'sMENSCHEN INGANG
TOT
HEERLYKHEID,
O M ,
IN HET TOEKOMENDE LEVEN?
GODS BEELD
!N VOLKOMENHEID TE WEZEN*
door
C G H. VAN DER AA,
Bedienaar des H. Euangciies in de Gemeente, toegf daan de Onveranderde Augsburgfche Geloofsbely* denisfe; Lid en Secretaris van de Holl. Maatfch. der Weetcnfch. te Haarlem,
Te HAARLEM* B y C PLAAT,
mdccxciï.






WAARDE L E E Z E R!
D
eeze Verhandelingen zyri gefchikt om te doen zien, dat, als de Menscki&n Gods Oogmerk dat hy Gods beeld zou zyn , eens geheel zou beantwoorden, deeze tegenwoordige leeftyd van den mensch op Aarde daartoe niet bekwaam wass maar een ander leven voor denzei ven was te verwachten en wat ons de Heilige Schrift, vooral
dei



Iv KORTE
des Nieuwen Verbonds, daarvan hebbe te kennen gegecvcn.
Tot dat einde heb ik in de eer/Ie Verhandeling aangetoond, dat 's menfchen Godsvrucht,, op deeze Aarde, met zulk een lighaam, in zulke omftandighecden geplaatst, (zoo als onze tegenwwdige oefentyd noodzaaklek maakte, dat hy geplaatst wierd,) die volkomenheid, (zelfs als men dat woord in eenen Ettangelifchen zin opnam) niet bereikte, die 'er vereischt word , om in voh komene gelykenisfe met God, Zyn beeldt* Gelukzalig re weezen onder den Tytel van de
onvolmaaktheid van de godsvrucht in dit leeven. bl- 1 t0t Z7'
De tweede Verhandeling bedoelt te toonen, wat 'er tot Gelukzaligheid van den meqsch ge-
ëischt



INHOUD. v
ëischt worde; dat de beste vroome op Aarde niet kan volkomen gelukzalig zyn, om dat hy hier niet volkomen het beeld van God is; maar dat, daar hy voor zulk eene gelukzaligheid vatbaar is, hem door de H. Schrift hoop en uitzicht word gegeeven op eenen toekomenden ftaat, waarin Gods Oogmerk met hem volkomen zal bereikt worden. Zy voert daarom tot op fchrift — De onvolmaaktheid der gelukzaligheid IN DIT LEVEN DOET ons UITZIEN na de jBELOFTENVAN EEN beter toekomstig
„ bi 28 tot 45»
In de derde Verhandeling ben ik verder gegaan en heb zoeken te toonen, wat gezonde redeneering, voorgelicht en onderfteund door de H. Schrift ons van eenen zoodanigen toekomen;
* o den



rI KORTE
den Staar, als te vooren gemeld is, deed denken, en wel, gelyk hetopfchrift luidt,) dat de toestand van het toekomende leve^ juist zal beantwoorden aan, eki een nat uurl1jk gevolg zyn van, elk s gedrag in dit leven bl. 46 co.c bl. 63.
De Vierde Verhandeling tracht dat denkbeeld paader te ontwikkelen, en mt den aart der mens cklyke zielen, gevoegd by het karakter der Godvruchtigen , gevoelbaar te maakeiï, waarby tevens eene zv/aarigheid, die hierregen kon in bedenkingkoomen, word opgelost, bl. 69. tot 86.
Om de voorgaande Verhandeling nietal te lang te maaken , heb ik die te midden afgebroken, daar my dagt, dat het best kon gefchieden en de overweeging



J N H O V D, vu
gingderVERBINTENISSE VAN DIT MET HET TOEKOMENDE LEVEN in de Vyfde Verhan* deling voortgezet, vooral om te toonen,dat die ftaat, waarin men dan zal overgaan, in zyneduufmg, géén einde zal hebben, de Godvruchtigen eeuwig gelukkig zullen leeven en dat van de Codloozen geene verbetering is te verwaclv ten. W« 87 l°l Io8?
Daarop ben ik overgegaan tot het geen 'er vereischtword, indien de Godvruchtigen daar Gelukzalig zullen zyn en hebbe in de zesde Verhandeling in overweeging genomen ^smenfchen sterven, ofte hoe het by onzen dood met onze ziele gefteld zy, en tot dat einde medegedeeld, eene eerfte Verhandeling over dc onsier f l y kJieid van onze ziele - en vooral haaren * + toe-



vut KORTE
ïoeftand by en paa haaren uitgang uit dit le* yen. bl. 109. tot 133,
Deeze overdenking word voortgezet in de Zesde Verhandeling , die ten oogmerk heeft over de gedachten en aandoeningen der vroome menfchen naa hunnen dood eenige aanmerkingen medetedeelen, — dat zyaanftonds zullen Gelukzalig worden, en wat daarvan de reden zy; dat niets hunne gelukzaligheid zal hinderen of ft oor en \ — dat één én ander iq tegendeel dezelve zal bevorderen
bl. 134. tot 171,
Dan, dewylGods Goedertierenheid het hierby niet zal laaten, maar zyne oprechte naavolgers
ten



t N H O U D. it
ten Jongften dage zal bekleeden met UgUamen, die hen zullen in ftaat ftellen om in heerlykheid Gods beeld te weezen, heb ik best geoordeeld, om naar aanleidinge van i Cor. XV, deeze groote Euangelifche toezegging en verwachting uitvoerig te overweegen, en daardoor tevens myne voormaals gedaane belofte te voldoen.
De zevende Verhandeling overweegt daarom,den grond der opstandinge der
geloovigen, naamlyk de opstanding van onzen He ere Jezus Christus uit den dood, die hen van hunne opftandinge verzekert t Cor. XV, 3, 4, bl'
Voorts de agtfte houdt zich bezig met de voorzegging der Propheetsn nopens de



s K O R f &
opstandinge van onzen Heer, 'als MesJïas, maar ik gebruik tot bevestiginge daarvan opzetlyk gééne andere plaarfen uit de Propheeten^ dan die de Apostelen zelfs (Petrus Hand. II. 25-28, en Paulus Hand. XIII, 34-37. uit Ps XVI, 8-1 i en Jes. LV, 3.) gebruikt hebben, om dat ik begreep, dat ik dus naast by het oogmerk van den Apostel bleef 1 Cor. XV, 3, 4, en toone, dat dit byzonder van kracht was voor de Joodett te Corinthe bl. 191 tot 208»
"De negende Verhandeling bewyst de zekerheid van J. C. opstandinge uit zy-
ne verscheide da ar [lellingen van zich zei* yen aan de allergeloofvvaardigfle getuigen nact Zyne Opjlanding, volgens 1 Cor. XV, 5 -11,
bl. 209 tot 236'.
En



INHOUD. tl
En, om dat het oogmerk, waar toe ik van de Opftandinge van onzen Heiland en derzelver Zekerheid fprak, (gelyk ook Paulus deed) zyne betrekking had op de Opftandinge der Rechtvaar* digen ten Eeuwigen leven, zoo handelt de tiende overdenking , naar aanleiding valt i Cor. XV, 12, over het verband van Jezus opstandinge met die der rechtvaardigen. bl. 237, tot 259.
Eindelyk de elfde Verhandeling ontwikkelt
de ongerymde gevolgen, die uit het
lochenen der Opftandinge van den Heere Jezus en van de Rechtvaardigen voortvloeijen , volgens 1 Cor. XV, 13, tot 19. bl. 260 tot het einde,
Het vervolg myner aanmerkingen, hier tot



xn KORTE INHO ÜD.
betrekkelyk, zal ik, zo God my leven en ge* zondheid geeft, zoo ras my moogelyk is, laateh het licht zien.
God bidde ik, dat Hy ook dit myn werk met Zynen milden Zegen bekroone!
Haerlem den 17 November
170a. C. C H. VAK DER AA^.



Mladz. t
DE
ONVOLMAAKTHEID
VAN DE
GODSVRUCHT
IN DIT i
L E V É N.
INHOUD.
* I, ^^^fj^odfcbikte de menfchen tot zynaf» ^& & beeld/els : alleen om deeze Zy ■
*f KJT %> ne redelyke Scbepfelen gelukkig %> & te maaien , 'en tot de gelukzalig-
had te verheffen : men vraagt dan , word door iemand dit oogmerk volkomen beantwoord ? en , zs neen , meet'er dan giénftaai A ver-



i De ONVOLMAALTHEID van de
verwagt worden , gefchikt tot dat einde ? g, II. Beantwoording der eer/te Vraage : men moet denken, wat men meent , met volkoomen Heilig en Goed. Dit kan , in den volftrektflen zin , alleen van God gezegd worden, §. III. Men moet ook weeten wat men meene, als men de menfchen voor gebrekkige fcbepfelen aanziet, op dat men , nog de eere van God , nog de bevordering van deugd, nog de hoop op een eeuwig leeven benadeele. f. IV. De Heilige Schrift leert niet , dat de menfcb het in dit keven tot geene volmaakte Heiligheid , volgens den zin van t Evangelie , brengen kan, fchoon men bet dikwils zoo opvat, en gaerr.e voor waar aanneemt : wel zyn wy in onze zedelyke vermogens , door de zonde, in bederf gebragt, maar dit , jchoon 't moei' lyk zy , moet verbeterd worden. $. V. De groote vraag is hier : Is deeze verandering voor ons mogelyk ? Hoe verre kan men het daarin brengen ? En men zou kunnen antwoorden : zoo verre , dat men niet voordachtelyk , en by bedaarde zinnen , iets kwaads doe. Dit beantwoord bet prediken van Jezus Christus en zyne Gezanten. §. VI. Dit toonen de beloofde hulpmiddelen , om dat einde te bereiken. §. VII. Herinnering, hoe het te 'vatten zy, als men [preekt van de onvolkomenheid der menfchen ten goede. VIII. De braaffle en wchneenendfie menfeh blyft aan dagelykfche flruikelingen onderworpen , uit hoofde van zynen [land en verkeering in de wereld. §. IX. Zyne hartstochten vervoeren hem , hy misgaat zich uit broosheid. §. X* Somtyds valt hy uit zwakheid. §. XI. En veclmaaien uit onkunde. $. XII. Dan , in allen opzichte verfcheelt zyn hart veel van een kwaadwillend, van ten godloos menfeh. §. XIII. De Heilige Schrift leert evenwel, dat de zulken vergiffenis noodig hebben :



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 3
hen • en de reden is klaar: mant, fchoon hunne misdaad niet opzettelyk mooge zyn h^lfe£lZ'n heid had dezelve kunnen voorkomen : s Menjchen Godsvrucht Hs niet altoos zoo waakzaam als zy kon en behoorde te zyn. J. XIV. Dit geeft geduunge ftof tot verootmoediging.
od wil, dat de menfchen Zyne afbeeldfels zyn zullen. Hy bedoelt daar mede niet zich zeiven voordeel te doen. Dit is onmoogelyk. Zyn oogmerk daar mede is alleen om hen gelukkig te maaken , en hen dus ook in gelukzaligheid naar Hem te doen gelykcn. De vraag is (1) geraakt de beste menfeh in dit leven tot die volkomenheid van gelykemffe m« God enz. die 'er om gelukzalig te zyn vereifcht word ? En (2) geraakt de braaffte daar niet toe in dit leven , heeft men dan niet te verwachten, dat 'er een beter ftaat zal volgen , waar in hy op eene voor zyne gelukzaligheid voldoende wyze een afbeeldfel van God zal weezen ? Deeze Verhandeling is gefchikt , om die Vraagen te beantwoorden.



*
De ONVOLMAAKTHEID van de
5- 11-
De eerfle Vraag is dan , of de wélmeenendfte menfeh in die leven , toe die volkomenheid van gelykenifle naar God in heiligheid , enz. koomt, als vereifcht word , wanneer hy gelukzalig zal weezen ? Om deeze Vraage wél te beantwoorden, moet men onderzoeken, in welken zin , en in hoe verre men mag zeggen , dat de heiligheid van den menfeh onvolmaakt blyft in dit leven , want, zonder een juist begrip daar van te hebben , vervalt men ligt tot meeriten daar in, die alle kracht aan de volgende redeneering , die daar op gebouwd moet zyn , beneemen zou.
Wilde men dat in dien zin opvatten, dat een menfeh in dit leven nooit tot volmaakte heiligheid en deugd kocmt , in zoo verre naamlyk , dat hy nooit iets zou doen , dan het geene waar]yk door hem op dien tyd en in die omftandigheeden diende gedaan te worden, en het geen daarin best te doen was ; en nooit iets naalaaten , dan het geen hem in de omftandigheeden , waar in hy was , voegde naa te laaten. Wilde men het zoo opvatten (zeg ik) het drie-
leedige byvoegfel: géén menfeh is • naa Jen
val in dit leven een volmaakt heilige , zou
overtollig weezen. Men behoefde niet te zeggen , géén menfeh is volmaakt heilig ; want in
dien



GODSVRUCHT in dit LEVEN.
dien zin is het ook géén Engel, jaa zelfs niet de voimaakfte der Engelen. Men behoefde niet te zeggen , géén menfeh is naa den val volmaakt heilig ; wam in dien zin was het ook Adam niet. Men behoefde niet te zeggen , de menfeh is in ah léven géén volmaakt afbeeldfel van den heiliger, God in zynen wandel; want hy zal het in dien zin ook niet in de gelukzalige Eeuwigheid zyn !
Laat ik dit ophelderen. Verftaat men door eene volmaakte heiligheid , eene heiligheid, die zoo groot is , als zy zyn kan ; die vry is van alle gebrek , zoo dat men ook in het minne geval niets doet, t geen niet beter zou kunnen gedaan worden Q *) ; en zegt men , dat de menfeh , naa den val , in dit leven dezelve niet bereikt ; wa: wonder ? want dan moest zyne heiligheid zoo groot wcezen , dat 'er gééne grootere mogelyk was ; dat is , hy moest eene heiligheid bezitten , zoo als ze God heeft , en dan moest hy God zyn ; want hoe kan iemand eene gollyke volkoómënheid bezitten , zonder God zelf te weezen ? Dat het waar is , het geene ik zegge, zal b'yken. Stelt, dat een menfeh , in aile gevallen , niet alleen deed het geen goed was , maar zelfs het geen hem in die omftandigheeden, waarin hy was , best voegde ; en (relt,
dat
(*) En zoo moet eene heiligheid zyn , 2lszyvo!« fttekt volmaakt zal weezen.
A 3



6 De ONVOLMAAKTHEID van de
dat hy dat altyd deed. Wanneer dat een deugd in hem weezen zou, dan moest hy het daarom doen , om dat hy zag , dat dit best was in die gevallen te doen ; dan moest hy in elk geval, waarin hy kwam, weeten , wat niet alleen goed, maar wat best was , en hem meest voegde ; dan moest hy van elke daad', die hy deed , kunnen inzien , welke gevolgen dezelve niet alleen op zyne welvaart, maar ook op die van zyne medemenfcben , en dat niet alleen van hen, die hem omringen , maar ook van hen , die op andere plaatfen zyn , en op welken zyn gedrag weder invloed heeft, al ware het alleen door hen, die tegenwoordig rondom hem zyn , en die naderhand weder in verbintenis met anderen komen ; en dat nog niet alleen , maar hy moest in elk geval weeten , welken invloed het op de welvaart van zyne naakoomelingen , zelfs tot in de eeuwigheid , zou hebben. Anders kan hy niet, geftreng gefprooken, (zoo als wy hier doen) weeten , wat in elk geval best te doen of te laaten ware ,• want die het minder goede doet, en het betere naalaat , die handelt niet volkomen wel , maar gebrekkig. En dat, om dit te kunnen inzien , om dat vooruit te kunnen weeten , en met zekerheid altyd te kunnen beoordeelen , een niet minder , dan Godlyk , verftand , eene oneindige kennis vereifcht word , behoef ik niet ce bcwyzcn.
§. HL



9
GODSVRUCHT in dit LEVEN.' 7 I
$. UI-
Neemt men het dan in dien zin op , wanneer men zegt, dat wy gebrekkige fchepfelen zyn, dat wy federt den val dikwils op den weg na de eeuwigheid ftruikelen ; wat zegt men dan anders, dan : „ Wy zyn gééne Goden. Wy „ hebben geene oneindige kennis. Het is met '„ mogelyk , dat wy niet, hier of daar in , als , wy aan ons zeiven overgelaaten worden , zou'„ den mistasten. Wy zouden dagelyks onmid'„ delbaare Openbaringen van God genoegzaam „ in alle byzondere gevallen van ons leven moe„ ten hebben , indien wy nooit mistasten zou„ den." Wat zegt dat anders, dan: „ Dee'„ ze volmaakte Heiligheid kan van géénen ge'„' vallenen menfeh , zy kon niet van Adam , zy kan niet van eenen gelukzaligen menfeh van " den eerllen rang , zy kan van den grootften „ der Engelen niet geëifcht worden. Wierd die % van ons geëifcht , dan wierd iets geëifcht , " waar toe wy géén vermogen hadden, en derhalven ook niet verplicht waren , want tot volftrekt voor iemand onmogelyke dingen is al", thans niemand verplicht." Begreep men het in dien zin , hoe naadeelig zou het voor de eere van God zyn , of liever, hoe min zou de menfeh die dit voor waar hield , bekwaam weezen , om God als Heilig en Rechtvaardig, en voornaam!yk als onzen Vriend en Vader te eerbieden. — A 4 Hoe



$ De ONVOLMAAKTHEID van de
Hoe zeer zou de menfeh zich by zyne gebreken gerust flellen , denkende , dac hy niets te vreezen had , want dat hec hem onmogelyk was, in het doen van *t goede, voiflxekt zonder gebreken te zyn! Hoe zeer zou hy met dat oogailezyne misdadden befchouwen en befchouwd willen hebben, en zich derhalven om waare Vroomheid, althans niét zoo als het betaamde , willen bekommeren. ——~ Hoe onwettig zou het befluit zyn , dat men uit den tegenwoordigen onvolmaakten toeft and der menfchen op eenen beteren ftaac in de Eeuwigheid maakte , want zal die zelfde onvolmaaktheid in den besten van alle menfchen , die niet meer dan een menfeh is, altyd blyven en blyven moeten , hoe zou men mogen befluiten op eenen volmaakteren ftaat van den menfeh , daar dezelve volmaakte ftaat , wdar in men vry zou zyn'van dat gebrek , in den menfeh niet mogelyk is, jaa géén Engel daar toe verheven kan worden.
Wanneer men dan over de onvolmaaktheid der menfchen klaagt, en zegt, dat wy, menfchen , naa den val, in dit leven niet dan onvolkomene af beeldfels van God zyn, behoortmen het aan deezen kant niet te zoeken, daar het alleen uit de eindigheid van 's menfchen natuur onyermydelyk voortvloeit.
$.-iv.



GODSVRUCHT m dit LEVEN. 9
$. iv.
Zelfs gaat men nog te verre , wanneer men in dien zin van de onvolmaaktheid en zedelyke gebreklykheid van den menfeh" klaagt, evenals of zelfs1 de oprechtheid van onze genegenheid om overeenftemmig met Gods wil te doen, gééne plaats vond by Christenen in deezen ftaat der dingen. Men ziet menfchen, die zich in voorledugte zonden te buiten gaan, zelfs in greove zonden, dieoverfpel, hoerery, enz. bedryven, zich in dronkenfehap verloopen, enz. en zulken zeggen , tot hunne verontfchuldiging : Onder Zyne Heiligen is niemand zonder gebrek. JVy ftruikelen allen in veeleru Zy fpreeken 'er van , als of de heiligheid , die aan deezen kant van het graf, ook onder verbeurte van onze eeuwige gelukzaligheid , van ons geëifcht wierd, ook niet3 by den besten en welmeenendften menfeh berèikt wierd! als of het op't hoogst was, dat men zich onthield van openbaare , grove, zeer in het oog loopende fouten •, en dan nog wel, dat men van die zonden , of het involgen van zyn byzonder zwak , niet doorgaande en op den duur zyn werk maakte ; dat men, over het geheel genomen , ook nog al veel goeds doet; dat het leven van den besten Cririften , meer een geduurig vallen en opjiaan , dan een geftadig voortwandelen op den weg ten leven is , jaa dat géén menfeh het in deezen tyd verder kan brengen. — A 5 Ik



io De ONVOLMAAKTHEID van de
Ik behoef niet te zeggen , dat veele menfchen die leer gaerne aanneemen , en als zeer regtzinnig met grooten yver ftaande houden , jaa voorgeeven , dat men dit voor waar houden moet , als men de algemeene verdorvenheid en het diepe verval van den menfeh behoorelyk zal erkennen. Dan ik denk, dat men meest deezeleer zoo opvat om dat men dan , behoudens zyne ongeregelde maniere van leven , evenwel denkt gelukzalig te worden , en men rocb lust heeft , om van de weereld zoo veel gebruik te maaken, als men dat doen kan , zonder juist in het openbaar voor een deugniet door te gaan. Dan , men doolt grovelyk in deezen. Géén menfeh van oordeel, die de bevinding en de Heilige Schrift onpartydig raadpleegt, zal kunnen lochenen , dat alle menfchen , die natuurlyk geboren worden , in hunnen natuurlyken ftaat befchouwd, en zonder dat de genade van God in hen machtig is geworden , overhellen tot die dingen , dewelken hunne dierlyke lusten , eer , vermaak , en tydlyk voordeel voldoen ; dat tot hun voornaame oogmerk hebben in hun doen ; dat zy doorgaans op het naby zynde en tegenwoordige meerder, dan op het toekomstige oogen; en dat ongeregeld eigen belang, niet Godsvrucht, het natuurlyke beweegrad van hun doen en laaten is. ■ Ik zal niet in het
breede toonen , dat deeze gevleidheid in den menfeh geheel moet veranderen , en dat een tegengeftelde in hem moet plaats grypen, wanneer
hy



GODSVRUCHT ra mt LEVEN. ir
hy Godsdienftig , en het af beeldfel van God op Aarde zal worden. Ik lochen niet , dat deeze. omkeering groot en zeer moeilyk is.
§. V.
Dan , de vraag is, of deeze omkeering onmogelyk is ? Of ten minften , of zy niet zoo verre kan komen, dat de becrfcbende , dat de doorgaande begeerte van den menfeh daar heenen gerigt zy , dat hy eeuwig gelukkig worde , dat hy bejlendig voorhebbe, het licht van zyn geweten te volgen; dat hy zich door Godsvrucht in zyn gedrag wil laaten bellieren ; dat is, door de zucht om den Heere te behaagen , en zyne goedkeuring weg te dratgen ? De vraag is, of hy het niet zoo verre kan brengen , dat hy nooit iets by bedaarde zinnen doe , het geen hy weet, dat tegen zynen plicht zou aanloopen. Als dat niet waar is , waar toe heeft God dan zoo dikmaals en zoo ernftig op een deugdzaam leven aangedrongen ? Waartoe Jezus Christus en Zyne Gezanten de moeite gedaan , cm zoo duidelyk den menfeh zyne plichten te leeren kennen , en de fierkfie beweegredenen gebruikt, alles wat de tyd en de eeuwigheid behaaglyks en vreezelyks had , by één geroepen ? en gezegd , dat zy dat deeden , om den menfeh te beweegen , dat hy deugdzaam zoude leeven ? Waar toe dat, indien het toch onmogelyk was ? Waar toe gezegd ,



i* De ONVOLMAAKTHEID van de
zegd , dat by het jongfte Oordeel daar op zou gelet worden , of men dat gedaan had , en getoond ter harte te neemen ; en . evenwel verklaard , dat fommigen zouden zalig worden ? hoe kan Joannes zeggen , i Joann. III. vs. 9. Wie uit God gehoor en is, die doet gééne zonde.
«— Hy kan niet zondigen , want hy is uit
God geboorcn ? Wil hy dan leeren, dat niemand uit God gebooren is? Het tegendeel is waar, en uit al zyn fchryven te zien.
§. V I.
Ik beken , het is moeilyk , terwyl de menfeh eene natuurlyke overhelling tot zinnelyke genoegens heeft, en meest op het tydlyke en tegenwoordige gezet is. Maar kan een heerjehende neiging niet door tegenover ge [telde daaden en neigingen verzwakt , en eindelyk overwonnen worden ? Kan een afkeer van iets, 't geen men te voren lief had en zogt, niet zoo fterk in iemand opkomen, dat hy als in één oogenblik , althans in weinig tyds, zoo groot een weerzin daar tegen opvat, als het te voren het voorwerp van zyne wellust geweest was ? Zal het dan de genade van God niet kunnen doen , als ons Zyne oneindige en onbaatzuchtige menfchenlief-
en Vaderlyk hart allerduidelykst in het oog licht ? Of is het onmogelyk , dat de menfeh God van ganfeher harte, dat is, met allen ernst,
kan



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 13
kan liefhebben , en trachten Hem te behaagen ? Ik weet wel , wy zyn in de wetreld. Wy behouden onze zinlyke aandoeningen , en de iyd~ lyke zaaken behouden haaren fmaak ouk voor ons. Het is eene hindernis : Maar is het onmogelyk die te overwinnen ? Zyn de beweegredenen , die de Heilige Schrift ontleent, van Gods liefde , van Jezus Christus lyden., van eene gelukzalige eeuwigheid , enz. niet flerk genoeg daar toe ? Zyn zy niet klaar , niet Godlyk , niet overtuigende , niet hartraakende genoeg in de Heilige Schrift voorgedraagen ? Of is het geduurig opzetlyk herhaalen van deeze zelfde Waarheeden géén bekwaam middel om het denkbeeld daar van , en van het geene wy voor God doen moeten en doen willen , in ons levende te maaken ? Worden dan eenige denkbeelden en neigingen ooit op eene andere wyze in ons heerfchende ? Kunnen , by zoodanige opzetlyke herhaalinge , tegenftrydige denkbeelden en neigingen in ons heerfchende blyven ? Loopt dit niet aan tegen de bevinding ? Word het niet mogelyk, op dien weg die voorige tegenftrydige denkbeelden en neigingen in ons op te wekken ? Waarom zal dit niet waar zyn by goede neigingen en,daaden, waartoe de Godsvrucht ons aanfpoort en in ftaat ftek ? Is het gebed niet een middel , om in ons , wanneer wy deeze zaaken ernftig tot voor den throon van God brengen , een licht en glans en fterkte hier
over



ï4 De ONVOLMAAKTHEID van dê
over te verfpreiden , dewelke men moét gevoelen , om ze, zoo als zy zyn , zich te kunnen voorftellen ? Zal de Doop, zal het Heilig Avondmaal da: niet onderfteunen kunnen ? En , met één woord , daar God zoo in de genade en de natuur zamen werkt, om den wélwillenden allen onderftand van licht en hitte te geeven tot een deugdzaamen wandel, kan men met dit alles gelooven , dat het niet mogelyk is , het zoo verre te brengen , althans dat men het in deezen tegenwoordigen tyd niet zoo verre brenge, dat de Godsvrucht in ons heerfchende zy ; en dat het ons, door herhaalde oeffeninge, zoo gemeenzaam en gemaklyk worde om <wél te doen, als het ons gewoon is om eene konst, die wy geleerd hebben , te beoeffenen , zoo lang wy het gebruik van de natuurlyke vermogens en werktuigen , daar toe noodig , behouden ? En het is daarop , dat het zeggen van Jezus Christus rust, dat zyn jok zagt en zyn last ligt is, Matth. XI. vs. 30* Daarop rust het zeggen van Joannes, 1 Joann. V. vs. 3. De geboden des Heercn zyn niet zwaar , want het geloof is de overwinning , waar mede wy de wereld overwinnen. Met één woord, gelooft iemand van gantfcher harte God, zoo als Hy zich in de Heilige Schrift, en byzonder in Jezus Christus heeft geopenbaard ? Verheugt hy zich daar over , als over eene ontdekking van de hoogfte waarde ; gelooft hy, dat de weg van deugd de e enige weg is tot zyn waarachtig



GODSVRUCHT in dit LEVEN. ig
tig geluk , en van Gods genadige goedkeuring % dankt hy God daar voor in zyn hart, dat Hy hem deezen weg heeft afgebakend , en heeft hy 2ich dat door oefening , door het gebed , enz. eigen gemaakt ; herinnert hy het zich dagelyks dikmaah , en tot dat zelfde einde : hy zal niet kunnen willens en weetens eenig kwaad doen , en , hy mag dooien , maar hy zal nooit naalaaten in alles daar heenen te trachten , dat hy zich in al zyn doen Gode wélbehaagelyk gedraage (*). En dat is de Heiligheid en de Godsvrucht, waar na wy moeten ftreeven , en die ons in de Heilige Schrift zoo dikmaals aangedrongen word als iets, waar na wy met alle macht moeten ftreeven. Dit behoort men in het oog te houden , als men van der menfchen gebreklykheid en onvolmaaktheid in het goede fpreekt. En men moet nooit die zoo uitleggen , of zich voorftellen ,
als
(*) Men ziet klaar, dat ik daar door niet verftaa, altyd en in alle opzichten het beste doen. Dit toonde ik , is aileen voor' God moogelyk. Dat word van ons niet geëifcht. Ik zeg ook niet dat menfchen , door hunne eigens krachten , die zy thans naa den val natuurlyk hebben, zonder den byfland van Gods genade, en zonder zynen Heiligen Geest, het doen kunnen. Ik heb ook niet gezegd , dat niemand een waare Vroame is , die het niet aanflonds zoo verre brengt. Ik weet wel, dat daar toe oeffening en wafcbdom van Jlerkte , toeneemen in krachten, geëifcht word. Ik heb dit ook doen zien , door de befchryving die ik gaf, van de manier , op welke men daar toe koomen kan en koomt. Ik heb alleen getoond , waar heenen men moet trachten , en waar toe men door oeffening, enz. kan koomen.



i6 De ONVOLMAAKTHEID van de
als of niemand, ook de welmeenendfle, door der. onderGand van Gods genade , en door onver moeide oefening in het goede, het nooit zo. verre bragt, ofte kon brengen : dit maakt men fchen traag en zorgloos, en onteert de krach? van het Euangelie.
§. VIL
Dan , de vraag is hier natuurlyk : in welken zin is het op te vatten , als men [preekt van de onvolkomenheid der godvruchtige menfchen in hei goede ?
S. vin.
Ik antwoorde , fchoon een Godsdienftig menfeh het ernftigfte voorneemen heeft, om in alle opzichten Gode wélbehaagelyk te wandelen , en nooit willens en weetens , by bedaarden gemoede eenig kwaad doet , nochtans blyft hy een menfeh , gefchikt om deeze aarde te bebouwen en te bevolken , en dus aan denkbeelden en neigingen, waar toe hem zyne zinnen aanleiding geeven, en die hier toe betrekkelyk zyn , onderworpen. Hy heeft, met opzicht tot zyn lighaam en uiterlyken ftaat verfcheide behoeften , om te kunnen leeven, om gezond en genoegelyk te leeven, en om tot den post, waartoe God hem geroepen heeft, bekwaam te wezen.
Som-



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 17
Sommige zaaken zyn voor zyne zintuigen aange* naam, «aderen misbaageljTi Sommigen begeeft hy natuurlyk: van anderen heeft hy eenen natuurlyken weerzin. Het geen zyne zinnen gawaar worden , treft hem, althans in den eerften opflag , fterker , dan het geen een enkel voortbrengfel van een verfiandig overdenken m hem is. Het tegenwoordige doet hem uit zynen aart levendiger aan , dan het toekomftige ; vooral , wanneer het niet den hoogften trap van zekerheid in hem heeft. Daar by koomt , dat het voor zyne bekeering , zonder dat door vroomheid zyn hart geheiligd was , zyne doorgaande manier van doen was , het eerite aandoen zyner zinnen , zyne byzondere neiging , meer dan het voorfchrift van zyn verftand , te volgen, en het tegenwoordige meerder , dan het affaeezige toekomftige te zoeken en naa te jaagen. Hy heeft wel een oordeel van God ontvangen , om dit alles te maatigen en te dwingen , maar die neiging is hem toch zoo natuurlyk en zoo eigen , dat hy haare aantokkelingen niet geheel kan ontvlugten, of in haare geboorte verflikken. Zy kleeft hem gedutirig aan , en maakt hem traag , gelyk het de Apostel uitdrukt (Hebr. XII. 1.). Daarby mangelt het hem dikmaalsniet aan menfchen , die hem bedricgelyk raaden , en de zaak in een valfch licht zetten; het doen van iets als plicht, als geoorloofd , of als zo voordeelig voovftellen, en *t naalaaten daar van als zoo gevaarlyk, dat die de opli kt-



tS Db ONVOLMAAKTHEID van de
lettendheid van den besten zelfs dikmaals uitlokt. Jaa zy laaten het veelal niet ontbreeken , nogte aan beloften , nogte aan bedreigingen , om den wélmeenenden menfeh tot het fchynfchoone over te haaien , en van het fchynkwaade af te trekken ; ofte geeven hem alle redenen aan de hand , om zich by het doen van het kwaade , het geen hem aangenaam en voordeélig is, te rechtvaardigen ; dat is , hem daarin voor onfchuldig te verklaaren , of voor op verre naa zoo ï'chuldig niet, als men dat wel zou willen uitkryten ; ofte althans , dat de fchaade , die he: iemand , ofte de Stad van God doen zoude , zeer klein , naauwlyks te noemen is, en gewiffelyk met veel gemak te herftellen. En dit is de bron van menigvuldige misvattingen en gebreken , die de Godsvrucht van den braaffien Heiligen in dit leven noch veeltyds aanhangen.
Somwylen naamlyk , fiellen zich zekere daaden in fchyn zoo fchoon , zoo onfchuldig, zoo aangenaam, zoo nuttig voor, en daar koomt zoo weinig zvveems van wantrouwen in hem op , dat het in dit geval, waarin hy zich bevind , in die fterkte te zoeken , by voorbeeld , zyn eer, voordeel, vermaak, enz. onbetaamlyk zou weezen ; dat hy niet eens denkt om de zaak behoorlyk naa te gaan , en van de andere zyde regt te weegen , ofte lang genoeg te weegen. Hy befluit, maar tast mis. Dat is , het geen de
Apos-



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 19
Apostel noemt , Galat. VI. vs. u van een feil (ofte fout) venafcht warden.
i ix.
Somtyds doet de vertooning van het goede ofte kwaade , dat in een zaak is , het aangenaame ofte onaangenaame , den menfeh zoo levendig , zoo fterk aan , dat zyne begeerte daarna , ofte afkeer daar van , met eene geweldige beweeging van zyn bloed en vochten vergezeld * de kracht van eene hartstocht bekoomt. Deeze bedwelmt en boeit zyne aandacht aan dat ingebeelde goede ofte kwaade , en ftek hem buiten ftaat om 'er over te oordeelen. Hy gedenkt op dat punt des tyds niet zoo zeer aan de Wet , die hem het involgen van deeze eerfte vertooning van het goede of kwaade verbied , ofre aan zyn eerfte voorneemen om niets tegen Gods wil te doen, en derhal ven alles alvorens te onderzoeken , ot het goed dan kwaad zy. Hy let niet op het gewicht van de zaak , nogtc van de omfiandigbeden , nogte op het geen uit die daad gewifTely!" zal vloeijen , nogte op het verband, welke zy heeft met het groot e einde , waar toe wy geroepen zyn. Zy verwarren het oordeel , misleiden , en onderdrukken dikmaals het geweecen. En dit is uit broosheid zondigen ! Misdoen , uit hoofde van onze natuurlyke overhelling tot zaaken , die onze zinnen aangenaam ofte onaangeB 9. naam



so De ONVOLMAAKTHEID van de
Kaam zyn , en die ons zoo ligt tot het eene ofte andere befluit, 't geen verkeerd is , doen overhellen. Zoo was de daad van David , toen hy , op Nabal misnoegd , het befluit nam , om hem met zyn gantfche huisgezin te verdelgen, i Sam. XXV. vs. 13. Zoo was de daad van Petrus , ten minften voor een groot gedeelte , toen hy het befluit nam , om zynen Meeller tot in het Hof van Kajaphas te volgen , en ten laatfte verlochende.
§. X.
Somtyds heeft onze medemenfch niet alleen onze voorfpraak , niet alleen onzen raad , niet alleen ons geld , maar ook onze daadelyke lighaamlyke hulp noodig. Men is welgeneegen om hem in eenige opzichten van nut te zyn , maar de zucht, die men heeft, voor zyn eigen huisgezin , en om het zelve gelukkig te maaken , belet ons zoo veel te doen , als wy , flreng genomen , wel doen konden , of men word moede , om het aanhoudende te doen. Dikmaals heeft een Man veel reden om zyne Vrouw tot zuinigheid aan te zetten. Hy doet het, maar , uit vreeze van misverftand, doet hy het zoo Merk niet, als noodig was, om haar tot die zuinigheid te brengen; een Vader heeft reden om zyn Kind te befiraffen , maar door te verre gaande liefde , is by » gelyk EU , 1 Sam. II. vs. 22. te flap daar
in ,



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 21
in , en zyn Kind word erger. Dit is zwakheid. Hy doet wel goed , maar niet zoo veel, of in zoo groot een trap als dat behoorde. Dat kan met een deugdzaam en Godlievend hart wel beftaan , en nochtans is het een gebrek.
i x l
Eindelyk het braaffte en welmeenenfte menfeh handelt dikraaals niet overéénftemmig met Gods wil, maar het is uit onkunde. Zo hy geweeten had , wat de wil van God was , byzonder in dit geval , eer hy de daad verricht had , hy zou ze niet gedaan hebben ; maar hy wisc niet, dat 'er een Wet van God was , hier op betrekkelyk , of hy wist de Wet wel, maar hy wist niet , dat het geval, waar in hy was, hier toe behoorde ; en dat was de reden, dat hy mistastte. Van dien aart was Paulus vervolging van de Christlyke gemeente, Hy meende , dat het zyn plicht was , voor de eere van God zulks te doen , en betuigt daarom, dat hy het uit onweetenheid gedaan had 1 Timoth. I, vs. 13.
S- xii.
In alle deeze gevallen is aan te merken , dat een godvruchtig menfeh die niet doet, fchoon hy weet , dat het kwaad is, dat hy het niec uoec om dat hy 'er vermaak in vind , fchoon hy weet 13 3 M



22 De ONVOLMAAKTHEID van de
dat het kwaad is. Hy blyft niet onverfchillig , als hy van agteren ziet, dat hy kwaad gedaan heeft; het fmert hem , en hy zoekt het, zoQ veel hy kan , te herftellen , ofte te vergoeden , ofte de naadeelige gevolgen althans te verminderen ; hy houd God de oprechtheid van zyn hart voor , en bid hem om zyne genade, en om onderftand voor het vervolg. Hy denkt de zaak door , ten einde in het vervolg niet weder mistetasten. Hy verdubbelt zyne oplettendheid in foortgelyke gevallen , en drukt diep in zyn hart alle de beweegredenen, die hem in foortgelyke misflagen voor eenen tweeden val behoeden kunnen. Hy myd 'er alle gelegenheden toe , uit vreeze van verrast te worden , en verfoeit en keurt ze aanftonds af, zoo ras de verzoekingen daar toe in hem opftuiven. Het tegendeel van dat alle3 vind men in een ondeugend menfeh. Doch dit kan men genoeg opmaalren , en behoeft derhalven niet, dat ik het uitvoerig herinnere.
g. XIII.
Dat zulke daaden van een vroom menfeh misdaaden zyn , voor zoo verre zy niet overeenftemmen met den Godlyken wil , lyd géene tegenfpraak van een onbevooroordeeld menfeh. Nochtans kan elk merken , dat deeze misdaaden niemand van Gods genade uitfluiten , in geval zy geheel likt met een kwaad opzet, maar alleen
uit



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 23
uit onkunde , enz. gedaan zyn , en als hy dat niet voorkoomen kan. Want God , de Vades der Menfcnen , cijcht immers niet van den menfeh , dat hy onmogelyke zaaken doen zal, en is dat goede niet voor hem onmogelyk, het geen hy niet weeten kon , dac hy 't doen kon en doen moest. In zich zslven zyn die daaden zondig, niet overeenftemmig met Godsjwil; maar het is gééne zonde in hem , terwyl 'er gééne Wet is , die hem verplicht ofte verplichten kan, tot'tgeene hy niet wist, dat hy doen moest \ zoo min als hy verplicht kan worden om zynen evenmenfeh met geld te helpen, wanneer hy zelf arm is. Zyn doen is gééne ongehoorzaamheid , want hy doet het niet met eenige overtuiging, dat het kwaad was , ofte met goedvinden.
Dan , iemand zal zeggen , kan en moet een Christen het zoo verre brengen , hoe komt het dan , dat de Heilige Schrift van de Vroomen fpreekt als van menfchen , die genade van God in het vergeeven v*n hunne misdaaden , noodig hebben ? Waarom leert Jezus Christus zynen Difcipelen bidden : Vergeef ons onze fchulden , gehk wyvergeeven onze fchuldenaaren. Waarom ftaat 'er, 1 Joann. lï. vs. 1, a. Is het, dat iemand 'zondigt , zo hebben wy eene Voorfpraak by den Vader. Waarom bid David , Pf. XIX. 13. Heer:, vergeef my myns verborgene gebreken. Dan moet 'er in de Vroomen iets zondigs oveif
b i b!v-



24 De ONVOLMAAKTHEID van pe
blyven , het welke vergiffenis vereifchc, en derhaiven Jchuld medebrengt. Ik antwoorder naar myn begrip is de reden daar van , dat de onkunde , de overyiing, de zwakheid , de drif t , waar door een vroom menfeh , ondanks zyne vroomheid , vervoerd word om mis te tasten , dikwils by hem wel op dat punt des tyds niet gewillig is , niet regtftreekfch en onmiddelbaar gewild, en onvermydelyk, maar hy had ze- evenwel , zo hy te voren den noodigen vlyt hefteed had , kunnen voorkoomen. Het is in zeker opzicht een gevolg van zyne voorgaande agteloosheid en onoplettenhtid. Zo hy te voren den noo« digen vlyt befteed had , om licht in deeze zaak te bekomen, zou hy hetzelve hebben kunnen verkiygen , en daar door deeze mistasting voorgekomen zyn. Zo hy wat meer oplettendheids be« fteed had , zou hy hebben kunnen zkm , en gezien hebben , dat het geen hy nu in overyiing deed , hem niet betaamde. Dikmaals , indien hy zyne kracht behoorlyk had geoeffend , zou hy de noodige fierkte gehad hebben , om fterker eene goede zaak voort te zetten , dan hy nu deed. Somtyds zou hy, indien hy de gelegenheid gemyd had, (by voorbeeld, Petrus, zo hy niet in het huis des Hoogenpricfters gegaan was ) of aanftonds de eerfte opftuivende neigingen met alle macht had tegengeftaan, gelyk David in het geval van Batjeba en Nabal, had behooren te ffoen , de misdaad zelve voorgekoomen zyn.
Som.



GODSVRUCHT in dit LEVEN. 25
Somtyds is zyn yver door onoplettendheid, diehy had kunnen en behooren vooruitte zien en tegen te gaan, ver/lapt ; hy is zoo oplettend niet,, wel niet door kwaadwilligheid, maar om dat hy géén noodig bezef heeft van het gevaar , waar in hy daardoor koomt om te .vallen, hyis zoo naar [lig, zoo aanhoudende niet, in het gebruik der middelen , om op den duur deugdzaam te weezen ; in het onderzoek van zich zeiven , in heilige overdenkingen van zynen plicht en van de redenen die hem tot waare vroomheid dringen ; in het herhaalen van die oprechte en erniHge voorneemens om deugdzaam te wandelen ; in het overdenken , dat hy , in alle opzichten , altyd moet trachten wél te doen. Hy werkt wel, maar niet genoeg tegen zyn eigen zwak. Hy heeft dit wel niet met opzet , ofte met meêwustheid gedaan , ofte fchoon hy dagt, dat hy anders doen moest, maar hy had het kunnen en derhalven behooren te weeten. Dit en foortgelyke dingen zyn oorzaak , dat een vroom menfeh , dikmaals dan , wanneer hy misdoet , het niet met kivaadwilligheid doet , en het hem nogtans als een misdaad kan toegerekend worden , om dat het gegrond is in een voorgaande verzuim , het welke hy had kunnen en behooren voor te koomen. En het is in dien zin , dat de Heilige Schrift ook de vergeeving van de onwiliige gebreken der Godvruchtigen , en de voorfpraak van Jezus Christus aandringt , terwyl het hem gewislyk tot fchuld kan B 5 toe-



96 De ONVOLMAAKTHEID van de
toegerekend worden. • Let men op de
beweegredenen , die een vroom menfeh by zyne daaden moet hebben ; men weet, dat al zyn doen , zo niet geheel, ten minften voornaamlyk uit die bron moet voortvloeijen , dat hy God als zynen weldoenden Vader in Jezus Christus , eerbied , en denzelven welbehaagelyk zoekt te leeven. Hy moet goed doen, maar hy moet het doen om dat God het wil. Het ftaat hem wel vry daar by in het oog te houden , zyn eigen welzyn , en dat van anderen ,■ maar , als zyne vroomheid zoo volkoomen zyn zal, als zy hier weezen kan , moet hy daar aan het denkbeeld verbinden , dat God, de Vader der menfchen , in het geluk van ons en anderen zyn vermaak ftelt, en dat wy dus daar mede Hem Welbehaagelyk doen , en dat moet hem beweegen om zo te doen , anders ontbreekt zyn doen eene volkomenheid en fieraad , die het hebben kon en hebben moest. Nu gaa elk wélmeenend vroom Christen in zyn eigen hart. Hy zal bevinden, dat hydikmaals by aile zyne braafheid, omdiegroote beweegredenen niet denkt, maar enkel uit eenen zekeren drang van zyne Natuur, uit gewoonte , ui: opvoeding , uit naavolging , uit eigen tydlyk belang , ofte uit zucht voor het tydlyk belang van de zynen zoo handelt; en dat de zucht om Gode te behaagen , al te zeldzaam de eenige , ofte de voornaam e beweegreden van zyn doen is. De éeiac brengt het in deezen verder dan de andere ;



GODSVRUCHT in dit LEVEN. &?
re ; maar allen blyven zy hier in onvolkomen , en wel met eene onvolkomenheid, die men meer of min kon vermyden , en had behooren voor te koomen. En het is in dien zin , dat de Heilige Schrift zegt , dat wy allen dagelyks in veelen ftruikelen , en vergeeving van onze zonden noodig hebben.
Welk een ftof van verootmoediging voor den braafften en deugdlievendftcn Christen ! Maar tevens, welke vertroostinge voor een welmeenend hart , 't geen in zyne gelukzaligheid groot belang ftek, dat hy de belofte van vergeeving en genade heeft in Jezus Christus zynen Zaligmaaker!
§. XIV.
DE



a8 De ONVOLMAAKTHEID der
D E
ONVOLMAAKTHEID
DER
GELUKZALIGHEID
IN DIT
LEVEN
DOET ONS UITZIEN NA DE BELOFTEN VAN EEN BETER TOEKOMSTIG,
INHOUD.
I. menfeh van den kant zyner tegenwoor¬
dige onvolkoomenheid befchouivd, en te' vem met betrekkinge tot het oogmerk, waar toe God hem fcbikie , word de hoop levendig op eenen ftaat, waarin onze volkomenheid genoegzaam zyn zal voor onze gelukzaligheid. §. H. Herinnering der voorige Verhandeling. §. III. Aanmerkingen over
de



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 20.
de gebreken en onvolmaaktheid , die den besten en braaf [ten menfchen noch in dit Leeven byblyven. §. IV. Een menfeh, omringd van zoo veel gebreks , zo onvolkoomen , kan in dien ftaat géén volhomen Beeld van God zyn ; want zulk een menfeh moet van Gods gunst verzekerd , zyn hart wel gefield zyn , en hy dus , met vergenoeginge , trachten, om altoos overeenfiemmig met Gods wil zich te gedraagen. §. V. Deeze dingen behooren tot het denkbeeld van gelukzalig zyn , en worden dus op den menfeh in dit leeven toegepast. §. VI. Beantwoordinge der Vraage : Of het onmogeiyk zy , dat de menfeh zulk een volkoomen Beeld van God , zulk een gelukzalige worde ? VII. De menfeh voor zulk eene gelukzaligheid vatbaar zynde , maar door de gebreken , in dit leven , gedrukt en ondergehouden , doet ons denken, dat hy dan in het toekomend leeven tot zulk een volmaakt afbeeldfel van God zal verbeven worden. Men lette daar toe op Rom. XI. vs. 29. En vergelyke dat §. Vïï't. met Gen. I. vs. 27. en met het geheele beloop der Heilige Schrift. §. IX. Deeze Verhandeling tot nuttig gebruik elk Leezer aar.gepreezen.
Befchouwt den menfeh Wvan de zyde zyner tegenwoordige Onvolkomenheid , maar ook van den kant van het Oegmerk, waartoe God hem gefchikt heeft: word dan, door de verbintenis van
die



3o De ONVOLMAAKTHEID der
die twee denkbeelden , ons hoop ;gegeeven op eenen veel beteren Haat, en wel eenen ftaat, waarin onze volkomenheid tot onze gelukzaliginge genoeg zal weezen ? Laaten wy dit naadenken. Dit zal ons brengen tot het antwoord op de tweede Vraag , in den aanvang van de voorgaande Verhandeling voorgefteld (*).■
I I I.
Schoon ik het leezen en overdenken der voorgaande eerjle Verhandeling ondcrftel, wanneer iemand deeze tweede zal willen naagaan , zal het echter niet kwaad zyn , dat ik met weinige woorden den voornaamen inhoud van dezelve herinnere , waar op deeze tweede gebouwd is, op dat alles zoo veel te klaarder en gemakkelyker worde.
§• III-
Men lette thans alleen op de menigvuldige gebreken , ofte de onvolmaaktheid , die de Godsvrucht der braaffte menfchen noch in dit leven aankleeft. Men herinnere zich hunne menigvuldige onwillige mistastrngen , die zy , by gebrek van kennis , ofte van vry gebruik hunner vermogens over zich zeiven , door drift begaan , en
dage-
C*3 Bladz, 3.



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. Si
dagelyks begaan , zoo dat men met den Dichter moet zeggen , Pfalm XIX. vs. 13. Wie kan merken , hoe dikwils hy feile. Heere ! vergeef my myne menigvutdige gebreken. Men voege daar by , hoe dikmaals de vroomfte menfchen , aileen uit een zekere drift van hunne Natuur , doen , 't geen zy doen ; hoe dikmaals alleen uit menfcbelyke inzichten , die wel in zich zeiven niet af te keuren zyn , maar die zy niet, gelyk het betaamde , met de godvruchtige begeerte , om Gode te behaagen , verbinden : waar door hun doen , fchoon in zich zeiven rechtmaatig , zynen edelften glans verliest, Men vergeete niet eindelyk , dat, fchoon veelè fouten door eene fchuideloozc onkunde, die zy niet vermyden konden , enz. worden bedreeven , nochtans veelal eene voorgaande onoplettendheid , ofte verzuim van het gebruik hunner vermogens én gelegenheden , de oorzaak is van hunne tegenwoordige mistasting ; eene onoplettendheid en verzuim , die wel gééne kwaadwilligheid tot oorzaak hebben , maar die men toch had kannen en behooren voor te koomen. • Deeze ge¬
breken , wél ingezien , geeven den welmeenenden Christen uit hunnen aart hoop op *;enen beteren ftaat , waarin hy op eene verhevenere wyze een afbeeldfel van God en Jezus Chiistus zal weezen.
S- IV.



