HANDVESTEN EN . PRIVILEGIËN der STAD DORDRECHT. TWEEDE DEEL.'   HANDVESTEN, PRIVILEGIËN, VRIJHEDEN, VOORREGTEN, OCTROOJJEN en COSTUMEN; midsgaders SENTENTIEN, VERBONDEN, OVERÉÉNKOMSTEN, en andere VOORNAAME HANDELINGEN der STAD DORDRECHT. Opgezogt, overgezien, met de oorfprongkelijke Stukken vergeleeken, en met Gefehied- en Oudheidkundige Aanmerkingen opgehelderd, door MS PIETER HENDRIK van de WALL, Lid van den Oudraad en Surgemeefer der Stad Dordrecht, midsgaders Raad en Rcntmeejler Generaal der Domeinen van Zuidholland en den Lande van Heusden. TWEEDE DEEL. Beginnende met de BRIEVEN van het Jaar 1482, en eindigende met die, welke behoor en tot de GRAAFLIJKE KEG ER RING van PHILIPS den iii. TE DORDRECHT, Bij PIETER. van BRAAM, Boekverkoopcr, Ordinaris Stadsdrukker, en van 't Klein Zegel en de Gedrukte Papieren M. D. C. C. XG.   BI. Gpp HANDVESTEN, PRIVILEGIËN, VRIJHEDEN, VOORREGTEN, OCTROOIJEN,en COSTUMEN der stad DORDRECHT. VIERDE AF DEELING, Beginnende met de Brieven van het Jaar 14825 en eindigende met de huldiging van Karei den II, in het Graaflijk bewind. Handvejl van Hertog Maximïïiaen vanOofienrijk^ waar bij het Geregt bij voorraad vrijheid krijgt, om de mhdaadigen , onder hun R.egtsgebied fiaande 9 uit Zutdfooffanc? moogen bannen, 22. Mei 1482. ^^xW^&i. ^ Maximiliaen hertoge van Oiftenrijck van Bourm goen van Brabant van Limburch van Lucemburch ^ toa ende van Gelre graue van Vlaenderen van Artois ^^^Zly^^ Van Bourgondien van Henegouwen van Hollant van "^^yj^y^^ Zeelant van Namen ende van Zuytphen maercJSisgu^gu^^ graue des heylicks Rijcs heer van Vrieslant van Salins ende van Mechelen vpt verfouck ons gedaen bij burchmeefters fcepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht jn de name van der geheele gemeente van diere die ons vertoocht hebben hoe dat de ballingen die gebannen ende vuytgefeit worde bider wet van der feluer ftede omme huere misdaden ende maleficien conuerferen fecretelick ende anders jn onfen lande van Zuytholland ende vp de naefte doorpen ende palTaigert liggende omtrent ons voorfz. ftede van Dordrecht ende voiruorderen hunluyden V v v v ' . dage-  7oo PRIVILEGIËN dagelicx te doene den voorfz. van Dordrecht ende de ghene die daer van buyten comen ende keren alle den hinder ende letfel die zij konnen ende mogen in zulkerwijs dat moment zonderVinghe de inwonende niet vredelic noch veylich vuyt trecken en mogen in hure zaiken noch andere nopende der voorfz. ftede ende dat meer is pijnen hunluyden tonderwijfen ende toe te maken die van Zuytholland dat zij onwillich ende desobedient vallen onfe mandementen ende beuelen ende noch meer gefcepen waren te doene jndien datter bij ons niet inne voorfien ne ware ende dit ouermids dat hueren voorfz. ban ende correxie niet voorder en ftrect dan alleenlic vuyter ftede van Dordrecht hebben den feluen van der wet van Dordrecht genegen thuerluder bede ende begeerte geoftroijert geaccordeert ende geconfenteert o&roijeren accorderen ende confenteren bij defen dat zij bij maniere van prouifie ende totter tijt toe dat wij breeder vp de zake gejnformeert zullen worden ende anders daer vp ge- AANMERKINGEN. Wij hebben reeds gezien, dat de Wethouderfchap deczer Stad geen regt bezat, om Misdaadigen , verder dan uit haar Regtsgebied, te bannen (i}. In den grond ftond zij hier in gelijk met die der overige Hollandfche en Zeeuwfche Steden. Maar, nadien, uit hoofde van dit bepaalde Banregt, het kwaad altoos niet behoorlijk konde geweerd worden j en de Steden het daar bij onvoegfaam en nadeelig reekenden , om de uitgebannen Misdaadigen , in haare nabijheid en als onder haar oog, te moeten dulden ; witten fommigen dert Landsheer te beweegen, dat hij haar, nu en dan , n bezondcre omftandigheden , vrijheid gunde , om zulken, welken zij ab meelt gevaarlijke voorwerpen befchouwden, tot op den afïïand van één , twee of meerder ruijleu ,van haar Regtsgebied re moogen weemi(a>- Ta-wijl anderen den Graaf oo& wei verzogtcn, om de gevonnisden uit de Paaien van geheel Holland , Zeeland en Friesland te willen bannen (3). Maar, wijl bier toe telkens een nieuw Verzoek gefchieden moeit, en de Graaven niet gehouden waren , om daar in altoos te bewilligen, waren veelen daar op uit, om, bij bezondere Handvatten, eene meerdere uiteeftrektheid van Banregt te verkrijgen. 'tGeen dan aan fommigen tot eenen bepaalden afftand buiten haare Vrijheid; aan anderen tot een bezonder deel van het Graaffchap; aan anderen wederom tot het geheele Land; en eindelijk aan eenige weinigen , zelfs tot de naaftgèleegene Landfchappen , vergund werd (4). Van zulk een Voorregt was onze Stad egter, tot hier toe, verftoken gebleevenj't (i) BMz. 389. (ft) Utf. f3) Zie Wer van een voorbeeld met betrekking tot het Getegt van Haarlem in Mieris Charttrb. IV Deel , «. 881. (4) Zie Mieris Cbarterb. II. Deel, bl. 854. IV. Deel, BI. 705, 854 , 1044 ■> 1045- Privilegiën van Haarlem , bl. 46, 76, 86. van Leiden , bl. 82. van Amfleldam, bl. ia. Aameekenincen op daCollumen MMHmrg, Bjtbr, IV. $. 10. H.71. 1 % 9 geen , gemerkt dc groote gnnft, die de Landsheeren anderszins aan haar, boven veele andere Steden, toedroegen, eeniger maare vreemd fchijnt. De Stad nogtans, bemerkende van hoe veel belang zulk een uitgebreider Banregt voor haar zijn zou*, vervoegde zig daarom tot Hertog Maximiliaen, die daar op de bovenftaande Handveft verleende. Of dezelve, als zijnde alleen bij voorraad gegeeven, nader beveftigd zij geworden, durven wij met geene zeekerheid bepaalen. Genoeg zij het, dat de Wcthouderfchap in het bezit van het daarbij verkreegen regt, op den duur, geblceveu zij. Ten bewijze hier van kunnen niet aïleen ftrekken een groot aantal van Vonniuen, maas ook zulke Keuren, bij welken de Ban buite» Ziadhollmd, tot eene bepaalde raar; gefield geworden is. Van dien aart is de Keur regen het mestrekken, van den negenden Odober des jaars 1677, alwaar in het derde Ar tij kei onder anderen gezegd wordt, dat zij, die in gebreke blijven , de verbeurde boeten te betaalen, daar over zullen vierden gebannen uit de Stadt Dordrecht ende den Lande van Zuidbollandt. Van dien aart is de Keur van den twintigften November des jaars {663 tegen de Brigues en Kuiperijen in de Redering ; medebrengende , dat aan de gcenen, welken zig^ voor de tweede reize daartegen misdaan , de Stad van Dordrecht, en dejurhdi&ie uan dien , mitsgaders Zuidholland, zal worlen ontzegd; welke Keur, op den zesden Oecember daar aan volgende , en nog nader 3p den vicrentwintigften Maart van het jaar 1674, endus tot twee onderi'cheiden reizen, door  vanDORDRECHT. 7öt geordonneert zullen hebben zullen van nv voort an mogen bannen ende corrigieisn bij behorlicke wegen van recht aller de ghone die tot hueren rechte ende jurisdictie ftaen vuyt onfen voorfz. lande van Zuyt/iolland jnder manieren als zij tot nv toe gedaen hebben vuyter ftede van Dordrecht alleenlic naer gelegentheit van den zaike die gedaen ende gecommitteert zullen hebben de ghone die zij zullen wülen bannen ende corrigieren. Ende voort hebben wij der voorfz. van Dordrecht alfulcke andwoorde gegeuen ende geuen bij defen nopende de punten ende articlen ons ouergegeuen jn den Hage bi den ftaten van Holland als wij den voorfz. ftaten [a] jn ghefcriften VVVV 2 ga- door de Heeren Staaten , met een bezonder Octrooi, is bekragtigd geworden (5) : waar uit, onzes inziens , niet zonder grond kan beflooten worden , dat dit regt van uit 7,uidholland te moogen bannen , aan de Stad, door Hunne Edele Grootmoogendhedcn zelf, is toegekend geworden. Intufll'hen is uit dit gezegde ligtelijk op te maaken , dat de groote Prelident van Bynkershokk (6)» tegen fommigen vau onze Regtsgeleerdeu, en in het bezonder tegen Simon van Lkeuwen (7), te regt beweerd hebbe ; dat, ten tijde der GraaVen , gecne Regters bevoegd waren, het Banregt, buiten de Paaien van hun Regtsgebied, uitteltrekken, ten zij daar toe gemagtigd door bezondere Privilegiën. Waar toe tog anders dergelijke Handveften , als de bovenftaande van Maximiliaen ? Waar toe zoo veele anderen van dien zelfden aart, en hier onder door ons aangetoogen (8) ? Waar toe, eindelijk, de uitdrukkelijke bepaaüngen, in welke gevallen de Graaven iemand Balling 's Lands wilden gelegd hebben (9)? Maar het verdient eenig onderzoek , of de Regters, hetHooge Regtsgebied hebbende, onder dc vrije Staatsrcgeering , aan die zelfde bepaalingen gebonden zijn gebVeeven. De JJeer van Bynkershoek oocdeek van jaa ; en Hij beroept zig op de Piacaaten tegen de Landloopers en Dieven, in verfchillende tijden , gemaakt. Bij dezelven worden de Regters, in het bezonder, gemagtigd , om de zoodaanigen, met Banniffement uit Holland en Weftfriesland, te moogen ftraften ; onder bijvoeging nogtans, dat die Vrijheid niet zal worden getrokken in confequentie. Dit laatfte toont, naer zijne meening , en te regt, dat de Staaten in deezen eene uitzondering gemaakt hebben in het gemeene Landregt; zoo dat in alle andere gevallen , waar de Wetten en Piacaaten zulks niet vorderen, de Regters onbevoegd zijn , het regt van bannen uit Holland en Weftfriesland te oeifeneii. Maar, zal moogelijk iemand vraagen, hoe is dit zeggen der Staaten overééntebrengen met hun Befluit van den negenden Julij des jaars 1580 (io_), waar bij aan de Regters, zoo in de Sleden als ten platten Lande, vergund is geworden, om Kwaaddoenders en Oelinquanten, naer gelcegenheid , te moogen bannen uit Holland ; onverminderd nogtans een ieder zijn geregtigheid , en uitgezonderd in Sententien 'bij Contumacie gewec-zen ? Dit ftrookt immers geenszins met de aangenaaide Piacaaten , wet veele jaaren daar na gemaakt. Onzes oordee/s moet deeze ftrijdighcid , die door den Heer van Bynkershoek niet is opgemerkt, in deezer voege vereffend worden; te weeten , dat het Befluic van den negenden Julij des jaars 1580, en het aangehaalde uit de Piacaaten tegen de Dieven en Vagebonden onderling betrekking hebben j zoo dat het laatlte eene nadere en meer' bepaalde uitlegging van het eerfte zij. Wclligt hadden de Staaten bemerkt, dat hun Belluit van het jaar 1580 in eenen al te ruimen zin wierd opgevat, en tot allerhande foort van Kwaaddoenders betreklijk gemaakt; daar zi) waarfchijnlijk alleen zulken, welken zig aan ftee* len, rooven en dergelijke eveldaaden fchuldig maakten , daar bij bedoeld hadden. Op dat nu van deeze hunne meening klaarer zoude blijken, neemen zij, in het jaar ■■S9> , wanneer het eerfte Placaat tegen de Dieverijen te voorCcbijn kwam , daas toa etv\e gepafte aeleegenbevd waar ; verklaarcnJe , voor het oog van db s*=Ataafe werreld , dat de vrijheid om Dieven en foortgelij'ken uit Holland en Weftfriesland te moogen bannen, tot geene misdaaden van eenen anderen aart moet worden uitgeftrekt of misbruikt. Indien de raadpleegingen, die aan het Befluit van 't jaar 1580 zijn voorgegaan mee naauwkeurigheid worden ingezien, nias men niet zonder grond vermoeden, dat de Staaten , voornaamlijk, zoo niet eeniglijk, op Dieven enLediggangers het oog gehad hebben(n). [«] In ghefcriften gauen. Wij kunnen met geene genoegfaame zeekerheid zeggen , welke punten hier bedoeld worden. Mruchien zullen wij niet geheel misgetaft hebben, wanneer men denkt aan de Punten en Artijkelen , den zesentwintigften Tunij van het jaar 1480, aam de Steden van Holland, toegeftaan(i2). (5) Rcfolutkn van Confsderaticn , bl. 766 en 767. van Holland van V jaar 1674. H, 138. (6) Qjufi. Jur. Pub. Lib. 11. Cap. xvn. (7 ; /lantcek. op de Coflunien van Rliijuland, §. 3. bl. 114 en 115. (8) Zie de Aanteekening No. 4. (9 . Zie de Handveft door ons aangehaald bl. 389. (10) Refolutien van Holland van het jaar 1580. bl. 139. (11) Refblutie van Holland van den 10 Mei des jaars 1580. Utf. bl. 83. (ta) H'ollandfrb Plavaatb. II. Deel, bl. 67S. Zie boven bl. 689.  702 PRIVILEGIËN gauen vp der voorfz. articlen omme daer of te gebruyckene als da andere van onfen lande van Holland naer de voirme ende inhoudene onfen voorfz. andwoorde wair of wij van de brieuen die daer pf zullen mogen worden geëxpedieert de voorfz. van Dordrecht fullen hunluyden daer naer mogen gehelpen als andere fteden van Holland, t oirconde onfe name hier onder geftelt den xxn. dach van Meije anno duyfent CCCC. twee ende tachtentich. (Was geteekend) Maxï- Naer een Papieren Ilandfchrifi, liggende in de Kas op de IVeeskamer, Lade A. No, 17. Maximiüaen en Pb'tïtgs van Ooflenrijk vergunnen aan die van Dordrecht, om, ter betaaling van derzelver aandeel in de Graaflijke Beden, over de Stad en het Kwartier van Zuidholland\te moogen zetten en heffen allerhande Excijnfen, La ft en en Omflagen ; en zulks geduurende den tijd van drie jaaren ; en daarna tot ive der zeg gen. 15. December 1483, MAximiliaen ende Philips bijder gracie Gods ertshertogen van Ooftenrijck hertogen van Bourgoingnen van Lotharingen van Brabant van Lemborch van Lutfenborch ende van Gelre grauen van Vlaenderen van Artois van Bourgoingnen palentijnen van Henegouwe van Hollant van Zeellant van Maaaen ende van Zuytphen maregrauen des heylicx rïjcx neeren van Vrieslam van Salins ende van Mechelen allen den ghenen die defe onze jegewoordige letteren zullen zien ofï" horen lezen faluyt doen te wetene dat wij ontfaen hebben die oitmoedige fupplicacie van onfen wellgemynden bursermeefteren fcepenen ende raidt van onzer ftadt van Dordrecht ende in den naeme van den alingen gemeenten der feluer ftede in- hou- g$®B8§§®8§§$§8 mm &«§ mm mm mmBmmmmê , AANMERKINGEN. Deeze Handveft ffrekt, gelijk veele anderen, tot een onwederfpreekbaar bewijs, dat de Steden voortijds niet gewoon waren Excijnfen of Scliattingen te hellen , ten zij daar toe , bij bezondere Brieven , door den Graaf gemagtigd. Dog , wijl dit geheele Stuk, door eene bekwaame Pen , onlangs , in het breede verhandeld is (O , gaan wij het- (1) Zie den Heer PiETEg. Pauüus, m zijne uaane Verhandeling over de Unie van Utrecht, Art v $. x. H. 222. en». zelve mee ftilzwijgen verbij. Alleen merken wij aan , dat het bovenffaande Oétrooi eene doorllaande proef oplevere van het regt dat de Stad , in dit opzigt, over de In- eiï Opgezeetenen van Zuidholland, de hoo^e Heerlijkheden daar van niet uitgeflooten voorheen geoclTend heeft. Dog hier van in't vervolg nader. j^-j  van DÓ R t) it Ë CHTi houdende hoe d*e wair is dat die voirn. onfe ftede eenen tijt har> wairts in diuer/Tchen grooten zwaren verderffèüeken ende onuerwynlijke lallen armoeden ende fculden gecommen es in diuerffchen ma-» nieren bijzondere bijder oorloge van Gelre ende van Cleue bij den welcken die felue ftede voor allen anderen meer belaft verachten ende getraueilliert is geweeft dan alle anderen onfe fteden van Hollant gemerct dattet weluaeren ende neringe der feluer ftede zunderlinge jVj geheell ende all op ons vöirfz. lants van Gelre payes weluaeren ende regnacie van comefcap ftaet alfoe dat ons ende eenen ijgelijcken well kundich es ende voirftaet ende heeft naderhandt torloch van Vrancrijck ter zee in alZulcken armoden ende nauwicheyden moeten dragen en tfelue niet alleene genoeeh wefende mer zo is den feluen dat zwaer verderffêlijc ende onuerwynlijc orloch die van Vtrecht ende Cleue mit hoeren adherenten der voirn. onfer ftede in alfulcken laften verkeerende ende onder den voeten liggende opgecommen ende geduert twee geheell jairen in alfulcken fchijne laften ende coften als ons ende een ijgelijck wael bekant is ende zi^nzulck geweeft na alle andere verhaelde ende onuerhaelde 'laften geweeft dat in der feluer onfer ftede ende onder die poorterie van die alfoe well binnen der ftede als buytten in den quartiere van Zuythollant dat ielue meeft van huerlieden goeden gereet in de hauen mits welken zij hem plagen in comefcap off anders te generen om huerlieder perfoon ende famillien tonderhouden geheell ende all afhendich gemaicl: zijn ende alfoe dat men weth maniere wegen noch radt in den feluen tot enige penningen meer te commen en weet ende in teyckeni van dien allbe ons well voorfteet zo is die zelue onfe ftede in diuerfchen fculden ende coften van den vorleder oorloge ende andere belaft die grootlijc ende zwaerlijc voerhenen ruytteren onderhoude ende diuerffche fcaden ende woekeren foulfrieert dwelc all bij gebreke van paymonte ende armoede geboert ende alfo nv tot korsmiffe naeftcomende naer alle die voiruerhaelde verderffelieke ende onuerwynlicke laften fenaden ende fculden die voirfz. fupnlianten onle beede loop hebben Güï ende nis dan een tormijn van der feluer verfchinen zall fo en is den feluen in gfenre manieren die felue ende andere toecomende mogelijcken te veruallen ende ons te belieue ende betalen ende die ftede ende lant in den voiruerhaelden ende onuerwynlike lafte tot onfer obediencie ende waluaren van den inwoo» nende van dien tonderhouden maer waert bij alfo dat die voirfz. fup* plianten zonder andere geuoechlicke ende haeftlicke prouife van ons die felue zoude moeten opleggen ende betalen zo zouden die voirfz. fupplianten van grooten jammer nauwichede armoede ende noods Vvvv 3 we* (3) Zie bl. 91. [o] Geheell ende all. Deeze vvoofden geeVen bewijs van den handel , die , toen ter tijd, door de tnwoonders van onze Stad, op Gelderland gedreeven werd. Trouwens , wij hebben zulks reeds in vroeger tijd (2) moogen opmerken : zijnde de Scheepvaart langs den Rhijn naer Gelderland , en verder op naer boven, van oude tijden, één der meelt bloeijende takken van den Koophandel deezer Stad geweeft. Jaa, in laater' tijd en nog he-* dendaags , is de Rhijnvaart altoos aangezien als één der voornaamfte zuilen, waar op haare welvaart geveftigd is. Volgende Stukken, en in 't bezonder zulken , welken betrekking hebben tot het graaven van eene Vaart uit de Waal in de Leek, zullen hier vari tot bewijzen (trekken.  704 PRIVILEGIËN wegen die felue onfe ftede mitgaders tmeeftedeel van den inwoonefl* de van den quartier van Zuythollant tfelue lant moeten ruimen ende abandonneren voer defèrt ende derelict zonder all twijffeli twelc dat een jegelijc well kondich es niet zonder groot van ons ende der voirfz. fupplianten onuerwynlic hinder ende tegen tgemeene weluaren van dien zoude geboeren ende zullen tzelue ende anders voir verhaelde gebreken niet konnen noch mogen verhoeden alfo fij zeggen verfouckende mit aller oitmoet hier op onfe prouifie ende dat ons belieuen wille om te bet te mogen commen ter betalinghe van den toecomenden termijn van onfe bede ende eensdeels der ontlastinge van den voiruerhaelden laften ende nauwicheden die neringe ende gemene ingeboorne van den voirn. ftede ende quartier van Zuythollant ende weluaren van dien tonderhouden den voirfz. fupplianten geuen ende verkenen onze volcommen auttoriteit ende macht te mogen in onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende quartier van Zuythollant ende vrijen hecrlicheden van dien ommeflage fettinge taxacie ende quotatie doen bij verhooginghe van excifen op hoofden ende hoeügclden huyfen houen mergen ende mergentall Janden ende fanden van den quartier van Zuythollant alfo well binnen der ftede als buyten nyemant vuytgefondert naer derfeluer fa» culteit rijcdomme ende qualiteyt ende alle andere manyren die den voirfz. fuppliante goetduncken zullen altijt dienende ten fine voirfz. ten mynfte quetfe van den voirfz. fupplianten ende inwonende van den voirfz. quartiere ende op all hunlieden verleenen onfe gracie ende doen expediëren onze opene brieuen in behoirlicker vormen. Soo eift dat wij die faken voirfcreuen ouergemeret begeerende de weluaert ende ontlaftinge van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende van den ingefetene van den quartiere van Zuythollant hebben den voirfz. fupplianten bij aduife van onfen lieuen ende getrouwen neue ende ftedehoudere generael van onfen landen van Hollant Zeellant ende Vrieslant die heere van Egmondt ende oick van den lyeden van onfen raide ende financie hier bij ons wefende geoctroijeert geaccordeert ende belieft octroijeren accorderen ende belieuen hemluden gheuende volcomcu macht ende auctoriteyt huyt zonderlinger gracie bij defen onfen brieuen ende mogen doen in onfe voerfz. ftede van Dordrecht ende quartier van Zuythollant ende oick op die vrijen heerlicheyden van dien fulck ommcflach zettinghe taxacie ende quotatie als hunluyden van node wezen fall om the verhalen de penningen die hem behouuen om de betalinge van huerlieder portye van onfer bede ende ontlaftinge van den anderen fculden ende laften dair die voirfz. onze ftede tans in es van wegen der voirfz. voorverhaelden zaken ende dat bij verhooginge van excifen op die hoofden ende hooftgelden huufen houen op de mergen ende mergentall landen ende fanden van den voirfz. quartier van Zuythollant alfo well binnen onfer voirfz. ftede als buyten nyemant hvuytgefondert naer die rijcdomme qualiteyt ende faculteyt ten meeften orboer ende mynften commere ende lafte van den voirfz. onderlaten ende dien van den quartiere voirfz. ende dat gedaen die penninge van den voirfz. zettingen te mogen heffen ofF doen heffen ende bueren bij zekere hueren gecomiteerden die gehouden worden der af re- ke-  van DORDRECHT. ?0$ jceninge te houde/ie behoudelijc dat die ghene die alfo gezet zullen worden vuyt cmchte van defen onfen octroije niet gezet en zijn in andere plecien om die felue goede die zij int voirfz. quartier van Zuythollant hebben omme die penninge commende van den voirfz. zettingen bekeert te wefen eerft in de betalinge van onfer voirfz. bede ende anders ter betalinge van den nootfakelicxften zaken ende fculden van onfer voirfz. ftede ende nyeuwers ell op die pene van dye vp die voirfz. fuppliante te verhalen. Ontbieden dar omme ende beuelen onzen lieuen ende getrouwen den ftedehoudere ende andere luyden van onfen cammere van den raide ende rekeningen in Hollandt ende allen anderen onfen jufticieren officieren ende onderzaten dient aengaen mach hueren ftedehouderen ende eiken van hem bijzondere ende alzoet hem aengaet dat zij den voirfz. fupplianten van onfen jegewoordiger gracie octroije ende belieuinge doen latten ende gedoigen ruftelic ende vredelic genyeten ende gebruycken fonder hemlieden dair tegen te doene off gedoigen gedaen te wefen enich, belet hinder off moeijeniïïe ter contrarie maer hem. doen ende gheuen die zake voirfz. doende alle hulpe ende tJtfthtnd indient noot ende zij des verzocht worden want ons alfo gelieft defe jegewoirdige geduerende drie jaren ende dairenthenden tot onfen we* derfeggen. In kenniffe van defen zo hebben wij onfen zegell hier an doen hangen. Gegeuen in onzer ftadt van Schertogenboflche den xv. dach van Decembri int jair ons Heeren duyft vierhondert drie ende tachtich. Ende beneden vp te ploije van defen ftaet gefcreuen. Bij mijnen Heere den Hertoghe ende geteyckent bij den fecretarys Numan. (Laager ftond} Collacionata et aufcultata eft hec prefens copia et concordat CUrö fuo originali non cancellato nee in aliqua fui parte viciato quod ego Johannes Zaemecoeper filius Jacobi Clericus Traje&enfis dio* cefeos pubticus facra imperialt au&oritate'Notanus pioteftor. nomine manu et figneto meïs. Jo> Za. Ja, Collacionata et aufcultata eft hec prefens copia et concordat cunt fuo originali non cancellato nee in aliqua fui parte viciato quod ego Jacobus Joede filius Arnoldi Clericus Trajeftenfis diocefeos publicus auftoritate facra imperiali Notarius proteftof nomine manu et figneto meis. Jac. Joede. Naer eene authentijke Copij, gefchreeVen op Franchijn , beruftende in de Kas op m Weeskamer, Lade C. No» 6* Hand?  7o6 PRIVILEGIËN Handveft van Maximiliaen en Philips van Ooflen* rijk; onder anderen , inhoudende, dat de Dijkgraaf van den Alblafferivaard moet wee zen een Poorter der Stad Dordrecht; dat Drie van de Heemraaden binnen de voorfz. Stad woonen moeten ; en dat de laatftgemelden jaarlijks door het Geregt zullen gekooren worden, 15. December 1483. MAximiliaen ende Philips bij der gracie Gods ertshertogen van Oiftrijc hertogen van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Lemborch van Lutfemborch ende van Gelre grauen van Vlaenderen van Artoys van Bourgoingnen pdatinen van Henegouwen van HoIJant van Zeelant van Namen ende van Zutphen marccrauen des heiüchs ncx heeren van Vrieslant van Salins ende van Mechelen Allen den ghenen die defe onze jeghewoerdigën lettren zullen zien of hooren lefen faluyt. Doen te wetene dat wij ontfangen hebben die oitmoedige fupplicacie van onfen welgeminden burgmeefteren ende raedt van onfer ftad van Dordrecht inhoudende hoe dat AlblalTerwaert onder den voerfz. fupplianten gelegen jnt quartier van Zuythollant in grooter vreefe ende forghe dagelicx es ouermits den laft van den watere ende quaden dijcke ende dat zo lang zo meer ende dat men zonder goede prouifie niet houden en mach zo dat wel van grooten noode es mit alre haeften daer inne te verfien niet jegeftaende eenige preuilegien oft gewoonten om tot welken te commen de voorfz. fupplianten bij goeder voorfienicheyt ghehadt metten meeftendeel van den ingelanden van der feluer waert geraemnt ende geconc\p\em Y^bben alle alfulke articlen als hier na gefcreuen ftaen. Eerft dat een dijcsraeiF van cfen feluen waert gcgoet wefen zal binnen den waert voorfz. an goede off an lande totter fomm<* van hondert pond groten vlaemfch of daer bouen [al ende porrer fal zijn binnen der ftede van Dordrecht. Item datter acht heemra- ders AANMERKING E JV \a] Ende porter. Over deeze woorden, rees , in het jaar 1563 , tnflehen de Luiden van de Kamer van Rcekeningen , en onze Stad, een aanmerklijk gefchil. De cerftgemelden hadden tot Dijkgraaf van den Alblalièrwaard gefield den Pcrfoon van Aernt Coebel, Ont- fi) uceze werd daar toe aangdtcld bi) dc Staaten , in plaats van Vranc\ van J,r bruarij des jaars 15+6, uitwijzen* de Refolutien van Holland van dat fa.BUuIz 1$^^ Wï* verleende Hem daar toe Commisiic den twintigftefl daar aan volgende, te vinden in her 7- '? MaJ' *r Commisfun , hruftende op de Oudt Graapjklxids Reckenkamcr, Fol. i3. Koning ^^SSSSén in, fanger van den Gemeenen Lands Omflag van Holland CO. Dog de Stad beweerde" da? deeze als geen Poorter zijnde , daar toe niet verkiesbaar ware. Zij beriep zig ten dien einde met alleen op het Privilegie van Hertoe Jan van Beieren, van den tvvintigüen Junn des  van DORDRECHT. póf ders zijn zullen in Zuythollant daer of dat die [b~\ drie woonen zul* len binnen der ftede van Dordrecht ende die andere viif binnen der* feluer waert van Zuythollant die O] elcx gegoet welen zullen tot viertig pont groten toe off daer bouen binnen denièluen waert voorfz. Xxxx erwje des jaars 141so), maar ook op de bovert/faande Handveft; en toonde daar bij , met «rfcheiden voorbeelden, dat zij, tot hier toe, daar van in het vreedl'aain en ongeftooord bezit gebleeven ware. De Reekenkamér , daar tegen , hield ftaande , dat het Privilegie van Hertog Jan van Beieren alleen zijn opzigt had, tot het Dijkgraaflchap van den Grooten Zuidhollandfehen , en geenszins tot dat van den AlblaüerWaard. Ook beweerde zij, dat de bovenfhtande Handveft, ten aanzien van den Dijkgraaf, alleen vorderde , of het Poorterfchap dcezer Stad; of het bezit van honderd Ponden Grooten Vlaamfeh aan Goederen, binnen den Waerd gelecgcn ; en dat hei dus voldoende ware , indien flegts één dier twee verdichten plaats had. De Reekenkamer was hier in , ééniger maate, te verontfchuldigen; vermids de Onttanger Coebel aan haar een egtgemaakt AfTchrift van onze Handveft had weeten onder het oog te brengen , waar in het woordje of, in plaats van ende, geleezen werd (3). Inmiddels ontftond hier over Proces voor den Secrecten Raad te Bruflel; die, lchoon de Sententie nergens gevonden wierd, dit gefchil , ten voordeele van de Stad, fchijnt beflift te hebben (4)» Ten minften , dit is zeeker, dat het Dijkgraaflchap , in het jaar *5ó5» 1567 en 1568j en dus, geduuremle het leven van Atrnt Coebel, die in het jaar 1568 eerft dcezer werreld overleed , bekleed geworden zij, door PVouter Oom, Heer tot Papendregt (5)1 In't vervolg van tijd, zijn over dit punt, zoo veel wij weeten, gcene nieuwe onluftert gcreezén : zijnde het Privilegie van Hertog Maximiliaen naer de letter onderhouden ; en, tot den huidigen dag. g<.<.-n^ au. deren , dan inwoonende Poorters, tot Dijkgraaven van den Alblalièrwaard gefteld geworden. Dit kooult ook overeen iliet het weezenlijk belang van deeze Stad. Haar welvaart immers , en 't beftaan van veele Poorteren, is gedeeltelijk , op den voorfpoed en in het behoud van deezen Waard, geveftigd. Niet flegts is een inwoonende Dijkgraaf, t aller tijd, in ftaat, om , bij onverwagte zwaarigheden, geftadig bij der hand te zijn ; maar het deel, dat Wj, als eén Medelid der Burgerij, in den welvaart der Stad heeft» verbindt hem daarenboven , om de belangen van dezelve gade te Haan, en alle zijne poogingen aan te Wenden, dat ijl hetDijkcollegïe zulke Befluiten beraamd worden, die en met het behoud van den Waard en met het belang van de Stad, zoo onafleheidbaar verbonden , alleszins overéenftemmen. Belangende den rijkdom , welken de Dijkgraaf binnen den Waard bezitten moet; daarontrend is, in laatcr' tijd , wanneer de waarde van het Geld verminderde , verandering gemaakt. Volgends het Reglement, op de beheering van den AlUaffctwaatd, den zevenadhden Sepeemberdesjaats i66\ , biideHeeren Staaten, gemaakt (6), moet hij gegied wee. zert, ten minften tot twintig mergen latids ofte in andere notabele vafte goederen heerlijkheden en j'urudiflien daer onder gereeckent : ivelverftaende dat de voorfz. landen of andere goederen in waerdije fullen moeten esgualeren of excederen de fomme van tien duyfent Caroli guldens: Van dit Artiikel wordt egter flegts het eerfte Lid, te weeteii de bezitting van 't getal der Mergentaalen , of andere vafte Goederen , zonder aanfchouw te neemen op de bepaalde waarde derzei ven , in agt genomen. Waarlchijnlijk heeft daar toe de vermindering in den prijs der Landerijen aanleiding gegeeven. Eene vermindering, die noodzaaklijk gebeuren moeit, uit hoofde van de verderflijke Overftroomingen, welken deeze , aan het geweld der watereti en ijskroppingen zoo zeer blootgeftelde Waard, van tijd tot tijd, ondergaan heeft. \b\ Drie -woonen zullen binnen der ftede van Dordrecht t Dit is mderbeveftgd, bijeen Sraatsbethifc vmi den denigihn Apvü en agtften Mei des jaars 1694(7); onder anderen inhoudende, dat de Heemraaden van Dordrecht en Gorinchem in den Waard niet behoeven te woonen , gelijk zij, welken door de Dorpen worden aangefteld , daar doe verpligt zijn. [c] Llcx gegoet -wefen zuJlen. Volgends het reeds aangehaalde Reglement van den zeventienden September des jaars 1661, moet leder Heemraad gegoed zijn tot twaalf Mergen. in dien Poft den 29. September des jaars issö. Fól. 233. fiij bekleedde denzelvén tot in het jaar jaar 1568» wanneer Hij dcezer werreld overleed ; gelijk te zien is uit de Aanftelling van zijnen Opvolger Mr. Jacob Boll, tc vinden in het Vitte Francijne Rfgijler -jan Commifte* van 1559 —1580. Fol. 129; vergeleekcrt met de Refolutien van Holland van den ii, 17 en 19. September des jaars 1568. Zie wijders UeRiemer Befcbrijv. van 'sGrav.nljage , 1. Deel, II. Stuk , ML 721. (2) Zie boven bl. 449. (3) Men merke hier uit in 't verbijgaan op , van hoe veel aangeleegenheid het zij , dat de Privilegiën en Hsndveften , naer de oorfprongkelijke Drieven , met alle naauwkeurigheid , zonder de minfte verandering * worden afgefchreeven en gemeen gemaakt. (4; De Prucesltukkcn worden bewaard in de Kas op de Weeskamer, Lade O. No. 29. (Si Uitwijzends drie bezondere Reekeningen van den Penningmeefter van den AlblaflèrWaard van dien tijd* tc vinden ouder de Archiven van denzelvén Waard. (6; Art. 1. te vinden in het HeUandfib Placaatb. II. Deel , bl. 2674. 17) Te vinden in de gedr«k:c Handvegen en Keuren van tien AWlafftrviaard, 11.  7o8 PRIVILEGIËN ende die [d] clerck zal oick gegoet zijn gelijc eenen heemraedt ende een roedrager lal gegoet zijn tot thien margen Jants toe binnen den feluen waert. [_e] Item dat die van den gerechte van Dordrecht alle jaire op fente Gregorius dach kiefen zullen drie Vieemraders ende die jngelanden van den waert voorfcreuen zullen alle jaire op dien voorfcreuen dach kiefen vijff heemraders die den feluen lande bij haeren eede nut ende orboir zijn behoudelicke dat daer nyemant kyefen lal hij en hebbe thien margen lants binnen den feluen jaire ruftelijc befeten jair ende dach ende die fal men den dijcgraue of zijnen clerc als ftathouder van hem prefenteren ende die fal men eeden alfoot behoort ende daer fal men dat jair mede fcouwen. Item alfoot waer es ende alfomen alle jaire liet dat omtrent bamilfe mit iloorm ende onweder die dijcken bloot worden van pa- gen Lands of aan andere \-xfte Goederen, binnen deezen Waard geleegen , ter waarde van Zes duizend of meerder Guldens. Dan deeze bepaaling wordt op dezelfde wijs , als, ten aanzien van den rijkdom, dien de Dijkgraaf bezitten moet, gezegd is , thands ter tijd, onderhouden. [d~] Clerck zal oick gegoet zijn gelijc eenen heemraedt. Dit werd nader beveftigd, bij een Befluit van de Staaten, van den vierentwintigften September des jaars 1699 •> inhoudende, dat de Pennmgmeefter, die voorheen den naam van Clerck droeg, zal moeten zijn gegoet^ gelijk ten re garde van een Heemraedt bij bet Reglement is ter neder gefield (8). \j\ Item dat die van den gerechte van Dordrecht alle jaire op fente Gregorius dach. De drie Heemraaden, van Stads wege gefteld wordende, moeften derhalve, jaarlijks op den twaalfden Maart, bij het Geregt ,van nieuws gekooren worden. Deeze gewoonte heeft,zoo veel de vernieuwing aangaat, tot in de voorige eeuw ftandgehouden fo); dog ïs luTëngs, naer niaate de magt van het Geregt verminderde , en die van den Oudraad vermeerderde , geheel buiten gebruik geraakt. Waarfchijnlijk werd daar toe de grond gelegd in het jaar 1631. Op den vierentwintigften April van dat jaar (10), waren tot Heemraaden, bij het Geregt, gekooren j'oban Pijl en Cornelis Nicolai. De Achten beweerden (11), toen ter tijd, mede ftein te hebben tot de begeeving der Heemraadichappen , Cchoon zulks , bij nie* aiands geheugen , gefchied ware. Het Geregt aam wel 't Befluit, om Brieven van AauItelling aan den voornoemden Nicolai te vereenen ; dog vond te gelijk goed , om deeze :aak ter kennüTe van den Oudraad te brengen , en aan denzelvén in overweeging te gee/en ; om voordaan de Heemi'aadfchappen, bij 1c Stad begeeven wordende , te brengen onler die Ambten en Officien, welken jaarlijks :>p Drie Koningen Avond , (zoo als men gehoon is te zeggen ) , gerefumeerd worden. Dit Voorftel werd, op den tweeëntwintigften \Tovember daar aan volgende , bij de Leden Iran den Oudraad, in een Befluit verandcrd(i 2). Schoon nu de aanftelling van Heemraaden, federd dien tijd bij den Oudraad gefchiedde C1 -0 •> fchijnt egter het Geregt, nog een wijl tijds, in het bezit te zijn gebleeven van de Heemraadfchappen, die tuflchentijds espen vielen, bij voorraad, en tot Drie Koningen Avond daar aanvolgende , bi) funogatie te vervullen (14). Dog dit raakte langfaatnerhand mede geheel buiten gebruik. In het jaar 1Ó70 en r600, werd, door het Geregt, van zulk eene proviftoneele Surrogatie, aan de Leden van den Oudraad, reeds kennis gegeeven , en daar op derzelver goedkeuring verzogt (15). Na dien tijd leveren ons de Regifters hier van geenc verdere Voorbeelden, maar toonen, ten duidelijkftcn , dat de Surrogatie , zoo wel als de Aanftelling , van Heemraaden , in het vervolg , bij den Oudraad , gefchied zij. C/3 (8) Vtf. U. 153 tn 154- (9) Zie Refolutien van het Geregt van den 20. April 1626. 13. April 1617. 2. Mei 1628. t. Mei 1629. (10) Zie Refol. van bet Geregt van het jaar 1631. pag. 49 verfa. (11) En niet ten onregte, uitwijzends het Verdrag hunner Inftelling van het jaar 1386. te vinden hier boven bl. 333- (12) Zie Refol. van den Oudraad van het jaar 1631. pag. 58 verfa. (13) Zie Refol. San den Oudraad van den 5. Januarij 1644. 6. Januarij 1670. 19. September 167-2.' 6. Januarij 1676. 5. Januarij 1677. (14) Zie Refolutien van het Geregt van den 28. Junij, 17. en 20. September 1639. 31 Maart 1666. (15) Zie Refolutien van den Oudraad van den 14. OSoVer 1679. »» ven het Geregt van dm 4. OSaler 1679. «« 10. December 1680.  van PORDRECHT. ?09 pale horden ende tuynen ouermits dat menfe te laet inmaeéb ende datmens oick als dan niet (chouwen en mach fo es wel van grooten noode ende falmen die fcouwe diemen te bamhTe es gewoonlii'c te doene voortaen opheffen ende fchouwen op fente Lambrechts dach gelijc ende m alre manieren ende op fuiken koeren ende boeten als dat gewoonlic es behoudelijc dat men die fcouwe tot drie fteden heffen zal te wetene tot Scalruynreflot ende die fchouwe fal men leiden totter tolle van Nyementsvrient toe die andere [f \ heue filmen doen van dair tot in den Elshout toe ende die derde heue falmen doen van daen tot voor die Leek op alfo verre als zii van ouder recht behoirt te gaen. Item alle wterwaerden die liggen tot gemeenslants behoeff dat men niet weijen grafen noch hoijen en fal maer zullen bliuen liggen tot felffs gemeens lants behoeff ende tot des makmge des dijekx op die boeten van xx lb. dat men gheen rij. fen wyt der fchouwe van AlblalTerwaert voeren en fal voer die laetfte fchouwe al om gefchouwet fal zijn mair dat menfe jnt land houden fal tot makinge ende behoeff des dijekx ende wye datft vuytUoerde zoude verboeren dat fcip daer hij die rijten of Haken mede voerde ende diefe vercofte zoude verboeren die rijfen ende daer toe x lb. an den dijekgraeff alfo dick ende menichweruen als zij dat beuonden. ende bekoert wordt. Begherende oitmoedelijc de voorfz. fupplianten dat ons belieuen wille de voorfz. punten ende articlen te willen belieuen ende confermeren bij onfen brieuen want indient niet en gefchiede zo zoudt onmogelic zijn dat men den voorfz. waert langer zoude mogen houden twelke commen zoude tot groo^ ter verderffeniffe ende afterdeel van ons onzer voorfz. ftede van Dordrecht ende den geheelen lande van Hollant want indien de voorfz. waert inbrake ommogelijc zoude zijn wederom te bedijeken ende dien ftroom ende dat zware watre zoude als dan commen ftaen op den dijc van Noorthollant dat onmogelijc ware langer te mogen houden ftaen. Zo eift dat wij de faken voorfcreuen ouergemerét die altoos genegen zijn ter weluaert van onfen landen ende onder- Xxxx 2 fa- C/1 Heue, Dit beteekent Schouw. Van hier de fpreckwijs, Heffing en Ht[fen van de Schouvo. Welligt moet dè reden dcezer benaaming gezogt worden in het woord heffen, 't geen de betcekenis van ligten, opbeuren eri dergelijke , in zig bevat. Zoo werd ouwlings de heffing van Manfchap met den enkelen naam van hevene aangeduid: ten minften dit fchijnt de /.in te zijn in de Z. cuwlche Keur van Florens den Mombaar , wanneer, aan het drieënzefligfte Artijkel, volgends de eerftc Uitgaaf, gezegd wordt: In vaat HEFENE een man gebreecl in 'i Graven heervaert , die zal den Gr ave gelden enz. Zoo werd de Geldligting , of het beuren van den Omflag, over de Landen geheeven wordende , voorheen hevene geheeten Q16); terwijl zij, die zulks regelden, en elders Scholzetters genaamd zijn , den naam van Hevenmeefters droegen C17). Van hier Heventijd , waar van men elders eenig berigc vindt (18). De Dijkfchouw zal dan waarfchijnlijk den naam van Heve gedraagen hebben; om dat Dijkgraaf en Heemraaden, den omgang doende , en eenig gebrek vindende , tevens gewoon waren de boete, daar tegen bij de Keuren bepaald , van de gebrekigen in te vorderen, en dus met der daad te hef en. (16) Mieris Cbarterb. I. Deel, bl. 351, 513. III. Deel, bl. 438. (17) Keuren van Voorn van 7 jaar 1519. Art. vi. Bij Alkemade en Van BfiRSCHIttlWê Befchrijviiig van den Briel, II. Deel, bl. 133. U8j UuYDEcof er Aanteck. oj> Melis Stoke, II. Deel, bl. 39Ö.  7io PRIVILEGIËN faten hebben ten verfoucke van den voorfz. fupplianten de voorfz. articlen bouen gefcreuen ende geinfereert ende jnhouden van elc van dien geconfermeert ende belieft confermeren ende belieuen vuyt zonderlinger gracie bij defen onfen brieuen willende dat die voortaen onderhouden ende geëxcuteert worden naer huere vorme ende inhouden behoudelijc ons rechts ende oick dat de voorfz. dijckcraue gehouden werd van ons brieuen van commisfie te nemen ende dat hij rekeninge doen zal tot onfen proffijt ende behoufF vanden veruallen ende emolumenten van den voorfz. dijcgraeffcepe gelijc die andere dijcgrauen ons lande van Hollant dat gewoenlijc zijn te doene. Ontbieden ende beuelen onzen lieuen ende getrouwen ftedehouder generael ende andere luyden van onfen cameren van den raede ende rekeninge in Hollant ende allen anderen onfen jufticieren ende officieren ende onderfaten dient aengaen mach hueren ftedehoudere ende elcken van hem bijzondere ende alzoot hem aengaet dat zij den voorfz. fupplianten van onfer jegenwoerdiger gracie confirmacie ende beüeuinghe doen laten ende gedoigen rufteüjc ende vredelijc genyeten ende gebruycken zonder hemlieden daer tegene te doene of gedoigen gedaen te wefen eenich belet hinder of moijeniffe ter contrarien maer hem doen ende gheuen de fake voorfz. doende alle hulpe ende bijftand jndient nood ende zij des verfocht worden want ons alfo gelieft. In kennelTen van defen zo hebben wij onzen zegele hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftad van ShertogenbolTche den xven dach van December jnt jair ons Heren duufent vier hondert drie ende tachtentich. (Op de Plooije fiond") Bij mijnen Heere den Ertshertoghe. Numcrn. Sigillata de expreïfo mandato Domini. Le Feure. j\Ze&r c/en oorjprongfcelijken Brief \ bezegeld met een Zegel van rood Wafch, liggende in de ijzeren Kas, Lade Z*. No. i» jnter*.  van DORDRECHT. fit Interlocutoire Sententie van het Hof van Holland\ dat die van Antwerpen, hangende het principaal Proces, van hunne Goederen en Koopmanfchappen, den Tol te Dordrecht zullen betaalen* 9. September 1484* GEfien bij den houe van Hollant die gefchillen ende queftieii hanghende tuflchen Jeronimus Willemsz. tollenaer van Dordrecht ende die procureur generael mijhs genadigen heeren voir zijne genaden jntereft hem geuoucht hebbende mit dén voirfz. tollenair an die een zijde ende die ftadt van Andtworpen in den name van hueren coopluyden an d'andre fpruytende ter caufe Van den thol der voirfz. ftede van Dordrecht ende die titulen ende jnformatien die fij ter caufe van dien ouergeleyt hebben, 't Voirfz. hof en beu'mt defe faicke van partijen nyet in ftate om eyntlijcke daer op te moghen wijderen ende wijfen ende verclaerc daei-omme dit dié felue partijen ten principale procederen fullen naeuolgende die Iefte retroaéten van dien daer toe dat hem tfelue hofF dach beteyckent den derden dach in Oclobri naeftcomniende ende rtyetmin appoinétiert in den name ende van wegen mijns genadigen heeren tfhartog van Ooftenrijck ende van Bourgoingnen voirfz. bij maniere Van prouifie ende fonder preiudicie van yemants recht zeyt ende appoinétiert mits defen dat hanghende dit proces op die voirfz. principale faicke die coopluyden van Andtworpen van huere coopmanfcappen die 2ij brengen van Andtworpen tot Dordrecht aldaer verftapelen ende voortbrengen ende voiren vpwairt ende oick die coopmanfcappen die zij van bouen brengen ende tot Antworpen Voiren die tolbaeï fijn hoirren gewoontlijcken tol betalen fullen binnen der voirfz. ftede Xxxx 3 van AANMERKINGEN, Op welk een'grond die van Antwerpen Vrijdom van Tollen beweerd hebben , is ons tot hier toe niet voorgekoomen. Zoo veel wij weeten, is deeze Stad nooit met cenigen Vrijdom op de Hollandfche en Zeeuwl'che Tollen begunftigd geworden. Want, fchoon ééne en andere Brabandlche Stad , waar onder Mechelen geteld wordt(i), dit Voorregt, uit hoofde van bezondere Privilegiën , genoot; is egter Antwerpen daar van altoos verdoken gebleeven. Trouwens, uit den inhoud zelf van deeze Interlocutoire Sententie is niet onduidelijk op te maaken, dat de Antwerpenaars, (1) Deeze Vrijheid krcegze van Hertog Karei van Bourgondien , in de maand van Junij des jaars 1475 9 voor 't Beleg van Nuys ; uitwijzends eenen Franfchen Brief, te vinden in bet Groen Regijler der Domeinkamer , Fol. ni verfi ; hier in werdze , bij Appoindement van de Kamer van Reekcningen , van den 12. September des jaars 1481. Utf. Fol. 167 verfo , nader bevettigd. Uit welk laatfte Stuk, om dit in 't verbijgaan op te. merken, duidelijk blijkt, dat die van Mechelen , toen ter tijd, zonder tegenzeggen, »! t& Wijnen cn andere Koopmanfchappen te Dordrecht verbooderaden. tot hier toe, hunnen gewobnlijkenTol, gelijk er gezegd wordt, betaald hadden. Vreemd fchijnt het derhalve, dat zij, nu ter tijd, weigerig wierden. Hoe dit Verfchil verder beQift geworden zij, kunnen wij, bij gebrek van berigt, niet bepaalen. Waarfchijhhjk hebben die van Antwerpen in dit Vonnis beruft: anderszins zouden onze Voorvaders zig, in eenRegtsgeding tegen die van Nijmegen, meer* dan vijftig jaaren daar na , over deezen zelfden Tol , zoo wel op de Definitive , als op de Interlocutoire Sententie, beroepen hebben.  712 PRIVILEGIËN van Dordrecht in handen van den tollenair aldair ende Toe wes goeden die coopluyden voirfz. brengen van Antworpen tot Dordrecht ende dair mede vairren van daen beneden te weeten tot Schoenhouen Harlem Aemfterdamme ende anderswaer ende oick wederomme brengen van beneden tot Antworpen daer van foe fall die voirfz. tollemir den thol van dien goeden ende coopmanïcippen die zij foe beneden brengen ende van daen halen fullen opfcrijuen om daer van thol betailt ende verhaelt te worden indien bij fententie diffinitiue verclaert worde datti fculdich waire alfoe te gefchiene. Ende dit al geduerende tot dat bij fententie diffinitiue ofte appoinctemente van den voirfz. houe anders geappoin&eert fall wefen referuerende die coften van partyen indien daer eenige vallen ten eynde van den principale faicke. Aldus gedaen in den Haghe opten negenden dach van September anno XIIIJC- vier ende tachtich bij mijnen heere den ftedehouder generail heere Phillips van WalTenair ridder meefters Jacob Ruyfch Gherryt van Abbenbrouck meefter Jacob van Almonde ende jan van Rietuelt raidsluiden van Hollandt mij tegenwoirdich onderteyckent PVijngerden. Gecollationeert tegens die principale fententie interlocutoire gefcreuen jn francijn ende is daer mede beuonden accorderende bij ons commilTaris ende adjoincl: ondergefcreuen geordineert ter enquefte vanden borgermeefters der ftede van Dordrecht gerequireerden ende den procureur generael geuouchde op ende tegens den borgermeefters ende regeerders der ftede van Nyemaegen requiranten beroerende die queftie vanden zwijgenden tolle. * Reynier van der Duyn. Purtyck. Naer eene authentijke Copij, heruftende in een Zak met Procesftukken , tegen die van Nijmegen . over de» Zwijgenden Tol; Eggende in de Kas van de Weeskamer* Lade Q. No. ?i. Keur en Overdragt, waar bij het Punt van 9t Befluit des jaars I345, inhoudende, dat geen Rentmeefter, Dijkgraaf Tollenaar, Roeder, Schrooder, noch iemand die in dien ft van den Graaf is, zit* ting in't Geregt mooge hebben,vernietigd wordt. 16. November 1486. ITem defe koer gemaeckt int jaer MCCC vijff ende veertien des vrijdages nae fmte Viftoris dagh bij den rechter fchepenen ende raedt  vanDORDRECHT. 7iz raedt doe ter tijt we/ènde ende voormaels geweeft hadden aengaende dat artikel voort en fal noch rentmeefter noch dijckgraue noch tollenaer noch roededrager noch fcrocder noch geen man die officie hout van onfen heere den graue inder ftede gerecht komen tenden defes fcependoms doe ter tijt wefende ende foo wie dit point brake dat waer op fijn lijff is bij fchout burgemeefteren fchepenen ende raede outraet achten deeckenen ende bij de gemeenen neeringen uyt allen mergenfpraecken aengebracht int jaer M. CCCC. lxxxvj. opten xvj.dach inNouembri geheelick ende all aengaende tpoint voorfz. geaboleert ende doot ende te niet gedaen ende is beuolen hier in te teyckenen. Gecollationeert jegens gelijcke gefcrift ftaende gefchreiien int voorfz. Houtenbouck bouen d' voorfz. hantuefte is daer mede beUonden accorderende bij mij opten vij. Aprilis 1589.3pfcgeZr.N0ts.Publ. per Suyt. Holl. admiflus. Gecollationeert tegens gelijck gefcrift ende daer mede beuonden te accorderen. Aclum den iij. Martii xvj*- een ende tfeftich T. V. Hajfelu Nots. Naer eene autbentijke Copij in de MJf. Privilegiën en Handveften van den Heer Burgemeefter Hoeufft, Fol. 2. Odtrooi van Maxlmlllaen en Philips van Oojlen~ rijk, om, op het Lig haam der Stad, te moogen verkoopen Lijfrenten , op één of twee Lijven, tot Honderd Ponden Vlaamfch 'sjaars. 3. Auguftus 1486*. MAximiliaen bij der gracie Gods roomfche coninck altijt vermeerdere frijcx ende Philips bij derfeluer gracie ertshertoghen van Oiftenrijck hertoghen van Bourgoingnen van Lotharingen van Brabant van Lemburg van Lucemburg ende van Geldre grauen van Vlaendren van Thirol van Artois van Bourgoingnen palatinen van g§^§«3§§#3 mm mm mm mm g«&w» AANMERKINGEN. Dit, en verfcheiden volgende Octrooijen zig begonden te trekken. Want, daar onder van dien aart, geeven bewijs van het Opper- de Regeering uit het Huis van Henegouwen gezag. dat de Graaven, over het ftuk der en Beieren , de Steden, dikwerf (i), naer Stedelijke Geldmiddelen, thands ter tijd, aan eigen goedvinden, en zonder toeftemming van (1) Wij zeggen dikwerf, om dat er geene Voorbeelden ontbreeken van dergelijke Oftrooijen onder de peering uit het Huis van Beieren: Zie Mieris Privilegiën van Leiden, U.t£ dan een Twaalfde deel. 17. November 1487. MAximiliaen bij der gratiën Gods roomfeh coninck altijt vermeerder srijcx ende Philips bijder feluer gratiën eertshertogen van Oiftenrijck hertogen van Bourgoengen van Lotringen van Brabant van Limborch van Lucxemborch ende van Gelre grauen van Vlaenderen van Tvjrol van Artois van Bourgoingnen palatijnen van Henegouwen van Hollmdt van Zeelandt van Namen ende van Zutphen marckgrauen des heylich rijcx heeren van Vrieslandt van Salines ende van Mechelen doen condt allen luyden dat wij om mennige getrouwe dienften die de poirters ende jngefetene van onfer ftede van Dordrecht ons tot veele ftonden gedaen hebben ende hopen dat fij noch doen zullen ende omme die goetwillicheyt die fij tot ons dragen foo wij bij experientien in onfen affairen in vele faecken ende manieren an hemluyden beuonden hebben ende funderlinge confideratie hebbende op die groote fware laften die fi bouen allen anderen onfen fteden gehadt ende geleden hebben ende noch dagelijcxs moeten AANMERKINGEN. Deeze Handveft was, in \roeger' tijd , toen de Steden , met derzelver onderhoorige Kwartieren , op eene bep&aïde fom, in tfc bccaniïng der Gemeene Lands La/ïen , werden aangeflaagen , voor de Stad van zeer veel belang. Dog, daar tegen ftrekteze, gelijk nader blijken zal, tot een' merkelijken aanlloot, voor de overige Steden van Noordholland; dat is, dat gedeelte van Holland , 't geen benoorden den IJflèl geleegen is. Tot hier toe had onze Stad niet Zuidholland, voor haar aandeel in de Beden, gemeenlijk den Negenden Penning betaald. Óp dien voet had zij in de Ticnjaarige Bede van 55183. Schilden,die,in het jaan.162., geëifcht werden, 6100. Schilden, zijnde na genoeg een Negende deel, opgebragt(i). Op gelijken voet had zij ook betaald 111 den gemaakten Omflag van het jaar 1477 (2). Dan, vier jaaren daar na , beweerde zij reeds (3), (i) Zie Van Loon Aahudt Regeeringswijze van Hellend , V. Deel, 11. 153. (a) Uitwijzends eene Sententie van den 10. April de? jaars jsu, die op haare plaats volgen zal. J$I4 f3) Zie hl. 698. .(4) Deeze Zetting , waar aan gehegt is een Mandament op den eerften Exploictier van het Hof , grdae. ttekend dea 28, November des jaars 1488., wordt bewaard in de Kas op de Weeskamer . Lede J. No. 4? , niet meer', dan den Twaalfden Penning, verHhuldigd tc zijn; zig ten dien einde onderwerpende aan iic Uidpr.mk van den Stadhouder van Holland, en van Tbielman Oern, toeir ter tijd, Rcntmeeftcr Generaal der Beden. Of dcezen dien aangaande eenigc fchikkingen gemaakt hebben , is aan ons niet gebleken. Valt gaat het, dat die van Dordrecht en Zuidholland, met lang, na datze deeze Handveft kreegen, daar van reeds de vrngten plukten: want , 111 de maand November van het volgende jaar 148.S, werden zij, zonder kwetfmg van het gemeene regt , in eene Zetting teC gemeene Wapening, gefteld op een Twaalfde deel (4). Ook kvvaamen zij, in het jaar 1492, met den Hertog van Saxen, toen ter tijd Stadhouder Generaal van Hertog Maximiliaen , wegens hun aandeel in eene Bede van Zeftig duizend Guldens, op dien zelfden voet, over-  vanDORDRECHT. ten lijden ende èeagen ende oick confideratie hebbende op die groote fwaere verlie/en die fij ende die jngefetene van onfen lande ende quartiere van Zuythollandt ouer veel jaren gehadt ende geleden hebben bij der zee ende den jnbrekene van den dijeken ende bij den dagelicxen ourferhoudene van onfer ftede voirnoemt ende van den voirfz. dijeken nebben die felue poirters jngefetene ende die van onfer voirfz'. ftede van Dordrecht die nv fijn oft namaels wefen fullen bij rijpe deliberatie van raede ende aduijs daer op gehadt mit die van onfen cioinainen fijnancien ende anders vuyt onfer gerechter wetenheyt ende funderlinger gratiën voir ons onfen eruen ende nacomelingen gratiën ende grauinnen van Hollandt heeren ende vrouwen van Vrieslandt gegont ende gegeuen hebben gonnen ende geuen midts defen onfen brieue dat fij midsgaders die voirfz. van onfen lande ende quartiere van Zuvthollandt ende die vrije heerlicheden te limien van nv Yyyy 3 voirt- étü (5). Dog, eeiligen tijd daar na, Werden zij over deeze verdeeling ia resten betrokken, door de Noordfiól/andicfie Steden; gelijk volgende Stukken , en in 't bezonder eene Sententie, bij den Grooten Raad van Mechelcn, op den tienden April des jaars tot hun voordeel, gevveezen , zullen aantoonen. Dit fterkte de Stad uitermaate in haar regt ; zoo datze, daar na, in geene Reden bevvilligde, dan onder voorwaarde , dat zij met Zuidholland, niet meer', dan een Twaalfde deel, zoude opbrengen (6). }aa, wanneer, in het jaar 1519, de nieuwe fdiikking, waar naer de Steden en Dorpen, in den Omflag van Zeflig duizend Guldens, voordaan zouden gefchat worden, binnen deeze Stad, Rond afgekondigd te worden , verklaarde de Regeering aan den Deurwaarder, zulks niet toe te laaten , dan voor zoo verre het Mandament niet ftrijdig (5) Uitwijzends eene egte Verklaaring van den i3. April des jaars 1498., liggende in de Kas ot> de Weeskamer , Lade J. No. 36. (6) Zie, onder Sndercn , het Rcgifleï der Dagbaerfa» Aer.t van der. Goes, op den 29. Sep» têmber 1526. bl. 30. (71 Zie M. Balen, bl. 813 en 814. f8) Van zulk eenen verleenden Vrijdom zijn de Voorbeelden , in de Stedelijke Handveftboeken, vooral in het Groot Charterboek van den Heer Van Mieris, op meeiiigvuldige plaatfen, te vüiden: en wij zouden aan de kundigheid onzer Leezeren te kon doen , indien wij dit met bezondere bewijzen wilden ftaaven. Het misbruik , 't welk de Graaven , in laater' tijd , meer' en meer' daar van maakten , gaf aanleidin" dat de Staaten hunne AScn van Confent in de gevorderde Beden, naamver dan voorheen , begonden te bepaalen , en geenc Beden inwilligden , dan onder uitdruklijk beding , dat Vrijen en Onvrijen daar in zouden gelden; gelijk , uit de Refolutien van de Staaten van Holland van den tweeden September , en negenentwintigllen December des jaars 1553» midsgaders van den elfden December van het jaar 1555., kan gezien worden. (9) Zulke Kwijtfchddingen droegen , onder de Regeering van het Huis van Óoftemijk 1 den naam van Gratiën ; en beitonden bier in, dat de Groote Steden , die nevens de Edelen alleen tot de Beden geroepen werden , van de Som , in welke zij bewilligden , een zeeker gedeelte inhielden ; verleenende zelden eenig Confent, dan onder beding , van haare gewoone Gratiën te zullen genieten. De Graaven , om haar tot een ipoediger inwilliging over te haaien , ftonden zulks gereedelijk toe. Dog , gelijk een ieder ligtelijk bemerkt, dit Itrekte tot merkelijk bezwaar der Kleine Steden en Opgczeetenen jen platten Lande ; wijl, om het te kon koomende van de gei'ifchtc Bede te vinden , deezen wederom des te hooger moeiten worden aangcflaagen ; zoo als te zien is uit het Requeft, bij de Kleine Steden , in het jaar 1553, aan Keizer Karei overgeleverd , te vinden bij Brand ï Bsfchrijv. van Enkbuizen , bl. 98. en in de Privilegiën van Vlaardingen , bl. 113 —116. (10; Zulks kan worden opgemaakt uit een Placaat van Karei den Stouten , van den derden Julij des jaars 1471. te vinden bij Velius flefchrijv. van Hoorn , bl. 89.-91; uit een Privilegie, door Hem , op den dertienden Maart van het jaar ^—-, aan de Stad Haarlem verleend , PrhriUg. Van Haarlem , bl. 127; uit eene Handveft van den Aertshertog van Ooftenrijk, gegeeven aan die van den Briel, den agttienden September des jaars 1500, bij Alkemade eu Van der Schelling Befchrijv. dier Stad, II. Deel, bl. 120., en uit andere Stukken meer'. Vergelijk Refolutien van Holland van den 16. April, u, 26, «7, jfxnij , en 20. "julij d*s jaars 1550. Boomüam* Bcjehrijv. van Alkmaar , bl, 42. * ware met de Voorregtcn en oude Hcrkoomcn, en met de Petfijfo van dien ("7). Voor het overige geeft deeze Handveü een fpreekend bewijs van het gezag, dat de Graaven zig aanmaatigden in het rtuk der FiDanden en Geldmiddelen; en, op welk eene wijze , zi j, over de beurs der Landzaaten, naer welgevallen, hertellingen willen temaaken. Want, fchoonze geene lchattingen, zonder toeftemming der Edelen en Steden, vermogten re heften, verleenden zij egter , buiten derzelver weeten, niet alleen Vrijdom van Beden en BelartingenCS), midsgaders kwijtfcheldingen van reeds ingewilligde Confent e» (9); maar zij regelden daarenboven , naer eigen zinlijkheid , hoeveel ieder Stad of Dorp , in de Beden, Sub' ventien, Contributien en OmJJagen , gelijkze genoemd worden, voor zijn aandeel, draagen zou'(10). DO  720 PRIVILEGIËN voirtaen ende eeuwelick gedurende nyet hoogher ofte meer contribueren noch gelden en fullen mit onfen voirfz. landen van Hollandt ende Vrieslandt jn allen beden ende fubuentien [a] ruytergelden contributien te water ofte te lande ende in allen anderen ommeflagen ende ongelden hoedanich die fijn ofte genoemt zullen mogen wefen die bij ons ofte die van onfen voirfz. landen van Hollandt ende Vrieslandt ouer die felfde landen geconfenteert ommegeflagen ende opgeftelt fullen worden dan een gerechte twaelffde deel van tgene dat jnder manieren voirfz. ouer defelue landen geflagen fal worden. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen ftedehouder generael ende luyden van onfer camere vanden raede van Hollandt die luyden van onfer fynancie ende rekeningen in onfen voirfz. landen den gecommitteerden als nv ofte die hyer namaels van ons ofte onfer voirfz. landen gecommitteert fullen worden omme eenighe ommeflach ofte fettinge te doene ouer die felue landen onfen rentmeefter generael vander beden onfen anderen rentmeefteren ontfangers ende allen anderen onfen officieren dienaren ende onderfaten die nv zijn ofte hyer namaels wefen zullen dat fij die voirfz. onfe onderfaten poirters ende jngefetene van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende lande van Zuythollandt mitten voirfz. vrijen heerlicheden van den jnhoudene van defen onfen bryeue ruftelick ende vredelick tot eeuwigen daghen laten genyeten ende gebruycken fonder hunluyden eenich hinder ofte letfel ter contrarie te doene ofte laten gefchyen in eeniger manieren maer hemluyden dair inne voirftaen ende onderhouden naer allen haren vermeugen want ons dat alfoo gelieft. Gegeuen in onfer ftat van Antwerpen den feuenthienden dach in Nouembri int jaer ons Heeren duyfent vierhondert feuen ende tachtentich ende vanden rijcke van ons coninck tanderde. QHyer onder fiont gefcreuetf) Bij den Coninck ter relatie van den Raede. Numan. ^en/ïonarisboek der Stad Dordrecht, Fol. 20. £11 wijders bij VanderEyck, Handveflen van Zuidholland, hi.226. en J. van Oudenhoven, Befchrijv. van Zuidholland, bl 579. M Ruytergeldeu. Verflaat daar door de tijd, de gemeene benaaming was der Kn>s- Penn.ngcn , die tot onderhoud van het Volk knegten , zonder onderfcheid , of dezelve"te van Oorlog geheeven werden. Ruitergeiden Paard of te Voet dienden (ih gcheeten , om dat Ruiters en Ruters, 111 dien J' (ii) Wagen aar, Befchrijv. vau AmfielJam , III. Deel, 11. 181. in de Aantcek. ma Raa-  van DORDRECHT. ?2l Raaming tuffchen die van Dordrecht, en die van Schoonhoven , wegens een Gefchil over het Stapelregt. 30. November 1487. Ip/b die Andree anno 1487. ultima Nouembris bij tullen fpreken van Mr. Cornelis de Jong raetsheer is geraempt tulTchen der iiede van Dordrecht ende Scocnhouen angaende alzuke gelcille als tulTchen den feluen tween fteden gerefen waren den ftapelrechte dor ftede van Dordrecht angaende. Item in den eerften dat alle alzulke proceduren als nv tulTchen den voorfz. tween fteden voor den houe van Hollandt loop hebben den ftapelrecht angaende ruften fullen tot des fwoensdach na verfwore maendach. Item dat defen tijt geduerende die voerfz. twee fteden mit lijff ende goet onderlinge verkeeren fullen nyet regenftaende enige faike ter caufe voerfz. lopende. Item dat als dan die voirfz. twee fteden een yegelijck vuyten hare alhier volcomeliken gelaft zullen comen om een minlike compoiici te maken die voerfz. gefcille angaende fonder vertreck ofte breeder beraet. Item verfouken die van der ftede van Scoenhouen dat zij ontlaft worden van der loffinge Cornelis Buys gedaen ende dat zij ongehouden zouden zijn in de hondert gulden. Item alzoe dat fcip ter Veer vercocht is twelck Tordrecht ter ftapel comen foude ende onmogelick is aldaer te commen dat de mr. van den fcepe incomen fal een oetmoet ende voetual der ftede doen voer alzulken excefs als hij gedaen mach hebben. Item die compoficie voerfz. fal eenen haluen geheelen ofte tween jaren wefen alzo dit den partijen voerfz. gelieuen fal ende tot huerluyder wederfeggen een jaer te voren. Item van defen fal een van ons beyden die van Scoenhouen aduerteren off der ftede van Dordrecht defe raminge gelieft die continuacie ende geleyde angaende. Uit een oud Regijler, behelpende het voorgevallene met Schoonhoven, ter zaake van het Stapelregt, federd bet jaar 1480, tot het jaar 1527. , liggende in een Kas op Burgemeejiers Kamer, en geauoteerd Num. 15.  ?22 PRIVILEGIËN Nadere Overéénkomft, bi] tujj'chenfpreeken van den Stadhouder van Holland en Tzuee Ra aden , wegens het voorfchreeven Gefch'd. 25. April 1488. VP den dach van huyden is bij tulTchen fpreken van mijnen heere den graue van Egmonde ftadthouder generael Tielman Oom van Wingaerden meefter van der rekeninge ende meefter Cornelis de Jonge raden van Hollant die ftede van Schoenhouen ouercomen mit die goede ftede van Dordrecht angaende dat ftapelrecht van den gefcelen die fij tegens malcanderen daer van gehadt hebben inder manieren hier nae volgende. Te weten dat die van der ftede van Schoenhouen angaende tzelue ftapelrecht mit hoeren fcepen ende goeden voert varen ende keeren zullen naeuolgende die fal oude raminge ende die fal gedueren den tijt van fefs weken nae date van defen ende daer en tenden een maent nae enich van den twee voorfz fteden kenlic wederfegghen behoudelic beyde den voorfcreuen fteden ende elck van dien bijzonder haere rechten hantueften preuilegen en- AANMERKING E N. [d] Oude raminge Wij hebben het niet ondienftig geoordeeld, deeze Oude Raaming, ,die ook elders den naam van Compofitie draagt CO, tot ver/tand van zaaken, hier te laaten volgen (2): In defer manieren hier na volgende hebben geraemt gouverneuren mijns genadichs here van Bourgondien mit ten rade van Hollant op dat ftapelrecht van der goeder ftede van Dordrecht ende van den gefcele dat daer af ftaet tujfchen der jiede van Dordrecht voerfz. ende van der ftede van Scoon, 2/ou en. Eerft dat die van Scoenhouen alle goede die fij van beneden haelen fullen die Lecke fullen moghen op voeren tot haere maelftede ende die aldaer fliiten fonder voorder op te voeren of te doen op voeren buten horen bedriue fonder argeli/l behoudelic dat alle grote fcepe geladen mit coopmans goede ende van ■ouer die zee die Mafe incomen die fullen te Dordrecht op comen na inhout der ftede hantueften van Dordrecht voorfz. hem dat die van Scoonhouen mit alfulke goede als hem op hore acker wafel ende horen ommefaten die daghelix hoir marff verfoecken binnen Scboonhouen daer te weten houen Scoonhouen tot Lopickerc toe ende an defen ff de der kerek totter Ameyden. toe ende heneden Schoenhouen totter ftuyfe toe van Berchuliet ende an defen fijde der Leek tot Ammerflufe toe fullen moghen varen die Lecke nedenvairt tot hoiren oirber ende dairt hem gelieft fonder tot Dordrecht tever/tapelen mit voinvaerde dat die van Schoenhouen geen goet wtuoeren en fullen dan hoer Jelfspoerters goede ende nyements anders ende dair fullen fij alle reyfe een teyken off nemen van der ftede van Scboonhouen of van den ghenen diefe dair toe ordineren fullen op dat geen gebrec dair in en valt mer wes goede den ftapel toebehoerende die fii die Merwede op off neder wille voeren die fulle fij te Dordrecht verftaplen. ■ Item fo en /uilen die van Scboonhouen peen fiape/goet tutrecht noch in die gefticht noch buten der paelinghe voerfz. voeren noch doen voeren halen noch doen halen dat fii die Lecke wtuoeren lij en fullen Tordrecht animeren ende verftaplen. tJ!Tj"éi Waï* dat^mende van denpoorZl Tl Scboo»hot"" ^er tegen dede o ffonbeuontn" ffSrWyJ ^ e"de dat SiSc berecht L Sï/'^ï' °P die» ^horigen dat be, echten foude na horen rechte van den ftapel. Jj? r deferra™'"ge voerfz. foude ftaen ende wefen opgefet in fekere borghen ah den Jiede dadinge van Hollant ftaet ende opgefeit behoudelic an beyden Jijden elke fijn rfchtcn primlegien hantueften ende baircomen van waerden ende machten te blijuen ende mit de voorfz. daghe [lees dadingbe } die in genen Jaicken gehindert noch vermindert te waJen tot eenigen toecomende daghe. Het SS .aK oT de" 2a SePtemb£r d" iaMS W"'te vinden in het ***** > *» (a; Te vinden in het zelfde Regifler, waar uit de bovenftaande Qveréênkomu genomen is.  van DORDRECHT. ?2$ ende haercomen om die in waerden ende in machte te bliuen zonder die enichfins mids defen vermindert te wefen in toecomenden tijden. Des toercon TWpmtipr des jaars 1547. Hollandfch Placaatb. III. Deel, bl. 571- uccemner (4; Bladz. 517. Maximil'iaen en Philips van Ooflenrijk bevefligen alle de Privilegiën, Handvegen, Regten^ Vrijheden , en Herkoomen der Stad. 1. Junij 1488. MAximiÜaen bij der gracie Gods roomfch coninck altijt vermeer, der srijcx ende Philips bij der feluer gratie ertshertogen van Oofterijck hertogen van Bourgondien van LotVwntvgen van Brabant van Lijmborch van Lutfemboïch ende van Gelre grauen van Vlaendren van Tijrol van Artois van Bourgoengnen paladnen van Henegouwen van Holland van Zeeland van Namen ende van Zuytphen maeregrauen des heylichs rijes heeren van Vriesland van Salins ende van Mechelen allen den gheenen die deefen onfen brieff zullen fien faluyt. Doen te wetene dat wij onfen lieuen befonderen buergmeefteren fcepenen raide gemeynen poirteren ende jnwonende van onfer ftede van Dordrecht in bekennilfen van menigen gueden ende getrouwen dienften die defelue van onfer ftede van Dordrecht onfen voirfaten ende ons gedaen hebben ende nogh dagelicx doen in die voirderinge van onfen noodfaken ende affairen zoe wij dat bij experiencien in vele faken ende manieren an hemluyden volcomelijcken beuonden hebben hebben bij rijpe deliberacie van raide vuyt onfer rechter wetenthede aucToriteyt ende mogenthede voir ons onfen eruen ende naercommelingen grauen ende grauinnen van Holland den voirfz. buergmeefteren fcepenen raide gemeynen poorteren ende ingefeten van onfer voorfz. ftede van Dordrecht voir hem ende Z z z z voir  724 PRIVILEGIËN voir hoire naircommelingen geconfirmeert geuefticht ende geapprobeert confirmeeren veftigen ende approberen bij delen onfen brieue alle hoire preuilegien handueften rechten vrijheden ende haircommen alfo wel van den ftapel van den goeden palferende ende lijdende doir die riuieren opwaert ofte nederwaert als van der Mazen van den fcepen ende goeden commende vuyter zee als oick alle andere preuilegien handueften rechten vrijheden ende haircommen die zij van ons ofte van onfen voiruaderen vercregen mogen hebben ende hebben hemluyden die van nyeus zoe verre alft nood es gegonnen ende gegeucn gonncn ende geuen bij defen onfen tcgenwoirdigen brieue willende dat zij ende hoire naercommelingen gebruycken van denfeluen preuilegien hantueften rechten ende vrijheden ende van eiken van dien bijfondere ende dat hem die onderhouden worden tot ewigen dagen na hoire voirme ende inhouden in alder manieren of die hier in van woorde te woorde gefcreuen geinfereert ende geincorporeert waren niet vuytgefteken noch vuytgefondert. Ontbieden dairomme ende beuelen onfen befonderen lieue ende getrouwe ridder ende cancellicr die heere van Champvans ende die ander luyden van onfen grooten raide die ftedehouder generael ende luyden van onfen raide in Holland ende allen anderen onfen jufticieren ende officieren jegewoordich ende toecommende wien dattet angaen of annopen fal mogen hueren ftedehouderen ende elke zonderlinge dat zij van defer onfer jegewoordiger gracie confirmacie approbacie ghifte ende van al den jnhouden van defen inder voormen ende manieren bouen verclairt doen laten ende gedoogen den voornoemde buergmeefteren fcepenen raide poirteren ende gemeynen ingefeten van onfer voorfz. ftede van Dordrecht ende hoire nocommelingen ruftelic vredelic ende volcommelic genyeten ende gebruycken fonder hem te doen nochte laten gefchien eenich hinder letfel of moijeniffe nv noch in toecommende tijden ter contrarien want ons alfoo belieft. In oorconden van defen zoe hebben wij defen brief geteyckent mit onfen name ende tfignet verwapent mit onfen wapenen hier vp doen drucken inde abfencie van onfen zegele. Gegeuen in onfe üede van Dendermonde den eertten dach van Junio int jair ons Heeren duyfentCCCC. acht ende tachtentich ende srijcx van ons Coninck in den derden jaire. (Laager fiond') Maxi'. Bij den Coninck ter relacie van den Rade. Numan. Naer de oorfpongkelijke Handveft, liggende in de Kas op de Weeskamer, LadeA. No. i8. Mandei*  vanDORDRECHT. ?2$ Mandatnent van Maximiliaen en Philips van Ooflefffijk , aan den eerflen Deurwaarder van het Hof van Holland ^ om , ten verzoeke van die van Dordrecht, te bedwingen allen, die weigert o* bleeven, hun aandeel te betaalen in de onkoften^ voor de Inleegering van het Krijgsvolk verflrekt. 8. September 1489. MAximiliaen bider gracie Gods roemfch coninck altijt vermeerder srijcx ende Philips bi der feluer gracie ertshertogen van Oifterijck hertogen van Bourgoengnen van Lothringen van Brabant van Lijmborch van Lutfemborch ende van Gelre grauen van Vlaendren van Tijrol van Artois van Bourgoignen palatinen van Henegouwen van Holland van Zeeland van Namen ende van Zuytphen maeregrauen des helichs rijcx heeren van Vriesland van Salins ende van Mechelen den eerften onfen duerwaerder fergent van wapenen bode exploicTerende in onfer camere van den raide in Holland oft anderen onfen officier hier op verfocht faluut. Wij hebben ontfaen de oetmoede fupplicacie van onfen wel geminden die buerchmeefteren fcepenen ende raed van onfer ftede van Dordrecht ouer ende in den name van alle die gemeene ingefeten van derfeluer ftede inhoudende hoet dat ontrent vier jaren es geleden die voirfz. firpplianten bij den expreflen beuele ende ordonnancie van ons ende van onfen ftedehouder ende raide van Holland ende bij gemeenen accoorde van den edelen van onfen lande van Holland voirfz. innegenomen hadden tot bewaringe ende behoudenelTe des voirfz. gemeenslands ende der voirfz. ftede van Dordrecht een feker menichte van rayteren die welke zij aldair tot noch toe alfoe die voirfz. ftede van Dordrecht een ftede van frontiere es van den feluen lande ende tot bewaerneflè ende befchermeneflè van dien onderhonden hebben tot hoiren grooten zwaren cofte ende lafte ende hoewel die felue fupplianten ende huere gedeputeirden in vele ende diuersfche dachuaerden gehouden ende fonderlinge injulio LXXXVIIJ leftleden haren laft ende grooten coft van den feluen ruteren ende anders den anderen fteden van Hollant te kennen gegeuen hebben ende aen hemluyden vruntlicken ende duechdelicken begeert trooft hulpe bijftande ende medebetalinge te mogen hebben ende gecrigen van den feluen ruyteren tot dier tijd aldaer gehouden daer in wel fculdich waeren ende behoirden te gelden ende te contribueren gemerct, dat ons voirfz. land van Holland te famen een lichaem es daer of die ftede van Dordrecht een principael ledt es ende dat zij als leden van eenen lichaem fculdich waren malcanderen te fucurreren ende te baten te commen bij fonder gemerét dat belanc dat men bij experiencien weet ende gefien heeft dat an Dordrecht voirfz. leydt- Defen niet jegenftaende die voirfz. fteden van Holland noch hoire gedeputierden en hebben daer toe niet willen verftaen dwelke den feluen fupplianten comt tot grooter fcade ende achterdeele want hem- Zzzz 2 luy-  ?2Ó PRIVILEGIËN luyden onmogelicken es alleen te onderhouden tot hueren cofte ende lafte die voirfz. ruyteren alfo zijt oic met fculdich en fijn van doene om de faken ende redenen voirfcreuen alioe zij feggen verfouckende hier vp onfe behoirlicke prouifie. Waeromme wij die faken voirfcreuen ouergemerft v ontbieden ende beuelen daer toe committerende bij defen onfen brieue vp dats nood zij dat indien v blijcke van dies voirfz. es zoe vele dat genouch zij zonderlinge vander voirfz. ordonnancie van ons ende onfen voirfz. ftedehoudcr ende raide van Holland ende van den accorde van den edelen van onfen voirfz. lande daer bouen mencie of gemaeft es ghij m dien ceualle tot verfoucke van den voirn. fupplianten bedwingt alle de eene die in gelijcken faken ende laften gewoenlick zijn ende behoeden te contribueren ende anderen diet behoeren fal die ghrj bellinden fult ongcwillich ende weygerende te betalen huer porcie ende aendeel van den coften gedaen ende vutgeleyt bij den feluen fupplianten om tonderhoudt ende betalinge van der voirfz. renten die ielue huere porcie ende aendeel van den feluen coften terftont vut te reyken ende te betalen realick ende bij fayte ende gelijck men pleecht te doene om onfe eygen fculden ende penningen want ons alloe gelieft ende des te doene geuen wij v vulcommen macht aucloriteit ende fonderlins beuel. Ombieden ende beuelen allen onfen jufticieren officieren ende onderfaten dat zij v dit doende neerftelic verftaen ende obedieren. Gegeuen in onfer ftad van Mechelen den vnjen dach vanSeptembre int jaer ons Heren duuft CCCC. negen ende tachtentich ende srijcx van ons coninck int vierde jaer. (Laager ftond) Bij den Conynck te relacie van den rade Numart. Naer den Perkamenten Brief, verflerkt met een afgebroken Zegel in roodJVafch, liggende Aas op de treeskamer, LadeD. No.4. ê»B»s§»B §«§ mm mm %mmm%mm% AANMERKINGEN. Uit de nadere Letteren Executoriaal, vier het boyenftaande niet voldaan hebben. Trou- faare laater verleend , en gedagtcekend den wens dit zal nader blijken uit de Brieven van KenS^enJiuij desjaW^PSCO^an Atterminatxt van deu elfden Juli, des jaara worden opgemaakt,dat de overige Steden aan H94« (0 Ligjeatte in de Kas op de) Weeskamer, Lade D. No. 5. ^^^^^^^^^ Mandag  van DORDRECHT. 72? Mandament van Maximiliaen en Philips van Ooflenr/féi ten verzoeke van die van Dordrecht, verkend, tegen de Ingezeetenen van Ghendt, Eriigge ende Tperen^ ten einde van de laatjlgetnelden niet gemoeid te worden, ter zaake van de, ten hunnen behoeve, verleende Rente- en Verbandbrieven, welken, door Maximiltaen van Oostenrijk , waren verbeurd verklaard, en aan de Stad overgedraagen. 13. September 1491. MAximilian bi] der gracie Gods roomsfche coninck alujts vermeerder des rijcx van Honghericn van Dalmacien van Croachien ende Philips bij derfeluer gracie eertshertogen van Ooiïrenrijck hertogen van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Limburch van Lucemburch ende van Gheldre grauen van Vlaendren van Thirol van Artois van Bourgoingnen palatinen van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Namen ende van Zuytphen maregrauen des heilicx rijcx heeren [van] Vrieslant van Salins ende van Mechelert den eerften onfen duenvaerdere fergant van wapenen bode exploiterende in onfer camere van den rade in Hollant oft anderen onferi officier hier vp verfocht faluyt. Wij hebben ontfaen die oitmoedige fupplicacie van den borchmeefteren fcepenen raedt ende inwonende onfer ftede van Dordrecht inhoudende hoe dat in den jare van achte ende tachtich leftleden ende geduerende die oirloge ende diuifie doe regnerende in onfen lande van Vlaendren om die goede ende dancbare dienften die de voirn. fupplianten ons gedaen baddert tot groten ende zwaren coften ende Vatten van onfer voirfz. ftede {onderlinge duerende den tijt van den [aj vangeniffe van onfen perfoen gefchiet binnen onler ftede van Brugge ende omme hemlieden eenichfms te recompenferen van den voirfz. coften ende laften ende Zzzz 3 hem AANMERKINGEN. j>] Vangeniffe van onfen perfoen. Hier de Hiftorifche Gedenkfchriften van vreemde van vindt men' een omftandig Verhaal, opge- Landen, vooral van Frankrijk en Duitfchland , fteld, naer het fchijnt, door een' Schrijver, verfcheiden Stukken verfpreid zijn , welken die dit gevangen neemen in perlbon heeft bij- tot nadere opheldering der Nederlandfche zaa- gewoond (1). Wij merken dit, in 't verbij- ken kunnen ftrekken ; en die egter ter kennifle gaan, aan, om dat de Heer Wagenaar(jx) van onze befte Gefchiedfchrijvers niet gekoo- daar van geen bezonder gewag maakt; ter- men zijn. wijl wij onzen Leezer herinneren, dat onder [aj (1) In Duellii Mifcellan. Lilt. I. Nutn. xviii. en bij PeZ in CtlleS. Stator, Rtr. Juftriae. Tom* U. pag. 55iQa; Vaierl. Hijitr. IV. Deel, bl. 240.  72B PRIVILEGIËN hemluyden te helpen verlatten noch andere zware coften ende laften wij hadden den feluen fupplianten gegeuen ende opgedragen alle alfulcke renten alfoe wel losrenten erflic ofte liuelic als die poorteren ende inwonende van onfen fteden van Ghend Brugge ende Ypre hebben op onfer voirfz. ftede van Dordrecht mitgaders die verbant brieuen die de voirlz. van Ghendt Brugge ende Ypre hebben van onfer voirlz. ftede van Dordrecht ende oic alle die achterftellen ende veruallen of verlopen terminen ende paijementen van den feluen renten verclaerfende alle de voirfz. brieuen van verbande die defelue van Ghend Brugge ende Ypre hebben mogen van der voirfz. ftede ter caufe van den voirfz. renten doot ende van onwaerden te wefen alle de voirfz. renten achterftellen verlopen ende verbantbrieuen ons aangecoramen verfchenen ende toebehoerende bij rechte van confiscacien ende als verbuert bij den voirfz. van Ghendt Brugge ende Ypre ouermits huerlieder rebellicheyt ongehoirfaemheyt ende criesme van lefe maiefteyt die zij tegens onfen perfoen geperpetreert hadden omme van denfeluen brieuen renten achterftellen ende verlopen terminen ende paijementen van dien bij den voirfz. van Dordrecht te gebruycken ende die te behouden ende te bekeeren totter feluer ftede proffit als die andere vrije goeden van der feluer onfer ftede gelijk dat breeder blijcken mach bij den [t>] brieuen daer op geëxpedieert. Ende hoewel nyemande geoirloeft en zij den voirn. fupplianten ofte eenige van hemluyden eenichfins te veruolgen traueilleren ofte moeijen ter caufe van eenige renten die zij hebben mogen op die voirfz. ftede van Dordrecht noch oick ter caufe van de achterftellen ende verloopen terminen van dien niet min eenige van onfen voirfz. fteden van Ghendt Brugge ende Ypre die renten hebben op onfe voirfz. ftede van Dordrecht commende ende doende directelick tegens dat inhouden van onfe voirfz. brieuen veruoorderen hem dagelicx te willen doen arrefteren traueilleren ende moeijen die ingefetene van der feluer onfer ftede ter caufe van zekeren achterftellen ende verloopene terminen die zij zegghen ende mainteneren hemlieden fculdich te zijne bij die voirn. fupplianten van den renten die zij zegghen te hebben op ter feluer ftede dwelke den voirn. fupplianten coomt ende keert tot groten hindere fcade ende achterdeele ende noch meer doen mochte ne worde hemlieden hier op niet voorfien mit onfe behoirlicke prouifie van jufticie omme dewelke zij ons zeere oitmoedelicken hebben doen bidden. Soe eift dat wij de faken voerfcreuen ouergemerct v ontbieden ende beuelen daer toe committerende mits defen dat indien v blijcke van tguent dat voirfz. is ende funderlinge van onfe voirfz. brieuen van ghiften daer of hier bouen mencie gemaeét is in dien geualle doet zeere fcerp beuel van onfent wegen op zekere ende groote penen tegens ons te verbueren alle ende een yege- [b] Brieuen daer op geëxpedieert. Te weeten, zoeke onzer Stedelingen , vreezende dat de uitwijzends den Tranfportbricf (3) , op den Verjaaring welligt aan de executie zoude kuneerftenjunij van liet jaar 14:-:8, wanneer Maxi- nen hinderlijk zijn, andermaal vernieuwd en miliaeu, gelijk wij gezien hebben, de Privile- beveiligd geworden , op den tweeden dag van gien en Voorregten der Stad beveiligde (4). September des jaars 1493 Cs)« Dit bovenilaande Mandament is, ten ver- (3) Liggende in de Kas op de Weeskamer , Lade D. N. 2. (4) Bladz. 713. (1) Zie boven bl. (a; Zie bl. 6so at 6Jl. (3) Blaix. S3-  van DORDRECHT. ?41 rigeren nae geleg&itheyt des tijts ende dat gebuert was dat zeker jare geleden bij den fchout burgermeefters fcepenen raedt oudraedt achte dekens mitten gemeenen van Dordrecht voorfz. een zekere ftatuyt ende keure gemaeét hadde geweeft in ordre van de officiers van mijnen genadigen heer dat noch rentemeefter noch dijk^raue noch tollenaer noch roedrager noch fcroeder noch gheen man 'die officie hielt van den graue van Holland in den gerechte der voorfz ftede comen noch wefen zouden teynden den fcependom doe wefende ende hier nae die voorfz. van Dordrecht claerlicken beuonden hebbende dat tvoorfz. ftatuyt ende keure naiftelicken ende openbaerheken drouch tegens tgemeen weluaren der voorfz. ftede ende dat die officiers nv zijnde die reixte ende notabelfte waren van der zeluer ftede hadden daeromme in den jaere XII1JC LXXXVJ. in de maent van Nouember leftleden tvoorfz. ftatuyt ende keur mit datter an cleuende was bij den fchout burgermeefters fcepenen raedt oudt raedt achte dekens endedegemeene neeringen geaboleert endevuytalle margen fprake gebracht ende te nyete gedaen ende voort gekeurt dat alle die gheenen die officie voeren van den graue van Hollant zouden wefen in den gerechte ende officien der voorfz. ftede van Dordrecht als zij daertoe gekoren ende genomineert worden. Ende hoewel de voorfz. verweerders achter volgende tvoorfz. ftatuyt ende keure wel fchuldich waren te animeren die officien van de voirfz. ftede van Dordrecht dair zij toe gekoren worden omme die voirfz.* officien te bewaeren ende te bedienen gelijck andere poirteren alfoe* die zelue verweerders van den rijexften ende notabelfte waeren van de voorfz. ftede bequaem in den gerechte ende van den regemente ende toefich derzelue ftede te zijn dat des niet jegenftaende zoe waeren die voorfz. verweerders dat weygerende geweeft wairomme die voorfz. eyflchers van den voorfz. houe verkreegen hadden zeker mandamenten vuyt crachte van den welcke die voorfz. verweerders nae zeker beueelen henluyden gedaen gedachuaert hadden geweeft te compareren voor den voorfz. houe. Ende ten dage daer van dienende ofte onderhouden concludeerden die voorfz. eyflchers dat bij fententie van den voorfz. houe die voorfz. verweerders gecondempneert zouden zijn tot allen tijde als zij tot eenigh dienften van de voorfz. ftede van Dordrecht in wette gekoren zouden worden die zelue dienften te accepteeren te anuaeren te doen ende te achteruolgen die manieren coftumen ftatuten ende keuren van den voorfz. ftede gelijck andere poirteren dagelijcks doende waeren fonder des* eenigfins te weygeren ende in de koften van defe inftancie. Dair tegens dat de voorfz. verweerders antwoorden ende zeyden dat bynnen der ftede van Dordrecht die graue van Hollant hier voortijts vuytgegeeuen hadde in afleen die officie van fcroeyambochten omme die aldair van de graeffelijkheyt als leenen te houden ende te exerceeren ende waeren die gheenen die dezelue fcroeyambochten te leen ontfangen hadden vrij ende exempt gehouden dat men henluyden bynnen der voorfz. ftede in den gerechte niet kiefen noch fetten en mochte zoe dat die voorfz. verweerders gelijck hoer voirfaten de voorfz. officien van fcroeyambochten als leenen van de graeflicheyt van Holland ontfangen ende bedient gehadt zonder dat zij of Bbbbb 2 haer  742 PRIVILEGIËN haer voirfaten inden gerechte derfelue ftede geweeft hadde maer waren daer of vrij ende exeinpc geweeft van zoe langen tijden dat gheen memorie van menfchen ter contrarie en was ende vuyt dien zoe wanneer yemendeinden gerechte wefende der voorfz. ftede fèroedemeefter worde die was terftont [è] vuyten gerechte gedaen ende worde een andere in zijn ftede geftelt mits twelke die voorfz. venveerders verkregen recht hadden dat zij inden gerechte der voorfz. ftede niet wefen zouden ende dat men henluyden daerinne niet kiefen noch fetten en mochte. Zeyden voort die voorfz. verweerders dat zij nemende waeren tot huere voordeele die confeflie van de voorfz. eyffchers daer zij bekenden datter een ftatuyt ende keur zoude wefen bij de welke die voorfz. verweerders als fcroeymeefters in den gerechte van Dordrecht niet en mochten wefen ende oick daer zij eyffchers bekenden te mogen maken keuren ende ftatuten tot prouffijte van de ftede bij welke confeflie die zelue verweerders zeyden genouch te blijcken dat tot weluaren ende prouffijten van de voorfz. ftede een keure gemaecl hadde geweeft dat alle die ghenen die fcroeymeefters waren en zouden tot gheenen dagen in de wet of in den gerechte van Dordrecht gekoren mogen worden twelc genoech conform was die gemeene rechten dat nyemant twee dienften hebben en mochte ontkennende dat die voorfz. eyffchers mochten vermaken of corrigeren die keuren of ftatuyten bij henluyden tot eeniger tijt gemaect. tot prouffijte ende voordeele van de ftede van Dordrecht voorn, noch oic en was in den macht van de voorfz. eyflchers tvercregen recht van de verweerders te beneemen ende te nyeten te doen ende daer zij eyflchers zeyden dat de voorfz. verweerders van de rijckften ende notabelften van de voorfz. ftede waren antwoorden diezelue verweerders dat huer voirfaten rijcker ende notabeler geweeft waeren dan zij verweerders nochtans en waeren zij niet gemolefteert geweeft bij de eyflchers omme hun te ftellen in den voorfz. gerechten ende waeren oick bynnen Dordrecht rijcken notabelen wijfen mannen genoech zoe dat tguent dat die eyflchers in defe ftucken doende waeren anders niet en was dan omme die verweerders te beletten ende fcade te doen in die voorfz. officien van fcroeyambochten concluderende daeromme die verweerders dat bij fententie diffinitiue van den voorfz. houe verclaret zouden zijn dat zij blijuen zouden bij heur vrijheden ende poflellie van gheen officie van tgerechte te mogen voeren anders dan tfcroeyambocht bynnen der voorfz. ftede van Dordrecht ende mitsdien geabfolueert van den eyfch van de voorfz. eyffchers ende dat dezelue eyflchers gecondempneert zouden wefen inden koften bij de voorfz. verweerders tot defe inftantie gedaen. Tegens welcke antwoerde die voorfz. eyflchers repliceerden ende zeyden dat bij de inlpeétie van den voorfz. ftatuyt ende keure gemaect. in ordre als voorfz. is volcomelick bleeck dat die fcroeymeesters voertijts in der ftede gerecht plagen te wefen gemercl: dat tvoorfz. ftatuyt in forma inhielt die woirden hier na volgende: Voirtan en fal noch rentmeefter noch dijkgraue noch tollenaer noch roerei Vmten gerechte gegaen. Dit hebben wij bevoorens reeds met Voorbeelden bcves- tigd (4). (4) Bladz. 533-  van DORDRECHT. ?4Z roedrager noch fcroeder noch gheen man die officie houdt van ons heer de graue in de ftede gerecht comen teynden des fcependom dat nv is ende zouden die voorfz. eyflchers wel bewijfen dat tvoorfz. ftattiyt hier voertijts gemaeét hadde geweeft in ordre van de fcroeyniee/ters ende hair oirfpronck nemende was vuyt zekere twyften ende delicten zoe dat die verweerers gheen vrijheyt ofte poiles/ie allegeeren en mochten want voor date van den voorfz. ftatuyt ende keure die fcroeymeefters officien voerden ende in den gerechte der voorfz. ftede wel wefen mochten ende waren ende was de voorlz. eyflchers wel geoirloft vuyt crachte van heur preuilegie tot oirboir van den voirfz. ftede de voorfz. keure ende ftatuyt te nyete te doen ende te abolieren ontkennende dat die voorfz. verweerders eenige vrijheyt hadden van niet te dienen en waeren voort perfeuererende bij hueren eyffche ende die conduite aldaer genomen. Tegens welke replijcke die voorfz. verweerders dupliceerden perfeuererende oic bij heur antwoerde ende conclufle aldaer genomen mit meer fayten middelen ende redenen bij elcs van den voorfz. partyen in heur principalen icryfturen vo/rgeftelt ende geproponeert dairop zij tot heure proeue geadmitteert hadden geweeft. Gezien voort bij den voorfz. houe alle alfulke informatien brieuen ende munimenten als elcs van de voorfz. partien tot verificatie van heur voorfz. fayten ende vermeten hadden willen doen beleeden produceeren exhibeeren ende ouergeuen voor zeker commiflariflen bij den voorfz. houe dair toe geordonneert ende die acte bij de welke zij gerenuntieert hadden van meer te produceren mitsgaders die reprochen ende üiluacien tegens malcanderen producten gedaen ende ouergegeuen ende dair toe die acte dair mede blijekt dat zij in rechte geconcludeerd hadden ende verfocht te hebben recht. Ende is hunluyden op huyden dach beteykent omme recht te hoeren. 'T voirfz hof deurgefien ende ouergewogen hebbende alle tguent dat tot defe materie dienende was inden name ende van wegen ons alder genadigften heer de roemfchekonynek ende aertshertoge Philips zijnen zoone ons erfachtig heer ende prince artshertogen van Oftenrijk hertogen van Bourgongnen gratiën van Hollant heeft gefeyt ende verclairt zeyt ende verclairt mits defen dat mit recht ende goede redenen die voorlz. eyflchers hun becroont beclaecht ende dat mit onrechte ende quade caufe die voorfz. verweerders hun dair tegens gedeffendeert ende geweert hebben ende condempneert dairomme den zelue verweerders dat zij tot allen tijden als zij tot eenigen dienfte van de voorfz. ftede van Dordrecht in wette gekoeren zullen worden diezeluen dienften te accepteren an te vaerden te doen ende te achteruolgen die manieren coftumen ftatuten ende keuren van den voorfz. ftede gelijck andere poirteren dagelijcks doen zonder des eenichfins te weygeren compenferende die koften bij de partien tot defe inftantie gedaen omme redenen denzeluen houe dair toe porrende. Aldus gedaen gegeuen ende gepronunthieert in den Haghe op ten xiiije- dach in Augufto int jare XIIIJ0 vier ende tnegentich bij meefter Jacop Ruyfch heer Cornelis van Dorp ridder meefters Jacop van Almonde Jan van Schoonhouen Willem van Berendrecht Gerryt vander Mye Jan van Elfche Jan Oom van Wyngerden de oude Sijmen Pietersz. Bbbbb 3 en-  m PRIVILEGIËN ende Thomas Beuckelaer raidtsluyden van Hollant mij jegenwoordig F. de Wingerden. . , ... TT, Regifler der Sententiën van het Hof van Holland, federd den 14. October des jaars 1491 tot den 15. December des jaars 1494. Maximiltaen en Philips van Ooftenrijk bevefiigen , ten aanzien van drie bezondere Artijkelen , het Groot Privilegie van Vrouwe Maria van Bourgondien, 't welk Zij herroepen hadden ; keuren voords, dat Dordrecht en het Land van Zuidholland, ten eeuzvigen dage , een onverfcheiden Lighaam zullen blijven ; en bevefligen wijders de Privilegiën en Handveflen van Dordrecht en Zuidholland, In December 1494. MAximiliaen bij der gracie Gods roemfche konynck altijts vermeerder srijcks van Hongrie van Dalmacie van Croacie etc. ende Philips bij der zeluer gracie ertshertoghen van Oiftrijck hertogen van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Limborch van Lucemborch ende van Gheldre grauen van Vlaendren van Tyrol van Artois van Bourgoingnen palatinen van Henegouwe van Holland van Zeeland van Namen ende van Zuytphen marcgrauen des heylicx rijcks heeren van Vriesland van Salins ende van Mechelen doen te weten allen luyden jegewoirdich ende toecommende. Alfoe wijlen onfe lieue ende beminde gefellinne van ons conynck vrauwe en- A A N MERKINGEN. Deeze Handveft, die thands voor de eerfte tog Philips , binnen Geertruidenberg , als Graaf reis het licht ziet, en flegts gedeeltelijk, door gehuldigd geworden. Bij die geleegenheid had Van der Eyck (1) en Oudenhoven(2),met Rijde Privilegiën, ver'krecgen federd het oden druk gemeen gemaakt is, verdient eene verlijden van Karei van Bourgondien, gelijk bezondere opmerking , en levert eene proeve Hij zig uitdrukt, geaholeert, gecaffeert en uit van de bezondere gunft, die Maximiliaen te niet gedaan QQ. Dit zag voornaamlijk op en Philips van Ooftenrijk onzer Stad toedroe- het Groot of Nieuw Privilegie , gelijk het Scn. Weinige dagen te vooren , te weeten toen genoemd werd, van Vrouwe Maria van op den twaalfden van deeze zelfde maand, Bourgondien. De Staaten, zoo als ligt te bewaar in ons Privilegie verleend is , was Her- grijpen is, fchepten daar in weinig genoegen , en (1) Handvejlcn van Zuidholland, bl. 228. la) Zuidbolland , bl. 105. (j; Acte van Inhuldiging, in het Hollandfch Placaatb. IV. Deel, Bl. 8.  van DORDRECHT. ?45 ende moeder van ons ertshertoge die hertoghinne Maria ialeger gedachten tot huer blijde aencomft ende huldinge ande heerlicheit onfer landen graeflcepen ende heerlichede van Holland Zeeland ende Vneslant gonde ende confenteerde dien van den zeluen landen int gemeyne zeker nyeuwe preuilegie jnhoudende onder andere faken punten ende articlen hier naer volgende te weten. Dat indien eeni>e partien die vonneflen gegeuen bij den gerechte oft gezwoeren van den fteden oft dorpen der voirfz. landen tegens gegaen oft gewiift waeren in zinne worde die felue vonniiren bij den houe van Holland te doen reformeren die en zoude toter feluer reformacien niet toegelaten worden ten waere dat zij aluoren den gerechte ofte gezwoeren wiens vonnelTe zij wilden doen reformeren caucie mit borgen telden van dertich rijnfch gulden van veertich groten vlaems tltuck om indien zij winder worden ende die fentencie van den retormacien voir hem gecregen contrarie der gheender die eerft bij den voirlz. gerechte ofte gezwoeren wair gegeuen van den voirfz. caucie ontllegen te wefen ende indien zij conderginghen die zelue dertich rijns gulden op te leggen ende verbuert te hebben tot proffitte van ons ende onfen eruen ende nacommelingen ende en zouden de voirfz. gerechten oft gezwoeren niet gehouden wefen hair vonnifTen te fuftineren voir den raed ter dachuerdingen te compareren noch colt moeyte oft vernoch te doene in eenigher manieren ten waere dat hem beliefden dat te fuftineren twelk in hemlieden ende in huer e ectie ende niet aen den heeren van onfen voirfz. rade ftaen ende bhuen foude maer foudmen ter yerfter dachuerdinge die voirfz gerechten ofte gezwoeren alleenlick jnthimeren te compareren ten daghe jndient hem goetdochte die nochtan niet gehouden en zouden zijn te voorichinen het en ware dat hem beliefde ten ware oft yement woude doen blijken dat die voirfz. yerfte juge bij corrupcie oft openbaerhck ende claerlick tegens de preuilegien vanden plecken huer vonneffe gegeuen hadden jn dien geuallen zouden zij gehouden wefen huer vonneüe alfoe gegeuen te fuftineren ende anders niet a zocLwmneer eeni§e ^ken bij appellacien vuyt onfen voirfz'. raed van Holland getogen worden aen onfen grooten raedt die zouden geëyndt ende getermineert worden ex eisdem actis alfoemen die alreeerft zoude mogen. Item dat alle erflijcke laken ter yerfter inftancie na ouden haircommen berecht zouden worden binnen den amen verzogten , om die reden , dar Hij eenige deeze Stad, daarenboven (6), een bliik van Ziivoornaame Punten, uit het zelve, redelijk en ne bezondere gunft; en beveiligde drie voorprohjtelijk voor hec gemeene Land , en niet naame Punten van het Groot Privilegie kort (tnjdende tegen Zune Hoogheid , afzonderlijk nadat Hij zulks, gelijk Hij zig in deeze HandWilde bevelhgen. Na kort beraad voldeed Hij, velt uitdrukt, wederroupen te nieuten op den tweeentvvmaglten December daar aan gedaen had. Eene gunft , zoo veel wij weevogende, gedeeltelijk aan dn Verzoek C4>J dog fen, die Hij aan geene andere Steden vervollediger in het volgend jaar, op den veer- leende, en welke H§ ook, in het zoo evengetieiKlen dag van December, wanneer Hij dies- melde Privilegie van den veertienden Decemwege eene wijdlutcige Handveft verleende (5). ber des jaars 1495, met ftilzvvijgen verbij gaat. Ondertuflchen gat Philips van Ooftenrijk aan J J j (4) Zie Mieris Privilegiën van Leiden , bl. 55. [t>> zeggen daarenboven , om dat Philips in deeze Handveft gezegd heeft: dat die Celuc onfe Rede. van Dordrecht met Zuidbolland genyeten ende gebruycken fal van des den gcminTlanïlto d£ & huldinge van om ertshertoge gegonnen ende gegeuen is geweeft. S * } J  n6 PPvlVILEGlEN arribachté of plecke daert erff gelegen waere ende fouden die jngefSen van eenre ftede malcanderen ter eerfter jnftancie om wat waerücke laken dattet ware betrecken vorden gerechte der feluer ftede ende niet voïrder noch oick tot geenen anderen gerechten noch nlecken vuytgenomen van leengoede die gaen zullen ter ken"ïï Jaer die naden leenrechte ende oude haircommen behoerente wefen Insgélijcx zouden alle geeftelicke zaken tuffchen partien geS ende getermineert worden voir den prouiloiren ende lantdekenen der voirfz. landen ende fteden fonder voirder malcanderen te betrecken welke prouifoirs ende lantdekens hem met voirder onder vn^n en zouden dan van geeftelicke zaken. Item metteTzëiuen preuilegie zoe wart bijden voirlz wijlen vrauwe Mane Sn van onfer ftede van Dordrecht ende Zuytholland quijtgefcolden die fefsduyfent clinckaerts die zij erflijck gecon enteert ende tnanieren van demeynen in die ftede van allen voirledenen ende to commende beden jaerücx belooft. hadden te; betalen jnden mctaet eemaeft inden jaere acht ende tlcftich tuffchen wijlen onfen lieuen heere ende vader hertoge Karei van Bourgoingnen faleoer -edachten ende die ftede van Dordrecht ende Zuytholland voirfzb metten welken zij bliuen zouden vrij exempt ende ontlait vin allen beden ende fubuencien die in toecommende tijden bij den ftaten ende goede fteden der voirfz. landen geconfenteert fouden mogen worden daer af die voirfz. ftede van Dordrecht: naer nhlicacie ende verbant brieuen den zeluen wijlen hertoge Kaerle wffeuen hadde welke brieuen dcnfeluen van Dordrecht mids den voirfz. néyuwen preuilegie weder gegeuen zijn geweeft om te mogen calferen ende te nyeuten doen ende zoude dat voirfz. maaet niet ende van geenre werden zijn ende bliuen tot eeuw* lm dagen. Ende want te defer Wijder ancomft ende huldmge van ons ertshertoge ande heerlicheit onfer voirfz. landen van Holled Zeeland ende Vrieslant wij tvoirfz. nyeuwe preuilegie mitgaders al tmbouöen van dien wederroupen ende te nieuten gedaen hebben ende verdaert dat die van onien voirfz. landen van dien niet meer gebruyken en zuilen ende dat wij ouermits feker merekeïeke ende duechdelicke redenen ons dartoe porrende zonderlinge die soede getrouwe ende menichfuldige dienlten die de burchmeefters fcepenen ende die gemeyne poorters ende jnwonende van onfer voirfz ftede van Dordrecht met die van den lande ende auartiere van Zuythollant gedaen ende bewefen hebben in veelrelev manieren in die voorderinge van onlen laken ende aftairen zoe wij dat bij experientie in veele faken ende manieren aen hemlieden 'volcomelicken beuonden hebben begerende die eenichfins te bekennen ende te vergelden ouermerkende oick dat die drie punten voirlz hemlieden zeer nutelijck ende orborlijck zijn. Soe eift dit wij om defen ende anderen redenen wille ons daer toe porrende denfeluen jngefeten van onfen voirfz. ltede van Dordrecht ende van Zuytholland die nv tegenwoirdick zijn ofte namaels welen zullen te' deler voirfz. blijde ancomft ende huldinge van ons ertshertoge ande heerlicheit ons voirfz. lands van Holland bij rijpe deliberacfe van rade gegonnen ende gewillekuert hebben ende vuyt on-  van DOR D RE C H T. ?47 onfe rechten wetenhek auctoriteit ende mogentheit gonnen ende wilfekueren vuyt /onderlinge gracie mids defen onfen brieue voir ons omen eruen ende nacommelingen grauen ende grauinnen van Holland dat niet jegenftaende die voirfz. reuocacie ende vvederroupinghe bij ons gedaen van den voirfz. nyeuwen preuilegie den voirfz van onfen landen van Holland Zeeland ende Vriesland int gemeyne* geconfenteert ende gewillekuert bijder voirfz. wijlen hertoghinne Marie vrauwe moeder van ons ertshertoge zij nochtans van nv voirtan ende tot eeuwegen dagen gebruyken zullen van den jnhouden van den drien articlen bouen geroert vuyten feluen nyeuwen preuilegie genomen ende getrocken. Welke articlen mit al den jnhouden van dien wij voir die burgmeeftcren fcepenen rade gemeynen poorteren ende jnwonenden van onfer voirfz. ftede van Dordrecht nv tegenwoirdich ende toecommende met dien van Zuytholland voirfz. geconfirmeert belieft ende geucfticht hebben confirmeren belieuen ende veftigen mids defen onfen voirfz. brieue ende zoe verre alft nood es hebben hem van nyeus gegonnen geconfenteert ende gewillekuert gonnen confenteren ende willekueren mids defen dat indien eenige partien wefende van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende quartiere van Zuj'tholland die vonnelfe gegeuen bij den gerechte oft gezwoeren van der zeluer ftede van Dordrecht oft van eenigen van den dorpen van Zuytholland voirfz. tegens gegaen oft gewefen worden in fynne ware dezelue vonnelTen voir onfen houe ende rade van Holland te doen reformeren die en zoude totter zeluer reformacie niet toegelaten werden ten waere dat zij [_d] aluoeren tgerecht oft gezwoeren wiens vonneffe zij wilde doen reformeren caucie met borgen ftelden van dertien rijns guldenen van veertien groten vlaems tftuck om indien zij winder worden ende die fententie van den reformacien voor hem gecregen contrarie der gheender die yerft bij den voirfz. gerecht oft gezwoeren ware gegeuen van den voirfz. caucie ontflegen te wefen ende indien zij tonderginghen die zelue dertieh rijns gulden op te leggen ende verbuert te hebben tot profïijte van ons ende onfen eruen ende nacommelingen. Ende en zelen die voirfz. gerechten oft gezwoeren niet gehouden wefen huer vonneffe te fuftineren voir den raedt ter dachverdingen te compareren noch coft moyte oft veruolch te doene in wat manieren dattet zij ten waere oft hemlieden beliefden dat te fuftineren dwelck aen hemlieden ende in huer electie ende niet aen den heren van onfen voirfz. rade ftaen ende bliuen zal maer falmen ten yerfter dachverdingen die voirfz. gerechten oft gezwoeren alleenlick inthimeren te compa- Ccccc reren [>] Aluoeren. Dit was van veel belang, Dit één en ander lei' den grond tot de boete ten einde de Ingezcetenen, door langduurige en van het Fol Appel en van Reformatie, gelijk koftbaare Regtsgedingen, niet zouden ontruft, naer (tijl van Regten, gezegd wordt; do" van en van de ééneRegcbank naer de andere getrok- welke, als aan een'ieder, die den eerften ken worden. Reeds voor Mariaas tijd, had- drempel der Hollandfche Regtsgeleerdheid beden Philips van Bourgondien en zijn Zoon Karei, treeden heeft, overvloedig bekend zijnde wij m dit Stuk , eenige voorziening gemaakt (7). niets zullen zeggen. m (7) Zie de Ordonnantie van den t. April des jaars 1458. betreffende de Appellen ; en het Honderd en vierde Arnjkel van de Inftru&ic voor het Hof, van het jaar 1462, ia het HoUandfcb Placaaib. M.Deel. bl. 642 en 643. *  ;48 PRIVILEGIËN reren ten dage indient hem goetdunct die nochthan niet en zelen gehouden zijn te voirfchinen het en zij dat hem belieft ten ware dat yement woude doen blijeken dat die voirfz. yerfte juge bij corrupcie oft openbaerlick ende claerlick tegens de preuilegien van den plecke huer vonneflè gegeuen hadden in dien geualle zouden zij gehouden wefen huer vonnelfen alfoe gegeuen te fuftineren ende anders niet. Item dat alle [b~\ erflijeke faken ter yerfter inftancie na ouden haircomen berecht worden binnen den ambochte of plecke daert erff gelegen es ende fullen die jngefeten van eenre plecke malcanderen ter eerfter inftancie om wat waerlijke faken dattet zij betrecken voir den gerechte der feluer plecke ende niet voirder noch oick tot geenen anderen gerechten noch plecken \_c] vuytgenomen van leengoede die gaen zullen ter kennefle daer die na den leenrechte ende oude haircommen beboeren te wefen insgelijcx zullen alle geeftelijke faken tulTchen partien geëyndt ende getermineert worden voir den prouifoiren ende landtdekenen der voirfz. ftede ende plecken welke prouifoirs ende lantdekens hem niet voirder onderwinden en zullen [d] dan van geeftelijcke faken. Item hebben quijtgefcolden ende fcelden quijte met defe voir ons ende onfe voirfz. nacommelingen den voirfz. van onfer ftede van Dordrecht ende lande van Zuytholland ende hueren nacommelingen die zes duyfènt clinckaerts die zij erflicke geconfenteert ende bij manieren van de- mey- W Erflijcke fake». Verftaat daar door zulke zaaken, die Erven of onroerende Goederen betrelfen ; waar ond r gefchillen over 't Regt van Eigendom en Bezitting, midsgaders Erf huuren , Huishuuren , Landpagten en dergelijken, behooren. üit leert ons de Briell'che Secretaris Matthysze (8}, wanneer hij zegt: Item beeft een poirter ge feit met gemende bij fij poirter of geen van eigendom van erue dat Talmen berechten in den ban dairt erue gelegen is ende voir den recht etende tfeependom aldair als die hantueffen bewefen ende dat point is te verflaen van gebreck van buttsbttere erfhuere ende lanipachte. Dit Voorrcgt, voor zoo veel Zuidholland betrof, ftéunae op dé Handveft, in hetjaar1303, door Graaf fan van Henegouwen, gefchonken , medebrengende : van allen ligghende eruen binnen banne daert gbelegen es fal die amboebtsbere dat berechten met den gbepatortie van den lande binnen banne daert gbelegben es (9). Men leeft daarom in de Coftumen van Zuidholland (10) : Item alle erf faken fal men berechten in den banne ende dorpen daert gelegen is bij den fchout ende beemtaders van den feluen procbien. [c] Vuytgenomen van leengoede. Wij agten het onnoodig hier in 't bezonder aan tc wijzen , aan wien de kennis van Leen- ,8) Polit'n'ke Regeering vandsn Briel, bij Alkemade en Van der Schellins, I. Deel, tl. 077. Jo) Zie tl- »?• Jio, Oudenhoven Zuidholland , U. 485. Jiij Zie alleen Boet van de Leenen , Deel VIII. Hoofdfl, l. (12) Mff. Keuren van Dordrecht en Zuidhollani, pag. 49. 03) Zie bl. 24a«» 243. zaaken , ouwlings , hebbe toebehoord, wijl zulks, door anderen , reeds van over lang gefchied is(i 1): alleen merken wij aan, datze in Zuidholland, gelijk elders, voorheen door den Leenheer en zijne Leenmannen beregt wierden: dit leeren wij uit eene oude Keur van deezen inhoud (ia).: Item leengoet fal men berechten bynnen bans daert gheleghen is mitter heeren mannen ende milten leenheer daer ment of bout alfoe die leenheer byunens bans den eyghen ontfaen moet voer den rechter ende voer den beemraet na zvtwiflyu- fbe der hantuefte ende -want men alle erf faen fculdich is te berechten binnen bans. Ende waert fake dat men den leenheer wtttt eyghen woude wynnen bynnens bans maer als dye leenheer den eyghen beeft ende bijt weeder wt geeft te leen ende dan daer geen kennife of en waer foe foudt men dat berechten voer den leenheer dats te verflaen alfoe flecbs leenmannen fijn ende geen gift daer of ontfanghen en hebben voer den leenheer. [_d] Dan van geeftelijcke faken. Hoe zeer onze Voorvaders, en bezonder die van Dordrecht , zig van ouds beijverd hebben, tegen het beregten van Werreldlijke zaaken , door Provilbren en Landdekenen , of die van 't Geellelijk Geregt, is , bij eene andere geleegenheid , reeds getoond (13). w  van DORDRECHT. 749 2! iVie/hdnVan al!°n V0irleden ende toecommende beden jaerüjcx belooft hadden te betalen in den tracraét gemaect tulTchen den voirlz. wijlen hertoge Kaerle ende die zelue ftede ende hnde van Zuytboliand in den jaere van acht ende tieftich leftlede, mitten welken zij bliuen zouden vrij exempt ende ontlaft van allen beden endeiubuencien die in toecommende tijden bij den ftaten ende goede fteden der voirlz. landen geconfenteert fouden mogen worden dair of die voirfz. ftede van Dordrecht huer obligacie ende verbant brieuen den zeluen wijlen hertoge Kaerle gegeuen heeft die hemlieden wedergegeuen fullen worden om te mogen caffeten ende te nyeute doen ende fal dat voirfz. traétaet niet ende van geender werden zijn ende bliuen tot eeuwegen dagen. Ende voirts hebben den voirlz. burchmeefteren fcepenen rade gemeynen poirteren ende inwonende van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende lande van Zuytnouant tegenwoirdich ende toecommende eeuwelicken geduerende vuyten redenen voirfz. bij rijpe deliberacie van rade noch gegonnen geconlenteert ende gewillekuert gonnen geuen confenteren ende willekueren mids delen voir ons onfen voirfz. eruen ende nacommelingen dat die felue ftede van Dordrecht metten lande van Zuvthol land voirfz. [e] een onverfcheyden lichaem tot eeuwegen da-en bliuen lal Item dat die felue onfe ftede van Dordrecht met Zuytholland voirfz. genyeten ende gebruycken fal van des den gemeynen lande in defer onfer huldinge van ons ertshertoge gegonnen ende gegeuen es geweeft. Item dat alle duechdelijcke rekeningen van den jncommen ende vuytgeuen onfer voirfz. ftede van Dordrecht met Zuythollant gedaen gelooft ende gefloten na oude coftumen ende haircommen oft die noch in toecommenden tijden gedaen gelooft ende gefloten zullen worden na den feluen ouden coftumen ende haircommen bliuen fullen vaft ende ftade tot eeuwegen dagen. Item dat men alle die voirfz. punten ende articlen ende elck van dien belunder verftaen lal behouden dat die voirfz. ftede van Dordrecht met ZuytholJandt voirfz. bij allen anderen hueren rechten priuilegien hantveften coitumen kueren ende oude haircommen die zij bü tijden hertogen Philips ende Kaerle van Bourgoingnen ende hueren Ccccc 2 en_ [e] Een onuerfebeyden lichaem. Dus werd de Stad met Zuidholland , waar door het Land, onder het Bailliuwfchap van Zuidholland hoorende, verllaan wordt, ten naauwften veréénigd. Onzes inziens, hadden onze Stedelingen zig van dit Privilegie tragten te verzien, om voordaan , in 't Huk der Beden en Zettingen , waar over zij, te deezer tijd, met de overige Hollandfche Steden overhoop lagen (f4), op dien voet, als de Handveft van het jaar H&7 Ct5) bepaalde , te kunnen worden behandeld. Schoon de Stad met het platte Land onder één lichaam gebragt wierd , bleef egter tuUcheu dezelven de bezondere Verdeeling, waar naer een ieders aandeel inde betaalin» der Beden gereekend werd, en't geen voorde eerftgemclde één, en voor het laatftgemelde twee derde, deelen bedroeg, op den duur plaats houden ; gelijk, uit vergelijking van het Appoinétement van den vierentwintigen December des jaars 1468 (16), met de Refolutien van Holland van den negenenuvintigften September des jaars 1526 (17) kan gezien worden. Dit alles beveiligde meer en meer' den invloed en het gezag , 't geen deeze Stad , in de zestiende en zeventiende eeuw , over Zuidholland gehad en geoelfend heeft. Dan hiervan, in de bezonderheden , bij 't vervolg , nader. m (14) Zie de Handveft van den 14. December des jaars 1495. onder Ni/m. 5. aangehaald, (15) Z^ie bl. 7*8. (i6; Zie bl. 630. (17, RegiJUr det Dagvaarten van Ae&t van der. Go es , bl. 30,  750 PRIVILEGIËN ende onfen voirfaten faleger gedachten gehadt hebben bliuen zullen welke punten ende articlen voirfz. ende elck bijfönder wij om die redene voirfcreuen ende om die weluaert ruil: vrede ende neeringe van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende lande van Zuytholland ende om die trouwe dienften die zij ons menichfuldelijck gedaen hebben ende hopen dat zij ons onfen eruen ende nacommelingen noch doen zullen gelooft nebben ende gelouen mids defen jn goeder trouwen voir ons onfe voirfz. eruen ende nacommelingen onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende lande van Zuytholland ende den jnwonende ende onderlaten van dien hoeren nacommelingen ende elken van hem bijfönder goet vaft ende geftendich te houden tot eeuwegen dagen fonder verbreken ende fonder daer tegen te comen te doen of te doen doen of oick te laten gefchien in eenigher manieren willende ende confenterende indien bij inaduertencie of anders hoe oft in wat manieren dattet waere eenige brieuen openen oft befloten hoe dat wefen mochte contrarie van defen in toecommende tijden gegeuen worden oft dat God verhueden moet contrarie van delen gedaen oft inbroken worden dat dat dan als nv ende nv als dan niet en van geender waerden zij ende bliue tot eeuwegen dagen ende niet aftringieren den genen die daer jnne gequeft zouden mogen zijn. Ende want men van defen jegenwoirdigen te doen fal mogen hebben in vele ende diuerfche plecken wij willen dat ten vidimus van dien gemaect onder fegel autentick ofte ande copie gecollacionneert ende geteykent bij een van onfen fecretariffen zulck geloue gegeuen zij als tot defen voirfz. originalen brieuen. Ende ten heynde dat dit vaft ende gheftadich bliue tot eeuweghen daghen wij hebben onfen zeghel hier an doen hangen behouden in anderen faken ons recht ende eenen yegelick tzijne jn allen. Gegeuen jn onfen flot van Turnhout [ƒ] jn de maendt van Decembre jnt jaer ons Heeren duyft vierhondert vier ende tnegentich ende der rijcken van ons konynck te weten des roemfche tnegenfte ende van den voirfz. van Hongrie etc. tvierde. (\0p de Plootje fond gefchreeven^) Bij den Conynck ende mijnen Here den ertshertoghe de Heere van Berghen cerfte Camerlinc mijns voirfz. Heeren die Prooft van Tricht ende andere van den rade jegewoirdich. Numan. Naer den oorfprongkelijken Brief, hebbende onder uithangen, aan roode en groene zijden koorden , een Zegel in groen PVafch, liggende in de ijzeren Kas , Lade L. No. 3. [ƒ] In de maendt van Decembre. Het hedendaags, in de Edicten en Ordonnantiën moet niemand vreemd fchijnen, dat de dag, der Koningen van Frankrijk, gevolgd wordt waar op deeze I landvel! verleend is , niet ge- (19). Onze Vaderlandfche Handveftboeken meld wotd ; wijl zulks niet alleen in vroeger' geeven daar van ook mecnigvuldige Voorbed- tijd meermaals gebeurde (18) , maar nog den (20). (18) Wij zagen daar van een Voorbeeld in het jaar 1480. hier boven bl. 693. (19) Zie Nouveau Traité de Diplomatique , Tom. IV. pag. 659. («o) Privilegiën van Haarlem , bl. 189., van Leiden , bl. 83, 178, 325, 327, 690,  VAfcDORDRECHT. 7Si Handveft van Maximiliaen en Philips van Oojten* rijk, waar hij het Privilegie van den 18. September des jaars 1481., met eene kleine verandering , ten aanzien van den Rijkdom der Veertig en, Schepenen, Raaden en Achten, beveftigd wordt. 21. December 1404. MAximÜiaen bijder gracie Gods roemfche coninck altijts vermeerder srijcks van Hongrie van Dalmacie van Croacie etc. ende Philips bijder feluer gracien ertshertogen van Oiftrijck hertogen van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Limborch van Lucemborch ende van Gheldre grauen van Vlaendren vanTyrol van Artoys van Bourgoingnen palatinen van Henegouwe van Holland van Zeeland van Namen ende van Zuytphen marquis du faint empire feigneurs de Frife de Salins et de Malines. Allen den ghenen die defen onfen brief zullen zien of hoiren lefen laluyt. Alfoe wij coninck ende wijlen onfe lieue gefellinne vrauwe ende moeder van ons ertshertoge die hertoghinne Marie faliger gedachten met onfen openen befegelde brieuen gegeuen jnden Hage vpden xviijc dach van Septembre jnt jaer viertienhondert een ende tachtentich ende om die redenen daer jnne begrepen gonden ende willekuerden den burchmeefteren fcepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht die doe aldaer inden gerechte waeren ende den gemeenen poirteren ende jnwonende van diere ende hueren nacommelingen eeuwelrjcke geduerende te gebruycken vanden priuilegie vanden Ccccc 3 veer- A A N M E R Deeze Handveft levert een nieuw en bezonder bewijs uit van de gunft, die Philips van Ooftenrijk onzer Stad , boven andere Sleden, toedroeg. Want, daar Hij , in het volgend jaar , aan Delft , Leiden , Gouda , Amfteldani, Rotterdam en Schiedam alleen vergunde , om te mogen uferen en gebruycken roerende de veniemving van IVetten en Privilegiën van der Feertigen alt zij zedert den doodt van Hertoge Kaerle Van Bourgondien hebben gedaen ter tijdt toe dat Hij fal -wefen gekomen tot de oudte van vijfentwintig jaren onbegrepen (i) ; daar ftaat Hij aan deeze Stad toe , om van haar Privilegie, dat Zij, ten aanzien der Veertigen en de jaarlijkfche vernieuwing van de Wethouderfchap, in 't jaar 1481., verkreegen had , geduurende den tijd van vijfentwintig agteraenvolgende jaaren, gebruik te moogen maaken. Dit Pri- K I N G E N. vilegie zou' derhalve blijven düuren tot het jaar 1519., daar die der opgenoemde Steden, reeds met het jaar 1503., wanneer de Aeitshertog deit ouderdom van vijfentwintig jaaren ftond te bereiken , een einde zouden neemen. Dan , hoe voordeelig, aan den éénen kant, dit gunftbewijs ook mooge fchijnen , het geeft egter , aan de andere zijde , eene doorflaande proef van de heerfdizugtige begrippen , die bij Maximiliaen en Philips, ten aanzien der Stedelijke Magiftraatsbeftcllingen, gevoed werdeu. Want, het Privilegie der Veertigen, in het jaar 1481., tot een eeuwigduurend Privilegie gefchonkeli zijnde , was het eene willekeurige onderneeming , om zulks, flegts voor een' bepaalden tijd , te beveiligen. Niettemin' lei' deeze Beveiliging den grond , dat onze Stad , fteeds in het ongeftoord bezit van het Privilegie der Veertigen , op den duur, geblee- ven (1) Hoüandfeh Placaatb. IV. Deel , bh 8,  7S2 PRIVILEGIËN veertigen roerende tregement ende adminiftracie vander zeluer ftede inde voirmen ende manieren jnt langhe begrepen ende verclaert jnde voirfz brieuen gegeuen jnt voirfz. jaer een ende tacbtentich vanden welken tinhouden hier naer volght. Maximiliaen ende Marie etc. \_Zie boven bladz. ©94. enz.] Fnde want wij te vullen geinformeert ende onderrecht zijn dat tvoirfz priuilegie zeere nuttelijck ende oirboirlijck is om de weluaert van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende vanden goeden lm den ende jngefeten van diere. Soe eitt dat wij defe faken ouermerekende ende oick die goede getrauwe gename ende menichfuldige dienften die de voirfz. van onfer voirfz. ftede van Dordrecht onfen voorlaten ende ons gedaen hebben ende om hem eenichüns te verbinden ende oirfake te geuen foe lanck foe meer huer getrouwicheit tonswaert te achteruolgen wij ertshertoghe hebben den burgmeefteren fcepenen ende raedt onfer voirfz. ftede van Dordrecht voir hem ende alle die gcmeyne poirteren ende jngefeten der feluer gegonnen geconfenteert ende gewülekuert gonnen confenteren ende willekueren vuyt onfe fonderlinghe gracie mids defen onfen brieue dat zij geduerende den tijt ende termijn van vijffentwirttich jaeren naeftcommende ende achtereenuolgende beghinnende ende jngaende vpten dach van heden datum van defen onfen brieue van den voorfz. priuilegie vanden veertigen bouen jngefcreuen gebruyken fullen gelijck ende jn alder voegen ende manieren als zij daer van gebruyekt hebben toten daghe toe van heden vuyt crachte vanden voirfz. brieuen hier bouen gheinfereert welck priuilegie ven zii. Want, Karei de H., in liet jaar om met de oude Voorregten, van nieuws ,bei<Ïk. aaft de Regecring koomendc, beveilig- Ichonkcn te worden, dog met eenen mm'gunftide,*bii zijne Inhuldiging, aan de Stad , in gen uitflagU). Deeze Privilegiën gingen egter Jict bezonder, de Privilegiën van Philips, zij- der Steden zoo zeer aan het hart,datzeniet atasB Vader , en dus, onder anderen, ook het lieten , van , op den duur , om vernieuwing bovengaande (2). Van hier is her, dat, uit- aan te houden; 't geen ook aan ecnigen, onder wijzends de Regeering lijltcn , die bij Halen anderen aan Leiden (O, dog flegts voor eenen gevonden worden . geduurende het bewind korten tijd , werd tocgeftaan. Met zulke bepaalvan Philips van Ooftenrijk en Zijnen Zoon Ka- de beveiligingen wilt Keizer Karei, een fchranrèl het Geregt jaarlijks, naer tien inhoud van der en doorlleepciiYorlt, zijn bezonder voordeel het' Privilegie der Veertigen , vernieuwd ge- te doen. Want, wanneer die van Delft, in worden zij. hen Voorrcgt, waar van de reeds het jaar 1541., hun aandeel weigerden inde genoèfllde Steden verdoken blccven, zoo als, geëifchte Bede , werd hun de Verkiezing van uit derzelver bezondere Privilegiën en Regee- Veertigen , door de Landvoogdes, van'sKeirmgslijReii, kan gezien worden (3). Dit was zers wege , verbooden : welk Verbod eerft de reden , waarom zij , in het jaar 1507., bij zeven jaaren daar na , te weeten in het jaar Kóhingiü Maria , toen Zij tot Landvoogdes 1548., wanneer Hij het Privilegie van nieuws «ehuldlgd werd , zoo veel aanzocks deeden, beveiligde , is opgeheevcn geworden (r3). DO CO Zie den Eed, door Hem afgelegd , bij M. B a l e n , Bl. 808. (3) Zie Nieuwe Befchrijv. van Delft , bl. 82. Mieris Privilegiën van Leiden , bl. 134, 144, 147. Hanilveflcn van Amfleldam , bl. 106 en 107. Regeeringslijfl van Gouda bij Walvis Befchrijv. dier Stad, " U\' Zie de Punten en Artijkelen , den 18. Junij van het jaar 1507., aan de Landvoogdes door de Staaten overeeEceven , Art. i. in het llolhindfcb Plaeaatb. IV. Deel, bl. 11. U Zie Ihndveft van Maximiliaen van Ooftenrijk van den 19. oaober des jaars 1510., bij Mieris Prvi'esieii '-'an Leiden , W. 134- Vergelijk wijders de Veiklaarins der Sleden , ter Vergadering van de Staaten, gedaan, den 18 en 19. Maart des jaars 1530., te vinden in het Hegijler der Dagvaarten van Al-r.t van der C.of.s , bl. iSÖ- (6) Lijft der Veertigen in de Nieuwe Befchrijv. van Delft, bl. 82. 1  vam PÖRDRECHT. 753 legie mitgaders al tfnhouden van dien wij ertshertoge voirden voirfz. tijt van viueewtetwintich jaren geconfïnneert belieft ende geueftichc hebben confl*meren belieuen ende veftigen mids defen onfen voirfz. brieuen ende vp dats nood zij hebben den voirfz. van Dordrecht tfelue priuilegie van nieux gegonnen ende gewillekuert gonnen ende wUfckueren mids defen onfen brieue bijden welken wij hem geconlènteert hebben ende confenteren dat zoe wanneer binnen den voirfz. viue ende twintich jaren eenige vanden genen [>] vanden gerechte van onfer voirfz. ftede van Dordrecht |>]afliuich worden hem abfenteren oft huerlieder woenftadt elders nemen zullen andere notable mannen jnde ftede vanden afliuigen abfenten ende vluchtigen zullen mogen vernyeuwen ende anderen jn huer ftede ftellen jnt ghetal vanden veertigen voirgenomen welke veertighen macht ende faculteit hebben zullen te nomene ende te kiefene alle jaer acht dagen voir die vernieuwinge vanden voirfz. gerechte tot der menichte van veerthien perfoenen ende die ouerzeynden jn gefcriften ons of jn onfen abfencie onfen lieuen ende getrouwen die ftedehouder ende luyden van onfen rade in Holland om vuyt den feluen verthien perfoenen bij ons oft hem jn onfen name te nemen zeuen perfoenen ende die wederomme ouertezeynden onfen fchout van Dordrecht die Jnden tijt wefen zal die van 'hemluyden den behoirlijcken eedt ontfaen zal naerder gewoente om hem jnde wet te voegen mitten getale vanden perfoenen vander ouder wet die nader coftumen jn gelijken faken gëintroduceert jn onfe voirfz. ftede behoeren daer jnne te bliuen te weten viue jn ftate van fcepenen ende twee jn ftate van raedsluyden voir een jaer ende om tjaer naeft daeranuolgende vier fcepenen ende drie raedsluyden ende alfoe voort van jare te jare. Voirt dat t<0 Van den gerechte. Merkt, dat hier. aan t Collegie van Veertigen , den naam vat het Geregt gegeeven word ; waarlchijnlijk bi niistaih'ng van den Oplleller deezer Handveft. of wel; om dat aan de Veertigen , in eenen Zeekeren zin, een voornaam deel vanhetStadsbeltier , te weeten , tic benoeming van Schepenen en Raaden , was opgedraagen. Voords is uit deeze bewoordingen, onzes eragtens, Vrij duidelijk te zien , dat het met den zin der Privilegiën geenszins ftrijdig zij, een Lid der Veertigen te weczen , en te gelijk zitting in 't Geregt te hebben. Trouwens, de Lijlt der Veertigen van het jaar 1478., vergeleekcn met die der Schepenen en Raaden (7), toont middagklaar aan ,dat, toen ter tijd, en dus bij de eerde inltelling , daar in geene zwaarighcid gemaakt zij. In de volgende eeuw, vielen op dit Huk ook geene bedenkingen. Maar , in het jaar 1672., wiften fommigen, meer'hun eigen belang, dan het gezag van den Stadhouder, in het oog houdende , "bij Prins Willem de III., het zoo ver' te brengen, dat hier in verandering gemaakt wierd ; dog deeze doorzigtige en ltaatkundige Vorft, wel haaft bemerkende, hoe zeer zijn invloed in de Magiftraatsbeftelling , Hem , als Stadhouder, (7) Tc Vitüen bij M. Balen , hl. 297. en 361. toekoomende, hier in betrokken ware , her. ftelde , binnen weinige jaaren , ten genoege i van de Leden van den Oudraad, en overéén; komflig de Privilegiën, de zaaken op den ouden voet: dog hier van , in 't vervolg, nader. [b] dfliuicb worden bent abfenteren oft buerlier woenftadt elders nemen. Of deeze uitdrukkingen, in eenen volftrekten en bepaalden , dan alleen in eenen voorbeeldigen, zin, moeten worden opgevat, en ofze derhalve medebrengen , dat iemand , ééns tot Veertiff gekooren zijnde , langs geenen anderen weg* dan door allijvigheid , of verlaating van het Poorterlchap, van zijn Veertigsplaats ontflaagen konne worden , zullen wij , bij eene andere geleegenheid , in het breede onderzoeken. Dit zij, voorliet tegenwoordige,genoeg, dat noch onze Voorvaders, noch hunne Nazaaten , ooit van dat begrip geweeft zijn; hebbende , van tijd tot tijd, zulke Veertigen , welken het Poorterlchap niet verwoonden, maar, beftendig, binnen de Stad , een valt verblijf hielden , op derzelver verzoek, van hunnen dienft ontflaagen ; waar van , om ouder voorbeelden verbij te gaan, het onrilag , in het jaar 1774., aan den Heer Mattheus Rees Gilhsz., verleend , tot genocgfaam bewijs kan ftrekken,  754 PRIVILEGIËN dat ekk iaer die dekenen vanden ambochten ende vanden gemeynte onfer voirfz, ftede zullen mogen kiefen onder hemluyden tot vierendetwintich perfoenen te weten zes vuyt eiken quartiere vuyten welken wij oft onfen voirfz. ftedehoudere ende raedsluyden jn onfen name ende jn onfe abfencie zullen mogen nomen acht perfoenen te weten twee vuyt eiken quartier om met dien vanden voirlz. gerechte laft ende ogemerck te hebben vp tregement onfer voirfz. ftede. Ende noch bouen dien dat die voirfz. acht perfoenen zullen mogen kiefen elck jaer den burgmeefter vander gemeente onfer voirlz. ftede nader ouder coftumen jn gelijken onderhouden. Ende oft geuiele dat eenighe vanden voirfz. veertich perfoenen ghmghen van liue ter doot oft vuytlandich bedeghen die andere zullen moegen nyeuwe jnde ftede van den afliuighen oft vuytlandich ftellen ende fetten behoudelick dat elck vanden genen die alfoe genomen ende gecoren zullen wefen jnt getal vanden voirfz. veertigen zullen ten minften om eens riick ende gegoet wefen tot duyfent gulden toe < Die ghene die fcepenen oft raedt wefen zullen tot acht hondert gehjcker gulden ende die acht mannen tot vierhondert gulden ende daer bouen. Ende voort dat jnden feluen gerechte niet meer dan twee perfoenen van eenen geflachte en fullen mogen zijn noch nader beftaen dan jnden anderen of tweeden grade nader coftume vander recht geheeten canon gelijck broeder ende zufters kinderen nietjegenftaende dat tmhouden vanden voirfz. brieuen van priuilegien niet en heyfcht noch en begeert dat zij zoe groeten rijcdom hebben ten welken brieuen van priuilegie om alfoe veele alft aengaet den feluen rijckdomme ende geflachte wij gederogiert hebben ende deroghieren mids defen bhuende nietmyn die voirfz. brieuen van priuilegien jn allen anderen partien jn huere cracht ende weerde om daer of te gebruyken bijden voirfz. van onfer ftede van Dordrecht jnder manieren vonlcreuen den voirfz. tijdt van viue ende twintich jaren geduerende gelijck als zij hadden mogen doen voir to&roy vanden voirfz. laetften brieue bij hem hier vp verworuen ende hier bouen geinfereert. Behouden ende wel verüacnde oick dat ten einde ende vuytgane vanden voirfz. vijf ende twintich jacren wij ende die voirfz. van onfer ftede van Dordrecht metten zeluen priuilegie vp ons ende huer recht bliuen zullen. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen voirfz. ftedehouder ende luyden van onfen voirfz. rade jn Holland onfen voirfz. fcout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren ende onderlaten jegenwoirdich ende toecommende ende eiken bijfondere dien dit angaen mach dat zij van defen onfen confent ende octroije ende van alden jnhoudene van dien gelijck ende jnder ma' nieren dat voeren gefcreu en ftaet doen gedoegen ende laten den voirfz. fupplianten hoire nacomers ende eiken vanden genen diet angaen fal mogen den voirfz. tijdt geduerende ruftelicken ende vredelicken vferen ende gebruyken fonder hemluyden te doene te gedogene of te laten gefcien eenich letfel hinder oft moijenelTe ter contrarien want ons alfoe belieft. In kenneiTen van defen foe hebben wij onfen zegel hier an doen hangen. Gegeuen jn onfen (lot van Turnhout den xxjen dach jn Decembre jnt jaer ons Heeren duyft vierhondert vierendetnegentich ende der rijeken van ons conynck te wete-  vanDORDRECHT. 755 wetene des rocmCche tnegenfte ende vanden voirfz. van Hongrie etc. tvijffte. (Op de Plooi je jlond gefchreeven} Bij den Conynck ende mijnen Heere den ertshertoge de Heere van Berghen eer/ie camerlinc mijns voirfz. Heeren de Prooft van Tricht ende andere van den rade jegewoirdich. Numan. Naer de oorfprongkelijke Handveft, hebbende onder uithangen een Zegel in rood ÏVafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A. No. 19. Placaat van den Aertshertog Philips van Ooftenrijk, wegens de betaaling der Tollen te Gorinchem en Schoonhoven, en de vrijheid der Goederen, die ter Hoog ft er Markt gekogt zijn, en die aan Landpoorters van Dordrecht toehooren, 4. Februarij 1M. PHelips bij der gracie Goids eertshertoge van Ooftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Steyr van Crain van Carinte van Limborch van Lucemborch ende van Ghelre graue van Habsburg van Vlaendren van Thyrol van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van EAfate marcgraue van Burchgauwe ende des heylichs rijcx van Hollant van Zeellant van Ferette van Kiburg van Nawen ende van Zuytphen graue her van Vrieslant vpte Windesmarck van Portenauw van Salins ende van Mechelen onfen eerften gezworen bode exploiétier van onfer camere vanden raide in Hollant hier op verfocht laluyt. Alfoe onfen procureur generael van Hollant ons te kennen gegeuen heefft hoe al ift zoe dat die rechten van onfen thollens van Gornichem ende Schoonhouen fulck fijn dat nyemende van wat ftate of condicie of wt wat landen off fteden hij zij gepreuilegiert of ongepreuilegiert Ddddd van AANMERKINGEN. Wij hebben, in vroeger' tijd , reeds opge- moeiten betaald worden. Te deezer tijd bleef merkt (i), hoe men , ouwlings, beweerd hebbe, men nog in dezelfde begrippen volharden; »edat, van alle Goederen , die beneden de Hoog- lijk niet alleen het bovenitaande Placaat uitwijit, pe Markten waren ingekogt , fchoorj aan Tol- maar nog nader beveiligd wordt, dooreenBevel vrijen toebehoorende, de Graaflijke Tolregten van den dertigften September des jaars 145)7 (2), waar (i) Kladz. 317. (2 Dit is te vinden in het Graauxue bonts Regiftsr der Oude Graaflijkheids Reekenkamer , beginnende iea u. December des jaars 1497. Fol. ?ö.  756 PRIVILEGIËN van thollen niet fchuldich en zijn noch en behoeren eenich wijn hout ijzer ftael calc colen fchailgen ende andere diergelijcke goede bouen gewonnen ende gewaüen van beneden die hoochfte marclren als Coelen Wezel ende Venloo neder te brengen voirbij onfen thollens vart Gornichem ende Schoonhouen zonder ons dat aklair te verthollen gelijck onvrije goeden ten wair of zij dat gehaelt ende gecoft hadden ter hoochfter marcten voirfz. dair van gepreuilegierde perfonen ons gheen tol fchuldich en zijn ende dat nair allen ouden rechten ende coftumen van langen tijden jn den voirfz. tolle tot Schoonhouen onderhouden alle manieren van canthout plancken ende andere goeden ende coopmanfchapen bouen verelaert dat aldair gebracht wert mit vloten fchouwen ponten of andere fcepen bij onvrije luyden fchuldich is ende beboert aldair vertholt te werden eerft ende al voeren alleer men den laft breet of yet van den voirfz. houte of andere goeden aldair vercoopt of opflaet ende dat oick mede van den zoute dat die gepreuilegierde vrij van tholle mit fchepen van beneden vp bringen voirbij onfe voirlz. twee thollen van Gornichem ende Schoonhouen men niet geplegen en heeft noch fchuldich en js yemende te laten lijden bouen denleluen thollens vpwaerts nik meerder laft dan achtdalf mudde zouts Dortfche mate ten zij dat zij ons verthollen tgoent dat zij dair en bouen meer geladen hebben ende nochtans die voirfz. achtdalf mudde niet te mogen vercopen noch ouerflaen ouer fcheepsboert van den eenen fcepe in den anderen beneden de hoochfte marei voirfz. mair mogen of dat flijten an tlant bij der cleenre mate ende dat oick alle die lantpoorteren onfer ftede van Dordrecht dair onfe ftapel leyt tholle fchuldich zijn te geuen gelijc andere onvrije luyden van alrehande goeden bij hunluyden gecoft die zij mit fcepen vpwaerts of nederwaerts voeren voir bij onfe voirfz. thollen van Gornichem ende Schoonhouen wtgefeyt van beesten bij hunluyden vpgeuoet ofte van coern ofte andere dat vp hoer goet gewaifen is dair of zij vrij zijn mits onfe thollenaer oirl of biddende ende bringende een tolteyken van onfe voirfz. ftede van Dordrecht gelijc dat van [a] ouden coftumen ende haircommen gewoonftjeken js waar bij de Aeitshertog laft gaf, dar alle Goe- alles ftreed egter tegen de Privilegiën van Tolderen, niet terHoo^itèr Markt ingekogt, zou- vrijheid , aan de Poorters der Hollandfche en den vertollen te Gorinchem en te Schoonho- Zeeuwfche Steden, van ouds, verdund • waarven. Die der laatftgcmclde Stad beklaagden om die van Amlteldarn zi- , meer' dan ééns zig daar over ; dog het Hof van Holland ver- daar tegen verzet hebben , gelijk bèvoorenl oordeelde hen (3), om , bij voorraad, de Tol- reeds is opgemerkt (6). Daar zijn egter Plaatregten bij namptlfatie , gelijk het genoemd fen , welker Privilegiën van Tolvrijheid onwordt, te betaalcn. Het belang der Domei- der deeze bcpaaling , verleend zijn gewornen nóodfaakte Philips van Ooftenrijk , om die den (7); dog dezulken bcveftigen, des te meer' gemaakte Bevelen Itand te doen houden, gelijk, de onbepaalde Vrijheid , die, aan anderen en uit een nader Placaat van den negenden Julij aan verre de meeitcn , zonder eenige uitzondes jaars T505., kan worden opgemaakt '(f). derim;, vergund is. Zijn" Opvolger, Karei de II. , trad in dezelf- \a\ Van ouden coftumen. Zie onze bede voetltappen, en beveiligde dit van nieuws voorens gemaakte Aantcckeningcn over deeze den (krtienden Mei des jaars 1518 (5}. Dit Vrijheid der Laudpoortercn O Sententie van het Hof van Holland van den 25. januarij des jaars 1497. Stil. Cur. Te vindeu Vtf. Vul. "!■>. ' (4i Utf. Fol 117. (5) Hotlandfcb Placaatb. I. Deel, bl. 1550. (ö Bladz. 3'7- (7) Van dien aart is eene Handveft van Graaf Willem den IV. aan Wijk te Diuirflede Eefchonken ,Vn t tor» des jaars 1341., te vinden in Mieris Cbarterb. 11. Deel. bl. 640. "llunt«ae Seunom"n, den f(8; Stads. 358.  van DORDRECHT. ?5? I SSv f°u ,f1Z,ehoe" nyemende hij zij vrij of onvrij voirbij on* ie voirlz. thol/ens van Gornichem ende Schoonhouen opwaerts of nederwaerts te vaeren mit hoeren fcepen zonder oirlof te bidden an onfen thoHenaers twele alfoe gedaen wort om te verhoede die frauden ende bedroch dair inne gelegen. Ende hoewel dat aUede voirfz oude gewoenten ende rechten jnder manieren als voeren S alfoeonderhouden ende geachteruolcht zijn geweeft in onfe voirfz thollens van Gornichem ende Schoonhouen waer bf ny?mem zo* deriinge van onfen onderlaten fchuldich en waeren ons daftj ne eemch hinder ofte jnbreck ter contrarie te doene of te laten gefchien jn eemger mameren defen al niet jegenftaende zoe is nochtan binnen corten tijden harwairts ouermits den voorleden oo ogh ci moeien ende rebellicheden ons in onfe voirlz. tholrec^^ fetltde^f-16 mt jnbreck gefchiet zo^rlinge van onfe onderInTnf maQieren hier nair verclairt te weten eerft bijden poorters en nwonende onfer voirlz. ftede van Schoonhouen die groote meemchte van alrehande hout p/ancken ende andere coop^ËLZL coopen ende halen beneden die hoogfte marei ende dat brinken tot Schoonhouen voirfz. zonder ons eenighen thol dair of te willen betalen hoewel nochtans dat zij luyden veel van tfelue hout wederomme buyten vercopen kercken molenen ende andere groote wereken clair of te maken ende dat meer ende argher is zoe wanneer dair eenige onvrije luyden van bouen commen tot Schoonhouen mit eenighen beytelen vlooten fchouwen ofte andere fcepen mit houte coorn wijn colen calc ende andere alrehande diuerfche goeden ende coopmanfeepen dair defelue onvrije ons tholle of fchuldich Sn zoe willen de voirfz. van Schoonhouen den opflach dair af vrii houden zoe wel vanden goeden die aldair gecoft ende geflagen worden als andere latende den coopluyden hoerluyder laft aldair breken ende opflaen ende hunluyden hoerluyder goet afcopende ende laten vercopen fonder ons eenigen tol dair of te moeten betalen dan alleen van tguent dat hunluyden van den zoute of andere goet ouerblijft ende aldair niet opgetogen en wort dat dicwijl luttel of niet veel en is wantet meenichwerf gebuert dat alle hoerluyder ffoet vin houte ende anders binnen Schoonhouen voirfz. vpgecoft ende gefleten wort makende mits dien van onfe voirfz. ftede van Schoonhouen genouch een volcommen opflach ende een ftapel ftede die vreiier welen zoude dan onfe voirfz. ftapel ftede van Dordrecht aldair dituris burgimagiftri fcabini ac confules oppidi Dordracenfis falutem in Domino fempiternam. Cum inter illuftriffimum principem Henricum Dei gratia Anglise Franciaeque regem & dominum Hibernia; ex una & fereniffimum principem Philippum eadem gratia Auftriae archiducem Burgundia? ex altera partibus qucedam amicitiarum intelligentiarum & mercium intercurfus mercatorumque communicatio ac alia etiam eosdem principes & fubditorum fuorum regnorum patriarumque militsLtem concernentia traéïatus & fcedera de data vicefimo quarto die menfis Februarii anno Domini millefimo quadringentefimo nonagellmo quinto Londoniis inita conventa & determinata fuere. Quos quidem tractatus amicitiarum & mercium intercurfus vidimus & intelleximus & pro hic infertis haberi volumus. Noveritis nos ad requeftam & mandatum prasfati domini archiducis ac fuarum literarum nobis in ea parte direftarum & deliberatarum quas hic pro infertis ut dictum eft haberi volumus contemplationem bona fide promifilfe prsefato illuftriffimo principi Henrico Anglia? Francia?que regi & domino Hibernia? ejusque ha?redibus & fuccelforibus fub ypotheca & obligatione omnium bonorum praefentium & futurorum obligatie ficque per prcefentes promittimus & obligamus quod effe&ualiter procurabimus inftabimus ac quantum in nobis erit efficiemus quod idem dominus archidux ejusque haêredes & fucceffores omnia et fmgula praedicla tam amicitiarum quam mercium intercurfus omniaque & fingula in eis contenta & fpecificata bene plene & fideliter tenebunt obfcrvabunt & perimplebunt ac per fuos fubditos & vafallos quatinus eos concernunt aut in poftexum concernent bene & fideliter facient teneri & obfervari & perimpleri in contravenientes juftitiam miniftrabünt feu miniftrari facient. In cujus rei teftimonium nos has pra:fentes literas figillo ipfius opidi munivimus. Datum in opido Dordracen. die oftava menfis Aprilis anno Domini millefimo quadringentefimo nonagefimo fexto poft Pafcha. Rij m e r. Afta Publica Anglican. Tom. V. Part.IV. pag. 92. Edit. Amftelod. AANMERKINGEN. Of de Beveiliging, die van vvege Delft, Lei- is de reden, dat wij hem, fchoon thands van den, Amfteldam, Middelburg, Ziericzee, Veere weinig nuts, eene plaats onder onze Handves- en Kriele gefchieden moeit, metterdaad ge- ten geeven; Jamnende denzelvén ten bewijze fchied zij (O, durven wij met geene genoeg- ftrekken van het deel , dat de Stad , toen "ter faame zcekerheid bepaalen. Vaft gaat het, tijd, reeds in den Engelfche» Koophandel dat dc bovenftaande Brief de eenigfte zij, die heeft gehad, daar van, tot dus verre , voor handen is. Dit (1) Zie Wagen aak Vaderl. Ilijler. IV. Deel, W. 30a m 3°3-  van DORDRECHT. 761 ÏDiclum van eene Interlocutoire Sententie, van den Grooten Raad van Philips van Ooftenrijk , inhoudende , dat, hangende het Proces , die van Dordrecht en Zuidhollandin de Gemeene Lands Laften en Schulden, niet meerder zullen bctaalen, dan den Twaalfden Penning. 17. Juli] 1497. Mijn voorfz. genadich heer interincrcnde de requefte civil verworuen bij den voorn, van Noortholland doet te nieuten de deffaulten jegens hemlieden vercregen bij den voorn, van Dordrecht mits relfunderende ende Vplèggende de cofjten daer toe beboerende ter taxatie van defen houe. Ende als van der materie principal ouermits dat in de fcriitueren van dén voorn, partien begrepen zijn vele faken zonderlinge dat de voorfz. van Dordrecht mainteneren dat bij contraéte ende padie expres geconfenteert ende éngheuart bij den voorn, van Noortholland zij niet fculdich en zijn te contribueren in de laften ende fculden van den landen hier voormaels gemaeft dan ouer den XIIden penninck daer tegens dezelue van Noorthollant ftellen fait contrarij. Oic mede dat de letteren ende munymenten bij den Voorn, partien ouergeleit niet geauctentifeert en zijn. Mijn voorfz. géhadich heer zeit dat men niet groetlics ap. pointieren en mach bij diffinitiue de voorn, partien fonder enquesten daer op te doene ende dat te defer caufe opt voorfz, fait ende anderen bij den voorn, partien voortgeftelt fullen gemaect wordden enqueften bij fekeren comminarilTen die daér toe fullen geordenneert wefen dewelke fullen inftrOeren tproces van den voorn, partien ende tfelue geinflrueert zijnde ende geftelt in ftate van wijfene bringen ofte zenden ouer mijnen vootfz. genadigen here ofte zijnen voorfz. grooten raid binnen drie maenden naeftcommende ende dit voer alle prefixien ende delaien met intimacie dat de voorn, dach geleden zijnde men zal recht doen vp tgene dat alsdan te houe beuonden Wort. Ende als van den prouifie gefien de Voorfz. letteren ende munymenten geproduceert bij den voorrt. partien. Mijn voorfz. genadichen here zeit dat hangende dit proces ende tot anders geordonneert wort de voorn, van Dordrecht fullen contribueren in dé laften ende fculden van den lande hier voormaels gemaect voer den XIIcIcn penninck alleenlicken ende dat nietmin tgene dat de porcie van den voorn. Van Dordrecht meer beloopen foude vp den IXden penninck dan Vp den XIIden en fal geftelt noch geimpofeert Wefen omme dcerfte termijn van den ommeflach die gedaen fal wordden omme de voorn, fculden tot lafte van die van Noortholland voorft maer zij fullen daer van gehouden wefen in furceancie voer de voorn, termijn hangende wekken termijn de voorn, partien ende elk huerer fullen mogen veruolghen de diffinitiue van defen procelfe nauolgende dewelke defelue ommeflach lal vefnyeüwet ende gemaect wefen, Aldus  762 PRIVILEGIËN Aldus gedaen ende vuytgefproken in den Haghe in Hollant den xvijdea dach van Julio int jaer duufent CCCC. ende zeuenentnegenüch. Naer eene hjfe Copij, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade K No. 94. Oclrooi van denAertshertog Philips van Ooftenrijk, om , op het Lighaam der Stad, te moogen verkoo pen Lijfrenten op één of twee Lijven, tot Driehonderd Ponden Grooten Vlaamjch 'sjaars. 26. Februari] jg| PHilips van Gods genaden ertshertoge van Oiftrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothr'mgen van Brabant van Steyr van Kerinten van Crain van Limborch van Lucemborch ende van Gheldre graue van Habsbourg van Vlaendren van Tyrol van Artois van Bourgoingnen paltsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Ellas marcgraue vanBurgau ende des heylicx rijcks van Hollant van Zeelant van Phirt van Kiburg van Namen ende van Zuytphen graue heere van Vrieslant opter Windesmarck van Portenau van Salins ende van Mechelen. Allen den genen die defen onfen brief zullen zien faluyt. Doen te weten dat wij ontfaen hebben die oetmoedige fupplicacie van onfen welgeminden burchmeefteren fcepenen raed ende den gemeenen infetenen van onfer ftede van Dordrecht inhoudende hoe dat zij mits den oirlogen die in onfen landen van Hollant ende elders geregneert hebben te water ende te lande ende andere groote ende zware laften die zij te dragen hebben gehadt ter caufen van den reliquien van dien ende anders ende noch dagehcx dragen moeten zij hen zelue tachter vinden ende in vele fculden welke laften ende fculden zij geen middelen weten te voldoen dan bij vercoopinge van lijfrenten vp hen ende tlichame van onfer voirfz. ftede totter fommc van drie hondert ponden groten onfer Vlaemfcher munten voir eens te weten tot eenen lijue den pennick zes zeuen oft achte ende tot tween lijue den pennick negen oft thiene ende dat ouergewegen alle gelegentheden wefende voir ogen ende tot discrecie van den voirfz. fupplianten te welck zij niet en fouden duruen noch willen doen fonder daer vp aluoeren te hebben onfe brieuen van oftroije oirloue ende confente alfoe zij zeggen om de welcke aengefien tguent dat voirfz. is zij ons oetmoedelick gebeden hebben. Soe eift dat wij die faken voirfz. ouergemerél den zeluen fupplianten genegen wefende tot huerluyden voirfz. verfouck hebben hen geoftroijert geconfenteirt ende geaccordeert oclroijeren confenteren ende accorderen hemluiden gemende bij defen onfen brieue vuyt onfe fonderlinge gracie oirlof ende confent dat zij vp hemluyden ende tlichame van onfer voirfz. ftede van Dordrecht zullen mogen ver-  Van DORDRECHT. vercocpen tot eenen oft tot tween lijuen te weten tot eenen lijue den pennick zes zeuen oft achte ende tot tween lijuen den pennick negen oft thiene ende nyet daer onder totter voirfz. fomme van driehondert ponden grooten onfer voirlz. Vlaemfcher munten lijfrenten sjaers defe waerf alleenlijck totten aldermeeften oirboire ende proffiite van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende om die verfekmheit van den coopers te genen huere brieuen in behoirlijcker voirmen om de penningen daer of commende te bekeeren ende hefteden in de betalinge van huerlieder porcie van onfen beden ende tfurplus van dien van anderen hueren fculdenaren wicn zij fculdich zijn ende in geen andere vfaige vp de peyne die vp henluiden te verhalen behouden dat hier inne confenteren de meefte deel van den genen die in gelijckcn laken aldaer plegen huer confent te geuen ende dat zij van den penningen commende van der voirfz. vercoepinge gehouden zullen zijn te doen goede rekeninge ende reliqua daer ende alfoot behoeren fal tallen tijden als zij des verfocht zullen worden. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen den ftedehouder generael ende luyden van onfer camer van den rade in Hollant onfen fcout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren ende Officieren dien dit roeren ende angaen lal mogen hueren ftedehouderen ende een yegelijck van hen alfoe verre alft hemluyden angaen mach dat zij den voirfz. fupplianten van defe onfe gracie oirloue ende confente gelijck ende inder manieren als voirfz. is doen laten ende gedoogen ruftelijck vredelic ende payfiuelick genieten ende gebruyken fonder hen te doen oft te laten gefchien noch gedoogen gedaen te zijne eenich hinder letfel oft moijenilfe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier an doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Andwerpen den xxvjen dach van Februario int jaer ons Heeren duyft vierhondert acht ende tnegentich. QOp de Plooije Jlond} Bij mijnen heere den Ertshertoge. Numan. Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een afgebroken Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas op dt Weeskamer > Lade D. No. 10. Eeeee Setfr  754 PRIVILEGIËN Sententie interlocutoir van het Hof van Holland, tuffchen eenige Poorters van Delft en Burgemeefters dier Stad met hun gevoegd, Eifchers, ter éêner, en die van Dordrecht, Verweerers , **r. andererzijde; wegens een gefchil overhet Maasregt,zvaar bij de laatftgemelden gelaft worden, ten principaale te andwoorden, op den gedaanen Eifch ; mids dat alvoorens de Hulk , de Maaze ingekoomen, en met haar Laft naer Rotterdam opgezeild, gebragt zal zvorden tot voor de Stad Dordrecht. 25. September 1499* GEhoort bij den houe van Hollant die gefchillen wefende tulTchen Cornelis Tanfen die Vriefe geboeren vuyt Purmerlant Jooft Jacobfen die Caescoeper ende huere medegefellen poorters der ftede van Delft ende die burgermeefters derzeluer ftede van Dellt jn den naeme van haere voorfz. poorters eyflchers ter eenre zijde ende die fchout burgermeefteren en gerechte der ftede van Dordrecht vuer ende in den naeme der zeluer ftede verwerers ter andere verthoeiiende die eyflchers bij monde van mr. Jan van Haerlem hueren aduocaet dat waer was dat onlancx geleden die voirfz. Cornelis als fchipper van eenen hulck genaemt Sint Joeft gecommen was geweeft mit zeeckere coopmanfchap vuyt Rye jn Ooftlant geladen mit peck tarre vlas ende diergelijcke waere jn den ftroem van der Maeze jn Hollant ende js gcarriueert ende gehauent geweeft bynnen die drie boemen van den haeuen tot Rotterdam mitten voerlz. hulck ende goeden daer jnne wefende an wclck fcbip ende goeden die voerfz. Cornelis fchipper gerechticht isjn een achtendeel alleen ende Joeft Jacobfen voirfz. cum fociis jn die andere feuen deelen ende hoewel dat nae rechte een eygelijck geoorloeft js jn publique riuieren als die Maeze ende dicrgelijckke te zeylen ende te vaeren vrij ende voort te hauenen jn alle hauencn van gclijcke riuieren tot zijnen appetijte fonder contradictie ofte letfel van yemende des niet jegenftaende zoe wieren jn meyninghe die gerechte ende regierders der ftede van Dordrecht feggende tvoerfz. fchip ende gueden verbuert te zijne ouermits dat tzelue fchip niet gecommen en was of gehauent omtrent derzeluer ftede van Dordrecht te willen halen mit cracht vuyt die hauen van Rotterdam voorfz. ende daer mede doen haerluyder beliefte zonder recht ofte actie aldaer toe hebbende. Ter caufe van defen zoe waeren die voerfz. eyflchers clachtig gecommen an defen houe ende hadden vercregen zeeckere mandemente vuyt crachte van den wekken die voerfz. burgermeefters ende gerechte der ftede van Dordrecht jn den name van naer zeluen ende haren poorte-  van DORDRECHT. 765 teren ende jnwonende gedachuaert waeren op huyden omme an te hoeren alfulckranighen eyffche ende concltifie als die voerfz. eysichers op hunluyden ter caufe van defen doen ende nemen zouden willen ende concludeerden mitsdien als dat bij fententie van defen hoeue die voerfz. burgermeefters ende gerechte der ftede van Dordrecht jn den name van naer zeluen ende haeren poirteren ende inwonende gecondempneert zouden zijn den voirlz. eyflchers haeren hulck ende gueden ongemolefteert ongemoyt ende ongetrauilleert te laeten maer daer mede te laeten ende gedoegen fiaerén vrnen wille te doen tot hueren beliefte ende dat bij maniere van prouifie hangende defen proceflè die voerfz. van Dordrecht gejnterdiceert zoude wefen alle wegen van fayten maeckende jn cas van proceffe eyfch van coften. Ende die voorfz. verweerers comparerende bij eemghe huerluyden gedeputeerde deden feggen mit proteftatie van tguent dat zij feggen zouden dat zij tzelue nyet en zeyden omme mitten eyflchers ten principale jn rechte te treden maer alleenheken omme te fonderen die concluüe van den exceptie die zij' jn lafte hadden te proponeren jn defen faken feggende daer omme dat waer was dat wijlen hertoge Willem graue van Henegauwe van Hollant Zeelant ende Vrieslant belieft hadde voir hun ende zijnen erfuen jn den jaere duyfent drie hondert vier ende viertich te geuen ende te confenteren die zelue van Dordrecht voor hunluyden ende hoeren nacommelingen ende dat omme zijne genaden proffijt tproffijt van defe zijne voorfz. landen ende van zijnen ftede van Dordrecht dat alle euers hulcken cogge ende alle andere fcepen commende die Maze jnne op commen zullen mit hoere volre laft voor die ftadt van Dordrecht ende aldaer ontladen ende weer laeden ende dat jndien yement hier off ouerhorich waere dat die van Dordrecht die zouden mogen annalen mitter crachtige handt ende wort beuolen allen officieren fteden ende onderlaten mijns genadigen heeren die van Dordrecht hier jnne te helpen. Ende jndien noch voorder gebreck viele zoe belooft dezelue graue dat mit zijnre mogentheyt te keeren ende dit alle tot coüe van den fcepe ende goeden van den ghenen die ouerhorich zouden wefen alft zelue al breder blijeken mochte bij den jnhouden van de voorfz. preuilege daer off zij copie autentijck ouerleyden ende jn juditio exhibeerden. Ende van welck preuilege ende jnhouden van dien die voerfz. van Dordrecht altijt gevfeert ende gebruyét hadden ende waeren daer off in poffesfie ende oick van den fcepen an te halen ende te corrigeren naer jnhout van de preuilegie van zoe lange tijt dat gheen memorie van menfehen ter contrarie en was. Dan alsnv zoe hadde belieft den eysfchers ende bijfönder de voerfz. Cornelis fchipper mitten voerfz. hulck geladen mit alrehande coopmanfcap te commen die Maze jn ende tzelue hulck mitten coopmanfehap te bringen jn die hauene der ftede van Rotterdamme daer bij fpolierende de voerfz. van Dordrecht van heurluyder deuchdelicke pofleflie. Ende alzoe nae rechte die fpolie behoert eerft afgedaen te wefen aleer die van Dordrecht verweerers behoeren off fchuldich waeren ten principale te procederen concludeerden die zelue verweerers dat gefeyt ende verclaert zoude wefen dat die eyflchers nyet ontfanckelijck en zijn in haeren Eeeee 2 eyfgh  766 PRIVILEGIËN eyfch ende dat die verweerers nyet antwoerden en zullen ten zij dat die zelue eyffchers eerft ende all voeren repareren ende geheel maecten die poffeslie van de verweerers ende dat die eyflchers den voerfz, hulck mit zijne volle laft bringen zouden voir die ftede van Dordrecht ende aldaer laden ende ontladen naer jnhoudt van tvoerfz. preuilege ende dat gedaen prefenteerden als dan te doen dat recht was maeckende jn cas van proceffe eyfch van coften. Op ende tegens welcke exceptie ende omme die te wederleggen die zelue eysfchers deden feggen bij monde als bouen dat zij ontkenden dat die van Dordrecht hadden dat preuilege bij hunluyden geallegiert ende dat die copie geëxhibeert autentijck was zulcx als naer rechte behoerde. Zeggende all waert zoe dat tzelue preuilege yet waere twelck neen dat tzelue gedoot ende te nyete gedaen was bij eender fententie diffinitiue tanderen tijden gegeuen bij wijlen hertoge Aelbrecht van date jonger negen en viertich jaren dan dat preuilege bij den verweerers geallegiert daer off die eyffchers copie exhibeerden ende ouerleyden ende welcke fententie oic geconfirmeert was bij wijlen hertoge Willem naefaet van den voerfz. hertoge Aelbrecht ende daer off nyet alleen die voerfz. eyflchers maer alle die fteden van Hollant genoemt jn die voerfz. fententie altijt gebruycl hadden ende jn poffesfie waeren omme vrij te vaeren daert hunluyden geliefde mit hoeren fcepen ende goeden commende jn die Maze. Ende ontkenden die poffesfie geallegiert bij den verweerers feggende dat wel waer was dat die verweerers tanderen tijden mit crachte eenighe fchepen toebehoerende die van Delft gehaelt ende voer die ftede van Dordrecht gebrocht hadden daer vuyt dat zij nae rechte geen poffesfie allegieren en mochten noch tzelue en mochte hem geen poffesfie geuen want tzelue was violent ende mit cracht gedaen. Ende jn teyken oick dat die verweerers geen paifiuelicke poffesfie gehadt en hadden zoe hadde tanderen tijden een fchip met coopmanfchap geladen die Mafe jnne gecommen tot Schiedamme welcke fchip die verweerers hun hadden willen poogen te halen ende was daer op queftie geuallen voor defen houe daer jnne zoe verre geprocedeert hadde geweeft dat geweien was dat tzelue fcip gebrocht ende geleyt wefen zoude opten ftroem ende zoude als dan vaeren daert den fchipper geliefde ende concludeerden daeromme dat die verweerers gecondemneert zouden wefen ten principale te antwoorden ofte dat den ej'ffchers geconfenteert zall zijn deffiiult ende een ander daginghe ende dat oick den verweerers ontzeyt zall wefen die conclulie bij hunluyden genomen. Vp welcke wederlegginge bij replijcke gedaen die verweerers deden allegieren ende feggen dat tinhouden van de fententie geallegiert bij den eyffchers nyet gemeens en hadde mitten preuilege bij hunluyden geëxhibeert want die fententie fpreeckende es van den ftapelrecht ende niet van trecht ofte preuilege van den Maze die diuerfch waeren ende dat men daer omme jn defen fake daer op nyet fchuldich en was te letten. Ende namen tot hueren voordeele dat die eyffchers confeffeerden van dat die verweerers continueerende hoerluyden poffesfie fomtijts eenighe fcepen gehaelt hadden ende aenmerekende hoerluyder preuilege zoe «n mocht men mit rechte niet allegieren dat tzelue in cracht was. En-  vanDORDRECHT. ?6? Ende ontkenden dat appointement gewefen van den fcepe gecommen voor Schiedam maer zeyden ter contrarie dat tzelue fchip naderhant gecommen was tot Dordrecht doende alft behoerde ende perfeuereerden daeromme bij heurluyder exceptie ende de conclufie aldaer genomen. T voerfz. hoff confidererende dat ter materie dienende was ende gefien ende geuifiteert hebbende die tijtelen hij elcx van den partien jn defen fake geëxhibeert ende ouergeleyt ende die allegatien van de poiTesfie bij elcx van de parthien geallegiert heeft gefeyt ende verclaert zeyt ende verclaert mits defen dat die verweerers ten principale antworden zullen opten eyfch van den eyffchers zulcx als hoeren goeden raidt gedraghen fall behoudelijck dat eerft ende all voeren de voerfz. hulck geuoert ende gebrocht worden fal voor die voorfz. ftede van Dordrecht. Ende dat all bij prouifie ende onuermindert een yegelicx recht, vmrr gcdaen Jn den Haghe vpten xxvcn dach jn Septembri jn tjaer AlllJc- negen ende tnegentich. Bij mijnen heeren de ftadthoudere generael heere Philips van Spaengnen ridder mr. Jacob Ruyfch heer Cornelis van Dorp oick ridder mrs. Jacob van Almonde Jan van Scoonhouen Jan Boudins ende Willem van Berendrecht Floris Oom van Wijngerden ende Dirck van Swieten Willemsz. raidsluyden van Hollant, Mij jegenwoerdich (ondergeteyckent) F. de Wijngerden. Naer voergaende collatie gedaen jegens zijn originale geteyckent als bouen js daer mede bevonden accorderende bij mij G. Michaelis. Naer eene authentijke Copij in een Mjf. Regifter van het Stapelregt, van den Heer P.C. Pompe vanMeerdervoort. AppoinBement of Sententie interlocutoir van den Aertshertog Philips van Ooftenrijk, gegeeven in zijnen Grooten Raad, in de voorfz. zaak; waar hij verklaard is , dat die van Delft, aan die van Dordrecht, tot goedmaaking der onkofien, om de Hulk te krijgen tot voor haar Stad, zullen het aaien Twintig Ponden Vlaamfch ; dat de eerftgemelden wijders gehouden zullen zijn , voor V retablijjement, hij gefchrift over te geeven in de Eeeee 3 Ha*  76Q PRIVILEGIËN Haven van Dordrecht de declaratie van de Goederen en Koopmanfchappen, in de voorfz. Hulk gelaaden; en eindelijk , datze > aan de Schippers en Eigenaars , mids fiellende horgtogt tot nakooming van het gewijsde, provifwneel zat worden overgegeeven. 21. Februari] PHelips bij der gratie Gods ertshertoghe vari Oiftenrijck hertoghe van Bourgoingnen van Lothvingen van Brabant van Steyr van Karinten van Crain van Limborch van Lücemborch ende van Gelder graue van Ilabsborch van Vlaendren van Tyrol van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfas marcgraue van Burgauw ende des heyliex rijcx van Hollant van Zeellant van Phirt van Kiburg van Namen ende van Zuitphen graue heere van Vriesland opter Windismarck van Portenauw van Salins ende van Mechelen. Allen den genen die defen onfen jegewoirdigen letteren zullen zien falut. Alzoe onlancx leden Cornelis Jansfz. de Vrielè Jooft Jacobsz. de Caescoopere ende hueren medegefellen poerteren ende die van den gerechte onfer ftede van Delft voer hoeren poerters hadden doen vertoogen onfen raden jn Hollant hoe dat de voerfz. Cornelis als fcipper van eender hulcke genoomt Sent Joeft gecomen was van Rije in Ooftlandt geladen met peck tarre vlas ende diergelijcke ware jnder Maze jn Hollant ende gehauent tot Rotterdam toebehoerende den voirfz. Cornelis ende medegefellen ende hoewel hemlieden ende eenen yegelicken bij gemeenen rechten oic geconfirmeert mit vonmiTe gegeuen bij hertoge Aelbrecht onfen voirfaten geoirloift was jnder Maze te commen ende tot allen hauenen te mogen haue- AANMERKINGEN. Het is meer' 3m waarfchijrilijk , dat dit ge- zeeckere opene brieuen gefcreuen in pampier fchiï, tuflehen Delft en dee/.e Stad, bij geen begbinnende Pieter Dircxsz fchout in Purdilünitif Vonnis, beilill geworden zij; wijl merlandt &c. in date den tweeden Decentie Schipper Cornelis Jansz- de Fries, negen- hris anno dttyfent vijf hondert ende negenendertig jaaren daar na , eene Verklaaring gaf endertigh onder hebbende een groen opgedruft van den Völgendeh inhoud (0: zeegel wehke brief zvas gans gaeff ende on- gerafeert off ongecancelleert ende volgbt den Die princbe van Orangne graue van Nat- teneur van den feluen brief hyer naer van fat Cnlzenellnboghe Vianden Diets &c. heere woorde te woirde geinfereert. Pieter Dircxsz. 'van Breda Dief! eïfe. ftadhoader generael fchout in Purmerlandt. Pieter Jacop Herprefident ende die raden des conincx ouer mesz. ende Symen Willemsz. ende Pieter Hollant Zeefandt ende Vrieslandt doen te Reyersz. fchepenen in den/'elfden dorpe kenxveetene ende certificeren eenen yegelijcken nen ende certificeren voor die gerechte waerdii deefe onfe letteren zullen fien ofte booren beyt boe dat op huyden rechtelijcken te recht Uzea dot wij ten date van dees geften geut- getogben es Cornelis Jansz. die Vries om te Jiteert gehandelt ende booren lezen bebben fegge een getuichenis des waerbeits ende heeft (i) Dezelve is ons ter hand gefteld, door den Heer Secvetaris Wy ker.h e i. d Bisdom, uit de Archi. V«n der Swd Rotterdam ; zijnde vermeld op den gedrukten Inventaris van de Privilegiën dier Stad. bl. 4*.  van DORDRECHT, 769 hauenen laden ende ontladen Tonder tot Dordrecht te commen ofte daer te ftapleren n/etemin de voerfz. Cornelis ende medegefellen poerteren ende gerechte van Delft duchtende dat die van Dordrecht tegens hemlieden mit violencie ende fonder eenige redene oft acne daer toe te hebben fouden willen procederen hadden daer op verworuen ju on*e voerfz. raedt van Hollant feker prouilie achtervolgende de welcke ende beyden de partien comparerende jn onfen voirlz- ra^e van Hollant verhalende bij den voirfz. Cornelis medegelellen ende gerechte van Delft jmpetranten ende heelfchers tguent dat de Luiden van de Kamer van Ree- de SmmtS t wSh S? keggen, aan wien de zorg daar van was aan- die, ten tijde Sn Vrouw 1 a «fae(4?tedm bevolen, geene middelen onbeproefd lieten, haare hezwaaren Zli • èn 'dïfr " ^ om deze ven op eenen betereu voet te brengen! hertelling aaSldcn fmeï dat r£Z V ftT De openbaare Verpagtingen der Ambten en Ik- Vorltin, bij haa Groo li vït v^t f 5* d.eningen, ter begeeving van den Graaf Haan- (5), JduJtSicSS^XllSrV te trekken DeA7.,X- tfSecretirisfcbapp,** ridderfchap of 1 Sen dc™ > £ ui de Handveften gemeenlijk Scbrijfambagte» zij de naclte £ fa^ToSiJdSf^ geheeteöCO. waren, van ouds, in de Steden, „ geven ende uvt knêln v-,n ? <•, af &c' taamdijk voordeclige Bedieningen. Al vroc- ' otSISde aaSSm0 «liTc deed men daarom "zijn bed, Sm de ginder " te treéken .i SS,ri?« geWf11■ ^« zelmr aan zig te "trekken; ook naagden ïSaZatn naauwkeurigft voldaan ; wijlze meermaals SS^S1*-^ ?16611 met verbijzfen der Steden, hunne guuSftö " ^^Pm£$cSSS^ b'J *" V00/2' daar toe aanftelden. Dit fmaakte nonans 3- * inde te nie tu In ui fffvendooe zins aan ^,^deGiftvanfflS llï SKÏE 1= Ende afgertaau; en deezen bleeven daal of and L Ie daS S&t hetnadruklijkft, te verzetten; Rotterdam was „fteden goederen in den telletÏWtg SS tobcr des jaars t40 J. O) in haar regt nader Met het hoogfte regt verzettede zi» derhrii* beveftigde ; wijl fflj gelijk Hij zig uitdrukt, de Wethouderlchap tegen d™,J Z een wijl tijts daer of vervreemt ende verkort het Secretarisfchap dcezer Stad wffl L u was geweefi overmits onfe giften die wij geeving daar van , federd de vroeSK riiden" mit onfen brieven onfe dienaren en ander lui- volftrektelijk aan haar «eftaan hadf \v] ' den btj ouregte informatie,, ende aenbrengen fchoon er nergens blijk voor handen zij dar ^ (ghmpende voorwendfels van eenen fchraap- Graaf, gelijk elders hfeTv*i*m&!»S * zugtigen Vorft; daer of gedaen hebben die hebbe t§en'belioeve tóSfflffiSgS van Leiden ueteri ook met af voor dat z. ker, dat de Klerken of Secretariln XL^k zeekeren Jacob Catidet, die ui het jaar 1447., door den Magillraat zeiven , K^Lft door Hertog Ph.hps van Bourgond.en , tot Se- worden. Wij beroepen ons 2tt!£Ëi1 cretans was aangetteld , genuodlaakt hadden geteekende in het éerfte sSKSfiS daar vanafteftaan; aangejten , gelijk de Re- daar men leeft: Item wSStJ£ï& geeruig dier Stad zig uitdrukt Hij (te wee- beuelen den dicnfl ZeomehTdsVTeJ* rZ, ten de Hertog) de gtfte van den Clerck am- te wefen int faèr LXXXmTiP PnMo 4aZ hebte met en vermacb te geuen (3). Onder Magdalene. -~ ƒ** feyUFfX^ ' bi* (t) Zie Wagen aar. Befchrijv. van AmMdam , III. Deel, SI. 49? (a) M1 e n. 1 s Charttrb. 11. JJeel, bl. 807.' W (3) (7f/. III. Deel, bl 770. (4) Ml Eli. is Privileg. 'jan Leiden , bl. 225. (5) Hollandfcb Placaalb. II. Deel, W. 666. (6) AStnh'ik , beginmndi met bet jaar 1383. /V. I,  m PRIVILEGIËN fal Wilhelmus filius Johannis Reyneri burghimagifter opidi Dordracenfis pro interefle nomine et vice tocius civitatis ditfi opidi Dordracenlis propofuit et retulit unum certum et magnum gravamen per illuftriifimum principem noftrum archiducem Auftrie aut per ejus commillarios diclo opido Dordracenfi inferendum more et forma in vulgari fequenti. Seyde ende proponeerde Willem Jan Reyersz. bourgermeefter der ftede van Dordrecht voir ende in den naeme der feluer voirfz. ftede ende alle die poerters ende inwoenres van dier al ift foe dat die felue ftede van Dordrecht na ouden haircomen goede vfancie ende cuftuyme altijt gevfeert ende geplogen heeft tot eere ende weluaren van der feluer ftede hoiren fecretariflen ende dienaren van tfeluer ambocht der fecretarisfcap te ordineren ende dair toe te promoueren ende dair of gheen memorie van menfchen ter contrarie en is defe nyet tegenftaende zoe is gecommen ter kennifle van den feluen- bourgermeefter dat bij flinxker informatie ende die felue ftede ongeroepen ende ongehoirt mijn genadichfte here van meninge foude wefen tfelue ambocht ende fecretaryfcap te willen verpachten bij den welcken alfoe die ftede voirfz. hair merckelijcken bezwairt vint ende noch bij mijnen genadichften heeren wijlen hertoge Thilips hertoge Kaerl noch bij geenen anderen hairen voirfaten noch nacomelinghen als grauen van Hollant tfelue der voirfz. ftede van Dordrecht gemoet of voirgeleyt is geweeft zoe heeft ouermits defe groete nyeuwicheit die tot laft ende achterdeel van derfeluer ftede redondeert die voirfz. bourgmeefter dair aff geappelleert ende in den na- beloken Paefrhen ftarf Jacob Neve Michiels- geweeft te zijn een Man van veel aanziens en zoen der ftede clerc ende heer Hughe .... gezag; die den haat der Geeftehjkheid van zoen wart clerc int felue jaer op ten vierden dien tijd niet ontwijken kon , en, m het voldach in Meer te. Meer' bewijzen, in volgen- gend jaar, door eenen Priefter, wien hij, naer de Regifters voorkoomende , gaan wij met deszells voorgeeven, een regtsgcdmg ten Hove ft\lzwii°en verbij. Tegen dit regt van de Stad zoude hebben doen verliezen , op ftraat werd kan in <*een aanmerking koomen de aanftel- dood gcftccken (10). DeezePriefter draagt , bij lino- die door Willem den 111., in het jaar Balen , den naam van N. van der Does; zijnde jv6. en 13*3, gefchied is (7); wijl die haar waarfchijnlijk gevveelf dezelfde, die , in een orW heeft tot het Klerkfehap van 'den üail- Stads Regi/fer van dat mr(n), genaamd wordt üuw van Zuidholland , en van den Schout van Meefter Jan van der Does Jiartbelmeusz., Dordrecht., 't welk van het Klerkfehap van de en wiens dood , uitwijzends twee Gcrcgtchjke Stad onderfcheiden was; gelijk , uit de zoo Uitfpraaken , van den tweeéntvvmtigften Deeven aangehaalde Brieven van aanftelling, ver- cember van het jaar 1502., en van den dereeleeken "met eenen anderen van den agtften den Januarij daer aan volgende, kort te vooren, October des jaars 1319 (S)* duidelijk blijkt, was voorgevallen. Deeze moord gaf aanlei- Of de Kamer van Reekeningen van haar ding , dat, aan den Burgemeeftcr der Gemccnvoorneemen afgezien hebbe, en wat er verder te , van Stads wege, drie Helbaardicrs wierop dit Proteft gevolgd zij, hebben wij , tot den toegevoegd (12), die zijn' Perfoon , op hier toe , niet kunnen opipooren. Niet zon- 's Heeren Üraaten , zouden vergezellen , en , der grond van waaifchijnlijkheid kan daar uit tegen zulke en diergelijke onderneemingen, bebellootcn worden , dat de Stad in het bezit vciligen ; welken, naderhand, uit hoofde van van haar regt gebleeven zij; wijl er anderszins den bekrompen' ftaat der Geldmiddelen, wedernieerder voetftappen van deeze gebeurdtenis om werden afgefchaft; zijnde daar van egter zouden zijn overgeblccven. nog overgebleeven, dat, tot heden toe, in het fal Wilhelmus filius Johannis Reyneri. voorhuis vanden Prefideerendcn Burgemeefter, Dit was Willem van Alhlas , Zoon vim Jan aan den wand, drie Heibaarden, tot een gevan Alhlas en Maria Hallincg (9), Kleinzoon denkteeken van dien ouden luifter y worden van Rcynier of Reyer van Alhlas. Hij fenijnt opgehangen. (7) Zie bl. 157. (8) Te vinden bl. 145 en 140. (9) M. Balen , 61. 920. (10) M. Balen , bl. 805. (11) AScnboek , beginnende met het jaar 1468. Fol. 104. (ia' Bsverwijck Befchrijv. van Dordrecht, bl. 176. M. Balen , bl. Bos»  vanDORDRECHT. ??s name als bouen appelleert bij defen an onfe genadiehfte here zijnre genaden cancellier ende hoogen raedt. Super quibus omnibus et iingulis diélus burgimagifter nomine quo fupra peciit iibi fieri a me lNotario publico infra feripto unum vel plura publieum feu publica inftrumentum feu inftrumenta in meliori forma. Acta funt hec Dor De geleerde Lipstvs (14) befchrijft dien van deLeuvenfche Hoogefcbool, in deezer voege : Efl enim COJSSER-WfOR gnomen illi qui jura noftra tuetur et ferttat^) qui tribunal fuutn habet et adfejforem juris peritum, ad quem caufe b [d] Ces te fiellen. Dat is den Godsdienft te doen ophouden ; koomende van Ceffus, dat, bij de Schrijvers der middeleeuwen, voor een' ftilftand in den Godsdienft gebeezigd wordt{21). Onze Nederduitfche Kiliaen (22) verklaart daarom het woord Cejfe te regt „ Cefutio, Sa~ „ criftitium, Gal. Ces.Kwg. Ceafing.'Dc Kercke ,,is in Cefle. Prophanatum eft templum cum „fcilicet a rebus facris cejj'atur ob enormem „ aliquam caufam." Het ichijnt van dezelfde bctcckcnis te zijn als Interdiaum , en wordt daar mede verwilfeld (23): maar, wijl elders (24) de beteekenis daar van aangeweezen is , gaan wij zulks thands met ftilzwijgen verbij , en wijzen onze Leezers derwaards heen. (19) Mieris Charteri. IV. Deel, bl. 1030. (20) Zie M ,\tth£i ManuduS. ad Jus Canonic. Lib. UI. Cap. vin. Du Cange G'ofar. ia Aggrs» vatus et Reaggravatus. (ai) Zie Du Cange Glojfitr. in Ceflus. (ai Ëiymol in Cefle. (23) DiSionnaire Etymologique de Menage en Ces. lm Bladz. 156 en 347, Voeg et bij Ma.tïhjei ilanudutl. ad Jus Canonic. Lib. III. Cap. is,  78o PRIVILEGIËN belieft Gegeuen in onfer ftad van Brugghe den tweeften dach Aprille int jaer onfs Heeren duyft ende vijffhondert voir PaefTchen. (Laager fiond") Bij mijnen heere den Ertshertoghe ter relacien van den raede. B. Le Feure, Naer den Perkamenten Brief liggende in de Kas op de Weeskamer , Lade A. No. 20. Bevel van den Aartshertog Philips van Ooflenrijk aan de Wethouders deezer Stad, om den Commisfariffen, gefield tot het reformeeren van het Minrebroeders Kloofter , de behulpfaame band te bieden. 6. Julij 1502. PHillips bijder gracie Goids eertshertoge Van Ooftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothringen Van Brabant van Steyr van Karinte van Crain van Limburch van Lütfemburch ende Van Ghelre graue van Habsburg van Vlaenderen van Tyrol van Artoys van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfaten marcgraue van Bourgauw ende des heylicx rijcx van Hollant van Zeelant vanPhirt vauKyburg van "Namen ende vanZutphen graue heer van Vrieslant vptie Windifcbmarck van Portenauw van Salins ende van Mechelen ons lieuen ende getrouwen den ichoutet burghermeefteren wethouderen raidtsmannen ende alinge gemeente onfer ftede van Dordrecht ialuyt ende dilectie. Alzoe onfen heyligen vader den paeus van Roome zekere commiftliryzTen ende delegaten geordonv neert AANMERKINGEN. Die op liet gedrag der Kloofterlingen van deczen tijd , zoo als het, bij de Schrijvers der Kerfclljke Gel'chicdeniflen, wordt afgetcekend, iraauwkèung ag geeft, zal geen oogenblik behoeven te tvvijffelen aan de hooge noodfaakliikheid, die er was, om daar in Hervorming te maaken. Reeds eenen geruimen tijd was, door verltandige en deugdfaame menfehen, daar op aangehouden ; en men had ook, hier en'daar, de handen aan het werk geflaagcn; zoo als in verfcheiden Gedenkfchrilten, en, onder anderen , in het Eerfte Boek van de Hiitorij devReformatie, befchreeven doorGE- rard Brandt, en m de Nedeiïandlcbe Hiftonj van Boxhorn , om geene andere Schrijvers op te noemen, duidelijk te zien is. In wat opzigt het Minrebroeders Kloofter binnen deeze Stad , voornaamlrjk , verbetering tioodig had, hebben wij niet kunnen opfpooren. Waarfchijnlijk was het bederf, gelijk elders , algemeen geworden. Ten mirifteh uit het volgende Stuk blijkt , dat er nieuwe Kloosterlingen in gefteld waren ; zijnde de ouden , zoo niet alen , ten minften eenigen van hun, om derzelver ongebonden leevenswijs, waa*fchijnlijk daar uit verdreeven geworden,  van dordrecht. ?8ï neert heeft ten veruolge van onfe zeer beminde fchoene moedei4 der hertoginne ende douwaguere van Bourgoingnen omme te reformeren dar conuent van den minrebroeders binnen onze voorfz ftede van Dordrecht dair toe wij wel behouuen alle hulpe ende as' fiftencie te doene ende hebben onfen ftathouder ende raidcn van Hollant beuolen te trecken binnen onfe zeluer ftede omme alfulcken heylfeen werck van reformacie ter eeren Goids te vorderen ende den voirfz- commiiTarylTen ende delegaten te asfifteren ende zoe hebben wij msgehjcx geboden ende beuolen gebieden ende beuelen v luyden ende elcx van v dat ghij mit onfe voirfz. ftadhouder ende raiden voirnoemt den feluen commiiTarylTen ende delegaten van den heyhgen ftoel van Roome alle hulpe asliftencie ende bijftant doet in als daer ghij luyden des van hunluyden verfocht lult worden en- fflZ°c Vede helpt docn dat die voirfz* refomacie huer volcomen ertect lorteren mach ende des en zijt in ghenen gebreken vp die peine van ons indignacie te hebben. Gegeuen onder tfignet bij abfencie van ons groten zegel hier aen gehangen vpten vje" dach in Julio int jair ons Heeren duyfent vijfhondert ende twee. (Laager fond) Bij mijnen heere den eertshertoge. B. dAjfendelft. Naer den oorfprongkelijken Brief > liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A No. 22. Bevel aan die van bet Kloofter der Minrebroederen , om de Stad te laaten blijven 'in haare Privilegiën en Fr ij/je den, betreffende de Gi/den en Gemeene Neeringen. ii. Julij 1502. VPten dach van huyden foe was bijden eerwaerdigen vader in Gode den abt ende prelaet van Egmont mit zijn colleghen commiflarylfen geftelt vp die reformacie vanden minrebroeders tot Dordrecht ende voort bij mijnen heere den graue van Egmont ftadthouder ende anderen vanden raide van Hollant daer prefent wefende geordonneert den broeders vanden obferuanten die bij den voorfz. commiflaryfren vuyt crachte vander reformacie bij hunluyden gedaen int conuent vanden minrebroeders binnen der ftede van Dordrecht geftelt ende gefet waren dat die voirfz. broeders vander obferuantie die goede ftede van Dordrecht zullen laten blijucn ende beruften in alle huer oude preuilegien ende vriheyden aengaende die ghilden ende neringhe van dien ende anders gelijck zij van allen ouden tijden geweeft hebben zonder daer tegens ende in preiudicie van enige nyeuwicheyt te doen off te beghinnen. Aldus gedaen tot Dordrecht Ggggg 2 in-  78a PRIVILEGIËN inden conuente vanden voirfz. obferuanten den xjendach in Julio anno XVC> ende twee mij jegenwoordich Wijngerden. Naer den oorfprongkelijken Brief, gefchreeven op Franchijn, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A. No. 23. »§§wbc-»§ §»s mm mm mm gmmmmmm AANMERKINGEN. Wij hebben reeds, bij eene andere gelcegen- bijfter zijn , wanneer men aan 't gebruik van heid, gezegd ( ), onkundig te zijn aangaande de 't Kloofter denkt; wijl . zoo als ter aangeliaal- Privüegien en Vrijheden derGilden en Gemeene der plaatfe beweezen is, de plegtige bijeén- Neerin"en,diehierin't bezonder bedoeldwor- komflen der Gilden en Gemeene Neermgen, den. Wettigt zullen wij het fpoor niet geheel in het zelve gehouden werden. CO Bladz. %6. Keuren van Provooften, Gezwoorenen en gemeene Gezellen van het Serment van Holland en Braband, raakende het beflier en v werk der Munte. 18. Maart g i. ÏNden eerden zoe is gheordineert ende ghecuert zoe wat werckman die eenicVi van zinen ghefellen werckman ofte muntere flaet itoot fteeckt worpt ofte anders roert in quade of geflepen wapene op hem toghe dat men betuighen conde verbuerde twaclf werckende daghen ledieh ghaens. 2. Item foe wat werckman ofte muntere die eenich vanden prouoosten of eenighen werckman vrede ontfeide dat men betuyghen confte die verbuert twaelf werekende daghen ledieh te ghaene alfoe dicke als hijt wederfeide. Item AANMERKINGEN. Schoon de vijfendertig_eerfte Artijkelen van vcele oude gewoonten en gebruiken , die in 't de bovenftaande Keuren jaar- noch dagteeken bellier der Munt nog plaats hebben , daar uit draagen, hebben wij egter beft geoordeeld kunnen worden opgehelderd. Voor al zullenze omze , hier ter plaatfe , in te voegen ; wijl ons een denkbeeld gceven , van den aait en de het daar op volgend Artijkel tot den agttien- hoedaanigheden der Munters Knnapen. Een den Maan van het jaar 1502 wordt t'huis ge Stuk dat bezondere opheldering vereischt, en, bragt. Zij zijn , nevens de Coftumen van de in de aanteekening op deeze Keuren , zoo wij Brabandfche Munt, die daar op volgen zul- vertrouwen, in een nader licht zal gefteld wor- len, eene bezondere aandagt waardig ; omdat den. Dog ter zaake. M  van DORDRECHT. 783 Item foe wat man die eens anders werckmans moeder (V) vermaende vanden gordel nederwaert in [b~] dorperheden of in quade die verbuert fes werckende daghen ledieh ghaens. 4- Item zoe wat man die finen ghefelle lueghen ftroopte in quade of woorden beghint van twifte die verbuert twee wercke daghen. 5- Item zoe wat man dat zinen ghefelle woorden houerfeide daer hij fcaempte of fchande of fchade of hebben mochte ende hij dat niet betuyghen en conde die verbuert drie wercke daghen alzoe dicke als hij doet. 6. Item zoe wat man die den prouoolten of den ghezworen qualicken toefpraeke voor oghen of achter den oghen om vonnelfe wil die fij op haer befte ghewijft hadden die lal verbueren een (V) vierdonc filuers alfoe dicke als hij doet. 7- ' Item zoe wat man die half huere fchuldich is die fal gheuen des hauens als hij gek heeft van hueren ende gheuent llnen prouooffc of ghezworen op fijn fornoife zoe wie dat niet en dade die verbuert eenen dach werckens ende daer toe niet te wercken hij enhebbebetaelt. 8. Item zoe wat man die coepmanfcap dade of ghelooft van eten of van dryncke of van wittachtigher fchult voor twee wittachtighe perfoonen tot eenen ghenoemden daghe te gheuen dat fal hij betalen tot finen daghe eer hij flach flaen fal. Ende waert datter gheen ghetuyghen en waren zoe mochte die ghene die vander fchult beclaecht wor- Ggggg3 den (Vj Petmetende vanden gordel nederwaeft. Om deeze uitdrukking te ratten , moer men weeten, dat de Gordel, aan onze Ncdcrlandfche Vrouwen, ouwlings tot een voornaam Zieraad flrckte ; en in 't bezonder diende , om de loshangende Klederen op te fchorten , en om het middellijf vaft te maakem Hij droeg daarom den naam van Riem of Gordtketene , en werd onder de voomaamfte en meeftbekende optooifels van het Vrouwelijk gewaad doorgaands gereekend. Men leeft daarom van Vrouw Maria van Bourgondien, dat Zij, toenze in den Egt verdénigd werd met Maximiliaen van Oostenrijk , ombegordet was mit enen cofteliken gordele van goude en precieufe gbefleente mit eenen gulden budele daer an hangende (i). Ligtelijk begrijpt vervolgens een ieder, dat een vrouwsperfoon van den gordel nederwaards vermaanen, niets anders aanduid, dan eene onbetaamlijke en min' zeedige aauraaking. Onze Voorvaders, om kuifcVie ooren niet te kwetfen , bedienden zig reeds van deeze of dergeliike uitdrukking. Zoo leed men in dé oude Friefchc Wetten (2): Wort ene vrouwe auer de banck geworpen datfe blike benede den gordel XV. ƒ. en daar na : ene vrouwe beneden den gordel unhouefc/J getapet edet getogen bynnen oren clederen off een blodelfe gedaen elck VI. f, [z>] Dorperbeden. Dat Dorperheid, bij de Ouden, voor onkuifchheid, en verkeerde driften, genomen word, is, door den grooten Nederlandfchen Taalkenner, onlangs aangeweezen (3). fc] Vierdonc filuers. Dat is een Vierdedeel Zilvers (4); te wceten, zoo het ons toe» fchijut, van een Mark; wijl volgende Artijkelen aanwijzen, dat de boeten gemeenlijk bij het Mark gereekend wierden. ra (1) Dtoifie Kronijk XXXI. Deel, Jtm. Hoofd/l. Vergelijk wijders de Coftumen van Antwerpen , Ruhrlc. xu. §. 102. bl. 188. van den druk van Plantijn. Van Lier, 'fijt. xv. Artijk. 13. en 28. Van Bergen op denZoom , Tijt. xvm. Artijk. 19. (U Te vinden bij Honu n. Obfervat. jfur. Germanic. Lib. II. Cap. 6.; welke Schrijver Lii. L Cap. 6. fag. 65., dit ftuk nader opheldert. (3) Huydecoper Janteek. op Melis Stokt, I. Deel, bl. 532. (4) K. 1 l 1 a. e n Etymol. in Victdonck.  784 PRIVILEGIËN den zijn ontfchuk daer voor doen met finen eede ten eiligen voor die prouooften. 9- Item zoe wat man ofte muntere die eens anders mans ghetauwe of munthijferen daer men mede munt aenueerde ofte naem buyten finen oorloue ende hij hem dies beciaechde die dat ghedaen hadde verbuert eenen dach werckens alfoe dicke als hijt doet. 10. Item wat man die ghefelfcap heifchen wil dat fal hij heyfchen zijnen prouooften ende niemant anders ende dat fullen fij verwaren metten ghefworen alzoe zij fchuldig lijn te doene. 11. Item wat werckman muntere of cnaep die een getrouwet wijf heeft die en lal bij gheen ander wijf \_d~\ fitten hopenbaer noch huysraet houden alfouarde als zijn wijf niet en verbuert op een marck filuers. 12. Item dat gheen man die gheen ghetrout wijf en heeft bij eens anders mans ghetroude wijf hopenbaer iitten en fal noch huysraet daer mede houden op een marck filuers. 13. Item zoe wat man die met bordeel wiuen ommeghynghe ende daer bate of gheniet of naeme dat men ter waerheit vonde die verbuert een marck filuers alfoe dicke als hijt doet. 14. Item zoe wat man die naeder laetfte clocke in een hopenbaer bordeel gheuonden worde ende daer clachte houer quame die fal Verboren eenen hollandtfchen ghulden. 15. Item het en fal gheen man \_f\ brefen noch colen wyt der munten draghen zoe wie dat dede verluierde eenen dach werkens alfoe dicke als hij doet vuytgefcheiden dat den ghewas toebehoort. 16. Item en fullen gheen ghefellen de een ieghens den anderen dobbelen noch potreynen noch cruysmunten op een vierdonk filuers. 17. Item zoe mach eenich muntere of werckman die een den anderen helpen fonder bate te nemen fonder eenich verbueren van finen ftock te verliefen. 18. Item zoe wie houer eenich vonnefle ftaet of daer bij is ende dat wt bryncï: van eenigher ercheyt daer hiemant eenighe ondanck om heb- \f\ Sitten hopenbaer. Deeze fpreekwijs tulTchen gehuuwde Mans- en Vrouwsperfoo19 door ons voorheen reeds opgehelderd fV). nen , toen ter tijd, fterk in zwans ging. Merkt alleen in 't verbijgaan hier uit op , dat [e] Brefen. Verltaat daar door gloeijende het Overfpel, gelijk wij ook gezien hebben, of brandende Kooien (6}. C/3 (5) Bladz. 522. (6) '4c Du CANGE Ghtfar. in Brefia. Menage DiSionnaire Etymolog. in Braife,  van DORDRECHT» tfs hebben mochte die verbuert een half marck filuers alfoe dieke als hijt doet ende ment ter waerheit beuinden can. 19. Item zoe wat werckman munter of knape die eenich ghelt te woucker leent of om meer gheldts of voorcoop doet die en fal men gheen recht doen van dien faicke ende hij fal verbueren een marck filuers alfoe dicke alsment ter waerheit beuinden mach. 20. Irem zoe wat knape die eenen werckman floghe die fal verbueren een jaer ledieh gaens het en ware dat die werckman opten knape verhaelde ende hij hem dan van noode weeren moeite zoe foude de knape verbueren een half jaer Werckens. t al . item zoe wat knape die halue huere winnen die fullen in allen anderen kueren ghehouden fijn gelijcken den werekluden. 22. Item alle knapen fullen bij haren werek bliuen ghelijck de werekluden tot dat opghewogen is ende fullen onderhorich fijn den werekluden dies niet en daden hij verbuerde eenen dach werckens. 23- Item fal gheen knape om filuer ghaen tontfangen daer en ware een werckman bij noch opleueren die dat dade hij verbuerde eenen dach werckens* 24. Item zoe wat man die yement vanden ghefellen of muntenaers eenighe punten of faken ouerfeide daer hij fijn ambacht mede verboren mochte ende hij dat niet bij brynghen nochtbetugen en mochte mit warachtighen getugen die verbuerde een marck filuers ende voert totter ghefellen correxie. Item waer dat fiike dat enich vander ghefellen wiue of bijwiue die ü) teten ende dryncken gheuen twiil maeaen off onnutte woorde ipraken daer twiil of onrufie off comen mochte dat waer op een vierdonck filuers ende voort totten ghefellen correexie ende dit fullen die manne beteren voer haer wiue of bijwiue. 26*. Item zoe wat werckman of munter misdede enighen man die in den fermente niet en ware dat foude hij beteren bij den wardeyn bij den muntemeefter biden prouooften ende bij den ghefworen ende wie des niet doen en woude die en foude niet wereken noch munten hij en lalt ghebetert hebben als voirfcreuen es. 27. ïtem en fal gheen werckman munter noch knape gheenrehande wapen draghen dan alfoe poerters draghen moghen die [/ ] doer de ringhe niet en gaen ende wie ander wapen droeghen hij waers op [ƒ] Doer de ringhe niet en getem Om v«m de reden ligt te vatten is, als men in 0èt te verftaan , moet men weeten, dat fmalle verweeging neemt, datze uit hunnen aart geen puntig afloopende Wapenen, ouwlings, on- gefchikt zijn, om diepe , en dus gevaarlijke der verbooden Geweer wierden gereekend; waar wouden te maaken. JBij verfchciden Keuren  786 PRIVILEGIËN op een half marck filuers het en ware dat prouooften kenlic ware dat hij van defe ordinancie niet en wifte foe waer hij dan quyte. 28. Item foe wat werckman munter of knape yement fijn ghclach ontdroeg hoe dat ware dit was op zes daghen ledieh ghaens ende daerentenden niet te wcreken hij en hadde dat ghebetert biden waerdeyn biden muntmeefter biden prouooften ende biden ghezworen als voirfcreuen is. 29. Item es te weten dat die wardein die muntemeefter ende haer familijn die fij verantwoorden willen om rufte ende vrede wille ftaen fullen in alre vrijheidt als voirfcreuen is ende waert dat die muntmeefter of die ghene die hij verantwoorden wille yet mesdede teghens enighen werckman munter of knape dat lullen fij beteren als voirfz. ftaet. 3°' Item foe wat werckman munter of knape defe heymelicheden of andere heymelicheden der munten roerende hoe dattet ware openbaerde of in enigerwife wtbrochte hij of yement van finen weghen dat men in der waerheit betughen conde die verbuerde een half marck filuers. 3-- Item foe wat man die in defen boeten verbuert die fal hij betalen ter haluer hueren. 32. Item waer dat fake dat yemant vanden fermente voirfcreuen misdeden in enighen anderen puntten die hier niet befcreuen en ftaen dat foude hij beteren bij den wardeyn bij den muntmeefter biden piouooften ende bij den ghezworen. 33. Ende alle defe puntten te meeren ende te minderen om beters wille bij den wairdeyn bij den muntmeefter bij den prouooften ende bij den ghezworen alfoe dicke als des te doen lal wefen fonder arghelift. 34- Item zoe wes werekmans munters of knapen kinderen fteruen beneden horen zeuende jaren die fullen horen wijn gheuen ende die fteruen bouen horen zeuen jaren en fullen niet gheuen. 35- Item dit is ouerdraghen biden prouooften biden ghezworen ende biis daarom de breedte der Zwaarden, Mesfen laers dragen binnen der ftede van HairJem of Knijven, bepaald geworden. En , ten einde die langher zijn dan xvj duinen ende m der hier in neen misbruik zoude plaats hebben, mate die^ daer off is gehangen in die vierwaren in de openbaare Vierfchaaren der Raad- fcare. linde foe wye eenich mes off bafclaer huizen zeekere Ringen opgehangen, aan wel- fmaelder droege dan die ringen daer of beken de Wapenen getoetft werden. Klaarlijk grepen hebben alfoe menicb dume als dat is zulks te zien uit eene oude Stads Keur van meffe of den hafelaer doir den minften rinc Haarlem (7), die wij , tot verftand van zaa- ghinge off daer doir raecle dat waer op alken , hier ter plaatfe, volgen laaten : In den fo menicb x. fcelling ende op alfoe menicb eerft en foe en moet mement mejffen noch b aft- dufent ftiens te boeten. ig] (7) Bij Van Oosten pe Bruyn Befchrijv. van Haarlem, \. Deel, Bl. 163.  vanDORDRECHT. ?8? biden ghemeynen ghefellen vander munten van Hollant foe wie [g] opt landt fterft dien zal men na doen een dertichfte ter eeren Gods ende zijner lieuer moeder ende ter falicheit fijndre zielen tot eenen ewighen teftamente ende waert dat zake dat tambocht gheen ghelt en Udde foudent die ghefellen verlegghen op des ambochs coft. Int jaer ons Heeren doen men fcreeff XVC- ende twee opten hachtieniien dach in Maerte doe waren deer kueren gemaect bij de gemeene gefellen van Hollant ende van Brabant die toen ter tijt waren werc* kende tot Dordrecht te weten Ghouaert van Waelem ende Aert van de Poel als prouooften Adriaen als ghefworen in die muntcamer ende Cleys Rijchout met zijn fornoife ende Faiïs van Biland met fijn fornoife ende Yewen van Walem met zijn fornoife. Item inden eerften of een munter ofte werckman alfoe hout ofte cranck ware dat hij met recht [>] kelijot eilfchen mocht dat mach hij eilfchen ende ontfangen fonder finen ttock te verbueren. Item wat munter of werckman die alfoe cranck ware dat hij inde munt niet ghecomen en conde ofte |T]oeck of hij een cnaep hadde H h h h h die (8) Zie Huydecoper Aanteek. op Melis Stoke, II. Deel, bl. 127. Du Cakce Glolfar. in Tricefima ilies defunfti, et in Trigefimum. (9) Hollandfeb Placaatb. i. Deel, bl. 791. (10) Capitt. 111. Artijk. 18. Utf. bl. 813. (11) Zie Kil ia en. Etymolog. in Kalioote. (12) Kronijk van Vlaanderen op den 12. September van bet jaar 1451. (13) Zie G. de Haas Aanteek. vp Merula Manier van Procederen , Boeit IV. StofJS. xx, Tijt. I, U. 3»6. ' (14) Placaatb. van Braband , L Deel, bl. 246, igi Opt landt fterft dien zal men na doen een dertichfte. Dat is, ter eere ende gedagtenis van hem, die onder weg en op het land flerft, zal een Dertigfte gefchieden. Verftaat, door een Dertigfte, eene Mis of een'Kerkdijken dienlt, die, Ibmtiids dertig agteréchvolgendc dagen na iemands dood of begraafnis , fomtijds eiken dertigften dag daar na, verrigt werd (8). Zoo leeft men, in het dertigfte Artijkel der Zceregten van Karei den V., van het jaar 1551 (9): Item indien men den aflijuigen kan aen tlandt hegrauen foe fal men den feluen eerlijd' ter aerde doen als na fijne ftaet behoort. Ende indien hij aen tlandt niet kan gebrocht •worden Joo fal de fcbipper ouer bew doen «en dertiglle ter plaetfen daer bij fc/j/'pper ■woonacbtigb is /oo ba eft bij weder gbekeerr fal zijn ten kofte van den ouerleden. Welk Dertigfte, in de laatere Zeeregten van Koning Philips van het jaar 1563., een Kerkelijke Dien ft (10) geheeten wordt. \f\ Kelijot. Een woord, bij oude Vlaamfche Schrijvers, dikwerf gebruikt; 't geen verfcheidenlijk gcfpeld wordt ; fomtijds , gelijk hier; elders Kalioote , Kelioote; ook wel Cailliote O O» 't Schijnt afkomfhg van het Cueillir dei Franfchen, dat plukken, opleezen, opzaamelen te kennen geeft: in den grond betcekenthet eene fchatting, excijns, of heffing van den ééuen of anderen Laft. Zoo leeft men bij Vaebnewijk(i2): Int felue jaer op den twaelfften dach van Septembre begeerde hertogb Pbi* Ups te Bruggbe te hebben de Calioote van den coorne. Andere plaatfen,als van anderen reeds opgegeevenCi3), gaan wij , kortheidshalve, verbij. Hier fchijnt er door te worden aangeduid een zeeker Loon of Inkoomen, dat, aan oude , zwakke, en tot hun werk onbekwaamzijnde, Munters, gegeeven werd, en onder ons, gemeenlijk den naam draagt van Ziekengeld. [/'] O eek of bij een cnaep badde. Hieruit kan met genoeglaame zeekerheid worden opgemaakt, dat oude en zwakke Munters enWerkluiden , die buiten ftaat waren tot het werk, zig van de hulp van anderen, gemeeniijkA'/;*apen gehecten, reeds toen ter tijd mogten bedienen. In den eerften opflag, fchijnt dit te flrijdcn tegen dc Hmdvell van Philips van Oollenrijk, van den vijftienden Mei des jaars 1505., welke op haare plaats volgen zal. Dog, wanneer men behoorlijk opmerkt het onderfcheid tuffchen zulke Knaapcn, welken men Ingeleide» noemt, en zulken, waarvan hier gefproken wordt, welken als Noodhulpen werkten, zal. onzes inziens, deeze ftrijdigheid ligt te vereffenen zijn. Tot dit einde , dient dit Stuk uit den grond te worden opgehaald. Volgends het Privilegie van Hertog Jan van Braband , van 't jaar 1291 (14; , vennogten de Munters en Werkluiden , het Muntwerk leeren alleder goeder lieden kinderen diet begheert te leerene ende dyen fij beurs goets betrouwen. In-  788 PRIVILEGIËN die voor hem ter haluer huere wrocht ende dat die meefter het ware munter ofte werckman alfoe cranck ware dat het kennelicke ware dat hij alfoe varde niet gheghaen en conde tot inder munte foe fal hij alle daghe eens hoorlof doen bidden des morghens goedts tijts eer hij offghefcroot is ende dat altoos fonder finen ftok te verbueren, Item int jaer van vijfthienhondert ende drie toe waren prouooften Claes Rijckoutsz. ende Adriaen Dierijcsz. doen waeren daer vijf ghe- fel- Ingevolge van deeze vrijheid, narden de Munters en Werkluiden , hier toe , de naaften van hun geflagtC.15); want , alhoewel de aangehaalde woorden' zulks in 't geheel niet fchijnen te bepaalen; begreep men dit egter, en met den aart der zaake,en met het belang der Munt.meeft overéentekootnen. Want daar, een' Munter of Werkman ftervende , de naaftc en mccll waardigfte van zijnen Woede, volgends het zoo even aangehaalde Privilegie, in deszelfs plaats opvolgde ; daar vorderde het gemeen belang, dat hij , ten dien einde , van der jeugd af, in het Muntwcrk ondenveczen wierd, en dus langzamerhand bekwaam gemaakt, om de plaats van den afgefhirvenen , aan wien hij opvolgen moeit, behoorlijk te kunnen vervullen. Verfcheiden Artijkelen van de Coftumen der Brabandfche Munt, die op de bovenftaande Keuren onmiddelijk volgen , zullen dit, in de bezonderheden, toonen. Dit yoorfcbJkken van Jonge Luiden werd daar van genoemd het Inleiden van Knaapen. 't Is buiten bedenking , dat de Brabandfche Munters dit voorregt van Inleiden, met uitflniting van de Hollandfche , tot het jaar 1505. , gelijk ons de aangehaalde Handveft van Philips van Ooftenrijk ten duidelijkften leeren zal, alken bezeeten hebben. Des nlettegenftaande zien wij egter uit deeze onze Keur, dat de Hollandfche Munters, reeds voorliet jaar 1505. ,bij ziekte, mede Knaapen, die voor halve huur werkten, in hunne plaadên /lelden; welken, gelijk van zclv' fpreckt, van zulken , die Ingeleide» genoemd werden , ondcrfèhciden waren ; of irieii moeft deeze Keur alleen willen t'huisbrcugen rot de zefticn Brabandfche Munters , waar van het Privilegie van Philips van Bourgondien van 't jaar 1439., gelijk wij zagen (16), melding maakt. Inden eerften opflag,fchijnt deeze opvatting eenigszins aanneemlijk; gemerkt de bovenftaande Keuren van de Muntgezellen der beide Munten, te deezer Stede werkende, gemaakt zijn geworden. Dog, in den grond ingezien zijnde, kanze, onzes cragtens, geen' fteek houden. Want voor eerft fpreekt Hertog Aelbrcgt van Beieren reeds, in een vroeger Privilegie, te weeten, in dat van 't jaar 1.101(17), van Munters, Werkluiden en hueren knechten. (15) Zie bl. 475. (16) Wadz. 535- en 536. (18) D» Privileg. Monetar. llollandia , SeS. II. §. II. pag. 39- i» Notis. (19) Duidelijk blijkt dit uit het VI. Artijkel van de Coftumen der Munt van Braband , die agter deeze Keuren volgen. (20) Mf. Actenlock , beginnende met het jaar 1383. Fol. 75. (21) Wijl, volgends de Overdragt van het jaar 1345., geen Munter in 't Geregt mogt zitten. Zie bl. 198. Ik weet wel, dat de Heer Van der. Mey C18), in zijne meermaals aangehaalde Verhandeling, dit t'huisbrenge tot de Brabandfche Munters ; dog , onzes oordeels, buiten eenige uoodfaak. Toen ter tijd, was er in de Hollandfche Munt nog geen onderfcheid gemaakt, ten minften van 'sGraaven wege niet gewettigd, tuffchen Hollandfche en Brabandfche plaatfen , gelijk eenigen rijd daar na, bij het aangehaalde Privilegie van Philips van Bourgondien, in't jaar 1439» gefchiedde. Althands dit is zeeker, dat, voor dien tijd , op de Hollandfche Munt, de Knaapen nier onbekend waren ; want het oudfie Stads Regifter leert ons (20), dat, op het einde der veertiende Eeuw, de vrije Munters en Werkluiden reeds het werk voor zig, door eenen Knegt, om half loon, lieten verrigten. Immers , onder de punten van bezwaar, aan den Burgemeester PFigger Barendszomi, op den agttienden November van het jaar 1398, ten laftc gelegd , wordt, onder anderen , opgenoemd : dat bij binnen der tijt dat bi borgbermeyfier was inder munten als men munte vrij werc man gbeweeft heeft ende nb. eenen knecht daer voer hem werkende hadde daer bi half hen of hief dat teghen finen eet was die bi dede doe bi borghemeyfter wart ende tegen trecht van der ftede (it). Waar vindt men ergens Waaier bewijs , dat Luiden van aanzien , op wien de Muntersplaats verdorven was, zig, al in oude rijden, van eenen Knaap . die voor hun werkte, p/agtea te bedienen 2 Ten anderen brengt de aart der zaaken zelfs mede, dat dit, in fommige gevallen, aan de Munters en Werkluiden, op gecnen voegfaamen grond, konde geweigerd worden. Hoe tog 'zouden kranke en verouderde Munters , die, uitwijzends de Handveft van 't jaar 1505, geene Knaapen van hun Geflagt, voor dien tijd, mogten inleiden , het anderszins gefteld hebben V Met gewoonc werk kon immers niet blijven llilftaan ; noch 't algemeen belang liet hier in eenige veragtering toe. Ten derden, hoe gedroegen zig zulken , die, fchoon zij zelfs daar na al Knaapen van hun gellagt mogten inleiden, egter van maagfehap ontbloot waren ? Dcezen moeiten immers , zoo wel als anderen, bij gebrek van de noodige kragten en bekwaamheid, door  vanDORDRECHT. 789 feilen die met die laetfte ordonantie voorfcreuen niet te vreden en waren en hebben die ghefellen hier om doen vergharen ende daer off die twaellf ghefellen bij die ordonantie voorfcrcue bleuen ende die vijf ghefellen niet. Gefchiet den Ve- dach in September. Naer het oorjprongkelijk Keurboek, gefchreeven op Franchijn, en berujlende in de Munt kamer van Holland. door de hulp van vreemden onderfteund worden (22). Eindelijk, en ten vierden, waarom zouden de Munters en Werkluiden , in dit opzigt, van erger natuur geweeft zijn, dan de Schrooders; die, gelijk wij gezien hebben C23), zig van Knaapen mogten bedienen? Dit zij genoeg , om het aaloud gebruik der Knaapen , in onderfcheiding van de Ingeleiden , te beveiligen , en de ftrijdigheid, die zig, tusIchen deeze Keur, en het Privilegie van 't jaar i5055 opdoet , uit den weg te ruimen. Volgende Stukken zullen ons gepafte aanleiding geeven, tot het ophelderen van verfcheiden bezonderheden , deeze Knaapsplaat'Jen raakende. vi"w£Jï vïMlndf<-he M»"ters vermoogt* , ingeval van ziekte , of andere wettige oorzaaken, bil eebrek van Ingeleide Knaapen, die anderszins moeiten voorgaan, eenen anderen in derzelver plaats Jtóttwri» ™ hunnen redelijken kofte uitwijzends het IV. Aiüjk. van 't Edict van Albe* e„ ffi^ftVóH in 't Placaatb. van Braband, UI. Deel, bl 550 en 551. * Jaal 16,3- (fl3) Bladz. 448. Coftumen, Keuren en Ordonnantiën, welken onderhouden worden, onder de gemeene Munters en JVerkluïden van de Munt van Braband. [Zonder Jaartal,] 1. DAt jnde munte van Brabant mogen fijn onder wercluyden ende c>,a namunters xc. perfonen van welcke de hertogh van Brabant tot tmtmflF inner diipolitie heeft voor hem gereferueert de x. achteruolsens de luidenpreuilegien daer aff üjnde. ö 2. Item dat die lxxx. moeten fijn vanden geflachte van Loeuen offvah n* ; • Bruylfel ende moeten volgen bij fuccesfien den naeft lenende vanden~ $£fiS> T H h h h h 2 j3ioe_ bet bloed. AANMERKINGEN Schoon deeze Coftumen alleen de Munters en Werkluiden der Brabandfche Munt betreffen; hebben wij het egter niet onvoegfaam geoordeeld , omzc op de voorgaande Keuren te laaten volgen : deels , om datze daar mede een naauw verband hebben , en onderling van eikanderen licht fcheppen ; deels , en voornaamlijk , om dat de Hollandfche Munters, in zaaken , waar ontrend hunne eigen Privilegiën zwijgen , van ouds gewoon waren de Coftu- (i) Placaatb. van Brabund , I. Deel j tl* 244. enz. (a) Utf. UI. Deel, bl. 549- 560. men van de Brabandfche Munters te volden □m van deezen , die anderszins genoe°- verJaanbaar zijn een regt begrip te hebben, hem daar mede vergelceken te worden het Privilegie van Hertog Jan van Braband van het aar iaor (1/), midsgaders het Ediét van Al>err en Ilabella van den twintigften ïulij des aars i6i$C] van vader ofte moeder indifFerentelijck. Item alle ende eenen yegelijck vanden lxxx. perfoonen gefwoorne werckman fijnde die bij fuccesfie fuccedeeren mogen inleyden eenen cnape van haer affcompfte off bloede. Item foo wanneer een ingeleyt cnape compt gefwooren wercman in de voorfz. munte te worden tfij bij fuccesfie off bij vercrijginge vanden voorfz. x. plaetfe off dat oock de felue cnape compt afhjuig te worden foo mach de wercman off muntere die denfeluen tanderen tijden ingeleyt heeft genat wederom eenen anderen inleyden. 5. Item off vader ofte grootvader yemant van fijnen geflacht hadde ingeleyt ende defelue vader off grootvader geraefte te fteruen voor den voorfz. cnape üjnde noch cnape foo mach een ander kynt ofte kynts kynt op fijn vaders off grootvaders plaetfe incomen ende als cnape ontfangen 'worden om den wijn aen den prouooft te betalen 8. ftuyuers alfoo verre als het felue gefchiet aleer de plaetfe van vader ofte grootvader beurocht off befeten is. 6. Item niemant en mach comen totter munte off inder munten ontfangen worden als cnape fonder voorgaende befcheet off fekerheyt dat den feluen is wettig van den bloede ende geflachte vanden voorfz. lxxx. perfoonen vanden munteren ofte wercluyden. 7- Item die verfien van een vanden voorfz. x. plaetfen dat de felue geen inleyden en hebben door redenen dat fij geen fuccesfie en hebben gelijck voorfz. is maer tfelue ftaet alleenlijck [b] tot huere leeffdage ende niet langer. 8. Item foo verre vanden voorfz. lxxx. perfoonen compt afflijuich te worden fonder wettige kinderen van fijnen lijue gccomen achter te laten ende dat die binnen fijnen leuen niemant en hadde ingeleyt foo mach de naeftchem van bloets wegen beftaende ende die des weerdicht is mits daer aff doende blijcken als voorfz. is hem doene inneleyden bij den prouooften mits betalende den wijn van 8. ftuyuers als bouen ende den ambochte 20. £ Brabants eens. 9- Item alle ingeleyde perfoonen ten tijde als die ingeleyt ende ontfangen worden doen in handen vanden prouooft ten bijfijne ten minften ken dit in 't gemeen op , ten einde niet genoodfaakt te zijn, om zulks , bij ieder Artijkel , in 't bezonder aan te wijzen. O] Van vader ofte moeder. Dit (leunt niet alleen op het Privilegie van 't jaar 129 r , het welk geen onderl'cheid maakt tuffchen het mannelijk en vrouwelijk geflagt; maar ook op de Overéénkomft van den tienden Atfguftus des jaars 1422., gelijk wij bevoorens gezien hebben (3). [li] Tot buere leef dage. Deeze Muntersplaatfen werden, ui navolging van de Brabandfche , om die reden , bij ons, Tien- of Tiendeplaat fen geheeten. Ên , geliikze in Braband , bij den Prins van het Land "werden vervuld, zoo gefchiedde deeze aanftelling in Holland , voorheen , bij de Reekenkamer der Domeinen ; dog nooit anders, dan in drukke tijden , wanneer het gewoon getal van Erfmunters niet genoegfaam was tot het werk. Op (3) Itedz. 474 « 475'  van DORDRECHT. ?9t ften van twee werduyden ofte munteren ten ware dats noot ware defe geloften: Te weten dat hij den hertoge van Brabant fal goet ende getrou blijuen fijnen rechten lantsheere ende daer naeft den graue van Hollant ende dat hij fal te wercke comen als men hem fal ontbieden ende doen al tgeen dat een goet cnape behoort ende fchuldich is te doene. Ende als hij fulcx gelooft heeft ende compt leeren wercken foo mach eenich vanden anderen cnapen den feluen wel [c] bemaffcheren off met coolgruys fwart maken op dat hij leerende wercken hem niet en foude vermijden hem te begruyfen. 10. Item alle cnapen fijn gehouden te blijuen bij hun meefters werck opt fournois daer fij leeren wercken tot dat opgewogen is ende denfeluen meefters onderdanich te wefen ende de fournoifen fchoon te houden ende hen voor hueren meefters niet waflehen noch wegen fonder oorloff van voorfz. meefters. ii. Item geen cnape en mach gaen opt comptoir om tontfangen noch oock om opwegen ende alftgeCchiet dat eenich cnape alleen opt fournois is ende den muntmeefter belieft te leueren off te ontfangen foo moet de cnape eenen wercman met hem nemen om bij hem te fijn opt comptoir het fij int ontfangen off opwegen gelijck voorfz. is. 12. Item geen cnapen mogen gaen opt comptoir om te reekenen noch hen onderwinden dat de rekeninge vanden wercke off wercluyden aengaet in eeniger manieren. 13- Item geen cnapen en mogen voor eenen werckman ter haluer huyren wercken voor dat fij fijn machtich eens mans werck te maken gelijck dat behoort. 14. Item alle cnapen die halue huren winnen moeten hare meefters geuen van elck marck filuers dat fij maken eenen haluen ttuyuer ende vanden gouden na aduenant vanden thoere vanden filuere ten ware bij gebreken van faute ofte ontftucken geloeyt dat de meefters ende cnapen gelijck moeten dragen ende alle meefters die vanden fermente toegelaten fal wefen cnapen te houden fullen geftaen mits Hhhhh 3 doen- Op deeze wijze werden, den dertigften Oétober van het jaar 1659, den dertienden September van het jaar 1662 , den zesden Oétober van het jaar 1672, den twintigften Januarij van het jaar 1673, en eindelijk den vijfden November van het jaar 1707., aan één of meer' Perfoonen, naer maate de nood zulks vereifchte, daartoe, door die Kamer, Brieven van Commisfie verleend; welken, bij derzelver overlijden, aanftonds, vervallen werden geoordeeld (4). [c] Semafcberefn Door Kiltaen (5), gelijk ook uit den zin blijkt, te regt verklaard, macu/are, commaculare, contaminare. Hedendaags zou' men zeggen zwartmaaken. Deeze gewoonte houdt, onder ons, tot hier toe, ftand j wordende den Munter, die zijne proef doet, in hetaangezigt met houtskool begruisdj en dus metterdaad, gelijk het genaamd wordt, zwart gemaakt. (4) Zie dezelven in de MfT. Aanteekeningen van S. van Hoogstraten over dc Erfmuntersplaatfen , in de Muntkamer beruftende , Fol. 19. en 19 verf». (5) Eiymohg. in BenufcUelen , Bemafdierea. LeerendeKnatt' pen bunnen Meefters onder* daanig te zijn. Geen Knaap mag alleen op *t Comptoir gaan, om op te weegen of te ontfangen' Ook niet om t6 reekenen. Vermoogen voor geen' Werkman ter balver buur werken ,tenzij't werk verftaande. Loon van hun, die om half buur werken.  702 PRIVILEGIËN Dit loon aan den Meefter zelven'of aan één' hunner Stokvaften te bet aaien. Geen Werkman mag met hem, die voor hem om balf loon werkt, wegens 't loon, op eenen anderen voet eenig verdrag aangaan. Die om half huur werken zijn mede aan de Keuren gehouden. Die van Zijd. vtaagen opvolgen moeten genachten ftellen. Waarvan zulken die in bun Vaders of Groot vaders plaatfen koomen, bevrijd zijn. Moeten voorbet doen der proef, zeven Pond Bruinftag geeven. doende baren cnape een acmbeelt om op te wercken fonder meer getouwes. 15- Item geen cnapen en mogen des meefters huyre daer fij voor wercken ontfangen maer fal die den feluen meefter gegeuen worden off in fijne abfentie eenen van fijnen mede ftockuaften. 16. Item geen werckman en mach eenich ander compact off* contract maken met fijnen cnape die voor hem ter haluer hueren werel: dan voorfz. is te weten vanden marck filuers ende goude na aduenant als voorfz. op de verbeurte vanden feluen werckman ende cnape gepriueert te fijn van heuren wercke den tijt van eene maent alfoo dicwils alft gefchiet. Item alle cnapen hakte huere winnende fijn gehouden in alle keuren ende bruycken in alle manieren gelijck de werckluyden. 18. Item alle cnapen hebbende plaetfe wter fijden verftoruen van heure vrienden off magen fijn gehouden te doen fetten heure [V] genachten te weten binnen der munte op elck vanden fournoifen ende in de muntcamer van xiiij. dagen tot xiiij. dagen drijmael bij den prouooft te feggen N. N. die doet fetten fijn genachten op de ftat off plaetfe van N. N. aflijuig dat is de eerfte genacht ende binnen xiiij. dagen daer na te feggen als vooren van fournoife tot fournoife dit fijn de tweede genachte ende xiiij. daer na als vooren feggen dit fijn de derde genachten twelck tfamen moeten fijn vj. weken ende tfelue moet eerft ende voor al gedaen wefen aleer hij mach voort procederen om fijn proeue te doen ende foo verre yemant hem daer tegens foude willen opponeren off pretentie maken die is gehouden dat te doene ende te interneren binnen den tijt van fes weken op de pene vanden felue genachte ouerfchricken ende de proeue gedaen fijnde ende te blijuen verfteken tot eewigen dage. 19. Item alle cnapen van vaders ende grootvaders willende de ftat off plaetfe van heure vaders ofte grootvaders bewereken en fijn niet gehouden nochte verbonden [e] eenige genachten te houden ofte te doen fetten. 10. Item alfulcke cnape als voorfz. is fijne genachten geëxpireert fijnde ende niet eer ende oock die pretendeert op fijn vaders off grootvaders plaetfe te wercken die fullen moeten geuen des daeghs te vooren eer fij heure proeue fullen mogen beginnen off aleer de prouooft fijn [d] Genachten. Dat zijn Regtdagen. Al- van regtdag tot regtdag. Deeze Genachten dus gehecten , om dat onze Voorvaders, ge- onder ons , gemeenlijk, Kerkgeboden «cHjk elders getoond is (6), gewoon waren, voor naamd , werden gefield , op dat een ieder al in regtzaaken , veel al bij Nagten te reeke- die meende beter regt te hebben , zi°- tei-cn kenen. Zoo leeft men in de Coftumen van zijnen mededinger zoude kunnen verzettcn&en Zuidholland (7) : Item die geene die de weet zijn belang voordraagen. ontfanckt of ontfangen heeft die moet wel [e\ Eenige genachten te houden. En met toezien van genachten tot genachten; dat is, reden , wijl de opvolging in het regt van Vader (6) Bladz. 143. (7) Bij J. van Oudenhoven Zuidhollani, Hl. 476. Vergelijk Kili aen. Etymol. in Ghenaciue.  van DORDRECHT. 793 fijn filuer fal mogen ontfangen vij pond bruyn (lachte naer wtwijfen der priuilegien daer men nv ter tijt voor betaelt [ƒ] x. rijnfe gulden ende viij ftuyuers den gulden tot xx. ftuyuers. 21. Item moet den feluen cnape geuen den officieren vanden 'munten heure huysvrouwen ende allen den werckluyden munteren ende cnapen des dages te voren eer hij fijn werck lal wercken elck een paer hantfehoen ende dan tfelue alfoo gedaen fijnde is coftume dat den prouooft ten verfoeke ende ten bijzijne vanden feluen cnape met eenige vanden gefwoorne gaen tfamen opt comptoir vanden munten ende aldaer ontfangen viij. marck filuers die welcke die voorfz. prouooft is gehouden te bewaren om des anderen daegs des morgens goets tijts den toecomenden werckman te leueren om daer off fijn proeue te maken fonder eenich behulp noch oock met vier off licht te fiene. 22. Item tvoorfz. werck van viij. marck filuers ontfangen fijnde met confente ende bijfijne vanden voorfz. toecomenden werckman gelijck voorfz. is moet dat felue werck inden toecomenden dach loffelijck opgemaect worden alfoo dat behoort wel op fijn gewichte geiheden ront ende met drij wercken gevrocht te weten quetïên berechten ende legieren in vj. marck filuers gehaeft in platen ende metten fonne gepaffeert fijn. n- Item inden geualle men niet en beuont de fes marck gehaeft in platen off dat oock dien dach defelue begonfte prouve metter fonnen niet en paffeerden dat als dan defelue cnape moet beter leeren ende verbeyden den tijt van eenen geheelen jare al eer hij fijn proeve fal mogen heerneemen off van nieuws beginnen. Item dat jaer alfoo geëxpireert fijnde ende willende fijn proeue heernemen ende maken falmen weder fijn viij. marck filuers ontfangen gelijck voorfz. is fonder nochtans dat hij fal moeten off gehouden fijn andcrwerff te betalen de voorfz. vij. pond bruyn flachten maer fal geftaen met noch eens te geuen hantfehoen als vooren. 25- Item foo wanneer eenich cnape fijn proeue gepaffeert is ende gcadmitteert wort om werckman te fijn foo is de coftuyme dat alle werckluyden ende munters gaen ende mogen gaen dient belieft mitten niewen werckman den wijn drincken waer toe den feluen werckman is gehouden te geuen tot fijnen willecomme int gelach dat hem goet dunckt fonder verbonden te fijn tot eenen fekeren penninck. 26. Item dat alle niewe werckluyden hen proeuen gepaffeert fijnde moeten fijn de leften vanden wercke ende de eerfte vande reyfe tot Maes- der of Grootvader zoo algemeen bekend is, bert en Ifabella, van bet jaar 1613.; wijl, voldatze geene tegenfpraak ontmoeten konne. gends het negentiende Artijkel van dat Bevel, [f] X. rijnfe gulden ende viij. fhiyuers. de waarde van de zeven pond Bruinfagt geDit ftrekt ten bewijze, dat deeze' Coftumen ftcld is op agtticn guldens, van twintig ftuivau vroeger' tijd zijn , dan het Edict van Al- vers het Huk. Ook handfeboe* nen, en dan bet metaal, tot bet doen der Proeft ontfangen. Het werk voor de Proef moet in den volgenden dag opgemaakt zijn. Bij gebrek van dien, moet hij een jaar wagten 9 om zijn nieuws Proef te doen. Van nieuws dit doende, behoeft alleen Hand. fchoenen te geeven. Zijn Proef gedaan zijnde^moogen de Munters met hem wijn drinken. Nieuwe Werkluiden delaatften van bet werk, en de  de eerften van de reize naer Mae$• tricht; en Eed derzelven. Wie tot Provooflen te kiezen, Driederlei fiort van Werk. m PRIVILEGIËN Maeftricht naeruolgende de ordonnantie daer off fijnde ende fijn gehouden te doen den eet gelijck dat van ouden tijden is geobferueert te weten Ik geloue ende ick fweere dat ick den hertoghe van Brabant mijnen rechten lantsheere ende daer naeft de graue van Hollant goet ende getrou fijn fal. Ick geloue ende ick fweere den ferment van Brabant ende van Hollant goet ende getrou te fijn. Ick geloue dat ick nimmermeer op geen vaifche munten wercken noch munten en fal, Ick geloue de priuilegien van Brabant ende van Hollant ende alle goede oude coftuymen te houden in heuren rechten ende te helpen houden na mijnen beften. Ick geloue dat ick nimmermeer om minder loon off minder geks munten noch wercken en fal dan mijn medegefellen nauolgende de jnftructie vanden muntmeefter. Ick geloue als ick daer toe gemaent fal worden dat . ick lal helpen kiefen den nutften en bequaemfte om prouooft te fijne ende omt ferments recht te onderhouden die ick daer toe weet. Ick geloue waert faecke dat ick ergens yets hoorde daer aff tfermente fchade off achterdeel off comen mochte dat ick dat mijnen prouooft ende gefwoornen te kennen geuen fal. Ick geloue dat als ick te rade geroepen worden fal dat ick fal helpen raden na mijn befte inder faken daer men mij toe vermanen fal. Ick geloue als eenich vanden prouooften gefelfchap aen mijn eyfchen fal dat ick hem goet gefelfchap doen fal ende bijfiaent. Ende dat ick alle dingen fecreet houden fal dat mij beuolen fal worden. Alle defe pointen die ick hier gelooft ende gefwooren hebbe die fal ick houden wel ende getrouwelijck alfoo moet mij Got helpen ende alle Gots heyligen. 27. Item dat men int kiefen vande twee prouooften altijt gewoonlijck is te kiefen van voorfz. lxxx. eenen van Brulfele ende den anderen van Loeuen het fij werckman ofte munter. 28. Item dat men wercken moet ftuyuers ende andere diergelijcke foo in gout als in filuer drij wercken te weten quetfen berechten ende legieren naer de oude coftuymen ofte gewoonten ende foo wie eenich werck vrochte fonder tfelue te achteruolgen dat die verbuert fijn loon van drij dagen. Item  van DORDRECHT. 795 29. Item wanneer inder munte gewrocht wort thoer dat dan de eerfte vanden thoer is de eerfte vanden ontfangh opt comptoir ende altijt heeft om dien datter. tweederley werck is ofte driederley dat befte te weten fijn gout daer na hart gout ende daer naeft filuer olf copere lcggelt ende foo voorts. Item op volle werck is de couftuyme dat het groot werck dat is het fij gout off filuer ofte oock copere dat felue omme gaet den eenen fournoife heden ende den anderen daer na voorts foo verr alft ftreckt tot ouer twerck van twee luyden van dien fournoife ende indien tfelue foo veele niet en is dat twee luyden haer werck hadden foo blijuen fij op dat fournois die eerfte vanden grooten wercke alfoo lange tot dat henliedens ouergaet gelijck voorfz. Item is couftuyme dat den ontfangh des morgens van fournoife te fournoife omme gaet alfoo dat die heden is de eerfte vanden ontfange die moet des anderen daeges fijn de Iefte ten ware datter eenich groot werck ware in welcken geualle de eerfte van den grooten wercke is de eerfte vanden ontfange. 31. Item niemant des morgens als men ontfangt dat werck en mach hem vorderen te ftaen op filuer off op gout datter gewrocht fal worden wtgenomen voor ende aleer de leften wt den fournoife en heeft fijn werck ontfangen ende men fiet hem comen wtten comptoire met fijnen wercke ende wye anders doet daer mach de prouooft halen ende aff fnijden de fwaerte van eenen penninck die op dat fournois fal gemaecl: worden voor dien dage den weclken die vanden fournoife fullen mogen loflen na de discretie vanden prouooften. 32. Item deerfte van opwegen alft werck gewrocht is moet fijn die de aldereerfte fijn lefte vaert plate heeft uytgewayt ende alfoo aluoorts daer na ende off oock yemant wederom keert wt den comptoire bij eenich gebreck van fijn werck dat hij moet beteren die en mach niet opwegen voor dat de anderen al hebben opgewogen. . 33- Item niemant is gehouden voor eenen anderen te wercken maer men mach wel deen den anderen fijn werck alleen geuen ende mach oock een yegelijck fijn werck alleen wel nemen maer foo wie fijn werck alleen wort gegeuen die is ende moet geprefereert fijn in de gemeyne gereetfchappen te weten vierpanne gloeyftaeck ende diergelijcke ende ter contrarien die fijn werck alleene neempt die moet fijn ende verwachten tot dat de andere defelue fullen gebruyckt hebben op indien fij daer mede onledich off befich fijn ende indien fij beyde gelijck comen dien twerck alleen is gegeuen die moet voorgaen gelijck voorfz. is. 34- Item den thoer vanden filuer tot x. marck den thoer vanden fijnen goude vj. marck den thoer vanden harden goude vij. marck ende een halue twee luyden xv. marck den thoer van filuere ende copere leggelde vij. marck. I i i i i Item Repaaling van se beurten in bet verken. Ah vooren, Niemand mag :verk beginnen, 'joor dat cïe laat1e man zijn werk beeft erkens Bepaaling van de beurten in bet vierken.  AU vooren. Op elk derFor- tioifen zijn vier Werkluiden. Niemand naer eene andereMunt te reizen zonder verlof en behoor' lijk Paspoort. Vreemde Munters de laatjlen van bet werk te zijn, Me Munters moeten hun beurt wagten tuffchen twee Fornoifen. Mogen eerft bunnen Stok winneji. Die veertien Ie' verantien, door den Waardijn gedaan , uit de Munt blijven , verbeuren bunnen Stok. 796 PRIVILEGIËN 35- Item negemannekens te maken is een thoer op fijn felfs ende moet omme gaen altijts voorts daer dien is blijuen ftaen den thoer tot viij. marcken. 36. Item op alle foumoifen fijn iv. werckluyden fonder meer ten ware datter een olf twee ouerfchooten dat in fulcken geualle die fullen moeten gaen fijn de vijfte luyden heden op een fournoife ende morgen op een ander daer na volgende ende alfoo voorts ende dat foo verre niemant met hen vijuen en wilt blijuen fitten wercken ofte dat fij den meefter alfoo liefft fpreken dat hij hem op een ledieh fournois wilt leueren. 37- Item geen werckman munter off knape en mach reyfen van deene munte inder ander om te wercken na Antwerpen Maeftricht off Hollant fonder oorloff van den prouooften ende daer aff comende ende gaende ouerbrengen fijne paflepoort in gefchrifte op de pene van eenen gouden reael. 38. Item alle wercluyden van buyten incomende van andere munten fonder des verfocht fijnde met paflepoort off ander befcheet hebben heuren ftock verlooren ende moeten fijn de lefte vanden wercke ende dat alle die werckluyden moeten eens werck hebben voor hem te ware dat fij quamen alft vol werck is in wekken geualle daer fij dan comen werck te hebben daer fullen fij heuren thoer mogen wachten ende heure reyfe van Maeftricht ten ware dat fij mede geloot waren ende elck eenen ftock winnen ende desgelijck die van haren huyfe comen om te wercken. 