®SCHRUENBOEK-BVSITTARD
Bibliotheek Universiteit van Amsterdam
01 3260 4877



ftAND WOORDENBOEK
VAN HET
NIEUWE TESTAMEN
V O O E
ONGELEERDE N,
Tot opheldering der Schriften van bet Evangelie-; 'en in het byzonder der overzettinge van Luthérus.
DOOR
tHRÏSTÖPH. CHRISTIAAN STURMj
Predikant by de St. Pietcrs Kerk, en Opziener der Schooien te Hamburg.
Uit het Hoogduitsch vertaald, met eenige byvoegfelen.;
DOOK
AUGUSTUS STERK;
jbeeraarin de Gemeente, toegedaan de Onveranderde Augsburgfche Gèloofsbelydenisfe in 's Hage,
JN1EU WL I LU) la 1V1 L1N A i
EERSTE DEEL.
TB HAARLEM, »Y J. VAN WAL RÉ, JUNÏÓ&
Drukker van de Holl. Maatfchappyc der Weeten» fcbappen, en van den OeconomifchenTak, MDCCLXXXIl.






VOORBERICHT
van den
VERTAALE R.
X^^annecr een Vertaal cr een voorbericht fchryft, verwacht men, nataurlyker wyzc, dat het ter aanpryzinge van het werk, waar aan hy zynen vlyt beftcedde, dienen zal. Dan even natuurlyk is het, dat men meest al op zulke aanpryzingen kleinen' prys Helt, dcwyl men begrypt, dat de eigenliefde, van eenen Overzctter'cr'bclan.ï by heeft, dat men gunftig over een werk denke, hetwelk hy gewichtig genoeg oordeelde, om 'er een goed gedeelte van zyncn tyd aan te beftecden. Ik zal daarom, met betrekkinge tot het Handwoordenboek , het welk ik thans mynen Landgenooten aanbicde, al-' leenlykzeggen, datik, eer ik dit werk zelf nochgezicn hadt, het in verfcheidene Hoogduitfchc Maandicbriften, zelfs in zoodanigen, die anders in hunne beöordeciinge van een Boek zelden overe'enltcmmen, zoo éénpaarig en nadruklykgepreczen vondt," dat ik aan deszclfs voortreflykheid, en de nuttigheid, die ecne vertaaling van hetzelve voor onze Nederlanderen zoude kunnen hebben, niet twyfe1x311 kondc. Men zie hier, ten voorbedde, hoe de Schryveren van het Journal für Vrediger, B. XI, St. 3. bl.326. enz. zich daar over uit laatcn:
Het geen verfcheidene geleerde Mannen reeds voor den Godgeleerden gedaan hebben, doet de Eerwaardige Heer Sturm hier voor den Chris,, ten. Hy geeft hem een bock in de handen, het ' „ welk ongemeen veel kan, en, gelyk wy hoopen, zal toebrengen, om de oirkonde van ons geloof met verfiandtc leezen, en in plaatze van „ zich met duiftere begrippen te behelpen, die den meeften daar by voor de bogen fchemcren, nu „ ook, om de woorden van Lutherus te gebrni„ ken, ter volkomenheid te vaaren. Het is wel niet te verwachten, dat zoodanig een boek ooit door „ dc cillergemeenfte foort van Christenen zal ge' * a „ lee-



VOORBERICHT
*- leezen worden. Maar het is ook inderdaad niet " zoo zeer voor deeze, als wel voor ongeletterde maar echter nadenkende Christenen, voor hun, " die fchoon geene geleerden van Profesjie, noch" tans fmaak in het leezen vinden, voor den Man " van bezigheden, den koopman, die zich niet " fchaamt, een Christen te zyn, gefchreeven. Ja " ik moet 'er byvoegen, dat de titel inderdaad al " te nederig is. De Schryver zoude zich met ons ' verblyden, indien alle Proponenten en alle'Pre". dikanten zoo verre gevorderd waren, dat zy uit dit boek niets meer konden leeren. Maar hoe veel ' ontbreekt daar niet noch aan? Hoe veelen oor" deelennict noch, dat het Bybelsch prediken in „ eenc onverftandigc herhaaling (en opftapcling) „ van Bybelfche fpreekwoorden beftaat, die het „ volk niet verftaan kan, dewyl zy uit hetbyzon„ derst taalgebruik van Hebreeuwen en Grieken, „ hetwelk aan de Schryveren van het Nieuwe Tes„ tamentzoo eigen is, ontleend zyn? Hoe veelen fpreeken niet noch van het oude wezen des letters , en het nieuwe des geests, Van ds Gemeente ' der eerstgeboorenen in den Hemel, van het erfdeel der heiligm in het licht, van de laatjle tyden enz. ' daar zy dikwils zeer verlegen zouden zyn, indien zy zich zelvcn'rekenfehap moeftengeeven, l', wat zy daar mede eigcnlyk willen zeggen? De ' voonrefiyke werken van cenen Teller en Lange worden of in het geheel niet, of metteweihig kundigheden, die zy nochtans yeronderftel;', len,geleczen: ookhebbenzy zich niet op alles „ ingelaaten, het geen men in een Handwoorden-
boek verwachten kan. • „ In alle opzichten derhalvcn hebben wy rede om .„ dit uitmuntend werk, hetwelk zelfs in de Biblio„ theek van jonge Godgeleerden eene plaatze vcrdient,'onzen Leezeren aan te pryzen. Om den vlyt, door den Schryver daar aan befteed, te }, bemerken, behoeft men niet eens, gelyk ons dit j, bekend is, te weeten,'dat hy daar aan reeds federt veele jaarèngearbeid heeft; want het werk }y zelfgétuigtdit — hetzy men op de volledigheid yan. >) ..•"•f- ••> * . ? >■"■■■ m des-



VAN DEN VERTAALER.
1, deszelfs inhoud, of op de wyze van uitvoeringe\et„ te. Met betrekkinge tot bet eer/?gkan het inderdaad ,, vooreene Concordantie dienen, en het is te wenf;hen,dat het die van Bu<chner,die met zoo weinig oordeel opgeftcld is,in onbruik zal brcngen.Wat de „ wyze van uitvoeringe betreft, kondede Schryver „ zich wel niet met geleerde bewyzen inlaaten, en in zoo verre moest menig eene vcrklaaring (by voorbeeld: Hemel en aarde zyn Joöden en Heidenen) hoe onbetwistbaar ook, voor cenen ongeletterden Leezer duifter blyven. Maar een God„ geleerde zal ligtlyk bemerken, dat van de meeite werken der jongftc uitlegkundigen by veele plaatzen- gebruik gemaakt is. By voorbeeld by de zwaare plaatze sThesf. II. 3. de menscb der ,, zonde, wordt, met den Hcere Noesselt, ver„ moed, dat men daar onder de bclhamelen vanhet „ oproer tegen de Romeinen, of de zoogenaamde „ Zeloten te verftaan heeft; en by de opgaave der „ onderfcheiden Jacobusfen, die in het N. T. voor?, komen, ondeiicheidt de Heersturmden Broe„ der van Jefus (uit Maria en jofeph) van de twee ,, Jacobusfen, die Apoftelen waren, en noemt den „ eerften als Schryver van den brief, die op zynen „ naam ftaat. — Een ander voorrecht vanditwerk ,, beftaat in de kortheid, waarmede alles verklaard wordt,metvermydinge van alle noodloozebrced,., voerigheid in woorden, en zonder cenigzins in „ het Gebied der Heilige Godgeleerdheid in te looj, pen: gelyk men ook zelden redenen zal vinden, om te vermoeden, dat deeze of geene begrip„ pen in geloofszaaken invloed op zync verklaa„ ringen gehad hebben."
' Vervolgens geeven zy eenigc weinige voorbeelden van plaatzen op/in welker verklaaringe zy eenigszins met den Heer Sturm verfchillen , en beiluiten hunne beoprdeeling op deeze wyze: „doch
dit diene alleen ten bewyze van onze oplettend„ heid op dit voortrefiykwerk, het welk wy wen-
fchen, dat in de handen van zeer veele nadena, kende Christenen, en Christlykc Leeraaren zal it gevonden worden."
* S BV,



VOORBERICHT
By deeze aanpryzende beoordecling behoeve ik fiiets te voegen, dan alleen, dat ik dezelve in alle opzichten toeitemme. En waarlyk geen mindergunftig denkbeeld van het gewicht en de waardye van dit werk, en den dienst, dien ik, door deszelfs vertaalingc aan myncn Landgcnooten zoude kunnen doen, was 'er noodig, om myncn yver, by het voortzetten van deezen arbeid, lecvendig te houden, die, ik bckenne het gaerne, in den beginne byna, door de ongclooflyke moeite, die dezelve vorderde, bezweefcen was. Om den Leezer daar van een flauw denkbeeld te gecven , behoeve ik allecnlyk te zeggen, dat het een Woordenboek is, hetwelk ik voorhadttc vertaaien; dat de woorden in het Hollandsch in eene geheel andere orde, dan in het Hoogduitsch, op elkander volgen ; dat fomtijds onder één woord in het Hoo duitsch Schriftuurplaatzcn ftaan, die in de Overzettingc onder drie, vier en meer woorden moeiten verdeeld woorden ; en omgekeerd, dat'er dik-, wils verfcheidene woorden, in het Hoogduitsch, door het gehccle werk verfpreid waren, die, tezamen genomen , in het Hollandsch maar één Artykel moeftcn uitmaaken. Dit heeft my genoodzaakt, om, eer ik met de vcrtaalinge zelve, kondc beginnen, eerst elke Schriftuurplaatzc, die in dit werk voorkomt, nateflaan, om het juistewoord te zien, het welk in de Nederduitfchc Over- . zettingc gebruikt worde, daar van een' lyst te maa--ken, en elke plaatze onder het woord te fchik-. ken, onder hetwelk dezelve in myne vertaalingemoest geplaatst worden. Een werk, dat my ver-., ichcidene weeken gekost heeft, en van hetwelk ik geen ander voordcel konde verwachten , dan het gebruik van dit boek voor Hollandfche Leeze— ren gemaklyker te maaken, en hen in ftaat te ftel- , len, om, wanneer zy den zin eencr duiftere plaatze in de Nederduitfcbe Overzettinge van het N. T. willen weeten, dezelve op één der voornaamftewoorden, die in die Overzettinge gebruikt zyn, tekunnen vinden.
Dat



van den VERTAALEL'
Bat ik my tot dit einde van die Overzettinge moest bedienen, die naar de Hoogdüitfche Vertaaling van Lntherus gemaakt is, fpreekt van zelf, dcwyl ik anders, geene Overzetting, maar een geheel ander werk,- zoude hebben moeten maaken.
Ik heb by de meefte woorden, over welke in dit Handwoordenboek gefproken wordt, het Hoogduitiche woord gevoegd ; en myn oogmerk is, daarvan, op het einde van het werk, een register te gecven, "waar door ik meene, dat de nuttigheid van dit boek Voor veelen niet weinig zal tocnccmcn.
Hier en daar is my een woord of cene Scbriftuurplaatze voorgekomen , door den Heer Sturm overgcflag.cn, of, ten opzichte van welke ik eenigzins van zyne Eerw. veri'childc; in dit geval heb ik -"er de verklaaring, die my waarichijnlijkst fcheen, met een cnkeld woord bygevoegd, zorgc draagende, om dezelve van die van den Heer Sturm te onderfchciden; waartoe ik my meest al van de volgende haakjes (CD) bediend hebbe. Dewyl ik vreesde, dat het gcheelc werk wat te omflachtig voor een boekdeel zoude worden, ben ik te raade geworden, om het in twee ftflkken te verdeden, puilende het tweede, waar voor reeds een goede voorraad gereed ligt, zo God leeven en gezondheid fpaart, binnen weinige maanden kunnen volgen.
Gods vaderlyke zegen vcrgezelle het gebruik van dit werk, ten einde het iets wezenlyks toebrenge , om waarheidzoekende Christenen in de kennisfc dier Schriften, door welke alleen wy wys kunnen worden tot zaligheid, te doen toeneemen.
'sFIage 24. November 1781.
Augustus Sterk;
VOOR-»



VOORREDE van den SCHRYVER.
J~Jet oogmerk, en de bedoeling van dit Boek is op deri titel uitgedrukt Te weeten, myn oogmerk met hetzelve is Uiet zoo zeer het ftelfel van Godgeleerdheid en de waarhè. den zelve van den Godsdienst, in de Schriften van hetN. T. vervat, te verklaaten, als wel de uitdrukkingen en fpreekwijzen, waar van Luther zich, bij zijne Overzettinge vart dit gedeelte der Heilige Schrift bediend heeft, aantewyzen , en de byzondcre betekenis, die dezelve in deeze öf.geene plaatze hebben, vast ts Hellen.
Ik heb tot dat einde inzonderheid acht geflaagen, ep het gebruik, hetwelk van deeze of geene woorden in het N. T. gemaakt wordt — als den zekerlten weg, om derzelver waare betekenis te ontdekken.
Zoo weinig nu, met dit myn plari, eene breedvoerige Uitlegging beftaanbaar, was, die men in geleerde Verklaaringen der Boeken des Bybels kan vinden, zoo zeer heb ik my echter bevlytigd, om met korte woorden alles te zeggen, het geen eenen nadenkenden Bybelleezer tot het inzien der rechte betekenisfe van deeze of geene plaatze kari by de hand leiden. Misfchien ben ik zoo gelukkig geweest, ©m over veele der zwaarfte en duifterfce uitdrukkingen en plaatzen van het N. T. licht te verfpreiden. Ik ben my zeiven ten minden bewust, dat ik van alle hulpmiddelen, om aan het oogmerk van dit Werk te voldoen, een betaamlyk gebruik gemaakt nebbe; gelyk ik mynen Leezeren kari verzekeren, dat ik, by alle myne nafpeuringen en voorge» ftelde verklaaringen, met de dicpfte hoogachtinge voor de' ieefe van Jefus en zyne Apostelen, en met de zuiverfte liefde voor de waarheid, bezield geweest ben. Hierdoor, gelooveik, voor alle afwykingen bewaard gebleeven te zyn, waar in zoo veele onderzoekers der H. Schrift in onze dagen vervallen, welken het niet zoo zeer om de waarheid van het Evangelie van Jefus, als om de ilaaving van hunne geliefkoosde gevoelens te doen is.
Ik zal God van grond des harten danken , indien dié Boek iets tot bevordering en uitbreiding der waare en zuivere kennisfc van het Evangelie, onder myne Medechristenen, mag toebrengen. Den 17. Aug. 1780.
De Schryver.



HAND-WOORDENBOEK
DES
NIEUWEN TESTAMENTS.*
A
A en O Alpha vxS> Omega.
Deeerfte en laatje letter van het Grieksch ABC. Te.usnoemtzichOpenb.I^XXI,^-, XXII, 13. deA en de O. Het fchynt eene foort van ipreekwoord , en by de Jooden in gebruik, geweest te zyn, om de volkomenheid, de uitgeftrektheld, en duurzaamheid eener perfoon of zaake aanteduiden.. Met bctrekkinge tot onzjn Verlo;fer geeft deeze uitdrukking niets anders te kennen, dan dat hy de Heer der Scheppinge is, door wien alle dingen haar begin gehad hebben, en eens voleind, dat is, nader aan haare ooripronglyke beftemmiage zullen gebracht worden.
Aalmoezen.
Zyn vrywillige gaaven, die men aan arme en noodlydende Menlchen mededeelt. Matth. VI, l; 3. Hand. X, 4.
Aanbidden.
God aanbidden, hem eeren, en zynen eerbied voor God door uiterlyke tekenen, zoo als woorden, het buigen van zy~e kniën, het nedervallen A op



3 'AAN
op zyn aangezicht, te kennen geeven. Mattfh IV, 10. Gy zult God uwen Heer aanbidden, .en hem alleen dienen. — In fommige plaatfcn van het N. T. fchynt het aanbidden eene burgerlyke eerbewy^ing'te zyn? beftaande in het nedervallen op het aangezicht, het welk noch heden ten dage, in het Oosten van eenen .minderen aan zynen meerderen gedaan wordt. Hand. X, 2,5-. Comelius ging Petrus te gemoet, en viel aan zyru voeten rze4er, en badt hem aan. Zie Matth. XVIII, 2.6.
Aanbidders^
Zyn zulke Menfchen, die God op- de rechte wyze dienen. Joh. IV, 23.
Aanbieden, ©rtrbiefm- ©'fctetm. Betekent zoo veel, als bewyzen, doen blyken. Rom. III, 25. Op dat hy de Gerechtigheid, die ifoor hem geldt, aanbiede, dat is, betoone, bewvze. Hebr. XII, 7-
Aanblaazïn. Joh. XX, 22. Jefus blies zynen Jongeren aan, ten teken, dat hun de gaaven van den H. Geest, zouden medegedeeld warden.
Aanbreeken.
Dit woord heeft in het N. T. dezelfde beteke* nis, die het in dengemeenen wandel heeft, wanneer men zegt: de dag breekt aan. 2 Petr. 1, 19-, Wy hebben een vast Propheetiscb woord, (dat is, de voorzeggingen der Propheeten zyn voor ons .noch meer bevestigd, naamlyk door de komst van Christus in de waereld) en gy doet wel (het is billyk) dat gy daarop acht geeft (oplettende zyt> als op een licht, het welk fchynt in eene duijlere plaatze (donkere kamer) tot dat de dag aanbreekt.
Aandachtig. %nt>M)tig. Zoo veel als vroom, godsdienftig. De aandachtig?



AAN j>
*fge Vrouwen, van dewelke Hand. XIII, 50. wordt gewag gemaakt, waren Griekfche Vrouwen, die noch zeer lterk aan den Joodichen Godsdienst gehecht waren.
Aandoen. Eph. VI, 13, 16.
Aangaan. Drukt het grooter of kleiner deel uit, dat w/ aan eene zaak neemen. 1 Cor. V, 12. Wat gaan my die aan die buiten zyn? (Hoe kan ik my het recht aanmaatigen, om menfchen, die buiten de Christelyke kerk leeven, te veröordeelen?)
Aangenaam. Iets, waar aan men een welgevallen heeft, het geen wat geldt. Zoo betekent eene aangenaame offerande, 1 Petr. II, 2. eene offerande, die in de oogen van God waardy heeft, — aangenaams tyd, 2Cor.VI, 2. den rechten, gewenschten tydGal. VI, 12. die'zich aangenaam willen maaken naar den vleefche, dat is, die zich by de Joode» bemind willen maaken.
Aangezicht.
"Wanneer dit woord van menfchen gebruikt wordt, geeft het of dat gedeelte van het lichaam te kennen, het welk onder deezen naam bekend is, of het betekent de geheele peribon. By voorbeeld 1 Thesf. II, 17. Wy hebben ons gehaast, om uw aangezicht (om u) te zien. Hand. V, 41. Zy gingen vrolyk van het aangezicht der Raads, dat is, uit den Raad.
Van God gebruikt, duidt het aan, de hcerlyke openbaaring van Gods volmaaktheden , dat is, God zeiven. 1 Petr. III, 12. Het aangezicht des Heeren ziet op de geenen die kwaad doen, dat is, God befchouwt de godloozen met misnoegen. Matth. XVIII, 10. De Engelen zien altoos het aan-' gezicht van mynen Vader in den Hemel, dat is, zy zien 'God.
A 2 I«n



4
A A' N
Iets van aangezicht tot aangezicht te kennen, betekent, zulk eene duidelyke kennis van eenbe zaak hebben, als men van hem heeft, dien wy in het aangezicht kunnen zien. i Cor. XIII, 12. Wy zien thans door eenen fpiegel in een donker woord, (wy zien God als in eenen fpiegel; onder zinnebeeldige voorftellingen) maar dan van aangezicht tot aangezicht, (maar in het toekomftig leeven zullen wy hem zoo duidelvk kennen, als wy eene perfoon kennen, wiens'aangezicht wy zien.)
Aangrypen.
Sluit eene daad van geweld in. Luk. XXIII, 26. Hand. XVIII, 17. XIX, 29. Daadlyk deelachtig worden. 1 Tim. VI, 12.
Aanhangen.
Dit woord van perfoonen gebruikt, betekent iemand volkomen toegedaan zyn. Luk. XIX, 48. Al het volk hing Jefus aan, (was hem toegeneegen.) Mark.X, 7. — Met betrekkinge tot deugd of ondeugd betekent aanhangen, daar in ftandvastig zyn. Rom. XII, 9. Hangt het goede aan, dat is, zyt ftandvastig in de uitoefening der deugd.
Aanhouden. Milten. Wiltegw.
Onvermoeid met iets voortvaaren. Rom. XII 12. 2 Tim. IV, 2. enz. Luk. XXIII, 23. Eph. Vl' 18. betekent het, naar den aart der Griekfche taaie, zoo veel als ten allen tyde bidden.
Aanklaagen. SDerflagen.
Betekent, cigenlyk genomen, Eene gerechtlyke befchuldiging tegen iemand inbrengen. Hand. XIX, 38. XXII, 30. XXIV, 2, 13. XXV, ii. daarom betekent aanklaagen, Joh. V, 45. zoo veel, als veroorzaaken, dat iemand geftraft wordt.
m



AAN
In eene ónëigenlyke betekenisfe. Rom. II, ig. de gedachten , die zich onder eikanderen adnklaagen, zyn de gewaarwordingen van ons-, geweeten, aangaande het ftrafwaardige van ons gedrag,—-knaagingen van het gemoed: — Wanneer de Satan gezegd wordt, de vroomen by God aan teklaagen, geeft dit te kennen, dat zyne kwaadaartigheid tegen hen zoo groot is, dat hy God, zo het mooglyk ware, zoude willen beweegen, om hen te firaffen. Hiob. I, 9, i°- 11 > 4> 5-
Aankieeven.. Dit woord betekent Hebr. XII, i, eigenlyk: vertraagen, tegenhouden. Laat ons de zonde afleggen, die ons altoos aankleeft, dat is, in den loop van het Christendom ophoudt.
Aankloppen.
• Zich by iemand melden, zyn verlangen na iets te kennen geeven. Matth. VII, 7- Zoekt, zoo zult gy vinden, klopt aan, zoo wordt u open gedaan, dat is, betoont flechts eenen aanhoudenden ernst by uw gebed, zoo zult gy niet vruchtloos bidden. — Openb. III, 20. Jefus flaat voor de deure, en klopt aan, dat is, zyn ernftig verlangen is, alle menfchen te verbeteren en genade te doen vinden.
Aankomen. Betekent in cenige plaatzen zoo veel als overvallen. Luk. I, 12. Toen Zacharias den Engel zag, kwam hem eene vreeze aan. Luk. VII, i<5.
Aanloopen. Qtnkujtn. Dit woord heeft Rom. XI, n. de betekenis van zondigen. Hebben zy (de Jooden) daarom aangeloopen (hebben zy zich moeten bezondigen) op dat zy vallen zouden? (om in hun ongeluk te loopen?) Zie Overloopen.
A 3 Aan*



i
AAN
AANtOOPINGEN van DEN DuiVEt.
Betekent listige poogingen, om iemand van het goede af te trekken. Eph. VI, n. Trekt aan het harnasch van Godt, (bedient u van alle de Wapenen , die Godt u aanbiedt) op dat gy beftaan kunt tegen (den verëischten tegenftand bieden aan) de listige aanloopingen van den Duivel, (alle de arglistigheden en konstnaaryen, om u tot afval van het Christendom te brengen.)
Aanneemen. Hnnfymn. 3(ufhd)men.
Dit woord heeft meer dan e'éne betekenis, en de famenhang, of het onderwerp, waar van gefproken wordt, moet ons leeren, wat men daar door in elke byzondere plaatze te verftaan hcbbe. Wy zullen hier de voornaamfte betekenisfen, waar in het zelve voorkomt, opgeeven. De befnyding aanneemen, Joh. VII, 23. betekent, zich laaten befnyden. Het woord van God aanneemen, Joh. XVII, 8. Hand. II, 41. Jac. I, 21. het zelve voor waar houden, daar aan gelooven, zich gehoorzaam aan het zelve betoonen. Zie ook 1 Thesf.
I, 6.
Zich des noods van anderen aanneemen. Rom.
XII, 13. Phil. IV, 14. wil zeggen, daar aan deelneemen, medelyden daarmede hebben.
Jesus aanneemen betekent Luk. IX, 53. hem in zyn huis ontfangen. — Joh. V, 43. en Colosf. II, 6. aan hem gelooven. Joh. I,
ii, 12.
De gedaante van een' knecht aanneemen, Phil* II, 7. zich den laagen toeftand van eenen ilaaf laaten welgevallen.
Iemand vriendlyk ontfangen. Matth. X, 40. Joh,
XIII, 20. — Iemand liefderyk dulden. Rom.
XIV, 1. XV, 7.
Aanraaken. Stoutyctt. Pewyl men, door het aanraaken van eene per-.
fooa



a-a m #
foön of zaak, daar aan deel neemt, zoo wordt het woord aanraaken, in eene oneigenlyke betekenisfe, van het deelneemen aan zekere zonden, "ebruikt. By voorbeeld 2 Cor. VI, 17. gaat uit %an hun (de Heidenen) en zondert u af, en raakt niets onreins aan, dat is, neemt geen deel aan den onreinen Afgodendienst. -«• Hier uit vloeit de betekenis der fpreekwyze iets met geenen vinger aanraaken, dat is, niet het minfte doen, om eene zaak te volbrengen. Luk. XI, 46. Wee u, gy Schriftgeleerden! want gy belaadt de Menfchen met ondraaglyke lasten, en gy raakt ze niet met eenen vinger aan, dat is, gy legt anderen het waarneemen der lastigfte voorfchriften op, en doet'er zelve niet het geringfte van.
Aanraaken. SSenfyrett. ' 1 Cor. VII, 1. Het is den Mensch goed (voordeelig) dat hy geene Vrouw aanraake (buiten den, echt ie leevcn.)
Aanrichten.
' Zoo veel als iets veröorzaaken, of ergens aanleiding toe geeven. Hand. XVII, 5. De halsflarrige Jooden richtten een oproer aan, dat is, veroorzaakten eene opfchudding. Zie ook Rom. XVI, 17. IV, 15- Jac IH, 5.
Aanroepen. Den Heer, of 'den Naam des Heeren aanroepen, fs zoo veel, als God bidden. Echter komt dit woord in die betekenisfe niet in het N. T. voor; maar, zoo dikwils het zelve daar in voorkomt, is het eene befchryving van menfchen, die van den dienst van den waaren God, en inzonderheid van de leere des Evangeliums, belydenis doen.
Hand. II, 21. Het zal gefchieden, die den Naam des Heeren zal aanroepen (den waaren God zal dienen) zal zalig worden. Hand. XXII, 16. Sta op, en laat u doopen, en a 4 «w*



8
AAN
uwe zonden afwasfchen, en roep den Naam dei Heeren aan, dat is, en doe belydcnis van de lcere van Jelüs.
2 Tim. IJ, 22. Jaag na de liefde en den vrede mei allen, die den Heer aanroepen uit een rein bart, dat is, die Christus, onzen Heeie, met een oprecht hart dienen.
Rom. X, ia. Hier is geen onderfcheid tusfchen, Jooden en Grieken. Daar is van allen te zemen één Heer (zy hebben allen met eikanderen Hechts e'e'nen Heer) ryk over allen die hem aanroepen, (die allen genad:g is, deweiken hem als hunnen Heer aanmerken en dienen.) Vers 13. Want die den Na am des Heeren zal aanroepen (die zich als een getrouw dienaar van hem doet kennen) zal zalig worden. Vers 14. Maar hoe zullen zy aa troepen, (hoe zullen zy Jefus, als hunnen Heer, eerbiedigen) aan wienzy niet gelooven? (dien zyniet voor hunnen Heer erkennen?)
Aanschouwen. (gejjauen.
Betek nt dikwils zoo'veel, als opmerkfaam gaöeflaan. Matth. VI, 28. Hebr. VU, 4.
Wy wandelen in het geloof, en niet in aanfehow wen, 2 Cor. V, 7. wil zeggen: wv leeven hier in een geloovige vèrwachtinge der zaligheid, maar noch niet in het daadlyk genot van dezelve.
Aanschryven.
, Den naam van iemand op den lvst der Burgeren aantekenen. De Jooden hadden "iysten, waar op de naamen van alle Isracliten, die in zekere plaatze woonden, gefchreeven werden. Hier op is de betuiging van Paulus, Hebr. XII, 23. betrek]yk: gy zyt gekomen — tot de gemeente der eerstge* boorenen, dat is, tot de vergadering der vroomen, die in den Hemel zyn aangefchreeven, dat is, die Burgeren van den Hemel zyn. Zie Boek des lee~ vens.
Aan*



AAN 9
Aanslagen.
Ontwerpen, voornecmens. 2 Cor. X, 5". Wy verjioo'-en de aanjagen, dat is, wy verydelen de ontwerpen en kwaade voorneemcns der vyanden.
Aanstaan. Zie Misstaan.
Aansteeken. 2Cii5uiiben. Een vuur aanfleehen, betekent zoo veel als tweedracht veröorzaaken. Luk. XII, 49. Ik ben gekomen, dat ik een vuur annReeke op aarde, dat is, door myne komst zal tweedracht en vervolging veroorzaakt worden.
Aanstoot, baö "ÏCnfoufen. Rom. IX, 32. De fleen des Aanboots, dat is, tegen weiken men zich ligtlyk kan ftooten en daar over vallen.
* Aanstoot.
Zie Ergernis. — 1 Cor. VIII, 9. Ziet toe, dat deeze uwe vrybeid (om alles te eeten) niet worde tot een Aanfloot den zwakken, (aan zwakke emoedcren geene gelegenheid geeve, om zich te bezondigen.) Rom. XIV, 13, 20.
Aanstoot en.
Op harde plaatzen aanflooten, dat is, met een Schip op eenen zandbank of klip gLraaken. Hand. XXVII, 29.
Aantasten. i Joh. V, 18. Die van God gebooren is, bewaart zich zeiven, en de booze zal hem niet aantasten, dat is, hem geen leed kunnen doen.
Aantrekken. Tfojieljen. 'tfnlegen.
Dit woord wordt in eene eigenlyke betekenisfe Van kleederen gebruikt, die men aandoet. OnA $ eigenlyk



AAN
eigenlyk betekent het de aanneeming van zeekere goede neigingen, die men zich zoo eigen maakt, als een kleed , dat men aantrekt.
Christus aantrekken. Rom. XIII, 14., betekent in zyn gedrag als het ware de perfoon van Jefus voorftellen, of hem in zyne geaartheid navolgen. Gal. III, 27. Zoo veelen uwer gedoopt zyn, die hebben Christus aangetrokken, dat is, die hebben deel aan hem, zyn Gods kinderen, (waare Christenen. Vert.).
Zekere deugden aan trekken, dat is, zich dezelve eigen maaken en aan den dag leggen. Colosf. III, 12, 13.
Den nieuwen mensch aantrekken. Eph. IV, 24. Colosf. III, 10. betekent, geheel anders gezind zyn en handelen, als te vooren, toen men noch niet bekeerd was; of, zoo als men in het gemeene leeven zegt, een geheel ander mensch worden.
Wapenen des lichts aantrekken. Rom. XIII, 12. Laat ons aantrekken de wapenen des lichts, dat is, kleederen, die men by dag draagt. De Apostel wil, dat de Christenen zich in hunnen wandel zullen gedraagen, overëenkomftig met de grootere maate van kennisfe, die zy verkreegen hebben.
Het onverganglyke aantrekken, eene geheel andere gedaante bekomen. 1 Cor. XV, 53. Het verganglyke (het geen aan het lichaam verganglyk was) moet aantrekken het onverganglyke ( onverganglyk worden) en het jlerflyke (het geen ftcrflyk was) moet aantrekken de onfterflykheid (met de onftcrflykheid begaafd worden.)
Aanvang. Zie Begin.
Aanvanger pes geloofs. Hebr. XII, 2. kan wel over het algemeen zoo veel betekenen, als Stichter van den Christlyket\ Godsdienst, Dan de famenhang leert ons, dat - • Paulus



AAN
ït
Paulus hier Jefus aan de Christenen, als den vol.maaktften voorganger in een ftandvastig geloof, ter navolginge, voorftelt. Het e'e'n en ander kan gepaard gaan.
Aanvechting.
Met dit woord worden veelerleie foorten van lyden en wederwaardigheden betekend. Zoo als Uiterlyk en Hchaamlyk lyden. Luc. XXII, 28. Gy zyt bet, die my zyt bygebleeven in myne aanvechtingen, die in de kommerlykile omftandigheden van myn leeven my niet verlaaten hebt.
Lyden om iets goeds, en inzonderheid om der waarheid wille. Luk. VIII, 13. Eenen tyd lang gelooven zy, maar ten tyde der aanvechtinge (in vervolgingen) vallen zy af. Jac. I, 2. Acht het voor enkel vreugde (verblydt u telkens daar over) wanneer gy in menigerleie aanvechtingen valt, (wanneer gy allerleie vervolgingen ondergaan moet.) Zie Hand. XX, 19. Gal. IV, 14.
Smartlyke verzoekingen, die ons zwaarmoedig, of ongeloovig kunnen maaken. Matth. XXVI, 41. Waakt en bidt, op dat gy niet in aanvechtinge valt, (op dat gy geen gevaar loopt, om u aan my te ergeren.)
Aanzien. b<rê 'Juifeïjen.
De uiterlyke gedaante eener zaake — het geen in het oog valt. 2 Cor. X, 7. Oordeelt gy naar bet aanzien? dat is, oordeelt gy volgens de witerlyke vertooning? Joh. VII, 24. Oordeelt niet naar bet aanzien (naar den uiterlyk en fchyn) maar oordeelt een recht oordeel (naar waarheid.) — (Rom. JI, li- Voor God is geen aanzien der perfoonen, dat is, uiterlyke voorrechten, die iemand boven anderen heeft, zullen hem niet beweegen, om in den éénen ftraffeloos te laaten, het geen hy in den anderen als ftrafwaardig aanmerkt. Vert.)
Aan-



ja AAN AAR
Aanzien, Tfnfeljett. Wanneer dit woord van God gebruikt wordt, betekent het zyne byzondere voorzorg en genade. Luk. I, 48. Hy heeft zyne elendige Dienstmaagd aangezien, dat is, hy heeft zich haarer, die veracht en gering was, genadiglyk aangenomen.
Aanzien. 3£nfcI)<iUM.
Betekent iets nauwkeurig en met opmerkinge befchouwen. Hand. VII, 32. Mofes werdt beevende, en dorst het niet aanzien, dat is, en durfde het niet waagen, 'er het oog op te vestigen, om het nauwkeurig te bezien. Hebr. XIII, 7.
Aanzien. (£cl)cuien. Met ernst en opmerkinge ovcrweegen. Rom. XI, 22.
Aardbodem.
Kloot des Aardbodems, Hand. XVII, 31. betekent de geheele bewoonde Aarde.
Aarde.
Dit woord betekent
Den bewoonden Aardbodem. Matth. V, 13. X, 34. XXIII, 3£. Hand. IV, 26". XXII, 22. 1 Cor. X, 26. Eph. VI, 3. Heb. XI, 13. Jac. V, 5.
Aardfche dingen. Matth. VI, 19. Schatten op aarde (aardfche Schatten.) Matt. XVII, 25. Koningen op aarde (aardfche Koningen.) Joh. III, 31. van de aarde zyn (een natuurlyk mensch zyn.) Colosf. III, 2. wat op aarde is (aardfche dingen.) Colosf. III, 5. Leden die op aarde zyn (aardfche leden.)
Het Joodfcbe land. Luk. XXI, 23, 35. Jac, V, 17, 18.
Aardkloot. Sreté ber ©ben. Hand, XI, 28, Paiasftina of het Joodfche Land. '
Aard-



/
AAR
Aardryk. grbïriclj.
Betekent Matth. V, 5. zoo veel als een eigeniomlyk land. Zalig zyn de zachtmoedigen, - want zy zullen bet Aardryk bezitten, dat is, hun land, hun eigendom, gerust bezitten.
Aardsch. Srbrêclj. Betekent
1) Het geen uit aarde, kley of leem gemaakt is. 1 Cor. XV, 47. De eerfte menscb is van de aarde en aardsch, dat is, de eerfte mensch, uit aarde gevormd, is voor de aarde beftemd. Vers 48. Hoedanig de aardfche is, zoodanig zyn ook de aardfche, dat is, gelyk de eerfte mensch, dien God uit aarde vormde, gefteld was, zoo zyn ook de anderen gefteld, die van hem afftammen. 2 Cor. V, 1. 2 Tim. II, 20. — Van daar heeten 2 Cor. IV, 7. aardfche of leeme vaten, in eenen onëigenlyken zin, de kommerlyke omftandigheden, waar in de Apostelen, in weerwil van de voortreflykheid van hunne bedieningen, zich bevonden.
2) Het geen op aarde is. 1 Cor. XV, 40. Aardfche lichaamen zyn, in tegenöverftellinge van de hemelfchen, lichaamen uit het ryk der fteenen, planten of dieren. Van daar komt de onëigenlyke betekenis van dit woord. By voorbeeld Jac. III, 15. aardfche wysbeid, dat is, die zich alleen tot zinlyke dingen uitftrekt. Joh. III, 12. betekenen aardfche dingen, zulke waarheden, die den toeftand der menfchen op aarde betreffen. Phil. III, 19. Aardschgezind zyn, dat is,. zyne neigingen op ftoflyke en zichtbaare goederen vestigen.
Aaron.
Een zoon van Amram en Jochebed, uit den ftamme van Levi, en dus een broeder van Mofes.
vour



H AAR AAS
Voor zoo verre hy de oudfte zoon was, hadt hy; volgens een oud herkomen, een recht op de Priefterlyke waardigheid. Dan eerst op de reize der Israëliten door de woeftyne werdt hy, benef'fens zyne zoonen, door Godt zeiven, tot Priefter verklaard, en tot deeze waardigheid door Mofes plechtiglyk ingcwyd. Deeze inwyïng gaf hem den hoogften rang onder het volk, en te gelyk het aanzien van eenen Vorst en Rechten — Paulus maakt Hebr. VI, VII, VIII, IX, eene vergelyking tusfchen het Priefterampt van Aaron en dat van Christus, en bewyst, dat het laatfte veel voortreffelyker dan het eerfte is.
Aartsengel. (Erjewjeï. Betekent het hoofd of den aanvoerer der Engelen, i Thesf. IV, 16. Jud. vers 9.
Aartsherder. (grjïjirK. De Opperfte Herder. Zoo wordt Jezus, iPetr. V, 4. genaamd, dewyl hy het Opperopzicht, over de geheeie kudde, dat is, over alle zyne verlosten , als hun Herder en Koning, heeft.'
Aartsvader.
Het hoofd van een Geflacht. Dus wordt David, Hand. II, 29. als de Stamvader der Koningen, genaamd; en dien naam draagen ook de twaalf Stamvaderen der Israëliten. Hand. VII, 8,9.
Aas.
Waar een Aas is, daar vergaderen de Arenden. Matth. XXIV, 28. Luk. XVII, 37. Van ditfpreekwoord, het welk Hiob XXXIX, 30. en Habak. I, 8. reeds voorkomt, bedient onze Zaligmaker zich, om de algemeenheid van Gods oordeelen over de Jooden aanteduiden. De gewoone verklaaring, volgens welke men onder bet Aas de ondeugende Jooden, onder de Arenden de Romeinfche Krygslegeren verftaat, is buiten twyffel de '-- ■ ■ natuur-



A B A ABB ABE *t£
natuitrlykfte. Volgens den famenhang dan wil Jeins zeggen, dat de Jooden, waar zy ook heen vlooden, overal een prooi van hunne vyanden Zouden worden.
Abaddon.
Openb. IX, n. De Hebreeuwfche naam van den Engel uit den afgrond, die, m onze taaie, zo© veel betekent, als: verderver, verwoester; dcwyl hy gcheele volken zouden uitroeien.
Abba.
Dit woord betekent, in de Joodfche, Syrochaldeeuwfche, taaie: Vader; welk woord 'er ook telkens in de Overzetting bygevoegd is. Mark. XIV, 36. Rom. VIII, 15. Gal. IV, 6. Door den Geest der kindfchap roepen wy Abba, lieve Vader; dat is, wy kunnen God als onzen Vader aanroepen.'
Abel.
De tweede zoon van Adam. Hy maakte zyn werk van de Veehoederye. Uit dankbaarheid bracht hy Gode het fchoonfte en vetfte beest uit de kudde ten offer; en God gaf hem zyne goedkeuring daar over te kennen. Dit verwekte misnoegen by Kain, zynen broeder, die ook geofferd, maar geen het minst bewys van Gods goedkeuringe ontfangen hadt. Deeze innerlyke nSyt barstte eindelyk in woede en wraakzucht uit; en Kain bracht zynen vroomen broeder om het leeven. Op deeze gebeurtenis zyn eenige plaatzen van het Nieuwe Testament betreklyk. Hebr. XI, 4. Door het geloof heeft Abel Gode eene grootere (aangenaamere) offerande gedaan, dan Kain; door welke hy het getuigenis gekreegen heeft, dat hy rechtvaerdig was; toen God getuigde van zyne gaave: en door dezelve fpreekt hy noch , alhoewel hy gejlorven is. (Noch naa zynen dood getuigt zyn bloed, het welk tot God fehreeuwt, van zyne braafheid.)
Hebr.



té A B E A B R
Hebr. XII, 24. Gy zyt gekomen — tot het bloei
der befprenginge (waar mede «wy befprengt worden) bet welk betere dingen /preekt, dan dat van Abel, dewyl het geen wraak, maar zegen en genade van God afroept.
Abraham.
Een man van een ongemeen heldhaftig geloof, en beproefde braafheid jegens God en menfchen. Dc gcfchiedenis van zyn leeven wordt Gen. XI. enz. befchreeven. Tot ons oogmerk is het genoeg, eenige plaatzen van het N. T. optegeevcn, die op hem betreklyk zyn, en welker betekenis voor ongel eerden eenige duifternis zoude kunnen hebben.
Matt. VIII, 11. Veelen zullen komen van het Oosten, en van het Westen (van alle oorden der Waercld) en met Abraham in het He" melryk zitten, dat is, aan de Zaligheid van het toekomftig leeven deel hebben. Luk. XVI, 22. Lazarus werdt door de Engelen gedraagen in Abrahams fcboot. — De fpreekwyze is ontleend van de gewoonte der Oosterlingen, dewelke, by hunne maaltyden, aan de tafel lagen. De betekenis der woorden komt hier op uit: Lazarus werdt, naa zynen dood, in het gezelfchap der gelukzaligen opgenomen. Joh. VIII, 39. Indien gy (echte) kinderen van Abraham waart, zoudt gy ook Abrahams werken doen, bewyzen van geloof en menschlievendheid geeven. Zie Gal. III, 7. Hebr. XI, 8. enz. Door het geloof werdt Abraham gehoorzaam, toen hy geroepen (hem bevolen) wierdt, om uit te gaan na het land, het welk hy beërven (in eigendom bezitten) zoude, en hy ging uit, en wist niet (zonder te weeten) waar heen hy komen zoude. Door bet geloof is hy een vreemdling geweest in bet beloofde land, als in een vreemd, en woonde
in



a 8 K ACH 17
?n to/fm (in verdraagbaare tenten) met Jfaae
en Jacob, de mede erfgenaamen van die zelfde belofte, (aan welken die zelfde belofte gedaan was.) Want hy wachtte op eene Stad, die gronden heeft, (op eene vaste, en duurzaame wooning) waarvan God de BouwmeeJfer en Schepper is.
Vers 17. enz. Door het geloof offerde Abra" ham — Ifaac (was Abraham bereidvaardig, om Ifaac'tc offeren) toen hy verzocht werdt, (toen God hem op de toetfe ftelde) en gaf den eeniggebooren over, toen hy airede de belofte ontfangen badt: van welken gezegd wordt: in Ifaac zal u uw zaad genoemd worden, (door Ifaac zult gy nakomelingen hebben.) En hy dacht, (hy was verzekerd) God kan (Ifaac) ook Wel van de dooden opwekken: daarom hy hem ook tot een voorbeeld wederkreeg, (daarom werdt hem dezelve ook in zekeren opzichte weder gefchonken.)
Jac. II, 21. Is Abraham, onze Vader, niet doof de werken rechtvaerdig (voor rechtvaerdig verklaard) geworden, toen hy zynen zoon Ifaac op het altaar offerde? (tot een offerande op het altaar bracht?) Daar ziet gy, dat bet geloof medegewerkt heeft aan zyne werken, (door zyne werken daadig werdt) en door werken is het geloof volkomen geworden, (is het geloof ten vollen gebleeken echt te zyn.) En de Schrift is vervuld, dewelke zegt: Abraham beeft Gode geloofd, en het is hem ter gerechtigheid gerekend, en hy is een vriend (eengunfteling) van God genoemd.
ACHAJA.
Een Grieksch gewest, waar van Corinthe de Hoofdftad was. Paulus verkondigde aldaar het Evangelie. Hand. XVIII.
ACHAICUS.
Een Leerling van Paulus, door hem den Coring theren



ACH
theren op eene byzondere wyze aanbevolen, i Cor. XVI, 17.
Ach in.
Een zoon van Zadok, en de Vader van Eliud; uit het gedacht van David. Dus e'dn der Voorouderen van Christus; waarom hy ook in het Geflachtf egister van onzen Zaligmaaker voorkomt. Matth. ï, 14.
Acht hebben. %ü)tm. %tty {jitben. Op iets oplettend zyn. Hand. XX, 28. hebt acht op u zelve. Matth. VI, 1. hebt acht op uwe aalmoezen. 2 Petr. I, 19. wy hebben een vast. Prophetisch woord, en gy .doet wel dat gy daar acht op zeeft. Het tcgenövcrgeftelde daar van is derhalven: zich om eene zaak niet bekommeren; jets verachten. Rom. I, 28. Hand. XX, 24.
Achter. Spinten.
De volgende fpreekwyzen verdienen hier he.jnerkt te worden.
Vergeeten, het geen achter is. Phil.III, 13. Paulus wil zeggen, dat hy, gelyk iemand, die in eene loopbaane loopt,, niet omziet, dat is, zieh niet meer bemoeit'met de voorige oefeningen volgens de Wet, waar aan hy weleer, als Jood,'was overgegeeven.
Achter blyven, van de beloofde ruste verftoken blyven. Hebr. IV, 1.
Achterklappen. Itfumbm.
Betekent zoo veel als, in iemands afwezen kwaad van hem fpreeken. 2 Cor. XII, 20. 1 Petr. II, 12.
Achtersabbath.
Naafabbath, fchynt de eerfte Sabbath naa den tweeden dag der ongezuurde brooden, op welken de eerfte koornairen Gode moeiten gebracht
wor-



A D A AD D 1$
worden, geweest te zyn. De eerfte dag werdt op Vrydag gevierd; by gevolg viel de tweede van dit Feest op eenen gewoonen Sabbath. Luk. VI, u vergeleeken met Levit.'XXIII , 15.
Adam.
. Behalven verfcheidene andere plaatfen in het K. T., in dewelken van Adam gelproken wordt, zal ik hier twee bybrengen, die eenigzins duifter zyn.
Rom. V, 14. De dood heerschtte van Adam-4ot op Mofes, ook over hen, die niet gezondigd hebben (de ftraffe der zonde heeft Adam niet alleen, maar allen getroffen, die niet, gelyk hy, een uitdruklykgebod van Godt overtrecden hebben) met gelyke overtreedinge, als Adam'; dewelke een beeld is van hem, die toekomflig was, (die hier in een voorbeeld was van den, toen noch toekomffigen, tweeden Adam.)
1 Cor. XV, 4,5". De eerfte mensch Adam is gesmaakt in het natuurlyk leeven, (de eerfte mensch werdt een leevendig Schepfel, met betrekkinge tot het aardsch en zinlyk lcevcn> en de laatjie Adam in het geestlyk leeven, (de tweede Adam — Christus — heeft thans geen aardsch maar een. verheerlykt lichaam, en deelt den zynen het leeven mede.)
Adder. Otter. Eene foort van Slangen. Hand. XXVIII, 3.
Adderengebroedsel. Otterncje jtfefte.
Zoo noemt johannes, en Jezus zelf, de Pharifeeuwen, uit hoofde van hunne algemecne en diepe verdorvenheid , die van hunne voorouderen op hen was voortgeplant, en die zy nu verder uitbreidden. Matth. III, 7- XIJ[> 34- XXIII, 33.
B a Addi.



2o ADD ADE ADR MG Addi.
Een zoon van Kofam, en de vader van MelchiV Lukas heeft hem, III, 28. onder de voorouderen van Christus, uit het geflacht van Maria geplaatst.
Adem.
Hand. XVII, 25. God geeft ieder eenen het leeven tnAdem, dat is, den leevendigmaakenden Adem.
Adramitisch.
Hand. XXVII, 2. Paulus begaf zich, op zyne eerfte reize na Italiën, op een fchip, het welk na Adramythe, in Myfiën, ging.
Adria.
Dus wordt de Adriatifche zee dikwils genaamd. Intusfchen heeft men 'er Hand. XXVII, 27. alwaar van de zeereize van Paulus gefproken wordt, zoo> wel de Siciliaanfche, als ook de Jonifche zee, door te verftaan.
jEGYPTEN".
Een land in Africa.
Matth. II, 14, 15. Jofeph nam derwaarts, met het kind Jefus, op Godlyk bevel, de vlucht; dewyl het het naast by Bethlehem lag. Hy bleef aldaar tot naa den dood van Herodes, op dat vervuld wierdt, het geen God door den Propheet (Hofeas, Cap. XI, 1.) gezegd heeft: uit Aegypten heb ik mynen zoon geroepen. De Evangelist maakt hier het volk van Israël tot een voorbeeld van Christus, dewyl het uit jEgypten geroepen was, gelyk de Mesfias daar uit zoude geroepen worden.
Hebr. XI, 26. Mofes achtte den fmaad van Christus (de lydens, die hy met Christus gemeen hadt) voor grooteren Rykdom (voor een grooter voordeel) dan de fcbatten (de rykdommen ) van Aegypten.
Openb.



JE N AFB AFD A F G af
Openb. XI, 8. De groote Stad, die daar gcestlyk (in eene geestlyke betekenisfe) Sodoma heet (ten opzichte van haare ondeugden) en Aegypten (uit hoofde van haare onderdrukkingen van Gods volk.)
iENEAS.
Hand. IX, 33. Een Griek of Griekschfpreekend Tood, die acht jaaren lang lam geweest was, toen Petrus hem genas.
Afbreeken. Eph. II, 14. Christus heeft den tuin afgebroken, èie daar tusfchen was, dat is, hy heeft het onderfcheid tusfchen Jooden en Heidenen weggenomen.
Afdoen.
Wegncemen, verminderen. Openb. XXII, 19. Zo iemand van de woorden des boeks afdoet (den inhoud van dit bock in eenig opzicht verminkt.
Zoo veel als wegneemen, uitdelgen. 1 Petr. III, si. niet bet afdoen der onreinigbeden aan het vleesch, dat is , het wegncemen van lichaamlyke vuiligheid. Openb. XXII, 19. God zal afdoen zyn deel van bet boek des leevens, dat is, hy zal hem zyn deel aan de zaligheid ontneemen.
Aedwaalen. ^rregetjeii.
Betekent, met betrekkinge tot den Godsdienst, tot doolingen vervallen. 1 Tim. VI, 10.
Af ges c hei de. TCbgefcl)d&ete.
Matth. V, 32. Die zich van zyne vrouwe affcheidt, het zy dan om Overfpel, die maakt dat zy Over/pel doet; en die een afgefcheidde (eene vrouw, die wilkeurig en onrechtmaatig van haaren manne gefcheiden is) trouwt ? die breekt den echt (begaat överlpel.)
B 3 Afgod.



22
A F G
Afgod. ©ótje.
Eene gewaande Godheid, die door de Heidenen, onder het beeld van eenen mensch, van eenig dier enz. op eene godsdienftige wyze geëerd werdt. Rom. II, 22. iCcr.VIII, 4. wy weeten, dat een Afgod niets in. de waereld is, dat is, alleen in de verbeelding beftaat. 1 Cor. X, 19. zal ik zeggen, dat de Afgod iet (iets wezenlyks) is? 1 Cor. XII, 2. fiomme (dat is, leevenlooze) Afgoden. 2 Cor. VI, 16. Openb. IX, 20.
Afgoden. Wgófter. De gewaande Godheden der Heidenen. 1 Thesf. I, 9. Dan men heeft 'er ook het gehcele Heidendom, inzonderheid Heidcnfche Ondeugden, door te verftaan, wanneer de Christenen 1 Joh. V, 21. gewaarfchuwd worden: wacht u voor de Afgoden.
Afgod end ienaaren. ©ócjenbiener. Paulus beweert, Eph. V, 5. dat zy, die hun hoogfte goed Hellen in het opvolgen van hunne lusten, gelykde Heidenen, A'godendienaaren kunnen genaamd worden, dewyl by hen de zinlyke lusten zyn, het geen een Afgodsbeeld by de Heidenen is'. 1 Cor. V, 10. X, 7.
Afgodendienst, ©ófjenbienét.
Hier onder verftaat Paulus, 1 Cor. X, 14. de deelneeming aan de Afgoderye, of de Offermaaltyden der Heidenen.
Afgodenhuis.. (BófjcnljöUé. Zoo veel als Afgodstempel. 1 Cor. VIII, 10. In denzelven werden* ter eere der Afgoden, de Offermaaltyden gehouden.
A'fgod enoffer. ©Ófpopftf.
De Heidenen waren gewoon, wanneer zy offerden, plechtige maaltyden te houden. Eerst
brach-



A F G 2$
brachten zy de Runderen, Schaapen enz. in den Tempel, die zy tot eene offerande gefchikt hadden. Vervolgens verbrandde de Priefter een gedeelte van dezelve op het Altaar; het overige gaf hy te rugge, waar van men, of in den Tempel, of in zyn huis, eenen plechtigen maalryd hield, of ook het ten deelc op de Vleeschmarkt verkocht. De Christenen, die te vooren Heidenen geweest waren, dachten, dat zy, zonder zich te bezondigen, deeze Offermaaltyden konden bywoonen, dewyl zy overtuigd waren, dat een Afgod niets wezenlyks was. Dan dewyl dit gedrag' tot ergernis der bekeerde Jooden ftrekte, geeft Paulus zich, i Cor. VIII, IX, X. veel moeite om den Christenen te Corinthe eemge voorfchnften te geeven, die zy, in dat opzicht, hadden in het oog te houden. — Op de Kerkvergadering te Terufalem - Hand. XV, 20. - hadden de Apostelen reeds goedgevonden, dat men den bekeerden uit de Heidenen, deezen raad moest geeven, dat zy zich van de Offermaaltyden behoorden te onthouden.
Afgoder y.
Betekent zoo wel den eigenlyk zoo genaamde» Afgodendienst, Gal. V, 20. als ook de ondeugden en buitenfpoorigheden der Heidenen, dewelken gevolgen van hunne Afgoderye, of op dezelve betreklyk waren.
1 Petr. IV, 3. Het is genoeg, dat wy den voorgaanden tyd des leevens doorgebracht hebben naar den Heidenfchen wil, toen wy wandelden _ in gruwelyke Afgoderyen; datis, toenwy ons aan de grootfee onbetaamlykheden en ondeugden fchuldig maakten, die inzonderheid by de Offermaaltyden der Heidenen gepleegd werden.
Afgrond.
Dit woord, het welk in de taaie des^ Bybels de diepte van: het water betekent, komt ia deb°?^



34 A F H A F K
baarrage van Johannes ook in eene zedelyke betekenisfe voor. Hier geeft het eenen toeftand te kennen, dewelke, onder het vooruitzicht van het uiterst verderf, de grootfte verfchrikkingen influit; maar nochtans van den toeftand der volftrekte verdoemenisfe noch onderfcheiden is. Openb. IX, i, 2. XI, 7. XVII, 8. XX, 1-3.
Afhaalen. ^erabljolen.
Rom. X, 6. De gerechtigheid uit het geloof J'preekt aldus: zegt niet in uw hart, wie wil opvaar en ten Hemel? dat is niet anders, dan Christus daar afhaalen. Dat is, indien gy wilde twyfelen, of Jefus, naa zyne Opftandinge, werklyk in den Hemel ingegaan zy, zoude dit even zoo zyn, als of gy begeerde, dat hy noch eens op aarde moest komen,
Afhouwen. Het bevel van Jefus, Matth. XVIII, 8. en V,
30. Mark. IX, 43. ergert u uwe rechterhand, zoo houw dezelve af, en werp ze van u, kan onmooglyk letterlyk te verftaan zyn. Een mensch, die, om kwaadc neigii.en te onderdrukken, zyn lichaam wilde verminken, zoude, om e'énc zonde voortekomen, eene andere, die misfehien noch grooter was, bedryven. Het oogmerk van Jefus is, ons daar mede op eene nadruklyke wyze te leeren, dat wy verplicht zyn, om ons van alles, het geen zondige begeertens by ons zoude kunnen verwekken, te onthouden, al ware het ons ook zoo dierbaar als onze rechterhand of onze 00 en, -- of, al ware het ook, dat deeze opoffering ons ten uiterften fmartlyk (gelyk het afbouwen van eene hand, of het uitfteeken van een oog) zoude vallen.
Afkomen, fyevabfammm. $erföimmn. Van God gebruikt, geeft dit woord zyne bereidvaardigheid, om daadlyk te helpen, te kennen.
Hand.



AFL AFN AFS 35
Hand. VII, 34. Doorgaans betekent dit woord zoo veel, als afftammen, zynen oorfprong hebben. Joh. III, 31. (en in die betekenisfe hebben wy ook de woorden Afkomst en Afkomstig op te vatten.)
Afleggen.
Be zonde afleggen, Hebr. XII, t. andere ondeugden, Eph. IV, 22, a$. Colosf. III, 8. betekent niets anders, dan: niet langer zondigen. De fpreekwyze is riguurlyk, en van kleederen ontleend , die men aflegt, wanneer zy verfleeten, of niet meer gevoeglyk zyn.
Zyne hut afleggen, zoo veel als fterven. 2 Petr. I, 14. ik weet, dat ik myne hut (myne tent) baast zal afleggen (verlaaten.) Petrus doelt hier mede op de ligte tenten der zwervende Oosterlingen, Jef. XXXVIII, 12. De geheele voorftelling is op de wisfelvalligheid en broosheid van het menschlyk leeven betreklyk.-
AF leid en. Wufjtm
Van den rechten weg afbrengen. Matth. VII, 13. de weg is breed, die tot de verdoemenis afleidt.
Afneemen, Minder worden. Luk. XII, 33. Joh. III, 20. Hy moet was/en, maar ik moet afneemen, dat is, myn aanzien, myne waardy by het volk, moet van langfaamerhand minder worden.
Afscheiden. QCbfclxiben-
De algemeene betekenis van dit woord is, van eene plaatze na eene andere gaan, ofvanwoonplaatze veranderen. Uit hoofde van de overeenkomst, die tusfchen beiden is, noemt Paulus, Phil. I, 23. 2 Tim. IV, 6. zynen dood een affcheiden, een vertrekken, uit dit leeven. — Iu de eigenlyke betekenisfe komt dit woord eenige B 5 maaien,



afr A F S
maaien in het N. T. voor; by voorbeeld HancT. XX, 29. Naa myn affcheid (vertrek uit Afiën) zuilen onder u komen gruwelyke wolven, (valiche Leeraaren) die de kudde niet verfchoonen zullen.
Afscheiden. Afzonderen. Wfonberm.
Dit woord heeft in de fchriften des N. T. drie betekenisfen, die vry naby eikanderen komen.
1. ) Betekent het zoo veel, als iemand buiten
de Kerklyke en Burgerlyke gcmeenfchap fluiten. Luk. VI, 22. zalig zyt gy, zo u de menfchen haaten, en u affcheiden. —
2. ) Geeft het te kennen, zich vrywillig aan
den omgang met andere menfchen onttrekken. 2 Cor. VI, 17. gaat uit van hun, en zondert u af. —
3. ) Wordt Hebr. VII, 26. van Christus ge¬
zegd: Hy was van de zondaaren afgefcheiden, dat is, hy behoorde niet onder het getal der zondaaren.
Afschudden.
Het fiof van de voeten affchudden. Wanneer de Jooden van eene reize uit een Heidensch land te rugge keerden, waren zy gewoon, vooraf het' ftof van hunne voeten te fchudden, om door het zelve niet verontreinigd te worden. Dit gaf onzen Zaligmaaker misfehien aanleiding, om "zynen Jongeren, Matth. X, 14. Mark. VI, 11. Luk; IX, 5. te beveelen, dat zy, by aldien hun ampt door de inwooneren van het Joodfche land verworpen wierdt, by hun vertrek het ftof van hunne voeten moeften affchudden. Zy moeften door dit bedryf te kennen geeven, dat zy zulke wcêrfpannige menfchen niet langer waardig oordeelden, om met hun omtegaan; ja dat zy vreesden, zelve, als het ware, door het ftof van hunnen grond befmet te zullen worden. — Deeze gewoonte volgden Paulus en Barnabas, Hand. XIII, 51. te Antiochiën, toen zy, door ophitfing der Jooden, uit de ftad verdreeven werden.
Afstaan.



A F S
n
Afstaan. Abtreten.
* Afftand doen, verlaaten. 2 Tim. II, 19. van de
ongerechtigheid fla af, dat is, hy moet zynen zondigen wandel verlaaten, en het op de beoefening Van waare godzaligheid toeleggen. ~
Afstammen. Herkommen.
Zynen oorfprong van iemand hebben. Rom. IX, 5-
Afstervfn.
Volgens de betekenis, die dit woord in het N. T. heeft, geeft eene zaake afflerven te kennen, derzelve ten éénenmaalc vaarwel zeggen; met dezelve zoo weinig meer te doen hebben, als een doode met de bezigheden van het leeven. Deze voornaame betekenis moet op de volgende uitdrukkingen worden toegepast. Der wet afflervcn. •— Rom. VII, 6. maar nu (onder 'het Evangelie) zyn wy vry van de wet;' en haar afgekorven: dat is, wy bevinden ons niet meer onder de huishouding der wet.
Den inzettingen der waerefd afflerven. — Colosf. II, 20. Is het, dat gy nu met Christus den inzettingen der waereld af ge flor ven zyt, (?o gy nu, als Christenen, aan de Joodfche inHellingen vaarwél gezegd hebt) wat laat gf u dan noch vangen met inzettingen (zulke Jood* fche inftellingen voorfchryven) als of gy noch in de waereld leefde? (noch tot het Joodendom behoorde?)
Der zonde afflerven. — Rom. VI, 2. Hoe zou~ den wy in de zonde willen heven, die wy afgeflorven zyn? (van dewelke wy, by onze bekeering tot het Christendom, afftand gedaan hebben?)
Aftree-



AFT A F V
Af treed en. 2£&tteten.
Betekent zich van het goede tot het kwaade? ■wenden, of omgekeerd. Hebr. III, 12. heet van den leevendigen God af treeden, zoo veel als Afgodisch worden. — 1 Tim. IV, 1. van het geloof aftreeden, een ketter worden. Van de ongerechtigheid af treeden, in ftede van zyne voorige zonden eenen deugdzaamen wandel voeren. Zie Afvallen.
Afval.
Paulus verzekert de Christenen 2 Thesf. II, 3. dat de toekomst van Christus zoo kort aanftaande niet konde zyn, als men voorgaf, want dat 'er. noch eerst een groote Afval moest gebeuren. De Apostel verftaat hier door waarfchynlyk den afval der menfchen van het Evangelie, en van de zuiverheid in den Godsdienst. De opgegeevene kenmerken van deezen Afval vindt men niet in de Joodfche, maar in de Christelyke Kerk. Het komt my voor, dat men dezelve het eigenlykst in de Westerfche, in het byzonder in de Roomfche Kerk behoort te zoeken; vooral, wanneer men daar mede vergelykt, het geen 1 Tim. IV, 1—3. gezegd wordt.
Afvallen.
Hebr. VI, 6. Luk. VIII, 13. De waarheid, die men reeds heeft aangenomen, wederom verloochenen, ten minften ftrydig met dezelve handelen.
Afvallig maaken.
Betekent, iemand van eene perfoon of zaake aftrekken, en hem op onze zyde brengen. Hand. XIX, 26. Paulus maakte veelen afvallig,
dat is, van den Afgodendienst afkeerig. Hand. V, 37. Judas maakte veel volks afvallig
achter hem, dat is, hy bracht veele menfchen
cp zyne zyde.
Gal,



A F V AFW A F Z 3$
'Ga\. IV, 17. Zy (de valfche Leeraaren) yveren niet recht om u, maar zy willen u van my afvallig maaken, dat is, zy trachten u vaa my afkeerig te doen worden.
Afveegen. Sflwifdjm. Openb. VII, 17. God zal alle traanen afveegen (die de vroomen weleer geweend hebben) : dat is, God zal hun in het toekomftig leeven zulke genoegens doen fmaaken, dat zy al hun voorgaande lyden verg>: eten zullen.
Afwasschen.
Behalvende gewoone betekenisfe, die dit woord zelfs in het gemeene leeven heeft, wordt het ook gebruikt van de geestlyke reiniging van zonden door den Doop , voor zoo verre dezelve met een waterbad vergeleeken wordt. • 1 Cor. VI, 11. Gy zyt (door den Doop) af gewasfchen, dat is, geheiligd.
Afwenden.
Zoo veel als doen afkeeren, afkeerig maaken. Van God, Gal. I, 6. Van de gehoorzaamheid aan de Overheid, Luk. XXIII, 2, 14. - Op twee plaatzen komt dit woord voor in de betekenisfe 'van verhinderen, beletten. Rom. XI, 26. Hand. XIII, 8.
Afwyken. Den rechten weg verlaaten. Rom. III, 12. zy zyn allen afgeweeken, te weeten van den rechten en goeden weg.
Afzonderen. Wfonbeïm.
Iemand, boven anderen, tot zeker werk verkiezen. By voorbeeld tot het Leeraarampt, Hand. XIII, 2. Gal. I, 15.
Agabus,



£0 A&A A GR A KK
,... . Agabus. j ,
Een man, die de gaave hadt. van voorzeggen.1
Hy verkondigde eenen algem'eenen hongersnood, die kort daar naa, onder de regeering van Keizer Claudius, woedde. Hand. XI, 28. Tien jaaren naderhand, toen Panlus wederom na Jcrufalem reisde, bevondt zich deeze man insgelyks te Casjarea. By het bezpek, het welk hy aan Paulus gaf, nam hy terftond des Apostels gordel, bondt hem daar mede de handen en voeten, en voorIpelde, dat de man, dien deeze gordel toebehoorde, eens op dezelfde wyze door de Jooden te Jerufalem zoude gebonden worden. Hand. XXI, 11.
Agrippa.
De zoon van Herodes Agrippa, waarom hy ook, om hem van dcezen te kunnen onderfeheiden, de jonge Agrippa genaamd wordt, was de laatfte Koning in Judasa, en regeerde tot het jaar 90 naa de geboorte van Christus. Van hem wordt Hand. XXV, 13. en XXVI," 1 — 30.'gewag gemaakt. Hy gaf aan Paulus vryheid, om zich openlyk te verdeedigen, en fchcen van zyne onlchuld overtuigd te zyn.
Akker.
: .
Onder dit zinnebeeld fielt Jefus den aart en de lotgevallen der Christelyke Kerk voor, Matth. XIII. 24. enz.
Akkerman.
Paulus fielt hem als een .voorbeeld voor, voor de Leeraaren van het Evangelie. 2 Tim. II, 6. De Akkerman, die den akker bouwt, behoort de vruchten allereerst te genieten. Volgens dén famenhang met het voorgaande, wil de Apostel zeggen: een Leeraar, die anderen op toekomfüge bcloor ningen doet hoopen, moet voor al zorg draagen', dat hy 'er zelf niet van verftoken blyft.
Akker-



AKK ALE ALL fü
Akkerwerk.
Betekent zoo wel den Akker zeiven, als den arbeid, die daar aan befteed wordt, i Cor. III, 9. gy zyt Gods akkerwerk, en Gods gebouw, dat is, gy zyt het veld, het welk God, door zyn Evangelie, ■bearbeid-, 'en het gebouw, het welk God doet ftichten, en waar aan meer dan één Apostel gemeenfchaplyk werken.
Alexander.
In het N, T. komen drie onderfcheidene perfoonen voor, die.deezen naam draagen.
1.) Een zoon van Simon van Cyrene, en broeder van Rufus. Mark. XV, 21.
3.) Een Jood van Ephefen, die het volk zocht te ftillen, toen het eene opfchudding tegen Paulus verwekte. Hand. XIX , 33.
3.) Een Smid, die zeer kwaadaartig tegen Paulus was, 2Tim. IV, 14. en, wegens zynen afval van het Christendom, door den Apostel in den ban gedaan werdt. iTim. I, 20.
Alexandria. Eene Stad in ^Egypten, die Alexander de Grootte heeft laaten bouwen. Hand. XVIII, 24.
Allen. Alles,
Wanneer één van deeze twee woorden zonder liadere bepaalinge voorkomt, betekent het:
Alle schepselen. Col. I, 16. Het is alles door hem en tot hem gefchaafen. Hebr. I, 2. Godt heeft Christus tot .eenen erfgenaam gefield over alle dingen.
Alle menschen. Jqh. III, 31. Die van den Hemel komt, is boven alle. 2 Cor. V, 10. Wy moeten alle geopenbaard .worden voor den rechterftoel van Christu.s. 1 Tim. II, 6. Die zich zeiven gegeeven heeft voor alien ter verlosjtnge.
Joo-



I* A L L
Jooden en Heidenen. Rom. XI, 32. God
heeft bet al beflooten onder het ongeloof, op dat hy zich over allen ontferme. Eph. I, 22. God heeft Jefus gefield tot een boofd der gemeente over alles.
Alle vroomen. Joh. XII, 32. Wanneer ik verhoogd worde van de aarde, zal ik ze allen tot my trekken. Joh. VI, 45. Zy zullen allen van God geleerd zyn.
Alle waarheden van den Godsdienst. Joh. XIV, 26. De Trooster, de Heilige Geest, zal u alles leer en. 1 Joh. II, 20. Gy hebt de zalving van dien, die heilig is, en weet alles.
Allerhoogste.
Eene benaaming van den waaren God. Hand. VII, 48. De Allerhoogfle woont niet in Tempelen. Hebr. VII, 1. Melcbizedek was een Priester van God den Jllerhoogflen. Zie Mark. V, 7. Hand. XVI, 17. Luk. I, 32, 35, 76. vergeleken met Gen. XIV, 18, 19.
Allerlel
Betekent dingen van verfchillenden aart, ouderdom, grootheid enz. Dan hier van verfchilt de betekenis, waar in dit woord in de volgende plaatzen voorkomt.
Phil. I, 18. Maar wat is bet dan? (wat ligt daar aan gelegen) dat ons Christus (het Evangelie van Christus) verkondigd wordt op allerleie wyze; bet gefcbiede op eene toevallige of rechte wyze (het gefchiede alleen om eenen uiterlyken fchyn te maaken, of met een goed oogmerk.)
i Cor. IX, 2j2. Ik ben iederêênen allerlei geworden; dat is, ik heb my in alle dingen, die niet tegen myn geweetcn ftreeden, naar anderen gevoegd. Zie 1 Cor, X, 33.
Aller-



AL L ALM ALO ALP ALT 33
Allermeest. Betekent, voornaamlyk, voor alle anderen. Gal. VI, 10. Laaten wy goeds doen aan iederéén, maar allermeest (boven alle anderen) aan de Geioofsgenooten. 2 Petr. II, 10.
Almacht ig.
Eene eigenfchap van God, die inzonderheid op de fchepping en onderhouding der waereld betreklyk is. 2 Cor. VI, 18. Openb. I, 8.
ALoë.
Een Ooftindifche plant, waar uit de ouden een fap trokken, het welk doode lichaamen voor ver? rottinge bewaarde. Joh. XIX, 39.
Alpheus.
De Vader van Levi, Mark. II, 14. van den ion^en Tacobus en Judas LebbseuS, Matth. X, 3. Mark III, 18. Hy was getrouwd met de zuster van Maria, de moeder van Jefus, die insgelyks Maria heette. Het is waarfchynlyk, dat Alphaeus en Cleophas of Clopas, van wien Luk. XXIV, 18. en Joh. XIX, 25. gefproken wordt, ée'ne en dezelfde perfoon geweest is.
Altaar.
Eene hooge plaatze, waar on weleer de Offer* dieren gedacht, en andere offeranden Gode gebracht werden.
De volgende plaatzen, in welke dit woord voorkomt, verdienen aangemerkt te worden. Matth. XXIII, 35. Zacharias werdt gedood tusfchen den Tempel en het Altaar (in den voorhof van den Tempel, achter het Brandofferaltaar.)
iCor IX, 13. Die het Altaar waarneemen, genieten van het Altaar, (bekomen hun deel Van het geen op het Altaar gebracht wordt.)
C Hebr.