2 De ONVOLMAAKTHEID der
$. iv.
Zulk een toefhnd , gelyk die gebrekkige is , waar van ik zoo even fprak , is zekerlyk niet gefchikt om eenen menfeh gelukzalig te maaken ; waar toe nochtans de Godsvrucht den menfeh , volgens Gods oogmerk , moet brengen. Want tot de gelukzaligheid van een menfeh behoort wel niet, dat een menfeh zoo veele en zoo groote volkomenheden en genoegens bezitte , als 'er in eenig weezen , jaa zelfs als 'er in eenig fchepJel, ofte zelfs als 'er in een menfeh vallen kunnen : maar men zal toch niet kunnen twyfelen , of géén menfeh , die gezondigd heeft, kan gelukzalig zyn , of de verzekering van de vergiffenis zyner misdaaden moet zoo groot zyn , dat zy hem alle bezwaar en twyffeling daar over beneeme , en het gezicht der grootheid van de Godlyke Goedheid zoo levendig , zoo zieltreffende , dat het zynen geest met vreugde zo zeer vervulle , dat alle bitterheid en rouw over zyn voorig kwaad daar door weggenomen worde. Dan dit is 't eenige niet, het geen'er, om gelukkig te zyn , vereifcht word. Het hart van den menfeh moet ook wél gefield zyn , zyne heerfchende neiging daar heenen gericht , dat hy trachte in alles overeenflemmig met Gods wil te doen , en het uitvoeren van dat ernftig befluit zoo geregeld , zoo bellendig , dat hy zich niet hebbe te verwyten , dat hy bier of daar iets verzuimd



GELUKZALIGHEID in dit LEVÊN.
zuimd hebbe , het welke hy had kunnen en behooren m achc te neemen. Anders kan zyri genoegen niet zoo groot noch zoo onbelemmerd weezen , als vereifcht word , wanneer wy eenen menfeh gelukzalig zullen noemen.
S- v.
Word dit tot gelukzaligheid vereifcht, meri kan ligt zien , dat de welmeenendlle menfeh in dit leven die gelukzaligheid niet kan bereiken. Ik zal niet fpreeken van dien hoogen trap van verzekeringe der genade van God , en der vergiffenisfe van zyne misdaaden, die om gelukzalig te zyn voor een menfeh , die gezondigd heeft , vereifcht word. Ik ben 'er niet vreemd van, althans ik zie het niet voor onmogelyk aan , dat de goedheid van God , door behulp van de genademiddelen , het gemoed van een geloovig Christen tot eene groote gerustheid , gegrond op de volmaakte verzoening , die Jezus Christus door zyn lyden voor ons bewerkt heeft , kan brengen. Ik denk zelfs , dat de bevinding toont, dat men zeer verre kan koomen. IVjaar, wegens de geduurige ftndkelingen en onvolkomenheedcn in. de Godsvrucht , die den besten noch aankleeven, en waarby hy noch dikmaals veel merkbaar verzuim zich heeft te verwyten , denk ik , dat dit zoo onafgebrooken niet toegaat , dat dit genoegen , die gerustheid , wegens de daadeiyke C ver-



34 De ONVOLMAAKTHEID der
vergiffenis zyner zonden, niec nu en dan ren minilen verzwakt en verminderd worden , en wel tot eenen laageren trap gebragt , dan vereifcht word , wanneer men gelukzalig zou zyn. Maar vooral, wanneer men op het tweede vereifchte , om gelukzalig te zyn , naamelyk op eene zoo hefiendige Godsvrucht, dat men zich niet eenig verzuim te verwyten hebbe , behoorelyk acht geeft , zal gemaklyk blyken , dat onze gelukzaligheid hier niet, dan zeer onvolkomen, is. Dit blykt genoeg , wanneer men het geen ik te voren wegens het gebreklyke van de Godsvrucht der welmeenendfte menfchen gezegd heb , in aanmerking neemt. Maar , wil iemand het uitvoerig zien ; hy vergelyke onzen geheelen plicht met het gedrag der befte menfchen , of liever met zyn eigen hart en doen , ingeval men zelf, voor't aangezicht van God, weet, dat men in waarheid van gantfcher harte wenfcht, Gode te behaagen. Men vraage zich zeiven , met opzicht tot de uitgeflrektheid , beftendigheid , yver , ofte (ierkte , en het lichtman onze Godsvrucht , of men daaromtrent niets verzuimd hebbe, by alle zyne welraeenendheid niets verzuimd ; en ik denk, dat men noch zeer veel onagtzaams zal aantreffen , in alle die opzichten, het geen men van agteren ziet , dat men wel had kunnen en behooren voortekometi. Ik zou wei eenige Verhandelingen , over deeze eigenfchappen der Godsvrucht , hebben laaten vooraf



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 8$
af gaan, op dat men daar uit de onvolmaaktheid van de beste menfchen in deezen zoude kunnen uitvoerig zien. iMaar ik vind niet noodig , een uitvoerig gebruik daar van ter deezer plaatfe te maaken. Ik vertrouw , dat alle myne Leezers daar toe genoeg bekwaam zullen zyn , terwyl de ongeoeffendfie zelf eene genoegzaame handleiding heeft aan de Heilige Schrift, waarvan hy alleen de toepasfing op byzondere p-evallen behoeft te maaken ; en ik denk , dat men ook iets aan hunne eigene uitwerking en overweeging moet overlaaten ; vooral, om dat, als men daarin zelf zich oeffent, men daar van het meefte voordeel trekt.
§. V I.
Is dan de menfeh , ook de beste Christen in dit leven , niet in zoo verhevenen zin Gods af beeldfel , dat zyne volkomenheid en genoegen groot en ongehinderd kan weezen : de vraag volgt hier cp met reden : b dan een menjcb niet bekwaam , om ooit zoo volmaakt een afbeeldfel van God te worden , dat hy gelukzalig zy ? Ii het cnmoogelyk ? Loopt het tegen den 'aart van eene menfehlyke Natuur aan ? Kan die
nooit zoo volkomen gelukzalig worden ?
Ik behoef hier niet te herhaalen , dat hier de vraag niet is van eene heiligheid en gelukzaligheid zoo groot als God ze geniet , ook niet van de
C 3 ho°g-



36 De ONVOLMAAKTHEID der
hoogfte gelukzaligheid , die in een fcbepfel vallen kan. Het fpreekt van zelvcn , dat géén menfeh zich die kan belooven : maar de vraag is alleen van zulk eene gelukzaligheid , als die is , waar van ik kort te voren heb gefproken. En dan dunkt my , dat niet moeilyk vale te bewyzen , dat een menfeh wel tot dezelve kan koomen. Want wat aangaat Q i) den Vreede des gemoeds , gebooren uit de bewustheid van Gods genade , en de vergiffenis onzer zonden , door de tusfehenkoomst van onzen Zaligmaaker bewerkt : men ziet bier reeds , dat door de genademiddelen dezelve eenen zeer hoogen trap kan beklimmen , en dikmaals beklimt , zoo dat zy alleen , of door gebrek van levendigheid in voorftelling ofte door het bedenken , dat men toch veelen met zyn voorbeeld , enz. heefc bedorven ; ofte door de bewustheid van eenig volgend verzuim, verzwakt ofte verminderd word : maar als dat verzuim ophoud, en men in een ftaat gefield wierd, dat tydlyke behoeften ons niet zoo afleidden , dat men in een naauwer en onm'iddelbaarer en tastbaarer ofte gevoeliger verbintenis met God gebragt , de daadclyke bewyzen van Zyne goedkeurende en beloonende genade ontving \ als een menfeh van agteren zag , dat Gods Alwyze en Vaderlyke befiiering , door het fchikken van verfeheiden omftandigheden , zyne misdaaden eenen zoodanigen keer gegeeven had, dat zy (even als de misdaad van Jozepbs Broeders ,



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 37
ders, tot behoudenis van Jacob en zyn huisgezin , enz.) zoo , fchoon buiten al ons toedoen en oogmerk , nochtans in de daad eene menigte van uitneemende en zeer gewichtige gevolgen , ter bevorderinge van het algemeene best der menfchen , en van Gods heerlykheid had gehad : zou dan zulk eenen menfeh het gezicht van deeze zaaken , vooral wanneer zy allen te famen plaats hadden , niet zoo zeer kunnen inneemen , zoo diepen indruk op het hart maaken , dat men , daar over verheugd , met eerbiedigheid , met dankbaarheid , met verwondering over de goedheid , macht , en wysheid van God, vervuld wierd , dat men aan zyne voorige misflagen niet met knaagend naaberouw gedagt , om dat zy door de Godlyke befliering zoo heerlyk vergoed en ten beste beftierd waren , dat zy , fchoon buiten ons oogmerk , tot middelen ter bevorderinge zyner heerlykheid, en van waarc vroomheid en geluk , gediend hadden ? Waarom zou dac onmogelyk zyn ? Ik betuig, ik zie 'er niets van dien aart in. Befchouwt men den godvruchtigen menfeh ( 2 ) van den kant zyner vroomheid: Hy heeft al eene ernftige , eene doorgaande , eene beftendige genegenheid , om Gods wij te doen. Hy verzuimt niet met eenig opzet den tyd en de gelegenheid , om eene zoo uitgeftrekte , zoo beftendige , zoo vuurige Godsvrucht te oeffenen , en zoo veel lichts daar toe te bekomen , als dat voor hem mogelyk is. Het is alC 3 iéea



3S De ONVOLMAAKTHEID deu
leen eene onoplettendheid , die hem iets doet verzuimen. Waarom zou het onroogeljk zyn , dat hy op alles oplettender , en daar door voor overylingen en mistastingen, enz. beveiligd vyierd Volftrekt volmaakt kan hy niet worden. Hy blyft altyd een menfeh , ook in de eeuwigheid. Maar waarom zou hy het tot die hoogte niet kunnen brengen , dat by zich nooit eenig het minfte verzuim had te wyten. En als hy het zoo verre bragt , had hy dan niet alles , wat vereifcht wierd van dien kant , om gelukzalig te worden? Immers jaa ! En wil men het nog nader zien, ftelt, dat die groote behoeften , die juist hier de oorzaak van zyne aanklecvendezwak, heid en onoplettendheid zyn , en dus de zucht voor geld en voor wellust, onmogelyk gemaakt, en, om dat men het niet meer noodig had, weggenomen vvierden. Dit weet elk, door den aart der zaaken, en ook eenigfmts door de bevinding, dat mogeiyk is. Stelt, dat men met de mnigfte dankbaarheid over Gods genade , vergiffenis onzer misdaaden , en over zyne Vaderlysc verbeding en wegneeming van de nadeelige gevolgen die dezeiven hadden kunnen hebben , die ?Iy zelf ten beste heeft weeten te wenden, in het hart getroffen is; ftelt, dat men in een naauwer en onmiddelbaarer verbintenis met God geteld , ook met anderen , die tot vermeerdering van ons licht en geluk van gantfeher harte het tfvürïe wilden toebrengen , ailernaauwst verbon.
dfcn



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN.
den wierd : ftelt, dat men door de zicbtbaart tekenen der Godlyke goedkeuring , van Gods genade en vriendfchap , wegens ons geloof en Godsvrucht , ontwyffelbaar verzekerd wierd: Moest door dit alles niet onze zucht voor eer zoodaanig geheiligd worden, dat iemand alleen na die achting dingen zou, dat hy, zoo veel hykon, toebragt , om God te verheerlyken , om Gode welbehaagelyk zyne vermogens te befteeden, en alle zyne krachten in te fpannen , op dat hy daar toe hoe langs hoe bekwaamer wierd. En dat dit mogelyk is , geloof ik niet, dat iemand zal kunnen in twyffel trekken.
§• VII.
Is dat mogelyk , ( zoo gaa ik voort) dan is hec ook van de Godlyke goedheid te vermoeden , dat Hy braave menfchen eens tot dien ftaat zal verheffen , dat zy in dien verhevenen rang Af beeldfels van Hem en Zynen Zoon , Jezus Christus , zullen worden. Ik zal my hier niet van alle bewyzen hiervoor bedienen: dit zou te wydloopig worden. Ik verzoek , dat men alleen lette op Romein. XI. vs. 29. Daar zegt de Apostel: dat Gods gaaven en roeping onberouivelyk zyn. Dit wil zeggen, niet alleen dat gaaven, die God gegeeven heeft , maar ook dat, wanneer God menfchen eenige gaaven ofte voordeelen toefchikt , dat verklaart, dezelven fchenkt;
C 4 *1



[0 De ONVOLMAAKTHEID der
al is het , dat dit niet eenige verdienfte, hoe genaamd, maar enkel Godlyke genade ten grond heeft ; en ccrhalven ook , als Hy menfchen tot een zeker goed , tot een zeker werk, ofte tot eenen zekeren ftaat roept , dat is, fchikt , bekwaam maakt, vcridaart te beftemmen, dat dit Hem naa^erhand niet berouwt , ofte kan berouwen; dat Hy dit zelf niet naaderhand afkeurt, en weigert ofte naalaat hem in dien ftaat te ftellen ofte te onderhouden , zoo lang het voor Hem mogelyk, en voor ZyneWysheid, enz. welvoegelyk is. Ik weet wel , dat de woorden van den Apostel in eenen zekeren famenhang voorkoomen, waar toe zy byzonderlyk betrekking hebben ; en dat ik daarvan gééne melding doe in myne omfchryvinge. Maar, ik geloof niet, dat iemand za» twyffelen , of de Apostel fpreekt hier zoo algemeen , fchoon hy zekerlyk hier de toepasfing in een byzonder geval wil gemaakt hebben, dat ik deeze Helling wel als algemeen waarachtig, en door Pauhs voor algemeen waarachtig verklaard, mag aanmerken. Ik weet wel, dat ik vervolgens 'er iets by doe , het geen 'er niet uitdrukkelyk door den Apostel by gemeld word , naamelyk , dat God niet afziet van den menfchen in dien gelukkigen ftaat, waar toe Hy ze riep, te ftellen , en te onderhouden , zoo lang bet voor Hem mongely1 , en voor Zyne Wysheid welvoegelyk blyft. Dan , ik meen , dat dit gegrond is pp de Godlyke Volkoomenheden , wanneer men



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 4i
dezelven , zoo als zy onaffcheidbaar famen beftaan , in aanmerking neemt; waarom ook de Apostel dit zeer wel kon naalaaten te noemen , vooral, terwyl het byvoegen daar van hem van géénen dienst was tot zyn oogmerk. En ik denk , dat ik om dezelfde reden , terwyl het tot myn oogmerk dienflig is , 'er het zelve uitdrukkelyk mag byvoegen. De geheele verklaaring van den Apostel komt hier op uit : „ Gaaven , » goederen, zegeningen , die God iemand coefchikt, en verklaard heeft te willen geeven , „ en derbalven ook eenen voordeeligen ftaat, „ post, werk , enz. waar toe Hy iemand ge„ fchikt heeft , en verklaard heeft te fchikken , „ ontvangt men zeker , indien er niet eenige „ beletfelen tuffchen beiden koomen , die het „ onmoogelyk maaken. God zal alles doen , „ wat in Hem is, om ze dezelven te doen ge„ worden en te behouden. " De reden hier van is, om dat, als het tegendeel waar was, men eene vcranderlykheid in Gods goedheid zou moeten onderftellen , die zekerlyk een gebrek zou influiren. Men zou moeten denken , dat Hy of naaderhand redenen inzag , die Hem te voren onbekend geweest waren , en die Hem deeden befluiten , om van voorneemen te veranderen ; of men zou moeten denken , dat , fchoon de redenen voor zyn befluit dezelfden bleeven, Hy willekeurig of om andere , maar ongevoegelyke , redenen , befloot, van Zyne gemaakte C 5 fchifc-



42 De ONVOLMAAKTHEID der
fchikking en verklaaring af te zien. Ik behoef niet te roonen , hoe ongerymd het eene en andere zy. Iemand , die weet, dat God van oneindige volkomenheid is, in alle opzichten, behoeft myn bewys niet. En wien is dat niet bekend ?
§. VIII.
Het koomt dan alleen aan op het weeten , wat Gods oogmerk met den men/eb zy ; waar toe Hy denzelven gefchikt had. Eene verftandige hefchouwing van den Menfeh , in vergelykinge van de andere Schepfelen, dewelken deezen aardbol bewoonen , zou ons hier al verre kunnen heen leiden. Maar het is hier de plaats, en daarom ook myn oogmerk niet, om my daar van te bedienen. Men laate de Heilige Schrift fpreeken. Ik moet my hier voornaamlyk beroepen op de verklaaring , die ons hier van gegeven word , Genef. I. vs. 27. Dat deeze plaais ons verzekert, dat God den menfeh heeft gefchaapen met oogmerk , om een Afbeeldfel van Hem te weezen , en wat dit in hebbe , is door my in een voorgaand Deel getoond. Ik mag dit hier onderftellen. Ik befluit 'er uit, dat God de menfchen heeft gefchikt, en verklaard en getoond heeft te fchikken , tot zigtbaare fchepfelen , die in deugd 'en gelukzaligheid naar hem geleeken , en wel zo volkoomen , als waar toe hunne natuur, elk naar derzelver byzonder
011-



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 43
onderfcheid , ( want zy hebben niet allen denzelfden trap van vermogens , ) bekwaam was j en Hy verklaarde daar door te gelyk, dat Hy het van Zynen kant niet aan den onderfland , dien Hy daar toe moest bybrengen , wanneer zy 'er toe geraaken zouden , zoude laaten mangelen. Dit alleen zal naar myn begrip al genoeg weezen , om ons te overtuigen , dat , terwyl Gods gaaven en roeping Hem nooit kunnen berouwen , Hy welmeenende menfchen , die met allen ernst daar na getracht hebben , en die het hier niet tot die volkomenheid hebben kunnen brengen, waar toe zy anders uit hunnen aart wel bekwaam waren , maar die daar toe wel gebragt kunnen worden , gelyk ik getoond heb dat mogelyk is, gewiffèlyk daar toe naa dit leven zal brengen. Dit word , naar het my toefchynt, onderjleund door de geheele Heilige Schrift. Ook naa den val loopt alles in dat midpunt famen , dat God de menfchen noch gefchikt heeft, om in gelukzaligheid en deugd Zyne afbeeldfels eens in volkomenheid te weezen ; en terwyl die in deezen iyd niet volledig kan gefchieden , dat 'er eene Eeuwigheid op hen wagt, waarin die volmaakt zal gebeuren. Ik zal niet fpreeken van alle de fchikkingen , die my toefchynen, dat ons daar heenen leiden : maar men zie alleen op het Werk der Verzoeninge van ons , zondige menfchen , mee God \ op allen onderband des Heiligen Geestes ten goede, dien God ons belooft en •ï • mede-



4+ De ONVOLMAAKTHEID der
mededeelt : wat Jezus Christus voor ons gedaan en geleedcn hebbe , en gy zulc onoverkomslyke zwarigheden vinden , als gy denkt, dat die alles alleen gefchiedde , om den menfeh in dit leven zoo gelukkig en deugdzaam te maaken, als hy hier by alle zyne gebreken en denden worden kan. Maar denkt gy , dat alles dient, om hem bekwaam te maaken , dat hy in de Eeuwigheid een volmaakt af beeldfel van God in heiligheid en gelukzaligheid zal worden , indien hy van de Godlyke handleiding gebruik maakt; alles zal zich in kracht van klaarheid, als der Godheid waardig , aan ons openbaaren.
Doch wat behoef ik dergelyke aanmerkingen voort te zetten ? De gantfche Heilige Schrift, byzonder des Nieuwen Verbonds , is vol van de onbetwistbaare verklaaringen van God en van zynen Zoon Jezus Christus, dat Hy de menfchen, die in zynen Zoon gelooven , en dat geloof met allen ernst beleeven , zal eeuwig gelukkig maaken. En , is dat waar , gelyk het is, dan zullen zy ook in de eeuwigheid op eene veel verhevener wyze , dan hier plaats had , in heerlykheid , rechtvaardigheid , wysheid en,goedheid af beeldfels van God en Jezus Christus weezen; naadien, zonder dat, hunne gelukzaligheid gééne gelukzaligheid zou zyn. Daarom leest men ook Hebr. XII. vs. 23. dat wy volkomen gemaakte rechtvaardigen zullen worden.



GELUKZALIGHEID in dit LEVEN. 45
5- 1 x.
Ziet daar het grootfte Oogmerk , het geen God met ons voorheeft. Ziet daar het grootfte Goed , waarop wy billyk hoop hebben , jaa waar van wy verzekerd zyn , ingeval wy hier met verduldigheid in goede werken getracht hebben na het Eeuwig Leven. Wat redelyk menfeh zal dat gering achten ? Wie, die zyns verftands machtig is, dat veronagtzaamen ? Dat dan de onvolkomenheid van onze Godsvrucht en gelukzaligheid ons niet affchrikke of moedloos maake. Die zelve moedigt ons aan , om eene zoodaanige verbetering van onzen ftaat te verwachten. Want wy zyn tot afbeeldfels van God gefchfkt. Zyne gaaven en roeping kunnen Hem nooit berouwen. Hier zyn wy het niet. Wy kunnen het in de eeuwigheid, zoo God het wil, worden. Hy zal het doen. Hy heeft zynen Zoon daar toe gezonden. Hy heeft ons den weg daar toe afgebakend , en gemaklyk gemaakt. Hy heeft het uitdrukkelyk beloofd. Wel aan dan , den weg ingeflaagen en gehouden , die ons daar heen met zekerheid zal brengeu. Het zal ons aan den onderftand van God niet ontbreeken.
DE



46 VERBINDTENIS van Dit D E
TOESTAND
van het
TOEKOOMEND LEVEN
ZAL JUIST BEANTWOORDEN AAN ,
en een
NATUURLYK GEVOLG ZYN
van elks gedrao in TM leeven-
INHOUD.



mit het TOEKOOMEND LEVEN. 47
dit is , ) is eene verderffelyke dooling , wy! ze de Vermaaningsn veelal onantzaam doet ontvangen en verhoren gaan. §. III. De A-postel Pauius geeft 'er ons aanleiding toe in den Brief aan de Galatiers, en byzonder Galat. VI. vs. 7. , vind men 'er eenen byzonderen aandrang toe. §. IV. Die plaats kan men wel bepaald toepasfen, als betrekkelyk tot den plicht van milddadigheid , maar is zeer gevoeglyk algemeener optevatten. §. V. Zaaijen en OogHen is blykbaar in den Schriftuur lyken zin van algemeener gebruik ; 'er is géén ongerymdheid in , en dus aanneemelyker ; want , fchoon Pauius even te voor en van milddadigheid fprak, hy maakt de vermaning zelve algemeen : Dwaalt niet, ■ ■ wat de
menfeh zaait, zal hy oogden. §. VI. De Leer van Pauius opgemaakt, zegt dan , 200 als oogflen ftaat tot zaaijen in het burgerlyke leven , zoo (laat 's menfchen gedrag tot zyn lot in het toekoomende. §. VIL Elk menfeh zaait, dat's gezegd, elk menfeh is werkzaam : die onkruid zaait, kan op géén goede Tarwe wachten. §. VIII. Hy , die goecf Zaad zaait , of met andere woorden , die waarlyk deugdzaam is , zich met al zyn vermoogen naar 't -voorfchrift van Gods Woord Jchikt, die vergadert een fchat van kennis en neigingen ten goede , en xyne vrucht is blydfchap en vergenoeging. §. IX. Iemand kan weinig , maar Onkruid, zaaijen , ofte Jchynen weinig kwaad in zyn leeven te doen : maar hy zal toch de bewustheid van rt geene hy verwaarloosd beeft, moeten meêneemen. $. X. Iémand kan goed Zaad, maar tefpaarzaam, zaaijen: hy kan één en andere plicht waameemen , maar veel minder vrucht doen, als hy zou kunnen doen, indien hy vlytU ger was : hy kan in bet toekoomende gelukkig, maar niet zoo ryk gelukkig zyn. §, XI. Dus bh, kt,



,S VERBIND TENIS vtx DIT <fen L««"» aangedrongen.
t* /frvn oogmerk in deeze Verhandeling is aan M te roonen , dat de toefiand van het ToeLende Leven ju* zal *«^» £ ' £ een natuurlyk gevolg zal zyn van, ^ f Ah leven Wy zyn Christenen. Wy nebben , b h ven het geen ons de reden en de bevinding S en va/eenen toekomenden ftaat naa du fvën'doet denken , ook de Heilige Schrift, deS ons verzekert van de onfter elykhad onzer Ziele , van eene Opftandinge der Dooden , en van een Jongfte Oordeel, Wy bevinden dalyks , dat de menfchen zeer onderiche.den van leven zyn , de ééne deugdzaam , de andere ondeugend. De één in eenen meerderen , de ander in eenen minderen trap. De toe komende ftaat nu , in denwelken wy by onze opftandmg m he Jongfte Oordeel geftcld zullen worden , zal met



met het TOEKOOMEND LEVEN. 49
alleen gericht weezen naar het gedrag der menfchen , in het algemeen bejchouwd, zoo dat de eene is een ftaat van zaligheid, en de andere een ftaat van droefenis : maar de belooning en ftraffen kunnen van onderfcheidenen aart zyn , en in hoegrootheid , ook van eikanderen verfcheelen ; nu zal het loon en de llraf in zo verre aan elks gedrag beantwoorden , dat dezelven , en in aart> en in hoegrootheid, juist met het goede en kwaade gedrag der menfchen zullen overéénftemmen , daar van een natuurlyk gevolg zyn , en voor dezelven tot belooning en ftraffen , tot openbaaringe van Gods Rechtvaardigheid , zullen voegen. Dit is het geen ik in deeze Verhandeling zal zoeken uit te voeren , en in het helderfte en krachtigfte licht te zetten.
§. I l
Ik denk , dat de herinnering van deeze waarheid zeer noodig is. Want, hoe zeer zy fchynt hekend te weezen , hoe zeer zy zulks behoorde te weezen 3 men ziet menfchen , by welken zy onbekend moet zyn , ofte , ten minften , dewelken zoo leeven , dat hun gedrag met deeze waarheid ftryd. Men vind 'er , die ondeugend , die naar hunne lusten leeven, die althans géén werk maaken , van overéénftemmig met Gods Wil te doen , en dewelken nochtans op eene gelukzalige Eeuwigheid hoopen. Zy zien den Hemel naaD me-



5o VERBIND TE NIS van DIT
m-lyk aan voor eene plaatfe , waarin men maar behoeft gefield te weezen , om het grootfte genoegen , waar voor een menfeh bekwaam is , te genteten. Zy maaken zulk een denkbeeld van Gods barmhartigheid, als zy zelfs dikmaals m laffe, en onverftandige Ouderen zouden afkeuren en mispryzen. Zy hoopen nochtans, dat zulk eene goedheid in God zal plaats hebben , om dat 'er zoo veel in de Heilige Schrift van Gods liefde gefproken, en God zelfs de liefde word genoemd. Zy denken dan , dat God zich over hen wel zal ontfermen , en zy in de eeuwige gelukzaligheid zullen tot Hem opgenoomen worden.
' Dit is eene zeer gemeene , en te gelyk zeer verderf elyke dooling. Zy is de reden , dat zoo veele menfchen ondeugend kunnen leeven , en niet eens ontrust worden door hun geweeten , het welke hun anders hunne boosheid genoeg verwyten zou ; en derhalven zou raaden , om van levenswyze te veranderen. Zy is de reden , dat het prediken , vermaanen , overtuigen, enz. van zoo veelen, dewelken op vroomheid en waare deugd, onder verbeurte van eeuwige zaligheid, wanneer men ondeugende wandelt, aandringen , gééne vrucht doet by zoodanige menfchen. Zy verachten dezulken als zwaarhoofdige , onvriendlyke , dikbloedige , en galzuchtige menfchen , die het wél meenen , maar niet beter weeten. Jaa , fommigen tasten de zulken aan, niet alleen als
Fyan-



met het TOEKOOMEND LEVEN. 51
Vyanden van hunne broederen , die hunne rust llooren , en , ware het moogelyk , Gods toorn over hen zouden zoeken te brengen ; maar als Wet-Predikers , die het Euangelie niet kennen , ofte verbergen ; jaa als Vyanden van Christus kruis , als menfchen ,-die de uugeflrektheid van Christus genoegdoening, en van Gods ontfermende genade willen paaien zetten , daar God uiedrukkelyk verklaard heeft, dat" Hy zich over allen ontfermen wil , en Jezus Christus verzoening voor alle menfchen gefchied is.
Daar deeze ftelling dan zoo gemeen , en te gelyk zoo fchadelyk is , dagt ik bes: te zullen doen , wanneer ik in 't ligt ftelde, dat onze toekomende] ftaat juist zal beantwoorden aan, ch een eigcnaartig gevolg zyn van, ons tegenwoordig gedrag in dit leven , en dat men derhalven divaas doet, en zich deerlyk in de eeuwigheid zal bebedroogen vinden , wanneer men hier zyne lusten , en niet Gods Voorfchrift, heeft gevolgd, en géén werk , ofte niet zyn voornaamfte werk daar van gemaakt heeft, dat men Gode behaagen mogt-, ,, en iedelyk [verivacht, dat men evenwei genade by God in ds eeuwigheid zal vinden.



ja VERBINDTENIS van DIT
De Apostel Paa/w geeft ons gelegenheid ora dit naa te denken , Galat. VI. vs. 7. Laaten wy onderzoeken , wat by ons daar van zegge, en vervolgens de zaak zelve in een nader licht trachten te zetten.
De Galaten waren naakoomclingen van de Galliërs , die oulings eenen inval in Griekenland gedaan hadden , en zich in zeker Landfchap in Klein Jfien hadden nedergezet , en , om dat de Grieken de Galliërs 'Galaten noemden , deezen naam gekreegen hebben. Daar onder had Pau. lus eene Gemeente van Jezus Christus geplant. Maar, gelyk het zuurdeeg van Joodjchgezindheid veele Christenen , uit het Joodendom herkomftig , befmette , en alles deed , om byna overal ook de Geloovigen uit het Heidendom aan te fteeken , zoo waren 'er ook onder de Galaters , dewelken hun de Befnydenis, onder verbeurte van hunne eeuwige gelukzaligheid , opdrongen. Pauius voorzag , hoe dit het voorteken was , om ze naaderhand tot het houden van de geheele Levitiefche Wet te verplichten. Hier tegen kant hy zich dan voornaamelyk in deezen Brief, tot Kapitt. V. vs. 13. Van daar af begint hy , volgens zyne gewoonte , de Broeders tot waare deugd te vermaanen , en hun voornaamelyk zoodanige plichten onder het oog te brengen ,



met het TOEKOOMEND LEVEN. 53
gen , dewelken by verdeeldheeden , byzonder over die Hof, pleegen verwaarloosd te worden , als : broederlyke liefde, Hipte beoeffening van waare deugden , het weder [laan van zyne dierlyke lusten , nederigheid , zagtmoedigheid , milddaadigheid omtrent den geenen , dewelken by hen aan het Woord arbeidden , en noodlydenden. Dit alles nu onderfteunt hy met de Leere van het toekoomende leven , en dat een iegelyks toeftand daar zal beantwoorden aan , en een eigenaartig gevolg zyn van het gedrag , het welke hy in dit leven heeft gehouden. Dit is de inhoud van dit Vers : Wat de menfeh zaait , (zegt hy) dat zal hy oogflen: wie op zyn vleefch zaait , die zal van het vleefch het verderf oogften ; maar, wie op den Geest zaait, die zal van den Geest het eeuwige leven oogflen.
Daar zyn fommigen , dewelken deeze woorden hebben willen opvatten , als fpraken zy enkel van het'gebruik van onze tydlyke goederen , en dat, naar maate hetzelve goed of kwaad was, men in de eeuwigheid zegen ofte rampfpoed te verwachten had. Ik ontken ook niet, dat de Apostel op andere plaatfen fomtyds milddaadigheid omtrent den Armen , en de daar tegen gefielde karigheid, zaaijen noemt in zegcr.inge, en fpaarzaam zaaijen. Men zie 1 Cor. IX. vs. 6.
1) o alwaat



54 VERBIND TEN IS vak DIT
alwaar zeer duidelyk gefprooken word van het geeven van Aalmoeffen , waar toe Pauius de Gemeente te Corintben vermaant. Hierop doek ook Pfalm CXII. vs. 9., alwaar van den barmhardgen gezegd word : Hy ftrooit uit en geeft den Armen. Zyne gerechtigheid blyft eeuwig , zyne milddaadigheid blyft altoos in zegening en
loflyk naadenken. Ik ontken oók niet,
dat , in dien fmaak , eene zeer goede en gezonde zin aan de woorden van Pauius kan gegeeven worden.
Dan ik ben van meening , dat men de woorden algemeencr moet opvatten. Het woord zaaijen word in de H. Schrift zeer dikmaals gebruikt, om uittedrukken het verrichten van daaden, uit aanmerking van haare gevolgen , ofte daaden te doen , waar van men denkt , dat men gewenfchte ofte nuttige gevolgen te wachten heeft. Oogflen , betekent*in dien zin , de vruchten van zyn doen plukken , bekomen, ofte genieten. Dus wordhet gebruikt van goede daaden , Spreuken XI. vs 18. Wie gerechtigheid zaait , dat is een gewis goed. Hof. X. vs. is. Zaait gerechtigheid en maait liefde. Zoo word gezegd van de Godvruchtigen , dat hoewel zy met traanen zaaijen, zy met vreugde zullen inoogjlen , Pfalm CXXVI. vs. 5 , 6. Van kwaade daaden leest men : Wie onrecht zaait , die zal moeite maaijen , Spreuk. XXU vs. 8. Zoo vind men ook van de Afgodi-
fche



met het TOEKOOMEND LEVEN. 55
fche Israëlieten, Hof. VIII. v. Zy zaaijen wind en zullen onweder inoogften. Zie ook Jer. IV. vs. 3. Job IV. 8. en elders meer. Men lette onder anderen Matth. XXIV. 24. 26. daar zeide de luije dienstknecht tot zynen Heer : M weet, dat gy een hard man zyt, gy maait , daar gy niet gezaaid , en vergadert, daar gy niet geJlrooid hebt.
§• v.
Is nu het woord zaaijen, en zoo ook het woord oogflen , by de Heilige Schryvers in eenen ruimeren zin in gebruik , dan dat het alleen van het bellieren van zyn geld ofte tydlyke goederen zoude genomen worden; betekent het dikmaals allerhande daaden , dewelken de menfeh kan doen ofte laaten ; dewelken hy zien kan , dat goede ofte kwaade , heilzaame ofte naadeelige gevolgen zullen hebben : zo moet men zulke woorden , wanneer men ze by eenen Schryver vind , de ruimfle betekenis geeven, die mogelyk is, cn altoos de uitgeflrektere betekenis
boven de engere verkiezen , wanneer gééne
gewichtige redenen het beletten. Want, by de uitgeflrektere betekenis eigent men den Schryver eene uitgeflrektere kennis en oogmerk toe , en dus meerdere kunde en goedhartigheid ; en maakt , dat men zyne Helling ook op meerdere geleeenheeden kan toepaffen , en 'er dus raèerD 4 der



56" VERBINDTENIS van DIT
der voordeel van kan trekken ofte anderen doen trekken.
Welke reden nu heeft men om het bier te lepaalen ? Is de uitgebreidere betekenis ongerymd ? Kan 'er géén gezonde zin aan gegeeven worden ? Dit kan niemand zeggen. Want, dan zou de meening van Pauius zyn : „ De „ gevolgen van 's menfchen verftandig - vrye daa„ den zullen ovcreenfiemmen met, en vloeijen uit „ den aart van zyn gedrag , het welken hy heeft „ gehouden. Indien iemand een gedrag houd, 5, waar by hy alleen zyn vleefch , en deszelven
genoegen , gemak en behoeften beoogt, en „ dus daaraan al zyn overig belang opoffert; , dan zal hy daar van géén andere vrucht heb,, ben , dan het eeuwig bederf; hy zal zyn lig„ haam voor de wormen mesten , voor het be,, derf toebereiden, en geene verdere vrucht daar „ van trekken , maar de hoogde gelukzaligheid
derven , en ongelukzalig zyn. Maar , in te„ gendeel , wanneer iemand zyne vermoogens „ bedeed, overeenftemmig met de regelen, de„ welken hem de Heilige Geest in zyn Woord „ heeft voorgefchreeven; en de verbetering van „ zynen onfterfelyken geest, van zyn verftand „ en hart, boven alles bedoelt; en daaraan alle „ zyne overige belangen onderwerpt; zal hy , ,, tot een vruchtgevolg van zyn doen , de eeu-
wige gelukzaligheid hebben.*' En dat deeze
bete-



met het TOEKOOMEND LEVEN. 57
betekenis niets onmogelyks ofte tegenftrydigs in zich hebbe , zal elk moeten erkennen.
Ik beken , dat even te voren gefproken word van de milddaadigheid , maar daar uit volgt niet, dat dit volgende zeggen onmiddelbaar daar aan alleen verbonden word ; want daar is géén woord te vinden , waar uit men dat zou kunnen befluiten. In tegendeel, de Apostel zegt, dwaalt niet, God laat zich niet befpotten, wat de menjch zaait, enz. Dit fchynt afgezonderd van het even voorgaande , op alle de voorige vermaaningen te gaan-, te meer, om dat hy algemeen zegt, zoo ah de menjch zaait, zoo zal hy oogflen. Daar het woord zaaijen een algemeene betekenis heeft, en hier algemeen geplaatst word, wie zal denken, dat het bepaald begreepen word van het beflier
van ons geld en tydlyke goederen ? Maar
vooral zie men op het begin der vermaaningen van den Apostel in deezen famenhang. Pauius zegt Galat. V. vs. 16. Wandelt in den Geest, dan zult gy de lusten des vleefchs niet volbrengen. Hy toont, dat zy tegen malkanderen firyden, en derhalven , dat men niet naar het vleefch en naar den Geest te gelyk kan wandelen , te gelyk de begeerten en voorschriften van het vleefch, en tevens die van den Heiligen Geest kan volgen. Hy toont daar op , welke de werken zyn , waar toe de Heilige Geest door het woord , en waartoe de dierlyke lusten den menfeh leiden. Hy D 5 toont,



58 VERBINDTENIS van DIT
toont , dat de Wet dit verbied , fchoon zy daar toe niet helpen kan , maar dat hst geloof aan het Euangelie de waare Difcipelen van den Heere Jezus in ftaat ftelt, om het vleefch te kruisfen. Zo gaat Pauius voort tot vs. 25. daar hy het weder opneemt, en zegt is het, dat wy in den Geest leven, zoo laaien wy ook in den Geest wandelen ; en vermaant hier op de Galaters , dat zy toch in hunnen ommegang met hunne medemenfchen , de iedele eerzucht , toom , haat , als werken des vleefches , zullen vermyden , dat zy met zagtmoedigheid den doolenden zullen terechtbrengen; dat men met vriendlykheid eikanderen zal draagen ; dat men , om dat men zich vry keurt van die fouten , die men in anderen meent te zien , niet gereed moet zyn , om ze te verachten ; dat zy hunne Leeraaren zouden ovderfieunen. Als hy nu daar op zegt: Dwaalt niet , God laat zich niet befpotten , zoo als de menfeh zaait , zoo zal by oogflen ; want wie op het vleefch zaait, die zal van 't vleefch het bederf oogflen , enz. ziet men dan niet, dat de Apostel te rug keert tot hetgeen hy boven van het onderlcheid der werken des vleefches en des Geefles had gefproken, het welke hy naderhand maar op den toeftand der Galateren had toegepast, en nu door op den Geest te zaaiden verftaat, het geen hy te voren genoemd had in den Geest te wandelen , Galat. V. vs. 16. zich dosr den Geest te laaten regeeren ; en door op het vltefch te zaaijen , dat, het welke hy vs.
16.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 59
16. benoemd had de lusten des vleefches volbrengen*. De jamonhang derhalven, althans voorwaarts gezien, geeft te kennen, dat het zeggen van den Apostel eene algemeene verklaaring bevat , dat men van het goede gebruik zyner ver mbgens , tot verbeteringe van zynen onfterfelyken gfceft , de eeuwige Gelukzaligheid ; maar van zyti bejaagen der tydlyke noodwendigheden , en het involgen zyner ongeregelde neigingen , niet dan Gods hoogde misnoegen , en het eeuwige verderf, als een eigenaartig gevolg , heef: te wachten.
Het vervolg beantwoord even zeer aan deeze Uitlegging ; want de Apostel vermaant , dat men derhalven , dat is, om dat de menfeh zal oogden naar dat hy gezaaid heeft; behoort te trachten , om , zoo veel mogelyk is , goede werken te doen zonder of houden ; wel verzekerd , dat men ook eindelooze vrucht daar van in de eeuwigheid zal hebben , en dat men om die reden moet allen menfchen weldoen , maar allermeest den huisgenooten des geloofs \ dat is , Christenen , die hen geloof aan Jezus Christus met ons tot een huisgezin maakt. Schoon dit laatfte gevolg wederom byzonder ziet op de liefde voor de Broederen , en vooral wel op de milddaadigheid omtrent behoeftigen , bewyst dit echter niet , dat dit het eenigs isI, daar Pauius te voren van heeft gefprooken : in tegendeel, vs. 9. fpreekt hy van het doen van
aller-.



6o VERBINDTENIS van DIT
allerhande goede werken , het welke hy 'er ook uit afleid ; en , al was dat niet zoo , zoo kan men uit de byzonderheid van een gevolg , de byzonderheid van de grondjlelling niet afleiden ; maar in tegendeel, men moet als iemand een gevolg ergens uit trekt, eerder onderflelien , dat de grondflelling algemeener is. Neemt men die nu op in dien zin , gelyk ik getoond heb , dat dezelve moet opgevat worden, dan vloeit 'er dat gevolg wettig uit.
Dus is deeze uitlegging Cr) overeenftemmig met de gewoone manier van Jpreeken ; ( 2 ) zy doet zich natuurlyk allereerst aan het oog op ; ( 3 ) zy ftrookt met het geene 'er voorgaat , jaa de famenhang met het voorgaande , dunkt my , dat haar eifcht; en (4) de gevolgen, dewelken 'er de Apostel uit trekt, Hemmen 'er juist mede overéén (*).
Ik heb myne Leezers wat lang opgehouden , met dit bewys van de meening des Apostels in deeze plaats , om dat ik uit dezelve , als eene algemeene Helling , niet kan redeneeren , wanneer zy alleen eene byzondcre Helling was, doelende op het gebruik van tydlyke goederen. Ten minfte zou ik dan eenen omweg hebben moeten gebruiken , om haar algemeener te maaken ,
door
(*) Ik wset niet, dat 'er meerder vereifcht word , om de waarheid van esne uitlegging te bewyzen.



met het TOEKOOMEND LEVEN, ói
door te toonen , dat 'er dezelfde reden plaats had , by het gebruik onzer overige vermogens , als ''er plaats vond by het gebruik van on. ze tydlyke goederen : daar het nochtans fterker fprak, krachtiger overtuigde en aandrong, wanneer men kan toonen , dat het de Apostel zelf was, die het zoo algemeen voorftelde.
§• V I.
De Apostel leert dan hier , als hy zegt: zoo ah de menfeh zaait, zon zal hy oogflen. Hy leert, zeg ik , hier mede, dat het toekoomende leven , en de toeftand des menfchen in het zelve , flaan tot het gedrag der menfchen in deezen tyd , als de oogst ftaat in het natuurlykc tot het zaaijen.
i vu.
Terwyl de menfeh leeft, en een werkzaam weezen is , geduurig bezig , het zy zyn hart overhelle en meest zyn werk maake van zyn lighaam , en het voldoen zyner zinnelyke lusten, en ongeregelde neigingen ; het zy zyn gemoed meest bedoele de verbetering van zyn verftand en hart , en hy meest zorge voor zynen onfterfelyken geest: Hy zaait. Hy doet een werk , waar van vruchten te wachten zyn.
Hy



vz VERBINDTENIS van DIT
Hy zal ook gewislyk oogflen , ofte vruchten van zyn doen plukken , zy mogen nu goed ofte kwaad zyn. Dikmaals fchynt zyn doen gééne gevolgen te zullen hebbenmaar het zal geivislyk dezelven hebben : Hy zal oogflen , en wel eigenaartige ofte natuurlyke gevolgen van zyn doen.
Gelyk , die géén goed Zaad zaait , maar het Zaad van Onkruid, Doornen en Distelen op den Akker uitflrooit, gééne goede Tarw , maar niet dan Onkruid , Doornen en Distelen te wachten heeft; zoo zal ook hy , die op zyn vleefch zaait, die zyne dierlyke neigingen tot eenen regel van zyn doen en iaaten houd , en volgt, niet anders dan gevolgen , die daar aan beantwoorden , ert die daar uit natuurlyk voortvloeijen , maar zeer naadeelig voor hem zyn , inoogften.
5- VIII.
Dan , gelyk hy , die goed Zaad zaait, ( Tarw enz.) heeft te verwachten, dat hy goed Zaad zal inoogften; zoo zal ook ontwyfelbaar een menfeh, die een deugdfaam gedrag houd , het voorfchrift van Gods Woord met al zyn vermoogen zoekt te volgen , en de verbetering van zyn veriland en hart, vooral in de dingen , dewelken God en zynen plicht betreffen , op het oog heeft ; die zal ook ( zeg ik ) in de eeuwigheid bevinden,



met. het TOEKOOMEND LEVEN. 63
den , dat hy niet te vergeefs gearbeid heeft. Hy zal een fchat van kennis, en neigingen , en bewustheid medeneemen uit de weereld , aan denwelken hy het grootfie genoegen hebben zal« en, met één woord, hy zal eene gelukzaligheid inoogften , die daaraan beantwoord , en die daaruit natuurlyk voortvloeit.
f. IX.
Gelyk iemand , die eenige weinige Graanen van Onkruid zaait, maar weinig onkruid, doornen en distelen vind , zoo zameld hy veel doornen , distelen, enz. in , die veel Onkruids zaait. Even zoo zal hy, die niet zoo overgegeeven was aan boosheid , wel , om dat hy 'er aan overgegeeven was , elendig zyn , om dat hy zyne bewustheid medeneemt in de andere weereld , en weet, welke gelegenheeden ten goede hy verzuimd heeft; en zyne neigingen heeft, dewelken hy niet voldoen kan ; maar hy , die veel onkruids zaaide , veel boosheids deed , zal naar evenreedigheid onkruid inoogften, ofte rampzaligheid en fmart in het toekoomende leven fmaaken.
$. X.
Daa, gelyk hy, die fpaarzaam zaait, (min- * der Zaad ukftrooit, dan de Akker vereifcht en behoorlyk voeden kan ,) wel oogst, om dat hy



^ VERBINDTENIS van DIT 20èd Zaad heeft uitgeftrooid , maar in minder 1 , de?elve behoorlyk kon voeden, heeft
«gen) meerder oogst; zoo heeft ook hy, diemi» JVeenen*0r^tyd ernftigarbeidde « verftand en gemoed te verbeteren, en del dmg van Gods Heiligen Geest in Zyn Woord e vo In wel gelukzaligheid , maar m minder hoe
ne-men ^r/fcè^r , Zewniiger , uitgftrekter en geweest is, om de welvaart zyner ziele boven alles te zoeken.
van deezen tyd, dezelven nochtans aan malkanderen
Ïï£ fr«r« kan oogften, daar men het zaad van Distelen heeft uitgeftrooid ; men ook geene geMzatigbeid heeft te waehten , daar men kwalyk S in dit leeven gehandeld, en geene rampzatheid, daar men W/ gedaan heeft. Ook beTol men niet te vreezen , dat de tra,, van ons geluk gering zal zyn , als men veel goeds gedaan



met het TOEKOOMEND LEVEN. 65
heeft. En men kan op géénen grooten trap van gelukzaligheid hoopen , wanneer men zich weinig , ofte maar korten tyd , der deugd en waare kennisfe van God, en der oprechte vroomheid bevlytigd heeft.
5. XII.
De grond van alles is : de menfeh is dezelfde menfeh in de eeuwigheid , dewelke hy was *« deezen tyd. Dezelfde kennis , dezelfde neigingen , dezelfde hebbelykheid , het zelfde gemoed, dezelfde bewustheid, dewelken hy had in deezen tyd , neemt hy mede na de eeuwigheid. Daar zal de tegenwoordige toefland, de voortplanting van zyn geflagt, en wat daaraan verbonden is, ophouden. Men zal daar zyne zinnelyke lusten niet kunnen opvolgen , en hy , die daarvan zyn voornaamfte werk maakte , zal ongelukkig , maar voor hen , die waare kennis van God en deugd behartigden, zal daar alle gelegenheid zyn , om aan hunne begeerten te voldoen; en eenegelukzaligheid ongeftoord te genieten op eene wyze, die overeenftemt met de hoedaanigheid en. hoegrootheid van hun goed ofte kwaad gedrag. De menfeh zal dan niet van gedrag en neigingen veranderen uit zich zeiven; en van God moet men gééne nieuwe fchikkingen verwagten om den ondeugenden te bekeeren, om dat naar de hebbelykheid , dewelke zy verkreegen hebben , en deE wel-



66 VERBINDTENIS van DIT
zai weezen.
Dan, deeze bewyzen zal ik in eene volgen-
de Verhandeling liever uitvoeren ( >
$. xiii.
Wat ons aangaat : Men herinnere zich1 in zyn gantfche leeven : Dwaalt met God laat Z niet oefpotten,**, Lid gedrag , vooral wanneer hy het thristenfom feWd , koomt veelal van verkeerde aenkZden ] ofte dat hy in zyn oordeel dwaat. Men /w" dikmaals, men maakt zich valfehe denkSden van den toekoomenden ftaat, en van des-
<•>> r^é^^^^
leerde, ^verm0^f"'/hebbye^op, onwaarheeden , dienst zouden gebouwd hebben P Wonderen voorgeevende, dat zy Jezus n oufiandindoen , dat zy Hem JJ^jge gaaven des Heiligen
¥ ' ,Cn 'fofwaarnleinS vïhun Apostelampt ontGeestes , \°l™a™e™,n|,s zy geloofden het geene zy vangen hadden. Want, a.s £> s el in een zaak leerden van de eeuwigheid, « «jen*, van dat belang: onwa«heid pred kten^ iktenzj
het is ongerymd,



met het TOEKOOMEND LEVEN. 67
zeiven verbinteniffe mee her tegenwoordige leeven , gelyk ik boven ?eide. Men fpreekt en denkt , als of God enkel barmhartigheid , en gééne wy.sbeid en heiligheid was. Men fpreekt, als of men van God mogt verwachten , dat Hy, tegen de heiligheid en rechtvaardigheid aan, menfchen , door Zyn almacht , zou zaligen , dewelken godloos geleefd hadden. Men vleit zich , onder voorwendfel, dat wy eene zwakte en brooze natuur hebben ; dat wy van natuur zeer verdorven zyn; dat wy het nog niet zoo erg gemaakt hebben , als veele anderen ; dat men nog in het einde zyne toevlucht tot God zal neemen , en Hem om genade bidden. Menbedriege zich niet; en latte zich van andeien niet bedriegen ! Zoo min, als men in de natuur mag verwachten, dat, als men Onkruid zaait , God wonderdaadig zal maaken , dat wy Tarw oogften ; zoo min mag en kan men verwachten , dat, als men ondeugend leeft, God ons evenwel zal zaligen. God maakt niet , enkel door het befluit van Zynen Wil, zalig , gelyk Hy door het befluit van Zynen Wil Jchiep , en de üooden zal opwekken. Gelyk God, by ons zaaijen, het zaad niet tegen den oogst fchept , maar hec zaad ju de aarde geworpen , uit zynen aart, volgens de kracht, die Hy'er ingelegd heeft, zyne vrucht voortbrengt, waarby Hy doorregen en zonnefcr-yn, enz. hec gedijen geeft ; even zoo is onze toeftand in de eeuwigheid, géén bloot-uitwerk fel van Gods welE 2 be-



68 VERBINDTENIS van DIT enz
behangen, maar een natuurlyk gevolg van ons goed ofte kwaad gedrag in deezen tyd , waarby God zynen zegen of {Iraf zal voegen , om zyne goedofte afkeuring te doen blyken. De zaak is van belang. Wy hebben hier met Goo te doen. Menfchen zou men nog kunnen misleiden : die moeten zich dikmaals met onze voorwendfelen te vrede houden. Die kan men nog tot verandering van fchikkingen beweegen. Maar God heeft deeze fchikking wyslyk en onveranderlyk vastgeiteld, De menfeh mag in dit leven God dikmaals befpotten en waanen, dat hy evenwel gelukkig genoeg zal worden. Maar in het einde zal God toonen , dat de menfeh befpottenswaardig is, en Zyne fchikking zal ftand houden.
Men bedenke dit dikmaals , en houde zich verzekerd , dat , zoo min als men Druiven kan leezen van Doornen, ofte Vygen van Distelen; zoo min zegen en gelukzaligheid van een ondeugend leeven is ce wagten ; maar dat , als men deugd zaait, men ontwyffelbaar het eeuwige leven zal inzamelen. Welk een Oogst! Welk eene gegionde en grootc verwachting ! Ach dat men ze geloofde en beleefde ! God ziet onze geheiTifte voorneemens , oogmerken en daaden , en zal daar naar uordeelen.
VER-



Bladz. 69
VERBINDTENIS
VAN
D I T
MET HET
TOEKOOMEND
LEVEN.
TWEEDE VERHANDELING.
INHOUD.
§• T. ^JTSeze Verhandeling is met de vorige verbonden, en ontwikkelt het denkbeeld, dat belooningen en (haffen , in het toekoomende leven , naar den aart der zaake , beantwoorden zullen aan 's menfchen gedrag in deezen tyd. §. II. Den menfeh in zynen zedelyken ftaat be/chouwd , ziet men in tweeërleije geval : Zyn heerfchende begeerte is de voldoening zyner zinnelyke lusten , en dus zaaic hy op 'c vleefch ; of hy zoekt boven al de gelukzaligheid van zynen onfterfelyken geest; dat V in de taal E 3 van



?0 VER3INDTENIS van DIT
van den Apostel , op den Geest zaaijen. -—
jlffeJjcL behooren tot eenen deezer twee {landen. God i* hun beste deel , of Hy ts het met. $. UI. & elk is eene neiging tol z&dyke lusten , van de vL-rfle leeftyd af: de eene leert dezelve matigen, Ttdei%eield involgen: dus hebben ze beiden eenen onder febetden grondregel. iv. ue
Deald en Ondeugd is in de menhhen onderfcheiden in teppen Jar uit natuurlyk eene meerdere of ZS geukzaUgheid,of voor [vaak vangelukzaThtl. geboren Lni , gelyk de bewustheid van <$deuïd in befcf van rampzaligheid werkt. §. v. Mc\£*H der verandering van Jlaaï , welke de iiel zi kunnen óndergaan by have ontbinding van T fiJhmm 5 VI H'as het heerfebend begu,fel ^vTcoh voor de deugd dan is de ziel o lukzahg ; wam haar toekvomend leeven ts eene f0o)lWngHTn het tegenwoordige , en haar hm7cberde begeerte ondervind een volkoomen voldoemng. { vil Hoe uit eigen aart deeze gevolgen gebooren torden laat zhb daidelyk toonen met betrekhnge Z Todv chügen; het rist op de natuur yke orde drdwgenin de wereld. §. VIII. Oplos fin g e ener ZZrU id, deswegens ontleend, wt de zwakheden dZ den Seloovigen lankleeven , zelf tot aan bunnen dood «. IX. Hoe deeze gevolgen zyn in het Toekomend Leeven, befebouwd met betrekhnge tot de Aoomen» j ze„de aemt overeen met
godloozen. §• A',A\lny ' <r yt n„.
1 leere des Apostels Galat. VI. vs. 7. \ Al. nettZng da!men door dit geheelefiukalleen fpreekt van dat heerfchende genoegen , 't welk den menfeh Zbbelykword. §- XII. M kan zig onderzoek n , el weeten wat by te wachten hee t Geen wonderkerk maakt eenen godhozen menjch deugdzaam: maar die godvruchtig leejt, fterjt gewislyk zalig.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 71
§. I.
In de voorgaande Verhandeling heb ik getoond , dat de Apostel Pauius, Galat. VI. vs. 7. fpreekt van den ftaat der belooning in het toekoomende leeven , en verklaart, dat dezelve juist zal beantwoorden aan 's menfchen vrywillig gedrag , het welke hy in dit leeven heeft gehouden ; en wel zoo , dat niet alleen op
waare deugd gelukzaligheid , en op ondeugd de
verdoemenis zal volgen ; maar dat deeze
belooning en ftraf een natuurlyk gevolg zyn zal van den aart en hoegrootheid van 's menfchen
deugd ofte ondeugd , en daar aan jmst
zal beantwoorden.
Thans ben ik voorneemens dit breeder uit te voeren , en te toonen , dat dit gegrond is op den aart van de zaake.
$. II.
De menfchen zyn (over het algemeen genomen , ) van tweederleije foort. Sommigen zaaijen op bet vleefch , (gelyk het de Apostel
J E 4 mt'



7* VERBINDTENIS van DIT
uitdrukt ) ; dat is, fommigen hebben tot hun voornaamfte doelwit, hunne zinnelyke lusten en driften te voldoen. Anderen zaaijen op den Geest ; dat is , anderen hebben de verbetering van hun veruand en hart, en dus de gelukzaligheid van hunnen onfterfelyken Geest boven alles op het oog. Tuflehen deeze twee heelt men gééne middelfoort. De Heilige Schrift fpreekt alleen van deeze twee. De bevinding toont ons gééne anderen. En de reden doet ons genoeg zien , dat 'er gééne meerdere foorten kunnen zyn : want God is ons beste deel, of Hy is het niet. Hier is géén midden.
$. UI-
Wy allen brengen eene zekere neiging tot Zinnelyke lusten en begeerten met ons op de weereld. Dat is het eerfte natuurlyke beweegrad van ons doen en laaten. Die neiging is zeer fterk, en wint uit haaren eigenen aart van dag tot dag in krachten aan , om dat zy zoo lang het bewind over onze ziele in handen heeft en oeffent, zonder dat de reden haare meesteres of beftierfter kan weezen. Ontvangt men naaderhand het licht der reden , en openbaart zich ons geweten ; men ziet, dat men deeze neiging behoorde te maatigen word het onderfteund door de Heilige Schrift, men ziet het noch duidely-
ker.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 73
ker. Dan de ééne Iaat los. Hy doet niet allen den arbeid, dien hy doen kon en behoorde te doen, om langs den weg van boetvaardigheid en geloof aan Jezus Christus tot eene gewillige gehoorzaamheid aan Gods geboden , en de onderwerping van zyne driften aan des Heeren Wetten , te geraaken. Een ander doet het tegendeel. Hy ftryd (om zoo tefpreeken) tegen zyne eigene lusten , jaa tegen zich zeiven ; en verkrygt eindelyk de overhand. De grondregel van den eerften blyft dan : „ Ik zal myne lusten en ver„ maaken , 200 veel my dat moogelyk is, trach„ ten te voldoen , en voor bet overige naar Gods „ geboden zoo veel zoeken te doen, als daar mede „ begaanbaar is. " De andere daar en tegen heeft tot zynen grondregel : „ Ik zal, zoo „ veel als myne krachten toelaaten , alles doen , om Gode te behaagen , en derhalven eenen fchat „ van die kennis en die liefde voor God zoeken te M sntdekken , en de dienfligflen te gebruiken; en „ aan myne natuurlyke neigingen zal ik niet , ,. dan , voor zoo veel daar mede beflaanbaar is, „ trachten te voldoen."
Dit is het voornaame onderfcheid der men' fchen, met opzicht tot hunnen zedelyken ftaat.
E 5 §• IV.