39- Item die van buyten comen met paffepoort off befcheyt gelijck voorfz. is off van huys op thoer die moeten heuren thoer wachten tulTchen twee fournoifen daer fij den thoer hebben geuonden fonder dat fij eenige fournoifen moogen fchoeren oif aüfchen werckluyden comen op een fournois fittende alwaert alibo dat den thoer was gelegen als fij quamen ten haluen fournoyfe off noch min. 40. Item alle wercluyden alfoo van buyten gecomen fijnde ende heuren thoer alfoo verwachtende fijn gehouden ten eerften dat fij mogen eenen ftock te winnen indien die ftaet tot hunnen voordeel int wercken vanden thoere foo moeten fij dien thoer laten ouer gaen fonder werck te hebben ende indien fij den ftock winnen tot heuren achterdeel foo moeten fij metten thoer haer werck hebben. 41. Item alle die geene die wter munte blijuen xiv. leuerantien bij den wardijn gemaecl: elck op eenen befonderen dach het fij kleyn oft' groot die verbueren heuren ftock het fij munter off wercman ten ware dat fij als voren waren verfocht om te wercken ofte munten op andere munten off dat fij fieck waren off anderen nootlaken hadden ende daer aff deden blijeken. Item  van DORDRECHT. 797 42. Item alle de geene die comen binnen der munten het fij werckman off munter ende hij van fijnder prefentie mach doceren offer werck is off geene om te bewaren fijnen ftock die heeft fijnen ffock beurijt ende bewaert van dien dach voorts tot gelijcke leuerantien als vooren. 43- Item alle werckluyden ofte munters ende oock den genen die toegelaten wort cnapen te fetten ofte te hebben ter haluer hueren dat die fullen moeten op hun werck fijn ende hem vertoonen binnen der munten des morgens eer de clocke geflagen fal hebben tonfer lieuer vrouwen negen vren off en fullen van dien dage geen werck hebben. 44- Item alk oude off fieke fijn geprefereert om cnapen te hebben voor den jongers ende dat geen jongers en fullen cnapen hebben noch fetten die feluen niet en connen wercken off hen niet en hebben geftelt om te wercken gelijck dat behoort. 45- Item als gefchiet dat men werekt op de fournoifen bij tboeren ende datter eenich werck ouerfehiet foo verre dat is eenen haluen mans werck ofte meer dat moeten die van dien fournoife ontfangen maer die vanden naeftuolgende fournoife moeten op heuren thoer datter ouerfehiet hebben ende wercken ende olf geuiele dattet ouerfchot niet en ware eenen haluen mans wercke foo moeten die vanden thoer die lefte vanden ontfange dat ontfangen ende wercken. 46. Item alle werpkluyden ofte munters heurs wercx niet wel machtich fijnde moeten hem fterek maken met gelde ofte met cnapen ofte inne laten op dat fij mochten gedaen hebben mits werekende een vre na fonder langer ende die alfoo left de alderlefte fournoife gedaen heeft is gehouden op te wegen van fijnen fournoife. 47- Item alk die ontfiingen meer dan den ordinaris vanden gemeynen wercke op volle werck die fijn gehouden op volle werck wederom inne te laten ende die te vooren fijn op thoer dat moeten fij oock op thoer wederom inne laten ende dat op de pene van drye £ Brabants nauolgende den preuilegien. 48. Item van gelijcken inde muntcamer die left incompt is gehouden op fijne platen fpelen te gaen ende de werckluyden op de fournoifen aduerteren alfoo wel als in de muntcamer is oock gehouden de muntijfers tot des wardeins te halen ende weder te dragen moet oock de muntcamer reynigen ende alle dingen fchicken op fijn behoorlijcke plaetfe ende is die eerfte van die reyfe nauolgende dordinantie daar aff fijnde. 49. Item alle munters moeren hehhen nlfnn veel nlafen nn nrhipmni- —„_ —— ■ jr™•«"■ •»»»•«»■•..»■»"* der hueren vanden wercken ende alft gefchiet dat de werckluyden ongelijck wercken dats van noode is ende de meefter van noode beeft foo mogen de munters haer platen rekenen na den geenen die meeft werekt om hem daer tegens te gelijcken. I i i i i 2 Item Die inde Munt hoornen , hebben hunnen Stok bevrijd. Des morgens voor negen uur en in de Munt te zijn. Ouden en Zieken hebben regt van Knaapen te /lellen voor jongeren. Nadere bepaaling van de beur* ten. Die bun werk niet magtig zijn, moeten zig jlerk maaken met Geli of Knaapen. Verdere bepaaling der Beurten* Die het laatjl in de Muntkamer koomt, dat is, die jongft inge. leid is, moet bet dienftwerk verrigten. Reekening wegens de Plaaten.  De oudfie Stokvajlen moeten hunne Planten vooraf hebben. Munters hun' Stok te verliezen, en te bevrijden als deWerkluiden, Aangeenen Provooft ofGezwoornen vrede te ontzeggen. Aan den Pro* vooft het eerst zijn klagte doen. Geen fterkedranken op het •werk te gebruiken. Wemand van't werk te gaan om te drinken. Voor onvrijen geen drank te haaien , op verbeurte van den vrijdom. De Kelderbe* tvaarder, aan geene onvrijen, zonder verlof, eenigen drank te leveren. Bepaaling der Vegtboeten. 'Niemands ge* touw,bui ten deizelfs wccten, te verbergen. Boeten voor hem dis 798 PRIVILEGIËN 5.0. Item de oudfie ftockvaften inde muntcamer moeten heure platen vooraff hebben ende daer eenige platen gebreken dat moet gebreken aan den left ingecomen tfij luttel off veel. 5i- Item alle munters verlieten oock haren ftock als voren gefeyt is vanden werckluyden ende de felue oock beurijen als vooren. 52. Item geen werckman munter off cnape en mach den prouooft vrede ontfeggen off in abfentie vanden prouooft eenige vanden gefwoorene op de pene van ij carolus guldens alfoo dickwils alft felue gebeurt ende die geappliceert te worden in dryen nauolgende den priuilegien. 53. Item dat geen munter werckman ofte cnape van eenige gebreken mach clagen aen yemande voor hij heeft eerft fijn dachten gedaen aen den prouooften op pene van drye fchellingen Brabants ende die geappliceert te werden als voren. 54- Item dat men opt werck ende foo lange alft werck op fournoife is ofte in de muntcamer men oock niet en mach drincken eenigen gebranden wijn off andere wijnen noch oock bier van eenen hoogeren prijfe dan van eenen haluen ftuyuer den pot maer wel minder oock op de pene van den loone vanden wercke op dien dage. 55- Item niemant vanden werckluyden in verftnadeniffe van dat Iefte voorfz. articule en mach gaen wt fijnen wercke drincken buyten der munten oft laten brengen ofte doen brengen eenigen wijn ofte bier dan voorfz. is op de felue pene. 56. Item niemant het fij werckman munter ofte cnape bij hen luyden off haer familien en mogen halen eenigen dranek tfij wijn ofte bier voor yemanden niet vrij fijnde op pene van gepriueert te worden van heuren vrijdom van wijn ende bier te halen den tijt van eene maente. 57- Item de kelderbewaerder vander voorfz. munte en mach geen ongeurijde perfoonen fonder confent vande ftat van Antwerpen eenigen wijn off bier ouer laten off' tappen op pene van priueert te worden van fijnder officien. 53. Item wie eenigen twift off pijnlicheyt begint ftoot flaet worpt ofte geflepenen wapenen toge in erghe die verbuert x. 3 Brabants ende moet beteren na de gelegenheyt vande misdaet. 59- Item niemant mach eenich getouwe fijnen medegefel ontleggen bergen ontfetten noch ontdragen buyten fijnen contente op de pene van vj. fchellingen Brabants foo verre daer clachte aff quame 60. Item waert oock fake dat den eenen gefelle ouer den anderen claecht  van DORDRECHT. 799 claecht tonrechte die verbeurt xij. penningen Brabants ende indien hij claegt te rechte foo moet den anderen betalen daer ouer dat geclaeght wort. 61. Item waert oock lake dat deen gefelle den ander ouer feyde eenich achterdeel ende tfelfde niet en conde volbringen foo foude de felue gehouden wefen te verbeteren voor den geenen daer hijt ouer gefeyt hadde. 62. Item alle de voorfz. penen fijn gehouden geappliceert te worden in dryen te weten een derde tot Gots eere ende tander derde tot behoeff vanden hertoge van Brabant ende tderdc derdedeel tot behoeff vanden prouooften al naer wtwijfen der priuilegien. 63- Item alle de gene die in eenich vanden voorfz. pene veruallen fijn fijn gehouden die op te brengen ende betalen voor ende aleer fij mogen wercken op de verbeurte vanden loon van heuren wercke 64. Item niemant vanden munters werckman cnape ofte anderen binnen der voorfz. munte en mach fpelen met teerlingen quaertfpelen cmysmunten off anderfins op de pene van telcken reyfe bij eenen yegelijcken van dien te verbeuren vij. ftuyuers ten ware van £g] pape vaftelauont tot groote vaftelauont. 65 Item dat ook niemant binnen der voorfz. munten opt werck off oock anderfins en mach fweeren vloecken vuyhjck ende oneerlijck fpreken roepen off krijfchen op de pene van iv. ftuyuers telcker reys te verbeuren. 66. Item niemant vanden werckluyden munters off cnape mogen den een den anderen misnamen ofte bijnamen geuen op de pene van eenen üuyuer foo dickwils alft gefchiet. 67. Item foo wanneer dat men maect eenige nieuwe ordonnantiën bij confent vanden ftaten vanden lande dat int eerfte werck vander feluer ordonnantie niemant tfij muntere off wercman en is ftockuaft maer tegen den eerften dach dat men op de nieuwe ordonnantie wercken fal foo fijn de prouooften gehouden te ontbieden alle de munters ende werckluyden die buyten hem refidentie houden om te comen winnen heuren ftock foo wel int munten als int wercken. Hiii 3 Item \o\ Van pape vaftelauont tot groote vaftelauont. Dat is geduurende die week, welke tuffchen de twee bekende Vaftelavonden ininvalt; en, bij de middelecuwfche Schrijvers, inter duo Camifprivia gcheeten wordt (i). Deeze tijd werd ouwlings met veel dertelheid en ongebondenheid gevierd, gelijk, door den Oudheidkundigen Haltitausen , die de verfchillcnde benaamingen dcezer twee Vaftelavonden heeft opgehelderd, brqeder aanseweezen is (2}. (i) Zie Du Cance Glojfar. in Carnifprivium Vetus et Carnifprivium Novum, (a) Qaltndar. Medli /Evi. Pag. 48—61. die over een* an. der\ ten ouregt, klaagt. Item voor hem, die zijn gezegde ten nadeel van een'' ander', niet kan bewijzen. Verdeeling der Boeten, Dezelven voor het werk te voldoen. Binnen de Mant niet te dobbelen oftefpeelen. Niet te zweer enof te vloeken. Geen hijnaamen aan eikanderen te geeven. Bij eene nieuwe Ordonnantie der Staaten, om geld te (laan, alle de Munters en IVerkluiden bijéén te roepen, fen einde hunnen Stok te winnen.  Wanneer ook van nieuws om de reizen moet geloot worden. 800 PRIVILEGIËN 68. Item des gelijck beginnen alle reyfen off die noyt en hadden geweeft ende men moet daer inne van nieus looten. Naer een Affchrift, te vinden in eene gefchreeven Verzaameling , genaamd Copulaat tot de Munt van Holland ,opgefteld en bijééngebragt door den Heer Gerard S c hae p; aan ons, door wijlen den Heer Meerman, ten gebruike, medegedeeld. Sententie interlocutoir van het Hof van Holland-, tuffchen die van Dordrecht en Schoonhoven , ter zaake van eenige wederzijds gedaane Arreffen, uit hoofde van het Stapelregt. 14. Julij 1503. ALfoe de procureur generael mijns genadigen heern angefproken heeft burgermeefteren fcepenen ende gerechte der fteden van Schoonhouen ende Dordrecht jnden name van denfeluen fteden omme ende ter caufe van zekere arreften ende contre arreften van fcepen goeden vangeniffe van perfoonen bynnen ende buyten hoirluyder jurisdictie nemende tegens hunluyden elcs int fijn conclufie criminele ende ciuiele ende dat zij ex officio gecondempneert zullen wefen te ontflaen die gearrefteerde perfoonen fcepen ende goeden. Dair tegens die gedaechden elcs int fijn hair deffènfien gedaen hebben al int lange te weeten die van Dordrecht hoir arreft gedaen te hebben op die van Schoonhouen doir crachte van haer preuilegie van ftapelrecht ende die van Schoonhouen hoer contra arreft ende arreftacien gedaen te hebben op die van Dordrecht als dair toe prouocert wefende ende bij manier van deffenfie dat hun zoe nae rechte geoorloft was mit meer andere redenen bij den gedaechden geallegeert. Tvoorfz. 'hoff mit rijpe deliberacie van raide deurgezien ende ouergewegen hebbende alle tguent dat tot defen materie die- nen- AANMERKINGEN. Van deeze Sententie hebben die van Dor- houe van Hollant tuffchen den procureur gedrecht geappelleerd, aan den Aertsbertog van nerael van onfen genadigen heer an die een Ooftenrijk; waar op het Hof, bij wederzijd- zijde ende die van der jiede van Dordrecht fchc tocitemming van Partijen , het voorfz. ende die van der ftede van Schoonhouen elcx Jppoimement heeft te niet gedaan , uitwij- bijfönder an die ander zijde daer zoe verre zends de volgende Verklaaring (O : 4!föe inne geprocedeert is dat 'bij den voirfz. houe onlanx zeker proces gerefen is voer den feker appointement gegeuen endevtiytgefj>ro- ken (i) Tc vinden in een Mjf. Regtfer , lehelfetule het geleurde met Schoonhovtn , ter svtakt van het Stapelrt\t, fdird het jaar 1480. tot het jaar 15-7.  van DORDRECHT. 801 nende was jn den name ende van wegen mijns genadigen heem ertshertoge van Oftenrijck hertoge van Bourgoingne graue van Hollant &c. apponteert de voorfz. partien jn fayte contrarie te fcrijuen ende te dienen van huern fcryftuern te xiij. dagen naeftcomende beuelende niet min ex officio die van Schoonhouen van ftonden an te ontflaen puerlicken die voorfz. perfoonen fcepen ende goeden hoedanich die zijn ende oick die van Dordrecht te ontflaen die fcepen ende goeden bij hunluyden gearrefteert onder dexel van hoer priuilegie op fuffifante cautie die de voorfz. van Schoonhouen doen zullen voor defen houe omme defelue fcepen ende goeden of dextimacie van dien te reftitueren jn fuiken ftate als die nv zijn jndien bij den diffinitiue van defen houe dat alfoe gefeyt worde ende dit al zonder preiudicie vanden preuilegien poffeilien ende rechten van eenich vanden partien referuerende elck van den gedaechden tegens malcandern huer actiën van fcade jnjurien ende jntereffen omme die voor defen houe te jntenteern ende nergens anders zoe huern goeden raide gedragen zal. Acrum xiiij. jn Julio A°- XVCende drie prefent ftedehouder Spaengnen Ruyfch AlmondeBoudensz. Berendrecht Oom Mye Duyuenuoords Eflche. Regifter der Sententien van het Hof van Holland\ beginnende den 8. Febraarij des jaars 1502 - ■ ■■, 12. Julij 1504. hen is van den date xiiij. in Julio lefileden poffejfen ende vrijheden hij de voorfz. van van wekken appoinilement die voorfz. van Dordrecht ende oeck bij die van Scboonhouen Dordrecht hem daer mede feggende gegra- gepretendeert ende fonder preiudicie van dien. ueert te wefen geappelleert hadden an onfen Ende bier mede fal die appellatie bij dis genadigen here ende den voorfz. houe haer voorfz. van Dordrecht geiuteriefteert oeck grienen ouergegeuen. Tvoirfz. hof hier vp mede off doot ende te niete wefen beboudelick geboirt hebbende tconfent van den voerfz. dat die voirfz. procureur fal mogen vordeprocureur ende oeck expres confent van de ren ende veruolgen fijn aclie bij hem geintenvoerfz. van Scoonhouen euen verre bemluy- teert in ca$ van excejfe vp die voerfz. van den dat angaen mochte heeft geadnuhleert Schoonhouen ende van Dordrecht ah bent ende te niete gedaen tvoirfz. appointement dat belieuen fal. ende dit onuermindert die rechten privilegiën Atle van het Hof van Holland, ten bewijze , dat die van Dordrecht, hangende en onverminderd het Proces met die van Schoonhoven, de door hen aangehaalde fchepen en goederen gefield heb' hen in handen van den Stadhouder, om daar, mede zijne goede geliefte te doen. 8. November 1503. ALfoe zekere queftie ende gefchille noch ongedecideert hangende js voor mijnen heern de canchelier ende die luyden van den groiten rade mijns genadigen heem des ertshertogen van Of-  802 PRIVILEGIËN Oftenrijck tulTchen die vander ftede van Dordrecht ter eenre zijde ende die vander ftede van Schoonhouen ter andere ende dat ter caufe vanden ftapelrechte derfeluer ftede van Dordrecht ende van eenige fcepen ende goeden tot Dordrecht angehaelt toebehoerende poorteren ende jnwonende der voorlz. ftede van Schoonhouen ende oick ter caufe van dat die zelue van Schoonhouen aengehaelt hebben ende houdende zijn eenige poorteren ende jnwonende der ftede van Dordrecht mitgaders eenige fcepen ende goeden toebehoerende den poorteren ende jnwonende derfelue ftede van Dordrecht foe is bij tuflchenfpreken ende minlick accord van eenige heeren ende goede vrunden der ftadt van Dordrecht ende bijfönder ouermits die abfencie ende tafwefen van mijnen genadigen heer zoe veel gedaen alfoe die van Dordrecht bij middel van mijnen heer de ftadthouder gereftitueert zijn die goeden ende fcepen bij die van Schoonhouen angehaelt dat die van de ftede van Dordrecht voor defe reyfe geftelt ende gegeuen hebben in handen van mijnen heer den ftedehouder voorfz. ende omme zijn zonderlinge begeerte die fcepen ende goeden van Schoonhouen bij die van Dordrecht angehaelt omme dair of gedaen te wefen zijne goede geliefte wel verftaende dat dit weien zal zonder prejuditie ende onuennindert der qtieft/e ende geichille voorfz. ende oick onuermindert haerluyder rechten preuilegien ende pofleflien mitgaders van allen hoeren actiën van jnjurien fcaden ende jntereften die zij tegens die van Schoonhouen zouden willen of mogen jntenteren vuyt fake voorfz. maer zullen van allen defen blijuen ftaen op heurluyder goet recht omme dair of hoerluyder actie jndien zij eenich meynen te hebben te mogen veruolgen ende jntenteren rechtelijck dair ende alfoe dat behoort ende haren goeden raidt gedragen zal. Behoudelick oick dat die van Schoonhouen tot gheenen tijden en zullen mogen zeggen ofte allegieren dattet tguent dat voorfz. js gefchiet zoude mogen zijn tot voordeele van hunluyden ofte tot achterdeele van die van Dordrecht dair of die van Dordrecht begheerden acte anden houe van Hollant die hun geconfenteert is. Aldus gedaen ende tfignet dat men noch ter tijt jnden voorfz. houe gebruj'ckt hier an gehangen den achtften dach jn NbuemberA0- XVc-ende drie bij mijnen heer den ftedehouder generael heer Philips vanSpaengnen ridder meefters Jacob Ruyfch Jacob van Almonde Jan Boudensz. Willem van Bercndrecht Florys Oom van Wijngaerden Jansz. Florys Oom van Wijngerden Florysz. Jan van Duvenuoirde endeEuert de Veer raidtsluyden van Hollant dair bij was jek B. cTJjfendelf. Re gijier der Sententien van het Hof'van Holland, beginnende den 8. Februarij des jaars 1502. — 12'. Julij 1504. ******* *********** Sen*  vaNDORD RECHT. 803 Sententie van het Hof van Hollandwaar hij de Leenopvolging in een Schroodamhagt wordt toe-gezveezcn aan ceri Oudmoeijen Zoon van den laatflen Leenheffer , voor eeti Oudooms Zoon« dog jonger in jaaren. 19. Junij 1504. GE zien bij den houe van Hollant dat proces vuytftaende ende hangende tuffchen meefter Cornelis Cornelisz. impetrant van zeker openen lettre van commiffie van mijnen genadigen heer den artshertoge eyffcher an deen zijde ende meefter Willem van Benen verweerder an dandere zeggende ende proponerende de voorfz. eysfcher hoe dat inder tijt was geweeft een Claes Willemsz. die bynnen zijnen leuen hadde ende befat onder ander zijn eygen ende alodiale goeden tfcroedeambocht mitten foutmate tot Dordrecht welcke fcroeambocht ende zoutmate de voorlz. Claes Willemsz. omme eenighe laken hem moueerende opdrouch ende quynchout wijlen mijnen genadigen heere hertoge Philips van Bourgondien de goede faliger memorie omme tfelfde van zijne genaden eruen ende nacomelingen grauen ende grauinnen van Holland hij zijnen eruen ende nacommelingen te leen te houden ende dat de voorfz. wijlen hertoge Phelips als graue van Holland deuchdelijck nemende de voorfz. opdracht ende quytfcheldinge tvoorfz. fcroeambocht mit de zoutmate terftont wederomme verlijt ende verleent hadde den voorfz. Claes Willemsz. omme tfelue van hun zijnen eruen ende nacomelingen grauen ende grauinnen van Hollant hij ende zijnen eruen ende nacomelingen te hebben ende te houden tot eenen onuerfterffelicken erfleen ende welke Claes Willemsz. hadde bynnen zijnen lenen een broeder genoemt Jacob Willemsz. vader vanden verweerder ende dair toe twee futteren deerfte genoemt jouhr. Ghysbrechte Willems dochter ende de tweefte jouff Barbara Willems dochter hadde oick dezelue Claes een dochter genoemt jouff. Zoete ende was de voorfz. Claes de werelt ouerleden laetende tvoorfz. fcroeambocht ende foutmate leengoet ende de voorfz. jouff. Zoete zijner dochter ende gerechte erfgenaem ende leenuolchfter dewelke tvoorfz. leen vanden Kkkkk graue AANMERKINGEN. Voorheen reeds aangeweczen zijnde (i), dit regt, zoo veel Holland aangaat, duidelijk dat de Schroodambtcn onverltcrllijkc Errleenen medebrengt (2), dat een ZultersZoon, ouder waren , merken wij thands alleen aan , dat van jaaren , den voorrang hebbe en voorgaa , de twiften en onéénigheden , die over 't regt voor een' Broeders Zoon, jonger van jaaren; van opvolging, nu en dan, noodfaaklijk moes- daan lijdt het geene twijfeling, dat bij de boten oprijzen . ook naer den aart en de regels venftaande Sententie, als gebouwd op dezelfde van het Lccnregt bcflift wierden. Daar nu gronden , het Schroodambt aan een' Oudmoei- (1) Waih. 487 en 488. fs) Zie zulks bewcezen door Bout Traüaat van het Hollandfch Leenregt, V. Deel, Maxim. II. %. 5. enz. IMIanêfche.Confiilt, l.Deel,Conf. xxxvn.W.39. Vergelijk wijders Matthlsi Param. Num, vin. $.46 «47,  8o4 PRIVILEGIËN graue van Hollant haer gerechte leenheer ontfangen verlij ende fflvcftituere dair af genomen hadde alft behoorde ende hadde dezelue iouff. tvoorfz. leen als fulcs angeuaert gehouden gebruyckt ende befeten haer lenen lanck geduerende ten anzien ende weten vanden voorfz verweerer ende allen anderen die dat hadden willen zien ende weten ende zonder contradictie van yemend ende dat de voorfz. iouff. Zoete hadde tot een man wijlen Willem van Brakel de oude dair bij zij gecreech een zoon genoemt Willem van Brakel de jonge ende dair nae was de zelue jouff. Zoete gegaen van leuende lijue ter doot laetende onder andere haer goed tvoorfz. fcroeambocht ende zoutmate leengoet ende Willem van Brakel de ïonge haer zoon ende gerechte erfgenaem ende leenuolger diewelke of zijn voochden oick verlij ende inueftitucre genomen hadden vanden voorfz. leen ende dat angeuaert gehouden ende befeten tot zijnen ouerlijden toe zonder vements wederzeggen ende een wijltijts geleden was de voorfz. Willem "van Brakel de jonge ionck geftoruen laetende tvoorlz. leengoet ende zijn gerechte fucceffeur ende leenuolger totten voorfz. leen den voorfz. eyffcher zoon van jouff. Barbera Willems dochter ende moeije vanden zelue Willem van Brakel de jonge zoe dat de voorfz. eyffcher als gerechte leenuolger outfte ende naefte van de voorfz. wijlen Willem van Brakel de jonge bynnen behorficke tijt van mijnen genadigen heer als graue van Hollant zijnen leenheer genomen hadde verlij ende inueftitucre vanden voorfz. leene als daer inne rechtelicken gcfuccedeert ende hoewel nyemende recht aaie noch toezeggen en hadde totten voorfz. leene dan de voorfz. eysfcher ende dat hem dairomme nyemende fchuldich en waere eenich hinder letfel ofte turbatie te doen int gebruyek vant voorfz. leen dat dies nochtans niet jegenftaende het hadde belieft den verweerder hun zelue te fteken int gebruyek vanden voorfz. leen dat te houden ende de vruchten van dien te nemen ende te vfurperen genouch mitter daet ende tegens dancke ende wille vanden voorfz. eyffcher ende alfoe de kenniffe tbcrecht ende iudicatuere van des ende gelijcken leenen int petitoor behoort mijnen genadigen heer zijne genadigen ftadthouder ende mannen van leen ende dat de mannen gemeenlick leeken zijn niet wel geftiïeert in juttitie ende dat mijns genadigen heere luyden vanden raide van defen houe meeft al leenmannen zijn zoe was de voorlz. eyffcher clachtich getogen an mijnen voorfz. ge- moeiicn Zoon, voor een' Oudooms Zoon , deeze gewoonte insgelijks in Braband plaats dog jonger in jaaren , te regt zij tocgewcczcn. hebbe, is, onzes eragtens, zoo gemaklijk niet Diezelfde regt, ten aanzien van Broeders- of tebepaalen. De Raadsheer Van den Sande(4), Zuftérskindercn , wordt mede in verfcheiden handelende van de Brabandfche Leenen, fchijnt nabtttlrise Landfshappen gevolgd. Onder an- van die gedagten te zijn , wanneer hij zegt: deren m Vlaanderen; want in de Verzaa- Item in transver fait propagtne ad defunSi meting der Leenrcgten van dat Craaffehap, in maximum natu fratrem vel fratribus deficfc het jaar 1491. door Mr. Philips Wielant (;;) etitibus ad maximum tiatu fororem ; vel poft biiécn°cb>agt, leeft men: Als twee hoirs ftaen fratres et forores , ad maximum natu inter j prijken greed ende dat den eenen gebo- fratrum et fororum filios; vel denique bis men h van den Broeder ende den anderen non extantibus ad maximum natu inter fra., fa Suffer den oudften van jaeren zal bet trum et fororum filias perveniet primarium hm we" 'dragen bij fucce/Jie niet tegenjiaen- adijicium &c. Hij geeft dus duidelijk , tusde dat bij van de vrouwe komen is. Of fchen Broeders- en Zulterskinderen, aan den oud- f \ Tiit kettr. U. 234- van den Gcntfchcn druk vnn 't jaar 1771. 8) Ln 'cwfuelud. Fcudal. Gdria N Zutphani* , Tit. 111. Cap. l. J. 9.  van DORDRECHT. 805 genadigen heer te kennen geuende dat hun van node was ende hadde vercregen zeker openen brieuen van cornmiflie vuyt crachte vanden welken de voorlz. Verweerder gedachuacrt hadde geweeft te compareren voorden voorfz. houe omme an te horen alfulken eyfch ende conclufïe als de voorfz. eyflcher zoude willen doen ende nemen» Tot welken dage of andere onderhouden concludeerde de voorfz! eyflcher dat bij fententie diffinitiue vanden voorfz. houe als ftadhouder ende mede mannen van leen mijns voorfz. genadigen heer de voorfz. verweerer gecondempneert zoude wefen zijn handen te houden ende te trecken van de voorfz. offitie van fcroedambocht ende zoutmate ende dair mede laeten bewaeren den voorfz. eyffeher ende denzeluen eyflcher te reftitueren ende op te leggen alle" die vruchten ende proffijten bij hem dair of ontfangen ende opgebeurt ende dat voort dezelue verweerder gecondempneert zoude wefen inden coften van defer inftancie. Dair tegens dan de voorfz. verwerer geantwoort ende gefeyt hadde dat inder tijt geweeft was een genoemt Willem van Benen dewelke bynnen zijnen leuen hadde ende befat ten eynde toe van zijnen leuen die officie van fèroedeambocht mitter zoutmate bynnen der ftede van Dordrecht ende dat dezelue Willem van Benen hadde in zijnen leuen drie kynderen te weeten Claes Jacob ende Barbara ende naden ouerlijden vanden voorfz. Willem van Benen was int voorfz. officie gefuccedeert als outfte zoon van hem de voorfz. Claes die dat van mijnen genadigen heer verheuen ende te leen ontfangen hadde ende dat dezelue Claes de werlt ouerleden zijnde was int Zelue offitie gefuccedeert zijn eenige dochter genoemt Zoete die dat voorfz. leen oick verheuen ende te leen ontvangen hadde ende naden ouerlijden vande voorfz. Zoete was tvoorfz. offitie gecommen ende gedeuolueert op jonge Willem van Brakel'hoer eenigen zoon die mede tvoorfz. offitie verheuen ende ter leen ontfangen hadde welke ionge Willem der werlt ouerleden was zonder eenige kinderen achter te laeten mair hadde achtergelaeten den voorfz. verwerer zijn out ooms zoon te weten zoon vanden voorfz. Jacob van Benen ende een oude moeije zoon te weten den eyflcher zoon van Barbera vooriz. zoe dat dezelue verweerder als outfte ende naefte vanden voorfz. jonge Willem van Brakel gecommen ende gedefcendeert van man oir als rechte collateral ende leenuolger hadde naden rechten dair toe geintroduceert ende onderhouden tvoorfz. Kkkkk 2 ]een" oudften in jaaren, den voorrang;; mankende tvointtèfie Artijkel van den oorfpron»kelijken geen onderfchcid , of hij uit den Broeder of uit Nederlandfchen tcxt(-), woordelijk aldus luidt: deZufter gebooren zij. CiimSTiN/Eus,een Bra- Twee off'meer gbebroeders oft gbefuffers kinbandfchRegtsgeleerde,fchooneenigszinsduilter deren fttccederett bunnen oom ende motje hier van fpreekende, fchijnt daar hecnen ook te gbelijckelijck inde leengoeden met alle vritchgaan ; gelijk kan worden opgemaakt uit zijne ten baten ende profijten beboudelijck dat die Latijnfche Overzetting (5) van de Regten en gbekomen is van 'den outften broeder ofte Ulanticn van het Leenhof van Braband, die, oudfie fvffer heeft de banterin^be ende bet inhet jaar 1570., aan den Hertog van Alva zijn bedrijf van de I/eerl/jckbeydt ende daer toe overgezonden; voor al, zoo men daar mede bet buys met de vaibrugghen ende gracht vergelijkt, 't geen hij elders dieswege' heeft daerom liggende ; daar heeft hij het over^etangeteekend (6). Want, daar het negenen- zet: Duorum pluriumve fratrum vel fot orum <5) Con fatur/in. Feitdat. Curia Fcudalü Ducatus Bralant'ne , Art. X. te vinden agter züne D'cif Car ireittnt. Vol. U.pag. 107. n V' ■ vT» (d Duif. Cur. Brabant. Tom. VI. Dtetf. xxxiv. et xxxv. ! (?) Te vinden bij Curistijn Cojlumen van bidltand, i. Dsel, U, 288,  8oó PRIVILEGIËN leen ontfangen ende de polfesfie dair van genomen als dat behoorde ende rechten dair toe ftaende betaelt. Ende ontkende dat de voorfz. eyffcher rechte leenuolger wefen zoude vanden voorfz. jonge Willem van Brakel zeggende ter contrarie dat ten tijden als tvoorfz. leen opten voorfz. jonge Willem beftoruen was dezelue verweerder bijden gemeenen vrienden ende magen geordonneert was geweeft totten voichdije van dezelue Willem omme te verfchieten de penningen vanden inueffituere ende te commen totter poffesfie vanden voorfz. offitie zeggende dat de voorfz. verweerer naden doot van denzelue Willem wefen zoude rechte leenuolger als hij was ende dairomme behoorde te dragen de laften tot conferuatie van denzelue leen ende dat die vader vanden voorfz. eyflcher int tracteren vande huwelijck vanden voorfz. verwerer de vrienden ende magen van zijner huysvrouw gefeyd hadden indien de voorfz. Zoete dochter vanden voorfz. Claes of hair geboorte ofliuich worden zoude voor de geboorte achter te laeten dat alsdan tvoorfz. leen commen zoude opten voorfz. verweerder. Ontkennende voort dat de voorfz. eyflcher eenich recht dair toe hadde of hebben mochte ende concludeerde dairomme de voorfz. verweerer dat bij fententie diffinitiue vanden voorfz. houe de voorfz. verweerer geabfolueert zoude zijn vanden eyfch ende conclufie vanden voorfz. eyffcher ende dezelue eyflcher gecondempneert inde coften van defer inftancie. Tegens welke antwoirde de voorfz. eyflcher repliceerde nemende tot zijnen voordeden de confesfie vanden voorfz. verweerer dair hij bekende dat jonge Willem van Brakel achtergelaeten hadde de voorfz. offitie ende de voorfz. eyffcher te wefen een oude moeije zoon ende hij verweerer een oudt ooms zoon van dezelue Willem maer ontkende dat de voorfz. verweerer rechte leenuolger was vande voorfz. jonge Willem van Brakel mair ter contrarie men zoude wel beuinden dat de voorfz. eyflcher de outfte ende de naefte gerechte leenuolger was vande voorfz. Willem ende als fulcks totten voorfz. leenen gerechticht ende nyemende anders ende alfoe de voorfz. eyflcher ende den verweerer waeren in een graet vanden machtalen ende bloede ende als fulcks gerechte erfgenaem vanden voorlz. jonge Willem van Brakel ende den outfte man oir van jaren geprefereert wordt inde fucceflie vanden heer- licken rum liberi fuccedunt avunculo vel patruo et Dan, het zij hiermede, gelijk het wil, zeeker amitce vel materter? licken ende onbefterffe/icken leenen nae couftuyme ende vümcie vanAeif leenen ende het notoir was dat de verwerer jonger was dan de eyflcher zoe was claer ende euident dat de voorlz. eyflcher de outfte ende naeffe gerechte leenuolger was vanden voorn, jonge Willem van Brakel ende als zulck gerecht int voorlz. leen ende of de voorfz. Verwerer dair van genomen hadde verley tfelue noch alfulke detentie* of vicieufe poffesfie en mochte hem gheen recht geuen. Ontkennende voort die fayten vanden voorfz. verwerer perfeuercrende bij zijnen eyfch ende die conclufie aldus genomen. Tegens welke replijcke de voorfz. verwerer duppliceerde nemende tot zijnen voordeele de confesfle vanden eyffcher dair hij bekende den verwerer ende hij euen nae ende in een graet te wefen den gheene dair tvoorfz. leen of gecommen was ende dat hij gecommen was van een vrouwe perfoon ende de verwerer van een man perfoen dair vuyt mochte blijeken dat de voorfz. verwerer rechte leenuolger was ende niet de voorfz. eyffcher want een man perfoen of die inder ftede vanden man perfoen es behoort altijt zoe wel nae rechte als nae gewoente vanden lande te fuccederen in leenen voort vrouwe hooft of den gheene die inder ftede vander vrouwe is ende ontkende de voorfz. verwerer eenige gewoente ter contrarie immers was gewoente dat de jongerman hooft gaet voor touder vrouwen hooft ontkennende voort die ander fayten vanden voorfz. eyffcher ende perfeuereerde bij zijn antwoerde ende die conclufie aldus genomen mie meer middelen ende redenen bij elcs vanden voorfz. partien voortgeftelt ende geproponeert begrepen in die aften van hoerluyden playdoije ende anders. Dair op dat bijden voorfz. houe die voorfz. partie geapponteert hadde gewefl te fcrijven bij memorie ende aduertisfement van rechte ende dair bij te voegen alfulke brieuen ende munimenten als zij elcks in fterckenilfe van huer rechte zouden willen ouergeuen ende zouden die zelue partien mogen nemen copie ende vilie van elcs anders munimenten ende dit al bynnen zeker prefixen dage onder den houe te bringen omme al gefien recht gedaen te worden welck appontement die voorfz. partien geobtempereert ende geachteruolcht hadden ende begheert heurluyder recht toegewijd te zijn dair op dat heurluyden op huyden dach betekent was omme recht te horen. Tvoorfz. hof mit rijpe deliberatie van raide deurgezien ende ouergewogen hebbende alle tguent dat ter materie dienende was in- Kkkkk 3 den Wij hebben deezen kleinen uitflap, over het ondericheid tuffchen het Hollandfch en Brabaudfeh Leenregt , niet geheel ondienftig geoordeeld , wijl ons gezegde eenigszins tot een tigtfnoer zoude kunnen (trekken , in het befliflen der gefchillen , welken, over het regt der Opvolging in de Erfmunterspiaatfen , die, gelijk ftilzvvijgends wordt toegeftemd, den aart en de natuur'van onverfterflijke Erfleenen volgen (8), nu en dan, tuffchen Bloedverwanten, kunnen oprijzen. Dan, of in dergelijke gevallen , het Brabandlch Leenregt , als zijnde het verderf der Muntersplaatfen , eeniglijk en al- (8) Zie bovea 61. 474 cn 475. leen, uit de Brabandfche Privilegiën overgenomen ; dan wel het Hollandfch, wijl de Munters daar zijn t'huis hoorende, zoude moeten worden ingeroepen , durven wij niet bepaalen. Zij , die in de eerfte beginfelé van het Leenregt geene vreemdelingen zijn , weeten , hoe zeer de gedagten verfchillen, ten aanzien van de regten en gewoonten , welken, in 't bellisfen van Leengefchillen, moeten gevolgd worden. Wien hunner is tog onbekend, hoezeer de Schrijvers verdeeld zijn , of de Plaari'elijke Coftumen, daar het Leen onder geleegen is , dan die van het Leenhof, waar van het zelve Leen-  8o3 PRIVILEGIËN den name ende van wegen mijns genadigen heer artshertoge van Os* terijek hertoge van Bourgoingnen graue van Hollant heeft gecondempneert ende condempneert mits delen den voorfz. verwerer zijn handen te houden ende te trecken vanden officien vanden fcroeambocht ende zoutmate bynnen der ftede van Dordrecht ende dair mede te laeten bewaeren den voorfz. eyflcher als hem toebehoerende verclaerende dat die verlijdinge die hij dair van heeft van mijnen voorfz. genadigen heer ftadthouden HU condempnerende oick de voorfz. verwerer den eyflcher te reftitueren ende op te leggen alle die vruchten ende proffijten bij hem dair af ontfangen ende opgebeurt compenferende de coften bij de voorfz. partien tot defer inftancie gedaen omme redenen den voorfz. houe dair toe porrende. Actum den xviiij in Junio A°- XVC- ende vier prefent Spaengnen Ruyfch Almonde Berendrecht Oom Duvenuoirde Veer Eflche. Regifter der Sententien van bet Hof van Holland, beginnende den 8. Februari] des jaars 1502 12. Julij 1504. Leenroerig is , in dit opzigt, tot een rigtluoer [Feuda tmpropria J gelijk de Regtsgeleerdetï moeten dienen (9)? Is dit Stuk nu aan duis- zeggen , zijn aangezien geworden ? Wij maaterheden onderheevig, ten aanzien van eigen- ken daarom tot hier toe zwaarighcid, om in lijke Leengoederen, hoe veel te meer' moet deezen eene bepaalde keuze te doen; niets meer* zulks dan geen plaats hebben met opzigt tot wenfchcnde, dan dat zulken, die meerder doorde Muntersplaatfen , die nooit als Leenen wer- zigt hebben, dit aangeleegcn Stuk, fceniger den uitgegceven, maar alleen, door eene lang- tijd , in een klaarer licht zullen Hellen, duurige gewoonte, als oneigenlijke Leenen, (9) Men zie Anzelmi Confuitat. Num. lxxxvii. pag. 200. Bo r t Hollandfch Leenregt ,■ Deel VIII. Jioofdft. vi. en La Jurisprtidenee dei Pais-Bas Aulricbicns etablie par les Arrets du Grand Cotifeil de Mal/nes Art. cliii. pag. 312. Hertog Philips van Ooftenrijk beveftigt de Privilegiën der Munteren; en verleent hun zvijders vrijdom van alle Excijnfen van Wijn , Bier, Vleefch , en andere Lijf togten , die zij , binnen hunne huizen, en met hun huisgezin alleenlijk^ zouden moogen flijten. 7. Auguflus 1504. PHilips bijder gracie Gods ertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lotrijck van Brabant van Steyr van Karinten van Crain vanLimborch van Lutfemborch ende van Gelre graue van Vlaendren vanHabsborch vanTyrol vanArtois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfaten maregraue van Burgauw ende des heilichs rijes van Hollant van Zeellant vanPhirt van Kiburch van Namen ende van Zuytphen graue heere van Vrieslant op-  van DORDRECHT. 809 optcr Windismarck van Portenauw van Salins ende van Meeneten* Allen den genen die delen onfen brief zullen zien faluyt. Wij hebben ontfangen die oetmoedige fupplicacie van onfen wel geminden die munteneers ende werckluyden van onfer munte van Hollant inhoudende hoe die felue fupplianten metgaders die munteneren ende werckluyden van onfer munte van Brabant die van eenen eede zijn zeker priuilegen vrijheden ende hantueften voirtijts vercregen ende venvoruen hebben gehadt van wijlen hertoge Aelbrecht van Beijeren in zijnen leuene ruwaert van Henegauwe Hollant Zeelant ende Vrieslant welke priuilegen vrijheden ende hantueften zydert geconfirmeert ende geuefticht hebben geweeft bij onfen voirders grauen van Hollant ende zunderlinge van mijnen genadigen hccrc ende vader mijn heere den roomfch coninck geduerende onfe onbejaerthede die hen zeker ampliacie van hueren voirfz. preuilegen ende vrijheden gegonnen ende verleent heeft alfoe dit al voirder blijckcn mach bij openen mmmmmmm ew B&m mm mês mmmmsms jd ;4 N M E R K I N G E N. Dit Privilegie, fchoon in der daad zeer voordeelig zijnde , heeft egter, in laater' tijd, den Minneren meer' na- dan voordeels toegebragt» Dit zal moogelijk, in den eerlten opflag, vreemd fchijnen ; en egter is zulks, door de uitkomlt, beveiligd geworden. Om hier van overtuigd te zijn, hebben wij met behoorlijke naauwkeurigheid te letten op de volgende woorden van het proviftoneel Befluit der Heeren Gecommitteerde Raaden van de Heeren Staaten van Holland en "Weftfriesland , genomen den zesden Julij van het jaar 1750* „ De Heeren haar Edele Groot Mog. Ge,, committeerdens tot onderfoek van de directie en maniantic der collec'tive Middelen hebben „ gerapporteeit, dar ly in de uitvoering van „de op haar geconfereerde Commillie, bin„ nen de Stad van Dordrecht, onder anderen, „ook aldaar, met alle mogelijke naauvvkcurig,, heid hebben nagegaan, of en hoe ver de vry„ dom van 'sLands lmpoiitien, aan die van de „ Munte binnen de voorfchreeve Stad , vol„ geus de Privilegiën , en opgevolgde Placaa», ten competeerende , na de ordre wierd ge,, bruikt, met een oogmerk aan de eene „ kant, om aan defelve geruftelijk en vreede„ lijk te laatcn dat geene, dat haar dien con,, form wettelijk competeert, en aan de an„ dere kant, öm by den aanvang van de Collecte te doen ophouden en ceffecren , alle „ abuyfen en quade inbreuken , die onder de „Pagcen daar omtrent door den tyd fouden „moogen wecfen ingefloopen, dat zy Heeren „ Conmiiflariflen, om omtrent een point van „ foo veel importantie, met alle mogelijke orn„ figtigheid, te werk te gaan , hebben geconfi„dereert, dat het jongfte generaal Placaat,op „ den ophef van de collectivc Middelen gear„refteert, medebrengt. „Dat onder andere vry fullen weefen „die va& de Munte binnen deefe Pro- „vincie rcfidecrende , voor foo verre die, „ volgens haare Privilegiën , en opgevolgde „Refolutien eenige vrijdom is geaccordcert." ,, En dat het klaarlte en uitdrukkelijkftc Pri„ vilegie, dat aan die van de voorfchreeve „ Munte gegeeven is, is dat van Philips van ,, Ooftenrijk van den 7 Aiigufty 1504, inhou„ dendc de navolgende woorden : ,, Gonnen ende willekeuren mits deefe, dat „ zy en haare Nakoomers , Munters en VVcrk„ luyden van onfe voorfchreeve Munte, voor„ taan vry, qvjyt en cxempt weefen , en bly„ ven fullen van alle Excynfen van Wynen, „ Bieren, Brood , Vlees en andere Proviüen „ en Lyftogtcn die zy binnen hunne Huilen „en Huisgcfmncn alleenlijk fullen mogen „ Uyten." „ En eindelijk dat haar Edele Groot Mog* „Placaat van den 22 December i-33 op dit „relpect meedebrengt, „ Dat niemant onder den naam van Mun„ terknaap, of wat ander bcnaaming het foude ,, moogen weelèn tot de Munte relatif, van „eenige viydom van de gemeene Middelen „fal jou'illeeren, boven en' bchalven deAmp„tenaaren,tothet waarnccmen en opligt der „ Munte geftelt, als die metter daad 'in de „rcfpeclive Munten werken. ,, Dat van alle die Perfoonen Lyften gefor„ meert en overgefonden foude werden. „En dat de vrydom alleen plaats foude „hebben in het Noorder Quartier in de Stad, „ daar de Munte relideert. „ En eindelijk dat niemant van eenige vry„ dom fal jöuïffecren , als alleen van de Mill„ delen van Confumtie en geen anderen." „WAAR op geddibercert, en al het geene „ voorfchreeve is , in agting genoomen zyn„de , is bij provific , en tot dat haar Edele „Groot Mog. fulks anders fullen komen te „ terminecren , goedgevonden en verdaan te de-  8io PRIVILEGIËN nen befegelde brieuen daer vp gemaect vanden welken tinboudert hier na volcht van woerde te woerde. Maximiliaen &c. \_Zie den voorfz. Brief hier vooren hladz. 715.]] Ende het zoe zij dat die Voirfz. thoendren de welcke altijt bereedt moeten Wefen onl te arbeyden ende wercken jn onfe voirfz. munten zoe wel tot Maeftricht als elders tallen tijden dat zij des vermaent zijn achterlatende ende vertyende alle andere harttieringe van faken alwaert oick dat zij meer proffijts met min arbeyts daer van willen te doen waer bij men hemluiden int gebruyek vanden feluen hueren rechten preuilegien ende vrijheden geen beledt en behoirt te doene noch tot hier toe gedaen heeft. Nietemin ouermits dat wij die felue preuilegien zyderc dat wij totter heerlicheyt ende poffesfie van onfen landen geftelt ende ontfangen hebben geweeft niet gecon- fif- „ declareeren en te verklaaren , door deefe, dat ,5 de vrydom aan die van de Munte binnen de „ Stad Dordrecht refideerende, volgens haare „Privilegiën en opgevolgde Refolutien gcac„ cordeeit, befhiat m de hier navolgende vfy„dom. Naamentlijk in de vrydom van den „ Impoft op het Gemaal, de Bieten, Wynen, : „ Brandewynen , Mee en Azyncn , op het 1 „ Beftiaal, op het Zout en Zeep, op de Koffy ; „ en Thée, op de Fruyten, en ten opligt van < „de Turf, alleen bepaaldelijk van foodanige ; „Turf, die eneftivclijk in de Munt tot het < „ finelren en bewerken van het Muntmateriaal \ „ werd gcbruykt, en verders, nogte anders „ niet, als zynde den Impoft op de Turf geen ! „Impoft opdeConfumptie,maar een regt dat „ voor de ontgronding der Landen en voor de „ doorvaart betaalt werd, en dat niemand wie „het ook fy , buiten de hier voorgemelde Im„ poften op de Waaren van confumtie, van „ eenige andere vrydom fal jouïfleeren , maar „ gehouden zyn alle de andere regt en, het zy „onder de naam van Heere- en Rcdcmtic,, geld, Caroilè- en Veergeld, ontgronding en „ doorvaart van den Turf, of onder wat naam „ het ook (bnde moogen weefen , geheevefl „ Werdendc , als alle andere Inwoonden van . „ den Lande , te betaalcn. 1 „ Dat van de voorichreéve vrydom , foo als : „ delélve by de Privilegiën , en opgevolgde ; „ Refolutien, mitsgaders bij het voorenftaande t „ Declaratoir dien conform is bepaald , alleen 1 fullen jouïflécren de Olliciantcn en Meeltere j Munters binnen de Stad van Dordrecht haare i „valte woonplaats hebbende, mitsgaders de i „refpeftiveKnaapen, die dagelijks en geftaadig i „ in de Munte werken , en geenfins die geene 1 „ van de voorfchreeve Knaapen die niet geftaa- t „ dig werken , maar alleen om lig aan's Lands ' „lallen te ontrekken, die qualiteit hebben ge- I „ acquireert; en dat die vrydom , in voege 1 voorfchreeve bepaalt, alleen plaats fal hebben ( ontrent het geene fy in haare Huilen, bin- < " de Stad Dordrecht traande, met hunne Huis- 1 gelinnen fullen Qyten en confumceren." enz. 1 i\) niaih. a8o. (a) Zie zulks, ten aanzien van deeze Stad, beven Wij zien hier uit, in de eerfte plaats, dat het bovenftaande Privilegie van Philips van Ooftenrijk gehouden word voor het klaarfte en uitdruklijk/ïe, dat aan die van de Munt, wegens" den vrijdom, gegeeven is geworden. Pen tweeden, dat daar uit vervolgends dit beluit gemaakt zij, dat die vrijdom zig niet verier uitftrekke , dan tot den Impoft op de waa•en van Confumtie, gelijk Wijn, Bier, Vleefch , :n diergelijken. En, ten derden , dat dezelve illeen bepaald word , tot die Eet- en Drinkvaaren, welken de Munters,/» hunne Buizen nnnen de Stad Dordrecht fiaande, gebruiken. Hoe zeer wij ons verzcekerd houden, dat dit 3efluit,bij Heeren GecommittecrdeRaaden, met :en allerprijswaardigrt inzigt, genomen zij, ten einde, aan den ééncn kant,'sLandslnkomften te fterken, en, aan den anderen kant, het misbruik , dat , in veelerlei opzigt, bij de Munters was ingefloopen , kragtdaadig te weereu; zij het ons egter vergund, ten deezen opzigte , het volgende in aanmerking te neemen. Voor eerll; dat, dasrgelaaten , in hoe vare Heeren Gecommitteerde Randen bevoegd zijn, om de Privilegiën en Graaflijke Handvesten te verklaaren, naer onze gedagten , het 'rivilegfe van Philips van Ooftenrijk geenszins 'oor het klaarfte en uitdriiklijkHe te houden :ij : want, behoorlijk ingezien" zijnde , zal het .anftonds blijken , dat het eene nadere bevesïging zij van het Privilegie van Hertog Aeliregt van Beieren van den vierden Maart des aars 1367 (O- Men dient in agt te neemen, lat, federd zijn overlijden , en 'bezonder 011ler de Bourgondifche en Ooftcnrijkfchc Regceing , verfchdlende Excijmen op de Eet- en )rmkwaaren waren ingevoerd (2). Die van leMunt, meer' of min' bevreesd, dat het Privilegie van Hertog Aelbregt welligt niet genoe^aam zoude zijn, om hen van die lathfn 'rij te honden, oordeelden het raadfaamft , >m, tot hunne gerustftelling , eene nadere n meer' duidelijke verzeekcring te erlangen. )e Aertshertog voldoet ten dien einde "aan mime begeerte; dog , te gelijk, legt hij het Pri- gd hier boven l>l. 702.  van DORDRECHT. Öii firnieert noch geueftïcht en hebben gehadt. Ende alfoe die voirfz. brieuen van preuilegien niet exprelfelick en houden noch en verclaren dat zij vrij ende exempt zouden wefen van allen excijs hoe wel zij nochtans aïtijt daer of gebruycl hebben zij verduchten hen oick dat men hen van derzeluer vrijheit van excijs niet en lal willen laten gebruycken al twelcke hem komen ende keeren zoude tot grooten verdriete fcade ende achterdeele ende noch meer doen fal worde hen bij ons hiervp niet voirfien van behoirlijke prouiüe alfoe zij zeggen ons zeer ernftelick daerom biddende. Soe eyft dat wij die laken voerfcreuen ouergemerct ende hier vp gehadt taduys van onfen lieuen ende getrouwen die ftedehoudere ende luyden van onfen raide in Hollant renderende alhier in den Hage die bij laft ende beuele van ons vp al gecommuniceert ende gehandeit hebben metten luyden van onfer rekeningen ende generalen van onfer munten. Wij hebben den voirn. fupplianten genegen wefende tot huer voirfz. bede ende verfoucke die voirfz. preuilegien vrijheden ende hantuesten hemluiden gegonnen ende verleent bij den voirfz. wijlen hertoge Aelbrecht van Beijeren ende andere onfen voiruaderen ialiger gedachten ende oick bij mijnen voirlz. genadichen heere ende vader ende ons bij den brieuen hier bouen ingefcreuen mitgaders al tinhouden van der feluen brieuen geconfirmeert geuefticht ende belieft confirmeren veftigen ende belieuen mits defen onfen brieue. Ende vuyt onfe meerder gracie hebben den voirn. fupplianten voir ons onfen eruen ende naereommelingen grauen ende grauinnen van Hollant noch gegonnen ende gewillekuert gonnen ende willekueren mits defen dat zij ende huere naecommers munteneers ende werckluden van onfer voirfz. munte voirtan vrij quijt ende exempt wefen ende bliuen zullen van allen excijfen van wijne biere broot vleefch ende andere prouanden ende lijftochten die zij \jf] binnen hueren huyfen L11U en- Privilegie van den voornoemden Hertog tot de eerften en voornaam/ten grond , en 'beveftic hetzelve op de kragtigde wijze, liet blijk dus , dat zulks vooral niet ine het oog moe, worden verlooren , eii dat hetzelve , en niet dat van Philips van Ooftenrijk , voor het klaarfte en nadruklijkfle te houden zij; ten minften datze beiden hand aan hand gepaard gaan, en dat het laatllc zonder het eerfte onverftaanbaar zij. Dit zoo zijnde, is het, inde tweede plaats , buiten bedenking , dat het Privilegie van 'tjaar 1367., om over den Vrijdom regt te kunnen oordcclen , voornaamlijk moet worden ingezien. Wat zegt nu hetzelve? dit, dat de Munters en Werkluiden bliuen vrij ende quite ouer al binnen onfen lande van Hollant ende Zeelant ende van Vrieslant ende baer goed van alle zettingbe ende van allen bedek Zijn er wel klaarer en duidelijker woorden uit te denken , om een' algcmeenen Vrijdom van allerlei ibort van Laften en Schattingen, hoe ook genaamd , aan te wijzen , dan even deezen ? De uitzonderingen derhalve , die, ten aanzien van fommige unpoftcn, in de aangehaalde Rcfolutie van Heeren Gecommitteerde Raaden, gemaakt wor- (3) Zie W. 289. 1 den , loopen regelregt aan tegen den klaaren t zin der Privilegiën. Ligtelijk was dit in dè l bezonderheden te toonen; dog, wijl zulks, : in de meerniaals aangehaalde Memorie , dienende tot dejlruélie van bet Advyt van Heeren Gecommitteerde Raaden van den twaalfden Mei des jaars 1758. (3), op eene onwederlegbaare wijze, gefchied is, kunnen wij daar in volkoomcnlijk beruften. Wij voegen er alleen bij, dat de overéénftemtning van de Privilegiën der Brabandfche Munt, die op den zelfden leeft gefchoeid zijn, dergelijke uitzonderingen , op het nadruklijkft , tegenfpreeke; gelijk uit een Stuk van den agtften December des jaars 1580., waar bij Waardijn, Provooft en Gezwoornen van die Munt, ten verzoeke van die van Holland, openlijk verklaaren, dat zij en hunne Suppooften altoos vrij zijn geweeft van alle Impofitien , Ongehlen en Contributien , fen duiaeiijkften blijken zal. {a\ Binnen hueren huyfen. Heeren Gecommitteerde Raaden maaken dit betrcklijk tot de Huizen, binnen deeze Stad ftaande, en zonderen derhalve alle anderen hier van uit: dog, behoudends den verfchuldigden eerbied voor dat aanzienlijk Collegie , zonder grond. De  8ia PRIVILEGIËN ende met hueren huysgefinne alleenlick zullen mogen flijten ende dat zij van derfeluer vrijheyt ende exemptie van excijs mitgaders van den voirfz. preuilegien van wijlen hertoge Aelbrecht ende andere onfe voirvaderen ende van alder inhouden van den brieuen bouen gefcreuen ende geincorporeert ende oick van defen voirtaen genyeten ende gebruycken zullen ruftelick vredelick ende volcommelic zoe verre zij tot hier toe daer of deuchdelijck gevfeert ende gebruyct hebben. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen befunder lieue ende getrouwe die cancellier ende luyden van onfen grooten raide den voirfz. onfen ftedehoudere ende luyden van onfer raide ende rekeningen in Hollant baillu ende fchout van onfer ftede van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren dienaeren ende onderlaten dient angaen oft anroeren mach hueren ftedehouderen ende eenen yegelijcken van hen bijfönder zoe hem toebehoiren fal dat zij die voirn. fupplianten van defen onfen gracie confirmacie ampliacie ende van alden inhouden van defen ende van den anderen brieuen bouen verhaelt jnder voegen ende manieren bouen verclaert doen laten ende gedoegen ruftelick vredelick ende vulcommelick genyeten ende gebruycken fonder hen te doen of te laeten gefchien eenich hinder letfel ofte moyniffe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfen huyfe inden Hage in Hollant den vijcn dach van Augufto int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende viere. (Op de Plootje jlond gefchreeven*) Bij mijnen heere den ertshertoge in zijnen raedt. Haneton. Naer den odrfprongkelijken Brief hebbende onder uithangen een afgebroken Zegel in rood Wafcb, aan een1" dubbelen ftaart, berufiende in de Muntkamer van Holland. De Handveft fpreekt in 't gemeen en zonder gen te wettigen , zijn tot de Huisgezinnen be- bepaaling. De Buitenhuizen der Munters zijn zoo treklijk, en wijzen aan, dat geene Vreemden , wel buereUmzen, als die , welken in de Stad tot het Huisgezin der Munters niet hoorende, ftaan. Het Privilegie van Aelbregt van Beieren daarvan eenig voordeel of genot zullen hebben, van't jaar 1367 verleent den Vrijdom, over Maar wijl dit Stuk almede, in de meergemelde al binnen's Graaven Land. Waar ter plaatfe Memorie^), op eene overtuigende wijze,is aan- de Munters zig derhalve ook met hunHuisge- getoond zouden wij, aan de welbefneedene pen> zin onder zijn gebied moogen ophouden, daar van den fchranderen Opfteller te kort doen , moeten en moogen zij deezen Vrijdom genie- en, op den helderen middag, der zon eene ten. kaars ontfteeken , indien wij van het onze De woorden alleenlijk, waar mede Heeren hier iets wilden bij voegen. Gecommitteerde Raaden hunne uitlegging por> (4) §. SS—57- Vergelijk den Heer Van der. Mev de Privilegiis Monttarior. Hollandi* St8. IH. J. «. pag. 84. Her»  van DORDRECHT. 813 Hertog Philips van Ooftenrijk vergunt aan de Munters van Holland, dat zij , bij derzelver heven, hunnen oudften Zoon, of naaften manlijken erfgenaam, den ftijl der Munte moogen leeren, en, door ziekte of andere ongevallen belet wordende zeiven te werken, hem in hunne plaats ft ellen ; indiervoege nogtans, dat deeze Leerlingen, geduurende het heven der Munt eren, geefien Vrijdom zullen genieten. 15. Mei 1505. PHiïips &c. laluyt doen te weten dat wij ontuaen die oetmoediche fupplicacie van oniè wel ghemynde den preuoeften gefwoeren ende ghemenen werckluyden van onfer munte in onfe lande van Hollant reüderende in onfer ftat van Dordrecht inhoudende hoe al eyft zo dat de voerfz. fupplianten bij onfe edele voerlaeten grauen ende grauinnen van Hollant voerfien ende verghift zijn gheweft van veel ende diuerfehe fcoenne preuilegien ende vrijheden nochtans en hebben zij gheene macht ofte auftoryteit binnen hueren leuende lüue te mogen leeren of bij hueren medegefellen doen leeren huer evehen gerechtich manlic oer ende erfgenaeme den ftil vanden voirfz munte alzo vermoect hen ende daelijck doen die van onfer munte van Brabant ende Vlanderen waer bij menichwerf gebuert dat zo waeneer eenich van onfe voerfz. munteren van Hollant defer weerelt ouer lijt zijn erfghename ende naecoemer die in zijne ftede behoert te coemen ende fuccederen es van zo groeter outheit dat hem onmoselic Lllll 2 b es AANMERKINGE N. Om den zin van deeze Handveft behoorlijk band, van 't jaar i4Ir., J)iet dczem VrMom. re vatten , heeft men m te zien 't geen vyij, men enVoorregten, die de vrije Munters Si ten aanzien der Knaapen, en het Inktdtn der- Werkluiden genieten , begünftéd ziin ^ewnr ze ven , bcvoorens hebben aangeteekend (i). den. Dog, behoudends dc^verfchuld4le&hooo-- ihands Haat ons alleen te onderzoeken , of agtmg voor deezen kundigen Re-ts^elee?- óccze Ingeleide Knanpen,m volgende tijden, den, kunnen wij daar aan Snze toeftemmine van den Vrijdom, en de Pnvileg.cn op den niet geevcn. Want, het Privilegie ™ffl duur verftoken zijn gebleeven. De Heer Van 1411. naauwkcurig ingezien zijnde zal het d , teR Mey , in zijne meermaals aangetoogert delijk blijken, dat daar in, van geene Ingeleide Verhandeling (a) , is van oordeel, dat de Knaapeïgpaeld Word (A De liertosC Knaapen der Hollandfche Munt, in dit Huk alleenïlt SS b.j Sententie van Karei den V., van den elf- et familim, dat is, van Werkluiden S". den September des jaars 1543., zoo als 111 an- ters, hunne Vrouwen , en zulken, die tot hun dere opzig en , met die der Brabandlche zijn Huisgezin behooren. Aan deezen alleen en gelijk gefteld; en dat deezen, uit hooide van aan geene anderen , worden de bepaalde Vri- een Privilegie van Anthomj, Hertog van Bra- dommen toegeftaan. Daarenboven moet de Sert- (l) B'.adz. 787 cm 788. (a) De PfhUeg, Monctar. IloltanJia Seiï. I. §. VI. pag, 31 (t 381 (3) Zie Placaatb. -can brabaui , 1. Deel, bl. 249.  814 PRIVILEGIËN es te leeren den voerfz. ftijl vander munte in fulcker wijs dat te dief caufen de plaetfen daer men gewoenlic es te wercken inder voerfz, munten blijuen ledieh ftaende ende onfe munte dicwijl verachtert bij ghebreke van werckluden dwelc den voerfz. fupplianten coemt tot groeter fcaede ende achterdeele ende noch meer fal indien hemluyden bij ons hier inne niet voerfien en woerde met onlTer gracien alzo zij feggen omme dewelcke zij ons oetmoedelijc ghebeden hebben. Waeromme wij de faeken voerfcreuen ouergemeerct ende hier op gehad tavijs vanden generael meefters vander munten van allen onfen landen den voerfz. fupplianten ghenegen weefende thuer voerfz. bede ende fupplicacie hebben inden geualle als boeuen gegunnet gheoclreieert ende ghewillecoert gunnen oclroijeeren ende willecoeren mits defen dat zij ende huer naecommers van nv voertan zullen moegen binnen hueren leuende lijue leeren off bij hueren medegefellen doen leeren hueren oudften zoen oft ander huer gerechtich manlic hoer ende erfgename die in huerluyde ftede behoert te fuccederen den ftil vander voerfz. munten ende dat zo waeneer den voem. fupplianten of enich van hemluyden eenige ziecten ofte ander inconuenient oft noetfaken ouercommen zal bij den welcken zij niet en zullen moeghen oft koenen wercken in onfer voerfz. munten dat als dan die voerfz. fupplianten ende huer naecoemers fullen moegen ftellen ende doen wercken in huer ftede die ghene van haeren erfgenaemen die geleert fullen weefen alzo voerfz. es behouden nochtans dat die felue geleerde perfoen van genre vrijheden Sententie van den elfden September des jaars 1543. niet in dien zin worden opgevat, als oi" Keizer Karei de Privilegiën der beide Munten onderéén had gefmolten , enze, over en weder , zonder eenige bepaaling, gemeen gemaakt. Neen, die Sententie heeft, gelijk uit den inhoud duidelijk zal blijken , alleen haar opzigt tot de zeitien Brabandfche Munters van de Hollandichc Munt, die in Braband werkten. Deezen daar zijnde, werden hun de Voorregten van de Munt van dat Henogdom, door de Brabanders , bctwirt. De Hollanders beriepen zig, tot ftaaving van hun regt, op het Privilegie van Hertog Philips van 't jaar 14.^9.; zeggende , dat de Privilegiën en Vrijheden onverfcheiden waren verworven, en datze waren één Lighaam en van éénen eed: dit ontkenden die van Braband. De Keizer befliftc dit gefchil ten nadeele der laatftgcmelden , en verbood hun de Meefters der voorfchreeven zeitien Hollandfche plaatfen , in geenderbande manieren direfteiijck ofte indireclelijck te belettene in den gebruycke van den vrijheiden previlegien ende exemtien ierjlmale den voerfz. vrij munters van Brabant verleent maer ter contrarien hen die zelue vrijheiden ende exemptien nauolgende huere oude vfantien te laten geuyeten ende gebruycken in alder vuegen ende manieren gelijck die felue impetranten die gebruyekende zijn. Het lijdt dus geene twijfeling, of deeze Sententie raakt alleen de meergemelde zes¬ tien Munters, die bij ons Brabandfche, maar in Braband Hollandfche , genoemd werden. Maar, zal moogelijk iemand vraagen, moogen dan de Knaapen geen' Vrijdom gemeten? Wanneer men met ons Privilegie te raade gaat, geenszins. Egter is hier in , bij vervolg van tijd, tocgeevendheid gebruikt; en de ingeleide Hollandfche Knaapen hebben, in navolging van de Brabandfche, dezelfde Voorregten en Vrijdommen, welken de vrije Meefters en Werkluiden genieten, beginnen te gebruiken ; wij zeggen, in navolging van de Brabandfche ; 'om dat die, gelijk het zesenvijftigfte Artijkel van derzelven Coftumen (4) aanvvp, in den Vrijdom van Excijnfen deelden, en gehouden werden voor Óeimmatriculeerde of Ingelijfde Leden van het gezetfehap der Munte. ren, welken daar op eene rdlcrnaauwfte betrekking hadden. Dog dit fteundc egter geenszins op de Privilegiën, gelijk de Heer Van der Me v wil, maar alleen op de gewoonte. En deeze gewoonte is, in't vervolg van tijd, als in eene wet veranderd: zoo dat, zelfs bij den verderen inhoud van de anderszins nadceligc en bcvoorens (5) aangehaalde Refolutie van Heeren Gecommitteerde Raaden van den zesden Julij des jaars 1750., aan de Knaapen , die geftadig in de Munt werken, met en in onderfcheiding van de Meefters Munters , de daar bepaalde Vrijdom van Importen en Excijnfen mtdrukliik zij toegeftaan. (4) Zie boven 11, 798. (5) Bladz. 809.  van DORDRECHT. 815 den oft preuelegen gebruken en zullen der vorfz. onfer munten ancleuende geduerende den leuende vander voerfz. fupplianten ende huere naercoemers ende dat dit jeghenwoerdich octroy contrarie noch prejudiciabel ende zij zekere contraéten hier voertijts gemaect tulTchen den voerfz. fupplianten ende den wercluden van onfer munte van Brabant al dat geduerende tot onfer weder roupen. Ombieden daeromme ende beuelen onfe lieuen ende getrouwen den ftadhouder ende luyden van onfen raede in Hollant den voerfz. generael meefters van onfer munten ende allen anderen onfe rechteren ende officieren dien dit angaen zal moegen dat zij van onfer jegewoerdege gracie gunft ende octroy inder vormen ende manieren als bouen verclaert ftaet doen laten ende gedogen den voerfz. fupplianten ende hueren nacommers ruftelic vredelijc ende volcomelic genieten ende gebruken fonder hemluyden te doen of te laten gefcien enich hynder letfel oft moeieniflen ter contrarie want ons al zo belieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel daier van wij tot noch toe geploegen hebben hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftad van Shertoghen bolfche den xven dach in Meije int jaer ons Heeren duyiènt vijffhondert ende viiue ende van onfe rijcke de ierfte. Aldus ondergeteikent bij den coninck ter relacie van den raede Parifet. QLaager ftond) Gecollacioneert tegens doreginale ende accordeert bij mij B. XAffendelft. Naer eene authentijke Copij , ingefloken in het authentijke Privilegieboek der Munters, gefchreeven op Franchijn, tujfchenFol. \6verfo en 17. Verdrag en Overéénkom/I van eenige Hollandfche Steden en Dorpen , om , met verêénde kragten^ alles op te zetten , ten einde het Stapelregt der Stad Dordrecht vernietigd word. 24. November 1505. WIJ burgermeefteren fchepenen ende raden der fteeden van Haerlem Amfterdam Rotterdam Schiedam Gorichem Alckmaer Enckhuyfen Hoorne Medenblick Edam Munnickendam Oudewater Naerden ende waerfchepenen van den dorpen endeWormer Akerfloot ende Vitgeeft bekennen ende belijden dat wij alle tfame eendractelijk ouercomen geaccordeert ende gefloten zijn foo wel Lllll 3 voor  8i6 PRIVILEGIËN voor ons feluen als ook voor allen den gemenen poorteren ende inwoonderen der lieden ende dorpen voornoemt ende van den anderen fteden des lands van Holland ende Vriesland die hem te deefen fullen willen meede voegen ende voor onfer alre nacomelingen omme te procederen mitter befte ende oorbaerlijkfter manieren ende wegen die in onfe goede raden beuonden fullen mogen worden dienende tot wederftant ontlaftinge ende defencie van den ondeugdelijker ende feer fchadelijker belaftinge die de regeerders der fteede van Dordrecht metter ingefetenen aldaer op ons den ingefetenen van den fteden ende dorpen voorfz. ende den anderen die hem te deefen fullen meede voegen als voorfz. is hem veruorderen buyten allen wegen van regten geweldelijck ende metter daet bij maniere van ftapele ofte foo fij luyden die te werke ftellen in grooter verfmadenifie vcragtinge ende cleynigheid der fentencien bij wijle hertogen Aelbregt faligen memorie bij fijnen raden anno XIIJCende drie en negentig des vrijdags naer jaersdagh ende der confirmatie van grauen Willem zijnen zoon gelijker gedenckeniffe foo binnen dcrfèluer voorn, jaer des dingsdaegs naer Sinte Vi&oers dagh beyde in den Hage gegeuen ende befegelt mitsgaders ook andere appointemente namacls in tijden des goede hertogen Philips dien God gemdigh zij [a] te diuerfche ftonden ende plaetfe gepronuncieert als anno LVL ten tiende dagen Decembris in de fteede van Dordrecht anno LVII. ten agtentwintigften dagh Januarij in die fteede van Brugge anno LVIII. ten twintigften dage Februarij ende anno LIX. den eerften dage Decembris te Bruffel ende meer andere alle derfeluer gepretendeerde ftapele off geweldelijke aenhalinge hoe men die noemen zal aengaende. Ende alfoo nv door Gods gratie bij onfer alre gedugtigfte heere den coninck vanCaftellien ókc. te niete gedaen tonderberegt ende beüigt zijn alle oorlogen twiften ende dienften die ouer langen tijden ontrent ende binnen defen landen van Holland ende Vriesland geregeert hebben mits den welken in die voorfz. gebreeken ende belaftinge voor deefer tijd niet wel mo AANMERKING E N. Schoon de tekening van dk Verdrag zes da- eenigen tijd, in 't bezonder overhoop met Gogen ta-gek-lnea 21,, dan die van de daarop rnxhem , gelijk hier vooren reeds gebleeken volgende Sententie , oordeelden wij nogtans, is(0, en uit volgende Stukken venleibli aan hetzelve, «en voorrang » onze Iclukkmg ken zal. De Steden en Dorpen iir het hoofd te moeten gceven ; gemerkt die Sententie van deeze Overëénkomft «emeW beenden en de vier daar aan volgende Stukken een zig van die OfflfkndMeM® enbcVmdïme? onaffcheidbaar verband hebben , en onder- haar eene lijn te trekken • zi- niet zonder jing aan elkandcren toelichten. Belangende grond, verbeeldende, van, Wvcréendekra£ het bovenftaande Verdrag , hetzelve verdient ten, onze Stedelingen gemaklijker tot reden eene bezondere opmerking; als kunnende den te zullen brengen. 'Hierom verzoeten 7» in grond gelegd te hebben, tot voordzetting van liet het begin van 't volgend jaar, aan den Gun. aannierklijk Regtsgcding over het Stapelregt, ten Raad vanMecheien, dat zij zi-met Gnrindat , op den agttienden Octooer van het jaar chem mogten voegen , in het Proces 't S 1540., bij de bekende Sententie van Karei den met onze Stad uitltaandc had Óf ervm dit V., geëindigd is geworden. De Stat! lag, iederd voorlid voldaan geworden 4, durven wij, bij mau- (I) Zie W. 636. 0»j Umvijzends het Mandamem, waar bij onze Stad te deczer Zaake ecdairvaard wé» vnm- fon tea Ksad van Methelcn , gedagteekead dca derdea Aftü dea jaars 1505 gcaa^aardweriï, voorden Gro*. «506.  vaüDORDRECHT. 817 mogelijk is geweeft te remedieeren maer want onfe poorteren ende ingefetenen nv dagelicx comen mit grooten clagten feer importünelijck hoeriuyden belaftinge exponeren ende verzoeken met alder ernfte na inhout der priuilegien ende handueften die wij alle gelooft ende befwooren hebben voor te ftaen ende onderhouden van ons beholpen ende befchermt te zijn ten welke wij alle voorfz. ons niet en mogen excuferen ofte ook en duncken eenigfints dislimuleren want wij tfelue fchuldigh ende gehouden zijn te doene begerende daeromme ten voorfz. gebreeken ende onuerdraeggelijke bejaftinge te voorfiene inder beften manieren ons mogelijk hebben wij allen van den fteeden ende plaetfen voorn. Voor ons onfe poorteren ende inwonende ende onfer alre nacomelingen gelooft ende geloouen mit deefen brieue in broederlijke liefde bij trouwe eere ende fekerheid eendractelijk ende onuerfcheiden naer alle onfe vermogen die lelue ondeuchdelijke onbehoorlijcke ende feer fchandelijke belastinge te wederftaen ende in deefer manieren te doen remedieeren fonder hier af te feheyden ofte cefleren in eeniger wijs ten waer mitten uiterften regten getermineert ende befligt. Belouen ook meeden inder qualiteit als bouen dat indien nv of in toecomende tijden eenigen van den fteeden dorpen of perfonen ter caufe van defe in lijue ofte goede verhindert belaft ofte befchadigt worde denfeluen befchadigden mit regte te helpen ontlaften ende foo wat coften ende laften na datum van deefen bij onfen gecommitteerden hieromme ende ten veruolgen van deefen gedaen ende aengenomen fullen worden daer off fullen wij ende elck van ons onfe poorteren voorfz. opbrengen ende betalen ende den feluen gecommitteerden, deugdelijk vergenoegen ende voldoen. Ende was voort foo bii onfen confente ofte tmeesten deel van ons gedaen fullen hebben fullen wij hem luyden ende elck van hun cofteloos ende fchadeloos ontheffen ende ontlaften. In kenniffe der waerheid want wij ende elck van ons begeeren tgunt voorfz. is voor ons ende onfer alre nacomelingen teeuwigen dagen geachteruolgt ende fonder infraótie onderhouden te werden foo mangel van behoorlijk berigt, niet met zceker- den toen airede deden prenten, en waar door heid bepaalcn. Egter koomt het ons niet on- de bovengemelde Moderatie bedoeld is lijdt waarfchijnhjk voor, gemerkt Gorinchem in de het al mede geene twijfeling, of die ze'ldfaaScntentie van 't jaar 1540. mede begreepen is me Verzaameling is toen ter tijd ook met den gewcclt. Geduurcnde die onluftcn, en te dee- druk gemeen gemaakt, zer tijd, kwam de gedrukte Moderatie van den [«] Te diuerfcbe ftonden. Van de hier opStapel, midsgaders eene Deduclie van bet gemd&cAppointementen, is aan ons geen ander Stapelregt, waar van wij elders (3} gewag onder het oog gekoomen , dan dat van den maakten, te voorfchijn. Immers de Opfteller agtentwintiglten Januarij des jaars 14^7 (5) van het laatftgemeldc Stuk lj)rcckt van Hertog De overigen, als niet gevonden wordende in Philips, koning van Kaffilien, als van zijnen gena- de zoo evengemelde Moderatie, fchijnen ook digen en tegenwoordigen Heer. Daar nu deeze van weinig belang geweeft te zijn. Zij worccrlt in het jaar r 504. den Koninglijken throon den daarom ook verzweegen in de békende beklom , en reeds den vijfentwintigfteti Sep- Sententie vail den derden'December des jaars tembcr van het jaar 1506. zijn leeven eindig- 1547. (6), waar in, onder anderen, de verfehilde(4), is het buiten alle bedenking, dat die lende Appointementcn, die ten tijde van Phu Deduclie in dien tulfchcntijd moet gefchreeven lips van Bourgondien gemaakt zijn meer' daa zijn. En , daar in dezelve gefproken wordt ééns, worden opgenoemd, van de Glofen , die de Noordhollandfche Ste- (3) Zie onzen Voorhopcr, W. 12, 13 en 30. (4) Zie boven bl. 663. (jl Zie hetzelve op bl. 606—612. (6! Hollandfch Placaatb. 111. Deel, bl. 563 «tz,  8i8 PRIVILEGIËN foo hebben wij burgemeefteren fchepenen ende raden van der fteden ende waarfchcpenen van den dorpen voorn, elck onfen fegel die wij in gelijke faeken gebruyken defen letteren doen aenhangen. Gedaen in den jaeren ons Heeren duyfend vijff hondert ende vijue opten vier ende twintigften dagh van Nouember. Naer een Affchrift van wijlen den Heer F. van Mieris. Appo'intement 'interlocutoir van den Grooten Raad van Mechelen, tulTchen die van Gorinchem, ter êêner, en die van Dordrecht ter ander er zijde; waar bij verklaard wordt 9 dat die der eerft gemelde Stadhangende het principaal Proces, moeten verftapelen. 18. November 1505. VPte gefchillen ende differenten weefende tuffchen den burgemeesteren ende fcéepenen der fteeden van Gornichem fupplianten ter eenre ende den burgemeefteren ende fcepenen der fteede van Dordrecht ter andere fijden om welcke differenten te appaiferen meefters Phelips Wielant heere van Euersbeecke ende Thomas de la Papoire heere tot Pipaix raiden ende meefters van den requeften ordinariffen van den huyfe des conincs van Caftillien van Leon &c. hadden geordonneert geweeft bij mijnen heere den prefidenc entle andere heren van den grooten raide gehoon trapport van den voorfz. commiünnflen. Thof' ftelt de faicke van den voorfz. partien in ftaete et furceance fulckerwijs als die jegenwoordeiick is van vp morgen en xiiij. óaigen naeftcomende hangende wekken tijt ende vuytftej de gedeputeerde ter eenre ende ter andere fijden fullen ouerdraegen ende rapport doen hueren meefters van den ouvertueren van den interim henluiden gedaen bij den voorfz. gecommitteerden om vp den voorfz. xiiijen dach wedpr te comen geinftrueert ende henluyden taccorderen minnelicken jndient mogelicken is in eenigen van den voorfz. ouverturen off anderflins henluyden aduerterende dat in gebreecke van accorde thof voorfz. ordonneren fal vpt voorfz. interim ende voorts inde materie principale alfoot behooren fal ende indien hangende den termijn ende delay als bouen de voorfz. van Gorchem pafferen willen met eenigen goeden van ftapel wefende lullen gehouden fijn te ftapelene vp cautie ende borchtocht die die van Dordrecht {teilen fullen te voldoene tguent daer van geordonneert fal fijn al fonder preiudicie ende achterdeele vanden rechte van den voorn, partien. Gedaen te Mechelen des dynfendaechs xviij™ in No-  van DORDRECHT. 819 Nouembri int jaer duyft vijfhondert ende viue. (Aldus ondergeteycfcent) De Longeville. ( Ondergefchreuen ) Gecollationneert ende beuonden concorderende metten originalen appoin&emente bij mij (Qn der t eiken f) Lettin. Nadere Sententie in de voorfchreeven zaak. 24. December 1505. EN la caufe mené et pendant ou grand confeil du roy noftre feigneur ordonné a Malines entre ceulx de la ville de Dordrecht dune part et ceulx de la ville de Gornichem daultre a caufe de pluifeurs prinfes de muircs fiüéics par les parties lun fur lautre. Ou Je rapport des communes deputez pour oyr le different des dicfs parties et les appointier aimablement et veues les chofes produictes en leurs mains par chacune dicelles partyes par monfieur le prefident et autres meffieurs dudiet grand confeil a efté et eft ordonné et appoinctie que les diets prinfes faictes dun cofté et dautre demoureront en tel eftat quelles font a prefent et que fur lufance et joyffance dont les diets de Gornichem fe vantent de pouvoir aller hauter et palier a tout leurs nauires denrées et marchandifes par la riuiere de la Merwede fans eftre tenus deftapler au dict Dordrecht ainfi quil a efté permis faire au aultres villes de Noorthollant parmy Jes riuieres de la Lecke et Lijsle et les deppendances par vertu de certain appoinétement [d] faict aBruges du temps de feu le duc Philïppe qui Dieu ablbille et fur faiót contraire que les diets de Dordrecht vouleront pofer information fera faicte par certains commis et rapportée par denuers la court endedans fix fepmaines prochaines venans pour eftre joincte auecq le dict different et le tout veu y de eftre appoinctie comme de raifon et fe pendant lediet temps lesdicts Gornichem veullent hauter et paffer a tout leursdicts nauires parmy la dicte riuiere de la Merwede et les autres cincq riuieres ils feront tenuz deftapler audict Dordrecht a caution que iceulx de Dordrecht feront tenuz baillier de rendre et reftituer tous dommaiges et intereftz que iceulx de Gornichem auront eu et fupporté a caufe dudict eftaplage. Se enfin de caufe H eft dit que ainfi faire fe doibt le tout fans preiudice du droict dicelles parties en principal et jusques autrement en fera ordonné. Fait M min mm aMa« AANMERKINGEN. [o] Faict a Bruges. Vevftaat daar door het dien van den édncntwintigften April des jaars Jpptfntement van Hertog Karei vau Bourgon- 1461., bcvoorens door ons opgegeewn (O* O) Bhiz. 615.  82o PRIVILEGIËN a Malines Ie xxh'ije jour de Decembre lan mil cincq eens et cincq, Ainil foubligné J. Lettin (Et dejjbuhz efioit efcript comme fenfuit.") En enfuiuant lappoinétement cy deflbs efcript maillres Thomas de la Papoire et Piere Lappoftolle confeilliers et maiftres des requeftes ordinaires de lholiel du roy oui par monfïeur le prefident et autres meffieurs du diét grant confeil eft et font commis pour faire linformation dont mencion. eft faiclie audit appoinftement et la rapportier endedens le temps y declaré. Faiél a Malines le xxiiije jour de Decembre lan mil cincq eens et cincq. Soubfigné J.Lettw. (Et desjfouhsz eft efcript} Collacionnées ces deux copies et trouuées concorder aux originaulx par moy foubsfigné J. Lettin. Defe twee voergaende copien gecollationneert zijnde bij ons Willem Rijnz. raedt ordin. ende Rombout van Steynemolen fecretaris als gecommitteerde ter enquefte van den burgemeefters ende regeerders mitsgaders van Cornelis Thielmansz. cum fociis poorters van Dordrecht verweerers contra de burgemeefters regeerders ende officier van Rotterdam eyilchers jegens andere autenüjcke copien geteikent als bouen na deffault bij ons commiflariften voerfz. gegeuen jegens Willem Pieters procureur vanden voerfz. eyffchers die gedachuaert zijnde met inthimatie om defe ende andere copien te comen zien auctentizeren nyet en compareerde zijn beuonden accorderende opten viiijc Januarij annno XVC-XXXIX. ftilo curie. . ' Willem Rijnsz. R. Steynemolen. Naer eene authentijke Copij, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No.i5.2joco* De Regeerders der Stad Dordrecht belooven, de Tzuee Perfoonen, die zig, ter voldoening van de Sententie van den 24. December des jaars 1505, tot borgen gefteld hadden , van Stads voege, koft- en fchadeloos te zullen houden. 10. Januarij {g WIJ bourgemeefteren fcepenen ende raide der ftede van Dordrecht doen condt allen luyden dien defen onfen openen brieff gethoent lall worden alzoe onlancx den vier ende twyntichften in Decembn laeftleden bij den vermogende heeren die prefident ende heeren van den grooten raide ons aldergenadichften heeren des conincx van Caftillen zekere appointementen gegeuen ende gepronunciert zijn tuffchen defe ftede van Dordrecht ter eenre ende die ftede van Gornichem ter andere zijden angaende die onderhoudenifle van den ftapele jnhoudende onder andere articulen jndien die van Gor-  van DORDRECHT. 821 Gornichem een zekeren tijt geduirende hantieren willen mit hairen fcepen ende coopmanfecpen eenige van den zes riuieren dat lij gehouden zullen zijn ter llapell te commene tot Dordrecht vp cautie die die voirlz. van Dordrecht ftellen zullen te reftitueren alle dommaigen ende jntereften die die van Gornichem zullen mogen lijden ter caufe van den ftapelrechte voorn, jndien ten eynde van den procédé geordonneert ende gefeyt wordt alzoe te gefchien. Omme welcke appointemente te onderhouden van weghen die van Dordrecht foe zijn op huyden datum sbriefs voir ons in onfen raide gecommen Jan van der Bies Corneliszoen ende Schildtman Jacobszoen onfen poorters dair toe foluent ende rijck genoech wefende ende hebben hem feluen gcobiigcert ende verbonden omme te voldoene dat ten einde van deler zake bij mijn heere den prefident ende die van den grooten raiden gheordonneert zall fijn daer onder ftellcnde alle haire goeden roerende ende onroerende die fij jegewoordelick hebben off namaels vercrifgen moghen ende van- defer geloeftenilfe ende cautie voorfz. gelouen wij bourgemeefteren fcepenen ende raide voorn, in den name van der voorlz. ftede den voorn. Jan van der Bies ende Schildtman Jacobszoon well te quijtene tontlatten ende fcadeloes te houdene. Des toerconden defen brieff open ende vuythangende doen zegelen mitter voorfz. ftede zegell ter faicken. Gedaen int jair ons Heeren duyfent vijffhondert ende vijff vpten tienden dach in Januario na den fcriuen shooffs van Hollant. Naer den Perkamenten Brief, bezegeld met een Zegel in groen Wafch , liggende in de Kas op de WeeskamerLade B. No. 15. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, /»« houdende, dat de slppointementen van den iS.JVö' vember en 24. December des jaars 1505 ,tuj[cbenDor drecht en Gorinchem geweezen, zullen blijven ft and grijpen ; en dat het Schip, door de laatftgemelde Stad genomen en voeg gevoerd, aan die van Dordrecht zal worden te rug gegeeven; en dat daar tegen het Schip, bij deezen aangehaald, zal blijven in dien flaat, als de andere Schepen, vermeld in het Appointement van den 24. December laatjileeden. 18. Februari] (g SUr la requefte baillée au roy notre feigneur et mefïieurs de fon grant confeil par les bourgmaiftres et efcheuins de la ville de DorMmmmm 2 drecht  822 PRIVILEGIËN drecht contenant que non obftant certain appointement rendu Ie xxiiij6 jour de Décembre dernier par les preildent et gens du dit grand confeil fur le different eftant lors dentre les dits de Dordrecht dune part et les bourgmaiftres et efcheuins de la ville de Gornichem dautre et en contrauention a icelui les dits de Gornichem feftoient auanchies puis aucuns jours enca de prendre de font et de force ou hauene de Saintgeercrneberghe une nauire appartenent a ung bourgeois du dit Dordrecht le mener au dit Gornichem et le mettre fur le Noort illecq requerans que attendu le dit appointement contenant que riens ne deuoit eftre attempté par les parties pendant le dit different que lesdits de Gornichem feuffent conftrains de rendre le dit nauire franchement et fans couftz ou defpens. Alencontre de quoy les dits de Gornichem euffent baillié leur requefte a mesdits feigneurs du dit grant confeil fupplians que auant que Ion appointaft fur la dite requete de Dordrecht ils feuffent oyz ce que leur eft accordé et font comparus enfamble lesdits parties pardeuant maiftres Philippe Wielant feigneur d'Euersbeke et Thomas de la Papoire feigneur dePipaix confeilliers et maiftres des requeftes ordinaires de loftel du roy notre dict feigneur comnMlüres en ce ordonnez par la court et ont dit les dits de Gornichem que Ia prinfe de la dite nauire de Dordrecht par eulz faicte a efté afin de demourer en leur poffesfion et ausfi pour ce que les dits de Dordrecht depuis lappointement desfus mencionné auoient arrefté et prins une nauire appartenant a ung bourgeois du dit Gornichem non chargie de biens deftaple ne tenu de ftapler. A quoy de Ia partie des dits de Dordrecht en foustenant leur dite requefte euft efté dit quilz auoient prins le dite nauire pour ce que auparauant le dit appointement du dit xxiiije de Decembre et apres autre appointement du mois de Nouembre et en attemptat a jcellui le dit bourgeois de Gornichem auoit pasfé deuant la dite ville de Dordrecht chargie dauoine fans eftapler ainfi que luy meme lauoit confeffé pardeuant comme il apparoiffoit par certain inftrument et lauoient fait pour conferuer leur poffesfion et droit deftaple dont en principal eft queftj'on. Et par les dits de Gornichem euft eté repliqué au contraire diians quil napparoiftroit point que pendans les appointemens precedans riens ait efté par eulz fait auprejudice diceulz et quant il en apparoiftroit que non ft neftoit jl loifible ausdits de Dordrecht de uier darreft mais fe deuoient pouruoir par prouifion de la court et quant a eulz jls font en poffesfion que toutes et quante fois que jceulz de Dordrecht ufent darreft de ufer de contrevenge et de ce a proces en matiere dappel offrans neantmoins de leuer Ia main du nauire par eulz arrefté et prins pourueu que les dits de Dordrecht facent le femblable fans prejudice du droit dun chacun deulz. Sur laquelle refponce et offre euft par lesdits deDordrecht demourans et perfiftans en leur propoft eft dit que ce neftoit raifon quilz levaflent leur main du dit arreft paree quilz en on fait a efté enfuiuant leurs anchiennes poffesfions et pour demourer en icelles. Lequel debat oy par lesdits commiffaires jlz ont appointié que lesdits parties metteront en leurs mains les dits deus requeftes et jnftrument pour de tout faire rapport a la court ce quelles ont fait aujourdhuy xviije de Feurier lan mil cinq eens et cinq. Oy par mesfieurs du dit grant con-  van DORDRECHT. 823 confeil le rapport des dits commiflares fur le dit different et veues les dits requeftes jnftruraent et appointemens defiüsdits et autres depuis fais feruans a cefte matiere a efté et eft ordonné et appointie que le dit nauire prins et mené et mis fur le Noort par les dits de Gornichem fera rendu et reftitué ausditz de Dordrecht franchement et lans couftz ou despens auec les apparaulx et auu*es chofes y appartenans en leflat quilz eftoient a leure de la dite prinfe et que au furplus les dits appointemens rendus par la dite court les xviije deNouembre xxiiij de Décembre derniers ci-deffus mencionnez et autres deffudits feront entretenuz par chacune des parties felon leur forme et teneur et que en enfuite ce le nauire prins par ceulz de Dordrecht demoura en tel eftat que font les autres nauires dont mencion eft faiéte ou dit appointement du dit xxiiij0 de Decembre dernier. Fait a. Malines les an et jour defludit. (Teingné) Le Fevre. MJf. uit de Archiven van den Secreeten Raad te Brujfel. Oclrooi van den Alert shertog Philips van Ooftenrijk, om te moogen verkoopen, op het Lighaam der Stad, Lijfrenten op één of twee Lijven 5 tot Driehonderd Ponden 9s jaars. 17. Maart * 1506. PHilips bij der gracie Gods coninck van Caftillien van Leon van Grenaden ende ertshertoge van Oifterijcke prince van Arragon hertoge van Bourgoengen van Lothringen van Brabant van Styer van Carinte van Carniole van Lemborg van Lutfèmborch ende van Gheldre graue van Vlaenderen van Hasburg van Tyrol van Artoys van Bourgoengen paelsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfaten marcgraue van Burgauw ende des heylichs rijcx van Holland van Zeeland van Feretten van Kiburch van Namen ende van Zuytphen graue here van Vriesland op de Maertfe van Esclauenyen van Portenauw van Salines ende van Mechelen allen den genen die defe onfe lettren fullen fien of horen lefen faluyt. Doen te weten wij ontfaen hebbende die oitmoedige fupplicacij ons wel geminden burgermeefteren fcepenen raide ende die ghemeene ingefetene onfer ftede van Dordrecht inhoudende hoe zijluyden duer die zware laften van den voerledenen oorloghen van Vtrecht Montfoirt ende Rotterdamme vele groote fculden gemaecl: hebben omme defelue oorlogen te wederftaene als wel kenlijcken es. insgelijcx ter caufe van der oorloghe van Gelre waer doir die ftroomen lang jaeren gefloeten zijn geweeft vp welcke ftroomen die voirfz. onfe ftede gefundeert es ende fonderlinge noch int jaer voorleden om ons te belieuen ende die Gel- M ram mm 3 der-  824 PRIVILEGIËN derflche te helpen bedwinghen hebben tonfer begeerten guetwillich* lick geaccordeert gehadt diuerfehe beden ende lubuencien mitsgaders anticipatien van dier. Voerts meer in der voirlz. lefter oerloge ten befchudde ende befchermenelTe van den geheylen quaertier van Noirtholland ende van hem feluen hebben buyten allen anderen van den lande vele zware ende diucrlTche lallen moeten draghen ende groite penningen furnieren dwelke niet gefchiet noch gefurniert en es geweeft zonder grote financie ende anders te doene tot huere grote cofte fcade ende achterdeele ende de welcke fculden ende laften oick zij niet en hebben mooghen verhueden noch en zouden konnen noch mogen veruallen dan bij vercoepinge van zekere lijftocht renten vp hem ende tlichaem van der voorfz. onfer ftede te minften toter fomme van drie of vyerhondert ponden groten Vlaem fcher munten voor eens te weten op een lijf den penninck zesf zeuen ofte achte ende vp twee lijuen den penninck negen of thiene dewelke vercoepinge nochtans zij niet en zouden willen noch duruen beftaen te doene zonder aluoeren oerlof confent ende octroy daer vp van ons te hebben zoe zij zeggen dies zij ons zeer oitmoedelie gebeden ende verfocht hebben. XVaerom wij ouergemerét de laken voerlcreuen die ons eensdeyls genoech bekend zijn ende aenfiende oic niet wei doenlic zijnde andersfins noch tot minderen lafte onfer onderfaten in de voerfz. onfe ftede de voerfz. fculden te mogen veruallen den voerfz. van onfer ftede van Dordrecht fupplianten ons geneygende thoerer voerfz. beden hebben geoctroijeert verleent ende geconfenteert octroijeren verleenen ende confenteren henluyden geuende macht oerlof ende mogenthede vuyt fpecialer gracie bij defen onfen lettren te mogen defewerf vercoepen op hemluyden ende tgemeyne lichaem der feluer onfer ftede van Dordrecht lijftocht renten te wetene op een lijf den penninck zes zeuen of achte ende op twee lijuen den penninck negen of thiene totter fomme van dryehondert ponden grooten Vlaemfeher munten voer eens ten meeften oirboere ende proffijte onfer voerlz. ftede als men beft lal mogen om die penningen daer af commende te bekeeren ende emploijeren in de betalinge ende afquytinge van den financyen ende laften voeren verclaert van welken penningen de voerfz. fupplianten gehouden fullen wefen goede rekeninge ende bewijs te doen als zij dies verfocht zijn fullen voer onfen commiflarifen dient beboeren fal gelijc van den anderen penningen ende ontfange derfeluer onfer ftede ende behouden oick dat die meefte menichte van den boergeren ende inwonende aldaer hoerlieder confent hier toe geuen. Ontbieden dairomme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwer) ftadhouder ende den luyden van onfen raide in Holland onfen bailluy ende ichout van Dordrecht ende allen anderen onfen officieren ende onderfaten dien dit aengacn oft annopen mach ende eiken fonderlinge dat fij van deler onfer tegewoerdiger gracie confente ende octroije ende van allen den inhoudene van defen in maten als voren geruert ende verclaert ftaet den voerfz. van Dordrecht fupplianten doen laten ende gedogen ruftelic ende vredelic genyeten ende gebruycken fonder hemluyden eenich belet wederftoet of impediment ter contrarie te doen want ons alfoe belieft. Ende des toirconden hebben on-  van DORDRECHT. 825 onfen fegel hier aen doen hanghen. Gegeuen in onfer ftad van Mechelen den xvijc dach in Merte int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende vijue ende van onfen rijcke tweefte. (Op de Plooije flond gefchreeven} Bij den coninck ter relacie van den raide. Kefele. Naer den Perkamenten Brief ', hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafch , aan dubbele franchijnen ftaarten , liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade D. No. 11. Interlocutoire Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, tuffchen die van Dordrecht en Gormchem, ter zaake van het Stapelregt; dienende tot bevefliging van de Sententien van den 24. December des jaars 1505., en 18. Februarij des jaars jg 23. Maart |g GEfien in den grooten raedt des roorhfch conincx ende des eerts* hertogen van Oiftenrijck prince van Spaingnen etc. zekere twee requeften ende fupplicacie aldaer geprefenteert van wegen vanden burgmeefteren fcepenen ende rade der ftede van Dordrecht tegens die vander ftede van Gornichem bij den welcken de felue van Dordrecht verföchten zekere attemptaten gedaen tegens ende jn preiuditie van zekeren twee appointementen deen jn date vanden xxiiijtett jn Decembre ende dander vanden xviijtcn jn Februario anno XVC- viue gegeuen jnden voirn. grooten raedt vp proces aldaer noch hangende ongedecideert tulTchen den voirn. van Dordrecht ter eenre ende den voirfz. van Gornichem ter andere zijden fprutende ter caufen van den ftapele der voirfz. ftede van Dordrecht gerepareert te zijne ende achteruolgende dien dat zekere vijf fcepen onlancx bij wegen van feyte genomen ende vpt fint geftelt bijden voirn. van Gornichem ende daer af de voirfz. requeften gewagende zijn gereftitueert geworden mit hoiren toebehoirten jn zulcken ftate als die waren ten daghe doen die van Gornichem de zelue aenuaerden cofteloes ende fcadeloes gemerct de voirfz. twee appointementen bijden jnhouden van den welcken de voorfz. van Gornichem gecondempneert waren te verftaepelen jndien zij eenighe vanden zefs riuieren daer vp den voirfz. ftapel gcfondeert was palieren wilden vp cautie die de voirfz. van Dordrecht ftellen zouden ende voerts te reftitueren zeker fcip mit zijnen toebehoirten alzoe dit al brceder verclaert ftont jnde voerfz. appoin-  826 PRIVILEGIËN appointementen. Gefien oic dantwoorde daer vp fcriftelicken gedaen bijden voirfz. van Gornichem zeggende onder andere dinghen exempt wefende vanden voirfz. ftapele bij fententien ende appointementen gegeuen foe bij wijlen graue Aelbrecht graue van Hollant als bij wijlen zaliger gedachten hertogen Philips ende Kaerle grauen van Hollant dien God genadich zij daer van zij jn polTeslien waren ende behoirden te bliuen ontkennende voerts yet gedaen thebben tegens de voerfcreuen appointementen want die gelimiteert waren van tijde hangende welcken tijde zij de zelue appointementen niet getransgreffeert en hadden contenderende daer omme dat de zelue requeften gerejecteert worden. Gefien voerts voerfcreuen twee appointementen met andere tittelen ende munimenten ouergeleyt jn defen te houe ende geconfidereert ende ouergewegen alle tgunt des behoirt geconfidereert ende ouergewegen te zijne. Den coninck ende mijnen genadigen here deertshertoge voirfz. met grooter ende riiper delyberacie van rade ordonneren dat achtervolgende den appointementen vanden xxiiijtcn jn Decembre en xviijten jn Februario anno XVa ende viue die onderhouden zullen worden nauolgende hoire vorme ende jnhouden alle ende elck van den fcepen bellinden ende gewen jnde voorfz. twee requeften vanden voirn. van Dordrecht fupplianten ende die genomen ende geanuaert zijn bij die van Gornichem bij wegen van faite zichtent ende ter contrarien vanden voirfz. appointementen zullen met hoiren toebehoirten ende goeden die daer jnne waren oft die weerde daer van geheel ende zuuer gereftitueert worden ende dat al tgunt dat alzoe genomen js als voorfz. ftaet lal wefen ten cofte vanden voirfz. van Gornichem ende wederomme zonder coft laft oft eenich fcade vanden voirfz. van Dordrecht ende vanden propretariflen der feluen fcepen gebrocht ende geftelt totten plaetfen ende jn zulcken ftaet alft was ten dage dat de voorfz. anuerdinghen ende elcx dier gefchieden. Ende verbieden den voirfz. van Gornichem meer van gelijcken acnueerdingen te doene vp peyne van duyfent gouden Philips guldencn telcker reyfe wanneer zij de contrarie zullen doen tegens hen te verbueren totter tijt toe dut partien gehokt ende tproces jnt principael geuifiteert anders daer van geordineert zal zijn referuerende voerts hoeren procureur generael te mogen veruolgen ende concluderen tegens den voirn. van Gornichem vuyt laicken vande voirn. aenuaerdinghen van feyte alfoe hem goet duncken lal om dat gedaen ende de zelue van Gornichem ter contrarien jn hoiren dclfenfien ende juftificatien gehokt dair vp geordineert ende geappointeert te zijne alzoot van rechtswegen beboeren fal. Aldus gedaen ende vuytgefproecken teMechelen den xxiijtcu dach vanMerte anno XVC-zeuen voer Paefichen. (Was geteekend) Roujfeau. Naer de oorfprongkelijke Sententie, liggende in de Kas op de Weeskamer Lade B. No. i§*!««>- AANMERKINGEN. Na deeze Sententie , zijn er, zoo veel ons Karei de V., bij de bekende Sententie van bewuft is, geene anderen, wegens deeze on- den agttienden Üttober , het Stapelregt aan cémgheden, gevolgd ; zijnde dit gefchil onaf- onze Stad, ten aanzien van Gorinchem,'op het gedaan gebleeven tot het jaar 1540., wanneer nadruluïjkfte beveiligd heelt.  vanDORD RECHT. 827 Oclrooi van Maximiliaen en Karei van Ooftenrijk, om , op het Lighaam van de Stad, te moogen verhopen Lijfrenten op één of twee lijven , tot Vierhonderd Ponden 's jaars. 23. Augiijius 1508. MAximiliaen bij der gracie Gods gecoren roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanie van Vhgherie van Dalmacie van Croacie ende Kaerle bij der zeluer gracie ertshertogen van Oiftenrijck prince van Spaegnen van beede Cecilliert van Jherulalem hertogen van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Stier van Karinte van Crain van Lymburch van Lutfemburch ende van Gheldre grauen van Habsburch van Vlaendren van Tirol van Artois vanBourgoingnen paelsgrauen ende van Henegouwe lantgrauen van Elfaten princen van Zwauen marcgrauen van Burgauw ende des heilicx rijcx van Hollant van Zeellant van Phirt van Kiburch van Namen ende van Zuytphen grauen heeren van Vriesland van den Maertïèn van Selauenien van Portenauvv van Salins ende vnnMechelen. Allen den genen die defe onfe lettren fullen fien laluyt. Doen te" weten wij ontfaen hebbende die oetmoedige fupplicacij ons wel geminden burgermeefteren feepenen raidt ende die gemeine ingefetene onfer ftede van Dordrecht inhoudende hoe dat zij ter caufen van den voirleden. oirloghen van Vuytrecht Montfort ende Rotterdamme geleden hebben gehadt zeere groete ende onuerwinnelicke fchaden ende insgelicx omme die voirleden ende jegewoirdige oirloge van Gheldre ter caufen van den welken die ftromen daer vp onfe voerfz. ftede gefundeert es langen tijt gelloeten zijn geweeft ende noch niet wel open en zijn ende hier en bouen es hem fupplianten van noode te fuftineren groete coften ende vp te bringen groete fomme van penninghen zoe om de voirfz. oerloge van Gheldre die twee belegen van Pourroijen als omme jVJ tjegewoirdich belegge ende ftuck van Welp ende andersüns tot welke latten ende penningen Nnnnn de- AANMERKINGEN. M Tjegeivoirdicb belegge ende ftuck van beweczen , dat dit gefchied zij in de maand Wefp. Deeze uitdrukking verfpreidt eenig licht van Mei des jaars 1508. In die zelfde maand over de gebeurdrenilTen van deezen tijd , waar- (2) hadden de Hollanders, onder 't bevel van ontrend anderszins eenige duifterheid bij de Rudolpb vanAnbolt. 't beleg andermaal aQGefchiedfchrijvers plaats heeft. Te weeten, zij flaagen voor Pouderoijert ; en, dit bemand verfchillcn wegens het regte jaar , waar in hebbende, vertrok hij, verzeld van eene bende Weefp door de Gelderfchen is ingenomen. Waaien , naer Weefp (3}; voor welke Stad DogdeHeer Wagenaer( 1), die daar van bree- te deezer tijd Florens van IJfelftijn zig mede der handelt, heeft, onzes cragtens, duidelijk nederfloeg. Hoe het met dit beleg verder vergaan (I) Befchrijv. van Amfleldam , I. Deel, bl. 208. (O) Dat dit gebeurd zij in de Meimaand, getuigt de Opftcller van het AMwtrpfch Chroniikje , daar men op W. 4. leeft: Anno 1508. 111 Jen Mey doen wan die Grave '.'an Anholt dal jlerke llol van Poroiien enz. (3) Zie W a g e naar. l. I. Iadert. Iliftoric , IV. Deel, bl. 358. DMfit Kronljk , Divif,xxxu. Uuofdfl. 38. en voor A Qra 1li e l m i Hermanni Bellum Hollandt* et Gelrite, gcflum circa anrntm 1507. et dthiceps. tn AnaUct. M&TTHJEI, Tom. 1. pag. 347. K  g28 PRIVILEGIËN dezelue fupplianten niet en fouden konen noch mogen veruallen dan bij vercoepinge van zekere lijftocht renten vp hem ende tlichaem vander voirlz. onfer ftede ten minften toter lomme van vier hondert ponden groeten Vlaemfcher munten tsjaers te weten vp een lijf den penninck zes zeuen ofte achte ende vp twee lijuen den penninck negen of thiene dewelke vercoepinge nochtans zij niet en fouden willen noch duruen beftaen te doene fonder aluoeren oerlof confent ende octroy daer vp van ons te hebben zoe zij zeggen daer zij ons zeere oitmoedelijck omme gebeden ende verfocht hebben. Waerom wij ouergemercl de laken voirfcreuen die ons eensdeels genouch bekent zijn ende daer vp gehadt goed ende rijp aduis den voirfz. van onfer ftede van Dordrecht fupplianten ons geneygende thoerer voirfz. bede hebben geoctroijeert verleent ende geconfenteert octroijeren verleenen ende confenteren hemluyden geuende macht oerlof ende mogenthede vuyt fpecialer gracie bij defen onfen lettren te moegen defe werf vercoepen vp hemluyden ende tgemeine lichaem der zeluer onfer ftede van Dordrecht lijftocht renten te wetene vp een lijf den penninck zes zeuen oft achte ende vp twee lijuen den penninck negen of thiene totter fommen van vier hondert ponden groeten Vlaemfcher munten tüaers ten meeften oirbore ende proffijte onfer voirfz. ftede als men beft fal mogen om die penningen dair af comende te bekeeren ende emploijeren tot volcomminge van den voernoemden laften ende andere noetzaeckelickften affairen der feluer onfer ftede ende niet elders vp de peyne die an hemluyden te verhalen oft huere naercommers in rechte van welken penningen de voirfz. fupplianten gehouden fullen wefen goede rekeninge ende bewijs te doene als zij dies verfocht zijn zullen voir onfen commiffarifen dient behocren fal gelijc van den anderen penningen ende ontfange derfeluer onfer ftede ende behouden oick dat hier toe confenteren die meefte menichte van den borgeren ende mwoenende aldaer dier behoeren ende gewoenlijck zijn huer confent toe te geuen. Ontbieden daer omme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die ftadhoudere ende liryden van onfer raetcamere in Hollant Zeellant ende Vrieslant onfen bailliuy ende fchout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren officieren ende onderfaten dien dit angaen of annopen mach ende eiken fonderlinge dat zij van defer onfer tegewoirdiger gracie confente ende octroije ende van allen den inhoudene van defen indervuegen als voeren verclaert ftaet den voirfz. van Dordrecht fupplianten doen laten ende gedoegen ruftelic ende vredelic genyeten ende gebruycken fonder hemluyden eenich belet wederftoet of impediment ter contrarien te doen want ons alfoe belieft. Des toerconden hebben den zegel daer van wij gebruycken bij prouifie hier an doen hangen. Gegeuen in vergaan zij, en op welk eene wijze de Stad, ken wij aan , wijl zij zulks met ftilzwi>en in het begin des volgenden jaars , ingevolge verbifgaan, dat dit beleg van Weclb aan de den Kameruklchen Vrede, aan de Hollanders Steden duur te (taan kwam , en groote onzij ingeruimd, kan , bij de onderaangehaakle koften veroorzaakte C4). Gefchiedfchrijvers, gezien worden. Alleen mer- B&^vT2rA^l%tlim h"ft ^k"*1'*'0"3* 2ee' «««wkeiuig opjregeevendoor Boomkamp  vanDORDRECHT. 829 in onfe (lede van Ifaerlcm den xxiije dach van Ougft int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende achte ende van den rijcke van ons keyfer te wetene van dien van Germanien 't xxiije ende van Vngherien tnegentienfte. (Op de Plooije ftond gefchreeven} Bij den keyfer ende miinen heere den ertshertoghe in hueren raedt. De Waudripont. Naer den oorfprongkelijken Brief, verfterkt met een uithangend Zegel in rood IVafch , liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade D. No. 11. Sententie van het Hof van Holland, waar hij die van Schoonhoven verweezen worden, om aan twee Muntgezellen te vergoeden alle de koflen, die zij verteerd hebben , geduurende den tijd, dat zij aldaar gevangen en gearrefteerd waren geweeft. 23. December 1508. GEfien bij den houe van Hollant dat proces vuytftaende ende hangende tuffchen Bertelmeus van Poel ende Amant Aerntsz. gezwoeren dieners ende gefellen vander munte van Hollant ende Brabant eyfehers ter eenre zijde ende den burgemeefters fcepenen ende gerechte der ftede van Schoonhouen ouer ende inden name derfeluer ftede ende hoerluyden poorters ende jnwonenden van dien verweerders an dandere leggende ende proponerende die voorfz. eysfchers hoe dat zekeren tijt geleden te weten den 22e dach van Septembri op Sinte Mattheus dach jnden jare XVC- ende drie die zelue eylfchers wefende gefellen vander munte ende gezwoeren dieners van Hollant ende Brabant waren gereyft geweft vuytter ftede van Dordrecht te weten de voorfz. Bertelmeus willende wefen ende gaende inder merct mit zijnen goeden ende coopmanfeapen ende dander willende wefen te Rotterdam ende commende die voorfz. eyflchers jn Nnnnn 2 een A A N M E R K I N G E N. Wij hebben voorheen reeds aangetoond (1) gewoon zijn te zeggen. Wanneer men egter dat de Munters en Werkluiden , uit hoofde deeze Sententie inziet, fchijnt het , in den van de geprivilegieerde Regtbank, voor wel- eerden opllag, of het Hof van Holland van kc zij, in fommige gevallen , moeiten te regt een tcgcngclteld begrip geweeft zij, ten min- ftaan, niet bevrijd noch beveiligd waren tegen iten gebillijkt hebbe de vrijheid , welke de re'èele of perfoneele arrefien, gelijk wij thands Muntgezellen, in dit opzigt , beweerden. De (i) Wmh i8- a :88-  230 PRIVILEGIËN een hoeyde ontrent de Lecke thadde belieft dje voorfz. verweerders denzeluen eyflchers te vangen ende alfoe geuangen te brengen bynnen die voorlz. ftede van Schoonhouen zonder eenige fake of redene op hunluyden te hebben zoe dat die eyflchers bij huer medegefellen. optie tijt vercregen hadden zekeren befloten brieuen eerft vanden wardeyn ende nae van defen houe ende oick vander camere vanden rekeningen omme ontüagen te zijn vander voorfz. vangeniffe cofteloos ende feacdeloos twelck den verweerders niet doen en wilden waeromme dat die gemeen gefellen vandcr munte vercregen hadden zekere mandement vuyt crachte van welke die voorfz. verweerders op zekere grote peene beuolen hadden geweft den eyffchers cofteloos ende feacdeloos te ontflaen vander voorfz. vangeniffe ende ouermits hoerluyden oppoficie zijn zijluyden gedachuaert geweft te compareren voorden voorfz. houe tot zekeren dage tot welken dage ende andere onderhouden hadde zoe verre geproccdeert geweft dat verclaert was bij appoinctement dat die voorlz. beuelen ftadthouden zouden ende vuyt dien hadden die voorfz. eyflchers nae dat zij langen tijt geuangen gelegen hadden te weten de voorfz. Amant achttien dagen ende den voorfz. Bertelmeus feftien dagen ontflagen geweft doer welke vangeniffe zij eyfehers groete fcaede ende coften gehadt hadden van veruolgen teercoften ende verfiiyineniftè bedragende wel ter fomme toe ix. 15. $ groten Vlaems daer en bouen hadden de voorfz. Bertelmeus door dezelue vangeniffe mits dat hij op tie tijt niet en mochte vaeren noch reyfen jn die mercten vander Goude Antwerpen ende Dordrecht omme zijn coopmanfcap wel te fcaede gehadt de fomme van x & groten Vlaems ende bouen defen en hadden zij eyflchers defe voorfz. jnjurie vangeniffe fcaemte ende fcande niet willen lijden omme die fomme van vijftien pont groten Vlaems ende hoewel die voorfz. verweerders fchuldich hadden geweft den eyflchers reftitucie ende reparatie te doen vanden voorfz. coften fcaede ende jnjurie nochtans waren zij daer van jn gebreken geweft waeromme die zelue eyflchers vercregen hadden mandament daer mede die verweerders gedachuaert hadden geweft voor den voorfz. houe ende ten dage daer van dieneneïe hadden die voorfz. eyflchers baren eyfch gedaen ende die voorfz verweerders hadden geexcipicert ten fyne van niet ontfanckelick zeggende dat zijluyden zeker proces hangende hadden jnden groten raede van deferfake bij appellacie daerop diezeluen eyflchers gereplieeert hadden dat hun die zelue fake niet en roerde. Bij veel reden eyntlick partien gehoort nae dat partien gedient hadden van memorien aduertiflementen van rech- De lieer Van der Mey (a), van ons in gedag- dat de twee Muntgezellen , van welken hier ren vellchlltende , beroept zig ook daarom op gel'prokcn wordt, niet uit hoofde van eenige deeze Sententie; maar, wanneerze met behoor- bezondere vcrbindtcniiTen , en om furisdiêie lijke aandagt wordt ingezien, koomt het ons te funderen, gelijk de Regtsgeleerdcn zegeen voor , dat dezelve met genocgfaarn zij, om maar alleen bij contrcarreji , en uit wederde bevoorens door ons gelegde gronden om- wraak, waren 'bekommerd geworden Geheel ver te werpen. Want, gezwcegen , dat de Sen- andere begrippen zouden wij, ten aanzien van tentien en Wtfpraaken der Gcrigtshoven niet deeze Uitfpraak , kunnen vormen indien die altoos tot tenen onleilbaaren regel kunnen van Schoonhoven , iets van hun'te eifcheu flrckken, heelt men ook in agt te neemen, gehad hebbende, verweezen waren geworden, het <&) De Privileg. Monetar. Holland. Seêt. 11. §. vi. peg. 52. die egter deeze Sententie niet neiicn lietft. maar al)«n Vergaat op de aanhaajnig van Samüel van IIoogsthaeten.  van DORDRECHT. 831 rechten ende munimenten zoo hadde thof geapponteert dat die verweerders antwoirden zouden ten principale onuennindert ende Zonder prejudicie van hoerluyder exceptie ende thof zoude recht doen bij eerdere. Concluderende die voorfz. eyffchers dat bij fëntencie diffinitiue vanden voorfz. houe die exceptie vande voorfz. verweerders gerejecleert zoude zijn ende denzeluen verweerders gecondemneerdt den voorfz. eyflchers die voorfz. jnjurie leande fcaemte ende vreefè te beteren metter fomme van vijftien ponden groten Vlaems ende voor cofte ende fcaede geleden jnden vangeniffe van teereoften ende veruolgen omme daer vuyt te commen ende oick van verfuymenifle vander munte metter fomme van ix. xv. g groten Vlaems ende den voorfz. Bertelmeus van jnterreft ende verfuymenhTe dat hij die mercten niet en hadde mogen verfoucken metter fomme van x <£ groten Vlaems behouden jn als jufte moderacie vanden voorfz. houe makende voort eyfch van coften. Daer tegens dat die voorfz. verweerders antworden ende zeyden onuermindert hoere exceptie hoe dat die voorfz. ftede van Schoonhouen die poorters ende jnwonenden van dien vrij exempt ende ongehouden waren van ter ftapele te varen tot Dordrecht daer van zij jn deuchdelieke fuccesflue ende quafi poffesfie waren ende geweft hadden van alfoe lange jaren dat gheen memorie van menfèhen ter contrarie en was ende waren jnsp-'elijes jn oude deugdelicke pofleslie vel quafi tot alle tijden als hun die van Dordrecht hinder letfel ofte turbatie deden jnden voorfz. exemptie ende vriheyt bij arrefté ofte andersfins tfelue te reftitueren ende of te doen bij contrearreft ende diergelijck ende dit al ten weten ende anzien van mijnen alder genadichften heere die van Dordrecht ende allen anderen die thadden willen zien ende horen ende hoewel niement geoerloft en was ter contrarie van dien den verweerders eenige hinder letfel of turbacie te doen dies nietjegenftaende thadden gelieft die van Dordrecht metter daet ende gewapenderhant beuindende twee fcepen met rogge geladen toebehorende den poorteren van Schoonhouen buyten hoerluyder jurisdictie opten ftroom van der K. M. te nemen ende met hun te voeren tot bynnen der ftede van Dordrecht ende haer gelieft e daer mede te doen tegens dancke beliefte ende wille vanden verweerders zonder die te willen reftitueren. Ende corts daer nae die verweerders beuindende een fcip geladen met volck ende goeden toebehoerende die van Dordrecht gemerct zijnde dat die van Dordrecht hunluyden metter daet gewa- Nnnnn 3 peu- het gedane arreft koft- en fchadeloos af tc de Kamer van Reckcningcn, als in 't bczondoen, en dan daar bij voords verzonden £ge- der van bet Hof zelf, aangefchreevcn zijnde renvoij'eerd] naer de Regtbauk der Munteren. van deeze Munters te ontflaan , zij egter daar Daarenboven is het ook zeer onzcekcr , om aan weigerig waren gebleevcn. Enwelligtwas welke eene reden de Schoonhovenaars, tot ver- dit de oorzaak , daize hunne ougchoorzaamgocding van de, door de Muntgezellen , ver- heid, op eene bezondere wijze , thands moeiten teerde onkoften, veroordeeld zijn geworden, boeten , en de gclcedcne fchade aan de EiDe Sententie laat zulks in het midden ; en het fchers vergoeden. Althands dit is zeeker is twijfelagtig, of dit gefchied zij, om dat de en wij zulten het bij de (tukken in 't vervolg Eifchers Muntgezellen waren , dan wel, om zien, dat en het Hof van Holland , en de datzc zig , ten minften één van hun, begaven Groote Raad van Mechelen, over deeze genaer eene vrije Jaarmarkt; hocdaanigen, ge- privilegieerde Rcgtbank der Munters, in fen lijk bekend is ,*door geene drreflen mogten bezonder geval, geheel anders gedagt, en de worden opgehouden. Voeg hier bij , dat door ons aangenomeue gronden , óp de pa* aan die van Schoonhoven , reeds in den druklijkltc wijze, vaitgehouden hebben, aanvang van dit Regtsgedmg , z.00 van wege  832 PRIVILEGIËN penderhant ende buyten reede ende wegen van jufticie angehaelt had> de ende houdende waren hadden tvoorfz. fcip mitten goeden ende perfonen gearreftccrt ende alfoe bij contrcarreft geftelt ende gehouden bynnen der voorfz. ftede van Schoonhouen omme aldaer te bewaren ter tijt toe ende alfoe lange dat zij gereftitueert zouden zijn van hare twee fcepen ende coopmanfcape. Welck fcip van Dordrecht alfoe jn arrefté zijnde hadden die verweerders gedaen vergaderen alle die ghene die bynnen den fcepe waren zeggende die van Dordrecht zijnen goeden te hebben jnden fcepen behorende te Dordrecht ende gaen ftaen aen deen zijde ende die andere vreemen an dandere zijde. Dat gefeyt zijnde alle die van Dordrecht zijnde ende die goeden hadden behoerende te Dordrecht waren gaen ftaen an deen zijde ende onder andere die eyflchers hun dragende aldus fua fponte als poorteren ende jnwonenden der ftede van Dordrecht zonder eenige contradictie ende was die zelue van Dordrecht zijnde verhaelt de fake vanden voorfz. arreft ende gefeyt bij die vande wet van Schoonhoue dat hunluyden gheen arch gefchien en zoude ende dat zij goede chiere maken ende zoe veel doen wilden an hoer meefters dat die fcepen ende goeden van Schoonhouen ontflagen mochten zijn men zoude hunluyden als dan ende hoeren goeden wederomme ontflaen. Ende ware/i eenige van hunluyden gerelaxeert omme te reyfen te Dordrecht ende defe bootfeap te doen ende te zeggen dat men hoerluyden eerbeken tracteren zoude ende alle die andere perfone ende hoeren goeden van Dordrecht niet zijnde waren van ftonden an ontflagen geweft ende oic geprefenteert ende gedaen alle gereetfcap van fcepen of wagens omme te mogen vertrecken met hoeren goeden ende coopmanfeapen zoe dat jn dat den voorfz. eyflchers noch nyemende anders gheen jnjurie gedaen en was. Ende onlancs hier nae die voorfz. verweerders geaduerteert wefende dat die voorfz. eysfchers vander munte waren waren zij gegaen bij den zeluen eyflchers ende geuraecht den voorfz. Amant wye ende van wat neringe hij was ende nae dat hij gefeyt hadde dat hij vander munte was ende dagelijes daer jnne wrochte zoo hadden zij denzeluen Amant terftont ontflagen ende den voorfz. Bertelmeus geuraecht zijnde of hij oic vander munte was gaf tot antworde niet alleen dat hij poorter was wonende bynnen der ftede van Dordrecht maer een coopman dagelijcs volgende die roarcTren hanterende aldaer zijn coopmanfcap van juweelen ende diergelicke zeyde oick dat hij vander munte was ende fomüjts gewrocht hadde alft noot was maer en hadde jn twee iaren daer te voren niet gewrocht ende dat het werken inder munte propre zijn neringe niet en was twelck gehoort bij den voorfz. verweerders zeyden hun dat hij goeden chier maken zoude ende pasfentie hebben metten andre zijn meedepoorters van Dordrecht vuyt welck blijken mochte dat zij verweerders den eyflchers gheen fcade noch jnjurie gedaen en hadden maer alleen gevfeert van haere contrearreft ende rechte gelijck zij van alle oude tijden geplegen hadden continuerende hoere poffesfie vel quafi. Ende genomen zonder te bekennen dat zijluyden eyflchers eenige reden zake of aftie gehadt hadden optie verweerders des neen zij hadden fchuldich geweft die mede gejntenteert te hebben bouen jn den groten raede mijns genadigen he-  van DORDRECHT. Ó33 heren dair de voorlz. materie bij appellatie ende anders gedeuolueert was bijden raeden verhaelt jnden dinétale van hoer exceptie van niet ontfanckelick ende hoer memorie ende aduertilTement van rechte daer of gemaecl ende ouergegeuen jn defe proceffe zeggende voorts onuermindert hoer voorfz. exceptie dat zij namen tot huer voordeele de bekentenilTe ende confesfie vanden voorfz. eyffchers daer zij bekenden poorters te wefen van Dordrecht waer vuyt blijcken mochte dat zij hunluyden geen fcade noch jnjurie gedaen en hadden maer was denzeluen verweerders wel geoirlooft geweft de voorfz. contrcarreft te doen dat meer was een priuate menfche ende oick andre becrachticht ende geoffendeert bij yemende jmmers bij een officier was geoirlooft fulke cracht te wederftaen maer ontkennen dat zij verweerders die voorfz. eyffchers ende andere van Dordrecht met hoer goeden geuangen gebrocht hadden tot Schoonhouen jn maniere als zij voortftellende waren te weten zonder fake of reden maer zij hadden gedaen een contrearreft jn manier ende vuyt fake gelijck voorfz. is twelck alfoe geoorlooft was te doen gemercr. dat zij van tfelue alfoe te doen waren in oude ende lange poffesfie oick hadden zij tfelue mogen doen omme daggresfie van die van Dordrecht die hoer icepen ende goet genomen hadden de faóto ende tfelue noch hadden in hoer handen meenende hoerluyden te fpolieren van hoer vrijheyt ende liberteyt met aggresfie ende tgunt dat zij van alle oude tijden gebruyckt hadden ontkennende oick dat den eyfchers eenige jnjurie oft fcade ende jntreften bij den verweerders gedaen was want hunluyden niet anders gedaen en was dan als voren gefeyt js daerom die verweerders gevfeert ende gebruycr. hadden van hoer contrearreft ontkennende voort die andere fayten vanden voorfz. eyffchers concludeerden die verweerders dat bij fententie vanden voorfz. houe verclaert zoude zijn den eyffchers qualicken ende niet ontfanckelick omme van defe zake voor defen houe te procederen maer jndien zij ter dier caufe yet eyfehen wilden dat zij dat doen zullen voor mijnen gensdigen heer ende zijnen groeten raede daer de fake bij appellacie hangende was ongedecideert ende dat die verweerders als tonrecht geroupen geablolueert zouden weien vander jnttancie ende hunluyden gegeuen oorlof vanden voorfz. houe met condempnatie van coften ofte ymmers dat zij eyfchers verthoouen zoude ter tijt toe dat de voorfz. materie van appelle gedecideert zoude zijn an bene vel male. Ende of die eyflchers eenichfins ontfanckelick werden des neen ende daer of dat die verweerders al voren begheerden recht bij eerdere dat jn dien geualle die verweerders bij fententie diffinitiue geabfolueert vrij ende quijt gewijft zouden wefen vanden eyfch ende jmpeticie vanden voorfz. eyffchers ende denzeluen eyffchers geimponeert een eeuwich fwijgen ende filencium ende gecondempneert jnde coften van defe inftancie. Tegens welke antworde die voorfz. eyffchers replicerden zeggende dat de vrijheyt ende poffesfie vanden ftapel bij den verweerders geallegeert ende trecht dat zij daer toe mogen hebben denzeluen eyflchers nyet an en gaet ende waren hun des gedragende an de waerheyt laetende daer mede begaen die van Dordrecht ende die van Schoonhouen want die eyffchers waren gezwoeren ende gefellen vander munte van Hollant ende Brabant niet ftaende on-  S34 PRIVILEGIËN onder de ftede van Dordrecht noch begrepen jnt lichaem van dezelue ftede maer ftonden onder mijn genadigen heer ende den waerdeyn ende prouoft vander munte ende waren als fulxs vrij ende exempt van alle fettingh fcattinge beeden ende alrehande excijfen als dat alte famen blijken mochte' bijden preuilegien ende hantueften daer van zijnde bouen defen waren zij gehouden mijn genadigen heer tot alle tijden als zij des vermaent waren omme te gaen wercken ende arbeyden jnder munte zoe wel te Maeftricht als elders achterlatende alle andere hanteeringc al waer dat zij meer proffijts willen te doen met myn arbeyts jn tcyken van dien was waer hoe dat bij tijden van wijlen hertoge Karei van Bourgoingnen fiüiger gedachten die gefellen vander munte van Dordrecht moeften reyfen te Nymagen ende aldaer wercken zeker langen tijt jnde munte jnsgelijcs moeften zij reyfen daer nae tot Bommel oic wercken jnde munte oick waren fommige vanden medegefellen vanden eyflchers zekeren tijt geleden ontboden geweeft tot Maeftricht ende tot Antwerpen jnde munte mijns genadigen heern aldaer zij hadden moeten reyfen ende wercken achterlaetende hoer felfs proffijt zeggende voort als bouen hoe dat hunluyden tgunt dat die van Dordrecht ende die van Schoonhouen roerende die ftapele arreftcn contrearreften met malcanderen vuytftaende hebben met allen niet an en ginck noch en dochten hunluyden oick daer mede meer te moeijen oick en waren zij daer niet jnne gehouden maer die voorfz. eyflchers namen tot hueren voordeele dat die verwerders bekennende waren die heuyde daer die eyflchers jnne waren met gewelt genomen te hebben metter daet buyten hoerluyder jurisdictie ende tegens hoerluyder danck gebrocht bynnen Scboonhouen twelck die verwerders met groeten ongelijck gedaen hadden want zij opten zeluen eyflchers recht noch actie en hadden ende al hadden zij recht of actie gehadt op die van Dordrecht zijluyden mochten dezelue actie rechtelicken bij juftitie gejntenteert hebben alfoe zij alle onderfaten zijn van mijnen genadigen heer jmmers hadden zij fchuldich geweft ongemolefteert te laeten die voorlz. eyflchers die onder die van Dordrecht niet en ftaen noch begrepen jnden lichaem vandcr zelue ftede ende al hadden die eyffchers gefeyt dat zij waren van Dordrecht ende met die andere luyden die van Dordrecht mede aldaer geuangen waren an een zijde gaen ftaen hadden als die verwerders voorftellende waren tfelue en behoorde hunluyden niet te preiudicieren jn hoer cxemptie ende vriheyt want tmach ftaen dat die eyfchers mochten wefen van Dordrecht ende aldaer wonende ende nochtans wefen gefwoeren vande munte ende exempt vander zelue ftede ende gebruict tfelue jn fteden daer binnen fittende zijn ofte hoiren die vrij of exempt zijn vande ftede daer zijluyden wonachtich waren jmmers hadden die zelue eyflchers zoe geringe als zij geuangen waren ende gebrocht tot Schoonhouen gefeyt ende geallegeert altijt dat zij gezwoeren ende gefellen vander munte waren tot hoerluyder excufatie omme ontflagen te wefen ende tfelue wiften die verwerders oic wel jn teyken van dien was waer dat des anderendags als die voorfz. eyffchers geuangen gebrocht worden tot Schoonhouen een poorter aldaer genaemt Pieter van Dam vragende den voorfz. Amant wie hij was ende wat hij dede daer op de-  van DORDRECHT. 835 dezelue Amant geantwoort hebbende dat hij den coninck diende de« zelue Pieter tot hun zeyde ghij dient den duvel flaende den voorn. Amant voor zijn borfl ontkennende dat die verweerders hunluyden eyflchers ontflagen hadden mits ontfhngende brieuen requifitoriael zeggende ter contrarie dat die verweerders geaduerteert zijnde vanden Zeluen eyflchers van hoerluyder ftaet ende dat men hunluyden nootlicken te doen hadden jn die munte ende dat bij zekere befloten brieuen vanden wardeyn ende vanden luyden vander rekeningen ende oic van delen houe ende hadden dair op niet gelet maer den eyflchers jnder zelue vangenifle ende arrefté gehouden ter tijt tot dat partien an beyden zijden gehoon die eyflchers bij den voorfz. houe ontflagen hadden geweeft zeydc oock die voorfz. Bertelmeus dat hij geuraecht zijnde of hij vander munte was ende hoe lange dattet geleden was dat hij lelt jnder munte gewrocht hadde gaf tot antwoord dat hij bynnen twee dagen voor dat hij geuangen was gemunt badde thoonende zijn handen vander hardicheyt nemende die eyflchers tot huere voordeele dat die voorfz. Bertelmeus totten verweerders geleyt hadde dat hij vander munte was ende en konde die verweerders gheen ignorantie pretenderen zij en hadden wel gewecten dat die eyflchers vander munte waren alfoe bynnen denzeluen fcepe daer mede zijhn'den geuangen gebrocht waren tot Schoonhouen ende oick bjnnen derzeluer ftede veel luyden waren die volcommen kennifïe hadden vanden zeluen eyflchers ende hoerluyder ftaet maer die verweerders en wildent niet geloouen noch oick de brieuen ende miflluen an hunluyden gefcreuen nemende oic tot huer voordeele dat die voorfz. verweerders gefeyt hadden totten voorfz. Bertelmeus dat hij mede metten anderen paffende hebben mofte ende aldaer blijuen zoe dat claer ende notoir was dat die voorfz. verweerders den eyflchers coft fcade ende jnjurie gedaen hadden ontkennende voort die fayten vanden voorfz. verweerders blijuende ende perflfterende bij hoer eyfch ende conclufie aldus genomen. Tegens welke replijcke die voorfz. verweerders duppliceerden ontkennende dat die eyflchers met reen noch angaen en zoude twerck vander ftapele van Dordrecht zeggende ter contrarie dat tftuck daeromme dit contrearreft gedaen was den eyflchers concerneerde ende anginck zoe wel als dandere poorters ende jnwoners van Dordrecht gemerct dat zij mede aldaer poorters waren ende zijn houdende hoer refidentie doende neeringe maniance ende hantcringe als andere poorters ende jnwonenden aldaer dat meer was eenige van hunluyden waren aldaer dekens ofte jmmers gezwoeren jn zekere neringe ende ambachte twelk nyemende aldaer wefen noch executeren en mochte dan poorters zoe dat zij hun jn geenfins excuferen en mochte zij en moften poorters beeden ofte jnwoners wefen der voorfz. fteden als zij oic zelue bekent hadden. Zeyden oick die verweerders dat zij altijts onderdanich geweft waren mijn genadigen heer ende jufticie twelk die van Dordrecht oic behoorden te doen maer jnt doen dat zij gedaen hadden den verweerders hadden hun gedragen alfoe thunluyden gelieft hadde laetende alle wegen van jufticie waeromme die verweerders contrearreft hadden mogen doen ende procederen als voorfz. js, ontkennende die verweerders dat die eyflchers officiers waren werekende jn die munte O 0 o 0 o en.  836 PRIVILEGIËN ende en zoude tfelue alfoe niet beuonden werden jmmers de voorfz. Bertelmeus hadde ter contrarie geconfeffeert zeggende dat hij een coopman was poorter der ftede van Dordrecht verfouckende die mercten ende nae dat zij verweerders gehoort hadden dat die voorfz. Amant vander munte was zoe hadden zij hem ontflagen zoe dat hij vmmers gheen reden en hadde him te beclagen niettemin want zij verweerders jufte ygnorancie hadden van zijner officie vander tijt dat hij jn arrefté genomen ende gehouden was ende andere reden voren geallegeert zoe hadden die verweerders op hun beyden te rechte geprocedeert ende angaende die voorfz. Bertelmeus die was ontflagen geweeft metten andere poorters zoe dat hij gheen reden en hadde hum dies meer te beclagen dan die andere poorters ende jnwonenden van Dordrecht voorfz. ontkennende voort die fayten vanden voorfz. eyflchers perfifterende bij huere antwoirde ende die conclufie aldair genomen mit meer fayten middelen ende redenen bij elcx vanden voorfz. partien voortgeftelt ende gepropoheert begreepen jn huer principale fcrifturen ende andere daer op dat zij tot huer proeue geadmitteert ende toegelaeten hadden geweft. Gefien voort bijden voorfz. houe alle alfulke jnformacien brieuen ende munimenten als elcs vanden voorfz. partien jn defe fake hadden willen doen beleeden produceren ouergeuen ende exhiberen mitsgaders om reprochen ende faluacien tegens malcanderen produ&en gedaen ende ouergegeuen ende daer toe die acte daer bij blijcke dat die voorfz. partien jn rechte geconcludeert hadden ende recht begheerden ende daer op dat hunluyden op huyden dach beteykent was omme recht te horen. Tvoorfz. hof nae rijpe deliberatie van rade deurgefien ende ouergewogen hebbende alle tgene dat ter materie dienende was jnden name ende van wegen ons alder genadigften heer de keyfer van Roomen ende aertshertoge Karei van Ooftenrijk prince van Spaengnen onfen erfachtigen heer graue van Hollant ende condempneert den voorfz. verweerders te betalen den voorfz. eyflchers alfulke coften als die voorfz. eylfchers verteert hebben bynnen den tijt dat zij bijden verweerders gehouden geuangen ende gearrefteert zijn geweeft abfoluerende den voorfz. verweerders vanden voorderen eyfch bijden voorfz. eysfchers op hunluyden gedaen ende condempneert den voorfz. verweerders inde coften bijden voorfz. eyflchers tot defe jnftantie gedaen ende dit al ter tauxatie ende moderatie vanden voorfz. houe. Aélum den xxije dach jn Decembry anno XVc-ende acht prefent fteedehouder Ruyfch Boudenz. ende Oom vanWijngaerden van Duuenuoirde Jonge Coulfter J. Bouwensz. • Regijler der Sententien van bet Hof van Holland, beginnende den 15. April des jaars 1507. Max-  van DORDRECHT. 83? Maximiliaen en Karei van Ooflenrijk vergunnen aan die van Dordrecht, om, f aller tijd, als het noodig zijn zal, te moogen ma aken de Nominatie van één of twee Schippers, tot het Meeflerfchipperfchap van Holland. 15. FebruaHj |g- MAximiliaen bidet gracie Gods gecoren keyfef altijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Hongrien van Dalmacien van Croacien ende Caerle bider feluer gracie ertshertogen van Oiftrijck princen van Spaengnen vanden twee Sicillen van Jherufalem hertogen van Bourgoingnen van Lothrijc van Brabant van Stier van Carinten van Crain van Limborch van Luxemborch ende van Ghelre grauen van Vlaendren van Habsburg van Tirol van Artois van Bourgoingnen palsgrauen ende van Henegouwe lantgrauen in Élfaten princen van Zwauen maregrauen des heylichs rijes ende van Burgau van Hollant van ZeUtat van Fin van Kiburg van Namen ende van Zutphen grauen heren van Vrieslant vpter Wmdesmarg van Portenau van Salins ende van Mechlen. Allen den ghenen die defen onlèn brief zullen zien faluy t. _ Alfoe tot onfer kenniffen gecommen es dat Jan Theeusz. binnen zijnen leuen onfs meefterfcipper van Hollant die bij ordonnantie ende beuele van ons een zeker fcip voir ons ende van onfe penningen hadde doen maken ende toereeden ende hem meefter ende bewaerder vanden feluen fcepe gemaickt ende onthouden hadden onlancx defer werelt ouerleden es midswelcken van nooden zij te voirfien toten meefterfcepe ende bewaernifs vanden zeluen fcepe foe eyft dat wij ter begeerten van onfen beminden die burgemeefteren fcepenen ende raedt van onfen ftede van Dordrecht die goede ende warachtige kenniffe hebben vanden fcippers der zeluer ftede ende bij wien tvoirfz. fcip bat ende fekerlicker bewaert ende geregiert fal mogen worden tot ons behoef wij hebben den feluen burgermeefteren fcepenen ende raedt jnden name van onfe voirlz. ftede van Dordrecht bij aduife ende deliberacie van onfe licue dochter van ons keyfer vrouwe ende moije van ons Kaerle die ertshertoginne van Oiftrijcke hertoginne ende grauinne van Bourgoingnen douaigiere van Sauoijen regente ende gouuernante etc. gegonnen ge- Öoooo 2 oc. AANMERKINGEN. Nadien wij van het Meefterfchipperfchap van Holland , waar van de bovenftaande Brief (preekt, elders geen gewag hebben aangetroffen , zijn wij buiten Haat, onzen Leezer hier van eenig bcrigt te gceven. *t Schijnt ons egter toe , dat er gezien word , op het Schipperfchap van zulk een Schip , dat voor den Graaf, in 't bezonder, gefchikt was, en hem, ïli zijne reizen, ten dieufte moeft ftaan, Waar- fchijnlijk werd de voorftelüng van dien poft aan deeze Stad opgedraagen, of, om dat onze Schippers , boven die van andere Steden, bekwaam en ervaaren waren ; of, om dat Maximiliaen , hier door, bewijs wilde gecven , van de zonderlinge gunft, die hij, aan deeze Stad , als de eerfte onder de Hollandfche Steden, en aan derzelver Poorters, toedroeg.  83S PRIVILEGIËN oftroijeert ende gevvillekuert gonnen octroijeren ende willekueren die nominacie ende prefentacie vanden ghenen wien tlaft regement ende bewaernilfe van onfen voirfz. fcepe beuolen fal worden hen gonnende ende confenterende voirt dat tallen tijden alft gebueren ende van noode wefen fal zij ons noemen ende prefenteren mogen een ofte twee vanden beften nutften ende vroomfte fcippers vander voirfz. ftede om tvoirfz. fcip mitten toebehoirten te houden regieren ende bewaeren welcke perfoenen die ons bij hen aldus genoemt ende geprefenteert zullen worden wij onthouden ftellen ende committeren zullen meefter oft meefters ende beAvaerders vanden feluen fcepe ende hen dair af doen expediëren onfe brieuen van commisfien ende jnftitucien jn behoirlicker voirmen ende dit tot onfen wederroepen oft zoe lange alft ons gelieuen fal. Ontbieden dairom ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die prefident ende luyden van onfen grooten rade ftedehouder ende luyden van onfen rade in Hollandt fcout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren ende onderfaten wien dit angaen oft anroeren mach dat zij die voirn. burgermeefteren fcepenen ende raidt onfer voirfz. ftede van Dordrecht jegewordich ende toecommende doen laeten ende gedoegen van defen onfen octroije ende confente ende van al den jnhouden van defen jnder voegen ende manieren voeren verhaelt rustelick vredelick ende volcommelick genyeten ende gebruycken zonder hen te doen ofte laten gefchien eenich hinder letfel ofte moijncfle ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des torconden hebben wij onfs fegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfe ftadt van BruelTel den xvcndach van Februario jnt jair ons Heren duyfent vijfhondert ende neghen ende van den rijcken van ons keyfer te weten van Germamcn txxiiije ende van Hongrien etc. txxe- (Langer jlond} Per Imperat. Marg. , ( Op de Plooije fond") Bij den keyfer ende mijnen heere cïen ertshertoge in hueren raide. Haneton. Naer den oorfprongkelijken Brief, verflerkt met een Zegel in rood Wafch , liggende in de Kas op de Weeskamer. i  vamDORD RECHT. 839 O&rooi van Maximiliaen en Karei van Ooftenrijk 9 om, op het lig haam der Stad, te moogen verhopen Lijfrenten op één of tzvee Lijven , tot vierhonderd Ponden Flaamfch 'sjaars. 9- Ju*ij 1513* MAximiliaen biider gracie Gods gecoren keyfer altijts vermeerdei4 srijcx conynck van Germanien van Hongrien van Dalmacien van Croaae etc. ende Kaerle biider feluer gracie eertsbertogen van Uiltennjck prmce van Spaengnen vanden twee Cecillie van Jherufalem etc. hertoghen van Bourgoingnen van Lothrijc van Brabant van Stier van Carinte van Crain van Limborch van Lutfemborch ende van Ghelre grauen van Vlaenderen van Hasbourg van Tyrol van Artois van Bourgoingnen palsgrauen ende van Hcnegouwe lantgraueri van Lllaten prince van Zwaue maregrauen van Burgailw ende des heyhcx rijcx van Holland van Zeellandt van Phirt van Kiborg van f\amen ende van Zutphen grauen heeren van Vrieslant vanden Windismarek van Portenauw van Sulins ende van Mechelen Allen den ghenen die delen onfen brieue zullen zien faluyt Doen te weten d it wij ontfaen hebben die oitmocdighe fupplicacie van ons welgheminden burgemeefteren fcepenen raidt ende die gemeyne jngefetene onfer ftede van Dordrecht jnhoudende hoe ter caufe vanden veeden ende oirlogen die hier voirtijts geregneert hebben Zoe binnen onfen lande van Hollant ende Vrieslant als tVtrecht Montfort ende elders ende oick voir die voirleden ende jegewoirdige van Ghelre duerende den welcke de ftroomen daer op onfe voirlz. ftede gefondeert js altijts gefloten zijn geweeft ende noch zijn defelue onfe ftadt vele groote ende onuerwinnelijcken fchaden ende laften gehadt ende gefuftineert heeft ende heeft van noode geweeft den voirfz. fupplianten zoe ter caufe voirfz. als vanden beleggen van Pourroijen ende vanWefp vele ende diuerfche groote fomme van penninghen op te brengen als hen noch ter tijt van noode js om die betalingen vanden knechten jn onfen voirfz. lande van Hollandt wefende wekken penningen defelue fupplianten en fouden niet connen vinden noch furnieren noch oick onfe voirfz. ftede te ontlaften van hueren fculden ende laften dan bij vercoopinge van zekere lijfftocht renten op hen ende tlichaem vande felue onfe ftede ten minften totter fomme van vier hondert ponden groeten onfer Vlaemfcher munten tfiaers te weten op een liiff den penninck fes zeuen ofte achte ende op twee lijuen den penninck neghen oft . thiene welcke vercopinge zij en zouden nochtans nyet willen noch duruen beftaen te doene fonder aluoeren oirloff confent ende octroy van ons daer op te hebben alfoe zij zegghen ons daeromme zeer oitmoedelijek biddende. Soe eyft dat wij delen faken ouergemerekt begeerende deweiuaert van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende op dat zij eenichflins verlicht ende ontlaft mach worden van huere voirfz. laften ende fehaeden den voirfz. van onfer ftede van Dordrecht fupplianten genegen wefende moeren voirfz. bede ende begeer- O0000 3 te  84o PRIVILEGIËN te ende bij aduijs ende goetdunken van onfer zeer lieuer ende ghemin* der dochter van ons keyfer vrauwe ende [moeijen vrauwe Margriete eertshertoghinne van Oiftenrijck hertoghinne ende grauinne van Bourgoingnen douaigiere van Sauoye etc. ende vanden luyden van ons heymelijcke raeden neffens huer wefende hebben jnden geualle als bouen geoftroijeert ende gewillckuert octroijeren ende willekueren hen geuende oirlof ende confent vuyt onfer zunderlinge gracie mids defen onfen brieuen te mogen defe Werff vercoepen op hemlieden ende tgemeen lichaem der feluer onfer ftede van Dordrecht totter fommen toe van vierbonden ponden grooten onfen Vlcemfcher munten tfiaers liifftocht renten te wetene op een lijfF den penninck fes feuen ofte achte ende op twee lijuen den penninck neghen off thiene ten meeften oirboire ende proffijte van onfer voirfz. ftede alfmen beft zal mogen om de penningen daer off commende te bekeeren ende emploijeren tot volcomminge vanden voirn. laften ende andere nootzaickelichfte affairen der feluer onfer ftede ende nyet elders op die peyne die aen hemluyden te verhalen oft huere naercommers jn rechte van welcken penningen die voirfz. fupplianten gehouden fullen wezen goede rekeninge ende bewijs te doene tallen tijden als zij dies verfocht zullen worden voir onfen commiflariffen dient behoeren fal gelijck vanden anderen penninghen ende ontfange der feluer Onfer ftede ende behouden oick dat hier jnne confenteren die meefte meenichte vanden borgeren ende jnwoenende vander felue ftede dient behoeren ende gewoenlijck zijn hoer confent daer toe te geuen. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die gouuerneur ftedehoudere prefident ende luyden van onfen raide ende rekeninghe jn Hollant Zeellant ende Vrieflant onfen bailliu ende fchout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren officieren ende onderlaeten dien dit angaen off anroeren mach hueren ftedehouderen ende elck van hen bijfondere zoe hem toebehoeren fal dat zij den voirfz. van Dordrecht fupplianten van defer onfer jegewoirdiger gracie oirloue confente ende octroije ende van allen den jnhoudene van defen jnder vuegen manieren ende condicien als voeren verclaert ftaet doen laeten ende gedooghen ruftelick vredelijck ende volcommelijck genyeten ende gebruycken fonder henlieden te doen ofte laten gefchien eenich hinder ftoot oft letfel ter contrarien jn eninger manieren want ons alfoe ghelieft. Des toirconden hebben' wij onfen zeghel hier aen doen hanghen. Gegeuen jn onfer ftede van BrulTel den ixcndach van Junio jnt jaere ons Heren duyfent vijffhondert ende daerthienne ende van onfen rijeken van Gerfnanien txxviijen ende van Hongrien etc. txxiiijen* (Laager fond} Per Imperat. Mafg. ( Op de Plooije fond ) Bij den keyfer ende mijnen heere den ertshertoge jn hueren raide. Verderue. Naer den oorfprongkel'rjken Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade D. No. 13.  van DORDRECHT. 84r Sententie van den Grooten Raad van Mechelen , waar bij de Steden van Noordbolland verklaard worden niet ontfangbaar in haaren gedaanetl Eifch, ten einde die van Dordrecht en het Kwar tier van Zuidholland, in alle gewoone en buiten- gewoone Beden en Beladingen, zouden gefchat worden naer gelang van hun vermoogen, daar in geldende voor een Zevende, ten minften voor een Negende, deel. 10. April Mih r 1514. MAximiliaen bijder gracien Godts gecoiren keyfer alrijt ver* meerder srijcx coninck van Germanien van Hungueri'en van Dalmacien van Croacien etc. ende Kaerle bijder feluer gracie eertshertoghe vmOiftemijck prince van Spaengnen van beiden deCicillien van Jherufalem hertoghen van Bourgoingnen van Lothrijk van Braband van Stier van Carinten van Crain van Lemborch van Luxemborch ende van Ghelre grauen van Vlaendren van Habsborch van Tyroll van Artois van Bourgoingnen palsgrauen ende van Henegouwen lantgrauen van Elfaten prince van Zwauen mercgreue van Burgauw ende des heylichs rijcx grauen van Holland van Zeeland van Phiert van Kyeborch van Namen ende van Zuytphen heere van Vrieflandt vpten Windifcheimarq van Slauonien van Portenauw van Salins ende van Mechelen. Allen den geenen die deezen onzen letteren zullen zien faluit. Alfoe zeeckere tijd es geleeden proces ende gedinge gereefen ende vuytftaende es geweeft voor onzen lieuen ende getrouwen die prefident ende lieden van onzen groiten raide geordonneert tot Mechelen tulTchen die van onzen fteeden ende AANMERKINGE N. Deeze Sententie verdient eene bezondere op- van Holland , en hoe dit GraatTchan in twpP rnerkmg, als bewijs geevende van de magt en voornaafne deelen , te weeten Zuid- en NnnrH den invloed, die onze Stad weleer'over Zuid- holland, onderfcheiden wierdfD M™1% holland, Cverftaat daar door de Landen en dit bekende zaaken zijn , en, door onze Ne- Plaat en onder het Bailliuwlchap van Zuidhol- derlandTche Schrijvers, reeds van overlag ht land hoerende,) bezeeten heeft. Daarbij geeft handeld , agten wij het oniJöd". ons daar zij ook bengt wegens de aaloude verdeeling verder over uit te laaien CO- ' a,r!i2nvnnlh nrSim°ere" fadigtiR, Wfezen ' dat zij ' hier ter P'aatfe' door Noordholland , niet verfhan dat deel van Holland 't geen thands het Noorderkwartier geheeten werdt. Dit droeff toen ter riM ™ nog lang daar na , den naam van Waterland- Men zie alleen het Regifler der Dagkaarten vZ Te r t van der Go es , daar men op den 25. fanuarij van het jaar 153Ö.hl. 271. in Tezt-r voL leMItem die ftaten fijn le „reden dal ik doe makln een carte vaJ den lande van Helfantiïïr ^/lellendl , ff' Srt BnR NC'Url m"r-y}l; Boek ' bL 22- c»»]- Bleiswijck Befchrijv. van Delft, I Deel IV S', bl. J£ Z? V " N Z'Mdb9Uand' M' 8 m 9* T] beeden ende fubuencien hueren ganck hadden gehad zeeckere ommeflach ende fettinge hadden gedaen geweeft ende bij denfeluen anfchouw nemende vptie faculteit van die mogentheid van den fteeden ende quarderen van onfen voirfz. lande geordonneert voor wat deel ende porcie elck van den voorfz. quartieren ende fteeden contribueren zouden in de voorfz. beede ende na diefelue ommeflach zijn hemluden oick geregleert in de contribucien van den anderen laften ende fchulden van den lande ende want dicwijlen geuyel dat eenighe van den quartieren van den voorfz. lande ter caufe van den oirloghe jnundacien van twater oft anderfints gedeftrueerd ende verarmd waeren die voirfz. fettinghe ende ommeflach was gewoenelijck nae jnformacie daer vp gedaen bij ons ofte onze gecommitteerden verandert te fijne augmenteerende ende vermeerderende die porcie van een quartier oft fteede ende diminueerende ende verminderende dander quartier reguard nemende op de depauperacie ende augmentacie van den voorfz. fteeden ende quartieren ende dit achteruolgende wijlen hertogh Philips van Bourgognien zaliger gedachten in het jaer van LXlj. vernyeude die zettinge ende ouden ommeflach in tvoorfz. landt ende ordonneerde dat die voorfz. verweerers metten dorpen van Zuid- Ta] Beeden ende fubuencien. Dit, en 't gen , Omftagen en Contributien. Het is buïffcen er meer' volgt, geeft ons een regt denk- ten bedenking, dat deeze uitdrukkingen meerbeek! op welke eene wijze de betaaling der maals met eikanderen verwiffeld worden, en Beden , onder de Steden en liet platte Land , dezelfde beteekenis lijden. Egter worden foraverdeeld, en, ten behoeve van den Landsheer, migen nu en dan van elkandercn ondertcheiwierden opgebragt. Wij zullen ons daar over den , welken noodfaaklijk eene bezondere verin het breede niet uitlaaten, wijl daar van elders klaaring vorderen. De woorden van onze Scnbeiïgt gevonden wordt("")• Egter vertrouwen tentie toonen dit, hier ter plaatfe , duidelijk, wij , dat het aan den Oudhcidlieveuden Lee- Want, wanneer er gezegd wordt : ende ouer zer niet onaangenaam zijn zal , twee of drie langen tijd ende na dat de voorfz. beeden punten, de bctaaling der Gcmecnelanda Las- ende fubuencien bueren ganck hadden gebad ten raakende, zoo als die , onder de Regee- zeeckere ommefacb ende fettinge badden ge ring der laatlle Graaven , werden opgebragt, daen geweeft , is het blijkbaar, dat de Beden in een klaarer licht te zien Hellen. In de eerfte en Subvencien , van den Omflag en de Zetplaats moet men wectcn , dat in de Graaf- tintre onderfcheiden waren, lijke Handveftcn van de vijftiende , en vooral Om nu het onderfcheid, zoo na doenlijk , van de zestiende eeuw , op meenigvuldige van de opgenoemde benaamingen aan te wijplaatfen gefproken word , van Beeden* Sub- zen , hebben wij te letten , dat Beden, Subvencien , Petitiën , Precariegelden , Zettin- vencien , Petitiën, en Precariegciden, in den naauw- (3) Aanteekeningen op de Privilegiën van Vlaai dingen, bl. 7. en 03. Wacinau Befchrijv. van Amfttliam , i. Deel, bl. 10ö en 107. Van Loon Aaloude Regceringswijze , IV. Deel, bl. 225. enz.  vandord recht. 0*43 £uidhoïland contribueren zouden in de voorfz. beede dat 1XC deel dieweleke fettinghe ende ommeflach hadde Achtend bij tijden van hartogh Philips ende Kaerle onderhouden geweeft: ende in het jaer van LXXV1J. anfehouw hebbende op de depauperacie van eenige quartieren van den voorfz. landen was gemaict andere ende nyewe fettinge ende ommeflach bij denwelcke die voorn, verweerers mit Zuidhollant hadden anderwerif getauxeert ende gezet geweeft vpten lXe deel. Dair na wijlen onzen harden lieuen ende beminden foone van ons keyfer heere ende vader van ons Karei die coninck van Castiliien zaliger memorien op zeekere vertoogen hem gedaen bij den ftaeten van onfen voorfz. landen van Holland dat foe ter caufe van den oirloghe jnnundacien van den watere ende anderlints het voorfz. land was gediminueerd ende verarmd in veele quartieren hadden foe bij den priuilegien bij hem geaccordeert tot zijne receptie van zijnen Voorfz. landen als bij der acte van den accorde van der beede hem toen geconfenteert ende expreflelicken geloift dat hij nyet heffen nog en zoude doen heffen yet van de voorlz. beede ter tijd toe dat na jnformacie gehouden op de depauperacie ende diminutie van den fteeden ende quartieren van den voorfz* lande fich bij nyewe ommeflach ende zettinge geordonrteert zouden hebben voor wat deel ende porcie elck van den fteeden ende quartieren van zijnen voorfz. landen gehouden fouden weefen te Contribueren foe in de beeden als in de andere laften ende fchulden Van den lande ende dat hij hemluden gegeuen foude hebben atterminatie diefelue fchulden te betaelen. Achteruolgende het welke die voorfz. wijlen coninck van Caftillien hadde hem doen informeeren vp de vermindertheid ende diminutie van den fteeden ende quartieren van onfen voorfchreeuen landen van Holland bij zeeckere conlmiflaryflen bij hem dair toe geordonneert die welcke hoerluder informacie gemaict hadden alomme in het quartier van Noordholland nemaer die Voorfz. verweerers geuoelende tgeen dat bij den voorfz. commilfarylfen hadde gedaen ende gebefoigneerd geweeft vreefende dat zij beuinden zouden hoerluder rijedom van der jnformacie die zij hadden mogen doen ende dat zij dair. omme ge- ■PppPP hon- naauwftcn zin , één en hetzelfde té kennen geeven; want, het Regifter der Dagvaarten van Aert van der. Goes raadpleegende , vindt men meermaals, dat het geen op de ééne bladzijde, Petitie geheeten is, op de andere, den naam vaii Bede en Subvencie draagé, 0'm geen meer' bewijzen aan te haaien, beroepen wij ons alleen op het aangeteekende van den zevenden junij des jaars 1529 (4), daar men leeft: Dè gedeputeerden van de ftaten van Hollant nae veele ondervoijs hemlieden gedaen hebben geconfenteert in de voirf. petitie van hondert tvoiniig duyfeud guldens enz. — en kort daar na: naer dit confent gedragen (zegt de Advocaat, der Landvoogdes vertoond hebbende de armoede en den foberen ftaat Van het Land van Holland ) concluderende bij' 141 BWz. 113. Voeg er bij een Latijnfch Verdrag va 8at aldaar dcu naam draagt van Subvcncio , wordt, m door ons aangetoogen op bl. 690., uialruklijk eer vele redenen dat de keizerlijke majefteit denfeluen voir den toecommende tijt verdragen moet meer iiibuentien te eyfeben enz. Trouwens 't geen , aan 's Graaven zijde , Petitie, en Bede, (woorden van dezelfde beteekenisj) geheeten werd, zulks kan, van de zijde def Landzaaten , met regt den naam van Subventie draagen 5 wijl de Ingezeetenen , aan *s Graaven Bede , eifch of Petitie, door hunne Subventie te gemoct kwamen, en onderftand booden. Zettingen en Omftagen hebben voornaamlijk hun opzigt tot de wijze van invordering der geëifente Beden en Subventien ; geevende eigenlijk te kennen de bezondere Tauxatien, naer welken de Steden en het Platte Land huil aandeel in dezelven moeften draaien: 't jaar 1480 , hier boven op bl. 688. te vinden : want, n eene Handveft van Maximiliaen , van dat zelfde jaar, : Bede geheeten.  %4 PRIVILEGIËN houden fouden zijn te contribueren in de voorn, beeden ende fchulden voor een Ve deel oft VJ° deel hadden om te beletten dat die jnformacie nyet gedaen en foude worden op hoerluder quartier practijke geuende vp hoer onweurachtich te kennen geuen opene brieuen weeten te venveruen bij den welcke beuolen was beuel te doen vp peine den voorn. commiflaryffen die voorfz. jnformacie nyet te doene jegens die voorfz. van Dordrecht ende quartier van Zuidholland ende in cas van oppoficie die voorfz. beueelen vp peine ftadhoudende dat men doppofanten dach beteikenen zoude in onfen raide van Hollandt vuyt crachte van welke beueelen vp peine die gedaen zijn geweeft aen den perfoonen van den voorfz. commiflaryflen diezelue commiflaryffen hadden gedefereeit die voorlz. jnformacie te maicken vp de voorfz. van Dordrecht ende Zuidholland ende waeren die partien gecompareerd in onfen voorfz. raide van Holland die welcke gehoird hebbende die gefchillen van den partien ende om te fchouwen alle jnconuenienten die hadde mogen fpruiten ter caufe van den voorfz. gefchillen ordonneerden dat bij maniere van prouifie ende fonder prejuditie van t recht van den partien ten prineipaele die zelue van Dordrecht mit Zuidholland contribueren zouden in de voorfz. laften fchulden ende achterftallen van den lande voor datiXe deel. Van welcken appointemente beiden partien geappelleerd hadden ende haer iuder appellacie gereleueerd in onfen voorfz. groiten raide aldaier partien gehoirt zij geordonneert waeren te fcriuen hoerluder dingtale bij korte memorien dair nae die voirfz. jnformacien geuifiteerd fijnde ende het gefchil ende contradictie van den voorfz. verwerers verflaen hadden bij ordinantie dair vp gemaict bij den voorfz. wijlen coninck van Caftillien bij zijn eigen wille ende fonder het veruolch van den eiffchers geordonneert geweeft hoe ende voor welcke porcie ende paert elck van den fteeden ende quartieren van onfe voorfz. landen van Hollandt contribueren zouden in de voorfz. beeden ende fouden insgelrjcx contribueren in de fchulden ende laften van den voorfz. landen voor fulcke paert ende aendeel als zij gezet ende getauxeert zou- Zettingen geheeten , om dat ieder hunner, de Gemeenelands Omflag geheeten is. Deeze door daar toe gemagtigden, op eene bepaalde betrof het vinden der benoodigde Penningen , fom , gezet of gefteld werd : Omflagen , die, behalve de gewoone en "buitengewoone oift dat, naer gelang van elks rijkdom of Beden , tot ft uur van de gemeene zaak, ttiocsgcfteldheid, een overflag of omflag gemaakt ten gedraagen worden; waar onder dan bevverd, volgends welken ieder Kwartier, Stad hoofden, de verzegelingen of opgenomen °-el» of Dorp het zijne daar in moell opbren- den, tot aflosiing van fchulden en betaaïW gen. Klaarlijk kan dit niet alleen gezien wor- van renten ; de onkofteil der dagvaarten • de den uit onze Sententie , maar ook , uit het wedden van den Advocaat van 'tLand en'van Requelt, door de kleine Steden , in het jaar andere ambtcnaaren ; degratuiteiten en propi1553, aan Karei den V. overhandigd, endoor nen , gclijkze genaamd werden; de noodige ons bevoorens (5) aangetoogen. ondcrftandgelden tot befcherming van den Maar, behalve deeze Zettingen en Omflagen, Koophandel en de Fabnj'ken; de middelen tot die hun opzigt hadden tot de Graaflijke Beden, verkrijging van nieuwe Octrooijen ; de Pcnmaaken de Gedenkfchritten van dien tijd, nog ningen tot nuttige en noodfaaklijke werken daarenboven, gewag van eenen anderen en bc- en dergelijke zaaken , de welvaart van 't Bazonderen Omflag, welke, bij uitnecmendheid, meene Land raakende (6). Deeze' Om/Ja? dien naam draagt; en, in het Regifter der Dag- had 'niets gemeens met de Beden -; waarom ook vaarten van Aert van der Goes , dikwerf zulke» , die van de laatftcn , uit hoofde van be- (5) V.fodz. 719. (6) Zie van dit alles verfcheiden voorbeelden in het Regifter der Dasvaarten van Af.rt vanderGoe» «.136,177,215,210.221,226,301,335. " **  van DORDRECHT. 843 '/ouden fijn in de voorfz. beede in dewelcke die voorfz. van Dordrecht mit Zuidhöfland gehouden waeren te contribueren bij maniere van prouifie voor dat IXL deel. Dair nae die voorfz. eifichers hadden geprefenteerdt zeeckere requefte om te hebben atterminatie van den fchulden van den voorfz. lande mit executoriaele letteren om te be dwingen die geene die behouven fouden bedwongen te worden te betitelen' huer part ende aendeel van den laften ende fchulden nae inhouden dier voorfz. ordinancie. Wair vp geappoincteert hadde geweeft dat die voorfz. van Dordrecht ende Zuidhollandt gehoird weefen foude ende om dat te doene hadde geordineert geweeft zeeckere gecommitteerde het rapport van den welken gehoird die voorfz. partien waeren geappoinfteert te fcriuen bij corte memorie achte'ruolgende den voorgaende appoinftemente dat dair nae die memorien ende andere befcheid bij den partien geproduceert gezien Hellende die appellacien te nyetten ende tgeene dair vuyt die gefproten waeren zonder boeten was gezeid dat die voorfz. partien fcriuen ende concluderen zoude zoo ten fine principale als van prouifie ende juftifieren hoerluden fcrifturen van zuieken letteren titulen ende munimenten als hem luden goedduncken zoude binnen eenen zeeckeren tijd om al gefien hem luden recht gedaen te worden met intimacie dat den tijd ouerleeden fijnde men zoude voorfien die meer diligent waeren concluderende bij den redenen voorfz. ende meer anderen bij den voorfz eiüchers geallegueert ten einde dat bij onfer fentencie diffynitif ende voor recht gezeyt ende geordonneerd zijn zoude dat jnformacie gedaen foude worden op die faculteit vermogen ende oniici-mo^cn van die van Dordrecht ende quartier van Zuidholland gezet ende getauxeert zijn zoude om te contribueren ende ghelden zoe in de voorfchreuen beeden als in de andere laften fchulden ende achterftallen van onzen voorfz. lande van Holland ende dat ingeüaUe van langer proces verclaerd worde dat die voorfz. verweerers zoude bij maniere van prouifie contribueren in de voorfz. beeden ende in alle de lasten fchulden ende achterftellen van den lande voor dat V1JC deel oft ten minften voor dat IXe deel dat achteruolgende die voorfz. ordi- PPPPP 2 rian, bezondere PriYHegieii waren vrfaefprofeen , taniwolrden maer itiel bij monde dat laft enJFfS! def'en °.mJ1aê moeften gelden j klaar- de ommeflach van den hinde es. In deezen lijk buffet dn , uit het aangeteekeride in het Re- Omflag had de Graaf niets te zemen maar git ter der Dagvaarten van Aert van oer Goes, waren de zes groote Steden gewoon da eene op den negenentwintiglteii November van het bezondere belchrijving, na dat alvoorens door jaar 1530(7), daar men leeft: hem die wou- den Ontianger, een plan of eene rdatttiffg aan ■we van Egmont beeft begeert appointement haar tiaar van was toegezonden , hier over te opbeur requefte aen die voorfz. van Dordrecht apart zeeckere groote ambafïaden om ontfangen te worden totten voorfz. graeffchappen ende heerlijkheeden ende deeden hen luden dat alfoe verzoucken prefenteerende in dat cas hen luden te vergiftene van veel groite priuilegien rechten vrijheeden ende liberteiten nemaer die voorfz. van Dordrecht betogende hoerluder getrouwigheid ende goeden willen die zij hadden tot hoerluider natuiriijcken heer ende prince antwoirden ende gauen den voirfz. ambafladeurs te kennen bij goede reedenen oft actie en hadden zulcx verfouck te doene als zij gedaen hadde ende ziende dat zij daer meede nyet te vreeden zijn en wilden lij zonder hulpe van nyemanden gauen hem luden zulcke antwoirden ende zoe peremptoire dat defelue ambafladeurs wel te vreeden waeren van daer te vertrecken fonder meer te verthoeuen oft wederkeeren. Zeiden voorts die voorfz. van Dordrecht dat zij oick veele ende getrouwe dienften gedaen hadden ons keiler ende wijlen hartoighe Philips prince van Caftillien onzen zone ende vader zaliger gedachten ende op de landen van Holland Zeeland ende Vrieslandt mit lijff fcepen ende goederen in onze wapeninge ende anderfints jeghens die van Vtrecht Montfoort Woerden Rotterdam ende anderen apaert ende zonder yet gemeens gehad te hebben met die van Noordholland hadden oick als die Gelderfchen hen veruorderd hadden den voorfz. Prince van Caftillien wefende vuyt zijnen lande te roouen ende te barnen tvoorfz. landt van Holland zonder der caufe oft reedenen ende eenige waerfchouwinge daer óm te doene vpgeftelt mit die van Zuidhollandt die frontieren zijn van den Gelrefchen xij. oirlogfche fcepen ende die onderhouden mit lyeden van oirloghe vitalien busfen ende poedre tot hueren lafte ende coften om die bewaernifle van het voorfz. landt zonder de hulpe van den voorfz. van Noordhollandt dair bij dat zij gebleeuen wairen bij der hulpe ende gracie Goidts meefters van den riuieren afcomende van het landt van Gelre haidden oick die voorfz. van Dordrecht bolwercken op tlandt gemaiét je* het Land zig vond , vorderde , van dag tot men , bij onze Gefchiedfchrijvers, zoo veel dag , nieuwe, en , tot hier toe , ongehoorde ons bevvuft is , een diep ltilzwijgen. Het 19 fchattingen. Daar nu deezen tot geen minder bekend , dat, na het overlijden van Karei van bezwaar ftrekten van 'sLands ingezceteneu, Bourgondien, genaamd den Stouten , Lodedan de Beden, Subventten en Om"(lageti, daar wijk de IX, Koning van Frankrijk , aanfpraak dichte de voorzigtighcid , ook in dit opzigt, op verfcheiden van dcszelf. Erflanden gemaakt, dezelfde bepaaling te maaken, en dus, zoo in en zig in 't bezit van fommigen, met der daad , het ééne, als in het andere, foort, voor de gefteld hebbe (21). Ook verhaalt een bekend ovcrllemming zorg te draagen. Te meer' was Schrijver van dien tijd (22), dat hij, metBrahier toe reden, om dat , in die tijden , naer baud en Holland, de vriendlchap en den bijftand 't begrip van fommigen , de vrijheden in 't ge- van fommige Duitfche Vorllen wilde koopen. meen en onbepaald "verkreegen , ook inde be- Welligt gaf dit eenige aanleiding, dat de Herzonderheden behoorden beveiligd te worden, tog van Beieren en Munchen , onder de hand Meü hcrinnere zig flegts de Handveft, op den aangezet door Koning Lodevvijk , zijn voorzevenden Auguftus van het jaar 1504, aan de gewend regt opllolland lecvendig maakte,ten Munters verleend (20), met de door ons daar einde langs dien weg, aan den eenen kant, op gemaakte aanmerkingen. aan 'sKonings doen een' glimp te geeven,en, \b~] Hem luden feggende. Van dit voor- aan de andere zijde , de paaien van zijn eigen geeven vau den Hertog van Beieren ondekt gebied, onder fchijn van regt, te vergrooten. Al- (20) Bladz. "08. enz. Cai) Vaderl. Hiflor. IV. Deel, bl. 163 en 164. Izi) Phihp. i»jjComine5 Liv. V. Cbap. xui.  van DORDRECHT. 85! jegens die Gelrefehen ende die gcfumeerd van lyeden van oirloghe om te refifteeren jegens die vplopen die de Gelrefehen deeden in het voorfz. landt al tot huerluderj laften ende coften zonder dat die van Noordholland hen dair meede gemoeid hadden. Zeiden noch die Voorfz. verweerers dat bouen die dienften ende laften voorfz. zij hadden noch andere laften apaert ende diftinét fonder yet gemeens te hebben mitten voorfz. eilfchers als van te onderhouden die voorfz. fteede ende die mueren die welcke gefundeert ende gemaict hadden geweeft op geheel landt mit cleynen fundamenten ende dair t water nyet an en genaiéte die voorfz. fteede op veel nae ende nv flouch t water alomme aen die voorfz. mueren ende te dier caufe als het voorfz. water t zij vloet ftroem goluen van der zee ijs in tijd van den winter oft anders quamen flaen mitten wind jeghens die voorfz. fteede zij brakken ende wierpen aff bij wijlen die voorfz. mueren tornen ende poorten in diuerfen plecken foe befchadelijck dat men die nyet en hadden bat connen gebreecken noch afwerpen mit bombairden dewelck hem luden verwerers van noden was te doen vermaicken vierwerlf fterekere dan 't te voiren was oft anderfints die fteede zoude gedeftrueerd ende vergaen geweeft hebben. Zeiden noch die voorlz. verwerers dat hen luden van noden was te houden in allen tijden om der bewaernifle van der voorfz. fteede zeeckere getal van [c] foldoijeren ende lyeden van oirloghe tot hoer luder laften ende coften om deswille dat men aldair mitten fcepen komen mochte bij nachte ende bij daghe dair aff die andere fteeden die nyet alfoe rondomme vander zee bewaeterd waeren geen noot en hadden in welcke die voorn van Dordrecht hadden dagelicx meer koften ende laften dan die van Noordtholland hadden in allen hueren laften dair inne die voorfz. eiffchers nyet en gholden off contribueerden ouermits het welcke bleeck oick dat die voorfz. fteede ende quartier apaert ende diftinét was van dienften ende laften ende van andere natuere ende condicië dan tvoorfz. quartier van Noordholland is ende dat onfe voorfz. fteede van Dordrecht ende quartier van Zuidholland nyet contribuabel en waeren Q q q q q noch Althands , hoe het daar mede mogt geleegen zonden werden , te dienen. Do» de laatftc zijn geweeft , zeeker is het, dat er van deeze Vorften uit het Huis van Beieren betonden gebeurdtenis elders geene voeeftappen befyeurd hier in verandering te maaken , en namen worden. _ vooreenen bepaalden tijd, vafte Krij'gsknegtcn [cj Soldoijeren ende lyeden van oirloghe. in hunnen dienft aar, aan welken zij eene Verfmt daar door Soldaaten en Krijgsvolk, geregelde Soldij gaven. Dit foort van "Krijgsdie om loon of op Soldij dienden, cri daarom volk wordt daarom, in egte fehriften van dien Soldoijeren genaamd werden. Het is bekend, tijd, gewoonlijk benoemd, met den naam van dat, in tijden van Oorlog, de Graaven uit Soudenier en ,SoudennerenoïSv!denieren{nt'). de oudfte Stamhuizen zig alleen van Poorters En , gelijk de Landshcercn zig van zulke geen Huisluiden bedienden , welken gehouden huurde Krijgsknegten bedienden, zoo zien wij Waren, op derzelver bevel , ter Heirvaart uit ook uit deéze Sententie, dat de Steden, in tijte trekken , en op 'sGraaven kollen, of op den van nood. die zelfde voetltappen drukten, koften der Steden en Dorpen, waar uitze ge- en , zelfs buiten oorlof van den Graaf, loort- ge- (23) Zie Vadert. Hiftor. UI. Deel, bl. 338, 377. in de Aanteek. Erfgraaftijke Bediening , Hoofdje, xvilr. Aanteek. op de Privilegiën van V/aardingen, bl. 485. en vooral een Jievel van Hertog Willem van lieieren van den 18. Mei des jaars 1412. bij Mieris Chartert. IV. Deel, bl. 201. wijl daar xat blijkt, dat fomtijds , in plaats van Manfchap , eene UeMing van de Landzaaten gevorderd werd , uit welke de Graaf zijne Soudenaeren konde onderhouden. Dezelve droeg den naam van Soudijgeid, 't welk aan die van Middelbure op den 12. julij van het jaar 1413. werd kwijt&efcholden. Mieris. '/./. W.240.  S5* PRIVILEGIËN noch vets gemeens hadden mitten voorfz. eiflchers betoochden hem dat bij'den priuilegien hemluden gegeeuen bij onfen voirfaten ende andere bij wijlen Willem roomfch koninck graue van Holland diewelcke weetendein het jaar M. 1JC- ende vijftig de voorfz. fteede ende quartier hem ende zijne voirfaten geweeft hadde goed ende getrouwe ende zeer nut ende dienftig om hem ende zijn nacomelingen te defendeeren verwaeren ende asfifteeren jegens hueren vianden alfoe wel te lande als ter zee ende dat te dier caufe van noden was die voorfz. onze fteede van Dordrecht voorder gefterct gefepareerd ende van andere natuere ende condicien te zijne dan dandere fteeden ende quartiere van Noordholland hij exempteerde ende beurijde tot eeuwigen daghe die voorfz. fteede van Dordrecht ende het quartier van Zuidholland van allen peticien ende expedicien dair inne die voorfz. van den lande gehouden fouden worden jegens hem ende fijne naercomelingen hen luden lallende hem te dienen tot hueren coften van een cogge gewapent ende geftoffeert ende bij hem te weefen als hoer Inder garde de corps tallentijde dat hij ende zijne nacomelingen in doirloghe reifen zouden ter zee ende dat zij dair omme verfocht ende gefommeerd waeren hen oick belaftende hem ende fijne nacomelingen jacrhjcx te bctaelen lx. <£ Hollands te weeten deen helfte te Paeffchen ende dandere te St. Baifs mit anderen laften als tblijcken mochte bij den brieuen daer van gewagende dat deezen achteruolgende die voorfz. van Dordrecht mit die van Zuidholland hadden jaerlicx betaeld die voorfz. lx. 4. zonderlinge den voorfz. wijlen hertoge Philips ende voorts hadden gefumeerd tfurplus van den laften als zij gehouden ende fchuldich waeren te doene bij den voorfz. brieuen ende na het ouerlijden van den voorfz. wijlen hertoige Philips die voorfz. verwerers gebruickende van hueren voorfz. rechten van exemptien priuilegien ende vrijheeden vercreghen van wijlen hertoghe Kaerle ende nae zijnen ouerlijden van wijlen vrouwe Maria huere brieuen van confirmacie van den voorfz. rechten van exemptien priuilegien ende vrijheeden achteruolgende die welcke die voorfz. verweerers hadden altijd gebruiekt van den voorfz. rechten ende priuilegien ende zonderlinge van nyet te contribueren mitten voorfz. eiffchers in wat manieren dattet was van penningen van den ordinarys beeden ofte van penningen gezet om daffairen van den hinde ende extraordinarys laften ende hadden altoes apaert gedragen huere voorfz. laften hangende welke tijd doifloghe van Vtrecht aencomen was jegens ons keiler ende wijlen den coninck van Caftillien dat doen die eiffchers folliciteerden de verwerers om met hem luden te willen contribueren wair vp hoewel zij dair aff exempt waeren nyetmin ziende dat wij bij den voorfz. oirloghe ende oick die voorfz. eiffchers belaft ende benauwd waeren gelijke Krijgsknegtcn in bczolding namen. In 1411, 1415, en 1515 aantoonen (?4.). Dog de Bcfchrijvingcn der Hollandfche Steden zijn waar toe meer' bewijzen aangetoogen, daar de daar van veifchciden voorbeelden te vinden, onvergelijklijke Hugo de Groot dit gehecle Amfteldam , onder anderen , deed zulks meer- ftuk in een helder licht gefteld heeft (25) ? raaals, gelijk de Gefchiedenill'en van het jaar (21) Zie Wagen aar Befchrijv. van Amfteldam , I. Deel, bl. 141, 215, 244. (25; Verantwoording van de. Wettelijke Regecrittg vatt Holland , Hoofdft. x.  vanDORDRÉCH'Ï. 853 ren hoewel als zij verweerers hulpe hadden gehad te doene die Voorlz. eiffchers hen geen asfiftencie gedaen en hadden toonendê bij den voorfz. verweerers hoeren goeden moet ende affectie nae Veele communicatien hier vp gehad mitten eiflchers zij hadden te vreeden geweeft bij maniere van contraele altijd zonder prejuditie van hoerluder priuilegien ende rechten henluden hier inne asfifteerende te betaelen den XIJe deel van de penningen die van nooden fijn fouden om te refifteeren tegen die van Vtrecht die te beleggen ende brengen ter gehoorfaemheid diewelke Verwerers onderhoudende het voorfz. contract hadden geasfifteert die voorfz. eiffchers ende betaeld den XIjc deel van de penningen die geheeuen hadden geweeft om die voorfz. reductie ende insgelijcxs ende dair toe verfocht bij den voorfz. eiffchers als onze fteede van Rotterdam hadde gedistraheerd geweeft vuyt onfer gehoirzaemichcit alfoe oick geweeft hadde Montfort ende het flot van Woerden foe hadden oick die voorfz. verwerers geasfifteert die voorfz. eiffchers ende betaeld den XIJe deel van den penningen die van noden waeren om den laften ende de coften die zij hadden te rcduceeren die voorfz. plaetfen in onzer gehoirzaemicheid ende dit oick ;il fonder prejudicie van hoirluder rechten priuilegien ende exemptien als boüen van denwelcken XIJe penninck betaeld bij den verwerers die voirfz. eiffchers te Vreeden hadden geweeft Zonder eenich w^ederfeggen ende dair aff reekeninge gedaen gepaifeerd gefloten ende gezegeld foe bij commisfaryflen bij ons geordonneerd als bij den voorfz. eiffchers. Zeiden noch dat wij keifer ende wijlen die coninck van Caftillen betogende dat de voorfz. onfe fteede ende quartier vtm Zuidholland apaert was ende nyet fettelljck bij den eiffchers noch yets gemeens hebbende met hem luden ende van andere natuere ende qualiteit dan zij luden hadden bij maniere van confirmacie Van hoeren eerften rechten verclaerd geordonneert ende geconfenteert den verwerers tot eeuwigen daege dat in de beeden fubuencien ruitergeld ende andere penningen die men accordeefen ende heffen zouden zoe in onfen voorfz. lande van Holland ter zee ende te lande hoe dattet waere die voorfzï verwerers en fouden dair inne nyet ghelden oft contribueren voirder dan ten XIJe deel. Ende dair aff hadden wij hem luden doen expediëren onze opene brieuen in behoirlijker fbrmen ende al waert foe dat die faicken voorTchreuen waeragtig waeren foe hadden nochtans die voorfz. eiffchers hen luden vcruorderd van ons te vercrijgen zeeckere commisfaryffen om hem luden te mformeeren van de qualiteit van den voorfz. verwerers om diefelue verwerers bij de voorfz. informacie te voughen met hen luden ende hen bedwingende te betaelen den XIJe deel Van den reften van den oirloghe die nyet en bedraegt bouen de vier duyfend van den honderdt duifend dwelck ziende bij den voorfz. verwerers ende dat die commiffaryffen hen veruoirderen te willen procedeeren totten voorfz. jnformacie die Voorfz. verweerers om die conferuacie van hoeren rechten hadden ons te kennen gegeeuen die zaicke voorfz. ende dair vp vercreghen onze letteren patente vuyt crachte van denwelcken beuel gedaen hadde geweeft den borchmeefteren ende fcepenen van onzen fteeden vanHaerlem Leiden Delft ende Goude ende oick den voirfz. com- Qqqqq 2 mys-  1854 PRIVILEGIËN myffariffen te cefTeeren ende aff te laeten van voirder te procedeeren vp de voorfz. jnformacien nemaer indien zij hemluden yet eyffchen wilden dat zij dat deeden mit recht. Wair vp proces gereefen was tuflchen die voorfz. partien in onzen raide van Holland aldair geappoincteert hadde geweeft die voorfz. verwerers ongehoird ende nyet jegenftaende dat die faicke vuytgefteld ende gecontinueerd was een maendt dat defelue verweerers contribueren zouden mitten voorfz. eiflchers in den IXC deel ende dat bij maniere van prouifie van welcke appoinótemente was geappelleert bij beide partien in onzen voirfz. groiten raidt aldair die voorfz. appellacien te nyette gedaen hadden geweeft fonder boeten foe voorfz. is concludeerende die verweerers bij deeze reedenen ende middelen ende meer anderen hij henluden voorgefteld ten einde dat bij onfer fententie diffynitiff ende voor recht gezeid worde dat zij wel ontfangbaer waeren ende hadden mit goeder caufen hen luden geoppofeert ten eifch fynen ende conclufien van den eiffchers ende dat ter contrarien die voorfz. eiflchers nyet ontfangbair en fouden fijn den voorfz. verweerers te hebben gedaen doen den eifch zulcx als zij gedaen hebben ende geconfenteerd ten fynen bij hen luden gepretendeerd ende zonderlinge dat jnformacie gedaen zoude worden vp de faculteit ende rijcdom van die voorfz. verweerers ende prouifie henluden aengeweefen ende indien ontfangbaer waeren dat men recht aluoirn dair vp gehadt ende fonder dair van te fcheiden dat met onrecht ende quader caufen die eiffchers dat gedaen hadden dat nyetjegenftaende den voorfz. eifch fynen ende conclufien dair aff die voorfz. eiffchers veruallen fouden mitsgaders van alle haere meyninge ende intentie die voorfz. verwerers mit die prefentatie bij henluden gedaen ende die zij noch deden van te betaelen de voorfz. Xljc deel van den penningen die zij gecontraéteert geconfenteerd ende geaccordeert hadden mitten voorlz. eiffchers alfoe wel van de beeden ende laften ordinarys ende extraordinarys als van al tgeen dair aff die voorfz. eiffchers hem luden eifch gedaen hadden zouden verclaerd wefen quitte ende ontlaft van huere jmpeticie eifch ende conclufien ende die eiflchers voort gecondempneerd in de coften van deefer jnftantie. Vp welcken antwoirden van wegen den voorfz. eiffchers hadde gerepliceerd geweeft ende gezeid eerft den gheenen dair de voorfz. verweerers zeiden dat zij zeeckere octroy ordonnancie of appointement hadden van ons keiler oft van wijlen die coninck van Caftillien bij den welcken geordonneert was dat zij alleenlijcken contribueren fouden in den XIJe deel ende nyet voirder feiden die voorfz. eifchers dat alwaert dat eenige ordonnantie dair off waire zoe zouden die behoeren verflaen te zijne alleenlijck roerende die beeden ende dair off wij zouden mogen geordonneert ende gedifjxmeert hebben tonzer geliefte. Ende en zouden wij de voorfz. ordinancie nyet hebben mogen maicken aengaende de andere laften ende fchulden van den lande fonder tconfent van den anderen fteeden die dair inne achterdeel hadden noch zonder die te roupen ende then gheenen dair die voorfz. verwerers zeiden dat zichtent der voorfz. ordinancie zij hadden gecontribueert foe in onfen beeden als in de laften ende fchutden in den XIJe deel alleenlijck ende dat bij confent ende ten aen-  van DORDRECHT. 855 aenfien ende weeten van den ftaeten van den voorfz. hinden bij denwelcken doende domflach van den voorfz. lallen ende fchulden zij en hadden nyet meer off voorder gezet geweeft. Replicerende die voorfz. eiffchers ende zeiden dat nymmermeer blijcken en zoude Van confent expres fonderlinge dat die gedaen zoude geweeft hebben bij vorme van ftate noch bij luiden gemachtigt om dat te mogen doen ende indien die voorfz. verweerers zeggen wilden dat den voorfz. van den ftaten tzelue gedocht ende gepcrmitteert hadden in foe verre als zij dat gefien ende geweeten hadden zonder dair jeghens gezeit te hebben zeiden die voorfz. eiffchers dat zulcke permisfie ende gedooge den verwerers nyet helpen en mochte bij veele reedenen in den eerften want het was notoir dat van rechtsweegen in gelijcken faicken die hen mochten ende behoirden veranderen als die laicke dat begeerde ende nae die faculteit rijcdom oft armoede van den quartieren men mochte geen recht krijgen bij vfancie oft poffesfie noch bij permisfte oft gedooge want al waft zoe dat in gelijcken faicken men mochte recht crijgen bij vfantie oft gedooge dat neen foe foude van noode weefen dat het gedooge ende posfesfie waere bij tijden fiifftfant om prefcriptie vcrcreegen te hebben ende dat die verweerers gecontribueerd mochten hebben in de laften ende fchulden van den lande voor den XIJe deel hadde alleenlijck geweeft duerende ende zichtent doirloghe van Vtrecht Rotterdamme Montfort ende anderen dat doen dandere fteeden en dorften hen luden nyet fteecken in gefchille oft proces jegens die voorfz. fteede van Dordrecht die was ende is die principale ende hoofdftede van den lande van vreefe dat ter dier caufen inconuenienten hadden moghen reizen dewelck oirzaicke hadde mogen wefen van groite fchade ende diftïuc~tie van den lande waer bij ende de andere fteeden dair jeghens nyet doen en mochten om meerder inconuenient te fchouwen was claer dat zulcke gedoge oft tolerancie en mochte den voorfz. van den ftaeten nyet prejudiciëren noch proffyteren den voorfz. van Dordrecht ende mochten die voorfz. van Dordrecht nyet ontkennen dat ter receptie van wijlen den voorfz. coninck van Caftillen zij en hadden gehad metten anderen fteeden van den landen huerluder gedeputeerden ende dat doen ten verfoucke van den ftaeten van denfelue lande was bij den voorfz. wijlen coninck geordonneerd te maicken die voorfz. jnformacie ende nyewe ommeflach ende fettinge wairom als het zoe waire dat de voorfz. van Dordrecht eenige vfancie contrarie ende van waerden dair te voiren gehadt hadden dat neen zoe en zouden zij noch en zijn jegenwoirdelijck nyet ontfangbair dair toe beleth te geuen oick anderen fteeden van den voorfz. landen dier hadden mogen jegenszeggen^ende hadden dat nyet gedaen wetende dat in zulcke ende gelijcke faicken die men veranderen ende muteren mochte nae der geleegentheid de faicken dependeerden van der auctoriteit ende hoocheid van den voorfz. wijlen ende coninck van Caftillen prefenteerende nyettemin dat die voorfz. van Dordrecht zouden quiten ende ontlaft bliuen van den fchulden ende laften van den lande behoudelick dat het plat land ende quartier van Zuid» hollandt contribueren ende gelden zoude in de voorfz. laften ende fchulden voor fulcke paert ende aendeel dat beuonden foude worden Qqqqq 3 be*  856 PRIVILEGIËN behoiren te gefchien naer vuytwijfen van den jnformacie die gemaict zoude wefen van haerluder faculteit ende mogentheid. Waar vp van weegen van den voorfz. verweerers hadde gedupliceert geweeft eerft dair die eisfchers hadden willen feggen dat die verwerers altijd gecontribueerd hadden met henluden ende dat men altijds ommeflach gedaen hadde nae die faculteit van den fteeden ende quartieren ende dat men dicwijlen na jnformacie gemaict veranderd hadden die porcien van die van den voorfz. lande nae hueren armoede ende rijedom augmenteerende den eenen ende diminueerende den anderen duplicqueerden die voorfz. verwerers ende feiden dat zij dat ontkenden ende en hadden noit gecontribueerd metten eiflchers dan bij hueren confente in den XlJe deel ende fonder prejudicie van hueren voorfz. regten ende priuilegien ende en hadden nyet gemeens met hen luden zoe voorfz. is ende aengaende doffre ende prefentacie bij den eisfchers gedaen in den manieren vooren verhaeld zeiden die voorfz. verwerers dat diefelue prefentatie impertinent ende infouffifant was want die anders nyet toe en tendeerde dan om te fepareeren ende fcheiden tland van Zuidholland van onze fteede van Dordrecht die tot allen tijden onuerfchciden geweeft hadden als voiren in tlange verhaeld is twelck alfoe niet en behoirde ontkennende voirts allen anderen feiten bij den voorfz. eiflchers voortgeftelt den verweerers hinderlijk zijnde ende perfifterenden bij den voorfz. partien hinc inde bij den redenen voorfcreuen ende meer anderen bij hen luden geallegueerd ende voorgefteld in hoerluden fynen ende conclufien hier bouen verhaeld. Welcke partien alfoe gehoirt bij den lieden van onfen voirfz. groiten raide hadden onder anderen geappoincleert ende geordonneert geweeft. Dat ouermits dat in de fcriftueren van den voorfz. partien begreepen waeren veele feiten zonderlinge dat de voorfz. van Dordrecht maintineerden dat bij voir waer den ende partien exprefle geconfenteert ende aengeuaert bij den voorn, van IN oordholland zij nyet gehouden en waeren te ghelden nog contribueren in de laften ende fchulden van den landen gemaict in tijden voorleden dan om den XIJe penning ende ende dat defelfde van Noordholland pofeerden ende fielden fayt contrarie oick mede dat die letteren ende munimenten ouergelegt bij den voorfz. partien nyet autentijck en waeren dat diefelue partien nyet goetlijcx geappoincteert en mochten weefen bij diffinitiue fonder enquefte te doene vp huere feyten ende dat te dier caufe vp de voorfz. feyten ende anderen gepofeert bij den voorfz. partien enquefte zoude gemaict worden bij zeeckere commiflaryffen die dair toe geordonneerd foudert weefen dieweleke foude inftrueren tproces van den voorn, partien ende het felue geinftrueerd zijnde ende gefteld in ftaete van wijfen ons ouerbrengen ofte in onfen voirfz. groiten raide binnen drie maenden doe naeuolgende ende dit voor alle prefixien ende dilaijen mit jntimacien dat den voorfz. dach geleeden zijnde men zoude recht doen op tgeene dat als dan te houe beuonden foude fijn als blijft bij tvoorfz. appoinctement in date van den xvije dach in julio Xiiij0 XCVIJ. Ende voorts als van der prouifie gezien de letteren ende munimenten bij den voorfz. partien ouerleyt hadden gezegt bij tzelue appointement dat hangende tproces ende ter tijd toe dat anders ge-  van DORDRECHT. 85? geordonneerd zoude worden die voorfz. van Dordrecht ghelden ende contribueren fouden in de lallen ende fchulden van den lande dair te voiren gemaict voor den XIJC penninck alleenlijck ende dat nyetmin het geen dat de porcie ende aendeel van de voorlz. van Dordrecht meer bedraegen foude vp den IXC penninck dan vp den X1J1-' penninck nyet geimpofeerd noch gelteld en fouden weefen voor den eerften termijn van den ommeflach die gedaen foude fijn om de voorfz. fchulden ten laften van die van Noordholland voorfz. maer zij zouden dair van in furceance gehouden worden voor den voorn, termijn hangende welcken termijn die voorn, partien ende elck hunner fouden moghen veruolghen die diffinityue van deefen proceffe naeuolgende dcwelcke denfelue ommeflach foude gemaict ende vernyeuwd weefen. Achteruolgende welcken appoinctemente die voorn, partien hadden in handen van den voorfz. commiflaryffenbekleed geproduceerd geëxhibeerd ende ouergegeuen groite menichte van getuigenlettren priuilegien titulen ende munimenten ter verificatie van hoerluden rechte die voorfz. eiflchers emploijeerende reprochen ende contradictie van rechten vptie productie van den verweerers ende diefelue verweerers hebbende dilay van drie wecken dair nae volgende om te dienen van reproche ende contradictie vptie productie van den eiffchers vp peinen dair aff verfleeken te fijn ende dat het zelue diJay voorleeden ende geëxpireerd zijnde men foude het proces houden voor geeoncludeert in rechten binnen welcken dilaijen die voorfz. verweerers egeen deuoir gedaen en hadden te dienen van den voorfz. reprochen ende contradictien foe dattet voorfz. proces gehouden was als geconcludeert in rechte. Ende dair nae die penlionaryfen ende gedeputeerden vander fteeden van Delft Leyden Haerlem ende Amlterdamme ouer een ende die penflonarys der ftad van Dordrecht ouer dandere zijden geuifiteert hebbende in de griffie van onfen voirfz. groiten raide die ftucken elck van zijn proces beuonden hadden dat tfelue proces defeétylf ende nyet gefurneerd en was foe als tbehoirde van procuracien hadden gecompareerd voor zeeckere gecommitteerden van den houe ende mit hem luden geconuenieert vp het f'eyt van den voorfz. procuracien die behouveiijck ende van noden waeren geproduceert ende ouergelegt te worden om zeeckere ende goede wijsdom ende fentencie te geeuen vp tfelue proces ende was dair vp foe verre gebefoigneerd dat gehoird in onfen voorfz. groiten raide trapport van den voorfz. gecommitteerden een dilay tot derthien dach leflleeden denfeluen partien geaccordeert hadde geweeft om te furneeren ende dienen van den voorn, procuracien goed ende fouffilant. Dair toe volcomen hadden geweeft bij den voorn, partien diewelcken ende fonderlinge die voorfz. eiflchers zijn zichtent tot diuerfe ftonden bij hoerluden procureurs gecomen ende gecompareerd in onzen voirfz. groiten raide ende hebben nernflelijk verzocht hemluden recht tewillen doen vp tvoorfz. proces. Doen te weeten e dat gezien ende geuifiteerd in onfen voirfz. groiten raidt tproces van den partien voorfz, ende al dat bij dien mach blijken ende geconfidereerd ende ouergeweegen tgeene dat tot deeze materiën dienende was ende behoirde geconfidereerd ende ouergeweegen te zijne wij mit goede rijpheeden ende deliberacie van raide bij deefe onfe fentencie diffinityff ende voor  8s5 PRIVILEGIËN voor recht zeggen dat de eiffchers inder manieren ende om die faicke wille dat zij hoerluder eifch gemaict veruolcht ende geprocedeert hebben in dit proces nyet- gefundeerd noch ontfangbaer en zijn ende nyet te min om groiten aenziene den houe dair toe porrende compenferen die coften tuffchen partien. Des toirconden wij hebben onzen zeegel hier aen doen hangen. Gegeeuen in onzer fteede van Mechelen den Xe dach in April int jaer ons Heeren dui* fendt vijffhondert dertiene voor Paeffchen. Ende der rijcke van ons keifer van Germanien txxiif ende van Hunguerien etc. t xxiiije Aldus gefcreuen vnder vp tie vouwe bij den keifer ende mijnen heere den ertzhertoghe ter relacie van den raide ende onderteickent Lettyn. Uit een regifter van tgeene dat gedaen gebefoigneerd gefolliciciteerd getracteert ende geordonneert is in diuerfe daguaerden ende bij ordonnantiën fententien appointementen van onzen genadigen heer ende zijnder genaden raed vuyt crachte van appellatien procelfen ende andets in die faecke van de verpondinge oft vernyeuwinge van den fchiltalen ouer Hollandt ende Vrieslandt beginnende van der tijt dat [d~\ Mr. Fioris Oem van Wijngaerden in die ïïede van Dordrecht acngenomen is te wee- [ d~\ Mr. Fioris Oem van Wijngaerdcn. Hij opdragt van Philips van Lannoy, verlijd wordt was een Zoon van Jan Oem van Wijugaer- met de helft vai) bet Ooftambagt van IJffelmondc; den en Catharina van Egmond van Ijjfel- en in welken Brief hij genaamd is Griffier oer fteyn (26), en is getrouwd geweeft met 'Ar- Landen van Holland, Zeeland en Friesland 'noldyne van Duvenvoorde, Dogter van Ar ent Trouwens, deeze laatftgemeldc werd eedt in van Duvenvoorde en Margareta van Ff [fel- het jaar 1503( 32), in plaats van Cornelis van fteyn , bij welke Hij vijf Kinderen verwekt Dorp, Raadsheer in het voorfchreeven Hot; heeft. Volgends het getuigenis van Gout- daar onze Fioris Oem van Wijngaerden deeze hoeven(27), daar in gevolgd door Bever- waardigheid inliet jaar 1501. teeds bekleedde wijckOS) en Balen (:q), zou' hij, federd O;,;). Waarlchijnlijk behield hij dit Ambt, tot het jaar 14S2. tot het jaar 1502. , -t Griflier- het jaar 1513., wanneer hij, en wel in de maana fchap van het Hof van Holland bekleed hebben. November, uitwijzends het Regifter, waar 111 Dog, naer onze gedagten , verwarren hem de bovenftaande Sententie geboekt is, tot r deeze Schrijvers met zijnen naamgenoot en fionaris dcezer Stad werd aangenomen. J bloedverwant Fioris van Wijngaerden, Am- kweet zig zonderling in de waarneeimng va 1 bagtshcer van IJlTelmonde, Zoon van Fioris deezen poll. cn verdeedigde de vooir^au O'em van Wijngaerden cn Margareta van en Vrijheden dcezer Stad, op eene meer qmi Alkemade f30). Want, dat deeze , toen ter gewoone wijze. Hier door verwekte hij aen tijd , Griffier van het Hof van Holland geweeft naijver der overige Steden, en haalde zi» zij, leert ons een Brief van den twaalfden No- haarén haat op zijnen hals. Onze ^taclSDe" vember des jaars 1495., waar bij Hij, bij fchrij vers (34) wijten zulks aan de drift, waar (26; Van Leeuwen Batav: Illujlrat. tl. 1041 en 1155, (27) Kronijk van Holland, bl. 107. (28) Befchrijv. van Dordrecht , bl. 325. (29 Bladz. 419. (30) Van Leeuwen /. /. bl. 1039. (31) Te vinden in ée'n der Memoriaalen van de Leen- en Rcetfleriamer van Holland. (32) Uitwijzends een oud Memoriaal van Sententien , gequot. A'o.27. . m (33) Dit zien wij duidelijk uit eene Acte van het Hof van Holland , van den 21. April des jaars 150 •■ . vinden in de Privilegiën van Haarlem , bl. 173. alwaar liij onder de Raaden wordt opgenoemd. dat deeze onze Fioris moet geweeft zijn . en niet de Heer van 1 iflclmonde , blijkt allerduidelijk i"[« andere Acte van den 8. November des jaars 1503 , door ons hier boven op bl. 801 en 802. opgegceve » waar inze beiden als Raaden worden opgeteld , dog , waar Fioris Janszoon , als onder in rang \y00t m Floryszoon genoemd is. Jaa , nog duidelijker , uit eene Sententie van den 25. September des jasrs mede te vinden hier boven bl. 765—767. , wijl onze Fioris daar reeds onder de Raaden gefteld is F- de Wijngerde», dat is Fioris Oem van IVijngaerden Floryszoon dezelve , als Griffier, geteckend heeft. W TJeRiemer Befchrijv. van "sGraavcnh'aage , l. Deel, bl. 384. , fehoon hem mede verwarrende ""ex. Anibagtsheer van IJflelmonde , zegt, dat Fioris Oem van IFijngacrdcn 'Jansz. Raadsheer geweeft z'J lc het jaar 1491- tot het jaar 1510. (34) Beverwijck, tl. 227. e« Balen , tl. 810. enz.  van DORDRECHT. 859 weefen penfionarys der voorfz. ftede te weeten in de maend van Noueraber int jaer XVc ende derthiene ende eyndende dit tegenwoordige regifter enz. Naer eene Copij van het voorfchrceven Regiflerberuftende onder den Heer M1 ■ JacobVisscher in ''s Graavenhaage. Hieê hij voor de Privilegiën van het Stapelregt werken. Hier op werd de gcheele zaak, ter gewoon was te fpreeken. Maar, fehoon dit, onderzoek van daai' toe benoemde Commisgelijk ook andere omftandigheden, bij de onder farilien, gebragt; die hem eerlang volkoomen aangehaalde Schrijvers vermeld, daar toe kootte oftfchuldig kenden; met dat «e\oV dat hij medegewerkt hebben, heeft egter de bevorde- kort daar na, in zijne voorige waardigheid herring van het Regtsgcding, daar deeze Senten- ftcld wierd. Wanneer dit gebeurd zij , kunnen tie op gevolgd is, onzes oordeels, hier toe, wij , bij gebrek van behoorlijk beri gedronckgn wordt gewoenlijck zijn te heffen mit dat dair aen cleeft. Ende alfoe defe nauolgende perfoenen ter eaufe van de voorfz* zaicke gheen proces en begeren te fuftineren tegens die voorfz. van Dordrecht foe hebben zijluden in kennisfe van defen elcx huere namen mit hoere eygen hant hier onder gefcreuen. Actum na den xmjen dach van Januario anno XVC- ende vijftien nae tic-ritten shoifs van Hollant. (Was geteekend') Pieter Scaert ambochsheer van heer Oudelants Ambocht ende van Wyeldrecht. J. Oem Tielmansz. als voecht van de joncfroilwe van Papendrecht. Jacob de Jonge als ambochsheer van Ouderkercke. Jacop Oem heer van Wijngerden en Rubruyck ridder. Pieter Scoeck als ambochsheer Van Scoblant. Aert Pieter Soen als ambochsheer van Heerjansdam en van de Gein Lint van Molenambacht. Ende noch van Adriaen Pieterfoen ambocht in Swijndrecht. Fioris van Ifujl een van de amboChsheren van Kiefhoich in Swindrecht. Jan Oem Dircz als ambocht heer van der Linde. Fioris Egbertz. en Jan Ockerz. als ambochsheeren vanMoelenaersgraef. Cornelis Martensz. als ambochsheer van Alblas.. Naer de oorfprongkelijke Verklaaring, gefchreeven op Franchijn , berustende in de Weeskamer , Lade C. No. 8. Handveft van Karei denll., waar bij de Privilegiën der Munt er en bevefligd worden; en dat de Munsters van alle breuken en misdaaden zullen geftraft worden bij den PFaardijn en de Provooften , uitgezonderd van zaaken, daar lijf of lid aan verbeurd is, welken de gezvoonlijke Regter beregten zal. 4. Junij 1517. KAerlc bijder gracien Goids coninck van Caftillen van Leons , van Grenaden van Arragon van Nauarre van beede den Ce* cillien van Jherulalem van Valence van Maiorque van Sardenne van Corfice &c. eertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Stier van Karinten van Crain van Lembourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaen»  868 PRIVILEGIËN Vlaenderen van Hasbourg van Tirol van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Ellaten prince van Zwaue marckgraue van Burgauvv ende des heylycx rijcx van Hollant van Zeelant van Phirt van Kiburch van Namen ende van Zuytphen graue heere van Vrieslant vpter Windesmarck van Portenauw van Salins ende van Mechelen. Allen den ghenen die defen onfen brief zullen fien falut. Van wegen onfen wel gheminden de munteneers ende werckluyden van onfer munte van Hollant is ons verthoont ende te kennen gegeuen geweeft hoe de felue thoonders mitgaders die munteneren ende [werckluyden van onfer munte van Brabant die van eenen eede zijn zekere preuilegien vrijheden ende hantu.esten voirtijts vercregen ende verworuen hebben gehadt van wijlen hertoch Aelbrecht van Beijeren in zijnen leuene rewaert van Henegouwe Hollant Zeelant ende Vrieslant welcke preuilegien vrijheden ende hantueften zedert te meerftonden geconfirmeert ende geuefticht zijn geweeft ende geamplieert bij diuerflchen onfen voirfaten grauen van Hollant ende laeftwaeruen bij wijlen mijnen genadichften heere ende vader die coninck van Caftillen zaliger gedachten alft blijcken mach bij zijnen openen brieuen daer van wefende van den welcke dinhouden hier nae volght van woerde te woerde Philips bijder gracien Goids &c. £ Zie den ingevoegden Brief hier hoven hladz. 808. 3 Ende hoewel de voirn. fupplianten van den voirlz. preuilegien vrijheden ende hantueften altijt vredelijck ende paifiuelijek genyeten ende [gebruykt hebben nietmin ouermits dat zij van dien zedert onfe emancipacie huldinge ende receptie totter heerlicheide van onfen lande van haertwaertsouer gheen brieuen van confirmatie van ons verworuen en hebben zij beduchten dat men hemlieden in toe- co- AANMER KINGEN. Deeze Handveft verdient eene bezondere nandagt, wijl de gefteldheid van de geprivilegieerde Regtbank der Munteren daar uit alleroeft kan gekend worden. Om van deeze een regt begrip te vormen , dient men onderlcheidenlijk agt te geeven ; in de eerfte plaats, op de Regters zclvcn ; ten tweeden, op de misdaaden, tot hunne beregting ftaande ; en ten derden, op den aart der Itraflen, welken zij vermogten te oefenen. Belangende de Regters, zij worden, in de Handveft van Aclbregt van Beieren van 't jaar 1367 (1) genaamd Provoeft ende ghezworen ; in die van 't jaar 1401 (2), Muntmeefter IVaerdeyn en Prevooften ; en, eindelijk, in onze bovenftaande, Wardcyn en Prevoften. Buiten deezen zijn er geene anderen , welken dienaangaande eenige bepaaling maaken. Onze Handveft derhalve , als de laatlte zijnde , hebben wij te houden voor het rigtmocr, waar naer deeze (1) Bladz. 290. (s) Blatlz. 177. Regtbank behoort te weczen ingerigt. Endu3 fpreekt het van zelv', dat IVaardijn en Provooften de eenige Regters zijn , die in aanmerking kunnen koomen. Deezen moeten, met uitfluiting van alle anderen , in zulke gevallen, welken het Privilegie bepaalt, alleen regt fpreeken. Alle veranderingen, naderhand, bij de Luiden van de Kamer van Reekeningen, hier in gemaakt, zijn daarom flegts te houden , voor de uitwerkfels van willekeurige Bedui ten , welken , als niet bekragtigd door de Hooge Overheid, ontoereikende zijn, om den klaaren zin der Graaflijke Privilegiën te ontzenuuwen. Dan hier van in 't vervolg nader. Wat de misdaaden der Munters, ter beregting van Waardijn en Provooften {taande, betrek; zoo is, uit vergelijking van onze Handyell met de reeds gemelde Privilegiën van 't jaar 1367 en 14.01, duidelijk te zien, dat alle evcldaaden , waar op 'sLands Wetten en Ge- woon- 1  vanBORDRECHT. 869 comenden tijden in tgebruyck vanden voirfz. preuilegien ende hantueften belet foude mogen doen gelijek eenige hebben willen doen twelck hemlieden comen zoude tot groiten hinder fcade ende achterdeele indien onfe gracie hemlieden hier op nyet verleent en worde ons oitmoedelijck biddende dat angefien dat zij altijt bereet moeten wefen om te arbeiden ende wercken in onfe voirfz. munte foe wel tot Maeftricht als elders tallen tijden als zij des vermaent zijn achterlatende ende verticnde alle andere hanteringe van faken alwaert oick dat zij meer prouffïjts met min arbeyts daer an witten te doen dat ons belieue hem de voirfz. preuilegien ende hantueften begrepen inde voirn. oepene brieuen thuerer meerder fekertheyt te confinneeren veftigen ende approberen mitgaders hem die zoe verre alft noot zij van nyeux te gonnen ende verleenen ende hen vp al te verleenen ende doen expediëren onfe oepenen brieuen in behoirlijcker vormen. Soe eeft dat wij de faken voirfcreuen ouergemeréfc ende hier vp gehadt taduijs eerft van onfen lieuen ende getrouwen die prefident ende luyden van onfen rade ende rekeningen in Hollant ende voerts van den hoofden ende treforier generael gecommitteert vp tltuck van onfen demeynen ende financien genegen wefende ter beden van den voirfz. fupplianten hebben allen die preuilegien vrijheden ende hantueften hemluyden ende hueren voirfaten bijden voirfz. wijlen hertoge Aelbrecht van Beijeren ende anderen onfen voiruaderen grauen ende grauinnen van Hollant faliger gedachten gegonnen geuefticht ende verleent mitgaders al tinhoudt van den brieuen hier bouen geinfereert geconfirmeert gerattificeert geuefticht ende belieft confirmeeren rattifficeren veftigen ende belieuen mits defen onfen brieuen. Ende vuyt onfer meerder gracie ende zoe verre alft van noot is hebben hen voer ons onfe eruen ende nacommelingen van nyeux gegonnen ende gewillekuert gonnen ende Ttttt wil- woonten , iiócli dood- noch lijfftraf vorde- hier van verfcheiden voorbeelden aan de ren, daartoe behooren. Onze Handveft hand. in het oudftc Stads Regifter (5) leeft maakt in deezen geen ondericheid noch uit- men : anno 1402. die fabbath x die Mev Zondering, fpreekende van alleileie misbedry- item Wouter Blankert die muntenaer om ven, daar hjt noch lid aan Verbeurd is, dat is, fulke omftanteliken woirde als gefproken zulken , welken met eene geldboete geftraft beeft zoe fal bi Gode ter eeren ende der worden (3). Op dien Voet heeft daarom dee- ftede te betering doen maken een half roede ze Regtbank , uitwijzends dé 'oude Relölutie- mueren. Eh vcrvolgends, eenige jaaren daaf boeken , in de Muntkamer beradende , meer- na. Aclum anno cCccxxxv. in°profefto Mat* maals de geringere misdaaden der Muntge- tbei Henrijck van Dijck de muntenaer otn zeilen geftraft; jaa de Graaven hebben ook alrehande ongeftandt dis hij hij' nachte ende dit voorregt , t'aller tijd, op eene bezondere tijde gehanteert beeft aen die poertzijde enwijze, gehandhaafd; gelijk wij, onder ande- de voer in die tolhhrugftraete nae getugeren, zagen in de Sententie van Ifabclla van ntjfe &c* daer ouer fal bij geuen onfer fteede Bourgondien , van den twintigften Decem- vijjf ende twintich duyfent fteens tusfchen ber des jaars 1444 (4). Trouwens de mis- dit en Andrée proximo enz. Bouwen de munbedrijveri van meerder aanbelang, en aan den tenaer om dat hij bouen de eerfte keur Jan lijve ftrafbaar, werden van ouds , ingevolge Block mit eenen onhuejfen priem bij nachts de duidelijke letter der Privilegiën, door ende ontijde ge/leken beeft een achtbaer wonden daaglijkfchen of plaatfelijken Regter, ge- de nae getuygenift'e efc. foe fal bij daer voer ftraft. De overgebleevene Kiepboeken geeven esnvelijke gebannen weefen vp zijn lij/F quaem (3) Dat liicr alleen op geldboeten gezien word, is , otizes erngtens, vrij duidelijk op te maaken uit de Handveft zelve , wanneer zij , gefprokcn hebbende van de misdaaden , ter bercgting van Waardijn en Provooften ftaandc , daar op volgen laat: Ende dat van tgunt datter corncri fal van den ciuihn tomilien voirfz. dat '.vij daer of zullen hebben een derdendeel enz. (4) Bladz. 561. IS) Mc tn Klepboek , beginnende met bet jaar 1383.  8?o PRIVILEGIËN willekueren die voirfz. preuilegien vrijheden ende hantueften willende dat zij van dien voirtaen genyeten ende gebruyken vredelijck ende paifiuelijck foe verre zij tot hier toe daer of duegdelijck gevfeert ende gebruyckt hebben. Behoudelijck ende weluerftaende nochtans dat aldaer in den brieuen voirfcreuen gefeyt is dat de voirfz. fupplianten van gheen forfeyten oft misdaden gecorrigeert en fouden wefen bij den officier van der plecken daer zij woenachtich zijn dan van vrouwe cracht dootflagcn moort oft diefte wij willen ende verclaren dat defelue fupplianten ende huere naefaten van allen fortfen ende misdaden die zij fullen mogen committeren gecorrigeert ende gepugniert fullen werden bij den wardeyn ende preuosten van onfe voirfz. munten vuytgefeyt van faken daer men naer rechte oft coftume van den lande lijf oft lit en verbuert fal fijn oft bij gebreke van dien fal tfelue delict gecorrigeert werden bij den officier van der plecken ofte rechters ordinarys onder wien tfelue delict gefchiet fal fijn. Behoudelijck oick dat de voirfz. wardeyn ende preuoften de felue corectie gehouden zullen wefen te doene en- quaem bi -weeder in nae inhoudt ons keurboecx. En in een laater Regifter (6): Barthout Barntsz. die muntenaer om dat inder waerbeyt beuonden is dat bit niet waerdicb en es mits dieuerije die hij' gebanteert heeft in een guede fteede te ivoenen ende daerom voeruluchticb es op ten kerckhoeue nae belije dat hij' vuyt er ftede gaen ende ewelijcke van dyeftien gebannen -weefen vuyter fteede op zijn lijf. Volgends 't getuigenis van Balen (7), werden, in 't jaar 1500, ook eenige munters, wegens verraad, door het Geregt dcezer Stad, met het zwaard geftraft. Meerder voorbeelden van dien aart gaan wij thands met ftilzwijgen verbij. Het verdient egter eenig onderzoek, (en dus koomen wij van zelv' tot het derde punt , te wecten, den aart der ftralfen ) of het Geregt bevoegd zij geweeft, de opgenoemde Munters, tot het maaken van muuren, en de betaaling van fteenboeten, te verwijzen. Deeze ftraffen immers raaken lijf noch lid ; en zijn , in den grond , geene anderen , dan geldboeten; wijl een ieder de Keuze had, of hij de muuren wilde doen opmaaken, ofwel de bepaalde penningen daar voor opbrengen. In het jaar 1539, rees tulTchen den Waardijn, Florys vanKuyl, en den Schout deezer Stad, Jan van Drenckivaerdt Willemsz, een aanmcrklijk regtsgeding over ecu gefchil van deezen aart. De eerftgemelde werd, door den Schout, voor het Geregt betrokken, ter betaaling van eene geldboete, uit hoofde van het overtreeden cener Keur van het jaar 153;, bij hem verbeurd. Dan hij beweerde, als Waardijn, voor het Geregt niet aanfprecklijk te zijn, maar gerenvoijeerd te moeten worden , voor zijnen gewoonen Regter , welken hij zeidc de Generaals van de Munt te weezen. Het Geregt nogtans rejecteerde deeze exceptie van renvoy, bij Sen¬ tentie vail den vijfden Maart des jaars en verwees den Waardijn, om tenprincipaalen te andwoorden. Van dit Vonnis beriep hij zig aan het Hof van Holland. Hoe dit gefchil daar vereflend wierd, is ons niet geblecken. Zeeker is Het, en eene Sententie van dat Gcregtshof, op den zestienden April des jaars 1545. in eene lbortgelijke zaak gevveezen, zal ons leeren, dat zulks, toen ter tijd, nog onbeflift geweeft zij. Wat ons betreft, wanneer wij de woorden van deeze Handveft, met naauwkcurigheid, inzien, fchijnt het vrij duidelijk te zijn j dat een Munter, overtreedende de Stads Keuren , welken flegts eene geldboete vorderen , door zijnen geprivilegieerden Regter moet geftraft worden. De uitdrukkingen van ons Privilegie zijn op dit ftuk klaar, en lijden geene uitzondering. Maar, zal moogelijk iemand vraagen , moet dan een Graaflijkheids Officier , aan wien de handhaaving der Keuren is aanbevolen , zijn regt vervolgen voor Waardijn en Provooftcn ? Dit is zeekerlijk geene geringe zwaarigheid , en het fchijnt, in den eerften opflag, ongerijmd cn wanvoeglijk, om de Keuren en Bevelen van den Magiftraat, tot bewaaring van de goede orden gemaakt, langs dien weg, te onderwerpen aan de uitfpraak van eene bezondere Regtbank. Dog, daar 's Lands Vorften, ten aanzien van hunne eigene Wetten , geene zwaarigheid kwamen te maaken , maar de geldftraflen aan de beregting van Waardijn en Provooftcn overlieten , met wat grond zal dan een bezondere Stads Magiftraat zulks beneden zijn gezag reekenen V Egter fchijnt dit wanbegrip aanleiding gegeeven te hebben , dat deeze Regtbank van Waardijn en Provooften, naer den aart van dergelijke geprivilegieerde Regtbankcn , in laater' tijd, alleen kenniile kwame te ncemen van geringere misdaaden , wel- (6) Klepboek, beginnende met den ai. Julij' des jaars 1438, (?) Slada. 805.  vanDORDRECHÏ. 8/r ende te eynden [a] binnen sjaers nae dattet delict gefchiet fal fijn oft bij gebreke van dien lal tfelue delicl: gecorrigeert werden bij den officier van der plecke. Ende dat van tgunt datter com en fal Van den ciuilen correétien voirfz. dat wij daer of zullen hebben een derdcndeel de voirfz. wardeyn ende preuoften een derdendeel ende tghemeen ghilde dat ander derdendeel van welcke derdendeel die ons toebehóeren fal de voirlz. wardeyn gehouden Uil lijn alle jare [li] rekeningen te doene in onfen rekenkamere in den Haghe. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen befondere lieue ende getrouwe die cancellicr ende luyden van onfen feereten rade den voirfz. onfen ftedehoudere prclident ende luyden van onfen rade ende rekeningen in Hollant baiUiu ende fchout van onfe ftede van Dordrecht ende Ttttt 2 al- welkert door de Muntgezellen, op liün werk* en binnen den omtrek van de Munt, bedreeven werden , blijvende de commune delicten, gelijk de Regtsgeleerden zeggen, ter beregting van den plaatl'elijkcn Regter (S}. Voords verdient het eenige opheldering, of deeze geprivilegieerde Regtbank, naer den inhoud van onze Handveft, 'bevoegd zij gewee/1, om zulke fixaflen, die, noch onder *iijf- nóch oilder geldltraflen, kunnen gereekend worden , aan eeneu zig misgrijpende^ Munter optëeggen. Onzes inziens , verleent dit Privilegie daar toe vrijheid, wijl het medebrengt, dat Waardijn en Povooften zullen moogen torrigeeren ende punieeren alle fort/en endê misdaaden, daar hjf noch lid aan verbeurd is» Want, fehoon wij zoo even zeiden , dat in deeze Handveft alleen gezien word op geldfaaffen, heeft men egter in opmerking te necrnen , dut , in laater' tijd , deeze en geene ftraffen wierden ingevoerd , die met de verbeurte van lijf of lid niet vcrzeld gingen, maar egter -, in dien tijd , toen deeze Handveft gegeeven is-, nog onbekend waren. Wij hebben het oog op het ftralfen met water en brood. In Jaatere dagen , werd daarom, binnen -den omtrek van her Mtintgebouw, eene bezondere Bewaarplaats of Gevangenis gemaakt, waar in de zig te buitengaande Muntgezellen , voor eenen korten tijd, opgeflooten, en met water en brood gefpijsd werden (9). Uit dit alles zien wij ten klaarftcn, dat het Regtsgebied van deeze Regtbank zig niet verder uitltrekkc , dan tot de'beregting van zulke misdaaden , die met geld en andere geringe ftraffen konden geboet worden. Trouwens wij hebben zulks voorheen in het breede beweczen (10), cii tevens daar bij aangetoond, dat de Munters, in Civile zaaken, Iprmtende uit bezondere verbindteniifen, voor hunnen daaglijklchen Regter, moeten worden aangesproken. Dit was ook bet begrip van het Hof van Holland cn van den Grooten Raad van Mechelen , gelijk ons derzelver Gewijsden van den (8) Öp dien voet begreep liet ook het Hof van Gelderland, «aar de Muntgezellen, in dit opzigt, gelijke Privilegiën hebben, bij dcs/.elfs Befluit van den 24. Junij des jaars 1721, te vinden bij S c h r a s s e r ï Befchrijv. van Harderwijk , I. Deel, bl. 71. (9> Zie Refolutieto van bet Sennènt van den 26 Auguftus des jaars 1587* 14- Auguftus 1601, 24. Novem» bev 1622, en 2. julij 1624. in het liej'olutieboek Fol. 8 verfo en 9. 19 verjo en 20. iyverfo en 30 verjo. (kj) IStath. 287 en 288. fn De Prtoileg. Jloneiarior. Holland. Sect. III. pag. 37~5<5. _ burgmeefters ende gerechte der ftede van Dordrecht ouer ende in name van den gemeenen poorteren ende inwonende derfeluer ftede impetranten an deen zijde ende die burgmeefters fcepenen ende raide der ftede van den Briele gedaechden an dandere die voirfz. impetranten zoe zij procederen allegerende dat zij omme meenighe getrouwen dienften ende bijfönder om oirboir van den landen bij den graue van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt rijpelijcken bedacht zijn-  vanÖORDjRËCHT. 8?5 zijnde gepreuilegeert zijn ende onder andere van Mgraue Willem vatl Henegouwe graue van den feluen landen in den jaere drie hondert vier ende veertich des Saterdaechs nae onfer lieuer Vrouwen dach Natiüitas gegont ende verleent is geweeft den feluen impetranten zekere ichoene vafte priuilegie tot eeuwige dagen verclaerende dat alle coggen euers huieken ende andere fcepen die mit coemans goeden geladen fijn dat vander zee compt die die Maze in commen fculdich zijn mit hoere volle laft te commen tot Dordrecht voor die ftede ende aldaer te ontladen ende weder te laden ende indien daer eenich gebreck in viele foe gebiet de voirfz. graue Willem hoe men tfelue fal executeren belouende hemluyden tvoorfcreuen preuilegie te houden ende te doen houden mitzijnre mogentheyt. Van welcke preuilegie die impetranten altijts ruftelick ende vredelick gebruyct ende gepolïideert hebben ten anfien ende wete van den gedaechden ende alle anderen fonder contradictie van yemande van zoe lange tijden dat gheen memorie van menfchen en was ter contrarie. Ende hoe wel nyemnndt behoert en hadde den impetranten te turberen in hoere viorfz. oude pofleflie nochtans is gebuert dat in den jaere vijftien hondert ende elfue gecommen zijn twee groote fcepen vuyten coninckvijck van Noorwege geladen mit alrehande comanfcapen Vuyter Zee in de Maze ende arriueerden voor die ftede van den Briele alleer zij tot Dordrecht hadden ontladen ende geladen als zij gehouden waren van doen nauolgende die voirfz. preuilegie ende oude pofleflie ende alfoe tfelue was direételicken tot infraétie ende defttuétie van de voirfz preuilegie ende oude pofleflie foe hebben die impetranten gefonden anden fcippers van den feluen fcepen dat zij commen fouden mit hoere fcepen geladen mit hoere vollen laft tot vooï die ftede van Dordrecht ende aldair ontladen ende wederomme laden ende oick doen feggen de gedaechden dat fij tfelue gehengen ende gedoogen fouden alfoe te gefchien maer die impetranten en hebben daer toe nyet konnen geraken foe dat die felue impetranten die wel hadden moegen verfoucken affiftencie ende de facto tfelue doen executeren omme alle rigereusheyt ende inconuenienten te fcuwen zijn clachtich gecommen an defen houe ende hebben vercregen mandament penael vuyt crachte van welcken eenen doirwaerder na dat hem gebleeken was vander voirfz. preuilegie ende pofleflie van den impetranten onder andere beuolen is geweeft den voirfz. gedaechden bij name Andries van der Bronc- horfl: AANMERKINGEN. Deeze Sententie ftrekte'tot merklijk nadeel Maas- en Stapelregt, te deezer tijd, opgereezen, van het Maasregt deezer Stad , en lei' den breeder aangetcekend ; waarom wij onzen grond, dat zulks langlaamerhand ondermijnd Leezer, kortheidshalve, derwaards heen zen- wierd , cn eindelijk geheel te niet liep. De den. gronden , waar op dé Brielenaars hunne vrij- [a] Graue Willem van Henegouwe. Uit- heid beweerden, zijn, door Alkiïmaüe en Van wijzends zijn Privilegie, daar van verleend s der ScHEi-LtNG (i) , in het verhaal der On- op den elfden September des jaars 1344, bs- luftcn, tulfchen de twee Steden , over het voorens meegedeeld (2). O) Eefchrijv. van den Briel, 1. Dïcl, 61. 357 —3^4* (2} Bladz. 193.  876 PRIVILEGIËN horft bailliu meefter Servaes Adriaensz. ende Bruyn Bruynenz. burgerr efters Pieter Volkertsz. Jan Haertsz. ende Frans Lauvvensz. ende Direk Pouwelsz. ende meer andere doe ter tijt fcepenen collegialiter vergadert wefende elcx vptie peene van hondert ponden grooten Vlaems vuyt haer eyghen goeden te verbueren te gehenghen ende te gedoeghen dat die fcippers van den contencieufe fcepen foude commen ende arriueren mit haeren vollen laft tot voor die fte 1 van Dordrecht nae vuytvvijfen die voorfz. preuilegie ende posfeflïe van dien. Ende ouermits hoerluyder oppofitie zoe zijn zij peetien ende beuelen ftadthoudende gedachuairt geweeft tot zeeckeren dage tot welcken dage off andere onderhouden concludeerden die voirfz. impetranten dat die voirfz. beuelen penael ver* claert fouden zijn ftadt te houden ende effect te forteren ende die gedaechden bedwongen die te obedieren makende eyfch van coften fcaden ende Intereflen. Waer jegens die gedaechden antwoirden ende feyden dat riant van Voirn ende die ftede van den Briele van twee hondert jaeren ende meer gehadt hebben eenen vrijen eyghen heere particulier heere van Voorn ende heere ende [b~] weider ouer de Maze abfolute macht ende auctoriteyt hebbende kueren ftatuten ende preuilegien te geuen ende te maken ouer die Maze ende heeft als vrijheere van Voorn ende weider ouer die Maze [c] in den jaire twaelff hondert ende tachtentich geoclroijeert ende gegeuen gehadt de kereke ende de heyligegeest in den Briele te maken twee vierberghen ende die te onderhouden alft behoirde omme oirboir der goeden lieden die de zee foucken bij dage ende bij nachte geuende eeuwelick de kereke ende heyligegeeft voirfz. alle renten ende prouffijten dair aff commende ende zulex hebben die felue kereke ende heyligegeeft of actie van hun hebbende die vierberghen ende prouffijten gebruyet ende befeten ruftelick ende vredelick ouer twee hondert jaeren. Dus blijft dat een graue van Hollant in refpect als graue van Hollant ten tijde vander voirfz. ghifte nyet en mochte preuilegien gheuen in den vrijen ftrocm van der Maze in prejudicie van der ftede van den Briele twelck een vrije coopftede is daer yegelick coepman ende fcipper vrij ende onbelafl commen mach loffen ende laden fonder tollen ende diergelijcken ongelden te geuen nae vermoegen twelcken foe waeren de voirfz. gedaechden in poffesfie hebbende trecht van dien te moegen ontfangen al den eoggen euers hulcken ende alle andere groote fcepen mit coop- mans O] Weider. Dat is Gebieder, Magtlicbber; onghcwelt; dat is, uit zijn vermoogen in zijn Roornendê van weid, geweld, 't geen magt, onvermoogen (4). kragt, vermoogen, bcteekent, cn, zoo wel in [c] In den jaere twaelff'hondert ende tach* eenen goeden, als in eenen kwaaden zin, gebee- tentich. Waar van de Brief, gedagteekend op zigd wordt; onder anderen, in de Handveft van onfer Fr ouwe daghe Ferboelne(jf), onder de Zuidholland van 't jaar 1303 (3J: So wie dat uitgegecvene Privilegiën van den Briel gevongbewapendrencJ wefen fal bi Jal wefen ghe- den wordt (6), /leghen jof gheworpen vte pre ghewelt in fire (3) Zie hoven hl. ii8. (4) Vergelijk den Heer Idsinca Staatsregt der Feréénigde Nederlanden , I. Deel, il. 79 en 76. (5) Dat is Maria Öntfttngefth , welke iiag jaarlijks invalt op den agtften December. In de Privilegiën van Haarlem, M.32. vindt men eenen Brief van Graaf Willem den 111., gedagteekend des Diinsdaghcs voor onfer Vrou-.ocndach Verholen, welke, door den lieer VanMiems, in zijn Cbarterb. II. Deel, [£/. 150. ver» keerdelijk tot den 28. Januarij van het jaar 1315. gchragt is ; hebbende hij aan Vrouwendag , bekend met den naam van Maria Lichtmis, gedagt. Zie wijders IIalthaus. Calendar. Mtdii düvi , pag. 149. (4] Hij Alkem ape en Van uer Schelling , II. Deel, bl. 9 en 19.  VanDORDRËCHT, 877 mans goeden gekden dat vander Maze inne comt huere volle laft daer te ontladen ende weder laden ende hebben daer van poffesfie ende gebruyek van foe lange tijde dat gheen memorie van men* fchen ter contrarie en is nyet jegcnftaende eenige preuilegien fonder eenige te bekennen bij den impetranten geallegeert ende tot meerder kennilfe dat de heere van Voorne de Maze toebehoert foe verhuyfen noch de rentmcefters van Voorn die demeynen van denfeluen landen gelegen inde Maze als de ftalen an ftaelduynen voor Maeslant Zwartewael voor Delffche hauen [/] tottef Lueuene toe ende desgelijcxs tvroon te Vlaerdingen te Schiedam ende Rotterdam. Ende tot meerder corroboracie van defen zoe en Wordt geen beftellinge vpte Maze gedaen dan bijden roedragers vanden Briele oick neemt den officier der zeluer ftede mit fcepenen kennuTe van alle breuken tzij crym of ciuil vallende in de voirfz. Maze totter Lueuene toe ende nyemant anders foe dat Wel te mercken is dat die impetranten geen reden en hebben noch geraect en zijn omme te impetreren de prouifie ende mandement bij hunluyden in defe fake vercregen ende eyfch te doene als zij gedaen hebben. Ende waeren die voim. gedaechden inde name als bouen mit proteftacie van niet te willen treden inde materie petitoir ontkennende waerachtieh te wefen dat alle coggen euers hulcken ende alle fcepen geladen mit coopmanfeepe van der zee commende in die Maze fculdich zijn mit hueren vollen laft te commen voer die ftadt van Dordrecht ende aldaer ontladen ende weder laden ende nergens anders. Ontkennende oick die impetranten fulcke preuilegie te hebben als zij voortftellende zijn. Ende men zoude oick niet beuinden dat zij tfelue preuilegie vpten gedaechden gebruyft hebben maer die zelue gedaechden had* den contrarie polfesfie wair vuyt dat die fcepen inden eyfch gemencioneert vuytie zee die Maze innegecommen wefende mit coop'mans goeden geladen wel mochten hauenen ten Briele ende aldaer ontladen ende Jaden concluderende dat die beuelen penael gereVoceert _ ende ofgedaen fouden zijn ende den gedaechden gemaintencert in hueren oude rechten ende poffesfie vander Maze als dat alie coggen euers hulcken ende andere groite fcepen mit coopmans goeden geladen die Maze incommende ten Briele fouden mogen vpcommen ende hauenen mit haere volle laft laden ende ontladen thueren belieue mit cohdempnacie van coften. Tegens welcke antwoirde is bijden impetranten gerepliceert geWeeft ende bij den gedaechden dair vp gedupliceert elcxs vanden voirfz. partien allegerendc diuerfche middelen. Dair van geappointeert is geweeft aften gemaict te worden ende gebrocht onder den Voirfz. houe Vvvvv wek> [iï] Totter Lueuene toe. Dat is , tot na bij aldaar haaren naanj ontleend. Moogelijk, dat Rotterdam; voor welke Stad , in de Rivier de de laatfte reeds bedoeld zij, in een' Brief van Maaze, eertijds een Gors gclcegen was , dat het jaar 1373. , fprcekende van de Loof'brug- de Lueve of Loeuc genaamd werd (7). Hier ge van hebben de Leuvenbaaven en Leuvenbrug (7) Zie Alkemade cn Van der Schelling. l.Deel, bl. 358. ende oude Kaart Van't jaar 1565, fn onze tweede Afdeeling , tuffchen bladz. 472 en 473 geplaatft. Vergelijk mede Lou Befchrijv. van Rotterdam , bl. 106. (8; Bij Lois. /. /. il. 266.  878 PRIVILEGIËN welcke ata gefien zijnde is bij interlocutoire verclaert geweeft dat die voirlz- partien fouden fcriuen bij feyten contrarie ende zijn Keadmitteert tot hoere proeue. In welcke fake is hinc inde enquefte ende productie gedaen mit tuygert ende munimenten gerenunchiert van meer te produceren gereprocheert gefalueert gecoiicludeert in rechte ende recht begeert. Tvoirfz. hof mit rijpe deliberacie van raide duergeiien ende ouergewegen hebbende al tguent dat ter materie dienende is beuindt dat men tproces terminereli mach fonder enquefte te doen vptie feyten begrepen inden reprochen ende faluacien ende doende recht vp tfelue proces inden name ende van wegen des conincs van Roomen toecommende keyfer coninck van Caftillien enz. graue van Hollant Zeelant ende Vrieslant doet of die beuelen penael vuyt crachte vanden voirfz. mandemente den gedaechden gedaen ende condempneert den impetranten inden coften van defen procefie ter tauxacie ende moderacie vanden voirfz. houe. Aldus gedaen ende gepronunchiert inden Hage onder tfignet dat men noch ter tijt gcbruycT: hier an gehangen opten letten dach van Maerte int jaer ons Heeren duyfent vijtï' hondert ende negenthiene ftilo curie Hollandie voor Paeflchen. Bij mijn heere die prefident heeren Gecrit van Afiendelft ende Fioris van Wijngaerden ridderen meefters Jan Van Duuenuoirdé Abel van Coulfter Franchois Coebel Jafpar Lieuinsz. Jooft Sasbout ende Gecryt Muylaerdt raidtsluyden van Hollant. Mij jewoirdich. (Ende beneden buyten vp de ploije ftont geteykent) ji. Sandeüjn. Gecollacioneert tegens toriginail ende accordeert bij mij Q J. Dam. ) Naer eene authentijke Copij , uit lojfe Papieren. Appointement, anders genaamd het Groot Oclroot, van Karei den V., inhoudende eene Uitfpraak , tuffchen den Procureur Generaal ter ééner, en de Stadt Dordrecht ter anderer zijde , zvegens de weder zijdfche klagten, over het gezag der laatJIgemelde in het Bailliuwfchap van Zuidholland\ als anderszins; hij welke, voor den tijd van Tivaalf jaaren , bepaald wordt, dat het Geregt Bevelen mooge maaken, om het Gewafch en Zuivel , in Zuidholland vallende , hier ter Stede alleen ter markt te brengen ; dat de Stad, ten aanzien van de Onderzaaten van Zuidholland, 77100'  vanDORDRECHT. 8;q mooge gebruiken Vang- Schepen- en Ontbiedbrieven; dat zij, in afweezigheid van den Stadhouder of Kapitein Generaal, Bevelen van Oorlog mooge geeven ; dat zij Landpoorters mooge houden, en die doen afleiden, vande Hooge Vierjchaar van Zuidholland, voor het Geregt of de Kamer Judicieel; dat zij Kwaaddoenders in Zuidholland mooge doen opvangen; en van de Opgezeetenen dier Land ft reek, met toeftemming van den Graaf of zijnen Stadhouder, onder ft and vorderen, tot het diepen der Stads Haavens; dat men geeri Over/lag van Bier zal fnoogen maaken, binnen de tivee mijlen, dan te Dordrecht; dat de Stad geene kennis zal moogen neemen van den Graaflijken Tol, aldaar geheeven wordende; dat zij den Bailliuw van Zuidholland niet hinderen zal, in het fluiten of ontfluiten van zijne Gevangenen ; dat zij den Schout en zijne nazaat en zal laaten genieten de Voorregten, aan het Schoutsambt verknogt \ dat zij mooge hejfen een Excijns van drie ftuivers, op ieder vat Biers, in Zuidholland gedronken wordende ; dat een Poorter van eenen fimpelen Dood/lag zijne Landwinning mooge hebben, om DertigParijsfchePonden ; en eindelijk, dat de Zeflig Ponden , zuelken zij, aan denRentmeefter van Zuidholland, voor het Privilegie van Koning Willem, jaarlijks betaaien moet, zullen moogen bereekend worden tegen Twintig Grooten Vlaamfch het Pond. 4. September 1520. KAerle bi] der gracie Gods gecoren roems coninck toecomende keyfer altijts vermeerder des rijcx coninck van Caftille van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van beede den Cecillen van Jherufalem van Valence van Maiorque van Sardene van Corfice etc. ertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothringen van Brabant van Stiere van Karinte van Crain Vvvvv 2 van  83o PRIVILEGIËN van Lemborch van Lucemborch ende van Gelre graue van Vlaenderen van Habsborch van Tirol van Artois van Bourgoingnen paelsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfaten prince van Zwaue maregraue van Burgauw ende des heilichs rijcx van Hollant van Zeellant van Phirt van Kibourch van Namen ende van Zuytphen graue heere van Vrieslant vanden Windismarck van Portenauw van Salins ende van Mechelen. Allen den genen die defen onfen brief zullen zien ialuyt. Alfoe zekere queftien ende gefcillen geweeft zijn tuffchen onfen procureur generael van Hollant ter eender ende onfe ftede van Dordrecht ter ander zijden roerende diuersfche faicken onfe hoicheyt ende heerlicheyt angaende daer vuyt diuerffche proceffen gerefcn zijn zoe voor onfen rade van Hollant als voor onfen grooten rade te Mechelen om dewelcke mit geuouge zonder ftrengheyt van rechte neder te leggen dezelue van onfer ftede van Dordrecht ons oitmoedelijck gebeden hebben dezelue queftien te willen verftaen ende . hemluyden daer vpte hoeren van gelijcken vpte doleancien die zij wederomme tegen? onfen voorfz. procureur van onfen wegen hadden zij wilden hem in alle faken voegen nae alle redeJicheyt als goede ende getrouwe onderfaten gelijck zij tot defen dage toe ons ende onfen voorfaten gedaen ende altijt bewefen hadden ende noch hoopen ende in goede wille ende meeninge waeren in toecommenden tijden te doene ende bewijfen. Achteruolgende welcke huere bede ende begeerte wij geordonneert hebben gehadt zeker comtm'lTariiTen die van onfen wege den voorfz. onfen procureur generael ende die gedeputeerden van onfer voorfz. ftede van Dordrecht vpte gefcillen die zij deen tegens den anderen hadden int lange gehoon hebben eerft bij gefcrifte bij maniere van eyfch antwoorde replicque ende duplicque ende daer nae gefien die munimenten ende brieuen daer hem elcx mede heeft willen behelpen ende daer nae diuerffche communicacien bij monde hier vp gehouden van welcke gefcillen int corte de verclaringe hier nae volcht. In den eerften zoe heeft hem onfe voorfz. procureur beclaecht van [a] diuerffche geboden ende verboden die dezelue van onfer ftede smm mmê mmmmssmmmêsmmmm mms mm JJNMERKINGEN. Deeze Uitfpraak verdient boven al eene be- Privilegiën, of gewettigd door eene langdtmzondere opheldering, als bevattende de voor- rige en onafgebroken gewoonte , gelijk wij, naamfte Resten en Vrijheden, die de Stad, in in de bezonderheden , bij de mikken zullen vroeger' tijd, over de In- en Opgezeetenen van aantooncn. Zuidbollarid, gehad en geoefend heeft. Sederd [«] Diuerffche geboden ende verboden. In langen tijd, waren dezelven tot eenen twistap- de oude Stads Regillers, bekend met den naam pel gcwéelt tuffchen die beiden ; terwijl eeni- van Klepboeken, worden verfcheiden Geboge nabuurige Steden , wier belang daar in be- den en Verboden van dien aart gevonden, trokken was, met Zuidholland ée"ne lijn trok- Het zou'van geringe nuttigheid zijn,indienze, ken. Onze Stad nogtans werd grootendecls hier ter plaatfe, woordelijk wierden ingevlogin haare Voorregtcn beveiligd en gehandhaafd, ten; waarom wij ons vergenoegen, de jaar- en Trouwens, zij fteunden op vafte cn duurzaa- dagtcekens van eenigen der vooniaamfteri, onder me gronden, en waren gebouwd op uitdruklijke aan den voet, op te geeven (i). Maar, gelijk de kragc (i) 19. Jamiarij 1446. 