S4
ALT A M E
Hebr. XIII, 10. Wy (Christenen van het nieuw
Verbond) hebb en een Altaar, daar van geene macht hebben te eeten (aan het welk zy geen deel kunnen hebben) die de hutte dienen, (die noch aan den fchaduwachtigen Godsdienst van den Tabernakel, of de ftlchtshutte, gehecht zyn.)
Altaar van den Onbekenden God.
Hand. XVII, 23. De Apostel Paulus betuigt', ïn zyne redevoeringe, tot de Rechters van den Areopagus gehouden, te Athenen, onder eene menigte van Altaarcn, ook één gevonden te hebben, met het Opfchrifr: den onbekenden God. Het valt moeilyk, te zeggen, hoe dit Opfchrift daar op gekomen zy, en wat het eigenlyk bctekene. Misfchien is het noch wel waarfchynlykst, dat de Atheners, een ten uiterften bygeloovig volk, uitvreeze, van eene Godheid overgeflagen en aan dezelve geen Altaar toegewyd. te hebben, dit Altaar hebben opgericht. Hier uit nam Paulus aanleiding, om hen, ten opzichte van den waaren God, te onderrichten, dien zy, zonder hem te kennen, aanbaden.
Altemaal.
Allen te zamen, niemand uitgezonderd. Rom. III, 23. Hebr. I, 14.
Altoos. .^ïnmet:. ^mmerbaï. Altooi, voort en voort, Luk. I, 50. eigenlyk van geflacht tot geflacht, dat is, onveranderlyk eeuwigduurend. Onophoudelyk, Hebr. VII, 25. \
Amen.
Een Hebreeuwsch woord, hetwelk door Lutherus dikwils, inzonderheid aan het flot van een gebed of wensch, onvertaald gciaaten, maar ook dikwils door waarlyk of voorwaar verduitscht is.
' Zoci



A M F tS
Zoo menigwerf het in het N. T. voorkomt, geeft
iet eene bekrachtiging te kennen van het geen te vooren gezegd is , of onmiddelyk daar naa gezegd wordt. — In eene eenige plaatze wordt het "als eene benaaming van Christus gebruikt. Openb. III, 14. Dit zegt de Amen , de getrouwe, waarachtige getuige. De beste verklaaring van deeze benaaminge geeft ons Paulus, 2 Cor. I, 20. Alle beloften van God zyn ja in hem, en Amen in hem, dat is, alle de godlyke beloften zyn door Christus zeker en onbedriegiyk gemaakt.
Amphipolis.
Eene Stad tusfchen Macedoniën en Thraciën, maar tot het eerstgemelde ryk behoorende. De rivier Strymen beipoelde dezelve van beide kan-ten; en dit gaf haar dien naam. Thans is zy in het bezit der Turken, en wordt Empoli genaamd. Paulus en Silas reisden door deeze Stad na Thesfalonica, toen zy uit hunne gevangenisfe te Philippi ontflagen waren. Hand. XVII, f.
Amplias.
Rom. XVI, 8. Een Christen te Rome, dien Paulus ongemeen lief hadt.
Ampt.
Dit woord geeft in het algemeen elke bediening te kennen, die iemand waarneemt. Luk. XVI, 3. Myn Heer neemt bet Ampt ( het Rentmeefterfchap) van my. Hand. I, 17. Judas had dit Ampt (het
Apostelampt) met ons verkreegen. Maar in
hef byzonder wordt het Evangelisch Leeraarampt, in de geheele uitgeftrektheid, die het zelve in de eerfte Kerke hadt, met of zonder nadere bepaaling, dus genaamd. Het heet onder anderen: Het Ampt der Armbezorginge. Rom. XII, 7. Heeft iemand een Ampt (van Diaken of Armbezorger) zoo neeme hy het Ampt waar (zoo biyve hy by dit Ampt.)
Ca Het



ï<ï A N A
Het Ampt van Gods genade, dat is, waar van het oogmerk is, Gods genade te verkondigen. Eph. III, 2.
Het Ampt des Geests. 2 Cor. III, 6. Die ons
ook bekwaam gemaakt heeft, om het Ampt des N. T. (van de Christelyke huishoudmge) te voeren, niet des letters (van de gefchreeve Mofaifche wet) maar die des Geests (van het Evangelie.)
Het Ampt, dat de gerechtigheid predikt, dat is, het welk de genade van God door Christus aanpryst, in tegenöverltellinge van de Mofaifche wet, die een oordeel van verdoemenisfe over de overtreederen uitlpreekt. 2 Cor. III, 9.
Het Ampt, dat de verzoening predikt, dat is, het welk de verzoening der menfchen door Christus bekend- maakt. 2 Cor. V, 18. Zie Bediening.
Ananias.
Onder deezen naam komen in het N. T. drie yerfchillende perfoonen voor:
lij E*e man van Sapphira, die zyn goed verkocht, maar een gedeelte der ontfangene kooppenningen te ruggehieldt, en de Apostelen zocht te bedriegen, maar terftond dood ter aarde viel. Hand. V, 1 — 10.
3.) Een Jonger van Jefus te Damascus, die aan den nieuwbekeerden Paulus zyn gezicht weder gaf, en hem doopte. Hand. IX, 10. enz.
3.) Een Hoogepriefter, die Paulus by den Landvoogd Felix verklaagde. Hand. XXIV, 1.
Anathema maranatha of
Maharam motha.
r Cor. XVI, 22. Indien iemand den Heere Christus niet lief heeft (zich als eenen vyand van Christus



AND ANG ANK ANT 37
tus gedraagt) die zy Anathema (van de gemeente uitgeflooten) Maranatha (onze Heer komt, te
weeten om te ftraffen.) Eene plechtige uit-
fpraak, waar van men zich in de eerfte Kerke, by het uitbannen van iemand uit de Christelyke gemeente, bediende.
Andreas.
Een Apostel van Jefus. Hy was te Bethfaïda gebooren, Joh. I, 44. — Een Broeder van Simon Petrus, Matth. IV, 8. en eerst een Leerling van Johannes den Dooper. Joh. I, 39.
Angst.
Dus wordt de toeftand van een beklemd hart genaamd, dewelke door den uiterften nood veroorzaakt of vergroot wordt. Joh. XVI, 21. Eene Vrouw, als zy bet kind gebaard heeft, denkt niet meer aan den Angst (aan de fmerten en benauwdheden, die zy geduurende den arbeid gevoeld heeft.) Joh. XVI, 33. In de waereld hebt gy Angst, dat is, in- en uitwendige bekommernisfen. Hom. VIII , %$. Wie wil ons van de liefde Gods fcheiden? Droeffenis of Angst? (vervolging of benauwdheid ?)
Anker.
Paulus vergelykt daar mede, Hebr. VI, 19. de hoop der zaligheid, die ons in het Evangelie wordt voorgefteld. Het geen by een fchip, in ftormweder, een anker is, dat wel gevat heeft, dat is in onze ziele de zekere hoop des eeuwigen leevens, die op Jefus gevestigd is.
Antichrist. SBiforcfriét. Dit woord betekent in de brieven van Johan-
neS: O , j
Eene Sefte, welker voornaamfte dwaaling deeze was, dat zy loochende, dat Jefus de Zoon C3 vaa



$ A N T
van God en de Mesfias is. i Joh. II, 18, 2*. IV, 3-
Byzondere Dwaal-leeraaren, dewelken de bovengemelde dwaalingen voedden, en evenwel noch voor Christenen wilden gehouden zyn. 1 Joh. II, 18. 2 Joh. vers 7.
Antiochia. In het N. T. komen ons twee plaatzen voor, die deezen naam draagcn: Antiochia, de Hoofdf ad van Syriën. In deeze Stad ontfingen de belyders van Jefus den naam van Christenen. Hand. XI, 26. Antiochia in Pifidiën. Paulus en Barnabas predikten aldaar. Dan de Jooden verwekten eene opfchudding tegen hen. Hand. XIII.
Antwoord.
. Behalven de gewoone betekenis , die zeer bekend is, wordt dit woord ook van Godlyke Openhaaringen gebruikt. Luk. II, 26. Aan Simon was een godlyk antwoord geworden van den Heiligen Geest, dat is, God hadt hem in eene openbaaringe- daar van verzekerd. Hebr. VIII, 5. gelyk het godlyk antwoord tot Mofes fprak, dat is', gelyk het bevel van God luidde. — Rom. XI, 4.
(Antwoorden.
• Wordt dikwils gebruikt by het begin eener redevoeringe, zonder eenige bepaalde betekenisfe. By voorbeeld Matth. XVII, 4. Petrus antwoordde, en fprak tot jfe us, dat is , hy vatte het woord op , en begon te ipreeken. Matth. XXII, 1. Jefus antwoordde, en fprak wederom door gelykenisfen tot hen, dat is, hy begon wederom in gelykenisfen tot hen te fpreekcn, enz. Somtyds fchynt het aanteduiden, dat het geen vervolgens gezegd wordt, pp de geheime gedachten van anderen betreklyk is. By voorbeeld Luk, XIV, 3. Vert.)
APO£-



APO 3>
Apollisch.
Van de partye van Apollo. ï Cor. I, 12. Het is
Waarfchynlyk, dat een groot gedeelte der Leden van de gemeente te Corinthe in partyen verdeeld was. De aanhangeren van Petrus drongen op het behouden van de Levitifche wet, gelyk die van Paulus op het affchaffen van dezelve. De party van Apollo ftelde eene groote waardy in de Joodfche geleerdheid. Deeze verdeeldheden en partyfchappen poogt Paulus wegteneemen, door hen allen op Christus te wyzen.
Apollo.
Een welfpr eekend en geleerd Jood, van Alexandria in ./Egypten. Eer hy noch genoegiaam van de Lcerftukk'en van het Christendom onderricht was, onderwees hy dezelve openlyk in de Synagoge te Ephefen. Hand. XVIII, 24. enz. Naa dat hy meer kennisfe van den Christelykcn Godsdienst bekomen hadt, reisde hy na Achajen. Te Corinthe breidde hy, met den grootften yver, het Christendom uit. Dan de groote verknochtheid van zyne Leerlingen aan hem, zoude byna eene fcheuring in de gemeente van Corinthe veroorzaakt hebben, die echter door de wysheid van Paulus noch voorgekomen werdt. — Paulus voegde hem, als .eenen welfpreekenden uitlegger der heilige Schrift, by Titus, om hem te helpen, en zich, met te meer voordecis, tegen de Jooden te verzetten.. Tit. III, 13. waar by men noch heeft aantemerken, dat dezelfde Leeraar ook Apollon genaamd wordt.
Apollonia.
■ Eene Stad in Macedoniën, door welke Paulus .trok, toen hy na Thesfalonicareisde. Hand. XVII, 1.
Apollyon. Een Grieksch woord, het welk dezelfde bete-kenis- heeft als het Hebreeuwfche Abaddon, en C 4 dus



4o APO
dus eenen Verwoester of Verderver te kennen geeft; Openb. IX, ii. Zie Abaddon.
Apostel.
Een Afgezant van God, aan de Menfchen gezonden, om hen in den Godsdienst te onderwyzen. Daarom wordt Christus zelf, Hebr. III, i. uit hoofde zyner zendinge van den Vader, de Apostel of Afgezant van God genaamd.
In eenen eigenlyken zin worden, gelyk bekend is, de twaalf periboiicn, die door Christus zeiven tot Leeraaren van het Evangelie werden aangefteld, Apostelen genaamd. De naamen van deeze Apostelen zyn, volgens de optelling van Matthasus, Kap.X, 2, 3, 4. deeze: Simon Petrus,— Andreas, zyn Broeder, — Jacobus, de zoon van Zebedseus,'— Johannes, zyn Broeder, — Philippus, —, Bartholomaus, — Thomas, — Matthceus d-Tollenaar, — Jacobus, de zoon van Alphasus, — Judas Thaddcsus, — Simon van Cana, — Judas Jscharioth. Naa den ongelukkigen dood van den Iaatstgemelden, werdt Matthias in zyne plaatze verkooren. Eindelyk werdt Paulus ook, naa dat hy tot het Christendom bekeerd was, onder de Apostelen geteld. Hy draagt, by onder:ebeiding, den naam van Apostel der Heidenen, Rom. XI, 13. I Tim. II, 7. — In eene uitgeftrekte betekenisfe worden ook die Leeraaren van het Christendom, die aan geene byzondere plaatze gebonden waren, Apostelen genaamd. By voorbeeld Titus 2 Cor. VIII, 23. — Epaphroditus, Phih II, 25. Valschë Apostelen zyn menfchen, die1zich, in de eerfte Kerk, valschlyk beroemden , onmiddelyk door God tot het Leeraarampt aangefteld te zyn. 2 Cor. XI, 13. Apostelampt, het recht en de bevoegdheid, om een Apostel te zyn, Rom. I, £. Hand. I, 15. Het betekent ook de waarneeming van dit Ampt, 1 Cor. IX, 2. Gal. II, 8. Handelingen der Apostelen. Het boek, dat deezen naam draagt, is een vervolg



A P F A Q I 4*
Volg op het Evangelie van Lukas, gelyk men teritond aan de inleiding zien kan; waar uit tenens blykt, dat de Evangelist Lukas 'er de opfteller van is. Het is waarfchynlyk, dat dit gefchiedverhaal te Rome gefchreeven is, dewyl Lukas, kort voor het einde van dit bock, Kap. XXVIII, 16. meldt, dat hy met Paulus in deeze Stad is aangekomen. Ook kan men, uit den inhoud van dit boek, deszelfs oogmerk gemaklyk opmaaken. Het oogmerk van den Schryver was naamlyk, eerst de uitzending van den Heiligen Geest, mitsgaders de eerfte wonderwerken te vcrhaalen, dewelkcn tot bevestiging der waarheid van het Christendom dienden. Vervolgens bericht, n mede te deelen, dewelken ftrekken konden, om het recht der Heidenen, om deel aan de Kerk van Christus te hebben, te bewyzen. Daarom beitaat- het geheele verhaal van de Handelingen der Apostelen uit twee voornaame afdeelingcn. In de eerfte — Kap. I —XII, wordt de eerfte planting der Kerke in Judasa en Samaria; in de tweede — Kap. XIII — XXVIII, de uitbreiding van het Christendom in Afiën, Griekenland en Rome, befchreven. De geheele geichiedenis bevat eenen tyd van 33 Jaaren.
Appifer, of Appiiforum.
Eene plaatze in Campaniën, omtrent vier mylen van Rome, alwaar, uit deeze Stad, veele Christenen den Apostel Paulus te gemoct gekomen waren. Hand. XXVIII, 15. Zy hadt deezen naam bekomen van Appius ClaÜdius, die eenen weg, van Rome af, tot daar toe, hadt doen metfelen.
Aquila.
Een Jood uit Pontus in Klein Afiën. Hy werdt, jbeneffens Priscilla, zyne Vrouw, door Paulus tot C s het



4a A' R A A R B
het Christendom gebracht, Hand. XVIII,'2. De Apostel hieldt zich eenen tyd lang by hem te Corinthe op; en toen hy deeze Stad verliet, vergezelde Aquila hem tot Ephefen. Hier ftichtten deeze twee Echtgenooten de Gemeente, door hun onderwys en voorbeeld. Over het algemeen betoonden zy eenen grooten yver voor de leere van Jefus, en voor de perfoon van Paulus, zoo- dat zy zich zeiven, om den Apostel te redden, dikwils aan leevensgevaar bloot ftelden. Rom. XVI, 3, 4.
Arabia.
'Er is maar e'e'ne plaatze, waar in van dit land gewag gemaakt wordt, te weeten Gal. IV, 25. Agar is de berg Sina in Arabiën, (de Arabieren noemen, noch heden ten dage, den berg Sina Hadfcbar of Hagar) en ftrekt tot aan Jerufalem, dat te deezer tyd is (heeft met .het tegenwoordig Jerufalem, dat is, met de Joodiche Kerke, eenige overeenkomst) en is dienstbaar met haare kinderen (want zy leeft onder de flaavernye van de Mofaifchc wet.)
Arbeid.
Daar dit woord voorkomt, moet de famenhang, en het onderwerp, waar van gefprooken wordt, ons leeren, aan welke foort van arbeid men te denken hebbc. By voorbeeld, dit woord betekent :
Moeijelyk werk. 1 Thesf. III, 8. Wy hebben met arbeid en moeite (op de lastigfte wyze) gewerkt (ons handwerk waargenomen.) Openb. XVI, 13. De dooden rusten van hunnen arbeid (dat is, van de moeilykheden van dit leeven.) — Rom. XVI, 6.
Werken van liefde, Aalmoezen. Hebr. VI, 10. God is niet onrechtvaerdig , dat hy vergeeten zoude uw werk, en uwen arbeid van liefde, dat is, uwe menigvuldige werken van liefde. 1 Thesf. I, 3.
Gods-



A R B ARC 4j,
Codsdienflige verrichtingen. 2 Cor. VI, 'f. XI, 27. 1 Thesf. III, 5. By gevolg ook yver in ba Christendom. 1 Cor. XV, 58.
Arbeiden. Ook dit woord moet voornaamlyk uit den lamenhang verklaard worden. Het betekent ■ zco veel, als :
De bezigheden van zyn beroep waarneemen. Epü.
IV, 28. 1 Thesf. IV, 11. 2 Thesf. III, 11, 12.. Zich van de plichten van het Leeraarampt kwijten. 1 Cor. XV, 10. 1 Thesf. V, 12. 1 Tim.
V, 17. •
Iets met veel moeite verkrygen. 2 Joh. vers 8. Ziet toe, dat wy niet verliezen, het geen wy gearbeid (dat is, met zorg en moeite verkreegen) hebben.
Arbeiders.
Hier onder worden verftaan, in het algemeen, allen die door eenig bepaald werk hun brood verdienen. Jac. V, 4. Luk. X, 7. 1 Tim. V, 17. — in bet by zonder, Leeraaren of dienaaren der Kerke. Matth. IX, 37. 2 Tim. II, 15.
Arbeiders van het zelfde handwerk. S8e»«rb€iter.
Hand. XIX, 25. Hier door heeft men de werklieden te verftaan, deweiken Demetrius aan het maaken van de kleine Diana-tempels hielpen, en onder het gilde der Zilverfmedcn behoorden.
Archelaus.
Een zoon van Herodes den Grooten, door wien hy, in deszelfs uiterfte wille, tot zynen opvolger benoemd was. De Keizer Augustus verklaarde hem fiechts voor eenen Vorst of Etnarch. Echter beloofde hy hem de Koninglyke waardigheid, indien hy zich dezelve zoude waardig maaken. Dan
hy



44 ARC ARE ARI ARK
hy regeerde op zulk eene geweldige wyze, dat de voornaamften onder de Jooden hem by Augustus verklaagden. Archelaus moest te Rome komen, om zich tegen deeze klachten te verdeedigen. Maar hy deedt dit zoo Hecht, dat Augustus hem in ballingfchap na Vienne in Galliën zondt, alwaar hy zyn leeven eindigde. Jofeph, die met den Jonggebooren Jefus na ^Egypten gevlucht was, maakte, uit vreeze voor de gcweldenaarye van deezen Prins, zwaarigheid, om wederom in Judasa te komen. Matth. II, 22.
Archippus.
Van wien Paulus, Colosf. IV, 17. en Phüem. vers 2. gewag maakt, was waarfchynlyk Diaken te Colosfen, en niet Bisfchop van deeze gemeente,
Arend. ©kt. Zie Aas.
Arimathia.
Is de naam der Stad, uit welke Jofeph geboortig was, die het doode lichaam van Jefus ten grave beitelde. Matth. XXVII, 57. Hieronymus plaatst deeze Stad tusfchen Lydda en Joppe. De hedendaagfche reizigers fpreeken van eene Stad, die zy zeggen, dat tusfchen Joppe en Jerufalem, op eene hoogte ligt.
Arke.
Betekent over het algemeen eene kist, of iets dergclyks, waar in iets bewaard wordt. Daarom wordt de Verbondskist Openb. XI, 19. de Arke des Testaments genaamd. In het byzonder wordt daar onder het Schip verftaan, het welk Noah, op Godlyk bevel, moest bouwen, om zich en de zynen tegen den Zondvloed te beveiligen. 1 Petr. III, 20. Die eertyds niet geloofden, (djenoch ongeioovig bleeven) toen God, in den tyd van
Noah,



ARK ARM 4$
'Jtfoab, éénmaal verwachtte en gcdoogzaamheid hadt, (toen God, ten tyde van Noah, langmoedig op hunne bekeering wachtte) toen men de Arke toebereidde, (terwyl het Schip gebouwd werdt) in welke weinig, dat is, acht zielen (acht menfchen) behouden werden, door het water (by de al<*emeene overftrooming van den Aardbodem.) Matth XXIV, 38. Hebr. XI, 7.
Arke des Verbonds. fctbe btè Cteêtamciif& Dus werdt de kist genaamd, die men in het Allerheiligfte vondt, en waar in de Tafelen der Wet, dat is, de fteene Tafelen, op welke de Wet gefchreeven was, bewaard werden. Zy was van Cederenhout gemaakt, en van binnen en buiten met goude plaaten overtrokken. Het dekfel van deeze kist, hetwelk de Genadeftoel genaamd werdt, was van fyn goud. Aan de zyden van deeze Arke vondt men, in byzondere vakken de kruik met Manna, de bloeijende ftaf van Aar'on■ het handfchrift der Wet, door Mofes gefchreeven ' en eenige goude ihuifteryen. De geheele Arka was een zinnebeeld van den Godlyken Troon Hebr. IX, 4.
Arm. (de) Dewyl een mensch, door middel van zyne armen, zynemeeftc bezigheden verricht, inzonderheid zoodanige, tot dewelke kracht vereischt wordt; zoo betekent dit woord, zoo dikwils het van God gebruikt wordt, zyne Almacht.
Luk. I, 51. Hy oef end geweld met zynen Arm dat is, hy doet, door middel van zyne Almacht, verbaazende werken.
Arme.
My is geene plaatze in het N. T. bekend in welke arm zyn uit hoofde van den famenbang, zoo veel zoude kunnen betekenen, als ecvoel van zyne geestlyke elenden hebben. Zelfs Matth
V, 3.



ARM A S ,C
V, 3. welke plaatze doorgaans zoo verklaard wordt, fpreekt Christus van lichaamlyke armen; en deeze woorden moeten dus vertaald worden: iweezenlyk gelukkig zyn de Armen , want ook zy zyn Ryksgenooten van Jefus, zy hebben ook deel aan de voordeden van het Nieuw Verbond; dewyl onze Zaligmaaker, Matth. XI, 3. uitdruklyk verzekert, dat zyn Evangelie ook aan armen moest bekend gemaakt worden.
Armoede.
Openb. II, 9. Het verlies van tydlyke goederen, om der belydenisie van Jefus wille. Armoede van Jefus, door welke wy ryk worden, 2 Cor. VIII, 9. betekent den geheelen ftaat van zyne vernederinge.
asche.
De volgende fpreekwyzen verdienen hier aangemerkt te worden.
Tot Afehe maaken, of in de Afche leggen. 2 Petr. ' li, 6. God heeft de Steden Sodoma en Gomorra tot afche gemaakt, dat is, verbrand.
In de Afche boete doen. Matth. XI, 21. — De Jooden waren gewoon, ten biyke van hunne drocfenisfe en verootmoediginge voor God, hun hoofd met Afche te beftrooijen, of op Afche, die men op den grond geftrooid hadt, te gaan zitten. 2 Sam. XÜI, 19. Hiob II, 8. 1 Jn de'Afche boete doen, betekent derhalven, met droefenisfe en ernftige vcrleegenheid berouw toonen over zyne zonden.
De Afche van de Koe gefprengd. Hebr. IX, 13. De Apostel doelt hier op de roode Koe, Num. XIX, dewelke verbrand, en met welker Afche het water der reiniginge toebereid werdt, waar van men zich bediende, om, door middel van een bundelke yfop, onreinen te befprengen.
Asdod



A S D A S I A S S "47
ASDOD.
Eene Zeeftad, die weleer aan de Philiftynea toebehoorde, aan de Middclandfche Zee, tuslchea Ascalon en Ekron, omtrent zeven mylen van Jerufalem gelegen. De Apostel Philippus predikte in deeze Stad het Evangelie. Hand. VIII, 40.
Asia.
Onder deezen naam wordt in de Schriften des N. T. niet het zoogenaamde groot gedeelte van den Aardbodem, maar voornaamlyk dat land verftaan, hetwelk de Oude Aardrykskundigen het eigenlek Afiën, en dc Romeinen, zonder ecnig byvoegfel, Afi'èn aoemen. Somtyds wordt'er zelfs maar een gedeelte van dit gewest mede bedoeld. Men zie Hand. XVI, 6. Openb. I, 4.
Overfien in Afia (Afiarchen) Hand. XIX, 31. waren mannen van de Priefterlyke waardigheid, die uit de rykfte huizen in Afiën verkooren werden. Zy hielden, op hunne kosten, de openbaare Schouwfpelen , en hadden 'er het opzicht over. De Afiarchen te Ephefen, waren den Apostel Paulus zoo genegen, dat zy hem waarfchuwden, om, by gelegenheid van het tumult, door Demetnus onder het gemeen verwekt, zich niet op de openbaare Schouwplaatzc te vertoonen.
Asson.
Eene Stad in Eoliën of Myfiën, die zeer naby Troas lag. Hand. XX, 13. — Daarenboven komt dit woord, in de Overzettinge van Luthcrus, Hand. XXVII', 13. als de naam eener plaatze voor, fchoon het daar als een bywoord gebruikt worde, en naby betekent. De laatstgemelde plaatze moet op deeze wyze vertaald worden: zy namen de reizeaan, en voeren naby Creta langs. .
Athenen.



4« A T H ATT AUG
Athenen.
Eene beroemds Stad en Gemeenebest in Griekenland, vermaard door de Oorlog-en, die zy voerde, maar noch meer door de Geleerdheid, Welfpreekendheid, en befchaafde zeden van haare Burgers. Wy moeten hier alleen van den toeftand lpreeken, waar in Paulus deeze Stad vondt, toen hy in het jaar 52 te Athenen kwam. Zy was opgevuld met Beelden, die men als Goden eerde. Paulus waagde het, des niettegenftaande, om ook aldaar van Jefus te prediken Zyne redevoering trok de aandacht der Wysgeeren. 'Men bracht den Apostel op den Areopdpus, om zich aldaar nader over zyne grondfteilingen te verklaaren; hy deedt het met de grootfte vrymoedigheid. Hoe veel tegenftand zyne redevoering ook vondt, was zy evenwel niet ten e'e'ncnmaale zonder eene goede uitwerking. Verfcheidene, zelfs van de voornaamfte lieden, geloofden aan jefus. Hand. XVII, 15. enz.
Attalia.
Eene Stad in Pamphiliên, aan de Middelandfche Zee gelegen; alwaar Paulus en Barnabas het Evangelie predikten. Hand. XIV, 25.
Augustus.
Een Romeimch Keizer, de Zusterszoon en Opvolger van Julius Caefar. De Veldflag by Jtlium, dien hy tegen Markus Antonius won, bracht hem tot de Opperheerfchappy. Het Joodfche land ftondt toen reeds eenen geruimen tyd onder de heerfchappye der Romeinen. Daarom geboodt hv alle Jooden, met flechts in Judaea, maar ook in Samanen, Galilaea en Persa, volgens hum getal en vermogen, optctekenen. Dit gaf aanleiding aen Tofeph cnMana, om zich na Betlehem te bcceyen; alwaar jefus gebooren werdt. Luk. II, x. enz.
Avond.



AVO
4»
Avond;
Dit woord, het welk in de Evangclifche gefchie'denisfen zeer dikwils voorkomt, geeft gemcenlyk den tyd te kennen, die 'er verloopt tusfchen den dag en den nacht. Dan men moet aanmerken, dat de Jooden tweërlei avond hadden. De eerfte begon des namiddags, wanneer de zonne zich begon te neigen om onder te gaan, — de tweede toet den Ondergang der zonne zeiven.
Avond des Sabbatbs, Matth. XXVIII, I. moet niet van den avond, die vóór den Sabbath ging, en 'er een gedeelte van was, — maar Van den avond , die daar op volgde, en tot den eerften dag der weeke behoorde, verftaan worden,
Avondmaal.
Onder deeze benaaming worden in het N. T. 'meer dan èé'he van eikanderen verfchillende handelingen en gewoontens voorgefteld.
Het Avondmaal des Heeren, i Cor. XI, 23. dat is: de door Jefus Christus, tot zyne gedachtenis, ingeftelde, genijting van Brood en 'Wyn, en van zyn lichaam en Bloed. Het wordt een Avondmaal genaamd, dewyl het door de Jongeren naa den Avondmaaltyd gehouden werdt. Daarom werdt het ook, geduurende eenen geruimen tyd, door de Christenen des avonds gehouden; tot dat, wegens eenige ongeregeldheden, daar by ontftaan, de dag daar toe verkoozen werdt. Het houden van het Avondmaal moet, volgens het oogmerk van Jefus, eene plechtige vernieuwing der gedachtenisfe van zynen dood, eene bevestiging der godlykheid van zynen Godsdienst, en een middel ter verfterkinge van geloof en deugd, maar inzonderheid van menschlievendheid zyn.
Liefdemaal. 1 Cor. XI, 20. Wanneer gy nu te tarnen komt, zoo houdt men daar niet des HceD rtn



go A' V O
ren Avondmaal enz. De Apostel gispt de ongeregeldheden der Christenen, dewelken het Liefdemaal, het welk met het H. Avondmaal verbonden was, op zulk eene wyze hielden, dat'er geenede minfte overeenkomst met eenen maaltyd van Jefus meer by gevonden wierdt. — Deeze Liefdemaal en werden door de Christenen, voor het genot van het H. Avondmaal, gehouden. Zy aten met clkanderen in eene vriendlyke gemeenzaamheid, het geen ~ ieder hunner hadt medegebracht. Dan deeze gewoonte gaf aanleiding tot veele , misbruiken en ongeregeldheden. By voorbeeld, iemand, die eenige fpyzen hadt medegebracht, at dezelve alleen; waar van het gevolg was, dat de armen niets bekwamen, en de ryken zich met ecten en drinken overlaadden, i Cor. XI, 21. — Hier op doelen de woorden van Apostel Judas, vers 12: deeze fchandvlekken brasfen van uwe aalmoezen (van uwe Licfdcmaalen) zonder fchroom.
Gcmeene Avondmaal en of Maaltyden. Mark. VI, 21. Joh. XII, 2. XIII, 4. en op meer andere plaatzen.
Groot Avondmaal. Luk. XIV, 16—23. In deeze gclykenisfe ftelt Jefus voor, dat zyne leere wel eerst den Jooden moest verkondigd, maar door hen verworpen zoude worden; en dat dezelve daar op den Samarrtaancn en Heidenen zoude gepredikt worden, die dezelve greetiger zouden aanneemen.
Avondmaal van Christus met ons. Openb. III, 20. Indien iemand myne flem zal hooren (myncr leere gehoorzaamen) en de deur open doen, (my gewillig aanneemen) tot dien zal ik ingaan, en het Avondmaal met hem houden, en hy met my, (hy zal aan myne liefde en alle de voordeden myner verlosfmge deel hebben; naamlyk aan de gerechtigheid, den vrede,



AVO A Z Y 5$
de, en de blydfchap in den Heiligen Geest. Rom. XIV, 17.)
Avondmaal van het Lam, of Bruiloft van het Lam. Openb. XIX, 7 en 9. Zalig zyn, die tot het Avondmaal van de Bruiloft des Lams ge" roepen zyn, dat is, gelukkig zyn zy , dewelken aan Jefus, en de plechtige openbaaringe van zyné liefde in het toekomftig leeven deel hebben. -
Avondmaal van den grooten God. Openb.,XIX, 17. De Engel fprak tot alle Vogelen: komt en verzamelt u tot het Avondmaal van den grooten God (tot het groot Avondmaal van God.) Het geheele zinnebeeld is uit Ezech. XXXIX, 4 en 17 enz. ontleend, en befchryftde fchriklyke nederlaag der vyanden van het Christendom , en de verovering van derzeiver gebied. Gods oordeel over zyne vyanden wordt in het Oude Testament dikwils een flachtoffer genaamd. Men zie Jef. XXXIV, 6. en Jer. XLV1, 10.
Avondregen.
Jac. V, 7. Men yerftaa 'er niet door eenen regen, die des avonds valt; maar den regen, die in het Joodfche land wéinig tyds voor den Oogst viel, en waar door het ryp worden van de veldvruchten bevorderd werdt. Deeze regen wordt Jer. V, 24. fpaade of laate regen genaamd.
Azyn.
In de gefchiedenisfe van Jefus Lyden "wordt verhaald, dat men hem tot tweemaalen toe Azyn gegeeven heeft. Kort, eer hy gekruist wierdt, gaf men hem Azyn met Gal gemengd, dat is, eenen verdoovenden drank, die uit zuuren wyn en bedorve myrrhe gemaakt was. Matth. XXVII, 34. "Mark. XV, 33. Dan Jefus weigerde dien drank, -dewyl hy niet volkome bewustheid van zich zelvcn wilde fterven. — Naderhand, toen Jefus aan D 2 het



£2 A Z Y B A A
het kruis over dorst klaagde, hieldt men hem, op een Hyfoptak, eene fpongie , met azyn gevuld, voor den mond. Matth. XXVII, 48. Deeze azyn, dien men Jefus tot verkwikking gaf, beftondt uit zuurcn wyn, met water gemengd, het welk de gewoone drank van gemeene Soldaaten was.
B.
Baal.
Het geen in het Hebreeuwsch zoo veel af* Heer betekent} is de naam, die aan alle Afgoden, dewelke men in plaatze van den waaren God diende, gegeeven wordt; en men moet daarom uit den famenhang der gefchiedenisfe telkens opmaaken, aan welken Afgod men bepaaldelyk te •dénken hebbe. Rom. XI, 14. Ik heb mj laaten overblyven zeven duizend mannen, die hunne knieën 'voor Baal niet geboogen hebben, dat is, die het Afgodsbeeld van Baal niet hebben aangebeden.
Baare. 33<i!jre. <gar<}.
Hand. V, 15. Eene foort van Draagftoelen of Draagbaaren, op welke de kranken gedraagcn werden.
De Baare, waar op een fyfc open en ongedekt ten grave gedraagen werdt.,Luk. Vil, 14.
. Baar en. ©etxfyrai.
Dit woord komt in eene eigenlvke betekenisfe • voor. Matth. I, 21. Joh. XVI, 21.'Gal. IV, 24. — Oueigenlyk in de volgende plaatzcn :
; V Gal,



B" AA B' A B
*3
Gal. IV, 19. Myne lieve kinderen, die ik wederom met. angften baare (die ik op het nieuw met veel bekommernisfe tot waare Christenen tracht te maaken.)
Jac. I, 15. Als de lust ontfangen heeft, (wanneer de zondige begeerte in het hart ggkoefterd wordt) baart (veroorzaakt) zy de zon-r de; maar de zonde, als zy voleindigd is (wanneer zy' daadlyk volbracht wordt) baart zy den dood, (haalt zy den zondaar de ftraffe van' God op den hals.)
2 Tim. II, 23. Divaaze en onnutte vraagen baaren twist, vcroorzaaken niets dan verdeeld-' heid.
Ba aren. ^tttgen.
Word eigenlyk genomen 1 Tim. II, 15.
Oneigenlyk r Cor. IV, 15. Ik heb u gebaard in Christus Jefus, door het Evangelium, dat is,' ik heb u, onder den byftand- van Christus, door de prediking van het Evangelie, tot het' Christendom gebracht. — Jae. 1, 18. God'heeft ons gebaart, dat is, tot het Christendom gebracht.
Babylon. Babylönia.
Deeze naam komt tweemaalen in het N. T. voor.
Hand. VII, 43. wordt daar onder de Hoofdftad in Chaldsea 'verftaan, Babyion genaamd, Ik wil u wegwerpen op geene zyde van Babylonie'n, dat is, ik zal u, aan de andere zyde van Babyion, na de aigelegenfte landen laaten wegvoeren.
1 Petr. V, 13. kan men 'er het best het geheele land van Babyloniën door verftaan, dewyl de beroemde Stad Babel, toen Petrus deczen brief fchreef, niet meer in wezen was. ' Ten mmiten aan een oneigenlyk Babel, waar onder fommigen de Stad Rome verftaan, kan D 3 men



54 B A B BAD BAL
nien hier niet denken. Ugroeten, die met u uitverkooren zyn in Babyion, (u groet de Christelyke gemeente in het land van Babyloniën.)
Babylon. Babel.
Deeze naam komt in de Openb. van Johannes, Kap. XIV, 8. XVI, 19. XVII, 5. XVIII, 10. in eene oneigenlyke betekenisfe voor. Men is in het algemeen van oordeel, dat Rome m tdeeze beriaaminge bedoeld wordt, als hebbende die Stad met het Chaldeeuwsch Babel, in het geestlyke, vry yeel overëenkomfte.
Bad der wedergeboorte.
Den H. Doop, welker heilzaame uitwcrkfelen in het N. T. dikwils onder het zinnebeeld van een waterbad worden voorgefteld, noemt Paulus, Tit. III, 5. een bad der Wedergeboorte, en vernieuivinge <van den Heiligen Geest, om dat de menfchen door denzelven tot Christenen aangenomen, en tot nieuwe menfchen gemaakt worden,
Balak.
Een Koning der Moabiten. — Openb. II, 14. Zie Ergernis.
Balk.
Het fpreekwoordlyk gezegde, waar van Christus zich, Matth. VII, 3. Luk. VI, 41. bedient, den fplinter in zyns broeders oog zien, en den balk in zyn eige oog niet gewaar worden, fchetst de handeiwyze van menfchen, die de minfte zwakheden en misdagen van hunne naasten nauwkeurig bemerken, maar hunne eigene ondeugden over het Hoofd zien, — de fouten van anderen vergrooten, hunne eigene misdaaden verkleinen.
BAn.



BAN
SS
Ban.
Afzondering. Men moet in de Schriften des N. T. twee foorten van Ban onderfcheiden. De eerfte en geringde was de uitfluiting van ondeugende menfchen uit de burgerlykc famenleeving, dewelke, naar maate zich zulke menfchen vroeger of laater bekeerden, dertig — zestig — ja*negentig dagen duurde. Met de zoodanigen mocht men dan niet omgaan i Cor. V, 9, n. 2 Thesf. III, 6. Rom. XVI, 17. Indien zy zich niet beterden, werden zy uit'den Tempel en de Synagogen gefloot:n. Aan deeze foort van Ban heeft men Joh. IX, 22. XII, 42. XVI, 2. te denken. Met deeze uitfluitinge was, by ten uitcrften weêrfpannige en verftokte zondaaren, ook fomtyds verbonden, dat hun zwaare lichaamlyke krankheden werden toegezonden. Dit heet: aan den Satan overgeeven, i Cor. V, 4, 5, 1 Tim, I, 20.
Band.
De eigenlyke betekenis van dit woord, hetwelk zeer dikwils in het N. T. voorkomt, is bekend. Alleenlyk moet men in het oog houden, dat banden (boeijen, kluisters) dikwils voor de gevangenisfe in het algemeen, met alle de onaangenaamheden , dewelken dien ftaat vergezellen, genomen worden. By voorbeeld, Phil, I, 16. Hebr. X, 34. — In eenen oneigcnlyken zin komt dit woord voor in de volgende plaatzen:
Mark. VII, 35. De band zyner tonge werdt los, dat is, het geen hem belet hadt "te fpreeken, werdt eensklaps weggenomen. Luk. XIII, 16. Zoude dan: deeze niet ontbonden worden op den Sabbath, die doch Abrahams dochter (eene nakomeling van Abraham) is, van deezen band, (van deeze krankheid geneezen worden) dewelke de Satan gebonden houdt nu wel achttien jaar en? Jvid. vers 6. Ook de Engelen, die hun Vorflendom (hunne oorfpronglyke waardigheid) niet D 4 behielden)



S6 BAN BAR
behielden , maar verlieten hunne behuizing, (hunne eerfte verblyfplaatze) heeft by tot bet oordeel des groot en dags bewaard, met eeuwigebanden in de duiftemisfe, (in eenen to ftand van altoosduurende flaavcrnye en elenden.)
Eph. IV, 3. Zyt naerjlig, om te houden de eenig* beid in den geest, door den band van vrede, dat is, bevlytigtu, om éénsgezind in neigingen te zyn, wegens de betrekking, die gy, als Christenen, op eikanderen hebt, en die noodzaaklyk vrede vordert.
Colosf. III, 14. Trekt de liefde aan, wette is de band der volkomenheid, dat is, de vcilmaaktfte band, dewyl zy "best gefchikt is, cm de menfchen met eikanderen te doen ftand houden.
Bang*
Hevig bekommerd, moedeloos en'ten einde raad. Luk. XII, 50. XXI, 25. 2 Cor. IV, 8.
Bang zien, Matth. VI, 16. betekent, een treurig gelaat aanneemen, gelyk de Pharifeeuwen, wanneer zy vastten.
B arachias.
Een Eernaam van den Hoogenpriefter Jojada, die, door het redden van Joas, den ondergang van het huis van David verhoed hadt. Zyn zoon was Zacharias, die op bevel van Koning Joas gedood werdt. 2 Chron. XIV, 21. Jefus verzekert de Jooden, Matth. XXIII, 35. dat de moord van deezen onfchuldigen man aan hun zoude geftraft worden, dewyl zy insgelyks, volgens die zelfde denkwyze van hunne voorouderen, handelden.
Barak.
Werdt door God verkooren, om de Israëliten van de onderdrukking van jabin te verlosfen. in den beginne, toen hy door God geroepen werdt, toonde hy eenjg wantrouwen. Echter gedroeg hy
zieft



BAR 57
zich gehoorzaam, onder het befticr cn den raadeener Vrouwe. Recht. IV, 5. Paulus plaatst hem, Hebr. XI, 32. onder het getal-van die menfchen, dewellcen, in het vertrouwen op God, groote daaden.verricht hebben.
Bar Jehu of Bar Jesu.
Een Jood, die zich te Paphos ophieldt, en het volle, door hét voorgeeven van tooveryen, bedroog. Hy poogde aan Sergius Paulus, die met Barnabas en Paulus over den Godsdienst fprak, een ongunffig denkbeeld van het Christen lom bytebrengen; waarover hy, op heeter daad, met blindheid geftraft werdt. Hand. XIII, 6—12.
Barmhartig. Barmhartigheid.
Deeze woorden geeven, zoo wel eene neiging, als eene daadlyke werkfaamheid te kennen, om de elenden der menfchen te verminderen, of ten e'e'nenmaale wegteneemen. Van God gebruikt heeft men 'er nu eens de algemeene, dan eens byzondere genadebewyzingen door te verftaan, waar mede God' de menfchen verwaardigt.
Barnabas.
Een man vol van den Heiligen Geest, en vol yan geloof. Hand. XI, 24. Hy was een reisgenoot van Paulus, en heeft veel toegebracht, om de leere van Jefus in het eerst uittebrciden. Hy was het, die den Apostel Paulus het eerst by de Apostelen den toegang bezorgde, Hand. IX, 27. en, toen hy door dezelve na Antiochien gezonden werdt, bracht hy niet weinig toe, om veelen tot overtuiging der waarheid te doen komen, en in het geloof te verfterken. Hand. XI, 22. enz.
Barrabas.
Een oproermaaker en moordenaar, dien Pilatus, met Jefus, aan het volk voorftelde, om daar D 5 door



5* BAR
door het ontfiag van Jefus te bewerken. Dan het goede oogmerk ven Pilatus werdt verydeld, dewyl het verbitterd volk eischtte, dat Barrabas zoude losgelaaten, en Jefus ter dood gebracht worden. Matth. XXVII, 16. Mark. XV, 7. Luk, XXIII, 18. Joh. XVIII, 40.
Barsabas.
Onder deezen naame komen in de Handel, der Apostelen twee mannen voor.
Barfabas, bygenaamd de recbtvaerdige, was één der eerfte Jongeren van Jefus, en kwam met Matthias in aanmerkinge, toen 'er een nieuw Apostel moest verkooren worden. Hand. I, 31. enz.
Judas, een leeraar van de eerfte Kerke, hadt den toenaam, Barfabas. Hy werdt, met eenige anderen, door de Apostelen na Antiochiën gezonden, om den brief der Apostelen, waarin het goeddunken der vergaderingc te Jerufalem vermeld ftondt, derwaarts over te brengen. Hy onderwees, gemeenfchaplyk met de overige Leeraaren, de Christenen aldaar eenen tyd lang, en ging toen wederom na Jerufalem. Hand. XV, 23. enz.
BARTHOLOMjEUS.
Een der twaalf Jongeren van Jefus. Men is van oordeel, dat Bartholomceus en Natbanaël twee naamen van ééne en dezelfde perfoon zyn. Zo dit waar is, dan is hy van Cana in Galilaea geboortig geweest. Joh. XXI, 2. Men heeft ten opzichte van het leeven en den dood van deezen Apostel, geene zekere berichten. Van hem vinden wy Matth. X, 3. Luk. VI, 14. en Hand. I, 13. gewag gemaakt.
Bart im^us.
Een blindgeboore uit de ftad Jericho, die aan den weg zat, toen Jefus door deeze plaatze reisde,



F A S B A Z 59
de, om na Jerufalem te gaan. Hy badt Jefus, om hem het gezicht te fchenken, en terltond werdt hy ziende. Mark. X, 46. enz.
Bastaard.
' Een onecht kind. Hebr. XII, 8. Zyt gy zonder Jtaflydinge, welke zy allen zyn deelachtig geworden, zo zyt gy Bastaarden, en geene (echte) kinderen ? dat is, dan behandelt God u niet, als zyne echte kinderen, welker opvoeding hy zelf ter harte neemt, maar als onechte, die niet tot zyn huisgezin behooren.
Bazuin, ^ofouitt.
Trompet. Het was in den Oorlog gebruiklyk, met de trompet het fein te geeven, om den vyand aantevallen. 1 Cor. XIV, 8. Zoo werdt ook de opening van eenen plechtigen Rechtbank, en van groote Vergaderingen, door het geluid van Trompetten en Bazuinen, bekend gemaakt. Op deeze gewoonte zyn de volgende plaatzen betreklyk: Matth. XXIV, 31. Hy zal zyne Engelen uitzenden met fchelle bazuinen, en zy zullen zyne uitverkoorenen vergaderen, dat is, zyne Gezandten Zullen, met eene fterke ftemme, de belyders van het Evangelie van alle oorden der waereld bve'e'n roepen.. I Cor. XV, 52. Ten tyde der laatJle-Bazuine, wil zeggen, ten tyde, wanneer het oordeel over de waereld een begin zal neemen. I Thesf. IV, 16. De Heere zal met de Bazuine Gods' af komen van den Hemel, dat is, hy zal den Oordeeldag met buitengewoonc plechtigheden openen.
Bazuiner. g>of<nuw. (Iemand die de Bazum blaast. Vert.) Openb, XVIII, 13.
Be-



6b B E A BED
Beangsten.
Betekent zich bekommeren, of andere ten uiterftcn bekommerd maaken. 2 Cor. VI, 12. onzenthalve behoeft gy u niet te beangften: maar dat gy u beangst, dat doet gy uit hartlyke meening. Of, gy zyt tot dus verre hartlyk bedroefd geweest, hoewel niet over ons, maar veel meer -over dingen, die midden onder u zyn.
Bedaagd.
Oud. Luk. I, 18. Wel bedaagd zyn, betekent, eenen hoogen ouderdom bereikt hebben, vers 7.
Bedacht.
Zoo veel als beflooten, beftemd. — Hand. II, 23. Jefus was, uit bedachten raad en voorkennisfe Gods, overgegeeven, dat is, God hadt beflooten, dat hy in uwe handen zoude worden overgeleverd. Petrus wil de Jooden onderrichten, dat het niet van hunne wil hadt afgehangen, zich aan zoo veele mishandelingen van Jeiüs fchuldig te maaken. Vergelyk Hand. XX, 27.
Bedehuis.
Dus noemt Jefus, Matth. XXI, 13. den Tempel, betreklyk op-de voorzegginge van Jefaias, Kap. LVI, 7. De Jooden hielden, uit hoogmoed , den Voorhof der Heidenen niet voor heilig, en maakten daarom geene zwaarigheid, om aldaar duiven en fchaapen te koop te brengen. Dan Jefus bewyst, dat de geheele Tempel een huis des gebeds, dat is, eene plaatze is, tot den byzonderen dienst van God afgezonderd.
Bedekken.
Betekent iets toedekken, zoo dat het niet meer kan gezien worden. Uit dit hoofddenkbeeld kunnen ook de oneigenlyke fpreekwyzen verklaard Worden:
Rom,



BED Si
' Rom. IV, 7. Zalig zyn zy, welken hunne zonde bedekt is, dat is, welker zonden vergeeten en. vergeeven zyn. Jac. V, 20. Die den zondaar bekeert van de dwaalinge zynes 'wegs, (van zyne dwaalingen afbrengt) die heeft eene ziele van den dood geholpen (verlost), dat is, die bewaart hem voor de gevolgen van zyne zonden, 'en zal bedekken de menigte der zonden, (en zal maaken, dat zyne voorige zonden, al waren zy ook noch zoo groot, vergeeten worden.) 1 Petr. IV, 8.
2 Cor. IV, J, Het Evangelie is bedekt, dat is, vleeschlykgezinde menfchen kunnen het niet begrypen.
Bedenken. Iets overleggen, de gevolgen eener zaake overweegen. Luk. IX, 4a. — Door kracht van tegenitellinge betekent derhalven iets niet bedenken, zonder overleg handelen. Joh. XI, 50. — Zich over eene zaak niet angftig bekommeren. Mark. XIII, 11.
Bediening van het woord. %mi beé 2Bo:t&
Hand. VI, 4. Wy zullen aanhouden in het gebed, en in de bedieninge van het woord, dat is, met de verkondiging van het Evangelie, die ons aanbevolen is.
Bedreigen. SBebrmien. Sfcbro&en. Iemand iets met ernst en nadruk beveelen. Matth. VIII, 26. Zie Dreigen.
Bedriegen. Standen. Smwrijdten.
Dit woord komt in de betekenisfe, die het in den gemeenen wandel heeft, voor Matth. II, 16. Luk. XIX, 8. Colosf. II, 4. Iemand met vernuftige redenen bedriegen, wil zeggen, iemand door
fchyn-



€% , BED
fchyngronden of eene opgefchikte taaie bedrie-* gen. — Zich zeiven bedriegen, Gal. VI, 3. Jac. I, 22. geeft te kennen, zich ten onrechte verbeelden, dat toen een echt Christen is. Zie ook 2 Cor. VII, 2. en 1 Thesf. IV, 6. dat niemand te avyd grype (zyne rechten te buiten gae) noch zymen broeder bedriege in den handel, noch tegen zynen Mede-christen door eenig fehandelyk bedryf, Zoo als by voorbeeld Overfpel, trouwloos handele.) — 1 Petr. III, 10. leugenen fpreeken.
Bedroefd.
In de meefte plaatzen komt dit woord in de gewoone en bekende betekenisfe voor, De plaatze 1 Cor. VII, 9. alleen vereischt een woord tot opheldering. Ik verblyde my — zegt Paulus — niet daar over, dat gy zyt bedroefd geworden, (dat ik u door mynen brief bedroefd gemaakt hebbe) maar dat gy bedroefd geworden zyt tot berouw, (dat is, dat uwe droefenis tot uwe verbetering geftrekt heeft) want gy zyt godlyk bedroefd geworden (gy Zyt met eene droefenisfe aangedaan geworden, hoedanig eene God van u vordert.) — 1 Tim. V, 10. betekent bedroefden zoo veel als noodly denden.
Bedroeven.
Eph. IV, 30. Bedroeft den Heiligen Geest niet, dat is, zyt, door fchandciyke taaie te voeren, geene oorzaak, dat de gaaven van den Heiligen Geest u ontnomen worden.
Bedrog.
1 Petr. II, 1. wordt met dit woord de ondeugd bedoeld, waar door men iemand in het geheim tracht te benadeelen. De overige betekenisfen, in welke dit woord voorkomt, zyn de volgende: Bedrog des rykdoms, Matth. XIII, 22. is zoo veel als verleidende rykdom, dewyl de menfchen door denzelvcn tot veele zonden verleid worden. — Zie Mark. IV, 19.
Het



BED rf|
Bet taatfie bedrog (de laatfte bedriegery) ergtt dan bet eerfte, Matth. XXVII, 64. is een fpreekwoord, het welk daar ter plaatze, volgens den famenhang, wil zeggen: indien de Jongeren van Jefus zyn dood lichaam wegnamen, zouden wy naa zynen dood erger bedroogen zyn, dan by zyn leeven.
Bedrog der zonde. Hehr. III, 13. dat is, verleidende bekooringen der zonde, waar door de Christenen konden gelokt worden, om van het Christendom aftevallen.
'Er is geen bedrog in zynen mond gevonden, 1 Petr, II, 22. dat is, hy hadt nooit eenige onwaarheid gefproken.
Beduiden. $8eb«ttm. S>e«fen.
Zoo veel als, zekere betrekking op iets hebben, iets afbeelden.
Gal. IV, 24. Deeze woorden beduiden wat, dat is , deeze gefchieienis heeft betrekking op het tweevonwig verbond. — 1 Petr. I, 11. Zy hebben onderzocht, op welken tyd de Geest van Christus voorbeduidde, dat is, op welken tyd de openbaaring, hun door Christus gegeeven, betreklyk was. Zie Betekenen.
Iets verklaaren. Matth. XIII, 36. Beduid ons deeze gelykenis, dat is, leg 'er ons de betekenis van uit. — Hand. XIII, 8.
Iets aantoonen, door zekere tekenen te kennen geeven. Joh. XII, 33- Maar dat zeide hy, om te beduiden, welken dood hy ft erven zoude, dat is, daar mede gaf hy de foort van dood te kennen, dien hy zoude ondergaan. Joh. XVIII, 32. — Hand. XI, 28. Agabus beduidde eenen gr'ooten duuren tyd, dat is, hy voorfpelde dien. Openb. I, 1.
Beduiding, ©eufimg.
Zoo veel als betekenis. 1 Cor. XIV, 11. De beduiding der ftemme niet weeten, dat is, de betekenis



BED B E E
nis van het geluid of van de woorden niet verftaan.
Bedwingen. SSetflitben-
Zyn tichaam bedwingen, i Cor. IX, 27. Paulus bedient zich,' in de Griekfche taaie, van een woord, het 'welk uit de ftrydperken der Grieken ontleend is, en eigenlyk zoo veel betekent, als Zynen vyand flagen in het aangezicht toebrengen. Hy wil derhalven zeggen : ik harde myn tichaam, door arbeiden, reizen, vasten enz. om het geweld der zinlyke begeertens te onderdrukken.
Beeld.
In eene eigenlyke betekenisfe de afbeelding van eene perfoon of zaak. Matth.' XXII, 20. wiens is iet Beeld? dat is, wiens afbeeldfel is 'er op gemunt? Van daar wordt het ook van Afgodsbeelden gebruikt. Rom. I, 23. Zy hebben veranderd de Heerlykheid des onverganglyken Gods in een beeld, dat is, zy hebben den heerlyken en onverganglyken God met beelden, fterflyke menfchen, vogelen enz. verwisfeld. — Hand. XVII, 29. XIX, 35. Openb. XIV, 9.
In eenen oneigenlyken zin de gelykheid eener zaake, met anderen. Dus komt dit woord voor in 'de volgende plaatzen:
Rom. V, 14. Adam is een beeld van dien, die toekomflig was, Adam hadt zekere overeenkomst met den, toen noch toekomftigen, tweeden Adam.
1 Cor. XI, 7. De man is Gods beeld, dat is, fteltin zyne heerfchappye God voor.
I Cor. XV, 49. Gelyk wy gedraagen hebben het beeld des aardfchen, (gelyk wy hier den fterflyken menfche, Adam, gelykformig geweest zyn,) zoo zullen wy ook draagen bet beeld des Hemelfchen, (zoo zullen wy, ten geenen dage, den onfternyken, Christus, gelykformig worden.) 1 ,
a Cor.



B E E
53
2 Cor. UI,'18. Wy worden verklaard in dat zelve beeld, dat is, wy worden, om zoo te fpreeken, m zyne blinkende gedaante veranderd. /
Jac. III, 9. De mensch, naar Gods beeld gemaakt, dat is, die zoo gelcbaapen is, dat hy zekere gelykheid met God hebbe.
BEëLSEBUB Of BeËLSEBUL.
Volgens de eige verklaaringe .der H. Schrift, de Overfte der Duivelen; de Heer van den Afgodendienst, dewyl, volgens de meening der jooden, de Afgoden cn derzclvcr dienaaren van den Duivel bezeten waren.
Luk. XI, 15. Hy dryft de Duivelen uit, door Beëlfebub, dat is, de Opperfte der Duivelen helpt hem de booze geesten uitdryven. Mark. III, 22. Hy heeft den Beëlfebub, dat is, hy ftaat in verbindtenis met den Opperftcn der Duivelen.
Been.
Luk. XXIV, 39, Een Geest heeft geen vleescl en beenden, dat is, geen fterfryk lichaam. - Hebr. IV, 12. Het woord van God — dringt door merg en been. De Apostel wil zeggen: gelyk een tweeihydend zwaard zelfs door het merg der beenderen heen dringt, zoo ftrekkcn zich ook de dreigementen, die God gedaan heeft, niet Hechts tot uiterlyke werken, maar zelfs ook tot dc inwendige boosheid der menfchen uit.
BEëltVEN.
Iets verkrygen. 1 Petr.' III, 9. Den zegen beërven, dat is," gelukkig worden. Matth. XIX, 29. XXV, 34. 1 Cor. VI, 9- XV, £0. Gal. V, 21. Hebr. 1,4, 14.
Beeven. gtóotn. Dit woord heeft zyne gewoone betekenis Luk.
E YliI»



tf<5 B E G
VIII, 47. Mark. XIV, 33. XVI, 8. Hand. VII, 32, XVI, 29. — Dan op de overige plaatzen moet men aan eerbied en omzichtigheid, in ltede van vree-' zen en beeven, denken. »i Cor. II, 3. Ik was by u met groot beeven, dat is, ik handelde ten uiterften voorzichtig. 2 Cor. VII, 15. Gy hebt Titus met vreezen en beeven ontfangen, dat is, met eerbied en hoogachtinge. Eph. VI, 5. Phil. II, j?. _ De aarde berfie, Matth. XXVII, 52. 'er ontftondt eene'Aardbeevmg.
Begeeren.
Iets wehfehén te bekomen. Matth. XIII, 17. 1 Tim. 111, 1. Rom. VII, 7. — 1 Petr. I, 12.
't Welk ook de Engelen begeeren te zien, dat is, het welk zcifs de Engelen met lust befchouwen.
Begeerte.
Is de naam van elke hartstocht, hevig of gemaatigd, het zy dezelve op geoorloofde of ongeoorloofde dingen gevestigd zy. — Gal. V, 24. alwaar Paulus van het kruisfen, dat is, het te onderbrengen, der begeertens, fpreekt, moet men 'er zoodanige neigingen door verftaan, die op zondige zaaken geplaatst worden.
Begeeven.
Zich begeeven, betekent in onze overzettinge zoo veel, als zich ergens aan toewyden, of eene zaak ergens toe gebruiken. Rom. VI, 12. Der zonde zyne leden begeeven, wil zeggen, zyne leden gebruiken, om met dezelve te zondigen. Gode zyne leden begeeven, betekent, zyne leden tot uitoefening van Gode welbehaaglyke werken gebruiken. — Rom. XII, 1. Zyn lichaam tot een offer begeeven, zich aan den dienst van God opdraagen.
Begieten.



B E G
6?
Begieten.
Dewyl het begieten van eenen Akker den wasdom der planten bevordert, betekent begieten, in eenen zedelyken zin, den voortgang der predikinge van het Evangelie bevorderen, i Cor. III, 6, S.
Begin, SCnfmig.
Dit woord, het welk in het algemeen het ontftaan eener zaake te kennen geeft, betekent in het N. T.
De Schepping der Waereld. Matth. XIX, 4. 2 Petr. III, 4. enz.
Van Eeuwigheid af. Joh. I, 1. In het begin was het Woord, dat is, eer de waereld noch gefchaapen was. (Openb. XIII, 8. XVII, 8.)
Ten allen tyde. Joh. VIII, 44. De Duivel is een Moordenaar van den beginne, dat is, van het eerfte oogenblik van zynen afval af. 1 Toh. III, 8. J
Den tyd, toen Jefus begon te prediken. Joh. XV, 27. Gy zult ook getuigen, want gy zyt van den beginne (van myn Leeraarampt) by my geweest. Luk. I, 2. Joh. XVI, 4.
Den tyd der grondvestinge van het Christendom door de Apostelen. Hand. XI, 15. Toen ik begon te fpreeken, viel de Heilige Geest op hen, gelyk op ons in het eerfte begin (van het Christendom op den Pinkfterdag.) 1 Joh. II, 24.
Den eerften. Col. I, 18. Hy is het begin en de eerstgebooren van den dooden, dat is, de eerfte van de geenen, die uit den dood wederom tot het leeven gekomen zyn. Openb. III, 14. Dat zegt de Amen, de getrouwe en waarachtige Getuige, het begin van Gods creatuure, dat'is, door wien alle Schepfelen gefchaapen zyn.
Beginnen. 'tfnfmKsen. ^tnbeben.
Dit woord is dikwils zonder bepaalde betekeE 2 nisfe,



6$ BE G
nisfe, en overtollig. By voorbeeld Matth. XTT, t;
De Jongeren begonnen air en uitteplukken, dat is, plukten ai ren uit. Luk. XIV, 18. De Jongeren begonnen, de één naa den anderen, zicb te verontfchuldigen, dat is, zy verontfchuldigden zich, dc één vóór, dc ander naa. Matth. XI, 10. Jefus begon de Steden te fcheldcn, dat is, hy fcholdt dezelve.
Somtyds geeft het zekere voortgaande orde by pcrfoonen of zaakcn te kennen. Joh. XIII, 3. Jefus begon zynen Jongeren de voelen te wasfchen, dat is, hy wicsch hun, den ééncn vóór, den anderen naa, de voeten.
Begraaven. Dc uitdrukking Rom. VI, 4. Col. II, 12. Door den doop in den dood van Christus begraaven zyn, is betreklyk op dc gewoonte van dien tyd, om de dooplingeh onder het water te dompelen, waar door zy, eenige óogenblikken lang, om zoo te fpreekén, in het water begraaven wierden. De Apostel wil dan zeggen: voor zoo verre wy op den dood van Jefus gedoopt zyn, moeten wy, door de onderdompeling in het water, worden aangemerkt, als of wy met hem geftorven en begraaven waren.
Begraavenis.
De godvruchtige Vrouw, dewelke Jefus zalfde, Matth. XXVI, 12. Mark. XIV, 8. Joh, XII, 7. dcedt dit tegen den dag van zyne begraavenisfe : dat is, haare zalving moest als ter voorbercidingc~ tot zyne toekoniftige begraaving itrekken.
Begrypen.
Betekent, iets verftaan, of eene duidclyke kennis van eenige zaak hebben. Luk. IX, 45. Eph. III, 18.
Van iets, overcenkomftig met de begrippén, die men 'er van heeft, gebruik maaken. Joh. I, 5. Iets te zamen vatten. Rom. XIII, 9.
Behaagen.



B E H
Behaagen. ©efaütn.
Om dit woord wel te verftaan, moet men de volgende fprcekwyzen in het oog houden:
Naar het geen, dat God behaagt, Rom. VIII, 27. betekent, naar maate het met zyne wil overeenkomt.
Behaagen aan zich zeiven hebben, Rom. XV, 1. wil zeggen,.uit hoogmoed en eigenzinnigheid' allecnlyk zyne eige manier van denken en doen goedkeuren. Wanneer derhalven, vers 3. van Jefus gezegd wordt, dat hy geen behaagen aan zich zeiven hadt, betekent dit zoo veel, als: Jefus zag niet op zyn voordeel, en verwierp anderen niet, die niet zoo dachten en handelden, als hy.
Zynen naasten behaagen ten goede, tot (lichting, Rom. XV, 2. geeft te kennen, zoo handelen, als het tot verbetering van onzen naasten dienftig is.
Gode behaagen, 1 Cor. VII, 32. Hebr. XI, 5, 6. betekent, hem dienen, zoo als hy wil gediend worden.
Dienen, om den menfchen te behaagen, F.ph.VI, 6. wil zeggen, allecnlyk om de gunst der menfchen te bcjaagen, getrouw in zyn beroep zyn.
Behaaglyk. ©efSIItg.
Misfchien kan men van dit woord twee byzondere betekenislen onderfcheiden, die het in het N. T. heeft. Het betekent naamlyk:
1.) Dat, waar door men zich de gunst of goedkeuring van anderen verwerft. Rom. XIV, 18. Wie Christus daarin dient, is Gode behaaglyk, dat is, die kan van de godlyke goedkeuringe verzekerd zyn. Colosf. III, 20. — Gal. I, 10. Denk ik den menfchen behaaglyk te zyn, dat is, tracht ik, door myne leere, fleehts na de goedkeuring der menfchen? — 1 Cor. X, 33. Ik zoek my iederéénen in allerlei behaaglyk te maaken, E 3 dat



7«
B E H
dat is , ik tracht in alle ftukken allen menfchen nuttig te worden, s.) Het geen met de wil van God overéêenkomt. Luk. I, 75. Hebr. XIII, ai. 1 Joh. III, 22.
Behoeftig. ©t!r|%
Betekent cigenlyk iemand, die aan het geen tot zyn onderhoud vereischt wordt, gebrek heeft.Eph. IV, 28. Van daar heeten 1 Cor. XII, 24. die ledemaaten, die bedekking noodig hebben, behoeftige leden. Behoeftige inzettingen, Gal. IV, 9. zyn plechtigheden van de Mofaifche wet, die op zichzelve geen nut kunnen doen.
Behoeven. SSebtïrfen.
Jets noodig hebben.
Matth. III, 14. Ik behoef wel, dat ik van u gedoopt worde, ik heb veel meer noodig, door u gedoopt te worden. IX, 12.
(Matth. XXI, 3. De Heer behoeft baar er, dat is, de Heer heeft deeze Ezclinne tot zyn oogmerk noodig.)
Luk. IX, 11. Jefus maakte gezond, die het behoefden, dat is, die noodig hadden, door hem geholpen te worden.
Luk. XV, 7. Der boete niet behoeven, reeds bekeerd zyn. 1 Cor. XII, 21. Openb. III, 17.
Behouden. £Bd)ciIfen. (Jdjaltm.
Dit woord heeft, naar maate van het verband met andere, onderfcheidene betekenisfen. Het geeft te kennen : Iets bewaar en. 1 Petr. I, 14. Daar van daan, Gods woord behouden, Luk. VIII, 15. Joh. XVII, 6. dat is, in zyn geheugen leevendig bewaaren.
Iets onderhouden, beveiligen. Zoo als zyn leeven behouden, Matth. XVI, 25. Mark, VIII, 3.5.
Luk.