74 VERBINDTENIS van DIT
$. I V.
Nochtans zyn zy . die alleen naar hunne lusten leeven , zoo wel ais zy , welker voornaarnfte begeerte is, oir. voor hunnen onfierfelyken geest , de nopdige kennis en heiligheid van harte te verkrygen, te behouden en te vermeerderen , zeer in trappen onderichéiden. De één is geweldiger , dan ds ander, aan het involgen zyner lusten overgegeeven. Sommigen leeven als Dieren , anderen daarentegen êurgerlyk eerbaar ; fommigen bekommeren zich niet eens over hunnen tegen woord igen ofte toekomenden ftaat, anderen daartegen zyn wel nu en dan angstvallig, maar hunne neigingen voor hunne zinnelyke lusten zyn zoo fterk , en zy hebben 'er te veel genoegen in, dan dat zy zouden kunnenbefluken om hun geweeten met naadruk te onderzoeken, het geen dikmaals misnoegen over God en Zyne Wetten , en eenen ftaat van verharding in het kwaade veroorzaakt. Even zoo is het met godvruchtigen , dewelken de welvaart van hunnen onfierfelyken geest vooral op het oog hebben. Zy biyven menfchen , dewelken een lighaam omdraagen , het welke hen geduurig na de aarde trekt. Zy blyven aan zwakheeden, aan de broosheid van hunne natuur, aan overylingen, en aan zonden van onweetenheid onderwerpen , doch niet allen in denzelfden trap. De overhelling tos. zinnelyke neigingen is natuurlyk in den ee-
nen



met het TOEKOOMEND LEVEN. 75
nen flerker , dan in den anderen , en derhalve» moeiidyker te overwinnen. Ook is de een m het gebrwk der middelen , tot bevordering en onderhouding van waare Godsvrucht, in het oefteeden van zyne kennis, en van tywvemogens , en in het waarneemen van de gelegenheeden daar toe , oplettender en onvermoeider , dan de ander. Sómmigen zyn Kinderen , anderen Jongelingen , eenigen Mannen , jaa men vind Vaders in het geloof en in deugd.
Uit het ééne en andere vloeit eene meerdere ofte mindere gelukzaligheid , ofte voor/maak van gelukzaligheid in deugdlievende Christenen , gelyk ons de Heilige Schrift zeer dikmaals verzekert , Rom. VIII. vs. 24. 1 Joann. Hf. vs. 2. naar dat men meer of min verzekerd is van Gods genade voor ons , en levendiger hoop heeft op eene gelukzalige vereeuwiging : En dus ook eene meerdere en mindere rampzaligheid uit de bewustheid van ondeugd , en Gods misnoegen in godloozen. Waar toe het natuurlyk geftel van het lighaam , aan het welke wy gebonden zyn in deezen tyd , ook zeer veel toebrengt ; als het welke dikmaals de oorzaak is , dat een braaf en deugdlievend menfeh die vreugde , ten minften in dien trap , niet gevoelt, denwelken men anders zou zeggen , dat hy wel kon bereiken ; en een ondeugend menfeh dikmaals zoo wel te vrede is, dat men zeggen zou , dat hv niets te duchten had. } S. V.



7(5 VERBINDTENIS van DIT
Dan de menfeh Jierft. De overeenftemmige werking tuffchen ziel en lighaam houd op. Het lighaam gaat over in bederf, en vergaat eindelyk tot een hand vol affche. De zielen blyven , als onderfcheiden van het lighaam , het welke zy bewoonden, over; en niet alleen dat, maar zy blyven leeven, gelyk dat de natuur van een geest medebrengt, en ons de Heilige Schrift verzekert, Matth. X. vs. 28.
De verandering, dewelke de ziel moet gewaar worden , by die groote gebeurtenis , daar haare verbindtenis met het lighaam, dewelke zoo fterk was , ophoud , moet zeer groot weezen , en men zou naauwlyks zoodanig eene ziel in die eerfte oogenblikken bekwaam oordeelen om zich daar in te vinden. Dan deeze ftaat zal gewisiyk in het kort wederom bedaaren , en de ziel bekwaam weezen om te merken , dat zy van het lighaam is gefcheiden , en om duidelyk en onderfcheiden zich van zich zeiven, en van haaren voorgaanden ftaat, bewust te weezen , en haar gedrag , gehouden in dit leven , te beoordeelen , wat aangaat derzelver recht - ofte onrechtmaatigheid. Dat leert de Heilige Schrift, Hebr. IX. vs. 27.
$. VI.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 77
S- V L
Is een ziel dan voorzien met eenen fchat van kennifle van God en Godlyke dingen , had zy daar hec hoogfte genoegen in , word zy niet afgetrokken door zorgen voor haar tydlyk beftaan , en dat van de haaren; dan kan zy dac ruime veld van ftuk tot, ftuk met genoegen overzien , en het eene deel daar van met het andere vergelyken ; en, heeft ze de bewustheid , van zich geduurende dit leven zoo gedraagen te hebben , dat zy verzekerd is van Gods genade , zy geniet de gelukzaligheid; dat is , eene volheid van onftoorbaar genoegen in eene veel groocere maate, dan zy die hier genoot op aarde , terwyl zy ontdaan is van die aardfche betrekkingen, dewelken zy uit hoofde van haar lighaam had op andere zaaken en perfoonen, dewelken haar daarin zeer veel hinderden.
Dit alles (dunkt my) vloeit zeer begrypbaar voort uit de natuur van den Dood , en van den menfeh die fterfc. Want dat, hec geen eigentlyk het menfehlyke van den menjch uitmaakt , fterft niet, dat blyft leeven. Het ondergaat wel eene groote verandering , door het afleggen van het lighaam , en daar door , dat hec in eenen nieuwen ftaat ofte betrekking op andere zaaken gefield word. Maar dat, het welke eigentlyk den menfeh uitmaakt, blyft het zelfde; en dus
hy ,



78 VERBINDTENIS van DIT
hy , die zyn lighaam by den dood afL-gt, blyft dezelfde , even als iemand , die een zeker woonhuis verlaat: hy ondervind wel merkbaare veranderingen, maar hy blyft dezelfde perfoon. Dus is de toekoomende ftaat, waarin de menfeh komt, alleen eene vorrtzetting van tyn tegenwooraig leven; het zelfde leven als hy te voren had, maar alleen enderfcheiden daar van door verandering van omftandigheeden. Dus blyft innerlyk alles by den r.icnfcïi in zyne ziele, als zyn voornaamlledeel, hetzelfde. De uiterlyke toeftand, het uiterlyk cmkleedfel, verandert alleen. Dus behoud hy dezelfde kennis, dewelke hy te voren had , dezelfde neigingen , dezelfde vermogens , dezelfde bekwaambeeden , dezelfde hebbelykbeeden , dezelfde manier van denken en doen , als te voren haar meefte genoegen was zich meê bezig te houden. Dus behoud hy ook zyn geheugen , de bewustheid zyner voorige daaden , dezelfde grondregelen , die hy te vooren volgde , enz. Met één woord , gelyk een menfeh de zelfde menfeh is op zyn veertigfie of vyfrigfte jaar, ofte op den tyd , wanneer hy fierft, die hy was , toen hy geboren werd , en in zyne eerfte kindsheid , niettegenftaande hy geduurende dien tyd, en ten aanzien van zyn lighaam , en met opzicht tot zyne ziele , veele veranderingen , zelfs fommigen daar onder, dewelken zeer groot waren, heeft ondergaan : zoo is het ook wel een groote verandering , dewelke de menfeh ondervind by
zyn



met het TOEKOOMEND LEVEN. 79-
zyn afleggen van dit lighaam , waar door hy in geheel andere betrekkingen komt, dan waar in hy te voren was ; maar hy is in de daad dezelfde menfeh , en gaat voort in dezelfde maniere van denken en begeeren , als te voren in hem heerfchte.
§. VII.
Deed zy dan goed , had zy haare wellust daarin , en weet zy , dat zy den tyd der oeffening en beproeving heeft doorgedaan ; men kan beg'rypen , dat haar genoegen , over het gene zy tegenwoordig bevind, zeer groot moet zyn , en haare vreugde, over het gene zy te verwachten heeft, noch grooter , en niet alleen dat , maar dat dit juist moet beantwoorden aan de hoegrootheid van haare deugd ; en de aart van haar genoegen moet beantwoorden aan den aart van den inflag haarer kennifle van God (*), enz. waar op zy in dit leeven haaren arbeid bouwde , om boven alles den Heere tebehaagen. En het is zeer te vermoeden, dat zy by het herdenken van haare gronden van kennis, en het herbaaien van haare ernftige neigingen om Gode te behaagen ,
van
(*) De een naamlyk klimt langs deezen, de andere, langs eenen anderen weg tot de kennifle van God op; de een door de Natuur, de ander door de Openbaaring, en in beiden weder langs verfcheide trappen, enz.



8o VERBINDTENIS van DIT
van tyd tot tyd niet alleen daar in bevestigd zal worden, maar zelfs toeneemen , en dus niet in een oogenblik, maar by geduurige opklimming, in gelukzaligheid zal aanwaffchen.
Die alles (dunkt my) ftemt overeen met de natuurlyke orde der zaaken , dewelke God eenmaal mee de hoogfte wysheid heeft vastgefteld : zoo dat iemand , dewelke dit wilde lochenen , zou moeten bewyzen , dat men te verwachten had , dat God wonderdaadig hier zou tuffchen beide komen , en deeze wysiyk gefielde orde , ftrydig met zyne verklaaringen , in de Heilige Schrift gedaan , zou breeken.
$. VIII.
Dan eene zwaarigbeid zou iemand van den kant der Godvruchtigen noch kunnen invallen , naamlyk, dat, zoo lang hy leeft, hy een menfeh blyft , en dus aan zvoakheeden , aan broosheid , aan overylingen onderworpen ; en by gevolg , als zyn dood niet anders is , met opzicht tot zynen toekoomenden ftaat, als zyne geboorte was met betrekking tot die leven , dat is eene voortzetting van het voorgaande , maar onder andere omftandigheden , zoodanig een menfeh noch met die neigingen moet te worflelen hebben , die hem in dit leven kwelden, dus hy uit dien hoofde niet anders kan , dan aan gebreken en ongenoegen onderworpen weezen , naa zynen dood.
Dan ,



met het TOËKOOMEND LEVEN. 8i
Dan , ik ftaa toe , dat 'er een merkbaar obderfcheid lunchen den trap van gelukzaligheid van den eenen en van den anderen zal zyn , en dus ook zy , die meest met dergelyke lusten geworfield , en minst in het t' onderbrengen van dezelven gevorderd waren , eenen minderen trap van genoegen zullen beklimmen. Maar men neeme in aanmerking , dat Godvruchtigen wel zinnelyke neigingen hebben , maar gééne flaaven van dezelven zyn ; dat zy in tegendeel alle werk daar van maaken, om ovcréénftemmig met Gods wil te leeven , en hunne zinnelyke begeerten niet meerder wenfehen te voldoen, dan in zoo verre met hunne verplichtingen omtrent God bcflaanbaar is. Zoo lang zy leeven , worden zy aangetokkeld door hunne zinnelyke neigingen , en daar door in verfcheide verzoekingen en tot faal'griepen gebragr. Dit is de eenige oorzaak van hunne fouten , maar hun hart en verfland hebben 'er géén deel aan. Valt dan dit lighaam door den dood daar heenen ; worden zy daar door gerukt uit de verbinteniffe met die zaaken , die hen nu en dan tot den val bragten ; en was hun heefchende begeerte , om overeenftemmig met Gods wil te leeven , en niet verder hunne lusten te voldoen, dan in zoo verre met hunne verplichtingen omtrent God bellaanbaar was: de eenige hindernis en wederparty van hun verftandig befluit, (hunne zinnelyke neiging,) houd op, en dus kunnen de dierlyke neigingen hun gééne onrust F ofte



ga VERBINDTENIS van DIT
ofte wanorde verwekken , terwyl zy onder volftrekte heerfchappye zyn , en niet meer aangetokkeld ofte gefterkt worden , om dat zy ze met noodig hebben ofte gebruiken kunnen, en in dezelven géén belang gefield hebben , dan in zoo verre zy ze noodig hadden.
§• I x.
Als men het blad omkeert, en ziet dan op ondeugende menfehen , zoo als ik die boven beo befchreeven, kan men zien, dat zy dezelfde neigingen , enz. medeneemen uit deezen tyd , om dat het toekomende leeven niet anders is, dan de voortzetting van het tegenwoordige , dat zy, niet in ftaat zynde om dezelven te voldoen , zeer groote kwelling daar van moeten hebben , om da' dezelven hun voornaamfie doelwit waren , en wjènen voorraad van die zaaken bebben opgedaan , ofte althans géénen /maak hebben m die dingen , dewelke God en de eeuwige goederen betreffen , en dewelken daar beftendig genoegen geeven kunnen. Zy neemen de bewustheid van de eelegenbecden ten goede , dewelken zy nadden in hunnen leeftyd , en de drangredenen daar toe mede. Dit veroorzaakt natuurlyk eene jlaaffche vrees in hen , die de moeder van eene vreeslyke rampzaligheid zyn moet.
Deeze



met het TOEKOOMEND LEVEN. 85
Deeze fmart zal wel niet in allen even gelyk zyn , terwyl de een meerder , de ander minder een ilaaf van zyne dierlyke lusten geweest is. Zy zal niet in allen van gelyke Joort zyn , wanc de één was aan deeze , de ander aan die neigingen onderworpen. De naafmart zal niet aanftonds den hoogflen trap beklimmen : maar, gelyk de aart der zaake medebrengt , geduurig toeneemen , en , zo 'er géén Wonderwerk tuflchen beiden komt , waarvan ons de Heilige Schrift hec tegendeel doet denken , onher[telbaar weezen.
5. X.
Dit alles vloeit natuurlyk uit het zeggen van den Apostel , Galcat. VI. vs. 8. Wie op het vleefch zaait , zal van het vleefch het bederf oogflen , maar wie op den Geest zaait , zal van den Geest het eeuwige leven oogflen ; want of de gelykenis is kwalyk uitgedagt, en niet paffende op de daar mede vergeleekene zaaken ; of de Apostel heeft willen zeggen , dat niet alleen de toekoomende ftaat van de menfchen een ftaat van belooning zal zyn ; maar ook, dat die belooning in aart en hoegrootheid aan hun voorgaande gedrag juist zal beantwoorden , en een natuurlyk gevolg daar van weezen.



84 VERBINDTENIS van DIT
S. X L
Ik heb tot nu toe alleen getoond , wat uit den aart der zaake vloeije. Wat God omtrent menfchen , die hier ondeugend leefden , doen zal , is eene andere vraag , die verdient een naader antwoord. Dat zal ik in de volgende Verhandeling medededen , en tevens de behendigheid van het geluk der Hemelingen aantoonen.
Dan , men moet wel aanmerken , dat de Apostel hier fpreekt van het voornaamfle ofte heerfchende oogmerk van onze daaden , en dat onze toekomende toejland zich daar naar zal richten. Wy zyn in de weereld. Het is onmoogelyk , ten minden onverftandig , dac wy onverfchillig zouden zyn omtrent het geene onze behoeften, en vermaaken , zinnelyke neigingen en begeerten zoude kunnen aangenaam zyn ; ofte dat wy dat genoegen en vermaak , het geene wy daarin vinden , als zondig, zouden afkeuren , ofte menfchen niet te vinden. Dan , het geen ons rampzalig zou maaken , zou zyn , dat wy daarin ons hoogfle genoegen fielden ; en de waare eerbied en liefde voor God, of uit het oog zetten, of, zoo veel met het voldoen onzer lusten beftaan kan , en niet meerder, behartigden. Dus ook met nu en dan iets tot verbetering van ons verjiand en hart te doen , daar intuffchen het involgen deezer lusten meest in ons het gebied voere , heefc
men



mlt het TCEKOOMEND LEVEN. 85
men gééne gelukzaligheid te wachten, maar men moet daar van zyn voomaamfle werk maaken. Men moet niet alleen deugdzaam leeven, maar ons oogmerk moet zyn , om daar door Gode te behaagen ; gelyk iemand die zaait, met oogmerk om te oogtten handelt.
ï X I I.
Men kan derhalven , wanneer men zich zeiven ernfiig onderzoekt , wél weeten , wat ons loon , ofte hoedanig onze ftaat weezen zal in het toekoomende leeven ; naamlyk , zoo als ons heerfchende gedrag is geweest in deezen tyd. Ik kan my derhalven nier verbeelden, dac men zich veel goeds van het zoogenaamde berouw veeier menfchen , in de laatfte cogenblikken hunnes leevens , daar zy ondeugend geleefd hebben , kan belooven. Wat den bekeerden Moordenaar aangaat , ik denk , dat dit menfeh waarlyk voorheen niec zoo geheel ondeugend is geweest , maar , in oproer ongelukkig ingewikkeld , in handen van het Gerecht geraakt is. Dus bewyst dit geval niets. Even zoo zeer vrees ik géén kzvaad nogte voor my, nogte voor anderen, die juist in de laatfte oogenblikken onzes levens , al ware het in het midden van zonden van broosheid, van overylinge , ofte uit onweetendheid , mogte overvallen ivorden. Het zal, naar de lleiiige Schrift, op iemands heerfchend gedrag aankomen : Wat hy gezaaid heeft , zal hy oogflen.
F 3 Men



g<5 VERBINDTENIS van DIT
Menverwacbtgêen wonderwerk om ons te zaligen, wanneer wy ondeugende geleefd hebben. Die onkruid zaait, oogst gééne Tarw. God fchepr ze niet wonderdaadig. Hoe vleid zich dan ae godlooze , dat hy nog wel door Gods genade zalig worden zal: 't is juist als of hy wilde denken , dat, al zaaide hy onkruid , God door eene wonderdaad de naruur der dingen zou veranderen , en maaken dat hy tarw oogde. Den laatften zou men voor eenen dwaazen houden. Men oordeele zelfs , wie is hier in beter ? Dwaalt nut, God laat zich niet befpotten , enz.
Eindelyk , het wéldoen van Godvruchtigen ontmoet hier dikmaals zeer flegte belooning. Dan , men houde moed ! Het is hier onze zaaityd. Gelyk het dikmaals lang duurt eer men kan ooeften , zoo kan het ook ons gaan. Maar de oogst zal gewis komen. Hier op past het zeggeSvan Jacobus , Cap. V. vs. 7, J. Zyt geduldig , lieve Broeders , tot op de komst onze, Heeren. Ziet een Akkerman wagt op de kosllyke . j .1* en is seduldig daar over , dat vrucht der aarde , en ts geum g hy ontvange den morgen en avondregen. Zyt ooi geduldig, en verfierkt uwe herten, want de komst des Heer en is naby.
VER-



Bladz. 87
VERBINDTENIS
VAN
D I T
MET HET
TOEKOOMEND
LEVEN.
VERVOLG van het VOORIGE.
INHOUD.
§. XIII. 7-/'f verband der vorige met deeze Ver& handeling. De Toekoomende Belooning zal juist beantwoorden aan elks gedrag : maar zal dit nimmer ophouden ? niet eindigen ? niet verfiaauwen ? §. XIV. ! Gods Woord geeft geen grond tot zulk een vermoeden. Men zoekt daar wel vreemde oplosjingen, maar op geenen veiligen grond: dus dient dit tegengefpronken te worden. §. XV. Daar toe moet deeze overweging dienen , en aantooF 4 ntn ,



gg VERBINDTENIS van DIT
nen , dat, gelyk de belooning juist aan ons gedrag beantwoorden zal, dezelve ook niet zal eindigen , géén gelukzalige kan rampzalig, of rampzalige de gelukkige worden. Dit leert de Heilige Schrift, de Reden flejmt "er mee overeen , en 'r laat zich ook gercedelyk vinden , met betrekking tot de Gelukzaligen. K. XVI. 't Gewicht en de zwarigheid deezer leere , met betrekking tot Rampzaligen: en het befluit moet zyn : beternis is niet te wachten ; om dat flraflen wel den menfeh te rug houden , maar niet beter , niet deugdlievend maaken. §. XVII. De Rampzaligen zullen, volgens de Leere der Heilige Schrift dezulken zyn, die den Wil van God gewceten hebben , maar die alle vermaaningen , voorbeelden , beloften , en bedreigingen verwaarloosden , en lighaamlyk vermaak boven al fielden : dus onverbeterbare menfchen. % XVIII. Dat de zulken , ook in de eeuwigheid , toevlucht tot de genade van God zoeken zullen , en van fmaak veranderen, is een vermoeden , dat te weinig grond beeft. §. XIX. Even los is het te denken , dat God door zyne Almacht hen wel bekeer en zal. Kon 'imenfchen hart te verbeteren , en gelukzalig te zyn , een voorwerp van Almacht Worden , waar- toe dan zou de goede God het uit ftellen ? §• XX. Men kon denken , dat God nog wel genade zou kunnen aanbieden , en zy zich daarop bekeer en. Maar wat grond heeft men om te vermoeden , dat het gebeuren zal ? De Heilige Schrift, die 'i heren moest, zwygt 'er van, en leert zelf het tegendeel. §. XXI. Alles famen genomen , leert, dat onder alle middelen , gééne te vinden zyn , waar door men de verbetering van der rampzaliaen flaat verwagten kan. §. XXII. Elk ■ boude het dan daar voor , dat in dit Leeven onze Proef - en Oefen-tyd , onze tyd van Zaaijen is , * ' zul-



met het TOEKOOMEND LEVEN. 89
zullen wy eenmaal oogflen zonder ophouden. In alle voorvallen van dit leeven kan men daar aan arbeiden , en door de gunst van God daar in aangemoedigd worden.
§. XIII,
In de voorgaande Verhandeling heb ik getoond , dat de ftaat van belooning in het toekoomende leeven juist zal beantwoorden aan het gedrag , het welke wy in deezen tyd gehouden hebben. Dat dit in den beginne althans , dat is kort, en zeifs een/gen tyd naa onzen dood, zal plaats hebben , neemt men ligtelyk aan, om dat bet zelfde menfeh , het welke hier leefde en dit gedrag hield , overgaat in de eeuwigheid , met dezelfde neigingen , hebbelykheeden , enz. dewelken hy hier had ; en dewelken gewislyk niet fpoedig veranderen zullen , om dat zy in hem als tot eene tweede natuure zyn geworden. Maar of deeze neigingen nooit veranderen zullen, daar de menfeh eindig is, en dus veranderen kan, is eene andere vraag ? Iemand , naamlyk , zou kunnen denken : „ Een menfeh , al is hy in. „ den ftaat der belooning , hy is een menfeh.
F 5 „ %%+



9o VERBINDTENIS van DIT
„ Zyne denkbeelden zyn niet onver anderlyk. Het „ geen hy heden voor goed hield , kon hy mor„ gen voor kwaad aanzien ; en het geene hy he„ den kwaad keurde , kan hy morgen weder op „ eenen hoogen prys fchatten. De ervarenis „ leert dat; en hec is een onvermydbaar gevolg „ van zyne eindigheid. Hoe kan men dan ver„ zekerd weezen, dat het hart van een menfeh, „ in het welke dus lang de Godsvrucht heerfch„ te , niet weder zal verfiaauiven , en tot de 3, liefde voor ongeregeldheid overflaan ? En aan „ den anderen kanc , is het ongerymd te ver„ moeden , dat godloozen , wanneer zy de naa„ Jmert van hun ongeregeld gedrag , in deezen
. tyd gehouden , zullen gevoelen , en zullen ,, zien , dat zy buiten ftaat zyn om dezelve nei,1 ginSen ce voldoen , .ook van gevoelens en neigingen zullen veranderen , en dus zich be-
„ keeren en behouden worden ?"
§. XIV.
Deeze gedagte ofte gisfing vind niet alleen géénsn fteun in -de Heilige Schrift, maar word door dezelve opzetlyk tegenge[proken: want zy zegt » Hebr. IX. vs. 27. dat den menjch gezet is éénmaal te fterven , en daar naa het oordeel. En zie daar , zyn iot ! Wy zullen in het toekoomende leeven ontvangen , naa dat
wy



Mi* ket TOEKOOMEND LEVEN. 91
uy gedaan hebben by lyfs leeven , bet zy goed
ofte kwaad.
Hoe kan 'er anders gezegd worden , dat de
menfeh in den toekoomenden tyd zal oogflen , 200 als hy in deezen tyd heeft gezaaid ; dat,
wie op zyn vleefch zaait, enz.? Hoe kan de Heilicre Schrift zeggen, dat de godloozen zullen gaan in de eeuwige pyn , maar de rechtvaardigen in het eeuwige leeven ? Jaa deeze verzekeringen zyn zoo mecnigvuldig , onder zoo verfcheide uitdrukkingen, en zoo duidelyk voorgedraagen in de Heilige Schrift, dat , wanneer iemand het daar aan kan verblyven , 'er gééne zvvaarigheid meer overig is.
Maar men verbeeld zich, dat men toch reden heeft, om na de oplosfmg van bovengemelde zwaarigheid te vraagen , althans met opzicht tot de verdoemden ofte godloozen. Men denkt, dat al zyn deeze dreigementen zoo duidelyk , deez'en niet meer toonen , dan , waar toe God het hooefte recht had ; maar dat , terwyl God de ü»fde zelve is, men van Hem mag verwach-en dat , als deeze menfchen eens zien , dat & zich bedroegen hebben , en zy tot God om genade roepen , God zich huns ontfermen zal.
Dit denkbeeld kan fchadelyk zyn , want het laat hoop van herfteliinge voor moedwillige boosdoeners over, en fe'dui oorzaak, dat het min-



92 VERBINDTENIS vak DlT
der ontfachelyk zich vertoont, en men misfchien dikmaals niet zoo ernftig ivaakt , als men anders wel doen zou , om zyne lusten door de reden en den Godsdienst te betoomen.
§. X V.
Ik heb daarom voorgenomen hier ter plaatfe te toonen , dat, gelyk de beSooning juist zal beantwoorden aan ons gedrag , zoo ook onze Toekoomende Staat niet zal veranderen in zoo verre , dat een gelukzalige rampzalig , nogte een rampzalige gelukzalig zal worden. Ik zal die zoeken te toonen met opzicht
I. Tot de Gelukzaligen , en II. Ten aanzien van de Rampzaligen.
I. Wat aangaat bet eer [ie. Géén menfeh van oordeel kan of zal lochenen , dat de gelukzaligheid der Godvruchtigen aan veranderingen onderworpen is. Dezelve zal gewislyk moeten toeneemen , om dat men door herhaalinge van overdenking en ceffening , onvermydbaar geduurig gefrérkt word en aanwint, en men als een geduurig werkzaam weezen niet kan ftilflaan ; maar de yraag is, of men heeft te vreezen , dat een gelukzalige ziel in haare gelukzaligheid zal verminderen ,



met het TOEKOOMEND LEVEN. 93
deren , ofte geheelenal rampzalig kunnen worden? Dit meen ik heeft men niet te vreezen (* ).
Dit leert ons de Apostel, als hy zegt, laat ons goed doen , enz. Want ter zyner tyd zullen wy ook oogflen zonder ophouden. Men ziet, dat als deeze de rechte vertaaling is, de Apostel hier leert , dat wy van ons goede gedrag altyd tot in eeuwigheid toe de vruchten zullen inoogften. In deezen tyd oogst men wel van het Zaad, het geen men op eenen goeden akker heeft uitgeftrooid , en behoorlyk behandeld ; men kan ook van het geene men geoogst heeft wel weder zaaijen , en vervolgens daar van dan weder oogflen ; maar eigenlyk en naauwkeurig gefproken , oogst men maar eens van maar eenmaal zaaijen. Maar de vrucht, die men plukt van een goed gedrag in het toekoomende is onverderjlyk, by voorbeeld, het goede en g,elukwenfchende ge~ weeten, zoo dikmaals als wy het noodig hebben, meld het zich weder. Dus kunnen wy daar oogflen zonder ophouden. „ Wy zullen , ( zegt „ Pauius , ) altyd de vrucht trekken van ons ,? goede gedrag , want wy neemen den
„ fchat van kennifle , van gevoelens , van nei„ gingen , van hebbelykheeden , mede in de eeu-
„ wig-
(*) De Heilige Schrift leert ons op ontelbaars plaatfen , dat de Gelukzaligheid der Vroomen eeuwig duuren zal , in een fmaak , dat wy het woord eeuwig niet wel anders dan in den uitgebreidficn zin kunnen opvatten.



94 VERBINDTENIS van DIT
„ wigheid , en deezen zullen ons altydduurende „ ftof geeven van aangenaame befcbouwingen en ,, genoegens, behalven dat 'er nog (A) een tyd „, van opftandinge zal koomen , waar by onze „ zielen , met iighaamen bekleed , tot nieuwe „ bevindingen, ter volmaakinge van ons geluk, „ bekwaam zullen weezen , en dezelven genie„ ten zullen" (*).
Ook zie ik gééne reden , waarom men hier eene zoodanige verandering , dat men iets van zyne gelukzaligheid verloor , zou hebben te vreezen. Wat is een gelukzalige ? Het is een menfeh , dewelken hier met zyne zinlyke neigingen te flryden had, maar dezelven had te onder gebragt , en aan den Godsdienst onderworpen ; die , ondanks de geduurige santokkelingen van zyn eigen vleefch , de overhand behield ; die tegenwoordig van dat vleefch en van die aantokkelingen is ontjlagen , die niet meer noodig heeft het genot van die zinnelyke dingen, zonder dewelken hy hier niet kon leeven. Hy ziet daar , hoe wél hy gedaan heeft, dat hy geduu¬
rd) Ik beken , dat anderen het woord opvatten voor dal zullen wy niet verfmaebten , ofte honger , ofte gcIrek hden. Ook koomt het zoo voor , Markus Vin, vs 7,. en in den Griekfchen Text , 3 Sam. X\ II. aiMaar hoe men het ook neeme , het komt op het zeilde uit ; want het zegt dan ook , dat wy geen gebrofc hebben zullen , en derhalven , dat ons genoegen fcsftendig zal weezen.



met het TOEKOOMEND LEVEN. St$
duurende deezen tyd van oeffening en beproevinge , zich zoo heeft gedraagen , als hy heeft gedaan ? Hoe zeer moet hem, dit bevestigen in zyn voorneemen , om den Allerhoogften toch in alles te behaagen '? En wat kan men denken , dat daar bekwaam zou weezen eene zoodanige ziel haare vroomheid te doen verliezen , daar alles , wat haar omringde in deeze weereld, fchoon zy met minder krachts voorzien was, daar toe gééne bekwaamheid had. Met één woord , zo het gebeurde , zou het alleen uit *smenfchen omkeering , waar door hy eigenwillig weder de zonde begon te beminnen , moeten voortvloeijen : en hoe is die mogelyk in eenen ftaat, waar in (a) de aantokkelingen daartoe zullen ophouden , (b ) daar men door bevinding van de belooning , de krachtigfte drangredenen tot volftandigheid in de Godsvrucht zal hebben , en (e) daar , door oeffening , de hebbelykbeid in wél te doen , van tyd tot tyd hoe langer hoe grooter moet worden.
$. XVI.
II. Dan men heeft allermeest, (zoo niet altoos , ) alleen zwaarigheid over het tegendeel ; naamlyk , men denkt, dat miffóhien w<:. in den toekoomenden tyd de Zondaar , ziende , hoe grof hy zich bedroogen hebbe, toen hy géén acht gaf op beloften en dreigementen , van de
eeu-



oö VERBINDTENIS van DIT
eeuwigheid ontleend , en dit alles voor iedelheid hield , zal omkeeren , zal berouw hebben , God om genade om Christus wil aanroepen, en dat God zich zyns zal ontfermen , en hem eindelyk wel zyne misdaaden zal vergeeven, en tot de eeuwige gelukzaligheid helpen (*).
Ik kan niet ontveinzen , dat ik met ontroering verkondig eene leer , die zoo veel akeligs heeft. Ik wenfchte, dat ik hoop geeven kon tot herftellinge en gelukzaligheid. Ik wenfchte , dat ik konde doen zien , dat uwe beternis , ö menfchen ! dewelken thans onder de heerfchappye van uwe zinnen ligt , en kwaadwillig ligt , niet alleen mogelyk , maar zelfs waarfchynelyk , jaa zeker was. Maar wat zal ik vleijen ? Gods Woord is te duidelyk , en God is waarachtig , zoo wel in zyne bedreigingen , als beloften.
Ieder weet, dat Jiraffen , zelfs in deezen tyd , niemand beteren kunnen , om dat zy nooit rechtfireeks eene waare liefde voor de deugd , zonder welke gééne waare vroomheid plaats heeft , in iemand verwekken kunnen , maar wel in deezen tyd dikmaals niet meerder doen , dan gelegenheid geeven om [til te ftaan , en door
an-
(*) Dit laatfte althans rust alleen op het denkbeeld van eenen plaatslyken Hemel, welke plaats alleen genoeg is om te befluiten , dat elk die daar is, zalig zyn moet.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 97
andere hulpmiddelen van gedrag te veranderen. De rampen zelfs van deezen tyd kunnen hec doen , wanneer dezelven blykbaar natuurlyke gevolgen van iemands onbezonnenheid en ongeregeldheid zyn. Die ziet men onder anderen duidelyk uit de Parabel van den verlorenen Zoon. Maar, kan men zeggen, dat itraffen ofce armoede , verachting, ziekte , verrotting van beenderen zelfs , altyd die uitwerking hebben op het hare van den menfeh, dewelke zich blykbaar door zyn ongeregeld gedrag in die elenden gedompeld heeft '? De ondervinding coont dagelyks , dat by veelen nog bet zelfde hart plaats houdt , zoo dac, wanneer zy daartoe maar de noodige krachten en middelen hadden , zy wederom denzelfden gang zouden gaan. Veelen bekennen hec zelfs : en veelen, die weder tot gezondheid ofce tot middelen geraaken , toonen het met de daad. Hoe kan men dan vermoeden , dat de itraffen in het toekoomende leeven de menfchen wyzer zullen maaken , en naar allen fchyn tot God zullen om genade doen roepen, en dat zy dan waarfchynelyk wel genade by God zullen vinden ? Men fpreekt , als of die genoegzaam altyd hec gevolg was van het gevoel der fchadelyke gevolgen zyner wanbedryven. En ondertuffchen men ziet, dat 'er zoodanige flaaven van hunne zinnelyke lusten zyn , dac zy door de fmenlykfte gevolgen hunner ondaaden nog niet verbeterd worden. En moec men die niet van de godloozen , G die



98 VERBINDTENIS van DIT
die in de eeuwigheid de fmertelyke gevolgen van hun ondeugend gedrag zullen gevoelen , onderftellen ?
$. XVII.
Welke perjoonen toch zyn het, van dewelken de Heilige Schrift zegt, dat zy verdoemd zullen worden , ofte de rampzaligheid zullen inoogften ? Het zyn menfchen , dewelken den wil van God gemeten hebben , dewelken door hun geweten, door de vermaaningen, door het voorbeeld, door de beloften en bedreigingen van andere menfchen , zyn gewaarfchouwd , om toch hunnen eigenen wil niet boven den wil van God te ftellen. Het zyn menfchen , denwelken God het niet heeft laaten ontbreeken aan allerhande zeer krachtige beweegredenen , ook in de natuur , om hen te vergewiffen , dat de menfeh gewislyk zal oogflen naar dat hy gezaaid heelt; denwelken hy dagelyks door de bevindinge toeroept dat de gevolgen fteedsinde weereld beantwoorden aan het voorgaande, gelyk in de fluitrcdenen de gevolgen overeenkomen met de grondftellingen , waaruit zy getrokken zyn. En (ik fpreek tot Christenen , en tot hun belang allermeest , ) het zyn menfchen , denwelken God in zyn Heilig Woord de krachtiglle beweegredenen , tot het verhaten van hunnen godloozen wandel, en tot het behartigen van waare vroomheid



met het TOEKOOMEND LEVEN. 99
heid heefc gegeeven , denwelken Hy zyn hoogfte misnoegen tegen, de zonds heefc verklaard , en zelfs de eeuwige verdoemenis heefc gedreigd , in geval van haillarrige ongehoorzaamheid ; het zyn menfchen , denwelken Hy in Christus genade heefc laaten aanbieden , en hen om hec bloed en hec lyden van Jezus Zynen Zoon , heefc laaten bidden , om zich mee Hem cc verzoenen , denwelken Hy daarby allen zynen onder (land beloofd heefc; denwelken Hy dikmaals door hun geweeten en andere toevallen hec gevaar , het welke zy liepen , heefc toegeroepen ; en die Hy , ondanks hunnen w<l, dikmaals heefc getrokken , maar die evenwel niec coc Hem hebben willen koomen, maar hunne eigene lusten zyn ingevolgd. Kan men zich verbeelden, dac menfchen , die zoo verhard en ver (lokt zyn in hec kwaade , zich door hec gevoel der gevolgen zullen laaten beweegen om <an zin te veranderen ? Is dac zoo ligt mogelyk ? Men zie eens eenige kwaade gewoonten , byzonder, wanneer men eenige jaaren heefc gekreegen: kan men die aanllonds veranderen , zelfs als men wil ? Zie fiechts onder anderen op fommige kwaade behandelingen in konstwerk , dewelken men zich heefc aangewend : of liever , ik beroep my op zoo veelen, die, aan hunnen fmaak verflaald , al gevoelen zy , dat zy armoede , enz. inoogften , géénen fmaak in waare weetenfehappen.vinden , nogte lust bekomen om alle moeite daartoe te beG 9 ^ee'



ioo VERBINDTENIS van DIT
fteeden , en liever de armoede torfen , dan zich zeiven zoo veel gewelds aan te doen. Men past hierop dan biliyk en met alle reden toe, het zeggen Jerem. XIII. 23. Kan ook een Moor zyn huid veranderen , ofte een Luipaard zyne vlekken , dan kunt gy ook goed doen , gy die aan het kwaade gewoon zyt. Met één woord , de Verdoemden zyn onverbeterhaare Menfchen ; finart mag hen doen zien , dat zy ongelukkig zyn, fmart mag hen doen zien , dat zy den weg der gelukzaligheid niet hebben , die gelukzaligheid naamlyk , dewelke de Heilige Schrift daar voor verklaart , maar die zy nooit voor waare gelukzaligheid aanzien, die zy denken, dat men ten onrecht daar in fielt , als die veel eer in dat, waarin zy hun hoogfte genoegen Hellen , te vinden is ; fmart mag hen moeijelyk maaken , en doen morren , over den oorfprong van deeze fchikkingen , en dat het onmogelyk is ongeftoord aan hunne begeerten , waarin zy hunne hoogde welvaart en gelukzaligheid dellen , te voldoen •, maar finart verbetert het hert niet, nogte boezemt hun liefde voor de deugd in. Ik beken , dit is voor een menfeh , die de waare gelukzaligheid kent , en dien zyne welvaart ter harte gaat, een raadfel. Hy kan zich niet verbeelden , dat het mogelyk is , om dat het in hem onmogelyk zou weezen , maar men lette op de bevinding, en zie eens, hoe veele menfchen onverbeterbaar toonen te weezen. Men zie op de
hal-



met het TOEKOOMEND LEVEN. ioï
halftarrige Jooden , onverbeterbaar zelfs voor Jezus Christus Wonderen en voor de gaven der Apostelen ; of men flaa Pharao g&de, in de verftoktheid van zyn harte , ondanks zoo veele Straf- wonderen ; en men zal zien , dat 'er zulke menfchen zyn.
§. XVIII.
Dan men denkt, dat zulke menfchen wel hunne toevlucht tot de genade van God zullen neemen , om gelukzalig te voorden , en dat God zich mis-
Jchien over hen wel zal ontfermen. Hoe kan
iemand om eene gelukzaligheid bidden , dewelke hy voor gééne gelukzaligheid houd ? Ofte ftelc eens , dat dit mogelyk was , hoe zou God een onverbeterd hart , het welke om genade bad enkel uit gevoel van de bitterheid der ftrafTe, genade kunnen bewyzen. Zoodanig iemand hann-t immers met zyn geheele hart aan de ongeregeldheid. Het fmert hem , dat hy op dien weg niet ongeftoord kan voortgaan. Het kan weezen, dat zoodanig een menfeh kan wenfehen dat God hem de mibdaaden zou vergeeven: maar kan God dat doen aan iemand , diens bart nog ondeugend is. En , al deed Hy dat, al gaf Hy gééne bygevoegde ofte willekeurige tekenen zy ner hooglte rechtvaardigheid , was dat menfeh dan al zalig , had hy niec zyn geweeten , de fchaamte van zyn tyd zoo godloos misbruikt w G 3 heü*



ie» VERBINDTENIS van DIT
hebben , zyne zondige hebbeiykheeden , en alle de natuurlyke ftraffen der zonde mede : hoe kan iemand daar mede gelukzalig zyn ? Met één woord , dac men dit voor mogelyk aanziec ; dac, als God de misdaaden vergaf en niecftrafce, men dan gelukzalig zou weezen, komc daar van, dac men de belooning en itraffen voor willekeurige gaaven van Gods Almacht aanziet, en niet denkt, dat het voornaame van alles in hec hart en gedrag van den menjch zeiven gelegen is.
§. XIX.
Het is waar , men zou kunnen denken , dat God hem miffchien door eene Almachtige daad van Zynen wil, in zyne neigingen zou kunnen veranderen ? Maar , iemand zou eerst moecen bewyzen , dac die mogelyk was (*) i> dac eene heerfchende neiging regtftreeks ftrydig tegen de voorgaande, die ons beheerfchte, eené gemoedso-eftalte is, dewelke door inflortinge kan medegedeeld worden. Dan , al flond men de mogelykheid daar van al eens toe , kan men denken , dat God het doen zal? Indien dat aan Zyne volkomenheid voegde, waar toe dan dat zoo lang uitgefteld ? Waarom dat dan niet aanflonds al
in
(*) Sommigen zyn onbekwaam tot het geloof, a Timoth. UI. vs. 8. en het geloof is niet ieders zaak, 2 Thcffal. III. vs- 2.



met het TOEKOOMEND LEVEN. 103
in deezen tyd gedaan , daar 'er zoo menigvuldige en merkbaare wanordes door zouden voorgekomen zyn , en de aarde in een Voorhof van het Paradys veranderd ? Waar toe dan den Apostelen en Euangelisten den last opgelegd , om onder zoo bittere vervolging en elenden het Euangelie te prediken, op dat de menfchen toch boete doen zouden , indien God , behoudens zyne heiligheid , in het toekoomende leven , ze toch wonderdaadig veranderen kon en zoude ?
§. x x.
Denkt men : neen , bet is onmogelyk , maar God kon ze noch wel genade laaten aanbieden in dien ftaat in de eeuwigheid. (A) Vooreerst, men zegt God kon dit doen, maar f>) is dat genoeg , om hem daar toe te beweegen , daar men den genadetyd verfmaad heeft ? (b~) En , zo Hy het kon doen, waarom, vraag ik dan weder , heeft Hy zoo veele braave lieden , zoo veel als Martelaaren laaten lyden , om uit te voeren , het geen Hy toch wel in de eeuwigheid nog tyds genoeg had , om met meerder vrucht te doen , als zoo veele verzoekingen ten kwaade ophielden ? (B) Maar, vervolgens, vraag ik : Wat .rond heeft men , dat God het zal willen doen ? bGeeft 'er de Heilige Schrift ergens eenige de minfie hoop toe ? En moest die het niet leeren , als men recht zou hebben , om zich daar van iecs t G 4 " b(r



104 VERBINDTENIS van DIT
belooven ? In tegendeel , de Heilige
Schrift verklaarc op zeer veele plaatfen , dat wie in deezen tyd ongeloovig en ondeugend leeft , naa dit leeven verdoemd zal worden ; met byvoeging , dat 'er tujfchen de gelukzaligen en verdoemden eene groote klove bevestigd is; zoo dac zoo min als de gelukzaligen verdoemd , zoo min ook de verdoemden gelukzalig kunnen worden , Lukas XVI. vs. 19. Om nu niet eens van alle die plaatfen te fpreeken , dewelken eene eeuwigbeid van verdoemenis met uitdrukkelyke woorden melden in dien zelfden famenhang , daar zy van de gelukzaligheid der Vroomen zeggen , dat dezelve eeuwig zal duuren. . Men ge¬
draagt zich ook , ah of het dan zoo ligt i gang in het hart van den menfeh zou hebben , en greetig aangenomen worden ; maar, waar mede bewyst men het ? Wat baart daar die geheele verandering van begrippen over het waare genoegen , die geheele verandering van fmaak die zoo bedorven is ? Hier, in deezen tyd , daar het hart des zondaars noch r.iet zoo verflokc was, was hec onmogelyk , gelyk bleek ; zou dan dac hare zoo veranderd zyn , daar hec zoo verhard geworden is, en daar meer dan gemeene deugd zou noodig weezen , wegens de bitterheid der fmerten, om zonder murmureering aan God den Wetgeever en Rechcer te denken.
g. XXL



met het TOEKOOMEND LEVEN. 105
S. x x i
Met één woord, daar fchynt gééne hoop van herftellinge voor de godloozen over: want O) uit hunne eigene bron , ofte dac zy het eigenwillig doen zouden , heeft men gééne reden te vermoeden. (b~) Dat de rampzaligheid , dewelke hen kwek , hec doen zou , is onmogelyk. Die baarc gééne liefde voor de deugd, byzonder niet by een hart, het welke in het kwaade oud geworden en verhard is. (c) Ook is het niet van een nieuw aanbod der genade te verwachten, terwyl dat, hec welke hier onderfteund was met zoo veele Wonderen , hec niet heeft kunnen uitvoeren. Ook fpreekt hec de Heilige Schrift tegen. En (<i) het is niet te wachten van een Wonder* •werk ; wanc dan zou God gewislyk het in deezen tyd al gedaan hebben.
§. X X I ï.
Om kort te zyn , het is hier onze proef - en oeffentydj ofte, om met Pauius Gal. VI. vs. 8. te fpreeken , het is hier de tyd om te zaaijen , de eeuwigheid is de tyd van den oogst : hec zou dwaas zyn, dac men zich wilde vleijen, dat men in den oogsttyd noch zoude kunnen zaaijen, en evenwel in dien zelfden oogsttyd inoogften. Zoo ook naa dit leeven. Dan is de oogsttyd niet de
g 5 tfi



io6
VERBINDTENIS van DIT
tyd van zaaijen ; en een oogsttyd, waarop nooit een cyd van zaaijen weer zal volgen, Zoo als de boom dan valt , zal hy blyven liggen.
De Vermaaning , dewelke de Apostel daar uit afleid , is zeer gegrond: daarom (zegt hy) laat ons goed doen en niet moede worden , want dan zullen wy ter zyner tyd oogflen zonder ophouden.
Wy zyn menfchen. Wy zyn in de weereld. Wy zyn leden van de Kerk en van den Burgerftaat. Wy zyn Ouders ofte Kinderen, enz. Met één woord : wy zyn in allerhande opzichten in betrekking tot de weereld. In alle die opzichten liggen verplichtingen op ons. Wy kunnen in alle die opzichten God verheerlyken, ons zeiven en anderen nuttig zyn. Dat dit onze
heerfchende begeerte zy , om daar aan , zoo veel in ons is , te voldoen !
Daar ,zyn verfcheide zaaken , dewelken ons zouden kunnen doen moede worden. Daar zyn verfcheidene aantokkelingen tot de zonde. Ongemakken, dewelken men moet, om derzelverbeoeffeninge, ondergaan. Somtyds heefc men ondank en verachting ten loon; fomtyds bezwaart men ons met gedagten over de onzekerheid en duisternis van den ftaat der belooning; en dat men misfchien nog wel tyd zal hebben, om zich in bet einde te bekeer en. Dus word men wel eens vermoeid.
Dat



met het TOEKOOMEND LEVEN. 107
Dat elk daar tegen te hulp neeme , het geen de Apostel leerde , dat onze ftaat van belooning gewülyk zal beantwoorden , en iu aart , en in hoegrootheid van belooning aan ons gedrag , en dat , zoo als de boom dan valt , dezelve zal blyven liggen.
Ik wenfchte dat men dit ter harte nam, zomen zich tot biertoe aan ongeregeldheden overgaf. Leeft men onbekommerd, hoe het in het vervolg van tyd gaan zal ? Ofte gelooft men , dat het met den dood alles met den menfeh zal gedaan zyn , en de ziel met het lighaam ftervcn ? Men bewyze het ; en toone te gelyk , dat het Evangelie, het welke het tegendeel verzekert, en met Wonderen bevestigt werd, onwaarachtig is, en alle die Wonder ev bedrog: Zalmen dat kunnen doen?
Gelooft men , dat 'er een eeuwigheid is,
een ftaat van belooning , dat zy gééne plaats is , waarin men gezet wordende moet gelukzalig zyn , maar dat zy is , als een oogst tegen eenen zaaityd, dat men gééne tarw kan ooglfen,
wanneer men onkruid gezaaid heeft. Men
bedenke , dat het een oogsttyd is , waar op nooit weder een zaaityd zal volgen ; dac daar gééne hoop van bekcering meer overig is, als men verhard is in het kwaade , als de genade niet meer aangeboden word , en dat men nooit kan verwachten , dat God voor moedwillige booswichten wonderdaadig dan zal uitvoeren , het
geen



ioS VERBINDTENIS van DIT , enz.
geen Hy in deezen tyd getoond heeft, dat aan Zyne volkomenheeden niet voegde, terwyl Hy het anders gewislyk zou gedaan hebben. Wat men zich ook verbeelde , het blyft waarachtig : Zoo als de men/eb zaait , zal by oogflen , enz.
Wie dan Godvruchtig is , blyve het volftandig. De belooning is groot. Zy is zeker : en zy zal eeuwig duuren.
'sMEN-