37. O&obcr 1451. 16. Mei 1464. 5. October 1488. 10. Mei 1489. 19. Septembw 1491. 18. September 1494. 7. Mei 1504. 5. September 1508. 2.6. September 1511. 15. September 1513.  vanDORDRECHT. 88t ftede van Dordrecht fonder onfen confente oft auctoriteyt vp peynen deden en executeerden in onfen lande van Zuythollant buyten der ftede vrijheyt te weten dat zij in onfen quaertiere van Zuythollant verboden dat nyemant mit zijn corn ende gewafs noch mit zijn beeften caefen butter hoenderen ende ander voetfel elders ter merci: en mochte vaeren dan tDordrecht ende dat zij in Zuythollant malcanderen huer goeden niet vercoopen en mochten maer moeften die al tDordrecht ter merct bringen. Item dat zij geboden dat van Bameffe tot finte Martinsdage toe de [£] turffcepen van Zuythollant tDordrecht anlcggen ende mit hueren turf aldaer an de marei commen moeten om die daer te vercoopen ofte drie dagen aldaer an de marct te moeten blijuen leggen eer zij die weder veruoeren mochten vuytgefondert de ghene die mit hueren turuen weftwaerts wefen wilden. Item dat zij onlancx verboden hadden [c] geen vuyeken te ftecken in de Marwede binnen de oude dijeken die bij ftaende lande in den verdroncken waerdt ftonden vp zekere peynen ende comminatien al twelck de voorfz. onfe procureur fuftineerde dat de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht niet machtich en waeren te doene gemerct dat zij in onfen lande van Zuythollandt geen jurisdictie en hadden daeromme zij nyet machtich en waeren de zelue ofte dyergelijcke geboden ofte verboden te doen noch te executeren ende dat zij tfelfde doende grootelick tegens ons ende onfe hoicheyt ende heerlicheyt misdaen ende misbruyekt hadden. Daer tegens de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht zeyden als dat zij in defe geboden ende verboden anders nyet gedaen en hadden dan huer voorlaten ouer xx. xxx. xl. lx. jaren na den ouden haercommen aldaer gedaen ende gevfeert. Welck \_d~\ oudt haercommen hem bij ons ende onfe voorfaten zoe in onfe huldinge als andere geconfirmeert hadden geweeft. Ende indien zij daer mede niet genouch gefondeert en waeren dezelue geboden ende verboden aldus te mogen doen gemerct dat die de weluaert Vvvvv 3 van kragt der Wetten daarin voomaamlijk geleegen is, Handveften, waar bijze vrijheid krijgt, om de datze behoorlijk gehoorzaamd en naauwkeurig Staalen uit de Rivieren te neenien , gezien onderhouden worden, zoo werden ook de over- hebben (5). Trouwens, aan de Scheepvaart treeders van deeze Geboden , door de Wet- en aan het bevaarbaarhouden der Stroomen lag houderlchap , zonder oogluiking, geftraft; haar te veel geleegen, dan dat zij zorgeloos zoi? waarvan , in de zoo even genoemde Regifters, geweeft zijn, ten aanzien van de diepte der geene voorbeelden ontbreèkcn (2). Merwede , welke , door het zetten van Fui- \b~\ Turffcepen van Zuythollant tDordrecht ken cn dergelijk Vischwand, meer' en meer', /inleggen. Wij hebben, voorheen £3), reeds belemmerd werd. Jaa,wanneer Keizer Karei, eenige Bevelen van dien aart onzen Leezer hier tegen , in het jaar 1544, bij een bezon- meegedceld, en wijzen hem , kortheidshalve, der Placaat (6) poogde te verzien, werd zelfs , derwaards heen. Hoe zeer dezelven, Sn vroe- aan de Wethoudcrlchap van onze Stad , daar ger' tijd , tot eenen aanftoot waren, is, uit de van , bij voorraad , de kennisje en punitie, Sententie van Ifabella van Bourgondien, van met uitfluiting van alle anderen ,!overgelaaten ; het jaar 1444 , bevoorens reeds gebleekcn (4). waar in egter , bij volgende Piacaaten, veran- [c] Geen vuyeken te ftecken. Hier toe was dering gemaakt is (7). onze Stad volkoomen geregtigd j gelijk wij uit de \d~\ Oudt haercommen hem hij ons. Immers Kadi Tc weeten op den n, Oftober 1438. 18. September 1459. 24. November. 1511. j. Noyejaber 1513, 4, 29 en 30 MaartlSïa ' «514* (3) Nadz. 576 en 577' (4) Zie bl. 563 en 564. (5) flfate. 186, 255, 362. (6) Te vinden bij j. vasOubs nhoven Zuidhollatté, lil. ij—si. (7) Zie boven il. 362.  882 PRIVILEGIËN van der ftede roerden zoe baden fij oitmoedelicken dat wij hen van nyeus gcneralick octroijeren confenteren ende toelaten wilden tfelue van onfen wege te mogen doen ende laeten genyctcn ende gebruycken alfulcke geboden ende verboden als zij tot noch toe gedaen ende gevfeert hadden. Ten tweeden beclaechde hem onze voorfz. procureur dat de voirfz. van onfer ftede van Dordrecht vfeerden ende gebruyckten in onfe voirfz. lande van Zuythollant van huere brieuen van affleydingen [e] vangbricuen fcepenen brieuen ende ontbietbrieuen ende dat lij de ghene die de felue nyet cn obedierden daden vuyt haer zelfs auctoriteyt inhalen ende corrigeren. Daer vp de voirfz. van onfer ftede van Dordrecht feyden dat angaende de afleydingen dat lij daer aff gebruycten vuyte machte van tpreuilegie hem gegeuen bij wijlen hertoge Jan van Beijeren in den jare XIIIJC XVIIJ. Ende angaende de vangbrieuen fcepenen ende ontbietbrieuen dat zij daer af gevfeert ende gebruyct hadden van zoe langen tijden dat gheen memorie van menfchen ter contrarie en was nyetmin indien zij niet genoech gepreuilegeert en waeren begeerden ende verfochten daer toe geoctroijcert ende geauctorifeert te wefen alfoe de principale weluaert van der ftede hier op ftondt. Want indien zij huer iculdcnaers in Zuythollant nyet binnen ontbieden ende tegens hem procederen en mochten mit vangbrieuen fcepenenbrieuen oft ontbietbrieuen ende [ƒJ huer poorters doen affleyden foe wanneer zij te ïandeweit angefprokcn worden de poorterye zoude te feer ontvrijt wefen ende qualick connen commen tot inningc van huere renten ende fculden. Ten derden van dat die van onfer voirfz. ftede van Dordrecht fuftineerden dat zij in tijden van oorlogen onfe onderfaten van Zuythollant mochten gebieden dat zij luyden huer harnafch ende geweer gereet hebben ende houden fouden. Item dat zij fuftineerden te mogen nemen wapenfeouwinge van denfeluen onfen onderfaten van Zuythollant. Item dat zij den feluen van Zuythollant hooftluyden vuyt onfer ftede ftellen ende ordineren mochten ter plaetfen daermen forchde voor inbreek. Ende dat zij int generael hecruaert den voorfz. onfen onderfaten van Zuythollant mochten ontbieden binnen onfer voorfz. ftede van Dordrecht te commen om mit hemluyden vuyt te vaeren. Daer vp de voirfz. van onfer ftede van Dordrecht zeyden dattet een oudt haercommen was van allen tijden ge- Karcl had, bij zijne Inhuldiging, uitwijzends fprceken ; hem van 's Heeren en Stads wege deszelis gedaancn eed , de Plaercomen in't in gevangenis te eifchen , en, aan dat bevel bezonder, bezwoeren m. niet gehoorzaamendc, metterdaad aan te tallen , 1*1 vangbrieuen. Om van dezelven een en op Puttoks Tooren in gijzeling te leggen, regt begrip te hebben , kan men nalcczen eene Maar, wijl zulke Fangbrieven, met de overige Ordonnantie van den vicrentwintigften Auguftus Schepen- Ontbied- of Daagbrieven , thands des jaars 1454-, «l welke tevens de oudere Keu- ter rijd, geheel buiten Rebrüik zijn, zullen wii ren , wegens den aarc en het gebruik deezer ons daar mede niet vertier beczig houden. Fangbrieven, bevat zijn (9)- Zoo wij niet [ƒ] Pluer poorters doen afleyden Over geheel mistalten, behelsde zulk een Fangbrief het afleiden der Poorters , en de Brieven van eene fchnftelijke, en door vier Schepenen be- Afleiding, zullen wij verreekencn op het Verzegelde , vergunning aan den Schuldeilcher, endtrttgfie Artijkel van onze Stads Coftumen , om , door een kolldraagcr , zijnen Schul- overgezonden ;ian den Herto<* van Alva denaar, wegens wanbetaaling , te doen aan- te) $) Zie VI. 861 en 862. (9) Te vinden bij OvDBNlIOVEK Ztciiholland, bl. 52$.  vanDORDP^ECHT. 883 geobferueert dienende ter defenfic van den lande en dat die prin* een van delen lande dyekwils verde gefeten waeren nyetmin mitsdien en pretendeerden zij gheen jurisdictie in Zuythollant dan alleenlijck daer in te doen als huer voerfaten ende waeren te vreden daer inne te achteruolgen onfe ordonnancie. Ten vierden van dat de voorlz. van onfer ftede van Dordrecht hem veruorderden dagelijcx in onfevoorfzs lande van Zuythollant groote menichte van lantpoorters te houden dewelcke onder tdcxel van den felue huere lant> poerterie zij defenderen ende vcrantworden wilden bijfönder van delicten gefchiet ende geuallen eer zij lantpoorters gewordden waeren ende dat de felue lantpoorters onder tdexel van der zeluer lant* poorterie gheen tholl betaelen cn wilden van huer voetfel ende gewas. Daer vp de zelue van onfer ftede van Dordrecht zeyden als dat angaende lantpoorters te mogen houden ende dat die tholvrij waeren dat zij daer toe gepreuilegiert waeren bij den voerfz. hertoge Jan van Beijeren anno XIIIJ0 XVIIJ. twelck hem namaels geconfirmcert is geweeft bij fijne nafaeten ende dat lij daer of in duechdelicke poffesfie waeren ende wilden huer lantpoorters niet voerder verantworden dan voor den exactien ofte oppresfien van den bailliu van Zuithollant ende tot dat zij willen off tfait voor oft nae gefchiet ware geweeft als hij dezelue poortcrye gcanuaert hadde. Ten vijfden dat de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht pocchden in onfe lande van Zuythollant quaetdoenders ende ander die zij zeggen tegens onfe ftede rechten misdaen te hebben in te haelen te vangen' ende te corrigieren daer toe fij oick nyet gepreuilegiert en waeren daer vp zij zeyden van gelijcken gepreuilegiert te wefen bij tvoorfz. preuilegie van hertoge Jan van Beijeren. Welck preuilegie onder anderen onfe voorfz. procureur generael zeer debatcerde mits dat die voorfz. hertoge Jan tfelfdc gegeuen hadde als graue van Hollant dat hij noyt en was. Daer tegens de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht repliceerden dat hem tfelue nyet en roerde mits dat zij zeyden tfelue hem naerderhandt [g] geconfirmcert te wefen bij wijlen laliger memorye doude hertoge Philips van Bourgoingnen. Ten fesden dat de voorlz. van onfer ftede van Dordrecht onfe dorpen in onfen quaertiere van Zuythollant hadden gefommeert ende willen bedwingen mit henluyden te contribueren in huer hauen diepinge fonder onfen confent ofte octroy dat zij nyet machtich en waeren geweeft te doene. Daer vp de voorlz. van onfer ftede van Dordrecht zeyden dat ouermits dat de zelue dorpen aldaer dagelicx ter marct commen dat zij de felue huer hauen aldaer dagelicx mede gebruycken ende dat de zelue dorpen hier voortijts altijt tot defelue hauediepinge mede gecontribueert hadden foe dochte hem dat zij al noch fculdich waeren daer in te contribueren. Ten fevenden zeyde onfe voorfz. procureur dat die van onfer voorfz. ftede van Dordrecht mitter daet beletten dat onfe onderlaten van Zuythollant nergens bier halen en mochten dan tDordrecht. Daer vp de felue van onfer ftede zeyden als dat zij bij den M Geamfirmeert te Te wecten op wij boven zagen (10). den dfdenNovcmber van het jaai 1415. > §ellJk V>X (10) Bladz. 490.» 491. Vergelijk onze Aantuktmnpn , bl. 447.  884 PRIVILEGIËN den voorfz. hertoge Jan van Beijeren gepreuilegiert waeren dat men tot Werckendamme noch binnen twee mijlen bouen noch beneden geenen ouerilach van bier houden noch maicken en zoude dan tDordrecht vp zekeren boeten ende die ter contrarie gedaen hadden waeren bij hemluyden gecorrigeert nauolgende tfelue preuilegie. Ten achtften zoe hadde de voorfz. onfe procureur denfeluen van onfer ftede van Dordrecht doen roupen ende cauferen voer onfen houe van Hollant van dat zij in den jaere XVC- XV. in contemptc van zekere onfe placcaten die wij aldaer hadden doen publiceren van tbier ende com zij wederomme de contrarie hadden doen publiceren mit zeker huere brieuen bij forme van contreplaccatcn ende dat zij onfen procureur generael van Hollant aldaer onlancx gefonden mit eenige brieuen van credentie van onfen houe van Hollant om te fpreecken van een executie die zij aldaer doen wilden daeromme queftie was tuffchen onfen fchout van Dordrecht ende onfen bailliu van Zuythollant denfeluen onfen procureur buyten der poerten hadden houden ftaende zonder hem inne te willen laeten ofte zijne brieuen tontfane ter tijt toe dat dezelue executie bij hem volbracht was daeromme onfe fchoutet van Dordrecht Jan van Drencwaert Willemsz. Pieter Dammaszoon burgemeefter ende anderen van den rade van der voorfz. ftede van Dordrecht mede gecaufeert waeren ende daeromme in rechte ftonden tegens onfe voirfz. procureur. Daer vp de zelue van onfer ftede van Dordrecht metten anderen zeyden voor haer excufe dat zij nyet geweten en hadden dat zij daer inne tegens ons misdeden maer meenden alleenlick huer recht voor te ftaen ende de jufticie te voerderen ende indien zij geweeten hadden dat zij daer an tegens ons misdaen hadden zij en fouden tfelffde nyet gedaen hebben. Begeerende oitmocdelick dat wij hem vergeuen wilden tgunt dat zij defen angaende tegens ons misdaen mochten hebben. Ten negenden beclaechde hem de voorfz. onfen procureur dat de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht hen onderwonden kennisfe te nemen van onfen tholl tDordrecht de luyden die clachtich waeren op huer te kennen geuen oorloff geuende ende andersfins in diuersfche manieren dat alzoe nyet en behoerde gemerct dat lij gheen rechters daer inne cn waeren noch fculdich en zijn daer of eenige kennisfe te nemen. Daer vp de voorfz. van onfer ftede van Dordrecht feyden dat zij nyet en pretendeerden ofte en fuftineerden gerechticht te wefen eenige kennisfe van onfen tholrcchten aldaer te nemen maer alsfer dachten quamen van den coopluyden alfoe onfe ftede van Dordrecht een ftapelftede es zoe hadden zij gaerne de coopman geuordert ende voergeftaen ten eynde dat hij nyet te vergeefs gemoeyt ende getraueilliert en wordde. Ten tienden zoe hadde onfe bailliu van Zuythollant geclaecht als dat die voirfz. van onfer ftede van Dordrecht nyet gedoigen en wilden dat hij zijngeuangens vuyt Zuythollant die hij aldaer geuangen gebracht hadde weder ontflaen mochte vuyter geuangenisfè zonder eerft ende alluooren daer vp te hebben confent van den burgemeefter dat grootelick was tegens onfe hoieheit. Daer vp dezelue van onfer ftede van Dordrecht zeyden dattet felfde alleenlick gedaen was omme te fcou- wen  vanDORDRECHT. 885 wen de exactien van den baüliuwen ende ten eynde dat zij zoe dickwils de goede luyden nyet vangen ende laeten loipen en zouden als zij wilden. Ende ten elfden zoe doleerde hem onfe fchout van Dordrecht Jan van Drenckwaerde Willemszoon als dat die van onfer voorlz. ftede van Dordrecht hem nyet en laeten de {7>] bewaernifle van den llotelen van eenige poorten derzeluer ftede gelijck zij zijne voorfaten in officio gedaen ende toegelaten hadde. Item beelaechde hem noch alsfer befloten brieuen quamen an onfen fchout burgemeefters fcepenen ende raet van onfer voorfz» ftede dat onfe burgemeefter ende die wet de zelue brieuen opdeden ende delibereerden daer vp zonder die onfer voorfz. fchout eerft te prefenteren oft daer ouer te roupen dat zij bij zijne voorfaten tijden nyet gaerne gedaen en zoude hebben. Item beelaechde Xxxxx hem \Ji] Bewaernifle van den jlotelen. Wan- hier toe genoegfaam zijn. Toen Aelbregt van neer men op de Tlitfpraak van Karei, wegens Beieren, zig, in het jaar 1359 (13), met de deeze klagten , behoorlijk agt geeft, hebben Stad Delft verzoende, feidé hifhun, die zig het wij veel grouds, om te vermoeden, dat de SJeu- Burgemeefrerlchap onderwonden hadden , ter tels der Stads Poorten , voortijds , onder be- boete op, dat zij, in den voorgcichreeven' voetwaaring van den Schout, gebleeven zijn. val, ieder een'Sleutel vande Poort in hunne Vooral worden wij in die gedagten gefterkt, hand zouden hebben; want alhoewel Hertog wanneer de Refolutien, bij den Oudraad , op Aelbregt hier mee geen ander inzigt had, dan den agtentwintiglfcn Maait van het jaar 1599, om met hun den fpot te drijven, toonde Hij egter den veertienden Maart van het jaar 1600, den hier in , dat, naer zijn begrip , de bewaafing agtcntwintigften April van het jaar 1620, en der Sleutelen aan het Burgemeesterlijk bewind den vierden Januarij van het jaar 1631., we- behoorde. Karei den V, in het jaar 1540. binnen gens het geeven van de Leuze of het Wagt- Utrecht koomende, vielen hem de Burgemceswoord, en de geregtigheden van het Schouts- ters te voet, en booden hem de Sleutels van ambt, genomen (11), daarmede in vergelij- de Stad aan (14). Gelijke eerbewözing ontking gebragt worden. Want, daar dezelven fing Jan, Markgraaf van Bergen op den Zoom, aantoonen , dat de Leuze, voorheen, door den toen hij , op den agtften Julij van het iaar Schout, gegeeven wierd, daar lijdt het geene 1550,'in die Stad werd ingehaald (15). Jaa, twijfeling , dat de bewaaring der Sleutels, als deeze eer fchijnt zoo onatTcheidbaar aan de zijnde een voorregt van dcnzclfdcn aart, aan Burgemeefterlijke waardigheid verknogt tc hem insgelijks zij toebetrouwd geweeft. In- zijn, dat de "Twee -Burgemeefters van Luik, tuffchen kunnen wij onze bevreemding hier eene Stad, wier Rcgecringsform met die der over niet verbergen , wijl, in de meefte Ne- Nederlandfche Steden zeer'veele overéénkomlt derlandfche Steden, Burgemeefters, van oude heeft , twee IJzeren en daar na twee Zilvetijden , Stads Sleutels plagten te bewaaren. ren Sleutels, als een openbaar kenmerk hunWij weeten wel, dat de Heer Idsinga (12), ner Ambtsbediening, fteeds pleegen te draaten aanzien van Burgemeefteren, op dit on- gen (16). Met regt zeiden daarom 'sLands derwerp, niet zeer gunftig denke, meenende, Staaten , in het bekend Vertoog van het jaar dat dit regt van de^bevvaaring der Sleutelen , 1587., dat de bewaaring derSteden aan Buroorfprongkelijk , in den boezem der Schouten gemeeftcren bevolen zij (17) Voeg hier ten ofBailliuuwen, diedenpeifoonvandenLands- laatften bij, dat al'e de twiften en onéénigheer vertegenwoordigen , beruft hebbe , en , heden , over de bewaaring der Sleutelen, langsverfchillendewegen,bezondergeduurende tuffchen de Burgemeefteren der Steden en de deSpaanfche beroerten , in handen van Burge- Graaflijkheids Schouten, midsgaders deKrijgsmeefteren gekoomen zij : dog, wanneer de óverften, hier en daar ontftaan , en waar Schrijvers, door den Heer Idsinga zeiven, aan- van de Heer Idsinga gewag maakt, doorgehaald , met de vereifchte aandagt, worden flaande bewijzen zijn van het aaloud en wettig ingezien, zal het duidelijk blijken, dat dit regt der Burgemeefteren ; welken tegen de voorregt, lang voor den Oorlog met Spanjen, inbreuken , die nu en dan , foms met een' aan het Burgemeefterfchap verknogt zij ge- meer' of min' gunftigen uitflag, ondernomen weeft. Wij zouden zulks met veele be- werden, op de befte wijze poogden te waaken. wijzen kunnen ftaaven. De volgenden zullen El (11) Zie dezelven gedeeltelijk bij M. Balen , il. 256 en 257; (12) Stadtsregt der Veriénigdt Nederlanden , I. Deel, bl. 152 enz. ] zeer vergaen ende ongeregelt es foe fullen wij tfelue recht doen verclaren ende ordene daer inne ftellen nae dat wij beuinden zullen dattet felfde gevfeert is geweeft ende van rechts wegen behoort ontfangen te werden daer na dezelue van onfer ftede van Dordrecht ende de coopluyden hem zullen weten te reguleren. Vpt tiende roerende de geuangens van onfen bailliu van Zuythollant defelue onfe bailliu fal zijn geuangens daer of die van onfer ftede van Dordrecht geen rechters en zijn mogen ontfluyten zonder daer van confent te moeten vragen onfen burgemeefter aldaer. Ende ten elfden angaende de doleantien van onfen fchout van Dordrecht hebben wij verclaert dat die van onfer voirfz. ftede van Dordrecht zullen onfen fchout tegenwoirdich ende zijne nalaten in officie laeten alfulcke .auctoriteyt ende preëminencie als toter zeluer officie ende fchoutambocht aldaer toe behoort. Ende zullen de voirfz. van onfer ftede van Dordrecht voortan doende eenige correctien in eenen wege mede wijfen ende grooten de boeten ende amenden daer de delincquanten inne veruallen zullen mogen wefen tegens ons. Item vpte doleancen van der zijde van onfer voorfz. ftede van Dordrecht hebben wij geappoin&iert ende geordonneert appointieren ende ordonneren. Eerft angaende de twee proceffen van wijlen Neeleman Danen tzelfde dat daer inne gedaen es zal wefen ende bliuen tot conferuacie ende zonder prejudicie zoe wel van onfe rechte als van den preuilegien van onfer voorfz. ftede van Dordrecht in toecommenden tijde. Vpt tweede angaende tproces dat die van onfe voorfz. ftede noch hebben hangende ongedecideert in onfen grooten raide tegens de ambochsheeren in Zuythollant ende onfe voirfz. procureur generael met hemluyden geuoucht omme den exchijs aldaer. Wij anfiende de groote laften ende oncoften die onfe voirfz. ftede van Dordrecht te dragen heeft ende de renten die zij feggen voortijts vpte felue ftede vercocht te hebben voor de zelue van Zuythollant hebben derfeluer onfer ftede gegonnen geo&roijert ende geaccordert gonnen octroijeren ende accorderen bij defen den exchijs in onfen lande van Zuythollant zoe zij die hadden voor den jaere XVCXV. dat wij die afftelden. Te weten vp elck vat biers drie ftu- vers [/>"] Zeer vergaen ende ongeregelt es. Waar en , tot den dag van heden daar in onvervan de reden ligt is na te fpooren , als men in- kort gebleeven, gelijk volgende Stukken zulziet het aangeteekende op eenen Brief van het len aantoonen. Alleen merken wij thands 'm (37). . op , dat deeze Excijus , nu verhoogd , 'dan \_q\0njer ftede gegonnen. Sederd is de verlaagd, en loms op drie Stuivers, foms op Stad, in dit regt, van tijd tot tijd, beveftigd, drie Grooten Vlaamfch, gefteld wierd. EU '17) tiadz, $0$.  V A n 1) O k D 11 E C H T. 893 Vers dewelcke excijs gebuert ende geinnet ofte verhuyert zal werden deen helft tot proflij te van ons ende dander helft tot proffijte Van onfer voorf. ftede van Dordrecht. Vpt derde roerende tproces dat zij hebben tegens den heere van Hardincxuelt daer onfe procureur generael mede geuoucht es mits de verclaringe bij ons hier vooren gedaen vpte afleydingen ende ander geboden Cnde verboden in Zuythollant foe ordonneren wij bij defen onfen voorfz. procureur nyet voorder van onfen wegen daer-inne te procederen ende dit onuermindert den heere van Hardincxuelt in zijn recht* Vpt vierde angaende de appellacien vpte taxacien van twee ciuile beteringen ouermits dat de voorfz. van onfe ftede fuftineren [r] huer preuilegie ende oudt haercoemen ende dat nauolgende dien een dootflager partye verfoent hebbende zijn {/] lantwinninge behoert te hebben om twintich pont ten prijfe voorfz. te weten thien pont voor tfait ende thien pont voir de lantwinninge ende dat onfe procureur generael tfelfde zeer debateert gelijck hier voeren gefeyt es nietmin om te fcuwen de procetfen hier omme gerefen ende die noch rijfen mochten foe hebben wij tfelfde gemo4 dereert ende verclaert dat dit voortaen te verftaen zal wefen van Vyyyy firn* fV] Huer preuikgie ende oudt haercoemen. fchijnt het ons egtertoe , dat hun gevoelenden Buiten twijfel wordt hier gezien op hetPrivi- toets van een naauwkeurig onderzoek niet zoulegie van Margareta van Beieren , van den de kunnen dooiitaan. tienden Mei des jaars T346. , waar bij de [r] Lantwinninge. Dit woord, gelijk een Landwinning, voor iemand , die, binnen den ieder ligtelijk begrijpt, is faamgefteld uit Hove vanZuidholland, eenendoodflagbegaan, Land en winnen , cri geeft dus, in zijne en zig met de Maagen verzoend had, be- oorfprongkelijke beteekenis , eene zeekere paa\d wordt op Twintig Hollandfche Ponden wijze, langs welke eenig Land gewonnen of (38"). Maar, wijl dit Privilegie naderhand verkreegen \Vordt, te kennen. In dien zift vernietigd werd geoordeeld, gelijk wij aldaar, wordt het gebcezigd van een regt, 't geen bij in onze Aanteekeningen , duidelijk bcwee- overboeking , vcrmangeling, vehTeemd'mg, ot zen hebben, kon men zig , met weinig verhuuring van zeekere dicnstpligcige Landen j ?ronds, daar op beroepen. Onze voorzigtige door den nieuwen Bezitter , aan den eerften 'oorvaders voegden er daarom te regt bij, Uitgeever , of deszelfs regt verkrijgenden, bedat het een oud Haer comen ware, 't welk, taald werd. 2oo koomt het voor in eene gelijk in de alg-meeue Voorreden broeder ge- Handveft van Koning Willem, van 't jaar toohd is, van dezelfde kragt was , ais de be- 124'). (4O, nader beveiligd door Aelbregt van zegelde Handveften. Trouwens , dat het Beieren, in het jaar 1378 en 1389 (41) ; bij daar onder behoorde , leeren ons de bijgevoeg- welke de Poorters van Delft vvorden vrijde Verklaaringen op de Zuidho'llandfche Hand- verklaard van zeekere fchatting, die bij de veft van't jaar 1303(39). De Keizer beftempelt aanvaarding der Hoflanden , gewoonlijk behet ook in onzelf Artijkel met deezen naam, taald werd; en welke, gelijk de Handveft en fpreekt van geen Privilegiev Trou- zegt, gemeenlijk Landwinninge genaamd wens, deeze Stad heeft, in dit opzigt, nooit wordt [qua pecunia vulgariter vocaturhmteen bezonder Privilegie gehad; de aangetoo- winninge]. In laater'tijd, uitwijzends een Plagene Handveft van Keizerin Margareta raak- caat van Karei den V. van den negenentwinte alleen de Onderzaaten van het Platte Land tigften October des jaars 1530, kreeg het den van Zuidholland. Want, alhoewel eenigert naam van Landgifterij f43). In foortgelijke (40") deszelfs inhoud , ook tot de Poorters beteekenis wordt het gebeezigd van het regt deezer Stad , als met Zuidholland ten naauw- van Redemtie , 't geen aan den Abt van Egften vcréénigd , betreklijk tragten te maaken, mond, voor het aanerven van Landen , welken an- (38) Zie bl. 20a. (40) Zie dezeWen opgeteld bij Boel Amjleldamfth Privilegie- en Poorterregt, II.Boek; IV.Deel, bl. 304 en 305., die van dezelfde gedagten is. (415 Mi er.is Cbarterb. 1. Deel, Hl. 236. (42) Utf. III. Deel, bl. 34» «" 5»9« , „ . ..... , „ B (43) Hollandfch Placaatb. 11. Deel, bl. 2971. Vergelijk S, van Leeuwen Inleiding op de Coftumen v*n Rbijnland , W. 72 tn 73-» ^ Vin bieedtt Iwndelt,  «94 PRIVILEGIËN fimpel dootflagen die binnen onfe voirfz. ftede van Dordrecht oft den houe van Zuythollant ghefchien zullen bij yemande poorter van der felver ftede wefende dewelcke partie verfoent hebbende zijn lant- win- vrede ende daer mede bad hij dan volkomen Landwinning. Op hoedaanige wijze , en in welke gevallen, de Landivinning verleend word , is , door Bort (52) en anderen , in 't bezonder, aangeweezen , waarom wij ons, daar mede, als met bekende zaaken, niet zullen beezig houden. Alleen agtcn wij het noodig, als zijnde door gemelde Schrijvers niet opgemerkt, eenig onderrigt te geeven , bij wien , van ouds, de Brieven van Landwinning verleend wierden. Het is ten hopgften waarfchijnlijk , dat, in de vroegfte tijden , zulks bij den Landsheer zeiven plag te gefchieden. De boven aangehaalde Handveft van 't jaar 1346. geeft aanleiding, om dit te vermoeden. In één der Mcmoriaalen van het Hof van Holland (53) , vindt men bewijs , dat, op den éénentwintigen Maait van net jaar 1428, van eenen Mandag, te Hoorn begaan, ten naame van Hertog Philips van Bourgondien , Landwinning verleend geworden zij. Dog, in laater' tijd, raakten de Luiden van de Kamer van Rcekeningen in het bezit van dit regt, die of de Brieven daar van zeiven verleenden, of aan de Schouten en Bailliuuwen daar toe vrijheid gaven. Wanneer deeze Kamer dit Voorregt verkreegen hebbe, konden wij, tot hier toe , nog niet opfpooren ; dit is nogtans zeeker, dat zij in het jaar X494 reeds van dit regt gebruikt maakte. Want, op den veertienden Auguftus van dat jaar , ftond zij toe, dat zeekere Cornelis Willemszoen Landwinning zoude moogen haaien bij den Schout cn Bailliuw van Gouda , wegens eenen aldaar begaanen Mandag, waar over hij gevriendzoend had (54). Sederd dien tijd, zijn de Mcmoriaalen van de Graaflijkheids Reekenkamer opgevuld met eene reeks van dergelijke Vergunningen (55). Ook bleef deeze Kamer, op den duur, hier van in het vreedfaarn bezit; en, wanneerze, in het jaar 1728, vernietigd, en de beheering-der Domeinen aan Heeren Gecommitteerde Raaden opgedraagen werd, (44) Joh. de Le yde n Annal. Egmuiid. Cap.LIV. Vergelijk hier over Van Loon aaloude Reeeeringmijs , III. Deel, bl. 259- 6 (45; Men zie den inhoud van de Brieven van Landwinning bij Bort van Crimineele Zaaken, Tit xir Num. 8. (46) Placaatb. van "Braband , I. Deel, bl. 131, 142, 145, 157 tn elders. (47) Lams Privilegiën van Keiinemerland, bl. 42. (48) Schrijver der Erfgraaflijke Bediening , Hoofd]}. II. Matth^us de Jurc Gladii, Cap. XLI. S 7 (49) Zie VR ed 11 Hi/hr. Flandria , Part. 11. pag. 272. en vooral den uitmuntenden Friefchcn Edelman den Baron van Schwartzenberg en Hohenlandsberg, in 21'jne geleerde Voorreden' geplaatft voor het Eerde Deel van het Charterboek van Friesland , Lit. N. 2. (50) Politifke Regeeri/ig van den Briel bij Alkemade en VanderSchelling.1. Deel 5; qjo (50 Inleid, tot de Holl. Rcgtsgeleerdheid, Boei III. Hoofdfl. xxxn. ' ' (52) Van Crimineele Zaaken , Tit. xii. Num. 8. VanAlphen Papeeaay , 1. Deel. HoafM xvw */. 528. Boev Woordentolk in Landwinning. ' xxxv' (53) Eerjle Memoriaal van den Griffier Rosa, Fol. 28. (54) Memorien en alrehande Appoinüementen van de Kamer van Rcekeningen , beginnende den i Februarii 1493., en eindigende in 'I jaar 1505. Fol. 6. 6 ' 'v (55) Uitwijzends het genoemde Regifter , om geene anderen aan te baaien , Fol. 54, 59, 6< 67 verfa 6*,6Zverfo, 69 verfo, 70, 76, 77, 86 en elders. Voeg er alleen bij de voorbeelden, aangehaald in he'c Advis van Heeren Gecommitteerde Raaden van den 1. Auguftus des jaars 1765, op de Requefte van Teuntit van de Graaf, om te hebben Brieven van Landwinning voor haaren man P. Tromp, te vinden in deRiM vaa Ml. van 't jaar 1765. il. 754- J anderszins aan hem vervielen, moeft worden opgebragt (44). Hier van fchijnt het overgenomen voor den prijs , die aan den Graaf, door «enen doodflager, wegens den begaanen Manslag, het land verbeurt hebbende, betaald werd; waar voor hij vrijheid kreeg, om op het zelve ongeftoord te moogen blijven verkeeten (45). Gelijk nu zulke doodllagers gezegd werden het Land te winnen; zoo werd de Vorst gezegd het Land te geeven. In dien zin leeft men meermaals, in de Blijde Inkomften van de Hertogen van Braband (46): Foort gelouen wij ben dat wij niemant van dootflage d'iant geuen en fullen hij en fij voor verfoent tegben de maghe. Waar mede, wat den zin betreft, overéénftemt de Handveft van Graaf Willem den VI, gegeeven aan die van Keiinemerland, m 't jaar 1415 (47), alwaar gezegd wordt: Soe wie eenen man dootfloegbe die fal men onfe landt verlegghen alfoo lange thent bijden man vergeit ende onfe moede hevet. Niet ongegrond hebben daarom fommige Oudheidkenners (48) de Landwinning vergelceken bij de Schatting , die de middelccuwfche Schrijvers Fredus of Fredum noemen. Immers deeze was niet anders, dan eene Boete , die , tot wederkrijging van den verbeurden vrede, wegens eenen begaanen Mandag of andere gepleegde misdaad , aan de Hooge Overheid werd opgebragt (49)- Tc rcgt fchrijft daarom de Brielfche Secretaris MatthïJSZE (50), ipreckende van de Landivinning : Ende om die vijftig ponden Holl. mach een poirter tenden dat hij gefoent heeft mit finen vijanden incomen ende fal fijn lantwinninghe daer mede betaelt hebben ende nb. bebben dair mede fijn pays jegen der heerlicheit. De onfehatbaare IIugo de Groot (51) fchijnt van die gedagten mede niet geheel vreemd j wanneer hij , handelende van den doodflag, zoo_ als die ouwlings , hier tc Lande, geftraft of gezoend werd, in deezer voege Ipreekt: doch den misdadigen moft bouen der tnagben vrede oock winnen foo ais gbefeyt is des Heeren  vanDORDRECHT. 8q£ wïnninge van ons ofte [/] onfen fcout aldaer hebben zal mits betalende tonfen proffijte vijfthien |V] pont parelifen voer tfait ende vijfthien pont voor de lantwinninge alfoo verde defelue poorter om tvoirfz. fait niet geuangen ofte in hechtenilfe en waere eer partie verfoent waere in welcken geualle tvoorfz. oudt haercommen angaende de voorfz. lantwinninge gheen effect forteren en zal noch in gequalificeerde dootflaghen als de gene die yemandt mit vpgefetter laege vcrradc* lick ofte eerft inuadcrende dootfloughe ofte den foen den vader of deen broeder dandere of die onfe officieren wethouders ofte dienaers onuerfocht ofte omme rechtswillen doetflouge ende diergelijcken daer of onfe fcout jufticie gehouden fal wefen te doene Yyyyy 2 ten werd , zijn de Brieven van Landwinningh\) houders van deeze Provincie, bij Hoogttderzelde laatftgeinelden verleend geworden ; wel- ver Commisfien, alleen het verleenen van Brieken , bij een bezonder Staatsbetltiit van den veil van Remijjie , Pardon eti Abolitie , en tweeden Auguftus des jaars 1765, nog nader niet van Landivinning , zij opgedraagen. in dit regt beveiligd werden. Trouwens , de drie eerftgeniclde Gratiën wa- De reden, waarom de Landwinning bij de ren van eenen uitlleekender' aart> en werden Kamer van Reekeningen verleend werd, fchijnt ook daarom , onderdo Regeering der laattte gezogt te moeten worden in de verbeuring of Graaven, bij den Socreeten Raad verleend (57)} confiscatie der Goederen. Het is bekend, dat, terwijl de Retkenkanler de Landivinning voorheen, de Goederen van DoodÜagers en vergunde; zoo als zij ook daar na , geduuandere misdaadigen , indien niet bevrijd bij rende het Stadhouderlijk bewind , gedaan bezondere Privilegiën , aan 's Graaven fchat- heeft (58). kift vervielen. De Kamer van Rcekeningen, (T| Onfen fcout. Merk hier uit , dat belaft met het opzigt der Domeinen, was Ver- de Schouten en Baüliuuwen , voortijds , de pligt, om , voor de bewaaring van dit regt, Brieven van Landwinning verleenden. Het dè noodigc zorg te draagen , en toe te zien, Voorbeeld van het jaar 1494, en verfcheiden dat de boeten en breuken , volgends de on- anderen, te vinden in het Memoriaal van de derfcheiden Privilegiën, voor de Landwinning Kamer van Reekeningen , door ons bebepaald, behoorlijk gevorderd wierden. Indien voorcns(59) aangehaald , geeven hier van benu dergelijke Brieven , buiten haare kennis en wijzen(60). Dit mogten zij egter, ingevolge toeftemming , waren verkend geworden, zou', het tiende Artijkel van de Inftruétie voor het gelijk een ieder ligtelijk begrijpt, hier in vee- Hof van Holland ,_van het jaar 1531 , niet anlerlei bedrog hebben kunnen plaats hebben-, ders doen, dan bij advis van het Hof en de Maar, gelijk , in laater' tijd , de Luiden van Kamer van Reekeningen. Egter werd 'dit de Kamer van Reekeningen, om de Graaflijke Voorregt, naderhand , bij het negenentwinInkoinften te vermeerderen, vvelligt al te toe- tig/ie Artijkel van de Ordonnantie op de Crigeevend waren , in het verleenen van Land- mmeele Jtillitie van het jaar 1570, aan de Ofwinning , zoo maakten 's Lands Staaten , bij ficieren ontnomen, indien men, onder het geehet negenenzeftigjie Artijkel van derzelver In- veil van Geleide of Saufconduit, ook de Land' Itructie , in het jaar 1593 (56) , hier ontrend winning, waar van de gemelde Ordonnantie eene nadere bepaaling, en verbooden denzelvén, nergens melding maakt, zoude willen begreegeene Landwinningen of Aften van 'Suyve- pen hebben. finge te accorderen anders dan bij advis Van [p] Pont parejtfem Door een Pond Padie van den Rade van Hollandt, foo wan- rifch of Parafyfch., gelijk het, in de oude neer de delicten zullen wefen gbequalificeert; Handveften, geiTamd wordt, moet men veroock dat Partbïje gëinterefeerde alvooren ftaan een Pond Parijfch, bedraagende , naer zij gecontenteert en geappaifeert enz. de aanteekening vanKiliaen(ói), ende CosÜit dit gezegde kan men gemaklijk de re- turnen van Zuidholland (62) , Twintig Grooden nalpeuren, waarom aan de Heeren Stad- ten Vlaamfch of Tien Hollandfche Stuivers. lvi\ (56) Hollandfch Placaati. III. heel, bl. 728. (57) Zie de Inftm&ie voor Prins Matiritz van Nafiau , als Gouverneur Kapitein Generaal en Admiraal van Holland en Zeeland , van den 1. November des jaars 1585. in het Hollandje!) Placaatb. III. Deel, bl. ioö. (58) Zie daar van verfcheiden voorbeelden , geduurende het Stadhoudcrfchap van Prins Willem den III, in het Advis van Heeren Gecommitteerde Raaden, boven aangehaald onder Aro. 55. (59) Zie onze Aanteekeningen , A'o. 54. (60) In het ide Memoriaal van den Hove van den Griffier Zwiet en, Fol. 90 verfo , treft men een -voorbeeld aan van eene , op den 27. September van het jaar 1463 , door het Hof, vergunde Landwinning, uit oorzaak, dat drie Baffiiuuwen onderling verfehil hadden, wie van hun dezelve verleenen zou*. (61) Etymol. in Pond. Alwaar hij zegt, Pond Parifis Libra Parifiaca. Thien Stuyvers. (6") Bij V an der Eyck , bl. 105. en J. v «n Oudenhoven , bl. 503. Vergelijk Boel Amfleldamfch Privilegie en Poorterregt, bl. 303 «» 331- Van Leeuwen Aanteek. op. de Coflumen van iUrijnlemd, Num. ix. bl. 146. Deeif. en Refol. van den Hove van Holland, gedrukt in 'tjaar 1731. U. 37.  ^6 OP R 1 V I L E G 1 E N •ten waere dat wij om mcrckclickc redenen tfelfde vergauen. Ende ten vijfften vpten prijs van de tfeftich pont Hollants wij hebben geordonneert ende ordonneren bij defen dat onfe rentmeefter van Zuythoüant inder tijt wefende zal onfe voorfz. ftede van Dordrecht laeten volftaen mits betalende twintich groten onfer Vlaemfchef munte voor tpont mits welck appoinctement alle proceffen gerefen an beyden zijden tuffchen onfen voorfz. procureur generael •ende onfe ftede van Dordrecht geaboleert doot ende te nyeute wefen zullen. Weluerftaende dat dit appoinctement gemaict in der manieren voorfz. zal duyeren den tijt van [w] twalef jaeren naeftcommende ingaende ter date van defen ende dattet felfde zal wefen zonder prejudicie ende onuermindert ons rechts ende de preuilegien coftumen ende haercommen van onfe voorfz. ftede van Dordrecht nae de expiraeie van den voorfz. xij. jaeren ende dat wij ofte onfe eruen nacommelingen ende onfe voorfz. ftede van Dordrecht ende een yegelick anders als dan ftaen wefen ende blijuen zullen elcx in alfulck recht als wij ende zij waeren voor de conclufie van defen jegenwoirdigen appoinclemente. Ontbieden daerom ende beuelen onfe lieuen getrouwen prefident ende luyden van onfen grooten raide ftedehouder prefident ende luyden van onfen raide in Hollant bailliu ende rentmeefter van Zuytholïant fchout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren dicnairen ende onderfaten wien dit angaen oft anroeren mach hueren ftedehouderen ende elcken van hen bijfondere zoe hen toebehóeren fal dat zij defe onfe ordonnantie declaratie auélorifacie octroy ende confent mitgaders al tinhoudt van defen ducrende den tijt ende inder voegen ende manieren voeren verhaelc onderhouden volcommen ende achteruolgen doen ende laten onderhouden volcommen ende achteruolgen ende die publiceren op dats noet zij van pointe te pointe nair hoire voirmen ende inhouden. Ende die voorn, van onfe ftede van Dordrecht zoe verre alft hen angaet van defeluer ordonnantie declaracie appoinctementc abolieie remilfic octroy ende confent doen ende laten ruftelick vredelick ende volcommelick genyeten ende gebruycken ende toter executie van dien hem doen ende geuen hulpe rait ende bijftandicheyt op dats noot zij ende zij van hem verfocht worden cefferende alle beletten ende wederfeggen ter contrarie. Ende want men van defen onfe brieuen oft van eenige artijclen van dien te doen mocht hebben in diuerffche plaetfen zoe willen ende ordineren wij dat aen tvidimus van dien gemaect onder fegel autentijck oft ander copie oft extract van dien gecollacioneert ende geteyekent bij een van onfe fecretariflen ordinarys ofte in de camere van onfen reken/n* gen in den Hage volcommen geloeue gegeuen zij gelijck tot defen onginalen brief want ons alfoe gelieft. Des torconden foe hebben wij onfen zeghel hier an doen hangen. Gegeuen in onfe ftadt van ft] T'T DeCZe UitfpK"k is der,' zen ' £erle"Sd Sjorden is. Terwijl fom- halve alleen te houden voor eene brj voorraad m.ge Punten , zoo als verder blijken zal, gemaakte tchikking, welke egter, naderhand, ïntuflchen, zonder eenige bepaaline . en dm verlcheiden reizen , nu voor korter', dan voor voor altoos bevend werden langer' tijd, gelijk de Brieven zullen aanwij- °  VAN DORDRECHT, 89? van Brueffel den nijen dach van Septembri in tjaer ons Heeren duyfent vijffhondert ende twintich ende van onien rijcken te wetene van den Roemfchen tweefte ende van Caftillen etc. tvijf'fte. ( Op de Plooije ftond gefchreeven ) Bij den Conynck in fijnen raide* Haneton. (Op den Rug jïond gefchreeven') Thooft ende treforier generael van de demamen ende financiën der K. M. van Roomen ende van Spaengnen confenteren alzoe Verre als in hen is dat thinhouden in twitte van defen volcommen ende volbracht zij gelijck in der vorme ende maniere als de K. M. dat wilt ende beueelt gedaen te zijne bij defen. Gefcreuen onder thanteyken van de voirfz. hooft ende treforier generael den vijen dach van Septembri anno XVC- twintich. De Lalaing. Ruffault* Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een Zegel iri rood ff'afch, aan eenen dubbelen Francijnen Staart, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A. No. 26. Interlocutoire Sententie van het Hof van Holland, tuffchen die van Dordrecht ter ééner, en die van den Briel ter anderer zijde , zvegens V ontflag van eenige wederzijds genomen Schepen,ter zaake van een verfchil over het Maas regt, i3' Juntf. 1521* ÖPt different weezende tulTchen die fteede van Dordrecht aert deen zijde ende die fteede van den Brieile an donder zijde roerende zeeckere fcepen bij hemluyden van malcanderen genomen nae dat die gedeputeerden van den voirfcreuen fteede tot diuerfchen ftonden bij den houe gehoort zijn geweeft ende gezien tgundt dat zij hebben willen exhibeeren. Alzoe tzelue hoff mit vriendelijckheydt die zelue fteeden niet en heeft connen accordccren omme te fchuwen voorder inconvenienten heeft van wegen des keyzers graue van Hollandt Zeeland ende Vriesland geappoincteert ende verclaert appoinéteert ende verclaert mits deezen dat die van den Brieile die fcheepen metten goeden bij heurluyden die van Dordrecht afgenoomen van ftonden aen zullen reftitueeren op cautie die die van Dordrecht zullen ftellen voor deezen houe te rechte te ftaen ende tgewijsde te voldoen aengaende die reftitutie van den fchepen ende goeden bij heurluyden genoomen ende desgelijcx zullen die Vyyyy 3 van  S9fc PRIVILEGIËN van Dordrecht reftitueeren dat fchip ende goed dat zij gearrefteert hebben comende in de hauene van Dordrecht omme calck te haelen die van den Briele toebehoerende ende aengaende de twee andere feheepen bij die van Dordrecht genoomen gelaeden met grot? zout zullen die van Dordrecht die zelue feheepen ende goeden ftellen in handen van den procureur generael ofte zijnen fubffcituyt voirfz. geuoerd te worden in een plaetze neutrael omme aldaer te blijuen in fetmeftre onder de handt van de keyzerlijke majefteyt ter tijd toe dat op die reftitutie van den zeluen twee feheepen mitten goeden bij deefen houe anders geordonneerd zal weezen. Omme tot welcke reftitutie te commen die van den Briele zullen moogen nemen hoere conclufie zoe hoiren goeden raadt gedraegen zal binnen drie daghen ofte eer indien them beliefd ende die van Dordrecht binnen drie dagen daer nae ofte eer indien them beliefd heure antwoorde doen ende heure conclufien nemen zoe hueren goeden raadt gedragen zal ende daer nae repliceeren ende dupliceeren als parthijen an beyden zijden zullen willen ouerleggen ende gezien optie voirfchreeue reftitutie geordonneert te worden alft behooren zal ende dit al zonder prejudicie van trecht van den voirfz. parthijen ofte eenich van dien in tpetitoir off poflesfoir ende oick zonder prejudicie van trecht van der keyzerlijke majefteyt roerende dabuys in deeze zaeke gecommitteert. Beueelen die voirfcreeue parthijen van weegen des keyzers al tgunt dat voirfcreuen is te achteruolgen dezelue interdiceerende ende verbiedende alle weegen van fayten ende malcanderen mit fceepen ende luyden van oirloghe op te ftroom van de keyzerlijke majefteyt ofte anderfmts te befchadigen op peyne van te incurreeren zijne indignacie ende verbeurte van huere fceepen. Aftum den derthienden Junij anno XVC- een ende twintich prefent prefident Duvenuoirde Coulfter Mourysz. Jafper Sasbout Huygo ende Muylaert. Geëxtraheert uit het tweede memoriael van Sandelyn Fol. 89* Boe y Bedenkinge over de Oudheid van het Hof van Holland. Bijlag. Num. xxxvin.. hl. 196. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, waar bij het Proces met die van den Brielv over het Maasregt, om verfcheiden fouten en gebreken, vernietigd wordt. 20. Julij 1521. KAerle bijder gracien Goidts gecoren roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanie van Spaenge van Arragon van Nauarre van beeden CecüÜen van Jberuialem van Hou"  v a n D O R D RECHT. 899 Hongrie van Dalmanen van Croacien enz. eertshertoge van Oiften* rijk hartoge van Bourgongnen van Lothringen van Brabant van Stiet van Carinte van Cantiole van Lemburch van Luxcmburch ende van Gelre graue van Vlaenderen van Habsborch van Tirol van Ar* tois van Bourgongnen van Hollant van Zeellant van Phierte van Kiburch van Naemen van Zutphen paLsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Ellaten prince van Zwaue marckgraue van Burgauw ende des heylichs rijcx heere van Vrieslant van de Windesmarct van Portenau van Salins ende van Mechelen. Allen den gheenen die defe letteren Gen fullen ialuyt. Alfoe in der maent van Junio van den jaere XVC XI. die burgemeefters fcepenen ende raiden onfer ftede van Dordrecht bij huerluyden requefte geprcfenteert in onfen raide van Hollant verthoent ende te kennen gegeuen had* den hoe al waft zoe dat bij preuilegie henluyden geaccordeert bij wijlen onfe voirfaeten graue Willem van Beijeren graue van Henegouwe van Hollant Zeellant ende Vrieslant ende bij ons geconfirmeert alle coggen euers hulcken ende andere feepen mit coopmans goeden gelaeden die vander zee comen in de Maze fculdich waeren met hueren volle lafte te comen tot voir onfe voirfz. ftede van Dor* drecht ende aldaer huere voirfz. coopmanfvepen te ontlaeden ende weder te laeden waer van zij in den naeme zoe zij procedeerden paifiuelick gebruyet hadden van foe langen tijde dat gheen memorie van menffchen ter contrarie en gedencte nyettemin directelicken gaende jegens tvoirfz. preuilegie thadde cortelinge daer te voiren belieft gehadt zeeckere fcippers vuyt tconinckrijek van Noorwegen comende mit twee grote fcepen gelaeden met alrehande coopmanfeepe vuyter zee inder Maze aleer zij tot Dordrecht voirfz. ontlaeden ende gelaeden hadden te comen ende arriueren voir on* fe ftede van den Brieile tot groten achterdeele ende preiudicie van den voirfz. fupplianten verfouekende daer op behoirlicke prouifie. Op welcke huere fupplicatie henlieden geaccordeert hadden geweeft openen brieuen vuyt crachte van den welcken zeeckere ex* ploietierder onfer voirfz. camere van den rade in Hollant naer dien dat hem van den premificn gebleken was hadde eerft in arrefté geftelt de voirfz. fcepen ende voirts beuel gedaen den meefters ende regierders Van den feluen fcepen op zeeckere grote peyne tegens ons te verbueren te comen ontlaeden ende laeden binnen onfe Voirfz. ftede van Dordrecht volgende huerluyder voirfz. preuilegie ende die van den gerechte onfer voirfz. ftede vui den Briele tfelue alfoe te gedogen. Ende ouermits huerluyder oppofitie zoe hadden zoe wel de voorn, fcippers als die van onfe voirfz. ftede van den Briele gedachuaert geweeft tot zeeckeren daege voor die voorfz. van onfen raide in Hollant de voorfz. beuelen op peynen altijts ftathoudende omme te feggen die redenen van huerluyder oppofitie ende voirts te procederen naer rechte. Ende ten daege daer op dienende comparerende die voorn, partijen bij huerluyder procureurs in onfen voorfz. raide van Hollant van wegen der voorn, impetranten verhalende tinhouden van huerluyder voorfz. opene brieuen hadde geconcludeert geweeft ouermits veele redenen ende middelen bij henluyden voertgeftelt ten eynde van den interinemente der  foö r R I V i ! t, G ? 5/ N d.erfelüer ende die interinerende dat de voirfz. beuelen penael ver* frlaert fouden werden effect te behoiren forteren ende de voorn, gedaegden daer toe bedwongen te obedieren maeckende voirts heefch van coften fcaeden ende intereften. Waer tegens van wegens der voirfz. van onfe ftede van den Briele gedaechden geantwoirt hadde geweeft zeggende dat tlant van Voirn ende defelue ftede van den Briele van ouer tweehondert jaeren ende meer gehat hadden eenen vrijen eigen heere van Voirn ende van wilder ouer de Maze abfolute macht hebbende kueren ftatuyten eftde preuilegien te gheuene ende maecken welcke heere inden jaere XÏI hondert ende tachtentich geoctroijeert ende gegeuen hadde der kereke ende den heyligen geeft inden Briele te maecken twee vierbergen ende die onderhouden -alft behoirde omme oirbaer der goede luyden die de zee fouckende waren ende zijn bij nachte ende bij daege derzeluer kereke eeuwelick geuende alle de renten ende prouffijten daer of comende onder tdexel van den welcken de voorn, kereke oft actie van haer hebbende defelue vierbergen ende prouffijten daer off comende ruftelick ende vredelick gebruyet ende befeten hadden ouer tweehondert jaeren ende mitsdien en vermochte een graue van Hollant ten tijde dei- voirfz. gifte als graue van Holland egheensfins preuilegie geuen inder vrijen ftroom vander Maze in prejuditie vander voorfz. ftede vanden Briele die een vrije coopftede was ende es daer een yegelick coopman ende fcipper vrij ende onbelaft comen mach lolfen ende laeden zonder tollen ende diergelijcke ongelden te geuene ende achteruolgende tfelue hadden zij gedaechden trecht ende waren in pofleslie te mogen ontfangen alle coggen euers hulcken ende alrehande grote fcepen met coopmans goeden gelaeden dat vander Maze inne quaem hueren vollen laft daer te ontladene ende weder laeden van zoe langen tijde dat gheen memorie van menfehen ter contrarie en gedochte ende in teeckene dat de voorfz. Maze den heere van Voirne toebehoirt foe verhuyrt alnoch onfe rentmeefter van Voirn de demeynen van denfeluen lande gelegen inde Maze als de ftaelen ende ftaelduynen voor Maeslant Zwartewaei voir Delffebauen ende elders ontkennende voorts dat alle coggen euers hulcken ende andere fcepen gelaeden met coopmanfeepen van der zee comende in de Maze gehouden zijn met hueren vollen lafte te comen voir onfe voirfz. ftede van Dordrecht ende aldaer ontlaeden ende weder laeden ende nyewers elders ontkennende oick dat zij impetranten zulcke preuilegien hadden als zij hen beroemden concluderende daeromme ende meer andere redenen ende middelen die voorn, gedaechden ten eynde dat de voorfz beuelen penael gereuoceert ende offgedaen fouden worden ende zij gemaintineert in huere ouden rechten ende poffeflien zulcke als bouen maeckende voorts heefch van coften. Waer op van wegens des voirfz. impetranten gerepliceert hadde geweeft ende van wegen der voorn, gedaechden gedupliceert ter contrarien. Welcke partijen alfoe gehoirt in onfen voirfz. rade van Hollant hadde bij interlocutoirie geappoincteert geweeft dat zij fcrijuen fouden bij feyten contrarien ende opte felue feyten encquefte te doen, Volgende welck appoinétement de voorn, partijen hinc  van DORDRECHT. 901 hinc inde huerluyder encquefte hadden gedaen maecken bij zeeckere commillarilfen daar toe bij den voorfz. houe geordonneert ende zichtent hadden gedient van hueren acten ende munimenten renuncierende meerder productie te doene gereprocheert gefalueert ende ten leiïen geconcludeert in rechte ende recht begeert. Zoe dat eyntelicken huer proces daer op ouergefien ende geuifiteert in den voirfz. onlen raide van Hollant de voirlz. beuelen penael gedaen vuyt crachte van den voirfz. mandemente hadde bij vonnifle van den feluen van onfen raede in Hollant te nyeten gedaen geweeft ende de voirn. impetranten voirts gecondempneert in de coften van den voirfz. procefle thuerluyder tauxacie zoe dat al breedcr blijcken mochte bij de voorfz. fententie in datum van den leften in Maerte anno XVC- XIX. van welcker fententie de voirn. impetranten als hen daer bij befeffende grotelicx befwairt ende gegreueert geappelleert hadden an ons ende den luyden van onfen groten raede te Mechelen ende vpte felue huere appellatie verworuen opene brieuen van relieue in fulcke fake dienende dewelcke zij ter executie hadden gedaen ftellen bij daginge ende inthimatie alfoet behoorde. Ende ten daege daer op dienende comparerende de voorn, partijen huerluyder procureurs in onfen voirlz. groten raede van wegen der voorn, appellanten verclarende huere grienen van appelle hadde gefeyt geweeft hoe dat ten eerften daege dienende in de voorfz materie voor de voorn, geappelleerden zij bij huerluyder procureur aldaer de laecke hadden gedaen prefenterende in de rolle ende prefentatie bouck van den griffier inder manieren hier naer volgende. De ftede van Dordrecht impetranten contra Pouwels fcipper van Archelo Hans Scriuer oeck fcipper ende een Reijer als reeder metsgaders die bailliu ende gerechte vanden Briele gedaechden ende ouermits dat de voorn. Hans Scriuer aldaer nyet en compareerde noch procureur voir hem zoe hadde tegens hem detTaut metsgaders nyeu exploict geaccordeert geweeft. Maer als angaende de voorn. Pouwels fcipper van Archelo ende Reijer als coopman ende reeder principaelen partijen metsgaders de voorfz. vanden gerechte vanden Briele hadde bij eenen Michiel Ruyfe hem dragende huerluyder procureur ende aldaer voor henluyden comparerende dach genomen geweeft omme opten eyfch ende conclufie vanden voom. appellanten te comen antwoirden tot van fmaendaechs doen naeftcomende in achte dagen daer naer volgende. Ende ten feluen daege oft anders daer van onderhouden zoe es de voorfz. laecke wederomme bij den procureur vande voorn, appellanten geprefenteert geweeft. De ftede van Dordrecht tegens de bailliu ende gerechte vanden Briele cum fociis omme tantwoirden. Waer op bij den procureur vanden voorn, gedaegden abfentie genomen hadde geweeft ende ter expiratie vander feluer zoe hadde vpten xvnje in Julio XVC,XI. de voirfz. faecke anderwerff bij den procureur vanden voirn. appellanten geprefenteert geweeft in de rolle vanden greffier die ftadt van Dordrecht contra die ftede vanden Briele t antwoorden. Ende alfoe die voorn. Michiel Ruyfe zijne antwoirde ouerleyde in gefcrifte zoe hadde bij den procureur vanden voorn, impetranten dach genomen geweeft omme daer op te commen repliceren tot acht daegen doen nauolgende Zzzzz bij  902 PRIVILEGIËN bij welcke antwoirde hij hem alleenlick fonderende was als procureur vande voorfz. ftede vanden Briele zonder mentie te makene van den voirfz. andere gedaechden principaele partijen vande voorn, impetranten hoewel hij voir hemluyden hadde geoccupeert als voirfz. es ende alfoe hadde die procureur ende aduocaet van den voirn. impetranten bij inaduertentie ende erreur altijt zichtent inde voirfz. faecke voirts geprocedeert tegens onfe voirfz. ftede vanden Briele alleen et econtra onder decxel vande welcken de voirfz. fcepe nyet jegenftaende tvoorfz. arreft hemluyden ontlaeden hadden ende voorts heymelicke vertrocken waeren waer bij tvoirfz. proces van dier tijts voorts bij de voorfz. dwalinge geweeft es friuoel ende Van gheender waerden want den voorn, appellanten gheen principaele aftie en competeerde tegens de voorn, geinthimeerden maer tegens de voorn, fcippers concluderende daeromme ende meer andere redenen ende middelen de voorn, appellanten ten eynde dat zij ontfangen zouden worden als appellanten gefeyt ende verclaert wel geappelleert thebbene van der voirfz. fententie de welcke als ondeuchdelick verclaert foude worden negheen ende van onweerden indient zoe behoirde of ten minften gecorrigeert gebetert ende gereformeert naer rechte makende voorts heefch van coften. Waer tegens van weegen den voorn, geinthimeerde geantwoirt hadde geweeft ende funderlinge ten gheenen daer de voorn, appellanten mainteneerden tvoorfz. proces beleed in onfen voirfz. raede van Hollant deffectiieux zijnde ouermits dat men in tfelue proces de voorn, fcippers achter gelaeten hadde die principaelen partijen waeren zeggende dattet wel te vermoeden was dat de procureur vande voorn, appellanten hem gedragen hadde achteruolgende tbeuel van zijn meefters ende dat volgende dien defelue procureur als laft vande voorn, appellanten daer toe hebbende de voorn, fcippers in tvoirfz. proces achtergelaeten hadde als luttel geinterrefleerde pertije ende alleenlick tegens de voorn, geinthimeerde de voorfz. faeck geprefenteert als den gheene die derfeluer faecke principalick anghinck oick en hadde de faecke vande voorn, fcippers nyet gemeens gehadt metter faecke vande voirfz. geinthimeerden want indien de voorn, fcippers geobediert hadden ten voirfz. beuelen hemluyden gedaen en fouden defelue geinthimeerden nyet gehouden noch fculdich geweeft hebben tobedieren de beuelen hemluyden gedaen fulck als bouen alfoet intterreft vande voorn, fcippers zeer cleen was jegens tinterreft vande voorfz. geinthimeerden gemerct indien defelue geinthimeerden geobediert hadden ten voirfz. beuelen vuyt crachte van ftapelrecht gedaen zoude fulcke obediëntie geweeft hebben tot onuerwinnelicke fcaede ende interrefte van de voorn, geinthimeerden alfoe defelue appellanten daer bij hadden mogen vercregen hebben huere gepretendeerde ftapelrecht bij prefcriptie gehengeniffe ende gedoochfaemheyt waeromme het wel bleeck dat de voorfz. geinthimeerden principale geinterrefleerde partijen waeren ende zijn ende in teeckenen van dien hadden de voirn. appellanten alleenlick defelue geinthimeerden als principael perthien huerluyder voorfz. proces geuordert ende indien defelue appellanten hemluyden lieten duncken dat zij bij tachterlaeten vande voirn. fcippers geinterreffeert waren mochten henlieden tfelue imputeren ende in-  vanDORDRECHT. 903 indient henluyden aenftont fcuer proces op ende jegens defelue fcippers veruolgen concluderende mits dien ende anderen redenen ende middelen de voorfz. geinthimeerden ten eynde dat de voorn. appelJanten nyet ontfanckbaer en fouden werden als appellanten ende indien zij ontfanckbaer waren des neen dat zij gefeyt zouden wefen qualick ende fonder grieff geappelleert thebbene ende achteruolgende dien ende hen condempneerende in de boete ende colTen van defer inftantie foude die voirfz. fententie van Hollant verclaert worden te behoiren forteren hueren effecte verfouekende voirts de voirn. geinthimeerden dat tproces beleyt tulTchen den voorfz. partijen in onfen voirfz. raide van Hollant twelck was een proces bij gefcrifte ouer fulck ontfangen zoude werden ende geweefen ex eisdem aétis an bene vel male. Waer op van wegen den voorn, appellanten gerepliceert hadde geweeft ende van wegens der voorn, geinthimeerde gedupliceert ter contrarien parfifterende hinc inde in huerluyder voorfz. fyne ende conclufien. Welcke parthijen alfoe gehoort in onfe voorfz. groten rade huerluyder proces gedaen ende beleedt in onfe voirfz. raide van Hollant hadde ontfangen geweeft als proces bij gefcrifte omme tfelue te wijfene ex eisdem aftis an bene vel male. Ende feeckeren tijt daer naer van wegen der voorn, appellanten hadden den houe geprefenteert geweeft zeeckere brieuen van requefte ciuile verfouekende ouermits den redenen ende middellen daer inne begrepen tinterinement der feluer ende die interinerende dat zij geadmitteert zouden werden zeeckere articulen ende pofitien te mogen voirtftellen dienende tot illucidatie vander voirfz. principaele materie ende tot limitatie vanden eyfch ende conclufie bij hen tegens de voorn, geinthimeerden van den voorfz. geappelleerden genomen welcke brieuen van requefte ciuile gedebateert ende wederlcyt hadden geweeft bij de zelue geinthimeerden fuftinerende dat die der voorn, appellanten nyet en behoirden geinterineert te werdene maer als inciuile gerejecteert bij veele redenen bij hemluyden tot dien eynde voertgeftelt. Ende parthijen hinc inde hier op wel ende int lange gehoirt hadde geappoin teert geweeft dat de voorfz. brieuen van' requefte cjjui/e gevoucht fouden worden ten procefle vande voorn, partijen mitsgaders bij elck vande felue pertijen een corte memorie tenderende zoe wel ten fine vanden interinemente als ter rejeótie der feluer omme int wijzen vanden voirfz. proceffe daer op fulcke oge te hebbene alft behoren foude. Tot welek appoiAtement hinc inde volcommen ende volcfaen hadde geweeft ende zichtent van wegen 'der voorn, partijen hadde ons ernfteiick verfocht geweeft henluyden in den eerften rechte gedaen te wordene comparerende tot dien eynde ten diuerfche ftonden bij huere procureurs ende folliciteurs in onfen voirfz. groten raide. Doen te wetene dat gefien ende geuifiteert inden felue onfen groten raede tproces vanden voorfz. partijen ende alle tgunt des bij dien blijeken mach ende geconfidereert ende ouergewegen tgunt des behoirde geconfidereert ende ouergewegen te zijne ende dat tot defer materie dienende was wij met grote ende rijpe deliberatie van raide bij defer onfer fententie diffinitiue ende voor recht omme de gebreken ende dwalingen die hen beuonden fijn geweeft in tvoerfz. proces bij gefcrifte zoe wel in de brieuen van impetracie exploict Zzzzz 2 der  «pon. PRIVILE GIËN o6 PRIVILEGIËN cate gegeuen in zijne ftede van Shertogenboffche den xiiijen dach van Julio XVC; XV. verclaert ende geordonneert dat die dorpen inden voorfz. quartiere van Zuythollant gelegen mitsgaders die onderfaeten ende ingefetenen van dien van doen voertan vrij ende ongehouden zullen wefen ende blijuen vanden excijs ende feruitude voorfz. ende hoewel die voorfz. thoenderen zichtent de publicatie vande voorfz. ordonnantie ruftelick ende vredelick gebruyckt hebben gehadt vanden voorfz. vrijheyt van excijfe defen nyet jegenftaende de voorn, van Dordrecht hadden hen veruordert te doen condigen bij hueren eygen boode inde kercken ende dorpen vanden thoenderen dat zij hen verdragen fouden meer bier te drincken off flijten inden voorfz. dorpen vandenMoercant fonder te betaelen den voorfz. excijs van drie ftuyuers vp elck vat biers etc. directelick tegens die voorfz. ordonnnantie ende verclaringe ende tgoet recht ende posfesfie vanden voorfz. thoenderen verfouekende daer vp te hebben oepenen brieuen bij den welcken verboden foude werden den voorn, van Dordrecht meer te doen zulcke publicatie ende te exigeren off doen betaelen den voorfz. thoenderen de voorfz. excijs noch oick te attempteren tegens die ordonnantie voorfz. ende voorts dat allen pachten bij den voorfz. van Dordrecht gegeuen omme te heffen die voorfz. excijfen gehouden fouden wefen in fcorflinge ende furceancie. Waer vp mijne genadige vrouwe die eertshertoginne van Oiftenrijck douagiere van Sauoijen inden name vande K. M. ende als regente ende gouuernante van defen lande van harwaerts ouer bij hueren befloetenen brieuen in date van den xxen dach van Decembre XVC-twintich in de welcke de voorfz. fupplicatie gefloeten was hadde gefcreuen ende beuolen gehadt den ftadthouder prefident ende luyden van den raede ende rekeninge in Hollant de voorfz. partijen an beyden zijden bij hemluyden te ontbieden ende te hoeren ende verflaen wes zij ter eender ende ander zijden fouden willen feggen proponeren ende allegeren ende dat gedaen hemluyden mit vrundelicheyt te appointeren ende vereenigen waert mogelijck ende indien zij daer inne eenige zwaricheyt off difficulteyt vonden ende partijen nyet vereenigen en conden dat zij die difficultej'ten in tlange ouerfcrijuen ende fenden fouden mitsgaders huerluyder aduijs mijne voorfz. genadige vrouwe omme voorts daer mede gedaen ende geordonneert te werden alft behoeren foude interdicerende nyet te min in den geualle voorfz. den voorfz. van Dordrecht den ontfanck ende gebruyekeniüe vanden voorfz. excijs tot dat tvoerfz. gefchil gefleeten ende gedetermineert foude zijn fonder prejudicie nochtans van trecht van den voorfz. partijen behoudelick dat zij fouden mogen vpfcrijuen de voorfz. bieren die geduerende den voorfz. tijt gefleeten ende gedroncken fouden werden inde dorpen voorfz. Achteruolgende welcken die voorfz. van den raede ende rekeninghen hebben bij hemluyden ontboeden fommige gedeputeerde vanden Moercant ende oick vander ftede van Dordrecht den welcken zij tinhouden der fupplicatie hebben gethoent ende huer nernfticheyt gedaen omme partijen te accorderen ende appointeren hemluyden tot dien eynde voerhoudende diuerfche middelen ende expediënten maer alle diligencie nyet tegenftaende en hebben de voorfz. partijen nyet connen ver- eeni«  vanDORD RECHT. 907 eenigen allegeerende de voorfz. van Dordrecht onder ander zekere appoinctement onlancx bij hemluyden gemaict bij der K. M. bij den welcken zijne majefteyt omme zekere redenen hem daer toe porrende ende /onderlinge anficnde de groote laften ende oncosten die de voorfz. ftede van Dordrecht te dragen heeft ende de renten die zij vp de voorfz. ftede voortijts vercoft hebben voor die voorfz. van Zuytholland heeft den voorfz. van Dordrecht gegont ende geaccordeert den voorfz. excijns in Zuythollant zoe zij die hadden voor den jaere XVC- XV. omme dezelue excijns te bueren ende innen off verhuyeren deen helft tot prouffijte van de K. M. ende dander helft tot proffijte vande voorfz. ftede nyet jegenftaende zekere proces hangende inden grooten raede ter caufe vanden voorfz. excijfe tuffchen die voorfz. van Dordrecht tegens die ambochtsheeren in Zuythollant ende den procureur generael mit hemluyden geuoucht welcke difficulteyten die voorfz. vanden raede ende rekeninge ouergefonden hebben mit huerluyder aduijs der K. M. omme voorts daer inne gedaen te werden alft behoercn zal. De K. M. gefien ende geuifiteert hebbende in zijnen raedt de requefte copien van octroijen extracten ende andere bewijfen geëxhibeert bij den voorfz. partijen ende oick taduijs vanden voorfz. vanden raede ende rekeningen in Hollandt heeft bij goede ende rijpe deliberacie van raede ende bij aduijfe vanden hoofden ende luyden van zijnen feereten raeden ende financie afïgedaen ende doet aff ende te nyeute bij defen de fufpencie ende interdictie den voorfz. van Dordrecht gedaen bij de voorfz. brieuen van mijne genadige vrouwe van meer te heffen den voorfz. excijs vp die van den Moercant als voorfz. is octroijerende ende accorderende denzeluen van Dordrecht dat zij moegen genyeten ende gebruycken vanden voorfz. excijfe van drie ftuiuers gelijck ende inder manieren zij deden ende doen mochten vuyt crachte vanden oepenen brieuen van octroije die zij daer van hebben ende voor die voorfz. fufpencie ende interdictie. Ende indien de voorfz. vanden Moercant begeeren eenige prouifie daer tegens te hebben men fal hem defelue prouifie verleenen met claufule dat vpt verföuck dat fij fullen willen doen ten daghe dienende ten eynde van zulcke prouifie als hueren goeden raedt gedragen fal om hangende tproces vrij van excijs te wefen men fal daer vp partijen gehoirt difponeren als ter materie dienen fal. Aldus gedaen ende geordonneert bij de voorfz. K. M. in zijnen raede te Brueffel den xxven dach van Septembri anno XVC- een ende twintich (ende ondergeteyckent) Verderue. Uit het Witte Ruige Regifter , heruftende in , de Domeinkamer van Holland, en gere* giftreert Fol. 145.  9oB PRIVILEGIËN Ordonnantie en Reglement op de beheering van de Dijkagie van Bergumbagt ; waar in , onder anderen, bepaald en overééngekoomen is, dat de Steden Dordrecht, Gouda en Schoonhoven , over de Reekening der Waarsmannen zullen geroepen worden. 25. O&ober 1521. OPten dach van huden compareerde voor den houe van Hol* 1 land Jan van Woerden heere tot Vliet in den name van hem feluen ende als ambochtsheere van Berchambocht ter eenre Vrederick van Zulen van Niuelt heere tot Craijeftein ende Egbert Barents als gemachticht van ziinen vadere Barent Cornelisz. blijkende bij procuratie hier na geinfereert. Ick Barent Cornelisz. doen condt ende notificere een ygelicken dient behoeren fal hoe dat ick om fekere nootfaken die mij opgecomen zijn ende dat ick noteiicken mofte weefen in den dijkfchouwe in den Ouerwaert bouen Schoonhouen als heemraet op defe tijt niet en hebben mogen reyfien mit Fredericken van Niuelt broeder Henderick uit ten Hem Arn. Barentz. ende Claes Aerts in den Hage omme alfoo voir mijnen heere die prefident ende raden van Hollant van wegens des gemeene lants van Berchambocht te pafferen alfulcken concept ende accord als wij gemaect hebben tot des gemeenen lants proffijt mit Johan van Vliet als ambochts heere van Berchambocht geconftitueert ende in mijne ftede geftelt hebbe conftitueeren ende ftellen mits deefe in mijne ftede Egbert Barents mijne foen toender van deefe omme van minent weegen mitten voerfz. andere perfoenen van weegen des gemeene lants van Berchambocht wegen mitsgaders van wegen der fteden van Dordrecht Goude ende Schoonhouen patronen ende toefienderen van regiment van defelue lande voern. ter eenre zijde ende mit Johan van Vliet ambochtheere ter andere te palfeeren alfulck confept ende accord als zij mit malcanderen hebben doen Ontwerpen ende in gefcrifte ftellen ende hem mitten anderen laten condempneren van minent wegen ende beloeue mits defe dat zo wes bij den voorfz, Egbert minen foen mitten voorfz. anderen daer inne gedaen zal worden vaft ende van waerden te houden tot ewigen dage in alder manieren of ik dat felffde aldaer prefent wefende gedaen hadde. Des tóir- êi^B§»§&»§ mm §m% mm mm§ §mt&gmmmm§ AANMERKINGE N. Wij hebben het niet ondienftig geoordeeld, deputeerden , die, van Stads wc<*e het hoo- om de bovenftaande Overéénkom!!, fehoon ren en opneemen van de Reekening Van Bere- onze Stad flegts van ter zijde raakende, hier ambagt, uit hoofde deezer Overéénkomft ter plaatfe in te voegen; deels, om datze, voor jaarlijks pleegen bij te woonen, daar van' zoo veel ons bewuft is, nergens gedrukt voor t'aller tijd , hun gebruik zouden kunnen maa! hauden is; deels , om dat de Heeren Ge- ken. ta-i  V A N D O ïl D RECHT. 909 toirconde zoo heb ik bij gebreeke van minen fegell gebeden Vrederieken van Niuelt dit onder mij te willen befeegelen twelk ick Fredrick van Niuelt ter bede alfulx gedaen hebbe op den xxiij. in Octobri anno XXI. Adriaen Barents van Hoeue broeder Henrick Van Woerden commiflariffen van den Regulieren buten Schoonhouen in den Hem ende Claes Aerts allen ingelanden ende geërfden in Berchambocht verHangende dandere geërfden van dien ter andere zijde ende verclaer* den alfo diuerffe queftien ende proceflen geweeft zijn voor den felue houe tuflchen den voorfz. comparanten zijn zij lieden na veele commmunicatien geaccordeert ende hebben gefamentlijk ge* eoncipieert defe nauolgende ordonnantie om eendrachtelicken te onderhouden in alle hueren articulen. Eerft zij geordonneert bij den Voorfz. Jan van Vliet defe neegen nauolgende perfoonen te weten Fredcrièk van Zülen van Niuelt Woonende op thuys tot tSheeraertsberge Adriaen van Houe Baerntz. Floer Willemsz. wonende tSchoonhOüert Jacop Verca Löu Jansz. wonende in Bouenberch Gerrit Luyt wonende tot Ammers Jan Louwens Arn. Willemsz. wonende in Benedenbereh ende Raert Dircxz. wonende tuflchen landen welke negen perfonen gehouden zullen zijn hoere eedt te doene elx bifondere in handen van Jan van Vliet voorn, omme te eligeereii twee perfoonen oud weelende botten de vijf en twintig jaeren ende bellede tfeüentich jaeren elx van dien gegoet binnen flants van Berchambocht vijfhondert fchilden of meer daer van die een woonachtich wefen zal in Belois Bouen* berch ende die andere in Zuythollant in tfchoutambocht van Bèrcfo* ambocht nut ende bequaem daer toe zijnde na huere befte wetenfchap ende verftant omme te weefen waerslieden ontfangers ende uytgeeuers nopende het gemeenelant van Berchambocht ende zullen die voorfz. negen perfoonen ofte dat meeftendeel van henlieden prefent wefende alle jare eligeerett die twee voorfz. waerslieden op den dach van den rekeningen ende een of twee van de gecoren waerslieden continueren nae horen goedduncken profijtelijck te zijn ende die nomineeren den ambochtsheere of fijne fchout in abfentie van den felue ambochtsheere in der tijt wefende ende den gemeen ingelanden indien zij als dan prefent zijn. Ende zal die am* bochtsheere of in abfentie van hem zijn fchout van de gecoten twee waerslieden gehouden weefen den behoerlicken eedt te nemen. Tot wat tiden eenige van den voorfz. negen perfoonen onbequaem en* de in andere plaetfen refideerden ofte ofliuich worden zo zullen die ambochtsheer die burgemeefteren van Schoonhouen ende die prior van den Hem buten Schoonhouen al in der tijt weefende e* ligeren anderen nut ende bequaem zijnde in die plaetfe van den ouerleden ende uyt dat felue quartier daer die felue geftoruen zal zijn ende dat binnen een maent na dat die plaetfe vaceren zal. Ende tot wat tiden een van de waerslieden ofte die twee in der tijt weefende offliuich worden zo zullen die negen perfoonen voorfz. andere eligeren ende fel die ambochtsheere off zine fchout gehouden wefen den eedt te neemen van de geëligeerden als hij daer toe verfocht zal zijn, Aaaaaa Item  pio PRIVILEGIËN Item fullen die voorfz. waerslieden hebben volcomen cominis* fie en fpeciael beuel te voirfien van alle reparatien tgemeen ende geëygende van dien angaende als van molens Huyfen bruggen heulen kaeden vliedijeken ende watergangen mit al dat er ancleeft copen vercopen verhuyren ende doen maken tgundt dat van noede weefen fal bij experte meefteren tot profijt van het gemeene laat ende geëigende van dien ende dat bij openbaere uytrocpinge daert behoren fal op dat een ygelijk daer van geaduerteert zij behoudelijk dat die waerslieden geen nieu molens ofte fluyfen uyt die putte hefteden fullen ten fij dat die ambochtsheere in der tijt weefende daer van eerft ende aluooren geaduerteert fal zijn ende het zelue doen vercondigen in der ketcke van Schoonhouen ende tSheeraertsberge op alfulcken dage alst behooren fall. Zoo wat keuren geordonneert worden biden dijekgraef ende hogen heemraet van den Crimpenrewaert ende fo wat keuren geordonneert worden binnen flants bij den gefwoerenen ende aduijfe van den ambochtsheere tfclvde fullen de waerslieden onderhouden ende bewaren ende buyten coften houden alfoo verre als tgemeene lant van Berchambocht angaet. Voorts zoe zullen die voorfz. waerslieden gehouden weefen alle jaers rekeninge reliqua ende bewijs te doen in der kereke van tSheeraertsberge op den [aJ tweefteh werekedach eerftuolgende na alderheilige dach te weeten ten tweeftcn werkendach na alderzielen welcken dach van rekening gecondicht zal worden duer beuel ende follicitatie van denfeluen waerslieden acht dagen voor den zelue dach van rekeninge in der kereke voorfz. Insgelijx fullen zij aduerteeren den ambochtsheere ende die drie fteeden voorfz. van den felue dach ende die voorfz. waersluyden fullen hun rekening in het clare ftellen alle percelen fpecificeeren foe cleyn ofte foe groot die zijn niet uytgefondert nornineerende fteeden plaetfen dach en perfoon ende quitantien ter fomme van twintich ftuyuers ende meer op haer uytgeeue ouerleueren. Ende zo wat bij den ambochtsheere die drie fteden te weten Dordrecht Goude ende Schoonhouen als mede geërfden ende gemeene ingelanden op ten feluen dach van der rekeninge prefent fijnde geloeft ofte geheet zul worden dat zal van waerden weefen fonder contradictie van iemand tot eewigen dagen. Ende fullen die voorfz. waerslieden elx voor hem gaderen dat mergengelt fonder daer toe ymand anders te ordonneeren insgelijx te bewaeren alle faeken aengaende het voorfz. lant foe wel buyten flants als binnen flants ende befchutten fchaden die tvoorfz. km of geëigen de fouden mogen ancomen ende indien tgemeene lant voorfz. be- fcha- [a] Den tweeften iverckedach eerfluolgen- Staaten , bij derzelver Refluft 'van den drieonèe na alderheilige dach. Dit fchijnt geduurd twintigllen September , goedvonden, dat deeze te hebben tot het jaar 1693. ; wanneer, bij Reekening, in plaats van den dcrdèn dag vau geleegenheid, dat die van Bergambagt eenige November , voordaan, op den derden me in voorziening verzogten wegens het doen van Mei zoude gedaan worden Cr). '° Birmenlandfche Omflagen, als anderszins , de (1) Refol. van Holland van V jaar 1693. Fol. 427. Vergelijk de Refolutie van den 19. December daar aanvolgende, Fol. 572-574-; bij welke , onder anderen , bepaald is , dat do Kerkenreekening, ter stetófeï tijd, mede wn overftaan vwi de Gedeputeerden der drie Stci£ PRIVILEGIËN waerslieden voirfz. Ende fullen die felue waerslieden ende die clerck van Bergambocht prcfent weefen die bij gefchrifte ftellen fal tgundt dat aengèbrocht fal worden ende feilen voor hare falaris elx daechs hebben vijff ftuyuers fonder eenige andere coften ofte teeringe op tgemeene lant te maeken. Ende fullen die waerslieden ordonneeren twee dagen dat een ijgelijck zal mogen komen om an te brengen tgunt hij ten afteren weefen fal ende lal een ijgelijck affirmeeren bij eede wat hij gewrocht ende ten afteren is an tgemeene lant voerfz. ten waere dat yemant an tvoirfz. lant ten aftere ware vijf of fes daggelden ende hem niet wel mogelijk ware ten felue dage te compareeren ende tfelffde den waerslieden kennelick ware dat zal men op ten eedt van de feluen waerslieden accepteeren ende insgelijx tgunt dat die waerslieden ende gefwoorens kennelick zal weefen ende niet angebrocht en ware fal men in rekeninge ontfangen ende zo wie op ten dage voirfz. niet en quame ende an en brochte tgene dat hij ten afteren ware fo zei die felue fchuldt bliuen ftaen tot naefte volgende jaer. Voirts zo en fel noch fchout wairslieden clerck bode of ijmandt anders hem niet onderwyndeh eenige wijncop teeringe ofte oncosten te fetten ofte maeken op tgemeene lant voirfz. op die boeten van thien ponden te verbeuren uyt huer eigen goet teegens den ambochtsheere. Indien yemant beuonden ware contrarie te doene deefe voorfz. ordonnantie het waren die negen electeurs dat zij goet tijts voir den noen op den dach van de rekeninge niet en nominceren die waerslieden in forma als voirfz. ofte indien die gecoren waerslieden waren onwiUich ende weterhoerich hoeren dienft te accepteeren insgelijx of die fchout in abfentie van den ambochtsheere onwiUich ware den eedt te ontfangen vande waerslieden daer toe verfocht zijnde of dat die fchout ofte gefworens tot eenige tijden in gebreke waren recht te doen daer toe verfocht zijnde van de waerslieden voirfz. zo zal een ijgelijk van hen foe dicke als dat gebeurd uyt hare eigen goet verbeuren teegens den ambochtsheere thien ponden. Ende omme alle de puncren ende articulen voirfz. vaft geftadich ende onuerbroken te houden tot ewige dagen fo hebben beloeft verpent ende ouergegeuen die voorfz. Jan van Vliet am« bochtsheeren voir hem felue ende fijne erue ende nacomelingen ambochtsheeren ofte vrouwen van Berchambocht voirfz. ende die voirfz. andere comparanten van wegen des gemeene lants van Berchambocht tegens deefe ordonnantie ouerdrachte ende voirwairde niet te doen ofte doen doen in enige tijden noch te verhengen van yemant ter contrarie gedaen te worden op die peune van hondert gouwen leeuwen uyt haer felfs goet te verbeuren dat een dardendeel tot behoef van de K. M. als graue van Hollant dat ander derdendeel tot bchouf van de heilige kerk van Aertsberch voirfz. dat darde dardendeel tot behouf van partien voorfz. zoe dick ende menigwerue als dat gebeurt ofte beuonden wordt ter contrarie te gefchieden. Ende mits deefe contracte ende ouerdrachte fullen doot ende te niet weefen alle voirgaende con- cep-  Van DORDRECHT. 913 ccpten minuten tuflchen partien ende alle proceffèn als van allen andere actiën die eenige van beide voorfz. partien intenteeren fóude ffioögen in eenige nacomende tiden ofte wflen ende dat al op ten pennen voirlz. elx in zijnder qualiteyt te verbeuren. Entje indien die voorfz. Jan van Vliet ofte zijne nacomelingen onwillich waren tot eenige tiden te ontfangen van den geëligeerden den behoirlijcken eedt als voiren ofte ouer den ouertreders ende transgreflèurs van deefe ordonnantie geen correctie en deede gelijk voirfz, ftaet zo zullen zij alsdan in de voirfz. peune veruallen weefen ende indien hij ofte zijne nacomelingen oick eenige ouertreders ende transgrelfeurs van deefe voorfz. ordonnantie ter caufe voirlz. corrigeeren wilden ende die felue ouertreders ende transgrelfeurs tegen den ambochtsheeren ofte vrouwen voirfz. fouden willen hem ondeuehdelijk ftellen dat fullen die ambochtsheeren ofte vrouwen voirfz. als dan mit die negen goeden mannen voirfz. wederftaen mits recht veruolgende op des voorfz. lants cofte. Insgelijks zullen zij comparanten allen procefièn die den ambochtheer ofte den ingelanden voirfz. na date van deefe fullen moogen ancoomen roerende tgemeene lant van Bergambocht Ibïlickeeren ende eendrachtelijk wederftaen op coften van het gemeene lant. Ende beloouen die voorfz. partien hier teegens geen reliuen exemptien cauillaticn te foucken procureeren ofte doen foucken ofte procureeren doer eenige perfonen hoe men die foude mogen noemen ende verlieren renoncheerende allen rechten priuilegien ende gratiën gceftclijk ende wairlick maer deefe ordonnantie ten eewigen dagen in allen fijnen voirmen ende articulcn bouen gefpecificeert op trou eer ende feekerheydt getrouwelijk te onderhouden fonder gebreck altijt op de poene voirfz. elck in fine qualiteyt alle dinck tonder arch en lift. Ende waren die voirfz. partien elx in huere qualiteit als boue verfouekende bi den voirfz. hoiue in tgunt dat voirfz. is gecondemneert te weefen. Gehoert welk veribek ende confellie heeft het voirfz. hoff die voorlz. partien in zijne qualiteit in tgunt dat voorfz. is gecondemneert ende condemneert mits deefe. Aldus gedaen in den Hage onder tfignet dat men noch ter uit üfeert hier angehangen op ten vijfentwintichfte Oftobris in tjaer onfes Heeren duyfent vijfhondert éënentwintich bij mijnen heeren onfen prefident heer Gerrit van Alfendelft ridder Frederick van Renellë heere tot Male heere Fioris van Wijngaerden ridder meefters Jan van Duueuoirde Abell van Colfter Aelbrecht van Loe Jooft Sasbout ende Jacop Stalpaert raetsluyden van Hollant. Mij tegenwoordich (Onderteyckent op die ploeije) J. de Jonge. Mjf. uit de Archiven der Stad Schoonhoven. Aaaaaa 3 Sm.  914 PRIVILEGIËN Sententie van het Hof van Holland, tuffchen Jan Gerritsz., Impetrant in rauw aclie, en die van den Brief met hem gevoeg den, ter ééner, en die van Dordrecht, Gedaagden en Excipienten ten fne van renvoi, ter ander er zijde ; waar hij derzeiver verfchil over het Maasregt gerenvoijeerd wordt voor het Geregt van deeze Stad. ii. December i 511. IN der rake hangende voir den houe van Hollant tulTchen Jan , Geeritsz. Kolfhout impetrant in rauwe aclie mitgaders die burgemeefters ende regierders der ftede van den Briele mit hem geuoucht an deen zijde ende die burgemeefters ende raide der ftede van Dordrecht gedaichden ende excipicrende ten fyne van renuoey an dandere. Die voirfz. impetrant ende geuouchde allegerende dat alle fteden ende dorpen defer landen ter eerfter inftancie voer defen houe jufticiael zijn bijfönder als de materie roert interpretatie van eenige preuilegien ende dat daer van thoff in posfelfie is van foo lange tijden dat geen memorie van menfehen en gehuechde ter contrarie ren anfien van eenen yegelicken ende gedoechfaemheyt van den gedaichden ende aliulck hadden die gedaichden alhier proces gehadt vp zekere hoere pretenfe preuilegien vanden Maze ende ftapelrecht tegen die fteden van Delft Rotterdam Middelburch ende meer andere partijen ende hadden noch proces hangende op de reftitucie van twee fcepen bij den gedaichden genomen poerters van den Briele dair inne die felue gedaichden zekere reconuentie gedaen hebben dair inne die van den Briele voer hoer intereft geuoucht zijn zeggende voorts dat ontrent facramenti leftledcn die gedaichden geweldelicken ontrent Berniffe genomen hadden twee fcepen geladen mit groff fout ende tot Dordrecht gebracht ende zijn corts dair na mit veel fcepen oerlochsgewijs gecommen voerden Briele belettende die coopluyden aldair nyet te mogen commen ende veel andere quaede manieren houdende foe dat [o] bij zekere mandement vander K. M. verboden is geweeft foe wel die gedaichden als den geuouchden malcanderen nyet te arrefteren becommeren noch oick fcepen van oirlo°-e vpt water te zeynden ende off yemant des contrarie dede was den duerwaerder geaucTorifeert die te bedwingen met arrefté van huere goeden ende fcepen vp welcke beuelen die gedaichden ter ant- woor- AANMERKING EN. [o] Bij zekere mandement. Dit Mandament, Sacramentsdag; wanneer onze Stedelingen waar van ons een Allchnft m handen u ge- de twee Schepen, gelanden mee Zout, op de koomen , was gedagteekend den twimiglten Rivier dc BernilTe, gevveldelijk genomen 1 ad- Juny van het jaarijai., en dus cd dagen na den, s J 6  vanDORDRECHT. p*s woorde gauen dat zij obedierden nochtans hadden zij daerenbouen zekere fchip toebehorende den impetrant geladen bij een coopman Van den Bofch aiit taruwe ofte coorn Vp de ftede van Dordrecht omme aldaer te verftapelen gearrefteert. Al twelck dimpetrant ende geuouchde den voorfz. houe te kennen gegeuen hebben ende vereregen mandement daer mede na zekere beuelen gedaen den gedaichden zijn die felue gedachuaert geweeft ende is tegens himluydem eyfch gedaen ende conclufie genomen blijckende bij acte daer van wefende. Dair tegens die gedaichden deden proponeren zekere exceptie declinatoir omme die fake voer den gerechte van Dordrecht gerenuoijeert te hebben mit condemnatie van coften allegerende diuerfche preuilegien der ftede van Dordrecht gegunt bij diuerfche grauen van Hollant ende onder andere [Z>] tpreuilegie van der Maze bijde welcke alle fcepen geladen mit coopmanfcap tgat vander Maze incommende fculdich waren te comen voer de ftede van Dordrecht ende aldaer te ontladen ende dat die felue van Dordrecht gegunt was die ouertreders van tfelue preuilegie te mogen corrigeren ende dat zij zulex in pofleflie waren van foe lange tijden dat geen memorie van menfehen en was ter contrarien. Ende die Impetrant ende geuouchden bij replijcke hebben gefuftincert de contrarie convludoerende tot rejeetie van de voirfz. exceptie ende dat die gedaechden gecondempneert fouden zijn pertinentlicken tantwoirden ende inde coften of tot andere fjrncn hunluyden nut ende profitelick wefende. Waer op bijden gedaichden gedupliceert is geweeft eïexs vanden voirfz. partijen allegerende diuerfche middelen. Wair op zij geordonneert zijn geweeft te fcrijuen bij memorie ende aduertiflemente van rechte ende dair bij te vougen alfulcke brieuen ende munimenten als zij elcx tot verificatie van hoere vermeten fouden willen exhiberen malcanderen ville ende copie dair van doen omme die te debateren of dair tegen fcrijuen ende al onder den houe bringen. Achteruolgende welck appoinctement die voirfz. partijen hebben gedient van memorien ende munimenten geconcludeert in rechte ende recht begeert. T voirfcreuen hoff mit rijpe deliberatie van rade deurgefien ende ouergewegen hebbende al tgttndt dat ter materie dienende is inden name ende van wegen des roomlchen keyfers coninck van Germanien van Spaengnen ende graue van Holhnt Zeellant ende Vrieslant renuoeijeert ende remitteert de voirfz. fake mitgaders partijen voer die vanden gerechte van Dordrecht ende compenfeert. die coften van defen procefle om redenen den voirfz. houe dair toe poirende. Aldus gedaen ende gepronunehieert in den Hage den xj. Decembris anno XVC-een ende twintich. Bij mijnen heere die prefident Frederick van Renefle heere tot Male ridder meefters Jan van Duuenuoorde Jacob Mourisz. Jooft Sasbout Franchois Snouck Andries vander Bronchorft ende Jacob Stalpart raidtsluyden van Hollant. In kenniffe van mij J. Dam. Naer eene authentijke Copij, gefchreeven op Papier, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 17. [bl Tpreuilegie vonder Maze. Te weeten jaars IS44-» welke op haare .plaats te vinden dè Handveft van den elfden Septeraber des is (1). co Btedz. I9g.  9i (1) Zie W. 675. (2) Bladz. 698. (3) Ëladz. 61 en 6ï. „.-.„,.. (4) Zie deeze Commisfie en Inftruaie in het Zwarts Ruige Regijler der Commtsjten van de Kamer va« Reekeningen , fol. 15 en 15 verfa.  924 PRIVILEGIËN den van wegen des voirfz, pachter gemaickt zekere articulen omme te doceren t proffijt vander K. M. ende t gerief van den vaerenden coopman twelck zij hebben fouden bij tvoirfz. verleggen. Welcke articulen gecommuniceert ende verthoent zijn geweeft den fteden van Hollant die daer op gehoirt ende wedergefcreuen hebben op alle t welck informatie genomen is geweeft ende de voirfz. van den rade ende rekeninge ouergebracht is geweeft ende rijpelijcken gefien is dair van ende tinhouden van dien gefcreuen geweeft aen mijn genadige vrouwe die belaft heeft de voirfz. prefident rade ende rekeninge op die voirfz. materie finalicke te difponeren naer zij beuinden fouden ten meeften proffijte vander K. M. ende zijnen onderfaten. Welcke beuelen de voirfz. prefident ende luyden vanden rade ende rekeninge obtempererende hebben rijpelijcke ende mit deliberatie van raede die voirfz. materie ouergeleyt geordonneert ende van wegen der K. M. ordonneren mits defen dat die voirfz. wachte van Gelede die tot noch toe tot Dordrecht bij prouifie gehoudenis aldaer blijuen fal tot wederroupen van der K. M. ordonneren ende verfoucken daeromme de voirfz. prefident ende luyden van den rade ende rekeninge den burgemeefters fcepenen ende raedt der voirfz. ftede van Dordrecht dat zij aldaer op te nutfte ende bequaempfte plaetfe doen maken ende tymmeren een goet ende bequaem tholhuys zulcs als zij bij huere brieuen daer af wefende inde voirfz. camere vander rekeninge fchuldich ende gehouden zijn van doen. Gedaen in den Hage vpten xxixea dach in Octobri anno XVC- ende tweentwintich. (Was geteekend) J. de Jonge. Naer den Perkamenten Brief, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade H. No. 5. 0 Br ooi van Keizer Karei den V., aan die van Dordrecht verleend', om de Penningen, tot de Havendieping, te moogen ligt en, zoo wel vande Onderzaaten van Zuidloolland, als van de Inwoonders der Stad. 17. Februarij ïS-H- KAcrle bijder gracie Godtz gecoren roomfch kej'fer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanie van Spaengnen van Arragon van Nauarre van beyden den Cicillien van Jherufalem van Hongrie van Dalmacie van Croacie etc. ertshertoghe van Oiftenrijeke hertoge van Bourgoingne van Lothiïngen van Brabant van Styer van Carinte van Carniole van Lembourg van Luxembour^ ende van Ghelre graue van Habsbourg van Vlaendren van Tirol van Artois van Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe lantgraue van Elfate prince van Zwaue marquiz van Burgau ende des heylicx rijcx  van DORDRECHT. 925 rijcx van Hollant van Zeelant van Phiert van Kiburg van Namen ende van Zutphcn graue heere van Vriesland van opten Windesmarck van Selauonie van Portenau van Salins ende van Mechelen. Allen den ghenen die dele jegenwoirdighe zien zullen faluyt. Van wegen onfen wel beminden de regeerders van onfer ftede van Dordrecht is ons te kennen gegeeuen geweeft hoe de felue ftadt geheel ende al gelegen is vpt water vp zeker ftromen ende riuieren zoo dat alle de neringhe derfeluer ftede te fcepe gelegen is. ende en mach niemand vuyt off in defelue ftadt dan t fcepe zoo dat hem fupplianten nootlijck is tonderhouden de principael hauen der feluer ftede tot haer prouffijte ende tot gerief van den lantluyden daer omtrent gèfeten ende van den cooplieden ende alzoo de felue hauen geheel veruuylt ende ondiep geworden is zoo dat de fuplianten van noode wefen lal corts defelue hauen te doen diepen tot grooten zwaren laftc ende cofte van alle dingefeten van Zuythollant die bij de felue hauen bijfönder gcriefft worden ende van outs gewoonlijck zijn daer in te contribueren welcke diepinghe te doene ende de penninghen daer toe nootlijck zijnde te vergaderen zij fuplianten niet en willen beghinnen zonder yerft daer aff te hebben onfen octroy ende confent ons daerom zeer oitmoedelijck biddende. Soe eyft dat wij de zaken voirfcreuen ouergemerct ende hier Vp gehadt taduis eerft van onfen lieuen ende getrouwen meefter Nicolaes Euerard prefident ende meefter Jalpar Liuinfz. raedt daer nae van Frederick van Renefie heere van Maele oic onfen raedt ende meefter Vincent Cornelisz» meefter van onfen rekeninghen in Holland ende voirts van den hoofft ende treforier generael van onfen demeynen ende financien wij den voirn. regeerders onfer voirfz. ftede van Dordrecht fuplianten genegen wefende tot huere bede ende begheerte geottroijeert ende gewiüekuert hebben ottroijeren ende willckueren hen geuende oirlof ende confent vuyt zunderlinghe gracie mits defen onfen brief dat zij zullen moghen doen zuueren ende diepen huere voirfz. haure ende de penninghen daer toe behouuelijck ende nootlijck wefende te Hellen te innen ende vpbueren zoo wel vp de inwoonders onfer voirfz. ftede van Dordrecht als vp die van Zuytholland die daer toe van outs gewoonlijck zijn te contribueren ende tot betalinge van denfeluen pennin- Cccccc ghen AANMERKINGEN. Dit Octrooi werd verleend , ingevolge de demomene Havendieping, dan of het ook van Belofte des Keizers , van den vierden Septem- verder uitzigt ware, voor het vervolg van tijd. ber des jaars 1520 Ci}. En, fehoon onze Stad, Dit is zeelier, dat die van Zuidholland, nog op haar eigen gezag, gelijk voorheen, de On- lang daar na, hier toe her. hunne hebben opge- derzaaten van Zuidholland niet bedwingen bragt. In het jaar 1588 beweerde de Stad, mogt , om hun aandeel in de Onkoftcn der dat zij geregtigd ware, om de weigerende Havendieping te gelden , was het egter geen Dorpen , daar toe , bij executie te moogen gering voorregt , dat zij vrijheid kreeg , om noodfaaken. Dog de Staaten verftoncien het, dit, op 's Keizers naam , te moogen doen. bij hun Befluit van den negenden Julij, au- Intuffchen lijdt het eenige twijfeling , of dit ders (2). Octrooi zig alleen bepaalde tot de thands 011- O) Biadz. 391. (2) Refol. van Holland van 't jaar 1588. bl. 258  9a6 PRIVILEGIËN ghen te bedwingen allen den ghenen des van noode wefen fal zoo men in materie van dickaige off diergelijcke gewoenlijck is te doen niet jegenftaende oppoficie of appellacie gedaen off te doen ter contrarien ende fonder preiudicien van dien behoudelijck dat de voirfz. fuplianten gehouden fullen wefen de penninghen die aldus vpgebuert fullen zijn te belleden ende emploijeren inde voorfz. fuueringhe ende diepinghe van huere voirfz. haure ende nergens el vp die peyne vander reftitutie van den feluen ten lafte van den ghenen diet anders doen fouden ende daer aff rekeninghe doen voir onfen gecommitteerden tallen tijden als zij des van onfen wegen verfocht fullen worden. Ontbieden daerom ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die ftedehouder prefident ende luyden van onfen raede ende rekeninge in Hollant fcoutet van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren ende officieren wien dit aengaen off aenroeren fal moghen hueren ftedehouderen ende elcken van hen bijfönder zoo hem toebehooren fal dat zij de voirfz. fuplianten van defe onfe gracie ottroy ende confent ende van al den inhouden van defen inder vougen ende manieren vooren verhaelt doen laten ende gedooghen ruftelijek ende vredelijck genieten ende gebruycken cefferende alle beletten ende wederfeggen ter contrarien want ons alfoo gelieft. Des toirconden hebben wij onfen fegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Smeffel den xvijllen dach van Februario int jaer ons Heeren duyfent vijff hondert vier ende twintich ende van onfen rijeken te wetene van den Roomfchen ende Hongrien tfeuenfle ende van Spaengnen tnegenfte. (Op de Plooi je ftond) Bij den keizer in fijn rade. Du Blioul. Naer den oorfprongklijken Brief, waar van bet Zegel afgebroken was, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade C. No. 10. Verdrag met Schoonhoven, tot vernietiging van het regt van Exue. 7. O&ober 1525. WIJ burgemeefteren ende fcepenen ende raden der ftede van Dordrecht doen te weten ende bekennen mit defen onfen brieuen dat wij geconfenteert ende gegunt hebben confenteeren ende gunnen dat wij tot geennen tide exuwe of pontghelt ofnemen en fullen van alfulcken goeden erffeniffe of beflerffeniffe als eenige van den inwoonende po :>rteren der ftede van Schoonhouen alhier binnen der ftede van Dordrecht voorfz. aenbeftoruen of bij huweliek of anders aencomen fullen noch oock van den geenre goeden die van hier mit haere alinger woenftat tot Schoonhouen vuernt. woe-  van DORDRECHT. 92^ woenen behoudclicken dat onfe inwoonende pocrteren dcfchgelijx oock ongehouden fullen weefen binnen der ftede van Schoonhouen voerfz. enighe exuwe ofte pontgeit te geuen van alfulcke goede erffênifle of befterifeniffe als hem als dan binnen Schoonhouen anbefteruen of bij huwelick of anders ancomen zullen noch oeck van der gecnre goeden die van Schoonhouen mit haere alinger woenftat alhier binnen der ftede van Dordrecht quamen woenen alle dinck 1 onder arch of lift. Ende des toirkonden fo hebben wij borgemeefteren fcepenen ende raden voernoemt deefe brief open ende uythangende doen belegden mitten voerfz. der ftede van Dordrecht fegel ten zaccken. Gedaen in tjaer ons Heeren dufent vijff hondert vijff ende twintich op ten feuenften dach in October. Mjf. uit de Archiven der Stad Schoonhoven. Sententie van het Hof van Holland, tot agterdeel van Fioris van Af)endelft, Heer van Goudriaen, Eifch er, en tot voordeelvan Jacob van Wijngaerden , als Bailliuw van Zuidholland 9 Gedaagden ; inhoudende , dat de laat ft gemelde niet verpligt zij, aan den eerft genoemden te verandwoorden den derden Penning van de boeten en breuken, in deszelfs Ambagtsheerlijkheden gevallen. 18. Juni} 1526. IN der faicken hangende voor den houe van Hollandt tuflchen riorj^s van Aüendeltt heere van Goudriaen impetrant an deen Cccccc 2 zij- AANMERKINGEN. Deeze Sententie verdient eene meer' dan ge- nige Ambagtsheerlijkhcden,in NoordhoHand(2) racene aandagt ; als febijnende fhïjdig niet geleegen , bij verfchillcnde Sententien, meer* een voorregt, dat de Ambagtslieeren, van ou- dan ééns, openlijk erkend geworden (.0: dog de tijden, plagten te hebben , te weeten het met opzigt tot zulken, welken onder Zuidgenot van den derden Penning der Bailliuws holland hooren, is ons, tot hier toe, geen beboeten , binnen hunne Ambagtsheerlijkhcden wijs van dien aart voorgekoomen. En, als wij vallende. Wij hebben bcvooreiis reeds opge- agc geeven op onze bovenftaande Sententie, merkt (1) * dat de Bailliuuwcn gewoon waren, krijgen wij geen gering vermoeden, dat de om dien derden Penning , aan de bezondere Ambagtslieeren van ZmdhoUaiid tot dien derAmbagtsheeren of derzelver Schouten, uit te den Penning niet geregtigd wierden gcoorreiken. Dit regt is ook, ten aanzien van ec- decld. Want, daar de zoo even gemelde Sen- (1) Bladz. 203 cn 204. (2) Verftaat door IN'oordholland , gelijk wij meermaals zeiden , dat deel van Holland, 't welk benoorden «Jen IJflel geleegen is. (3) Te vinden in de Sententien -van tien Moogen en Provinciaalen Raad, gedrukt in jaar 1662. bl. 419 — 429. Vergelijk Bort van Hooge en Ambagtiheerlijkiieden, III. Deel, §. yó. en de Schrijvers bij hem aangehaald.  928 PRIVILEGIËN Sententiën, ten voordeele van de Noordhollandfche Ambagtslieeren , geftrecken zijn, daar bevreemdt het ons niet weinig, dat juift het eenigfte Vonnis , 't geen ons, met betrekking tot eene Zuidhollandfche Ambagtsheerlijkheid, in handen viel, zulks ten nadeele van dcu Ambagtsheer bcfliiTe. Deeze bevreemding wordt grooter, wanneer men aanmerkt, dat dit regt der Ambagtslieeren, bij dc aaloude Verklaaring dcrZtiidhollandfehe Handveft van 't jaar 1303, duidelijk erkend word C4). Jaa , dat (lener (preekt. Graaf Willem de III, en zijn Opvolger Willem de IV, zeggen, in twee bezondere Brieven van het jaar 13H3 cn 1344 , dat zij aan den Schout van Geertruidenbcrg vergunnen den derden Penning van alle de Boeten boven de Tien Schellingen, in diere maniere alfe andere ambacbsbeeren hebben bynnen onfen lande van Zuuthollant (5). Op wat grond , zal daarom een opmerkfaam Leezer vraagen , heeft dan het Hof van Holland, aan den Heer van Attendelft, den derden Penning der Bailliuwshoeten geweigerd ? Wanneer wij dit, met de vereifchte naauwkeurigheid, onderzogt, en behoorlijk overwogen hebben , fchijnt hier van meer' dan tJéne reden gegeeven te kunnen worden. In de eerlle plaats,. is uit den geheelen inhoud der Sententie vrij duidelijk te zien, dat parrijen , over den aart en het foort der Boeten, onderling niet ééns waren. Het andwoord van den Gedaagden , waar bij hij te kennen geeft, dat hij hem noyt in tontfangen van dien geingereert en hadde en hij nyet fchuldich en -was ter caufe van alfulcke boeten te veranttvoirden mair de impetrant moebte tfelue eyffeben zijn gewairden rechter die bij in zijn voirfz. dorpen ende hecrlicheden gehadt heeft die dair off1 fchuldicb ïvas te verantwoorden, ftelt dit buiten bedenking. Het fchijnt, dat de Bailliuw of Gedaagde wilde aanduiden , dat hij den Impetrant wel geregtigd kende tot het derde deel der kleine Boeten, die in deszelfs Ambagtsheerlijkheden door den Schout gebeurd werden , maar geenszins tot de grootere Boeten, die de Bailliuw gewoon was te vorderen , en hier van gemeenlijk tiailHinvsboeten genaamd worden. De zaak derhalve in dit licht befchouwd zijnde, kan er, uit dit gewijsde , ten voor- of nadeele van het regt der Ambagtslieeren, niets beflooten worden. In de tweede p/aars, koomt het ons voor, dat alle dc Ambagtslieeren in 't gemeen hier toe geenszins geregtigd zijn ; maar alleen zul. ken, welken daar mede uitdruklijk verlijd zijn geworden ; of welken dieswege met de Bailliuuwen een bezonder Verdrag hebben aangegaan. De redenen, die wij hier toe hebben, zijn, om dat erAmbagtshceren gevonden worden, die met dit regt van den derden Penning , in't bezonder, begiftigd zijn. Zoo werd, bij voorbeeld , aati Gerard van fVieldregt, in liet jaar 1313, door Graaf Willem den UI, vergund, dat hij behouden zal fijn dordendeel'van de breuken, van het hoogfte regt, te weeten van manflag , diefte, vredebraak, vrouwenkragt cn moordbrand, die dc Bailliuw van Zuidholland beregten zal (6). Zoo werd de Ambagtsheerlijkheid van Zoetervvoude , in het jaar 1304 , aan Philips van Zanthorjl (7) ter leen gegeeven , met het regt, om te heffen den derden Penning van allen verualle ende verboernejfe. Op gelijke voet verkreeg IVouter Zegen zoen , in het jaar 1409, de Ambagtsheerlijkheid van Emmikhoven , met alle de brueken ende forfeyten die vallen mogen in zijn dagelijks gerechte tot tien fcellingen toe: en van alle veruallen die in den gerechte voirfcreuen veruallen fullen bouen tien fcellingen, Voegt er de Graaf bij, dair of fal IVouter voirfcreuen ende fijn nacomelingen hebben den darden penninck (8). Waar toe dergelijke Verlijen, indien alle de Ambagtslieeren , zonder onderfcheid , tot dien derden Penning geregtigd wa* ren ? Maar moogelijk zal iemand hier tegen inbrengen de aangetoogene Brieven van 't jaar 1323 cn 1344(^9), waarin dc Graaf met zoo veele woorden zegt, dat dc Schout van Geertruidenberg genieten zal den derden Penning van alle de Boeten boven Tien Schellingen , in diere maniere alfe andere ambachtheren hebben bynnen onfen lande van Zuuthollant : dog , onzes oordeels, dienen die woorden in eenen bepaalden zin opgevat, en alleen betreklijk gemaakt te worden tot die Ambagtslieeren , welken met dit regt begunftigd of verlijd zijn. De Graaf zegt geenszins in het onbepaalde , als de andere Amba gen , waren de meeftcSchouten hiertoe 011 wil- - iig , gelijk de reeds gemelde bedreiging van den • Bailliuw Jacob Qttekel, van 't jaar 1545, dui- - delijk aantoont. Het verdient derhalve wel een nader onderzoek , of de Schouten van de Ambagtsheerlijkheden , onder Zuidholland geleegen , # van regtswege , tot het ligten van zoodaanige Banbrieven, verpligt zijn. Wanneer de Graaflijke Handveften, Coilumen, en andere oude Charters , deeze Landftreek betredende , met vereifchte naauwkeurigheid, op dit punt, worden nagezien, vindt men hier van geen de minde melding. Het fpreekc dus van z'elv', dat de Bailliuw van Zuidholland , tot het afvorderen van dergelijke Banbrieven, door  gao PRIVILEGIËN door de Hooge Overheid , nimmermeer eenig regt verkreegen hebbe. Dog , op wat grond hebben dart de Bailliuuwen , zal men vraagen, hun regt, van tijd tot tijd, beweerd ? Buiten twijfel op geenen andereu, dan op het aaloud gebruik , dat, in vroeger' tijd , toen de Bailliuuwen geregtigd waren, om de Schouten en Schepenen van de Heerlijkheden, onder hun Bailliuwfchap hoorende, af en aan te dellen, fchijnt te hebben plaats gehad. Het is uit oude Commisfien blijkbaar, dat de Bailliuw van Zuidholland, gelijk andere Bailliuuwen (18), . voorheen de magt bezat, om zulk eene aancu afltelling te moogen doen. Ten bewijze, , zullen wij hier volgen hiaten de Commisfie,étë, op den vierden September van het jaar 1408, aan Aernt van der Duffen , als Bailliuw van Zuidholland, verleend werd (19}: Willem etc. doen cond allen luden dat wij beuolen hebben ende beuelen mit defen brieue heer Aernt vander Duffcn onj'e hailiufcap van Zuythollant mid finen toebehoren te 'bedritten ende te bewaren tot onfer eren ons ende ons landts oirbair in allen manieren als dair toe behoirt ende een goet man ende een bailiu fculdich is te doen ende geuen bim machte fcouten fcepenen rade boden gezworen ende ander dienflluden ouer all binnen onfer hailiufcap te j'etten ende te ontfetten fonder eenige myede off bueffebeide dair of te nenemen alfo dttcke aljt him tintte ende oirbair duncken fal ende hehoirlic is wtgefet die dienften in onfen jiede ende dair buten dair wij felue onfe beuelinge ende brieuen a f gegeiten fullen hebben ende foe wes brueken wintfel boeten of profijte die die voirfz onfe bailiu in finen dienfte voirn. hueren winnen of krigen fal boedanich dattet fij fal hij ons alinge ende al rekenen fonder yet dair af te verminderen behoudelic dat bij fal hebben ende an htm houden voir finen cojle ende arbeyt die hij binnen finen bedriue doen fal ende voir den cofle van finen clerck boden ende knapen den vijfften penning van der wiuninge ende brueken voirfz. ende foe wez brueken ende foir feyten onfe bailiu voirfz. wt finen bedriue ons aeubrengen fal ende wij felue mid onfen rade beregten dair fullen wij die helfte van dez dair off coempt vpbtteren etide onfe bailliu voirfz. die ander helfte die hij ons verrekenen fal als voirfz. is dez fal bij dair off alfe van der helfte die bij bueren fal oic hebben ende houden voir finen cofle ende arbeit voirfz. den vijfden penning indien dat hij ons getruwe/ic dient ende alle goeden veruallen ende profijte ter rekeninge brengel gelikcn voirfz. ftait mar wairt dat hij ons dat niet volcomelic ter rekeninge en hrochte dat fullen wij an bim houden ende virhalen fonder virdrach als an den genen die ons onfe goede ont f er ten wou- w (18) Bij voorbeeld de Bailliuw van Amirelland , uitwijzends eene Commisfie van den 21. Tanuarii des jaars Ml? bij Mieris Cbarterb. IV. Deel, 61. 451. jrfniuuj l^.'ct 6 ÏÏJbder Mem0riaaku Van d° Leen- cn c»™crkamer , gcnaar„d Bevelboek HIJ. 1408- (2Ó) üat dit den grond gelegd hebbe tot bet baaien en geeven der Banbrieven , is reeds het vermoeden van den .Schrijver der Aanteekeningen op de Privilegiën van Gaardingen , bl. «47 , die daar ii, is voorgegaan, door Willem Jamz. Boy , Schout van Akkerfloot, in zijne CoJrafeitenioMrirn MrVcfir kZs den Bailliuw van Kenncmerland, §. 48 en 49. bij Lams/. /. w. w ,tUa> MesJ"'r M lk>"ka,f' ,cscn* de ende hier af fal onfe bailiu voirn. ont goede rekeninge ende bewifinge doen fo wanneer hij dez van ons of van onfer wegen vermaent fal worden of den ghenen dien wijt beuelen fullen ende foe wanneer bij ergent reyfet buten finen bedriue om onfer j'aken wil of dat bi buten finen bedriue bij onfen ombieden bij ons coemt of fonder ombieden buten finen bedriue bij ons coemt om ons te thonen faken die ons aengaen foe fal hij ons rekenen voir finen cofle elket dages twaliff Ccillinge Hollants. Ende ombieden ende ge. bieden allen onfen goeden luden ende onderfaten binnen onfer hailiufcap voirfz. gefeten dat fij den voirfz. onfen bailiu onderdanicb gehoricb gehulpich ende bifiandich fijn in allen onfen faken tot alre tijt a/s fij dez van bim of van fijnre wegen vermaent fullen worden. Ende wair yemant die dair 0uerborich in wair dat wouden wij an die houden ende virhalen als an den ghenen die ons an onfer heerlicheide verminderen woude fonder virdrach. Dit fal gedneren tot onfen wederfeggen behoudelic dat wij onfen bailiu voirfz. vter voirn. hailiufcap niet fetten en fullen noch laten fetten voir die tijt dat hij van dez hij ons mid onfen brieuen off mid bej'cheidenre rekeninge hewifeu fal inogen dat wij hem fculdich mogen wefen vp ten dienfte voirfz. vol en al betailt fal wefen den lejlen penning mitten eerften. In oirconde etc. Gegeuen tot Bergen in Hene» gouwen vpten iiij. dacb in Septembri anno KlUJe. ende acht. Het lijdt geene twijfeling, of de Schouten, loor den Bailliuw aangefteld , moeften ook van den/.elven eenen Laftbricf of Commisfie ontfangen , uit kragt waar van zij hunne Ambten cn Schoutfchappen bedienden. Daar nu , in laatcr' tijd , de magt der Bailliuuwen , in dit opzigt, merklijk werd ingekort , en de Schouten van dezelven niet meer' hunne aanlleiling ondingen , daar blecven zij egter, uit hoofde van liet regt, bij hunne voorzaaten genooten, beweeren , dat de Schouten tot het haaien van zulk eenen Laftbricf, den Ban geheeten , nog op den duur verpligt waren(20). Mooglijk Haagden zij, in het begin , hier in ook gelukkiglijk. Dog dc Ambagtslieeren, liaaft bemerkende, dat dit regt van den Bailliuw 9p geen' genoegiaamen grond gebouwd ware, werden , langfaamerhand , hier in weigerig. Dit gal aanleiding , dat de laatllgcmelde, met iommige Schouten of Ambagtslieeren, dies wege een Verdrag aanging , waar bij hij , van zijne zijde, zig verbond den derden Penning van alle zijne boeten aan hun te zullen uitreiken, mids datze ook van hunnen kant beloofden , alles , dat tot hunne kennis zoude koomen , zoo in het Crimineele als in het Civile , te zullen aanbrengen.  vanDORD RECHT. 031 zijde ende heere [a] Jacob van Wijngaerden ridder gedaichde an dandere allegerende de voorfz. impetrant dat hij heeft leggende binnen de bailliufchepe van Zuythollant diuerfche ambochtsheerlicheden als Screuelandt Nyeuleckerlant ende meer andere ter caufe van welcken him competeerde ende toebehoorde een derdendeel van alle de boeten ende breuken hoedanich die wefen mochten die bij den bailliu van Zuythollant in der tijt wefende mit rechte ofte gcnouge gecregen worden ter caufe van delicten in denfeluen ambochtsheerlicheeden geperpetreert twelck nyet alleen en is de natuere van den ambochtsheerlicheden vanden impetrant mair van allen anderen ambochtsheerlicheeden geleegen in Zuydhollandt ende is de bailliu inder tijd wefende fchuldig den ambochtsheeren van tzelue derden deel te verantwoorden. Zeggende voort dat de gedaichde zeekere lange jaeren bailliu geweeft is van Zuythollant binnen welcke jaeren diuerfche delicten geperpetreert zijn geweeft in de amboehtsheerlicheeden van den impetrant daer van de gedaichde groote merckelicke fomme van penningen foe bij compoficie als anders geprohteert ende genooten hadde ende hoewel die felue gedaichde fchuldich waere ende behoorde den impetrant daer van te doen rekening bewijs ende reliqua ende hem te laten volgen fijn derden penninch nochtans is hij daer van onwiUich ende in gebreke geweeft. Wairomme defelue gedaichde vuyt crachte van zeekere mandement gedachuaert is geweeft voor defen houe ende concludeerde de voorfz. impetrant dat de gedaichde hem gecondempneert zoude wéfen rekening bewijs ende reliqua te doen van alle die boeten ende breuken geuallen in den dorpen daer de impetrant ambochtsheerlicheit hebbende is geleegen in Zuidhollant ende hem te relponcleren van tderdendeel van denfelue boeten ende breueken ende van al den tijt dat de voorfz. gedaichde is geweeft bailliu van Zuithollant off l>ij gebreeke van dien den impetrant daer voeren te betaelen die fomme van hondert vijfftich ponden van xl. grooten Vlaems tpondt maeckende eifch van coften oft tot andere zulcke fynen als thofF beuinden zoude den impetrant oirboiiiicfte te wefen. [«] Jacob van Wijngaerden. Deeze was keren: egter fchijnt het, uit den inhoud va» reeds aangefteld als Bailliuw van Zuidholland, onze Sententie , niet onduifter te blijken, dat in het jaar 1484, op eene jaarlijkfche Pagt van hij thands ter tijd van dien poll reeds ontfiaaEén honderd en twintig Ponden ; dog, op des- gen zij geweeft. Naer het aangeteekende van zelfs verzoek , werd die , den vierden Junij Gouthoeven (23), zou' hij in het jaar ƒ529 van het jaar 1492, verminderd tot op Tagtig overlccden , en, in de Kapél van het Gefiagc Ponden (ai). Op den eerften Oftober des der Wijngaerden, ter Grooter Kerk , begraajaars t495, werd hij van nieuws in die waar- ven zijn. Onze Stadsbefchrijver Balen (24.) digheid, voor den tijd van zes jaaren, beves- noemt hem elders ook Schout van Dortigd ; gelijk ook , den tienden Junij van het drecht, dog verkeerdelijk, alzoo hij dat ambt jaar 1501, voor nog andere drie jaaren ; en nooit bekleed heeft, ch door hem ook daarlaatfteiijk, op den twintigften September van om op de Lijst der Schouten niet geplaatft is net jaar 1504, nog voor twee jaaren ; telkens (25). Belangende zijne afkomft en zijn huuvvop eene bezondere Pagt (aa> Of hij, naliet lijk, kunnen de laatllgemelde Schrijvers, aan eindigen van den laatftgemelden rijd , het Bail- hun, die zulks begeeren , nader onderrigt liuwichap langer bekleed hebbe , durven wij, geeven. bij gebrek van behoorlijk bcrigt, niet verzee- (21) Uitwijzends de A&e daar van te vinden in het Graaun/Bo.il Regifter der Domeinkamer , Pel. 20. (22) Regilier Ulf. Fol. loverfo , 150 en 210 verfq. (23) Kronijk van Holland , bl, 214. (24; Blailz. 1341. ftS) Bladz. 235 - 237.  932 PRIVILEGIËN fen. Wair tegens die gedaichde fuftineerde de contrarie feggende dat den impetrant geen actie en competeerde vpten felue gedaichde ende off den impetrant een derdendeel van den boete vallende in de heerlicheden die hij feyt te hebben in Zuythollant toebehoirde dan nyet tfelue en ginck den gedaichde nyet an ende en hadde hem dies noyt onderwonden noch ontfang daer off gehadt binnen den tijd dat hij tvoorfz. bailliufcep bedient hadde. Ontkennende dat den bailliu in der tijt wefende fchuldich zoude fijn ouer zulcke boeten te verantwoorden ende hadde de impetrant noyt conuentie noch ouercompft gemaict mitten gedaichde dat hij alfulke boeten als hem competeeren mochten ter caufe van zijn heerlicheden ontfangen ende innen foude wairomme ende dat hij him noyt in tontfange van dien geingereert en hadde hij nyet fchuldich en was ter caufe van alfulcke boeten te verantwoirden mair de impetrant mochte tfelue eisfehen zijn gewairden rechter die hij in zijn voirfz. dorpen ende heerlicheden gehadt heeft die dair olf fchuldich was te verantwoorden ontkennende voort die andere feyten van den voirfz. impetrant concluderende defelue gedaichde ten fyne van nyet ontfanckelick ende tot abfolutie makende eifch van coften olt tot andere fulcke fynen als him oirboirlicfte wefen mochte. Tegens welcke antwoirde de voirfz. impetrant repliceerde nemende conclufie tot reiectie van de exceptie vanden voorfz. gedaichde ende bij denfelue gedaichde is gedupliceert geweeft elcs van den voorfz. partien allegerende diuerfche middelen wair vp zij geordonneert zijn geweeft te fcrijuen bij feyten contrarie ende geadmitteert tot hoere proeue in welcke iaeke is hinc inde enequefte gedaen ende geproduceert diuerfche munimenten gerenoncheert gelalueert geconcludeert in rechte ende recht begeert. tVoorfz. hoff mit rijpe deliberatie van rade doergefien ende ouergewegen hebbende alle tguendt dat ter materie dienende is beuindt dat men tproces termineren mach fonder enquefte te doen vp tie feyten begrepen in den reprochen ende faluatien ende doende recht vp tzelue proces in den name ende van wegen des gekoeren keifers van den Romeynen coninck van Germanien van Caftillien ende graue van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt abfolueert den gedaichde vande eifch ende conclufie bij den impetrant vp hem gedaen ende genomen ende compenfeert die coften van defen procefle omme redenen den hoeue daer toe porrende. Gedaen in den Hage bij prefident Colftcr Benninck Jafper Sasbout deken Hugo ende gepronuncheert vp ten xvnj. dach in Junio anno XVC- XXVJ. Roode Brafilien Regifter, beruftende in de Domeinkamer van Holland, Fol. 65 verfo. Oer  van DORDRECHT. 933 O&rooi van Keizer Karei den V., inhoudende dat de Dorpen , zoo in den Alblaffer- en Krimp enerwaard', als elders in Zuidholland', geleegen, binnen de vier eerflkoomende jaaren, wegens den Bierexcijns , in plaats van drie Stuivers van ieder Vat, niet meer zullen bet aaien, dan drie Grooten Vlaamfch , gelijk de Dorpen, aan den Moerkant geleegen , doen. 10. November 1526. KAerle bijder gracie Gods gecooren Roomfs keyfer altijt vermeerder 'srijx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Cecillien van Maillorque van Sardainien vanden eylanden vanden Yndien ende vafter aerde der zee occeane ertshertocghe van Oiftenricke hertoghe van Bourgoingnen van Lothric van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaendren van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelandt ende van Ferrette van Haguenault van Namen van Zutphen prince van Zwaue marquis du (afrit empire feigneur de Frife de Salins de Malines et dominateur in Afien ende in Africquen onfen lieuen ende getrouwen die hooft ende treforier generael D d d d d d van AANMERKINGEN. co Zie bl- 905. Wanneer men dit Octrooi in vergelijking brengt met het Appointement van den Secreetcn Raad tics Keizers, van den vijfentwinrigften September van het jaar 1521 (1), lijdt het geene twijfeling , of daar moet , intuuchen, eene nadere Üitfpraak , ten aanzien der Dorpen , aan den Moerkant geleegen, gefchied zijn. Want, bij ons Octrooi gezegd zijnde, dat van de Dorpen, zoo in den Amlaner- en Krimpenerwaard, als elders in Zuidholland geleegen, geen hooger Bierexcijns zoude worden ingevorderd , dan van Drie Grooten Vlaamfch van ieder Vat, foe men in dien anderen dorpen van Zuutbollant in den Moercant jegeivoordelick doet, en den Excijns der laatttgemclden, bij dc voorfchreevcn üitfpraak van 't jaar 1521, op drie Stuivers gebragt zijnde, is er zeckcrlijk eene andere voorafgegaan, bij welke, deeze Bierexcijns op Drie Grooten Vlaamfch verminderd is geworden. En, wanneer men inziet de Sententie , die op den tweeden December van het jaar 15.1a volgen zal, blijkt het , dat deeze vermindering gefchied zij den tierden Auguftus van het jaar 1523. Muffchcn verdient het zijne opmer¬ king , dat. deeze Excijns, onder den naam van Gruitgeld, nog hedendendaags gevorderd word van de navolgende Dorpen ; te weeten, Giesfendam , Giesfenoudekerk, Sliedrecht, Papendrecht, Alblas, Alblasferdam , Bleskensgraaf, Molenaarsgraaf, Streefkerk, Brandwijk en GhijbeJand, Lekkerland en het Elshout, Lekkerkerk , Krimpen op de Lek , Ridderkerk en Bolnes , Ooft- en Weftbarendrecht met Camis, Heerjansdam, Hendrik IdoAmbagt, den Ooftendam ,Rijlbort, Sirevclshoek Kijfhoek , Heer-Oudclands Ambagt, SchobbeïandsAmbagt of Zwijndrecht, de Liud, Puttershoek, Heinenoort, Goidlchalksooit, Mijnsheerenland en Maasdam. Meermaals egter hebben deeze Dorpen zig van die verpüg'ring zoeken te bevrijden , zoo dat Heeren Gecommitteerde Raaden , opkoomende voor het één derde deel, 't geen het Gemeene Land van deezen Excijns trekt, genoodfaakt zijn geweeft , daar tegen bij Publicatie te voorzien; gelijk de laaiftgedaanc Waarfchouwingen van den vierden julij des jaars 1750, en zeventienden December van het jaar 1760, aautoonen.  P34 PRIVILEGIËN van onfen demeynen ende financien faluyt ende dileclie. Alfoe onfe wel beminde bourgmeefteren fcepenen ende raedt onfer ftadt van Dordrecht ons te kennen gegeuen hebben dat die dorpen van Alblalfenvaert Crimpenrewaert ende anderen jn Zuuthollandt gelegen hier voortijts foe feere gelaft zijn geweeft van teringhen van luyden van oorloigen van excijfen ende andere jmpofitien zulcx dat zij hemluyden nyet wel onderhouden en moegen noch die laften van excijs van drie ftuuers vp elck vat biers die daer gedroncken wordt niet wel gedraeghen noch betaelen en cunnen ende dat onfe proufiijt ende vanden voorfz. fupplianten waere ende daer toe de weluaert vanden voorfz. dorpen dat men die voorfz. excijs van den bieren modereren foude ende dat den jngefeten vanden zeluen dorpen jnde fteede vanden drie ftuuers van excijs die zij op elck vat biers geuen geftaen mochten mits daer voere betaelende drie grooten Vlaems foe men jnden dorpen van Zuuthollandt jnden Moercant nv doet ons oitmoedelick biddende daer toe te willen verftaen ende vonden. Doen te weeten dat wij genegen wefende ter begeerte vanden fupplianten ende den jngefeten vanden voirn. dorpen te verlichten ende den feluen te voirfïen hier vp gehadt taduis vanden ftadthouder ende luyden van onfen raide ende reeckeninghe jn Hollandt ende voorts den vwen wij bij deliberatie van onfe feer lieue ende feer beminde vrouwe ende moye die eersthertoginne van Oiftenrijcke hertoginne ende grauinne van Bourgoingnen voor ons regente ende gouuernante jn onfen landen van herwaertsouere ten aduijfc vanden hooft ende luyden van onfen feereten raide neffens haer wefende geottroijeert ende geconfenteert hebben ottroijeren ende confenteren daer toe ordinerende bij defen dat duerende den tijt van vier toecommende jaeren dat den beede van* taehtenüch duufent ponden van viertich grooten Vlaems tpont tsjaers ons onlancx geconfenteert bij den ftaeten flants van 'Hollandt loep hebben fal jnncgaende den eerften dach van Oótobri leftleden men jn dien dorpen van Alblalfenvaert Crimpenrewaert ende anderen dorpen jn Zuythollant gelegen alwaer men nv drie ftuuers van excijs vp elck vat biers neempt ende ontfanct men nv voortaen de voirfz. vier jaeren geduerende jnde fteede vanden voorfz. drie ftuuers nyet meer nemen noch heyfehen en zal dan drie grooten vlaems vp elck vat foe men in dien anderen dorpen van Zuuthollant jnden Moercant jegewoordelick doet waer toe wij den feluen excijfe gemodereert hebben behoudens nochtans aen ons jnden voörfz. excijfen van drie grooten op tvat jnde voorgenomde dorpen een derdendeel tegens dien van Dordrecht fupplianten den welcken wij dandere twee derdendeelen geconfenteert hebben ende confenteeren bij deefen. Ontbieden v daeromme ende beuelen dat doende den jngefeten vanden voirgenoempden dorpen van Alblalfenvaert Crimpenrewaert ende anderen aldaer omtrent jn Zuuthollant gelegen gebruycken van deefe onfe moderatie ghij den feluen houdt ende bij onfen rentmeefter ende allen anderen dient behooren fal doet houden de voorfz. vier jaeren geduerende quijt ende ontlaft vanden voorfz. excijs van drie ftuuers vpt vat biers mits betaelende drie grooten Vlaems alleenlijcken van elcken vate den welc-  vanDORDRECHT. 935 welcken onfe rentmeefter van Zuuthollant ende anderen wi] beuelen dat alfoe te doene. Ende ouerbringende met dee ƒ en bewijs vanden voorfz. jngefeten dat zij genyet Men hebben van onfer voirfz. moderatie wij willen onfen voorfz. rentmeefter van Zuuthollant oick daer aff quijt gehouden hebben ende de fomme dat defelue moderatie gedraegen fal hebben duerende de voorfz. vier jaeren geleeden ende gepaffeert fijn jnt vuutgeuen zijnder reeckeningen ende afgecort vanden penningen van lijnen ontfanghe bijden voorfz. luyden van onfen reeckeningen jn Hollant den welcken wij beuelen dat alfoe te doene fonder fwaericheit want ons alfoe gelieft nyet jegenftaende eenige ordonnancie reftrictie mandamenten oft deffenfien ter contrarien. Gegeuen jn onfer ftadt van BruetTel den xden dach van Nouembri jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert zeffentwintich ende van onfen rijcken te wetene vanden Roomfchen ende Germanien tachfte ende van Caftillien ende andere tnegenfte. {Onder ftaet gefcreuen^) Bij den keyfer de graue van Hoochftraete hooft vanden financien ende den heere van Neufuille ridder treforier generael ende anderen jegenwordich ( Ondergeteyckent) L. Dublioul. {Opten rugge ftaet gefcreuen') Thooft ende treforier generael gecommitteert op tftuk van den demainen ende financiën der K. M. confènteeren alfoe verre als jn hen js dat tinhoude jnt witte van deefen volcommen ende volbracht zij gelijck jnden vorme ende maniere als zijn M. dus wilt ende beueelt gedaen te zijne. Bij deefen gedaen onder thantteyken vanden voorfz. hooft ende treforier generael den ijden dach van Junij anno XVc-zeuenentwintich(0»^-ig;^jd'mO A. Lalaing. Rujfairit. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, waar bij het Appel van eene Sententie van het Hof van Holland van den 23. Januarij des jaars vernietigd, en die Sententie bevefligd - wordt. 28. Januarij [g£ KAerle bij der gratie Goeds gecocren Roomfch keyfer akijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien vanLeon van Arragon van Nauarre van Napels van Cecilien van Maillorque van Sardame van den ey lan den van Indien ende vafte landen der zee oceane ertsh'ettoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgongen van Lothrich van Brabant van Lemburch van Luxenborch ende van Gelre graue van Vlaenderen van Artoes van Bourgoingen palsgraue ende van Haynnegau van Hollandt van Zeelandt van Ferette van Dddddd 2 Ha- Mjf. uit lojfe Papieren.  936 PRIVILEGIËN Hagenault van Namen ende van Zuytphen prince van Swauen marckgraue des heylicx rijcks heere van Vrieslandt van Salins ende van Mechelen ende dominateur in Afie ende Affricque. Allen den ghenen die defen onfe opene letteren zullen fien ofte hoeren lefen faluyt. Alzoe van jnder maendt van Meije van den jaere vijftienhondert ende twintich proces gerefen ende vuytftaende es geweeft voir onfen lieuen ende getrouwen ftadtboudere prefident ende luyden onfer cameren van den raide in Hollant tuflchen Jan Gerritsz. Geldersman impetrant mitsgaders die burgemeefters ende fcepenen onfer ftede van den Briele in de naern van der feluer ftede mit hem geuoucht aen deen zijde ende burgemeefters fcepenen ende regierders onfer ftede van Dordrecht ouer ende in de naem derfeluer ftede ende als in deefen veruangende ende garanderende coman Ariaen Claesz. mit fijn conforten huerlieder porters gedagede ende verweerers aen dandere. Zeggende ende allegerende de voirn. impetrant hoe dat die voirn. coman Ariaen mit fijne conforten in getaelle van elfue ofte twaelfue inde maendt van Meije van den jaere feuenthiene leftleden gecoemen es in den mondt van Barniffe mit lijnen fcepe waer hij crachtelicke ende mit gewelde genomen heeft den voirn. Jan Geldersman die dair lach gelaeden mit hauer gerft mout ende andere coopmanfcepe om die te brengen in onfe ftede van Mechelen ende denfeluen Gheldersman mit fijnen fcepe gelaeden gebracht teghens fijnen wille ende danck binnen onfen voirlz. ftede van Dordrecht dezelue coman Ariaen feggende dat hij tfelue dede vuyt beuel laft ende ordonnantie vande voirfz. burgemeefters ende regierders van Dordrecht. Ende hoewel die voern. coman ende conforten oft onfe voirfz. ftede van Dordrecht wel beboert hadden den impetrant te reftitueren fijn fcip mit fijnen lafte ende toebehóeren om mitten feluen lafte ende goeden fijn reyfe te volbringen op Mechelen mitsgaders op te rechten alle fcaden ende intereften bij hem ter caufe bouen verhaelt gedragen ende geleden des nochtans niet jeghenftaende zijn van datte te doen onwiUich ende in gebreke geweeft. Om int welcke voirfien te wordene die voirn. Jan Geldersman claehtich geuallen es in onfen voirfz. raide van Hollandt ende heeft aldair fijne fupplicatie ouergegeuen op de welcke hem verleent fijn gheweeft openen letteren van beuele inhoudende daghinge in geualle van oppofitie. Ende alzoe die voirn. verweerers hem geoppofeert hebben ten beuelen begrepen in de voirn. openen Ietteren heeft hem bij den duerwairdere executeur van den feluen letteren dach beteykent gheweeft in onfen voirn. raide van Hollandt concluderende mits defen die voirn. impetrant ende die regierders van den Briele geuouchde ten daige dienende ten eynde dat die voirn. burgemeefters ende regierders van Dordrecht foe fij procedeerden gecondempneert fouden worden den jmpetrant tvoirfz. fcip mit fijnen toebehoirten cofteloos ende fcadeloos te reftitueren oft die rechte eftimatie ende wairde van dien ende den feluen impetrant dair voeren te betaelen dryuault ofte drie wilfel van deftimatie van dien ende voirts te fyne van allen fchaeden ende intereften die die impetrant bij tonberen van fijn fcip geleden hadde ende noch foude moeghen lijden maickende voorts heefch van coften. Wair op van wegen van den voirn. bur- ge-  vanDORDRECHT. 93? gemeefters ende regierders van Dordrecht zoe zij procedeerden geallegeert is geweeft zeker preuilegie van ftapelrecht hemluyden verlient bij wijlen graue Willem van Henegouwe van Hollandt onfe voirlaet faliger memorien bij welcken preuilegie den feluen van Dordrecht gegunt ende geottroijeert es geweeft dat alle coggen euers hulcken ende alle andere fcepen mit coopmans goeden gelaeden fijnde die vuyter zee die Maze innecomen vpcomen fullen mit hueren vollen lafte tot Dordrecht vore die ftede ende dair ontladen ende wederlaeden ende wairt dat yemandt dair jegens dade zoe dat hij te Dordrecht voir die ftede niet en quame mit fijnen vullen laft zoe es bij den zeluen preuilegie als van doen voor allen tijden fonder enich voorder gebot oft beuel dair off meer te hebben ende verwachten den bailiu ende rentmeefter van Zuythollandt doen fijnde ende toecomende ende voirts allen wel geboeren luyden fteeden ende gemeenten van onfen lande beuoelen henluyden altoes bereet te houden tfelue te helpen houden ende doen houden foe welcken tijt ende hoe dickwijlen dat zij des vermaent foude werden van den goeden luyden der voirfz. ftede van Dordrecht ende wat coften ofte fcaden de voirfz. bailiu rentmeefter ende de fteede voirfz. ofte zijne luyden daeromme daden ende leden dat men die zelue coften ende fchaden verhaelen fouden aen de gheenre goeden dair die coft ende den arbeyt om gedaen worde van deefen breeder blijckende bij den brieuen dair olf wefende. Allegerende voirts poffesfie van tgundt des te voeren gefeyt is. Ende hoewel nyemandt geoirloft en waere directeliek noch indireótelicken te doen tegens tvoirfz. priuilegie ende de duechdelicke poffesfie van dien des nyet jegenftaende thadde den impetrant belieft dair jegens te doen alzoe omtrent der voirn. maendt van Meije anno XVII. leftleden eenige fcepen gelaeden mit coepmans goeden gekoemen zijnde tgat in van der Maze hoer laft ontlaeden ende gebroeken hadden voir ofte binnen onfe voirfz. ftede van den Briele alleer zij luyden geweeft oft ontlaeden hadden voir Dordrecht. Ende hadde de impetrant eenige van den feluen goeden alzoe ontlaeden ende wedergelaeden in tïcip dair queftie off es fonder tontlaeden voir onfe ftede van Dordrecht omme die feluen goeden te bringen dairt hem belyeuen foude menende alzoe die felue onfe ftede van Dordrecht indireótelicken te deposfefferen van tgebruyck ende poffesfie van hoire voirfz. rechten ende preuilegien. Twelck gecoemen zijnde tot kenniffe van de voirn. van Dordrecht zoe hadden zij luyden tvoorfz. fcip metten goeden aengehaelt ende binnen der feluer ftede doen bringen om dair op te procederen als behoeren zoude. Ende alzoe daer nyemandt en quam die tvoirfz. fcip begeerde te verantwoerden ofte verhoegen naer dien vp tgoed dair inne wefende geprocedeert hadde geweeft als behoirde zoe es tfelue fcip bliuen liggen in arrefté ende hoewel die voirn. van Dordrecht tvoirfz. fcip mit fijn toebehóeren indien dimpetrant die coften vant haelen ende aenbringen hadde willen betaelen vuyten arrefté geflaict fouden hebben als zij altijts prefenteerden te doene ende dat mits dien dimpetrant ende die van den Briele geuouchden niet ontfanckelick en waeren om van den gedaechden tvoirfz. fcip te heefchen cofteloes ende fcadeloes gemerckt Dddddd 3 tvoirn.  938 PRIVILEGIËN tvoirn. preuilegie ende oude poffesfie ende dat achteruolgende dien zij niet fculdich en waeren tfelue fcip te reftitueren fonder eerft gerembourfeert te zijne van den coften ende fcaden vant haelen ende anbringen van dien dier gedaen ende geuallen waeren doer toedoen van den feluen impetrant. Thadde nochtans belieft den feluen impetrant verfwigende tgundt dat voerfz. is te verworuen mandament ende jeghens hemluyden gedaechde heefch te doen zulck als voeren. Concluderende mits defen ende meer andere redenen ten eynde dat mits bij hemluyden reftituerende oft laetende reftitueren den impetrant tvoirfz. fcip mit fijn toebehóeren aluoeren nochtans gerembourfeert fijnde van den coften van tfelue fcip aen te haelen ende voir onfe voirfz. ftadt van Dordrecht te bringen zoe zij geprefenteert hadden die voirfz. impetrant ende geuouchde verclaert zouden worden op hemluyden gedaechden voorder nyet ontfanckelick ende voirts ten fyne van quade caufe van abfolutie maikende oick heefch van coften. Wair op van wegen van de voirn. impetrant ende geuouchde gerepliceert es geweeft. Ende als aengaende tgepretendeerde preuilegie van ftapelrecht vande verweerers gefeyt ende gefuftineert dat tfelue priuilegie op ende jegens den impetrant gheen ftadt grijpen en mochte in defe zaicke alzoe tfelue preuilegie ipreeckt merkelicken van goeden vuyter zee gecoemen wefende. Allegerende dair en boeven zeeker preuilegie onfer ftede van den Brieile gcgundt bij wijlen heer Dirck van Monyouwe heer van Valckenburch als heere van Voirne geapprobeert ende befegelt bij onze voirfaten graue ofte grauinne van Hollandt bij welcken jVj preuilegie onder andere gewillecoert is der feluer ftede van den Briele dat men gbeen van hoeren poorters te ghijfel wijfen noch voeren en zal buyten der vrijheyt van den Briele vuytgenoemen dan van goede dat vuyter zee coempt waer bij claerlicken blijcken foude dat die poorters onfer voirfz. ftede van den Brieile altijt eenen vrijen opflach ende offlach gehadt hebben tot confortatie van deefen allegerende diuerfche oude rekeningen ende regifteren onfer voirn. ftede. Ende naer dien van wegen van de voirn. verwerers hier op gedupliceert ende gefeyt es geweeft tgundt dat hem luyden goet gedocht heeft. Eyntelicken de voirn. parthijen hebben in onfen voirfz. raede van Hollandt geordonneert gheweeft te fchrijuen bij feyten contrarie ende gcadmitteert tot verifficatie van den feluen hoiren fayten op de welcke fayten aen beyde fijden encqueften gemaeckt zijn geweeft bij conimiflarys van den houe dewelcke ontfangen heeft reprochen ende faluatien ende hebben ten leften parthijen in rechte geconcludeert ende recht begeert op huerlieden proces. Twelck naderhant gefien ende geuifiteert zijnde in onfen voirn. raede van Hollandt de luy- AANMERKING EN. (_a) Preuilegie onder andere. Daar wordt ter van den Briele te ghizele voifen noch voegezien op een 'Privilegie van 't jaar 1342, waar ren buten der vriheyt van den Briele vtegein men leeft: Item en fal men ghenen por- nomen dat wter zee coemt (1). ([) Te vinden bij ALKEMADEenVANDER.Sc helling Befchrijv. van den Briel, II. Deel, bl. 2/.  van DORDRECHT. 939 luyden van den feluen onfen raede hebben den verweerers zoe zij procedeerden gecondempneert den impetrant tvoirfz. fcip mit fijn toebehóeren te reftitueren cofteloes ende fcadeloes oft die rechte eftimatie van dien mitsgaders fchaden ende intereften bij den impetrant ter caufe van die ontberinge van delfde fcip geleden condemp^ nerende hem voirts in de twede deelen van den coften van den procefle thuerer taxatiën dander derdendeel tuflchen parthijen gecompenfeert ende om redene wille abfoluerende den feluen verweerers zoe zij procedeeren van den vorderen heefch ende conclufien op hemluyden gedaen ende genoemen bij den impetrant des ende van der feluer fententie blijckende bij openen letteren dair op gemaeckt in date van den xxii. dach van Januario anno XVC- ende XXI. van welcke fententie die voirn. burgemeefters ende regierders van Dordrecht in de naem als voren bij der feluer hemluyden beuolen fwaerlicke gegraueert geappelleert hebben aen ons ende aen onfen lieuen ende getrouwen prefident ende luyden van onfen groten raede te Mechelen ende zedert verworuen onfe opene letteren van relieff van apeele dewelcke zij oick ter executie hebben gedaen leggen bij daginge ende inthimatie als behoirde tot zekeren daige verfteken in onzen voirn. groten raide. Ten welcken daigen dienenden comparerende die voirn. parthijen bij hueren procureurs in rechte van wegen van die voirn. appellanten verclarende die grieuen huerer appelatien is geconcludeert geweeft ten eynde om ontfangen te worden als appellanten verclaert wel geappelleert te hebben ende voirts al pertinentelicken van materie van apelle ten fyne van coften. Wair jeghens van weghen van Jan Geldersman geinthimeerde behoudelicken den fynen van niet ontfanckelick ende van defertien voir antwoirde gezeyt es geweeft tproces tuffchen de parhtijen beleedt voir dien van onfen raide in Hollandt geappelleerden proces bij gefcrifte te zijn verfouekende dat ouer zulck ontfangen geuifiteert ende geweien te werden ex eisdem actis an bene vel male. In vuegen dat die voirn. parthijen aen allen fijden gehoirt in de voirnoemde materie appellatoire eyntelicken huerlieden proces van Hollandt heeft in onfen voirfz. grooten raede ontfangen geweeft als proces bij gefcrifte om gefien ende gedecideert te werdene ex eisdem actis an bene vel male ten welcken zij van beeden fijden vougen fouden moegen een corte memorie indien zij datte doen wilden. Ende naerdien van wegen van de voirn. appellanten in onfen voirfz. groten raede geprefenteert hebben geweeft onfe opene letteren van oirloue te moegen acquiesceren bij hemlieden in defen verworuen mitsgaders zekere befloeten brieue bezegelt mitten gewoenlicken fegel onfer voirfz. ftede van Dordrecht ghefcreuen aen meefter Jan Bafyn procureur van der feluer ftede wair aff den teneur van woerde te woerde hier naer volcht. Eerfaeme byzundere goede vrundt wij hebben ontfaen vwen bryef dair inne ghij ons ferijft dat die penfionaris der ftede van den Briele aldair te houe feer fcerpelick veruolcht ende veruolcht heeft omme tproeeiTe tuflchen Jan Geldersman met die van den Bryel dair bij geuoecht ende der ftadt van Dordrecht ende ghij dair jeghen vercreghen hebt congie daccorderen mit prefentatie van coften etc. al twelcke vwen brieuen breeder inhouden foe eeft dat wij v adver-  94© PRIVILEGIËN uerteren ende [£]mr. Jooft geionden hebben omme tfelue dat ghij gedaen hebt bij v gedaen te worden indien tfelue niet gedaen en waere begherende voirts dair inne ende in allen anderen der ftede faicken tbefte te willen doen bedanckende v der goeder diligentie ende approberende alle tgundt dat ghij in der feluer faicken van der ftede wegen gedaen hebt. Eirfaeme goede vrundt onfe Heer Godt fij met v. Gefcreuen defen xvra. Januarij anno XVC- ende XXVI. Ende beneden ftondt die fubfcriptie te wetene die ftede van Dordrecht ende opten rugge die fuperfcriptie eirlaemen voirfichtigen ende wijfen meefter Jan Bafyn procureur poftulerende in den parlemente der K. M. tot Mechelen onfen bijfonderen goeden vrient. Dair toe verclarende dat om zekere redenen hemluyden dair toe porrende fij nyet voorder fuftineren noch veruolgen en wilden defe materie appellatoire maer dat aff gaende ende renuncierende derfeluen zij te vreden waeren tacquiefferen ende furnieren ter voirn fententie van Hollandt wair van zij geappelleert hadden behoudelick dat achteruolgende huere voirn. opene letteren van aequieifemente ende die interinerende huerlieden appel te nyete gedaen ende geftelt worde fonder boete. Ende dat van wegen van de voirn gheinthimeerde jegenwoerdich meefter Engelbrecht Dierycxsz. penfionaris onfer voirfz. ftede van den Briele die voirn declaratie van den appellanten genoemen ende geaccepteert es geweeft tfijnen proufijte verzouckende den feluen appellanten dair inne gecondempneert te worden (F) Mr. Joofl. Verftaac daar door Mr. jf ooft Kerk, te Bergen op Zoom, kan gezien worden. Bets die, toen ter tijd Penfionaris deezer jy jodoco BETS POST cavsas ALIQVAMDlV Stad was. Wanneer hij daar toe verkooren N0JN M1NVS msERTE QVAM foelk tier wierd, hebben wij met kunnen oplpooren ; ACT as DORDRAOENsis MVNlClPl! QyONHAÏI dog. uit het Re ei Her der Dagvaarten van svndicodemvmethvivscvriaefevdalis Aert van der Goes, blijkt het , dat hij praefecto MARCHioxiQ. anthonio AB de-ze waardigheid . ten minften federd intimus coNsiliis. oe.ze \\aarmBiiem , iu u i iuln icua amplis INNOCKNTISS1ME PERFVNCTO het jaar 1514. tot het jaar 1537 (2), met honoriisvs veel lofs bekleed hebbe. Geduurende dien iMMATVRAQVE morte FELICITATI SVAE tijd heeft hij aan het Gemeene Land PRAEREPTO veele en voornaame dienften beweezen; ET annae tVJCOLAl F. eivs CON1VGI waarom de Staaten hem , in het laatffgemclde [n t*^**£*gjïï* StESËt jaar , bezondere blijken van hunne goedkeu- «S» ^jqljïNTES hisvervnt ring dieswegc betoonden, en hem , tot het 0Bnx 1LLE ANNO a CHRiSTl NAT1VITATE maaken van Huisraad, vereerden met honderd i54i. 6° idvs maias. ftukken Wagenfchots f3> Toen ter djd werd hec 1552. tertio idvs decembris hij, zoo als in den rand van het voornoemde ILU': ANNos natvs plvs M1NVS 48. uec 54Regifter gemeld is, verheeven tot Stadhouder De beroemdeVigi.ius maakt, in dén' zijner van Bergen ; dat is, tot Stadhouder van de Brieven (4), op het jaar 1544, gewag van Leenen, van het Marquifaat van Bergen op zeekeren JodocusBeU.lfe van een' jongeling, Zoom ; welken poft hij nogtans maar kor- die, toen ter tijd, reeds van zijnen Vader beten tijd heeft moogen beklceden , alzoo hij, roofd was. Óf deeze een Zoon van onzen vier jaaren daar na, te weeten in het jaar 1541, Jooft Bets geweeft zij, duiven wij niet bein den bloei van zijn leeveii, deezer wcrreld paaien. Met' meer' zeekerheid kunnen wijzegovcrleeden is; gelijk, uit het volgende Opfchrift gén , dat zijn Zoon Jobannes Bets, die, in van een Gcdenklluk, hangende tegen een' Pij- het aangehaalde Gedcnklchrift , gemeld ftaat, laar, aan de Noordzijde van het midden der in het jaar 1582, tot Raadsheer'in den Hoo- Kerk gen Raad, verheeven wierd. (a) Onze Stadsbefchrijver Balen, bl. 356. maakt op dc Lijft der Pcnfionariflcn gewag van Mr. Joo* Belszoen, en van Mr. Joofl Beest, als van twee bezondere PcrCoonen ; dog hij misgift zig , gelijk dikwerf, hier in deerlijk. (3) R'gifter der Dagvaarten van Aert van der Goes, bl. 2B5. (4) Epiflolar. Select. Num. cxxxvi. mHotnck vanPapend recht Anal. Belgic. Tom. W.part I. pag. 316. (5) Gout hoeven Kronijk van Holland, 11. 110. Refol. van Holland van 't jaar 1582. bl. 263, 267 , 547 «i 550.  van DORDRECHT. 941 den mitsgaders inde coften van defen proceffe van appelle ende tot meerder ver/èkerheyde zoe van hem gheintimeerde als vaii onfe voirn. ftede van den Briele henlieden hier op onfe opene letteren gemaeckt ende geêxpedieert te wordene. Doen te wetene dat ten leften gchoirt in onfen voirn. groten raede die parthijen voirlz. ende ghefied die voirn. opene letteren van orloue te mocgen acquiefceren gehoirt oick tverfouck ten fyne van interinemente derfeluer letteren gedaen bij den appellanten ende die acceptatie dair op van den gheinthimeerden wij Hellende dappellatie van de voirn. appellanten te nyeten fonder boete hebben den feluen appellanten gecondempneert ende condempneren mits defen te vulcomen ende furneren ter fententie van de voirn. geappelleerden ende vander wekker in deefen geappelleert es geweeft mitsgaders oeck te betaelen die coften van defer inftantie van apeele den taux dair van den voirn. van onfen groten raede gereferueert. Des toirconden wij hebben onfen fegel hier an doen hangen. Gegeuen in onfe ftede van Mechelen den achtentwintichften dach vanjanuario int jair ons Heeren duyffc vijff hondert ende fesentwintich ende van onfen voirfz. rijeken te wetene vandenRoomlchen&c. tnegenfte ende van Caftillien &c. telfte. {Beneden opte ploije ftondt ge/creaen) Bij den keyfer ter relatie van den raede. COndergeteykenO J- ^e^fi- {Ende beneden ftondt gefcreuen') Gecollationeert tegens doriginael bij ons Jooft Sasbout raidt ordinarys als commiflarys ende Jan Henricxz. fecretaris van den houe van Hollandt als adjonct geordonneert totter enquefte in den proceffe dat die van der ftede van den Briel garanderende Gerrit Aelbrechtsz. fcipper van Suerwoude als gedaechde van mandement penail voor den voorfz. houe hangende hebben jegens die ftede van Dordrecht impetranten nae deffault jeghens Thomas Caffiophyn procureur van den feluen impetranten tot verfouck van Michiel Ruyfe procureur van de gedaechde gegeuen die welcke Thomas bij Jan van de Cruys duerwaerder van den voorfz. houe dair toe gedachuairt hadde gheweeft zoe hij ons relateerde. Ende accordeert opten xijen dach van Augufto anno XVC- negenendetwintich (Onderteykent) J. Sasbout ende J. Heynricxz. {Laager ftond) Gecollationeert tegens die voirfz. copie ende accordeert bij mij J. de Jonge. Naer eene authentijke Copij uit lojje Papieren. Eeeeee £im  942 PRIVILEGIËN Bevel van het Hof van Holland aan die van Dordrecht en Schoonhoven , om , hangende het Proces over de aanhaaling van een Schip , dat het Stapelregt overtreeden had, zig te onthouden van feitelijkheden. 7. Oiïober 1527. ALfoo thoff van Holland geaduerteert is geweeft dat die van der ftede van Dordrecht aengehaelt hadden een fcip geladen met goet welck goet tot Schoonhouen toebehoorde ouermits dattet nyet verftapelt en hadde ter caufe van den welcken die voirfz. van Schoonhouen zekere contra arreften ende apprehentie gedaen hebben. Ende alfoo daer deur meerder jnconuenienten gefcapen waeren te gebueren zoo heeft tvoirfz holf die voirfz. partijen an beyden zijden befcreuen te comen voor den voorfz. houe ende die fake te neder te leggen. Ende zijn die gedeputeerden vanden voirfz. fteden eyntelick gecompareert geweeft ende gehoirt zijnde zijn hemluyden bij den voirfz. houe diuerfche middelen van accorde geopent geweeft dair inne zij nyet en hebben willen confenteeren. Tvoirfz. holf om toecomende jnconuenientcn te fchouwen heeft die voirfz. partijen geordonneert ende ordonneert mits defen hueren gecommitteerde te zeynden bij mijn G. V. ende den graue van Hoechftraeten als ftadhouder generael defer landen van Hollant Zeelant ende Vrieslant den xuije dach van defer maent om aldaer geboort te worden op huere differenten ende bij mijn G. V. daer op gedifponeert te worden als haer genade raedt gedragen fal. Ende jnterdiceert thoff die voorfz. partijen hangende den voirfz. tijt ende tot anders bij mijn G. V. geordonneert fal fijn alle procedueren ende wegen van feyten deen tegens den anderen te doen daer vuyt eenich voorder jnconuenient foude mogen gebueren. Ende dit al bij prouifie ende fonder prejudicie vant recht van eenich van partijen ende ordonneert den procureur generael tegen elcs van den voorfz. partijen te bewaeren trecht van den keyfer. Gedaen jn den Hage den vij. dach in October anno XVC- zeuen ende twintich. Bij mijnen heere van Caftre heere Florys van Wijngaerden ridder meefters Jan van Duuenuoirde Jan Bennink Jafpar Lieuensz. Franchois Snoeck ende Reynier Brant raidtsluyden van Hollant. In kennifle van mij {Was geteykent') A. Sandelin. Uit het derde Memoriaal of Regifter van den Hove9 gehouden ten tijde van den Griffier Sandelitn , Fol. 188. ^^^^^^^P' Be-  vanDORDRECHT. 943 Bevel van de Aertshertogin van Ooflenrijk , ah Landvoogdes der Nederlanden, aan die van Dordrecht en Schoonhoven, om de aangehaalde Schepen en Goederen over en weder te ont f aan ; voords te ver fchijnen voor Commijfarijfen , die hen , is '/ doenlijk , zullen veréénigen , en , zoo niet, Proces Verbaal overzenden , en zig intuffchen te onthouden van alle wegen van feiten. 17. O&ober 1527. VP die differentie onlanx opgereten tuffchen dien van den fteden van Dordrecht ouer een zijde ende dien van den fteden van Schoonhoue in Hollant ouer dander ouermidts dien dat die van Dordrecht binnen een maent tijts herwerts off dair omtrent zeker fcip gehelen mit goede toebehorende den borghers van Schoenhouen gearrefteert ende gehouden hebben om dieswille dat tfelue fcip voerbij Dordrecht geuaren zoude hebben fonder aldaer te ftapelen zoo dien van Dordrecht pretenderen dat nair wtwijfen hueren preuilegien zij fculdich was te doen ende dat dien van Scoenhouen ouer dandere zijde zekeren poerters van Dordrecht ende eenighen goeden tot Dordrecht toebehorende oick gearrefteert ende gehouden hebben wajr om den prefident ende den luyde van den rade in Hollant beide partijen voir hem ontboden hebben in wille ende meyninge denfeluen mit vruntlicheyt te verenighen ende taccorderen waer toe zij den voorfz. partien nyet en hebben connen induceren ende daer om den voorfz. partijen gefonden ende gerenuoijeert aen mijn genadichfte vrouwe mijvrouvve die certshertoginne van Oeftemijcke hertoginne ende grauinne van Bourgoingien enz. skeyfers moije ende voer hem regente inden landen van herwaertsouer den welcke den graue van Hoochftraten ftadthouder van Hollant den here van Herdeghem prefident van den grooten raide heere Niclaes Euerardi prefident ende meefter Joos Sasbout raet van Hollant beuolen ende gecommitteert heeft den voorfz. partijen te horen hueren differenten te verftaen ende dyen nederleggen ende appointeren fo verre hen mogelick ware ende indien neen haer genade daer aff ende van den difficulteyten ende fwaerrichheyden die fij daer inne vinden fouden rapport te doen als fij gedaen hebben. Mijn voorfz. G. V. die differentien tuffchen voorfz. partijen gehoirt ende wel verftaen bij rijpe deliberacie ende aduis inden name ende van weghen den keyfer onfen aldergenadichften heere bij maniere van prouifie geappointeert ende geordineert heeft als dat dien van Schoenhoue binnen acht daghen naeftcomende te lanxfte den borgheren ende ingefetenen van Dordrecht mits hueren goeden onlanx bij hem gearrefteert mit hueren voirfz. Eeeeee 2 goe-  944 PRIVILEGIËN goeden vrij vranc cofteloes ontflaen fullen ende tfelue gefciet fijnde fullen die van Dordrecht als dan van ftonden an den fcip metten goeden toebehorende tot Schoenhoue bij hem lieden gearrefteert oick cofteloes ontflaen vp [o] fufficiente borchtocht ende caucie nochtans dien denfelue van Schoenhoue ftellen ende gheuen fullen in de greffie van Hollant den voorfz. fcip ende goeden te reftitueren indien bij jufticie fulx geordineert werdt op die peyne van hondert marck filuers te verboeren bij den ghenen die hier aff in gebreecken ware tfelffde al fonder preiudicie van den preuilegien vrijheyden preëminencien ende rechten foo in petytoire als int polTeflbire vanden voirfz. ftede van Dordrecht ende Schoenhoue ende vanden ingefetenen van dien. Ende tot des voorfz. is heeft mijne voerfz. G. V. regente inden name ende van weghen als bouen geordonneert dat den voorfz. ftede van Dordrecht ende Schoenhoue ende eiken van dien te lanxfte binnen acht daghen naeftuolgende den loffinghe ende ontflakinghe van den arreften bij hemlieden ouer beiden fiden gedaen op geliken penen van hondert merck filuers bij hoeren gedeputeerde mit volcome informatie ende inftructie van hueren gepretendeerden rechten vp den ftuck van den ftapele van Dordrecht ende des dair aff dependeert compareren fullen voir commiflaryfen van den houé van Hollant dien mijn voerfz. genadichfte vrouwe dair toe deputeren fal ende voir den feluen feggen allegeren ende produceren des tot juftifficatie ende verifRcacie van hueren meyningen ende intencie hinc inde hem goetduncken fal om bij den voerfz. commiffaryfen van hueren differencien die fij vp den ftuck Van den voirfz. ftapele ende des daer an dependeert onderlinghe hebben int vruntlijck geappointeert te wordden foo vCrre mogelijck zij ende in geualle neen zoo zullen den voorfz. commiffaryfen een proces verbael fcryftelijck maken en redigeren van den difficulteyten ende fwaricheyden die lij in den voorfz. faken beuonden fullen hebben ende den feluen communiceren den prefident ende raet van Hollant den welcken mijn voorfz. G. V. als voere ordonneert den voorfz. verbael Int kwek te vifenteren ende daer op ripelijck delibereren ende tfelue met huere deliberatie ende aduis fcriftelick geredigeert trouwelijck ge- JJNMERKING EN. O] Sufficiënte borchtocht ende caucie. ftede van Dordrecht ter andere fijden omme Deeze borgtogt fielden die van Schoonhoven te reftitueren alfulck fcip ende goeden als den derugftcn October van dit zelfde jaar, uit- bij die voorfz. van Dordrecht voertijts al- wijzends de hier na volgende Acte, te vinden dair gearrefteert is geweeft indient bij iulli- in het zelfde Regifter , waar uit het boven- cie zu/xgeordonneert werdt verbindende dair (taande Bevel genomen is : voir die voirn. comparanten beurluxder ter Fp buyden compareerden in die grefe van foonen ende goeden roerende ende onrtierenden boue van Hollandt jan IVillemsz. van de tot beerlicke ende reale execucie vin den Couwenhouen FlorysPietersz.endeBaerntCor- voirfz. boue. Gedaen in den Hage den dernelisz. poorters tot Scboonhouen ende confti- ticbften dach in OcJobri ann» XVc emi£ ze. tueerden hemluyden borghe achteruolgende tien ende twintich. feker appoinclemente interlocutoir gepronun- Deeze Borgtogt zonden de Schoonhoven ars cbieert b,j mijn G. V. regente ende gouuer- nog dien zelfden dag, hervvaards, en vcrzog- ntnte opten xvij. Oélobrts leftleden tuffchen ten daar bij, om het Schip met dè dair in 4- die Jiede van Schoonhouen ter eenre ende die laadcn Goederen te ontflaan. ' ' °  vanDORDRECHT. 945 gefloten haer genaden ouerfenden om daer op gedaen te worden fo lij beuynden fal te behoiren. Ende tot des voerfz. es verbiet mijn voorfereuen genadichfte vrouwe inden name ende van weghen den keyfer den voirfz. van Dordrecht ende van Schoenhouen ende elck van hen voirtaen tegens malcanderen allen weghen van faite voir wat fake off occafie dat zijn mocht vp de pene van twee hondert mareks filuers te verbueren ipfo facto dat tfelue gefchien foude heerlijck executabel fonder eenighe andere off* voirdere declaracie dair toe te doen oiï te behoeuen. Aldus geordineert bij haer F. G. inden naem ende van weghen als bouen inder ftadt van Mechelen den xvnc dach Octobris int jair vijfthien hondert feuen ende twintich. MJf. Regifter , hebelfende het gebeurde met Schoonhoven , ter zaake van het Stapelregt , federd het jaar 1483 , tot het jaar 1527. Verklaaring van Keizer Karei den V., dat het Ontflag van een aangehaald Schip, toebehoorende aan eenige Poorters van Schoonhoven, niet zal ^rekken tot vermindering der Privilegiën van het Stapelregt; noch ook, voor het toekoomende, in gevolg worden getrokken. 18. Oclober 1527. KAerle bij der gracyen Gods gecoren Roomfch keyfer altijt vermeerder tsrijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicilië van Maillorque van Sardaine van den eylanden van Yndien en der vafter eerde van den zee Ooceane eertshertoghe van Oeftenrijcke hertoge van Bourgoingnen van Lothric van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaenderen van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zutphen prince van Zwaue maregraue des heilichs rijexs heere van Vrieslant van Salins van Mechelen ende dominateur in Afie ende Afrieque allen den ghenen die defe tegewoirdighe fullen fien faluyt. Alfoo dien van onze ftede van Dordrecht in Hollant zeker fcip geladen mit goede toebehorende eenighen borgers van onfer ftede van Schoenhouen bij hem binnen een maent tijts of daer ontrent gearrefteert ter caufe dat tfelue fcip voirbij der voerfz. ftede van Dordrecht geuaren was fonder aldaer te ftapelen zoo den feluen van Dordrecht pretenderen ende fuftineren dat foo bij preuilegie als nair coftume van ouer langhen tijde geobferueert zij fchuldich was te doen ende daer toe dat hemlieden die kenniffe ouer den feluen Eeeeee 3 fcip  946 PRIVILEGIËN fcip ende goeden toebehoerde den feluen fcip ende goeden tot onfer contemplatie ende exprelTe ordonnantie ontfleghen hebben oft ontflaen zullen vp caucie zonder preiudicie nochtans van hueren preuilegien rechten vfancien ende fekere andere conditie inder [>] acte dair aff fijnde gefpecificeert doen te wetene dat des voerfz. is gemerél ende om fekere redenen ons dair toe porrende wij verclaert hebben ende verclaren bij defen dat dien ontflakinghe loifmge ende deliuerancie die den voorfz. van Dordrecht gedaen hebben off doen fullen van den fcip ende goeden voirfz. den poorteren van Schoenhouen toebehorende binnen een maent tijts off dair ontrent bij hem gearrefteert is ende wefen fal zonder preiudicie van den preuilegien ende rechten van den ftapele ende van den vfancien ende gebruyek zij daer aff pretenderen zoo int petitoire als in poffeffoire ende dat defelue loflinge hemlieden in toecomende tijden nyet en fal moghen geobicieert worden noch tot confequencie getogen in egheender maniere maer dat zij van Dordrecht in hueren voerfz. preuilegien rechten vfancien ende coftumen den ftapele aengaende den voorfz. ontflakinghe nyet yegenftaende bliuen fullen zulx ende foo fij waeren voir tontflaen van den voirfz. fcip ende goeden ende gelijck off defelue nyet gefchiet en ware. Orconden des voerfz. is hebben wij onfen zegel hier aen doen hanghen. Gegeuen in onfer ftadt van Mechelen den xviij. dach van Oótobri int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert zeuen ende twintich ende van onfen rijeke te wetene van den Roomfchen ende Germanie tixe ende van Caftillien ende andere txile- MJft. Regifter als vooren. §mêmmms%m§ s«§ 8«$©§ s»§ §M© AANMERKINGEN. f>] Atle dair af fijnde. Daar wordt, ontflag van het Schip en de Goederen , toebuiten twijfel, gezien op het even voorgaan- behoorende aan eenige Poorters van Schoonde Stuk ; waar in brceder bepaald is, op welk hoven , gefchieden moeft. eene wijze, en onder welke voorwaarden, het De Commiffarijfen , gefield volgends AcJe van den 17. Oclober laatjlleden, niet hebbende kunnen veréénigen die van Dordrecht en Schoonhoven, gebiedt de Aertshertogin van Ooflenrijk , van wege zijne Keizerlijke Majefleit, dat Partijen , zoo ten aanzien van het aangehaalde Schip als met opzigt tot het Stapelregt zelf, hun regt bi)  vanDORDRECHT. 947 bij juflitie zullen vervolgen, en , hangende het Proces , zig onthouden van feitelijkheden , op eene boete van Tienduizend Kaarls Guldens. 23. Januarij ïsar. ALzoo mijn genaedichfte vrouwe die certsheitochinne van Oistennjck hertochinne ende grauinnc vanBourgoignen moijevan den keyfer ende voor hem regente jnden lande vaft hetwaertsouer van wegen zijnder majefteyt zekere commillariffen onlancxs gheordonneert heeft om te verftaen die ghefcillcn wefende tuffchen de ftede van Dordrecht ende Schoonhouen acngaende den ftapelrecht bij dyen van Dordrecht gepretendcert ende zekere tarw poorters van Schoonhouen toebehoerende bij dyen van Dordrecht in den jaere xxvj. gearrefteert ende den voirfz. partijen te vereenighen ende accorderen zoe verre jn hem waere ende jndien neen vanden difficulteyten ende van hueren aduijs rapport te doene. Ende wandt die voirfz. commiflaryfTen den partijen nyet en hebben connen accorderen ende die van Schoonhouen veriöcht hebben tóegelaeten te wefen huere zaeke ten principaele te defenderen bij jufticie. Mijn voirfz. genadichfte vrouwe gehoort trapport vanden voorfz'. commiflariflèn ende hueren aduijs ende des den gedeputeerden vanden voirfz. fteden hebben willen feggen bij rijpe deliberatie ten aduijfe vanden hoofden ende luyden vanden feereten raide ende financien neffens haer geordonneert heeft van wegen den keyfer geappoincteert ende geordonneert dat de voirfz. partijen zoewel aengaende de tarruwc gearrefteert als oyck tprincipael different vanden voirfz. ftapelrecht trecht zij elck pretenderen veruólghen fullen moghen bij jufticie daer tfelue behoeren fal. ïnterdicerende mijn voirfz. ghenaedichfte vrouwe van wegen als bouen den feluen partijen ende elck van hem binnen middelen tijde alle wegen van feyten optie verbuerte van thien duyferit karolus gulden tot proffijte vande K. M. zonder verdrach. Ghedaen te Bruyflele den xxiij. Januarij anno vijfthienhondert zeuenendetwyntich. (Onder ftont gefcreuen) Mij jegenwoordich. (Ende was ondergeteykem) Dubüoul {Noch ftont onder gefcreuen) Gecollacionneert tegens zijn Originaef ende accordeert bij mij. (Onder ftont geteykent) Van Hoejf Jansz. Mjf. uit lojfe Papieren. AANMERKINGEN. Dit Proces , waar toe het 'bovengaande en door die van Schoonhoven , volgends een Ap- de drie voorgaande Stukken betreklijk zijn, pointement van den vicrentwmtigiten Maart hing ,in het jaar 1541, nog onbcllilt, voor het des jaars B* , aan de Landvoogdes, te^endie Hof van Holland , uitwijzends het iVeeejien- „.,,, rwjJSi.. ~ „ 1 j s\ vijfiigjk Lid van de Memorie van lieflijk, van Dordlcc"t, overgeleverd CO- (1) Te vinder, in een gefchreeven Regifter , liggende in Burgemeefters Kamer , op den mg gequoteerd 2Vo. XIV. Sen-  948 PRIVILEGIËN Sententie van het Hof van Holland tuffchen den Procureur Generaal, Impetrant, en de Steden Dordrecht , Haarlem en Gouda, met hem Gevoegden, ter ééner, en Jacob Copier, Ambagtsheer van Kalslagen, Gedaagden in raauw acJie, midsgaders die van Delft en Leiden, ter ander er zijde; waar bij de Gedaagde veroordeeld wordt , om de Schotdeuren van den Bilderdam weg te neemen , en het Verlaat aldaar digt te maaken. 31. Januarij |fg Privilegiën van Haarlem, bl. 224. (1) Vergelijk Tcgcnwoordigcn Staat der Peréinigde Nederlanden , VI. Deel, il. 279 en 283. fa. Hoe zeer deeze cn andere , gclijkze genaamd werden , OngccoitilitmccrJe Vaarten . aan de Tollen nadcelig waren , kan gezien worden uit het Placaat van Keizer Karei uwi V., van den 26. Oötober des jaar* 1553- » 'n nct Uollanifch Placaatb. 1. Deel, bl. 1553. (3) Bladz. 216 , 2B7 » "8 > »5° » 463 , 48a , 563. Be- Wïj hebben meer' dan ééns opgemerkt, dat onze "Stad zig , tegen het maaken van nieuwe en bevoarens ongebruikte Binnenvaarten, plag te verzetten, en geene middelen onbeproefd liet, om die , op ftflerieië wijze, te beletten. De boven aangehaalde Sententie geeft daar van eene doorllaandc proef. De tegenwoordige Heer van Kaljlagen of zijne Voorzaaten, hadden in den Dregt, door den Bilderdam , welke Amlteuand en Rhijnland tot eene Waterfchutt'mg ftrekte (O •> een Verlaat, ter wijdte van agt voeten, doen leggen, waar door, de Schuiten en kleine Vaartuigen, van Delft cn Leiden koomende, etl willende naer Amftcldam, of wel van daar derwaards , op eene fpocdige en gemaklijke wijze, hunnen koers konden vervorderen. De Procureur Generaal, opkoomende voor 's Graaven belang , wiens Tolregtea , langs deezen weg , merkelijk benadeeld werden (2), vcrZcttede zig hier tegen. Die zelfde reden beweegde Haarlem en Gouda, om zig met hem te voegen ; terwijl het belang van het Stajjeiregt*" onze Stad nocklfaakte , om met dc laarögemeWe Steden éénc lijn te trekken. Want , daar de Goederen en Koopmanfchappen anderszins de Goudfche en Sparendamfche Tolwagten verbij moeften , cn gemeenlijk van Dordrecht, door dc Goudfche Sluizen , over het Haarlemmermeer , door Sparendain , naer Haarlem , en van daar naer Amlteldam, verzonden werden , daar kon men dezelven, met behulp van dit Verlaat, uit de Binnenfteden , langs een' korter' weg, cn, voor zoo veel dc onvrijen betrof , zelfs met ontduiking der Tollen , derwaards brengen. Hier kwam bij, dat de Poorters van Delft en Leiden haart hunne Waaren , tegen een' minderen prijs, zouden kunnen vertieren , en tegen die van AANMERKINGEN. andere Steden markten ; wijlze , onder vrije Goederen , ook onvrijen konden mengen , zonder dat zulks , op de gewoone Wagten , dicze anderszins verbij moeiten, naer bchooren, kon worden onderzogt; daar de Koopluiden in deeze Stad, te Haarlem en te Gouda, t'huis hoorende, zulk een onderzoek niet konden ontwijken. Ook Honden het Vertier en de Scheepvaart, langs den Goudfchen IJffel, op deeze wijze, mede niet weinig te verminderen j , waar door , gelijk een ieder ligtelijk begrijpt, het Stapelregt van deeze Stad aanmerkiijï; zoude moeten tijden. Geen Wonder derhalve, dat onze Voorvaders, met die van Haarlem en Gouda, de handen in één lloegcn , en zig , tegen deeze Doorvaart, op de nadrukli jklte wi jze, verzetteden. Hierom veréénigden deeze drie Steden, in het vervolg van tijd,zoo dikwerf'haare poogingen, om niet alleen deeze, maar ook andere Binnenvaarten van dien aart, welken bij iijnimigc Steden, nu en dan, ondernomen werden , zoo veel mooglijk was, tegen te gaan. Verfcheiden Stukken zullen hier'van ten bewijze Iti'ckken. Maar, wijl onze Stad, thanrfs ter tijd , minder belang , clan voorheen , hier in is hebbende , en dat, daar bij, deeze Binnenvaarten , langfaamerhand, in een gemeen gebruik raakten , zal het genoeg zijn , den Korten inhoud der voorbanden zijnde Stukken, onzen Leezer op te geeven ; en alleen zulken , welken tot hier toe onbekend bfeeven , met den druk gemeen te maaken. Intulfchen kunnen onze Leezers , welken begeerig zijn , om wegens de verdere onluffen , over dit Verlaat aan den Bilderdam ontdaan, meerder onderrigt te krijgen , daar in te regt geholpen worden, door dc velschillende Sententiën, Overéénkoinrten en Refolutien, die in dc gedrukte Privilegie» van Haarlem te viixicn zijn O).  van DORDRECHT. 949 Befluit van het Geregt deezer Stad, om de Schepen , gelaaden met Proviand van den Graaf, Stapelvrij te laaten verbijvaaren. 17. Januarij1^ VP huyden den xvije Januarij anno XVC- ende dertieh ftilo curie compareerde Gerrit Hooft fcipper poorter der ftede van Gornichem mit noch eenige anderen vanden familien ende huysgefinne der K. M. dair of verthoenende fekeren brieuen mitten fignet des felfs Keyf. Maj. vpten rugge gefegelt te kennen geuende dat zij geladen hadden ende ouergenomen tot Gornichem fekere wijnen der feluer K. M. ende tot zijnder prouanchyen behoerende verfueckende te mogen pafferen alfoe de tollenair dair of aengaende den tolle vrijen oorloff hadde gegeuen. Twelc derfeluer K. M. geconfenteert ende toegelaten is. Ende werdt den borgemeefter jn gelijcken faicken tot fauoir vander K. M. geoorlolft anderen fcipperen te mogen voorts laten pafferen zonder breder confent dair af te vander cameren te verfuecken omme des keysfèrs faicken ende affairen te vorderen. Regifter van verfcheiden Sententien van de Kamer Judicieel, roerende het Stapelregt, beginnende den ar, Auguflus des jaars 1489., en eindigende den 4. November van het jaar 1539.; gequoteerd No. \ %.y liggende in de Kas op Burgemeefters Kamer, Fol. 36. A A N M E R Wij hebben bevoorens CO gezien, dat de Wijn, behoorende tot 'sGraaven Proviand, van het Stapelregt ware vrijgefteld. Het Geregt vermogt derhalve, behoudends de Privilegiën , dit verzoek aan den Keizer toeftaan. Jaa , gelijk de Leeftogt van groote en vooriiaanie Pcrfoonaadijcn, zoo als wij ter zelfder plaatfe opmerkten , van de Graaflijke^ Tolregten gemeenlijk bevrijd bleef, zoo is deeze vrijheid ook tot het Stapelregt meermaals uitgeftrekt. Wij kunnen zulks opmaaken uit een Verzoek van den Hofmeefter van den Heer van Montigny , gedagteekend den negentienden April des jaars 1514(2). Want, daar bij verzogt geworden zijnde, dat eenige Haver, welke tot deszelfs Proviand behoorde , Stapelvrij zoude moogen verbij vaaren, wordt er, tot nader' aandrang, bijgevoegd, K I N G E N. alfoe dat gewoentlicken ys te gefciene. Dog deeze vrijflelling moet egter aangemerkt worden, als eene ongehoudene gunft, welke , naer inhoud der Privilegiën , niet verder. dan tot den Wijn van *s Graaven keider en dien van groote Heeren, hoeft te worden uitgeitrekt. Was daarom een zonderling bewijs van hoogagting, wanneer het Geregt, hier ontrend , toegeevendheid betoonde. Ten minften onze vo'orzigtige Voorvaders begreepen het op dien voet, wanneer zij , in het jaar 1661 en 166a, twee Schepen , gelaaden met Graanen en anderen Leeftogt, den Rhijnftroom afkoomende, en gefchikt voor de Hofhouding van Prins George Fredrik van Naffau, toen ter tijd Gouverneur van Bergen op Zoom , van de omfclieeping en de betaaling der Stapclgeregtigheden vrijftelden (3). (Ij iiJ(Z«z. lya. (2) Dit Stuk is te vinden in do Kas van de Weeskamer , Lade J. No. 38. (3) Zie Refolutien van bet Geregt van den 21. December des jaars 1661. Fol. 233. en van den 9. De. eember van het jaar 1662. Fol. 35. % Ffffff Kei.  p5o PRIVILEGIËN Keizer Karei de V. verlengt het Groot OcJrooi van den 4. September des jaars 1520., voor den tijd van zes jaaren , ingaande den vierden September van het jaar 1532. 31. Oclober 1532. KAerle bij der gracien Gods keyfer van Roomen altijts vermeerer srijcx coninc van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Naples van Cecillien van Maillorque van Sardaine van den eylanden van Yndien ende vander vafter eerde der zee occeane eertzhertoge van Oiftenrijcke hertoge van Bourgoignen van Lothrijc van Brabant van Limborch van Luxemborch graue van Vlaendren van Artois van Bourgoignen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant vanFerrette van Hagenau van Namen etc. marcgraue des heyligen rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen der lande van Vtricht ende van OverijlTel ende dominateur in Afie ende in Affricke allen den ghenen die defen onfen brief fullen fien falut. Wij hebben ontfangen die oitmoedige fupplicatie van onfen beminden borgermeefteren fcepenen ende rade onfer ftadt van Dordrecht foo wel in hueren name als ouer ende in den name van den gemeenen poerteren ende inwonende der feluer onfer ftadt inhoudende hoe dat tanderen tijden fekere differenten die te voren gerefen waren foe in onfer camere van den rade in Hollant als in onfen groten rade te Mechelen tuffchen onfen procureur generael ter eenre ende hunluyden fupplianten ter andere zijden op tgebruyck van eenige onfer voirfz. ftadt rechten preuilegien vfancien ende gewoonten naer dat de voirn. partien foe bij monde als bij gefcrifte jnt lange gehoirt ende veele communicatien daer op gehouden waren geweeft ten leften bij aduis van onfen neue den graue van Naffou doe ter tijt onfen ftadthouder generael van Hollant ende van den hoofden ende luyden van onfen feereten rade ende financien neffens ons wefende gehandelt geappointeert ende geaccordeert zijn geweeft jn der vuegen formen ende manieren ende voer den tijt van twaelf jaren doe toecomende als onfe opene brieue daer op geëxpedicert jn date van den vierden dach der maent Septembris jn den jare XVC- ende twintich leftleden dat wijder begrijpen weluerftaende dat tvoirfz. appointement wefen foude fonder prejudicie ende onuermindert onfen rechte mit oic de preuilegien coftumen ende hercomen onfer voirfz. ftadt van Dordrecht de voirfz. xu. jaren ommegecomen zijnde ende dat wij ende defelue onfe ftadt als dan ftaen ende blijuen fouden elcx jn alfulcke recht als wij ende zij waren voer de conclufie van den feluen appointemente ende foe dan de voirn. twaelf jaren in Septembri leftuerleden geëxpireert zijn ende hun fupplianten als merckelicken gedeclineert in huerluyder neringe bij den oirlogen jnvndatien ende jnbrexen van den lande oic meer andere jnconuenienten ende laften die zij te dragen hebben niet gelegen en zij de voirfz. differenten nv  van DORDRECHT. 951 nv wederom bij wegen van jufticien te profequeren biddende ons om tgcvuechelicxt tvoirfz. appointement ende accord mit hunluyden in den jare XVC- ende twintich gemaect hun noch te willen continueren ende daer op verleenen andere ende nyeuwe onfe openen brieuen daer toe dienende. Soe eelt dat wij de laken voirfz. ouermerckende ende daer op gehadt taduis van onfen lieuen getrouwen ftadthouder eerfte raet ende luyden van onfen rade ende rekeninge jn Hollant den voirn. fupplianten genegen wefende thuerluyder voirfz. bede ende fupplicatie hebben bij deliberatie van onfer vruntlicker lieuer fufter der coninginne douagiere van Hongeren ende van Bohemen eertzhertoginne van Oiftenrijcke van onfer wegen regente in defen onfen Nederlanden ende bij goetduncken van den hoofden ende luyden van onfen feereten rade ende financien neffens haer wefende tvoirfz. accord ende appointement mit hunluyden gemaect ende bij ons befegelt den vierden Septembris jn den voirfz. jare XVC- ende twintich mit alle de punten ende articlen dair inne verclaert gecontinueert verlengt ende geconfenteert continueren verlengen ende confenteren vuyt onfer funderlinger gracie mits defen dat zij defelue punten ende articlen noch obferueren gebruycken ende onderhouden fullen mogen jn aller manieren als zij dus lange gedaen hebben ende opte voerwaerden ende conditiën aldaer verclaert den tijt van feffe andere iaren toecommende ende achtereenuolgende te beginnen van den vierden dach Septembris leftleden dat de xij. jaren in onfe voergaende brieuen geëxprimeert ommegecomen zijn ende alfoe voerts van jare te jare de voirfz. feffe jaren geduyrende fonder daerom tegens ons ofte onfe hoocheit te misdoen. Ontbieden daerom ende beuelen den voirn. hoofden ende luyden van onfen feereten rade ende financien prefident ende luyden van onfen grooten rade eerfte raet ende luyden van onfen rade ende rekeningen in Hollant ende allen anderen onfen richteren jufticieren ende officieren hueren ftedehouderen ende elcken van hun befundere dat zij de voirn. fupplianten van defer onfer tegenwoerdiger gracie continuatie belieffenis ende confent ende van al den jnhouden van defen inder vuegen ende voer den tijt ende opte voerwaerden ende conditiën bouen verclaert doen laten ende gedoogen ruftelic vredelic ende volcomelic genyeten ende gebruycken fonder hunluyden te doen oft te laten gefchien enich hinder letfel ofte moijenis ter contrarien. want ons alfoe gelieft. Des toirconde hebben wij onfen fegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Bins den leften rach Octobris jnt jaer duyfent vijfhondert twee ende dertieh van onfen keyferrijeke tderde ende van onfen rijeken van Germanien Caftillien ende andere txvijte. (Op de Plooije flond) Bij den keizer in zijnen rade. Herdinck. Naer den oorfprongklijken Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A* No. 27. F ff ff f2 Sen-  952 PRIVILEGIËN Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, tuffchen die van Middelburg, Eifchers ter éêner, en die van Dordrecht, Verweerers ter ander er zijde; waar bij de eerflgemelden van het Stapelregt worden vrij verklaard, 5- April ïgfj KAerle etc. Allen den geenen die defe letteren van fententie fullen fien off hooren lefen faluyt. Alfoo tanderen tijden te wetene jn den jare XIIIJC- XCIJ. Claes Symonfz. poorter onfer ftede van Middelburch pafferende met fijnen fchepe goeden ende coomanfchappe voor bij onfer ftadt van Dordrecht eenige officiers van defeluer onfe ftadt van Dordrecht aengehaelt ende gebrocht hadden tvoorfz. fcip goeden ende coomanfchappen in de hauene van Dordrecht voorfz. ende dat die burgemeefteren ende fchepenen der feluer fteede terftondt daer nae geordineert ende geappoincteert hadden dat de voorfz. Claes Synionfz. verftapelen foude die voorfz. goeden ende coopmanfchappen hem condemnerende om geuaeren te hebbene voor bij der voorfz. ftadt van Dordrecht fonder te comen verftapelen in ieeckere boeten al eeft dat hij vertoont ende geallegeert hadde dat hij poorter was van onfèr voorlz. ftede van Middelburch ende mitsdien fijn fchip goeden ende coopmanfchappen vrij ende exempt van den voorfz. ftapelrechte is. Soo waeren corts daer nae van wegen desfelfs Claes Symonfz. om gercpareert te fijne van fchaeden ende jntereften hem aengedaen bij den voorfz, van Dordrecht feeckere poorters der feluer fteede van Dordrecht met heurluyder feheepen goeden ende coomanfchappen gearrefteert geweeft bij jufticien jn de hauene van Middelburgh ter caufe van welc- AANMERKINGEN. Wanneer men op deeze Sententie behoor- vermoeden: want, op den negentienden FeJijk agt geeft, Sfdt het bijna geene twijfeling, bruarij van het jaar 153a, hebben zij, bij den oï' »} is gegrond in dc üitfpraak van Aelbregt Raad van Zicriczec, van het zelve eerft verzogt van Beieren, van den tienden januarij des jaars en verkreegen een autbentijk Aflchrift (2) ; 7-ïs(0> vvaar hij Middelburg cn Zicriczec van 't geen niet noodfaaklijk zou'' geweeft zijn, inliet Stapelregt vrij verklaard worden. Dit wordt dienze bevoorens daar van verzien waren gewaarfchijnliiker , als men in opmerking neemt wcett- En dit l'd")m de rcdcn te vveezen, het nadeelig Appointement van den Grooten datze Z|g niet eerder, dan in hunneReplijk. Raad van Mechelen, van den zesentwintigen °P decze U'dpraak beroepen , en hunnen Oétobcr des jaars 1518., waar van onze Sen- cllch aUecn gronden op de algemcene vrijheid tentie melding maakt; en bij 't welk de voo- dfT Stroomen en Rivieren. Schoon die van rige Appointementen , ten voordeele van Mid- Middelburg , bij deeze Sententie , van het Stadèlburg, bij het Hof van Holland, geweezen, PcIrcSt volkgomenluk zijn vriigefteld, hebben vernietigd zijn geworden. Toen ter tijd fchij- eSter onze v oorvaders daar mede geen genoenen die van Middelburg zeiven nog geene ken- ge" genomen , maar, van tijd tot tijd, hun nifle te hebben gehad van de bovengemelde oud reft googen levendig te houden, gelijk Üitfpraak ; ten minften daar is eenige grond, volgende Stukken zullen aantoonen. fehoon het vreemd fchijne, om dit te moogen (l) Zie bl. 304 en 325. (2; Dit hebben wij getrokken uit de gefchreeven Memorie van den Heer Gillis Clement, waar van wij fpraken op bl. 325.  vanDORDRECHT. 953 welcken arrefté proces opgeftaen ende gerefen was'"voor die van onfen raede van Hollandt tuflchen die van onfer fteede van Dordrecht jmpetranten van feecker mandamente penaell ter eenre lijde den voorfz. Claes Symonfz. ende die burgemeefteren ende fchepenen van MiddelburCh ter andere lijde jn welcke materie foo verre geprocedeert hadde geweeft dat tvoorfz. arreft te niete gedaen werdt ende den pertijen geordineert te procederen foo wel ten principale als op die validiteyt off jnualiditeyt vanden appoinctemente off vonniffe gegeuen bij den voorfz. van Dordrecht tegens den voornoemden Claes Symonfz. ende aengaende de prouifie verfocht bij den voorfz. van Middelburch dat de dingtaele ende conclufien van beyden partijen in een a&e geftelt foude wefen tot welcken partijen fouden moogen voegen feeckere artyculen inhoudende die fayéten bij henluyden geallegeert op welcke lij enqueften ende productie fouden mogen doen ende maecken ende bijfönder op die poffesfie ende vfantie aen beyden fijden gepretendeert ende dat all binnen feeckeren tijden daer toe geordineert. Hangende welcken tijt ende tot anders geordineert foude wefen de poorters van Middelburch fouden met heurluyder feheepen goeden ende coopmanfchappen vrij vaeren ende keeren voor bij der voorfz. ftadt van Dordrecht fonder gehouden te fijn die te verftapelen mits fchrijuende bij den voorfz. van Dordrecht die voorfz. goeden ende coopmanfchappen ende dat bij manieren van prouiften ende fonder prejudicie van trechr van beyden voorfz. parthijen als dit al blijcken mochte bijden voorfz. appoinctemente van prouifien jn dato van den vijffden dage in Meerte anno XIIIJC en XCIIJ. Van welcken appoinctemente van prouifien de voorfz. van Dordrecht geappelleert hadden ende zichtent was jn de materie van appelle foo verre geprocedeert geweeft dat defelue van Dordrecht verclaert waren fonder grieff geappelleert thebbene ende was tvoorfz. appoinctement van prouifien geapprobeert ende geconfirmeert ende de faicke mit partijen gerenuoijeert jn den voorfz. houe van Hollandt om voorts te procederen nae die retroacte inde felue faicke aldaer gegeuen. Achteruolgende welcken vonniffe partijen procederende jnden voorfz. houe van Hollandt hadden henluyden enquefte ende productie gedaen ende foo de voorfz. van Dordrecht in gebreeken hadden geweeft te dienen van reprochen ende contradictien jn de voorfz. faecken nae veel dilatien ende termijnen huerluyden daer toe verleent foo hadden fij ten laetften bij appoinctemente interlocutoire van den houe verfteeken geweeft. Van welcken appoinctemente jnterlocutoire defelue van Dordrecht geappelleert hadden ende dit proces van appelle voldingd lijnde ende geftelt in ftaete van wijfen foo was opten xxvj. dach van Octobre anno XVCende achthyene feeckere vonniffe off appoinctement in onfen grooten raede (gewefen) bij den welcken tappel vanden voorn, van Dordrecht appellanten te niete geftelt hadde geweeft fonder boete mitsgaders tvonniffe off appoinctemente daer aff tvoorfz. appel dependeerde ende bouendie oock alle tgunt dat gedaen was geweeft ten principale ende ter prouifie aengaende der vrijheyt ende exemptie gepretendeert bij den voorfz. van Middelburch van den ftapel van Dordrecht wt crachte van den appoinctemente vanden v. in Meerte anno XCIIT. Ff fff f 3 bb-  954 PRIVILEGIËN bouen geroert ende houdende bij die van onfen voorfz. grooten raede de faecken ten principale ende vander prouifie voor henluyden was geordonneert dat partijen aldaer fouden comen procederen ende concluderen foo wel opt voorfz. principale van der vrijheyt ende exemptie in queftien als op ter prouifie van daer af hangende tproces te moogen gebruycken al tot feeckeren doen toecomende dage omdat gedaen ende algefien dair op geappoinéteert ende geordineert te worden foo nae rechte behooren foude ende dit al fonder prejuditie van der enquefte alree gedaen bij den voorn, van Middelburch aengaende der voorfz. prouifie metter wekker fij henluyden naemaels ende in tijden ende wijlen fouden mogen behelpen ende verfoucken die te moogen emploijeren als enquefte van weerden om partijen gehoort daer op geappoincteert te worden foo behooren foude compenferende voorts bij den houe de coften tuflchen partijen om reedenen den feluen houe daer toe porrende. Achteruolgende welken appoinctement off fententie van wegen der voirfz. burgemeefters fchepenen ende raede vander ftadt van Middelburch foo wel in henluyden naeme als ouer ende in den naeme van den poorters der feluer fteede eyflchers waere onder andere gefegt ende geproponeert geweeft dat de vootfz. onfe ftadt van Middelburch was de hooft ende principael ftat van onfen lande van Zeelandt dat nae rechten eenen ygelijcken geoirloft ende toegelaeten was te moogen vaeren ende te vlieten door gemeynen riuieren met fijnen goeden ende coopmanfchappen daer ende alfoo hem belieuen foude ionder dat yemant geoorlooft was hem daer jnne turbatie off moleftatie te doene dat meer was nae den feluen gemeenen gefchreuen rechte was verboden foo wel den priueen ende particuliere perfoonen als ook anderen die eenen ouerften kenden ende hadden contrarye den feluen rechte vrijheyt ende liberteyt eenige feruituten op te ftellen ende jndien bij hem ter contrarye gedaen ware fulcke ouertreders ftonden nae rechte grootelijck te corrigeeren ende te pugnieren. Dit geprefupponeert ende gehouden voor waerachtich was waer dat voorbij de hauene van Middelburch een groote fchoone riuier loopende was op ende ncderwaerts door dewelcke men opwaerts comen mochte in diuerfchen riuieren als de Schelde nae Brabant ende Vlaenderen ende de Maefe ende anderen wateren ende vlieten nae Hollandt voorbij Dordrecht ende alfoo noch opwaerts nae Delft Rotterdam Schoonhouen Goude ende Gorinchem Jn alle welcke riuieren ende wateren die zee vloede ende ebde foo dat alle defelue rieuieren jnder waerheyt te houden ende te eftimeeren waeren als gemeyne riuieren emmers als om daer deur te vaeren ende vlieten behoudelijck den heere fijnen tol van den geenen die daer aff niet vrij off gepreuiligeert en waren dat de voorfz. eyflchers ende beurluyder voorfaten vander voorfz. vrijheyt ende liberteyt gebruyckt hadden als fij met heuren goeden ende feheepen hadden willen vaeren door de voorfz. riuieren ende befondere voorbij onfe voorfz. ftadt van Dordrecht ende als defelue van Dordrecht hen daer jnne hadden willen mollefteren foo hadden fij ende heure voorfaeten daer tegens foo gedaen bij weegen van jufticie ende anders dat fij gebleuen waren in tgebruyck ende poffesfie vanden voorfz. heure vrijheyt ende liberteyt.  van DORDRECHT. 955 teyt. Ende want de voorfz. van Dordrecht henlieden veruordert hadden met fortfen ende gewelde te doen verftaepelen den voorn. Claes Symonfz. poorter der voorfz. fteede van Middelburch als vooren verhaelt ende verclaert ftaet als contrarye ende tegens de vrijheyt vande voorfz. eyflchers ende heure poffesfie ende vfantie die fij ende heure voorfaeten daer aff gehadt hadden als vooren waer van wegen den feluen eyffchers geconcludeert geweeft dat bij vonniffe ende arrefté van den houe gefeyt ende verclaert foude worden dat de poorters van Middelburch met heure fchepen goeden ende coopmanfchappen fouden moogen vrij vaeren ende keeren op ende binnen allen den riuieren ende ftroomen wefende in Hollandt befonder den geenen die quamen voorbij der voorfz. ftadt van Dordrecht ende daer ontrent fonder daer aff gehouden te fijne aen eenigen laften off feruituten van ftapelrechte noch vanden dependentiën van dien ende jngeualle van langen proceffe dat bij prouifie geordineert worde dat de voorfz. poorters van Middelburch fouden moogen hangende den feluen proceffe vrij varen ende keeren jn den limieten voorfz. met heuren voorfz. fchepen goeden ende coopmanfchappen fonder gehouden te fijne ten voorfz. ftapelrechte maekende voorts de voorfz. eyflchers eyfbh van coften fchaeden ende jntereften ende feggende wel gefundeert te fijne in defe conclufie ende eerft ten principale gemerft dat de voorfz. vrijheyt ende liberteyt foo wel nae natuyrlijcken als nae gefchreuen rechten gefundeert was ende ter prouifien gemercT: dat bij der jnformatie daer genoomen jnden houe van Hollandt blijcken foude van heuren voorfz. rechte ende poffesfie ende vfantie daer aff gehadt. Daer tegens van wegen den burgemeefters fchepenen ende raden onfer voorfz. fteede van Dordrecht waere geantwoort geweeft feggende ende proponeerende onder anderen dat de voorfz. fteede van Dordrecht een goede ende notable ftadt was gelegen binnen onfen graeffchappe van Hollandt ende ons toebehoorende dat wij in den feluen onfen graeffchappe van Hollandt hadden veel groote ende fchoone rechten authoriteyten ende preëminentien foo wel in demayne als miderfmts ende onder andere rechten die wij als graue van Hollandt Zeelant ende Vrieslandt hebbende heffende ende ontfangende waren foo was daer een van van de alderprincipaelften trecht van den tollen om welck recht te onderhouden conferueren ende bewaren foo was bij onfen voorfaeten ende bij ons als graue van Hollandt Zeelant ende Vrieslandt geconfirmeert geweeft trecht van den ftapel ende tfelue recht was geftelt ende geordineert binnen onfen voorfz. fteede van Dordrecht als daer toe beft gelegen welck ftapelrecht alle onfe onderfaeten ende andere hanterende ende frequenterende onfen voorfz. landen van Hollandt Zeelant ende Vrieslandt hadden altijts fchuldich geweeft onuerbreeekelijck te onderhouden befondere die van Middelburch ende van Zierezee die expreffelijck genaempt ftonden jn tpreuilegie van den ftapel verleent bij wijlen zaliger memorie hertogen Willem van Beijeren den voorfz. van Dordrecht jnden jaere XIIp vijff ende vijfftich ende dat die van Middelburch henluyden niet en behooren wt te neemen noch exemteren van den voorfz. ftapelrechte jmmers anders noch voorder dan hen-  956 PRIVILEGIËN henluyden bij tvoorfz. preuilegie geaccordeert ende geoorloft was ende waer jnne de voorfz. van Dordrecht henluyden geen belet gedaen en hadden noch doen en wilden maer waren te vreeden ende confenteerden dat fij daer off gebruycken nae wtwijfen desfelfs preuilegie defen nochtans niet tegenftaende de voorfz. van Middelburgh hadden henluyden veruordert te willen ontlaften vrijmaeken ende exempteren vanden voorfz. ftapelrechte abfolutelijcken ende geheelijcken dwelck alfoo niet en behoorde gemerft tvoorfz. preuilegie ende die redene ende middelen bouen verhaelt ende meer anderen bij den welcken de voorfz. van Dordrecht verweerders hadden geconcludeert dat de voorfz. van Middelburgh eyflchers van gecontendeert geconcludeert ende begeert te hebbene dat henluyden ende heuren poorters gepermitteert foude wefen te moogen mit al* len heuren goeden fchepen ende coopmanfchappen pafïëeren ende weder pafïëeren jn ende ouer alle die ftroomen ende riuieren van Hollandt ende oock die geene die abordeerden aen der voorfz. fteede van Dordrecht fonder gehouden te wefen ten voorfz. ftapelrechte noch fijne dependentiën niet en waeren ontfangelijck ende off fij eenigfints ontfangelijck waeren des neen daer op eerft recht gehadt bij ordene ende fonder daer aff te fcheydene dat felue foude wefen tot quader caufe ende dien achteruolgende foude de voorfz. verweerders geabfolueert worden van hueren voorfz. eyfch fynen ende conclufien fonder dat henluyden hangende den proceffe eenige prouifie toegewefen foude worden maer ter contraryen foude verclaert worden dat de voorfz. van Middelburgh eyflchers geen vorder vrijheyt van trecht vanden ftapel en foude moogen gebruycken dan de poorters van Dordrecht felue gebruycken mochten nauolgende tpreuilegie de voorfz. van Dordrecht verleent bij wijlen den voorfz. hertoge Willem van Beijeren graue van Hollandt Zeelant ende Vrieslandt jnden jaere XIIJC- vijff ende vijftien als bouen maeckende voorts oock die voorfz. verweerders eyfch van coften fchade ende jntereften. Ende en dede niet ter contraryen dat nae gemeen gefchreuen ende oock natuyrlijcken rechten eenen ygelijcken toegelaeten was te moogen vaeren ende vlieten door gemeene riuieren etc. want die ftede van Dordrecht daer tegens gepreuiligeert was vanden voorfz. ftapelrechte bij princen ende grauen van Hollandt onfen voorfaten die dat vermochten ende tfelue oock gedaen hadden vyt faecken van heuren tolrechten ende tot conferuatie van dien aenfiende ende merekende dat de voorfz. ftadt van Dordrecht gelegen was op veele fchoone riuieren ende daerom feer hequaem om toeficht te hebbene dat geen fraude gefchien foude in defelue heure tolrechten tvoorfz. preuilegie was ook geconfirmeert geweeft bij veele ende diuerfche grauen van Hollandt ende oock bij ons ende foo en deden niet tegens tfelue preuilegie die voorfz. gemeen gefchreeuen rechten. Ende als aengaende de poffesfie gepretendeert bij den voorfz. eyffchers vander vrijheyt ende exemptie vanden voorfz. ftapelrechte ende dat wanneer die verweerders ter contraryen van dien yet hadden willen doen fij tfelue gekeert hadden bij wegen van jufticien ende anders antwoorden defelue verweerders dat zij hemluyden altijts gepoocht hadden tonder-  van DORDRECHT. derhouden heurluyder voorfz. preuilegie als fij fchuldich waren Van doene ende was wel waer dat de voorlz. eyflchers henluyden tot diuerfchen ftonden gepoocht hadden te doen eontrarve tVooffe, preuilegie maer die verweerders en hadden dat niet willen lijden foo dat daer wt procelfen gerefen waren maer die eyflchers en 'hadden met jufticien tegens de voorfz. verweerders niet moogen optineren. Als aengaende die prouifie verfocht bij de voorfz. eyffchers jngeualle van langen proceffe mits dat blijckeii foude bij jnformatie van heuren voorfz. rechte ende oude poffesfie van vrijheyt ende liberteyt antwoorden de voorfz. verweerders dat fulcke gepretendeerde pofTesfie was geheel en all . . . want de voorfz.'verweerders wel ter contraryen bewijfen foude te wetene dat foo wanneer eenige vanden eyffchers beüonden waren gedaen te hebbene tegens tvoorfz. preuilegie vanden ftapel dat fijluyden in dat geuaü geachteruolght ende gecorrigeert hadden geweeft fiiftinecrende de voorfz. verweerders bij defen ende meer anderen reedenen ende middelen haerluyder voorfz. conclufie fulcke als bouen. Waer op van wegen den voorfz. eyffchers gereplieeert waere geweeft feggende dat genoomen dat de voorfz. van Dordrecht verweerders eenich ftapelrecht hadden ende dat fij daer van gevfeert hadden des neen nochtans het en foude niet blijcken dat de poorters ende jnwoonders Van Middelburgh ende heuren goeden daer jnne gehouden ende verbonden waeren off tfelue onderhouden hadden maer ter contraryen foude blijcken dat bij fulcke copijen als de verweerders geëxhibeert hadden van de preuilegien bij hemluyden gepretendeeit de voorfz. eyffchers expreffelijck bij dien geëxemteert waren ende bouen dien dat de poorters ende jnwoonders van Middelburgh héttfr luyder feheepen goeden ende coopmanfchappen hadden altijts vrij geuaren voorbij Dordrecht fonder te verftapelen ten wetene ende aenfien vanden voorfz. van Dordrecht fonder gedaen te hebbene de feruituten van den voorfz. gepretendeerden ftapele. Als aengaende dat de voorfz. eyffchers henluyden niet en behoorden te exempteeren vanden voorfz. ftapelrechte voorder dan hemluvden geaccordeert was bij hertogen Willem Van Beijeren jnt jaer Xlïp LV. waer inne de Verweerders henluyden geen belet doen en wilden nochtans fij hadden hemluyden willen abfolutelijeken exempteren Vanden voorfz. ftapelrechte repliceerden de voorfz. eyflchers dat fij henluyden aengaende de voorfz. exemptie van den ftapelrechte fondeerden principalijck op gefchreuen rechten ende oude coftuymen ende vfantien feggende voorts dat niet blijcken en foude van toriginael preuilegie daer aff de verweerders henluyden vermeetende waren ende genoomen dat men van toriginael preuilegie dede blijcken [a] des neen foo foude tfelue verleent geWeeft hebben jn abfentie van die van Middelburgh ende van Ziericzee henluyden ongeroepen ende ongehoort foo dattet niet prejudiciëren en mochte dan dien van Dordrecht ende niet dien van Middelburgh die recht Gggggg en- [a] Des neen. Hier in misgiflen zig die 1355 , onder onze oorfprongkelijlce Stads van Middelburg , wijl dit Privilegie , zijnde Iïandveftcn , gelijk wij bevoöreus getoond gedagteekend den vijftienden Mei van het'jaar hebben, bewaard wordt (3). (3) Zie bl. 235 ™ n?>  y5§ PRIVILEGIËN -ende poffesfien ter contraryen hadden oock de prince generael tfelue preuilegie hadde verclaert dat hij daer van exempteerde den voorfz. van Middelburgh dat blijcken foude bij feeckere vonniffe gegeuen bij wijlen zaliger gedachteniffe hartogen Aelbrecht ruwaert van Hollandt Zeelant ende Vrieslandt broedere des voorfz. wijlen hertoge Willems op tgefchil voor hem wefende ter caufe van den voorfz. ftapelrechte tuffchen der voorfz. fteede van Dordrecht ter •eenre fijde ende der ftede van Ziericzee ter andre fijde bij welcken vonniffe onder andere gefeyt ende geordineert was dat de voorfz. ftadt van Ziericzee vanden voorfz. ftapelrechte niet belaft noch becommert en foude wefen tot geender toecomender tijt maer fouden met heurluyder coopmanfchappen vrijelijck varen ende keeren als fij voortijts plagen te doene. Was oock bij den lëlfden vonniffe gefeyt geweeft dat om voorts discord te verhoeden foo verre als tvoorfz. ftapelrecht der fteede van Middelburgh roeren mochte gemerckt dat den voorfz. hertogen Aelbrecht wel kennelijck was dat die van Middelburgh defelue poinéten ende recht hadden gelijck die van Ziericzee foo was fijn feggen ende wille geweeft dat die poorters van Middelburgh vrij waren in allen rechten als _ die voorfz. ftadt van Ziericzee als dit al breeder blijcken mochte bij den voorfz. vonniffe in date des dinsdaegs na derthyenen dagh jnt jaer duyfent drie hondert negen ende feuentich perfifterende de voorfz. eyffchers bij defen ende meer anderen redenen ende middelen in heurluyder voorfz. fynen ende conclufien. Daer tegens van wegen den voorfz» verweerders ware gedupliceert geweeft perfisterende oock bij den redenen ende middelen fulcke als vooren ende meer anderen in heuren fynen ende conclufien. Welcke partijen alfoo gehoort in onfen voorfz. grooten raede hadde geappoincleert geweeft dat fij tot allen heuren bedingden fynen fchrijuen fouden bij memoryen ende die juftificeeren van fulcken letteren titulen ende munimenten als henluyden goet duncken foude daer aff fij ter eenre fijde ende ter andere vifie off copie hebben foude om die te wederleggen al bij eenen volume jnder gewoonlijcker manieren ende dat gedaen fouden tfelue all ouerleggen te houe tot feeckeren dage daer toe geftelt om voorts al gefien partijen daer op recht gedaen ende wtgefproocken te wordene off andere fulcke appoinctement als behoo* ren foude daer toe partijen aen beyden fijden volcomen ende voldaen hadden. Ende van wegen van die van Middelburgh eyffchers hadde in defen geëmploijeert geweeft die jnformatie daer aff hier bouen jnt appoinctement jnterlocutoire van den xxvj. dage van October anno XVC- XVIIJ. mentie gemaeckt is. Ende hadde thoff geappoincteert dat defelue informatie geuoegt foude werden ten proceffe vande voorfz. partijen om ter decifie desfelfs daer op fulcken ooge ende aenfehouw thebbene als behooren foude. Ende fichtent tproces van de voorfz. partijen ouerfien ende geuifiteert in onfen voorfz. grooten raede hadde bij appoinctemente jnterlocutoire gefeyt ende verclaert geweeft dat defelue partijen contrarye waeren in de feyten bij henluyden in heure fchrifture ende additien voortgeftelt ende gearticuleert ende dat fij daeromme commiflaris hebben foude die hem opte felue feyten jnformeren ende enqueften doen-  VanDOHDRECHT. 950 doen foude reprochen ende ialuatien ontfhen ende inftruerén tproces totter definitiue exclufmelijcken ende tfelue gejnftrueert ende in ftaete van wijfen geftelt lijnde foude dat ouerbrengen off ouer* iendcn jnde griffe vaii den hoüe binnen feeckeren tijden dien. nacftcomende om daer nae ende tfelue aigefien den voorfz. partijen daer op recht gedaen ende wtgefproeken te wordene off andere fulcke appoinctement als behooren foude. Om tot welcken appoinctement jnterlocutoire te furneren ende voldoen van wegen den voorfz. van Middelburgh eyffchers waere voor alle enquefte in defer materie geëmploijeert geweeft die jnformatie ordinarie tanderen tijden gedaen in onfen raede van Hollant tegens de voorfz. van Dordrecht verweerders ende dewelcke geuoeght hadde geweeft in defen proceffe achteruolgende den appoinctemente difpólititïdaer partijen geappoincteert waeren te fehfijuèn bij memorven als bouen verelaerende defelue van Middelburgh eyffchers dat fij geen andere enquefte in defen doen en wilden behaluen nochtans te moogen doen productie Van titulen. Ende als aengaenden den voorlz. van Dordrecht verweerders die hadden diuerfche daegen ende termijnen gehadt om heurluyder enquefte te doen maecken ende {onderlinge een peremptoire ende op peeiïe van daer aff verfteecken te wefen ende te blijuen denfeluen dach gëëxpireert fijnde niet min fij erï hadden maer productie gedaen van feeckeren letteren titulen ende munimenten daer tegens de voorfz. eyflchers gediént hadden van reprochen ende contradictien ende die verweerders van faluatieii ende dat gedaen partijen hadden hinc jnde geconcludeert in rechten. Ende feedert heurluyder proces anderweruen ouerfien ende geuifiteert in onfen voorlz. grooten raede hadde bij appoinctemente jnterlocutoire gefeyt ende geordineert geweeft dat de voorfz. partijen aen beyden fijden ouerleggen fouden die örigihate ende principale titulen daer aff men copien jnt voorfz. procés geuondeh hadde off in fteede vanden feluen originale ende principale titulen copien autenti'cq gecollationeert partijen daer ouer geroepen off heure procureurs om dat genoegt ten voorfz. proceffe als dan den feluen partijen recht te doen ende wt te fpreeckefte óff andere fulcke appoinctement als behooren foude. Achteruolgende welcken appoinctemente partijen hadden bij feeckeren commiflarillën Vail den houe hinc jnde doen collationeeren ende henluyden of heurluyder procureurs refpectiuelijck daer ouer geroepen feeckere copien van tytulen daer meede fij henluyden in delen behelpen wilden fonderlingen hadden die van Dordrecht verweerders ouergeleyt een copie authentijcq van tpreuilegie vanden ftapelrechte Litigieucx geteyekent Lodijck boueii een ander copie die fij daer aff te vooren ouergeleyt hadden verclaerende dat fij henluyden ill defen van geen ander behulpen en wilden ende verfouekende dat defelue copie geteekent als vooren Lodijck geuoucht worde ten voorfz. proceffe daer inne de voorfz. van Middelburgh eyffchers geconfenteert hadden behaluen heurluyder contradictie tegens de Voorfz. copie foo dat defelue copie geuoucht hadde geweeft ten Voorfz. proceffe met oock een contradict daer op vande voorfz. eyffchers om ter .... ende terminatie van den feluen procefle daer op fülcken Gggggg 2 oo-  oöö PRIVILEGIËN )• Dan , op den tweeën- niet gebleeken, dat, hier ontrend, bij de Staatwintigftcn Maart van het volgende jaar, na- ten , in 't vervolg, iets beflooten wierd. Almen de Staaten in overweeging , om de leen wecten wij , dat de Nominatie , in het daadelijke uitvoering van dat Reglement jaar 1665 en vervolgends, bij den Bailliuw niet te verfchuiven , tot het overlijden van en de dienende Mannen , gezaamcntlijk, zoo de toen in lecven Zijnde Officieren en Bau- als het meergemelde Reglement van het jaar liuuwen. Zij verzogten ten dien einde de 1654 zulks bepaalde, gemaakt geworden zij(taft alzoo de Verkiezing uit een driedubbel getal van Mannen gefchiedt. (3) Zie Refol. Van Holland van V jaar 1655 , bl. 67. (4' Refol. Utf. bl. 171. ($) Refol. van Holland van V jaar 1663. , bl. 38. (6) Uitwijzends de Refol. Ulf. bl. 38 en 43. (7) Zie Refol. van Holland van bet jaar 1664. , bl. 57. (8) Zie Refol. van Holland van den 2. Mei 1665. bi. 37.  Van DORDRECHT. c>5$ t)uergeuen tgetal van driendertich mannen daer van de [VJ twee deelen weefen fullen vuyten lande van Zuythollandt geen lantpoirters zijnde ende tdardendeeel vuyt onfer ftadt van Dordrecht vuyt dewelcke de commiflaryfen kiefen zullen elff mannen [_cï] het zij vuyter ftadt ofte vuyten lande tot huerluyder discretie dewelcken bij onfen baelju gheëedt zullen wefen ende zullen dat jaer mitten baeliu recht ende jufticie adminiftreren inder vierfchaeren fonder datter eenige andere mannen ter vierfchaere zullen mogen comen endê dit tot allen tijden als zij des [e] bij den baeliu vermaent zullen wordden vpte verbuerte elcke reyfe van eenen gouden Karolus gulden welcke mannen tot elcken rechtdach fullen hebben te weeten die van buiten gelegen Vp drie mijlen nae Dordrecht zes ftuuers èndè die bouen de drie mijlen gezeeten zijn acht ftuuers sdaechs dewelcke onfen baeliu gehouden zal wefen te betaelen ende te loenen ter caufe van zijn officie. Ende de mannen van binnen zullen geloent werden bij die van onfer ftadt van Dordrecht gelijc zij geprefenteert hebben van doene Wel verftaende dat onfe baeliu in geen faecken recht doen en fal dan [ƒ] mit feuen mannen ten minften ofte meer. Ende des zoe fal die baeliu alle zijn vierfchaeren zoe wel in crimineele faecken 'terwijl de nieuw verfcoórén Mannen , in het verfcheiden ongeregeldheden gcbooren werden, midden der laatifgemelde maand, inhmmeBe- vond Karei de V, die den Hand der Re°rsdieningen gelteld worden. pleeging op eenen beteren voet bragr, en, hier [c] Twee deelen weefen zullen. Hier on- endaar' Y^cheiden misbruiken herltelde, goed, trent werd, in laater' tijd, verandering ge- van hlcr ™.te voorzien, en het getal der Regmaakt; zoo dat, In plaats van twee derde teren, welken de Regtbank zouden uitmaaken, deelen üit het Land van Zuidholland , en één nauwkeurig te bepaa en. Dit deed Hij, ten derde deel uit dé Stad , in tegendeel twee der- ™nz,,en avan n.et Land van Voorn, bij eend de deelen of vierentwintig Perfoonen uit dc ™^elt van den dcraenden Februarij des jaars Stad, en één derde deel of negen Perfoonen uit \p t1 O» Zijn £oon cn Opvolger h Philips de UI, Zuidholland,op de Nominatie gebragt worden, trad in het zelfde voetfpoor , met betrekkin» Sj-i u . • • a ,n j\ 11 tot de Bailliuwagien van Rhiin- en Kennemei* dl Hel ztj vuyter ftadt ofte vuyten lande, land(l2). De r*dcnen fe J £ erd lange jaaren wordt egter als eene on- de blondere Handveften, Sswege verÏÏnd! verbreeklijke gewoonte gevolgd, dat er, van de mdcT wor(kn ( * ' a ™»^ ve^ei,tl elf Mannen , agt uit de Burgen/deezer .Stad, r.n »;/ /• '; . „. en flegts drie uit de Ingezeètenen van Zuid- b ^ fi Ft'Jffu vf"Tf £'ÊrC? holland , gekooren worden. Wanneer dit in fmm ,S ^ 'L'3" den Eed, we ken de gebruik ratkte, kunnen wij, bij gebrek van D ET"ïS*j}J aa,lvaardln§ van hunnen berigt, niet bepaalen : dog het blijkt, uiteene ?™ft 'mféTX^V OtPV-i onder ai1" Verkiezing van het jaar 1583, dat 'zulks, toen «r%S^X If Z Ujfen.terHr ter tijd, reeds plaats hadde (9). S^STaS/W^f* fJ "T fn Voords verdient het eene bezondere omrier- fai"lu"van f»tdbolland ontbooden worden voorns vercuuit net tuic pezonoere upmei r^y jj0g bl het ameemei, a d E . kmg dat de Mannen welken voordaan m J^. do£r'dcI{ Bm ™ £Smï1* zitten , op een oepaaia getal gebra0t worcien. bdofte daar ^ rf vcrb d Bevrorens was zulks; onbepaald; roepende den dan svailneerze , door Hem, op denËS* zoo veele Mansmannen bijéén , als t hun ee- 0 c/] m fm'en W1j ^ m mgszms goeddagt (10). Maar, wijl hier uit beUendc zaaken , ?£ wij be* (9) Te vinden bij Balen , bl. 401. (10) Zie Van Loon Aaloude Regeeririgszuijs van Holland, IV. Deel, bl. 131. Alkemade Kamp. regt, Hoofdjl. v. r (11) Bij Al ke ma de én Van oer Schelling Befchrijv. van den Briel, II. Deel, bl. 13a. (ia) Van Loon /. /. Vergelijk Van Leeuwen Inleid, tot de Coftumen van Rhijnland '. bl. 59. Tegentooordigen Staat der VerUnigde Nederlanden , VI. Deel, bl. 804 en 205. (13) Zie dezelven bij Van Leeuwen 1.1. bl. öo. Mieris Privil. van Leiden, bl. $29. Lams Privileg. i)an Kennemerland , bl. 117. (14} Te vinden bij Balen, il, 403.  96+ PRIVILEGIËN ken als in ciuile houden {£ binnen der voorfz. ftede vanDordrecht ende niet meer te landewaerts [>] als hij plach. Dat men den delinquanten huere faecken fal moeten ouertuigen mit wittachtige getuigen als naer rechte fonder aenfchouw te nemene vp TH euen knyen oft elders. Dat de goede mannen wijfen fullen ende arbitreren naer de gelecentheit van der faecke ende qualiteit van den dehfte tuflchen de [£] thien ponden ende tlijff ofte lidt als zij beuinden zullen m huere confciencie daer toe te behoiren. Dat bewiizen wilden opzaamelen, hoe reeds van {pannen , geeft bewijs van de inbreuk, welke vrSe njden , het Zevental in de Regtbankcn in de Handveft van den twintigtal Juni] des vereifcht'wierd (15). De Inftellingen der Fran- jaars 1418 gemaakt was (ao> kifche Koningen de Saxenrpiegel en andere [7,] Als hij plach. Uitwijzends de CoftuSchriften van dien aart geeven hier van proe- men van Zuidholland (21) , waar gezegd wordt: ven aan de hand. In laatcr' tijd hield men jtem j-ai Aen Bailliou gbebouden -wefen enzig, in ons Vaderland, iteeds aan deeze ge- jg very0„den die delinquanten te tecbt ende wbonte. De Coftumen van Gcnd (16) Zeg- ter juftitie te brenghen in die Ambachtsheergen , onder anderen : Men is ghecojlumeert fyekbeyt onder den welcken fij geapprehenende gehouden de Vierfchare te onderhoudene deert werden indient den Ambachtsheer met met eene vuile banck van Wette dats ten n;nen onderfaeten verfoecken ende begeren minften met zeuen Schepenen. En daar na eua>e fai dit (fl2) monioyen ftellen op die paÓ7), als men ter hanck gaen ende torture jen van dier ambachtsheer lijckheyt. Op die doen wilt foo gefchiet tzelue ten bijzijn van wjjze bezat de Bailliuw, Joris van Eemskercky den Hoog-bailliu ende van de college van de'Vierfchaar, wegens eenen Manflag, in het Schepenen ten minften zeuen. Volgends de ^mbagt van Strevèland , gelijk wij zien uit Zecuwfche Keuren van 't jaar 1290 ri8j, moeit een ija„dbetoon van het jaar 1445 (as). de Hooge Vieifchaar Beoolten Schelde, ten . Wj hebben voorheen minften, met zeven Gezwoorncn van de r^JteXopSrkt, dat, in de vroegfte vierentwintig , bezeeien worden, bi Zuid- W tjaS^mmt^^'l«^ wonnen , dan doov hem , die van dezelfde voldoende gereekend: dog zaaken, die lijf ™bJne'waSi Eene gewoonte, die haaren of lid raakten , konden met tuinder , dan met 6£ A . d vV,jdu\tgeftrckte begrip¬ vijftien Mannen betegt worden O*». Met ^n^ dkJ g de NoordTcne onze Handveft ftemt, m dit opzigt, overéén ^™Ym"Sto.ï dog die egter gcensvijfde Lid van het bevoorens na^etoogen gTSSBSVafc He? kwaad "behoorlijk Befluit der Heeren Staaten van Holland en *™JSgu wij , gelijk een ieder gemakli k Wcltfriesland , van den agttienden februarij v^Jdel raWko, bfj gebrek des jaars ^54., medebrengende : rfjfmen* fcorlijke getuigen, langs dien weg , onmineele en dtjftmttve Fonnijfen ten minften „ f b]ecvcn ö zeven ende in interlocutoire ten mmfte vijj » " . , ,,, , , . van de voorfz. Rechteren prefent zullen moe- [k] Thien ponden. Waar van de reden ,s, ten wefen ofte foo veel meerder in getale als om dat de boete van Tien Ponden voor de tZ,ZiJh, auartieren albereyds geretruleert hoogftc. ot eene Bailhuwsboete, gereekend werd. ZrSgJeTSe mogendl En6 deeze Men leeft daarom in de Coftumen van Rhijnbenaalino- wordt ook , nog hedendaags, in de land (25) : Alle Baljuwsboeten in Rhijnland Vieifchaar van Zuidholland , gevolgd. zijn deur gaans tien Ponden van xl groten fgl Binnen der voorfz. ftede. Deeze vaft- tpont ten ware dat de Jaaken ofte dehéien ftelling , dat de Bailliuw zijne Vieifchaar, meerder corre&ie ver eyft en twelk ftaat tot binnen de Stad , en niet Landwaards, gelijk arbitragie van welgebooren mannen of dat hij plag te doen , voordaan zoude moeten bij eenige keuren minder boeten geftelt waren.^ (15) Zie Brummer Exercitat. de Scabitiis, Cap. vi. §• 3- Hei ne ecu Eletti. Juris Gcrman. Lil. III. §• 2°- (16) Ru Mc. 1. §. 6. (17) Rubric. xi. §. f,. (18) Art. V. bij Mieris Cbarterb. I. Deel, bl. 512. (19) Uitwijzends de Coflume» van Zuidholland bij Van derEVck, bl. 205. cn J. van Oudenhoven , bl. 512. (20' Zie onze Aanteekening. bl. 448. ti\\ Bij Van der Eyck, bl. 205. en Oudenhoven, bl. 51a. (22) Waarfchijnlijk worden daar door aangeduid zeekereGedenkteekcnen, die, ter gedagtenis vande gedaane Reetspleeèins! , cn tot waarfchouwing van dc verbi jgaanden , gelijk in braband nog hedendaags plaats heeft, werden opserigt; Montoien geheeten, van het Montjoie oiMonl dejoic derFranfehen , die gewoon waren op de chats der Overwinning, eene mcenigte van Stcenen, bij wijze van eenen Heuvel ot'kleinen Berg, op één te ftaoden Zie B 0 r e l , l a C o m b e en r1 c 11 e l e -r Difiionnaire du vieux langage Franftiis en Montjoi*. 1,23) Bij J. v a n Oudenhoven, bl. 564. Van d e r E y c k , W. 389. (ai) liladz. 112 en 113- (25) Bij 8. van Leeuwen , W. 146. vergclecken met bl. 511 en 51a.  van DORDRECHT. 965 Dat Zoe wanneer tyemandt mit vonnilTe ter torture gewefeti werdt twelk hij [/] fonder vonniffe nyet en fal moegen doen dat den baeliu als dan lal nemen drie ofte vier mannen bij aduijs van teollegie dewelcke daer toe in abfencie van partien geordonneert zullen worden welcke mannen gehouden zullen zijn ten Zeluen daghe alft vonniffe gegeuen zal zijn indien \m~] de meefter gereet es te comen bij de voorfz. tortuyre fonder excufacie te nemene vp hueren derden dach als hier voortijts wel gedaen es ende fal de baeliu hem wachten de vrienden van den delinquant te infinueeren ofte te laeten weeten de voorfcreue genomineerde mannen ende fal oick gehouden wefen de tortuyre te volbrengene fonder de faeck te delaijeren. Dat de voorfz. mannen ten dage van de condempnacie van den delinquant mede gehouden fullen wefen te verclaeren bij wat manieren den delinquant fteruen lal naer twelck den baeliu anders nyet gehouden lal weefen te doene dan de fententie texecutie te doen leggen. Dat men den delinquant ten uiterften rechtdage als vonniffe abfolutoer ofte condamnatoir fal gaen brengen fat in der vierfchaer fonder cruys ofte biechtuader ofte oick zijnen fterfdach te voiren gedenuncheert te hebben. Ende zoe verre hij als dan gecondamneert wort te fteruen dat men hem dan weder bouen leyden zal ende vermanen van biechten ende des anderen daechs de executie doen. Des fal de baeliu toefien dat den voorfz. vuyterften rechtdach nyet geieyt en worde vp eenen [»] heyligen auont ten eynde dat den delinquant nyet te lange gehouden en worde. Dat men in de [0] lenten ofte int oeft geen crimineele vierfchaere houde en fal dan in exorbitante crimineele faecken ende in faecken van geuangen die begeren fullen expeditie van jufticie te hebben. Hhhhhh Ende [7] Sonder vonniffe nyet en fal'moegen doen. hanteeren , den naam van open dagen droeEn te regt, wijl, volgends de aaloude Keuren gen f28). en Coftumen der Ncderiandfelie Steden en jVJ Lenten ofte int oefl. Geduurende dien Landichappen , niemand ter Banke mag wor- tifd^ plag de gewoone Règtspleeging ftilteftaaiu deu gelegd , dan na een voorafgaand Vonnis ten einde de Poorters en Onderzaaten, die ziff van den Regter. Met verfcheiden bewijzen veelszins niet den Landbouw geneerden in zouden wij zulks kunnen beveftigen , indien hunnen Zaai- en Maaitijd niet zouden worden het reeds van anderen , voor ons , niet ge- gehinderd (29). Dit was de reden, o-dnk: fchied ware (26). wij in 't vervolg zien zullen C30), waarom de [;»] De mee/let: Verftaat daar door den oudfie Handvclfen aan de Poorters vrijheid gaBeul of Scherpregter, aan welken otiwlings de v.en: om 7A§ > geduurende den tijd van vecrnaam van Meefter gegeeven werd f27). nS daSen of van zes weeken . in de Lente en 111 den Oogft, buiten de Stad hunner woo- [»] Heyligen auont. Nadien , op den vol- ning , te moogen ophouden. Waarfchijnlijk genden dag, die een Feeft- of Heiligedag was, vinden de Vacantien , welken van Vrijdags na volgends eene overoude gewoonte , geene Pafenen tot in de helft van Mei,' en ] Ontwaeringe. Wat bier door te ken- van kleinere Plaatfen , welken niet Vroed wanen gegeeven word, zullen wij verreekenen, ren, gelijk men zeide, om dc voor hun gebragin de Aanmerkingen op het éénentwintig/la te Regtaaaken te befflflèn, niet flegts gewoon en tweeëntvjintigfte Lid vande Zuidholland- maar zelfs verpligt «Hn geweeft, om'bij die van fche Coftumen , overgezonden aan den Her- grootere Steden' of Plaatfen tc raade 'te gaan , tog van Al va. en bij dezelven het vonnis te haaien. In Zuid- Morgen beraeden an andere bancken. holland droeg dit den naam van confultatie Het is bekend, en van anderen reeds aange- neemen (32). weezen Cu)•> n0e voorheen de Regtbanken ry^ (jll Zie Mieris Charterb. I. Deel, Dl. 373. II. Deel, bl. 202, 285, R4R, R49. Van Leeuwen Aanteek. op ie Coftumen van Rhijnland , bl. 270. en vooral den welgeoefenden Restsgelccrden en zoetvloeienden Digtcr P. L. van Uk Kasteeie in Difertat. Inaugural. exbibentc Miscellanea nuadamju. tidica , Cap. II., edita Trafccl. ad Rhcnum 1771, die dit geheele Stuk in het breede behandeld heeft (32) Coftumen van Zuidholland bij Van der Eyck, bl. 183. en Oudenmoven,*/. 493.  vanDORDRECHT. 967 Dat de £r] mannen van dieffcepen ende mit den welcken den baeliu tot zijn cofte altijts alft hem beliefde binnen elcke dorp van zijne bedrijuen pleecht een ftille waerheyt te fitten voertaên of zullen wezen maer indien den baeliu eens sjaers goetdunckt eenen ommeganck te doene ofte informacie precedente te nemen ouer de dorpen van Zuithollant fal tzelue mogen doen gelijck onfe procureur generael geoorloft es te doene ouer Zeelant maer oft gebuerde dat in eenich dorp van Zuythollant eenich delicl: gebuerde fal de baeliu als dan hem daer toe moegen tranfporteren ende daer van informacie precedente nemen inder tegenwoirdicheyt van den fchout ofte twee heemraeden van denfelue dorpe. Dat zoe wanneer partien voor eenige laege vierfchaire gelitiscontefteert hebben dat de lage rechteren fulcke faicken nyet fullen mogen renuoijeren ter hoeger vierfchare fonder vonniffe geweefen te hebben zoe ver de bej'de partien de inftancie i'chic willichlickè nyet te buyten en gaen ende renunchieren. Dat die van Dordrecht nyemandt ofleyden en zullen dan huere poirters ende vonniffen van den boeten wijlen indien daer eenige toe ftaet. Ende aengaende den anderen geen poirters lijnde fullen dair meede laeten bewaerden den baeliu zonder dat den baeliu gehouden fal wefen te wachten naer huerluyder vonniffen. Dat die van Dordrecht gehengen fullen dat huere poirters van den baeliu van Zuythollant getugeniflè geuen fonder defelue te doen affleyden. Dat men in crimineele faecken die bij onfen voorfz. baeliu betrocken fullen wefen voir die wet van Dordrecht teegens eenige poirters der feluer ftadt voirtaen procedeeren fal nae difpoficie van gemeene rechten fonder aenfchouw te nemen offte delinquanten poirters zijn van Dordrecht ofte geen poirters. Dat de [*] bedrachsluiden die in onfen voorfz. landen van Zuyt- Hhhhhh 2 hol- [>] Mannen van dieffcepen. Deczc Man- peeten. Wnnt, dat dccze benanminsen van ncn, met welken de Bailliuw eene ftille waer- éénerlei beteekenis zijn, zulks leeren ons de Cosbeid plag te bezitten, draagen den naam van turnen van Zuidholland ,wanneerze zeggen (] wantaelen ende [zu] achtertaelen lullen geheel off weefen naam b\i uitneemendbeid gedraagen hebben, meen kan men denken aan zulk eene taal% 3*n wel of er gezien word op het getal cn die m de Vierlchaar onvocglaam is, en welke de vereifchte hoedanigheid der Getuigen, de Rikmer (4>) beftempelt -raet «en BBMl v,tlL-< durven wii , met geene zeekerheid , be- van onbehouwen cn onbctaamclijkc Icheldtaal, malen Bcvoorens merkten wij aan , dat het in tegwfteÜing van dingtaal. En zeek er, eauteenis van een'ieder niet voldoende-ware, als men op den gcheeJen zin van dit Punt In dat tot bewijs van fommigc misdaaden , onzer Handveft, vergeleeken met zijne Haag* /es zéven of meerder , getuigen gevorderd febe Lo/hwu-n naanwkeurig agt geelt, (chijnt • l r n er veel gronos van waarlchiinlijkhctd voor ^flVemi Voorheen hebben wij gezien, deeze opvatting; voor al zoo men daar dat dit woord niet anders te kennen gecve, mede ovcrecnbre.igt del landvelten, door Hcr- S/vr3en te zijn van zijn regt, om de tog \y,llem den V in het par ,354, aan die SteSte exceptien of verzetten van regten van keiinemerland (+2) , cn , door Aelbregt h te brengen cfo> van l5clt:rt'n •> ,n liet Ja;u' '35$ (4.l) , aan de F.vl Wantaelen. 'Wanneer wij op den aart Ondcrzaatcn van het Balliuwfchap van Medem- van dit woord agt geeven , lijdt het gecne twij- blik gefchonken; in welken men leed: dat zij fëlirig of wij hebben te denken aan mük ccne geene boeten verbeuren wogen met Wantalen paal die meteen bezonder gebrek verzcld gaat, voor heuren daghelijckfchen rechter vytge* of aan welke iets ontbreekt. Het woordje j'eyt oft zij ouer eener vonniffe dingeden. w*» fluit in zig de beteekenis van gebrek, Of er egter in het wooftf van Wantaelen daar- ontbeering , mangeling of dergelijke (40); ge- enbooven niet eene andere beteekenis Rgge opge- lijk wanhoop, wantrouw, wanmaat cn foort- llooren, durven wij niet beihflen. Wij zullen ffeliike woorden, uitwijzen. Wat men, hier onzen Oudheidkundigen Leezer eene gisling opv ter plaatfe , door Wantaelen verftaan moet, geeven , die wij aan een nader onderzoek geerne valt zoo gcmaklijk niet te bepaalen. In 't ge- onderwerpen. Te weeten, in de vrocgftc tij- den, (38; Zie onze Aanteekeningen bl. 28 , 29 , 112. (39 Bladz. 572- (40) Zie Kili akn Etymol. in Wan. en vooral Wicht Aanteek. op het Landregt van Oo/ifricsland, $Ctk Ü. lltmïfl. 1 xxxi. (Ui Aanteekeningen vp de Cojlumen van 'sGraavcnhage , II. Deel, bl. 18. Ui Mier is Charterb. II.Deel, bl. 823. (43) ütf- UI. Deel, bl. 91.  vanDORD RECHT. 