BEH BEI BEK 71
Luk. IX, 56. — Zyne voorrechten behouden,
Jud. vers 6. Iets toerekenen. Joh. XX, 13. Hand. VII, 59. Voorgevaar bejchermen. Hand. XXVII, 43, 44.
i-Petr. IV, 18.
Behuizing. SScfiaufung.
Betekent, eigenlyk genomen, zoo veel als •wooning. Dan het moet oneigenlyk worden opgevat in de volgende plaatzen:
Eph.II, 22. Eene behuizing Gods in den Geest, dat is, eene wooning, waar in God, door zynen Geest, de werkingen van zyne genade openbaart.
2 Cor. V, 2. Behuizing, die van den Hemel is. Paulus vcrftaat'er een verheerlykt lichaam door. Hy wenscht, met zoodanig een lichaam bekleed te worden, zonder dat zyn lichaam door den dood gefloopt wierdt.
Jud. vers 6. De Behuizing, die de Engelen verlieten, is de zalLje toeftand, waar van zy zich beroofden.
Behulplyk zyn.
1 Tim. VI, 18. Gemeenfchaplyk aan den nood van anderen deel neemen.
Bejaagen. ©fasen.
Luk. XI, £4. De Pkarifeeuwen zochten, of zy iets bejaagen konden uit zynen mond (dat is, ofzy uit zyne woorden iets konden trekken) dat zy eene zaak tegen hem hadden, (om hem te kunnen aanklaagen.)
Bekeeuen.
Betekent, of gelegenheid en aanleiding aan anderen geeven, om hunne neigingen en leevenswyze te veranderen, of zich zeiven verbeteren, en op den rechten weg laaten brengen.
E 4 1.) Een



72
BEK
1. ) Een ander' bekeeren. Luk. T, i<5. JohanneS
zal veelen der kinderen van. Israël tot God, hunnen Heer, bekeeren, dat is, hy zal veele Israëliten bewegen, om den Mesfias aanteneemen. — Vers 17. Hy zal de harten der Vaderen tot de kinderen bekeeren, dat is, hy zal de Ouden'genegen maaken, om zich der geenen, die jonger zyn, aanteneemcn, en hen tot deugd opteleidcn. Jac, V, 20. Den zondaar van de dwaalingen zyns wegs bekeeren, wil zeggen, eenen dwaalenden wederom op den weg der waarheid brengen.
2. ) Zich zeiven bekeeren. Deeze manier van
fpreeken wordt nu eens in eenen ruimen,' dan eens in eenen meer bepaalden, zin gebruikt.
a.) In eene ruime betekenis geeft zich bekeeren te kennen: uiterlyk van den Joodfchen of Heidenfchen, tot den Christelyken Godsdienst, overgaan. Hand. XIV, 15. Gy moet u bekeeren van deeze valfche tot den leevendigen God, dat is , gy moet den Afgodendienst vaarwel zeggen, en tot den dienst van den waaren God gebracht worden. — Zie Hand. XV, 19. 1 Thesf. I, 9. 2 Cor. III, 16.
t.) In eenen meer bepaalden zin betekent zich bekeeren.- zyne neigingen en voorgaande lcevenswyze veranderen, of, het geen op het zelfde uitkomt, ophouden moedwillig te zondigen, en in tegendeel godvruchtig leeven. Matth. XIII, 15. Mark. IV, 12. Luk. XXII, 33. Hand. XI, 21. 1 Petr. II, 25. enz.
Bekend zyn.
* Betekent, onder anderen, geacht, bemind worden. Jefus zegt Joh'. X, 14. ik ben bekend den my-
'ncn, óai is, myne aanhangers wecten, wat zy aan my hebben, daarom beminnen zy my.
Beken-



BEK
72
Bekenden.
Luk. II, 44. Jefus werdt gezocht onder de Maag" fcbap (Bloedverwanten) en bekenden, dat is, goede vrienden.
Bekennen. De waarheid eencr zaake getuigen. Joh. I, 20. Hand. XXIV, 14. anderen de denkbeelden van zyn hart bloot leggen. Dit woord wordt in het N. T. zeer dikwils op godsdienftige handelingen toegepast.
God bekennen, betekent: hem aanbidden, hem pryzen. Rom. XIV, li.
Christus bekennen. Zoo dikwils deeze fpreckwyze voorkomt, geeft zy te kennen, dat men Christus voor dien houdt, die hy is, en openlyk te kennen geeft, dat men zyne leer aannecme. Joh. VI, 69. VIII, 28, 32. IX, 22. Daarom wordt 'er dikwils bygevoegd: voor de menfchen bekennen, Matth. X, 32. — Met den monde bekennen, Rom. X, 9, 10.
Zyne zonden bekennen, belyden, dat men een zondaar is, en beterfchap belooven. Matth. III, 6.
Iets uit zekere kenmerken befluiten. Joh. VIII, 52.
Hand. XII, 14. Buwelyksgerneenfcbap met zyne Vrouw hebben.
Matth. I, 25.
Bekleeden.
Dc eerfte en eigenlyke betekenis van dit woord is op zich zelve duidelyk genoeg. Oneigenlyk wordt het gebruikt voor omgeevcn. - 2 Cor. V, 3. Dat wy bekleed, en niet naakt gevonden worden. De Apostel wil zeggen: indien wy met het verheerlydt lichaam omgeeven worden, zal het ons niet aan luifter en heerlykheid mangelen. Openb. X, 5. Een Engel met een wolk bekleed, dat is, mét een wolk omgeeven.
E 5 Bekly-



74 BEK BEL
Beklyven. $a&m. Myne rede beklyft niet in u, Joh. VIII, 37. dat harthet gCen ^ U ZGSSe' maakt geCn ind™lc" °P uw
Bekommering.
Dit woord betekent Hand. XII. 18. zoo veel als ichrik en ontroering.
Bekrachtigen.
Dc waarheid cener zaake buiten twyfel ftellen. Mark. XVI, 20.
Bekwaam. ïucjKt'g.
Betekent 2 Cor. X, 8. zoo veel als beproefd, pryswaardig.
Belaaden.
Iemand belaaden, wil zeggen: iemand eenen last opleggen om te draagen. Luk. XI, 46. Van daar betekent belaaden zyn eigenlyk niets anders, dan eenen opgelegden last draagen. Jefus veiftaat onder de geenen, die betast en belaaden waren Matth. XI, 28. de Jooden, welken het nauwkeurig waarneemen der inftellingen van hunne Leeraaren, betreffende het vasten, reinigen, otteren enz. zeer lastig viel, en die daarom na eene verligtmg van dien last reikhalsden, hoedanig eene hun in het Evangelie werdt aangeboden.
Belial.
Een Hebreeuwsch woord, het welk zoo veel tlsflecht, het geen niet deugt, te kennen geeft. Het is eene algemeene benaaming van alle valfche Goden, die door de Afgodifche Heidenen gediend werden. — Dit woord komt maar éénmaal in het ÏL T. voor, te weeten 2 Cor. VI, 15. Hoe flemt Christus met Belial overééni dat is, hoe kan de
Afgo-



BEL
IS
Afgodendienst met het geloof aan Jefus gepaard gaan ? Dat dit de rechte meening van Paulus in die woorden is, leert de famenhang. — Men kan dus onder Belial niet gevoeglyk den Satan verftaan, d^wyl men alle de plaatzen van het Oude Testament, waar in dit woord voorkomt •— by voorbeeld Deut. XIII, 13. 2 Chron. XIII, 7. 2 Sam. XXIII, 6. — geweld zoude moeten aandoen, indien men in dezelve den Satan v/ilde vinden.
Belofte. SJcrljctófung.
Wordt dikwils gebruikt in plaatze van de beloofde zaake. Zoo betekent, by voorbeeld, de belofte van den Heiligen Geest, Hand. II, 33. zoo veel, als den Heiligen Geest zeiven, dewelke Luk. XXIV, 49. en Hand. I, 4. ook de beloftenis des Vaders genaamd wordt, dewyl Christus beloofd hadt, hem van den Vader te zullen zenden. — De belofte der toekom/ie van Jefus, 2 Petr. III, 4, 9. geeft te kennen: de toekomst van Jefus ten oordeele over de waereld, die in de Heilige Schrift beloofd wordt.
Belooning. Dit woord, het welk Hebr. XI, 26. voorkomt, doelt op de vergelding van het geloof in het toekomftig leeven. Vergeï. Matth. V, 12.
Belooven. 23<rjjêiéfm. SDerfprecljen. Betekent: iemand iets goeds toezeggen, hem daar van verzekeren. Hand. II, 30. Rom. IV, 21, Tit. I, 2. Jac. I, 12.
(Belyden.
Zie Bekennen, geldende van het zelve alles wat van dit woord gezegd is.)
Belydenis. SBefcrnitnif*..
Dus wordt bet Evangelie genaamd, het welk
men



7<S B E M BEN
men bclydtof geloovig aanneemt, Hebr. IV, 14. — 1 Tim. VI, 12. heeft men 'er de belydenis van Godsdienst door te verftaan, die Timotheus misfchien ten tyde der vervolginge hadt afgelegd. — Vasthouden aan de be/ydenisfe der hoope, Hebr. X, 23. wil zeggen: ftandvastig blyven by zyn geloof aan de beloften van het Evangelie.
Beminde, ©dt'ebfer.
Betekent Colosf. III, 12. en 2 Thesf. II, 13. Zoo veel als Geloofsbroeder.
Benadeelen. 23eror(IjeiIm.
Betekent: iemands eigendom verkorten. 1 Cor. VI, 7,8. Waarom laat gy u niet liever benadeelen? (waarom laat gy u het uwe niet liever ontacemen?) maar gy doet onrecht en benadeelt, en dat aan de Broeders, (maar gy zelve berooft anderen, en wel, het geen meer is"} uwe Mede-christenen, van hun eigendom.)
Beneden, tlnfcn.
Gy zyt van beneden, Joh. VIII, 23. betekent, uit hoofde van het geèn 'er tegen ovcrgcftcld wordt: gy zyt aardfche en aardschgczindc°menfchen.
Benyden. gfïriben.
Afgunftig tegen anderen zyn. Hand. XVII, K. Jac. IV, 2. ' 5'
Benyding. Sftcib.
De geweone betekenis van dit woord komt in de meefte plaatzen voor. Alleenlyk zoude in ftede van het zelve afgunst kunnen gcleczen worden Rom. XIII, 13. 2 Cor. XII, 20. Gal. V, 20. Jac. III, 16.
B eproe-



B E P B E R fi
Beproeven. SBaöffljren. spnifttf.
Dit woord komt voor:
In eene eigenlyke betekenisfe, i Petr. I, 7. Hel g~oud, dat door bet vuur beproefd wordt, dat is, het welk de vuurtoetfe doorftaat, en dus echt bevonden wordt. In eenen oneigenlyken zin wordt het voornaamlyk van de beproevinge van eenen Christen, door droefenisfen, genomen. 2 Cor. VIII, 2. betekent door veele droefenisfe beproefd worden, in het lyden zyne ftandvastigheid doen blyken. Rom. XVI, 10. de beproefde in Christus, wil zeggen: die door veele blyken zyne braafheid heeft aan den dag gelegd. Vervolgens betekent het ook zoo veel als beoordeelen, Luk. XII, 56. Rom. H, 18. XII, 2. 1 Cor. XI, 28. enz. Op de proeve fielten, Hebr. III, 9. — Kennen, 1 Thesf. II, 4.
Beraad slaagen. Een éénpaarig befluit neemen. Joh. XI, 53.
Bereid.
Gereed, vaardig om iets te doen. Luk. XII, 40; 1 Petr. IV, 5.
Bereiden.
Iets tobereiden, in gereedheid brengen. Hief uit moeten de volgende uitdrukkingen verklaard worden:
Een bereide zaal, Mark. XV, 15. dat is, eene zaal, aan welke niets ontbreekt, het welk tot gemak kan dienen.
Den maal tyd bereiden, dat is, toebereiden, gereed maaken. Matth.XXII,4. Openb.XIX,7.
Den Heere den weg bereiden, dat is, de hindernisfen wegncemen, die de menfchen zouden kunnen beletten, aan den Mesüas te gelooven. Matth, XI, 10.
God



2» B E R
God beeft den Mesftas bereid voor alle volken dat is, tot eenen Heiland voor alle volken beftemd. Luk. II, 31. Eene zelfde betekenis heeft het woord bereiden Matth. XXV 34 Rom. IX, 23. ' 5i"
Berenice.
Eene dochter van den Joodfchen Koning, Agrippa, den Grooten. Eerst was zv aan Markus den zoone'van Alexander Lyfimachus, verloofd! Naderhand trouwde zy haares Vaders Broeder, Herodes, die Koning van Chalcis was. Naa zynen dood huwde zy Polemon, die over een gedeelte van Ciliciën regeerde, maar fcheidde zich kort daarnaa wederom van hem, en begaf zich na haaren Broeder, den Koning Agrippa, met wien zy in eene fchandelyke gemeenfchap leefde. Zy was, met hem, te Casfarea tegenwoordig, toen Paulus zich voor Festus verantwoordde. Hand. XXV, 13. enz.
Berg.
Ziet hier eenige plaatzen, waar in dit woord voorkomt, en welker betekenis voor veelen misfchien duifter zyn zal.
Luk. III, 5. Alle bergen zullen vernederd (geflecht) worden, dat is, de hoogmoedigen, die in het Oude Testament onder de benaammge van Bergen voorkomen, zullen gedemoedigd worden. . Joh. IV, 20. Onze Kaderen hebben op deezen Berg aangebeden. De Samaritaanfche Vrouw, die dit zegt, bedoelt den berg Garizim, dewelke naby Sichem lag. De Samaritaanen beweerden, dat deeze berg de oudfte plaatze van Godsdienstoefeninge was, dewyl de Aartsvaderen Abraham en Jacob aldaar een Altaar gebouwd hadden, ï Cor. XIII, 2. Bergen verzetten. Deeze fpreekwyze was by de Jooden in een gemeen gebruik,



B E R. 7$
brink, gelyk wy Matth. XVII, 10. kunnen
zien. Zy betekent zoo veel, als dingen doen , die onmooglyk fchynen. (De grootfte zwaarïgheden uit den weg ruimen. Vert.)
2 Petr. I, 18. De heilige berg, is de berg, waar op Jefus verheerlykt werdt; dezelve wordt heilig genaamd, dewyl God zkh op den zeiven geopenbaard hadt. Matth. XVII, i. enz.
Hebr. XII, 18. De berg, dien men konde aanraaken, en die met vuur brandde, is de berg Sinai, dien men fchroomde aan te raaken.
Berispen. ZaMn.
Dit woord heeft in het N. T. twee zeer verfchillende betekenisfen.
Luk. XX, 26. Zy konden in zyn vjoord niets berispen, dat is, zy konden hem in zyne woorden niet vangen. Vergel. vers 20.
Hebr. VIII, 8. God berisptze, en zegt, dat is, dewyl God onvolkomenheden aan het eerst Verbond ontdektte, zeide hy tot de Jooden enz. — Onberispelyk is derhalven het geen zonder gebrek is, en geene beftraffing verdient. Phil. II, 15. Colosf. I, 22.
Beroemd.
1 Tim. VI, 20. Twist der valscb beroemde kunst, dat is, tegenwerpingen van menfchen, die ten onrechte den naam van wyzen draagen.
Beroep. Beroeping. Roeping.
In de eerfte plaatze betekent dit woord iedere leevenswyze of ftaat, die men verkooren heeft, I Cor. VII, 20. Vervolgens wordt 'er, in het byzonder, de aanneeming der leere van Jefus, en het geloof aan Christus, het welk daar mede verbonden is, door uitgedrukt.
Eph. IV, i. Wandelt, gelyk bet uwer roepinge betaamt, in welke gy geroepen zyt, dat.is, gedraagt u op eene wyze, die met de genade
over-



B E R
overeenkomt, waar mede-God u, door het Evangelie, verwaardigd heeft. • Eph. IV, 4. Gy zyt geroepen op éêncrlei hoop uwer roepinge, dat is, gy kunt u, van de aanneeminge van het Evangelie, dezelfde voordeden belooven. 2 Tim. I, 9. betekent de heilige roeping, Gods genaderyke fchikking, om de menfchen der weldaaden des Evangeliums deelachtig te maaken.
Beroerd, ©itfftfbrfolitt'g.
Die door eene beroerte getroffen is. Matth. VIII, 6. Mark. II, 4. Hand. VIII, 7. IX, 33.
Beroeren. Zoo veel als opfchudding verwekken, iemand gaande maaken. Luk. XXIII, 5. Hy heeft het volk beroerd, dat is, onrust onder het zelve veroorzaakt. Hand. XXI, 27.
Beroo ven.
Met betrekkinge. tot dit wóórd heeft men de volgende twee fpreekwyzen, waar van Paulus zich bedient, optemerken.
Col. II, 8. Ziet toe, dat niemand u beroove door de Pbilofopbie, dat is, dat niemand u misleide door gewaande wysheid.
1 Tim. VI, 5. Die van de Waarheid'beroofd zyn, dat is, welke het niet om waarheid te doen is.
Berouwen, ©emieit.
2 Cor. VII, 10. De godlyke treurigheid (dat is, droefenis over godlyke dingen, by voorbeeld, over Gods misnoegen over onze zonden) v.-erkt ter zaligheid een berouw, dat niemand berouwt, (werkt eene heilzaame verbetering, waar over men geen berouw behoeft te hebben. — Matth. XXI, 29.
Ber-



B E R BES Bi
B ërrho ë Of berrhoea.
Eene ftad in Macedoniën, die thans Veria genaamd wordt. Paulus hieldt zich aldaar eenen geruimen tyd op. De inwooneren van deeze ftad waren de edelst denkenden en leerzaamften onder alle - jooden. Zy namen de leere van Jefus met overtuiginge aan, en brachten, door hun voorbeeld, veele Grieken tot het Christendom. Hand. XVII, 10. XX, 4.
B^erucht. S8crücfiti<|et. Verdacht of in eenen kwaaden reuk zyn. Luk. .XVI, 1. Tit. I, 6.
Bescheeren. ©dieren.
Het hoofdhair aflhyden.
1 Cor. XI, 5, 6. De Jooden oordeelden het wanvoeglyk, dat eene eerbaare Vrouw haar hoofdhair kort zoude affnyden; dewyl een kaal hoofd eigcnlyk een teken van eene hoere of echtbreekfter was.
Hand. XVIII, 48. Aquila befchoor zyn hoofd. Hy hadt, uit bygeloof, deeze gelofte gedaan, om zyne reize gelukkig ten einde te brengen. — In onze (Hoogduitfche) Overzettinge wordt dit aan Paulus toegefchreevcn. Dan, dewyl Paulus , buiten Pal^ftina, geene plechtigheden van den Levitifchen Godsdienst waarnam, is het niet te denken, dat hy zulk eene gelofte zal gedaan hebben.
Bescheiden. Iemand op zekere plaatze doen komen. Matth. XXVIII, 16.
Bescheiden. €Mfoik Betekent zoo veel, als zacht, toegeevend. iPetr. II, 18. 1 Tim. III, 3. Tit. III, 2, Jac. III, 17.
F Beschei-



Ë2 BES .
Bescheidenheid, ©elmbtgfdc.
„ Toegeevendheid, goedheid, infchikhkheid. Hand* XXIV, 4.
Bescheidenheid. ?8cftljctken(jcit.
2 Petr. I, 5, 6. Voegt by uw geloof deugd, (heldenmoed) en by de deugd (by den heldenmoed) befcheidenheid (wyze voorzichtigheid); want eene onverftandige verachting der gevaaren is geen rechte heldenmoed. •
Beschikking. @efdjj<ifte.
Hand. VII, 35. Gy hebt de Wet ontfangen door befebikking der Engelen, dat is, de Wet werdt u in hunne tegenwoordigheid gegceven.
Beschryven.
Dit woord komt in eene oneigenlyke betekenisfe voor Rom. II, 15. daar Paulus zegt: het werk der Wet is befchreeven in het hart der Heidenen, dat is, het is in het hart der Heidenen geprent, wat 'er , volgens de wet, moete gedaan worden.
Beschuldigen.
.Iemand, wegens eene misdaad, gerechtlyk aanJdaagen. Mark. XV, 3. Rom. VIII, 33. Wie wil de uitverkoorenen Gods befchuldigen ? dat is, wie zal de aanklaager van Gods vrienden zyn. — Iemand ftraften, Rom. IX, 19.
Besluiten. SBefcpetffcn.
De gewooniykfte betekenis van dit woord is: een befluit neemen, iets vastjlellen. Hand. XI, 29. 1 Cor. V, 3. Luk. XXII, 22. Hand. XVII, 31. — Minder gewoonlyk zyn de volgende fpreekwyzen: .
Rom. XI, 32. God heeft alles beflooten onder bet ongeloof, dat is, God heeft Jooden en Heidenen



bes n§
nen (door hunne eige fchuld) in ongeloof laaten vallen.
Gal. III, 22. De Schrift heeft alles beflooten onder de zonde, dat is, de Heilige Schrift verklaart alle menfchen voor zondaaren.
Luk. V, 6. Zy beflooten, dat is, vingen eene groote menigte visfehen.
Gal. III, 23. betékent onder de Wet beflooten zyn, door de voorfchriften der fchaduwachtige wet zoo nauw, als een gevangen, bepaald zyn.
Besnyd ing.
Dit woord komt, zoo wel in zyne eigenlykc, als oncigenlyke betekenisfe, dikwils in het N. T. voor.
1. ) Eigenlyk, geevende het uitwendig teken der
nakomelingen van Abraham te kennen, waar door zy in het verbond met God wierden opgenomen. Joh. VII, 22, 23. Hand. VII, 8. Rom. II, 2,5". De befnyding is wel nut, indien gy de wet houdt; maar zoo gy de wet niet houdt, is uwe befnyding reeds een voorhuid geworden, dat is, dan zyt gy, hoe zeer ook befneden, niet beter dan een Heiden. Rom. IV, 11, 12. 1 Cor. VII, 19.
2. ) Oneigenlyk, en dan betekent dc T5cfnyding
zoo veel als een Jood, die befneden is.
De geloovigen uit de befnydinge, Hand. X, 45. zyn bekeerde Jooden.
Jefus, een dienaar der befnydinge, Rom. XV, 8. dat is, Jeftts heelt den Jooden het Evangelie gepredikt.
Het. Evangelie aan de befnydinge, Gal. II, 7. dat is, de prediking van het Evangelie aan de Jooden. Zoo ook vers 8. het Apostelampt onder de befnydinge, dat is, onder de Jooden. — Zie Gal. V, 6. Colosf. III, 12. Tit. I, 10.
3. ) In fommige plaatzen wordt de befnyding van • . F 2 het



84
HES
bet hart voor het afleggen van-zondige neigingen genomen,
Rom. II, 29. De befnyding des barten (de reiniging van het zeive van zondige geneigdheden) is eene befnyding, die in den geest (in eenen geestlyken zin) niet in de letter (niet volgens den letterlyken inhoud der wet) gefchiedt.
Phil. III, 3. Wy zyn de befnyding-, die wy God in den Geest dienen, dat is,-wy Chriftcnen zyn in het hart befneeden, want wy dienen God' met eenen rechtfehaapen Geest.
Colosf. II, 11. In welken (in Christus) gy ook befneeden zyt; met de befnydinge zonder banden (die niet op eene lichaamlyke wyze gedaan wordt) door aflegging van het zondig lichaam in het vleesch, naamlyk met de befnydige van Christus, dat is, die Christus van zyne belyderen vordert.
Bespotten.
Betekent niet flechts e'e'nvouwiglyk iemand voor een' fpot houden, maar ook by anderen befpotlyk maaken, tot een voorwerp van befpottinge ftellen Matth. XX, 19. XXVII, 32. Mark. XV, 1. Luk. XXIII, 41.
Bespreeken.
Zich befpreeken betekent Gal. I, 16. zoo veel, als iets overleggen.
Besprengen. j Zoo veel als reinigen. Hebr. X, 22. Befprengt tn onze harten, en vry van bet kwaad geweeten, dat is, m het hart van een kwaad geweeten, of van zonden gezuiverd. De uitdrukkingbefprengen wordt van de Godsdienftige befprengingen der Israëliten — met bloed of water — ontleend. Hebr. IX, 19.
Bespren*



BES $5
Bespringing.
■ By dit woord ligt dezelfde zinnebeeldige betekenis ten gronde, waar door de verlósiing en zuivering der menfchen van de zonde, door den zoendood van Jefus, wordt afgebeeld. . i Petr. I, 2. zegt Petrus, dat de bekeerde Jooden Gode geheiligd waren ter gehoorzaamheid, en ter befprenginge des bloeds van Jefus Christus , dat is, om der leere van Jefus tegehoorzaamen, en met zyn bloed befprengd te worden, of door Jefus vergiffenis van zonde te ontfangen.
Hebr. XII, 24. Gy zyt gekomen — tot het bloed der befprenginge, dat is, gy hebt, voor zoo verre gy het Christendom hebt aangenomen, even daar door deel aan Jefus, die met zyn bloed de menfchen befprengd, van zonden gereinigd heeft.
Bespuwen. SDerffden. Iemand aanfpuwen. Mark. X, 34. XIV, 65. Luk. XVIII, 32.
Bestaan.
Dit woord betekent in het N. T. zoo veel, als Gegrond zyn. 1 Cor. V, 2. Uw geloof befiaa niet op menfchen wysheid, dat is,, zy daar op niet gegrond.
Vast ftaan, bevestigd zyn. Colosf. I, 17. Alle dingen bejlaan in hem, dat is, alle dingen worden door Jefus onderhouden. 2 Tim. II, 19. De vaste grond Gods befiaat, dat is, ftaat onbeweeglyk. — Matth. XII, 25, 26. Joh. VIII, 45. Rom. IX, 11. Gal. V, 1. Eph. VI, 11. Ptiit: IV, 1. 2 Petr. III, 5.
Van kracht zyn. Matth. XVIII, 16. Alle zaak befiaa (hebbe haare kracht) in den mond (door de uitfpraak) van twee of drie getuigen. 2 Cor. XIII, 1.
F 3 Best Ét



?ö BES BET
Beste. Best.
Meest al leert de famenhang, wat dit woord bctekene. Het geeft te kennen:
Het nuttigfte. i Cor. XII, 31. Streeft na de beste,
dat is, na de nuttigfte, gaaven. Phil. I, 10.
Rom. II, 18. — Zoo betekent ook, Rom.
VIII, 28. ten beste dienen, zoo veel, als ten
voordeele ftrekhen. Het voortreflykfle. Luk. XV. 22. bet beste kleed. Met de grootfte zekerbeid. Hand. XXV, 10. gelyk
gy best, dat is, met de grootfte zekerheid, en
beter dan ik, weet.
Bestellen.
Iemand iets opdraagen, tot iets aanltellen. Hand. VI, 3.
Bestemmen. Vastflellen. Hand. XXVIII, 23. Befiemde vierdagen, Col. II, 16. zyn Feestdagen, in de Mofaifche wet voorgefchreeven.
Betaalen.
Behalven de bekende betekenisfe, geeft dit woord Zoo veel te kennen, als vergelden, firaffen. 2 Tim. IV, 14. De Heer betaale hem naar zyne
werken, dans*, vergelde hem gelyk hy verdiend
heeft.
Openb. XVIII, 6. Betaalt baar, gelyk zy u betaald beeft, dat is, doet aan haar , gelyk zy aan u gedaan heeft.
Betaaling.
Betekent eigentlykhet geld, het welk gegeeven wordt, om eenen gevangen vry te koopen, Mark. X, 45. des menfchen zoon is gekomen, dat hy zyn leeven geeve tot eene betaaling voor veelen, dat is, om zyn leeven tot verlosfing van veele duizenden over te geeven. Vergelyk Matth. XX, 28.
Bet aa-*



BET
I?
Bet aam en. ®et)i1f;ïen. gkmm. Betekent
Het recht tot iets hebben. Hand. I, 7. Het betaamt u niet, den tyd ie weeten, dat is, het komt u niet toe.
Voor iemand voegen. Eph. IV, r. Wandelt gelyk het uwer roepinge betaamt, dat is, met dezelve overeenkomt. Eph. V, 3. Colosf. III, 18. iTim. H, 10. Tit. II, 3. Philem. vers 8. Rom. XVI, 2. enz.
Geoorloofd zyn. Matth. XII, 2, 4. Joh. V, 10. Hand. XVI, 21.
Betekenen. SSebaiten.
Tets afbeelden. 1 Petr. III, 21 Het welk ons zalig maakt door den Doop, die door geene (den Zondvloed) betekent (afgebeeld) is.
Beter. SSftf. SSeëfff.
Betekent zoo veel als voortreflyker, volmaakter. Matth. V, 20. X, 31. XII, 12. Eph. III, 19. Hebr. VII, 19,
Nuttiger, voordeeliger. Matth. V, 29. XXVI, 24. Joh. XI, 50. 1 Cor. VII, 9, 38.
Beter verkooren. Hand. XXIJI, 15. wil zeggen: nader en nauwkeuriger verkooren.
Beteren. Verbeteren. SBtéfhu Iemand beteren, wil zeggen, hem door vermaaningen of voorbeelden tot cenen deugdfaamen wandel lokken. 1 Cor. XIV, 4, 12, 17. 2 Cor. X, 8. — Zich beteren, is het zelfde, als zich bekeeren. Matth. XI, 20. Luk. XIII, 3.
Betering. Verbetering. 83#run<$. In de meefte plaatzen, in welke dit woord voorkomt, heeft het die betekenis, die het doorgaans in den gemeenen wandel heeft, zynde op de verbetering van begrippen en neigingen bctreklyk.
F 4 BV



£$ BET
By voorbeeld, i Cor, XIV, 3, 26. Eph. IV, 29. jDan in de twee volgende plaatzen heeft dit woord eene noch meer bepaalde betekenis.
3 Tim. III, 16. Alle Schrift is nuttig — tot betering, dat is, om menfchen, die verleid zyn of dwaal en, te recht te wyzen. Hebr. IX, 10. Gewoontens, die tot op den tyd der verbeteringe, dat is, der hervorminge van den Godsdienst door Christus, moeiten waargenomen worden.
B,ethabara.
Eene plaatze, daar men een overvaart over den Jordaan hadt, omtrent vier mylen van Jerufalem. Johannes doopte aldaar. Joh. 1, 28,
Bethanien.
Dus heet eensdeels zeker Vlek aan den Olyfberg, omtrent eene halve myle van Jerufalem gelegen, alwaar Lazarus en zyne zusteren woonden, Joh. XI, 1. — anderendeels de Landftrcek, die naar dit Vlek deezen naam droeg, en by den Olyfberg begon. Derwaarts ging Jefus met zyne Jongeren, toen hy ten Hemel wilde vaaren, Luk. XXIV, 50. Van 'daar zondt hy zyne Jongeren na het Vlek, toen hy voorhadt, zyne intrede binnen Jerufalem te houden, Luk. XIX, 29. En in deeze Landftreek hieldt hy zich dikwils des nachts op, Matth. XXI, 17.
Bethesda. {Armcn-huis.} Een Bad of Vyver te Jerufalem by de Schaapenpoort, dewelke vyf gaanderyen hadt, alwaar zich eene menigte van Blinden, Lammen en Tecringachtigen lieten vinden, dewelken na het opbruifchen van het water wachtten, het ■welk op fommige tyden vernomen werdt. Die 'er dan het eerst in klom, werdt gezond. Joh. V, a. enz.
Be th-



BET 8p
Bethlehem.
Eene ftad in den ftamme van Juda, door de geboorte van David, i Sam. XVII, 12. maar noch meer door die van den Heiland der waereld, merkwaardig geworden. Het was eene onaanziejalyke plaatze, te klein, gelyk Micha V, 1. zegt, om onder de familien van Juda gerekend te worden. Matthasus, die Kap. II, 6. deeze voorzegging aanhaalt, fchynt het tegendeel te zeggen. Dan men moet weeten, dat de hooge Raad te Jerufalem, wien deeze woorden in den mond gelegd worden, dezelve tegen het oogmerk van den Propheet hadt opgevat, ,
Bethphage.
Een Vlek tusfchen Bethaniën en Jerufalem, waar naar misfchien het fmaile dal, het welk by Jcricho, tusfchen twee bergen, lag, den zelfden naam ontfing. In dit vlek moeften de Jongeren van Jefus eene Ezelin zoeken, waar van hy zich by zyne intrede te Jerufalem wilde bedienen. Matth. XXI, 1. Mark. XI, 1. Luk. XIX, 20.
Bethsaida.
Eene ftad aan de overzyde van den Jordaan, niet verre van de plaatze, daar deeze rivier in de zee liep. De Apostelen Petrus, Philippus en Andreas waren in deeze ftad gebooren, Joh. I, 44. XII, ai. Jefus ïeeraarde aldaar dikwils, en deedt 'er eene menigte van wonderwerken, Mark. VI, 45. Luk. IX, 10. Dan de inwooneren dier plaatZe lieten zich overtuigen, noch verbeteren: weshalven Jefus aan deeze ftad het onheil verkondigde, het welk haar boven het hoofd hing, Matth, XI, 21. Hoe volmaakt deeze voorzegging van pnzen Zaligmaker vervuld geworden zy, kan men daar uit afneemen, dat heden ten dage geen het minfte fpoor meer van deeze ftad te vinden is.
F 5 Betoo-



9° BET BE U BEV
Betoonen. SSttwifta. Cïjeiflen.
Aan den dag leggen, uitoefenen. Hand.XXVIIF
n^rT^hi?-,.11011-1^* \Tim-1> ^
Betooning.
Het daadlyk bewys van eene zaake. i Cor II 4 Myn woord (myn voorftel) beftondt (muntte uit) tn betoomnge van den Geest en de kracht, (door de fterkite blyken of uitwerkingen van Gods Geest.)
Betoveren.
Dit woofd komt op twee plaatzen voor •
Hand. VIII, 9, 11. Simon betoverde het volk
van Samarien, dat is, verbaasde het zelve
door zyne toverkonften. Gal. III, 1. Wie heeft u betoverd, dat gy der
waarheid geen gehoor geeft? dat is, wie heeft
u zoo verblind, dat gy opgehouden hebt, de
leere van Jefus te volgen?
Betuigen.
Betekent zoo veel, als
1. ) Overtuigen. Luk. XVI, 28. Hand. XVIII ff.
Rom. II,. ig.
2. ) Een getuigenis afleggen. Joh. XIX, 9?
1 Tim, VI, 13.
3. ) Leeren, verkondigen. Hand. II, 40. VIII
25. Rom. III, 21. *
Beuzelingen. SKflljrldn. Zotte vertelfels. Luk. XXIV, ir.
Bevatten.
2 Cor. VII, 2. Bevat ons, dat is, verftaat ons wel. Dit is betreklyk, op het geen Paulus, Kap. VI, 11 —13. van zyne blydfchap, en de droefeaisfe der Corintheren, gezegd hadt.
Bevel,



B E V
Bevel.
Betekent dikwils zooveel, als zekeren last, aan iemand gegceven, om den zeiven uittcvoeren. Hand. XVII, 15. Hebr. XI, 7. enz.
Beveelen.
By dit woord moet het zelfde worden aangemerkt. Buiten dien geeft het zoo veel, als aanbeveelen, opdraagen te kennen. Hand. XX, 32. 1 Petr. IV, 19. Rom. XVI, i. — Iemand iets toevertrouwen. Luk. XII, 48. XXIII, 46. 1 Cor. IX, 17. 1 Petr. V, 2.
Bevestigen. SSefwftKjen.
Luk. XXII, 59. Phil. I, 7. Zie Bekrachtigen.
Bevestigen. SBejlnttigen.
Betekent, dc waarheid eener zaake bekrachtigen, of iets in kracht Hellen. Gal. III, 15, 17. Rom. XV, 8.
Hand. XVI, g. In bet geloof "bevestigd ivorden, dat is, eene" vaste overtuiging van de waarheid der leere van Jefus bekomen. — 2 Cor. I, 21, In Christus bevestigd zyn, een onwankelbaar vertrouwen op Jefus Keilen.
Bevinden, ©fdljrai.
Betekent zoo veel, als
Bericht van eene zaak bekomen. Joh. XIII, 7. Iets met volle overtuiging begrypen. Hand. X, 34.
Bevinden. Êtfiti&cn.
Betekent dikwils zoo veel, als zyn. 1 Cor. XV, T§1 Wy zouden valfebe getuigen bevonden worden, dat is, zyn. 1 Petr. I, 7. — In het gelaat als een mensch bevonden worden, Phil. II, 7. dat is, zich uiterlyk als andere menfchen gedraagen. —
Beylek-



92 B E V B E W
Bevlekken.
Dit woord wordt in eenen zedelyken zin gebruikt : & i Cor. VIII, 7. Daar mede wordt bun geweeten
bevlekt, datis, zy bezondigen zich daar door. Jac. III, 6. De tong bevlekt bet gebeele lichaam,
dat is, maakt het onrein, dewyl de Jooden
zich, door het aanraaken van onreine dingen,
verontreinigden. Jud. vers 23. Haat den bevlekten rok des vlee-
jches, dat is, wacht u voor den omgang met
wellustigen, gelyk men befchroomd is, om
onreine kleedcren aanteraaken. Openb. XIV, 4. Die met Fi 'ouwen niet bevlekt , zyn, dat is, die zich van alle onreine lusten, * by voorbeeld , van hoererye, onthouden
hebben.
De kleederen bevlekken, geeft Openb. III, 4. zoo veel te kennen, als zich door ondeugden verontreinigen.
Bevlekking. Bevlekking van Vleescb en Geest. 2 Cor. VII 11. — de eerfte door het daadlyk bedryven van ontucht, de tweede door het koesteren van onreine gedachten en voorneemens,
Bevraagen,
_ Zich met iemand bevraagen, betekent, zich met iemand in eenen woordentwist begeeven; met iemand over iets fpreeken. Mark. VIII, n. Hand. VI, 9. IX, 29.
Bewaaren. ©ew(tjjtfli. 3m»<t&ren.
Dewyl dit woord, in den famenhang met anderen, onderfcheidene betekenisfen heeft, zullen wy 'er hier de voornaamften van opgeeven. Het betekent dan
Cl



>• B E w n
Op iets pas Jen, iets bewaaren in eenen eigenlyken zin, Hand. XXII, 20. — In bewaaringe brengen, Hand. XXUI, 35. — Gal. III, 23. Jdfy wier den bewaard onder de wet, dat is, wy waren door de voorfchriften der fchaduwachtige wet nauw bepaald. — Mark. VI, 20. Herodes bewaarde Johannes, dat is, ftelde hem in veiligheid tegen de vervolgingen van Herodias. Zie ook 2 Thesf. III, 3. 2 Tim.
I, 12. 2 Petr. II, 5. Phil. IV, 7. Joh. XVII, 12. Luk. IV, 10. Dit fluit in, iemand voor ongeluk en verderf behoeden. Dus betekent ook zich bewaar en, zich voor iets wachten, Hand» XXI, 25. 1 Joh. V, 18. 2 Petr. III, 17.
Met eene wacht bezetten, Matth. XXVII, 64; 2 Cor. ,XI, 32. De Landvoogd bewaarde de ftad, dat is, liet de poorten der ftad met eene wacht bezetten.
Iets vjaarnecmen, nauwkeurig op iets acht geeven, Luk. XI, 28. Gods woord bewaaren, dat is, hetzelve uitoefenen, — 1 Tim. VI, 20.
Beweegen. SSeroe^it. SBeben. Dit woord drukt alle veranderingen, zoo wel van het lichaam, als van den geest uit, die zich by eene perfoon, of zaak, laaten denken.
Het volk beweegen, betekent, tot oproer aan-
zetten. Hand. VI, 12. XVII, 8. Zich niet beweegen laaten van zynen zin, 2 Thesf.
II, 2. dat is, zich van zyne denkwyze niet laaten afbrengen.
Hemel en aarde beweegen, datis, doen beeven. Hebr. XII, 26. 'Er wordt aldaar van de veranderingen gefproken, die by de komst van Jefus ten oordeele over de waereld zullen gezien worden.
In hem leeven, worden wy bewoogen, en zyn wy, Hand. XVII, 28. dat is, van God hebben wy ons leeven, onze beweeging en voortduuring. Jac. I, 6. Matth. XI, 7.
Beweeg-



94
B E W
Beweëglyk.
Hebr. XII, 27. Het beweeglyke (het verganglyke, te weeten hemel en aarde) zal veranderd worden, (eene andere gedaante bekomen.)
Bewilliging.
1 Cor. VII, 5. De één onttrekke zich van den anderen niet, 't zy dan uit beider bewilliging (met onderling goedvinden) eenen tyd lang.
Bewust zyn.
1 Cor. IV, 4. Ik ben my niets bewust, dat is, myn geweeten verklaart my aan geene ontrouwe in myn ampt fchuldig, of, met voordacht heb ik niets verzuimd. .
Bewyzen. SBcwdfen. (Errcrifeii. (Erjd<jm.
Betekent:
Te kennen geeven. Rom. II, 15. De Heidenen bewyzen (geeven te kennen) dat het werk der Wet befchreeven is in hunne harten. — 2 Cor VI, 4. 2 Tim. II, 15.
Iets op gronden betoogen. Joh.XVIII, 23. Hand. XVIII, 28. XXV, 7. Rom. I, 4. III, 9.
Zekere deugden beoefenen. 2 Cor. II, 8. Hand. XXIV, 27.
Bewyzing.
De daadelyke betooning eener zaake. 2 Cor. VIII, 24. Betoont nu de bewyzing van uwe liefde, en van onzen roem van u aan deeze, dat is, geeft hun daadlyke blyken van liefde, en toont, hoe wel gegrond de roemzy, dien ik u geeve. Hand. I, 3. Hy heeft zich leevendig vertoond, door menigerleie bewyzingen, (dat is, hy heeft doo,r veele daadlyke blyken getoond, dat hy waarlyk leevendig geworden was. Vert.)
Beze-



B E % c$
Bezetenen,
Zoo worden in het N. T. de kranken genaamd,
die door den Duivel met allerleie ziektens geplaagd werden. Aan hun openbaarden zich geheel buitengcwoone toevallen. Verfchriklijke'beroertens maakten hen aan lichaam en ziele krank; het geen de oorzaak was, dat men gemecnlyk zekere krankzinnigheid met de overige toevallen verbonden zag. Deeze toeftand was te verfchriklykcr, dewyl alle middelen der konste vruchtloos gebruikt wierden. Het is heden ten dage een heerfchend gevoelen onder veele geleerden, dat deeze lieden of alleenJyk miltzuchtig, of met de vallende ziekte bezocht, of krankzinnig geweest zyn, en dat de Jooden van dien tyd zulks, uit bygeloof, aan de werking van booze geesten hebben toegefehreeven. Het'komt ons zeer onvoorzichtig voor, op eenen beflisfenden toon te willen beweeren, dat-de invloed van eenen Daemon op een menschlyk lichaam tegen alle gezonde rede aanloopt. Zoude het onmooglyk zyn, dat kwaade Geesten aan eenige ziektens deel zouden gehad hebben, die voor een gedeelte gevolgen van bedorve zeden waren, en, met bygeloof'en reukloosheid verbonden, de zeldfaamfte" verfchynfelen aan het lichaam ende ziele konden te wege brengen? Voor het overige blyft het de plicht van alle waare wyzen , maar noch meer van eenen Christen, gebeurdtenisfen, die het Evangelie ons verhaalt, voor waar aan te necmén, dewyl 'er zoo veele verëcnigde bewyzen voor dezelve gevonden worden, dat 'er niet eene gebcurdtenis in de oude gefchiedenisie - zy, die een grooter getal kan op* wijzen. Men zie Matth. VIII, 28. IX, 32. XUyaat, Luk. IV, 33. enz.
Bezinnen.
Over iets nadenken, Hand. X, 19. — Tot zich Zei ven komen , Hand; XII, 12.
Bezit-



■iy<t E Z
Bezitten, gitéfett.
Luk. XXI, 19. Bezit uwe zielen met lydfaambêidf Eigenlyk: door geduld zultgy uw leevenredden.
Bezoeken. 58effid)m. S^dmfucljcn.
Behalven de gewoone beteekenis, die Matth. XXV, 36. voorkomt, geeft dit woord te kennen: zich iemands aanneemen, voor iemand zorgen, in de volgende plaatzen.
Luk. 1, 68 , 78. God heeft zyn Folk bezocht, dat is , zich deszelven genadiglyk aangenomen, voor zoo verre hy het verlost heeft, Jac. I, 27. De weduwen en weezen bezoeken, dat is, voor dezelve liefderijk zorge draagen. Zie ook Luk. VII, 16. XIX, 44. Hand. XV, 14. Hebr. II, 6.
Bezwaaren. S3«fd;tt)ecttr.
Betekent zoo veel als lastig vallen, kommer of droefenis veröorzaaken. 2 Cor. XII, 13,14. 1 Tim. V, 16, 2 Cor. II, .5. Bezwaard zyn wil zeggen, zekeren last van druk of bekommernisfe ondervinden. 2 Cor. 1,8. V. 4.
Het hart bezwaaren. Luk. XXI, 34. zich overlaaden, zich ergens in te buiten gaan.
Bezwaaring.
Last. Hand. XV, 28. Het behaagt den Heiligen Geest en ons, u geen bezwaaring meer op te leggen, dat is, uniet verder met moeijelyke plichten lastig te vallen.
Bezwaarlyk.
Om den Christen niet tot last te ftrekken, eiscftte Paulus van de Gemeentens niets tot zyn onderhoud. 2Cor. XI, 9. 1 Thesf. II, 9. 2 Thesf. 111,8..
Bezwee-



B E Z BID
91
Bezweer en.
Iemand by God bezweeren. Dit was niet flcchts gebruik!vk , wanneer men iemand noodzaakte, om iets voor den rechtbank te getuigen; zoo ais de Hoogepriester zich van deeze uitdrukkinge by het verhoor van Jefus bediende, Matth. XXVI, 63— men was ook gewoon, iemand op zulk eene plechtige wyze te bezweeren, wanneer men hem ten fterkfteh fót'iéts verplichten wilde. 1 Tesf. V, 27. Ik besweer e u by den Heere, dat gy deezen brief iaat leezen alle heilige Broederen.
Bezweerers of Exorcisten.
De wonderwerken van Paulus lokten fommige Jooden, om dezelve na te bootfen-, die dan van de eene plaatze na de andere reisden, en voorgaven, dat zy, door zekere liederen en bezweeringen , den Duivel konden verdryven. Onder anderen waagden dit zeven Zoonen van zekeren Joodfchen Priester, Sceva genaamd, aan eenen bezetenen. Dan deze fbrong op hen los, maakte zich meefter van hun, en overweldigde hen; zoo dat zy, vol wonden, de vlucht moesten neem en. 'Hand," XIX, 13. enz.
Bidden.
Wy vooronderftellen, dat onzen Leezcren bekend'zal zyn, wat bidden betekene. Wy zullen daarom het'algemeene met lcilzwygen voorby gaan, en flechts eenige nadere bepaalingen, die men daar van in het N. T. vindt, opgeevcn.
In den naame van Jefus bidden Joh. XVI, 24. wil zeggen : in het geloof aan hein bidden. In de allcrëigenlykfte betekenisfe baden de Apostelen in den naame van Jefus, wanneer zy God voor de beiangens van het ryk van Jefus ba- den.
Met tongen bidden, 1 Cor. XIV, 13. enz. geeft te kennen, in eene vreemde taaie bidden.
G Mei



5? BID BIL
Met den Geest bidden vers 14, door kracht def ontfange gaaven van den Heiligen Geest bidden.
In den Geest bidden Eph. VI, 18. betekent: aandachtig bidden.
Een gebed bidden Jac. V, 17. wil zeggen, ernftig bidden.
Zonder ophouden bidden, 1 Thesf. V, 17 , aanhoudend bidden, of zyn hart beftendig op God vestigen.
Van-Jefus wordt gezegd, dat hy voor de menfchen bidt, Hebr. VII, 25; dat is, dat hy hunne plaatfe by Godt bekleedt; en dat zy dus, om zynen wille, genade en verhooring van hun gebed bij God vinden. Paulus wil de Christenen uit de Jooden overtuigen , dat de Offeranden en Voorbiddingen der Hoogcpriesteren niet meer noodig waren.
Voor iemand bidden, voor iemand cenig goed van God affineeken. Matth. V, 44.
B IL E AM.
Een propheet van God, maar die uit hebzucht zyne gaave misbruikte. Balak, de Koning der Moabltcn, door dc fhelle veroveringen der Israëliten verfchrikt, zondt gezanten tot hem, om hem door verzoeken en gefchenken te beweegen, dat hy het Volk van Israël zoude vloeken. Deeze eerfte aanbieding wees hy van de hand; maar by de tweede begon hy te wankelen. Dan ondanks zich zeiven werdt hy gedrongen, om de Jsraëliten te zegenen, en aan derzelver Vyanden ongeluk te dreigen. Eindclyk beging hy, om Balak te behaagen, het fchandelykst Icbejmftük. Hy riedt de Midianiten, dat zy dc Israëlitifche Vrouwen zouden noodigen, om hunne Godsdicnftige plechtigheden by te wooncn, en dezelve daar door tot Afgodendienst en hoererye trachten te verleiden. Dit geluktte, en vier-en-twintig duizend Israëlitcn werden wegens hunne overtreeding gedood, terwyl Bileam
teflens



BIL BIN op
tenens onder de Midianiten werdt omgebracht. Num. XXII, 4. XXXI, 8. Op deze gebeurdtenis zyn de volgende plaatzen in het N. T. bctreklyk: 2 Petr. II, 15. Zy volgen den weg Balaams, des zoons Bofors (zy handelen volgens de denkwyzc van Bileam) die den loon der Ongerechtigheid lief hadt, (die een ichandlyk ftuk bedreef, om zyncr hebzucht voldoening te geeven.)
Jud. vers 11. Zy vallen in de dwaaling van Balaam om gewin, dat is, om tydlyk voordcel te behaalen, wandelen zy op de dwaalwegen van Bileam..
Openb. ÏI, 14. Ik heb een weinig tegen u (ik moet u beftraffen) dat gy aldaar hebt, die de leere van Balaam houden, dat is , dat gy te Pergamus menfchen duldt, die, gelyk Bileam, het geoorloofd rekenen, aan de Afgodenofferen en Hoererye der Heidenen deel te neemen.
Billyk.
Betekent zoo veel, als met recht, Luk. XXIII, 41. — Betaamlyk, Hand. XXII, 2. 2 Thesf. I, 3. — Plichtmaatig, Eph. VI, 1.
Binden.
Dc eigenJyke en eerfte betekenis van dit woord is op zich zeiven duidclyk. Oneigenlyk wordt het genomen in de volgende plaatzen:
Matth. XVI, 19. Het geen gy op aarde binden zult, zal ook in den Hemel gebonden zyn, dat is, dien gy voor geen lid der kerke verklaart, zal 'er ook in den Hemel niet voor erkend worden. — Binden betekent hier dan zooveel, als uitfluiten.
Luk. XIII, 16. Zie Band.
2 Tim. II, 9. Gods woord is niet gebonden, dat is, hoewel ik gevangen ben, wordt daar door de uitbreiding van Gods woord niet verhinderd.
G a Openb<



B I N
Openb. XX, 2. De Engel bondt den Satan, dat is, belette hem meer kwaads te doen. Zie Verbonden.
Binnen.
2 Cor. VII, 5. Van buiten flryd, van binnen vreezes, dat is, buiten dc gemeente hadt ik met ongcloovigen te ftryden, in de gemeente veroorzaakten my veele" Christenen zorgc en bekommernis.
Openb. V, 1. Een boek, gefchreeven van buiten en van binnen, datis, eene rolle, aan beide zyden befchreevcn. Zie Binnenste. ■
BlNNENCHOOR. £[;0Ï.
■ Openb. XE, 2. Tiet "ninnenchoor des Tempels is o-c Voorhof der Heidenen.
Binnenste.
Eet:1,ent in het algemeen het inwendige van eene perfoon of zaake, het geen niet onder het "bereik der uiterlyke zintuigen valt, ' Luk. XI, 39, 40. Gy Pharifeeüwen reinigt hét buitenfie van dc bekers en fchotcls, maar uw binnenfte is vol van roof en boosheid, dat is, uwe bekeren en fchotcls zyn van binnen gevuld, met het geen gy van anderen, op eene arglistige wyze, geroofd hebt. Gy dwdazèh meent gy, dat het van binnen rein is', als het v-vi buiten rein is? Ei eniyk: heeft hy, die het ' bin'nenfle gemaakt heeft, niet ook- het buitenfie gemaakt? Christus wil zeggen: gy draagt zoo veel zorge, om uw lichaam rèhj te houden; tcrwvl'uwe ziele met roofzucht en onrechtvae:d;gheid bezoedelt blyft. Meent gy dan, Bat God meer beiangs in uitwendige rcinigheid, dan in de zuiverheid der ziele fielt?
Bisdom.



B IS BIT ' 'lór
Bisdom.
Het zelfde als Bisfchopsampt. Hand. T, 20. he.eft men 'er het Lceraa; ampt door te verftaan, het welk Judas welëer hadt waargenomen.
Bisschop.
Betekent zoo veel als Opziener, of voorftander der Gemeente. Ten tyde der Apostelen was de naam van Bisfckop en Oudfle van dezelfde betekenisfe, gelyk wy Mand. XX, 17. vcrgcl. met vers 28. kunnen zien: dan zeer kort daarnaa, reeds in de tweede Eeuw, werdt 'er onderfcheid tusfchen Bisfchoppen en Oudftcn gemaakt, en aan de eerstgemelden een byzondere voorrang toegefchrceven. Zoo dikwerf het woord Bisfchop in het N. T. voorkomt, wordt het in de eeMtè betekenisfe genomen. Hand. XX, 28. Phil. I, 1. 1 Tim. III, 2. Tit. I, 7. Daarom wordt Jefus 1 Petr. II, 25. ook de Bisfchop der zielen genaamd, dat is, die voor de zielen zorge draagt, en dér-, zeiver heil tracht te bevorderen.
Bisschopsampt.
Het werk of dc bediening van eenen Bisfckop of Oudflcn. 1 Tim. 111, 1. Zie Bisschop.
B it hyni'a.
Een gewest in Klein Afiën, het welk aan Pontus in Galatten grensde, en tegen over Thracicn lag. Paulus was voornecmen^ derwaarts te reizen, dan de Geest liet het niet toe, Hand. XVI, 7. Petras richtte zynen Brief aan dc Christenen, die in dit gewest veifpreid waren, 1 Petr. I, i.
Bitter.
Betekent eigenlyk, het geen eenen onaangenaamen Imaak heeft, Jac. 111, 11. Openb. VIII, 11. De volgende fpreekwyzen heeft men oneigenlyk optcvatten:
G 3 Bittere



io2 BIT B LA B LI
Bittere wortel, of eene vergiftige plant, Hebr.
XII, 15. Hier onder verftaat Paulus fchadcly-
ke menfchen. Bitter tegen iemand zyn, wil zeggen: iemand
hard behandelen, Colosf. III, 19. Een mensch vol bittere galle, dat is, ten uiter-
ften verdorven en boosaartig, Hand. VIII, 23. Bittere nyd. Jac. III, 14. betekent: kwellende
afgunst.
Bitterheid.
Rom. UI, 14. Hun mond is vol bitterheid, dat is, men hoort niets van hun, dan het geen de kwaadaartigheid opgeeft.
Eph. IV, 31. Alle bitterheid, dat is, het geen verbittering kan veroorzaaken, zy verre van u.
B la azen. ©rijnttubcit.
Dit woord wordt Hand. IX, 1. oneigenlyk genomen, betekenende aldaar met dreigen en moorden blaazen, zoo veel, als met moorddaadige voorneemens vervuld zyn.
Bliksem.
Van het licht, en de fnelheid van den Blikfem zyn eenige fpreekwyzen ontleend in de volgende plaatzcn:
Matth. XXIV, 27. Gelyk de blikfem uitfebiet van het Oosten, en fchynt tot het IVesten, (in een oogenblik van het Oosten tot het Westen voortfehict) zoo (even fnel) zal ook de toekomst zyn van des menfchen zoon.
Luk. X, 18. Ik zag den Satan wel van den Hemel vallen als een blikfem, datis, ik zag, hoe fpoedig de macht van den Satan vernietigd wierdt.
Luk. XI, 36. Uw lichaam zat u verlichten, als een klaave blikfem, dat is, alles zal rondom u klaar zyn, als of een heldere lichtftraal u
ver-



B L I BLO 103
verlichtte. Jefus wil zeggen : naar maate uw verftand meer verlicht is , naar even die maate zal ook uw wandel glansryker zyn.
Blind.
Lichaamlyk blind, Matth. IX, 27. XI, 5. Geestlyk blind, dat is, onkundig in de waarheden van den Godsdienst, waar uit eene verkeerdheid van den wil ontftaat. Hier op zyn de volgende plaatzcn bctrcklyk: Matth. XV", 14. Zy zyn blind, en leidslieden der blinden, dat'is , daar zy zelve onweetcnde zyn, willen zy nochtans het onkundig volk onderwyzen. Rom. II, 19. Joh. IX, 41. [Vaart gy blind, zo gy uwe onwcetendheid erkende, zoo hadt gy geene zonde, dat is , dan was uwe zonde zoo groot niet.
2 Petr. I, 9. Maar veie dat niet heeft (deeze deugden niet beoefent) die is blind, datis, die heeft geene rechte begrippen van het Christendom.
Blindheid.
Betekent, in eenen geestlyken zin, dien toeftand van het gemoed, wanneer men onaandocnlyk voor het goede is, gelyk een blinde voor alle zichtbaare voorwerpen.
Rom. XI, 25. Blindheid is Israël ten deele overgekomen, datis, een gedeelte der Israëliten is tot verblinding (onaandoenlykheid) vervallen.
Eph. IV, 18. Blindheid des harten, waar door een mensch buiten ftaat gefteld wordt, om de waarheid van het Evangelie te erkennen, of 'er zynen wandel naar te 'richten.
Bloed.
Bchalven dat dit woord op fommige plaatzen, G 4



104
BLO
zoo als Mark. V, 29. het natuurlyk bloed betekent, geeft het ook te kennen:
1. ) Lenen geweldigen dood, die met blocdftor-
tinge verbonden is. — Hebr. XII, 4. Gy hebt noch niet tot op het bloed toe zvederjlaan, dat is, gy hebt, by uwen ftryd tegen het ongeloof, noen niet met doodlykc pynigingen te ftryd en gehad. Openb. VI, 10. XVII, 6. XIX, 2. God heeft het bloed, datis, den . geweldigen dood , zyner knechten gewrooken.
2. ) Het bloed van jefus, betekent zyne ver¬
zoening, dewelke door het ftorten van zyn bloed gefchied is, en die hy inzonderheid door zynen döod bezegeld heeft. Men bcmerke noch dc volgende uitdrukkingen ;
Het bloed van Jefus drinken, Joh. VI, £4, . dat is, zich de verzoening van jefus met een gcloovig hart toeëigenen.
Het bloed van JejUi reinigt ons van alle zonden, 1 Joh. I, 7. dat is., door den dood van Jefus verkrygen wy vergiffenis van onze zonden.
Het bloed des Nieuwen Testafnénts, of Niéuwen Verbonds, Matth. XXVI, 28. datis, door welks vergieting het Nieuwe Verbond van God met de menfchen gefticht is.
Bloed des Lams, Openb. Vil, 14. dat is het Lyden en Sterven van jefus, voor zoo verre hy als een Offerlam wordt voorgcfteld.
3. ) Den mensch zeiven. Matth. XXV11 4- Jk
hebbe kwaalyk gedaan, dat ik qnfcbuldig bloed, datis, een' onfc'huldig'mensch, verraaden hebbe. — Hand. X\ iï, 16. Van één bloed enz. dat is, van één' mensch ftamnien alle de anderen af. L
4. ) Bloedfchuld. Matth. XXVII, Zyn bloed
komc over ons, dat is,' wy neuncn het op ons, de veroordeeling van jefus te verantwoorden. Matth. XXIII, 35, Hand. XVIII, 6. Uw bloed zy op uw hoofd, dat is, gy zyt -zélve fchpldfg aan uw verderf. .
Bloed-



BLO 105
Bloedakker.
{Hakeldama~) Dus werdt de akker genaamd, dien de Hoogepriefteren vuor het geld kuchten, het weik Judas, als het loon voor zyn verraad, van hun ontfangen hadt. Zy fchikten d'it fuik lands tot eene begraafplaatze voor dc Profelvten. Matth. XXVII, 8.
Bloedgeld.
Geld, waar voor het leeven van cenen mensch verkocht was, Matth. XXVII, 6. De Hoogcpiicfleren maakten, uit dien hoofde, zwaarigheid, om de dertig zilverlingen 111 de SchatkLt van deit Tempel te brengen.
Bloedsprengen. SShitskfjen.
Door het geloof hieldt Mofes het bloedfprengen, Hebr. XI, 28. datis, in het geloof geboodt hy do deurposten en dorpels met Lammerenbloed te b'eIprengen.
Bkoedvergieting. ©ïufwrcjiefjM.
Zonder bloedver gieting gefchiedt geene vergceving, Hebr. IX, 22. Volgens de Mofauche wet werdt men gereinigd door middel van het bloed, en dus van den dood, van een Offerdier. Dit Was betreklyk op den dood van Jefus, waar door den menfchen vergceving van zonden verworven is, vers 23, 24.
Bloedvloed. SSIuf gmti}. Lene ziekte der Vrouwen , die in een geduurig verlies van bloed beftaat, en eene gansehlyke uitteering van het lichaam tengevolge heeft, Matth. IX, 29. Zy maakte by de Jooden iemand onrein. Lev. XV, 24.
Bloedvrienden. ,
Onder dit woord heeft men 1 Thesf. II, 14». LandG 5 genooten



%o6 BLO B L Y
genooten te verftaan: want uit Hand. XVII, £, ij. blykt, dat de Heidenen tegen Paulus en de bekeerde Thesfalonikers eene vervolging verwekt hebben.
Bloem.
Het verwelken der bloemen wordt als een zinnebeeld der brosheid van het leeven , en der wisfelvalügheid van tydlyk geluk gebruikt, i Petr. I, 24. Jac. I, 10, 11.
Bloot. Ziet Naakt.
Blyven.
Dit woord heeft, naar maate van den famenhang, waar in het voorkomt, onderfchcidene betekenisfen. liet geeft te kennen:
1.) In eene zaak beftendig zyn. By voorbeeld, in zyn beroep, 1 Cor. VII, 20. — In den ongehuwdcn ftaat, 1 Cor. VII, 8, 40. Ook verdienen noch de volgende fprcekwyzen te worden opgemerkt:
In het gebed blyven. Luk. VI, 12. 1 Tim. V, £. ftandvastig zyn in het bidden.
In de liefde van Jefus blyven, Joh. XV, 9. zyne liefde niet verliezen.
In het geloof blyven, Hand. XIV, 22. Colosf. I, 23. dat is, voortvaaren, met het Christendom te belyden.
In alles blyven, het geen in de wet gefchreeven ftaat, Gal. III, 10. wil zeggen: alle dc wetten van God zorgvuldig waarnccmen.
hi God, in Jefus blyven, Joh. XV, g. 1 Joh. II, 6, 28. geeft te kennen: in het geloof aan God en Jefus beftendig volharden, en daar door zich met hem in eene nadere gemcenfehap bevinden.



BLY BNE BOE 107
(In de zonde blyven, Rom. VI, 1. betekent: voortvaaren te zondigen. Vert.) 5.) Zich op eene plaatze ophouden. Matth. X. 11. Joh. I, 38.
3. ) Leevendig blyven. — Joh. XXI, 22. Phil.
I, 24. Openb. IX, 20.
4. ) Voortduuren. Joh. III, 36. Hebr. I, 11.
iCor. XIII, 13. 2 Petr. UI, 4. 1 Cor. III, 14.
Blyvend.
Betekent zoo veel als beftendig. — Een blyvend goed in den Hemel. Hebr. X, 34. datis, eeuwigduurende goederen van het toekomftig leeven. — Eene blyvende ftad, Hebr. Xlli, 14. datis, eene beftendige vcrblyfplaatze. — 1 Joh. Hl, 15. Een doodflaager heeft het eeuwig leeven niet by hem blyvend, wil zeggen : hy kan zich met gcéne zekerheid het eeuwig leeven belooven.
Bnehargem. Boanerges.
Kinderen des donders. Dezen naam gaf Jefus, Mark. III, 17. aan Jakobus en Tohannes; misfchien, dewyl zy, volgens Luk.IX, 54. wenschtten, dat 'er vuur van den Hemel op de Samaritaanen mocht vallen.
BO ek.
De boeken der Ouden moeten met de onzen met vergeleken worden. In oude tyden beftonden de boeken in lange bladen van pergament of papier, dewelke aan eikanderen gelymd wierden, zoo dat men, alleen op ée'ne zyde, achtereen voort kondc fchryven; wordende als dan, wanneer dit lange blad vol gefchreeven was, het zelve op eenen ftok gerold, met de onbefchreeve zyde na buiten. 2 Tim. IV, 13. Openb. V, 1, 2, 3.
Boek der wet, Gal. III, 10. betekent de vyf boeken van Mofes; die men 'er Hebr. X, 7. ook onder te verftaan heeft.
Hst



108 BOE
Het boek van. de geboorte van Jefus, dat is, het Gcflachtregïstcr van Jefus. , Het boek des leevens. Phil. IV, 3. Openb. III,^. XIir,8. XVII, 8. XX, 12.'XXII, 19. Hier mede wordt op de gewoonte gedoeld, om de naamen der liurgeren van eene Stad op de Burgerlyst te fchryven. Overéénkomftig daar méde betekent gefchreeven tie zyn in bet boek des leevens zoo veel, als deel hebben aan de voorrechten van Gods Kerke, in dit en het toskomftig iceven : uit dit, bock uitgedaan worden, wil zeggen, van deeze voorrechten beroofd worden.
B oet e.
Pit woord betekent, oorfpronglyk, inde èër'fïé plaatze, eene ftraffe, waar doormen een misdryf boet. Dan deeze betekenis komt nergens in hét N. T. voor. Het duidt overal, of de bckeering van cenen mensch, met alle haare gevolgen, of eenige betooningen van dezelve, zoo als berouw, beterfchap van leeven enz. aan. Boete doen wil derhalven zeggen: zich daadlyk bekeeren, van eenen ongeïoovigen gcloovig, van eenen ondeugenden deugdzaam worden. De verdere verklaar rino- van het geen hier in ligt opgeflooten behoort tot°die Schriften, die over de Leerftukken van het Christendom handelen. Uier zy het genoeg, noch eenige. ipreckwyzen , die in het N. T. voorkomen, •nader optehcklëren:
Oprrechte vruchten der boete doen, wil zeggen,
zyne bckeering door braave daaden aan den
dag k-ggen. Matth. III, 8. Tot boete doof en, geeft te kennen, iemand, door
den H. Doop, tot boete verplichten, Matth.
III, ii. Mark. I, 4. Luk. 111, 3, ' In Zak en Afche boete doen. Matth. XI, 21. Zie
Asche. Zak. De boete niet behoeven, betekent: reeds bekeerd ' • ' zyn. Luk. XV, 7.
Boete



BOE BOK BOL BOO iojj
Boete prediken, iemand dc noodzaaklykheid ëö den aart der boete voorftellen. Luk, XXIV; 47. Hand. XX, 21. Mark. I, 4.
Den Heidenen boete geeven, dat is, hun gelegenheid en middelen fchenken, om zich te bekeeren. Hand. V, 31. XI, 18. 2 Tim. II, 25.
Boete gebieden, op dezelve, ernftiglyk aandringen. Hand. XVII, 30.;
Gods goedertierenheid leidt tot boete, dat is, zyr nc weldaaden moeten ons aani'pooren, om ons te bekeeren. Rom. II, 4. . Vernieuwd worden tot boete, dat is, zich op het nieuw tot God bekeeren. Hebr. VI, 6.
Boete der doode werken, betekent, het afleggen van ftrafwaardige neigingen en handelingen. Hebr. VI, 1.
Geene plaatze tot boete vinden. Hebr. XII, 17. Ejau vondt geene plaatze tot boete, wil zeggen, hy konde zynen Vader niet beweegen, om' den zegen te herroepen, dien hy over Jakob hadt uitgeiproken.
Bok.
Hebr. IX, 12, 13. Christus is niet door het bloed van bokken of kalveren, maar door zyn eige bloed, in het Heiligdom ingegaan, dat is, jefus heeft den menfchen , niet door middel van gedachte offerdieren, maar door het ftörten van zyn eige bloed, vergceving verworven. — Bokken komen voor als een zinnebeeld van halsftarrige en onbekeerde menfchen. Matth. XXV, 32.
Bolwerk. 2B<igenbur<j.
Ren Bolwerk om cenc.Stadflaan, Luk. XIX, 43. Y\'U zeggen , een Wal rondom dezelve optrekken, een Gracht maaken, linien opwerpen.
Boooe. SSote. $8otP;aftcr.
Zoo veel als afgezand. Paulus noemt zich Eph. VI, 20. eenen bobde van het Evangelie, dewyl hy
door



ïio B O O
door Christus gezonden was om het Evangelie te prediken. — 2 Cor. V, 20. Wy zyn booden in Christus plaatze, God ipreekt thans door ons (gelyk wel eer door Christus Vert.) tot u.
Boodschap.
1 Joh. III, 11. Dit is de boodfchap (het voornaamfte gebod ) dat wy ons onder eikanderen zullen hef hebben.
Boom.
Het is in het N. T. eene gewoone manier van fpreeken, de menfchen, volgens hun zedclyk karakter, by hoornen te vergclykcn, een goede boom is het zinnebeeld van een Vroom — een kwaade boom vaneen Ondeugend mensch, Matth. XII, 33. — t)e fchyn-Christenen worden Juda vers 12. met boomen vergeleken , die noch blad noch vrucht draagen, en als doodc boomen uitgeroeid zullen worden.
Boos.
Zoo veel als kwaad, verdorven , ondeugend; naar maate dit woord van deeze of geene byzondere perfoonenof zaaken gebruikt wordt. By voorbeeld: booze gedachten, dat is, kwaade begeertens; boos geflacht, dat is , fchadelykc menfchen ; een boos ongeloovig hart, dat is, een hart, dat uit boosheid ongeloovi? is ; een booze aart, dat is, een kwaadaartig volk; eene booze waereld, datis, eene waereld, die algemeen verdorven is.
Het booze betekent het verderf-, het welk in de waereld verfpreid is; by voorbeeld, kwaade voorbeelden, ijoh. V, 19. 2 Thesf. III, 3. . De booze betekent niets anders dan den Duivel. Matth. XIII, 19., vergel. met Mark. IV, 15. — 1 Joh.V, 18., dewyl hy in den Bybcl als dc oorzaak en bevorderaar van het kwaad wordt voorgefteld.
Boos-



B ö O
tit
Boosaartig. S8o$&#'$.
Betekent Luk. VI, 35, 45. zoo veel als ondeugend. — De boosaartige', die, volgens 2 Thesf. II, 8. geopenbaard zal worden, is eigenlyk eene zoodanige perfoon, die zich tegen Godlyke en MenschJyke wetten aankant.
Boosheid. SBoéljeit.
Dit woord geeft in het algemeen alle foorten van ondeugd te kennen, die zonder fchroom gepleegd Worden-, maar in het byzonder worden 'er dikwils zulke ondeugden door bedoeld, waar by men een valsch en huichelachtig hart openbaart. De famenhang moet telkens leeren, wat men onder ditwoord in deze of geene plaatze te verftaan hebbe. By voorbeeld:
Luk. XI, 39. Uw binnenfle is vol van roof en boosheid,'dat is, het geen in uwe fchoteien en bekers is, hebt gy door roof en bedrog verkrecgen.
Hand. VIII, 22. Doe boete voor deze uwe boosheid, dat is, voor deze uwe huichelaarye.
1 Cor. XIV, 20. Zyt kinderen in de boosheid, dat is, tracht in zoo verre den kinderen gelyk te worden , dat gy, gelyk zy, verre van alle valschheid zyt.
Eph. IV, 31. Alle boosheid, dat is, alle kwaadaartigheid tegen uwe naaften, zy verre van u,
Tit. III, 3. Wy wandelden in boosheid, dat is, wy waren 'er op uit, om eikanderen te benadeelen.
Jac. I, 21. Legt af alle boosheid, dat is, alle buitenfpoorigheden en ondeugden.
Booswicht.
. Dus wordt op twee plaatzen — Eph. VI, 16". en .1 Joh. II, 13. — de Satan genaamd, als de oorzaak en bevorderaar van alle boosheid.
'f ■ ■ . ; • - * *
Borst



na b o r b o U
Borst.
Luk. XVIII, 13. XXIII, 48. Aan zyn borst Jla&n, was by de Jooden een bewys van 1'mart en droefenisi'cn.
Joh. XIII, 23. XXI, 20. Aan iemands borst aan tafel zitten, of liggen, wjl zeggen, onmiddelyk voor iemand liggen, of eigcnlyk , in iemands fchoot liggen. (De fpreekwyze doelt op de gewoonte der Oosterlingen, dewelke rondom dc tafel liggen, en niet gewoon zyn te zitten, wanneer zy eeten, gelyk by ons gebruiklyk is. Vert.)
Borsten.
Luk. XI, 27. XXIII, 29. Zalig zyn de borsten, die u gezoogd hebben, dat is, gelukkig is de moeder, welker borsten gy gezoogen hebt.
Borstwapen. Sx&è
(In de grondtaale wordt een woord gebruikt, ■het welk eigenlyk een Kreeft betekent, gelyk het dus ook in het lloogduitsch is overgezet. Vert.) In oude tyden naamlyk noemde men, het geen by ons een harnas, of kolder, heet, een kreeft, wegens Je gedaante., die met die van een kreeft overeenkwam. Zinnebeeldig verftaat Paulus ouder het borstwapen (Krebs) der gerechtigheid, Eph. VI, 14. de beoefening der deugd, en onder het borstwapen (Krebs) des geloofs en der liefde, 1 Thesf. V, 8. de ftan lvastigheid in het geloof aan Jefus, en in de beoefening van menschlicvendheid. Het ■één en ander naamljk beveiligt ons tegen het gevaar, om tot zonde verleid te worden.
Bouwen.
In dc gewoone betekenisfe, waar in men zegt: ten huis bouwen — het land bouwen enz. komt dit woord Matth. VII, 24. Luk. VII, 5. Joh. II, zó. 2 Tim. II, 6. voor. — Oneigenlyk'wordt het van - . de



B O U B O V lij
de grondvestinge en bevorderinge van het Christendom, en de verbeteringe des harten by ons, of anderen, gebruikt. Van dien aart zyn de volgende plaatfen.
i Cor. III, 10. Ik heb den grond (tot eene Christlyke Gemeente) gelegd, een ander bouwt daarop , ( bouwt op dien grond verder voort; dat is vaart voort de leere van Jezus te verkondigen.) Eph. II, 30,éi: Colosf. II, 7.
1 Petr. II, 11. Ook gy, als de leevendige fteenen , bouwt u op tot een geestlyk huis, dat is, werkt gemeenfchaplyk om het Christendom te grondvesten en uit te breiden.' Jud. vers 20. Bouwt u op (dat is, bevestigt u in) uw geloof. Zie Opbouwen. Sticten.
Bouwmeester.
Iemand, die het beftek maakt, om een huis te bouwen, en het zelve ten uitvoer brengt. — Daarom wordt Paulus, 1 Cor.III, 10. in het geestlyke, een wys Bouwmeefter genaamd, dewyl hy, met ongemeen veel wysheid, de gemeente van •Jefus gegrondvest hadt. — Hebr. XI, 10. heet God de Bouwmeefter eener Stad, die gronden heeft, om dat hy het is, die ons eene vaste en duurzaame wooning in den Hemel heeft toebereid.
Boven, ©roben.
Wy vinden dit woord voornaamlyk in drie betekenisfen in het N. T. Het geeft naamlyk te kenken:
1. ) Het geen in den Hemel is. Col. III, r, 2.
Zyt gy met Christus opgeftaan, zoo zoekt bet geen boven is, dat is, ftreeft na hemelfche dingen. — Tracht na het geen boven is, enz. dat is, vestigt uwe begeertens op den Hemel, en niet op de aarde.
2. ) De Christlyke Kerk. Gal. IV, 26. Jerufalem,
dat daar boven is, (het beter Jerufalem, dat is, het Rvk van Christus in het N. T. > H -dat



314
Br R 4
dat is de vrye (is het tegenbeeldvyaiï Sara, de vrygcboore Vrouwe van Abraham.) 3.) In de" Hoogduitfche Overzettinge wordt het fomtyds gebruikt, om de betrekking op het voorgaande te kennen te geeven. Rom. III, 9. vergel. I, 18. 2 Cor. VII, 3. vergel. VI, 11. en Eph. III, 3. vergcl. I, 3. op alle welke plaatzen het by ons, te recht, door te vooren vertaald is.
Brand. JSrtmft.
By dit woord moet men, in onze Overzettinge, niet denken aan het geen men'er, in het gemeen leeven, by gewoon is te denken: maar Brand betekent Colosf. III, 5. in het algemeen Wellust; en brand lyden, 1 Cor. VII, 9. door onkuifche bcgeertens gekweld worden.
Branden.
Dit woord wordt in eene oneigenlyke betekenisfe gebruikt op de volgende plaatzen:
Luk. XXIV, 32. Brandde niet ons hart in ons, dat is, gevoeiden wy niet een brandend verlangen.
Joh. V, 33. Jobannes was een brandend Hebt, dat is, èen geacht en yverig Leeraar.
1 Cor. XIII, 3. Indien ik myn lichaam liet branden (verbranden) , dat is, indien ik den finartlykften dood, by voorbeeld, dien, van leevendig verbrand te worden, uitftondt.
2 Cor. XI, 29. Wie wordt 'er geërgerd, en ik brande niet, dat is, wie zondigt'er, zonder dat het my de gevoeligfte fmartcn veroorzaake.
Luk. XII, 35. Laat uwe lichten (fakkelen) branden, dat is, houdt u altoos bereidvaardig.
Brandoffer.
Deeze foort van offeranden was de oudfte en Voornaamfte. Zy beftondt daar in, dat hot Offerdier



B R A B R E
dier geheel tot afche verbrand wierdt, daar men in tegendeel by Zondofferen eenige ftukken, die niet op het altaar verteerd wierden, te rugge Meldt. Mark. XII, 33. Hebr. X, 6,8.
Brandteken. SSrmibincml.
Betekent eigenlyk het lidteken of de hardigheid, het welk aan die plaatze van het lichaam, daar men zich 'gebrand heeft, overblyft. Paulus gebruikt dit woord 1 Tim. IV, 2. in eene oneigenlyke betekenisfe, wanneer hy van menfchen fpreekt, die een brandteken in hun geweeten hebben, dat is, welker geweeten zoo verftokt is, dat zy het gevoel van goed en kwaad verlooren hebben.
Brassen. 9>r<rêfm.
Onmaatig, of buitenfpoorig leeven. Luk. XV, 13. — Zwelgen. 2 Petr. II, 13. Jud. vers 12.
Brasserv. greéferd.
Het houden of bywoonen van overdaadige maaltyden. 1 Petr. IV, 3.
B reed.
De breede, dat is, gemaklyke weg, Matth. VII, 13. Geen erfdeel, zelfs niet een voet breed, Hand. VII, 5". wil zeggen, niet zoo veel eigendom, als men met zyn voeten bezetten kan.
Breedte.
Breedte, lengte, diepte, en hoogte der liefde van Christus tot de menfchen, Eph. III, 18. betekent haare géheéle uitgeftrektheid. De manier van 'fprecken is van een gebouw ontleend, hetwelk in zyne langte, hoogte, breedte en diepte kan geineeten worden.
H a Breeken»



ri<S B R E
Breeken.
Wy merken hier de volgende fpreekwyzen aatt: Den Sabbath brecken, dat is ontheiligen. Matth. XII, 5.
Het brood breeken, Matth. XIV, 19. XXVI, 26. De brooden der Jooden beftonden uit platte, harde, koeken, die niet gevoeglyk konden gefneeden worden, maar aan ftukken moeften gebroken worden. Zie Brood.
De baarmoeder breeken, datis gebooren worden. Luk. II, 23.
Den Tempel breeken, dat is, af breeken, omverre werpen. Joh.II, 19.
De Schrift breeken, dat'is, de uitfpraaken der H. S. verwerpen. Joh. X, 35.
De beenen breeken, dat is, verbryzelen, om zynen dood te verhaasten. Joh. XIX, 31—33.
Iemand het hart breeken, dat is, weemoedig maaken. Hand. XXI, 13.
Het lichaam van eenen anderen breeken, betekent, iemand om het leeven brengen, 1 Cor. XI, 24.
De Wet van Mofes breeken, dat is, dezelve 1 overtree'den, daar tegen zondigen. Hebr. X, 2t. Het eerfte geloof breeken, 1 Tim. V, 12. datis* zyne voorige belofte niet houden.
Brengen.
Iets aan zich brengen, Matth. XXI, 38. betekent, zich van iets met geweld meefter maaken.
Droefenis brengt, dat is, werkt verduldigheid.
Rom. V, 3 , 4. Iets aan bet licht brengen, datis, openbaaren,
bekend maaken. 1 Cor. IV, 5. 2 Tim. t, 10. Over iemand het bloed van eenen anderen brengen,
Hand. V, 28. Iemand voor den moordenaar
van eenen onfchuldigen verklaaren.
Brief.