Bladz. ioo
'sMENSCHEN STERVEN,
of hoe het bv
ONZEN DOO D
met onze ziele gelegen zy.
Eer[le Verhandeling : over de Onsterfelykheid van onze Ziele.
INHOUD.
§• 'sf *J[/I enfchen Sterven is eene ontfachelyke , eene merkwaardige gebeurtenis. Leerde de bevinding en Gods Woord het niet , hoe vreemd en ongeloof baar zou het ons zyn ! §. II. liet daaglyks zien , dat menfchen fierven , maakt ons fierven niet min opmerklyk. Maar hoe gaat bet by en naa ons flerven met ons ? § III. Zeer natuurlyk koomt by den menfeh in bedenking : zou het dan ook geheel met ons gedaan zyn ? Wat moet ik van den ftaat myner ziele denken ? Waar vet blyft zy ? Slaapt of droomt zy ? Weet zy van zich
zei-



.iio Eerste VERHANDELING over de
zeiven ? Heeft zy geheugenis en bewustheid van voorigé daaden , van haart' vrinden , die zy overliet ? Zou ze 'er aandoening over hebben , en God om hunne welvaart bidden ? Wat zou wel haare bezigheid zyn ? Is zy boven alle ongereldheid van neiging, of heeft ze tyd van zuivering noodig? Zal haare gelukzaligheid afhangen van den ftaat waarin de dooa haar overviel ? §. IV. Deeze Verhandeling zaf wel eenigen dier vraagcn beantwoor den. §. V. Befchryving wat men voor Dood ver ftaat. De verbindtenis van ziel en lighaam houd op : de ziel blyft overig , en verlaat het lichaam, §. VI. Zonderling moet haare verwarring zyn by de eerfte aandoeninge, naa haar affcheiden: alle zintuigen zwygen', alle firyd , alle hcerfchappy over 't lichaam houd op. Zou ze ook zyn als iemand die in flaauwte viel ? §• VII. En zou deeze verwarring byblyven tot aan den jongften dag ? Veelen denken zoo: en verbeelden zich dien ftand als eenen ftaat van bezwyming in dit leeven : maar de ziel, vrygemaakt van de banden des lichaams , fcbynt zich te moeten herftellcn van haare cerjle aandoeninge. Zy behoud haare inwendige gewaarwordingen ;fldaptniet meer; de oorzaaken van bedwelming houden op. §. VIII. De gronden , waar op dit alles rust , w het denkbeeld van de Natuur der Ziele , de 'bevinding van de uitwerkfelen , die haare verbindtenis met het lighaam bad , de natuur des Doods , en de Leere der Heilige Schrift. §. IX. Bedenking, hoe men zich den ftaat van de Ziele , by, en kort na hit fierven , best kan voorflellen. §. X. De Ziel zal ma haare ontwaking nooit weder in dien flaap vallen ; door denken zal zy fierker worden , en nimmer vervloeid. %. XI. Dezerwyze bereikt de Ziel dien (land s 01»» wy Oiuleifelykheid noemen. §• XII.
Dat



ONSTERFELYKHEID der ZIELE, ui
Dat ons fierven ons niet vernietigt, is zeer troostryk. Dat het lichaam wegvalt en ten grave daalt , is akeli"; zagter zou bet denkbeeld van veranderen zyn : maar wie weet of 't beter zyn zou. Zalig is het in Gods fchikkinge te berusten , daar onze ftaat zoo zeer verbeteren zal. §. XIII. Dit alles moet elk wel zeer tot de beoefeninge van waare Deugd opwekken.
§. t
Het fierven van den menfeh is eene gebeurtenis , dewelke alle onze aanmerking en overweeging verdient. Terwyl wy dagelyks hooren fpreeken van menfchen die geftorven zyn, en de Heilige Schrift ons niet alleen van de algemeenheid des fterflots verzekert, maar de gefchiedenis van alle tyden ons van niet meer , dan van twee menfchen fpreekt, die niet geftorven zyn ; en nadien wy in onzen tyd géénen eenen menfeh kennen , die 'er van uitgezonderd is , zyn wy 'er aan gewoon , en flaan veelal de gedagte daar van in den wind. En nochtans moeten wy bekennen, dat, als wy het niet zagen, het niec zoo zeker door ervarenheid wisten, 'er niet minder, dan eene onmiddelbaare Godlyke Openbaaring, noodig



lis Eerste VERHANDELING over de
dig zou zyn , om ons daar van te vergewiflên. 3Vien ziet eenen menfeh, kort te voren dikmaals vol vuur en leven , werkfiam, en als in vollen bloei , kort daar naa verflaauwt en roerloos , ftokftyf en buiten beweeging , zoo dat men genoodzaakt is hem in een doodkist op te fluiten , en onder de aarde te delven , op dat zyn doodlyke flank ons niet bederve. Welk een onderfcheid ! Zou men zich kunnen verbeelden, dat Adam zich iets diergelyks zou voorgefleld hebben , eer hy zynen Abel vermoord zag liggen ? Kan men denkeu , dat hy behoorelyk verftaan zal hebben , wat het infloot , als God zeide , dat , wanneer hy van den boom der kennifle des goeds en kwaads at, hy zoude fierven.
§• II-
Hoewel wy nu dagelyks bevinden , dat duizenden van menfchen fierven , en wy daar uit met zekerheid kunnen beiluiten , dat dit een lot is , het geen alle menfchen , om de zonden , moeten ondergaan : volgt hier uit echter niet, dat ons flerven minder onze aanmerking waardig is. By het fterven vind men , dat een menfeh , die kort te voren ten dienfte van het algemeen leefde , uit de Maatfchappy en famenleevinge gerukt; van alle zyne Vrienden ontbloot word :> en zyne Vrienden moeten Hem, zyne hulp, zynen raad, zynen troost, zynen onderftand, derven,
en



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. u3
en voor altyd derven ; want het is zeker , dat zy hem op aarde nooit weder zien , nooit weder fpreeken, nooit met hem weder omgaan zullen , onaangezien de tederfte liefde, die hen , geduurende hun leven , door zoo naauwe banden famen had verbonden. Verdient zulk een ftaat niet , dat men 'er ernftig op lette ? Is zulk eene gebeurtenis niet ééne der aanmerkelykften ?
Ik heb derhalven voorgenomen ', deeze Verhandeling tor Aanmerkingen over 's Menfchen Sterven te befteeden , en vooral te herinneren ,
wat Vr by ons fierven met ons gebeure.
% I I L
Het is byna noodzaaklyk, dat eenen menfeh, die op het fterven van ons, menfchen , let, verfcheide vraagen te binnen komen , waarop hy gaerne voldoende antwoorden zoude hebben. Men ziet het lighaam daar nederliggen , men weet, dat het in verrotting overgaat, en eindelyk in asfche ontbonden word. Men denkt billyk: ,, Is het nu met dat menfeh geheel gedaan ? zo „ neen , hot gaat het met zyne Ziel, met de„ welke hy , ook naa het fierven van zyn lig„ haam , blyft leeven ? Weet men ook , waar „ die Ziel blyven zal, waar zy na toe vaart?
,, In welken /laat is zy ? Slaapt zy , of
H s, is



ir4 Eerste VERHANDELING over de
is zy in eenen geduurigen droom ? Wiet zy
* van zich zeiven , of is zy zich nergens van be" wust ? —— Is zy zich ergens van bewust ? " _ Heefc zy geheugenis van haare voorgaande
" daaden ? - Heeft zy ook geheugenis
" van haare Vrienden , dewelken zy by haar si" ftèrven heefc moeten verhaten ? Heeft zy 'er
* aandoening van , of is zy 'er onaandoenelyk „ over ? Bid zy God voor hunne welvaarc, " of kan men dat van haar niet vermoeden ? — „ Naadien zy onfierfelyk is, en denkt , al is zy „ niet meer aan dit lighaam verbonden , wat zal
haare bezigheid weezen ? Zal haar de tyd
" ook verveelende lang vallen ?' Hoe
\] zal het met haare deugd gefteld weezen ? Zal " zy aanftonds vry zyn van alle zondige begeerten, of zal zy eenen tyd van reiniging noodig hebben ? Eindelyk , zal haare gelukzaligheid afhangen van de laatfte gedagten , waar mede zy zwarger ging, of van anderen , en van „ welken" ?
$. i v.
Ik twyffel niet, of veelen zullen deeze gedarten wel nu of dan eens ingevallen zyn ; en , zo ik my niet geheel bedriege , zullen ten rmnften ecni-cn wenfeheu , hier omtrent eenige nadere opening te bekoomen. Ik zal eeneproet neemen, hoeverre ik in ftaat ben op hec eene en andere



ONSTERFELYIUJEÏD der ZIELE, jij
dere eenig antwoord re geeven , het welke , is het niet volftrekc wakende , ten minlten niet omvaarjchyulyk zal wezen , en gelegenheid cot verdere madtnkmgt zal geeven. De reden geeft ons hier weinig of riet aan de hand. Maar dit word vergoed door de Heilige Schrift. Ik, weet wel , dat zy zich hier over niei zoo duidelyk verklaarc, dat het aanftonds elk eenen in het oog valle ; maar door naadenken en vergelyken van het geene zy zegt , kan men het nochtans in deeze overweeginge tot eenige duidelykheid en zekerheid brengen, ten min Hen tot eene hooge wnartchynlykheid met opdicht tot de meefte ftukkeo. tk zal myne gedagren over de getieele zaake zoeken mede te deelen , nochtans in alles zal ik alleen een kort ontwerf) , géén uitvoerig vertoog leveren.
g. V.
Dat de menfeh uit twee deelen beftaat, naamlyk uit ziel e.i lighaam , dewelken beiden mee eikanderen tot eene gemeenfcbaplyke werkinge verbonden zyn , en , zoo lang de menfeh leeft , famen verbonden blyven , is eene zaak , dewelke ik hier , ais bekend , zonder eenig verder bewys or.derftt He. By den Doud de* menfchen houd deeze verbintenis van ziel en lighaam met rpalkanderen op. l iet Lighaam is der verrotting onderworpen , en word aan hec zelve by H % zyne



n6 Eerste VERHANDELING over dë
zyne begraafeniffe overgegeeven. De Ziel, als eene onftoffelyke , geheel van het lighaam onderfcheidene , zelfftandigheid , blyft zoo wel , als alle de zelfftandigheeden , dewelken het lighaam van den menfeh hebben famengefteld , ongeftoord ofte onvernietigd over, fchoon zy niet meer door dat lighaam , het welke haar te voren omkleedde ,1 word aangedaan , ofte eenige berichten ontvangt, nochte ook door het zelve haare befluiten uitvoert. Want, daar de Ziel, als eene zelfftandigheid, uit haaren aart aan de vernieciginge niet onderworpen is , zal de Alwyze en Algoedertierene God dezelve gewislyk niet vernietigen , gelyk ons dat ook de Heilige Schrift ten allerduidelykfte verzekert.
Dat de Ziel hier op het Lighaam verlaat , volgt uit het voorgaande genoegzaam onvermydelyk ; maar , iverwaarts de Ziel zich dan begeeve , is niet wel te bepaalen. In geval de Hemel en Helle bepaalde plaatfen waren , waar aan de gelukzaligheid ofte rampzaligheid verbonden was , en men met zekerheid wist , Waar deeze twee plaatfen lagen , zou het gemaklyk vallen te bepaalen , werwaarts de zielen der menfchen by hunnen dood zich begaven , terwyl de Hei<ige Schrift ons verzekert , dat de zielen van deezen aanftonds gelukzalig in het Paradys,
Lukas XXIII. 43- h God ' Pred' XIL VS' 7' en by Christus , Philipp. L vs. 23. en die der
god-



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 117
godloozen in de Helle zullen zyn , Lukas XVI. vs. 23. Maar nu is de plaats , werwaarts zy zich begeeven , zoo veel ik weet, onbekend voor menfchen.
$. V h
Dan, laaten wy den toefland van de Ziele, dewelke van 't lighaam fcheid, naader befchouwen.
De aandoening ofte verandering , dewelke eene zoodanige Ziel op dat oogenblik ondergaat, moet verbaazende weezen.
Het zy de dood des menfchen door inwendige ourzaaken; oogenbliklyk, dan wel langzaam; het zy dezelve door uitwendig geweld , het geen iemand zich zeiven , ofte het geen of dier of menfeh hem aandoen , veroorzaakt worde : toe dat oogenblik des tyds , dat de dood voorvalt , werkten de zinnen min of meerder > fomtyds in volle fterkteop de Ziele, — en op dat oogenblik zwygen zy allen , en dat volltrekt , zonder in het minst ofte meest iets der ziele aan te brengen , ofte haar ergens mede bezig te houden ; en , aan den anderen kant, is de Ziel van alle 'beerfchappye over dat lighaam ontzet , zy kan 'er niets door uitvoeren. Verbaazende gebeurte*nis ! waar van de Ziel nooit een gelyke , geduurende haar gantfche leven , heek bevonden ! Als op eene zoo groote menigte en geruifch van H 3 «*•



n8 Eerste VERHANDELING over de
bevindingen, dewelke de Ziel kort tevoren had,, plotslings eene doodlyke ftilte volgt, kan men zich iets anders voordellen, dan dat de Ziel daar door in de eerfte oogenblikken haar bewust zyn verliest , en in verwarringe van gedagten komt. Het eene denkbeeld , werkt niet meerder, noch fterker, dan hei andere. En is dit niet de moeder der verwarringe van gedagten.
Ziet iemand , dewelke in flaauwte neder valt en bezwymt, Wie weet nier , dat een menfeh , geduurende dien ftaat van b.ezwyminge , zich zyns niet bewust is , en zich m verwarringe van gedagten bevind. Is het nerven van den menfeh niet een veel grootcr trap van bezwyminge V Zal de Ziel zich by dezelve veel beter bezitten ? Zal het fterke minder , dan het zwakke deed , deeze Ziel overhoop werpen ?
Kan het vooruitzicht des doods fommige menfchen al zoo zeer verwarren , dat zy huns oordeels niet meer machtig zyn ; zal dan het gevoel van deeze groote verandering zelve haar minder aandoen ofte verwarren ? Is dat met eenigen fchyn van reden te vermoeden ? Moet uit het gemis van alle bevincungen niet het tegendeel befloten worden ?
En mag men uit het voorbeeld der menfchen , dewelken by hurï derven als injlaap vallen,



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 119
Ien , niet opmerken , dat ^e bevinding onze denkbeelden hier van begunftigt.
S- VIL
Maar , zal deeze toeftand tot aan den jongften Dag duuren ? Zal de Ziel in een geduurige ontroerende blyven ? in eene vermaning van gedachten , waar by zy aan niets denkt , van niets onderfcheidenlyk weet , zich van haar zeiven niet bewust is , niet vergenoegd noch ongenoegd, zonder vreeze en zonder hoope ?
Het is bekend , dat fommige menfchen tot die gedagten overhellen. En men kan niet ontkennen , dac het gezicht van eenen menfeh , die bezwymt , en het gemis van alle bewustheid , het welke wy zelfs , wanneer wy ooit in zwym gevallen zyn , ondervonden hebben , zeer veel handleiding tot die gedagten fchynt te geeven. Doch , zo men nadenkt, dat hier gefprooken word van eene Ziele , die van hst lighaam afgefcheiden is (*) : daar by ons bezwymen onze Ziel aan ons Lighaam is gebonden , en in de noodzaaklykheid gefteld , om , verbonden met dat lighaam, overcenttemmig met deszelven aan-
doe-
( * ) En wel niet op de eerde pögenbltkken van haare al'fchciJinge , maar eenigen. tyd daar naa , ea die ten fijinflefir'tyd gehad heeft, om zich zelve te vergaderen.
' ' ft 11 4



ïéo Eerste VERHANDELING over de
doeningen te moeten denken , vervalt ai die fchoone fchyn.
Ik weet wel, dat onze ziel hier alleen door middel van de zintuigen onzes lighaams de zaaken buiten zieh gewaar word ; dat de ziel dus naa haar affcheiden niet meer door de zmmgen van het lighaam hoort, ziet, enz. Maar volgt daar uit, dat de ziel, dewelke door de vyf zintuigen , de werkingen ofte veranderingen der zaaken buiten zich als door vyf yehtleren inlaat, om die reden in het geheel niet zien , met hooren zal , enz. wanneer zy van dat lighaam , waarin zy als opgeQoten was , zal ontjlagen weezen ? Men kan 'er dat even zoo mm uu bellmten als dat men mag befluiten, dat een menfeh, die een tyd lang in een kamer opgeflotei? is geweest , waarin hy maar door ééne opening een weinig lichts ontving , alleen fomwylen iemand hoorde , enz. wanneer hy uit dat gevangeohms ontflagen, in de vrye lucht, en in de maatfehapwe met andere menfchen was gebragt, doof en blind zal weezen , niets zal kunnen zien , niets hooren , enz. (*)• Al
r*ï Zv die vast ftellen , dat onze ziel by haar V A ^ >.°A\r lichaam haar eerfte , haar eigen , fhï^m "he" ge n ïfiïïhrteerfte oogenblik haarer hghaam , het geen y opftandinge der doo-
In «l8^3tB«oS wden , maar oP eene veel follcome^et «y& , en het geen, «s nu door dea
gorï^^^n^SS/n^. dit nog bcgrypelyker.



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 121
Al ware het, dat de ziel naa haar affcheiden van dit lighaam niets zag , niets hoorde , en , met één woord , niets gewaar wierd van de zaaken , dewelken buiten haar voorvallen ; heeft de ziel 'zoo wel inwendige als uitwendige bevindingen -, dewelke zy niet, door hulp van haare vyf zinnen ontvangt. Is zy zich niet bewust, dat zy denkt , dat zy oordeelt , en waar van zy denkt en oordeelt, of zy twyffelt, of zy iets goed , dan of zy het kwaad keurt; of zy ergens genoegen dan misnoegen in heefc; of zy zich voorleedene gebeurteniflen herinnert; of zy door hulp van haare verbeeldingskracht zich fchilderyen van zaaken voor hec verffand brengt, enz.? Daar die alles niet komt van haare zintuigen ofce lighaam , om welke reden zal men denken , dat de ziel dit haar vermogen by haar verlaaten van dit lighaam zal verliezen? dat zy zal.ophoudente denken , te oordeelen , goed ofte kwaad te keuren , zich gebeurtenisfen te herinneren , over het geene zy weet , te redeneeren , hoe langs hoe dieper in de zaaken in te dringen , daarover genoegen of misnoegen te ondervinden ? Ik zie hier gééne reden voor , maar , myns oordeels, wel voor het tegendeel.
Alles , ■ wat den flaap hier veroorzaakt, zoo lang wy in dit leven aan dit lighaam gebonden zyn , moet ophouden , zoo ras onze ziel van haare verbintenhTe mee ons lighaam ontflagen' H 5 word ,



122 Eerste VERHANDELING over tt
word , en dus tevens de flaap zelf, dewelke hier doqr veroorzaakt word , want, daar de ooi zaak ophoud , moet het uitwerkfel van zeiven agrerbiyven. Alles wac de ziel in haar denken bedwelmt , verwart , ofte hindert , kan oorzaak van den flaap zyn; maar in tegendeel, alles, wat deeze hinderniffen wegneemt, kan haar niet doen in flaap vallen, maar wei allen flaap van haar verwyderen. De menigte nu , her geweid en de eenzelvigheid van onze gewaarwordingen door middel van onze zinnen , waren oorzaak van-de bedwelmingen , dewelken ons verrtand leed in zyn denken. Hierom ontvlieden wy , zoo veel wy kunnen, hec gewoel der aandoeningen : vvy zoeken eenzaamheid , fh'lte en ontflag van alles, wat ons lighaam prangt of drukt, en aangenaame of onaangenaame aandoeningen kan geeven , wanneer wy ons aan de vlucht van onze gedagten willen overgeeven, en onze denkbeelden over zaaken ophelderen. En de bevinding leert ons , dat, naar maate men hec hierin verder kan brengen ; naar maate men zich meer van het geweld der aandoeningen en gewaarwordingen kan losrukken; naar maate men één denkbeeld fterker kan hervoort roepen : men bekwaameris, om juister, levendiger, fcherper, en in beter orde over zaaken te denken. Men vind menfchen , dewelken zich zoo verre van alles, wat zy zien en hooren, kunnen losmaaken en aftrekken , dat zy genoegzaam buiten zich zeiven zyn; en het is juist dan,
dat



ONSTERFELYKHEID dfk. ZIELE. 123
dat zy bekwaam zyn om veel duidelyker , veel uitgebreider, VLel grondiger te denken, dan anderen » en dat zich de zaaken voor hun verftand als in een glansryk licht vertoonen. Hoe kan men zich dan verbeelden , dat, wanneer onze ziel van dit logge lighaam , het geen haar na beneden trok , zal omflagen zyn , en gantfchlyk losgemaakt, onse ziel in flaap zou vallen , in een ftaat van volftvekte bewustloomheid , in een ftaat van werkloosheid , ofte ten minflen in eenen ftaat van volflrekte ongevoeligheid nopens alles , wat 'er in haar omgaat; daar de dood ons geheel bevnd van de heeifchappy des lighaams en der uiterlyke zinnen , die zoo dikwerf onze zielen in haare vluchc van denken hinderden ? In tegendeel , men ziet zeer klaar , dat niets zoo zeer bekwaam is , om haar rot eene volkoroene vryheid in hec denken te verheffen , dan ju.st deeze zelfde dood , dar zelfde ombinden van den band , die de ziel aan het lighaam bo"d , waaraan men anders toefchryft , dac zy de ziel in een diepen flaap zou brengen.
§. VIII.
Hec geen ik hier zeg , rusc op de natuure van de Ziel, en op de bevindingen van de rntwerkfelen , die haare verb:ndta;is r.iet haar lighaam op haar heeft , als mede op de Natuur des doods , dewelke onze ziel gcmaklyk van de «CtbintenüTe met dac lighaam , het welke wy
thans



i24 Ecrste VERHANDELING over de
thans omdraagen , ontflaat. Ik behoef niet te toonen , da: wy van den Alwyzen en AlgoederÜeren God niet verwachten kunnen, dat Hy haar van dat voorrecht door Zyne Almacht zoude ontzetten. Het tegendeel vloeit 'er uit voort , zoo men naadenkr. , waarin de Wysheid en Goedheid van God gelegen zy , en dat duidelyk denken een voorrecht van de ziel is, het welke ieder ziet, dat aan het oogmerk, het welke God met haare fcheppinge bedoeld heefc, moet beantwoorden.
Hier by komt, dat de Heere Jezus , in de Parabel van den Ryken Man cn Lazat ■us , dit gevoelen als eene waarheid onderfielt; en van de Geloovigen zegt, dat zy den dood niet zien zullen , Joann. V. vs. 24. VIII. vs. 5r —53. en XI. vs. 25, 26. en den bekeerden Kruisfeling, Lukas XXIII. vs. 43. belooft, heden zult gy met my in het Paradys zyn. Ook onderfteunt die niec weinig hec zeggen van den Aposcei , die 2 Cor. V. vs. 8. bec fterven van eenen Vroomen voor een fhuis komen by den Heere; enden ftaac des doods voor een zyn by Christus , met opzicht tot de Geloovigen verklaart, Philipp. I. vs. 23. Waar by men eindelyk Openbar. XIV. vs. 13. mag voegen , daar men leest : Zalig zyn de dooden , die in den Heere fierven van nu aan , ja de Geest zegt, dat zy ritsten van hunnen arbeid , en hunne werken volgen hen na ; en dac de Apostel niet duister het oordeel der
be-



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 125
belooninge ofte beftraffinge voorftek , als onmiddelbaar op hec fterven volgende , Hebr. IX. vers 27.
f I x.
Ik denk dan , dac men zich de Ziel van eenen menfeh by den dood in deezer voege moet voorftellen Op dat oogenblik, als de ziel van hec lighaam fcheid , ziet zy , hoort zy , voelt zy , riekt zy , Jmaakt zy niecs ; zy word , met een woord , niets van dac alles, wac haar kort te voren omringde en aandeed, meer gewaar. Zy koomc in eene doodlyke ftilte. Veelerhande denkbeelden waren door het geweld der bevindingen en aandoeningen , dewelken kort voor haar affcheiden van het lighaam haar aandeeden , in haar te eelyk tegenwoordig. Thans word zy niets meer gewaar. Welke ontroerenis moet dit niet in onzen onfterfelyken geest op dat oogenblik verwekken l Welk eene ontfteltenis ! welk eene vervoering ! Dan , deeze gantfche verbystering had haaren oorfprong van het gevoel des ftervens. en der groote verandering van ftaat en van betrekking, die zy onderging. Gemerkt nu dit gevoel denkbeelden voortbrengt, en geene nieu. we bevindingen door hec lighaam aangebragc worden , "aat de ziel in het voortzetten van haare denkbeelden, het welke door de opgekomen* ontroerenis maar afgebroken was, ongehinderd
voort.



126 Eerste VERHANDELING over ai
voort. Even gelyk een menfeh door eenen feilen donder cp het onverwagtst overvallen , en plo felings van fchrik ter aarde neergeveld , zich zyns , of alles wat rondsom hem was , in de eerfte oogenblikken nier bewust, langzaam aan het bedaaren , en eindelyk tot zich zeiven komt, zich zeiven vraagt : Waar ben ik ? wat zie ik ? wat is my bejegend? enz. E/en zoo vei beeld (*) ik my de ziel van den geftorvenen eenige oogenblikken naa die groote verwarringe langzaam tot bedaaren gebragt , zich zeiven vraagende : Waar ben ik ? wat is my bejegend ? waarom hoor , waarom zie ik niemand ? Is 'er niemand rondom my ? Waarom voel ik niets van dat alles , dat my zoo kort geleeden , nog zoo geweldig aandeed en overhoop wierp ? Ik voel géén lighaam meer, door het welk ik kon fpreeken en doen , wat ik wilde ? Ben ik ook misfehien al met myne ziele van myn lighaam gefcheiden ? ö Ja ï he: is buiren twyffel. Ik heb myne bewustheid , maar ik weet niets van myn lighaam. Ik kan 'er niet door fpreeken : ik kan het ni;c beweegen : ik heb 'er in het geheel gééne gemeenfebap mee J 6 Ja , ik ben gewislvk geftorven. God dank ! dat ik den tyd der be-
proe-
(*) Ik behoef voor eenen oplettenden niet omftandig te melden , dat ik hier alleen fchüder wrt my met owaarfchynlyk dunkt; zonder" dat ik wil z^en, dat hepaaltfelyk die denkbeelden in de ziel van eene» geftorvenen plaats vinden zullen.



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 127
proevinge en oefleninge gelukkiglyk heb doorgeitaan ! God dank ! die my door Zynen onderftand voor de heerfchappye der zonden heeft bewaard. Verhcerlykte Middelaar! nu zal ik U zien ! Nu zal ik U verheerlykt zien ! Nu zal ik één van hen zyn , die Uwen omgang zal genieten ! Genadige God ! nooit kan ik U genoeg
danken , enz. En naa deeze algemeens
befchouwing van haaren tegenwoordigen ftaat , dunkt het my , dat men redelyker wyze mag befluiten , dat zy tot de overweeginge van de byzonderbeden van denzelven, als mede van haaren voorleedenen en toekoomenoen toelland komt. Men denke niet, dit zyn loffe gedagten, dit zyn gisfingen , die géénen anderen grond hebben , dan in de verbeelding. Neen , zy zyn gebouwd op de natuur van 's menfchen denken, en op de orde en wetten , dewelke de ziel gewoon is in haar denken te volgen. Verbeeldt u eenen menfeh , die wegens eene ongefteldheid van lighaam , beroerdheid of diergelyke, in eene diepe fiaauwte gevallen,, zich niets bewust is van alles , wat rondfom hem gebeure, fchoon hy in een geheel ander huis gebragt, geheel andere menfchen rondfom zich heefc , dan hy
voormaals immer zag, enz. zoodanig een
menfeh , ais hy ontwaakt , zal in het begin zich niet'kunnen vei beelden, waar hy zy; maar hy zal niet naalaaten, zynen voormaaiigen tv eiland mee zynen cegenwoordigen ftaat ce vergelyken; hy zal
zich



ia8 Eerste VERHANDELING over de
zich bezinnen , wat 'er gebeurd moet zyn, waar hy zy , en wat hem over het hoofd hange. Op deeze ofte foortgelyke wyze nu , flel ik my den toeftand van de Ziele eens Menfchen by zyn fterven voor.
$ X.
Dat nu de ziel, eens zoo ontwaakt, nooit weder in flaap zal vallen , is ligt te begrypen. De Ziel is een weezen , gefchapen om te denken , het welke daar toe kracht , daar in haar vergenoegen heeft; dat (volgens het voorgemelde) in dien Haat kort naa de eerfte bedwelming doet. Kan zy ophouden te werken ? Zou haar het denken ver moei jen ? Waarom toch ? Koe meer in tegendeel de ziel denkt, hoefierker zy word, en hoe meerder bekwaam om te denken. Door oeffeninge word haare kracht vermeerderd; haare kennis opgehelderd , uitgebreid, grondiger, en tot verder denken , oordeelen , befluiten en gevolgen in te zien , boe langs hoe meer bekwaam gemaakt. Haar lighaam boeide haar wel eer. Dat werd wel eer door werken afgemat , eu had herftel van krachten noodig, en terwyl de zintuigen ftomp wierden , en den invloed der dingen van buiten op de ziel beletten , viel het in flaap. De ziel , aan het lighaam gabonden , moest zich eenigermaate naar dien ftaat fchikken. Maar de ziel heeft dit lighaam nu niet meer. Zy
is



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 129
is vry van deezen lastigen band , en zy heeft derhalven voor géénen flaap te dugten. Zy blyft geduurig waaken en werken.
$• X L
En dat is het, dat wy de onflerfelykbeid van de ziele noemen ; want dat woord bevat in zich niet alleen , dac de ziel by onzen dood als eene zeifftandigheid overblyve en niec vernietigd worde ; maar, zo wy hec wel verftaan , begrypen wy 'er te gelyk onder , dac de ziel leeft , en als een verflandig weezen werkzaam blyft , dac zy zich haarer zelve en van andere dingen bewust is, dac zy duidelyk denkc , en in dien ftaac blyft voortduwen , zonder dac zy ooic coc den ftaat van diaflere denkbeelden , en veel minder tot het niet beflaan zal te rug keeren. En dus heb ik, zo ik my niet geheel bedrieg , de onfterfelykheid onzer zielen beweezen. Het overige zal ik in eene volgende Verhandeling afdoen.
Welk een ryke ftof van vertroostinge!
§. XII.
Onze dood is gééne vernietiging van al ons beftaa-:. Hy neemt alleen een gedeelte, en wel het onedelfte gedeelte van ons zclven , zyn beftaau , ofte liever zyne wyze van famenzetcinge r, 1 maar



i3© Eerste VERHANDELING over de
maar hec edelfle, hec voornaamfte gedeelte; dat, waar door wy eigenlyk leefden ; dat , hec geen ons toe ons zeiven maakte , blyft overig ; het blyft werken ; hec blyfe leeven.
Ik ontken niet , het miffen van dac lighaam , aan hec welke wy van onze jeugd at •gewoon , en door zoo vaste banden gebonden waren , is iets onaangenaams ; is iecs, hec welke wy gaarne wenfehten dat niet voorviel, dac anders weezen kon. Wy wenfehen gemeenlyk met Pauius , dat wy liever niet ontkleed , maar overkleed mogten worden, niet door den dood van die lighaam losgerukt, maar door eene verandering?, gelyk de lighaamen ondergaan zullen ten geenen dage , voor den Hemel bekwaam wierden. Maar kennen wy die verandering genoeg ? Weeten wy , dat deeze verandering , die door eene wonderdaad zal moeten gefchieden , minder ontroerenis zal veroorzaaken * Ik "doof dit niet. Doch ik wil my liever daar 0ve?breeder verklaaren , wanneer ik over die verandering opxetlyk zal moeten fpreeken (_). Ten minfte , daar moec een groote verandering mee ons voorvallen, wanneer wy in den Hemel, met onze lighaamen bekleed , gefield zullen worden : waarom zullen wy dan niet berusten in den weg , dien God ons daar toe heefc aan-
ge-
(*5 Over i Corinth. XV,



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. i3t
geweezen.. Wy moeten toch dit lighaam op de eene ofte andere wyze misfen , wanneer wy in den Hemel ingaan zullen : wac ftaat ons dan tegen in deezen weg '?
Misfchien zal men zeggen : by is zeer fmartlyk. Foor eerst, kan men dat niet van allen zeggen , terwyl fommigen zeer fpoedig, zeer zagt omflaapen. Daarenboven is, hec geen men zegt, alleen waar van den tyd, die voor den dood voor af gaat , niet van den dood zeiven , als die veel eerder aan een gerust in ilaap vallen gelykvormig is. Men vreest dan voor de pynen , die wy voor ons fierven zullen ondergaan , en niec voor den dood zeiven. En dac on'dcrgaan van pynen is noch onzeker , en , gelyk men weec, heilzaam , gefchikc om ons van de aarde los ce maaken. Denkt 'er by , dac God dezelven niec over ons zal gehengen , zo hec niec noodig is.
Wy' geraaken met onzen dood uit het gezelfchap onzer Vrienden , enz. Maar te gelyk uit eene menigte van verdrieten , moeilykheden , en lasten, aan dit leven onaffcheidelyk verbonden.
Maar ,- daar hec hier vooral op aan komt.
Wy fierven eigentlyk niec. Wy veranderen maar van leven. Wy verwiffc-len dit aardfche , die meer voor dieren voegende leven , met een veel geestlyker en edeler foort van leven. Was dit I 2 niet



i3a Eerste VERHANDELING over de
niet waar ; ware men hier omtrent onzeker , onze fchrik voor den dood was niemand ter befchuldiging. .Maar, zal een vreemdeling klaagen, dat hy aan het einde van den moeilyken weg is, denwelken by bier na zyn Vaderland had af te leggen , en zonder het afleggen van denwelken hy in zyn Vaderland niet kan komen ? Zal een man klaagen , dat hy , naa zich op mindere Scholen onder de handen zyns Meefters geoeffend te hebben , nu hy zyne konst ofte weetenfchap verftaat , in een ftaat ofce ampt ge* Held word , waarin hy de vruchten van zynen vlyt en arbeid kan gaan plukken ? ' En zonden wy dan , Vreemdelingen op deeze aarde ! voor het komen in ons Vaderland , en hec verlaaten van deezen moeilyken weg daar coe , fchrikken ? Zouden wy , Kinderen en Jongelingen , in deeze fchole van oeffeninge, dewelke deeze Aarde is , ons bezwaaren , dar wy eens in een Itaac gebragt zullen worden , daar wy de vruchc van onzen vlyc en van onze oeffeninge zullen inzamelen ? En zal hec verlaaten van die mindere Scholen ons lastig weezen.
Onze dood toch zal onze Ziel haare werkfaamheid niet beneemen ; eenen geest tot duidedelyk denken gefchacpen. Zal een geest, die door haare edele werkfaamheid zich in dc oogen haars Scheppers en Rechters heefc beminnelyk gemaakt j zal een ziel, die in haaren oeffentyd
ge-



ONSTERFELYKHEID der ZIELE. 133
getrouw zich van haaren plicht gekweeten heefc, in den duisteren nacht van verwarringe door den besceji aller Vaderen te rug gellooten worden ? in haar denken geboeid en bedwelmd , als zy van deeze banden , die haar bonden , van die floers, dac haar bedekte, zal ontheven zyn ? 't Is verre van daar ! God zelf verzekert 'er ons van, en Hy kan niec liegen. Wy zullen met Jezus Christus by onzen dood in het Paradys zyn.
§. XIII.
Dit fpoore elk aan tot het wél afleggen van den weg na ons Hemelfch Vaderland ; tot hec getrouw waarneemen van den ryd onzer oefeninge : en om in het midden van alle onze beproevingen flandvaftig, en Gode getrouw te weezen. Is ons hart oprecht, God zal ons genadig zyn , Hy ontfermt zich over de geenen , die Hem vreezen. Hy ziec wel hier onze gebreken , maar Hy ziec ze, om Christus wil, genadig aan. Hy kan hec , behoudens Zyne hooglle rechevaardigheid , daarom doen : Wy zyn mee Hem verzoend door den dood van Zynen Zoon. Hy heefc hec htloofd. Hy zal het doen.
I 3 °s MEN-



m Tweede VERHANDELING over de
'sMENSCHEN STERVEN,
of hoe het by
ONZEN DOOD
met onze ziele gelegen z y.
Tweede Verhandeling: over de Gedachteh en Aandoeningen der Ziele.
INHOUD.
f I ZJerinnering van het vorige , en 'f oogmerk Sï 11 van deeze Verhandeling. §. II- Ophelderingen , afgeleid uit het zeggen van den Apostel Pauius : lk heb lust oir. aftefcheiden en by Jezus te zyn : Sterven moet den menjch naar de ziele oy Christus doen zyn , in eenen ftaat van bewustheid en gelukzaligheid , anders kon hy het niet voor verre let beste houden. Want §. UI. Pauius /prak met als een f onvrede men/cb; niet onverfchillig , of by
ie



ZIELE NAA DEN DOOD.
de eere van God , en de zaligheid zyner Broederen hielp bevorderen in de voortplanting van 't Euangelie. 't Kon ook in Pauius geene ongeregelde opkoomende gcdagte , of eene enkele meening zyn ; en hoe men 'er van denke , hy fchryft het als Apostel: dus moet men het voor waar houden. §. IV. Maar , zullen de Godvruchtigen , by hun fierven , aanltorids gelukzalig zyn : Hoe zal dit toegaan ? §. V. De Ziel, gefchciden van het Lighaam , en van haare eerfle verbysteringc bedaard , denkt natuurlyk aan 'f geene zy van 't mee[le belang oordeelt , en 't geene haar meest bezig hield ; zy denkt 'er met vergenoegen aan , en word dus aanftonds gelukzalig , aanftonds volkoomen heilig. §. VI. De aart van de zaak zelf leert , dat de Ziel haar geheugen behouden zal. Door redekavelinge verkrygt men denkbeelden van algemsenc waarheden , die zonder behulp van nieuwe bevindingen , door foortgelyke overdenkingen , in 't geheugen vernieuwd worden. §. VII. Het is geenzins vermoedelyk , dat de Ziel van dit vermogen ontzet zal zyn, geduurende haaren afgefcheidenen Jland, en tot aan bet jongfle oordeel. Het tegendeel is op te maaken uit de leere van den Heere jfezus. §, VIII. Nogte bet denkbeeld hunner vorige gebreken ; nooje de droefheid hunner noch levende Maagcn en Vrinden , kunnen de gelukzaligheid jlooren van eene Ziele die op God betrouwt , en op Zyne goede bezorging over al wat leeft. §. IX. Schoon in de Zielen der Godvruchtigen niet kan opkomen om weder na hunnen ■vurigen jland te haaken , 23' kunnen toch hunne Liefde behouden voor hunne waarde Vrinden, die noch op aarde zyn , en God om hunne welvaart bidden. §. X. met alleen het geheugen kan in dien ftaat werkzaam zyn ; maar 'r verjland en oordeel geduurig nieuwe oefeninI 4 gen



j36 Tweede VERHANDELING over de
een hebben ; en duidelyker , uitgebreider , levendiger en behendiger in 'de kennis van God toeneemen. ft XI Ce Heilige Schrift geeft aanleiding om te denken , dat de Zielen der Gelukzaligen ook door nieuwe bevindingen zullen verrykt worden : dat ze in eene nadere betrekkinge tot God , tot andere Gelukzaligen , en in verbindtenijfe mei de Heuige Engelen koomen zullen. % XII. Ëewys , dat in deeze denkbeelden gééne flrydighiid zy : dat Fau us het fchynt geloofd te hebben , en te leeren dat het mogelyk zy, dat wy zulk een gebouw, zulk een lighaam hebben , dat voor de Ziel voegt , en dat , na het eeuwig oordeel . weder uitgerold en verheerlykt zal worden. §. XIII. Reden, waarom hier alleen over den ftaat van de Zielen der Godvruchtigen geftroken word. §. XIV. Onze gelukzaligheid zal niet af hangen van onze laatfte bezigheden , als de dood ons overvalt : dit zal wel zekerlyk gebragt moeten worden tot clks heerfchende neiging en manier van doen en dekken. Wiens hart godvruchtig ts, kan in zyn aangenomen geloof, 'f geen hy beleefde, Zalig fierven , al was 't ook , dat de dood hem verraste op eenen tyd, dat hy 'er niet om dagt.
jT\mQ Ziel verliest haar beftaan niet by ons \J) fierven. Zy blyft als eene or.floffelyke zelfftandigheid over. Op hec punt des tyds, dac
zy



ZIELE NAA DEN DOOD.
137
zy van dit lighaam fcheid , geraakt zy wel in een zekere verwarringe van gedagten , maar zy koomt fpoedig weder tot zich zeiyen , en begint onderfcheidentlyk en duidelyk te denken , en deeze ftaat zal niet door eenigen flaap afgebroken worden zy zal niet weder in duisternis ofte verwarringe van gedagten geraaken ,• maar die ftaat van duidlyk denken zal tot den jongften dag toe voortduuren. Tot zoo verre was ik in de voorgaande Verhandeling met de overdenking, hoe het by ons fterven met onze Ziele toegaa , gevorderd. Laaten wy nu voortgaan met het onderzoek van de Zaaken, waaromtrent de ziel in dien tusfchentyd naar allen fchyn werkfaatn weezen zal, en hoe haar gemoed omtrent anderen en omtrent zich zelve geftcld zal weezen.
De Apostel kan hier onze overdenking bellieren , daar hy Phil. I. 23. zegt : Ik heb lust om aftefebeiden en by Christus te zyn. Het is zeer duidelyk , dat Pauius hier atleen fpreekt van zyn fierven , als hy fpreekt van zyn affcheiden , na het welke hy verlangde ; en hy toont zyn fterven aan te zien voor een middel , waar door hy hy Christus kwam. Dit laatfte heeft buiten gefchil j alleen zyne betrekking op zyne Ziele ; want naar dezelve alleen , kwam hy door zynen dood tot Christus. Ook ziet men 'er duidelyk uit, dat 1 5 do



138 Tweede VERHANDELING over de
dc Apostel vastftelde , dat zyne Ziel , by haaf affcheiden van het lighaam , het geen zy toe dus verre bewoonde , niet in eenen ftaat van gevoelloosheid zoude ftorten. Ja zelfs , dat zy in tegendeel door haare bewustheid, in eenen zekeren ftaat van gelukzaligheid zoude gefield worden , en in eene zekere betrekking op , en verbintenis met Christus , gebragt, waar door zy tot eenen grooteren trap van genoegen en gelukzaligheid geraaken zoude , dan zy in dit leven , onaangezien alle haare braafheid , en het genoegen , het welke zy had , om anderen tot het geloof in Christus , en tot de eeuwige gelukzaligheid te helpen , en God in Christus te verheerlyken , genoot, of ooit genieten zou. Want, indien dit niet zoo was , indien Pauius hiervan niet verzekerd ware , ( , ) kon een zoo braaf menfeh , als Hy was , die hier zoo uitmuntend God in Christus diende , en die hier al in zoo groot eenen trap eene gelukzaligheid , in Christus te dienen, genoot, niet in twyfel geftaan hebben , als het aan hem ftond , wat hy kiezen zoude , te leeven ofte te fterven , gelyk hy dac even te voren van zich zeiven rondborstig verklaarde. (,,) Hy kon veel minder nog verklaard hebben voor Zyn perfoon , en als by op zyn eigen genoegen en vermaak zag, te ver~ tongen na zyn affcheiden. („,) Hy kon voorts niet gezegd hebben , gelyk hy zeide , dat dit voor hem veel beter was. Want kan men den.
ken ,



ZIELE naa den DOOD. 139
ken , dat ongevoelig zyn , en , zonder eenige bewustheid van zich zeiven ofce van Christus te hebben , by Christus te zyn , beter was voor Pau'us , en meer te verkiezen dan , dat hy hier zou blyven leeven , en den Heere , en zynen Broederen dienen.
$. III.
Dit zeggen van Pauius kwam niet voort uk ongenoegen over de Godlyke Voorzienigheid , dewelke hem veel om hec Euangelie üec ondergaan. My leed veel: maar wy weeten, mee welk een heldenmoed hy die verdroeg. Hy verklaarde tot hec geduldig verdraagen daar van niet alleen krachten genoeg , maar zelfs over ce hebben , meer dan hy, een ftrengfte genomen , daar toe noodig had. In deezen allen overwinnen wy
verre , zegt hy. ■ Ja hy roemde zelfs
in zyn kruis, en rekende zich gelukkig, dat hy toe eere van Christus , meer dan anderen , had mogen lyden.
En dac hec hem niec onverfchillig was , van God verwaardigd te zyn , om zoo veel cot eere van Hem, tot voortplaminge van het Christendom , en toe gelukzaligheid van zyne Broederen te mogen toebrengen , als hy het geluk had van te kunnen doen , toonen alle zyne Brieten , en vooral de opzetlyke dankbetuigingen
aacs



i4o Tweede VERHANDELING over de
aan God, dat Hy hem daar toe had.geroepen en bekwaam gemaakt , en de roem , denwelken hy daar op draagt, dat hy meer, dan anderen, in den dienst des Heeren had gearbeid , en mee vrucht gepredikt. Terwyl dan nu die zelfde Pauius , die zoo heldhaftig het kruis verdroeg ; en met zoo veel genoegens zoo veel tot heerlykheid van God toebragt; die met zoo veel yvers en vermaaks alles alomme met de leer van 't Chriftendom vervulde , verklaart , dat hy wenfcht af te fcheiden en by Christus te, zyn , en dat dit ten zynen opzichte beter was , voordeeliger en aangenaamer voor hem , dan te leeven : zo verklaart hy te gelyk, dat hy vastflelde, dac hy by zynen dood, verre af van alle zyne bewustheid te verliezen , eenen hoogeren trap van gelukzaligheid zoude bereiken.
Men kan niet denken, dat dit eene enkele vluchtige gedagte was , dewelke by zekere gelegenheid alleen in hem hervoort kwam. Van eenen man, als Pauius, mag men niet onderzeilen , dat hy opftuivende gedagten , die hy niec ryplyk had gewogen , zoude op het papier gefield , en ais iets , de aandacht eener gemeente waardig , hier by wyze van eenen Brief zou gefchreeven hebben.
Men kan niet zeggen : „ Het zyn enkele ,1 gedagten van Pauius , die nochtans niets be„ flisfen. Het kan wel waar zyn ; dat hy ter
« goe-



ZIELE NAA DEN DOOD.
141
„ goeder trouwe heeft gedagt, dat het fterven „ zyne Ziel in een gelukkiger ftaat zou ftellen : „ maar volgt daar uit , dat het waar is , dat zyn denken gegrond was, dat hy naa zyn affterven 1, aanftonds gelukkig zoude zyn ofte geweest is?
Maar zou dat ftrooken met de ingeevinge
des Heiligen Gcests , dewelke de Apostel Pauius gewisiyk heeft genoten by het fchryven van zyne Brieven ? Dit is onmogelyk.
Eindelvk , ik kan niet denken , dat iemand in de gedagten zal komen , dat dit een voorrecht was van den Apostel Pauius , dat Zyne Ziel, naa haar affcheiden van het lighaam , tot eenen ftaat van gelukzaligheid aanftonds zal overgaan : wan: men zoude verplicht zyn om dat, te bewyzen , en ik denk niet , dat het iemand zal kunnen doen. In tegendeel heeft men reden om te vermoeden , dat God , die in gelykfoonige gevallen op gelykfoortige wyzen te werk gaac ; menfchen , die gezind zyn als Pauius, een gelyk lot met Pauius zal laaten ondergaan. En de Heilige Schrift beflist het , terwyl de Heer Jezus Christus den Bekeereling aan het kruis verzekerde , heden zult gy met my in het Paradys zyn , Lukas XXIII. vs. 43. En Salomon zegt Pred. XII. vs. 7. Het ftof moet weder tot aarde komen, waar van het genomen is , en de Geest tot God . die hem gegseven heeft.
Ik



;42 Tweede VERHANDELING over de
Ik befluit derhalven uit deeze Verklaaringe van den Apostel in de voorgemelde woorden , dac de Zielen der Godvruchtigen , en zelfs der menfchen in het algemeen , by het affcheiden uit haar Lighaam , niec alleen haare bewustheid behouden , maar zelfs eenen grooteren trap van gelukzaligheid ofte rampzaligheid aanftonds ge* waar worden , en de Vroomen in eene zekere aangenaame betrekking op, en verbintenisfe met Jezus Christus geraaken.
§. I V.
Dan de vraag , dewelke 'er noch te beantwoorden overblyft, is: Hoe zullen de Godvruchtigen by hun fterven aanftonds gelukzalig zyn ? Waar van zullen zy zich bewust weezen ? Zal zich dit bewust zyn alleen tot het geene zy te dier tyd bevinden , bepaalen ? Of zal het zich ook op het voorleedene uitftrekken ? Zo jaa : zullen Vroomen zich dan ook herinneren hunne voorgaande daaden , waarin zy grovelyk miftastten - Zo neen , hoe is dat mogelyk ? Zo ja , zal dat hunne gelukzaligheid niet ftooren ? Zal hunne Ziel bewustheid hebben van de droevige emftandigheeden , waar in zy hunne verlaatene Weduwen , Kinderen , Vrienden , enz, hebben amergelaacen ? Indien neen , hoe is dat te begrypen , dat zy zich het eene niet , en het andere al, herinneren zullen. Indien ja, hoe kan
zulk



ZIELE NAA DEN DOOD.
143
zulk eene Ziel gelukzalig weezen ? Zal dat haar geluk niet afbreeken '? —- Zal zy zich bewust zyn en onderfcheiden denken , waar mede zal zy haare gedagten bezig houden ? Zal haar den tyd niec verdrietig moeten vallen? Hoe zullen haare begeerten gefield zyn ? Zullen die aanftonds heilig weezen ? Hoe is dat mogelyk ? En waar van zal in den toekomenden ftaat de gelukzaligheid ofte rampzaligheid der Zielen afhangen ? Van de laatfte oogenblikken en bezigheeden van dit leven , of van iets anders ? En zo van iets , .waar van dart ?
Deeze Vraagen zal ik in deeze Rede trachten te beantwoorden , hoewel ik in alles verkieze kort te weezen.
5. V.
De Ziel, affcheidende uic dit leven , eerst in verbyftering geraakc , maar naaderhand coc zich zeiven gekoomen , befluic gewislyk allereersc , dac zy van hec lighaam afgefcheiden is, en dus, dac zy in zoo verre is geftorven. Die geeft haar gelegenheid , om gewis aan het een en anderé te denken. Waar aan zy bepaaldlyk eerst , waar aan verder , en zoo vervolgens , gedenken zal , kan géón menfeh verwachten , dat ik bepaaldlyk zal befchryven. In het algemeen kan ik daarvan uic onze tegenwoordige
ma-



144 Tweede VERHANDELING over de
maniere van denken met zekerheid befluiten , en zeggen , dat zy over de voornaam/te Zaaken , waarin zy allermeest belang ftelde, waar mede zy zich allermeest in deezen tyd bezig hield , allereerst zal denken. Haardenken naamlyk niet alleen, maar ook haar denken over deeze en die zaaken , was haar gewoon , was haar eigen geworden ; en men denkt natuurlyk allermeest , en keert allerligtst weder tot de gedagten over zaaken , waarin men het meeste belang /telde , en waarin men zich meest heeft geoeffend , en waarin men dus meest bekwaam is om te denken. En dat is gewis voor eenen Vroomen zyn voorgaande gedrag , hoe gelukkig zyn tegenwoordige ftaat zy , en , wat zy in bet vervolg noch hebbe te verwachten.
Dac de Ziel van eenen Godvruchtigen , by haare ontbindinge van dit lighaam , zoo ras zy tot zich zelve uit de eerfte bedwelminge komt, aanftonds weec, dac zy gelukzalig is ; dac is , in eenen ftaac van volkomen genoegen , om dac zy verzekerd is , van eenen genadigen God ce hebben , en dac voorts niets , hec geen haar geluk zou kunnen ftooren , haar zal bejegenen ; die volgt aanftonds uic Philipp. I. vs. 23. gelyk ik gecoond heb. En hec ftemc zoo zeer overeen met Christus belofte, Lukas XXIII. vs. 43. met Lukas XVI. vs. 22. en Openb. XIV. vs. 13. dat dit géén verder bewys behoeve. Nochtans
zal



ZIELE NAA DEN DOOD. 145
zal deeze gelukzaligheid niet zoo groot zyn , of zy zal geduurig aanwasfchen , en zelfs eene zeer merkbaare vermeerdering , door de opftandinge der lighaamen, en derzelver vereeniginge met de Zielen , bekomen ; waarom ook de Heiligen betuigd hebben , na deezen ftaat, dat hunne lighaamen weder opgewekt zouden worden , te verlangen , 2 Cor. V. vs. 4. en de Godvruchtigen met deeze opftandinge , als die hunne gelukzaligheid volcooijen zoude, vertroost worden.
Hunne Zielen , vervolgens, zullen met gééne de minfie ■zucht, tot ongeregeldheid ofte zonden meer te worftelen heèbtn. En , fchoon de besren hier noch met overylingen ,, zwakheeden , en broosheid hunner natuure te flryden hadden , zullen zy by hunnen dood daar van-geheel ontflaagen worden ( * > Want haare IVerken , haare liefde voor God , haare zucht qm Gode te haagen , haar zoo ganfchelyk eigen geworden , neemt de Ziel onfeilbaar met zich, als onaffcheidbaar van eene Ziele die lraare bewustheid heeft , en haar hoogfte genoegen daar in heeft gefteld, Openbar. XIV. vs. 13. Met de aardfche zaa-
• ■ -)f\ fjfi Ï9VO b"tS( ^en »
(*) De menfeh heeft hier'drie bronnen van werkzaamheid , de Genade", de Reden ,- en zyn Vleefch , of zinnelyke aandoeningen. De twee eeriten zyn gééne bronnen van zonden. De laatfte is het alleen. Ea deeze vervalt by den dood van den Vroomen. En zyne waare Liel'de voor God blyft. Dus is hv aanftonds Heilig.
K



i46 Tweede VERHANDELING over de
ken , dewelken haar dikmaals uitlokten , om ze zelfs onmaatig en door verkeerde middelen tebegeeren , heeft zy gééne de minfte verbindtenis meer. Zy heeft ze niet meer noodig ; zy kan ze niec meer gebruiken. En dat heimelyk vergif, het welk haar lighaam had doortrokken, en haar altoos, allermeest , als zy niet op haar hoede was , tot het geene de zinnen ftreelde , deed overhellen , is met dit lighaam weggenomen. Daar haare heerfchende begeerte dan voormaals was om Gode te dienen , word zy by dat geheele ontllag van alle die beletfelen , die haar hier noch na beneden trokken, volkomen geheiligd , en van alle aankleevende zonde gantfchlyk losgemaakt. En welke gelukzaligheid moet de meewustheid daar van niec geeven ! Zie Openb. XIV. vs. 13. Alwaar de dooden gelukzalig genoemd worden , niec alleen om dat zy van allen lastigen arbeid rusten , maar ook om dat hunne werken (hunne liefde voor God en waare deugd) hen naavolgen, byblyven , en als dan volmaakt zullen worden. Wat dit tot haare gelukzaligheid zal toebrengen , zullen zy begrypen , die met waare liefde voor God doortrokken waren ; en bedroefd over hunne zwakheden en overyling'en , dikmaals, zoo als de Apostel Pauius , Rom. VII. vs. 4. uitriepen: M > my elendig menfeh ! wie zal my verlosfen van bet lighaam deezes doods?
§. VI.