969 fen in criminele faecken ende in ciuile faecken indien yemanden Hhhhhh 3 bo¬ den, ^ > m ons Vaderland en elders C44), het Bijgeloof zulke diepe wortelen gcfchooteii, dat het voor een kwaad voortecken gehouden wierd , wanneeer de getuigen , in het bezweeren van hun getuigenis, de woorden van den Eed , die hun geftaafd werden , niet volledig , en al haperende , nazeiden ; 't geen zoo ver ging , dat de aangeklaagde niet alleen onfchuldig wierd gehouden, indien de befchuldiger, in het doen van den Eed, daar op betrapt werd , maar dat de laatllgemelde zelf daar door in eene zeekere boete verviel. De oudftc Handvelt van Haarlem , gegeeven, door Koning Willem, in het jaar 1245-, heeft daarop het oog, wanneer zij zegt (45): cum quis debet jurare de re pecunidll poterit cadere a eau fa et amittere ftverhotenus male jurauerit uel contra modum jurandt uenerii. Si uero fuper bereditate jurare debeat in primo uel fecundo juramento cadere non poterit. Si tercio jurans debitum juraudi excefj'erit et male jurauerit cadit a caufa et hereditas fuper qua traélus e/l in curiam ipjï abiudicatur et adiudicatur conquerenti. Et quotiënt male jurauerit toeten; fatisfaciet iudki duos folidos Hollandienfes perfoluendo eidem. Deeze gewoonte greep in den Briel, in het begin der vijftiende eeuw , nog (tand: daarom zegt de Secretaris Matthijsze , in zijne Politijke Regeering (46): h*t dat die gene dien gewijft is fekerbeden of eedt te doen andcis na feit dan die rechter voir feit ende Scepenen gewijft hebben hij bevalt in den eedt op dat C dat is, indien) hij dair of gevangen wort fapens monts dats te feggen eer hij hem veraelt of eer die eedt gheeindt is ende die rechter of dager voort fijn beifcb mit vonnes toegbewijft bedingbet hij 7. Dit nuffen in het afleggen van deu Eed droeg den naam van fcampelèn en flrompelen; 't geen , naer de uitlegging van KiliaenQ-), f&ufltelen, vallen uitglippen of dergel ijken, bctcekent. Langs dien weg, verdaan wij den zin van eene Handvelt van Graaf Florens den V. van het jaar i2S8(4ïQ, wanneer daar geleezen wordt: IVaer dat een man zijn bant leegt op die heilighen zonder oorlof of af dede zonder oorlof of Hompelde (lees fcempelde) dat hem die 'rechter gheene boete af en name et ne waere dat die claeger fpraeke. Gelijk wij ook wel haalt begrijpen zullen , wat het te kennen geeft , wanneer Aelbregt van Beijeren , den agttienden Januarij van het jaar jjgj (49)» aa" de Luiden van Waterland , als een bezonder voorregt,toeftond, dat zij banne noch boeten verboeren zeilen mit fcampclinghe noch mit wantale. Welke uitdrukking des te opmerkelijker is , om datze fcampeling en wantaal, als woorden van éénerlei beteekenis, te zaamen voegt. Gelijk nu dit gebruik, ten aanzien van den Eed , plaats had, zoo fchijnt het ook , met betrekking tot de plegtige Formulieren der Dingtaaleu , waar mee men, inde openbaare Vicrfcliaaren. gewoon was te fpreeken, insgelijks iu agt te zijn genomen. Niet onduifter kan dit worden opgemaakt, uit een oud Formulier van dien aart, dat wij bij Matth.-kus(50) aantreffen, waar in, onder anderen, voorkoomt: Heer rechter een vonniffe begeert Jan ofte hij Itroupelde in zijn woofenroup wes zijns verbaels wefen fal met recht. De zin daar van fchijnt te weezen, wat verhaal zal Jan hebben , indien hij zig mi.sfpreekt in zijn IVapenroep ? Wclligt wordt er op dergelijke wantaal gezien, in de Politijke Regeering en Coftumen van den Briel (51) , wanneer daar onderzoek gedaan word , in hoe ver een Taalsman gehouden zij in de boete, wanneer hij zig mislprcekt, of, gelijk er gezegd wordt, mit wantale verfuymt des ghenen goet dair bij voir fpreecl. Dit zelfde bedoelen ook de oude Formulieren van Dingtaalen, weleer'in Zuidholland gcbruiklijk, wanneerze den Taaisman dus doen zeggen: Heer fchout verbeur ik eenige ban' of boeten in fijne woorden houdt ghijze aen hem ende fchelter mij van quijte De aaloude Coltumeii van het Land van Heusden fchijnen al mede daar op het oog te hebben, wanneer die fpreeken van zig zoo ter verwantaaien, dat men daar over in breuken verweezen word (53). Daar 1111 dergelijke bijgeloovige gebruiken , aan den ééuen kant , dikwerf ltrekten, om de fchuldigcn vande verdiende ftraffen te bevrijden , en , aan de andere zijde, de eifchers en befchuldigers, welken aan hec gebruik der Formulieren gebonden waren, niet zelden , zonder eene wettige reden , in eene boete deeden vallen , waren 's Lands Ingezectcnen, al van vroege tijden, daar op uit, ge- (44) Zie zulks met verfcheiden bewijzen aangetoond door den geleerden Dr eijer, in zijne l.Abhandlung von dan nut fen des trejtijken Gediebls Reinke de Voft , pag. 133 en 134. Tc Kijflel werd hij , die in eenige plegtighcid van den Eed mille, bij vooi beeld , in de woorden of in de üitfpraak derzelvcn ; of die zijne hand te hoog ophief, of den duim in dc handpalm tc veel drukte , geoordeeld van zi jn regt te zijn verltoken ; welke verouderde cn bijgcloovige gewoonte , door Koning Jan den 1, bij Ordonnantie van het jaar >3so- vernietigd is geworden. Zie Ordonnances des Rois de France , Tom 11. pag. 399. (45) Privilegiën van Haarlem , bl. 3. (46; Bij Alkemade en Van der Schelling, Befchrijv. van den Briel, I. Deel, bl. 297. (47J Btymolog. in fcampelèn en flrompelen. (48 M veris Chtarerb. 1. Deel , bl. 474 en 478. (49 ' Mieris Cbarterb. 111. Deel, bl. 481. (50) De "jure Gladii, Cap. xxxviu. pag 637 — 640. (51; Bij Alke ma d r en V an derSc helling, I. Deel, bl. 263. (52 Bij Oudenhoven, bl. s'3. (53; Bij Oudenhoven, Ijcbrijv. van Ucuidcn , bl. 304.  97o PRIVILEGIËN bouen vonnilTen dingde dat die fal betaelen die gewoenlicke boeten van thien ponden ende of yemandt irreuerentehjcke fpraecke ofte hem ontginge in andere ceremoniën die men tot noch toe voir de vierfchaere gehouden heeft dat die gecorrigeert zal worden tot discretien van mannen. f Dat nyemandt en fal moegen exerceren tofficie van taelmanlcap fonder te voiren dair toe bij baeliu ende mannen geadmitteert ende geëedt te zijne. " Ende dat de voorfz. mannen wijfen fullen vp te coften foe wanneer partien dat verfoucken ende indien daer redene toe dient. Welcke ftatuyten ordonnantiën punten ende articulen hier bouen geinfereert wij Vuyt onfer rechter wetenheyt auctoriteyt ende volle macht hebben geconfirmeert geratificeert ende geapprobeert confirmeren ratificeren ende approbeeren bij defen abolerende ende doende te nyeuwten alle andere couftumen ende gewoenten die men tot noch toe in onfen voorfz. lande van Zuythollant gebruycl: heeft die deffect. van defen eenichfms foude moegen beletten tegengaen oft contrariëren referuerende nyet te min aen ons ende onfen nacomelingen grauen ende grauinnen van Hollant de interpretacie ende declaratie vanden punten ende articulen dair inne naemaels fwaricheyt ofte duyfterniffe foude moegen vallen ende die wederroupen minderen meerderen ende veranderen foe dicke ende menichweruen alft ons goetduncken ende belieuen zal tfelue nochtans zonder prejudicie van yemans recht. Ontbieden dairomme ende beueelen den voorfz. baeliu ende mannen van Zuythollant dat zij deze tegenwoirdige brieif in openbaeren vierfchaeren doen condigen ende vuytroepen ende aldaer regiftereren ende voorts dien onderhouden ende obferueren ende doen houden ende obferueren naer zijnre vorme ende inhouden fonder daer teghens te doen noch te laeten gefchien in wat manieren dat het zij want ons alfoe gelieft. Ende des toirconde hebben wij onfe zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffel den xj° dach van Maerte in het jaer ons Heeren duyfent vij ff hondert driendertich van onfen keylèrlicke txiiije ende van onfen rijcke van Spaegne van beyden Cecillien ende anderen gelift wïj reeds gezien hebben , om , tegen zulke dwaaze overbfijflète , beveiligd te worden. Ën moogelijk heelt Karei de V. zulks hier ter plaatfe ook bedoeld, wanneer Hij zegt, dat de wantaelen ende achtertaelen geheel fullen of'weefen. [wl Achtertaelen. Van Kimaen (54") verklaard , door achterklap. Vcrllaat er door het kwaad en onbehoorlijk fpreeken over het uitgèweezen Vonnis, In de Coltumcn van Zuidholland (55) genaamd, op ,s Heemraders Eed te fpreeken. Elders op der Schepenen Eed te fpreeken. Dit, cn loven of over vonniffen te dingen , dat is, naer de verklaaring van De Roemer (56), na dat er Vonnis o*er de zaak in gcfchil geweezen was, werd , in verfcheiden 'liandvcflcn, als eene bezondere misdaad , afgekeurd , en met den algemeenen naam van dingftooring bcllempcld (57). Dc Coftumen van Zuidholland, fprcekende van de Vierfchaar te ftooren , en eene boete vorderende van hun , die hoven Heemraads Vonnis dingen , ftellen dit alles in een helder daglicht (58;. (54} Etymolog. In acliter taclc. ('55) Bij Oudenhoven, Bl. 904. (56 /. /. (57) Zie Wagenaar. Befchrijv. van Amjleldam , i. Deel, 11. iii en 112. (58J Bij Oudenhoven, él, 504.  van DORDRECHT. 971 ren tachtienfte. Aldus ondergefcreuen bij den keyfer in zijnen raede ende geteekent C. Pen/art. Gecolationeert tegens een copie geauclentizeert mitten originale bij Arent v. Weldich ende daert tegens geaccordeert Bij mij H. van de Ketel. Uit het Tweede Geluiven Regifter, her liftende in de Domeinkamer van Holland, Fol. 179 verfo — 181 verfo. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, tuffchen die van Dordrecht, Appellant en,ter êéner, en die van Schiedam, Geinthimeerden, ter anderer zijde ; 'inhoudende, dat zulke Schepen, welken door Storm of Onweder , tegen hunnen wil, genoodfaakt worden, den mond der Maaze in te loopen, en tot Schiedam te zeilen, niet zullen gehouden zijn,naer Dordrecht te vaar en, en aldaar te laaden of te ontlaaden; dog dat alle anderen, die, hij zuil van den Schipper , de Maas inkoomen, ingevolge het Privilegie van het Maasregt, daar toe verpligt blijven. 23. Mei 1534- PHilips bij der gratie Gods coninck van Caftillien Leon Arragon Nauarre Naples Sicilië Maioreque Sardaine van den e3ianden Indien ende vafter eerden der zee Occeane eertshertoge van Ooftenrijck hertoge van Bourgoingnen Lothier Brabant Lembourg Luxembourg Geldre ende Milanen grave van Habsbourg Vlacndere Arthois Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe Hollandt Zeelandt Namen ende Zuytphen prince van Zwaue maregraue des heylicx rijes heere van Vrieslandt Salins Mechelen van der ftadt fteden ende landen van Vuytrecht Ouerijffel ende van Groeninge ende dominateur in Afie ende Alïrijeke allen den genen die defe onfe openen brieuen zullen zien oft hooren lefen lalut. Doen te wetene dat wij ter emftiger fupplicatie ende begeerte van onfen wel geminden burchmeefters fcepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht wel ende neerfteliek hebbe doen ouerfien ende vi- fi-  9?2 PRIVILEGIËN fkeren in onfen grooten rade het regifter aldaer bcruftende van den ge'ëxtendeerden fentencien ende condempnatien tanderen tijden als in den jare duyft vijlfhondert vierendertich gegeuen in den grooten rade wijlen hooehloflieker memorien keyfer Kaerle de vijfde mijnen heere ende vader jn welck regifter beuonden es geweeft het vonniffe ende fentencie hier naer volgende van woorde te woorde. Kaerle &c. Allen den ghenen die defe letteren van fentencie zullen zien oft hooren lefen falut. Alfoe van in de maendt van Augufto van den jare XV°- ende thiene van wegen onfen wel geminden den burchmeefters fcepenen ende rade onfer ftede van Dordrecht foe in hueren name als ouer ende inden name van allen de poorteren ende inwonende der zeluer ftede bij zekere huerlieder fupplicatie geprefenteert in onfen grooten rade verthoont ende te kennen gegeuen ware geweeft hoe wijlen onfe voorfatcn der voorfcreue ftede van Dordrecht begift ende gedoteert hadden gehadt van veel fehoon preuilegen ende onder dandere van eenen ouden preuilege inhoudende dat alle fchepen die quamen vuyter zee inde riuiere van der Maze gehouden waeren aen te commen ende tabborderen met hueren vollen laft voor ende in de hauene van onfer voorfz. ftede van Dordrecht ende aldaer tontladen ende laden de waren ende coopmanfeepen van hueren fchepen van welcken oude preuilege de voorfz. van Dordrecht fupplianten hadden geweeft ende waeren in goeder ende vredelicker poffesfie ende gebruyekeniffe ten aenfien ende weten van eenen yegelicken ende van zulcken ende zoe langen tijden dat gheen memorie noch gedenckenilfe en was ter contrarien. Ende hoewel dien angefien niemandt geoirloft en ware geweeft noch en betaemde de voorfz. fupplianten te doen noch te geuen eenich turbel ofte letfel in huerlieder voorfz. oude poffesfie van huere voorn, oude preuilegen defen nochtans niet tegenftaende het was doen int voorfz. jaer XVC- thiene gebuert dat Jacob Groote Claesz. wonende te Schellincwoude int Watertandt Willem Jaeobsz. van Edam ende Willem Jansz. van Rarop alle drie meefters fchiplieden van drie fchepen oft hulcken genaemt tdeen de Joriane twectfte den ouden Bellaert ende tderde de Marie gecommen ende gearriueert waren binnen de voorfz. riuiere van der Maze deweleke directelicken contrauenicrende de voorfz. ouder paifibelc poffesfie van tvoornomdc oude preuilege der voorfz. fupplianten latende die hauene gecoftumeert vanden zeluen fupplianten henlieden vcruoordert hadden te comen met huere fcepen goeden ende coopmanfeepen binnen der hauene van die van Sciedam ende aldaer tontladen een deel van den voorfz. goeden ende coopmanfeepen nae huerer geliefte welcke drie meefters fchiplieden bekennende huerlieder mesbruick ende mesdact ende zonderlinge dat zij grootclick mesbruiet hadden tegens tvoorfz. oude preuilege ende vredclieke poffesfie daer van gehadt als bouen waren gecomen emmers die twee van hemlieden in hueren perfonen ende vuyt huer zelfs willen in onfe voorfz. ftede van Dordrecht om te tractoren ende ouercomme metter minne metten voorn, fupplianten roerende tvoornomde mesbruyek ende hadde zoe veel gedaen dat naer veel veruolchs ende tot huer- lie- t  vAn DORDRECHTi 973 ïuder enftiger verfoecke zij geaccordeert hadden metten voörnomde fupplianten in zulcker manieren dat achteruolgende tinhouden van den voorfz. oude preuilege ende pailibel poffesfie van den zeluen men zenden zoude tot eofte vande voorfz. fchipluyden feheperi ende luyden in onfer ftadt van Schiedam voorfz. dewelcke halen ende brengen zouden de voorfz. drie hulcken metten goeden ende coopmanfeepen daer inne wefende in de hauene van de voorfz; fupplianten volgende welcken accorde dezelue fupplianten hadden gefonden fchepen ende luyden metten voorn, fchipluyden tot Schiedam voorfz. welcke fcepen de voornomde fchipluyden felfs gehuert hadden aldaer dezelue fchipluyden hueren medegefellen geuonden hadden die hemlieden alle hulpe bijftant ende asfiftentie gedaen hadden om te volcommen tvoorfz. accord ende appoinctement ende om dat ter executien te leggen hadden geladen twee fcepen oft heuden ende die gefonden nae onfe voorfz. ftede van Dor* drecht. Ende al waft zoe dat dit doende de voorfz. fupplianten niet mesbruict ofte yemandt mesdaen en hadden nochtans corts daer naer de voorfz. drie fchiplieden bij finifter jndictie ende jngeuen foet te vermoeden was van die van onfer voorfz. ftede van Schiedam verzwijgende alle tgene dat voorfz. es hadden op huer onwarachtich te kennen geuen verworuen Van die van onfen rade in Hollandt twee fubreptice ende obreptice prouifien penale deen naer dander zonder eerft te hebben gedaen doen eenige jnformatie preperatoire noch anders vernomen te hebben de waerheyt van der zake direc^telicken contrarierende ende eneruerende tvoorfZi oude preuilegie ende paifibel poffesfie deffelfs van de voorfz. fupplianten welcke twee prouifien penale een Vranck van Dam hem zeggende exploitteerder in onfen voorfz. rade van Hollandt zonder dat hem eenichfms gebleken was van den inhoude derzeluer prouifien alfoe hem nochtans expreffelick beuolen was jnformatie daer op te nemen ende zonder te hebben willen ontfangen den voorfz. fupplianten van terftont te doen blijcken alfoe fij hem prefenteerden ter contrarien Van den voorfz, inhouden hadden hem veruoordert de voorfz. prouifien ter executie te ftellen op ende tegens defelue fupplianten die henlieden daeromme van den octroije ende concesfie van dcr vooffz. prouifien mitgaders van de voorfz; executie gedregen hadden appellanten aen ons ende den luyden van onfen grooten rade al om de conferuatic van hueren voorfz. ouden preuilege ende paifible poffesfie van dien verfoeckende daerop onfe behoorlicke prouifie van juftitien jn vorme van reliëf van appelle die hemlieden geaccordeert hadde geweeft ende dewelcke zij hadden doen ftellen ter executie bij daginge aen den voorfz. van onfen rade in Hollandt als verleent hebbende de voorfz. prouifien ende anden voorfz* exploicteerder als hem veruoordert hebbende die ter executien te ftellen beyde geappelleerde ende bij jnthimatien aen den voorgenomde drie fchippers ende oick aen burchmeefters fcepenen ende rade onfer voorfz. ftede Van Schiedam ende ten dage daerop dienende in onfen voorn, grooten rade comparerende aldaer de voorfz, partien oft procureurs voor henluyden van wegen der voorfz. van onfer ftede van Dordrecht appellanten jn den name als bouen verhalende tinhoudeii I i i i i i van  974 PRIVILEGIËN van hueren voorfz. opene brieuen van reliëf van appelle waere geconcludeert geweeft ontfangen te zijne als appellanten gezeyt wel geappelleert thebben van der conceflie ende executie van de voorfz. zulcke twee prouifien penale als bouen dewelcke verclaert zouden worden negeen ende van onweerden ende als zulck wederroepen ende te nieten gedaen ende dat doende dat de voorfz. fchepen ende hulcken metten goeden ende coopmanfeepen daerinne wefende gebrocht zouden worden jn de voorfz. ftede van Dordrecht achteruolgende tvoorfz oude preuilegie ende paifibel poffesfie van dien ende oock zekere [a] fentencie voortijden in gelijcke zaken daerop verworuen in onfen voorfz. grooten rade tegens eenen Cornelis Jansz. de Vriefe met zijne conforten ende die vander ftede van Delft achteruolgende oock taccord ende appoinctement daer af gemaeckt metten voorgenomde fchiplieden makende voorts de voorfz. van Dordrecht appellanten heyfch van coften fchaden ende intereften tegens de voornomde gejnthimeerde ende zeggende wel gêfondeert te zijne in dezer conclufien want tvoorfz. oude preuilege ende paifibel poffesfie van dien was zoe notoir ende gemeyn dat niemandt daervan jgnorantie en mocht pretenderen bezunder en zouden de voorfz. geinthimeerde dat niet konnen ontkennen ende in teecken van dien de voorfz. drie fchippers oft ten minften die twee van henlieden bij wille ende confente van den derden bekennende tvoorfz. preuilege ende poffesfie van dien ende dat zij daer tegens gedaen hadden waren comen maken zulcken accord ende appoinctement als bouen begheerende fchepen ende volck om te halen ende bringen de voorfz. drie hulcken tot Dordrecht voorfz. ende zoo te reïntegreren ende repareren tgene dat zij tegens tvoorfz. recht ende poüesfie gedaen hadden waeromme bij den voorfcreuen rade van Hollandt gedecemeert thebbene zulcke prouifien penale als bouen opt fnnpel fubreptyf ende obreptyf te kennen geuen van den voorfcreuen geinthimeerden zonder dat henlieden daer af eenichfins gebleken was ende al om te beletten ende fufpenderen tvoorfz. recht preuilege ende poffesfie van den voornomden appellanten ende henlieden ongehoort was claer ende euident dat qualick gedecemeert hadde geweeft ende voorts qualick geëxecuteert bij den voornomden exploicteerder midts dat hem niet gebleken en was van den premiflen in de voorfz. prouifie penale fuftinerende daeromme ende meer andere redenen ende middelen de voornomde appellanten huere voorfz. fynen ende conclufien. Daer tegens van wegen den voornomden drie fchippers ende van den burchmeefters fchepenen ende rade onfer voorfz. ftede van Schiedam geinthimeerde fuftinerende de voorfchreuen twee prouifien penale in queftien waere geantwoort geweeft zeggende dat zij ter goeder caufe vercregen hadden defelue prouifien penale want die voorfz. hulcken oft fchepen die geladen waren mit zoute om nae Ooftlant te varen waren bij fortune van groote winden ende tempeeften van de zee gecomen in de Maze ende bij de voorfz. fchippers geuoert in de hauene van Schiedam om henlieden ende hue- (#] Sententie. Daar wordt gezien op dc Sententie van den éénentwintigtten Februarij des jaars lJ2l» te vinden hier boven bladz. 768,  vam DORDRECHT. m huere fchepen te falueren ende aldaer te verwachten beter fortune om naer OoiHant voorfcreuen wederom te vaeren waeromme ende dat zij tvoorfcreuen zout niet gebrocht en hadden in de Maze ende tot Schiedam om dat aldaer te vercoopen zoe en waren zij niet gehouden in trecht vander ftapel gepretendeert bij de voornomde appellanten ende genomen dat zij gehouden waren ten voorfz. ftapelrechte des neen nochtans de voorlz. van Dordrecht ende huere ftapelwachters en hadden gheen jurisdictie in de hauene van Schiedam noch en mochten vuyt huere eygen auctoriteit zonder tcon* fent van de voorfz. fchippers ende die van Schiedam nemen vuyten fchepen van den zeluen fchippers wefende in de voorfcreuen hauene van Schiedam het zout dat zij genomen hadden met andere goeden toebehoorende den poorteren ende inwonende van Schiedam voorfz. ende die te voeren tot Dordrecht met fortlfen nae hue. ren wille ende beliefte ende alzoe zij dat niet en vermochten foe hadden de Voorfz. geinthimeerde ter goeder caufe vercregen de voorfz. twee prouifien penale ende die doen executeren tegens de voornomde van Dordrecht die daeromme van de zelue prouifien qualiek ende tonrecht geappelleert hadden. Ende als aengaende tpreüilege voorgeltek bij de voornomde appellanten ende die poifesfie die zij mainteneerden daer af gehadt thebben antwoorden de voornomde geinthimeerde dat van zulcken preuilegen niet blijcken en zouden ende dat de voorfcreuen appellanten daer af gebruict ende gepolfesfeert hadden jnder'vormen ende manieren als zij zeyden ende dat zij recht zouden hebben te mogen bedwingen de fchepen geladen met zoute ende andere coopmanfehepen varende nae Ooftlant ende elders die bij fortune van wynde ende tempeefte van de zee gecomen waren inde Maze ende in eenige hauenen om hemlieden te falueren ende welcke waren ende coopmanfehepen men niet en vercochte om te comen verftapelen inde hauene van Dordrecht ende en geloofden oock niet de voorfz. geinthimeerde dat tle voorfcreuen van Dordrecht vuyt crachte van preuilegen polïesfien ende noch andersfins recht hadden van hen zeluen te confisqueren eenige goeden die quamen in huere hauene ten ftapel genomen oock dat zulcke goeden fubject waren ten zeluen ftapele oock dezelue Van Dordrecht en hadden geen jurisdictie in de hauen van Schiedam maer hadde dezelue jurisdictie toebehoort gehadt van allen tijden ende toebehoorde den voorfcreuen van Schiedam waeromme de voorfz. van Dordrecht niet en vermochten vuyt huer eyge auctoriteyt ende bij fortsfen te nemen vuyten fchepen wefende in dezelue hauen eenige quantiteyt van zoute toebehoorende den voorfcreuen fcippers gelijck zij gedaen hebben als bouen. Als aengaende dat dezelue fchippers ontladen ende geftelt zouden hebben jnder ftadt vanScbiedam vuyt hueren fchepen eenige quantiteyt van zoute antwoorden de voornomde geinthimeerde dat die voorfz. ontladinge gefchiet was vuyt dien dat de voorfcreuen hauene van Schiedam niet diep genouch en was om te fuftineren de voorfz. fchepen alfoe geladen ende en was dezelue quantiteyt niet ter vente geftelt geweeft maer alleen geleyt in een huys niet verre vande voorfz. hauene om dat wederomme te laden in de voorfz. fchepen als de liiiii 2 voorfz.  976 PRIVILEGIËN voorfz. fchippers weder naer Ooftlandt keeren zouden als angaende dat tghene dat ter gedaen was bij die van Dordrecht zoude gefchiet geweeft hebben tot verzoecke van den voorfz. fchippers daeraf en zoude niet blijcken alfoe die van Dordrecht dat allegeerden maer mocht wel wefen dat eenige van de voorfcreuen fchippers vreefende dat de voorfcreuen van Dordrecht zonder aenfehouw te neemen op huerlieder fortune henlieden bij fortfen zoude willen doen fchade op fchade hadden geprefenteert om paix te hebben zekeren pot wijns daer toe dezelue van Dordrecht niet en hadden willen verftaen concluderende de voorfz. geinthimeerde mits alle defe redenen ende middelen ende meer andere dat de voorfz. appellanten niet ontfangelick en waren als appellanten ende indien zij ontfangelick waren des neen dat zij qualick ende zonder grief geappelleert hadden vanden concesfie ende executie van de voorfcreuen twee prouifien penale in queftien ende dat gezeyt zoude zijn dat dezelue prouifien forteren fouden effect, ende dat dexecutie daer van hueren voortganck hebben zoude condempnerende de voornomde appellanten in de boete ende in de coften fchaden ende intereften van den voornomden geinthimeerden. Waer op van wegen der voorfz. appellanten gerepheeert hadde geweeft zeggende dat blijcken zoude van tvoorfcreuen preuilege ende oude poffesfie bouen geroert ende dat tzelue preuilege indifferentelicken Jprack van alle fchepen goeden ende coopmanfehepen comende in de riuiere van de Maze vuytgenomen alleeniick die ghene die quamen vuyter zee ende wilden varen naer Vlaenderen zonder te referueren die ghene die aldaer quamen bij onweder ende tempcefte oft andersfms zegghende voorts de voornomde appellanten dat tgene datter gedaen was te Schiedam hadde gedaen geweeft naeruolgende huere voorfz. oude preuilegen ende ten verzoucke van de voorfz. fchippers die zelue gehuert hadden fchepen ende luyden tot Dordrecht om aldaer te bringen huere voorfcreuen fchepen ende tgoet daerinne wefende als bouen verhack es perfifterende daeromme de voorfcreue appellanten ende meer andere redenen ende middelen in huere voorfz. fynen ende conclufien. Daer tegens van wegen der voorfz. geinthimeerde ware gedupliceert geweeft bijden redenen ende middelen bouen verhack ende meer anderen midts den welcken zij oock perfifteerden in huere voorfz. fynen ende conclufien. Welcke partien alfoe gehoort in onfen voorn, grooten rade hadden eerft gcappoincteert geweeft te fcrijuen bij memorien ende daer toe te vougen tghene dat hemlieden goetduncken zoude als zij ter eender ende ter andere zijde gedaen hadden ende huerlieder proces fichtent daerop ouerfien hadde bij appoinctemente interlocutoire gezeyt geweeft dat zij contrarie waeren in huere feyten ende dat zij daer op enqueften doen zouden dwelck zij naderhandt aen beyde zijden gedaen hadden concluderende voorts op feyten principale dienende oock van zekere titulen ende munimenten van contradiclien reprochen ende faluatien ende ten leften concluderende in rechte. Nae welcke conclufie in rechte de voorfz. van Schiedam hadden den houe geprefenteert zekere requefte ciuile om te corrigeren ende reformeren zeker article geftelt bij die  vandord recht, m die van hueren rade in huerlieder fuperadditien te weten dat wel wefen mochte dat de voorfcreuen van Dordrecht preuilege van ftapel hadden maer dat tzelue preuilege hem niet en zoude mogen ftrecken noch verftaen ter materie in queftien ende tzelue article corrigerende dat zij in ftede van dien mochten zetten dat tvoorfcreuen preuilege van den ftapel inpertinent was alfoe maer queftie en was van der vrijheyt van den hauene der voorfcreuen ftede van Schiedam welcke letteren van requefte ciuile hadden geimpugneert geweeft van wegen der voorfcreue appellanten contenderende tot reieftie derfeluer foe dat partien hier op al int lange gehoort hadde geappoincteert geweeft dat de voorfz. requefte ciuile geuoucht zoude worden ten procefle van den voorfcreuen parthien mitgaders de contradictie daer op van den appellanten indien zij eenige dienen wilden om'ter vifitatie ende deeifie van den zeluen proceife daer op zulcken ooge ende anfchauw te hebben als behooren zoude. Ende tvoorfz. proces wezende in dezen ftate van wegen der voorfz. van Schiedam waere onlancx ernftelicken veruolcht ende verfocht geweeft henlieden daer op recht gedaen te zijne comparerende tot dien eynde bij hueren procureurs ende folliciteurs ende te meer ende diueerfche ftonden in onfen voornomden grooten rade. Doen te wetene dat ouerfien ende geuifiteert inden zeluen onfen grooten rade tproces van den voorlz. partijen ende alle tgeene des bij dien gebleken es ende geconfidereert ende ouergewegen dat in delen behoorde geconfidereert ende ouergewegen te zijne ende dat heeft connen ende mogen gemoueren wij met rijpe deliberatie van rade bij defer onfer fentencie diffinitiue ende voor recht zonder anfchouw te hebben opte voorfz. requefte ciuile bouen geroert hebben geftelt ende ftellen te nieten die appellatie vande voorfcreuen van Dordrecht appellanten mitgaders die voorfcreuen prouifien daer af geappelleert es al zonder boete. Ende gefien de productie van de voorfz. partijen verclaren dat die fchepen die bij tempeefte ende fortune van der zee tegens den danck ende wille van den fchippers comen in de riuiere van de Maze ende tot Schiedam voorlcreuen in meeningen daer alleenlick te verbeyden den wyndt ende tijdt om henlieden wederomme ter zee te ftellen zonder aldaer te vercoopen huerlieder coopmanfehepen ende zullen niet gehouden zijn te comen in de hauene van Dordrecht om aldaer te laden oft ontladen maer alle andere fchepen die comen in de voorfz. riuiere van der Maze bij dancke ende wille van den fchippers zullen gehouden zijn te arriueren ende comen in de hauene van Dordrecht volgende tpreuilege vande voorfz. ftede ende condempneren de voornomde van Schiedam daerinne alle hulpe ende asfiftentie te doene den voorfcreuen van Dordrecht wanneer zij des verzocht zullen worden ende compenferen de coften tuifchen partien ende om redenen wille. Des toorconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. _ Gegeuen in onfer ftede van Mechelen vpten xxiuen dach van Meije in den jare ons Heeren duufent vijfhondert ende vierendertich van onfen keyferijeke txve ende van onfen rijeke van Spaengnen beyden Cecilien ende andere txixe Ende naer dien defe jegenwoordige met ende tegens tvoorfcreuen regiftre gecollationeert geausculteert ende beuonden zijn ge- ïiiiii 3 weeft  9?3 PRIVILEGIËN weeft taccorderen zoe hebben wij daeraf den voornomden van onfer ftede van Dordrecht verleent ende doen expediëren deze onfe brieuen van vidimus om hemlieden daer mede te mogen behelpen daer ende zoo dat van noode wefen zal. Des toorconden zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftede van Mechelen den tweeden dach van Januario int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert zeffentzeftich van onfen rijcken te weten van Spaengnen Ceciüien &c. het xj& ende van Napels het xnje- (Onder flond*) Bij den Coninck ter relatie van den Rade. Boreem. Naer een Perkament Vidimus, waar van het Zegel afgebroken was , liggende in de, Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 18. Mandament aan den eerflen Exploidtier van het Hof, om zeekeren Schipper van Hamburg, die, met eene Laading Rogge, de Maaze ingekoomen zijnde , naer Rotterdam was gevaaren , te gelajlen , van met zijn Schip naer Dordrecht te zeilen, en overéénkomjlig het Privilegie van het Maasregt, aldaar te ontlaaden; met verder bevel aan de Reo-éérders van Rotterdam, om dien van Dordrecht daar in de behulpzaame hand te bieden. 31. Auguftus 1534* Die graue van Hoochftraten heere van Montengny van Culenburch van Borflelen etc. ftadthouder generael deerfte ende andere raden des keyfers vanden Romeynen gecommitteert ten faicken van Hollant Zeelant ende Vrieslant den eerften exploiftier vander camere vanden rade jn Hollant hyer vp verfocht faluyt. Alfoe de re* AANMERKINGEN. Schoon dit bovenftaande Mandament, ge- kan men egter, uit liet bijgevoegd Relaas van liik ook de onmidliik voorafgaande Sententie, den Deurwaarder, zeer gcmaklijk opmaaken, bewijzen geeven , 'dat het Privilegie wegens op welk eene wijze , en door welke kouft- hetïvlaasregt, in het jaar 1344 , aan onze Stad grecpen, het genot daar van verijdeld wierd. gefetotken, in Regten wierd gehandhaafd,  van DORDRECHT. 979 regierders der ftede van Dordrecht ouer ende jnden naem der feluer ftede endeden jnwoenders vandien ons te kennen gegeuen hebben hoe dat die voerfcreuen ftede als gelegen vp veele fcoene ryuieren de graeffelicheyt van Hollant zeer nut ende bequaem es dienende onder andere tot bewaernüTe vanden tolrechten derfeluer gerieffelichevt ende oick feer propire wefende totte exercicie vande coopmanfcappe om die deur middel der voorfz. ftede alhier jn delen lande te doen multipliceren twelck die grauen van Hollant voerfaten vande Keyf. Majeft. jnder tijt geweeft hebbende bemerckende hebben die felue ftede gedoteert met veel fcoene preuelegien ende hantueften ende onder andere heeft wijlen faliger memorie Willem graue van Henegouwen van Hollant Zeelant ende Vrieslant jnden jare duyfent drie hondert XLIIIJ. inde maent van Septembri bij aduijfe fijns gemeens raidts om lijnen genaden tflants ende der voorfz. ftede oerboer om meenigen trouwen dienft hem ende fijnre genade voirders gedaen ende om trecht ende hantueften twelck die voorfz. ftede voertaen vercregen hadde bij zijne openen brieuen van preuelegie de felue ftede gegunt ende gegeuen dat alle coggen euerts ende hulcken ende allen fcepen die mit coopmans goeden geladen lijn dat vander zee compt die de Maze jncomen vpcomen fullen mit huere volle laft tot Dordrecht voer de ftede ende daer ontladen ende weder laden ten ware dat eenich fcip dat die Maze jnquame bynnen deur wilde varen tot Vlaendere waert mit fijne volle laft ende waert dat yemant ware die daer tegens dede alfoe dat hij voor de ftede van Dordrecht nyet vp en quame met fijne volle laft sis voorfz. es foe heeft die voorn, graue geboden den bailliu ende rentmeefter van Zuythollant doen oft namaels wefende alle welgeboren luyden fteden ende gemeenten zijnre landen fonder eenich gebot oft beuelniffe van fijnte genaden off fijne nacomelingen meer daer off te hebben dat fij des altoes van fijnre genaden wegen bereet fouden wefen te helpen houden ende doen houden foe welcken tijt ende hoe dick dat fijts vermaent fouden worden vande goede luyden der voorn, ftede ende foe wat coften ende fcaden dat daerom gedaen worden die foude men houden ande geenre goeden daer die coft ende arbeyt om gedaen foude wefen ende waert dat die voorn, van Dordrecht daer jnne eenich gebreck oft ftoot hadden ende dat hen tgunt wes voorfz. es nyet gehouden en worde foo heeft die voorn, graue voor hem ende fijnen nacomelingen gelooft de voorn, van Dordrecht mit fijnre mogentheyt tfelue te houden ende te doen houden ten eeuwigen dagen. Ende om dat die voorn, graue wilde tvoorfz. preuelegie de voorn, fupplianten onuerbreeckelick onderhouden te zijn ende oick zijne val lallen openbaer ende kenlick foude wefen foe heeft hij tvoorfz. preuelegie mede doen befegelen mitte fegele van negen groote perfonnaigen gelijck tfelue breeder blijcken mach bij tvoorn. preuelegie welck preuelegie ende dinhouden van dien die voorn, fupplianten federt de concesfie yandien gevfeert ende gebruyet hebben ende bijfönder de naeftexxx xl. jaren ende foe voort langer als memorie van menfehen gedencken mach ende alfulcs hebben lijluyden foe wat tijden zij geweten hebben eenige fcepen geladen hebbende Coopmans goeden vuyte zee gecomen de Maze jngecomen zijnde ende elders dan tot Dordrecht fij-  93o PRIVILEGIËN fijnen laft gebroecken hebbende tfelue mit prouifie van jufticie oft anders bij anhalinge vanden fcepen nae dat tfelue gelegen es geweeft veruolcht ende foe veel gedaen dat fijluyden telfect van tvoorn. preuelegie onderhouden ende geconferueert hebben loe jnt corrigeren vanden ouertreders vandien als anders. Sulcx es gebeurt dat inden jare XIII)cxcix. eenen Cornelis Janffz. Vries fcipper mit een hulck beladen mit goeden vander zee comende de Maze jnne-bynnen de hauen der ftede van Rotterdam foe hebben die van Dordrecht fupplianten tot conferuatie van tvoorfz. preuelegie huer naerfticheyt gedaen om den feluen hulck mitte goeden daer jnne lijnde te brengen voor de voorn, ftede. De voorn. Cornelis janffz. fcipper ende zijne reeders poorters der ftede van Delft daer otf geaduerteert fijnde ende verduchtende die voorn, anhalinge hebben mit hen nemende voor adjoina den burgemeefter der voorn, ftede van Delft geobtineert mandement van defen houe ende vuyt cracht vandien de voorn, fupplianten doen dachuaerden voorden houe contenderende ten fyne dat die fupplianten gecondempneert fouden wefen hemluyden den voorn, hulck ende goeden ongemolefteert ende ongetrauailgeert te laten ende te gedoogen hueren vrijen wille daermede gedaen te mogen worden. Daer tegens de voorn, fupplianten geproponeert hebben exceptie van fpolj'e fuftinerende deur tarriueren vande voorn, fcepe ende goeden inde hauen van Rotterdam gefpolieert te wefen van hoerlieder voorn, poffesfie van tvoorn. preuelegie contenderende daerom ten fyne dat verclaert foude worden den voorn jmpetranten nyet ontfancklicken ende hen fupplianten ongehouden tantwoorden ten ware dat die felue jmpetranten eerft ende aluoorn repareerden ende geheel maiften hoerlieder polïesfie mits brengende den voorn, hulck mit fijnre volder laft voor de voorn, ftat- van Dordrecht ontladende alles ende weder ladende naer jnhout tvoorn. preuelegie. Welcke faicke voldingt es bijden houe verclaert dat die fupplianten antwoerden fouden vpten eyfch tegens hemluyden genomen behoudelick dat eerft ende aluoorn de voorn, hulck geuoert ende gebrocht foude worden voorde voorn, ftat van Dordrecht ende dit al bij prouifie. Welck |>] appoinctement heeft fijn effect gehadt nyet ieüen ftaende defelue friuole appellacie daer van gejnterjecteert ende djnftancie voor den grooten raedt bijden fupplianten mitten procureur generael aldaer mit hem geuoucht gefuftineert. Hebben oick de fupplianten noch bynnen sjaers bij andere [Z>] fententie diffinitiue vanden grooten raedt gepronunchiert tegens die regierders der ftat van Sciedam geobtineert confirmatie van tvoorn. preuelegie ende fijn de felue regierders gecondemneert den fupplianten te doen alle hulp ende affistentie jnt gebruyek van tfelue preuelegie foe wanneer fij dies van hemluyden verfocht fullen worden. Ende al yft foe dat een yegelijeken wye hij fij comende de Maze jnne mit fijnen fcepe geladen hebbende goet dat vander zee compt wel fculdich ware hem te re- gu- [rt] Appoinüement. Zijnde van den vijf- [ƒ>] Sententie diffinitiue. Verlfaat daar door entwintigften September des jaars 1499 •> hier de Sententie van den drieëntwintigften Mei des vooren (i) in onze Verzaamcling ingelijfd. jaars 1534. (1) Btedz. -64.  VAM DOR D RE C H T. oBt guleren naer tjnhouden van tvoorn. preuelegie fonder tfelue te contrauenieren alfoe teSeói van dien jn allen landen wel bekent ende claerlicken gediuulgeert es foe dat nyemant verifimile jgnorantievan dien mach pretenderen. Defen nietjegenftaende theeft nochtans belieft bynnen drie oft vier dagen herwerts feker lëipper van Hamburch de Maze jngecomen lijnde ende geladen hebbende goet dat vander zee compt te arriueren ende te hauenen bynnen der ftat van Rotterdam in meeninge om aldaer fijnen laft te breecken gelijck die fupplianten verftaen dat hij althans eensdeels vandien ontladen heeft ende dit al in cleynachticheyt ende verfmaetheyt van tvoorfz. preuelegie ende directeUck ter contrarie die difpoficie van dien. Ende hoe wel die fupplianten hen feluen realicken ende bij feyten oft wegen van executien achteruolgende tvoorn. preuelegie wel mochten behelpen ende tvoorfz. fcip mitter daet brengen voorde voorfz. ftat van Dordrecht nochtans om jnconuenienten te fcouwen die daer vuyt mochten gebeuren hebben daeroffgefuperfedeerthoopende dat men hemlieden mit jufticie fulcx voerfien fal dat fijluyden fullen blijuen jn hoer geheel ende tgebruyck van hoere preuëlegien endë rechten. Om tot welcke te comen de fupplianten verfocht hebben onfië behoerlicke prouifie ende remedie van jufticie» Ende want wij eenen yegelijcken recht ende jufticie adminiftreren willen des verfocht fijnde foe yft dat wij v ontbieden ende permitteren mitsdefen ift noot dat ghij trect ten verfoucke vanden fupplianten jnderqualite als bouen aenden perfoenen vanden fcippers ende meefters vanden voorfz. fcepe gearriueert vuyter zee bynnen de hauen van Rotterdam ende allen anderen des noot fijnde ende hemluyden doet flip beuel van wegen der K. M. dat lij van ftonden aen fonder vertreck mitten feluen fcepe ende goeden daer jnne zijnde bij hemluyden ouer zee die Maze jngebrocht komen voor de voorn, ftat van Dordrecht aldaer ontladende ende wederladende achteruolgende die difpoficie van tvoorfz. preuelegie ende dat zijluyden den fupplianten rembourfcrcn van alfulcke coften ende fcaden als zijluyden deur tcontrauenicren van tvoorn4 preuelegie gehadt ende geleden hebben. Beuelende voorts den regierders der voorn, ftat van Rotterdam dat fij den fupplianten af* iifteren ende behulpich fijn om tvoorn. fcip ende goeden gebrocht ende geuoert te worden voorde voorn, ftat van Dordrecht om daer vp geprocedeert te mogen worden alft behoeren fal. Ende jn cas van oppoficie oft dilay dachuert doppofimt oft oppofanten te comen off gemachticht te fenden voor ons inden Hage teenen fekeren ende kennelieken dage om te feggen die redenen vandiere te verantwoerden vp alfulcken vorderen eyfch ende conclufie als die fupplianten ende die procureur generael van defen houe jndien hij hem mitten fupplianten vougen wil vp hemluyden fullen willen doen ende nemen ende te procederen nae rechte ons certifficerende wes ghij hyer jnne gedaen fult hebben ende v wederuaren fal wefen. Gegeuen jnden Hage onder tfegel van jufticie hyer aen gehangen vpten leften dach van Aouft jnt jaer XV0, ende vierendertich. (Onder ftond') Bij mijnen heeren den ftadth. geul. deerfte ende anderen raden van Hollt. Zeellt. ende Vrieslant. VuytwijcL K k k k k k (Het  982 PRIVILEGIËN ([Het Relaas van den Deurwaarder, daar aan gehegt, was van den volgenden inhoud ) Achteruolgende zekere openen brieue van mandemente jn date den leften dach Augufti leftleden dair defe mijne relacie aen gehecht js mij geprefenteert bij die regierders der ftede van Dordrecht ouer ende inden naem der zeluer ftede ende den jnwoonders van dien ende tot hueren verfoucke zoe ben jek Adriaen van Cranenbrouck deurwairder ordinaris jnden houe van Hollant opten eerften dach Septembris anno XV0, ende vierendertich gereift alhier vuyter Hage tot bynnen der ftede van Rotterdam doende inquifitie op zekere fcip off Hamburger boijer tweclk geladen mit rogge ende de Maze jnne gecommen aldair gearriueert zoude wefen omme jegens den fcippers ende meefters vanden zeluen exploict ende beuel te doen nae vermogen den zeluen mandamente mer alfoe jek tvoirfz. fcip mitten fcippers nyet en confte vernemen gemerekt dat fijluyden fcippers de voirn. rogge eensdeels zoe bynnen Rotterdam als Delft vereoft hadden ende geladen mit haerynck tot ontrent xl laft wederomme ouer drie dagen te voiren van daen gezeik wairen zoe en js bij mij zonderlinck anders nyet gedaen dan jek ten voirn. eerften ende tweeften Septembris mij oick geuonden hebbe aenden burgemeefters der voirfz. ftede van Rotterdam bij namen Joes Janfz. ende Jacob Pietersz. begerende van hemlu3rden nae jnhouden mandaments afllftencie om tvoirfz. fcip te veruolgen op Maze jndient bij auontuere dair noch op wefen mochte omme tfelue gebrocht te wordden voir der voirfz. ftede van Dordrecht ende dair vp geprocedeert te wordden alfoe behoiren zoude. Waer vp die voirn. burgemeefters mij voir andwoird gauen defe off geljcke woirden jn fubftancie duerwaerder wairt fcip alhier bynnen de hauen off op ftroom voir de ftede ende ghij ons luyden alsdan beuel dede zouden alsdan doen als behoirde mer wij zijn zeker dat tfcip van heen gefeilt js ouer de drie dagen geladen mit harinck. Actum zulcs als bouen bij mij A. Cranenbrouck. Naer den oorfprongkelijken Perkamenten Brief, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 19. Man-  VAttDOft&RËCfi?» Mandament van Maintenue, verleend bij het Hof van Holland, ten verzoekt van die van Dordrecht^ welken, door den Tollenaar van Geervliet, in hunm Tolvrijheid ontrufl werden. 10. April 153Ö, Die graue Van Hoóchftraten heere van Montingny van Culenburen van Èorflelen ere. 'ftadthouder generael deerfte ende andere raiden Van Hollant Zeelant ende Vrieslant den eerften onfen gefwoercn exploiétier vander camere vanden raide jn Hollant hier vp Verfocht faluyt. Alfoe de burgemeefters fcepenen chde raidt der ftede van Dordrecht jnden naem der zeluer ftede ende allé dinwóonders Vandien ons te kennen gegeuen hebben hoe fij fupplianten in goede duechdclicke poflëslie Zijn ende vaii zoe lange tijt dat geen memorie van menfehen ter contrarie en es geweeft hebben van vrijheyt van tholleh inde graetiickheyt van Hollant ende dit van allen waren ende coopmanlcecpen die zij van buyten jri deefen lande coopen olf oick bouen de ftroomen iëiideii olf Vaii bouen brengen ter hoochfter merci: dats te Cóelen olf Venloo welck recht van vrijheyt zijluyden bijfönder1 oick gebruyekt hebben Voir den thol van Gorchiim ende van Geeruliet ende de wachten van dien van foe lange tijt dat geen memorie van menfehen ter contrarie en gedenct ten vville ende anlien vande thollcnairs ende noch die jegewoirdighe jaeï. Ënde hoewel nyemant en behoirde hem fupplianten te turbcren jn huere Voirfz. duechdclicke pos^fesfie theeft nöchtans zeer córts belieft jmmers binnen twee ofte drie maenden herwaerts Lenairt Boon Vranckez. thollenair tot Geeruliet te houden voir zijnen thol zekere wijnen toehooren^ de HubreCht Tack poorter det voirfz. ftede die de zélue Huybrecht nair Brabant fendeil wilde ende heeft de Zelue vpgeicreixen verclaerende voirts dat hij trecht varideh thol Vanden zeluen wijnen wil hebben ende jn meeninge es de ratio voirtaen thol van gelijcke goeden palferende voorbij den tholle van Geeruliet tont- Kkkk^k 2 fan* AANMERKINGEN. Uit de Stukken , welken van dit Proces regt der Graaflijke Tollen handhaafden Ca), lijn ovcrgebleeven (O , blijkt het, dat de Hoe zulks bellilt geworden zij, kunnen wij 4 Tollenaar, met welken dc Procureur Generaal bij mangel van de dcfitiitive Sententie , niet ti" gevoegd had , beweerde , dat van die bepaalen ; waarfchijnllik niet ten nadccle van Goederen , welken, door onze Poorters , niet onze vStad , wijl de Poorters der Steden , in ter Hoogfter Markt gekogt warén , de ge- fooitgelijke Rcgtsgedingen , uitwijzends vet* woonliike Tolrcgtcn moeften betaald worden, fchillende Uitfpraakèri, in de ondcraangchaal- Trouwens , dit "was , gelijk wij gezien heb- de bladzijden (2) aangetoogen, gemeenlijk ben , het heerfchend begrip van hun , die 't kwamen te zegcpraaleu. Ci) liggende in een Zak in de Kas vaii de Weeskamer, Lade O. No, 31. ]gheen nyewe en begeeren ontfangen te zijne zulcx dat wij noch oic zij fupplianten gefcapen fijn dair af niet te proffytercn ten zij dat bij ons anders dair in voorfien wordde ohs dairomme oitmoedelick verfueckende dat ons gelieuen wille tvoorfcreuen appointement in defen te veranderen ende hen fupplianten toe te laeten de voorfz. lantpoorters te houden tot een Philips gulden sjaers als zij van outs gedaen hebben mits nochtans ons refponderende van deen helft van den proffijte als zij van de twee Philips gulden hebben gedaen ende hen hier op verleenen onfe behoorlicke oepene briefuen dair toe dienende. Doen te wetene dat wij de faecken voorfcreuen ouergemerekt ende hier op gehadt taduijs eerft van Crifpijn van Bofchuufen onfen rentmeefter van Zuythollandt dair nae van onfen lieuen ende getrouwen die luyden van onfen rekeningen jn den Haghe ende voorts van den hoofden ende treforier; generael ende gecommitteerden van onfen demeynen ende fynanciert den drechtfehen Waard , met het Poorteifchap be- als nooit daar na wederroepen zijnde, tritwijennftisd en tevens ontheven werd van de zends de jaarlijkfche Reekening van den Raad Kroon die dc Landpoorters anderszins be- cn _ Rentmeefter Generaal der Domeinen van taaien moeften(5). Deeze laatfte bereckening Zuidholland, nog hedendaags ftand houdt; duurde no"' in het jaar 144:,, uitwijzends het wordende het Regt der Landpoortetïj, in het volgende Befliut van den Oudraad, genomen openbaar, aan den meeftbiedenden , verpagt, dcifzcvcncntwintigfteiï()ctobervandatjaar(6)j en, voor dc cdne helft bij de Graaftrjkeid, en Wart ver dreigen bij den goeden luden van den voor de wederhelft bij de Stad Dordrecht, gegereebte van den ouden rade ende vanden ach- uootcn. ten ende bij den treforier s van delautpoirteren [Z>] Geremedieert. Te weeten, bij de Or. die men voir tan ontfaen fall te weten tfoivat donnamie van den elfden Maart des jaars ^ tffitëZSSVffiffiS. *» « ~"(r)-,,Si" Sm kroen betalen ende wie dat na Meydage M Gheen nyewe en begeeren ontfangen ontfaen worde die fal den eerften Bamiff te zijne. In 't vervolg heeft zulks meer1 en dair na vrij wezen ende dair en teytiden meer' de overhand genomen ; ffidiervoege, dat, iairliX te Bami/fe fijn kroen betaelen. Na- thands ter tijd , de Landpoortenj genoegfaam derhand , gelijk uit onze Handveft blijkt, geheel te niet zij geraakt , cn, bij dc laatst gewerd deeze'jaarlijkfche Rent tot twee Phi- houdene Verpagtmg , niets hebbe moogen gellips Guldens verhoogd , en nu wederom, tot den. op de helft, verminderd; welke vermindering, fe- Zie Matthii Fundat. Sacrarum aliquot Mdium , in Tom. 111. AnaleH. pag. 510» (6) Menboek , beginnende met bet jaar 1415., Fol. 207 vtrft. (7) Biadz. S>6l—97«. -  vanDORDRECHT. 9»? den voorn, van Dordrecht fupplianten genegen wefende tot huere voorlz. bede ende begeerte hebben geoétroijeert ende geaccordeert oclroijeren ende accorderen hen geuende oirlof ende confent vuut funderlinge gracie bij defen dat die lantpoorters die iijluyden aennernen lullen voortaen maer eenen Philips gulden gheuen fullen jnde ftede van de twee die zij tot nv toe betaelt hebben deen helft tonfen proffijte ende dander helft ten prouffijte van onfe voirfz. ftede ende dit duerende den tijt van de aggreatie die zij van ons hebben van den appointemente van den gefchillen bouen gementionneerc twelck expireren fal in Septembri XVC- acht ende dertieh naeftcommende oft van dan voorts tot onfen wederfeggen. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hooft prefident ende luyden van onfen feereten ende grooten raiden den voorfz. van onfen fynancien ftadthoudere deerfte ende andere onfen raiden jn Hollandt fchout van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren ende onderlaten dien dit angaen lal dat zij den voorn, fupplianten van defe onfe gracie oftroy ende accord vp te condicien voorfcreuen doen laeten ende gedoogen ruftelijck ende vredelick genyeten ende gebruucken celferende alle beletten ende wederfeggen ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des torconden zoo hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van BrueiTele den vj. dach van Nouembri jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert zelfendertich van onfs keyferijeke txvij''* ende van onfen conincrijck van Caftillien ende anderen txxjfte (Op de Plooije Jlond) Bij den Keyfer die heer van Molenbais hooftheeren Jan Ruffault heer van Neufuille treforier generael Huges van Gramez heere van Wijngene ridders gecommitteerde Van der financien ende andere jegenwoirdich. Penfart. (Op den Rug ftond gefchreeven) De hooft treforier generael ende gecommitteerde vp tftuck van den demeinen ende financien ons heeren des keyfers confenteren alfoe verre als in hen is dat dinhouden int witte van defen gefurniert ende volbracht werde alfo naeuolgende ende inder vorme ende maniere alfo onfe voorfz. heere den keyfer dat wilt ende ontbiet bij defen gedaen te zijne. Gedaen onder de handtceckenen van die voorfz. hooft treforier generael ende gecommitteerde den xvije dach van Nouembri XVC- ende xxxvj. Phil. de Lannoy. J. Riiffault. H. de Gramez. Naer den Oorfprongklijken Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade A. No. 28. Man*  988 PRIVILEGIËN Mandament Poenaal met de Clauf] Eenige procefen. Onder anderen met tfekweeten had , hier ter Stede , verwelkoomd Gorinchem (tr). Belangende het Proces-met wierd. Men riep eerlang , te weeten op den Rotterdam, zulks raakte de Stapelvrijheid van éénenderügften October. de Gemeente, in het de Goederen , langs den IJffel gevoerd worKloofter der Minrebroedcren, bijéén, om aan dende , waar in , door de Landvoogdes , alhaar van den uitflag der zaaken 'kennis te gee- leen eene Provifioneele üitfpraak gefchied was ven , öi de Sententie des Keizers, waar van (13). de Penfionaris een bezegeld Affchnft had meê- \b\ (10) Mjf. Stapelboek Fol. 104 verfo — 107. (11) Ulf Fol. lis en 115 verfo. (12) Zie boven bl. 826.  iooo PRIVILEGIËN nyetemln omme tvoirfz. ongebruyck ende omme groote twifte ende onminne te fchuvven wei behoort den voirfz. van Dordrecht tpretens preuilegie benomen ofte gereuoceert te zijne tot voirderinge vander coopmanfcepe ende mitsdyen oick augmentacien van onfen tolrechte verfouekende daeromme de voirfz. fupplianten in effeól dat hemluyden ende anderen van onfen voirfz. lande van Hollant toegelaten foude zijn vrij vranck ende onbelet te mogen varen nederwaerts ende vpwaerts duer die riuieren vanden Rijn Wael Maeze Leek IJlTel ende Merwede zonder gehouden te zijne eenichsfins te verftapelen binnen der voorfz. ftede van Dordrecht achteruolgende der voirfz. [>] fentencie van hertoge Aelbrecht gegeuen in den jaire X1I1C- drie ende tnegentich ende dat die voirlz. fentencie bij ons foude geconfirmeert zijn. Welcke requefte ende fupplicacie es bij ons gefonden geweeft aen onfen lieuen ende getrouwen eerften ende anderen onfen raiden in Hollant om partien daer vp gehoort ons rapport te doen. Ende dien achteruolgende hebben die van Dordrecht voirfz. geantwordt voer onfen voirfz. raide jn Hollant feggende dat de voirfz. ftadt van Dordrecht onder anderen preuilegien verchiert es van een priuilegie haer verleent ende geoctroijeert bij wijlen hooger memorien \_c] Jan graue van Hollant Zeellant ende Vrieslant daer bij hemluyden een eeuwige ende continuelle marei van alle coopwaerige goeden inder Merwede ende Leek commende gegundt es zonder wederfeggen van yemande ende es tfelue verleent in remuneracie vanden weldade ende groote dienften huere princen bewefen ende oick om den gemeenen oirboer nyet alleen van den gemeenen coopman maer mede vanden gemeenen lande als den text van tfelue preuilegie claerlijck jnhoudt interdicerende den thollenaire van Geeruliet ende Stremonde gheen goeden te laten palieren zonder litteyeken vuyter wiflele van Dordrecht daer bij bleecke dezelue goeden aldaer gecocht te wefen dat vuyt conceilie van de voirfz. priuilegie zijn oick onfe demeynen vermeerdert ende zonderlingen onfe tollen aldaer. Zeggen noch te hebben een ander preuilegie gegundt jnden jare X1IIC XLII1J. bij wijlen Willem graue van Henegouwe van Hollant Zeellant ende heere van Vrieslandt daer bij hemluyden verleent wordt dat alle coggen euers ende hulcken ende alle fcepen die mit coopmansgoeden geladen zijn vander zee commende inder Maeze vpcommen zullen mit huere volre laft tot Dordrecht aldaer ontladen ende wederladen jn welck priuilegie ons voerfite bekent heeft tfelue te wefen tot zijn proffijt ende oirboer van tgemeen landt ende oick van onfe voiriz. ftede van Dordrecht daer mede men verftaen mach dat de voirfz. ftapel bouen memorie van allen menfehen prouffijtelijcken ende oirbaerlijcken geweeft te hebben ende van defen wordt die van Dordrecht niet alleen gegundt dexecucie maer mede geboden ende beuolen den bailliu ende rentmeester [li] Sententie van hertoge Aelbrecht. Zijnde [c] Jan graue van Hollant. Daar wordt «eda teekend den tweeden Januarij des jaars gezien op de Handveft van den zesden No2JSÏ'en, ter behoorlijker plaats, door ons vcmber des jaars 1209 C15). épgegeeven (14). 1 ' (14) Bladz. 34705) Zie il. 99.  van DORDRECHT. iooi ter van Zuythollant doen wefende ende toecomende mit allen welgeboren luyden fteden ende gemeenten dat zij luyden zonder ander beuel te verwachtene altoes bereet fouden wefen te helpen houden ende te doen houden tinhoudt vanden voirfz. priuilegie ende aender omvilligen goeden mitterdaet te verhalene de coften fcaden ende jntereften die zijluyden ende de ftadt van Dordrecht vuyt faecke vander onwillicheyt gehadt fouden hebben. tSelue priuilegie es oick naer dien verbreet ende geamplyeert bij wijlen hooger memorie hertoge Willem van Beijeren graue van Hollant die de voirfz. ftapele tot Dordrecht nyet alleen geleyt en heeft van coopwarigen goeden inden voirfz. drie riuieren maer mede die in den Rijn Wael ende IJsfele arriueren foude ende dat om menigen gebouwen dienften die zijluyden van Dordrecht hem bewefen hadden alft blijckt bij den voirfz. \_d~\ priuilegie jnhoudende dat alle tgoet dat den Rijn de Maeze de Wael dljffel Lecke ende Merwede neder commen lal oft vp waert varen wilt van waen dat compt oft wien dat toebehoort tot Dordrecht commen fal ende rechten ftapel aldaer houden vercocht ende vermeten worden vp een andere bodem jn welcke priuilegie alleenlijck vuytgefondert zijn onder fekere reftrinctie de poorters van Middelburch Ziericxee ende Dordrecht doer welcke exceptie alle andere van waen zijluj'den oick wefen moegen onder tfelue priuilegie gecomprehendeert zijn ende fculdich hen daer naer te reguleren. Ende achteruolgende den voirfz. priuilegien zijn zijluyden van Dordrecht geweeft in poflesfie van dien ende dit van foe lange tijt dat men ter contrarie bij memorie van menfehen nyet en gedenckt fulex als zijluyden noch zijn tegens alle de voirfz. requiranten nyemant vuytgezondert zeggen dat huere voirfz. priuilegien bij verfcheyden vonniiTen ende executie ten diuerfchen tijden geconfirmeert zijn foe in onfen grooten raide als in ons hof van Hollant. Ende aengaende die gegeuen foe die fupplianten zeggen bij wijlen hertoge Aelbrecht antwoerdende feggen die voirfz. van Dordrecht defelue te wefen nul ende van geender waerden gemerét dat zijluyden maer eens geroepen en hadden geweeft ende dat die dach beteyekent was vp een fondach oick dat hemluyden van rechtswegen nyet geraden en was als doen te compareren in de prefentie van den voirfz. hertoge Aelbrecht in wiens ongenaeghe zijluyden ten aenbringen van huere vijanden ende quaetwillige waeren fulex dat die plaetfe daer zij gedaecht waren voer hemluyden nyet fekere en was ende hadde oick tvoirfz. pretens fentencie noyt effect geforteert want dier niet jegenftaende hadden zijluyden altoos gebleuen in poffesfie ende gebruyek vanden voirfz. ftapel tgene dat veel vanden fupplianten wel wetende ende kennende trecht toebehoorende der voorfz. ftede van Dordrecht hadden ten diuerffchen ftonden huere befloten brieuen gefcreuen aen dien van Dordrecht begeerende gracie voer fommige perfoenen ende goeden vanden voirfz. ftapelrecht concluderende die voirfz. van Dordrecht dat de fupplianten fouden verclaert worden in huere verfouck ende conclufien niet ontfanckbaer ende ingeualle van ontfanckbaerheyt dat tfelue verfouck hemluyden foude Mm mm mm 3 ont- ld] Priuilegie. Zijnde van den vijftienden Mei des jaars 1355(16). {16) Te vinden op H. 235.  ioo2 PRIVILEGIËN ontfeyt zijn ende zijluyden daer af geabfolueert. Daer vp die fupplr» anten gereplicecrt hebben allegerende veel redenen ende motyuen perfifterende in huere voirfz. fuppücacie. Ende hangende die procedueren voirfz. foe zijn geuoucht metten fupplianten die burgemeesteren ende regierders vanden fteden van Shertogenboftche Graue Reymerswale Tholen ende [e] andere tenderende ten feluen fynen als die fupplianten amploijerende die redenen ende middelen bijden fupplianten geallegeert ende noch anderen die zijluyden bij gefcrifte ouergegeuen hebben. Ende nae dat wij zekere commiflaryfen geordonneert hadden om partien voer hemluyden te roupen ende dien vereenigen waert doenlijck foe zijn de voirfz. partien voer hen gecompareert maer en hebben niet konnen ouercommen ende daeromme hebben wij bij ons ontboden ende doen commen alle die ftucken aen beyden zijden ouergegeuen ende oick fekere proces met informacie ordinarys tulTchen dien van Rotterdam ende Dordrecht dat hangende was in onfen voirfz. raedt van Hollant ende hebben alle de voirfz. ftucken brieuen ende befcheyt vanden voirfz. partien wel ende rijpelijcken gedaen vifiteren rapporteren ende in onfen raedt neftens ons wefende delibereren ende geconfidereert. dat te confidereren ftont. Wij met rijpe deliberacie van raide hebben gewefen ende wijfen mits defen onfe fentencie diffinitijf ende voer recht den fupplianten ende geuouchden nyet ontfancbaer noch gefondeert in huere requefte fynen ende conclufien inder vougen ende manieren zoe zijluyden die genomen hebben. Verclaren ende ordonneren dat die voirfz. van Dordrecht zullen behouden den ftapel ende recht van dien ter plaetfen tegens perfoenen vp de goede ende mit zulcke limitacien ordonnancien reftrincYien ende modificacien als wij dat verclaren ende ordonneren zullen. Ende om daer toe te commen ordonneren dat de voirfz. partien huere gedeputeerde zeynden ende fchicken zullen mit fouffisfant beuel endejnftructie bynnen der plaetfen vanden Haeghe vpten iiijcn dach van Nouembre naeftcommende ende aldaer te compareren voer heeren Gerard heere van Aflendelft riddere eerfte raedt prefiderende in Hollant ende meefter Pieter du Breul raedt ordinarys ende ons aduocaet fiscael den welcken wij committeren om in huere handen te nemen alle die ftucken bij den partien vp tvoirfz. different gedient defelue partien te Jbooren vp die limitacien ordonnancien reftrinétien ende modifieacien vanden goeden perfoenen ende plaetfen bouen gementionneert endevp den abuyfen ende jnconuenienten die ter caufen vanden voirfz. ftapel fouden mogen gebueren defelue partien te verlijckene ende bij hueren confente die ordonnancie bij gefcrifte te ftellcne jndient doenlijck es jndien nyet verbael van als te makene ende ons oft onfe lieue ende zeer beminde zuftere die coninghinne douagiere van Hongrien van Bohemen regente etc. rapport te doene om alsdan zulex te verfien dat elck fal weten hoe dat hij des aengaende hem fal moeten reguleren [e] Andere. Tc vvceten Antwerpen en U- leend hebben, gezegd wordt, en, ten aanzien trecht, gelijk, in liet gefchreeven Stapclbock der laatitgemelde Stad, bevoorens is gebleekeu (17), waar uit wij veele bczonderheden ont- (18). [ƒ] (17) Fol. 6. (18) Zie onze Aanteekeningen 61. 6af.  VAnDORDRËCHT. 1003 ren mit jntbhmcie dat indien de voirfz. parthien commen oft nyet mit 'müwéiie ofte zonder inftruétie die voirfz. commiüarysfen zullen voorts procederen als behooren fal ende zij beuinden fullen van doene. Ende hier mede doen wij te nyeuten [ƒ] alle de proceffen tuffchen den voirfz. partien off eenighen van dien als noch ongedecideert hangende ter caufen van den voirlz. ftapel foe voer onfen grooten raide onfen raedt jn Hollant als elders. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueifel den xviijcn dach van Octobre jnt jaer ons Heeren duyfent vijf hondert veertich van onfen keyferijcke txxjrte ende van onfen rijcken van Caftillien ende anderen txxvlte. ' (Op de Pkotje ftond gefchreeven') Bij den keifer in zijnen rade. Verreiken* r Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn, en verfterkt met een groot uit* hangend Zegel, gedrukt in rood Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B* No, 22. [f] Alk de proceffen. Voorzeckcr geert den van onze Sententie zijn in dit opzigt klaar, gering voordeel voor deeze Stad , wijl zij ééns- en lpreeken alleen van proceffen tufcben den klaps, hierdoor, niet alleen bevrijd raakte van partien off eenighen van dien als noch onde langduurige en onaangenaame Regtsgedin- gedecideert hangende. Doch , fehoon de gen, maar tevens in haar Stapelregt, ten aan- Regtsgedingcn, die de Stad met andere Steden zien van Partijen , op de nadrukhjkfte wijze voerde , hier bij niet vernietigd wierden, bleebeveftigd werd. Wij zeggen ten aanzien van ven egter haare Privilegiën , ten aanzien der Partijen, om dat het ons toefchijnt , dat de laatftgemelden, in volle kragt; zoo als, uit het Regtsgedingen met andere Steden en Dor- tweede Artijkel van de nadere Verklaaring van pen, gelijk egter onze Stad, in het jaar 1547, den vierden junij des jaars j 541 , en uit vertegen die van Schoonhoven , beweerde (19), fcheiden Sententien , ten voordeele van onze daar onder niet begreepen waren. De woor- Stad gelfreeken , ten duidelijkiten blijken zal. 09) Uitwijzends de Sententie van den 4. December des'jaars 1547. te vinden in het Hollandfch Placaatb. II. Deel, bl. 563. Na  1004 PRIVILEGIËN Nadere Ordonnantie en üitfpraak van Keizer Karei den V, wegens het Stapelregt. 4- J^nij 15 41. KAerle bijder gracie Gods roomsfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Napels vanCecillie van Maillorque van Sardeine van den eyelanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothier van Brabant van Letnbourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaendren van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeellandt van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslandt van Salins ende van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vtrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur in Afie ende in Africque. Allen den ghenen die defen onfen brief zullen zien laluyt. Alzoe wij in de maent van Oclobri laeftleden opt different gerefen tuflchen den burgmeefters ende regeerders van onfen fteden van Delft Amfterdam Rotterdam Gorchum Schiedam Alcmaer Hora Enchuyfen Edam Sinte Geertruytbergcn Briel Medemblick Monnickedam Woerden Naerden ende huere conforten fuplianten ende heeflchers burgmeefters ende regeerders van onfe fteden van Shertogenboffche Graue Reymerzwaele Tholen ende andere hemluyden vougende mitten voerfz. fuplianten ter eender zijde ende den burgmeefters fcepenen ende regeerders onfer ftede van Dordrecht verweerders ter andere zijde ter caufen ende vuyt oorzake van den ftapelrecht bij de feluer onfer ftede van Dordrecht gepretendeert hebben onder andere bij onfe fentencie diffinityue verclaert ende geordonneert dat de voern. van Dordrecht zullen behouden den ftapel en- JJNMERKINGEN. . Na dat, gelijk «ff, op de even voorgaande lijk men gewoon is te zeggen, behoorde geSententie, aanmerkten , onze Stads Gèdepu- magtigd ie zijn (1). Hier aan, door dc Steden teerden weder naer 's Haage waren vertrok- en Dorpen, voldaan geworden zijnde, gaven ken , verfchcenen zij , den vijfden November, Commiifarisfen, aan de onzen , eenige bezonvoor Commiflarisfen, welken , van 's Keizers derc Punten over , ten einde daar op derzelwege , gemagtigd waren , om partijen nader ver bedenkingen in te brengen. Intuflchen te hooren over de Limitatien , Ordonnantiën, deeden die hun bert, om Partijen te verééniReftrinclien en Modiftcatien , onder welken gen , dog vrugteloos ; zoo dat , op den agtonze Stedelingen in het bezit van het Stapelregt tienden dag van dezelfde maand, het Proces zouden blijven. Daar gekoomen , maakten zij Verbaal reeds geflooten wierd. Vier dagen aanltonds zwaarigheid , om zig met Partijen daaraan, gingen Commiffarisfen , in PerfooSJ in eene gcrcgtelijke onderhandeling in te laa- naer J tordrecht, ont het oorlprongkelijk Priten ; meenende, dat derzelver algemeene Pro- vilegie van Hertog Willem den V, van den curatie niet genoegfaam ware , maar dat ieder vijftienden Mei des jaars 1355, van nabij te hunner , bij 'eene bezondere, of fpeciale, ge- zien, en daar van een Vidimus , gelijk" het ge. (I) Dc onzen hadden hier meê een oogmerk, om , langs dien weg , de verédnigde Steden en Dorp» onderling vanéén te fcheiden, gelijk men zien kan in de Sententic van den vierden December des jaars 1547. lidlamlfch Placaatb. 1H. Bul, W. 5] Alle coopluyden. Dus werden de Koopliet "droevig overfchot van ons voorheen zoo luiden van alle Plaatfen, zonder eenig onderiiirgebreid Stapelregt, nog hedendaags behan- fcheid , onderzaaten en vreemden , onder ver* deld wordt. Wij zullen daarom aan fommige pligting gebragt, om hier ter Stapel te kooArti jkelen, waar van de zin, in den eerften opflag, men. Het verdient egter eenig onderzoek, duifter of tvvijfelagtig fchijnt , het vereifchte of de Koopluiden van zulke Steden en Dorlicht zoeken bij te zetten. pen , welken in de voorgaande Sententie van Vcrwagt egter niet, dat wij ons ten dien den agttienden October des jaars 1540. niet einde beroepen zullen op dc verfcheiden Be- als Partijen bekend ftaau , daar onder ook fluiten en Verklaaringen, welken dieswege , bedoeld zijn. In het jaar 1547, werd zulks, bij de Regeerders deezer Stad , van tijd tot door die van Schoonhoven, openlijk ontkend, tijd, gemaakt zijn geworden. Want, fehoon meenende, dat, langs dien weg, niet alleen zulks, bij ieder Artijkel, gemaklijk gefchieden een aanmerklijk nadeel , aan alle de I Iollandkonne, meencn wij egter redenen te hebben, fche en Zeeuwfche Steden in 't gemeen , maar om ons daar van te moeten onthouden; deels, in het bezonder aan Haarlem, Leiden en om dat dergelijke Befluiten meer' behooren Gouda , welken daar op niet gehoord waren, tot eene Verzaauieling van Keuren en Ordon- zou' worden toegebragt. Vooral konden zij dit (4) Dit alles hebben wij getrokken Uit het W< StapelSaek , van Fol. 115 verft — U7. (5) Zie bl. 102 tn 136.  van DORDRECHT. 1007 rivieren vander Meruwede oft Lecke vaerende [V] nederwert gehouden Tullen wefen tot Dordrecht die felue coopmanfeapen te Nnnnnn 1 [d\ dit niet overéénbrengen, met de bezondere licze; vooral, wanneer die Sententie, bij eene Stapelvrijheid van Middelburg en Ziericzee (6). nadere Uidpraak , in eene Provifioneele SenOnze Stad merkte daar tegen aan , in de tentie veranderd wordt, gelijk , naer de meeeerjie plaats, dat de woorden van dit Artijkel ning van onze Stad , door denSccreeten Raad geene uitzondering maaken, en van alle Koop- des Keizers, op den agtften Mei van het jaar luiden fpreeken. Ten tweeden , dat, indien 154?-, gefchied is (9). Men zou', zeggen wij, die opvatting doorging , de onvrijen zig eer- dit daar tegen kunnen inbrengen; maar, zoo lang zouden vermengen met de vrijen ; waar wij naer waarheid willen te werk gaan, koomt door het ganfche Stapelregt, binnen korten het ons voor, dat Middelburg en Ziericzee, tijd , van zelv' Hond tot niet te loopen. Ten in dit Artijkel , niet bedoeld zijn, en dat de derden , dat, langs dien weg , alle afgedaane woorden, alle coopluiden , moeten verklaard Regtsgedingen, van nieuws, wederom zouden worden alle Koopluiden , welken bij geene worden leevendig gemaakt. Ten vierden, dat bezondere Privilegiën zijn vrijgcfteld. Kan dan ook allerhande Goederen , die van ouds aan men met eenigen lchijn vermoeden , dat deeze het Stapelregt ouderheevig waren , en tocbe- twee Steden , waar van de ééne , flegts agt hoorende aan zulken, welken in dit Proces geene jaaren geleeden, nog zoo duidelijk in haare Partijen geweeft zijn , voor Stapelgoederen Vrijheid beveftigd was geworden , zig m dit Zouden moogen gehouden worden ; 't geen ganfche Regtsgeding fchuil zouden hebben geregtftreeks ftrijdig was tegen het eer/le Artijkel houden , indienze eenigszins begreepen hadvan deeze Ordonnantie. Ten vijfden , dat den, dat haar regt, daar bij, ftond verkort te insgelijks de Stapelregten , die bij deeze Ver- worden ? klaaring merklijk verminderd waren, ten aan- [c] Nederwert. Wanneer men dit verzien der laatllgemelden, ook op den ouden gelijkt met de woorden van het volgende voer, behooren te worden ingevorderd. Ten derde Artijkel , lijdt lier geene twijfeling, zesden, dat ook dc Vrijdom der Goederen, of alle Goederen , in het eerfte Arrijkel langs den IJflel koomende , ten hunnen op- vermeld , fehoon niet regtftreeks gefchikt naer zi«t zou' dienen op te houden. Ten zevenden, Steden of Plaatfen Wcftvvaards cn beneden dat de Steden cn Doi-pen , bij derzelver Re- Dordrecht geleegen, en dus genoodfaakt langs queft aan den Keizer verzogt hadden , niet dc Stad te koomen, maar de Merwede of de alleen om Stapelvrijheid voor zig zeiven,maar Leek afgebragt wordende , moeten ten Stapel ook voor anderen van Ziine Majefteits Lan- koomen. Dit gaat zoo ver , en van ouds den. Lu eindelijk ten agtften , dat het Sta- heeft men het altoos op dien voet begreepen pelrcgt, zoo wel ten aanzien van Middelburg, (10), dat een Schip , met Stapelgoederen geals van Haarlem en anderen , op den duur, laadcn, koomende van boven , en de Merwierd onderhouden ; en dat dc laatftgemelde wede of de Lek makende , fehoon beftemd Stad de boete , bij deeze Ordonnantie be- naer Steden of Plaatfen, Ooftwaards of boven paald , zelfs voldaan bad. Deeze redenen , de Stad geleegen , genoodfaakt zij, alvoorens die in de middelen van de meergemelde Sen- de Laading; te lollen of op te (laan , daar tentie van den derden December des jaars r 547, mede ten Stapel te koomen; kunnende niet in het breede worden uitgehaald , zijn zeeker- eerder, dan na de verftapeling, derwaards weiijk van klem. Dog, om onze gedagten regt der opvaaren. Indien deeze voorzorg niet in uit te zeggen, zoo is de gemaakte zwaarigheid, agt genomen ware, zouden Gorinchem ^Schoonten aanzien van Middelburg en Zicriczec, hier hoven en andere Plaatfen , ten Oooften van door niet opgeruimd. Deeze Steden waren im- onze Stad geleegen, eerlang het Stapelregt, mers in het jaar 1379. van het Stapelregt vrij- en , langs dien weg , een groot deel van den gefproken • en Middelburg was, bij eene Sen- Bovcnlandichen Handel, aan zig getrokken hebtentie van den Grooten Raad van Mechelen,in ben. Om egter aan de behoeften der In- en het jaar 1533, gelijk wij gezien hebben , in Opgezeetenen van deeze Plaatfen, in redelijkzijne Vrijheid beveftigd C"> Men zou' daar beid, te gemoet te koomen , zondert de Keitegen weder kunnen "inbrengen, dat de Uit- zcr daar van uit zulke Goederen , welken foraak van 't jaar 1379 , zoo als wij toen ter zij, tot hun dagelijks beftaan, van noode badtijd'toonden (.8) ,'haar beflag niet kreeg; den. Door welke uitzondering, volgends den cn dat de Sententie van een Gerigtshof, bekenden regel van Regten , het algemeene door eene laatere Ordonnantie van den Stapelregt, ten aanzien van anderen, te fterSouverein , ftilzwijgends vernietigd word , ker beveftigd wordt, en daar door, van zelv' haare kragt ver- ld] (6) Zie Sententie van den 3 December des jaars 154?, in 't Hollandfch Placaatb lil. Deel, bl. 569 en 570. (7) bladz. 952. (9) Zie intuflchen liet5Verdrag tuffchen Dordrecht en Middelburg , over het Stapelregt, van het jaar 1703 , in het Hollandfch Placaatb. V. Deel, 1»/. 749- - , „ . „ „ . (10 Kivirlijk blijkt zulks uit den inhoud van eene Me van het Hof van Holland van den 24. Novembw des jaars 1517. hier'boven bl. 873. door ons opgegeeven. Vergelijk otue Aanieekening. W. 236,  ioo8 PRIVILEGIËN [V] te verftapelen te vercoopene te verbodemen ende die rechte» hier naer verclaert daer af te betaelen. c ia; Welverftaende dat die fteden gelegen vp die riuieren bouen de ftadt van Dordrecht iullen mogen coopen ende doen ontladen jn oft voer huere hauen alle ftapelgoeden nederwerts commende ende lijdende voerbij de voerfz. fteden alzoe veele als zijluyden behoeuen fullen voer tgebruyck vanden voerfz. fteden ende invvoenders alleenlijck fonder defelue goeden te moegen anderen luyden vercoopen vermangelen oft tranfporteren. C iv.) Wel verftaendc oick dat de karflen criecken peerficken pruymen druyfuen ende diergelijcke weeck oelft geftorte runne ende mout «Jleenlijcke fullen tot Dordrecht marót houden ofte blijuen leggen een dachgetiede ende dat gedaen fullen die coopluyden fonder verbodemen daer mede mogen reyfen ende vertrecken daert hemluyden goet duncken ende belieuen fal fonder yet te betalen maer worden alfulcke waeren bynnen Dordrecht vercocht fullen daer af betaelt worden de naeruolgende rechten. (v.) Item dat onder ftapelhout [e] nyet begrepen en fal wefen [ƒ] barn'mchout [gjhoupe fpeeken velligen waegenaflchen het zij dat die riuiere vander Lecke ofte Meruwede vpwaerts oft nederwerts geuoert wordt. , (VL) Item van gelijcken en fal nyet fchuldich zijn te verftapelen alle hout dat poorters van Gorchum tot commoditeyt vanden jnwoenders aldaer ende vandeii jngefetenen flandts van Arkel verwerken fullen. C vu. ) Item ende onder tcoeren en fal nyet begrepen wefen het gewas geuallen beneden Viancn oft jnden lande van Huesden Altenae ende daer beneden dat een lantman van zijn eygen gewas in lacken te [dj Te verftapelen te vercoopene te verbó- in den grom! van eikanderen verfchillen : en na riemen é/ide die rechten daer af te betaelen. laamgcvoegd , dan wederom gefcheidcn zijnSciioon hier vcrfchilleiidc uitdrukkingen voor- de , eene ondeifcheiden beteekenis vorderen koomen , moet men egter agt geeven , dat ryi N t btgrm üee7C rirzondcrimr dc eer le , te weeten te verftapelen , eene toonr rJthXrlt „11 «'tzonctcnng srfeemeene betramriiils zi? welke wantte»» t0011tIIten klaarden, dat alle andere foonen 3£ « wStlSk LTde d ie oved V-" Hoilt«i. hoe ook genaamd , en hier gen hzigocS rStfTti een?!SerS £g °pgetcld ' aan het St*pd^ °"derheeviS S^S^ÏÊ^^11-^11! C/3 Bamincbout. Verftaat daar door iW- g f IZ ï ' r " i,C" Z1" ™& Zk] & gelijk onze NederlandlcheKiUAÊNzulks gebcczigd m het zesde en twaalfde Artijkel tc regt verklaart (12); koomende :van wï. van deeze Ordonnantie. Somtijds egter wordt bernen, dat bij de Ouden brandeX^S zij genomen 111 eenen meer' bepaalden zin, al- r -, L 'n , oueckent. leen aanduidende den Stapel te erkennen : on- '*J mu%.\ u'™r onc,er « de Rijs niet be- der anderen. in het dertiende Artijkel: kunnen- 8reePen» 6euJk» UIt eene Sentemie van den deü de,uit vergelijking van verfcheiden Artijkelen, den Januarij des jaars ï|£, waar bij de Rijfe worden opgemaakt, dat de woorden van ver- Stapclgoed verklaard is, nader zal gezien wor- bodemeny verhopen en de regten te betaalen , den, m (n) Bij M. Balen, bl. 478. \u) ILtpml. in Barniuchout.  vanDORDRËCHT. ta? te Gorchum oft in een andere ftede ter merct wilt voeren [/;]fon> der voerbij Dordrecht te palleren al fonder fraude oft argelift. C vin.) Item dat coern gewaflen int lant van Aerckel dat bynnen Gorchum te merct compt ende daer geladen wordt vp fcepen van Gorchum ende toebehoerende poorters oft jnwoenders van Gorchum voerfz. willende palieren voerbij der ftede van Dordrecht weftwerts fal gehouden wefen eenen dach langh merct te houden bynnen der ftede oft hauene van Dordrecht ende tfelue coeren ter vente te ftellene tot redelijcke prijfe naer den maerctganck ende te betalen de rechten van makelaerdie ende vanden meters ende jndien dattet aldaer niet vercocht en wordt lal moegen patferen daert hem belieuen fal fonder te verbodemen oft volger te nemen mits bringende certificatie ende affirmerende tfelue eoern te wefen van den gewas van Arckel ende poorters oft jnnewoenders van Gorchem toe te behoirene verbiedende den feluen van Gorchum onder tdexel van defen eenich coren buyten den lande van Arckel gewaflen voerbij de ftede van Dordrecht te voeren fonder verftapelen op de verbuerte van tfelue cooren ende fcip dat vercocht fal worden deen helft tot onfen proffijte ende dandere helft tot proffijte vander fteden van Dordrecht. Ende bouen dien fullen de ghene die in alfulcke fraulde beuonden worden tot eeuwegen dagen gepriueert wefen van defe vrijheyt. Ende onl alle fraulde te Verhueden fullen die van Dordrecht de fcepen van Gorchum met coeren geladen moegen vifiteren om te befueken oft daer onder gheen andere coopmanfeapen verborgen en zijri. (IX.) Item dat alle ftapelgoeden coopmanfeapen wefende cömmende van bouen te Dordrecht fullen aldaer vercocht worden het zij teeïiemale oft bij parcheelen foe wel den genen van. buyten als van bynnen der voerfz. ftede. Nnnnnii 3 Die [F] Sonder voerbij Dordrecht te pafferen* Goederen, moeten verftapelen ; waar van het Dus moet al het Gewas van het Land van Arkelfch Gewas , om bezondere redenen, Heusdcn , van Altcna , en daar beneden ge- in 't bezonder vrij gelleld wordt. Voor het leegen , midsgaders van de Landen , liggende overige, dient nien in opmerking te neebeneden Vianen , wanneer het langs dc Stad men, dat deeze Vrijheid ook alleen bepaald gevoerd wordt, verftapelen; {trekkende de hier word tot het Gewas , dat door den Landbepaalde Vrijheid zi r?il Onfe ouderfaeten van berwertsouer. j j v jj M (171 Uitwijzends dc Rcfoluue van de Staaten van Holland van den 15 en 16 December 1549., te vinden in het Regifter der Dagvaarten van Aert van der Goes , bl. 47. (18) B!adz.6l en62. Voeg er bij denTegenvjoordigen Staat der VerUnigde Nederlanden ,VII. Deel, M. 70. en IX. Deel, bl 2 en 3. in de Aanteek. en 1?. P a u L u s de Nexu Feudali Flaodriam inter et Zeelandiam, Cap. t. §. xvi. (19; Zie boven bl. 250 en 758,  iots PRIVILEGIËN drecht van bouen oft van beneden commende ende die men nyet en heeft mogen vercoopen aen de merekt daer die felue geweeft zijn fullen mogen palieren voerbij Dordrecht fonder andermael te verftapelen jndien die felue vp huere bodem gebleuen zijn ende die coopman tfelue wilt affirmeren. ( xvii.) Dat een vrempde coopman bringende wijnen tot Dordrecht fal de felue wijnen mitter canne moegen vercoopen als een burgere fonder yet meer te geuene dan die voern. burger. ( XVIII. ) Desgelijcx die ghene die bynnen Dordrecht wit fout gebrocht fullen hebben ende tfelue aldaer int gros nyet en weten te vercoopen fullen dat moegen [o] vuytpennynckwaerden metter cleyne mate fonder yet daer van te betalen dan den meters hueren loen. ( XIX. ) Een coopman die tot Dordrecht zijn goet verftapelt verbodemt ofte ontladen heeft van nv voertaen fal mogen kiefen alzulcke fcip als hem gelieuen fal van wat plaetfe tfelue fal mogen wefen fonder dat die fcippers daeromme fullen moegen loeten oft cauelen. Des foe fal een fcippere van Dordrecht willende vaeren om den fel* ven prijfe ende loen daert een vrempde fcippere om verlaet fonder fraulde hebbende een fcip foe goet als de vrempde fcippere den feluen vuythcenifche oft vrempde fcippere geprcfereert zijn behoudelijck nochtans dat geen vrempde fcippere bynnen Dordrecht fal mogen laden dan wefende van zulcke ftede ende hauen daer die fcippers van Dordrecht mede toegelaten wordt te laden ende als ter caufe van defen oft van eenighe andere faken den ftapel aengaende eenighe dachten fullen moghen commen fullen die van den gerechte van Dordrecht daer af die kenncfl'e nemen fonder die fake te mogen renuoyeren voer den dekens van den fcippers gilde oft voer eenighe andere dekens van wat gilden dattet zij. C XX. ) Een fcippere ontfangen hebbende eenighe coopmanfeapen te voeren fal gehouden welen tzeil te gaen mit dat eerfte geticdc nae dat hij geladen fal wefen bij de ghene die hem gehuert heeft fonder langer te mogen verwachten ten ware hij des belet worde bij merckelijckc wynt oft on weder. Ende indien zulcke fcippere dies in gebreke beuonden wordt fal van elcke getijde dat hij vertoulft verbueren zes Karolus guldenen voer die een helft tot onfen proffijte ende die andere helft tot proffijte van den officier daer aen die executie verfocht fal worden ende daer en bouen fal gehouden wefen den coopman te betaelen zijn fchaeden ende jntereften. Item [o] Vuytpennynckwaerden. Dat is ver- maals wordt ons woord in dien zin sreheekoopen, de waarde der Goederen tot Geld of zigd; gelijk, onder anderen , in het Stadsboek Penningen maaken; door Kilmen (2o) ver- van Bolsward en Sneek, van hetjaar ?lS en taald, dntrabere , divendere. q. d. redigere 1456 , kan gezien worden Pm) ei pretium nummi vulgo denariare. Meer- v" L>] (ao) Etmol in Penninck-waeren «n Penninck.waerde. Vergelijk den Heer Huydecoper Aanteek. tp Melis tstoke , 11. Deel, bl. 44. ««w»— (ai) Te vinden ia het Charttrb, van Friulani van ótn Baron van Schwartzenberc, l.Dttl,  VAN DORDRECHT. 1013 ( XXI. ) Item een fcippere ontfangen hebbende eenighe coopmansgoet bij gewichte oft bij de mate lal gehouden wefen tfelue ouer te leueren in fulcke gewichte ende mate als hij dat ontfanghen fal hebben behoudelijck dat men int ouerleueren aenfchouw nemen lal vpte gewoonlijcke lakaige vallende int verfchieten vanden greynen ende fullen die fcippers van Dordrecht int ouerleueren mogen volftaen daer andere fcippers mede mogen voldoen. ( XXII. ) Die van Dordrecht fullen goeden toeficht hebben op huere officiers omme den coopman te gerieuen ende indien beuonden worde dat eenich van dien dies in gebreke ware zulcx dat die coopman oft fcippere redene hadde omme te clagen fullen tfelue ftraffen ende corrigeren bij priuatie van officien ende bij condempnatie van fchaeden ende jnterreften ende tot dien eynde fullen oick toelicht hebben dat die officiers in zulcken getaele geftelt worden dat die coopman ofte fcippere terftout gerieft mach werden. ( XXIII. ) Dat die meters telders ende andere officiers van den coopman oft fcippere nyet meer en fullen mogen exigeren noch oick nemen dan den taux hier nae verclaert vp peyne van priuatie van huere officie als voeren ende daerenbouen arbitraJijcken gecorrigeert te worden. C xxiv. ) Ende ten eynde dat die vremde coopman ende oick onfe onderlaten nyet geëxaftionneert en worden met ombehoirlijcken jmpofteti oft aerbeyts loen foe fullen die voerfz. van Dordrecht voer trecht vant verftapelen dat excijs oft maeckelaerdye geheeten wordt ende huere officiers van den goeden die ten ftapel commen fullen ont», fangen als hier na volght ende nyet meer. ( XXV. ) Eerft van teruwe raepfaet coelfaet erweten blauw ende wit commende van bouen ende nyet van wetten van elck hoet twee ftuuers. ( XXVI. ) Van rogge mefteluyn ofte roggemeel van die drie hoet vier ftuuers ende van min naer aduenant. ( XXVII. ) Van gaerfte fpelt boonen grau erweten wieken bouckweyt Jijnfaec mout oft kennepfaet van elck hoet eenen ftuuer. ( XXVIII. ) Item vander hauer van de diye hoet twee ftuuers. ( XXIX. ) Welcke exijfen betaelt fullen worden bij den coopere ende vercoopere elcx half ende half. ( XXX. ) Soe wanneer eenige van den voerfz. goeden bynnen der ftede van Dordrecht andermael vercocht fullen worden foe fal die coopere gehouden wefen tfelue recht te betaelen ende die vercoopere fal vrij zijn. ( XXXI. ) Ende van den voerfz. goeden commende van weften als van AntOooooo wer-  ioi4 PRIVILEGIËN werpen Zeellant Vlaendren ofte van elders fal betaelt worden als hier na volght. ( XXXII. ) Van terwe rogghe raepfaet coelfaet lijnfaet erweten blauw ende wit van thoet eenen ftuuer. ( XXXIII. ) Van gaerfte mout fpelt kennepfaet grauwe erweten boonen hauere ende andere fpecie van graenen van thoet eenen haluen ftuuer. ( XXXIV. ) Die meters ende aerbeytsluyden fullen ontfanghen als hierna volght. ( XXXV. ) Item van terwe ( rogge meel) raepfaet kennepfaet lijnfaet coelfaet fpelt garft ende mout van elck hoet een half blancke die een helft tot lafte vanden coopere ende die andere helft tot lafte van den vercooper. ( XXXVI. ) Van boonen wieken erweeten vanden drye hoet twee ftuuers tot lafte als voeren. ( XXXVII. ) Item vander hauer van thoet een oertgen. ( XXXVIII. ) Soe wanneer die terwe rogghe roggemeel raepfaet coelfaet kennepfaet fpelt garft oft mout tot Dordrecht onuercocht opgeleyt wordt oft dattet onuercocht van daen veruoert wordt fullen die meeters voer huere rechte hebben voer elck hoet een oertgen ten waere die fcipper dat wederomme voerde tot fijnre maelftede dat houdende vp zijnre bodem jn welcken geualle die meeters daer nyet off hebben en fullen als voeren verclaert is. ( XXXIX. ) Van tmeten van erweten boonen wieken bouckweyt oft lijnfaet dat oppegeleyt ofte veruoert wort als voeren van elck een halfue blancke. (XL.) Item van tmeten vander hauer die vpgeleyt ofte veruoert fal worden als voeren vanden drye hoet eenen halfuen ftuuer. C XLI. ) Die van Dordrecht fullen hebben voer den coop van drye roeden Rijnfche wijnen ende daer beneden van elcke roede houdende thien Dortffche aemen dertieh ftuuers die de vercoopere alleen betalen fal. ( XLII. ) Ende foe wat wijnen jn eenen coop vercocht worden bouen die drye roeden te weten bouen die twee ende veertien aemen Brabants daer af fal betaelt worden vier ende twintich ftuuers voer de roede tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half ende daer en bouen den excijfenaer een fleffche wijns van twee ftoopen nae ouder gewoente. ( XLIII. ) Van een quartier wit fouts dat tot Dordrecht te ftapel vercocht wordt fal die cooper betaelen voer trecht vanden excijs ofte makeVaerdye een half blancke ende die vercoopere een blancke. Van  van DORDRECHT. 1015 ( XLIV. ) Van vier quartiers Sweens die maken vijf quartier Dordrechts die verftapek fullen worden fal betaelt worden voer elck quartier Dordrechts negen deuts. ( XLV. ) Van tmeten fullen die aerbeyders hebben tzij dat tot Dordrecht vercocht ende vermeten wordt dan niet van elck quartier eenen braspenninck. ( XLVI. ) Item van grof fout lal de ftadt voer haere recht van excijs oft makellaerdijen hebben van thondert negen ftuuers ende die meters vanden hondert acht ftuuers. ( XLVII. ) Van elcke cuype weets fullen die van Dordrecht voer hun recht ontfanghen twee blancken tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half. ( XLVIII. ) Die meters furiën hebben van elcke cuype weets tot lafte als voeren eenen ftuuer vuytgefceyden van weet van weften in baelen commende daer en fal men nyet af betaelen. ( XLIX. ) Van alle Wefels hout getimmert oft ongethnmert eycken piancken ende andere Wefèls houe dateer ftapel behoert fullen die van Dordrecht genyeten vanden pont groote twee ftuuers tot lafte vanderi coopere ende vercoopere half ende half. ( L. ) Die aerbeyders fullen hebben van tflijck oft vuyten water thout te fcepen te doen van elck rijnsguldenen een blancke ende van tguent dat zijluyden fullen fchorten aen de fcepen ofte fchuyten fullen zij hebben vanden rijnsguldenen eenen halfuen ftuuere. (LI.) Als eenich hout foe fwaer fal zijn dat die aerbeyder mit 'zijn takel tfelue nyet fcepen en mach maer metten craen inden fcepe gelet moet worden foe lal betaelt worden voer tcraengelt ende aerbeyden van tpont groote vier ftuuers. Indien die coopman dat hout van ondere begeert te beften ende dat doet canten omme te weten oft onder foe goet es als bouen fal van een ftandaert betaelen van arbeyden vijff ftuuers van een afch oft van een fteenbalck eenen ftooter ende van een moelenroede eenen braspenninck ende van alle andere hout nae aduenant twelck die coopere alleen betaelen fal. ( LIL ) Van tmeten van piancken fal van tduyfent betaelt worden eenen ftuuer tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half ende die refte vanden aerbcyt dies aengaende fal een yegelijck moegen hefteden naer zijne goetduncken. ( lui. ) Van drachout tzij vuyten corte ofte langhe bofch falmen betaelen voer trecht vanden excijfen oft makelaerdie van duyfent vijfthien ftuuers daer van die vercoopere diet van bouen afbrenght die thien ftuuers ende die coopers vijf ftuuers betaelen lullen. Ende indien O00000 2 tfel-  ioi6 PRIVILEGIËN tfelue drachout min gecocht wordt dan bij den duyfent daer af fal betaelt worden naer aduenant. ( LIV. ) Noch fal die vrempde coopman die tvoirfz. hout afbrenght tot onderhoudeniffe ende maekinge vander plaetfe daer tvoirfz. hout inne gebrocht wordt bij tijden van ftorm ende onweder betaelen een vierendeel van een hout twelck men noempt een keperhout. (LV. ) Die gezwooren keruers die dit hout keruen fullen hebben van elck duyfent drachouts thien ftuuers tot lafte vanden vercoopere ende indien min es nae aduenant. ( LVI. ) Indien de coopluyden die tvoirfz. hout van bouen afbrengen eenige voerdere bewaernifle begeeren te hebben van tvoirfz. drachout mogen zij belleden aen den aerbeyders omme toelicht tot huere houten te hebben tzij oft zij der ftadt eedt gedaen hebben oft nyet foe goet coop als zij konnen. ( LVII. ) Van die Ludicx fparren cort ende lange oft fomers die tot Dordrecht tot balcken gereduceert worden fullen die coopere ende vercoopere van elcken balck betaelen een deuyt. ( LVIII. ) Tot makinge vander plaetfe daer thout jnne gebercht wordt fal die vrempde coopman betaelen van thondert balcken een paijementgen twelck beloopt optie hondert een thiende deel van eenen balck. ( LIX. ) Als die vrempde coopman zijn balcken vercocht fal hebben foe fal hij den gezworen leueraers betaelen vanden hondert balcken thien ftuuers ende van minder getaele naer aduenant. ( LX. ) Indien de vrempde coopman zijn hout nyet en kan vercoopen ende begeert bewaernifle vanden gezworen leueraers ende zijn balcken geftapelt oft vp malcanderen gelet te hebben voer ftoerm ende onweder fal betaelen voer elck balck een blancke ten waer zij tot minder prijs conften accorderen ende fullen die van Dordrecht den coopluyden met hout aldaer commende wijfen eene gerieffelijcke ende bequaeme plaetfe daer zij huere voirfz. hout bergen ende leggen moegen. (LXL ) Alle oefft dat tot Dordrecht ter merct compt als appelen peeren pruymen groen oekernoeten ende andere oefft waen tfelue compt ende aldaer vercocht wordt lal betaelen vander tonne anderhalf penninck Dordrechts daer van die coopere betaelen fal een halue penninck ende die vercoopere een heel penninck. ( LXII. ) Die voirfz. karfen fullen betaelen waechgelt als die tot Dordrecht vercocht worden te wetene van thondert wegens een oert tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half. ( LXIII. ) Die droeghe noeten die tot Dordrecht vercocht ende verbodempt fui-  vanDOR DRECHT. 101? fullen worden daer af fal betaelt worden van hondert duyfent twelck genoempt wordt een groot hondert twee ftuuers ende daer en bouen der kereke totter fabricque behouff eenen haluen ftuuer al twelcke lal ftaen tot lafte van den vercooper alleene. ( LXIV. ) Voer dat tolgelt vanden voirfz. noeten lal men voer tgroet hondert betaelen drie groeten tot lafte vanden coopere alleene. ( LXV. ) Item van fmee coelen oft calck fal de ftadt betaelt worden voir trecht vanden excijfe oft maekelaerdije van elck hoet eenen haluen braspenninck die de coopere betaelen fal ende die meters van huere aerbeyts loon voer elck hoet eenen halfuen ftuuer die de vercoopere betaelen fal. ( LXVI. ) Van houtcolen ende fteencoelen en lal nyet betaelt worden dan den aerbeyt. ( LXVII. ) Van moelenfteenen fal men betaelen van tpont groote drye ftuuers tot proffijte vander ftadt tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half. C Lxvnr.) Van fcalien van couuerdach ende dat daer aencleeft fal men betaelen van tpont groote drye ftuuers tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half. Ende aengaende het telgelt lal betaelt worden van tduyfent eenen ftuuer tot lafte als voeren. Ende midtsdien fullen die telders oick gehouden wefen die fcalien tfcepe te leueren jndien dat verfocht wordt. ( LX1X. ) Van ijfer oft ftael dat tot Dordrecht ter waeghe compt fal men betaelen van thondert wegens een oert tot lafte vanden coopere ende vercooper half ende half. C LXX. > Vander hoppe van thondert pont wegens lal betaelt worden eenen ftuuer bij den genen die defelue hoppe vercoopt. ( LXXI. ) Van runne die tot Dordrecht vercocht fal worden en fal nyet betaelt worden dan tmeten geit. ( LXXII. ) Item van harft van thondert wegens een oert tot lafte vanden coopere ende vercoopere half ende half. ( LXXUI. ) Ende omme dit onuerbrekelijck te onderhouden ende te doen forteren effect tot eeuwigen dagen foe fal die fcout van Dordrecht jnder tijt wefende als onfe officier als graue van Hollandt tot allen tijden als hij dies bij den burgmeeftere van wegen de ftadt van Dordrecht verfocht zal zijn fijn dienaers oft anderen vuytleggers mogen feynden ende houden op eenige vanden voerfz. riuieren omme den geenen die tegens dele ordonnancien doen oft attempteren fullen oft daer tegens gedaen oft geattempteert hadden aen te haelen mit huere fcepen ende goeden ende die bynnen der ftede van Oooooo 3 Dor-  xoi8 PRIVILEGIËN Dordrecht te doen brengen omme |j>] aldaer ter juftitie geftelt van huere deliéten ende mesvl'en pugnitie ende correctie gedaen re worden. Te wetene voer die eerfte reyfe dat die geene die jegens defe ordonnancien beuonden fullen worden gedaen te hebbene eerft ende aluoeren gehouden fullen wefen vp te leggen ende te betaelene bouen trecht van tverftapelen de coften vanden fcout ende zijnen dienaers gedaen omme hemluyden aen te haelen ende daer en bouen noch bij den voerfz. gerechte gecondempneert te wordene jnde boete van tfeftich Karolus guldens bij den voerfz. fchout te verhaelene aen tvoerfz. fcip ende oick ande coopmanfcap ftapelgoeden daer inne wefende. Ende voer de tweede reyfe vp peynen bouen trecht van tverftapelen jnde voerfz. oncoften ende verbeurte van hondert ende twintich Karolus guldens te verhaelen als voeren. Ende voer de derde reyfe vp peyne van confiscatie van tfcip ende goet. Ende foe dycke ende menichwerf als na de derde reyfe een fcippere oft coopman beuonden ende geconuinceert fal worden tegens tinhouden van defen gedaen te hebbene fal daer aen tot elcke reyfe verbueren zijn fcip ende goeden als voeren. Welcke pecunielle boeten ende confiscatie wefen zullen voer deen helft tot onfen proffijte ende dander helft tot proffijte vander voerfz. ftede van Dordrecht. Ende fal dat gewijsde van dien gedaen in conformité van defen bij den voerfz. van Dordrecht executie hebben nyet jegenftaende oppofitie oft appellatie ende fonder prejudicie van dien. ( LXXIV. ) Ende oft gebuerde dat die burgmeettre van Dordrecht den fcout aldaer verfochte omme [#] eenige vuytleggers opte ftroemen te leggen ende bij den feluen beuonden worde nyemant tegens defe ordonnancie gedaen te hebben foe fullen die coften van dien gedragen worden tot lafte vander voerfz. ftede alleene. ( LXXV. ) Ende omme dat elck weten mach tinhouden van pnfe jegewoordige ordonnancie ende daer af geen jgnorancie pretenderen foe fullen die van Dordrecht fchuldich zijn defe ordonnancien te doen fcrijuen in een taeffereel ofte bert ende tfelue hangen bynnen der poor«. te O] Jldr.er ter juflicie ge/lelt. Deeze den, ingevolge den inhoud van dit Artijkel, woorden toonen ten duidelijkltcii, dat het Ge- tot betaaling van de gefielde Boete , regterlijk regt deezer Stad alleen bevoegd zij, om, over mooge worden verweezen; 'tgeen gemeenlijk, de gedaane aanhaalingen, ter eerfter infiantie, zonder figuur van proces, gelijk men gewoon gelijk men gewoon is te zeggen , vonnis te is te zeggen , door het Gerest wordt toegevellen , en dat zijn Gewijsde, niettegenllaandc liaan. Appél, gelijk het , naer ftijl van Regten , gc- [jf] Eenige vuytleggers op de ftroemen te naamd wordt, executie hebben moet. Deeze leggen. Voorheen werden deeze Uitleggers, Verklaaring was gegrond in ouder Privilegiën, voornaamlijk op zulke plaatfen , in tic Rivieren en daarenboven gewettigd door het gebruik (22). gelegd, daar de mcelte toezigt , ten einde Meermaals werd ook dit Voorregt , hier na, het Stapelregt niet verkort wierd, noodig was. bij bezondere Sententien van de Hooge Geregts- Gemeenlijk Jagen dezelven ontrend het Slot hoven , beveiligd , gelijk wij, ter behoorlijker Honingen , beneden den IJflel, en verder neplaatlé , zien zullen. Jaa , nog hedendaags, dcrwaards naer Schiedam , en bij den mond wordt dit Artijkel bij ons onderhouden, 'len van de Bcroifie (aV). Hedendaags houdt de dien einde doet de Dircéteur of Opziendcr Stad twee vafte Uitleggers in haaren dienft I van het Stapelregt, bij welken de Schout zig waar vande ééne te Krimpen, en de andere aan gewoon is te voegen , ter Rolle een ver- den Engel, boven Papendrecht, op de Schezoek, dat de Schipper of Koopman, welken hij pen , koomende van de Leek en de Merwede, oordeelt deeze Ordonnantie te hebben overtree- gewoon is de wagt te houden. (22) Zie bl. o.%6 en 237. (43) MJf. Staptlhtk Fol. 160 vtrfo sn 161.  van ö ö R D RECHT* lóto te van den grooten hoofde der voerfz. ftede ende tfelue taeffereel te doen onderhouden tot allen tijden aldaer gefcreuen zullen wefen darticien van defer ordonnancie ende desgelijcx een andere taeffereel vpt ftadthuys aldaer. Referuerende nyetmin aen ons ende onfen nacommelingen grauen van Hollandt dinterpretacie ende verclaringen van duifternifte die namaels foude mogen gebueren bij verloopen van ftroomen bij veranderinge van de coopmanfeapen oft andersfins bij wat maniere dat wefen mochte ende te moghen meerderen ende minderen naer de gelegentheyt vanden tijt ende exigentie van onfen zaeken. Des toirconde hebben hebben wij onfen fegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfe ftadt van Brueflele den Hij™ dach van Junio jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert eenenveertich van onfen keyferrijeke txxijte ende van onfen rijeken van Spaengnen ende anderen txxvjte ( Laager ftond ) Bij den keyfer in zijnen rade; Verreyken. Naer de oorfprongkélijke Sententie, gefchreeven op Francbijn, hebbende onder uitbangen, aan eenen dubbelen ftaart, een groot Zegel in rood Wafch * beruftende in de Kas op dt Weeskamer, Lade B. No. 23. ^©^»«««^«««»®^^»^ Interlocutoire Sententie van het Hof van Holland\ bij welke verklaard is , dat het Gewijsde van het Geregt deezer Stadten nadeele van eenen Schipper van P urm er end, die de Ordonnantie van het Stapelregt had overtreeden^ bij provijie zal worden geëxecuteerd. 18. Julij 1541. VPten dach van huyden compareerde voor den houe van Hollandt Adriaen van Lavella als procureur van Pieter Heynricxsz. fcipper van Purmereynde impetrant in reformacie die geprefenteert had- AANMERKINGEN. - Wanneer de Wethoudetfcbap deezer Stad Stad eene Stapelftad zoude blijven, en dat het in opmerkte»* had genomen, dat Keizer Karei, Stapelregt zoude plaats hebben in de Rivieren , bü Sententie van den agttienden October des verbij ot ontrend dezelve loopende; nam zij, jaars 1540, uitdmküjk gewild had, dat deeze op den zevenemwintigltcn Junij des jaara 15411  1020 PRIVILEGIËN hadde vp ende jegens den fchoudt burgermeefter ende regeerders der ftede van Dordrecht gedaichde omme eyfch te doen ende prouifie te begeeren ende bij zekere middelen concludeerde pertinentelicken in cas van reformatien tot nullité ofte correctie van tvonnilfe in queftie zijnde ende doende dat rechters ter eerfter inftancien behoirden gedaen te hebben die gedaechden verclaerdt zullen worden tot hueren eyfch ende conclufie ter eerfter inftancie genomen nyet ontfanckelick ende oft zij eenichfins ontfankelick beuonden mochte worden als dimpetrant hoopt neen begcerende recht bij oerdene dat dimpetrant daer van geablblueert fal worden ende dat voorts tfcip ende guet ontfleghen lal zijn op cautie fouffifant makende in cas van proces eyfch van coften fchaeden ende intereften oft tot anderen fulcken fynen ende conclufien als tvoorfcreuen hoff beuynden fal den voirfz. impetrant oorbaerlicxfte te wefen. Waer jeghens Jan Willem als procureur van de fchout alleen feggende dat burgemeefter ende regeerders hem gheen partie maecken en willen maer ftellen partie tegens partie dede andtwoorden ende bij zekere middelen concludeerde ten fyene van nyet ontfanckelick ende bij oirdene tot approbatie van den voorfcreuen vonniffe ende dat den impetrant die prouifie ontfeyt fal zijn maeckende eyfch van coften oft tot anderen fulcken fyenen ende conclufien als tvoorfz. hoff beemden fal den voirfcreuen ghedaichden oerbaerlicxfte te wefen. Algehoert es bij den voorn, houe geappoinóieert ende verclaert dat die voorn, partijen ten principaele fcrijuen zullen in feyten contrarie ende van huere fcriftueren dienen fullen te xiiij. daeghen naeftcommende ende nopens die prouifie verclaerdt tfelue hoff dat mits bij hetbeftm*t, OM alte SchepeQ. koomende door dog deezen, weder t'huis gekoomen zijnde, de Bermlle m de Merwede , en vaarende be- verwierven partijen een Mandament van Rededen de Stad , tuffchen de Dorpen van Zwijn- formatie, waar "bij de Stad gedagvaard werd, drecht en 1'iittershock , te noodlaaken , van om hetVonnis, ten nadeele van den Schipper, bij ten Stapel te koomen. Niet lang daar na bragt het Geregt geweezen, ten dage dienende , tc zien zij dit befluit daadehjk ter uitvoer doende furcheeren. Dit Mandement binnen deeze Stad, verleheiden Schepen, te Dcllt, te Rotterdam opdraveeitiendenJanij,ter««w//V geleed zijnen elders t luns hoorende , door haare Uit- dc, was de Dag van Regten. daarbij, te-en den leggers aannaaien. Maar, daar men ligt be- agttienden daar aan, bepaald gewórdem Hier feilen kon , dat hier over weder nieuwe klag- op kreeg Jacob Oem Heeren «lacobsz. bevel ten aan dc Landvoogdes gefchieden zouden, om zig ten fpoedigften naer Bruffel te be°ecwas men bn tyds pp zijne hoede. Men verzogt ven , en aan de Stads Gedeputeerden , dicV tenchenemdecemge Heeren, te weeten Odfer daar onthielden , van deeze zaak kennis e Stevens Jansz. ihelatincr, en Huich Coel geeven Hii wimfc A*«rwT«lT«iw"S I per van «n der aangehaalde Schepen, welke rtÉh^^ifl^fc^^tfc Vill SÖfëf **CT? g?"ds k'.t 8W* om met Heyman Adriaen)z vanBbfef- tigfeArtijkel van dc Ordonnantie van het Sta- bureb, des anderendaags, den Rc4 i7wiar pelrcgt, in eene boete van zeftig Ponden ver- te neemen Parriien Kriu. g waf weezen was geworden , bij betrof van Hol- ^SS^SS^SS^^ land , daar tegen, eene Provifte van Juflitie van Holland tt k™f„al a ' ■ . , • verzoeken. Om dit te beletten zond men Ja- Uitfpmkten ^? '"^locuwrt cob Oem Heeren Jacobsz. en Heyman Adri- Wa hier 'ooLZ Ó°u °"fe St*r aensz. van Blijenburcb naer\ Haage: ï^&^^ & * «" * (\) Dit hebben wij getrokken uit het Mf. StaptUuk , Pol. j3S -  VanDORDRECHT. bi] den impetrant verftapelende ende verboemende zijne goedert fcnde betaelende die rechten daer toe ftaende mitsgaders doncoften gedaen omme hem aen te haelen ende namptiferende die boeten Van tfeftich ponden van veertich grooten ontflaet tfelue hoff tvoor* fcrcuen fcip en goeden vanden impetrant bij prouifie ende zönder preiudicie van yemants van partien rechte. Gedaen inden Haege den xviijen Julij anno XVC- XLI. bij heeren Gerrit van Affendelft eerfte raedt prefiderende Johan Van Duuenuoerde heere van Warmont Abel van Colfter ridders meefters Jafper van Hooghelande Jooft Sasbout Willem Pynfsz. Guilain Zeghers Cornelis Suys ende Willem Willemsz. raidtsluyden van Hollant. In kenniffe van mij {Aldus ondergeteyckeni) De Jonge. MJf. Stapelboek, gequoteerd op den rug No. XL Fol. 117. Üitfpraak van Keizer Karei den V. inhoudende 9 dat de Goederen en Itoopmanfchappen, gevoerd wordende langs de Rivier, tuffchen Puttershoek en Zwijndregt, aan het Stapelregt onderheevig zijn. Ü2. Auguftus 1541» KAerle bijder gracie Goids roomfch keifef altijt vermeerder tsrijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Napels van Cecillie van Maillorque van Sardainne vanden eyllanden van Indien ende vaften lande der zee occeane ertshertogue van Oiftcnrijck hertogue. vart Bourgoingne van Lothier van Brabant van Lemborg van Luxemborg ende van Ghelre graue van Vlaenderen van Artois van Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeellandt van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zutphen prince van Zwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslant van Salins ende van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van V- Pppppp trecht AANMERKINGEN "Wil hebben, bij het voorgaande Stuk, be- Volgends het twaalfde Artijkel van de natonnen te zegen , dat de Regeerders deezer dere Verklaaring van den vierden Junij des Stad op deifzevenentwiiitiglten Junij van het jaars i$ai (1) , zagen wij, dat alle Stapelhar lW het befluit genomen hebben, om goederen , koomende van beneden door de i-eene' Stapehocderen , Wellwaards op of ne- Berniffe , en gaande naer Schiedam , Delfs-* Ser^aandc, en koomende in de Rivier de Mer- haven, Rotterdam, of verder opwaards, door wede, tulTchen Puttershoek en Zwiindregt, den Ijfl'el , naer Gouda , van het Stapelregt voordaan onverftapeld te laaten. Om de reden waren vrngefteld. Het is buiten bedenking , hier van te vatten , dienen wij de zaak ee- dat er gezien word op zulke Goederen , weinigszins hooger op te haaien. ken, door de Benulle , tuflchen Voom_en dl) Bladz. 1004.  1022 PRIVILEGIËN trecht Ouerijffel ende Groeninge ende dominatcur in Afie ende in Afïïicque. Allen den genen die defe jegewoirdige fullen li en laluyt» Alfoe van wegen die burgmeefteren ende regierders onfer fteden van Delft Amfterdam Rodderdam Schiedam Briele met huere con» forten mitsgaders die regierders van onfer fteden van Antwerpen ende Remmerszwale ons vpten tweften dach van defe jegewoirdighe maent van Augufto XVC eenenueertich [a] fekere fupplicacie ouergegeuen es geweeft jnhoudende hoe dat geleden er omtrent een jaer die voirfz. fupplianten ons fekere dachten gedaen hadden ouer ende jegens den regierders onfer ftede van Dordrecht roerende tge* bruyek vanden ftapele jn welcke faeke bij ons vpten xviij0'1 Oclo* bris leftleden verclairt foude zijn dat die regierders van Dordrecht behouden fouden den ftapel ende rechten van dien ter plaetfen jegens de perfoonen vp die goeden mit fulcke limitacie ordonnantiën reftrinctlen ende modificatien als wij verclaeren ende ordonneren fouden naeuolgende welcker verclaeringhe foude bij ons vpten vierden in Junio oick leftleden geordonneert fijn dat alle coopluyden commende van bouen mit eenighe coopmanfeapen tottcr ftapele verbonden jnde riuieren vande Meruwede oft Lecke vaerende nederwerts gehouden fouden wefen defelue coopmanfeapen tot Dordrecht te verftaepeleh te vercoopen ende de rechten dair toe ftaende te betaelen ende al wart zoe dat de voirfz. van Dordrecht nyet fculdich en waeren hen contrarie der voirfz. ordonnantie te dragen alfoe bijder fententie verclaert zijn foude hen alleen ftapelrecht te competeren mit naeuolgende reftrinclien ende ouermits die bevielen van onfen wegen partien gedaen hen te reguleren achteruolgen* Puiten , langs het Tarwe Zand , een Plaat in verfcheiden Stapelgoederen, van heneden. Zuidde Rivier de Maaze , op de hoogte van Vlaar- waards en naauwlijks drie boogfehooten vande dingen , over Spijkenilfe Ca), naer de opgc- Stad, gelijk zij zig in dc Stukken van dit Pronoemde Plaatfen gebragt werden. Voor dee- ces uitdrukt, langs de Merwede gevoerd wierzen Vrijdom was ecnigszins reden, gemerkt den, meende zij geregtigd te weezen, om zulke Goederen op eenen verren afltand van die ter Stapel te doen koomen. De Rivier de onze Stad bleeven. Dan, federd tien of twaalf Merwede was, volgends haare meening, aan jaaren , had zig eene N;euwe Vaart ontdekt, het Stapelregt ahdeAeevig, Ook Iprak het bo langs welke men gemaklijk , en Spoediger dan vengcmehleiwaalfileAniikclvan de nadere Verdoor de Bemiffe , van Weften naer Rotterdam klaaring, bepaaldelijk, van Goederen koomende cn Gouda koomen kon. Te weeten, over den door de Berniffe. Partijen daar tegen beweerverdronken Waard van Zuidholland , Noord- den , dat onze Stad zig zeer misaifte wanwaards van de Gelede (TV), en Ztiidvvaards van neer zij de Rivier, ftroomende tuflchen de LanDordrecftr, hadden de Regeerders doen afbaa- den van Zwijndregt en het Dort) van Putterstenen eene cpkoomende diepte, welke, om die hoek, voor "dc Merwede aan/a" • wiilze de reden, den naam droeg van het Nieuwe Diep. Maas of in 't bezonder dc Oude Maas geheeZy nam over de Mcercn, ontrend dc aanwas- ten werd. En, daar deeze, in de laatfte Stafen van de Ambagtsheerlrkheid van dc Mijl, pelordonnantie, niet genoemd werd, iprak het. haaren loop naer Dordrecht , en verenigde naer hunne gedagten, van zelv', dat van dc zig Zuidwaards, beneden de Stad, met de Mer- Goederen , die daar langs kwamen. geen Stawede (4) ; draagende het Water , door 't pelregt kon' gevorderd worden. Dc redenen, vveüc dit Nieuwe Diep liep, m Schriften van waar op men zig van weerskanten beriep, doezen tijd, den naam van dc Gactgens. Dit worden breedvoerig in Middelen van de Sen' meuwe Vaarwater begon , deels om het ver- tentie aangewcezen; waaromwe ons daar mede ontliepen van de Bemiflc , deels en voor- niet langer zullen beezig houden; aetende liet naamlijk om tc fpoediger van beneden in Hol- genoeg , van , tot verftand van zaaken , de land te koomen , daagl.jks meer cn meer', oorzaaken van dit Proces hoofdzaaklijk tc hebvan de schippers en Koopluiden, gebruikt te ben aangeweezen worden. Onze .zorgvuldige Overheid lloeg [«] Sekere fupplicacie. Deeze Supplicatie, daarop agt, cn ziende, dat, langs d.en weg, waar van den inhoud hoofdzaaklijk wordt op- ge- (ü) Zie van dit Tarwe Zand Smalleqange Kronijk van Zeeland , bl. 128. (3; ZlC bl. 676 en 677. ' (4) Om ditklaarer te begrijpen, raaden wij den Leezer hier mei te vereeliiken de Kaart nilT.h™ niad? 17* en 473- geplaatst, op welke deez« Nitum Vaart wordt aangewezen V  vAnDOR DRECHT. 1023 geilde onfer voirfz. ordonnantiën. Oick gemerct dat nae difpofitie van rechte tgunt fpecialicken niet verboden en wordt blijft in vrijdomme des gemeens rechts daer bij een yegelijcke geoirlooft es allen ftroomen zonder eenighe lafte te gebruyckene delen nochtans al nyet jegenftaende thadden den voirfz. regierders van Dordrecht gelieft mitter daet aen te haelen fonder eerft van ons daer toe te hebben exprefle ordonnantie ende verclaringhe ende den fupplianten daer van geaduerteert te hebbene diuerfche fcepen commende vuyt Zeelant van Antwerpen ende andcrsfms zeylende die oude Maefe aff willende nae Rotterdam Schiedam Delfhaeuen ofte duer die IJlTel ende eenige vanden fcippers af te nemen de fomme van tfeftich ponden met diuerfche andere oncoftcn houdende andere fcepen ende goeden tot dat zij gelijcke fommen vpgebrocht fouden hebben nyet jegenftaende dat van zoe lange tijde als memorie van menfche wefen mach alle fcippers commende van weften gefeylt fouden hebben duer die oude Mafe oick bij weten vanden regierders ende fcippers van Dordrecht fonder eenichlins tot Dordrecht ftapelrecht gehouden te hebbene fonder oick dat die voirfz. van Dordrecht recht daer toe gepretendeert oft eenighe vuytlegghers aldair gehadt hebben emmers fouden de voirfz. regierders ende die dekens vanden fcippers ende veel vanden gemeenen fcippers van Dordrecht feluer dickwils bekent hebben die oude Maze vrij te zijn oick ten tijde dat fijluyden pretendeerden trecht van üacpele te hebben op die feffe riuieren als den Rijn Mafe Merwede Lecke ÏJffele ende Waele ende dat indien men anders gebruycken foude willen foe fouden onfe voirfz. ordonnantiën ende reftrincnen vpt gebruyek vanden ftapele nyet alleen in eenighe poincten blijuen illufoir maer oick den fupplianten die foude fchijnen bij dien een weynich geuoerdert te zijn aenbrengende groote achterdeele alfo bijden feluen geordonneert foude zijn dat alle coopmanfeapen ftapelgoeden comende van beneden duer Berniffe willende wefen tot Schiedam Rotterdam oft Delfhaeuen oft oick vpwaerts duer dljifele en foude nyet gehouden zijn tot Dordrecht aen te vaeren noch te verftaepelen ende nv es bij veele tijden ende wynden niet moegelijcken duer Berniffe te zeylen ende hebben altijts de fcippers fonder eenich lettel optie gehadt tot hueren goetduncken te zeylen duer Berniffe oft duer doude Maze ende tvoernemen van dien van Dordrecht blijuendc zouden die coopluden ende fcippers geconftringeert worden fcepen te doen maken omme buyten omme jnder zee te vaeren tot groote achterdeel van onfen tollerechte hadden dairomme de Pppppp 2 voirfz. ceseeven , is woordelijk in een overgebleeven zij denzelvén ontnomen hadden, en datzo Regifter van dien tijd te vinden (5). Op dien vöords, ten verzoeke vnn den Procureur Gezelfden dag , hadden deeze Steden en Dorpen neraal, mogten worden opgeroepen , ten einnog een tweede Requeft overgegeevcn, waar de verklaard te worden vervallen te zijn van al biixc verzoeten , dat die van'Dordrecht, op het Regt, dat zij beweerden te hebben uit hoofzwaare taffen, gelaft mogten worden , om de van den Stapel. Dog , fehoon er op dit aan eenige Schippers, door hen, wegens de over- Requeft mede geandwoord . gerepliceerd en treedin" van het Stapelregt bekeurd en aan- voords gedupliceerd geworden zij; is er, ongehaakt, drievoudig weer te geeveu 't gunt zes weetens, nimmer eene Sententie op gevolgd. M (5) MJf. Stapelloek , Fol. 149—153*  1024 PRIVILEGIËN voirfz. fupplianten verfocht van ons te hebben oepenen brieue van mandemente vuyt crachte der welcken den voirfz. regierders ende oick fcippers van Dordrecht beuolen foude zijn vp groote peynen jegens ons te verbueren de voirfz. aengehaeide fcepen ende goeden onder henluyden wefende cofteloos ende fchadeloos te ontflaene ende hen fupplianten zoe zij procederen defelue te laten volgen ende oick te reftitueren die penningen ende oncoften die zij van dandere ontfangen ende genomen moegen hebben ende dat verboden foude zijn den voirfz. van Dordrecht in tgcbruyck der voirfz. oude Mafe den fupplianten eenich letfel aen te doen ofte eenighe nyeuwicheyden int ftapelrecht te foucken daer van zij voer date vande clachte in poffesfie nyet geweeft en zijn alles nyet jegenftaande eenige appellacie oft oppoficie ter contrarie ende altijts bij prouifie die voirfz. fcepen ende goeden vanden fupplianten onder den voirfz. van Dordrecht noch wefende vp fouffifante cautie ontflegen fouden worden ende tot dat anders geordonneert waere denfeluen verboden foude worden eenige nyeuwicheyden vuyten oude poflesfie te plegen. Vp welcke requefte ende fupplicacie nae dat bij ordonnancie vanden prefident ende luyden van onfen feereten raide den voirfz. van Dordrecht gethoont es geweeft zij [/>] huere antwoirde bij gefcrifte ouergegeuen hebben feggende dat die fupplianten mit ongelijck ende fonder laeken hen feluen beclaegden ouer den regierders der (lede van Dordrecht want men beuinden foude dat zij van Dordrecht in confonnité van der ordonnantie van den vierden Junij leftleden gepronunchieert geweien hebben ouer fcepen ende goeden bij den fcout der voirfz. ftede gecomen wefende jn de riuiere van de Meruwede bij zijne vuytleggers aen te doen haelen daer af de gedeputeerde der voirfz. fteden als hier fupplianten voer den commisfarisfen ten verfoucke van defelue fteden bij den houe van Hollandt geordonneert ter contrarie fouden hebben willen fuftineren den thienften dach der maend Julij verfouekende prouifie tegens tgewijsde der voirfz. "ftede van Dordrecht ende nyet wetende tfelue te gecrijgen fouden hebben alleenlicken vp den nacm van een Pieter Hendricxz fcippere van Purmerende bij den voirfz. houe van Hollandt doen expediëren ocpene brieuen in cas van reformatien ende den fchout ende regierders onfer voirfz. ftede van Dordrecht doen roepen voer den felfden houe den xviir der voirfz. maent aldaer de fupplianten conclufien genomen hebben nae hun goetduncken verfouekende prouifie. Wair tegens de fchout der voirfz. ftede van Dordrecht fuftineerde ter contrarie docerende dat tgerecht van Dordrecht nyet anders dan in conformité vander voirfz. ordonnantie huere vonniffe gegeuen foude hebben ende dat mitsdien dair tegens gheen prouifie gegeuen en mochte werde twelck oick bijden houe van Hollant fulex" foude verftaen geweest hebben die tfelue bij [c] hueren appointemente geintcrloqueert hebben ende de principael materie gewefen in m Huere antwoirdt. Het zeWc is woor- [e] Huere appotntemente. Gedagteekend dehik, in het zoo even aangehaalde Regifter, te den agttienden Julij van het jaar i ZTat*>. vinden (6). voorens mèegedeeld C7> (6) M!f. Stapelboek , Fol. 153— 171 wfi. ^ (7) Bladz- 1019.  van DORDRECHT. 1025 In feyten waer bij die voirfz. van Dordrecht fuftineerden dat defe faeke aldaer genouch litigieulx ende dat dairomme tonrecht de voirfz. requefte gegeuen ende ons geprefenteert was. Ende om voirts bij ordene te antwoirden ten principael van defe materie hebben gefeyt ende geallegeert warachtich te wcfene dat bijde voirfz. onfe ordonnantie de riuiere vander Meruwede ende ftapelgoeden dair jnne comende blijuen in fulcke ftaete ende fubyect de ftapel der voirfz. ftede als defelue geweeft zijn volgende huere preuilegie fonder dat de voirfz. fteden ofte eenighe huerlieder conforten eenige vrijdomme daer inne vercregen hebben als men fonder eenige zwaricheyt bij tinhouden van tweefte thienfte twelftte ende derthienfte articule vande voirfz. ordonnantie tfamen geuoucht mochte verftaen ende daeromme foude euident fijn dat de gheene die de voorfz. riuiere vande Meruwede mit eenighe ftapelgoeden willen gebruycken dat zijluyden dairmede gehouden fijn volgens de voirfz. ordonnantie tot Dordrecht te ftapel te commen ende dat de gheene die tfelue nyet gedaen en hebben bij de fcout der voirfz. ftede aengehaelt moegen worden ende dat niemande hem mach beclaghen fulex aengehaelt wefende vande mulcte dair inne hij conform de voirn. ordonnantie bij tgerechte van Dordrecht gecondempneert es ende dairomme de voirfz. requefte tongelijcken geprefenteert want tgunt dat gebuert was en es in de oude Maze nj'et gebuert maer in de Meruwede. Om vande welcken claevder verftandt te geuen hebben de voirfz. van Dordrecht doen feggen ende proponeren dat de riuiere vande Meruwede van allen ouden tijden [d~] cours gehadt heeft tuffchen twee dijcken nederwaerts loopende van Gorchem beneden ofte omtrent het huys ter Meruwede latende tfelue huys aen de zuytzijde ende de kereke van Papendrecht aen de noortzijde ende zoe voerts voerbij de ftede van Dordrecht laetende defelue ftede aen de zuytzijde ende dat lant van Zwijndrecht aen de nortweftzijde ende voirts nederwerts voerbij de ambochtsheerlicheyt vander Dubbeldam ende de Mijle latende defelue ambochtsheeiiicheyden aen de zuytzijde loopende voirts voerbij het dorp vande Linde latende tfelue dorp aende noordelijcke zijde ende voirts noch nederwaerts naer tdorp van Puttershouck laetende tfelue dorp aende zuyt zuytweftzijde loopende zoe voirts neder nacrt dorp van Herjansdam latende tfelue dorp aende noertoeftzijde ende foe voirts nederwerts loopende voerbij het dorp van Heynenoort latende tfelue dorp aende zuytzijde ende dat dorp van Roen aende noortzijde ende foe voirts nederwaerts loopende tot omtrent halfwegen tuffchen dat dorp van Putte ende Heynenoort daer defelue Meruwede eerft vallet ende comnt inde oude Maze. Zeyden oick dat men beuinden zoude bij veel ende diuerfche autentijeke brieuen de voirfz. dorpen ende ambochtsheerlicheydcn [e] huere bepalingen ende limiten aen die voirfz. riuiere vande Meruwede te hebbene ende oick dat de heere PpppPP 3 van Td~\ Cours gehadt beeft. Om van den [e] Huere bepalingen ende limiten aen dis loop der Merwede een klaar denkbeeld te vor riuiere vande Meruwede Te wecten , vermen raaden wij onzen Leezer, de Kaart, fcheiden van de opgenoemde Dorpen worwelke in de Tweede AfdeclingQO geplaatft is , den gezegd , van den Oenen of den anderen hier op na te zien. kant, zig langs de Merwede uit te (trekken; waar frj Tuffchen bladz. 472 en 473.  ï02f5 PRIVILEGIËN vande Meruwede foude de viffcherie inde Meruwede onder de voirfz. bepalinge vuytgegeuen hebben ende om noch te bewijfene dat de oude Mafe onder de voirfz. limiten noyt huere cours gehadt en hadde ende dat men tfelue noch tegenwoirdelijcken bij den ouden veftigien mochte ondertaften zeyden de voirfz. van Dordrecht dat dezelue oude Maze een arm es vuyt de principaele Maze comende duer Maziers ende tlant van Luyek ende heeft den feilde arm oft oude Maze huer courts oft loop gehadt doer de Duffen ende tlandt vanden verdroncken Waerdt zuytwaerts van Dordrecht ende van tvoirfz. dorp van Puttershouck ende oick zuytwaerts van tdorp van Maesdam als dair defelue oude Maze tegenwoirdelijcken binnen bedijct legget als men tfelue bij oculaere infpeétie mochte beuinden. Zeyden noch dat de geeftelijcke jurisdictiën bij defelue oude Maze van malcanderen gefeheyden worden ende fulex forteren de ghenen die zuytwaerts vande oude Maze gelegen waeren onder de jurisdictie van Luyek ende die noortwaerts dair af gelegen waeren als Maesdam Puttershouck des heere lant van Moerkerken waeren onder de bisdom van Vuytrecht dat bij den oude Maze oick gefeheyden was Zuythollandt vande heerlicheyt van Putte ende Stryen. Seggende voirts kennelijck ende notoir te wefen dat Maesdam Puttershouck Heynenoort forteerden onder tbisdom van Vuytrecht ende onder de graeflicheyt van Hollandt als gelegen noortwaerts vande oude Maze ende mits defen ende daeromme en mochte de riuiere vande Meruwede loopende noortwaerts vande voirfz. dorpen vaft aen Puttershouck nyet gefeyt zijn doude Maze. Seggende onwarachtich te zijne dat de fupplianten defelue riuiere ouer lange jaeren fonder te verftapelen gebruyet fouden hebben emmers foude men vinden dat veele ende diuerfche fcepen dair inne gecommen wefende mit ftapelgoeden tot Dordrecht verftapelt hadden jn fulcken fchijn dat men tgetal van dien nyet en mochte weten daer toe voegende dat verre binnen memorie van menfehen het diep bij Dordrecht waer duer de fcepen comende duer de voirfz. riuiere pafferen moeten niet bruykbaer en was maer bynnen corten jaeren herwaert vpgecommen maer was Berniffe de gemeen paflaige aldaer de fcippers van Dordrecht comende van weft noch waar uit ten klaarden blijkt, dat de Rivier, Ende Heer Ghye heuet dit ghehoertt Zuidwaards van de Stad, in vroeger' tijd . de Dat al is gbegaen in bant Merwede genaamd wierd (o). Om dit verder Be-zuden Mar wede Zuut hollant. te beveiligen . moet men in agt neemen, dat de Landen van den Grooten Waard van Zuid- De Rivier , waar in de Dubbel, die , géholland , die zig ver beneden de Stad Zuidwaards lijk wij bevoorens toonden, Zuidwaards beneïutftrekten,van ouden tijden af, in *t gemeen, den de Stad liep , zig kwam te ontlaften, de Landen bezuiden de merwede genaamd wer- wordt, in eenen Giftbrief van't jaar 1064, den. Dus leeft men bij Melis Stok£(ioj: duidelijk de Merwede geheeten OO* ne Zwijndreehriche Waard wordt, in een Stuk Be-fuden Marwede was dorp ghene, van 't jaar 1028, gezegd zig uitteftrekken» Si ne gauen ghifel al ghemene fuxta mertssedam, dat is . langs de Merwede, Tote Dordrecht an die Poert. (12). Meer' bewijzen gaan wij thands verbifj (cp Zie de belendingen van de Mijl , Puttershoek , Heinenoord en Goidfchalksoord , welke allen gezej* Worden aan de Merwede te liggen , bij Oudenhoven Zuidholland, hl. 17a, 174, 176 en 177. (10; Rijmkronijk in Jan den II , bl. 215. (ii Zie bl. 4 en 5. (ia) Te vinden bij MATiaaut Fundat. & Fata Eccle/.pag. 194,  VANDÖR D R £ C H T. tot? noch onïancx gepaflèert hebben. Seggende voirts dat de fupplianten behoirden te attenderen waer toe zij luyden voer die commisfarinen bij ons geordonneert in de fentencie dair bij wij verclaert hebben dat die van Dordrecht fouden behouden de ftapele ende rechte van dien gecontendeert hebben ende wat zijluyden aldair voir de voirlz. commisfariflen begeert hebben ende wat henluyden op huere contentie ende begeerte bij de voirfz. ordonnantie toegelaten wordt want men beuinden foude dat zijluyden gecontendeert hadden om der vrijdom vanden IJsfele ende oick om der vrijdom in dc canalen ende wateren die nv ter tijt inder plaetfe vanden IJsfele gefrequenteert foude worden ende voirts om een vrij pallage naer Zeelandt Braband Vlaenderen derwaerts reyfende ende wederkecrende foe wel doer de Mafe tVelt bij Dordrecht de Meruwede Barniffe ende anders vp welcke conclufie ende begeerte geuolgt es de moderatie bij ons gedaen int thienfte articule verclaerende dat de voirfz. fteden de riuiere vanden IJlfele fouden moegen gebruycken van noorden nederwaerts paffcrende de ftede van Rotterdam fonder tot Dordrecht te verftapelen vuytgenomen canthout cromhout ende eycken piancken. Ende beroerende de voirder petitie was den voirfz. fupplianten toegelaten alleenhjcken te pasferen Berniffe willende wefen te Schiedam Uelfhauen Rotterdam ofte vpwaerts duer dljsfele ter Goude fonder oick gehouden te wefen tot Dordrecht te verftapelen. Bij allen welcken ende meer redenen van huere twegen gcallegeeit zij geeoncludeert hebben dat de fupplianten oft requiranten fouden verclaert worden tot huere verfouck ende prouifie nyet ontfanckbair ende dattet tfelüe henluyden jnge* ualle van ontfanckbaerheyt ontfeyt foude worden maekende heefche van coften fchaden ende jntereften. Welcke antwoirde geordonneert es geweeft getoecht te zijn den fupplianten om daer vp te replicqueren foe zijluyden oick bij gefcrifte gedaen hebben ende die van Dordrecht gedupliceert elck vander voirfz. partien allegerende diuerfche redenen ende middelen perfifterende in huere voirfz. fynen ende conclufien oucdeggende oick elck verfcheyden brieuen certificatien ende munimenten tot huerer intentie dienende verfouekende beyde partien hemluyden recht ende jufticie geadminiftreert te worden. Doen te weten dat gefien jn onfer voirfz. feereten raide de requefte antwoirde replijcque ende duplijcque van de voirfz. partien ende die productie daer mede ouergegeuen ende gedient aen beyde zijden ende geconfidereert al tghene datter beboirde geconfidereert te zijn. Ende nadien onfe zeer lieue ende beminde zuster die coninginne douaigiere van Hongrye van Bohemen etc. voer ons regente ende gouuernante in onfen landen van herwertzouer: daer af rapport es gedaen. Wij bij de deliberatie van onfer voirfz. zufter ten aduife vanden ridderen van onfen ordene ende den hoofden ende luyden van onfen raide van ftaete feereten ende fynancien neffens haer wefende om proces tuffchen den voirfz. partien te fchuwen hebben bij defe onfe fentencie diffinityfiie verclaerende de tweefte thienfte twelffte ende derthienfte articulen van onfe voirfz, ordonnantiën vanden ftapele in queftie gefeyt ende gewefen feggen ende wijfen dat de goeden ende coopmanfeapen van ftapele UI Pa*-  1028 PRIVILEGIËN Eƒ] pafTerende duer de riuiere tuflchen Puttershouck ende tlandt van Zwijndrecht fullen fubyect wefen ten ltapele van onfe voirfz. ftede van Dordrecht te wetene te verftapelen van fcepen te ver* anderen ende de ftapelrechten te betalene zonder nochtans gehouden te wefen te vercoopene alfoot bijden voirfz. derthienften arti* cule gedifponeert es. Des toirconden hebben wij onfen fegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfe ftadt van Brueffele den xxije dach in Augufte jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert éénenveertich van onfen keyferrijcken txxije ende vanden rijcken van Caftillien ende anderen txxvjen. {Op de Plooi je jlond gefchreeven*) Bij den Keizer in zijnen Rade. Verreiken. Naer de oorfprongketijke Sententie, hebbende onder uitbangen een groot Zegel in rood Wafch , liggende in de ijzeren Kas * Lade $. No. 4. fH jP'aflerende duer de riuiere. 't Zij voerd Vvorden ; 't geen, hier ter plaatfe,, dat de Goederen op-, of nedenvanrds, ge- «nauwkeurig in agt moet genomen worden. Verdrag met die van Middelburg tot vernu* tiging van het regt van Exue. 7. September 1541. WIJ burgermeefteren fchepenen ende raecJen der ftede van Dor* drecht ter eenre ende wij burgermeefteren fchepenen endé raede der ftede van Middelburg in Zeeland ter andre zijde doen cont allen den geette dien defen opene brief gethoont zal werden dat wij mhter minnen ende int vriendelijckfte onderlinge geaccordeert ende ouercomen zijn opt recht van den jfluwe off pontgeit dat tegenwoordelijck geuallen mach wefen ende van nv voortaen binnen de voorfz. fteden van Dordrecht ende Middelborg vallen fal in defer manieren is te weten dat alle onfe poortere ende inwoonderen hinc inde vrij quijten ende exempt wefen ende blijuen fullen ten eeuwigen dagen van tvoorfz. recht van jfluwe off pondgeit daer inne zij lieden gehouden mogen wefen ter caufe van de gueden foo wel arffelijke als hauelijke die ons voorfz. poortere ende inwoon* deren ende elc van dien refpectiuelijck fullen aencomen ende befteruen maer fullen gedogen defelue goederen te vercopen ofte vervoeren daert henlieden fal belieuen fonder te betalen eenig re°r van jfluwe pontgeit off andere impofitie. Des toirconde zijn van*defen accorden gemaeckt twee brieuen van woorde te woorde alleens in* hou*  van DORDRECHT. 1029 houdende ende daer off den eenen gegeuen ende gelaten is in handen van ons borgermeefteren fchepenen ende raeden der voorfz. ftede van Dordrecht ende den anderen van ons burgemeefters fchepenen ende raeden der voorfz. ftede van Middelburgh bezegelt met beyde der voorfz. ftede zeghele inden jaere ons Heeren duyfent vij ft hondert «jénenueertig op den feuenden dag inSeptembry (cn was geteeckent) Jac. W. Vries en J. Criefe. (hebbende onder uythangende twee gedeelten van fegels in groenen waflche an franchijne ftaerten.) Naar gedane collatie jeegens de originele van defe gefchreuen en onderteekent als vooren is defe daar mede accorderende beuonden bij den ondergefchreeuen openbaar Notaris bij den houe van Holland geadmitteert binnen Dordrecht renderende op den xxij. Meij 1716. Quod atteftor. W. Pasman, Not. PuK 1716. Naer eene authentijke Copij, beruflende onder de Archiven van het Weeshuis. Verdrag met die van Utrecht, tot vernietiging van het regt van Exue. 19. Oftober 15 41. WIJ fchout borgermeyfteren fchepenen ende raydt der ftadt van Vtrecht burgermeyfteren fchepenen ende raydt der ftede van Dordrecht maken kondt allen luyden die defen onfen tegenwoirdige opene brieue gethoent zeilen worden dat wij gefamentlicken mitter minne ende vuyt gunftiger affecten geaccordeert ende ouergecomen zijn dat van nv ten ewygen daigen die borgeren vander ftadt van Vtrecht voirfz. die tot Dordrecht enich goet aencomen mach tzij bij befterffeniffe huwelijck ofte anders zullen tfelue moegen befitten nae hem nemen ofte vervuei'en daert hem zal gelieuen te vueren fonder enich exuwe ofte pontgeit daer van the gheuen. Ende insgelijcken foe zeilen die borgeren der ftede van Dordrecht voerfz. wederomme gelijcke vrijheden binnen der ftadt van Vtrecht tot ewygen daigen van alle hoiren goeden aenbeftoruen behijlickt ofte vercregen gebruycken ende die zonder exuwe daer of te geuen nae hem nemen ende vueren daert hem gelieuen fall. Ende omme dit zelue accoirdt vaft ende geftade te blijuen nv ende ten ewygen daigen fonder fraude oft argelift foe hebben wij fchout bor* gemeefteren fchepenen ende raidt der voerfz. ftadt van Vtrecht defer ftadts groote fegele ende wij borgemeefteren fchepenen ende raidt der voerfz. ftede van Dordrecht der voerfz. ftede fegel hier onder Qqqqqq an-  io3o PRIVILÉGIËN angehangen. Ende defer brieue zijn twee alleens van woirde te woirde houdende daer wij elcx eenen brief aff hebben. Gegeuen int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert één ende veertich opten negenthienden dach in Octobry. (Was ge teekend} J. de Naerjfen. Anth. Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen het Zegel der Stad Dordrecht, berujimcle onder de Archiven der Stad Utrecht. Overéénkomfl tuffchen de Steden Dordrecht en Gorinchem, zuegens het Stapelregt. 22. November 154 1. ALzoe apparant was diuerffche queftien ende proceffen te rijfert tuflchen den burgemeefters ende regierders der ftadt van Dordrecht ter eeiider ende den burgemeeftren ende regierders der ftadt van Gorcum ter andere zijden vp den verftande ende de meeninghe van enigen articulen inder ordonnantie van wegen der keyferlicke majefteyt gediuulgeert ende vuytgegeuen vpt ftuk van den ftapele tot Dordrecht in Junio vijfüenhondcrt éénenueertich leftleden die van Gorcum voorfz. fuftinerende dat bijden zeften article der zeluer ordonnantie henluyden geoorlooft ende toegelaten zoude wefen van noorden ende weften voorbij die ftadt Dordrecht tot Gorcum zonder verftapelen vercoopen ofte verboodemen te moegen voeren alle maniere van houdte dat fij inder ftadt ende inden lande van Arcle zoude behoufuen insgelijcx dat onder tlandt van Arcle gementionneert inden achften article der voorfz. ordonnantie begrepen zouden wezen die fteden dorpen ende landen van Dalem Spijck Hoeckelom Leerdam Afperen Ackoy Hagefteyn Vueren ende andere als voortijts AANMERKINGEN. Hangende het Regtsgeding, aan 'twelk de Sen- wege, de Schout, nevens Aernt van der tenue van den tweeëntwintigften Auguftus des Mijle Heeren Cornelisz. Burgemeefter, Wik jaars 154; een einde ftelde , ontftond tusfehen tem van der Bies Jansz. , Dammas Pbk onze Stad en Gorinchem , over den zin van lipsz. Thcfaurier, Meynaert Bartbolomeusz. het zesde , agtjie en negentiende Artijkel der van Segwaert, Ócher Heeren Jansz, Thefitt* Stapelordonnantie van den vierden Junij des lier, enl/uich CoelHeerenPieserz., verzogt, jaars 1541 , eenig misverftand. Wel haait be- om met dc Gecommitteerden van Gorinchèm greep men, dat het voor 't belang der weder- in onderhandeling te treeden. Van die Stad zijdlche lngezcetenen beft zou' zijn , dit ge- kwamen, inde maand van November, daar toe fchil, bij eene minnelijke fchikking , en niet herwaards Pieter Adriaensz. fiurgemeelter, langs den gewoonen weg van Regten ,tc ver- Robbrecht Jansz. en Jan Snouck, die, ten effenen. Ten dien einde werden, van Stads ovcrltaan, en door tmtclicnfpicckcn van Mr.  van DORDRECHT. 1031 tijts aen der heerlicheyt ende lande van Arcle behoort hebbende ende dair van gemeden ende gefceyden wefende dat oick vuyt cracbte vanden negenthiende article der ordonnantie haire fcippers van Gorcum binnen der ftadt Dordrecht zoude moegen aennemen alle vrachten ende mitten zeluen van dair varen vp alle hauenen zonder becroon vanden fcippers van Dordrecht anders dan hair voorJadinge zoe verde zijt om den feluen loon doen wilden mit meer andere diergelijcke voorftellen. Ende die van Dordrecht ter contrarien. Eerft aengaende tfefte article dat tzelue nyet te verftaen was dan van houdt komende van bouen den Rijn aff maer nyet vanden houdte dat zij van weften ende noorden zouden moegen haelen dat oick onder tlandt van Arcle noch inden Arkelfchen gewaflen inde agfte article geroort nyet begrepen mogen werdden ander fteden dorpen ofte landen dan die tegenwoirdelicken ende van ouer hondert jairen onder den droftampte van Arcle gecomprehendeert bedreuen ende berecht zijn geweeft als die ftadt Gorcom met zes oft zeuen dorpen. Voirts angaende tnegenthiende article gemerct den fcippers van Dordrecht voor date vander voorfz. ordonnantie noyt toegelaten en is geweeft tot Gorcum te laden ende alwaire hei> luyden toegelaten zij haire ladinge tot Dordrecht commende zouden moeten verftapelen ende verboodemen dat dair omme oick dien van Gorcum bij den zeluen negenthienden article anders nyet toegelaten en is ende mit meer andere redenen ende middelen tegens tvoorftel van dien van Gorcum gealligeert. Ende omme vrundtlcap tusfchen defen tween fteden te maken ende te onderhoude ende alle proceffen moyten ende onuerftant die dair vuyt zoude mogen fpruyten te verhoeden zoe zijn dezelue burgemeefteren ende regierders van beyden fteden voorfz. duer tuflchen fpreken van ons Pieter du Brul raidt ende aduocaet fiscael vanden grooten raide tot Mechelen ende GerartRennoy raidt ende mefter van zijne majefteyts rekeninge in Hollandt getreden in vrundtlicker communicatien ende naer lange ende diuerflche propooften diiputacien vertreckingen ende deliberatien oick eyntelicken in vrundtfcappen ouercommen gefloten ende geaccordeert inder manire hier naer volgende. Eerjl dat die van Gorcum alle hair hauer tarwe boonen arweeten ende Qqqqqq 2 garf- Pieter du Bruel, Raad en Advocaat Fiscaal van Gorinchem, in het jaar 1766, zig aan de van den Grooten Raad van Mechelen , cn Heeren Staaten deezer Provincie , over onze Gerrit van Rennoy, Meefter van de Reeke- Stad beklaagden, en verfcheiden bezvvaaren, Hingen in Holland, welken door Partijen daar welken zij tegen dit Verdrag ftrijdig oordeeltoe verzogt waren, op den tweeëntwintigften den , inleverden. De Onzen nier op gedag der gemelde maand , het bovenftaande boord, en bewuft van hunne onfchuld , ca Verdrag aangingen (1). Over het verftand van dc wettigheid van hun Regt, oordeelden, van verfcheiden Artijkelen reczen, van tijd dat het Verfchil, op eene gcrcgtelijke wijze, tot tijd, tulfchen de wederzijdfehe Steden , en voor eenen onzijdigenRegter, behoorde te verfcliillen , welken met een meer' of min' worden befüll ; dan die van Gorinchem, Ï;unftigen uitflag vereffend zijn geworden, bevreesd hier bij hunne reekening niet te zul- 4ct zou' ons te ver van het fpoor leiden , len vinden , toonden daar toe weinig lults, lüdienwe van allen in 't bezonder verflag dee- en hielden aan , dat zulks , bij de Staa- den. Genoeg agten wij het, om de voor- ten zeiven , gefchieden mogt. Dan de zaak naamften , waar over misverftand ontltond, is , tot hier toe , onafgedaan , cn onze Stad op hunne plaats, kortelijk aantewijzen; alleen in het bezit van haar wettig en welgegrond moeten wij onzen Leezer herinneren , dat die Regt gcbleevcn (2). M (i) Aff Stapelboek , Fol. 206 verfo en 207. fa) Men zie dc Snikken, hier toe bctreklijk , in de Nieuwe Ncderlandfchi Jaarbeekin van bet jaar 1767, th *4 en 70., «1 't jattr 1768. bl. U79 «» 1292.  loss PRIVILEGIËN garfte van hairs felfs gewafle ende andere die tot Gorcum in keken ofte fcuyten ter merct. gebracht ende bij henluyden aldaer gecoft zal werden fonder eenichsfins te roeren die ftapelgoeden van bouen commende ende hairs zelfs ofte hairder medepoorteren fcepen zullen moegen laden ende vp den zeluen bodem verbij de ftadt Dordrecht vueren zonder vercoopen ofte verbodemen mits brengende certifficatie vander menichten die zijluyden geladen zullen hebben ende dat dezelue graenen tot Gorcum als vooren in fchuyten oft zacken ter merct gecommen ende gecoft zijn geweeft oft van hairs zelfs gewafle es betalende van de drie hoet Gorcums zoe van makelairdie tot der ftadt van Dordrechts behouff als van meet» gelde te famen drie grooten Vlaems zonder meer ende nemende een volgerfcip oft fcuyte van Dordrecht wefende hebbende een fcip nyet wraickbaer ende groot nair den eyfch vande quantiteyt vande graenen die die van Gorcum geladen zullen hebben weluerftaende dat dezelue volgere gehouden zal wezen ouer te nemen ende te laden in zijn fcip tzij tot Dordrecht oft onderwegen zoe vele alft den fcipper oft coopman belieuen zal oft van doene zal hebben ende ten eynde dat geen gebreck valle ande volgers zullen die regierders van Dordrecht dair toe ftellen zulcke peynen als henluyden inder tijt nootelijcke zal duncken. Ende alle ander graenen hier bouen nyet gefpecificeert zullen die van Gorcum gehouden wefen tot Dordrecht te verftapelen vercoopen verboodemen ende alle rechten van dien te betalen ten waire dat zij in hair eygen oft medepoorteren fcepen geladen hadden eenich kenipfaet moftertlaet oft boekweyt tot eenen lafte ende dair onder in dien geualle zal die burgemeeftre der ftadt Dordrecht henluyden tzelue voorbij laten vueren midts hem anfprekende ende oirlof biddende zonder vercoopen ofte verboodemen midts betalende half makelairdie ende meetgelt als voren zonder meer. Item zullen oick in hairs zelfs oft medepoorteren fcepen van weften mogen halen ende zonder verftapelen vercoopen ofte verboodemen voorbij Dordrecht vueren alle maniere van zoudtte midts nemende eenen volger als vooren ende betalende den excij? oft makelairdie ende tmeetgelt dair toe ftaende behouden ende onuermindert derzeluer van Gorcum huer vrijheyt vanden achtalffue mudden dair van zij ongehouden zullen wezen yet te geuen zoe wel als die fcepen meer zouts geladen zullen hebben als dat zij anders geen dan achtalfue mudden geladen hebben als inder ordonnancie. jVJ Van gelijcken zullen zij van noorden ende weften mo- [a] Van gelijcken zullen zij. In het jaar dat het vierde en het vijfde Anijkel van het 169; ontftond er verfchfl , of dit Artijkel me- Verdrag alleen betrekking hcblx'ti tot Schepen de plaats had , indien dit flout, van" Wetten van Gorinchcmfche Poorters. Die van Gorinof van Noortien, met vreemde Schepen , dat chem namen hier mede geen genoegen , en is met Schepen , welken aau geen Poorters gaven , in die zelfde maand , bij hun nader van Gorinchem toebehoorden , gehaald cn ver- febrijven, te kennen, dat hunne Ingczeetenen, bij deeze Stad gevoerd wierd. De Regeering voor'het jaar 16S9, geene moeilijkheden dicsdcr laatftgemeldc Stad beweerde , bi) haar wege geleeden hadden, cn dat ook in geene fchrijven van den veertienden Julij deszelfden Artijkelen gefproken word van Houtwaaren jaars, dat haare Ingczeetenen 'hier toe gereg- in vreemde Schepen gelaaden ; jaa , dat het tigd waren ; de Onze daar tegen gaf, bij haar zesde Artijkel de zaak, ten hunnen voordeele, Andwoord van den negentienden daar aan vol- fcheen te bcflisfen , als fpreckende , zoo wel gende, te kennen, dat de vreemde Schepen van vreemde als van Gorincbemfcbe Schepen, gehouden waren , een' Volger te neemen , en Onze Stad bleef egter in haare mecning rol- • ha?-  vanDORD RECHT. 1033 ftiogen halen ende voorbij Dordrecht tot Gorcum voeren alle houdt Qqqqqq 3 wage* harden, en zond, op den veertienden September , en nog nader, op den Viérentwintigften October daar aan , eene geregtclijke Verklaariiig , dienende ten bewijze , dat bet Regt van den Stapel en van de Makelaardij, langen tijd voor het jaar 1689, bij alle Schippers, geen Burgers van Gorinchem zijnde , en gelaaden met Noordfch Hout, koomende van Amftcldam of van Wel ten, en vaarende, verbij deeze Stad, naer Gorinchem, zonder tegenkanting, betaald geworden zij. Hoe dir gefchil verder vereffend wierd , is ons niet gebleeken. Waarfchijnlijk namen die van Gorinchem met den volgenden Brief cn de daar bij gevoegde \ erklaaring , eindelijk , genoegen. Edele Agtbaare Heeren. De Heeren onfe Gedeputeerden uyt den Hage tbuys gecomen fijnde, hebben ons gerapporteert dat UEd. Agtb. Gedeputeerde/is de moeyten hadden gelieven te nemen . ende te verfoeken , dat ingevolge van onfe belofte aan UEd. Agtb. alsnog de Atteftatien mogten noorden toegefbnden, waar bij aangewefen foude konnen worden, dat voor dezen het Regt van den Stapel en Makelaardye is betaalt bij vreemde Schippers , gelaaden met JVoordfcbe waaren , van Am/lerdam ofte elders van weflen defe Stadt na Gornichem paffeerende ; wij moeten feggen, dat ons het felve verfoek met bevreemdinge voorgekomen is , alfoo wij de gerequireerde hier nevensgaandeAtteftatie, al op den 19 September laaftieden , hebben doen beleggen ende ook ordre geftelt, dat dezelve bij mijfive UEd. Agtb* op den 21. September daar aanvolgende is toegefonden : ende naardien defelve alsdoen vermifi ende UEd. Achtb. niet ter handen gekomen fal fijn, hebben wij niet bonnen afiveefen, defelve andermaal te doen opfebrijven , ende UEd- Acbtb. toe te fenden. Defe dan tot geen andre einde dienende, fullen wij Edele Achtbaare Heeren &c. den 24. öèober 1692. (Aan Burgermeefteren en Regeerders der Stad Gorinchem.') ASlum den 19 September 1692. Coram de Heeren . .... en Nettrenbiirgb. Comp. Maria Bax, jegenwoordig huysvrouwe van Jan Cornelisz. van Kaick, oud 58. jaaren , Borgere/Je defer Stadt, ende heeft, met folemneelcn eede lijftijk aan Gvd Almagtigh gedaan , getuygt, verklaart ende geafjirmeert, ten verfoucke van de geene des nodig hebbende , waar tn viaaragtig te fijn , dat fij Getuygen, veele jaaren aan den anderen , den üntfanck van de Pagbt van de Makelaardij (3) Zie RtftliwmdtH Qï.dwai vsn dm ai. Jprilt i9. Scptemttr en I. OUt'jir i<5?4. feJ. 39 itrfi, 81 *n 8p. van het hardt en week Koorn, met den aankleven van dien, beeft waargenomen ende bijgewoont; ende dat, geduurende defelve tijt, als wanneer fij het felve heeft waargenomen, bet Regt van gemelde Makelardije is betaalt , bij alle fodanige Schippers, die geen Borgers tot Gornichem fijnde, met Noorts Hout geladen wefende , van Amfterdam of elders vanlVtflen defer Stad paffeerende na Gornichem, fuix fij Getuygen op den 3 November des jaars 1679. mede,onder anderen, van eenen ClaasGerrits van Medenblick , met fijn Schip, ingelanden hebbende Noorts Hout, ende pasfeerende na Gornichem voorfz. het Regt van de Makelaardije beeft ontfangen. Verklaarende fij Getayge wijders , dat diverfiche jaaren voor den jaar e i6d$, ten tijde haaren Broeder Adriaan Bax den Paght van gemelde Makelaardije hadde , dat fij het Comptoir van haaren Broeder mede heeft waargenomen , ende in die tijt, ende ook zedert, bevonden heeft, dat het Regt, in voege voorfz., is ontfangen eft betaalt, fonder dat fij Getuyge V felve ooyf ter contrarie beeft fien gefebieden , of eenige difputen daar over fijn gemoveert. Ende eynde lijk verklaarde Jij Getuyge, de Memorialen en Notitien van alle voorhij varende Goederen , bet Stapelregbt ende de Pagt van de Makelaardij fubjecJ\ voor den jaare 1679, gebonden, als gnuut Papier, bij baar zijn verfcheurt en weggegeven* Gevende voor redenen van wetenfehap alle 'f felve alfoo in der daadt gefchiet te wezen ende baar nogh in verfche memorie te fijn, als ook dat fij wegens de voorfz. Claas Gerritsz. de Notitie tn V Memoriaal daar van gehouden den 16 September 1692 , aan Heeren Burgermeefter en beeft vert/joo/it. Compareerde mede Jooft Boon , Capt. van 't Stapelregt, ende heeft mede bij Eede als vooren verklaart, dat, geduurende den teyt van tweeëndertig!} jaaren, als wanneer hij' Capiteyn js geweeft , geen vreemde Schepen met Noorts Hout de Rivier e op na Gornichem gepaffeert fijn, ofbebben aan hem ofte fijne Bedienden getoonC bij Ferklaaringe bet Regt van den Stapel daar van tot Dordrecht te hebben betaalt. Twee jaaren daar na werd dit Verfchil wederom lecvendig ; ten minlten, de Leden van den Oudraad verklaarden, bij hun Befluic van den eerften October des jaars 1694 CO » dat het Noordfch Hout , in vreemde Schepen naer Gorinchem gebragt wordende, altoos aan het Stapelregt onderheevig ware geweefr. ra  1034 PRIVILEGIËN wagefchot fparren ende diergelijke henluyden tot hairen [£] fleeten ende behouften dienende zonder volger oft yet dair van te betalen maer geen cromhoudt canthoudt noch eycken piancken dan midts nemende eenen volger ende betalende alle rechten nairuolgende dordonnantie. Item zullen oick in Gorcumfche oft ander vremde fcepen voorbij Dordrecht moegen vueren zonder vercoopen verboodemen ofte verftapelen generalicken alle ftapelgoeden die zij weftwaerts ende noortwaerts als tot Andtwerpen in Zeellandt tot Amfterdam oft elders in dien quartieren ende geweften zullen coopen ende tot Gorcum willen bringen omme aldair gefleten ende gedistribueert te werdden midts betalende alleenlijck de helft "vande makelairdie metten meetgelde ende waechgelt dair toe ftaende ende nemende eenen volger tzij fcip oft fcuyte nair de quantiteyt van den goeden behaltelijck dat die coopman in parfoone oft bij gefcrifte onder zijn handteycken affirmeeren zal dattet goet hem toebehoort die quantiteyt van zijne ladinge ende dat hij tzelue goet nergens elders dan tot Gorcum voeren zal ten waire nochthans dat zij van denzeluen goeden meer dan halue laft geladen hadden in welcken gevalle zij gehouden zullen wefen eenen volger te nemen ende te betalen de volle makelairdie ende ander rechten dair toe ftaende nair de ordonnantie. Ende oft yemandt van Gorcum bij vrij goet ongehouden te verftapelen vijf oft zes facken mels geladen hadden ende vijfhondert ijzers zonder meer commende van weften tzelue zal hij oick verbij de ftadt Dordrecht tot Gorcum moegen voeren zonder volger verftapelen ofte vercoopen midts betalende alleenlijck vanden vijfhondert ijfers tot behouff vanden (YJ zes gilden eenen ftuuer ende vanden fes zacken mels eenen haluen ftuuer ende als zij bij nacht palieren zullen dat moegen geuen den thollenaer. Van gelijcken zullen zij voerbij Dordrecht zonder verftapelen verboodemen vercoopen oft eeniche impofitie te betalen tot Gorcum mogen bringen alle Wefterflche wijnen die zij tot haire flijtinge ende nootdruft behoufuen zullen. Item als die van Gorcum geladen zullen hebben een knye claphoudts met een duyfent bodems oft vijftich ftuck rabben ende dair onder zonder eenich ander ftapelgoet tzelue zullen zij oick verbij Dordrecht mogen voeren zonder vercoopen ver- fta- O] Sketen ende behouften. Uit deeze rens 00 opgemerkt , dat het hoofdoogmerk woorden, beweerden die van Gorinchem, in des Keizers geweeft zij, bij zijne Stapclordonhet jaar 16.30 f4) , dat de Noordlche Hout- nantie, om alleen in dc daagiijkfehc behoefwaaren , in hunne Stad gebragt zijnde, door ten der Ingczeetenen te voorzien en zorg hen weder aan anderen verkogt en naer elders te draagen, dat de Koophandel van Dordrecht vervoerd mogten worden ; meenende, dat de niet naer elders verlegd wierd. Hoe haalt zou' woorden fleeten en behouften eene onderfchei- niet de Handel in Houtwaaren naer Gorinden beteekenis hadden^ Hoe zulks vereffend chem gedeeltelijk zijn overgebragt, indien men, wierd, kunnen wij , bij gebrek van berigten, van onze zijde, tóe?cgeeven had , dat zij die met melden. Wat ons betreft, wij houden ook aan anderen , dan aan hunne Poorters, het daar voor , dat die uitdrukkingen alleen hadden moogen uitflijten. haar opzigt hebben tot zulke Houtwaaren, die (Vj Zes gilden. Verftaat daar door de" in de Stad van Gorinchem gefleeten en grbec- Schippers, welken voorheen in Zes bezondere zigd wordeu. Trouwens , wij hebben bevoo- Gilden verdeeld waren f6) M (4 Uitwijzends eene Misf.ve van den 31. Mei des jaars i6;o, te vinden in de Verzaameling der Stukken van liet .Stapelregt, liggende jn Burgemeefters Kamer , Portefol. A ceouot O C (5) Bladz. 1009. 6 * (6 Uitwijzends eene Oude Keur van den 2. September des jaars 14Ö1., tc vinden in het AlUnktk, jigiww»** met htt jaar 1425. Fol. 291 verft. ^  vanDORD RECHT. 1035 ftapelen verboodemen oft eenigen oncoft midts alleenlijcken den burchmeeftere anfprekende ende oirloff biddende mair nyet dair ouer zonder oirlolf ofte confent vanden burchmeeftere te hebben ende als zij dat met ander ftapelgoeden geladen hebben zullen gehouden wefen te nemen eenen volger naer aduenant van allen den ftapelgoeden. Als oick die van Gorcum in tween fcepen nyet meer ftapelgoets gehouden wefende eenen volger te nemen geladen zullen hebben dan een fcip van Dordrecht zoude moegen voeren teenen maele zoe zullen zij moegen volftaen midts nemende alleen eenen zulcken volgere voor beyde die fcepen. Van geleycken zullen zij voorbij Dordrecht mogen voeren eenich cleyn getal oft meenichte van fchooffhoudt boichoudt feuppenhoudt clompen ende blaesbalckhoudt tot discretie vanden burchmeeftre van Dordrecht midts betalende behoorlicke impofitien indien bijder ordonnantie eenighe dair toe gefteld zijn. Insgdijcx zullen zij voorbij Dordrecht moegen voeren zeuen acht negen oft thien tonnen oiffs vanden Arkelfchen gewaflen ende dat tot Gorcum in fcuyten ende zacken ter merekt gebracht wordt zonder verftapelen verbodemen ofte vercoopen mitds alleenlijck den burchmeeftre anfprekende ende oirloff biddende oft ten vuyterften nyet meer dan twaelf tonnen mair dat tot discretie vanden burchmeeftre midts betalende tot prouffijte vander kercken van elcker tonnen anderhalfue penninck volgende de ordonnantie. Item zullen oick voirbij Dordrecht moegen voeren ende ongehouden zijn van allen ftapelrechte ende impofitien tonnen horden rijs theenen ende \d~] diergelijeke fpecien van houdte. Ende als tot Dordrecht geen fcepen geuonden zullen werdden naer eysfche vanden laften ofte ladinge vanden ftapelgoeden oft dat nyemandt om redelijcken loon volgen en wille zoe zal die burchmeeftre van Dordrecht inder tijt dair inne voorzien te Wetenne midts tauxerende tloon vanden volgere ofte den fcippers van Gorcum confenterende te moegen voorts varen zonder volger oft verbodemen wel verftaende dat dien van Gorcum geoirlooft zal werdden voorts te varen zonder volger zij alsdan betalen zullen dubbelt van zulcke ma- fy] Diergelijcke fpecien van houdte, waar onder ook de Schollen , waar van de Run gemaakt wordt ? onzes oordeels , behooren. In het jaar 1620, rees over de vrij- ot onvrijheid derzelvcn reeds verfchil tuffchen dc wederzijdfehe Steden. De Onzen beweerden , datzc , als behoorende of onder Run , of onder Hout, het Stapelregt, naer de letter der Sententie, onderheevig waren; egter gaven zij, bij hun fchrijvcn van den zesden Mei deszcl'fden jaars , aan die van Gorinchem tc kennen , dat zij hunne Poortere, met Schorren gelaaden , of aan hun toebehoorende, mids daar van kennis geevende , voorder zouden vrijlaaten. In het jaar 1693, omftond hier over van nieuws verfchil; cn, in eene Bije'cnkomft van eenige Gedeputeerden der wederzijdfehe Steden , gehouden tc Hardinxvcld, in de maand van September, kwam men overéén , dat het Geld , bevoorens wegens de Schorfen afgevorderd , zoude worden ge¬ it) Dit alles nebben Wij getrouKen uit ql- verzaauicung e.ei auuu^u v.m nvi ü.«j,<-uvj,<., us^nuo m Burgcmeeltcr* Kamer , Pvrteful. d. SW1- M. C. m F. E. namptifeercl in handen van den Secretaris van Dordrecht, onder beding, dat het zou' worden teruggegeeven , indien dc laatftgemelde Stad, binnen den tijd van drie wecken, haar regt niet duidelijk aantoonde. Eenige dagen daar na, te wecten op den zeffienden dier maand , hebben de Heeren Gedeputeerden van Dordrecht aan de Heeren van Gorinchern te kennen gegeeven , dat de Schorfen ; toebehoorende aan Poorters van Gorinchem , cn dcrwaards gaande , bij den Oudraad vrijgcfteld waren , mids bij Vcrklaaring van den Koopman blijkende, dat het zijn eigen Goed zij. In het jaar 1741, maakte de Opziender van het Stapelregt hier over nieuwe moeilijkheden aan een' Gorinchemfch' Burger ; dog , van het voorheen gebeurde nader ondèrrigt gekrecgen hebbende, bcflooten Heeren Burgemccltercn , het voorbijvaaren der Schorfen naer Gorinchem , gelijk voorheen, toe tc laaten (7).  ïo55 PRIVILEGIËN makelairdie als hier vooren in defen accorde vp elcke partye ofte fpecien van goeden geftelt is. Ende hier mede zullen die van Gorcum hem verdragen ende te buyten gaen verdragen ende gaen te buyten midts defen die vrijheyt ende exemptie die zij fuftineren willen henluyden gegeuen te wezen bijden feften aehften ende negenthienften article vander voorfz. ordonnantie. Ende dit all onuermindert de voorfz. ordonnantie in allen anderen punten ende articlen bij defen accorde ende appoinctemente nyet verandert wezende welcke ordonnantie tuflchen denzeluen van Dordrecht ende Gorcum anders in hair viguer ende crachte blijuen zal. Ende en zullen die van Gorcum geen faucur doen yemande wie hij zij omme dien van Dordrecht in hairen ftapelrechte te defrauderen ofte vercorten noch de voorfz. ordonnantie eenichsfms te breken. Item oft tot eeniger tijt beuonden wairen dat eenich coopman oft fcippere dit voorfz. accordt ende appoinctement gebroken oft dair tegens gedaen hadden die zullen dair anne verboeren dezelue peyne begrepen inder voorfz. ordonnantie te wetenne voor de eerfte reyfe dat yemandt beuonden zal wefen tegens eenich punt van defen accorde ofte vander ordonnantie gedaen te hebbene te betalen de fomme van tzeftieh karolus guldens eens ende bouen dien de coften vanden officier ende zijne dienaers te verhalen andcn fcepe ende ftapelgoet dair inne wezende de tweedde reyfe hondert twintich karolus guldens te verhalen als vooren die derde reyfe te verbueren tgebeel fcip ende die üapelgoeden dair inne wezende als bouen ende onuermindert de voorfz. coften vanden fchoutet ende zijne dienaers ende voorts zoe dick ende meenichwerfue als nair de derde reyfe een fcipper oft coopman beuonden ende geconuinceert zal werdden tegens tinhouden van defen accorde gedaen te hebben zal dair an verbueren telcker reyfen zijn fcip ende goet als vooren welcke voorfz. boeten ende confiscatien wefen zullen die een helft tot prouffiijte vanderKeyf. Maj. ende dander helft vander ftadt van Dordrecht ende zal dat gewijsde bij dien van Dordrecht dair vp in conformité van defen accorde gedaen executie hebben nyet jegenftaende oppoficie oft appellacie ende zonder preiudicie van dien. Ende ten eynde dit voorfz. accordt vaft ende geftade blijue tot eeuwigen dagen zullen de voorfz. partijen te laaien dair vp ander Keyf. Maj. veruolgen ratificatie ende approbacie ende henluyden elcx befonder tot onderhoudt vanden zeluen laten condempneern. Aldus ouercommen geaccordeert ende gefloten oick mede bi] beyden partyen geaccepteert ende gelaudeert binnen der ftadt Dordrecht ende tot kenniffe van allen defen hier van gemaect twee chartren van woirde te woirde alleens luydende bij ons Pieter du Brul raidt endeaduocaetfiscael ende GhcracrdtRennoy meefter vanden rekeningen voorfz. onderteyekent ende met beyde der voorfz. fteden vanDordrechts ende Gorcoms groote zegelen bezegelt vpten tweentwintichften dach van Nouember fintc Cecilien dach int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert één endeveeruch. ( Was geleekend) P. du Breul. G. Renoy. Naer het oorfprongkelijk Verdrag, gefchreeven op Perkament, hebbende onder uithangen twee Zegels tn groen Wafch , liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 28.  vanDORDRECHT. 1037 Nadere Verklaaring van het Verdrag met die van Gorinchem , wegens het Stapel, ten opzigt e van het neemen van een Volger ; en dat zij geene Stapelgoederen van boven zullen aanneemen van Poorters van Middelburg en Ziericzee, om verbij Dordrecht te voeren. 23. November 1541. ALfoe bijden accorde gemaickt bij tuffchenfpreken van ons Peeter du Brul raidt ende aduocat fiscael vanden grooten raidt des keyfers tot Mechelen ende Geerard Rennoy raidt ende meefter vanden rekeningen des keyfers in Hollandt tuflchen den burghermeefteren ende regierders der ftadt Dordrecht ter eendre ende den burghermeefteren ende regierders der ftadt van Gorinchem ter andere zijden onder ander gefeydt is dat die van Gornichem paflerende voirbij de ftadt van Dordrecht mit feker ftapelgoeden gehouden fouden wefen eenen volger te nemen fonder te feggen hoe verdedie volger gehouden foude wefen te volgen ende voirts dat die van Gorinchem nyemanden wye hij ware fouden eenich faueur doen omme dien van Dordrecht in haer ftapelrecht te frauderen ofr vercorten noch die ordonnancie vander Keyf Maj. dien aengaende te breken fonder te verclairen die meyninge vanden feluen faueure ende dat partijen aen beyden lijden yerduchtende dat dair vuyt eenich behael oft onuerftant foude mogen commen aen ons Peeter du Brul ende Geerard Renoy voirfz. verfocht hebben henluyden dair op onfe meyninge ende verftandt bij gefcriefte te willen geuen. Soo eeft dat "Wij Peeter du Brul ende Geerard Renoy voirfz. omme te verhoeden toecommende onuerftant ende behael attefteren ende certificeren bij defen onfè meyninge ende verftant te welen. Eerft roerende den volghers dat als die van Gorinchem gehouden fijn eenen volger te nemen lij dyen hueren fullen vp Bergen indien fij fonder fraude ofte bedroch vercoopen ende leueren willen oft tAntwerpen ende voirts dair mede te mogen vaeren ter plaetfen toe dair fij meynen dat ftapelgoet eerft ter venten ftellen ende vercoopen willen. Ende oft fij die tot Antwerpen ofte tot Mechelen dair fij die eerft opgefceept hebben gehadt nyet vercoopen mogen fullen als dan ende in dien geualle andere mereten ende fteden mitten feluen goeden mogen befoucken al fonder becroon vander ftadt oft fchippers van Dordrecht oft yet verboeren. Ende aengaende van geen faueur te doen yemanden in preiudicie vanden ftapelrechte oft vander ordonnancie dat oick onfe meyninge ende verftandt dien aengaende es dat die van Gorinchem direclelicken noch indireetelicken nyemant en fullen behulpelick wefen oft beweegen omme dien van Dordrecht in haeren ftapelrechte te vercorten oft verachteren ende tot verfekerheyt van dien henluyden verdragen eenige ftapelgoeden van bouen aen te nemen van poorters van Middelborch oft Ziericzee omme voirbij Dordrecht aldair te voiren behaltelicken dat die van Gorinchem JUrrrr ge-  io38 PRIVILEGIËN eeneralicken alle vrachten foe van ftapelgoeden als andere fullen mogen aennemen ende brengen tot Dordrecht ende voirder nyet ende wederomme van Dordrecht op Gorinchem foe wanneer fijluyden tot Dordrecht mit haluer laft off dair bouen geladen gecommen fullen wefen. Ende oft fij oick tot Dordrecht eemge ftapelgoeden ofte andere goeden cochten die fullen lij in haer ielfs kepen mogen laden ende voiren dairt henluyden gelieuen lal londer misdoen oft verbueren foe verde fij willen affirmeren ende fweeren dattet fcip ende goet hemluyden toebehoirt ende nyemant anders dair aene deelt al fonder bedroch oft lift. In teyeken der wairheyt foe hebben wij Peeter du Brul ende Geerard Renoy defen tegenwoirdigen brief van certifficatie geonderteyekent mit ons gewoenhjek hanteyeken vpten dryentwintichften dach inde maendt van Nouembry jnt jair ons Heeren duyfent vijfhondert één ende veertien. Ende hier aff fijn twee brieuen dair af elck vanden voirfz. ftede een heeft. De BreuL . G. Renoy. Naer hef oorfprongkelijk Verdrag, gefchreeven op Franchijn , en beruftende in de Weeskamer, Lade B. No. 29. Sententie of üitfpraak van Karei den V., tuffchen die van Rotterdam en Dordrecht ; waar bij verklaard geworden is , dat de Rijs , toebehoo' rende aan Poorters der eerftgemelde Stad, met betaaling van de Stapelregten, alleen verbodemd, dog dat die, welke aan vreemde luiden toekoomt, ook moet verftapeld zvorden. 3. Januarij ALzoe onlancx die burchmeefters ende regierders der ftede van Rotterdam voir hem feluen ende vuyter naeme vanden poirters ende jnwoenders van diere den keyfer heurluyder fuppli- ca- AANMERKINGEN. Die van Rotterdam , niet kunnende ruften, op den tienden December van het jaar i54|» om onzen Stedelingen iteeds nieuwe moeilijk- aan Willem den I , Prins van Oranje, al» heden aan te doen , cn hen van het Stapel- Stadhouder van Holland, Zeeland cn Fries- tegt ware 't vnoogelijk, te berooveu, hadden, land, ecnRecuieft overhandigd, en Hem daar bij  VAN DORDRECHT. 'cacie oeuergegeuen ende geprefenteert hadden bijder feluer te faro») nen geuende hoe al éift zoe dat zij oeuer langen tijdt van jaeren jmmers zoe lange dat geen memorie en waire ter contrarien jn rustige ende vreetiaemige posfesfie hadden geweeft omme met heure rijs te gebruycken alle de riuieren des keyfers mitsgaders te moegen palleren "die ftadt van Dordrecht zoe wel hangende de procelfen die zij fupplianten tegens die felue van Dordrecht gefuftineert hebben gehadt als oick naeder pronunehiatie vander fententie van zijne Maj. tuffchen den parthijen gegeuen den iiijcn Junij laeftleeden zonder eenich hinder off beleth ter contrarien delen nyet jegenftaende die burchmeefters ende regierders der voirfz. ftede van Dordrecht hadden de faeme laeten gaen onder den fchippers dat nyemandt met rijs gelaeden hem veruorderen fal te vaeren voerbij Dordrecht zonder aen te fpreecken ende te verftacpelen contrarie de poflesfie vanden voirfz. van Rotterdam die zij nae daete vander voirfz. fententie gebruyet hadden mits dat daer aff jn geenen vanden proeeflen mentie gemaict es geweeft. Ende alzoe eenige poirters van Rotterdam mit heuren rijsfehepen gearriueert hadden tot Dordrecht die voirfz. van Dordrecht pretenderende tielue rijs ftaepelgoet te wefen hebben hem verhoeden te zeylen mits welcken de fchippers hoiren fchepen aldair hebben moeten laeten blijuen tot huere groete fehaede ende achterdeel aengefien dat het verderffelick goet ende van zeer cleynen ende vyle prijfe es immers minder dan affchen velligen barninchout ende houpen die bijder voirlz, fententie verclaert zijn ftacpel vij te wefen ende en zouden nyet draegen doncoften van tverftaepelen gemerct mede dat dc voirfz. rijs nyet georbairt en wordt dan tot commoditeyt vanden lande als tot preferuacie ende onderhoudenifle van dijeken ende dammen ende oick ten oirbacr vanden viffeherijeii om vuyeken fehuttingeu ende anderen noetfaeckelieken coruen dair aft* te maicken voir den Viffchers verfoickende dairomme om den voirlz. redenen ende anderen jn heure voirfz. fupplicacie geroert dat hen geaccordeert warden oepenen brieuen vuyt crachte vande welcken den voirfz. van Dordrecht beuoelen worde op groeten peynen de voirfz. fchepen met rijs cofteloes ende fchadeloes te ontflaen ende gedoegen defelue te laeten vaeren vrij ende vranck zonder beleth maiekende eyfch van coften fchaiden ende jntereften. Dewelcke fupplicatie gethoent es geweeft den gedeputeerden der voirfz; ftede van Dordrecht omme dair op tantwoirdene die heure antwoirde jn gefcrifte Rrrrrr 2 oeuer- verzon om bij de Landvoogdes te willen Vorft ftclde alle zijne póbgingeii in het werk > uitwerken, dat de Rijs, toebehoorende aan om partijen te vereenigen, dog vrugteloos; hunne Poorters, en verbij deeze Stad gevoerd wijl dc Rotterdammers ongeneegen waren, om wordende van het Stapelregt mogt worden zig in eetlc lchikk.ng m te laaten. Hij ver- vrii -cfteld. Dit Requeft ontfingen de Re- zond hen derhalve naer de Landvoogdes, dc- Srdersvan onze Stad den volgenden dag; zelve,bij eene Misuve,gedagteekend den dcr: tkSsden daar op Huich Kool Heeren Pie- den December, verzoekende , om de zaak bu Terlloon , met den Penfionaris Bartholomei, korte termijnen te willen bell.ilen. Hier op ! pocdigftcn, naer Breda, daar de Prins vertrok dé Penhonans Barlholome, naer Bincti ™ O at e ain verblijf hield , de reis aan te in Henegouwen , alwaar de Landvoogdes toen JS^r5?ptaoUrii&,Bto4, ter- tijd haar verblijf hield. Daar gekoomen nfd»n twaalfden December hun Andwoord zijnde ontfing hu her Requeft, door die van oEer en onderwierpen de üitfpraak van dit Rotterdam, aani zijne ke.zerlnue Majc tcit, op Cefch'il aan Zijne Pri icclijkc Excellentie» Dces den negentienden December * overhandig^.  1040 PRIVILEGIËN oeuergegeuen hebben hemluyden fonderende op heuren rechten preuilegien fentencien ende ordonnancien der voirfz. K. Maj. nae der welcke de parthijen fchuldich zijn hem feluen voirden toccoemende tijdt te reguleren fonder te difponeren wes voirtijts gevfeert es geweeft ende was te beureemden dat die voirfz. van Rotterdam mitter voirfz. oude vlantien contrarie de voirfz. ordonnancie hem feluen wilden behelpen aengefien dat zij conform defelue ordonnancie de riuiere vanden IJfele vrij gebruycken die boetten memorie van menfehen de ftaepele fubject es geweeft als defelue ter daete vander voirfz. ordonnancie was die oick exprelfelick jnt preuilegie vander ftaepele genomineert ftaet. Oick waeren die voirfz. van Rotterdam fupplianten niet gefondeert te excipicren rijs onder tdexfel dat bijder voirfz. ordonnancie houpen geexcipieert zijn want biider exceptie van deene fpecic wardt al dandere onder dordoncie gecomprehendeert ende wordt defelue coepmanfehepe van rijs jn grocter mecnichte van boeucn vuyten lande van Gelre ende van Cleuen nedergebracht ende cs mede tot Dordrecht verftacpelt ende vercocht van allen ouden tijden verfoickende om de voirfz. redenen ende andere jn heure antwoirde begrepen dat zijne Maj. beliefde defe ftucken tc decideren tzij bij geuouch oft anders zonder groete treyn van proces omme die voirfz. ftede eensdeels te verlichten van laften ende oncosten ende concludeerde dat de voirfz. van Rotterdam fouden verclaert worden jn heure verfoick jmmers zulex als zij tfelue doen nyet ontfhnckelijck als dair toe te vroich op zijnde ende jn geualle van ontfanckbaerhc3-t dat het tfelue hemluyden ontfeyt zoude werden maeckende eyfch van coften. Wair vp nae replijque ende duplique fcriftelick oeuergegeuen mitsgaders alle tgundt wes de voirfz. parthijen aen beyden zijden hebben willen exiberen tot juftificacie van heure intentie. Ende op al gelet die Keyfer met goede ende rijpe dcliberaeie van raide zeyt ende verclaert bij defen dat alle rijs dat de voirfz. van Rotterdam gecocht zullen hebben ftaende tot heure pericule ende fortune ende willen vouren voerbij de voirfz. ftadt van Dordrecht of binnen den limiten vanden ftaepele zullen zij moeten verboedemen ende betaelen de rechten daer toe ftaende zonder fchuldich zijn te verftaepelen maer van rijs den poirters van Rotterdam nyet toebehoerende dat de coepman verbij de ftadt van Dordrecht off binnen de limiten van den ftaepele zal willen doen voeren dat filmen fchuldich zijn te verftaepelen ende te verboedemen gelijck andere ftaepelgoedcn. Aldus gedaen ende geordonneert jnde ftadt van Bins den iijtn dach van Januario XVa éénenueertich. (Aldus ondergeteyekent) L. de Zoete. Mjf. Stopelboek, gequoteert op den Rug No. XI. Fol. 264. En, zulks bij hem geleczen zijnde, gaf hij, tot bij Partij weder gedupliceerd geworden zijnbetoog van het Regt deezer Stad , een uit- de , kwam, korte dagen daar na, de bovenvoerig Gefchrift over; op 't welk, bij die van fiaande Üitfpraak , ten voordeele van deeze Rotterdam , in het breede geandwoord werd. Stad , te voorfchijn fj). Vervolgends door de onzen gerepliceerden (i) Dit alles hebbsa wij getrokken uit het meergemelde Staptlbock , gequoteerd No. XL van Ftl %lt«$ tot 067 vtrfi.  vanDOR D RECHT. 1041 Keizer Karei de V. bevefltgt de Overéénkomfl\ tuffchen die van Dordrecht en Gorinchem zvegens het Stapelregt, van den 22. November des jaars I541- ió". Januarij' 7^: KAerk bi]der gracie Gods Roomfch keyfer altijt vermeerdert , srijcx coninck van Germanie van Caftillien van Leons van Arragon van Nauarre van Napels van Maillorcque van Sardeyne vanden eylande van Yndien ende vaften lande der Weftcrfche zee eertshertoghe van Oiftenrijcke hertoge van Bourgoingnen van Lothr. van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Geldre graue van Vlaendren van Artois van Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe van Hollant vamZeellant van Ferrette van Haguenault van Namen ende Zuytphen prince van Zwauen maregraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van der ftadt ftede ende lande van Vtrecht Ouerijffel ende Grocningen ende dominateur in Alle ende Alïricque. Allen den ghenen die defen onfen brief zullen zien faluyt van wegen onfen beminden fchout burgermeefters fcepenen ende raedt onfer fteden van Dordrecht ende Gorcum is ons verthoont ende te kennen gegeuen geweeft; hoe dat zijluyden om te cuitereu alle querellen queftien proceffen coften ende moyeten die hemluyden in wat manieren dattet waere fouden mogen opcommen doer den ftapele onfer voirfz. ftede van Dordrecht ende om te voeden tuffchen beyde de voirfz. fteden eendracht ende vrede zoe zijluyden te zamen een verftandt hebbende te bat fouden mogen defenderen onfe fteden tegens onfe vianden als beyde vp de frontieren vanden lande van Gelre ende Cleue gelegen zijnde hebben mit melcanderen bij tutTchenfpreken van onfen lieuen ende getrouwen raedt meefters Peeter du Breul raedt ende aduocaet fiscaei in onfen grooten raede tot Mechelen ende Gerrit van Rennoy rekenmeefter in Hollandt mit vrundtfcape ghemaect ende gefloten zekere accordt twelck zij tfamen den xxijc Nouembris A° XVC- XLJ. mit de zegelen der voirfz. fteden hebben doen bezegelen ende tot meerder vefticheyt geaccordeert dat zijluyden van ons daer op verworuen fouden onfe brieuen van confirmacie ende approbatie als al tzelue voorder blijcken mach bijden brieuen van accorde daer van tinhouden hier naer volcht van woorde te woorde. Alzoe apparant etc. [ Zie den inhoud hier vooren Bladz, 1030. ] ons zeer oitmoedelijck verfoeckende tot meerder vefticheyt van defen hen hier op te willen verleenen ende doen expediëren onfe oepene brieue in behoirlijcker vormen. Ende voort bij hoeren gedeputeerde tot onderhoudt vanden feluen appoinélemente hen ende elcken van hen refpeétiue te condempneren. Soe eyft dat Rrrrrr 3 yrij  zqas PRIVILEGIËN wij die faecken voirfcreuen ouergemerct begeerende eendracht ende twift te feuwen tuffchen onfe ohaerfatèn befonder van den genen die opte frontieren gefeten zijn genegen wefende tot hoerluyden bede ende fupplicacie hebben tvoirfz. minnelijck accord ende appoinctement gemaect tuflchen onfe voirfz. fteden van Dordrecht ende Gorchum fupplianten mitgaders alle die puncten ende articlen daer inne begrepen ende hier bouen gcinfereert geconfirmeert geapprobeert geratifieert belieft ende geuefticht confirmeren ratiffieeren approberen beuelen ende veftigen vuyt zonderlinge gracie bij defen onfen brieue naer zijne vorme ende inhouden condempne* rende voirts metten feluen die voirfz. contrahenten fupplianten ende elcken van hem refpectiuelijck tot onderhoudt ende volcomminghe vanden inhouden van dyen ende die puncten ende articlen daer inne begrepen als bouen want ons alfoe gelieft. Ende des toirconde zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfe ftadt van Brueflèl den xvjc dach in Januario int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert éénenueertich van onfen keyfericke txxije ende van Spaengnen beyde den Cecillien ende anderen txxvje. (Oj) de Plooije fond} Bij den Keizer in zijnen Rade. Despleghem. Naer den oorfprongkelijken Brief, bezegeld met een Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 30. Die van Antwerpen aan de Landvoogdes verzogt hebbende, om eenige Moolenfleenen 9 de Rivier de Merwede af gebragt, naer hunne Stad te moogenvoeren , zonder die te Dordrecht te verkoopeni wordt hun zulks toegeflaan, mids de Stapelregteii daar van betaalende. 31- Januarij m. Thoen en in alder oytmoedt die burgermeefteren fcepenen ende raedt der ftadt van Andtworpen hoe dat zij thoenderen bij hueren rentmeefters hebben bouen den Rijnftroom ende de Merwede doen coopen acht molenfteencn ende die te fcepe neder* waerts ghebracht ende tot Dordrecht gearriueert zijn ende hoewel zij thoenderen hebben geprefenteert gehadt den regierders vander ftadt van Dordrecht te betaelen alle dandere rechten van tverftapelen verbodemen ende anderfins daer toe ftaende ende dat zij alzoo  van. DORDRECHT. 1043 zoo fchuldich waeren den thoenders die voirfcreuen molcnfteenen die hen toebehóeren hier mede te laeten volghen gelijck zij aen hemluyden verfocht hebben defen nochtans nyet tegenftaende hebben zij den fupplianten hier aff voor andtwoirde ghefcreuen datter coop noch behoirde te ghefchieden om die vordere ftapelrechten betaelt te mogen worden in conformiteyt vander ordonnancien fonder welcken coop dander rechten nyet betaelt en moghen worden ende dwelck zoo zij thoenderen hoepen nyet en is die meyninghe van vwe Majt. int maecken vander voorfcreuen ordonnancien op ftapelrechte dat zij thoenderen huer felfs goet in andere landen ge» cocht hebbende ende tot Dordrecht comende dat noch eens fouden moeten coopen biddende daeromme dat vwe Majt. gelieuen wille hier op te verleenen behoirlicke prouifie daer mede der voorfcreuen ftadt van Dordrecht beuolen ende geordonneert wordde dat zij hen thoenderen laeten volghen de voorfz. huere acht moienfteenen mits betaelende dandere rechten vanden verftapelen verbodemen ende andersfins daer toe ftaende fonder daer af coop te moeten gefehieden ende ftapelrecht meer betaelt te moeten worden. Dwelck doende etc. (In margine ftont gefcreuen) Soitceste requefte monftrè aux deputês de la ville de Dordrecht prefentement eftans en ceste ville pour y refpondre. Faict & Bruxelles le xxiiij. jour de Januier XVC-XLI. Hier op heeft de Penfionaris Bartholomeiden dertigÜen Januarij daar aan, de navolgende reauefte overgeleverd. Verthoent ende gheeft in alre oytmoedicheyt te kennen vwe G. onderfaet ende fubject Nicolaes Bartholomei penfionaris der ftede van Dordrecht dat hij fuppliant wefende alhier binnen der ftede van Bruyflele den xxiiije defer maent Januarij om aldaer van weghen der ftede van Dordrecht mit dandere ftaeten vande Nederlan* den der Key. Maj te bewaeren de dachuaert bij vwe G. doen befcreuen ontfanghen heeft ten voorfcreuen dacghe in den auont laet zekere requefte vwe Maj. geprefenteert bij den burgermeefters fcepenen ende raede der ftede van Andtwerpen daer bij zijluyden verfoucken zekere acht molenfteenen tAntwerpen te moghen vouren contrarie de ordonnantie bij de Key. Maj. ghemaict den iiije Junij XVC éénendeueertich ende oick contrarie de priuilegien der voerfcreuen ftede volghcnde dewelcke de molenfteenen ftapelgoeden zijn ende tot Dordrecht verftaepelt verbodemt ende vercocht moeten worden ende de rechten daer toe ftaende betaelt. Vp welcke voorfcreuen requefte de voorfcreuen fuppliant wefende nochtans alleen vuyt naeme van zijne meefters geantwoort heeft ende defelue oucrgheleuert den feereten raede den zesendetwintichften der voorfcreuen maent Januarij ten welcken daeghe de voerfcreuen andtwoerde geftelt es in handen vanden ghedeputeerde der voorfcreuen ftede van Andtwerpen om daer tegens te repliceren. Ende hoewel zijluyden niet meer tijts daer toe en behoeren te hebben dan de fuppiiant heeft moghen verweruen om tantwoorden defe niet gheconüdereert en hebben zijluyden als noch huere replijcke nyet  1044 PRIVILEGIËN geëxibeert wat veruolch de fuppliant daer toe ghedaen heeft waer doer defelue fuppliant binnen defe ftede moet blijuen ende es ge* fcapen bij tverloop van den tijde zijn rapport nyet te moghen doen vander propofitic bij vwe Maj. de voorfcreuen ftaten gedaen ende oick tijdelicken in den Haeghe mit dander ghedeputeerde van Hollant te delibereren om alhier vwe G. goede vruchtbaere antwoerde te bringen vp de tijt bij vwe Maj. geordonneert. Twelck geconfidereerdt verfouckt de fuppliant in alre oytmoedicheyt dat vwe Maj. gelieue de gedeputeerde der voorfcreuen ftede van Andtwerpen te ordonneren fonder eenich dilay ouer te lcueren huere voorfcreuen replijcke om voorts inder voorfcreuen faecke geordonneert te worden alft behoeren fal. Twelck doende etc. . Deze requefte bij den feereten raede gheuifiteert zijnde en hebben die van Andtwerpen nyet begeert vorder inder faecke te procederen ende hier omme heeft heer Lodewijck vander Scboer riddere ende prefident vanden voorfcreuen raede doctoer in beyden rechten vp de voorfcreuen andtwoerde gheftelt mit zijn eyghen hant het naeruolghcnde appoinctement begherende dat die van Dordrecht tfelue voor die reyfe wilden acceptee* ren. Veu que ceulx dAnvers on fait achapter les pieres de molins pour leur ufaige famble que ceulx de Dordrecht leur pouroent hien confentir les pasfer en payant le droit fans les faire remettre en vente et fanspreiudice de leur droit. Faict è Bruxelles le dernier jour de Januier XVCXLI. MJf. Stapetboek, op den rug gequoteerd No. XI. Fol. 268 — 276. Sententie Interlocutoir van den Sec re et en Raad, tuffchen die van Schoonhoven, Supplianten, ter ééner , en die van Dordrecht, Oppofanten, ter ander er zijde ; waar bij de laatflgemelden gelaj} worden, een aangehaald Schip, onder borgtogt, te ontflaan , en dat , hangende het Proces, de Supplianten verbij Dordrecht willende vaaren, zonder ten Stapel te koomen, gehouden zijn te flellen goede en zeekere Cautie. 24. Maart GEfien tproces ende different gerefen in den feereten raede der Keyferlicker Majt. ons aldergenadichs heeren tuflchen die burgermeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Schoenhouen fup- pli-  van DORDRECHT. 1045 plianten ter eenrer ende die gedeputeerde vander ftede van Dordrecht oppolanten ter andere zijden roerende ende aengaende zekere arreft ende aenhalinghe gedaen ten veruolghe van dyen van Dordrecht op zeker fcip ende fchuyte toebehoorende eenen genaempt Dierick Pietersz. ende eenen Jan van Dam jngefetenen van Scoenhouen. Die Keyferlicke Majefteyt op al wel ende rijpelick gelet hebbende feyt ende verclaert dat tvoorfz. fcip ende fchuyte onflagen zullen worden vuyten arrefté op cautie fouffiflante die die van Schoenhouen gehouden zullen worden te ftellen te betalen tftapelrecht van Dordrecht ende damende bij hen gepretendeert jngeualle dat in deynde vander faecke beuonden wordt alfoo behooren te gefchiene. Ordonnerende voort dien van Schoenhouen te commen pertinentelick repliceren inder faecke voor den voorfz. feereten rade op dantwoorde ouergegeuen bij dyen van Dordrecht binnen eender maent naeftcommende beginnende op huyden datum van defen peremptoirlicken. Ende voorts beyden den partijen ouer te brenghen alfulcke tijtelen munimenten ende befcheyt als zij hebben ende daer mede zij hen in der feluer zaecke zullen willen behelpen omme die gefien voorts inder faecke tappointeren ende ordonneren alft behooren zal. Ordonnerende voorts dat hangende den voorfz. proceffe die van Schoenhouen die voorbij Dordrecht zullen willen varen zonder te commen ten ftapele aldaer gehouden zullen wefen te ftellen goede ende fouffiflante cautie tvoorfz. ftapelrecht te betalen mitsgaders die boete bij den voorfz. van Dordrecht gepretendeert. Gedaen te Brueffel den xxiiijen dach in Meerte anno vijfthienhondert éénenueertich voor Paeffchen. Mij jegewoirdich Dtspkghetn. Naer de oorfprongkelijke Sententie , gefchreevett op Francbijn* Provifioneele Sententie van den Secreeten Raad des Keizers , tuffchen die van Dordrecht ter ééner, en die van Middelburg ter ander er zijde ; waar bij verklaard is, dat die der laatflgemelde Stad, Wijn koopende in Duitschland, en daar mee de Merwede of de Leek af koomende, gehouden zullen weezen, dien te verjlapelen en de Regten daar van te bet aaien; dog datze , ten aanzien van andere Koopmansgoederen, zullen blijS s s s s s ven.  i046 PRIVILEGIËN ven genteten die vrijheid, welke hun, bij Sententie van den 5. April des jaars jfg, is toegeweezen. 8. Mei 1542. COmme les burgniaiftres efcheuins et confeil de la ville de Dordrecht ayent prefenté requefte a lempereur remonftrant que combien par les fentences quilz ont obtenu rendues par fa Majefté le xviiijc jour d'O&obre fan XVC quarante et le iiije de Juing fan enflüyuant quarante ung entre autre chofes foit exprelfement dit jugié et fentencie que tous marchans fuflent eftrangers ou fuhjectz de fa diéte Majefté amenans biens accouftuméz deftapler den hault par les riuieres de la Merwede ou la Lecke feroient tenuz deftapler en la dite ville de Dordrecht felon que plus au long eft contenu es dites fentences. Neantmoins ung nommé Herman Andriesz. Allemant natif de Mies foy dilant bourgeois de Middelbourg en Zellande corduannier de fon meftier seftoit jngeré dauoir allé querir en Allemaingne vingt verges de vin de Rin et les amener par la dicte Merwede par deuant Dordrecht a Gorchum fans eftapler dont aduerd lefcoutette du dict Dordrecht pour garder le droit de la dicte ville auoit fait amener les vins auant dicte* en jcelle et procédé tellement contre le dict Herman que voluntairement hauoit fatisfait aux paines et mulctes jndictes contre ceulx qui fraudent leftaple et depuis le dict Herman auroit requis que lefcoutette luy fits fa demande pardeuant ceulx de la loy du dict Dordrecht ce que luy fut accordé et par deffus ce luy deliuré copie des articles des diets fentences fur lesquels le dict efcoutette fe fondoit. Et jafoit quil deuft pas pourfuyuir fa caufe et attendre ce que la juftice determineroit fur fon different toutte fois delaiflant la dicte litispendence et fans faire mention dicelle auroit obtenu des prefident et ceulx du grand confeil a Malines certaine prouifion contenans commandemens tenans pour contraindre le dict efcoutette a rendre et reftituer ce que le dict Herman pour la caufe auant dicte auroit voluntairement payé requerant que pour euiter proces et defpence fuperflue jl pleust a. fa Majefté euocquier Ia caufe du dit grand confeil par deuant ceulx du priué confeil attendu que Iesdicts fentences auroient efté prononciés par ia dite Majefté en fon priué confeil ou, pour les moins que tenant en eftat et furceance touttes procedures les parties fus- fent dict Herman auroit requis que ïeicoutette aiy xus ut aemanae AANMERKINGEN. Het zal, buiten twijfel , aan een' ieder' Ingezectenen dier Stad geweezen zij. Waar- vreemd voorkoomen, dat, die van Middelburg, fchijnlijk moet hier van de reden gezogt vvof- bij den Grooten Raad van Mechelen, op den in de Stapelfententie van het jaar 154"0» den vijfden April des jaars fffï CO» van het ,ai in .de Ordonnantie van het jaar 1541 ,wel- (1) Zie M. 952.  vanDORDRECHT. 1047 feïit appellées pour comparoir par deuant commis tel quil paroit a la Majefté deputer pour les ouyr et fommerement appoinctier ou par la dite Majefté eftre ordonné comme il appartiendroit. Suyuant ce lesdits partyes auroient efté mandeés et ont comparut pardeuant certain commis a la fin deflus dite ou elles ont hinc jnde allegué plufieurs raifons fignamment de la part de ceulx de Middelbourg que le dit Herman auolt a ton efté traueillé et vexé dautant quil eft bourgeois de la ville de Middelbourg lesquels par temps jmmemorial ont efté exemptz du droit deftaple ayant a cct effeft obtenu cn 1'an XV0- trente trois fentence et arreft audift grant confeil dont ils faifoyent prompte foy par lexhibition de copie autentique pardellus ce difoyent que les diets fentences dont lesdicts de Dordrecht fe voulioyent aydier font efté rendues contre lesdits de Middelbourg qui n'y auoyent efté ouys ne appellés et combien quelles parliflent generaUement deftrangiers et fubjectz de fa Majefté touttefois la dite generaUité ne pouvoit comprendre cas particulier ou quel feroit entreuenu fentence et que plus eftoit lesdicts fentences alleguées par lesdicts de Dordrecht font expreüe mention que tous marchans doibuent venir a leftaple faulf ceulx du dit Middelbourg et Zierixzée qui eftoit euidente demonftration du tort desdicts de Dordrecht. Contendans veu que leur fentence du dict grand confeil eftoit paffé en force de chofe jugié et eftoit arreft quilz peulfent joyr du fruit et eüeét dicelle et des preuileges quilz ont pOrcy deuant obtenu a ce conformes enlamble quil leur fut permis proceder a Malines au dict grand confeil ou jlz eftoyent coLtens proceder fommerement et de plain et mettre ledict proces en eftat endedans quinze jours. Surquoy lesdifts de Dordrecht fupplyans ont alleguié que combien les diets de Middelbourg ayent obtenu la fentence en lan trente trois qui a efté rendue entre les mesmes parties toutteffois elle ne fe peuk adapter au caz prefent pour ce que ledit Herman qui eft homme de petite faculté auroit des parchonniers en AUemagne ausquels appartient la marchandife combien quil prefte fon nom et contracte fur icelluy qui ne debvroient en raifon jouyr du dict preuilege et faifant ce que deiTus Ie dict Herman en abuferoit ores quil fut tel et debvroit eftre chaftié a lexemple des autres joinct. quil napariftra point que jamais ceulx de Middelbourg ayent enuoyé querir des vins en AUemaigne finon par le dit Herman depuis peu de temps enca maisquüz ont allé querir leurs vins en France fullement dont jl ont leftaple et fii leur eftoit permis vendre vins de Rin comme jl font Ssssss 2 ces dc Goederen , de Leek en de Merwede nederkoomende , aan het Stapelregt onderhevig hadden gelteld. Egter hebben wij, in onze Aanmerkingen , toen reeds te kennen gegeeven Fa) , dat , naer onze gedagten , die Sententie en Ordonnantie , waarzc fpreekt van alle coopluyden, in eenen bepaalden zin moet worden opgevat. Voords dient men op te merken, dat deeze Sententie alleen bij voorraad gegeeven zij; ofze nader, en bij een difinitif Vonnis bekragtigd zij geworden, durven wij, bij gebrek van berigt , niet verzeekeren. Alleen zullen wij zien , dat Partijen , na dat die van Middelburg verzogt hadden Refumtie van deeze Sententie , op den vijftienden December van het jaar 1554. gelaft wierden, om dit Regtsgeding te hervatten. M (2; EU;Jz. icc6.  io48 PRIVILEGIËN ceslüi de France jl eft vraytamblable quilz [«3] mesleroient lesdites vius de Rin auec le Poicou qui feroit donoé occafion aux frauldes et tromperyes qui redonderoyent au detriment de la republieque et corruption des corps humains auffi du temps de la dicte lentencé jl neftoit lors queftion que des marchandifes venans par la riuiere de Liiiêle laquelle k efté oftée aux dites fupplyants et non de la dicte Merwede ou la Lecke par quoy comme pour bonnes raifons Ion auroit ofté ladite IJdele ausdites fupplyans h femblable en meilleure raifon pourroit la dite Merwede eftre deffèndue ausdites de Middelbourg pour euiter les jnconueniens auantdicts. Pardelfus ce failbit bien a noter que fil fuft permis au dites de Middelbourg palier fins eftapler les marchans eftrangiers feroyent reboutez de la negociation de parde9a attendu quilz ne fchauroyent vendre leurs vins a ft bon marchié payant le droit de leftaple et deftonlieux que lesdites de Middelbourg qui sentyendroyent exemptz et partant fe departiroyent de la dicte negociation et fe deftruiroit non feullement la dicte ville de Dordrecht ains auiïi fe perdroyent les tonlieux de fa difte Majefté car fault entendre que quant les marchans d'Allemaigne amainent leurs vins pardeca jls payent le tonlyeu de fa dicte Majefté a la vente et le plus fouuent employent leur argent en autre marebandife quilz remainnent en leur pays pour la quelle jlz payent de rechief famblable tonlyeu ou touteffoys li le mis auant des dictes de Middelbourg pouuoit fucceder ia dicte Majefté nauroit tonlyeu de lung ne dc lauttre. Finablement ont dit que combien leur fentence fèmble eximer de leftaple lesdites de Middelbourg et Ziericxzec cela eft dcclairé par la mesme fentence auoir lieu fur certaines reftrinctions du hault marchié dont neft jcy queftion requerans attendu ce que dit eft que ausdites de Middelbourg fuft deffendu de ne plus palfer fans eftapler offrans prouuier les faicts auandicts tant que pour fuffir. A quoy lesdites de Middelbourg ont replycquié fouftenans debuoir eftre renuoyez au dict grand confeil pour proceder comme def- Mes/et oient les dites vins de Rin auec wijnen iegghen Sn eene keider ende foe wie IcPoitou. Togen het vermenden van Rijnfche, bet dede dats op fijn ambocht een jaer ende met Franfche of korte Wijnen, gelijkze ge- op drye pondt ende foe wat cuper'oft vaetrinamd werden, plagten onze Voorvaders reeds binder die aldusdanigbe corte wijnen verin vroeger tijden ie voorzien. Verfcheiden Hete oft dede verlaten oft daer ouer waer die Stedelijke Keuren kunnen hier van ten bewijze verbuerde m fg ende fijn ambocht een jaen /trekken. Wij zullen ons alleenlijk tot die van In de Keuren van Haarlem leeft men (4) : Item onze Stad cn Haarlem bepaalen. Die der fo en fal men genen corten wijn ftaen in ccritgcmelde zeggen (3): Item foe wie hem enige woningen bij Rijnfchen wijn op die geneert met Rinffcbe wmen die en fal hem boete van een pont ende twe dwifent hem: met generen met corte wijnen diewijl dat nochtans fond men die corte wijn wter W hij dat een bantiert foe en jal hij dat ander ningen doen. Hoe zeer 's Lands Vorftcn reeds met bonneten binnen eene jaer daer nae op van dc vroegfte tijden af, tegen het vcrvalfcheii die boeten van drie pondt. Item foe en en vermengen der Wijnen, gewaakt hebben, Jalmen gbeen corten wijnen verlaten in Rins- kan, uit de otidlte Handveften van Koning Jche wijnen ofte vaten noch corte wijnen vol- Willem en anderen , duidelijk gezien worden. fen tn Rinffcbe wijnen op die boete van drye Wenfchliik ware het , dat eigen belang, in pondt ende correxievan fchepenen goetdunc- laatcr' tijd, die heilzaamc inftellingen ttenfi ken. —■— Item loe en fullen gheen witten niet geheel kragtcloos gemaakt had corte wijnen hoe fij genoemt fijn bij Rinffcbe (3) Mff. Keuren van den Drukker deezer Privilegiën, Fol. 12 wfo. Men kan wijders hier meé vergelijken eene uitvoerige Keur van den 16 Januarij des jaars -L*i£, te vinden ^ he[ = fc ^ m het jaar 1438, Fol. 50. (4) Bij Van Oosten na BB.üyn Befchrijv. van Haarlem , I. Deel, H. 170.  van DORDRECHlN 1049 deflus confideré que lesdites fupplyans mesmes et leurs bourgeois manans et habitans qui fe difent francsques de tonlyeu enuoyent journellement querir des vins en AUemaigne et les vendent fans payer tonlyeu faifans le prejudiee et dommaige a lempereur tel quilz jmproperent eftre faitz par les diets de Middelbourg requerans eftre maintenus en leur droit et fentence lans aucunement fe vouloir departir dicelle. Sa Majefté ouy le rapport du dict commis a bonne et meure deliberation de confeil attendu que la matiereeft grandement importante a la dicte republicque et a fon dict tonlieu a ordonné que fur les faicts desdites partyes et ceulx que le procureur general vouldra pofer pour la conferuation du droit de la dicte Majefté jmperialle fera fait jnformation par telz commilïMres quelle deputera pourjcelle veueordonnerlbmmierement etdeplain felon droit et raifon. Et cependant par prouifion et tant que autrement fera ordonné declaire que lesdits de Middelbourg et les bourgeois de Dordrecht allans querir vins en AUemaigne et paflans la Merwede ou la Lecke eftapleront et payeront le droit pour ce deu fans prejudiee des fen* tences et droit pretendu par lesdites partyes et quant a aultre marchandice que lesdicts de Middelbourg vferont de leffeft de leur dicte fentence. Ainfi fait a Bruxelles le viije jour de May lan XVC* quarante deux. Moy prefent Ferreyken, (Laager fond geteekend) Marie. Naer de oorfprwgkeïijke Sententie, gefchreeven op Franchij 11, liggende in de ijzeren Kast Lade S. No. 6* Keizer Karei bevefligt het Privilegie van Hertog' Philips vanBourgondieiz, gegeeven, den 28. April des Jaars 1439-9 aan de Munters van flolland en Braband; en verklaart zvijders, dat de Mun* ters van Plolland en Zeeland, zoo zuel verzogt als onverzogt zijnde, zullen moogen werken in de Munt van Braband, gelijk die van het Serment van Braband moogen zuerken in de Munt van Holland en Zeeland. 22. Junij 1542. KAerle bijder gratiën Gods Roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Sicillien van Maiorcquen van Sardeinen van den eylanden van Indien ende vafter eerden vander Ssssss 3 Wes^  ïo5o PRIVILEGIËN Weftcr zee etc. ertsthcrtoghe van Oiftrijck hertoghe van Bourgoingnen van Lothrijek van Brabant van Lymbourg van Luxembourg ende van Gelre etc. graue van Vlaenderen van Artois ende van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelandt van Phirt van Hagenault van Namen ende van Zuytphen etc. prince vanZwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslandt van Salins van Mechelen vanden lande van Ouerijfiel vander ftadt fteden ende lande van Vtrecht ende van Grueninge ende dominateur in Azien ende in Affricquen. Allen den ghenen die defe onfe brieue lullen zien oft booren lefen faluyt. Wij hebben ontfanghen de ootmoedige fupplicatie vanden munters vanden fermente van Brabant ende van Hollant inhoudende hoe dat fij van ouden tijden wel ouer hondert ende meer jaeren geleden onder malckanderen altijts hebben geweeft van eenen eede ende van eenen fermente te wetene dat die munters van Hollandt ende Zeelandt altijt hebben gewrocht met die munters van Brabant in Brabant ende van gelijcken die van Brabant met die van Hollandt ende Zeelandt in Hollandt ende Zeelandt oft waer dattet geuiele gebruyekende altijt die vrijheyden ende priuilegien van malckanderen onuerfcheyden blijekende tfelue bij diuerlTche priuilegien den voerfcreuen twee fermenten bij diuerffche princen en princelfen van Brabant Hollandt ende Zeelandt ende befunder bij wijlen hooger memoden hertogen Philips van Bourgoingnen hertoge van Brabant ende graue van liolhwdt ende Zeelant etc. verleent gegunt ende gegeuen in date den xxviif Aprilis anno duyCent vierbonden endexxxix. van welcken preuilegie van wijlen hertoghen Philips den teneur hier na volght van woorde te woorde. Philips bij der gratiën Gods. \_Zie den daar op volgenden Brief hier vooren bl. 535.3 Ende want de voerfz. twee ferementen onuerbrekelijck onder malckanderen de voerfz. brieuen van preuilegien altijt hebben minnelijek onderhouden ende dyen nauolgende hen gereguleert alfoe dat vander contrarien egeen memorie en is dyen nochtans nyet tegenftaende hebben eenighe van den fermente van Brabant hen geuoirdert aengaende defen preuilegien tulTchen de voerfz. fermenten te femincren difcordt ende tweeuoudich verftandt defelue preuilegien interpreterende na huer eygen opinie verftandt ende geliefte contrarie denfeluen preuilegien ende der ouder obferuantien ende onderhoudeniflèn vanden feluen te wetene dat die van Hollandt nyet en ibuden in Brabant mogen wercken ten waere dat fij daer toe bij die munteren van Brabant gerequireert ende verfocht werdden hoewel ouer hondert jaeren ende meer es altijt onuerbrekelijck geobferueert foe dat die munters van Hollandt hebbende ennighc ftadt ofte plaetfe in die munte van Brabant gecocht oft vercregen die hebben fonder aenfien van yemande gebruyet ende metten munteren van Brabant in Hollandt zonder dat deen off dandere oeyt is ter eenre oft ter andere plaetfen gerepelleert oft wederleyt geweeft. Ende want nyemande dan alleene ons en is geoirloeft de voerfz. preuilegien te interpreterene als bij onfen voirfaten geaccordeert foe hebben de voerfz. fupplianten om alle gefchillen discordt ende prolixe proceffen mitsgaders alle andere inconuenienten die tuffchen de voerfz. fermenten ter zaecken van defen voorts meer rij fen ende opftaen fou-  vanDORD RECHT. 1051 fouden moghen ter neder te leggene ende te abolerene ons zeer oitmoedehjcKen ende in alder reuerentien gebeden defelue preuilegien te willen ratifieren ende approberen ende zoe verre alft noot zij van nyeuws te verleenen voor ons ende onfen nacomelingen ende tghene des voerfz. is doende te willen verclaeren onfen wille ende ■ meyninge te zijne dat defelue wordden onderhouden ende geobfefueert in fulcker vuegen manieren ende verftande als defelue tot hier toe zijn gehouden ende geobferucert geweeft ende hen fupplianten te willen verleenen ende doen expediëren onfe openen brieuen daer toe dienende. Doen te wetene dat wij de zaken voerfcreuen ouergemerct ende hier op gehadt taduijs jerft van onfen lieuen ende ge* trouwen den luyden van onfer cameren Van rekeningen ende daer na van oick onfen zeere lieuen ende getrouwen cancellier ende luyden van onfen rade geordineert in Brabant geneycht wefende ter beden ende iupplicatien der voerfz. fupplianten hebben de voerfz. preuilegien foe die bouen geinfereert ftaen geconfirmeert geratificeert ende geapprobeert confirmeren ratifficeren ende approberen vuyt on* fer zunderlinger gratiën voor ons onfe oiren ende nacomelinghen hertoghen ende hertoginnen van Brabant mit defen onfen brieuen foo verre nochtans de voerfz. fupplianten daer aff genyet ende gebruyct hebben. Ende voirts interpreterende defelue preuilegien bij ons bij defen onfen brieue geconfirmeert ende zoe verre des noot zij op en nyeuws verleent vercleeren onfe verftandt ende meyninge te wefene dat de munters van den fermenten van Hollant ende Zeelandt zoe wel zonder des verfocht te wefene als des verfocht zijnde fullen mogen wercken in onfe munte van Brabant gelijck ende zoe die van den fermente van onfer munten van Brabant moghen wercken in de munten van Hollant ende Zeelandt welcker interpretacien nauolgende wij willen dat hem een yegelijck van nv voortane fal vuegen ende reguleren zonder daer tegen eenich belet oft empefchement te doene opte pene zoe wie daer aff de contrarie dade oft attempteerde van te verbeurene voor dye eerfte reyfe dat tfelue gebeuren foude de fomma van zes gouden karolus gulden deen hellicht daer aff tot onfen behoef ende dandere helft tot behoeff van den prouoeften onfer voerfz. munten voor de tweefte reyfe van twaelff gouden karolus guldcnen te verbeurene in tween tot proffijte als voire. Ende fullen onfe waerdeyns ten tijde zijnde elck int huere gehouden wefen rekeninghe bewijs ende reliqua te doene ten proffijte vander helft ons competerende ende verfchinende inde voerfz. penen. Ende ingeualle van contrauentien voore die derde reyfe fal die contrauenteur wordden gefufpendeert van in onfer voerfz. munten te moghen wercken voor den tijt van eenen haluen jaere welcke penen wij willen zonder verdrach affgenomen te worddene. Ontbieden daerom ende beuelen den werckluyden ende munteren vanden fermente van onfe voerfz. munten van onfen landen voerfz. onfen waerdeyns ende muntmeefter der zeluer nv zijnde ende namaels wefende ende voorts allen anderen dien dft aengaen lal moghen dat fij den voerfz. fupplianten van defer onfer confirmatien ratificatien approbatien nyeuwer concesfien ende interpretacien ende van allen den inhouden van defen onfen brieuen doen la-  1052 PRIVILEGIËN laten ende gedooghen peyfelijck ende vredelijck genyeten ende gebruycken zonder hen daer tegen te doene oft te laten gefchieden eenighen hinder ftoot oft letfel ter contrarien in eeniger manieren want onfe gelieftc zulex is. Ende des torconden hebben wij onfen zegele hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffele den tweeëntwintichften dach van Junio int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert ende tweenueertieh van onfen kevferrijeke t xxiij6 ende van onfen rijeken van Caftillen ende anderen txxvijc- ([Aldus gefcreuen opte plijeke) Bij den keyfer in lijnen rade. (Ondergeteekent) (de Naam zvas onleesbaar.) Gecollationnieret metten originalen openen befegelden brieue ende is daer mede van woorde te woorde beuonden concorderende [bij mij Alaerdt van den Baengerye openbaer notaris geadmitteert ende geapprobeert zijnde oirconden mijns handteekens hier onder geftelt A. v. Baengerye Notarius". Naer eene authentijke Copij, te vinden in het Privilegieboek der Munteren, gefchreeven op Franchijn gaande aldaer van Fol. 26 tot Fol. 31 verfo, berujlende in de Munt kamer van Holland. Interlocutoire Sententie van den Secreeten Raad des Keizers , tuffchen die van Schoonhoven, Sup-1 plianten , ter ééner, en die van Dordrecht, Opposanten , ter ander er zijde ; waar hij verklaard is , dat die van Schoonhoven de Goederen , welken zij tot hun dagelijks hejlaan de Leek afbrengen , zonder verftapelen, in de Haven van hunne Stad moogen loffen, mids die aan anderen niet verhopende; datze agthalve Mudden Zouts tot hunne Maalflede opwaards moogen voeren ; en wijders, dat zij de Vrugten, op hun eigen' akker, binnen zeekere Grenspaalen, in de nabuurfchap van Schoonhoven,gewaffen y nederwaards de Leek moogen af brengen, zonder te Dordrecht te ver- ftapelen. 29. November 1542. GHefien tproces gherefen tulTchen die burgermeefters fchepenen ende raidt der ftede van Schoonhouen fupplianten ter eenre en-  vanDORDRECHT. 1053 ende die burgermeefters fcepenen ende raidt der ftede van Dor drecht oppoiknten ter andere zijden roerende ende aengaende zekere arreft ende aenhaelinghe gedaen ten veruolghe vanden voirfz. van Dordrecht op zekere fcip ende fchuyte toebehoerende eenen Dirck Pietersz. ende Jan van Dam jngefetenen van Schoonhouen. Die keyfer fevt ende verclaert dat aengaende de materie principale vanden feluen different die partijen fullen doen huerluyden thoen ende prouue vanden feyten jnt felue different breeder hij hemluyden gepofeert ende ghcarticuleert omme defelue thoen gefien wefende opt felue différent te ordonneren zoo dat van rechtswegen beboeren fal ende nyettemin hangende defelue tijt ende bij prouifie dat anders ghsordonneert fal wordden feyt ende verclaert dat die van Schoonhouen fullen mogen copen ende doen ontlaeden in ofte voor huere hauene alle ftapelgoeden die Lecke nederwaerts commende ende leydende verbij de voirfz. ftede van Schoonhouen alzoo veele als zijluyden behoeuen fullen voor tgebruyck vande voorfz. ftede ende jnwoonders van dyene alleenlick fonder defelue te mogen andere luyden vercoepen vermangelen ofte tranfpotteren. Zullen oick die jngefetenen van Schoenhouen opwaerts vouren tot luieren maelftede achtalue mudde foudts olf daer onder zonder tot Dordrecht te verftapelen behoudelick dat men defelue achtalue mudden foudts fal vercopen mitter cleyne maete bijden oeuure fonder dat te fcepen off int gros te vercoepen. Ende bouen dyen fullen die voirfz. van Schoonhouen mit alfulcke goeden als op hu re eygen goet off erue ge wallenen is ende huere ommefaten die dagelicxs huere marekt verfoucken dats te weten ontrent Schoonhouen tot Loepicker toe ende aen de zijde vander Lecke tottcr Ameyden toe ende beneden Schoonhouen totter fluyfe toe van Berchuliet ende ande zijde vander Leek totter Ammeruuyfe toe fullen mogen voeren de Lecke nederwaerts tot hueren oirbaer ende daert hen belieft fonder tot Dordrecht te verftapelen behoudelick dat die van Schoonhouen gheen goet vuytvourcn en fullen dan huer felfs poorters roeden ende nyemant anders ende daer feilen zij alle reyfe een teyken aff nemen vander ftede van Schoonhouen off vanden ghenen die zijluyden daer toe ordonneren fullen. Ende aengaende tdifferent vander cautie te ftellen bij denfeluen van Schoonhouen fullen hen die voirfz. partijen reguleren achteruolgende de appoinctementen hier voortijts daer op gegeuen tot anders daer op geordonneert fal wefen. Aldus ghedaen ende gepronuncheert jn den T t t t t t lecre- JJN MERKINGEN. Wij hebben, tot opheldering van deeze Sententie, onzen Leezer niets anders tc herinneren, dan dat alle de Stukken en Befchciden, dit Proces met Schoonhoven betreffende , bijéén te vinden zijn, in een getchrceven Regiller , beruftende in Burgemcelters Kamer, en op den rug gequoteerd No. Xlr , Alleen moeten wij, tot verftand van zaaken, opmerken , dat deeze Sententie haaren grondilag vind in de Compofitie of Raaminc;, welke , ren tijde van Hertog Philips van Bourgondien, den lierften van dien naam, tuflchen de twee Steden gemaakt geworden to(i> (!) Zie dezelve hier boven , ia de Aantekeningen W. 7"=  $054 PRIVILEGIES feereten raide der voirfz. Keyf. Maj. tot BruylTel den naeft keften dach van Nouembre XVC> tweende veertich. QOnderJloni geteykent) L. de Zoete. Mff. uit lojfe Papieren. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen tuffchen de Zes Zuidhollandfche Dorpen van de hang ft raat, Impetranten, ter ééner, en die van Dordrecht , Gedaagden , ter ander er zijde; ■waar bij de eerftgemelden verweezen worden > om van tedere Ton Biers, die zij [Jijt en, aan de Gedaagden te betaal en, een Excijns van drie Stuivers. 2. Decembsr 15 4 2\ KAerle bijder gratie Gods Roomfch keyfer altijts vermeerder srijcx coninck van Germanie van Caftiile van Leon van Ar* ragon van Nauaire van Naples van Sicilië van Maiorcke vaii Sar* denie vanden eylanden jn Indien ende vanden vallen lande dei- zee occeane eerthertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingne van Lothrijck van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende vaii Geldre graue van Vlaendren van Arthoys Van Bourgoingne' palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Phiert van Haguenault van Namen ende van Zutphcn graue van Zwaue marcgraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vtrecht Oüerijfiel ende Groeninge ende dominateur jn Afie ende in Afrijcke. Allen dert ghenen die defe onfe opene letteren van fentencie zullen zien faluf. Alfoe van jnder maent van Nouembre vanden jaere XVC- ende vier- tich AANMERKING E N. Wanneer onze Stad , over deezen Excijns, Grooten Raad te regt te ftaan, en bedankte de voor den Grooen Raad, ter eerfter aanleg, Staaten voor derzelver bevveezene hulp CO* in Regten werd betrokken , beriep zij zig op Waarfchijnlijk toonde zij zig daartoe niet onde Privilegiën de non evocando, en verzogt, om willig, zoodra zij merkte, datze in de uitte moogen worden gerenvoijeerd voor het koomft van het Regtsgeding nier ongelukkiglijk Hof van Holland. De Staaten, de klagten van zou'llaageiï. Eene nadere Verlen°ïti«- van het haar gehoord hebbende, gaven, op den zes- Groot Octrooi van 't jaar 1520.°, welke op tienden November van het jaar r.540, aan den eerften Junij van het jaar 15^6 <'efchiedde, den Advocaat van her Land , bevel , om de zal ons ook toonen, dat zij zig van de twee opgcmelde Privilegiën voor te ftaan, en daar oiulfte Raaden van het Hof van Holland die toe de noodige middelen in het werk te ftel- verfcheiden Ambagtsheerlijkheden in Zuidhollen. -Dog, kort daarop, verklaarde de Pen- land hadden liggende niet veel °-oeds beloufionoris Bartbo/otnei * uir naam van deeze Stad» ven kon. * «eene zwaarigheid te maaken, om voor den (t) Zie het Regifter der Dagvaarten van Aert van der. Goes , bl. 31a.  van DORDRECHT. 1055 tich proces ende gedinge vpgcrefen ende vuytftaende ware geweeft voor onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen grooten raede geordineert te Mechelen tuflchen den jngefetenen van onfen dorpen van Befoeyen Sprange Cappel Waesbeke Raemsdonck ende Sgrauemoer gelegen inde Langeftrate hv Zuythollant impetranten ende aenleggers ouer een zijde ende den burgmeefters fcepenen ende raede onfer ftede van Dordrecht oppolanten gedaechde ende verweerers ter andere die voirgenoemde jmpetranten om te obtineren jn haere jntentie fijnen ende conclufien hier naer volgende feggende ende allegierende warachtich te weien dat zij negheensfins fubject cn waeren onfer voorfz. ftede van Dordrecht noch den regierders dcrfeluer maer betaelden dagelijcx fchot ende lot vp hun feluen jn onfe beden ende iubuentien gelijck dandere dorpen van Zuythollant hadden oick van allen tijden gehaelt hueren wijn bier cooren ende andere goeden daert henluyden belieft heeft gehadt fonder ter caufe van dien betaelt te hebben tot proffijte der voorfz. ftede van Dordrecht oft andere eenich recht van asfijs ofte ander ongelt van welcke pretenfe vrijheyt ende exemptie dimpetranten ende huere voorlaten gevfeert ende geposlesfeert hadden ruftelick ende vredelick van allen ouden tijden zonder contradictie als na recht redene ende natuerhek cqmteyt behoorde Ende hoewel defen aengefien nyement georloft en was den impetranten ennichsfms te perturberen ende belet te doene m huerlieder recht ende posfesfie voirfz. nyettemin het hadde zekere iaeren geleden belieft gehadt den regierders onfer voorfz. ftede van Dordrecht vuyt haer felfs auctoriteyt bij vfurpatie te halen ende texigeren vanden jnfetcnen ende jnwonende vanden dorpen gelesen in Zuythollant ende funderUnge vanden impetranten mit cracht ende sewelt drie ftuuers op off van elcke tonne biers dat zij yercochten ende difpeniéerden binnen huere huyfen meenende henluvden alfoe te brengen in fubjectie ende feruituyt onfer voorlz. ftede van Dordrecht alleens al oft zij hadden geweeft huere onderfaten doende mitsdien den voirn onderzaten van Zuythollant ende befunder den jmpetranten jrreparable fcade ende jntreft zonder dat zii hun des hadden willen verdragen ende reftitueren tguendt dat yii «moe tongeliicke vanden jmpetranten geëxigeert ende ontfangen hadden ende dit al geduerende onfe minoriteyt ende pupdariteyt om waer in te voorfien bij wegen van jufticie de voirn. van ZuythS landt hadden in den jaere XV- ende vnfthiene ons tgene dat voorfz es te kennen gegeuen dagende ouer den voorfz van Dordrecht'vande fortfen ende geweiden die zij vp huerluyden vfeerSSvp welcke clachte ende fupplicatie naer informatie genomen ende sefien die tijtulen ende munimenten ouergeleyt bijden voorn, van Zuythollant ende jmpetranten hadden bij ons den xmj™ dach van fulio anno XV- voorfz. onder andere gefeyt verclaert geftameot ende geordineert geweeft bij vorme van edict perpetuel dat van doe voortaen de dorpen gelegen inden quartiere van ZuytholHnt miteaders de onderlaten ende jnwoenende van dien zouden we en ende blijuen vrij exempt quyt ende ongehouden van allen -Sdjfeo reftrictien ende feruituyten bouen verclaert ende dat zrj  1056 PRIVILEGIËN zouden mogen halen huerlieder bier daert hun belieuen zoude zon* der ter caufe van dien gehouden te weien betalen eenich recht van excijz ofte andere jmpoft tot proffijte onfer voorfz. ftede van Dordrecht noch van andere van welcker ordinantie ofte ftatute de voornvan Dordrecht nyet te vreden wefende geappelleert hadden ende verheffende huerlieder appel hadden vercregen mandement fonder die claufelen van jnhibitie ende defenfien waer op proces gereien waere geweeft tuflchen defe partien in onfen voorfz. grooten rade welck proces beruft ende onueruolcht gebleuen was tot inden jaere XVC- twintich ten welcken tijde de voorn, van Dordrecht comende bij extraordinaire wegen aen ons claehtich geuallen waeren bij fupplicatie henluyden becroonende van diuersfche poincten ende arty culen ende onder anderen van dat henluyden de voorfz. aliijs benomen was vp welcke clachte queftie gerefen waere geweeft voor zekeren commiflaris daer toe bij ons geordineert tuflchen den voorn, van Dordrecht ende onfen procureur generael achterlatende den jmpetranten ende finalick naer zekere alteratie foe wart gefeyt ende geappoincteert den iiijc dach van Sebtembrc anno XX. voorfz. dimpetranten ongeroepen ende ongehoirt dat die van Dordrecht hebben heffen ende ontfangen zouden vanden jmpetranten ende van ander partijen in Zuythollant gelegen den excijs zulck zij van Dordrecht pretendeerden gehadt te hebben voor den jaere XVC- XV. tc .v eten vp elck vat biers drie ftuuers deen helft tot onfen proffijte ende dandcr helft tot proffijte onfer voorfz. ftede van Dordrecht ende dat voor den tijt ende termijn van twaelf jaeren achterecnuolgende ende doen naeftcommende weluerftaende dat naer dexpiratie vande voorfz. twaelf jaeren een yegelick als dan ftaen wefen ende blijuen zoude in alzuleken recht als zij waeren voor de voorfz. ordinantie oft appoinctement. Ende mits dat den jmpetranten te laftig viel te betalen de drie ftuuers van elcke tonne biers van excijs zoe waeren zij jmpetranten corts daer naer claehtich geuallen aen ons verzueckende vanden excijs ontllegen ofte emmers verlicht te zijne. Ghehoirt welck verzijcck ende voorts oick de partien te beyden zijden wij hadden de voorfz. drie ftuuers van affijs Vp elcke tonne biers geftelt ende gemodercert vp drie grooten Vlaems te beginnen den yerften dach van Augufto XVC XXI1J. geduerende tfurplus vande voorfz. xij. jaeren volgens welc ken appoinctemente zoe hadden dimpetranten ende hueren voor* faten betaelt drie grooten van elcke tonne biers ten evnde toe van den voorfz. furplul'c van xij. jaeren maer die van Dordrecht daer* mede noch nyet te vreden wefende hadden zekeren tijt voor dexpiratie vanden feluen twaelf jaeren vp huer te kennen geuen verzwijgende tgene dat voorfz. is ende dimpetranten ongehoirt ende ongeroepen van ons vercregen continuatie van andere zefle jaeren om noch te mogen ontfangen drie grooten Vlaems van elcke tonne biers dwelcke dimpetranten vernemende ende gemerct henluyden nyet mogelick en was den voorfz. laft langer te Verdragen mits dat zij dagelicx geuexeert waeren met knechten van oirloge in grooten getale zoe hadden zij des claehtich gecomen te houe aldaer hun voor antwoirde gegeuen was dat zij wouden paciencie hebben voor die rey-  van DORDRECHT. io$? ïeyfe ende men cn zoude den voirn. van Dordrecht gheen continuatie meer geuen. Hier naer ende geduerende noch de voorlz. zefle jaeren zoe hadden deiëlue van Dordrecht van ons vercregen noch een continuatie van andere vier jaeren beginnende ten expireren vande voorfz. feiTe jaeren. Hier alf dimpetranten geaduerteert zijnde cierckende dat zij dagelijcx gevexeert waeren ende excijs betaelen moeiten zonder recht ende redenen om in tghuent dat voorlz. es voirfien te wefen bij jufticie hadden alle des voorfz. es ons te kennen gegeuen bij zekere huere fupplicatie geprefenteert jn onfen feereten rade ende daer op verworuen openen letteren in vorme van beuelen vuyt crachte van welcken onfen brieuen zeker onfe deurweerder tot verzuecke vande voorfz. jnietenen jmpetranten derfclue van onfen wegen zeer fcerp beuel gedaen hadde den voirn. burgmeelteren fcepenen ende rade onfer Itede van Dordrecht dat zij van ons voortaen ten eeuwigen dagen oft ten minften zedert den tijt dat de voorfz. lefte continuatie ende prorogatie vande vier jaeren expireren zoude henluyden verdragen zoude vanden jmpetranten eenich alTijs van bier te heilfchen ende te heffen oft henluyden ter caufe van dien eenichsfins te molefteren in haeren perfoonen ende goeden oft andersfins maer ter contrarie dat zij henluyden paifeliek ende vredelick zouden laten genieten ende gebruycken van huerluyder voorfz. vrijheyt ende exemptie al achteruolgende den teneure vande voorfz. verclaeringe ende ordinancie vanden jaere XVC- XV. Ende want de voirn. van Dordrecht henluyden geoppofêcrt hadden ten voorfz. beuelen zoe hadden zij bij den voirn. deurweerder gedachuaert geweeft te comen ende compareren voor den voirn. prefident ende luyden van onfen grooten rade vpten xix. dach des voorfz. maent van Nouember anno XL. voorfz. om huerlieder voorfz. octroy ofte emers de continuatie ende prorogatie daer op geuolcht te fien verclaren ondeuchdelick ende van onwaerden ende ouerzulck te fien reuoceren cafferen ende te nyeutcn doen fuftineren ter contrarien vp dat henluyden goec dochce procederen ende fien ordineren foe behoiren zoude den welcken van onfen grooten raede dc kenniffe van defer materie gecommittcert waere geweeft om deswille datze raecte ende concerneerde tvoorfz. onfe octroy ende die validiteyt oft jnualiditeyt vanden feluen. Ende ten voorfz. dage dienende oft anderen daer voeren onderhouden comparerende de voirn. partien oft procureurs voor hunluyden in rechte van wegen de voorfz. jmpetranten waere geconcludeert geweeft bijden redenen voorfz. ende meer andere van huerlieder zijde geallegeert ten fyne dat decreterende de voorfz. beuelen gedaen den voorn, van Dordrecht vuyt crachte vande voorfz. jmpetratie de voorfz. letteren van octroy mitsgaders de letteren van continuatie van vier jaeren voeren geroert gefeyt gewijft ende verclaert worden furreptijf en obreptijf nul negeen ende van onwaerden ende ouer zulck wederroepen ende te nyeten gedaen ende doppofanten gecondempneert ende daer naer bedwongen den jmpetranten te reftitueren tghene dat zij onder tdexel vande voorfz. letteren geëxigeert ende ontfangen hadden vanden feluen jmpetranten ende dat zij noch ontfmgen zouden totten expireren vande vier jaeren voorfz. ende Tuut 3 den-  1058 PRIVILEGIËN denfeluen voorts verboden ende geinterdicecrt meer te vferen van gelijcke letteren ende continuatien maer dat zij voortaen hun zouden reguleren naer vuytwijfen der voorfz. ordinantie ftatuyt ende placcaet vanden jaere XVc* XV. maeckende heefch van coften fcha* den ende jntcreften. Daer tegens van wegen der voirn. van Dordrecht gedaechde geantwoirt waere geweeft ende voor andwoorde gegeuen ende geallcgieert dat alle de dorpen gelegen in Zuythollant voortijts met onfer voorfz. ftede van Dordrecht geweeft zijn een onuerfcheyden lichaem als dat eenen ycgelick kennelick ende notoir was het was oick zoe dat defelue ftede v"an Dordrecht van foe langen tijde dat geen memorie van menfehen ter contrarien en ge* denckt bij wille confent ende aüiftencie van onfen edelen voorfa* ten altijts asfijfen gelieuen hebben gehadt foe wel ouer de voorlz. dorpen als ouer geheel Zuythollant ende dit in recompenfe vande laften die zijluyden gedregen hadden jn doorloge om die voorfz. van Zuythollant ende oick de voorfz. dorpen ( zoe verde in hun geweeft es) te befchermen defelue te asfisteren met knechten gefchut cruyt ende loot ende anders dat zijluyden tot hueren be* houfte van doene gehadt hebben waer door ende oick om te veruallen de groote fommen van penningen daermede zijluyden ons ende onfen voorlaten hadden moeten fubuenieren om de voorfz. dorpen ende tvoorfz. landt van Hollandt tc befchermen jn diuerflchc oirlogen dc voorfz. ftede haer feluen hadde moeten bezwaerert met veel ende diuerlïche losfrenten ende lijfrenten die zijluyden op den tegenwoirdigen tijt noch moeften betalen ende hadden daeromme in verfachtinge van defen nyet alleen vande voorfz. dorpen asfijfen ontfaen bouen memorie van menfehen maer mede ouer dandere gemeene dorpen van Zuythollant ende dit van alzuleken bieren als in Zuythollant ende jnden voorfz. dorpen gedroncken worden welcke asfijfen zomtijts zwaerder zomtijts lichter naer dexigentie vande laften geweeft hadden. Ende hoew el dingefetene van Zuythollant jn comparatie vanden voorfz. laften daer bij nyet befwaert en waeren ende dat de voorn, van Dordrecht metten dorpen van Zuythollant wefende een gemeen lichaem alsbouen van henluyden nyet en proffijteerden emmers metten zeluen zeer befwaej waeren dies nyetemin bij onuerftant van eenige- asfiftentcn van de quaetwillegcn der voorfz. ftede van Dordrecht waere voertijts zoe vele gedaen geweeft dat dc voorfz. dorpen vander feluer ftede gefeheyden zijn geweeft ende jnder verpondinge ende fchiltaelen geftelt vp hem zeluen waer door de voorn, jnwoonders van Zuythollant gepoocht hadden (om vanden voorfz. excijs ontlaft te zijn) en van andere preëminentien dien van Dordrecht jn Zuythollant volgende hueren ouden haercomen preuilegien ende hantueften competerende daer van zijluyden bouen memorie van alle mensfehefl gebruyekt hadden ende inden voorfz. jaere XVC- XV. gebruyeten te contrauenieren ende frauderen den voirn. van Dordrecht nyet alleen vande voorfz. excijfen maer oick vanden gebieden ende verbieden in Zuythollant ende hadden de voorfz. dorpen van Zuythollant zoe vele gedaen dat wij den voorfz. xiiij0 van Julio XVa XV. geexpedieert hadden tvoorfz. placcaet die van Dordrecht ongehoirt en-  VanDORDRECIIT. iö5£ "ende daer ouer nyet geroepen daer bij defelue ftede (blijuende tvoorfz* placcaet in vigeure ende forterende effect) genoech gepriueert zou* den geweeft zijn van hueren ouden rechten ende haercomen hemluyden jn Zuythollant naer vermogen van hueren hantueften ende | ouden preuilegien competerende nyet alleene vande voorlz. asfijfen J maer oick van meer andere rechten vuyt zaeken vanden welcken zekere procesfen gemoueert zijn geweeft zoe in onfen rade van Hollant als voor onfen voorfz. grooten rade aldaer onfe procureur generael den voirn. van Dordrecht genouch litigieulx gemaect hadde alle haerlieder preuilegien oude rechten vfantien ende haercomen waer door defelue van Dordrecht ons oick ouergegeuen hadden zekere dachten doleancien ende bezwaerniffen al breeder verhack bijder procefle ende naer diuerffche communicatien daer op gehouden zoe in onfen feereten raede als in onfen finantien zoe hadden bij goeden aduijfe ende rijpe deliberatie van raede geraempt gefloten ende gegeuen geweeft diuerfche appointementen beroerende de betalinge vanden voorfz, asfijfen litigieux ende onder anderen een appoinctement wefende van date den vierden Septembris XVC- twintich bij welcken appoinctemente den voorn, van Dordrecht geaccordeert was de voorn, asfijfen te mogen lichten ende heffen ouer geheel Zuythollant als zijluyden gedaen hadden voor den voorfz. jaere XVC' XV. ende aleer defelue asfijfen afgeftelt hadden geweeft teweten vp elck vat biers drie ftuuers deen helft tot onfen proffijte ende dander helft tot proffijte der voorfz. ftede ende dit den tijt ende termijn van twaelf jaeren doen jerftcomende welcke drie ftuuers op elcke tonne naderhant gemodereert ende gereduceert waeren geweeft bij confente vande voorn, jmpetranten op drie grooten deen dardedeel daer van tonfen proffijte ende dander twee deelen tot proffijte der voorfz. ftede blijekende bij acte daer van zijnde van date den derden Augufti anno XVC- XX1IJ. wekken achteruolgende hadden de voorn, jmpetranten daer naer de voorfz. asfijfen betaelt den tijt begrepen jnden appoinctemente vanden vierden Septembris anno XX. zonder te thoonen eenige zwaricheyt welck appoinctement naer date van dien den tijt daer inne gefpeciüceert geëxpireert zijnde wederomme gecontinueert ende vernieuwt waere geweeft voor eenen anderen termijn van zefle doen toecommende jaeren daer naer te weten den iij. Septembris XVC XXXVIIJ. voer dexpiratie vande voorfz. continuatie van zefle jaeren de coninginne van Hongherien ende Beemen onfe beminde fufter voor ons regente ende gouuernante van onfen Nederlanden hadde den voorn, van Dordrecht verleent nyeuwe prouifionale continuatie totten leften Aprilis doen eerftcommende zulex dat eyntelicken ende naer fommige communicatien daer opgehouden bij zekeren onfen commiflaryffen voirfz. octroy den leften Aprilis voorfcreuen gecontinueert waere geweeft voor eenen tijt ende termijn van vier jaren doen aencommende ende ingaende yerften dach van Meije anno XVCXXXIX. Ende hoewel de voorn, jmpetranten bij de voorfz. continuatie geaccordeert bij aduife van den voorn, commiflaryffen ende rijpe deliberatie van rade negeensfins bezwaert en waeren hadden nochtans hundaer van beclaecht ende voorts vp huer ondeuchdelick te kennen geuen vercregen de voorfz, opene letteren in vormevan beuelen dewelcke zij te  ioóo PRIVILEGIËN te werke ende ter executie hadden gedaen ftellen als bouen. Bij allen welcken voorfz. redenen ende middelen ende noch meer andere voort* geftelt bij den gedaechde defelue gedaechde hadden gedaen contenderen ende concluderen ten fyne dat de voorfz. letteren van jmpetratie ende ventieencourt vanden jmpetranten verclaert worden furreptice ende obreptice ende dat daeromme defelue gereuoeeert gecaffeert endete nyeten gedaen zouden worden ende zij gedaechde voorts geabfol* ueert vanden heefch fynen ende conclufien bij den jmpetranten te* gens henluyden hier voeren genomen ende gecofen maekende oick heefch van coften fchaden ende intereften. Ende de voorn, partien alfoe te beyden zijden int lange gehoirt ende voirts jn replijcke ende duplijcke zij hadden finalick bijden houe geappoincteert geweeft te fcrijuen bij corte memorien tot allen hueren voorfz. fynen hier voeren bedinghe ende defelue huere memorie te verificeren ende juftificeren met zulcken letteren tytulen munimenten als henluyden goet duncken zoude waer van zij hinc jnde vifie ende copie zouden hebben om die te debateren ende wederleggen inder gewoenlicker manieren om voorts al te houe gedient ouerfien ende geuifiteert zijnde daer op recht ende jufticie geadminiftreert te werden zoe nae redenen behoiren zoude. Tot welcken appoinctemente defelue partien aen weerzijden volcommen hadden ende elck huerer naderhant oick gedient van additien daer bij folutie gegeuen hebbende tot elcx anderen redenen ende middelen begrepen in huerJieder voorfz. feriicuren ofte memorien. Welck huerlieder proces alfoe in ftate van wijfene geftelt zijnde zij hadden ons naedemael zeere ernftelick verfocht om expeditie van jufticie daeromme gecompareert zijnde tot meer ftonden bij hueren procureurs ende folliciteurs jn onfen voorfz. grooten rade. Doen te wetene dat ten alderleften ouerfien ende geuifiteert jnden zeluen onfen grooten rade tproces vande voirgen. partien ende alle tgene dat bij dien gebleken is geconfidereert oick ende ouergewegen tguendt dat in defen behoirde geconfidereert ende ouergewegen te zijne ende dat heeft konnen ende mogen gemoueren. Wij met rijpe deliberatie van rade als aengaende den fynen ende conclufien genomen bijde voorn, jmpetranten beroerende die furreptie obreptie ende reuocatie vande voorfz. letteren van continuatie hier voren ende bijden procefle breeder verhaelt mitgaders de reftitutie van tgheene dat de voorn, gedaechde vuyt crachte vande feluen letteren ontfaen ende geheuen hadden oft noch zouden mogen heffen ende oick van voortaen nyet meer te ^ verenigen gelijcke brieuen van continuatie verclaeren bij dele onfe fententie diffinitiue ende ouer recht den voirn. jmpetranten daer jnne nyet ontfangelick noch gefondeert ende abfolueren daer van den voirn. gedaechde ende aengaende tguent daer dimpetranten geeontendeert hebben ten fyne dat de gedaechde gehouden zouden worden henluyden te reguleren nae vuytwijfen van onfen voorfz. placcate ende ordinantie vanden voorfz. jaere XVC- ende vijfthiene jnde maent van Julio vpt ftuck dat de voorn, impetranten huere bieren zouden mogen nemen ende jnneleggen tot hueren verkiefen fonder eenige asfijfe daer voeren te betalen verclaeren denzeluen jmpetranten jnsgelijcx daer inne nyet ontfangelick ende nyete- min  van DORDRECHT. io<5i min compenferen alle coften tuflchen den voirn. partien vuyt reden ons daer toe beweeght hebbende. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen vpten tweedden dach van Decembre jnden jaere onfs Heeren duyfent vijfhondert ende tweenueertich van onfen keyferrijcke txxiije ende van onfen rijcke van Spaengien beyde Cecillien ende anderen txxvije (Op de Plooi je flond*) Bij den Keyfer ter relacie van den Raede., Lettin. Naer de oorjprongkelijke Sententie, hebbende onder uit hangen een Zegel van rood Wafchs liggende inde Kas op de Weeskamer, Lade C. No. u. Keizer Karei de V. verlengt het Groot Octrooi van den 4. September des jaars 1520., voor den tijd van drie eerft-koomende jaaren, met die bepaaling9 dat die van Dordrecht van de Bieren, in Zuidholland gedronken wordende, niet meerder zullen heffen dan drie Grooten van ieder Vat, waar van het ééne derde deel zal koomen ten behoeve van zijne Keizerlijke Majefleit, en de twee overige derde deelen ten voordeele van de Stad. 1. April 1543. KAerle bijder gracien Goeds Roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx etc. Alle den ghenen die defen onfen brieff zullen zien laluyt. Wij hebben ontfangen die oetmoedige fuplicatie van den burgemeefteren fcepenen ende raide onfer ftede van Dordrecht zoewel jn hueren naeme als ouer ende jnden naeme vanden gemeenen poorters ende jnwoenders derfeluer ftede jnhoudende dat hier voertijts hemluyden veele ende diuerffche queftien proceffen ende gefchillen gemoueert zijn geweeft bij onfen procureur generael zoe voor onfen raide van Hollandt als voor onfen groten raide refiderende tot Mechelen doir oirfpronck van eenige der fupplianten preuilegien rechten haercomen coftumen ende oude vfantien ende naer de fupplianten veele ende diuerffche coften te dier caufen hadden geleden zijn eyntlijcken de voorfz. proceflen queftien ende gefchillen om den fupplianten te fubleueren van den voorfz. coften bij Yvvvvv tmS  Iö6*2 PRIVILEGIËN ons jn Septembry int jaer XVC- ende twintich gehouden jn fourceantie voor eenen tijt van twaelff doen eerftcomende jaeren ende dit bij aduys van den graue van NalTouw doen ter tijt ftadthouder van Hollandt laeft ouerleden breeder naer vermogen onfer openen brieuen jnt voorfz. jaere daer af geëxpedieert onder andere mede jnhoudende hoe de voorfz. fupplianten de voorfz. twaelff jaeren geduerende eenige huere rechten preuilegien vlantien ende oude haercomen fouden gebruycken welcken tijt geëxpireert wefende hebben die fupplianten ouergeleyt dat hemluyden ongeraden was tegens ons te treden jn eenige proceiïen dat oick mede onfe voorfz. ftede nyet machtich en was te dragen de coften daer toe gerequireert door de zwaere laften vander jnnundatien ende voorgeleden oirlogen hebben tfelue ons jn Oétobry XVC- twee en dertieh te kennen gegeuen ende verfocht dat wij den voorfz. tijt foude verlengen twelck hemluyden [a] gegunt es geweeft voor eenen tijt van zelfe jaeren die jn Septembry XVC' negen en dertieh geëxpireert zijn ten welcken tijde de fupplianten mede in hueren raede geuonden hebben hemluyden ongeraden te zijn tegens ons te vemyeuwen de voorfz. procefle zoe zijluyden van gelijcke laften als voeren ten feluen tijde meer bezwaert dan verlicht waeren dat oick mede bij hemluyden groete coften gedaen moften worden continuelijcken jnder nootlijcke reparatie van onfe ftede ende onderhoudenifle van den diepe ende oick veuriienelijcken fouden moeten doen diepen huere hauene hebben dairomme tfelue ons te kennen gegeuen ende jnt voorfz. jaer van negenendertïch jn- de maent van Septembry bij acte vercregen [£] continuatie vant voorfz. octroy jn allen zijnen poincten voor eenen tijt van acht maenden ende in Aprili daer aen volgende voor eenen tijt van vier jaren jngaende Meydage jnt jaer voorfz. mit zeeckere reftrinctie dat zijluyden vanden biere die in Zuythollant gedroncken fouden worden nyet meer lichten en fouden dan drie grote vpt vadt daer van teene derdendeel foude wefen tot onfen proffijte ende dandere tvoordeel en tot proffijte van onfe ftede voerfz. ende dit behoudens ons ende een yegelijeken zijn recht ende weluerftaende dat eenen yegelijcke die hemfeiuen beuoelden eenichfints bezwaert bij eenige vanden pointen jn onfe voirfz. openen brieuen begreepen hemfeiuen foude mogen vougen jn jufticie fulex dat de fupplianten dair bij effectiuelijcken nyet meer en genyeten dan forchancie van zulcke proceduyren als uyt onfer name hemluyden gemoueert zijn waer door oick de voorfz. continuatie nye- AANMERKINGEN. DO Gegunt es geweeft voor eenen tijt van niet in handen gevallen; dan, dit Octrooi thands zefeJaeren. Te vveeten, op den éénendertig- wederom voor den tijd van drie jaaren ver- ftenOcrober van het jaar 15.12., gelijk wij, ter nieuwd geworden zijnde , kunnen wij ons dat behoorlijker plaats, gezien hebben (1;. gemis ligtelijk getrooften. Temeer', daar de [Z>] Continuatie vant voorfz. octroy. Dccze Sententic, die het lovenftaande Stuk voor- twcedcrlei Verlenging, de eene voor agtMaanden, gaat, hier van ook breeder beriut geeft, «n de andere voor vier Jaaren ,ji4jiis tot hier toe " (i) llaiz. «jso.  vanDORDRECHT. 106*3 r.yemande gefeyt en mach worden te preiudicieren twelck den Voorn, fupplianten verleent es bij aduijs van meefters Joeft Sasbout raidt ordinarys vanden houe van Hollandt ende Jacob de Jonge meefter van onfer reekeninge aldaer ende bij deliberatie van onfe zeer lieue ende beminde zufter die coninghinne douagiere van Hongarie van Bohemen etc. voor ons regente ende gouuernante in deze onfe Nederlanden vanden hoofden ende luyden van onfen raide van ftaeten feereten ende financiën nelfens haer wefende. Ende wandt de fupplianten noch jegenwoirdelijcke vande voorfz. reparatie groote lafte te dragen hebben als claerlijcke blijcken mach bij oculaere jnfpectie die zijluyden oock fullen moeten continueren dat oick mede bij hemluyden niet langer tot huere cofte alleene onderhouden en mach worden het diep vander Merwede tuflchen Werckendam ende thuys van Craijeftein als zijluyden ons ouer twee jaeren te kennen gegeuen hebben ende dat fonder eenige faulte tzelue diep fonder onfe asflftentie ende geregeltheyt jnder excesfiue ongeregeltheyt vanden vhTchers bij ons nv van nieuws toegelaeten te vilfchen aent diepe vander Merwede tfelue geheel ende al verloopen flü mede dat de fupplianten huere voorfz. hauen fullen moeten diepen die zijluyden jegewoirdelijcken onderhouden mit vuytuoeringe van flick zoeueel als zijluyden mogen ende dat de tijt vander laifte continuatie expireren fal Mey eerftcomende zoe hebben zijluyden ons oetmoedelijck gebeden dat tfelfde aenfiende ende dat zijluyden geduyrende defe oorloge van alle neringe gepryueert zijn ende vpdat zijluyden te bat de voorfz. laften mogen draegen ende oeck veruallen onfen beeden ende fubuentien ordinarys ende extraordinarys die vp defe jegenwoirdigen tijt zeer zwaer ende laftich zijn ons belieuen wille hemluyden tvoorfz. octroy ofte opene brieuen den fupplianten verleent jn Septembry jnt jaer XV0, ende twintich jn allen zijnen poincten te continueren voor eenen tijt van twintich eerftcomende jaeren ten minften mit de reftrinctie daer jnne geftelt jnder voorfz. laetfte continuatie ende hier vp verleenen onfe opene brieuen jn behoirlijcker vorme. Doen te wetene dat wij de faecke voorfcreuen ouergemerct genegen wefende ter beede vanden voorn, van Dordrecht fupplianten hebben bij deliberatie van onfer voorn, zuftere die coninginne hier vp gehadt taduijs vanden hoofden ende luyden van onfen raede van ftaeten feereten ende fynancien neffèns haer wefende gegunt verleent ende geaccordeert gunnen verleenen ende accorderen vuyt fonderlinge gratie bij defen continuatie vanden lopende octroije van vier jaeren hemlieden leftmael geconfenteert ende dat voor eenen anderen tijt ende termijn van drie jaeren beginnende den eerften dach van Meije naeftcomende dat alsdan die lefte continuatie vuytgaen ende expireren lal ende dat vpte conditiën ende limitatien daer jnne begrepen te wetene onder anderen dat die voorn, fupplianten van den bieren die jn Zuythollant gedroncken fullen worden nyet meer lichten en fullen dan drie groeten vpt vat daer aff deen derdendeel comen lal tot onfer prouffijte ende dander twee deelen tot prouffijte van onfer ftede voorfz. behoudelijck oick dat defe onfe contiuuatie gheenfins hinderen noch preiudicieren en fal zulcke litispendentie als tuflchen de dorpen van Bcfoycn Sprange Capel Wasbeecke RaemsVvvvvv 2 donck  ïo64 PRIVILEGIËN donck ende Sgrauemoer ter eender ende den voorn, fupplianten tef andere zijden voor onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen groeten raide te Mechelen [c] onbeflicht hangende js noch oick alfulcke recht als die voorfz. dorpen daer jnne pretenderen. Ende voorts vp conditie dat de voorn, fupplianten gehouden worden defe onfe brielf te zeynden jn onfe rekencamere jn Hollandt om aldaer tonfer zeekerheyt ende conferuatie van onfen rechte geregiftreert te werdene. Ontbieden daeromme ende beuelen den voorfz. hoofden prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raiden ftadthouder die eerfte ende anderen van onfen raide ende rekeninge jn Hollandt ende alle anderen onfen rechteren ende officieren dien dit angaen fal dat zij den voorn, van Dordrecht van defe onfe gratie accordt ende continuatie vpte conditiën ende jnder manieren voorfcreuen doen laeten ende gedoegen ruftelijck ende vredelijck genyeten ende gebruycken cefferende alle beletten ende wederleggen ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des toirconden zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen jn onfer ftadt van Bruflele den tweeften dach van April jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert drieënueertich nae Paelfchen van onfen keyferijeke txxiiije ende vande rijeken van Caftillien ende andere txxviije {Vpte plofje ftondt gefcreuen) Bij den keyfer die coninghinne regente etc. de heere van Praet hoeft heeren Janne Ruffault heere van Neufuille treforier generael Huges van Gramez heere van Wyngene ridderen mr. Vincent Cornelisz. ende Nicaüus Clnislbne gecommitteerden vande financiën ende anderen tegenwoirdich.(0/ufergeteycke;;t') Verreycken. {Noch ftaet vpteploije gefcreuen) Vp huyden den tweeden Octobris XVc,drie ende veertien nae dat defe jegewoirdige oepene brieue ten bureele vander cameren vanden rekeningen jn Hollandt geprefenteert js geweeft js defelue ter ordonnantie vanden luyden derfeluer cameren volgende tjnhouden van dien geregiftreert jnt Brefille roode regifter beginnende Kersmifie XVC' veertich fol. xij. Actum jnden camere vanden rekeninge voorfz. ten bureele ten daege ende jare voorlz. mij jegenwoirdigh (Ondergeteyckent) R. Does. Uit het Brafilien Regifter, beruftende in de Domeinkamer van Holland, en aldaar geregiftreerd Fol. 41 verfo. [cl Onbeflicht hangende is. Hoe zulks te van het Hof van Holland van den twintigften vereffenen zij met dc voorige Sententie van November des jaars 1561, zullen wij ontwasr den tweeden December des jaars 1542., waar worden, dat het nogtans, toen ter tijd, gebij die gefchil is afgedaan , bekennen wij tot eindigd ware. hier toe niet te weeten. Dan, uit een Advijs Seft'  VanDORDRECHT. tó6$ Sententie Interlocutoir van tien Secreetcn Raad des Keizers , tuffchen eenen Poorter van Leeuwaarden , Suppliant, ter ééner, en die van Dordrecht, Oppoj'anten bter ander er zijde; zvaar hij een Schip, gelaaden met JVijnen, uit hoofde van het Stapelregt aangehouden , onder behoorlijke borgtogt, ontflaagen wordt\ 23. Auguftus 1543. VP tgefchii ende different gerefen inden feereten raedt tuflchen Willem Adriaensfz. ingefetene poorter van Leeuwaerdert in Vrieslant fuppliant ter eender zijde ende den burghemeefter fcepenen ende regierders der ftadt van Dordrecht oppofanten ter andere. Ghefien de ghefchriften ftucken ende munimenten bij partien hinc inde ouergeleyt. De keyfer naer rijpe deliberatie van raede heeft verclaert ende verclaert bij defen de voirn. partijen contrarie ende in feyte zijnde ende dienuolgende zullen de partien commiflarys hebben die hemlieden onderuragen zal op zekere feyten in huerlieder fcrifturen begrepen ende voirts enquefte doen ende ontfaen alzulcke lettren ende munimenten als partien zullen willen hinc inde exhiberen ende vol inftrueren tzelue proces totter diffinitiue excluz. Ende voorts recht doende op de prouifie bijden fuppliant verfocht zijne majefteyt confenteert den fuppliant zonder preiudicie van elcx recht de lichtinge vanden fcepe ende wijnen bijden voirn. van Dordrecht aengehaelt ende gearrefteert mits Hellende zekere ende fouffiflante cautie van te rechte te ftaene ende tghewijsde tc vuldoene referuerende de coften vanden procefle totter diffinitiue. Aldus ghedaen ende ghepronuncieert binnen der ftadt van Antwerpen den xxiije dach van Augufto XVC-dryenueertich. {Was geteekend) Dupta' L. de Zoete* Naer de Perkamcnte Sententie, liggende in de Kas op de Weeskamer > Lade B. No. 36 -hC9- AANMERKINGEN. Of er in deeze zaak verder voord gepro- ons dies-vege, tot hier toe, geene nadere noch cedterd geworden zij. kunnen wij, bij gebrek defuiitive Sententie in handen zij gevallen, van ber'igt, niet bcililfen. Zceker is liet, dat Vvvvvv 3  ic66 PRIVILEGIËN O&rooi van zijne Keizerlijke Majefteit, verleend aan die van Dordrecht, om, met die van de Par och ij van, Rijfoort, te moogen maaken een Brug over de Waal, hezveften de Kerk van het voorfz. Dorp, en om, tot goedmaaking der onkofen, voor den tijd van vier Jaaren, dieszvege een Bruggeld te heffen. 30. Augüflus 1543. KAerle bijder gratie Gods etc. Allen den ghenen die defen onfen brielf zullen zyen faluyt. Wij hebben ontfangen die oetmoedige fupplicatie van onfen welbeminden die fchout burgemeefteren fcepenen ende raide onfer ftede van Dordrecht jnhoudende hoe dat het zeer oirbairlick ende den gemeenen coepman jn onfer graefffcape van Hollandt frequenterende ende pafferende vordeiick zoude wefen te leggen eene brugge ouer de Waele bewcften de kerek van Rijfoert gelegen jn Zuythollant onder Zwindrecht mits dat dair bij den wech vanden pafferende man van onfe ftede van Dordrecht nair ljfelmonde omtrent een vre reyfent gecortet zoude worden ende dat deur oirzacke van dien men fchouwen zoude de periculcn vanden dijcken vp den welcken de wagene malkanderen quaücken moegen wijeken ende tot meer ftonden groete jnconuenientcn vuyt gecomen zijn als oick bij tijde van regenachtich weer welcke poincten te zamen cefteren fouden de voirfz. brugge geleyt wefende mits dat men jn dien geualle nyet notelicken ouer defelue dijcken en zoude moeten rijden maer binnen tflands ende eenen corteren wegh mogen clegeren waer duer oick confequentelicken de dijcken tuflchen Zwijndrecht ende ljfelmonde min befchadight zouden worden ende dat te onderhouden weefende zoude defelue zeer vermin» dert ende gedeftrueert worden viryt zaicke vander dagelicxe pafiaege mede foude dair bij geuoerdert woerden onfen dorp van Rijsoort ende fonderlinge die vanden Droegendijck aldair tWefter ambocht van ljfelmonde den Hordijck ende tnyeuwe lant van Barendrecht die te zamen hueren wech tot onfer ftede voirfz. dair bij fou* AANMERKINGEN. Schoon onze S;ad, te deezer tijd , het maa- leiding. Maar, wijl aan dc In- cn Opgezcereken cn onderhouden van eene behoorlijke Brug, nen van den Zwijndrechtfchen Waard ten l'ioogover het Riviertje de Waal , bij cie Kerk van Hen geleegen lag , dat deeze Overtogt fleeds het Dorp van Rijfoort, in den Zwijndrecht- in weezen" bleef, zoo trokken Dijkgraaf cn fchen Waard , op zig name , en, daar tegen, Heemraaden van dien Waard zi"- in 't vermei het voordeel van bet Bruggeld, begunïrigd volg , deeze zaak aan. Want , wanneer deeze Wierd, heeft zij egter, in lanter' tijd, daar van Brug, geduurende dc Spaanfche beroerten, verafgezien. Het geringe voordeel , dat daar aan nield geworden was , bcllooten dc Staaten, verknogt was , jjaf hier toe waarichijnhjk aan. op den vijfentwintigen Augüflus van het jaar  van DORDRECHT. ioó> fouden corten ende heure gerieff aldair moeghen haelen ende heure coopmanfcappen ter merckt bringen. Die tfelue geconfidereert ende om dair toe te comen aen den voirfz. fupplianten den iijen Decembris jnt jaer XVC- eenenueertich verfocht hebben hulp ende asfiftencie willich wefende om elcx in heure regarde dair toe zoe veel nair de menichte van huere margentalen te contribueren als men noteücken beuinden foude te behouuen tot vprechtinge vanden voirfz. brugge ende oick defelue geerigeert wefende te verftaen tot verualiinge vanden coften die men jairlicx tot donderhoudenilfe van derfeluer brugge foude behouuen fulex als men tfelue ten minften quetfe profitelijcxe foude weeten te ordonneren tzij vpten paflanten ofte anderfins als men jn gelijcke zaicke beuindt geordonneert. Mair hoewel defe zaicke zeer fauorabel es voer de weluairt ende augmentacie van tgemeen prouffijt ende dat nyemande dair bij geprejudiceert en mach werden ende dairomme mit alre diligencie behoorde geaccelereert te zijn nochtans de fupplianten bemerekende dat defe ende gelijcke zaicken nyet begonnen noch voleyndt en mochen worden fonder onfen expreflen confent ende octroy hebben ons oetmoedelicken gebeden dat ons gelieuen wille hemluyden te confenteren ende octroijeren de werken vanden voirfz. brugge ende omme te moegen maicken eenen ommeflach ouer de bruyewair vanden margentalen vanden ghenen die beuonden zullen woirden dair bij geprofiteert te woirden ende dit van alzulcke penningen als men tot de voorlz. iaicke behouuen fal weluerftaende dat tzelue gefchien fal bij ordonnantie ende ouerftandt vanden ghene die wij dair toe committeren zullen nyet alleen tot de coften vande opmaickinge vande voirfz. brugge mair mede tot alzulcke coften als men naemaels behouuen fal tot onderhoudenifle vanden zeluen brugge ende dat de ghene die tot den ontfanck vande voirfz. brugge geftelt zullen woirden oick gehouden fullen wefen reeckeninge bewijs ende reliqua van huere adminiftratie nair de vpmaickinge van dien te doen ende zoe dicwijls zijluyden tfelue werck geduerende verfocht zullen wefen ende voorts jairlijcx vanden jncomite ende reparatie ende dit voir eenighe van onfen camere van Dordrecht ende den ghene die wij dair bij zullen voughen ende ordonneren om jn defen alle fraude bedroch ende onnutte coften gefchouwen mogen woerden ende hem vp als verleenen onfe behoirlicke brieuen van octroije dair toe dienende. Welcke fupplicatie wij ouergefonden hebben onfen lieuen ende getrouwen die eerfte ende andere van onfen raede ende reeckeninghe jn Hollandt die welcke duer onfe ordonnantie ende beuel zekere commiflarysfen gejaar 15S1 (1) om dezelve tc doen vernieuwen, zien is (2). Bij dat Octrooi, werden zij °een vergunden aan de Eigenaars , voor den tijd magtigd , om de kofteu , tot het opmaakten van twintig jaaren , om daar toe dub- van deeze Brug vereiicht wordende , te bel Bruggeld te moogen heften. Deeze Eige- moogen vinden uit een' Omflag, over alle de naars waren de voornoemde Dijkgraaf cn Heem- Mergentaalen , onder voorwaarde nogtans dat raaden , zoo als uit het Octrooi, 't geen hun de ïngezectenen van den Zwijndrechtfchen ten dien einde, op den vierden December Waard van de betaaling van het Bruo-celd van het jaar 1582, ten naame van Prins zouden bevrijd blijven (5). Eenige jaaren hier Willem denl, verleend werd, duidelijk te na, en na dat de tijd van het gemelde Oc- (i) Zie Refol. van Holland, van V jaar 1581. bl. 455. trooi (2; Te vinden in het 3de WUtt Regifter der üomcinkamcr , bt^inr.enth d(n f, April van 'i jaar 1579. Fol. 3J>. (V Zie Refol. van Iblland van 1 jaar 1583. bl. 7,  io68 PRIVILEGIËN gecommitteert hebben die hen geinformeert hebben vp tinhouden van derfeluer fupplicatie mitsgaders vp dintereft ende proffijt dat wij ende anderen fouden moegen hebben mits accorderende den fupplianten huer verfouck. Ende oick gemaickt hebbende een charte vander geftelteniflè vander zaken ende plecken dair men die brugge fouden willen leggen ende van de wegen daer op dienende jnsgelijcx vande coiTen die men behouuen foude foe wel tot maickinge ende erectie derfeluen brugge als vande jairlicxen reparacien van diene hebbende hueren befoinge ende aduijfe vp al geleuert den voirn. van onfen raede ende reeckeninge jn Hollandt die ons al tfelue mit huerluyden aduijfe ouergefonden hebben om dair jnne voorts gedaen te worden alfoe ■wij beuinden fouden te behoiren. Doen te wetene dat wij de zaken voerfz. ouergemerckt ende nadien de voerfcreuen jnformatie befoingnye vanden commiflarysfen ende huerluyden aduijs mitsgaders taduijs vanden voorn, van onfen raede ende reeckeninge jn Hollandt bij onfen lieuen ende getrouwen die hoofden prefident ende luyden van onfen feereten raide ende fmantien duergefien ende geuifiteert zijn geweeft dair bij gebleeken es dat tleggen vande brugge bouen geroert grotelicx wefen lal tgemeen proffijt vanden lande ende de nabueren daer omtrent gefeten alfoe de reyfende man ende paflanten te eer ouerwech commen ende te bat gerieft zullen worden wij om defe ende andere redenen ons dair toe mouerende genegen wefende ter bede ende begheerte vanden voorn, fupplianten hebben denfeluen mit die vanden prochie van Rijfoort bij aduijfe ende deliberatie van onfe zeer lieue ende beminde zufter de coninginnne douaigiere van Hongrien van Bohemen etc. voer ons regente ende gouuernante jn onfen landen van herwertsouer ende den voorn, van onfen feereten raide ende financiën neffens hair wefende geoctroijeert ende geaccordeert octroijeren ende accorderen vuyt zunderlinge gracie bij defen dat zijluyden tot heuren coften zulle moegen doen maicken ende leggen de voerfz. brugge ter plaetfen gedefigncert bij de carte ende defcriptie dair van gemaict ende om de coften dair toe nootelick zijnde te veruallen ende furneren dat zijluyden zullen moegen geduerende den tijt van vier jaren naeftcomende vpftellen heffen vpbueren ende ontfangen oft bij hueren gecommitteerden doen opbeuren heffen ende ontfangen jairlijcx van deken huyfe ftaende op den Droegendijck jn Rijfoert ouer tpasfaige vanden huysluyden aldair hueren familie ende beeften een ftuuere jtem van deken pairde ende hoirnebeeften ouer den voorfz. brugge pafferende nyet toebehoerende die vanden voorfz. Droegendijck Octrooi reeds was geëindigd , ging het Dijkcollegie , met Leonard Foppens van Dt ïel, toen ter tijd Schout van Rijfoort en Strevelsiioek , ten aanzien van deeze Brug , eene Overéénkornft aan; waar hij de laatftgemclde, 200 voor zig zei ven, als voor zijne erven en nakoomelingen, de onkofren vaii het vernieuwen cn onderhouden op zig nam , mids daar voor genietende eenigen onderftand, en het oude Bruggeld, zoo als zulks , bij het Octrooi van het jaar 1582, bepaald was geworden, De In- en Opgezeetenen van den Zwijndrechtfchen Waard, zig beroepende op het oud Octrooi, beweerden, tot dc betaaling van dit Bruggeld niet te zijn gehouden Dog de Staaten verklaarden, bij een nader Oftrooi van den twaalfden December des jaars i6t6, waar bij de heffing van dit Bruggeld, tot vvederzeggen, nader vergund werd , dat alle die geencn, welken onder den Schouw van Zwijndrecht hoorden, het zelve , gelijk alle anderen, mede betaalen zouden. Eenige j aaren daar na, te weeten op den negentienden April van het jaar 1655, werd dit Regt, 't geen de voor-  van DORDRECHT. 1009 dijck telcken reyfe eenen penninck Hollants. Item van elcken troep ofte ichair leapen twee penningen Hollants. Item van allen den ghenen Jandt gebruyekende bezuyden ofte benoorden den voorfz. brugge dewelcke defelue bchoeuen zullen omme tipaeden vanden feluen hoerluyder landen het halen van huerluyder gewas oft vruchten ouer die voorfz. brugge alle jaire eenen ftuuer voer elcke marge dat zij alfoe bruyeken zullen. Item van alle perfoenen die bij jairgelde tottcr voorfz. brugge nyet betalen en zullen ende dair ouer te voet pafferende teleker reyfe ende van elcken perfoen eenen penninck Hollants. Item van elcken wagene geladen met volcke ofte andere vracht nyet wefende van den ghenen betalende tvoirfz. margengelde telcken reyfe een oertken. Behoudelick dat de voorn, fupplianten of de ghene die zij ten ontfange vande voorfz. bruggegelde commiteren fullen gehouden worden jairlijcx van huerluyder ontfanck ende vuytgeuen rekeninge te doene voir dijekgraue ende heemraden van Zwindrecht dair ouer geroupen onfen rentmeefter van Zuythollandt een ofte twee vuyten gerechte van onfer ftede van Dordrecht ende andere diet angaen mach ende datte ten daege van de fchouwinge vande dijcken. Ende voirts jn recognitie van defe onfe gratie octroy ende confent jairlicx betalende tot onfen proffijte van tgeene diefen goet comen fal bouen de coften ende onderhoudt vande voirfz. brugge den vijffften penninck ende dat jn handen van onfen rentmeefter van Zuythollant jnder tijt zijnde die gehouden wordt dair aff ontfanck te maichen rekeninge bewijs ende reliqua te doene tonfen proffijte mitten anderen penningen van zijn ontfanck behoudelick ende weluerftaende dat de voirn. fupplianten den gejntereffeerden perfoonen als ambochtsheeren van Jansdam ende andere jndien dair ceniche gehouden zullen wefen te voldoene van huerluyder jntcreft ter ordonnantie ende arbitraige van die van onfen voirfz. raide jn Hollandt voir dewelcke zijluyden defelue zullen moegen doen oproepen fonder nochtans dairomme twerck ende voortganck vanden voirfz. brugge vuyt te {hellen noch te delayerene ende voirts op conditie dat zijluyden defe onfe jegenwoirdige brieuen feynden fullen in onfen rekencamer jn Hollandt om tot onfer zekerheyt geregiftreert te wordene aleer zijluyden vanden effect van dien zullen moegen gebruycken. Ontbieden dairomme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hooft prefident ende luyden van onfen feereten ende groten raeden den voirn. van onfen raiden jn Hollandt den voirn. van onfen financien die luyden van onfen rekeningen in den Hage fchoute van Dordrecht ende allen X x x x x x an- voomoemde Van Driel , voor zig en voor zijne nakoomelingen, verkreegen had, voor Schout en Schepenen van Rijfoort, verkogt en opgedraagen aan Arent Sonnemaans, toen ter tijd, Ambagtsheer van die Heerlijkheid. Deeze werd , op den negenden October van het jaar 1660, bij een nader Octrooi , van nieuws, in dit regt beveiligd. Scderd dien (t) Dit alles is ons gcblecken uit verfcheiden Stukken en Befcheiden, beruftende onder den tegenwoordigen Ambagtsheer van lUjfoort, den Heer Mr. Roel and 1*aac t" aas sen NolThebu us. l$ van den Oudraad dcezer Stad. tijd, is het voordcel van deeze Gabel gebleeven aan de tijdelijke Ambagtslieeren van Rijsoort ; dicze, nog hedendaags, zoo wel van de In- en Opgezeetenen van den Zwijndrechtfchen Waard , als van alle anderen , met het hooglte regt , gewoon zijn te vorderen, en, daar tegen, met het onderhoud der meergemelde Brug , belaft blijven ([4).  1070 PRIVILEGIËN anderen onfen rechteren officieren ende onderfaten dien dit aengaett fal dat fij den voorn, fupplianten doen laten ende gedoegen van defe onfe gracie octroy ocrloff ende confent op de conditiën ende jnder manieren voirfz. doen laeten ende gedogen mftelick genyeten ende gebruycken zonder hen te doene noch te laeten gefchien jn eeniger manieren letfel ofte moeijeniffe ter contrarie want ons alzoe gelieft. Des toirconden zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Loeuene den xxxen dach van Augufto jnt jair onfs Heeren duyfent vijffhondert drie en veertigh van onfen keyferrijeke txxiiijcn ende vanden rij eken van Caftillien ende anderen txxviij™. ([Opte ploije ftont gefcreuen) Bij den keyfer die heere van Molembais hooft mr. Vincent Cornelisz. ende Nica* fius Claisfone gecommitteerden vande financiën ende anderen jegenwoird\ch*(Ondergeteyckent') Verreycken. ([Ende noch ftont opte ploije ge« fcreuen) Op huyden den xxviijcn januarij XVC XL1IJ. ftilo curie Hollandie zoe zijn defe opene brieuen nair dat defelue bij den luyden vanden reekeningen jnden Hage ten bureele gefien ende geleien wairen ter ordonnantie vande zelue rekeninge nair huere jnhouden geregiftreert jnt brazille rode regifter ruftende jnder camere vande rekeningen voorfz. beginnende te Kersmift'e XVC- veertich fol. xliiij. xlv. Aétum vt fupra pnt. (Ende was geteyekent) A.van Loo. Uit het Brafiüen Regifter, beruftende in de Domeinkamer vati Hol/and, en aldaar geregiftreerd Fol. 44 verfo. Sententie van Karei den V. als Hertog van Bra* band, waar bij het Privilegie van Hertog Philips van Bourgondien van '/ jaar 1439, met de nadere Verklaaring van den 22. Junij des jaars 1542., ten verzoeke van de Munters van Holland en Zeelandgegeeven, onder zeekere bepaaïingen, beveftigd wordt ; en wijders verklaard, dat de Munters, van eenige misdaaden hetigt zijnde, zig van het Muntwerk zullen onthouden , tot dat zij daar van herfteld zijn; midsgaders dat die geenen, welken niet dan bij nood werken, jaarlijks egter ééns in de Munt bufiche zullen opbrengen Agttien Stuivers, en niet meer. 11. September 1543. KAcrle bijder gratiën Gods Roomfch keyfer altijt vermeerderer _ tsrijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Gre-  V a M D O R D R E C H T. io?r Grenaden van Arragon van Nanarre van Napels van Secillicn van Maiorcken van Sardennen vanden eylanden van Yndien ende vafter eerden vander Weiter zee etc. eertshcrtoghe van Oiftrijcke hertoghe van Bourgoignen van Lothrijcke van Brabant van Limborch van Luxemborch ende van Gelre graue van Vlaenderen van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Phirt van Hagcnault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwauen marcgreue des heylichs rijex heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende lande van Vutricht Ouerijflèl ende Grueningen ende dominateur in Aften ende jn Aftiycquen. Allen den ghenen die dele onfe brieuen fullen zien oft hooren lcfen laluyt. Alfoe hier voirmaels te wetene van in de maent van Nouembri jnt jaer duyfent vijff hondert twee ende veertien oft daer omtrent queftie ende proces geport ende hangende hadde geweeft in onfen rade geordineert in den voorfz. onfen lande van Brabant tuflchen Janne van flalle preuoeft vanden fermente vanden vrijmunters onfs voerfz. landts van Brabant Janne van Bulleftraten Henricke de Brieuer Janne Loys Michielen de Pape ende huere conforten alle tfamen vrijmunters desfelfs ons landts van Brabant jmpetranten van zekere onfe openen brieuen in cas van furreptien ende obreptien ter eenre Janne van Ermeghen Diericke van Empeghem Jacoppe Quifthoudt mr60 Janne Cobbe ende Bochum van der Smiflen met heuren conforten munters ons voerfz. landts van Hollandt gedaighden ende met hen Wiüeme van Papeuelt preuoeft vanden fermente van Brabant Lenaerden van Impechcm Janne van Impichem Peeteren van Ruysbroeck ende andere huere conforten munters van Brabant alfe hem zeuen daghen jnde maendt van Decembri leftleden in defer faeken oft procefle gevueght hebbende voere huere jntereft metten voerfz. gedaighden ter andere zijden den voerfz. jmpetranten ons bij hueren fupplicatien jnden voerfz. onfen rade van Brabant gethoent ende te kennen gegeuen hebbende hoe dat onder meer andere preuilegien den voerfz. vrijmunters hier voormaels bij wijlen hooger memorien hertoghen Janne verleent hadde geweeft zeeckere preuilegie [tf] jn date duyfent tweehondert eenentnegentich jn de hoymaendt ende bij ons als hertoghen van Brabant ende andere onfe voirfaten hertogen ende hertoginnen van Brabant geconfirmeert. Bij welcken priuilegie waren onder andere den voerfz* vrijmunters van Brabant verleent ende geaccordeert geweeft defe nauolgende poincten als te wetene Xxxxxx 2 dat- AANMERKINGEN. Deeze Sententie verdient eene bezondere en wcêr werkten, verknogt waren, duidelijk opmerking;, wijl daar uit het onderfcheid tus- zijn optefpooren. fchen de Brabandfche en Hollandfche Erfmun- [«] In date duyfent tweehondert eenentne- rcreplaadin, die in dc Munt van i lolland ge- genticb. Dit Privilegie, 't geen het oudfte vonden worden , midsgaders de Voorregten, en 't voornaamfte is , dat de Munters van welken aan de ecrltgemelden , voorheen, Braband bezitten , is in liet Placaatboek van toen de Mtmtgezellcn der beide Munten over dat Hertogdom tc vinden (i). " (i) Placaatb. van Brabant!, I. Deel, M, 246 -- 248.  1072 PRIVILEGIËN datter negentich perfoonen onder munteren ende werckluyden fou« den wefen jn Brabant ende nyet meer ende hadde voorts meer bij de voerfz. hertoge Jan den voerfz. munteren ende werckluyden van Brabant om tgemeyn oirboir gegeuen ende verleent geweeft dat nyemant van buyten en foude in de voerfz. munten van Brabant, mogen wercken noch munten zoelanghc als die munters ende werckluyden van Brabant het werck vermochten ende conften doen ende zoe verre die munters ende werckluyden van Brabant dwerek nyet en vermochten zoe fouden die muntmeefter van Brabant vreemde werckluyden vuyt de gerechte munte mogen ontbieden ende als die munters ende werckluyden van Brabant het werck fouden vermogen ende konnen doen zoe foude de voerfz. muntmeefter die vreempde werekluden moeten oirloff gheuen. Was oock waraehtich ende altijt ouer thien twintich dertieh veertien vijftich tfeftich tze■uentich tachtentich tnegentich hondert ende zoe vele jaeren meer dat egheen memorie ter contrarien en waere jn den fermente van den munters onfs voerfz. landts van Brabant onderhouden ende geobferueert geweeft dat zoe wanneer eenich munter oft wercman hadde fijn proeue gedaen om vrijmuntere oft werckman te worddene zoe moei te hij onder dandere ten heyligen zweeren die preuilegien van Brabant te onderhoudene ende den hertoghe van Brabant zijnen gerechten lantsheere goet ende getrouwe te zijne. Van gelijcken eedt deden die munters van Hollandt in Hollant te wetene die preuilegien van Hollandt ende Brabant te onderhouden ende den hertoghe van Brabant oick goet ende getrouwe te zijne. Ende hoewel defen ende anderen nauolgende redenen aengemerekt nyemande ende bezunderc nyet den voerfz. munters van Hollandt en betaempde yet jn prejudicie noch tegen de voerfz. preuilegien als bouen geconfirmeert noch den voerfz. hueren eedt die fij als bouen int aenueerden van hueren officien doen ende hebben gedaen te attempterene defen nochtans nyet tegenftaende zoe hadden eenighe vanden munters vanden fermente van Hollandt onder huer flinck ende onwarechtich tc kennen geuen fonder wete beuel oft laft vander collcgie vanden munters ende werckluyden van Brabant zonder oick tvoirfz. collcgie vanden munters van Brabant te hebben doen vergaderen oft hen dyes oick eens te vragene jn onfen voirfz. rade van Brabant furrepticclyck geimpetreert zekere opene brieuen van jnterpreracien op den naem vande munters van Brabant ende van Hollandt van zekere pretenfe preuilegie dwelek die voerfz. munters van Hollandt pretendeerden hier voormaels int jaer veerthienhondert negen ende dertieh opten achtentwintichften dach van Aprille van wijlen hooger memorien hertoghen Philips als graue van Hollandt geimpetreert te hebbene inhoudende die voerfz. brieven van jnterpretacien jn eüecte dat wij als hertoge van Brabant hadden verclaert onfe verftandt ende meyninge te wefen dat die munters vanden fermente van Hollandt ende Zeelandt fouden zoewel fonder des verfocht tc wefene als des verfocht zijnde moghen wercken in de munte van Brabant gelijck ende alfoe die vanden fermente van der munten van Brabant moghen wercken jnde munte van Hollandt ende Zeelandt. Hebbende voirts onder tdecxele vanden voerfz. en-  van DORDRECHT. 1073 onwarachtigen te kennen geuen gewilt ende vercleert dat een yegelijck van doe voortane hem daer nae foude vuegen ende reguleren zonder daer af de contrarie te mogen doen oft attempteren op de pene van zefle Carolus guldenen voore dyerfte reyfe ende voore die tweefte reyfe op de pene van twelff dergelijcke Carolus guldenen deen helft tot onfen behoeff ende dander helft tot behoef vanden preuoeften der voerfz. munte ende dit onder tdeeflele dat tvoerfz. preuilegie den munters van Hollandt bij den graue van Hollandt gegeuen onder dandere inhiel dat de munters van Hollandt ende Zeelandt fouden mogen wercken ende munten metten gefellen vanden fermente van Brabant ende die gefellen van Brabant jnsgelijcx met den gefellen vanden fermente van Hollandt ende Zeelandt ende fouden tfamen wefen van eenen fermente ende van eenen eede nae inhoudt der brieuen des ferments van Brabant dwelck wel gelijck bouen is vercleert dat die munters van Hollandt ende Zeelandt inder munten van Brabant fouden mogen wercken als zij des verfocht fouden wefen ende als die munters van Brabant dwerek daer wefende nyet en mochten noch en conflen gedoen maer als lij tfelue vermochten ende konflen doen foe moefte die muntmeeftere van Brabant die vreempde munters van Hollandt ende Zeelandt oirloff gheuen dwelck die vanden voerfz. munten van Hollant in huere requefte daer op hen de voerfz. jnterpretacie waere verleent hadden verzweg-en ende tot dyen den eedt bij hen als bollen gedaen van die preuilegien van Brabant te onderhoudene ende noch daer cn bouen dat tvoerfz. preuilegie den munters van Hollandt ende Zeelandt bij den voerfz. wijlen hertogen Philips verleent waere tfelue hen verleent geweeft jn Hollandt ende bij hem als graue van Hollandt en Zeelandt ende nyet als hertoge van Brabant dwelck bij alfoe verre zij hadden te kennen gegeuen en fouden oittwijfelick tvoerfz. preuilegie van jnterpretacie nyet hebben vercregen dwelck fij verfwijgende tgene des bouen verhaelt js hadden onder tdccsfele van hueren abufitien te kennen gcucne van dat men ouer vele jaeren foude in de voerfz. munte hebben onderhouden dat de munters van Hollandt ende Zeelandt altijt fouden hebben gewrocht metten munters van Brabant jn Brabant ende van gelijcken die van Brabant met die van Hollandt ende Zeelandt in Hollandt ende Zeelandt oft waer dat geuiele gebruyekende altijt die vrijheyden ende preuilegien van malckanderen onuerfcheyden gelijck zij zeggen verworuen dwelck genomen oick dair aff blijcken mochte des neen en foude hen nochtans tfelue tegen die voerfz. jmpetranten nyet konnen gcfuffrageren gemerct den redenen bouen verhaelt ende bezundere de voerfz. preuilegien den fermente van Brabant als bouen verleent ende geconfirmeert ende die welcke fij ten heyligen gefworen hadden te onderhoudene. Ende dat noch meer was hadden de munters vanden fermente van Hollandt zekere preuilegie daer mede onder andere waere gecaueert dat zij nyet noch egeen zaken en mochten voortskeeren dwelck zij nochtans bij tghene des voerfz. waere verhaelt hen hadden geuoirdert te doene gelijck hier onder naerdere waere gededuceert jn prejudicie vanden munters vanden fermente van Brabant jnsgelijcx gefworen te onderhoudene Xxxxxx 3 dwelck  lo?4 PRIVILEGIËN dwelck zij insgelijcx hadden verfwegen. Ende tot dyen dat die mun4 ters van Brabant waren ende hadden ouer vele jaeren voer date van den voerfz. preuilegie van hertoge Philips [Z>] bij den graue van Hollandt gepreuelegeert geweeft dat lij in Hollandt mochten wercken ende munten alzoe lange als daer werck waere al waert oock zoe dat fij des nyet en wordden verfocht welcke preuilegien waeren jnsgelijcx bij ons als graue van Hollandt ende andere onfe voirfaten geconfirmeert geweeft zoe dat de munters van Brabant hadden meerdere ende fterkere preuilegie in Hollandt dan die munters van Hol' landt in Brabant jae en hadden de munters van Hollandt ende Zeelandt egeen preuilegie van eenigen hertogen van Brabant in Brabant dan dat zij gelijck bouen waere geruert mochten in Brabant wercken des verfocht zijnde zoe dat nyet warechtich en waere dwelck zij als voire hadden te kennen gegeuen dat de munters van Brabant ende Hollandt fouden altijt die vrijheyden ende preuilegien van malckanderen onuerfcheyden hebben gebruyct want ingeualle de munters van Hollandt ende Zeelandt hadden genyet ende gebruyct die preuilegien den munters van Brabant geaccordeert ten tijde als zij in Brabant hadden gemunt ofte gewrocht buyten tijde van noode ende zonder des verfocht zijnde zoe hadden zij gedaen tegen hueren voerfz. eedt van getrouwicheyt ende onder tdecxele den hertoge van Brabant van fijn bede huerluden goeden aengaende ende den fteden van hueren asüjfe geü'Budeert die welcke binnen delen onfen voerfz.lande van Brabant bezundere nyet als zij binnen denfeluen lande refideerden oft wrochten buyten den tijde van noode ende zonder des verfocht zijnde nyet en behoirden te genyeten de vrijheyt noch exemp-» tie van bede noch asfijfe gemerct dat die hertoge van Brabant hadde gelijck voere ware geruert bij de voerfz. preuilegien gewilt ende geordineert datter binnen zijnen lande ende hertoighdom van Brabant fouden moghen wefen tnegentich perfoonen zoe munters als werckluyden die hij beurijdt hadde ende die welcke moeften genomen worden vutten munters van Brulfele ende van Loeuene daer aff de munters van Hollandt nyet en waeren noch en mochten wefen. Ende jngeualle dat men nv den munters van Hollandt die welcke na vuyt wij fen van huerlieden preuilegien mochten wefen onder munters werckluyden ende knapen tot zeftien perfoonen toe in getale foude jndifferenter admitteren om binnen Brabant inder munten te moeghen wercken foe foude moeghen gebueren datter in Brabant löuden wefen hondert ende zefle munters ende werckluyden die welcke ingeualle zij alle te famen fouden genyeten die liberteyt ende exemptie vander bede ende asfijfe gelijck die munters van Hollandt pretendeerden foude tfelue redunderen in prejudicie ende afneminge van onfe bede als hertoge van Brabant ende tot dien oick van der asfijfen vanden fteden onfs voerfz. landts van Brabant dwelck ontwijffelijck die meyninge noch intentie van voerfz. preuilegie noch des [Zi] Bij den graue van Hollandt gepreue- ren en moghen voer eken in onze vorfz. munte legeert. Te vvccten bij Hertog Aelbregt van [te vvccten van Holland en Zeeland] zi enm Beieren , uitvwjzendfl zijne Handvelt van den van den vorfz, fermente [ naamlijk van Brevierden Maart des jaars'1367., alwaar gezegd band.] WOrdt: (2) dat ghene iverclude noth munte- f/j (2) Zie boven bl. 285.  v a N D O R D R' E C H T, to7$ des hertogen van Brabant nyet en waere geweeft gelijck hij oick tfelue bij fijne voorfz. preuilegie nyet en hadde verclaert noch geexpreffeert gehadt hoewel nochtans die munters van Hollandt hen hadden geuoirdert die voerfz. liberteyt van bede ende asfijfe te willen genyeten onder tdecxel vanden voerfz. preuilegien den vrijen munters van Brabant geaccordeert ende dat fij pretendeerden dat fij fouden bij de voerfz. preuilegie van hertoge Philips wefen gemaect een gefelfchap van eenen eede metten munters van Brabant daer inne zij zijn vut redenen bouen verhaelt verabufeert ende waer mede fij onfe officiers ende vanden fteden jgnorerende de voerfz. preuilegien ende tot dyen dat die luyden vanden cameren van onfen rekeningen jn Brabant hadden hier voormaels geordineert dat men nyemanden vanden munters en foude bede vrij houden noch huere goeden affleriuen dan die ghene die deden blijcken met goeden auctenteyken befchede oft certificatie dat hij waere vrijmunter van Brabant hadden jnsgelijcx verabufeert ende noch dagelijcx ontwijfelick lancx zoe meer fouden doen onder tdexele vande voerfz. preuilegie van jnterpretacie bij hen als bouen onder huere onwarachtich te kennen geuen furrepticelick verworuen daer mede zij pretendeeren zouden dat die voerfz. preuilegien van hertoge Philips hen als bouen bij den graue van Hollandt verleent fouden jnsgelijcx wefen bij den hertoge van Brabant geconfirmeert die hem zeluen ende fijne fteden alfoe ende anderfints foude bij der voerfz. conürmacien hebben geprejudiceert dwelck ontwijfelijck die meyninge nyet en waere geweeft: noch oick dat mede dandere preuilegien bij den voirfaten hertogen ende hertoginnen van Brabant den munters van onfen voerfz. lande van Brabant gegeuen ende bij ons geconfirmeert te derogeren off te nyeuwte te doene ende befundere nyet den feluen jmpetranten die rioeyt confent beuel noch laft om tvoerfz. preuilegie te jmpetreren en hadden gegeuen te prejudiciëren die welcke hen beuonden grootelijck bij der voerfz. jnterpretacien jn huerder abfentie buyten hueren wille ende tegen hueren danck gedaen ende verworuen gegraueert ende befwaert want onder tdecxele van dyen moeiten zij diewils ledieh gaen ende gefchapen waren van nv voertane meer ledieh te moeten gaen oft andere ambachten ende hantwerek te doene gemerct het werck dwelck inder munten quaem te doene hen wordde bij de munters van Hollandt ondergaen ende benomen. Jae dat meer waere hadden eenighe vanden munters van Hollandt hen geuoirdert te fuftineeren voore dofficiers vander munten tot Antwerpen dat fij fouden hebben aengaende den wercke jn derfeluer munte preferentie voore die munters van Brabant dwelck al innebrochte tusfchen die voerfz. munters vnderlinghe grooten twift ende discordie die hen oick alomme pretendeerden te jntruderene in tprouffijt dwelck den munters van Brabant vuyt crachte vanden voirfz. preuilegien foude mogen competeren fonder dat fij metten munters van Brabant wouden eenigen laft dragen gelijck die munters van Brabant na vutwijfen van hueren preuilegien deden ende moeften doen. Hadden oick die voerfz. munters van Hollandt te kennen gegeuen dat zoe wanneer zij hadden in de munte van Brabant gecocht oft vercregen eenige ftadt oft plaetfe dat fij die fouden  1076 PRIVILEGIËN den hebben gebruyct zonder yemant te aenficnc ende met den munters van Brabant gewracht dwelck waere onwarachtich ende nooyï gefien dat eenich muntere van Hollandt hadde inde munte van Brabant eenige plaetfe gecocht gehadt gelijck zij oock nyet en hadden noch alnoch nyet en fouden mogen doen nyet min defen alnyet tegenftaende hadden zij ende Cornelis van Eeckeren waerdeyn van onfer voerfz. munten in Brabant die voerfz. jnterpretacie relpectiue willen tegen dc voerfz. jmpetranten ter executien ftellen ende hen daer mede bekuipen want gemerct dat die felue jmpetranten van der zeluer jnterpretacien geaduerteert zijnde hadden geproteftecrt gehadt dat die voerfcreuen jnterpretacie was verfocht ende verwed uen buyten hueren wille wete ende confente op hueren name ende dat die oock was teghen dandere huere oude preuilegien dat zij daer om ende andersfins die felue nyet en aduoeerden noch oock en approbeerden foe hadden die voirfz. Cornelis van Eeckeren hein geuoirdert eenighe vanden feluen fupplianten loon ende fallaris hen van hueren arbeyt competerende inder voerfz. munten te arrefterene oft te doen arrefteren pretenderende dat die felue jmpetranten fouden mits der voerfz. proteftacien gedaen hebben tegen voerlz. pretens preuilegie van jnterpretacie ende alfoe geuallen wefen jnde penen jnt ftïue preui' legie gementioneert ende hier bouen verhaelt hoewel notoir waere dat nyemande en waere verboden te protefterene ende hadden de voerfz. munters van Hollandt hen geuoirdert te willen induceren eenige van den munters van Brabant dat fij hen daer nae oick fouden willen reguleren ende daer mede te vreden zijn alles tot der voerfz. jmpe« tranten grooten achterdeele fchade prejudicie ende jnterefte ende noch meer fijn foude en worde hen daer op nyet verfien van onfer* behoirlijcker prouifien ende remedie van jufticicn alfoe fij feghden ende ons daerom oitmoedelic biddende. Welcke fupplicatie inden feluen onfen rade van Brabant gefien hadden den voirfz. jmpetranten daer op gegunt ende doen expediëren geweeft zekere onfe [c] openen brieuen vuyt crachte vanden welcken ten verfuecke der voerfz. jmpetranten zekere onfe officier executeur vanden voerfz. openen brieuen hadde gedaight gehadt den voerfz. Janne van Enncghem Diericke van Impighem Jacoppe Quifthout meefteren Janne Cobbe Bochum vander Smilfen Diericken Hochaerts alle munters van Hollandt ende Zeelandt te zijne ende te comparerene tot eenen zekeren gelegenen daghe doe toccomende ende als nv lange ouerftreken jnden voerfz. onfen rade van Brabant om aldaer taenhooren fulcken verfueck als die voerfz. jmpetranten fouden willen doen ten eynde dat die voerfcreuen brieuen van preuilegien vander voerfz. nyeiuver jnterpretacien ende vercleeringe fouden vercleert wordden tc zijne furreptijs ende opreptijs ende voere fulcke gecafleert ende tenyeuwre gedaen ende dat fij die nyet en fouden jnde munte van Brabant tegen die voirfz. jmpetranten noch in huerluyder prejudicie moeghen genyeten noch gebruycken maer fouden fchuldich zijn hen te re- [c] Openen brieuen. Zijnde gedagteekend te vinden in bet Privilegeboek der Munters, den vierden October des jaars 1542. , en in de Munt van Holland bmilleiidc Q). (}) Fol. 3a — 39 verft.  vanDORD RECHT. tö?? kuieren nauolgende die voerfz. oude preuilegien den munters van Brabant hier voirmaels bij onfen voirfaten hertogen van Brabant verleent ende bij ons oft onfe voirfaten geconfirmeert. Ende gemerct Franchois van Bcaumont Henrick Corsfz. Cornelis van Waelhem ende Jan Andnesfz. hen houdende waren jn onfen voerfz. lande van Hollandt zoe hadde die voerfz. executeur die felue oick gedaight aen den perfoon van Willem van Papeuelt te compareren als bouen ende na defen hadde die felue executeur hem getranfporteert aen den perfoon vanden voerfz. Cornelis van Eeckeren waerdeyn hem doende, vifie ende lecture vanden voerfz. onfen openen brieuen ende hadde die felue Cornelis van Eeckeren daer op verclaert gehadt dat hij tvoirfz. arreft vanden penningen den voerfz. jmpetranten voere hueren falaris ende loon competerende hadde gelicht ende affgedaen gehadt ende die felue penningen den voerfz. jmpetranten laten volgen onder cautie daer op bij de voerfz. gedaighde tantwoirdene die contrarie te fuftineren zoe verre hen dat goetdochte ende jnder zaken voirts te procederen zoe behoiren foude. Ende ten daghe hier op dienende^ in den feluen onfen rade van Brabant te wetene twintich daghen jn de maent van Nouembri leftleden ende den voerfz. partien aldaer comparerende zoe bij hem zeluen zoe bij huere procureurs van wegen der voerfz. jmpetranten hadde in fubftantie verhaelt geweeft tghene des voerfz. js ende daer vuyt verfocht ende gecontendeert ten eynde dat die brieuen van priuilegien vander nyeuwe jnterpretacien ende vercleeren daer aff hier bouen mende gemaect waere fouden bij vonniffe van ons ende vanden voerfz. onfen rade vercleert worden te zijne furreptijs ende obreptijs ende voore fulcke gecaffeert ende te nyeuwte gedaen ende dat die voirfz. gedaighde die nyet en fouden jn de munte van Brabant tegen die voerfz. jmpetranten noch in huerlieder preiudicie moghen genyeten oft gebruycken maer fouden fchuldich fijn hen te regulerene nauolgende den ouden preuilegien den munters van Brabant hier voormaels bij onfe voirfaten hertogen van Brabant verleent ende bij ons ende onfe voirfaten geconfirmeert makende die felue jmpetranten heyfch van coften bij hen gedaen ende te doene jn defer jnftantien fchaden ende jnterreften ende verfueckende adjunctie van onfen procureur generael in Brabant. Na den welcken hadde bij Janne vander Goten comparerende in perfoone in denfeluen onfen rade van Brabant gefeight geweeft dat hij in den name ende als procureur onfer ftadt van Antwerpen ter conferuatien van hueren pre lilegien ende asfijfen vueghde hem in defer voerfz. zaecken metten 'oerfz. jmpetranten ten eynde dat die voerfz. gedaighde munters van Hollandt ende Zeelandt nyet en fouden genyeten die preuilegien den voerfz. jmpetranten munters van Brabant competerende noch exempt zijn vande voerfz. asfijfen ende andere laften derfeluer onfer ftadt van Antwerpen ende voere zoe veele contendeerde hij jn den name als voeren tot fulcken oft gelijcken eynde als die felue jmpetranten hier bouen gedaen hadden gehadt aengaende den voerfz. brieuen van preuilegien van der nyeuwer jnterpretacien ende vercleerene daer inne geruert makende oick heyfch van coften gedaen ende te doene jn defe jnftantien. Van wegen ons voerfz. procureurs generaels jn Brabant waere Verfocht te hebbene vifie vanden befcheyde daer mede die voerfz. Vyyyyy par-  io;8 PRIVILEGIËN partien hine jnde hen in defer feluer zaecken zouden willen behub pen in gefcrifte om dat gefien als dan te comen feggene tghene des zijnen raedt gedragen foude. Ende van wegen der voerfz. gedaighden waere verfocht dat die voerfz. partien fouden gemerct die gelegentheyt van defer voerfz. zaken compareren voor de commis* fariffen vanden voerfz. onfen rade daer toe te ordinerene om bij de voerfz. commiflarifen aengaende huerer queftien oft differente verleken te wordene ten principale. Ende die voerfz. partien aldus gehoirt met oick geconfidereert tghene des men in defen behoirde te confidererene ende befundere de gelegentheyt vander zake daer aff tuflchen diefelue partien aldus gehoirt met oick geconfidereert tghene des men jn defen behoirde te confidererene ende befundere de gelegentheyt van der zaken daer aff tuflchen diefelue partien principael queftie was hadde bij den voerfz. onfen rade van Brabant geordineert geweeft dat diefelue partien fouden compareeren voir commiflariflen vanden feluen onfen rade daer toe te ordinerene om bij hueren middele defer voerfz. zaken aengaende verleken te worddene zoe verre het doenlijck waere ende jngeualle neen van al onfen voerfz. rade rappoert te doene om tvoerfz. rapport gehoort alsdan te ordinerene des behoiren foude. Ende waeren defen appointemente nauolgende den voerfz. partien commiflariflen vuytten feluen onfen rade van Brabant gegeuen geweeft voore die welcke diefelue partien waren gecomen ende gecompareert zoe bij hen zeluen zoe bij de voerfz. hueren procureurs den vierden dach der maendt van Decembri leftleden aldair die voirfz. Jan vander Goten jn den name ende als procureur vander voerfz. onfer ftadt van Antwerpen jnsgelicx ware gecomen ende gecompareert ende hadde in prefentien vanden voerfz. partien geprotefteert dat alk tghene des bij forme van expediënten oft anderfms voire die voerfz. onfe commiflariflen defer voerfz. faken aengaende tuflchen defelue partien fouden worden gehandelt oft gebefoigneert dat tfelue onfer voerfz. ftadt nyet en foude prcjudi* eieren ende van weghen der voerfz. gedaighden hadde daer op gefeight geweeft dat fonder prejuditie van hueren rechte zij te vreden waren dat die proteftacie derzeluer onfer ftadt van Antwerpen foude geteekent wordden dat fij daer aff acte mochte nemen ende dat tghene dwelck tuflchen die voerfz. partien gebefoigneert foude mogen wordden der voerfz ftadt noch oick denfeluen gedaighden ende gevuechden tegen die voerfz. ftadt nyet en foude prejudiciëren. Ende dit alles aldus gedaen zijnde hadde den tweentwintichften dach derzeluer maendt van Decembri van weghen der voerfz. gedaighde ende met hen gevuechde voirts gefeight geweeft dat fij vcrbalijck antwoirdende op de conclufie van weghen der voerfz. jmpetranten in den voerfz. rade als bouen genomen contendeerden ten eynde van furreptien ende obreptien vander jnterpretacien derzeluer jmpetranten ende dat tpreuilegie ende die confirmatie daer jnne geruert foude ftadt grijpen met coften fchaden ende jnterreften. Ende na behoiïlijcke replijcke ende duplijcke defen aengaende gedaen ende dat elcke van denfeluen partien waren gebleuen bij de voerfz. hueren eynden ende conclufien fulcke als bouen hadden die voerfz. partien in banden vanden voerfz. commiflarifen ouergegeuen zekere gefcrifte dienende tot jnftructie ende directie oft verftande van huerer zaken en-  van DORDRECHT. 1079 ende van denfeluen commiflarifen. Ende die voerfz. commiflarifen die voerfz. gefèriften van jnftructien ende directien metten ftucken bij elcke van denfeluen partien tot juftificatien van huerer meyningen ouergegeuen gefien ende geuifiteert hebbende hadden fij den twee* ften dach der maendt van Januario jnsgelijcx leftleden den voerfz. partien vore hen comparerende met hueren voerfz. procureurs elcke vanden voerfz. partien fommierlijck bcgonft te hoiren in abfentie van denfeluen hueren procureurs op elck poinct differentiael ende voirts die felue partien hinc jnde op huere voerfz. differenten jn tghene dat die voerfz. commiflarifen dachte dat die zelue partien vuyt huere confesllen voire die voirfz. commiflarifen gedaen ende ftucken bij hem ouergegeuen gefondeert waren den anderen hueren ongelijck geremonjftreert ende finalijck geaduifeert op elck poinct vanden voerlz. differenten waer nae elck van hen nae den goetduncken vanden voirfeighden commiflarifen hem foude behooren te reguleren ende elcke der voerfz. partien apart diefelue te voiren gelefen foe dat elck vauden feluen partien die felue gehoirt hebbende hadden hen des gedragen totten voerfz. onfen rade ende totten voerfz. commiflarifen wefende wel te vreden dat tuflchen hen die voerfz. poincten fouden vonniflelijck gewefen wordden ende alzoe fluytende int zake ende recht verfueckende waer aff die felue commiflarifen hadden finalijck verbael gemaect ende denfeluen onfen rade van Brabant van al rapport gedaen. Doen te wetene dat gefien ende geuifiteert wel ende int langhe jn den voerfz. onfen rade van Brabant die voerfz. openen brieuen derfeluer jmpetranten metter conclufien dyen nauolgende bij hen den voerfz. tweentwintichften dach van Nouembri leftleden jn der voerfz. zaken genomen eenfamentlijck die conclufie bij de voerfz. gedaighde ende gevueghde jn defer zeluer zaken voore die voerfz. commiflarifen vanden feluen onfen rade den voerfz. tweentwintichften dach van Decembri oick leftleden als voirfz. js insgelijcx genomen ende alle tghene dat die voerfz. partien ter eenre zijden ende ter andere voere defelue commiflarifen ter ordinantie vanden voerfz. onfen rade geallegeert ende ouergegeuen hebben met oick tghene dat die voerfz. commiflarifen jn derzeluer zaken hebben bij confente derzeluer partien gedaen ende gebefoigneert gehadt ende alle tghene dat daer bij blijet met oick geconfidereert tgene des men jn defen behouden te confidererene ende dat foude hebben konnen ende moghen gemoucren. Wij bij goeden ende rijper delibcratien van raide hebben gefeight gewefen ende vercleert ende bij defen onfen vuyterliicken vonnifle feggen wijfen ende vercleeren voor recht dat die confirmatie jn de voirfz. openen brieuen van denfeluen jmpetranten ende hier bouen gementioncert fal ftadtgrijpen ende effect forteren focwel voire die voerfz. munters van Hollandt als van Brabant onder nochtans die reftrictie limitacie ende declaratie hier nauolgende. Te wetene voere zoe vele alft den munters van Hollandt aengaec alleenlijck [/} voore die zefthiene HoHantfche plaetfen oft perfoonen Yyyyyy 2 daer [■dl Voore die zeflbiene Uolhntfcbe plaet- gelijk ook het Regifter der Brabandfche Erffen Naer de aauteekening van S. van IIoog- muntersplaatfen aantoont, de Agtfle,Negendt 6traeten(.4) , werden daar van , in zijnen en Tiende, toen reeds tutgeftorven ware», tijd , maar Denien plaatfen beproefd , wijl, .(4> Gulden Amwtatien wegttts de Hollandfche tn lireüaudfcbc Erfmntplaatfa , fW. 3«.  io8o PRIVILEGIËN daer aff verfien zijnde ende die jn toecomenden tijde daer aft fullen verfien wordden onder meefters ende knapen nauolgende tpreuilegie van hooger memorien hertogen Philips bij de voerfz. partien te beyden zijden bedinght ende jn den voerfz. openen brieuen van confirmatien gejnfereert fonder dat tgetal vanden voerfz. fefthien Hollanders tzij jn meefters oft knapen eenichfins fal mogen geaug* menteert wordden ordinerende dat indyen tvoerfz. getal vanden Hollanders geaugmenteert oft gemeerdert is defelue augmentacie affgedaen ende gereduceert te moeten wordden totten voerfz. getale van zefthien perfoonen alleenlick onder meefters ende knapen ende dat voortane zoewel die Hollanders als Brabanders fullen [e] diftincte boecken moeten maken ende in dezelue boecken gehouden wefen telcker reyfen te regiftrerene die jngeleyde perfoonen tewetene die jngeleyde Hollanders jn den Hollantfchen boeck ende die Brabanders in den Brabantfchen boeck tot welcken twee boecken zoe wel die voerfz. Hollanders als Brabanders fullen zoe dickmael alft hem gelieuen fal acces mogen hebben wel verftaende dat die voerfz. Hollanders noch nyemant van hen yemande en fullen mogen jnneleyden dan alleenlijck ten bijzijne oft prefentien vanden prouocft ende gefellen vonden fermente van Brabant nauolgende tvoirfz. preuilegie vanden voerfz. hertoghen Philips ende dit nyettegenftaende der acten oft appoinctementen tuflchen die voerfz. partien oft huere voirfaten gemaect jnt jaer vijütienhondert vierthiene den vieren twintichften dach in Meerte [f] welcke acte oft appoinctement wij casferen ende annulleren mitsdefen fullende oick die munters vanden voerfz. fefthien Hollantfche plaetfen hen generende metten exercitiën vander munten ende genyetende die vrijheyt derzeluer zoe in Hollant als in Brabant met die negentien van Brabant hen oick geneerende ende behulpende metter exercitiën vander voerfz. munten tzij jn Brabant oft in Hollandt gelijckelick gehouden ende geaffermeerc wefen in alrehande laften zoe van tot Maeftricht oft elders daer ons oft onfen fucceflèuren prince van defe onfe landen gelieuen fal te moeten gaen wercken ende munten tzij bij hen zeluen oft yemande anders die fij daer toe zullen bewilligen als andersfins jn ende aengaende andere laften die defelue munters ende hueren preuilegien concerneren zonder dat die zelue meefters tzij Hollanders oft Brabanders alzoe gaende buten wercken oft munten daeromme hueren ftock fullen verliefen tzij dat fij felue gerequireert zijnde voore hen* zeluen oft oick voore yemanden anders voere ons oft onfe naco* melingen gaen wercken oft munten vercleerende dat fulcke perfoonen wederomme gecomen zijnde ende gewrocht hebbende jn hueren ftock wederom zullen mogen comen daer zij vuyt gingep gaende vuytwercken zonder obftacle van yemant ende dat alleenlijck die ghe* O] DiflinSte boecken. Deeze Twee Boeken, de Munt van Holland ; dog zijn , federd dief! welken een'aanvang neemen met bet jaar 1545, tijd . dat onze Munters in Braband niet meet* en waar in de naamen der nieuwlijks ingeleide werken, van geen bezonder gebruik. Brabandfche en Hollandfche Munters en Knaa- [ƒ] Welcke acte Deeze Overdenkt)!»!» pen, telkens, bij verfterf of verkoop , werden hebben wij , ter behoorlijker plaatfe , onzen aangeteckend , beruften nog hedendaags in Leezer meegedeeld (5), (5) Bladz. 859.  vanDORD R ECH T. io8i ghene hueren ftock verliefen fullen die vuyt hueren eygen wille daer vuyt gefeheyden ende zonder des verfocht zijnde elders tzij voere hen zeluen oft voore andere vanden voerfz. gaen wercken. Dat jnsgelijcx die thien Brabantfche plaetfen vanden voerfz. negentich Brabantfche plaetfen ftaende ter collatien ende difpofitien van ons nyet en fullen moghen gecocht gebruyct noch befeten wordden dan alleenlijck bij den Brabanders oft gedecendeert vanden gellachten van Bruffel oft Loeuene nauolgende tpreuilegie van hooger memorien hertoghen Janne jnsgelijcx bij defelue partien ouergegeuen condempnerende die voerfz. jmpetranten munters van Brabant den voerfz. meefters vanden voerfz. fefthien Hollandfche plaetfen jn egenderhande manieren directelijck oft indirectelijck te belettene jn den gebruycke vanden vrijheyden preuilegien ende exemptien jerftmale den voerfz. vrij munters van Brabant verleent maer ter contrarien hen die felue vrijheyden ende exemptien nauolgende huere oude vfantie te laeten genyeten ende gebruycken jn alder vuegen ende manieren gelijck die felue jmpetranten die gebruyekende zijn. Ende als aengaende tftuck van jufticien vanden zaken daer die muntmeefter twee knapen oft preuoeften metten waerdeyn ende andere gemeyne gefellen die kenniffe oft judicatuere aff hebben nauolgende tvoerfz. preuilegie van hertoghe Janne dair oick eensdeels queftic om is geweeft wij feggen vercleeren ende ordineeren dat die felue officieren ende gemeyne gefellen fullen gehouden wefen zonder eenich pooit faueur oft diffimulatien oft exceptien van perfoonen jndifferentelijck zoe wel tegen den eenen als den anderen cort recht ende jufticie te doene ende daer inne zoe te verfiene dat vuyt zaken van dyen egheen dachten meer daer aff en comen oft andersfins fullen wij daer inne verfien als behoiren fal vercleerende voorts dat die ghene vanden feluen jmpetranten gedaighde oft geuoegde oft huere nacomelinghen die van nv voortane om eenighe quade feyten fmakende crym fal bij eenige rechteren oft officieren gecondempneert gecorrigeert oft geconuinceert wefen tzij bij contuimcien oft andersfins tot wat plaetfen tfelue gebuere hem fal ehectuelijck moeten verdragen vander exercitiën vander voerfz. munten tot dat fulcke malfacteur wederom fal bij ons wefen gerehabiliteert ende dat die voerfz. munters tzij jmpetranten gedaeghde oft gevueghde noch huere nacomelingen die om criminele zaken fullen geapprehendeert oft beticht wefen voore eenige bancken oft wethouderen nyet meer en fullen bijder buffen vander voerfz. munten van Brabant oft Hollant noch andersfins bij gemeynen lafte vanden voerfz. munters oft wercluyden gedefendeert wordden den zeluen nochtans andersfins geheel bliuende in allen zijnen exceptien ende defenfien om die op fijnen coft ende zonder laft vanden anderen voerfz. gefellen te mogen proponeren ende hem defenderen. Ende als aengaende den ghenen van den voerfz. munters tzij Brabanders oft Hollanders gebruyekende die vrijheyt der voerfz. munten ende nochtans hen metter exercitiën der zeluer nyet geneerende dan alleenlijck jn tijden van noode daer aff jnsgelijcx tuflchen die voerfz. partien queftie om is geweeft mits dat fij bijder gemeynder buffen ende alzoe alleenlijck ten cofte van den ghenen die werekende zijn daer tvoerfz. busghelt aff compt be- Vyyyyy $ fchermti  io82 PRIVILEGIËN fchermt' wordden jn huere vrijdicheyden ende exemtien als zij des van doen hebben wij vercleeren ende ordineren dat fulcke munters ende elck van hen willende bliuen genyeten die voerfz, vrijdicheyt fullen ende fal ten behulpe vander voerfz. bullen ende ten folafemente vanden voerfz. werck ende munters in de voerfz. biüTe jaerlijcx telcken jaerdach moeten leggen oft daer toe gheuen den ghenen die daer dbewindt heeft achtien ftuuers eens fonder meer compenferende die coften van defer voerfz. zaken oft procefle om redenen. Ende des toirconde hebben wij onfen zegel hier ane doen hangen. Gegeuen jn onfer voerfz. ftadt van Bruelfele elflf daghen in de maendt van Septembri jnt jaer ons Heeren duyfent vijffhondert dryenueertich van onfen keyferrijeke txxiiije ende van Caftillen etc. het achtentwintichfte. (Opte plijeke ftont gefchreven) Bij den keyfer ter relatien vanden raede. (Ende geteekent) II. Ingoel Gecollationneert metten originalen openen befegelden brieue ende daer mede beuonden van woorde tot woorde concorderende. Bij mij Alaert vander Baengerye openbaer Notaris bij den rade der Keyf. Maj. geordineert jn Brabant ter exercitiën geadmitteert ende geapprobeert zijnde oirconden mijns hanteekens hier onder geftelt. A. Baengerye Notarius. Naer een authentijke Copij~, te vinden in bet Privilegieboek der Munteren , gefchreeven op Franchijn, ftaande aldaer van Fol. 40 tot 51. beruftende in de Muntkamer van Holland. Verdrag met die van Amfterdam, tot vernietiging van het Regt van Exue. 26. Oclober 1543- WIJ burgermeefter fcepenen ende raedt der ftede van Dor'drecht ter eenre ende wij burgermeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Amftelredamme ter andere fijde maken cond allen luyden die defen onfen tegenwoirdigen openen brieue gethoont fullen worden dat wij gefamentlijcken metter minne ende vuyt gunftiger affectie gheaccordeert ende ouergecoemen fijn dat van nv ten eeuwighen dagen den burgeren die vuytter ftede van Dordrecht fcheyden ende binnen der ftede van Amftelredamme mitter woene trecken fullen ende oeck den burgeren van Amftelredamme vuyter feluer ftede tot Dordrecht mittcr woene coemende van hooren goeden geen exue off pondtgeldt den voorfz. fteden geuen en fullen dat insgelijcx van nv ten eeuwighen dage die borgere der ftadt van Dordrecht die tot Amftelredamme eenich goet ancommen mach bij fterlfenifle huwelijcke teftamente oft anders zullen tfelue moegen befitten nae hem nemen ofte vervueren daivt hem  van DORDRECHT. 1083 hem fal belieuen te vueren fonder eenich exu ofte pondtgeldt daer van te geuen ende van gelijcke foe fullen die burgeren der ftede van Amftelredamme die tot Dordrecht eenige goeden ancomen moghen bij befterffenilfe huwelijcke teftamente oft anders vercregen defelue moghen befitten nae hem nemen oft vervueren daert hem gelieuen fal fonder eenich exu off pondtgeldt daer van te geuen. Ende omme dit felue accord vaft ende geftade te blijue nv ende ten ewighen daghen fonder fraude ofte argelift ibe hebben wij borgemeefter fcepenen ende raidt der ftede van Dordrecht voornoemt derfeluer ftede zegel ten zakken hier beneden aen doen hangen ende wij borgemeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Amftelredamme voorfz. hebben der felue ftede zegele ten zaicketl hier beneden oick aen doen hangen. Ende defer brieuen fijnder twee alleens van woorde te woorde houdende daer van wij elx eenen brieff aff hebben. Gegeuen int jair ons Heeren duyfent vijff hondert drie ende veertich opten zes ende twintichften dach van October. M. Balen , Befchrijv. van Dordrecht, hl. 566. Privilegiën en Handveften van Amfteldam, ƒ. Deel, hl. 238. OcJrooi bij zijne Keizerlijke Majefteit verleend aan de Heiligegeejlmeejlers van Dordrecht, om9 in plaats van zeekere verkogte Goederen , te moogen koopen en verkrijgen zoo veele onroerends Goederen, dijkbaar Land weezende. 27. Januartj Ufo KAerle bijder gratie Gods etc. Aetten den genen die defen jegenwoirdigen zien zullen falluyt. Wij hebben ontfangen die oetmoedige fupplicatie van Willem vander Byes Janlfz. ende meefter Adriaen Coel Pieterlfz. heilige geeftmeefters onfer ftede van Dordrecht jnhoudende hoe dat zedert de |>] laetfte jnvndatien jn Hol-^ landt Zeelandt ende elders gebuert om te fubuenieren den gerechtigen armen der feluer ftede zij fupplianten benoedicht geweeft zijn te vercopene zekere onruerlicke goeden den Heyligen Geefte voirfz. toe* AANMERKINGEN. : M Laetfie jnvndatien. Daar wordt gezien ber des jaars 1530., waar van de Vaderlandop de geweldige Overftrooming, veroorzaakt fche Gedcnkfrukken bengt geeven (ij. door den (taken Storm van den vijfden Novenv (1) Zie VaierlIlijlor. V.Deel, bl 13- en de Schrijvers, aangehaaldbijOABSBMAenGUTBerls7(s t^ederlatidfih* Watervloeden , bl. 223 - »38..  1084 PRIVILEGIËN toebehoerende te wetene an goede mouren oft veenen gelegen onder Zuythollandt totter fomme van feuenthien hondert ende acht ende veertien Karolus gulden mit noch de helft van veerthiene mergen lands aldair mede gelegen. Ende al eelt zoe dat zijluyden verhopen bij hulpe van deuote perfonen ende goede luyden eenige penningen te voeren te commen e om jrt de plaets vanden voorfz. vercochte goeden te moegen coepen andere onder Zuythollant gelegen dijekbair landt tot veertich off vijftien mergen weerdich wefende de mergen vijffthien ponden fefthien ponden achthien ponden twintich ponden oft vierentwintich ponden Vlaems ten hoochften nochtans en fouden zulex nyet willen noch moegen doen zonder onfen oerloff ende confent ons dairomme oetmoedelick biddende. Doen te wetene dat wij de faeken ouergemerct den voorn, fupplianten genegen wefende tot hueren voorfz. bede ende begeerte hebben bij aduijfe ende deliberatie van onzer zeer lieue ende beminde zuftere die coninginne douaigiere van Hongrien van Bohemen etc. voer ons regente ende gouuernante jn onfen landen van herwertsouer ende van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden ende luyden van onfen feereten rade ende financiën neffens hair wefende geoctroijeert ende geaccordeert octroijeren ende accorderen hen geuende oirloff ende confent vuyt zunderlinge gracie bij defen dat zijluyden oft huere nacommers heyligegeeftmeefters van Dordrecht voorfz. zullen moegen coepen ende vercrijgen foe veele onruerlicke goeden dijekbair lande wefende ende van zulcker weerde ende qimlkeyt als geweeft zijn de goeden bij hemluyden vercocht zoe voorfz. es behoudelick dat zij fupplianten oft huere nacommers zullen doen blijcken hoé veel goeden zijluyden vercocht hebben ende voir wat fomme van ghelde behoudelick oick dat telcker reyfe alft zijluyden eenich goet coepen ende vercrijgen zullen gehouden worden zulex te kennen te geuen ende wairfchouwen onfen lieuen ende getrouwen die luyden van onfen rekeningen jn Hollandt om van defelue ftucken aldair annotacie te doene ende te wetene wanneer de fupplianten vercregen hebben zullen zoe veel goets als zijluyden vercocht hebben ende te defen eynde defen onfen brief jn onfer voorfz. rekencamcre te dragen oft zeynden om aldaer tonfer fekerheyt geregiftreert te werden jn toecomende tijden. Ontbieden dairomme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hoofden prefident ende luyden van onfen feereten ende groten raiden ftadhoudere die eerfte ende andere van onfen raden jn Hollandt den voirn. van onfen financien ende reekeningen fchoute van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren officieren ende onderfaten dien dit aengaen fal doen laten ende gedoegen den voorn, fupplianten van defen onfen groten octroy ende confent jnder vougen ende manieren voeren verhaelt ruftelick ende vredelick genieten ende gebruycken fonder, hen te doene noch te laeten gefchien eenich hinder letfel ofte moeijenifle ter contrarie want ons alfoe gelieft. Des toirconden foe hebben wij ons fegel hier aen doen hangen. Gegeuen jn onfer ftadt van Bruffele den xxvij£-dach der maent van Januario jnt jair onfes Heeren duyfent vijff hondert ende vierenueertich van onfen keyferrijeke txxve ende van onfen rijeken van Caftillien ende anderen  vanDORDRECHT. ió9$ txxixe- 'Opte ploije ftondt gefcreuen} Bij den Keyfer die gratie van Lalaing hooft heeren Huges van Gramez ridder heere van Weyngene ende mr. Nicafius Claifzoene gecommitteerde vande financien ende anderen jegenvvoirdich. (Ondergeteyckenf) Verreycken. ( Vpten ploije ftondt noch ge/creuen') Vp huyden den leften Decembry anno XVC- vijffenueertich na prefentatie ende lecture van defe opene brieuen gefchiet ten bureele vande caraere vanden rekeningen jn den Hage fijn defelue volgende hueren jnhouden ende ter ordonnantie vande luyden Van derfeluer camere geregiftreert jnt brecilie roede regifter alle gehouden zedert Kersmilfe anno XVC- veertien folio lxxxv. In kennifle van mij {Ondergeteyckent} R. Does. {Hier na volgde deeze Verklaaring.} Wij burgemeefteren fcepenen ende rade der ftede van Dordrecht doen condt certificeren met kennifle der wairheydt dat vp huyden voor ons jn perfone gecompareert zijn die eerftiemigen ende discreten mr. Adriaen Coel Pieterfz. oüdt xlv. jaeren ende Jacob Oem Jacobfz. oudt xxxix. jaren als heyligegeeftmeefters defer fteede ende hebben elcx befondere te weten die voorfz. mr. Adriaen bij folempnelen eede die hij volcomelicken dair toe dede ende Jacob Oem voorfz. bij den eede die hij jnt ftuck zijnder officie die fteede gedaen heeft geafRrmeert getuyget ende verclaert dat zij at' teftanten geopent geuifiteert ende deurfien hebben diuerfche registren ende andere heurluyden predecelfeuren reekeningen van ontfange ende behoirlicken vuytgeuen vande ^idminiftratie ende handelinge bij denzeluen jn heuren leuen gehadt daer jnne zij onder andere geexprefleerde articulen wel pertinentelicken ende jnt lange geredigeert bij gefcrifte beuonden hebben bij defelue gedaen te weien zekere vercoopinge zoe van goeden moeren ofte veenen als oick andere perchelen van landen ende dit al zedert die felue inundatien jn Hollandt Zeelandt ende elders gebuert dair toe zoe hen atteftanten kenück js zijluyden benodicht zijn geweeft omme te fubuenieren den gerechtigen miferablen der voorfcreuenen ftede ende dat ten daeghe jaere ende voor defelue jufte prijs ende quantiteyt vander fommen jnder Vougen hier nae volgende. Anno X Vc XXXV. den vijffden dach jn Junio js vercocht Pieter Cornelis de helft van een margen lants gelegen aen die Duflen jn den ambochte van Munfterkerk te verfoecken aen die heeren van Waelwijck ende tfanderendaechs vercoft den felffen voornoempt de helft van twee mergen leends gelegen jn den felfden ambachte voornt. te verfoucken aen die heeren vander Duflen voor welcke twee parceelen den heyligen geeft ontfangen heeft drie hondert Karolus gulden tftuck van veertich groeten ende houdt noch tfiaers an losrenten zeuenentwintich gelijcke Karolus guldens. Anno XVC- acht ende dertieh vpten zesten dach Augufty vercoft Jooft Wouterfz. Stoopman Jan Heynricxz. Vos ende Jafper Gerritfz. van Sprange anderhalff mergen moers gelegen jn sGreuelduyn voor negen hondert Karolus guldens te betaelen tot negen paeflehens. Anno XV0* negen ende dertieh den *xijen dach jn Martio vercoft Gerryt Laurifz. Ariaen Barenfz. ende Z z z z z z Jaf-  1086 PRIVILEGIËN Jafper Geritfz. zeuentien cleynder hont twintich roeijen drie voet ende drie duym gelegen jnde Vrije Houven voor acht hondert acht ende veertich Karolus gulden zeuen ftuuers ende zeuen deuts te betaelen tot zes paeffchens. Ende wandtet verdienftelick js jn allen rechtuairdigen zaecken kenneffe der waerheyt te gheuen belondere des verfocht zijnde foe eeft dat wij tfegele ten zaecken der voorfz. ftede hier onder aen doen vuythangen hebben vpten vijfften dach jn Octobri anno vijfftienhondert vijffenueertich. (Opte ploije jlont geteyekent) C. Vnytenbroucke. Uit bet Brafüien Regifter, beruftende in de Domeinkamer uan Holland, /taande aldaar geregiftreerd Fol. 85. Acte , gemaakt bij Commiffariffen, op het fluk van de Aanwaffen en Viffcherijen in den verdronken Waard van Zuidholland; waar bij die van Dordrecht verklaaren, dat zij, uit hoofde van het floppen en beplanten van den kant van de Merzvede, geen regt van Aanwas in den voorfz. Waard beweeren ; maar dat zij zulks alleen gedaan hadden , tot bewaaring van de diepte der Rivier. 31. Maart gtt ALzoe de Majefteyt van de con. regente gefien hebbende de befoingnie van den commiflliriffen vpt fluk van den verdronc* ken Waert in Zuythollant geordonneert heeft dat van zeeckere verclaringhe bij die van Dordrecht voer den feluen commiflarifen nopende diuerfche ftoppingen van gaten off killen an de Zuytzijde van de Merwede tot preferuatie vanden diepe vande Merwede gedaen te weeten dat zijluyden geen aenwaffen off recht van dien in de ver* droncken waert pretenderen acte gemaect ende inder camere vanden re* g§&3§§ê§§§MS mms mms mm §mm mmmmmm^ AANMERKINGEN. Deeze Acte levert een bewijs op van de volgende Stukken zullen ons nog meer' bewijwaaklaame voorzorg onzer Voorvaderen , en zen opleveren van de poogingen , die de Re" hoe zeer zij zig beijverd hebben, om de Mer- geering deezer Stad, t'aller tijd, in het werk gewede vaarbaar te houden , en de diepte van field heeft, om het verdroogen der Merweue die Rivier te bevorderen. Trouwens, hier aan voor te koomen (1). , lag onzer Scheepvaart ten hoogffen geleegen: W (O Zie ook boven bl. 881.  van DORDRECHT. 108/ rekeningen alhier in sHage geleuert zoude werden omme aldaer bewaert te worden tot conferuatie van skeyfers gerechtigheyt. Soe ift dat wij Jaiper van Hogelande raedt ordinaris Geryt van Rennoy ende Pieter van SK Pieters mrs. vanden reekeningen obtempererende het beuel der Con. Maj. certifficeren ende attefteren onder onfen hanteykenen dat wij mit wijlen mr. Pieter du Bruel raedt ende aduocat skeyfers in den grooten raedt te Mechelen in den jaere XLIJ. den derden Julij waeren binnen Dordrecht als commiflariflen in de zaeken als bouen jegenwoerdich ende prefent zijn geweeft daer Jan Willemsz. van Drenckwaert fchout Aert Cornelisfz. burgemeefter ende mr.Nicolaes Bertholomei pencionaris van wegen des jVj ouden ende nyen raedts ende vuyt derfeluer beuel op zeekere articulen den regierders derfeluer fteede bij den commiflariflen volgende hueren laft ende beuel ouergegeuen verclaerden ende zeyden onder anderen dat zijluyden bij der ftoppinge ende plantagie bij henluyden gedaen olf die zijluyden doen mochten aen de canten vande Merwede egheen aenwaffen off recht van dien in de verdroncken waert en pretendeerden ende het geene zij gedaen hadden was alleenlick tot conferuacie van der diepte van de voorfz. riuiere breeder blijckende bij ons gemeen verbael daer van ende van den anderen onfe befoingnie in den verdroncken waerd gemaict zijnde anno XLIJ. ende XLIIJ. ende b4 ons commiflarifen ondergeteekent beruftende inder voorfz. camere vander rekeningen. Des toirconden hebben wij Jalper Geryt ende Pieter voornt. onfen gewoenlijcken hanteykenen hier onder geftele opten leften dach van Maerte int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert vierende veertich naer fcrijuen shooffs van Hollant voerPaeflchen. (Ende ondergeteekent} Jafpar van Hogelande Geryt Rennoy en Pieter van St. Pisters. Naer het Brajilien Regifter, beruftende m de Domeinkamer van Holland, Fol. 66 verfo. UI Oude» ende nyen raedts. Welk een afgefchaft geworden. De reden , die ons aan- Raad, door den A7^w»/2W, bedoeld wordt, leidinggeeft, om dit tc moogen vermoeden, durven wij, bij gebrek van bewijs,niet berigten. is , het aangeteekende m eenen oucien Inven- Alleenliik moeten wij onzen Leezer onder het tans Van Papieren en Charters , overgeleverd 00" brengen , dat dit Stuk , en het aangetee- bij Mr. Nicolaes de Groot, die het Penftona- kende in het Regifter der Dagvaarten van risfehap deezer Stad in het jaar 1538 en ver- "sLands Advokaat, Aert van der Goes (2), de volgends bekleed heeft; alwaar, onder ande- eenbfte aan ons bekende plaatfen zijn, welken ren , wordt aangehaald een Stuk, genaamd van deezen Ouden en Nieuwen Raad gewag Continuatie van de XL. en XXX1I1J. voor niaaken. Moogelijk taften wij niet geheel mis, den tijd van vier jaeren in het jaer tp.6. indien wij onderftellen , dat er, ten tijde van Dan , Wat moeite wn ons ook gegeeven hebben, Karei den V., buiten den gewoonen Raad, die om het zelve , midsgaders de eerfte mftclling de Oudraad genaamd weid , voor eenen be- dier Vierendertigen, te zien te krijgen, is ons naalden tijd , nog daarenboven eenige bezon- egter, tot hier toe, daar van nog nimmer een Sere Raaden aan de Regeering hebben deel Afichnft oncier he: oog gekoomen. gehad , die in 't vervolg wederom zijn (2) Dagvaart van den 16. November 1540- W- 314* Zzzzzz a  io88 PRIVILEGIËN Sententie van het Hof van Holland, tuffchen Fk* ris van Kuyl, Waardijn van de Munt van Holland, Impetrant in Reformatie ter ééner-, m Jan Thomasz., Poorter van Dordrecht, Gedaagden, ter and er er zijde; waar hij het Vonnis van Schepenen der laat ft gemelde Stad, inhoudende, dat de voornoemde Waardijn , voor het Geregt deezer Stad, te regt moet ftaen, beveftigd wordt, i<5. April 1545. INder faecken hangende voer den houe van Hollandt tulTchen Florys van Cuyl waerdeyn van de Keyf. Majt. munte binnen Dordrecht jmpetrant in reformatie aen deen zijde ende Jan Thomafz. mede poirter aldaer gedaichde aen dandere proponerende die voirfz. jmpetrant dat bij wijlen hooger memorien hertoghe Aelbrecht van Beijeren paLsgraue opten Rijn alz graue van Hollandt jn den jare duyfent drie hondert zeuen ende tfeftich geaccordeert ende geoctroijeert hadde den generael waerdeyn ende dienaers vander munte als dat zijluyden nerghens en fouden wefen jufticiabel in gheenrehande iaecken ofte delicten dan voer huerluj der prouoeiï ende generael vuytgefondert alleenlij eken vrouwencracht doodlach moort ofte diefte van welcke vier geëxcipieerde Iaecken zijluyden jufticiabel fouden wefen jndien zij eenighe van dien perpetreerden voer den bailliu van Zuythollandt ofte fchouten daer onder tfelue beuonden foude werden gefchiet te zijne ende nyemant anders welcke preuilegien eyntelicken bij de Keyf. Majt. jegenwoirdich als graue van Hollandt mede geconfirmeert zijn ende hoewel die voirfz. jmpetrant gheenfins jufticiabel en is van eenighe iaecken dan voor den voirfz. generael ende prouoeft defen nyet jegenftaende thadde belieft den gedaichde alhier den jmpetrant te betrecken voir die gerechte van Dordrecht vuyt faecke van coop van zeecker laft zeeps bij den voorfz. gedaichde vercocht den jmpetrant gheen coopmans goet zijnde al waer dimpetrant geallegeert hadde tvoirfz. preuilegie begerende rennoy vande laecke nae vermoghen tvoirfz. preuilegie voor den voirfz. generael ende prouoeft vander munte. Defen nyet jegenftaende die voirfz. van Dordrecht dien nochtans kennelick was van tvoirfz preuilegie ende dat van gelijcke faecke voer denfelfden houe tulTchen den voirfz. jmpetrant ende huerluyder fchout queftie noch hangende was ongedecideert hadden den voirfz. jmpetrant gecondempneert peremptoirlicken tantvvoirden voer henluyden opten voirfz. eyfch bij welcken vonnifle die voirfz. jmpetrant hem beuoelende grootelicx gegraueert hadde hem daer van geconftitueert reformant aen defen houe ende den gedaichden doen dachuaerden voer denfelfden houe teenen ouerleden daghe concluderende bij de voirfz. ende meer andere middelen pertinentelijcken jn reformatie vanden voirfz. vonnifle tot nullite ofte correctie van dyen ende doen-  van DORDRECHT. 1089 doende dat rechters ter eerfter jnftantien beboerden gedaen te heb* ben dexceptie declinatoir bij den jmpetrant geproponeert geadmitteert ende dyen nauolgende die faicke contencieulx mitsgaders partijen gerenuoijeert zouden werden voor den voirlz. generael ende prouoeft vander munte vande Keyf. Majt. om jndien die gedaichde yet eyffchen wil dat hij tfelue doen fal voer den voirfz. generael ende prouoeft aldaer dimpetrant prefenteert te rechte te ftaen ende tgewijsde te volcommen ende dat bij prouifie alle vordere proceduren gefurcheert fouden zijn hangende defen procefle maickende eyfch van coften foe wel van deerfte jnftantie als van delen procefle ofte tot anderen alfulcken fynen ende conclufien alft voirfz. hoff beuinden foude den jmpetrant oerbaerlicxt te wefen. Waer jegens van weghen den gedaichde voer antwoorde gefeyt es geweeft dat hij ontrent vaftelauont anno XVC- XL. den jmpetrant alhier vercocht ende geleuert hadde binnen der voirfz. ftede van Dordrecht drie laft zecps welcke zeep dimpetrant met meer andere coopmanfcappen in Engelant gefonden ende zijn prouffijt daer mede gedaen nae zijn geliefte ter caufe van welcken coop die voirfz. gedaichde bouen tgene wes hij daer op ontfangen hadde refterende es ter fomme toe van acht ponden ende vier fcellingen grooten vlaems ende alfoe djmpetrant onwiUich was den gedaichde die felue fomme te betalen foe hadde die voirfz. gedaichde hem betrocken voor die vanden gerechte der voirfz. ftede contenderende aldaer tot betalinghe vande voorfz. fomme tegens welcken eyfch dimpetrant geproponeert hadde exceptie declinatoir welcke exceptie bij den gedaichde gedebateert zijnde hadden die vanden voirfz. gerechte den voirfz. jmpetrant gecondempneert peremptoirlijcken tantwoirden tot zceckeren daghe hem daer toe geprefigeert ende hoewel dimpetrant alhier bij tvoirfz. appoinctement nyet befwaert en was hadde hem nochtans daer van geconftitueert reformant aen defen houe ende den gedaichde doen dachuaerden voer denfelfden houe teenen ouerleden daghe ende geconcludeert hebbende als vooren hadde die gedaichde bij de voirfz. ende meer andere middelen geconcludeert tot nyet ontfanckelick jn reformatie tot approbatie vanden vonnifle in queftie ende datter gheen prouifie en valt maickende eyfch van costen ofte anderen alfulcken fynen ende conclufien als tvoirfz. hoff beuinden foude den gedaichde oerbaerlicft te wefen. In welcke faecke die voirfz. partien nauolgende den appoinctemente difpofitijff gefcreuen hebbende bij memorien ende aduertifiementen van rechte hadden daer van mitsgaders van alfulcke brieuen ende munimenten alft elcx van henluyden gelieft heeft onder den houe texhiberen gedient ende rechts begeert. tVoirfcreuen hoff met rijpe deliberatie van raede deurgefien ende ouergewegen hebbende alle tgundt dat ter materiën dienende js jn den name ende van wegen des keyfers vanden Romeynen coninck van Germanien van Caftillien etc. als graue van Hollant Zeelant ende Vrieslant verclaert den jmpetrant bij tvonnifle jn queftie nyet befwaert ende condempneert hem jnde coften van defen procefle tot tauxatie ende moderatie van den voirfz. houe. Gedaen jn den Haghe bij heer Abel van Coulfter ridder meefters Jafpar van Hogelande Willem Pynfs. Cornelis Suys Hippo- Zzzzzz 3 H-  io9o P R I V I L £ G I E N litus Perfyn Willem Snouckaert Arnoult Sasbout ende Cornelis Hen* ricxz- van Weldam raidtsluyden van Hollandt ende gepronunchieert den xvjeu Aprilis anno XVC- vijff ende veertich naer Paeffchen. Toirconde tfegel van jufticie hier aen gehangen. In kenniffe van mij. (Was geteekend ) J. Dam. Naer de Oor/prongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn , hebbende onder uithangen een Zegel van rood Wafch, liggende in de Kas wn de Weeskamer, Lade A. No.2Ü.*l0C0- Sententie Interlocutoir van den Secreeten Raad, tuffchen die van Schoonhoven , Impetranten van Mandament penaal, ter ééner- ,ende die van Dordrecht , Gedaagden , ter anderer zijde , wegens een verfchil over het Stapelregt. ao. Julij 1545. IN de faecke geroert ende hangende jn den feereten rade vaft den Keyfer onfe alregenadichften heere tuflchen die burgmeesters ende regierders der ftede van Schoonhouen ouer ende vuyten name van huerlieder gemeyne poorters ende jnwoenders ende befundere voer Dirick Heynrixz. ende Hubert Janfz. jmpetranten van mandement penael ter eenre ende die fchout burgmeefters fcepenen ende raet der ftede van Dordrecht gedaechde ter andere zijden defelue faecke dienende om obediencie te verclaeren ende dan eyfch te doene comparerende de voirfz. partijen te wetene de voirfz. jmpetranten bij Janne van Couwenhouen burgmeefter Claes Bouwenfz. fcepene ende meefter Gouaert Janfz. fecretarys der voirfz. ftede van Schoonhouen geasfifteert met meefter Cornelis van Alckmaer hunlieden aduocat ende Hugues Cool treforier met meelter Nycolaus Bertholomej penfionarius der voirfz. ftede van Dordrecht jn den naeme ende van wegen Jan van Drenckwaert fchoudt ende Arent Cornelisz. burgmeefter derfeluer ftede van Dordrecht met denfeluen fchoudt geuoecht mede als principael voer tintereft ende tot conferuatie vander preuilegien vander voirfz. ftede van Dordrecht naedyen de faecke vuytgeroepen is geweeft de voirn. Hugues Cool ende meefter Nycolaus Bertholomej hebben in den name als bouen zekere requefte bij monde gedaen verfouekende dat bij de middelen bij hemlieden verhaelt zijne majefteyt foude hemlieden willen accorderen reliëf van apelle mette behoirlijcke clau* fulen van jnhibitien jegens de concesfie ende executie vander prouifie bij den voirn. van Schoonhouen verworuen ten minften jegens de claufele penael ende beuelen ftadthoudende oft dat in alle geualle defelue claufele penael ende beuelen ftadthoudende ende def-  van D O R D RECHT. 1091 deflêct van dien gefchorft zoude wefen op cautie van thien oft twelf duyfent Carolus guldenen die de voirn. requiranten prefenteerden te ftellen omme bij den voirn. van Schoonhouen daer aene te vcrhaelene alfulcke fcaden ende jntereften als zijlieden daer bij fouden mogen pretenderen jndient hier namaels beuonden worde eenige daer toe te ftaene feggende mitsdien gheen voirdere obediencie te vallen makende altijts eys van coften fchade ende jntereft. Waer op de voirn. van Schoonhouen antwordende repeteerden dinhouden van hunlieden jnterpretacien ende exploicten tenderende ten eynde dat de voirfz. gedaichde obediencie verclaeren fouden ende dat darreft bij hemlieden gedaen vp tfcip dair af queftie is als gedaen wefende jegens diuerfche voirgaende appoinctementen ende alfoe attemptaet aluooren gerepareert ende de voirfz. commisfie ende exploict gefurniert worden foude. Ende nadyen de voirfz. requiranten daer op repliceerden partijen gehoirt mijne heeren die hooft prefident ende luyden vanden voirn. feereten rade hebben geordineert dat de voirfz. partijen opte prouifie ex utraque parte verfocht zullen hinc jnde fcrijuen bij aduertiifemente ende daer bij vuegen alle acten tiltren ende munimenten daer mede elck van hemlieden hem fal willen behelpen ende al te houe ouergeuen bynnen acht dagen naeftcommende peremptorie om daer nae jnder voirfz. faecke geordineert te wordene alft behoiren fal. Gedaen jnden feluen feereten rade gehouden tot Vtrecht den twintichtten dach van Julio jnt jaer XVC- vijfenueertich. (Was geteekend} Vlierden. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchree* ven op Franchijn, beruftende in de Weeskamer. Nadere Sententie Interlocutoir van den Secreeten Raad, in de voorfz. zaak , waar bij die van Dordrecht gelaft worden, om twee aangehaalde Schepen te mtflaan , onder borgtogt, bij de Impetranten aangebooden. 25. Augüflus 1545* GHellen de fcrifturen ftucken ende munimenten ouergegeuen in den feereten rade des Keyfers bij den burchmeefters ende regierders der ftadt van Schoonhouen ouer ende vuyter name van huerluyder gemeenen poorters ende jnwoonders ende byfondere ouer Dierick Heindricxfz. ende Hubrecht Jansfz. jmpetranten ter eender zijde ende Jan van Drenckwaert fchout der ftede van Dordrecht ende Aernt Comelisfz. burchmeefter derfeluer ftede mede geuoucht als  topft PRIVILEGIËN als principaele voor dintereft ende ter conferuatie vanden preuilegien derfeluer ftadt gedaechde ende requiranten ter andere roerende Zekere gefchil ende different jncidentael gerefen in den voirn. raedt tuflchen den voirfz. partijen de voirn. van Schoonhouen verfouekende dat de voirn. van Dordrecht aluoren geordonneert zoude werden te obedieren den beuelen hemlieden gedaen ten verfoucke vanden jmpetranten vuyt crachte van openen brieuen bij hemlieden verworuen vander Keyf. Majt. jnhoudende de claufele vanden beuelen vpten peynen ftadthoudende ende dienuolgende van ftonden aen te ontflaene cofteloos ende fcadeloos twee cogge fcepen geladen met gefaechden houte dienende tot maken van eenen watermuelen den voirn. Dierick ende Hubrecht poorters ende jnwoonders van Schoonhouen toebehoirende gecommen zijnde van bouen Schoonhouen duer die riuiere vander Lecke nederwaerts bijden voirn. gedaechden onlancx aengehaelt ende gearrefteert mits bij den voirn. jmpetranten ftellende goede fouffifante cautie voir ftapelrecht ende damende daer vp bij den gedaichden gepretendeert volgende de prefentacie bij hemlieden den gedaechden gedaen nyet jegenftaende de pretenfe appellatie vander concesfie ende executie vanden voirn. openen brieuen ende doppofitie bij den voirn. gedaechden gedaen ofte die zij noch zouden willen doen fuftinerende in huerlieder voirn. verfouck wel gefondeert zijnde gemerct dat de voirfz. aenhaelinghe gefchiet es contrarie zekere [a] acte prouifionale tuffchen denzeluen partijen gegeuen bij zijnder Majt. den xxiiije dach van Maerte anno XVC,XLJ. ende daer nae bij andere acten geconfirmeert de voirfz. van Dordrecht gedaechde fuftinerende ter contrarien de voirfz. jmpetranten in huerlieder verfouck nyet ontfangelick verfouekende vpt appel bij hemlieden geinterjecteert vander voorfz. concesfie ende executie als fubrepticelick ende obrepticelick vercregen zijnde thebbene letteren van reliëf dappel in forma met de claufele van jnhibitie ofte emmers thebbene fcorsfinge van deftect vander voirfz. claufele van beuelen vp peynen ftadthoudende vp cautie van x oft xij M. gulden voor de coften fcaden ende jntereften die de voirlz. van Schoonhouen daer bij zouden mueghen lijden jndient namaels zoe gefeyt worde fuftinerende daer jnne wel gefondeert zijnde elck van den voirn. partijen bij diuerfche andere redenen feyten ende middelen perfifterende bij den zijnen eyfehende elcanderen coften. De Keyfer vp al wel ende rijpelick ghelet hebbende met deliberatie van raede ordonneert den voirn. gedaechden ende requiranten volghende de voirfz. claufele van beuelen vp peynen ftedehoudende van ftonden an te ontflaene ende voorbij laten lijden de twee cogghe fcepen daer of quefti es vp de cautie bij den jmpetranten geprefenteert nyet jegenftaende de voorfz. gepretendeerde appellatie ofte oppofitie ofte andere die zij daer jeghens zoude willen doen ende dit bij prouifie ende zonder prejudicie vander laecke hangende ongedecideert ten principaele jnden voirn. fecreeten raedt ter caufe van gelijcke aenhalinge ende arrefté gedaen bij den voirn. gedaechden jnt jaer XVC XLJ. vp een fcip geladen met zynckrijs ooc van bouen Schoonhouen de Lecke nederwarts ghecommen. Ordonneren* [o] Afte prouifionale. Te vinden hier boven bladz. 1044.  vanDORDRECHT. 1093 rende voirts dat de voirfz. ftucken ende munimenten geuoucht zul* len worden metten voirn. voorgaenden procefle omme vp dit voirn» different ten principale met eender fentencie recht ende jufticie gedaen te worden zoot behoiren zal ten eerften dat mogelick wefen zal ordonnerende tot dien fyne den voirn. gedaechden huerlieder enquefte ofte jnformacie in de voirfz. fake te vuldoene binnen drie maenden eerftcommende peremptoirlick ende voor alle delaijen omme die gedaen ende tvoirn. proces ten vullen geinftrueert zijnde vp als recht gedaen te worden alft behoiren zal referuerende de coften van defen jncidente totter voirfz. diffinitiue. Ghedaen tot Brueffel den xxv611 dach van Augufto XVC- vijffenueertich. (JVüs geteekend} L. de Zoete. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn , beruftende in de Weeskamer. Keizer Karei de V. verlengt het Groot Octrooi van den 4. September des jaars 1520., voor den tijd van vier jaaren, onder die bepaaling, en op den voet, als de Verlenging van den 1. April des jaars 1543. inhoudt. 13. O&ober 1545. KA erle bijder gracie Gods roomfch keyfer altijts vermeerder srijcx etc. Allen den ghenen die defen onfen brief zullen zien faluyt. Wij hebben ontfangen die oetmoedighe fupplicatie van onfen welbeminden die burgemeefteren fcepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht jnhoudendc hoe dat zijluyden den tweeften Aprilis anno XVC- drieenueertich naer paeflehen van ons geobtineert hebben continuatie van zeekere octroy bij hemluyden van ons verworuen jn den jaere vijffthicn hondert ende twintich ende dit voor eenen tijt van drie jaeren expirerende nv Meije eerftcomende daer bij jn fourchiancie gehouden worden zekere proceffen ende proceduyren die onfe procureurs generaels van onfen grooten raede ende van den houe van Hollandt den fupplianten gemoueert hadden vuyt onfen name beroerende eenighe huerluyder rechten preuilegien vfancien ende oude haercomme ende dit fonder prejudicie van alfucke recht als eenighe onfe onderfaeten ter contrarie fouden moegen pretenderen breder naer vermoegen der oepenen brieuen daer van zijnde. Ende want de reedenen waer vuyt defelue oepenen brieuen van continuatie geëxpedieert ende den fupplianten verleent zijn nv meer militeren dan defelue oyt jn voorgeleden tijden gedaen hebben merckelijcken doer die grooten laften vanden laefte oerloegen ende onfe beden ende fubuentien zoe ordinaris als extraordinaris ende ter caufe vander nootelijcke fortificatie ende reparatie A a a a a a a van  iop4 PRIVILEGIËN van onfer ftede voirfz. die oick \a~] mit een nyeuwe ftedehuys be* laft es waer duer den fupplianten jn geenre manieren geraden en es eenighe procelfen jegens ons te aenuaerden foe hebben zijluyden ons zeer oetmoedelick gebeden dat ons gelieue tvoorfz. octroy als noch te verlangen den tijt van thien toecommende jaeren jngaende Meijdaghe eerftkomende jmmers ten minften mit de reftrinctie jn der laefte continuatie begrepen ende hen daer aff te doen expediëren onfe oepene brieuen jn behoerlicke vorme. Doen te wetene dat wij de zaken voorfz. ouergemerct genegen wefende ter bede vanden voorn, van Dordrecht fupplianten hebben bij deliberatie van onfer zeer lieue ende beminde zuftere die coninginne douaigiere van Hongerien van Bohemen etc. voor ons regente ende gouuernante 'jn onfen landen van herwaertsouer hier op gehadt taduijs vanden hoofden ende luyden van onfen raide van ftaete fecrete ende financien neffens haer wefende gegunt verleent ende geaccordeert gunnen verleenen ende accorderen vuyt fonderlinge gracie bij defen ♦continuatie vanden octroije bouen gementionneert ende dat voor eenen anderen tijt ende termijn van viere jaeren beginnende den eerften dach van Meije naeftcomende dat als dan de laefte continuatie vuytgaen ende expireren fal ende dat opte conditiën ende limitatien daer inne begreepen te wetene onder anderen dat de voom. fupplianten vanden bieren die jn Zuythollandt gedroncken zullen worden nyet meer lichten en zullen dan drie grooten opt vat daer aff deen derdendeel comen fal tonfen proffijte ende dander twee deelen tot proffijte van onfer ftede voorfz. behoudelijck oock dat defe onfe continuatie geenfins hinderen noch prejudiciëren en fal zulcke litispendentie als tuflchen de dorpen van Befoijen Sprange Capel Wasbeke Raemsdonck ende sGrauemoer ter eenre ende den voorn, fupplianten ter andere zijden voor onfen lieuen ende getrouwen die prefident ende luyden van onfen grooten raede tot Mechelen onbeflicht hangende js noch oick zulcke recht als de dorpen voorfz. daer jnne pretenderen ende voorts op conditie dat de voorfz. fupplianten gehouden worden defen onfen brief te zeynden jn onfer rekencamere jn Hollant om aldaer tonfer fckerheyt ende conferuatie van onfen rechte geregiftreert te wordene. Ontbieden daeromme ende beueelen den voorfz. hooft prefident ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ftadthoudere die eerfte ende andere luyden van onfen raede ende rekeninge jn Hollant ende allen andere onfen rechteren ende officieren dien dit aengaen fal dat zij den voorn, van Dordrecht van defe onfe gracie accordt ende continuatie vpte" conditie ende jnder manieren voorfz. doen laten ende gedogen rustelijck ende vredelijck genieten ende gebruyken ceiïerende alle belet- AANMERKING E N. UI Mit eenjwuwe ftedehuys belaft es. /trekkende zulks ter beveiliging, van het seen H,cr uit zien Wij , dat het tegenwoordig Stad- onze Stadsbelchrijver JJalIn 7 ten dien on huis te deezer tijd gemaakt geworden zij; zigte, heeft aangeteekend (i). P (1) Bladz. 333.  van.DORDRECHT. Io9B letten ende wederfeggen ter contrarien want ons alfoo gelieft. ' Des toirconden zoe hebben wij onfen fegel hier aen doen hangen. Gegeuen jn onfer ftadt van Bruffel den xiije dach van October jnt jaer ons Heeren duyfent vijffhondert ende vijffenueertich van onfen keyilmjeke txxvj™ ende van onfen rijeke van Caftillien ende anderen txxxc (Opte ploije ftaet ge/chreuen} Bij den keyfer die coninginne regente etc. die heere van Lalaing hooft heeren Huges van Gramez ridder heere van Wyngene ende meefter Nicafius Claisz. gecommitteerde vande fynancien ende andere jegenwoivdich» (Ende onderleg* kent} Verreycken, (Noch ftaet opte zelue ploije) Huyden den xje Decembris anno XVC> vijffenueertigh defe opene brieue jnde rekencamere van Hollandt geprefenteert ende aldaer ten bureele geuifiteert zijnde js defelue nae hueren jnhouden ende ter ordonnantiën vanden luyden derfeluer camere geregiftreert jnt brezille roode regifter aldaer gehouden zedert Kersmiffe anno XVC veertien folio lxxxiiij. Ter kenniffe van mij (Ende ondergeteykent} R. Does. Uit het Brafilien Regifter, beruftende in de Domeinkamer van Holland, en aldaar gere* gijlreerd Fol. 84. Sententie van den Grooten Raad van Mechelen waar bij de Sententie van het Hof van Holland, geweezen den 16. April des jaars 1545. tuffchen . Fioris van Kuyf Waardijn van de Munt, Impetrant in Reformatie, en Jan Thomasz., Poorter van Dordrecht, Gedaagden ? hevefligd wordt. 6. Maart if^ KAcrle bijder gracien Goids Rooms keyfer altijts vermeerder srijest coninck van Germanie van Caftille van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Cecille van Maillorque van Sardayne van den eylanden in Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Ooftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothr. van Brabant van Lembourg van Luxemboürg ende van Geldre graue van Vlaendren van Arthois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegauwe van Hollant van Zeelant van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwauen maregraue des heylichs rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende lande van Vuytrecht Ouerrijffel ende van Groeninge ende dominateur in Afie ende in Affricque. Allen den ghenen die defe onfe opene letteren van fententie zullen fien faluyt. Alfoe van in de maent van Nouembre vanden jare XVC- ende eenenuiertich proces ende gedinge vpgerefen ware geweeft voir die van den ge- Aaaaaaa 2 recli-  I09Ó* PRIVILEGIËN rechte onfer ftede van Dordrecht tuffchen Jan Thomafz. munter zeepzieder heyfcher ouer een zijde ende Florys van Kuyl coopman van menichrehande coopmanfcepe verweerer ter anderen fpr«ytende tvoirfz. proces ter caufe dat de voirn. heyfcher hadde gedaen zeggen ende proponeren dat hij in den jare XVC- ende viertich den voorn, verweerer vercocht ende geleuert hadde binnen der voorfz. ftede van Dordrecht drie laften zeeps welcke drie laften zeeps de voorn, verweerer ontfaen hadde ende defelue met meer andere coopmanfeepen gefonden in Engelant ende aldaer gefloten vercocht de penningen daer van ontfaen ende tzijnen eygen proffijte geëmploijeert ende beftaeyt ofte emmers zijnen wille daer mede gedaen. Ende de voorn, verweerer approberende ende emologiercnde tvoirfz. contract ende coop hadde daer op betaelt den voorn, heyfcher vercooper zekere fomme van penningen zulex dat de voorn, verweerer vuyt zaeke vanden voorfz. coope van drie laften zeeps noch ten achteren gebleuen was wegens refte de fomme van acht ponden ende vier fchellingen grooten Vlaems van welcke refte de voorn, heyfcher verfocht hadde betalinge aen den voorn, verweerer ende ouermits dat hij bleef delaijant ende onwiUich de voorfz. reftante fonime van viij. pond. ende iiij. fch. gr. Vlaems te betaelen foe hadde de voorn, heyfleher den feluen verweerer ter caufe van dien betrocken in rechte voor de wet ende gerechte onfer voorfz. ftede van Dordrecht ende aldaer ten dage dienende doen contenderen tot betalinge vanden voirfz. rede van viij. <£ ende iiij. fch. gr. De voorn, verweërderë fuftinerende ter contrarien dede aïuoren inder fake te antwoirden allegieren dat hij onfen officier was ende wardeyn van onfer munte ende daeromme nyet jufticiabel noch conuenibel voor den voorfz. gerechte van Dordrecht maer voor den prooft ende generael van onfer munte verfouekende mitsdien de zaecke ende den partijen gerenuoijeert te wordene voor den felue prooft ende generael van onfer munte alwaer hij prefenteerde te rechte te ftaen ende hem te verantwoirden zoe hij te rade vinden zoude. Tegens welcker exceptie declinatoire ende verzocht renuoy de voorn, heyfcher gefeyt ende geallegiert hadde dat in defer inftantie alleenlick queftie was van coopmanfcepe van zeepe ende dat defe flieke der munte nyet aen en ghinck noch roerde fuftinerende mits dien dat de voorfz. exceptie gerejecteert ende de voorn, verweerer gecondempneert zoude worden te antwoirden ten principale in zulcker wijs dat de voorn, partien alfoe gehoirt ende gefien alle tguent wes zij ouer weerzijden hebben willen feggen ende produceren voir die vanden voirfz. gerechte van Dordrecht defelue vanden gerechte bij huerlieder vonniffe ende appoinctemente gegeuen opten xxvijc dacli der voorfz. maent van Nouembre anno XVCXLJ. voorfz. rejecterende dexceptie vanden voorn. Florys van Kuyl verclaert hadden dat defe zake der munte nyet aen en ghinck ende den voorn, verweerer gecondempneert peremptoirlicken tandwoirden tot zekeren geprefigeerden dage daer aen volgende. Welck voorfz. wijsdom defelue Florys van Kuyl maintenerende daer bij bezwaert te zijne hadde doen betrecken bij reformatie voer onfen ierften raet prefiderende ende anderen van onfen rade in Hollant ende aldaer gedaen dach- vaer-  van DORDRECHT. tot?? Uaerden den voirn. Jan Thomafz. munter ende irithimeren den voorfz. vanden gerechte van Dordrecht tot zekeren daghe voorleden ende ten daghe dienende doen concluderen ten fyne dat tvoirfz. vonnelfe in queftien verclaert zoude zijn niet neghcen ende van onweerden of ten minften gecorrigeert nae rechte ende doende tguent dat de voorn, vanden gerechte van Dordrecht behoirden gedaen thebbene dat dexceptie declinatoir bij den reformant geproponeert geadmit» teert worde ende dien volgende de contencieufe faeke mitgaders de partijen gerenuoijeert worden voor den generael ende proeft van onfer munte tot Dordrecht voorfz. concluderende voorts al pertinentelicken in materie van reformatie ende tot coften ende Voorts dat alle vordere proccduren gefchorft ende in ftate gehouden worden bij prouifie hangende den procefle. De voorn, gedaechde fuftinerende ter contrarien ende concluderende tegens den reformant ten fyne van nyet ontfangelijck dat defelue reformant bij tvoorfz. vonnifle negheensfins bezwaert en was ende dat daeromme tfelue vonnelfe geapprobeert zoude worden als goet ende deuchdelick fon* der eenige correctie oft reformatie makende oick heyfch van costen wederleggende de prouifie bij den reformant verfocht. Welcke partien alfoe gehoirt in defe inftancie van reformatie zij hadden ge* geappoincteert geweeft te fcrijuen tot allen hueren fynen bij corten memorien ende aduertiffementen van rechten ten welcken zij te beyden zijden volcomen hadden ende defelue gedient te houe met zulcken letteren tijtien ende munimenten als henluyden goet gedocht heeft gehadt ende recht begheett foe dat huerlieden proces naderhant ouergeficn in onfen voorfz. rade van Hollant de luyden van den feluen onfen rade vpten xvje Aprilis van defen jare XVC'XLV. naer Paeffchen verclaert hadden den voorn, reformant bij tvoorfcreuen vonnefle in queftie nyet bezwaert hem condempnerende in de coften vanden procefle thuerlieden tauxatie ende moderatie. Van welcke fentencie de voorn. Florys van Kuyl als daer bij bezwaert foe hij feyde geappelleert hadde ende alfoe hij gheen diligentie gedaen en hadde zijn appellatie in defen te verheffêne emmers dat gecommen was ter kenniffe vanden voorn. Jan Thomafz. foe hadde defelue Thomafz. om zijn recht te voirderen van ons verworuen ende vercregen onfe opene letteren in vorme van anticipatie ende die doen ftellen ter executie bij aflignatie van dage voor onfen lieuen ende getrouwen prefident ende luyden van onfen grooten rade vpten xxje dach van Meije leftleden ende ten feluen gefetten dage dienende oft anderen daer voeren onderhouden comparerende aldaer de voorfz. partien oft procureurs voor henluyden van wegen des voorn, anticipants verhalende tinhouden van zijne voorfz. opene letteren ware geconcludeert geweeft al pertinentelick in materie van anticipatien. Daer naer van wegen des voorn, appcllants ende geanticipeerde hadden tot zekeren dage daer naer volgende verclaert geweeft die grieuen van zijnen appelle tegens der fententie van den voorn, onfen raede in Hollant ende hier bouen geroert concluderende om ontfangen te zijne als appellant gefeyt wel geappelleert te hebbene ende voorts al pertinentelick in materie van appeele makende heyfch van coften. Waer op van wegen vanden voorn, antici- Aaaaaaa 3 pant  1098 PRIVILEGIËN pant ware geantwoïrt geweeft ende behaluen den fynen van defertieft ende van nyet ontfangelick voer andwoirde gefuftineert de voorfz. fentencie van Hollant ende dat tproces aldaer gedaen ende beleedt Was een proces bij gefcrifte ende dat voor fulcke behoirde ontfangen te zijne om geweefen ende gejugeert te werdene ex eisdem actis an bene vel male concluderende voort meer oick al pertinentelick in materie van appeele ende tot coften. Ende den voorn, partien aldus al int lange gehoirt ende voorts in replicque ende duplicque ten leften huerlieden voorfz. proces beleedt in Hollant hadde ontfangen geweeft in onfen voorn, grooten rade als proces bij gefcrifte om gewefen te werdene ex eisdem actis als bouen ten welcken defelue partien te beyden zijden zouden mogen vougen een corte memorie indien zij daer van dienen wilden tenderende ten fynen van interinemente ende van regectien bij henluyden refpectiue genomen. Ende de voorfz. materie van appeele wefende, in defe ftaete foe waren van wegen des voorfz. appellants ende geanticipeerde zekeren tijt daer naer den houe geprefenteert geweeft zekere onfe opene letteren van requefte ciuile bij dien verfoeckende geadmitteert te zijne te mogen poferen ende verifficeren die feyten hier naer verclaert ende meer anderen die hij zoude beuinden zijnder intencien dienende als in den eerften dat de voorn, appellant ende zijne voorlaten hadden altijts louelick ende ruftelick gegaudeert ende vrij geweeft bij virtute van zekeren preuilegie bij onfen voirfaten geoctroijeert ende bij ons geconfirmeert van ailen accijfen fchot ende lot waeckvrij ende exempt van allen edicten ende ftatuytcn bij die voorfz. van Dordrecht in voirleden tijden gemaect ende gepubliceert ende die noch dageiijcx bij henluyden gemaect ende gepubliceert worden ende voorts dat hij appellant es onfe officier ende wardeyn van onfer munte nergens jufticiabel dan voor den voorfz. proeft ende generael van onfer munte oft ten alderminften voir die van onfen raide in Hollant als prouinchiaele jugen ende in gheender manieren voor den voorn, vande wet van Dordrecht welcke voorfz. nieuwe feyten redenen ende middelen defelue appellant mainteneerde pertinent ende decifoire vanden materie tc zijne verfoeckende voorts tinterincment van zijne voorfz. requefte ciuile in allen haer pointen ende articlen. Welcke requefte ciuile de voirn. anticipant hadde doen debateren ende wederleggen contenderende tot regeetic vanden feluer leggende voorts dat de voorfz. pretenfe nyeuwe feyten onwarachtich waeren ende abufiuelick gepofeert ende dat daer op gheen regard ofte confideratie en behoirde genomen te werden. Seggende voorts bij vorme van contredictie te eerft aengaende tfeyt dat hij wardeyn ende officier was vander munte fuftinerende mitsdien nyet te wefen conuenibel dan voor den proeft ende generael vandcr munte immers nyet voor de wet ende gerechte vander ftede van Dordrecht tfelue feyt cn was gheen nyeuwe fcyt maer eertijts gepofeert ter jerfter inftancie was oick tfelue feyt impertinent want alfoe hier voeren gefeyt es ende in de voirgaende inftantien in defen eghcene queftie en was van eenige faeke vander munte maer alleenlick van coopmanfcepe van zcepe welcke coopmanfcap nyet gemeens en hadde noch cn roerde de munters ende foe verre het roert tpretenfl pre-  van DORDRECHT. ï099 preuilegie bij den appellant geallegiert ende daer op hij hem ganffelijck fondeerde feyde de voorn, anticipant dat tfelue preuilegie nyet militeren en mochte in defer faeke daer gheen queftie en was van der munte daer van tvoirfz. preuilegie merckelijck fpreeckende was ende nyet van zeepe oft eenige andere coopmanfcepe nyet concernerende tfeyt vander munte emmers contracten ende acten van coopmanfeepen waren bij expres geëxcipieert bij tvoorfz. pretens preuilegie vander munte daer mede dappellant hem poocht te behelpen mits welcken fouffifantelicken worde gedebateert des appellants requefte ciuile metten gepretendeerden nyeuwen feyten ende tijtien vuyt crachte van dien gepofeert ende ouergeleyt. Ende de voorn, partien alfoe gehoirt vpt gefchii vanden requefte ciuile eyntelick ware bij den houe geappoincteert ende geordonneert geweeft dat defelue requefte ciuile ende pretenfe nyeuwe feyten ten voorfz. procefle geuoucht zouden worden mitgaders van elcker zijde een corte memorie tenderende ten gewoonlicken fynen van interinemente ende regectie refpectiuelick indien zij daer van dienen wilden om procederende ter. vifitatie deliberatie ende judicature vanden voorfz. procefle vp alzulcken aenfehauw genomen te werdene als nae redenen behoiren zoude. Welck voorfz. proces vanden partien mits defen in ftate van wijfene geftelt zij hadden ons daer naer zeere ernfteliek verfocht om expeditie van jufticie daeromme gecompareert zijnde tot meer ftonden bij hueren procureurs ende follicitcurs in onfen voorfz. grooten rade. Doen te ,wetene dat ouerfien ende geuifiteert inden feluen onfen grooten rade tproces vanden voorn, partien ende alle tgene dat bij dien gebleken es geconfidereert oick ende ouergewegen tgene dat in defen behoirde gefien ende geconfidereert te zijne ende dat heeft konnen ende mogen gemoueren. Wij met rijpe deliberatie van rade feggen ende verclaeren bij defer onfer fententie diffinitiue ende ouer recht dat wel gewefen es geweeft bij den voorn. Van onfen rade in Hollant ende qualick geappelleert bij den voorn, appellant fal de voorfz. fentencie van Hollant waer van in defen geappelleert is forteren zijn volcomcn ende geheelen effect ende condempneren den voorn, appellant in de boeten foe wel van den friuoler appellatien als vanden voorfz. requefte ciuile geprefenteert naer dactc difpofitif mitgaders in de coften van defen procefle die taxatie van den feluen coften gereferueert den luyden van onfen voorn, grooten raede. Des toirconden foe hebben wij onfen leghel hier aen doen hanghen. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen den feften dach van Meerte in den jaere onfs Heeren duyfent vijfhondert ende vijfen viertich van onfen keyferrijeke txxvije ende van onfen rijeken van Spaingnen beyden Cecillien ende anderen txxxjc- (Op de Plooije flond gefchreeven} Bij den Keyfer ter relacie van den rade. Lettin. Naer de oorfprongkeïijke Sententie, hebbende onder uithangen een Zegel van rood Wafch, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade A. No. 28.5l0<9' Ver-  iico PRIVILEGIËN Verdrag met die van \Graavenhaage, tot ver' nietiging van het Regt van Exue. 8. Junij I546- WIJ burgermeeftren fchepenen ende raad der ftede van Doi*dregt ter eenre ende wij fchout ende fchepenen van sGrauenhaege ter andre zijde maecken kont allen luyden die defe onfe jegemvoordige opene brieue gethoont fullen worden dat wij gelamentlijck metter minne ende vuyt gunftiger affectie geaccordeert ende ouercomen zijn dat van nv ten eeuwigen daegen den ^burgeren die vuyten fteden van Dordregt fcheydcn cn binnen s'Haege metter woone trecken fullen ende oock die buerluy vanden felfden Haege tot Dordregt metter woonen comende van heuren goederen geen exuw ofte pontgeit den voorfz. contrahenten geuen nog betalen fullen. Dat insgelijcx van nv ten eeuwigen daegen die burgeren der ftad Dordregt die binnen 's Haege eenig goet aencomert mag bij befterffenilfe huwelijck teftament ofte anders fullen tfelue mogen bcfitten nae hem nemen tranfporteren ofte ver uoeren daer hem gelieuen fal te voeren fonder eenig exu ofte pontgeit daer van te geuen ende van gelijck zoo fullen die buerluy van 'sHage die tot Dordrecht eenige goederen aencomen mogen bij befterffeniiTe huwelijcke tettamcnte ofte anders vercregen die felue mogen befitteil nae hem nemen tranfporteren ofte veruoeren daert hem goet duncken ende gelieuen fal fonder eenig exu ofte pontgeit daer van te geuen. Ende om dit felue accord vaft ende geftade te blijuen nv ende ten eeuwige daege fonder fraude ofte ergelift foo hebben wij burgermeefteren fchepenen ende raad der ftede van Dordregt voorn, der feluer ftede zegel ter laecke hier beneden aen doen hangen ende wij fchout en fchepenen van sGrauenhage voornt. hebben dert zegele van den Haege hier beneden oock aen doen hangen. Ende defen brieue zijn twee alleens van woorden te woorde houdende daer van wij elcks eenen brieff off hebben. Gegetien opten agtften dag van Junij anno XVC-fes ende veertig. (En zvas geteeckent') Plumeon. (Hebbende onder uithangen twee zegels in groenen wajjche aan fran- chijne jladrten) , „ Naar gedane collatie jegens de originele van defe gefchreeven ende onderteekent als vooren is defe daar mede accorderende bevonden bij den ondergefchreven openbaar Notaris bij den Hove van Holland geadmitteert binnen Dordregt reilderende op den xxij. Meij 1716. Quod atteftor W. Pasman, Not. Pub. 1716. Naer eene authentijke Copij, beruftende onder de Archiven van het Weeshuis. Sen*  van DORDRECHT. iiöi Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, tuffchen die van Dordrecht, Supplianten en Appellanten van een Appointement Provifioneel van het Hof van Holland van den 5. Oclober des jaars 15^5, ter ééner, en die van Schoonhoven , Gedaagden, ter anderer zijde; zvaar bij het voornoemde Appointement wordt vernietigd; en dus verklaard, dat de Sententie, bij het Geregt, in het Stuk van den Stapelgeweezen, niettegenftaande het Appel, haare executie zal hebben. 24. December 1 546. KAcrle bijder gracie Gods Roomfch keyfer altijts vermeerder srijcx coninck van Germanie van Caftille van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Cecille van Maillorque van Sardene vanden eylanden jn Indien ende vatten landen der zee Occeane eertshertoge van Oiftenricke hertoge van Bourgoingnen van Lothr. van Brabant van Limborch van Luxemborch ende van Gelre graue van Vlaendren van Arthois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Ferrette van Haguenaulr van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue maregraue des hcylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins ende van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vtrecht Ouerijiïelc ende van Groeningen ende dominateur in Alie ende in AlTricke. Allen den ghenen die defe onfe btteren van fentencie zullen fien fahit. Alfoe onfe lieue ende wel geminde Jan van Drenckwaert fchout onfer ftede van Dordrecht als geilek ende gecommitteert executeur van zekere onfe ordinantie gemaict op tftuck vanden ftapel derfeluer onfer ftede in date den vierden dach van Junio anno XVC- ende XLJ. ende Willem van Drenckwaert borgermeefter onler voorfz. ftede geuoucht metten voorn, fchout voor tintereft derfeluer ftede ons verthoont ende te kennen gegeuen hadden bij heurlieder fupplicatie geprefenteert in ons grooten rade in de maent van Octobre leftleden hoe dat de voorfz ordinantie vanden ftapele onder andere zeght ende difponeert exprelfelicken dat alle tguent dat conformelick derfeluer ordinancien bij den wethouderen onfer voorfz. ftede van Dordrecht rechterlicken gewefen zoude worden partien gehoirt executie hebben zoude nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie ende fonder preiudicie van dien. Dit aldus gepremitteert was gebeurt dat een Adriaen Gheenen poorter onfer ftede van Schoonhouen beuonden waere geweeft zeker zout onuerftapelt geuoert te hebben contrarie der voorfz. ordinantie dewelcke daerom bij den voorn, fchout van Dordrecht met zijn fcip tot Dordrecht voirfz. aengehaelt waere geweeft ende ware voort naer kenniffe vander zake in conformiteyt Bbbbbbb van-  hop. PRIVILEGIËN vander voorfz. ordinantie gecondempneert geweeft dies de regierders onfer voorfz. ftede van Schoonhouen henluyden fonder eenich grief beclaeeht hadden ende vercregen zekere prouifie jn vorme van reformatie vuyt crachte vanden wekker de voorn, fupplianten gedachuaert hadden geweeft voer onfen ftadhouder jerften raet ende anderen luyden onfer camere vanden rade in Hollant alwaer eyntelick foe verre gcprocedecrt ware geweeft dat niet tegenftaende dallegatie vander voorfz. ordinantie ende meer andere pregnante redenen de voorn, van Schoonhouen prouifionelick geobtineert hadden zeker appoinctement daer bij den voorn, fchout van Dordrecht belet ware geweeft dexecutie van zijn voorfz. vonnelfe vercregen tegens den voorn. Adriaen Gheenen conformelick ter voorfz. ordinantie. Ende alfoe tfelue was tenderende tot quader confequentie hadden de voorn, fuppliant ende geuoechdc hun geconftitueert appellanten van tvoirfz. prouifionael appoinctement ende dat binnen behoirlicken tijde ende voorts volgende dinftructie van onfen rade in Hollant ouergeleyt huere grieuen. Maer dies al nyet tegenftaende die voorn, regierders van Schoonhouen hadden henluyden veruoirdert bij ghijfelinge te procederen om alfoe te gecrijgen teffect vanden voorfz. appoinctemente prouifionael ter caufe vanden welcken die voorn, fuppliant ende geuoechde genootfaect hadden geweeft te verworuen onfe opene lettren van reliëf van appeele metten behoirlicken claufele van jnhibitien ende defenfien. Ende naerdien de voirn. van onfen rade in Hollant den vierden dach vande voorfz. maent van Octobre voor den noene verclaert hadden op de voorfz. grieuen curia non defert hadden defelue fuppliant ende geuoechde den feluen vierden dach van Octobre naer noene huerlieder voorfz. opene lettren van reliëf van appeele ter executie gedaen leggen aen den voorn, van onfen rade in Hollant bij zekeren onfen deurweerder dewelcke oic ter executie ftellende de voorfz. claufele van jnhibitien ende defenfien nacrdien hem gebleken was nae vuytwijfen derfeluer claufelen hadde voorts beuel gedaen den feluen van onfen rade in preiudicie vande voorfz. appellatie nyet te attenteren noch te jnnoueren dewelcke verclaert hadden dat zij obedierden. Ende waren mede de voorfz. lettren van reliëf van appeele ten voorfz. vierden dage van Octobri ter executie geleyt geweeft aen den voorn, regierders van Schoonhouen ende henluyden gedaen gelijck beuel als bouen maer dies al nyet tegenftaende hadden dc voorn, van onfen rade in Hollant ten verfoecke vanden voorn, van Schoonhouen den vcn der voorfz. maent van Octobre tegens den voorn, fuppliant ende geuouchde gegeuen deffauit ende geaccordeert eene andere ghijfelinge op meerdere pene die defelue van Schoonhouen ter executie hadden gedaen ftellen den festen der voorfz. maent Octobris ende den fuppliant ende geuoechde vuyt crachte van dien doen beuelen andermael ende op meerdere pene in ghijfelinge te comen den x derfeluer maent. Alle welcke procedueren waren notoirlick attentaten tenderende jn cleynachte vande auctoriteyt van onfen voorfz. grooten rade ende demunitie vande voorfz. ordinantie op tftuck vanden ftapel onfer voorfz. ftede van Dordrecht omme waer inne voorfien te wordene de voorn.' fup-  vanDORDRËCHT. 1103 fuppliant ende geuouchde ons zeer ernftelick verfocht ende gebeden hadden henluyden te willen verleenen onfe behoirlicke prouifie van jufticie daer toe dienende. Welcke huerlieder voorlz. requefte ouerfien in onfen voorfz. grooten rade wij henluyden "hadden doen expediëren onfe openen lettren in vonne van reparatie van attemptaten vuyt crachte van welcken lettren zeker onfe deurweefder ten verfoecke vanden voorn, fuppliant ende geuoechde jmpetranten derfeluer van onfent wegen fcerp beuel gedaen hadde den voorn, van onfen rade in Hollant mitgaders den voorn, regierders van Schoonhouen dat zij terftont ende zonder vertreck reuoceren af ende te nyeten doen zouden de voorfz. proceduren ende dagingen van jn ghijfelinge te comen als attemptaten ende voorts alle dinck te ftellen jn zijnen jerften ende behoirlicken ftaet dewelcke ten voorfz. beuelen geobedieert hadden. Ende die voorn, van Schoonhouen naerdien henluyden bij den voorn, deurweerder gelijcke beuelen gedaen hadden geweeft verclarende defelue deurweerder defe beuelen te wefen ftadthoudende nyet tegenftaende oppofitie ofte appellatie alfoe zij te dien nyet en furnierden hadden gedachuaert geweeft te comen compareren voor onfen lieuen ende getrouwen prefident ende luyden van onfen voorfz. grooten rade opten xxixcn dach der voorfz. maent van OcTobri leftleden. Ende ten feluen gefetten dage dienende comparerende die voorn, partien bij hueren procureurs jn rechte van wegen der voorn, impetranten verhalende dinhouden van hueren voorfz. openen lettren waere bij den redenen ende middelen daer jnne ende hier bouen geroert ende meer andere van huerlieder zijde voorgeftelt geconcludeert geweeft conformelicken huerlieder voorfz. gelibelleerder jmpetratie ende voorts al pertinentelickcn jn materie van reparatie van attemptaten makende heefch van coften. Daer tegens van wegen der voorn, regierders van Schoonhouen gedaechde geantwoort ware geweeft feggende jerft in defen te premitteren te zijne dat naeruolgende [a] toclroy ende preuilegie bij ons geaccordeert den Haten van Hollant eens alle vonneftèn gewefen bij den voorn, van onfen rade van Hollant nyet excederende de fomme van twee hondert Karolus guldenen eens ende reparabel wefende executabel zouden zijn op cautie realick Bbbbbbb2 Pn_ AANMERKINGEN. (O Zie Repertorium van de Piacaaten in de Mcmoriaalen van het Hof, bl. 36. 00 Utf. hl. 35. Vergelijk M e r u l a Manier van Procedeeren , Lib. IV. Tit. CX. Cap. 2, (3) Zie Regifter der Dagvaarten van Aert van der Goes, bl. 3». [a] Toclroy ende preuilegie. Daar wordt gezien op het Oétrooi van den zeftienden Mei des jaars 1537., bij 't welk, onder anderen, was vaitgefteid , dat alle Vonniflên , bij het Hof van Holland, tot tweehonderd Guldens en daar onder gewcezen, zullen worden agtervolgd onder cautie (1). Hier van gaf de Landvoogdes kennis aan den Secrccten Raad, bij haare Misfive van den éénentwintig- ften Junij daar aan; gelijkze vervolgends ook deed aan het Hof van Holland , op den twaalfden December van het volgende jaar CiX Dit Octrooi was den Staaten zoo aangenaam, dat zij , op den negentienden julij des jaars 1539>in overweeging namen,om aan den Prefident van den Grooten Raad van Mechelen liesvvege, tot eene erkentenis, coe te leggen Sens vierhonderd Guldens (3), m  ïto4 PRIVILEGIËN «nde bij fcyte nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie. Dit geprefupponeert feyde voorts warachtich te zijn dat jn Junio leftleden de voorn, fchout van Dordrecht hem veruoirdert hadde tarrefteren ende doen aenhalen vter Lecke binnen onfer voorfz. ftadt van Dordrecht zeker fcip toebehoirende den voorn. Adriaen Gheenen poorter van Schoonhouen ende dat vuyt zake dat defelue fchout mainteneerde bezijden der waerheyt dat de voorn. Adriaen meer zouts onuerftapelt geuoert zoude hebben voorbij onfer voorfz. ftede van Dordrecht dan dordinantie vauden ftapel vermochte ende hoewel defelue Adriaen daer tegens verthoont hadde ende oick promptelick hadden gedaen blijcken bij zijnen zoutbrieff dat hij min dan achtalue mudden zouts geuoert hadde ende tfelue zout bijden oeuer metter cleyne mate vuytgemeten ende vercocht hadde zulex als eenen yegelicken ende befundere den jnwoenders van Schoonhouen wel georlooft was te doene volgende de voorfz. ordinantie vanden ftapel mitgaders zekere [&] fentencie prouifionale bij ons gegeuen tuflchen den voorn, van Schoonhouen ende die van Dordrecht defen nochtans nyet tegenftaende die voirgen van Dordrecht fonder eenigen voirgaenden heefch ende litisconteftatie jnder zake hadden buyten alle vorme van rechte den voorgen. Adriaen Gheenen des anderen daechs »aer de voorfz. verthooninge ende aduertencie gecondempneert in thien ponden grooten Vlaems voor een boete ende twee gelicke ponden voer de collen vander voorfz. aenhaelinge. Bij welcken vonneilè de vooni. van Schoonhouende henluyden beuindende grootelicx gegraueert ende tonrechte bezwaert te zijne hadden voir huerlieder jntereft ende tot conferuatie van huerlieder oude poflesfie ende fentencie voorfz. ende voorts als jnteruenierende voor den voorn. Adriaen huerlieder poorter henluyden vanden feluen vonnevTe geconftitueert als appellanten. Ende tguent dat voorfz. es ons te kennen gegeuen hebbende in onfen feereten rade hadden met kennefle van zake ende den voorn, van Dordrecht gehoirt in huerlieder oppofitie ende bczuhder op alle tgene dat zij hadden willen zeggen nopende der executie van huerlieder voorfz. vonnefie vercregen mandament van reliëf van appeele met zekere claufele prouifionale daer bij den voorn, van onfen raede in Hollant beuolen ende gecommitteert waeren geweeft dat op zulck verfoeck als de voorn, van Schoonhouen voor henluyden zouden willen doen ten eynde dat henluyden verleent worden de claufelen van jnhibitie ende defenfie ende dat tvoorfz. fcip gerelaxeert zoude wefen op cautie zij den feluen van Schoonhouen veriagen partien gehoirt foe zij beuinden zouden ter materiën dienende. Welck voorfz. mandement ter executie ende voorts te feyte geleyt waere geweeft jn judicio ende hadden de voorn, van Dordrecht daer op geantwoirt ende geliriscontefteert zulex dat partien daer op int lange gehoirt de voorn, van onfen rade jn Hollant bij heuren appoinctemente prouifionael hadden ontllegen tvoorfz. fcip bij prouifie vuyten arrefté vp cautie de reftituendo. Van welcken appoinctemente prouifionael hoewel de voorn. fchout [i] Sentencie prouifionale. Te weeten, de jaars 1542., en bevoorens door ons opgeseeScntentic, geweezen bij den Secreeten Raad, ven (4). den negenentwihtfgftèri dag van November des (4) Sladz. 103a.  .vanDORDRECHT. Hés fchout ende borgermcefter van Dordrecht daer bij negheensfins bezwaert noch gegraueert en waeren hadden hun nyettcmin daer van friuohcken geconftltueert appellanten. Ende want tfelue appoinctement nyet en excedeerde de fomme van IJC guldens eens alfoe tpretens vonnis van Dordrecht voorfz. voer tvoldoen vande welcken tvoerlz. fcip in arrefté lach RUeenUck bedragende was ter fomme van XH. pont grooten foe hadden de voorn. Van Schoonhouen om te hebben tfurnilfement van hueren appoinctemehte prouifionael volgende toctroy ende preuilegie hier bouen geroert den voorn, fchout ende burchmeefter van Dordrecht appellanten naer den ftijl geobferueert in Hollant doen prefenteren futficiente cautie ende borchtocht van tvoirfz. fcip ende fomme bij acte daer van gepalleert. Welcke cautie ende acte de voorfz. appellanten fonder die te debateren van jnfufficientie oft yet daer tegens te willen zeggen hadden fimpliciter geweygert tontfangen ende onder tbeneficie van tvoorfz. octroy ende gepreienteerde cautie hadden de voorh. van Schoonhouen bij zekeren deurweerder als bij Willem van Tybinghem den voorn, appellanter^ vuyt crachte van zekeren executorialen lettren doen dagen }n gijfelinge tot zekeren voirleden dage ende plecke jn den Hage ende bij faulte van comparitie jegens henluyden geprocedeert bij detlaulte ende jtcratiue ghijlèlinge vp meerdere pene al volgende den ftijl ende maniere van procederen geoblèrueert in Hollant. Ende binnen middelen tijde hadden de voorn, van Dordrecht appellanten vuyt crachte van zekeren relieue van appelle hij hemluyden fürrep* ticelickcn ende obrepticelickeii verworuen nietten claufelen van jnhibitien ende defehfien doen jntbimeren den voorn, deurweerder mitgaders den voorn, van Schoonhouen jn onfen voorfz. grooten rade dat ten dage dienende jegens den voorn, deurweerder de zake bij den houe ex officio vuytgeftelt ende geftateert zijnde tot den dage dienende tegens den voorn. Van Schoonhouen was als dan van wegen der voorfz. appellanten aluoeren te hebben willen proponeren hueren grieuen verfocht geweeft reparatie van attentaten dewelcke zij pretendeerden bij de voorfz. ghijfelingen ende vercregen deffaulten gedaen ende gecommitteert te wefen. Ende want de voorn, appellanten ten feluen dage de fake tegens den voorn, deurweerder gefepareert ende geprefenteert hadden appart van dier tegens den voorn, van Schoonhouen foe was van wegen der voorn, van Schoonhouen geinthimeerden bij hueren procureur gelüftineert geweeft gemerct die connexiteyt ende jdemptiteyt vander materie dat de voorfz. twee laken ende prefentatien behoirden te famett geuoucht te zijne ende bij eenen volume getermineert fonder die te fplijtene. Waer inne van wegen der Voorfz. appellanten nae eenigen delaijen eyntelick geconfenteert ware geweeft hangende welcke tijt de voorn, appellanten hadden henluyden daerenbouen veruoirdert vuyt crachte vande voorfz. opene lettren Van attemptaten bij hemluyden verworuen op huerlieder ftniftre ende furreptijf te kennen geuen den voorn, van onfen rade in Hollant mitgaders den voorfz. van Schoonhouen te doen doen de beuelen daer inne begrepen ende henluyden doen asfigneren den dach van rechte hier voeren geroert in onfen voorfz. grooten rade ende aldaer ten feluen dage dienende doen nemen zulcke conclufien als bouen den voorn, van Schoonhouen gefuftineert heb- Bbbbbbb 3 ben-  ïi©6 PRIVILEGIËN bende ter contrarien concluderende bij den redenen ende middelen voorfz. ende meer andere ende bezundere gemerckt dat de voorfz. ghijfelingen ende proceduren daer van dappellanten henluyden beclaechden gedaen waren bij den voorn, van Schoonhouen oft thuerlieder inftantie onder tbeneficie van tvoorfz. octroy ende preuilegie mitgaders vande voorfz. cautie bij henluyden dienuolgende geprefenteert foe voorfz. es ten fyne van furreptie ende obreptie nyet ontfangelick quade caufe ende abfolutie verfoeckende vp al recht ende bij oirdene ende makende voorts heefch van coften fchaden ende jntereften. Ende aengaende den voirgaende conclufien ende verfoeck vande voorn, appellanten de voorn, geinthimeerde hadde bij den feluen redenen ende middelen insgelijcx gelüftineert datter gheen attemptaet en was maeckende oock heefch van coften fchaden ende jntereften. Daer tegens bij de voorn, van Dordrecht bij vorme van replijeke gefeyt ende gefuftineert ware geweeft dat in defen gheen regard en ftont te nemene op tvoirftel ende allegatie voorfz. vande voorn, van Schoenhouen noch vande voorn, van Tybingen aldaer zijluyden meynden te perfuaderen dat bij zekeren pretenfen octroy oft preuilegie twelck zij zeyden bij den ftaten van Hollant vercregen te zijne alle fentencien prouifionale daer aff geappelleert zoude zijn nyet excederende dc fomme van XIJ. pont grooten eens zouden behoiren geëxecuteert te wordene behaluen cautie die zij van Schoonhouen feyden in defen geprefenteert te hebbene want dezelue allegatie jn defen impertinent was aenfehouw genomen opt cxcviij. artijkel der jnftructien vanden houe van Hollant cxpreffelick ftatuerende dat alle fentencien van laghen rechteren nopende materiën van dijekagie watergangen fluyfen policien boeten van officieren correctien ende anderen zaken van gelrjcker natueren hebben zouden huer executie nyet tegenftaende appellatie enz. Nu was kennelick ende notoir dat tvoirfz. vonnefle van Dordrecht was een fentencie van lagen rechteren nopende boeten van officier ende correctie als blijcken mochte bij jnfpectie van dien waerom zoude tfelue vonnefle moeten hebben zijn vulcomen executie nyet tegenftaende eenige appellatie fonderlinge gemerct dat bij tvoirfz. pretens preuilegie oft ordinantie ter voorfz. jnftructie oft ftatute nyet gederogiert en was. Ten anderen dede te noteren dat alhier gheen queftie proprie en was van eenige fomme van penningen maer van contreuentie de faéto tegens onfer ordinantie ende conftitutie op tfait vanden ftapel gemaect daermede trecht van dien wonderlick zeer vermindert ende gepreiudicieert zoude werden tot jrreparable fchade ende jntereft van dien van Dordrecht dat bij gheenen ghelde oft fomme van- penningen te compareren en was als waer bij defelue allegatie ganffelick jmpertinent was ende negheenflins doende ter jegewoirdiger materiën. Ten derden alfoe de voorn. Adriaen Gheens poorter van Schoonhouen opwaerts voorbij Dordrecht geuoert hadde XLVJ. Zeeuflche vaten foe hij felue bij zijnder antwoirde voor den voorn, wethouderen van Dordrecht gekent hadde ende dat kennelick ende notoir was emmers daer off worde preuve geprefenteert dat XLVJ. Zeeusfche vaten maken acht mudde ende een tonne met drie vierendeelen van eender tonne ende allbe een half mudde ende een tonne met drie vierendeelen van eender tonne meer voorbij Dordrecht onuerftapelt geuoert hadde dan hem geoirloft was ende dat bij dien hij expreffelick ter voorfz.  van DORDRECHT. 1107 Voorfz. ordinantie gecontreuenieert hadde foe volghde daer vuyte confecuouelick dat hij confonnelick derfeluer ordinantie wel ende te rechte gecondempneert hadde geweeft. Ende de voorn, partien jnt langhe gehoirt jn alle tghene dat zij tegens elcanderen mondelinge hebben willen proponeren ende allegieren finalick bij den houe ware geappoincteert geweeft dat zij fcrijuen fouden bij corte memorien tot allen hueren voorfz. bedinghde fynen ende defelue huere memorien verificeren ende juftificeren met zulcken lettren tijtelen ende munimenten als henluyden goetduncken zoude waer van zij te beyder zijden vifie ende copien zouden moghen heb* ben om die te debateren ende wederleggen jnder gewoonlicker manieren om daer naer huerlieder productie te houe gedient ouergefien ende geuifiteert zijnde henluyden recht ende jufticie gcadminiftreert te wordene als nae redenen. Ende hadde de lefte materie van jmpetracie op reuocatie van attemptaten geuoecht geweeft metten twee voirgaende gelijcke materiën feparatim bij de voorn, van Dordrecht geintenteert tegens den voorn, van Schoonhouen ende Willem van Tybingen oick bij een geuoeght als bouen. Ten welcken voorfz. appoinctemente de voorn, partien vulcomen hadden ende voorts hinc jnde gedient van additien ende nademael ons zeere ernftelick verfocht om expeditie van jufticie daerom gecompareert zijnde tot meer ftonden bij hueren procureurs gecommitteerden ende folliciteurs jn onfen voorfz. grooten rade. Doen te wetene dat ten letten ouerfien ende geuifiteert in den feluen onfen grooten rade tproces van de voorn, partien mitgaders alle tghene dat bij dien gebleken es geconfidereert oick ende ouergewegen tgene dat in defen behoirde geconfidereert ende ouergewegen te zijne ende dat heeft konnen ende mogen gemoueren wij met rijpe deliberatie van raede hebben ghezeeght ende verclaert feggen ende verclaren bij defer onfer fentencie diffinitiue ende ouer recht dat wel geimpetreert es geweeft bij den voorn, fchout ende borgermeefter van Dordrecht ende qualick geoppofeert bij de voorn, van Schoonhouen gedaechde condeinpneren den feluen gedaechde thueren propren coften te reuoceren voor foe vele in hun es tdeftault metten readjournemente bij henluyden vercregen tegens den voorn, jmpetranten in onfen voorfz. raede van Hollant den voorfz. vijfden dach van Octobre leftleden naerdien dat de voorfz. claufele van jnhibitie ende defenfie vercregen bij den voorn, jmpetranten in aenfchauw vanden gedaechde geëxecuteert waren geweeft mitgaders alle tghuent datter naer geuolght es ende condempneren oick den voorn.'gedaechde in de coften van defen procefle die taxatie daer van gerefcrueert den luyden van onfen voorfz. grooten rade. Des toirconden hebben wij onfen zeghel hier aen doen hangen. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen opten vierentwintichften dach van Decembre jnden jare onfs Heeren duyfent vijfhondert ende feflenuiertich van onfen keyferrijeke txxvije ende van onfen rijcken vanSpaengnen beeden Cecillicn ende anderen txxxje- (Op deplooije Jlond gefchreeuen*) Rij den Keyfer ter relatie van den rade. J. Lettin. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn , hebbende onder uithangen een Zegel van rood Wafch , liggende in de Kas op de Weeskamer , Lade B. No, 34, Sen-  ïio8 PRIVILEGIËN Sententie van den Grooten Raad van Mechelen, tuffchen die van Dordrecht, Appellanten , ter ééner, en die van Schoonhoven, Geinthimeerden , ter anderer zijde ; waar bij de Provifioneeh Sententie, ten nadeele van de Appellanten geweerzen ^vernietigd zvordt, en aan de Geinthimeerden toegeflaan handligting van het Schip van Adriaan Gheenen , V welk , met meer7 dan Agt' thalve Mudden Zouts, onverflapeld was verbijgevaaren , en door de Appellanten daarom aangehouden , mids namptiferende, in de Griffie van den Grooten Raad, de fomma van Twaalf Ponden Vlaamfch. a. April ^ KAerle bijder gracie Gods Roomfch keyfer altijts vermeerder srijcx coninck van Germanie van Caüillie van Leon van Arragon van Napels van Cecille van Maillorcke van Sardeine vanden eylanden jn Indien ende vatten landen der zee oceane eertshertoge van Ooftenricke hertoge van Bourgoingnen van Lothr. van Brabant van Limborch van Luxemborcg ende van Gelre graue van Vlaendren van Arthois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marcgraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vtrecht OuerifTele ende van Groeningen ende dominateur in Afie ende Affricke. Allen den ghenen die defen onfe openen lettren zullen fien falut. Alfoe van jn de maent van Octobre leftleden proces ende gedinge in materie van apeele opgerefen ende vuytftaende ware geweeft voir onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen grooten raede tuffchen Jan van Drenckwaert fchout onfer ftede van Dordrecht als gecommitteert executeur van onfer ordinancie gemaect in Junio anno XVC* ende eencnueertich op tftuck vanden ftapele mitgaders Willem van Drenckwaert burgermeefter onfer voorfz. ftede met hem geuoucht voor tintereft derfeluer appellanten van zekeren appointemente oft fentencie prouifionale bij die van onfen rade in Hollant hier naer breder verclaert tot hueren achterdeel gegeuen den xixe Julij oick leftleden ter eender zijde ende den burgermeefters fcepenen ende regierders onfer ftede van Schoonhouen jnteruenierende voir Adriaen Gheenen fcipper ende poirter derfeluer onfer ftede geinthimeerde ter andere. De voorn, appellanten om te obtineren in hueren fynen ende conclufien appellatoire hier naer bij henluyden ge- no-  vanDORDRECHT. iioo nomen feggende ende allegierende hoe dat wij den voirfz* vierden dach van Junio anno XLJ. bij forme van edict 'ende ftatuyt gemaect hebben gehadt op tvoirfz. ftuck vanden ftapele dc voirfz. ordinantie bij tjerfte artijkel vande welcker verclaert ware geweeft wat goeden voortaen voor ftapelgoeden gehouden zouden worden onder welcken fpecien van ftapelgoeden tzoudt mede exprelTelicken gecomprehendeert was zulex als tfelue oick van allen ouden tijden daer onder begrepen ware geweeft. Hadden voorts bij dat tweede article derfeluer ordinancie vniuerfelicken ende jndiffinite geftatueert dat alle die ghene die de Merwede ende Lecke mitte voorfz. ftapelgoeden ofte eenige van dien zouden willen frequenteren gehouden fouden wefen defelue goeden tot Dordrecht te verftapelen ende te vercoopen ende oick derfeluer ftede te betalen de rechten jn derfeluer ordinantie begrepen ende dit vniuerfelick foe wel ouer allen onderfaten als ouer allen anderen vuytheemfchen gheen onderlaten wefende dies hadden wij alleenlick bij txmje artijkel der voorfz. ordinantie geaccordeert dat een yegelick de voorfz. Merwede ende Lecke opwaerts tot zijne maelftede zoude mogen voeren achtalue mudden zoudts oft daer onder fonder defelue te verftapelen behoudelick dat hij tfelue zoudt vercoopen zoude bij den cleynder mate bij den ouvre ende nyet teuens oft bij den grooter mate. Ende al waft foe dat mitsdefen de burgbers van Schoonhouen wefende ter oirfake vande voorfz. vniuerfele ende jndinlnitiuc difpofitie mede onder de voorlz. generale ordinantie begrepen hen behoirden daer naer te reguleren zij hadden nochtans de contrarie geliiftineert ende den regierders onfer voorfz. ftede van Dordrecht ter caufe van defen apart gemoueert zekere queftien ende querelen jn onfen feereten rade aldaer eyntelic foe verre geprocedeert ware geweeft dat naer eenige interlocutorien opten naeftleften Nouembris XVC- XLIJ. geordonneert ende geappoinctieert ware geweeft bij prouifie jn etfect dat de voorn, van Schoonhouen hangende tproces ten principale hun reguleren zouden achteruolgende de voorfz. ordinantie verhalende jn de voorfz. pro ui/ie delfect van tvoirfz. xmjc article genouch van woirde te woirdc. Ende ten eynde dat de voorlz. ordinancie hueren volcomen effect forteren zouden hadden mede geordineert dat de fchout onfer voorfz. ftede van Dordrecht den ghenen die hueren goeden tot Dordrecht nyet en verftapelden mit hueren goeden ende fcepen tot Dordrecht voorfz. zoude moegen doen aenhalen om daer tegens voor den wethouders aldaer geprocedeert te worden ende foe voorts aent aengehaelde tot inninghe vande boeten ende breucken daer inne begrepen te mogen geraken dewelcke wij voer djerfte reyfe gegroot hadden tot thien ponden Vlaems behaluen de coften die de voorn, fchout ter caufe van de voirfz. aenhalinge doen ende hebben mochte. Ende hadden bouen dien bij derfeluer ordinantie geëxprefieert dat alle tguent wes bij de voorn, wethouders van Dordrecht jn conformiteyt van dien gewefen zoude worden zijn vulcomen executie hebben zoude nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie ende fonder preiudicie van dien. Ende hoewel mits defen de burghers van Schoonhouen voorfz. fculdich waeren tfelue tachteruolgene ende hem daer naer te regulerene ten minften achteruolgende de voorfz. fentencie jnterlocutoire gegeuen C c c c c c c in  iiio PRIVILEGIËN in onfen voorfz. feereten raede den naeftleften Nouembris annoXLlj. defen nochtans nyet jegenftaende de voorn. Adriaen Gheenen fcipper ende poorter van Schoonhouen foe voorfz. es hadde hem veruoirdert voorbij Dordrecht onuerftapelt te voeren XLVJ. Zeeusfche vaten zoudts zonder te verftapelen fonder oick eenige cautie te ftellen voer de boete ende trecht vanden ftapele al contrarie tinhouden vande voorfz. jnterlocutoire lpecialicken tegens den voorn, van Schoonhouen difponerende welcke XLVJ. Zeeulfche vaten maecten (foe dappellanten dat mainteneerden) acht mudden een tonne ende drie vierendeelen van eender tonne ende alfoe een half mudde eene tonne ende drie vierendeelen van eender tonne meer dan hen bij de voorfz. ordinantie int xiiijc arrticle ende interlocutorie voorfz. toegelaten ware geweeft te mogen doen. Twelck gecomen zijnde ter kennilfe vande voorn, fchout van Dordrecht defelue hadde zijnen vuytleggers beuolen tfcip vanden voorn. Adriaen aen te haelen om daer op te mogen procederen tot jnninge vanden penen ende coften van de aenhalinge zulex tfelue bij de voorfz. ordinantie gedifponeert was. Ende hadden dien achteruolgende defelue aenleggers foe veel gedaen dat zijluyden tfelue fcip aengehaelt hadden ende tot Dordrecht gebrocht. Ende hadde daer naer de voorn, fchout te wetene den ix. Junij leftleden tegens den voorgen. Adriaen Gheenen gecontendeert voor den wethouders van Dordrecht (dewelcke volgende der voorfz. ordinantie oick rechters in defen ende gelijcke faken geftelt waren) dat defelue Adriaen gecondempneert zoude worden op te leggene de voorfz. penen bedragende voor djerfte reyfe thien ponden Vlaems ende de coften vande voorfz. aenhalinge ende dat bij gebreke van dien tfelue verhaelt worde aen tvoirfz. aengehaelde fcip al conformeïïck der voirfz. ordinantie breeder blijekende bij de voorfz. aenfprake. Waer jegens de voorn. Adriaen gedaen hadde zijne defenüe ende bij defelue exprelfelick gekent de voorfz. XLVJ. Zeeulfche vaten zoudts onuerftapelt verbij onfe voorfz. ftede van Dordrecht gevoert te hebben fonder oick cautie volgende den voorfz. appoinctemente jnterlocutoir geftelt te hebbene exhiberende daer toe zijnen zoutbrief onzer ftede van Ziericxee tfelue expreflelick jnhoudende twas kennelick ende notoir dat XLVJ. Zeeulfche vaeten bedragende waren vnj. mudden een tonne ende drie vierendeelen van eene tonne ende alfoe bij den voorn. Adriaen notoirlick geëxcedeert ende gecontrauenieert te hebbene ten voorfz. appoinctemente prouifionael want zes fmalle oft harincx tonnen maecten een mudde waerom ende vuyt dien mede dat de voorn. Adriaen burger van Schoonhouen tvoirfz. zoudt metter cleender mate nyet en hadde vercoft tzijnder maelftede ende daer van nyet en dede blijcken certifficatie noch andersfms deuchdelick foe worde bij de voorn, fchout voir replijcke geperliftcert. Ende ware jnder zake zoe verre geprocedeert geweeft dat eyntelick de voorn. Adriaen gecondempneert zoude geweeft zijn den voorn, fchout op te leggene de voorfz. penen ende boeten metten coften vande aenhaelinge ende dat bij gebreke van dien die felue fchout dat zoude verhalen aen tvoirfz. aengehaelde fcip als defen breeder blijcken mochte bij de acte jnhoudende tvoirfz. plaidoije ende vonnefle in date van den voorfz. ixen Junij welck vonnelfe 'dappellanten main-  van DORDRECHT. nu maintenerende goet ende deuchdelick te zijne als gegeuen volgende den jnhouden vander voorfz. ordinantie. Ende tfelue was oick zulex gegaen jn crachte van gewijsden fonder datter eenige prouocatie oft appellatie geinteriecteert zoude geweeft zijn bij den voorn. Adriaen die alleen jn judicio vöor den voorn, wethouderen van Dordrecht geweeft hadde ende wien de zake principalieken acnginck. Ende hoewel mitsdien de voorn, regierders der ftede van Schoenhouen gheen clagen met allen en hadden foe vele te min dat zij jnder voorfz. jnftantie nyet geweeft en hadden noch oick bij tvoirfz. vonnelfe in gheenreley manieren gepreiudicieert noch geinterelfeert en waren des nyet tegenftaende naer veel veruolchs bij henluyden gedaen in onfen voorfz. feereten rade ende naerdien zijluyden hen dragende als appellanten van tvoorfz. vonnelfe vercregen hadden mandement in forme van reliëf van appel metten gewoonlicken claufelen van jnhibitie ende defenfie ende dat tfelue mandement ende fonderlinge de voorfz. claufelen van jnhibitie ende defenfie partien op dit gefchil gehoirt gereuoceert waren geweeft foe hadde henluyden in de plaetfe van tvoirfz. mandement verleent geweeft een ander limpel mandement van reliëf van appel fonder de claufelen voorfz. maer defelue wel in verfoeck ten dage dienende vuyt crachte vande welcken de voorn, fchout van Dordrecht ende geuoechde gedachuaert hadden geweeft te comen ende te compareren jn onfen rade van Hollant opten xix. dach van Julio oick leüleden. Ende naerdien de voorn, van Schoonhouen aldaer geconcludeerd hebben gehadt foe hun goet dochte ende onder anderen dat henluyden bij prouifie gegunt zoude worden de voorfz. claufele van jnhibitie ende defenfie oft tvoirfz. fcip ontflegen te worden vuyten arrefté ende dat daer tegens bij den voorn, fchout ende geuoechde ter contrarien gefuftineert ware geweeft bij middele vander voorfz. ordinantie vanden vierden Junij ende anderen redenen eensdeels hier voren verhaelt finalick de luyden van onfen voorfz. raede in Hollant hadden bij huerlieden appoinctement prouifionael gegeuen opten voorfz. xixc Juiij tvoirfz. fcip ontüegen op cautie om tfelue te reftitueren jndien naemaels bij der diffinitiue beuonden worde zulex behoiren te gefchien. Van weieken appoinctemente de voorn, fchout ende geuoechde bemerekende dat tfelue zoude wefen van quader confequentie grooten preiudicie ja eneruatie van onfer voorfz. ordinantie ende fentencie van onfen feereten raede te dier conforme ende dat een ycgelick tfelue zoude willen practizeren tegens den text vander feluer ordinantie hadden henluyden gedragen appellanten aen ons ende onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen voorfz. grooten raede ende hadden volgende der jnftitutic ende ordinantie van onfen voorfz. raede jn Hollant binnen behoirlicken tijde gedient van hueren grieuen voir den voorn, luyden vanden feluen raede hadden oick vercregen onfe behoirlicke openen lettren van reliëf van appeele metten gewoonlicken claufelen van jnhibitie ende defenfie om die ter executie te leggene onder die conditie ende modificatie daer inne geclaufuleert te wetene foe verre het bleke den duerwcerdere ( die verfocht zoude worden vander feluer executie) dat bij tvoirfz. vonnelfe van Dordrecht gefeyt ware geweeft dat jngeualle van gebreke Ccccccc 2 van  Hi2 PRIVILEGIËN van furniflèmente vande boete ende coften aengewefen bij tfelue vonnelfe men defelue boete ende coften zoude mogen recouvreren aen tvoirfz. aengehaelde fcip ende dat voorts tgewijsde vanden voorn, wethouderen van Dordrecht beroerende den ftapel aldaer geëxecuteert moefte werden volgende der voorfz. ordinantie nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie de voorfz. openen lettren van date den voirleften Julij leftleden. Ende want volgende den ftijl ende ordinantie van onfen voorfz. raede jn Hollant op de voorfz. grieuen der appellanten behoirde gedifpofeert te zijne aleer de voorfz. lettren van reliëf van appeele ter executie te mogen leggen foe hadden defelue appellanten gefupercedeert defelue lettren te doen executeren tot op den vierden dach Oétobris leftleden ten welcken dage voir noene de voorn, van onfen raede jn Hollant verclaert hadden quod curia non deferebat appellationi. Ende hierom hadden dappellanten ten feluen dage ende om gheenen tijt te verliefen oft van negligentie geredargueert ende achterhaelt te mogen werden bij zekeren anderen deurweerder extraordinaris de voirfz. prouifie van relief dappel behoirlick doen executeren bij daginge vande voorn, van onfen rade in Hollant ende inthimatie vande voirn. regierders van Schoonhouen ende Adriaen Gheenen den welcken bij denfeluen deurweerder dach van rechte befcreuen ware geweeft opten xxijca der voorfz. maent Octobris die oick nae behoirlick blijcken van tguent des voorfz. es nae vuytwijfen zijnder relatien geëxecuteert hadde de voorfz. claufelen van jnhibitie ende defenfie volgende den teneure derfeluer maer alfoe de voirn. van Schoonhouen nyet tegenftaende den beuelen henluyden gedaen vuyt crachte vanden feluen claufelen van nyet te attempteren oft jnnoueren ter contrarien ende jn preiudicie der voorfz. appellaüen nyet en cefleerden grootelijcx ter contrarien te doen bij onbehoirlicke procedueren ende exploi&en foe ware den voorn, appellanten van noode geweeft henluyden jerft ende aluoeren te verfiene met prouifie in materie van reparatie van attemptaten merekelick bij openen brieuen. Daer op tuffchen defen partien in onfen voorfz. grooten raede proces gerefen ende nadcrhant als den xxiüf Decembris oick leftleden bij fentencie aldaer gegeuen getermineert ware geweeft tot voordeele vande appellanten. Ende binnen middelen tijde de zake geprefenteert zijnde ten principale vande voorfz. materie van appeele dat es den xiije van Nouembri mede lcftgeleden van wegen der voorn, van Schoonhouen voor hen feluen ende voor den voorn. Adriaen Gheenen hueren burger in defen geinthimeerde ware verfocht geweeft voor foe vele dats noot Ware ende fonder preiudicie vande voorfz. differente van attemptaten dat bij prouifie de voorfz. claufelen van jnhibitie ende defenfien bij de appellanten vercregen gereuoceert worden oft ten minften gefcorft onder die cautie bij den geinthimeerden gegeuen als furrepticelick ende obrepticelick vercregen. Daer naer te wetene opten iiijen dach van Decembre oick leftleden comparerende de voorn, partien bij hueren procureurs jn rechte van wegen der voorn, van Dordrecht appellanten verhalende dinhouden van huerlieder voorfz. openen lettren van venue en court hadden verclaert geweeft de grieuen van huerlieder appellatie zulcke als henluyden goet gedocht heeft ge-  vanDORDRECHT. nis gehadt ende eensdeels hier voeren geroert zijn ende bij de voorfz. redenen ende middelen ende meer anderen geconcludeert ten fyne dat zij ontfangen worden als appellanten ende verclaert wel geappelleert te hebbene ende voorts al pertinentelick in materie van appeele ende tot coften wederleggende de voorfz. prouifie bij den geinthimeerden verfocht ende contenderende tot regectie van dier. Waer op van wegen der voorn, geinthimeerden geantwoirt ware geweeft ende behoudens den fynen van defertien ende van nyet ontfangelick voir antwoorde gefuftineert tvoirfz. appoinctement oft fentencie prouifionale daer van geappelleert was als bouen concluderende voirt meer oick al pertinentelick in materie van appeele perftifterende in huerlieder prouifie hier voeren verfocht makende heefch van coften fchaden ende jntereften verclarende voorts dat zij op defelue prouifie anders nyet funderlinge produceren en wilden noch henluyden ergens mede behelpen dan van tghene dat zij van huerlieder zijde geproduceert hebben gehadt op tvoirfz. different van attemptaten fuftinerende de voorn, geinthimeerde in huerlieder voorfz. fynen ende conclufien wel gefondeert te zijne. Alfoe onder danderen de voorn. Adriaen Gheenen bij zijnen voorfz. zoutbrief promptelicken hadde doen blijcken dat hij alleenlick voorbij Dordrecht onuerftapelt geuoert hadde xlvj. vaten zouts Zeeus dewelcke hij oick lancx den ouuer metten cleene mate vercocht ende vuytgemeten hadde ende daeromme was cïaer dat defelue Adriaen negheensfins geë'xcedeert oft gecontrauenieert en hadde ter voirfz. ordinantie vanden ftapel oft prouifionalen appoinctemente van onfen feereten rade ende mitsdien en was zijn fcip ter feluer caufe bij den voorfz. appellanten nyet arreftabel mits welcken te hebben bij den voorn, van onfen rade jn Hollant geappelleerde bij prouifie ontftegen tvoirfz. fcip op cautie fij hadden anders nyet dan wel ende deuchdelick gewefen ende alfoe den voorn, appellanten jn geender manieren gegraueert noch tonrechte bezwaert te min dat in allen geualle ende genomen daer eenich exces oft contreuentie bij den voorn. Adriaen jn tguent dat voorfz. es gecommitteert ware geweeft des neen de voorn, appellanten al noch voirfien ende verzekert waren bij de voorfz. cautie om daer op te hebben huerlieder verhael ende te drcfferen huerlieder executie jngeualle zij gerochten te triumpheren in de materie principale ende alfoe hadden zij in allen geualle geappelleert fonder grief ende mitsdien waren de geinthimeerde (foe fij mainteneerden) ontwijffelicken welgefóndeert ende behoirden te obtineren jn hueren voorfz. fynen ende conclufien appellatoire alfoe zij insgelijcx feyden welgefóndeert te zijn in de voorfz. prouifie bij henluyden verfocht ende daer bij gecontendeert te hebben tot reuocatie oft ten minften fufpenfie (hangende de voorfz. materie van appellatie) vanden claufelen van inhibitie ende defenfien bij den voorn, appellanten furrepticelicken ende obrepticelicken verwonnen ende dat dienuolgende denfeluen geinthimeerden gepennitteert worde te procederen ter executie vanden voorfz. prouifionalen vonnelfe vp de voorfz. cautie. Want in den jerften het was notoir dat nauolgende toctroy ende preuilegie bij ons geaccordeert den ftaten van Hollant alle vonniffen bij den voorn, geappelleerden Ccccccc3 ge-  ni4 PRIVILEGIËN gewefen nyet excedeerende de fomme van twee hondert Karolus guldenen eens ende reparabel wefende waren executabel vp cautie realick ende bij feyte nyet tegenftaende eenighe geinteriecteerde appellatie ter contrarien nv was zoe dat tvoirfz. vonnelfe in queftie ende daer off geappelleert was nyet en excedeerde de voorfz. fomme van IJC- Karolus guldens alfoe tvoorfz. vonnelfe van Dordrecht voor tvoldoen vande welcken tvoirfz. fcip in arrefté lach alleenlick bedragende was ter fomme van xij. pont grooten eens daer voeren de voorn, geinthimeerde hadden den appellanten doen prefenteren fufficiente cautie ende borchtocht volgende tvoirfz. octroy ende vonnelfe van Hollant in queftie waerom ende dat alle tfelue bij den appellanten gereuoceert ende verzwegen ware geweeft jnt vercrijgen van huerlieder reliëf van appel metten voorfz. claufelen ende dat zij daer en bouen ter contrarien bezijden der waerheyt te kennen gegeuen hadden dat de voorn. Adriaen Gheenen gecontrauenieert hadde ter voorfz. ordinantie vanden ftapel ende ten prouifionalen appoinctemente van onfen feereten raede des contrarie blijcken zoude ende de geinthimeerden feyden gededuceert te zijne bij den proceffe foe was euident dat de voorfz. claufelen van inhibitie ende defenfie als furreptice ende obreptice ende andersfins onbehoirlick vercregen jegens den teneur vanden voorfz. octroije zouden behoiren gereuoceert oft ten minften (hangende den voorfz. proceffe van appellatie) gefcorH te zijne ende den voorn, geinthimeerden gepermitteerc te procederen ter executie vander voorfz. vonnelfe zulex alft behoiren zoude. Daer tegens van wegen der voorn, appellanten gerepliceert ware geweeft voor1 replijcke onder danderen leggende henluyden genouch te zijne dat zij volcomelicken gedoceert hadden dat tgunt wes bij den voom. wethouderen van Dordrecht in conformiteyt van onfer voorfz. ordinantie gewefen zoude worden zijne executie behoirde te hebben nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie ende dat zijluyden dexecutie van tvoirfz. vonneffe van Dordrecht hebben mogen dirigeren aen tvoorfz. aengehaelde fcip van Adriaen Gheenen fonder dat ten voordeele vande geinthimeerden zoude konnen gedoen die pretenfe cautie bij henluyden geftelt willende daer vuyt jnfereren dat dappellanten hunluyden becroont hadden fonder grief want tgrief vanden feluen appellanten en wardt nyet gefondeert dat zijlieden nyet verzekert en zouden zijn als de zake ten principale voor den houe van Hollant getermineert zoude wefen maer op tguent dat dexecutie van tgewijsde onfer voorfz. ftede van Dordrecht vertrocken zoude worden totter finale terminatie vande voorfz. zake contrarie den text onfer voorfz. ordinantie daer bij de voorn, van Dordrecht te zeer merckelicken ende enormelicken jnt recht van hueren ftapel geledeert zouden wefen want hoewel de pene voortijts zwaerder ende grooter ware geweeft als van confiscatie vanden fcepe ende goeden nochtans hadde altijt tgewijsde der voorfz. ftede bouen memorie van allen menfehen paratam executionem gehadt waer doer wij tfelue oick zulex bij onfer voirfz. ordinantie mitigerende nochtans de voorfz. penen geordineert ende geëxprefiëert hebben ende bij defen wardt voirfien dat die van Dordrecht mit veelheyt van proceffen nyet oueruallen en warden an-  vAnDORDRECHT. 1115 anders ende in contrarien geualle te wetene dat dexecutie van hue* ren gewijsde gediftereert mochte worden op cautie zouden de voorn, van Dordrecht gefcapen welen van elcker aenhalinge-een proces te moeten fuftineren jn zulcker wijs dat henluyden oirboirlicker wefen zoude tvoirfz. preuilegie vanden ftapel te laten varen dan tfelue met zulcken excesfyuen coften te moeten fuftineren daer jnne dappellanten huerlieden grief fonderende waren ende nyet dat zijluyden nyet verzekert en zouden wefen ter eyntlicker decifie vander zake twelck huerlieden al meer jmporteerde dan XIJ. pont grooten Vlaems emmers ongelijck meer dan hondertmael XIJ. pont grooten Vlaems als concernerende de totale deftructie ende de vemyelinge der voorfz. ftede. Ende hieromme en konde den appellanten nyet bejegenen dallegatie van toctroy bij de voorfz. ftaten van Hollant verworuen ende hier bouen naerder verclaert funderlinge foe alhier gheen queftie en was van eenige pecuniele fomme oick defelue appellanten en waren bij den voorfz. houe van Hollant jn gheene fomme gecondempneert maer viel alhier queftie oft de voorfz. ordinantie gemaict bij maniere van euwigen edicte ende ftatuyt geinfringieert zoude worden dan nyet welcke infractie wefen zoude van grooten preiudicie ende quader confequentie mits welcken redenen ende middelen ende meer anderen van wegen der appellanten gededuceert ende geallegieert die felue appellanten beuonden zouden worden enormelick geledeert bij de voorlz. fententie van Hollant waer door zij oick wel verhoopten dat de principale zake voor den voorn, van onfen grooten rade geëuoccert zoude worden. Ende naerdien de voorn, geinthimeerde voer duplicque geperfifteert hadden in hueren voorfz. fynen ende conclufien ende dat voorts de voorn, partien int lange gehoirt hadden geweeft jn alle tghene dat zij hebben willen feggen ende allegieren deene tegens dandere zij hadden finalicken bij den houe geappoinctieert geweeft te fcrijuene bij corte memorien tot allen hueren fynen ende defelue te verificeren met zulcken lettren tijtelen ende munimenten als henluyden goet duncken zoude waer van zij te beyden zijden vifie ende copie hebben zouden om die te debateren ende wederleggen in de gewoonücker manieren om tfelue gedaen ende huerlieder productie aen weerzijden te houe gedient ouergefien ende geuifiteert zijnde den feluen partien recht ende jufticie geadminiftreert te worden foe nae reden behoiren zoude. Ten welcken appoinctemente bij den voorn, partien hinc jnde vuldaen ware geweeft dewelcke oick gedient hadden van additien daer bij folutie gegeuen hebbende den redenen ende middelen jn elcx anders memorien begrepen. Daer naer hadden de voorn, appellanten jn rechte doen prefenteren zekere onfe openen lettren van requefte ciuile daer bij verfoeckende jn elfecte gereleueert te zijne van dat zij huere voorfz. lettren van reliëf van appel nyet en hadden gedaen executeren binnen zefie weken vander date van dien tfelue toegecomen zijnde nyet doer huerlieder negligencie foe zij mainteneerden maer vuyt dien dat de voorn, van onfen raede jn Hollant foe lange vertrocken hadden te pronuncieren vpte grieuen vanden feluen appellanten als bouen foe dat binnen middelen tijde de voorfz. zefie weken ouerftreken waren welcke voorfz. lettren van requefte ciuile fina-  Iiiö PRIVILEGIËN finalick partien daer op gehoirt ende bij confente vanden voorn, geinthimeerden den voorn, appellanten bij appoinctemente vanden houe in date den xix. Februarij leftleden geinterineert hadden geweeft jn zulcken aenfchauw als bouen condempnerende den feluen appellanten jn de coften van dien dage. Ende tvoirfz. proces vanden partien voyterlick geinftrueert ende in ftate van wijfen geftelt zijnde zij hadden ons nademael zeer ernftelick verfocht om expeditie van jufticie daerom gecompareert zijnde tot meer ftonden bij hueren procureurs ende folliciteurs jn onfen voorfz. grooten raede. Doen te wetene dat ten alderleften ouerfien ende geuifiteert jn den feluen onfen grooten raede tproces vanden voorn, partien ende alle tghene dat bij dien gebleecken is geconfidereert oick ende ouergewegen tguent dat in defen geconfidereert ende ouergewegen behoirde te zijne ende dat heeft konnen ende mogen gemoueren. Wij met rijpe deliberatie van rade doende recht op tvoorfz. proces hebben geftelt ende bij defen ftellen te nyeten de voorfz. fentencie prouifionale vande geappelleerde mitgaders dappellatie vanden voorn, fchout ende burgemeefter van Dordrecht appellanten fonder boete ende bij nyeuwen vonnelfe ordineren dat de voorn, van Schoenhouen geinthimeerde hantlichtinge hebben zullen vander voorfz. fcepe in queftie mits bij henluyden namptiferende jnde greffe van onfen voorfz. grooten raede de voorfz. fomme van twaelf ponden grooten Vlaems welcke XI] pont grooten de voirgen. appellanten zelen mogen lichten op futilciente cautie ende borchtocht ende houdende jn onfen voorfz. grooten raede de materie vande appellatie geinteriecteert bij den voorn, van Schoonhouen hier voeren geroert ordineren den voorn, partien aldaer te procederen volgende den retroacte van Hollant opten tweeden dach van rechte naer quafimodo jerftcomende referuerende de coften van defen procefle ter dimmtiuc vande voorfz. materie appellatoire. Des toirconden hebben wij onfen zeghel hier aen doen hanghen. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen opten tweeften dach van April inden jare onfs Heeren duyfent vijfhondert ende iëflenviertich voer Paesfchen van onfen keyferrijeke txxviije ende van onfen rijeken van Spaengnen beyde CecilJien ende anderen txxxijc- ( Op de Plooije jlond gefchreeven ) Bij den keyfer ter relacie vanden rade. J. Lettin. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn, hebbende onder uithangen een Zegel in rood IVafcb, liggende in de Kas op de IVeeskamer, Lade B. Nö. 31. De  van DORDRECHT. ui? De Staaten van Holland beveelen den Advocaat van het Land, om zig te voegen met de Deekens van de Linnenweevers te Dordrecht, ten einde de Linnenweeverij op Paapendrecht te beletten. li. Junij 1547. NOch is mij bij de ftaten belaft te voegen met de deeckens vande hntweuerije tot Dordrecht van slandts wegen omme te beletten dat eenen Aert Philips in Papendrecht de voorfz. neeringe niet doen en foude opt platte landt contrarie de placaten van zijne Keylerhjke Majefteyt gegeuen int jaer vijftien hondert eenendertigh daer van die van Dordrecht mij jnftructie geuen fullen of Jooft facobsz. slandts procureur. Regijler der Dagvaarten van Adriaen van der Goes, bl. 23. AANMERKINGEN. Dit BeÜinc levert een voldoend bewijs op fanmerhand , hier ontrend, op eene andere van de waakfaamc voorzorg , die 's Lands wijze beginnen te denken. Naer onze gcda°-Staaten toonden voorliet belang der Steden; ten, liepen veele redenen daartoe faamen: en hoe zeer zij het bekend Placaat van Keizer welken, deels bij de Regeering deels bij de Karei, van den elfden Oélober des jaars 1531 Gilden zeiven , te zoeken zijn. Om van de (1), op 't ftuk der Buitenneeringen gemaakt, laatften het eerft te fpreeken , zoo zullen wij poogden te handhaaven. Trouwens, dit was moogelijk niet geheel mistaften, wanneer wij, het heerfchend begrip van dien tijd; en men in de eerfte plaats , zulks eenigermaate toebehoelt de eerfte Regijlers der Hollandfche fchrijven aan eenen al te grooten ijver , die JJagvaarten van Aert én Adriaen van der hen niet zelden vervoerd heeft , om aan den Goes , flegts met een vlugtig oog, te door- zin van het Placaac eene ruimere uitlegging te bladeren^ om daar van overtuigd tc worden, geeven , dan de woorden zclven daar van toeHet zou ons tc ver uit het fpoor leiden , en Jasten. Ahhands , her kan niet onrkend wordaar bij van eene geringe nuttigheid weezen, den , dat men , meer dan ééns , de Neerinindien wij van de twiffen en onenigheden, gen op zulke Plaatfen hebbe zoeken te weewelken tuflchen dc Poorters der bcflooten Ste- ren, welken onder de bcpaalingcn bij het den, en dc Opgezeetenen van het Platteland, Placaat gemaakt , geenszins begreepen zijn dieswege, van tijd tot tijd, ontftaan zijn, een en wier aff tand zig meer' dan Zeshonderd Roeafzonderlijk berigt zouden geeven. Genoeg zij den van de Vrijheid der Stad uitftrektc. Ten het, in het algemeen op te merken, dat de anderen , kan" men daar bij voeden dat Steden , langfaamerhand , in dit opzigt, veel fommige Gilden , in plaats van zisr te houden van haare oude Voorregtcn zijn kwijtgeraakt, aan de duidelijke Letter van het Placaat, cn Deeze Stad , om van geene anderen te fpree- dienvolgcnde de verbooden Neerman ten Platken , had daar van, in laater' tijd, eene be- tenlande daadclijk tc doen ophouden , uit zondere ondervinding. En wie, die ecnigs- eene verkeerde toegcevendheid , dezelven, bij zins van de gefteldheid onzer zaaken kundig oogluiking, en onder betaaling van zeekere is, weet niet, hoe zeer de Gilden en Gemeene gcregtigheden, of het Gilds Gemoede , gelijk Neeringen nog hedendaags gebukt gaan onder het gemeenlijk genaamd wordt, hebben toededen laft der bezwaaren, welken eene al te flap- laaten : langs welken weg, dc Buitenluiken pe handhaaving van het bovengemelde Placaat allengs in zulk een vaft beat van hunne Neerinheeft te weeg gebragt. Want , daar het zelve, gen geraakt zijn , dar het aan onoveikoomein de twee voorige Eeuwen , niet alleen door lijke zvvaarigheden zoude onderheevig weezen de Staaten en dc Hooge Gerigtshovcn , maar indien men, thands ter tijd , hen van dit hn<*-zelfs door het Geregt van deeze Stad, metter- duurig genot gercgtelijk zou' willen omzetten, daad en op de nadruklijkftc wijze, gehandhaafd En wat belangt de fchuld der Regeerders, wij werd, daar heeft men, in laater' ujd, cn lang- weaen, dat, ten tijde van Karei den V. , en (ï) Hollandfch Placaatb. i. Dal, bl. 1268. Ddddddd  iii8 PRIVILEGIËN en eenen geruimen rijd daarna , de Heerlijk- haafd wierd. Want, daar het Geregt, op heden ten Plattenlande, zoo niet allen, ten min- het herhaald verzoek der Gilden, zelfs tot ia ften voor het grootfte deel, alleen in handen het midden der voorigeEeuw, meer' dan ééns, waren van den Adel (2), die zijn verblijf meeft op door hunne Dienaars en Suppoofren , de Buihet Land en in de Heerlijke Huizen gewoon was tenneeringen metterdaad deed weeren , hebte houden. Dog naderhand, vooral in en na de ben Bailliuw en Mannen van den Hove en Spaanfche beroerten , door het vertrek van zeer de Hooge Vicrfchaar van Zuidholland zig daar veele Edelen . als anderszins, eene aanmerkelijke tegen beginnen te verzetten, en, aan den Maverandering hier in gekoomen , en veele Heer- giftraat deezer Stad, een Regtsgebied van dien lijkheden in handen geraakt zijnde van zulken, aart, over de In- en Opgezeetenen, onder derdie deel hadden aan de Stedelijke Regeeringen, zeiver Bailliuwage hoorende , betwift. Of kon het, naer den aart en de gefteldheid der egter deeze Vierfchaar, hoe zeer haare hanjnenfchelijke zaaken, niet wel anders weezen, delwijs, m den eerften opllag , de goedketlof deIngezeetenen van het Platteland moeften, ring van elk' onzijdigen verdienen mooge, in in de Steden, minder' tegenftand, dan zij tot dit opzigt, overéénkomftig de meening van hier toe ondervonden hadden , ontmoeten, onze aloude Handveften en Coftumen, en Gezweegen , dat het gezag , 't geen deeze in 't bezonder van het Privilegie van Jan van Stad, in de vijftiende en ieftiendeEeuw,over Beieren van dert twintigften Junij des jaars geheel Zuidholland oefende , en waar van wij 1418 , en het Groot Octrooi van den vierden verfcheiden ftaalen gezien hebben en nog zien September des jaars 1520, te werk gegaan zij, Zullen , niet weinig te weeg bragt, dat het zullen wij, thands ter tijd , om redenen, meergemelde Placaat ten ftrengften gehand- liefst niet befliffen. (4) Om hier van overtuigd te zijn , behoeft men flegts in te zien de Lijft der Edelen , die, In 't jaar 1555 en daar ontrend , op de invordering der Beden en Omflagen over de Heerlijkheden , zoo onder als buiten de Schildtaalcn geleegen, ter Dagvaart befchreeven werden , te vinden bij Van der Houve, Handvejlkronijk , l. Deel, bl. 62 — 66. Verdrag met die van Gorinchem , tot vernietiging van het Regt van Exue. 17. Junij 1547- WIJ borgermeeftren fcepenen ende raiden der ftede van Dordrecht ter eenre ende wij borgermeeftren fcepenen ende raden der ftede van Gorckom ter andere zijde maken condt allen luyden die defen onfen tegenwoordigen openen brieve gethoent fullen worden dat wij gefamentlijcken metter minnen ende uyt gunftiger affectien geaccordeert ende ouercomen fijn dat van nu ten eeuwigen dagen den borgeren die uytter ftede van Dordrecht fcheyden ende binnen den ftede van Gorckom metter woone trecken fullen ende ook den borgeren van Gorckom uytter feluer ftede tot Dordrecht metter woene coemende van heuren goederen geen exu off pondtgelt den voorfz. ftede geuen en fullen. Dat insgelijx van nu ten ewygen dagen die borgeren der ftadt Dordrecht die tot Gorckom eenigh goet aencomen mach bij befterffeniflë huwelijcke teftamente off anders fullen tfelve mogen befitten nae hem nemen ofte vervueren daer them fal gelieve te vueren fonder eenigh exu off pondtgelt daer van te geven. Ende van gelijcken fullen die borgeren der ftede van Gorckom die tot Dordrecht eenige goeden aencomen mogen bij befterffeniffe huwelijcke teftamente ofte anders vercregen defelve mogen befitten nae hem nemen ofte vervoeren daert hem gelieuen fall fonder eenigh exu ofte pondtgelt daer van te geuen. Ende omme dit felue accordt vafte ende geftade te blijven nu ende ten  vanDOR DRECHT. iiij> ten eeuwigen dagen fonder fraude ofte argelift foe hebben wij bur^ germeeifren fchepenen ende raedt der ftede van Dordrecht voomt» derzelver ftede zegele ten zaecken hier beneden aen doen hangen ende wij burgermeeftren fchepenen ende raedt der ftede van Gorckom voorfz. hebben derfelver ftede zegele ten zaecken hier beneden ook aen doen hangen. Ende defer brieve fijn twee alleens van woorde te woorde houdende daer van wij elx eenen brielf aff hebben. Gegeven int jaer ons Heere duyfent vijffhondert leven ende veertigh den feventienden dach mjünio. (Was geteekent op de plooijen') Jo. de Naerjfen Anth. (Hebbende onder uithangen twee gedeeltens van wapens in groenen waflche aan franchijne ftaarten.) Naar gedane collatie jegens de originele van defe gefchreeven en onderteekent als vooren is defe daarmede accorderende bevonden bij den ondergefchreven openbaar Notaris bij den Hove van Holland geadmitteert binnen Dordregt refiderende op den xxije Mey 1716. Quod Atteftor. W. Pasman, Not. PubU 1716. Naer eerte authentijke Copij, beruftende onder de Archiven van het Weeshuis. Üitfpraak van Keizer Karei denV\over de Verfchil* len, gereezen tuffchen de Koopluiden in Rijnfche Wijnen ende Regeerders der StadDordrecht, met hun Gevoegden , ter ééner, en de Schroodmeeflers der voorfz. Stad, ter ander er zijde , zvegens het Loon der laatflgemelden, en hoe het zelve voor daan zal worden betaald. 31. O&ober 1547. KAerle bij der gracien Gods Roemfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Napels van Sicilië van Maillorque van Sardaine van den eylanden van Indien ende vafter eerden der zee oceane ertzhertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothric van Brabant van Limborch van Luxemborch ende van Gelre graue van Vlaendren van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zutphen prince van Ddddddd 2 Zwa-  1120 PRIVILEGIËN Zwaue marcgraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Saühs van Mechelen vander ftadt fteeden ende landen van Vtrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur in Alle ende in Afrycke. Allen den ghenen die defe jegewoirdige zien zullen faluyt. Van wegen der coepluyden vanden Rijnfche wijnen den Rijn Leek Merwede ende andere riuieren bynnen onfen landen van herwertsouere nedercommende ende arriuerende ten ftapel bynnen onfer ftadt van Dordrecht metgaders de regierders derzeluer ftede met henluyden geuoucht es ons verthoent ende te kennen gegeuen geweeft hoe dat wijlen graeff Fioris ons voirfate graue van Hollant in den jaere XIJCdrieentfeuentich [a] zekere fentencie arbitrale gepronunciert hadde op zekere gefchil ende different als doen wefende tuffchen den fcroomeefters oft wijnferoers bynnen der ftadt van Dordrecht ter eender zijden ende die van derzeluer ftadt van Dordrecht ter andere beroerende den loon vande voirn. fcroers bij derwelcker fentencie gefeyt ende geordonneert es dat de voirfz. fcroers van elcken vate dat zij vuyten fchepe doen fouden verftellen oft wederftellen fouden nyet meer nemen dan achtien penningen Hollants ende van eender fleffche wijns negen penningen derzeluer munten ende van elcken vate wijns dat zij vanden windaze ten naeften huyfe wercken fouden twaelff penningen Hollants item vanden wijne die zij lancx der ftraeten fleypen fouden ende wercken ten huyfe vanden ingefetene onfer voerfz. ftede van Dordrecht fouden ontfangen ende geloont worden naer dat huerluyder aerbeyt zwaer oft licht wefen foude ende indien zij daer op metter minnen nyet en accordeeren zouden die vanden gerechte der voerfz. onfer ftede den voerfz. loon ende aerbeyt doen tauxeren. Ende hoewel die wijnferoders metten voerfz. vonnefte ende verclaringe hen behoirden te laten genoegen ende hen daernaer reguleren dies nochtans nyet jegenftaende hebben zij metter tijt groote exactien ende nyeuwicheden opgebrocht zonder nochtans eenich octroy oirlof confent oft ordonnantie van ons oft onfe voirfaten daer toe te hebbene tot groot verdriet vanden fupplianten belaftinge vanden coopman ende coopmanfcepe. Ende onder andere hebben hen veruoerdert dubbel fcroogelt texigeren foe wanneer dat men den wijn met eender craene opgedaen vueren oft fleypen moet voerbij een ander craene oft ouer een brugge hoewel dat zij nochtans te dier occafien nyet meer aerbeyts en doen ghemerekt dat het fleypen tot heurlieder lafte oft beuel nyet en ftaet noch bij henlieden gedaen wordt maer bij andere perfoenen dewelcke oick daer van befundere bij den coopman betaelt worden ende die craenen en hoiren hemluyden nyet toe maer andere particuliere perfoenen diefe felue hebben gedaen maecken ende nopende de bruggen die en ftaen oick tot huerlieder laft coft oft perijcle nyet. Ende dergelijcken veruoerderen hen oick de voerfz. fcroemeefters dubbel fcroogelt texigeren vanden wijnen die men vp oft aff doet metter craenen genaempt K oodemont all en pafferen die wijnen geen andere craene oft brugghe dat zij hen oick veruordert hebben texigeren van elcken fcepe de riuiere neercomende ende zijn vracht lichtende bynnen Dordrecht een fleffche wijns ende dat arger es twee fleflehen als die [«] Zekere fentencie arbitrale, Welke te vinden is Her vooren op bladz. 45.  vanDORDRECHT. ii2ï die vracht onderwegen gelicht wordt jn een oft meer lichtfcepen nyet willende oick te vreden wefen dan metten beften wijne ende dat noch arger es veruoerderen hen noch meer andere ongeregeltheyt van fieifchen te nemen van die voirfz. coopluyden ende en willen nyet wercken noch laten wercken eer ende aluoiren dat die coopluyden hueren pretenfen heyfch opgeleyt ende betaelt hebben. Voirts hoewei dat men int wercken vanden wijnen de getijen van den watere waernemen moet ende dat men met allen getijen aen de craenen nyet commen en mach nochtans en willen de voirn. icroomeefters huerluyder dienaers bynnen zekere vren ende daghen nyet laeten wercken emmers ten zij mits zekeren ouerpenningen als tulTchen den elff ende een vren inden middach bij nachte oft op heylige dagen all eeft dat de coopman daer toe confent hebbe van den cureyt ende dat de coopman bereet ende te vreden es het licht bij nachte te betalen ende tfelue tzijnen pericle te nemene te welcker occafien de voirn. dienaers de wercken dicwils vertrecken ende dilaijeren tot grooten verdriete ende interefte vanden coopluyden. Ende foe wanneer datter eenich gefchil gerijft tuflchen den coopman ende hemluyden zeggen ende fuftineren hen zeluen rechters te zijne in de zake zonder dat yemant anders dair off behoirt oft vermach kennefle te nemen ten ware wij als graue van Hollant. Ter caufen vanden welcken ongeregelteyten exactien ende impofitien de fupplianten in rechte ende andersfins dezelue fcroemeefters verfocht hebben gehadt daer of te willen defifteren emmers ten ware oft zij eenighe priuilegie hantueften of andere ordonnantiën thoenden daer op gemaeckt waer van die coopluyden de voorfz. fcroomeefters nyet en begeerden te vercortene daer toe defelue fcroomeesters nyet en hebben willen verftaen noch voir die vanden gerechte van Dordrecht eenichfins te rechte ftaen zulex dat de voirfz. coepluyden genecesfiteert zijn geweeft aen ons te keeren begeerende hier inne voerfien te zijne ende hier op een ftatuyt ende ordonnantie te willen maken daer naer zij ende huer naercommers hen namaels zullen moegen reguleren ende op al te doen expediëren onfe opene briefuen daer toe dienende ende behoirende zulex dat wij in den jaere XVa achtentwintich de voirn. fcroomeefters op de voirfz. doleancien gehoirt zekere ordonnantie nopende tguent des voirfz. es gemaeckt hebben gehadt bij prouifie zonder preiudicie van yemants recht ter tijt toe anders daer inne geordonneert zoude wefen. Ende mits dat nyet jegenftaende defelue ordonnancie prouifionale de voirfz. partien altijts in queftien different ende gefchil ghebleuen zijn foe hebben de fupplianten aen ons verfocht ende oitmoedelijck gebeden in alles een finael ende perpetuel eynde te willen maken het waere bij vorme van ftatuyte oft andersfins. Welcke fupplicatie ende verfouck bij onfer ordonnancie den voirfz. fcroomeefters gethoent es gheweeft die daer op geantwoirt hebben zeggende de derthien fcrootambochten bynnen der ftede van Dordrecht leenen te zijne gehouden van ons ende onfen voirfaten grauen van Hollant ouer vele hondert jaeren ende het veerthienfte behoirt toe den feluen graue waeromme de felue leenen van gheen argere conditie behoiren te wefen dan andere leenen van veren vifleherien ende diergelijcke die oick Ddddddd 3 bij  1122 PRIVILEGIËN bij den befitters nyet beaerbeyt en worden maer bij heuren dienaers; Ende aenghaende den loon vanden fcroomeefters daer off was al gedifponeert bijder voirfz. ordonnancie prouifionale ghemaeckt in den jaere XVC- achtentwintich die zij zedert altijts onderhouden hadden ende noch waren bereet te volgene ende ouer langhe ende menighe jaeren te voeren ende hadden nyet meer ontfangen dan den ghefetten loon naeuolgende andere voirgaende ordonnancien ende off men daer inne anderen regie ftellen wilde waeren oick daer mede te vreden naer dat den aerbeyt groot oft cleyn es leggende ten dien fyne ouer diuerfche certifficatien vanden loon die men gheeft in andere fteden. Dat de cranen hemluyden fcroomeefters nyet toe en behoiren zeide impertinent te zijne want al es dat zulex nochtans moeten daer toe zijn ketenen touwen ende diergelijcke dingen die de fcroomeefters al moeten beforgen ende ofter bij faulte van dien eenighen wijn verloren worde foude zijn tot huerluyder fchaede ende pericle. Van tdubbel ghelt te geuen als de wijnen craene oft brugghe pafieren oft op Roodemont ghebracht worden zeyden een oude ordonnancie ende vfimcie te wefen van zoe langen tijde dat nyemant ter contrarien en ghedenckt ende es oick wel redelijck ghemerekt de diftancie van den cranen ende brugghen van elckanderen waer duer volght ende es claer datter meer tijts verloren gaen moet int volghen vanden wijnen oft mach de redene hier van zijn om datter dicwils different int obferueren vander ordonnancie vanden voirfz. graeff Fioris gheweeft es ende dat zedert de munte verandert es oft moghelijck es daer van een andere redene gheweeft die fcroomeefters nv nyet en weten alfoe men van alle dinghen bij den ouders geftatueert gheen redene gheuen en kan. Aengaende twereken buyten den tijt gefet bij de voirn. ordinancie vanden jaere achtentwintich es tfelue redelijck want gheen aerbeyders gehouden zijn buyten tijde te wercken fonder ander oft voerder loon huerluyden dienaers zijn oick menfehen ende moeten alfoewel ruften eten drincken ende flapen als andere luyden ende nopende het flappelijck wercken oft vertrecken vanden wercke totter nacht oft heyligen dach om alfoe eenen ouerpenninck te crijghene zeyde dat daer off nyet blijcken en zoude ende ofter yet aff ware men mocht den misbruyekers hemluyden fcroomeefters nomineren zij zouden dair inne verfien naer redene. Op welcke antwoirde bij den voirfz. cooplu3'den ende geuoechde gerepliceert es gheweeft fegghende dat hoewel de voirfz. fcrooambochten te leene gehouden zijn van ons als graue van Hollant nochtans en volghde daer vuyt nyet dat zij den coopman met onredelijcken loon behoiren te befwaren oft dat zij de fentencie arbitrale van onfen voirfate graeff Fioris van Hollandt behoirden texcederen emmers zonder ander ftatuyt ordonnancie oft confent van ons daer toe te hebbene daer van oick nyet blijcken en foude noch bij den fcroomeefters yet tot defen dienende ouergeleyt oft geproduceert werdt ende nopende dordonnancie vanden jaere achtentwintich die en was maer bij prouifie gemaeckt tot ander ftont daer finalijck inne verfien foude worden. Ende foude oick nyet beuonden worden dat de voirfz. fcrooambochten te leene vuytghegheuen zijn anders oft in difformiteyt vander voirfz. fentencie arbitrale zulex dat hier vuyt wel blijekt dat tfeyt van  van DORDRECHT. nz$ Vanden fcroomeefters nyet dan een notoir exces en es ende dat meer es indien des van noode ware foude blijcken dat Zij dordonnancie prouifionale vanden jaere achtentwintich mede gepoocht ende geftudeert hebben texcedeeren. Dat de voirn. fcroomeefters prefenteren tot eene regele te willen verftane naer aduenant vanden loon in andere fteden gevfeert zeyden daer op de voirn. coopluyden ende geuouchde dat zij tfelue mede verfoecken mits dat men nochtans hier inne wilde confidereren ende regard nemen op de differentie tuflchen de ftede van Dordrecht ende andere fteden te wetene in grootte oft quantiteyt vander ftede diepte vanden kelders ende diuerfiteyt van de maten vanden wijnen ende oick dat het fleypen vanden cranen tot den kelders oft andersfins tot lafte pericle oft aerbeyt vanden fcroomeefters nyet en ftaet maer befundere anderen perfoenen bij den coopluyden betaelt wordt. Item dat de fcroomeefters tvoirfz. dubbel ghelt willen fonderen vp de diftancie vanden craenen zeyden dye coopluyden ende geuoechde dat tfelue een fobere ende ongefondeerde redene es want men bij infpeftie beuinden foude dat de cranen zeer bij elckanderen ftaen ende in gheene ftede bynnen defen landen foe bij als binnen Dordrecht ende hoewel dat een clene ftat es zijn nochtans vier cranen dair in andere veel meerdere fteden maer een of twee en es. Ten anderen foude beuonden worden dat men in fommige plaetfen ende kelders bynnen Dordrecht maer jnckel ghelt en gheeft meer nochtans disterende vanden cranen dan dair de fcroomeefters dubbel feroogek pretenderen hier bij geuoucht als voirfz. es dat tfleypen ende bruggen tot coft aerbeyt oft pericle van den fcroomeefters nyet en ftaet. Es oick te confidererene nopende de crane ghenaempt Roodemont die onfer voirfz. ftadt toebehoirt dat defelue ftadt daer toe leuert alle de behoeften vuytgefondertdenftrijckreep dwelck op andere cranen particuliere perfoenen toebehoirende de fcroomeefters feggen nyet ghedaen te wordene maer die tot huerluyder fcroomeefters laft te ftaene waer bij volght dat defelue fcroomeefters geen achterdeel en mogen hebben op defelue crane Roodemont te werekene oft redene aldaer dubbel feroogek texigeren. Dat de fcroomeefters van eenighe oude ordonnancie willen fpreeken es te vergheefs want fij noeyt gheene gexhibeert oft te voerfchijne gebrocht en hebben noch en fouden kunnen doen anders dan die van den jaere XVC- achtentwintich hier bouen geroert ende gefolueert. Tguent dat de fcroomeefters hier voiren gefeyt hebben vanden nachtghelde middaggeit ende heylichdachgelt feyden de coopluyden ende geuoechde jmpertinent te wefen mits dat men werekt bij den ftucke ende datter gheenen meerderen aerbeyt gedaen en wordt ende dit es occafie dat fij de wercken vertrecken ende de coopman qualijck gerieft wordt gemerct dat men de getijen moet volgen ende waernemen ende die oncoften vanden lichte die bij nachte gedaen worden die fijn tot lafte ende pericle vande coopman en tconfent vanden cureyt om op heylige daghen te wercken moet de coopman oyck beforgen ende vercrijgen. Nopende de veranderinghe vander munten zedert den tijt van graeff Fioris voirfz. feyden de coopluyden ende geuoechde dat tfelue nyet te confidereeren en ftaet alfoe renten jn dien tijt gecocht jegenwoirdelijck betaelt worden mit loopende munte em.  U24 PRIVILEGIËN emmers feyden te hooghe gefprongben wefen van achtien penningen tot feffendertich penningen dat die fcroomeefters euenwel enckelgelt nomineren. Ende aenghaende die fleifchen perfifteerden de voirfz. coopluyden ende geuouchde in tghuent dat fij hier voiren gefeyt hebben ende befundere dat de fcroomeefters tot huerluyder exactie geen ordonnancie ftatuyt oft beuel van ons en hebben. De fcroomeefters dupliceerende feyden oick te perfifteren in huerluyder voergaende allegatien ende dat hier alleenlijck queftie fijn foude of die voirfz. ordonnancie vanden jaere achtentwintich deuchdelijck of ondeuchdelijck es ende datter oick te defputeren ftaet oft die fcepen die met ftaende maften deur die brugge die onlancx geopent oft duergeflagen es behoiren dubbel oft inckel ferooghelt te geuen mits dat die openinghe zedert de voirfz. ordonnancie vanden jaere achtentwintich gebuert es ende mitsdien daer inne nyet en mach begrepen wefen emmers en mochte daerof den geuoechden gheen kenniffe competeren nyet min mits ftellende huerluyden eenen loen voir die wijnen pafferende tfcepe duer de voirfz. geopende brugge fouden te vreden wefen de voirfz. ordonnancie prouifionale eeuweljck tonderhoudene. Nopende de fleffche wijns vuyt yegelijck fcip feyden tfelue een oude gewoente te zijne ende geprefcribeerde poffesfie. De voirfz. coopluyden ende geuouchde voir triplicque perfifteerden ter contrarien zeggende ende fuftinerende dat de fcroomeefters de fentencie arbitrale hier voiren geroert qualijck verflonden ende jnterpreteerden maer dat die behoirden verftaen te zijne achteruolgende tguent dat zij hier voiren gefeyt ende geallegueert hebben. Ende de fcroomeefters voir quadruplicke perfifteerden oick ter contrarien. Soe eeft dat wij gefien in onfen feereten raide de voirfz. ftucken van heefch antwoirde replijcque duplijcke triplijcke ende quadruplïjcke metgaders de ftucken munimenten ende produrftien bij bede partien hinc inde gedient voir zeekere commiflariflen bij die vanden raide ende rekencamere jn Hollant bij ons daer toe gedeputeert metgaders huerluyder aduys op al ende voirts gehoirt in onfen feereten raide voirfz. ende naderhant in onfen raide van ftate trapport ende befoingnye van andere commiffarysfen bij ons gecommitteert ende gefonden bynnen onfer ftede van Dordrecht om alle de voirfz. fcriften ende ftucken gefien te nemen infpectie vander gelegentheyt vanden cranen aldaer ende commoditeyt van dien om de wijnen te kelderen ende partien op als fommierlijck te hooren ende te vereenighen jndien het doenlijck ware. Wij willende hier inne verfien ende ordene ftellen tot ghemeynen weluaert van onfer voirfz. ftede van Dordrecht ten gerieue vanden coopman metgaders tot conferuatie vanden fcroomeefters aldaer ende hueren dienaren redelijcken rechten loon ende fallarys. Ouergewegen ende geconfidereert hebbende tguent des in defen behoirde geconfidereert ende ouergeweghen te zijne hebben bij rijpe aduys ende deliberatie van raide vuytgefproken verclaert ende geftatueert vuytlpreken verclaeren ende ftatueren bij defen de puncten ende articlen hier naeuolgende. In den eerften dat de voirn. fcroomeefters fchuldich zullen zijn mit hueren knechten oft dienaers op alle cranen binnen der voirfz. ftede nv wefende de wijnen te doen wercken op inckel fcroegelt te wetene ach-  van DORDRECHT. I135 achtendetwintich penningen Hollants vander kuere zoewel op de craene geheeten Roodemont als andere. Item en zullen oick de voirn. fcroomeefters gheen dubbel feroogek noch ouerpenningen moeghen heyfehen oft exigeren ter caufen dat de wijnen geuoert oft gelleypt worden voerbij een crane oft ouer een brugghe maer zullen te vreden wefen mit inckel fcroogelt ende daer voiren die wijnen wercken ende kelderen in fulcken plaetfen als die coopman belieuen fal. Item fullen de voorn, fcroomeefters bij haren dienaers die coopluyden doen gerieuen int wercken den geheelen dach foe wanneer daer wijnen bereet fullen wefen om wercken ende defelue huerluyden dienaers daer toe bij den coopman verfocht zullen zijn bij jnthimatie aen huerluyden perfoen oft tot huerluyden huyfe ende domicilie op peyne van vier ftuuers telcker reyfe te verbuerene als de geinthimeerde binnen der haluer vren naer dintimatie ter cranen nyet wefen en lal vuytgcnomen vanden elff vren tot een vre fmiddaechs bynnen welcken tijde defelue dienaers nyet gehouden en zullen zijn te wercken ten zij mits hemluyden betalende eenen haluen ftuuer bouen het jnckel fcroogelt op elcken kuer wijns zonder nochtans te defer occaüen twerck te dilaijeren oft eenichfints te vertrecken op peyne als bouen. Item dat men den voirfz. dienaers gheen nachtgeit gheuen en lal dan van tguent fij wercken fullen van Baefmiffe tot Paefifchen een half vre voir der fonnen opganck ende tfauonts een halff vre na den fonnen onderganck ende van Paeïlchen tot Baefmiffe finorgens voir vijff vren ende tlauonts naer zeuen vren bynnen welcken tijde zij nyet fchuldich en zullen zijn te werekene dan mits eenen haluen ftuuere bouen dinckel fcroogelt zonder nochtans te defer caufen dwerek te dilaijeren oft vertrecken op peyne als bouen. Item op heylighe daghen zullen de voirn. dienaers fchuldich zijn te wercken zonder eenighe ouerpenningen oft heylichdachgelt te exigeren zoe verre des noot zij ende de coopman daer toe confent hebbe vanden prochiaen vuytgenomcn twee vren voirmiddach om tfermoen ende meffe te hooren ende een vre naer middnch om vefperen te hooren ende den tijt tutfehen elf ende een vre als bouen fonder oick te defer caufe dwerek te vertrecken. Item en zullen oick de voirn. dienaers gheen fchuyfgelt moeghen heyffchen oft dierghelijcker buyten penningen. Item de voirn. fcroomeefters en zullen nyet meet hebben dan een gewocnlijcke fleffche wijns van een fcip wijns der riuiere nedercommende ende zijn vracht tot Dordrecht loffende maer jndien zulck fcip zijn vracht onderweghen licht in een ofte meel' lichtfeepen zullen die fcroomeefters hebben een fleffche van tpiïncipael fcip ende een van alle de lichtfeepen tfamen ten waere dat de coopluyden mit alle de voirfz. lichtfeepen maer een craen occupeerden jn welcken geualle zij gheftaen zullen mit een fleffche wijns voer tgeheel te weten tprincipael fcip ende lichtfeepen tfamen» Item vande wijne daer men eens de fleffche wijns aff betaelt zal hebben en zal men gheen fleffche meer betaelen. Item wcluerftaende dat de coopman altijts gheftaen zal mits betaelende vijff ftuuers voir ende in de plaetfe van een fleffche wijns tzijnder optie. Item indien datter eenige queftie oft gefcil valt tuflchen den coopman ende den voirn. fcroomeefters ter caufe vanden fcroogelde oft van eeniger E e e e e e e der  n26 PRIVILEGIËN der voirgaende zaken daer aff zal de kenniffe toebehoiren ter eerfter inftantie fchout ende fcepenen der voirfz. ftadt van Dordrecht. Ende beuelen wij den fchout der zeluer onfer ftede toelicht te nemen dat de dienaers vanden fcroomeefters den coopman goet.gen eft doen inder manieren voirfz. ende indien bij dair inne gebreck vindt defelue dienaers daer aff te calengieren ende doen corrigeren gelijck bouen gefeyt is referuerende nyetmin tot ons de voirfz. ordonnancie te mogen vermeerderen verminderen veranderen ende altereren zoe wij oft onfe nacommelingen beuinden zullen te behoiren gefchiene want ons alfoe gelieft. Des toirconden foe hebben wij onfen legel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueflcle den leften dach van Oftobri jnt iaer ons Heeren duyfent vijff honden lcuenenueertich van onfen keyferrijeke txxviije ende van onfen njeken van Caftillien ende anderen txxxijc (Onder Jlond gefcbreeue?0 den Keyfer in zijnen raede. Verreiken. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Francbijn, hebbende onder uithangen een groot Zegel in rood IVafch, liggende in de ijzeren Kas, Lade S. No. 5. en in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 32. Dictum van de Sententie , geweezen tn den Secreeten Raad des Keizers, tuffchen die van Schoonhoven, Requiranten, ter ééner , en die van Dordrecht, Gerequireerdcn, ter ander er zijde; waar bij de eerftgeme/deu verklaard zvorden onderheevig te weezen aan het Stapelregt, behoudelijk nogtans , dat zij de Vrugten, op hun ei o-en Land gezvaffen, de Leek nederwaards moogen afbrengen en verbij Dordrecht voeren, zonder die te verfiapelen. 3. December 1547- GEfien tvoirfz. proces ende dat daer bij blijet ende geconfidereert tgunt dat behoirde geconfidereert te zijne ende dat hadde mogen enle behoiren te mouueren wfj met grooter rijpe deliberatie van rade hebben bij defe onfe fentencie diffinitiue ende voor recht 'gefeyt ende verclaert zeggen ende verclaeren de fupplianten ende requiranten omme gecontendeert te hebben jn vuegen maten pnde tot alfulcken eynde als zij gedaen hebben nyet ontfanckbaer Rt noch  vanDORDRÊCHT. ii2? noch gefondeert verclaerende de requiranten fubiect. ende begrepen onder de ftapel van Dordrecht ende recht van dien ende daeromme fculdich hen te vougen ende te reguleren naer onfe fentencie gegeuen den achthienften jn Octobri XVC- veertich ende der declaratie daer nae geuolcht den vierden jn Junio XVC- eenenueertich behoudelick nochtans ende hier jnne mits zekere redenen ons daer toe porrende verfien dat die van Schoenhouen requiranten met alzulcken goeden als op hueren acker vvaft oft hueren ommefaeten die dagelicx huere marct verfoucken te weten bouen Schoonhouen tot Lopyck toe ende aen defer zijde vander Lecke totter Amcyde tóe ende beneden Schoenhouen totter fluyfen van Berchuliet ende aen defer fijde der Lecke tot Ammerfluys toe zullen mogen varen de Lecke nederwaerts tot hueren oirboir ende daert hen gelieft fonder tot Dordrecht te verftapelen behoudelick nochtans dat die van Schoenhouen geen goet vuyt voeren en zullen dan huers felfs poirters goeden ende anders nyet ende daer van zullen zij alle reyfen een teycken af nemen vander ftede van Schoonhouen voirfz. oft vanden genen die zij daer toe ordonneren fullen compenferende allen coften gedaen tuflchen partijen om redenen ons daer toe porrende. Des toirconden zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen jn onfe ftadt van Brueïfele den derden dach van Decembre jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende zeuenenueertich van onfen keyferijcke txxviije ende van onfen rijcken van Cattille ende andere txxxijc (Onder/lont gefcreuen^) Bij den Keyfer jn zijnen raede. Ende ondergeteyckent bij den fecretaris L. de Zoete. Ende bezegelt met eenen grooten zegele van zijne Majt. in rooden wafle vuythangende aen een rooden zijden coorde. Gecollationneert jegens tdictum der voirfz. fentencie ende daer mede beuonden concorderende. Bij mij Vlierden. Naer eene authentijke Copij uit loffe Papieren • liggende de oor/prongkelijke Sententie in de ijzeren Kas, Lade S. No. 2. AANMERKINGEN. Wij hebben alleen het Diclum van deeze Sententie in onze Vcrzaamcling ingevlogten, om dat de Middelen van dat Stuk, welken zeer breedvoerig zijn en verfcheiden bladzijden beflaan , reeds in het Hollandfch Placaatboek , 't geen in ieders handen is , gedrukt voorkoomen f i). Wij vonden hier toe te meer' noodlaak , om dat deeze Afdeelinü;, onder de hand , merkelijk zijnde aangewasfen , de voovgaanden in grootte reeds ver' te boven gaat. Intuflchen zien wij uit deeze Sententie, dat de gefchillen, welken onze Stad met Schoonhoven , ter zaakc van het Stapelregt, federd jaaren hevwaards, zoo als van tijd tot tijd gebleeken is , gehad heeft, eindelijk ten haaren voordeele , bij een definitif Vonnis beflift ge- (1) IU. Dee! , H. 563 — 533. T? „ „ n „ „ „ _ 71 ir XXX1I1J. geobtineert hebben fententie diffinitiue jn den grooten raedt tot Mechelen daer bij verclaert es dat alle fchepen commende jn de voerfz. riuiere vande Maefe bij dmeke ende wille vande fchippers zullen gehouden wefen te arriueren ende te commene jn de hauen van Dordrecht volgende tvoerfz. preuilegie ende zijn die van Schiedam gecondempneert den fupplianten daer jnne te doen alle hulp ende aiïiftentie wanneer zij des verfocht zullen wordden. Ende hoewel nv eenen fchipper Pyck van Huyl vuyt Engelandt hem wel behoort hadde nauolgende tgundt dat voerfz. es gereguleert gehadt te hebben bijfondere des bij den boeden vande fupplianten geaduerteert ende gejnterpelleert zijnde defen nyet jegenftaende thadde hem belieft tot Delfshauen te arriueren ende aldaer zijnen laft te breecken ende zijn koeren te ontlaeden ende tot Rotterdam ende elders te doen brenghen al directelick contrarie der voerfz. preuilegien ende poflesfie vande fupplianten twelck ymmers alzoe nyet en behoort gemerct zij fupplianten tzelue fouden metter ouerhant moegen beletten als daer toe bij tvoerfz. preuilegie geauótorifeert zijnde gefterct met huere voerfz. poffesfie maer hebben tzelue om beters wille betrouwende die behoerlicke prouifie van defen hocue daer tegens te vercrigene gelaeten alzoe zij feggen die zelfde oetmoedelick verfouekende. Soe eeft dat wij de faecken voerfz. ouergemerct v ontbieden ende beuelen daer toe committerende mitsdefen dat ghij ten verfoucke vande voerfz. fupplianten trect aen den perfoon vanden voerfz. fchipper Pyck ende hem van wegen de Keyf. Majt. zeere fcherpelick ende op groete peynen tegens zijne Majt. te verbueren gebiet ende beueelt zijne volle laft te brengen voor die voerfz. ftede van Dordrecht mit alle tgundt dat daer ontlaeden es. Beuelende voirts den regierders van Delfshauen Fff ff ff tzel|>j Tegens tenen enz. Zie boven bl. 764. en 971.  2134 PRIVILEGIËN tzeluen te gehengen ende te gedoghen ende jn cas van oppofitie refus ende dilay die beuelen penael van nyet voorder te ontlaeden omme eenich goet te vercoopene ftaet houdende tot parthijen gehoort anders geordonneert zall zijn dachuaert doppofant ofte oppotanten te compareren teenen taemelicke daeghe voir ons alhier jn den Haeghe omme tc feggen die redenen van huerluyder reflfus off delay mitsgaders te verantwoirden op alzulck verfouck als die voerfz. fupplianten fullen willen doen omme tvoirfz. fcip mit alle tguendt datter jnne es ende vuytgedaen ofte ontlaeden es jn arrefté geftelt ende gehouden te werden tot dat hij cautie fuffifant geftelt zall hebben omme tgewijsde van defen houe te voldoen dien contrarie te fuftineren ende voirts te procederen naer rechte. Ende alzoe die voerfz. fchipper Pyck hem onthoudende js buyten die jurisdictie van defen hoeue zoe doet v exploièt aen de facleurs ofte onderwinders van zijne gueden ofte bij gebreecke van dien op die vuyterfte palen defer landen naeftgelegen der plecken daer hij hem onthoudende js ende dat bij edifte ter plaetfen daer men gewoenlick js publicatie te doene hechtende aen die kerckduere die copie van v exploict. ende hem daer van jnfinuerende mit vwer milTyue ende copie van defen daer jnne gefloetcn hem ouerfeynt ten eynde hij geen jgnorancie pretendeeren en mach tzelue exploict nyet geweten te hebben welck exploict alzoe bij v gedaen wij auftoriferen ende verclaeren van fulcker waerden te wefen oft aen zijnen perfoen gedaen waere ons certificerende v wederuaren. Gegeuen jn den Hage onder tfegel van juftitie hier aen gehangen den xxvijen Aprilis annoXVcachtenueertich naer paeflehen. (Onder/londt gefcreuen} Bij mijnen heeren den ftadthouder generael deerfte ende andere raeden van Hollant Zeelant ende Vrieslant (Ondergeteyckent*) Snellenberch. Naer eene Copij in een MJf. Regifter van bef Stapelregt van wijlen den Heer P. C. P o m p e VAN MEERDERVOORT. Verklaaring van den Secretaris Jan van Naersfen, dat de nieuw- aangenomen Poorters , zoo dra zij den Poortereed hebben afgelegd, Tolvrij zijn. 27. Mei 1548. JAn van Naerfen fecretaris der ftede van Dordrecht oudt omtrent xxxix. jaeren verclaert bij fijnen eede dat hij ontrent vij. jaeren de ftadt van Dordrecht als fecretaris gedient heeft binnen welcken tijde hij de certifficatien ofte tolbrieuen die men den poerters gewoenlick es te verleenen gemaect heeft naer de form die hij Aelbert van Loo auditeur vander camere vande rekeningen in den 'Hage daer van verleent heeft onder zijn hantteyken twelcke is conform hij  vanDORD RECHT. 1135 hij beuonden heeft dat die van allen tijden verleent geweeft zijn fonder dat daer oyt inne geftaen heeft dat zulcke poerter jaer ende dach poerter geweeft es ouermits die van Dordrecht vuyt crachte van [a] haere preuilegien waer van hij den voerfz. van Loo mede copie gegeuen heeft de gheene die poerterfcap winnen terftondt naer zij poerters geworden zijn ende den eedt naer de form den voerfz. van Loo oeck mede gegeuen gedaen hebben zoe vrij houden als die ingeboren poerters ofte die xcix. jaeren poerters geweeft zijn. Oirconde zijn hanteycken hier onder geftelt den xxvijc May XVc,achtenueertich. (Was geteekend} J. de Naerjfen Anth. Naer eene eigenhandige Verklaaring uit lojfe Papieren. AANMERKINGEN. [«] Haere preuilegien. Daar wordt gezien veertienden September des jaars 1284. (1). op het Privilegie van Florens den V., van den (l) Tc vinden Bl. 65. Vergelijk onze Aanmerk, bl. 67. Verfcheiden V'erklaafingen, 'inhoudende, dat onze Poorters door geheel Holland en Zeeland Tolvrij zijn, zonder aanfehouzv te neemen, in wat tlaven de Goederen gelaaden of getofl worden. 4. September 1548. WIJ borgermeefteren fcepenen ende raidt der ftede van Dordrecht doen condt allen den ghenen dien defen onfen openen brieff getoent fal worden dat voer ons gecompareert ende gecoemen fijn jn haeren propren perfoenen Cornelis Willem Clementszoon ons borgermeefter van tgerechts weghen out ontrent lxxx. jaeren Geryt Euertsz. out tfeftich jaeren Willem heeren Willemsz. out dij. jaeren beyde vuyt onfen ouden raide Gijsbrecht van Arckel out Liiij. jaeren Wouter Jansfz. out üij. jaeren Frans Tonisz. backer out Lj. jaeren Adriaen Foppesz Cornelis Adriaensz. out xuiij. jaeren onfe medepoorters hem generende met diuerfche fpecien van coepmanfeappen hout graenen vifch wijnen perfoenen waerdich van geloue rechterlijck vermaent fijnde om verclaeringhe te doen jn wat manieren zij luyden ende andere borgers van Dordrecht die vrijdomme vanden tollen gebruyct hebben. Waer op zij luyden gefeyt ende verclaert hebben dat fij luyden van huere ouders gehoert hebben ende Fff fff fa felfs  U36 PRIVILEGIËN felfs oick mede gevfeert hebben dat die poorteren van Dordrecht volgende heure preuilegen met heure gewoenlijcke tolbrieuen tolvrij geuaeren ende gekeert hebben doer ons genadichs heeren landen van Henegouwen Hollandt Zeelant ende Vrieslant van alle heuren goeden hem ende huere medepoorters toebehoerende fonder confideraci te nemen op wat hauen die lollinge ofte laedinge valt. ende gefchiet fonder nochtans te contrariëren ftapelrecht der voorfz. ftede. Ende defen achteruolgende hebben fij luyden jn diuerfche manieren oeck genegocieert te weeten den voern. Cornelis Clementsz. ouer xl. jaeren heeft jn Zeelant harinck gccoft ende die ter vente gevuert opte riuier vande Maze fonder tolle tot Dordrecht te betaelen twelck oick noch dagelicx gevfeert wordt. Item den voorfz. Geryt Euertsz. ende Willem Willemsz. hebben ouer x. xx. xxx. ofte xl. jaeren diuerfche fpecien van Oefterfche waer als vlafch afch peck wagefcot etc. tot Amfterdam gccoft ende doen voeren jn Vlaenderen fonder dat hemluyden daer oyt tholle geeyft es geweeft binnen den tollen van Hollandt ende Zeelant ofte wachten van dien. Item den voem. Frans Thonisz. ende Wouter Jansfoen verclaerden waerachtich te zijn dat zij luyden geleden x. xx. ofte ontrent xxx. jaeren hem geneert hebben mette coepmanfcap vande graenen ende hebben veel corens tot Amfterdam geladen ende ouergefceept nae Vlacnderen fonder jn Hollandt ofte Zeelandt eenige tollen te betaelen. Jnsgelijcx hebben oick gedaen Ghysbert van Arckel ende Cornelis Adriaensz. ende den voem. Ghysbrecht heeft oick cocrn tot Antwerpen geladen ende doer Berniffe dljfel op tot Amfterdam geloft fonder jn Hollandt ofte Zeelant tol te betaelen. Item den voernoemden Ghysbrecht Jan van Wels ende Adriaen Foppesz. hebben met heure ouders ende oeck alleen gefrequenteert ende coepmanfcap gedaen op Engelant daer zij luyden veel corens als mout ende garfte van daen gebracht hebben ende die doen vaeren tot Amfterdam Gorchom Breda ofte tShertogenboffche fonder in Zeelant ofte Hollandt tolle te betaelen. Item den voernomden Jan van Wels heeft oeck tot Couelens optcr Mozel gehaelt fekere wijnen ende die verftapelt ende verbodempt gefonden doer Zeelant jn Engelant fonder jn Hollandt ofte Zeelant gemoeyt te zijn om tol te betaelen gelijck hij zijne ouders oick heeft weten vferen. In oirconde van defen hebben wij tzcgele ten zaecken der voorfz. ftede wthangende aen defen brieue doen hanghen opten vierden dach jn September anno XVC acht ende veertien. (Op de Plooije fond") Jo. de Naerjfen Anth. Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in groen Wafch, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade H. No. 5. 