B R I B R O 117
Brief.
De eerfte en eigenlykfte betekenis van dit woord ga ik met ftilzwygen voorby. Somtyds moet dit woord in de Overzettinge noch nader bepaald worden. Zoo betekent het: Eene fchriftlyke volmacht. Hand. IX, 2 XXII, 5. Eenen fchuldbrief. Luk. XVI, 6, 7. Panier. 2 Joh. vers 12.
Zeer oneigenlyk wordt dit woord 2 Cor. IH, 2, 3. genomen. Gy zyt onze brief, dat is, gy zyt voor ons de beste aanbeveeling. — Gy zyt een brief van Christus, dat is, uwe bekeering tot Christus, is voor my eene aanbcvccling, die my by u aangenaam maakt.
Broeder.
Dit woord wordt nu eens in eene bepaalde, dan eens in eene uitgeftrekte betekenisfe genomen. En dus betekent het in de Schriften van het N. T.
1. ) Lichaamlyke Broederen. Luk. XII, 13. XV,
27, 32. Joh. XI, 21. Matth. IV, 18. XIV, 3.
2. ) Medeburgeren; Landslieden. Matth. V, 47.
Hand. III, 22. VII, 23. Rom. IX, 3. Hebr.
vu, 5.
3. ) Amptgenooten. Hand. IX, 17. 1 Cor. XVI,
II. Phil. II, 25. Colosf. I, T. IV, 7. Hebr. XIII, 23. Eph. VI, 21. 2 Petr. 1*1,"1$. 2 Cor. XI, 26.
4. ) Medechristenen. Luk. XXII, 32. Joh. XXI,
23. Hand. XV, 1. enz. XVI, 40. Rom. VIII, 12. XIV, 10. enz. 1 Cor. VI, 5. enz. Eph. VI, 10. 1 Joh. II , 9. enz. Jac. I, 16.
5. ) Evenmenfchen. Matth. V, 22, 24. VII, 3. "
XVIII/21, 35. Rom. XIV, 10. enz. 1 Cor.
VIII, 13. enz. 1 Thesf. IV, 6. Hier by moeten wy noch twee benaamingen Voegen, die in het N. T. voorkomen:
1.) Broederen van Jefus. Matth.XII, 46. Mark.
III, 31. Luk. VIII, 19. Matth. XIII, $St
H 3 J<*.



ii8 B R O
Joh. H, 12. Gal. I, 19. Op deeze plaatzen heeft men 'er waarfchynlyk, eigenlyk gezegde Broederen van Jefus, en niet zyne Neeven, door te verftaan; indien men veronderftelt, het geen op zich zelf niet ongevoeglyk is, dat Maria, naa de geboorte van onzen Zaligmaaker, moeder van meer kinderen geworden is. 2.) Valfche Baoederen, Gal. II, 4. 2 Cor. XI, 26: zyn Joodschgezinden, die, onder den fchyn, als of zy Christenen waren, in de gemeentens waren ingefloopen.
Broederlyke liefde. Rom. XII, 10. 1 Thesf. IV, 9. 1 Petr. I, 22. III, 8. Hebr. XIII, 1. enz. is, ter onderfcheidinge van de algemeene menschlievendheid, die hartlyke, werkfaame, liefde, dewelke Christenen eikanderen onderling bewyzen moeten. Zie 2 Petr. I, 7.
Brokken.
Overblyffelen van brood en andere fpyzen. Matth XIV, 20. Mark. VI, 43. Luk. IX, 17. Joh. VI, 12. '
Brood.
In eene uitgebreide betekenisfe wordt alles brood genaamd, het geen tot onderhoud van lyf en leeven vereischt wordt, Matth. IV, 4. De mensch leeft niet van brood alleen, dat is, hy kan ook op eene buitengewoone wyze, en niet flechts door de gewoone fpyzen, door God in het leeven gehouden worden. — Matth. VI, 11. Ons dagelyks brood, het geen tot ons onderhoud nood^aaklyk is, geef ons heden. — 2 Thesf. III, 8. Wy hebben het brood van niemand voor niet genomen, datis, wy hebben niet begeerd, dat men ons voor met de kost zoude geeven. — In eenen bepaalden zin heeft men 'er eigenlyk gezegd brood
onder



B R O np
•nder te verftaan. Matth. IV, 3. XIV, 17. Luk.
IX. 3. 2 Cor. IX, 10. enz. Dan'er komen
in het N. T. ten dien opzichte uitdrukkingen voor, die opheldering noodig hebben. By voorbeeld: Het brood eeten, betekent over het algemeen eeten; Matth. XV, 2. vcrgel. met vers 20. ' Mark. VII, 2,3,4. Op twee plaatfen betekent het zoo vèel, als by iemand te gast zyn, Luk. VII, 33. johannes de dooper at geen brood, te weèten, by anderen. Luk. XIV, 1. Jefus at bet brood by eenen Pbarifeeuw, dat is, was by eenen Pharifeeuw ter maaltyd. Het brood breeken, Matth. XIV, 19- Mark. VIII, 19. Luk. XXIV, 30. Hand. XXVII, 35- betekent, het brood in kleine Hukken verdeelen; het welk by de Jooden zonder mes ge-r fchiedde. — Dewyl nu het eeten van brood een wezenlyk ftuk van het H. Avondmaal is, noemen de Apostelen dit, by uitftekenheid, bet brood breeken. Hand. II, 42. Zy bleeven volflandig in de gemeenfebap, en in de broodbreekinge, datis, zy bleeven by het gemeenfchaplyk gebruik van het H. Avondmaal. 1 Cor. X, 16. Hand. XX, 7. Het brood van den Hemel. Joh. VI, 31. Eigenlyk het Manna, het welk Exod. XVI, 4. uitdruklyk het brood van den Hemel genaamd wordt. In eenen figuurlyken zin noemt Jefus (vers 32.) zich zelvcndus, dewyl hy . van den Hemel gekomen was, om door zyne leere en verlosfinge de zielen der menfchen te verbeteren, gerust te Hellen, en eeuwig gelukkig te maaken. Het brood des leevens. Dus wordt Jefus, Joh. VI, a£. genaamd, dewyl hy aan de waereld het leeven geeft, en de menfchen door hem tot Tiet genot des eeuwigen leevens komen. Met brood in het Ryk van God eeten, Luk. XIV, 15. een gast aan de tafel in den Hemel zyn. (aan de Hemelfchc gelukzaligheid deel hebben. Vert.) '
H 4 Zyn



120
B R U
Zyn eige brood eeten, 2 Thesf. Hf, 12. betekent zyn eige onderhoud verdienen : gelyk eens anders brood eeten, Joh. XIII, 18. niets anders wil zeggen, dan, door hem onderhouden worden.
Bruid.
Openb XXI, 9. XXII, 17. (joh. III, 29.) De Kerk in het algemeen heet de Bruid van Tefus maar met ieder geloovige in het byzonder.
Bruidegom.
Jefus wordt, Matth. IX, 15. XXV, 1. enz. zinnebeeldig de Bruidegom genaamd, wegens de ftauwe betrekkinge, in welke hy zich met zyne Kerk bevindt. 3
Bruiloft. $odj$rif.
In de Schriften van het N. T. wordt dit woord gebruikt:
Van plechtige maaltyden by gelegenheid van een Huwelyk. Joh. JI, 1, 2. Matth. XXV, 10.
Van alle flaatlyke en vrolyke maaltyden. Luk. XIV, 8. Matth. XXII, 2. Een Koning maakte zynen zoon eene Bruiloft, dat is, gaf hem eenen prachtigen maaltyd, niet, toen zyn zoon trouwde, maar toen hy den zeiven tot zynen Mederegent of Opvolger benoemde. Volgens deeze gegronde verklaaring vervalt alles, het geen mén, by gelegenheid van deeze plaatze, aangaande het geestlyk Huwelyk van Christus met de geloovigen, gewoon is te hooren. 'Er is maar ééne plaatze , dewelke op die wyze kan verftaan worden, te weeten Openb. XIX, 7. - dan ook daar wordt met van een Huwelyk van Christus met ééne geloovige ziele, in het byzonder, maar van zyne verbindtenis met de Kerk in het algemeen gefproken, dewelke zyne Bruid genaamd wordt. 2 Cor. XI, 2. Zie Bruid.
Brui-



B R U I2ï
Bruiloftskleed.
Een Feestkleed, Statiekleed. Matth. XXII, II. Men vondt, op dien plechtigen maaltyd, dien een Koning ter eere van zynen zoonc gaf, onder de gasten eenen, die, zonder een Statiekleed aan te hebben, in de zaale was binnen gefloopen. Jefus fchetst daarmede zulke menfchen af, die zynen Godsdienst in fchyn aannamen, maar niet die gefteldhcid des gemoeds hadden, die daar by vereischt werdt: gelyk over het algemeen die gehcele gelykenis niets anders bedoelt, dan dc lotgevallen'aftefchilderen, die de leere van Jefus onder Jooden en Heidenen zoude hebben.
Bruiloftslieden.
Zyn die perfoonen, dewelken op Bruiloften ter zyde van den Bruidegom ftonden, hem bedienden, en hem in de kamer der Bruid brachten. Hier op isbetreklvk, het geen onze Zaligmaaker, Matth. IX, ig. Mark. II, 19. en Luk. V, 34. zegt. Hy wil zeggen: zoo ongepast het zoude zyn, indien dergeïyke lieden-wilden vasten en treurig zyn, zoo weinig kan men ook van myne Jongeren eifchen, dat zy, zoo lange ik by hen ben, vasten en treuren zullen.
Bruischen. Ruischen. SSrmifcit.
Een fterk geruisch, veroorzaakt door de bcweeging van het water, Luk. XXI, 25. — Van eenen hevigen wind, Hand. II, 2.
Brullend.
j Roofgierig, woedend. De Satan wordt, 1 Petr. V, 8. ten aanzien van de vervolgingen der Christenen, als een Leeuw voorgefteld, die woedend op' roof uitgaat.
H 5 Buidel.



122 BUI
Buidel. Beurs.
Luk. X, 4. Draagt geen beurs, dat is, Voorziet
u niet van geld. Joh. XII, 6. XIII, 29. Judas hadt den buidel,
datis, de kasfe, waar uit de noodzaaklykfte
behoeftens gekocht, en de aalmoezen gegee-
ven wierden.
Buigen.
Met dit woord is het denkbeeld van verootmoediginge en onderwerpinge verbonden. Daarom betekent
De knieën voor God buigen, Rom. XIV, 11. Eph. III, 14. Phil. II, 10. zooveel, als God met den diepftcn eerbied verecren, door uitterlyke verootmoediging zyne onderwerping aan God doen blyken. — De knieën voor Baal buigen, Rom. XI, 4. aan Afgoden godsdienftige eere bewyzen.
Den rug der Jooden buigen, Rom. XI, 10. geeft te kennen, dezelve door zwaare droefenisfen verootmoedigen.
Buik.
Eigenlyk Maag. By voorb. Matth. XV, 17. Wat ten monde ingaat, dat is, het geen door middel van den mond in het lichaam komt, gaat in den buik, dat is, komt in den maag. 1 Cor. VI, 13. De fpyze voor den buik, en de buik voor de fpyze, dat is, de fpyze dient om den maag te vullen, en de maag is gefchikt, om de 'fpyze te ontfangen. — De volgende uitdrukkingen moeten oneigenlyk worden opgevat:
Tit. I, 12. De Cretenfen zyn luije buiken, dat
is, luyaards en zeer op de mond gefteld. Rom. XVI, 18. Want zulkcn dienen niet den Heere Jefus Christus, maar bunnen buik, datis, de valfche Leeraaren zoeken het wclzyn niet van de Christelyke Kerke, maar alleen,
hoe



B U |I B U R 123
hoe zy aan hunne dierlyke lusten het best voldoen zullen. Phil. III, 19. Welken de buik hun God is, dat is, menfchen, die het verzadigen van hunne dierlyke driften tot hunne hoofdzaak maaken.
Buiten, ©rmrêfcn.
De fpreekwyze buiten zyn komt in de eigenlyke betekenisfe voor, Matth. XII, 46. Joh. XVIII, 6. Luk. XIII, 25.
Oneigenlyk wordt dezelve gebruikt, om menfchen aan te duiden, die niet tot de Kerkgemeenfchap behooren, waar van wy leden zyn. By voorbeeld:
Mark. IV, 11. U (Apostelen) is het gegeèven, de verborgenheid van het Ryk Gods te weeten , (de geheime betekenis myner leeringen te ontdekken) maar den geenen, die buiten zyn, dat is, allen overigen Jooden, u alleen uitgezonderd , gefchiedt het allemaal door gelykenisfen. (Deeze ontfangen geene andere onderrichting, dan door gelykenisfen, dewyl zy na geene nadere opheldering begeerig zyn. Vert.)
I Cor. V, 12. Wat gaan my die aan, die buiten zyn, dat ik ze zoude oordeelen? dat is, hoe zoude ik menfchen kunnen veroordeelen, die geene Christenen zyn.
Colosf. IV, 5. Wandelt wyslyk by de geenen die buiten zyn, datis, onder de Heidenem
I Tim. UI, 7. Hy moet een goed getuigenis hebben van de geenen, die buiten zyn, dat is, hy moet ook by hen, die geene Christenen zyn, eenen goeden naam hebben.
Buitenste.
Zie Binnenste.
Burgers.
Dit woord komt in deszelfs eigenlyke betekenisfe voor Luk. XV, 15. XIX, 14. Hand. XXI, 39.
On-



124 BU R BYG BYL
Oneigenlyk heeten de Christenen, Eph. II, 19. Burgers met de Heiligen, dat is, Medeburgers van de Stads Gods in den Hemel, in welken de vroomen woonen.
Burgerschap.
Zoo veel als Burgerrecht, Hand. XXII, 28. — Eph. II, 12. Gy waart buiten de burgerfchap van Israël, dat is, zoo lange gy u in het Heidendom bevondt, hadt gy geen deel aan de voorrechten dér Israëliten, of van de waare Kerke.
BV elkanï) eren.
1 Jori«. V, 8. Die drie zyn by eikanderen, dat is, zy Hemmen, in het geen zy bevestigen, volkomen overëen.
Bygeloof. TOerfllmifeen. Hand. XXV, 19. de eenige plaatze in het Nieuwe Testament, waarin dit woord voorkomt, vertaalt men het beter door Godsdienst.
Zy hadden eenige vraagen tegen hem (zy brachten eenige klachten tegen hem in) over hun Bygeloof (die hunnen Godsdienst betroffen,)
B ygeloovig.
Ik zie, zegt Paulus in zyne redevocringe tot de Atheners, Hand. XVII, 22. dat gy in alle ftukken al te bygeloovig (al te Godsdienflig). zyt. Die van Athenen hadden naamlvk, buiten eene ongclooflyke menigte van Goden, die zy. dienden, noch een Altaar aan eenen onbekenden God toegewyd,
Byl.
Matth. III, 10. Luk. III, 9. De byl is reeds den Doornen aan den wortel gelegd, dat is, de byl is reeds öpgeligt, om den boom by de wortel afte£appcn. Johannes bedoelt daar mede den Jooden



BYS BYT C JE Hg
"den te kennen te geeven, dat de tyd van hunnen ondergang reeds bepaald, en zeer naby-was.
Bystaan. Bystand doen.
Iemand onderfteunen, met raad en daad behulpiykzyn. Rom. XVI, 2. Phil. IV, 3.
B yt en.
Zich onder eikanderen byten, Gal. V, 14. wil zeggen, vyandlyk tegen eikanderen gezind zyn. De lpreekwyze is van de woede ontleend, waar mede wilde dieren eikanderen aanvallen.
C.
CiESAREA.
'Er komen in het N. T. twee Steden' vaadien naam voor:
1. ) Ccefarea Philippi. Eene ftad, op de gren-
fen van den ftamme van Naphthali. Te vooren werdt zy Paneas, en laater Neronia, genaamd. De Viervorst Philippus vergrootte en verfraayde deze ftad, en noemde ze, ter eere van Tiberius Ceefar, Ccefarea, echter met byvoeginge van den naame Philippi, om ze van het andere Ccefarea te onderfcheiden. Matth. XVI, 13. Mark. VIII, 27.
2. ) Ccefarea, anders Stratonica genaamd, aan
de Middelandfche Zee gelegen, en, naa Jerufalem, de voornaamftc ftad in Palaeftina. Naa dat Herodes de Groote deeze ftad op het nieuw opgebouwd hadt, noemde hy dezelve, ter eere van Keizer Augustus, Cafarea. De Romeinfche Stadhouderen in Judas»



I** C A t C A N
daea hielden 'er eemcenlyk hun verblvf Hand. VIII, 40. IX, 30. X, 24. XI, u* XII, 19. XVIII, 22. XXI, 16. XXIII, 33.
Cain. Zie Katn.
Caiphas of Cataphas.
Zyn naam was Jofeph , zyn toenaam Caiphas. Weinig tyds te vooren, eer Pilatus het Stadhouderfchap m Judasa aanvaarde, werdt hy door Valerms Gratus, die toen Stadhouder was, tot Hoogenpnefter aangefteld. Hy bchieldt deeze waardigheid , zoo lang als Pilatus Landvoogd was. Toen deze na Rome ontbooden wierdt, werdt hy, gelyk zyne voorzaaten, afgezet. Hy was van de Secte der Sadduceeuwen, gelyk uit Hand. V, 17. blykt. Hier uit kan men verfcheidene byzonderheden in zyne manier van denken verklaaren, die hy by de veroordeeling van Jefus deedt blyken. Matth. XXVI, 3 , 5. Luk. III, 2. Joh. XI, 49.
' Cajus. Zie Gajus.
Cana.
Eene ftad in den ftamme van Sebulon, niet verre van den Jordaan gelegen. Jefus verrichtte aldaar zyn eerfte wonderwerk, Joh. II, 1. Zy was de geboorteplaatze van Nathanaël, Joh. XXI, 2.
Canaün.
. Dus wordt het Land genaamd, het welk weleer door de aframmelingen van Canaan, den zoon van Ham, bezeetcn, maar naderhand, door God, aan Abraham en zyne nakomelingen gegeeven werdt. Hand. VII, ix. XIII, 19.
Cana



C A N C A' P 32?
Cananjeïsch.
Uit het land Canadn geboortig. De vrottw, die Jefus — volgens Matth. XV, 22. en Mark. VII,
26. — om hulpe voor haare dochter imcektte,', woonde buiten twyfel in de landftreek van Tyrus en Sidon, daar zich meest Heidenen ophielden.
Candace.
Dus heette de Koningin van het Afrikaanscli JEthiopiën, welker Kamerling te Jerufalem gekomen was, om den Heer aantebidden, en vervolgens door Phiiippus gedoopt werdt. Hand. VIII,
27. Candace was de algemeene naam der Koninginnen , die over de jEthiopiers, dewelke het Eiland Meroë bewoonden, regeerden; gelyk de naam Pharao aan de Koningen van iEgypten gemeen was.
Capernaum,
Een groote en beroemde Stadaan den oever Van. de Galilaeïfche Zee, aan de westzyde. Matth. IV, 13. Luk.,IV, 31. Jefus hieldt zich te dier plaatze dikwils op, en woonde aldaar in het huis van Simon Petrus, en zynen broeder Andraas. Matth; XVII, 24. Daarom werdt zy, in eenen byzonderen zin, zyne ftad genaamd, Matth. IX, 1. lïy predikte dikwils te deezer plaatze, Mark. I, 21. II, 1. — en verrichtte 'er de heerlykfte wonderwerken, Luk. IV, 23. Maar de inwooneren waren te blind en te verdorven, om met zyne onderrichtingen hun voordeel te doen, en zich van de godlykheid zyner zendinge te laaten overtuigen. Weshalven hy hen meermaalen beftraftte, en hun hunne onverantwoordlyke weêrfpannigheid onder het oog bracht. Matth. XI, 23. enz.
CAPPADOClëN.
Een gewest in klein Afiën, grenfende ten westen aan Galatiën en een gedeelte van Pamphiliën,
ten



iafc C H' E ' C H O C II R
ten zuiden aan Ciliciën en een gedeelte van Syriën, ten oosten aan groot Armeniën, en ten noorden aan een gedeelte van dc Euxinifche Zee. Thans wordt het Amafia, Genech, Suas en Anadok genaamd. Uit dit land waren op den Pinkfterdag ook Jooden te Jerufalem gekomen, waar van eenigen bekeerd werden, Hand. Ti, 9. Aan deeze Jooden , naa dat zy tot het Christendom bekeerd waren, richtte Petrus zynen brief. 1 Petr.1,1.
Cherubim.
Hebr. IX, 5. Cherubim der Heertykbeid, dat is, heerlyke Cherubynen. Deeze Cherubim waren vóórhel lingen of afbeeldingen van Engelen, die hun gezicht tegen eikanderen over, en nederwaarts hielden, en hunne vleugelen over het dckfcl van de Arke des Verbonds breidden. Exod.
XXV, 18. enz. Door dezelve werdt dé Majefteit van God afgebeeld. , . .
Chorazim.
Eene ftad in Galilcea, aan de oostzyde van het Meir Tiberias , niet verre van Bethfaïda. Jefus deedt in deeze ftad veele wonderwerken, zonder dat zy daar door van de godlykheid zyner zendinde overtuigd, of verbeterd wierd. Matth. XI, 21.
Christenen.
Deeze benaaming is het eerst in de gemeente te Antiochiën ingevoerd, Hand. XI, 26. Te vooren droegen de Christenen den naam van Jongeren, Broederen, Geloovigen, de Gemeente, enz. Dan het fterk aangrocij.en der aanhangeren van Jefus uit Jooden en Heidenen, gaf aan het volk te Antiochiën gelegenheid, om aan dézelven den naam van Christianen, of, gelyk wy het, in onze taaie, verkort uitdrukken, van Christenen te geeven, en hen daar door van Jooden en Heidenen te onderfcheiden. — Deeze benaaming komt voor Hand.
XXVI, 28. 1 Petr. IV, 16,
Christ isch,



€ H -ft tap
Christisch. Die het met Christus alleen houdt, i Cor. I; ia,
Christlyk.
Dit byvoeglyk naamwoord komt in de Overzettinge van hetN. T. voor Gak I, 22. Hebr. VI> u
Christus.
Is de Griekfche Overzetting van het Hebreeüwfche woord Mesfias, en betekent eenen Gezalfden, en voor zoo verre het van Jefus in het byzonder gebruikt wordt, den Gezalfden. Daar voor erkenden hem zyne jongeren, Matth. XVI, 16. Luk. IX, 20. Joh. Vi, 69. Het woord Christus komt in onderfcheidene verbindingen in het. N. T. voor. "VVy zullen daarom de voornaamfte fpreekwyzen verzamelen, dié eenige Opheldering noodig hebben:
In Christus zyn, Rom. VIII, tl XVI, 5, 7, 10.'
1 Cor. I, 12. III, 1. XV, 18. 2 Cor. V, 17.
Gal. II, 4. III, 28. Eph. I, 1, II, 12, 13.
Phil. I, 1. Ii, 1. enz. betekent, aan Christus
en zyne leere gelooven. Met Christus begraaven zyn, wil zeggen, aangemerkt worden, als of men met Christus ge-
ftorven was. Rom. VI, 4. Gode lieven in Christus, geeft te kennen, dóór
Christus in gemeenfchap met God leeven.
Rom. VI, 11. Die den Geest van Christus niet heeft, is de zyne
niet, dat is, die zich door den Geest van,
Christus. niet laat regeeren, is geen oprecht
Christen. Rom. VIII, 9; jefus Christus aantrekken, dat is, wandelen,-
gelyk als Christus gewandelt heeft; Rom,;
XIII, 14.
Met Christus gekruist zyn; dat is^ de Mofaifche wet afgeitorven, of, van haare verbindende kracht ontflagen zyn. Gal. II, 19.
I (jbrjs'tn&



Ufo C II R C I Ê C I L
Christus toebehooren, datis, een echt Jonger van
Christus zyn. Gal. V, 24. Christus leeft in my, dat is, Christus is het,
voor wien ik alles doe. Gal. II, 20. Met Christus lyden, dat is, om Christus wille,
of, om zyne leere, lyden. 1 Petr. IV, 13. Godzalig leeven in Christus Jefus, wil zeggen,
volgens den Godsdienst van jefus leeven.
2 Tim. III, 12. Medeërfgcnaamen van Christus zyn, dat is, deel
erlangen aan de voorrechten van Gods Zoon.
Rom. VI11, 17. Christus prediken, betekent dc* Christlyke Leere
voordraagen. Phil. I, 15. Christus geleerd hebben, geeft te kennen, een
Christlyk onderwys bekomen. Eph. IV, 20. Schrander zyn in Christus, zich verbeelden, ongemeen veel doorzicht in de Christlyke leere
te bezitten, t Cor. IV, 10. Bevestigd worden in Christus, datis, volkomen
verzekerd'zyn van de leere van Jefus. 2 Cor.
I, 21.
Christus verliezen, Christus en zyner leere de
gehoorzaamheid opzeggen. Gal. V, 4. In Jefus Christus gedoopt zyn, betekent, door
middel van den doop Jefus voer den waaren
"Vlesfias bekennen. Rom. VI, 3. Christus gewinnen, dat is, den zegen verkry-
gen, dien Christus ons verworven heeft.
Phil. Til, S. Valfche Christusfen, zyn zulke Jooden, die zich
valfehelyk vuor den Mesfias uitgaven.' Matth.
XXIV, 24.
ClERLYK. ftKïM).
Betekent zoo veel als gcvoeglvk, rein. 1 Tim, II, 9-
ClLICIA.
Een Landlc'nap in klein Afiën, aan de Middel^landfche Zee, alwaar Paulus het Evangelie 'gepredikt.



CLA -CLÊ CO i$É
dikt hadt, Hand. XV, 23. Gal. r, 21. Tarfus, de hoofdftad van dit land, was de geboorteplaatze van Paulus. Hand. XXI, 39. XXII, 3. XXIII, 34.
Clauda,
Een klein Eiland, naby Creta, hét welk thans Gozo genaamd wordt. Hand. XXVII, 16.
Claudius.
Twee pcrfoonen van dien naam komen in het N. T. voor:
lu) Claudius, dc vyfdc Romeinfche Keizerde opvolger van Caligula. In het vierde jaar zyner rcgeeringe kwam de duurte, die Agabus vooripeld hadt, Hand. XI, 28. enz. Vyf jaaren daarnaa liet hy de Jooden uit Rome jaagen, Hand. XVIII, 2.
2.) Claudius Lyfias, een bevelhebber der Romeinfche Soldaaten, die de bezetting van den Tempel te Jerufalem uitmaakten. Hy verloste Paulus uit de handen der verbitterde Jooden, en zondthem aan Felix. Hand, XXI, 27. enz.
Clemens.
Een zeer bekende naam, dien, onder anderen, zeker Medearbeider van Paulus te Philippi droeg, Phil. IV, 3.
Gleophas.
De broeder van Jofeph , den Pleegvader van Christus, en getrouwd met de zuster van Maria, de moeder van Jefus, Joh.,XIX, 25. Hy fchynt met dien Cleopfias, van wien Luk. XXIV, 18. gewag gemaakt wordt, en met Alphaeus e'e'ne en dezelfde perfoon geweest te zyn. Zie Alpheus,
Co of Cooöi Een der Cycladifche Eilanden, alwaar Paulus op zyne reize na jerufalera landde, Hand* XXI, i» I a Heden



13*
COL
Heden ten dage wordt het door de Turken Stan* kora genaamd.
Collecte. <gtcu«. Wmofenfmiilimg.
Betekent eene inzameling van Liefdegiften voor behoeftigen. Rom. XV, 26. 1 Cor. XVI, 2. 2 Cor. VIII, 20. IX, i.
Colossen. Eene ftad in groot Phrygiën, aan de rivicre Lykus. Zy lag even verre van Laodicea en Hiera-1 polis, en ging, met die beide fteden, weinige jaaren naa dat Paulus den brief aan de Colosfers gefchreeven hadt, door eene aardbeeving, te gronde. De inwooneren van deeze ftad hadden vroegtydig dc leere van Jefus aan'enomen, waar in zy, waarfchynlyk , door Epaphras onderweezen waren. Zoo veel is ten minft.cn zeker, dat Paulus op dien tyd, toen hy aan de Colosfers fchreef, nooit te Colosfen geweest was, Colosf. II, i. hoe zeer hy eenige jaaren te vooren Phrygiën doorkruist hadt. Het geen den Apostel aanleiding gaf, om dien brief te fchryven, was, dat de gemeente in deeze ftad en landftreek gevaar liep, om door valfche Leeraaren misleid te worden. De voornaamfte inhoud van deezen brief komt, kortlyk, hier op urt s
1. ) Naa de gewoone groetc betuigt Paulus zy-*
ne blydfchap over de goede geruchten van hunnen wasdom in dc kennisfe en beoefen'inge der leere vari Jefus, waar door hy tot dankzegging en voorbidding voor hun bewoogen werdt; dewyl hem was aanbevoolen, het zyne toctebrengefi, ten einde de Kerk, uit Jooden en Heidenen, te helpen ftichten en uitbreiden. Kap. I, II, 5.
2. ) Paulus waarfchuwt de Colosfers, om zich
door zekere valfche Leeraaren, dewelken Joodfche — en teffens dweepachtige — grondftelüngen zochten te verfprciden, niet



COL COR i&
te laaten inneemen, of van de leere van Jefus afkeerig maaken. Kap. II, 6. —III, 4.
3. ) Hy vermaant tot een Christlyk gedrag, zoo
wel met betrekkinge tot het mydeh van alle ondeugden, als ook tot de beoefening van alle deugden. Kap. III, 5—17.
4. ) Hy fpoort hen tot een Christlyk gedrag, in
byzondere betrekkingen, inzonderheid met opzicht op de vyandige dcnkwyze der Ongeloovigen, aan. Kap. III, 18. —■ IV, 6. £.) Hy befluit zynen brief met berichten, groetenisfen, en de gewoone zegenwenfehingen. Kap. IV, 7—18.
Corban,
Dit Hebreeuwsch woord betekent eene gaave, die men beloofd heeft, tot een heilig gebruik te zullen aanwe'ndcn. Dc Schriftgeleerden en Pharifeeuwen beweerden, dat, indien men dat, waar mede men zyne Ouderen hadt kunnen onderftcunen, aan den Tempel of het Altaar toedacht, men van de verplichtingc- ontflagcn was, om zynen Ouderen behulplyk te zyn. Deeze reuklooze cn ondeugende grondftclling gispt onze Zaligmaker, Mark. VII, 11. Matth. XV, 5. Gy leen.- wie tcgens den Vader of de Moeder zegt: Corban, — dat is, als ik het offer, zoo is 't u veel nutter, — die doét wel. (Gy beweert, dathy wel doet, die tot zyne Ouderen, dewclken cenigen onderftand van hem verwachten, zegt: ik heb de licfdegaave, waar mede ik u zoude hebben kunnen onderfteunen, door eene gelofte aan God toegewyd.)
Co rinthe.
Eene der voornaamfte lieden in Achaja. Zy lag dicht aan den fmalïen ftreek lands, waar door Morea aan het overige gedeelte van Griekenland gehecht wordt. Haare ligging bracht veel toe rot den rykdom der ftad. Hier bcvondt zich eene I 3 talryko



i§4 COR
talryke gemeente van Christenen, door Paulus welven gelticht, toen hy zich aldaar anderhalf jaaren ophieldt, Hand. XVIII, i, n. Zy beftondt voornaamlyk uit bekeerde Heidenen, hoewel *cr insgelyks veelen uit het Joodendom toe behoorden. Dan dé laatstgemcldcn veroorzaakten vry ■wat verwarringe onder de gemeente. — Paulus fchreef aan de Christenen te Corinthe, en tcfl'ens aan alle de Christlyke gemcentens in geheel Acha-
J'a, twee brieven, welker inhoud tot de volgende oofdftukken kan gebracht worden.
Jnhoud van den eerjlen brief.
1. ) In de inleidingc van deezen brief betuigt de
Apostel zyne biydfchap over dc tyding, die hy, van hunne vorderingen in de kernvisie en beoefeninge der leere van jefus, bekomen hadt. Kap. I, 1 — 9. 5.) Hy beftraft deCorinthers wegens de fecten, die onder hen ontftaan waren, en verdedigt zich tegen zijne vyanden Kap. I, 10. IV, 21.
3. ) Hy beftraft hen , om dat zy iemand, aan
bloedfchande fchuldig, in hunne gemeente gelaaten hadden. Kap. V, 1 -13.
4. ) Hy beftraft die geenen onder "hen, dcwcl-
ken twistzaakenVoorlIeidcnfche Rechteren brachten. Kap. VI, 1-9.
5. ) Hy overtuigt hen van de fchandelykheid der
zonden van ontucht. Kap. VI, 10-20.
6. ) My beantwoordt eenige vraagen, betreffende
het trouwen of niet trouwen der Christenen. Kap. vu, 1 -40.
2, ) Hy antwoordt op de vraage, aan hem gedaan,
of het geoorloofd was, van vleesch te eeten, hetwelk tot eene Offerande voor cenen Afgod afgezonderd geweest was; waar py hy, tot opheldering, zijne manier van bandelen voorftelt, voor zoo verre hy, om .ergernis te myden, veele dingen, die hem
• anders



COR r*$
anders wel geoorloofd waren, naliet, Kap. VIII, i. IX, i.
S.) Ily beftraft. dc ongewoone kleeding, waarin fbmrnigé Mans- en Vrouwspcrlbonen by den Godsdienst verfcheenen ; en dc ingefioopene misbruiken by de liefdcmaaltyden. Kap. XI, 2-34.
9.) Hy onderricht de Corinthcrs , ten aanzien van het recht gebruik der wondergaaven in de Christlyke Kerke, Kap. XII, 1. XIV,40.
10.) Hy beflisthet vërichij, het welk te Corinthe over de opwekking van de lichaamen der menfchen ontftaan was, Kap. XV, 1-5&.0
ix.) Op het einde van den Brief maakt hy eenige fchikkingen, ten aanzien van de collecte, die voor dc arme Christenen te Jerufalem moest gedaan worden, Kap. XVI, 1-9; en doet eenige groetcnisfen, vers 10-24.
Inhoud van den tweeden brief.
1. ) Paulus geeft den Corinthercn bericht, van
het lyden, het welk hy tot dus verre g.cdraagen, en dc vertroostingen, die hy daar bv ondervonden hadt, Kap. I, 1-11.
2. ) Hy verhaalt de redenen, waarom hy, vóór
zynereize na Maccdoniën, niet te Corinthe gekomen was, gelyk hy voorncemens was geweest, Kap. I, 12. IÏ, 4.
3. ) Hy .betuigt, den blocdfchcnder zyne mis¬
daad vergeeven te hebben, en voegt 'er by, hoe zeer hy verlangde, te hooren, dat de Corinthers zich verbeterd hadden. Kap. II; ,5-13.
4. ) Hy Ypreekt van de voorrechten van het
ampt, het welk hem was opgedraagen , uit hoofde van dcszelfs aart en uitwerkfelcn-, en'toont tcffens de voorrechten, die de huishouding van het nieuwe, verbond boven die van het oude hadt. Kap. II, 14.— VII, 1.
I 4 5)



ï$6 COR C R E
£.) Hy betuigt zyne blydfchap, over het geen,
Titus hem, aangaande den bloeijenden tqe-!
ftand hunner gemeente, verhaald hadt. Kap.
VII, 2-16. {>.) Hy vermaant tot eene gewillige en ruime
inzameling, voor de Christenen in Judsa.
Kap. VIII, ï. —IX, 15.
7. ) Hy verdedigt zyn Apoftolïsch gezag, en
yvert tegen hen, dewelken dachten, dat het hem aan de vereischte bewyzen voor zyn Apostelampt mangelde. Kap. X —XII, 18.
8. ) Hy vermaant hen, die zich hadden laaten
verleiden, om zich noch tegen zyne komst te beteren, ten einde hy zich van zyn gezag, als Apostel, niet behoefde te bedienen. Kap. XII, 19.'— XIII, 10.
9. ) Hy befkiit zynen brief met zegenwenfehin-
gen. Kap. XIII, 11, 12, 13.
CoRNELIUS.
Een Hoofdman onder de Italiaanfche bende, dewelke te Caafarea lag, en den Romeinfchen Landvoogd voor Lyfwacht diende. Deeze Cornelius was een Heiden; maar door zyne kennis met het Joodfcbe volk kwam hy tot kennis van den waar ren God en de Propheetifche Schriften; waar in hy, buiten twyfel, door de Christenen te Casfarea noch" meer bevestigd werdt. Eindelyk geraakte hy, door het onderwys van Petrus, tot eene volledige kennis van de leere van Jefus, en eene geheele bekecring. Hand. X, 1 — 48.
Creatuur.
^ Betekent de menfchen in het algemeen. Mark, XVI, 15. Predikt bet Evangelium aan alle Crea-> tuuren, dat is, aan alle menfchen, zy moogen Jpoden of Heidenen zyn.
Crès=»



C R E CRI 137
Crescens.
Een Christen te Rome, die, waarfehynlyk, door Paulus na Galatiën gezonden werdt, om dc Christenen aldaar in het geloof te verfterken. 2 Timr IV, 10.
Creta.
Een Eiland in de Middeiandfche Zee, heden ten dage Candia genaamd, en onder het gebied der Turken. Paulus kwam, op zyne reize na Rome, in eene haven van dit Eiland, Hand. XXVII, 8. Uit Tit. I, gi blykt, dat hy zich naderhand, met Titus, eenen tyd lang op dit Eiland heeft opgehouden, en den zeiven last gegceycq , om aldaar Leeraaren aan te ftellen. Het is daarom waarfehynlyk, dat het getal der Christenen aldaar zeer groot moet geweest zyn.
Creters. Cretensen.
De inwooneren van dit Eiland, die uit Jooden en Grieken beftonden. Sommigen van de eerstgemeldcn waren te Jerufalem tegenwoordig, toen de Heilige Geest over de Apostelen werdt uitgeftort, Hand. II, ij. De inwooneren van Creta waren, wegens hunne roofzucht, leugenachtig beftaan, en wellustige leevenswyze berucht. Van deeze ondeugden worden zy zelfs door Epiraenides, eenen ouden Dichter van Creta, befchuldigd, wiens woorden, die tot een fpreekwoord geworden waren, Paulus, Tit. I, 12. bybrengt: de Cre-. tenfers zyn altyd leugenaaren , kwaade keesten (fchadelyke roofdieren) en luije buiken, aan luiheid en brasferye overgegeeven.
Crispus.
De naam van zekeren Overften der Synagoge te Corinthe, die, met zyn geheele huis, de leere van jefus aannam. Hand. XVIII, 8, 1 Cor. I, 14.
I S Cvns«



138- CYN CYP C. Y R
Cyns. 3iitó.
Betekent, Matth. XVII, XXII, 17. (Je fchatttng, of belasting, die onderdaanen aan hunne Overheden moeten opbrengen.
Cynsmunt. 3iiTgnit!ii je.
Is die munt, waar in de lchatting aan den Roincinfcb.cn Keizer moest betaald worden. Matth. XXII, 19.
Cynspenning. Biitóijrofdjm. Matth. XVII, 24. Is een halve Sikkel, die tot onderhoud van den Tempel moest gegeeven worden, en omtrent twaalf Huivers van ons geld bedroeg.
Cypren.
Een der grootfte Eilanden , in dc Middelandfchs Zee, tusfchen'de kusten van S'yriën en Ciliciën. De Christenen, uit jerufalem verdreeven, vluchtten derwaarts, Hand. XI, 19. Paulus en Barnabas predikten aldaar, Hand. XIII, 4.
Cyrene. Zie Kyrene.
Cyren'ius. <Quirinus.)
Luk. II, 2. Stadhouder in Syriën, niet toen Jefus gebooren werdt, en de opfchryving of telling der Jooden gefchieddc, maar eerst" tien jaaren naderhand. Onder zyne regeering gebeurde die fchatting, dewelke door het oproer, daar by ontftaan, bekend is, Hand. V, 39. Volgens onze Overzetting fchynt het, wel is waar, als óf dit ten tyde der geboorte, van Jefus reeds hadt plaats gevonden. Dan dé woorden van' den Evangelist moe7 ten', volgens de grondtaale, op deeze wyze vertaald Worden: 'dêezé ópfckryv'mg gefclnedde, eer . . \ iiocb



C Y R D A A 13*
noch Cyrertius Stadhouder in Syriënwas. (Of, gelyk misfehien noch beter is: deeze opfchryving, toen door Augustus bcvoolen, hadt geenen voortgang , maar gefchiedde eerst tien jaarèn naderhand , toen Cyrenius Stadhouder in Syriën was. Vert.)
D.
Daad. 3J;<u. 33ctckent
Iedere zedelvke handeling, goed of kwaad. Luk. XXIII, 41. Joh. VIII, 4.
De daadlyke betooning zyncr gezindheid of neigingen. 1 Joh. III, 18."jac. I, 25. - Eene groote verrichting, waar toe buïtengewoone, meer dan menschlyke, vermogens van geest vereïscht worden.- Matth. XIII, ,54. Mark. VI, 5. Luk. XIII, 17. Hand. VIII, 13. 2 Cor. XII, 12. Gak III, 5.
Een wonderwerk. Matth. VII, 22. XI, 20, 21. XIV, 2. Mark. IX, 39. Luk. XXIV, 19. Hand. II, 22. XIX, 11. Joh. XII, 17.
Daadig. tyhi^
Werkfaam. Gal. V, 6. Het' geloof, dat door Se liefde daadig is, dat- is, zich .openbaart, werkfaam bewyst.
Daar aan denken.
Wil zeggen: zich iets herinneren. Mark. VIII, 19. Luk/XXIV, 6. Hand. XX, 31. Eph. II, n. S Thesf. II-, 5,
Daas.



"J43 D A A
Daar aan kennen.
Uit zekere kenmerken den aart ecner zaake befluiten. i Joh. II, 5. III, 16, 19. IV, 2. VI, 13.
Daar heen va aren. ©rtf)in faljren. Wordt Hebr. II, 1. oneigenlyk genomen, betekenende aldaar, door afval van de leere van Jefus ongelukkig worden.
Daar komen. SXityt fommen. Betekent, zich fchielyk, onverwacht, vertoonen. Hand. XII, 7. De Engel des Heeren kwam daar, datis, vertoonde zich eensklaps.
Daar na staan, daar na trachten, £»ariiiid; ïingen/ crrtcbtcn. Met den grootften yver na iets ftreevcn, iets trachten te verkrygen. Luk. XIII, 24. XIX, 47, Joh. V, 18. 1 Cor. XIV, 12.
Daar na vraagen. Zich over iets bekommeren. Luk. XII, 29. Vraagt niet daar na (bekommert u met daar over) wat gy eeten of drinken zult. Luk. X, 40. Mark. IV, 38.
Daar na worstelen. Den grootften vlyt aanwenden, om iets te bekomen. Luk. XIII, 24. 1 Thesf. IV, n.
Daar op bouwen.
Op eenen gel egden grond verder voortbouwen. Oneigenlyk genomen betekent het: het begonne onderwys verder voortzetten. 1 Cor. III, 10, 14.
Daar op zien.
Dat is, ergens op bedacht zyn/zorge draagen. 2 Cor. VIII, 21. Hebr. XII, 15.
Daar-



D A A DAG ï4Jt
DAARSTELLEN.
Betekent zoo veel, als iemand voor bet oog der menfchen fielten, i Cor. IV, 9. 2 Cor. IV, 14. Zie Stellen. Voorstellen.
Daar toe doen. Iets by voegen. Gal. III, 15. Men veracht immers eens menfchen Testament (een verbond, met menfchen geflooten) niet, wanneer het bevestisgd (gellootcn) is, en men doet daar ook niet toe, (en men voegt 'er geene nieuwe voorwaarden by.) Hebr. VI, 17.
Daar voor houden. Betekent, gegrond of ongegrond, over eene perfoon of zaak oordcelcn. Hand. XIII, 25. 1 Cor. II, 2. IV, 1. Rom. VIII, 18. Jac. II, 1.
Dag. %<i$*
Dit woord betekent nu eens den natüurlyken dag, tegen den nacht overgefteld, — dan eens den tyd in het algemeen, — dan eens wederom eenen nader bepaalden tyd, en de omftandigheden, dewelken op den zeiven betreklyk zyn. Het zoude eenen ongeoefenden Leezer verwarren, indien ik hier eene regelmaatige fchetze van de onderfcheidene betekenisfen wilde geeven, waar in dit woord voorkomt. Het zal, myns oordeels, beter zyn, de voornaamfte fpreekwyzen op te zoeken, in welke het woord Dag eene betekenis heeft, die nader dient bepaald te worden.
De dag van Jefus, of dag des Heeren, is de algemeene Oordecldag. 1 Cor. 1,8. V, 5. 2 Cor. I, 14. Phil. I, 6, 10. II, 16, 1 Thesf. V, a. 2 Thesf. II, 2. 2 Pet. III, 10, 12. De dag van Jefus, dien Abraham zag, Joh. VIII, 56. is de tyd der Menschwordinge van Jefus, waar van Abraham, terwyl- hy zich op de plaatze der gelukzaligen bevondt, door eene Godlyke Openbaaring, kennis ontfing.
Das



V4* B A G
Dag des Heeren, Openb* I, 10. is de Zondag, Kwaade dag, Eph. VI, 13. dat is, de tyd def
vervolginge. Dag, betekent Rom. XIII, 12. den tyd, waar"
op dc Christenen tot duidelykere inzichten in
de waarheden van den Godsdienst konden ge-
raakcn.
ï)e taatfie dagen, Hand. II, 17. Hebr. Iy it
dat is,' dc tyd en van het N. T. De dag des beits, 2 Cor. Vlj 2. is de tyd, toen
den Heidenen het Evangelie verkondigd werdt. 'Kinderen des daags, 1 Thesf. V, 5. zyn verlichte
Christenen.
Dag, betekent Hebr. IV, 7. den tyd des N. T. De dag des vleescbs van Jefus, Hebr. V, 7. is
de tyd, toen Jefus in den ftaat van verncde-
ringe leefde. Zoo lang bet dagis, dat is, zoo lang myn leeven
duurt. Jo}i. IX, 4. De dagen, Matth. XXIV, 22. dat is, dc kom-
mcriyke tyden by de belegering en verwoesting van Jerufalem. Dag, betekent Hand. II, 20. Hebr. X, 25.
Openb. VI, 17. XVI, 24. den tyd, waar op ' de ftraföordeelen over Jerufalem, en den
Joodfchen ftaat, komen zouden. De jongfie, dat is, de laaifïe dag, Job. VI, 39,
40, 44. XI, 44. betekent den tyd" van het laat-
fte Oordeel.
■ De groote, dat is, by uitftek hccriyke dag des Oordeels. Jud. vers 6. Die dag, of geene dag, datis, de tyd, waar op het Oordeel over dc waereld zal gehouden worden. Matth. VII, 22. Luk. X, 12. 2 Tim.
r, 12,18. iv, 8.
Dag des toorns, is de tyd, wanneer de godloo-
zen de welverdiende ftraffe hunner zonden
te Wachten hebben. Rom. II, 5. Dag der verlosfinge, Eph. IV, 30'. betekent den
tyd, wanneer de- vroomen van alle kwaad
zullen verlost worden.
De



DAG f$
jDf eerfte dag, Phil. I, g. dat is, de tyd, toen de Philippers het Christlyk geloof hadden aangenomen.
Naa deeze dagen, Hebr. VIII, 10. dat is, naa verloop van zekeren tyd.
Den ganfchen dag, Rom. VIII, 36. dat is, beftendig.
Hy heeft geen begin der dagen, Ilebr. VII, 3. dat is, de tyd van zyne geboorte is niet bekend.
Goede dagen, 1 Petr. III, 10. datis, gelukkige tyden.
Een menschlyke dag, 1 Cor. IV, 3. datis, een Rechtdag by de menfchen, waar toe zekere dagen vastgefteld zyn.
Een dag van des menfchen zoon, Luk. XVII, 22, wil zeggen, een dag van Jefus zichtbaare tegenwoordigheid.
Des morgens voor den dag, Mark. I, 3.^. dat isj' den anderen morgen, eer de dag aanbrak.
Drie dagen, en drie nachten, Matth. XII, 40. Wanneer van Jefus gezegd wordt, dat hy drie dagen en drie nachten in het graf zoude blyven; heeft men dit volgens, de manier van rekenen der Jooden te verftaan-, volgens welke dc nacht van den Donderdag noch tot den Vrydag, waar op Christus begraaven werdt, gerekend wordt.
Toen acht dagen om waren, Luk. II, 21. datis, op den achtftcn dag.
De dag zal het klaar maaken, 1 Cor. III, i^è dat is, de toekomftige tyd zal het leeren.
Dagelyks. Qiiujlid). Betekent dag voor dag, Matth. VI, 11. Hand; 'I!,46, 47. — Beftendig, Hand. XVII, ir. 1 Cor, XV, 31. — Van tyd tot tyd, Hebr. VII, 27.
Dagorder. örimttK}. Luk. I, g. Zacharias was uit de dagorder van Abia, dat is, hy behoorde tot de Clasfe van Pries-
tcreri,



S44 DAK DAL
teren , die naar Abia genoemd werdt. David hadê naamlyk de Priesteren in vier-en-twintig Clasfen verdeeld, waar van elke Clasfe eene week lang de zaakcn van den Godsdienst moest waarneemen. Die van Abia was de acütfte in rang, i Chron. XXIV, 10.
Dak,
Mcrt moet by dit woord niet aan daken denken, Zoo als wy ze by ons hebben, die uit jutters, latten, en pannen" beftaan. In het Oosten waren, en zyn noch heden ten dage, de daken vlak, en met "eene leuning ofngeeven. (Men konde dus over dezelve heen wandelen, en gebruiktte zé ook wel tot rustplaatzen, en om daar op iri de (éénzaamheid te bidden, Vert.) Deeze' aanmerking heeft men noodig, om de volgende plaatzen tè kunnen verftaan: Mark. II, 4. Toen de draagers, die den beroerden droegen, van wegens bet volk (door den grooten aandrang) niét by Jefüs konden komen, droegen zy hem in een nabuurig huis, op het dak, openden het dak (maakten eene opening in dc leuning) en lieten het bed, op 't welk de beroerde lag, neder (langs de muurc,in den hof, daar jefus was,) — Zie Luk. V, 19. Mark XIII, 15. Wie op bit dak is, klimme niet neder in bet 'huis, — om iets uit zyn huis te baaien. Jefus wil zeggen, die zich op dien tyd * op het dak bevinden zal, ga niet binnen in' het, huis, maar ga, den buitentrap, die in den hof uitkomt, terftond af, -om zoo veel te fpoedi' gcr te kunnen vluchten. Matth. XXIV, 17. ■ Matth. X, 37. Het geen gy boort in bet oor (het geen ik u in het geheim zegge) predikt dat op de daken, dat is, dat moet gy in het vervolg openlyk verkondigen. Luk. XII, 3.
Dal. $l)<tl. Luk. 111, S- ztc Berg. Heuvel.
Dal*



DAL DAM DAN 14^
D almanut ha.
Mark. VIII, 10. eene ftad, niet verre van Getiara, aan de oostzyde van de Zee Genezareth. In die landftreek lag ook eene ftad, Magdala genaamd, naar welke dat land den naam droeg. Vergel. Matth. XV, 39.
DAIiMATIA.
Is een gedeelte van het oude Illyrlën, langs deri Venetiaanfchen Meirboezem gelegen. Hier hadt Paulus waarfchynlyk eenige gemecntens geplant. Daarom zondt hy Titus derwaarts, om dezelve in het geloof te verfterken. 2 Tim. IV, 10.
Damahis.
Eene aanzienlyke Atheenfche Vrouw, dewelke door de prëdiking van Paulus tot het Christendom "bekeerd werdt. Zy lag, met en benevens Dionyfius, den Areopagiet, den grönd tot eene Christeiyke gemeente te Athenen. Hand. XVII, 34-
Damascus.
Eene ftad in Syriëh, die, geJyk het geheele land, onder het gebied der Romeinen ftondt. Men hadt in deeze ftad veele Joodiche Synagogen. Op den weg derwaarts, naby Damascus, werdt Paulus tot het Christendom bekeerd. Hand. IX, 3. enz.
Damp.
Hier mede vergelykt JacobuS, IV, 14. het menschlyk leeven. . Wat is uw leeven? Een damp is het, die eenen kleinen tyd duurt, daar na verdwynt hy, zoo, dat 'er geen fpoor van overblyve.
Dank.
Door dit woord heeft men Luk. VI, 32, 33. (vergel. met Matth. V, 46.) eene daadlyke dankbetuiging door eene bclooning te verftaan. Wat K dank



ï45 DAN
dank hebt gy daar van? dat is, welke belooning bebt gy daar voor te wachten?
Dankbaar.
Col. II, 7. Ryklyk dankbaar zyn, wil zeggen, altoos dankbaar zyn, of geduurig dankbaar worden. — 1 Thesf. V, 18. Dankbaar zyn in alle dingen, betekent, God dank zeggen voor al het goede , van hem ontfangen.
Danken.
Betekent eene weldaad, die men ontfangen heeft, erkennen, en dit door uiterlyke tekenen, of daadlyke blyken, aan den dag leggen.
Dankzeggen.
I Cor. XIV, 17. Gy zegt wel te recht dank, eigenlyk: gy doet, wel is waar, uwe dankzegging met fraaye woorden.
Eph. V, 20. God altyd, en voor alles, dank zeggen, dat is, God voor alles goeds, zoo wel in het geheim, als in het byzonder, pryzen.
Eph. V, 20. God danken in den naame van jfefus, dat is, Gode dankbaar zyn voor de weldaad en, die hy ons door Christus beweezen heeft.
Dankzegging.
Eene fpyze met dankzegginge genieten, 1 Cor. X, 30. 1 Tim. IV, 4. wil zeggen, God als den geever van dezelve erkennen;
Op eene dankzegging Amen zeggen, 1 Cor. XIV, 16. De gemeente der eerfte Christenen was gewoon het danklied of dankgebed, door haaren Leeraar gezongen of gedaan, met byvoeginge van het woord Amen te bekrachtigen, (om te kennen te geeven, dat zy toeftemde, in het geen van haarentwege gezegd was. Vert.)
David.



D A V D E E 147
David.
Deeze Koning was een perfoneel voorbeeld van Christus. Hier op zyn verfcheidene plaatzen van het N. T. betrcklyk:
Zoon Davids. Dus wordt Jefus, Matth. XXII, 42. enz. genaamd, dewyl hy, als de zoon van Maria, uit David afltamde. Als de zoon van God was hy Davids Heer.
Het Ryk van onzen Vader David, dat is, het Ryk, het welk aan onzen Stamvader, David, beloofd is, Mark. XI, 10. Geloofd (welkom> zy het Ryk van onzen Vader David, (het welk God voor onzen Vader David door den Mesfias wederom opricht.)
De Stoel Davids, dat is, bet Koningryk van David. Luk. I, 32.
Uit het zaad Davids naar. het vleesch, Rom. I,g. Jefus ftamt, als mensch, van David af.
Deeg. ï%. Zie Zuurdeeg.
Deel. $$riL
1 Cor. XII, 27. Gy zyt het lichaam van Christus , en leden, een iegelyk naar zyn deel, dat is, gemeenfehaplyk.
Deelachtig. "ï^ill)iiffi^.
Deelachtig zyn of worden, betekent, aan eene zaak of weldaad deel neemen. 1 Cor. IX , 10, 23. X, 7. 21. 1 Tim. VI, 2. Hebr. II, 14. VI, 4. — Zich vreemder zonden deelachtig maaken, 1 Tim. V, 22. wil zeggen, fchuld hebben aan de zonden van andere menfchen.
Deelen. %%t\\m.
Het woord der waarheid (de leere van het Evangelie') recht deelen, betekent, zoo als het beK a boort >



148
DEK
hoort, en met een nauwgezet geweeten, voor^ draagen.
Deksel. <&(tft.
De plaatze 2 Cor. Hl, 12. enz. Waar in dit woord voorkomt, vereischt eenige opheldering.— Dewyl wy nu zulke hoop hebben, zo gebruiken wy groote vrymoedigheid, (fpreeken Wy Vryfnoediglyk van de voorrechten van ons ampt) en doen niet als Mofes (bedekken den glans van ons ampt niet, gelyk Mofes deedt) die een dekfel voor zyn aangezicht hing, op dat de kinderen van Israël niet konden inzien het einde van 't geene, dat ophoudt, <(op dat zy niet zouden zien, hoe fpoedig deeze verganglyke glans wederom verdween.) Maar hunne zinnen zyn verflokt (hun hart was verftokt.) Want tot den dag van heden toe blyft dat zelve dekfel onondekt op het Oude Testament, als zy het ieezen, 't welk in Christus ophoudt. (Wanneer zy het Oude Testament leezen, blyft de inhoud hun verborgen, en zy begrypen niet, dat het zelve met Christus heeft opgehouden.) Maar als het zich bekeerde tot den Heere (tot Christus), zoo zoude het dekfel afgedaan worden, (dan zouden zy. begrypen, dat de oude huishouding is afeeichaft,)
Deksel. ®«frf.
Eigenlyk dat, waar mede men iets bedekt. ïn eene zedelyke betekenisfe geeft het het voorwendfel te kennen, waar van men zich bedient, om aan kwaade handelingen eenen glimp te geeven.. 1 Petr. tt, 16. De vryheid tot een dekfel (dekmantel) der boosheid hebben, wil zeggen, onder voorwendfel van zyne vryheid te gebruiken, kwaad doen; gelyk de Jooden het voor vryheid hielden, wanneer zy zich tegen hunne Overden aankantten.
Demas.



DEM DEN 149 Demas.
Een Medearbeider van Paulus te Rome, Colosf. IV, 14. Philem. vers 24. Naderhand, toen de Apostei gevangen was , verliet hy hem , om zyn pige leeven niet in gevaar te Hellen, 2 Tim. IV, 10.
Demetritjs.
In het N. T. komen ,twee perfoonen onder deezen naam voor;
1. ) Dcmetrius, de Zilverfmid te Ephefen, die
gegoote afbeeldingen van den Tempel van Diana maakte, en een oproer tegen Paulus verwekte. Hand. XIX, 24. enz.
2. ) Demetrius, een zeer braaf Christen, wiens
godvruchtig gedrag door Apostel Johannes, Br. III, vers 12. gepreezcn wordt.
Dempen, ©mnpfcn. Betekent zoo veel, als onderdrukken, verhinderen.
Hand. V, 39. Is het werk uit God, zoo kunt gy het niet dempen, den voortgang van het zelve niet verhinderen.
Denken. Gedenken. ,@c6ttlfm. Seinen.
Betekent in onze Overzettinge
1 ) Zich eene voorlede zaak herinneren. Matth. XVI, 9. XXVI, 75. Mark. XIV, 72. Luk. I, c4. XVII, 32. Joh. XVI, 21. Hebr. X, 32. XIÏI, 7.
2. ) Voorneemens zyn, om iets te doen. Hand.
V, 33. VII, 23: 2 Cor. I, 15. II, 1. GaL I, 10.
3. ) Voor iemand zorgen. Luk. XXIII, 42.
Heer! gedenk myns (neem u myns aan) als gy in uw Ryk komt. Gal. II, 10. dat wy aan den armen zouden denken, dat is, voor dezelve zorgc draagen. Hebr. II, 6. Wat is de mensch, dat gy aan hem denkt, datis, zulk eene zorge voor hem draagt. Hebr.
K 3 ■ XIII,



igo DEN* DER
XIII, g. Denkt aan de gebondenen, neemt tt derzelver liefderyk aan. 4.) Aan eene pcrfoon of zaak denken. Luk. I, 72. Eph. I, 16. 1 Thesf. I, 2. 2 Petr. III, 2.
£.) Iets uitvinden. 2 Cor. III, g. Niet dat wy bekwaam zyn van ons zelve iets te denken, als van ons zelve. Dat is : ik wil daar mede niet zeggen, dat ik uit my zeiven iets zoude kunnen uitvinden, het geen tot bekeering der Corintheren zoude kunnen dienen.
tf.) Zich in zyne gedachten met iets bezig houden. Matth. III, 9. IX, 4.
7. ) Vermoeden. Matth. XXIV, 44—£0. Luk. II,
44. XVIII, 8. Hand. VII, 25.
8. ) Zich ten onrechte iets verbeelden. Hand.
XVII, 29.
9. ) Na iets denken, Phil. IV, 8. het ergens op
toeleggen; iets trachten te verkrygen.
Denkcedels. ©en""$dM.
Zekere ftukjes Pergamcnt, die met vier denkwaardige fpreuken uit de Wet befchreevcn waren. De Jooden droegen dezelve in Iedere zakjes aan de hand en het voorhoofd. Mofes maakt 'er reeds gewag van, Exod.XÜI, 3 — 16. Deut.VI, 4—10. XI, 13 — 22. De Jooden bedienden zich daarvan by het gebed, om zich daar door op eene leevendige wyze hunne plichten te binnen te brengen. De Denkcedelen, die de Pharifeeuwen droegen, waren breeder, dan die van het gemeene volk, dewyl zy daar door voor godvruchtiger, dan anderen, wilden gehouden worden.
Derbe.
Eene ftad van Lykaoniën, in klein Afiën, werwaarts Paulus cn Barnabas zich begaven, toen zy uit Iconiën moeften vluchten, Hand. XIV, 6. Gajus, een Leerling van Paulus, was aldaar geboeren. Hand. XX, 4.
Pertel,



DER D E U |p
Dertel. ®cil.
Dit woord geeft, in onze Overzettinge, eene overheerfchende neiging tot wellust te kennen:
Rom. XIII, 14. Neemt het lichaamwaar, nochtans zoo, dat het niet dertel worde, datis, koeftert het, maar met die voorzorge, dat 'er geene zondige begeertens door verwekt worden.
Deugd, Zu^nb.
Betekent elke deugdfaame handeling, Phil. IV, 8. Dan 2 Petr. T~ 5. heeft men 'er eene byzondere foort van deugd, te weeten, Christlyke heldenmoed, door te verftaan. — 1 Petr. II, 9. 2 Petr. I, 3. betekent Gods deugd zyne Heerlykheid. Zyne deugden verkondigen wil derhalven zoo veel zeggen, als zyne heerlyke werken pryzen.
Deur.
Dit woord moet in eene oneigcnlyke betekenisfe worden opgevat in dc volgende plaatzen :
Joh. X, 7, 9. Ik ben de deur tot de Schaopen (der Schaapcn) , dat is, door my hebben myne belyderen toegang tot de Kerk van God.
Hand. XIV, 27. Den Heidenen de deur des gelo'ofs opendoen, dat is, den Heidenen gelegenheid geeven, om het Christendom aantencemen, of tot het Ryk van Christus te komen.
1 Cor. XVI, 9. My is een groote deur open gedaan, dat is, ik heb te Ephefen veele gelegenheden, om het Evangelie te verkondigen. 2 Cor. II, 12. Colosf. IV, 3-
Jac. V, 9. De Rechter is voor de deur, datis, Gods oordeel over de Jooden zal haast komen.
Openb. III, 20. Ik fla voor de deur, en kloppt aan, dat is, ik ben altoos bereid, om iedereenen myne onderrichtingen medetedeelen.
K 4 DlANdpj



tS2 P I A DIE
Diana.
Eene Heidenfche Godin, die inzonderheid ta Ephcfen'gediend werdt. De Tempel, aldaar tot haare eere gefticht, was een verwonderenswaardig gebouw. Dezelve was 425; voeten lang, 220 breed, en 60 voeten hoog, rustende op 127 Pylaaren. Naar'deezen Tempel maakte Demetrius kleine, van zilver gegootene, modellen ; of misleiden Legpenningen, waar op deeze Tempel verbeeld werdt. Hand. XIX, 24, 28. • •>•'
DÏEF,
Onder andere plaatzen, waar in dit woord voorkomt, verdienen de volgende onze opmerking:'
Joh. X, 8. Allen, die voor my gekomen zyn, zyn dieven eji moordenaars geweest, dat is, allen, die zich, vóór myne" komst, voor den:Mesfias hebben uitgegeeven, zyn alleenlyk op roof en moord uit geweest.
| Thesf. V, 2. De dag des Heeren zal komen, ' even onverwacht, als een' dief in den nacht. 2 Petr. III, 10. Openb. III, 3. XVI, 'Ï£.
Dienaar.
Betekent in het algemeen iemand, die verplicht is, om de bevelen van eenen hoogeren te volbrengen ; by voorbeeld, Gerechtsdienaaren, Matth. V, 25. Joh. VII, 32. XVIII, 3. Inzonderheid heeten dus de Leeraaren van-het Evangelie, Luk. 1,2. 1 Cor. IV, 1. — De Diakenen of Armbezorgers, .Hand. VI, 1—5. I Tim. III, 8, 12. — Ten opzichte van dit woord verdienen noch de volgende famengeftelde benaamingen opgemerkt te worden: Herodes dienaaren: Deeze waren naar alle vermoeden Hofbedienden van Herodes, den Vorst van Galilsea; pf menfchen, die het met Herodcg hielden. Beiden waren zy met de nauwe bepaalingen, die zy van den Romeinfchen Keizer moeiten ondergaan, te onvrede. Matth. XXII, 16. Mark. III, 6. XII, 13. « ' - - ■ Die*.