ZIELE NAA DEN DOOD.
147
S- V L
Dat de Ziel geheugen zal hebben van haare voorgaande daaden , en wat zy voormaals heeft bevonden , lyd gééne tegenfpraak. De aart van de zaak leert dit oogfchynelyk. Ware het , dat de Ziel des menfchen géén ander geheugen had , dan dat van de Dieren , het welke alleen door hulp van de verbeeldingskracht, het geen het te voren heefc bevonden, en nu weder , ten minfte voor een gedeelte), bevind, voor het zelfde denkbeeld houd, het ware iets anders: men zou kunnen denken, dat de Ziel, miffende de bevinding van zaaken ofce perfoonen , dewelken zy voormaals had bevonden, ook nu zich dezelven niec weder kan herinneren. Maar de menfeh heefc, behalven deeze bron van hec geheugen, ook noch eene andere , dewelke is de redekaveling , waar door de menfeh , door hulp van algemeene waarheeden , van de eene op de andere waarheid keme, en de denkbeelden , die haar verftand nu wederom haar voorftelt, voor dezelfden houd, die zy voormaals heeft bevonden. Wilt gy het in een voorbeeld zien , let op Jozephs Broederen in Egypten , roen zy Jozeph wel zagen , maar noch niet kenden. Als zy derwyze in 't naauw gebragt werden , dat zy hunnen BiGeder Simeon gevangen in Egypten moesten laaten ; zG^der hem na hunnen Vader reizen \ en noch onder dc K 2 Aren-



148 Tweede VERHANDELING over de
ftrenge bedreigingen verplicht waren, als zy weder na Egypten kwamen , Benjamin, den geliefden Zoon huns Vaders, mede te brengen ; in deeze omftandigheid (zeg ik) denken zy niet aan een foortgelyk geval , zy gevoelden niet eene foortgelyke aandoening, als zy voormaals gevoeld hadden , toen zy Jozeph zoo zeer mishandelden , en nochtans zy zeggen , Genefis XLII. vs. 21. dat hebben wy aan onzen Broeder, Jozeph, verdiend. Hoe kwamen zy dan op deeze gedagten ? Alleen door hulp van hunne denkbeelden : van de Voorzienigheid des Allerhoogften , van welken alles , en dus ook , het geen hun nu overkwam, afhangt ; van de rechtvaardigheid dier befiieringe , dewelken hen tot overweeging van hun voorgaande gedrag brengt om'er eene groote fout in te vinden , waarmede zy zulks verdiend hadden ; en dit doet hun die grove misdaad , omtrent Jozeph begaan, in gedagte komen. Gemerkt de Ziel nu, naa de eerfte oogenblikken van verwarring , in een ftaat om duidelyk te denken komt ; en zy in Haat is, om ook zonder zintuigen , door hulp van redeneering , zich zaaken te herinneren ; is 't blykbaar , dat zy ook het gebruik van haar geheugen behoud , zonder het welke de Ziel niet redelyk denken kan ; en dat zy, hoewel niet door regelmaarige fluitredenen ; nochtans, gelyk ook hier gcfchied , door hulp van algemeene waarheeden , op voorgaande denkbeelden komt, en
zich



ZIELE naa den DOOD.
149
zich bewust is , dac deeze dezelfde denkbeelden zyn , die zy voormaals heefc gehad. Ook heefc God haar hier als in een zeker fchool geoefend, niet mee oogmerk , op dac hec geene zy hier leerde , gims voor haar van géén gebruik weezen zou. En wac zou hec haar in geenen cyde baacen , zo zy zich haare voorgaande denkbeelden en gewaarwordingen niec kon herinneren ?
Hoe zoude zy loon ofte ftraf, gelukzalig*
he'ul ofce rampzaligheid in hec andere leven kunnen genieten ofce omvangen , in geval zy zich haare voorgaande daaden niec kon herinneren , zonder welken loon en itraf, gelukzaligheid en rampzaligheid niet mogelyk zyn.
| ;v i'ï.
Men kan niet denken : „; Deeze belooning „ en die Itraffen zal eerst by hec jongfte oordeel „ naa de opftandinge der dooden plaats vinden , ,-, en dus zou dit niec meerder bewyzen , dan dar de menfchen dan geheugen van hunne „ voorgaande daaden zullen hebben." Hoe ver dit waar ofte onwaar zy , is ai uit hec geene ik zoo even van de gelukzaligheid der afgefefteidene Zielen gezegd heb , te begrypen.' 'Maar , ftelc eens , dat dit zoo was , daar; de Ziel ftraks naa de eerfte verwarringe , waarin zy by-haar fterven ftorc , zich haarer volkomen bewust zal zyn, en duidelyk zal denken , gelyk ik te voren heb beK 3 vvee'



[5o Tweede VERHANDELING over de
weezen : kan men mee eenigen fchyn van reden zich verbeelden, dat God haar zoo lang haar natuurlyk vermogen beneemen zal , en het geheugen haar eerst ten geenen dage wedergeeven ; daar het een vermogen is , eigen aan de Ziel,
en noodzaaklyk om duidlyk te denken ?
Dit is niet te vermoeden. Derhalven is het zeer duidlyk , dat onze Ziel , naa [haar fcheiden van ons lighaam , zich niet alleen van haare tegenwoordige gedagten bewust zal zyn ; maar zich ook de denkbeelden , dewelken zy voormaals verkreeg , zal herinneren ; geheugen van haar voorgaande gedrag , en dus ook van menfchen , met welke men hier heeft omgegaan , enz. zal hebben. Hier mede Hemt ook overeen , dat de Heilige Schrift melding doet van gelukzaligen en van rampzaligen , welker zielen zich hunnen voorgaanden ftaat in dit leven herinnerden. Zoo worden door Joannes , Openb. VI. vs. io. de Zielen van fommigen, om de belydenis der waarheid vermoord, ingevoerd, als riepen zy : Heer! gy Heilige en Waarachtige ! hoe lang oordeelt , en wreekt gy ons bloed niet aan de geenen , die op aarde woonen. En hoe Jezus Christus den Ryken Man , zich zyner Broederen in de helle herinnerende , Lukas XVI. 27, 28. voorftelt, is te over bekend. Derhalven is deeze zaak , myns oordeels, geheel buiten twyffel.
§. VUL



ZIELE naa den DOOD. 151 S. VUL
Dan , men moet bekennen , dat hier uit nieuwe zwaarigheden geboren worden. Want men moet vraagen : „ In geval Godvruchtigen „ aanftonds naa den dood eene gelukzaligheid , „ ten minfte in eenige maate, genieten, zal het „ hunne gelukzaligheid niet moeten ftooren , „ wanneer zy zich hunner voorgaande overtredin,' gen herinneren ? ofte wanneer zy herdenken „ den jammerlyken ftaat , waar in zy hunne „ Vrouwen , Kinderen , enz. hebben agtergela„ ten"?
Een Godvruchtige ('t is waar) zal zich gewis zyner voorgaande daaden , en dus ook zyner voorgaande zonde herinneren. Laat het waar zyn , dat dit zyn genoegen, zyne gelukzaligheid in eenen minderen trap zal doen weezen , terwyl de menfeh oogflen zal, naar dat hy heeft gezaaid ; het zal echter zyne gelukzaligheid niet kunnen wegneemen , daar hy een vroom menfeh is , en weet, dat hy zich aan zynen Leidsman Jezus Christus heefc gehouden, dat hem de overtredingen vergeeven zyn , en God zyn genadige Vader is. Daar zal dan in veel voller flerkte , dan hier, plaats vinden het zeggen van David, Pfalm XXXII. vs. 1, 2. Welgelukzalig is hel menjch , dien de overtreedingen vergeeven zyn , dien de zonde bedekt is ; welgelukzalig is bet menjch , dien de Heer de misdaad niet toerekent.
K 4 Laat



152 Tweede VERHANDELING over de
Laat het ook waar zyn , dat hy zich herinnert den beklaagelyken ftaat , waar in hy zyne vieencnde Vrienden heeft agter gelaaten ; gelyk dit uit hec voorgaande is te denken, zal men zich -echter verbeelden kunnen , dat menfchen , welker liefde zoo gezuiverd is , dat zy nu in den verhevenlten zin God boven alles beminnen ; die in deverzekeringe der Godlyke gunst hunne hoogfte gelukzaligheid ftellen; die verzekerd zyn, dat God ook de Vader is van de hunnen; dat, al wat hy doec, is wélgedaan ; die 'er in beruscen , weetende, dac Gods doenonverbeterbaaris, ook ten opzichte van hen en de hunnen ; kan men zich verbeelden , dac zulke Zielen over deeze Godlyke fchikkinge , die hun en de hunnen over kwam , zich bezwaaren zullen ? Hebben menfchen op aarde reeds getoond , bekwaamheid te hebben , om hunne kinderliefde , aan de liefde voor het algemeen op te offeren : hoe veel meer zal het godvruchtige Zielen mogelyk zyn , als zy deeze banden , die hen aan hunne kinderen binden , deeze aardfche betrekking , gelukkig ont. komen zyn ! Zy zullen zich , even als Abraham ons word voorgefteld, Lukas XVI. vs. 05. wel herinneren de hunnen , maar, met bedaardheid, des Heeren Wysheid en Goedheid pryzen, althans in zyn doen , fchoon zy het noch niet volkomen mogten doorzien , van gantfeher harte berusten. Want zy weeten en houden zich verzekerd, dat hun affcheiden niet alleen vooraar,
maar



ZIELE NAA DEN DOOD.
-53
maar ook voor de bunnen , veel nuttiger , dan hun byblyven, is geweest. Dus kunnen de traanen hunner weenende Vrienden hen niet ontrusten, die zich uic onkunde over het geene tot hun besce dienc, maar 'c geen zy voor naadeelig aanzien , bedroeven ; ce meer , daar zy verzekerd zyn , van hunne godvruchtige Vrienden , by de opftandinge der Rechcvaardigen, ten geenen dage te zullen oncmoeten , om mee hen in hunne gelukzaligheid ce deelen.
§• IX.
De Zielen der Godvruchtigen zullen derhalven ook géén verlangen hebben , om , :daar zy eens den tyd, der oeffening en beproevinge gelukkig zyn doorgeworfteld , weder tot die leven, en daar door coc den omgang mee de hunnen ce rug cc keeren.
Dan , aan den anderen kanc verbeeld ik my weder niet, dac zy geheel en al oincrenc hunne verlaacene Kinderen , Echtgenoocen, Vrienden, enz. onaandoenlyk zullen weezen. Ik denk zeker , dac zy eane redelyke, welgeaarte en Godsdienftige liefde omtrenc hunne Kinderen en de hunnen behouden zullen. En, fchoon ik denK, dac hec dwaas en afgodiefch is , dac men hen over onze tegenwoordige nooden zoude aanroepen 3 en fmeeken, dac zy onze Voorfpraaken by God K 5 wee-



154 Tweede VERHANDELING over de
weezen zullen , daar zy van onzen tegenwoordigen toeftand niets hunnen weeten ; en God alleen als Vader, en Jezus als Middelaar is aantebidden; nochtans geloof ik , dat, uit hoofde van hunne meewustheid van hunne agtergelaatene Vrienden en den ftaat, waarin zy dezelven gelaaten hebben , geftorvene Godvruchtigen met hunne zielen gebeden tot God, voor de welvaart hunner naagelaatene Vrienden zullen doen ; dat God ze toch met zynen goeden Geest geleiden , befchermen, verzorgen , en in tyd en eeuwigheid, vooral in het laatfte , gelukkig maaken wil ; op dat zy eens gezamentlyk vereenigd , Hem , de bron van al hun geluk , in eeuwigheid mogen pryzen. Dit, dunkt my , is een onaffcheidelyk gevolg van eene geregelde liefde voor God en de hunnen. Dit is iets, het geen zy weeten kunnen en moeten , dat Gode niet kan mishaagen : want, behaagden Hem hier de gebeden zyner Kinderen , waarom zouden Hem daar hunne demoedige en vertrouwende fmeekingen mishaagen ? Daar Hy de liefde voor onze medemenfchen , byzonder voor de onzen , ons zoo duur heeft aanbevolen , en de liefde , volgens Pauius verklaaringe , nooit zal ophouden , daar God zelf de menfchen zoo lief heeft ?
En kan men zich verbeelden, dat zulke gebeden by God gééne uitwerking hebben zullen ? Konnen de gebeden van Heilige Mannen , van Mofes 3 Daniël en Job , in dit leven noch mee
zwak-



ZIELE naa den DOOD. 155
zvvakheeden bezet, dienen , om Gods oordeelen van menfchen af te wenden : Met welk een oog en hart zal God het gebed van menfchen , dewelken Hem getrouw gediend hebben , die tot hunnen dood in Zynen dienst ftandvascig zyn gebleeven , aanzien ? Zegtjacobus, Hoofdft.V. vs. 16. Het gebed der Rechtvaardigen vermag veel by God, wanneer het ernflig is ; wat zal het alleremjligfte Gebed , het geen men zich verbeelden kan ; wat zal het Gebed der volkomen gemaakte Rechvaardigen , by God niet vermogen ?
§. X.
Dan , niet alleen zal he: geheugen der afgefcheidene Ziele van eenen Godvruchtigen zoo werkzaam zyn, en in zoodanige gewrochcen zich openbaaren ; maar zyn verfland , zyn oordeel, zyn inzicht in zaaken zal zich ook geduurig oeffenen , en werken. Laat het al waar zyn , dat zy gééne nieuwe bevindingen naa haar affcheiden zal hebben ; daar zal ftofs genoeg zyn om haare gedagten tot aan den jongften dag bezig te houden , zonder dat het haar ooit zal verveelen. Dat de gelukzaligheid der Godvruchtigen in hec andere leven beftaan zal in God te zien , in zich met God veel meerder, dan hier , bezig te houden, leert de aart der zaake en de Heilige Schrift allerduidelykst. De Ziel van eenen Godvruchtigen



156 Tweede VERHANDELING over de
gen zal dan een veel duidelyker , uitgebreider , grondiger, levender en beftendiger 'kennis van God hebben , en overweeging van God maaken , dan haar hier mogelyk was. Welk een ftof van overdenkinge doet zich hier op ! Denkt men naa , wat 'er al behoore tot Gód "te kennen , in Zyne Almacht, Wysheid , Goedheid , Heiligheid, enz. in het geen wy hier gewaar wierden, door onze zintuigen , en door redeneering , en door berichten van anderen , met' betrekkinge zo wel tot het werk der Schepping en onderhouding , als dat van onze verlosfing en heiliging ; in het verband der zaaken onder malkanderen , als middelen tot naadere einden, en eindelyk tot verbeerlyking van God, enbevorderinge van de algemeene welvaart. Voegt hier noch by , dat zy weet, wat de Heilige Schrift ons geleerd heeft, dat wy by de opftandinge der Dooden en het jongde Oordeel , en naa dien tyd in eeuwigheid te wagten hebben. En wie weet niet, dat "er in God , ( om zoo te fpreeken ,) een onpeilbaare diepte van byzonderheeden is te kennen, waarvan wy hier het duizendfte deel niet kunnen overzien ? En wie ziet hier uit niet, wanneer hy dac wél bedenkt, dat 'er een oneindig veld van .Godlyke Wonderen voor ónze Ziel zal over te zien weezen , met opzicht tot het geene wy hier geleerd hadden ? En , daar onze Ziel een fchepjel blyft yan bepaalde vermogens , zal het voor haar onmogelyk weezen, om dat wyde veld anders, dan
by



ZIELE NAA DEN DOOD.
157
by ftukken , óver te zien , èn dus zal haar ftofs genoeg tot den jongften dag toe overfchieten ; dewelke door haare verfcheidenheid haar nooit zal afmatten ; en door haare klaarheid , fchoonheid en nuttigheid haar geduurig zal vermaaken. En hoe aangenaam zal het haar moeten weezen , in deeze befchouwingen door niets van buiten ofte binnen in haar , te worden geftocrd , door gééne zorgen vóór befiaan te worden afgebroken. Dus zal de wakkerheid der' gelukzalige Zielen naa haaren dood overvloed' vdn ftoffe vinden- om zich mede bezig te houden ; en wel zoo bezig te houden , dat haar de tyd nimmer zal verveelen.
*n^w^V* ^P**1 ;:-:c;'
Dan , ik heb tot dus verre alleen van de Zielen , afgefcheiden van dit lighaam , geft roken, even als of zy -gééne. andere bron van gedagten hadden , dan het geene zy in haar leven hadden waargenomen en geleerd; dus alles aankwam op den fchat van kenniffe, denwelken zy op den tyd van het fterven vergaderd hadden. Dan ik ben verplicht te herinneren , dat de Heilige Schrift zoo fpreekt van den ftaat der afgefcheidene Zielen , dat zy my toefchynt hoop te geeven , dat wy in het toekoomende leven noch nieuwe aandoeningen , nieulve bevindingen , zullen ontvangen , dewelken onzen gelukftaat vermeerderen



153 Tweede VERHANDELING over de
ren zullen (*). Immers, het geen de Apostel zegt in de meermaalen aangehaalde plaatfe Phil. I. vs. 23. daar hy verklaart, dat de Ziel by haar affcheiden uit dit lighaam by Christus zal zyn , doet ons al aanftonds denken , dat wy in eene nadere en meer byzondere betrekking op , en verbintenis met Jezus Christus zullen zyn , dan wy hier waren ; en wel zoo , dat men daarvan bewustheid , en zelfs meerder voordeels en aangenaame bewustheid zal hebben , dan men hier had. Anders kon de Apostel Pauius , gelyk ik boven zeide, daar na niet verlangen , nochte verklaaren m dat zulks beter was , dan het geene hy in dit leven reeds daar van genoot.
Hier uit vloeit aanftonds , dat dit niet enkel befiaan kan in de byzondere befcherminge , dewelke wy alsdan van Jezus Christus genieten zullen , zoo dat ons géén onheil zal treffen , ofte ons in rampzaligheid ftorten ; nogte ook daar in , dat onze Zielen een byzonder geliefd eigendom van Jezus Christus zullen zyn ; want dit had reeds met opzicht tot de Zielen , en zelfs in zekere betrekking op onze lighaamen in dit leven
plaats:
(*) Het geen ik hier aanmerk , zie ik niet aan voor onontbeerelyke Leerftellingen des geloofs, maar voor Waarheeden , waar toe ons de Heilige Schrift by de hand leid , en die troostryk zyn', die althans géén naadeel doen kunnen, en ten minden gelegenheid tot overdenken en onderzoek zullen geeven.



ZIELE naa den DOOD. 159
plaats: maar het zegt iet anders. De Heer Jezus Christus fchynt ons den weg te openen , wanneer Hy , Joann. XVII. vs. 24. zynen Vader biddende , Vader ! ik wil, dat , waar ik ben , ook die zyn , die Gy my ge geeven hebt ; daar by voegt, op dat zy myne heerlykheid zien. Dit fchynt te kennen te geeven , dac hier gefproken word van een zoodanig zyn by onzen Heere , het welke gelegenheid en handleiding geeft, om Hem in zyne Heerlykheid te zien. En hier uit is vvaarfchynlyk , dat ook de geloovige Zielen , naa haar affcheiden uit die leven , in eene zoodanige verbindtenis met den Heere Jezus Christus zullen geplaatst worden , dewelke haar in ftaat ftelt, haar gelegenheid en handleiding geeft, om Hem, in zyne volkomenheid, byzonder waar mede Hy thans in den Hemel bekleed is , te leeren kennen. Dit word bevestigd , door de befchryving , dewelke de Apostel van de gelukzaligheid , naa de opftandinge der •dooden ce geniecen , geefc, 1 ïheffal. IV. vs. 17. wanc hy zege niec anders , dan , dat wy dan altyd by den Heere zullen zyn. Als dan de Apostel, Philipp. I. vs. 23. zich van dezelfde uitdrukkinge , met opzicht tot de afgejeheidene Zielen der Godvruchtigen bedient; als de Heer Jezus den bekeerden Kruifeling , Lukas XXIH. vs. 43. belooft, heden zult gy met my in bet Paradys zyn : dan dringt Hy ons om te denken, dat de Zielen der Godvruchtigen , hoewel in
min-



iöo Tweede VERHANDELING over de
minderen trap , dan naa de opftandinge der doo« den , nochtans in eenen veel grooteren , dan waarin zy die nu hadden , byzondere , en zeer naauwe betrekking op den Heere Jezus ; en bekwaamheid , gelegenheid en handleiding zullen hebben , om Hem in zyne Heerlykheid te zien ; dat is, dieper inzicht in den aart en de uitfteekendheid zyner volkomenheid te erlangen. En dit ftemt overeen met de gewoone betekeniffe der woorden met iemand zyn , ofte by iemand zyn. Want dan heeft men gelegenheid , om elhanderen , het zy met woorden , het zy met gebaarden , zyne gedagten mede te deelen, en denkbeelden en aandoeningen in heni en hy in ons te verwekken. En, wanneer my beloofd word, dat ik by iemand zyn zal , zal ik daar door eene werkelooze tegenwoordigheid verftaan ? Eene nabyheid (gelyk men het noemt) zonder van dien perfocn iet té hooren , iet te zien , iet te gevoelen , ofte met één woord , eenig voordeel ofte eenige bewustheid te hebben ? Dit flryd tegen de natuure der zaake, Of kan een verftandig menfeh , bedaardlyk na eene zoodanige nabyheid , na een zoodanig by iemand zyn , wenfeben ? Dit is onmogelyk. Als dan de Heer Jezus Christus zelf, Lukas XXIII. vs. 43. het zyn by Hem als een voordeel belooft; als Pauius , 1 Theflal. IV. vs. 17. van het zyn by den Heere , als van eenen genoegzaamen grond van Gelukzaligheid fpreekt ; als dezelfde Apostel,
Philipp.



ZIELE NAA DEN DÖOD. lót
Philipp. I. vs. 23. na het zyn by Christus verlangt; en als Jezus Christus zelfden Vader bid, dac de geene, die de Vader Hem gegeeven had, mogten by Hem zyn , om Zyne Heerlykheid ie zien , Joann. XVII. vers 24. dan kan men dac niet van eene werkelooze nabyheid verklaaren. Men moec wel vasc Hellen , dat, hoe dit ook moge toegaan , al ware het dat wy 'er de manier van mogelykheid niet van wisten , het nochtans waarachtig is , dac de Heer Jezus Christus, op eene byzondere wyze , ten' opzichte van de Zielen der gellorvene Godvruchtigen , ter verraeerderinge van hunne gelukzaligheid , zal werk/aam weezen , en dat deezen 'er ook voordeel van zullen trekken , én wel zoo , dac zy de heerlykheid van Jezus Christus zullen zien , en in de kennis daar van veel meerder en gelukzaliger inzien bekomen.
Dac men zelfs in eene nadere betrekking op, en verbinteniffe mee God, geduurende dien tyd van affcheidinge , zal weezen , leere .ons Salomo denken , wanneer hy , Predik. XII. vs. 7. van 's menfchen fierven fpreekende , zegt : dat de Geest, de Ziel des menfchen, dan keert tot God, die hem gegeeven heeft. Keert de geest des menfchen dan tot God , dan moet hy in eene zekere nabyheid , en wel in gééne werkelooze nabyheid , by God weezen , enz. Mee één woord , alles, wat ik te voren uit de verklaaringe, dac L men



ïfia Tweede VERHANDELING over de
men by Christus zal zyn, heb opgemaakt, heeft ook hier plaats , daar ons verzekerd word , dat men by God zal weezen. Derhalven zal men op eene beftendige en duurzaame wyze , den onmiddelbaaren invloed en werking van en omgang mee God genieten.
Gemerkt nu de Gelukzaligen gezamentlyk dat lot hebben zullen , doet ons die noodzaaklyk vermoeden , dat zy ook van eikanderen kennis zullen hebben , en in naadere betrekkinge op elkanderen , tot vermeerderinge van elkanders geluk , zullen ftaan. En dit word onderfteund door de Parabel van den ryken Man en Lazarus, waar by gezegd word , dat Lazarus was in den fchoot van Abraham. Dit is wel niet letterlyk op te vatten ; maar zou het ongerymd zyn , om daaruit eene byzondere betrekking der godzalige Zielen , naa hun affcheiden uit dit lighaam , op Abraham te vermoeden ?
Het zelfde mag men ook ftellen met opzicht tot de goede Engelen, want Lukas XVI. vs. 22. leest men , dat de Ziel van Lazarus gebragt werd van de Engelen in Abrahams fchoot, en dit toont, dat de Jooden van dien tyd , eene zekere werkfaamheid der Engelen, om de Vroomen in het bezit der Gelukzaligheid te ftellen , geloofden , en dat de Heer Jezus Christus dit goedkeurde : en het is zeer te vermoeden , dat zy, die hierin gewillig en met lust bezig waren,
ten



ZIELE naa den DOOD. J63
ten dienftè van die geenen, die de gelukzaligheid zullen beërven , alles, wat in hen is , toe vermeerdcringe van derzelver geluk in het toekomende leven toebrengen zullen.
Ik durf niets van dit alles met volkomene zekerheid bepaalen ; en vooral niet, hoedanig die invloed der Engelen en der Gelukzaligen op elkanderen, tot vermeerderinge van elkanders geluk , geduurende dien tyd tusfehen den dood en de opihndinge , weezen zal. Ik zoek alleen te toonen, hoe verre men het zelfs met overdenkinge , door handleidinge van de Heilige Schrift , en de gezonde reden , brengen kan. Nochtans ik denk , dat, en het voorgemelde , en de plaats Hebr. XII. vs. 22, 23. daar tot de Geloovigen des Nieuwen Verbonds gezegd word : Gy zyt gekomen tot de menigte ( en in de gemeenfebap ) van veele duizend Engelen , en tot de gemeente der Eerst gehoor enen , die in den Hemel aangefchreeven zyn , en tot de Geesten der volkomene Rechtvaardigen ; ons doen vermoeden , dat ook de zalige Zielen in gééne mindere, maar zelfs in eene meerdere gemeenfehap met dezelven weezen zullen.
L % §. XII.



164 Tweede VERHANDELING over de
§. XII.
Misfchien zal meh denken , dat, het geen ik my hier als waarfchyneïyk verbeelde , onmogelyk is ; en dat het derhalven van zeiven vervalt : want dat de Zielen, afgefcheiden van hunne lighaamen , althans niet in ftaat zyn, om eenigen invloed van andere fchepfelen , ofte nieuwe gewaarwordingen van dezelven te bekomen. Maar voor eerst toont de Apostel Pauius van een ander gevoelen te weezen , 2 Cor. XII. vs. 4. Het blykt, dat hy dit niet voor onmogelyk aanzag. Want, hy betuigde wel onuitfpreekbaare woorden , maar nochtans woorden geboord te hebben , fchoon hy tevens zegt , dat hy niet wist, of hy in , dan of hy buiten het lighaam was geweest. Ik wil hier niet ftaan op de uitdrukking van boot en , nogte daaruit opmaaken , dat Pauius dagt, dat een Ziel , fchoon niet in dit 'lighaam zynde , kon hooren ; maar ik mag 'er (dunkt my) ten minften uit befluiten , dat eene Ziel , fchoon buiten het lighaam zynde , nieuwe denkbeelden, door middel van eenige gewaarwordinge, bekoomen kan. En dit is genoeg
tot myn oogmerk. Maar hierby komt,
dat Pauius zelf ons iets fchynt aan de hand te geeven , waar door men eenigfints zoude kunnen begrypen , boe de Gelukzaligen met eikanderen en met de Enge!-r. tn eene zaligende gemeen-
febap



ZIELE naa den DOOD. i6s
fchap zoude kunnen zyn (*). Hy zegt immers 2 Corinch. V. vs. i. Wy weeten nu , ij- 't dat ons aardfche buis van deeze hutte gebroken word , dat wy een gebouw hebben, van God gebouwd, een huis , niet met handen gemaakt , dat eeuwig is in den 'Hemel. De Apostel geeft reden van zyne en der Geloovigen ftandvastigheid in het midden van alle de wederwaardigheeden , dewelken zy om de belydenifie des Euangelies moesten ondergaan. Het aardfche huis deezes lighaams kan daardoor (zegthy) wel gebroken, en wy van hec leven ter dood gebragc worden ; maar wy weecen , dac, al geïchied die, wy een gebouw hebben, niec bekomen zullen, maar hebben. Welk een gebouw ? een gebouw (zege hy) van God gebouwd , en zonder banden gemaakt, dat eeuwig is in den Hemel. Wac is dac voor een gebouw ? Hec is zekerlyk een lighaam , mee hec welke wy bekleed zyn , hec welke God onmiddelbaar een oorfprong heefc, en niec mee handen gemaakt is; dac is , waar coe menfchen , gelyk toe di: fterfelyke lighaam gefchied is, niets ter weereld bygebragt hebben , ofte bybrengen zullen , en het welke wy ook eeuwig behouden zuilen in den Hemel. Doet ons dit niet op een zeker beftendig lighaam denken , hec welke onze
( * ) Want , wat God en Jezus Christus aanbelangt , «jaar aan is géén twyffel , terwyl die lm 'inmïddelbaare ir.jpaake > oas denkbeelden meedecsslea kunnen.
h 3



i66 Tweede VERHANDELING over de
ze Zielen by haare eerfte wordinge van God bekomen hebben , en het welke zy ook by den dood behouden zullen , en het welke alleen by de opftandinge der Dooden op eene byzondere wyze weder zal uitgerold worden. Gelyk du ook fommige Kerkvaders al ten deele by deeze plaatfe gedagc 'hebben , en veel fchyn van reden heefc, om dat de Apostel aitdrukiyk zegt, dat wy by ons fierven zulk een lichaam hebben , niet
dat wy het eerst bekoemen zuilen. En
word dit niet bevestigd, door het vervolg ? Hy zegt vs. 2. en hec zal daar niec by blyven , maar daar boven zal die Hemelfche lighaam noch met een veel heerlyker., ten jongften dage, overkleed worden : daar hebben wy gegronde hoope toe , en daar na verlangen wy zelfs. Wat zegt dac anders ? dan wy weeten , dat die beftendige lighaam noch eens ten jongften dage op eene byzondere wyze opgevuld , met nieuwe hoedanig heeden zal voor den dag komen , om ons noch meer bekwaam te maaken voor den Hemel. En wy verlangen zelfs , dat die tyd reeds daar was, en wenfehcen , dac wy daarna niec tot den jongften dag behoefden te wagten : wat zouden ons dan de wederwaardigheeden moedloos maaken. De Apostel gaat voort , en zegt vs. 3. dat hy na die nieuwe bekieeding , om met een nieuw verheerlykt lighaam aangedaan te weezen , verlangde-, alhoewel wy (zegt hy) ontkleed zynde, dit tegenwoordige lighaam afgelegd hebbende ,
web'



ZIELE NAA DEN DOOD.
167
nochtans niet naakt, dat is, geheel van alle lighaam ontbloot, zullen bevonden worden ; nochtans wenfchten hy liever die opvulling , dewelke ons beftendig lighaam verheerlyken en volmaaken zal , aanftonds te bekomen.
Dit dunkt my , tot noch toe , is waarfchynlyk de meening van den Apostel. En dit word des te waarfchynlyker , om dat de reden ons fchynt tot eene zoodanige verwachtinge, vaneen lighaam , hec welke wy medeneemen zullen by onzen dood, gelegenheid te geeven; gelyk niet alleen laatere Wysgeeren , maar ook Kerkvaders en uitmuntende Godgeleerden mee verfcheide redenen betoogd hebben , dewelken hec hier de plaats niec is in het breede te melden.
Neemt men dan aan , dat onze Ziel by ons fterven noch een zeker lighaam behouden zal , men zal ligter kunnen begrypen , hoe zy , geduurende dien tyd , nieuwe bevindingen zal kunnen bekoomen, en in naadere en gèlukzaiigende gemeenfehap met Christus , en met malkanderen , en met de Engelen zal kunnen geraaken. Maar-ai-nam men dat niec aan , onze onkunde over de maniere der mogelykheid , zal gééne zwaarigheid , althans gééne voldoende reden tot twyffelen , aan het geen de Heilige Schrift ons verzekert, kunnen geeven.
L 4 % XIII.



168 Tweede VERHANDELING over de
§. XIII.
Ik heb tot hier toe wel voornaamlyk van den ftaat, waarin de Zielen der Godvruchtigen , by haar affcheiden van dit lighaam , geraaken zullen , gefprooken. Nochtans heb ik gelegenheid genoeg gegeeven , om , door legenoverftelunge van de Geloovigen met de Godloozen, ook een begrip van den ftaat der laatstgenoemden te vormen. De reden , waarom ik het vooral rechtftreeks met opzicht tot de Godvruchtigen heb gedaan , was, om dat myn oogmerk m alles met deeze Verhandelinge , gelyk ook met die van i Corinth. XV. zich voornaamlyk tot de God^ vruchtigen uitftrekte.
§. X I V.
Daar fchiet noch ééne vraag over, die wy hier te beantwoorden hebben , naaralyk : Waar van zal onze gelukzaligheid in het toekomftige fa ven afhangen ? Zal alles aankomen op dat geene, waarmede wy ons inde laatfte oogenblikkenvanons leven zullen bezig houden , of niet ? Zo neen , van waar dan ? Men verbeeld zich wel dikmaals , dat een Christen met geestlyke befchouwingen moet bezig zyn , als de dood hem in
eene



ZIELE naa den DOOD. 169
eene gelukzalige eeuwigheid overbrengen zal ; dat, wanneer een menfeh , midden in den loop zyner weereldfche zaaken , door den dood word weggerukt, dit zyne gelukzaligheid, zo niet geheel twyffelachtig maakt, ten minnen grootlyks vermindert. Dan , ik ben geheel niet van die gedagten. Ik denk, dat het toekomende lot van eenen menfeh , van zyne heerjehende neigingen , en wyze van doen en denken afhangt. Ik denk, dat hy in tyds zich moet bekommeren , om in eenen ftaat te geraaken , dat hy veilig de genade van God verwagten kan. Ik oordeel , dat dit de bron van al zyn doen en laaten behoort te weezen. Maar ik ben ook van meening, dat hy, dit doende, veilig en gerust zich aan zyn werk en eerlyke uitfpanning mag begeeven; en, fchoon dat, te dier tyd, alle de tegenwoordigheid en infpanning van zynen geest vereiffche , dat hy niets heeft te dugten , niet tegen liaan de de dood hem op dat oogenblik mogt verrasfehen. Wy zyn in de weereld : God heeft ons ook daar posten toebetrouwd , en zelfs gewiid , dat wy ons door rust en uitfpanningen zouden vermaaken , op dat wy bekwaam zouden weezen , Hem , vervolgens , met vernieuwde krachten , te dienen.
L s Men



170 Tweede VERHANDELING over de
Men denke niet: Wy Jeeren evenwel, dat van onze volhandigheid in geloof en deugd , onze eeuwige Zaligheid afhangc , en men kan niet zeggen, dat zoodanig iemand in het geloof fterft. Men kan immers niec denken, dac een menfeh zyn geloof aanftonds verliesc, ofte ophoud geloovig te weezen , zoo ras hy ophoud opzetlyk aan zynen Zaligmaaker te gedenken , of zich regtftrceklch mee hec Euangelie bezig te houden. Zoo dat waar was, dan moest de beste Christen , wanneer hy in een flauuwte vak , ofte geiusc ligc te flaapen , niec onder de Geloovigen ce cellen zyn ; maar weder geloovig worden , als hy toe zich zelven komt ofce ontwaakc. Ieder ziec , welke ongcrymdheid daar in ligge. Men weece dan, dac het aankoomc op de heerfchende gefteldheid van ons harte , of wy gewillig en met vermaak de zonde deeden , dezelven met genoegen herdagcen; dezelven, daar wy niec konden , nochcans wenfehten ce doen ; dan of wy alleen door overyiing, door harescochten vervoerd , door zwakheid , door broosheid mistastcen , dac van gantfeher harce betreuren , God in Christus om genade bidden , en alles doen willen om het] te vergoeden. Is dat laatfte niet by ons, men kan hec op onze Godvruchtige overdenkingen , op onze gebeden ; op hec gebruik des Avondmaals , in de laacfte oogenblikken onzes levens niet laaten aankomen. Maar is
dac



ZIELE naa den DOOD. 171
dat by iemand, dat hy zich niet bekommere: 'tzy in flaap, ofce in zyn dagelyks werk, ofte zelfs in uirfpanningen, worde weggerukt. Wy behoeven ons ook niet over den dood , als zy ons zoo verrasfchen mogt, te bezwaaren. Men trachce ernftig Gods Wil te doen , en zich voor alle voorbedagte zonden te hoeden: endenkedan, dat God harten en nieren beproeft ; dat oprechtheid Hem aangenaam is ; en dat, daar van, ons geluk in de eeuwigheid zal afhangen.
BEWY-



t72 GROND van de OPSTANDINGE
B E W Y Z E N ,
dat by de
PREDIKING des EUANGELIES
d e
VOORNAAME GRONDSLAG
van alles is :
d e
DOOD, BEGRAVING en OPSTANDING van de HEERE JEZUS:
opgemaakt uit
i CORINTHEN XV. vs. 3, 4.
INHOUD.
§. I. /*\ p de befchouwinge van 't geene een Christen yJ aanftonds naa zyn dood te wagten hebbe , vraagt men natuurlyk : voldoet dat aan 't groot ein~ de , dat de menfeh het afbeeldfél van God zy ? Is dat alles ? De oplosfing kan men vinden 1 Corinth. XV. Dat verdient eene uitvoerige overweeging. Men maake een begin met vs. 3 en 4. Daar word de
grond



der GELOOVIGEN. 173
grond gelegd tot verzekeringe van onze Opftandinge. §. 1.1. De Apostel leert daar : 1. dat Jezus, wiens Lighaam in zekeren zin onftcr/eljk was , geüorven is : en in welken zin men dit te vatten hebbe. %. lil. Schoon Jezus Lighaam niet , uit gebrek zyner natuur e , fterven kon , 200 bleef nochtans over , dat Hy doof eenen geweldigen dood kon fterven , indien Hy 'er zico gewillig in over gaf. §. IV. Men vraagt: waarom ffierf Jezus; waarom leide Hy gewillig zyn leeven af ? en Pauius zegt om onzer zonden wille. §. V. Jezus, der Godlyke Natuur deelachtig zynde , overzag aller menfchen overtredingen , en betreurde ze ; Gods wille geopenbaart en overtreden zynde, nam Hy de flraffe , die 'er regtvaardiglyk op volgen moest, op zich, en maakte het dus moogelyk , dat wy niet geftraft worden. §. VI. De Apostel Pauius leert ook , dat Jezus begraven is: maar waarom is hy begraven ; en zoo blykbaar ondgr de beftieringe van Gods Voorzienigheid , begraven ? §. VII. Het derde, dat de Apostel den Corincheren zegt geleerd té hebber, was , dat Jezus opgeÜaan was , ten derden dage; en wat dit bewees. §. VIII. De Leer deezer dingen maakt den voornaamen Grondllag van bec Chiiscendom uit ; zy waren , en zyn noch voor ons van het hoogfte aanbelang , ook met opzicht tot de Leere van onze Opfland:;:g. §. IX. Als deeze waarheid den menfchen zou bekend worden , was de Prediking daar van noodzaakelyk. §. X. Dn is het middel, om ons te brengen tot het Geloof, en tot hei Vertrouwen op God , die ons door belofte van genade en zaligheid , tot Zyne eeuwige gemeenfehep langs deezen weg geroepen heeft.
§. I.



i74 GROND van de OPSTANDINGE
Te vooren zagen wy , wat de godvruchtige Christen aanftonds naa zynen dood hebbe te wachten. Maar de vraag is verder : zal hy altoos in dien ftaat blyven '? Hoe beantwoord dat aan het einde , waar toe hy gefchikt is , naamlyk, om Gods Af beeldfel te weezen ? Voldoet dat daaraan? De Apostel beantwoord deeze vraag in het XV. Kapittel van zyn eerften Brief aan de Corintheren. Laaten wy naauwkeurig, het geen hy daar van zeide , zoeken naa te gaan.
Als een wys bouwmeester legt by eerst den grond , de Leer naamlyk , die hy hun te voren had voorgedraagen. De vraag nu is : Wat is die voornaame grondfiag van dat Euangelie. waar van de Apostel zoo veel werks maakt, waarop alles genoegzaam alleen rustte , het geene hy tot hier toe te Corinthen gepredikt had , en in dit Kapittel aandringen wilde ? Deeze vraag zal ik trachten in deeze Verhandeling met zyne eigene verklaaringe , daaromtrent gegeeven , te beantwoorden.
De



der GELOOVIGEN.
l75
De Apostel zegt hier ter plaatze, dat Christus geftorven is voor onze zonden naar de Schrift , en dat Hy hegraaven is, en dat Hy weder opgejlaan is ten derden dage , naar de Schrift ; dat heb ik ulieden ten eerjten gegeeven, gelyk ik bet ook ontvangen heb , enz.
i i i
De eerfle zaak , waar van de Apostel hier fpreekt, is , dat Christus voor ons geftorven is. . Wat is dat?
De Heer Jezus was naar Zyne menfchelyke natuur in zekeren zin onfterflyk. Dac was één der voorrechten van Zyne menfchlyke natuur boven de onze. Deeze onfterflykheid was gelegen niec in eene volftrekte onmogelykheid, om zyn leven ce kunnen verliezen (*). Ieder weet, dac in dien zin gééne menfchlyke natuur onfierflyk weezen kan. Géén lighaam kan 'er zyn , of hec is uic veele deelen zamengezec , dus het gantfche gebouw daar van ook kan gefloopt worden. De Ziel is ook wel vereenigd met het lighaam , maar die Ziel zelve kan door God vernietigd, of ten minnen , waar op hec hier voornaamlyk aankoomc, van hec lighaam gefcheiden worden. .—. Ook heefc de ukkomsc hec cegendeel daar van doen
bly-
( * ") Zoo komt zy Gode alleen toe , i Timoth. VI. vs. 16.



i75 GROND van de OPSTANDÏNGE
blyken ; want , zoo het onmogelyk geweest was , ebt de Heer Jezus was geftorven , hoe kon men dan naar waarheid zeggen: Hy is gestok v e n.
Dan, de onfterflykheid van den Heere Jezus beftond daarin , dat Hy niet aan de natuurlyke noodzaaklykheid om te fterven , waar aan wy menfchen onvermydelyk onderworpen zyn , onderhevig is geweest , dus het mogelyk was, 'dat Hy niet ftierf; dat is , het menfchlyke lighaam van den Heere Jezus , had eene genoegzaame bevvcegingskracht , gegrond in eene volmaakte fchikking van verband tusfchen deszelven deelen, en ftond onder het beftier van zyne volftrekt heilige Ziel , dus zyne menfchheid genoegzaame kracht had , om altoos, en zonder eenige tusfchenpoozinge te kunnen leeven. Jaa men raag zeggen, dat de Heer Jezus onjlerflyk was, zelfs zoo verre , dat het onmogelyk was , dat Hy natuurlyker wyze, uit eenig gebrek van zyne natuur , zou fterven (* ).
Dit
(*) Want in zyne Ziel op zich zelve , die het gebied voerde (om zoo te fpreeken) over zyn lighaam, was gééne de minfte ongeregeldheid van driften ; in zyn lighaam , alleen befchowwd, was gééne zoodanige verbintenis van alle deszelven deelen , nogte eene zoodanige kracht daar uit voortvloeiende ; nogte in de verbintenis van zyn Ziel en ligchaam met malkanderen was iets aan te treffen, waaruit natuurlyk, als uit eene inneriyke bron, door eene natuurlyke noodzaaklykheid zyu uood zou hebben kunnen voortvloeijen.



der GELOOVIGEN. 177
Dit alles vloeit natuurlyk uit de wonderdaadige voortbrenginge van Jezus menfchlyke natuur , als een gevolg ; waar uic men ligt Kan begrypen , dat de Heer Jezus eene zoo volmaakte menfchlyke natuur heeft ontvangen , als 'er eene weezen kan , die nochcans op deeze aarde zou kunnen verkeeren ; dac is eene zoo volmaakce menfchlyke Ziel , en een volmaakc tnenfchlyk lighaam , welke op de volmaakcfle wyze zamen waren verbonden ; waaruit dan ook zyne onzondigheid voorcvloeide , en dus ook , dac Hy niec innerlyk of natuurlyk onderworpen was aan den dood, wyl die een gevolg en ikaf is van de zonde , Romein. VI. vs. 23. Genef. II. vs. 17.
$• HL
Dus fchiet 'er niec over , dan alleen dac Hy door eenen geweldigen dood kon van kanc geholpen worden, hec zy die Hem door eenig uiterlyk coeval, van Moordenaars, ofce door andere natuurlyke zaaken, oftewel van de kwaadwilligen aanleg van menfchen overkwam. Dan hier tegen beveiligde Hem genoeg de Godheid, die in Hem woonde; machtig genoeg, om Hem cegen alle gevaaren in zekerheid te nellen. Derhalven kon de Heer Jezus den dood niec , dan met Zyne bewilliging , ondergaan •, dac is , niec zonder dat Hy met zynen eigenen goeden wille M be-



£78 GROND van de OPSTANDINGE
befloot, om zich niec tegen denzelven ce beveiligen. Daarom zeide ook de Heer Jezus : Niemand neemt myn leven van my ; laac ik hec, zoo laat ik bet van my zeiven , Joann. X. vs. 18. (*>
S. 'IV.
Is dan de Heer Jezus geftorven , Hy heefc zyn leven zelf afgelegd. En men mag mee reden vraagen : Waarom is Hy geftorven ? Die zou men niet mee reden vraagen, wanneer onze Heer niees , dan een ander gemeen menfeh , natuurlyk voortgeceeld , en aan ziekten en dood natuurlyk , gelyk wy , onderworpen , geweest was. Want dan zou de allereenvoudigfte met reden hebben kunnen antwoorden , om dat Hy niet onfterflyk was ; en dus nogce cegen ziekeen, nogce cegen nacuurlyke coevallen , nogte cegen geweldenarye van menfchen beveiligd , nogte in ftaat, om zich zeiven volkomen te beveiligen. Maar nu is de vraag : hoe komt het, dat de Heer Jezus is geftorven, billyk en gegrond. De Apostel
(*) Dat de Heer Jezus waarlyk geftorven is , bewyst CO het openen zyner zyde met eenen fpeer , waar op 'er water en bloed uit vloeide , Joann. XIX. vs. 34. (2) Pilatus verhoor van den Hoofdman , die by het Kruis de wacht gehad had , Markus XV. vs. 44. (3) Het getuigenis der Jooden zeiven , by Pilatus gegeeven , en nooit door hen , zelfs tot nu toe, herroepen.



dek. GELOOVIGEN.
K9
tel beantwoord ook deeze vaaag , met te zeggen , dat Hy om onzer zonden wil geftorven is.
5- v.
Wat dit zeggen , Hy is om onzer zonden wil geftorven , bevatte , leert ons de Heilige Schrift zelve. Zy zegt ons , dat Hy het Lam Gods was *t welk de Zonden van de Weereld droeg ; dat Hy onze krankheden droeg , enz. Zy verzekert ons vervolgens , dat Hy Zyn leven gegeeven heeft tot verlosfinge voor veelen, enz. (*).
Dus
(*) De Heilige Schrift leert derhalven duidelyk , dat de Heer Jezus in de plaatfe der menfchen is getreden , om hunne zaak by God, ter hunner verzoeninge met God , en dus hunne zonden weg te neemen. Ik denk dat de zaak zoo is op te vatten , dat de Heer Jezus Christus dit bewerkt heeft door de zonden der menfchen in hunnen naam zoo te betreuren , dat is in zulk eenen trap, dat dit gelyk ftond met de boosheid van dö misdaaden der menfchen. Zyne menfchlyke ziel gevoelde 'er zeer veel van , toen Hy voor zyn wéldoen zoo fchandelyk van de Jooden beioond werd. Dan , zyne menfcbbeid alleen kon dit flechts tot eene bepaalde hoogte vatten , maar de Godlyke natuur , die in Hem woonde , verhief zyne menfchlyke ziel en haar verrnogen , om de grouwlykheid der zonden in te zien , en te gevoelen , tot in het oneindige. Dit kon gefchieden , om dat het eene daad was van verjland , waar toe zyne menfchlyke zie! en de Godheid kan zamemverken , en dus een daad, welke uit Godlyk en menjchlyk inzicht, 't welk door éénen en denzelfden perfoon gefchiedde , beftaan kon. Dit deed Jezus gcduurende zyn lyden , aaartoe heeft Hy zyn bloed vergoten ; daarom heeft Hy zyn leven afgelegd , en is geftorven. Dat alles bragt M 2



180 GROND van de OPSTANDINGE
Dus zyn dan onze zonden de oorzaak geweest van Jezus dood. Daarom leezen wy : My hebt gy arbeid gemaakt met uwe zonden , my hebt gy moeite gemaakt met uwe misdaaden , enz. Jefaia
XLLII. vs. 24. Dus is Hy om onzer
zonden wil geftorven , voor zoo verre Hy dezelven verzoend, en God met ons bevredigd heefc; dac is , den grond gelegd , dac, wanneer wy in boecvaardigheid , en in levendig geloof, ofte dankbaare genoegenneeming in .zyne verzoening van ons menfchen met God , als voor ons gefchied , coc Hem kwamen , en in een geloof,
vrucht-
het zyne toe tot dat betreuren van de zonden der menfchen.
Dus was Gods Rechtvaardigheid genoeg gedaan , ofte voldaan ; dat is, dus bleek openbaarlyk , dat, gelyk God het zcdelyk u;oede , de deugd, in zich zclven en in zvne fchepfelcn bemint , cn alle kwaad gedrag ofte zoiuie geheel afkeurt: Hy zoo ook niet naalaat , om zich van zyne macht en recht te bedienen , om menfchen wegens hunne misdaaden, op eene wyze, die met derzelver gewicht overéénftemt , te itraffen. Het "bleek, datHy niet onverfchillig was omtreuthetkwaade maar ook deszelven gewicht gadefloeg; dat Hy zvne eigene Wetten handhaafde, en de algemeene weiTaart van zyn Koningryk, welke door de openbaannge zvner volkomenheden , en de volmaakte overeenfteman'nag van den gantfehen zamenhang aller toevallige dingen , en het naakomen en handhaven zyner wetten alleen bevorderd word, grootlyks , dat is, zoo als het den Allerwysten en Allerheiligften Koning van het Geheele-Al voegde , ter harte nam. En dit diende dus , om het geweeten van deu menfeh die gezondigd had , hy zyne bekeeringe gerust te ftellen , als het welke fcilïyk genade , maar niet ten koste van de deugd, ioekt.