5. September 1548. WIJ borgermeefteren fcepenen ende raidt der ftede van Dordrecht doen condt alle den ghenen dien defen onfen openen brieft  van DORDRECHT. n3r brieffgethoent fal warden dat voor ons gecompareert ende gecomen es jn propren perfoone Jan Munter Thomasz. feepfieder onfe medepoorter oudt xxxij. jaeren hem ghenerende met diuerfche fpecien van coopmanfeapen rechtelick gedaecht zijnde om getuychgeniflèder waerheyt te geuen ter jnftancie vanden burgermcefter vander ghemeente weghen defer ftede dewelcke tuychde ende affirmeerde bij zijnen eede dat hij getuyghe tot diuerfche reyfen tot Amfterdam gecoft ende geladen heeft zekere graenen als terw ende rogge ende andere Oifterlche waere die hij heeft doen vueren van Amfterdam doer Hollandt ende Zeelandt ende geloft jn Vlaenderen fonder jn Hollandt ofte Zeelandt te betaelen eenige thollen ende dit al mit zijnen gewoonlicken tolbrief die hij als poorter van Dordrecht den tollenaren tot Sparendam Hairiem Goude ende andere heeft doen verthoenen onder zijn ghewoenlick hanteyeken nochtans de thollenaers wel wetende dat hij nyet tot Dordrecht maer jn Vlaenderen begeerde te lollen ende en heeft hij getuyge noyt hoeren vermaenen dat een poorter van Dordrecht met hoere gewoonlicke tolbrieuen belet es geweeft te moghen tolvrij vaeren ende keeren doer alle die landen van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt. Des toirconden hebben wij borgermeefteren fcepenen ende raidt voirnt. tzegel ten zaken der voorfz. ftede aen delen brieue doen hangen opden vijfden Septembre anno X Vc- acht ende veertien, f Opde Plooi fe (lond geteekend) Jo. de Naerjfen Antb. K r J J Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in groen IVafch , liggende in de Kas van de IVeeskamer, Lade H. No. 5. 11. September 1548. WIJ burgermeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht doen condt eenen yegelijcken certificerende met kennifle der waerheyt dat op huyden date defer maent voor ons jn perfoene gecompareert ende gecoemen es Anthonis Anthonisz. onfe medepoorter out veertich jaeren rechtelick vermaent zijnde van Arent heren Cornelisz. borgemeefter vander gemeente weghen der voorfz. ftede ende affirmeerde tuygende bij zijnen eede folempnelijck aen Godt den heyligen waerachtich te zijn dat hij o-etuyge dickwils ende tot diuerfche ftonden jnder riuiere van St. Omers gecoft ende doen laden heeft zekere granen als terw rog ende zaet ende dat hij defelue graenen mit zijnen gewoenlicken tolbrief ende onder zijn gewoenlick hanteyeken tolvrij doen vaeren ende pafferen heeft deur Zeelant ende Berniffe ende geloft tot Delft jn Noorthollant. Ende om deswille dat men der waerheyt fchuldich is getuyehenifle te gheuen fonderlinge des verfocht zijnde foe hebben wij tfegel ten zaecken der voorfz. ftede hier onder aen doen hanghen opten xjcn dach jn Septembri anno XVC- acht ende veertich. ( OpdePlooiie fond geteekend} Jo. de Naer fen Anth. Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een Zegel van groen fFafch, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade H. No. 5. Fffffff 3 Vefm  n38 PRIVILEGIËN Verdrag met die van Zahhommcl\ zvaar bij hun vergund is , om de Haringtonnen , aldaar gemaakt, vrij van het Stapelregt te moogen uitvoeren, mids bet aaiende een halven Stuiver van het Laft. 6. Ocloher 1548. WIJ burgemeefteren fcepenen ende raedt der ftadt Dordrecht ende borgemeefteren fcepenen ende raedt der ftadt van Zaltboemei doen kont eenen yegelicken dat wij om tonderhouden die goede alde naegebuyrfchappen bij onfe gedeputeerden aen weerlijden in vruntfehappen geaccordeert fijn beroerende den twift die tullen ons gefchapen was te gecomen vande verftapelinge vande herincktonnen tot Zaltboemel gemaect ende bij de burgers derfeluer ftede vuytgeuoert die mede onder die ordonnantie bij de Keyf. Majt. onfer aldergenadiehfte heere op tftuck vande ftapule den vierden Junij in den jaere XVC XLJ. gemaect begrepen fijn ende dat onder nauolgende manieren te weeten dat de voorfz. burgers van Zaltboemel die herincktonnen die binnen defelue ftede geimect lullen werden vuyt fullen mogen vueren fonder gehouden te wefen defelue tot Dordrecht te verbodemen vercoopen off eenen volger te nemen mits van tlaft betalende eenen haluen ftuyuer binnen defelue ftede van Dordrecht in handen vande geenen die tregifter is houdende vanden ftapelen mits oock brengende goet betoon dat die voorfz. tonnen tot Zaltboemel gemaect fijn ende den borgers derfeluer ftede toebehooren mit goede verclaringe hoe veel heringtonnen fij luyden telcken reyfe geladen fullen hebben alle dinck tonder argh ende lift. In kenniffe ende verfecckerheyt van defen hebben wij burgemeefteren fcepenen ende raden voorfz. elcx dit tegenwoordige accoort mit onfer voorfz. ftede zegel doen befegelen ende den eenen den anderen elcx daer van eenen brieff gegeuen opten feften dach van October anno XVC- acht ende veertich. (In plica ftont ter rechter fijde) Jo. de Naerjfen Anth. (ter flinckcr fijde) //. Stoir. Ende was met beyden der fteden refpecliue in groenen wafle vuythangende zegelen becreftiget. Gecollationeert tegens fijnen befegelde originale ende is beuonden daer mede te accorderen. Tefte me (ondert.) J. de Bij e. Mff. Privilegiën van Zalthommel, herujlende onder den Heer Profejfor Bondam te Utrecht. Brief  vanDORDRECHT. tI39 Brief van Keizer Karei denV* waarbij Hij de Stad verzoekt, om het Tra&aat vanAugsburg, betreffende de onderhorigheid der Nederlanden aan het Duitfche Rijk, te bezegelen, onder belofte, van haar dieswege in allen opzigt te zullen fchade loos houden. 28. Md 1549. Bij den Keyfer ende Coninck, T ^lle J** welbeminde v es wel kennelick hoe dat in den leften ek é^ffilS t0t AUSbUrgh ZekcrC trato v"m verfont cnae eeuwige confederatie gemaect es geweeft tulTchen ons als prfT tïïJïï* nSCn Pr!nCen ende andere ftMen des heyligen rijcx bi/den dS^rSf anderen exP^ifelicken ouercommen'e? dat viere pri " SS Pr JatCn V1^r P^ipale heeren ende viere principale fteden vanden feluen onfen Erfnederlanden fouden den Voorfz,tfafefr* SfïïS ? Van alIen denfeluen onfen la^n bynnen et en jaere doen naeftcommende waer op wij zedert hebben doen communiceren mitten ftaten vanden feluen onfen voorfz. ErfneHandm van herwertsouere ende van Bourgoingnen die geaccordeert ende ouercommen zijn ende hen tot ons geremitteert hebben zulcke oerlonnagien ende fteden te mogen nemen als ons belieuen lal om in huerluyder name denfeluen tracTaet te beueftigen ende ratificeren foe AANMERKINGEN. Wij hebben het niet onvocgfaam geoordeeld, Rijksflenden, dieswege, eeneOven&fnI-omfVo> om deezen Bnef, welke nooit gedrukt is, in De Keizer beloofde niÏhT» ,, acrcul,v°mftC?> onze Veraaaróefiag in te lijven: wijl hij aan dit SpJ» i • andcreu» daarbij, den éénen kant, niet alleen' een doóïflaand ie" éStSSS^^SST^^ w.js geeft van het aanzien, 't geen onze Stad, en ^JïS£,22S!& * toen ter tijd , onder de Nederlandfehe Steden jaar of SlwJSmfti^ n" F5 bezat; maar, aan dc andere zijde , ook een veel moeite m VoomSmliTfSm, ?r ^ aanmerklijk ücht verfoeidt over de gebeurdte- einde? 5 de' SSE^ fchSSrt ?°g wffenvan dien tnd. Wij vveeten van elders CO, den bovenLnden 1 S Vin X £Li. 5? dat er thands gelchil ware over de Onderhoorig- ook, niet Kaar nf*m S1 S iS*1 5 d'C heid der Nederlanden aan het Keizerrijk. Karei S iKrf ' % iiSÏSS5 gcdaane de V., na dat er op de Rijksdagen veel twift ^^m^Sti&^^t^^t over gevallen was , befiifte zulks den zesen- zien taf O. ""tonjlciuijvcr WaoENAARte twintigfterjJunij des jaars 1548., cn trof met de (1) Wij wijden den Leezer alleen tot den Gcfcliiedkimdi'en \V \ c r u a » • k.j 7 W. 301 -324. en den lieer M e e r M a N , in zijn' Serfi^MJrfrf£ü Sf^ /f/y?'"'' Vdring,* ,w/* **w °pgcr»eria i /• «• 313. wijl daar in verfcheidor» Elften vemvx^cn u^l n dA £t iSchrift L r±°mt ' Zeer gfbl'ekk* • worden opgeteld. Dit gebrek heeft deX-hrijm van de Voo"eto tor' fw^-lMMÏÏ hefC' Regtsfeieerden Putei Bort in den waan «el-*r Z S nw ,U.trrn va' JJe" ^roemden ™$\:f}l van oud* pnder fiJÖ^JS? bThoodhebbVnS W " Stuk ^  1140 PRIVILEGIËN foe dat wij dien achteruolgende onder anderen gecofen hebben de ltadt van Dordrecht als wefende eene vanden principalen fteden van onfer voorfz. landen ende hebben doen expediëren twee brieuen van ratificatie van gelijcken jnhouden deen om herwertsouere bewaert te zijne tot verfekertheyt van onfen voorfz. landen ende den ander om den eertzbifichop van Mentz als eertzcancellier vanden rijcke te doen ouerleueren. Ende feynden v defelue bij onfen fecretarys Me Chriftoffels Piramus jegenwoirdige bringer v verfueckende dat ghij van ftonden aen den fegel onfer voorfz. ftadt van Dordrecht daer aen doet hangen gemerct dat den tijt binnen den welcken de voorfz. ratificatie ouergeleuert moet wefen zeer cortz expireren fal. Ende wij zullen v ende de voorfz. ftadt als heere ende prince van defen landen énde in den name van dien tot allen tijden alft noot wefen lal ontlaften ende fchadeloos houden van al tgene dat ghij bij der voorfz. ratificatie belouen ende daer toe ghij v ende der voorfz. ftadt verbinden zult ende daerenbouen zullen wij al tfelue van v hebben voer aengenaem. Lieue ende welbeminde God zij met v. Gefcreuen te BruelTele den xxviijeüdach van Meije anno 1549. {Was geteehend) Charles. Naer de/t oorfprongkelijken Brief, gefchreeven op Papier, liggende iu de ijzeren Kas, LadeK. No. 5. (De Superfcripüe was) Onfen lieuen ende welbeminden Buvgermeeftren Schepenen ende Raidt onfer ftede van Dordrecht. Acte van Submis/ie, waar bij die van Dordrecht aan de Üitfpraak van drie voornaame Heeren verblijven de Gefchillen wegens het Stapelregt, die zij hadden met die van Schoonhoven, en welken thands hangende waren voor den Secreeten Raad. 28. September 1549. WIJ burgermeefteren fcepenen ende raidt der ftede van Dordrecht oerconde bij defen onfen oepenen befegelden brieue dat wij zoe in onfen naeme als van wegen der geheelre gemeente der voirfz. ftede gefubmitteert ende gekeert hebben fubmitteeren ende keeren bij defen int feggen ende arbitraege van den edelen hoechgeboeren G. M. heere van Beueren etc. admirael van der zee ftadthouder van Hollandt Zeellant ende Vrieslant ende van mijnen heeren den  van DORDRÈCHT. 1141 den prefident vanden fecfeten raide ende den cancellier vander oer ére alle alzulcke queftien als wij in der voirlz. qualité hangende hebben ongedecideert voor den voorfz. feereten raide des Keyf. Majt. onfer aldergenadichften heere tegens den burgemeefters fcepenen ende raide der ftede van Schoenhoeuen vuyt den naeme van feeckere huere burghers roerende de betaelinge vanden rechten van tverftaepelen ende de amende volgende de ordonnantie vande Keif. Majt. opt ftuck vanden ftaepele gemaeckt daer inne eenige burghers van Schoenhoeuen veruallen fijn die hangende tprincipael proces tuflchen de voorfz. twee fteden voor den voirfz. feereten rade onüerftaepelt ende op cautie de Lecke vuyt hebben willen voeren. Beloeuende inder voorfz. qualité voir goet vaft ende geftade te houden tgundt wes bij den voorfz. heeren defen aengaende vuytgefproecken fal worden behoudelicken ende weluerftaende dat hier inne nyet begrepen en zij trecht der Keyf. Majt. voor deerte helft in de voirfz. amende competerende. In kenniffe van dyen hebben wij burgemeefteren fchepenen ende raide voirfz. der voirfz. ftede zegel ten faeken dienende hier aen doen hangen opten xxviije Septembris anno XVa negen ende veertich. (Was geteekend} Vuyteribrouh Naer den oorfprongkelijken Brief, hebbende onder uithangen het Stads Zegel in groen Wafch, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 35. Üitfpraak van de drie voornaame Heeren wegens de voorfchreeven Gefchillen ; waar hij verklaard is, dat de Grenzen, bepaald bij Sententie van den December des jaars 1547., zig zullen uittrekken tot de Dorpen van Kapel en van Lecksmond; dat de Overtreeders van het Stapelregt, boven de verbeurte der gefielde boete , door die van Schoonhoven , voorbeeldig zullen geftraft worden ; dat Goederen , koomende uit het Weften, 9tzij in Schomhovenfche 9t zij in vreemde Schepen gelaaden, niet verkogt of verbodemd, maar dat daar van alleen de Stapelregten betaald zullen worden; dat die van Schoonhoven , zonder verftapelen , zullen moogen laaden een half honderd Ggggggg Zouts  U4& PRIVILEGIËN Zouts Zeeuw fch e maat ; en dat tille Proceffen, daar over nog uitgaande, hier mede zullen weezen afgedaan ; dat zij 'sjaars, zonder verftapelen , mids daar toe verzoek doende, zullen moogen verbij voeren vijftig Vaten fVeflerfche PVij-> nen; dat zij de bewijzen der Stapelvrije Goederen , op hunne eigen koffen, te Dordrecht moeten bezorgen ; dat zij het geheele Stapelregt voldoen zullen van een Schip, dat int jaar 1540. aangehaald is geworden; en dat zij voords , met betrekking tot alle andere aanhaalingen, welken gefchied zijn tot den derden December van het jaar 1547., ééns, ten behoeve van Dordrecht, betaalen zullen Zeshonderd Guldens ; blijvende voor het overige de Vonniffen van het jaar 1540 9 I54T en 1547. in hun geheel. 29. November 1549. GHezien ende rijpelic ouergelefen bij den heere van Beueren tid' dere vanden gulden vliefe gouuerneur van Hollandt Zeelandt Vrieslandt admiral vander zee heere Viglius van Zwychem ridder prefident vanden feereten rade ende Philips Nigri cancellier vander voorfz. orden e vanden gulden vliefe alle de ftucken ende munimenten ouergeleuert bij den burchmeefter fcepenen ende raedt der ftede van Scoonhouen jnteruenierende voor Jan Adriaensz. Gouert Euersz. Adriaen Claesz. ende anderen poorters van Scoonhouen fupplianten ter eender zijde ende de fchoudt burchmeefter fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht fupplieerdc ter anderen aengaende zekeren gefcillen ende differenten tuffchen de voorfz. partien vutftaende roerende het recht vanden ftaple die van Dordrecht voortijts angewefen. Die voorfz. heeren naeuolghende de fubmisfie op hemlieden ghedaen zegghen ende vutfpreken als hier naer volcht. Ten eerften dat de limiten van die van Scoonhouen fupplianten dewelcke in den vonnifle vanden jaere XVC- zeuenenueerrich derden vander maent Decembris maer hen extendeerden tot Loopyck ende Ameyde toe verbreet zullen worden totten dorpen vandcr Cappellc ende Lexmonde toe inclufiue. Item indien yemandt van Scoonhouen beuonden waere den ftapel van Dordrecht hier naemaels gefraudeert te hebben bouen de bruecke die hij betalen fal nauolghende dordonnantie ende vonneffe voerfz. zulcke fraudateur ofte bedriegher zal oock bij die van Scoonhouen geftraft zijn anderen ten exemple. Item  vanDoRDRÉCHT. 1143 Item Wat ftapelgoeden van Weften bij die van Scoonhouen gebracht zaizijn tzij m Scoonhooffche feepen oft vremden dat zal moeten verftapelen ende alle rechten daer toe ftaende betalen zonder nochtans te vercoopen verbodemen oft volgher te nemen. Item de voorfz van Schoonhouen zullen moghen laden zonder verftapelen een half hondert zoudts Zeeufche mate in de plaets van achthalue mudden ende wat zoudts zij meer laden dat zullen zij moeten verftapelen. Ende wat betaelt is van contrarie den vonnelïe voirfz. ghedaen te' hebben in dit ftuck bij die van Scoonhouen dat zal betaelt blijuen ende alle proceffen daeromme gerefefl tuffchen partien voorfz. zijn te nyeuten ghedaen. Item die fupplianten van Scoonhouen zullen oock tüaers moghen hebben vijftien vaten Wefterfche wijnen mids aenfpreken om daer of tot heuren wille te gebruucken maer indien zij meer brochten dat fal ftapele moeten houden. Aengaende de teeckenen van tvrij goet dat die van Scoonhouen zullen moghen voeren zonder te verftapelen die zullen zij moeten vp huerlieder colt te Dordrecht bringhen oft zenden ten waere nochthans dat zij conlenteren wilden datter een goet ende eerlijck perfoon te Crimpen bij de voorfz. partie gefaemderhandt ghecoren ende gheftelt waere ten cofte vanden fupplianten welck perfoon fculdich zoude zijn den eedt te doene die van Dordrecht van wel ende te rechte de voorfz. teeckenen te ontranghen ende dezelue tot Dordrecht ouer te zenden. Item aengaende tllapelrecht ende breuken dat die van Dordrecht begheeren te hebben van al tghene dat de poorters oft inwoenders van Scoonhouen gheuoert hebben zonder te Dordrecht te verftaplen zedert de vonnitTen vanden achthienften Nouembris XVC- veertich ende den vierden Junij ëénenueertich zonderlinghe waer van borchtocht ghegheuen heeft geweeft is gefeyt ende verclaert dat die van Dordrecht wel ghefondeert zijn om tgheheel Itapelrecht te verhaelen van ftapelgoet dat tfcip ofte fcuyte Dierick Pietersz. ende Jan van Dam doen ter tijt toebehoerende [aj die jnt jaer veertich aengehaelt was voerbij Dordrecht gheuoert heeft zonder verftapelen maer nochtans zonder breuke of amende. Ende voorts angaende alle andere ftapelrechten borchtochten ende breuken die de voorfz. van Scoonhouen mochten fculdich zijn ofte verbuert hebben ten proffite van die van Dordrecht totten dorden dach Decembris XVC-zeuen ende veertich zij zullen eens vooral de voorfz. van Dordrecht betalen de fomme van zeshondert Carolus guldenen eens tot twintich ftuuers Vlaemfche munte den gulden hemlieden abfoluerende van tfurplus vanden heeffche dat die van Dordrecht aengaende dit article ghedaen hebben welverftaende nochtans dat de voorfz. vonncffen vanden jaeren veertich ëénenueertich ende zeuenenueertich in alle andere pointen ende articlen onuerbrekelick bij den Ggggggg 2 voirfz. A ANMERKINGEN. , [?1 f)ie int jaer veertich aengehaelt was. ftcn Maart en neffenentwintii'jften November Gelijk uit de Sententie van den vierentwintig- des jaars 1542. bevoorens is gebleeken (1}. (I) Zie bl. 1044 en 1052.  „44 PRIVILEGIËN voirfz. partien onderhouden wefen zullen ende in heure cracht ende viguer blijuen vutgefondert darticlen in defe vutfprake gheroert ende gefpeciffiert compenferende de coften van beyden zijden in dit different ghedaen om zekere merckelicke redenen ons daer toe porrende. Ghedaen tot Bruuffel onder de voorfz. heeren handteecLenen ende zeghelen den naeftleften dach van lNouember vijthienhonderc negen ende veertich. (Was geteekend) M. v. Bourg. Piglius van Zuichem. P. Nigri. Naer de oorfprongkelijke Üitfpraak, hebbende onder uithangen drie Zegels in rood Wafch, aan dubbelen Staarten, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade B. No. 36. Overéénkom/} met die van Schoonhoven, zuegens het aanbellen van eeri beëedigd* Perfoon y welke de Verklaaringen van de Stapelvrij e Goederen, de Leek afgebragt zvordende, za/ ontfangen en naer Dordrecht zenden. 19. April 1550. r\M coften ende verloeren moeyten te fchouwen die gebueren \J mochten int feynden oft draeghen tot Dordrecht de teeckenen van tvrij goet ende oock om geen tijt ende getijden te verliefen van de fcepen ende tvoorfz. vrij goet dat de Lecke vuytuaeren fal naer Rotterdam der Goude ende elders fonder verbij die ftede van Dordrecht te vaeren foo hebben gefamenderhant geconfenteert burgermeefters ende fchepenen van Dordrecht ende burgermeefters ende fchepenen van Schoonhouen foo voor hem feluen als vuyten naem ende voor hemluyden poorters dat ten coften van de voorfz. van Schoonhouen Adriaen Jansz. fchout in Crimpen fal laft hebben ende fijnen eedt ten heyligen doen in handen van de burgermeefters van Dordrecht van wel ende rechtelick die voorfz. teeckenen gemaeckt [a~\ in der fonnen alft felue geaccordeert is tontfangen ende keeren foo verre alft hem mogelick fal fijn datter gheen bedrogh off fraude bij den poorters van Schoonhouen gecommitteert fij ende ê«e§m€§«§ 'mm wb mm% mm mmsmmmm AANMERKINGEN. Deeze Overéénkom!!: vindt haaren grondflag of Certificaatcn, geltjkze genaamd worden, in de even voorgaande Üitfpraak van den ne- niet weinig van haare kragt ; nadien het zeegenentwintigften November des jaars 1549., ker is , dat zeer veele Graanen , die elders, dart cn was voor onze Stad, tot voorkooming van binnen den omtrek , welken de .Sententie van kwaade pvacTijken, inden beginne, van zeer den derden December des jaars 1547. en de veel belang; dog, in laatcr' tijd , toen dc Eed laatftgemelde Üitfpraak bepaalcn , gewasfen minder gevreesd werd, en dc goede trouw, in zijn , met behulp derzclven , de Leek algehet Huk van den Koophandel, bij veelen, be- bragt, cn, onvcrftapeld , naer Gouda, Rotgon tc wijken, verlooreu deeze Veitlaaringcn terdam, en andere Plaatfen verzonden worden. w  van DORDRECHT. „45 de als hij eenige fufpitie hebben fal van fraude dat hij in tfchip fal mogen treden ende onderfoucken olf onder tvrij goet eenige onurij gemengelt ioude worden twelck die van Schoonhouen lullen moeten lijden fonder van daer te vertrecken totter tijt toe die voornoemde vifitatie gefciet fij bouen dien fal oock fweeren dat hij de voorlz. teeckenen tot Dordrecht metten eerften boede fchicken ia! in handen van den burgermeefter aldaer oiï die hij daer toe committeren lal ofte anders foo geringe het doenlick lal lijn. Des fullen die voorfz. van Dordrecht den voorfz Adriaen mogen deftitueren in foo verre fijluyden hem in eenige faulte ofte fraude in tgundt wes voorfz is te exerceren fullen beuinden en fullen alsdan de voorfz. van Schoonhouen gehouden wefen bij confent van dien van Dordrecht eenen anderen eerlicken perfoon te becoftigen tot tgundt wes voorlz. is die welcke die van Dordrecht fullen gehouden lijn aen te nemen binnen drie daghen na de prefentatie ten lij dat fij merckelicke caule hebben van die te refuferen. Ende tfelue fal onderhouden worden loo wanneer die voorfz. Adriaen ofte ander perfoon gelijcke laft hebbende afflijuich worde affgezeyt fijn fal oft fijnen dienft opfeggen. Actum te Bruffel den xix. dach Aprilis anno vijfthienhondert vijftien naer Paeffchen. QOndergeteyckent} Viglius. Nigri. M Balen , Befchrijv. van Dordrechts hl. $76. M In der forme aljl felve geaccordeert is. van den Eed, als van de Certificaatetukm gele weeten den veemenden Maart bevoorens, zien worden (x}. gelijk uit de overgebleevene Formulieren, zoo (1) Te vinden bij M. Balen bl. 476 en 477. Sententie van den Secreeten Raad des Keizers tusfchen die van Rotterdam, Gorinchem', Schoonho* ven, I'Jjfelmonde en Ridderkerk, Supplianten, ter ééner, en die van Dordrecht ,Oppofanten, ter andererzijde ; waar hij verklaard is, dat het Groot Octrooi van den ^.September des jaars \§io,aan de laatstgemelden verleend, zal worden verlengd voor den tijd van één jaar. 19. Junij 1551. GEfien tgefchil gerefen inden feereten rade des Keyfers tuffchen den burgmeefters ende regierders vanden fteden van Rotterdam Gornichem Schoonhouen die van IJflelmonde ende Ridderkerck fuplianten ter eenre ende die regierders fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht wederleggende tverfoeck van den fuplianten ende hen daer tegens opponerende ter andere zijden ende dat vuyt Ggggggg 3 oor-  1146 PRIVILEGIËN oorfake dat de fuplianten fuftineerden dat dien van Dordrecht nyet verleent en zoude worden continuatie van zekere accord of oftroy van den jaere XVC- twintich bij den welcken zij geauctorizeert zijn te doen kundigen ende gebieden dat die van den dorpen van Zuythollant huere graenen victuaillen ende prouande binnen der voirfz. ftadt van Dordrecht bringen zonder defelue elders te mogen vercoopen vp zekere penen ende dat men den vpllach van biere nyet en zoude mogen houden dan binnen de voirfz. ftadt van Dordrecht tot Werckendamme noch bouen oft beneden de twee mijlen van der feluer ftadt twelck de fuplianten feyden ende mainteneerden te wefen feruitude tegens recht ende redene tot groote lafte ende oppresfie van den ingefetene ende onderfaten van Zuythollant des zijne Majt. nyet en zoude behooren voertaene meer toe te laeten noch te lijden. De voorn, van Dordrecht fuftinerende ter contrarien dat tvoirfz. octroy hen behoorde gecontinueert te worden mits dat zij in goede poflesfie waren de voorfcreuen publicatie te doene ende hadden zekere preuilegie concernerende den opflach van den bieren daer bij geuoucht dat de fuplianten bij de voirfz. continuatie geen intereft pretenderen en mochten alfoe bij doctroy van den jaere XVC-twintich ende de continuacie daer vp nageuolcht altijts onderfproken ende beuoerwaert is ingeualle de fuplianten hen daer bij beuonden befwaert te zijne dat zij hen met wegen van jufticie fouden mogen voirüen twelck zij alnoch doen mochten foe verre hen dat goet dachte. Gefien oick de fcriftueren bij partien ouergegeuen ende tgene dat zij hebben willen produceren om huere intencie te fonderen. Die Keyf. Majt. niet tegenftaende de redenen bij den voórn. fuplianten gepretendeert heeft verclaert ende verclaert bij defen dat dien van Dordrecht geëxpediert fal worden continuacie van tvoorfz. octroy van den jaere twintich voor den tijt van eenen jaere alleenlick naeftcommende vpten condicien ende limitacien in de lefte continuacie begrepen ordinerende den voorn, partien hen tc vinden ende compareren voor de eerfte ende andere raden in Hollant den welcken haere Majt. beueelt ende committeert tvoirfz. gefchil te verftaene ende partien te vergelijcken ende appointeren foe verre doenlijck zij ingeualle nyet hen fommierlick te doen informeren vpte rechten ende befwaerniffen bij partien refpeetiuelijck gepretendeert ende die deurfien ende geuifiteert zijnde defelue met huere befongnie ende aduijs zijner Majt. ouerfcynden om voorts daer inne gedaen te worden alfoot behooren zal. Aclum tot Brueflel den xixc dach van Junio int jaar XVC- éénenuijftich. (Was geteekend) L. de Zoete. Naer de oorfprongkelijke Sententie, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade C. No. I22/ Sen-  van DORDRECHT. n4? Sententie van den Set reet en Raad des Keizers, inhoudende, dat die van Schoonhoven gehouden zijn te verftapelen het Zout, Vgeen zij, hoven het Halfhonderd, van Weften of van heneden brengen. GEzien in den feereten raede des Keyzcïs tdifferent ende gefchil gerefen op feeckere fupplicatie aldaer geprefenteert tuffchen de burgermeefters fchepenen ende raedt der ftede van Schoonhouen fupplianten ter eenre ende die burgermeefters ende regierders der ftede van Dordrecht Wederleggende die voorfz. fupplicatie ende oppofanten ter andere fijden ter caufe dat die voornoemde vaii Schoonhouen mainteneerden ende feyden dat huere poortcren mochten voeren ende brengen alle coopmanfchappen comende vuytten Westen mits betaelende die rechten van den ftapel alleenlick* fonder gehouden te wefen te ontlaeden loflen vercoopen olf volger te nemen gelijck tzelue begrepen is int derde article vander vuytfpraecke olf laudum gegeuen tuflchen den voorfz. parthyen den naeftleften Nouember vijfthien hondert negenenueertigh. Ende dat bouen een halfhondert fouts dwelck fij vrijelick mochten laeden ende tot huere maclfteden voeren hemluyden geoorloft waere noch te voeren alfoo veele fouts alflshemluyden belieffde mits betaelende trecht van den ftapele alleenlick aengefien dattet voorfz. fout vuytten Weften quam. Ende hoewel nyemant hemluyden hier inne behoorde belet ofte hinder te doen niet te min de voorfz. van Dordrecht hadden gearrefteert tfcip toebehoorende Gouert Potter poorter van Schoonhouen voorfz. willende hem bedwyngen te verftapelen ontlaeden vercoopen ende alle rechten betaelen van al tfout dat hij geladen hadde in fijn voorfz. fchip comende van Weften bouen dat halfhondert fouts twelck hij mochte vrijelick tot fijnder maelftede voeren naer inhout van txiiij. article vande vonnifle op tftuek vande voorfz. ftapele in den jare vijfthienhondert éénenueertigh gegeuen waer inne lij fupplianten feyden feere befwaert te fijn ende dat felue te wefen, contrarie de voorfz. vuytfpraecke dwelck anders verftaen wefende dan fij verftaen fouden contraryeteyt inhouden en foude oock fijn tegen de weluaert ende vrijheyt van de neringhen ende coopmanfchappen concluderen daerom dat fijne Majefteyt foude die voorfz. vuytfpraecke ofte laudum verclaeren ende interpetreren voor alfoo veele als 't iij. ende iiij. articlen van de voorfz. vuytfpraecke aengaet die de fwaricheyt in defe materie maecken. Die voornoemde van Dordrecht fuftineren ter contrarie dattet fout federt tbeginfel van de priuilegie vande voorfz. ftapel hemluyden verleent altijts es geweeft eene fpecie fubject der voorfz. ftapele te weeten ontladen vercocht tc fijn ende dattet betaelen moet alle rechten gelijck tfelue bij de voorlz. priuilegien ende den vonniffen van den jaere vijfthien hondert éénenueertigh notoirlick blijcken mach waer aff niet verandert en is dan voor een halff hondert alleenlick twelck die voorfz. fupplianten ende andere vrijelick mogen voeren naer huere maelftede tfelue ver-  H48 PRIVILEGIËN vercoepetlde metter cleyner maeteti bi den oeuer ende niet int gros mits betaelende alleenlick die rechten gelijck verclaert is in t xiiij. article vander voorfz. vonniffe fonder dat ciiij- article van de voorfz. vuytfpraecke eenighfms daer jegens is repugnerende gemerckt dattet woort verftapelen geftelt in tfelue article vuyt fijn eygen nature inhoudt van te ontlaeden vercoopen ende betaelen die rechten van de, waere die verflapelt wort gemerckt oock dat inder vuytfpraecke eenige claufule geinfereert is te weeten dat de voorgaende vonniffen vercregen bij den voorfz. van Dordrecht aengaende den ftapel in huere kracht ende waerdc in allen hueren articlen niet verandert ofte gealtereert fijnde bij der voorfz. vuytfpraecke blijuen fullen twelck in cas fubject niet gebuert en. is. Daer bij geuought dat tvoorfz. iiij. article vande vuytfpraecke daer inne niet geinfereert en is noch geftelt geweeft om te verclaeren hoe tvoorfz. fout foude behooren verftapelt te wefen gelijck in feeckere gefcrifte ouergegeuen bij den voorfz. fupplianten in handen van den arbiters defelue fupplianten verfochten twelck geomitteert was maer was alleenlick geftelt om te verclaren dat inde plaetfe van achtalue mudden fouts fij vrijelick foude mogen tot huere maelftede voeren een halffhondert ende tot geen ander effecte. Bouen dien feyden dat anderfins vferende van tvoorfz. fout tfelffde comen foude tot grooten achterdeele inde thollen van fijne Majefteyt ende vander negociatie concluderende daeromme dat in den voorfz. article geen duyfterheyt en was ende mitsdien dattcr geen interpretatie en viel ende alfoo en waren de fupplianten niet gefondeert in huere verfbucken. Die voorfz. parthijen bij diuerfche redenen ende middelen begrepen in huere antwoorde replique duplijcque triplique ende quadruplicque perüfterende in huere fynen ende conclufien. Gefien oock de ftucken ende munimenten hinc inde ouergeleyt ende geproduceert bij den voorfz. parthijen de Keyfer fecht ende verclaert bij defen dat die voorfz. fupplianten niet gefondeert en fijn in huere voornoemde requefte ende verfouck ende dat fij gehouden fijn te verftapelen ontlaeden vercopen ende betaelen alle de rechten vander ftapel van tfout dat fij brenghen fullen bouen het halffhondert fouts twelck hemluyden gegundt is als bouen. Aldus ghedaen ende gewefen in den voorfz. raede tot Bruffel den vij. dach van Julio anno vijfthienhondert éénenuijftich. (Onderteyckent*) De Zoete. M. Balen, Befchrijv. vdn Dordrecht, bl. 477. Ver-  vanDORDRECHT. II49 Verlenging van het Groot O&rooi van den 4. September des jaars 1520. voor den tijd van een half jaar, aanvang neemende den 19. Junij des jaars 1552. 17. Junij 1552. OPte fupplicacie ouergegeuen der coninghinne regente etc. van wegen die burgermeefteren ende regeerders der ftede van Dordrecht bijder feluer te kennen geuende hoe dat zijluyden zeker proces gehadt ende gefuftineert hebben jnden feereten rade des Keyfers jegens die burgermeefteren ende regieerders vanden fteden van R otterdam Gorinchem Schoonhouen die van IJlfelmonde ende Ridderkercke fuftinerende die van Rotterdam met hueren conforten dat dyen van Dordrecht nyet verleent en zoude worden continuacie van zeker accord oft octroy bij hem vercregen jnden jare twintich bijden welcken zij geauótorizeert zijn te doen kundegen ende gebieden dat die vanden dorpen van Zuythollant huere granen yittuaille ende prouande binnen der voorfcreuen ftadt van Dordrecht bringen ionder defelue elders te moegen vercoopen op zekere penen etc. Ende dat men den opflach van byere niet en zoude moegen houden dan binnen die voorfz. ftede van Dordrecht. Ende die van Dordrecht ter contrarien. Zulex dat aldaer foo verre geprocedeert js geweeft dat bij dyen vanden voorfz. feereten rade den xixen van Junio anno éénenuijftich leftleden bij fentencie verclaert js geweeft dat nyetjegenftaende doppoficie van dyen van Rotterdam met hueren conforten dyen van Dordrecht ge'éxpedieert foude worden continuacie van tvoorfz. octroy vanden jare twintich voor den tijt van eenen jaere alleenlick naeftcommende ende dat opte conditiën ende limitacien jnde eerfte voorgaende continuacie begrepen. Ordonnerende den partijen hen te vinden ende compareren voor die vanden rade jn Hollant denwelcken beuolen was tvoorfz. ghefchil te verftane ende partijen te vergelijcken ende appoincteren zoo verre zij conften ende jndien nyet hen fommierlick te doen jnformeren opte rechten ende befwaerniffen bij partijen refpectiuelick gepretendeert ende die duerfien ende geuifiteert zijnde die felue met huere befoigne ende aduijs ouer te feynden zijnder Majt. om voorts daer jnne gedaen te worden alft behoiren zoude. Vuyt crachte van wekker fententie js bij dyen vanden rade van Hollant dyen van Rotterdam geordonneert huere doleancien ouer te letteren dyen van Dordrecht twelck zij eerft gedaen hebben den xxvijen Septembris anno voorfcreuen. Ende dair op ontfangen hebbende dantwoorde van dyen van Dordrecht hebben hoere replijcke eerft daer op ouergegeuen den xxv8" jn Meerte daer aen volgende waer doer tvoorfz. gefchil binnen tsjaers nyet en fal getermineert connen worden verfoeckende daeromme die voorfz. van Dordrecht nyeuwe continuacie van tvoorfz. octroy voor een ander toecommende jaer beghinnende ter expiracie vanden voorgaenden jaere. Die coninghinne regard nemende op tgene des voorfz. js heeft bij aduife vanden prefident ende luyden vanden feereten raede voorfcreuen gecontinueert Hhhhhhh en-  ii5o PRIVILEGIËN ende geprorogueert continueert ende prorogueert met defen tvoorfz. oétroy van tjaer twintich noch voor een halff jaer naeftcommende beghinnende ende jngaende ter expiracie vander voorgaender continuacie ende opte condicien ende limitacien jnden feluen begrepen. Ordonnerende den partijen middler tijt huere diligentie te doene dat huer gefchil mach bij dyen vanden rade jn Hollandt verlijckent ende geappointeert worden alfoo tfelue bijde voorgaende continuacie ende fentencie geordonneert js. . Gedaen te Binch den xvijen jn Junio anno vijftienhondert tweeenuijftich. (Was gei eekend} Marie. Despleghem. Naer den Perkamenten Brief, liggende in de Kas op de Weeskamer, Lade C. No.i2^!oco- De Kamer van Reekeningen vergunt aan Burgemeefteren en Regeerders van Dordrecht, om hun aandeel in de Bede van Tweemaal Honderdduizend Ponden, aan den Keizer toegeflaan, te moogen vinden, bij verkoopinge van Renten onder hunne Poort er en. 28. Junij 1552. ALfoe bij den gemeenen ftaeten van Hollant den ix. Aprillis XV0* één ende vijftich voor PaelTchen tot refiftencie vanden jegenwoordige oorloge ende inuafien des koninks van Vranckrijck de Keyf. Majt. Geconfenteert es de fomme van twee hondert duyfent ponden van xl. grooten Vlaems tftuck naer inhouden der acte daer van wefende onder anderen inhoudende dat eene hondert duyfent ponden gecollecteert zouden werden bij den fchiltalen ende geuonden bij verhoginge van laften impofitie capitael vercoopinghe van renten off anders zulex als eenen yegelijck in den zijnen beuinden zouden geuouchlicfte te fijn dat fulex de Majt. vande Co. regente accepterende tzelfde confent ende volgende teffect der voirfz. aften den luyden vanden rekeningen des keyfers in Hollandt den xj. der feluer maendt Aprillis gefcreuen ende geordonneert heeft ouer te neemen ende vifiteeren zulcke middelen als de ftaten elcx in den zijnen ten fynen voornoemt ra- AANMERKINGEN Deeze Bede van Tweemaal Honderdduizend Staaten van den zeiven Lande , op den negenPonden tocgcltaan zijnde , was daar van eene den April des jaars 1551. voor Paaffchen, dat Acte gemaakt, bij dc Edelen en de zes Groote is 1552., te reekenen naer de gemeene jaarSteden van Holland , als reprafenterende de telling (1). (t) Tc vinden in het Brafiïun Regifler, waar uit het bovenftaande Stuk genomen is, Fol. 224 vufi.  vanDOR DRECHT. 1151 ramen ende hemluyden doen prefenteeren zouden ende indien zij die redelick ende acceptabel vonden hemluyden daer op te verleenen acte van confent voor den tijt ende ter fomme toe dat elkens portie bedragen zal. Ende op huyden hebben de burgermeefteren ende regierders der fteede van Dordrecht bij heuren penfionaris mr. Niclaes Bertholmei den luyden vanden rekeningen voorfz. bij requefte te kennen doen geuen dat zij geraempt hadden haere portie in de hondert duyfent ponden bedragende drie duyfent derfeluer ponden te vinden bij vercopinge van lijlfrenten ende indien dat defelue lijfrenten nyet aff en fteruen binnen den tijt van vier naeftcomende jaeren dat zij als dan die jaerlicxe betaelinge van dien zouden mogen vinden bij verhoginge van haeren wijn ailljfen oft leeninge onder heuren burgeren tot gelijcke fomme monterende zulex als hemluyden dat oirbacrlicfte duncken foude. Alle welcke middelen de luyden vander rekeningen voorfz. beuindende redelick ende acceptabel hebben achteruolgende den laft ende tbeuel bij de Majt. van de Co. hemluyden daer toe gegeuen als voeren den burgemeefteren ende regierders der ftede van Dordrechtgeoorloft toegelaten ende geconfenteert oorlouen laten toe ende confenteeren bij defen zoe veele in hem is de voorfz. drie duyfent ponden te moghen recouureren ende vinden bij vercopinghe van lijfrenten te weeten op een lijf den penninck acht ende op twee lijuen den penninck thien die ftaen ende loep hebben fullen voor den tijt van vier naeftcomende jaeren ende ingeualle defelue renten alsdan nyet geheel afgeftoruen en lijn zoo fullen defelue burgemeefteren als dan de refte vande jaerlicxe betaeling derfeluer renten mogen vinden bij verhoginge van heuren wijn alTijfen off bij leeninge onder heuren burgeren tot gelijcke fomme monterende zulex als hemluyden dat oirbaerlicfte duncken fal weluerftaende dat zij in het vercoopen van de voorfz. lijfrenten impofitie van asfijfen off leeninge onder haren burgeren tot quijtinge van defelue renten nyet en fullen excederen de voorfz. fomme van iij.M.pont ende den penningen comende van de voorfz. jmpofitie anders nergens toe emploijeeren dan tot de jaerlixe betaelinge vahden lijfrenten welcke lijfrenten afgeftoruen zijnde fal de voorlz. jmpofte van asfijfen opten wijnen cefieeren ende aff wefen mits dat oick de voorfz. burgemeesteren ende regierders der ftede van Dordrecht des verfocht zijnde gehouden fullen wefen ouer te leueren inder kamer vander rekeningen voorfz. den ftaet vande vercopinge der voirfz. lijfrenten vanden jmpoft vpten wijnen ende leeninge onder haren burgeren met behoirlijck bewijs zulex dat genouch zij. Aldus gedaen inder kamere vander rekeninge inden Haghe onder tfignet derfeluer camere hier op gedruckt den xxviij. Junij anno XVC- tweeenuijftig. ( Ende geteyekenf) Schouten. Brafüien Regifter, beruftende in de Domeinkamer van Holland, Fol. 244. Hhhhhhh 2 Ver-  n52 PRIVILEGIËN Verlenging van het Groot Oclrooi van den 4. September des jaars 1520. voor den tijd van één jaar, ingaande den 19. December des jaars 1552^ 10. December 1552. ÖP vertooch der coninginne regente &c. van wegen die burg1 meefteren ende regierders der ftede van Dordrecht gedaen hoe dat in de maent van Junio leftleden in dit jegenwoordich jaer XVC- tweenuijftich nyet jegenftaende doppofitie vanden burgmeefteren ende regierders vanden fteden van Rotterdam Gornichem Schoonhouen ende huere conforten ten contrarien van dien hare Majt. om zekere goede redenen ende confideratien henluyden geconfenteert ende geaccordeert hadde nyeuwe continuatie ende prorogatie van zekere oétroy bij den keyfer onfen aldergenadichften heere der voorfz. ftede van Dordrecht hier vortijts in den jaere twintich verleent ende geaccordeert ende dat voor eenen tijt ende termijn van eenen halfuen jaere doen naeftcommende beginnende den xixen dach van Junio voorfz. opte felue conditiën ende limitatien inde lefte voorgaende continuatie begrepen ten eynde dat midlertijt de voorfz. partien huere diligencie zouden doen opdat tgefcil tuiTchen hen gerefen ende ftaende vuyt zaken vanden voorfz. oétroije bij dien vanden raide in Hollandt daer toe gecommitteert zijnde verleken ende geappoinétiert foude worden. Ende hoewel dien nauolgende de voorfz. van Dordrecht •zedert den voorfz. tijt alle neerfticheyt ende diligencie gedaen hebben om de voorfz. zaeke te voorderen ende auanceren ende in zulcker vuegen dat defelue in Julio leftleden den rapporteur ouergegeuen es geweeft om trapport dair van te doene ende dair omme continuelijcken gefolliciteert zoe bij hueren penfionarys als andere huere gedeputeerde hoopende dat huere partie van gelijcke doen foude twelck zij nochtans nyet gedaen en hebben maer ter contrarien alle middelen gefocht om dezelue zaecke alnoch vuyt te ftellen ende vertrecken hebbende te dien eynde zonder confent vanden voorn, van Dordrecht dilay verwonnen om huere antwoorde inne te bringen den xxjen dach der maent van Nouembri leftleden mits welcken grootelijcx te duchten es dat tvoorfz. gefcil bynnen den termijn ende halue jaer voorfz. nyet gedecideert oft getermineert en lal kunnen wrorden alles buyten den fchulde vande voorn, thoonders ende nyet jegenftaende huerluyder debuoir ende dilligencie verfouekende daeromme de voorfz. lefte continuatie geprorogueert ende verlenght te wordene zoe langhe ende ter tijt toe tvoorfz. gefchil bij accord ofte vonnifle getermineert lal wefen oft ten minften voor eenen anderen tijt ende termijn van twee jaeren naeftcommende beghinnende ter expiratie vanden voorgaenden haluen jaere weluerftaende dat ingeualle tfelue gefchil eer gedetermineert worde bij accord oft vuy*terlijcke decifie dat de voorfz. partien ben daer nae reguleren fullen nyet jegenftaende de continuatie voorfz. Hare Co. Majt. aenfchouw nemende opt gene des voorfz. is heeft bij aduijfe terft vanden voorn.  van DORDRECHT. 1153 voorn, vanden raide in Hollant ende daer na vanden hooft prefident ende luyden van Keyf. Majts. feereten raide alnoch gecontinueert ende verlengt continueert ende verlengt bij defen tvoorfz. octroy van den jaere twintich ende dat voor den tijt van eenen jaere naeftcommende alleenlijck ingaende ter expiratie vande voorfz. lefte voorgaende continuatie alles opte conditiën ende limitatien daer inne begrepen behoudelijck nochtans dat zoe uerre tfelue gefchil eer ende voor dexpiratie vanden voorfz. jaere geèyndt ende gedecideert wordt dat alsdan defe jegewoordighe continuatie gheen ftadt grijpen maer celferen ende van gheender weerden wefen en zal. Gedaen te Brueflel den xen van Decembri XVC- tweenuijftich. ( Geteekend ) Marie. Ter ordinancie van haere majefteyt. .D' Overloepe. Naer den oorfprongkelijken Perkamenten Brief, liggende in de Kas van de Weeskamer, LadeC. No. i2^loco- Verdrag met die van den Briel, tot vernietiging van het Regt van Exue. 3. Februarij 7§i WIJ burgermeefteren fchepenen ende raidt van Dordrecht ter eenre ende wij burgermeefteren fchepenen ende raidt der ftede vanden Brieile ter anderen zijden doen condt allen den geenen dien defen openen brief gethoent lal worden dat wij nutter minnen ende int vrundtlijke onderlinge geaccordeert ende ouercommen zijn vp trecht vanden ijfuwe ofte pondtgelt dat jegenwoirdelijcken geuallen mach wezen ende van nv voertaene binnen de voorfz. fteden van Dordrecht ende den Brieile vallen zal in defer manieren is te weten dat alle onfe poorteren ende inwonende hinc inde vrij quyt ende exempt wefen ende blijuen zullen ten eeuwigen dagen van tvoorfz. recht van ijfuwe oft pondtgelt daer inne zijluyden gehouden zouden mogen wefen ter caufe vande voorfz. guede zoe wel erffelick als hauelick ende die onfen voerfz. poerteren ende inwoenende ende elck van dien refpeétiuelick zullen ancommen ende befteruen maer zullen ghedoeghen die zelue goeden te vercoopen ofte veruoeren daert hemluyden zal belieuen zonder te betalen eenich recht van ijfuwe pontgeit ofte eenige andere impofitie. Des toirconde zijn van defen accorde gemaect twee brieuen van woerde te woerde alleens inhoudende ende daer af den eenen gegeuen ende gelaten es in handen van ons borgermeefters fchepenen ende raidt der voorfz. ftede van Hhhhhhh 3 Dor-  H54 PRIVILEGIËN Dordrecht ende den anderen ons burgermeefters fchepenen ende raidt der voorfz. ftede vanden Brieile befegelt mit beide der voorfz. fteden zegelen in den jaere ons Heeren duyfent vijfhondert twee ende vijftien den inen Februarij ftilo curiae Hollandice. (Op de Plijke pond} [a] J. de Haemjl. Anth. Alkemade en Vander Schelling, Befchrijv. van den Briel, II. Deel, bl. 176 en 177. msm smsmmsm&gmmmm mm mm mm AANMERKINGEN. [a] J. de Hdenifl. Anth. Lees hier J. de buiten zig zeiven geraakt ware , en dat zijn JVaerfen , Anth. of Juthonyszoon ; welke Vrouw , die hoog zwanger was , hem in die te deezer tijd Secretaris te Dordrecht geweeft gefteldheid ziende, en door gepafte hulpmid- is. Hij was een Zoon van Antbony van Naers- delen weêr te regt brengende, uit ontfteltcnis fen en Beatrix de Graaf, en dus uit een aan- van een'Zoon verlofte; welken de Vader, tot zienlijkGeflagt,dat, federd onheuglijke tijden, gedagtenis van deeze gebeurdtenis , met den de hootfftc Eerambten bnnen deeze Stad be- naam van Revixit, dat is, bij' is weder keven- kleed had , oorfprongklijk. Men verhaalt als dig geworden, benoemen liet (O. Welke iets zonderlings, dat hij, in zijn Boekvertrek zit- Naam, in het Geflagt der fan Naerjfens, tende, door den damp van Doovekoolen geheel daar na meermaals vernoemd is. (ij Zie M. Balen, VI. U49 en xi$o. Keizer Karei de V. verlengt het O&rooi van de maand April des jaars 1543., waar bij de Groote Brabandfche Landt0/ op de inkoomende Zalm , ten voordeele van de Vifchkoopers en Viffchers van Dordrecht, Schoonhoven , Geertruidenberg en Leckkerkerk , verminderd was geworden, wederom voorden tijd van tien jaaren. 22. Maart 1553 KAerle bij der gracie Goids Roemfch keyfer altijt venneerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Napels van Cecillien van Mailliorque van Sardame vanden eylanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertzhertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingien van Lothrijck van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaenderen van Artóis van Bourgoingien palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelandt van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marc- gra-  vanDORDRECHT. ii5s graue des heylichs rijcx heere van Vrieslandt van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende lande van Vuytrecht Ouerijuel ende van Groeningen ende dominateur in Afie ende in Affrijcken. Allen den ghenen die defe tegenwoirdige zien fullen ialuyt. Wij hebben ontfangen die oitmoedige fupplicatie van onfen welbeminden die burghemeefteren fcepenen raeden deecken oudennans ende gemeyne ambaehts gezellen vanden viscoopers ambachte ende viffchers ambachte omtrent onfen fteden plaetfen wateren ende riuieren woonende tot Dordrecht Scoonhouen Ste Geertruydenberch ende Leckerkercke jnhoudende hoe dat jn langhen voorgeleden tijden den grooten landtol van onfen hertochdomme van Brabant vande goeden die aldaer van buyten warden gebracht getauxeert es geweeft zonderlinge den tol vanden zalm naer de weerde ende eftimatie gelijck defelue doen weerdich plach te wefen te wetene vanden hondert ende twintichften penninck eenen penninck ten welcken tijde jn onfen hertochdomme voirfz. des sjaers nyet meer gebracht en warden dan tzcftich tzeuentich oft tachentich zalmen ende dat ouermits de cleynicheyt vande vilfcherien ende waeren ten feluen tijde de zalmen zeer dure geldende tftuck neghen thiene elfue oft; twaelfue rinfchgulden ende warde den landtol getaxeert vp elcken zalm elff penningen zwarte die maken drye grooten ende acht mijten fichttent welcken tijdt de viflcherien vande falmen duer jnduftrie practijcke aerbeyt ende groote coften vanden fcamelen viffchers zeer vermeerdert zijn ende de waerde vanden falmen zeer vermindert die jn den theelt te wetene in de vaften ende daer ontrent nyet meer gegouden en hebben dan twee rinsguldenen ofte daer omtrent ende buyten den theelt gemeenlijcken achte neghen thiene elffue vijffthiene oft achtien ftuuers ende hebben de fupplianten jn de plaetfe van de tzeftich tzeuentich of tachentich zalmen die zijlieden jaerlijcx te Mechelen ende tAntwerpen plagen te bringen aldaer gebracht tweelffue vijffthiene oft zefthiene duyfent zalmen die vuyt zake vander multiplicatie ende meenicuoldicheyt van cleender prijfe geweeft zijn waer duer vanden fupplianten de elff penningen zwarten vp elcken zalm nyet genomen en zijn geweeft bij den verwaerders vanden voorfz. landtol binnen memorie van menfehen maer hebben de cooplieden pafferende denfeluen tol geftaen mits geuende voor een twee drye ofte vier coruen met falm veerthien grooten Vlaems ende zoe wanneer aldaer gecommen zijn vijff zes ofte zeuen coruen hebben die felue betaelt achtentwintich grooten Vlaems voor alle die coruen des plagen de tollenaers ofte bewaerders den cooplieden zoe veel brin> gende te fchincken een pot wijns jnt gelach. Ende al eeft dat bij defen onfen tol voorfz. verbetert js dat oick mede onfe landt ende hertochdom van Brabant daer bij bat gefpijft ende geuictalieert wardt ende dat mits dien nyemande en behoirt hen fupplianten mit ombehoirlijcke practijeke jn de voorfz. landtol te belaften dan zij zyndert de verbeteringe vande voorfz. viflcherien gewoonlijck zijn te betaelen des nochtans nyet jegenftaende hebben enige pachters vanden feluen thollen geleden meer dan dertieh jaeren heymelijck verftandt ende ouercompfte mitten weerden binnen Mechelen ende Antwerpen gehadt dewelcke de zalmen den cooplieden behoirende ontfangen  H56~ PRIVILEGIËN gen ende vp de merckt met de mijne vercoopen die zonderlinge den cooplieden bij hemlieden nyet logerende ofte die de zalmen aen hemlieden nyet cn zonden hen veruoerderen te bedwingen meer te betaelen dan zijluyden gewoonlijcken waeren tot grooten achterdeele ende belaftinge vanden coopmanfcape veruoirdende hen oick wederomme vpte bringen de voerfz. elft* penningen fwarten bij memorie van menfehen nyet betaelt daer bij de fupplianten nyet alleene grootelijck verachtert en waeren maer was oick tfelue tenderende tot verminderinge van onfe voorfz. tholle ende negotiatie zoe men jn dien geualle die voorfz. zalmen jn fulcke abundantie ende menichte jn onfen hertochdomme voorfz. nyet bringen en zoude twelck de voorn, fupplianten ons in den jaere XVC- twee ende dertieh leftleden te kennen gegeuen hebben verfouekende geregeltheyt ende ordonnancie daer naer zijluyden hen fchuldich zouden wefen te reguleren. Waer op eyntelijcken bij ons in den voorfz. jaere de voorfz. redenen geconfidereert geaccordeert ende geoctroijeert dat zijluyden voer eenen tijt van thien doen eerftnaecoemmende jaeren lijdende den voorfz. landtol te wetene in de theelt van Kersmiflë tot Paeffchen betaelt zoude warden voer elcken zalm eenen ftuuer ende van Paeffchen tot Kersmiflè voer elcken zalm een blancke zonder meer mit conditie nochtans indien de coopmanfcape jn foe grooten quantiteyt ceffeerde ende dat mitsdien de zalmen meer weerdich warden wij den ouden landtol wederomme vpfetten fouden maer zoe wij ter expiratie vanden voorfz. tijt beuonden hebben dat de zalmen jaerlijcx in onfen voorfz. hertochdomme jn gelijcke ende meerdere abundantie als vooren gebracht zijn foe hebben de voirn. fupplianten in Apriile XVC- dryenueertich leftleden nae Paeffchen van ons verworuen andere ende nieuwe octroy van tguent wes voerfz. es voir eenen anderen tijt van thien jaeren dewelcke geëxpireert zijn jn Januario leftleden. Ende want alsnoch defelue redenen vande conceffie vanden voorfz. octroy militeren ende gemerct dat tfelue oick kehnèlijcken ende notoir es foe hebben de fupplianten ons zeer oitmoedelijck gebeden dat ons gelieuen wille hemlieden tvoorfz. octroy wederomme te vernycuwen ende hen hier op te doen expediëren onfe be* boirüjcke oepene briefuen van octroije voer eenen anderen tijt van thien ofte twaelff jaeren onder defelue conditiën jn onfe voorfz. eerfte briefuen van octroije begrepen. Doen te wetene dat wij de faecken voerfcreuen ouergemerct ende hier op gehadt taduijs eerft vanden collecteur van onfen grooten watertol van Brabant Pauwels van Hulfen daer nae van oick onfen lieuen ende getrouwen die cancelier prefident ende luyden van onfen raede ende rekeninge in Brabant ende voirts vanden hoofden treforier generael ende gecommitteerde van onfen demainen ende finantien genegen wefende ter bede ende begeerte vanden voorn, fupplianten hebben onfe voirgaende briefuen van octroije hen int jaer van dryenueertich geaccordeert alnoch verlanght ende continueert verlingen ende continueren vuyt zunderlinger gracien bij defen voir eenen anderen tijt ende termijn van thien jaeren naeftcommende ende achtereenvolgende beginnende ter expiratie van defelue onfe lefte briefuen van octroije ende dat opte felue voirwairde ende conditiën dair jnne begrepen ende zoe ver-  van DORDRECHT. 115? verre des noot zij hebben wij den voorfz. fupplianten van nyeuws gcoftroijeert geconfenteert ende geaccordeert octroijeren confente* ren ende accorderen vuyt zunderlinge gracien bij defen dat zijluyden zullen geftaen bij maniere van prouifien ende fonder prejuditie van onfen rechte den voorfz. tijt ende termijn van thien jaeren lij* dende onleii grooten landtol van Brabandt mits betalende opte wachten van elcken falrn jnder theelt te wetene van Kersmifie tot Paeslehen eenen ftuuer ende van Paeffchen wederom tot Kersmifie van elcken film een blancke oft dry quaert ftuuers ende des zullen die voirn. coopluyden fupplianten ongehouden zijn die pachtenaers oft collecteurs eenige andere penningen tsjaers te geuene ofte te betaelen ende fonder den feluen zalm te vertollen met coruen noch oick nae der eftimatien vanden hondert twintichfte penningen eenen penninck omme binnen middelen tijde bij experientien te ziene oft die coopmanfcape vanden falrn jn zoe grooter menichten lal blijuen continuerende ende mit de conditiën dat zoe verre defelue comenfcap in zoe grooter quantiteyt naemaels ceffeerde dat mitsdien die falrn meer weert worden ende gouden dan die tegenwoirdelijck weerdt ende geldende zijn dat wij bij onfen pachteneren oft collectueren jn dien geualle wederom zullen mogen doen heffen den voorfz. ouden tol van twaelff penningen zwarten op elcken falrn naeuolgende den tolboecke. Ontbieden daeromme ende beuelen den voorn, van onfen raede ende rekeningen jn Brabant ende allen anderen onfen rechteren ende officieren dien dit aengaen fal dat zij" den voergenoomden fupplianten van defe onfe gratie continuatie octroije ende accord voir den tijt ende opte conditiën voerfcreuen doen laeten ende gedoogen ruftelijek ende vredelijck genyeten ende gebruycken fonder hen te doene noch te laeten gefchien eenich hinder letfel oft moeïjenifle ter contrarien want ons alfoe gelielft. Des toirconde zoe hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffele den xxijen dach van Meerte jnt jaer onfs Heeren duyfent vijffhondert twee ende vijffiich voer Paeffchen van onfen keyferrijeke txxxiiije ende van onfèn rijeke van Cattillien ende andere txxxvije- ( Op de Plooi je jïond gefchreeven ) Bij den keyfer den heer Van Praet hooft mrcn Laurens Longin treforier generael Nicafius Claisfone Joes de Damhoudere ende Aelbrecht van Loo gecommitteerde van de financien ende anderen jegenwoirdich. ÜOverloepe. Naer den oorfprongkelijken Perkamenten Brief, zvaar van het Zegel afgebroken zuas, beruftende onder bet Vifchkoopers Gild. AANMERKINGEN. Wij hebben gemeend onzen Leczer geenen voordtezetten. Deeze ViiTcherif vermeerderde ondienlt te doen, van liet voorenltaandc Oc- van tijd tot tijd, en was, in de voorige eeuw, trooi in onze Verzaameling in tc lijven , als be- toe eene aanmerklijkc hoogte geklommen , zoo wijs geevende, hoezeer deZalmvangft, federd als, uit verfcheiden Haaien, die daar van el- eenige jaaren, ware toegenomen , cn hoe zeer ders worden opgegecven , niet onduidelijk te onze noeftigc Voorouders alles in het werk zien is (t). fielden , om hunne Neeringen met voordeel U) Zie Oudenhoven Zuidholland, bl. 28. en vooral j. vanNuyssenbuug, Korte Befchrtjvhg van Gea truidaiberg , bl. 100. Uiiiii Sen-  n58 PRIVILEGIËN Sententie van den Grooten Raad van Mechelen tuffchen die van Middelburg , Impetranten, ter éêner, en die van Dordrecht, Gedaagden, ter anderer zijde ; waar hij de Stapelvrijheid der eerflgemelden bevejligd wordt, en aan de Gedaagden bevolen, om de Stapelgeregtigheden, welken van één hunner Poorteren, uit hoofde van een verflapelden Molen, dien hij te Gorinchem voor zijne reekening had laaten maaken , afgevorderd waren, aan denzelvén we ér te geeven. 23. Junij 1553. KAerle bij der gracie Gods Roomfch keyfer altijts vermeerder srijcx coninck van Germanie etc. Allen den gheenen die defe onfe oepene lettren van fententie zullen fien ialuyt. Alfoe onfe lieue ende welgeminde de burgmeefter fchepenen ende raet onfer ftede van Middelbourg jn Zeelandt foe weljn heuren naeme als ouer ende jn den naeme van heurlieder poorters bij feeckere heurliedcr fupplicatie geprefenteert jn onfen grooten raede jn de maent van Oeft XVC- ende achtenueertich ons verthoent ende te kennen hadden gegeuen hoe dat de voorfz. onfe ftadt van Middelburg deerfte ende principale ftadt van Zeelandt hebbende veele fchoene preuilegien ende preeminentien haer ende den poorters van dien bij onfen voorfaeten verleent ende onder andere dat heurlieder poorters alomme moogen vaeren fonder heurlieder goet te verftapelen te Dordrecht ofte elders welcke preuilegie conforme was der difpofitie vanden gefcreuen rechten waer aiT de fupplianten waeren jn goede poffesfie van ouer x. xx. xxx. xl. jaeren ende meer ende van zoe ouden tijde datter gheenen memorie en was ter contrarien ten aenfien ende wel weetene vanden burgmeefter ende fchepenen onfer voorfz. ftede van Dordrecht. Ende in confortatic van defen was waer dat tot conferuatie vande voorfz. preuilegien de fupplianten jn proces hadden moeten treeden jn onfen voorfz. groeten raede jegens den voorfz. van Dcrdrecht vuyt faicke vanden turbatie ende moleftatie die zij den fupplianten gedaen hadden onder tdexel van heurlieder voorfz. pretenfen ftaep el recht jn welcken proceffe zoe veerre geprocedeert waere geweeft dat bij arrefté ende fententie gegeuen jnden feluen onfen groeten raede de fupplianten verclaert hadden geweeft vrij exempt ende ongehouden vanden voorfz. ftaepelrechtc litigieulx ende de voorn, van Dordrecht gecondempneert den fupplianten te gedoogen ende laeten vrij varen ende keeren met heuren goeden waeren ende coopmanfehapen jn ende ouer die ftroomen ende riuieren aborderende bij ende aen onfe voorfz. ftadt van Dordrecht ende daeromtrent fonder henlieden ter caufe vanden voorfz. ftapelrechte te doen eenich belet turbatie oft moleftatie ter contrarien als blijcken mochte bij onfe oepene brieuen van  van DORDRECHT. 1159 van fententie des breeder mentic maeckende jn date den ven van Aprill XV( ■ ende xxxij. voor Paeffchen welcke voorfz. fententie ende arreft te executie geleyt waere geweeft aen den voorfz. van Dordrecht dewelcke verclaert hadden dat zij heur fouden wachten jegens derfeluer fententie te doene. Ende hoewel des voorlz. es aengefien de voorn, burgmeefter ende fchepenen van Dordrecht jn toecommende tijde henlieden behoorden te reguleren naer vuytwijfen der voorfz. fententie ende arrefté ende daer jegens nyet tc gaene nyetemin waere zedert gebeurt dat Franchen Balthenfz. gecoft hebbende te Gorchem thout ende gereetfchip van zeeckercn wintmuelen alle tfelue beuracht hadde om tfchepe te bringhen tot Middelbourg maer de voorn, van Dordrecht fonder eenigen aenfchouw te nemen op tgundt des voorfz. es hadden hem bedwongen die te verftapelen ende vercoopen ende daeromme doen betaelen diuerfche fommen als van makelardie van Weefels hout houtzakers gefeyt arbeyders craene om thout vuyt te hijfen fchippers ende andersfins midtsgaders vier grooten vanden ponde die hij oick hadde moeten betaelen beloopende tfamen wel tot eenentwintich Karolus guldens welcke maniere van doen een oprecht attemptaet was tenderende tot eneruatie vanden voorfz. arrefté ende fententie ende grooten achterdeel vanden fupplianten. Om waer jnne voorfien te werden hadden ons de voorn, fupplianten ernftelijck doen verfoecken om onfe prouifie jn defen dienende. Ende de voorfz. requefte vande fupplianten geücn jn onfen voorfcreuen groeten raede wij hadden henlieden geoétroijeert ende doen expediëren onfen oepenen lettren jn vorme van beuelen vuyt crachte vanden welcken feecker onfen duerwaerder ordinaris ten verfoeck vanden voorn, fupplianten nv jmpetranten derfeluer lettren naer dat hem gebleecken was vande premiilien vander feluer lettren ende funderlinge vande voorfz. fententie ende arrefté vanden ven Aprillis XXXIJ. jnlïnuatie ende executie daer van gedaen ende verclaringe zulcke als bouen vanden voorn, van Dordrecht daer vp geuolght zoe hij tfelue bij zijnen fcriftelicken refcripte was relaterende zeere fcherp beuel gedaen hadde van onfent wecgen op feeckere merckelijcke penen tonswaerts tapph'cerene den voorn, burgmeefter ende fchepenen van Dordrecht dat zij van ftonden aen cafieren reuoceren aff ende te nyeten doen fouden tvoorfcreuen verftaepelen ende alle tguent daer toe zij den voorn. Franchen Baltenfz. bedwongen hadden contrarie der voorfz. fententie weefende alfoe attemptaten ende alle dingen te ftellene in hueren eerften ende behoorlicken ftaet ende dat doende wederomme te gheuene ende te reftitueren den voorn. Baltenfz. de voorfz. xxj Carolus guldenen ende voorts alle tgundt dat zij vuyt faicke voorfz. van hem meer gelicht ende ontfaen mochten hebben ende datfe hem wachten fouden jn toecommende tijde meer van gelijcken te doene. Ende om dat de voorn, burchmeester ende fchepenen van Dordrecht hen formelijck geoppofèert hadden tegen den voorfz. beuelen ende dach begheert om jn juftitie gehoort te zijne foe hadde defelue deurwaerder executeur denfeluen burchmeefter ende fchepenen gedachuaert omme te commen ende compareren voor onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen voorfcreuen grooten raede opten xvjen dach van Iiiiiii 2 No-  ïi6b PRIVILEGIËN Nouembre vanden voorfz. jaere XL VIIJ. om aldaer te zeggene de redenen van heurlieder oppofitie weygeringe oft vertreck antwoorden de fupplianten op de zaecken voorfcreuen mitgaders onfen procureur generael zoe verre hij de zaecke gedifpofeert vondt om hem jn deefen partie te maeckene tot zulcken heefch fynen ende conclufien als hij ten daege dienende tegens henluyden foude willen nemen antwoorden procederen ende ten leften fien ordineren foe naer redenen behoeren foude. Ende ten voorfz. befcreuen daege dienende comparerende de voorn, partyen bij heuren procureurs jn rechte van weegen der voorn, jmpetranten dinhouden van heur voorfz. oepenen lettren van venue en court ware bij den redenen ende middelen daer jnne geroert ende voeren verhaelt ende meer andere geconcludeert geweeft conformelijck ende nae vuytwijfen der feluer wefende gelibelleert vanden beuelen bouen geroert ende alfoe tot decretemente vanden feluen beuelen maekende heefch van coften fchaden ende jnterreften verfoeckende voorts dadjonctie van onfen voorn, procureur generael ouermidts der vilipendencie bij den feluen gedaechden gepleecht ende gecommitteert maintenerende de voorn, jmpetranten bij des voorfcreuen es wel gefundeert te zijne jn huere voorfz. fynen ende conclufien ouermidts oick dat zij wel zouden doen blijcken bouen tvoorn. preuilegie ende oude poflesfie dat de voorfz. Franchen Baltenfz. was jngebooren poortere onfer voorfz. ftede van Middelbourch ende dat hij den wintmoolen voorfz. tot Gorcom gccoft hadde waerom het nyet georloeft en was den voorfz. oppofanten ende gedaechden de goeden vanden feluen Franchen als heurlieden poortere te doen verftapelen hoewel dat de voorfz. gedaechde volgende altoos huerlieden oude couftoume anders nyet en fochten dan djmpetranten te traueilleren ende molefteren om heur recht van verlïaepelen te doen verliefen ende alfoe jn poflesfie contrarie te coemen van ftapelen jegens dien van Middelbourg. Waer tegens van weegen der voorn, gedaechde geantwoordt waere geweeft ende voor antwoorde dat gefeyt ende geallegueert hoe onfer voorn, ftede van Dordrecht nootoerlicke was een ftapel ftadt daer alle goeden commende jnden Rijn de Maeze de Waele de Merwede Lecke ende ljüele verftapelt vercocht ende verbodempt moften worden al naer vermoogen der preuilegien onfer voorfcreuen ftede van Dordrecht bij onfen voorfaeten grauen ende grauinnen van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt gegeuen ende verleent dat ter caufen van defen alle ftapelgoeden de voorfz. riuieren aff* vuytgebracht bij den coopluyden tot Dordrecht verftapelt ende vercocht hadden geweeft fonder dat hem yemandt gepoocht hadde ter contrarien te vferen ende dat oick de fteden op de voorfz. riuieren gelegen eenige der voorfz. goeden jn oft voor heurluyden hauene mochten ontladen emmers jndien tfelue gebuert mochte weefen hadden de gheene die huerluyder laft anders dan tot Dordrecht ende onderweegen gebroken hadden gecorrigeert geweeft bij den gedaechden ten exempel van anderen. Ende dat meer was alfoe veele ende diuerfche fteden zoe van onfen hertoocdom van Brabant ende grauefchepen van Hollandt ende Zeelandt medtgaders oick die van Vtrecht den voorn, gedaechden in den jaere XVc-ende veertich ter caufe vanden voorfz. ftapele ende onderhoudenilfe van dyen diuerfche  van DORDRECHT. u6t fche queftien gemoueert hadden foe hadden wij bij onfe fententie opten xyu)m Oetobns XVC- ende veertich verclaert de voorfcreuen fteden dorpen ende heurlieder medegeuouchden nyet ontfancbaer noch gefondeert jn huerlieder requefte fynen ende conclufien jnder vougen ende manieren zoe zijlieden die genomen hadden ende geordonneert dat de gedaechde zouden behouden den ftapel ende trecht van dyen ter plaetfen tegens die perfoonen op de goeden ende mit fulcke limitatien ordonnantiën reftrinctien ende modifieatien als wij tfelue verclaeren ende ordonneren fouden. Ende voorts om ordren te ftellen opt ftuck vanden ftapele onfer voorfcreuen ftede van Dordrecht hadden bij rijpen aduyfc ende deliberatie jn den jaere XVCXLJ. geordonneert ende geftatueert bij den eerften articule vander ieluer ordonnancie dat van doen voortaen voor ftapelgoeden gehouden iouden weefen alle coopmanfehapen van coorn hardt oft weeck erweten boonen wieken ende alle faet datter maete behoort wijnen weet loudt hout oeft calck colen moelenfteenen ftael ijfer fcalien hop hars runne ende gheene andere. Bij den tweeden articule was geftatueert dat alle coopluyden commende van bouen vuytheemfche ofte onle onderfaten mit eenige vanden voorfcreuen coopmanfeapen jnder riuieren vande Merwede oft Lecke vaerende nederwaerts gehouden foude weefen tot Dordrecht tfelue ftapelgoet te verftapelen te vercoopen te verbodemen ende de rechten verclaert jnden voorfcreuen ordonnancie te betaelene. Ende jnt derde article derfeluer ordonnancie waerdt den fteden gelegen op de riuieren bouen onfer ftede van Dordrecht gepermitteert te coopen ende te doen ontladen jn oft voor heure hauene alle ftapelgoeden nederwaerts commende ende lijdende verbij de voorfz. fteden voer zoe veele zijluyden behouuen fouden voor tgebruyck derfeluer fteden ende jnwoonders van dien alleenlicken fonder defelue goeden anderen luyden te moogen vercoopen vermangelen oft tranfporteren vuytgenomen die van Gorchum den welcken bij t vjen article derfeluer ordonnantie fpecialicken zoe veele meer gepermitteert was van üapclhoudt van bouen commende te moogen verwereken als de commoditeyt vanden jnwoonders vanden lande van Arckel ende defelue ftede verheylfchen foude. Ende om dat de voorfz. ordonnancie geobferueert foude werden foe hadden wij voorts geftatueert dat de gheene die voor deerfte reyfe beuonden fouden worden jegens derfeluer ordonnancie gedaen te hebben eerft ende aluooren opleggen fouden ende betaelen bouen trecht vanden ftapele de coften bij den fchoudt onfer voorfz. ftede van Dordrecht ende zijnen dienaers gedaen om der aenhaelinge* ende datfe daerenbouen bij den gerechte onfer voorfz. ftede gecondempneert fouden werden jn de boete van lx. Carolus gulden bij den voorfz. fchoudt te verhalene aen tvoorfz. fchip ende oick aen de coopmanfehepen ftapelgoeden daer jnne weefende voor de tweede reyfe bouen trecht vanden ftapele jn de fomme van c. ende xx. der voorfz. guldens ende voor die derde datfe verbeuren fouden tichip ende goet des zijlieden oick daer naer verbeuren fouden foe dickmael ende menichwerfuen yemandt naer de derde reyfe beuonden foude fijn defelue ordonnancie ouertreden te hebbene van welcken voorfz. boeten ende confiscatien deen helft weefen foude tot Iiiiiii 3 on-  u62 PRIVILEGIËN onle prouffijte ende dander helft tot prouffijte van onfe voorfz. ftede van Dordrecht. Ende ten fyne dat alle tfelue zonder eenige moyte geobferuecrt foude werdden hadden wij oick geordineert dat tgewijsde vuytgefproken bij die van Dordrecht jn conformiteyt vander feluer ordonnancie gcexecuteert foude wordden nyet tegenftaende oppofitie oft appellatie ende dit nochtans nyet yegenftaende Thijs Huybrechtsz. mit eenen Claes Mattheusz. beyde jnwoonende poorters der ftede van Gorcum ende timmerluyden hun veruoordert hadden jn Julio XVC- XLV1IJ. te maecken zeeckeren moolen van ftapelhout van bouen gecommen ende hadden den feluen gedaen beurachten in een fchip van Gorcum om vuyt de Merweede geuourt te werddene daer zijluyden den feluen moolen buyten derfeluer ftede ende lande van Arckel vercocht hadden nyetmin de fchipper van tfelue fchip weetende tfelue te weefen tegens de voorfz. ordonnancie ende gecommen zijnde mit zijn fchip ende vracht voor onfe ftede van Dordrecht bed lichtende achterhaelt te moogen worden jndyen hij mit zijn vracht oft coopmanfchepe palfeerde ende hadde tfelue nyet dorren beftaen fonder aen te fpreken. Ende de voorn, fchipper jn onfe voorfz. ftede van Dordrecht gecommen fijnde hadde verfocht dat hem georloeft foude zijn den voorfz. moolen tot Middelbourch te vouren fonder trecht vanden ftapel tachteruolgene oft voldoene twelck hem geweygert hadde geweeft als weefende tegens de voorfz. ordonnancie ende 'iïapeirechte ende verthoont dat den voorfz. muelen tot jDordrecht verftapelt verbodempt ende vercocht ende de rechten daer toe ftaende betaelt moefte werden. Seyden voorts defelue gedaechde dat wel weefen mochte dat den burchmeefter der voorlz. ftede tfelue gehoert geuraecht waer geweeft oft die van Middelbourch vanden ftapele nyet vrij en waeren ende dat hemlieden daer op afflrmatiüe antwoorde gegeuen waere geweeft maer daer bij was geuoucht tguendt des voorfz. es te weetene dat de voorfz. moeien gemaect was van ftapelhout van bouen gecommen ende daeromme bij die van Gorchum buyten der commoditeyt vande jnwoonders van den lande van Arckel ende derfeluer ftede van Gorchem nyet vercocht oft getranfporteert en mochte wordden ende zoe veele te min onuerftapelt ende onuercocht voorbij derfeluer ftede van Dordrecht geuourt wordden twelcke verftaen bij den voorn, fchipper ende bij den gheene die tbewint hadden vanden feluen móolen hadden zijluyden defelue binnen der voorfz. ftede verftapelt verbodempt ende vercocht ende oick den rechten daer toe ftaende volgende de voorfz. ordonnancie betaelt. Ende hoewel die van Dordrecht tfelue doende dc voorn, van Middelbourch negeensfms vercort en hadden oft oick gefeyt moogen wordden den voorn, van Middelbourch geprejudicieert te hebben jn alfulcken vrijdomme als zijlieden mochten hebben roerende den ftapele voorfz. ende bij confequentie die van Dordrecht nyet gefeyt cn mochten wordden yet gedaen oft geattempteert te hebbene tegens de fententie bij den voorn, van Middelbourch voortijts jn onfen groeten raede vercregen want het was buyten alle twijffelachticheyt ende zwaricheyt dat bij derfeluer fententie die van Gorchum gheen vrijdom vanden ftapele gegeuen en wardt als bij defelue fententie nyet bekendt ende van derfeluer ordonnancie nyet geexi- meert  vam DORDRECHT, 1163 meert foe dat oick bij voordere confequentie die van Dordrecht onderhoudende dinhouden derfeluer ordonnancie tegens die van Gorchem en hadden tegens de voorfz. fententie yet geattempteert noch den voorn, van Middelbourch eenichsfins geprejudiciecrt jn hueren voorfz. vrijdomme als bouen aengefien dat heurlieder vrijdom daer bij nyet vermindert cn wardt maer bleeff jn fulcken ftaet ende vigoer als tfelue voor date vande voorfz. ordonnancie vuyt crachte vande voorfz. fententie weefen mochte de voorn, gedaechde ende verweerers bij den voorfz. ende meer andere redenen ende middelen hebbende gedaen concluderen ten fyne van nyet ontfanckelijcke Van furreptie ende obreptie ende hier vp aluooren recht gehadt bij oerdene ende fonder daer van te fcheedene ten fyne van quaede caufe van abfolutie ende tot coften fchaden ende jilterreften te meer bij dyen dat de gedaechde nyet gedaen en hadden noch en verftonden te doene jn prejudicie vander feluer fententie. Waer op van weegen der voorn, jmpetranten waer gereplickeert geweeft ende eerft aengaende tguent dat de voorn, gedaechde gefeyt hadden roerende der ordonnancie vanden ftapele mitgaders vande proceffen te dier caufen gereefen tuflchen hen gedaechde ende fommige andere fteden etc. feyden voor replijcke dat tgealleguieerde vanden gedaechden alhier jmpertinent was want djmpetranten wel geloofden dat de ftadt van Dordrecht preuilegie hebben mochte van ftapelrecht om tfelue theffene ende te genyeten op feecker perfoonen ende goeden nyet gepreuilegeert zijnde ende dat ter caufe vanden ftapele ende trecht van dyen tuCfchen den voorn, gedaechden ende eenige andere fteden gerefen mochte zijn daer jnne de voorn, gedaechde jegens defelue fteden getriumpheert mochte hebben maer en mochten daeromme de gedaechde defelue fententie ende limitatie naderhandt daer op gemaeckt breeder nyet extenderen dan opden gheenen die 311 proces geweeft hadden ende daer op gehoort als blijcken mochte bij den jnhouden vander feluer ordonnancie fonder die textenderen op den gheenen die van ouden tijden ende bij vercregen rechten vrij ende exempt waeren geweeft vanden feluen ftapele foe dimpetranten waeren. Seyden oick dimpetranten dat impertinent was te difputeren vander feluer ordonnancie als den jmpetranten gheensfins raekende gemerel dat hier alleenlicken queftie was oft de gedaechde doende den voorn. Franchen verftapelen ende ontfangende van hem tftapelgelt vanden moele jn queftie den feluen Frans ongelijck gedaen hadden oft nyet maintenerende dat men beuinden foude dat de gedaechde tonrechte geheefcht ende geëxigcert hadden vanden voorn. Franchen tvoorfz. ftapelrecht want bijder fententie van onfen voorfz. grooten raede jn date den vcn Aprillis XXXIJ. voer Paeffchen expreffelijck verclaert waere geweeft dat die van Dordrecht fouden gedoogen die van Middelbourch vrij te varen merren ende keeren met heurlieder goeden ende coopmanfehepen jn ende ouer den waetere ende riuiere aborderende bij ende aen de voorfz. ftadt van Dordrecht ende daeromtrent fonder denfeluen van Middelbourch ter caufe vanden ftapelrechte te doene eenige turbatie oft moleftatie. Ende want defelue gedaechde ter caufe vanden voorfz. rechte den voorn. Frans gemolefteert hadden ende ftapelrecht affgenomen ende ontfaen foe bleeck n«toer- liok  iiÖ4 PRIVILEGIËN lick dat de gedaechde hen grootelick ontgaen hadden contempnerende onfe voorlz. fententie ende defelue contrauenierende. Ende nopende tguent daer de gedaechde feydërt dat eenen Thijs Huybrechtsz. ende Claes Mattheusz. gemaect hadden zeeckere muelene dien vercocht ende nederwaerts gefonden feyden daer op dimpetranten voor replijcke dat tmaccken ende vercoopen vanden feluen muelen den jmpetranten nyet en aenginck want indyen de voorfz. Thijs ende Claes tot dier oirlaicke tegens der pretenfer ordonnantie gedaen hadden gelijck tfcheen dat de gedaechde fuftineren wilden zij mochten dat aen henluyden verhalen daer ende alfoe zij te raede vinden fouden ontkennende nyetmin dat den voorn. Thijs ende Claes den feluen muelene beuracht ende nederwaerts zoude hebben gedaen fenden want de voorn. Frans hadde tfelue gedaen doen tot zijnen cofte perijckel ende fortune ende zoe was den muelen ouergecommen als hem eygen toebehoerende. Seyden oick de voorn, jmpetranten dat alfoe de fchipper verfocht hadde paflaige fonder te verftapelen dat de gedaechde om heur attemptaet te bedecken ende coloreren alhier liftelick poochden te introduceren den fchipper van Gorchem als den principaelen man van defer faecke hoewel hij die nyet en was maer de voorn. Frans Balthensz. poorter van Middelbourch nyetmin hoe dattet zij fuftineerden dimpetranten dat de fcipper tfelue verfouck ongehouden was te doene ende dat de gedaechde hem nyet en behoorden geweygert thebben vrij paflaige ouermits dat de voorn, fchipper eens poorter van Middelbourch goeden geladen hadde welck de gedaechde nyet ignoreren en konden noch hunluyden excuferen dat zijluyden eens poorters van Middelbourch goeden hadden doen verftapelen tfelue henluyden nyet georloeft zijnde te doene bij de voorfz. gewijsde noch oick bij den voorfz. pretenfer ordonnantie want bij derfeluer ordonnancie en werdt den jmpetranten heurluyden natuerlijcken vrijdom van verftapelen nyet gejnterdiceert noch gederogueert maintenerende oick den felue jmpetranten dat de voorn, gedaechde nyet patrocineren en mochten tguent dat zij feyden dat den muelene foude gemaect lijn van ftapelhout van bouen gecommen ende dat die vercocht ende getranlporteert foude zijn buyten der commoditeyt yanden jnwoenders vanden lande van Arekele want tfelue en racete den jmpetranten nyet als lange te vooren geweeft hebbende exempt vanden ftapele van Dordrecht nemaer alleenlicken dien van Gorchem ende andere onurij fteden zoo wanneer zijlieden contrarie deden ende genomen de voorn Gedaechde gefondeert mochten zijn om negeen tranlpoorte te permitteren noch te laeten gefebieden bij yemandt van Gorchem dat neen foe en was nochtans henlieden daerom nyet geoirloeft ftapelrecht vanden muelene te nemene noch tontfangene accepteren nyetmin dimpetranten de confesfie vanden burgmeefter van Dordrecht gedaechde daer zij bekenden dat den muelene jn queftie eenen poorter van Middelbourch toebchoirde. Nopende de betaelinge vanden ftapelrechte gedaen als bouen feyden de voorn, jmpetranten dat defelue betaelinge gedaen waer geweeft nyet gewillichliek maer als daer toe bedwongen zijnde ende en mochte daerom fulcke betaelin°-c bij b#dwange hemluyden nyet bejegenen jn heuren goeden rechte en-  van DORD RECHT. 116*5 ende en conden hen de gedaechde nyet excuferen zij en hadden den jmpetranten vercort jn heurlieder vrijdom van henluyden geëxigeeft ende ontfaen hebbende burger ftapelgelt ende en raecte de voorn, jmpetranten nyet dat de gedaechde veel relaes ende verhaels maecten van die van Gorchem willende daer bij te verftaen gheuen dat den lchipper van Gorchem foude verftapelt hebben volgende der ordonnantie ende hem gelatende al off zij jgnórant geweeft hadden dat tgoet jnt fchepe fijnde eenen borger van Middelbourg toebehocrde welcker poorters goeden vrij fouden fijn van ftapele gelijcke de ge. daechde dat felue gekent hadden als bouen ende en foudent dat nyet konnen ontkennen. Seyden voorts defelue jmpetranten dat jndien heurlieder poorters tgoet ende coopmanfchap bij henluyden gecocht tot Gorchem ende jn andere plaetfen bouen Dordrecht nyet en mochten nederwaerts lenden jn fchepen van Gorchem oft van andere plecken onuerftapelt dat jn fulcken geualle zij gefruftreert fouden blijuen van huerlieder preuilegie ende fententie daer op vercregen tegens den gedaechde. Seggende vuyterlijck dat communi plebifcito van allen fteden gemeenlijck onderhouden wordde dat egheen fchipper van buyten jn eenige fteden oft plaetfen en mochten laden dan bij iaulte vanden fchippers ter plecke vande ladinge woonachtich ende zoe verre de fchippers van Gorchem den jmpetranten ende heurlieder poorters met heurlieder fchepen nyet en mochten dienen zoe fouden die felue jmpetranten heel ende al gefruftreert zijn van heurlieder preuilegien ende vrijdom ende daer van verfteken blijuen. Bij alle welcke redenen ende meer andere de voorn, jmpetranten hadden gedaen perlifteren jn heurlieder voorfz. fynen ende conclufien. Ende naerdien de voorn, gedaechde daer op hadden doen dupliceren ende bij diuerfche redenen ende middelen daer toe van heurent weegen bijgebracht voor duplieke perlifteren jn heurlieder voorfz. abfolutoire fynen ende conclufien hier voeren verhaelt. Eyntelijck de voorn, partijen alfoe volcommelijck gehoort zij hadden bij den houe geappoincteert geweeft te fcrijuene bij memorien tot allen hueren voorfz. fynen ende conclufien ende alle deië/ue heur memorien te verifïceren ende juftificeren met zulcken lettren bitten ende munimenten als hunluyden goetduncken mochte waer van zij hinc jnde vifie oft copie hebben fouden om die te debateren ende wederleggen bij eenen volume jnder gewoenlijcker manieren om voorts daer naer ende heurlieder productie te houe ouerbracht gefien ende geuifiteert zijnde henluyden daer op recht ende jufticie geadminiftreert te werdene foe behoiren foude. Tot welcken appoinctemente partien hinc jnde vulcommcn hadden ende naederhandt voorts van additien gedient daer bij folutien gegeuen hebbende ten redenen ende middelen in elcx anders fcriftueren begrepen. Ende tvoorfz. proces vanden feluen partijen midts defen jn ftate van wijfene geftelt zijnde zij hadden ons naedemael zeer ernftelijck verfocht om expeditie van jufticie daeromme gecompareert zijnde tot meer ftonden bij heuren procureurs gecommitteerde ende folliciteurs jn onfen voorfz. groeten raede. Doen te wetene dat ten alderleften ouerfien ende geuifiteert jn den feluen onfen groeten raede tproces vanden voorn, partijen ende alle tguent dat bij dyen gebleecken es geconfidereert oick ende ouerge- lvkkkkkk we-  „66* PRIVILEGIËN wegen tgeene dat in defen behoorde geconfidereert ende ouergeween te zijne ende dat heeft konnen ende moegen gemoueren. Wij mit rijpe deliberatie van raede hebben gefeyt ende verclaert leggen ende verclaeren bij deefe onfe fententie diffinitiue ende voor recht dat wel geimpetreert es geweeft bij den voorn, heyffchers ende qualijck geoppofeert bij den voorn, gedaechde condempneren denfeluen gedaechden te reuoceren calTeren aff ende te nyeten te doene alle tguent datter gedaen es geweeft roerende het flapelen vanden muelene jn queftie ende henlieden te verdragene meer van gelijcken te doene vanden goeden vanden poorters van Middelbourch medtgaders oick den voorn. Baltenfz. te reftitueren alle tguent dat zijluyden onder tpretext van tvoorfz. ftapelen van hem geëxigeert ende gelicht hebben met allen coften fchaden ende jnterreften te dien geleden ende gedregen ende hebben voorts gecondempneert ende condempneren oick den feluen gedaechde jn de coften van deefen proceffe de taxatie vanden feluen coften fchaden ende jnterreften gereferueert den luyden van onfen voorfz. grooten raede. Des toerconden zoe hebben wij onfen zeegel hier aen doen hangen. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen opten dryentwintichften dach van Junio jn den jaere onfs Heeren duyfent vijfhondert ende dryenuijftich van onfen keyferijeke txxxiiij6 ende van onfen rijeken van Castillie ende anderen txxxvüj6' (Onder ftondt gefcreuen*) Bij den keyfer ter relatie vanden raede. (Ende onderteyekent) J. Lettin. (Executoriaal op de voorenftaande Sententie.) Kaerle bij der gratieGoids"Roomfche keyfer altijts vermeerder srijcx coninck van Germanie etc. Den eerften onfen deurwaerder oft fergant van wapene hier op verfocht faluyt. Wij ontbieden ende beuelen v daer toe committerende bij deefen eyft noot dat feker fententie gegeuen jn onfen groeten raede op huyden date van defen vpt proces aldaer hangende tuffchen den burchmeefters fchepenen ende raedt onfer ftede van Middelbourch jn onfen lande van Zeelandt foe wel voer henluyden als ouer alle de poorters der feluer onfe ftede ende funderlmge jn dit proces commende ten befchudde van Frans Baltenfz. heurlieder poorter jmpetranten ende heefchers ter eenre zijde ende den burchmeefters fchepenen ende regeerders onfer ftede Van Dordrecht oppofanten gedaeghde ende verweerers ter andere waer van v blijcken fal bij onfe oepenen lettren daer op gemaect ende gheëxpeclieert ghij tot verfouck van voorn, jmpetranten fielt ende leght tot behoorlijcke executie realijck ende bij feyte naeruolgende haer vorme ende teneure want ons alfoe ghelieft. Ende van des te doene wij v gheuen volcommen macht ende zunderling beuel ontbieden ende beuelen voorts allen onfen jufticieren officieren ende onderfaeten dat zij v dat doende midts deefen aencleeft ernftelijcken verftaen obedieren ende gehoirfaem zijn. Gegeuen binnen onfer ftede van Mechelen den xxiiijcn dach van Junio int jaer onfs Heeren duyfent vijffhondert ende drienvijftich van onfen keyferrijeke txxxiiije eiide van onfen rijeke vanSpaengnen ende anderen txxxviij" (Ende onder defen ftondt gefcreuen) Bij den Keyfer ter relatie van den raede. (Ende ondergeteyekent) J. Lettin.  V a n D O R D R £ C H T. n5-> (Relaas van den Deurwaarder.) Achteruolgende de openen lettren van fentencie ende vuyt crachte vande lettren executoriale daer aff de copien behaluen de tiitlen hier voeren gefcreuen ftaen ben jek Andries de Brunè duérwaerder ordinaris der Keyf. Majt. ten verfoucke vanden burchmeefters fchepenen ende raedt der ftede van Middelbourch jn Zeelandt jn den name zoe zij procederen op den xxM dach van Septembri anno XVc drieenuijrtich tuffchen den negen ende thien vren voer der noene mii geuonden binnen der ftede van Dordrecht opder ftadthuys bij den burchmeefters fchepenen ende regeerders derfeluer ftede collegialiter vergadert in heurlieder raedtcamer den welcken naer lefture gedaen vande voorfz. fentencie ende executoire thueren vernoogen jek beuolen hebbe van weegens der Keyf Majt. hen te regiefin naer inhouden derfeluer fententie midts reUocerende cafferende aff ende te riyete doende alle tguent datter gedaen es geweeft roerende het ftapelen vander muelene jn queftie ende hen verdragende meer van gelijcken te doene vanden goeden vanden poorters van Middelbourch voorlz. vp peyne van geprocedeert te wordene tegens henlieden bij executie alfoe naer redenen behoiren fal ende duyfent gouden realen tegens de Majt. te verbueren. Waer op zijlieden voer antwoerde verclaerden tobedieren de voorfz. fententie naer hoere vorme ende jnhouden onuermindert de rcuifïe die zij jn meyninge waeren te verioucken begherende copie vande felue fententie metgaders vander executoire ende mijn relatie thuerlieder cofte dewelcke jek hen accordeerde dies verfouekende achteruolgende heure voorfz. obediëntie gecaffeert ende te nyete gedaen te werden tguent jn heurlieder regiftre gehouden van ftapelrecht gefcreuen ende genoteert ftondt aengaende tverftapelen vander voorfz. muelen twelck zij oick accordeerden zeggende fij fouden fulex doen. Aftum ten daege jaere ende plaetfe als voeren. (Was geteekend) C. de Brune. Naer het eigenhandig affchrift van het Relaas van den Deurwaarder, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade B. No. ^llm' Kkkkkkk a £e  nd8 PRIVILEGIËN De Kamer van Reekeningen verleent aan de Regeerders van Dordrecht, om , op het Lig haam der voorfz. Stad, te moogen verhopen Los- en Lijfrenten, ter fomme van Tweeduizend Guldens, en , tot aflosfmg daar van , eenige La fien en Middelen te heffen. i. September 1553. ALzoe bij den gemeynen ftaeten vanden lande ende graeflickheyt van Holland den xjc Aprilis XVcdrieenuijftich naer Paesfchen om te helpen veruallen de groote ende zwaere coften vanden jegenwoordigen oerloege jegens den coninck van Vranckrijck den Keyf. Majt. geconfenteert ende geaccordeert js de fomme van drie hondert duyfent ponden van xl. grooten Vlaems tpont naer jnhouden de acte daer van wefende vermeld ende onder andere dat vande voerfz. fomme vpte fchiltaéle geuonden zoude worden hondert duyfent ponden daer jnne de ftaeten elcxs jnden zijnen huere porcie foude moegen vinden bij vercoepinge van lolfe olf lijffrenten fulex als yegelijck hem beuinden foude geuouchelicxfte te wefen ende dat de Majt. vande coninginne douagiere van Hongrien van J3ohemen etc. regente vuyten name van zijne Maj. tfelue confent accepterende ende volgende teffect vande voorfz. acte den luyden vanden reeckeningen jn Hollandt reüderende jn den Hage bij haere beftoetene brieuen vanden leften Meije leftleden geauthorifeert ende geordonneert heeft te duerfien ende vifiteren fulcke middelen als de fteden elcx in den zijnen raemen ende hemluyden ouerfeynden fouden ende indien zij die redelick ende acceptabel beuonden heurluyden daer toe voor defemael oerloff ende confent te geuen voor den tijt ende totten fomme dat elckens porcie bedragen zoude ende hen daer van te verleenen acte. Ende op huyden date van defe die burgmeefteren ende regierders der ftede van Dordrecht bij huerluyden requefte aen den feluen vanden rekeningen verfocht hebbende 'octroy omme voor haere porcie jn de C. M. pont die vpte fchiltaéle gecollccteert werd als vooren bedragende twee duyfent ponden van xl. grooten Vlaems tpondt te mogen vercoepen lofs ofte lijffrenten tot lafte derfeluer ftede foe hebben defelue vanden reekeningen volgende haere Majts. beuel voor foe veel jn hen is den burgemeefteren ende regierders der voorfz. ftede van Dordrecht geoerloft geconfenteert ende toegelaeten oerlouen confenteren ende laeten toe mits defen vpt corpus der voorfz. ftede ende den jnwoonders van dien ende vp alle huere goeden te moegen vercoepen lofisrenten ofte lijffrenten zoe zij geuouchlicxt ende ten minften quetfe vanden ftede den cocpers zullen connen vinden ende jnduceren ter voorfz. fomme toe van twee duyfent ponden eens zonder meer. Ende omme defelue renten weder te quyten ende aff te loffen zullen defelue burgemeefteren ende regierders raemen ende aduyferen middelen tzij bij jmpofte vp wijnen ende bieren jmpoficie capitael off  van DORDRECHT. 1159 off anders als zij beuinden zullen hemjuyden bequaemfte te dienen welcke middelen zij oick gehouden fullen wefen binnen drie maenden naer date van defen te leueren jnder camere vanden rekeningen voorlz. omme aldaer geauoijeert ofte andere bequamer geraempt ende aldaer bevvaert te worden naer beboeren ende jndien defe belastinge gefciet met lijffrenten de voorfz. fomme van IJ. M. ponden gerecouureert zijnde als dan jn de camere vanden rekeningen voorfz. ouergeuen verclaeringe vanden namen der geenre die de rente zullen hebben met hoe veel elcxs gecoft heeft vp peyne van verlies vanden effe&e van defen. Aldus gedaen jnder camere vanden rekeninge jn den Hage ten bureele onder tfignet derfeluer camere hier op gedruct vpten tweeden Septembris anno XVC- drienuijftich. Uit het Brafilien Regijler, beruftende in de Domeinkamer van Holland, en aldaar geregiftreerd Fol. 271. Sententie Interlocutoir van den Secreet en Raad des Keizers , tuffchen die van Antwerpen en Mechelen, Impetranten, ter ééner, en die van Dordrecht, Gedaagden, ter ander er zijde, ter zaake van het Stapelregt; waar hij de eer ff gemelden verweezen worden, om aan de Gedaagden te geeven Vifie en Copij van hunne Exploicten en Conclufie. 21. Februarij IN de fake beleyt ende nv dienende jn den feereten rade bij continuatie tulTchen den burchmeeftren fcepenen treforiers rentmeesteren ende raedt der ftede van Antwerpen ende communemeefters fcepenen ende raedt der ftede van Mechelen jmpetranten ter eender ende die regierders der ftadt van Dordrecht gedaechde ter andere zijden. Comparerende inden feluen rade te weten die voorfz. van Antwerpen bij heeren Janne Happart nv ter tijt burgermeefter heeren Jacop Hertfen ouderburgermeefter nv fcepenen beyde ridderen jn den naem van hen ende van heuren anderen medegenooten ende voorts treforiers rentmeefters ende raedt der gemeynen poorteren ende jngefetenen van Antwerpen voerfz. geaffifteert met meefter Willem Martini hueren penfionarys meefterenFranchoife Verleyfen ende Janne van Leeuwe hueren aduocaet ende procureur ende tot dien heer Lanceloot van Gottingys ridder communemeefter heeren Philips le Clerc fcepenen ende heer Willem de Clerc heere van Bouekercke ridder treforier jnden naem van hen ende andere regierders der ftadt van Mechelen ende den gemeynen poorters ende jngefetenen aldaer geallifteert bij meefter Heyndrick vander Mceren fecretarys meefter ' Kkkkkkk 3 Ro-  n7o PRIVILEGIËN Robrecht Martyn ende Willem Borchgrauc hueren aduocaet ende procureur naerdien de voorfz. Martini hadde voor zijnen meefters geproponeert ende te feyte geleyt dinhouden van huere jmpetracie ende bij den middelen verbalick verhaelt gecontendeert ten fyne dat bij vonniüë van zijnder Majt. gefeyt ende verclaert fal werden voor recht dat die van Antwerpen voorfz. zijn los vrij ende ongehouden van alder feruituyt fubiectie ende onderdanicheyt des ftapelrechts dwelck de voorfz. van Dordrecht hen beroempt hebben of noch zouden mogen beroemen of pretenderen te competeren dat voorts alle tgene des dezelue van Dordrecht ter fake van dien tegen oft jn achterdeele der voorfz. van Antwerpen eenichslins voortgekeert hebben fal cofteloos ende fcadeloos af doot ende te nyeute gedaen worden verdragende hen op verbuerte van groote penen dergelijcke meer te doene ende jngeualle van procefle dat bij maniere van prouifie ende mits bij den jmpetranten doende een bchoerlicke verbintenifle vanden voorfz. van Dordrecht voor de voorfz. Majt. te recht te ftaene ende tgewijsde te voldoen dezelue jngefetenen zullen ongehouden zijn duerende den procelfe eenige cautie verfekeringe of borchtochte te ftellene voer tgene de voorfz. van Dordrecht pretenderen ende opfcrijuende zijn makende van al eyfch van coften met ende jngeualle van procefle ende fcaden ende jntereften. Ende van wegen de voorfz. van Mechelen is bij den voorfz. meefter Robrecht Martini geleyt dat zij hadden voer verhaelt tgunt wes bij den voorfz. van Antwerpen gefeyt ware geweeft concluderende ten principale tot gelijcken eynde als die van Antwerpen doende zijn ende jngeualle van procesfe dat dingefetenen van Mechelen bij maniere van prouifie mits bij hen doende behoerlicke verbintenifle van voor de voorfz. Majt. te rechte te ftaen ende tgewijsde te voldoene ende latende onder dezelue verbintenis huere goeden ende coopmanfeepen duerende den proceffe opfcriuen fullen geftaen makende van al eyfch van coften ende ingeualle van procefle van fcaden ende jntereften.- Waer tegens meefter Denis Willon procureur vanden voorfz. van Dordrecht heeft begeert te hebben vifie ende copie vanden exploiften vanden jmpetranten mitsgaders van alfulcken tiltren ende munimenten daermede dimpetranten hen willen behelpen ende dach omme binnen een maent tijts te commen zeggen dat hen goetdunct Welck delay was van wegen der jmpetranten nopende der prouifie gedebateert geweeft vercïarende voorts dat zij om huere aenfprake ende conclufie te fonderen nyet en meynden hen te behelpen met eenige munimenten of tiltren maer was huere faecke confifterende jn difpofitie van rechte. Al gehoon thof confenteert den gedaechden vifie ende copien van den exploictcn der voorfz. jmpetranten ende van hueren conclufien omme daer op te commen antwoirden te weten ten principale binnen eender maent ende op de prouifie oick binnen dezelue maent peremptoirlick. Actum tot Brueflel den xxje dach van Februario XVC- LIIJ. Q Gcteekend) L. de Zoete. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn, beruftende in de Weeskamer. Na-  vanDORD RECHT. n-ri Nadere Interlocutoire Sententie van den Secreeten Raad, in de voorfchreeven zaak, waar bij aan de Impetranten uitjlel van een maand gegeeven wordt. 30. April 15 54- GEfien in den feereten rade tdebat gehouden jnt aduis vanden houe tulTchen die burchmeefters fcepenen ende raeden vanden fteden van Antwerpen ende Mechelen jmpetranten ter eender ende die burchmeefters fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht oppolanten ter andere zijden. Tvoirfz. hof vuytende huere aduis accordeert den voirfz. van Antwerpen ende Mechelen delay van een maent naeftcommende omme binnen middelen tijde te repliceren jn de materie principale litigieux tuflchen den voorfz. partien ende ordonneert den voorn, van Dordrecht te commen dupliceren op de prouifie vander voorfz. materie oick binnen een maent naeftcommende peremptoirlick. Gedaen tot Brueflel den leften dach van April XVCLIIIJ. (Was onderteekent) L. de Zoete. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn , beruftende in de Weeskamer. Be Stad aan Keizer Karei den V. beloofd hebbende te zullen opbrengen Eénhonderd en Twaalfduizend Guldens, verleent Hij haar, ten dien einde, OcJrooi, om te moogen verköopen Zevenduizend Guldens aan jaarlijkfche Los- en Lijfrenten. 3- J*BJ '554- KAerle bijder gracien Goids Roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Naples van Secillien vanMaillorcquen van Sardeynen vanden eylanden van Indien ende vafter eerde der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijck -hertoge van Bourgongien van Lothier van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Gelre graue van Vlaenderen van Arthois van Bourgongien palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeellandt van Ferette van Hagenault van Namen ende van Zutphen prince van Swaue maregraue des heylichs rijexs heere van Vrieslandt van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vuytrecht Ouerijflel ende Groeningen ende dominateur in Afien ende in Affricken. Allen den  «72 PRIVILEGIËN den ghenen die defe jegewoirdige zien fullen Ialuyt. Alzoe om te veruallen die grote excesfiue coften van noode lijnde tot onderhoudt ende befoldinge vanden ruyteren ende knechten wefende in onfen dienft van oirloge oyck gemerct dat wij nootshaluen tot befchermenilfe van onfen landen van herwertsouere eenen grooten leghel* ende armeije van oirlochsuolcke jegewoirdelick te velde behoeuen te onderhouden van noode zij groote fommen van penninghen gereets op te bringen excedcrende tgene des onfe beden ende demeynen mogen bedragen ende het fij dat tfelue aengefien ende funderlinghe dat de betalinge vande voorfz. beden in eenige landen foe lanckfaem vallen dat men hem daer op nyet fonderen noch de voorfcreuen betalingen verbeyden en mach fonder in dangiere te fijne van veele inconuenienten te moeten verwachten hebben wij in deliberatie van raede doen ftellen bij wat gevueehlijcxfte middelen men daer toe foude mogen verfien ende den voorfz. inconuenienten voircommen ende eyntlicken geraeden beuonden eenige goede fteden van onfe voorfz. landen van herwertsouere te doen aenfuecken dat fij hueren borgeren ende inwoonderen fouden willen onderwijlen ende bewilligen om loffrenten den penninck xvj. oft lijffrenthen tot eenen lijlfue den penninck achte te coopen foe op tlichaetn der feluer fteden als op eenige goede partijen van onfs voirfz. demeynen die men hen tot huere verfeeckerthede voer fpeciaele hypotheecque in hun handen fetten foude ende voirts ons bij te ftaene ende aflifteren mit huere credit geloeue oft obligatien midts goede verfeeckertheyt endeindempniteyt indient van noode waere. Volgende welcken hebben wij duer onfen lieuen ende getrouwen raedt ende gecommitteerde van onfen financie mr. Aelbrecht van Loo den bourgmeefters fcepenen ende raedt onfer ftadt van Dordrecht doen voerhouden ende verfuecken hun vuyterfte debuoir ende neerftieheyt te willen doene om tegens tbeginfel vander maent van Augufto naeftcommende op te bringen ende furnyeren bij vercoopinge van achtduyfent ponden erfiicke renten te loffen den penninck zefthiene de fomme van hondert achtentwintich duyfent ponden alles van veertich grooten onfer Vlaemfcher munten tpont daer toe de voorfz. burgmeefters fcepenen ende raedt van Dordrecht naedien fij tfelue in communicatie ende deliberatie geleyt hadden ons bij den voirn. mr. Aelbrechten van Loo hebben doen verclaeren dat fij volgende de voetftappen van huere voirfaten geneycht waeren ons daer inne te dienen nae hun vermogen acnfehouw nemende op te laften die wij jegewoirdelick dragen moeten ende volgende dien ons bewillicht ende geaccordeert te vercoopene erfièlicke losrenten ende lijffrenten op de voorfz. ftadt ende tlichaem van diere totter fomme van feuen duyfent gelijcke ponden tsjaers bedragende die hooftpenningen totter fomme van hondert XIJ. M. ponden munte voirfz. behoudelick dat hen geconfenteert foude worden te mogen vercoopen lofsrenten den pennick xij. xiij. xiiij. xv. oft xvi. ende lijffrenten op een lijff den pennick fes feuen oft achte fulex als zij defelue gevuechlijcxft fouden kunnen vinden welcke confent hen om penningen te vinden van noode was te hebben gemerct de ftaten vanden lande van Hollandt ende andere tot gelijckeri prijfe ver- coch-  van DORDRECHT. 1173 cochten ende hen daer op verleenen onfe behoirlicke opene briefuen van octroije 111 fulcker zaken dienende. Doen te wetene dat wij de zaken voirfz. ouergemerct funderlinge den goeden ende bequaenien dienft die de voirn. burgmeefteren fcepenen ende raedt van Dordrecht ons in defen doen ende bewijfen hebben denfeluen bij adui] le ende deliberatie van onfer feer lieue ende feer beminde fuftere die coninginne douaigiere van Hongryen van Bohemen &c. voer ons regente ende gouuernante in onfen landen van herwertsouere ende van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden ende luyden van onfen raden van ftaeten ende finantien gegundt geoótroijeert ende geaccordeert gunnen octroijeren ende accordeeren hen geuende oirloff ende confent bij defen dat fij opt lichaem van onfer voirfz. ftadt van Dordrecht fullen mogen vercoopen omme te commen totte voirfz. fomme van feuen duyfent Carolus guldenen tsjaers erfflijcke lofs ende lijffrenten bedragende de hooftfomme totte voirlz. hondert xij. M. ponden te loflene den penninck xij. xiij. xüij. xv. oft xvj. ende lijffrenten tot eenen lijffue den penninck fes feuen oft achte foe lij tfelue aldergevuechelijcxft fullen kunnen vinden foe voirfz. is ende daer van den coopers geuen behoirlicke brieuen van conftitutie ende verbande. Ontbieden dairomme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hooft prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ftadthouder die eerfte ende andere luyden van onfen raede ende rekeningen in Hollandt ende allen anderen onfen rechteren jufticieren ende officieren dien dit aengaen zal dat fij den voirn. van Dordrecht van defe onfe gracie octroy ende confent inder vuegen ende manieren bouen verhaelt doen laeten ende gedoegen ruftelick ende vredelick genyeten ende gebruycken fonder hen te doen noch te laeten gefchien eenich hinder letfel oft moijeniffe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des torconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt vanBruesfele den iijcn dach van Julio int jaer ons Heeren duyfent vijff hondert ende vierenuijftich van onfen keyferrijeke txxxvfte ende van onfen rijeken van Caftillien ende anderen txxxixfte* (Op de plooije jiond gefchreeven) Bij den keyfer de coninginne regente &c. den heere van Hacicourt hooft Mr. Pieter Boifot treforier generael Nicafis Claisfone ende Aelbrecht van Loo gecommitteerde vande financien ende anderen jegenwoirdich. cfOverloepe. (Op den Rug fond gefchreeven) Die hoofden treforier generael ende gecommitteerden van den demeynen ende financiën ons heeren des keyfers confenteren alfoe vele alft in hen es dinhouden int witte van defen te worden gefurneert ende volbracht in alder vueghen ende manieren als zijne Majt. dat wilt ende beueelt gedaen te wordene bij dezen. Gefcreuen onder die hanteeckenen vanden feluen hoofden treforier generael ende gecommitterde den viij. dach van Julio XVC- vierenuijftich. ( Ondergeteekend ) De Montmorency. Boifot. N. Claijfone. A. van Loo. L 1 1 1 1 11 (Nog  1174 PRIVILEGIËN (Nog fond op de Plooije) Vp huyden den xj. Januarij XVC- vierenuijftich nae dat defe opene brieuen van octroije ten bureele vander camere vanden rekeninge in den Hage geprefenteert ende geuifiteert zijn geweeft foe zijn defelue ter ordonnantie vanden luyden vander feluer camere geregiftreert in den regiftre vande belaftinge vanden demeynen gehouden inder camere vanden rekeninge voirfz. federt int eynde vanden jaere XVC- één ende vijftien foliis lxxix. ende lxxx. Actum ten bureele inder camere vanden rekeningen voirfz. ten daege ende jaere als bouen. (Mij jegenwoirdich) Ja. Splinter. Naer den Perkamenten Brief, verjlerkt met een Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade D. No. 17. Keizer Karei de V. beleent aan die van Dordrecht, voor de Honderd en Twaalfduizend Guldens, die zij hem flonden op te brengen, zijnen Tol te Gorinchem, en geeft hun het regt , om twee Perfoonen, te moogen benoemen, uit welken, door den Keizer, één tot Collecteur of Omfanger zal gefield worden. 19. Julij 1554- KAerle bij der gracien Goids Roomfch keyfer altijt vermeerder srijes coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Naples van Secillien van Maillorcken van Sardeynen vanden eylanden Indien ende vafter eerde der zee occeane aertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnien van Lothier van Brabant van Lembourg van Luxembourg en- AANMER KINGEN. Wij hebben het niet onvoegfiiam geoordeeld, dat het aan onze Stadgenooten geen ongenoeom het bovenftaande Octrooi, 't welk den gen geeven zal, indien zij, langs dien wee, grond gelegd heeft tot het regt , dat deeze van dat regt eenig onderrigt ontfangen mooRen. Stad,weleer in de aanftelling naden Colkc* Karei de V., tot het voeren van koflbaare teur van den lol te Gorinchem, gehad heeft, Oorlogen, fteeds gebrek hebbende aan de n °nnCH^%ftmdi,!g i"telijve!1' Wam ' "°^ige Penningen, die men, in vroeger en fehoon dit Stuk , thands ter tijd , van geen laater eeuwen , voor de zenuuwen van den bedonder gebruik zij, vertrouwen wij egter, Krijg plag te houden, had, in verfcheiden Steden  van DORDRECHT. n75 ende van GeJre graue van Vlaendren van Artois ende van Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelant van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zutphen prinche van Zwaue maregraue des heylichs rijcx heere van Vriesland van vander ®adt fteden ende van Z Tüy\ luQl ende Groningen ende dominateur inAfien ende fii-rwAÏr' en den gheenen die defe tegenwoirdige fien zullen IS trtIloe ,0Ï? te ^ruallen die groote excesfiue coften van noode oSfen H?,rh0Ut, ende b.efoIdinghe vanden ruyteren wefende in befcLm^ïan 01rl0^el01c;k gemerckt dat wij nootshaluen tot Wr i C Van on(en 1?lden van herwertsoeuer eenen grooten hluJn ^uTT J311 oorlochsuol<* tegewoerdelick te velde be- ^^«SÏÏf^u™ n00de Zijn gr00te fommen van penningen geieets op te bringen excedcrende tgene des onfe beden ende demeynen moegen bedraegen ende het zij dat C^teïnïSS ende zunderhnge dat die betaelinghen vanden v^k beden n eenige nonfl200 la?ckfera vallen dat men hen daerop nyet f£££ noch de voorfz. betaelinge verbeyden en mach zonder in dangier te zijne van veele mconuenienten te mogen verwachten hebben wij in deliberatie van raide doen ftellen bij wat gevuechlijcxfte middelen men daer toe zouden moeghen verfien ende den voorfz. jnconuenienten voorcommen ende eyntelicken gemeden beuonden eenighe guede fteden van onfen voorfz. landen van herwertsouer doen verllecken ?«L ? hl.IIereubor5ere" ende jnwoenderen zouden willen onderwijlen ende bewilhghen om lolsrenthen den penninck zeftien oiTlijlfrenthen tot eenen lijffne den penninck acht te coopen tzij op dliehaem de? zeluer ftede oft op eenige guede parthien van onfe voorfz demonen hen tot huere verzeeckerthede voor haer fpcciale hvpothecque in hun handen ftellen zouden oft voorts ons bij te ftaene ende asfalteren met huere credit ende geloeue oft obligatien midts guede verzeeckertheyt ende imdempniteyt indient van node waere. Volgende welcken hebben wij duer onfen lieuen ende getrouwen raedt ende gecommiteerde van onfen finantien meefteren Aelbrecht van Loo den burgemeefters fcepenen ende raidt onfer ftede van Dordrecht doen voerhouden ende verfuecken hun vuyterfte debuoir ende neeriticheyt te willen doen om tegens tbeginfel vander maent van Augufto naeftcommde op te bringen ende furnyeren bij vercoepinge van acht duyfent ponden erifelijcke renthen te lolfen den penninck zesthien de lomme van hondert acht ende twintich duyfent ponden L 111111 2 jjj. den, eenen aanmerklijken onderfhnd gevorderd; zulke Voorwaarden, als in den bovenfhmdpn en, tot verzeekenng der Hoofdfom, voelen Brief zijn mtgednït. Wefofe:iS£ n? van zijne Heerlijke Goederen cn Inkomllen gelijk Stukken van h»^S7,S^SSl verbonden en m Pandlchap gegeeven. De Stad tooiicn , verftrekte de S' ad , op" deezen To KÏÏft' ST ™mgr"\ d°or D°S ^boven Vierentwi, tigïuizend gc& dien Vorlt ,n haar Stapelregt beve bgd, toon- Ponden ; zoo dat liet één met her andefeen! de Zigftraks bereid, om Hem m zijne ongelee- Hoofdfom van Honderd en Zesenden S genhetdte hulptekoome^enaanOenzelven, zend Ponden beliep. Onder de VoóSe- onder verband van den Tol van Gorinchem, ten , welken de Stad, uit hoofde van deeze Honderd cn Twaalfduizend Ponden, van veer- Geldleenin^, bedong,'was n1 cn zinl netmin- t,g Vlaamfche Grooten t Pond, op te fchie- fte dat zij zoo langze L^dTpandfch» ten. Men kwam dieswege overéén, op bleef bezitten, twee Perfoonen zoude benoemen  u?6 PRIVILEGIËN alles van veertich grooten onfer Vlaemfcher munten tpondt daer toe de voorfz. burgemeefters fcepenen ende raedt van Dordrecht naedien zij tzelue in communicatie ende deliberatie geleydt hadden ons bij den voornomden mr. Aelbrechten van Loo hebben doen verclaeren dat zij volgende de voetftappen van huer voerfaeten geneycht waeren ons daer inne te dienen nae hun vermoeghen aenfcliou nemende op de laften die wij jegenwoerdelijck draegen moeten ende volgende dien ons bewillicht ende geaccordeert te vercoepen errflicke lofsrenthen ende lijtfrenthen opte voorfz. ftede ende tlichaem van diere totter fomme van zeeuen duyfent gelijcke ponden tsjaers bedraegende de hooftpenningen totter fommen van hondert twaelff duyfent ponden munte voorfz. opte condicien hyer nae volgende. Te wetene eerft dat wij tot huere verzeeckertheyt ende indempniteyt in huerlieder handen ftellen zouden onfen tholl van Gorchum voor alzulcken pacht emolumenten ende proffijten als dezelue jegewoerdelijck verpacht is ter tijt ende wijlen toe dat die hooftpenninghen mit tverloep van den voorfcreuen renthen opgebracht zouden worden ende indien vanden voorfz. tholl meer mochte commen dan den voorfz. pacht dat wij in zulcken geualle deen helft daer aff genyeten zouden ende die voorfz. ftede van Dordrecht dander helft ende dat vanden zeluen pachte die renthiers vande voorfz. renthe betaelt ende treft geleuert zoude worden daer wij hem tzelue ordonneeren zouden ende voorts dat die regeerders der zeluer ftede eenen bequaemen verftandighen perfoen zouden nomineeren tot bewaernifle vanden voorlz. tholl ende collecracie vanden penningen die welcke den behoerlicken eedt zouden doen om den voorfz. tholl wel ende tot onfen oirboir te bedienen zoe dezelue tot noch toe bedient heeft geweeft: ende dat wij den voornoemden gecommitteerde daer toe fouden committeeren ende den zeluen beuelen hen te leueren tincommen vanden voorfz. tholle ten eynde als bouen weluerftaendc dat wij bij den voorfz. genomineerde op onfen coft eenen contrerolloer zouden moegen vueghen des en zouden de voernoemde van Dordrecht nyet gehouden wefen den voorfcreuen pacht te betaelen vanden tijt dat eenighen vanden condicien geuallen zoude weien waer omme de jegewoerdige pachter zijnen pacht zoude moegen veriaeten maer zouden zij in dien geualle geftaen midts alleenlick opbringende zulcken penningen als vanden voorfz. tholl geduyrende den tijt vander voorfz. condicie off condicien bij haere collecteurs ontfangen zoude worden van welcke penningen die voornoemde van Dordrecht die voorfz. renthen betaelen zouden voor zoe men , 'uit welken de Graaf er één' tot CV- van het jaar gefteld wierd fr). Schoon lecteur of Tollenaar verkiezen zou'. Al aan- de Stad niet meer' dan den Voorflag had van ftonds , zoo draa de Honderd en Twaalfdui- Twee Perfoonen, maatigdc Zij zig egter, zend Guldens waren opgebragt, Helde de meerder regt, in de Aanftelling aan. Ten minStad zig in het bezit van 'dat regt ; zoo dat, fien , op den tweeëntwintigften Februarij op Haar verzoek, Cornelis Sandelyn , toen van het jaar 1563., maakte Zij , met Jan ter tijd Pagtcr , door den Keizer , 'voor den Daamen , een Verdrag wegens het bcdietijd van drie jaaren , tot Collecïeur van den Tol ncn en ontfangen van den mcergemclden van Gorinchem, bij eenen bezonderen Laft- Tol ; 't welk , op den negenden Mei van brief, gedagteekend den vijftienden September het jaar 1568. , en den negenentwintiglten Ju- (I) Te vinden in een Aff. Hantiejlbotk , gtlondtn in Jugtleer, en op den mg gtquoturi No. 36. Fol. 33 verfo.  van DORDRECHT. ït?? zoe veel defelue zouden moeghen ftrecken ende dat wij voer tgeene men daer aen te cort zouden moeghen coemen zouden verbinden die portie vander beden derzeluer ftede die zij fchuldich zijn oft fchuldich zouden moegen werden ende anders daer mede zij de voorfz renthen zouden moegen betaelen alles geduyrende totter purificatie" vanden voorfcreuen condicien off ceflatie vander zaecke waeromme de pachter vanden tholl zijnen pacht zouden moeghen veriaeten ende dat daer nae den voorfz. pacht wederom opte vorige maete ende condicien als vooren bij de voornomde van Dordrecht betaelt zoude worden voorts dat wij onfen procureur generael van Hollandt belatten zouden den tijt van defer voorfz. beleeningen die proceffen te lultmeren buyten cofte vanden voornomden van Dordrecht die meir tot conferuatie van trecht vanden voorfz. tholle zall moeten luftineeren ende interneren ende te leften zoe den pacht vanden jegenwoerdigen pachter alsnoch loopt tot in Martio naeftcommende ende dat die voorfz. penningen promptelijcken opgebracht moeten worden ende gemerckt dat die renthen ten minften acht of neghen maenden daer aff verloepen zullen zijn voor dexpiratie vanden voorfz. pacht ende aleer die voorn, van Dordrecht eenige penninghen zullen ontfangen dat wij den jegenwoerdighen pachter zouden belaften nae aduenant van tverloop hem luyden penninghen te geuen vuyt zijnen pachte om van tverloop vander voorfcreuen renthen hen zeluen te moeghen vrijen ende hen op alles verleenen onfe behoerlijcke oepene brieffuen van verzeeckerthede in zulcken zaecken dienende. Doen te wetene dat wij de zaecken voorfz. ouergemerct ende anmerckende den gueden ende getrouwen dienfte die de voornomde van Dordrecht ons hyer inne doen ende bewijfen willende tot huerluyder verzeeckertheyt ende indempniteyt ter goedertrouwen voertgaen ende procedeeren hebben bij aduijfe ende deliberatie van onfe zeer heue ende zeer beminde fuftere die coninginne douwagiere van Hongryen ^ ende Bohemen etc. voor ons regente ende gouuernante in onfen landen van herwertsouer ende van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden prefident ende luyden van onfen raiden van ftaten ende financien neffens haer wefende geftelt ende ftellen bij defen in handen vanden voornomden van Dordrecht onfen voorfz tholl van Gorchum mit zijne toebehoerte ende appenditien in zulcker vueghen als den zeluen jegenwoerdelicken in pachte gegeuen is van welcke laetfte verpachtinge die collecteur die bij ons duer nominatie vanden voornomden van Dordrecht gecommitteert zal worden bij onfe lieue ende getrouwe die luyden van onfe rekeningen Lllllll 3 ia Juni] van het jaar 1571., nader vernieuwd Vogel; dan de laatftgemelde, hier door, in en beveftigd werd (2); zonder dat aan ons haar regt benadeeld , gaf daar van kennis gebleeken zij dat deeze Jan Daamen, met aan den Prins, tevens verzoekende om herftel- ecnen bezonderen Laftbnef, door den Graaf, hng ; met dat gevolg , gelijk wü ter behoor- daar toe voorzien wierd. In de maand Julij lijker tijd zien zullen, dat Hïj zi ne ge™ van het volgend jaar, Gorinchem aan dc Staa- Commiflie introk, en, op deii dertigen Au. ten overgegaan en, door Prins Willem den I , guffus van het jaar 1 57a, fa» OaTmen daar bemagtigd zijnde , had Deeze, bij voorraad , roe aanftelde (3). Deeze behield eter dien cn buiten weeten van onze Stad, aldaar tot Poft maar weinig maanden : want,uk oude lollenaar gefteld den Perfoon van Laurens Reekeningen, is ons gebleeken, famttejamz. den (*) Regijltr Ulf. Fol. 62, 65 verfo, 67, 63 verfo, 74, (3; Regijler Utf. Fol. 80.  1178 PRIVILEGIËN in Hollandt copie autentijck geleuert zall worden om hem daer nae te reguleeren wel verftaende ende op condicie nochtans dat de voorn, van Dordrecht jegens ons verbonden ende verobligeert zullen blijuen voor die fomme van twaelff duyfent vijff hondert ponden van veertich grooten onfer Vlaemfcher munte tpondt waer voor den voorfz. tholl jegewoerdelicken jn pachte gegeuen is ende ingeualle dat van den voorfz. tholle meer quame dan de voorfz. pachtinge zoe zullen wij daer van deen helft ende die voorfz. ftede van Dordreht dander helft genyeten ende gebruycken ende dat wij touerfchot ende tgene wes jaerlicx vanden voorfz. tholl commen zall bouen die betaelinge vanden voorfz. jaerlijcxfche renthen in minderinghe vande hooftzomme ende afllach vanden renthen voorfz. oft elders ordineeren zullen betaelt te worden zoot ons belieuen zall. Ende fullen die voorn, van Dordrecht totter collectatie vanden voorn, tholl twee bequaeme perfoenen nomineeren daer van den eenen daer toe bij ons gecommitteert zall worden ende gehouden den behoerlijcken eedt te doen in handen vanden voorn, van onfen reeckeninghen in Hollandt om vanden incommen ende ontfanck vanden voorfz. tholl jaerlicx goede reeckeninge ende bewijs te doene tonfer verzeeckerthede. Ende zullen die voornomde van Dordrecht om ongebruyck belet ende hinder oft eenigerhande zaecken hoedanich die zijn die gebueren vallen oft gefchien zullen moeghen oft zullen moeghen thoenen oft voorts ftellen vanden pacht vanden voorfz. tholl verdraegen oft ontilaegen werden maer die blijuen behouden huere beleeninghe geduerende op huer gewin ende verlies zonder eenich verzet te ëylchen oft vcruolghen om wat zaecken dattet toecommen mochte vuytgenoemen alleenlijck dat indien onfe landen van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt in openbaer oerloghe ( dat God verhoeden wilt) jegens den biffchop van Colen den hertoeghe van Cleue vanden Berge ende van Gulick oft openbaere jnnelandfche orloghe quame zulx dat men daer omme de wateren ende ftromen dienende totten voorfcreuen tollen nyet en zoude moegen frequenteeren oft dat wij van beneden oft eenighe vanden voorn, van bouen die ftro- den eerften Januarij van het jaar '573-> reeds den meetgemelden Tol ingaderde. Na hem volgde waarfcbijnlijk Steven Dionysz., Poorter te Dordrecht, die ,'bij Commiffie van den zestienden Maart des jaars 1584 , daar toe gekooren wierd (4). Deeze bekleedde dit Ambt tot in het jaar 1597. , wanneer hem de Staaten, om zijne mcenigvuldige knevelarijen, daar van verlieten ($). Toen ter tijd beweerde de Stad eenig meerder regt tot dén Tol van Gorinchem : dan de Staaten verklaarden, bij hun Befluit van den vijfden September , dat Zij niet verder geregtigd vvare, dan tot de benoeming van twee Perïöonen tot het Collefteurfehap. Ook ftelden zij , ter zclfder tijd, op dien voet daar toe aan Pieter van Beveren (6). Se- derd bleef de Stad , bijna nog één en eene halve eeuw, in het geruft bezit van dit Voorregt ; cn bediende zig daar van , voor de laatftc reize, op den zeventienden November van het jaar 1727. (7); wanneer Johan Eelbo,uit haare overgeleverde Nominatie, op den agtentwintigften, daar aanvolgende, bij de Staaten, tot Ontfanger van den mecrgemelden Tol gekooren werd(8). Dan, kon daar aan, raakte de Stad uit het bezit van haar regt. In het jaar 1-28 , en bcvoorens, verfcheiden Dominiaale Goederen, door het Gemeene Land, verkogt geworden zijnde, moeften de Penningen , daar van koomende , gebruikt worden tot aflolling van de Capitaalen, waar mede deeze en geene Domeinen, in vroeger' tijd, bezwaard wa- (4) Utf. Fol. lö.v Van langen ; dog, den Rentmeefter, bij herhaalde dit Happart, bij dc Lenen , gelijk men gewoon aanrdinlviog, nader' laft krüsende en de ffe. js te zeggen, Copif verzogt geworden zijnde, woone Renten metterdaad 'inhoudende bebleef deeze zaak eenigen tïjd onafgedaan. Die flooten de Leden van den Oudraad eindelijk , van Gorinchem , hier over t onvrede , herhaal op den eerden januarij van het jaari-I den, op den derrigftcn December van het jaar hunnen Stads Ontfanger daar toe te mastten 1730.,hun gedaan verzoek; dog, toentertijd, dog onder Protefi tegen alle de koffen en met geen ander gevol;, dan dat hetzelve ge- fchaden, welken uit hoofde van deeze afiosfm" field wierd in handen van de gewoonlijke Leden zouden kunnen voordfpruitcn Cu). 7\\ von tot het Groot fieloigne (to). Maar , eenige den zelfs, op den agttienden Mei daar aan volmaanden daar na, te wecten, den veertienden gen de , goed , om hun Protefi ter Staats Junij van het jaar } (chrecven Heeren vergadering te doen inbrengen, cn venmff. Gecommitteerde Raaden den Rentmeefter Ge- ten den Penfionaris, om het gemaakt Onr neraal van Zuidholland aan , om dc meerge- werp in fterker bewoordingen tc ftellen C™\ melde Zesendertigduizend Guldens af teloflèn , Den vijftienden December daar aan deeden A en daar van geene verdere Renten te betaalen. Stads Gedeputeerden , ter Vergadering va! de Staa- (9) Refol Utf. van V jaar 1728. bl. 7$?. en van V jaar 17™, u. 36" (10; Refol. van Holland van 't jaar 1730. bl. 1144. ' (11) Refol. van den Oudraad van '/ jaar 1734. $»£• 3- (12) Utf. pag. 26 verfa.  van DORDRECHT. nSi dat ipeckle renunciatie voorgae. Ontbieden daer omme ende beueelen onlen lieuen ende getrouwen die hooft prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raide ftadthouder die eerfte ende andere luyden van onfen raide ende rekeningen in Hollandt den voorn, van onfen financiën ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren ende onderfaeten jegewoirdich ende toecommende oft huere ftedehouderen dien dit aengacn zall dat zij den voornomden van Dordrecht van defe onfe jegewoerdige opdragt befet ypothecque ende obligatie opte condicien ende inder manieren bouen verhack doen laeten ende gedoogen rustehjek ende vredelijck genyeten ende gebruycken procederende bij eten voornomden vanden fynancien ende rekeningen in Hollandt tot verificatie ende interinemente van defen onfen jegewoirdigen tmetfue naer huere vorme ende inhouden want ons alzoe gelieft oyet jegenftaende die ordonnancie bij onfen voerfaten ende ons in voorleden tijden gemaect opte conduiete van onfen financiën ende befundere inder maent van Octobri int jaer XVC eenendertich ende zedert in den jaeren veertich ende vijfïenueertich bij den welcken es expreffelicken gefeyt ende verclaert dat wij van doen voortaen nyet en fouden moeghen vercoopen belaften noch alieneren onfen voorfz. demeynen mit erfflijeke renthen te loffen oft anderfints die eeden gedaen bij denzeluen van onfen fynancien ende rekeningen ende andere officieren opte onderhoudinge vander voorfcreuen ordinantie dewelck wij den voorn, van Dordrecht noch oyck den voornomden coopers als defen aengaende nyet en willen hinderen noch prejudiciëren maer hebben hen elck int zijne daer van gereleueert ende releueren bij defen ende bij den zeluen den voornomden van onfen fynancien rekeningen ende andere officieren ontlaft ende verdraegen vanden eeden bij hen gedaen zoe voorfz. is blijuende dezelue ordinantie in allen anderen hueren punóten in huer effect, cracht ende viguer nyet jegenftaende oock eenighe andere ordinantie reftrinften geboeden oft verhoeden ter contrarien. Des toirconden hebben wij Mmmmmmm on- Staaten, dieswege, een nader voorftel, waar bijze verklaarden , de Zesendertigduizend Guldens , op den voet van het voorgemelde Rap port van den tienden Mei des jaars 1729 , te zullen ontfangen , dog egter hier mede geenszins aftezien van het geen zij, tot vergoedingvan fchade , meermaals, uit hoofde der verminderde ToJregten geleeden , van het Ge. meene Land te eifchen hadden (13). Ingevolge van deeze Verklaaring , werd de ontworpen Aanteekening , op den tienden Januarij van het jaar 1735, bij de Leden van den Oudraad, nader in overweeging genomen en goedgekeurd (14); die egter , zoo veel ons gebleeken is, ter Staatsvergadering niet is ingebragt, ten minften in de Regïfters der Staats- befluiten niet gevonden wordt. "VVaarfchijnlijk had men hier toe gewigtige redenen. Althands, op den twaalfden Maart daar aan (15), werden Heeren Burgemeefters gemagtigd , om de Penningen, ten behoeve van de Stad, te ontfangen ; met dat gevolg , datze , den veertienden Mei daar aan , door den Rentmeefter van Zuidholland , aan den Ontfanger ten Belijcle , onder behoorlijke Kwijtbrieven , voldaan wierden (16). Hier mede eindigde dit gefchil , en de Stad verloor haar regt tot den Voorflag van het Colkclettrfchap van den Tol te Gorinchem; waar van wij de aanlcidende en voornaamfte oorzaak , om redenen , liefst zullen agterhouden, (13) Refolutie van Holland van 't jaar 1734. fol. 767. O4I Refol. van den Oudraad van 't jaar I73v Fol. 3. (l5) Refol. Ulf Fol. 11. ' O6-) 0'twiizends de RcckeninS v«i den Raad en Rentmeefter Generaal Mr. Jfugc Eelio , over het iaat 1/34' tol. 390 verfo, ... >  n82 PRIVILEGIËN onfen zegel hier aen doen hanghen. Gegeuen in onfer ftadt van Bergben in Henegauw den xixe dach van Julio int jaer ons Heeren duyfent vijff hondert vierenuijftich van onfen keyferrijcke txxXve ende van onfen rijcken van Caftillien ende andere txxxixe- (Op de ploije ftondt gefcreuen) Bij den keyfer de coninginne regente etc. den heeren van Berlaymont ende van Hacicourt hoofden men Pieter Boifot treforier generael Nicafis Claesfoen Joes de Damhoudere ende Aelbert van Loo gecommitteerde vande fynantien ende anderen jegenwoerdich ( Ende geteyckent ) D'Overloepe. Ende bezeegelt mit zijne majts. grooten zeegele in rooden waffche vuythangende op dobbelen fteerte. ( Op den rugge ftondt gefcreuen ) Die hoofden treforier generael ende gecommitteerde vanden demeynen ende finantien ons heeren des keyfers confenteeren alfoo veele alft in hen is dinhouden int witte van defen te worden gefurneert ende volbracht in alder vougen ende manieren als zijne majt. dat wilt ende beueelt gedaen te wordene bij defen. Gefcreuen onder die hanteeckenen van den felffden hooffden treforier generael ende gecommitteerde den xxvijen dach van Julio XV0, vierenuijftich. (Ondergeteeckent) Berlaymont. De Montmorency. Boifot. N. Claisfoene. J. Damhoudere. A. van Loo. Naer een Mff. Handveftboek, gebonden injugtleer, gequoteerd op den rug No. 36., liggende in Burgemeefters Kamer, Fol. 27 verfo. Interlocutoire Sententie van den Secreeten Raad des Keizers , waar bij die van Middelburg en Dordrecht gelafl worden tot het hervatten en voordzetten van het Proces, waar in , op den 8. Mei van het jaar 1542, eene Provifioneele Sententie geflreeken was. 15. December 1554. VEu le proces dentre ceulx de la ville de Middelbourg en Zeelande jmpetrans en matiere de reprinfe dun part et ceulx de la ville de Dordrecht adiournes et debatans ladite reprinfe daultre. Et ce tout bicn conftderé lempereur dit et declaire que lesdits adjournes reprendront le proces cydeuant demené en cefte court entre lesdits parties et au quel a efte rendue la fentence jnterlocutoire du viije de May lan XVC XLIJ proces mentionné et pour mieulx ce pouoir faire actendu que les pieces dicelluy proces faulf ladite jnterlocutoire font de defmanuees ordonné que lesdites de Middelbourg renfrefchiront leur demande au principal de la caufe pour deduyre que les procedurez parcideuant faictes et tenues contre Herman Andriesz. leur bourgeois par lofficier de la ville de Dordrecht a caufe du  v a n D O R D R E C II T. 1183 du droict deftapele des vins de Rin par luy amencz dAUeraangoe pardeuant ladite ville foient reuocquees caflees et mifez a neant et aultrement comme jlz treuueront conuenir et ce endedans troix fepmaines enfuyuans a quoy lesdites de Dordrecht feront tenuz de refpondre et fe pourra joindre le confeillier ayant charge des caufes riscales pour lintereft de fa majefté alleguer telz faicts et moyens et prendre telles conclufions que bon luy femblera li auant et quant il treuuera a ce la matiere difpofije pour le proces par demande reiponce replicque et duplicque eftant jnftruict jnformation lür tout eftre prinfe par commis quy a ce fera deputé enfuyuant ladite jnterlocutoire li befoing eft pour le tout veue fommerement et de plain eftre ordonné comme il appertiendra referuant les defpens en diffinitiue. Faict ou priué confeil tenu a Bruxelles le xve jour du mois de Decembre lan mil cincqcens cincquante quatre. ( Et eftoit foubftgné) Bourgeois. MJf. uit lofe Papieren. AANMERKINGEN. Die van Middelburg , in hunne Stapelvrij- verzogt, op den derden Januarij van het jaar held, bij de Interlocutoire Sententie van den 1556. , van nieuws Delai midsgaders Cotij agtften Mei des jaars 1542.(1) , merklijk be- van fommige Stukken. Die van Middelburg zwaard zijnde , hadden daar van verzogt cn voldeeden hieraan, fen fjioedigftcn, verzoekenverkreegen Refumptie voor den Prefident en de, bij hanRéquefi. waar aan zijde geëifchte de andere Luiden van den Secreeten Raad; Copijen gehegt hadden , dat er geen verder die, na verloop van eenen langen tijd, en na uitflel mogt worden verleend , maar dat de dat de Stukken van het Regtsgeding met meer' Verweerders verklaard wierden verftoken te zijn te vinden waren , eindelijk, het bovenftaande van Dttplijk. Dit Requejl werd, bij AppoinAppointement verleenden. Vervolgends heb- tement vau den ncgcnentwintigflen Januarij ben die van Middelburg, daar op, van nieuws des jaars 1556, gefteld in handen van die van eifch gedaan , en op het Andwoord van die Dordrecht, ten fijne van Duplijk , binnen van Dordrecht gediend van Replijk : dan de één maand na de Infinuatie , op pmne van laatffgemelden, in gebreke blijvende van te verftekOQ. Wat hier op verder gevolgd zij, dupliceren , is aan hun , op den zestienden hebben wij niet kunnen opfpooren. WaarOétober van het jaar 1555 , gegeeven uit- fchijnlijk is de zaak hier bij blijven ftceken; ftel voor den tijd van dén maand, en, op den ten minften die van Middelburg, gelijk wij tweeëntwintigften November daar aan , nog zien zul/en , verklaaren , bij hun Verdrag, met voor veertien dagen; welk uitftel, naderhand, deeze Stad , in het jaar 1703 , over het Staal wederom voor een maand verlengd werd. pelregt aangegaan , dat dit Gefchil, toen ter Dog onze Stad, in plaats van te dupliceren, tijd, nog onbeflift hing. (1) Zie boven tl. 1046 —1049. (2) Wij hebben dit overgenomen uit de meermaals aangehaalde Memorie van den Heer Gillis Clement, over de StapelgefehiUen, welken deeze Stad met Middelburg en Ziericzee gehad heeft. Mmrarammm 2 Ver*  Ii84 PRIVILEGIËN Verlenging van het Groot O&roo'i van den 4. September des jaars 1520., voor den tijd van één Jaar, ingaande den 19. Junij van het jaar 1555. 19. Mei 1555. OP tverfouck gedaen bij fuplicatie geprefenteert in den feereten rade des keyfers onfen aldergenadichften heere van wegen van den fchout burgemeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht te kennen geuende hoe dat hemluyden in den voorfz. feereten rade gernoueert is proces bij die vanden fteden van Rotterdam Gomichum Schoenhouen ende huerluyder litisconforten tenderende daer bij dezelue fteden den fupplianten te beletten om vander voorfz. majefteyt te impetreren brieuen van continuatie van zekere accord dat zij metter zeluer keyf. majefteyt gemaect hebben onuermindert trecht van een derde in den jaere XVC- twintich roerende tgebruyck van hueren preuilegien coftumen ende oude haercommen dewelcke fake de voirn. majefteyt gecommitteert heeft geinftrueert te worden in den raedt van Hollant om naer de conclufie in dezelue zake al tgebefoingneerde voer den zeluen houe van Hollant gehouden ouergefonden te worden in den feereten rade voirfz. ten fyne op tvoirfz. different gedifponeert te worden als van rechtswegen behoiren zoude. Ende es hangende dezelue quellie den fuplianten bij zijne voirfz. majefteyt geconfenteert continuatie van tvoirfz. accord voir zekeren cleynen tijt ende onder andere op den xiije dach van Junio XVC* vierenuijfftich was hemlieden bij der voirfz. majefteyt geconfenteert continuatie voer een geheel jaer ingaende den xixe der zeluer maent Junij int voirfz. jaer vierenuijftich dat nv expireren zal den xixe in Junio in dit tegenwoirdige jaer van vijf ende vijftien binnen welcken tijde de fuplianten voer den voirfz. houe van Hollant gedaen hebben huere diligentie tvoirfz. proces te inftrueren totter diffinitiue maer en hebben daer toe nyet connen geraken mits de onwillicheyt van hueren voirfz. wederpartien die de fuplianten nochtans in April anno vierenuijftich naer paeffchen doen verfteken hebben van reprochen ende continuelick veruolgen omme expeditie dwelck al nyet tegenftaende hebben de voirfz. drie fteden den voirfz. houe van Hollant in Aprile leftleden in dit voirfz. jaer vijfenuijftich naer paeffchen ouergegeuen requefte verfouekende copie van eenigen munimenten bij den fuplianten nyet geproduceert ten fyne zijluyden alsnoch zouden mogen maken huere reprochen daer af zij jaer AANMERKINGEN. Wanneer wij deeze Verlenging vergelijken de Brieven zijn ons , tot hiertoe , daar van met die van den tienden December des jaars niet in handen gevallen. Egter kunnen wij uit 1552., lijdt het geene twijfeling, of het Groot den onzen opmaaken, dat zulks, voorde laatfïe Ottrooi is , intulfchen , nog tweemaal, voor reize, gefchied zij op den dertienden junij van eenen korten tijd , verlengd geworden j dog het jaar 1554.  vanDORDRECHT. u85 jaer ende dach geleden verfteken waeren als voirfz. is daer of dezelue fteden oick ongefundeert zijn waer duere verilimilick de voirfz. queftie nyet getermineert en zal mogen worden binnen den voirfz. tijt vander continuatie expirerende den xixe Junij toecommende als bouen ende dit al buyten de fchult vanden fupplianten blijckende bij den munimenten daer van zijnde biddende daer omme oetmoedelick geconfidereert tgene des voirfz. is dat zijne majefteyt zoude belieuen hemluyden fupplianten te verleenen nyeuwe continuatie voer eenen tijt van twee jaeren ten minften voer zulcken tijt daer inne de voirfz. queftie getermineert zal mogen worden. Die keyfer naerdien de voirfz. fuplicatie gefien is geweeft in zijnen voirfz. feereten rade ende daer op gehadt taduis vanden eerften ende anderen luyden vanden voirfz. rade in Hollant ende oick gehadt taduis vanden voirfz. feereten raden ende op al rijpelick gelet heeft tvoirfz. octroy bij zijne majefteyt verleent in Septembre XVC- twintich daer af bouen mende gemaect is gecontinueert ende verlingt continueert ende verlingt mits defen voer eenen anderen tijt ende termijn van eenen jaere naeftcommende ingaende den voirlz. xixc dach vander toecommende maent Junij in dit jegenwoirdich jaer XVC- vijf ende vijftien dat alsdan de voirfz. lefte continuatie expireren zal hemluyden octroijerende ende accorderende dat zij vanden inhouden van denzeluen octroy zullen mogen gebruycken op die conditiën ende limitatien daer inne verclaert ten ware dat binnen middelen tijt tvoirfz. proces getermineert worde Gedaen tot Brueffel den eerïten dach van Meije int jaer XVC- vijfenuijftich. ( Onderftond) L. de Zoete. Naer den oorjprongkelijken Brief, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade A. No. 29. Die van Dordrecht zig verpligt hebbende , om aan den Keizer te zullen opfchieten de [om van Honderdduizend Ponden , verbindt Hij, tot aflosfing van die Schuld, in het gemeen, alle zijne Beden van Holland, en, in het bezonder, zijne Tienden van Putten en Zwijndrecht, midsgaders de Landen van de Zwaluwe en van Bonaventura. 3. September 1555. KAerle bij der gracien Gods Roomfch keyfer altijt vermeerder srijcx coeninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade Arragon van Nauarre van Napels van Secille van Maillor- Mmmmmmm 3 que  n85 PRIVILEGIËN que van Sardaine vanden eylanden Yndien ende vafter eerde der zee occeane eertshertoeghe van Ooftenrijck hertoeghc van Bourgoingnen pals*raue ende van Henegauw van Hollandt van Zeelandt van Ferrette van Haguenault van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marcgraeue des heylicx rijcx heer van Vrieslandt van Salins ende van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vuytrecht Ouersijfel endeGroèninghen endedominatoerjn Aiie ende in Affrycke. Allen den gheenen die dele jegewoirdighe zien zullen Ialuyt. Alfoe om te veruallen die groete ende excesfyue fommen van penninghen van noede zijnde tot befoldinghe vanden ruyteren ende knechten die defe foemer geweeft hebben ende alnoch zijn jn onfen dienfte van oorloeghe zoe omme te wederftaene die jnuafien ende aenflaeghen van onfen vyanden als oick om te zeeckcrlijcker te moegen volbrengen ende opmaecken de nyeuwe ftadt ende ftercte van Gyuet die wij nootshalfuen tot bewaernifle ende deffencie van onfen landen van herwaertsouer hebben doen maecken ende erigeren op de riuiere vander Maefe frontiere van onfen lande van Naemen ende wij mitsdyen geraeden beuonden hebben eenighe guede fteeden van onfen voerfz. landen van herwertsouer te doen verfoucken ons te willen bijftaeri ende asfifteren mit heuren credit ende geloeue oft obligatie mits goede verfeeckertheyt ende jndempniteyt ende volgende dien doer onfen lieuen ende getrouwen mrcn Eueraert Nicolai raedt ende mr. vanden requeften ordinaris van onfen feereten raede ende Aelbert van Loo oick raidt ende gecommitteerde van onfen demeynen ende fynancien den burgemeefteren fchepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht doen voerhouden ende verfoucken hebben ten eynde dat zij in defen onfen noodt ende om te verhueden alle jnconuenienten die bij gebreecke van betaelinghe zouden moeghen gebeuren hen zouden willen verbinden ende heur obligatien geuen ter fomme toe van hondert duyfent ponden van veertich grooten onfer Vlaemsfcher munte tpondt eens die te betaelen jn de Paesmerct XVC- fesfenuijftich naeftcoemende twelck de voerfz. burgemeeftren fchepenen ende raedt van Dordrecht naerdien zij tzelue in communicatie geleyt hadden als onfe guede ende getrouwe onderfaeten ende aenmerekende onfe voerfz. groete laften ons willichlijcken geaccordeert hebben mits belofte hen gedaen dat wij hen vande voerfz. fomme van hondert duyfent ponden munte voirfz. mitsgaders van allen coften laften ende jntereften die daer jnne zouden moegen vallen ende opcoemen zullen ontlaften jndempneren ende quijthouden ende dezelue fomme doen rembourferen ende heure voerfz. obligatien lollen mit die eerfte verfchenen penningen vander eerfter beede die geconfenteert ende geaccordeert zall worden bij de ftaeten van öpfen voerfz. lande van Hollant fonder de voerfz. betaelinghe langer te moegen vuytftellcn ofte verlenghen om wat andere laften dat ons zouden moeghen toecommen hocdanich die zouden moeghen zijn oick dat wij op de voerfz. toecommende bede eghene asfignatie ofte defchargie en zullen lichten noch gedoegen gelicht te worden voir ende all eer die obligatien van die van Dordrecht zullen geheelick afgeloft ende geacquiteert zijn. Oick dat wij tot haeren voorder verfekerthede fpccialijcken ypotecqueren zullen onfe thienden jn onfen lan-  van DORDRECHT. 118? lande van Putte ende Zwindrecht mit oick onfe landen die wij liggende hebben onder de Zwaeluwe ende Bonauentura ende op allen hen verlenen onfe behoorlijcke oepene brieuen. Doen te wetene dat wij de zaecken voerfz. ouergemerct ende aenmerckendc die goede ende getrouwe dienften die de voerfz. van Dordrecht nyet alleenlick jn tgeene dat voerfz. js mair oick tot andere diuersfche ftonden ons gedaen hebben ende noch dagelicx doende zijn willende tot heure verzekertheyt ende jndempniteyt ter gueder trouwen voorts gaen ende procederen hebben bij aduyfe van onfer zeer Heue ende zeer beminde zuftere de coeninghinne douagiere van Hongrien van Bohemen etc. voir ons regente ende gouuemante jn onfen landen van herwertsouer ende van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden prefident ende luyden van onfen raede van ftate ende fynancien neffens haer wefende gelooft ende gelouen bij defen jn keyferlijcke ende princelijcke woorden dat wij de voerfz. van Dordrecht vande voerfz. hondert duyfent ponden van veertich grooten daer voeren zij hen obligatien gegeuen hebben die te betaelene in de Paesmerct naeftcommende XVC- felfenuijftich wij hen zullen jndempneren ende qiiijthouden ende dat wij dezelue fomme zullen doen rembourferen ende heur obligatien lollen mit de eerfte penningen vanden eerfte beede die geaccordeert zall worden bij de ftaeten van onfen voerfz. lande van Hollandt fonder de betaelinghe vuyt te ftellen ofte verlenghen langer dan totten daeghe toe dat die eerfte termijnen vanden voerfz. toecommenden bede verlchijnen zullen om wat andere laften dat ons zoude moeghen toecomen hoedaenich oick dat die waeren twelck wij in zulcken geualle oock zullen doen tonfen lafte ende fonder coften van onfe voerfz. ftede. Ende daerenbouen hebben wij denzeluen gelooft ende geloouen mitsdefen dat wij op de voorfz. toecommende bede egeene asfignatie en zullen doen noch defchargien doen lichten noch gedooghen gelicht te worden voor ende alleer die voerfz. van Dordrecht zullen geheel geloft ende geacquiteert zijn. Ende tot meerder verzekerheyt ende jndempniteyt van onfe voerfz. ftede hebben hem verbonden ende geypotecqueert verbinden ende ypotecqueren mitsdefen generalijck alle die beden ordinaris ende extraordinaris van onfen voerfz. landen van Hollant ende fpecialijcken die eerfte beede die bij den ftaeten desfelfs landts geaccordeert zall worden mit oick onfe thienden jn onfen lande van Putte ende Zwindrecht mitsgaders die landen die wij liggende hebben onder de Zwaeluwe ende Bonauentura. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hoofden prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ftadthouder die eerfte ende andere luyden van onfen raede ende reeckeningen jn Hollandt den voirn. van onfen fynancien ende allen anderen onfen rechteren officieren ende onderfaeten jegewoirdich ende toecommende dien dit aengaen zall dat zij den voirn. van Dordrecht van defe onfe jegewoirdige beloofte verzekeringhe ende jndempniteyt doen laeten ende gedoeghen ruftelijck ende vredelijck genyeten ende gebruycken. Ontbieden ende beuelen oick den zeluen van onfer fynancien gheene asfignatien te doene noch onfen ontfanger generael gheene defchargie te gheuen daer mede defe betaelinghe zoude moeghen verachtert ofte vuyt- ge-  ii88 PRIVILEGIËN fielt werden maer dat zij bij den ontfanger ofte ontfangers die van der feluer bede adminiftratie ende otltfanck hebben zall ofte zullen mitte eerfte penninghen commende vande voerfz. beede doen losfen dobligatien van onfer voerfz. ftede ende te dien eynde letteren in handen der zeluer ftede defchargie opten ontfanger vanden ftaeten ons lants van Hollandt vuyt crachte vande welcke hij de voerfz. betaelinghe ende losfinge doen mach ende hem die jnt vuytgeuen zijnder reeckeningen ftrecken mach fonder daer tegens eenighe zwaericheyt te moegen maecken want onfe vuyterfte meyninghe ende beliefte zulex js. Des toorconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffel den derden dach van Septembri jnt jaer ons Heeren duyfent vijfhondert vijfenuijftich van onfen keyferrijeke txxxvje ende van onfen rijeke van Caftillien ende andere txlc (Opte ploije ftondt gefcreuen) Bij den keyfer die coninghinne regente etc. die heeren van Praet van Barlaymont ende van Hachicourt hoofden Pieter Boifot treforier generael mrcnJoes de Damhoudere et Aelbert van Loo gecommitteerden vanden financien ende anderen jegenwoirdich. ( Ondergeteyckent ) D'Ouerloepe. (Opten rugge ftondt gefcreuen) Die hoofden treforier generael ende gecommitteerde vanden demeynen ende financien ons heeren des keyfers confenteren alzoe veele als in hen is dinhouden jnt witte van defen te worden gefurniert ende volbracht jn alder vougen ende manieren als zijne Majt. dat wilt ende beuelt gedaen te worden bij defen. Gefcreuen onder dc handteeckenen vanden zelfden hoofden treforier generael ende gecommitteerde den vjen dach Septembri XVa vijfenuijftich. ( Onderftondt geteyekent) De Montmorency. Boifot. Damhoudere. A. v. Loo. Nair voirgaende collatie gedaen jegens zijn originaele befegeit mit een rondt fegele van roeden waftche vuythangende jn dubbelen ftaerten js daer mede beuonden accorderende. Bij mij G. Micbaëlis. Mjf. Handveftboek, gebonden in Jugtleer, en op den rug gequoteerd No. 36. Fol. 5 — 7 verfo. AANMERKINGEN. Deczc Honderdduizend Guldens werden, in op fondaege den iïije O&ober 1556. voir de het volgend jaar, wederom afgeloft : want, op deeckens van de gemeene neringen ten minden rand van het Regifter, waar in deeze Brief rebroeders gecaffèert. geboekt is , leeft men: Defe obligatien zijn Kei-  van DORDRECHT. Il8p Keizer Karei de V. beleent aan deeze Stad de fVijnroede, voor Tweeduizend Ponden, van Veertig Grooten Vlaamfch het Pond. 23. September 1555. KAerle bij der gratiën Gods Roomfch keyfer altijt vermeerder des rijcx coninck van Germanien van Caftillien van Leon van Grenade van Arragon van Nauarre van Naples van Secillien van Maijorcke van Sardaynen vanden eylanden Indien ende vafter eerden der zee occeane eertshertoghe van Oiftenrijck hertoghe van Bourgoingnien van Lothrijck van Brabant van Lembourg van Luxembourg ende van Ghelre graue van Vlaenderen van Arthois van Bourgoingnien palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelandt van Ferrette van Haguenau van Namen ende van Zutphen prince vanZwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vander ftadt fteden ende landen van Vuytrecht Ouerijflel ende Groemnghen en dominateur in Afie ende in Affricke. Allen den ghenen die defen onfen openen brief zullen zien oft hoiren lefen faluyt. Alfoe ter caufen vanden coop die wij onlancx gedaen hebben jegens den graue van Conincfteyn vande [0] heerlickheyt van Agimont met zijne toebehoirten daer onder begrepen es de heerlickheyt van Gyuet daer wij hebben doen erigeren ende maken een nyeuwe ftadt ende fterekte tot verfekeringhen ende befchermeniffe vande frontie- Nnnnnnn ren AANMERKINGEN. Wij hebben bevoqrens gezien CO , dat de aanitcllen ; zijnde het Geld, daar op verftrekt, uraat , in vroeger tijd, de VVijnrocde aan zig tot hier toe , door de Graaflijkheid nog niet behield, en daar mede zijne bezondere gunde- afgeloll geworden (3). ingen belchonk. Naderhand werd dezelve, [aj Heerlicheyt van Agimont. Deeze Heer- bij dc Luiden van de Kamer van Reekeningen, lykheid , geleegen in het Bisdom van Luik, op gelijk andere Domeinen , aan den meeftbieden- de Grenzen van het Graaffchap Namen , kogt den, verpagt. Keizer Karei, zoo als uit den Keizer Karei, om zijne Landen tegen de in- voorigen Brief gebleeken is, ter deezer tijd, vallen der Franfchen te kunnen dekken toen wegens den Oorlog met Frankrijk , om Geld ter tijd, van den Graaf van Stolberg en Ko- benoodigd, beleende de Wijnroede aan de Stad, ningftein, voor den prijs van Honderdvijfen- voor Tweeduizend Ponden, van veertig Grooten veertigduizend Ponden, van veertig Grooten Vlaamfch het Pond. Zoo draa dit Geld aan het Pond, zoo als uit den Koopbrief, geda"- den Keizer opgefchooten was, ftelde de Stad teekend den zesden April des jaars 1555, te zig in het bezit van haar verkrecgen regt; zien is(4). De Keizer, zig daar van meefter en liet , kort daar na, den Pagter Adriaan gemaakt hebbende, liet vervolgends , uitwij- IVaelen , eene regtelijke weet doen, om zends deezen Brief, bij Givet, langs de Maaze, de Pagt voordaan aan haaren Thcfaurier(1) te eene Vefting opwerpen, welke, naer Hem, betaalcn. Sederd dien tijd is de Stad in het den naam vmVharlemont outfmg (5), en in regt gebleeven , om één of meerder Wijn- dc Vaderlandfche Gefchiedeniffen niet onbe« roeijers, naer haare zinlijkheid , te moogen kend is. (1) Bladz. 163 en 164. (2) Uitwijzends de Iniinuatic van den 19. OAober des jaars 1555., te vinden in het Handveflboek, gequoteerd No. 36. Fol. 3- verfo. (%) Op de jaarlijkfche Reekeningen van den Raad en Rentmeefter Generaal der Domeinen van Zuidholland, wordt daarom telkens voor /Ipofliile gefteld : Zij gelet of met de losfing geen profijt te doen is. (4) Te vinden in M. G. r> e L o u v k. e x et B. H o d 1 n , Recueil des Edits & Reglements &c. dt Pats de Liegc , Tom. IV. pag. 155.,- vergelijk Tom. i. pag. 229., alwaar van deeze Heerlijkheid nader berigt gegee« ven wordt. (5) Pont vs Heuier, Rerum Aufiriacar. Lilt. xiii. pag. 333. Guiccjardin Defcription des Pays - Bas, pag. 467.  ïigo PRIVILEGIËN ren van deefe onfe landen van herwertsouere wij fchuldich ende gehouden zijn den voorfz. graue van Conincfteyn gereet vuyt te reyken ende betalen merkelicke fomme van penninghen die ons niet wel moghelick en es op te bringhen ouermits die groote ende zwaere menichfuldige laften die wij gedraeghen hebben ter caufen van defe jegewoirdighe oirloghe ende noch dragende zijn mits die continuatie van diere zonder te belaften eenighe andere partien van demeynen van onfen lande van herwertsouere hebben daerom bij aduyfe van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden treforier general ende gecommitteerde van onfe demeynen ende fynancien neffens ons wefende doen verfoecken onfen welbeminden burchmeefter fchepenen ende raedt van onfer ftadt van Dordrecht van ons te willen nemen in beleeninghe de gange ofte wijnroede in de voirfz. ftadt van Dordrecht daer inne naer enighe communicatie met hen hier op gehouden zij geconfenteert hebben te vreden wefende voer dezelfde gange ofte wijnroede te geuen de fomme van twee duyfent ponden van veertich grooten tpont eens ende dat in handen van onfen lieuen ende getrouwen raedt ende ontfangh©» generael van onfen demeynen ende fynancien Robert van Bouloingne ende mits hen doende daer op expediëren behoirlicke brieuen. Doen te wetene dat wij defe aengefien willende den voirfz. van onfer ftadt van Dordrecht van defen heuren coope volcomelick verzekeren hebben bij aduijfe ende deliberatie van onfe zeer lieue ende beminde fuftere die coninghinne vuyt onfer rechter wetentheyt voir ons onfe hoirs ende naeeommelingen grauen ende grauinnen van Hollandt vuyt title van wettigen ende deuchdelicken vercoop opgedraeghen gecedeert ende getranfporteert opdraeghen cederen ende tranfporteren bij defen Onfen brieue de voorfz. gange ende wijnroede om daer van te gebruycken in der manieren hier nae volgende te weten dat dezelue ftede genyeten zal den pacht die men ons betaelt heeft ende fchuldich is vande voirfz. wijnroede zedert den eerften dach van Octobre naeftcommende zoe langhe denzeluen pacht te gedueren heeft ende van daer voirts zal de ftadt van Dordrecht tot die voirfz. officie moghen ftellen nae huere geliefte al zulcken bequaemen perfoon ofte perfoonen die hen guetduncken zal behoudelick dat alzulcken perfoon ofte perfoonen die bij hen daer toe gedenomineert zullen werden gehouden zullen wefen heuren eedt te doen in handen van onfe lieue ende getrouwe die eerfte ende andere van onfe camere vande rekeninghen in Hollandt inder gewoonlicker manieren ende dat zoe langhe ende ter tijdt toe dat wij ofte onfe naecommelinge die geloft ende gequeten zullen hebben ende de voirfz. ftede gereftitueert de voirfz. fomme van twee duyfent ponden welcke losfmghe wij zullen mooghen doen naer de twintich jaeren van date van delen ende nyet eer. Beloouende in keyferlicke ende conincklicke woirden voir ons onfen eruen ende naeeommelingen grauen ende grauinnen van Hollandt dat wij den voirn. van Dordrecht vande voirfz. officie zullen laeten genieten ende gebruycken opte conditiën voirfz. alles geduerende totter aflosfinge die wij zullen moghen doen tot eeuwigen daghen naer dexpiratie van twintich jaeren als voeren tot allen tijden als ons oft onfen voirfz. naeeommelingen beft zal geüeuen mits wederkerende  van DORDRECHT. n0I de ende eens ende tcenemale betalende de voirfz. fomme van twee duyfent ponden van veertich grooten in goude ende munte nauolgende onfe jegewoirdighe pennisfie. Ende voirts tot meerder verzekertheyt vanden voirfz. van Dordrecht hebben wij gerenuncheert ende renuncheren bij defen tot alle keyferlicke ende conmchcke rechten ende alle andere rechten die princen zouden moghen ofte willen allegeren in prejuditie ende nadeel van defen onfen jegewoirdighen brief oft eenigh poinct van dien ende zunderlinghe vanden rechten feggende dat generalle renuntiatie van egeender werden te zijne ten zij dat fpecialle renuntiatie voergae. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hooft prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ftadthouder die eerfte ende andere luyden van onfen raede ende rekeninghe in Hollandt den voirn. van onfe fynancien ende allen anderen onfen rechteren juftieieren officieren ende onderlaeten jegewoerdich ende toecommende oft heure ftedehouderen dien dit aengaen zal dat zij den voirn. van Dordrecht van dele onfen jegewoirdighe opdracht cesfie ende tranfport opte conditiën ende inder manieren bouen verhaelt doen laten ende gedoogen ruftelick ende vredelick genyeten ende gebruycken procederende bij den voirn. van onfen fynancien ende rekeningen in Hollandt tot verifficatie ende interinemente van defen onfen jegewoirdigen brieue nae huere vorme ende inhouden want ons alzoe gelieft nyettegenftaende die ordonnantiën bij onfen voirfaten ende ons in voirledene tijden gemaect opte conduicte van onfe fynancien ende bezundere in de maent van Oótobri int jaer XVC- eenendertich ende zedert in den jaere veertich ende vijuenueertich bij den welcken es expreflliicken gefeyt ende verclaert dat wij van doen voirt aen nyet en zouden moghen vercoopen belaften noch alieneren onfe voirfz. demeynen ende eeden gedaen bij den feluen van onfen fynandai ende rekeningen ende andere officieren opte onderhoudinghe vanden voirfz. ordonnancien dewelck den voirn. van Dordrecht als defen aengaende nyet en willen hinderen noch prejudieren maer hebben hen elck int zijne daer van gerelcueert ende releueren bij dezen ende bij denzeluen den voirn. van onfen fynancien rekeningen ende andere officieren ontlaft ende verdragen van den eeden bij hen gedaen zoe voirfz. es blijuende dezelue ordonnancie in allen hueren poinclen in huer effect cracht ende vigeur niet tegenftaende oick eenighe andere ordonnancien reftrinctien geboden oft verboden ter contrarien. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hanghen. Gegeuen in onfer ftadt van Bruelfele den xxiije in Septembre int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert vijfenuijftich van onfen keyfemjeke txxxvje ende van onfen rijeke van Caftillien ende anderen t xle- (Op de plooije ftond gefchreeven.) Bij den keyfer de coninghinne regente &c. den heeren van Praet van Berlaymont ende van Hachicourt hoofden Pieter Boifot treforier generael meefteren Joes de Damhoudere ende Aelbert van Loo gecommitteerde vande fynancien ende anderen jegenwoirdich. UOverloepe. Nnnnnnn 2 (Op  m92 PRIVILEGIËN (jOp den rugge ftond gefchreeven) Die hoofden treforier generael ende gecommitteerden vande demeynen ende fynancien ons heeren des keyfers confenteren alzoe vele alft in hen es dinhouden int witte van defen te wordden gefurneert ende volbracht in alder vuegen ende manieren als zijne Majt. dat wilt ende beueelt gedaen te wordden bij defen. Gefcreuen onder die hanteekenen vanden zeluen hoofden treforier generael ende gecommitteerde den ixe dach van Octobre XVC- vijfenuijftich. (Ondergeteekend} De Montmorency. Boifot. Damhoudere. A. van Loo. (Nog laager ftond) Die luyden vanden rekeningen refiderende in den Hage confenteren voer zoe veele als in hen is int interinement vanden witte van defen zulx ende inderuouge ende manieren als zijne Majt. dat wilt ende beueelt gedaen te werden bij defen. Actum ten bureele van den rekeningen voorfz. opten vijffden Nouembris XVC- ende vijffenuijftich. Mij jegenwoordich. Schouten. Naer den oorfprongkelijken Brief, verfterkt met een uithangend Zegel in rood Wafch, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade D. No. i8s/ op den rug gequoteerd No. 36. Fol. 36-38. Koning Philips beveftigt, als Graaf van Holland, de Privilegiën en Voor regt en der Munters en Werkluiden van de Munt van Holland en Braband. 14. Auguftus 1559. PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillie van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Cecillie van Maillorcke van Sardayne vanden eylanden Indien ende vafter eerde der zee oceane eertshertoghe van Oiftenrick hertoge van Bourgoingne van Lothier van Brabant van Lembourg van Luxembourg van Geldre ende van Milanen graue van Habsburg van Vlaenderen van Artois van Bourgoingne palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelandt van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue maregraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van der ftadt fteden ende landen van Vutrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur in Afie ende in Affrijcke. Allen den genen Sssssss die  1226 PRIVILEGIËN die defen onfen brief zullen zien famyt. Van weghen onfen Henen beminden die munteners ende werckluyden van onfer munte van Hollandt ende Brabant die van eenen eede zijn es ons vertbaont geweeft hoe dat zij fupplianten voirtijden vercregen ende verworuen hebben van wijlen hertogen Aelbrecht van Beijeren ruwaert van Henegouwe Hollandt Zeelant ende Vrieslant zekere preuilegien vrijheyden ende handtueften blijckende bij zijne oepene brieuen in daten duyfent dtyenhondert zeuen ende tzeftich welcke preuilegien vrijheyden ende handueften zedert te meer ftonden geconfirmeert geratificeert geuefticht ende belieft zijn geweeft bij onfen voirzaten grauen van Hollandt ende bijfundere bij wijlen hooger memorien den keyfere onfen heere ende vadere blijckende bij zijnen oepenen brieuen daeraff zijnde vanden welcken dinhoudt hier van woirde te woirde naer volcht. Kaerle bijder gracien Gods etc. [Zie den hier volgenden Brief bladz. 867.] Ende want de fupplianten ende huere voirfaten van allen den voerfz. preuilegien vrijheden ende hantueften zijn altijts geweeft in goeder duechdelicker pofleflie ende gebruyek hebben ons gebeden dat ons belieue hen den voerfz. preuilegien ende hantueften thuerer meerder zekerheyt te confirmeren veftigen ende approberen mitsgaders hen die zoe verre alft noot zij van nyeux te gonnen ende verleenen ende hen doen expediëren onfe oepenen brieuen in behoirlicke vormen. Soe eeft dat wij de zaecken voerfz. ouergemercYende hier op gehadt taduis van onfen lieuen ende getrouwen deerften ende anderen van onfen raede ende rekeninge in Hollant genegen wefende ter bede vanden voerfz. fupplianten hebben allen die preuilegien vrijheden ende hantueften hemluyden ende hueren voirfaten bij den voerfz. wijlen hertoghe Aelbrecht van Beijeren ende anderen onfen voeruaderen grauen ende grauinnen van Hollandt faliger gedachten mitsgaders hooch loffelickcr memorien den keyfere onfen heere ende vadere gegonnen gheueftieht ende verleent mitgaders al tinhouden vanden brieuen hier bouen geinfereert gheconfirmeert geratiffieeert geuefticht ende belieft confirmeren ratifficeeren veftigen ende belieuen mits defen onfen brieuen. Ende vuyt onfe meerder gracie ende zoe verre alft van noot is hebben hem voir ons onfen eruen ende naecomelingen van nieux gegonnen ende gewülekuert gonnen ende willekueren die voerfz. preuilegien vrijheden ende hantueften willende dat zij van dyen voirtaen ghenieten ende gebruycken vredelick ende paifiuelick foe verre zij tot hier toe daer aff duechdelicken gevfeert ende gebruyct hebben. Ontbieden daeromme ende beueelen onfen lieuen ende getrouwen den hoofde prefident ende luyden van onfen feereten raede den voerfz. eerften ende anderen van onfen rade ende rekeninge in Hol/andt bailliu ende fchout van onfe ftede van Dordrecht ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren dienaeren ende onderfaten dien dit aengaen oft roeren mach hueren ftedehouderen ende elcken van hen bijftmder zoe hem toebehoiren zal dat fij de voerfz. fupplianten van defer onfer gratie confirmatie approbatie declaratie ende van al den inhouden van defeil en-  van DORDRECHT. 1227 ende vanden anderen brieuen bouen verhaelt inder vuegen ende manieren voirfcreuen doen laeten ende gedoeghen ruftelick vredelick ende volcommelijck genyeten ende gebruycken fonder hen te doen oft laten gelchien eenich hinder ftoet oft moijennelfe ter contrarien want ons alzoe gelieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Ghegeuen in onfer ftadt van Ghendt den xiiijen dach van Augufto int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende negenenuijftich van onfen rijcken te wetene van Spaengnen Cecille etc. tvierde ende van Napels tzefte. (Op de Plooije jlond gefchreeven) Bij den coninck in zijnen rade % de la Torre. (En verder ) Vp huyden den leften Septembris XVC- negenenuïjftich foe zijn defe brieuen bij ordonnantie vanden luyden vanden rekeninge in den Hage geregiftreert int derde geluwe regyftre aldaer gehouden geteyckent metter lettre K. beginnende prima Januarij XVC- vijff* ende vijftich ftilo curia; HoIIandia? foliis cx. verfo cxj. cxij. cxiij. cxiiij ende cxv. bij mij J. Splinter. Naer den oorfprongkelijken Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafchy aan een1 dubbelen Franchijnen flaart, beruftende in de Muntkamer van Holland. Sententie van het Hof van Holland, tuffchen den Commandeur van Pitzenburg te Mechelen, Impetrant in cas van Complaindte , ter ééner, en de Regeerders van Dordrecht, opkoomende voor dé Weduwe van wijlen Willem van Bever en , Collecleur van het Stapelregt, Gedaagden, ter ander cr zijde; waar bij aan den Impetrant zijne verzogte Provifie ontzegd is. 19. September 1559. OPtie differenten gerefen voer den houe van Hollandt tuffchen den commandeur des Goidshuyfe van Pitfenburch binnen der ftede van Mechelen jmpetrant in cas van complaincte ter eenre ende die burgemeefters fcepenen ende raiden der ftede van Dordrecht jnteruenierende voer die weduwe van wijlen Willem van Beueren eertijts collecteur vanden ftapelrecht binnen der voorfz. ftede gedaechden ter andere nopende die prouifie bij den jmpetrant verfocht. In welcke faicke djmpetrandt den gedaichden vuyt crachte van feeckere prouifie hadde doen dachuaerden voer den voorfz. houe ende ten daege dienende bij diuerfche middelen geconcludeert gehadt dat tex- Sssssss 2 ploict  1228 PRIVILEGIËN ploict jn defen gedaen geapprobeert ende dyen nauolgende de voorfz. jmpetrant gemaincteneert geftijft ende gefterct foude werden ende jnde poffesfie vel quafi van tot allen tijden vrij te mogen vaeren ende pafleren voerbij der voorfz. ftede van Dordrecht met alle alfulcke wijnen als hen van bouen lancx den Rijn oft anders aff gefonden zoude worden tot der voorfz. Goodshuys behouff fonder die voorfz. wijnen binnen derfeluer ftede te verftapelen ofte oick enich ftapelrecht te betalen ende dat voerts die gedaechden gecondemneert zouden werden alle turbell hinder crott ende empefchemente ter contrarie gedaen cofteloes ende fcadeloes off* te doen ende hem geinterdiceert van gelijcke meer te doen ende dat bij prouifie die gedaechden gecondemneert zouden werden den jmpetrahdt te reftitueren die fomme van vier Carolus guldens ende festhyen ftuuers hen offgenomen ende dat voerts den jmpetrant die recreantie geadjudiceert zoude werden onder eyflch van coften. Jegens welcken eyfch naer van wegen die voorfz. gedaechden bij diuerfche middelen geconcludeert was ten fyne van nyet ontfanckelick ende dat den jmpetrandt zijnen eyfch ende conclufie mitsgaders verfochte prouifie ontfeyt maer ter contrarien verclaert zoude werden fubiect. te wefen trecht vande ftapele ende poflesfie van dyen onder gelijcke eyflch van coften waeren de voorfz. parthijen ten principale beuonden ende gewijft jn feyten contrarie ende geadmitteert tot prouue van huerlieder vermeten ende nopende de voorfz. verfochte prouifie waeren geappoinéteert te fcriuen bij memorien ende aduertiflemente van rechten daer van zijluyden mitsgaders de munimenten tot verificatie van dyen dienende onder den voorfz. houe gedient ende rechts verfocht hebben. Tvoorfz. hoff met rijpe deliberatie van raide duergefien ende ouergewegen hebbende alle tgunt dat ter materie dienende es jn den naeme ende van wegen des conincx van Spaengnen van beyde Cecillien etc. als graue van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt ontfeyt den voorfz. jmpetrant zijn verfochte prouifie ende condemneert hem jn de coften van defen jncidente tott taxatie ende moderatie vanden voorfz. houe. Gedaen jn den Haege bij heeren Guillain Zcgers van Yeghem heere van Waflenhouen etc. ridder meefter Maerten van Naerden heere Willem Snouckaert oick ridder mrs. Dominicus Boot ende Cornelis van Vuytwijck raets- AANMERKINGEN. Wij hebben bevoorens reeds gezien, dat de tot hun dagelijks gebruik beezigden , Stapel- Leeftogt van voomaame en aanzienlijke Per- vrijheid beweerde. Ook Haagde zij daar in foonaadijen niet zelden vsn het Stapelregt wierd gelukkiglijk ; want, in den rand van zeeker vrijgefteld. Ook was de Wijn, hoorende tot Regifter , waarin deeze Sententie geboekt is, hunne Kelders, zelfs bij Handveft, daar van leeft men : den anno 1579. is in ontheeven (1). Geen wonder derhalve , dat de deze faecke bij den Hoeve van Hollant fen* Commanderij van Pitzenburg te Mechelen, tentie diffinitive eepronuncbieert ende ver- zijnde van de Teutonifche Orde, en bcl'taande claert die van fitfenhureb vrij ende ex- uit edele en aanzienlijke Leden (2), op dien empt vanden ftapele etc. grond, van de bovcnïandfche Wijnen , dieze (i) Zie bl. 192 en 949. (ai Gelijk men zien kan bij Van Gestel lliflor. Arcbiepifeop. Mtcblinitnf, Tem. I. ptg. 77- 'a Sandeki Cborograph. Sacr. Brai/antU , Tom. 111. pag. 373.  vam DORDRECHT. ia2o raetsluyden van Hollandt ende gepronunchieert den xixen September anno XVc-negen ende vijftich. Toirconde tfegel van jufticie hyer aen gehangen. In kenniffe van mij (Onderftont opte plijcke) B.Ernjt. Nair voirgaende collatie gedaen jegens zijn originale befègeit mit een rondt fegele van roeden waffche vuythangende in dubbelen ftaerten js daer mede beuonden accorderende bij mij G. Michaëlis. Naer eene authentijke Copij, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade B. No. $B2'0C- Mandament Poenaal, verleend bij het Hof van Holland, ten verzoeke van Heer Guilain Zegers Van Teghem, Heer van Wajfenhoven etc., tegen die van Dordrecht, om voordaan geene Brieven van Af ei ding te gebruiken tegen zijne Hooge Vierfchaar van Bergambagt; ten min fen zulken niet, in welken de zaak of de natuur der Actie niet Jlaat uitgedrukt. 22. Mei 1560. Die prince van Oraignen graue van Nafiau Catfenelleboghe Vianden Dietz etc. heere van Breda etc. ftadthouder generael prefident ende raden ouer Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt den eerften ghezwooren exploictier van der camere van den rade in Hol- Sssssss 3 lant AANMERKINGEN. Dit Mandament met naauwkeurigheid in- zeiven, waar over de Gedaagde aangefpró- ziende, blijkt het, dat de Heer van Bergam- ken of befchuldigd werd; ten einde zijne Vier- bagt, toen ter tijd , beweerde, dat de Land- fchaar daar uit zou' kunnen zien, ofzc waren poorters , onder zijn Regtsgebied woonagtig, ingerigt naer het gemaakte Voorfchrift , en wegens Crimineele Zaaken, voor zijne Hooge zij vervolgends verpligt, om daar aan te ge- Vietfchaar , zijnde aangefproken, bij Brieven hoorzaamen. van Afleiding of Affcbrijviug, gehjkze ge- Wij hebben bevoorens (1) opgemerkt, dat naamd worden , door het Geregt van deeze de Stad geregtigd ware , om , zoo wel in de Stad , daat van niet konden worden afgetrok- Hooge,als in de Ambagtsheerlijkhede'n, onder ken ; ten minften, dat zulke Brieven moeften Zuidholland geleegen, Landpoorters te hou- inhouden den aart det Aclie en de Zaaken den. Ook zeiden wij elders (2), dat wij over Waarfchijnlijk zal een Stuk van den twintigften September des de geleerde Heer Jona Willem te Water, jaars 1559 , ftaat Hij benoemd als eerfte Raad die Hem reeds onder deeze Edelen eene plaats preftderende in Holland. Nog geen volle twee heeft toegekend (9) , in het volgend Stuk, dat (3) Van dit Geflagt , dat in het Graaffchap Aelfl, en wel te Geersbergen, voornaamlijk gebloeid heeft, en uit het welk verfcheiden Aframmelingen in de Vlaamfchc Steden dc hoöglfe Eerambten bekleed hebben, knn men onderligt worden bij L'Es PINO1 Recherches de la Nolrlefe de Flandre, pag. 213 et 271. Van (ïEstel Hijfor. Epifeop. Mechlinienf Tom. II. pag. 232 et 333. S a nr> e r / Flandr. J/liiflrat. Tom. III. pag. 174. Men vindt het onder de Adelijke Huizen van de Nederlanden opgenoemd in den Boomgaert der Wapenen , gedrukt le Gendt in V jaer 1567. '4) Vergelijk De Riem er befchrijv. van 'sGra/rvenhaage , I. Deel, bl. 257. Aanteekeningen op de Privilegiën van flaardingen , bl. 97. en op de Decijien en tiejiluticn van den Ilove , gedrukt in */ iaar 1751. No. xxvn. bl. 17. 6 1 (5) Gout hoeven Kronttk , bl. 103. (6) Volgends 't nangeteekende van Hoynck van Papendrecht Anal. Belgic Tom II Part I. p*g. 3B. werd Suis , den 21. oaober van 't jaar 1559. tot Prefident aangellcld. (7) Zie bl. 1201. (8) Sententiën en Indaagingen van den Hertog van Alva , bl. 36. <9J lliftorit van het Vtrbond en dc Smeekfcbrijteu dei- Nederlandfchc Edelen , I. Deel, bl. 258.  van DORDRECHT. n$i continuatien ende bijfönder [b] in den jare XVC- ende vijftich leftleden voor den tijt van zes jaren met expreffe reftrinctien dat zij van doen voortan in hueren voorfz. brieuen van aileydinghe ghehouden zullen zijn texprefferen die fake ofte nature vander actie daer van zij heuren buytenpoorteren afffcrijuen lullen als defe thoonder vp ghifteren bij eender requefte defen houe ouerghegheuen verthoont heeft de voorfz. van Dordrecht defen nochtans nyet jeghenftaende hueren Voorfz. buytenpoorters hem veruoorderen aff te doen fcrijuen met huere obfehure brieuen van affleydinghe zonder in hueren brieuen voerfz. eenighe fake ofte nature van de actie te exprefieren ende daer bij van Con. Majts. weghen te gebieden ende van hueren weghen te verfoucken den wethouders van zijne Majts. vaftallen ofte ambochtsheeren opte perfoenen van heuren buytenpoorteren noch oick op heure goeden dat immers fmaecl: actie reële eenighe rechtsvorderinge te pleghen etc. ende die zelue heure brieuen van aileydinghe nyet alleenlijck taddrefferen an de lagher vierfchare van de voorfz. ambochtsheeren naer vuytwijfen dier voerfz. continuatie van den jaere L. maer oick ande hoogher vierfchare van criminelle faken buyten alle ordene van rechten allülcx hebben onlancx heure brieuen van afleydinghe ghcfonden an de fuppliants bailliu ende mansmannen van heeren Aerntsberghe daer bij zij hemluyden beuolen hebben van Co. Majfs. weghen ende verfocht van heuren weghen dat men op den perfoon ende goeden van eenen Gheerloff Woutersz. des fuppliants onderlate die nochtans gheen landtpoorter en es voor wyen Wouter Gherloifs zijnen vader heeft willen interuenieren hoewel in criminele actie gheen interuentie en valt en zouden voorder rechsuoerderinghe pleghen al naer den oudden fluer blijckende tfelue 'bij heuren brieft van affleydinghe an defen gheattacheert hoewel die zelue bij des fuppliants bailliu voer zijne hooghe vierfcare van mansmannen van den voorn, fuppliant van die crieme angefproken wordt. Ende alfoo dit tendeert tot enenmtie van deè fuppliants hooghe heerlicheyt die hij van Con. Majt. alleene bekendt ende [c] in pandtfcappe vercregen heeft van defen den procureur generael van defen houe dut bij hen, die gewoon zijn eene grondige een ieder zal gereedelijk moeten toeftemmen, kennis van 's Lands Gefchicdeniflen op hoo- dat , zoo de natuur der Aflie in de Brieven gen prijs te Hellen , met verlangen te geraoet van Afleiding al behoorde te worden uitgegezien wordt, nopens zijne verdere bedrijven, drukt (if)* egter geenszins daar uit volgen zijn geflagt cn zijne af kömft , nader onderrigt zou', dat de Landpoorters , onder de Hooge geeven. Heerlijkheden gezeeten , zoo als de Heer van [b~\ Inden jare XFc. ende vijftich leftleden. Bergambagt thands beweerde, niet zouden Te weeten den achrentvvinügftcn dag van April, moogen worden afgeleid, gelijk ons uit één van de Stukken, tot dit [c] In pandtfeappe vercregen heeft. Te Regtsgeding.behoorende , gebleeken is. Jam- wceten in het jaar 1558. ; welk Pahdfchap, mer is het, dat wij van deeze Verlenging geen uitwijzends den daar van gemaakten Brief, Affchrift hebben aangetroffen (10); wijl daar duuren moeit, tot dat Hij voldaan zoude weeuit zou' kunnen worden opgemaakt, op welk zen, van de drieduizend zevenhonderd negeneene wijze en met wat oogmerk deeze bepaa- entagtig Ponden veertien Schellingen, welken ling gemaakt wierd. Wij durven zulks nu niet daar op gefchooten waren ('2> beflilien , fehoon wij geenszins twijfelen , of Oo) Zulks verwondert ons, wijl , gelijk gebleeken is, de Affchriften van de Verlengingen van het Groot O&rooi van den vierden September des jaars 1520 , ons anderszins, meeft allen, in handen zijn gevallen. 'i') Uit een Advis van het Hof van Holland , Van den 28. November des jaars i.,6i. , dat op zijne plaats volgen zal , moeten wij bcfluiten , dat dit, in dc hier bedoelde Verlenging, indiervoege, uitdruklijk bepaald wierd. (12) Vergelijk het Oftrooi van den 27. Auguftus des jaars 1562., door Koning Philips, aan onzen Guillain Zegers, ten aanzïea van de Heerlijkheid van Bergambagt, verleend, bij J. van Ou DENHOvEsZuiiiWtoii, bl. 383.  Ifc3ft PRIVILEGIËN houe wyen toecompt de deffèntie van z^ijne Majts. hooche heerlicheyt voorfz. int lange gheaduerteert ende voer foo vele hem als pandtheere angaen mach ... mijnen heeren van tgundt voorfz. es bij defen willen remonftreren als tenderende bij confequentie oock tot zijnen grooten interefie ende achterdeele ende oick lefie ende moleftie van zijne onderdanen ende meer lal ten fij hem fuppliant bij behoirlijke prouifie van jufticie daer jegens voorfien en worde foo hij feyt verfouekende hieromme onfe prouifie. Soo eeft dat wij v committeren mitsdefe v te trecken an de regierders van Dordrecht voorfz. ende allen anderen des noodt zijnde ende hen van weghen der Con. Majt. fcherpelicken ende op groote peyne ghebiedt ende beueelt van alfulcke afieydinghe bijfondere in maniere voorfz. zonder infertie ofte expreffie vander fake ofte materie vander actie teghens zijne hoogher vierfcare voorfz. voorder nyet te ghebruyeken maer die zelue cofteloes ende fcadeloes alfte doen ende te reuoceren ende hen te wachten van ghelijcken meer te doen angemerct bijfönder dat bij dusdanighe affleydinghe den fuppliant benomen zoude worden die misdadighe ende delincquanten van hueren delicten te ftraffen ende corrigeeren te meer alfoo de voorfz. van Dordrecht den voorfz. mansmannen hueren brieuen van cominatie gefonden hebben bij den feluen henluyden beuelende huere voorfz. briefuen van afüeydinge te obedieren vp peyne van elc teghens hemluyden te verbeuren een half roe muyers ende alfoo hen zeluen te willen rechten zonder dat die zelue cominatie brieft" begrijpt eenighe claufule van jufticien nifi caufam etc. in allen fchijnen off zij heeren waren van Zuythollandt ende ouerheyt ende jurysdictien hadden ouer den ambochtsheren ende halsheeren vande heerlicheden in den bedrijue van Zuythollandt ghelegen ende in cas van oppofitie indien blijeke van der premiffen omme gheuoughen die beuelen vp peyne ftadthoudende van vuyt crachte van de voorfz. brieuen van affleydinghe ende cominatie daer vp gheuolcht nyet te procederen in manieren zoo voorfz. es dachuaert doppofanten te compareren ofte ghemachtichden te zeynden teenen bequamen daghe voor ons alhier in den Haghe omme te zegghen de redenen van dien mitsgaders te coemen verantwoerden vp alfulcken eyfch ende conclufie als die fuppliant ende die procureur generael van defen houe vor tintereft van zijne Majt. teghens hemluyden zullen willen doen ende nemen ende voorts te procederen naer rechte ons relaterende v wederuaren. Ghegheuen in den Haghe onder tzeghel van jufticien hieran ghehangen den xxije Maij anno LX. {Onderftondt gefcreuen) Bij mijnen heeren den ftadthouder prefident ende raden ouer Hollant Zeelant ende Vrieslant. (Ghcteyckent) Emft. Texploict van defen ghedaen vp den xxiiijc Maij anno XVC- LX. binnen der ftede van Dordrecht an burgemeefters ende regierders als naer zijne voirme ende inhouden daer of den dach dienen fal ad fecundam naer Pincxteren cerftcommende. Bij mij QDen naam van den Deurwaarder was onleesbaar.) ( Laager fond) De voorn, biirgemeefter ende regierders naer de lecture van den  vanDORDRECHT. 1233 den voorn, mandemente penael conftitueerde henluyden appel* lanten van den conceflïe van dien protefterende huerluyden grieuen texhiberen in behoirlicke tijde daer ende alfoe zij te rade wefen zullen. Aótum utfupra bij mij Naer bet oorfprongketijk Relaes van den Deurwaarder, liggende onder de Stukken van dit Proces, in de Kas van de Weeskamer, Lade O. No. 18. Koning Philips verlengt het Groot O&rooi van den 4. September des jaars 1520., voor den tijd van een jaar , ingaande den 19. Junij des jaars 1560. n. Junij 1560. PHilips bijdcr gratie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Sicillien van Maillorcke van Sardame vanden eylanden Indien ende vafter lande vander zee occeane eertshertoge van Oeftenrijcke hertoge van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Limborch van Luxemborch van Gelre ende van Milanen graeue van Habsborch van Vlaendren van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marcgraue des heyïicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van de ftadt fteden ende landen van Vtrecht Ouerijffel ende Groeninghen ende dominateur in Afie ende in AfFrijcke. Onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen raede in Hollant ende allen anderen onfen rechteren jufticieren ende officieren wyen dit aengaen mach faluyt ende dilectie. Wij hebben ontfangen die onmoedige fupplicatie vande borgemeefters ende regeerders onfer ftede van Dordrecht foe in hueren naeme als ouer ende in den naeme van den gemenen porters ende innewoenders der feluer ftede inhoudende hoe dat hen fupplianten voertijts proces gemoueert fijnde bij onfen procureur generael van Hollandt ter oirfaecke van eenighe heure preuilegien vfancien ende oude hercommen die fij gebruycken ouer die ingefetenen van Zuythollant fij fupplianten in Septembri XVCtwintich van hoegher memorien keyfer Kaerle die vijffte onfen heere ende vadere verworfuen hebben behoerlijcke briefuen van octroy ende accord inhoudende furceancie ende Icheurflïnge vanden voerfz. procefle voer eenen tijt van tweelff doen ierft toecommende jairen met verclaringe hoe fij fupplianten daerentuffchen heure voerfz. preuilegien foude gebruycken ende daer nae hebben fij fupplianten foe wel vande voerfz. Keyf. Majt. als oeck ten leften van ons verworfuen nyeuwe ende voirder continuatie waer van die lefte bij ons ver- T 111111 leent  1234 PRIVILEGIËN leent noch duert ende expireren fal den xixen defer maent van Junio hangende welcken tijt fij fupplianten hebben moeten fuftineren foe fij noch doen feeckere proces tegens dye van Rotterdam mit heure conforten voer v van onfen raede in Hollandt ter caufen vande voerfz. preuilegien ende oude hercommen. Ende gemerct dye voerfz. fupplianten huer diligentie gedaen hebben ende tvoerfz. proces geinftrueert ende gebrocht in ftate van wijfen ende alfoe bij hen nyet en ftaet tfelue en worde gewijdeert ende getermineert foe hebben de voirn. fupplianten ons oitmoedelijcken gebeden om andere oft nyeuwe continuatie van het voerfz. octroy foe lange ende ter tijt toe tvoerfz. proces gedetermineert fall wefen. Soe eeft dat wij de faecken voerfz. ouergemerct ende hier op gehadt taduijs van onfen voerfchreuen raede in Hollandt ende op all wel gelet hebben de voirfz. brieuen van octroije den voirn. fupplianten bij de voerfz. Keyf. Majt. in den jaere twintich verleent gecontinueert ende verlinght continueren ende verlinghen bij defen voir den tijt van noch eenen jaere nv eerftcommende ende innegaende ter expiratie vanden lefte ende loopende continuatie mit alfulcke conditiën ende claufulen als fij tot defen daghe toe de voerfz. continuatie gehadt ende gebruyct hebben ten waere dat bynnen den feluen naeftcommenden jaere tvoerfz. proces getermineert ende beflicht waere. Ontbieden ende beuelen v daeromme dat ghij ende elck van v den voirn. fupplianten van defe onfe gratie ende continuatie inder manieren ende onder de conditiën voerfchreuen doet laet ende gedoocht volcommelijck genyeten ende gebruycken fonder hen daer inne te doen oft laeten gefchien eenich hinder letfel oft moeijeniffe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Gegeuen in onfe ftadt van BruelTele den elfften dach van Junio int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert ende tfeftich van onfen rijcken van Spaengnen Sicillien etc. tvijftte ende van Naples tfeuenfte. (Onder ftondt gefcreuen) Bij den coninck in fijnen raede. (Ondergeteyckent) Vlierden. MJf. Handveft boek , gebonden in Jugtleer, en op den rug gequoteerd No. 36. /0/.38. Koning Philips verlengt het Groot OcJrooi van het jaar 1520., voor den tijd van een jaar, ingaande den 19. Junij des jaars 1561. 7. Junij 1561. PHilips bijder gracie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Sicillien van Maiorcke van Sardanien vanden eylanden Indien ende vaften lande vander zee occeane eertshertoge van Oiftenrijcke hertoghe van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Limborch van Luxemborch van Gelre ende van Milanen graue van Habsborch van Vlaendren van hriois van  van DORDRECHT. 1235 van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelant van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue maregraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van de ftadt fteden ende landen van Vtrecht OuerilTel ende Groeninghen ende dominateur in Afie ende in Affrijcke onfen lieuen ende getrouwen den prefident ende luyden van onfen rade van Hollandt ende allen anderen onfen rechteren ende officieren oft heurluyden ftedehouderen dyen dit aengaen fal faluyt ende dileétie. Wij hebben ontfangen die oitmoedige fupplicatie van onfe lieue ende beminde de burgemeefter ende regierders onfer ftede van Dordrecht zoo voer haer feluen als in ende vuyt den naem van den poerters ende inwoenners der felue ftede inhoudende hoe dat hen fupplianten in den jaere XVC> vijfthiene proces gemoueert zijnde bij doen ter tijt onfen procureur generael van onfen voirfz. rade in Hollandt ter oirzaecke van diuerfche haere priuilegien vfantien ende oude haercomen die zij fupplianten waeren gebruyekende ouer den ingefetenen van Zuythollandt zij fupplianten in Septembri int jaer XVC- twintich met wijlen hooger memorien den keyfere onfen heere ende vadere zeker accordt gemaect ende aengegaen zijn inhoudende furceancie van den voirfz. proceffe ende dat voer den tijt van twaelf jaeren doen eerftcommende ende verclaeringe hoe zij fupplianten geduerende den voirfz. tijt haere gecontrouerteerde priuilegien vfancien ende oude haercomen middeler tijt fouden gebruycken ende dat al onder behoirlijcke brieuen van octroije van date als bouen met exprefle condicie ende claufule dat nae dexpiratie van den voirfz. tijt zij fupplianten fouden blijuen in haere oude poffesfie van haere voirfz. priuilegien vfancien ende oude haercomen in fulcker vougen ende manieren als zij waeren voer dinftitucie van tvoirfz. proces ende fonder preiudicie van dyen. Nae dexpiratie van welcke voirfz. twaelf jaeren hebben zij fupplianten om alle vordere proceffen coften ende moe3rten te fchouwen zoe van de voirfz. Keyf. Majt. als daer nae van ons diuerfche nyeuwe continuatien verfocht ende geobtineert daer van die laefte expireren fal den neghentienften defer maent. Ende hoewel de voirfz. continuatien hen nyet voerder en ftrecken noch verfocht en zijn geweeft dan om dat wij hen fupplianten gheen proces voerder en fouden moueren van haere voirfz. priuilegien vfancien ende oude haercommen theeft nochtans belieft den regierders onfer ftede van Rotterdam met haeren conforten nv zekeren langen tijt geleden die voirfz. verfochte continuatien te willen impedieren daer van als noch proces hangende is ongedecideert voer v luyden van onfen voirfz. rade in Hollandt wefende althans in ftaete om wijlen maer naer dyen zij fupplianten ten tijde van de voirfz. oppofitie van die voirfz. van Rotterdam met haeren adherenten ons fuffïfantelijcken hadden gedaen blijcken van tondeuchdelijck verfouck van de voirfz. van Rotterdam met haeren conforten is hen bij de voirfz. Keyf. Majt. nyeuwe continuatie verleendt geweeft dwelck de voirfz. van Rotterdam met haere conforten bemerekende hebben tvoirfz. proces zeer foberlijcken veruolcht in zulcker vougen dat en hadden zij fupplianten die zaeke nyet meer gediligenteert dan haere voirfz. partijen die de fupplianten tot meer- Ttttttt 2 det  1235 PRIVILEGIËN der tijden'hebben doen verfteken zoe van reprochen als van andere rechtelijcke termijnen hoe wel al tfelue hen fupplianten nyet van noode en was te doene aengemerckt zijluyden gedaechde oft geinthimeerde zijn ende dat zij fupplianten bijder diffinitiue nyet meer en connen oft moegen obtineren dan zijluyden jegenwoerdelijcken hebben ende gebruycken en foude noch opten dach van huyden die voirfz. zaecke nyet zijn in ftate om wijfen als die nv ter tijt is ende ouerlange geweeft is om expeditie van den welcke zij fupplianten tot meerder ftonden v luyden van onfen voirfz. rade in Hollandt hebben geinterpelleert maer alzoe de zaecke is van grooter importantie indt deel oick toucherende onfe demeynen ende hinc inde daer veel gefcreuen ende groote produétie gedaen is ende verfcheyde verificatien bijfönder bijden voirn. fupplianten geproduceert zijn dat oick ghijluyden van onfen voirfz. rade in Hollandt nyet voorder belaft en zijt dan die voirfz. zake te inftrueren totter diffinitiue toe excluys ende zulex geinftrueert zijnde die met vluyden ende van onfen lieuen ende getrouwen den luyden . van onfe rekeningen in Hollandt aduijfe ons ouer te feyndene om al tfelue gefien geordonneert te worden naer behoiren foe hebben de voirn. fupplianten ons oitmoedelijcken gebeden dat tgeene des voirfz. is geconfidereert ende dat zij fupplianten tot auancement vander voirfz. zaecke al hebben gedaen dat zij fouden moegen doen ons foude gelieuen henluyden te verleenen nyeuwe continuatie van haer voirfz. octroy ingaende nae dexpiratie van tegenwoirdige ende dat ter tijt ende zoe lange de voirfz. zaecke bij ons eyntehjeken gewijdeert ende getermineert zal zijn ende henluyden daer op doen expediëren behoirlijcke oepene brieuen. Soe eeft dat wij de zaken voirfcreuen ouergemerct ende hier op gehadt taduijs van vluyden van onfen voirfz. rade in Hollandt genegen wefende ter bede ende begeerte vanden voirn. fupplianten hebben de voirfz. brieuen van octroije hen fupplianten bij de voirfz. Keyf. Majt. in den jaere twintich laeftleden verleent gecontinueert ende verlinght continueren ende verlingen bij defen voer den tijt van eenen jaere nv eerftcommende ende innegaende ter expiratie van der laefte ende loepende continuatie met alzulcke condicien ende claufulen als zij tot defen dage toe de voirfz. continuatie gehadt ende gebruyekt hebben. Ontbieden vluyden daeromme ende beuelen ende elcken van vluyden befundere zoe hem toebehoiren lid dat ghijluyden den voirnoemden fupplianten van defe onfe gracie ende continuatie inder manieren voerfcreuen doet laet ende gedoecht ruftelijck vredelijck ende volcommelijck genyeten ende gebruycken fonder hen te doene oft laeten gefchicne eenich hinder letfel oft moijeniffe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Gegeuen in onfe ftadt van Brueflele den feuenften dach van Junio int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert eenentfefttich van onfen rijcken te wetene van Spaengnyen Sicillen etc. tzefte ende van Napels tachfte. QLaager fond) Bij den coninck in zijnen rade. Vlierden. Naer den oorfprongkelijken Brief, verfterkt met een Zegel in rood IVafch , liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade C. No. Man?  van DORDRECHT. 123? Mandament Poenaal, verleend bij den Secneten Raad, ten verzoeke van de Staaten en Gemeene Geërfden van het Eiland van Walcheren, tegen Dekenen en Gildebroeders van het Schippers Gild van Dordrecht, beweer ende, de Voor laading te moeten hebben, voor de Zeeuwfche Schippers^ van het Draghout en de andere Materiaaien, tot het maaken en onderhouden van den IVeflkappelfchen Dijk, te Dordrecht ingekogt. 28. Julij 1561» PHilippus bijder gracien Goidts coninck van Caftillien van Leort van Arragon etc. den eerften onfen deurwaerder oft fergeant van wapenen hier vp verfocht faluyt. Wij hebben ontfangen die oitmoedige fupplicacie van de ftaeten met die gemeene jngeërfden vanden lande van Walcheren in onffen lande van Zeelandt inhoudende hoe dat zij fupplianten tot nootlick onderhoudt ende dagelicxe reparatie van heure dijcken naemptlick voor Wettcappele behouuen veel ende diuerlTche materialen als veel houts omme te maecken het kiftwerck ftaende voor Weftcappelle zijnde het meefte fcutfele tegens de groote cracht ende macht vander zee waer toe men gewoenljck es meefte te befegen [o] drachout twelck de fupplianten gecommitteerdens gewoenlick zijn te coopen binnen onfe ftede van Dordrecht ende daer toe te houden [&] feeckere fcepen van Weft- Ttttttt 3 cap- AANMERKINGEN. Wij hebben, bevoorens, gezien, dat, in finitive bedilt geworden zij, kunnen wij, bii het begin van het jaar 1390., tuffchen de mangel van berigt, niet verzeekcren. Schippers van Reimerswaal , en die van onze [o] Drachout. Van dit Hout wordt, in het Stad, reeds het zelfde Verfchil plaats had, cn drieënvijftig/Ie en eenige volgende Artijkeleu dat Hertog Aelbregt van Beieren, den twaalf- van de Ordonnantie van het Stapelregt van den den Januarij van dat jaar, zulks, bij eene be- vierden Junij des jaars 154T, melding gemaakt zondere Üitfpraak, beflifte CO- Toen ter tijd (2). Verftaat er door zulk foort van Hout, dat merkten wij tegelijk op, dat, in de zeftiende wij met den naam van Staaken benoemen. Hier eeuw, over dit Regt van Foor laading of Af mede was men gewoon, den Weftkappelfchen legging, vne\c ondemgheden gebooren wierden. Zeedijk, toen ter tijd, te verfterken. Zelfs Dit Mandament llrekt daar van, onder veele leeren ons de Zeeuwfche Gefchiedfchrijvers (3), anderen , ten bewijze. Belangende het regt, dat de eerfte Staketfels, in tegenwoordigheid dat onze Schippers beweerden , wij zullen, van Keizer Karei den V., op den veertienden ten einde alle herhaaling aftelnijden, daarover Julij van het jaar 1540., ten dien einde, geverreekenen , in de Aanteekeningen op een Stuk Held waren. van den tienden September des jaars 1578. O] Seeckere fcepen van Weftcappele. De Of dit Proces verder voordgezet , en ten de- reeds aangehaalde Zeeuwfche Kronijkfchrijvers maa- (1) Zie U. 340. (2) Zie il. 1015—.1016. (3) Boxhor» Aantak, ep de Krcnijk van Reigersberg, i. DethbU 285. Smaiiegangb Kronijk, bl. 628.  I238 PRIVILEGIËN cappelle zoe bij lomere als fwinterdaechs vaerende om de felue materialen vp eenen boem ouer te bringen ende ghins ende wedere ouer te voeren daer voor die angenoemen fcippers van Weftcappele geftipuleert hebben een zeecker loon als van elck hondert houdts bedongen hebbende drie guldens zonder meer waer vooren zij gehouden worden tvoorfcreue hout te voeren ende totWeftcappel te brengen inder vougen ende manieren hier voeren verhaelt. Ende hoewel tfelue nyemant behoort hadde te beletten oft dies aengaende den feluen fupplianten fcippers eenich belet oft obftakel te werlt te doene bijfönder alfoe zijluyden ende heure fcippers van des zijn oick in goede ruftige vreetfamige polfeffie vel quafi zonder becroen oft contradictie van yemant blijckende bij datteftatien daer van wefende foe fchijnt nochtans dat deefen al nyet jegenftaende die decckens met eenige vanden ghildebroeders vanden gemeen fcippers onfer ftede van Dordrecht tfelue nv onlancx gepoocht hebben te beletten al onder pretecxte dat zijluyden pretenderen van allen coopmanfcappen die voorvracht ofte voorladinge te hebben fonder nochtans hem daer toe fpecialicken te willen verbinden om al tfelue voor zulcken prijs als de fcippers van Weftcappelle dat angenomen hadden lbmers ende fwinters deurgaens vp eenen bodem te volcomen nyet jegenftaende die voorfcreue fupplianten den fcippers van Dordrecht daer toe noch eenen gulden vp elck hondert meer geboden hebben dan zijlieden heur eygen kippers van Weftcappelle plegen ende noch jegenwoerdich gewoenlick zijn te betaelen waer deur maaken gewag van den aalouden voorfpoed van Weftkappel, en leeren ons, hoe zeer de Scheepvaart , daar ter Stede , bloeide. Zij fpreeken , bij die gelecgenheid , niet zeer veel ophels , van zeekere Zeercgten, welken daar zouden weezen ingcfteld, en , om hunne bezondere billijkheid, in andere Zeeuwfche Steden, en ook c'klers, aangenomen C4}- Dan , behoudends den eerbied voor deeze Schrijvers, zoo zijn Zij hier in het fpoor eenigermaate bijftcr; wijl de oorfprong van de Zceregten , welken zij met den naam van de Weflkappelfche Zeeregten benoemen, onzes oordeels, elders moet gezogt worden. Een bekend Schrijver (5) meent, datze teDamme, in Vlaanderen, allereerll bijdén zijn gebragt, en van daar, ontrend den aanvang der zeftiende eeuw, overgenomen bij die van Wellkappel. Deeze gedagten koomen ons niet ongegrond voor ; gemerkt verfcheiden Artijkelen gewag maaken van de bekende Vlaamfche Zeehaven , Sluis , nu Sluis in Vlaanderen geheeten, door welke, gelijk eenieder weet, de Goederen cn Koopmanschappen naer f4) S. van Leeuwen Batav. Ilfuflrat. II. 135. zegt duidelijk , dat die Zceregten , welken hij ook te boek fla.it , te Weftkappel ingefteld zijn. (5) Verwer Ncderl. Zceregten, lil. 5 en 35. (6) Bladz. 495. (7) Wij zeggen in bet Zuidtrdeel, gelijk, door den Heer Verwer /., reeds beweezen i9. Wij vo!> gen er alleen bij , datze , uit dien hoofde , hier ter Stede , ook gevolgd zijn. Ik bezit van dezelven een oudAffchrift.zoo't mij toe fchijnt, inde vijftiende eeuw gefchreeven; voor ieder Artijkel (laat: Dit is ifunnijfe. Ook leeft men aan 't Hoofd : DU zijn de It'alcrregten van Dordrecht 1439. Dit Stuk , weleer behoord hebbende aan den Advocaat Fiscaal VanLimborc;h, bereikt een' hoogcr' ouderdom, dan dc Affchriften, welken Van Leeuwen, Boxhorn , Smallegange , V e u. w e r cn anderen gebruikt hebbent. Damme en Brugge gebragt werden, en waar uit dcSchepen gewoon waren in zee te ftecken. Wij hebben bevoorens gezien (6), hoe daar, van ouds, de Koophandel en Scheepvaart bloeiden. Geen wonder derhalve, dat men , van vroege tijden , aldaar, ook op het maaken van Zceregten bedagt ware. En, wijl de meefte Gefchillen, voorheen, naer de Coftumen en Gewoonten, vereffend werden, daar vond men het geraaden, om dc voorhanden zijnde Vonniflen , in gefchrift tc brengen , ten einde die, t'aller tijd, te doen (trekken tot een bekwaam en welgeregeld Voorfchrifr, waar naer de Gefchillen van Scheepvaart en Zeilagie voordaan zouden kunnen beregt worden. Welke Vojiniffen , nu nog bekend onder den naam van die Fbnnijfen van den Waterregte te Damme in Claenderen, bij vervolg van tijd, in de Zeeuwfche Steden, en ook 111 het Zuiderdeel (7) van Holland, even gelijk de meergenoemde Zceregten , tot een rigtfnoer verftrekt hebben.  van D O R DRECHT. tm deur gefcepen zijn te rijfen veel ende diuerlTche inconuenienten ch"ff en SI* VOorfcreue «n « v~ L ^ ^ ilen tot Sr°ote irreparabel fcaede ende prejudicie rbehoor er^er ^1 van fulcke friuode priuate querelen nyec Sh ™£ Penchteren ten zij dat den fupplianten hier vp voorfZJ ■ U mets behoe^ke prouifie ende remedie van jufticien Soe is dVtff V ™s omme defelue zeer oitmoedelicken biddende, de beLw } le faicken Yoirfcreuen ouergeraerct v ontbieden envan teone d toe/ommitteren^ bij deefe dat indien v blijcke ken 2SL^ voorrfcrtuen » zoe veele dat genouch zij ghi in fulcblueten ^wri?ucke VandG voor,noemden fupplianten doet feerte verbef op zeeckere groote peynen tegens ons fcipp^ÏÏ iee,CkenS e^de gildebroeders van den u.ippers gilde onfer voorfcreue ftede van Dordrecht ende i11p mrW des noodt zijnde ende ghi verfocht fult worden'da ^1 der vo^tó «euen teT? T gedeftinSt omSt DoXcht" ™Z a Iaeden de vool*icreue materialen van houdt rijs (teen netluy^ tenderende tot onderhoudende van neurtuydcr voorfcreue dijckaige voortaen met heur pretens recht h ndeToftT^n T on™eft^rt ^ten eLe alle belet menten oL^T"' tZ,J met ordo™^n verboden arreftéHiïïï £ , defe, be5ommermge ter contrarie gedaen ofte gepractifeert cofteloes ende fchadeloes oft doen ende voorts hem veldrat gen van zulcke ofte diergelijcke letfel ofte becroen der felueTtp. phan en fcippers ofte fcepen meer an te doen ofte infereren ende CoL ÜJ ! Sehen?en ende gedoogen dat zijluyden heurluyden fcepen met de matenaelen fullen moegen laeden ende beurachten ende die veruoeren zulex zi3 dat verftaen oft van ouden hercomen plegen te doene hemluyden daer toe bedwingende bij alle wegen ende manieren van bedwange redelick ende tamelick ende in gSle van oppofitie weygermge ende vertreck dachuaert doppofanten wey! gers oft vertreck maeckende te commen ende compS ^ zeeckeren ende tameheken daige voor onfe lieue ende getrouwe pre" fident ende luyden van onfen raide in Hollandt om te feggen d?e redenen van heurluyder oppofitie weygeringe oft vertreck tantwoerden procederen ende voorts te zien ordonneren zoet behoeren fa! puerfenuende ten feluen daige den feluen van onfen raide in Hollandt wes ghi hier inne gedaen fult hebben den welcken wij ontbieden ende committeren dat zij perthijen die gehoert zijnde doen ende adminiftreren goet cort recht ende expeditie van jufticien ende vp lulck veriouck als die voornoemde fupplianten ten daige dienende lullen willen doen ten eynde dat die voorfcreue beuelen vp pevne ftadt grijpende zoude nyetjegenftaende oppofitie oft appellacie gedaen oft te doene ter contrarien ende fonder prejudicie van dier vooriien delelue fupplianten parthijen daer vp gehoort zijnde zoe zij beuinden lullen ter zaecken dienende want ons alfoe gelieft nyet jegenftaende eenige fubrepticelicke oft obrepticelicke brieuen vercregen oft te vercrigen ter contrarien. Gegeuen in onffen ftadt van Brueflel den xxviij™ dach van Julio int jaer ons Heeren duyient vijffhondert LXJ. van onfen rijeken te wetene van Spangen Se-  124-0 PRIVILEGIËN 'Secilien etc. tzefte ende van Napels tachfte. (Onder ftont gefcreuen) Bij den coninck in zijnen raide (Ende geteyckent) Vlierden. Vpten ijen dach van Oftober XVC- LXJ. foe hebbe ick Joos Ma> hiens deurwaerder des conincks ons genaedichs heeren ter executie geftelt tmandament daer van die copie zonder tijtel hier vooren gefcreuen ftaet naer zijne vorme ende inhouden aen burgemeefters ende fcepenen van Dordrecht als interuenierende voor de deeckens ende gildebroeders van den fcippers gilde der voorfcreue ftede daer van den dach dienen fal voor mijnen heeren vanden raiden in Hollandt vpten twintichften dach Oétobri anno voorfz. Naer eene lojje Copij, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade K. No. 66. Advljs van het Hof van Holland, overgezonden aan Margareta van Parma, als Landvoogdes der Nederlanden , zvegens het Gefchil tuf chen die van Dordrecht, ter ééner, en die van Kotterdam , Gorinchem en Schoonhoven , ter anderer zijde , over het Groot Octrooi van den 4. September des jaars 1520. 28. November 1561. GEnadige vrouwe wij hebben ontfangen in den jaere XVC- ende vijftich laeftleden zeeckere misfitte van haer Majt. vrouw Maria douagiere van Hongrijen van Bohemen etc. regente van date denxixe Junij des feluen jaers inhoudende hoe die van der ftede van Dordrecht in den jaere XLIX. laeftleden veruolcht hebben gehadt continuatie van zeekere accordt hen int jaer twintich verleend ende tot diuerfche ftonden verlenght ende gecontinueert ende alzoo die van Rotterdam Gorinchum ende Schoonhouen ende andere hen daer tegens opponeerden pretenderende grootelijcx daer bij befwaert te zijn AANMER KINGEN. Wij hebben gemeend, dit merkwaardig Ad- In- cn Opgezeetenen van Zuidholland, o-ehad vijs van het Hof van Holland, onzen Leezcr, heeft; deels , om dat de Sententie bn den met te moeten onthouden ; deels, om dat het Secrccten Raad, den zeventienden October van zelve tot opheldering llrckt van het regt, dat het volgend jaar, in deeze zaak geweezen, onze Stadjlcdcrd onheuglijke tijden, over de daar op gebouwd is w  vanDO R DRECHT. ,a4I zijn dat haere Majt. trapport van alles gehoort hebbende de voorSS^JJ al*"och W geaccordeert hadde de voorn, continuatie yoo den tijdt van een jaer alleenlick op de conditiën S, w m dCnieften WaJsdoen begrepen maeroue" mits de voorfcreue gefchillen ten principale langhe gcduyrt hadden £dMrffteden a:ie gfieghcn in den iande ™ hSss buerh,n Y J , befeerdc tC h0!iden in goedc vmntfchftp ende na. buerichap zo jer ]anger m ^ ^ twccdrachtichevt bUj hacldc haer Majt goetgeuonden defelue gefchillen te doen hellichten Piiccnt InT • ' VPOUiftejMnt ende accordt dan bij forme van wi^de Ln r ^euKr.-Van JUftltle tot dien eynde ons beitelende dat wij de voorfz. parthijen voor ons befcrijuen ende bii de befte ende bequaemfte middelen alle naerfticheyt doen zouden om hen te veigehjekenen ende indien tfelue ons niet mogelick en waere al dan van hen te verftaen den grondt ende fcodmien?5^bS^1S udf bht TT" Z°r? Vf1TC alft aenSae» S van S n pnb d^ ftadt van Dordregt opte dorpen van Zuythollandt gepretendeert ende tot dien eynde van hen te recouureren zulcke titlen ende productien als zij zoude willen ouergheuen ende exhiberen ende opte feyten die ter eenre ende ter andere zijde gepofeert zoude werden behoorlicke informatie te doen nemen ende het felue bil ^^^JSSSJ!^^ fijnde geaduifeert te werden hoe men dc vooi fz. gefchiüen geuouchexfte zoude moeghen nederleggen aenfehouw nemende opte nootruft ende behoufflicheyt der voorcreuen ftede van Dordregt gheen dorpen hebbende daer van zii Victualie ende andere behoufticheyden gekrijgen en mach ouermits de inundatie eertijts int voorfz. quartier gefchiedt dan alleenlick van die vanZuydthollandt ende dat ter andere zijde de omleggende dorpen niet te zeer belaft noch bezwaert en worden ende dat wij voorts onfe concept goedts tijdts ouerfeynden zouden mit onfen aduijfe redenen ende motyuen om voores daer inne bij haere Majt. geordonneert te worden naer gelegentheyt van de zaeke voorfz. als naer bretel. melden der voorlz. misfiue ende oock appoinctement vander Kevf Majt. van derzeluer date. Achteruolgende welck beuel ende appoinctement ofte fententie prouifioneel vander Keyf. Majt waren alhier voor ons befcreuen de voorfz. parthijen in Julio LI. laeftleden. bnde naer henluyden gelijckelick ende oock apart voorgehouden waeren de pometen van huere differenten ende oock zeeckere middelen van accoordt hadden eyntelick die voorfz. van Dordrecht verfocht dat die van Rotterdam voorfz. mitten hueren bij gefchrifte breder ftellen fouden heure grieuen ende doleancien omme daer tegens bij debat te mogen fchrijuen. Twelck naer zulex gefchiet was ende all tfelue met de munimenten daer toe dienende in handen van zekere commislariffcn geftelt was ende daer van oick rapport den houe gedaen waeren de voorfz. parthijen weder in den Haeg gecompareert den vif Nouembris in den jaere LIJ. ende hen weder van nieuws Vvvvvvv voor- [aj Geaccordeert hadde de voorn, conti- 'i jaar ,i 551. , geliik bevoorens is ffebWI-p» nuatte. Te weeteu den negemieuden Junij van (1). ' h J üeTO0™s is geokekea (1) Bladz. 1145. W  i24a PRIVILEGIËN voorgehouden zeekere middelen van accoord die hen oock bij gefchrifte geleuert waren. Ende naer dat de voorfcreuen parthijen den xxijen der voorfz. maendt ter prefentie van den heere van Beuerén etc. doen ftadthouder generael ende ons de voorfz. parthijen int langhe gehoort waeren ende tot geen accorde en conften verftaen was bij ons geordonneert de voorfz. parthijen hen voorts te reguleren naeuolgende den vootfz. appoinctemente ende misfiue vander Majt. van der conincginne all twelck zulex gedaen es geweeft als vwer G. bij den verbaele ende alle andere ftucken die mits defen mede ouergefonden werden breder verftaen mach, Ende omme nv te volcommen tbeuel bij de voorfz. misfiue gedaen ende vwer G. van onfen aduijfe te aduerteren foo ift dat wij bij de doleantie bij die van Schoonhouen Rotterdam ende Gorinchem mit eenige dorpen van Zuydthollandt ende ambochtsheeren van dyen mit hen geuoucht ouergegeuen beuinden dat die voorfz. dolenten hen beclagende zijn prineipalick van twee poincten als eerft dat de regenten van Dordregt bij openbaer clockgeflaeh publicatie ende edicte doen vercundigen ende publiceren ouer alle de dorpen van Zuydthollandt op zeekere groote peynen dat niemant van den felueningezctenen van Zuydthollandt hen en veruorderen eenigh gewas rijs tcelinge ende prouuande als tarwe rogge garft hauer ende diergelijcke greynen ofte eenich zaedt ter maete toebehoorende ofte kennyp item alle vifch vogelen ganffen kaes boter hoenderen eyeren melck ende diergelijcke prouuande geteelt geuoet ofte geuangen in den dorpen ende jurisdictiën van Zuydthollandt ter vent coope ofte ter merekt te brengen ofte oock te meeten binnen heuren dorpen vercoopen dan alleemick binnen der voorfcreuen ftede van Dordrecht. Ten tweeden dat niemandt hem en veruordere eenich byer inne te doen ofte op te flaen binnen Zuythollandt contrarie tpreuilegie dat die van Dordrecht pretenderen daer van te hebben van den ouerflach van de bieren op verbeurteniffe van de bieren ende een boete van drie pondt maer dat die lantluyden gefeten binnen de twee mijlen van Dordrecht haelende byer tot Rotterdam Schoonhouen ofte Gorinchem worden gedwongen mitten feluen biere te moeten eerft varen tot binnen der voorfz. ftede van Dordregt ende defelue aldaer te verexcijfen all eer zij metten feluen byere moegen thuys vaeren betaelende ter caufe van dien twee ftuuers vander tonne als twee blancken vande excijfen volgende de continuatie vanden octroije de anno XXXIX. laeftleden gegunt ende noch een halue ftuuer (zoo tfchijnt) voor trecht vanden ouerflach verfouekende van alle de voorfz. laft ende feruituyt geurijt te mogen werden ende weder te mogen genieten alzulcke immuniteyt als bij zijne Majt. den zeluen van Zuydthollandt in den jaere XVC XV. den xivc Julij bij zeekere placcaet gegunt ende gegeuen es geweeft ende dat zulex die van Dordregt verclaert zullen werden ongefundeert om te hebben voorder continuatie van den octroije in queftie maer hen dolenten ende den gemeen ingefetenen van den dorpen in Zuydthollandt toegelaten zal werden vrij ende onbehinderlick van een yegelick ende zonderlinge van de voorfz. van Dordrecht mit heuren gewaffe prouande ende waeren te moegen befoucken alzulcke fteden ende dorpen ofte andere plaetfen ende He.  van DORDRECHT. ,243 defelue aldaer te vercopen ende andere in de plaetfen van dien aldaer te coopen mitsgaders heur bieren vrij ende vranck halen ende brengen als tfelue den voorfz. van Zuydthollandt belieuen ende oorbaerhcxte duncken zal onuermindert delen tftapelregt die voorfz van Dordregt competerende. Aengaende welcken voorfchreuen eerften poinct nopende tgewas ende proüande wij niet en beuinden die van Dordregt met eenige titlen geftarckt te zijn dan dat zij fuftineren defelue feruituyt bij ïmmemoriale pofleflie zulex vercregen te hebben ende delelue henluyden in plaetfe van preuilegie te ftrecken welcke poffesiie wij oock beuindende bij diuerfche extraften bii die van Dor- 'eerf h?6?10-r^if de informatie fol« 25- ende naeruolgcnde eerft haer oirfpronck genomen te hebben bij zeekere geboden bii die van Dordrecht gedaen in den jaere XIV- XXXVIlf endeNaeuolgende van geen cooren te coopen binnen Zuydthollandtnoch geen coorn daer vuyt te voeren ten zij dattet tot Do,dregt aen de marekt gebrocht ende aldaer vercogt Jaere gewceü^ndeo?ck Wekere jaeren daer naer van coorn ende zaedt ende defelue geboeden nutter tijdt tot vifch zuyuel ende andere prouande ende gewTfch geextendeert te zijn ende dat doorfpronck van defelue geboden zulex m tcooren ende zaedt te doen verifimelick eerft gecommen es vuvt het preuilegie van den ftapel ende de condempnatien die daer op tegens eenige perfoonen ingezetenen vanden dorpen van Zuythollandt van outs gefchiet zijn (daer van mede in de voorfcreuen informatie van die van Dordrecht blijekt) beuinden gefchiet te zijn ter cauffe van coorn ende hauer dat tot Dordrecht niet gebracht en es geweeft ende fulex mede tftapelrecht concernerende. Beuinden voorts vuyt die informatie van wegen die van Rotterdam gedaen dezelue geboden nopende tgewafch etc niet vredelick ende goedtwilliclick onderhouden te zijn maer bii den dorpen die verre van Dordrecht gelegen zijn geweeft als die van IJffelmonde de dorpen opte IJ fel ende oock op te Leek althoes ter contrarie gepoocht ende oock eensdeels gedaen geweeft te zijn die heur gewafch elders als te Rotterdam Schoonhouen ende der Goude (daert henluyden geriefflickfte gelegen es geweeft) ter marekt gebracht hebben als zijt bij hebben weten te brengen. Beuinden oock dat de lantluyden die hen in huer vrijheyt hebben willen houden wel on-enadeheken bij den vuytleggers getracteert ende ook grote fortsfen ende laften aengedaen geweeft te zijn als de facto geprocedeert hebbende tot berouinge van heuren goeden niet alleen vant gewafch dat zij elders dan tot Dordregt ter marekt hebben willen brengen maer oock van waeren ende andere huere behouften bij den landtman in anderen fteden dan tot Dordregt gecoft mit oock vercoopinge van fchip ende gerfte ouermits eenige lantluyden tfelue tot Rotterdam gccoft hadden mit meer diergelijcke onbehoorlicke manieren daer die van Dordrecht geensfints recht toe en competeert ende zulex daer inne oock exeederende zijn de concesfie vant octroy de anno XX. in queftie dat hemluyden alleen permitteert de executie vande geboden te doen bij een vanden Majts. colffdragers aldaer ende fulex boden ende dienaers vanden bailliu van Zuythollandt ende de boeten ende Vvvvvvv 2 breuc.  1244 PRIVILEGIËN breuckén daer van commende gedeelt te worden in dryen als vuyten tenour van dien verftaen mach werden daer vuyt genouch te kennen gegeuen wert fententie ofte declaratie tegens de ouertreders gerequireert te werden dat zulex als vooren niet onderhouden en es geweeft. Beuinden noch vuyten zelue informatie van die van Rotterdam de voorfchreuen geboden eenige dorpen all verre van Dordrecht ende naerder ofte geriefflicker dandere fteden gefeten als die van ljfelmonde ende eenige andere zoo in den Crimpenderwaerd als bouen in den Alblaflerwaert gelegen zeer laftich te vallen met heur gewafch tot Dordrecht te marekt te moeten loopen ouermits de lituatie ende gelegentheyt der zeluer dorpen zoo zij daer ouer zomwijlen vijff fes feeuen jae acht vuyren doende zijn dat zij in andere fteden in drie ofte vier uyren tijts wel befchicken zouden. Ende aengaende tvoorfcreuen tweede poinct vande doleantie noepende den ouerflach van den biere beuinden die van Dordrecht bij wijlen hoger memorie hertoch Aelbrecht van Beijeren graue van Hollandt in den jaere veerthien hondert ende één verleent te zijn een preuilegie dat men geen ouerflach van byer maken en zal tot Werckendam twelck een dorp es gelegen twee groote mijlen van der ftadt van Dordrecht in den lande van Althena nochte in twee mijlen nae der voorfcreuen ftede weder bouen ofte beneden dan tot Dordrecht ende tfelue preuilegie fulex in den jaere veerthien hondert achthien bij hertoch Jan van Beijeren ende oock in den jaere vijiTende twintich bij hertoege Philips ende andere nauolgende grauen van Hollandt voorts geconfirmeert te zijn vuyt crachte van welcke zij fuftineren irt poflesfie te zijn dat de dorpen in Zuydthollandt binnen de twee mijlen gelegen gehouden werden huere byeren die zij elders halende zijn tot Dordrecht ten opüach te brengen ende ter caufe van dien op elck vadt een halue ftuuer te betaelen twelck oock zulex genouch fchijndt gevfeert geweeft te zijn ende oock vuyt andere redenen als vercoopinge van renthen bij die van Dordrecht gedaen bij alle dingefetenen in den dorpen onder Zuythollandt noch eertijts bouen dien betaelt geweeft te zijn ter caufe van exciife drye ftuuers op elck vadt dat naderhandt in twee blancken verandert es. Beuinden oock bij de voorfcreuen informatici! van die van Rotterdam tfelue de voorfcreuen lantluyden zeer laftich te vallen bijfönder den geenen die naerder Rotterdam Schoonhouen der Goude ofte Gorchum gefeten fijn die aldaer in defelue fteden heur bieren haelendc heur logifte mittet byer verbij moeten varen ende dat tot Dordrecht ten opflach (zoo zij dat noemen) brengen daer zij zomwijlen bij ftorm ofte tempeeften qualijck comen mocgen ende wel van den dorpen langer onder wech moeten wefen verwachtende de getijden alft zelue breeder inder informatie gededuceert wert daer deur zij deur tlange vertouuen dickwils gebreck in heur bieren gecrijgen all eer zij die thuys brengen. Welck voorfcreue octroije van den ouerflach wij (onder correctie van vwer G.) niet wel en connen verftaen zoe vniuerfeel ofte broedt te wefen als die van Dordrecht dat vierende zijn zoe doirfaeke van toctroy te verleenen fchijndt geweeft te zijn om de ftadt van Dordrecht in neeringe ende weluaert te onderhouden ende doe zulex  van DORDRECHT. 1245 zulex tötWerckendam geen ouerflach van byeren nochte in twee miilen nae de ftadt van Dordrecht in eenige dorpen gemaeckt zoude werden bij eenige brouwers tappers ofte flijters die aldaer tbyer brengende ende ouerflaende tzelue voor dingefctenen van Zuydtholkmdt zouden hebben moegen diftribueren ende zulex aldaer in eS^e» neennge van ftapel van byeren zouden hebben moegen maeken dat cte graue van Hollandt niet toe en heeft willen laten om die van nvet ^ verachteren zonder dat de meeninge ofte intentie icnijnt geweeft te zijn een lantman die voor zijn eygen huysgenT,t,rnuCkie11 Partic»lierl!cken een vadt byers oft twee op andere ronfVri, de Cn/e tZljnen huyfe bre"gende es te willen hebben conltringeren om daer mede eerft tot Dordrecht te comen ende de- £ ftMhiSS ;tC flaCn tWdCï °°^k m het woort v™ ouerflach niet ïiSt^ TT" CndC ZUlCX °°ck biJ taccoort ™ den jaere twintich nv m queftie in tpomt van den ouerflach fchijndt te ver- zi ne" Crfevf Z'JniblJnde? §een?e die 0Uer tftIue ™ mffeS vnnLnH J 1 ? ftede Van Do^recht gegaen hebben aldaer bijK d fnaet mr\é van den Preuilegie van geen ouerflach dan tot uoidrecht te maecken oock deefe woorden aldaer onfe onderlaten van onfer ftede van Delff Goude ende allen anderen mit byeren om- tafESSS h.f Tl byTn zullen moegen bren3en ende onfe dorpen m Zu>dthollandt ende allen anderen zuilent daer moegen haelen ende ouerflaen mits betaelende trecht vanden ouerflach 7dZ Xlluck twelck es een haluen ftuuer vanden vate etc. Ende beuinden oock niet dat tfelue preuilegie vanden ouerflach die van Dordrecht eenich recht geuende es om ter caufe vanden felffuen ouerflach van tvadt een halue ftuuer te moegen ontfangen hoewel tfelue zulex fchijnt gevfeert geweeft te zijn noch en wort oock tot dien einde gheen thoen bijgebracht nochte oock van den exchijs van £3?i55SJÏÏ > ' • eerT drie ftuuers opt vadt bvers bij zeecrtuhn SS?? beS,m?ende eerft den veerthienden Oftobris anno vijfHr?£T een ende twintich in de informatie van die van Dordrecht fol. 52. ende fulex nae date vant oftroy ofte accort in queftie al waer eerft mentie gemaeckt werdt van de verboden bij die van Dordrecht gedaen van geenrehande byer in te doen noch op te flaen dan naeuolgende den rechte ende preuilegie van den ouerflach van de bieren voorfcreuen twelck zedert die tijdt zulex voorts gecontinucert werdt zonder dat aldaer eenich regt van den ouerflach geëxprefleert werdt noch in voorgaende jaeren dien aengaende eenige mende gemaeckt es geweeft. 6 Vvvvvvv 3 Ende JSis^vlX^^TÖ 9ycr.debe- beezigd in de Stukken , rankende den twift, Aoiim/! 1 • woord, hebben wij, m onze met den Hertog van Gelder, over het Stanel- SÏÏSfc^ftS P»^ie regt, welken wij bW^on^SÏB. den Am 1%« U™ ' T d? VCCTrim' h,cn nieêgedceldCl). Indien zin vindt men el- ffiVT In ,Jf 401' P.^'ë^o- ders ook melding gemaakt van het verpagten van bH voS^n ïrV,W'} thands..da:!r ^nOpJ/ag der Bieren, gelijk de Raadsheer dL^T?A n d t U'°0rf * r gccn vv'-> zei" JAC0B V^ve van Cittws, in zijne ge- ^hT nXL^A C!! d3U *£ vv?rcfen, ver" leerde Acade™*he Verhandeling, duidehjk uilfeld, ook lomtijds een' Lxcijns beteckene. getoond heeft C4). m dien zm wordt het één- cn andermaal gefa; K'adz. 374. t249 Sj^S u*°h ^uni^ anno J559. ende eyndigende den 28e Nouembri anno 1561. beruftende in de griffie vanden zeluen noue ltaende aldaer geregiftreert folio 105. recto et ultra enae naer collatie daer jegens gedaen is tvoorfz. geëxtra. «fifnïf, er mede °enonden te accorderen huyden defen 8ö t ebruarij 1613. bij mij (En was getekent) J Criep. 1613. Mjf. Regifter > beruftende in de Archiven van Rotterdam. Koning Philips geeft dien van Dordrecht, geduurende den tijd van zes Jaaren , zijnen Tol te Gorinchem in Pagt, voor Vijftienduizend Guldens 9s jaars 3k onder voorwaarde , dat zij Hem nog zullen verfirekken Vierentwintigduizend Ponden, hoven de Honderdentwaalfduizend Ponden, die zij 9 aan zijnen Vader Karei, in V jaar J554, op dien Tol gefchooten hadden. 9. Julij 1562. PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicilien van Maillorcke van Sardame van den eylanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijcke van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Lymborch van Luxemborch van Gelre ende van Milanen graue Van Habsborch van Vlaehderen van Artoys van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelant van Namen ende van Züytphen prince van Swaue marcgraue des heyhchs rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van der ftadt fteden ende landen van Vtrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur tn Afie ende in Affrijcke. Allen den ghenen die dele tegenwoirdige fullen fien faluyt. Alfoe onfe wel beminde die burchmeefters fcepenen ende raidt onfer ftede van Dordrecht ten ernftigen verfoucke van wijlen hoochloflijcker gedachten den keyfer Kaerle die vijffte des naems onfen lieuen heere ende vader (wiens ziele God genadich zij) ende om zijnder Majt. dienft te doene in den jaere XVC- vierenuijftich leftleden tot behoeff* der feluer Majt. opgebracht ende gefurnyeert hebben gehadt in gereede penningen de fomme van hondert twaelff duyfent ponden van veertich groeten onfer Vlaemflcher munte tpondt mits daer voiren van fijnder Majt. genyetende feuen duyfent gelijcke ponden tsjaers welcke fomme zij geuonden ende gelicht hebben bij vercoepinge van erffelijcke lofs ende lijlfrenthen op tlichaem dier zeluer ftede zoe zij geuuechlijcxft Xxxxxxx heb-  1250 PRIVILEGIËN hebben mogen vinden mits welcken zijne voerfz. Majt. tot huere verfeeckertheyt ende jndempniteyt bij vorme van beleeninge in huere handen geftelt ende in pachte gegeuen hadde onfen thol van Gorchum mit zijnen toebehoorten ende appendencien voer de fomme van twaelffduyfent vijffhondert ponden munte voerfz. tsjaers om dyen van alsdoen voirtaen te behouden ende adminiftreren ter tijt ende wijlen toe dat zij van de voerfz. hooftfomme van hondert twaelffduyfent ponden mit tverloep vande voerfz. renten gerembourfeert fouden wefen weluerftaende dat indien van den voerfz. thol meer mochte comen dan den voerfz. pacht foude fijne Keyf. Majt. in fulcken geualle deen helft ende de voerfz. ftede van Dordrecht dander helft daer van genyeten ende gebruycken ende dat van dien feluen pacht de feuen duyfent ponden jaerlijcxlTcher renthen betaelt ende de refte ende ouerfchot van dyen geleuert foude worden in minderinge van de hooftfomme ende afflach van den renten voerfz. ofte elders daer ende alzoe zijne voirfz. Keyf. Majt. tfelue gelieuen foude te ordineren ende voerts op de andere conditiën voerwaerden ende befpreken breder vermeit in de opene brieuen in date van den xixe dach van Julio in tvoerfz. jaer XVC- vierenuijftich bij fijnder voerfz. Majt. daer op geëxpedieert. Welcken achteruolgende hebben de voorn, van Dordrecht tzedert ende tot noch toe den voerfz. thol in handen gehadt zonder dat wij ouermits de groete laften ende tachterheden daer inne wij gecommen fijn duer de langwijlige leftuoirledcn oirlogen enigen bequamen middele hebben kunnen vinden om den voerfz. thol vuyten feluen hueren handen te loffen. Dan aenmerekende dat eenige andere voir den jaerlijcxen pacht van den feluen thol veel meer prefenter ende waeren dan defelue van Dordrecht daer voeren tegens ons verbonden zijn foe hebben wij tonfen meerderen proffijte duer onfen lieuen ende getrouwen raidt ende gecommitteerde van onfe demeynen ende financien Mr. Aelbrecht van Loo mitten voirn. van Dordrecht laeten handelen ende ouercommen fulex dat de voerfz. van Dordrecht onfen voerfz. thol van Gorchum mit fijnen wachten ende toebehoerten houden fullen in eenen jaerlijcxffchen pachte voer eenen tijt ende termijn van \_o] fes jaeren naeftcommende ende achtereenuolgencte beginnende loop te hebben zedert den eerften dach van Martio eerftcommende in dit jegewoerdich jaer XVC- tweeentfeftich daer van deerfte jaer verfchijncn zal den leften dach van Februario int jaer XVC- dryentfeftich daer naeuolgende mits daer voiren vuytreyckende ende betalende tonfen proffijte die fomme van vijfthien dufent ponden munte voerff. tsjaers ende voerts op de conditiën ende befpreecken hier nae befchreuen. Te wetene. Eerft dat de voirn. van Dordrecht den voerfz. thoi AANMERKINGEN. . M Ses jaeren naeftcommende. ÏNTa bet jaars 1569. te zien is(i). Do", vozend* h*t einde dcrzclven is deeze Pagt, voor nog andere zelve, zou' de Stad daar voor mrïiiks « » Zes jaaren, verlengd geworden; gelijk, uiteen meer' betaaleu , dan Twaalfduizend PondeH nader Verdrag van den veertienden Juli] des Vlaamfch. UUCI1Q monden (i) Te vinden in het Vierde Geluw» Rcgiflcr der Domeinkamer , Fol. 191.  