DIE
Ï5S
Dienaaren der befnydinge. Rom. XV, 8. Jefus - Christus is een dienaar geweest der befnydinge,
dat is, was voornaamlyk beftemd, om een
Leeraar der Jooden te zyn. Dienaar myns nooddrufts, Phil. II, 25. dat is,
de overbrenger der giften, die gy," ten my-
nen behoeve, gezonden hebt. Gods dienaars. Dus worden Rom. XIII, 6. de
Overheden genaamd, dewyl zy Gods plaatze
bekleeden. — De proomen, dewyl zy Gods
wil doen. Luk. II, 29. Dienaar Israël, dat is, de Israëliten, die Col
dienen. Luk. 1, 54. Satans dienaaren, dat is, werktuigen van den • Satan. 2 Cor. XI, 15.
DlENAARES.
Rom. XIII, 4. De Overheid is Gods dienaares, dat is, zy volbrangt zyne beyëlen, en bekleedt zyne plaatze.
Ephefen wordt eene Dienaares (^flegefin) van Diana genaamd, dewyl zy in die ftad op eene byzondere wyze geëerd werdt. Hand; XIX, 35.
Dienen.
1. ) God dienen, betekent, hem den verejschten
eerbied bewyzen, — zoo wel door Godsdienjlige handelingen, Matth,. XV, 9. Hand. XIII, 2. XVIII, 3. Phil. III, 3. Rcjin.I, 25.
1 Thesf. I, 9. Jac. I, 26. — als in het algemeen door een vroom leeven. Luk. I, 74.
2 Tim. I, 3. Hebr. XII, 28.
2. ) Christus oj den Heere dienen: Deeze manier
van fprecken wordt 'inzonderheid van de Leeraaren des Evangeliums gebruikt, Hand. XX, 19. — maar ook van alle waare Christenen, Joh. Xtt, 26. Rom. XIV, 18. Colosf. III, 24. Openb. XXII, 3. Ook hier vindt het denkbeeld plaatze, het geen wy van den Godsdienst in het algemeen gegee ven hebben.
K 5 3.) Den



154
D I E
3. ) Den menfchen dienen, dat is, alle foorter!
van dienften en liefde bewyzen. By voorbeeld, aan de tafel bedienen, Matth. VIII, 15. Joh. XII, 2. — voor iemands onderhoud zorge draagen, Matth. XXV, 44. XXVII, 55. — iemand onderfteunen met aalmoezen, Hebr. VI, 10. — me andere weldaaden, 1 Petr. IV, 10. — iemand als een lyféige knecht dienen, Matth. VI, 24.
4. ) Den Mammon dienen, betekent, een fiaaf
van aardfche rykdommen zyn, Matth. VI, 24. De inzettingen dienen, wil zeggen, zich aan de voorfchriften van de Ceremonieele wet onderwerpen, Gal. IV, 9.
6. ) De zonde dienen, geeft te kennen,' een flaaf
van zondige neigingen zyn, dezelve opvolgen. Rom. VI, 6. Tit. III, 3.
7. ) Tot iets dienen, dat is, ergens nuttig toe
zyn. Matth. XXVI, 8.-Rom. XIV, 19. Openb. XXII, 2. 1 Petr. I, 12. Zy hebben niet zich zei ven, maar ons daar in gediend, dat is, zy hebben het ten onzen beste verkondigd.
Dienst.
Dit woord wordt zeer dikwils van zekere kerklyke bedieningen in de eerfte Christelyke Kerke gebruikt, by voorbeeld in de volgende plaatzen:
Rom. XV, 25. Nu reize ik na Jerufalem, den heiligen tot dienst, dat is, om de liefdegiften voor de Christenen aldaar over te brengen. Zie ook vers 27, 31.
Rom. XVI, 1. Phoebe is in dienst der gemeente te Kenchreën, dat is , zy neemt het ampt van Diakenesfe waar ; het welk onder anderen daar in beftondt, om Christenen te herbergen, die van andere plaatzen .kwamen..
1 Cor. XVI, 15. Zy hebben zich zeiven verordineerd (vrywillig aangebooden) ten dienfle 'der heiligen, dae is, om Armbezorgeren te zyn.
Behal-



DIE
*5S
Behalven deeze komen noch eenige fpreekwyzen voor, die misfchien voor fommigen duifter zyn:
Eph. VI, 6. Niet met dienst alleen voor oogen, dat is, hunne Heeren niet maar alleen dan gehoorzaamen, wanneer zy in derzelver tegenwoordigheid, of onder hun oog zyn.
Rom.VIll, 21. Dienst des verganglyken wezens, datis, de toeftand, in welken de fchepfelen aan de vergangiykheid onderworpen zyn.
Rom. VI, 19. Dienst der onreinigheid, is het verrichten van fchandelyke bedryven.
Code eenen dienst door iets doen, wil zeggen, gelooven, dat men zich door eene daad, by voorbeeld, het doen van offeranden, Gode aangenaam maakt, Joh. XVI, 2. — Gal. I, 10. Predik ik den menfchen, of Gode ten dienst? dat is, tracht ik door myn ampt de goedkeuring van God of van de menfchen te verkrygen.
Dienstbaar.
Dit woord komt op meer dan e'e'ne plaatze, hoewel niet altoos in dezelfde betekenisfe, voor:
Hand. VII, 6. Zy zullen uw zaad dienstbaar, dat is, uwe nakomelingen tot flaaven, maaken.
Rom. IX , 12. De grootfte zal dienstbaar worden den kleinen, dat is, de oudfte zoon, Efau, zal aan den jongften, Jacob, onderworpca zyn, —- wordende daar van het volk gefprooken, het welk van Efau en Jacob zoude afftammen.
i Tim. VI, 2. De knechten zullen dienstbaar zyn, datis, gewillig, om hunne Heeren te dienen.
Hebr. 1, 14. Zyn zy niet allemaal dienstbaars geesten (werkzaame wezens), uitgezonden (beftemd) tot dienst, om dier wille, die de zaligheid beërven zullen.
Dienst-



156 DIE DIL DIN
Dl ent maagd. ÜftrtSb.
Dus wordt in het N. T. eene flaavin genaamd, Matth. XXVI, 69. Hand. II, 18. XII, 13. XVI, 16. Gal.TV, 31. — Luk. I, 38. noemt Maria zich, uit ootmoed, eene dienstmaagd des Heeren.
Diepte, ^tefe.
In eene eigenlyke betekenis, een af 'grond, grondlooze diepte, by voorbeeld van de zee. Luk. VIII, 31. de duivelen baden Jefus, dat hy ze niet geboodt in de diepte te vaar en, dat is, in den afgrond, het vcrblyf der vcrworpe geesten, dat als eene diepe gevangenis wordt voorgefteld, 2 Petr. II, 4. Rom. X, 7. Wie wil nederdaalen in de diepte, dat is, in het graf, de woonplaatze der dooden. — 2 Gor. XI, 25. Dag en nacht heb ik doorgebracht in' dé diepte der zee, dat is, ik heb vier-en-twintig uuren lang in eene holle zee omgezworven.
In eenen oneigenlyken, zedelyken, zin-, het geen onnafpeurlyk of onmeetbaar is, Rom. XI, 33. zie Rykdom. Eph. III, 18. zie Breedte. 1 Cor. II, 10. Diepte der Godheid, dat is, het onnafpeurlyke van Gods raadsbefluitcn.
Pievery.
Betekent alle foorten van Diefftal. Matth. XV, 19. Openb. IX, 21.
Dille. $18.
Zeker kruid, zoo genaamd. Matth. XXIII, 23. Zie Komyn.
Dingen.
Een woord van een zeer uitgeftrekte betekeïiisfe, die in elke byzondere plaatze uit den famentiang moet opgemaakt worden. Wy zullen hier
eenige



DIN
X57
éenige plaatzen bybrengen, in welke dit Woord voorkomt, en deszelfs betekenis nader bepaalen. Luk. 1,37. By God is geen ding, dat is, niets — onmooglyk.
Mark. Vil, 4. Die dingen zyn veele, die zy aangenomen hebben te houden, dat is, 'er zyn veele foortgelyke plechtigheden, die zy waarneemen.
Luk. I, 49. Hy heeft groote dingen aan my gedaan (my gewichtige weldaaden beweezen.)
Luk. XIV, 34. Het zout is een goed ding, dat is, een heilzaam middel, om vleesch te kruiden.
Joh. I, 3. Hebr. II, 10. Alle dingen (alle fchepfelen) zyn door het Woord gemaakt.
Joh. XXI, 25. Jefus heeft veele andere dingen (wonderwerken) gedaan.
Joh. XXI, 17. Heer! gy weet alle dingen, datis, alles.
Matth. XI, 27. Alle dingen (alle fchepfelen, inzonderheid de menfchen) zyn my overgegeeven door mynen Vader (om derzelver eeuwig geluk tc bevorderen.)
Mark. IX, 23. Alle dingen zyn mooglyk den geenen, die gelooft, datis, hy kan alles, Wat tot zyne waare welvaart vereischt wordt, van God verkrygen.
Hand. II, 44. Zy hielden alle dingen (alle hunne goederen) gemeen.
Rom. VIII, 28. Wy weeten, dat den geene 1, die God lief hebben, alle dingen (al wat hun overkomt, het zy geluk of ongeluk) ten beste dienen.
i Cor. li, 10. De Geest onderzoekt alle dingen, dat is, weet alles, wat voor menfchen verborgen is.
I Cor. IX, 25. Die kampt, onthoudt zich van alle ding, het geen hem nadeelig zoude kunnen zyn.
3 Cor. VI, 4. Laaten wy ons in alle dingen (in alle omftandigheden) betoonen, als Gods dienaars.
Phü.



tS8 DIN *J I O DIS
Phil. IV, 5. .Laaf in alle dingen (in alle gevallen) uw bidden voor God kenlyk worden (blyken, dat gy Gode uwen toeftand aanbeveelt, en van hem hulpe en uitkomst verwacht. Vert.)
Phil. IV, 12. Ik ben in alle dingen gefcbikt, dat is, ik kan my naar alle omftandigheden voegen.
Colosf. III, 20. Gy kinderen, zyt den Ouderen gehoorzaam in alle dingen, dat is, in al wat zy u beveelen.
1 Tim. IV, 8. De Godzaligheid is tot alle dingen nut, dat is, in allen opzichte voordeelig.
i Petr. IV, 7. Het einde aller dingen is naby gekomen, dat is, de ondergang van den Joodfchen ftaat is niet meer verre af.
Hebr. I, 3. Christus draagt alle dingen, dat is, onderhoudt de waereld.
DlONYSIUS.
Paulus hieldt te Athene voor de Areopagiten of de hoogfte Overheid, de merkwaardige Redevoering, Hand. XVII, 22—31. opgetekend, waar in hy hen van het wezen van den waaren God, en den hem welbehaaglyken dienst, poogde te overtuigen. Sommigen dreeven den fpot met het geen hy zeide; anderen werden begeerig, om meer te hooren. Onder deeze laatften, die weinig in getal waren, behoorde ook Dionyjius, een lid van deeze vergaderinge , die het geloof der Christenen aannam. En dit is genoegfaam alies, wat wy, met eenige zekerheid, aangaande deezen Dionyjius, weeten.
Di6telen.
Een zinnebeeld van menfchen, by welke het ongeloof en de ondeugd de overhand neemen. Hebr. VI, 8. De aarde, dewelke doornen en distelen draagt, deugt niet (is onbruikbaar), en den vloek naby: dewelke mm ten laatjlen verbrandt.
De



DOC DOE j$9
De Apostel bedoelt den Hebreeuwen het oordeel van God onder het oog te brengen, dat hen treffen zoude, indien zy vooroordeel en, en ondeugende neigingen by zich lieten inwortelen.
Dochter.
Deeze naam wordt in 't N. T. gegeeven aan Licbaamlyke Docbteren. Matth. IX, 18. X, 35: - XV, 22, 28. Mark. VII, 29. Hand. XXI, 9. Perfoonen, die men op eene by zonder e wyze bemint, 2 Cor. VI, 18. — Van daar is het eene uitdrukking van tederheid, iemand met den naame Dochter aantefpreeken. Matth. IX, 22. Maik. V, 34. Nakomelingen. Luk. XIII, 16. 1 Petr. III, 6. Inwooneren van eene ftad, die zeer dikwils onder het zinnebeeld van eene Moeder wordt voorgefteld. Zoo betekent Dochter Zions, Matth. XXI, 5. Joh. XII, 15. inwooneren van Jeru&lem, datis, Israëliten. — Dochters, dat is, burgeresfen van Jerufalem. Luk. XXIII, 28.
Doen. ©c&aflfm.
Een zeker werk verrichten, Luk. X, 4a, 1 Thesf. IV, 11. — Joh. TI, 4. Vrouw, wat heb ik met u te doen, dat is, waarom bemoeit gv u met myne zaak. Mark. I, 24. Wat hebben wy met u je doen? dat is, wat kwaad hebben wy u gedaan. Matth. XXVII, 19. Heb niets te doen met deezen Rechtvaerdigen, dat is , laat u met de zaak van dit onfchuldig mensch niet verder in,
do end er. %x)htt.
Doender des wortrds, Jac. I, 22, 23. dat is, die de leere van het Evangelie uitoefent. Doenders der wet, Jac. IV, 11. dat is, die hun gedrag volgens de voorfchriiten van den Godsdienst fchikken.
Donker,



Ï6c5 0 Ö ISi D Ö Ö
Donker.
Donkere duifiernis, i Petr. II, 17. is zoo veel,: als dikke duifiernis, waar door de eèuwigduurendc rampzalige toeftand der godloozén wordt afgebeeld. — Het donkere woord, i Cor. XIII, 12. betekent figuurlyke voorftellingen. IVy zien nu door een fpiegel (ineen fpiegel, of door een berookt* glas. Vert.) in een donker woord (door middel van fïguurlyke voorftellingen.)
Donkerheid. Betekent Hand. XIII, 11. lichaamlyke blindheid.
Donder.
Dit natuurlyk verfchynfel wordt Openb. VIII, 5". gebruikt, als een zinnebeeld van Gods oor deelen; en Openb. IV, g. van de kracht van zyn woord.
Zoonen des Donders. Zie Bnehargem.
Dood. "iob.
Dit woord komt in het N. T. voor
1.) In zyne eigenlyke betekenisfe, geevende te kennen:
Den natuurleken dood, Matth. XVI, 28. Joh. VIII, 51. Den dood fmaaken of zien, betekent ftërven. Matth. XXVI, §S. Bedroefd zyn tot den dood, dat is> ten alleruiterften bedroefd zyn. Luk. XXII, 44. Met den dood worftelen, datis, doodsangst gevoelen. Rom. V, 12. 1 Cor. XV, ad, 26, gg, g6. Hebr. II, 14, 15, XI, g. Openb. l ', 18. Eenen geweldigen dood, of doodflrajfe. Matth. X, 21. XV, 4. Den dood flerven, betekent in den Bybel overal, vroeger ftërven , dan men natuurlyker wyze zoude geftorven zyn, by voorbeeld, door den eenen of anderen geweldigen dood, Matth. XX, 18. XXVI, 66. Luk.XXII, 33. iCor. IV,p.
Iemand



D O O i5l
Iemand aan den dood over geeven, dat is, tot een offer des doods beftemmen. 2 Cor. I,
10. betekent dood zoo veel, als doodsgevaar. 2 Cor. IV, 11. Phil. I, 20. II, 8. III, 10. Den dood van Jefus gelykformig worden, wil zeggen, op dezelfde wyze, als Jefus , eenen geweldigen dood ondergaan. Hebr. II, 9.
2.) In eene oneigenlyke betekenisfe. Dan geeft het te kennen:
Kzvaad — Ongeluk — Verderf. Rom. VII, 24. Het lichaam deezes. doods, dat is, doodlyk kwaad, waar onder Paulus de zonde verftaat. Rom. VIII, 2, 6. 2 Cor. II, 16. VII, 10. Jac. V, 20.
Straffen der zonde, Rom. I, 32. 2 Cor. III, 6". VII, 8. Jac. I, 14. — Inzonderheid worden de eeuwige ftraffen, of de eeuwige verdoemenis, dood genaamd. Rom. V, 21. VI, 23. 1 Joh. III, 14. V, 16, 17. Openb.,
11, 11.
Pest. Openb. VI, 8. XVIII, 8.
Dood. Zobt.
Dit byvoeglyk naamwoord wordt gebruikt In eene eigenlyke betekenisfe van lichaamlyk dooden, verflorvenen, Matth. IX, 24. X, 8. XI, 5. XXII, 32. Luk. VII, 12. XXIV, 5. Hand. X, 42. Rom. X, 7. 1 Cor. XV, 32. Openb. I, 18. II, 8. XIV, 13. XX, 13. — Van daar betekent ook dood zyn, aan den dood onderworpen zyn. Rom. VIII, 10. In eenen oneigenlyken zin
Van menfchen, die onbekwaam ten goede zyn. Matth. VIII, 22. Luk. IX, 60. Laat de dooiden (de aardschgezinden, die even daar door onbekwaam zyn, om my natevolgen) hunne doo~ den (overledene vrienden) begraaven, RomVI, 13. Eph. II,' 1, 5. V, 14. Colosf. II, 13. j Tim. V, 6". Openb. 'lil, 1.
L Van



ï62 O O O
Van flrafwaardige handelingen. Hebr. VI, l. IX, 14.
Van menfchen, die men voor dood houdt. Luk.
XV, 32. Hand. XX, 9. Van werken, die niet deugen. Jac. II, 17, 20,26.
dooden. "ÏQbtttt.
Betekent
In eenen eigenleken zin, eene doodflraffe doen ondergaan, Matth. XXIII, 37. Joh. XVIII, 31. Hand. XII, 2. Jac. V, 6. Vermoorden, Matth.
II, 16. Joh. VII, 19. VIII, 22. XII, 10. Hand. Vil, 28. IX, 23. XXIII, 12. Rom. XIII, 9. Openb. XIII, 16.
lh eenen oneigenlyken zin:
Onderdrukken. Rom. VIII, 13. De werkingen van het vleesch dooden, dat is, de hartstochten beteugelen, dat zy niet uitbarften. Colosf.
III, 5. Doodt uwe leden, die op aarde zyn, dat is, onderdrukt uwe zinlyke driften.
Vernietigen. Eph. II, 16. — Rom. VII, 4. Zie
Afsterven. Den dood te wege brengen. Rom. VII, 11. 2 Cor.
III, 6, 7.
doodhoofdspeaats. ©c|)<iMf?rtfff.
"Was de plaatze buiten Jerufalem, alwaar de misdaadigers geftraft, en inzonderheid onthoofd wierden. Matth. XXVII, 33. Zie Golgatha.
Doodkrank.
Door ziekte op den oever des doods zyn. Luk, VII, 2. Joh. IV, 47. Phil. H, 27.
doodlyk.
Het geen den dood veroorzaakt. Mark. XVI, 38. Jac. III, 8. Openb. XIII, 3.
Dood-



D O ó 16$
Dood slaager.
Moordenaar. 1 Tim. i, 9. 1 Job. III, i£. Openb. XXI, 8.
Doof. ïaub.
Doove geest, Mark. IX, 2£. dat is, een kwaade geest, die den lyder van zyn gehoor beroofde.
Doop. $mifë.
"Wordt in het N. T. in eene eigenlyke en onèigènlyke betekenisfe genomen. In het eerfte geval betekent dit woord:
Alle lichaamlyke reinigingen en afwasfehingen, in de Levitifche Wet voorgefchreeven. Hebr. VI, 2. De leere van den doop, dat is, het onderwys van den Christelykcn Doop., en de Joodfche reiniginge. Hebr. IX, 10. Menigerlei doopingen, dat is, menigcrleie' liohaamlyke reinigingen volgens de Levitifche wet.
De bevochtiging met water, die Johannes verrichtte , en waar door de Jooden tot het Ryk van den Mesfias ingewyd, en verplicht werden, om zyne leer aanteneemen. Mark. I, 4. Johannes predikte van den doop der boete, tot vergeeving der zonden, dat is, hy leerde de noodzaaklykheid van den doop en de bekecringe, indien, zy vergeeving van zonden wilden erlangen. Luk. III, 3. Matth. XXI, 25. Hand. i, 22. Van den doop van Johannes af, dat is, van den tyd af, toen Johannes zyne Jongeren begon te doopen. Hand. X, 3.7. Johannes predikte den doop, dat is, verkondigde deszelfs .noodzaaklykheid, om in het Ryk van den Mesfias te kunnen ingaan.
Den doop, dien de Jongeren van Jefus, noch by zyn leeven, alleen aan de Jooden verrichtten, om hen tot aanneeming van Jefus, als den waaren Mesfias, te verplichten. Joh.
■ IV, 2.
L 2 Den



t64 D O O
Den doop, dien Jefus, kort voor zyne Hemelvaart, inftelde. Daar door wilde hy, dat alle volken tot leden van zyn Ryk zouden gewyd worden, wanneer zy zyne leere met een geloovig hart hadden aangenomen. Rom. VI, 4. Zie Begraaven. Eph. IV, 5. Een doop, datis, een zelfde doop. 1 Petr.'III, 21. Zié Betekenen.
In eenen oneigenlyken zin genomen, geeft dit woord te kennen, overmaat van lyden, gelyk hy, die onder het water gedompeld was, geheel en al met water overftroomd werdt. Matth. XX, 22, 23. Luk. XII, £0.
Doop en. ïmifcit.
By dit woord geldt het zelfde, het geen wy by het voorgaande hebben aangemerkt. Dan 'er zyn eenige plaatzen, die eene opheldering en nadere bepaaling eifchen.
Matth. III, 11. Jk doope u met water tot boete, dat is, om u tot boete te verplichten. Maar die naa my komt, zal u met den H. Geest, en met vuur doop en, dat is, hy zal u de gaaven van den H. Geest ryklyk mcdedeelen, indien gy hem aanneemt, maar ook u ftraffen, indien gy hem wederftreeft. Zie Vuur.
Matth. XXVIII, 19. Gaat been, en leert alle volken, en dooptzè in den naame des Vaders, en des Zoons, en des Heiligen Geests, dat is, op het geloof aan den naame van den Vader, en den Zoon, en den H. Geest.
Hand. II, 38. Een iegelyk laate zicb doopen op den naam van Jefus Christus, dat is, op de belydenis, dat Jefus de waare Mesfias is. Kap. VIII, 16.
Hand. XIX, 5. De Jongeren van Johannes, die Paulus te Ephefen ontmoette, waren, wel is waar, te vooren reeds gedoopt, maaralleen op de belydenis van den verwachtwordenden Mesfias; zy moeften daarom thans op den
naam



D O O 165
naam van den reeds verfcheenen Mesfias, dat is, op den naam van Jefus , gedoopt wor-. den.
Hom. VI, 3. In den dood van Christus gedoopt zyn, geeft te kennen, door den doop deel erlangen aan zyne verzoeninge. i Cor. I, 13. Op den naam van Paulus gedoopt zyn, dat is, op eenen Godsdienst, waar van Paulus de ftichter is. ■ 1 Cor. X, 2. De Israëliten zyn onder Mofes (op Mofes) gedoopt met de IVolke en met de Zee, datis, zy zyn daar door, dat zy, om zoo te fpreeken, in het roode Meir en onder de wolke gedoopt werden, tot gehoorzaamheid aan Mofes, als eenen afgezand van God, verplicht; gelyk de Christenen zich in den doop tot gehoorzaamheid aan Jefus-en zyne leere verplichten.
1 Cor. XII, 13. Wy zyn allen door éénen Geest tot 'één lichaam gedoopt, dat is, de H. Geest heeft ons allen, door middel van den doop, tor c'e'ne gemeente verbonden.
ï Cor. XV, 29. Wat doen ze anders, die zich laaten doopen over de dooden? dat is, tot welk einde laaten wy ons noch geduurig in de plaatze der vcrftorvenen doopen (komen, als het ware, in dc plaatze der geftorvene Christenen, en neemen, gelyk zy gedaan nadden, het Christendom aan) is het, dat de dooden teenszins opftaan? Welk voordeel hebben Jer de Christenen dan van, dat zy zich, gelyk hunne overledene Broederen, op de belydenis van den Chrisdyken Godsdienst laaten doopen, indien het naa den dood met hun ten eénenmaale uit is ?
Doorbreeken. {Eitratéfcn.
Betekent zoo veel, als de overhand neemen. Hand. IV, 17.
L s Door-



166 DO O
Doordringen.
Rom. V, 12. De dood is tot alle menfchen doorgedrongen, datis, alle menfchen zyn aan den dood onderworpen. — Hebr. IV, 12. Zie ZwaardDoorkneed. ©md)frte&en.
2 Petr. II, 14. Een hart doorkneed met gierigheid, datis, geheel met hebzuchtige voorneemens vervuld, en in de gierigheid recht geoefend.
Doorlouteren. Openb. III, 18. Zie Beproeven.
Doornen.
Figuurlyk genomen, worden hier door alle beletfelen verftaan, die de uitwerking van Gods woord verhinderen; zoo als, by voorbeeld, angftige zorge voor zyn lichaamlyk onderhoud. Luk. VIII, 7, 14.
Doornenkroon.
De Krygsknechten van den Landvoogd zetten Jefus, om met zyne betuiginge, dat hy een Koning was, op de wreedfte wyze te fpotten, eenen krans op het hoofd, van doornen gevlochten; die dus voor het Diadema, of Koninglyk hoofdvercierfel, dienen moest. Matth. XXVII, 29. Joh. XIX, 2,5.
Doorstoken. SerjMjm.
Hebr. XI, 37. Volgens eene andere, betere , leezmg, wordt hier eigenlyk van menfchen gefprokcn die men door alle moogelyke martelingen zocht te beweegen, om van den waaren Godsdienst af te vallen.
Door»



D O O DOR 167
Doortrekken. Doorwandelen.
©tirchjidjen.
Gins en herwaards heen reizen, een land geheel doorreizen. Hand. IX, 2. XVIII, 23. Luk. IX, 6.
Doorzien. Iets nauwkeurig en met opmerkinge befchouwen. Jac. I, 25. Maar wie doorziet in de volkome wet der vryheid, dat is, die de leere van Jefus, door welke ons de zaligfre vryheid gegeeven is, nauwkeurig gadeilaat.
Dor.
Het geen geene fappen heeft. Luk. XXIII, 31. Indien men dat doet aan het groene hout (indien zulks aan dén boom, die noch leeft, gebeurt) wat zal aan het dorre gefchieden? (wat zal den verdorden boom dan niet wedervaarcn?) Door dit fpreekwoordelyk gezegde wil Jefus den Jooden te verftaan geeven, dat zy,die godloos waren, te zwaardere ftraffe te wachten hadden, daar hy, hoe zeer ook onfchuldig, zoo veel lyden moest. Dorre plaatzen, zijn woeste, onbewoonde, plaatzen. Luk. XI, 24. Jefus zegt, dat de onreine Geest, wanneer hy den mensch verlaaten heeft, dorre plaatzen doorwandelt, als het ware, om op nieuwe ranken te denken.
Dorren.
Joh. V, 3. Zyn teeringachtigen, die van langzaamerhand uitteeren. Zulke menfchen lagen 'er ook aan den Vyver Bethesda, om na het opbnüfchen van het water te wachten.
dorschvloer. ZtMt.
• Betekent eigenlyk de plaatfe , daar het koorn gedorseht wordt. Figuurlyk verftaat Jefus 'er het Joodfche land of Palseftina door. Het koorn van L 4 deeze



ï/?8 DOR DRA
deeze dorschvloer zyn de Jooden: de wan is, de leere van Jefus: de tarwe zyn de Vroom en : het kaf— de Godloozen: de fchuure — de Hemel: het eeuwig vuur — dc helle. Matth. III, 12.
Dorsten.
Wil zeggen: een hartlyk verlangen na iets hebhen; en niet dorften, zyn verlangen volkomen vervuld zien. Matth. V, 6. Zalig zyn, die hongeren en dorften na de Gerechtigheid, dat is, die een ernftig verlangen hebben, om waarlyk vroom te worden.
Joh. IV, 14. Die van dat water drinkt (de verkwikking van geest bekomt) 't welk ik hem zal geven, dien zal eeuwiglyk niet dorften, fjdie zal geene andere verkwikking noodig hebben. Vert.] Joh. VI, 35.
Joh. VII, 37. Wie dorst (al wie wenscht, wys en godzalig te worden) kome tot my.
Draagen.
Wy zullen de bekende betekenisfen van dit woord met ftilzwygen voorbygaan, en allecnlyk die plaatzen opgeeven, waar in draagen te kennen geeft.
Ver draagen, dulden, Rom. IX, 22. XV, 1.
1 Thesf. V, 14. Regeeren. Hebr. I, 3.
Voortbrengen. Hebr. VI, 7, 8. Jac. III, 12, Ontvreemden, wegdraagen. Joh. XII, 6. Begrypen, onthouden. Joh. XVI, 12.
Draaywind. SBinbéfcwut.
Hand. XXVII, 14. f_Een geweldige wind, die in één oogenblik het geheei kompas doorloopt. Vert.3
Draf.



DRA D R E 169
Draf. ïnï&ern.
Eene foort van vrucht, wordt Luk. XV, 16. onder dit woord bedoeld, die heden ten dage St. Jans brood genaamd wordt.
Drank.
In eenen natuurlyken zin Colosf. II, 16. Hebr. IX, 10. eene zekere foort van drank by de Jooden, voor zoo verre dezelve rein of onrein was. 1 Cor. X, 4. Geestiyke drank, dat is, een drank, die den Israëliten, op eene buitengewoonc wyze , door een wonderwerk, verfchaft werdt. Vergel. Exod. XVII, 1. — Men heeft dit woord Joh. VI, gg'. in eenen figuurlyken zin optcvatten: Myn bloed is de rechte drank, dat is, het is het zelfde voor de ziele, het geen de drank voor het lichaam is, — verfterkend en verkwikkend.
Dreige*n. ©mkii. ©ro&en. SSe&roIjen.
Betekent, iemand iets verbieden, onder bedreiging van zekere itraffen. Hand. IV, 17. Laat ons hen ernfliglyk dreigen, dat is, het hun op het allerftrengst verbieden. — Hand. IX, ï. Saul blies nocb met dreigen en moorden tegen de Jongeren des Heeren, datis, hy voer voort, hun den dood te dreigen. — 1 Petr. II, 23. Jefus dreigde niet, toen hy leedt, dat is, toen men hem vcrongclykingcn aandeedt, dreigde hy niet, daar over wraak te zullen neemen. — 2 Tim. IV, 2. Bejïraf, dreig, dat is, herinner de godloozen aan Gods oordeelen over hen.
Drenken. ïrnnfdi.
In eene eigenlyke betekenisfe eenen dorffio-en uit medelyden te drinken geeven. Matth. X 42 XXV, 35. Rom. XII, 20. — Figuurlyk 1 Cor'xii, 13. Wy zyn allen tot éénen geest gedrenkt, dat is wy genieten in het Avondmaal éénen drank om tot eene zelfde broederlyke geneigdheid tot elkanderen verplicht-te worden.
L g Drie,



ï?o D R I D R O
Drie.
ijoh. V, 7,8. Zie Getuige.
Drie-tabernen.
Tres tabernee. Eene plaatze op den weg van Appms, omtrent zes uur en van Rome. Hand. XXVTII, 15.
Drift des Geests. Knregen bti <&aêti.
Eene innerlyke beweeging, of aanprikkeling, Luk. II, 27. Zacbarias kwam door drift des Geests (uit innerlyke beweeging, of door geheime aanprikkeling) in den Tempel.
Dringen.
Dit woord betekent
1. ) Een gedrang van menfchen. Mark. III, 9.
Luk. VIII, 42, 45.
2. ) Iemand Jïerk aandryven om iets te doen.
Hand. XVIII, 5. 2 Cor. V, 14.
3. ) Iemand laagen leggen, vervolgen. Luk.
XI, 53.
Drinkvaten. ïriufgcfafje. • Zyn Bekers. Mark. VII, 4, 8.
Droefenis. ïnibfd.
Betekent:
Allerleie wederwaardigheden. Matth. XXIV, 21, 29. enz.
Zwaare lydens, benauwdheden. Matth. XXIV, 9. Rom. VIII, 35. 2 Thesf. I, 4. Hebr. X, 33. Jac. I, 27.
Lyden om des goeden wille, lyden van Martelaaren. Hand. XX, 23. 2 Cor. I, 8. VI, 4. VII, 5. Eph. III, 13. Phil. I 16. Hebr. XI, 37. XIII, 3. Openb. I, 9.
Dron-



D R O D R U 171
Dronken. Dronken zyn betekent:
Overmaatig gedronken hebben, of dronken zyn in eenen eigenlyken zin. Hand, II, 15. 1 Thesf. V, 7-
Genoeg gedronken hebben. Joh. II, 10. 1 Cor.
XI, 21.
Gelyk dronke menfchen van alle gewaarwordinge en alle ver ftand berooft zyn. Openb. XVII, 2, 6.
Droom. Smuiii.
Betekent Matth. XXVII, 19. eenen natuurlyken droom. — Matth. I, 20. II, 12. eenen "droom,. met welken eene Godlyke openbaaring, verbonden is.
Droomers. ïrnttmer.
Hier door heeft men, Jud. vers 8. Dweepers te verftaan, dewelke voorgaven, in hunnen droom Godlyke openbaaringen ontfangen te hebben, om aan hunne ongerymdc en fchandelyke grondltellingen kracht by te zetten.
\
Drukken.
Luk. VIII, 45. Me e ft er, het volk dringt en drukt u, dat is, het volk dringt van alle kanten op u aan.
Drusilla.
De dochter van Herodes Agrippa, en de zuster van Koning Agrippa. Zy was eene Joodin, hoewel zy eenen Romeinfchen naam droeg. Eerst werdt zy aan Epiphancs, den zoon des Konings van Comagene (een gedeelte van Syriën. Vert.> verloofd; dan zy weigerde hem te trouwen. Naderhand huwde zy aan Azizus, den Koning der Emefenen. Dan ook deezen verliet zy kort daarnaa, en trouwde met den Romeinfchen Stedehou, der



172 DRY DUB DUI
der Claudius Felix. Paulus hïeldt voor haar en haaren gemaal eene voortreflykc Redevoering. Hand. XXIV, 24.
Dryven.
Betekent in eenen zedelyken zin:
Zich met iets bezig houden. 1 Tim. III, 3. Regeeren, leiden. Rom. VIII, 14. Aandryven. 2 Petr. I, 21.
Düeeeld. 3it>iefadj.
1 Tim. V, 17. De Oudflen achte men dubbelde eere waardig, dat is, men geeve hun een ryklyk onderhoud.
DuiDELYK.
1 Cor. XIV, 9. betekent duidelyke reden zoo veel, als verftaanbaare taaie, r Tim. IV, 1.
Duif. £mik.
Matth. III, i<5. Mark. I, 10. Luk. III, 22. Joh. I, 32. De Geest Gods daalde op Jefus neder in eene lichaamlyke gedaante, gelyk eene Duif, dat is., hv zweefde over Jefus op eene wyze, zoo als de duiven gewoon zyn.
Duister, ginfte.
Matth. VI, 23. Is het, dat uw oog kwaad is, zoo zal uw geheele lichaam duifier zyn, dan wandelt uw geheele lichaam in het duiftere. Jefus wil daar mede te kennen geeven, dat, wanneer de voorftellingen der ziele verkeerd zyn, ook de handelingen verkeerd moeten zyn.
1 Cor. IV, 5. De Heere zal aan het licht brengen (beoordeelen) bet geen in bet duijler verborgen is, (die werken, die hier verborgen geblee^ ven zyn.)
Duister-



D U I
37!
Duisternis. ginjïmiiïJ.
Dit woord wordt in eene oneigenlyke betekenisfe gebruikt, van het geen den toeftand van eene perfoon of zaake verilimmert, en of op zich zelf, of in zyne gevolgen, zoo akelig, als het gemis van het natuurlyk licht, is. Het geeft te kennen:
1. ) Natuurlyke duifiernis, of berooving van het
licht. Matth. XXVII, 45. Hand. XIII, 11. 2 Cor. IV, 6. Hebr. XII, 18.
2. ) Ongeluk en elenden. Matth. VIII, 13: \De
Kinderen des Ryks (de Jooden) worden uitgeflooten in de uiterjle duifiernis, dat is, zullen de uiterfte elenden moeten ondervinden, gelyk iemand, die, by koud weder, den nacht onder den blootén hemel moet doorbrengen. Matth. XXII, 13. Luk. ï, 79.
3. ) Onkunde en blindheid. Joh. I, g. Hes licht
fchynt in de duifiernis ('jefus is, als een helderfchynend licht, by de algemeene verblinding en onkunde, verfcheenen) en de duiflernisfen hebben het niet begreepen (niet als zoodanig erkend.) Joh. III , 19. Hand. XXVI, 18. 2 Cor. VI, 14. Wat gemeenfchap heeft het licht (het Christendom) met de duifiernisfe? (met het Heidendom.) Colosf. I, 13. De overheid der duifiernisfe, is de macht van heerfchende verblindingp. 1 Joh. II, 8, 9, 11. Eph. V, 8. Gy waart weieer duifiernis, dat is, als Heidenen,"onkundig in den. Godsdienst.
4. ) Onheiligheid, ondeugd. 1 Joh. I, g. In God
is geen duifiernis, dat is, 'in God is niets dan het goede, en liefde tot het goede. 1 Joh. I, 6. In duifiernisfe leeven, wil zeggen, in heerfchende zonden leeven. Rom. XIII, 12. Werken der duifiernisfe zyn ondeugden, die uit onkunde en verblindinge voortkomen, Eph. V, 11. Luk. XXII, 53. Demacbtder duifiernisfe is zoo veel, als eene ongemeene boosheid. *- En behalven dit heeft dit woord
noch



*74
iD U I
noch eene'andere betekenis, in welke het op twee plaatzen voorkomt, te weeten, ; 5.) In het geheim. Matth. X, 27. Het geen ik « zegge inde duifiernisfe, (in het geheim) zegt dat in het licht (verkondigt dat in het openbaar.) Luk. XII, 3.
Duivel.
Het woord betekent in het Grieksch eigenlyk eenen lasteraar — valfchen aanklaager — bedrieger:
In bet enketvouwige verftaat men door Duivel den Oppcrften der kwaade Geesten, die van God zyn afgevallen. Matth. IV, 1. XIII, 39. XV, 22. XXV, 41. Luk. VIII, 12. Toh. VIII 44. Eph. VI, 11. 2 Tim. II, 26. 1 Petr V 8 '
I Joh. III, 8. Hebr. II, 14. Jac. IV, 7. Openb! XII, 9. Op alle deeze plaatzen wordt de Duivel als een Geest voorgefteld, die de menfchen tot zonden verleid, en de oorfpron°van al het zedelyk kwaad in de waereld is. — Hier dp zyn ook eenige on'eigenlyke fpreekwyzcn bctrcklyk, by voorb. Joh. VI, 70. één van u is een duivel, dat is, e'e'n onder u is een booswicht.—- Joh. VII, 20. VIII, 48. X, 20. zeggen de' Jooden tot Jefus: gy'beb't den duivel, datis, gy fpreekt zoo onzinnig, als of de duivel uit u fprak. — Hand. XIII ^ 10. een kind des duivels, datis, een mensch, die zoo denkt en handelt, als de duivel.
In bet meervowwige heeft men door Duivelen (fDctmonid) te verftaan :
De Heidenfcbe Godheden. 1 Cor. X, 20, 21.
De kwaade Geesten, aan welken uitdruklyk zekere werkingen op de zielen en lichaamen der menfchen worden toegefchreeven. Matth IX 32. XVII, 15-18. Mark. IX, 25. Luk. XIII,
II —16. Men kan niet bewceren, dat de geheele krankheid der bezetenen, met alle haare toevallen, door den invloed des Satans veroorzaakt



DUÏ DUL DUN
oorzaakt werdt. De krankheid kan op zich zelve uit natuurlyke oorzaaken ontftaan zyn; dan de Satan kan, door zyne werking, haare hevigheid yergroot, en andere toevallen veroorzaakt hebben, die niet uit de krankheid zelve konden voortvloeyen. Even weinig kan men onderftellen, dat de Satan onmiddelbaar op het lichaam en de ziele der menfchen gewerkt heeft: maar dit moet, onder Godlyke toclaating, door zekere natuurlyke middelen, of door eene vreemde ftoffe, gefchied zyn. Over het algemeen kan men de waarheid der zaak zelve niet loochenen, hoewel de wyze, hoe, niet kan verklaard worden. Zie Bezetenen.
Duivelsch.
Duivelfche wysheid, is eene foort van wysheid, die men by de Duivelen vindt, met kwaadaartigheid en arglistigheid verbonden. Jac. III, 15.
duivenkraamers. ïattfomfWlIUC
Matth. XXI, 12. Menfchen, die duiven te koop hadden, voor de geenen, die dezelve tot een offer wilden brengen. Joh. II, 14.
Dulden.
Iets verdraagen, het geen ons onaangenaam of lastig is. Matth. XVII, 17.
Dunken.
Betekent in het algeméén, deeze of géenc gedachten van eene perfoon of zaak hebben. Matth. XVII, 25. XXII, 17. XXVI, 66. Hand. XXV, 27. Eph. VI, 7. In het byzonder,geeft het te kennen, zich valfche begrippen van eene perfoon of zaak maaken, zich iets diets maaken. 1 Cor. VIII, 2.
Durven,



'tjó D U R D U U D W A Durven.
Verlof of vrymoedigheid hebben om iets te doen. Matth. XXII, 46. Mark. II, 26. Joh. XVIII, 31.
Duur. Saaier.
Het geen eene groote waardy beeft. In eene natuurlyke betekenisfe, Matth. XXVI, 9. Hand. V, 8. — In cenen zedelyken zin, Hand. Hand. XX, 24. 1 Cor. VI, 20. 1 Petr. I, 19. 1 Tim. I, 15. — Voortrefiyk, Hand. XXIII, 26. XXVI, 25.
Duure tyd, Duurte. ïljeuctmg, Betekent zoo veel als hongersnood. Luk. IV, 25. XV, 14.
Dwaal en. 3m"-
Betekent eigenlvk omzwerven, en daardoor van den rechten weg afraaken. 1 Petr. II, 25. In eene oneigenlyke betekenisfe geeft het te kennen : Met betrekkinge tot den Godsdienst of de Deugd op verkeerde wegen raaken. Hebr. III, 10. Altyd dwaaien zy met bet hart, dat is, zy wyken beftendig van my af. Hebr. V, 2. Die on~ weettnd zyn en dwaalen, zyn menfchen, die uit onkunde en dwaalinge zondigen. Jac. V, 19. Zich verkeerde begrippen vormen. Matth. XXII, 29. Gy dwaalt, dat is , gy vormt u verkeerde begrippen. Mark. XII, 24. Gal. VI, 7. Jac. I, 16.
dwaalend.
Tit. HI,3. D waal ende} menfchen, betekent zoodanigen, die, uit mangel aan rechte kennisfe, tot 'dwaalingen in den Godsdienst vervallen. Dwaatende Sterren, zyn Dwaalfterrcn, of Planeeten. Hier mede vergeiykt Judas, vers 13. de valfche Leeraaren, die, gelyk Dwaalfterrën, fchynen, zonder zelve licht te hebben, dat is, anderen Wilden onderwyzen, en zelve onweetende waren.
üwaahng.



D W A
17'}
Dwaaling. 3«ljum.
Kier heeft men te verftaan :
Valfche grondregelen met betrekkinge tot deó. Godsdienst. 1 Thesf. II, 3. Onze vermaaning is niet gevj'eest tot dwaaling, dat is , onze vermaauing, dat gy het Christendom zoudt aanneemen, rust niet op verkeerde begrippen van den Godsdienst. 1 Joh. iV, 6. De geest der dzvaalinge, dat is, de geaartheid van hun, die Valfche leerftellingenverfpreiden, Maith.XXTV, 24. Verleid worden tot dwaaling, dat is, tot' verkeerde begrippen in den Godsdienst. 2 Petr. II, i'S. betekent dzvaaling zoo veel, als het Heidendom.
Bedrog, verleidende voorpeilingen. Tph. TV, 22. Lusten in dwaaiing, dat is, bedrieglyke lusten. — 2 Thesf. II, 11. Krachtige dwaaling, datis,inheemende verleiding. — juda, vers 11. In de drva'alinge Baladms vallen , om gewin, Wil zeggen, zich, gelyk Rileam, door dc bedrieglyke zucht tot voordeel laaten vervoeren. — 2 Petr. III, 17. betekent dvjaaling zoo veel, als verleiding.
Afwyking van de deugd. Rom. I, 27. 'Ontucht. Jac. V, 20. de dwaaling zyns wegs, dat is, zyne zondige leevenswyze.
Een Dwaas. 7$®.
Betekent in het N. T.
Een booswicht. Matth. V, 22.
Een mensch zonder verftand ofkennisfe. Matth-. XXIII, 17. Luk. XI, 40. XII, 20. XXI V, 25. Rom. I, 22. Toen zy zich voor wyzen (verHandige menfchen) hielden, zyn zy dwaazen geworden, dat is, zyn zy tot ongerymde daaden vervallen. 1 Cor. XV, 36. 2 Cor. XI, 19. gy verdraagt gaarne de dwaazen (de zotte grootfpreekers ) dewyl gy verflandig zyt-, (niet tegenltaande gy u verbeeldt, veel verftand te bezitten.)
M Ie*
I



178 D W A
Iemand, die door anderen voor dwaas gehouden wordt, i Cor. III, 18. Die zich onder u laat dunken wys te zyn. (die zich veel op zyne geleerdheid inbeeldt) die worde een dwaas in deeze waereld (verloochene zyne wysheid) op dat hy wys mag zyn (met betrekkinge tot de kennisfe van het Evangelie.) — i Cor. IV, 10. Wy zyn dwaazen om Christus wille, dat is, men houdt ons, wegens het prediken van het Evangelie , voor domme menfchen. — 2 Cor. XII, ii. Ik ben een dwaas geworden door het beroemen, datis, men zoude my voor eenen dwaazen grootfpreeker kunnen houden, dewyl ik zoo veel tot mynen roem gezegd hebbe.
Dwaas, ^óridjt'. Dit byvoegiyk naamwoord komt in de gewoone betekenisfe voor, Matth. VII, 26. 1 Tim. VI, 9. 2 Tim. II, 23. Dan men heeft 'er Matth. XXV, 2. en 1 Petr. II, 15, onbezonnen — Rom. II, 20. 2 Cor. XI, 16. XII, 6 , onverflandig — en iCor. I, 21, 27. het geen den menfchen dwa^s fchynt, door te verftaan.
Dwaasheid. 3#o:Ijeic. Is zoo veel, als
Ongerymdheid , het geen met geene verftandige begrippen overëengebracht kan worden. 1 Cor. I, 18. Het woord van het kruis (de leere van Jefus kruisdood) is eene dwaasheid (komt hun als eene dwaasheid voor) voor de geenen die verhoren gaan. vers 20. Heeft God niet de wysheid van deeze waereld tot dwaasheid gemaakt? dat is, heeft God niet getoond, hoe dwaas de geleerdheid der Joodfche Leeraaren zy? vers25. De Godlyke dwaasheid (de fchikkingen van God, die den menfchen ongerymd voorkomen) is wyzer, dan de menfchen zyn (gaan alle verftand der menfchen te boven.) 1 Cor. II, 14. III, 19. 2 Tim. III, 9.
Raa-



D WA D W I ECH EDE 179
Raazerny. 2 Petr. II, 16. Weerde des propheeten dwaasheid, (beteugelde de woede van Bileam Vert.)
Roemzucht. 2 Cor. XI, 1, Och! dat gy my een weinig dwaasheid (een weinig roemzucht, zoo als gy het misfchien zult willen noemen) ten goede afnaamt.
D waaslyk. $I;oticl)t. Ongerymd. 2 Cor. XI, 23. Ik fpreek dwaas! yk (ik zeg noch te weinig tot myn roem.)
Dwingen. 026i|jt<jctt.
(Iemand noodzaaken, om iets, tegen zvne eige verkiezing te doen. Vert.) Matth. V, 41. Philem. vers 14.
Iemand op eene dringende wyze tot iets zoeken te beweegen. Luk. IV, 23. XXIV, 29.
E.
Echt.
De ftaat van gehuwden. Den echt eerlyk houden. Hebr. XIII, 4. wil zeggen, denzelven als eenen eerwaardigen ftaat aanmerken.
Echtbed. Hebr. XIII, 4. Het echtbed zat onbevlekt gehouden, dat is, niet door ontucht verontreinigd, worden.
Edel.
Van aanzienlyke geboorte, een man van aanzien. - 1 Cor. Ij 26,. Niet veele edelen (aanzienlyke
lieden) zyn geroepen, dat is, hebben de leere
van Jefus aangenomen.
M 2 Edel-



jgo EDE EED
Edelgesteente, i Cor. III, 12. Dc algemeenc benaaming van die kostbaare, vaste, ftccnen, die door het vuur niet kunnen vernietigd worden. Paulus verftaat 'er zoodaanige leerftellingen door, dewelke echt en waarachtig zyn.
Edelman.
Door den Edelman of Prins, die Jiet bezit van zyn Ryk wilde aanvaarden. Luk. XIX, 12. enz. heeft men Christus te verftaan.
Eed.
Eene plechtige bevestiging der waarheid, waarby men zich op Gods alweetendheid en waarachtigheid beroept, en zich aan zyne rechtvaardige ftraften onderwerpt. Van deeze Godsdienftige handeling wordt in de volgende plaatzen gefproken. Matth. V, 33. Gy hebt gehoord, dat tot den Ouden (van uwe Oude Leeraaren) gezegd is: gy zult niet trouwloos zweeren, maar den Heere
fen eed houden , dat is , den eed houden, n gij bij God zeiven gedaan hebt. De Joode Leeraaren beweerden, dat alleen zoodanig een eed van kracht was, en dat alle de overige plechtige betuigingen niets betekenden.
Hebr. VI, 16. De menfchen zweeren wel by eenen grooteren, dan zy zyn (by een hooger wezen) en de eed maakt een einde van allen twist, daar 't vast by blyft onder hen (tot bevestiging van de waarheid eener zaake.)
Hebr. VII, 20, 21. De inwying van Christus tot het priesterfchap is niet zonder eed, dat is,met eene plechtige bekrachtiging, van Godgefchied. Daarentegen was den pricsteren van het Oude Testament geene zoodanige verzekering, onder eede, .?'.fchonken, dat hun priesterampt, gelyk dat van Christus, altoos duuren zoude.
Jac. V,



EEN 181
Jac. V, 12. Zweert niet, noch by den Heme\, r.oc'j by de aarde, noch met e enigen anderen eed, te weeten, niet ligtvaardig, of uit misnoegen.
Een. ©net'.
De meefte plaatzen zyn op zich zelve duidelyk. Allecnlyk verdienen de volgende een enkeld woord tot opheldering.
i Cor. VHl, 6. Wy hebben (kennen) maar éénen God ('in tegenoverftellinge van de Go.den der Heidenen) en éénen Middelaar.
Eph. II, 14. Christus heeft uit beiden (naamlyk uit Jooden en Heidenen) één ( een-eenig volk van God) gemaakt.
Joh. X, 30. XVII, 21. wordt gedoeld op de gelykheid van wezen en geaartheid tusfchen Vader en Zoon; gelyk Joh. XVII, n. allecnlyk het laatfte, en dus de éénsgezindheid der Jongeren van Jefus kan in aanmerking komen.
Phil. II, 2. Van één gemoed zyn, dat is, in neigingen en denkwyze overéénftemmen.
Eendrachtiglyk. (£immkl;tg. (Eimnt^iglidj.
Overeenkomftig in denkwyze en handelingen. Dit woord wordt van dé overcenftemminge van neigingen ten opzichte van goede handelingen gebruikt, Hand. I, 14. II, 46. IV, 24. V, 12. VIII, 6. Rom. XV, 6. — Ten opzichte van kwaade daaden, Hand. VII, 56, XIX, 29.
Eenerlet. Eenerlei hoop der roepinge hebben, Eph. IV, 4.
wil zeggen: eene zelfde zaligheid hoopen. Tot eenerlei geloof en kennis Van Christus komen,
dat is, tot zekere overeenkomst in geloof,
en begrippen van Christus geraaken. Eph.
IV, 13.
Eenerlei fchryven. Phil. III, 1. wil zeggen: ééne en dezelfde vermaaning dikwils herhaalen. Vergel. Kap. II, 18.
M 3 Eenerlei



i-8a EEN
Eenerlei zin hebben. Rom. XII, i'5. en eenerlei gezind zyn, Rom. XV, 5. b .tekent: eendrachtig en in vrede leeven.
Eenerlei reden voeren, 1 Cor. I, 10. ovear de waarheden van het Christendom op dezelfde wyze denken en fpreeken.
EENiG.
Pit woord heeft eene onderfcheide betekenis, naar maate van de pertöon of zaake, waar van het gebruikt wordt.
Matth. XIX, 17. Niemand is (volmaakt) goed, dan de eenige God, dat is, dan God alleen.
1 Cor. XII,(u. D.it alles werkt dezelve eenige Geest, dat is, één en dezelfde Geest.
Rom. V, 15. Is het, dat aan eens zonde veelen gejiorven zyn,, ('gelyk door de overtreeding van eenen mensch — Adam — alle menfchen aan den dood onderhevig zyn) zoo is veel meer Gods genade en gaave veelen ryklyk wedervaaren door Jefus Christus, die de eenige mensch in genade was.
Gal. III, 20. Een Middelaar nu is niet een Middelaar van éénen (Jefus, de Middelaar van het menschlyk geflacht , behoort niet maar aan één volk toe) -, maar God is de eenige. (God is jegens alle menfchen dezelfde, voor allen even goedertieren.)
Eeniggebooren.
(Dus is het Hoogduitfchc (Eingeboltten in de Hollandfche Overzettinge zeer wei uitgedrukt, dewyl het zoo veel, als de éénige te kennen geeft. Vert.)
Hebr. XI, 17. wordt Ifaak de eeniggeboore zoon van Abraham genaamd, dewyl hy zyn eenige
■ zoon uit Sarab was, en op hém alleen de Godlyke belofte doelde.
Jefus wordt, Joh. I, 14, 18. III, 16, 18. ijoh. IV, 9. de eeniggeboore zoon des Vaders genaamd, dewyl hy zyns gelyken niet heeft.
Eenig*



EEN iïj
Eenigheid.
Eph. IV, 3. Zyt naarflig om te bouden de êênigbeidin den Geest, bevlytigt u der éénsgezindheid.
Eenmaal.
Dit woord komt in de allereigenlykfte betekenisfe voor, 2 Cor. XI, 25, Hebr. IX, 27. In tegendeel , Rom. VI, 10. Hebr. VII, 27. X, 19. 1 Petr. III, 18. betekent het zoo veel, als èêni voor altoos; en Hebr. VI, 4. zoo wel als Jud. vers 5. voor deezen, weleer.
Eens. (Einé.
Eens worden, betekent, iets met 'anderen af/preeken, Matth. XX, 2. Hand. V, 9. XXIII, 20. — een gemeenfcbaplyk befluit neemen, om iets te doen. Matth. XVIII, 19. Gal. II, 9,;
Eensgezind. (£inljellt<j.
In denkwyze ovcrëcnftemmen. Phil. II, 2.
Eenvoudig. Eenvuldig. (ginfinlfu}.
In alle plaatzen, daar dit woord voorkomt, ligt het denkbeeld ten gronde van iets dat onverdeeld is, moetende het zelve, naar maate van den aart der zaake, waar van het gebruikt wordt, nader bepaald worden. Een eenvoudig oog, Matth. VI, 22. betekent een gezond oog. Figuurlyk genomen, duidt het rechte kennis aan. God met een eenvoudig bart looven, Hand. II, 47. wil zeggen: God met een oprecht hart dank zeggen. Eenvoudig ten kwaade zyn, Rom. XVI, 19. dat
is, niet bedreeven zyn in kwaad doen. heeraar der eenvuldigen, Rom. II, 2a, dat is, der ongeleerden.
M 4 EENi



ï&4 EEN EER
Eenvoudigheid.
Oprechtheid. Eph. VI, g. 2 Cor. XI, 3. — Gewilligheid. 2 Cor. VIII, 2. IX, ii.
Eenvoudiglyk.
Rom. XII, 8. betekent eeuvoudiglyk geeven, zoo vcei als, uit oprechte liefde goed doen. — Jac. I, g. God geeft eenvoudiglyk, datis, ryklyk.
Eenzaam.
Verlaaten. 1 Tim. V, g. Dit is eene rechte Weduwe , die eenzaam, dat is, van alle menschlyke ouderfteuninge beroofd, is.
Eerbaar.
Dit woord heeft in onze Overzettinge twee betekemsfen. Het is naamlyk betreklyk
1. ) Op de uiterlyke welvoeglykheid in het gedrag,
Phil. IV, 8. 1 Tim. III, 8, 11. Tit. II, 2.
2. ) Op de uiterlyke waardigheid van iemands
Jtaat. Hand. XIII, 50. zyn eerbaare Vrouwen, Vrouwen van aanzien. Mark. XV, 43. Jojeph, een eerbaar, dat is, geacht, aanzienlyk, Raadsheer. Hand. XVII, 12.
Eerbaarheid.
Betekent een zedig, ernftig, gedrag. 1 Tim. II, 2. UI, 4. Tit. II, 7. — Zich der eerbaarheid benaarftigen. Rom. XII, 17. betekent eigenlyk, in den Grondtext, zich beviytigen, om jegens iedereenen naar billykheid te nandelen,
Eerbaarlyk.
Eerbaarlyk wandelen, Rom. XIII, 13. 1 Thesf. IV, 12. betekent, zich op eene betaamlyke wyze gedraagen.
Eer-;



EER i%S
Eerbieding.
Rom. XII, 10. Daadlyke betooning van inwendige hoogachtinge.
Eere.
De volgende uitdrukkingen verdienen' nader toegelicht te worden.
Gode de Eer geeven, dat is, God voor zynen Weldoener, of voor den Almachtigen erkennen, en dit door woorden of daaden doen blyken. Luk. XVII, 18. Hand. XII, 23. Rom. IV, 20. Openb. XIV, 7. — Goeie zy eere, Rom. XI, 36. Eph. III, 21. wil zeggen: hy worde in zyne Eigenfchappen gekend, en door alle menfehen gepreezen. — Geef Gode de eere, Joh. IX, 24. eene fnort van gerechtlyke bezweering, waar door men iemand zocht te verplichten, om de waarheid te bekennen.
Iets tot eere van God fpreeken of doen, betekent, zyne liefde en eerbied jegens God , door woorden of daaden aan den dag leggen. 1 Cor. X, 31. Phil. I, 11. II, 11.
Iemand met eere kroonen, dat is, hem de hecrlykfte voorrechten ichenken. Hebr. II, 7.
Eere by menfehen zoeken, wil zeggen, trachten om door menfchen toegejuicht en gepreezen te worden. Joh. VII, 18. VIII, 50, 54. XII, 43. De uitdrukking eere van eikanderen neemen, Joh. V, 41, 44. heeft dezelfde betekenis.
Eere by God zoeken, betekent, belang ftellen m de Godlyke goedkeuringe. Joh. V, 44.
Eere hebben, geeft te kennen, geëerd worden, of waardig zyn, om geëerd te worden. Luk. XIV, 10. Hebr: III, 3.
Zich zeiven eere neemen, betekent, zich zekere waardigheid aanmaatigen. Hebr. V, 4.
JDe man is Gods eere, en de vrouw des mans eere, 1 Cor. XI, 7, 8. dat is, de man eert God!, door de heerichappy, die hy oefent, gelyk dc M 5 vrouw i



ïS6 EER
vrouw, door haare onderwerplykheid, haarcn man eert. Eere , die te fcbande wordt, is eene Eere, die men in fchandelyke wellusten zoekt. Phil. III, 19.
Iemand eere waardig houden , wil zeggen, hem den eerbied, die hem toekomt .'bewyzen. ï Tim. V, 17, VI, 1.
Een vat ter eere, is een prachtig vat. Rom. IX, 21. 2 Tim. II, 20.
Zyn vat in eere houden, dat is , zyn lichaam niet door onkuischheid onteeren. 1 Thesf. IV, 4.
Iemand eere doen , geeft te kennen, hem eerbiedig behandelen. 1 Petr. II, 17.
Het vleesch zyne eere niet geeven tot zyn nooddruft , zyn lichaam het noodzaaklykst voedfel onthouden. Colosf. II, 25.
Eeren.
God eeren, wil zeggen, hem pryzen. Verheerlyken, datis, zyne eere by anderen bevorderen. Joh. V, 23. XI, 4. XIV, 13. XV, 8. 1 Petr. IV, 16.
Menfchen eeren, geeft te kennen, dezelve hoogachten, met eerbied behandelen. Matth. XV, 4. 1 Tim. V, 3. 1 Petr. II, 17.
Eerlyk.
Luk. XIV, 8. Een eertyker, dat is, een voornaamer, aanzienlyker man. — 1 Cor. XIV, 40. Het eerlyk laaten toegaan, wil zeggen, in alle dingen de welvoeglykheid in het oog houden.
Eerste.
Is over het algemeen op tyd of rang betreklyk. "Dan in den famenhang,. waar in dit woord voorkomt, hèeft het dikwils zyne byzondere betekenis. Ten dien opzichte verdienen de volgende $?reekwyzen te worden opgemerkt;
De



EER
187
De eerfien zullen de laatflen zyn. Matth. XX, 16.
dat is, de Jooden zullen de voqrdcelen van
den Godsdienst verliezen. De eerfte, is Mark. IX, 35. de voornaamfte. De eerfte dag der zoete brooden, Matth. XXVI,
17. was de Donderdag, op welken de Jooden,
tegen den avond, het Paaschlam aten. Zie
Brood.
De eerfte vierdag der Sabbatben, Matth.XXVIII, 1. is de eerfte dag der week, by ons de Zondag genaamd.
De eerfte rede, Hand. I, 1. is het eerfte boek van Lukas, of zyne Evangelifche gcfchicdenis.
Het eerfte begin, Hand. XI, 15. de eerfte dag van het Pinxtcrfeest.
De eerfte uit de Opftandinge, Hand. XXVI, 23. dus wordt Jefus genaamd, dewyl hy de eerfte onder alle zyne verlosten was, die uit den doode opftondt.
De eerfte Mofes. Rom. X, 19. dat is, Mofes, de grootfte Propheet.
Dc eerfte mensch, Adam. 1 Cor. XV, 45. in tegenoverftellinge van Christus, den tweeden Adam.
Het geestlyk lichaam is niet bet eerfte, 1 Cor.
XV, 46. dat is, de geestlyke natuur vindt
geene plaatze vóór de zinlyke. Het eerfte gebod Qbeter een eerfte, Vert.] dat
eene belofte heeft, dus wordt het vierde gebod
genaamd, dewyl het het eenige rjin de zede-
lyke wet Vert.] is, waar by God eene on-
middelbaare belofte gevoegd heeft. Het eerfte geloof, 1 Tim. V, 12. is waarfchynlyk
de voorige belofte van jonge Weduwen, om
ongetrouwd te blyven. De eerfte letters der Godlyke woorden, Hebr. V,
12. zyn de eerfte or voornaamfte waarheden
van het Evangelie. Het eerfte, Hebr. X, 9. is het eerfte offer der
Levitifche Priesteren.
Het



EER
Het eerfte, betekent Hebr. VIII, 7. de Mofaifche huishouding.
Het eerfte is vergaan, Openb. XXI, 4. dat is, de voorige verdrukkingen om den Godsdienst hebben een einde.
De eerfte liefde, Openb. II, 4. is de weiëer betoonde liefde en yver voor Jefus en zyne leere.
De eerfte en laatfte, Openb. I, 17. is de Eeuwige .
De eerfte Opftanding, Openb. XX, 5, 6. is die, dewelke vóór den dag des algenïeenen Oordeels plaats heeft, en die alleenlyk aan de Godvreezenden ten deele valt.
Eerstgebooren.
Is zoo veel, als de eerfte en voornaamfte, dewyl een eerstgebooren zoon, bv de Jooden, byzondere voorrechten boven zyn'c broederen hadt; onder anderen deeze, dat hy het hoofd der Familie wicrdt, en een dubbeld deel van de vaderlyke erfenisfe ontflng. Gen. XLIX, 3. Deut. XXI, 15. pnz. — Daarom wordt onze Verlosfer de eerstgebooren genaamd, Hebr. I, é. gelyk mede, met eene nadere bepaalinge, in de volgende plaatzen: De eerstgebooren onder veele Broederen , Rom. VIII, 29. dat is, de oudfte en voornaamfte onder veele kinderen, die zyne broederen zyn,
De eerstgebooren voor alle Creaturen, Colosf. I, i£, dat is, Christus, als mensch, is de hoogfte en voornaamfte onder alle GodsSchepfelen; of — hy is vóór alle Schepfelen tegenwoordig geweest.
De eerstgebooren van den dooden, Colosf. I, 18. dat is, hy is de eerfte, die uit den ftaat des doods in een onverganglyk leeven is overgebracht. — Openb. 1,5.
Dewyl de eerstgeboorenen onder de Israëliten Gode op eene byzondere wyze geheiligd, dat
is,,



EER 189
is, voor zynen dienst beftemd waren, worden de gelukzalige Hemellingen, Hebr. XII, 23. de gemeente der eerstgeboorenen, of het gezclfchap van menfchen genaamd, dewelke zich tot den dienst van God gewyd hebben.
Eerstgeboorte.
Betekent zoo veel, als eerstgeboorenen. Hebr. XI, 28. de eerstgeboorten vermoorden, datis, de . eerstgeboorenen dooden. — Hebr. XII, 16. zyne eerstgeboorte verkoopen, dat is, de voorrechten, die hy, als de eerstgebooren hadt, aan eenen anderen afftaan.
Eerstling.
Betekent over het algemeen zoo veel, als de eerfte of voortreflykfte in zyne foort. Op deeze wyze wordt dit woord gebruikt
Van Christus, 1 Cor. XV, 20. Hy is de eerstling van de geenen, die daar ftaapen, dat is, de eerfte, die van de dooden is opgewekt. Van de Christenen. Rom. VIII, 23. Zy, die de eerstlingen des Geests hebben, dat is, die Christenen, dewelken het eerst de gaaven van den Heiligen Geest ontfangen hebben. — Jac. I, 18. worden Christenen uit de Jooden eer swingen van Gods Schepfelen genaamd, dewyl hun het allereerst het Evangelie verkondigd was: (beter, naar myn oordeel,- heeft men de uitdrukking van Jacobus: op dat wy zouden zyn eerstlïngen zyner Schepfelen, zoo optevatten: op dat wy hem op eene byzondere wyze zouden heilig zyn, en in getrouwheid aan zynen dienst boven anderen uitmunten. Vert.) — Openb. XIV, 4. zyn menfchen, Gode tot eerstlingen gekocht, zoo veel als de uitmuntendfte en getrouwfte belyderenvan den waaren Godsdienst. — Rom. XVI, g. de eerstlingen uit Acbaja, dat is, zy, die in Achaja allereerst
den



tja EER EET
den Christlylcen Godsdienst hebben aangeno* men.
Eerstling. KnDrttcIj.
Rom. XI, 16. Is de eerstling heilig, zoo is ook het deeg (al het overige) heilig. De betekenis der woorden van Paulus is: indien God de eerstlingen der Jooden aangenomen heeft, zal hy ook zekerlyk al het overige volk niet verjlooten.
Eeten. (Jffm.
Misfchien hebben de volgende fpreekwyzen voor veele Leezeren eenige duiftérnis.
Eeten en drinken. Matth. VI, 25, 31. wil zeggen, zich met gewoone fpyze en drank voeden. — Ook wel, een dartel leeven voeren. Luk. XII, 19. 1 Cor. XV, 32.
Niet eeten en drinken. Matth. XI, 18. Luk. V, 33. VII, 33. betekent, of — zekere fpyze en drank niet gebruiken, of — niet op maaltyden verfchynen. Daarentegen Hand. IX, 9. XXIII, 12, 21. betekent het zoo veel, als vasten.
Het brood eeten in het Ryk van God, Luk. XIV, 15. Zie Brood.
Het vleesch van Jefus eeten, Joh. VI, go, 51. enz. wil zeggen, de leere en verzoening van Jefus, als een voedfel voor den geest, gebruiken.
Het Pafcba eeten, Joh. XVIII, 28. betekent, het Paaschlam eeten.
Allerlei eeten, Rom. XIV, 2. dat is, allerleie fpyzen zonder onderfcheid, dus ook die, dewelke men voor onrein verklaart, gebruiken.
Den Heere eeten, Rom. XIV, 6, Die eet, (alles, zonder onderfcheid, eet) eet den Heere. (doet het, dewyl hy denkt, dat God het veroorloofd heeft.) Die niet eet (tusfchen fpyzen en fpyzen een onderfcheid maakt) eet den Heere niet (onthoudt zich van fomrmge ipyz^n, uit gehoorzaamheid jegens God.)



EET E E V ïjji
Jets met aanjïoot van zyn geweeten eeten, Rom. XIV, 20. dat is, door zyne fpyze iemand ergeren.
Macht hebben, om te eeten en te drinken, 1 Cor. IX, 4. dat is, recht hebben, om fpyze en drank van iemand te eifchen.
Met iemand eeten, Matth. IX, n. Mark. II, 16. Luk. V, 30. wil zeggen: gemeenzaam met iemand omgaan. — En dus betekent met iemand niet eeten, 1 Cor. V, 11. zoo veel, als den gemeenzaamen omgang met iemand myden.
Zonder eeten blyven, betekent Matth. XV, 32. Mark. VIII, 3. geene fpyze neemen. —■ Hand. XXVII, 33. geenen geregelden maaltyd houden.
Eeten. gceffm.
Vergadert u fchatten in den Hemel, alwaar noch motten, noch roest, dezelve eeten, Matth. VI, 20. datis, vertceren.
Is 't, dat gy u onder eikanderen byt en eet, Gal. V, 15. dat is, met kwaadaartigheid en vyandfchap behandelt.
Uw goud en zilver is verroest; en bun roest —■ zal uw vleesch eeten, als een vuur, Jac. V, 3. dat is, u ten eenenmaale vertceren; of, gy zult daar door ten uiterften ongelukkig worden.
Eeuwig. Eeuwiglyk. Eeuwigheid. Somtyds betekenen deeze woorden zoo veel, als Zonder ophouden. Matth. XXV, 45, 46. Luk. I, 33. VIII, 35. XVI, 9. Mark. III, 29. Rom. II, 7. Hebr. V, 6. VI, 20. VII, 17. IX, 12. X , 12. Jud. vers 7. Tot het einde der waereld, tot de laatfle nakomelingen. Mark. XI, 14. Nu eete niemand vrucht van u in der eeuwigheid, dat is, zoo lang gy ftaat. — Luk. I, 55. Gelyk hy gefproken beeft
tot



i92 E E Ü E I G
tot onze Vaders, Abraham en zyn zaad, èeip* wiglyk, dat is, tot zyne laatfte nakomelingen. — Joh. XIV, 16. Op dat hy by u blyvt eeuwiglyk, datis, tot aen het einde der waereld. — Openb. XIV, 6. Het eeuvJg Evangelium, dat is, het geen van den beginne der waereld af is bekend gemaakt. Tot het einde des leevens. Joh. VIII, 35". De knecht blyft niet eeuwiglyk (zyn leeven lang) in het huis, de zoon blyft eeuwiglyk, dat is, zoo lang hy leeft. — 2 Cor. IX, 9. Zyne gerechtigheid blyft in eeuwigheid, dat is, zyne weldaadigheid blyft altoos in het geheugen der menfchen.
Eigen.
Dit woord ftaat dikwils in de Vertaalinge uitgedrukt , daar men het in den Grondtcxt niet vindt; zoo als Matth. VI, 34. X, 36. Eph. V, 29. Colosf. II, 18. 1 Tim. V, 21.
Eenen bvzondei en nadruk heeft dit woord Rom. VIII, 32. X, 3.
Eigendom.
Betekent het geen iemand toebehoort.
Joh. I, 11. Jefus kwom in zyn eigendom, datis, in zyn Vaderland.
Eph.1,14. 2 Thesf. II, 14. Tit. II, 14.1 Petr. II, 19. worden waare Christenen het eigendom van Christus, het volk van zyn eigendom, genaamd; zynde deeze uitdrukkingen ontleend van de Israëliten, die welëer het volk van Gods eigendom genaamd werden.
Eigenwillig, ©dbffevroflljlc.
Colosf. II, 23. betekent eigenwillige Geestlykbeid, eene willekeurige wyze van God te dienen.
Eigen-



E I G KIN 195
Eigenzinnig.
Dit woord betekent Tit. I, 7. en 2 Petr. Tt, to. fcigenlyk trots, en, het geen daarmede doorgaans gepaard gaat, onbefchaamd.
Einde. <£nb«.
Dit woord heeft vcelerieie betekenisfen in het N. T. Het wordt genomen:
1.) Voor bet einde, waar door iets ophoudt of in vervullinge gebracht wordt. Luk. I, 33. XIII, 32. Ten derden dage zal ik een einde necmen, dat is, myn ampt nederleggen. Luk. XXII, 37. 't Geen van my gefchreeven is, heefteen einde, datis, is Vervuld geworden. — Roni;. X , 4. Christus is het einde der wet, dat is, door Christus heeft de wet der plechtigheden haare verbindende kracht verlooren. Hebr. VI, 16. VIII, 13. Openb. 1, 8.
&.) Den uitjlag eener zaake, de gelukkige uitkomst. Rom. VI, 22. 1 Cor. X, 13. 1 Petr. I, 9. Jac. V, 11. Het einde des Heeren hebt gy gezien, dat is, gy weet, op welk eene gewenschte wyze God dc tegenfpöeden vari Hiob' deedt afloopen. Rom. VI, 21. 2 Cór. XI, 15. 1 Petr. IV, 17. Wat zal bet einde zyn. (hoe jammerlyk zal op het laatst het , lot zyn ) van die bet Evangelium Gods niet gelooven ?
3. ) Dén Ondergang van bet Joodscb Gemèenbest.
Matth. XXIV, 6. noch is het einde niet daar, te weeten van den Joodfchen Staat. Luk. XXI, 9. 1 Petr. IV, 7. Het einde aller dingen ( de ondergang van den Joodfchen ftaat) is naby gekomen. Petrus fchreef zynen brief maar weinig jaaren voor de verwoeftinge Van Jerufaiem.
4. ) Het einde der waereld. Matth. XIII, 39.
XXVIII, 20. Ik ben by u, tot aan-der waereld einde. 1 Cor. XV, 24.
N. |0 Hei



j94 E I N E I S E L A
5.) Het einde des leevens. Joh. XIII, 1. Jefuf
badtze lief tot aan het einde (zynes leevens) 1 Cor. I, 8. 2 Cor. I, 13. Hebr. III, 6. VII, 3. Melchifcdek heeft geen einde des leevens , dat is, men weet niet, wanneer hy geftorven zy. Hebr. XIII,7. Ziet het (ltichtlyk) einde uwer Leeraaren aan.
- 6. De afgelegenfle Oorden, Matth. XII, 42. De Koningin van het zuiden kzvam van het einde der aarde, datis, de Koningin van Perfiën deedteene zeer verre reize. Matth. XXIV, 31. Van het één einde des Heemels tot bet andere, datis, van alle oorden van den aardbodem. Hand. II, 10. de einden der Libyen, dat is, de grenfen van Libyen. — Aan alle einden. Luk. IX, 6. Hand. XVII, 30. XXI, 28. betekent Overal.
■ 7.) Beflcndig. Matth. X, 22. Die tot bet einde toe, datis altoos , volfiandig blyft, te wecten, by myne leere. Hebr. III, 14. VI, n.
ElNDElYK.
Dit woord betekent fomtyds zoo veel, als beflcndig, voor altoos. 1 Thesf. II, 16. De toorn is nu cindeïyk over ben gekomen, dat is, hun eeuwigduur end verderf is naby.
E indig::;. Betekent, iets'ten einde'brengen. Openb.XI,7.
FfiscHen. go:ixni. (Erfoom.
Betekent iets v-crlangcn , begeeren. Matth. XIV,7. XVI, x. - Luk. 1, 63. XXIII, 23. Rom. VIII, 4. 1 Cor. I, 22. 1 Petr. Hl , 15. — iemand rekenfebap 'van eenige zaak laaten geeven. Luk. XI, 50. XII, 48.
Elamiten. fiantf. H , 9. De jooden gaven den naam Elam aan het land, het welk toen Perfiën heette, en thans Farfitan genaamd'wordt;- -
Ele-



E L E E L I 195
Elementen.
Dus worden 2 Petr. III, 10. de grondftoffen van den dampkring genaamd. De elementen zullen van hitte fmelten, dat is, de grondftoffen, uit welke de dampkring beftaat, zullen door de hitte ontbonden worden.
Elende.
Betekent in het algemeen alle foorten van ongeluk. Jac. V, 1. In het byzonder den toeftand van iemand, die zyn vaderland moet verlaaten, en als in ballingfchap omzwerven;gelyk het Hoogduitfche (Eleno dus ook Hebr. XI, 38. by ons vertaald is.
Elend ig. Betekent.
Gering, nedrig. Luk. I, 48. Elefidige dienflmaagd,
dat is, geringe, verachte, dienaares. Vers 52.
Hy verhoogt de elendigen, datis, de geringen
en ncderigen. Die in kommerlyke omflandigheden zich bevinden.
Rom. VII, 24. j Cor. XV, 19. Openb. III, 17. Die gevoel van zyne elenden beeft. Jac. IV, 9.
Zyt elcndig, datis, gevoelt het, hoe elendig
gy zyt.
Eli.
EenHebreeuwsch woord, betekenende myn God. Dus badt Jezus aan het kruis, onder het gevoel van zynen hevigen angst. Matth. XXVII, 46.
Elias.
Een der grootfte propheeten van het Oude Testament. Hy was geboortig uit het Vlek Tisbi, aan de overzyde van den Jordaan, in het land van Gilead gelegen. Het verhaal van zyne daaden vindt men 1 Kon. XVII, XVIII, XIX, XXI. en 2 Kon. 1, H. Op fommige byzonderheden in zyne gefchiedenisfe zyn de volgende plaatzen van het N. T. betreklyk:
K 2 Matth,1



19» E M M , ENG'
Emmahus.
Een vlek, twee' kleine mylen van Jerufalem gelegen. Derwaarts gingen twee der jongeren van Jefus op den dag van zyne Öpftandinge , en hy openbaarde zich hun aldaar. Luk. XXIV, 13. enz.
Eng. Zie Poort.
Engel.
Is een woord van Griekfchen oorfpronge, betekenende eigenlyk eenen Afgezand, Boode, Gevolmachtigden. Van daar draagen in de Schriften van het N. T, deezen naam,
j.) De Leeraaren der Kerke, die.van God gezonden waren, en volmaakt ontfangen hadden, om de menfchen te onderwvzen en te '-" 'verbeteren. Matth. XI, 10. Ziet ik zende mynen Engel, datis, Johannes, als mynen gevolmagtigden afgezand, voor u heen/verge]. Malcachi III, i, — De Engelen der zeven gemcentens, Openb. I, 20. enz. zyn de Leeraaren en Oud (ten der Afiatifche Gcmeentens. — Misfehien' heeft men door den Engel dis Satans, 2 Cor. XII, 7, éénen der voornaamften onder de valfche Leeraaren te verftaan, die, wegens de verwoestingen, die hy in dc Christlyke Gemeente veroorzaakte, door den Apoftel een werktuig van den Satan genaamd werdt. BO Geesten , of wezens van eenen hoogeren range; én wel.
a.) De goede Geesten. Het zoude een noodloos werk zyn, de menigvuldige plaatzen aan te tekenen, in welke van deeze gefproken wordt. De lamenhang , en het geen 'er wordt by gevoegd, kan eiken Leezer doen zien, in welke plaatze men, onder dit woord, deeze volmaakte geesten te verftaan hebbe.
b,) De



ENK E N O 199
b.) De kwaade Geesten. Matth. XXV, 41. 1 Cor. VI, 3. 2 Petr. II, 4. Juda vs. 6. Openb. XII ,7,9-
3..) Zekere perfoonen of zaaken wegens baare byzonder e voortreflykheid. Hand. VI, 15. Het aangezicht van Stephanus was als 't aangezicht eens Engels, dat is, hy zag 'er zoo eerwaardig uit, als een Engel. — 1 Cor. XIII, r. JVare het, dat ik met Engelen tongen fprak, dat is, dat ik alle mooglyke taaien, zelfs de allervolmaakfte , konde fpreeken. — Gal. ' IV, 14. Als eenen Engel Gods naamt gy my aan, datis, zoo liefderyk, als of ik een Engel van God ware.
4.) Uitwerkfelenvan Gods macht. Hand. XII, 23. Een Engel des Heeren floeg Herodes, dat is, hy werdt op hceter daad door Cod geftraft. — Hebr. I, 7. Hy maakt zyne Engelen Geesten (beter, winden') dat is, hy bedient zich van de winden als zyne gezandten, om door dezelve zyne oogmerken ter uitvoer te brengen.
Enkel, git*
Dit woord betekent zoo veel, als geheel, zuiver. Jac. ï, 2. Acht het voor enkel vreugde, dat is,, merkt het geheel en al als een geluk aan. — Jac. III, 16. Waar nyd en twist is, daar is wanorde, en enkel kwaad ding, dat is, en niet dan boosheid.
Enkelen. £ncd;clcn. De onderfee gewrichten aan de voeten. Hand. 111,7. Terflond ftonden zyne enkels vast , dat is, terftondt hadt hy kracht, om op zyne voeten te ftaan.
Enoch.
Een zoon van Jared , de zevende van Adam , muntte, onder het toen reeds verwilderd menschdom, als een yverig bevorderaar van Godsdienst N 4 en



20o É N O E P A -
en deugd, uit. Zyne vroegtydige en buitengewoone wegneeming van de aarde was eene beloonin" voor zyne braafheid. Hierop zyn twee plaatzen in het N. T. betreklyk. ,
Juda vers 14, 15. Van de zulken heeft Enoch, de zevende van Adam, gepropbeteerd enz. Judas heeft de woorden, die hier aan Enoch worden toegefchreevcn, waarfebynlyk uit een gefchrift het welk den Jooden bekend was." Hebr. XI, 5. Door bet geloof werdt Enoch weggenomen (om zyner Godsvrucht wille Werdt hy in een ander leeven overgebracht) opdat by den dood niet zien zoude, (zonder te fteryen) en werdt niet gevonden, daarom dat God hem wegnam, (men vondt hem nergens op aarde, dewyl God hem der aarde ontrukt hadt.)
Epjenetus. . Een Christen te Rome, één van de eerften, die m Achaja de Christlyke leere aannamen, Rom.
Epaphras.
Een Leeraar der Christlyke gemeente, cn medearbeider van Paulus, die door zynen Christlyken yver voor de uitbreidinge van' het Evangelie boven alle anderen uitmuntte. Colos. 1 7 Door hem was de grond gelegd, tot ftichting eener^C Krist-, lyke gemeente te Colosfcn, cn waarlchynlvk ook m de nabuurige Steden Lacdieaa en Hieraoolis gelyk uit Colosf. IV , 12, 13. fchynt te blyken, *
Epaphrod itus. Deeze was waarfchynlyk een dienaar der Gemeente te Philippi, Phil. II, 35. Dc gemeente al. daar zondt hem tot den Apostel Paulus te Rome, om hein haar gefchenk ter hand te ftellcn, Paulus bediende zich naderhand van hem, om het Evangelie in Italicn uit te breiden, Phil, II, 2<j_o0. Men OTderfte.t, zonder genocgiaamen grond, dat hy en, Epaphras dezelfde perfoon geweest is.,
Ephe^>



EPH
Ephesen.
TJe Hoofdftad van Kleinaflën. Paulus hicldt zich, op zyne rcize van Corinthe na Jerufalem, eenen korten tyd in deeze Stad op. Dan, dewyl hy by veelen eene neiging tot het Christendom bemerktte, droeg hy het, by zyn vertrek, aan Aquila en Priscilla op, de Ephefers in den Christlykcn Godsdienst te onderwyzen. Toen Paulus, volgens zyne belofte, te Ephefen te rugge kwam, bleef hy aldaar drie jaaren. Het Christendom breidde zich, zoo wel in die Stad, als in dat gantfche land, uit. Ook vertrok Paulus niet van daar, voor dat hy Timotheus tot Opziener over deeze gemeente hadt aangefteld. Toen de Apostel zich naderhand in dc gevangcnisfe te Rome bcvondt, vernam hy,dat 'er, naa zyn vertrek, valfche Leeraaren in deeze gemeente waren ingeiloopen : dit bewoog hem, om aan de Christenen, zoo wel, die Zich in de Stad Ephefen zelve, als in het omliggend land, ophielden, eenen brief te fchryven, Waar van de voornaamc inhoud hier op uitkomt.
1. ) Naa den gewoonen heilwensen, waar mede
hy begint, dankt hy God, voor de vere'e'niging der Jooden en Heidenen tot e'éne Kerk, Kap. I, i - 14.
2. ) Hy geeft eene breedvoerige befchryving van
Gods genade in Christus, den Heidenen wedervaaren, en geeft hun aanleiding, om hunnen voorigen toeftand, toen zy noch Heidenen waren, met dien, waar in zy zich nu, als Christenen, bevonden, te vergelyken. Kap. I, 15 — II, 22.
3. ) Paulus roemt inzonderheid zyn Ampt, als
Apostel der Heidenen, en de weldaad, door dat middel aan de Heidenen gefchonken. Kap, III, 1-21,
4. ) Hy vermaant de Christenen tot ee'ndracht,
zonder op hun voorig onderfcheid van Godsdienst te letten. Kap. IV, 1-16.
N s $.) In



402 EPH E P I ERA
5.) In het byzonder vermaant hy de bekeerderl uit de fjcidenen, om in alle opzichten een onberisplyk leeven te leiden. Kap. IV, 17—, V, 20.
6".) Inzonderheid vermaant hy de Christenen tot een christlyk gedrag in hunne onderfcheidene betrekkingen. Kap. V, 21 —VI, 9.
■ 7.) Hy vermaant hen tot ftand vastigheid in de vervolgingen. Kap. VI, 10 — 20.
' 8.) Hy befluit zynen brief met de gewoone zegenwenfehen. vers 21.
Ephrem.
Eene kleine Stad, in den ftamme van Benjamin, omtrent acht mylen van Jerufalem gelegen. Derwaarts begaf zich Jefus, om zich tegen de vervolgingen der Jooden te beveiligen. Joh. XI, 54.
EpiCUREëRS.
Zekere Sefte onder de Heidenfche Wysgeeren, die haaren naam van zekeren Epicurus ontleende, eenen Wysgeer, dewelke 342 Jaaren vóór Christus leefde. Zyne Leerlingen waren van twee fborten. Sommigen ftelden hun geluk in zekere rust der ziele, anderen in dierlyke vermaaken. Deezen moest de leere van Paulus noo.1zaaklyk mishaagen, dewyl zy de Voorzienigheid, en het leeven der ziele naa den dood van het lichaam, loochenden. De Apostel liet zich daarom met hun in eene redewisfelinge in. Hand. XVII, 18. enz.
Erastus.
Een belyder van Jefus, die, vóór zyne bekeermg, Stads Rentmcefter te Corinthe was. Rom. XVI, 23. Hy was één van Paulus medearbeideren, en met Timotheus na Macedoniën gezonden. Hand. XIX, 22.
Erb.