DER
GELOOVIGEN. 181
vruchtbaar in goede werken , by Hem bleeven , wy genade by God vinden konden en zouden. — En ten laatften word dit gezegd , om dat het lyden van Jezus , wanneer wy in de heilorde, vooraf befchreeven , van harten genoegen neemen , de grond is, dat met ae daad zelve onzer overtredingen nooit meer zal gedagt worden ; dat is , dat wy daarom in hec minde ofce meeltc gééne fcraffcn zullen hebben te lyden , Galac. III. vs. 13. en Joann. III. vs. 18. veel min de verdoemenis te ondergaan.
S- v I.
( b ) Dan de Apostel fpreekt vervolgens van de Begraafenis onzes Zaligmaakers. De gefchiedenis en de omltandigheeden van deeze begraaving onzes Heeren , hebben ons de Euangelisten naauwkeurig opgetekend , en zyn (zoo veel my bekendis) nooic in twyffel getrokken. Andere menfchen werden ook onder de Jooden , gelyk by ons , begraaven. Dat gefchiedde , om dac hunne ontzielde iighaamen , verrotting en ftank onderworpen, den levendigen tot last en naadeel zouden worden. Jezus behoefde om deeze reden niet begraaven te worden. Hy zou op den derde.n dag opllaan , en God in dien tyd zorg draagen , dat Hy de verrotting niet zoude zien. Dan , de Heer wilde zich ook daaraan niet ontM 3 trek-



jSz GROND van de OPSTANDINGE
trekken : (a) om alle mishandelingen aan zyn geltorven lighaam , zoo veel mogelyk was, zonder Wonderwerken , voor te komen. (Z>) Om openbaar te doen blyken , dat zich ieder van zynen dood volkomen verzekerd had gehouden , en'dus dezelve onbetwistbaar was gebleeken : (c) Mogelyk ook, om zich deezen laatlten trap van Vernederinge niet te ontcrekken , die zyn menfchlyk lighaam kon ondergaan , als het welke waardig , en bekwaam om ten Hemel ingevoerd te worden , thans , als der aarde en het gezicht der menfchen onwaardig, onder de aarde begraaven werd.
Hy werd begraaven onder de merkwaardigfte tekenen van Gods Voorzienigheid. In een Steenrots , waaruit Hy niet van agteren door de Discipelen gedagt ofce voorgegeeven kon worden , gehaald te weezen. In een nieuw Graf, waarin nog nooic iemand had geleegen , dus men niec kon voorwenden , dac Hy misfchien door hec aanraaken van de asfche van deezen ofte geenen Propheec ofce Heiligen , die voormaals daar in gelegen had , was opgewekc , even als 2 Kon. XIII. vs. er. In een Graf, eindelyk , 'c welk mee eenen zwaaien Steen gefloten , mee Wachteren bezet, en met het Zegel van den Joodfchen Raad zeiven verzegeld werd.
Dit alles zal de Apostel den Corintberen buiten cegenfpraake gepredikt hebben by zyne verkeer-



der GELOOVIGEN.
1S3
keering onder hen, gelyk blykc, om dat hy zegt, dat hy hun geleeraard had, dat de Heer Jezus was begraaven.
§. VII.
(e) Dan , hy had 'er ook , en wel voornaamlyk , bygevoegd , dat de Heer ten derden dage wederom was opgejlaan ; dac is , op den derden dag , te rekenen van den tyd zyns doods aan , was weder levendig geworden , en uic het Graf weder voortgekomen. Want onze Heerwas des Frydags geftorven en begraaven , en des Zondags 's morgens vroeg weder opgeftaan. Hier door was Hy (a) krachdyk beweezen de Zoon van God en de Mesfias ce zyn , Rom. I. vs. 4. wanc Hy had deeze geheele zaak daar aan verbleeven , Joann. II. vs. 19. en Matth. XII. 40. (Z>) Hier door bleek, dac Hy aan Gods oogmerk , met Hem in de weereld ce zenden , cot hier toe voldaan , en eene eeuwige verlosfing aancebragt had. Anders zoude God Hem niet wonderdaadig , en op de onweerfpreeklykfte wyze oncflagen hebben , Rom. IV. vs. 25. en Handel. II- vs. 23, 24. (O Hieruit kon ieder onpartydige en oplettende zien , dat de beiofteniffen Gods, van günftige verhooringe der gebeden , Vaderlyke befcherming , en redding uic gevaaren , jaa opwekking uic den dood , ontwyffelbaar aan ons volbragc zouden worden.
M 4 Want,



i»4 GROND van de OPSTANDINGE
Want, wekte God zynen Zoon op uk den dood, liet bewees ( i) : dac Hy , die ons zoo grooce dingen beloofd heefc, in Jtaat is, omzynebelofce gefhnd ce doen , en ons uic de diepfte elende ce redden, en coc heerlykheid in ce leiden. Hec bewees ( 2 ) , dac 'er nu gééne zedelyke hindernis was, de zonde , die Hem anders belet zou hebben om ons zoo vaderlyk aan te neemen , maar dat dezelve was uit den weg geruimd. Dus de G<dlyke Goedertierenheid gaarne alles tot ons geluk zou toebrengen. Het bewees ( 3 ) Gods waarachtigheid en getrouwheid in zyne belofceniffen , daar Hy niets , aan den Mesfias beloofd, onvervuld liet. Dus Hy ook de belofteniffen , ons gedaan, niet onvervuld zal laaten. Hierby komt (4) , dat de Heer Jezus om onzent wil alle lydens en den dood heeft ondergaan , en de Vader Hem daarom heeft overgegeeven , en niet wonderdaadig befchermd. Dus het in de Heilige Schrift voorgefleld word by wyze van verdrag , waar by de Vader op zich nam , wanneer de Heer Jezus in onzen naam en plaatfe dat alles leed , niec alleen Hem , maar ook alle zyne Geloovigen en Bondgenooten , uit den dood coc een gelukzalig leven op ce wekken.
Het is meer dan waarfchynlyk , dat de Apostel by de predikinge van het Euangelie te Corintben alle deeze dingen , nu by deeze , dan by die gelegenheid , zal voorgcfteld hebben , ge^
merkt



der GELOOVIGEN.
185
merkt Hy ze door de predikinge van den Dood, der BegraafenifTe en Opftandinge van den Heere Jezus, tot het geloof aan Christus trachtte te bevveegen.
§. VIII.
( H. ) De Prediking deezer Leere was, en 19 noch van 't hoogfte aanbelang voor ons menfchen, en de grondflag van het Christendom. Immers, was de Heer Jezus niec voor onze zonden geftorven , en waren wy niet verzekerd van de waarheid zyns doods , onder anderen ook door zyne begraafeniffe , en van de volbragte Verzoeninge door zyne opftanding uic den dood : hoe zouden wy mee vrymoedigheid aan God kunnen denken ? Zyne Eigenfchappen , géénen uitgezonderd , moesten ons allerfchriklyksc voorkomen , naadien wy ons bewusc zyn , dat wy tegen God gezondigd hebben. Alle de blyken zyner Liefde , ons gegeeven, moesten ons befchaamenj, en het denkbeeld van Zyne Almacht, Alweetendheid, Alomtegenwoordigheid, Rechtvaardigheid en Eeuwigheid , ons geduurig pynigen. Ten minften , men zou niec anders , dan in de uicerfte onzekerheid , omtrent de genade van God, en wat 'er van ons in de eeuwigheid worden zoude, onzen dood hebben kunnen zien naderen , zonder gegronde hoope hoe ooic weder op te ftaan.
M 5 De I



185 GROND van de OPSTANDINGE
De Prediking der Leere en der Wonderwerken van onzen Zaligmaaker , was dan wel van zeer veel nur. Hy opende daar by wel Gods waare meening in zyne Geboden, in zyn befluit des Vredes , tevens met de orde , waar in wy de voordeden daar van konden deelachtig worden ; dan , Hy had zelf gezegd, dat Hy ook moest lyden tot verzoeninge voor onze zonden, en dat Hy ten derden dage zou opflaan. Was dit dan niet gefchied , of werd dit dan niet gepredikt , hoe kon men in de prediking Zyner Leere en Wonderen berusten ? Hoe denzelven voor den waarachtigen Mesfias en Verloffer onzer zielen aanneemen , daar een zoo gewichtig deel zyner predikinge onvervuld gebleeven was , 'c welk niet weezen kon , zo Hy de waarachtige en getrouwe Getuige was, gelyk Hy zyn moest, zo hy de Mesfias zou weezen.
Wist men , wie de Heer Jezus was; had Hy gezegd waarom Hy lyden zou en tot wat einde; en werd gepredikt, dac Hy , naa het uitftaan van zoo veele en zwaare lydens , eindeJyk den dood op de groocmoedigfte wyze had ondergaan; men kon begrypen , dac de Opperfte Rechcvaardigheid nooic hec zelve omtrent eenen volflrekt onfchuldigen menfeh , dien Hy tevens voor zynen Zoon uit den hoogen Hemel had verklaard , zou toegelaaten hebben, wanneer het alleen geweest was om een voorbeeld van geduld te geeven ,



der GELOOVIGEN. 187
ven, ofce de waarheid zyner Leere ce bevestigen. Wanc hec eerfte kon ook door anderen, en het tweede genoeg door zyne Wonderen en Gods getuigenis , benevens de Wonderwerken zyner Zendelingen , gefchieden. Te meer, daar Jezus niet verplicht was om dit te lyden. Dus was uic het prediken van zynen dood , gevolgd op zoo veel lydens , zeer aanneemelyk , dat het gefchied was ter verzoeninge onzer zonden.
Werd 'er gepredikt, dat Jezus had geleeden, maar daar was niet bygevoegd , dat Hy was opgedaan ; war zou zyn dood meer dan die van een ander gemeen menfeh op ons gemoed hebben kunnen uitvoeren: ce meer , daar Hy gezegd had , en alles daaraan verbleeven , dac Hy een derden dage opftaan zou.
Werd 'er gepredikc, dac Jezus geftorven was, en begraaven , en weder opgedaan ; men wist dan, dac zyne opftanding in eenen eigenlyken, niet in eenen verbloemden ofce geesdyken zin was op te vatten , wanc dac , in den zeiven zin, als Hy was geftorven en begraaven , Hy weder was verreezen uic den dood: en dus, was Hy om de zonden, naa zoo veele lydens, geftorven , en ten derden dage weder opgedaan, de Vader niec willekeurig , maar naar de regels van wysheid en goedheid , de zonden vergeeft , en hec Christendom waarachtig is,
Dus



i8S GROND van be OPSTANDINGE
Dus is de prediking van deeze drie zaaken, (a) dac Jezus geftorven is om onze zonden, (Z>) begraaven, en (c) ten derden dage weder opgewekc, de voornaamfie grondfiag van hec Euangelie , voor zoo verre dac hec befluic van God met opzichc coc ons betreft; en , zonder dat, zyn alle de vermaaningen en beloften van het Euangelie geheel iedel.
!• I x.
Die alles had de Apostel dan ook door onderrichcinge van God ontvangen (gelyk hy zeide) en den Corintheren bekend gemaakt. Dit was gok noodzaaklek; want het rustte (a) op Gods befluit van genade , met opzicht tot ons , het welk noch menfeh noch Engel, het zy by bevinding, het zy by redekaveling, kan ontdekken. (\b~) Het fteunde op Gebeurteniffen en op Wonderwerken , die niemand der Corintheren, noch Pauius zelf bygewoond hadden , en dus ook wy niet. Cc~) Ook is dit gegrond op de grootfte verborgenheid , die de Heilige Schrift ons ooit geopenbaard heeft, en God ons tot onze gelukzaligheid heefc willen doen weeten, de menfeh' wordinge van Gods Zoon , en het geene daaraan voor- en ageer-waarts verbonden is.



der GELOOVIGEN. iSo
x.
Is dan de Heer Jezus om onze zonden geftorven en begraaven , en is Hy ten derden dage weder opgewekt uit den dood , en heeft de Allerhoogfte. dit onmiddelbaar den Apostelen , en ons, door middel van hen , doen prediken; en geeft ons dit zoo veel reden om te denken , dat wy waarlyk met God verzoend zyn, zoo dac ons God in genade wil en zal, om Jezus wil, aanneemen, indien wy waarlyk toonen Leden, Discipelen , en Bondgenooten van Jezus Christus te zyn : hoe uitftekend past dan het zeggen van den Apostel Pauius , Hand. XVII- vs. 31. God noodigt allen uit, jaa bied hun aan , ehdringt hen tot het geloof, terwyl Hy den Heere Jezus uit den dood heeft opgewekt. Kon God ooit krachtiger bewys geeven , ten minden kunnen ofte mogen wy meer bewys van zyne genade te onswaarts , en van de zekerheid der vervuliinge van zyne beloften, den geloovigen gedaan, verwachten , dan dat Hy den menfche gegeeven heeft, met zynen Zoon op te wekken, jaa mogen wy fterker bewyzen wenfehen ?
Zouden wy dan nu noch God in zyne beloften , van deel aan zyne genaade te hebben , en uit den dood tot de Eeuwige Gelukzaligheid opgewekt te worden , mistrouwen 4 daar Hy, de hoogde en heerlyke God, alles gedaan heeft,
om



xqo GROND van de OPSTAND, enz-
om ons van zyne genadige meeninge te vergewisfen. Zullen wy nu noch twyfelen, daar God zoo duidlyk tot ons fpreekt ? Ach ! dac elk op Hem vertrouwe !
Dan , men geeve ons hart dan ook niec aan de aarde , en aardfche ydelheden , daar God zyn hart ons zoo vaderlyk aanbied , en verklaarc alle de fchacten van den Hemel ons toebereid te hebben , om ons die by onze opftanding deelachtig te maaken.
HET



Mladz. i<Ji
HET BEWYS
vam dem
APOSTEL PAULÜS
voor de ZEKERHEID van
JEZUS OPSTANDING,
uit de
PROPHEETIEN (*).
INHOUD.
§• f* /7 ^ ^e Heilige Schryvers op Gelooven ^S-*- aandringen , eisfcben zy nochtans , gééne blinde toeftemming : Dit blykt duidelyk , 1 Corinth. XV. vs. 3, 4. daar Pauius de zekerheid van Jezus Opftanding leert. g. II. Deeze Verhandeling zal dus het bewys nagaan van dien Apostel, voor de zekerheid van Jezus Opftanding,
ont-
(*) 1 Corinth. XV. vs. 3 , 4.



l92 BEWYS van de VASTHEID
ontkend uit de Prophetien. Hy heeft den Corintheren eeleerd, dat Christus geftorven is , enz. naar de Schrift : welke plaatfen bedoelt hy ? $. III. Kracht van bet bewys uit deeze aanhalingen op het oogmerk in deezen toegepast. De Jooden konden met ontkennen , dat deeze Prophetien van den Mesfias *n van zyne Opftandinge fpraken. IV. Zulke' Jooden waren 'er te Corinthen, en voor hen gold het bewys uit de Prophetien als onbeweegbaar. v. Dit bewys word voortgezet door de herinneringe, dat God'waarachtig is in Zyne Beloften. v . Daar veele kenmerken nu van den Mesfias waren oploeven , en onder die ook, dat Hy zou opflaan uit den Dood ; zoo word het bewys , dat Jezus opgellaan is, naar de Schriften, van zeer aanmertehk ecwizt. S. VII. Indien men twyfelde of dit nk m fïoarg'f dan de Apostel bedoelde , zoo bedenle menflegts: dat, als die onderftelling wegvalt dat'er Jooden op dien tyd te Corinthen waren op welker getuigenis en kunde in de Propbetifche Schriften Zn zich beroepen kon, Pauius geheele redeneering Zei zyn zoude. J. VIII. Maar met deeze onderKb/, dat 'er onder de Corinthers zulke Jooden waren loopt alles natuurlyk, en eenen verftandigen Man kegelde. §. IX. Dit bewys is ook van kracht Zor Christenen van onzen tyd: dus willen wy wel gaarne elk bidden , dat hy het ter harte neeme.



van dien GROND. 193
s. t
De Heilige Schryvers eisfchen doorgaans van ons, dat wy hun zeggen vastlyk gelooven zullen. Men heeft dit tracnten averechts te duiden , als of zy voor het onderzoek van hun zeggen vreesden ; en daarom eene blinde toefiemming eifchten. Dan , men behoeft de Heilige Schrift maar in te zien , om van het tegendeel overtuigd te worden. Want zy dringen zelfs op het onderzoek der Heilige Schriften aan. Zy willen , dat men zich zal trachten in ftaat te ftellen , om rekenfchap te kunnen geeven van de hoope die in ons is , en zy onderfteunen, het geene zy ons om té gelooven voorftellcn, met de allerbondigfte bewyzen.
Men ziet hiervan een zeer uitftekend voorbeeld in dit Vyftiende Kapittel van Pauius eerften brief aan die van Corinthen. Daar koomen twee zaaken in voor: De eene was voorleden, de andere toekomftig. De eene was de op/landing van den Heere Jezus , dewelke gefchied was: de andere was de opftanding der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven , dewelke ten jongften dage zal gefchieden. Beide deeze ftukken wil 3Nf Pan-



194 BEWYS van de VASTHEID
Pauius, dat wy zullen gelooven: maarniet blindUng ■ hy bewyst ze zeer bondig : het eerfte van vs. i. tot vs. n. het tweede van vs. ia. tot het einde van het Kapittel. Het eerfte bevat weder twee gronden, waar uit de Apostel redeneert. De eerfte is Gods voorzegging wegens den Dood , de Begraafenis en Opftandinge van den Mesfias, gedaan onder het Oude Testament. De tweede is het getuigenis der Apostelen en van zoo veele anderen , welken verklaarden , dat zy den Heer Jezus naa zyne opftanding zelfs gezien hadden. Laaten wy het eerfte van deeze twee bewyzen nader voor ons neemen.
ï I %
Het eerfte bewys is ontleend uit de Voorzeggingen des Ouden Testaments. De Apostel zegt: Ik heb ulieden geleerd , dat Christus geftorven ts voor onze zonden naar de Schrift , en dat Hy begraaven is , en dat Hy ten derden dage weder cpoeftaan is naar de Schrift. Ik weet wel, dat óedood en begraafenis van den Mesfias even zoo wel als deszelven opftanding , by de Propheeten voorzegd ftaat. Dan , ik ben van oordeel, dat de Apostel deezen niet hoofdzaakelyk bedoelt. Want hy maakt 'er in het vervolg zyner redeneeïinge géén gebruik van , dan alleen ingewikkeld. Ik denk, dat hy 'er voornaamlyk melding van doet , om aan te toonen, dat de Opftanding
van



' van dien GROND.
195
van onzen Zaligmaaker in eenen eigentlyhn , niec in eenen geestlyken ofce verbloemden zin , was op te vatten , gelyk men. naar allen fchyn den Corintheren wilde doen gelooven. Dan 'hy had zekerlyk daarby toch ook het oog daar op , dac Jezus Christus , om onzer zonden wil geftorven zynde , was uic den dood opgewekt. Ik zal my derhalven niec ophouden met plaatzen der Heilige Schriften des Ouden Verbonds^aan cewyzen, waarin van den dood en de begraafenisfe van den Mesfias word gefproken.
Wat aangaat nu de Voorzeggingen Wegens de Opftandinge van den Mesfias : de Apostel zege niec , welken hy aangehaald hebbe. Ik zal dan maar eenigen opnoemen, dewelken de Apostelen zelfs gebruikt hebben , om daaruit eenig nader h'chc te ontleenen voor deeze plaats. Wanneer de Apostelen , op hec eerfte Christen Pinxterfeesc met den Heiligen Geest aangedaan , in vreemde Taaien predikten , begonden fommige fpotzieke Jooden , die niecs dan hunne moedertaale verftonden , hen te lasteren , en te zeggen , dac hec fcheen , dac deeze menfchen te veel Wyns gedronken hadden. Als nu de Apostel, Petrus, zich en zyne Mede-Apostelen daar tegen wilde verdeedigen , en aantoonen , dac hec een uicwerkfel was van Jezus verheerlyking, en eene gaaf, van denzelven hun uic den hemel gefchonken , wilde hy eersc aantoonen , gelyk natuurlyk N 2 " die



i96 BEWYS van de VASTHEID
die moest vooraf gaan , dat de Heer Jezus uit den dood was opgedaan ; en dat die de Propheetien nopens den Mesfias ook medebragten. Ten dien einde beriep Hy zich dan Hand. II. vs. 25 tot 28. op Pfalm XVI. vs. 8 tot 11. Hy bewyst vervolgens , dat deeze plaats niet van David handelt, vs. 29. Gy Mannen , lieve Broeders ! laat my vryelyk tot ulieden fpreeken van den Aardsvader David : Hy is geftorven en begraaven , en zyn Graf is by ons tot op deezen dag ; en dac graf ( wil hy zeggen ) weeten wy allen , bevat nog hec overfchoc ofte de asfche van deezen Aardsvader, dus hy gewislyk in den ftaac der dooden gebleeven, en niet opgewekt is. Hier op zegt Petrus, dat deeze Voorzegging billykop den Mesfias t'huisgebragt word, en vastgefceld, dac Hy bedoeld word, gemerkc deeze de Hoofdperfoon is, van welken in hec Oude Tescament voornaamlyk gefproken word , en de ziel (om zoo te fpreeken ) van de boeken en huishoudinge onder het Oude Verbond. Daarom zege hy vs. 30, 31. Gemerkt David nu een Prephcet was, en wist dat hem God eenen eed gezworen had, dat Hy uit de vrucht zyner lendenen den Mesfias zou ver-wekken en op zynen throon zetten ; zoo heeft hy ie voren gezien , en van des Mesfias opftandinge «efproken , dat Hy naamlyk niet by de dooden zon gelaat en worden naar zyne ziele, en dat zynvleefch de verrotting niet zou zien , en Hy dus kort naa zynen dood wederom zou opftaan.
Wan-



VAN DIEN GROND.
19?
Wanneer de Apostel Pauius in de Synagoge , die de Jooden te Antiochien hadden , den Heer Jezus als den Mesfias en den eenigen ZaJigmaaker wilde prediken , beroept hy zich onder anderen op zyne Opftanding , en dat dezelve voorzegd fiond by de Propheecen , Handel. XIII. vers 34 — 37. Hy haak ten dien einde Jefaia LV. vers 3. aan , alwaar God den Jooden gezegd had , dat Hy de barmhertigheeden Davids getrouwlyk wilde uitvoeren ; dat is, dat Hy de barmhartige beloften, beloften zoo vol van liefde, aan David gedaan, dat één van zyne naakomelingen , de Mesfias , een eeuwig Koningryk tot heil van zyn volk zou bezitten en regeeren , wilde vast maaken , ofce vervullen. Hieruit befluit Pauius , dat , naadien de Mesfias, naar andere Voorzeggingen , moest fterven en begraaven worden , dezelve gewislyk weder moest opftaan uit den dood , en toe een leven opgewekt worden , 't welke Hy nooit zou afleggen. En ieder ziet gemaklyk , dat dit befluic zeer klemde: want, zonder dat, kon de floel zyns Koningryks niet eeuwig vast flaan , gelyk aan David beloofd was. Vervolgens beroept zich Pauius op de te voren aangehaalde plaats Pfalm XVI. vs. 10. waarvan wy zagen, dat]Petrus zich ook op Pinxteren bediend had : en Pauius toont mede aan, dac deeze plaats niec op David kan zien, om dac deeze Koning onbecwiscbaar onder de dooden is gebleeven , en de verrotting heefc gezien ofte ondergaan.
N 3 • Ut



iy;j BEWYS van de VASTHEID
Ik denk , dac deeze plaatfen genoeg zyn om ons te doen zien , hoe de Apostelen uit de Voorzeggingen der Propheeten beweezen hebben , dac de Mesfias móest opftaan , en dat de Heer Jezus dan dok in deezen het kenmerk van den Mesfias had.
Laaten wy dit wat naader tot ons oogmerk brengen.
§• Ut
(ay Alhoewel de hedendaagfche Jooden van ëéëne opftandinge des Mesfias uit den dood wilTen hooren , om dac zy zich diets maaken , dat de Mesfias , de Zoon van David , niet zal fterven maar eeuwig leeven en Koning zyn. Nogtaris is bet niet onwaarfchynlyk , dac fommigen van hunne Vaders voor en korc naa de komst van onzen Zaligmaaker in de weereld, en by de eerfte predikinge des Euangelies, geloofd hebben, dac God van den Mesfias voorzegd had , dat Hy uic den dood weder opftaan zoude , hec zy fommigen van hen dit reeds voormaals vascftelden , hec zy hen de Aposceien gedrongen hebben door bewyzen om dac ce erkennen. Die ziet men niec alleen , om dac de Apostelen daarvan als van eene zaake , onder de Jooden bekend , fpreeken. Maar ook Celfüs, de Heiden , die het Christendom van valsheid heeft trachten te overtuigen, voert zelf eenen Jood in, zeggende:
Wy



VAN DIEN GROND.
190
Wy twxjfielen 'er wel in het geheel niet aan , dat wy ter zyner tyd in onze lighaamen zullen op (laan en eeuwig leeven ; en dat die geene , dien wy verwachten , het voorbeeld en eerfte exempel der toekomftige Opftandinge zal zyn , en aan zynen per Joon zal toonen, dat Gode niets onmogelyk is, enz. Nu kan men immers niec vermoeden , dac Celjus die vaifchlyk , ofce zonder eenigen grond , den Jooden zou naagegeeven , en zelfs de reden verzonnen zou hebben , waarom zy dagcen , dac eene Opftandinge van den Mesfias te verwachten ftond. Ik beken , dac ik gééne waarfchynlyke reden kan bedenken , welke Celjus coc die verdichtfel zoude bewoogen hebben. Dus moeeen ten minften eenigen onder de Jooden van dien tyd gelooid hebben , dat de Mesfias volgens de voorzeggingen der Propheeten weder op zoude Haan. Behalven dac, beweezen de Apostelen op de ce voren gemelde wyze , dac de Opftanding van den Mesfias voorzegd was , en deeze manier van bevvyzen was bondig, klaar en overtuigende , gelyk eene maatige aandacht ieder eenen leert. Dus was de grond van hec bewys der Apostelen vasc en onbeweegbaar.
§• I V.
De Apostel had zich ook daarvan te Corinthen mogen bedienen. In deeze Stad waren verjeheiden Jooden , en zy hadden 'er zelfs N 4 eene



gOO
BEWYS van de VASTHEID
eene Synagoge. En Pauius had niet verzuimd op de Sabbachen in hunne Scholen te prediken. Hy vond by hen wel grooten wederfland : maar fommigen, en daar onder ontwyfeibaar Crispus, de Overfte der Schoole, geloofden, dat Jezus de Mesfias was: zie Handel. XVIII. vs. i 8. Naa het vertrek van Pauius uit Corinthen kwam daar Apollos, een Jood van afkomst en opvoedinge , zeer welfpreekend en ervaren in de Heilige Schriften des Ouden Verbonds. Deeze fterkte niet alleen de Christenen , uic het Joo^ dendom herkomftig , zeer in hun gevoelen , maar tastte ook de onbekeerde Jooden manlyk aan. Hy overwonze fiandvastig (zegt Lukas, Handel. XVIII. vs. 18.) en bewees openlyk door de Schriften , dat Jezus de Christus is ; dac is , de Mesfias, van God door de Propheeten beloofd. Ziet men op de welfpreekendheid van deezen Man , en dac hy zeer geoeïfend was in die Weetenfchappen , welken de Jooden zeer hoog waardeerden , en vergelykc men daar by, wat Lukas verhaalt , dat deeze Man in Jchajen, waar van Corinthen de Hoofdftad was , gedaan hebbe : men kan wel zien , dat zyn arbeid niec zonder vruchc geweest is. Naar allen fchyn kwam hier Kephas ofce Petrus by ; wanc, terwyl fommigen te Corinthen zich naar hem K&phietcn noemden , is het meer te vermoeden , dat hy zelf daar geweest is, dan dat alleen eenigen zyner Difcipelen uit Jerufalem daar gekomen " zul-



VAN DIEN GROND.
20I
zullen zyn, (i Corinch. I. vs. 19.), en zoo veel aanhangs gemaakt hebben. Waren 'er dan in de Gemeente te Corinthen veele Jooden en Heidenen , waren 'er ook nog in die Stad veelen , die Jooden bleeven , Pauius mogt zich in die Stad op de Voorzeggingen der Propheeten beroepen. Want niet alleen de Jooden, welken het Christendom omhelsd hadden , maar zelfs zy , die Jooden waren gebleeven , moesten getuigen , dat hy de Propheetiën , waarop hy zich beriep, niet verdicht had ter onderfleuninge van zyne leere. Dus was deeze grond van die zyde onbetwistbaar, dat men daar erkende, dat de Propheetiën , waar onder ook die behoorden , dac de Mesfias zon opftaan , van Gods onmiddclbaare openbaaringen herkwamen.
De Apostel trekt hieruit dit befluit , dat Jezus gewislyk opgeftaan is. Dit befluit onderftelt twee gronden ; de eerfte is , dat God waarachtig en getrouw is in Zyne beloften , en in het algemeen in Zyne voorzeggingen. De tweede , dat Jezus buiten allen twyffel de Mesfias is.
§. V.
De eerfte reden , waarom Pauius zoo moge redeneeren , is , dat God •waarachtig , en dus onbedriegelyk is, en derhalven , dac men zich op Hem zonder eenig omzien mag verlaaten 5 dat is, dat al hec geen God ons nopens Zyne ge* N 5 dag-



ao* BEWYS van de VASTHEID
dagten , wil en befluiten , door middelen, daar toe dienftig, heeft bekend gemaakt, overeenilcmt met zyne kennifle en wil, en zelfs waarlyk van zyne kennis en wil zynen oorfprong neemt, daar van een afdrukfel is , dus men zich daarop, en op het geene daaruit voortvloeit, cngetwyffeld kan , mag, en moet verlaaten , om dat het tegendeel daarvan , wegens Gods goedertierenheid , die géénen menfche wil misleiden , veel min bedriegen , onmogelyk is. Niet zeg ik die in dien zin , als of daardoor die gebeurteniffen noodzaaklyk wierden , welken God voorzegd had , maar om dat het zeker is , en niet zal agterbl'yven , het welke God regtftreeks gezegd heefc, dat gefchieden zoude.
Dit alles heeft weder zynen grond inde Godlyke Alwetendheid, ofte iir Zyne juiste en volmaakte vocrkennijfe van alle toekomftige dingen in hunnen geheelen famenhang : Voorts in de Volmaaktheid , en dus onveranderlykheid ofte beftendieheid van den Godlyken mil en befiuiten: En ten laatften in de Almacht van God , door weiken Hy in ftaac is, om dat uit te voeren , 't welke Hy bejloten ofce beloofd heeft, dat gefchieden zou.
Ofte by omkeeringe mag men zoo redeneeren : zo men op Gods belofte niet zou kunnen ftaat maaken , moest God ofce niec zelf regc inzien , wat Hy voorzeide en beloofde, en wat
daar-



VAN DIEN GROND.
GOS
daartoe vereifcht wierd; ofte Hy moest den menfchen ten hunnen naadeele iets willen belooven, 'c welke Hy niet voorneemens was om te doen ; ofte Hy moest iets belooven, 't welke Hy niec in ftaat was om uit te voeren. Of men moest ten minden dac van Hem denken kunnen. Hec eerfte is onmogelyk , om dat God eene oneindige volkomenheid bezie; dus zoodaanige onvolkomenheden in God gééne plaats kunnen vinden. Wilde men derhalven dac van Cod denken , men zou zich zeer bedriegen , en Hem niec kennen.
Om die alles legt de Apostel de Voorzeggingen , in het Oude Verbond gedaan , eenvoudig ten gronde , om dat géén Jood , ofce iemand, die Jooden raadpleegde, aan de vervullinge deezer belofcen kon cwyffelen.
$. V I.
De laatfte grond , waarop de Apostel in die ftuk bouwc , is , dac Jezus onbecwistbaar de Mesfias was. Buiten twyflèl had de Apostel hun die beweezen. Wy weeten , hoe veele kenmerken God van den Mesfias lang ce voren hebbe opgegeeven , om den cenvoudigften in ftaat te ftellen , om Hem , wanneer Hy kwam , ce kennen , zoo wel met opzicht toe den eyd , de plaats, de omftandigheden zyner geboorte , tot
zyne



ao4 BEWYS van de VASTHEID
zyne handelwyze , als lyden , dood, enz. Alle deeze dingen had de Apostel buiten twyffel getoond , dat in Jezus van Nazareth vervuld waren. Dus was hec bewys van zyne opftandinge merkelyk daar door gefterkt, gemerkt ieder reden had om te verwachten , jaa te vertrouwen , dat ook Jezus moest opgejtaan zyn , gemerkt alle de overige eigenfchappen van den Mesfias, en deszelven hoedanigheden , zelfs tot kleinigheden toe, in Hem vervuld waren.
S- VII.
Dat alle deeze zaaken door den Apostel vooronderfield zyn , blykt, als men ze met aandacht naagaat. Onderftelt, dat 'er te Corinthen niet dan Heidenen geweest waren , die de Voorzeggingen der Propheecen enkel voor verdichtfelen hielden , ofce alchans niet voor ontwyffelbaare waarheden aanzagen ; ftelt, dat'er gééne Jooden waren , die zy konden raadpleegen, en die , vyanden der Apostelen en der Leere , dat Jezus de Mesfias was, zynde , ontwyffelbaare getuigen in deezen konden zyn : wat zou het den Apostel tot zyn oogmerk gebaat hebben , dat hy zich op de Voorzeggingen der Prophee-
ten, dat Jezus de Mesfias was, beriep ?
Ofte ftelt eens voor een oogenblik , dat deeze menfchen niec geloofd hadden , dac de opftanding



VAN DIEN GROND. 205
ding van den Mesfias uit den dood by de Propheeten voorzegd ftond , wat zou het bewys des Apostels gebaat hebben ? Ofte ftelt, dat zy niet geloofden, dat God, hetgeen Hy voorzegd had, geivislyk zou doen, want dat Hy waarachtig was en getrouw in zyne beloften. Zy hadden kunnen , en, zo zy voor het overige verftandig waren , moeten denken: „ Al was het voorzegd , „ is dat een bewys , dat het gefchied is, en „ zekerlyk gefchied is ? Moet dan alles, hec „ welk 'er voorzegd is , ontwyffelbaar gebeu„ ren ? " , Ofte onderftelt eens ten laatfte , dat zy niet gedagt hadden, dac Jezus de Mesfias was ; zouden zy niet hebben kunnen , jaa moeten denken : „ De Propheeten hebben „ voorzegd , dat de Mesfias uit den dood zal „ opftaan ; ook is', het geen God voorzegd „ heefc , waarachtig , en hec zal gefchieden , ,, ofce het is al gefchied. Dus is hec wel ze„ ker , dac de Mesfias wederom uic den dood „ zal levendig worden ; ofce , zo Hy is ver„ fcheenen , al weder opgewekt is. Maar ia „ dac een bewys , dac Jezus van Nazareth is „ opgeftaan uic den dood ? Is dan Jezus van
Nazareth de Mesfias ? Bewys hec! " .
Dus zou alles cwyfelachcig gebleeven zyn , en het zeggen van den Apostel zonder klem.
S- VIII.



2o6 BEWYS van be VASTHEID,
4
%. VIII.
Dan , ziet de zaak eens van de andere zyde : Steit , dat 'er te Corinthen Jooden waren , die de Heidenen konden raadpleegen , als hun Jezus opftanding , als voorzegd door de Propheeten , gepredikt werd ; ofte die zelfs de Voorzeggingen al geloofden , wanneer Pauius zich daarop beriep. Stelt, dat zy vastftelden , dat God waarachtig was, en getrouw in Zyne beloften. Zy konden niet twyffelen, of de Mesfias moest opftaan uit den dood. Stelt eindelyk , dat zy uit andere gronden geloofden en vast ftelden , dat Jezus de Mesfias was, zy konden niet anders, dan ook toeltemmen , dat dezelve Heer Jezus uit den dood was opgewekt.
S. i x.
Ziet daar dan de bondigheid van het bewys, waar van zich de Apostel bediende tot betoog , dat Jezus van Nazareth buiten allen twyffel ten derden dage was opgeftaan uit den doode.
Dit bewys is voor ons van dezelfde kracht, als voor die te Corinthen. Want wy gelooven ook op goede gronden, dat door de Propheeten lang te vooren uit Godlyke onderrichting is te boek
ge-



VAN DIEN GROND.
207
gefield , dat de Mesfias- ten derden dage zou opftaan uit den dood. Wy wèeten , dac God waarachtig en getrouw is in het vervullen van Zyne beloften. En wy houden ons verzekerd, uit de menigvuldige kenmerken van den Mesfias , die in Jezus van Nazareth zyn te vinden , dat Hy waarlyk de Mesfias moest weezen. Dus is het ook billyk by ons buiten alle gefchil, dac Jezus van Nazareth is geftorven om onze zonden naar de Schrift, en dat Hy is begraaven, en ten derden dage weder opgewekt naar de Schrift.
Men kan niet denken, dat deeze Verhandeling enkel eene befpiegeling is , en van weinige nuttigheid. Pauius zegt zelf in dit Hoofdftuk , vers 4 — 14. Is Christus niet opge/laan , zoo is onze prediking iedel, zoo is ook ons geloof iedel, enz. Dus rust hec geheele Euangelie en .ons gantfche geloof op de zekerheid van die ftellinge, dat Jezus is opgeftaan uic den dood.
Welk braaf Christen zal dan de bewyzen voor de waarheid van Jezus Opftandinge verwaarloozen '? Wie denken , dat hec genoeg is eenvoudig, (gelyk men hec noemt,) dac is, ongegrond , en zonder waarachtig inzichc en overtuiginge , deeze groote gebeurtenis voor waar ce houden ? Men kan niec denken , dac,
als



2o8 BEWYS van de VASTHEID mr.
als men de bewyzen voor derzelver zekerheid €ens -eweeten heefc, het onnoodig is, om ze ons weder te herinneren , en van eene andere , iaa zelfs wel fomtyds van dezelfde zyde , ons voor te ftellen. De gewichtigfte bewyzen , hoe duidlyk gekend , verliezen dikmaals met den tyd hunne kracht, om dat zy ons uit het geheugen «aan Dus is hier de les van Pauius m achc te neemen : Houd in gedachtenis Jezus Christus * dat Hy is opgeftaan uit den doode.
ZEKER-



JSladz. 209
ZEKERHEID
VAN
JEZUS OPSTANDING
UIT ZYNE
VER.SCHYNINGEN;
EESCHREEVEN
1 CORINTHEN XV. vs. 5 —ir.
INHOUD.
§. I. Ts de Zekerheid van Jezus opftandinge bewy?.
J- baar uit het getuigenis der Propheeten, nog uit' neemender blykt zy uit de ver/chyningen van den Heere zeiven. §. II. Daar in kunnen de Apostelen niet misleid zyn : die ver/chyningen zyn te algemeen gezien ; g. III. van Kcphas; %. IV. van de Twaal.
O Vgttf



%M ZEKERHEID oit
fit *™p» »» <^ ^ê""'%
ï\m van alle zyne Mede - Apostelen. §. *•
tt?"-w»»*» V**-issiS
;7«»H«^r gc«fl^; *« ^ macht
van vyanden het verydelen kon.
TVTaa dat de Apostel de Opftanding van Jezus 1^ Christus uit den doode , op de Voorzeggingen der Propheeten gebouwd had , 'gebrokt hy , om dac het gewicht der zaake dac verachte een tweede foort van bewys. vs-
c 1 ii. telc Pauius eenige Verfchyningen van



JEZUS VERSCUYNINGEN. 21;
onzen Zsligmaaker, naa zynen dood , op, om daaruit de Corinthen te vergevvifTen, dac de Heer Jezus waarlyk uit den doode was opgeftaan. Laaten wy hierover eenige aanmerkingen maaken , en voornaamlyk zien , wac men in deeze Verfchyningen van den Heere Jezus naa zynen dood hebbe gade te flaan , als een bewys voor de zekerheid zyner opftandinge.
Op het eene en andere, het geen hier voorkomt , is reeds dikmaals door anderen zoo veel aangemerkt, dat hec genoegfaam onmogelyk vale daaromtrent iets byzonders ofte nieuws uit te vinden. Nochtans naadien dit niet allen bekend is , zal ik hec geene my daar in meest van aanbelang dunkc , voorftellen.
$. I L
De Apostel zege , dac de Heer Jezus naa zyne opftanding verfcheenen is aan Kephas; daar naa aan de Twaalven ; daar naa aan meer dan vyf honderd Broederen ; daar naa aan Jakobus ; daar naa aan alle de Apostelen; daar naa ook aan hem, Paulusv zeiven. Het geen ik hierop in de eerfte plaats aantemerken hebbe, zal voornaamlyk daar in beftaan, dat men duidlyk zien kan , dat de Apostelen niet bedrogen zyn.
Een menfeh kan zich verbeelden iets of iemand te zien en te hooren , en incusfehen door O 2 zyn



2ia ZEKERHEID uit
zyn hartstocht ofte verbeeldinge misleid worden. Maar als meerdere menfchen zeggen , dat zy iemand gelyklyk gezien en gehoord hebben , en daarby eene geheele reden veihaalen , die zy allen hoorden ,& dat hy met hen hield , kan men niet denken , dat zy misleid zyn. Anders houd alle zekerheid van onze eigene bevinding en die van anderen op, en dan waren onze zintuigen ons vruchtloos gegeeven.
Het eerfte dat ik dan verzoek aantemerken , js , dat hier Verfchyningen van Jezus naa zynen dood verhaald worden , waar onder 'er verfcheiden zyn, van welke géén menfeh met reden kan denken, dat de Discipelen daarin bedrogen zyn.
§. UI-
De eerfte Verfchyning, hier gemeld, viel Kepbas te beurt. Kcphas is buiten alle twyffel Simon Petrus , welke deezen Syriichen naam (Kephas} van Jezus ontving, Jcann. I. vs. 42. Deeze Apostel was Cleophas medgezel, en dus een der Discipelen op den weg na Emmaus, denwelken de Heer Jezus naa zyne opftandinge verfcheen. Ten minften komt my dit gevoelen waarfchynejykst voor, om dat Lukas XXIV. vs. 34. niet kan vertaald worden, de Heer is waarachtig opgeftaan en aan Simon verfcheenen ; nadien Markus, Hoofdft.XVI. 13- uitdruklykzegt, dat de Apostelen het getuignis der Jongeren op den weg
na



JEZUS VERSCHYNINGEN. 213
na Emmaus niet geloof Hen (*), maar vraagswyze ts de Heer waarachtig opgeftaan en Simon verfcbeenen ? 't welk dan influic, dat, toen zy Petrus met Cleophas zien wederkeeren met vreugde , op hec aangezicht te leezen , zy vol verwonderinge deeze vraag doen.
Wat de inhoud van Jezus gefprek mee hen toenmaal was, blykc uic Lukas Kap. XXIV. vs. 13 tot 31. Jezus kwam hun eerst voor, ais een vremdeling , vraagc hun na de reden hunner treurigheid ; als zy die ontdekken , bedrafc Hy ze over hun ongeloof: overtuigt ze uir de Propheeten , dac de Mesfias moesc lyden en verheerlykc wurden; gaac mee hen aan tafel, enz. Wie kan denken, dat deeze menfchen zich in dit alles bedrogen hebben. Maar noch verder :
§. I V.
Naa Petrus worden van Pauius de Twaalven genoemd ( f ).
Deeze
(*) Zie ook Lukas XXIV. vs. 41. Ook kan men niet met grond zeggen , dat alleen met opzicht tot fommigen gezegd word, Markus XVI. vs. 13. dat zy niet geloofden , want Markus fpreekt geheel onbepaald , en verhaalt ys. 14. even onbepaald, dat Christus ze beftraft.
(t) Daardoor verftaat.hy de Apostelen, zonder daar mede te willen bepaalen , dat net volle twaalftal by een was. Dit was onmogelyk , want Judas had al een rampzalig einde genomen , zonder dac Mattbias in
o 3 zy-.,



o!4 ZEKERHEID uit
Deeze Verfehyning nu word verhaald Mark. XVI. vs. 14. Lukas XXIV. vs. 36— 39- Joann. XX. vs. 19. en is gebeurd op den avond van dtelven dag, toen de Heer Jezus uic den dood opftond , naa dat de Emmaüsgangers waren te rug gekeerd , en de Apostelen noch niet geloofden, Wanneer zy nu aan tafel zaten , komt Jezus in hun gezelfchap , wenftht hun naar Zyn en der Jooden gemeen gebruik Vreede, dat is alle heil ; beftrafc hen wegens hun Ongeloof, en over hunne hardigheid des herten , dac zy niet geloofd hadden den genen, die Hem gezien hadden naa zyne Opftanding ; en als zy dagten , dat zy eenen Geesc zagen , toonde My hun zyne handen en voeten , en gaf hun vryheid om Hem te betasten , ten einde hen ce verzekeren, dat het géén enkel verfchynfel ofte inbeelding was , t geen zy zagen , waar by Hy reden voegde , hier toe dienllig, dat namelyk géén Geest vleefch of been heeft, enz. En om hen noch verder te overtuigen , terwyl zy het van vreugde noch
niet
zyne plaats was aangefleld ; ten zy men wilde vaslftellén, dat Mattbias daar mede tegenwoordig was geweest, en dus , by voorraad , tot de Twaalven geteld werdt, S-^oon my dit laatfte onwaarfchynlyk voorkomt, want wie km denkep , dat juist Mattbias alleen zich daar hêvond ? Zou dit dan niet genoeg geweest zyn om de Discipelen te bepaalen om hem boven alle anderen tot hunne Mede-Apostel te verkleden.



JEZUS VERSCHYNINGEN. n5
niet gelooven konden , verzogt Hy iets te eeten te hebben , en at van een gebraaden Vifch en honigraaten , dat is honig , die noch niet uitgelekt of uitgeperst was ; herrinnerde ze by» zondere gefprekken, die Hy voormaals met hen gehouden had ; overtuigde ze uit de Propheeten , dat dit alles van den Mesfias voorzegd was, dat Hy moest lyden , en ten derden dage opftaan ; ftelde ze aan tot getuigen van zyne Opftandinge, en om in zynen naam boete en vergeeving der zonden te prediken allen volken , beginnende van Jeruzalem; maakte ze tot Gezanten in zyne plaatze; belooft ze niet alleen nogmaals den Heiligen Geest, maar deelt 'er hun zelfs eenen voorfmaak van meede enz. Kan men zich verbeelden , dat alle deeze menfchen te gelyk gedroomd , en zich diets gemaakt hebben , dat zy dit alles gelykiyk hoorden en zagen , en dat'er nochtans niets van waarachtig was?
S- v.
Naa deeze Verfehyning van den verrezenen Zaligmaaker , fpreekt de Apostel van eene , dewelke vyf honderd Broeders te gelyk hetgeluk hadden van te genieten, en dewelke op eenen Berg in Gal'üea voorviel, waar van Matth. XXVIIf. vs. 7. 10. 16—20. gefproken word. Wanneer
o 4 zy



si6 ZEKERHEID uit
zy Jezus zagen , vielen zy voor Hem neder , maar eenigen twyffelden noch , naamelyk naar allen fchyn niet eenigen van de Apostelen, maar van de overige daarby zynde Discipelen, dewelken den Heer Jezus noch niet gezien hadden naa zyne opftandinge. Hy trad zeer naby tot hen , en fprak byzonder toe Zyne Apostelen, maarzoo dat zy het alien hoorden : My is gegeeven alle macht en geweld in Hemel en op aarde; en by gevolg ook om een Koningryk op te richten, en daaromtrent fchikkingen te maaken , naar myn goedvinden , en om myne Gezanten , die zich van mynen last en hunnen plicht kwyten , allen noodigen onderftand te bezorgen: derhalven, zegt Hy , Gaat heenen in de geheele Weereld , maakt alle Volken tot Discipelen , hen doopende, enz. En ziet, Ik ben by U alle de dagen , tot aan der Weereld einde. Kan men zich verbeelden met reden , (vraag ik weder,) dat deeze vyf honderd te gelyk zich hebben diets gemaakt, dat zy Jezus zagen en hoorden , en wel wat Hy zeide enz. maar zonder dat het waarlyk gebeurde ?
§. VI.
Hier op volgt de Verfehyning , aan Jakobus te beurt gevallen , welke Apostel doorgaans voor Jakobus de jongere gehouden word, en naaderhand Opziener der Gemeente te Jeruzalem
ge-



JEZUS VERSCHYNINGEN. 2i7
geweest is ( * ). Ik beken, by de Euangelisten. word 'er niec uitdruklyk melding gedaan van deeze verfehyning onzes Ileeren aan Jakobus ; dan wy weecen , dac de Apostel Joar.nes uicdrukkelyk zege, dac de Heer Jezus noch veele andere tekenen ofce verfchyningen} ten bewyze van de
waar-
(*) Zie Moshüim iCorintb. pag. 929. welken ik gevolgd heb in myne Verhandelingen over de Hoofdoogmerken , bladz. 429. De geleerde Heuman is wel van oordeel, dat hier de Apostel Timnas verftaanwordHy zegt, dac "Jakobus zyn voornaam en Thomas zyn toenaam geweest is , maar bewyst het niet. Dus vraagt men hier met reden bewys ; want fchoon Thomas , het welk zoo veel betekent als tweeling, Joann. XI. vs. 16. XX. vs. 24. XXI. vs. 2. niet zyn eigen naam , maar alleen een toenaam geweest is , bewyst dit niet , dat zyn voornaam Jakobus geweest is. Hy is tot dat gevoelen gekomen, om dat hy meende, dat de verfehyning aan de vyf honderd Broederen, waar van zoo even gefproken werd , de laatfte verfehyning van Jezus voor zyne Hemelvaart geweest is , dus dagt hy dat vs. 7. voor vs. 6. moest gezet worden , en dat deeze verplaatfing alleen door de fout van affchryvers, om dat beide de verzen met het woord daamaa beginnen , begaan is. Dan, ik denk niet , dat het eerfte ontwyffelbaar is ', gelyk men uit myne verklaarfng kan zien , die ik van vs. 6. gegeeven hebbe. Schoon ook die yerpjaatfingen van het eene vers voor het andere , daar de aanvangswoorden eeneilei zyn , mooglyk zyn , denk ik niet dat raen ze mag vastftellen tegen'het getuigenis van. alle affchriftcn en vertaalingen , en ik weet niet , dat 'er ééne is , waar het anders voorkomt als ipy het leezen. Schoon ik dan wel deeze meening van den zeer geleerden lieer Heuman voor eene fchrandere Con- : jeiluva Critica ofte gisting honde , kan ik echter in zyn gevoelen niet overgaan , om de voornoemde redenen • en vooral , om dat gdén één oud Schryver iets zegt' voor zoo veel ik wecte , het welke dat gevoe^n be' gnnftjgt.
0 5 De



ais ZEKERHEID uit
waarheid zyner opftandinge gegeeven heeft, dewelken hy niet noodzaaklyk vond om aantetekenen : waarom zou dan deeze ook niet kunnen gebeurd zyn ; en, om dat zy alleen tot byzondere onderrichtinge van Jakobus diende , en de overigen , dewelken 'er verhaald zyn , genoeg de waarheid der opftandinge van den Heere Jezus bewyzen, by de Euangeliefchryveren zyn verzweegen? Althans het ftilzwygen der Euangeliefchryveren bewyst niet , dat zy niet gebeurd is , daar Pauius uitdruklyk verzekert, dat zy gebeurd is. Wil nogtans iemand met een zeer geleerd man van onzen tyd vastftellen , dat hier Thomas gemeend word, en dat Jakobus zyn eigen naam geweest is , en Thomas ofce Tweeling zyn toenaam , en dat hy alleen Thomas genoemd is , om dat 'er reeds twee JakobuJJen in het gezelfchap der Apostelen waren , ik laat het aan zyn oordeel over. In kracht blyft het bewys des Apostels onveranderd, en althans vermindert het niet in kracht, naade-
maal
De geleerde Prof. Semleu merkt op deeze plaats aarï Ilieronymus in Catalogo, nomine Jacobus, narrat ex Euc.ngdio fecundum Hebrceas , de Qla apparitione Jacobi , quam Pauius vs. 7, commemorat. — En wat laager: Ex Euangelio iflo Hsbrceorum confirmatur illa fententia effe Jaccbum iftum , Hierofolymitanum Epifcopum , fratrem Domini , Majorem dici folitum. Het geen te kennen geeft, dat Hieronyrnus deeze befchryving aan Jakobus verhaalt, op eene.wyze , dat daar door bevestigt worde het gevoelen , dat deeze Jakobus U de Bisfchop van Jeruzalem , de Broeder des Heeren , doorgaans de oudlte van de twee genoemd.