v a N DORDRECHT. t] vuyt fpeciael contraét gehouden zijn haer gewas tot Dordrecht ter merci: te bringen welcke contraéten men nyet en verftaet te prejudiciëren. Verclarende voirts dat beroerende dander dorpen nyet geëximeert zijnde ende blijuende onder die voorfz geboden ende verboden den voorfz. van Dordrecht georloft fal fijn te committeren een oft meer gefworen colffdragers van den bailliu aldaer om regard te nemen opten ghenen van den ingefetenen van Z z z z z z z den m firn fpeciael contract. Gelijk die van nenoort en Rijderambagt, zoo als ter heb] Ëxpt-etfe preuilegien. Daar wordt, het Privilegie van het jaar 1418 (leeds tot buiten twijfel, gezien op het Privileg;e van den Zwijndrechtfchen Waard betreklijk se- Mertog jan van Beieren, van den twintigften maakt, gelijk eene Verklaaring van de Am- Junij des jaars 14: dog wij hebben toen bagtsheeren en Ambagtsvrouwcn . van den getoond, dat bet zelve tot geen ander Dijk- derden Mei des jaars ió8i , ons ten duide- graaflehap, dan dat van den Grooten Waard lijkften toonen zal. van Zuidholland , betreklijk zij. De Hand- Voords maakte de Stad van haar verkreeg vellen van den Zwijndrechtfchen Waard, fpree- regt, eerlang, metter daad, gebruik , en kende van het Dijkgraalfchap, vorderen ner Verleende, uit hoofde van deeze beleening, gens het Poorterfehap deezer Stad ; 't geenze op den elfden April van het jaar i«5i, K68 binten twijfelI doen zouden , indien zulks, ge- en 1569 , aan Boudewijn van Drenckwaert, hjk m den Albl .llcrwaard plaats heeft, ver- als Dijkgraaf van den Zwijndrechtfchen Waard! eilciit wierd. bgter heeft men , m kater'tijd, op haaren naam, den gewoonlijken Laftbrief(4). (3) Bladz. 449. • (4) Te vinden in het Regijler , waar uit <3eez«n Brief ontleend is , Fol. 66.  i27o PRIVILEGIËN fetten cederen ende tranfporteren bij defen zulck recht inder eleétie van den voorfz. dijckgraue van Swindrecht ais ons daer inne toebehoert ende competeert om daer van bij hem ende huere naecoemers in officie te genieten ende gebruycken in fulcker vougen enmanieren als wij tfelue gebruyckt ende gevfeert hebben zoe voorfz. is midts daer voer vuytreyckende ende betalende tonffen proffijte de voorfz. fomme van fèfshondert ponden munte voorfz. eens in handen van onfen lieuen ende getrouwen raedt ende ontfanger generael van onfe financien Lieuen Wouters die gehouden werdt zijne brieuen van defcharge hen daer van te geuene ende oick ontfanck te maecken reeckeninge bewijs ende reliqua te doene tonfen proffijte mitten anderen penningen van zijnen ontfanck ende dat voer den voorfz. tijt ende termijn van fefs jaeren naeftcoemende ende achtereenuolgende ende nae dexpiratie van dyen foe lange tot dat wij ofte onfe voorfz. erfuen ende naccoemelingen grauen ende grauinnen van Hollandt de voorfz. fomme hen gereftitueert fullen hebben. Ende tot meerdere verfeeckertheyt van de voorn, van Dordrecht fupplianten hebben wij gerenuncieert ende renunchieren bij defen tot allen keyferlijcken ende coninclijcken rechten ende allen anderen die princen foude mogen pretenderen ende tot allet gheene dat men foude moegen ofte willen allegueren in prejudicie ende naedeel van deefe onfe jegenwoordige pantfehap ende beleeninge ende fonderlinge van de rechte feggende dat generale renunchiatie van gheender waerde en is ten fij datter fpeciale renunchiatie voergae. Ontbieden daeromme ende beuek-n onfen lieuen ende getrouwen die hooft prefidenten ende luyden van onfen fecreeten ende grooten raide ftadthouder prefident ende luyden van onfen raide ende reeckeninge in Roïïaut den voorn, van onfe financiën ambochsheeren van Swindrecht voorfz. ende allen anderen onfe rechteren jufticieren officieren ende onderzaten dien dit aengaen fal dat zij den voornoemden van Dordrecht fupplianten ende hueren voorfz. naecoemers in officie doen ende laeten van defe jegenwoordige pantfehap beleeninge ende tranfport inder vougen ende manieren bouen verhaelt ruftelijck vredelijck ende volcoemelijck genieten ende gebruycken fonder hen te doen nochte laten gefchyen eenich hinder letfel ofte moijeniffe ter contrarien procederende bij den voorn, van onfe financien ende reeckeninge in Hollandt tot verificatie ende interinemente van defe onfe jegenwoordige nae huere vorme ende inhouden wandt ons alfoe gelieft nyet jegenftaende eenige ordonnantiën reftrinctien beuelen eeden ende alle faecken ter contrarie die welcke hoewel die alhyer niet geinfereert en zijn wij willen nochtans defelue gehouden te werden all oft die hyer int lange verhaelt ende geinfereert waeren. Des toirconde foe hebben wij ons fegel hyer aen doen hangen. Gegeuen in onfe ftede van Brueffel den xxjfte daeh van Augufto int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert drie ende tfeftich van onfen rijeke te wectenc van Spaengen Sicillien 6cc. tviijde ende van Napels txde- (Opte ploije jlondt aldus") Bij den coninck die hertoginne van Parme etc. regente die heere van Barlaymont hoofft heeren Gafpar Schets heere van Gro-  vanDORdRECHT. i2?t Grobendonck treforier geherael Joes de Damhoudere ridders ende Maerten van den Berghe gecommitteerde van de financiën ende anderen jegenwoirdich. ( Onderteyckent) Overloepe* (Opten rugge ftondt aldus) Die hooffden treforier generael ende gecommitteerde vanden demeynen ende financien onfs heeren conincx confenteren alfoe veel als in hen is dat tinhouden int witte van defen zij gefurnicrt ende volbracht alfoe zijne Majt. dat wilt ende - beueelt gedaen te worden bij defen. Gefcreuen teBrueflele ten bureele van den voorfz. financiën onder die hanteykenen van defelue hooffden treforier generael ende gecommmitteerde den xiv. dach van Septembri XVC- drie ende tfeftieh. (Onderteyckent) Barlaimont. G. Schets. A. van Loo ende Van den Berghe. ( Ende noch ftondt onder opte rugge ) Op huyden den xiiijde Aprilis XVC- LXIIIJ. naer Paeffchen naer defe openen brieue ten bureele van de camere vander reeckeninge in den Hage gefien ende geuifiteert fijn geweeft fijn defelue als geintcrineert ter ordonnantie van de luyden der feluer cameren aldaer geregiftreert int vierde geluwe regiftere beginnende prima Oclobris XV°- LXIIJ. Fol. xv. volgende den inhouden van defen. Aftum vt fupra. (Ende onder ftont) In kenniffe van mij (Onderteyckent) Rattaller. Nair voirgaende collatie gedaen jegens zijn originale bezegelt mit een groet rondt fegele van roeden waffche vuythangende in dubbelen ftaerten is daer mede beuonden accorderende bij mij G. Michaëlis, Mfi Handveftboek, gequoteerd No. 36*. Fol. 56. [Kwijtbrief van den Thefaurler Generaal van zijne Koninglijke Majefteit, wegens de voorfchreeven Zeshondera Ponden. ] JE Lieuin Wouters confeillier et receueur generael des finances du Roynoftre feigneur confeffe auoir reccu des bourgmaiftres efche uins et confeil de la ville de Dordrecht la fomme de fix eens liures du pris de quarante gros monnoie de Fiandres la liure pour la gai- gie  iiTt PRIVILEGIËN giere et pantfcap de tel droict que fa Maj. a en lelection dung dijckgraue du pays de Zwijndrecht fcitué joinct la dite ville de Dordrecht que fa Maj. leur a cedé et tranfporté pour par eulx et leurs fuccelfeurs en office joyr et poffeffer en tellc forte et maniere ainfi que fa dite Majefté la doy et vfe et ce pour le temps et terme de fix ans prochain et confecutiuement enfuiuans et apres lexpiracion dicelles fix années joyr du dict droict jusques a ce que fa Majefté leur aura faict payer et remboursfer les dit fix eens liures comme il eft amplement declairé en certaines lettres patentes dicelle fa Maj. pour ceft effect a eulx depefchées le xxj. jour dAouft dernier pafte* en denies a moy payez pour furnir a telle partie que par madame la ducheffe de Panne et de Plaifance etc. regente et gouuernante des pays de pardeca et mesfieurs des diets finances me fera ordonné et commandé de laquelle fomme de VJC- 4. du dict pris je fuis content. Tefsmoing mon feing manuel cy mis auec le fignet ordonné fur le faict des diets finances et les feignz manuelz des chiefs treforier general et commis dicelles quatuorzieme jourdeSeptembreXVc-foixantetrois. ( Was geteekend ) Barlaymont. G. Schets. A. van Loo. Pan den Berghe. L. Wouters* Naer de oorfprongkelijke Qttitantie, hebbende een opgeplakt Zegel van rood Wafch , overdekt met een papieren ruit, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade E. No. i. O&rooi van den Secreeten Raad des Konings, ver» leend aan Burgemeefters en Regeerders van Rot* ter dam, om de Sententie van den \ j. October des jaars 1562 te moogen doen drukken. 3. November 1563. OP de fupplicatie geprefenteert in den feereten rade des conincx ' van wegen burgermeefteren ende regeerderen der ftede van Rf.tterdamme inhoudende hoe dat zij fupplianten hun geuoecht die van Schoonhouen ende Gorichum zeker proces hebben gehadt op ende tegens burgermeefteren ende regeerders der ftede van Dordrecht beroerende dat alle de dorpen onder de drie fteden gelegen ende de lantluyden gehouden fouden zijn alle huerlieden gewas ter merct te moeten bringen ende venten tot Dordrecht voorn, in welck  van DORDRECHT. welck proces zekeren tik «^1^1™ uAnntflSi ic meeftendeel van den voirfz. dorpen wefende in grooten getale wel begeren fouden te hebben elck een copie om hen daerme te mogen reguleren. Maer want de voirn. fententie alfoe die is uecoucheert ende geëxtendeert zeer groot is inhoudende veel gefchrifte daer toe veel tijts zoude moeten worden gebelicht bouen dc sroZ te excesfiue coften die elck foude moeten doen om tc doen vuvt lcnjuen ende autentizeren foe dat men tzelue in een jare tijts of meer nyet en foude konnen gedoen ouer welcke oerfaeeke zii tvoirfz. vonniffe wel fouden willen doen drukken bij Con. Maits gefworen prenter [>] meefter Willem Siluius nae vuytwijfen van den genen dat zij autentijck hebben maer fouden tfelue nyet vermogen te doen ouermidts zijne Majts. verboden wefende ter contrarien tonder aluoren te hebben confent ende permisfie daer toe dienende waerom zij zeer ernftelijcken gebeden hebben. Sijne Maieftevt ffé negen wefende ter bede ende begeerte vande voirn. fupplianten heeft him om redene vouiz. geconfenteert ende geaccordeert confenteert ende accordeert midts defen dat zij tvoirfz vonniffe alfoe dat authentijckehc geëxtendeert ende geëxpedieett is fullen mogen doen prenten ende drucken tot oirboir van den inwoenders der voirfz dorpen om hun daer nae te mogen reguleren behoudelick dat dé voirfz. drucker in des voirfz. is gehouden werdt hem te reguleren nae de ordonnancien bij zijne Majt. gemaect opt ftuck van der drue kenje. _ Gedaen te Brueiïële den derden dach der maent van Noiwmber int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende drientfeftich CfVat geteekend) ' K 3 De Langhe. Naer den oorfprongkeïijken Brief, beruftende in de Archiven der Stad Rotterdam. AANMERKING EN. O] Meefter Willem Sihius. Deeze was, van dergelijke Zeldzaamheden, behoorenda toen, ter tijd, een zeer voornaam Printer of aan derf fc JACob C in 'Xa"e Boekdrukker, woonagtig te Antwerpen op Voor'toverige weeten wij van deezenSv v?,k tviens Drukkerij zeer veele Werken , vooral niet zonderlings te ten^SleS T t^JT' aa lm B°ck-,1J beruften f tweedcn cn derden Maart, van 's Konings wc*e verfcheiden van dat loort; welken, wegens de te Antwerpen van zijn bed gelige wierd Sm fraaiheidder Letteren, als anderszins, aan- dat hij zia;mede had^fchuldifSaaktaak h2 dagt verdienen. Een Afdrukfel van de Sen- beraonoHer Kerken, tenTtHdeSSddeS tentie, waar van ons Octrooi fpreekt, hebben flormerii (i) ' J beldenwij gezien onder de fchoone Verzaameling (I) F. G. V. Antvjerpfch Kronijkje , M. 158. A a a a a a a a Sen*  12?4- PRIVILEGIËN Sententie van den Secreet en Raad, dat het Proces tuffchen die van Dordrecht, en twee B oven/andfche Houtkoopers , wegens het Stapelregt geree* zen, voor het Hof van Holland zal worden geinflrueerd. 2. December 1563. GHezien in den feereten raedt sconincx zekere requefte aldaer geprefenteert van wegen die deeckens van de houtcoopersgilde binnen der ftede van Dordrecht mitsgaders die burgmeefters ende regierders derfeluer ftadt met hen geuoecht verzoeckende euocatie aen die van den voerfz. feereten raede van zekere proces tusfchen hemlieden teender zijde tegens Aernt van Buyl ende Willem van Lith houtcoopers van bouen ten anderen hangende voer die van den raede in Hollandt. Aengezien tvoerfz. proces concernerende is trecht van den ftapele der voerfz. ftede ende principalick confifterende opt verftant ende interpretatie van het ixe article van de fentencie van tftapelrecht der voerfz. ftede bij den keyfer hooger memorien in den jaere XVC- ëénenueertich in zijnen voerlz. feereten raedt gegeuen ende dat bij tlefte article derfeluer fentencie aen zijne Majt. gereferueert es dinterpretatie ende verclarfnge van den duyfterneflen der zeluer. Ghezien oick taduis van die van den voerfz. raede in Hollandt opt verzoeck der fupplianten. Zijne Majt. heeft geordonneert ende ordonneert mits defen dat tvoerfz. proces geinftrueert zal worden bij die van zijnen voerfz. raedt in Hollandt ende dat gedaen indien zij vinden dat de materie confifteert op dordonnancie ofte fentencie gegeuen bij der voerfz. Keyferlijcke Majt. op tftapelrecht der voerfz. ftadt van Dordrecht ende eenige zwaericheyt vinden int verftandt ofte interpretatie van derzeluer ordonnantie oft fentencie aleer zij tzelue proces termineren zullen daer aff aduerteren met huerlieder aduis zijne voerfz. Majt. om tzelue gezien voerts daer inne geordonneert te worden alzoet dezelue zijne Majt. van rechtswegen goetduncken zal. Ghedaen te Brueffele den tweeften dach van December XVC- ende dryentzeftich. ( Was geteekend ) J. De la Torre. Naer de oorfprongkelijke Sententie, gefchreeven op Franchijn , liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade E, No. 39. Sen»  van DORDRECHT. Sententie van den Secreeten Raad des Konings, tuffchen Phter Janszoon, Poorter van Amfteldam, en Burgemeefters en Regeerders dier Stad, met hem gevoegd, Supplianten ter ééner; en Burgemeefters en Regeerders van Dordrecht , Gerequireerden , ter ander er zijde; waar hij verklaard zuordt, dat de Executie van een Vat Wijns, V geen te Dordrecht niet verftapeld was, en den voorfz. Pieter Janszoon toebehoorde, zal blijven ftand grijpen. S4. Februarij ^ PHilips bij der gratie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Naples van Secille van Maiorcque van Sardamie van den eylanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoghe van Ooftenrijck hertoge van Bourgoingnien van Lothnjck van Brabant van Lembourch van Luxembourch van oeire ende van Melanen graue van Habsbourch van Vlaenderen van Arthois van Bourgoingnien palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Namen ende van Zutphert prinche van Zwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslant van Salins ende van Mechelen van der ftadt fteden ende lande van Vtrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur in Afien ende in Africquen» Allen den genen die defen onfen brieff zullen zien ialuyt. Doen te wetene dat alzoe proces ende gefchil gerefen is in onfen feereten raide tuffchen Pieter JmOz. poorter onfer ftede van Amftelredamme endede burgemeefters der zeluerftede Voorhet intereft van den poorteren van Amftelredamme in defen geuoucht fupplianten ter eenre ende burgemeefteren fchepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht mitsgaeders onfen 'duerwaerdere Gijsbrecht Coenraetfz. oppofanten ter andere zijden. De voerfz. fupplianten te kennen geuende hoe dat voerfz. PieterJanffz. hem is generende met Wefterfche wijnen te lenden ooftwaerts ende die aldaer te vercoopen ende dat defelue onlancx geleden twe vaten Rijnfche wijn gecocht heeft om oeck naer Ooften te feynden maer zoe de zeylinge naer Oiften gheenen goeden voortganck en heeft gehadt foe heeft de huysutouwe van den voorfz. Pieter buyten weete van hueren man die van huys was de crane in deen vat gefteecken ende daer vuyt vercocht ontrent veertich kannen wijns ende all eft dat zij daer mede nyet meynde te misdoene als nyet wetende van eenige fentencien van den ftapelrechte onfer voorfz. ftede van Dordrecht zoe zij vuyt tfticht van Munfter geboren es zoe veel te min dat defelue fentencie gegeuen es wel geleden tweentwintich jaeren aleer zij te Amftelredamme es commen wonen ende zedert dyen tijt defelue fententie noyt gepu- Aaaaaaaa 2 bii-  1276 PRIVILEGIËN bliceert en is geweeft waer ducre zij daer van duechdelijcke ignorantie mochte hebben foe heeft nochtans belieft den voorfz. onffen duerwaerdere Ghijsbrecht Coenraitsfz. vuyt crachte van zeeckere onfe brieuen van executorien nyet alleene in arrefté te nemen het een vat wijns daer de craene in gefteecken was maer oeck het andere vat mede aen te taften om int openbaer als verbuert zijnde te vercoopen nyet tegenftaende het felue noch vol lach omme naer Oiften te zeinden al onder tdexele dat hij duerwaerder feggen wilde dat die twe vaten tot Dordrecht nyet verftapelt geweeft en waren naer vuytwijfen der voorfz. fentencie die des duerwaerders voorftel nyet en ftoert maer ter contrarie is alleenlijck vuytleggende ende vuytdruckende dat de onderfaten van der fteden ende dorpen van Noorthollandt ende Weftvrieslandt Amfterlant Waterlant ende andere fteden daer omtrent gelegen gheen Rijnfche wijnen van bouen comende flijten noch vercoepen en fullen ten zij dat defelue wijnen eerft tot Dordrecht ten ftapele geweeft hebben ende alfoe die voorfz. Pieter Janfz. voer excufe zeyde dat het eene vat nyet executabel en was vuyt crachte van der fententie voorfz. als nyet vercocht zijnde noch gelleten naer luyden der feluer fententie zoe en heeft nochtans de duerwaerder van zijnder begonfte executie nyet willen afftaen fulex dat die voorfz. Pieter Janfz. geappelleert heeft zoe wel van exceffe vande voorfz. executie als oeck van den concesfie van de voorfz. brieue van executorien verleent op een fententie ouer tweentwintich jaeren gegeuen nyet namentlick tegens hem appellant oft tegens eenen zeeckeren ende fpecialen perfoon maer tegen een geheel gemeynte van volcke die zedert dyen tijt verftoruen ende andere in huere plaetfe gecommen zijn van derfeluer fentencie geen wetenfehap hebbende als nyet vercondicht zijnde met allen den aencleuen van dyen prefenterende nochtans onuermindert dappel den voerfz. duerweerder fouffifante cautie te ftellen voer tvolle vat wijns onuercocht ende ongefleten zijnde ofte die weerde van dyen zoe verre nae rechte beuonden mochte worden tvoorfz. onuercocht vat mede executabel te wefen. Ende die burgermeefteren van Amftelredamme bemerekende zoe zij zeyden duer die felue executie die groete lafte die den poorters van Amftelredamme daer vuyt commen zoude zoe verre de duerwaerder tot deze onuercochte wijnen zijn executie foude dirigeren contrarie den text van de voorfz. fententie hebben zij van gelijcken voer tintereft van de ftede geappelleert zoe de poorters derfeluer ftede duer alfulcke excesfiue executie ganiëlick gefecludeert foude werden van de negociatie van den Rijnfchen wijnen die zij op Oiften doen ende altijts gedaen hebben foe voor als nae der fententie voorfz. die haer oeck daer toe nyet en extendeert noch oeck tot dyen eynde noyt bij die van Dordrecht ter executie geleyt is geweeft ende defelue fententie foe verftaende die vuytheemfche geen onderfaten van Amfterlandt zijnde de negociatie van den Rijnfchen wijnen tot Amftelredam alleene hebben fouden op Oiften alfoe die huere .wijnen tot minderen oncoften moegen nair Oiften fenden midts dat zijt tot Dordrecht nyet en zijn gehouden doncoften van den ftapele te dragene twelck de fupplianten verhoopen dat onfe meeninge nyet en es verfouekende daeromme prouifie in cas van appel die-  VANDORDRECHT. t2?r dienende ten behoirlijcken claufule van inhibitie ende defenfien tegen den voorfz. duerwaerder GhijsbrechtCoenraetsz. ende den fchoudt ende regeerders van Dordrecht mitsgaders allen anderen des noot zijnde. Waer op gefonden zijn onfe beflotene brieuen zoe aen die van Uortii echt als aen den voorfz. duerwaerder ten fyne van nyet vorder te procederen ter bcgonfter executie roerende het ftuck winti nyet ontgon: wefende ten ware dat zij redene hadden ter contrarie daer aff dat zij ons oft die van onfen feereten raide fouden veraduerteren houdende binnen middelen tijde in ftate ende furcheancie de voorfz. executie tot dat huer antwoorde gefyen anders foude daer inne worden geordoneert. Ende dyenuolgende hebben die voorfz. oppofanten verthoont ende gefeyt dat zij vercregen hadden in onfen voorfz. feereten raide de brieuen van executorie om vuyt crachte van dyen te doen ftellen ter executie de voorfz. fententie gegeuen int jaer XVC- ëénenueertich nopende tftuck van den ftapele der ftede van Dordrecht ende namentlick van den Rijnffchen wijnen ende dat tot wederftant ende remedie van de mënichfuldige abufen die zi\ dagelicx vernamen voortsgeftclt te zijne in prejuditie van het voorfz. ftapelrecht ende onfe tollen in den fteden ende vlecken fubieét wefende den voorfz. ftapelrechte welcke brieuen zij geftelt hadden in handen van den voorfz. onfen duerwaerder verfouekende de voorfz fententie ter executie te ftellen op fommige ftucken Rijnffche wiinen diemen vernoemen hadde van bouen tot Amftelredamme gecommen te wefen ende aldaer vercocht fonder tot Dordrecht ten ftapel gebracht te zijne ende foe defelue duerwaerder hadde bcgonft zijn voorfz. commisfie te wercke te ftellene is hem tfelue belet geweeft ende hebben de voorfz. fupplianten daer aff onbehoerlick geappelleert nyet tegenftaende dat de voorfz. duerwaerdere commisfie was inhoudende dat hij foude voortsuaren appellatione remota welcke geinterjecfeerd appellanten fchijnen henluyden principalick daer op te funderen als dat onfe voorfz. duerwaerder excederen foude zfine commisfie Rellende zijn executie op het voorfz. vat wijns noch nyet ontgoft wefende dwelck onder de voorfz. fententie nyet en foude gecomprehendeert wefen als nyet wefende vercocht noch gefleten Wandt indyen fulcke te verftaen ware foude altegroote limitatie wefen tegen den openen texct van der voorfz. fententie fpreeckende defelue generalick dat de onderfaten gheen RijnfTche wijnen en fullen flijtcn oft vercoopen fonder te diftingueren off defelue fullen vercocht worden in Hollandt off elders welcke generale woerden moeten generalick verftaen worden gemerct oock dat bij het woert vercoopen alle vercopinge tzij in tgroffe off ten tappe moet verftaen wefen ende midts daerenbouen noch gefeyt is gefleten dat daer duer moet verftaen worden alle negociatie ende diffractie van wijnen den inwoenderen van den feluen landen verhoeden te zijne ten zij dat zij volgen dordonnancie van den ftapele feggende dat voorfz. vat wijns fchijnt genouch gefleten ofte vercoft te zijne fulex dat het in de peenen van de fententie zoude zijn geuallen als dat felue bij eenen inwonenden poorter van Amftelredamme in de voorfz. ftede gecocht ende bij den feluen eenen wijntapper wefende in zijnen kelder gebracht is ende bij hem gedeftineert omme te vercoepen in Ooftlandt Aaaaaaaa 3 zu1qx  I2?8 PRIVILEGIËN zulex dat in de landen onder de fententie begrepen al foude vol* bracht wefen daer de confiscatie van tvoorfz. vat wijns vuyt zoude moegen volgen want men in Ooftlandt de voorfz. penen nyet en can geëxecuteren. Dat oeck gheen apparentie hebben en foude dat men foude moeten verwachten tot dat een wijntapper de crane int vat zoude gefteecken hebben maer foude genouch wefen dat hijt daer tot Amftelredam gecocht heeft ende in zijnen kelder gelegt mits dat zijn neringe ende naeme van wijntapper genouch vuytgeeft wat hij daer mede doen wilde ende zoude zulck verftant ende limitatie als de fupplianten voortsbringen wefen tegen onfe intentie ende van onfle voorfaeten die fulcke ordonnantie gemaect hebben tot confirmatie ende beteringe van den ftapele willende dat de negociatie van de coepwarighe goederen in Hollandt gehandelt werden naer den vuytwijfen der ordonnantie van den ftapele leggende onfe intentie claerlicke te blijcken vuyt dyen dat in den voorfz. brieff van executorie ende andere voorgaende op defelue fententie den ftapele van den Rijnffchen wijnen beroerende expreflëiiek wordt gefeyt dat de duerwaerder ten verfuecke van de oppofanten foude ftellen tot behoirlicker executie de voorfz. fententie ende ordonnantie op tftuck van den ftapelrechte onfer voorfz. ftede van Dordrecht bij antaftinge ende confiscatie van den Rijnfiche wijnen mitsgaders bij executie van den peenen op die cooplieden van wijnen die men van dyen tijde aff in Noordhollandt Weftvrieslandt Waterlant Amfterlant ende omliggende fteden ende quartieren voeren ende brengen zoude. Zeggende voorts dat defelue woerden genouch interpreteren onfe intentie inde voorfz. fententie begrepen fonder te admitteren alfulcke verftande ende limitatien als de fupplianten fchijnen te willen imagineren waer duere zij zeggen oick te blijcken dat dc voorfz. duerwaerder nyet en heeft geëxcedeert vermogende te executeren nyet alleenlick den voorfz. Pieter Janfz. inwonende poorter van Amftelredamme maer oeck den vuytheemfchen coopman ende nyet alleenlick die gefleten ofte vercochte wijnen maer oeck de gheene die daer zijn geuoert ende gebracht fonder tot Dordrecht verftapelt te zijne. Welcke redene geheel peremptoir is foe zij zeggen tegen der fupplianten voornemen. Ende alfoe onfe voorfaeten den ftapel geftelt hebben onder andere reedenen tot beteringe van hueren tolrechten foude de voorfz. thollen duer de voerfz. limitatie ende verftant van den fupplianten grootelicks worden gedcfraudeert vuyt dyen dat de wijnen van bouen commende te Amfterdam duer Harderwijck oft enige omwegen ende aldaer vercoft fijnde den onderfaten oft oyck bij den vremden coopman gefchipt zijnde aldaer op Ooftlandt fonder tot Dordrecht ten ftapel te commen fouden wij gefruftreert werden meeft van alle die thollen daer zij anders zouden moeten pafleren commende van bouen tot Dordrecht als een thol te Nymegen te Thyel te Bommele te Gorchom ende ter wachten van Gheervliet ende varende wederomme van Dordrecht nae Amfterdam den thollen van der Goude ende Haerlem daer oeck in gelijcken es te noteren dat in de ordinantie van den grooten impoft gemaect int jaer vijfthyenhondert vierenuijftich die wijnen voerende ouer Amfterdam ooftwaerts waeren exempt van den impoft te betalen nochtans op fulc-  van DORDRECHT. 1279 fulcke reftriftie als zij eerft ten ftapele tot Dordrecht hadden geweeft ende dat zij elders verbodemt noch verkeldert wefen en fouden waer vuyt zij zeyden wel te bemereken dat ons verftant is die wijnen nyet exempt te wefen van den ftapele ende tolrechten te betalen die welcke nyet alleenlick bij vreemde cooplieden tot Amfterdam gekeldert ende vercocht zijn maer zijn aldaer bij onderlaten gedocht gekeldert ende ooftwaerts gedeflineert omme te vercoepen fbnder te verftapelen ende vertollen. Ende en opereert nyet zoe zij oppofanten zeggen dat de fententie van den ftapelrechte voorfz. nyet en foude vercondigt wefen te Amfterdamme ende dat tgemeente van volckc zedert de date van de voorfz. fententie foude verftoruen zijn want feggen de oppofanten dat de voorfz. fententie nyet en mach bij den fupplianten geignoreert wefen als de gheene wefende die namentlick medeparthye in tproces zijn geweeft ende was in hunlieden defelue te doen publiceren omme particulierlick huerluyder poorters fchade te verhueden zonder dat oeck eenige apparentie foude hebben dat een gemeente foude verfteruen dwelck altijt een blijft concluderende daeromme defelue oppofanten dat defe faecke gecommuniceert wefende dyen van onfer finantie voer foe vele alft onfen tolrechten aengaen mach gefeyt lal worden ende verclaert onfen voorfz. duerwaerder zijne commisfie hem in de executorie brieuen gegeuen nyet geëxcedeert te hebben maer wel ende te rechte naer vermogen van dyen zijne executie angegaen te hebben ende dat hij met dezelue fal voortsuaren procederen op tvoorfz. vat wijns naer Ooftlandt gedeftineert ende bij hem jn arrefté geftelt caflërende oeck ende te nieuwte doende de voorfz. appellatie ende al dat daer nae geuolcht is in prejudicie van de bcgonfter executie ordinerende de voorfz. fupplianten ende allen dye tbehoeren fal toe te laten ende gedoegen den voorfz, executuet zijn exploift fonder letfel oft moleftatie te volbiïngen ende voldoene maeckende heyfch van coften. Gelien oeck de replijcke ende duplijcque ende al tgeene dat deen ende de anderen van den parthijen hebben willen produceren ende ouergeuen endetverfouck van den fupplianten waer bij zij perfifteren nyet alleenlick bij huer voorfz. verfouck ende geinterjecteerdc appellatie maer zij fuftineren oeck dat de oppofanten qualick geëxecuteert hebben het toelaft dat begonft was te flijten ende vercoopen ende dat zij gehouden fullen zijn te reftitueren al tghecne bij hen ontfaen ende excederende es deftimatie van den wijnen die daer vuyt vercocht zijn geweeft ende peenen nae raete. Wij op al wel ende rijpelicke gelet hebbende verclaren die voorfz. fupplianten pyet ontfanckbaer noch gefondeert zal daeromme onfe voorfz. duerwaerder met defelue executie voormaren mogen nae dinhoudt van onfe voorfz. brieuen van executorie ende de begonft e executie volbringen ende voorts executeren doende aff ende te nieute de voorfz. appellatie met all datter nae geuolcht is bij den fupplianten geinterjecteert ende compenfeerende dc coften tuflchen parthijen vuyt redenen. Des toirconden hebben wij onfen zegel hyer aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftede van Bruefele den vierentwintichften dach in Februario int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert ende drientfeftich van onfen rijeken van Spaengnen Seciilien etc. tviije en-  i2Bo PRIVILEGIËN ende van Napels txe- (Op de ploije Jlond ge/ebreuen) Bij den coninck ende fijnen raide. ( Ende was onderteyekent) De Langhe. Nair voirgaende collatie gedaen jegens zijn originale befcgelt met een groot rondt fegele van roeden waflche vuythangende in dubbelen ftaerten is daer mede bevonden accorderende bij mij G. Michaëlis. Naer eene authentijke Copij uit een Mff. Regijler van het Stapelregt, van wijlen den Heer P. C. Pompe van Meerdervoort, Eol. 68 verfo. Sententie van den Secreeten Raad des Konings, waarbij Boudezvijn van Drenckzvaert in het Dijkgraaffchap van den Zwijndrechtfchen Waard beveftigd, en Nicolaes van Falkenftein daar nit gefield wordt. 15. Mei 1564. GHefien inden feereten rade sconincx die fupplicatie aldaer ouergegeuen van weghen [a~\ Boudewijn van Drenckwaert mitsgaders de gheerfden van Swindrecht geleghen bij de ftadt Dordrecht daer bij lij verfoecken dat aenghelien de voorfz. Drenckwaert ouermits de dis- AANMERKINGEN. Hoe, cn om welke reden, Nicolaes van Fal- veftigd. Maar, niettegenftaandc deeze Aankenftein in liet Dijkgraaffchap van den Zwijn- ftelling , Helde zig Falkenllein in het bezit drechtfehen Waard geitcld ware , klimmen wij, daar van, zig metter daad meefter maakende bij gebrek van de noodige berigten , niet be- van de eer en de voordeden daar aan verpaaien. Waarichijnlijk hadden dc Ambagts- knogt. Drenckwaert * te regt hier over misliecren, om hun regt f taande te houden, Hem noegd, beklaagt zig dieswege aan den Sccreedaar toe aangeftcld cn Hij zelf, den der Am- ten Raad , die , na verhoor van Partijen , het bagtshceren zijnde, gelijk' ftraks blijken zal, Gefchil ten zijnen voordeele bcflifle. zig bij het Hof, in dien poll, weeten te hand- \a\ Boudewijn van Drenckwaert. Zijnde haavch. Boudewijn van Drenckwaert was , oorfprongkelijk uit een aanzienlijk Geflagt, dat in April van het voorgaande jaar , gelijk wij voortijds, hier ter Stede, biocide. Hij was een zagen (1). uit hoofde van de onenigheden, Zoon van IVillem van Drenckwaert en Corweiken tuffchen de Ambagtslieeren over dc nelia van Steenhuizen (2). In het jaar 1539, Verkiezing ontdaan waren, door Koning Pin- werd Hij bevorderd tot het Schepenfchap , en, lips, tot Dijkgraaf gefield. Onze Stad , federd op den negenen twintigltcn October van het met dat Regt van zijne Majefleit beleend, had jaar 1560, voorde eerfte reis, tot Burgemeefter hem, van nieuws , voor een jaar, op den elf- van de Gemeente verkooren ; welke waardigden April laatltleedcn , in die waardigheid be- heid Hij meermaals bekleed heeft (3). In het jaar (1) Bladz. \if><). (ü) Van L e e uwen Batav. llluflrata , U. 938. (3) VUjccrin£slijlt bij Balen, H. 252, 253, 313.  vanDORDRECHT. 128/ discordantie vande ambachtsheeren van Swindrecht voorfz. bij fijne Majefteyt ghecommitteert ende gheinftitueert hadde gheweeft dijckgraue des voorfz. landts van Swindrecht achteruolgende de hoogheyt preeminentien ende authoriteyt die defelue fijne Majefteyt ghereferueert is gheweeft te wetene als dat die ambachtsheeren des voorfz. lants van Swindrecht tuflchen elcanderen niet ouer een en draghen of en accorderen inde electie vanden dijckgraue . diemen aldaer alle jaren kieft dat in dien geualle fijne Majefteyt eenen ftelt ende committeert voor die reyfe tottcr eleélie van tvoorfz. dijekgtaeffchap dat eenen mr. [£]Niclaes van Valckefteyn hem geingereert hebbende inde adminiftratie ende onderwint van tvoorfz. dijekgraeffchap uyt cracht van fekeren appointemente gegheuen bij die vanden rade in Hollandt tuffchen de borghers ende regeerders der voorfz. ftadt Dordrecht ter eenre zijde ende den voorfz. Valckefteyn ter andere zijde wel fcherpelijc beuolen foude zijn terftont ende fonder vertreck af te doene alle letfelen ende empechementen die hij den voorlz. Drenckwaert int bedienen van tvoorfz. dijekgraeffchap aenghedaen mach hebben mitsgaders oock reftitueerende alle tgene hij vanden onderfitten gheexigeert foude moghen hebben hem wachtende van ghelijcken meer te doen ende dat voort hij ghemainteneert foude zijn in de poflesfie ende exercitie van het voorfz. dijekgraeffchap. Gheiien oock de antwoorde debath contradebat folutien ende deftructien mitsgaders andere ftucken ende munimenten in delen bij de voorfz. parthien door commiflariflen van den houe van Hollandt ghedient. Sijne Majefteyt op alles wel ende rijpelijcken gelet fegt ende verclaert dat die commisfie vant dijekgraeffchap van Swindrecht den Voorfz. Drenckwaert bij fijne Majefteyt opene brieuen verleent hebben ende forteren fal fijn volle ende geheel effect.. Ordonnerende den voorfz. mr. Nicolaes van Valckefteyn terftont ende fonder vertreck te reftitueren ende wederomme te gheuen alle tgene hij ter caufe van tvoorfz. bij hem ghepretendeerde dijekgraeffchap ter con- Bbbbbbbb trajaar 1542 verkreeg Hij, bij afftand van zijnen lijd (6); uit welken hoofde Hij, waarfchijnlijk , Vader, het Ambt van Rentmeefter Generaal naer het Dijkgraaflchap van den Zwijndrechtder Domeinen van Zuidholland ; welken poll fchen Waard , waar in die Heerlijkheden geHij wederom verliet in het jaar 1557 5 wan- leegen zijn, gellaan heeft. Gouthoeven (7) neer j-an Francois van Bodegbem daar toe, ftelt Hem op de Lijft der Bailliuuwen van het in zijne plaats, gefteld werd (4). Betreffende Land van Voorn; in welken poli Hij egter reeds, zijne beide Huuwelijken en daaruit verwekte in 't jaar 1567, door Jonkheer Jooft vandelVerIönderen , kan men, bij Van Leeuwen (5) , tw,wa? opgevolgd (8). Wanneer het Hof van omftandiger bcrigt vinden. Alleen merken wij Holland , na tut vertrek der meefte Raaden, aan , dat Hij, in 't jaar 1578, in den ouder- welken de Spaanfche zijde hielden , in het jaar dom van dri'eënzeftig jaaren, deezer werreld T573. vernieuwd werd , ftelde dc Prins van overlecden zij. Oranje Hem daar in tot dén' van de Raaden; [F]Niclaes van Talckeftein. Hij wasgebooren welke waardigheid Hij waarfchijnlijk tot het van Gerrit van Pakkejlein en Magtelt Coebel, jaar 1601 (9), wanneer Hij geftorven. is (10), en werd, in het jaar 1556, met deAmbagts- heeft blijven bekleeden. heerlijkheden van Rijsoort en Strevelshoek ver- (4) Zwarte Ruige Regijler van Commisfien federd Mei I54°~i559. Fol- 32 H'rfo en 297, (5) /• (61 Van Leeuwen /./. */. 1126". Hij was de Iaatfte , die beide deeze Ambagtsheerlijkheden te gelijk bezecten heeft. Oudenhoven Zuidholland, bl. 234. (7) Hollandfche Kromik , bl. 87. (8) Uitwijzends een Contract van den 25. Maart 1567., te vinden bij Ar. ke ma de en Van der Schelling Befchriiv. van den Briel, //. Deel, bl. i"o. (9) Mor. Nederl. Hijlor. VI- Boek , bl. 414. (302;. Vergelijk Aanteekeningen «/ de Decifitn en Keftlullen van het J/of, gedrukt in 't jaar 1751. bl. 185 etfz, (10; Go ütuoevbn /. /. en bl. 107.  128a PRIVILEGIËN trarie van yemanden ontfanghen ende gheproffiteert mach hebben. Ghedaen tot Bruyflèl den vijfthienden dagh van Mey int jaer ons Heeren duyfent vijf hondert vierentfeftigh. (Ende gbeteyckent*) J. D. Torree Hollandfch Placcaathoek, II. Deel, bl 1579. Van der. Eyck , Handveften van Zuidholland, hl. 277. J. van Oudenhoven , Befchrijving van Zuidholland, bl. 247. Sententie Interlocutoir van bet Hof van Holland, tuffchen die van Dordrecht, Appellanten , ter êéner , en die van Rotterdam , Geappelleerden, ter anderer zijde , ter zaake van de concesfie en executie van een Mandament Poenaal, hij de eerflgemelden geimpetreerd. 20. November 1564. GEzien bij den houe van Holland die grieuen denzeluen houe ' ouergegeuen van wegen den burgemeefteren fchepenen ende raden der ftede van Dordrecht zoe voor hen zeluen als vuytten naeme van hueren poorteren ende tot conferuatie van hueren preuilegien appellanten van zeekere appoinctement interlocutoir bij den voorfz. houe opten vj. Octobris leftleden gepronunchieert tot voordeden van den burgemeefteren ende regeerders der ftede van Rotterdam als appellanten voor huerluyden gepretendeert intereft van der concesfie ende executie van feker mandement pcenael bij die voorfz. van Dordregt geimpetreert van den voorfz. houe opten xj. Septembris oik laetftleden op ende tegens eenen Jan Theeus zoon fchipper van Medenblick mitsgaders van den appoinctemente op ten xiij. der voorfz. maendt Oftobris gegeuen daer bij verklaert is dat die van Dordrecht eyfch zouden doen jegens die van Rotterdam op ende jegens die voorfz. burgermeefteren ende regeerders van Rotterdam geappelleerde. Tvoorfz. hof nopende het eerfte poinct van den appoinctemente van den vj. Oftobris verclaert die voorfz. appellanten niet ontfanckelick ende aengaende ttweede poinct repareerende die grieuen verklaert den zeluen van Dordrecht appellanten ongehouden te zijn eyfch te moeten doen tegens den burgemeefteren ende regeerders van Rotterdam in defen geappelleerden vuyt ma»tc van dezelue haeren mandamente geimpetreert alleenlijck tegens den voorn. Jan Theeus zoon fchipper van Medenblick maer indien de geappelleerde eenig intereft willen pretenderen ter caufe van de be-  vanDORdRECHT. 1283 beuelen penael tegens den zeluen Jan Theeus zoon gedecreteert zullen tzelue bn requefte in juditio oft anders moeten deduceren inder inftantie tuflchen die voorfz. appellanten zoe zij procederen ais impetranten van mandament penael ter eenre ende die geanoelleerden als gedaegden ter andere zijde in gelijcke zaecke voor deezen houe hangende oqgedecideerc zoe heuren goeden raidt gedragen zal. Aftum bij prefident Sasbout Boot Jacobi Laen Houff Moons Lezaen Merfche Wittens Smytre ende gepronunchieert den xx. Nouembris XVC LXIV. In kennifle van mij QVas geteekend) B. ErnsU Register van Sententien, berustende in d& Archwen der Stad Rotterdam, Fol. 98. Letteren Executoriaal van Koning Philips, om alle Wijnen en andere Stapelgoederen, welken, volgends de Ordonnantie van den 4. Junij des jaars 1541, niet verft apeld zijn, aan te taften,, en te verklaaren voor verbeurd. 3. Julij 1565. PH3i! T A ren °n un duerwie^eren fargeanten van wapenen ende allen onfen rechteren officieren ende elcken van hun bvfundere hier op verfocht faluyt. Wij hebben ontfange^doitmoe dige fupplicatie van onfen beminden fchout borgeSer fcene nen ende raet onfer ftede van Dordrecht ouer■ eSde^fa dra mem van den inwoenenden borgers aldaer inhoudende hofdat wi len S fehjcker memorien die keyfer Kaerle den vijffte S w onfen heer ende vadere wyens ziele God genadich zij fSende ende geuende ordre op tftuck vanden ftapele der voirfz. ftede i n jaer X VC- ëénenueertich leftleden geftatueert ende geordonneert heeft hol ende in wat mameren eenen yegelicken int voirfz. ftapelrecht gehouden foude zijn hem te reguleren ende byfunder nopende tftuck van den Rijnfchen wijnen die gefleten fouden wefen bij donderfaten van den fteden ende dorpen van Noorthollant ende Weftvrieflant Amfterlant Waterlant ende andere fteden ende dorpen daeronürentg™ Bbbbbbbb 2 je- AANMERKINGEN. d n L'n l Veiia™g-' vernieuwd wier- den , welken onder de Rcgeerin" van KoSr sternars ssBjssi*'isaresa» voor nanden zijn , 111 onze Verzaameliug in te  1284 PRIVILEGIËN legen op welcke fententie ende ordonnantie de voorn, fupplianten dit lefte voerleden ende andere voergaende jaren vereregen hebben onfe brieuen van executorealen ende defelue realick doen executeren zoe verre alft noot geweeft heeft welcken brieuen nv veriaert zijn ende ouerfulcx hun daer mede nyet meer en cunnen behelpen tegens vele ende diuerfche cooplieden zoe vuytheemfche als onderfaten vanden voirfz. lande die zij beuinden wederftandich ende onwiUich te zijne int volbrengen ende onderhouden vander voirfz. ordonnantie den ftapele beroerende zoe vanden voerfz. wijnen als oick vanden andere coopmanfcappen ftapelgoeden wefende ende onder de voirfz. ordonnantie gecomprehendeert ende beduchten hen de fupplianten van meerder fchade inconuenienten oft anderfins ten zij dat hun bij onfe nyeuwe brieuen van executorie worde daer tegens voerfien om dewelcke zij ons oitmoedelick gebeden hebben. Soe eeft dat wij de faecken voirfz. ouergemerct v ontbieden ende beuelen daer toe committerende bij defen dat ghij ten verfuecke van de voirf?. fupplianten ftelt tot behoirlijcker executie de voirfz. fententie ende ordinantie op tftuck vanden ftapelrecht onfer voirfz. ftede van Dordrecht bij aentaftinge ende confiscatie van den Rijnfchen wijnen ende andere ftapelgoeden daer inne begrepen mitgaders bij executie vanden penen op de cooplieden van den wijnen ende andere ftapelgoeden die men van nv voertaen in Hollant Weftvrieflant Waterlant Amfteriant ende omleggende fteden ende quartieren voeren ende bringen lal fonder te Dordrecht verftapelt te hebbene nae vermogen vande voirfz. fententie ende ordinantie vanden vierden Junij XVC- ëénenueertich alles realick ende bij feyte nyettegenftaende oppofitie oft appellatie gedaen ofte te doene fonder prejudicie van diere des te doene midts dieffer aencleeft geuen wij v volcommen macht auftoriteyt ende fundcrling beuel bij defen ontbieden ende beuelen allen onfen rechteren officieren ende onderfaten dat fij v tfelue doende ernftelic verftaen ende obedieren. Ende want men van defe jegenwoirdige in diuerfche plaetfen te doen fal hebben wij willen dat aent vidimus van dyen onder fegel autentick ofte de copie gecollationneert ende geteeckent bij eenen van onfen fecretariffen gclooue gegeuen zij als aen defen onfen originalcn brieff want ons alfoe gelieft nyettegenftacnde eenige fubrepticelicke of obrepticelicke brieuen vercregen ofte te vercrijgene ter contrarien. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffele den derden dach van Julio int jaer ons Heeren duyfent vijfhondert ende vijfentfeftich van onfen rijeken van Spaignen Secillien etc. txc ende van Napels txije (Onder ftont gefcreuen) Bij den coninck in zijnen rade (Endegeteeckent) De Langhe. Ende waren de voirfz. brieuen gefegelt metten fegele van zijne Majt. in rooden waffche vuythangende in enkelen ftcerten. Gecollationeert tegens den originalen brieff ende beuonden metten felue accorderende vuytgefundert den tiltre van zijne Majt. Bij mij Mesdach. Naer eene authenthijke Copij , liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade B. No. 40. K&-  van D ö R DRECHT. t28$ Koning Philips verklaart het Tiende Artijkel van de Ordonnantie van het Stapelregt van den 4. Junij des jaars 154j. , en beveelt, dat geene Schepen , koomende van boven, langs de Leek en de Merwede, die Rivieren zullen moogen ver* laaten, om , over de Vaart, door den IJffel, naer heneden te zeilen, en , uit hoofde van den Vrijdom der laatjigemelde Rivier, het Stapelregt te ontwijken; maar, integendeel, dat zij gehouden zullen weezen te Dordrecht ten Stapel te koomen. 5. November 1565. PHilips bijder gracie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicillien van Maiorcken van Sardaine van den eylahden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Oiftenrick hertoge van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Limborch van Luxemborch van Gelre ende van Milanen graue van Habsborch van Vlaendren van Arthois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelandt van Namen ende van Zuytphcn prince van Zwaue maro graue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van de ftadt fteden ende landen van Vtrecht Ouerijffel ende Groeningen ende dominateur in Afie ende in Aifrijcke. Allen den ghenen die defe jegenwoirdige fullen zien faluyt. Van wegen der biirgcmecfteren ende regeerders onfer ftede van Dordrecht es ons verthoont ende te kennen gegeuen geweeft hoe dat inden jaere ëénenueertich leftleden opten vierden dach van Junio wijlen hoochlofiicker memorie de keyfer onfe heere ende vadere geftatueert ende geordonneert heeft int tweede artickel vander ordonnancie vanden ftapelrechte onfer voorfz. ftede dat alle coopluyden commende van Bbbbbbbb 3 bo- AAN MERKINGEN. Wij hebben bevoorens (O gezien, dat, bij naer Beneden te voeren. Hier door, gelijk het Tiende Artijkel van de Ordonnantie op een ieder ligtelijk begrijpt , ftond de Scheephet Stapelregt van den vierden Junij des jaars vaart verbij deeze Stad eerlang geheel te gron1541, de Goederen, langs den'IJdel gevoerd dc te gaan , en daar door het Stapelregt, als wordende, Stapelvrij waren verklaard. Van van zei/, vernietigd te worden. Geen wondeeze Vrijheid begon men , federd eenigen der derhalve , dat onze Stad zig daar tegen tijd, een algemeen misbruik te maaken; te kwamc te verzetten, cn om eene" nadere Verweeten , men poogde dc Goederen, welken de klaaring van het voorgemelde Tiende Artijkel Leek of de Merwede afkwamen , en dus aan aanhield. Koning Philips , of die van Zijnen den Stapel onderheevig waren , langs eenige Secrceten Raad , overtuigd van de wettigheid Binnenwateren , door de Vaartfche Sluis, over van dit Verzoek, maakten ook geen zwaarigUtrecbt, in den IJflel te brengen, en van daaf heid , om aan Haar hier in genoegen te gee- ves, (o Bladz. ioio.  1286 PRIVILEGIËN bouen wtheemfche ofte onfe onderfaeten met eenige van de coopmanfchappen int eerfte artickel der voirfz. ordonnancie verclaert ende gefpecificeert in de riuiere van der Merwede ofte Lecke 'varende nederwaerts gehouden zullen wefen tot Dordrecht voirfz. die zelue coopmanfchappen te verftapelen te vercoopen te verbodemen ende die rechten inder voirlz. ordonnancie verclaert daer af te betaelen achteruolgende welke ordonnantie die voorn, thoonderen van dyen tijt af hebben hem gereguleert alfoe zij oick als noch doen executerende de zelue bij onfe autoriteyt naer haer forme ende inhouden maer alfoot notoir es dat veele van de ghene die vuyt crachte van de voorfz. ordonnancie gehouden zijn met haren goede ter ftapele te commen alle naerfticheyt doen omme den zeluen te ontgaene zoekende bedectelicke omwegen ten eynde zij bijde voorn thoonderen nyet en zouden achterhaelt worden foe es tot kennifle van dezelue thoenderen gecommen dat eenige hem beginnen te veruoorderen naerdien dat zij met eenige fpecien van ftapelgoeden gecommen fijn in de riuieren vander Merwede ofte Lecke te veriaeten de voirfz. riuieren ende ftroomen ende deur andere binnewateren te nemen hueren cours doer de vaert op onfe ftadt Vtrecht ende van daer op onfe ftede van Amftelredam ende andere omleggende plaetfen omme van daer te commen deur onfe ftede vander Goude de riuiere vander IJffel af ende alfoe nederwaerts te commen naer onfe Janden van Brabant Vlaenderen ende andere frauderende met fulcke finiftre praclicque onfe voorfz. ftede van Dordrecht van haer oude ende altijts gecontinueerde ftapelrecht nemende fondament op het thienfte artickel vande voerfz. ordonnancie deur dien dat in tfelue gefeyt es dat die goeden commende vuyten Noorden als van onfe voerfz. ftede van Amftelredamme ende daer omtrent deur onfe voirfz. ftede vander Goude in die riuiere vander Ilffel nederwaerts pafferende en zullen nyet gehouden wefen tc Dordrecht voerfz. aen te varen noch aldaer te verftapelen vuytgenomen c-mthoudt cromhoudt ende eycken piancken die gehouden fullen 'wefen tot Dordrecht voorfz. vercocht verbodemt ende verftapelt te wordene gelijck anderen ftapelgoeden. Ende al eelt zoe dat de voorn, thoonderen wel fouden verhopen te mogen fuftineren foidin judicio contradiftorio ) dat dintencie ende meeninge van de voirfz keiferhcke Majt. nyet en es geweeft doer tvoerfz. thienfte artickel' vander ordonnancie te beurijen ende ontlaften vanden fubieftie van den ftapelrechte onfer voorfz. ftede van Dordrecht andere goeden dan ven. Te minder, daar deeze praftijk niet al- vverreld , of die van Utrecht, welken hier in een regtitrceks tojd.g was met den zin en niet weinig belang haddcï en "vÏÏ Scheei het oogmerk van de Stape fententie van t jaar vaart en vertier 3LSopViï\j£5& »5go, cn de daar op gevolgde Vcrklaanng van lijke wijze ftonden verminderd te worden fS. vJTZ l54'l ? maM daartnTjaven regelrcgt m- den hunne poogingen in het werk, om dezelve ^^?",hCt,Sron(,beg,nkl'dat,mL;n aItoos u'edciom vernietigd re krijgen. ' Zij zonden had vagebonden , en waar op die Sententie ten dien einde eenige Gedeputeerden W*l>.K we*n' «ik Goederen, de Staaten van Hnd , en Sveï welken den bodem van de Leek of van de zclven te kennen dat niemmrl ™ i « H^^Lv Vrn** in de StS^t^ïÖ^S (a) Zie boven il, 936. en 1007. . Ste-  van DORDRECHT. 128/ fVit^nf dle VUyten Noord™ ^ van Amftclredam voerfz. en- dto tns °ZZ^TTdQ 5jn ibnder fraude ende W ^ £'ne dtó eens gecommen lijnde in de riuieren vander Merwede ofte Lecke om nederwaerts te varen zouden verlaten de voorfz ftroomen ende varen naer onfe voerfz. ftede van Amftelredamme oftKSiSS om alfoe te commen in de riuiere Vander IJdel ende ouermir!I de vrijdomme ende exemptie vander IJllel voerfz. confequentéliek nederwaerts te varen fonder te Dordrecht voerfz. ter ftapel te comc^nt^arieJtVoir^- tweede article alfoe tfelue direftelick wefen fonX ;ï^?dr Vaf1,dè ,V0irfz- ordonn^cie ende illufoir maecken Joude tgeheele ftapelrecht ende de preuilegien vande Voorfz; thöon- tSS mr g£tdm °nfe th0llen Vari Gorchui* ende SchooXuen connnfl t?5f fSPS e!Ke intcndn5] WOorifcn (4)- 0f daar aan voldaan wierd, ues .aars i^bo, Loptj van derzelver Requeft, ten is ons nergens uit gebleeken. In de Re! SfïSJEfSl^BEf*' MSfi^i?rfer " ïfr dcr- lMhnA Staatsbelluiten ont- aoen beiiuiten (3) Die van Utrecht, mer- dekken wij geene voetftappen, dat er ten aan- keude, dat men hier mee draalde , deeden, zien van dit Verzoek ( ), SJnÊSyK eenige maanden daar na, van nieuws aanzoek ten wierd. De onéénigheden , welken toen aan de Maaten van Holland ; dog met geen ter tijd , het Land vervulde ^ïven daar toe ander gevolg, dan dat de Jaatftgemcldcn, waarlebi niijk oorzaak ; en leiden de Sven op den agtften Januari] van 't jaar ,567. aan- den gronddat onze Stad in het bezit S namen , om, liet Hof van Holland daar over dec^e voordeelige Verklaaring sebleevcn zii geraadpleegd hebbende , hun te zullen and- ë „eoitevcn zij. ^3) Refol. van Holland van 't jaar 1566. bl. 12. (4; Refol. Utf van '/ jaar 1567. bl. 2. Ook waren, den dertiglten Ante bevorderen. Hij maakte , ten dien einde, gullus van het jaar 1455 » feeds drie Keurden ze venen twintigften September van het jaar meelters cn elf Pakkers! aanaellejd (3); wier loom (1) Kkphock , beginnende met het jaar 1438. Fol. 82. (2) /Ictenhoek , heginnendt wt het jaar 1468. Fol. $3. <3) Klabak Utf. Fol. 93.  1292 PRIVILEGIËN de voorn, gerequireerden belaft ende beuoclcn was zeeckere 'nyeuwicheyt ende gepubliceerde keure voor zoe veele denzeluen requiranten concerneren mochte cofteloes ende fchadeloes aff te doen met interdictie van gelijcken meer te doen ende dezeluen requiranten laten in huere oude geprefcribeerde gereehticheyt ende liberteyt van traffijcke al breeder in huere requefte gcmentionneert ten waere die gerequireerden eenige merckelicke redenen hadden ter contrarien die zijluyden zoude commen verclaeren voor zeeckere commiflaris vanden voorfz. houe alwair zijluyden mitsgaeders die voorfz. requiranten elcx refpeCfciueMjck geasfifteert mit die van hueren raede gecompareert zijnde hadden die voorfz. requiranten repeterende die middelen in huere requefte gededuceert doen allegercn als dat die voorfz. gerequireerden plegende groote nyeuwicheyt in den jaere XVC- vijlfentleftich hen veruordert hadden te publiceren zeeckere abufiue keure énde ordonnantiën beroerende die coopmanfehap van den harinek inhoudende onder anderen dat men geen harinck twair tot wat tijden die geuangen wair in zoude mocgen packen ten waire diezelue in zijn eerfte peeckel gelegen hadde ten minften thien daegen dan die nair lint Urfelen dach innegecommen zoude zijn welck verbot zijluyden opten derden Septembris anno XVC-LXV. wederomme vernyeuwt ende geamplieert hadden gehadt dairbijuougende dat nyemandt hem veruorderen en zoude moegen eenige harinck van daer te voeren dan die eerft ende ahiocrcn thien daegen in zijn eerfte peeckel gelegen heeft op zeeckere peynen ende oick arbitrac le correctie van fchepenen. Twas nv zoe dat die van Rotterdam hen veruorderden onder dexel van defelue publicatie aldair te doen houden leggen zeeckere laften harinck geuangen nair Bartholomei toebehoerende den requiranten wonende binnen der ftede van Dordrecht zonder die te willen confenteren van dair geuoert te worden binnen der ftede van Dordrecht omme aldair gepact te worden nair dordonnantie derfeluer ftede gemaect opt packen van den Dordrecht- fchen loon men , op den drieëntwintigflcn Auguftus haar gepakt was , deeden herpakken , niettevan 't jaar 15:17 , nader bepaalde (4). Nader- genftaandc haar brand ouder ware , en daarhand zijn er verfcheiden Reglementen gemaakt cnboveu in Duitfcliland cn in Frankrijk begeworden , welken wij thands met IVilzwijgcn kend (7). Meermaals heeft ook de Regeering verbijgaan. Denkt egter niet, dat die" tak haare poogingen, tot voordzetting van deeze Vim Handel onder tic Hoofdnccringcn van onze Neering, in 't werk gefteld. In 't jaar Uf*5, Stad geteld wierd ; want, fehoon zij zig der- eenige Koopluiden genegenheid tonnende , zclver belangen geenszins onttrok (5), be- om, binnen deeze Stad, eene HarWederij hoorde zij egter niet onder die Steden, welken en Bnisnccring opterigten , verleende Zij aan in 't bezonder zig met dc Ilaringvill'cherij ge- dezelven verfcheiden Vrijdommen en Voordeeneerden , en in dc Raadpleegingen, die bij dc lcn(8). Gelijke gunft bewees Zij, den vierenStaaten over de Haringvaart gehouden werden, twintigftcn Junij Van 't jaar 16H1 , aan eenige gezegd weiden, dc gemeene Viffchers tcrepre- Reeders , die op zig namen Zes Buizen uitTenteren f6). Ook toonde zij, hoe zeer de temden. Zij ging met dezelven , voor den Haringpakkerij haar ter liane ging , wanneer tijd van Zes jaaren', een bezonder Verdrag aan, zij zig , in het jaar 1552, beklaagde over die bij 't welk Zij, onder anderen , beloofde eene van Antwerpen, welken den Haring , die bij bclooning van drie Guldens voor ieder Laft, dat (4) 4Heldoek Utf. Fol. i3a. (5) Zie daar van bewijzen in liet Regijler der Dagvaarten van Adriaen van der. Goes Waa. (6; Dit blijkt ten klaar/ten uit het Rcgi/Ur dcr Dagvaarten van Adriaen van d e r. G o e s ' i/ ' 41 ° 43, 44. en eiders op verfcheiden plaatfen. Zie de Bewijzen daar uit bijécngezaameld in de Handv'llen van V;aardi>igen. bl. 432.-446. ~ (7, Regifter der Dagvaarten Ulf. bl. 72. Onze Stad heeft hier over Proces gevoerd met Antwcroen eefcjk de Stukken daar van , welken in de Kas van de Weeskamer , Lade N. No. 6 bewaard «,„„1™ \L. tocmen. Dog , hoe dit gefchil verenend wierd , is ons niet gebleeken. oewMia woroui, »»a (8) RcfiL van dtu Oudraad van den 9. en 13. Maart des jaars 1635. Fel. 127 verf» et 130.  vanDORdRECHT. 1293 fchen brandt die nyemandt te verantwoorden en hadde dan die van Dordrecht ende alzoe die zelue keure tenderende was tot groote prejuditie van den requiranten ende tot deftruftie van huere neeringhe die oick nyet en forteerde onder die jurisdictie van die van Rotterdam ende zulex onder huerluyden ftatuyten nyet verobligeert en Wairen defen nyet tegenftaende hadden die voorlz. burgemeefters van Rotterdam dair toe verzocht ende gerequireert zijnde omme Confent te geuen der requiranten harinck naer Dordrecht geuoert fcmtne aldair nair oude haercommen gepact te worden onder cautie fouffiiant van tgundt zij op den zeluen harinck zouden moegen quereleren hadden al tzelue geweygert reflifercnde insgeüjcx copie off extraél van dezelue publicatie ten waere men zwoeren wilde dair tegens nyet te doen olf behelpen. Ende concludeerden dairomme die voorfz. requiranten bij de voorfz. ende meer andere middelen dat bij fententie vanden voirfz. houe die voirfz. gerequireerden gecondempneert zoude worden die pretenfe gepubliceerde ordonnantie accordt ofte ftatuyt van date den iijc Septembris XVC- vijlientfeftich voorfz. voor Zoe veele die requiranten dair bij belet gedaen worden van nyet te moegen veruoeren hueren geCoften harinck ofte die bij hueren eygen buyffen ofte dair zij anders als medereeders pairt ende deel aen hebben vuytter zee de Maefe ingebrocht wordt cofteloes ende fchadeloes aff te doen hemluyden interdicerende van gelijcken meer te doen maeckende eyfch van coften ofte tot anderen zulcke fynen ende conchdien als tvoorfz. holf beuinden zoude den voorfz. requiranten oirbairlicxte te wefen. Wair tegens van wegen die Voirfz. gerequireerden onder anderen geallegeert es geweeft hoe dat die neeringe van harinckuaert wel een van de befte meefte ende goddelicxte neeringen was van geheel Hollandt omme die gemeenten in alle ambochten tot zunderlinge proffijt ende fuftentatie vanden gemeenen ambochtsman ende nootlijcke alimentatie van den ermen bouen meer andere groote prouffijten wel te onderhouden wair van genouch dependeerde tweluaeren van deze landen enCccccccc 3 de dat binnen deeze Stad zoude gepakt worden CsO- Ook werd dit Verdrag , fehoon de onderneeming niet gelukkig daagde, op den elfden Maart van het jaar 1687, nog voor den tijd van Zes andere jaaren, verlengd; met bijvoeging zelfs, dat ook zulken, welken, buiten dc Zes bepaalde Buizen , mogten worden uitgerult, die zelfde voordeelen genieten zouden (10). Dog deeze Reederij liep eerlang geheel te niet; zijnde het Octrooi, na het einde der laatftgemelde zes jaaren, niet verder vernieuwd geworden. Sederd dien tijd zijn er , zoo veel ons gebleeken is , geene poogingen aangewend , om deezen tak .van handel te doen lier- leeven. En , Wanneer niet zeer onlangs de Regeering van Keulen zig, aan de Onze, over de llegthcid van den Haring beklaagde , en dat de Overeaikomltcn , welken de Steden, voor meer'dan twee eeuwen , dieswege hadden aangegaan, niet behoorlijk wierden onderhouden , moeit de laatllgemelde , tot haar leedweezen , hier op te kennen geeven , dat Zij buiten ftaat ware, daar in, bij haare lngezcetenen, eenig herftcl te weeg te brengen; wijl door hen 'tcgenswoordig , gelijk voorheen, geen Haring racer' gezouten of gepakt, noch van hier, op eene andere wijze, dan tranjttoir, verzonden wierd (11). H#5e (9) Refol. Utf. van H jaar iGSr. Fol. 80. . (10) Refol. Utf. van 't jaar 1687. Fol 100. verfo en 101. tn) Uitwijzends den Brief van die van Keulen van den 17. November des jaars 7775. en het AndwoorA van het Geregt van den 12. December daaraanvolgende ; te vinden iu d« Re^irterj der Aankoemtnfc f!» 4 %aandi AGsftves , Fvl. 231 verfo tn 67.  1294 PRIVILEGIE N de zunderlinge vanden voorfz. gerequireerden ende andere [VJ waterlieden en dorpen van Hollant dair van die ftaten vanden lande warachtige protecteuren waeren. Twas nv zoe dat deurt wanzouten ofte hauenen vanden harinck naeft eenige jaeren herwerts zoe vuytDuytslandt die ftadt van Coelen ende elders groote clachten aen hen gerequireerdens als regenten der voirfz. fteden gedaen waeren ende zunderlinge van dat die voirfz. harinck ouergebracht fomtijts zoe gehandelt ofte getraéleert was dat dezelue dickwils van haer graet plach te vallen wair deur nyet alleen dair mair oick hier te lande gefchapen waeren te commen groote inconuenientcn van corruptie twaer van peftilencie ofte andere voorfpruytende quade ziecten ter oirzaecke van den welcken die Hollantfchen harinck onder den brant van Coelen voorder in Duytslant gezonden dickwils mede die merct verhoeden ende mit meenichte van laften veruylt ende in den Rijn geworpen was geweeft wair deur die van Coelen deur verfcheiden dolenten geaduerteert ende gerequireert zijnde omme dairinne te doen remediëren nair behoiren foe hadden zijluyden eyntelickeu huerluyder gedeputeerden alhier in Hollandt aen hemluyden gerequireerdens ouergefchicï: omme dairinne tot conferuacie van de voorfz. nootelicke necringe bij teen off tander bequaemfte middel eerftdaechs geremedieert te moegen worden. Volgende welcken zoe hadden die voirfz. gerequireerdens elcx in den zijnen voer hemluyden ontboeden diuerfche oude beuaeren ftierluyden ende reeders hen des alderbeft verftaende omme duer hemluyden te vernemen het befte ende bequaemfte middel wair bij men voomen den geuangen harinck op zijnen meeften oirbaer alderbeft zoude moegen hauenen om te duyren ende die op hueren eedt ende confeientie geuraecht ende onderzocht zijnde geen naerder accoord geweten en hadden dan dat men den harinck voortaen nyet eer packen en zoude dan nair die [fr] ten minften thien dagen te voiren twair in zee onderweeehs ofte binnen die hauen aldair die gearriueert waren gelegen hadde in huer eerfte peeckel ende hair natuyre van hardicheyt ende ftiuichcyt wel genomen hadde nair behoiren omme alsdan die te [a] Waterlieden. Verftant daar door zulke algemeene Landwet, en verbooden , bij Placaat Steden, welken aan het Water geleegen zijn, van den zeventienden Maart des jaars 150;, «n wier inwoonden», uit dien hoofde , gewoon het verkoopen van zulken Haring, welke zijn, zig niet de Zeevaart cn Viil'cherij tc ge- geen tien dagen in zijn eerfte Pekel geleegen neeren. In 't bezonder worden de Steden, had(13). Ook oordeelde men deeze voorzorg liggende aan de Zuiderzee , in de Schriften van zoo veel gewigts , dat hier ontrend, in de van dien tijd , gemeenlijk met deezen naam Overéénkom!! tuflchen de Gedeputeerden der genoemd O)- , , Hanngvfllcherij en den Raad der Stad Ham- [ij Ten minffe tbten dagen. Schoon onze burg, in 't begin der voorige eeuw, aangeIngezeetenen, thands ter tijd, zig aan deeze gaan, en door de Staaten van Holland , op voorzorg , die ten uitcrftcn heilzaam fctleen, den tweeëntwintigften Mei van het jaar töoo, luttel kreunden, en , in de wijze van het be- bekragtigd, onder anderen, een bezonder Arjeiden van Haring, zig van anderen niet wilden tijkei gemaakt wierd, uitdrukkelijk medebrcude wet gefteld hebben, heeft egter de oudervin- gende , dat geen rfollandlche Haring, dan op ding, daer na, maar al tc zeer, de nuttigheid die wijze gepekeld, aldaar opgedaan, verkomt van deeze Keur beveftigd. De Staaten van en vervoerd zoude moogen worden (14). Holland maakten, om die reden, hier van eene £c] Mit* (12) Octrooi voor de Stad van Amfteldam en andere n'aterfiedcn op de Zuiderzee , van den 11 November des jaars ,547. vermeid in het Repertorium van Piacaaten »«, geregijlread in de Mcmoriaalen van bet Hof, bl. 59. Vergelijk ou/.c Aanteekeningen boven bl, 510. ' (13) Hollandfch Ptacaatboek J. Deü , bl. 127. (14) Refolutien van Heiland van V jaar 1609, Fel. 141.  van DORDRECHT. t2o5 te moegen veruoeren tot alzulcke plaetfen aldair men die zoude willen packen ende mit zulcke keure dairinne bij elcx in den zHnen EndfZZ r «dieert te wordcn 11aer «e vander zaS foe S di? UC ?XPedient diC r Coetó0 V°m- Voh'te hotdeffl «elbief eenf™ ^ Ser?uir^rdefls Vuyt zijn ftede aldair 7„n^ ^ g f^ePWeecden die naer groote comtnunicacie en?rl m ,1 1§f ddlberacie daI'r°P niittc» anderen gehadt eyntelick J- 4 initten anderen tot gemeen weluaeren vanden lande gerefolueert wanen dat men tvoorfz. middel zoude beprouuen ende dairinne mit aizulcken keuren ende ordinantiën verzyen dat die zelue refolutie KïSS welTende ^quaemeiick bij een yegelick onderhouden mochïennS a C01if?rn"teyt van welcken zoe hadden die voirfz. gelequireerdens eerftdaecbs gemaect gelijcke keuren ende ordonnantiën die hoewel goet oprecht ende deuchdelick was ende om bii een yegehcke tot conferuatie Vande voorfz. nootelicke neeringe vanden hannckuaert behoorde achteruolcht te worden foe hadden nochtans die voorlz. requiranten hen dair van beclaecht concludeerden daeromme die voorfz. gerequireerdens eerft ten fyne van nyet ontfanckelick ende abfolutie vander inftantie ende in cas van ontfanckelicklieyt wair op die gerequireerdehs eerft recht verzochten dat als dan doende recht bij ordene de voirfz. requiranten hueren eyfch ofte -Sf^ï °PtZeyC Z0Ude zijn weckende mede eyfch van colten b^SSf^S^ fyneU endC C°ncMkn * ^orfz. hoff «nïï ^ / • n V°llU retJulrailten oiibatrlicxte te zijne. Ende jaer dat die voirnoemde partijen deze zaecke bij rephïek ende duplycke refpecjuehek volfcreuen hadden zoe hebben zijluyden onder den voirfz. commiflaris dair bij geuoucht alfulcke 'brieuen ende munimenten alft elcx van hemluyden belieft heeft texhiberen ende verzocht den houe rapport gedaen ende hemluyden recht ende jufticie geadminiftreert te worden. Tvoorfz. holf gehoort trapport van ^^f; commi^s ende met rijpe deliberatie van raede deurgeSnl > ouergewegen hebbende alle tgundt dat ter materie die- 22Ï a m ce"nnaeme ende van we2en des con[ncx van Spaengnen yan beyden Sicillien etc. als graue van Hollandt Zeelandt ende Vrieslandt doet aff ende te nyete die keure bij de gerequireerden gemaeft van date den nj. Septembris anno XVC- vijffentfeftich dair queftie omme es voor zoe Veele den requiranten daer bij belet gedaen worde van hMiMile?. andere',u „Da]ar ^ordt, buiten was de reden, Waarom, reeds op den twaalf, twijfel, gezien op het Verdrag , dat die van den Auguftus van't jaar 149Z ondei anderen A,l (1,, 0tter'!a!" e" Schiedam ' den zesdm dit bcll"ic genomen wierd, dat dê S Aug ultus van t jaar 1565, met de Stad Keulen teerden tot de Haringvaart, waar toeïï ÏÏSe K?ÏS- e" de 8" dc StódenfSdrecht, Brieile 3£ newitte Keur, aan welke onze Stad zig niet terdam benoemd werden , iaarUiks met dia wilde onderwerpen, gevolgd is. Merkt 011- van Keulen en van andere BoveSmVeïe SbS dertuffchen hier tut , dat de Hollandfehe Ha- den , zoo lang zulks noöd™S [dj Va* AnA$ D'.t Verrrag ' da'onsrt0£ ons «ot hier toe niet in handen is gevallen , wordt vermeld tfl eene Dc. diiftic , door die van Vlaardingen, in t jaar 1730, aan dc Gedeputeerden dcr ( wV*S1S « ven tot deHruftie yan eene Memorie van eenige Haringkoopers van Kortèrdam 7 Pa, J °^g^ «•n Arr .'l'V T '.gcl?aa^t bil we#e van Ordonnantie , en bertaandc uit verfcheiden Artikelen » een Ai chr.f tc vinden m ue Kas van de Weeskamer , Lade O. No 95. Her ivordc, fehoon oZlr ' '  ksq6 PRIVILEGIËN van nyet te moegen vcruoeren hueren gecofte harinck ofte die bij huer eygen buyifen ende daer zij mede als reeders paert ende deel aen hebben vuyter zee in die Maze innegebrocht wordt interdicerende denzeluen gerequireerden van gelijcken meer te doen ende compenfeert die coften van defen omme redenen den voorfz. houe dair toe porrende. Gedaen in den Haege bij mrs. Arnoult Sasbout Bouduwijn Jacoben zoen Adriaen van der Houff Jan van Lezaen ende Jacob vander Merifehe raedtsluyden van Hollandt ende gepronunchieert den vde Oftobris anno XVC- zeflèntfeftich. [d~] Van welcken fententie Adriaen vander Criep als procureur vande voirn. ge* requireerdens illico appelleerde aen de Con. Majt. ende zijnder genaden grooten raede tot Mechelen proteftcrende zijne grieuen te proponeren in tijden ende wijlen des noot zijnde dair ende alzoot behooren zal. In kennifle van mij (IVas geteekentf) B. Ernft. Mfi Regifter van Sententien , beruftende in de Archiven der Stad Rotterdam , Fol. 102. \d] Van «elcke fententie. Of dit Appel fpraak gedaan hebbe, kunnen wij , bij gebrek vervolgd wierd, cn zoo jaa , of de Groote van berigt , niet beQuTeo. Raad van Mechelen daar 111 eene nadere Uit- Mandament Poenaal, geimpetreerd bij die van Dordrecht, 'interveniërende voor eenige Koopluiden van Oofterivijk, zvaar bij de Tollenaar van den Geervlietfchen Tol gelaft wordt, om aan de Buur en van de voorfchreeven Vrijheid, gaande naer de Jaarmarkt van Dordrecht, ingevolge de Privilegiën deezer Stad, Vrijdom van Tollen te laaten genieten, en hun de reeds af gevorderde Tolregten wéér te geeven. 3. December 15 66. Die prince van Oraingne graue van Naffau etc. ftadthouder generael die prefident ende raede des conincx ouer Hollant Zeelant ende Vrieslant den eerften onfen gefworen exploiéü'er vander camere vanden raede in Hollant hier op verfocht faluyt. Alfoe die burgemeefters fchepenen ende raede der ftede van Dordrecht zoe voer hem zeluen als inde naem vanden gemeen poorteren aldaer tot conferuatie van heurluyder preuilegie ende in defen interuenierende voir Pieter van Ghaftelo ChriftoiTel Willemszoen Heynrick van Houten Pieter Willemszoen Jan ende Goert Matheuflen Aernt Jooftcn ende Wou-  van DORDRECHT. 1297 Wouter van Weertfel laeckencoopers ende inwoonders der vrijheyt van Oofterwijck in Brabant ons verthoont hebben hoe dat die voir* fcreuen ftede van Dordrecht bij die Con. Majts. voerfaeten grauen van Hollandt geoctroijeert zijnde van twee vrije jaermercten elcx geduyrende veertien daegen waer aff deene gehouden wordt binnen die maendt van Mey ende die andere in die maent van October foe hadden die felffde zijne Majts. voorfaeten mede gewilt ende die voirfcreuen marcten begift dat alle die ghene die tot eeniger van defer marcten ofte beyde commen zouden zouden deur die landen ende graeffchappe van Hollant tolurij vaeren ende keeren van welcke preuilegie ende effect van dien die voirnoemde fupplianten ende oick die vanOifterwijck hebben deuchdelick gebruyckt ende in immemoriael poffesfie vel quafi van dien geweeft frequenterende jaerlicx die voirfcreuen marcten met heure laeckenen ende waeren van coeprnanfchappen fonder enige thol te betaelen fulex dat in den jaere fesendeuijftich Jan Franchois ofte Jan Damen hem onderwonden hebbende enige coopluyden mit heure laeckenen commende op Geertruydenberge omme foe voorts die felffde tot Dordrecht ter merct te brengen te doen turbatie contrarij tvoirfcreuen priuilegie ende vrijheyt bij misfiue vander camere vander reeckeninge geconftringeert zijn geweeft die felue weder aff te doen. Ende hoewel daeromme oick \_a] Arthus thollenaer vanden Geerulietfchen Dddddddd thol AANMERKINGEN. Het lijdt geene twijfeling , of onze Stad verzogt , met volle regc, het bovenftaande Mandament ; wijl de Handveft van den zevenentwintigften November des jaars 1342.» waar op Zij zig beriep, met zoo veeie woorden inhield : Ende alle die ghene die tot enighen van defen marcten of tot beyden komen zullen die zullen tollen vrij varen ende keren door ons land ende onbefet—-(\). Geen wonder derhalve , dat Zij ook in die Regtsgeding de overwinning wegdroeg. Immers , op den agttienden Januarij van het volgend jaar , verzogt Zij, dat de Bevelen Poenaal itadhouden en efefi forteeren zouden , en de Tollenaar, bij fententie definitif, verweezen, om de executie en de afvordering van den Tol kolt- en fchadeloos aftedoen , en de afgenomen Penningen weêr tc geeven, en voords in het vervolg dergelijk niet meer' te doen. De Gedaagde verzogt daar tegen ter Rolle, dat de Procureur Generaal 't Proces voor hem zoude aanneemen. Commiflariflen laften den laatftgemelden zulks te doen , en verlengen het Poenaal. Ten dage dienende, prefenteen de Procureur Generaal , om aan de Kooplui¬ den van Ooftcrwijk , na behoorlijke interpel* latie, te doen reftitutie van de Penningen, hunlieden bij den Tollenaar algeèifeht, en dezelven , naer de Jaarmarkt gaande , voordaan te zullen laaten genieten Vrijdom van de gebruikte Privilegiën, concluderende, bij refus, dat de Impetranten rot hunnen eifch niet verder ontfangkelijk zouden vveezen. De laatftgemelden neemen met dit aanbod genoegen. Commiflariflen ter Rolle condemnerendsaxop. den dertiglten januarij van 't jaar 1567, den Gedaagden in de gedaane prefentatie, met compenfatie van kollen (2). [a~\Artbtit. Deeze, genaamd PieterArthut, werd, op den negenden Maart van''t jaar 1560, tot Colleéleur of Ontfanger van den Geervlietfchen Tol aangebreid (3). Den vijftienden Maart van het jaar 1 562 , werd hem de veertiglte Penning van zijnen geheelen Ontfangft toegelegd , mids , dat hij , zonder verlof, ten behoeve van de Klerken, die hij op de Wagt van Dordrecht gebruikte , niets ten lafte van zijne Koninglijke Majelteit in reekening zoude brengen(4). Eenige jaaren daar na, uitwijzends eene A8te van Prins Willem den I., gedag- (O Zie boven hl 187 — 190. (2) Dit alles hebben wij getrokken uit de Procesftukken , welken in de Kas van de Weeskamer bewaard worden , Lade N. No. 4. . (3) Uitwijzends zijnen Laftbrjef, tc vinden in 't Witte Francijnen Regijler van Commisfien , van t jaar t559 — 1580. Fol. 14 verfo. U) Ulf. Fol. 46 verfo.  1298 PRIVILEGIËN thol ofte Ambrofius zijn gecommitteerde op die wacht van dien gehouden tot Geertruydenbergh wei behoirt hadde die bouen genomineerde van Oifterwijck ongemolefteert gelaeten hebben fonder hemluyden te exactioneren eenich gepretendeert tolrecht van heure [£] laeckenen daer mede zij tot die voirfcreuen jaermerct van Mey binnen die voirfcreuen ftede van Dordrecht gearriueert zijn theeft nochtans den voirffeuen Ambrofius belieft die voirfcreuen perfoonen gecommen zijnde mit heur laeckenen in die Meymarct leftleden op die voirfcreue wacht van Geertruydenberge omme daer mede die voirfz. marct tot Dordrecht te verfoucken aff te nemen van elcken Iaecken twee grooten Vlaems ter caufe van zijn gepretendeerde tholrecht den feluen nyet willende laeten pafferen ten waere zij reelijcken betaelden tgene datmen hemluyden vereylfchende was ende alfoe zij luyden nyet gaeren heur marct ende thoondach en begeerden te verfuymen ofte daer inne deur des thollenaers detentie behindert te blijuen foe hebben zij in zijn onbehoirlijcke exactie moeten acquiefceren contrarie heur oude vrijdom in prejuditie vander fupplianten priuilegie die deur foodanige maniere van doen gefchapen waeren die voirfcreuen coopluyden die gewoenlijck zijn heuren jaermarcten te frequenteren te verliefen ende oirfaeck te geuen om elders te diuerteren tot diminutie van heur jaermarcten ende infraótie van huer priuilegie ende bouen dien hem noch alfnemende tholrecht vander laeckenen die zij baemiffe anno vijffendezeftich daer re vooren op die vojrfcreuen wacht gebracht hadden ende bij den voirfcreuen Ambrofius opgefcreucn waeren al twelck zij fupplianten eerft bij haere requefte te kennen gegeuen hebben die vander reeckeninge alhier in den jaere vijffendetzeftich ten eynde die voirfcreue thollenaer verboden ende geinterdiceert foude worden die voirfcrenen coopluyden aff te nemen eenige tholrecht vuyt faecken voirfz. ofte tot eenige namptifibment te conftringeren prout latius in die voirfcreuen requefte ende naderhandt bij een ander requefte aen defen houe gedoleert ende verfocht gehadt mandament penael ten eynde die voirfcreue Artus ende Ambrofius beuolen foude wefen die voirfz. onbehoirlijcke exactie cofteloes ende fchadeloes aff te doen hem interdiceerende van gelijcken meer tc doen. Ende alfoe hij op den fellfden nyet en hadde gerefcribeert foe hebben zij fupplianten bij heur derde requefte andertnael aen ons gedoleert ende mandament penael verfocht gehadt ten fyne voirfcreue daer op hen fupplianten gegundt is misfiue aen den voirfcreuen thollenaer die daer op anders nyet gerefcribeert en heeft dan dat hij hem was refererende tot zijn an- dagtcekcnd den twintigfteu November van 't [b] Laeckenen daer mede zij'. Merkt hier jaar 1578, werd zijne gewoone Wedde , voor uit, dat de Lakenweeverij, toen ter tijd, bii> zeekeren tijd , verhoogd (5). Hier van had hij nen de Vrijheid van Ooltenvijk, nog m eendn egter geen lang genot, nadien Jan van Meea- bloeijenden ftaat ware. Trouwens, naer de wen , hem , op den zevcneutwintigften Octo- aanteckening van een' bekend' Schrijver (7) % bet van 't jaar 1580, reeds in deszelfs Bedie- plag daar, in voorige eeuwen , een getal van ning opvolgde(6). Vijfhonderd Wollenweefgetouwen te weezen. f5) Tweede ffitte Regifter der Domeinkamer , gequoteerd B. , Beginnende den 13. November des iaars k7< Fol- 267. *f 6) Uitwijzends zijnen Laflbricf, te vinden in het Derde Ifitte Regifter , gequoteerd C bezinnend, J'e i. dprti des jaars 1579- Fol 205 verft). Verg. Refol. van Holland van h jaar 1580. bl aai b "ae i.7) Oudenhoven Lefihrijv. van de Meijer ij van 's Hertogenbofch, lloofdfl. vubl.69.  vanDORDRECHT. ï20£ rnidcr voirgaende refcriptie aen die voirfz. vande reeckencamer ge* daen opte voirfcreue eerfte requefte. In tvifiteren vanden welcken zij fupplianten beuinden dat hij hem fundeert op twee pointen in effeft daer van het eerfte is dat die coopluyden vaercnde naer Dordrecht op een vande jaermarcten voirfereuen die thol van alle haer. goeden betaelt zouden hebben ende dat zoewel in tcommen vanden thol van Zeelant daer zij eerft voirbij palieren als int wederkeeren Op den thol van Geeruliet ende daeromme nyet gelouende dattet priuilegie oyt lijn effecl geforteert foude hebben twelck onwaerachtich is foe contrarie blijet bij die certifficatien daer van zijnde dat die voirfcreuen coopluyden altijt heur voirfcreuen vrijheyt vanden thol vuyt crachte van tvoirfcreuen priuilegie tot defen daege toe gebruyct hebben gehadt. Ende genomen offer eenige tijd contrarie van dien eenige thol affgenomen waere geweeft bij die thollenaers ende die felffde betaelt hadden daer op nochtans foe nae rechten nyet te achten noch te letten en zoude ftaen als finaeckende concusfie ende exactie hemluyden vuyt rechter ingeboren temeriteyt vanden thollenaers contrarie tvoirfcreuen priuilegie ende heur oude immemoriale poflesfie geinfereert. Ende in allen geualle die betaelinge Van eenige particuliere perfoonen nyet en mach prejudiciëren dandere coopluyden heure vrijheyt begerende te continueren ende te min die ftede van Dordrecht die welcke tvoirfz. priuilegie gegeuen es geweeft ter contemplacie vanden weluaeren der voirfz. ftede ende frequentatie der voh'Cz. jaermarcten die welcke bij foedanige turbatie oft pretenfe exaftie van tholrecht bij den thollenaer contrarie van dien gedaen van heur priuilegie nyet gedefraudeert oft eenichfins geprejudicieert mach worden fulex dat zoodanige betalinge een derde jus priunegü competerende nae rechte nyet en mach obfteren als oick en mach tweede poinct bij de voirfz. thol lenaer aen de voirfcreue camere gerefcribeert als dat zijne Majt. binnen die voirfz. ftede nyet genieten én foude die marclhollen van den goeden binnen der voirfcreuen ftede opte voirfcreue marcfen gecocht foe die voirfcreuen thollenaer ofte zijne Majefteyt bij zijn gecommitteerde daer inne verfien mach fonder dat domisfie van texigeren van dien der ftede van Dordrecht in heur priuilegie mach obfteren zoe die prince tzelue recht vande marétollen vanden goeden binnen Dordrecht gecocht breder in tzelue priuilegie gementioneert remitteren ende quijtfchelden mach fonder prejuditie vander fupplianten priuilegie die tzelffde wel moegen fien ofte lijden als hem nyet toucherende. Ende alfoe die voirfz. thollenar anders nyet en feyt in zijn voirfcreuen misfiue ten werde wel geuonden folutie bij tgene voirfcreuen es bijfönder daer hij int eynde zeyt datter in re* galibus fonder titel tegens den coninck gheen poflesfie vercregen en mach worden als impertinent in defen wefende ouermits der fupplianten priuilegie wefende heur titel (zoe fij feggen) verfouekende onfe prouifie. Soe eeft dat wij v committeren (gefien hebbende copie vuyt het voirfcrenen priuilegie mitsgaders die voirfcreuen misfiue vanden voirfcreuen Artus ende andere certifficatien hier vooren geroert) mits defen te trecken aftden perfoon ofte ter woonfteden vanden voirfcreuen Ambrofius ende den voirfcreuen Artus Dddddddd 2 foe  1300 PRIVILEGIËN foe verre hij hem partije maecken wil ende hem van wegen det Con. Majt. op feeckere groote peynen jegens zijne Majt. te verbeuren belaft ende beuelt die voirfz. affneminge vanden thol contrarie der fupplianten vrijheyt ende priuilegie gedaen cofteloes ende fchadeloes aff te doen ende ouer fulex die voirfcreue coopluyden heur affgenomen penningen weder reftitueren ende mit heur coopmanfehappe ter voirfz. marcten laeten vrij pafieeren ende frequenteren voirbij die voirfcreue thol ende wachten van dien fonder eenige thol van hen te eyflehen hem interdicerende van gelijcken meer te doen ende in cas van oppofitie die voirfcreue beuelen penael ende interdictie van gelijcke exactie ende affneminge van thol ouer die voirfcreue coepluyden nyet meer te vferen ftadthoudende tot deerfte rechtdach naer Kersmifie eerftcommende ende dien dach al omme partijen alsdan gehoirt gedifponeert te worden naer behoiren dachuaert doppofanten te compareeren ofte gemachticht te feynden ten geprefigeerden daege voir ons alhier in den Haege omme te feggen die redenen van dien ons relaterende v wederuaren. Gegeuen inden Hage onder tzegel van jufticie hier aen doen hangen opten derden December XVC- LXVJ. ([Onder ftond gefchreeven} Aldus bij mijnen heeren den ftadthouder generael prefident ende andere raden des conincx ouer Hollant Zeelant ende Vrieslant ( En was onderteekend) Ernft. Naer collatie jegens zijn originale gedaen beuonden accorderende bij mij De Charge. (Het Relaas van den Deurwaarder was van den volgenden inhoud.') Vuyt crachte vwer E. ende vermoegeftde heeren mandemente ande merge vande welcke defe mijne relatie gehecht is heb ik Thomas Geniets deurwaerder tfhoofs van Hollant ten verfoucke vande burgemeefters fcepenen ende raede der ftede van Dordrecht zoe voir hen zeluen als in de naem vande gemeen poorteren aldaer tot conferuatie van heurluyder priuilegie ende in defen interuenierende voir Pieter van Gaftele Chriftophel Willemszoen Hendrick van Houten Pieter Willemszoen Jan ende Goert Mattheusz. Aernt Jootten ende Wouter van Weertfel Jaeckencoopers ende inwoonders der vrijheyt van Oofterwijck in Brabant mij geuonden opten xviijcn December XVC- LXVJ. binnen der voirfcreven ftede van Dordrecht bij de perfoon van Pieter Aertus thollenaer aldaer ende texploiót accepterende voir Ambrofius zijnen gecommitteerde opten Geemlietfchen thol leggende tot Sinte Geertruydenberge ende naedien ick deurwaerder gefien hadde copie vuyt het priuilegie mitsgaders de misfiue vande voirfz. Pieter Aertus ende anderen certifficatien breder inden voirfz. mandemente geroert ende aen defe mijne relatie gehecht hebbe hemluyden van wegen der Con. Majt. als graue van Hollant op een pene van hondert gouden realen jegens die voiricreuen Majt. te verbeuren beuolen die affneminge vanden thol contrarie den fupplianten vrijheyt ende priuilegie gedaen cofteloos ende fchadeloos aff te dpen. Ende ouer- fulcx  vanDORDRECHT. i3ot fulex die voirfcreuen coopluyden heur affgenomen penningen weder reftitueren ende mit heur coopmanfchappen ter marcten (al inden voirfcreuen mandemente geroert) laeten vrij palieren ende frequenteren voirbij den voirfcreue i thol ende wachten van dien fonder enige thol daer van hen te eyfichen henluyden inter* dicerende van gelijcken meer te doen ende ouermits fijnder oppo* fitie die voirfcreue beuelen penael ende interdictie van gelijcke ex» actie ende affneminge vanden thol ouer die voirlz. coopluiden nyet meer te vferen ftadthoudende tot den yerften rechtdach naer Kers-mhTe eerftcommende ende dien dach al hebbe henluyden van wegen als bouen gedachuaert te compareren oft gemachticht te feyn* den voir vwe E. heeren vanden rade in Hollant in den Haege ten voirfcreuen daege omme te feggen die redenen van heurluyder oppofitie ende partijen alsdan gehoirt gedifponeert te werden naer behoiren. Waerop den voirfcreuen Pieter Artus antwoirde ick acceptere texploicl: voor Ambrofius voirfcreuen leuert mij copie van v mandemente (twelck ick gedaen hebbe) fait hem aduerteren ende mij beraden met den procureur generael ende mijnen rechtdach waernemen. Actum vtf. bij mij COndergeteekent) Gbeniets. Gecollationneert jegens zijn originael onderteyckendt als bouen ende beuonden accorderende bij mij De Charge* Naer eene authentijke Copij uit loffe Papieren* Koning Philips de II. verlengt, als Hertog van Braband, voor den tijd van Tien jaaren, het Octrooi, door Keizer Karei, den 22. Maart van het jaar , aan de Vifchkoopers en Viffchers van Dordrecht en daaromftreeks, verleend; bij 't welk de Tolregten van den Brabandfchen Landtol op de inkoomende Zalm verminderd waren ge* worden. 3. Februarij |ff PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillien Van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicillien van Mail* loreke van Sardaine vanden eylanden Indien ende vaften landen der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Lymbourch van Luxemborch van Gelre ende van Milanen graue van Habsborch van Vlaenderen van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van HolDddddddd 3 -an*  1302 PRIVILEGIËN lant van Zeelant van Namen ende van Zutpben prince van Zwaue marcgraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen van de ftadt fteden ende landen van Vtrecht OuerijfTel ende Groeningen ende dominateur in Afie ende in Affrijcke. Allen den ghenen die defe jegenwoirdige zullen zien Ialuyt. Wij hebben ontfangen die oitmoedige fupplicatie van onfen welbeminden die burgemeefteren fcepenen raden dekens oudermans ende de gemeene ambochtsgefellen vanden vifchcoopers ambachte ende viffchers ambachte in ende omtrent onfe fteden plaetfen wateren ende riuieren woenende tot Dordrecht Rotterdamme Schoonhouen Ste Geertruydenberghc ende Leckerkercke inhoudende hoe dat hier voirtijts opten grooten landthol ons als hertoge van Brabant toebehoirende mitsgaders den rechte van dyen verfcheyden ordinantiën gemaect zijn geweeft nae dewelcke onfe tolrechten ende impofitien betaelt ende ontfangen zijn geweeft namentlijcken den tol van den falm die vuyt onfen lande ende graeffcepe van Hollandt nae onfe fteden van Antwerpen Brueffel Mechelen ende andere fteden ende plaetfen gebracht wordt van welcke ordinantiën de lefte gemaect is geweeft int jaer XVC- tweendertich ende defelue temporel wefende is bij diverfche continuatien tot op den dach van huyden toe onderhouden blijckende bij de lefte opene briefuen van continuatie in date van den xxijen dach van Martio int jaer XVC- tweenuijfftich. Ende want alle de redenen die hier voirmaels den keyfer Kaerle de vijfïfte des naems onfen lieuen heere ende vadere (wiens ziele God gemdich zij) beweeght hebben ende inde voirfz. lette briefuen van continuatie vuytgedruckt zijn zoewel vande meenichte van falmen die in onfen lande ende hertochdomme van Brabant tot alimentatie van den mgefetenen vanden fteden deffelffs lants gebrocht worden als vanden prijfe alnoch militeren ende dat daerenbouen de voorfz. fuplianten in alle maniere veel meer oncoften te dragen hebben dan zij plagen mitzdyen dat men zoe wel onfe viffcherijen als van andere particuliere heeren ende perfoenen die bij den feluen fuplianten beuifcht worden als nv veel hooger verpacht dan hier voirtijden dat oick de vracht van wagenen ende fcepen zeer verdiert is zoe hebben zij fuplianten ons zeer oitmoedelijck gebeden dat ons foude gelieuen hen tc verleenen brieuen van nyeuwe continuatie vande voirfz. ordinantie ofte octroije voir eenen anderen tijt ende termijn van twintich oft dertieh jaren ende daer op doen expediëren onfe oepene briefuen in behoirlijcker vormen. Doen te wetene dat Avij de zaecken voirfcreuen ouergemerct ende daer op gehadt taduijs van onfen lieuen ende getrouwen die hoofft treforier generael ende gecommitteerde van onfe demeynen ende financien genegen wefende ter bede ende begeerte van den voirn. fuplianten hebben de oepene briefuen van octroije oft ordinantie van den jare tweendertich bouen geroert alnoch gecontinueert ende verlinght continueren ende verlingen vuyt onfer zunderlinge gratiën bij defen voir eenen anderen tijt ende termijn van thien jaren achtereenuolgende beginnende ter expiratie vande lefte briefuen van continuatie ende dat op defelue laften ende conditiën daerinne begrepen. Ende zoe verre des van noode zij hebben wij denfeluen fupplianten van nyeuws  van DORDRECHT. 1303 gegunt geoctroijeeft ende geaccordeert gunnen octroijeren ende accorderen bij defen dat zij bij maniere van prouifie ende fonder prejudicie van onfen rechte geduerende den voirfz. tijt ende termijn van thien jaren lijdende onfen voirlz. grooten landtol van Brabant zullen geftaen mits betalende opte wachten inder theelt te wetene van Kersmifie tot Paeffchen eenen ftuyuer van elcken falrn ende van Paeffchen tot Kersmifie van elcken falm een blancke of drie quaert ftuyuers des fullen de voirfz. coopluyden fuplianten ongehouden zijn den pachtenaers oft collecteurs van onfen voirfz. landtol eenige andere penningen jaerlicx te geuen oft betalen oft denfeluen falm met coruen te vertollen noch oick nae de eftimatie van de hondert twintichfte penninck eenen penninck te betalen om binnen niiddelen tijde bij experientie te zien oft de coopmanfcap van den feluen falm in zoe grooter meenichte zal blijuen continueren ende Voirts op conditie dat zoe verre defelue coopmanfcap in zoe grooter quantiteyt naemaels ceffeerde zulex dat den falm min waert worde ende golde dm dyen jegenwoirdelijck waert ende geldende is wij in zulcken geualle bij onfen pachtenaeren oft collecteurs van onfen voirfz. landtol wederom fullen mogen doen heffen den ouden thol Van twelff penningen zwarte op elcken falm naeuolgende den tolboeck. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die cancellier ende luyden van onfen raede in Brabant den voirn. van onfen financiën prefident ende luyden van onfe rekeningen in Brabant ende allen anderen onfen rechteren jufticieren ende officieren dyen dit aengaen fal dat zij den voirn. fuplianten Van onfe jegenwoirdige gratie continuatie nyeuw octroy ende accord voor den tijt op de conditiën inder vuegen ende manieren voirfcreuen doen laeten ende gedoogen ruftelijck vredelijck ende volcommelijck genyeten ende gebruycken zonder hen te doen noch te laten gefchien eenich hinder letfel oft moeijenifle ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer voirn. ftadt van Brueffele den derden dach van Februario int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert zeffentzeftich van onfen rijeken te wetene van Spaengnyea Sicillien etc. t xijte ende van Napels t xiiijtc* (Op de plooije jlond gefchreeven ) Bij den coninck den heere van Berlaymont hooft heere Gafpar Schetz heeré van Grobendonck treforier generael Joes de Damhoudere ridders Aelbrecht van Loo ende Marten vanden Berghe gecommitteerde vande financien ende anderen jegenwoirdich. UOverloepe. Naer den oorfprongkelijken Perkamenten Brief, waar van het Zegel afgebroken was, berustende onder bet Vifchkoopers Gild.  X304 PRIVILEGIËN Sententie van den Secreeten Raad des Konings, tuffchen die van Dordrecht, Supplianten , ter ééner, en de Abdis van Rhijnsburg ,Oppofante , ter ander er zijde; waar bij verklaard'is, dat de Executie van de, door Haar, te Utrecht gekogte, en niet ter Stapel gebragt zijnde, Wijnen, haaren voordgang hebben zal, onverminderd eens ieders regt ten principaaien; en dat in deezen geen Renvooi valle, maar dat Partijen zullen procedeeren voor den Secreeten Raad. 15. O&ober 1567. PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicillien van Maiorcke van Sardaine van den eylanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothrick van Brabant van Lembourg van Luxembourg van Gelre ende van Melanen graue van Habsbourg van Vlaenderen van Arthois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Namen ende van Zutphen prince van Zwaue marcgraue des heylichs rijcx heere van Vrieslant van Salins ende van Mechelen van der ftadt fteden ende lande van Vtrecht Ouerijftel ende Groeninghen ende dominateur in Aften ende Africken. Allen den genen die defen onfen brieff zullen zien falut. Alzoe zeker different gerefen is in onfen feereten rade tuffchen burgermeefteren fchepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht fupplianten ter eenre zijden ende vrauwe [a] Elberch van Langheraeck abdilfe des Godshuys ende conuent van Reynsburch in Hollant oppofante ter andere. De voirfz. fupplianten verthoonende hoe dat vernomen hebbende dat de voirfz. abdiffe hadde doen coopen binnen onfer ftede van [b~] Vtrecht zeker toelaft Rijnsfch wijn ende tzel- AANMERKING EN. O] Elberch van Langheraeck. Wijl fom- den negenentwintigften Maart van't jaar i<66. mige Schrijvers van deeze Abdis reeds berigt gebragt word (2); fehoon Zij', volgends 'een* gegeeven hebben, oordeclen wij, te kunnen ander' Schrijver (3), dat ons vvaarfchijnlijker voldaan , niet derzelver naamen aan den voet voorkoomt, niet'eerder, dan den negenden deezer optegeeven (1). Alleen merken wij Maart van't jaar 1568., zon'overleden zijn. aan , dat Haar dood , van fommigen , tot [l>] Vtrecht. Men plag in deeze Stad, om het fl) Pars Katwijkfchc en Rljnsbnrgfche Oudheden, bl. 346. 453. Mieris ««Van Alpiien ücrchriii van Leiden , IJ. Deel , bl. ?6l en 762. J ^' p ia sG/° l w"305oV E " *****' "5' Wn Rif"'and> «. 5tf. van den Druk in8. (3) Beekman Befchrijv. van zijperen , bl. 349 en 250.  vanDORDRECHT. 1305 tzelue doen bringen in hueren keldre omme aen huere tafele gefleten te werden zonder dat de voirfz. wijn eerft te Dordrecht tert ftapele hadde geweeft zij fupplianten hadden geftelt in handen van zeecker deurwaerdere brieuen exectitorialcn hen bij ons verleent op de fententie ende ordinantie vanden ftapelrechte der zeluer ftede van Dordrecht ten eynde hij vuyt crachte vanden zeluen onfen brieuen procederen zoude tegens de voirfz. abdiffé ende wijn naer dinhouden vande voirfz. ordinantie, Ende hoewel de voirfz. vrauwe wel behoirt hadde den voirfz. duerwaerdere te laten voirts varen met zijn begonfte executie theeft heur nochtans belieft tzelue te beletten ende den duerwaerdere met hooghe woorden te dreygen noch voirder beleth te doene zulex dat hij bedwongen es geweeft van daer te vertrecken fonder zijn commisfie te volbringen hoewel defelue was inhoudende de claufule appellatione remota mits welcken de voerfz. abdiffe heeft geinfringeert onfe ouerheyt van juftitie dewelcke nyet en behoirt ongecorrigeert te blijuen volgende dordinantie van onfen grooten raede zoe de voerfz. fupplianten feyden biddende dat men de voirfz. abdiffe van onfen weghe wel fcherpelijck zoude beuelen ende dat op grote penen dat zij den voirfz. duerwaerdere foude laeten voirts vaeren met zijn begonfte executie zonder hem eenich voirder belet oft empechement daer inne te doene oft ten minften in geualle van voirdere oppofitie dat wij als ons gereferueert zijnde de verclaeringhe van alle duifterheden die in tftuck van den ftapele zouden mogen opcommen heur bij onfe misfiue oft anders zouden prefigeren eenen feeckeren dach omme heur redenen van oppofitie te commen deduceren voir dien van onfen voirfz. feereten raede maeckende heyfch van coften fchaden ende interesten. Welcke heurlieder fupplicatie es bij onfe beüoeten brieuen der voirfz. abdiffe ouergefonden ende gethoent geweeft ten fyne dat zij voldoen zoude tgeene des voerfz. is ten waere zij redene hadde ter contrarien daer aff zij zoude dien vanden voirfz. feereten raide fcriftelijck aduerteren fulex dat van wegen der voerfz. abdiflè es verthoent geweeft dat dexecutoire ende generale fententie vanden ftapele alleenlijck difponeert in tftuck vander coopmanfehape ende geensfins van prouanden ende andere notelijcke behouften tot yemants priüee tafele oft familie dienende als daer van bij contrarie fpeciale ende oude priuilegien geëximeert zijnde fonder oick dat Eeee.eeee zij het Stapelrest te ontduiken, van ouds, reeds Holland, verzonden wordende, te laaten verbij Rijnfche Wijnen in te koopen ; welken, door voeren , maar dezelven , ingevolge de Stapcl- deVaartfche Sluis, derwaards gezonden, en van ordonnantie vari den vierden Junij des jaars 1541, daar dan, langs de Vcgt, door Muiden , naer aantehouden. Amfteldam cn elders vertierd werden. Het Of dit Regtsgeding verderen voordgang Hof van Holland had , in 't jaar 1475. daar hebbe gehad, kunnen wij , bij mangel van tegens reeds voorziening tragteri te döèn (4). berigt, niet bepaalcn. Alleen herinneren wij Onder onze Stads Archiven (5) bcruft nog onzen Leezer , tot verftand van zaaken , dat een Bevel van Keizer Karei den V. van den deeze onenigheden van denzelfden aart waren, zeftienden Februarij des jaars bij 't welk als die, welken dc Commandeur van Pitfen- de Kaftelein van Muiden rf'wordt, om gj. voor het Hof v^HoMand, M onze gecuc Rijnfche Wijnen , van Utrecht , naer btad> m 1lSS9 > aanöevan0cn naa w. (4) Zie boven bl. 653. (5) In de Kas van de IVeeskamtr , Lade I. No. 5$. (6) Zie van dezelven bl. 1227.  i3o5 PRIVILEGIËN zij abdiffe ofte huere voirfaten in de voerfz. fententie oft procedue* ren van dien bekent ftaen ofte oick daer ouer geroupen zijn geweeft feggende dat zij vuyt crachte vandefelue fententie noyt gemoeijet en heeft geweeft maer ter contrarie van allen ouden tijden ouer de dertieh veertich ende meer jaeren emmers bouen memorie van men. fchen gebleuen is in de poffesfie vanden wijnen dienende tot henrer tafele ende tot heur eyghen behoeff vuyt Duytfchlant ofte van Vtrecht ende Ouerijffel te doen commen fonder die te Dordrecht te verftapelen waer van men heur nyet en vermochte te priueren dan naer voirgaende volcommen kennifle van laken ende dat voir heuren ordinaris prouintialen competenten rechter binnen de limiten ons lants van Hollant alwaer de zake nv al begonft ende gepreparcert es zoe zij zeyde zulex dat nae gemeyne difpofitie van rechte mitsgaders dmftruftie van ons hooffs aldaer articulo viij0 en ijc xx° ende fpeciael priuilegie van wijlen hertoge Philips van Bourgoingnen verleent den elfftcn Junij duyfent vier hondert tweenuijftich nyet en mach elders in rechte getrocken wefen. Soo dat zij abdiffe voorfz. inhererende huere immemoriale contrarie ende gepreuiligeerde posfesfie beuindende dat dexecutoriale brieuen vuyt crachte vande welcken de voirfz. executie begonft was tegen heur noch oick huere wijnen dewelcke zij tot huere tafele ende eigen behouff hadde doen commen van Vtrecht nyet en fpraken mair alleenlijck tegen cooplieden ende van wijnen ter flete geleuert ende dat zij mitsdien geoirfaict es geweeft omme te beletten alle feytelijke procedueren daer van ende vande voerfz. begonfte procedueren te appelleren aen ons off die van onfen grooten raede tot Mechelen feggende dat de fatalen van drie maenden noch liepen ende nyet geëxpireert en waeren waer inne zij hoepte wel gefondeert te welen te meer duer dien het woerdt flijten noyt anders in Hollant gevfeert ofte verftaen en es geweeft dan van wijnen die men metter cleyne maete om geit vertiert ende vuyttapt fulex als tzelue woerdt flijten expreffelijck mede bij onfe eygen placcaten in date den vierften Octobris intjaer XVC- veertich articulo xvj. vuytgegeuen op de prefcriptie vanden fchulden ende coopmanfehapen ofte waeren ( aldaer gefeyt ter flete geleuert) altoes verftaen es geweeft ende verftaen werdt. Seggende oick datter vele ende innumerable perfoonen zoe edele als onedele geeftelick ende weerlijck binnen Hollant in gelijcke poffesfie gebleuen zijn. Alle twelcke zij dien van den ftaeten van Hollant te kennen gegeuen heeft omme daer tegens gedefendeert te worden hebben dezelue ftaeten omme de groote confequentie ende meerdere inconuenienten van gelijcke injurieufe ende onbehoorlijcke executien te fchouwen oick omme fulcken feruituyt ouer Hollandt nyet geintroduceert te werden met heur oppofante voerfz. verworuen mandament in cas van maintenuen dienende in onfen voerfz. rade van Hollandt als huere ordinaris rechters omme aldaer de laecke poflesfoire te doen ventileren als naer rechte zoe dat tzelue genouch dependeert vander judicatuere vande zeluen ordinaris rechters foe dat het different van nyeuwicheyt in materie van poflesfie bij zulcke wegen als die van Dordrecht fupplianten tegen alle rechten voertftellen nyet en mach worden geflicht. Begerende daeromme datmen huer  van DORDRECHT. i30? huer zoude laeten genyeten den wech van juftitie voir huere ordinairis rechters in Hollant. Waer tegen de voirfz. fupplianten hebben gefeyt dat int jaer XVC- ende veertich het meerderdeel vanden fteden van Hollant omme te geraeken tot eene finale refolutie van allen den queftien dewelcke ter caufen vanden ftapele zouden in toecommenden tijden noch voirder mogen opcommen hebben aen hoger memorien de K. Majt. onfen heere ende vadere geprefenteert zeeckere fupplicatie alwaer zij in fpecie gededuceert hebben in judicium al tgeene daer zij hen pretendeerden eenichsfins gegraueert ende befwaert te wefen bij den priuilegie ende gebruyek vanden ftapele ende deden in fpecie clachte van dat die voirfz. fupplianten van daeghe te daeghe poogden meer ende meer de voirfz. fteden ende inwoenende van dien te oueruallen willende nyet alleene dat de fchippers verftapelen zouden zeeckere forte van coopmanfehape die de Vrempde gewoenlijck zijn te verftapelen mair oick tgoet dat yemant tot zijns zelfs behouff gecocht heeft. Ende es daer op zoe verre geprocedeert dat met volle kenniffe van zaecken in judicio contradiftorio de priuilegien van die van Dordrecht ende trecht vanden ftapele geconfirmeert ende geuefticht ende den ftapele ende trecht van dien toegewefen es geweeft. Ende zoe zij fupplianten beuonden hadden dat de voerfz. vrauwe van Reynsburch tegen den ftapelrechte gedaen hadde hebben huere doleantien in onfen feereten rade voirfz. ouergegeuen verfouekende voirdere prouifie welcke prouifie elders nyet en mochte verfocht worden gemerct de fententie vanden ftapele ende executorie daer op geuolcht vuyt den zeluen feereten radegeëmaneert waren. Ende doppofante debatterende de middelen vande impetranten requefte ende daer op antwoordende heeft formelijck litem gecontefteert in defe materie van executie waer vuytblijct dat alfulcke maintenue als zij oppofante duer heur furreptys ende obreptys te kennen geuen van onfen houe van Hollant verkregen heeft nul es ende van onweerden ende voir zulex behoert gecafieert te werden ouermits defe inftantie al waer gefeyt zall wefen off zij te rechte ofte te onrechte heur geoppofeert heeft tegen de voerfz. executie geheel es abforberende het andere waer van het mandement ende venue en court geimpetreert es naer dat zij ontfangen hadde de mis* fyue van onfen voirfz. feereten rade ende den duerwaerdere voor antwoirde gegeuen hadde dat zij in den zeluen rade zoude antwoirden zoe zij oick zedert effëótuelijck gedaen heeft. Ende en mach oick nyet ftaen dinftantie van appel waer op zij verworuen heeft reliëf van appel van die van onfen grooten raede den xxjcn Februarij XVC- vijff entzeftich mits dat aldaer nyet en mach gedebattert worden dexecutorie gedepefcheert bij die van onfen feereten rade op een fententie die met kenniffe van zaecken in den zeluen feereten rade gepronuncieert es geweeft befundere gemerct defe materie van executie es fommiere dependerende van interpretatie dewelcke in allen geualle gegeuen moet worden bij de gene die de fententie ende ordinantie gemaect hebben alwairt oick zoe dat wij aen ons nyet fpecialijck gereferueert en hadden dinterpretatie vanden duyfterheden die Op tftuck vanden ftapele naemaels zouden moegen opcommen welck nochtans expreffelijck gedaen is geweeft int lefte articule der Eeeeeeee a voirfz.  i3o8 PRIVILEGIËN voirfz. ordinantie foe oeck zedert de date van derfeluer fententie bij die vanden voirfz. fecfeten rade gedaen ende geobferueert is geweeft in alle de queftien ende gefchillen die opt ftuck vanden ftapele geuallen zijn fuftinerende daeromme dimpetranten ende fupplianten dat de voirfz. twee andere inftantien mitsgaders alle de proceduren daer op geuolght behoiren gecaffeert te worden ten eynde de voorlz. fupplianten tegen redene ende recht omme ééne faecke met drie inftantien tfamen nyet ouerualien en fouden worden ende dat in conformiteyt van tghene dat gedaen e? geweeft int jaer veertich dat alle dandere proceduren gecaffeert zijn geweeft als die van Dordrecht voir die voirfz. K. Majt. in rechte betrocken hebben geweeft. Ende hebben de voirfaten vanden voirfz. oppofanten ouer veele jaeren jae van den jaere veerthien hondert tweentnegentich trecht vanden ftapele gerecognofceert ende hebben vele ende lange jaeren haer wijnen te Dordrecht gecocht. Seggende voirts nyet waer te wefen dat de fententie vanden ftapele alleene difponeert op cooplieden ende int ftuck van coopmanfehapen ende geensfins van prouanden ende andere nootelijcke behouften tot yemants tafele ofte familie dienende henluyden refererende tot den text van huere voirfz. priuilegien aldaer alle goeden van bouen ende beneden commende den ftapele fubiccT: gemaect zijn ende gehouden te Dordrecht vercoft te worden wyen dezelue oick toebehoiren tzij exempte perfoonen ofte nyet exempt begheuen lieden ofte ombegeuen ende bij de exceptien begrepen in de voirlz ordonnantie en wordt nyet beuonden dat de goeden die yemant voirts gecocht heeft tot zijn tafele ende behouff van zijn familie exempt zoude zijn vanden ftapele ende alzoe blijuen onder de generaliteyt vanden reghele. Hebben voirts de fupplianten te kennen gegeuen dat angaende den wijn in queftie ftaet te letten datter een andere confideratie valt in de fpecie van wijnen dan van andere ftapelgoeden ende een andere confideratie in refpecte vanden onderfaten van Noorthollant ende donderfaten van andere landen want donderfaten van Noorthollant daer doppofante inne begrepen es wel toegelaten wordt andere fpecien van ftapelgoeden te flijten ofte vercoopen hoewel die te Dordrecht ten ftapele nyet geweeft en hebben zoe verre zij die gecrijgen vuyt Amfterdam oft vuyt den Noorden commende doer de riuiere van den IJffelc dewelcke int thiendc article der voirfz. ordinantie gcex cipieert es vanden reghele vanden ftapele als voirfz. es mair ouermits tgrootc beneficie dat de voirfz. onderfaeten genieten doer dexemptie van der lj'flele tot onfpreeckclijcke fchade der ftede van Dordrecht zoe zijn zij in recompenfe van dien gecoarteert van geene Rijnfche wijnen te mogen flijten noch vercoopen dan die geene die zij te Dordrocht coopen ofte emmers tot Dordrecht ten ftapel hebben geweeft twelck zulck nyet en es in refpecte vanden onderfaten van andere landen den welcken wel toegelaten is te flijten ende vercoopen Rijnsfche wijnen die te Dordrecht nyet verftapelt en zijn zoe verre zij die zelue weten te gecrijghen bij andere wegen ofte ftroomen dan de geene die den ftapele van Dordrecht fubicct zijn. Ende nopende het woordt ilijten geftelt int elffte articule vande voorfz. ordinantie en heeft geen fondament dat doppolante feght tzel-  van DORDRECHT. i50p tzelue woordt alleenlijck wefen te verftaen van wijnen die men mee de cleyne mate om ghelt verthiert ende vuyt tapt want zoe verre tzelue anders geen fignifleatiè en hadde te vergeefs zoude daer bij ftaen dit woordt noch vercoopen. Perlifteerende de voirfz. fupplianten mitsdien ende meer andere redenen in heure voirgaende conclufie ende de voirfz. oppolante perlifterende ter contrarien verfoucken* de als voren gerenuoieert te werden voer hueren ordinarhè rechters in Hollandt. Doen te weten dat wij gefien al tghene dat beyde partijen ter eender ende andere zijden hebben willen produceren ende QUergeuen ende op al wel ende rijpelijck gelet hebbende doen aff ende te nieutc de voirfz. inftantie van maintenue mitsgaders de voirfz. prouifie van reliëf van appelle met al tgene datter naer gevolcht es ende afflaende de voirfz. exceptie deeïinatoire bij der oppolante geproponeert feggen dattcr geen renuoy en valt ende zal den duerwaerdere voirtsuaren in zijn begonfte executie fonder prejuditie ten principale verbiedende der voirfz. oppolante eenich belet daer tegen te doene ende zullen de voirfz. partijen in dezelue faecke voirts commen procederen in den voirfz. feereten rade. Condempnerende de voirfz. oppolante in de coften van defen differente de tauxarie van dien den houe gereferueert. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen gedaen hangen. Gegeuen in onfe ftede van Brueflële den vijftienften dach der maent Qctobris int jaer onfes Heeren duyfent vijfhondert zeuenentfeftich van onfen rijeken van Spaengnien Sicillien etc. t xijc ende van Napels t xiiij0 (Opdeploije fiont gefcreuen') Bij den coninck in zijnen rade. ( Ondergetekent) De Langhe. Nair voirgaende collatie gedaen jegens zijn originale befegelt met een groot vuythangende fegele van roeden wafiche is daer mede beuonden accorderende bij mij G. Michaëlis. Naer eene authentijke Copij in een Mjf. Regijler raakende het Stapelregt, van zuijlen den Heer P. C. POMPE VAN MEERDERVOORT, Fol. •?? verfo tot 82.  i3io PRIVILEGIËN Koning Philips bevefligt eene Stads Keur, inhou* dende , dat van alle Regtzaaken , welken voor het Geregt gebragt worden, en minder dan Tien Ponden bedraagen, geene fch riftelijke,maar alleen mondelinge, Dingtaalen zullen worden gehouden. 28. Mei 1568. PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillien etc. Allen den ghenen die defe onfe brieuen fullen zyen Ialuyt. Alfoe onfen Ichoudt burgemeefters fchepenen raeden ende wethouders der ftede van Dordrecht in onfen raede van Hollandt verthoont hebben hoe wel nae ouder vfantie van huere vierfchaere ende in conformité van den eedt die zij fupplianten int accepteren van heuren officie presteren men gewoonlicken ende gehouden es aldaer tuflchen twee mannen dingtaele recht ende jufticie te adminiftreeren zonder vorder obferuantie van fcriftelijke procedueren byzonder in zaken van cleynder jmportantie. Defen nyet tegenftaende zoe veruorderen hen hoe langer hoe meerder diuerfche partijen zoe bij den fchoudt als van andere particuliere perfoenen in rechte geroepen wefende te begeeren van hoeren aenclaegers eyfch bij gefcrifte aleer zij antwoorden willen verfouekende in cleyne zaecken te procederen bij gefcrifte met a\\e folemmteyten van rechten in a\\e fchijne oft groote zaken waeren omme bij middele van dier heur wederpartijen bouen die oude vfantie der voorfz. ftede te dilaijeren met lange treyne van procefle onder dexel van fuftenue ter grooter preiudicie coften ende moeyten vanden partijen recht ende jufticie begeerende. Dat om> AANMERKING EN. De lange trein der Regtsgedingen , zoo Wel dit Octrooi, fehoon flegts brj voorraad gegee- als de kostbaarheid derzelven , die meer' en ven , niet alleen beveiligd , 'maar in de daad meer' begonden door te dringen , waren oor- ook uitgebreid wierd, bij het Elfde Artijkel zaak, dat onze Magiftraat, in navolging van van de bekende Ordonnantie op de Manier dien van andere Steden, zig door de bovenltaan- van Procedeeren , van 't jaar 1580., medebren- de Keur daar tegen moeft verzetten. Wij zeg- gende,dat van alle zaaken, aangevangen voor gen in navolging, om dat Amfteldam hier in de Geregten der beflooten Steden, waar bij Hon- rceds was voorgegaan, zoo als uit ddne van haare derd Guldens en daar beneden, geëifcht worden Hand veilen en Keuren, vvaarmeê de onze woor- geen fchriftelijke , maar alleen mondelinge, dehjk overédnftcmt, kan gezien worden (1). Dingtaalen zul/cn worden overgeleverd. Voor het overige moet men opmerken, dat (1) Handvtjlen van Amflcldam , tl. 583 en 584. Repertor. ven de Placaatm, te vindt» in dl Memtritehn tan t ylo/ > tl. 37<  vanDORDRECHT. j3rf omme hierinne te remediëren ende die jufticie te vorderen foe hadden die fupplianten gemaect ende geordonneert zeeckere ftatuyt oft keure als dat nyemandt voir die vieffchaer of den gerechte der voirfz. ftede en zal'mogen eyffchen eenighe aenfprake noch dingen ofte procederen bij gefcrifte tzij in des fchouten ofte in andere partijen zaken dan in zaecken bedraegende ter fomme van thien ponden grooten Vlaems eens ende daer bouen ende dat men alle zaeken bedraegende daer beneden gehouden zal zijn te bedinghen ende pleyten bij monde die als dan op de mondelijcke dingtale van partijen gedecideert zullen worden foe ter materie dienen zal ten waere dat partijen ouer beyde zijden te faemen accordeerden te procederen bij gefcrifte ofte dat die zake zoe duifter ende intricaet waere dat fchepenen den partijen ordonneerden te procederen bij gefcrifte ende ten fyne defe voirfz. ordonnantie ende ftatuyt te volcomelicker onderhouden mach werden die voorfz. wethouders ons biddende hier op te willen verleenen onfe brieuen van confirmatie ende approbatie. Soc ift dalwij dit al ouergemerct ende geconfidereert bij aduijfe van onfen keuen ende getrouwen ftadhouder generael prefident ende andere luyden van onfen raede in Hollandt hebben die voorfz. keure ende ftatuyten geaccordeert belieft geconfirmeert ende geapprobeert ende mits delen onfen brieuen accorderen belieuen confirmeren ende approberen te weten dat nyemant voir die vierfchare ofte gerechte van onfe voorfz. ftede van Dordrecht zal moegen eylTchen eenighe aenfprake noch dingen ofte procederen bij gefcrifte tzij in sheeren of andere partijen zaken dan in zaken bedraegende ter fomme toe van thien ponden grooten Vlaems eens ende daer bouen ende dat men alle zaken bedraegende daer beneeden gehouden zal wefen te bedingen ende te pleyten bij monde die opte mondelinge dingtaelen van partijen gedecideert zullen worden zoe ter materie dienen zal ten waere dat partijen ouer beyde zijden te lamen accordeerden te procederen bij gefcrifte ofte dat die zake zoe duyfter ende intricaet waere dat fchepenen den partijen ordonneerden te procedeeren bij gefcrifte. Weluerftaende oick dat die clercq der voorfz. ftede van Dordrecht zal gehouden wefen om zijn behoorlijck fallaris in gefcrifte te ftellen ende te regiftreren die conclufien die bij partijen genoemen zullen worden in zaken bedraegende beneden thien dcr voorfz. ponden tot thien grooten toe ende die felue narreren in de vonniffen omme daer bij te moegen weten tot wat fyne partijen geconcludeert hebben ende tgundt dat dair op gewijft geappoincteert ende geordonneert zal wefen. Ende dit bij prouifie ende geduyrende ter tijt toe dat bij ons ofte van onfen wegen anders daer op geordonneert zal wefen. Ontbieden daeromme ende beueelen onfen voirfz. ftadhouder prefident ende andere raeden in Hollant fchoudt burgemeefters fchepenen raeden poorters ende ingefetenen van onfe voorfz. ftede van Dordrecht ende allen anderen onfen officieren dienaren ende onderzaten elcx zoe hen toebehoert defen onfen accorde beliefte confirmatie ende approbatie te doen ende laeten voortganck hebben onderhouden ende effeét forteeren zonder die contrarie te doen ofte gehengen te gefchyen in eeniger manycren want ons alfoe gelieft. Des toirconde tzegel dat wij ter za-  I3i2 PRIVILEGIËN zaken van onfen leenen in Hollant gebruycken hier anne gehangen. Gegeuen inden Haege op den xxviije May int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert acht ende feftich van onfen rfjcke te weten van Spaengien Sicillien etc. txiije ende van Napels txve- (Op deplijcke ftondt gefchreven) Bij den conink ter relatie van den ftadhouder generael ende prefentie van mrs. Cornelis Suys heere van Rijsw. prefident Niclais vander Laen Adriaan vander Houff Reynier Moons Adriaen vander Mijle ende Witte Wittens raedtsluyden van Hollant. In kenniffe van mij (Ondergetekent) B. Ernft. Overéénkomft tuffchen de Munters van Braband en van Holland, wegens de Proceskoflen tot bewaaring der gemeene Privilegiën; onder anderen, inhoudende, dat voor daan geene Proceffen zullen worden ondernomen noch voordgezet, dan met onderlinge toeflemming , uitgezonderd in zaaken , die geen uitjlel kunnen lijden. 7. Junij 1569. ALzoe dye prouoiften vanden munters van Brabant refiderende tAntwerpen langen tijt in den rade van Brabant dingtalich hadden geweeft ende als noch waeren tegen die van Hollant ter faecke vanden contributie dye die van Brabant mainteneerden dat dye van Hollant behoirden te doene int veruolgen ende fuftineereil vanden proceffen dye zij ter faecke ende ende tot conferuatie van den gemeynen priuilegien tegen vreempden hadden ende fouden hebben te fuftineren ende dye vanden munte van Hollant onlancx geleden aen dye vanden munte van Brabant hadden verfocht dat zij fouden willen verftaen tot minnelijcke communicatie om te befien off zij die voerfz. heure proceffen ende differenten fouden moghen bij minlijken transactie ter neder leggen. Soe zijn dyen volgende ten ver- fcey- Uit het vierde Memoriaal of Regijler van den Hove van Holland, gehouden ten tijde van den Griffier B. Ernst , Fol. 224.  van DORDRECHT. 1313 fceyden ftonden die van beyden den munten in de voerfz. munte tAntvverpen vergadert ende in communicatie geweeft te wetene dye van Brabant bij heuren prouoiften ende gefworenen bij voergaende confent ende aduijfe van den gemeynen gefellen te dien eynde te voren tfaemen geroepen zijnde geweeft ter eenre ende dye vanden munte van Hollant bij Geeraerde Franff prouoift ende Adriaen Ockersf. gefworen inde plaetfe van Willem van Beemont mede prouoift vanden voerfz. munte van Hollant ende toe bij dandere gefworenen ende gemeynen gefellen der voerfz. munte fpecialijken gecommitteert zijnde geweeft gelijck zij daer aff heure procuratie gethoont hebben gehadt ter anderer zijden. Ende zijn eyntelijk op den feuénften dach Junij in den jaere XVC- ende LXIX. nae lange communicatie onderlinghe dyen aengaende ende andersfins gehadt minnelijck vereenicht inder maniere nauolgende. Te wetene dat dye van Hollandt voerfz. in recompenfe van hen aendeel dat zij fouden hebben gehadt te contribuerene ende te gelden in die excesfiue coften dye die van Brabant ter faecke voerfz. voer datum van defen hadden moeten exburferen dyen van Brabant felen gehouden zijn op te leggen ende te betalene de fomme van twee hondert lxix. deen helft daer aff gereet ende dander tfmtjansmiffe inden toecommende jaere van tfeuentich ende dat in ende aengaende den coften dye tot conferuatie als vore ende ter faecke van dyen van nv voirtaen in eeniger manieren gedaen felen worden tfij de faecke voer date van defen begonft zijn tzij die nae date van defen begonft zelen worden die vanden voerfz. munte van Hollant defelue felen gehouden zijn dyen vande munte van Brabant te helpen dragen nae rate des zoe felen die van Brabant ende oyck van Hollant als zij van nv voirtaene refpectiue eenich proces oft proceffen ter faecke als bouen felen willen beginnen tzij in aenleggen oft verweerene fculdich ende gehouden zijn deen die anderen ad-, uijs daer toe te verfoeckenen ten waere de laecke foe haeftich waere dat men daer toe den tijt niet en hadde noch en vermochte te verwachtene ende die daer inne in gebreke felen vallen tfij die van Brabant tfij die van Hollant felen alfulck proces oft proceffen tbunnen laffe alleen gehouden zijn te veruolgen e. Weluerftaende dat dat al lal wefen fonder prejudicie vanden gemeynen priuilegien van den voerfz. munte van Brabant ende Hollant ende vanden vonniffe op den elfften in Septembry int jaer ons Heeren XVC- ende dryenuiertich tuffchen die van Brabant ende die van Hollant in den raidt van Brabant gewefen van welcken priuilegien ende oyck vonniffe aengaende nog geenen van dyen die van Brabant en intenderen bij defe transactie ende accoirdt eenichfints hen te willen prejudicerene. Ende dat hier mede dye van Brabant ende die van Hollant voirfz. ten beyden zijden in ende aengaende allen ende iegelijcken heuren differenten felen zijn ende blijuen veréénicht gelouende ten beyden zijden defe transactie ende minnelijck accoirdt in allen zijnen leden ende puncten onuerbrekelic tonderhoudene onder verbant van heuren perfoonen ende naecomelingen ende heuren goeden refpectiue prefent ende toecomende. Ende tot meerder fekerheyt van defen zijn hier aff gemaeckt twee bijfondere inftrumenten beyde van eenen teneur deen vuyt dandere op de letteren A. B. C. D. E. Fff ff fff ge-.  I3i4 PRIVILEGIËN gemeden der eenre bij den prouoiften ende gefwoerenen vanden an« dere munte onderteeckenet ende met henlieden fegelen relpeétiue befegelt ende beuefficht daer aff elcke vanden partijen in defen tranfigenten een te heurwaerts behouden hebben mij Antheunifs van Geele greffier der voerfz. munte van Brabant daer bij zijnde ende ten verfoecke van beyden partijen beyde de voerfz. inftrumenten mede onderteeckent hebbende. (Stond met verfcheiden handen geteekend") Peeter Vormas. C. van Nijpen. Peeter Cohhen. A. van Gheele. Leonaert van Impeghem. Dierkk Wouters. Jan Heylens. Cornelis van Bylant. P. van Parijs. Naer den Perkamenten Brief, hebbende onder uithangen een afgebroken Zegel in rood ïFaJcb, aan een dubbelen ft aart, beruftende in de Muntkamer van Holland. De Hertog van Aha vergunt, op het verzoek van de Regeering van Dordrecht en de Gemeene Ingezeetenen van Zuidholland\ eenige verligting in het Placaat van den Honderfien Penning, ten aanzien van fommige Landerijen, daar onder geleegen. 31. Julij 1570. GHeuen oitmocdelijck te kennen die fchoudt burgmeefteren fcepenen ende raedt der ftede van Dordrecht mitsgaders de gemeene ingefeten van Zuythollant hoe dat in de ordonnantie die vwe Excell. van Con. Majts. weghen heeft doen publiceren opte colleclatie ende opheue vanden hondertlten penninck gefeyt is dat de landen der dijekaige fubiect zijnde getaxeert zullen worden nair aduenant vanden penn. xxij. vande fomme die zij jaerlicx in htiyre ofte pachte gelden daer off getrocken doncoften vander dijekaige vanden jaere XVC LXV1IJ. Ende hoewel die ftaten van Hollandt onlancx vwe Excell. hebben doen remonftreren die continuele zware las- AANMERKINGEN. Die in de gefchicdeniffen van deezen tijd niet Bruxelles , den Honderdffen, Twintigden en gelieel vreemd zijn, weeten, hoede Hertog leenden Penning eiflehen deed (1). in het toevan Alva , tegen den twintigften van Aiaart ftaan van den eerflgenoemden, te weeten den des jaars 1569. de Staaten van de Neder/and- Honderdden , vonden de Staaten van Holland fche Provinciën, te Bruflel, befchreeven heb- de minde zwaarigheid, en bewilligden daar bende, aldaar, door den Raadsheer de in, reeds in de volgende maand onder zeekere be- (1; Vadtrl. Hiftor. VI. Derf, H. 29S en 399.  vanDORDRECHT. i31j laften ende oncotten vander dijekaige daer onder de voerfz. landen gelegen zijn op hope dat vwe Excell. daer op regardt nemende eenige moderatie zoude doen opte voerfz. landen in Hollandt gelegen nyettemin theeft vwe Excell. belieft daer op te geuen voir antwoirde dat die van Hollandt hen zouden vuegen ende reguleren naer vuytwijzen der voeriz. ordonnantie waerinne fchijnt (onder correctie) dat vwe Excell. gehouden heeft eenen eenparigen voet confideratie nemende opte landen van Hollandt vniformelijck als oft dezelue al waeren van eender natueren twelck oirfaeck gegeuen heeft den fupplianten vwe Excell. tinterpelleren op hueren naeme ende in alle oitmoet te remonftreren bij deefen dat de landen in Suythollant gelegen geheel zijn van ander natuere dan de landen van Noorthollant als Schielandt Delffiandt Rijnlandt Kennemerlant Amfterlant ende andere daer aen gelegen zijn al terra continens met die landen van Vuytrecht ende en zijn midtsdyen niet meer belaft met eenige zeedijeken dan alleenlicken aen die een zijde malkanderen feparerende met cleyne ftaende binnewaterkens zijn van gelijcke veel al hooge vette landen die oick daer docre ftaen tot hooghen prijfe ende huyre Ff fff fff 2 te bepaalingen O). Het Placaat of dc Ordonnan* die den meeften invloed in 't beftier der Stadstie werd daarom., op den negentienden Scp- zaaken hadden, toen ter tijd , nog zeer gchegt tember daar aan, in de Landen van hcrwaards- aan de zijde van Spanjeu. Om van anderen over, en ook in Holland , afgekondigd (3). niet te fpreeken, maaken wij alleen gevtw van Bij het vijftiende Lid , was, onder anderen, den Burgemeelter Arent CerneJhz. vaneier bepaald , „ dat de Hondcrdlle Penning van Mijle , welke , gelijk uit één der volgende „deLanden, der Dijkagie onderheevig zijnde, Stukken blijken zal , de zaaken van den Ko„zoude worden geëlHmccrd, nae advciiant van ning, hier rcr Stede, zeer gcimidhav.fd .heeft, „den Pennink Tweeëntwintig." Deeze fchik- Daar nu het Hoofd van onze Regecring, zoo feing (maakte geenszins aan de In- en Opge- zeer, de belangen van den Vorft behertiüde, daar xcetencn van Zuidholland: 't geen de reden moet het niemand bewonderen, dat," aan den was , dat zij zig dieswege beklaagden aan den eenen kant , onze Stad zoo fpoeuig in den Hertog van Alva ; welke , gelijk wij, uit het Tienden Penning bewilligde ; en dat deeze Appointement op het ten dien einde overgc- bereidwilligheid , ook wederom van Aivaas leverde Smeckfchrift, gewaar worden , hun zijde, met geene mindere toegcevendheid, bellier in te gemoet kwam, en de waarde van andwoord wierd Trouwens dc 1 lei tog van het Inkoomen der Landerijen tot den Penning Alva heeft zig niet altoos betoond, gelijk Twintig verminderde. Hij van onze Schrijvers gemeenlijk befchreeven Moegelijk zal deeze infchiklijkheid , in den wordt» Men zou' dcr Waarheid van de Geeerften Opflag , aan allen , wien het caracler fchiedeniffèn te koit doen, indien zijne Ürenge van den Hertog van Alva niet geheel onbekend regtvaardigheid altoos voor wreedheid wierd is, eeniger maate, vreemd voorkoomen: dan aangezien. Dog wij treeden hier niet dieper deeze bevreemding zal eerlang verdwijnen, in , ten einde men ons niette lafte legge, 'c zoo draa men in opmerking neemt, dat deeze geen een bekend en geletterd Schrijver , ten Stad, onder de Zes Groote Steden, de eerfte aanzien van zulken , welken niet alles, wat geweell zij, die, nevens de Edelen , in den door Alva venïgt is , aan de ergfte zijde begeëifchten Tienden Penning, bewilligde (4). ichouwen, voor eenigen tijd, te boek fjoegC5). Daarbij waren de voornaamfte Regenten, en (V] Lut- (3) Vadert. Ififlvr. Utf. bl. 299. (3) Aangetoogen in het Repertorium van de Piacaaten i te vinden in de Mcmoriaalen van bet Hof, bl. 137 tn 138. en geheel in het Placaatb. van Braband, II. Deel, bl. 23. enz. (4) Vadert. Hitlor. Utf. (5) Wij bedoelen den Profeflbr Hofstede, die, in het Aanhangfcl van zijne Verhandeling over het klein getal der E;itc Martclaarcn, en in het Vervolg der Naleezingcn op zijne Bijzonderheden, bl. 570 ene. zig zeer beijverd heeft, om aan te toonen , dat cr, op het bevel van den Hertog van Alva, in dc Nederlanden, niet flegtst8coo. , gelijk gemeenlijk gezegd word, maar bij de 40000. Menfehen , door liculs handen , zijn omgebragt. Dog Zijne Hoogccnvaardighcid , voor wiens geleerdheid wij anderszins bezondere agting hebben, iiecme het ons niet kwaalijk » dat wij , naer zijne begeerte , dit punt der Vaderlandfche Gefchicdeniflèn nader ter toette hebbende gebragt , het Smeckfchrift , 't geen dc Gereformeerden deezer Landen , den 22. Junij van het jaar 1578 , aan den Aartshertog Maithins overhandigden , dit gefchil voor ons befliflen laa« ten. In dat Stuk , te vinden bij B or, Nederl. Oorlog, xtt. Boek , bl. 968. , zeggen onze Voorouders, fpreekendc van den Hertog van Alva, dat Hij ook hem zeiven in dit fui, (te weeten van wreedheid,) heeft te boven gegaan, door de hand der Scherpreehteren omgebracht en eedodet hebbende tujfchcn de 18 en 19000 Perfoonen. Dat onze Gcloofsgcnooten de waarheid zullen gefproken , ten minden het getal niet verkleind hebben , vertrouwen wij , dat elk oordeelkundig cn onpartijdig Leezcr gereedeüjk zal' toeftemmen.  I3i6 PRIVILEGIËN te meer dat die felue landen ouermits haere groote ende hoochte [a] luttel befwaert zijn met watermoelens oncoften van hooge ende laege ommeflagen ende met cleyne laften van dijekaige daer ter contrarie die landen van Suythollant wefende aenwaffen die foe hier foe daer op verfcheyde plaetfen ende tijden inder riuieren vander Maze ende Merwede opgecomen ende bij induftrie ende zware coften van den inwoners ende eygenaers toegemaeckt ende ingewonnen zijn gheweeft met cleyne polders als oick noch dagelicx gedaen ende gepleecht wert ende zijn midtsdicn die felue landen rondfomme met zeedijeken beüooten ende bewaert wefende die zelue dijcken veel al paeldijcken ende oick fchoerdijeken zijn oick bouen defen die voerfz. Zuythollantfche landen veel al leege landen jae in eenige quartieren zoe leech dat men daer niet dan hoy en kan gewinnen cauferende dezelue lacchte zwaere laften van watermoelens ende menichte van fluyfen hooge ende lage ommeflagen waer doer ende ouermits die voerfz. menichfuldige groote zware dijekaige behaluen die excesfiue laften ende coften van hooffden die zijluyden tot bewaernifle van haere dijcken ende landen moeten houden ende andere nyeuwe moeten leggen ende die cleynicheyt vanden mergentalen ftaen die zelue tot cleynen prijfe in fulcker vougen dat in eenige polders die mergen in coop nyet meer en gelden dan vijff zefs feuen eenighe acht negen ende thien ponden Vlaems. Ende hoewel die fomtijts in huyre vuytbrengen vier vijff ende zefs ponden van xl. grooten ftuyuers geks tsjaers gebeurt nochtans menichmael ende duer tempeefte oueruallinge van opwater van bouen comende ende ijsganck die coften van dijekaige meerder vallen dan die jaerlicxfche huyre al ift oick bij alzoe dat daer vuyt faecken voerfz. geene inundatie en valt ende alzoo comen doncoften van een jaer fomtijts wel zoe vele te bedragen als veele jaeren pachts tzamen mogen vuytbrengen deene in deen jaer ende dandere int ander jaer zulex dat afflaende doncoften van een jaer exempli gratia van tjaer lxviij. die int jaer lxv. lxv]. lxvij. etc. aen oncoft en gehadt hebben meer dan vele jaeren pachts tfamen bedragen moghen al te zeere bezwaert worden betaelende naer aduenant den penninck xxij. van den pacht van een jaer alfler mogelijck geen groote oncoften geuallen en zijn. Ende hoewel vuyt die premiflen claerlijck blijcken mach dat die landen van Suythollant met die landen van Zeelant in laften ende coften van dijekaige gelijk zijn gaen nochtans verre et fonder comparatic die landen van Zeelant in haere goetheyt die landen van Zuythollant te bouen als wefende de Zeeufche landen hooge ende teruwlanden ende van fulcker vruchtbaerheyt dat in den jaeren twee ende drie ende veertich leftleden als die Con. Majt. Carolus hoochloffelijcker memorie in oor- [a] Luttel befwaert zijn met watermoelens. tot dag, moeilijker word ? Wij merken dit Indien wij bier op onze aandagt veftigen, alleen op, ten einde vcrltandigen,die gewoon (Malt het ras in het oog, dat Hollands Wa- zijn uit het voorledene tot het tockoomende terl'taat, federd dien tijd , eene aanmerkelijke tebefluiten, aanleiding tc geeven , van teoververandering ondergaan hebben. Wien tog is weegen, of er geene regtmaatigc reden van benict ten overvloede bekend , hoe zeer de kommering voorhanden zij, dat , den een' of Heemraadfcliappen, van Schie- Delf- Rhijn- cn den anderen tijd, een aanzienlijk deel van de opAmftelland, thands ter tijd, met eene meenigte genoemde Landftreekcn , geheel overüroomd, van Watermolens bezwaard zijn, en hoe met en tot een prooi van de alvernielende water«n dn alles nogtans derzelver uitwatering, van dag gefteld zal worden.  vanDORDRECHT. 1317 Oorlogen was tegens die coningen van Vranckrijck ende Denemercken met den hertoge van Cleeff ende Gelre die voerfz. van Zeelandt met haerluyder gewaflen ende teruw ten cleynen prijfe onderhielden ende voeden geheel Hollandt met eenige andere daer omliggende landen. Deefen geconfidereert ende dat die fuppleanten verftaen dat vwe Excell. die van Zeelandt vuyt zaecken Van haere zwaere laften van dijekaige als bouen moderatie heeft gedaen verfoucken zij fupplianten vwe Excellentie in alre oitmoet dien van Suythollandt gelijcke oft andere moderatie te octroijeren* Dit doende etc. (Onder ftondt gefcreuen) Die hertoge van Alue gouuerneur etc. gehoert hebbende het rapport van defe requefte metsgaeders vander refcriptie ende aduijfe daer op gegeuen bij dien van den raide ende rekeningen in Hollandt heeft in confideratie vanden redenen dair inne verhaelt ende om eenichsfins te modereren het placcart gepubliceert aengaende den hondertften penning (bij aduijfe Van dyen vanden financien) geconfenteert ende geaccordeert confenteert ende accordeert midts deefen dat de tauxatie vanden innecomen vanden landen ende goeden alhyer geruert gelegen zijnde in eylanden gemeen wefende met dien van Putte ende Voirne als te weeten deylant van Zwindrccht Puttershouck ende Strijen lal gefchieden tegens den penninck twintich inde plaetfe vanden penninck tweentwintich bijden voerfz. placcaete gedraghen. Ordonnerende zijne Exell. allen den ghenen des van noode wefen fall hen deshaluen te reguleren. Gedaen tAntwerpen den leften Julij anno XVC* tfeuentich. (Onder ftondt geteykent) De Alua. (Ende noch wat leeger ftondt geteykent) G. Schets. Damhoudere. A. van Loo. Reingoüt. (Voir opten margine ftondt gefcreuen) Sij defe requefte gefonden aen dien vanden raede in Hollandt ende rekeninge aldaer om daer bij geroepen den ontfangere vanden beden Jacq. Bol die zien ende aduerteren dien vander financie van huerluyder aduijs op tgundt de fupplianten zijn verfouekende om daer op voerts gedaen te wordene nair behoiren. Gedaen te BruyA fele ten bureele vander voerfz. financie denxviij.MartiiXVc LXIX. (Ondergetekent) De Naam -was onleesbaar. Gecollationeert jegens zijn originalen ondergeteyekent als bouen is daer mede beuonden accorderende bii mij G. Michaëlis. Naer eene authentijke Copij , liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade I, No. 62, Fff f fff f3 Re  I3i8 PRIVILEGIËN Refolutie van de Staaten van Holland, om tegen de aanftelling van Hieronimus Bruynzee/s , als Muntmeefter particulier van de Munt van Holland, te lig ten Provifie Poenaalals zijnde een gehoor en Brabander, en dus niet verkiesbaar tot eenige Ambten in Holland. 28. November 1570. ALfoo tot kenniffe vande ftaten gekomen is dat eenen genaemt Hieronimus Bruinfeels gebooren Brabander voorfien is van het officie van muntmeefter van Hollandt contrarie de Priuilegien den voorfz. lande gegunt is gerefolueert dat tegens hem gelicht fal worden prouifie pcenael ten zij hij defiftere hem te onderwinden het voorfz. officie. Refolutien van Holland van bet jaar 1570. bl. 98. Nadere Refolutie op dit Stuk. 16. Februarij 15 71. Die vande reecken-kamer hebben in de vergaderinge gefonden den auditeur Rattalder die de daten heeft gecommuniceert misfiuen van die vande financie in date den twaelfden Januarii waer bij die vande kamer voorfchreue belaft wert af te doen de prouifie pcenael bij de ftaten geimpetreert ende te werck geleyt tegens Jeronymus Bruynfeels gecommitteert muntmeefter tot Dordrecht gebooren in Brabant alfoo die vande financie verftaen dat het priuilegie vande ftaten niet en militeert in dit cas wefende een officie naecktelijck depcnderende vande regalie ende fouuerainiteyt van fijne Majefteyt gelijck oock het felue niet geobferueert wert met den muntmeefter van Antwerpen wefende een Vlaming gebooren tot Brugge dat oock tvoorfz. officie niet en mag ftille ftaen gelijck tfelue gedaen heeft bij nae een geheel jaer fonder van yemandt wefende geboren in Hollandt verfocht geweeft te zijn. Waer op de ftaten communiceerende hebben genomen rapport ende is belaft de voorfz. reeckenkamer te feggen dat de ftaeten fullen antwoort geuen ter naefter dachuaert. Ende bij forme van communicatie opt rapport is verftaen dat om redenen bouen verhaelt ende dat dit officie niet en is de handelinge van een yegelijck de ftaten fouden defe commisfie mogen toelaten mits hebbende acte van nonprsejuditie tot conferuatie van haere priuilegie ende komende tvoorfz. officie te vaceren dat een gebooren in Hollant daer toe nut ende bequaem zijnde altijdt zoude mogen werden geprcefereert een uytlandigen door die van Hollant werdende geëxcludeert. Refolutien van Holland van het jaar 15 71. bl. 6. Mis-  van DO R D R E C H T. i5r9 Mtsfwe van den Hertog van Aha aan het Hof van Holland, om af te doen de verleende Provifie Poznaal tegen den voornoemden Hieronimus Bruynfeels. 2. Maart ifr. DOn. Fernando Aluares de Toledo hertogh van Alua luitenant gouuerneur ende capiteyn generael. Lieue ende beminde. Hieronimus Bruynfeels onlangs bij zijne Majefteyts opene brieuen Van commisfie gecommitteert tot het muntmeefterfchap particulier van fijne Majefteyts munte tot Dordrecht heeft ons alhier geëxhibeert copie van feeckere prouifie bij V. L. tegens hem den tweeëntwintigften van December laetftleden gedecrcteert ten verfoecke ende inftantïe van het ridderfchap edelen ende fes groote fteden van Hollandt reprefenterende de ftaten vanden feluen lande bij dewelcke den voornoemden muntmeefter van fijne Majefteyts wegen op feeckere groote poenen tegens derfeluer te verbeuren'belaft ende wel fchcrpelijck beuolen werdt om de redenen daer inne verhaelt bijfönder dat hij een Brabander foude wefen hem terftont te deporteeren ende verdragen van het voorfz. officie te bedienen fonder hem des vorder te moeijen noch te onderwinden maer daer mede te laten bewerden die daer inne van nieuws gecommitteert fal worden alles achteruolgende feeckere priuilegie den voorfz. lande van Hollandt ende Wefturieslandt gegeuen als dat niemandt ghebooren uyt eenige landen die de onderlaten van Hollandt van alle officien binnen haerluyder bedrijue excluderen mede tot eenige officie binnen Hollandt ofte Wefturieslandt geadmitteert fullen mogen worden. Ende alfoo het zelue ons dunckt niet te behooren militecrende in dit cas wefende een officie naecktelijk dependerende vande regaüen ende fouuerainiteyt van fijne Majefteyt gelijck oock het felue niet geobferueert en werdt met den muntmeefter particulier vandcr munte binnen defer ftede wefende een Vlamingh geboren van Brugge ende nochtans alhier inder voorfz. munte geadmitteert is fonder eenighe fwarigheydt oock dat het voorfz. officie niet en magh ftille ftaen gelijck het zelue gedaen heeft bijnaer een geheel jaer fonder van niemanden wefende gebooren van Hollandt verfocht geweeft te hebben. Soo ift dat wij v wel hebben willen fchrijuen defe tegenwoordighe ten eynde ghij ouermits de redenen voornoemt fiet de voorfchreue prouifie mitsgaders die geene die er als noch magh naergeuolght wefen af te doen fonder dien vande voornoemde ftaten eenige vordere prouifie defen aengaende te verleenen latende den voernoemden muntmeefter de exercitie van fijne voorfz. officie achteruolgende fijne commisfie peyfelijck ende vredelijck genieten ende gebruycken fonder hem ter caufe vande voorfz. pretenfe priuilegien geenfints in dit cas militeerende eenige vordere defenfie tc doen. Ende indien de voornoemde ftaten hun eenighfints daer mede beuinden befwaert te wefen fullen hun remonftrantie deshaluen alhier mogen ouergeuen omme daer op voorts fulcken re-  i320 PRIVILEGIËN reguard ghenomen te worden als behoren fal. Hier mede lieue ende beminde onfe Heere Godt zij met V.L. Vyt Antwerpen den tweeden Maert vijfthienhondert tfeuentigh. (Onderteyckent) EA. Duc d'Alva. (Ende wat lager) P. Stereke, (De fuperfcriptie was) Onfe eerlame ende beminde den prefident ende luyden van fijne Majefteyts raede in Hollandt. Refolutien van Holland van het jaar 1570. bl. 7 en 8. Nadere Refofutie wegens dit Werk. 2. Maart 1571. DE communicatie bij de ftaten gehouden op rapport in de laetfte voorgaende daghuaert nopende dantwoorde die fij geuen fouden die vande reeckenkamer op dc misfmen van die vande financien nopende tofficie van tmuntmeefterfchap van Hollandt gegeuen eenen gebooren "Brabander genaemt jerouymus Bruyufeels is na lange diiputatie vytgeftelt ter naefter daghuaert. Ende alfoo eenige laft hadden te perfifteeren limpliciter bij der ftaeten priuilegie andere perfifteerden bij tgeene op de voorgaende daghuaert was geaduifeert ende dat de ftaten voldaen fouden wefen hebbende acte van nonprejuditie bijfönder alfoo niemant vyt Hollandt gebooren dit officie en hadde verfocht andere waren van aduife dat beter ware dat de ftaten dit officie als naecktelijck dependerende vande hoogheyt en regalien van fijne Majefteyt fouden limpliciter laten ter difpofitie van fijne Majefteyt waer mede der ftaten gerechtigheyt int refpect van andere ftaten en officien meer foude werden beueftight is de faecke wederom vytgeftelt tot de naefte daghuaert ende is den procureur Jooft Jacobsz. belaft de proceduren foo lange te houden in furcheantie. Utf. bl. 18. 19. Mei 15 71. IS gcfeydt dat men fal lichten copie authenticq vande misfiue gefchreuen foo aen de reeckenkamer als aen den prefident ende raedt nopende tofücie van tmuntmeefterfchap van Hollandt dat ge- ger  van DORDRECHT. 1321 geuen is eenen Jeronimus Bruynfeels gebooren Brabander omme die bewaert te werden alfoo de ftaten daer vyt mogen proberen tpriuilegie vanden lande nopende duytlandige officiers haerluyden onderhouden te zijn» Utf. bl. 40. AANMERKINGEN. Wij hebben bevoorens gezien CO hoe na Waarfchijnlijk begreepen de Staaten, dat het de Privilegiën, verbiedende het verleenen van Muntnieelterfchap van eenen anderen aart Ambten aan Vreemdelingen, den Landzaaten ware, en niet behoorde onder dat foort van aan 't harte lagen. Geen wonder derhalve, waardigheden, welken in de Privikgien bedat de Staaten zig daarom fielden tegen de aan- doeld zijn. Hoelang Hij het zelve bediend (telling van Hieronimus Bruinzeels, welke, hebbe, kunnen wij met geene volle zeekerzijndecen Brabander van geboorte, op den ze- heid bcpaalen ; alleen zullen wij zien,dat, in venden Oclobcr des jaars [570, bij overlijden van eenStuk van'tjaar .576, de Perfoon van Rochus GerritPieterfz. Don,metecne Commisjie,ah Gtijt> reeds als Muntmeefter gemeld word; Muntmeefter van de Munt van Holland, was zijnde den meergemelden Bruinzeels naderhand voorzien geworden (2). D.in, niettegenftaande den eerften Muntmeefter geweeft van de Munt deeze tegenkanting, behield egter de voornoem- van Zeeland, welke in het jaar 1580, is opde Bruinzeels het genot van zijne Bediening, gerigt. (1) Bladz. 479. (a) Uitwijzends zijnen Laftbrief , te vinden in het Wittt Francijnen Regijler van Commiffien van I5S9-» 1580., beruttetide in dc Domeinkamer van Holland, Fol. 267. Koning Philips verleent aan Ar ent Heeren Cornelisz. , Ambagtsheervan de Mijl, Dubbeldam enz. in vergelding van de dienflen , aan Zijne Majejleit, als Burgemeefter der Stad Dordrecht, bevoeezen, zoo voor Plein, als voor zijne nakoomelingen , Brieven van Adeldom ; en geeft hun het regt, om den Naam en het Wapen van de Mijl te moogen voeren ; en tvijders alle de Voorregt en en Vrijheden, zvelken de Hollandfche Edelen genieten en gebruiken. In December 1570. PHilips bij der gratiën Goidts coninck van Caftillien van Leon etc. doen te wetene allen jegenwoirdighe ende toecommende dat om de goede kenniffe die wij hebben van onfen lieuen ende be- Gggggggg min- AANMER KINGEN. Schoon de bovenftaande Brief geene bezon- egter, dat het aan denOudheidminnenden niet dere betrekking hebbe, tot de Privilegiën en geheel onaangenaam weezen zal, wanneer wij Handvelïen van onze Stad , vertrouwen wij denzelvén , in onze Verzaameling, eene plaats gee-  PRIVILEGIËN Blinden {Vj Arent heeren Cornelisz. ambachtsheer van de Mijl Dub* heldüra s'Herhuygelant nv genoemt St. Anthonis polder Blensken.graue ende Keyf houck burgemeefter van onfer ftadt van Dordrecht in onfen graefffchaepe van Hollandt ende bij rappoort ons gedaen verftaen hebbende hoe dat zijn vader ende andere predecelTeuren zoe van zijn als [p} zijnder huysurouwen zijde mitsgaders vrinden en- geeven. Want, behatven dat hij, zooveel wij weeten, tot hier toe , nimmer met den druk Wierd gemeen gemaakt, verfpreidt deszelfs inhoud niet alleen een aanmerklijk licht over de Gefchicdeniflen van dien tijd , maar Itrekt, daarenboven , tot een onwederfpreekbaar bewijs van fien aalouden luiftcr vaii het Geflagt van Fan éer Mijl of Fan der Mijle ; dat , voortijds, hier ter Stede , gebloeid heeft, en, in de Vaderlandiche Gedenkboeken, met lof vermeld Wordt. 3[al Arent heeren Cornelisz. ambachtsheer vande Mijl. Indien Wij op de Geflagtfegistcïs, welken bij Balen (ij en elders (2) gevonden worden, volkoomen ftaat kunnen maaken ,wcrd Hij gebooren kort na het begin der zestiende eeuw (3). Zijn Vader was Cornelis heeren Corneliszoon, welke de Burgemeefterlijke waardigheid binnen deeze Stad bekleed heeft, en m het jaar 1539. overleeden is (4). Zijne Moeder , Hildegonda geheeten , is gewèett eene Dogter van Arent Willemsz. van Craijeftein ; welke tot haar' eerften Man had Jan van Slingelandt (5). Want, fehoon zij , in de ondcraangehadde M^l Genealogifche Aanteekeningen, eenvoudig genaamd wierd Arent Willemsz. Dogter, blijkt het nogtans van elders (6), dat Zij afkommg ware uit het aanzienlijk Geflagt van Craijsftein. Onze Arent wierd , van der jeugd af, naer zijnen ftand, behoorlijk opgevoed, en door zijnen Vader, welke met de Geleerdften van zi jnen tijd gemeenzaam verkeerde, in de befchaafde weetenfehappen , naer de gelèegenheid van dien tijd , onderwcezen. In het jaar 1534, tot Raad , en , drie jaaren daar na , tot Schepen van deeze Stad , aan gefteld zijnde (7), werd Hij, in het jaar 1541, voor de eerfteraaal, tot Burgemeefter van de Gemeente verkooren ; welke waardigheid Hij verfcheiden reizen bekleed heeft (8}. Meermaals is Hij, van Stads wege, in gewigtige handelingen gebruikt , gelijk bevoorens is gebleeken (9). In of na het jaar r 572., wanneer de Stad San de zijde der Staaten overging, heeft Hij, waarfchijnlijk vrijwillig, de Regeering verlaaten,en zig , met veele anderen, welken der Spaanfche zijde bleeven aankleeven, en gemeenlijk Glippers genaamd werden . naer elders begeeven. Volgends een'Brief van den Prefident Viglius (10), fchijnt Hij, in't jaar 1573, zijn verblijf binnen Delft te hebben gehouden. Twee jaaren daar na geraakte Hij eenigermaate verdagt bij de Koningsgezinden; welk vermoeden hier uit. gebooren werd , om dat zijn Zoon, Adriaen van der Mijle, de partij der Staaten trok (11). Wat hier van geweeft zij , hebben wij niet kunnen opfpooren. Zeeker k het, dat Hij bevoorens, en geduurende den tijd , dat Hij deeze Stad beftierde , onder de getrouwfte Voorftanders van Koning Philips mooge geteld worden. Trouwens deeze Brief geeft daar van een onwraakbaar bewijs. Het was derhalve geen grootlpraak, wanneer Hij den Graaf van Bofih, toen die Hem van ontrouw aan den Koning befchuldigde , om dat Hij Hem weigerde Spaanfche Bezetting in de Stad te brengen , openlijk in het aangezigt dorffc zeggen, dat Hij de Stad nu ook wel, gelijk Hij dikwils en lang gedaan hadde , zonder Soldaaten , in gehoorzaamheid van den Ko* ning zou hewaaren Ci'i). Zoo veel invloeds had deeze Burgemeefter in het bewind der Stads zaaken. f_è] Zijnder huysurouwen zijde. Deeze was geheeten Cornelia van Alhlas , zijnde eene Dogter van Jan Willem Jan Reijerz. van Alblas, en van Maria de jode; en dus, van Vaders zijde, af komftig uit 'het aaloud Geflagt van Alblas, dat, federd lange tijden,de hoogfte eerambten binnen deeze Stad bekleed heeft (13). Uit hoofde van dit huuwelijk verkreeg ('i; Befchrijv. van Dordrecht, bl. 922. (2) Van Leeuwen Batav. IUufrrat. Bl. 1018. enz. vergelecken met eenige MAT. Genealogifche Aanteekeningen, beruftende onder den Heer VanSlingelandt, Vrijheer van Goidschalksookd. (3) Te weeten in of ontrend het jaar 1501. ; 't geen hier uit optemaaken is , om dat hij , in het jaar 1580, in den ouderdom van negenenzeventig jaaren, dcezer werreld overleeden is. Balen, il. 924. Van Leeuwen /. /. alwaar , in plaats van 97. jaaren , 79. moet geleezen worden. (4) Balen, bl. 923. (5) Balen,/./. (6) Te weeten uit een zeker Boekje in 4to., gedrukt in 's Graavenhaage, in 't jaar i6"i8., tot tijtel hebbende , Ontdekkinge van de valfche Spaenfche Jcfuytifche Practijke gebruyekt jeghens eenighe van de beft* Patriotten en getroujle Dienaren van 't Landt, bi] de Autbeurs van Hvee fameufe en feditieufe Libellen. Waarin, met ronde woorden, gezegd wordt, dat haar Geflagtnaam Craaijeflein geweeft zij. In dit Boekje treft men verfcheiden bezonderbeden wegens de Voorouders van onzen /trent Heeren Cornelisz. aan , wei. ken tot opheldering van deezen Brief ftrekken , en ons het Geflagt van Van der Mijl nader leeren kennen. (7) Regeeringsüjjl bij M. Balen , bl. 311 en 312. (8; Lijft van Burgemeefteren , bij M. Balen. bl. 251. enz. (9) Zie onze Aanteekeningen , bl. 997, 99%. 1005, 1030. (10) Bij Hos-nck van Papendrecht Anal. Belgic. Tom. 1. p. 776. (tl) Utf. fol. 843. (ia) Balen, bl. 842. 03) Uitwijzends den Geflagtboora , te vinden bij Balen , bl. 919. enz. Zie boven 11. 774.  VANDORDRECHT. ,303 ende maeghen hen beftaende principale officiers zijn geweeft zoe m onze voerlz. ftadt van Dordrecht als van den lande van Zuythollandt daer bij geleegen te weeten fehouteth bourgemeefters treloners Ichepenen bailiiuwen dijekgrauen ende anders in welcke ofhtien adminiftratien ende dienften zij hemluyden eerlijk ende wel gedragen hebben gelijck de voorn. Arent principalijck gedaen heeft m de troublen laeft voorleden ten welcken tijde hij welènde burgemeefter van onfe voorlz. ftadt van Dordrecht de zelue van fV] alle alteratien ende oproerten heeft verhoet ende geconferueert nyet jegenftaende tzelue becans generael was zoe ouer den voorfz. lande van Hollandt als alle onfe andere landen van derwertsouer. Ende voorts hoe hij ende zijne voorfz. huysvrouwe voir andere geleeft ende hun gedragen hebben als goede eertijeke ende treffelijcke luyden voirende wapenen van hun predeceflèurs continuelijck afgecomen als bij goede [d] fchihboertigc mannen gepleegen wordt ende gewoonlijck is te gefchien de welcke namen verdonckert verlooren ende vuyter kenniüe gecoemen zijn zoe deur die inundaden omtrent onfe voorfz. ftadt van Dordrecht eertijts gebeurt als om dat men in Hollandt bij verloep van tijden ende angenomen gewoonten int gebruick gecoemen is de kinderen te geuen haers vaders namen voer toenamen waer deur de wapenen in onkennelle gecoemen zijn anfehou nemende opt gene voorfz. is ende naementlijck die merc- Gggggggg 2 ke- !S 0"ie u 'e"iMee-ïn CorJ'e/isÏS ond.c;r ai?- ButKemeerter, binnen deeze Stad, bad weeten deren, de Heeriijftheid van de Mijl, wyl zijn te voorkoomen. Nie, flegts Vefzett'de Hij zig, Vrouws Vader, in het jaar 154/., toen hij in het begin ren bet Lr i<66, tegen het kwam te fterven, die aan haar , als aan zijne openbaar prediken der Hervormden f maar, oudlte poster , agtefliet; zijnde zij, ükwij- weinig maanden daar na, belet ede Hij met de zends de Mcmoriaalen van de Leen- en Re- daad het lebenden der Kerken , en het brcegilterkamer, den cénentwintiglten September ken der Beelden (16). Fn hoewel in het van dat jaar, daar mede verlijd geworden, volgend jaar, daar toe eenige pooging,n geiler t getuigenis van Balen (14;) en Van daan wierden, onderging egter onze Stad Reeuwen (15), is zij, den derden Junij van m den openbaavcn Godsdienft , gelijk in ant jaar 1564.,deezer werreld overleeden; 't geen dere Steden gebeurde, geene verandering , voor dat ook ten vollen overéenflemt met de zoo even dat zij, in 't jaar 1572, aan 'sPrinfen zijde aangetoogen Mcmoriaalen ; want, volgends was overgegaan f17). dezelven. werd ome Arent Heeren Cornelisz. [el] Sc bilt boertige mannen. Verftaat daar den tweeëntwintiglten daar aanvolgende, met door Wclgebooren Mannen; dat zijn zulken de Heerlijkheid van de Mijl, verlijd, als hem die van vrije Ouders gebooren zijn en uit aangekoomen en heiturven, deels bij doode dien hoofde, regt hebben , om hunne Vaderende maaking van zijne voornoemde. Huis- lijke Wapenfchildcn te voeren , en tiaar mede vrouw; deels, uit kragt van zeekere Opene tc zege'en(iS). Trouwens de zin van onzen «neven van Verkoop, gegeeven te Bruffel, Brief wijlt dit eeuigszina aan Want, fehoon den vietentvvintigllenjulij van het jaar 15.7. de Nedcrduidcke Komen (.9) ons woord [cj Alle alteratien ende oproerten beeft fchijnt afteleiden van beuren, dat is , draagen , verboet ende geconferueert. Daar wordt. bui- opbef/en, opbeuren, koomt het ons egter voor, ten alle bedenking, gedoeld op dc verandering dat Hij daar in het fpoór biji'ter zij. Immers in het ftuk van den Godsdienft, welke onze zij , welken bier en elders Scbiltboortige ge- (14. Bladz. par. (151 Hatav. llluftrat. bl 832. (16. Brandt, fftjhr. der Reformatie, I. Deel, bl 362. Vadert. Iliftor. IV. Dee!, bl. 187 en 188 Hopper. , «W et Memnriai des Paysbas, bij Hoynck van Papendrecht Inal Tom Jl. pan. W.j. 98 Op het getuigenis van Hopper kan men zig geruft verlaaten, wijl zijne Dogter getrouwd js geweeft aan een Zoon van onzen Arent Heeren Cornelisz., te weeten aan Cornelh van der Miite, welke kaftelem , BaiUiuw en Schout te Gouda geweeft is ; door wiens toedoen het brceken der Heelden aldaar insgelijks verhoed werd. Te regt zegt daarom Nicolaus Burcundius Hijl. Belgic Lil> 11/ p m. 226. fpreccende van de Beeldenftormerij , Induflria Confulum Dordraoenfcs et Goudanos a furore cohibuil. (17) Michiel van Isselt roisgift zig derhalve, wanneer Hij lliftcr. fui temporis, p. 62. edit. anm 1602, onze Stedelmgen , onder hen , die in 't iaar 1566. de Beelden uit de Kerken verbroken hebben , optelt De aangehaalde Gefchiedfchrijvers fpreeken dit rond uit tegen ; en hun verhaal wordt beves. tigd, door de ftilzwijgendheid van een oud Ri'imkronijkie , bevattende een kort verhaal van de gepleegde Beeldenftormerij ; gedrukt agtet het Verheerlijkt Nederland van N. L y d 11; s , il. 235 enz. O 8) Zie Van Loon, Aaloude Regeeringsviijs , V. De$ , bl. 79 en 80. Os; Etymolog. in Schildbortigh.  ï3H PRIVILEGIËN fcelijke goeden aengenaemen dienft bij den voorfz. Arent heren Cornelisz. ons in den naeft voorleden rcoublen gedaen ende bewefen ende oiek betrouwende dat zijne kinderen ons ende onfe nacomelingen mede doen ende bewijfen zullen zulex als eenige van hemluyden ons jegenwoirdelijck zijn doende genegen wefende begerende ende willende de vorderinge van haerluyden eeren ende vermeerdcringe van dien hebben hem zijn kinderen ende nacomelinghen mans ende vrouwen perfoonen geboeren ende die geboeren zullen worden in wettelijck houwelijk geëdelt ende geannobleert eedelen ende annobleren bij defen ocfroijerende ende accorderende dat hij zijn kinderen ende nacommelinghen vande conditiën als bouen zullen gehouden ende geacht worden voor edelluyden ende in allen plaetfen aften ende faecken genieten ende gebruycken zulcke eeren prerogatiuen vrijheden exemptien ende liberteyten ende priuilegien van eedeldom als gebruycken ende genieten andere eedelluyden in onfe landen ende graefffchepe van Hollandt ende in alle anderen onfen landen ende heerlicheyden ende dat zij moegen coemen \ï\ tot ftaete ende digniteyt van ridderfchap oft ander daer eedelluyden gewoonlick zijn te comen ende in der zeluer manieren als dat gewoonlick is te gefchieden ende daer en boeuen te mooghen coopen aenueerden ende bezitten alle leenen ende achterleenen eedele ende andere renten incommen poffesfien ende andere faecken van ons merende ende gehouden oft van onfen vasfallen in alle onfe patrimoniale landen daer men tzelue nyet gewoonlick is te moeghen doen zonder daer toe gequalificeert te weefen oft fpeciael octroy daer afFte hebben ende te moeghen houden ende bezitten die gheene die zij jegenwoirdelick zouden moeghen hebben zonder dezelue te moeten vuyt heurluyder handen ftellen waer toe wij hem habiüteren indien noot zij ende declareren fouffifant ende bequaeme. Ende vuyt onfer meerder gratie hebben geconfirmeert ende confirmeren ende zoe verde het van noot is van nyeux geoctroijeert ende ver- hceten zijn, worden, in een Stuk van den verwiffeld wordt, wijd ons op zulken , weizesden Mei des jaars 1421 (20) omfchreeven, ken geregtigd zijn , om hun Gcflagtwapen, als -welgeboren, geboren van den fchilde : dat , in de vroegfte tijden, op het Krijgsfchild want dus ftaat er : doen nam de Baliu die werd afgebeeld, en daar van onder ons, nog man dair toe mit recht ende feyde dat hij hedendaags , het Wapenfchild geheeten is , fculdich waere dair een bethoen off te hebben openlijk te moogen voeren. Maar , wijl dit mit sbailius zegel ende mit vj. waelgeboren geheel Stuk , door zulke Schrijvers , welken man fegel geboren van den feilde op zijnen over den Adeldom , de Ridderfchappcn, de coft. In een' Hoogduitfchen Brief van 't jaar Tournooijcn , de Wapenkunde en dergelijken 1443(21) wordt insgelijks gefproken van gefchreeven hebben ,reeds van overlang, is afeenen eeebten rechten Frienfcbeffen (vrijen gehandeld , zullen wij ons , als met bekenfchepen) zu dem fchilde geboren ; welke, de zaaken , daar meê niet langer ophou* even te vooren, genaamd was et?» echte rechte den. fchiidbordige Frienfchopfen. Beide deeze [e] Tot ftaete ende digniteyt van ridderplaatfen beveftigen , onzes eragtens, de gegee- fchap. Uit dien hoofde is, buiten twijfel, ven Verklaaring van Van Loon, en toonen de Kleinzoon van onzen Arent Heeren Corvrij duidelijk, dat de Ouden gewoon waren, nelisz. Jonkheer Cornelis vander Mijle , die den naam van Scbildboortigen te geeven aan gehuuwd is geweeft met Maria van Oldensulken , welken van Vrije en Welgcbooren bameveld, 'in de Ridderfchap van Holland Ouders afkomftig waren, geregtigd, om een befchreeven geworden, hebbende in die hoeSchild , voorheen het tecken van Vrijheid, te daanigheid , den zeventienden Julij van liet moogen draagen. Trouwens, de benaaming jaar 1613, ter Staatsvergadering zitting genovan Schild, 't welk overcenftemt met het Ecu men, en den gewoonlijken Eed daar toe "algeder Franfchen, dat ook meermaals metBlazon legd(>2}. £11 het is om die reden, dat liet Cv (20) M1EK.IS , Cbarterb. IV. Deel, bl.: 580. (21) Bij D/tTT de Face Publica Lib. ut, C. iv. §. 39. pag. 74a, it2) Uitwijzend* de liefolutien van Holland van dien dag.  van DORDRECHT. 1325 verleent octroi leenen mits de Arent heeren hij zijn kinde commelinghen den ende zullen ghen ende voe endedie waepen wijverftaenhem ouders continu men te weefen ende manieren vuytgedruckt een zwarten hoorn van gau velt op den nen eenhoorn couleuren ende mer volgende eeuwighen da eedele naem geacht ende ge den zonder dat defen oétroije jeren ende verfen den voorfz. Cornelisz. dat ren ende namoeghen hou* moeghen draren den[Tjnaem vande Mijl die van zijn voorelick afgecoeinder vueghen zij in defen ftaen te weeten eenhoorn den we in een filuer timbre oick eevan den zelue de refte daer om van nv ten ghen oick voor ende wapenen houden teworter canfe van ende annoblis- fement de zelue Aernt heeren Cornelisz. noch zijne kinderen oft andere nacommers eenighe financie oft fomme van penninghen ons noch onfe naecommers gehouden zullen wefen te betaelen dewelcke finantie alzulcke als zij ons te dyer caufen fchuldich zouden moeghen wefen wij hen vuyt confideratien van de voorfz. dienften quijtgefchelden hebben ende fcheiden quijt bij defen. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die eerfte ende Gggggggg 3 an- Geflagt van Van der Mijle, onder de Adelijke en Riddermaatige Gedagten van Holland geteld wordt (23). Het kan egter niet ontkend worden, dat de befchrijving van deezen Cornelis van der Mijle, veelen, welken zijn' Adeldom m twijfel trokken , tegen de borft geweeft zij. Het reeds aangehaalde Hoekje (24), wiens Schrijver zijn partij neemt , geeft daar van een doorflaand bewijs. Dog, indien men in overweeging neemt, dat, ten tijde der Befchrijving , niemand der Hollandfche Edelen, voor zoo veel wij weeten, zig daar tegen verzet hebbe (25) • ten anderen , dat de Lafterfchriften, welken die Schrijver poogt te wederleggen , uit geenen anderen grond, dan uit den haat tegen Oldenbameveld, met wiens Oogter hij getrouwd was , hunnen oorfprong na- 123) Bij W. van Gouthoeven, Hollandfche Kronijk , bl. 120. (34) Onder de Aameekening hier boven Num. 6. (251 Dit bewijs ls van veel kragt, wanneer men in agt neemt, hoe, weinig jaaren daar na , Veelen var» de Hollandfche itjdders zig tegen de Befchrijving , welke in het jaar 1619. ondernomen werd , kwamen te verzetten. Zie Vaderl. Hiftor. X. Deel, 61. 332 enz. men ; en eindelijk , dat zijn Grootvader, onze Arenl Heeren Corneiiszoon , door den wettigen Vorft van dit Land , en geenszins door den Keizer van het Koomlch Kijk , tot den Adelftand verheeven wierd , lijdt het, onzes eragtens, geene twijfeling, of de meergemelde Cornelis van der Mijle wierd , met het hoogft regt, in de Hollandfche Ridderfchap befchreeven. [ ƒ ] Naem ende die waepen van de Mijl. Wanneer men op den zin van deeze woorden agt geeft, zou' men haaft vermoeden, dat onze Arent Cornelisz. en zijne Voorouders reeds den Naam en het Wapen van Van der Mijl gevoerd hebben , zoo dat Koning Philips Hem, des noods, daar toe alleen regt en vrijheid gave. Dan dit vermoeden heeft bii  1355 PRIVILEGIËN andere van onfe rekencamere in Hollandt dat zij procederen tot intcrinemente van defen ende die zelue doen regiltreren naer heure vorme ende inhouden zoe zaen defelue hun geprefenteert zullen worden. Ontbieden voorts ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen gouuerneur ende capiteyn generael van onfe landen van derwaerts ouer den gouuerneurs ende eapiteynen generaels ende particuliers van onfe producten fteeden ende flooten den hooft prefident ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ende voorts den prefident ende raiden mitsgaders allen anderen onfen prouïncial raiden mitsgaders allen anderen onfen ' rechteren jufticieren officieren ende onderfaeten jegenwoordige ende toecommende dien dit aengaen oft roeren fal moeghen oft heuren ftedehouderen ende eenen yegelijek van hen bezunderen zoe hen toebehóeren zal dat zij doen laeten ende gedoeghen den voorfz. Aernt vander Mijl zijne kinderen ende naeeommelingen geboeren ende die geboeren zullen worden in wettelick houwelijck van defen onfe gratie annobliffement ende confirmatie mitsgaders van allen den inhouden van defen in der vueghen ende manieren boeuen verhaelt rufte- bij ons weinig gronds van Waarfchijnlijkheid, gemerkt Hij, in egte Stukken , eenvoudiglijk geheeten wordt Arent Heeren Cornelisz. (zó). *ok zijn ons geene Brieven bekend, waar in de Gi flagtnaam van Van der Mijl aan zijne Voorouders gegeeven is. Trouwens de Heer' lijkheid van de Mijl bekwam Hij, gelijk wij gezien hebben ;uit hoofde van ziin Huuwelijk met Cernelia van Alhlas ; aan wier Grootvader Willem Jan Reijersz , in *t jaar 1496, de voorfchreevcn Heerlijkheid was opgedraagen, door Hendrik Claesz., anders genaamd Paap Heincn , wiens Voorvaders , uitwijzends dc Mcmoriaalen van dc Leen- en Rcgiiterkamcr, den naam van Uiter Mijle gevoerd hebben. Dog onze Arent Cornelisz. was uit een ander Gellagt afkomfh'g. Zijn Oudoom , die de Kapel van St. Odulphus, in onze GrooteKerk. geflikt heeft, cn daar in begraaven ligt, wordt, in het Opfchrift, dat, ten tijde van Balen (17), voor den ingang gclcczen werd, alleen genaamd Pieter Damaszoon , zonder bijvoeging van ecn'Gcflagmaam. In dc Regeermgslijllen, die bij Balen voorkoomen, wordt de naam van Vander Mijle oo\ altoos tuflchen twee haakjes gefield, ten bewijze, dat men al van ouds getwijfeld hebbe , of aan onzen Arent Cornelisz. en zijne Voorvaders met regt die naam toekwam. Dan, niettegenftaande dit alles, fchijnt onze Arent Cornelisz., reeds in of ontrend het jaar 1540 en 1541, den naam van Van der Mijle gevoerd tc hebben ; immers in de overgebleeven Procesftukken van bet StapelgefcM, dat in die jaaren beüift werd, wordt Hij, gelijk wij zagen (aS), meer dan ééns , Arent van der Mijle Ileeren Cornelisz. genoemd. Moogelijk zullen wij niet ver uit het fpoor trceden , indien men onderdek, dat Hij, in of na het jaar 1541, wanneer, gelijk wij toonden, zijne Huisvrouw met de Heerlijkheid van de Mijl verlijd werd, zig dien Geflagtnaam begon te eigenen ; en dat de Opfteller van de aangehaalde Stukken, welken , onzes eragtens, kort daar na zijn faamgelteld, Hem , uit dien hoofde, met dien naam benoemde. Welligt wilt onze Burgemeefter, wiens invloed in 't beftier der Stedelike zaaken bevoorens is gebleeken, dit ook indiervoege te befteeken; wijl het niet te betwijfelen is , of het Regifter, waar in die Stukken geboekt zijn , wierd, op zijnen lalt, en met zijne toeftemming, opgemaakt. (SS) Zie , onder anderen ,BeveRWItck, Befchrijv. van Dordrecht, ht. 2t. Regijler der Dagvaar, ten van Aert van der Goes, bl. 310, 311 , 347. en hierboven bl. 1137. (27) Bladz 94. Wij zeggen ten tijde van Balen, om dat er in dit Opfchrift naderhand verandering gemaakt werd. Immers hedendaags leeft men : ,,PIr„n^ MONUMENTUM F txr^n ISSIMl ET PRUDENTISSIMI V/Rf D PETRI DAMAST [VAN DE VELDE 1 t. JACOBI «Sec. zijnde den Geflagtnaam van Van üe Velde, in tater' tijd , daar bii gevoegd Wanneer, en op welken grond dit gefchied zij, is ons niet gebleeken. Alleen ftrekt het ten bewijze" dat men, wegens den Toenaam van onzen jtrent Cornelisz , reeds van overlang, in het on zeekere »e* Wetü zij. t Geen nog duidelijker blijkt, wanneer men alleen in opmerking neemt, dat B al r n 7pU hl 100 »an deezen zelfden Pieter Dtimasz., den Geflagtnaam van Fan Slineelandt toeé'igene (28) Bladz, 997 , 998, soos.  van DORDRECHT. 1327 ruftelijck vredelijck volcommelijck ende euwelijck genieten ende gebruycken fonder hen daer inne te doen oft laeten gefchien nv noch in toecomende tijden eenich hinder letfel ofte moeijenilïe ter contrarien in eeniger manieren want ons alfoo gelieft. Ende ten eynde dat dit vaft ende geftadich blijüe ten euwigen daeghe zoe hebben wij onfen grooten zegel hier aen doen hangen behoudelijck in anderen Iaecken ons recht ende een ycgelijck tzijne in allen. Gegeuen in onfer ftadt van Madrit in Caftille in de maent Decembris int jaer ons heeren duyfent vijffhondert tzeuentich van onfen rijcken te weten van Spaengnen Cicilien etc. txve ende van Napels txvije- föpte plijcke jlondt gefcreven) Bij exprelfe ordonnantie van Zijne Majefteyt. (Ondergeteyckent) Courttuille. QNocb ftondt op de plijcke gefchreeven) Geregiftreert deeze chartre inder camere vanden rekeningen des conincx in den Haghe int vierde geluwe regifter aldaer gehouden zeedert den eerften Ottobris XVCLXIIJ. fol.ijc LXij° ten verfoucke van den impetrant. Aétum ten burele vander camere vanden rekeningen voorfz. opten xj. Septembris XVC- een ende tzeuentich. (Onder ftont gefcreuen) In kenniffe van mij. ( Ende ondergeteyckenf) R. van Valchfteym (In margtne ftond) Gecollationeert jegens zijnen principalen hebbende een groot vuythangende zegel van roeden waflèhe in dubbelden ftaerte van goude ende ziluerdraet met zwarte zijde ende is daer mede beuonden te accordeeren bij mij R. van Valckefteyn. Naer bet 4de Gelmven Regijler, beruftende ter Domeinkamer van Holland, Fol. 262 — 263 verfo. Cos-  I3&8 PRIVILEGIËN Coftumen en Ufanti en der Stad Dordrecht, in fcbrift gebragt en ten Hove gezonden; deels ten tijde van de Landvoogdes Maria van Ooftenrijk , en deels ten tijde van den Hertog van Jlva. In bet jaar 1570. Verclar'inge van de coftumen vfanti en ende oude harcomen gebruycl geobferueert ende onderhouden binnen der ftede van Dordrecht zulex defeluen ouergefonden fijn geweeft door fcriftelijek beuel van den houe ten tijde van vrouwe Maria van Oiftenrijck coninginne van Hongerien Bohemen etc. gouuernante ende regente generael wt den naem van de K. Majt. ouer den Nederlanden. Art. I. INden eerften ftaet te attenderen dat binnen de voorfz. ftede meeft recht ende jufticie gedaen ende geadminiftreert wordt ende reguleren oick de regierders ende inwoenders der feluer ftede hen AANMERKINGEN. Hoe zeer Keizer Karei zig beijverd hebbe, ter herftelling van de verouderde misbruiken, bijna overal in de Règtspleeging ingelloopen, is door ons bevoorens opgemerkt <\). Onder de voornaamfte gebreken oordeelde Hij de verfchillendheid van Cojlumen, Regten en Gewoonten , waar naer de Onderzaatcn zijner Ncderlandfehe Staaten geregeerd werden. Aan den édnen kant, begreep Hij, dat daar uit veel verwarring en wanorde in de Regtsoefening gebooren wierd ; terwijl , aan de andere zijde , fommigen derzelven, naer zijne bevatting, voor 't algemeen belang nadeelig , jaa zells met de billijkheid onbeftaanbaar, waren. Hij was daarom bedagt, om de zoo zeer verfchillende Gewoonten , ware het moogelijk , op een' eenpaarigen voet te brtngen ; en zulken , welken Hem onredelijk voorkwamen , en , laat ik er bijvoegen , aan zijne heerfchzugtige begrippen in den weg ftonden, als Corrupteclen , gelijk Hijze elders benoemt ("2), te doen doorgaan en vernietigen. Om hier in wel te kunnen flaagen, was her vooraf noodig , dat de Cojlumen van de Nederlanden in het gemeen , en derzelver Steden in 't bezonder , bijéén en in gefchrift gebragt wierden. Ten dien einde deed Hij, den vijftienden Junij van het jaar 1526, aan de Staaten van Holland een voorftel (3), 't welk de Steden , toen ter tijd, in beraad namen ; dog dat, kort daar na , voor zoo ver zulks ten koften van den ï.ande gefchieden zou', eenpaarig afgeflagen werd (4)- Egter liet men aan den Keizer over , om, daar op aanhoudende , dit voor zijne reekening te moogen doen. Waarfchijnlijk zogt men , langs dien weg, het bijéénbrengen der Co/luwen,op eene beleefde wijze, tegen te gaan ; wijl, zoo als wij zien zullen, de Steden daartoe weinigzin hadden. Ook bleef de zaak bij voorraad hier. bij, zijnde , zoo veel ons bewufr is , door den Keizer, daar toe geen nader aanzoek gedaan; ten (!) Bladz 063. (a) Onder anderen in het vin. Artijkel van de Infhnnftie voor het Hof van 't jaar 1531, (3) Ktg'fler dcr Dagvaarten van Aert van der Gok , bl, aS. (4) Ütf. 61. 27.  V A N t) O R D teh roinften, daar vielen , toen ter tijd (5), bij de Staaten , geene verdere raadpleegingen daar over. Karei zag nogtans van zijn voorneemen geenszins at; maar, gebruik mankende van zijn fouverein gezag, gaf Hij, in 't jaar iwi , u^cuujiv oevei , uat de coltumcn van alle zijne Landen van Herwaardsover ( waar door, naer den llijl van,dien tijd, de Ncderlandfehe Provinciën worden aangeduid) derzelver Kwartieren , Steden en Heerlijkheden, binnen den tijd van zes maanden , fchriftelijk zouden worden bijééngebragt, en aan Hem, of , bij zijne afweezigheid , aan de Landvoogdes , overgeleverd; ten einde , na ingenomen berigt van de Provinciaale Gerigtshoven , daar op te befluiten , zoo als in de meefte regtvaardighcid en redelijkheid, ten helle van 'het Land, zoude geoordeeld worden te behooren (6_). Aan deezen lalt werd flegts door weinigen voldaan (7}. Weshalve Zijne Keizerlijke Majefreit, den vierden October van het [aar 1540, dit Bevel andermaal vernieuwen het, ladende een' ieder', om, binnen den tijd, welken de Landvoogdes bepaalen zou', daar aan te gehoorzaamen (8). Dan dit Gebod vond geen meerder' ingang, dan het eerfte, althands niet in Holland. De Keizer, hier over te onvrede, gclaftte daarom het Hof, van aan alle de Steden en Vlekken, welken in gebrekegeblccven waren, eene nadere aanfehrijving te doen. Hier aan voldeed het zelve, één cn andermaal , gelijk de voorhanden zijnde Brieven van 't jaar 1548 en J551. uitwijzen (o). Karei bereikte, langs dien weg, eenigermaatc zijn oogmerk ; ten minften fommige Steden, waar onder deeze Stad, nevens Schoonhoven en'sGvaavenhaage, geteld worden, zonden haareCofttimen over (10). Dc mceften egter toonden zig, bij aanhoudendheid , daar toe ongeneegen; zoo als uit een' Brief van tien Hertog van Alva , ten dien einde, aan het Hof van Utrecht (11), en aan de Gcrigtshoven der andere Landfchappen, in 'c jaar 1569, afgezonden , duidelijk te zien is. Deeze onwilligheid lei', buiten twijfel , den grond , dat, in het volgend jaar, bij dc bekende . Ordonnantie op dc Crimineele Juftitie , alle Ufantieu en Coftumen, zoo langze niet in RÉCHT. 132$ gefchrift gefteld , overzien , en van nieuws beveftigd waren, gefcliorft wierden(12). Dan, niettegenftaande deeze verklaaring , blcevcii egter verfcheiden Plaatfen in haare wijze van denken volharden. Ook was deeze Ordonnantie , bij het vijfde Artijkel van de Gentfche Bevrediging, tot nader ordre, buiten gebruik gefteld. Men hield zig vervoigends, op den duur, bij de aaloude Coftumen en Gewoonten. De Landfchappen , welken zig der Heerfchappij van Koning Philips onttrokken , geraakten daar door van deeze Bevelen ontllaagen. De overigen , die onder zijne magt bleeven. draalden daar mede bij aanhoudendheid. Dit gaf* aanleiding, dat, jaaren daar na , de Aeitshertogen Aelbregt en Ifabella , dit werk weder aanvingen, en, bij hun bekend Edict van den twaalfden Julij des jaars 1611(13).; aan derzelver onderhoörige Steden en Plaatfen, welken , federd het jaar 1540, in gebreke waren gebleeveu, tot het overbrengen der Coftumen , van nieuws bevel gaven, üe mee/Ie, zoo nier. alle, de Brabandfche en Vlaamlche Plaatlcn voldeeden toen, van tijd tot tijd, daar aan gereedelijk ; gelijk, uit derzelver Coftumen , door Curis'Ujn en Van den Hane , in het licht gebrast , kan gezien worden. Dan, om tot Holland wéér te keeren, daar waren egter Steden, welken aan de Bevelen van den Hertog van Alva gehoorzaamden, waar onder deeze Stad, om van geene anderen te fpreeken , mede behoorde. Of onze Coftumen, door den Landsheer, beveftiad zi/'n ÉTewórden, is ons rot hier roe niet gebleeken. Wij hebben egter veel reden, oni daar aan te twijfelen. Want, behalve dat aan ons geene goedkeuring van dien aart , met betrekking tot ééne der Hollandfche Steden, immer voorgekoomen zij, zoo waren de opkoomende beroerten, aan den éénen, en de zwaarigheden , die zig in derzelver hervorming opdeedenQ14), aan den anderen kant, waarfchijnlijk oorzaak, dat deeze Beveiliging agter bleef. Hier uit rijft derhalve eene gegronde bedenking , of deeze Coftumen , uit dien hoofde , thands ter tijd , wel van eene verbindende kragt kunnen gereekend worden ? Om hier op on¬ fs) Wij zeggen toen ter tijd, om dat, onder de Regeering van 21'jnen Zoon Philips , uitwijzends de Refolutie van den 37. December des jaars 1563. , dit punt, bij de Staaten , van nieuws in overweeging weid genomen. (6> Zie het 111«ie Artijk. van 't Edift van den 7. OSober des jaars 1531. in Van De Water Placaatb. van Utrecht , 1. Deel, bl. 414. (7) Wij zeggen door -weinigen ; waar onder Mechelen te tellen is , wens Cojlumen reeds in de Maand van Julij des jaars 1535. werden goedgekeurd. De Stad Utrecht behoorde waarfchijnlijk ook onder dat getal ; want , fehoon haare Cojlumen, niet eerder , dan in het jaar 1550, beveiligd zijn geworden , fchijnt egter het Hoofd derzelven aantevvijzen , dat de bijéénzaameling , ingevolge het Edict van 't jaar 1531 , gefchied zij. Onder de Vlaamfchc Plaatfen was de Kaflelrerij van Ypercn dc ecnigfte, wier Coftumen, ten tijde van Keizer Karei , beveftigd werden. Zie Knobbaert ad Jus Civil. Gandenf. Obferv. Prologom. lllelVf. pag. 6. f8) Placaatb. van Utrecht , I. Dee!, bl. 423. van Holland, I. Deel, bl. 317. (9) Te vinden bij De Kiem er, Befchrijv. van 'sHaage , II. Deel, II. Stuk, bl. 4 en 9. (10) DeRiëme r,/. /. Va n B er rum Befchrijv. van Schoonhoven , bl. 118. tU) Utrechlfcb Placaatb. I. Deel, bl. 425. (12) Zie de inleiding van de Ordonnantie op de Crimineele Juftitie van 't jaar 1570. f13) Placaatb. van Vlaanderen , II. Deel, bl. 740. Dit Placaat, bekend inet den naam van het Eeuwig EdiH, is, do&r Astuoniüs Anselmus, ook afzonderlijk en met eene Latijnfche Verklaaring , in het licht gegeeven. O4) De Schrijver van het Grondig Berigt van 't Ncderlandfch Oproer , waar van de beroemde ViGtlus verkeerdelijk voor den maaker gehouden wordt, fpreekende van het overbrengen der Coftumen , zegt, dat de Leden van den Raad der Beroerte het werk zoo ivoeft vonden dut zij er de handen niet aan derfden flaan. Hhhhhhhh  1330 PRIVILEGIËN hen feluen oick nae heure priuilegien keuren ende ftatuyten [Vj ofte nae befcrcuen rechten. Art. II. Dan in criminele iaecken daer inne eenige delinquanten gecondempneert worden in heure lichaem gecorrigeert te worden ofte daer die gecaufcerdc geablölueert moegen worden wordt gevfeert dat men ondeifcheidenlijk te antwoorden , het fchijnt ons toe , dat zij, voor zooveclze, noch door laatere Weiten van den Souverem , noch door bezondere Keuren van den Magiftraat, vernietigd of veranderd werden , ook nu nog; behooren tc gelden, in de algemecne Voorreden merkten wij op, dat de Landzaaten van ouds aan de Coftumen geen minder gvzag, dan aan de Graaflijke Privilegiën , toekenden. De vroegere Graaven niet alleen , maar Karei de II, en zijn Zoon Philips haddenze daar bij, ook uitdruklijk en met naamc, bezvvooren. De Staaten en derzelver bezondere Leden hebben, te meermaals, 't gezag daar van openlijk erkend en gewettigd. Wij zouden der kundigheid van onzen Leezer ie kort doen , indien wij daar van , uit de Unie van Holland en Zeeland van 't jaar 1576, de bekende Utrechtfclie Vere'eniging , en andere Gedenklhikkcn van dien tijd , bewijzen wilden opzaamelen. De Magikraat van Utrecht ftond, wel is waar , in 'r jaar 1592 , ten aanzien van de Cojlumen , overgezonden aan den Hertog van Alva, in een ander begrip , en hield die Verzaamclmg üegts voor een bloot Ontwerp , 't welk, nooit bekragtigd zijnde, in Regten geenszins gelden kan (15). Dog wie merkt niet, dat dit alleen het oordeel van eene bezondere Stads Regeering zij, die welligt gewigtige redenen had, om op zulk eene wijze te denken ? Daarenboven was het , met de geheele zaak, ook bij haar ccnigszins anders geleegen. Die Stad had haare Coftumen aan Karei den V. overgebragt. Zij waren ook, door dien Vorft , gelijk wij met een woord zeiden , in 't jaar 1550,bekragtigd. Deezen derhalve alleen, en geene anderen, konden aldaar in aanmerking koomen ,• te minder daar, bij die bevestiging, alle andere Gebruiken en UJantien uitdruklijk vernietigd waren. Dog in Holland wifl men niets van zulk eene goedkeuring. De in fchrift gebragte Coftumen fteunden op een langduurig gebruik; daar bij warenze opgezogt door kundige en ervaaren Coftumiers, bij de Regeerders voor wettig erkend , jaa zelfs door Koning Philips, wat de zaaken zei ven betreft , bezwooren. Zij behielden derhalve die zelfde kragt, dieze voorheen bezeeten hadden ; en moeten dus , onder de gemaakre bepaalingen , gelijk elders Q16) , als wettig erkend cn Zie Placaatb. van Utrecht, III. Deel, bl. 369. (16) Bij voorbeeld te Anifteldam Wacenaar. Befchrijv. dier Stad, III. Deel U aa (17) Hollandfch Placaatb. 1. Deel, bl. 33»- da) De Advocaat DeRiemer fchijnt egter van die gedagten te weezen, in zijne Befchrijv van 'sHaaee. II. Deel, U. Stuk. bl. 4. ' * ' * behoorlijk in agt genomen worden. Trouwens de Stad ging, in 't jaar 157a, gelijk wij eerlang zien zullen, aan der Staaten zijde over, niet anders, dan onder uitdruklijk beding, dat zij zoude gehouden ende bewaard blijven in alle haare Privilegiën en Regten, zonder eenige verandering ofte vermindering derzelven ; onder welken Regten, gelijk niemand kan betwijfelen , de Coftumen mede behoorden. Maar moegelijk zal een kundige ons tegenwerpen het Negenendertig!! Artijkel van de bekende Politijke Ordonnantie vautjaart58o (17), waar bij het overleveren en in gi fchrift brengen der Coftumen en Ufantien nader bevolen wordt; en wel onder bedreiging , datze , bij gebreke van dien, anderszins, na verloop van zes maanden , zullen worden gehouden voor Corruptelen. Dog, wanneer men dat Artijkel met de vereilèhte naauwkeurighcid inziet, blijkt het, dat die Coftumen, van welken wij fpreeken , aldaar niet 'bedoeld zijn (18). liet zelve heeft a//een het oog op zulken , uit wier hoofde de Steden en anderen , eenige Jurisdictie hebbende , zig een regt aanmaatigden , tot het invorderen van vetlcheidcn Emolumenten , Baten en Profijten , gelijkze genaamd worden , welken tot bezwaar der Onderzaaten ftrekten. Het geheel beloop van dat Artijkel ende bezondere benneming der bedoelde Coftu* men toonen dat duidelijk. Trouwens, bij het laatft Artijkel, waren de Coftumen, welken tegen deeze Ordonnantie ftrijdig waren, alleen vernietigd. Een duidelijk bewijs , dat de Staaten het verbindend gezag van anderen erkenden. En wie, die bedagtfaam handelt, kan zig verbeelden, dat de Steden , na dat zij reeds vrij en onafhangelijk bcgonden te regceren , tot het overbrengen der Cojlumen'zig zelvcn zouden verbonden hebben, danrze zelfs, gelijk wij zagen , onder de Graaflijke heerfchappij, zig, meer' dan eens, daar tegen poogden tc verzetten. ["3 Qfi* t"te befcreuen rechten. De zin derhalve van dit Artijkel brengt ten klaarften mede, dat de Befchreeuen Regten, waar door, gelijk ecu ieder weet, het Romeinfeh Regt bedoeld is , niet eerder moogen worden ingeroepen , dan wanneer de bezondere Privilegiën, Keuren en Statuten ontbreeken. Trouwens, in de algemecne Voorreden, hebben wij ge-  van DORDRECHT. fS3r men [£] gene appellacie en admitteert ofte dexecutie vuyt faecke vande appellacie furcheert ofte fuspendeert. Hhhhhhhh 2 En- getoond, dat het Romeinfch Regt, in deeze Provincie, alleen voor een Jus Subfidiarium, gelijk, de Regtsgelccrden zeggen, te houden zij; t ^eeu dan eerlt gelden kan, wanneer de Landen Stedelijke Wetten zwijgen. \b~\ Gene appellacie en admitteert. Wij zouden, met bekende en méérmaals verhandelde zaaken , de aaüdagt van den kundigen Leezer vermoeijen , indien wij bewijzen wilden opZaamelen, dat, van de vroegfte tijden,hier te Lande , in LijfflraÖijke Misdaaden , wanneer op de Bekentenis van den Belchiildigdcn , en dus op eene extraordinaire wijze, gelijk naer Fiijl van Regten gezegd wordt, regt gelchiedde, geen beroep tot een' hooger' Regter toegelaaten wierd. Reeds van overlang, hebben andere en bij eert' ieder' bekende Schrijvers zig daar toe verledigd, waar van de voomaamften, aan den vocc dcezes, opgeteld worden(19). Dan bet verdient zijite opmerking, dat, in dit Artijkel, alleen gefproken word, van zulke Crimineele zaaken , waar bij de delinquanten gecondempneert ■worden in beur lichaem gecorrigeert te ivorden ; dat is, daar Lijfftrat plaats heeft. Hier uit fchijnt te volgen , dat het aan een' ieder, tegen Welken extraordinair geprocedeerdis, indien hij tot andere, dan Lijfltraffen, bij Schepenen veroordeeld wordt , vrij Zou' ftaan, zig , tot een hooger'Regter, even gelijk in Civile zaaken, te moogen keeren. Dit kan moogelijk, in dien tijd , de meening geweeft zijn (20). Dog , na dat het bekend Staatsbefluit van den tienden September des jaars 1591. te voorlid ri jn kwam, is de weg vin yippél voor dcil Beléhuldigden , zonder onderfchcid, of de Vönniflên der laagere RegtbankenLijls- of andere ftraffen inhouden , 111 alle Crimineele Regtsgedingen, die Extraordinair beleid zijn, éénsklaps afgefneeden. Voords wordt er bijgevoegd, dat men geert Appèl toelact, daer die gecaufeerde geabfblueert moegen worden. Hier door is ac deur van Appél, zoo Wel voor den Eifcher , als voor den Gedaagden, onzes eragtens , toegeflooten ; zoo dat het, dienvolgende , aali den Schout deezer Stad niet geoorlofd zij , om, gelijk naer ftijl van Regten gezegd wordt, te appelleeren d minima. Maar welligt brengt men hier tegen in eene reeks van Regtsgeleerden , welken voor eene ontwijfelbaare waar¬ heid ftellen, dat de Schouten en Bailliuuwen * 111 Holland , van ouds daar toe geregtigd waren. Dog, behoudends de verfchtildigde hoogagting, kunnen wij onze toeftemming, zoo onbepaald, aan derzelver gevoelen niet geeven , ten minften geenszins, met betrekking tot deeze Stad , daar dit Artijkel het regt van den Schout zoo duidelijk wedcrlpreekt. Jaa , wanneer wij dit punt , ten aanzien van de Hollandfche Regtbankcn in t gemeen , onderzoeken , fchijnt het ons toe, dat hec regt tot Appel er minima aan gegronde tegenfpraak onderheevig zij. Ten minften de Regifters der Hollandfche Staatsbelluiten leeren ons, dat de begrippen hier over , van ouds, veifchillende geweeft zijn. Wanneer wij die der vroegfte tijden raadpleegen, blijkt het al aanftonds, dat het appelleeren der Officieren voor eene nieuwigheid wierd aangezien. In 't jaar 1544 , kreeg ''sLands Advocaat laft, om, ter naafter Dagvaart , voorteftellen, dat geene Officieren van Crimineele Vonniffen zouden mogen appelleeren , ten zij aan de Beléhuldigden dezelfde vrijheid vergund wierd (21). Zooveel ons bewuft is , Werd, toen ter tjjd, bij de Staaten , daar over niet verder geraadpleegd, veel min' eenig Befluit genomen : alleen weeten wij , dat het Hof, wiens oordeel waarfchijnlijk gevraagd werd , den negentienden October van het volgend jaar, bij eenen bezonderen Brief, te kennen gave, dat men de Crimineele Sententien , niettegenftaande Appellatie, zoude executeren (22). 'tGebeurde, tien jaaren daar na, beveiligt zulks nader. De Schout van Amfteldam had, in 't jaar 1554 , bij Schepenen, de Pijnbank tegen eenen Misdaadigen geéifcht;dog, die aan Hem geweigerd zijnde, deed Hij van dat Vonnis een beroep aan het Hof van Holland. De Gedeputeerden ter Dagvaart bragtcn dit, den elfden Auguftus van het gemelde jaar, ter kennis vau de Staaten. De Steden namen daar van Rapport, dat is » gelijk men thands zou zeggen , zij namen het over C23). Men begreep toen reeds , dat een Officier geen meerder vrijheid behoorde te hebben, dan de Befchuldigde* Den agtëntwintigften Auguftus daar aanvolgende , werd dit Voorftel weder in omvraag gebragt, dog andermaal overgenomen (24). Den vierden September daar aan, gaf de Heer van (191 De Gkoot, jpohgie, Hoofdft. xn. Bort, TraBaai van Crimineele Zaaken Cap. xi. Va» Leeuwen, Aanteek. op den Stijl van Procedeeren in Crimineele Zaaken , Art. lxv. en van anderen bij hen aangetoogen. (ac.) Dit is ten hoogden waarfchijnlijk , om dat de Coftumen van Zuidholland en die van 'sffaage, vergeleeken met die van andere Plaatfen , het zelfde ondeifcheid maaken , zoo als door den Hoogen Raad, in zijne Contramemorie van Confideratien , tegen die van het Hof, op het Berigt van den eerftgemelden , wegens het verleende Mandament van Appél van Mr. sldriaan van der Mieden , in het jaar 1744, ter Staatsvergadering overgeleverd , te regt is opgemerkt; in welk Stuk, over het Appü in Crimineele Zaaken, zeer fraaije Aanmerkingen te vinden zijn. (21) Regijler dcr Dagvaarten van Adrïaan van der Goes, hl. 34. (22) Aangehaald in het Repertorium van de Mcmoriaalen van het Hof, bl, 53. Col. I. (23J Refol. van Holland win 't jaar 1554. bl. 23. (44; Utf. bl. 35.  1332 PRIVILEGIËN Art. III. Ende als aengaende fuccesfien wordt geoblemeert ende onderhouden trecht dat men nomineert het Suythollants recht wefende van fulcker nature dat de reprefentatie altijts plaets heeft etiam poft quartum et quintum gradum ende dit in ffirpes ende niet in capita. Item Van Aflendelft , toen- ter tijd Prefident van het Hof van Holland , aan de Staaten kennis, dat het Hof, door de Landvoogdes, om Advis over deeze zaak gevraagd zijnde , daar aan , binnen een of twee dagen, zou' voldoen ,• dog, dat het niet van mecning ware, om voor het odminiftrecren van Appellatten in Criminalibus in genere (wij bedienen ons van zijne eigen woorden) te adviferen (a<). Amfteldam nam , nevens de overige Steden , daar mede genoegen. In wat fmaak dit Advis gefield ware , is ons niet gebleeken. Waarfchijnlijk was het Hof niet vreemd , om het Appèl aan den Officier toe te liaan. Ten minften he: is zeeker , dat de Landvoogdes , den dertienden November daar aan, het voornoemde Hof aanfehreef, om aan de gedaane Appellatie te defereeren en den Procureur Generael en den Schout provifie te verleenen (a6}. Dit geval gaf moogelijk aanleiding , dat, bij geleégenheid der Raadplcegingen , die kort daar na, over het (luk der jfu/irtle, in Holland, werden aangeleid(27), onder anderen, het Appél der Officieren van Crimineele Vonniffen, be- I zonderlijk, in ovcrweeging wierd genomen. Immers bet O&roo't van den zevenentwintigHen Auguftus des jaars 156a, 't welk daar op gevolgd is , fprcekt hier van uitdruklijk , en wel op deeze wijze (28) : Item aengaende 't ver [oeck van de voorfebreve Staten van Hollandt, te weeten dat noch onfe voorfz. Procureurs Generaels, noch geene andere Officiers en fouden toegelaten -worden te appelleren reformeren of provoceren in eenige faecken daer Criminele Vonniffen gbewefen zijn, oft zoo verre tfelfde den Procureurs Generaels ende anderen Officiers alnoch toeghelaten wierde , dat fulcks van gbelijcken de partbijen fouden mogen doen , als wefende tfelfde nae difpofttie van den befcbreven rechten : Wij willen ende verftaen dat men bem dienaengaende fal voegen ende reguleren gbelijck tot noch toe in onfen voorfz. lande van JIollant geufeert is geweejl. Ende foo verre in eenige particuliere faecke ofte plaetfe fwarighcyt daer op refe fal men als dan ons desbalven mogen confulteren ende tfelfde vertoonen metten alkgatien ende confideratien daer (25) Utf. hl. 48. (26 ITitH-i jzends tien Brief aangehaald in het Repertorium der Mcmoriaalen fan het Hof, II 37. Col r. Zie Refol. van Holland van den 28. Julij 1557• '2 en 13. 1-cbr. 9, 11 en 26. April i«8' S en C> m-\Ia', 'f*?- 1. JprU, 14 en t5. Julij, 20 en at. Aug. 1560. 23. Febr. 9 Maart , u. April, 13 Mei 1561. 10 Maart, 3. April cn 22. Met 1562. ' F > 13 (28/ Hollandfch Placaatb. 11. Deel, bl. 1496 en 1497. (29) Refol. van Holland van 7 jaar (570. , bl. 41. (30) bos.t van Crinnneele Zaaken , Cap XI. Deel VIII. $. i3- Van leeuwen AanHeh. op bet Lvui. Artijkel van de Crimineele Ordonnantie. mmmm toe dienende, om van onfent wegen daer inne gheordonneert te worden naer behooren. Welverftaende nochtans, dat foo wanneer den Officier in eenige faecke eens geappelleert fal hebben fal die tegbenpartye van gelijcken daar inne mogen appelleren. Wij zien hier uit, dat er , wegens het appclleeren der Officieren , niet overal op édne en dezelfde wijze, ?edagt wierd. Trouwens, het voorftel, door dc Gedeputeerden van Haarlem, den zestienden Junij van 't jaar 1570, ter Staatsvergadering gedaan , beveiligt zulks nader (29). Want, aan de Staaten klaagende, dat de Schout aldaar geappelleerd bad van een Vonnis , bij 't welk hem de Pijnbank oirzegd was, zeggen zij duidelijk, dat dit eene nieuwigheid ware; te gelijk verzoekende , wijl zulks oofc in andere Plaatzen zou' kunnen gebeuren, dat de Staaten zig rieezc zaak zouden aantrekken, 't Befluit, 't wcik daar op volgde , geeft ook lanleiding , om te moogen vermoeden, dat de ivcrige Steden het n>cr Haarlem ééns waren, .'ort daar op, en wel in de volgende maand, wam de bekende Crimineele Ordonnantie an Koning Philips te voorfebijn, welke, on.es eragtens , dit ftuk in bet onzceker laat. tls waar, voornaamc Regtsgelcerden (30) hebben daar uit opgemaakt, dat het Appél a mi'tima, bij dezelve zij toegelaatcn. Dan of zij 't regte doel getroffen hebben , wordt bij 0113 icet betwijfeld. Bij het agtenvijftigft An\\tcl van die Ordonnantie, 't welk' daar van i'11 t bezonder (preekt , wordt, onder anderen, ;ezegd: Wij willen dat onze Procureurs, Fiscaal en Officiers ( daar zij zien zullen, dat le faken niet geeft"tmeerd en worden na bun jualiteit ende impoitantie) daar van appeleren a minima foo men zegt. Dog wat volgt lier op ? Ende daer die Jugen ende Regters 'ij arrefté wijzen ende ju geren, ingevaliezij lemerkcn eenige- ongefteltheid of mcrklijk ge>rek , Jullen ons tze/fde bij requeft moeten >ertonen , ten einde dat in (Veen en d'ar.dre aakc bij ons behoorlijken geremedieerd weide. honing Philips maakt dus ondcrichcicl ruflehen legters, welken bij Arreft wijzen, en zullen, welken daar toe onbevoegd zijn. Ten ipzigte der laatften , vergunt hij aan dc Of-  vanDORDRECHT. trAi (31) Refol. van Holland van V jaar 1575. bl. 129» (32) Refol. Ulf. van V jaar 1590. bl. i63. (33) yan Crimineele Zaaken, Til. xu Hoofd. VIII. $.14. ' bUvCn de bi;7O0^ns reeds aangehaalde Bewijzen, Refol. van Hollandvan V jaar lSS7. II 163. I67, 181. van 't jaar 1589. bl. 500. mol U jaar 159.5. W. 541. y 3 ' 4* (35! Jan/eek. op Loen rus /Javy: en Obfervat. Hoofd/1. CKVII (36) Uitwijzends de£^;fc c/tó/fc, te vinden in het Kiepboek", beginnende met het jaar 1689., was öit fait gefchied den 24. Januarij des jaars 1690. 6 «rauws urn "« » w*» Hhhhhhhh 3 Officieren vrijheid, om van derzelver Vonnisfen te moogen appelleren a minima. Maar ten aanzien van de eerltgemelden, wil Hij uitdruklijk, dat m , dat zijn de Procureurs, Fisca' "m!1 °/lc™n , beipcureude eenige ongeregeldheid oi merkelijk gebrek, daar van aan hem zullen kennis geeven. Een duidelijk bewijs , dat 111 zulke Regtbanken, daar bij Arreft geweezen wordt, liet Appel a minima, zonder kennis en toeftemming van de Hooge üverheid , ongeoorlofd zij. Trouwens, wanneer men hier mefi vergelijkt het agienzeventigfl Artijkel van deeze zelfde Ordonnantie, zoo blijkt, dat het aangehaalde agtenvijftigJie , met de gezegde bepaaling moet worden Opgevat. Want, bij het agtenzeventigjle, bepaald geworden zijnde , dat elke Provincie ende land nopende de appellatten bem reguleren ende daer van gebruyken zal foo fij in voorleden tijden gedaen bebben ter tijd ende wijlen toe dat wij daer inne anderfints geremedieerd zullen bebben; blijft er geen twijfel over, of Koning Philips heeft wel, aan den éénen kant, het gebruik , dat in iedere Provincie plaats bad , onveranderd willen laaten , dog egter, aan de andere zijde , een voorneemen gevoed , om op dit Stuk nadere ordre te (tellen. Daer wordt derhalve in die beide Artijkelen niets , voor 't vervolg, vaftgeiteld ; maar alleen beraamd, dat , ten aanzien van zulke Plaatfen , waar de Regters bij Arreft vonniffen , door den Koning, nader zal voorzien worden. De Raadplecgimren , die over het werk der Appellen, ook naderhand, in Holland, gehouden zijn, toonen daarenboven , dat zulks tot hier toe op geenen vallen voet gebragt ware (31). En , 'twelk, onzes oordeels, dit ganfche ftuk voldingt , is de bekende Staatsrefolutie van den tienden September des jaars 1591, velgeleeken met het voorafgaand Ontwerp van den vierentwintigften Januarij des jaars 1590(32). Bij het laadtgemelde wordr, ten aanzien van hetappel/eeren der Officieren , dit volgende gezegd: blijvende de zaak nopens de provocatie der Officieren tot voldoening van tregt der Hooge Overigheid zulks als die tot nog toe gebruikt 1 zijn geweefl; dog , in liet Befluit Van den 1 tienden September des jaars 1591, zijn die l woorden geheel agtergclaatcn , zoo dat, zelfs 1 van het Appél der Officieren, aldaar in 't geheel i niet gefproken word. Bort(33,na dat hij 1 bevoorens had zoeken tc toonen , dat het Ap- 1 pél in Crimineele zaaken , aan de Officiers, < Van oude tijden, in Hollandtoegelaaten wierd, v belluit hier uit, dat dit voorregt, daar door, f nader beveftigd zij geworden; mcinende zulks \ ftilzwijgends te liggen opgeflooten in de woor- 1 den van het Befluit zeiven, medebrengende, dat de Hoven van Jufticie geen Provifie en zullen verleenen, op t verzoek van eenige Peifoonen,tegens den welcken criminelijcken extraordinarie en op haere confejfte zal wefen geproceeleert. Derhalve, want dus is de kragt van zijne redeneering, moogen dergelijke Provtfien, op t verzoek van de zijde der Officieren, wel worden tocge/hian. Dan, behoudends de agting voor dien kundjgen Rcok moogen geleegen zijn, dit is zecker, dat iet Appél, volgends onze Coftumen, aan den schout deezer Stad, niet geoorlofd zij. Men legreep zulks ook in diervoege , in het laatft Ier voorigc eeuw, bij geleegenheid van het ïavolgende geval. Jan van der Tak, bechuldigd, en , door deil Schout dcezer Stad, Crimineel en bij Ediéle, gedagvaard zijnde /cgens een' begaanen Mandag" aan den Perron van bodewijk van Aersfen , was daar an , bij Vonniffe van liet Geregt, vrijgefproenC3ó). De Schout poogde daar van te appel"  1334 PRIVILEGIËN Art. IV. jYjïtem beroerende die coopmanfcappe foe die ftadt van Dordrecht een coopftadt is werdt aldaer gevfeert ende oick foe lange onderhouden is dat geene memorie van menfehen ter contrarie en is foe wanneer twee drie vier oft meer hem feluen verbinden voor fcepenen onder heure hantferiftofte ander goet auétentijck befcheyt elcx een voor al ende als principael dat als dan de crediteur optie heeft te moegen roupen den geenen diet hem belieft een ofte meer ofte allegader foet hem beft gelegen es ende geraden denct fonder dat die ièlue crediteur gehouden wordt te exculferen den genen die men mochte bewijfen tot wyens proffijte de geleende penningen mochte gecomen weefen ende doer wyens verfouck dandere de voorfz. obligatie mede gepaffeert ende ondergeteyekent mochten hebben ende dit al niet tegenftaende off de crediteur eensdeels vande voorfz. penningen van deen oft van meer ontfangen mochte hebben fulex dat hij tallen tijden de refte foude moegen eyffchen vanden genen diet hem gelieuen foude die hem fulex als voeren geobligeert foude hebben. Art. V. In defelue ftede is mede van allen ouden tijden onderhouden dat die gene die aldaer eenige goeden bringen ende defelue vercoopen ende leueren dat die felue coop fijn volcomen effect fortere ofte oick foe mochte weefen dat yemande nae de vercoepinge ende leueringe in defelue fladt quame ende mochte bewijfeni dat pelkeren ; dan de Vrienden van den Vootdvlugtigen kanteden zig daar tegen , en verzogtcn aan de Staaten, dat hij, als een Ingczccten van deeze Stad , bij het genot van onze Coftumen mogte bewaard blijven. Dc Staaten namen daar op in hst Berigt van den Schout, en fielden zulks in handen van eenige Leden, tot nader onderzoek (37); welken egter, zoo als uit de ftilzwijgendheid der Hollandfche Staatsbefluitcn is op te maaken , daar van geen Rapport hebben uitgebragt. Waarfchijnlijk waren de zwaarigheden, welken zig van weerskanten opdeeden , hier van oorzaak. Want, werd het verzoek tocgeftaan, men floeg te gelijk het Appél a minima , met betrekking tot den Schout van onze Stad , éénsklaps dcii bodem in. Wees men het daar tegen van de hand, zulks was eene merkelijke indragt op eene aaloude Coftume , waar toe , gelijk men ligt bcfetïen kan, de Steden niet gcreedelijk de hand zouden leenen. Men was daarom op een ander middel bcdagt; en de zaak werd eindelijk, door het verleenen van Pardon of Vergifais, gefchikt en uit de werrcld geholpen (38). Voorzeeker, onzes eragtens, geen gering bewijs j dat men de wettigheid van onze Coftume, Ichoonze bij de Staaten niet openlijk bekragtigd wierd, wel degelijk erkende, ten minften, dat men zwaarighcid maakte om de deugdelijkheid daar van tegen te fpreeken. En waarlijk , indien de billijkheid geraadpleegd wordt, dan ftemt zij alleszins daar mede overéén : want, \vaarom zou' een Graaflijkheids Officier in deezen meerder regt hebben , dan de Bcfchuldigde , daar, volgends den bekenden Regel in Regten, de zaaken Van den Gedaagden aan de gunftigfte zijde befchouwd worden. De Staaten, over dit fhik raadpleegende , merkten reeds, in 't jaar 1554, te regt op, quod paritas de beat e'ffe judiciorum (39). Dog genoeg hier van. [c] Item beroerende die cooopmanfeappe* Dit Artijkel ftemt overéén met de Coftumen van Middelburg, alwaar de Heeren Versluis cn De Timmerman kunnen worden nagezien (4°> ïdl C37> Uitwijzends de Refol. van Holland van den S7- Maart des jaars 1693., daar egter de inhoud van dit IScngt, 200 min als het Requeft zeit', niet gevonden wordt. (381 Dit alles is ons gebleeken uit dc Adverrfflementen van Regten , overgeleverd in de zaak tuflchen den Procureur Generaal , Gedaagden bij Mandament van Rcvifu , ter ééner, cn Pieter Cornelifcn Timmerman , Gevangen' op de Voorpootte , Jmpetrant in het voorfz. cas , ter andcrer zijde : waar van wii iu d* Aanteekeningen op het tweede Lid van dc Coftumen van Zuidholland nader zullen fpreeken (39) Refol. van Holland van den n. Augüflus des jaars 1554. II. 23. (4c) ftubrit. vin. Art. 8 tn 10.  van Dordrecht. 1335 dat die vercofte goeden hem toequaemcn ende niet den vercoepere mer foude die gene die defelue goeden toe mochte behoeren alleenlijck fijn regres mogen nemen tegens den genen die tvoorfz» goet aldaer gebracht ende vercoft hadde fonder daeromme den coopere te moegen molefteren. Art. VI. Item die eenige bewaerniffe van kelders heeft; met wijn geoccupeert ende die floetel vanden felue kelders mach die felue wijnen vercoepen ende moet den eygenaer den coop van waerden houden. Art. VII. Oick mede wordt in de voorfz. ftede onderhouden ende onuerbrceekelijcken onderhouden dat men aldaer [°°Tr ?-r" flJ* koeren gheleit enfe ouerdraghen bijden fchout % %J §Zt Tl" ?£*ff? T horghefneefters fchepenen raet ende outraet ï?einTJLTï,j/f /c^cn als d,e achte dekens ende die ghemeene neringhe om fJi/J^t^h fe eedeopol,fenpoor- ghemeen orbaer ende profijt ende die ftede % ^> 2 rliS r dat °"fe Poor' tan Dordrecht in heter/ neringhen ende ^«T^^>t^ ^5^*^5*5 coopmanfeapen te hrengben ende Ik om den ^^^tTen^t^ voirfz. ende hem te vorderen van haren feul- nats te verftaen waert fake dat hem dat den die onfe poorters bij tijden fchuldich we- Pft.m., ontwonnen viordt fo verbuerde bij x pont fen fullen te weten als dat een vremdt man tfollants ende dieJchult blijft twyfchat op dat recht hebben Pal op onfe poorters gelijck dat dat r^ht alfo varre ghegaen it ende daer na onfe poorters 'hebben opten vremden man dats en macb_ftJ] van die fchult gheen ander pant te weten waert fake dat onfe poorters eenich meerr f Wn en mmt die fchult betalen ghelt fchuldich ware den vremden man het tv>3fe'>at of daer voir in den fteente gaen. fij in ghereeden ghelde of dattie dagen der Ende waert dat yement een pant wijsbetaünghen daer of verfchenen waren fo fal de dat niet goet gbenuch en waer ter fcb'iedie vremde man eenen der ftede ghezworen ringhe aen twifchatten ghelde often minften bode nemen ende doen dien feluen onfen poir- aen eenfeat ghelt foe verbuerde bij die felue ter -een wete in fijnre ant woorde of tot fijnen buete van x {tonden ende dair tue en foude huyfe om hem van die fchult die bij hem aen- bij gheen pant meer muegben wijfen dat hem feggende is te l$en of te ver faken voir fche- ftade doen foude hij en joude betalen mit gepenen ende 'en vonde htm dan die bode niet reden ghelde of daer voir in den fteen te gaen. tn (54) Aff. Keuren Ulf. Fol. 117.  134© PRIVILEGIËN Art. XXI. Dewelcke verwonnen zijnde mach pand wijfen. Art. XXII. Van obligatien houdende als een vreemt man backers cedulle ende verteerde coften binnen deerfte xiiij. dagen mach een poorter den anderen altijts roupen zonder pand daer op te mogen wijfen. Art. XXIII. Executie op aften condemnatoire bij ijde en iijde beuel wert daer na geconfenteert ende gedecemeert afte van gijfielinge vuyt crachte van welcke die gecondemneerde geinfinueert ende gefommeert wert partye te voldoen binnen zekeren geprefigeerden daege ofte zijn gijffelinge te houden binnen zekere herberge die hem geteyckent wert ende aldaer te blijuen ter tijt toe hij partije gecontenteert heeft» Art. XXIV. Defelue fommatie gedaen ende den tijt ouerftreecken zijnde indien de gecondemneerde als noch niet en obedieert wert jegens hem gedecemeert [/] gijfelinge vp Putocx toren. Art. XXV. Binnen de voirfz. ftede wert noch gevfeert een andere jurisdictie ende recht gedaen bij \tn~\ waterfchepenen welcke geordonniert worden bij den burgemeetteren ende regeerders ende doen haren eed in handen van den fchout. Bij welcke waterfchepenen kennifle genomen en¬ t/1 Gijfelinge vp Putocx toren. Van deezen Tooren, die , volgends de aanteekening van Bal£N (53) weleer' genaamd werd Heer Bendyn Puttoxtoren , maaken onze Keuren meermaals gewag. Naer 't verhaal van Beverwjjck (54), zou' hij reeds, ten tijde van Graal' Diederik den IV, gebouwd zijn. Hij ftond weleer' digt bij de Groothoofds Poort, en is, in 't jaar 1608 , na dat hij, 's jaars te vooren, gedeeltelijk van ouderdom was ingeftort , geheel afgebroken. Men plag hem te houden tot eene Bewaarplaats voor zulken, welken buiten /laat waren , om hunnen Schuld* eifchers te kunnen voldoen (55), en hij droeg daarom gemeenlijk den naam van den Steen; eene bcnanming, gelijk overbekend is, welke van ouds aan de Gevangenhuizen gegeeven werd. Ook mag dc Schout , volgends eene Keur van den zeftienden November des jaars 1524 C56), zulken, welken in gebreke Wee ven 's Heeren Breuken tc bctaalen , tot bekooming van zijn agterweczen , daar in doen opfluiten. *53) Bladz. f?o en 661. J54; Befchrijv. van Dordrecht , hl. 119. 55) Uitwijzends de Oude Keuren te vinden bij M. Balen, 61. 661. 56; ABenbpek , beginnende tmt het jaar 1463. Fol. 171. '58) Beginnende met het jaar T425. Fol. 25 verfb. (59) Te vinden bij Balen bl. 55 - 57. (6oj Zie Refol. van den Oudraad van den 45. Januarij 1644. 25. September 1646 9 F*l,„*-n i/tr* ven bet Qtttgt van den 8. Mei 1664. pag. 4 verfa. 1040, 81 Ws. j>f] Waterfcheptnen. Volgends de gedagten van onzen Stadsbefchrijver Balen (57) , zoude deeze Kamer van Waterfchepenen , irt 't jaar 1439 , allcrcerfl zijn iugeftckl ; dan 1 lij misgift zig hier in , gelijk veeltijds. Immers in een Attenboek C58) van het jaar 1427, vinden wij reeds melding gemaakt van trefmooren Watermeefters , welken over den Koop van een Schip üitfpraak deeden. Reeds van ouds werden de Gefchillen over allerhande zaaken, die de Scheepvaart raakten , en , in de voornaamfte Kooplieden , met den naam van Zeezaaken gemeenlijk benoemd worden , doof dezelven beregt. "Ook ftonden Zij, sélijk nog hedendaags, over het verlijden dcr Bijlbrieven, en de Overdragten van Schepen cn Vaartuigen, zoo als, uit verfcheiden oude Keuren, te zien is C59)- Ook werden Zij, zoo als nu , bij den Oudraad , op Driekoningenavond , aangeftcld ; dog het Geregt was weleer gewoon , de Plaatfen , die tuflehenrijds openvielen, bij Surrogatie, te vervullen (60). Hun ge-  van DORDRECHT. ï54ï ende recht gedaen wort van alle zaecken fptuytende ter caufe van coope van feheepen mit haren toebehóeren ende van peck teer zeylen ende andere waeren an den zeluen feheepen verbeficht midts. gaders van alle andere queftien die ter caufe van zeylagye ofte zeeneennge ende vrachten eenichfins mogen fpruyten. Art. XXVI. Dat in alle ordonnantiën van condemnatien die gedaechde gecondemtieert wort te betalen binnen den derden dach opte boete van x pont. Art. XXVII. Dat die geene die hem beuoelt befwaert mach tzelue betrecken bij reformatie aen de camer van Dordrecht &c. Art. XXVIII. Indien yemant gecondemneert zijnde in perfonale acïie fin! tzelue vonnifle acquiesceert zonder daer van te prouoceren ofte reformeren ende hij zijn fchulteyfcher niet en betaelt zoe licht partije tryumphant acte van tvonnifle ende leuert dezelve acte den officier die vuyt crachte van dezelue afte den gecondemneerden apprehendeert ende in vangeniffe doet brengen niet tegenftaende dat vonniffe van geen apprehenfie en vermaent. Art. XXIX. Item zoe wanneer yemande ageert aaione hypotecam óp zijn onderpant van tfchip ofte fchuyte zoe doet hij zijn onderpant arrefteren ende doet een rechtelijke weet den eygenaer indien hii prefent is. Art. XXX. Indien niet wert de weet gedaen bij den dienaer van de waterfchepenen tot fijnre woonftede om tzelue fchip te comen verantwoorden op zekere dagen daer toe geprefigeert. Art. XXXI. Ende indien den eygenaer fugitijf is oft latiteert wert een wete gedaen mitter clocke. Art. XXXII. Ende ten daege dienende wort bij waterfchepenen verclaert dat men tfchip vercoopen zal mits hebbende vuytftel van acht werekedaegen om zijn crediteuren middelertijt te voldoen. Art. XXXIII. Indien hij tzelue niet en doet wert tfchip openbaerlijck vercoft tzelue vercoft zijnde werden de penningen gebracht onder recht tot proffijte van den geenen die bij preferencie daer toe beuonden werden gerechticht te zijn. Ende indien die gene die tfelue hypotheec heeft doen vercoopen te cort comt aen zijn achterweefen wert hem zijn actie ofte regres gereferueert opte perfoon oft andere goeden van den fehuldenaer die de waterhoeven gepaffeert heeft. I i i i i i i i 3 Item  1342 PRIVILEGIËN Art. XXXIV. Item dat alfoe die ftede van Dordrecht vuyt crachte van haeren {>;] priuilegien heeft lantpoerters al Zuythollant doere foe wert aldaer gevfeert ende is van allen ouden tijden fulex geobferueert dat alfulcke lantpoorters betrocken fijnde in rechten voor de fubalterne ofte [ö] hoege vierfchare van Zuythollant [ƒ>] geeftelijck ende waerlijck foe wel in [g] ciuiele als criminele faecken mogen komen lichten [r] brieuen van hantfluytinge ende afieydinge vande camere van Dordrecht alwaer fij voorts met recht aengefproken worden. Dat getal beftaat uit zeven Schepenen, aan welken een Secretaris is toegevoegd. In het jaar 1664. (61) had het Geregt reeds Commisfariüèn benoemd, om , voor dezelven , eene Inftructie, midsgaders eene Ordonnantie op "t Stuk dcr Affurantien, te formeeren ; dog mij is niet gebleeken, dat daar van rapport gedaan wierd. Zeven jaaren daar na (62), wanneer Waterfchepenen zig de Üitfpraak over een Gefchil hadden aangemaatigd , dat het Geregt oordeelde aan zig te behooren, werden van nieuws eenige Heeren verzogt, om in 0verleg te treeden , op welke wijze dergelijke onbehoorlijke Procedures, in 't vervolg, zouden kunnen worden voorgekoomen ; dog, al mede zonder vrugt. Dan , op den negenentvvintigflen Juni} des jaars 1775, kwam er, na dat het Geregt, vier jaaren te vooren (Ó3) , aan Schepenen van 't Watcrgcregt verzogt had, eene Ordonnantie op 'tZceregt te willen in gereedheid brengen, eindelijk eene Inftructie voor Dezelven, midsgaders eene Ordonnantie op het Stuk van Mfutantien, Avarijen en Zeczaaken , beftaande uit Honderdenzesennegentig Artijkelcn, te voorfchijn; welke, den derdcuden Julij daaraanvolgende, werd afgekondigd. [«] Priuilegien. Te wecten van den agtiintwintigften April des jaars 1395 , van den vijftienden September des jaars 1409, van den derden September des jaars 1414 ; van den twintigften Junij des jaars 1418 ; van den vierden September des jaars 1520, en van den zesden November des jaars 1536. , gelijk bevoorens is gebleeken (64). [p] Hoege vierfchare van Zuythollant. En wel in de eerde plaats, door Bailliuw en Mansmannen van den Hove en Hooge Vierfebaar van Zuidholland , welken van ouds aan de Brieven van Afleiding gehoorzaamden ; zoo als ons, uit twee venchillende Verklaaringen van den Bailliu;v Joris van der Linden, en den Secretaris Francois van IVaelwijck, wel¬ ke dien Poft , federd het jaar 1544 , bekleed heeft, ten duidelijkften is gebleeken. Ten anderen, waren de Halsheeren , welken, uit hoofde hunner Heerlijkheden, in Zuidholland geleegen, het Hooge Regtsgebied oefenen , als bij voorbeeld, de Heeren van Papendrecht, Wijngaarden, Blokland , Hardinxveld, Goudriaan, Bergambagt en Klein Ammers hier in mede niet nalaatig; gelijk wij gezien hebben uit verfcheiden lnformatien , welken, in het jaar 1564, door een' Commiflaris van het Hof van Holland, in de Procedures van den Heer van Bergambagt, tegen deeze Stad, in't jaar 1560. aangevangen, ingenomen zijn'65). Jaa dit Voorregt werd zoo wettig geoordeeld, dat het Hof van Holland, den Heer van Gieflenburg, welke eene Afschrijving van dien aart in den wind floeg, en, tegen den zin van zijne Leenmannen, een* Landpoorter gevangen had genomen , bevel gaf, om denzelvén te ontdaan i met dat gevolg, dat hij het aangevangen Regtsgeding voor zijne Vierlchaar ftaakte, en zelf den Befchuldigden de afgenomene Goederen wedergaf (66). [/f] Geeftelijck. Te wceten, voor den Provifoor en Deken van Zuidholland , in 't ftult van Geeltelijke Zaaken. Hier over rees gefchil in 't jaar 1561 , tuffchen Burgemeefteren en Regeerders deezer Stad, als Appellanten van Mandament Poenaal tegen den Vikaris van het Bisdom van Utrecht, en den Domprooft aldaar, ter zaake , dat dc Deken vati Zuidholland Vier Landpoorters voor zijne Gecftelijke Vierfchaar betrokken had , maar 't welk , voor zoo veel wij wecten , niet beflift geworden is; fehoon de Stukken, daar toe bchoorendc, nog onder onze Archiven bewaard worden (67). [7] In ciuile als crimineele faecken. Zoo als wij bevoorens reeds gezien hebben , en aan ons, uit rrieenigvuldige Verklaaringen (68) , ten duidelijkften is gebleeken. [r] Brieuen van hantftuytinge en afieydinge. Deeze Brieven wérden aan den Land- poor- (C>t) Zie Refolutien van 't Geregt Van den 8. Mei des jaars 1664. pag ff, t (62) Tc wecten den 31. Januarij van 't jaar 1671., uitwijzends de Refol. van t Geregt van dut jaart Fol. 90 verfo. (Ö3J Refol. van 't Geregt van den 20. Junij 1771. Fol. 61. (64J ma*. 412,431,451,875,983. (Os) Zie vin dezelven bl. 1229. (Oti) Dit is gebeurd ten tijde van het Burgcmecfterfchap van Willem Bouwenfz. van Firenckwaert, welke, uitwijzends dc Regeeriqgslijft bii BalëN bl. 251 en 252., die waardigheid, tuffchen het iaar IM3-I554» Ccn- en andermaal bekleed heeft. (67) In de Kas van de Weeskamer , Lade O. No. 39. (68) Te vinden in de lnformatien , aangetoogen onder dc Aantcckening No. 65.  vAiN Dordrecht. Art. XXXV. '343 Dat als eenige vanden gerechte vande vóorfz. vierFcharen die af* ïcnuingen niet en obedieren maer hem veruorderen voorts te procederen tegens alfulcke lantpoorters die camere verleent parthie f/] beuelbrieuen vuyten name vande Con. Majt. met comminatie van pene. Art. XXXVI. Item dat die vanden gerechte ofte camere judiciale der ff ede van Dordrecht [/] volgende die priuilegien derlèluer ftede naer gelegentheyt van allen tijden ende ocCurrentien van faecken maecken ende doen publiceren flatuten keuren ende ordonnantiën aengaende ciie policien ende onderhoudenilfe der voorlz. ftede ïtellende tot onderhoudenifie van dien muitten ende penen naer exigehtie van den Iaecken. Art. XXXVII. Gelijck j>] fij oick doet ende geeft ordonnantiën allen gilden ambachten ende neeringen defer ftede waer naer elck een hem mag reguleren opte pene daer toe ftaende* Wert poorter , welke voor eene andere Vieifchaar, dan de Kamer Judicieel deezer Stad , betrokken werd , op desze/f' verzoek , tocgellaan; en , door een' Gczwooren' Booden(óy), aan den Officier en het Geregt, voor 't welk hij betrokken werd , ter band gefteld. En, wijl het Landpoorteifchap voorheen niet weinig 'gezogt wierd , hield men altoos, ter Secretarij, daar van een reeks van Formulieren in voorraat!; welken , door de Sccretarilfen, haer vereifch vaii zaaken , werden ingevuld : zij hielden hoofdzaaklijk een bevel in aan den Officier en de Wethouders , om geen regt te fpreeken en te hanteeren . noch te doen hanteeren , op het Lijf en de Goederen van den Landpoorter ; maar, zij ot'een ander, van hem iets te eifchen of op hem te fpreeken hebbende , als dan te koomen voor het Geregt van Dordrecht. Vervolgends werd er in dezelven luinluiden te gelijk een Regtdag beteekend. Deeze Brieven werden bij ons Brieven van Handjluïthig en Afleiding , elders van Alfcbrjjvjng (70), woorden die onderling verwiffeld worden, geheeten. ff] Beuelbrieuen vuyfen name vande Con. Majt. met comminatie van pene. Voorheen Werden deeze flevelbrieven verleend uit naam en op laft van het Geregt van deeze Stad; dog , bij de üitfpraak van den vierden September des jaars 1520 (71), werd hier in verandering gemaakt, en , van 's Keizers wege, bevolen, dat men voordaan de Bevelen doen zou' van 's Graaven wege , en ten verzoeke van de Stad. jÈn, wat belangt de Straf, welké den geenen, die daar aan geen gehoor leende, gefield werd; deeze hing geheel af van het begrip der Kamer Judicieel j welke , naer gelang der omftandigheden van Perfoonen en Zaaken, dezelve gemeenlijk bepaalde. Voords moeten wij niet verbij, van onzen Leezer te doen opmerken , dat een Landpoorter , zoo lang bij Landpoorter blijft, zijne Vrouw cn Kinderen, "onder zijne magt cn niet uitgehuiiwlijkt zijnde, mede bevrijd; en dat hunne Wedutiwen , zoo iangze niet hertrouwen, en de Landpoorterij niet opzeggen , dat voorregt, op denzelfden voet, blijven genieten; ftaande egter de breuken en misdraagingen, voor den "tijd van het Landpoorteifchap begaan, naer den aart van fuortgélijke geprivilegieerde Regtbanken , ter beregting van den gewoonen Plaatfelijken Regten {Vj Volgende die priuilegien. Verftaat daar door het Privilegie van Koning Willem , van 't jaar 1252., gelijk wij toen ter tijd reeds hebben opgemerkt Q72). (V) Sij oick doet ende geeft ordonnantiën allen gilden. Schoon, Volgends deéze Coftume , het Geregt of de Kamer Judicieel, op cigert gezag, bevoegd gereekend wierd j tot het maaken van Gildekeuren , fchijnt men nogtans, niet lan? daar na, hier ontrend op eene andere wijze gedagt te hebben. Want. behalve dat er eene meenigte van zulke Keuren voor handen zijn, welken op naam van Schout, Bur- f69) Voorheen gefchiedde zulks door een' Kolfdraager ; maar, op den ar. Januarij van 't jaar 1419, werd er , bij de Wethouderfchap , beflooten , dat de Stedeboden de Afleiding doen zouden. Ailenloek« beginnende met bet jaar 1403. Fol. 166 vejfo. (70) Zie Sententien van dm Hoogen en Provinualtn Raad, il. $0S. Decifitn en Keftlutitn van 't Ihfi gedrukt in 't jaar 1751. Ho. bl. SO. (71 Zie bl. 889. i?2) Bladz. 24.  1344 PRIVILEGIËN Art, XXXVIII. Wert mede £//] gevfeert dat geen poorter en mach voor de camere geciteert werden lönder oerloff van den burgemeefter der Voorfz. ftede. Art. XXXIX. Item dat men parthie aldaer recht doet die fchult eyflcht vuyt crachte van een obligatie inhoudende thoender sbriefs hoewel fijnen naeme in de obligatie niet bekent en ftaet noch oick procuratie oft tranfport en exhibeert. Art XL. Item dat men jegens alle vuytheemfche fchuldenaers procedeert bij arrefté op huere perfoen ende goeden onder die moderatie int £«;] voorfz. concept begrepen te weeten foe verre die coepe of tcontracl: binnen defer ftede gefchiet is ofte die leueringe ende voldoeninge vant contract binnen defer ftede befproken is ende is die gearrefteerde gehouden den arreftant een weete te doen om te weeten die oerfaecke van tfelue arreft. Art. XLI. Dan een poorter noch zijne gueden en mach men noch binnen defer ftede noch in Zuythollant niet arrefteren [x] volgende die prilülegien derfeluer (lede ten ware dat hij latiteerde vooruluchtich ofte fufpect van vluchte waere twelck in fulcken geualle bij confent ende mit kennUTe vanden burgemeefter foude mogen gefchieden. Item Burgemeefteren , Schepenen , Raaden, Oud- meergemelde Keuren, benoemd gewerden (76). raaden en Goede Luiden van den Achten, Dan, na dien tijd , heeft deeze Coftume op waar door , naer d n llijl van dien tijd, dat den duur blijven ftand houden, en het GeCollcgie , 't geen wij nu den Oudraad noe- regt is in het onafgebroken bezit van het men, bedoeld wordt , gegeeven zijn; zoo Regt , om Gildekcurcn te moogen maaken. vindt men zelfs een Befluit van den Oudraad tot den huidigen dag , beveiligd gebleeven. van den dertigften December des jaars 1626, r ,1 r> ^ n r it r , Waai bij aan 't Geregt vergund Wordt, om dè J^S^Z De Co^cn .f^ke" > >n voorichieevcn Keuren te moogen amplieren, f« opa^t a,^ ^ corrigeren en verbeteren (73)- Voorzceker S/V?TJ SeenPnvitegie noch eene bezondere een fewijs , dat men toen begreep , dat het iVet bekend, waar bn het daagen van een' regt, om'Gildekeuren te maaken, ooribrongk- Po?""> Z(?nd"; oorlof van den Burgemeefter lijk in den boezem van den Oudraad huisveftte. v.?rbooclen is. Dan dit gebruik is , 111 laatcr Ooit magtigden de Leden van den Oudraad, den 9d - m vergcetelheid gebragt; wijl, hedenneireiulen April des jaars 1629 , het Geregt' om Jags' Vreemdelingen, zoo wel als üiwoonhedoonvandeBakkersenMooienaarstemo^gen ders' ee" Poorter ,m Ow/* Zaaken, voor 't bepaalen C74). Jaa, in de Regifters vindt men Geref» buiten toeftemming van den Burgebewijs, dat, den dertienden November van't ™ecj\eT der Gemeente , betrekken , en , door jaar .632, een gefchil, tuffchen een' Burger ééa der Kamerbewaarders, dagvaarden kunnen, en het Vifchkoopers Gild, bij den Oudraad, [w] Int voorfz. concept. Buiten twijfel, bellift wierd (75). Zelfs zijn er, op den wordt er gedoeld op het zevende Lid" van dertigften Maart van het jaar 16.55, en den deeze Coftumen , welken, ten tijde van de zeventienden Januarij des jaars 1653, bij den Landvoogdes Maria van Ooftenrijk, waren overUudraad eenige Leden, tot het nazien van de gezonden, w (73) Refol. van den Oudraad van V jaar 1626. pag. 84. (74) Rip>l. Ulf. van 'e jaar 1629. pag. 5 verfa. (75) Rtfol t!tf. van 7 jaar 1632. pag. 70. (76) Ripil. van dtn Oudraad van t jaar 1635. Fel. 129. Van. 't jaar 1653. Fol. 3 vtrft.  vanDORDRECHT. 1345 Art. XLII. Item dat die gene die begeert poorter te werden van Dordrecht vercrigende allen fijne poorterie [s] fweeren moet thien jaeren lanck poorter aldaer te bliuen ende mitsdien vanden eerften dach geniet hij alle vrijheyt den poorters competerende achteruolgende haeren [ga] priuilegien. Art. XLIII. [bb~] Item foe wat poorter bij hem feluen vuyter poorten der ftede Van Dordrecht voere te woenen mit alinger fijnre woenftede buy- Kkkkkkkk ten {>] Volgende die priuilegien. Verftaat daar c door het Privilegie van den éénentwintigften December des jaars 1270., gelijk wij, toen 1 ter tijd, in het brcede hebben aamjeweezen(77 > t Wij voegen er alleen , tot opheldering, bij 1 de Keur, den vierentwintigften Auguftus des t jaars 1454 (78), wegens de Vangbrieven, gemaakt ; waar in men, onder anderen , leeft: 1 foort foo -wanneer die luyden voortaen in c der waerheyt gewaer worden dat barefchul- t denaers ruymen ofte wecbuaren willen weder \ zij Poorters zijn ofte niet foo fullen dan die < luyden die daer aen tachter zijn het zij van buysbuyren of van anders haerluyden goet voor die Jchull terftont befetten ende bekommeren tot bare fomme toe van den booftgelde ende oock van den onkojt die hem ont brac k ] ten ware of die fcbtttdetiaer met fijnen huys- \ taedt te landewaerts te doen badt ten ougft v oft lenten foo Joude bij vrij ende onbelet ( daer mede vuytuaeren mogen ende gemeten dat recht vander jiede dats te weten fes weken ougft ende fes weken lenten naer inhoudt des keurboecks. [zj Sweeren moet thien jaeren lanck poorter aldaer te bliuen. Deeze Eed, die nog heden daags , door ieder' nieuw aangenomen' Poorter, in handen van den voorzittenden Burge- ( meefter, wordt afgelegd, h< eft reeds van vroege tijden , hier ter Stede , plaats gehad ; want, iri het oudftc Stads Regifter , treft men, op het jaar 1427, een Voorbeeld aan van een' Poorter, welke, dien Eed overtreedende, dooide Wethouderfchap,geftraftwerd(79> Volgends de Keuren van verfcheiden Steden, moeften de nieuwe Poorters, bij de aanvaarding van het ] Poorterfch ap, foortgeli j ke belofi e doen ; en zelfs < Borgen ftellen , dat zij een zeeker getal van 1 jaaren Poorters blijven zouden. Dit getal was 1 egter onderfchtiden. Tc Haarlem werden er 1 drie (80), te Leyden vijf (8t), en in den 1 Briel (82.) drie vereifcht, ln onze Stad vor- 1 \ *77) Tlladz. 