ERF' ' fidj
Erf. Erfdeel-: Erfenis. Erfgoed. Alle deeze woorden, die in betekenisfe overeenkomen, geeven eigenlyk het goed of de bezitting van goederen te kennen, die iemand, naa den dood van eenen anderen, van hem verkreegen heeft. In deeze betekenisfe komen dezelve voor, Mark. XII, 7. Luk. XII, 13. XX, 14. Hand. VII, 5. Matth. XXI, 38.
In eenen oneigenlyken zin genomen, worden daar door alle dc gelukzaligheden van het Ryk van Christus, vooral in het toekomfcig leeven, te kennen gegeeven ; in tegenoverftcllinge van de voor-? deelen, den Israëliten weleer toegezegd. Hand. XX, 32. XXVI, 18. Het Erf ontfangen; de Erfenis geeven, wil zeggen, der toekomftige gelukzaligheid deelachtig worden, of iemand derzelve deelachtig maaken. Gal. III, 18. Ware het, dat de Erfenis door de wet verworven wierdt, dat is, indien de wel^_daaden van het N. T. door waarneeming van
de wet konden verkreegen worden. Eph. I, 11. Wy zyn tot het Erfdeel gekomen, (dat is, - tot het deelgenootfchap aan de goederen der nieuwe huishoudinge. Vert.) Eph. I, 14. De Heilige Geest is het pand van onze erfenisfe, dat is, de gaavcn van -den Heiligen Geest ftrekken ons ten onderpand der zaligheid, op welke wy hoopen. vers 18. Eph. V, 5. Erfenis, datis, deel hebben aan het
Ryk van Christus, Colosf. I, 12. Hy heeft ons bekwaam gemaakt tot het Erfdeel der Heiligen in het licht, (dat is, om, met de overige Christenen, aan de voordeden van het Evangelie deel te erlangen. Vert.) Colosf. III, 24. De vergelding des erfdeels, dat
is, de genade belooning in den Hemel. Hebr. IX, 15. De beloofde eeuwige erfenis, is het ecuwig leeven.
Erf-



204
ERF ERG
Erfdeelder. (Srbfcfoicjjla.
Iemand, die tusfchen gemeenfchaplyke Erfgenaamen, dewelken wegens hunne erfenisfo oneens zyn, beflist. Luk. XII, 14.
Erfgenaam. (Erfje.
Betekent eigenlyk iemand, die, naa den dood van eenen anderen, deszclfs goederen in eigendom bekomt. Matth. XXI, 38. Mark. XII. 7. Luk. XX, 14. Gal. IV, i.
In eene oneigenlyke betekenisfe genomen, geeft het altoos zekere deelneeming aan toegezegde geestlyke goederen te kennen, en in dien zin komt het voor, in de volgende plaatzen: .. Rom. IV, 14. Is 't, dat die van de wet Erfgenaamen zyn, (deel hebben aan dc belofte, aan Abraham gedaan) zao is bet geloof te niet. Rom. VIII, 17, Gal. IV, 7, Zyn wy kinderen (van God) dan zyn wy ook Erfgenaamen, dat is, dan hebben wy eene vaste hoop op dc zaligheid.
Rom. IV, 13. Abraham zoude zyn Erfgenaam der waereld, dat is, het land Canaan in eigendom bezitten.
Hebr. 1,2. De Zoon Gods is tot een Erfgenaam gefield over alle dingen, dat is, tot.wettigen Heer en Eigenaar van alle fchepfelen.
Hebr. VI, 17. De Erfgenaamen der belofte, zyn die geenen, aan welke God beloofd heeft, zyne belofte te vervullen.
Erger.
Zoo veel als barder, zwaar er, Hebr. X, 29 Boe veel erger firajfe zal die verdienen, die den. Zoon Gods met voeten treedt. — Slimmer vermeerder. 2 Tim. III, iS. Met de kwaade men chen worat bet boe langer boe erger.
Erge-



ERG
20J
Ergeren.
Betekent over het algemeen, iemand aanleiding of oorzaak, om te zondigen, geeven. En dit is genoeg, om Matth. V, 29, 30. XVIII, 6. 1 Cor. VIII, 12, 13. 2 Cor. XI, 29. cn andere plaatzen meer, op te helderen. Zich ergeren, wil zeggen, door eene perfoon of zaak verleid worden, om kwaad te fpreeken of te doen. Matth. XIII, ar. XXIV, 10. ■Joh. XVI, 1. Zich aan Jefus ergeren, geeft te kennen, zich van Jefus en zyne leere, door menfehenvreeze, liefde tot een wellustig leeven, of valfche begrippen, laaten aftrekken. Matth. XI, 6. vergeleken met XIII, 57.
Ergerlyk. ,
Hinderlyk, aanftootlyk. Matth. XVI, 23. Maak « van my weg, Satan, gy zyt my ergerlyk, datis, gy tracht my te verhinderen, om Gods wil niet te volbrengen. By gevolg betekent niet ergerlyk zyn, zoo veel, als aan anderen geen kwaad voorbeeld geeven. 1 Cor. X, 32. zyt niet ergerlyk aan Gods gemeente.
Ergernis.
De betekenis van dit woord is duidelyk, uit het geen wy van het woord ergeren gezegd hebben, af te nccmen. Alles, waar uit iemand aanleiding neemt, om verkeerd te oordeelen, , of kwaad te doen, wordt ergernis genaamd. De gewichtigfte plaatzen, hier toe betreklyk, zyn de volgende:
Matth. XIII, 41. Des menfchen zoon zal zyne Engelen zenden, en zy zullen vergaderen alle ergernisfen, dat is, allen, die anderen tot zonde verleiden.
Matth. XVIII, 7. Wee der waereld, der ergernis ft halven! 'Er moet immers ergernis komen,
dat



aoö E R G E R K
dat is, het kan in de waereld aan verlokfelen tot zonde niet ontbreeken. i Cor. I, 23. Wy prediken den gekruisten Christus, den Jooden eene ergernis, datis, de prediking van eenen gekruisten Mesfias is voor de Jooden aanftootlyk, dewyl zy in hem eenen aardlchen Koning verwachten. Rom. IX, 33. Ziet, ik 1 egge in Zion eenen fteen des aanftoots, en eenen rots fteen der ergernisje, dat is, ik zal in Zion eenen fteen tot hoekfteen leggen, waar aan veelen zich ftooten, en daarover vallen zullen, (voor zoo verre zy Christus verachtten, en zich daar door zwaare oordeelen op den bals haalden.) - Openb. II, 14. Ik heb een weinig tegen u, dat gy aldaar hebt (perfoonen duldt) die de leere van Bataam houden, die door Balak leerde eene ergernis opterichten voor de kinderen Israëls, dat is, die de kinderen Israëls tot afgoderys en ontucht poogde te verleiden.
Erkennen.
Dit woord heeft in onze Overzettinge zeer verfchillendc bctekenisfen. Het geeft naamlyk te kennen:
1. ) Iets uit overtuiginge voor waar houden.
Joh. VII, 17. XIV, 20. XVII, 8. 1 Cor. II, 14. Eph. I, 18. III, 19. 2 Tim. II, 25.
2. ) Het aanweezen of de byzondere geftc'ldheid
ecner perfoone of zaake uit zekere kenmerken afneemen. Joh. XIII, 35. $.) Eene perfoon of zaak zoo kennen, dat men daar door tot een recktmaatig gedrag aangefpoord worde. By gevolg betekent, God en Jefus erkennen, zoo veel, als de kennis, die men van God of Jefus Christus verkreegen heeft, door daadlykc liefde, of andere Wyken, aan den dag leggen. Joh. IV, 42. Hand. XXII, 14. <
Ernst,



E R N E R Y ESA ao?
Ernst. - ,
Tit. II, 15. Bejïraf met allen ernst, datis, na»
druklyk.'
Rom. XI, Ziet den ernst Gods aan. dat is, zyne rechterlyke geftrengheid.
Ernstig. Ernstigeyk.
Jac. V, 16. Het gebed des Rechtvaerdigen ver* mag veel, indien het ernflig is, indien het met nadruk en yver gedaan wordt.
Hand. V, 28. Iemand iets met ernst, dat is, op het ftrengfte, verbieden.
Ervarenheid.
Rom. V, 4. Verduldigheid brengt ervarenheid,, datis, lyden, door ons met een ftandvastig geduld gedraagen, geeft aan onze deugd de rechte zuiverheid.
Phil. I, 9. Uwe liefde (voor het Evangelie) worde noch meer en meer ryk in ervarenheid, dat is, aan leevcndige kennisie van den Godsdienst, dewelke u van de waardye van uw geloof kan verzekeren.
Erven. Gal. IV, 30. Zie Becrven.
Esau.
De oudfte zoon van Ifaak; een man van een Hgtvaardig en Hecht karakter. Als de Eerstgebooren hadt hy veele voorrechten boven zynen Broeder; dan hy achtte dezelve niet, maar verkochtze aan'jacob, Gen. XXV, 25—33. Hier op zyn twee plaatzen in het N. T. betrcklyk :
Rom. IX, 13. Jacob heb ik lief gehad (de nakomelingen van Jacob heb ik tot het volk van myn eigendom gemaakt) maar Efau heb ik gehaat, (de nakomelingen van Efau heb ik van deeze voorrechten uitgeflooten.)
Hebr»



lêS ESA EUB EUN EUT EVA
Hebr. XII, 16, 17. Ziet toe, dat niet iemand een hoereerder zy, of godloos (een reukloos Verachter van God) gelyk Efau, die, om eene fpys, zyne Eerstgeboorte (de voorrechten zy' ner Eerstgeboorte) verkocht. Maar weet, dat hy daarnaa, toen hy de (vaderlyke) zegening beërven (ontfangen) wilde, verworpen (afgeweezen) is: want hy vondt geene plaats tot boete, (hy konde zynen Vader niet beweegen, om van gedachte te veranderen) hoewel dat hy ze met traanen zocht, (hoewel hy hem daarom met traanen badt.)
EuBULUS.
Een Christen te Rome, een vriend van Paulus 'en Timotheus. 2 Tim. IV, 21.
êunike.
De moeder van Timotheus. Eene zeer braave en verftandige Christinne, die te vooren eene Joodin geweest was. Hand. XVI, 1. 2 Tim. I, 5.
ëut vchüs.
Een Jongeling te Troas, die, rerwyl Paulus op de bovenfte verdieping van een huis, eene Redevoering hieldt, die tot middernacht duurde in een vcmter zat, in flaap viel, en, drie verdiepingen laag, dood nederviel. Paulus wekte hem. wederom op. Hand. XX, 9.
Eva.
De Vrouw van Adam. 2 Cor. XI, 3 1 Tim II, 13.
Evangelisch.
2Tim.IV, 5. Evangelifche Prediker, is zo veel, als Lvangehst. *
E van



EVA
aop
Evangelist.
Deezen naam draagen de algemeene Leeraaren van het Evangelie, die wel niet de waardigheid van Apostelen hadden, maar welken nochtans bevolen was de leere van Jefus te verkondigen. Zy werden door de Apostelen, of door God zeiven, door middel van zekeren inwendigen aandrang , gevolmachtigd en aangefpoord , om nu eens in deeze, dan eens in andere landen, daar de Apostelen zelve niet konden komen, het Evangelie te verkondigen, Eph. IV, W. Dusdanig een Evangelist was Philippus, Hand. XXI, 8. en Timotheus, 2 Tim. IV, 5.
EvANGELIUftï.
Een Gneksch woord, betekenende zoo veel, als blyde boodfebap; en, volgens de manier van fpreeken van het N. T. in eene bepaalde betekenisfe, de gefebiedenis van Jefus, Mark. I, 1. —• in eenen ruimeren zin, de geheele Christlyke leere. In ftede van die plaatzen aan te haaien, waar in dit woord voorkomt, zullen wy de voornaamfte befchryvingen en bepaalingen , die in het N. T. van het Evangelium gegeeven worden , by brengen.
Het Evangelium 'van bet Ryk, Matth. IV, 23. XXIV, 14. Mark. I, 14. betekent de leere van Gods nieuwe huishouding, tot zaligheid der menfchen.
Het Evangelium der Zaligheid, Eph. I, 13. dat is, dat den menfchen het middel aanwyst, om zalig te worden.
Het Evangelium des Vredes, Eph. VI, 15. betekent het zelfde.
Het Evangelium van Christus, Rom. I, 16. XV, 19, 29. 1 Cor. IX, 12, 18. 2 Cor. X, 14. betekent de geheele Christlyke leere, voor zoo verre zy inzonderheid op Christus betreklyk is, TT 3 0 Hef



aió EVA EVE EVO EXE
Het Evangelium van God, Rom. I, i. v 16
1 Thesf. II, 8. datis, de leere, die*Godaan
de waereld heeft medegedeeld. Het Evangelium van Gods genade, Hand. XX
24. dat is, het welk ons van Gods genadé
door Jefus verzekert. Een ander Evangelium, 2 Cor. XI, 4. dat is
eene andere leere, dan die van Jefus.' *
Evenbeeld.
Het modél of afbeeldfel van eene perfoon of zaak. — In de allerbepaaldfte en fterkfte betekenisfe van dit woord, heet onze Verlosfer bet Evenbeeld van God, dewyl hy zynen Vader in alle ftukken gelyk, en het zichtbaar beeld was, in het welk de onzichtbaare God den menfchen verfcheen. 2 Cor. IV, 4. Colosf. I, ig. Hebr. I 3 _ De geheiligde menfchen zyn in hunne geaarthé'den Gode gelyk, naar wiens beeld dc eerfte menfchen gefchaapen zyn, Colosf. III, 10. en zy zullen eens den Zoone van God gelykvormig worden Rom. VIII, 28.
Evodia.
Eene Diakenes te Philippi. Zy leefde °-eJvk uit Phil. IV, 2. blykt, met Syntycbe, dié ins->eTyks eene Diakenes was, in onëenigheid; zekerlykniet over zaaken, de leere betreffende maar misfehien over iets, het geen de kerkclyké huishouding raakte.
Exempel. £5<i;fptef.
Een voorfchrift, of modél, naar het welk wy ons in ons gedrag moeten richten. Joh. XIII 1/ gaf Jefus zynen Jongeren een voorbeeld van nederigheid en liefde. Zie Voorbeeld.
Ezel,



E Z E F A B
au
Ezel. Ezelin.
Jefus reedt, Matth. XXI, £. Joh. XII, 14. op eene jonge Ezelinne, toen hy ten laatftenmaale plechtiglyk binnen Jerufalem trok. Dit was geenszins te laag voor hem, en het konde by gevolg ook geen bewys van zyne nederigheid of armoede Zyn. Want in het Oosten bedienen zich zelfs lieden van het hoogfte aanzien gewoonlyk van Ezelen, daar in tegendeel de Paarden allecnlyk in tyden van Oorlog gebruikt worden. Jefus hieldt derhalven, volgens de wyze der Oosterlingen, zyne intrede op eenen Ezel: misfehien ook wel, om een zinnelyk bewys te geeven, dat hy, volgens de voorzegging van Zach. IX, 9, 10. den volke vrede bracht.
F.
Fabel,
Eigenlyk een verdichtfel, en, het geen veelal by verdichte vertelfelen plaats vindt, zottèklap. In ééne van deeze twee betekenisfen komt dit woord voor in de volgende plaatzen:
1 Tim. I, 4. Geen acht geeven op de Fabelen, en Geflachtregisters, dat is, zich niet mét verdichte Stamtafelen bemoeyen.
3 Tim. IV, 7. Van de ongeestlyke en outwfffche Fabelen, datis, vanlafle en ongezoute fprookjes, ontfla u.
2 Tim. IV, 4. Zy zullen de ooren tot de Fabelen, datis, tot valfche Leerftellingen, keeren.
c Petr. t, 16. Wy hebben de kloeke Fabelen niét " gevolgd, dat is, wy hebben ons niet van fchrandcr uitgedachte verdichtfelen bediend.
O 3 Fak-



212 FAK FEE F E I FEE
Fakkel.
Hier mede worden Openb. XI, 4. zekere Leeraaren bedoeld.
Feest.
Feestdag, Gal. IV, 10. Dikwils ftaat dit woord in het Nieuwe Testament zonder nadere bepaaling. In dat geval moet men 'er onder verftaan: Met Paascbfeest. Matth. XXVI, 5. Luk. II, 42. XXIII, 17. Joh. XI, 56. XÏII, 29. Hand, XVIII, 21. Het Pinkflerfeest. Joh, V, 21.
Feil. gejjl.
Betekent, menscblyke zwakheden, gebreken. Van daar
Den menfchen hunne Feilen vergeeven, Matth.
VI, 14. hun hunne zwakheden en ftruikelm-
gen niet toerekenen. Van eenigen Feil verrascht worden, Gal. VI 1.
uit overylinge zondigen. Zonder Feil, Jud. vs. 24. zonder zonde.
Feilen. 3d)U».
Jac. III, 2. Wy feilen alle menigvuldiglyk, dat is, wy maaken ons allen aan veele misfla°-en fchuldig. 0
Felix.
Klom, uit de laagte van eenen Slaaf, tot de waardigheid van Stedehouder in Juda;?, waar toe hem zyn Broeder, Pallas, de eerfte Staatsdienaar van Keizer Claudius, behulplyk was. Hand.XXIII, 26. Tóen de Jooden tegen Paulus ten uiterften* verbitterd waren, werdt deeze Apostel tot hem gezonden, voorwien hy zich met groote vrymoedigheid verdedigde. Felix werdt ten zynen voordeele ingenomen, en begeerde zelfs, dat de Apostel



F E N FES FLE 213
tel zich eens in tegenwoordigheid van hem, en zyne Gemaalinne, zoude laaten hooren. Dan in den "rond zocht deeze Stedehouder niets anders, dan eene fbmme selds van Paulus te bekomen. Toen deeze hem "daar in niet te wille wilde zyn, en Festus, naa verloop van twee Jaarcn, Felix opvolgde, liet hy hem in de gevangenisfe. Hand, XXIV, 27. XXV, 14.
Fenynig. @if% Rom. I, 29. Paulus bedoelt daarmede eigenlyk de ondeugende gewoonte, om elk woord, of eike. daad ten ergften uit te leggen.
Festus. (Portius)
De opvolger van Felix in het Stedehouderfchap over Judsea. Toen de laatstgemekle uit dit land vertrok , liet hy den Apostel Paulus , om zich den '[ooden aangenaam te maaken,'te Casfarea gevangen te rugge, Hand. XXIV, 27. Toen nu Festus het ecrftemaal te Jerufalem kwam, verzochten de Jooden hem, dat hy Pauius wilde veroordeelen, ten minftcn na Jerufalem laaten brengen. Dan Festus flocg hun zoo wel het één als het ander af. Zy moeften daarom te Caefarea komen, en aldaar hunne klachten tegen den Apostel iiibrengen. Deeze beriep zich op den Keizer, en verydelde daar door alle de kwaade voorneemens van zyne vyanden. Hand. XXV, 1. enz.
FLESCH. ®I<lé.
Dus wordt het glas genaamd, waar in de Nardenbalfem was, met welke Jcius door Maria gezalfd werdt. Gemecnlyk waren de Flesfchcn, in welke men zulke Balfemen bewaarde , van Albast, Glas, of andere foortgelyke dichte ftofien. Matth. XXVI, 7. Mark. XIV, 3. Luk. VII, 37.
O 3 FON-



214 F O N F O R F R A* Fontein. SSrurrn.
Eigenlyk wordt 'er een put mede bedoeld, Luk. XIV,5 Joh. IV, 6. Ais mede een wél, Jac. III li. Welt ook een Fontein uit één gat (uit ééne en dezelide wel) zoet en bitter (zoet en brak) water. y
In eene oneigenlyke betekenisfe komt dit woord voorin de volgende plaatzen:
Mark. V 29. Terftond verdroogde de Fontein van baar bloed, zy was op het zelfde oogenblik van haaren Bloedvloed geneezen. '
Joh. IV, 14. Het water, 't welk ik bem geeven zzl, zal in bem een Fontein des waters worden dat in het eeuvjige leeven fpringt, dat is, zal voor hem een bron van vreugde en zaligheid zyn die zich tot in het ander leeven uitftrekt.
2 Petr. II, 17. Dat zyn Fonteinen zonder water, datis, Dwaalleeraaren zyn gelyk Fonteinen die geen watër geeven, en dus onze verwachting te leur itellen.
Openb. XXI, 6. Ik zal den dorftigen geeven uit de Fontein des leevendigen waters, dat is hem zal door my, als uit eene fpringende Fontein, iteeds nieuwe zaligheid toevloeyen.
fortunatus.
Een Lid der Christlyke Gemeente te Corinthe die -van daar te Ephelén kwam, om den Apoftel te bezoeken. 1 Cor. XVI, 17.
Fraay. griit.
De Tempel met fraaye fteenen vercierd, Luk. XXI, 5, datis, van kostbaare fteenen opgebouwd. ro
Uw roem is niet fraay, 1 Cor. VI, c. datis, gy hebt daar weinig eere van.
G,



G A A 2r£
G-
Gaan.
In de vooronderftellinge, dat de eerfte betekenis van dit woord algemeen bekend is, merk ik allecnlyk de volgende lpreekwyzen aan: Joh. XIV, 12. Tot den Vader gaan, onder dit zinnebeeld ftelt Jefus zynen dood, en daar op volgende verhooging, voor. Hand. II, 37. Het ging hun door het hart, dat is, zy werden door deeze taal tot in hun binnenfte getroffen. 1 Petr. V, 9. Het lyden, dat over iemand gaat, dat is, iemand overkomt.
Gaave.
Eigenlyk een gefchenk, dat men iemand vrywillig geeft. De famenhang moet ons telkens de byzondere betekenis leeren. Dit woord naamlyk geeft te kennen:
1 ) Het goede, het geen God aan ons fchenkt, zoo met betrekkinge tot onze tydlyke, als eeuwige gelukzaligheid. Joh. IV, 10. Ware het, dat gy kende de gaave Gods, datis, de weldaad, die God u wil bewyzen. — Rom. V, 15. Gods gaave is veelen wedervaar en, dat is, Gods onverdiende weldaad is veelen ten deele gevallen. Rom. VI, 23. 2 Cor, IX, 15. Hebr. VI, 4. Die gejmaakt hebben de Hemelfche gaave, dat is, die het geluk, "door Christus ons van den Hemel ge» fchonken, ondervonden hebben. —• Jac, I 17. Alle goede gaave en alle volkom: O 4 gaavi,



2l6
G A A GAB
gaave, datis, alle goederen, die ons wezenlyk gelukkig kunnen maaken, komen van boven neder, dat is, hebben eenen Godlyken oorfprong. Eph. II, 8.
2. ) Zekere Offeranden, die men als gaaven, aan
God gefchonken, kan aanmerken. Matth. V, 23. Wanneer gy uwe gaave offert op bet Altaar, dat is, wanneer gy Gode een vrywillig gefchenk brengt.. Matth. VIII, 4. — Eph. V, 2. Christus heeft zich voor ons overgegeeven tot eene gaave en offer, dat is, in plaatze van de bloedige en bloedlooze offeranden van het Oude Testament. — Hebr. V, 1. zyn gaaven en offeranden alle foorten van offeranden. Zie ook Hebr. X, 5. XI, 4.
3. ) Zekere buitengewoone bekwaamheden, var, het
verftand, of bet vermogen, om wonderen te doen, waar mede de eerfte Leeraaren en Belyders van het Evangelie door Gods Geest uitgerust werden. Hand. II, 38. VIII, 20. X, 45. XI, 17. i Cor. XII, 4, 7, 9, Si. iTim. IV, 14. 1 petr. IV, 10 - De byzondere bekwaamheden zelve zullen, elk op haare plaatze, nader aangeweezen worden.
Gabbatha. Joh. XIX, 13. De Hebreeuwfche naam van de geplaveide Gcrechtsplaatze, alwaar Pilatus het vonnis over Jefus uitfprak. Het was eene verheve plaatze voor het Paleis van den Stadhouder, die met marmer gevloerd was, en door de Romeinen Tribunal genaamd werdt.
Gabriöl.
De naam van den Engel, die aan Zacharias de geboorte van Johannes, Luk. I, 19. en aan Maria die van Jefus verkondigde, vs. 26. en weleer ook aan Daniël verfcheenen was, Kap. VIII, 16. IX, 21.
Gada*



GAD GAI GAL 217
GrAD arenen.
De inwooneren van het land of de ftad Gadara, *an de oostzyde van de zee Tiberias, teg„n over Galilcea, in Perasa gelegen. Zy waren voor het grootfte gedeelte Heidenen. Mark. Y, 1. Luk. VIII, 26, 37.
Gading, ©«ftunj.
Matth. XIII, 47. Een net, waar mede men allerlei gading, dat is, alle foorten van visfchen, vangt. Hier onder ftelt Jefus de onderfcheidene foorten van zyne belyderen voor.
Gajus.
Deeze naam is in de eerfte tvden van het Christendom zeer gebruikiyk geweest. Hy komt in het N. T. by vyf verfchillende geiegenhe-den voor. Hand. XIX, 19. leezen wy van eenen Gajus; uit Macedonien, die een reisgenoot van Paulus was.
Hand. XX, 4. komt een zekere Gajus van Derbe voor, insgelyks een reisgenoot van Paulus.
Rom. XVI, 23. Gajus van Corinthe, die als de Gastwaard van Paulus, en van de ;eheele gemeente , befehreeven wordt. 1 Cor. I, 14. wederom Gajus van Corinthe, die door Paulus gedoopt was: waarfchynlyk dezelfde, van wien ih de laatstvoorgaande plaatze gefproken wordt.
3 Joh. vs. 1. Een zekere Gajus, aan wien de derde brief van Johannes gericht is. Naar alle . gedachten was hy een dienaar (Diaconus} by de gemeente, aan welke de eerfte brief gefchreeven werdt.
Galat ia.
Een gewest in klein Afiën, het welk ten oosten aan Cappadociën, ten westen aan Bitbyniën, ten O 5 zuiden



sïS GAL
bukten aan Pamphiliè'n, ten noorden aan den Ponius Euxinus grenst. Sommige Gallifche volken, die na klein Afiën overgeftoken waren, veroverden dit land , en gaven het den naam Galatïën. —' Dc Galaters, aan welke Paulus éénen zyner brieven gefchreeven heeft, waren nakomelingen van deeze oude Galliërs. Paulus 'verkondigde in dit gewest twee onderfcheidene maaien het Evangelie, Hand. XVI, 6. XVIII, 23. — De Christelyke gemeente, door hem in hetzelve gefticht, beftondt voor het grootfte gedeelte uit Heidenen, gelyk dit uit den geheel en inhoud van zynen brief blykt, Gal. II, 7. IV, 8, 12. Hetgeen den Apostel tot het opftellen van deezen brief bewoog, waren de valfche Leeraaren, die zich moeite gaven , om hun de geheele Levitifche wet, immers een gedeelte van dezelve, optedringen. De voornaame inhoud van dien brief komt hier op uit :
1. ) Naa de gewoone groete betuigt Paulus zyn
misnoegen over de verwarringen, in de gemeente van Galatiën ontftaan. Kap. I,
I —10.
2. ) Hy verdedigt zyn gezag, het welk door de
valfche Leeraaren beftreeden werdt, en bewyst, dat hy door God, onmiddelbaar, tot het Apostelampt beroepen was. Kap. I,
II — II, 21.
3. ) Hy waarfchouwt de Christenen tegen de
dwaalingen van deeze valfche Leeraaren, en toont, dat zy hunne gelukzaligheid, niet door waarneeming van de Wet, maar door het Geloof, zoeken moeften. Kap. III, 1-18.
4. ) Hy beantwoordt eenige tegenwerpingen te¬
gen deeze Leere. Kap. III, 19 — IV, 11. £.) Hy vermaant de Galaters, om tot hun voorig gedrag weder te keeren. Kap. IV, 12 — V, 12.
6.) Hy waarfchuwt hen tegen het misbruik der Evangelifche vryheid tot het bedryven van zonde. Kap. V, .13 — VI, 10.
7-) Hy



GAL sijjt
7.) Hy befluit met nochmaals zyne meening tc verklaaren, en voor de verleideren tc waarfchuwen. Kap. VI, 11 —18.
GALILiEA.
Een der volkrykfte en vruchtbaarfte Landfchappen in Palasftina. Het werdt in boven- en beneden- Galilaea verdeeld. Het eerfte lag voor het grootst gedeelte aan de overzyde van den Jordaan. Men noemde het het Heidensch Galiltea, ten deele dewyl het Heidenen tot nabuuren hadt, ten deele, dewyl veelen van dezelve zich aldaar nedergezet hadden. Beneden- Galilcea belloot de twee ftammen van Ifafchar en Sebulon. — Uit dit gedeelte van het Joodfche land was Jefus afkomïtig. Meest alle zyne nabeftaanden woonden aldaar. In dit land maakte hy met zyn Leeraarampt het begin. Uit het zelve waren ook zyne meefte Jongeren en vriendinnen.
GALILiEëRS.
In de eerfte plaatze heeft men daar onder men» fchen te verftaan, die uit Galikea afkomftig zyn. Luk. XIII, 1,2. 3 *
De Jooden noemden Jefus, uit veraehtinge, eenen Galilaeër: want men hieldt de Galilseërs voor domme menfchen, en daarom onbekwaam, om geleerde lieden te worden. Joh. VII, 52.
GALII/iEÏSCH.
Zie Genezareth. Galle.
Zie Azyn. — Oneigenlyk komt dit woord voor, Hand. VIII, 23. Gy zyt vol bittere galle, dat is, gy zyt ten uiterftcn kwaad, en vol ondeugende oogmerken.
Gal-



S20 GAL G A M G A N
Gallion.
Was Proconful te Corinthe: een man van eenen rechtvaerdigen, vriendlyken, maar teffens vreesachtigen aart. Onder zyne regeering ontftaken de Jooden te Corinthe in de hevigfte woede tegen Paulus, dewyl hy veele Heidenen tot het Christendom bekeerde. Zy brachten hem daarom, met groot geweld, voor den Proconful. Dan deeze fchoof de geheele zaak van zich af. Evenwel liet liy de mishandelingen toe, die de Jooden Softhenes, den Overften der Synagoge, aandeeden; oüsfchien, dewyl hy voor den oproerigen geest der Jooden te zeer beducht was. Hand. XVIII, 12, 17.
GAMALlët.
Een Leeraar van de Wet, van de Sedle der Pharifeeuwen, die by het Joodfche volk, wegens de voortreflykheid van zyn karakter, algemeen geacht was. Hoe fterk de yver was, dien hy voor zynen Vaderlyken Godsdienst betoonde, echter was hy, in veele opzichten, gemaatigder, en redelyker van denkwyze, dan de meeften zyner tydgenooten. Het e'en en ander deedt hy in eene redevoering blyken, die hy'f Hand. V, 34—40. voor den hoogen Raad te Jerufalem hiel'dt, en waar door hy het ontflag der Apostelen bewerkte. — Hoe groot zyne geleerdheid, en hoe onberisplyk zyn karakter geweest zy, kan men ook daar uit afneemen, dat Paulus zyn Leerling geweest is. Hand. XXII, 3.
Gantsch. @<7ttJ.
Matth. XXII, 37. Gy zult God, uwen Heer, Hef bebben van gantfehen harte, van gantfeber ziele, van gantfeben gemoede, datis, met een onverdeeld hart, en met infpanninge van alle uwe krachten.
Gar-



G A R GAS nu
Garstenbrood. ©rejïenbrcbc.
fj Brood uit Garftenmeel gebakken. Vert.] was de fpyze van gemeene en arme lieden. Met vyf dergelyke brooden verzadigde Jefus vyf duizend menfchen. Joh. VI, $, 13.
Gast.
Betekent eigenlyk iemand, die zich ergens maar eenen tyd lang ophoudt, en aldaar geen eigendom bezit. 3 Joh. vs. 5. In eene oneigenlyke betekenis'fë komt het voor in de volgende plaatzen : Eph. II, 19. Gy (Heidenen) zyt niet meer gasten, datis, vreemdelingen, die de voorrechten der burgeren van Gods Ryk Hechts eenen tyd lang genieten. Hebr. XI, 13. De Vaderen des Ouden Testament! hebben beleeden, dat zy gasten op aarde zyn, dat is, dat zy allecnlyk als vreemdelingen op aarde leefden, zonder een vast eigendom te bezitten.
Gast kam er. Otótljmté.
Eigenlyk de Eetzaal'e, waar in Jefus met zyne ■Jongeren het Pafcha wilde eeten. Mark. XIV, 14.
Gast vry.
Dus wordt hy genaamd, die vreemdelingen en reizigers lief'deryk ontfangt en herbergt. "Deeze plicht was in de eerfte tyden van het Christendom te noodzaaklyker, dewyl de Christenen, om dc 'vervolgingen, die hen trollen, dikwils reizen moeften, en men toen noch geene openbaare herbergen hadt. Deeze plicht wordt daarom inzonderheid den Leeraaren en voorftanderen der Kerke ingeprent, 1 Tim. III, 2. V, 10. Tit. I, 8. — Maar ook allen overigen Christenen, 1 Petr. IV, 9. Hebr. XIII, 2. Zie Herbergen.
Oat.



«22 GAT G A Z GEB
Gat. iod>
Opening, Jac. III, ir. Welt ook een Fontein uit één gat zoet en bitter? dat is, geeft een Fontein ooit uit één en het zelfde gat zoet en bitter (brak) water ?
Gaza.
Eene ftad der Philiftynen, aan de zuidlyke grensfcheiding van het beloofde Tand. Uit Hand. VIII, 26. zoude men kunnen beiluiten, dat deeze ftad, op dien tyd, toen Lukas zyne gefchicdenis fchreef, woest geweest is. Dan, dewyl dit met de getuigenisfenvan andere Schryveren niet overëenftemt, is het beter, de uitdrukkingen van Lukas van den woesten weg te verftaan, die, door de Arabifche woeftynen, van Jerufalem na Gaza liep.
Gebed.
Om de voornaamfte plaatzen te leeren verftaan, Waar in dit woord voorkomt, is het genoeg, de volgende ipreekwyzen op te helderen.
Lange gebeden doen, Matth. XXIII, 14. uitfchynheiligheid lang gerekte gebeden doen.
Tot het gebed gaan, Hand. XVI, 16. wil zeggen, op weg zyn na het Bedehuis.
Voor iemand worjlelen met gebeden, Colosf. IV 12. datis, onvermoeid en ernftig voor iemand tot God bidden.
Matig en nuchter en tot het gebed zyn, 1 Petr. IV, 7. wil zeggen, zich in eene bedaarde en ftille gemoedsgefteldheid bevinden, om bekwaam tot bidden te zyn.
Gebeente, ©ebetit.
Eph. V, 30. Wy zyn leden van zyn lichaam, van zyn vteesch, en van zyn gebeente, dat is, wy Christenen zyn zoo zeer het Eigendom van Jefus, als Eva vleesch van Adams vleesch, gebeente van zyn gebeente was.
Ge-



G E B
Gebergte. QJéirg.
Dus noemt men verfcheidene bergen, die aan élkanderen liggen, gelyk mede de landftreek in den-omtrek van dezelve. Luk. I, 39. Maria ging op het gebergte, na de Jlad Juda. Het gebergte, waar op hier gedoeld wordt, lag in Judaea, en ftrekte zich uit van Bethoron tot Emmaus. De ftad Juda is misfchicn Hebron, de voornaamfte Priesterlyke ftad op het gebergte van Juda. Zie Luk. I, 65. XXI, ai.
Gebieden. Iemand belasten, om iets te doen. Matth. XV, 4. Mark. I, 27. 1 Cor. VII, 10. — Om iets na te laaten, Luk. V, 14. VIII, 56. enz,
Gebod.
Dit woord betekent in de fchriften des N. Verbonds:
1. ) Den geheelen Godsdienst, in het byzonder
de leere van Jefus, Joh. XIV, 21. W~ie myne geboden heeft, en houdt ze, dat is, die de leere, dewelke ik hem gegeeven hebbe beoefent, Joh. XV, 10, 12. — 1 Tim. I cl De hoofdfom van het gebod is liefde, dat'is de liefde is het hoofdoogmerk der Christlyke leere. - 2 Bètr. II, 21. Zich afkeere» van het heilig gebod, datis, van den heiligen Godsdienst afvallen. — 1 Tim. VI, 14. Ik gebiede u, dat gy het gebod houdt, da't is ' de/leere van Christus, die u bekend gemaakt is, 2 Petr. III, 2. — 1 Joh. III, 2g. Dat is zyn gebod (daar op is de geheele Godsdienst van Jefus betreklyk) dat wy gelooven aan den naame zynes zoons.
2. ) Zedelyke voorfchriften van Gods wk, en van
het Evangelie van Jefus. Matth. XIX, 17. XXII, 36. Mark. X, 19. Joh. XIII, 34. Rom. VII, 12, 1 Joh. II, 3; 4. enz.
3 ) De



324 GEB
3. ) De voorfcbriften Van de Joodfcbe Ceremo-
nieele wet. Eph. II, 15. De wet, die in geboden gefield was, datis, de Moiaifche wet, met alle haare voorfchriften.
4. ) Burgerlyke bevelen, EdiBer. Luk. II, r'.
Het gefchicdde, dat 'er een gebod uitging, dat is, dat Augustus bevel liet geeven. Joh. XI, 57. XII, 49, 50. Hand. XVI, 24. XVII, 7. Hebr. XI, 23.
Gebonden, ©ebtmben.
Zoo veel, als geboeid, of, in het algemeen, gevangen gezet. Hand. IX, 21. XII, 6. XXIII, 18. 2 Tim. I, 8. Hebr. XIII, 3. - Hand. XX, 22. Ziet, ik, in den geest gebonden (die my, in myne gedachten, reeds als een'gevangen aanmerke ) ga been na Jerufalem.
Gebooren.
De volgende fpreekwyzen verdienen aangemerkt te worden:
Het geen in baar gebooren is, Matth. f , 20. dat is , het kind, waar van zy zwanger is.
Allen, die van Vrouwen gebooren zyn, Matth. XI, 11. dat is, die op de gewoone wyze gebooren zyn.
Uit God gebooren zyn, Joh. I, 13. 1 Joh. IV, 7. V, 4. wil zeggen, van God de "gefteldheid van hart, en de voorrechten van zyne kinderen bekomen.
Op bet nieuiv gebooren worden, Joh. III, 3. dat is, een geheel auder mensch worden.
Uit water en geest gebooren worden, Joh. III, g. betekent, door middel van den Doop, en Gods woord, een ander leeven ontfangen, of een beter mensch worden.
Van vleesch gebooren zyn, Joh. III, 6. wil zeggen, natuurlyk gebooren zyn.
Geheel inzonden gebooren zyn, Joh. IX, 34. betekent, een aartsbooswicht zyn.
Taaie,



GEB 225
Taaie, in welke men gebooren is, Hand. II, 8.
datis, onze moedertaale. Een Romein gebooren, Hand. XXII, 28. dat is,
een Romeinsch Burger door zyn geboorte. Uit het zaad Davids, naar het vleesch, gebooren
zyn, Rom. I, 3. wil zeggen, volgens zyne
menschlyke natuur, uit het geflacht van David
afdammen.
Naar 't vleesch gebooren zyn, Gal. IV, 23. dat is, door de natuurlyke voortteeling gebooren zyn.
Van het bloed gebooren zyn, Joh. I, 13. .door de natuurlyke geboorte van Jooden afftammen. — Johannes wil zeggen,'dat God, zonder op geboorte of uiterlyke voorrechten acht te flaan, iederëenen, die Jefus met een geloovig hart aanneemt, tot deelgenooten der voordeden van zyn ryk wilde maaken.
Geboorte.
Maar twee plaatzen van het N. T., waar in dit -Woord voorkomt, verdienen hier bemerkt te worden: . - . , non*
Matth. I, 1. Hier betekent geboorte zoo veel, als afftamming. Het boek der geboorte van Jefus, wil dan niets anders zeggen, als, de befebryving van zyn Geflachtregister.
ï Cor. XV, 8. Paulus vergelykt zich met eene ontydige geboorte, (datis, met een kind-^het welk, eer het voldraagen is, ter waereld komt) ten opzichte van zyne beroeping tot het Apostelampt, die eensklaps, en op eene buitengewoone wyze, gefchiedde.
Geboortedag. 34^3De Verjaardag, dien Herodes op eene prachtige ■ wyze vierde, Matth. XIV, 6. Mark. VI, 21.
P Gebouw.



•ö2* GEB
Gebouw. SBmt.
Dit woord komt op twee plaatzen in eene en«igenlyke betekenisfe voor:
2 Cor. V, i. Wy weeten, als ons aardfche huis deezer hutte gebroken wordt , (wanneer de aardfche wooning van ons lichaam gefloopt wordt) dat wy een gebouw hebben, van God gebouwd, (dat wy dan eene wooning zullen bekomen, door God zeiven toebereid) een huis, niet met handen gemaakt, (niet door menfchen gebouwd) het welk eeuwig is in den Hemel, (maar Hemelsch en van eene eeuwige dtrarzaamheid.)
Eph. II, 21. Op welken (te weeten op Christus) het geheele gebouw (der Christlyke Kerke) berust.
Gebouw, <&éaa.
Matth. XXIV, i. — i Cor.Ifr, 9. Gy zyt Gods gebouw, dat is, gy zyt het gebouw, dat ter eere van God moet gefticht worden. Paulus wil zeggen; door dien gy het Evangelie hebt aangenomen, hebt gy u Gode ten eigendom opgedragen.
Gebrek. 2Ttan<idL
Dit woord verdient eene nadere opheldering in de volgende plaatzen:
j Cor. XVI, 17. Waar ik uwer gebrek hadt, dat hebben zy vervuld, zy hebben my het gemis van uwen omgang vergoed.
a Cor. IX, 12. De handreiking deezer Collecle (de beitelde inzameling van liefdegiften) vervult het gebrek der heiligen, dat is, is voldoende, om in de behoeftens der. Christenen te voorzien.
Jac. II, ic. Gebrek hebben aan dagelyks voedfel, dat is, van het noodzaaklykst onderhoud berooft zyn.
Jac.



p E B t2f
Jac. 1, 4. Dat gy volkomen zyt en geheel, (echte en volkomene Christenen) en geen gebrek hebt, en het, in geenerlei opzicht, aan de vervulling van uwe plichten laat ontbreeken.
Gebreklykheid. ®<btd)UA)Uit.
Betekent Rom. XV, 1. gebrekkige begrippen in zaaken van den Godsdienst.
Gebrek hebben. ©<tt6m.
1 Joh. UI, 17. Luk. XVI, 9. Maakt u vrienden (God ten vriend) met den onrechtvaerdigen Mammon, (de trouwlooze en onftandvastise Rykdommen) op dat, wanneer gy nu gebrek hebt, dat is, die goederen moet verlaaten, zy u aanneemen (men u opneeme) in de eeuwige butten.
Gebruik. S5r<u$.
Het gebruik van eene zaak, Rom. I, 26, 27. Hunne vrouwen hebben veranderd het natuurlyk gebruik (van haar geflacht) in een onnatuurlyk.
Gebruiken. S3rmtd)m. Zich van eene zaak tot zeker oogmerk bedienen; van een zaak nut trekken. By voorbeeld, wyn gebruiken, 1 Tim. V, 23. — deeze waereld gebruiken, 1 Cor. VII, 31. — de wet recht gebruiken, iTim. I, 8.
Gebuur. ïSlatybat. Betekent
Iemand die in een nabuurig huis woont. Luk.
XIV, 12. XV, 6. Joh. IX, 8. Eenen inwooner van een naby gelegen laild.
Luk. 1, 65.
p 3, Gedaante»



•222? G E D
Gedaante, ©ejwlt.
Dit woord geeft te kennen:
1. ) Het uitwendige van eene perfoon of zaak,
zoo als dezelve in de zinnen valt. Matth. XVI, 3. De gedaante des Hemels, dat is, de veranderingèn aan den Hemel of aan de Lucht. — Luk. III, 22. De H. Geest daalde op hem neder, in een' lickaamlyke gedaante, datis, zichtbaar. — Luk. IX, 29. De gedaante ^zynes aangezichts werdt anders, dat is, men zag aan zyn gelaat eene merklyke verandering. Joh. V, 37. Jac. I,' 11.
2. ) De overeenkomst of gelykheid Van ééne per¬
foon met eene andere. Rom. VIII, 3. God zondt zynen Zoon in de gedaante des zondigen vlcefches, dat is, om zwakke ftervelingen gelyk te worden. — Phil. II, 6, 7. Dewelke , hoewel hy in Godlyke gedaante was (dat is, Gode gelyk) — nam hy de gedaante van eenen knecht aan, dat is, werdt hy gelyk de gemeene knechten van God, by voorbeeld, de Propheeten.
Gedachten.
Dit woord moet door den famenhang nader bepaald worden, dewyl 'er nu eens zekere werkingen van het verftand, dan eens.van den wil, onder verftaan worden. Het betekent naamlyk:
1. ) Over het algemeen zekere voorftellingen,
waar of valsch, die men zich van eene zaak vormt. Matth. IX, 4.- Toen Jejus hunne gedachten zag, dat is, de verkeerde denkbeelden bemerkte, die zy aan zyne woorden .hechtten. Matth. XII, 25.' Luk. V, 22. XXIV, 38. Hoe komen zulke'gedachten (verbeeldingen). in uwe haytenï Rom. II, 15.
2. ) Iemands" denkwyze, geaartheid. Luk. II,
35. Veeier harten gedachten zullen openhaar worden, dat is, het zal by veelen blyken, ■* ' hoe



G E D 239
hoe zy gezind zyn. Luk. IX, 47. Jefus zag de gedachten van hun hart, dat is, hunnen hoogmoedigen geest. Luk. XI , 17. 3.) Begeertens, voornecmens. Matth. XV, 19.. Uit het hart komen booze gedachten, dat is, kwaade begeertens. .— Mark. VII, af. —■ 1 Cor. III 20. De Heer weet de gedachten der wyzen'(de aanflagen der gewaande wyzen) dat zy ydel (vrachtloos) zyn.—Hebr. IV, 12. Het woord Gods is een Rechter der gedachten en zinnen des harten, dat is, der geheimfte beiluiten en voorneemens.
Gedachtenis.
Zoo dikwerf dit woord in het N. T. voorkomt, moet men 'er eene plechtige en daadlyke herinnering van eene perfoon of zaak onder verftaan:'
Matth. XXVI, 13. Waar dit Evangelium gepredikt wordt in de geheele waereld, daar zal men ook zeggen tot haare gedachtenis, wat zy gedaan heeft, dat is, daar zal men het geheugen van deeze daad vernieuwen.
Luk. XXII, 19. Doet het tot myne gedachtenis; dat is, tot eene plechtige herinnering van myn lyden en mynen dood.
2 Tim. II, 8. Houdt in gedachtenis Jefus Christus, die opgeflaan is van den dooden, dat is, laat hem nooit uit uw geheugen komen. „ 2 Petr. I, 15. Ik zal myn best dom, dat gy altyd naa myn affcheid (gelegenheid) zult hebben K zulks in gedachtenis te houden, datis, om de voorfchriften en onderrichtingen van het Evangelie in uw geheugen leevendig te bewaaren. ' • , ,
Hebr. X, 3. Door dezelve (de offeranden) gefchiedt eene gedachtenis der zonden, datis, het aandenken aan de zonden wordt daar door vernieuwd.
P •> Gedoog-



2*0 G E D G E E
Gedoogsaamheid. ©c&ulb.
Zooveel, als Langmoedigheid. i Petr. III, -o. Godt hadt gedoogfaamheid ten tyde van Noah' dat JS, hy verfchoonde de menfchen, en gaf hun gelegenheid, om zich te bekeeren. 2 Petr. III, 9. God heeft gedoogfaamheid met ons, dat is , hy fielt de ftraffe uit. 2 Petr. III, 15. Houdt de gedoogfaamheid (de langmoedigheid) onzes Heeren voor uwe zaligheid.
Geduld.
Betekent zoo veel, als langmoedigheid. Matth. XVIII, 26. Luk. XVIII, 7.
Geduuriglyk: ©nfalid). Op het yverigst. Hand. XXVI, 7.
Gedyen. ©ftoijjeii.
Zoo veel, als wasdom en voortgang van eene zaak. 1 Cor. III, 6. God heeft het gedyen gegeeven, dat is, God is het, aan wien men den wasdom en de vorderingen in het Christendom moet toefchryven.
Gedyen. ©dingen. Zoo veel, als tot iets ftrekken, te wege brengen. Phil. I, 19. Ik weet, dat dit my ter'zaligheid gedyt, dat is, ik ben verzekerd, dat ik van my* jie gevangenisfe wezenlyk voordeel zal hebben.
Geel. @el.
Donkergroen of zwartachtig. Openb. IX. 17 Geele Pantfers. 3 1
Geessel.
Een Zweep, uit touwen of riemen te zamen geftrengeld. Van de eerfte foorte bediende Tefus Zich, om de Koópers en Verkoopers uit den Tempel



O E E* «3t
.pel te dryven, Joh. II, 15. E).e andere werd* doorgaans gebruikt tot kaftyding van Misdaadigers, Hebr. XI, 36.
Geesselen. ©etójéta. &Sufm. Betekent
Jn 't algemeen, iemand eene lichaamlykc ftraffe aandoen. Hebr. XII, 6.
In bet byzonder, iemand met roeden of nemen (laan. Mark. XIII, 9. Hand. V, 40. XXII, 19. % Cor. XI, 25.
Deeze ftraffe, die Jefus onderging, Matth. XXVn, 26. Mark. XV, 15. ging by de Romeinen doorgaans vooraf, eer een misdaadigcr ter dood gebracht wierdt. Men gebruikte daar toe eene foort van zweepen, die uit nemen te zamen geftrengeld waren. Men fcheurde den gevonnisden de klederen met geweld van het lichaam, Hand. XVI, 26. Vervolgens werdt hy aan een' pylaar vastgebonden en door meer dan éénen te gelyk gegeesfeld. Deeze ftraffe was zoo onteerende, dat men dezelve volgens de Romeinfehe wetten, alleenlyk flaaven, en geenszins vry geboornen , konde aandoen. Hierom beriep Paulus zich, toen men hem wilde geesfelen, op zyn Romeinsch Burgerrecht. Hand. XX, 25.
Geest.
Dit woord heeft in het N. T. zeer veele onder-
feheidene betekenisfen:
Voor eerst, betekent het God zeiven, inzonderheid (gelyk men het noemt) de derae perfoon in de Godheid; fomwyien ook dc Godheid van Jefus.
' Ten tweeden, wordt het gebruikt van menfchen, derzelver gcmoedsgefteldheid , en deeze of geene gaaven, hun door den Heiligen Geest medegedeeld.
P 4 Tm



232 G E E
Ten derden, worden daar door andere dinpen' > inzonderheid zulken, die iets volmaakts bui! tengewoons, en Godlyks aanduiden,- te'kennen gegeeven. ,
Onder deeze drie Clasfen kunnen gevoeglyk alle plaatzen van het N. T., waar in het woord" Geest voorkomt, gebracht worden. Intusfchen blyft het by deeze en geene byzondere plaatze moeylyk, altoos de bepaalde betekenis, die het daar heeft nauwkeurig en met zekerheid vast te ftellen Het fchynt my daarom best, de plaatzen, waarin dit woord voorkomt, volgends de orde, waar in de boeken van het N. T. geplaatst zyn, door te loopen, en die aan te geeven, in welke deszelfs betekenis met eenige zekerheid kan bepaald worden. r
Matthasus.
III, ii. Christus zal u met den Heiligen Geesten met vuur doopen, dat is, hy zal u den vuurigen geest of zyne gaaven mededeelen. Zie Hand. II, 3, 4.
IV, 1 -Jefus werdt door den Geest, datis, door aanfpoonng van den Heiligen Geest, in de woejtyn gevoerd.
X, 20. De Geest, die door de Jongeren zoude Jpreeken, is de Heilige Geest. Zie Luk. XII, 12.
XII, 28. De Duivelen door den Geest van God
uitdryven, betekent, door Godlyke kracht
overwinnen. XII, 31. Lastering tegen den H. Geest, is eene
belastering der Wonderwerken van Jefus die
hy, door de in hem woonende kracht ' om
wonderen te doen, verrichtte. XXVI, 41. De geest is gewillig, datis, gy hebt
een gewillig hart. XXVIÏÏ, 19. Doopt ze in-den naame des H.
geests, dat is-, -op de belydenis, dat de H.
Geest God is.
Markus.



G E E 233
Markus.
II, 8. Jefus erkende in zynen Geest, dat is, hy bemerkte terltond, door zyne Alweetenheid.
VIII, 12. Hy zuchtte in zynen Geest, datis, het fmartte hem in zyne ziele.
Lukas.
I, 3. De H. Geest zal over u komen, datis, gy zult eene onmiddelbaare werking van hem ondervinden.
I > 15- Johannes zal in 's Moeders lichaam (van 'smoeders lichaam af) met den H. Geest, dat is, metdeszelfs gaaven, vervuld worden.
I, 80. Johannes wierdt flerk in den Geest, dat is, dc krachten zyner ziele namen toe.
II, 25. De H. Geest was in hem, dat is, regeerde hem.
II, 26. Hem w'di een antwoord geworden van den H. Geest, datis, hyhadt, door den H. Geest, eene Godlyke openbaaring ontfangen.
IV, 14. Jefus kivam in de kracht des Geests, dat
is, met het vermogen, om Wonderwerken
te doen , in Galilcea. VIII, SS- Haai'geest, datis, haar adem, kwam
weder. (Zy werdt wederom leevendig.
Vert.)
X, 21. Jefus verheugde zich in den Geest, datis,
hy hadt een hartlyke blydfchap. XXIII, 47. Vader, ik beveele mynen Geest in
uive handen, dat is, ik geeve myne ziele aan
u over.
Johannes. j
I, 33. Die met den Heiligen Geest doopt, datis, de gaaven van den H. Geest in eene ruime maate mededeelt.
III, 5. Uit, Water en Geest gebooren zyn-, vs. 6. Van den Geest gebooren zyn. Zie Gebooren.
IV, 23. Den Vader in Geest en Waarheid aanbidden, wil zeggen, hem oprechtlyk en' met
P S zyn



S|4 G E E
zyn geheele hart dienen, in tegenoverftellinge van de dwaalingen en vooroordeelen der Jooden, en de uiferlyke plechtigheden van hunnen Godsdienst.
IV, 24. God is een Geest, dat is, een onftoffelyk, verftandig, en werkzaam Wezen.
VII, 39. De Heilige Geest was 'er nocb niet, dat is, dc Wondergaaven van den H. Geest wav ren toen noch niet zoo algemeen en ryklyk, als naa de Hemelvaart van Christus, medegedeeld.
XX, 22, Ontfangt den H. Geest, dat is, hier medefchenk iku de gaaven van denH. Geest, die gy, tot waarneeming van u ampt, noodig hebt.
Handelingen der Apostelen.
I, g. Met den H. Geest gedoopt worden; vs. 8. De kracht van den H. Geest ontfangen, betekent, de wondergaaven deelachtig worden.
II, 33. Christus heeft de belofte des H. Geests van den Vader ontfangen, dat is, hy heeft van den Vader de macht bekomen, om den beloofden Geest mede te deelen.
TV, 8. Petrus, vol des H. Geests, dat is, vol van eenen Godlyken yver.
V, 3. Waarom heeft de Satan uw hart vervuld, dat gy den H. Geest liegen zoudt, dat is, hem zoeken te bedriegen.
V, 5. Ananias gaf den geest, dat is, hy ftierf.
V, 32. De H. Geest is getuige, dat is, de Wondergaaven van den H. Geest, die ons gefchonken zyn, getuigen, dat het waarheid is.
VI, 3. Mannen, vol des H. Geests en der wysheid, dat is, die veel geestlyke gaaven en wysheid bezitten.
VI, 10. Zy vermochten niet te wederflaan der > wysheid, en den Geest, dat is, zy konden de
ongemeene wysheid van zyne woorden nicfc wederftaan.
VII, 51.



G E E 23ff
VII, 51. Gy wederfireeft den H. Geest, dat is, gy verzet u tegen de openbaaringen, die God den menfchen door den H. Geest gefchonken heeft.
VII, 55- Vol des H. Geests, vol van ongemeene blymoedigheid.
VIII, 29. De Geest fprak tot Pbilippus, datis, hy werdt door eene Godlyke ingeeving aangéfpoord.
IX, 31. De gemeente werdt vervuld met den troost des H. Geests, dat is , ryklyk door hem getroost.
XI, 28. Agabus beduidde (verkondigde) dóór den Geest (door eene Godlyke openbaaring) eenen grooten duuren tyd.
XIII, 9. Saulus vol des H. Geests, datis, vol van eenen heiliger yvcr.
XV, 28. Het behaagt den H. Geest en ons, dat is, ons, die wy naar ingeeving van den H. Geest handelen.
XVI, 6. Het werdt hun van den H. Geest belet, dat is, zy werden door eene Godlyke ingeeving verhinderd.
XIX, 2. Hebt gy den H. Geest ontfangen, dat is, de buitengewoone gaaven van den zeiven.
XX, 22. Ik in den Geest gebonden zynde, datis, die ik reeds voorzie, dat ik in de gevangenisfe komen zal.
XXIII, 8. De Saddueeeuwen zeggen, dat 'er geen Geest is, dat is, zy ontkennen het beitaan der ziele buiten het lichaam.
Brief aan de Romeinen.
I, 4. Christus beweezen (verklaard voor) een Zoon Gods, naar den Geest, die daar heiligt, door zyne, hem bywoonende, Godheid, of, door denH. Geest, die met hem verëenigd is'
I, 9. God is myn getuige, denwelken ik diene in mynen geest, dat is, dien ik van harten diene.
V, 5.



ag6 G E E
V, 5- De liefde Gods is uitgegooten door den H. Geest, dat is, wy zyn, door de gaaven van den H. Geest, ons zoo ryklyk medegedeeld, van Gods liefde verzekerd. . VII, 6. God dienen in de nieuwheid des geests, dat is, met een geheel veranderd hart, zoo als het Evangelie vordert.
VIII, i. Naar den geest wandelen, datis, volgens die neigingen handelen, die Gods Geest te wege brengt. Zie ook vs. 4. 1 VIII, 2. De Wet des Geests, is de leere van
het Evangelie. ■ VIII, 10. De Geest is het leeven, om der gerechtigheid wille, dat is, de ziele is werkfaam tot het geen goed is.
VIII, 11. De geest, die in ons woont, dat is, die ons regeert. Zie vs. 14.
VIII, 13. Door den Geest (door den H. Geest) de werkingen van het vleesch dooden, dat is, de kwaade lusten of zondige begeertens van het vleesch te onderbrengen.
VIII, 14. Dewelken de Geest Gods dryft, dat is, die zich door hem laaten regeeren.
VIII, 15. Een knechtelyke geest, is eene flaaffche vreezevoor God; gelyk kindelyke geest, een kindlyk vertrouwen op God te kennen geeft; zie vs. i<5. Deeze laatfte gefteldheid van hart geeft aan onze ziele de verzekering, dat wy Gods kinderen zyn.
VIII, 23. Wy; die de eerstlingen des Geests hebben, dat is, die wy voortreflykere gaaven van den Geest ontfangen hebben, dan anderen.
VIII, 26, 27. De Geest (van God) helpt onze - zwakheid op, onderftcunt ons by onze gebeden. Met onuitfpreekelyke zuchten (met zuchten, al is het, dat wy onze begeertens niet door woorden kunnen uitdrukken.) Maar, die de harten onderzoekt (God, die het hart kent) weet, wat des geestes zin is, dat is, hoe ons hart gefteld zy.
IX, 1.



,G E E 237
IX, ï. Myn geweeten geeft my getuigenis in den H. Geest, dat is, dewyl het door den H. Geest geregeerd wordt.
XI, 8. God heeft hun (den Israëliten) gegeeven eenen verbitterden geest, dat is, hy heeft hen in eenen diepen flaap, of eenen ftaat van gevoelloosheid laaten vallen.
XII, 11. Zyt vuurig in den geest, dat is, betoont eenen vuurigen yver in het goede.
XIV, 17. Vreugde in den H. Geest, dat is, blymoedigheid, door Gods Geest gewerkt.
XV, 19. Door kracht van Gods Geest, dat is, door het vermogen, om wonderen te doen, my door Gods Geest gefchonken.
1 Corinth.
II, 11. Wat mensch weet, wat in den mensch Lr, (omgaat) - dan de geest des, menfchen, die~in hem is, dan zyne ziele zelve.
II, 12. Geest der waereld, is aardfche wysheid. Geest uit God, ongemeen diepe inzichten ^ of verhevene kundigheden, dewelken met de andere gaaven van den H. G. verbonden waren.
II, 14. De natuurlyke mensch (derede, aan zich zelve overgelaaten) verneemt niets van den Geest Gods, (neemt, het geen het Evangelie zegt, niet als waarheid aan.)
III, 16. De Geest Gods woont in u, te weeten, door zyne genadewerkingen.
VI, 17. Die den Heere (Christus) aanhangt; is één ' geest met hem, dat is , op het nauwst met hem verëenigt, by gevolg denkt en handelt hy naar het welbehaagen van Christus.
VI, 20. Pryst God in uwen geest, wil zeggen, verheerlykt hem door een goed gebruik van de vermogens uwer ziele.
XII, 3. Ik maak u bekend, dat niemand Jefus vervloekt, die door den Geest Gods fpreskt, datis, hy, die zich beroemt Godlyke open-
baarin-



838
G E E
baaringen te hebben, kan Jefus niet lasteren; Niemand kan Jefus eenen Heer heet en, dan door den H. Geest, dat is, niemand kan, door zyne Wonderwerken, het Evangelie belyden of hevestigen, ten zy hem door Gods Geest daar toe kracht gefchonken worde.
XII, 7. Gaaven des Geests, zyn buitengewoonc werkingen van den H. Geest.
XII, 13. fVy allen zyn door éénen Geest tot één lichaam gedoopt, dat is, om één geestlyk lichaam, ééne Christlyke kerk uittemaaken. — Wy zyn allen tot éénen Geest gedrenkt, dat is, door het genot des H. Avondmaals worden wy tot éénsgezindheid verplicht.
XVI, 18. Zy hebben verkwikt mynen en uwen geest, datis, my en u blydfchap veroorzaakt.
2 Corinth.
III, 6, 8. Het ampt des Geests, is de verkondiging van het Evangelie, het welk den Apostelen door den Heiligen Geest geopenbaard was.
III, 17. De Heer is de Geest, dat is, Christus is de voornaam e inhoud van het Evangelie : En waar de Geest des Heeren is (daar het Evangelie aangenomen wordt) daar is vryheid (van de wet.) — Intusfchen blyft het moeylyk, de rechte betekenis van deeze woorden met zekerheid te bepaalen.
VII, 1. Bevlekking des geests, onreine begeertens.
XII, 18. In éénen geest wandelen, wil zeggen, volgens dezelfde begrippen handelen. *
XIII, 13. Gemeenfchap des H. Geests, betekent, de gemeenfchaplyke deelneeming aan, ofverkryging van — de gaaven van den Heiligen Geest.
Aan de Galaters.
III, 2. Hebt gy den Geest (de buitengewoone gaaven van den H. Geest) ontfangen door de
werken



G £ ïi "339
werken der wet, dat is, daar dóór, dat gy de
Mofaifche wet hebt waargenomen, lil, 3. In den geest hebt gy begonnen, datis, niet die braafheid, die het Evangelie u voorfchryft, wilt gy 't dan nu in het vleesch, dat is , met lichaamlyke oefeningen (aan dewelke het hart geen deel heeft, Vert.) voleindigen.
III, 14. Den beloofden Geest ontfangen, dat is, de gaaven van den H. Geest, die God heeft toegezegd, deelachtig worden.
IV, 6. God beeft den Geest zynes Zoons in uwe harten gezonden, dat is, God heeft u zulk eene gefteldheid des harten gegeeven, als zya Zoon hadt, te weeten kinderlyk vertrouwen op God.
IV, 29. Die naar den Geest gebooren is, dus wordt Ifaak genaamd, dewyl hy, volgens eene byzondere belofte, en als door een wonderwerk, gebooren was.
V, g. Wy verwachten in den geest, (door eene r'echtfchaape geaartheid) door 't geloof (door kracht van ons geloof) de gerechtigheid (de beloofde vergelding.)
V, 17. Het vleesch (zinlyke lust) lust (ftrydt) tegen den geest (tegen de geaartheid en voorneemens eener geheiligde ziele.)
V, 22. De vrucht des geests, dat is, het voortbrengfel van een heilig hart.
V, 25. Is 't, dat wy in den geest leeven (voorge'even, braave denkbeelden te bezitten) zoo laaten vjy ook in den geest wandelen (zoo laat ons dezelve ook door onze daaden doen blyken.)
VI, 8. Op den geest zaayen, betekent werken doen, die uit de werkingen van den H. Geest gebooren worden.
VI, 18. De genade van onzen Heere Jefus Christus zy met uwen geest, dat is, bewyze zich, krachtdadig aan uwe ziele,



540 G E E
Aan de Ephefers.
IV, 3. Eenigbeid in den geest, datis, eensgezindheid.
IV, 4. Eén lichaam, en één geest, dat is, gy maakt, als 't ware, één lichaam uit, het welk door éénen geest bezield wordt.
IV, 23. Vernieuwd worden in den geest zynes gemoeds, betekent, nieuwe begrippen en nieuwe neigingen bekomen.
IV, 30. Bedroeft den H. Geest Gods niet, dat is, beleedigt hem niet, door nutloos geklap.
VI, 17. Neemt het zwaard des geests, dat is,
het geestlyk zwaard. VI, 18. Bidden en fmeeken in den geest, betekent
een hartlyk en ernftig gebed.
Aan de Philippers.
I, 27. In éénen geest (laan, dat is, in dezelfde denkwyze en éénsgezindheid volharden.
, II, 1. Gemeenfchap des geests, datis, verééniging der gemoederen.
1 Thesfalon.
V, 23. Uw geheele geest. Zie Geheel.
2 Thesfalon.
fl, 2. Laat u niet beweegen, noch door geest ' noch door woord, dat is, laat u door «-eene Prophetien, zy mogen mondeling of fchriftlyk gedaan worden, verbysteren.
II, 8. De Heer zal de boosaartigen ombrengen met den geest zynes monds, dat is, door zvn Almachtig bevel. '
1 Timoth.
III, 16. Christus, gerechtvaerdigd in den geest, dat is, door kracht van zyne onfterflyk'e natuure, verheerlykt.
IV, 12.