JEZUS VERSCHYNINGEN. 219
maal de verfehyning aan Thomas buiten twyffel van zeer veel belang is tot bewys van de waarheid der opftanding onzes Heeren , om dat die zoo bezwaarlyk kwam tot het geloof, dat jeza» waarlyk opgeftaan was.
j. VII.
Naa die aan Jakobus meld Pauius eene verfehyning aan alle de Apostelen. Deeze was, naar allen fchyn , de allerlaatfte voor zyne Hemelvaart. Toen leidde de Heer zyne Apostelen, en naar allen fchyn ook alle zyne Discipelen en Discipelinnen , na den Berg van Bethanien , en hief zyne handen op , zegende ze en voer ten Hemel , Lukas XXIV. vs. 50—%6. Hebben Jakobus en alle deeze Apostelen al wederom zich zelfs bedrogen ? wat fchyn van bewys heefc men 'er voor ?
§. V I I f.
Eindelyk meld de Apostel eene Verfehyning van den Heere Jezus, dewelke Hem zelve was te beurt gevallen. Pauius befchryfe zich, dewyl hy zich op zyne eigene bevindinge beroept, mee alle die nederigheid, dewelke iemand betaamt, die zich zyner voorgaande fouten bewust is, op dsï niemand het hem eer hovaardye zon aantygen , dat hy pok op zyn woord de opftanding van Je-
zu



■£20
ZEKERHEID uit
zus Christus geloofd wilde hebben ; maar opdat men het tevens niet euvel zoude duiden , en zyne nederigheid tegen zyn oogmerk misbruiken tot verkleininge van zyn gezag, en tot naadeel van zynen dienst , daar hem veelen al een zoo vyandig hart toedroegen, en hem overal zogten te verkleinen , waar door zyn dienst merkbaar verhinderd zou worden , voegt hy 'er een voorbehoedfel by. Hy vergelykt zich met opzicht tot het eerfte met eene ontydige geboorte , of met iets , 't geen men met afgryzen aanziet , of met het verachtelykfte, om dat hy de Gemeente van Jezus Christus vervolgd had , 'c geen niemand der overige Apostelen had gedaan : maar daartegen ftelt hy weder, dat hy meerder, en mee overvloediger vrucht, dan alle de Apostelen , gearbeid had ; terwyl hy de Heidenen had moeten bekeeren , die gééne Voorzeggingen der Propheeten aannamen , en veele godioosheeden voor geoorloofd hielden. Hoe verre had niec Pauius ook rondsom gereisc, ter voortplantinge van het Euangelie! Hy had van Jeruzalem af iot Illyricum toe bet Euangelium ryklyk gepredikt, Romein. XV. vs. io. Hy had het verband , waarin hy ftond met den Joodfchen Raad , en daar hy overal voor eenen bitteren vyand van hec Christendom bekend ftond, te overwinnen, en moest ook meer , dan de anderen , den haat en de vervolgingen der Jooden ondergaan , gelyk men uit zyne eigene bekentenis (i Corinch. XI.
vs.



JEZUS VERSCHYNINGEN. aar
vs. 23 — 27.), daar hy zyn lyden voor hec Euangelie omftandig verhaalt, zien kan. Ook had hy 'er meer, dan de anderen gedaan hadden , tot het omhelzen van het Euangelie bewoogen. üan dit alles fchryfc hy aan Gods genade toe , den welken hy het ook alleen dankte , dat hy een Apostel was: en die hy ook klaar zag , dat hem by dat werk , het geen hy verricht had , zeer krachtig onderfteund moest hebben , want dac hy niet in ftaat geweest zou zyn , om door eigene krachten dat uittevoeren.
De Verfehyning nu ', waarop de Apostel zich in deeze plaatfe beroept, is die, welke hem op den weg na Damascus ce beurt viel , Handel. IX. vs. i. Dat Pauius onzen Heer met zyne lighaamlyke oogen waarlyk zoo wel gezien hebbe, als de, andere Apostelen Jezus naa zyne opftanding, eer Hy ten Hemel voer, Hem in der daad zagen, blykc, om dac Pauius anders deeze verfehyning van den Heere Jezus naa zyne opftanding , die hem te beurt gevallen was, niet kon , zonder eenig merkteken van onderfcheid, gefield hebben by de andere verfchyningen van Jezus aan zyne Apostelen, waar by zy Hem lighaamlyk zagen. Daarby komt, dat Pauius 1 Corinth. IX. vs. 1. bewyst, dat'hy een Gezant van Jezus was , onmiddelbaar door Hem geroepen , mee die verzekeringe , dac hy Jezus Christus zelf gezien
heefc.



23S ZEKERHEID uit
heeft (*). En dac deeze verfehyning naar allen fchyn op den weg na Damascus voorviel, blykt uic het verhaal 3 hec geen 'er Haar van voorkomt, waarby Ananias Handel. IX. vs. 17. tot Saul zegt: de Heer beeft my gezonden , die U verfcheenen is op den weg. En Barnabas verhaalt den Apostelen uit den mond van Pauius , vs. 27. boe by op den weg na Damascus den Heer gezien, en met Hem gefprooken had. De inhoud en het voorgevallene van dat gezicht zyn te over bekend , dan dat ik die in het breede zou voorftellen. Men mag hier misfehien wel byvoegen Handel. XXIII. vs. 11. daar verhaald word, dat de Heer des nachts by Pauius ftond, toen hy door den Overhoofdman uit vreeze voor geweld tegen Pauius , hem in veiligheid in het leger had doen
bren-
(*) Heuman over 1 Corintb. bladz. 654. brengt noch andere plaatfen by. De Prof. Semles inerkc op deeze plaats aan , dat, daar Pauius op de verfchyninge Handel. IX. doelt, door welke verfehyning Pau. lus bewogen is om een Christen te worden , niet wel te denken is, dat deeze verfehyning, gelyk men doorgaans vastftelt, zeven jaar en laater is voorgevallen, dan die vs.5~7< gemeld worden. Hy meent, dat daar in eene zekere wanvoegelykheid is , en wel te meerder, om dat fommiga oude Schvyvers , hoewel niet veelen in getal , zeggen , dat Pauius binnen het eerfte jaar naa Jezus dood tot het Christendom is overgekomen. Pauius nu verhaalt zelf dit geval , met byvoeginge , dat Christus hem is verjebecnen, Handel. XXVI. vs. 16. op dat ly een dienaar en getuige zyn zou van het geene hy gezien had enz. Dus noemt hy zich zeiven met reden onder de getuigen yan Jezus opftandinge.



JEZUS VERSCHYNINGEN. £t5
brengen , en dat de Heer toen tot hem fprak ; Heb eenen goeden moed , Pauius, want, gelyk gy te Jerufalem van my getuigd hebt, moet gy ook te Romen getuigen.
Als men alle deeze verhaalen der Apostelen by één neemt, denk ik , dat niemand zal gelooven , dac de Apostelen misleid konden zyn.
'5- 1 x-
Eindelyk beroept zich de Apostel op de eenftemmigheid van alle de Getuigen , en op der Corintheren geloovig aanneemen van het zelve. Dus men moet vastfiellen , dat de Heere Jezus waarlyk opgeftaan is, of men moet denken, dat de Apostelen rondfom bedriegers zyn geweest.
Dit laatfte nu kan niemand met reden denken. Ziet daar hec bewys. Zo eenige menfchen cegen Jezus verbitterd hadden mogen zyn, waren het de Apostelen , in geval de Heer Jezus niet opgeftaan was uit den dood , want dan waren zy door Hem op de fchandelykfte en fchadelykfte wyze bedrogen geweest. Om Zyns wil hadden zy alles verlaten , en waren Hem naagevolgd; Hem hadden zy als den Mesfias en Zoon van God geëerbied en gediend ; voor Hem hadden zy zich overal laaten zien , en Hem als den Mesfias aangepreezen ; ieder vermaand om in Hem te gelooven, en zich naar Zyne leere te
fchik-



224 ZEKERHEID uit
fchikken. Dit was ieder eenen bekend. Daarby kwam, dac Hy bun zoo dikmaals de verzekering gegeeven had , dat Hy een derden dage zoude opftaan. Dus zy rechc gehad hadden om hec zeer euvel te neemen, indien de Heere Jezus Christus niet waarlyk opgeftaan was uit den doode, en hen daarvan niet aile overtuiging had gegeeven. Wat doen zy nu naa dien tyd?
Zy prediken overal , dac Jezus de Mesfias is , zy vaaren voort, en dringen aan , dac men die hadde ce gelooven , en zich naar Zyne Leer , als Onderdaanen naar de Wetten van hunnen Koning , had te fchikken. Zy ontzien zich niec tot dat einde land en zee te doorkruifen , en 'er alle ongemakken om te ondergaan , die natuurlyk aan zoo moeijelyke reizen, byzonder in dien tyd, verknogt waren. Zy waagen 'er niet alleen alle aanzien , voordeel en vermaak aan , maar offeren 'er die allen gewillig aan op. Zy verduuren 'er allen hoon , fmaad , en lafteringen om ; armoede, en roof hunner goederen , jaa gevangenis , geesfeling , en alle wreedheid , fchoon zy met (tilzwygen volfiaan konden : en fommigen hadden 'er zelfs al den wreedften en fmaadlykften dood om ondergaan (*). En wat verklaarden zy, dat hen daar toe bewoog ? Zy zeiden , dat zy Jezus naa zyne opftandinge mee
hunfn Men fla gade , dat deeze Brief van Pauius den CM* Sfchreeven zy, na dat de Gemeente des Heeren al veel vcrvolginge geleeden nad.



JEZUS VERSCIIYNINGEN. 225
hunne eigene oogen , niec ééns, maar verfcheids maaien , hadden gezien , mee Hem hadden geJproèen, gegeeten en gedronken. Dat wy gezien hebben met onze oogen , dat wy aanschouwd en onze handen getast hebben , 1 dat verkondigen wy u: zeggen zy daarom 1 Joann. L vers iP Hoe aanneemlyk was dac getuigenis ! Kan men in twyffel trekken , ten minften met eenigen fchyn van reden , het geene zoo veele onbefprokene , jaa eerlyke en Godsdienfiige lieden , die zoo zeer op de behartiging van deugd en vroomheid aandringen , eenpaarig zeggen dac gebeurd is ? Kan men onderftellen , dat die allen hebben willen bedriegen? _ waarom? om 'er den haat, gevangenis, geefeling, vervolging, en den fmaadlykften dood by de Machtigen deezer weereld voor te behaalen , terwyl zy, wat hun ook overkomt , ftandvastig daarby blyven.
Men kan deeze lieden niet aanmerken , als Jezus goede Vrienden , die gaarne daarheen wilden, om de cpflanding van Jezus te doen gelooven : in tegendeel (gelyk ik zeide) zo iemand , zy hadden reden , om tegen Jezus verbitterd te weezen en te getuigen , zo Hy niec opgeftaan was uic den dood , terwyl Hy ze dan fchandelyk bedrogen had , en zy in hec ontdekken van hec bedrog zoo veel belangs hadden, jaa 'er hun gemak en genoegen voor koopen konden. Men kan niet denken , zy zyn zelfs bedroegen: P Men



226 ZEKERHEID uit
Men herinnere zich die uitvoerige onderhandelingen , die zy met Jezus gehad hadden , waarvan ik te voren heb gefproken. En men zal niet kunnen denken, dat zy bedriegers waren ; het tegendeel heb ik doen zien.— Niets fchiec'er des over, dan dat men denke, mogelyk hebben zy gééne oplettenheid genoeg gebruikt, — maar het tegendeel blykt ook. Zo iemand, zy waren met een vooroordeel tegen Jezus Opftandinge ingenoomen. „ Schoon zy Jezus zagen , twyffelden zy noch „ in den beginne of Hy wel hun Meester was , \\ dien zy voorheen gekend en aangehangen had" den. Zy dagten , dat zy eenen Geest zagen , "n Lukas XXIV. vs. 37. Zy vertrouwden der" halven hunne oogen en ooren niet. De Ver* loffer moest ze door het aanmaken van zyn lighaam , door zyne lidtekenen , door zyn ec" ten en drinken uit hun ongeloof rukken , Lu-
" kas XXIV. vs. 4c, 4i- Een van hen' Tbo' " mas, zette zyne twyffeling noch verder voort. " De opwekking van eenen dooden, (tèn min" fte van den Heere Jezus,) fcheen hem zoo onmogelyk te zyn , dat hy liever gelooven wilde , dat alle tien de Apostelen bedroegen " waren , dan de opftanding van zynen Heer " en Meester voor waar houden. Hy verklaar", de zich rond en duidelyk , dat hy zich niet eens op zyne eigene oogen , veel minder op „ de oogen en handen van zyne Medeapostelen , , in eene zoo ongelooflyke zaake verlaaten kon.



JEZUS VERSCIIYXïNGEN* ' '227
„ Hy moest, wanneer hy gelooven zou , tyd „ en gelegenheid hebben , om inzonderheid de
geaardheid der lidtekenen , welken de wonden
aan het lighaam van Jezus hadden moeten naa„ laaten , te onderzoeken. Uit zoo fterke en „ groote wonden moesten diepten en holten in „ het lighaam van den verwonden ontftaan zyn. „ My moest in deeze diepten zyne vingeren en
zyne hand leggen , om te oordeelen , of niec „ inisfehien door list, door kunst aan het lig„ haam , het welke zyne Mede-Discipelen ge„ zien hadden, fchyn-lidtekenen gemaakt wa„ ren, Joann. XX. vs. 25. De Verlofier fchikt ,, zich naar de inbeelding van deezen twyffelaar.
Hy laat hem alie vryheid om te doen , wat hy „ wilde : en Thomas geloolt , naa dac hy alles
„ tot zyn genoegen onderzocht had. . Waar
„ mede kon de waarheid en zekerheid der ver„ fchy'üingen van Jezus , waar op de Apostel „ zich beriep , beltreden worden ? Zy , die „ den Heere gezien, en zyne verfchyningen zoo „ bedachtzaam onderzogt hadden , leefden nog „ allen , '( of althans voor een zeer groot ge. „ dcelce ,) coen de Aposcel fchreef. Zy her„ haalden alle dagen hun getuigenis. Zy beves» „ tigden het door hun werk en lyden. Zy kon„ den van ieder eenen gevraagd worden:" zegt een geleerd Man van onzen tyd (*). Wie kan
dan
(*) Mosn. over 1 Ttrnotb. bkdiï. 350. Ik beken ,
P 2 " hü



25S
ZEKERHEID uit
dan in twyffel flaan in dien tyd, wie nog heden, of Jezus waarlyk was opgeftaan , daar zoo veele menfchen betuigen gelyklyk dit gezien te hebben, en vvaarby zy vooral niet tot hunnen eigenen lof fpreeken, en Thomas byzonder wel fterk befchuldigen? Zo dit onwaar geweest was, zou hy het wel zich hebben laaten zeggen, en zoo voor eeuwig in de Schriften des Nieuwen Verbonds hebben gebrandcekend willen ftaan? Daar zyzoo oplettende geweest zyn in het onderzoek, of de perfoon, die hun verfcheen , waarlyk Jezus was, en daar uit alles blykt, dat zy de weereld niet hebben willen bedriegen , wat wil men meer ?
S- x.
Dan, laaten wy ze byzonierer zien Wat
ons aangaat, Petrus had zich boven alle andere Apostelen voor Jezus laaten zien , terwyl hy by Zyne gevangenneeming Malchus het oor had afgehouwen. Dit kon hém niet anders, dr.n in hec oitcrfle gevaar by het Sanhedrin brengen. Ware hy dan misleid geweest; had hy Jezus naar zyne opftanding niet gezien , en ware hy niet verzekerd geweest, dat Jezus weder levendig was geworden, met welke bitterheid moesc niet natuurlyk
3iet rust op het verhaal der Apostelen , maar ik heb reeds getoond , dat die oprechts en geloofwaardige lieden, zyn. Dus mag men hierop bouwen.



JSZÜS VERSCHYNINGEN. 22c
Iyk zoodanig iemand tegen Jezus ingenomen zyn geweest ? Nochtans hy beiyd, dat Jezus weder opgeiiaan is , en de Mesfias was. Verdiende het getuigenis van zulk eenen Man géén geloof? -—. Wat de Corintheren betreft, Petrus was by veelen te Cön'f2^eB,,byzonderdie uithetJoodendom afkomftig waren , in groot aanzien , want daar was zelfs een groot aantal van de leden der gemeente te Corinthen, die zich naar hem noemden , 1 Corinth. I. vs. 12. (*).
Hier by kwam noch het getuigenis van meer dan vyf honderd Broeders , ofte Christenen, die betuigden Jezus te gelyk gezien te hebben naa zyne opftandinge. Men flaa hier gade hec getal der getuigen: Word alle hiftorifche waarheid verbleeven aan de uitfpraake van twee of drie onbefprokene getuigen ; hoe veel te meer dan aan dat van vyf honderd , die Jezus niet alleen afzonderlyk, ( gelyk fommigen van hen te beurt viel) maar gelyklyk zagen ; waar van fommigen hun getuigenis reeds met hunnen dood bekrachcigd hadden , maar anderen noch in leven waren, en bereid om 'er ter aller uuren gecuigenis van ce geeven , al ware hec voor Kerklyke ofce Wercldlyke Rechtbanken.
Als
C*~) Zie Mosh. 1 Corintb. IX. vs. 27. die zegt, dac Pauius om die laatfte reden hec getuigenis van Pttitu in de eerfte plaatze ftelt,
P 3



l3Q ZEKERHEID uit
Als men bedenkt, dat by een zoo groot aantal van menfchen , die dit getuigenis afleiden, veelen buiten allen gefchil zeer onderfcheiden van gemoedsgeftalce , van begrip , van oeffening , en van fmaak waren ; die op zoo verfcheide plaatzen , voor zoo verfcheide perfoonen daarover ondervraagd wierden , en nochtans allen overeendemmen en blyven overeenftemmen tot aan hec einde van hun leven ; en door niets ofte niemand tot het belyden van eenig bedrog , ofce van iets, dat daar naar zweemde, overgehaald worden: dan zagen de Corintbers , en zien wy nieuwe redenen, om op dit getuigenis de Opftanding van Jezus Christus te gelooven.
Byzonder fpreekt de Apostel van Jakobus-, die ftond by alle geloovige Christenen in zeer grooc aanzien , gelyk men ziet uit Judas vs. i. daar zich Judas een Broeder van Jakobus noemt, 't »een men niet denken kan , dat deeze Apostel om eenige andere reden gedaan heeft, dan om dat deeze Jakobus in dien tyd by de Christenen in een groot aanzien was , waar by de getuigeniffen van Eufebius, en byzonder van Fl. Jofephus koomen. En die getuigenis verdienc ook byzonder ons geloof; wanc durfde iemand op de prediking van Jezus opftanding, enz. te Jerufatem onder het oog van het Sanhedrin, eene Gemeente bouwen , hoe moest die niec verzekerd zyn ; dat hy Jezus gezien had.
Ein-



JEZUS VERSCHYNINGEN. 231
Eindelyk komt hec getuigenis van Pauius in byzondere aanmerking; een Man zoo kundig, zoo vuurig voormaals tegen Christus en hec Christendom ingenomen, dat hy zelf een Vervolger was van Christus en hec Christendom ; die hec naaderhand belyd ; die de leer der Opftandinge van Jezus Christus voortplant ; dien 'er gééne moeite voor te zwaar is, en die 'er alles geduldig voor onderging. Die wisten zy ce Corinthen. Dac weecen wy allen. En wac bewoog 'er hem coe ? Hy zege zelf, dac hy Jezus van Nazareth weder léevendig had gezien , en dac hem dit tot het erkennen , dat Hy de Mesfias was, had overgehaald. Moet hec getuigenis van zulk eenen , die van eenen bitteren Vyand van Jezus en hec Christendom , in een yverigen en getrouwen Vriend veranderd was, niet ten hóógleen geloofwaardig zyn by elk , die onpartydig is ? Gevvislyk , hy moet Jezus naa zyne opftandinge gezien hebben , of het ware onmoogelyk geweest, dat hy zoo veranderd ware , en onder de grouwzaamfte Vervolgingen van Jooden en Heidenen , daar by volftandig tot aan zyn einde zou gebleeven zyn.
$. X I.
Hier by komt, dat de Apostelen dit predikten. Zy verfpreiden deeze Leer niet onder de hand , maar fpraken 'er openlyk van, ja riepen P 4 ze



ZEKERHEID uit
ze openlyk uic als Herauten, maaktenze op eene ftaatlyke wyze openlyk bekend, en raadenieder, om op dien grond , het zy Jood, het zy Heiden , in Jezus Christus ce gelooven. Zie Hand. II. vs. 24. III. vs. 15. X. vs. 39, 40. en XIII. vs. 40, 41. Jaa de Euangelist Lukas fpreekt van deeze Opftanding en Verfchyningen onzes Heeren , als van den voornaamjten inhoud van de predikinge der Apostelen , Handel. IV, vs. 33Dus gaven zy den Vyanden van Jezus alle gelegenheid , om de zaak ten allernaauwkeurigfte te onderzoeken , hen te rede te ftellen , en , zo zy bevonden waren , hierin ter kwaader trouwe te handelen , hen te itraffen , en die gerucht van Jezus opftandinge mee alle geweld tegen ce gaan. Waarom is die niec gefchied ? Was het geene zaak van het uiterfte belang voor den Joodfchen Raad ? Immers jaa ! Waarom deeden zy het dan niet ? Met één woord, het was hun onmogelyk , en dat zagen zy duidelyk aan de Wondergaven, die de Apostelen haddén. Dat de Apostelen het dan predikten , fterke zeer de geloofwaardigheid van hun getuigenis.
Eindelyk , het geen deeze menfchen getuigden , vverd door duizenden in dien cyd geloofd. Wae kon hen coch daar toe beweegen , zo hec niet was de blykbaare zekerheid, die de menfchen hadden van de Opftandinge des Heeren , die de Apostelen getuigden ; als gegrond op
de



JEZUS VERSCHYNINGEN. 233
de innerlyke aanneemlykheid van alle deeze 'getuigenijjen, en de Wonderwerken , waar mede de Aposcelen dezelven bekrachtigden. Zie Handel. ÏV. vs. 8 — 10. en vs. 13 —16. Want alle andere redenen, van tydlyk belang ontleend, waren 'er regtftreeks tegen. Ook kan men het niet aan eenig vooroordeel van het algemeen toefchryven. Welk vooroordeel kan men zich toch voorftellen, dat Jooden of Heidenen zoubewoo* gen hebben te gelooven , dat Jezus van Nazareth , dien men te Jerufalem gekruist had , uit den dood weder levendig was geworden , en van zyne Discipelen gezien ?
Alle deeze getuigeniffen behooren wy ook ter harte te neemen , en dezelven ons dikmaals te herinneren , om dat daarop de geheele waarheid van den Christelyken Godsdienst, en dus ons geheele geloof en hoop op onze eigene gelukzalige opftandinge gebouwd is.
Kan men wel vraagen , waarom hec getuigenis der Apostelen , meer dan dat der Jooden, geloofd word, dewelken verzekeren, dat de Heer Jezus van zyne Discipelen uit het graf geftolen is? Waarom de Apostelen meer geloofd dan fommige Dweepers, die verkeerde gevoelens voor waar houdende , op de belydenis, daar van geftorven zyn ; waarom op het gelooven van de prediking van Jezus opftanding meerder aapgedrongen, dan op het gelooven van zoo veele duizenden , P 5 dat



234
ZEKERHEID uit
dac Mahomet een uitftekend Propheet van God was ? —! Ik ancwoorde in het algemeen op alle drie deeze vraagen : de Apostelen van Jezus verdienen daarom zoo veel geloof, om dac, hec geene zy zeiden, door hen mee Wondertekenen bevestigd is. Kan nu God alleen Wonderen doen en onderfteunt Die gééne bedriegers coc hec misleiden van menfchen , wie kan hun dan geloof weigeren ?
Wat byzonder het Sanhedrin belangt, hun getuigenis verdienc géén geloof, om dac hec openlyk in dien tyd tegengefprooken is door de Apostelen ; zy hen nooit tot het opbrengen van Jezus doode Lighaam gedrongen hebben , enz. Maar byzonder kunnen zy tegen de Apostelen niet opweegen. Zy getuigden tot hun eigen voordeel , en de Apostelen in tegendeel. Wanc men kan ligt zien , dac zy 'er hunne ampten , hun geld en gemak door zogten te behouden. Jaa waarvoor zouden zy niet by het graauw bloot gedaan hebben , als zy beleeden hadden , dac Jezus waarlyk was opgedaan en de Mesfias was ? Dus is ligc ce begrypen , waarom zy voorgaven , dac Jezus Lighaam door zyne Discipelen geftooleh was. Maar by het getuigenis van Zyne Opftanding , waagden 'er de Discipelen alles aan , wat hun lief konde zyn in deeze weereld.
Wat



JEZUS VER.SCHYNINGEN. 033
Wat het tweede belangt, de Apostelen getuigden niet ten voordeele van een zeker gevoekn , en bevestigden dat met bunnen dood , maar voor eene zekere gebeurtenis , die zy betuigden gezien te hebben. Het getuigenis voor een gevoelen , bevestigt de waarheid daar van niec, maar wel op zyn best, dac zoodanig iemand hec voor waar boud ; maar een getuigenis van eene bevinding, bekrachtigd door den dood, doet het alle geloof verdienen.
Ook beroepen wy ons niet alleen daarop, dat de Opftanding van Jezus Christus door zoo veele duizenden al zoo vroeg geloofd is , maar voornaamlyk daar op , dat dit gefchied is , op het zien van Wonderen der Apostelen , daar men gelegenheid had , om alles , wat zy getuigden , naa te vraagen , en de getuigen met malkanderen te vergeleken ; daar deeze menfchen eenvoudige, onaanzienlyke en ongewapende lieden waren , die niets te belooven , en niets te geeven hadden , en om dat zy daarby tot eene Leere verbonden , zoo gekant tegen de vooroordeelen , en den heerfchenden fmaak der menfchen.
Ziet daar , waarom wy het getuigenis der Apostelen voor Jezus Opftandinge zoo zeer te gelooven hebben. Laaten wy deeze gronden van zekerheid in den Godsdienst ons dikmaals
heriq-



aS6 ZEKERHEID uit JEZUS VERSCH.
herinneren , op dat wy niet fomwylen in twyffeling geraaken , of wy op het getrouwe beleeven van het Christendom ook wel eene Opftanding tot het gelukzalige leven te verwachten hebben ; want deeze hoop is aan de waarheid van Jezus Christus Opftanding onaffcheidbaar verbonden.
BEWYS



Bladz. 237
BEWYS
DAT
JEZUS OPSTANDING
AAN DIE DER
RECHTVAARDIGEN
ONAFSCHEIDBAAR VERBONDEN IS } NAAR.
1 CORINTHEN XV. vs. 12.
INHOUD.
g. I. *7je Leere van de Opftandinge der Dooden leed al vroeg veel tegenftands. §. II. De Heidenen dagten ''er verward over, en onder de Jooden is het bekend, dat de Sadducee'n het opentlyk ontkenden, g. III. Zulke luiden waren 'er ook in dg Gemeente te Corinthen. Men ziet dit uit het beloop van Pauius redencering. Pauius neemt het
woord



238 JEZUS OPSTANDING met die
woord Opftanding in eenen eigenleken zin voor de wederverecniginge onzer Lighaamen en Zielen : dit is blykbaar in de Opftanding van Jezus , waardoor de afgebrokene vereeniging van ziel en lighaam weder herfleld was , en hy bedoelt byzonderl\k de opftanding der Rechtvaardigen. §. IV. Hy bewyst dit voor Christenen , die de Leer van Jezus aangenomen hadden. §. V. Hy fchynt dit zelf zoo te doen , dat hy hen onder field van een goed hart te zyn , en te goeder trouwe te dooien. §. VI. Dus moet men ben niet befcbouwen als Sadduce'ên of Epicuristen , maar als zulken , die hunne Oosterfche wysbegeerte met bet Christendom vereenigen wilden. Vreemd fcheen het den zulken , dat daar in bun oog de lighaamen der Rechtvaardigen kerkers waren van de ziel , die lighaamen weder opftaan zouden , en met de ziel vereenigd worden. Naar dit begrip fchikt de Apostel zyne bewyzen. %. VII. De tegenwerping , of zy als Christenen zwarigheid konden maaken over de Leere van de Opftanding der Rechtvaardigen^, laai zich gemakkelyk wegneemen. §. VIII. De redenen voor deezen uitleg by elkander gebracht, wettigt het bewys : dan of Pauius redeneerde tegen Esfeè'n , of tegen zulken , die uit de Heidenen waren , fchynt niet genoegzaam te bepaalen. §. IX. De Apostel zich dan zulken onder de Corinthers voorflellende , herinnert hen , hoe zy , Apostelen, allen , getuigd en geleerd hadden , wat zy hoorden en zagen ; dat hen geopenbaard 'was van den Heere Jezus naa ?,yne Opftanding. Wyl zy nu dit aangenomen hadden, hoekonnendan fommigen onder hen zeggen, dat'er geene Opftanding der Dooden is ? § X. De ftrydigbeid van zulk een zeggen is blykbaar : de Leer der Opftandinge van Jezus, if met de Leere van do Opftandinge der
Recb-



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 239
Rechtvaardigen op het naauwst verbonden. §. XL Verfcheide redenen zyn hier voor : Lighaamen hunnen geene kerkers van de ziel zyn: Hoe zou dan Jezus , de volkomenfte Rechtvaardige , ook met het lighaam opgeftaan zyn ? §. XII. Nadere aanmerkingen over de kracht van des Apostels redeneer wyze. §. XIII. Daar veelen in onze dagen te weinig overtuigende gronden hebben van zoo gewichtig een Leerfiuk, is Pauius Ondernoys treffende , en van veel aanbelang. Elk tracbtcdes om Rechtvaardig, dat is om Godvruchtig te zyn, en God voor de openbaringe deezer Leere te danken.
De Leer van de Opftandinge der Dooden is ééne van die, dewelke al vroeg tegenftand gevonden heeft. Ziec men het doode lighaam werkeloos , tot bederf overhellende , in hec einde toe enkel ftoffe geworden ; niecs is in den eerften opflag onwaarfchynlyker , dan dac hec zelve eenmaal weder zamengezee, levendig gemaakt , zal dienen , als voor deezen , om de bevelen onzer zielen uit ce voeren , en om onze zielen op hunne beurt aan te brengen , ofte te doen gewaar worden , wat omtrenc hen voorvalt. En hec is niec, dan door hulp van den
Godf-



*4o JEZUS OPSTANDING met die
Godsdienst, en een volkomen overgave aan den zeiven , dat men het voor waar kan houden en beleeven.
S. I L
Wat de Heidenen belangt ; hoe duister hunne denkbeelden van het toekomende leven waren , hoe min zekerheids de verst ■ gevorderden onder hen hadden ; zy hadden nochtans (over het algemeen genomen) een vermoeden, dat met den dood des menfchen niet al zyn leven en geluk zou eindigen. En onder alle de oude Wysgeeren , had men behalven de Epicurifchen en Scepiifchen, weinigen, dewelken niet eenige hoop op
de Onjlerflykheid der Ziele gaven Maar
van eene Opftandinge der Dooden wisten de Heidenen , zelfs hunne fchranderlte Wysgeeren , niets. Hoorden zy 'er van uit den mond ofte de fchriften der Jooden ofte Christenen , zy befpotteden het , als eene ongegronde Leer , die wegens verfcheide redenen onmogelyk was in zich zelve , en die men van God , al was zy in zich zelve mogelyk , niet kon verwachten.
Wat de Jooden belangt ; het is bekend , dac die Secle onder hen , welker gevoelens hec aanzienlykfte gedeelce des volks aankleefde, ik ineen de Sadditceen, de Opftanding der Dooden openlyk ontkende, dezelve voor onmogelyk en on-



dbr RECHTVAARDIGEN vekbonden. a4r
gerymd hield , en daarom den Heere Jezus eene vraag daar over voorleide , dewelke zy (hoewel de uickomsc hec regendeel leerde) oordeelden , dac Hy niet zou kunnen beantwoorden. Dan , zy verbeeldden zich eene opftanding, dewelke ons weder coc een z«odanig leven , als wy thans op aarde hebben , zou herftellen : waar uit zy dagten , dac groote ongerymdheden (by voorbeeld in ftuk van huwelyken , als eene Vrouw meerder Mans had gehad, enz.) zouden moeten voorcvloeijen. Ook waren de Es/een onder de Jooden van gevoelen , dac niec te denken was aan eene Opftandinge, uit aanmerkinge dat de lighaamen niec anders dan gevangeniJen der zielen waren, in dewelken God niet zeil de zielen , die ze eens ontvlucht waren , weder kluisteren zoude.
§. III.
Zoodanige cwyffelaars aan , en verlochenaars van de Opftandinge , waren 'er ook in de Gemeente te Corinthen , en tegen deezen fchryft de Apostel het vyftiende Kapittel van zynen eerften Brief.
De Apostel noemt de perfoonen , tegen dewelken hy hier fchreef, niet uitdrukkelyk. Derhalven kunnen wyalleenjuitdeomftandigheeden, dat is , uit de Vraagen , dewelken hy hun in Q den



a42 JEZUS OPSTANDING met die
den mond legt, en uit de Antwoorden , dewelken hy hun geeft, by gevolgtrekkinge opmaaken , wat hun gevoelen eigenlyk geweest zy.
Voor eerst ziet men duidelyk , dat het woord Opftanding der Dooden hier niet in eenen oneigentMen zin genomen word , gelyk fomwylen byzonder in de Schriften der Oosterlingen gefchied. De Apostel verftaat 'er door de wedervereeniging van onze lighaamen en zielen rot een gemeenfchappelyk leven, het welke door onzen tydlyken dood was afgebroken. Want hy fpreekt van de Opftandinge der Dooden , zoo als hy van de Opftanding onzes Zaligmaakers uit den dood fpreekt, en toont allefmts, dat hy het woord Opftanding in dezelfde betekenisfe neeme. Nu betekent de Opftanding van den Heere Jezus buiten twyfel , dat de vereeniging van onzes Zaligmaakers ziel en lighaam totgemeenfchaplykewerlinge, dewelke door zynen dood was afgebroken, berfteld is. Van eene zoodanige Opftandinge der dooden fpreekt dan ook de Apostel. En de jrantfche zamenhang toont dit zoo duidelyk , dat betonnoodigis, dit uitvoerig te bewyzen. Zoodanig eene Opftanding nu lochenden fommigen, en de Apostel verdedigt dezelve.
Vervolgens toonen alle de bewyzen van den Apostel , dat hier de vraag was over de Opftandinge der Rechtvaardigen , ofce der Geloovigen en deugdlievenden. Neemt men dit voor a ° waar



oer RECHTVAARDIGEN verbonden. 243
waar aan , dan zyn alle de bewyzen van den Apostel krachtig en bondig ; maar zo 'er van de Opftandinge der Dooden in het algemeen gefprooken wierd , en hy wilde die bewyzen , dan zou men moeten zeggen , dat zyne redenen niet voldoende waren. Ik kan die hier niet uitbreiden. Naderhand zal ik by de overweeginge der volgende flukken , dewelken in dit Hoofdftuk vermeld worden , betere gelegenheid daar toe hebben. Ik onderflel het dan hier: («) om vs. 17 — 20; en (Z>) om dat Pauius vs. 42 — 50. alleen de Eigenfchappen der lighaamen van de opgewekte Rechtvaardigen befchryft. Ik bouw op deeze grondftelling : dat men eenen febrjver verplicht is dat recht te doen , dat men nooit denke , dat hy onbehvaame bewyzen voor zyne zaake gebruikt heeft , ten zy dan dat dit klaar blyke ; welke grondftelling noch veel meerder doorgaat van eenen Apostel , die met de Wondergaven des Heiligen Geests bedeeld was.
§. I V.
De menfchen , dewelken dit gevoelen verdeedigden, waren Christenen , dat is menfchen, dewelken geloofden, dat Jezus de Christus was, en zich verplicht rekenden , om de leer van Jezus Christus , en van zyne Gezanten , als God» lyk aan te neemen en te beleeven. Dit toonc het zeggen des Apostels in den Text: hoe zegQ 2 gen



244 JEZUS OPSTANDING met die
gen dan fommigen ondér u , (die beter behoorden te weeten,) dat'er gééne Opftanding der Dooden is. Ook toonen het alle de bewyzen van den Apostel , dewelken onderftellen , dac zy , tegen dewelken hy fpreekt, de waarheid van den Christlyken Godsdienst erkenden. Iemand ( 'c is waar ) kan denken , dat de Apostel den Christenen te Corinthen deeze bewyzen voorhoud , om ze te beweegen , dat zy de leer van die lieden , dewelken de Opftanding der Rechtvaardigen ontkenden , niet zouden voor waar houden , en dat zulks van nut kon zyn by deeze menfchen , fchoon zy, die deeze leer trachtten te verfpreiden , gééne Christenen waren ; dan ik oordeel , dac de Apostel deeze bewyzen naar zyne groote wysheid en bondige redeneerkunde zoo heefc uitgezogt, dac zy den Christenen ce gelyk tot wapenen konden dienen , om de geenen , dewelken de voornoemde leer hun wilden opdringen, te overtuigen, dat zy reden hadden om hun zeggen niec te gelooven. Maar onderftelt eens, dat deeze menfchen gééne Christenen geweest waren, dan zouden alle de ongeryrade gevolgen, dewelken de Apostel uit deeze leere afleid , tegen hen krachtloos geweest zyn. Zy zouden gezegd hebben : „ het is waar , het vloeit uic ons zeggen , dac, als Jezus niec is opgeftaan, uw ge„ loof iedel is , enz. dac loopc niec tegen ons „ gevoelen aan. " Maar waren zy , dewelken deeze leer verfpreiden , Christenen, dan konden
zy



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 24?
zy door de redeneeringen van den Apostel in hec naauw gebragc worden ; en dan waren die van tweeërleije nuttigheid, naamelyk (a) om te beletten , dat men ze niec voor waar hield , (b~) om te maaken , dat derzelver Verfpreiders zelfs daar van afzagen. Terwyl nu de Apostelen vol wysheid en menfchenliefde waren , en beflraald met Gods Heiligen Geesc, denk ik , dac men van hen moec onderllellen , dac zy de voordeeligfte bewyzen gebruikc hebben.
i v.
Ik ben zelfs van gevoelen , dac deeze menfchen , dewelken die leer trachtten te verfpreiden , goed van harte waren , die ter goeder trouwe doolden , en 'er gééne gevolgen uit afleiden , firydig tegen de goede zeden. Het geen my die waarfchynlyk maakt, is de zagtheid , waarmede Pauius , C anders zoo fcherp en driftig in hec beltryden van valfche Leeraars en valfche Leeren ,) in het wederleggen van die gevoelen te werk gaac. Maar hec blykt daar uic , om dac (a) de Apostel als een bewys tegen hen gebruikt , dac , wanneer hunne Leer doorging , alle hunne hoope op Jezus Christus, en op eene eeuwige gelukzaligheid iedel was ; hec geen ce kennen geefc, dac zy erkenden , dat men billyke reden had , om op Jezus Christus en op eene eeuwige gelukzaligheid te hoopeu, (b) Ook ' Q 3 blykc



346 JEZUS OPSTANDING met die
blykt het, om dat hy uic hunne Leere die gevolg trekt, dat men dan maar met de Epicuristen kon en mogt zeggen , laat ons celen , laat ons drinken , want morgen zyn wy dood. Dit kon de Apostel niet bygebragt hebben , indien deeze menfchen de onfterflykheid der zielen ontkend hadden , en van gevoelen waren geweest, dat men op zyn Epicurifch zich der naauwgezetheid van leven niet hadde te bekommeren.
S. v i.
Schoon dan wel Sadduceen en Epicuristen de Opftanding der Dooden en dus ook der Rechtvaardigen "ontkenden , zyn deeze menfchen, tegen welken de Apostel in dit Kapittel/preekt, niet in het gevoelen der Sadduceen en Epicuristen geweest, om dat deeze laatstgenoemden de onfterflykheid der zielen ontkenden , en de laatften inzonderheid een ongeregeld en welluscig leven voor onftraf baar hielden, daar de perfoonen, waartegen Pauius fpreekt, van een tegenovergefteld gevoelen waren.
Dan hec is bekend , dat in de eerfte Christen - Kerk menfchen waren , dewelken de Alexandrynfche IVysgeerte , al voor hunne omhelzinge van het Christendom, hadden ingezogen , en dewelken hunne denkbeelden en gevoelens, daar verkrecgen , met het Christendom zogten



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 247
te verbinden ; te meerder , om dat zy daardoor eenigen fchyn hadden van diepzinniger en grondiger en uitgebreider kennis te bezitten , dan veelen hunner Mede - Christenen hadden. Deeze Wysgeerte nu leerde , 'dat de lighaamen kerkers waren van de zielen, dewelken daardoor tot alle ongeregeldheid en zonde , die men deed , niet alleen aangetokkeld, maar gedrongen wierden , en in haare verhevene vlucht van overmenfchelyke hefchouwingen verhinderd ofte te rug gehouden. Deezen dagten dan ook natuurlyk, dat, wanneer eens de zielen , byzonder van Godvruchtigen , deeze gevangenhuizen ontvlucht waren , God, die hun Vriend en Vader in Christus was , ze niet door eene Wonderdaad , gelyk gewislyk de Opftanding is , tot het op nieuw bewoonen deezer kerkers zou veroordeelen. Vergelykt men dit met het geene de Apostel zegt, men word by de hand geleid , om te denken , dat in die Kapittel op deeze menfchen gezien word : want (a) hier fpreekt de Apostel alleen van de Opftandinge der Rechtvaardigen ; waarom zou hy dac gedaan hebben , indien deeze menfchen de Opftanding der Dooden, in het algemeen, en niet die der Rechtvaardigen alleen!, ontkend hadden ? (b~) Daarenboven blykt uit vs. 35. dat hunne zwaarigheid voornaamlyk betrof de hoedanigheid van de lighaamen der geenen , die opftaan zouden ; naamlyk , dac zy waanden , dac de aart van een menfcblyk lighaam op zich zeiven niec
Q 4 g«"



243 JEZUS OPSTANDING met die
gefchikt was , om de gelukzaligheid van menfchen te volmaaken , wél om ze te hinderen : dus zy met de gelukzaligheid , waar op men , als Christenen , hoope had , naar hun begrip , niec beitaan kon. Beide deeze gevoelens voegen niet, en zyn niec te vinden by menfchen , mee Sadduceeuwfche en Epicuriefcbe , maar wel by menfchen , mee Alexandryn/che gevoelens , (ofte gevoelens der Alexandrynjche Wysgeerte)_ doortrokken. Wac is 'er dan natuurlyker , dan te denken , dac de Aposcel op zoodanige menfchen , dewelken uic die Schooien herkomilig waren ; die 'er de fchadelyke gevolgen niec van inzagen ; die oordeelden , dac zy met onze hoope op de eeuwige gelukzaligheid , en dus met de Godlykheid van het Christendom , zeer wel befiaan konden en moesten , en die derhalven ter goeder trouwe doolden , het oog heeft in dit Kapittel ? Dit is des te minder vreemd, om dat Corinthen de voedfter was. van geleerdheid en verfcheide weetenfehappen , en veele fchrandere Kunftenaars en Wysgeeren aldaar hunne woonplaats en Schooien, hadden.|
$• V 1 t
Men kan gééne zwaarigheid maaken , bot Christenen de Opftanding der Rechtvaardigen konden ontkennen , daar de Heer , Christus , ze zo$ duidlyk geleerd had? Men zou dezelfde vraag
moe-



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 249
moeten doen omtrent bynaa alle groove doolingen , die nochtans onder menfchen , die belydenis van hec Christendom doen , plaats vonden. Men zou, noch heden, zeggen, hoe kunnen onder Christenen, lieden gevonden worden, dewelken Gods voorweetenfchap van coekomende vrywillige daaden der menfchen in tw.yffel trekken , jaa lochenen: daar zy zoo veele Voorzeggingen onzes Heeren van foortgelyke zaaken hebben ; als by voorbeeld : één van u zal my verraaien ; in deezen nacht , eer de haan tweemaal haai jen zal , zult gy tny driemaal ver locbenen , enz ? Vooroordeelen , dewelken men heefc ingezogen, zyn zoo gemaklyk niet te overwinnen , alsYommige menfchen wel denken en voorgeeven. En men vind dan ligt eene uitlegging, dewelke men zich en anderen als echt tracht aanneemelyk te maaken , om de zwaarigheid te ontwyken , dewelke 'er uic deeze ofce die plaats , dewelke ons vooroordeel tegenfpreekc , ontftaac. Zoo konden zy , die de Opftanding der Rechtvaardigen lochenden , dan ook ligc doen , met dezelve in eenen verbloemden zin uit te leggen : en dit blykt zelfs , om dat al vroeg, dac is , ten tyde der Apostelen, die waarlyk gebeurd is, gemerkc fommigen ftaande hielden , dat de Opftanding, waarvan de Heer Jezus had gefproken , geestlyk was te begrypen , en dac dezelve daarom ook al gefchied was , 2 Timoth. II. vs. i§.
Q s §. vin.



250 JEZUS OPSTANDING met die
$. VIII.
Ik meen dan , dac ik genoeg getoond heb , „ dac de Apostel hier fpreekc van en cegen Chris„ tenen , dewelken voormaals onderricht in , en doorcrokken van de Alexandrynfche Wysgeern te , dezelve met het Christendom trachcten te }, verbinden ; en derhalven, oordeeiende dac de „ Lighaamen gevangenhuizen waren voor der „ menfchen Zielen , vastflelden , dat de Algoe„ dertierene God nooic de zielen der Godvruch„ eigen weder in deeze kerkers zoude opfluicen , , om ze aan nieuwe zonden en belemmeringen '| in de vlucht haarer gedachten te onderwer„ pen."
De Es/een nu onder de Jooden hadden deeze gevoelens: zoo ook verfcheiden van de Heidenen. De Gemeente te Corinthen belfond uit leden , waarvan fommigen voor hunne bekeering Jooden, anderen Heidenen geweest waren. Van beiden kon derhalven deeze dooling overgenomen zyn , en moeite aangewend om dezelve in de Gemeente te Corinthen te doen aanneemen. Welken van de twee , dan of ze beiden daar toe gearbeid hebben , durf ik niet bcflilfen , en ik zie ook niec, dat het van eenig Hut coc naadere ophelderinge van des Aposcels meemnge zou dienen , indien men het al wist. Dus ik my daarom niet zal bekommeren.
J. IX.



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 251
§. I X.
Wat zegt nu de Apostel in het algemeen ? Hy zegt: Wanneer nu gepredikt word, dat Christus van den doode weder is opgeftaan , hoe zeggen dan fommigen onder u , dat 'er gééne Opftanding der dooden is.
De Apostel houwt op deezen grond , dat de Corinthers zelfs toeftemden , dat de Beer Jezus uit den doode was opgeftaan , en dat hun dat gepredikt wus ; door hen, (Apostelen,) dewelken by hen van veel grooter gezag , dan wel andere Leeraaren, behoorden te weezen. De Apostelen onzes Heeren , Mannen , die den Geest van Christus hadden , hadden getuigd , en wel eenpaarig , dat de Heer Jezus was opgewekt uit den dood ; zy hadden tot redenen van weetenfchap gegeeven , dat zy Hem gezien en gehoord hadden; wat Hy met hen gefproken had; waar, wanneer, zonder hun eigen ongeloof te verbergen. Zy bevestigden dagelyks hunne verklaaring met Propheetiën , waarin voorzegd was, dat de Mesfias moest opfham Zy hadden uit alle omilandigheeden aanneemelyk gemaakt, dat Jezus de Mesfias was , en daar mede hun getuigenis van Zyne opftandinge onderfteund. Zy hadden hunne verklaaring met Wonderwerken betoogd, met bewyzen dat zy onmiddelbare gaaven des Heiligen Ceestes ontvangen hadden , en met wonderdaadi-



2j2 JEZUS OPSTANDING met die
ge mededeeling van dezelve gaaven aan anderen. Daar op hadden de Corinihers het geloofd, en het dus niet enkel by overreding , maar by overtuiging aangenoomen. Dat alles had de Apostel even te voren hun herinnerd. Dit alles bedoelt hy ook hier hun te herinneren ; want, wanneer hy dat niet bedoelde , hoe kon hy zeggen : hoe zeggen dan fommigen onder ulieden , dat 'er gééne Opftanding der Dooden is ? Stelt eens , dat Pauius alleen voorgenoomen had te zeggen , dat dit opentlyk verklaard was , zonder dat hy zag op de voldoende bewyzen , waarmede de Apostelen het onderiteund hadden , hoe kon hy vremd toezien, dat men het in den wind floeg ? Indien de Apostelen het gezegd en beweezen hadden , maar men had het te Corinthen niet geloofd , met welke reden kon hy vraagen , hoe zeggen dan fommigen onder ulieden , dat 'er gééne Opftanding der Dooden is ? Zy hadden kunnen en moeten antwoorden : om dat wy het nooit geloofd hebben , hebben wy ons niet bekommerd , of het eene of andere daar mede befiaanhaar was, dan niet. Hier uit befluit ik dan , terwyl de Apostel een Man was , beftraald met ?s Heeren Geest, dat hy heefc willen zeggen: Men heeft U de Opftanding van Jezus Christus niet alleen verkondigd , maar op eene doorftaande en dringende wyze bevestigd , en gy hebt dezelve geloofd : maar dat hy niet noodig oordeelde, dit ukdrukkclyk te herhaalen , om dat hy in de
voor-



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 255
voorgaande Verfen , en daar op vs. n. hec uicdrukkelyk gemeld had.
& X.
Hy zegt, Hoe zeggen dan fommigen onder ulieden , dat 'er gééne Opftanding der Dooden is. Hy verklaart hier mede , dat fommigen onder hen leerden, dac de Godvruchtigen niec weder opftaan zouden ; dat die onmogelyk was, om dac zy anders als op nieuws door hunnen grooten Weldoener gekerkerd zouden worden. Hoe is dac mogelyk , wil Pauius zeggen , hec eene ftryd cegen hec andere ? De Op/landing van Jezus Christus is met de leer van de Opftandinge der Rechtvaardigen allernaauwst verbonden : Zoo dac, fielt men , dac de Heer Jezus is opgeftaan uic den dood , men niec alleen moet erkennen dac de Opftanding der Rechcvaardigen mogelyk is ; maar ook , dac zy gewislyk zal gefchieden : En lochent men de mogelykheid en zekerheid van de Opftandinge der Rechtvaardigen , dan lochenc men ook hec zelfde van Jezus Opftandinge (*).
C*) Dit word dikmaals geleerd in de Heilige
5- xr.