40 en 41. (73) Te vinden bij j. van Oudenhoven Zuidholland, bl. 526 — 529. (79) Acien- en Kiepboek , beginnende met liet paar 1383, Fol, 90. (80; Oude Keuren bij Van Oosten de Bruyn Befchrijv. Van Haarlem , bl. l62. (81; Mieris e» Van Alphen Befchrijv. van Leyden , II. Deel, bl, 426. (82) Mjf. Voorboden van den Briel van 'tjaar 1455- (83; 7.ie V romans de Foro Competenti, Lib. 1. Cap. iv. §. 3. (84J Zie bl 65, 67, 1135. (85) Mf. Keuren van den Heer Van Braam , Fol. 23,. (B6) Bladz. 210. en 274. (8/; Kiepboek, beginnende met het jaar 1438. Fo-!. 7. erde men dacf toe den tijd van Tien jaaren ; : geen waarfchijnlijk zijnen grondflag vindt in et Befchreeven Regt; 't welk iemand aldaar erft een' Poorter maakt, waar hij tien jaaren mg gewoond heeft (8~,). . De reden van leeze bepaalingen is niet ver te .zoeken. Vant, zulke voorziening niet gefchiedende, on iemand flegts het Poorterfchap begeeren, im zig te bevrijden op de Graaflijke Tollen, n ftraks , na het genot daar van , wederom fijn. Poorterfch ap opzeggen , en zig elders met Ier woon neéïzcttcn; 't welk niet anders, dan ot nadeel van de inwoonende Poorteis, welten hun aandeel in dc Burgerlijke laften moeften Iraagen , ftrekken kon. [aa] Priuilegien. Daar wordt gezien op het 'rivilegie van Graaf Fiorens den V., van den ■eertienden September das jaars 12.94., gelijk rij meer' dan deus reeds hebben opgemerkt .84). [bb"] Item foe wat poorter. Deeze _oftujae vindt haaren grondflag in de volgende Keur [85): Item foe wat poorter bij hem felue wter poorte vaert wonen mit alinger zijnre woenftede buyten dcr baliufcap van Zitythol' landt die verbuerde fijn poortrecht ten waer of bij eenlopent waer ende dats alfoe te verflaen alfo verre als fij varen op een ander vrijheyt dan op de vrijheyt van Dordrecht. VVij Hebben bevoorens gezien (86), dat de Poorters verpligt waren, binnen dc Stad hun raft verblijf te houden ; zoo dat het voor ;ene zonderlinge gunft gereekend wierd, wanneer deezen of gcenen , in bezondere gerallen , van die verpligting werden vrijgefteld. 3e Wethouderlchap maakte daarom, den derIcn Julij van 't jaar 1439, reeds deeze Keur 87): Zo wat poerter hem buyten bout ende pter ftede vrijheyt ende rechten daghelicx wij vaert die fal bynnen der ftede huysuesii/g houden vier ende licht daer in dagheicx hamen op zijn poortrecht. Dit ftemt ook  1346 PRIVILEGIËN ten die bailliufcap van Zuythollant die verbuerde fijn poortrecht ten ware hij eenloepen ware. Art. XLIV. [cc] Item foe wie vuyter poorten voere van fchulde ofte yemant fijn ook overéén met de Regten en Gewoonten van de meefte Steden, gelijk , door anderen, reeds is aangeweezen (SS). Alleen worden hier van uitgezonderd éénloopende Gezellen; Waar door wij verdaan moeten zulken, die geen Vrouw noch Huisgezin hebben (89); en welker afweezigheid voor de S;ad, gelijk een ieder ligtelijk begrijpen zal , min' nadeelig is. Hoe heilzaam deeze Gewoonte bij onze Voorvaderen geoordeeld wierd , en hoe naatiwkeurig men zig daar aan gehouden hebbe,kan uit een Befluit van het Geregt van den laatften October des jaars 1673. gezien worden. En wijl dit Befluit in het gewoone Regifter niet gevonden wordt, zal het niet ondienitig weezen , om het zelve, naer een Affchrift, onder ons beruftende, hier ter plaatfe mede te deelen : Int gerechte gerefumeert wefende de nominatie van vier ende twintigh perfoonen tot goede luyden vanden agt en uyt gebragt,bij'de deekens van de 32. gilden der gemeene neeringen binnen defer ftadt Dordrecht, op den licder voorlede maent O él ober, omme bij fijn konincklijcke hoogheyt den heere prince van Orange als ftadhouder van Hollandt geeligeert te toerden agt perfoonen, wefende in elck quartier twe, die a/s goede luy den van den ogten voor den tijt van een jaer fullen hebben te dienen ; wert geremarqueert, dat int eerfte quartier gehragt is fr. Huybregt van de Graeff geboortigh van de ftadt Bommel in Gelderland!,ende int tweede quartier fr. Willem Paf gebooren tot Sinckewaert boven de ftadt Coln, mitsgaders nog int derde ende vierde quartier refp. fr. Samuel Hoogftraten ende de beer mr. Johan Pijl, die beyde jaer ende dagh met haer geheel domicilium buyten defe ftadt ende den bedrijve van Zuythollant ge-woont hebben, ende nu onlangs weder ingecomen fonder haerluyden borgerfchap te doen vernieuwen ofte daer van de minfte aenteekeninge ter fecretarie te laten gejebieden. ' Waer op gedelihereert wefende is goetgevonden ende verftaen , gelijk goetgevonden en verftaen wert bij defen, den voorlz Huybregt van de Graef ende Willem Pajf, als wefende beyde geboren buyten de provincie van Hollant en Wejlvrieslandt, ende fulex conform het groot privilegie van vrouwe Maria 1476. mitsgaders van Karei en Philippus van Bourgondien van den jare 1555. ende 1556. als mede de daer opgevolgde defer fiads oclroijen tot de regeeringe, als goede luyden van den agt en niet admiffibel, haere namen op de voorfz, nominatie met die remarques fullen werden aengeivefen, gelijck als albereyts int regart van den voorfebreven van de Graeff op de nominatie van fchepenen aen fijn boogftgemelte boogbeyt over gefonden gedaen is; ende twee andere perfoonen in margine van defelve, die de naefte en meefte ftemmen aen haer gehadt hebben, fullen werden geftelt, gelijk dan in margine voor den voorfz. van de Graeff" gebragt en geftelt is fr. Dirck Spruyt ende voor den voorfchreven Paf fr. Jan Aert fen de Gelder. Ende beroerende de meergenoemde Hoogflraten en mr. Johan Pijl, dat hare namen uyt de voorfz. nominatie fullen werden geligt en gefuppleert met foodanige perfoonen als aen haer de meefte ftemmen becomen hebben,met fpeciale verclaringen dat int reguart van defelve ende ten re fpecie van alle andere perfoonen, die buyten defe ftadt ende den bedrijve van Zuythollant met hare famieljen jaer ende dagh hebben gewoont, ende zulks volgens defer ftede keuren haer poorterfchap verlaten,alfchoon fij luyden binnen defer ftadt haer wederomme komen te begeven, derfelver geboren borgerregt niet volcomcn eff'ectueel fal revivisceren, foo langeJij luy den bij requefte tfelve niet ful/en bebben verjogt ende daer toe geadmitteert fijn : des fal haer de acte van admiffte werden verleent fonder iets voor derfelver borgerfchap te betalen. Ende is dienvolgende in plaatfe van den voorf.fr. Samuel Hoogflraten op de voorfz. nominatie int derde quartier gebragt en ingevallen P.Outgaerde , als hebbende de meefte ftemmen; dog alfoo ge» resnarqueert wert, dat denfelven is geboren binnen de ftadt Nimmegen in Gelderiant, is ook goetgevonden en verftaen dat fijne naem fal werden gefublinieert invoegen als vooren en in margine voor hem geftelt fr. Paulus van der Aat; ende dat voorts in plaetfe van den voorfz. mr. Jan Pijl met de meelle ftemmen naer hem invallen fal fr. Wouter de Jongh; ende dat in diervoegen de voorfz. nominatie gedrejfeert wefende aen fijne boogftgemelte boogbeyt bij beftote miffive fal toerden overgefonden , omme dcjfelfs behaeglijke electie daer uyt te erlangen. [cc] Item foe wie vuyter poorten voere. Zulks is al mede gebouwd op eene oude Keur, welke wij hier niet zullen inlaifen, om datze woordelijk met deeze Coftume ovcréénkoomt (90). Voords mogt zulk een Poorter, na dat hij zes weeken was weg geweefl, ook bezet of gearrefteerd worden, voor zoo ver aan het Geregt gebleeken zij , dat hij , wegens fchulden , agterblccf (ot). (88) Zie pp. Timmerman Aanteek. op dc Cojlumen van Middelburg, Rubric. vit. Art. 12. <89; Dat dit de beteekenis van het «voord £t!>i/oopcnd' zij , leert ons Kuuen Etymol.'in Eenhop'fb ChcfUe ; 'twelk hij verklaart door Juveuis coelel/s, qui neque uxorern, neque proles, ncaue familiarum alft fed follis quocunque labet vagntur. * ' ... (90) M[f. Keuren van den Heer Van Braam, Fol. 22 verfo. (90 NJf. Keurtn van den Heer Van Shngelandt Vrijheer van Goidfchalxoort, Fel. 220.  van DORDRECHT. ,347 fijn goet omuoerde buyten fijnen wille ende dat hij nochtans fijnen huysraet achterliet binnen deler ftede dat die perfoen teynden die SSjTSf^Lf^ ,ïaC f,jn P°01trecht niet en & genieten in tollen h^r"/v^vr/Tkrter tijVoe dat daer off gekuch gedaen neett yia\ vuytgefeyt fes weecken oeft ende fes weecken lenten. Art. XLV. m [ee~] Item foe wat perfoen ofte poorter gebannen werdt van eenige quaede feyten als van diefte moert vrouwencracht ofte van andere quaede feyten en fal hem fijn poortrecht achter die tijt geen ftade doen tot geene ftede. Art. XL VI. Item dat die geene die fijn huys ofte gront van errTlte mit eeni* ge renten befwaert moet verclaeren alle die laften van renten die daer op ftaen ende met fijn eede fweeren dat daer niet meer vuyt en gaet. Art. XLVII. Item dat alle die geene die eenige renten fpreeckende hebben op eenige huyfen ftaende binnen der ftede van Dordrecht moeten voor de betaelinghe van haer verloepen renten recht fpreeeken actione hypothecaria op haer hypotheeck ende niet actione perfonali jegens den conftituant vande felue renthen. Art. XLVIII. Lf] Item dat ge^e borgen die gerefpondeert ofte belooft hebben voor eenige fchulden van eenen derden als voor defelffde fchulde oick eenich onderpant ofte hypotheecke geftelt fal fijn en fullen moegen aenfpreecken ofte geëxecuteert worden voor ende aleer defelue hypotheeck fal wefen geëxecuteert ende tfelue hypotheecke beuonden fijnde niet te weefen fuffifant fullen geconuenieert Kkkkkkkk 2 wer> [dd] Vuytgefeyt fes weecken oeft ende fes [«] Item foe wat perfoen. Dit is almede weecken lenten. Dit vindt zijnen grondflag in genomen uit eene oude Keur, welke hier eene Handveft van den éénendertigften Julij woordelijk gevolgd is (95). De gepaftlicid des jaars 1348 (92). Het ftemt daarenboven van dit gebruik zal niemand betwijfelen , die overéén met de Privilegiën cn Gewoonten dcr flegts in opmerking neemt, hoe zulken, welken meefte Nederlandfehe Steden, welken mede- om kvvaade feiten met den Ban geftraft zijn brengen , dat haare Poorters, geduurende den met het hoogde Regt, uit de Lijft der PoorZaaitijd en denOogft, zes wecken of veertig teren verdienen uitgèfchrapt , en voor altoos dagen, zig Landwaards en buiten de Stads van 't genot der Stedelijke Voorrenen verMuuren mogten ophouden C93). De reden ftoken te blijven. ö is ligt te vatten , wanneer men in opmerking neemt, gelijk wij elders zeiden, dat de Inwoon- [/f] Item dat geene borgen. Hier mede ders der Sieden , in vroeger' tijd , zig veel al ftemmen overéén de Coftumen van Middelmet den Landbouw plagten te geneeren; welke burg (96); waar men, tot ophelderiV, kan van ouds, in ons Vaderland, zonderling be- inzien het aangeteekendc van wijlen den Pengunftigd werd (94> fionaris de Tlmaihrman. tiSl (91) Bladz. aio. teek3 iMKSï *'' C!mrtlrb' L Diel * M' 223 ' 232» m- O e Timmerman /. /. Vergelijk onïe Aan, (94) Zie Trotz Jus Agrar. Federat. Belgii, Tom. 11. pag. S53. • 95/ MJf Keuren van dm Heer Van Braam , Fol. 22 verjb. (96; Kubric. vut. Art. 9. 1  1348 PRIVILEGIËN werden voor tgene als dan te corte fal coeraen ende dit al niet jegenftaende dat fulcke hypotheecke in een derde hant foude moegen weefen gecoemen. Art. XLIX. Item dat tuffchen gehoude perfoenen gemeenfcap van gueden is volgende die generale couftume van Hollant ten waere bij huwelijexe voorwaerden anders gecaueert werde. Art. L. Dat die man belaften ende veralieneren mach oick die onroerende goeden die de vrouwe heeft gebracht ten huwelijcke fonder haer confent ofte bijweefen mitsgaders oick die geconquefteerde gueden ftaende huwelijcke vercregen ende dat of alfulcke perfoenen coopmanfcap doen ofte niet ende dit al ten ware bij huwelijcxe voorwaerden anders gecaueert worde. Art. LI. Dat in faecken van dootflagen ofte andere delicten die man niet en mach \_gg~] verbueren die goeden van fijn huysvrou noch oick in derfeluer manieren die huysurouwe die gueden van haeren man. Art. LIL Item dat tbedde gefeheyden fijnde de lanxftleuende moet ouergeuen jnuentaris geilerckt bij eede vande gebeelen gueden vanden fterfhuyfe ende defelue deelen halfFende halff met die kinderen ofte erfgenamen van den eerften ouerleden. Art. LUI. Sulcx dat alfulcke fcheydinge ende declinge gedaen fijnde ofte geuiele dat die kinderen quamen te fteruen de lanxtleuende tfij vader ofte moeder en fuccedeert fijn kint niet noch en treckt oick geen bladinghe ofte tochte geduerende tleuen vande kinderen. Art. LIV. Maer indien beyde die ouders in lettende lijlTue fijn foe fuccederen die ouders haer kinderen. Art. LV. Item dat foe wanneer eenich debiteur fugitijffis ofte yemande fterft fonder eenige erfgenamen foe werden haerluyder achtergelaeten gueden bij den fchout ofte fijnen ftadthouder ende den fecretaris opgefereuen ende geinuentarifeert tot proffijte van fijne crediteuren. De- Xggl K rbueren die goeden van fijn huysvrou. verklaaring der Goederen, in allerhande MisDit Artijkel is thands buiten kragt, na dat de daaden , geene uitgezonderd , voor altoos verStaaten van deeze Provincie, den eerllen Mei nietigd hebben (97). des jaars 1732, de Confiscatie of Verbeurd- . r^-i (97) Hoüandfcl! Placaatb; VI. Deel, bl. 577.  v-*N DORDRECHT. ïm Art. LVI. Ö^Z^^fj^ ^nde Werde". die b* den Zworen afTjjager vercott ende die penningen van dien onder recht gebracht Art. LVIf. uiPf dier naer openbaerlijcken werdt mitter clockken sec/ent ende bij den fecretaris affgelefen dat alle de geene die aen den voorfz tugitijffue ofte ouerleden ten achteren fijn dat fij binnen feeckeren tijde haer fchulden aenbrengen ende in der fecretarie laeten tevckenen 0m blJ die vanden gerechte der ftede van Dordrecht opte preferentie gedifponeert te Werden. p Art. LVIIÏ. Dat in materie van preferentie die outfte rentebrieue den ion™ Hen ende alle andere loepende fchulden gepreS^onfc Art. LIX. ftat een fcepenfchultbrief off cuftingbrieff fpruytende ter caufe van een coope van eenich huys allen anderen rentebrieuen wefeS de pofterions date geprefereert werdt niet jegenftaende dTt™rl huys inde voorfcreuen fchultbrief niet fpectólijcken™X*d£7n & Art. LX. Van gelijcken werden geprefereert alle chieringbrieuen ofte nantSïSÏÏ^ to ™— ^ fchultbrieuenP we- Art, LXI. •JÏF? dai- fchujden fPrüytende ter caufe vahdén ftede excijfen ofte maekelaerdien ofte andere fchulden andere loepende fchulS etfmi antenons date [tój geprefereert worden. turnen etiam Kkkkkkkk 3 item .^d"? vooriee Art,.lkelei1 maakeö duidelijk derzelver Medeflanders verdundf ia hS™ onderkhad , tuffchen Schulden cn Schuld- of zulks nader. wLï:, waar töfzuk' eSe \fe? ' S.""" dit WClIigt' in indien ^ Steden ,°naerLt gemeen oen centen opHag, vreemd mooge voorkoomen Landregt, Preferentie knnrfon Ke^rST^f vu band , en een daar uit fpruitend Regt van komften? Voe<* hier bii dnr rtit tofcf^rS! Va" 5f« Ex?ij"ren Legaal Hypothee * aïeeïwo£ JÜSfc'S Snnen hSfr ï' Laften' 111 C "fm™\>toe' de Goede^ van de Pagters, en gef, zi s ol LW^01 'daC de Boedels vau elk e» een' iegelijk d e ve- Tdk ReAr te La"de ' £" a.anz,en Sens Redelijke Excijnfen ofte andere dergel ke aaötwiera. icnminlten de Coftumen vanAnt- der ng en bepaalW . onzes inzie™ weiTen,welken,dooronzcRegtSgeleerdcn,veeiS- waand Regt der S?eden ten dSfcfcn wT ftffiE v^etat" lr**r 5 j f93) Rubric. LXVI. /fo. 14, 38 «;;; 43. (PJÜ Te vinden in het JMlundfcb Placaatb. II. n3ö. III. Deel, bl. 592, ?93 e„ 100Ö.  1350 PRIVILEGIËN Aat. LXII. Item werdt mede gevfeert dat in de deelinge van eenighe gueden die kinderen moeten innebrengen ende confereren tgeene dat fij van te voeren ofte ten huwelijcke ofte ex donatione ofte caufa ftudiorum hebben gehadt. Art. LXIIL Item dat foe wanneer eenich fterfhuys valt daer de naefte vrunden fijn deen van eenen vollen bedde ende dander van eenen haluen bedde werdt tfelue fterfhuys gefchift ende gedeelt te weeten eerft bij de naefte vrunden van vollen bedde voor deen helft ende daer naer noch defelue vanden vollen bedde mit dandere vanden haluen bedde tfamen voor dander helft. Art, LXIV. Item foe wanneer yemanden ouerleden is moeten fijne kinderen ofte andere erfgenamen ab inteftato die hem die gueden niet £//] Item foe wanneer yemanden ouerleden is. Dit Artijkel vindt zijnen grondflag in de volgende Keur (100): Item waert dat yemandt ftont e ende fijn erfgenamen vertijen goets ende quaets geen goet' van hem te deelen die erjfgenamen fullen comen voer den rechter ende fchepenen ende veriijen goets ende auaets a/s recht is binnen der tijt dat de dooaen bouen de aerde es eer hij fijn bant Jiaat aen eenighe goet ofte doet jlaen dat van den dooden gebleuen is, Ende waert dat eenich erfgenaem op dien tijt buyten der jiede waer die mach vertijen binnen derden daghen als bij fijn bant ftaet aen tgoet ofte doet ftaen ende foe wie aldus niet en dede die foude rechts pleghen als bij fchuldich waer te doen na recht vat/der ftede. De zin hier van is hoofdzaaklijk : wanneer een Erfgenaam , vreezende, dat de Boedel met Schulden moge helaaden zijn, huiverig is, om denzelvén te aanvaarden,zoo is hij gehouden , terwijl het Lijk nog boven aarde Haat, dien te vertijen (iot) , dat is, gelijk men nu zou' zeggen, tc repudieren, of met den voet te Itooren , en zoo wel van de baaten als van de fchaden, welken daar in gevonden worden , afftand te doen. En , daar net zou' kunnen gebeuren, dat een Erfgenaam, ten tijde van het ftcrfval, buiten de Stad ware , en de doode, reeds voor zijne terugkomft, bcgraaven, zoo vermag hij zelfs nog deezen afftand doen, binnen den derden dag, na dat hij zijne hand aan den Boedel geflaagcn heeft. Dit Voorregt der Erf^cnaamen fchijnt hier te Lande, reeds van vroege tijden, te hebben plaats gehad. Meermaals wordt daar van bij de Ouden gewag gemaakt. En, daar het, hier met deeze, ginds mee geene PJegtighcden, vcrzeld ging, werd dergelijke f^ertijing of Afftand , ook op verfchillende wijze, naer haaren bezonderen aart, benoemd. Hier droeg het den naam van voor de Baar uittegaen; elders, de Sleutels op de Kist te leggen ; daar wederom, den Boedel met den voet te jlooten. Eene plaats voor allen is genoeg , om deeze gewoonte m een helder licht te ftellen ; wij bedoelen de Politijke liegeering van den Briel van Matthijsen (102;, daar dezelve in het breede verklaard wordt. Bekend is het Voorbeeld van Margareta van Kleef, Wcdtiuwe van Hertog Aelbregt van Beieren , welke, in geleend gewaad, onder 't wegwerpen van een' Halm , voor de Lijkbaar van haaren Egtgenoot uitging , cn zoo Dcszells Boedel, naer 'sLands wijze, met den voet ftict (103). Bij de Franfchen was eene Weduuwe, in zulk een geval, gewoon , de Sleutels met haare Beurs en haar' Gordel op baars Mans Kilt te werpen O 04) j 't geen genoemd werd, ie defcetndre et jet ter J'a ceinture a terre; mettre ou jetter les clefs fur la jojfé du trepafté. Deeze plcgtiglieid van voor dc Baar uittegaan, wanneer de Erfgenaamen den Boedel weigerden te aanvaarden , plag, hier ter Stede, ook in agt genomen te worden, nitwit. zends Uco) fifrr, Keuren van den Heer Van Braam, Fol. 10 verfo. l°\V Fe!l'3l" Seeft b|j dc Ouden te kennen , af/land doen van zijn Regt , door Kil t aen te reet vertolkt: abnegan, renuneiare jfuri et Actioni, vnlgo, Rcjignare. indien zin koomt dit woord dikwrrf voor; zoo leeft men bij Mi kr i s Cbarterb. 1. Deel, bl. 210. Derhahtn bebben tvij Heer Mcnfo van IFrfiZ brenger deexes gelafl 0m van onfen hvcgen te vertbijen van Bockescofe, welke renunciatie etc enMMITS i^^^T^^^^^^^^'^'*^ ai fr otfSfcS (102) Bij Alkemade en Van der Schelling , I. Deel, bl. 309 en 110 (103) Alkemade en Van der. Schelling /./. Vaderl. lliflor. itt /'»,,/ /,/.,.. (194) Zie Lauriere Gloffaire du Droit Franjois in Ceinture et Ckfs ' 354 ~ 35 '  van DO RDRECHT. ,5Sl ïcepenen inae vertillen guets ende quaets b nnen die tiit dar riii» tn 'en ëeLh^f ^ 'S ^ al ] die bu^enleefter ende dJfer ftede als opper voechden ende wert die voeeht ffehnnrl^nTi u die te verborgen om der weeskinderen gu^^^^ ren zends den volgenden Brief van den zesden HM-I r t, . December des jaars 1423., waar van on een men 3 Sl vÊZ"™"' Dal is vo,ko°- Aflchrift, uit de Memorialen (™) van Se ÏÏ&tÏÏSgg^tt ^ Leen e„ Charterkamer, ter hand gekoomen is. den Boedel^^ johan &c. doen cond allen luden dat wij ^^otC 106), wanneer hij, hier van fpree- beuolen ende gemachticht heiben beuelen V nv°?,rdje volkomeli'jk , op den rand , ende machtigen mit defen brieue Thomas ffS'Jfa S*fe > ' fger Kuitszoon ende meefter Jan van i^^Jiuf^^JS^ naesbeen van onfer wegen ende in onfen temand gevonden wordt, die zig POLKO' name aen te vaerden ende op te hueren alle ME LIJA' als Erfgenaam wil dragen, fülcke erfniffe fculden ende goede als ons Wl Binnen den derden daege. Hierover aengecomen mogen wefen bi dode Tielmans ZmZU^v^" ,der viJTtiende Eeuw , een Huganansfoens f0 fijn erfnanen voir die 3ïïto& sSE^^*™» barewtgmgen binnen onfer jiede van Dor- van den Vmm&^^^SSS^ drecht alfo dat fij hym dier bewinden fui- [«»] Outfte ende naefte van den bloede es len van onjer wegen ende rechts dair of voeeht. En zulks, zonder onderfcheid of hii plegen fo waer ende wanneer des te doen fal dc." Onmondigen van Vaders of van Moeders wefen ende wes fij dair in doen fullen in S- u n r» daar Mdersama de oudfie Vadcr- der maten voirfcreuen dat fullen wij van "!SSSl?SSr^ Wl?^n den hadden. In oirconde. Datum Hage opten ken tuflchen de Vrienden van Vaders en Moefeflen dach in Decembri anno XXIII. ders zijde ; gelijk, uit deeze Coftumen, en uit m j u j • 1 , ••, , .vVetren ei) Keuren van andere Steden, dui- Nadertónd, en in laatcr' tijd, wanneer der- deli k tc zien is (109;. Maar, wi dit V. gelijke Plcgtigheden veel al, hier te Lande , heele Stuk „door den geleerden tie3oSL£ een einde namen , ia deeze Gewoonte, van m zijne eerlang verwagt wordende Aanmerking voor de Baar uittegaan , onder ons ook in gen op het Keterregt, met v el imSeï onbruik geraakt. Waarfchijnlijk had zulks, righeid behandeld is, zullen wij ons daar over ten tijde dat deeze Coftumen bijéëngebrag[ thands niet verder uitlaaien werden, reeds plaats; wanneer het voldoen- rwi Die hummel,,* L,? j r de werd gereekend dat de Frfo-emampn n\fn\uiebll>'gemeejter ende camere defer SSJSSS.' dC aanbdtorven erfeills te Pondflag in het Privilegie mSSjSZ He- defï&W^^ van Allerhdiigendag des jaar, ,4,4., te vfn. 0°8) Keur van Florcns den Mo'iber aan d^van YJ^"^ G°Mfc/ja/cxoort, il, 20* Mieris Charter». I. Deel, bl 30? MM^AfhS1 geg"eVX"" in ' jaar Art" a8- biï Van der Schell 1 nÓ 11 ZW „ n,I5ne' van J Jaar '34*. bij Aikemadb «n IV. to, bl. 2i8. VereeUik het zf/e/n'van -L ? / " G"nnchera va" ' iaar '^a- bij Mieris. S t o K e , lf. Deell 11. m. ggC" Van Jan va" Heelu »">Hüydecopers An/ee*. op Melis (109) Vergelijk Keuren van Haarlem van »t jaar 1503. bij Van Oosten de Bruin, I. Deel, bl. 145.  *35* PRIVILEGIËN ren meeften oerbaer ende proffijte ende behoerlijcke rekeninge bewijs ende reliqua daer van te doen. Art. LXVI. Item dat die vanden gerechte der ftede van Dordrecht admitteren ende [ooj tocteeten ceffie van arme gemeene borgeren zonder te hebben opene brieuen vanden prinche mits daer op hoerende die crediteuren. Art. LXVII. Defelue nemen oick kenniffe van [pp] refciöien van contracten. Art. LXVIII. Item dat men in executien van fententien foe wel jegens geeftelijcke perfoenen procedeert als tegens de waerlijcke. Art. LXIX. Werdt mede in der voerfcreuen ftede gevfeert ende is fulex van ouden tijden altijt tot defen daege toe onderhouden dat een burgemeefter vander gemeente der ftede van Dordrecht geduerende fijn burgemeefterfcap [rr] niet en mach vernachten buyten derfeluer aede- Werdt Henegouwen van 't jaar 1303 (110), en wordt daerenboven beveftigd door een langduung en aanhoudend gebruik. Trouwens de Weeskamer was ten tijde , dat deeze Coftumen bijééngebragt zijn , nog niet opgerigt, gelijk wij in 't vervolg zien zullen; wanneer wij over de Oppervoogdij nader fpreeken moeten. [00] Toelaeten ceffie van arme gemeene borgeren. Wij kunnen niet ontveinzen , dat het Geregt zig in dit opzigt een bezonder voorregt aanmaati^de, wijl het Beneficie van Ceffie in deeze Landen niet werd toegeftaan, ten zij de Ceffionant daar toe Brieven van de Hooge Overheid verkreegen had ; welke Brieven wel eer' bij den Graaf of zijnen Secreeren Raad verleend werden Zoo leeft men in de Coftumen van Antwerpen (ilï)t Soo wie ceffie doen wilt is fchuldich daer toe opene brieuen van den hertoghe van Brabant te verweruen en hem dienuoigende te reguleren. Dit zelfde had mede in Holland plaats ; gelijk, door een Genootfchap van kundige Regtsgeleerden, onlangs, is aangcwee/.cn (112) Het verdient èenige opmerking, dat de Coftume hier melding maake van arme gemeene burgeren, waar door Wettigt alleen zulken aangeduid worden , die buiten hun fchuld, door toedoen van anderen, uit Neeringloosheid, gebrek van beftaan als auderszins , buiten ftaat geraakt zijn , om hunnen Schuldenaars te kunnen voldoen. _ Volgends die opvatting zouden dan van d\t Voorregt verfteeken blijven moedwillige verkwifters, zulken , die zig zelvcn willens cn weetens in fchulden geftoken hadden ; hoedaanig ftag van menfehen geen' Bocdelafftand zouden kunnen doen, ten zij verzien met behoorlijke Brieven van Ceffie. Dan, het zij hier mede gelijk het wil, wijl, volgends de Inftructie van dén Hoogen Raad , dc Brieven van Ceffie aldaar moeten verleend worden, fprcekt het van zelv', dat deeze Coftume daar door ftilzwijgends vernietigd zij, en dat dus het Geregt geene Ceftien kan toelaaten, ten zij de Ceffionanten , naer de gewoone wijze , de vereifchte Brieven daar toe verworven hebben. [/>//) Refciffien van contracten. Ook dit Artijkel is vernietigd, bij hetXXIIIfte Lid van de Inftinctie voor den Hoogen Raad, medebrengende , dat bij denzelvén , onder andere Beneficiën, ook verleend zullen worden Relievementen van Contracten , Jubftantiele en extrajudiciele Bezwaemi/fen. [rr] Niet" en mach vernachten. Wel verftaande, zoo 't ons toeCchijnt, niet zonder oorlof of toeftemming Dit blijkt uit de Indaaging van den Burgemeefter Johan Adriaen van Overfteege,die, zoo als dezelve luidt (113), bui- (HO) Zie bl. «3. mii Rtibric. i.xvit. $. r. .... (112; Regtsgeleerde Ob/ervatlen , tot opheldering van de Inleiding van Hu go de GROOT, II. Deel, bl. 226 tn 227. . . .... (113) Gedagteekend den 13. April des jaars 1475- > en te vinden bij M. Balen , bl. 245.  van DORDRECHT. i353 Art. LXX. Werdt mede aldaer gevfeert dat een moeder geen baftaert en saaeckt maer fuccederen die kinderen haer moeder ex quocunque eoitu procreati. Die regeerders der voorfz. ftede van foordrecht hebben ouer doen geuen de voorfz. coftumen onuermindert den geenen die üjluyden noch naemaels lullen mocgen beuinden die om tfelue te weeten ende te foucken feeckere oude couftumiers daer toe gecommitteert hebben. (Onderfont gefcreuen") Aldus gedaen ende bij gefcrifte geftelt doer laft ende ordonnantie van mijnen heeren die burgemeesteren der voorfz.ftede van Dordrecht bij m\)(Ende was onderteykent*) G. Michaëlis. Gecollationeert tegens doriginale minute gefcreuen bij de hant van mr. Gereefd Michaëlis in lijnen leuen fecretaris der ftede van Dordrecht ende accordeert Xxje" Julij 1590. bij mij {Ende was onder teykent) J. Pauwelsz. Naer collatie gedaen jegens gelijcke copie onderteyckerh als bouen gefcreuen in zeecker viercant buuckgen ofte regifterken gebonden in witten couuerture es defe daer mede beuonden te accorderen opten xxijen Decembris anno 1595- bij mij notaris publijcq binnen der ftede Dordrecht refiderende. H. de Naer den, Nots. Publ 1595. Naer eene authentijke Copij tn de M{f. Privilegiën van wijlen den Heer Burgemeefter Karsséboom, gequot. A. Fol. 33 — 45. Gecollationeerd met het Penjionarisboek, FoL 316 - 320. en wijders bij Balen 3 bl. 551 enz. huilen oorlof uit de Stad gegaan was. Deeze één*» aanteftellen. Langs dien weg verviel Coftume is, tot het jaar 1674 , zonder ver- de voornaame reden van die gebruik; en iè- in-eeking , in agt genomen, gelijk uit mcenig- derd dien tijd behield ieder Burgemeefter de vuldige vergunningen, aan den Burgemeefter vrijheid, om, des goedvindende, en zonder der Gemeente verleend, om dén' of meer' nag- bekoomene toeftemming , buiten de Stad te ten buiten de Stad te moogen blijven, zoo in moogen vernagten. de Registers der Refolutien van den Oudraad Art. LXX. Belangende dit Artijkel, fpaa- als van fret Geregt gevonden wordende, op ren wij onze Aanmerkingen daar over, tot verfcheiden plaatfen te zien is. Het laatfte het elfde Lid van de Coftumen van Zuidhol-» Voorbeeld is van de maand Oclober des jaars land , 'c welk met het onze woordelijk over- 1672. Nog geen twee jaaren daar na befloot éénftemt. men vier Burgemeefters» in plaats van L 1 1 1 11 1! Coflu-  1354 PRIVILEGIËN Cojlumen en Ufantien van Zuidholland, door Bailliuw en Mannen , op bevel van den Hertog van Aha^ ten Hove overgezonden, In het jaar 15 7 1. Art. I. INden eerften ftaet te conüdereren dat in Zuythollandt meeft recht gedaen ende juftitie geadminiftreert wert ende ooc die voorgenoemde bailliou ende mannen metten inghefetenen van Zuydthollandt hen reguleren tzij naer haerluyder ordonnantiën handtuesten ftatuten ende coftumen ofte naer gemeene difpofitie van rechten. II. Maer in criminele faecken daer eenige delinquanten gecondemneert werden in haer lichaem gecorrigeert te werden ofte daer die gecaufeerde geabfolueert mogen werden wert gevfeert dat men [/] geen appellatie en admitteert ofte dexecutie uyt faecke van de appellatie furcheert ofte fufpendeert. Item si sï N M E R Belangende het overzenden van dc bovenftaande Coftumen, zoo wijzen wij onzen Le&» zer, tot het geen dat door ons , met betrekking tot die van deeze Stad , bevoorens reeds gezegd is (i> [aj Geen appellatie en admitteert. Van dit Artijkel poogde zig tot zijn voordeel te bedienen Pieter Cornelijfen Timmerman, Impetrant van Revilie , tegen den Procureur Generaal , Gedaagden in het voorfchrceven cas. Deeze Timmerman was, door den Bailliuw van Zuidholland , bij Edicte in Perfoon gedagvaard geworden , ter zaake van eenen begaanen Manllag aan den Perfoon van Sibregt Ottetdijk ; dog, na de gewoone Citatien, niet verlcheeiKii zijnde , bod de Bailliuw gediend van Intendit, en daar bij geëifcht, dat hij, zijn leeven lang geduurende, zoude worden gebannen uit de Jurisdictie van Zuidholland, op llralle, van, daar in gevonden zijnde, met dén Zwaarde te zullen worden geftraft, dat er dc dood na volge. Dan , Mannen van den llovc en dc Hooge Vierfchaar van Zuidholland vonden goed, bij Vonnis van den vierentwintigften Julij des jaars 1718 , aan den Bailliuw zijnen Eifch cn Conclufie, op en jegens den Gedaagden in Pcrlbon gedaan en genomen, te ontzeggen, en niettemin denzclvcii Gedaagden en Gecomumacecrden te verwijzen in de kollen van het Regtsgeding. De Procureur Generaal, hier van verwittigd, en door de Vrienden van den Neergeflaagenen aangezogt R~ I N G E N. zijnde, om den Daader , die z'g , na liet uitfpreeVen van 't gemelde Vonnis, wederom in bet Dorp Capel, daar de Manllag begaan was, onthield , nader in Regrcn te vervolgen, Relde zig daar van Appellant, cn verkreeg, den agtften Februarij van het jaar 1719, een Manaament van Reformatie, met de Claufule van Apprebenfte Corporeel. Kort daar na Eifch doende, bleef egter dit Proces een' geruim en tijd onbeflist; dan, op den zevencntwintiglten Januarij van het jaar 1723, verklaarde het Hof, met vernietiging van het Vonnis van Mannen , dat de meergemelde Timmerman , thands Gevangen op de Voorpoort, ter zaake van den begaanen Mandag, zoude worden onthoofd. De Procureur van tien Verweerder, met den Gedaagden in Judicio prefent, flclde zig van deeze Sententie Appellant aan den Hoogen Raad ; welke, bij Vonnis van den zevenden daaraanvolgende , hem egter bij de Sententie van het Hof verklaarde niet te zijn bezwaard. Hier op beproeft de Gedaagde een ander Middel, om, was het moogelijk, de uitoefening van het ten zijnen uadeele gellreeken Vonnis te (tremmeii. Ten dien einde neemt hij zijne toevlugt tot de Staaten , verzoekende , in de eerfte plaats, om te moogen hebben een Mandament van Revifie pro Deo ; cn, koite dagen daar na, dat aan hem de begaane Manflag, als alleen gefchied zijnde uit noodweer , mogte worden vergeeven, cn daar van verleend behoorlijke Brieven van Pardon. (I) BlaiU. I3»8 enz.  vanDORDRECHT. i355 III. Item nopende de fucceffien wert ghcobferueert ende onderhouden trecht dat men nomineert het Zuythollandts recht wetende van dier natuere dat [b] reprel'entatie altijts plaets heeft etiam poft quartum et quintum gradum etiam in infinitum tam in directa quam collaterali linea ende dat in ftirpes ende niet in capita. IV. .Item foo wanneer eenigh fterfhuys valt daer de naefte vrienden zijn deene van eenen vollen bedde ende dandere van eenen haluen bedde wert tfelue fterfhuys gbefchift ende ghedeelt te weten eerft bij de naefte vrienden vanden vollen bedde voor deen helft ende daer nae noch defelue vanden vollen bedde met dandere vanden haluen bedde tfaemen voor dander helft. V. Item dat tuffchen ghehoude perfoonen alle goeden zijn ghemeen ten waere bij houwelijckfche voorwaerde anders gecaueert ware. VI. Dat die man vercoopen belaften ende veruremden mach de onroerende goeden die de vrouwe ten houwelijcke ghebracht heeft fonder haer confent of bijwefen. Desgelijcks ook de gheconquesteerde goeden ftaende houwelijck vercregen tzij of fulcke perfoonen coopmanfcap doen ofte geene ten ware tfelue bij houwelijckfe voorwaerde anders ghecaueert ware. * Vit Dat in faecken van dootflagen ofte andere delicten de man niet en mach verbeuren de goeden van fijn huysurouwe noch oock in defelue maniere de huysurouwe de goeden van haeren man. Llllllll 2 Item don. De Staaten , na dat de Stukken , daar voldoet het Hof hier aan; en de Adjunfien toe dienende , door Commiflariflen, waren on- Revifeurs , gelijkzc genaamd worden, daar derzogt, weezen liet laatfte Verzoek , op dcr- op vervolgeuds benoemd (4) zijnde, is de Seilzelver Rapport, van de hand, en ftonden aan tentie van den Hoogen Raad , den negentienden hem, bij derzelver Befluit van den eeneutwin- April van het jaar 1725, beveftigd geworden. Uit tigften November des jaars 1723 , alleen (2) het beloop van dit Regtsgeding, t welk wij toe Mandament van Revijie pro Deo, daarom eenigermaate ui het hrecde hebben opwaar van hem , den dertigften daaraan volgen- gehaald , zien wij ten duidelijklten, dat er op de, bij den Hoogen Raad, de gewoone Aéte deeze bovenftaande Coltumc , waar meê de verleend werd. De zaak eenigen tijd daar op Gedaagde in Perfoon zig had tragten te redblijvende flaapen , verzogt de Hooge Raad den, en welke, door zijne Praétizijns , in de aan dc Staaten , dat de Revijie mogte worden Pleitmemoricn, ten fterkften was aangedrongen, voordgezet (3); dog, met geen ander gevolg, weinig agtgeflaagen wierd. De Hooge Geriatstoen ter tijd , dan dat het voorfz. Gerigtshof, hoven fchijnen derhalve , wegens derzelver in den aanvang van het jaar 1725 , ten dien gezag , andere begrippen , dan wij bevooeinde andermaal aanklopte. Toen vonden de rens opgaven , te hebben gevormd (5). Wie Staaten goed , om het Hof te verzoeken, van onzer hier in het regte doel getroffen hebbe, de naamen der Raadsheeren op te geeven, laaten wij aan het onderzoek van den onparwelkcn uit hun midden deeze Revijie zouden tijdigen Leezer over. kunnen bijwoonen. Weinige dagen daar ua [Z>] Dat reprefentatie altijts plaets beeft. Hier (2) Zie Refolutien van Holland van da: 13, flo tn 22 Julij, tn van dm 23. Dscemier des jaars 1723. tl. 541, 571, 599 en 925. (3) Refol. van den 18. Augujtij des jaars \72S,. U. 625. (4) Refol. Ulf. van den 19 cn 96. Januarij des jaars 1725. II. 14 en 70. IS) Bladz. 1329 tn 1330.  135$ PRIVILEGIËN VIII. Item dat tbedde ghefcheyden zijnde de langftleuende moet ouergheuen inuentaris ghefterckt bij eede vanden geheele goeden van den fterfhuyfe ende defelue deelen half ende half met die kinderen of gerechte erfghenamen vanden eerften ouerleden. IX. Suïcks dat alfulcke fcheydinghe ende deelinghe gedaen zijnde indient ghebeurde dat de kinderen quamen te fteruen de langftleuende het zij vader ofte moeder en fuccedeert fijn kinderen niet noch en treckt oock gheen bladinghe ofte tocht geduerende tleuen. vande kinderen maer indien beyde de ouders in leuende lijue zijn foo fuccederen de ouders haer kinderen. X. Wert mede ghevfeert dat in de deelinghe van eenighe goederen die kinderen moeten inbrenghen ende confereren tghene fij van te vooren ofte ten houwelijcke ofte ex donaüone of caufa ftudiorum hebben gehadt. XI. Insgelijcx wert gevfeert dat een moeder geen baftaert en maeckt maer fuccederen die kinderen haer moeder {V] ex quocumque coitu procreati. XII. Vorder wert in Zuydthollandt ghevfeert dat alle faecken van injtirien dachten ende faken van weeskinderen ter eerfter inftantie comen Hier in kwam, gelijk een ieder weet, bij het Item waert dat een man een kynt won aen een agtentwintigft Artijkel van de Politijke Or- een/open deerne ende die man oeck eenhopen donnamie van 't jaar 1580 , eene aanmerke- waer ende dan daer na elcx in wittaebtighen lijke verandering; zijnde, toen ter tijd,dc He- hijlick quamen te verflaen die man een «heprefentatie binnen den vierden graad belloo- trout wijf ende die deern eenen gbetrouden ten geworden. man ende elcx haer man of wijf fiorue fo (Y] Ex quocumque coitu procreati. De mocht die man ende dat wijf teynden defer Prefident Van Bynkkrshoek (6) verwonden twier doot malcanderen voel nemen in wittachzig over deeze uitdrukking , en houdt het tigen hylick ende maken dan dat voirkynt voor iet zonderlings, dat bij deeze Coftume, gbetrouwet dat tot nochtue baftert gheweeft geene Badaarden, al waren zij zelfs in Over- had gbeliken die andere kynderen die fij na i'pei of Bloedlchande gebooren , worden uit- crigben mochten. Mer waert dat fij weder gezonderd. En met reden, om dat anderszins verfaemt waren binnen den tijt dat fij beyoverwonnen Baftaarden, gelijk zulken, wel- de ghebijlict ende verbonden waren ende daer ken in Overfpel , of uit twee Perfoonen , die een kynt binnen ghewonnen hadden dat to elkandercn in bloed of Zwaagerfchap te na be- waer een ouerwonnen baftaert dat kynt ofte ftaan , geteeld zijn , ouwelings genaamd wor- kynderen en moghen nemmermeer met God den (7), doorgaands van de Erfenis hunner noch metter beyligber kercken gheen ghetrouMoederiijke Goederen worden uitgeflooten (8). de kyuder worden noch eenich guet deelen van Kgter fchijnt men , ten aanzien van zulke Kin- haren vader na den recht vander kercken enderen , hier ter Stede , en in Zuidholland, de na wtwijfinge des decretaels. gunftiger, dan elders, te hebben gedagt. De «avolgcndc Keur toont zulks duidelijk (9). fjfj (6) Qpxfl. Jur. Privati, Lib. III. c. xi. (7) Zie D e G r o o t , Meid. I. Boei , XXI. Hoofdft. §. 6. Boek II. Hoofdft. xxvn. §. a8. en aldaar ü> Aanteek. van den Prefident Sc hor er. * (8j Zie De Timmerman Aanteek. op de Cojlumen van Middelburg, Rubric. xiv Art ix « i8r üy ° N DCaf. \"x""'"i^h rer^rese' U' a'3' e"Z' Cn V00r al * B 0 B L Aante'k- Op Lot NI Of becif. et't (9) Mfi Keuren van den Heer B. van Slingelandt, Vrijheer van GoiJfchalxoert Fol h»«rf& Vergelijk Quuenhovsn Befchrijv. van Zuidholland, bl. 499 en 500. *nW*tonrt, ttl. 191 WflT*  van DORDRECHT. ,s# men ende berecht werden bij bailliu ende mannen van Zuythol- XIII. nentrTeuen * IooPende fchulden daer geen willekeur fchepe- ^rfterlnftl?fe J^cT fSS? f V5 C°emC die i^BcO!» inder eeucer ïnitantie den fchout ende ghe/worens binnens bans mir^r- parthyen aldaer haer fchulden gehouden zijn te veruolgZ Zet winnen met claechlijcke woorden ende alfoo te obtineren een wille- keur daer'mede fij haer fchuldenaers moghen panden. XIV. Item foo wanneer yemant heeft eenen fchepenen brief oft heemraeders willekeur mach daer mede panden fonder SL^bïïS. ghe rechtuordennghe van claghen ofte anders te pleghen. XV. Van gelijcken moghen oock panden die ghene die bij bailliu ende mannen van Zuydthollandt op haer verfoeck daer toe verleent wer den a&e ende dat alleenlijc van grashuyr arbeytsloon ende monteosren binnen sjaers verlehenen fonder te hebben eenige fchepenen brieue ofte heemraders willekeur maer het jaer geëxpireert ziinde en wert daer af geen acïe gemaeckt nochte verleent alibo parken fuS ke verjaerde grashuyr arbeytsloon ende montcoit mede moeten innen met claechhjcke woorden als vooren. XVI. Des mach de gene die vuyt crachte vande voorfz. fchepenen brieuen .heemraeders willekeuren ende aden van mannen als vooren gepandt is (indien hem goet dunckt) daer tegens doen pantkccringe binnen deerlre veerthien dagben na die pandinghe. In welcken gemme die ^IX^IT?™, Tl0111 COme" V00r den ende mat r tts^tizzr^.bhmm bans dacr XVII. Maer die voorfchreuen tijt van veerthien daghen na der pandinghe ende die wete daer op ghedaen geëxpireert zijnde en valt daer tegens geen pantkeeringhe maer wert binnens bans voorts geprocedeert tot vuytfchattinghe van des ghepanden goeden. XVIII. Item foo wanneer yemandt vuyt crachte van fchepenen brieuen heemraeders willekeuren ofte andere afte juditieel inhoudende verwillekeurde Ichult met yolftaende panden coemt alleenlijcken fcbatten fijnen debiteur twelck hij daer mede wel vermach in fulcken geualle mach parthije die gheichat wert ende hem daer bij beuint gegnmeert die fchattinge rechtelijck bij shoofibode doen aenuangen ml welcken de fake terftont mede coemt ter kenniffe ende judicature van bailliu en mannen voornoemt. Llllllll 3 Item  1358 PRIVILEGIËN XIX. Item alle vonnilTen binnen bans ghewefen comen bij pruocatie wederroepen ofte appellatie ter kennifle ende judicature vanden bailliu ende mannen voorfz. die van alfulcke vonniffen zijn reformateurs foo verre fijluyden beuinden die faecke daer toe ghedifponeert des is de fchout gehouden fulcken wederroepen ofte gheprouoceerde vonniiTe te beletten met feuen ommeftanders niet wefende vanden gerechte die tfelue vonnifle gehouden zijn tot cofte vanden prouocant ouer te brengen ter hooger vyerfchaer van Zuythollandt ende aldaer bij eede te verclaren dat tfelue vonniffe fulex ghewefen is als henluyden tfelue ouergebracht wert. XX. Item foo wanneer yemant doet aenuanck aen huys hof? lant ofte andere goeden die bij yemant anders gepoffideert ende gebruyct werden is de poffelfeur van defelue aengeuanghen goeden ghehouden binnen veerthien dagen na dat hem van defeluen aenuanck de wete gedaen is daer tegens te doen contraaenuanck desgelijcks van ontwaringhe contraontwaringhe waer van de judicature in deerfte inftantie is competerende bailliu ende mannen voornoemt. XXI. Maer lbo wanneer yemant op eenich huys hof landt ofte andere goeden daer niemant poÜeiJie van heeft doet aenuanck ende ont' waringe ende doet daer op een kenneüjcke wete ter kercken vuyt daer die felue goeden gelegen zijn ende dat binnen jaer ende dage daer tegens geen contraaenuanck en wert gedaen fo wert fulcken acnuangere verleent een hantbethoon bezegelt bij den bailliu ende twee ofte drie mannen uyt crachte van welcke die felue aenuanger bij vonniffe gheftelt wert inde pofleffie ende tgebruyck vande goeden bij hem als vooren aengeuangen dwelcke hij mach behouden ter tijt ende wijle toe hij met andere brieuen oft beter befcheyt daer vuyt gewonnen ende geftelt wert. XXII. Dat den proprictaris van eenich huys ofte lant bij hem verhuyrt mach die vruchten beeft en ofte andere goeden die hij beuint op fijnen gront voor fijn huyre ofte pacht arrefteren te weten alleenlijck voor eenen jare verfchenen pachts ende een loopend jaer welck arreft niet en mach afgedaen werden dan mits doende betalinghe van het verfchenen jaer pachts ende voor het loopende jaer ftellende fuffifante cautie des en ftaet een arreft niet langer dan den tijt van fes weecken binnen welcken tijt den arreftant gehouden wert daer op recht te maecken of anders die felue tijt gheëxpireert zijnde wert tfelue arreft gehouden van onwaerden ende die goederen fulex gearefteert voor ontflaghen. XXIII. Item of de pachters die gearrefteerde vruchten beeften ofte andere goe:  vanDORDRECHT. Z359 goederen verlieten ofte anders defolaet lieten leggen op des eygenaers gront fonder defelue goederen te willen oirbaren lbo mach de grontheer defelue goederen bij den gherechte binnen bans doen vercoopen tot lijnen achterwefen toe. XXIV. Ende oft ghebeurde dat yemant bouen tvoorfz. arreft fulcke goederen wechghehaelt ende op een andere plaetfe gebracht hadde fonder defelue verborght ende oeck betalinghe ghedaen te hebben als voren lbo mach den voorfz. eygenaer die goederen van fijnen gront ghehaelt ende verureemt veruolgen ende die aenuaerden ter plaetfe hij die beuint ende aldaer vercoopen tot fijnen ghebreecke toe. XXV. Dat oock de eyghcnaer van eenich lant ofte huys hebbende arreft ghedaen op de vruchten beeften ofte andere goederen op fijnen gront beuonden wert daer mede voor een jaer verfchenen pachts ende een loopend jaer geprefereert allen anderen crediteuren die op defelue goeden ofte den perfoonen die defelue toebehoort hebben yet ten achteren zijn het zij wat befcheyt ofte brieuen lij fouden moghen toonen maer indien den voorfz. eyghenaer yet meer ten achteren waere foude daer af metten anderen crediteuren moeten concurreren ten ware hij het oudfte ende befte befcheyt daer af toonde alfoo in allen anderen preferentien ghevfeert wert dat de outfte fchepenen ofte heemraeders brieuen gheprefereerc werden allen anderen loopende fchulden. XXVI. Voorder wert oock gevfeert dat den eenen ZuythoIIander den anderen niet en mach arrefteren noch in lijf noch in goeden ten ware dat hij latiteerde ofte wilde vertrecken vuyt Zuythollant ofte anders lulpect ware de fuga. XXVII. Voorder wert oock ghevfeert dat den eenen ZuythoIIander den anderen niet en mach betrecken ter eerfter inftantie dan voor zijn dagclijckfen competenten rechter. XXVIII. Item aengaende het regiment van weeskinderen wert gevfeert dat de outfte ende naefte vanden bloede es voocht ende den officier opperuoocht mits dat die voocht ghehouden wert de voochdye te verborgen inuentaris vande weeskinderen goederen te doen maecken ende voorts te doen rekeninge bewijs ende reliqua dat oock tegens weeskinderen ofte vuytlandighen gheen prefcriptie en valt. XXIX. Item dat in vercoopinghe van Janden tzij bij decreet ofte bij parthijen gevfeert wert dat men doet de gewoonlijcke fondaechfe kerekgheboden bij den welcken eenen yeghelijcken die op fulcken landt of  i! S3&D PRIVILEGIËN of huys yet fpreeckende heeft tzij van renten fchulden of andere actiën ghewaerfchout wert omme defelue aen te brenghen binnen feeckeren tijdt die men daer toe prefigeert ende foo verre defelue in ghebreecke blijuen van tfelue te doen werden van hare actiën renten ende fchulden verfteecken ten ware het waren weeskinderen ofte uytlandigen die daer inne niet verftaen werden begrepen. XXX. Dat yemant met andere perfoonen hebbende eenigh landt ghemeen voet onder voet ghecavelt te weten deen meerder dander minder mach het minfte deel tmeefte deel bedwinghen \_d~\ tot grontcauelinghe ende niet tmeefte deel het minfte twelck van allen ouden tijde fulcks gevfeert is gheweeft. XXXI. Van gelijcken yènlant met een ander hebbende landt gemeen niet ghegront ofte ghenootcauelt zijnde wert ghevfeert dat deen fonder dander fijn portye ende contingent inden feluen lande niet en mach gebruycken ten ware dat hij met fijn wederpartije ofte medeghelande eerft verfocht ende ghedaen hadde noatcauelinghe ofte befcharinge tzij metten rechte ofte ghemoede daer toe fijluyden tallen tijden moghen geconftringeert werden. XXXII. Dat den eygenaer fijn km voor feeckeren tijt verhuyrt hebbende ende ter expiratie vander huyre fijn huyrman niet en begeert te continueren ofte anders met hem nieuwe huyre maecken in fulcken geualle is den voorfz. eygenaer gehouden den huyrman tfelue lant bij shoofs bode te doen [/] ontwaren alleenlijck met één ontwaringhe ende dat voor St. Pieters dach in Zulle ten eynde defelve huyrman hem tvoorfz. lant na den feluen St. Pieters dach niet meer en onderwinde ■ om te gebruycken. XXXIII. Maer de gene die ontwaringhe begheert te doen op den gront van eenich lant bij een ander befeten is gehouden te doen vier ont* waringhen twelck talier tijt mach gefchieden. XXXIV. Item wert mede gevfeert foo wanneer twee drie vier ofte meer hen feluen verbinden voor fchout ende heemraden onder haer handtfchrift ofte ander goet auctentijck befcheyt elcks een voor al ende als TcTjTor grontcauelingbe. Tot verftand van [_e] Ontwar en. Dat is , opzeggen , om te dit en liet volgend Artijkel, wijzen wij onzen ontruimen; gelijk Kiuaên dit woord te rest Leczer naer het aangeteekende van S. van verklaart (ii; , en zulks ook nader opo-ehelLeeuwen op de Coftumen van Rhijnland derd wordt, in de Aanteekeningen op de zoo C'0> evengenoem de Coftumen van Rhijnland (ia). (to) Art. li en LH. (li) Etymolog. in Ontwaren. Vergelijk Oudenhoven Zuidholland , H. TO3 cao (ia) Ajt. nv. en «Naar S. van Leeuwen. j * 0 i  van DORDRECHT. n6l ais principael dat alsdan de crediteur optie heeft te moghert roepen hel ^S^^JSff T ° ?e ,meer 0ft ***** foo belt gheiegnen ende gheraden dunckt fonder dat defelue crediteur gehouden wert te excufferen alle die gheobligeerden ofte oock den vuyt de lchult gefproten is oock met teghenftaende of de crediteur eensdeels fijn fchult van deene oft meer ontfanghen Mddc'maer foude tallen tijden die reft van fijn achterwefen moghen eyffeto geerteLddenen ^ ^ fulcks vore" hem ^erobli- XXXV. r,n?lCk WGrt gfVffrt ende onderhoud«n dat alle huysurouwen van openbaer coopluyden mogen coopen ende vercoopen hi Sen compareren ageren ende defenderen ende oock borge werden fondeï haer feluen te moghen behelpen in faecken van cLpral.n&hn^ gaende met het priuilegie den vrouwen naer iSS^S^SS XXXVL Alle contracten van coopmanfchappen die in Zuydthollandt on eenighe vyerdaghen gemaeckt zijn werden gehouden machteloos ende van geenre waerden. us cu XXXVII. Item dat bailliu ende mannen naer gelegenthevt van tilden end* concurrentie van faken mogen maecken ende tfr Lrck^Zytt allen dorpen van haerlieder jurisdiétie doen publiceren ordonnantiën ftatuten ende keuren [ƒ] aengaende de politie weluaren ende on- Mmmmmmmm tjer. geregtigd , ten minden in het bezit " om tc' t J±J?»^\; f^S^n het moogen maaken allerleie Keuren , '&£ toont1■-Z&^^f^* nantien en Bevelen, ftrekkende tot bevor- zegd: Jat »feS/dea\^2 ^ g% denng van het gemeene welzijn, en tot be- iachten en TnZt ■ j ,j «n jage noch waaring van de goede ordre.J Van dit Regt 'TcZ&ieiïnmÏI * land™™n breien heeft Zij ook, tot hier toe, onafgebroken Ldlg dat Z >ÏÏP&% ™rfi g" gebruik gemaakt; gelijk uk meenigvuldigè ZuidtillantdZ ï" JafZrelhfktS Kenren en Bevelen, die gedrukt en in ieders datter niemant W^X«SrK handen zijn , te zien is. Dan ol Zij, toen ter datter geen k/a/ten over faen te komen tijd, wanneer deeze Coftumen werden over- Nog naoer wordt zulks bevertied door e£ gezonden z,g reeds bevoegd kende , om pok Bevel van den zeftiendcn üSr' des jaar" ordie op de Jagt en den aankleeve van dien 1448 (14), waar bij de Magiftraat aan eente kunnen ftehen, is m den eerften opllag, ieder' verbied, van in Zuidhoand JS% eemgszins duifter. W.j zullen , tot verftand Hermals, Wezels en foort e ke^ fcheme Di! l2£*Z iet ril",C ™* ""flp.^ °P- ^n, geli kze genaamd idcn ,'t SS& haaien , en kortehjk aanwijzen , bij wien, van den ,'t zij met Vallen of dergel ike werKen ouds en vervolgends de Keuren op het Jaagen te jaagen ofte vangen. NaXnSrSFSi WordeT' ,U ZUid,1°1,and ^^m^Z^tS^SiS. Inde oudfte tijden maatigde de Regeering tl^ÏMft^l^ van deeze Stad, welke gelijk wij meermaal wij vinden «ngeteekendE d£ £ zagen, over geheel Zuidholland veel ge- twaalfden Januarij van het faai' S,' hS ter Ste- (13) Klcphock , beginnende met het jaar 1438. Fol. 24 verfo. (14) Klcphock Utf. Fol. 54. ' (15) KUpboek Utf. Fol. 151 v.rfo.  1&2 PRIVILEGIËN derhoudenifle vanden dorpen ende ingefetenen aldaer Hellende daer toe muióren ende peynen naer gelegentheyt der faecken. XXXVIII. Dat men parthijen recht doet op obligatien houdende thoonder sbriefs hoewel haren naem daer niet bekent en ftaet nochte oock procuratie ofte tranfport en exhiberen. Dat Stede, een Bevel, van 'sGraaven wege, afgekondigd wierd, inhoudende,dat men mHolland geene Konijnen koopen nog verkoopen zou'. Jaa , dat fterker fpreekt, Stadhouder en Raaden verbooden (16) , den tweeëntwintigften Auguftus van 't jaar 147° - . °P zeekere ftraffen, het opvangen der Duiven van de Duifhuizen , ftaande in den Zwijndrechtfchen , Rijder- en andere nabuunge Waarden. Of het Hof op den duur hier mee voordging , dan of de Magiftraat, gelijk voorheen , zig dit Regt weder aanmaatigde, kunnen wij, bij gebrek van de volgende Klepof Puhlicatieboeken , welken federd het jaar 1474. tot het jaar 1579. vermift worden, thands niet bepaalen. Zeeker is het, dat, na de afzweering van het Graaflijk juk , de Regeering deezer Stad zig eenigennaate weder in het bezit van haar oud Regt gefteld hebbe; wij zeggen eenigermaate , om dat de Ordonnantie van de Jagt, welke in de Maand Apnl van het jaar 1590. te voortchijn kwam , nier alleen op naam van Schout, Burgemeefters en "Regeerders, maar te gelijk op dien van Bailliuw en Mannen, gemaakt is (17). Dan, na dien tijd, ftelde zig de Vierfchaar van Zuidholland geheel en alleen in dat Regt; gelijk, uit dc Ordonnantie van den derden October des jaars 1601 (18) , de eerfte, welke alleen op naam van Bailliuw en Mannen gemaakt werd, en uit verfcheiden volgende , te zien is. Alleen moeten wij onzen Leezer herinneren, dat. aan het Hoofd dier Ordonnantiën, gemeenlijk deeze of dergelijke woorden gevonden worden : met voorgaande confent ende toeflemminge van de Heeren Burgemeefteren ende Regeerders der Stad Dordrecht, ten aanzien van derzelver lngezcetenen ; zoo als nog laatftelijk, in die van den éénendertigften Auguftus des jaars 1772, gefchied is. Wanneer wij dan dit alles tefaamtrekken , fchijnt de Vierfchaar van Zuidholland, ten tijde toen Zij haare Coftumen heeft overgezonden, nog geene ordrc op de jagt gefteld te hebben; waar uit wij billijk vermoeden, dat, onder de woorden van Politie welvaren ende onderhoudtniff'e van den Dorpen ende Ingezetenen aldaer, hét ftuk van de Jagt en de Houtvefterij geenszins begreepen zij geweeft. Dan , federd het begin der zeventiende Eeuw, is Zij in het ongeftoord bezit van dit Voorregt geblee» ven ; of egter zulk eene langduurige bezitting , zonder betoog van eenen wettigen tijtel, een' voldoenden en genoegfaamen grond van regt, indien het betwift wierd, geeven zou', zullen wij overlaaten ter beflisling van die Schrijvers , welken opzettelijk over de Preefcriptie cn Verjaaring, midsgaders over deRegalien en Heerlijke Regten , gefchreeven hebben. Dit Punt afgehandeld zijnde , vertrouwen wij , dat het den Otidheidlievenden Leezer niet onaangenaam wcezen zal, wanneer wij nog eenige oogenblikken befteeden , tot het onderzoek , wie van ouds , in Zuidholland, tot het Jaagen cn Vliegen, of de Jagt cn Vogelarij , geregtigd zijn geweeft. Wanneer wij dc bovenaangehaalde Stads Keur van den tweeden Mei des jaars 1442 (19) inzien , fchijnt bet, dat elk en een ieder, zonder onder/c/ieid, daer toe bevoegd ware; want daar wordt gezegd , dat zo wie jagen willen binnen Zuidbolland dat bij dat zo redelijk bantier datter niemant bij befchadigt en worde. Eene algemeene uitdrukking; ten ware men, onder die geenen , mie jagen willen , alleen verftaan raoeft, 't welk ons egter niet waarfchijnlijk voorkoomt, zulken , welken daar toe geregtigd zijn. Het ftilzwijgen van de Zuidhollandfche Keuren fchijnt deeze algemeene Vrijheid niet weinig tc begunftigen; want, fchóonze het Vfflchen, Ganzen euVogelen, met behulp van Netten , op iemands grond , zonder zijne toeftemming , verbieden (20), maaken zij egter , nopens het Jaagen , geen gewag; toonende, naer ons begrip, door deeze uitzondering, dat elk en een ieder bevoegd ware, om het loopend en vliegend Wild , met hair en vecren , gelijk men gewoon is te zeggen, alom , en zelfs tegen wil en dank van den Eigenaar of Huurder, te moogen vangen en vervolgen: want was er van ouds, ten aanzien dei- Jagt, eenige bepaaling gemaakt, daar zou' in de Keuren en Coftumen , even gelijk in die van Zeeland en andere Landen , wel hier of daar het één of ander van gevonden worden; dog,dit ontbrcekende , fchijnt men te moeten befluiten, dat het buiten het bereik der Keurgeevende magt gereekend wierd, deeze algcmeeneVrijheid te kunnen beperken of befnoeijen. Het (16) Zie dit Mandament in het Klephoek Utf. Fol. 198 verfo. (17) Zie dezelve in het Klcphock , l/eginnende met bet jaar 1579- Fol. 322. (18) Te vinden bij Van der Eyck, Handvcflen van Zuidbolland , bl. 426— 4J0. (19) Aangehaald in de Aanteekeningen , Num. 13. Ï20) Tc vinden bij Van der Eyck, bl. 204.  van DO RDRECHT. I3ö-$ XXXIX. Dat yemant ghecocht hebbende eenigh fchultbrief obligatie ofte andere brieuen op een ander fpreeekende mach de ghene op wien defelue brief ofte obligatie fpreeekende is defelue naeften mits daer vooren betalende fulcke penninghen als daer vooren gegheuen zijn. XL. Öat tbedde gefeheyden zijnde tulTchen gehoude perfoonen wert gevfeert in fchiftinghe ende deelinge dat deens cleederen ende juMm mm mm mm 2 wee- k Het Placaat van Keizer Karei van den negen- De onfehatbaare PIuco de Groot heeft daar- tienden Mei des jaars 1544, verbiedende het om, in zijne Inleiding tot de Hollandfche Regts- Jaagen en Vliegen, aan alle ongequalificeerde geleerdheid O3) , welke kort te vooren was PerloonenCai), bevelhgt deeze Vrijheid, ten opgefteld , te rege gezegd : maar in Zuid- aanzien van Zuidholland ? nog iiadcr : want, bolland is V gebruik clat yder een redelick de reden van die Wet inziende, loopt het gegoed zijnde vrij ftaet te jagen. Dan, een aanltonds in t oog , dat er alleen gefpro- geruimen tijd daar na , maakte de Vierfchaar ken word van Pertoonen cn Ambagtslicden, van Zuidholland, in dit opzigt, eene aanroer- woonende binnen en ontrend de Steden van kelijke verandering; geevende,bij haare Ordon- i-taarlem, Deift, Leiden, Amfteldam , Gou- nantie van den eerften September des aars dabden Haag, en elders , welken zig 1653(24), alleen vrijheid aan Edellmden. meer en meer vervorderden, de Jagt en Voge- Heeren , Ambachtsheeren, ende Magi/haten laanj te oefenen 1 onze Stad , te weeten Dor- van Dordrecht , mitsgaders oock aan de In- flrec it, cn de Luiden daar in en omftreeks gezetenen van defelve Stad ende voorts van dezelve woouagtig , gaat de Keizer met itil- geheel Zuldhollandt, die in de Jurisdictie zwijgen verbij; waar van de reden fchijnt te van dien aen vafte goederen gegoet fullen ïrCC«?i,J • C m„Zuldhoüa9d' waar vaj1 z'/de zijn ter fomme NB. van Zesboufert Carolus MOOidltad is, eik en een ieder, toen ter tijd, guldens jaar/ifekt vrij in/tomende. De Pu- bevoegd gereekend wierd, zig met de Jagc en blicatie van den twaalfden Junij des jaars 1720. Vogelaanj te moogen vermaaken. 't Is waar, vorderde , in plaats van een jaarlijks inkoo- de Keizer voegt ev bij, dat dit Placaat allom- men , den eigendom van Zesduizend guldens, me binnen den Lande van Holland zou' wor- aan vafte Goederen , binnen Zuidholland. De den afgekondigd; dan het fchijnt uit het ge- volgende Ordonnantiën hielden dit zelfde rigt- zegde vrij zeekcr te wcezen, dat Zuidholland fnoer; en , om van allen niet te fpreeken daar onder niet begreepen ware. Trouwens, zullen wij alleen ,de bepaaling, welke in de de daar bij gevoegde bepaaling , daert van laatfte, zijnde van den éénendertigften Austis- voode wefen fal, doet alle twijfeling in dit tus des jaars 1772, gemaakt is , onzen Lee- opzigt verdwijnen; en geeft, onzes eragtens, zer meededen. In \\eïeerfte Artijkel daar van een duidelijk bewijs , dat de afkondiging van wordt gezegd, dat niemand zal moogen |aagen cut Verbod nergens gelchiedcn moert, dan in of Vliegen, naer loopend of vliegend Wild zulke Plaatfen, daar alleen fommigen , met uit- dan Hollandfche Edelheden, Heeren/Imbagts- fluiung van anderen , tot dc Jagc en Voge- heeren onder den Bedrijve en Jurisdictie van iaanj geregtigd waren. In laater'tijd nogtans Zuidbolland, ende MagiJhatenvanDordrecbt; werd deeze algemecne vrijheid ook in Zuid- mitsgaders ook alle Ingezetenen van defehe holland merklijk bemoeid. De reeds aange- Stadt, ende voorts van geheel Zuidbolland, toogen Ordonnantie van 't jaar I590, de eerfte, die in den zeiven Bedrijve en Jurisdictie aan voor zoo veel wij wecten, welke in dit opzigt Landerijen vrij en onbelaft gegoed zijn ter eenige bepaaling maakt, leert dit duidelijk; fomme van Zesduyfent guldens. Of er dezelve vergunt de vrijheid alleen aan de Edel- genoegzaame gronden waren , waar op de luiden Ambagtsheeren en goede luiden ofBur- Vierfchaar van Zuidholland, van tijd tot gers bi/men Dordrecht ende in Zuidholland tijd , de aeloude Vrijheid der Onderzaaten gefeten ende zvoonagtig die gegoet zijn ter dcrmaaie konde befnoeijen , is thands het fomme van hondert Carolus guldens sjaers vrij voorwerp van ons onderzoek niet. Maar incommen ende niemand anders. Die zelfde moogelijk zal een opmerkfaam en oudheid- bepaaling volgde ook de Vierfchaar van Zuid- kundig Leezer vraagen , was dan de Jagt holland, m de jaaren i<5or en '623., gelijk de en Vogelaarij in Zuidholland voorheen niet on- overgebleeven Ordonnantiën aantoonen (22). der de Heerlijke Regten en Domeinen van den f21) Rij Mf.rui. k , Piacaaten van de irtldernijfen , I. Deel, bl. 40. (22) Bij Van dkr Eycic , U. 428. f23) Boek II. Hoofdjl. ïv. (24; Dij OtDtxHovEN Zuidholland , bl. 574.  1364 PRIVILEGIËN weelen foo goet moeten ghemaeckt werden als des anders ende dat die doode hant betale die dootfchulden. (^Onder/lont') Mij prefent Judoci. Van der Eyck Handvejlen van Zuidholland, bl. 402 41 o. Oudenhoven Zuidholland, bl. 530 enz» Balen bh 27. den Graaf (15)? Het fchijnt ons toe, dat hier vliegend , jaa ook loopend Wild , te jaagen op met eenige bepaaling moet geandvvoord en te vangen. Onder dat foort, en dit leert worden. Te weeten , men plag van ouds de zoo even aangehaalde Coftume, behoorden onderfcheid in het Wild en in de Vogelen te de Valken , Tarceelen, Havicken , Sperwers, maaken (a6). Onder de laatften waren er en dergelijke Roofvogelen, van welken Merula eenigen , welken bij uitneemenheid Heerlijke een omftandig berigt geeft (28). Deeze Vogeof'Edele Vogelen genaamd werden ; deezen en len droegen bij uitftek den naam van Edele geene anderen waren in Zuidholland van den Vogelen, gelijk, uit een Placaat van Karei den algemeenen regel uitgezonderd , en wer- v, van den tweeëntwintigften September des den, zoo het ons toelchijnt, voor 's Graaven jaars 1539 ("29) , duidelijk te zien is. De eigen en Heerlijke Goederen gereekend ; op Zeeuwfche Keur van "t jaar 1496. toont zulks welken, gelijk ih ganfeh Holland, zonder Zijne nader, wanneer zij zegt (3°) : Item dat fo toeftemming, niemand Jaagen of Vliegen mogt. wie in des anderen ambocht gaet jagen omme De volgende Zuidhollandfche Coftume (27) bafen of partricen te vangen anders dan met toont dit middagklaar: fparwaren ofte met anderen Edelen Vogelen Item alle gbevogelte te weten vanden gbe- zonder oorlof van den ambochtshere die fal vleughe vaneten vogelen ende andere heerlijc verbueren tiegens den graue enz. Ook worke goeden binnen den ambachte van Sprang den wij in dat gevoelen gefferkt, door het Pladie behooren den ambachtsheer toe want hij cast van den zevenden April des jaars 1593., daer van meenigb faretr afie f>q/f:ff?e gèe&aat raakende de bewaaring van het Haagtche heeft te weten den Vakken Vogbelen Tar- Bofch (31); waar men, onder anderen, leeft: celen Havicften Sperwers ende voort andere verbiedende noch mede met geenderhan- beerlijcke goeden dat tien Heer toe foude mo- de Havicken ofte andere Edele vogelen op gen comen van twelck bij beeft goeden be- Velthoen Fefaen Moerhoenderen ofte eenigerfcheyt mits dat oock is fijn lantrecht ende bande andere vliegbende wilt te vlieghen enz. hercommen. Langs dien weg zullen wij verftaan, wat er Dog de vraag is, wat foort van Vogelen, bedoeld zij, in eene Sententie van het Hof van door Heerlijke of .E^i?/* Vogelen, bedoeld wierd? Holland, van den dertigften April des jaars Wanneer wij de oude Stukken, welken daar 1456(32), tennadeele van HeerReinold, Heer van melding maaken , onderling in vergelijking van Brederode, geweezen; wanneer daar gezegd brengen, krijgen wij aanleiding, van te denken wordt, dat Hij zig niet mag betvinden van aan zulke Vogelen , waar meê men gewoon was de Leggen (33) van Edele Vogelen, dewelke, ge- (ag) Datdc Jagt en Vogclaarij, van ouds, in Holland en Zeeland, een Regaal of Heerlijk Regt geweeft zij , meencn wij te kunnen opmaaken uit het xxxiv. Artijkel der Zeeuwfche Keuren van 't jaar 1256 volgends 't welk niemand een Haas mogt vangen /onder toeftemming van den Graaf. Men vergelijke hef cxxvi cn cxxvil. Artijkel van dc Keur van Florens den V. Vin 't jaar 1290. bij Mieris ^Charterb. 1. Deel, bh 522. Aelbregt van Beieren verbood , tot wederzeggen , en dus voor een wijl tijds , door geheel Holland , het vangen van enige Feyfantcn , Pertrizen of Putboren , uitwijzends zijn Bevel' van den negenden Mei des jaars 1404., te vinden onder de Biilaagcn van de Latijnfche Verhandeling van den Heer Van Heel over de Jagt, Num. D. bl. 130. Keizer Karei bepaalde, in de Keuren van Voorne, Art. xcvi. dat niemand binnen den Lande van Voorne jagen , Jchie/en oft vangen fal eenighe Rei"ers, Putoren, Quacken , Trapganfen , Hafen oft dergelijk IVillbraet , dat die Heerlicheit angael , enz." Ziè Alkemade en V a n der. Schelling Befchrijv. van den Briel, II. Deel, bl. 146" Of Florens dc V. , Hertog Aelbregt, en Keizer Karei hier in de paaien van hun gezag wijder hebben uitgebreid, dan zij vermogten , zoo als de Heer Rendorp, in zijne Verhandeling van de Jagt , ten aanzien dcr wee laatftgemelde Vorften, vermoedt, zullen wij thands niet befiifl'en ; alleen moeten wij dcnLcc/.cr herinneren, dat Keizer Karei het Jaagen en Vliegen , in de Bailluwage van Woerden , welke onder de Houtvcfterij niet behoort, i">selijks verbooden hebbe , bij een Placaat van den veertienden November des jaars 1530. , te vinden HU Msauu, I. Deel, bl. 177. ' (26J Zie De Groot Inleiding , II. Boek , iv. Hoofdjl. {27) Te vinden bij Van der Eyck , bl. zot. (ï8) In het Tweede Deel van zijn Vlughtbedrijf. (19, Bij Merula /. /. lil. heel, Hoofdjl. t. Dit Placaat was reeds in 't jaar \<\e en TSM ifee* kondigd , gelijk men zien kan uit het ade Geluwen Regifter der Domeinkamer , Fol 77 «Jrfi £m (30) Hoofd/lui III. Art. 25. 77 J°' ,7S* (31) Bij Merula , I. Deel, bl. 159. (32O Tt vinden in het Groene Regifter, getcekend R. ter Domeinkamer beruflend' F ] -9  van DORDRECHT. t$6$ gelijk er bij gevoegd wordt, aen den Prince van den Lande en aen niemand anders toebehoor en. Te weeten ,Hem werd verbooden met Netten uitteleggen op, en dus het vangen van Edele Vogelen. Om die reden bedong Philips van Ooltenrijk, in eenen Brief van den derden December des jaars 1505 (34), waar bij Hij aan Walraven , Heer van Brederode, de Duinen van Brederode in Erfpagt vergunde , onder anderen , dat Hij, als Graaf, voor zig behouden zou' die Legge van den Edelen vogelen. Wij zien uit dit alles ten klaarden, dat het vliegend Wild , gelijk het in de JagtPlacaaten doorgaands geheeten wordt, van Edele Vogelen onderfcheiden ware. Zulke Edele Vogelen mogcen in Zuidholland, zoo min als elders, uitgenomen in de Heerlijkheid van Sprang, door niemand, fehoon anderszins tot het Jaagen en Vliegen geregtigd , worden opgevangen ; welke uitzondering de algemecne Vrijheid van de Jagt op loopend en vliegend Wild, onzes inziens, ten fferkften beveiligt. Maar, zal moogelijk iemand vraagen, welke is tog de oorzaak , dat de Onderzaaten van Zuidholland,in de vroegfte tijden, eene meerdere vrijheid, dan die van andere Streeken, gehad hebben? Hier in erkennen wij geeme onze onkunde : miffchicn hebben onze Poorters en de Onderzaaten van het Ratte Land, wanneer men hun de vrijheid van de Jagt en Vogelaarij betwiften wilde, zig met kragt daar tegen verzet , en hunne aeloude Voorregten weeten te handhaaven; niet ongelijk zijnde aan die van Waterland, welken den Graaf noodfaakten, om v an de aangeflaagen Vogelaarij alltand tc doen (35). Jaa welligt zullen wij' niet geheel mistaften, wanneer men onderftelt, dat de Zuidhollanders, ook in 't ftuk der Jagt, zig naer de gewoonte der Brabanders , van welken Wij meermaals opmerkten , dat onze Stad veele gebruiken ontleende, hebben willen fchikken. Daar nu , volgends dc Blijde Inkoomften, de Vrijheid der Jagt en Vogelaarij, uitgezonderd in de daar bij genoemde Waranden, aan ieder' Brabander, alom geoorlofd is; daar kan het niemand bevreemden , dat de Onderzaaten van Zuidholland , welken daagjyks met hun verkeerden, en, voor den bekenden Watervloed van 't jaar 14:1 , ten naauwfien daar mede veréénigd waren, ook hier in, aan hunne Nabuuren hebben willen gelijk weezen. (33) Dat door Leggen , liet uitleggen , gelijk men thands zou' zeggen, met Strikken, Garens of Netten beteekend word, meen ik te kunnen" opmaaken uit IVl 1 e r i s Charterb. 111. Deel, bl. 254. (34) Te vinden in het Bonte Regijler ter Domeinkamer beruftende , Fol. 33 verfo. (35) Inleiding van De Groot, Boek II. Hoofdjl. tv. OÏÏrooi van Koning Philips, om, op het Lighaam der Stad, te moogen lig ten, aan Los-en Lijfrenten, tot de Hoofdfom van Twintigduizend Ponden Vlaamfch. 2. Junij 1572. PHilips bijder gratie Gods coninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicillien van Maillorcke van Sardeyne vanden eylanden Indien ende vaften lande der zee occeane eertshertoge van Oiftenrijck hertoge van Bourgoignen van Lothrijck van Brabant van Lymborch van Luxemborch van Gelre ende van Melanen graue van Habsborch van Vlaendren van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollant van Zeelant van Namen ende van Zutphen prince van Zwaue maregraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant vanSalins van Mechelen vande ftadt fteden ende landen van Vtrecht OuerijlTel ende Groeningen ende dominateur in Alle ende in Affrijcke. Allen den ghenen die defe jegenwoordige zien zullen ialuyt. Wij bebben ontfangen die oitmoedige fuplicatie van onfen wel beminden die burgemeefteren fcepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht inhoudende hoe dat die voirfz. ftede zedert den jaere XVC- ZelTentzeftich Mmmmmmmm 3 left-  1365 PRIVILEGIËN leftleden groote zware laften ende oncoften continuelijcken gehadt heeft int onderhouden van fcepen verfien met volck ende gefchut tot bewaernifle vande ftroomen refponderende op de voirfz. ftede ende noch in vele ende verfcheyden dienften daer toe defelue fupplianten van onfen wegen aengefocht zijn geweeft zedert den voirfcreuen tijt mitgaders int maken repareren ende onderhouden van mueren hooffden bruggen dijcken ende dammen die de fteden te watere gelegen dagelijcx hebben te fupporteren ende befundere de voirfz. ftede van Dordrecht heeft moeten dragen deur dinnundatic vanden jaere XVC- tzeuentich bouen tgroot verlies bij hen aen den thol van Gorchum geleden hebbende de penningen vande beleeninge van dien gelicht op losrenten den penninck twelfue ende lijffrenten den penninck zefs ende Zeuen daer van wij de voirfz. ftede nyet en indempneerden dan nae aduenant van losrenten den penninck zefthien behaluen de fchade die defelue ftede gedragen heeft in de jaerlijcxfche pachten mits de diminutie vande neringe negociatie ende traffijeke vander coopmanfehap bedragende de voirfz. partien vanden thol zedert den jaere XVC- vierenuijfftieh ouer de tfeftichduyfent Carolus guldenen zoe de voirn. fupplianten tot verfcheyden reyfen bij duechdelijcke rekeningen bethoent hebben die oick daer nae twee oft drye winters groote oncoften gehadt hebben int onderhouden vande fchamele gemeente die niet en wiften te winnen ende eyntelijcken bij oueruoeringhe van diuerfche foldaten ende munitiën van oirloge ende befundere nv onlancx zedert tinnemen vanden Bryele tot toeruftinge ende onderhoudt vnn fchepen van oirloge munitiën fortifHcatien ende andere prouifien dienende tot bewaernifle derfeluer ftede ende andere feepen artitieryen munitiën crijchsuokk ende viütuaiïïien daer toe zij aengefocht zijn geweeft om hun geloeue ende credyt te leenen ende penningen te verfchieten bedraegende al tfelue tot zeer groote excesliue fommen van penningen verre excederende dincommen der voirfz- ftede twelck dagelijcx mits die armoede ceffatie van alle rieermgen vertreck van menfehen verlies van fcepen ende goeden zeer merckelijcken diminueert zulex dat nyet mogelyck en is tfelue te veruallen zonder tlichaem der voirfz. ftede te belaften met losrenten ende lijffrenten die zij zullen moeten foucken te vercoopen om promptelijcken de handt vanden treforier der voirfz. ftede te vollen met een merekelijcke fomme van penningen. Biddende daeromme de voirn. fupplianten zeer oitmoedelijcken dat ons gelieuen zoude hen te gunnen ende confenteren dat zij fouden mogen lichten zoe buyten als bynnen der voirfz. ftede die fomme van achthien oft twintich duyfent ponden van veertich grooten int capitael op losrenten den penninck twelfue derthien veerthien vijffthicn ende zefthien ende lijffrenten den penninck zeuen ende achte ende den copers vande voirfz. renten tot heure verzekertheyt te leueren behöiriijcke bneffuen van conftitutie ende hen daer op te verleenen ende doen expediëren onfe oepene briefluen daer toe dienende. Doen te wetene dat wij de zaken voirfcreuen ouergemerct ende daer op gehadt taduijs vaii onfen lieuen ende getrouwen die hooffden treforier generael ende gecommitteerde van onfe demeynen ende financien genegen welen- de  van DORDRECHT. 1367 de ter bede ende begeerte vander voirn. van Dordrecht fupplianten hebben den feluen bij deliberatie van onfen zeer lieuen ende zeer beminden neue ridder van onfer orden ftadthouder gouuerneur ende capiteyn generael in onfe landen van herwertsouere die hertoge van Alue marquis van Coria etc. gegunt geottroijeert ende geaccordeert gunnen ottroijeren ende accorderen hen geuende volcommen macht auóloriteyt ende zunderling beuel vuyt onfer zunderlinger gratiën bij defen dat zij ten eynde als bouen fullen mogen lichten ten lafte vande voirfz. ftede zoe buyten als bynnen derfeluer bij vercoopinge van losrenten den penninck twelfue derthien veerthien vijrfthien ende zeftien ende lijffrenthen den penninck zeuen ende achte zoe zij ten meeften oirboir ende proffijte vande voirfz. ftede fullen kunnen vinden ende becommen totten hoofftfomme van twintich duyfend ponden van veertich grooten onfer Vlaemfcher munte tpont eens ende den coopers vanden felue renten daer op te doen expediëren ende ouerleueren behoirlijcke brieffuen van conftitutie tot huere verzekertheyt behoudelijck dat die voirn. fupplianten gehouden fullen wefen defen originalen brieff te doen prefenteren zoewel inde raedtcamere van onfe voirfz. finantie als in onfe rekencamer inden Haghe in Hollant om aldaer refpe&iuelijck geregiftreert te worden na behoiren op pene van te verliefen teffeét van dien. Ontbieden daeromme ende beuelen onfen lieuen ende getrouwen die hoofft prefidenten ende luyden van onfen Cecreten ende grooten raden ftadthouder prefident ende luyden van onfen raede in Hollant den voirn. van onfe financien mitgaders den luyden van onfer. voirfz. rekencamer in Hof Zant ende allen anderen onfen rechteren jufticieren officieren ende onderfaten dien dit aengaen zal dat zij den voirfz. fupplianten van defe onfe jegenwoirdige gracie ottroy ende accord inder vuegen ende manieren voirfcreuen doen laten ende gedoegen ruftelijck vredelijck ende volcommelijck genyeten ende gebruycken fonder hen te doen noch laten gefchien eenich hinder letfel oft moeijeniffe ter contrarien want ons alfoe gelieft. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftadt van Brueffele den tweeden dach van Junio int jaer onfs Heeren duyfent vijffhondert tweentzeuentich van onfe rijcken te wetene van Spaengnyen Sicillien etc. txvijfte ende van Napels txixfte* (Op de Plootje Jlond gefchreeven) Bij den Coninck die hertoge van Alue etc. gouuerneur generael de heere van Berlaymont hooft heeren Calpar Schets heere van Grobendonck treforier generael Joes de Damhoudere ridders ende Jaques Reingout gecommitteerde vande financien ende andere jegenwoerdich. UOuerhepe. Naer den oorfprongklijken Brief, hebbende onder uithangen een Zegel in rood Wafcb, liggende in de Kas van de Weeskamer, LadeD. No. 22. Ko-  1368 PRIVILEGIËN Koning Plilïps bekent aan die van Dordrecht fchuldig te weezen de fom van Vierduizend Ponden , aan Hem ver ft rekt, tot onder/land van zijn Krijgsvolk , tegen de Watergeuzen en Rebellen. 7- Junij 1572. PHilips bijder gratiën Godts coeninck van Caftillien van Leon van Arragon van Nauarre van Napels van Sicillien van Maillorcke van Sardayne vanden eylanden Indien ende vaften landen der zee occeane eertshertoge van Oeftenrijck hertoge van Bourgoingnen van Lothrijck van Brabant van Lymburch van Luxemborch van Gelre ende van Melanen graue van Habsborch van Vlaenderen van Artois van Bourgoingnen palsgraue ende van Henegouwe van Hollandt van Zeelant van Namen ende van Zuytphen prince van Zwaue marckgraue des heylicx rijcx heere van Vrieslant van Salins van Mechelen vande ftadt fteden ende landen van Vuytrecht Ouerijflèl ende Groeningen ende dominateur in Alle ende in Affrijcke. Allen den ghenen die deefe jegenwoirdige zien fullen faluyt. Alfoe wij bij onfen lieuen ende wel beminden [a] commiffarys Johan Baptifta de Ta.«fis den burgemeefteren fchepenen ende raedt onfer ftede van Dordrecht hebben doen voirhouden ende verfoucken dat zij zouden willen furnycren ende coopen zeekere prouifien van victuaillien ende andere behouften dienende tot fuftentatie ende onderhounenïffe vande foidaten ende knechten wefende in onfen dienfte zoe te watere als te lande tegens den reerouers ende rebellen occupe* rende onfe fteden vanden Briele ende Vlisfmgen ende die penningen daer toe van noede wefende te desbourfleren. tWelck die van onfer voerfz. ftede nadien zij tfelue in communicatie geleyt hadden als onfe goede ende getrouwe onderfaeten ende aenmerekende onfe groete laften ons willichlijcken geaccordeert hebben totter fomme van vierduyfent ponden van veertich grooten onfer Vlaemflcher munte tpont eens mits beloefte bij onfe voirn. commiflarys hen van onfen wegen ende tot huere begeerte gedaen dat indien die vercoopers ofte leueraers vande voerfz. viétuaillien op hae- AANMERKINGEN. M Commiffarys Johan Baptifta de Taffis. Volgends zijn eigen getuigenis(1), was Hij, Jia 't inneemen van den Üriel, met Pieter Qtiarelbe, Gouverneur van Breda, herwaards gezonden, om den Graaf van Bofl'u den noodigen onderftand te bezorgen , en voords agt te geeven , dat deeze Stad, die van alles onverzien was, in haarpligt gehouden wierd, en behoorlijk in Raat van tegenweer icftcldten ei„de den Prinsgczindcn , die reeds tot in de nabuurichap genaderd waren , het hoofd te kunnen bieden. ' (1) Commtniar. Lil. 1. $. 25. in Hoynck van Papendrecht Analecl, Tom. II. fag. 148.  VAWÖORDRÉCUT. haeren gefetten daegen nyet betaelt en wierden ende dat als dan die voirn. van Dordrecht om hen die felue bethalinghe te doene die V0Ci;f ;!0mm,u de moeten üchteh op renten den penninck twaelffSfpr L VU en SeualIen daer van ende oock van alle coften die ten Va™ Teg<;n V;lllen ende ouercomen ontlaft geindempneert ende quijtgehouden fouden weefen ende deshaluen gerembourïeert worden vande penningen procederende van onlè beden ende oat hen daer op onfe behoerlijcke opene brietfuen van verfecckcnnge ende indemniteyt geëxpedieert ende ouergeleuert zouden worden. Doen te wetene dat wij die Iaecken voorfz. ouergemerct ende aenmerekende de goeden ende getrouwen dienft die de voirn. van Dordrecht nyet aUeenlijck int ghene des voerfz. is mair oock tot diueriche ftonden ons gedaen hebben ende noch daegelijcx doende zijn willende tot huere verfeeckertheyt ende indempnitevt ter goeder trouwen procederen hebben bij deliberatie ende aduijfe van onfen zeer lieuen ende zeer beminden neue ridder van onfer orden ftadthouder gouuerneur ende capiteyn generael in onfe landen van herwertsouere die hertoge van Alue marquis van Coria etc. ende van onien lieuen ende getrouwen die hooffden treforier generael ende gecommitteerde van onfe demeynen ende financien beloefft ende öeiouen mits deefen in conincklijcke ende princelijcke woerden dat wij de yoirn. van Dordrecht van de voerfz. fomme van vier ouylent ponden munte voorfz. eens daer voeren zij vuyt zaecke voorlz. hun credyt ende geloue geinterponeert zullen hebben ende daer van blijcken Ml onder thanteyeken ende ügnatuere van onfen voerfz. commiffarys die leueringe bij hen gedaen te weefen mitsgaders van alle coften laften ende intereften die daer inne zouden moghen vallen ende opcommen indempneren ende quijt fullen houden ende dat wij defelue fomme hen fullen doen rembourseren mette eerfte verfchenen penninghen die procederen ende commen zullen vande eerfte bede die ons bij de ftaten van onfen lande ende graeffcepe van Hollandt geaccordeert fall worden fonder die bethalinge langer te moegen yuytfteDen ofte verlengen dan totten dach toe dat die eerfte termijnen vande voerfz. toecommende bede verfchijnen fullen om wat andere laften dat ons fouden moeghen toecommen ende hoedanich die fouden moeghen zijn. Oock dat wij op de voerfz toecommende bede ghene aflignatie ofte defcharge ert fullen lichten noch gedoeghen gelicht te worden wair bij trembourffement van tghene des voerfz. is die voirn. van Dordrecht verachtert behindert ofte eenichfins beleth foüde moeghen worden welck rembourflement wij oick fullen doen tonfen laften ende zonder hueren coft fcnde tot meerder verfeeckertheyt vande voorn, van Dordrecht heb* ben wij verbonden ende gehypotheceert verbinden ende hypotheceren generahjeken midts deefen alle die beden ordinaris ende extraordinaris van onfen voerfz. lande van Hollandt ende fpecialijcken die eerfte bede die ons bij de voerfz. ftaten deffelffs lants geaccordeert zall worden zoe voerfz. es. Ontbieden daeromme ende beuelen onien lieuen ende getrouwen die hoeft prefidenten ende luyden van onfen feereten ende grooten raeden ftadthouder prefident ende luyden van onfen raede in Hollandt den voirn. van onfen fi- Nnnnnnnn narl.  1370 PRI VILEGIËN nancien prefident ende luyden van onfe rekeninge in Hollant voorfz, ende allen anderen onien rechteren jufticicren officieren ende onderfaten dien dit aengaen fall dat zij van deefe onfe jegenwofrdige geloefte ende indempniteyt inder vuegen ende manieren voorfz. doen laeten ende gedogen den voirn. van Dordrecht ruftelijck ende vredelijck genyeten ende gebruycken zonder hen te doen noch laeten gefchien eenich hinder letfel ofte moeinilfe ter contrarien want ons alzoe gelieft nyetjegenftaende eenige ordinancien relrrinctien geboden oft verboden ter contrarien. Des toirconden hebben wij onfen zegel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer ftede van Brueffele den vijde dach van Junio int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert tweentzeuentich van onfen rijeken te wetene van Spaengnen Sicillien etc. txvijde ende van Napels txixde' {Vptie plijcke jlondt gefcreuen ) Bij den Coninck die hertoge van Alue etc. gouuerneur generael die heere van Berlaymont hooft heere Gafpar Schetz heere van Grobendonck treforier generael Joes de Damhoudere ridders ende Jacques Reingout gecommitteerde van de financien ende andere jegenwoirdich. ( Onder geteyckent) D'Ouerloepe. (Noch ftondt in dorfb van deefen gefcreuen) Die hooffden treforier generael ende gecommitteerde vande demeinen ende financien ons heeren des conincx confenteren alzoe veel alft in hen is dinhouden int witte van deefen te worden gefurneert ende volbracht in alder vuegen ende manyeren alfoe zijne Majt. dat wilt ende beueelt gedaen te worden bij deefen. Gefcreuen te Brueffele onder de hanteeckenen vanden feluen hoofden treforier generael ende gecommitteerde den ixe dach van Junio XVC- tweentzeuentich. (Ende was ondergeteeckent) Berlaymont. ( Noch wat leger) G. Schets. Damhoudere. Reingout. Gecollationeert jegens zijn originale befegelt met een groot vuythangende fegele van roeden waflche is daer mede beuonden accorderende, bij mij. G. Michaëlis. Mff. Handveftboek, gebonden in Jugtleer, gequoteerd op den rug No. 36. Fol. 76 verfo - 78, Ver-  vanDORDRECHT. tm Verdrag met Barthoh Entens van Mentheda, waar bij de Stad Dordrecht de Spaanfche zijde verlaat, en aan die der Staaten overgaat. 25. Junij 1572. Die van Dordrecht gefien ende geuifiteert hebbende fekere propofitie in gefchrifte ouergegeuen op den 23. Junij 1572. Nnnnnnnn 2 bij AANMERKING EN. Nadien de Aften- en Klepboeren van dee- ten de Stad, en begaven zig met hunne Wooiizen tijd ontbreeken, zijn wij buiten ftaat, ftede naer elders. Onder deezen, bii onze om, wegens het overgaan van onze Stad aan Gefchiedfchrijvers, bekend met den naam van de zijde der Staaten , meer' bezonderheden Glippers, verdient in het bezonder genoemd tneê te deelen , dan reeds bij Balen en ande- te worden de Schout Jan van Drenckwaert; ren zijn aangeteekend. Intuflchen baart het welke, naer de aantcekening van den reeds geene geringe verwondering , dat de gezind- genoemden Schrijver (4), niettegenftaande het heid vande Burgerij, ten minften van het gros, gemis van zijne rijke Bezittingen, liever verzoo jas veranderde; en het is naauwlijks te koos zijne Vaderlijke Stad te ontruimen, eli begrijpen , hoe zij, die, uitwijzends het even met de Zijnen in eene vrijwillige Balüngfchap voorgaand Stuk, weinig dagen geleeden,'sKo- te gaan, dan , met anderen, de ééns gegeenings Krijgsvolk , tegen dc Rebellen of Water- ven trouw aan zijnen Vorft te breeken. Hoe geuzen , gehjk de Prins- of Staatsgezinden ge- de Burgemeefter Arent van der Mijle gezind noemd werden , kragtdaadig onderfteunden, ware , is bevoorens reeds opgemerkt (5); om zoo kon daar aan, reeds tot de partij der van anderen, min' bekenden, thands niet te laatftgenoemdeii openlijk overgingen. Dan, Ipreeken. Wie de Oplleller van het Verdrag de gemoederen van veelen heigden reeds, geweeft zij, kunnen wij, bij mangel van befederd eenigen tijd , naer verandering. Een rigt,niet melden. Uit het Hoofd worden wij bekend Schrijver O), welke, gelijk wij gezien gewaar, dat twee dagen, voor dat het geteehebben O) , zig in dit tijdftip binnen deeze kend wierd, ^AttEntens ajde , eenige fchrifteStad onthield, geeft hier van berigt; wanneer lijke Punten waren overgegeeven , welken bij Hij , fpreekende van den weêrftand , welken de Schutters cn de Gilden van de Gemeene de Gemeente den Graaf van Boffu bood, Neeringen in ovcrweeging Werden genomen, toen Hij, na het inneemen van den Briel, met Miffchien heeft Kornèlis van Beveren (61, zijne Spaanfche Soldaaten, binnen de Stad toentertijd, één dcr Raaden, welke met de poogde te koomen , zig, onder anderen, in Deekens naer boord Voer , en met Entens deezer voege uitlaat: Mirabile dictu, quan- een Verdrag aanging, daar in niet weinig de lus populum furor invaferit, ad arma con- hand gehad. Wac den Inhoud betreft, daar curjum, civitas maximo tumultu tota com- Worden niet veele bezonderheden bij het zelve tnota eft , nee quievit donec decejferint; ita bedongen. In 't gemeen hielden onz"e Stedeplurimorum ad inflatnmationem parats ac lingen in 't oog de onderhouding van de gepropenfi jam erant animi. De Prins van fteldheid der aeloude Regeeringform , de beOranje hield ook, met eenigen van de Regee- waaring en handhaaving van alle de Privilegiën ring en andere voornaame lngezcetenen, eene en Voorregten , en de beveiliging van den geheime verftandhouding (3); welken, zoo dra Binnen- en Buitenlandfchcn Koophandel, tede Vloot der Watergeuzen voor de Stad gena- vens bedingende , dat, noch aan de Gceftderd was, het masker afligtten, en zig voor lijkheid , noch aan de openbaare Kerken, zijn Partij verklaarden. Veelen nogtans blee- Kloofters en andere Godsdienftige Gcftigten, ven der zijde des Konings aankleeven ; verlie- eenig geweld of overlaft zou' wórden aangedaan : (1) Joh. B apt. de Tassis Comment. Lik 1. §. 25. in Hoynck van PapendhechtA,»M, Tom. II. Pat. 11. pag. 148. (2) Bladz. I3Ö3. (3) M. Balen bl. 843. Sentent. en Indaagingen van den Hertog van Jha , hl. 044 en 245. (4) De Ta»sis ƒ. /. pag. 150. Van deezen Jan of Johan van Drenckwaert kan men omliandiger berigt vinden bij Van Leeuiven Batav. llluftr. bl. 930. Zijn Graffchrift en een op hem roepaslijk Lofdigt zie in het Grand Theatre Sacré de Braband 1 pag. 217 en 380. cn in S w e e r. t i i Monttm. Sepulcral., pag. 284. De beroemde L1 ps i v s heeft aan Hem verfcheiden Latijnfehe Brieven gefchreeven, welken in Zijne Centuria lil. Epijloiarum Mifcellanearum gevonden worden. ] Dan alleenlifcken de koninclijcke majefteyt. Een zeer' verftandig Schrijver (16) heeft hier uit, onlangs , beweerd , dat de Steden , toen ter tijd, nog geen voorneemen hadden , om den Koning te verlaaten , maar alleen van zins waren, om de Landen tegen het geweld van Alva tc befchermen, tot dat Zi|-  van DORDRECHT. ,373 als haren rechten geboren landsheer als graue van Hollant ende den feluen begeren ghehou ende getrou te blijuen in als volgende den eedt bij fiJne majefteit den ,ande van Rolhm ende den * SSderTnS, ^ "ïfgedaen mde dk onder tgouuernement Holhm ITCÏ- V?- 0mngir als ftadhouder va" «ine majefteyt ouer £wn 1 ^ dlG 5°; maJefte^ Selieft bij aduijs vande ftaten van den ïeiuen landen te ftellen ende onder tregiment van tgemeen landt bij aduijs vande gemeene ftaten des lands tordonneren fonder hem/uy* oen te geuen onder eenige andere heeren vorften prinfcn ofte capiteinen dan van fijne majefteyt ofte exellentie vanden voorfz. heere pnnfe laft ende commisfie hebbende als vooren. Dat mede voor al die voorfz. ftadt van Dordrecht ende hare borgeren ende ingefetenen fullen gehouden ende gemainteneert worden in allen haren priuilegien ende rechten fonder eenige veranderinge ofte verminderinge der zeluer maer voorgeftaen worden volgens den eedt vande koninckhjcke majefteyt ende dat fijluyden blijuen fullen bij den eedt die fijluyden de konmcklijcke majefteyt gedaen hebben. Ende dat alle ftaten tfij rehgieufe mannen ende vrouwen ende priefters mitsgaders alle wereltlijcke ftaten ende officiers magiftraten regierders ouerften groot ende kleyn fullen fijn ende blijuen in hare ftaten regimenten ende dienften vrij ende onuerhindert ende dat daerinnealtijt lal gedaen werden fulex als binnen der ftede van Dordrecht tot noch ZrlaT e£dC ^oblemem is volgende die preuilegien ende rechten deler ftadt. Dat mede alle die ingefetenen defer ftede ende de onderlaten te landewaerts in Zuythollant fullen in iauuegarde gehouden worden mitsgaders hare goederen tzijgeeffelijck offwereltlijck in Zuithollant ende daer buyten waer die gelegen mogen fijn ofte beuonden werden ende niet befchadicht en fullen worden van des voorfz capiteyns volck. Dat j>] geene kercken kloofters capeüen huyfen ofte plaetfen ofte eenige toebehoorten van eenige geefteliicke perfoonen binnen defer ftede ende Zuythollant in geender manieren beichadicht gebroken vermindert ofte te kort gedaen fal werden ende Nnnnnnnn 3 daer Zijne Majefteit ordre op de zaaken zoude gefteld hebben. Verfcheiden bewijzen zijn daar toe, door Hem , te berde gebragt, bij welken , tot nader betoog, onze Leezer voegen fcan het aanmerklijk Andwoord, 't welk de Staaten van Holland en Zeeland gaven aan 's Konings Afgezonderten, welken, in 't jaar 1574, te Rotterdam gekoomen waren, om met hun over den Vrede te handelen (17). Bij het zelve verclaerden zij, onder anderen, noyt van meyninghe gheweeft te zijn nochte als noch te wefen eenighe onurede ofte wapenen teghens de Co. Ma. ofte andere zijne Ma. landen ende prouincien aen te nemen maer dat fijluyden omme ghenootfaeéi zijn gheweeft oock metter ghezvapender handt toppoferen teghens de heerfcha/jpie boochueerdige ende fortfelicke regieringhe des hertoge van Alua ende zijnen aenbang—foo dat fijluyden als nv (17) Te vinden bij Bor. Nederl. Oorlog, vu. Boek, bl. «3. zijnde eevofed naer em H«.!n thans voor mij liggende , gedrukt te Delft % 't jaar ,574-, * ff, en » (§£ tfifUR J8& «utf ,nne den aenghevangen Vredehandel defes jaers LXXIUL van bet Nederlandfche Otrt&c xer7aeMNto! oock niet en fouden begheeren te treden itt capitulatie van eenen vrede te maken teghens zijne Majt. den welcken als heuren heere ende prince fijluyden altijts gerevereert ende tot noch toe ghefocht bebben in alder onderdaenicheyt ende ootmoet te gbehoorfamen ende te dienen. CrJ Geene kercken kloofters. Hoe haaft deeze Voorwaarden verbroken wierden , is ten klaarllen afteneemen. uit een Placaat van den Koning, gedagteekend den eerftenAumstus daar aan vólgende, waar brj een ieder^ewaarfchouwd wordt, o u zig tégen de onderneemingen van de Rebellen cn Ballingen, Welken de Stad Dordrecht, gelijk er gecegd wordt, geoccupeert hebben deur verraderij ende ontrouxve van eenige ingefetenen ende liftige praftijke , op het kragtigfi te verzetten , en aan derzelver Bevelen, die nergens art-  I3M PRI VILEGIËN daer op fcherpelijck regardt genomen fal worden. Ende alfo defe ftede is een gepreuilegieerde ftapelftadt leggende op diuerfche riuieren foo ter zee als ter verfcher water dat defeluen riuieren vrij ende onbekommert beuaren fullen mogen werden tzij bij ingefetenen ofte wtlanders ende dat alle coopluyden goet tfij wtheemlche ofte binnenlantfche vrij ende onbekommert binnen defer ftede fal verkocht ende wechgeuoert mogen werden. Dat alle ingefetenen tzij borgeren ofte wtheemfche geeftelijcke ofte wereltlijcke fullen vrij ende onbefchadicht met hare perfonen ende [d~\ meublegoeden vuyt defe ftadt mogen reyfen ende vertrecken daert hen belieuen lal fonder dat hemluyden eenich empelTchement daer inne gedaen fal werden. Alle welcke voorfz. articulen de voorfz. capiteyn Bartholt Entens inder voegen ende manieren voorfz. geaccepteert heeft ende belooft bij zijne edelheyt ende vromicheyt ende den eedt bij hem de konincklijcke majefteit ende den prinfe van Orangien gedaen dat alle defelue conditiën ende articulen bouen gementioneert die van Dordrecht vaft ende onuerbreeckelijck onderhouden ende volbracht fullen werden. Tot oirconde ende beueftiginge van dien heeft defen brieue met fijne fignature ende fijn zegel bezegelt opten xxvCB Junij XVC LXXIJ. QEnde was onderteykent) Bartholt Entens van Mentheda. Bor Nederlandfche Oorlogen vi. Boek, I. Deel, M. 276. [379]' Beverwijck hl. 350. M.Balen bl. 884. anders toe (treken , dan om de Kerken en Kloofters ten Platten Lande te berooven , en waar van verfcheiden ftaalen worden opgenoemd, geen gehoor te geeven (i8). Trouwens , kort na hec overgaan der Stad , werden dc Kerken en Kloofters, door de Hervormden ingenomen , en de Beelden en Altaaren uit dezelven verbroken ; zoo dat, volgends zeekere gefchreeven Aanteekening, deii zevcnentwintigften dag van Julij, reeds, in het Auguftijuen Kloofter, de eerfte Predikatie gedaan wierd (19). [a"} Meublegoeden. Verftaat daar door roerende en tilbaare Goederen cn Koopmanfchappen van allerleien aart. Dan, hoe weinig die Artijkel al mede gehouden wierd , leert ons een nader Placaat , den zevenden No¬ vember dcezes jaars, in Gelderland afgekondigd (ao), verbiedende aan een' ieder', geene Rijnfche Wijnen , welken door die van Dordrecht, continuerende in bun obflinaetbeyt, waren aangefiaagen, te koopen , nocli daar voor in betaaling te neemen eenige -Schuldbrieven , ten lafte van de Staaten van Holland. De Gedeputeerden van Gelderland verzoeten, in 't jaar 1578, en nog nader in 't jaar 1603, aan de laatftgemeldcn , dat die Wijnen mogten worden te rug gegeeven; dog met geen ander gevolg, dan dat deezen verklaarden,zig te houden aan deGentfche Bevrediging,onder anderen, meêbrengende , „ dat alle roerende „ Goederen , die vervreemd ende veralieneerd „ waren, zouden vervreemd ende veralieneerd „blijven zonder reftitutie (ai). (18; Zie Qelderfch Placaatb. 1. Deel, bl. 603. (10 Brandt Hiflor. van de Reformatie, 1. Deel, bl. 519. Balen, bl. 847. (80J Gelderfch Placaatb. I. Deel, bl. 610. fai) Refol. van Holland van den aa. November 1578. en is. September 1603., te vinden in een MJf. Hand. vtjiboek , gequot. No. xxxvi. Fol. 10?. De  van DORDRECHT. i3;$ Den Prins yan Oranje een Collefteur van den Tol van Gorinchem, buiten kenniffe van die van Dordrecht, hebbende aangefteld, verzoeken de laatftgemelden, bij het regt, om twee Perfoonen daar toe te moogen benoemen, volgends bet O&rooi van den 19. Julij des jaars 1554 ' bewaard te blijven, V welk Hun toegeflaan zvordt. 17. AugllftuS 15 72. GEuefi in alre ootmoet te kennen die burgemeefters fcepenen ,. TcnTdr? ™.dJeJ % y^n Dordrecht hoe dat zij in den jare XV^LIUJ. bij de Keyf. Majt. hoeger memorien in zijne Majts. ende des gemeene Iands grooten nood op renten opgenomen hebben ende gefurniert de fomme van honderd twaelf dufent ponden van xl. groten tot verfeeckerheyt van welcke fomme mitsgaders vant verloep vande jaerlijcxe renthen heeft zijne Majt. alsdoen den thoonders m handen geftelt den thol van Gorchum met zijne toebehoerten ende appendentien wel veritaende ende op conditie dat de thoonders verobhgeert zoude blijuen jegens zijne Majt. voer de fomme van twaelf duyfent vijf hondert ponden van xl. groten tsjaers ende voerts op andere conditiën breder befproecken int accord ten zeluen tijde gemaect daer van copie autentijck hier bij gehecht is onder dewelcke namentlick befproeken ende toegelaten is den thoonderen dat zij tot der colleftatie vande voerfz. thol twee bequame perfoonen zullen nomineren daer van den eenen daer toe bij zijne Majt. gecommitteert zal worden om vanden incomen ende ontfanck van den voerfz. thol jaerlijcx goede rekeninge ende bewijs te doene. Dien achteruolgende zoe is bij nominatie vanden thoonders ende commiffie van zijne Majt. gefteit geweeft Jan Damensz. poorter der voerfz. ftede van Dordrecht die hem in dadminiftratie van den voerlz thol tot noch toe gedragen heeft zulex dat de thoonders met dan goed contentement van hem en hebben. Ende alfoe den zeluen hem enigen tijt heeft geabfenteert vanden voerfz. thol daer nyet vele te doene en was geduerende de tegenwoerdige troublen ende ftroomfluytinge ouer welcken tijd de thoenders oeck ontflegen zijn van den voerfz. pacht van t waelf duyfend vijf hondert ponden ende volftaen mits doende rekeninge vantgene dat daer in comen zal AANMERKINGEN. Uit den inhoud van dit Verzoek worden welker bewaaring en handhaaving, bij liet Verwij gewaar, dat, ichoon onze Stedelingen drag met Entens aangegaan, zoo duidelijk zig aan Alvaas tyramm ontrokken, en onder bedongen waren. Ook was dit Verzoek van sPnnren gehoorzaamheid begeeven hadden, die uitwerking, fat Jan Domen in het Ontzij egter geen de minfte inbreuk wilden dul- fangerfchap van den Thol herftcld wierd geden op hunne Privilegiën en Voorregtcn, lijk reeds voorheen van ons is opgemerkt(i). CO Bladz. 1177.  137$ PRIVILEGIËN zal blijckende bij copie hier bij geuoucht. Soe is gecomen tot kennifle vande thoonders dat vwe Excell. geftelt heeft eenen anderen totten ontfanck vanden voerfz. thol doer dien (zoe de thoonders vermoeden) dat vwe Excell. vande gerechticheyt die de ftad heeft totten voerfz. thol ende adminiftratie van dien nyet ten vollen en is geinformeert eride onderricht. Ende alfoe de voerfz. ftad hier inne zeer veie gelegen is dat den ontfanck geadminiftreert worde bij den gene die de thoonders daer toe als nut ende bequaeme nomineren willen die hem reguleren mach naer dordonrtantie die van ftads wegen hem gegeuen worden ende dat de penningen geleuert worden in handen vanden treforier defer ftede die daer mede betalen moet ouer de dertien dufent gulden renthen tsjaers daer de ftad huere brieuen van gegeeuen heeft. Soe Verfoucken zij oitmoedelick dat vwe Excell. hemluyden laten genyeten taccord mette Keyf. Majt. ouercomen ende tot noch toe onderhouden ende den voorfz. thol adminiftreren zoe zij daer toe gerechticht zijn ten eynde de gewillicheyt vande fupplianten die zij altijds zijne Majt. gethoent hebben om huer credit te interponeren ende noch gedaen hebben in Julio leftleden tot behout van vwe Excell. ende tgemecnlands weluaren hemluyden nyet keren en mach tor hinder ende achterdeel. Dit doende &c. (Stond op den rand voor Appointement*) Gefien bij mijn G. heere die Prinche tinhouden van dele requefte ende willende fijne Excell. desgelijck den anderen in allen anderen zaken den fupplianten {lellen ende houden in heuren ouden ftaete ende gerechticheden begeert den zeluen insgelijcx te laeten genieten alfulcken accord als zij eenijts met Keyf. Garolo hoochloflijcker gedachtenifle gemaect hebben ende in defen requefte vermeit word zijnde daerom fijne Excell. te vreden dat zij volgens huere oude gewoonte zullen denomineren twee perfoonen die fij beuinden zullen tot den ontfange vanden thol van Gorchum nut ende bequaem te zijn om alfoe den eenen van twee bij zijne Excell. daer toe gecommitteerd te worden. Cafferende hier mede zijne Excellentie alzulcke prouifionale commiftie als zijne Excell. daer toe voir etlicke daigen gegeuen heeft aen Laureyns Vogel mitsgaders allen andere commilïien die bij zijner Excell. ftadhouder oft yemanden anders te dien eynde mochten gegeuen zijn. Aldus gedaen in zijnder Excell. veldleger tot Hellenraede bij Ruermonde opten xvije dach Augufti A°- 1572. (Wat getejckend) GuilL de Nafzau. Zijnde bezegeld met zijn furftelikheids wapen gedrukt op een rode ouwel ouerdekt met een pampieren ruyte. Gecollationeert jegens fijne principale is het voorenftaende requeft met de marginale appoftille daer mede beuonden te accorderen bij mijn als fecretaris der ftadt Dordrecht opten xxv. Junij 1682. II. Hallincg. Naer eene authentijke Copij uit lojje Papieren. >  van DORDRECHT, 1377 Johan de Hornes, Kapitein Generaal en Gouver* fieur van Dordrecht, verleent , uit naam van Prins Willem den I., vrijheid aan die van den S er ment e yom, bij voorraad en behoudends de Privilegiën, de Muntgezellen van Antwerpen, zonder Paf poort en, in de Holland f:he Mant te moogen ontfangen, 2. September 1572» WIJ Johan geboren tot Horn heere tot Nancigny Dony etc* baenderheere tot Bocxtel heere tot Lokeren Keffel Angeft Lyemxe etc. etc. capiteyn generael ende gouuerneur ouer de ftadt van Dordrecht ende des dair aene cleeft ende fuperintendent ouer de fteeden graefïïchappen ende landen van Bredae Bueren Leerdamme IJfelfteyn etc. van wegen des deurluchtigen ende hoochgeboreh Vorften ende heeren mijn heere de prince van Orangien graue van Nafïau etc. als ftadthouder voer de Co. Majt. ouer Hollant Zeelant Weftvryeflant etc. Allen den ghenen dye defe jegenwoirdige fullen fien off hoiren lefen ialuyt doen condt ende te weten dat alfoe ons te kennen gegeuen is bij den prouoeften vande Co. Majts. munte binnen defer ftadt Dordrecht datter verffcheyden muntgefellen ende werckluyden van Antwerpen ouercomen fijn omme byer in de munte te wercken fonder dat fijluyden medebrengen oft verthoenen eenige brieuen vanden prouoeften der munte van Antwerpen aen de prouoeften defer ftadt [/\ tegen alre oude coftumen rollen ende priuilegien beyde den münten van Dordrecht ende Antwerpen tanderen tijde verleent ende geconfirmeert bij hertogen ende hertoginnen van Brabant grauen ende grauinnen van Hollandt. Ende want de gelegentheyt ende pericule des yegenwoirdigen tijts nyet toe en laten dat men de voirfz. muntgefellen met brieuen nae oude gewoente mach ontbieden ende verfcrijuen ende tot dyen fine ouerfeynden faulfconduyet ende paffepoirte ende dat nochtans daer vuyt in toecomende tijden foude mogen oprijfen ennige discorde tweedracht ende gefchil ten waere dat wij hen luyden daer af lyeten depefcheren behoirlijckc acte prouifionael dienende tot huerluyderi defeniie ende verfekerheyt voir den toecomenden tijt. Soe eeft dat wij al tzelue aengemerct ende befunder oeck dat den jegenwoirdi- Oooooooo gen mfmBBmêêmm^ mm §mm mm% smm smmmmmm AANMERKINGEN. \a] Tegen alre oude cojlumen. KlaarJijk voorheen door ons zijn meegedeeld (i). Vol- blijkt dit uit het zevenendertig/? Lid van de gende Stokken zullen hier oritrend nader licht Coftumen, welken bij de gemeene Muntge- geeven, zeilen van Braband onderhouden wordeR, en (1) Bladz. 796.  1378 PRIVILEGIËN gen tijt ende den vuyterften noot voirderen dat men de voirfz. gefellen in defe munte moet hebben gebruycken ende te werck ftellen al eeft oyck foe dat fij de brieuen vande prouoeften van Antwerpen nyet mede en brengen den prouoeften vander voirfz» munte defer ftadt geordineert ende beuolen hebben gelijck wij hen oyck accorderen ende toelaten bij defen bij maniere van prouifie ende fonder ennich prejuditie oft achterdeel vanden rechten priuilegien rollen ouden hercomen oft coftuymen der eender ende anderen munte (dwelck wij hyer bij wel exprelTelijck willen voerbehouden ende gereferueert hebben) dat fij de voirfz. gefworen muntgefellen ende werckluyden van Antwerpen fullen moghen ontfangen aennemen in de voirfz. munte gebruycken ende laten wercken al eeft foe dat zij de voirfz. brieuen van heure prouoeften nyet en brengen tot welcken eynde wij hen luyden hebben verleent ende laten depefcheren defe acte prouifionael in forme. Gegeuen binnen der ftadt Dordrecht onder onfen name ende cachet hyer onder geftelt den ijen September A°* XVC- twee ende tzeuentich. (Was onderteekend} J. De Hornes. Naer den oorfprongklijken Brief, hebbende op bet fpatium gedrukt een klein Zegel, overdekt met een papieren ruit, berujiende in de Munt kamer van Holland. fV'ilïem de I., Prins van Oranje, vergunt, op het verzoek der Munters van Holland, dat zij, bij voorraad, zullen bevrijd blijven van het waaken, monjïeren, en uittrekken tegen de Vijanden. 31. December 1572. GEuen oetmoedelicken ende in alle reuerentie te kennen vwer F. G. onderdanige dienaers Jeronimus Bruynzecls muntmeefter vande Co. Majts. munte tot Dordrecht ende Cornelis de Vries asfaieur der feluer munte zoe voer hem feluen als Oeck vuyten naeme ende van wegen de gemeyne werckluyden in defelue munte hoe dat zij fupplianten daegelickx gemolefteert worden zoe van den regeerders derfeluer ftadt van Dordrecht als oeck de dekens ende de gemeyne gefellen vande fchutterije derfeluer ftadt om met hemluyden te waecken monfteren ende indient noodt zij vuyt te trecken tegens vwer F. G. vianden niet tegenftaende ende fonder regardt te nemen dar zij fupplianten altijts daer van ende van andere diergelicke laften vrij ende exempt zijn gheweeft ende dat zij fupplianten nootelicken in de voorfz. munte moeten bliuen om twerck foe tot be- houff  va* DORDRECHT. 1379 houff van vwer F. G. als die gemeyne faecken aengaende te vorderen ende te depefchieren foe dat daer bij vwer F. G. mitsgaders de ghemeyne faecken grootelicken verachtert ende vercort wordt ende zij lupplianten vwer F. G. beuel aen henluyden gedaen bij diuerlché miffiuen van vwer F. G. qualicken konnen achteruolgen waeromme zij fupplianten hem keeren tot vwer F. G. verfouekende oetmoedelicken dat vwer F. G. belieuen wille (regardt nemende op tgundt voorfz. ftaet) hem fupplianten bij appoftille opte marge van defen te houden vrij ende exempt vande voorfz. wachte vuyttreckynge vanden derden man ende andere diergelicke laften ende dvoorfz. regeerders ende dekens te beuelen hemluyden ter caufe van dien niet te molefteeren noch doen molefteeren in eenige manieren ten eynde vwer F. G. ende de gemeefte faecken te bet geuordert moegen worden. Dit doende etc. C In margint ftaet geappoftilleert aldus ) Zijn Excellentie geconfidereert de redenen hier verhaelt heeft gehouden ende houdt mitsdefen de fupplianten vrij ende exempt van de laften in defe requefte gementioneert ordonnerende den regeerders van Dordrecht ende allen anderen dien tfelue fal moegen aengaen hun hier nae te reguleeren op hoepe nochtans ende meyninge van zijne Excellentie dat de fupplianten gewillichlicken fullen doen al tgene hun moegehek fal wefen tot vorderinge vande gemeyné faecke. Gedaen te Delft den letten Decembris LXXIJ. alles bij prouifie totter tijt ende wijlen bij zijne Excellentie anders daer inne verfien fal weefen. Gedaen ten daege ende jaer als bouen. (Ende was onder tijkent y Guill. De Najfdüé (Noch leger ftondt gefcreuen aldus ) Mijn heeren vanden gerechte oudtraeden ende luyden vanden achte der ftede van Dordrecht confenteeren foe veele in hemlieder is in tgeene de fupplianten toegelaeten is bij zijne Excellentie volgends dapoftille hier bouen op defe requefte geftelt. Aclum den ix. Januarij A°-1572. Mij prefent. ( Onderteyckent^ Pauli. Naer voergaende collatie gedaen jeghens zijn originale gefcreuen in papier geapöftilleert ende geteyckent als bouen is daer mede beuohden accorderende bii mij opten vierden Februarij 1585. H. Spiegel. Naer eene authentijke 'Copij, te vinden in het Privilegieboek der Munteren, gefchreeven op Franchijn , Fol. 63. Oooooooo 2 Be*  1380 PRIVILEGIËN Befluit van de Staaten van Holland, dat het Convooigeld, bij die van Gorinchem gevorderd wor* dende, niet zal flrekken ten nadeele en tot vermindering van het Stapelregt. 26. November 1574. OP het aengeuen van die van Dordrecht dolerende dat bij die van Gornichem eenige fchepen aengehouden waren van meeninge zijnde hare goederen tot Dordrecht te voeren defelue afnemen feecker recht van licentie tenderende tot nadeel van het ftapelrecht der ftadt Dordrecht ende gehoort hebbende de verantwoordinge van die van Gornichem dat het recht van licentie bij hunluyden voor conuoygeldt opgeftelt is omme te verftrecken tot betalinge vande onkoften van haerluyder conuoyfchepen fonder dat fijluyden eenighfints van meeninghe zijn ceflerende defelue onkoften het voorfz conuoygelt voorder te doen continueren is eendrachtelijck befloten ende gerefolueert dat het voornoemde conuoygelt bij die van Gornichem opgeftelt ende gelicht zijnde niet verftaen en magh worden eenighfints praejudiciabel te zijn het ftapelrecht van die van Dordrecht nochte oock dat het zelue bij die van Gornichem ofte eenige andere fteden in confequentie ghetrocken lal worden nochte tot verminderinge van het voorfz. ftapelrecht fal mogen ftrecken. Refolutien van Holland van het jaar 1574. bU 2.09. Bef uit van de Staaten van Holland, raakende de onéénigheden tuffchen die van Dordrecht en Gouda, ter ééner, en die van Delft, ter ander er zijde, over het Verlaat aan den Leidfchendam. 7. Januarij 1575. Mieris en Van Alphen Befchrijv. van Leiden, hl. 789 en 790. De  van DORDRECHT. i38t De Regeerders van Dordrecht verklaaren, ten genoegen van Michiel van Beveren , Raad en Rentmeefter Generaal van Zuid holland, dat hij het Burgemeefterfchap der Gemeente, V welk hij met zijn Ambt oordeelde ftrijdig te weezen, voor ééne Teelte zal blijven bedienen, en dat hij ook, geduurende dien tijd, buiten de Stad zal moogen vernagten. In de maand Maart van V jaar 1575 WIJ borgemeefteren fchepenen raden oudraedt ende luyden van den achte der ftede van Dordrecht doen cofidt eenen jegeüjcken die defen onfen brieue gethoont zal worden dat wij bij rijpe deliberatie van rade eendrachtelick ende gefamenderhandt gefloten geaccordeert ende ouergekomen zijn beroerende die electie ende kiefinge van de burgemeefterfchap vande gemeente binnen defe ftede gedaen ende geuallen inde perfoene van Michiel van Beueren heeren Pietersz. rentmeefter generael van Zuythollant opten tweeden Martii leftleden mitten voorfz. Michiel van Beueren die hem daer van geëxcufeert heeft ende verclaert heeft defelue nyet moege fubfilteren volgende doude preuilegien ende rechten defer ftede ende defelue twee offitien niet moegelick te wefen bij hem bedient te worden ende andere redene ende motyuen bij hem geallegeert ende Voorgewent inder manieren naeruolgende dat hij tvoorfz. burgermeefterfchap omme alle onruft moeyten ende zwaricheyden te euiteren voor defe tegenwoordige teelt bedienen zall onuermindert alle preuilegien ende gerechticheden ende fonder prejuditie van dien ende hebben beloeft ende belouen mits defen de voorfz. Michiel van Beueren dat hij teynde defe teelt foe verre hij alsdan noch rentmeefter generael van Zuythollant wefen lal int voorfz. burgermeefterfchap niet gecontinueert en zal worden mits conditie dat indien hij als dan geen rentmeefter en zal wefen dat de electie vrij op zijn perfoen lal moegen gedaen worden ende hij in fulcken geualle gehouden zal zijn tzelue burgemeefterfchap off andere ampten daer toe hij zoude mogen gecoren worden te bedienen ende doen als andere van mijn heeren. Ende hebben mede den voorfz. Michiel van Beueren geaccordeert ende toegelaten dat geduerende fijne rentmeefterfchap hij fal mogen fomtijts vuyt der ftede vernachten als hij nootelijcken in eenige befoinge in faecken vande Co. Majt. fal moeten vacheren van daer hij niet geuouchelick des auonts binnen defer ftede en fal connen coemen ende dit alles fonder prejuditie nadeel verminderinge ofte krenkinge van eenige preuilegien rechten ftatuyten ende harcoemen coftume ende gebruyek defer ftede gegeuen off alhyer onderhouden ende dyen onuermindert ende fonder yet van defen in confequentie getrocken te worden als dit felue gedaen wordende alleene in refpecte van defen beroerden tijt ende deur andere Oooooooo 3 re-  1^82 PRIVILEGIËN redenen ende confideratie ons voor defe tijt ende geiTelteniffe dae* toe mouerende daer van wij bij defen wel expreflelijcken prötefteren. Ende want wij willen dat defen accoert ende geloefte volcomen ende ter goeder trouwe den voorfz. Michiel van Beueren onderhouden worden foe hebben wij defen bryeff vuythangende met onfen zegel ten zaecke doen befegelem Gegeuen int jair ons Heeren vijftienhondert vyer ende tfeuentich nae tfcrijuen shoofs van Hollandt. (Ende was onderteyckent) Pauli. (Onder/lont gefcreuen') Gecollationeert jegens doriginalen brieff* befegelt met een groen vuythangende zegel geteyckent als bouen ende accordeert daer mede van woorde te woorde. In kennifTe van mij {Ende was onderteyckent') G. v. Hage Nots. Gecollationeert jegens gelijcke copie onderteyckent als bouen is daer mede beuonden accordeerende bij mij notaris ondergefcreuen opten vij. Martij 1589» H. Spiegel Nots. publicq. Naer eene authentijke Copij in de MJf. Privilegiën van wijlen den &r Meerman, Litt, B. Fol. 47 verfo. Protefi van den voorfz. Michiel van Beveren , bij het peggen van den Eed ah Burgemeejier der Gemeente. 5. Maart H» «-1 int» OP huyden den vijffden Martij anno XVC- LXXIIIJ. ftilo curie Hollandie heeft Michiel van Beueren heeren Pietersz. binnen die camere judiciale der ftede van Dordrecht tgerechte metten outraede ende luyden vanden achten der voorfz. ftede aldaer collegialiter vergadert zijnde tot heurluyder ernftige verfoucke gedaen den behoorlijcken eedt omme tburgermeefterfchap vande gemeente der voorfz. ftede te bedienen geduerende defe jegenwoordige teelt onder JAN MERKINGEN. Wanneer men de twee voorenftaande Stuk- dog, de zaak wel inziende, koomt het ons ken inziet, fchijnt het, in den eerften opflag, waarschijnlijker voor, dat het flegts een voor- öf de z\yzzx\ghe.{c\ ,\vc\ke Michiel van Beveren wendfel geweeft zij, om den laft van het Bur- te rug hield, om het Burgemeefterfchap dcr Ge- gemeefteiïchap,'t welk in deeze beroerde rif— meente te aanvaarden, daarin geleegen ware, den ganfeh niet gezogt werd , met eenigen dat die waardigheid met het Ambt van Rent- glimp te kunnen ontduiken, 't Is waar in meenet Generaal der Domeinen van Zuidhof- vroeger' tijd , mogt niemand , die een A'mbt land, ovetéénkomftig de Stads Privilegiën en Ge- van *s Graaven wege bezat, en in 't bezonder regtigheden, niet beftaanbaar zoude weezen j geen Rentmeefter , een Lid van het Geregt zijn; döjj  van D O k fi H ê C « T. ,38$ SSttóKt^ toefe^in!e hem ^ omme tfelüe buru - f in? P Dlet lanSer te bedienen naer breeder inhoudt der brieue onder tzegel der voorfz. ftede hem daer van gegeuen ende onder expreffe verclaringe ende proteftatie bij hem fe voren ^nnen die voorfz. camere gedaen dat indien hem bi^en ziine voorfz burgemeefterfchap voorquaemen ofte eenige zaeckeIJS^ndïiïn tranerende den eedt bij hem te vooren alf t^a2^%%£ hollant gedaen zoe lange hij rentmeefter wefen zall dat hij van tfelue ongehouden zal wefen maer prefenteerde ende geloeffde in fulcken geualle al tfelfde te openbaeren ende te kennen te geuen die voorfz regierders defer ftede omme bij hemluyden daer inne gedaen te werl den ten meeften oirbair defer ftede. Aftum ut fupra mij prefent {Ende ondertekent) Pauli. (Noch leger ftondt) Gecollationeert S gens zijnen onginalen geteyckent als bouen ende accordeert daer mede Gecollationeert jegens gelijcke copie onderteyckent als bouen is daer mede beuonden accorderende bij mij opten vij. Aprilis 1589. H. Spiegel Nots. publieq. Ut ft FoL 48 verfo t mer voorgekoomer/, weiken den Renrmee/ier nï'zSSl^KS' van de Domeinen van Zuidholland onbevoegd zijnde , d?e 'twS BedienLen d™?£Tg maaken , om een Lid van de Re^eemi'T te aL-mm™v^cZ, bedieningen« door één en weezen. Wij zullen ester op het TaaT ^87 dtnSfe 1$ 11 l^f™* én benou- ontwaar wordin , dat zijn J^wflJm nomentorln.' *** ^ Cn Waar§e* Cl) Zie Bladz, 199. 712. 740. De Staaten van Holland vergunnen aan de IVeeshuismeefters de Inkoomften van het Kloofter, genaamd den Marienborn, mids de Conventuaalen daar van onderhoudende. 025. Mei 1575. p verfoek vande gecommitteerde arme weeshuysmeefters bin- ften ™n"fie 6 Dordrecht omi?e te mogen genieten de inkomiten van feker vrouwen conuent binnen defe ftede genaemt de Ma. ÏÏ^S bed^mde voor defe tijdt omtrent fes £Xïï5t£^ roh guldens foo verre daer van geen goederen in pandtfchapfe genomen en zijn als verftaen werdt gedaen te zijn mits datT fupplianten op hen fuüen nemen dalimentatie van 17 ofte 18 conuentualen bedragende tot 490. Car. guid. sjaers. h'^^StoL De ftaten van Hollandt gefien hebbende taduis Vanden ontfanger voor-  1384 PRIVILEGIËN voornoemt hebben der fupplianten verfoeck geaccordeert ende ac* corderen bij defen omme tot behoef vanden weeshuyfe binnen Dordrecht te mogen genieten ende ontfangen de inkomften vande landen ende goederen vanden conuente van Marienborn in defen geroert beginnende vanden jare 1575. incluys behoudelijck dat de fupplianten gehouden fullen lijn de conuentualen in defen geroert haer toegeuoegde alimentatie jaerlijcks vuyt te reycken ende te betalen ende voorts alle laften der voorfz. landen te dragen waer toe de fupplianten oock behoorlijcke brieuen van octroy fullen werden verleent des verfocht zijnde. Refolutien van Holland van het jaar 1575. bl. 326 en 327. Oclrooi, daar toe, ten naame van Koning Philips, aan de voorfchreeven Weeshuismeefteren verleend. 29. Mei 1575. PHilips bij der gracie Godes coninck van Caftillien etc. Allen den ghenen die defen jegenwoordige fien fullen ialuyt. Alzoe de gecommitteerden arme weeshuysmeefters binnen onffere ftede van Dordrecht verthoont hebben dat in den winter anno LXXJ. leftleden binnen der voorfz. ftede opgeftelt es geweeft een weeshuys omme arme veriatenen weeskynderen aldaer ontfangen opgeuoet ende geleert te werden volgende dordonnantie daer op ter zeluer tijdt gemaect zonder eenige afïignatie van goeden om der goeder luyden affeccie ende aelmoes daer deur tzelue weeshuys begonft ende tot noch toe foberlicken onderhouden es geweeft maer ouermits defen turbulentelijcken tijdt die terftont naer die opftellinge desfelfs weeshuys gerefen ende als noch duyrende es die goede luyden ouermits die cefïatie van neringe quade betalinge van incommen ende menichfuldige contributien ende laften vanden oerloge zulcke hantreyckingc donatien ende maeckinge nyet en doen als men wel verwacht hadde ende doer die fterfte die aldaer meer als een jaer lanck gegrasfeert heeft veel ouderen affteruen ende groot getal van weeskynderen dagelicx meerder aencompt foe dat jegenwoerdelijck in tzelue weeshuys zijn ouer de hondert ende tachtentich arme weeskynderen ende noch dagelicx meer ende meer geprefenteert werden die de fupplianten nyet en moegen ontfangen ouermits zijluyden ouer AANMERKINGEN. Van het Nonnen Kloofter Marienborn . en O) breedvoeriger berigt gegeeven ; waarom de Opregting van het Weeshuis, hebben vrij, tot bekorting, onzen Leezer 'derwaards onze Stadsbelchnjver Balen (1), en anderen heen zenden. (i) Bladz 144, 176. (aj Kerkelijke, Oudheden van Zuidholland , 61. 8l ~ 88.  v a n D O R D R E C II T. l3g£ óuer die foberheyt van incommen de jegenwoordige nyet bequamelijck en connen onderhouden ende zoude gefchapen zijn iülcken nodich werk ende godsdienft geheel te veruallen alfoe daer geen nonciert r. guldens sjaers zeker incomen cn es ten waere hier inne vemen werde met eenigen extraordinaris remedie daer toe zij fupplianten geen bequamer en weeten te vinden dan dincomplten ende goederen vanden conuente van Marienborn gelegen binnen der voorfz. ftede van Dordrecht verfouekende daeromme alle de voorfz. goederen ende innccomen vanden voorfz. conuente hemluyden toegeuoecht te werden. Soe eeft dat wij de faecken voorlz. ouergemerct ende daer op gehadt taduijs van onfen zeer lieuen ende getrouwen neue ridder van onffer ordene vanden gulden vliefe de prinche van Orangen graue van Nafïbu etc. ftadthouder ende capiteyn generael Voor ons ouer Hollandt Zeelandt Wefturieslandt ende Vuytrecht mitsgaders die vande ftaten ons lants van Hollandt genegen wefende ter beede ende begeerte vande voorfz. jegenwoordige gecommitteerde arme weeshuysmeefters binnen der voorfz. onfer ftede van Dordrecht henluyden gegundt geaccordeert ende geoótroijeert hebben gunnen accordeeren ende oftroijeren mits defen tot der voorfz. weeskinderen behouff te mogen aenuaerden genieten ende gebruycken alle die goeden ende dincompften vanden zeluen conuenten geen vuytgefondert waer die gelegen ofte beurren ofte beuonden zullen moegen werden beginnende vanden jaere xvc- vijff ende zeuemjeh incluys behoudelijck dat die fupplianten gehouden zullen zijn den conuentualen Vanden voorlz. conuente van Marienborn haer toegeuouchde alimentacie jaerlicx vuyt te rijeken ende te betalen ende daer op en bouen te dracgen alk laften op de voorfz. goederen ftaende. Weluerftaende dat die voorfz. gecommitteerde arme weeshuysmeefters gehouden zullen wefen defe jegenwoordige te doen regiftreren in onfle reeckencamer in Hollandt ende tzelue volbracht^ zijnde ontbieden ende beuelen daeromme allen onffen rechteren juftieieren officieren ende onderfaten wie zij zijn ordonnerende mede allen onfen ontfangers ende anderen des noodt zijnde hemluyden hier nae te vougen ende reguleeren ende den fupplianten in de voorfz, qualiteyt daer mede laeten vrij ende vranck bewarden genieten ende gebruycken zonder hemluyden int gundt voorfz. es te doene eenich hinder letfel ofte moeijenis ter contrarie maer alle afliftentie ende bijftant want ons alzoe gelieft. Gegeuen binnen onfer ftadt van Dordrecht den xxixe dach Mey int jaer ons Heeren duyfent vijffhondert zeuentich vijue van onfen rijeken te wetene van Spangen Secillien etc. txxe ende van Napels txxije- (Op de plijcke ftondt gefcreuen) Bij den coninck ter relatie vanden ftadthouder ende capiteyn generael. (Onderftondt) A. Geniets. Ende bezegelt met een root vuythangende zegel in dubbelden ftaerten. Eerfte Witte nieuwe Regifter gequot. LitteraA. Fol. 212 verfo, beruftende in de Domeinkamer Van Holland. Pppppppp zy  1386 PRIVILEGIËN Zijne Excellentie, Prins Willem de I. en de Staaten van Holland bevejligen de Privilegiën en Voor regten der Munters. O 3. O&ober 1575. ALzoe fijne Excellentie ende die Staten slandts van Hollandt gefien hebbende die remonftrantien ende zvvaricheden bij den generaels waerdeyn muntmeefter preuooften ende die gemeene gefellen vanden munte binnen Dordrecht voorgehouden ende verthoont tegens den voet geraempt op tfiaen ende munten vanden \a] nyeuwen Hollandtfchen daelder die middelen ende redenen daerinne verhaelt nyet genouchfaem beuonden hebben omme daer mede te fuperfederen ofte de wercken eenichfints achterwege te laten maer dat tot prouffijte ende voordeele defer landen mit commoditeyt ende gerieff van alle coopluyden op Ooftlandt ende elders haer handelinge drijuende met het ftaen vande zelue munte ende Hollandtfchen daelder voortgegaen behoort te worden ende dordonnancie dies aengaende behoirlijck achteruolcht. Ende de voorfz. generaels wardeyn muntmeefter prouooften ende gemeene gefellen vander munte ouer zulex bewillicht hebben ende te vreden geweeft den feluen nyeuwen penninck volgende den voet daer op genomen te flaen ende te munten mits dat zijluyden bij zijne Excellentie ende den voorn, {laten gemaintcneert ende gettijft fouden werden in heure priuilegien ende vrijheden hun ende heure voorlaten bij diuerfche grauen van Hollandt gegeuen ende gegund foe vft dat zijne Excell. ende de ftaten slants van Hollant voornoemt tgundt voorfz. es ouergemerct belooft hebben ende belouen bij defen den voorn, remonftranten tallen tijden des noots fijnde te vrijen tontlaften ende tindempneren voor haerluyden ouerften ende heere van alle tgunt defelue vuyt zaecke van tfiaen ende munten vanden feluen1 daelder tot eenigen tijt te lafte geleyt fal mogen worden. Confenterende en- A A N M ER K I N G E N. Dit Stuk is van veel aangelegenheid voor [>] Nyetnven Hollandt Wen daelder. Tot de Munters van Holland, om dat daar bij, na het doen maaken van deezen Muntllag hadden de Verandering der Regeering, alle hunne Vrij- de Staaten , in de maand van Auguftus, reeds heden en Voorrcgten, welken Zij van de Graa- ordre gefield, en, om de gangbaarheid en den ven virkreegeh en tot hier toe gebruikt had- aftrek daar van in Ooltland te^bevordcren, geden , door de Staaten, van nieuws , en voor 't duurende dit jaar, en in het begin van het volyervolg,beveftigd werden. Men had hun, wel gend, verfcheiden heilzaame Befluften genojs waar , die Vrijheden tot hier toe haten ge- men (2). Die begeerig i>- , om van deezen meten, dog het gebruik tiaar van, flegts voor Daaler , het eerlfe Geldftuk , dat op naam agt of veertien dagen, toegegaan; gelijk ver- van de Staaten gêflaagen werd, eene fraaijc Aflcheirien Staarsbclluiten van dien tijd aantoo- bedding te zien, kan daar in tc regt geholpen nen w- worden, door den Penningkundigcn Van Loon o> (i) Refol. van Holland van V jaar Ifffg. bl. 546, 555, 594, 724. ISrt^bl' iM!a"d Va" 'l Jaar l57S% bU 595' 606' 670' 6?l> Ö83, 6«9, 704, 705. van U jaar 13) Uedendaasfcht Penningkunde, I. Deel, ix. Hoofdjl.  van D ORDRECHT. 1387 ende belonende voorts den feluen remonftranten dat zijluyden volaTZ ^a gfnSïen ende gebruycken fullen alfulcke oude deuchT^vJaI lofllJkf Priuilegien ende vrijheyden als zijluyden voor Sn II n troublen ende beroerten ruftelijck ende vredelijk heb™«£ v YCt ende genoten- Gedaen tot Rotterdam onder onfen zegele hier aen gehangen den iije Oftobris XVC- vijffentzeuentich. CQp de plooije fond) Ter ordonnantie van zijnder Excellentie. J. de Vaudimont. Ter ordonnantie van de Staten. C. de Rechtere* Naer den oorftrongklijken Brief, hebbende onder uithangen twee Zegels van rood IVafch, ieder aan een* dubbelen Franchïjnen flaart, berustende in de Muntkamer van Holland. De staaten van Holland ontjlaan die van de Munt, van bet zuaarneemen der Wagt en en foort gelijke Perfoneele Jaften, voor den tijd van één jaar. %. Ottober i 5 7 5* IS geordonneert te fchrijuen aen de burgemeefteren ende raedt van Dordrecht. Alfoo de generaels wardijn muntmeefter prouooften ende gemeene gefellen vande munte bij zijne Excellentie ende de Staten van Hollandt bewillight zijn omme met alle vlijt ende neerstigheydt tot voordeel vande gemeene faecke ende gerief vanden koopman te ftaen ende te munten fekeren nieuwen daelder ende defelue muntmeefters prouooften ende gemeene gefellen door het dagelijcks bolwercken pioneren waken ende andere perfoneele laften daer in grootelijcks werden verhindert tot groote verachteringhe in de gemeene faecke hebben wij die vande munte voornoemt voor den tijdt van een geheel jaer naer dato defer ter requifitie van fijne Excellencie omme de gemeene faecke te gerieuen voor foo veel als ons mogelijck is defelue ontflaghen ende ontflaen vande perfoneele laften als waken etc. verfoeckende daeromme feer ernftelijck dat gij de voornoemde muntmeefters ende gefellen daer van exemt ende ontlaft wilt houden. Refolutien van Holland van het jaar 1575. bl.671. AANMERKINGEN. De Vrijheid van Togt en Wagt, aan de vergund, flegts bij voorraad verleend gcworMunteis , door den Prins van Oranje, den den zijnde , was het noodig, dat er, bij de ééneudertigften Deccrabet des jaars 1572 (1) , Staaten , eene nadere voorziening gefchiedde. (1) Zie bl. 1378. Pppppppp 2  1388 PRIVILEGIËN De Kamer Judiceel der Stad Dordrecht keurt, zoo veel in haar is , de voorfchreeven Brieven van Zijne Princehjke Excellentie en van de Staaten, aan de Munters, verleend, goed, en geeft hun daar van Afte. 12. O&ober 1575. GEfien bij de camere juditiale der ftede van Dordrecht tgerechte aldaer collegialiter vergadert zijnde zeeckere acte bij zijne pi-incelijcke Excellentie ende de Staten van Hollant verleent den generaels wardijn muntmeefter prouooften ende die gemeene gefellen vande munte binnen defer ftede van Dordrecht van date den iijen Octobris anno XVC- vijff ende tzeuentich mitsgaders zeeckere miffiue vande voorfcreuen Staten van Hollant geaddreffeert aen den burgemeefteren ende regierders der ftede van Dordrecht van dato den iijen Octobris leftleden inhoudende dat de voorfz. generael wardeyn muntmeefter prouoiften ende de gemeene gefellen vande munte gegunt ende geaccordeert is dat zijluyden volcomelijck genieten ende gebruycken zullen alzulcke oude deuchdelijcke ende loffelijcke preuilegien ende vrijheden als zijluyden voor date van defen troublen ende beroerten ruftelijk ende vredelijck hebben gebn^ct ende genoten ende oock den feluen mede voor eenen tijt van één jaer ontilaegen ende ontlaft zijn van bolwercken pionieren waecken ende andere perfonele laften omme de nootelijcke wercken tot voirdele vande gemeene zaecke opgeftelt nyet verhindert noch verachtert te worden verfouekende de voorfz. Staten bij den voorfz. gerechte den voorfz. vande munte daer van exempt ende ontlaft te willen houden ende hemluyden daer off behoerlijke acte verleenen naer breder inhouden der voorfz. miffiue. Heeft de voorfz. camere zoe veel in haer es de voorfz. acte ende inhouden vande voorfz miffiue geaggreert ende geapprobeert mitsgaders de vrijdomme exemptie ende ontlaftinge daer inne vermeit hemluyden daer toe vergunnende defe acte. Actum den xijen Octobris anno XVC- vijff ende tzeuentich. Mij prefent. Pauïi. Naer de oorfprongkelijke Afte, beruftende in de Muntkamer van Holland. Re-  van D O RDRECHT. 1389 Refolutie van de Staaten van Holland, dat de Muntmeefter geene Plaat en aan de Munt gefellen mooge uitleveren, dan in het bijweezen van den Esfaijeur ; en dat die van de Munt de Impoft en, zonder betaaling, bij de Pagt er s alleen zul/en doen aanteekenen, teneinde aan derzelver uitgeloofden Pagt te kunnen gekort worden; onder voorwaarden egter, dat geene anderen, dan de Munters en hunne Huisgezinnen, aan die Vrijheid eenig deel zullen hebben. 2. November 1575» ALloe de Staten slants van Hollandt omme te beter toeficbt genomen te worden op tfiaen van den Hollantfchen daelder op dat defelue wel geblanchieert ende gemunt mochte worden volgende dinftructie vanden muntmeefter bij de generale meefters van der munte binnen Dordrecht geleuert op den xijen Octobris laeftleden gecommitteert ende geordonneert hadden Cornelis Willemszoen aflaijeur particulier vander munte binnen Dordrecht hem altoes prefent te vinden zoe wanneer die munemeeïler den muntgefellen eenige platen foude leueren omme gemunt te worden ende te befyen ofte defelue wel geblanchieert zoude wefen naer den eyfch vanden voerfz. inftructien daer beneffens goet pertinent regifter te houden ende van dage te daege aenteyckenen tgewichte vande platen die bij den muntmeefter den gefellen geleuert zouden worden voorts hem oock prefent te vinden op alle die leuerantien die vanden geHagen daelders zouden worden gedaen waer van hij oick gehouden zoude zijn perfect regifter te houden ende oick aenteyckening te doen vande {Vj cyfailles doende defelue in zijne prefentie breecken naer vuytwijfen zijnder commisfie ende die ftaten voorn, onderrecht zijnde dat die muntmeefter dies nyet tegenftaende daegelicx de platen den muntgefellen vuytleuerende is zonder bijweien vanden voirfz. Cornelis Willems aflaijeur foe ift dat die voerfz. ftaten willende hier in voorfien geordonneert ende beuolen hebben ordonneren ende beuelen bij defen den muntmeefter voorfz. egheene platen meer vuyt te leueren aen den muntgefellen aldaer ende dat die muntgefellen eghene platen en fullen ontfangen dan in prefentie ende bijwefen vanden voerfz. Cornelis Willemsz. waer toe zij gehou» Pppppppp 3 den AANMERKINGEN [rt] Cyfat lies. Verftant daar door het over- Munters gewoon zijn de rmiwe Geldftukken, fchot vaii de Mctaalc Plaaten , waar uit de Flaons bij de Franfchen geheeten, te fnijden(,i). 0^ Zie Abot de Bazinghem Diciionnalrt da Mtnnoyes e» Cifailltfs.  1390 PRIVILEGIËN den zullen zijn eedt te doen in handen vanden generale meefters vande munte die de Staten dair toe fpecialicken bij defen aüthoriferen ende dit op de verbeurte van alzoedanighe vrijheden ende exemptien als hemluyden onlancx bij de voorfz. Staten gegundt ende gegeuen zijn geweeft. Gunnende ende toelatende hemluyden noch bij defen dat zij generalicketi alle impoften zullen moegen bij den pachters doen aenreeckenen zonder daer van te betalen omme bij den pachters aen heuren beloeffden pachte gecort te moghen worden ende dit alleen voor hun ende heure familie zonder dat zij vermoegen zullen mit eenighe perfoenen nyet vande munte aldaer wefende gelaegen binnen den munte ofte heuren huyfen te moghen houden ofte bier ofte wijn buyten heuren huyfe ofte de munte te laeten gaen ofte doen haelen tzij in coope ofte gifte al op de verbeurte vande voorfz. vrijheden. Gedaen tot Rotterdam den tweeden Nouembris XVC vijff ende tzeuentich. Ter ordonnantie vande Staten. Bij mij C. de Rechtere. Naer de oorfprongklijke Refolutie, beruftende in de Muntkamer van Holland. Verzoe/k van de Munters vaft Ho ff and en Zee* land n aan de Gecommitteerden van de Heeren Staaten , om den Muntmeefter te gelaften, van de vreemde Werkluiden, met zijnde van het Holland fch en Br ah and fch Serment, die hij in zijnen dienft gebruikte, af te danken; en Advis van de Officiers der Munt op het voorfz. Verzoek. 14 en 19. Junij 1576. Aan mijnen Heeren de gecommitteerden van den Staten. GËuen in alle reuerentie te kennen die gemeene munters ofte muntenaeren des munte van Hollant ende Zeelant refiderende tot Dordrecht hoe dat fij fupplianten onder anderen haere preuilegien hemluyden bij veele verfcheyden heeren vanden lande gegeuen en- ë®mmmm$m g«s §mm smm §»e êf«g»B§§#t&a AANMERKINGE N. Het maaken yan den nieuwen IMhndfchcn federd een' gerufmen tijd . wmrTHii;nlia- ni» Daaler op de Munt veel werks Schaffende, hoofde van den oorlog, niet wS had de Muntmeefter zig van vreemde Werk- men; dan, de Hollandfche zoo wél TdBn? gezellen moeten verzien, wijl die van Braband, bandfche, Munters, vreezen.de , dat zulks in 't ver-  V4JV DORDRECHT. mi zUnXt^voov^ ^ hm0fih Adbrecht van Beijere» gepreuiligeert 3* fcF?' "1Unte nyemant en fal mogen wercken ten fii SffitTS6 lcrTnte des voorfz-rounte ofte des nlhnten r °°Ck W °nfe ^'enwoirdige Co. Majt den fup- ïerTlll^^T 1S/U,CX Ü] hier van PWWHck fouden mogen vei toonen ende na den teneur van defelue pveuilemen foe fiin de lupphanten ende haere voorlaten altijts geweeft fa^SSSe VU quafi tot defen tijt toe van tielue fulex te onderhouden vuytgefondert dat foe wanneer het werck foe oueruloedich quam ende f^Am°A WeZn dM het bij den fuPPÜanten ofte haere voorla^ ?raïant niet ^wrocht en mochte'werden dat als dan bi den niunctmeefter wel andere vreemde munctcnaers ingebracht zijn die nochtans weder opftaen ende vuyt het werck fcheyden mosten foe wanneer den fupplianten ende die van Brabant twerck we- mnnS wtIg 'T"' SV* "V °°ck fulcx dat onkncx in de voorn, munte het werck zeer gedrongen gehadt heeft ende dat ouermits die muncters des muncte van Brabant nyet alhier tot Dordrecht en mochten comen ende den coopman ende den geenen die tzelue mochte aengaen nyet geëxpedieert en mochte werden zoe dat bij den munctmeefter der voorfz. munte ofte bij v mijnen heeren in de voorn deS n^feri^ deswercx ingenomen fijn vreemde wetckjuy- bant mor 5 a't^Jr 1?mentS deS mUnte Van HoIlant ofte HiJdffu^lnZ ^ fiJ fllPPlianten feeckere tijt gewrocht hebben dan ende?S2 S^?erTd! termmnaeneren «aerepreuilegien voornoemt ende die poflesfie vel quafi van dien hebben middelettijt oock ontboden haere oude medehulpers te wetene munctenaers des munte van Brabant die ter grooter perijcule ende cofte ende omme haer mede te conferueren m haere voorfz. preuilegien tot Dordrecht gecomen lijn op hoope ende meeninge van aldaer te wercken fulcx fij doende fijn alfoe dat jegenwoirdelicke de fupplianten met haere voerfz. medehulpers fonder eenige zwaricheyt twerck ter muntte comende wel machtich fijn ende hoewel nv die muntemeefter des munte des voorfz munte wel foude behoiren te licentieren ende op te doen ftaen de voorn, vreemdelingen omme fulcx den fupplianten te conferueren ende mainteneren in haere preuilegien vrijheden ende pofleflie vel quafi yan dien foe fchijnt dat hij van des te doene onwillkh ende m gebreecke es ten waere hij daer toe hadde vwer mijnen heeren ordonnancie ende beuel. Waaromme fij fupplianten tot v mimen heeren keerende fijn verfouekende dat bij foe verre v mijnen heeren defe faecke aen foude mogen gaen v belieuen wil die voorn, vreemdelingen vuyt haer werck te licentieeren ende oirloff te geuen latende fulcx de fupplianten ende haere medehulpers in haere pre- ui- Ke^ün^S T benadeeling van Men keerde zig daarom tot de Staaten, en Eken n2f ft ?'' ZOude kV""en verzo§t hcn >van dc» Muntmeefter daar toe lalt ffiTbirt 9 °P am,ZOak T P VTI!en Seeve»- D* Staaten namen daarop in de ï' in Ven ',, " ' ""SJVW1 5? Bc"& van den Waardlin' de Generaals ,den f^^o , . en het; zig her- Muntmeefter en verdere Officieren van de Hol- S on dfBSLH ^'^.Mt,nt,'tvvelk,zooalsuitden htffd heen, op de Hollandlche Munt te werken, blifkt, aan 't oogmerk vande Verzoekers een£ vS, \ otïVJu1n®eefct w«gerde , om de mede veréénigd, en het in een Befluit ver. vreemde Werkluiden , intuflchen door Mem anderd hebben, kunnen wij, bii man-el van aangenomen, zonder hooger bevel te ontüaaa. berigt, niet bepaalen ' J ° m  1392 PRIVILEGIËN uilegien ende poflesfie vel quafi van dien ende hier op te expediëren vwer mijnen heeren beuel ende ordonnancie aen den voorn, muntmeefter in behoirlicke forme dienende. Twelck doende etc. Aduis vande generaels muntmeefter aflaijeur ende prouoeften vander munte binnen Dordrecht omme tzelffde gezien vorts in delen gedaen ende gordonneert te werden naer behoren. Gedaen tot Delft den xiiij6 Junij XVC- fesenzeuentich. Ter ordonnantie vande Staten. Bij mij De Rechtere. GHefien bij Adriaen van Blijenborch wardeyn Blafius Boucquet ende Adriaen Arot generaels Rochus Grijp muntmeefter Geerit Frans ende Adriaen Ockersz. prouoeften ende Willem van Beaumont Fransfen oudfte werckman vande Con. Majts. munte binnen die ftede van Dordrecht ende in communicatie geleyt hebbende tinhouden van defe requefte hyer aen geanncxeert hebben beuonden tfelue inhouden waerachtich te zijn ende verclaert ende verclaren mits defen heurluyder aduijfe ende goetduncken te wefen op tfelue onder correctie van mijn heeren de Staten dat mijn heeren de Staten voor defen tijt ende onuermindert de preuilegien ende gerechticheyt vande fupplianten ordonneren /ouden den muntmeefler ouer te leueren alle daghe van tfiluer ter munte coemende foo veel wercks als de fupplianten bequamelick ende geuovichlick wel zullen connen sdaechs opmaecken alles ter goeder discretie vanden generaels waerdeyn ende muntmeefter voorfz. ende dat hij tfurplus dat daer en bouen meer ter munte gecomen fal wefen ouerleueren zal moegen den vreemden munters tegenwoordich alhyer gecomen fijnde omme bij hemluyden geurocht ende gemunt te worden tot gerijue vanden coopman ende voorderinge vande munte indien de leueringe daer toe oueruloedich genouch come ende indien nyet ende de vremde munters hemluyden alhier bij gebreecke van dien niet connende onthouden dat defelue alsdan vande munte zal gegeuen moegen worden een teerpenninck tot heurlt^der vertreck. Aldus gedaen bij den voorfz. officiers van der munte collegialiter vergadert fijnde inder munte voorfz. ende bij hemluyden belaft ende geordonneert Jacob Pauli die fijluyden defen tijt gebruyekende zijn tot heurluyder clerck ofte fecretaris inde ftecken den munte aengaende ouer hemluyden defen te teyekenen opten xix. Junij anno XVC- zeffentzeuentich. Ter ordonnancie vander voorfz. officiers vander munte. Bij mij Pauli. Naer het origineel Requeft, beruftende in de Muntkamer van Holland. De  van DORDRECHT. 1393 De Staaten weigeren het Verzoek van de Generaals , den Waardijn, den Muntmeefler, de Provooft en en gemeene Gezellen van de Munt , om Vnjdom te hebben van den Vijftigften Penning. 13. September 1576. OPt verzoeck van den generael waerdijn muntmeefter prouoosten ende gemeene gefellen vande munte binnen de ftede van Dordrecht omme te mogen genieten vrijdom van den vijftigliften penning is geappoftilleert Nihil alfoo de Staten van Hollandt verftaen van de contributie in defen geroert niemandt exempt te zijn don de munte ende de habitatie van dien. Refolutien van Holland van 't jaar 1576. bl. 157. AANMERKINGEN. Wij vinden hier gewag gemaakt van den ingevoerd geworden (2). Voor het overige f'Jff'gfien iennwg; dog het koomt ons waar- moet men opmerken, dat deez,- weigeringhaa- ciiyniyfc voor, dat er eene fchrijiïeil ingeÜoo- ren fflondflag vinde , in het Piacaat, weg&W pen zij, eti dat men, m pfaats van den riff- den Ophef Jee Middelen, den drieëmwinüz- ugjien ,den/fo»rferrf/Ze«,Penmnglcezenmoet. ften April bevoorens, in Holland en Zeclancl, Deeze laatfte werd, toen ter tijd, geheeven {\) afgekondigd 't welk afte de Vrijdom' van alle onroerende Goederen, gelijk Huizen, men , geduurende den oorlog, behoudends Landerijen , Tienden en dergelijken ; daar egter eens ieders regt voor het toekoomen- de Vijftigfte Penning, eerft m \ jaar 1580, is de , gefchorft waren. tl) Zie Refol. van Holland van 't jaar 1576. op verfcheiden plaatfen, cn vooral 't Placaat van den sï. April, te vinden bl. 48—53. 3 (2) Uitwijzends de Refolutien van Holland van dat jaar. Refolutien van de Staaten wegens de Onééntg* heden tuffchen de Steden van Dordrecht en Gouda, ter ééner, en de Stad van Delft, ter ander er zijde, over de Verlaaten aan den Leidfchendam. 21 en 29. December 1576. Mieris en Van Alphen Befchrijv. van Leiden, II. Deel, bl. 790 en 791. Qqqqqqqq Ac-  1394 PRIVILEGIËN A&e van jNonpr&judicie aan de Munters van Holland , door de Regeerders van Dordrecht, verleend ter zaake dat zij eenig Geld, tot het maaken van de Schans fen te Krimpen, vrijwillig hadden opgebragt. 7 . Jpril g "\/Pïn heeren de regierders der ftede van Dordrecht bekennen ende JlVJL doen te weten certificierende met kennifle der waerheyt dat de waerdyen generaels muntmeefter prouoeften ende anderen officiers ende werckgefellen vander munte binnen deefe ftede wt goeder affeétie ende haeren onbedwongen wille geconfenteert ende opgebrocht hebben in de quotifatie ofte omflag gemaeckt tot fortificatie vanden fcanfen op Crimpen ende daer ontrent de fomme van twaelff ponden Vlaems eens ende dit onuermindert ende fonder prejudicie vanden vrijheyt ende exemptie als die vanden munte voorfz. fijn hebbende daer toe hemluyden defe aéte van non prejudicie bijden voorfz. regierders is verleent. Acmm den vije Aprilis anno XVC- LXXVI. ftilo curie* Mij prefent. J. Pauli. Naer de oorfprongklijke A&e, beruftende in de Muntkamer van Holland. Bevel van de Staaten, om Twee Perfoonen, fehoon niet voorzien met eene Atteflatie van het Serment van Antwerpen , in de Hollandfche Munt , als Werkgezellen, te ontfangen. 19. April 1577. DE Staten vatt Hollandt hebben verftaen ende gheordonneert dat tot vorderinge vande wercken der munte binnen Dordrecht in derfeluer munte ontfangen fullen werden Dirck Eberwijnsz. ende Jalper de Coninck omme te wercken met de andere gezellen inder munte voorfz. niet tegenftaende bij dezelue egeene atteftatie en werdt vertoont van die vander munte tot Antwerpen aldaer fijluyden Iaetft hebben gewrocht ende dat fonder prejudicie nochtans ende onuermindert eenige priuilegien ofte gerechtigheden die dc voorfz. munte tot Dordrecht zoude mogen hebben ter contrarie. Refolutien van Holland van het jaar 1577. bl. 57. A ANMERKINGE N. Tot verftand van dit Befluit, raaden wij den kende op een Stuk van den tweeden S^m. Leezer daar mee te vergelijken het «flgetee- ba des jaars 1572 Qi). twcctlen ^fXem- (« Blad*. 1377. Don  van DORDRECHT. 1395 Don Jan y an Ooftenrijk , Stadhouder van Zijne Koning lijke Majefteit, gebiedt den Generaals en Provooften der Brabandfche Munte, zorg te draagen, dat geene Werkgezellen zig van daar begeeven naer Dordrecht, om in de Hollandfche Munt te werken. 8. Junij is?7- Don Jehan D'Auftrice ridder van den gulden vlies ftadthoudere gouuerneur ende capiteyn generael; Lieue ende geminden hebbende verftaen dat het meeftendeel van den werckluyden ende munters vande munte van zijne Ko. Majt. foo wel van defe ftadt Antwerpen als andere fteden van herwaertsouer hen beuoirderen te gaen wercken ende munten in de ftadt van Dordrecht in de munte vanden prince van Orangie aldaer geftelt deur oirfaeckë dattet geit aldaer gemunt tot hooger prijs vuytgegeuen wort dan alhier te lande ende waer deur zij meerder loon van heuren arbeyt zijn ontfangende deur welck oirfaeckë de munten van zijne Majt. van herwaertsouere felen commen te declineren ende celleren tot fchaden ende interxeffen van dyen. Ende hoewel dat de voorfcreuen werckluyden daer aff hebben tot diuerfche ftonden geaduerteert geweeft ende oock bij brieuen vanden generale prouoften vande voorfcreuen munten ontboden geweeft dat zij hen nyet en fouden abfenteren noch elders gaen wercken fonder hen expres confent ende oirloue ende hebben nochtans defelue werckluyden daer toe nyet willen verftaen off obedieren noch oock hen daer nae willen reguleren. Waeromme foo eeft dat wij begherende hier inne te verfien bij behoirlijcke middelen hebben wij v wel willen belaften bij defen dat ghij fult ontbieden alle dezelue werckluyden ende munters voor de lefte reyfe dat fij wel expresfelijck commen ende wederkeren op alfulcken tijt als ghij hen fult prefigeren ten eynde zij hen quijten van heure officie ende eede gedaen opt, feyt vande munten vande vöorfz. Majt. van defe zijne Nederlanden opte pene vande verbeurte' van hen priuilegien ende dat verfien fal worden van andere werckluyden nyet gepreuiligeert zijnde gelijck wij als nv confenteren ende ordonneren dat gij v fult moegen dienen van anderen ingeualle van hen nyet wedercompfte v voorts belaftende daer inne fulcx te procederen op dat den dienft van zijne Majt. ende van defe landen nyet en worde voorder gepoftponeert ende geinterreffeert. Lieue ende geminde onfe Heere God zij met v. Gefchreuen binnen Brueffele den achtften dach der maendt Junij A°-XVc-feuenentfeuentich. (Onderfont aldus geteeckent) Johan. (Ende noch daer onder) Sterck. {Opten rugge ftondt aldus) Gefcreuen aen onfen lieuen ende geminden die generalen ende prouooften vande munten van zijne Majt. van defen Nederlanden. Ende Qqqqqqqq 2 was  1395 PRIVILEGIËN was doriginale gefegelt metten fegel vande Co. Majt. in forme van placaet met rooden waffe. Getranslateert vuyten franchofchen talen is daer mede beuonden te accorderen in liibltancie bij mij Guillame de Campo openbaer notaris bij den rade van Brabant geadmitteert tAntwerpen re/ïderende defen feuenentwmtigften Junij anno 1577. Quod atteflor manu propria rogatus et requifïtus. De Campo* Naer eene authentijke Copij , beruftende in de Muntkamer van Holland. De Staaten ftaan toe, op het verfoek van den Provooft der Brabandfche Munte, dat geene Holland* fche Munters in Braband, noch geene Braband* fche in Hol/and, zonder Paspoort, in de zvedcrzijdfche Munten zullen ontfangen zvorden; en dat de Muntgezellen dier beide Munten elkander en ? ingevolge de Prsv/Jeg/e?? en Cojlumen, naer uitwijzen van de Sentent ie van den 11 Maart des jaars 1543 5 'ln het zuerk onderling te hulpe zullen koomen. 24. Oclober 1577. GEeft in alre reuerentie te kennen Pieter Cobben prouooft vaii de Co. Majts. munte van Brabandt hoe dat ouer lange ende meenichte van jaren geobferueert ende onderhouden is geweeft dat ' de munteren vande zefthien Hollantfcheplaetzcn hen generende metten exercitiën vander munten genyetende de vriheyt der zeluer zo in Hollant als in Brabandt met de negentich van Brabandt hen oock generende ende behelpende mitter exercitiën vande voorfz. munte tzij in Brabandt ofte in Hollandt gelijckelijck gehouden ende geasferuieert zijn in alrehande laften zo van tot Maeftrieht als elders daer hem hertooch Philips H. L. M. ofte zijne fuccesfeurs princen van defe landen gelieuen zoude te fchickcn omme tc moeten gaen wercken ende munten tzij bij hem zeluen ofte yemandt andere fulcx dat oock aengaende andere laften die zelue munters ende heure priuilegien concernecrende zonder dat dezelue munters tzij Hollanders ofte Brabanders alfo gaende buyten wercken ofte munten daeromme heuren ftock zullen verliezen tzij dat zij zelue gercquireert zijnde voor hem zeluen ofte oock voor yemanden anders voor den prince vanden lande ofte hunne nacommelingen gaen wercken ofte munten dac  vanDORDRËCHT. 1397 dat oock zulcke wederromme gecommen zijnde ende gewracht hebbende in heuren ftock wederomme zuilen mogen commen daer zij vuyt gingen gaende vuyt wercken zonder obftaelc van yemande maer zullen heuren ftock verlyezen die vuyt heuren eygenen wille daer vuyt gefcheiden ende fonder des verfocht zijnde elders tzij voor hem zeluen ofte voor andere vande voorfz. gefellen gaen wereken etc. alles breder vuytgedruct bij zeeckere fentencie in dato xj° Martij anno XLIIJ. tegenwoordich beneffens den fupplianten beruftende. Ende gemerckt den fuppliant met eenen Cornelis van Nifpen gezwooren der voorfz. munte van Brabandt van wegen der fermenten der zeluer geauthorizeert ende gecommitteert zijnde ten eynde zijluyden de fermenten of prouooft der munte van Hollandt zouden demonftreeren ende deuchdelicke geobferueerde priuilegie volgende de fentencie ende bijzonder vwe G. heeren op datter goet regardt tot maintenue van dyen zoude worden genomen fulcx der fuppliant dus egeenfins en twijffelt verzouckende daeromme feer reiierentelijck inder qualiteyt voorfz. dat mijnen E. heeren belieue alzulcke goede ordre te ftellen dat nyemanden van nv voortaen ter munte commende vuyt Brabant en zullen worden geaccepteert ofte ontfangen ten ware met behoorlijcke brieuen van paflepoort ofte anderfints bij gebreecke van dyen werdt die munte van Brabant deur onbreck van gefellen gefchapen geheel defert te gaen ende vorder dat die vanden fermente van Hollandt gehouden zullen wefen die laften van werck ende munte in Brabant te helpen dragen alles volgende die oude priuilegien ende fentencien voorfz. op dat den fuppliant vanden fermente van Brabant die hem tot verfemeke van defen gecommitteert hebben ongeuexeert machblvyien. Twelck doende. (Opte marge was geappoin&eert) Die Staten van Hollandt verftaen dat nyemandt commende vuyt Brabant in Hollandt ofte vuyt Hollandt in Brabant ter munte refpeéliuelick ontfangen zullen mogen worden ten ware met behoorlijcke brieuen van paspoorte. Verclaren voorts dat dye vanden fermente van Hollandt ende Brabandt gehouden zijn dc laften van wercken ende munten des een des anderen te dragen in conformiteyt ende volgende doude priuilegien coftuymen vfantien ende fententien daer van fijnde. Gedaen tot Delft den xxiiijcn O&obris X Vc- zeuenenzeuentich. ( Onderftondt gefchreuen) Ter ordonnantie vande Staten. (Ende was onderteeckenf) C.de Rechtere. Gecollationeert tegens zijn principael. Bij mij De Rechteréi Secret. Naer eene authentijke Copij, beruftende in dé Muntkamer van Holland. Qqqqqqqq 3 Êe-  1398 PRIVILEGIËN Befluit van de Staaten van Holland , tot zvegneem'tng van de Verlaaten aan den Leidfchendam, en toeflopping van denzelvén. 30. April 1578. Mieris en Van Alphen Befchrijv. van Leiden, II. Deel, bl. 792. Befluit van de Staaten van Holland en Zeeland, dat geene Officiers van de Munt eenige Leverantie van Zilver aan de Munt zullen moogen doen. 18. Julij 1578. Die Staten van Hollandt ende Zeelandt willende voorfyen tegens alle fraude ende disordre op de leuerantie vanden feluere in de munte binnen Dordrecht hebben verclaert ende geordonneert dat voortaen egheene officieren vander feluer munte egheene leuerantie binnen der feluer munte direftelijck nochte indireclelijck fullen moegen doen doen nochte paert ofte deel daer inne houden op peyne van aen den lijue geftraft te worden. Gedaen in den Haege den xviij. Julij XVC- achtentzeuenticb. (Onder ftont gefcreuen') Ter ordonnancie vande Staeten. Bij mij (Ondergeteyckent) C. de Rechtere. Tweede Witte Regijler, beginnende den 13. November des jaars i575-> en eindigendeden 15. Januarij 1579., beruftende in de Domeinkamer, Fol. 227 verfo. Befluit van de Staaten van Holland, dat de Aflegging van alle Schepen en Schuiten, door geheel Llolland, zal ophouden, uitgezonderd te Dordrecht. 10. September ï5 7 8. IS mede eendrachtelijck verklaert ende gerefolueert om alle vriendfchap ende eendrachtigheyt onder de lieden ende dingefetenen van dien te mogen houden dat het afleggen van alle fchepen ende fchuyten allomme in Hollant fal cefieren ende fulcx in geen fteden ot plaetfen geen afleggingh plaets fal mogen hebben uytgefondert tot Dordrecht die eenige priuilegie daer tegen pretenderen. Die van Amfterdam hebben daer tegens geprotefteert. Die  van DORDRECHT. IS99 Die van Rotterdam verklaeren daer in niet te konnen confenteren ten ware tieiue in tgenerael wort geobferueert. Die van Zeelandt hebben verklaert daer toe geen laft te hebben, Refolutien van Holland van 't jaar 1578. bl. 19. AANMERKINGEN. Wij hebben voorheen reeds, met een woord, van dit Regt van Aflegging of Foorlaading , gelijk het elders genaamd is , gefprokcn (1;. Wij merkten, toen ter tijd, aan , dat, in de zeftiendc eeuw, daar over, verfcheiden onéënighcden, tuflchen de Steden, ontdaan waren. Om nu geene bewijzen te ontleenen, uit de Verzaamelingen van derzelver bezondere Privilegiën , waar toe anderszins die van Haarlem een aanzienlijk aantal zouden kunnen uitleveren (2), zullen wij ons alleen bepaalen totdat geen, t welk in de Regiftevs van de Hollandfche Staatsbefluiten, tc deezer tijd, gevonden wordt. Reeds op den twintigften October van het jaar 1576. beklaagden zig die van Gouda, dat men hunne Schippers verhinderde, in andere Steden te laaden (3). Dan, weinige dagen daar na, bewilligden dc Staaten $ dat, geduurende den tijd van zes maanden, de Hollandfche en Zeeuwfche Schippers, in alle Havens zouden moogen lollen en laaden, zonder 011derlchefd, of zij daar, lecdigboords, dan gelaaden , aangekoomen waren (4). Dan, onze Stad weigerde, om een bezonder Voorregt, hier in haare toeftemming te geeven. Ook verklaarde Zeeland ongclaft te weezen. Men befloot daarom, Zijne Excellentie ernftelijk te verzoeken , om de Zeeuwen daar toe overtehaalen. Of de Prins hier aan voldaan hebbe, is ons niet gebleeken. Alleenlijk weeten wij, dat , den negeneutvvintigften Auguftus van \ jaar 1578, dit Stuk weder op het tapijt gebragt, en vervolgends befiooten wierd, dat het Regt van Aflegging, door geheel Holland , uitgezonderd in de bevoorregte Steden , welken, binnen agt dagen, daar van bewijs moeiten inbrengen, vernietigd zoude blijven (5). Bij deeze gcleegenheid, beriep de Stad zig wederom op haar bezonder Voorregt, en niet zonder reden, gelijk wij ftraks nader zullen aantoonen. De meefte Leden maakten ook geene zvvaarigheid, ; Om dc deugdelijkheid van het zelve openlijk te < erkennen , gelijk het bovenftaand Befluit van 1 den tienden September, onzes inziens, dui- i delijk aantoont. In het volgend jaar, ontftonden hier over wederom nieuwe onluften, voornaamlijk tuflchen die van Amfterdam,Gouda, en Alkmaar, welken in het jaar 1587 nog niet (1) Btaiiz. 34° ch 1237. (2) Zie in dezelvenbl. 250, «i, 252, 26Ö, 268, 275, 282, 367» 440, 447, 524,531. (3 ) Refol. van Holland van V jaar 1576. bl. 168. (4) Refol. Utf. bl. 180. (5) Rcjbl. van '/ jaar 1578. bl. 9. C6) Zie Refol. van Holland van den 2. Januarij en 24. Februarij 1579., lp. Abri} J583., I, 9 Julij, 14, O ff ober, 16 en 19. November 1587. f7) Zie bl. 1012. iS) Privilegiën van Haarlem , bl. 310 enz. volkoomen vereffend waren(6\ Nadien tijd zijn ons geene bewijzen voorgekoomen, dat er» bij de Staaten, over het Regt van Aflegging, verdere raadpleegingen wierden aangevangen. Waarichijnlijk begreep ieder Stad bij zig zelve het regt te hebben , dieswege, zoodaamge fchikkingen te maaken , of Overdénkomftcn aantegaan, als zij het heilzaam!! voor het belang van haare Schipperij oordeelde ; in welke gedagten wij, door de verfthillendc Keuren van de bezondere Steden , ten fterkftcn, beveiligd worden. Om nu van anderen niet te fpreeken , zeggen wij alleen , dat het Privilegie , waar op onze. Stad zig beriep, gegrond zij in het negentiende Artijkel van de bekende Stapelfententie van den vierden Junij des jaars 1541 (7), inhoudende, dat de Dordrechtfche Schippers, begeerende te vaaren, voor het zelfde Loon, als de Vreemden, welken ten Stapel geweeft zijn, voor de laat>Hen , de Foorlaading zouden hebben. Dit Voorregt ichijnc ook, gelijk wij zoo even hebben opgemerkt, bij andere Steden niet te zijn betwijfeld. Immers , in de Middelen van eene Sententie, geweezen bij den Grooten Raad van Mechelen, den agtften Julij van 't jaar 1570 (8), (en in welk Stuk veele aanmerkelijke'zaaken, het Regt van Aflegging betreffende, worden opgehaald ) wordt, onder anderen , als eene bekende zaak, gezegd , dat de Kduren ch Ordonnantiën van de Schippers van Haarlem, Delft, Leiden, Gouda en andere Hollandfche Steden , uitdruklijk verbieden , geene Foorlaading noch Aflegging tc gebruiken , dati bij wederwraak en alleen ten aanzien van zulken, welken van dit Regt gebruik maaken. Hte Schippers Gild van deeze Stad wordt met [filzwijgen verbijgegaan. Een taftb::ar bewijs, lat men aan het zelve wel degelijk het Regt van ^borlaading of'Aflegging, zonder eenige uitlondering, toekende. Op welk eene wijze de rreemde Schepen, hedendaags, in deeze Stad gehandeld worden, is , in de Keuren van het Sroote Gild der Schippers, bij verfcheiden Artij:bruyckelijk. en , boven dien, eene Mijl in't rond ; berintiende (gelijk er gezegd wordt) defelve mijle van of aen die uyterfte veften der voornoemde ftede daer inne NB. vervangende ofte begrijpende de voorfz. Elfhonden roeden ben-> luyden bij onfe voorfz, voorvaderen geofiroijeert. Maar, fehoon wij hier uit gewaar worden, dat onze Hollandfche Mijl eene meerdere lengte, dan van Twaalfhonderd Roeden, inhield , hebben wij egter, tot hier toe, geene duidelijke Handveft aangetroffen, welke haare waare uitgeftrektheid naauwkeurig bepaalt. De woorden van het eerft aangehaald Octrooi, dat Zeshonderd Roeden geen halve Mijl maaken moogen , fchijnen , onzes eragtens, aan te duiden , dat eene halve Mijl zig eenigszins verder , dan ter lengte van Zeshonderd Roeden, wtllrekkc. Moogelijk zullen wij het fpooc niet geheel bijlter wcezen , wanneer wij de lengte van eene Mijl on Veerden of Vijftienhonderd Roeden bepaalcn ; kunnende ook hicrontrend geene algemeenc en naauwkeurige bereekening gefchieden, om dat de juiste bepaaling afhangt van het vcifchillend foort van Roeden en de onderfcheidene Voetmaat, weiken, gelijk een ieder weet, in ons Vaderland, niet overal dezelfden zijn (9). Wanneer, in 't jaar 1776, Heeren Burgemeefteren eene naauwkeurige Opmeeting lieten doen , en daar bij eene Kaart formeeren van de Dorpen, onder de Halve Mijl behoorende , heeft deGczwooren Landmeeter haare lengte op Zevenhonderd Ztiidhollandfclie Roeden bepaald. Betreffende het Punt, waar uit de ftrekking' van de Halve Mijl haar begin moet neemen, zulks wordt in ons Octrooi niet uitgedrukt; dog , het fchijnt ons toe, dat dc reeds aangehaalde cn andere Octrooijen , welken de afmeeting gemeenlijk bcpaalen uitden uiterften kant der Stads Verten, ons hier in den weg kunnen wijzen.  uto PRIVILEGIËN dieen te doen regiftreren in onflen reeckencamer van Hollant ende oock ift noot condigen ende publiceren dair ende alzoet behoiren zal ten eynde eenen yegelijck dient behoirt hem dair nairzal weten te reguleren wandt ons alzoe gelieft. Des toorconden hebben wij den zegele van onflen leenhoue in Hollant twelck wij in gelijcken iaecken gebruycken hier aen doen hangen. Gegeuen binnen omfere ftadt van Antwerpen den xiijen dach van Junio mt jair ons Heeren XVC- tachtich ende Van onflen rijeken te wetene van Spavngnen Sicillien etc. txxve ende van Napels txxvije- ( Op de Plootje flond) Bij den Coninck ter relatie van zijne Majt. ftadthouder ende capiteyn generael. Ter ordonn. J. Purtijck. (Op den rugge flond") Vp huyden den ije Septembris anno XVC- LXXX. zijn defe tegenwoordige opene btieuen van oétroy geprefenteert ten burele van der camere vande rekeninge ende aldair geuifiteerd zijnde zijn defelue brieuen als geinterineert geregiftreert int iijde witte regiftre beginnende primo Aprilis anno XVC LXXIX. beruftende inder camere van rekeninge vorfz. fol. cxcix. verfo et ultra. Aétum ut fupra in kennifle. (/Pas getee&end} ^ %de Bie< Naer bet oorfprongklijk O&rooi, hebbende onder uithangen ttvee afgebroken Zegels van rood Wafcb, liggende in de Kas van de Weeskamer, Lade C. A7o. 15. Ordonnantie op de Manier van Procedeeren in en voor de Gedingen der Stad Dordrecht. 14. Junij 1580. I. ALzoo de Ridderfchap Edelen ende Steden van Holland reprefenterende den Staten ende Graefffchappe van den zeluen Lande bij belyeuen van mijnen heere den prince van Oraingien gouuerneur ende capitein generael etc. bij aduijfe ende deliberatie van den prefiderende ende andere raden over Hollandt Zeeland ende Vriesland willende voorfien dat alle confufien ongheregeltheden ende misbruyeken dye binnen den lande ende graefffchappe van Holland voorfz. deur de verfcheydenheydt van rechten ende bijzondere coftu-  van DORDRECHT. 1411 coftumen in de rechtuorderingen procederen fententieren ende ex* ecutien tot noch toe in den zeluen.lande gepleecht ende ghebruyct van nv voorts aen celTeren ende ophouden ende dat de juftitie zulex als nae rechten ten meeften dienfte ende gheryeue ende minfte quetfe ende kofte van partijen gheadminiftreert worde gheordonneert ende gheltatueert hebben dat van nv voorraen ouer geheel Holland zoo Voor den Houe Van Holland als voor allen viericharén ofte gherecli* ten in den zeluen lande gheprocedeert zall worden naemolghende zeeckere rëgule ordonnantie ende inftructie dair op ghemaect ende dye in drucke ghepubliceert ende vuytghegheuen is. ï I. Ende mijne heeren van den gerechte oudtraden ende luyden van den achten der ftede van Dordrecht willende mede den zeluen regule ende ordonnantie voor den gherechte ende vyerfchare der zeluer ftede ten meeften vorderinghe ende geryeüe van de burghers der voorfz. ftede ende inghefetenen van Suydthollandt onderhouden te worden ende verftaende dat deur ghebreck van behoirlijck onderricht van dyen onder dinghefetenen alhyer eenige zwaricheden ende misuerftandt ghepleecht zoude worden ende daer op eenighe verclaeringhe behouft zoude worden ghedaen te worden hoe ende in wat manyeren de ordinarifle ghedinghen ende andere rechtuorderinghen van nv voorts aene ghehouden zullen worden binnen de* zer ftede foo hebben mijne heeren van den gherechte voorfz. daer op wel willen doen ende laeten weten eenen yegelijcken deze verclaeringhe. ii/. In den eerften aduerteren zijluyden eenen yeghehjcken dat volghende de Voorfz. ordonnantie van dé juftitien nyemandt tfij weduwen weezeii ofte andere ghepriuilegieerde perfonen ofte oock andere hebbende obligatien met verbandt van allen rechten heerlijeke ofte reale executie van den houe van Hollandt ofte aen wye dye zouden moghen zijn van den burghers inwoenders ofte inghefetenen onder eene daghelicfche gherechte woonachtich bij deurwaerders ofte andere malckanderen nyet en zullen moghen verdacbuaerden voor den hotte van Hollandt in Iaecken bedraeghende tot hondert Carolus guldens ende daer beneden in ghelde ofte goederen in de befloten fteden ende van vijftich Carolus guldens ende daer beneden buyten de fteden ende dat daer inne alle prorogatien van jurisdictiën ende priuilegien Van onbejaerde kinderen weduwen weefen Ssssssss «2 eri. A A N M E R K I N G E N. Schoon dit bovenftaande Stuk eer' bchoore dingen , niet willen afzijn , hetzelve hier ter tot deVerzaameling van de Keuren en Ordon- plaatfe intelaffen; te meer', daar het, voor zoo nantien, hebben wij egter, tot voldoening aan veel wij wecten, tot hier toe, nimmer met onze belofte CO, en tot nadere opheldering den Druk werd gemeen gemaakt, van dc wijze van Règtspleeging voor de Ge- \eötbf\evtvAe\\ a&eydmghtm ofte hanc\tmiytmgen zmlen deur het gheheele jair nae oude ghewoonte wtghedraeghen ende wtghezonden worden in Zuydthollandt ende elders bij dezer ftede ghezworene boden als oock zullen de daechbricffuen van den ordinarilTe ghedinghen ouer den inghefetenen van Zuydthollandt. V I t Ende zall dit aenftaende ghedinghe van Joannes voer den landtluyden ende inghefetenen van Zuydthollandt ghehouden ende gheobfcrueert worden als hyer nae volghet. Te weten dat de daechbrieffuen uytghefonden ende ghedraeghen zullen worden bij den ghezworene boden dezer ftede op den ouden ghewoonlijcken dach als den ellfden Julij des maendaechs thoecomende dair van den dyngdach dyenen zall op woonsdach den xxen Julij daer naeft aen volghende. VIII. Ende beroerende de burghers dezer ftede zall den ghenen dye yemande zall willen met recht aenfpreken den kamerbewaerders te kennen gheuen uyt wat zaeicke tfelue zij tfij uyt krachte van obligatie Beghinnen zullen. Het begin cn het bock vande gewoone Beezigheden van de Reeinde , midsgaders dc bezondere Regtdagen geering deezer Stad, zoo als het zelve in de van deeze drie Gedingen , worden naainvkeu- Befchrijving van Matthijs Balen gevonrig opgegeeven in de Daglijft of het Gcdayk- den wordt (2). M (9) Bladz. 621 enz.  van DORDRECHT. 141$ gatie renthebrieue fchuldbrieue regiftre ofte andere inftrumenten huyere coope loopende gheborchde ofte andere fchulde ofte andere zoo dzelue zouden moghen wezen waer van de kamerbewaerders den gnedaegde zullen infinueren ende prefenteren copie voor de ghene dye tfelue zullen begheren. I X. Ende de landtluyden ofte inghefetenen van Zuydthollandt de ghene dye eenige daichbrieffuen zullen willen uytzeynden inden ghedinghen aen de inghefetenen van Zuythollandt zullen de boden neffens de namen van heuren fchuldenaers aengheuen uyt wat laecke defelue fchülde fpruytende is tzij van landtpachte rehthebrieffue fchuldbrieue coop ofte leueringhe van wairen ofte andere fchulden twelck de ftadsboden aenteyekenen zullen omme dair van mentie ghemaict ende gheinfereert te worden in de daichbryelfuen. Indien deyffchere opten rechtdaeghe nyet en compariert nochte ghemachticht en zeyndt zall hij ghecondemneert worden in de kosten ende den ghedaechde gheabfolueert worden Van der inftantie X I. Indien de ghedaechde nyet en compareert nochte ghemachticht zeyndt ghedachuaert Zijnde als voorfz is tfijnder woonftede ten waire kenlick waere dat een burgher ofte inwoonder van Dordrecht uytter ftede waire in welken geualle hem noch twee wetens voor dit voorfz. aenftaende ghedinghe tfijner woonftede ofte woonplaetfche ghedaen zullen worden waer van in zulcken geualle den dach dienen za% den derden rechtdach nae deerile wete ten daghe dienende zall teghens den defaillant verleent worden teerfte deffauit uyt crachte van welcke de obligatie brieftue ofte andere mftrumeme ghehouden worden voor bekent ende zall daer op mitsghaders op de fchulden daer van bij regiftren fchultboecken ofte dyerghelijcke befcheydt blijet daffirmatie van zulcke fchulden ghehoort de ghedaechde ghecondemneert worden de gheëyfchte penningen te namptiferen iii handeii van den eylfchere onder cautie fuffifant de reftituendo ende voorts op de voirdere deffaulten gheprocedeert worden als in de ghedructe ordinantie van den Staten breeder verclaert ende uytgedruct ftaet XII. Indien de ghedaichde compareert ofte ghemachtigde zeyndet zall hij terftondt moeten antwoorden zonder eenich dach ofte vuytftel te moghen verfoucken oft zal teghens hem verleent worden deffauit ende ghecondemneert worden te namptiferen ofte op de verfochte prouifie ende te kennen ofte ontkennen ghedilponeert worden naer dat de rechters beuinden zullen te behooren. KUL Ende ten principale in faecken bedraeghende hondert Karolus guldens ende dair beneden zal den ghedaechde terftondt moeten antwoorden bij monde ende deyfleher repliceren ende den ghedaechde dupliceren omme dair op ende op de ftucken ende verifieatien dye partien ouerleueren zullen bij den fcepenen int ghedinghe fittende ten zeluen rechtdaeghe ofte indyen zijluyden zWaricheydt daer inne beuinden ende begheren de laecke in aduijfe te houden ter naefter ofte Ssssssss 3 twee*  U14 PRIVILEGIËN tweeden rechtdaeghe dair aen recht ghedaen ende gheordonnéert te worden naer behoren zonder dat partijen in zukke faecken van hondert Karolus guldens ende dair beneden haere dinghetaelen bij ghefcrifte zullen moghen ouerleueren ten waere om merckelijcke redenen henluyden tfelue bij fcepenen thoegelaeten worde in welcken gheualle zijluyden zullen termijn moghen houden van rechtdach tot rechtdach in denzeluen ghedinghe ende indien de ghedinghen quaemen voor tvoldinghen te expireren zullen de refterende termijn nen ghehouden worden voor de camere judiciale der voorfz. ftede. X I V. Ende in zaecken exederende dvoorfz. fomme dair partijen willich zullen zijn haire laecke mondelinghe te voldinghen zal dair op recht ghedaen worden bij fcepenen ten zeluen rechtdagh oft indyen de faecke in aduijfe ghehouden wordt ten naeften ofte tweeden rechtdaeghe daer aen volghende ende indyen partien nyet willich en zijn zal partie tijdt ghegheuen worden omme tandtwoirden repliceren ende dupliceren tfij bij monde ofte bij ghefcrifte van acht daghen te acht daghen alles peremptoirlijck ende op verfteecken ende zoo de laecke binnen den tijdt van den ghedinghe nyet voldinght en zal mogen worden zullen de refterende termijnen voor de voorfz, kamere volbrocht worden. X V. Ende indyen bij eenighe ghedaechden verzocht worde atterminatie ofte uytftel van betaelinghe zall hem tfelue gegunt worden bij den rechters mits den zeluen condemnerende in de bekende fchulden met de coften daeromme ghedaen ende furcerende dexecutie zoo zijluyden naer gheleghentheydt van de perfonen ende faecken in discretie beuinden zullen mits dair voren ftellende bij den ghecondemneerde fuffifante cautie binnen den derden daghe voor den inghefetenen dezer ftede ende voor den inghefetenen in Zuydthollant binnen acht daghen ende dyen tijdt verftreecken zijnde dat men de condemnatie als dan ter executie zal moghen ftellen nyet jeghenftaende de vergunde atterminatie ofte uytftellinghe. Ende den verghunden tijdt van atterminatie gheëxpireert ende omghecomen zijnde zal dfelue condemnatie ter executie gheftelt moghen worden zoo wel aen den borghe ende cautionaris als aen den principale ghecondemneerde tot optie van den eyffcher ofte zijns rechts hebbende. XVI. De faecke voldinghet wefende zall gheprocedeert worden tot wtenghe ende decifie van dezelue faecken als in de voorfz. ordonnantie van de Staten. XVII. Ende men aduerteert enen yeghelijken dat op gheenen copien ten zij dezelue bij den fecretaris vanden gherechte uyt den principale gheauftenticqueert zij noch atteftatien nyet ghepafleert ofte ghcrecoleert zijnde voor den gerechte dezer ftede alhier en zall recht ghedaen worden ten waire de ghetu}'ghen ouer zee ofte ouerleden wairen ende oick op gheen procuratien certificatien ofte andere inftrumenten voer notarilfen ghepafiëert. Item  nu i) o o U c a t H,5 XVIII. Item allen vonneflen ende condemnatien tfij van betaelinghe ofté van namptiirement gheuallen voor de kamere judiciale ende in den ghedinghen voer fcepenen dezer ftede zullen naer thyen daeghen (zoo verre dair van nyet en is gheappelleert in faecken daer thoegnelaeten is te appelleren) worden gheëxecuteert zoo binnen dezer itede als ten platten lande binnen Zuydtholhmt in allen manieren als m de voorfz. ordinantie opt ftuck vander juftitien in den xxifijc xxve xxvje xxvije ende naeruolghende articulen begrepen ftaet. XIX. Ende zullen mitsdien [>] alle pahdtwijzinghen pandtkiefinghen pandtuerbiedinghen cieringswinningen Vangbrieuen rechten van beleyden ende andere zulcke proceduren daer inne oock vele corruptelen ende abufen deur langheyt ende verloop van tijden tot oneere dezer ftede ende verachteringhe vander juftitie ende ongheryeue van partijen almede beuonden worden deur krachte van voorfz. ordonnantie opt ftuck van de juftitie ghemaect cefieren ende ophouden zullen ende zal in plaetfche van dyen gheprocedeert ende executie ghedecerneert worden als in de voorfz. ordinantie. X X. Ontbieden dairomme endë beuelen mijne heren de regeerders dezer ftede van Dordrecht uyt den naeme vande graefiicheydt van Hollandt ende verfoucken van weghen dezer ftede voorfz. allen bailliuwert Ichouten icepenen ghezworen heemraeden ende allen anderen officieVen jufticieten ende dienaers vander juftitien ende allen anderen inghefetenen van Zuydthollant dat zijluyden verftaen ende hen voughen omme de voorfz. poin&en ende articulen onuerbrekelijck te onderhouden voor dezen tijdt tot dat bij redreffemente ampliatie alteratie interpretatie ofte verclaringhe bij den heeren Staten generalijcken ofte bijden regeerders dezer ftede zal wefen ghedifponeert. Aldus ghedaen ende ghepubliceert (nae voorghaende clockgheflach) vanden peuije vanden ftadhuyfe dezer ftede van Dordrecht opten xiiije Jimij 1580. Klepboek * beginnende met het jaar 1^79» ert eindigende 1592. Fol. 44— 45 verfo. (3; Bladz. 135, 130, 882, T333. f4) Zij is te vinden in de Mf. Keur at van den Heer Van SiiNGEtANflT, Vrijheer Ha» Gold* Jshalxoort, dl. 224 — 338. j £b~\ Alle pandtivijjinghen pandtkiefinghen enz. Van deeze verouderde gewoonten hebben wij , van tijd tot tijd , daar het pas gaf ($) , zoo veel gezegd , als tot verltand van zaaken noodig was. Alleen voegen wij er thands bij , dat het Regt van Belijde, waar van hier gefproken wordt, eigenlijk geweeft zij het Regt van eenen Schufdeisicher , om den Bewooner van een Huis, waar van hem, tot betaaling van zijn agterweczen, door den Schuldenaar,Pandwijzing gedaan was, te noodfaaken, hetzelve daadlijk te ontruimen en aan hem daarvan den in- en uitgang te verbieden. Dit Regt van Belijde veroorzaakte, van tijd tot tijd4 veele ongeregeldheden, voor al ten aanzien van den Huurder; welke , langs dien weg, niet zelden genoodfaakt werd , tegen zijnen wil cn op het onverwagtft, het zelve te moeten ruimen. De Wethouderfchap vond daarom, in laster' tijd, goed, om tegen dit misbruik , bij eene Keur , waar bij dit geheel Regt nader opgehelderd wordt, voor 't vervolg, te verzien. Maar, wijl zulks, bij deeze Ordonnantie, geheelijk vernietigd is, agten wij het onnoodig, om deeze Keufhier woordelijk intëvoegcu (4}.  I4I6* PRIVILEGIËN De Staaten vergunnen aan den Muntmeefter, om de Munt binnen Dordrecht, gelijk zijne Foorzaaten, te moogen bewoonen. 7. Julij 1580. OPt verzoek van Jacob Jansz. jegenwoordigh muntmeefter tot Dordrecht is geappoftileert. De Staten van Hollandt verklaren ende ordonneren bij defen dat de fuppliant alhier als muntmeefter fal mogen occuperen ende bewoonen de huyfinge van de munt binnen de voirfz. ftede met den hof daer aen behoorende fulcx als tfelue bij des fuppliants voorfaten is bewoont ende befeten ordonnerende den officier ende magiftraten den voorn, fuppliant daer in te doen en te laeten gefchieden alle vordernis hulp ende atliftentie. Refolutien van Holland van het jaar 1580. bl. 134. De Staaten weigeren aan de Munters van Holland, om op de Zeeuwfche Munt te moogen werken , ah de laatfte niet erkennende voor eene behoorlijke Muntftad. 1. September 1580. VErthonen ende gheuen in alre oitmoet ende reuerentie te kennen vwer E. onderdanige dienaers die prouoeften ende gemeyne gezellen vanden fermente ende munte vande graefliicheyt van Hollant ende hertogdomme van Brabant hoe dat zij fupplianten verftaen hebbende dat die van Zeelandt binnen der ftadt Middelburch gelieft heeft een munte op te rechten ende terigeren ende foe var die geprocureert datter airede gewrocht es ende dagelicx gewrocht zoo fommige van hem fupplianten zelfs gefien ende beuonden hebben waer deur die munte alhyer althans ftillen ftaende es. Tcs nv foe dat onder hem fupplianten veel fchamele gefellen zijn die nv Ie. AANMERKINGEN. Men weet uit de Gefchiedeniffen van dee- die van Dordrecht, opterigtcn (i). Dc Staaten «en tijd , dat de Staaten van Zeeland , in 't van Holland, hier van onderrigt, vonden goed , jaar 1579, het Befluit namen, 0111, binnen Mid- den zevcnenrwintigften Octoher van het gcdelburg,ecne nieuwe Munt,onderfcheiden van melde jaar, daar over hun beklag te doen, aan Prins (I Zie , onder inderen , den Sohrijvcr van bet Leven van Willem den I. , m. Deel, bl. 367 ens.  vaK D*0 R D R E C H T. f^if ledieh moeten gaen ende fulcx haer huysgefmnen ende cleyne kinderkens qualick fuftenteren ende onderhouden connen ouermits defen benauden ende fcherpen tijt dewelcke tot onderhoudt ende tuften* taoe van defelue aldaer gaern gaen wercken zouden. Ende alzoe vwer E. reprefenteren die Staten van die graeffelicheyt van Hollant zonder wiens confent ende bewillinge henluyden volgende haten eedt ende loffelicke preuilegien nyet georloft es noch en ver* mogen elders te gaen wercken noch andere heeren ende vrempde munten te dienen keeren henluyden daeromme tot defelue vwer E. biddende ende verfouekende dat dfelue vwer E. gelieuen hen fupplianten ofte den ghenen dient van henluyden gelieft te confenteren ende accorderen dat zij aldaer moegen gaen wercken zonder tfelue in confequentie getrocken te werden ende zonder prejuditie ende onuermindert liaren eedt ende preuilegien die zijluyden tallen T t t t t t t t tij- Prins Willem den I, als Stadhouder der beide Provinciën; en verzogren Hem , om de Hoogheid en Gcregtigheid van hun Geweft tc walen voorftaan, en , door zijne tuffchenkomft, de onderneeming van Zeeland zoo lang tegen te houden, tot datze daar op zouden zijn gehoord (» Intuflchen gingen de Zeeuwen , niettegenftaande de Proteften van de Afgezondenen van Holland , met de daad voord, en namen Hieronimus Bruinzeels, van welken wij voorheen gefproken hebben f3) op dezelfde wedden en voordeden, als Hij in Holland genootenhad, rot Muntmeefter aan. De Staaten van Holland , hier van onderligt, gaven , den dertigften Januarij van 't jaar 1580 {\), aan den Advocaat Fiscaal "m laft, om het Regt van den Lande te bewaaren, en de kennifle van deeze zaak , alzoo dezelve fmaekende was ( gelijk zij zig uitdrukken) Regalia , op zig te neemen. Ook beflooten zij te gelijk , om intuflchen den genoemden Bruinzeels in bewaarder hand te houden. Vier dagen daar na (5) , ontfingen zij berigt, dat de Prins aangenomen had, aan hun Verzoek te zullen voldoen ; en dat Hij, ten dien einde, de Staaten van Zeeland zou' doen befchrijven, ert dezelven intuflchen vermaanen, om van de aangevangen nieuwigheid aftezien. Dan de Zeeuwen, wel verre van hier aan gehoor te geeven , zonden eenige Gedeputeerden herwaards, om het ontflag van Bruinzeels te bewerken : dog vergeefs (6). De Staaten van Holland magtigden Zelfs uit hun midden Jan Pauli en DirckJansz.Lonck, om naer Zeeland te trekken, ten einde aldaar ter Staatsvergadering te vertoonen de Privilegiën en Gercgdgheden van hun Geweft, en om de vereifchte poogingen aan te wenden, dat de Zeeuwen gelaft wierden, derzelver onderneetning te ftaaken. Dan al wederom zonder vrugt. (2) Refol. va» Holland van V jaar 1579. bl. 252. (3) Bladz. 1318 enz. (4) Refol. van Holland van 't jaar 1580. bl. 18. (5) Te weten den 3. Februarij, uitwijzends de Refol. Ulf. bl. 20. (6: ReRil. Utf. van den 30. Maart js8o. 17) Refol. Utf. bl. 104. (8) Refol. Utf. bl. 158. 1 (9) Refol. Utf. van den 31. Januari/ 1581. bl. 38. do; Refol. Utf. bl. 109. (11) Refol. Utf. bl. 201. (iaj Refol. Utf. van den 30. Januarij en 8. Maart 1595* Ook fchreeven Gecommitteerde Raaden van Zeeland , den eerften Junij daar aan , een' zeer vinnigen Brief aan de Staaten van Holland, ren fterkften daar op aandringende , dat de meergemelde Bruinzeels mogte worden geHaakt en op vrije voeten gefteld. Die van Holland lieten denzelvén egter geenszins onbeandwoord ; maar, nogmaals verzoekende, dat de Zeeuwen tog' van derzelver voorneemen zouden afziert, vöegdénze daar bij, dac zij anderszins genoodzaakt zouden weezen, dit Gefchil te ftellen aan de Üitfpraak van Zijne Prinlèlijke Excellentie en de Staaten Generaal (7). Korten tijd daar na, fchijnt egter Brui 11zeels, onder borgtogt, te zijn ontflaagen. Ten minften het Tkftuit van de Staaten van Holland van den negenentwintigften julij geeft aanleiding, om dit te moogen vermoeden; wijl daar bij vaftgcfteld werd , dat de door hem gefielde Borgen , zoo wanneer hij zig 't beftier der Zeeuwfche Munt kwam te onderwinden, zouden worden aangefproken (8). Althands zeeker is het, dat hem , in 't begin van het volgend jaar, een vrij verkeer door geheel Holland wierd toegedaan C9> Intuflchen ging men voord , om op de Munt van Zeeland te werken ; en de daar gemaakte Stuiver werd, bij de Staaten van Holland, den drieentwintigften Maart , ongangbaar verklaard, en aan alle Rentmeefters en Ontfangers aangefchrceven j om geene Mtintlpecien, in Zeeland geflaagen, te ontfangen (10). Den tweeëntwintigften Mei werd hier in nog nader verzien ; na dat de Staaten van Braband , den agtentwintigften April bevoorens, gelijk Verbod , ten aanzien van de Middelbürgfche Dukaaten , Stuivers en Oortjes , gedaan hadden (11). Want, fehoon men, in 't jaar 1595 (12), nog wel poogingen kwam aan te wenden, om hun zulks te beletten, jaa zelfs in bei  I4i8 pftlVILEGfEN tijden begeren te hant houden ende voer te ftaen mits dat zij fupplianten tallen tijden tot vermaninge van vwer E. bereyt zijn op te ftaen ende vwer E. te dienen bij dach ende nachte naer behoren volgens haere oude ende loeftelicke preuilegien voerfz. Dit doende etc. QOp den rand Jlond) Die Staten van Hollandt verclaeren dat alzoe de munte bhmen Zeelandt nyet opgerecht is als nair behoren ende daer omme de Staten voornt. die zelffde voor een behoorlicke muntftadt nyet cunnen houden nochte recognofceren de fupplianten alhier nochte oock eenige van hemluyden opt voorfz. munte nyet zullen moegen wercken twelck henluyden oock wordt geinterdiceert bij defe. Gedaen in den Hage den eerften September anno XVC- tachtich. Ter ordonnantie vande Staten. Bij mij C. de Rechtere. Naer het oorfprongküjk Requeft, beruftendè in de Muntkamer van Holland. raad nam, om die van Middelburg ,bij middelen van regten, te dwingen , liet men egter eindelijk , in Holland, de zaak zagjes vaaren; en daar werd , zoo ver ons gebleeken is, in 't vervolg, niet verder over geraadpleegd. Ook toont de Lijft der Zeeuwfche Muntmeesters, dar Bruitizee/s, geduurende den tijd van zes jaar-n , het Muntmeefterfchao bleef behouden , en n\et eerder , dan in bet jaar 1586 , daar in , door Jacob Boreel, wierd opgevolgd Ci 3) Zelfs geeft ons een Befluit van de Staaten van Holland van den zevenden Mei des jaars 15S3 aanleiding , om te denken, dat "zij, reeds toen ter tijd, dc Zeeuwfche Muntfpecien voor gangbaar erkend en in hunne Provincie toegelaaten hebben (14). Belangende de gronden , waar op die van Holland hun Regt poogden te bouwen ; zij beriepen zig voornaamlijk hier op , dat Holland en Zeeland, van ouds , als één Graaffchap wierden aangemerkt, en onverdeeld onder éeV en denzelfdcn Heer behoord hadden; dat, in het bezonder , de Privilegiën van de Munt, gewoon zijn van de Munters van Holland en Zeeland, als van onverfcheiden Perfoonen en een onverdeeld Lighaam , te fpreeken (15); en dat de Munt van Holland en Zeeland altoos in Holland geveftigd ware gebleeven £16). 113; smuiecancs Kromjk -van Zeeland , bl 429. ( 14) Refol. van Holland van '/ jaar 1583. bl. 144. f >S) Om hier van overtuigd te zijn, kunnen onze Leezers inzien de Privilegiën , te vinden bl. 285, 377* 535. 1049, 1070. Vergelijk Alkemade Voorberigt voor zijnen Jl'unlfpi'egel. (16) Hier tegen ftrijdt niet, dat , in 't jaar 1506, ten tijde van Philips van Ooftenrijk , binnen Middelburg een Gouden Penning gefiagen wierd, waar van ons dc Schrijver van den Tcgemaoordigen Staat der Vcréónigde Nederlanden IX. Deel, bl. 91. berigt geeft; wijl Deszelfs toenmaalig verblijf in Zeeland , om van daar nier Spanjen , ter aanvaarding van de Kroon , in Zee te ftecken, hier toe aanleiding gaf. V* " Loon Nederl. Hijl. Penn. I. Deel, /,/. 135. vertoont ons wel dc Afbeelding van een' Penning , geflaagen bij gcleegenheid van de» Allerheiligen Vloed Van 't jaar 1570., op welks ééne zijde het Wapen van Zeeland te zien is; dog dezelve was tc Antwerpen gemunt. Ook kunnen de Noodmunten , die , in 't jaar 1572. te Middelburg geflaagen zijn , cn van welken Van Loon/./, bl. 159. al mede berigr geeft , hier in geene aanmerking koomen ; wijl de Gefehiedeniflen keten , dat dergelijke Geldrtukken , dikwerf in zulke Plaatfen, «vaar geene openbalrc Munthuizen ■waren , gemaakt wierden. (17) Onder anderen in het IV, XIV en XVI. Artijkel. ~. De Unie en het Verbond, in 't jaar 1576* tuffchen de twee Geweften opgcrigt, bevestigde , gelijk men meende , zulks nader; wijl de handhaaving en de onderhouding yan de acloude Coftumen, daar bij, uitdruklijk bedongen was geworden (17). Dc Zeeuwen daar tegen beweerden, dat hun Geweft, fehoon onder één' en denzelfdcn Heer beboord hebbende , egter van ouds af geweeft ware een onafhangkeliik Graaffchap , ondcrfchcidcn van dat van Holland ; dat zij derhalve bevoegd cn geregtigd waren, tot het oefenen van alle die Heerlijke Regten , welken aan de Souvereiniteit eigen zijn ; en waar onder het Regt van den Muntflag geenszins het minfte geteld wordt. "Wij zullen ons niet vermeeten een befliffend oordeel te vellen , over het gewigr en de wettigheid der bewijsgronden , welken de Provinciën, ieder tot ftaaving van haar Regt, hebben aangedrongen. Want , daar de uitkoomrt getoond heeft, dat Zeeland , bij aanhoudendheid , de overhand behield , wie kan dan met eenigen grond verwagten , dat een Onderzaat van Holland , nu , na den afloop van twee Eeuwen, een langbezeeten Voorregt, aan zijnen oudften Bondgenoot, nieuwlings zal willen betwiftcu?  VAND ORDRECHT. jr.419 De Staaten van Holland leggen aan de drie Predikanten gezaamlijk , voor eene jaarlijkfche Wedde, toe, Twaalfhonderd Guldens. 7. 'O&ober 1580. DE Staten gehoort hebbende trapport van de groote kotten die bij de predicanten binnen Dordrecht ghedragen moet werden ouermids de doortocht van de predicanten bij welcke den dienft binnen Dordrecht wert waergenomen tot wederfeggen van de Staten lullen genoten werden 1200. gulden sjaers die voor vier predicanten waren geaccordeert fonder tfelue te trecken in confequcntie ende midts dat ingevalle van vier predicanten aldaer defelue bouen de voorn. 1200. guldens niet genieten fullen. Refolutien van Holland van 't jaar 1580. bl.218. AANMERKING R M {.ij tierkiijk flacaaib. II. Deel, bl. 4- Befluit van Burgemeefteren, Schepenen, Raaden, Oudraaden en Goede Luiden van den Achten* bni voor daan in geene Schattingen of Contri* hutien te bewilligen, ten zij alvoorens daar op gehoord te hebben de Dekenen van de Gilden en Gemeene Neeringen. 22. November I580. ÖP huyden den xxij. Nouembris anno XV9 tachtentich is bij mijnen heeren borgemeefteren fchepenen raeden oudtracden ende luyden vanden achten der'ftede van Dordrecht collegialiter vergadert zijnde befloten ende geaccordeert dat van nv voorts aen Ttttttttt 2 byn- Dit Befluit ftrekt tot een aanmerkli jk bewijs van de zonderlinge gunft, welke de'Staaten aan cle Predikanten binnen deeze Stad toedroegen; Want, daar zij, den zesentwintigften November des jaars 1574 (1), het! raclcmcnt voorde Predikanten in de Steden,ten hoog(lch,opDriehonderd Guldens hadden gefteld, daar werd zulks, teil aanzien van de onzen, nog met E.ènkmdetd Guldens verhoogd. De reden hier van was, gelijk het Befluit zegt , derzelver doortocht; waar door, onzes eragtens , wordt aangevvee zen hun kor; verblijf en hunne geduurigc verandering van Standplaats; immers,in dieii tijd, bleeven de gewoone Leeraars zelden lang agteréèi in dezelfde Gemeente; zij moeften ook anderen , nu en dan , ten dienfte ftaan ; en, daar hun getal, voor alle dc Gemeenten van ons Vaderland, geenszins genoeglaam was, daar waren zij gewoon, haare Predikanten, mderlfng aan eikanderen, voor een wijl tijds , »eünk men dat noemde , te /eenen. De Lotgevallen van onze eerfte Predikanten , van welken wij, bij eene andere geleegenhcid, ómftandiger berigt ftaan te geeven, zullen dit nader aanwijzen.  r42o PRIVILEGIËN bynnen deefcr ftede geene confenten en zullen gedragen noch be* willicht worden in eenige fchattingen ofte contributien tzij hondertfte vijftichfte thyende ofte andere penningen die wt het gemeene corpus deefer ftede gecollecteert foude moeten werden fonder daer eerft op gehoert te hebben de deeckens vari den gilden ende gemeene neringe der feluer ftede van Dordrecht ende met gemeen confent ende meefte ftemmen van hem allen daer inne geconfenteert te wefen volgende het out gebruyek vande voorfz. deeckens als in voorleden tijden. Alles fonder fraude. Des toorconden hebben wij borgemeefteren fchepenen raeden oudtraeden ende luyden vanden achten voorfz. tzegel ten faecke deefer ftede hier onder aert doen hangen ende doen onderteyekenen bij onfen fecretaris ten daege ende jaere voorfz. (Was geteekend} J. Pauli. Naer den Perkamenten Brief, verfterkt met een Zegel in groen TVafch, aan eenen dubhelen ftaart, beruftende onder de Archiven van den St. Joris Doele. AANMERKINGEN. Waar^ Wanneer wij onze aandagt veftigen op dit Befluit , fchijnt het ons toe , dat het zelve te houden zij voor eenen Staatkundigen vond van de Regeerders van dien tijd. Meniveet, Cll de GeichiedenitTen leeren die, hoe zeer, uit hoofde van den Oorlog tegen den Koning van Span jen, dc gemeene Laften meer' en meet1 vermeenigvuldigd wierden. Telkens, en bij elke Staatsvergadering, vielen daarovernteilwe raadpleegingen. En, wilde men de eerftgelegde Grondflagen van 't onvolmaakt Gebouw der Vrijheid verder opnaaien , 't was noodig, dat 'sLands Onderzaaten een voornaam deel van hunne lnkoomften daaraan te kofte leiden. Dit begreepen zij, die 't roer van zaaken in handen hadden. Men vorderde daarom geduurig nieuwe Schattingen; en de Gedeputeerden der Steden werden nietvrijgelaaten , voor datze daar in bewilligd hadden. Die van deeze Stad, ziende, dat veelen van haare Ingezeetenen, welken der zijde van tien Koning op den duur bleeven fi) Refol, van Holland van den 4 en $ Mei en 2. Junij 1584. 12. Desember 1594. van 4 — 31. Decembef des jaars 1602. bL 402. aankleeveh , daar toe niet gereedeüjk te brengen waren , werden buiten ftaat gelleld , om een fpoedig en gaaf confent , gelijk het genaamd wordt, intebrengen. Zij vcrontfchuldigden zig daar over op dc belle wijze ; en de Regeering begreep, dat men zig nergens beter door zou' bunnen debben, aan door de fchuld daar van op bet geheel Lighaam deiBurgerij te leggen. Dus bragt men het bovenftaand Befluit in dc Werreld ; en federd dien tijd bediende zig de Stad, wanneer Zij ter Staatsvergadering, tot het bewilligen in de voorgellaagen Lallen, werd aangefproken , en egter daar toe ongenccgen was, één- en andermaal , met vrugt daar van ; gelijk de Regifters der Hollandfche Staatsbefluitcn aanwijzen(1). Naderhand werd egter de Regeering het nadeelig gevolg van dit Befluit gewaar , zoo als de Gcbeurdtcniflen van het jaar 1647. leeren zullen.  vanDORDRECHT. 1421 IVaardip, Provooften en Gezwoorenen vun de Munt van Braband verklaaren, ten verzoeke van die van Holland\ dat zij en hunne Suppooften altoos bevrijd zijn gebleeven van alle Impofitien , Ongelden en Contributien , welken binnen Antwerpen geheeven worden. 8. December 158Ö. WIJ waerdeyn prouoften ende gefwoorene vande munte dés hertochs van Brabant redderende binnen defer ftat van Antwerpen verelaren met defe jegenwoordige eenen yegeüjcken die defelue zelen fien oft hoiren lefen ten verzuecke vande prouooften ende gezwooren vande munte des graeftTchaps van Hollant refiderende bynnen Dordrecht hoe dat waerachtich is dat wij ende onfen fuppooften vande voorfz. munte vuyt crachte vanden priuilegien vrijheden verleeningen ende concordeten bij den voorfz. hertogen van Brabant gegeuen altijt tot noch toe bynnen der voorfz ftadt den voorfz. landen van Brabandt ende elders zijn vrij ende ongcmolefteert gehouden en worden gehouden van allen den impofitien ongelden ende contributien die aldaer foude moegen geheuen worden ende namentlijck vande hondertfte twintichfte thiende ende vijffde penninck die bynnen defer ftadt ten diuerfche reyfen zijn opgehauen ende gecontribueerc geweelt bij den ingefetenen derfeluer Wekken aengaende wij vercVaeren voor de gerechte waerheyt dat zoe die vande voorfz. ftadt als alle andere ons vrij ende ongemoeyt hebben gelaten ende ons gehouden in de vrijheyt onfer voorfz priuilegien ende exemptien fonder eenige moleftatie. Des toirconden hebben wij deze met onfen ghewoenlick zegel doen zegelen Gedaen tot Antwerpen den achften Decembris XVC ende tachtentich (Onder ftondt gefcreuen) Wij wairdeyn prouooften ende gefwöoren voorfz. (Ondertekent) Bond. Van Berlicom. Accordeert met zijn originale gefchreuen in papier onderteikent als bouen befegelt met een ront fegele in rooden Waftehe opgedruct naer voergaende collatie daer tegens gedaen bij mij Spiegel. Naer eene authentijke Copij, te vinden in het Privilegieboek der Munters , gefchreeven op Francbijn, flaande aldaar Fol. 61 verfo. Tttttttt 3 Óver*  1422 PRIVILEGIËN Overêénkomfl tuffchen de Regeerders van Dordrecht en den Schout Johan Wenfen, raakende het Schout ambt deezer Stad, en de Regten daar aan verknogt. 17. Februarij 15 8 1. ALzoe \_a~] Johan Wenfen bi] fijne pnncelijcke Ëxceliehcie ende mijn heeren de Staten van Hollant gecommitteert tot bediehinge vanden fchoutambochte defer ftede van Dordrecht ende bailliufcap van Suythollant naer inhout fijnre coinmilfie daer van verthoent voor taccepteren vande felue ampte mijn heeren de regierders defeluer ftede voorgehouden ende ouergeleuert heeft feekere pointen ende articulen dienende tot onderhoudinge vande juftitie ende auétoriteyt vande magiftraet ende officier der voorfz. ftede op dewelcke hij verfochte bij mijn heeren voorfz. gedilponeert ende gerefolueert te worden foe hebben mijn heeren borgemeeftereii fcepenen raeden oudtraeden ende luyden vanden achten der ftede van Dordrecht defelue poincten ende articulen geuifiteert ende die voor goet ende redelijk geuonden hebbende de voorfz. fchout toegefeyt ende beloeft als fijluyden oick toefeggen ende belouen bij defe. Ende eerft beroerende tverfouck om te hebben sheeren dienaers tot acht int getaele zoe dat fij tot voorderinge ende hanthoudinge der juftitie foe veele sheeren dienaers geen colfdragers weefende tullen falarieren ende gaigeren als coc bedieninge van ttelue fchoutambocht van noode weefen fa\ ende daer op mette voorlz. fchout fulcke ordre ende regule ftellen fullen dat de juftitie gehanthoudet ende dautoriteyt vanden officier ende magiftrate geftijft ende gecon- fer- AANMERKINGEN. Deczcpverécnkomft betrof alleen den Schout jfan iPenfcn en zijnen Opvolger Jacob Mttys va» Hoty. Zij, die daarna deeze Waardigheid bekleed hebben, werden wederom op eenen anderen voet aangcfteld, gelijk, ter behoorlijker tijd , blijken zal. Wijl nogtans dit Stuk eenig licht verfpreidt over het Geza» cn de Regten, toen ter ti jd, aan het Schontfchap verknogt , hebben wij noodig gcagt, het zelve hier ter plaatfe intclijven ; te meer', om dat de laaterc Reglementen op de waarneeming Van dit Ambt, gelijk wij zien zullen, daar uit moeten worden opgehelderd. Cö3 Joban Wenfen, uit een oud en aan- (1) In het Rïgifter der Hollandfche Refolutien van 't jaar is?6, v/nden wij Hem , den 18. Odober, Voot de eerfte reize , wegens deeze Stad , ter Staatsvergadering vcrfclieencn. (a) Te vinden in liet Derde Witte Ruige Regijler der Domeinkamer , gcquol. C. , beginnende Primo April 1579- Fol. 221 verfo en 223. s f 1 (3) tJinvijzends de Commisfien gedagteekend don 15. April, tc vinden Regifter Utf. Fol. 312 en 313 verfo. zienlijk Geflagt , dat hier ter Stede gebloeid heeft, oorfprongklijk, was een Zoon van Adriaen fVenfen, die , in het jaar 1576, tot Penfionaris aangenomen Werdt 1). In 't jaar 1578. verkreeg Hij de waardigheid van Raad , en, in het volgend, die van Schepen. Den dertigften Januarij van't jaar 1581., werd Hij tot Schout deezer Stad, cn tot Bailliuw van Zuidholland , uitwijzends twee bezondere Laftbrieven (2), aangelteld ; welke Ambten Hij, tot het jaar 1583., heeft blijven bekleeden , wanneer Jacob Muys van Holy Hem in die beiden opvolgde. (3)-  vanDORÜRÈCM?. 1423 ferUeert'blijue. Ende hebben bij prouifie de vier aengenomen dienaers geen colffdragers wefende toegeleyt tot weddens oft gaige elcx vier ponden groten Vlaemfch tsjaers. Dat mede fijluyden dordonnantie opt ftuck vande juftitie bij mijn Ed. heeren den prince van Oraengien ende de heeren Staten van den lande van Hollant ende Zeelant gemaect opt ftuck vande justitie fullen onderhouden ende doen onderhouden ende in den fententien geëxprefleert fullen worden de pcene geftelt op partijen tonrecht dingplechtich volgende t xxivc artijkel der feluer ordonnantie ende op alle defaulten de condemnatie vande boeten van drie ftuuers op de deffaulten mits dat voor defen aenftaenden gedinge in de daichbrieuen daer van mentie gemaect lal worden foe dat de ingefetenen ten platte lande daer van geen ignorantie en moegen pretenderen. Dat fij fullen belaften ende ordonneren mits defen de twee camerbewaerders defer ftede mijn heer den officier voorfz. oft fijnen ftadthouder te kennen te geuen de gijflelinge tegens eenigen gedecemeert die fij verfocht fullen worden te wercke te ftellen. Dat fij fullen daer inne voerfien dat de kennifle van crimlneelé faecken vallende op de wachte geconferueert blijue aen den voorfz. officier ende dat op defelue faecke als oick op de boeten ende anderen de wachte concernerende bij mijn heeren de fchout de magiftraten en de cappiteynen vande Wachte defer ftede fulcke ordonnantie gemaeckt fal worden dat een yegelix auétoriteyt ende ampt geconferueert blijue en alle goede policijen tot gemeen weluaerert tuft ende vrede geuordert ende onderhouden worden. Dat de proceffen die de voorfz. fchout ter caufe van tfelue fijne omcie fal moeten fuftineren voor den houe van Hollant bij den aduocaten ende procureurs defer fteede voor den houe gefuftineert ende geuoert fullen worden tot cofte van defelue ftede als bij tijden vande voorgaende officiers gevfeert ende gefchiet is geweeft. Voorts continueren mijn heeren voorfz, de tegenwoerdige hellebardiers die op defen tijt de voorgaende officier gedient hebben om mijn heere de fchout voorfz. te volgen ende dienen op fulcke weddens als fij tot noch toe van de ftede genoeten hebben tot dat in defen voorders fal weefen geordonneert. Ende beloeuen mijn heeren voorfz. den voorfz. fchout ter gelegender tijt ende ter difcretie mede te geuen behoirlicke eontentement noepende het penfioen den voergaenden fchout voor fijne huyshuer toegeleyt. ( Onderjlont gefcreuen ) Aldus gedaen ende gerefolueert bij mijn heeren Voorlz. opten xvije Februarij anno XVC-eenentachtentich. (Ende ondertekent') PaulL (Hier onder jlont noch gefcreuen) Mijn heereh burgemeefteren ende regierders der ftede van Dordrecht gefien hebbende dit jegenwoerdich contraft bij wijlen Jan Wenfen als fchout der voorfz. ftede gemaect met mijn heeren de regierders derfelüer ftede in welcke qualité heet Jacob Muys van Holy tfelue offitie ende fchoutampt heeft geaccepteert hebben dienuolgende tvoorfz. contract geapprobeert ende approberen tfelue bij defen ende belouen teffect van dien den voorfz. heere Jacob Muys te laten genieten. Aftum xxV O&o-  ï424 PRIVILEGIËN, Ö&öber XVC- \h] achtentachtich. (Ende onderteykent) Mff prefent Pauli. (Onder/lont gefcreuen) Naer voorgaende collatie gedaen jegens fijn originale ondergefcreuen ende geteyckent als bouen is daer mede beuonden accorderende bij mij opten xxiiij Januarij 1596. {Ende ivas onderteykent) H. Spiegel. Naer collatie gedaen jegens gelijcke copie ondertej'kent als bo«* uen is defe beuonden te accorderen opten 6. Meije anno 1601. bij mij H. J. de Naerden Not. Pub. Naer eene authentijke Copij in de M]f. Privilegiën en Keuren van den Heer Karsseboom, gequot. A. pag. 234. Vb] Achtentachtich. Moogelijk moet hier even zagen , dat Jacob Muys van Holy ,reedS gelêezen worden drie'éntacbticb, wijl wij zoo in dat jaar, tot Schout verkooren wierd. Zijne Excellentie en de Staaten van Holland\ nevens de Gedeputeerden van de Staaten van Zeeland, verleenen, aan die van Dordrecht, voor den tijd van Zes jaaren, Uit ft el of Atterminatie van Betaaling van onbetaalde Schulden, waar mede dezelve Stad bezwaard is. 10. April 1581. Die prince van Oraengien graue van Naffau etc. de ridderfchap edelen ende fteden van Hollandt reprefenterende de Staten vart den feluen lande ende de gedeputeerde vande Staten van Zeelant doen te wetene dat alfoe van wegen de burgemeefters fchepenen rae- AANMERKINGEN. Het Requeft, 't \velk de Stad , tot het beKoomcn van deeze Brieven van Atterminatie, aan de Staaten had overhandigd, is te vinden in een gefchreeven Handveftboek CO; dog, (1) Gcquotwl in dorfi No. xxxvi. Ftl. 147 tnz zaaklijk in dezelven vervat zijnde, oordeelen Wij het onnoodig, om onze Vcrzaameling daar mede te vermeerderen.  ^ Van Ö ORDRECHT. 14^ raeden oudtraeden ende die vanden achten reprefenterende de magiftwet der ftadt Dordrecht mitsgaders de dekens vande gemeene iieenngen ende gildens aldaer te kennen gegeuen is dat hoewel defelue ftadt omtrent den jaere XVC- twee ende vijftich ter aenbegin vanden laetften Franfchen oorloge was in goede profperité funderlinge nyet belaft met renten oft fchulden. Soe eeft dat ouermits de fware laften vanden voorfz. oorloge de regierders inder tijt wefende vettbcht zijnde bij de Con. Majt. omme opt credyt der voorfz. ftadt te lichten ende promptelicken te furneren de fomme van hondert ende twaelff duyfent ponden van xl. grooten Vlaems tpont hadden tot contenv platie van zijn Majt. daer inne bewillicht ende bij haere gecommitteerden de voorfz. penningen in diuerfche fteden ende prouincien doen lichten ende opbeuren ouermits de laecke acceleratie vereyfchte op lijffrenten tegens den penninck fefs ende losrenten den penninck twaelff. Waer tegens alfoe de voirfz. ftadt alleenlicken gerembourfeert worde van wegens zijn Majt. tegens den penninck fefthiene es de ftaet der feluer ftadt bij verloop van tijde gecommen in feer groot fwaer ende ontallick achterwcfen. Hier toe accedeerde de toecompfte van defen jegenwoirdigen oorloge ter oirfaeckë vanden welcken de riuieren vander Maze Rhijn Wale Lecke (hebbende haere correfpondentie op de ftadt van Dordrecht ende importerende aldaer het eenich weluaert ende neeringe ) gefloten zijn geweeft ende de negotiatie van dien geheelicken gecefleert heeft inder vougen dat het nyet mogelick geweeft en is de lopende renten vuyt dinnecommen vander ftadt betaelt te worden te meer alfoe tmeerderdeel van defelue innecommen geduyrende den oorloge ende als noch tegenwoïrdelicken geemploijeert wordt tot wederftant vanden vianden. Dat bouen defen de ftadt van Dordrecht es een feer oude ftadt eertijts gefundeert bij ftaende landen lijdende deur de invndatie vande omgelegen landen fware aenperflinge vande wateren ende mitsdien ftaende tot laftige reparatie deurdien de muyren poorten ende hoofden der feluer ftadt van ouderdom vergaen ende tot veele plaetfe veruallen zijn dewelcke nochtans bij de fupplianten tot haere excesfiue coften in reparatie ende fortificatie onderhouden worden die oock ouermits de importantie ende goede gelegentheyt vander plaetfe nyet geabandonneert maer in goede defenfie moeten gehouden worden ouermits diuerfche aenflagen die op de voorfz. ftadt dagelicx gepractijcqueerü Worden fo dat de voorfz. ftadt fo ter caufe van tgunt voorfeyt es als oock mede bij haere noodige hauendiepinge (gecoft hebbende federt drye jaeren herwerts ouer de tzeftig duyfent gulden behaluen datter noch een haeuen te dieppen refteert) feer ten achteren gaet ende aen diuerfche perfonen gehouden ende fchuldich gebleuen es. Ende de tegenwoirdige regierders nyet doenlicken en es defelue laften ende achterftallige renten ende fchulden te betaelen ten zij henluyden tot conferuatie der feluer ftadt voirfien worde van behoirlicke gratie ende atterminatie van betaelinge op dat de poorters ende inwoonders van dien in haere faecken ende affairen buyten derfeluer ftadt vrij ende onbehindert mogen trafijcqueren. Waeromme ende gemerckt nyet mogelicken en was de voorfz. ftadt vorder te belaften met los ofte lijffrenten ofte eenighe fmantie te doen Vvvvvvvv daer  1426 PRIVILEGIËN daer medé de achterftallige renten ende fchulden fouden mogen betaelt worden. Verfouekende daeromme ten minften quetfe ende lelie der voorfz. ftadt ende vanden crediteurs van dien hier inne voorfien ende eenichfms geremedieert te worden mits betaelende de lofrrenten ende lijfrenten op de voorfz. ftadt verfchenen zedert Sint jansmilTe fefs ende tzeuentich ende die voortaen verfchijnen zullen henluyden van alle vordere onbetaelde renten verbantbryeuen ende fchulden daer inne de voorfz. ftadt eenichlins gehouden es geaccordeert te worden bryeuen van ftate ende atterminatie van acht naeftcommende jaeren ende teynde de acht jaeren te betaelen vande achterftallige onbetaelde renten ende fchulden elcke jaers een gerechte achtepaert tot dat alle de achterftallen betaelt fullen wefen fonder dat men henluyden ofte heuren burgeren ende poorteren ter caufe van dien ende geduyrende defe atterminatie fal mogen veruolgen arrefteren aen lijffue ofte goeden in eeniger manieren maer indien jemant vuyt faecke van dien geuangen ofte eenige goeden gearrefteert ende becommert waren dat men die fonder vertreck ftelle tot volcommen deliurantie nyet tegenftaende de fupplianten ende haere voorfaten in de vercopinge van diuerfche renten haerluyder goederen ende perfonen daer vooren verbonden ende onder trouwe ende eede gerenuncheert hebben alle priuilegien vrijheden liberteyten gratiën van princen ende allen anderen exceptien die fij fouden mogen ter contrarie van dien allegueren de welcke ouermits de hoochdringende noot ende de groote veranderinge van tijden de fupplianten in defen nyet en fullen nochte behoren obiteren. Soe eelt dat fijn Excellentie de Staten van Hollandt ende gedeputeerden van Zeelandt voornt.altgeene voorfz. is wel ende rijpelicken ouergewegen ende in deliberatie van raede geleyt hebbende omme de burchemeefters ende regierders der ftadt Dordrecht voorfz. eenichfms te doen refpireren van alle voorgaende fchaden ende laften die zij foe ter faeke van defen oorloge als anders hebben moeten lijden ende omme dingefetenen van dien van alle aenhoudingen ende arreften buyten ende binnen den lande van Hollandt te verfchonen tot voluoeringe van haerluyder trafijeque ende neeringe foe veele eenichfms mogelicken es hebben denfelue geaccordeert gegundt ende geoctroijeert accorderen gunnen ende octroijeren bij defen dat fijluyden vande onbetaelde renten ftaende op de voorfz. ftadt ende daer mede defelue is befwaert verfchenen voor St. Jansmifle XVC- fefs ende tfeuentich atterminatie ende vuytftel van betaelinge genyeten fullen voor eenen tijt van zefs eerftcommende jaeren mits dat de fupplianten voorfz. achteruolgende heurluyder prefentatie gehouden fullen zijn te betaelen tverloop der voorfz. renten verfchenen zedert St. Jansmifle fefs ende tzeuentich voorfz. weluerftaende dat nae de expiratie vande voorfz. fefs jaeren defelue fupplianten fullen moeten betaelen de rentiers heurluyder achterftallige onbetaelde renten voorfz. bij egale portien op andere fefs naeuolgende jaeren fonder eenige vordere vuytftel ofte atterminatie ofte dat oock daer inne tachterwefen vanden renten van den armen ofte miferable perfonen eenichlins verftaen wordt begrepen te zijn. Ende voorts fijn Excellentie de Staten ende Gedeputeerde voorfz. gehoort hebbende de verclaringe van die van Dordrecht  van Dordrecht. drecht voorfz. aengaende de perfonele fchulden ende brieuen van verbande daer mede de voorfz. ftede in dienfte vanden lande te meer is befwaert hebben in aenfieninge van dien ende ten Steen verfoucke vande voorfz. van Dordrecht medeTententTbS&m geaccordeert ende geoctroijeert accorderen ende octroijeren bfdezen de voorfz. lopende perfonele fchulden ende bryeuen van verbeide te mogen betaelen bij halue portien naer adueniir een jegeHeÏÏhter! wefen op fefs termijnen mits betaelende een gerechte fcftepaeit van dien binnen den jegenwoirdigen jaere XVC- een ende tachtich ende voorts telcken jaere daer aenuolgende een gerechte vijffdepaert vande fe tie fchulden ende achterwefen. Verlatende oüerfulcx fijn Excellentie de Staten ende Gedeputeerden voornt. dat die van Dordrecht voorfz. nochte eenige poorteren ofte burgeren der voorfz ftede geduyrende de voorfz. atterminatie vuyt laecke alsuoren en fullen mogen worden veruolcht nochte gearrefteert aen haere perfonen nochte goederen in egeender manieren doende aff ende te nyete alle proceduren ende arreften die vüyt faeke van dien gedaen fouden mogen wefen fonder dat daer inne fullen ziin begrepen eenige verbantbrieuen ofte perfonele fchulden voor date van defen toebehorende arme ofte miferable perfonen. Laftende ende ordonnerende oüerfulcx fijn Excellentie de Staten ende Gedeputeerden voorfz. die Van den raede prouinciael in Hollandt ende allen anderen officieren magiftraten ertde ingefetenen van Hollant ende Zeelandt hen naer inhouden van defen te reguleren fonder eenteé moleftatien ofte executien daer tegens te gedogen nochte toe te laten weluerttaende dac tinhouden van defen bryeue van oTroijff'] worden geregiftreert ende gemfmueert allomme daer^uT^nooS wefen. Ghegeuen binnen der ftadt Amftelredam onder de handt en de zegel van zijn Excellentie ende de Staten voornt; den thiendeii Aprilis XVC- een ende tachtich; (Was get eekend) Guille. de Najfam (Op de plooije flond) Bij beuele van fijnder Excellentie. Brunyncki Ter ordonnancie van de Staten; Bij mij De Rechtere, isiu Naer den oorfprongklijken Brief, hebbende twee opgeplakte Zegels, het één van Zijne Excellentie , en het ander van de Staaten van Holland; zijnde het laatfle een' liggenden Leeuw in den Hollandfchen Tuin, houdende in deszelfs regter klaauw een Guidon of Wimpel, eindigende in t wee flaarten. yvvvvvvv 2 D&  !428 PRIVILEGIËN De Maandag fche Raad der Stad Antwerpen verklaart de Munters van Braband vrij van alle Laften en Contributien, ten behoeve van de Stad en derzelver Fortificatiën ,geheeven wordende; beraamt de wijze, hoe deeze Vrijdom zal worden genooten; ftrekt denzelvén ook uit tot de Officiers van de Munt, te zueeten den Muntmeefter, de Provooften, den Waardijn, den Contr aw aar dijn, den Ejfaijeur, den PJzerfnijder, en den Klerk of Griffier; en verklaart ivijders, dat de Weduuwen der vrije Muntgezellen , zoo lang zij Weduuwen zijn , ook bevrijd zullen blijven. 18. April 1581. WAer aff bij de voerfz. gecommitteerden des maendaechs den vierden Julij XVC- LXXX. in den maendaechfchen raedt rapport gedaen fijnde ende geleth op de voerfz. priuilegien hebben mijn heeren burgemeefteren fcepenen ende raidt verclaert ende goetgeuonden dat men den fupplianten foude mninéieneren in heure voorfz. preuilegien ende dien volgende hen ende heure goeden van hoechfelen ongelden ende andere contributien hoedanich die zijn tot prouffijte defer ftadt ende fortificatie der feluer bij den leden int particulier geconfenteert ende noch confenterene zall houden vrij endé exempt. Et pauk poft. In den eerften dat alle fuppoeften ende vrijgefellen vander munte willende genyeten den vrijdom voorfz. ende tot dien eynde begerende inne te leggen wijn ofte bieren olf llaen eenich vee off doen maeien eenige teruwe off andere graen ofteandersfints aff te fchriuen omme te beurijen heure goeden daer de ftadt acchijfe oft ander ongclt oft laften aff ontfanckt zullen gehouden wefen telcken als zij tfelue van doen fullen hebben te vercrighen een bil- Schoon dit Befluit geene regtftreekfche betrekking hebbe op de Munt van Holland, verdient het egter, in onze Vcrzaamcling, met geen ftilzwijgen te worden verbijgegaan; deels, om dat het in het Privilegieboek der Munt gevonden wordt; deels, en wel voornaamlijk, om dat het een bewijs oplevert van de gunlVige denkwijze, die ten aanzien van den Vrijdom tkr Officiers van de Munt en de Weduuwen der Vrije Muntgezellen , in Braband, plaats heeft; deels, en in de laatfle plaats, om dat AANMERKINGEN. (1) In Dijftrt. lnaugural. de Jurc G? Privitegiis Monctar. Holland. SeU. UI. $. 19 «/ afc de Munters zig daar op , onder anderen, beroepen hebben , wanneer men hen, in't jaar 1584, noodfaakte , hun aandeel in de Laften van den Oorlog te draagen. In Holland genietende Officiers van de Munt en de Wed uuwen van de Muntgezellen, zoolang zij aan geene Onvrijen hertrouwen, ook denzelfdcn Vrijdom ; gelijk, voor een' geruimen njd , door den zeer kundigen Heer Van derMey, omftandi'ger is aangetoond (1).  van DORDRECHT. 1429 billeth onderteeckent bij den preuoeften vander munten ende gecacheteert met het gewoenlijek cachet vander munten inhoudende den naem ende toenaem vanden voerfz. vrijgeleide heure woenftede ende neennghe welck billeth de voerfz. fuppoeften fullen leueren in handen vanden collecteurs vander ftadt aechijnfen impoft oft andere lasten oft ongelde refpeótiue. Et iterum paulo poll. Voerts aengaende dofficiers die worden gehouden als füppooften van voerfz. munte vercleeren de voerfz. heeren ende wethouderen dat zij nae doude gewoente maer en bekennen tAntwerpen eenen muntmeefter twee prouoeften eenen waerdeyn eenen contrewardeyn eenen affaijeuf particulier eenen ijferfnijder ende eenen clereq. Et iterum pauk pok Aengaende de weduwen van eenige afliuige vrijgefellen fullen insgelijcx den voerfz. vrijdom op den voerfz. voet ende ordre genyeten zoe langhe zij weduwen zullen fijn van eenen vrijgefelle ende' nyet langer waer aff die prouoeften fullen fulcken regard nemen alft behoert. Maer aengaende generaels geftelt bij den houe ende de [a] weduwen van eenigen officiers egheen vrijgezellen geweeft zijnde alfoe men vanden vrijdom die hen foude moeghen competeren noch ter tijt nyet en is ten vollen geiilformeert zullen hebben patiëntie nyettemin hunnen vrijdom indien zij eenige pretenderen moeghen aen burgemeefters ende fcepenen remonftreren ende verificeren foe fij te raede zullen beuinden te behorene. QOnderftottt gefcreuen) Gecollationeert toette originale confirmatie is daer mede beuonden accorderende (bij mij ondergeth.) Vander Neefen. Accordeert met gelijcke extraft ondertekent als bouen naer voergaende collatie daer jegens gedaen opten xxvif" Februarij 1584. Spiegel. Naer eene authentijke Copij, te vinden in het Privikgieboek der Munteren * gefchreeven op Franchijn , jlaande aldaar Fol. 62. Vvvvvvvv 3 fit [a] De weduwen van eenigen officiers. Of deezen, bij vervolg van tijd, in Braband, den gewooncn Vrijdom genooten hebben, wordt bij ons betwijfeld. Althands, wij vinden eene Üitfpraak van het Hof van Braband , van (2; Stock mans Dccif. Cur. Brabantitt lxv. den zesentwiutigften September des jaars 1652* bij welke dezelve , aan de Weduuwe van een* buitengewoon' Generaalmeefter van de Munt, ontzegd werd (2).  I43ö PRIVILEGIËN De Staaten Generaal belooven aan de Munters van Braband en Holland, op derzelver verzoek, tegen de Haagmunten te zullen voorzien* 25. Julij 15 81. Aen de Generale Staeten der Nederlanden. GEuen in aller oodtmoet te kennen die prouvoften gefworene ende gemeene wercgefellen der munten van Brabandt Hollandt [>] Zeelandt hoe dat zij van ouden tijden aen den princen ende heeren vanden landen van herwairdsouer foe met eede als reciproque contracten verplicht ende verbonden zijn hen tallen tijden bereet te laeten vinden om tot heuren beueele de voorn, ende andere wettige munten te bedienen ende tot dien eynde te veriaeten huysurouwen ende kinderen woonplaetfe ende neeringe des van noode zijnde gelijck hunluyden wederomme bij den feluen princen ende heeren voor hun ende heure nacomers zijn toegefegelt ende verleent veel loffelicke verfcheyden priuilegien ende preferentien voor andere ongeurijde perfoenen oft wercgefellen die hun de faecke vande munte zouden onderftaen. Ende want de fupplianten fiende groote inconuenienten ende intereffen die de landen dagelicx zijn lijdende vuyt faecke dat die [tj ordonnantiën bij keyfer M-axvmWvaén ende die eertshertoge Phihps van 0\ftenri}ck h. m. gemaect ende gegeuen binnen der ftadt Breda den xiiijen Decembris XIIIJC LXXXIX. niet en worden onderhouden welcke ordonnancie vermeit onder andere dat men in defe landen tot gerieff vanden Coopman ende wilfelaers van nv voortaen zullen openen vijff munten te weten een in Brabandt een in Gelrelandt een in Vlaendercn een in Hollandt ende een in Henegouwe ende dat die ouertreders van dien fouden verbeuren te weten die groote fteeden de fomme van ij m. goude guldens ende die cleyne fteden tvierendeel van dien met beuelinge aen alle cancelieren prelidenten hoochofficieren om den ouertreders te executeren alles naer inhouden der voorfz» ordonnantie foe en hebben de remonftranten derhaluen ten gemeenen bes- AANMERKINGEN. (1) Placaatb. van Vlaanderen I. Deel, bl. 443 enz ; van Holland I. Deel. JJ. 2578 ent. [_a~\ Zeelandt. Het fpreekt van zelv', dat daar onder niet begreepen worden de Munters van dc nieuwlings opgerigte Munt in Zeeland, maar alleen dc Munters van Holland. Hoe tog zouden dezelven hebben konnen verzoeken, gelijk uit het vervolg blijkt, dat de Munt van Middelburg, als ongeoorlofd, door de Staaten, mogt worden geweerd ? [b"\ Ordonnantiën; Deeze Ordonnantie, inhoudende eene algemeene Ordre op het Stuk van de Munt en den aanklreve van dien4 wordt, gelijk bekend is, in fommige Placaatboeken gevonden (1). CO  van DORDRECHT. i43i beften ende voor hen particulier interefle niet connen gelaten vwer E. te remonftreren hoe dat in deefe nairuolgeude plaetfen diuerfche munten opgerecht zijn contrarie de voorfz. ordonnantie ende in verfmadenis van alle oude priuilegien ende jegens alle recht ende billickheyt want het niemant geoorloft en is een munte te erigeren zonder te hebben van den heere van den lande voorgaende regalye omme te munten te weten een tot Middelburch een tot Gcndt een tot Doornick een tot HalTèlt in Ouerijlfel ende een tot Leeuwaerden met noch deefe naerbenoemde [c] hagenmunten als Bommel Heel Batenburch Vyanen sHeerenberge ende meer andere diergelicke munten alle twelck tendeert tot ruyne ende gantfche bederffenitïe van den lande ende inwoenders van dyen. Ende alfoe alle deefe abufen niet geremedieert en connen worden dan bij mijn E. heeren die generale Staten tot welcke de remonftranten hun keeren vwer E. biddende dat dfelue gelieue vermoegens die aucthoriteyt ende hooge ouerheyt op hem veruallen alle die onwettige ende ongepriuiligeerde munten hier voeren verhaelt als fonder kennifle van zaecken ende behoorlicke auctoriteyt opgerecht zijnde te aboleren ende te niet te doen ten eynde dat dabuylen vooren verhaelt mogen cesferen ende geprecaueert worden. Dit doende &c. (In margine van deefe ftont geappojiilleert aldus ) Die Staeten houden defe fupplianten ter laecke van hun offitieri. voor diligente ordonnerende dezelue vuytgereyct te worden a&e van refolutie in tftuck van de munte ten opftene defer verthon. genomen in meyninge van zulex tegens de haechmunten ende opt ftaen van eenen nieuwen penninck te verfien dat de fupplianten ende gemeene werckgefellen daer door eensdeels zullen oorfaecke hebben van contentement. Aldus gedaen (a) Etymotog. in Haeghmunte. Vergelijk Goebel in Notis ^Conrino. Oper. Tom. I. ^£.583. W a c h t e r 1 Glofar. in Heckemuntz. (3) Om hier van een gcfchakeld denkbeeld te vormen , kan men raadplcegen de Refolutien van Holland van 't jaar 1583. bl. 331, 415, 416, 459, 465, 481, 484. van 't jaar 1584. bl. 614, 711 van 1585 bl 136, *47» 254» 307» 373» 4Ö9, 437. van 1589. bl, 719. van 1590. bl. 145, 150, 166, 456. van 1591. W. 107,156. fc] Hagenmunten. Deezen betc'ekencri in dc Muntplacaaten , foms, gelijk hier, ongeoorlofde Munthuizen; foms, de Muntlpecien zelvcn, welken daar in gemaakt worden Het woord Haag of Haage geeft eene heimelijke of afgetuinde plaats te kennen. Wanneer het met een ander zelfftandig naamwoord gevoegd wordt , hegt het gemeenlijk daar aan de beteekenis van iets, dat afgezonderd is , dat in 't verborgen, of in eene eenzaame plaats, gefchiedt ; zoo beteekent een Haagfcbool zulk een School, dat in 't heimelijk gehouden wordt; een Haagtaf) een heimelijke Tapwinkel. Haeghmunte wordt daarom, door Kili aen (2) te regt verklaard : Numisma reprobatum, vialce tnonetee, mal LXXXJ. ( Onder ftont gefchreuen) Ter ordonnantie van de voorn. Staeten. Houfflin. Naer voorgaende collatie gedaen jegens zijn originale gefcreuen in papier ondertekent als bouen is daer mede beuonden accorderende bij mij als gefvvoren griffier vande munte van Hollandt opten xxix. Julij 1581. H. Spiegel. Naer eene authentijke Copij, beruftende in de Muntkamer van Holland.