G E E
241
lV, 12- Zy een voorbeeld den geloovigen, in den geest, dat is, in yver voor hét goede.
2 Timoth.
I, 7. God heeft ons niet gegeeven den geest der vreeze, (een vreesachtig hart) maar de kracht der liefde, en der tucht, (maar kloekmoedigheid, een liefderyk hart, en befcheidcnheid.)
IV, 22. De Heere jefus Christus zy met u en met uwen geest, dat is, zegene u.
Aan Titus. III, 5, 6. Zie BAd. Vernieuwing.
I. Brief van Petras.
I, 11. De Geest van Christus, dat is, de Propheetifche ingeeving.
III, 18. Christus is gedood naar het vleesch (wat het lichaam betreft) maar leevendig gemaakt (behouden) naar den geest, dat is, wat zyne ziele aangaat.
IV, 6. In den geest Gode leeven, dat is, hem met zyne ziele dienen.
IV, 14. De Geest, die een Geest der Heerlykbeid en Godesis, de aanbiddenswaardige Geest van, God.
i. Brief van Johannes.
III, 24. Aan den Geest, dien hy ons gegeeven heeft, dat is, aan de denkwyze en neigingen. die door den H. Geest gewerkt worden. Zie IV, 13.
IV, 3. De geest des Antichrisis, dat is, de denkwyze van den Antichrist.
V, 6. De Geest is het, die getuigt, dat de Geest waarheid is, dat is, de wonderwerken bewyzen, dat het Evangelie waar is.
\
O Brief



S4ja (JEE
Brief aan dc Hebreeuwen.
II, 4. God heeft aan het Evangelie getuigenis gegeeven, dat is, het zelve bekrachtigd, met uitdeelingen des H. Geests, dat is, door buitmgewoone gaaven van den H.. Geest.
IX, 8. De 'Heilige Geest, dat is, de Godlyke openbaaring.
IX, 14. Christus heeft zich door den H. Geest (door kracht van zyne Godlyke natuure) Gode geofferd.
Brief van Jacobus.
II, 26. Zonder geest, dat is,'wanneer het van de ziele beroofd ïs.
IVv, c. De geest, die in u woont, lust tegen den baat, de gaaven van den H. Geest zyn niet beftaanbaar met een hart vol haat.
Openb. van Johannes.
I, 10. Ik was in den geiist, dat is, verrukt, op den dag des Heeren, op eenen Zondag. Zie Kap. IV, 2. XVII, 3. XXI, ,10.
II, 7. Betekent Geest den inhoud der Openbaaringe aan Johannes.
XIII, 15. Aan 't beeld des diers den geest, dat is, het leeven, te geeven.
XIV, 13. De geest zegt, dat is, de Propbeetifche geest zegt door my-, of ik verzeker u, dat zy, die in het gelooffterven, van alle ongemakken verlost zyn.
XIX, 10. Maar bet getuigenis van Jefus is de Geest der Prophctie, dat is, de verkondiging van het Evangelie is even zoo verheven, als de gaave van Propheteeren.
Geesten, ©eifïcs. Deezen naam draagen in het N. T.
1.) De goede Engelen. Hebr. I, 14. Zy zyn aienstbaare geesten, dat is, beftemd, om de
vroom en



G E E: 242
vröomen té dienen. QVers 7. behoort men, in piaatze van geesten, winden te leezen: Hy maakt zyne Engelen tot winden, datis, hy bedient zich van de winden, als zyne dienaaren, om zyne oogmerken uit te voeren. Vert.3
2. ) De kwaade geesten. Matth. VIII, 16. X, 1.
XII, 43, 45. Mark. IX, 17. Luk. VII, 2i. X, 20. XIII, 11. Eph. VI, 12.
3. ) De Leeraaren. 1 Cor. XII, 10. Geesten on¬
derfcheiden, dat is, waare van valfche Leeraaren onderfcheiden. 1 Joh. IV, 1,3. Openb. XVI, 13, 14.
4. ) De afgefcheidene zielen. Luk. XXIV, 37, 39.
1 Petr. III, 19. Hebr. XII, 23.
Geestlyk. ©eijuici).
Dewyl de betekenis van dit woord van den famenhang, zoo wel als den aart der perfoonen of zaaken , afhangt, van welke gefproken wordt, zullen wy de byzondere fpreekwyzcn, daar het in voorkomt, uit de fchriften des N. T. opzoeken.
Geestlyk arm zyn. Zie Arm.
Geestlyke gaaven, die Paulus den Christenen te
Rome wenscht mede te deelen, Rom. 1, n.
zyn Godsdienftige kundigheden. De wet is geestlyk, Rom. VII, 14. dat is, zy
vordert iets volmaakts. ' Geestlyk gezind zyn. Rom. VIII, 5, 6. Die
geestlyk zyn (menfchen, die door Gods Geest . geregeerd worden) zyn geestlyk gezind, dat
is, handelen volgens de aanlpooringen van den
H. Geest.
Geestlyke goederen, Rom. XV, 7- zyn die weldaaden , die de verlichting en verbetering deiziele betreffen.
Geestlyke zaaken geestlyk oor deelen, 1 Cor. II, j2. datis, dc verborgenheden van het E valies 2 gclie



244 G E E
gelie aan hun voorftcfle'n, die 'er het vereischt verftand toe hebben. Geestlyk oordeelen. j Cor. II, 14. datis, de leering van het Evangelie, volgens het oogmerk van den H. Geest, beoordeelen. Vers 15. De geestlyke (dat is, een mensch, die behoorlyk onderweezen of verlicht is) oordeelt alle dingen (kan alles behoorlyk beoordeelen.)
Geestlyke, 1 Cor. III, 1. zyn volkomene Christenen.
Het geestlyke zaayen, 1 Cor, IX, 11. wil zeggen, de kennis van het Evangelie uitbreiden,
Geestlyke fpyze, 1 Cor. X, 3. zoo noemt Paulus het Manna, dewyl dit den Israëliten op eene buitengcwoone wyze gegeeven werdt. Exod. XVI, 15.
Geestlyke drank,' 1 Cor. X, 4. is hetwater, het welk, door een wonderwerk-uit de Steenrotfe vloeyde. Exod. XVII, 5, 6,
Geestlyke Steenrots. Zie Steenrots.
Geestlyke gaaven, 1 Cor. XII, 1. zvn wondergaaven. Zie 1 Cor. XIV, 1.
Geestlyk, 1 Cor. XIV, 37. wordt hy genaamd, die zulke buitengewoone gaaven bezit.
Geestlyk lichaam, 1 Cor. XV, 44. is zoodanig een lichaam, het welk fommige eigcnfchappcn met eenen geest gemeen heeft.
Geestlyke zegeningen, Eph. I, 3. zyn zoodanigen, die ons naar de ziele gelukkig maaken.
Geestlyke liederen, Eph. V, 19. zyn zulken, welker inhoud waarheden van den Godsdienst betreft.
Geestlyke ivysheid, Col. I, 9. datis, die op kennis van den Godsdienst gegrond is.
Geestlyk huis, 1 Petr. II, 5. dat is, wooning van den H. Geest.
Geestlyke offeranden, 1 Petr. H, 5. dat is, offeranden in eene oneigenlvke betekenisfe, waar by het op een Christlyk"hart aankomt.
De groote Stad, die genoemd wordt Geestlyk, dat
is,



G E E *45
is met verbloemde naamen, Sodoma én Aegypten, Openb. XI, 8. naamlyk de ftad Jerufalem. Zie ./Egypten.
Geestlykheid. @d)l!id;fdt.
Colosf. II 18 Die wandelt in ootmoedigheid en geestlykheid der Engelen, dat is, die veel op heelt met eenen uiterlyken fchyn van ootmoed, en het eeren van zekere Engelen.
Colosf. II, 23. Eigenwillige Geestlykheid, rs eene willekeurige wyze van God te dienen.
Geeven. ®ém. Dit woord betekent zoo veel, als
1. ) Iemand iets mededeelen. Matth. IV, 9- v> 42-
VI, 1, 2. XIX, 2i. Hand. VIII, 18. Rom. V, 5. enz.
2. ) Iemand iets toevertrouwen , ever geeven.
Matth. XXVIII, 18. Mark. XII, 9- De Heer zal den Wynherg aan anderen geeven, datis, verpachten. - Luk. XII., 48. Wien veel gegeeven (toevertrouwd) is, by dien zal men veel zoeken. Luk. XVI, 12. Joh III, 35. V, 22. XIII, 3- XVII, 6. R heb ■uwen naam (de kennis van u) geopenbaard den menfchen, dewelke gy my van de waereld gegeeven (afgezonderd) hebt. Zy waren de uwe, en gy hebt ze my gegeeven (aan myn onderwys toevertrouwd.) 9 ) Iemand tot iets bekwaam maaken. Matth. XIII, 11. U is gegeeven (gy zyt bekwaam) de verborgenheid des Hemelryks te verftaan (dat is, om de gcheimenisfen van mynen Godsdienst te lecren) ; maar deezen is het niet gegeeven, dat is, deeze zyn 'er niet bekwaam toe. — Matth. XIX, 11. Dat woord vat alle man niet, maar dien 't gegeeven is, dat is , die 'er zich bekwaam toe bevinden. Mark. IV, 11. Luk. VIII, 10. Joh. VI, 65. Niemand kan tot my komen (my belyden, Q 3 en



24« G E E G E II
en aan my gelooven), 't zy dan hem van mynen Vader gegeeven (zo myn Vader hem daar toe met in ftaat ftelt.) Hand II 4 IV, 29. 1 Cor. XII, 8. Eph. VI, 19. Phil*.
I, 29. '
4. ) Iets vergelden. Luk. VI, 38. Geeft, zoo zal
u gegeeven dat is, vergolden, worden. Rom. II, 6. Openb. XXII, 12.
5. ) Ismand iets beveelen. Joh. VII, 22. Mofes
heeft u de befnyding gegeeven, dat is, aanbevolen. ~ Joh. XVII, 4. Ik heb voleindigd het werk, het welk gy my gegeeven (belast) hebt. Hand. VII, 8. iThesiH IV 2 0.) Ietsleeren, voorflellen. Joh. XVII, 14. Ik heb hem u woord gegeeven, dat is, geleerd verkondigd. Hand. VI, 14. VII, 38. 1 Cor" AV, 3. Ik heb u gegeeven, datis, onderricht, geleerd. 2 Petr. II, 21. - *.) Zich opofferen, voor andere menfchen flerven. Gal. I, 4. Die zichzelven voor onze zonden gegeeven, dat is, zich vrywillig in den dood overgegceyen, heeft. 1 Tim. II, 6. Tit.
II, 14.
Geever. ©ebtt. 2 Cor. IX, 7. Zie Vrolyk.
Geheel. @<m$. Hand XVII , 11. Zy namen het woord aan zeheel gewi liglyk, dat is, met de grootfte bereidwilligheid.Rom VIII 36. Wy worden den geheelen da? gedood, dat is, wy zyn dagclyks in lecvcnsgevaar.
Jac. I 4. Op dat gy volkomen zyt, en geheel, datis, onberisplyk. 6 '
Geheiligd. Zie Heiligen.
Geheim-



G E H
247
Ge hei mn is. ©efcamnifj. j Tim. III, 16. Ontegenfpreeklyk groot is de Godzalige geheimnis, datis, het is eene onbetwistbaar gewichtige, cn ons door God geopenbaarde waarheid.
Gehoor. ®d)ór. Het zintuig van het gehoor. 1 Cor. XII, 17. Indien het geheele lichaam het oog was, waar bleef het gehoor? lnaien het geheel het gehoor was, waar bleef de reuk ?
Gehoorzaamen. Gehoorzaam zyn. @cï)ord>en.
Betekent, zich in zyn gedrag naar iemands bevelen fchikken. Hier uit blykt klaar, wat het betekene: Gode gehoorzaamen, Hand. V, 32..— JDcr waarheid gehoorzaamen, Gal. V, 7. — Zynen Leeraaren gehoorzaam zyn, Hebr. XIII,. 17. •
Dan de volgende plaatzen verdienen noch eenige opheldering:
Hand. VI, 7. Aan het geloof gehoorzaam wor-
den, datis, dc Christlyke Leere aanneemen. Rom. VIj 12. Der zonde gehoorzaam zyn, dat is, zich door zyne zondige lusten, op eene ilaaffche wyze, laaten vermeesteren.
Gehoorzaamheid, ©djorfmn.
De gehoorzaamheid van Christus. Daar onder heeft men alle de zedelyke handelingen van Jelus, maar inzonderheid het lyden te verftaan, 't welk hy tot verzoening der menfchen heeft op zich genomen. Rom. V, 19. Gelyk door eenes menfchen (Adams) ongehoorzaamheid (tegen Gods geboden) -veele zoridaars geworden zyn, alzoo worden ook. ■door ééns gehoorzaamheid (die van Christus) veele rechtvaerdigen. - Phil. II, 8. - Hebr. V, 8. Hoewel hy Gods zoon was, heeft by nochtans, in bet geen dat by leedt, gehoorzaamheid geleerd, dat Q 4 1S»



24$ G E H GEK
is, zyn lyden oefende hem in de gehoorzaamheid aan God.
Behalven deeze, verdienen de volgende plaatzen, noch wat nader toegelicht te worden.
Rom I, 5. Onder de Heidenen de gehoorzaamheid des geloofs oprichten, dat is, hen tot aanneeming en beoefening van de voorfchriften des Evangclimns trachten te beweegen.
Rom. XV, 18, De Heidenen tot gehoorzaamheid brengen, dat is, het Evangelie doen aanneemen en gehoorzaamen.
2 Cor. X, 5. Alle verftand gevangen neemen onder de gehoorzaamheid van Christus, dat is alle listen overwinnen, waar door de menfchen zich aan de gehoorzaamheid onttrekken die zy aan Christus fchuldig zyn. "
3 C?f' X' ^ zyn &creed (bekwaam) om alle ongehoorzaamheid te vereelten (te beftraffen) wanneer uwe gehoorzaamheid vervuld is datis, wanneer gy nu ten vollen gehooizaam zyt, te weeten, door u van dergclyke lieden af te zonderen. ■
Philem. vs. 21. Ik heb in vertrouwen van uwe gehoorzaamheid, dat is, datgy my hier in «aarne te wille zoudt willen zyn, u gefchreeven.
Geklap, ©efcfiïüótj.
Onnut geklap, 1 Tim. I, 6. betekent nutlooze taaie, of nutlooze lecritcllingen.
Het ongeestlyk onnut geklap, 1 Tim VI »o hier onder verftaat Paulus de laffe taal de'r valfche Leeraaren. 2 Tim. II, 16,
Gekruist, ©ecmttjigtcjr. De gekruiste Christus, 1 Cor. I, 23 II 2 betekent, dc leere van zynen Kruisdood, 'en"daar door verworvc verzoening.
Gekyf,



GEK GEL 249
Gekyf. Kyving. Siabtx.
Twist, oneenigbeid. Rom. I, 20. XIII, 13. 2 Cor. XII, 20. Gal. V, 20.
Gelaat, (getoben.
Dit woord komt twecmaalen in het N. T. voor; en telkens in eene andere betekenisfe :
Luk. XVII, 20. Het ryk Gods komt niet met uiterlyk gelaat, dat is, het vertoont zich niet, gelyk een aardsch Koningryk, met groote uiterlyke pracht en luifter.
Phil. II, 7. betekent het iemands uitwendig voorkomen of gedrag. Jefus wierdt gelyk een ander mensch, en in het gelaat als een menscb bevonden, datis, hy onderfcheidde zich, in zyn uiterlyk gedrag en voorkomen, by voorbeeld, in zyne kleedinge, manier van leeven, en wat dies'meer is, in niets van andere menfchen.
Geld.
■Betekent
1. ) Gemunt geld in bet algemeen. Matth. XXV
18, 27. XXVIII, 12. Joh. II, 15. Hand. IV, 37. VIII, 18. XXIV, 26.
2. ) Zilvergeld. Matth.XXVI, 15. Luk. XXII, 5.
Zie Zilverling.
3. ) Koper geld. Mark. XII, 41. Luk, IX, 3.
vergel. met Matth. X, 9.
4. ) Den prys van iets, dat men verkocht beeft.
Hand. IV, 34. Die akkers of huizen hadden, verkochten dezelve, en brachten bet geld van het verkochte goed enz. dat is, alles, wat zy voor het zelve ontfangen hadden, cn leiden het aan de voeten der Apostelen.
Gelden, ©elJen.
Zekere waardye hebben. Deeze betekenis vindt hoofdzaaklyk plaats in de volgende uitdrukkingen: q; 5 Matth.



«53 GEL
Matth. XIII, 57. Een Propheet geldt nergens minder, dan in zyn vaderland, dat is, heeft nergens 'minder aanzien.
Rom. I, 17. III, 2'j, 25, 26. 2 Cor. v, 5f. De gerechtigheid, die voor God geldt, of eigenlyk, volgens den grondtext, de gerechtigheid voor God, dat is, die op God betreklyk is.
Gal. V, <5. VI, tgj In Christus (datis, by den Godsdienst van Christus) geldt noch befnyding noch voorhuid iets, (komt het 'er geheel niet op aan, of men befneeden of onbefneeden, een jood of Heiden, is. ) . Colosf. III, 25. Daar geldt geen aanzien des perfoons, dat is, God ziet, by het ftraffen der zonden, daar in geenen deele op, of een zondaar heer of flaaf is.
Hebr. X, 12. Een ojj'er, dat eeuwiglyk geldt, dat is, het welk altoos van kracht blyft.
Geleerd. @clel;rt.
Onderweezen. Matth. XIII, 52. Een iegelyk Schriftgeleerde (Leeraar van den Godsdienst) tot het Hemelryk geleerd, dat is, die in de waarheden van den Godsdienst behoorlyk ondcrweezen is. —■ Joh. VI, 45, Van God geleerd zyn, wil zeggen, door eene Godlyke openbaaring ondcrweezen worden. Op dezelfde wyze heeft men het 1 Thesf. IV, 9. op te vatten.
Gelegen.
Bekwaam. Mark. VI, 21. Hand. XXIV, 25. 1 Cor. XVI, 12. Apollos zal komen, wanneer het hem gelegen zyn zal, dar is, wanneer tyd en orallandighcden het hem veroorloovcn.
Gelegenheid.
Omftandigheden, bekwaam om eenig voorneemen ten uitvoer te brengen. Matth. XXVI, 16. Luk. XXII, 6.
Gëlei-



GEL Êijj
Geleiden, ©elcifcn.
Iemand vergezellen. Hand. XX, 38. XXI, 5. Zie Verzellen.
Voor iemands behoude ontkoming zorgen. Hand. IX, 30. De Broeders geleidden hem (brachten hem in veiligheid) na Ccefarïèn. Rom. XV,' 24.
1 Cor. XVI, 11. Geleidt hem in vrede, datis, draagt zorge voor zyne behoude overkomst.
2 Cor. 1, 16. Ik wenschtte van u geleid te worden in Judasa, dat is, ik wenschtte, dat gy my, tot het voortzetten van myne reize in Judsea, behulplyk waart.
Geliefde, ©ükhtw. Colosf. IV, 14. betekent dit woord zoo veel, als Geloofsbroeder. — Christus wordt Eph. I, 6. by uitftekendheid dc geliefde genaamd, dat is, de eenige Zoon des Vaders; met betrekkinge op Matth. III, 17.
Gelofte, ©dtfc&e.
Eene vrywillige belofte, waar door men zich voor God verplicht, om zekere, anders onverfchillige zaak, te doen of natelaaten. Van deeze Godsdienftige handeling vinden wy in het N. T. twee voorbeelden: Hand. XVIII, 18. Niet Paulus, gelyk in onze Overzettinge ftaat, maar Aquila, een Jood, die eerst onlangs een Christen geworden, en noch te zeer aan de oude Levitifche plechtigheden gehecht was, fneedt het hayr van zyn hoofd af, dewyl hy eene gelofte gedaan hadt, van het zelve te zullen laaten groeyen, tot dat hy zyne reize gelukkiglyk ten einde gebracht hadt. Zie Aquila. Hand. XXI, 24. Vier Christenen, van de gemeente van Jerufalem, hadden eene gelofte op zich, die zy misfehien by cenig leevcnsgevaar gedaan hadden. Voor deeze nam Paulus de onkosten, die tot vervulling van deeze
hunne



2$n GEL
hunne1 gel ofte vereischt werden, op zich, en door dat middel deel aan hun offer.
Geloof. ©Jau&e.
Wanneer men alle de plaatzen van het N. T., waar in dit woord voorkomt, zorgvuldig met elkanderen vergelykt, vindt men, dat het zelve in vier voornaame betekenisfen gebruikt wordt; hoewel men niet kunne ontkennen, dat het, in deeze en geene plaatze, moeylyk valt, te beflisién, welke van deeze vier betekenisfen de gewyde Schryver bepaaldlyk bedoeld hebbe. — 'Volgens myn oordeel heeft men onder het woord Geloof te verftaan:
I, Het -wonderdaadig geloof, het welk niets anders is, dan eene zekere verwachting eener buitengewoone hulpe van God; het zy men zelf een wonderwerk verrichte, of zich het zelve door andere werktuigen beloove. Zoo veel is ten minfter zeker, dat in de volgende plaatzen niet het zoogenaamd Zaligmaakend Geloof kan verftaan worden. — Matth. VIII, 10. IX, 2. Toen Jefus hun geloof (hunne hooge gevoelens van zyne macht) zag. Matth. IX, 22. XV, 28. Vrouw, uw geloof (uw vertrouwen op myne wondermacht) is groot. XVII, 20. Zo gy een geloof hebt, als een mojïoardkoom (den kleiniten graad van het wonderdaadig geloof.) Mark. X, 52. XI, 22. Luk. XVII, s, 6, 19. Hand. III, 16. VI, 5. XI, 24. 1 Cor. XII, 9. Eenen anderen het geloof, door den zeiven geest, dat is, de ée'n heeft door den H. Geest het vermogen, om, in vertrouwen op God, de ongemecnfte daaden te verrichten. 1 Cor. XIII, 2. En hadt alle geloof, dat is, den hoogften graad van het vermogen, om wonderen te doen. Jac. V, 15. Het gebed des geloofs, dat is, het gebed in vertrouwen o'p Gods wonderdaadige hulpe, zal den kranken helpen.
II. Het



G E L 3£g
II. Hét Christendom, zoo wel naar deszelfs inhoud, als ook naar deszelfs kennis en beoefening.
Hand. VI, 7. Ook wierden veele Priesters aan het geloof gehoorzaam, dat is, namen den Christlylcen Godsdienst aan.
Hand. XIII, 8. Elymas zocht den Landvoogd van het geloof af te wenden, dat is, poogde te verhinderen, dat de Landvoogd het Christendom aannam.
Hand. XIV, 22. Paulus vermaande de Jongeren (de Nieuwbekeerden) dat zy in't geloof blyven zouden, (in het Christendom ftandvastig blyven.) — Vers 27. De deure des geloofs open doen, betekent, aanleiding tot het Christendom geeven.
Hand. XV, 9. God reinigde hunne harten door het geloof, dat is, hy zuiverde het hart der Heidenen, door het Evangelie, van Ongeloof en Bygeloof.
Rom. I, 5. Gehoorzaamheid des geloof's. Zie Gehoorzaamheid. — Kap. XVI, 26.
Rom. III, 27. De wet des geloofs. Zie Wet.
Rom. XII, 7. Heeft iemand Prophetie (de gaave, om den Bybel te verklaaren) 200 zy die het geloof gelykformig, (dat is, met de openbaaringc overëenkomftig.)
Rom. XIV, 1. Den zwakken in het geloof neemt aan, dat is, zyt verdraagfaam ten opzichte van hem, dié noch maar geringe vorderingen in kennisfe gemaakt heeft.
1 Cor. XVI, i£. Staat in het geloof, dat is, blyft ftandvastig by den Christlyken Godsdienst.
2 Cor. I, 24. IVy zyn geene Heeren over uw geloof, dat is, wy maatigen ons geene heerfchappy over uw geweeten, of over uwe godsdienftige begrippen aan.
Cor. X, 15. Als nu uw geloof in u was, dat is, als het Christendom zich verder onder u uitgebreid heeft. 2 Cor. XIII, 5. Onderzoekt u zelve, of gy in
't geloof



354 GEL
'/ geloof zyt, dat is, of gy den Christlyken Godsdienst waarlyk toegeneegen zyt. Gal. I, 23. III, 2, 5/23. betekent geloof niets anders, als den Christlyken Godsdienst.
Eph. IV, 5. Eén geloof, dat is, ééne en dezelfde leere, één Godsdienst.
Phil. II, 17. Godsdienst van uw geloof, dat is, Godsdienst, dien gy belydt.
Colosf. I, 4. Geloof aan Christus, dat is, aanneeming van den Christlyken Godsdienst. Zie ook vs. 27. en II, 7.
1 Tim. 1,2. Aan Timotheus, mynen oprechten zoon in het geloof, dat is, dien ik, met betrekkinge tot den Christlyken Godsdienst, als mynen echten zoon, of leerling, aanmerke.
i Tim. I, 4. Betering in het geloof, dat is, bevestiging in het Christendom.
1 Tim. II, 15. Eene vrouw, die blyft in het geloof, dat is, van het Christendom niet afvalt.
1 Tim. III, 9. De verborgenheid des geloof's, dat is, de verborgenheden van het Evan. gelie.
1 Tim. IV, 1. V, 8. VI, 10, 21. betekent geloof den Christlyken Godsdienst.
2 Tim. I, 5. Ongeveinsd geloof, dat is, oprecht Christendom.
2 Tim. II, 18. Zy hebben fommiger geloof verkeerd, dat is, fommigen verleid, om van het Christendom aftevallen.
Tit. I, 1. Een Apostel, naar 't geloof der uitverkoorenen Gods, dat is, tot uitbreiding van het Evangelie.
Tit. I, 13. Gezond zyn in 't geloof. Zie Gezond.
Philcm. vs. 6. Uw geloof, 't welk wy met elkanderen gemeen hebben, dat is, onze gemeénfchaplyke 'Godsdienst.
Jac. II, 1. Het geloof aan Jefus Christus lydt
> geen



GEL a£<?
geen aanzien der perfoonen, dat is, by bet Christendom komt het niet öp het onderfcheid van ftaat of rang aan. Jac. II, 5. In het geloof ryk, datis, door het Christendom gelukkig (of, ryk in kennisfe> geloof, en beoefeninge van het Christendom.)
Jac. II, 14, 17, 18, 20. Wat-helpt het, zo iemand zegt, dat hy het geloof heeft, en ' heeft nochtans de iverke.n niet? (wat baat het, uiterlyk het Christendom te belyden, zonder het door zyne werken te bewyzen?) Het geloof, indien het de werken niet heeft, zo is het dood aan zich zeiven, (Een Christendom zonder daadlyke bewyzen is op zich zelf krachtloos enz.) Op alle deeze plaatzen betekent geloof de uiterlyke belydenis van den Godsdienst.
1 Petr. I, 5.' Gy, die uit Gods macht, door het geloof (door. middel van eene ftandvastige volharding in het Christendom) bewaard wordt ter zaligheid.
1 Petr. 1,9. Het einde uwes geloofs daar afbrengen, dat is, het hoofdoogmerk van het Christendom bereiken.
2 Petr. I, 5. Voegt by uw geloof deugd, dat is, bewyst uw Christendom door een deugdfaam hart..
Jud. vs. 3. Voor het geloof flryden, datis, ftandvastig by den Christlyken Godsdienst blyven.
Jud. vs. 20. Bouwt u zelfs op uw allerheiligst geloof, datis, bevestigt u in de leere van het Evangelie.
Openb. II, 13. betekent geloof zoo veel, als Godsdienst. III. De zekere venvacbling van die weldaaden , die wy aan Christus en zyne verlosfinge te danken hebben. Dan dit vertrouwen is altoos met de vervuilinge van die voorwaarden
verbon-



fl5« GEL
verbonden, onder welke God ons zvné genade door Jefus beloofd heeft. Het één en ander te zamen genomen hebben wy m dc volgende plaatzen te verftaan Toh. XX, 31 Hand. XX, 21. XXVI, 18. Rom. I, 17. Hl, 25, 26, 28..IV, 5, 9, l6. V, I, 2. IX, 30. Gal. II, 16, 20. III 7 9, H, 22, 24, 26. V, 6. Eph. li' 8* III, 12 17. Phil. III, 9. 2 Tim. III/K' 1 Petr. I, 5, 9, x j0h. v, 4. Hebr. X, 22. enz. ' IV. Zekere deugden en vaardigheden in het goede dewclken ten deele het zoogenaamd zalig' maakend geloof veronderfïellen, ten deele daar mede verbonden zyn. I.) Overtuigende kennis der waarheden van den Godsdienst. Hand. XVII, 31. God houdt aan ieder het geloof voor, naa dat hy Jefus van den dooden heeft opgewekt, dat is, God geeft ieder eenen daar van, door de opftanding van Jefus , de overtuiging of verzekering Rom. XIV, 22, 23. Hebt gy het geloof (die overtuiging, dat het u vryftaat) zoo hebt het by ü zeiven voor God (zoo bedient 'er u met een goed °-eweeten van.) Maar wie daar aan twyfelt, (ten dien opzichte niet vast verzekerd is) en eet nochtans, die is verdoemd (die handelt ftrafwaardio-) • want het gefchiedt niet uit het geloof (want hy handelt niet volgens zyne overtuiging.) Maar wat niet uit bet geloof gefchiedt (het geen men doet zonder te weeten, of het geoorloofd zy) dat is zonde. — 1 Cor. II, 5. betekent geloof Ac overtuiging'van de waarheid des Evangeliums. — a Cor. IV, 13. Geest des geloofs, datis, de vrolyke verzekering. — Eph. VI, 16.
Hes



GEL 257
Het fchild des geloofs, is de vaste overtuiging van de waarheid van den Godsdienst.
1 Thesf. III, 6, 10. V, 8.
2.) Vertrouwen op Godlyke beloften. 2 Cor. V, 7. Wy wandelen in het geloof, dat is, wy leeven hier in de verwachting des toekomftigen leevens. 1 Cor. XV, 17. Is Christus niet opgeflaan , dan is uw geloof ydel, dat is, dan is het vertrouwen ongegrond, het welk gy op de Godlyke genade door hem ftelt. 1 Petr. I, 21. Jac. I, 6. Deeze zelfde betekenis heeft Hebr. IV, 2, 3. VI, 12. X, 22, 38, 39. en in het geheele elfde Hoofdftuk van dien brief plaatze.
s) Daadlyk Christendom, Rom.I, 8. 1 Thesf. I, 3, 8. 2 Thesf. f, 11. II, 13- 1 Tim. VI, 11. Jac. I, 3.
4.) Trouwe, braafheid. Matth. XXIII , 8. Gy laat het geloof na , dat is, gy verliest de goede trouw ten opzichte van uwe evenmenfchen uit het . oog. Luk. XVIII, 8. Wanneer des menfchen zoon komen zal (naamlyk om over het Joodfche volk het oordeel te houden) meent gy, dat hy ook geloof (ftandvastigheid en trouwe) op aarde zal vinden? Luk. XXII, 32. Ik heb voor u gebeden, dat uw geloof niet ophoude, dat is, dat uwe braaiheid niet ten e'énenmaale verlooren mooge gaan. Rom. III, 3. Zoude hun ongeloof Gods geloof te niet doen? dat is, zoude, wegens de trouwloosheid der Jooden, Gods getrouwheid in het houden van zyne beloften ophouden ?
2 Thesf. III, 2. Het geloof is niet allemans ding, dat is, men vindt maar by weinig menfchen ftandvastige getrouwheid. 1 Tim. I, 5. betekent ongeveinsd geloof, oprechte braafheid. 1 Tim. II, 7- ^ '* gelo°f> en in de waarheid, dat is, in onvervalschte oprechtheid. Gal. V, 22. betekent geloof zooveel, als oprechtheid.
R Geloo-



2^8 GEL Gelooven. ©faUben.
i.) In eene algemeene betekenisfe geeft gelooven te kennen, iets, uit hoofde van het getuigenis van anderen, voor waar houden. Matth. XXI, 25. XXIV, 23, 25. XXVII, 42. Mark. XVI, 11, 13. Luk. XVI, 31. XXIV, 25. Joh. II, 22. V, 46. XII, 38. Hand. VIII, 12. IX, 26 XXVI, 27. Rom. X, 10. 2 Thesf. II, 11. iTim. III, 16. 1 Joh. IV, 1. 1 Petr. III, 20.
e.) In eene byzondere betekenisfe fluit gelooven ook het vertrouwen in, het welk men op eene perfoor? of zaak ftelt, en de bereidwilligheid om iemand te gehoorzaamen. Zoo moet in verfcheidene plaatzen de uitdrukking aan Jefus, aan den naame van Jefus, aan het Evangelie gelooven, verftaan worden. By voorbeeld Mark. XVI, 16. Hand. XIII, 39. XVI, 31. Rom. IV, 5, 24. Gal. III, 6. fit. III, 8. 1 Petr. II, 6. 1 Joh. III, 23, V, 10. enz.
Geloovig. Geloovige. ©Imibuj. ©töubüjet. Bit woord is betreklyk
Ten deele op de uiterlyke belydenis van den Godsdienst; cn dan betekent een geloovige in het algemeen eenen Christen, die uiterlyk van den Christlyken Godsdienst belydenis doét. Hand. II, 44. X , 45. De geloovigen uit de befnydinge zyn Christenen, die weleer Jooden geweest zyn. Hand. XIX, 2. Hebt gy'den H. Geest (de buitengewoone gaaven van den zeiven) ontfangen, toen gy geloovig geworden zyt, datis, toen gy Christenen wierdt. Hand. XXI, 25. 1 Cor. III, 5. XIV, 22. De tongen zyn tot een teken, niet den geloovigen, maar den ongeloovigen, datis, het vermogen, om vreemde taaien tc fpreeken, is een middel ter ovcrtuigmge, niet zoo zeer voor de Christe-
nen^



G E L 239
Ben, als veel meer voor hun, die noch Jooden of Heidenen zyn. Ten deele op het daadlyk bewys van iemands geloof of zyne belydenis. Joh. XX, 27. Gal. III, 9. 1 Tim. IV, 10.
Geluid. Sjdl. @d;rtl!.
Rom. X, 18. — Hebr. XII, 19. Gy zyt-niet
gekomen tot bet geluid der bazuine, datis, gy hoort geen geluid in de lucht, zoo als dat van eene bazuin , gelyk de Israëliten by de Wetgeeving.
Geluid geeven. touten.
1 Cor. XIV, 7. Dingen, die geluid geeven, zyn jnujïkale inftrumenten.
Gelukken. ©(lingen.
Dit woord gebruikt men van iemand], die zyn oogmerk bereikt. Hand. XXVI, 22.
Geluste n. ©ei&fen. t Cor. X, 6. Zie Lusten.
Gelyk. ©leid;. .
Behalven de gewoone betekenis van dit woord, waar van wy naderhand by dc woorden gelyk houden, gelyk stellen, gelyk vergelden, gelyk worden, en gelyk zyn, zullen iprecken , betekent gelyk zoo veel, als billyk. 2 Cor. VIII, 13, 14. Dat gefchiedt niet met die meening, (myne meening is niet) dat de anderen zouden rust hebben, en gy droefenis, (dat gy met met uwe verdrukkingen anderen verlichting zoudt bezorgen) maar op dat bet gelyk zy, (ik wenfche alleenlyk, dat gy naar billykheid moogt handelen.)
Gelyk houden. ©leid; f;«lten.
Rom. IV, 5. De één houdt meer van den éénen R 2 dag



2fa Cr E M
dat is, zy die de plaatze der Overheid bekleeden zyn niet voor goede onderdaanen, maar voor de kwaaden, verfchriklyk. Openb. VI, 15. De gemachtigden, dat is, de machtigen der aarde.
Gemeen, (geinrin.
Dit woord heeft in onze Overzettinge twee voornaame betekenisfe. Te weeten:
1. ) Algemeen. Matth. XXVIII, 15. Zulks is eene
gemeene rede, dat is, een algemeen vertelfel. — Hand. V, 18. De gemeene gevangenis, dat is, de openbaare gevangenis. — 1 Cor. V, 1. Daar gaat een gemeen (dat is, algemeen) gerucht. — 2 Petr. I, 7 , gemeene dat is, algcmeene) liefde.
2. ) Onrein. Mark. VII, 2, gemeene handen, dat
is, onreine handen. Hand. X, 14, 28. XI, 8. Openb. XXI, 27.
Gemeen houden. (Semcin fyalttn. Hand. II, 44. IV, 32. De Christenen hielden alle dingen gemeen, dat is, lieten iederëenen deel hebben aan hunne goederen.
Gemeen maaken. ©cmrin trmdjm. Betekent Mark. VII, 15. Hand. XXI, 28. Verontreinigen. — Hand. X, 15. Als onrein aamerken. Wat God gereinigd heeft, maak gy dat niet gemeen, dat is, dat moet gy niet voor onrein houden.
Gemeen volk. $>ófcd wit.
Betektfnt Hand. XVII, 5. het grauw, of de heffe des volks.
Gemeenschap. @emeinfc!:<rfc.
Het zoude het voor ongeoefende Leezeren moeyïyker maaken, de betekenisfen van dit woord 'in
haar



G E M
253
haar geheel over tc zien, indien wy dezelve onder zekere Clasfen wilden brengen, en den zin van elke byzondere plaatze bcpaalen. Het is tot ons oogmerk genoeg, die plaatzen en fpreekwyzen op te geeven, in welke het woord Gemeenfchap eenige opheldering noodig heeft.
De Jooden hebben geene gemeenschap (geen' omgang) mei. de Samarhaanen. Joh. IV, 9. De Christenen bleeven in de gemeenschap, dat is, zy deelden anderen gaerne van hunne goederen mede. Hand. II, 42. Gy zyt geroepen tot de gemeenfehap van zynen Zoon, dat is, om deel aan Christus en zyne verlosfing te hebben. 1 Cor. I, 9. De gezegende Kelk (de wyn, door het gebed geheiligd) is die niet de gemeenfehap van Christus bloed? (maakt die ons des bloeds van Christus niet deelachtig?) Het brood, 'twelk wy breeken, is dat niet de gemeenfehap van Christus lichaam? (maakt dat ons niet des hchaams van Christus deelachtig?) 1 Cor. X, 16. Die de Offeranden eeten, zyn die niet in de gemeenfehap des Altaars? (betuigen zy daardoor niet, dat zy deel ncemen aan den dienst van dienGod, wien het Altaar geheiligd is?) 1 Cor. X, 18. Zie Offerande. Ik wil niet, dat gy in de gemeenfehap der Duivelen zyn zult, dat is, dat gy aan den dienst oer . Afgoden deel zult hebben. 1 Cor. X, 20. • Zie Duivel.
Wat gemeenfehap beeft bet licht met de duifiernisfe, dat is, hoe kan het Christendom met het Heidendom bcllaan? 2 Cor. VI, 14-
Gemeenfehap der bandreikinge, dat is gemeenlek plyke mededeelzaamheid ten behoeve van arme ChristeneR. 2 Cor. VIII, 4.
De gemeenfehap des H. Geests, is het gemeenfchaplvk aandeel aan de gaaven van den H. Geest. 2 Cor. XIII ,13.
De gemeenfehap der Verborgenheid, betekent, of, de wyze, om aan het raadsbefluit van God, R 4 de



-64 G E M
de Heidenen betreffend , deel te neemei of volgens eene andere leezing in den grondtext" de inrichting van Gods verborge raadsbefluit'. Eph. III, 9.
Hebt geene gemeenfehap met de onvruebtbaare werken der duifiernisfe , dat is, neemt geen deel aan defchandelyke buitenfpoorighedender Heidenen. Eph. V, 11.
Gemeenfehap aan het Evangelie, dat is de gemeenfchaplyke bevordering der uitbreidinge van het Evangelie. Phil. I, g,
Gemeenfehap des Geests, is 'de' verééniging der gemoederen tot één en het zelfde oogmerk. Phil. II, 1. b
Gemeenfehap zyns lydens, dus noemt de Apostel hadt Phil' m WdlC hy met Christlls gemeen
Wy verkondigen u (hetgeen, daar wy ooggetuigen van zyn) op dat gy ook gemeenfcbapTeene zelfde overtuiging) met ons hebt, en onze gemeenfehap zy met den Vader en met zynen Zoone ( en wy den Vader en zynen Zoon gemeenfchaplyk moogen dienen.) 1 Joh. I 0
Zo wy in het licht wandelen, hebben wy gemeenfehap onder elkanderen, dat is, dan zyn wy met God vereemgd. 1 Joh. 1,6,7. - Gy hebt gemeenfehap gehad met 'de geenen, dien het l°° gaat, dat is, gy hebt deel genomen aan het lyden van uwe Broederen. Hebr, X, 33,
Gemeente, ©emet'ne. Dit woord betekent in het N. T,
1. ) Elke vergadering. Hand.' xix , 32. De ge¬
meente was verwerd, dat is, 'er kwam verwarring onder het Volk. vers 40. Hy Het de gemeente gaan , dat is, hy deedt de vergaderde menigte uit elfcandcren gaan. 1 cSr.
2. ) Ue geheele menigte van hun, die het Evange¬
lie aanneemen, datis, de Chriftenen in het algemeen. Matth. XVI, 18. 1 Cor. X, 32.
XI,



G E M a<J$
XI, 22. XV, 9. Gal.I, 13- Eph.I, 22. V,
a. enz. Phil. III , 6. Colosf. I, 18, 24.
1 Tim. III , 15. Hebr. XII, 23. 3.) By zonder e gczelfchappen van Chriftenen in
eene ftad of in een huis. Hand. VIII, 1. IX,
31 Rom. XVI, 1 , 4. Phil. IV, 15. Colosf.
IV, 15. 1 Thef. I, 1. Jac. V, 14. enz. a ~) Het Volk van Israël. Hand. VII, 38. XX,
28. 1 Cor. I, 2. VI. 4. XII, 28. 5.) De plaatze , alwaar eenige Chriftenen ge-
meenfchaplyk vergaderen. 1 Cor. XI, 18.
XIV, 19 , 28 , 33 , 34 , 35. Hebr. II, 12.
3 Joh. vers 6.
Gemoed, ©eiaoutlj.
Dit woord, waar mede Luther drie onderfcheid dene Griekfche Woorden vertaald heeft, betekent
i.) De krachten der Ziele in het algemeen.! Petr. 1,13. Omgordt de lendenen uwes gemoeds, dat is', brengt uwe Zielen in zulk eenen toeftand , dat gy volkomen bereid zyt tegen de komft van uwen Heere. —De Apostel doelt op knechten , die ieder oogenblik hunnen Heer te gemoet zien. Zie Luk. XII, 35. enz. - 2.) Verftand, inzicht Eph. IV, 23. Vernieuwt u in den Geeft uwes gemoeds, dat is, tracht nieuwe en behoorlyke begrippen te bekomen. Rom. VII, 23. Ik zie eene andere Wet in myne leden '( ik befpeure in myne zinnelyke natuure eene andere wet, of andere dryfveeren) die wederftreeft de wet in myn gemoed ( dewelke tegen myn verftand of gezonde rede ftrydt). vers 25. Zo diene ik nu met het gemoed de Wet Gods, ik volge nu Gods voorfchriften, naar betere inzichten.
3.) B e fluit en , neigingen. Matth. XXII, 37. Gy zult God uwen Heer liefhebben van ganfchen gemoede, dat is, alle uwe neigingen moeten op hem geveftigd zyn. — 2 Cor. VIII, 11. Gelyk 'er een genegen gemoed is, te willen R5 (ge-



ï55
G E M
(gelyk gy gewilliglyk een befluit genomen hebt, om milde gaaven te geeven,) zoo zy 'er ook een genegen gemoed, te doen, van bet geen gy bebt (zoo zyt ook nu bereidwillig om naar uw vermogen daadlyk wei te doen )!
Gemompel. (gemurmel.
Heimelyk gepraat. Joh. VII, 12. Er was een groot gemompel van Jefus onder het Volk, dat is, men fprak veel m ftilte van hem, geevende de één dit, de ander iets anders op als de rede , waarom hy wegbleef, J
Genaaken. |ïc|j ittljen. ^By eene perfoon of op eene plaats komen. Luk.
Aannaderen , Luk. XXI , 28. Op eene Godsdicnftige wyze eeren. Matth. XV «. Zie Naderen. '
Genade, ©mibe.
Dit woord van God gebruikt, geeft altoos of de gunft en hefderyke toegenegenheid van God jegens de Menfchen, als geringe en onwaardige fchepielen te kennen, of de bewyzen zelve van deeze zyne goedwilligheid ; inzonderheid met betrekkinge tot de mededeeling van geeillyke weldaaden dewelke den Zondaaren ter Zaligheid noodig zyn Ik zoude dit fr.uk meer verdonkeren,dan ophelderen indien ik alle de plaatzen van het N. T. waar iri dit woord voorkomt, onder zekere clas'fen wilde brengen; dewyl de betekenisfen van het woord Genade zeer dikwils in eikanderen loopen. Beter zal het zyn, de voornaamfte plaatzen, welker betekenis eenige duiftérnis heeft, of tot dus verre niet behoorlyk begreepen is, in die zelfde orde, waar in zy voorkomen, op te geeven. Luk. II, 40. Gods genade was by hem, dat is, God was hem genadig.
Luk.



G E M
267
Luk. ÏÏ, 52. Jefus nam toe in genade by God en Menfchen, dat is, God en Menfchen waren hem genegen.
Joh. I, 16. Van zyne volheid hebben wy genomen genade om genade, dat is, door zyne overvloedige Goedheid hebben wy onuitfpreeklyk groote en altoos duurende weldaaden ontfangen. Joh. I, 17. De genade en waarheid (de allervolvolmaakfte genade) is door Jefus Christus geworden (geopenbaard.) Hand. XIII, 43. In de genade Gods blyven, betekent , van de Goddelyke goedkeuring of liefde zich niet berooven. Hand. XIV, 3. XX, 24, 30, heet het Euangelium het woord van Gods genade , dewyl het ons van zyne genade verzekert. Hand. XV, 40. Paulus trok heen (vertrok) aan Gods genade bevolen zynde van de Broederen, naa dat de Chriftenen hem Gods bcwaaring op zyne reize hadden toegewenscht. Hand.XVIII ,27. Geloovig worden door de genade, datis, door de werkingen van den H. Geeft, dewelken zeer dikwils onder de algemeeneuitdrukking van genade moeten verftaan worden. Zie Hand. VII, 10. Hebr. XIII, 9. 2 Petr. III, 18. Rom. III, 24. Wy worden zonder verdienfte (van werken der Wet) rechtvaardig uit Gods genade , datis, onverdiendebarmhartigheid.ZielV, 16. V, 15. XI, 6. Rom. V , 20. Daar de zonde machtig geworden is, daar is de genade noch veel machtiger geworden, dat is, hoe groot ook de fchuld van onze zondenzy, echter is de barmhartigheid van God noch grooter. Rom. VI, 14, tg. Gy zyt niet onder de wet , maar onder de genade, dat is, «y zyt niet meer aaii de wet onderworpen, maar gy hebt deel aan de weldaaden van het Evangelie.Rom. XVI, 20. De genade van onzen Heere Jefus Christus zy met u, dat is, Christus maake



263
G E M
u zyner weldaaden deelachtig, i Thesf. V-, 2S 2 Thesf. III , 18. 2 Cor. 1,12. Ik heb in de genade van God gewandeld, dat is, ik heb my in myn ampt overeenkomftig met de genade gedraagen, die God my beweezen heeft. 2 Cor. VIII , 9. Gy weet de genade van onzen Heere Jefus Christus, dat is , gy weet, hoe liefderyk hy zich jegens ons gedraagen heeft. 2 Cor. IX, 14. De uitneemende genade Gods, dat
is, zyne ongemeenegroote weldaad. 2 Cor. XII, 9. Zie Vergenoegen. Gal. V , 4. Van de genade afvallen, dat is, de
Godlyke weldaaden verliezen. Eph. I, 6. Rykdom van Gods genade, dat is,
zyne ongemeen groote liefde. Eph. II, 5. Uit genade zyt gy zalig geworden, dat is,gy hebt uwe verlosfingaan Gods barmhartigheid te danken. Colof. IV, 18. De genade zy met u, datis, God iaatc het u welgaan. 2 Tim. IV, 22.Tim. III, Jg. 2 Tim. II, 1. Weeft fierk, door de genade in Christus Jefus, dat is,door de genade gaaven, die gy van Christus ontfangen hebt. Tit. II, 11. De heilzaame genade Gods is verfcheenen a]'lenMenfchen, dat is,Godsgcnaderykefchikking tot heil van alle menfchen is door 'het Evangelie bekend gemaakt. Hebr. II, 9. Christus heeft van Gods genade, dat is, volgens Gods genaderyk oogmerk, voor allen den dood gefmaakt. Hebr. Xl, 29. De Geeft der genade, dus wordt de H. Geeft genaamd, uit hoofde van de buitengewoone genadewerkingen, die hem in de H. Schrift worden toegefchreeven. Hebr. XII, 15. Gods genade verzuimen , dat is,
zyne weldaaden verwaarloozen. Hebr. XIII, 9. Genade, waardoor het hart vaft
wordt, is het Evangelie. 1 Petr. I, 10. is Genade zooveel, als weldaad. 1 Petr. II, 19. Het is genade ( Gode wefbehaag-



G E M 269
lyk), indien iemand om het geweeten tot God bet kwaade verdraagt. I Petr. III, 7. Mede erfgenaamen der genade desleevejjj,datis,diegembcniehaplyk;metu aan de weldaaden des toekomftigen leevens deel hebben.
1 Petr. V, 10. De God aller genade, dat is, dien wy alle vjtldaaden te danken hebben.
2 Petr. III," 18. Wafiin de genade, dat is, tracht de gaaven van denH. Geeft in u te vergrooten.
Tud. vers 4. De genade van God op moedwil trekken, dat is, dc weldaaden van het Chriftendom tot het pleegen der ondeugd misbruiken. Voor zoo verre het woord genade met betrekkinge tot menfchen gebruikt wordt, vinden voornaamlyk twee betekenisfen plaatze. In dit geval naamiyk geeft het te kennen. Gunfl, Achting, Liefde. Hand. II, 47. De Christenen hadden genade, dat is , waren by het geheele Volk bemind. Hand. VII, 10. God gaf aan Mofes genade voor Pharao, dat is, maakte, dat Pharao hem gunftig werdt. 1 Petr. V, g. Den ootmoedigen geeft hy genade,&&t\s, God maakt, dat een ootmoedige liefde en achting by zyne Medemenfchen vindt. Zekere ampten in de\ChrifllykeKerk waar toe de Apostelen en eerfte Christenen,door mededeeling der genadewerkingen van denH. Geeft, de bekwaamheid bekomen hadden. Rom. XII, J. Ik zeg door de genade, die my gegeeven is, dat is , uit kracht van het ampt, het welk my is toe vertrouwd, vers 6. Rom. XV, igt 1 Cor. III, 10. Gal. II , 9- Eph. IV, 7. 1 Petr. IV, 10,
G EN A D EN S T O E L. ©tMbenfïllljl.
Dit woord komt op twee plaatzen voor, en telkens in eene vcrfchillcnde betekenisfe. Rom. III, 25. God heeft Jefus voor gefield (verordend) tot eenen Genadenfloel. De Apostel doelt hier mede op het dekfel van de Arke des Verbonds, of op deeze Verbondskift zelve, voor welke, als een zinnebeeld van Gods troon, de
ver-



47° GEN
verzoening gefchiedde (Hebr. IX, 5.) Met andere woorden wil Paulus dan zeggen: God heeft Jefus tot Verzoener der menfchen beftemd Hebr. IV, 16. Betekent Genadenfloel Gods troon in den Hemel. Deeze kan als een teken van zyne Heerfchappye befchouwd worden, maar die weldaadig voor de menfchen is. Het is derbal ven even zoo veel, als of de Apostel gezegd, hadt: laat ons toetreeden tot onzen almachtigen God die ryk van barmhartigheid is.
Genadig, <gn«&ig.
Dit woord betekent, volgens den famenhang waar in het voorkomt, nu eens weldaadig — dan eens ontfermend.
By voorbeeld Luk. XVIII, 13. God, wees my Zondaar genadig, datis, ontferm u over my zondig mensch. — Rom. IX , 15. vergeleeken met Exod. XXXIII, 19, wien ik genadig ben, dien ben ik genadig, dat is, wanneer ik buitengewoone genade bewyzingen wil fchenken, komt het op my aan, wien ik dezelve wil laaten genieten (met andere woorden: geen mensch heeft recht, om myne byzondere weldaaden te eifchen; ik kan dezelve fchenken , aan wien ik wil. Vert O Hebr VIII, 12. J '
Geneeren. Sferen.
Zyn vleesch geneeren, Eph. V, 29. wil zeggen aan zyn lichaam het nooderhoud geeven. °& * ' Zich van het Evangelie geneeren. 1 Cor. IX, 14, zich, door de verkondiging van het Evangelie van zyn onderhoud verzorgen.
Geneesmeester. %t$. Twee plaatzen, in welke dit woord voorkomt, hebben eenige opheldering noodig.
Matth. XII, 9. De fierken (die gezond zyn) hebben geenen Geneesmeester noodig, maar de kranken. Hier door wil Jefus zyne verkeering
met



GEN *7t
met Tollenaaren en Heidenen rechtvaerdigen, die hy als geestelyke kranken befchouwt. Luk.IV, 23. Geneesmeester help u zeiven. — Dit Iprcekwoord, waar van Jefus zich bedient, heeft volgens denfamenhang de volgende betekenis: betoon ook in uw Vaderland,onder de uwen, en niet maar alleen te Kapernaum, uwe macht.
Geneezen. JJrite
Gezond maaken. Matth. IV, 23. Mark. III, 2. Luk. VIII, 43. enz. In eene figuurlyke betekenisfe geeft geneezen zoo veel te kennen, als van dezonde verlos/en, dewelke als eene ziekte of krankheid wordt voorgefleld. 1 Petr. II, 24.
Genegen. Geneigd, ©eitójt.
Bereidwillig. 1 Cor. VIII , 11. Rom. ï, ig. Ik ben geneigd (bereidwillig) ook u te Rome het Evangelie te prediken.
Genezareth.
Matth. XIV, 34. Mark. VI, 53. Een landfchap in Galilaea,in denftamme van Naphthali, uitneemend vruchtbaar, volkryk, en aangenaam : weshalven men het zelve met recht eenen tuin konde noemen. Aan de grenfen van dit land vondt men de Zee Genezareth Luk. V, 1. De Evangelisten noemen dezelve ook de Galilceifche Zee , dewyl zy in Galitealag, Matth. IV, 18. Ook wel het Meir of de Zee van Tiberias, om dat de ftad van dien naam aan het benedenfte gedeelte van dezelve gelegen was. Joh. VI, 1.
Genieten, ©enieéfm.
Deel aan iets hebben. In deeze betekenisfe komt dit woord voor. 1 Cor. IX, 13. Die den Altaar waarneemen (bedienen) genieten den Altaar, bekomen hun deel van hetgeen geofferd wordt. — Buiten
dien



274
GEN
dien behoudt het zyne gewoone betekenis, i Tim. VI, 17. 2 Tim. II, 6.
Genoeg, ©01113. Matth. VI, 14. Het is genoeg , dat elke dag zyne plaage hebbe, dat is, ieder dag geeft reeds ongemakken genoeg. Matth. X, 25. Het is den jonger (den Leerlinge) genoeg, dat is, hy heeft redenen, om te vrede te zyn, dat hy is, als zyn Meester, wanneer hy zynen Meester evenaart. —— Matth. XVIII, 21. Matth. XIV, ai.-Och l wilt gy nu flaa•pen en rusten? Het is genoeg, dat is, de tyd van flaapenis nu voor u voorby. Luk. XXII, 38. De jongeren fpraken: Heer, zie hier zyn twee zwaarden. Enhy fprak tot hen : 't is genoeg, dat is, wy zullen *er niet meer van fpreeken.
Genoeg. Genoegen, ©muge. Betekent Overvloed. Joh. X, 11. Ik ben gekomen , op dat zy het leeven en overvloedig genoeg (dat is, overvloed van gelukzaligheid) zouden hebben. — 2 Cor. IX, 8. God kan maaken, dat gy in alle dingen (in alle opzigten) volle genoegen (ruimen overvloed) hebt.
Genoegen laaten. ©icf> fcamtSgen laéfcit. Vergenoegd zyn. Luk. III, 14. 1 Tim. VI, 6. Zie Vergenoegen.
Genoegsaam. ©emtgfmtw Zoo veel als waardig. Mark. I, 7. wien ik niet genoegfaam ben, dat ik voor hem nederbuk, en de riemen zyner fchoenen ontbinde, dat is, ik ben niet waardig genoeg, om zyn Slaaf te zyn. Zie Matth. III, 11. Luk. III, 16. Het was het werk van cenen Slaaf, zynen Heër te ontkleeden.
Genoot, ©enoéfe.
Een woord , het welk zeker gemeenfchaplyk deel aan zekere voordeden te kennen geeft. Dus
zyn



GEN GEO GE P GER 273
zyn Gehofsgenooten Gal. VI. 10. medechristenen — Christus mede genoot en , de aardfche Koningen. Hebr. I, 9. God heeft u gezalft (aan u eene waardigheid gefchonken) boven uwe medegenooten, die de waardigheid van alle Koningen der aarde te boven gaat.
Genot, ©cm'ejj. 2 Cor, VI, 14. Wat genot (welke gemeenfehap) heeft de gerechtigheid met de ongerechtigheid? Dat is, hoe kan eene Christlyke vroomheid met ondeugden gepaard gaan?
Geoefend. ©et'6t. Hebr. V, 14. Door de Gewoonte geoejfende zin* nen hebben, wil zeggen, grootere vorderingen'in de waarheden van het Christendom gemaakt hebben.
Geopenbaard worden. £>fl«n(Mtt roerben.
Betekent
Zichtbaar zyn. Joh.XII, 38. Rom. 1,18. 2ThesL
I, 7- H, 3,6,8. 1 Tim. III, 16. Bekend worden. Rom. I, 17. III, ai; XVI, 25, Gal. III, 23. Eph. 111,5. Colosf. I, 26. 2 Tim. 1,10.
Geplaveid, ©etftojlett.
Eene Geplaveide Zaal betekent Mark. XIV, 15. en Luk. XXll, 12. niet eene zaal, die met fteenen «■evloerd is, maar eene kamer, waarin dc tafels cn matrasfen, op welke men aan de tafel lag, reeds gereed ftonden, Tegen Paasfchen waren veele Huisvaders gewoon, dergclyke vertrekken gereed tc maaken.
Gerechtigheid. <ë<ïid)ti$iït. Dit woord heeft menigvuldige betekenisfen in S het



2?4
G 'E R
bet N. T., die misfchien allen onder drie hoofdklasfen kunnen gebracht worden.
Zeer dikwils betekent het de deugd, volgens welke men de billykheld in het beloonen en ftraffe n in het oog houdt, en getrouw is, ten aanziene van zyne toezeggingen.
Somtyds betékent het ook goedertierenheid , milddaadigheid enz.
Maar het allermeest moet men *er heiligheid, cn zulk eene gefteldheid des gemoeds door verftaan, waar door wy genade by God kunnen vinden.
Ten einde myne Leezeren in ftaat te ftellen, om zeivete kunnen oordeelen, welke van deeze drie betekenisfen in deeze of geene plaatze van het N. T. voorkome, zullen wy de voornaamfte plaatzen doorloopen, in welke wy het woord gerechtigheid aantreffen.
Matth. V, 6. Zalig zyn, die hongeren en dorften na de gerechtigheid, dat is, die een ernftig verlangen hebben, om vroom te worden.
Matth. V,.io; Zalig zyn, die om de gerechtigheid, datis, om goeddoen, vervolgd worden.
Matth. V , 20. Ten zy , dat uwe gerechtigheid (vroomheid, deugd) beter (oprechter, voortreflyker) zy, dan die der Schriftgeleerden en Pharifeeuwen (dewelke niet dan fchynheiligheid is).
Matth. VI, 33. Tracht ten eerflen (voor alle dingen ) na het Ryk Gods en na zyne gerechtigheid (datis, om door waare vroomheid deel aan het Ryk Gods - aan de beloften van het Evangelie — te hebben.
Luk. 1, 75. God dienen in heiligheid en gerechtig" beid, dat is in- en uitwendig deugdfaam zyn.
Joh. XVI, 8. De H. Geeft zal de waereld beftraffen om de gerechtigheid, dat is, hy zal de Jooden van myne onfchuld overtuigen, wanneer ik zal opftaan en ten Hemel gevaaren zyn.
Hand. XVII, ^i.Chrifius zal den kloot des Aardbodems ., dat is, alle menfchen, oordeelen in gerechtigheid, dat is, naar de grootfte billykheid.
" Hand.



G E R 275
Hand. XXIV, 25. Paulus fprak voor Felix van de gerechtigheid, dat is, van de plichten van eenen Regent ten opzichte van zyne onderdaaneil.
Rom. I, 17. In het Evangelie wordt geopenbaard ( bekend gemaakt") de gerechtigheid , die voor God geldt, dat is, hoe wy door God als rechtvaardigen kunnen aangemerkt worden.
Rom. I, 32. Die Gods gerechtigheid weeten, dat is, die weeten, wat Gods wet voor veroor-
, loofd of zondig verklaart.
Rom. III, 5. Is bet alzoo, dat onze ongerechtigheid (trouwloosheid) Gods gerechtigheid prjst < de getrouwheid en waarachtigheid van God zoo veel te meer in het licht ftelt en verhcerlykt ? )
Rom. III, 21. Nu is zonder toedoen der wet (zonder dat de werken der wet'er eenigen invloed op gehad hebben) de gerechtigheid, die voor God geldt (de begenadiging by God) geopenbaard.
Rom. IV, 3. Abraham heeft Gode geloofd, en dat is hem ter gerechtigheid gerekend, (dat is hem als eene vcrdicnst toegerekend) kap. IV, 22. V, 21.
Rom. IV, 25. Christus is cm onzer gerechtigheid wille, datis, tot onze begenadiging, vry verklaaring, opgewekt.
Hom. V, 16. De gaave (de weldaad van Christus) helpt ook uit veele zonden tot gerechtigheid, verleent ons de vrylpraak of vergiffenis van veele zonden.
Rom. V, 18. Door ééns gerechtigheid (onfchuld) is de rechtvaardigmaaking des leevens over alle menfchen gekomen.
Rom. VI, 13. Begeef uwe leden Gode tot wapc nen der gerechtigheid, dat is, tot werktuigen van deugdfaame daaden.
Rom. VI, 16. Gehoorzaamheid ter gerechtigheid, datis, gewillige beoefening van het goede. '
Rom. VIII, 4. De-gerechtigheid, van de wet geëiscbt, datis, de rechten der Godlyke wet.
S 2 Rom.



278
G E R
2 Petr. III, 13. Nieuwe Hemel, en nieuwe aarde , in welke gerechtigheid woont (in welke vroomen, heiligen, woonen).
Hebr. V, 13. Het woord der gerechtigheid, is de Christlyke leere , of de Godsdienst van Jefus
Hebr. VII, 2. Melchifedek , een Koning der gerechtigheid , misfchien draagt hy deezen naam als belyder en bevorderaar van den waaren Godsdienst.
Hebr. XI, 33. Zy hebben gerechtigheid gewrocht, datis, recht cn gerechtigheid uitgeofend.
Jac. III, 18. De vrucht der gerechtigheid, datis, de belooning van eenen braaven wandel.
Openb. XIX , 8. De zyde nu is de gerechtigheid der heiligen, dat is, het kostiyk lynwaat, waar in de Heiligen gekleed zyn, is een zinnebeeld van hunne deugden.
Gereedschap, ©eraree.
Onder het Gereedfchap van den Godsdienst heeft men Hebr. IX, a, kleederen, vaten, enz te verftaan, die men by het doen van offeranden cn andere Godsdienftige handelingen, gebruikte.
Gerei. Sfeitje.
Dansfen. Luk. XV, 25. Hy hoorde het gezang en iet gerei, datis, het zingen en dansfen.
Gergeseners.
Dus worden Matth. VIII,28. de bewooners der Stad Gergefa genaamd, die aan de Oostzyde van het meir Tiberius, tegen over Galiiasa, op eenen kl eigen afftand van Gadara lag. Het geheele omlblende land heet het land der Gergefeners en Gadafehers. Zie Mark. V, 1. Luk. VIII, 26.
Gericht. @erid;f. q
Dit woord betekent, L 1.) Eenen rechtbank. Hand. XXV, 10. IkJla voor
des



G Ê R *79
des Keizers gericht, dat is, ik behoor tot den Rechtbank desKeizers, Vert.] Jac. II, 6.— Van daar wordt het laatfte oordeel, het welk eens over alle menfchen zal gehouden worden, by uitftekendheid het gericht genaamd. Jud. vers 15. 2.) 'De veroordeeling, en ftraffe zelve. Matth. V, 21, 22. Die is voor het gericht fcbuldig , dat is,' die verdient reeds, door den waereldlykcn Rechter geftraft te worden. Zie Oordeel. ,
Gering.
Een woord, dat eerst door de Perfoonen of zaaken, van dewelke men het gebruikt vindt, nauwkeurig in betekenisfe bepaald wordt. Men lette op de volgende fpreekwijzen:
Het is my iets gerings ( het is my daarom niet te doen) dat ik van u geoordeeld (gepreezen) worde 1 Cor. IV, 3. God, die dc geringen vertroost, dat is, die een
trooster is der Ootmoedigen. 2 Cor. VII, 6. Ik die tegenwoordig zynde, gering ben onder u, dat is, die ik, volgens het geen myne Vyanden zeggen, geen' moed hebbe, wanneer ik tegenwoordig ben. 2 Cor. X, 1.
Geroep. Geschreeuw. @ffd):et;. In onze Overzettinge komt dit woord, Matth. XXV, 6. Luk. XXIII, 23. Openb. XIV, 18. m deszelfs eerfte en gewoone betekenisfe voor. In de overige plaatzen betekent het
Jammerklachten. Matth. II, 18. Hebr. V, 7.
Openb. XXI, 14. Geraasmaakend gejehreeuw. Matth. XII, 19. Men zal zyn gejehreeuw niet booren op de ftraaten, dat is, de Mesiïas zal niet door eeenen grooten ophef van woorden trachten opzien te maaken. — Hand. VIII, 7- De onreine geesten voeren uit veele bezetenen met een groot geS 4 roep,



2?9 G E R
roep, of gebrul. — Hand. XXIII, 9. Daar
kivam een groot geroep, datis, een geweldi» geraas. - Eph. IV, 31. Alle geroep en lastering dat is, hevige fcheidwoorden en kwaadipreekendheid.
Gérucht. ©enScfcf/ ©mtmmel/ <Sefd>iet>/ ©age.
H« geen van eene perfoon of zaake algemeen gezegd wordt. Matth. IV, 24. Zyn gerucht (het geroep van zyne wonderwerken ) wierdt verbreid in geheelJyrien. Matth. IX, 26. XIV, r, Mark. I, 28.
ul \V Ha,nd-.VI> 3- - Mannen, die een goed gerucht hebben, dat is, ter goeder faam ftaan. Hand.
vi 2s' 2' XXI1'I2- 1 Cor* Y> *' 3 Cor-
Geraas. Hand. XX, 10. Maakt geen gerucht, dat
is, maakt zulk een geraas niet. Tyding. Mark. XIII, 7, Geruchten van Oorlogen.
tydmgen,als of de Vyand reeds in het land was.
Gerust, ©mtfiig. 1 Tim. II, 2. Een gerust en fiil leeven voeren. betekent, vergenoegd en veilig leeven.
Geschaapen, Zie Scheppen,
Geschieden, ©efcf:d)eii.
De gewoone betekenis van dit woord, waar in het, onder anderen, Matth. V, 18 XI 21 22 Joh. XIII , 19 Hand. II, 2. Openb. XVI, 17. voorkomt , is bekend. - Somtyds is het overtollie bv
ZT^'r^att5' XV1', V- Het zal gebieden, dat des Menfchen Zoon zal komen, dat is des menfchen zoon zal komen. Lyk.XI, 14. XIII, 17 enz.
Geschiedenis. @efd)w)te.
k^hJ? W°°r:d in, het N> T voorkomt, betekent het zoo yeel, als een geval, eene gebeurdtenis
Mark.



GES i5l
Mark.1, M, Luk. I, i, 65. II, 15. XXIV, 14. Hand. XIII, 12.
Geschikt. gcrttg. ©efcïncft. Dus wordt een mensch genaamd, die de noodige bekwaamheid of vatbaarheid voor deeze of geene zaak heeft. Luk. IX, 62. Niet gefebikt zyn tot bet Ryk Gods, wil zeggen, onbekwaam zyn, 'om het Evangelie te verkondigen, of om Jefus na te volgen. Phil. IV, 12. Ik ben in alle dingen en by allen gefebikt, dat is , ik weet my in alle omftandigheden te voegen. 2 Tim. III, 17. Tot alle goede werken gefebikt, dat is, tot alle plichten van zyn ampt bekwaam. Hebr. XIII, 21.
Geschoeyd. @efd;ttï)<t.
Die feb oenen aan de voeten heeft. Jefus geboodt zvnen Jongeren, Mark. VI, 9. dat zy, wanneer zy zich op hunne Amptsreizc bevonden,Gefchoeyd moeften zyn ; dit kan of betekenen, dat zy met meer dan één paar fchoenen moeften medencemen, of Jefus geeft daar door te kennen, welke foort van fchoenen zy moeiten aan hebben, te weeten Sandalien. Het één en ander kan, dunkt mij, hier zeer wel veréénigd worden. Zie Sc h o en.
Geschud, ©ctuttelt. Luk. VI, 38. Een gefebudde maat, dat is, eene volle maat; dewyl graan, hoe meer het gefchud wordt, zoo veel te digter op één pakt, en 'er dus ook meer in eene maat gaat. Zie Maat.
Geslacht. ©<(T«djt. Sin&eëïml». 'Er zyn vyf onderfcheidene Griekfche woorden die Luther door Geflacht vertaald heeft. Wy kunnen gevoeglyk beweeren dat dit woord in onze overzettinge vier betekenisfen heeft. Het geeft naaailyk te kennen:
S s *•) Dg



OM GES
! I.) De Aframmelingen van eene perfoon of een geflacht. Luk. II, 4. Jofeph was uit het geflacht, dat is, uit de familie, van David. — Hand. XIII, 26. Kinderen van Abrahams geflacht, datis, zyne nakomelingen. — Hand. XVII, 28. Wy zyn van zyn geflacht, datis, wy zyn van God afkomstig. — Hebr. VII, 3. Zonder geflacht, datis, van zyne ouderen , familie enz. wordt in' de boeken van
Mofes geen gewag gemaakt Openb. V,
5. Die van het geflacht van Juda is, dat is, een afltamling van David. Openb. XXH, 16. Zie ook Luk. I, 48. Van nu aan zullen my pryzen alle geflachten, dat is ,. dé laatfte nakomelingen.
2. ) Menfchen, die op éénen tyd leeven, tydgenoo-
ten. Matth. XI, 16. By wien zal ik dit geflacht , deze menfchen, die thans leeven vergelyken? Matth. XII, 41. XXIII, 36. XXIV, 30. Alle geflachten der aarde, (de Jooden, die op dien tyd in leeven zyn) zullen huilen, vers 34. Dit geflacht zal niet vergaan, tot dat dit alles gefchiedt, dat is, dit zal gefchieden, eer de menfchen, die nu leeven, noch allen geftorven zyn. Mark. VIII, 12. IX, 19. O ongeloovig geflacht, O gy ongeloovige tydgenooten! Luk. XI, 50, 51. XVII, 25. Phil. II, 15. midden onder het verkeerd geflacht, datis, onder uwe ontaarte tydgenooten. — Luk. XVI. 8. De kinderen deezer waereld ( waercldlingen ) zyn ktoekcr, dan de kinderen des lichts (de kinderen van God) in hun geflacht in de belangens van dit- leeven.
3. ) Stam. Matth. XIX, 28. Luk. II, s6. Hand
XIII,21. XXVI,7. Rom. XI, 1. Phil. 111,5.
vïiY'/U' n' M'Jac'L>1' 0penb- V''5'
4. ) Volk'. Hand. VII, 19. Pharao ging listiglijk
tewerk met ons geflacht, dat is, onderdrukte ons Volk in het geheim. Hand. XVII, 26.
God



GES affj
God heeft gemaakt, dat van één bloed ( van léenen mensch (de geflachten aller menfchen (alle volken) op den aardbodem ivoonen zullen. — Gal. I, 14. Ik nam toe in het Joodendom, boven veele myns gelyken, in myn geflacht, datis, boven veele van myn volk. — 1 Petr. II ,9. Gy zyt het uitverkoore geflacht, dat is, het by uitftek begenadigd volk.
Geslachtregisters. @efïed;f éKgitfer.
Stamtafelen, dewelke by de Jooden dienden, om hunne af komst uit Abraham te bewyzen. Zy waren zeer yverig, om dergelyke geflachtregisters op te zoeken en vast te ftellen, naa dat hunne oude geflachtlyften, die men in den Tempel bewaarde , door Herodes, den grooten, verbrand waren. In ftede van deeze, verdichtten zy nieuwe ftamtafelen, die niet alleen nutloos, maar ook in veele opzichten fchadelyk waren. Paulus verbiedt daarom, zich met deeze verdichtfelen te bemoeyen. 1 Tim. I, 4. geen acht geeven op de fabelen, en geflachtregisters , dat is , op dc verdichte geflachtlyften.
Tit. III , 9. Ontfla u van geflachtregisters, dat is, bemoey 'er u niet mede.
Gesneeden. 3«rft(;mtfen. Matth. XIX, 12. Daar zyn fommigen gefneeden,die uit moeders lichaam alzoo gebooren zyn. (Sommigen zyn van natuure onbekwaam tot het huwelyk.) En daar zyn fommigen gefneeden, die van Menfchen gefneeden zyn (anderen, die door Menfchen daar toe onbekwaam gemaakt Worden) En daar zyn fommigen gefneeden, die zich zelve gefneeden hebben , om des Hemelryks wille (noch anderen, die vrywillig de begeerte tot het Huwelyk onderdrukken om zooveel te beter gefchikt te zyn tot uitbreiding van het Evangelie.)
Ge-



0S4 GES G E T
Gestalte. ©efMt. Betekent.
1. ) De uiterlyke gedaante van iets. Matth. XXVIII,
3. Zyn geflaltewas als de blikfem (de uiterlyke gedaante van den Engel was [fchittcrende Vert.] gelyk de blikfem.)
2. ) De overéénkomfl met eenen anderen. Gal. IV,
19. Tot dat Christus in u eene geflalte krygt, dat is, tot dat gy Christus gclvk wordt. Gesteld zyn. ©efMfet feljn. Jac. I, 24. Als by zich bezien heeft, zoo gaat by terflond weg, en vergeet, hoe hy gefield was, dat is, hoe hy 'er uitzag.
Gesernte. ©cfïtm.
Het geflernte uwes Gods Remphan, Hand. VII, 43, is de planeet Satuvnus. Zie Remphan.
GET hs e mane.
Is de naam van zeker landgoed tusfchen de beekKidron enden voet van den Olyfber»- In den tuin van dit landgoed leedt Jefus cenen onbefchryflyken zielen angst. De Cha'ldeeuwfche naam GethJemane betekent in onze taaie Oliepers, denkelyk dewyl men daar omtrent veele Olieperfen hadt. Matth. XXVI, 36. Mark. XIV, 32.
Getroost zyn. Goeden moed hebben. Hand. XX, 12. XXIII, 11.
Getrouw, (Settelt. $teu. Dit woord wordt gebruikt.
Van God, in zoo verre hy zyne beloften vervult. 1 Cor I 9. X, 13. 2 Cor, I. i§. r Thesf, V, 24. 2 Thesf. III, 3. 2 Tim. II, 13. x petr IV 19. 1. Joh. I, 9. Hebr. X, 23. XI, 11. ' '
Van Christus, m zoo verre hy ftandvastig is in het werk van zynen Vader. Hebr. III, 2. openb. lil, 14. XIX, 11.
Van



G E T 385
Van Menfchen, welken men veilig iets kan toevertrouwen. Matth. XXV, 21. Luk. XII, 42. XVI, 10 XIX 17. 1 Cor. IV, 2. — Die ftandvastig in den dienst van God en Jefus Christus zyn. Eph. VI ai", Colosf. IV', 1, 9- 1 Cor- Iv> jim* III n. Openb. II, 10. Zyt getrouw ter dood tos ( kwyt u van uwen plicht, al zoude hetu ook het leeven kos ten.)
Getuchtigd. üJejtfdjtt'jjtt. 2 Cor VI 9. Waarfchynlyk heeft Paulus het oog op 'de geesfeling. Hy wil zeggen: niet tegenftaande wy op den dood af gegeesfeld worden, worden wy evenwel in het leven bewaard.
Getuige, geu^e.
Dus wordt hy genaamd, die
1.) Een gerechtlyk getuigenis van eene•perfoon of ; zaak aflegt,"Matth. XVIII, 16. XXVI, 65
Mark.XIV,63. x Tim- V, 19.Hebr. X. 28 2 y De waarheid eener zaake openlyk beweert.
Daarom worden de Apostelen getuigen, dat
is, openbaare belyders van Jefus cn zyne
leere genaamd, Hand. I, 8, 11, 83. 111, 16.
1 Petr. V, 1-Hand. II, 32. IIt,i5. X.41. O Om zyn getuigenis lydt of den dood onder* SJ gaat. Hand. XXH, 20 Openb. II 13.XVI,
6. _ Hierom heet Jefus Openb. I, 5. III,
14. de getrouwe getuige.
Getuigen. §«3en.
Beite)keEm openlyk getuigenis afleggen; openlyk Ue'; ren; ïeweeren. Joh. 1, 8 , 32, 34-■ 1", H.
Hand. X, 433 XXIII, 11 t\£&,J* 3.) Bekrachtigen; bewyzen. Joh. 11, 25. A, 25. A V,
26. 1 loli. V, 6, 7, 8, ) Plechtiglyk verzekeren Joh. XIII, 21. Hand. S; XX, 26. Gal. V, 3. Eph- IV, 17. ^



G E T G E V
Getuigenis. giMgm'f. Betekent
iO ^^""tptoverklaoring. Matth. XV, XlVfSj XXVf * 59> 65. Mark. X, i9.
M ■fTy^^0/V;lOh- V - 34- i Tim. III, X^2^-3joh. vers 12'
f^aflegt. Joh V 22. yin, 14.X& V/ 4.) De belydenis en prediking van bet Evangelie.
*° fi^ssra ïê b?"% Tor rzaak-
Matth. VIII 4. Tot ^n\ctuigZlsove?b\7
i 1S-LteMatthWY?> f? ik d,C Wet ^rfe • Mattft. X, 18. op dat gy seleen-
ben, dat hun de verdere predikinfvanhet Evangelie onttrokken wordt. Vert/]
Gevaar. Jnljrlic&fdc.
Betekent
Rom. VIII, 35. en 2 Cor YT „/Os hevensgevaar. % ' 200 Veel'
Gevangen, ©«fm^m.
daarom «llecnlCk? val, rtt 5f.! iJ "7 W>" zulli!n welke eene ftj£$g befife%& . <"
GaT.