E54 JEZUS OPSTANDING üet die
§. X I.
Be reden hier van is blykbaar. Indien naa^ melyk de Opftanding der Rechtvaardigen daarom gelochend word , om dat men denkt, dat zy onmogelyk is , terwyl de lighaamen kerkers der Zielen zyn ; dan kan ook Jezus niet opgewekt zyn ; Hy is in geenen gebrekkigen zin rechtvaardig. De beste Heiligen hier op aarde zyn bezet met onwillige gebreken , en worden alleen uic aanmerkinge van Jezus Christus, denwelken zy in het geloof aanneemen , uit genade voor rechtvaardig, niet meer ftraffchuldig, verklaard ; maar Hy is Gods welgeliefde Zoon, boven allen de Rechtvaardige genoemd. Zyn lighaam zou dan ook een kerker voor zyne ziele , en een hindernis van zyn geluk moeten zyn, wanneer die van alle lighaamen van menfchen doorging. Dus zou ook Zyne Opftanding niec gebeurd kunnen zyn , als de Opftanding der Rechcvaardigen, om die reden , onmogelyk was.
Stelt daartegen , dat de Heer, Jezus, waarlyk was opgeftaan uit den Dood , dan moesten de lighaamen gééne kerkers van de zielen zyn ; dan moest het , onaangezien Gods oneindige Goedertierenheid , mogelyk weezen , dat Hy Rechtvaardigen weder opwekte. En viel de erond , waar op hunne gantfche Helling rustte,
weg:



dek. RECHTVAARDIGEN verbonden. 255
weg : de ftelling zelve , dat de Rechtvaardigen niet opftaan zouden uic den Dood , moest vervallen.
Jaa , was de Heer Jezus Christus opgewekt , waar aan Hy alles had verbleeven, dan waren alle Zyne voorzeggingen en beloften bevestigd , en dus ook de belofte , die Hy gedaan had van der Geloovigen opftandinge ten eeuwigen leeven ; dan had Hy in de daad de flraf van onze zonden weggenomen , en was het derhalven onmogelyk , dac de Godvruchtigen , die in Hem geloofden , den Dood, ééne van de ftraffen der zonden, altoos zouden onderworpen weezen ; dan kunnen zy , die met Hem , hoewel in zwakheid , eensgezind zyn , in Zyn voorbeeld zien ; wat zy te wachten hebben , terwyl God altoos zich zeiven gelyk is ; dat is , dat zy mede uit den doode opftaan zullen ; jaa daar Hy hun verbeeldend Hoofd is , en zy Hem daar voor aanneemen , is het juist zoo veel, als of zy allen in Hem reeds opgewekt waren.
§. XII.
Ik moet, tot ophelderinge van de redeneerwyze des Apostels, hierby nog voegen , dat dikmaals eene Helling , hoe onwaarachtig zy ook zy , niet dan door zeer diepzinnige en moeijehke redeneeringen , zoude te wederleggen zyn , dewel»



s56 JEZUS OPSTANDING met die
welken derhalven niec gefchikt zouden weezen voor het algemeen , en derhalven niec voegen in gefchrifcen , toe hec algemene gebruik gefchikt. In zoodanige gevallen is het dikmaals van zeer veel nut , dac men de Helling, die in gefchil is, herbrengt tot eene andere, van welker waarheid elk een zich verzekerd houd ; dat is : het is zeer nut, dat men aancoone, dac eene andere ftelling mee deeze , waar o>/er thans gefproken word , zoo naauw verbonden is , dac zy beiden mee elkanderen ftaan of vallen. Houd men dan de tweede voor waar , zoo volge van zeiven , dat ook de eerfte moeë waarachtig weezen. In dit £eval was Pauius : welk eenen omflag zou hy niec noodig gehad hebben, wanneer hy mee wyseeerige gronden de voorgewende onmogelykheid van de Opftandinge der Rechevaardigen , en derzelver grond hadde willen over hoop werpen 1 Hoe weinige verftanden zouden bekwaam oeweest zyn , om zyne redeneering te vatten ! Deezen voegden dan niet in eenen Brief, aan eene gantjche Gemeente gefchreeven. De Opftanding van Jezus Christus was eene bekende waarheid, en algemeen aangenomen te Corinthen, en'zeer naauw verbonden met de Leere van de Opftandinge der Rechtvaardigen. Dus moet het elk voor een bewys der fchranderheid , en diepe redeneerkunde van den Apostel Pauius , aanzien , dat hy de Leer van de Opftandinge deiRecht-



der RECHTVAARDIGEN verbonden. 257
Rechtvaardigen herbrengt coc de Leere van de Opftanding onzes Heeren.
Schoon de Leer der Waarheid niec op gronden van menfchlyke kennifle rusc , kunnen nochtans de bewyzen , van dewelken Gods Geest door middel van de Apostelen zich bedient, niec anders dan bondig weezen ; en flxekc hec tevens niec coc oneere van de Heilige Schryveren , dat zy eene groote fchranderheid in hunne Schriften doen blyken ; wanc deeze bewyzen hebben zy cfce door onmiddelbaare Openbaaringen van God , ofte door eigen overweeging , van dewelke de Heilige Geesc zich , door ingeevinge op deezen tyd , enz. wel heeft willen bedienen. Is het eerfte waar , dan voegt het aan de Wysheid van Gods Geest zeer. En is het laatfte waar, dan blykt, dat men alle reden den bodem inflaat, wanneer men zoodanige menfchen van dweeperye wil befchuldigen, of zelfs verdenken.
§. XIII.
Ik loochen niet, dat men thans in het algemeen de Opftanding der Rechtvaardigen voor waar houd. Ten minften weet ik niec , dac 'er onder ons menfchen zyn, dewelken dezelve in twyffel trekken. Maar het is eene andere vraag, of men dezelve niet in twyffel trekt, dan of men ze op goede gronden gelooft. Men kan buiten R hec



4Sg JEZUS OPSTANDING met die
het geloof blyven , door achtloosheid. Men heefc het van kindsbeen -af zoo gehooid , en neemt het aan , zonder onderzoek: zonder dat men in ftaat zou weezen, om, als iemand ons rekenfehap van ons geloof eifchte , die ce kunnen geeven ; ofte , als ons hart verlegen wierd en bewys vroeg, men zich zei ven zou kunnen gerust ftellen. Die is niec anders dan Bygeloof. Hec behoorc ons derhalven noch heden aangenaam te weezen , dac wy de gronden van zekerheid , voor de Opftandinge der Rechtvaardigen , op hec duidelykfte zien , en ons dezelven uitvoerig herinneren , en derzelver verdeediging tegen de fchynbaarfte aanvallen in haare overwinnende kracht befchouwen.
Danken wy dan billyk den Heere, over de Opftandinge van Jezus Christus : het betaamt ons dat wy ook deswegen Hem daar voor danken ', zo wy Rechtvaardigen zyn , dat Hy ons daardoor van onze Opfiandinge ten eeuwigen leeven verzekerd heeft. De opftanding van ]ezus Christus is als het onderpand , dat onze "dierbaare lighaamen , dat waarde gedeelte van óns zeiven, niet altoos in den doo°d en in het bederf zullen blyven ;.dac wy dezelven weder zullen deelachtig worden ; terwyl wy in hec hoofd, ïn Jezus, zien , wat den leden te wachten ftaa. Hebben wy hier God gezien en gekend ; en zyn wy met Hem naa onzen dood in het Paradys geweest,
dan



des. RECHTVAARDIGEN verbonden. 259
dan zullen wy noch uitvoeriger , noch duidlyker, noch meer inziende , God kennen , en ook in en door onze lighaamen menig nieuw bewys zyner nimmereindigende Goedheid ondervinden , die wy zonder dezelve niec zoo konden genieten.
Dan men vergeete nooic, dac die alleen Rechtvaardigen beloofd word; dac is menfchen, die God in alles zoeken te behaagen ; die wenfehen dac zy Hem, wegens de beleedigingen, Hem aangedaan , rechc doen konden ; die verblyd zyn, dac Jezus Christus Gode rechc gedaan heefc, en zich daar over verheugen.
Men onderzode zich, of hec zoo by ons flaa. Men trachte daar ernltig naa. En , heefc men zulk een hare, men bewaar e hec, door oplettendheid op Gods Woord, op de trekkinge zyner genade , en door een ernftig Gebed.
Men zegge dan vrymoedig mee den Apostel Petrus : Geloofd zy God , de Vader van onzen Heere Jezus Christus , die ons heeft wedergeboren tot eene levendige hoope , door de opftandinge van Jezus Christus uit den Dood , op een onvergelykelyk Erfdeel, dat voor ons behouden werd in den Hemel.
R a De



=6o Het ONTKENNEN dek De ONGERYMDE
GEVOLGEN,
uit het loochenen der.
OPSTANDINGE
VAN
JEZUS en de RECHTVAARDIGEN
ten eeuwigen leeven.
INHOUD.
§. I. T n de voorige Vcrbandelinge bleek , hoe de L Apostel Aagt over het verband , dat 'er is tusfchen Jezus Opftanding en die der Rechtvaardigen. In deeze moet blyken , dat het loochenen der Opftanding eene blykbaar e ontkenning van den geheelen Christelykcn Godsdienst is. §. II. De Apostel Pauius zal ons het gevolg opgeeven , i Corint. XV. vers 13 — 19. Indien 'er gééne Opftanding der Dooden is , dan is ook Christus niet opgeftaan : Strydhet, namelyk, met de Hoogfte Goedheid, de Zielen der Rechtvaardigen eenmaal met het Lichaam te ver-
1 eeni-



OPSTANDING is ongerymd. a6t
eenigen , dan moet eok Christus , de Rechtvaardig/te boven allen , niet opgejlaanzyn. g. Hf. Uit zulk een verkeerd begrip zou volgen, dat de geheele Prediking der Apostelen iedel , en te vergeef/eb was. §, IV. De reden hier van is niet, om dat de Apostelen niets anders gepredikt hadden , dan dat Jezus was Opgeftaan ; maar om dat al hun prediken met de Leere der Opftandinge Jlaan of vallen moest. §. V. Bet tweede gevolg was, dat dan hun geloof, dat Jezus zvas de Christus , te vergeefsch en ongegrond was. g. VI. Een derde geinig was, dat zy, Apostelen , dan zouden moeten zyn Valfche Getuigen, die ■ valfeblyk voorgaven van God gezonden te zyn : ten zy God zelfs kon onderfteld worden , hen verwekt te hebben om det weereld , in eene zaak van zoo veel belangs te misleiden. g. VII. Eene tweede hoofdzaak dringt de Apostel ten deezen opzichte aan ; namelyk , dat dan alle hoop en verwachting der Christenen, en der Apostelen, moet befchaamdworden; dat der Corintheren geloof dus (i ) vruchtloos ware , en zy (2) nog in hunne zonden ; en (3) met opzicht der afgefiorvenen , dat dan allen die in Jezus ontftaapcn waaren, verhoren moesten zyn. g. VIII. Uit dit alles moet ook natuurlyk volgen, dat dan zy, Apostelen , de elendigflen van alle menfchen waren \ die hier hunne tydelyke ruste ten beste gaven , en al wat in der pyne magt is , te duchten hadden , zonder eenige belooning: immers het fchynt de meening te zyn , om dit deel van des Apostels woorden niet op de Christenen in het gemeen , maar op de Apostelen byzonderlyk , f huis te brengen, g. IX. De Leere der Opftandinge van Jezus is dan voor ons eene Leer van bet uiter/le belang. Ontvalt ons die , dan ontvalt ons ook de zekerheid van alles , wat de Apostelen ons hebben naagelaaten ; alle uitziehten op & 3 ena-



262
Het ONTKENNEN der
genade en zaligheid gaan verhoren : maar is Jezus opgeftaan , dan zyn wy verzekerd , dat ook onze Opftanding gewislyk koomen zal. §. X. Gelukkig en zeer Troostryk is het , dat het Getuigenis der Apostelen zoo aanneembaar gemaakt is.
§. I.
"TT n de voorgaande Verhandelinge heb ik geJJ_ toond, wat het gevoelen was, dat de Apostel beftreed , en hoe hy , om de Corinthers van hec tegendeel te overtuigen , de Opftanding der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven herbragt tot de Opftandinge van Jezus Christus uit den dood ; in dien zin , dat , als men de Opftanding der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven wilde loochenen , men genoodzaakt was de Opftanding van Jezus Christus tevens te ontkennen ; en (lelde men daar tegen de Opftanding van Jezus Christus uit den dood vast , men dan de Opftanding der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven ook moest voor waar houden.
De eerfte ftelling neemt de Apostel anftonds pp , om zyne eerfte gevolgtrekking van des te meerder klem te doen zyn, en toonc, welke ongerymde gevolgen 'er uit voortvloeijen , dewelken
men



OPSTANDING is ongbrymö. afo
men voor waar zou moeten houden , en waar vo;ir hy wist , dat de Corinihers een groot a/V. gr\zen zouden hebben. De gevolgen nu zyn van tweederlyen aart, de eerften dienen om te bewyzen , dat het geloof, en de tweede foort om te betoogen , dat de hoop der Christenen iedel was; ofte met andere woorden : Hy toont (a~) dat het Christendom op een lollen grond was gebouwd; en (b) derhalven , dat de voordeden , dewelken men van het omhelzen des Christendoms zich verbeeldde , niet dan herfenfchimmen waren.
De Apostel Pauius wyst ons den weg, i Co» rinth. XV. vs. 13—19.
§. I I.
Eerst neemt hy de ftelling op : loochent
GY DE OPSTANDING DER RECHTVAAXtDIGEN , dan MOET GY ook DE OPSTANDING VAN jezus CHRISTUS UIT DEN dood LOOCHENEN.
Dit drukt hy uit met te zeggen, indien 'er gééne Op/landing der dooden is , dan is ook Christus niet opgeftaan. Vit het geen in de voorgaan* de Verhandeling aangemerkt is , blykt, dat de Apostel niet fpreekt van de Opftandinge der dooden in het algemeen , maar van de Opftandinge der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven in hei byzonder, en dat men dezelve daarom loochende, R 4 dac



464 «et ONTKENNEN der
dat men het voor ftrydig tegen de Godlyke Goedheid hield , dat Hy Godvruchtigen , dewelken eens den kerker hunner lighaamen gelukkig ontkomen waren , weder in dezelve zou opfluiten , en noodzaaken eeuwig te blyven. Dus is de meening van den Apostel in deeze woorden: ftryd het tegen de Godlyke Goedheid , dat Hy Rechtvaardigen zoude opwekken uic den dood , dan moet het ook tegen zyne Goedheid ftryden, dat Hy Jezus zou opgewekt hebben uit den dood ; want Jezus is in den verheven/ten zin , rechtvaardig. Loochent men nu de Opftanding der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven om die reden, men moet om dezelfde reden ook de Opftanding van Jezus Christus loochenen.
Hier op toont hy aan , welke ongerymde gevolgen de Corinthers , die Christenen waren , en de geenen , dewelken hen tot het verlochenen van de Opftandinge der Rechtvaardigen zogten over te haaien , dewelken mede voor Christenen wilden aangezien zyn, voor waar moesten houden , wanneer zy de Opftanding van den Heere Jezus loochenden ; en wel , dat zy dan het geheele Christendom voor valfch , voor ongegrond , en voor ontbloot van alle waarheid, moesten aanzien. Die deed hy , om dac hy de kracht der vooroordeelen kende, en wisc, dat misfehien fommigen ce Corinthen anders zouden neggen ; het zy zoo; wy hebben geloofd , dat
Jezus



OPSTANDING is ongerymd. &6s
Jezus Christus is opgeftaan van den Dooden. Maar het kan zyn , dat wy gedoold hebben, Wat fchaad dac ? Wy zyn toch Christenen j Jezus Christus is de Mesfias , en wy zyn met God verzoend , en zullen gelukzalig worden. Om deeze reden laat Pauius hec niec by de ftelling : Is Vr gééne Opfianding der Dooden , dan is ook. Christus niet opgefiaan.
s- in.
Is Christus niet opgefiaan, (zegthy,) dan is onze Prediking te ver geeffch. De Apostel fpreekt van zich , en van zyne Mede-Apostelen. Deezen hadden gepredikt ; dat is, verfcheiden Waarheden ofte Leeringen, om te gelooven, en Plichten, om te beleeven , wanneer men gelukzalig wilde worden , voorgefteld , en krachtig aangedrongen , dewelken den Corintheren , ofte in het geheel niec , ofce althans niet zoo duidelyk en overtuigende bekend geweest waren voor hunne bekeeringe. Dit ligt in het woord Prediking (joj'fluyjw») , het welke eigentlyk betekent eene opentiyke en ftaatlyke aankondiging , eener gemaakte voordeelige fchikking , ofte van een gunftig voorneemen van den Vorst, voornaamlyk die gedaan word door eenen Heraut , ofte Gevolmachtigden. „ Wat wy u nu ook „ van Gods wegen aangekondigd hebben , als noodig om te gelooven , ofce om te beleeven R 5 »toï



a6rt Het ONTKENNEN der
„ tot gelukzaligheid, zou onwaar zyn (wil Pauius „ zeggen) , en de aankondiging zeDe , dat is , „ hec gedrag , het welke wy by deeze bekend„ maaking hielden , als waren wy Godlyke „ Herauten en Gevolmachtigden , was valfch. „ Waren wy gééne Bedriegers , die u opzetlyk „ misleidden , wy waren een minften bedroge„ nen ofce zelfs doolenden , voorgeevende en „ denkende , dat God ons gelasc had, om Zyne „ aangenaame en heilryke fchikkingen ten voor„ deele der menfchen denzelven bekend te maa„ ken , fchoon wy in der daad daar toe niec ge„ last waren."
$. I V.
De reden hier van was niet, dat de Op/landing van Jezus Christus alles was, wat de Apostelen gepredikt hadden. In tegendeel , Pauius , dewelke anderhalf jaar zich aldaar opgehouden had, Handel. XVIII. ii~r8. fchoon hy, benevens Aquila, zich te Corinthen van hunner handen arbeid te dier tyd geneerd hadde „ had echter niet naagelaaten , alle gele^enheeden waar te neemen , om ze de Leer des Euangelies te verkondigen. Lukas zegt ons, Handel. XVIII. vs. ii. niets anders , dan alleen : Hy leerde hun het Woord Gods; dan , dit (dunkt my) toont genoeg , dar hy hun alles leerde , wat God verklaard had , dac de menfchen , onder de bedee-
linge



OPSTANDING is omgerymo. 267
jinge van het Euangelie leevende, te gelooven en te beoefFenen hadden , wanneer zy eeuwig gelukzalig zouden worden. Maar daarby komt, dat de Apostel uitdruklyk verklaarde , i Corinth. II. vs. 2. dat hy hun ook het lyden en den kruisdood van den Heere Jezus had bekend gemaakt, en wel zoo , dat hy daar van , boven alles, zyn werk had gemaakt ; want hy zegt: Ik heb niet voorgenomen iets te weeten onder u , dan alleen Jezus Christus , en dien gekruist ; dat is: ,, Ik „ dagt, dac ik , toen ik by u was om u tot het „ Christendom ce bekeerén , my nergens mede „ moesc bezig houden , dan mee hec leeren en „ bewyzen , dat Jezus de Christus was, en wat Hy door zyn lyden voor ons verworven had." Dus was de Opftanding van den Heere Jezus niet alles, wat de Apostelen gepredikc hadden te Corinthen. Nochtans zege Pauius : is Christus niet opgefiaan , dan is onze geheele Prediking te vergeef fih , ongegrond en valfch.
Men moet derhalven wel vascftellen , dat de Apostel voorhad te zeggen , dac de Opftanding van Jezus Christus zoo verbonden was met alles , wac hy en zyne Mede - Aposcelen ce Corinthen gepredikt hadden , dac , verviel de Opftanding van Jezus , ( gelyk zy verviel, wanneer Gods Goedheid nooic gedoogde , dat Hy Godvruchtigen weder opwekken zou ,) met één alles verviel , wac hy gepredikc had, Wy weeten ook,
dat



*6t Het ONTKENNEN dek
dat de Apostelen zoo veel werks maakten van de Leer, dat Jezus opgeftaan was, dat zy zelfs zich Getuigen van zyne Opftandinge noemen ; even , als of het voornaamfte Oogwit van hun Ampt ware , dat zy Zyne Opftanding verkondigen moesten. Daarby komt , dat de Opftanding van Jezus Christus het krachtigfte bewys was van de Godlykheid der zendinge , jaa van het Godlyke Zoonfchap van Jezus Christus , om dat de Heer zelf alles aan Zyne Opftanding had verbleeven , waarom ook Pauius zich daar op beroept, Romein. I. vs. 4. .—— Zy leidden 'er uit af, dat het werk onzer verzoeninge met God door Jezus Christus volbragt was ,' Romein. IV. v. 13. — Zy gebruikten de Opftanding van Jezus Christus , om der menfchen verplichting daar op. te bouwen om zich te bekeeren , geestlyker wyze van den dooden op te ftaan , en als in een nieuw leeven te wandelen. Zie onder anderen Romein. VI. — En zy ontleenden van daar beweegredenen , om de Christenen te doen hoopen op eene gelukzalige vereeuwiging , 1 Petr. I. vs. 3. Met één woord , neemt men de Opftanding van Jezus Christus uit de leere der Apostelen , zoo neemt men de ziel uit het lighaam: men neemt het voornaamfte fteunfel weg van alle de Leeren , die zy, als Apostelen en Christen Gezanten , byzonder , en in onderfcheidinge van Joodfche en Heidenfche Leeraaren, als noodig om te gelooven; alIe Oplichten, die



OPSTANDING is ongbrymd. *6"0
zy in die zelfde hoedaanigheid , als noodig om te beleeven , voorltelden ; en alle de drangredenen , ten minften de voornaamften , en de fteun van alle drangredenen, waar van zy zich bedienden , vervielen van zeiven ; want, was Jezus niet opgeftaan , dan was Hy de Mesfias niet, en dus de gantfche Leer van bet Christendom , zoo wel als der Apostelen voorgegeevene last om te prediken , een louter verdichcfel.
i v.
Het tweede Gevolg , het welk de Apostel daar uic afleid , was , dan is ook ons geloof te vergeeffch. Die te Corinthen beroemden zich daar over , dac zy geloofden. Het groote voorwerp van hun geloof was , dat Jezus was de Christus. Het geloof zelf, het welke zy zich toefch reeven , was eene levendige overtuiging van deeze waarheid , dat Jezus was de Christus , en van de waarheeden, dewelken daar aan verknogt waren ; en wel eene overtuiging , gegrond op hec getuigenis der Apostelen. En zy dagten , dat hunne overtuiging daarvan den naam niet van ligtgeloovigheïd , maar van geloof verdiende, om dat zy hec getuigenis der Apostelen , waarop zy zich verlieten , voor alle aanneeminge waardig hielden, als het getuigenis van menfchen, op welker kunde en goede trouwe men zich volkomen kon verlaaten. Dac dit de meening is
van



-7ó Hst ONTKENNEN der
van den Apostel, zal voor ieder blykbaar zyn , die vvset, wat geloof is, in onderfcheidinge van ligtgeloovigheid, — dat de Heilige Schrift, als de hoofdzaak om te gelooven , vooiftelt de Leere , dat Jezus de Christus is ; — en dat zy van het zaligende Geloof, als van eene levendige overtuiginge van deeze waarheid , fpreekc.
„ Indien nu Christus niet opgeftaan is uit „ den doode , ( gelyk het zyn zou , wanneer „ God nooit Rechtvaardigen weder opwekt,) dan is tem geloof , hoe veel gy ook daar mede „ ophebt , hoe zeer gy u verbeeld , dat het op „ eenen vasten grond gebouwd is, te vergeeffch „ (zegt de Apostel) •, dat is , dan is het onge„ rymd, dan rust het alleen op eene inbeelding, , op een al te goed gevoelen , het geen gy van 3, de oprechtheid en kunde der Apostelen hebt „ gevormd." Dit vloeit onmiddelyk uit het even voorgaande : want, was de gantfche Leer, dewelke de Apostelen voorgedraagen hadden , en die daar in zamenliep , dat Jezus de Christus was , vaïfch en ongerymd , dan was ook het geloof, het welke deeze ftelling voor waar aannam , op het getuigenis der Apostelen , ongegrond en valfch , en zy hadden althans gééne voldoende redenen, om'er zich op te verlaaten, en zich te verheugen , dat zy van jooden Christenen geworden waren.
S- VL



OPSTANDING is ongbrymd.
271
$. V L
Dan , gelyk de Apostel getoond had , wat men dan van de Leere der Apostelen , en wat van het geloof der Corintbi/cbe Gemeente had voor waar te houden , naamelyk dat zy beiden ongegrond en valfch waren; Zoo gaat hy nu verder , en zegt, wat men van de Perfooncn en het karakter der Apostelen moest denken : ÏVy zouden ook (zegt hy) valfche getuigen Gods gevonden worden , dat wy tegen God getuigd hadden , dat Hy Christus opgewekt had, daar Hy Hem niet opgewekt had , naademaal de Dooden niet op/laan.
De Apostel legt hier ten gronde de Helling van die te Corinthen, dewelken zeiden, dat de Rechtvaardigen met opftaan zouden ten eeuwigen leven en hetgeen hy daaruit afgeleid had,. dat,namelyk, dan ook Christus niet kon opgefiaan wezen; om dat, wat van het algemeene doorgaat, ook van alle enkelde ftukken , onder dat algemeene begreepen, moet waarachtig weezen. Door getuigenis nu verftaat de Apostel eene verklaaring van iets , dat men bevonden heefc, ofce van iemands eigene bevinding , dewelke men verzekert waarachtig te weezen , en we! mee oogmerk , op dac de ander , aan wien men het verklaart, hec mede voor waarachtig zoude houden. Wy behoeven hier van de gemeene betekenifle van dit woord
niec



272
Het ONTKENNEN der
niec aftegaan , nog het algemeener te maaken. De Apostel fpreekt van eene bevindinge , dewelke hy zeide , dat Hy en zyne Mede-Apostelen gehad hadden , naamlyk de bevinding van Jezus Christus Opftandinge. Zy hadden deeze hunne bevinding aan elk bekend gemaakt , en deeden het nog dagelyks , met oogmerk , op dat anderen de Opftanding van Jezus Christus mede voor waar zouden houden. In deezen zin zegt hy , dat zy getuigd hadden , dat God Christus had opgewekt.
Hy zegt, dat, zo de zaak onwaar was, zy valjche Getuigen Gods zouden weezen. Hoe dit optevatten zy , verdient nadere overweeging. Ik beken , men kan het opvatten voor : „ Wy „ zouden valfchlyk voorgeeven , dat God ons „ gefield had , om de Opftanding van Jezus „ Christus te getuigen. " Of : „ Wy zou„ den van God valfchlyk getuigen , wanneer wy „ zeiden , dat Hy Christus opgewekt had, in. , dien Hy Hem niet opgewekt had." Dan, ik ben toch van gevoelen , dat men het fterker , en meer overeenftemmig met de zaak en het oogmerk des Apostels begrypt , wanneer men het verklaart: „ Wy zouden valfche Getuigen zyn, „ dewelken God zelf verwekt had , en denwel,, ken Hy zelf gelast had te verkondigen , met „ oogmerk , om de weereld te doen gelooven , „ dat Jesus door Hem was opgewekt uit den
doo*



OPSTANDING is oncerymd: 273'
ij dooden, daar Hy. ondertu.sfchen Christus ,, niet had opgewekt; terwyl hec gefteld ., zynde, (gelyk gy doet), dat de rechtvaar„ digen, eens Geftorven zynde, niet weder i, opftaan, of nooit weder door God in het 3, leven zullen herroepen worden , ook on„ twyfelbaar is, dat hy dan ook onzen Hei. s, land niet opgewekt heeft.
, 'tGeen my tot dat denkbeeld brengt, is, dat niet alleen de. woorden, Gods getuigen j zeer eigenaartig betekenen, getuigen die God tot zyne getuigen gebruikt, en die Hy zelf verwekt, gevolmachtigd en in ftaat gefteld heeft om de opftanding van Jezus Christus, als door Hem bewerkt, te verkondigen; maar pok beantwoord 'er de zaak geheel aan,, want zekerlyk hadden de Apostelen Jezus gezien naa zyne Opftandinge, en Pauius in ?t byzonder was op den weg na Damaskus zoo fterk, als iemand verzekerd kon worden van eene gebeurtenis, overtuigd, dat Jezus uit den dood moet opgeftaan zyn, (menzie Hand. IX., 3.20. want dat hy het bevonden had,'tgeen hy daarvan verhaalde, is zeker. Was dan Jezus Christus niet opgeftaan, dart moest hy zoo wel, als de overige Apostelen, door God zei ven hierin, (het zy met eerbied gezegd) misleid zyn, want God was alleen in ftaat om hem en hun (indien het S niet



274 Het ONTKENNEN dei?
niet waarlyk gebeurd ware) de zaak zoo te doem voorkoomen, als zy hun voorkwam, dat is, als of zy den Heer Jezus naa zynen kruisdood weeder leevend zagen en hoorden enz. Dus waren zy Gods Getuigen, getuigen, van welken God zich bediende om te verklaaren, dat
Jezus was opgeftaan. Daarby kwam,
dat de Apostelen hunne prediking, byzonder ook van Jezus Opftandinge, met wonderwerken en met de zigtbaarjte blyken van het bezitten van wonder gaaven des Heiligen Geest s, zoo dikmaals, als dat noodig was, bevestigden ; welke wondergaaven alleen God ten oorfprong konden hebben. Dus waren- zy getuigen, door God onmiddelbaar of wonderdaadig in ftaat gefteld, om de opftanding van Jezus Christus met naadruk, als Godsgezanten te verkondigen. Deeze zaaken waren den Corintheren bekend. Die konden en zouden zy ook niet lochenen. De Apoftel befluit daaruit dan ook wél en wettig, dat zy derhaL halven, zo zy de Opftanding van Jezus Christus lochenden, gelyk zy doen moesten, indien zy volgens hunne Grondftelling de Op. ftanding der rechtvaardigen wilden lochenen „ dan (zeg ik) ook genoodzaakt waren om te denken, dat God het eigenlyk en Oorfpronglyk was, die hen opzetlyk had misleid en syae Getuigen verwekt om hen te bedriegen. Dit (bekent de Apostel) dat zoo duidlyk is
dat



OPSTANDING is ongerymd: fcft
(dat elk het zien en met de handen tasten kon. Wy worden bevonden zegt hy, dat is, dan blykt by de ftukken, dat wy naar Gods wil, op zyn bevel, en door Hem daartoe gevolmachtigd eene valfche verklaaring hebben gedaan, als wy by God, op de plechtigfte wyze met beroeping op Hem, verklaard hebben^ dat Jezus was opgeftaan.
Dit was een gevolg, zoo afgryfelyk^ da£ elk,die nog eenig gev.iel van verfland en deugd had, niet anders kon, dan dat , als Godslasterlyk, tot in afgrond verfoeijen; en derhalven zeer klemmende tot het oogmerk van Pauius by de Corinthers. En dit, denk ik, dat deeze verklaaring des te aanneemelyker maakt, want wil men, als uitlegger, eenen Schryver recht doen, dan is men verplicht om aan zyne redeneering alle Jlerkte bytesetten, die men behoudens de waarheid, zyne perfooneele omftandigheeden ; kunde enz. daar aan geeven kan. En hoe zeer behoort men dat in het oog te houden by de ver« klaaringen van den diep denkenden Pnuhis daar hy onder den byftand van Gods Geest over eene zaak van zoo veel aanbelangs, waarmede geheele Christlyke Religie, (gelyk hy zelf verklaarde) Hond of viel, opzetlyk handelt.
s 2 i vit



■s76 Het ONTKENNEN de^
§• VII.
Naa dat de Apostel dus getoond had; dat uit hun ontkennen van de opftandingen der rechtvaardigen ten eeuwigen leven, en ■den grond, waarop zy zulks deeden, wettig voortvloeide, dat dan de Heer Jezus ook niet kon uit den dood opgeftaan zyn; en derhalven alles, wat zy (Apostelen) daarvan gezegd en betuigd hadden, onwaar was, en al het Geloof, 't welke de Corinthers aan hunne verklaaring hadden gegeeven, iedel en op een zandgrond gebouwd; jaa dat men dan met de handen tasten kon, dat zy valfche Getuigen van God waren, dieHY, God zelf had misleid, en gebruikt enz. om der weereld eene zoo groove en fchadelyke onwaarheid diets te maaken: En dat men dus tot de af> fchuwelykfte ftelling, die niet minder, dan eene Godslastering was,moest komen, zo men zijn lochenen van de opftandinge der rechtvaardigen op meergemelden grond nog wilde ftaande houden; — een uiterfte ongerymheid, welke de Apostel met reden ftelt, dat de Corinthers nooit zouden voor hunne ftelling er» kennen: Naadat hy dit gedaan had (herzeg ik) gaat hy verder, en toont, dat, behalven al het voorgaande, dan nog uit hunne ftelling wettig volgde, dat het geloof der Co» rintheren dan in het geheel iedel was,
ZOET



OPSTANDING is ongerymd. 277
zonder vasten grond, een enkele herfenfchim.
'tls waar, deeze woorden dan is uw geloof iedel of ie vergeefscW) vinden wy ook even te vooren vs. 14. Iemand zou daarom in den eerften opflag ligt kunnen denken, dat zy enkele herhaaling waren van dezelfde zaake, zonder dat Pauius daarmede iets byzonders bedoelde of leerde. Maar dit zelfs dringt ons om te denken, dat een Man,als Pauius, hier iets byzonders moet op het oog gehad hebben; en een weinig aandachts zal ons ligt op het Spoor helpen wat zyne meening zy, als men naamlyk in aanmerking neemt, dat het woord Geloof vs. 14. voorkomt in Verband met de predikinge der Apostelen want daar ftaat, dan is onze pre* diking te vergeefsch, dan is ook uw geloof te vergeefsch. Hier daartegen ftaat het woord geloof in Verband met de vergevinge van Zonden, want hier ftaat, dan is uw Geloof ydel, dan zyt Gy nog in uwe Zonden, enz. als men daar op let, (herzeg ik) dan dunkt my, dat wy gedrongen worden om te denken , dat de Apostel vs. J4. door het geloof verftaat het aannemen van de prediking der Apostelen, byzonder ook nopens Jezus Christus opftandinge, en de leeringen, die daaraaq onmiddelbaar verknogt waren, b. v. dat JeS. 3 zus



Hét ONTKENNEN der
zus de Mesfias was, — en vs. 17, het vaste vertrouwen op Gods genadige vergevinge van onze zonden.
Het is te over bekend, dat het woord geloof in de H. S. des N. V. fchoon het in den grond maar ééne algemeene betekenis heeft,(het aanneemen van waarheid op een getuigenis, 'tgeen men voor Godlyk houdt) naar het onderjcheid der voorwerpen, waaromtrent hetzelve uitgaat, ofte bezonder bezig is, eene en andere bepaalde betekenis ontyangt by de H. Schryveren. Het is even= zeer bekend, dat Geloof dikmaals bij hen be. tekent 's menfchen hartlyke blydfchap over zyne verlosfinge, die door het lyden en dood van Jezus Christus bewerkt is, aan welke vacvaarheid boven alles zeer dikmaals in de H. S. des N. V. onze gelukzaligheid toege» fchreeven word, zonder het zelve begrypt ook elk onbevooroordeelde, die de woorden wél verftaat, gemaklyk, dat gééne Gelukzaligheid zoo ais het Euangelie belooft, mogelyk is, want is de Gelukzaligheid, waar op het Euangelie ons by de hand leid, een hoogst, of volltrekt vergenoegen in God, geboren uit eene volkomene rust van ons' gemoed, en , onwrikbaar vertrouwen op de beftendigheid van ons geluk 3 dan ziec elk met weinig moeite, dat een mensch die



OPSTANDING is ongerymd. 2.79
gezondigd heeft (en dat zyn wy allen) onmogelyk kan Gelukzalig zyn, zonder dathy op de vergeevinge van zyne zonden om voldoende om beflisfende redenen, vertrouwe, en derhalven zonder dat hy zich op Jezus Christus verzoeninge, door zyn lyden te weeg gebragt, volkomen verlaate.
Zo men het woord geloof in dien zin opvat, dan bevatte dit zeggen van Pauius eene zeer fterke drangreden by de Corintheren. — Zy lieten zich zeer veel daarop voorilaan, dat zy Christenen waren, en aan Jezus lyden een Verzoenmiddel hadden, 't geen hunne Gelukzaligheid zoo grootlyks bevorderde dat die alleen daardoor mogelyk wierd, „Als „ dat doorgaat (zegt de Apostel) dat Jezus „ niet opgeftaan is, gelyk gy moet vastftellen, „ als 'er gééne opftanding der dooden te „ wachten is; dan is al uwe blydfchapover, Jf al uw vertrouwen op, Gods genade en „ de vergeeving uwer Zonden , gebouwd 3J op Jezus verzoenend lyden, ydel, en on„ gegrond.
En de reden daarvan Iaat hy aanftonds volgen, dan zyt gijnog in uwe zonden (zegt hy)
In zyne zonden zyn, betekent in de H.S. dat iemand gezondigd heeft, en zich daar S 4 door



a8o Het ONTKENNEN der
door Gods misnoegen heeft over den hals gehaald, en waardig was om de rampzalige yitwerkfels daarvan te ondervinden. De Apostel onderftelt derhalven, dat de Corinthers niet zonden in twyfel trekken, dat zy vóór hunne bekeeringe Zondaars waren geweest, Gode onaangenaam, overdwarfers van zyne, Vaderlyke oogmerken, en derhalven waardig om de blyken van zyn misnoegen vooral in de eeuwigheid te ondervinden. Hy onderftelt, dat zy zich verbeeld hadden, dat zy federt hunne bekeering tot het Christendom vergeeving van dezelven hadden bekoomen, en dus geene dier blyken van Gods misnoegen hen zouden treffen, - Hy onderftelt, dat zy op deeze Vergiffenisfe hunner zonde ftaat maakten uit aanmerkinge van de verzoeninge, dewelke de Heer
Jezus door zyn lyden had bewerkt.
,, Dat vertrouwen nu (zegt hy) is onge„ grond, Gy kunt u zei ven niet met rechc aanzien, als menfchen, die zich op Gods 3, Genade in deezen volkomen kunnen ver„ laaten. Indien Jezus niet is opgeftaan „ dan hebt gy gééne voldoende reden om „ te gelooven, dat zyn lyden verzoenend ., is geweest; En by gevolg moet gy ü 3, nog befchouwen, als menfchen, die on„ der de noodzaaklykheid liggen van de ftraffen der zonden in uwe eigene perfooneh
te



OPSTANDING is ongerymd. 28r
„ te moeten draagen. Gy kunt en moogt j, God redelyker wyze niet aanzien met vry5, moedigheid, als uwen Verzoenden Vader, p van wien gy alles goeds, en niets dan ,. goed, te wagten hebt, want gy zyt
in Gods oogen nog dezelfde doemwaar„ dige Zondaars als te voren, want Je„ zus heeft aan zyne Opftanding al zyn „ gezag en de Godlykheid zyner zendige, en
met één woord de waarheid van alle zyne ,. verzekeringen, en dus ook nopens zyn „ Verzoenend lyden verbleeven. Is Hy dan „ niet opgeftaan, dan hebt gy gééne re„ den om u op zyne verzoening uwer zonden „ door zyn lyden, en op de vergiffenis van j, dezelven te verlaaten. Wat baat u dan „ uw geheele Christendom? wat uwe vreug„ de over, en vertrouwen op, de genadige „ vergeeving uwer zonden, zo gy de Op?, ftanding der rechtvaardigen lochent?
Eindelyk voegt de Apostel hierby vs. 18. een gevolg, 't geen uit hun lochenen, van Jezus opftanding ontwyfelbaar vloeide, en het geen hun zekerlyk mede zeer aan 't hart moest gaan, dat is, Jaa zelfs (zoo ftaat 'er eigentlyk) zy, die in Christus ontilaapen zyn, zyn verloor en.
Men kan deeze woorden eenvouwig opvatS 5 ten



Het ONTKENNEN der
ten, als men ze befchouwt betrekkelyk tot alle de geenen, die vol geloof iu den Mesfias, byzonder vol van vertrouwen op den Heere Jezus, als den Mesfias, deeze Aarde verlaaten hadden, vol van hoope van tot de eeuwige gelukzaligeid by hun fterven te zullen ingaan^ en die de Corinthers ook vast fielden, dat de Gelukzaligheid hadden beërfd Dan ik denk dat de Apostel toch byzonder het oog heeft op de Christenen die om Christus, wil onder wreede vervolgingen hun leven verlooren hadden, (*).
„ Gy bedriegt u (zegt de Apostel) als „ gy denkt, dat dezelven by hun fterven „ tot gelukzaligheid zyn ingegaan, als Je-
zus niet is opgeftaan van den dood (ge„ lyk gy moet onderftellen, indien gy de
opftanding der rechtvaardigen ten eeuwi„ gen leven lochent) dan zyn die in 't „ geloof aan Jezus geftorvenen niet gelukza„ lig geworden; dan is hunne geheele hoop
en
(*~) 7.0 men de woorden opvat, alsdoelendc op de Martelnaren moet men de woorden verldanren door die uit hoofde van Christus om Christus wil, uit aanmerking ge van hunne belijdenis van Christus, geftorven zyn, even nis het griekfclie 'en dikmaals die betekenis heeft, b. v. Cal. 2, 24. Eph, IF, 1. enz.



OPSTANDING is ongeremd 283
•,, en vertrouwen op niets uitgekomen,'dan ge', voelen zy nu de naafmart van hun zelfs„ bedrog, dan ondervinden zy nu de ramp, zalige gevolgen van hunne Zonden, die „ door géénen Middelaar weggenomen zyn, ,. want, zo Jezus dat niet gedaan heeft, dan „ heeft het zekerlyk niemand gedaan.
Dit nu liep zeer fterk aan tegen de gevoelens der Corintheren. Zy hadden veele braave Christenen gekend, die nu niet meer in leven waren, en daaronder verfcheidenen; die door de belydenis van 't Euangelie al hunne eer, genoegen en welvaart van dit leven gewaagd, en zelfs hun leven, om het bclyden en beleeven van het Christendom, onder veele wreede pynigingen gelaaten hadden, van die nu te denken, dac zy met dat alles niet gelukzalig zouden zyn, moest hun allerfterkst tegen de borst fluiten, allermeest als men zou denken, dat
zy nog verloeren of rampzalig waren.
„ En dit moet gy denken (zegt Pauius) „ als gy de opftanding der rechtvaardigen „ tot gelukzaligheid lochent, want dan is „ Jezus ook niet opgeftaan, en is Hy niec »» opgeftaan , dan hebben wy gééne de min„ fte zekerheid van de Vergeevinge der „ Zonden, waaraan de menfchen zich fchul„ dig maakten, even zoo min als wy, die
nog



J84 Het ONTKENNEN der.
„ nog in leven zyn, ons zei ven daarmede kunnen vleijen. vs. 17."
$. VIII.
De Apostel had door zyne wettige gevolg-* trekkingen nu de Corinthers in die engte gedreeven, dat zy moesten bekennen, dat uit hun ftelzel vloeide, dat de waare Christenen zelfs alle hunne hoop moesten bepaalen tot dit leeven, en het goede, dat daarin door hen kon genooten worden, want, was het waar, (gelyk hy getoond had vs. 17.), dat zelfs zoodanige Christenen , die in hun geloof aan den Heere Jezus tot aan hun ein« de volftandig waren gebleeven, ja om hun geloof aan Jezus veelerhande vervolgingen, en zelfs den marteldood, hadden ondergaan, nogtans waren verkoren gegaan: dan konden zy hunne geheele hoop, of verwachting van gelukzaligheid, tot niet anders, dan tot dit leven, uitftrekken. Zy konden niet zeg-
„ gen, Wy hoopen op eene gelukza-
„ ligheid, die wy naa onzen dood, terwyl onn ze zielen onfterflyk zyn, zullen genieten, „ al gelooven wy gééne opftanding uit den j, den dood, gééne wederlevendigwording van „ onze lighaamen en gééne wedervereeniging 3, van dezelven met onze zielen: — want, „ waren de geenen, die in, en om Christus,
„ in



OPSTANDING rs ongerymd. 285
& in en om de belydenisfe van Hem geftorven waren, verloren gegaan, dan hadden zy ook „ zich géén beter lot te belooven.
Daarop bouwt Paulu3 dan zyn laatfte gevolg, 'tgeen hij uit hun gevoelen wil trekken, naamlyk, dat hoopten zy alleen op Chritus in dit leven (gelyk hy vs. 17. getoond had, dat zy doen moesten, als zy hun gevoelen wilden ftaande houden) dat zy dan (herzeg ik) moesten bekennen,dat de Christenen de ongelukkigften van alle menfchen waren.
'tls buiten alle bedenking, dat de Apostel het oog heeft op de Christenen van dien tyd. Van deezen is het bekend, dat zy, niet alleen, gelyk waare Christenen, in alle tijden, veele opofferingen van tydlyke genoegens; opofferingen die hun Vleesch niet anders dan zeer onaangenaam konden zyn, hebben moeten doen; maar dat zy veelerhande fmaadheeden, verdrukkingen, verongelykingen en vervolgingen van Jood en Onjood moesten ondergaan, jaa zelfs als fchandvlekken en pesten van het menschiyk geflacht ter dood 'gebragt wierdenVan deeze Christenen kon met waarheid gezegd worden,dat zy de elendigften van alle menfchen in dien tyd waren ; byaldien
hun-



tM Het ONTKENNEN der
hunne hoop en al hun goluk, 'tgeen zy ge, noocen en verwachten konden, zich alleen tot dit leven moest bepaalen , want alle dieonaangenaamheeden en ongelukzaligheeden, die hen in dit leven hun aanweezen zoo wanfmaaklyk moesten doen zyn, vonden gééne plaats by hunne Joodfche of Heidenfchetydgenooten. De Jooden leefden naar hunne lusten, als zy Hechts zich flipt naar den letter der Mozaifche wetten richtten. En van de Heidenen, vooral de Corintheren, aan allerhande foort van wellusten overgegeeven, behoef ik niet te fpreeken.
Dan, fchoon dit waar is, denk ik toch, dat men niet ongevoegelyk oordeelt, als men meent, dat Pauius hier voornaamlyk het oog heeft op zich zeiven, en op zyne medeleeraaren, vooral de Apostelen, want van die was hy in deezen famenhang gewoon 200 te fpreeken. b. v. vs. 14. ouze prediking ys. 15. dan zouden wy valfche getuigen b.vo iden worden enz. Daar hy van de Corimberen of. te de Christenen van zynen tyd fpreekende, de woorden Gy, U, Uw in de aangehaalde plaatze en vs. 17. en Zy vs. 18. gebruikt En het word des te waarfchyniyker, omdat op hen byzonder en boven al> Ie anderen pastte zyn zeggen, dat, wan-
neer



OPSTANDING is oNGERYivfo. -£0
neer zy alleen in dit leven op Christus hoopten (gelyk zy volgens het te voren gezegde moesten doen ; zo Jezus Christus niet opgeftaan was) zy de allerelendigften van alle menfchen, zelfs veel elendiger dan andere Christenen, waren, terwyl Jooden en Hei-; denen het allermeest op/«ngelaadenhadden, gelyk te over bekend is, en waarvan elk h'gtlyk de reden begrypt.
Dit was mede eene zeer fterke reden om deCorihthers te doen merken de ongerymdbeid van hun lochenen van de Opftandinge der Rechtvaardigen ten eeuwigen leven. Zy ( hadden het hoofd en de mond vol van het geluk, dat de Christenen bezaten, dat zy de kennis van het Euangelie hadden', en hetzelve hadden aangenomen; zy rekenden de Apostelen voor ten hoogfte gelukkig, omdatzy van God verwaardigd waren met eene zeer volledige kennisfe van het Euangelie, en met het voorrecht, om in zeker opzicht ook Zo* Ugmaakers van hunne Broederen te worden, waarvoor zy ook met reden dachten, datzy in het toekomftige leven eene zeer groote genadebelooning hadden te verwachten.
Alle deze geliefde denkbeelden nu, toont Pauius,dat zy moesten featëh vaaren, en in
te-



m Het ONTKENNEN dek>
tegendeel zich en vooral de Apostelen aar^ zien voor de elendigften van alle menfeheft,
§. IX.
Uit al het verhandelde blykt dan, dat de Apostel zyn ftuk tegen de Corintheren in zoo verre had voldongen , dat hy hen had gedrongen om verfcheiden ongerymdheeden voor waarheid te moeten herkennen,- ongerymheeden, die zy zelfs daar voor hielden,en waarvan zy een grooten en billyken afkeer gevoelden. Dus was het gevolg wettig; dat, wilden zy niet tot dat uiterfte koomen, dat zy hunne andere gewichtige en zeer gegronde gevoelens te gelyk wilden ■voor valsch verklaaren, zy genoodzaakt waren om te belyden, daar de eene opftanding der Recht' vaardigen ten eeuwigen leeven te verwachten.
En deeze zyne redeneering heeft nog haare nuttigheid voor ons. 't Is waar, ik weet niet en hebbe zelfs gééne voldoende reden om te vermoeden, dat 'er menfchen onder ons zyn, dewelken op den zelfden grond, als de Corinthers, de opftanding der Rechtvaar-' digen tot het eeuwige leven in twyfel trekken of ontkennen; en in zoo verre is zyne redekaveling voor ons niet klemmende. Maar
met'



OPSTANDING is ongbrymd. ft8ft
tnet dat alles behoud dezelve haare kracht, (met het in 't oog houden van het evengeroemde) om ons van de zelfde gewichtige waarheeden te overtuigen. Men beginne naamlyk mee de gronden van zekerheid,zich te herinneren , die Pauius tot bewys van Jezus opftandinge gelegd had. .
Elk oplettende zal ligt zien, dat 'er dan onmiddelyk uit vloeit, dat, als Jezus onze Heiland, niet is opgeftaan, wy ook nog in onze Zonden zouden zyn, gééne zekerheid van de vergeeving onzer Zonden zouden hebben, Jaa zelfs moeten denken , dat onze Godlyke Zaligmaaker, by de menschlievendfte poogingen, zyn oogmerk gemist had, dat zyn bloed niet gefirekt had tot vergeevinge van Zonden, het geeven van zyn leven niet gediend
had tot verlofinge voor veelen, en de
braave menfchen, die by en om het ftandvastige belyden en beleeven van het Euangelie , waren van het leven beroofd, niet alleen daarvan géén het minfte voordeel hebben gehad, maar zelfs (gelyk andere menfchen, zelfs zeer ondeugenden) verdoemd
waren geworden, en de Apostelen en
eerfte Christenen zich als krankzinnigen hadden gedraagen, toen zy het Euangelie ver-: T kon-



a9o Het ONTKENNEN der
■kondigden en beleefden, en daarom zoo veel leeds ondergingen, 'c geen zy met ftilzwygen hadde kunnen ontwyken.
Van hoe veel gewichts is dan voor ons niet de leer van Jezus Opftanding, daar met die leef te lochenen, ja zelfs te misfen ons geheel vertrouwen op Gods genade, en met één woord ons geheele Christendom vervalt. —- Staat daartegen Jezus opftanding vast, dan zyn wy van dat alles, en in het byzonder ook van onze opftanding , zoo wel pis opftanding, als ook als opftanding ten eeuwigen leven , volkoomen zeker; want alles rust op zyne verklaaringen daar omtrent, en die weder op zyne Opftandinge, het welk; in het vervolg naader zal blyken.
§. X.
Hoe gewichtige redenen dan hebben wy, Christenen, om ons te verheugen, dat God ons zoo gelukkig heeft gemaakt van ons de on<betwistbaarfte gronden van zekerheid te geeven van de waarheid en Godlykheid van het Euangelie en van ons geheele Christendom» door ons van Jezus opftandinge volkomen te vergewisfen. Hoe elendig onze toeftand
zou



OPSTANDING is ongerymd. 291
zou geweest zyn en nog zyn, wanneer men hieromtrent niet volkomen verzekerd ware, toont al het voorgaande. God drukke het gevoel daarvan ons zoo diep in het hart, dat wy geheel daarop toeleggen om, vol van dankbaarheid wegens Gods goedertierenheid in deezen, dezelve tot onze vertroosting |n droefenisfen, en tot het ftandvastig gelukzaligend beleeven van ons geloof in Jezus Christus te gebruiken.