G E, V $92
'Gal. IV, 3". Wy (Jooden,) toen wy (minderia'arige) kinderen waren , waren wy gevangen onder de. uiterlyke inflellingen, datis, wy: waren aan de Mofaifche wet gebonden, of verplicht, om dezelve te houden.
2 Tim. II. 26. Van den Duivel gevangen zyn , 'wil zeggen, een flaaf van het ongeloof en zyne lusten zyn, of zich door dezelve laaten beheerfchen. . ,
Eph III, i; IV. 1. -Paulus noemt zich eenen gevangen van Jefus Christus — eenen gevangen, in den Heere — om te kennen te geeven, dat^ hy, om der leere van Jefus wille gevangen
Luk IV , 18. De gevangenen , aan welke de Mesfias verlosfmg moest verkondigen, waren in de eerste plaatze de Jooden, die aan het bedwang der Mofaifche wetten onderworpen waren.
Gevangen houden, ©efhitgeitfcateJ. Rom. VII 6 Wy zyn vry van de wet, die cnf. gevangen hieldt] dat is, waaraan wy, als fiaaveri » onderworpen waren.
Gevangen leiden. ©efangcnfubren. 2 Tim. III , 6. De vrouwjes gevangen leiden i wil zeggen, dezelve tot zyne party overhaalen.
Gevangen neemen. (Befatigcntidjmflï. In de volgende plaatzen komt dit woord in eene oneigenlyke betekenisfe voor.
1 Cor. VI, 12. Alle dingen zyn my geoorloofd, maar geen ding zal my gevangen neemen, dat is, ik moet dezelve zoo gebruiken, dat ik altóós meefter over myne hartstochten blyvc.
2 Cor. X, 5. Wy neemen alle verftand gevangen onder de Gehoorzaamheid van Christus, datis, wy overwinnen alle konftenaaryen, waar door de menfchen zich tegen Christus verzetten.
Rom.



s88 G E V
Rom. VII, 23. Eene andere wet neem my gevangen onder de wet der zonden (onderwerpt my aan de zonde, en fleept my weg, om dezelve te dienen.)
Gal. II, 4. Eenige valfche Broeders zyn mede in* gedrongen, op dat zy ons mochten gevangen neemen, dat is, ons da waarneeming der Mofaifche wetten wederom opdringen.
Gevangen voeren, ©efiimjm f%en. De gevangenis gevangen voeren. Zie Gevangenis.
Gevangen zetten. @ef<iH<jen les/at. Betekent, in de gevangenis werpen. Luk. III, 20.
Gevangenis, ©efi'mgnif.
Dit woord betekent eigenlyk, zoo wel de plaatze , daar gevangenen bewaard worden, Hand. V, 25. VIII, 3. XII, 5. XVI, 23 — als ook de ongemakken met de gevangenisfe verbonden, 2 Cor. VI, 4, g. Phil. I, 7. Hebr. XI, 36. • oneigenlyk moet dit woord genomen worden in dc volgende twee plaatzen. Eph. IV , 8. Hy heeft de gevangenis gevangen gevoerd, datis, zich de vyanden, die hy gevangen genomen heeft, volkomen onderworpen. Vervolgens wordt Colosf. II, ig. nader bepaald, wie deeze gevangenen waren. Zie Vorstendom. ' 1 Petr. III , 19. Jefus is heen gegaan , en heeft gepredikt (de blyde boodfehap gebracht ) den geeflen in de gevangenisfe , dat is, die zich in het Ryk der dooden bevinden. Men heeft hier onder niet alle afgefcheide geeften, maar alleen, gelyk vers 20 uitdruklyk gezegd wordt, die der menfchen, dewelke in den Zondvloed zyn omgekomen, te verftaan. Intusfchen is dit ééne der duifterfte plaatzen van het N. T. waar over tot hiertoe weinig meer dan by wyze van
gis-



g ë v g t w m
gïsfinge, kan gezegd worden. Dit is evenwel zeker, dat daar uit de nederdaaling van Christus ter helle niet kan beweczen Worden.
Geveinsdheid, ^euefcdep. ©leiórtcrep.
Dit woord wordt gebruikt
Met betrekkinge tot God, wanneer men zekere» fchyn van vroomheid aanneemt, zonder vroome gevoelens in het hart te hebben, Matth-. XXIII, 28. Luk. XII, 1.
Ten opzichte der menfchen , Wanneer men uiterlyk voorgeeft, goede voorneemens te hebben, fconder dezelve waarlyk te bezitten. Mark. XiI, 15. Jefus merkte hunnè geveinsdheid, dat is, hun bedriegiyk voorgeeven, en kwaafdaartig oogmerk. — 1 Petr. II, 1. betekent geveinsdheid zoo veel als valschheid. — Jak. V, 12. moet, in plaatze van: op dat gy niet in geveinsdheid valt, Volgens eene betere leezing, op dat gy u geene ftraffe op denhals haalt, gelcezen worden. — 1 Tim. IV, 2. Die in geveinsdheid leugenfpreekers zyn, datis, die by allen goeden fchyn evenwel bedriegers zyn.
Gevöeglyk. $üglicl). Mark. XIV, n. datis, by eene gunftige gele* genheid.
Gevoel loos. Stucijlof. Zoo veel, als zonder fchaamte. Eph. IV, 19.
Gewaar worden, ©«jva^ï roeï&cn. 3tttieroerben.
Betekent
Iets zien, Matth. VII, 3- Mark. XVI, 4- Hand,
^lpan eene zaak door bewyzen overtuigd wordert, 2 Cor. XIII , 3. Gy zoekt eens gewaar te worgden, dat is, gy begeert bewyzen , dat ik in den naame van Christus fpreeke, T



,29o G E W
Bericht van iets bekomen. Joh. IV, i.
Gewaat. ®w<mü.
Kleederen. Matth. XXVII, 35, kan men het beter door opperkleed of rok .vertaaien. — Hebr, I, 12.
Gewas. &cwatl)ê.
Matth. XXVI , 29. Gewas des wynjloks is de wyn. — 2 Cor. IX, 10. Gevjas der gerechtig" beid, hier onder verftaat Paulus dc vruchten of gevolgen der weldaadigheid.-
Geweeten. ©m>isf?n. In de meeste plaatzen van het N. T. wordt dit Woord in zyne gewoone betekenisfe gebruikt, geevende het oordeel van ons verftand te kennen , over de recht'maatigheid of onrechtmaatigheid van enze neigingen en handelingen, wanneer zy met de Godlyke wetten vergeleeken worden. Tot gemak van onze leezeren, die misfehien gaarne de bepaalde betekenis van dit woord in deeze of geene plaatze zouden willen weetcn, zullen wy alle de plaatzen van het N. T. in welke het zelve voorkomt, by één zamelen, en met een enkel woord verkiaaren.
Joh. VIII, 9. Van bun geweeten overtuigd, dat is , zich hunner misdaaden bewust, gingen zy uit. (NB. In onze overzettinge zyn deeze woorden , die in fommige handfclïriften niet .gevonden worden , uitgelaaten. Vert.) Hand. XXIII, 1. Ik heb met alle goed geweeten gewandeld voor God, dat is, God naar myne beste overtuiging gediend. Hand. XXIV, 16". Ik oef ene my, om altyd te hebben een onaanftootlyk geweeten, dat is , om in alle opzichten myne plichten waar te neemen.
Rom. II , tg. Bun geweeten (hun eige bewustzyn) betuigt (wat recht of onrecht zy.)
, Koïb«



G Ë W s$f
Rom. ÏX, i. Myn geweeten geeft my daar van getuigenis, in den H. Geest, datis, door den H. Geest ben ik overtuigd, dat ik de waarheid fpreeke. Rom. XIII, 5. Zyt onderdaanig, om het gewee. ten, datis, uit overtuiginge, dat God het bevolen heeft.
Rom. XIV , 1. Verwen de geweetens niet, dat is , ftrydt niet met zwakke Christenen over hunne gevoelens.
Rom. XIV, 20. Iets met aanfloot van zyn geweeten doen, dat is, iets doen, waar door men anderen ergenis geeft [[liever — iets tegen zyne eige overtuiging doen. Vert.]
Rom.' X#V, 22. Zalig is de geen, die zich zeiven geen geweeten maakt, in 't geen dat hy aanneemt, dat is, gelukkig is hy, die over het geen hy als veroorloofd aanmerkt, geene zwaarigheden in zyn geweeten behoeft te maaken. —— In dit en de twee onmiddelyk voorgaande plaatzcn vinden wy in den grondtext dat woord niet, waar van de Grieken zich anders bedienen , om, het geen wy het geweeten noemen, uittedrukken.
I Cor. VIII, 7. Sommigen maaken zich noch jen geweeten over den Afgod (dat is, fommigen merken den Afgod noch als iets wezenlyks aan) en eeten het voor Afgoden offer £en eeten van dit vleesch, hoe zeer zy het ook als aan eenen wezenlyken Afgod geofferd, aanzien» Vert.] Daar mede wordt hun geweeten, wyl het zoo zwak is, bevlekt, dat is , daar door worden anderen, die noch zwakke begrippen hebben, bewoogen, om tegen hunne overtuiging te handelen: fjliever zoude ik het dus verklaaren: daar door zondigen zy, dewyl zy tegen hun geweeten handelen, hoe zeer zy oók , uit bekrompenheid van hunne begrippen, in deeze hunne overtuiging zelve dwaalen. Vert.]
T 5 3Co«



32 G E W
" t Cor. VIII, 12. Gy yfaar Awji zwak geweeten, dat is ? gy geeft hun gelegenheid, om in hunne ovcrtuiginge verbyfterd tc worden.
i Petr. II, 19. Om bet geweeten tot God bet kwaade verdraagen, dat is, uit vaste overtuiging, dat men volgens God wil handelt, zeker lyden verdraagen.
1 Petr. III, 11. De Doop is bet verbond van een goed geweeten met God, dat is , dc Doop is eene plechtige rjverbindtenis en] belofte aan God, om vroom te leeven.
Hebr. IX, 9.. De offeranden konden niet naar bet geweeten volkomen maaken dien, die daar Godsdienst doet, dat is, zy konden hem, die dezelve bracht, geene volkome overtuiging van zyne verzoeninge met God geeven.
Hebr. X, 2. Het offeren hadt opgehouden, ware het, dat de geenen, die in den Godsdienst zyn, geen geweeten meer hadden wegens de zonde, dat is, indien zy zich hunner zonden niet noch bewust waaren.
Hebr. X, 22. Vry van bet kwaade geweeten, dat is, van de gevolgen, die het bewust zyn van onze zonden veroorzaakt.
Hebr. XIII, 18. Onze troost is dit, dat wy een goed geweeten hebben , dat is, dat ik my niets tc verwyten hebbe.
Geweld. @<walc.
Betekent in onze overzettinge
r.) Heerfchappy, macht , Matth. XXVHI , 1?. My is gegeeven alle geweld in den Hemel en op Aarde, dat is, my is de heerfchappy over Hemel en Aarde opgedraagen.—Hand. XXVI, 18.Het geweld des Satans, dat is, zyne heerfchappy over de menfchen. 1 Pet. IV, 11.Hebr. II, 14. De Duivel, die des doods geweld hadt, dat is, die door den dood zyne heerfchappy oefende over de menfchen. Openb. I, 6. — Somwylcn worden 'er ook menfchen
( docc



G E W
door verftaan, die zekere heerfchappy oefenen. Rom. XIII, i. VIII, 38.1 Cor. XV, 24.
2. ) Het vermogen en het recht, om iets te doen.
Mark. I. 27. Hy gebiedt vut geweld (met nadruk, als macht hebbende) zelfs de onreine geesten. Luk. I , 51. - Luk. IX, 1. Hy gaf hun geweld en macht ( het recht en vermogen van gebieden) over alle Duivelen. Luk. X, 19. Hand. IV, 7.
3. ) Geweldenaary. Luk. III, 14. Doet niemand
geweld , (pleegt tegen niemand geweldenaary) — Hand. XXIV, 7. Lyfias leide hem met groot geweld uit onze handen , dat is, ontruktte hem ons op eene geweldaadige Wyzc. — Jac. II, 6. Zyn de ryken niet de geenen, die geweld aan u oefenen? dat is, u gewelddaadig behandelen?
Geweldig. ©ewtfo'3.
Zo iemand onder u wil geweldig zyn, Matth. XX, a6. dat is, zich verbeeldt, meer dan anderen te zyn. . _ ,
Geweldige hand Gods, 1 Petr. V, 6, is Gods almacht.
Geweldige wind. Hand. II, 2, is een zeer hevige wind.
Geweldige, ©ewalttgtt.
Eph. VI, 12. Wy hebben niet te vechten met vleesch en bloed ( met gemeene menfchen) maar met vorsten en geweldigen, dat is, met machtige hcerfchcren. Zie Vorst.
Colosf. II, 15. Hy heeft uitgetoogen de vorstendommen en geweldigen , dat is , de machtige Vorsten van hunne macht beroofd. Zie Vorstendom.
1 Tim. VI , %$. God, de alleen geweldige , de
eenige Opperheer. 3 Petr. III , 22. De Engelen, en de geweldigen
en de krachten zyn hem onderdaanig, dat is, de T 3 En-



894 G E W
Engelen, en alle de Vorsten en machtigen der aarde zyn aan hem onderworpen.
Gewenscht. ©«winfcjjt.
Phil. IV, i. Myne lieve en gewenscbte, dat is, myne hartlyk beminde, Broeders.
Gewillig. 2Bil%
Bereidvaardig, geneigd, om iets te doen. Matth. XXVI, 41. 2 Cor. VIII, 12. 1 Thesf. II, 8.
Gewin, ©enkfj. ©mmm. ©mmtët Voordeel. Hand. XVI, 16, 19. XIX, 24. Phil. III, 7. Het geen my gewin was (het geen ik in mynen voorigen toeftand als myn voordeel aanmerkte ) , dat heb ik om Christus wille voor fchade geacht (dat heb ik, federtik de leere van Christus heb aangenomen, als een wezenlyk nadeel be-
fchouwd). 1 Tim. VI, 6. Tit. I, u. 1 Petr.
.V, 2. Jud, vers 11.
Gew innen.
Christus gewinnen, Phil. III, 8, dat is, aan de fcroordeelen van het Evangelie deel bekomen.
Gewis. Gewislyk.
Een en gewis jen grond bekennen, Luk. I, 4, van iets recht verzekerd worden.
Ik hen gewis, Rom. VIII, 38, dat is, vast verzekerd.
Ik ben gewis in den Heere Jejus, Rom. XIV, 14, dat is, ik ben door de leere van Jefus overtuigd/
Dat ik u altoos eenerlei jehryve, maakt u dies te gewis jer, Phil. III, 1, dat is bevestigt u te meer in het geloof.
Gewis verftand, Colosf. II, s, dat is, gegronde
Hei



G E W
295
Het geloof is een gewis [e toeverzicht van 't geen men hoopt, dat is, eene zekere en ftandvastige verwachting van het geen men hoopt. Heb. XI, i.
Gewisfe treden doen , dat is, den rechten weg gaan. Hebr. XII, 13.
Datis immers gcwislyk waar, datis, eene onbetwistbaare waarheid, op welke wy ons zeker verlaaten kunnen. 1. Tim. I, 1$. IV, 9. 2 Tim. II, 11. Tit. III, 8.
Gewisheid.
In plaatze van dit woord, hetwelk maar éénmaal in onze overzettinge van het N. T. voorkomt, te weeten. 1 Thesf. I, 5, zoude men beter volgens den grondtext, blymoedigheid kunnen gebruiken, op deeze wyze: ons Evangelium, dat is, onze prediking van het Evangelie, is by u geweestin groote blymoedigheid, dat is, heeft groote blymoedigheid by u te wege gebracht.
Gewit, ©etumiidjc.
Eigenlyk- met kalk bef reeken. In eenen figuurlvken zin, van menfchen gebruikt, geeft het eenen deugniet te kennen, die uiterlyk den fchyn- van eenen deugdfaamen aanneemt. Hand. XXIII, 3. Zoo ze°t Paulus tot Ananias: God zal u Jlaan gy gewitte wand, dat is, gy Huichelaar! Matth. XXIII, 27. Zie Graf.
Gewoel, ©etttmnwï. Matth. IX , 23. Hand. XXI, 34 , betekent het
zoo veel , als geraas, gedruisch. Hand. XIX, 19. Een opftand van het volk. De
geheele Stad wierd vol gevjoel, dat is, al het
volk kwam op de been.
Gewricht e. ©eknft.
Betekent eigenlyk de famenvoegingen , waar door de ledematen van een lichaam onder elkandeT 4 ren



*9* G E W
ren verëenigd zyn, en eikanderen onderling firn en voedfel geeven. Paulus bedient zich, Eph. IV, 16, Colosf. II, 19, van deeze verbloemde manier van fprceken, om te doen zien , hoe alle Christenen , als leden van één en het zelfde lic chaam, te weeten de Kerk van Jefus, verbonden zyn, om, door wederzydfche diensten en behulpfaamheden, den wasdom der geheele Kerke te bevorderen. Zie Samenvoeging.
Geizalfde. ©efalfcttï. Is de vertaaling van het Hchreeuwfchc woord. Mesfias, en van het Griekfche Christus. Jefus van Nazareth wordt by uitftekendhcid dc gezalfde genaamd. Jol;. I, 41, Zie Messias, Zalven.
Gezegend. ©ebeneiwt. Zoo veel, als ten hoogjle gelukkig. Luk. I, 42: gezegend zyt gy onder de Vrouwen ( boven andere Vrouwen gelukkig) m gezegend is de vrucht uwes hcbaams (gelukkig het kind, het welk gy draagt.)
Gezegend, ©efcgiw.
Matth, XXV, 34. betekent gezegende des Vaders, zoo veel als, menfchen welken God wél wil , by gevolg, geliefden of door God begenadigden,
Gezel, Medegezel, ©«feil. Betekent in onze overzettinge.
1. ) Eenen vriend, die onsgez/lfchap houdt' Matth
XI, 16. Het is als de kindertjes, die op, de markt zitten , en hunne gezellen toeroepen dat is, hunne fpcelmakkers. *
2. ) Eenen mede Christen, Phil. vers 17
J.) Eenen amptgenoot , medearbeider Luk V 10, De Zoonen van Zebedeus, Simons gezellen, dat is, die met hem op de vangst gingen, «2 Cor, YIU, tJ, Myngezefenme-



G E Z 397:
tkheïptr, dat is, myn amptgenoot en medearbeider. Phil. IV, 3.
Gezicht. ©eftd;..
Dit woord heeft in onze overzettinge twee betekenisfen ; te weeten:
j.) Het zintuig des gezichts, Luk. VII, 21 — van daar moet Luk. IV, 19. onder het gezicht, het welk de Mesfias aan de blinden zoude geeven , in eenen oneigcnlyken zin dc verlichting des verftands verftaan worden, door mededceling van waare kundigheden.
2.) Eene verfchyning. Wanneer by iemand, het zy waakende of in eenen droom , zekere buitengewoone voorftellingen of beelden veroorzaakt werden. Matth. XVII, 9. Luk. I, 22. XXIV, 23. Hand. II, 17. IX, 10, 12. X , 3 , 17. XI, g. XII , 19. XVI, 9. XVIII, 9. 2 Cor. XII, ï. Openb. IX, 17.
Gezind zyn. ©«limietfenn.
Wil zeggen, deeze of geene gefteldheid des harten, door woorden of daaden, aan den dag leggen.
Eenerlei gezind zyn onder eikanderen , naar Jefus Christus, Rom. XV, g, datis, trachten, om,volgens het voorbeeld van Jefus, ée'ndrachtig te zyn.
Gezind zyn, gelyk Jefus Christus was, Phil. II, 5, datis, zich, in navolginge van Jefus, nederig gedraagen.
Gelykgezind zyn, 1 Petr. III, 8, wil zeggen ; ééndrachtig onder eikanderen leeven.
Vleeschlyk gezind zyn, Rom. VIII, 5, betekent, zyne zinlyke lusten opvolgen.
Geestlyk gezind zyn, Rom. VIII, 5 , geeft te Kennen, volgens betere, door den Heiligen Geest gewerkte , begrippen handelen.
Aardschgezind zyn, Phil. III, 19. betekent, na jurdfche voorrechten ftreeven.



G E Z G I E
Gezond, ©eftinb.
Naar den licbaame, Mattth. XII, 13. Luk. XVII, 15. Joh. V, 9. Jac. V,*i6. 3 Joh. vers 2.
Naar de ziele. — Tim. I, 13. Gezond zyn in het geloof', wil zeggen, een echt Christendom vertoonen. Hebr. XII, 13.
Gezonden, ©cfanbter.
Luk. XIX, 32. — Die van hem gezonden worden, 1 Petr. II, 14, zyn de procuraiores of Stedehouders, die de Keizer in'zyne wingewesten zondt, om de onderdaancn in toom te houden.
G ez o nd en. ©efdllbf.
De Hebreeuwfche naam Siloah of Siloam, dien zekere vyver by Jerufalem droeg,betekent in onze taaie gezonden, Joh. IX, 7, dewyl uit deezen vyver eene waterleiding onder den grond liep, die het water in een Stads vyver bracht.
Gezondheid, ©efimbljetc.
Hand. III, 16. IV, ?flV, 30, heeft men 'er de gencezing van zekere ziektens "door te verftaan.
G ez we er. S5rufe. ©efclwiir.
Openb. XVI, 2. Een boos en fchadelyk gezweer onflondt aan de menfchen, dat is,.de menfchen werden met pynlyke en kwaadaartigc zweeren bezocht. Waarfchynlyk wordt daar mede de kwelling en angst der ziele bedoeld.
» Gierigheid. ©rifj,.
Dit woord heeft in het N. T. twee voornaam e betekenisfen. Het geeft naamlyk te kennen. I.) Eene overheerfchende neiging tot tydlyke goederen, en de ondeugden, die daar uit rechtftreeks voortvlocyen. Mark. VII, 22. Luk.
XII,



GEI GES GLA 29$;
XII, 15. Rom. I, 29. 1 Thesf. II, 5. Wy
hebben nooit op gierigheid gefteld geweest , dat is, wy hebben nooit uit gierigheid gepredikt. 1 Tim. VI, 10. Gierigheid is een wortel van alle kwaad , dat is, een oorfprong van veele zonden. 2 Petr. II, 3. Hebr. XIII, 5. 2.) Wellustige driften en buitenfpoorigheden, die by de Heidenen uit winzucht begunftigd werden. Eph. IV. 19. Bcdryven allerlei onreinigheid met gierigheid, dat is, volgens hunne fpoorlooze wellustigheid. Eph. V, 3. Colosf. III, 5. 2 Petr. II, 14. Een hart, doorkneed met gierigheid, dat is, geheel eri al aan onverzadelyke lusten overgegeeven.
GlERIGAART. ©CifJUj.
1 Cor. V, 10 en n, VI, 10. kan men onder dit woord gevocglyk Bedriegers; gelyk Eph. V,' 5. welluftingen verftaan. In de overige plaatzen , by voorbeeld, Luk. XVI, 14. 1 Tim. III, 2.2 Tim. III, 2, heeft men het, in deszelfs gewoone betekenisfe, optevatten.
Gisteren, ©eéfern.
Dit woord heeft by de Hebreeuwen niet altoos die bepaalde betekenis, die het in onze taaie heeft. Maar zy noemen eiken voorleden tyd gisteren. In deezen zin moet men de woorden, Hebr. XIII, 8. opvatten: Jefus Christus, gisterenen heden, en dezelve ook in eeuwigheid, datis, hy is onveranderlyk dezelfde, die hy te voorcn was.
Glaaze. ©Iflfem.
Openb. IV, 6. XV, 2. De glaaze zee, was geene verzameling van water, waar in het water zoo klaar en doorfehyncnd was, als glas; maar dè voet van Gods troon, die hier zoo vlak, glad cn doorfehyncnd wordt voorgefteld , als
een



!©w GLA G N I GOD
een fpiegel van Cryftal, en als de oppervlakte der Zee by ftil weder.
Glans. ®lmtj.
Dit woord komt in zyne eigenlyke betekenisfe voor Hand. XXVI, 13. — oneigenlyk Hebr. 1,3. Hy is de Glans van Gods Heerlykheid, dat is, in hem blinken de Godlyke volmaaktheden ten klaarften uit.
Gntdus of Cnidus.
Eene ftad op het voorgebergte (de Kaap") van Carien. Thans wordt zy Capo Chio genaamd. Hand. XXVII, 7.
God. (£ott.
De volgende fpreekwyzen kunnen voor deezen of geenen eenige duifternis hebben.
Godmet onj-,Matth. I, 23. dat is,God is onze helper.
CGod zien, Matth. V, 8, dat is, tot God komen. Vert. J
De God van Israël, dat is, van de Israëliten of van het Joodfche Volk. Matth. XV, 31. Luk. I, 68.
De God Abrahams, de God Ifaacs en de God Jatob s, dat is, hun belooner. Matth. XXII, 32. Daar uit trekt Jefus het befluit, dat deeze Aartsvaderen moesten leeven [en 'er dus eene opftandin» der dooden te wachten was, Vert.] dewyl zy anders geene belooning van God ontfangen konden Hand. VII, 32.
God is een Geest, dat is , een onftofiyk wezen. Joh. IV , 24.
Van God zyn, datis, God voor zynen Vader erkennen. Joh. VIII, 47. Joh. V, 19.
Myn Heer, en myn God, dat is, O Gy, die myn Leeraar, en myn God zyt. Joh. XX, 28.
IGods werk, dat is, het werk, dat Gode welbehaiglyk is. Joh. VI, 28, 25. VertJ
Een



GOD
sol
Een werk uit God, datis, het geen Göd doet. Hand. V, 39.
De onbekende God. Hand. XVII, 23. Zie Altaar.
Christus, God boven alles, dat is, de algemeene regent. Rom. IX , g,
De God der verduldigheid en des troost, dat is, die lydzaamheid en vertroosting geeft. Rom. XV, 5.
De God der boope, dat is, dien wy deeze verwachting te danken hebben. Rom. XV, 13.
De God des Vredes , dat is, de oorfprong van alles goeds. Rom. XV, 31. XVI, 20.
God is geen God der wanorder, maar des Vredes, dat is, hy heeft geen behaagen in verdeeldheid maar in ééndracht. 1 Cor. XIV, 33.
Wy fpreeken als uit God , dat is , als Godlyke gezandten, die hem oprecht dienen. 2 Cor. II, 17.
De God deezer waereld, dat is, de Satan, die noch in het Heidendom zyner heerfchappy oefent. 2 Cor. IV, 4.
De God der liefde en des Vredes, dat is, God, dien liefde en ééndracht welbehaagt. 2 Cor. XIII, 11.
De God aller genade, dat is, de fchenkcr van alle weldaaden. 1 Petr. V, 10.
Goden, ©otter. 1
Hier onder worden in het N. T. verftaan
1.) De gewaande Godheden der Heidenen. Hand. XIV, ir. De goden zyn den menfchen gelyk geworden, en tot Ons ne der gekomen, datis, zv zyn in eene menschlykc gddaante op aarde verlcheenen. Hand. XIX, 26. XVII, 18. nieuwe Goden, dat is, Godheden, die op andere plaatzen gediend worden. Gal. IV, 8. Gy diende de geenen, die van natuure geene Goden zyn, dat is, gy diende gewaande Godheden, die in der daad geene Godheden waren, of niets Godlyks aan zich hadden. 1 Cor- VIII, 5. Hoewel daar zyn, die Goden genaamd worden, hoewel men aan
fom-»



foi 'GOD
fommige wezens den naam van Goden geeft, zoo hebben wy nochtans maar éénen God'
2.) De Overheden, voor zoo verre zy, in haar ampt, de Godheid voorftellen (de plaatze van God bekleeden. Vert.) Joh. X , 34, "35. Jefus wil zeggen: by aldien de H. Schrift hen Goden noemt, aan welken God deeze of geene byzondere verrichting hadt aanbevolen, hoe kan ik dan van Godslasteringe bcfchuldigd worden, wanneer ik my Gods Zoon noeme ï
Godheid, ©otfljdf. Het Godlyk wezen. Hand. XVII, 20. Rom. I. 20. 1 Cor. 11, 10. Colosf. II, 9.
Godin. ©óttm. Hand. XIX, 27. Zie Diana.
Godlyk. ©klicf>.
Betekent nu eens het geen van God komt, — dm eens het geen betrekking op , en eenige overe'e'm» komst met God heeft, en by gevolg volkomen is Naa deeze algemcene aanmerking is het gemaklyk* de volgende uitdrukkingen tc verklaaren. *
Gy meent niet wat Godlyk, maar vjat menschlyk is, dat is u gaat niet de zaak van God, maar uw aardsch belang ter harten. Matth. XVI, 23.
Wy zyn Godlyk geflacht, dat is, wy rt'ammen Van God af. Hand. XVII ,29.
Christus, eene Godlyke kracht, en Godlyke wys~ heid, dat is , de leere van Christus getui°t van Gods almacht en wysheid. 1 Cor. 1, 24. °
De Godlyke dwaasheid is wyzer, dan de menfchen zyn, datis, het Godlyk raadsbefluit, het welk de menfchen voor ongcrymd houden , gaat alle begrippen der menfchen te boven. 1 Cor. I, 25.
De Godlyke zwakheid is flerker , dan 'de'menJthen zyn, dat is , de middelen, waar van God
zich



G O Et
fclch bedient ,en waar van de menfchen oordeelen, dat zy krachtloos zyn, gaan alle menschlyke krachten te boven, i Cor. 1, 2$.
Eenvouwigheid en Godlyke louterheid, dat is, eenvouwige oprechtheid , die Gode welbehaagt. a Cor. I, 12.
Godlyk bedroefd worden, dat is, over zulke dingen bedroefd worden, die den Godsdienst betreffen [of misichicn beter, eene droefenis ondervinden, die door Gods Geest gewerkt is Vert.] Godlyke treurigheid kondc daarom door Godsdienstige treurigheid, fjdie God gewerkt heeft. Vert. 1 vertaald worden. 2 Cor. VII, 9, 10.
Godlyke yixer, dat is, yver om de zaake van God. 2 Cor. XI, 2.
Godlyk prediktampt, dat is, het geen ons door God is opgedraagen. Colosf. I, 25.
Tot eene Godlyke grootheid wasfen, dat is, zynen volkomen [Jgcestlyken] wasdom erlangen. Colosf. II, 19.
Der Godlyke natuur e deelachtig worden, dat is, in zyne denkwyze Gode gelyk worden. 2 Petr. I, 4.
Godloos. Godlooze. @ofrto& itncsóttltd).
In fommige plaatzen van het N. T. heeft men" onder dit woord eenvouwiglyk eenen onbekeerden te verftaan: by voorbeeld, Rom. IV, g, V, 6.
1 Petr. IV, 18. — Somtyds betekent Godloos zoo veel, als ten uiterften ondeugend : by voorbeeld,
2 Petr. II, g, 6. Jud. vers 15. — Somtyds is het betreklyk op eene byzondere foort van ondeugendheid. Hebr. XII, 16. betekent Godlooze zoo veel als Godvergeeten. Juda vers 4. zoude men, in plaatze van dit woord, roekloos kunnen zetten. — Tit. II, 12. heeft men 'er de ondeugden door te verftaan, die byzonder by de Heidenen gevonden werden.



§04 GOD
Godloosheid.
2 Tim. II, 16. £Het helpt veel tot Godloosheid, datis, het doet het hart tot allerleie ondeugdeft ontaarten. Vert.]
Godsdienst, ©otteébkmfc.
Er zyn drie betekenisfen van dit woord, dewelke onderfcheiden moeten worden. Het betekent naamlyk.
i.) Godsdienftige gebruiklykheden of gewoontens. Hand. XVII, 23. Rom. IX, 4. Den Israëliten behoort de Godsdienst, datis, de offeranden maaken één van hunne voorrechten tut. Hebr. IX, r. Rechten en Godsdiensten, dat is, Godsdienstige inrichtingen. Hebr. IX, Si. Gercedfchap van den Godsdienst, dat is, offergereedfchap. X , 2. *
3.) Eene Godsdienstige bediening. Phil. II, 17.. Of ik geofferd worde over den Godsdienst van uw geloof, dat is, om mynes Apostelsampts wille. Hebr. X, 11. Godsdienst oefenen, dat is, den offerdienst waarneemen.
3.) Daadlyke eerdienst van God. Hand. XXVI, 5. Rom. XII , 1. Verflandige Godsdienst, dat is , waar by men een behoorlyk gebruik van zyn verftand maakt. Jac. I, 26. — ffiisfchien behoort a Thesf. II, 4. ook tot deeze klasfe.
Godshuis. @öfftè!j<utë. Matth. XII, 4. David ging in bet Godshuis. Hier door kan men den Tempel niet verftaan, die anders dus genoemd wordt, want dezelve was toen noch niet gebouwd — maar het betekent hier den Tabernakel , dewelke toen te Nob, eene priesterlyke Stad, bewaard werdt. 1 Sam. XXI, f5.
Gods»



GOD .305
Godskist. ©otteéfaêttn.
Door dit woord heeft Luther twee Grtekfche Woorden vertaald , die evenwel niet van ééne betekenisfe zyn. Mark. XII, 43. Joh. VIII, 20. Wordt van den Voorhof der vrouwen gefproken, alwaar de kisten ftonden, in welke het volk vrywillig zyne giften wierp , die tot offeranden en den dienst des Tempels, of ook tot onderhoud der armen gebruikt werden ; maar Matth. XXVII, 6. wordt de fchatkïst van den Tempel bedoeld, in welke het geld bewaard werdt, het welk men uit de eerstgemelde kisten of koffers verzameld hadt.
Gods las t ering. ©oftepla&ei'ung. Hier door verftaat men, wanneer iemand, door woorden of daaden , of zich zeiven ten onrechte Godlyke voorrechten aanmaatigt, of Gode menschlyke onvolmaaktheden aandicht. De eerstgemelde foorte van Godslasteringe heeft men Matth. XXVI, 65. Luk. V, 21. Joh. X, 33. — de laatfte Mark. III, 28. VII, 22, tc verftaan.
Godverachters. ® otteêvetafytei. Paulus noemt de Heidenen Godverachters, of eigenlyk haaters van God Rom. I, 30. dewyl zy, door hunne woorden en daaden, hunnen afkeer van den waaren God deeden blyken.
Godvreezend. Godvruchtig. ©otteëfurdjttg.
Luk. II: 25. betekent dit woord zoo veel als Vroom, godsdienstig. In de overige plaatzen, zoo als Hand. II, 5. VIII, 2. X,7, 22. Xin, 43XVI, 14. XVII,4. XVIII,7. wordt door Godvreezend, een Heidensch Profelyt verftaan, die in zoo verre den Joodfchen Godsdienst toegedaan was, dat hy den eenigen waaren Gód kende, maar echter de befnyding noch niet hadt aangenomen. Men kan derhalven uit dit woord niet befluiten, dat hy, van wien het gebruiktwordt, altoos waarlykvroom



3o6
GOD G O E
geweest is. — zyn huis Godvruchtig te regeeren i Tim. V, 4, betekent, zich jegens zyn huisgezin liefderyk gedraagen.
Godzalig, ©oKfdt'g.
'Er zyn buiten twyfel twee betekenisfen, waar in ditwoord voorkomt. Het geeft naamlykte kennen,
1. ) Eenen belyder van den Cbristlijken Godsdienst.
Hand. X . 2. i Tim. VI, 6. Het is een groot gewin, wie Godzalig is, datis, die het Christendom is toegedaan. 1 Tim. III, 16. betekent de Godzalige geheimnis niet anders, dan verborgenheid van den Christlyken Godsdienst.
2, ) Eenen beoefenaar van dien Godsdienst. 2 Tim.
Ill,i2. Godzalig leeven in Christus Jefus, dat is, volgens dc voorfchriften des Evangeliums leeven. Tit. II, 12. 2 Petr. 11,9.
godzalihheid. ©Ötffdi<jfctf.
Onder dit woord moet verftaan worden,
1. ) De Christlyke Godsdienst zelf. 1 Tim. II, 10.
Godzaligheid betoenen, dat is, toonen, dat men in den Christlyken Godsdienst onderweezen is. 1 Tim. VI, 3. De leere van de Godzaligheid, dat is, het onderwys in het Christendom , 1 Tim. VI, 5. Die meenen, dat de Godzaligheid een handwerk is, dat is, die den Godsdienst voor eene foort van kostwinning houden. 2 Tim. 111,5. Den fchyn der Godzaligheid hebben, dat is, een uiterlyk belyder van den Christlyken Godsdienst zyn.
2. ) De beoefening der voorfchriften van den Gods¬
dienst. 1 Tim. II, 2. IV, 8. VI. 11. 2 Petr. fi 6. III, 11.
Goed. ©uc.
pit woord betekent zoo veel, als
1.) Volkomen, voortreflyk. Matth. XIII, 8. — Matth. XIX, 17. Goede meester, dat is, volmaakte



G O E
maakte Leeraar, wat zat ik goeds doen, dat ik het eeuwig leeven mooge hebben ? Jefus fprak tot hem; wat noemt gy my goed? (volkomen) niemand is goed (volkomen), dan de eenige God. — Mark. X, 17, 18. — Luk. X, 42, Maria heeft het goede deel verkooren, dat is, voor zich de beste fpyze verkooren. Matth. XVII, 4. Hier is het goed zyn, datis, het is hier eene voortreflyke
plaatze, om te blyven. Gal. IV. 18.
Yveren is goed, dat is, loflyk.
2. ) Nuttig: Matth.-XIX, 10. 'Het is niet goed
(raadfaam). te trouwen. — Mark. IX, 50. Het zout is goed, dat is, eene nuttige zaak. — Joh. XVI, 7. Het is u goed, dat is, voordeelig voor u. Joh. XVIII, 14. Rom. VII, 12. De wet is goed, datis, nuttig. Rom. XIII, 4. 1 Cor. VII, 8, 26. 1 Tim. I, 8. IV, 4. 2Tim.
I, 14. Hebr. XIII, 17. Jac. I, 17.
3. ) Rechtfchapen, vroom, Matth. V, 45. Luk.
XXIII, 50. Jofeph, een goed, vroom man, dat is, een ongemeen braaf man. Joh.X, 12. Ik ben een goed (getrouw) herder. 1 Cor. •XV, 33. 2 Cor. V, 10. Phil. I, 15. 1 Petr. •
II, 12.
Goed. het Goede. Góeds, ©ttfté.
Betekent in het N. T.
1. ) Het geen zedelijk goed, volkomenis. Matth.
XII, 34, 35. Joh. I, 47. Wat kan van Nazareth goeds' (het geen zoo byzonder goed zoude zyn) komen? Rom. III, 8. VII, 18. Gal. IV, 18. 1 Thesf. V, 15, 21. 1 Petr.
III, 13.
2. ) Het geen nuttig is. Rom. VII, 13. Is dan,
het geen goed is, my een dood geworden? (dat is, heeft dan, hetgeen op zich zelf nuttig is, my den dood veroorzaakt ? — Rom. X, 15. Hei goed verkondigen, dat is, gelukzaligheid aankondigen. Rom. XII, 9. Hangt het goede aan, datis, doorliet geen voor andeV 2 ren



303 G 0 E
fen nuttig is. —- Rom. XV, 2. — Gal»' VI, 6. Iemand allerlei goeds mededeelen . datis, zich op allerlei wyzen weldaadig jegens iemand bewyzen. Eph. IV.28. Wat goeds werken , dat is, een nuttigen arbeid verrichten, Philem. vers 14.
Goed. Goederen. ©tSfer. Tydelyke goederen, dus wordt alles genaaamd, het geen een mensch als zyn eigendom bezit; zoo wel beweeglyk, zoo al» geld, als onbeweeglyk, zoo 'als huyzen enz. men heeft nu eens het een, dan eens liet andere te verftaan, Matth. XIX, 22. XXIV, 47. XXV, 14. Mark. V, 26. Luk. XII, 15. XV, 12. XVI, i- XIX, 8. Hand. II, 45. 1 Cor. VI, 3, 4. 1 Joh. III, 17. Hebr. X, 34. 'Geestlyke goederen , fluiten alle foorten van gelukzaligheid in, die wy aan Christus en zyne leere te danken hebben. Rom. XV, 27. Is 't dat de Heidenen hunne geestlyke goederen (de weldaaden van het Evangelie) deelachtig geworden zyn, zoo is het behoorlyk, dat zy hun ook in lichaamlyke goederen dienst bewyzen, dat is, hen met lichaamlyke weldaaden onderfteunen. — Eph. I. 3. Hcmelfche goederen, zyn weldaaden, die op den Hemel betrekJyk zyn.
Goed. Goedertieren. (Stifig.
Betekent
Welmeenend. Luk. VI, 35. 1 Petr. II, 18. Weldaadig. Matth. XX|,,i$. Tit. I, 8. II, 5. —
Het goedertieren woord Gods. Hebr. VI, 5'. dat
is, zijne heerlyke belofte.
Goed d0efcr. ©uftë rtjittt.
1. ) Daad/yke blyken van zyne vroomheid geeven.
Matth. XIX, 16. Joh. V, 29. Rom. II, 10. III, 12. VII, 18. XIII, 3. Eph. VI, 8. Jac. IV, 17.
2. ) Weldaadig zyn. Mark. 111,4. Luk. VI, 9.
Hand. IV, 17. Gal. VI, 9. 2 Thesf. III, 13. 1 Tim. VI, 18.
Goed-



G O ï G O G sof
Goeddunken, ©inifen. Hebr. XII, 10. Geene (onze lichaamlyke Vaders ) hebben ons weinig dagen ( eenen korten tyd ) gekastyd, naar hun goeddunken (volgens hun goedvinden, nu eens harder dan eens zachter).
Goeddunken. ® tttbiSnf cl.
Vooroordeel, i Tim. V , 21. Ik betuige voor God (Tik bezwecre u. Vert.] dat gy dat houdt (waarneemt) zonder eige goeddunken, dat is, zonder zekere vooroordeelen te volgen, die ons doorgaans verleiden, om partydig te handelen.
Goedheid. Goedertierenheid. ®utc. ©uttsfeit. Eene werkfaame neiging, om anderen gelukkig te maaken. Rom, II, 4, XI, 22. XV, 14. Eph. II, 7. V, 9. Gal, V, 23. 2 Thesf. 1, 11.
Goeree. ©tttfurt. Eene plaatze , daar het goed is, te landen. Waarfchynlyk was het ,eene ftad op het eiland Creta, maar die reeds lange verwoest is, dewelke zulk eene veilige haven hadt. Paulus konde, op zyne reize na Rome, ter nauwer nood, deeze haven bereiken. Hand. XXVII, 8.
Gog.
Is de geheimzinnige naam van een volk , of eene perfoone, waar van de Christhjke Kerk, volgens de voorzegginge van Johannes, veele verdrukkingen zoude moeten ondergaan. Welke perfoon of welk volk men 'er bepaaldelijk onder te verftaan hebbe, kan onmooglijk gezegd worden, Openb. XX, 7. Zie Magog.
V 3 Gol-



3ïo G O L GOM' G O R
golgotha, Of golgatha.
De openbaare Gerichtsplaats , die buiten het oud Jerufalem, ten noorden van den Burgt Zio i, lag. Zij droeg deezen naam, (Hoofdfchedelplaatze) dewyl het de plaatze was, daar men doorgaans dc misdaadigers onthoofde. Het was geen berg , en lag noch minder in het midden van het tegenwoordig Jerufalem; zoo als men thans de reizigers diets maakt. Matth. XXVII, 33. Mark. XV, 22, Joh. XIX, 17.
gomorra.
Eene kleine Stad, die, eer zy verbrandde, in het breede deel lag, het welk door den Jordaan bevochtigd werdt., en, wegens zyne uitfteekende "ggmj; ryk aan vee, vruchten, en vette weiden was. Om de beestachtige ondeugd van haare inwooneren werdt deze Stad, door vuur van den Hemel, misfehien door middel van eenen geweldigen donder, verdelgd. Op deze verfchriklijke gebeurtenis zijn eenige plaatzen 'van het N. T betreklyk. Mark. VI, n. 2 Petr. II, 6. Juda vers 7.
Gordel, ©tittel.
Een breede band , die om het lichaam gedraagen wordt, en waar van de Oosterlingen zich bedienen, om hunne lange bovenkleederen op tc binden, Matth. III, 4. Hand. XXI, n. Openb. I, 13. — Van deezen Gordel bediende men zich insgelyks om het geld te bewaaren, dat men by zich droeg. Matth. X, 9. '
Gorden, ©foten.
Zichgorden wil zeggen, den Gordel omdoen. Hand. XII, 8. Joh, XXI, 18. Toen gy jonger waart, gordde gy u zeiven , en wandelde, waar gij wilde: (gy hadt in alle ftukken burgerlijke vryheid) maar wanneet■ gy oud wordt, zult gy uwe handen (moebinden m eenander zal u 8,orden, dat is,
Goud.



G O U G R A
311
Goud. ©olb.
Betekent zoo wel dit edel metaal zelf, als ook het geen de konst daar uit vervaardigd heeft, gelijk mede, het geen dezelfde innerlyke waardy als goud heeft.
Matth. XXIII, 16.. Het goud aan den Tempel, of liever, het goud van den Tempel, is de Schatkist, waar in het geld bewaard werdt, het welk men vrywillig of volgens plicht gegeeven hadt.
Hand. III, 6. betekent goud en zilver, niets anders, dan Goud en Zilvergeld, Zoo ook Kap. XX, 23. 1 Petr. I, 18.
1 Tim. II, 9. Vcrftaat Paulus onder Goud, een tooyfel der Vrouwen , waar aan veel gouds verkwist is. Zie 1 Petr. III, 3.
I Petr. I, 7. Goud, dat door het vuur beproefd is, dat is, het geen de vuurtoetze houden kan. Openb. III, 18.
Goudsmid. (Bolbfdjmibf. Eigenlyk een Konstenaar, die in Zilver arbeidt. Hand, XIX, 24. Zie De bi et mus.
Gra'aven. .©wbcn. Luk. XVI, 3. betekent aldaar allerlei Veldarbeid.
Gracht. @ui6e. (Een gegraave kuil. Vert.) Matth. XV, 14.
Graf. ®xib. Dit woord wordt flechts e'e'nmaal in het N. T. in eene fïgumiyke betekenisfe gebruikt, te weeten, Rom. III, 13. Hun keel is een open graf, datis, hunne woorden zijn zoo vergiftig, als de dampen, die uit een pas geopend graf komen. In de overige plaatzen heeft het zyne eerste en eigenlyke be-, tekenisfe, van eene plaatze onder den grond, daar de lyken nedergelegd worden.
V 4 Matth.



3Ï3 G R A
Matth. XXIII, 27. Gy huichelaars, gy die gelyk zyt als de gewitte graven. (De graven waren yan buiten met kalk beftrceken , ten einde de reizigers dezelve van verre zouden kunnen zien, en zich wachten, om niet verontreinigt te worden.) b
Matth. XXIII 29. Wee u Pharifeeuwen, gy die de graven der propheeten bouwt (gedenktekenen by hunne graven opricht) en verciert de graven der rechtvaerdigen.
Matth. XXVII 60. Jofeph leide het doode ligchaam van Jefus in zijn eige nieuw graf, 'twelk hij in een Jleenrotze hadt haten uithouwen. Waarichijnhjk was het eene holligheid, in een rots 5^r°d"Wen' WaarÜ1 °"Ze HeiIand begravén
Ut»?l'AA' Ier«s vergrelijkt dc pharifeeuwen met bedekte dooden graven, dat is met eraven , die niet gewit waren, tot welke men dus onbefchroomd naderde, en zonder het te weeten, zich verontreinigde.
Giiafdoeken. ©j<iba!d)er. Joh. XI 44. Zyn de linncdocken of windfeJen waar mede men, by de Jooden cn ^gZeuaaren gewoon was eenLyk, van het hoofdtot de voeten te bewinden, vuo
Gramschap, ©jt'mm.
Betekent toom, die den mensch verwoed mnnht Wanneer derhalven Eph. IV, 3r ColoSf'I?? ï gramfchap en toom byéén gevoegd wordt dit zoo veel, ajs woedende, toorn. ' bet<*e«t
Gras.
■ fTi l\' t Harï- VI> 3?- - Het wordt
Gr en*



GR E G R I G R O $ij
Grens en. &myt. Mark. I, 25. De grenzen van Galilaa, dat is,
dc nabuurige landen rondom Galilasa.
Grieken, ©jt'edxn. Onder deezen naam worden in hetN.T. verftaan,
1. ) De Heidenen in het algemeen, dewyl toen de
meeste Heidenfche Volken de griekfche taaie fpraken. Hand. XVI, 3. XIX, 10, i7. Rom.I,
14, 16. lil, 9. X, 12. 1 Cor. I, 23. X, 32.
XII, 13.
2. ) De 'Jooden, die onder de Heidenen verflrooyd
waren, en de Griekfcbe taaie fpraken. Joh. VII, 35. XII, 20. IX, 29. XVIII, 4, 17. XIX, 1 . 1 Petr. I, 1.
3. ) De Christenen, die uit het Heidendom bekeerd
waren. Hand. VI, 1. XXI, 28. vergel. vers 24, 25.
4. ) Heidenfche Profelyten, die den Joodfchen
Godsdienst aannamen. Hand. IX, 28. XI, 20. XIV, 1. XVII, 4. XIX, 20.
Griekenland. ®2ted;enI<mN Wanneer Hand. XX, 2. gezegd wordt, dat Paulus uit Macedonien na Griekenland gereisd is, geeft dit woord die vrye, Griekfche, Landfchappen tc kennen, dewelken tusfchen Thesfalien enPeloponnefus lagen, en onder de naam Achaja bekend waren.
Grieks. ®2id)téd). Betekent Hand. XXI, 37. Openb. IX, 11. De Griekfche taaie. — Mark. VII, 26. Hand. XVII, 12. Den Heidenfchen Godsdiens te toegedaan.
Groen. ®aui. Luk. XXIII, 31. Zo men dat doet aan het groene bout (aan den groenen boom), wat zal aen het dorre gefchieden? Een fpreckwoord, het welk niets anders wil zeggen, dan: indien den vroomen zulk een ongeluk overkomt, hoe zal het dan den ondeugend en gaan.»
Y$ Groe-



BH G R O
Groeten. @itf|jett.
'Matth. X, 12. Als gy in een buis gaat, zoo groet
het zelve, dat is, wenscht aan de bewoone-
ren van het zelve zegen. Luk. X, 4. Groet niemand op de ftraate, dat is,
houdt u onderweegs niet op met de gewoone
beleefdheden. 2 Joh. vers 10, 11. Zo iemant tot u komt, en
brengt deze leere niet, neemt dien niet in buis,
en groet hem ook niet, dat is , verwelkomt hem . niet in den naam der gemeente, dewyl dit als
eene aanbieding, om hem te herbergen, zoude
kunnen aangezien worden.
Grond. (Biuttè. Betekent
Eigenlyk genomen den grond, of het fundament, van een gebouw. Luk. VI, 48, 49. XIV, 29.
- Openb. XXI, 19. Van daar betekent grondlegging der waereld zoo veel, als het begin der waereld. Luk. XI, 50. Eph. 1,4.
In eenen oneigenlyken zin, is het meest betreklyk op de grondwaarheden van het Christendom, en het onderwys in dezelve. Rom. XV, 20. Ik heb my bevlytigd, om het Evangelie te prediken, alwaar Christus naam niet bekend ivas op dat ik niet op eenen vreemden grond bouwde', dat is, niet flechts het werk, door anderen begonnen, voorzette, maar zelf nieuwe gemeenten ftichtte. 1 Cor. III, 10. Gy zyt Gods gebouw, datis, een gebouw, dat ter eere van God moet gefticht worden. Ik, door Gods genade, die my gegeeven is (uit hoofde van het' ampt, het welk God my heeft opgedraagen) , heb den grond gelegd, ( door het eerfte onderwys) een ander bouwt 'er op. — vers 11. Eenen anderen grond kan niemand leggen , dan dien, die 'er gelegd is; dewelke is Jefus Christus, dat is de waarheid, dat Jefus de Mesfias is, die ik tot eenen grond van myne onder-
richtin- '



G R O §1$
richtingen gelegd hebbe, is de eenige grondflag van alle de waarheden van het Christendom, Eph. II, 20. Gy zyt Gods huisgenooten, gebouwd op den grond der Apostelen en Propheeten, dat is, gy zyt, door het onderwys der Apostelen en Propheeten, leden van de Christlyke Kerk geworden.
1 Tim. VI, 19- Een goede grond op het toekomende , dat is, eene verzekering of een onderpand van zyn toekomstig geluk.
2 Tim. II, 19. De vaste grond Gods beflaat, dat is, de Kerk van God, die zoo wel gegrondvest is, ftaat onbeweeglyk.
Hebr. XI, 10. Abraham wachtte op eene Stad, die gronden heeft, datis, waar in hy beftendig konde woonen.
Op twee plaatzen komen in den Grondtekst twee verfchillcnde woorden voor, die Lutherus door Grond vertaald heeft. Te weeten Luk. I-, 4. en 1 Petr. III, 15. in de eerfte plaatze zoude men het woord Overtuiging, in dc tweede re~ kenfehap kunnen gebruiken.
Gronden, ©um&eu.
Betekent
In eenen eigenlyken zin, den grond van een gebouw leggen. Matth. VII. 25. — Van daar betekent de aarde gronden, Hebr. 1,10. zoo veel, als dezelve voortbrengen. — Joh. XVII, 24! Eer de waereld gegrond was, dat is, eer zy eenen aanvang nam.
Jn eenen figuurlyken zin, in zyne begrippen cn neigingen beftendig zyn. Eph. III, 17. Door. de liefde (liever in de liefde') gegrond worden, dat is, in dezelve meer en meer bevestigd worden. — Colosf. I, 23. In het geloof gegrond blyven, datis, by de leere van Jefus ftandvastig volharden. — 1 Petr. V, 10. Christus zal u gronden, dat is, in het goede bevestigen.
Grond-



3l6 G R. O
Grondvest, @iimbftét«. i Tim. III, 15. Een pylaar en grondvest der waar" "beid, dat is, de waarheid : God is geopenbaard in het vleesch enz. is een grondflag en fteun van de Christlyke leere, en eene groote verborgenheid van den Godsdienst.
Groot. ©iofj. Dit woord, het welk op zich zelf zeer onbepaald is, moet altoos in betrekkinge op de perfoon of zaake, van welke gefproken wordt, befchouwd worden. Hier door alleen kan men de waare en bepaalde betekenis van het zelve in elk byzonder geval leeren kennen; hoewel telkens de grooterc of mindere waardigheid en volkomenheid eencr perfoon of zaake ten gronde ligge. Van dien kant zullen wy dan de plaatzen van het N. T. befchouwen, waar in de woorden, groot, groot er, grootst eene nadere opheldering noodig hebben. Matth. IV, 16. Het volk — ziet een groot licht,
datis, een hecrlyk licht. Matth. V, 35. Jerufalem is de ftad des grooten Ko" nings, dat is, de ftad van God, den grootften Koning.
Matth. XI, 11. Onder, allen, die van Vrouwen gebooren zyn (die tot dus verre geleefd hebben) is 'er niemand opgekomen, die grooter is (meer voorrechten bezat) dan Johannes de Dooper. Maar die de kleinfte is in het Hemelryk (de gcringfte Leeraar in het Ryk van den Mesfias) fjin de Kerke van het N. Teftament, Vert.] is grooter dan hy (heeft noch grootere Voorrechten, ten aanziene van zyne duidelykerc kennisfe in den Godsdienst, zyne wonderkracht enz.) Luk. VII, 28.
Matth. XXII, 38. Dit is het voornaamfte en groot" fte (het eerfte en gewichtigfte) gebod.
Mark. X, 43. Die groot wil worden onder u, (die boven anderen wil verheven zyn) die zal uw dienaar zyn (die zal anderen dienen).
Luk. I.



I
G R Ö
Luk. I, i$. Johannes zal groot zyn voor den Heere , datis, hy zal een ongemeen groot man zvn.
Luk. I, 49. De Heer heeft groote dingen aan my gedaan, dat is, my eene groote onverwachte weldaad bcweczen. Luk. IX, 46. Daar kwam ook een gedachte onder . hen: wie onderhen de groot/Ie (de voornaamfte) was.
Joh. I, 50. Gy zult noch grootere dingen zien, dan deeze, gy zult dingen ondervinden, die u noch meer overtuigen zullen, dat ik de Mesfias ben.
Joh. V, 36. Ik heb een grooter getuigenis, dan het getuigenis van Johannes, datis, ik heb nog fterkere bewyzen voor de Godlykheid myner zendinge, dan het getuigenis, dat Johannes van my heeft afgelegd.
Joh. X, 29. De Vader is grooter (machtiger) dan alles.
Joh. XIX, 31. De dag des zeiven Sabbaths was groot, datis, die'dag was byzonder heilig, dewyl de eerfte dag van het paaschfecst teffens op eenen Sabbath viel.
Hand. II, n. Wy hoorenze met onze tongen (in onze taaien ) de grootfte daaden Gods fpreeken, dat is, Gods wonderen verkondigen,
Hand. II, 20. De groote en openbaare dag des Heeren, dat is, zyn heerlyke en verfchriklyke dag. Petrus verftaat 'er de tyd door, wanneer Jerufalem zoude verwoest worden.
Hand. VIII, 9. Simon gaf voor, dat hy wat groots was, dat is, een ongemeen mensch, die wonderen konde doen.
Hand. VIII, 10. Zy zagen alle op hem (hingen hem aan) beiden klein en groot, datis, geringe en voornaame lieden. Hand. XXVI, 22.
i Cor. XI, 11. Indien wy u het geestlyke zaayen, is het eene groote zaak (is het dan zulk een gewichtige zaak), zoo wy van u bet ligcbaame* lyke maayen.
iCor.



yi* Q R O
i Cor. XIII, 13. De Hef de is de grootfte onder baar dat is, de gewichtigfte van deze deugden.
X Cor. XIV, 5. Die propheteert (andere uit Godlyke ingeevinge onderwyst) is grooter (doet meer nut) dan die met tongen fpreekt (invreemde taaien fpreekt.)
I Cor. XVI, 9. My is eene groote deur open gedaan, dat is, ik heb veel gelegenheid, om nut te doen.
. 2 Cor. XI, 15. Het is niets groots (het is zulk eene vreemde zaak niet) dat ook zijne dienaars zich veranderen in (de uiterlyke gedaante aannemen van) predikers dergeregtigheid. Tit. II, 13. De ver/chijning (openbaaring) der heerlijkheid des groot en (hoogverheven) Gods.
1 Joh. V, 9. Is 't, dat wij het getuigenis der menfchen aanneemen (voor waar houden) zo is Gods getuignis grooter (noch geloofwaardiger.)
3 Joh. vers 9. Die onder ben groot geacht wil zyn, dat is, zich zeiven groote voorrechten aanmaatigt.
Hebr. VIII, it. Zij zullen mij allen kennen, van den kleinften af tot den grootften toe, (jongen zoo wel, als ouden.)
Hebr. XI, 24. Mofes, toen hij groot werdt, toen hy volwasfen was.
Hebr. XIII, 20. Jefus, de groote Herder derSchaapen, dat is, de opperfte herder van zyne gemeente.
Grootheid, ©jofje. Godlyke grootheid, betekent Colosf. II, 19, den vóortreflyken wasdom der Kerke van Christus.
Grootmoeder.
2 Tim. I, g. Loïs, dc Grootmoeder van Timotheus, van moeders zyde, was eene Joodin van afkomst, maar nam den Christlyken Godsdienst aan. Zy leefde waarfchynlyk noch, toen Paulus de Gemeentens in Lycaonia grondvestte, en haar kleinzoon een Christen werdt. Dan naar alle gedachten
was



GR O G R U G R Y 0$
was zy reeds dood, toen Paulus zynen brief aan Timotheus fchreef.
Groote. (Bjófjê.
Luk. XII, 25. Verftaat men daar onder gemeènlyk de lengte van het lichaam; dan de natuur der zaake en de grondtext doen ons meer aan dc lengte van iemands leeven denken.
Gruwel. ®zattel. ©wuefa.
Betekent alles , waar van men eenen affchuw heeft. Luk. XVI, 15. Tit. I, 16. — Gruwel der verwoestinge. Matth. XXIV, 1$, Jefus verftaat daar onder de verwoesting van Jerufalem, dewelke plaats zoude hebben, wanneer het leger der Romeinen hunne ftandaarten, of Arenden, in de nabyheid van den tempel zouden geplant, datis, Jerufalem verovert hebben fj met andere woorden, gruwelen der verwoesting is zo veel, als verwoestende gruwelen; waar mede de Standaarten der Romeinen bedoeld worden. Deeze worden gruwelen genaamd, om dat zy, wegens de beeldtenisfen, den Jooden een gruwel waren, en verwoestende gruwelen, om dat zy de verwoesting van Jerufalem en den Tempel kwamen aanbrengen. Vert,] Dan. IX, 27. —■ Een' gruwel van iets hebben, dat is, iets? veraffchuuwen. Rom. 11,22.
Gruwelyk. ©toulid).
In plaatze van dit woord zoude men Hand. XX, 29. verfcheurend, en 2 Tim. III, 1. gevaarlyk kunnen gebruiken. Gruwelyke dingen doen, Openb. XXI, 17. betekent afgodery bedryven.
Grypen. ©ïetfeii.
Iemand grypen zoo veel als gevangen neemen. — Te wyd grypen. 1 Thesf. IV, 6. wil zeggen : trouwloos handelen. — In een vreemd ampt grypen 1 Petr. IV, 15. Zich rechten aanmaatigen , die ons niet toekomen. — Phil. III, 12.
Gry-



Sso GRY GUL GUN HA H AA
Grypend. fltófjenb. Roofgierig, onverzadelyk. Matth. VII, i£.
Gulzig. ©d)tt>dgeï.
Betekent Tit. 1,6. In het algemeen menfchen, die ovcrdaadig in hunne leeyenswyze zyn.
Gulzigheid, tyaê.
Betekent zo veel, als onmaatighcid in eeten en drinken. Matth. XXIII, 25. Gy houdt de fchoteli van buiten rein, maar van binnen is het Vol gulzigheid, dat is, gy vult dezelve , met het geen gy tot overdaad aanwendt.
Gunst.
Hand. XXV, 3. De Pharifeeuwen baden om gunst by Festus, dat by hem liet roepen na Jerufalem, dat is, verzochten hem, dat hy hun dc gunst wilde bewyzen , van Paulus te Jerufalem te laaten verhooren. — 1 Tim. V, 21. Ik betuige (ik bezweer u) dat gy niets doet naar gunst, dat is, dat gy niet partydig handelt.
\
Ha. <Pfui bid;.
Eene uitdrukking van befpottinge. Mark. XV, 29.
Haage. Qccfe. Doornen, Haagdoornen. Luk. VI, 44,
II aa ne n-



H A A 321
Haanengekraay. ^mnfdjjep.
De tyd tusfchen middernacht en het aanbreeken Van den dag. De Jooden verdeelden naamlyk den nacht in vier deelen, die zy nachtwachten noemden. Het eerste heette avond het tweede middernacht —- het derde het haanengekraay — het vierde de morgen; die met het aanbreeken van den dag begon. Mark. XIII, 35.
Haast. Haast igiïk. 58<!ï&.
Betekent Openb.III, 11. XXII, 6, 20. zoo veel als plotfelyk , op het onverwachtst. Met haast. Mark. VI, 35.
Haasten. (Eifai. 2 Petr. III, 12. Haaften tot de toekomst van den dag des Heeren, dat is, den Oordeeldag met verlangen tc gemoet zien. In de overige plaatzen heeft dit woord zyne eigenlyke betekenis. By voorbeeld Luk. VIII, 4. Hand. XX, 16. XXII, 18. 1 Thesf. II, 17.
Haat. Qcifj. Op alle plaatzcn van hetN. T., waar in dit woord voorkomt, te wecten Rom. j, 29. Gal. V, 21. Phil. I, 15. Jac. IV, 5. wordt eigenlyk tegen nyd gewaarfchuwd, die evenwel altoos met haat van zynen naasten gepaard gaat.
Haat en. ^dfjert. 'Er zyn twee betekenisfen, dit dit woord in het N. T. heeft. Te weeten, het geeft te kennen, 1.) Eenen daadlyken afkeer van eene perfoon of zaak hebben. — Matth. V, 43. Gy hebt gehoord, dat gezegd is: gy zult uwen naasten lief hebben, en mven vyand haaien. De Jooden bepaalden het gebod van menschlievendhcid alleen tot menfchen, die hun de naasten, dat is, hunne Vrienden, Landslieden X «f



g22 HAAHA.BHAG
of Geloofsgenooten waren : terwyl zy' hefi veroorloofd hielden, anderen, die niet tot deeze klasfe behoorden, te haaten. Matth. X, 22. XXIV, 10. Luk. I, 71. I, 22. Toh". XV, 18. XVII, i4. Rom. XII," 9. Eph. V, 29. Tit. III, 3. 1 Joh. III, 15. IV, 20. Jac. IV, 2. Jud. vers 23. 2.) Iemand minder lief hebben, dan een' ander! Matth. VI, 24. Niemand kan twee Heeren (als eenlyfeigen Slaaf) dienen [wel te verftaan, twee Heeren, welker dienst, omdat zy van eenen ftrvdigen aart zyn, niet by eikanderen beftaanbaar is. Vert.] of hy zal den eenen haaten, den anderen lief hebben (van den eenen meerwcrks, dan van den anderen maaken). — Luk. XIV, 26. Is het dat iemand'tot my komt, (myn navolger wil worden) en haai niet zynen Vader, Moeder, Vrouw, Kinderen, Broeders, Zusters, ook daar toe zyn eige leeven, (en niet dit alles minder liefheeft, dan my;) die kan myn Jonger niet zyn. — Joh. XII, 2.5'. Die zyn leeven haat, dat is, niet zoo hoog acht, als my. — Rom. IX, 13. Jacob heb ik liefgehad, maar Efau heb ik gehaat, dat is, ik heb Jacob meer liefgehad, dan Efau.
IlABE L.
Zie Abel.
Hagar.
Eene ^gyptifche Slaavinne, die Sara aan Abraham tot een bywyf gaf, en by welke hy Ismaël teelde. Deeze geheele Gefchiedenis maakt Paulus Ga . IV, 24, 26. tot eene verhevenere zaak betreklyk, te weetcn tot de Mofaifche huishouding, tl £ J 6 ff^^vingop Sinaï eenen aanvang nam. Hagar is de berg Sinaï in Arabiën (het woord Hager betekent m de Arabifche taaie den ber- Sinaï) enjlrekt tot aan Jerufalem (en is op het tegen-
woor-



H A G HAK HAL II A N 323
Woordig Jerufalem betreklyk;) en is dienstbaar mei zyne kinderen (want dc hedendaagfche Jooden zyn noch aan de fchaduwachtige wet onderworpen. >
Hakeldama.
Een Syrisch - Chaldeeuwsch woord , het welk bloedakker betekent. Dezen naam droeg wel eer het ftuk lands, het welk, tot eene begraafplaatze van vrcemdlingen, van het geld gekocht was, het welk Judas voor zyne verraderye ontfangen hadt. Eland. I, 19. Zie Bloedakker.
Ha lle lujah.
Een Hebreeuwsch woord, het welk, in onze taaie , betekent : looft den Heere. Openb. XIX, 1, 3-
Hals.
• Dit woord komt in eene oneigcnlvke betekenisfe voor Matth. XXIII, 4. Hand. XV,"10. jCór. Vlij SS-
Halsstarrig.
Dit woord wordt in eene eigenlyke betekenisfe gebruikt van wilde paarden en osfen. Figuurlyk worden 'er menfchen door befehreeven , die zich kwaadaartiglyk tegen de waarheid verzetten. Hand„ VII, 51. XVII, 5-
Hand.
Ten opzichte van dit woord komen in aanmer-; kinge, ' , -
1. Plaatzen, in welke het in eene eigenlyke betekenisfe gebruikt wordt. Matth. VI,3. Wam neer gy aalmoezen geeft, zoo laat- uwe linkehand niet weeten , wat u-we rechte doet. Een fpreekwoord, het welk wil zeggen, datwy onze aalmoezen voor ons zelve, maar noch, meer voor andere menfchen, moeten verborgenhouden. Matth. XXII, 13. XXVI, 23. Luk. IX, fa. iCor. IV, 12. XII, 15, Eph. IV, 28.
X 2 IU



324
H A N
II. Plaatzen, waar in hetzelve 'm eenen figuur1} ken zin moet worden opgevat. En dan geeft het te kennen:
1. ) Macht, kracht, geweld. Matth. IV, 6. De
Engelen zullen u op de handen draagen, dat is, ukrachtdaadig befchermen. Matth. XVII, 22. Des menfchen zoon zal overgeleverd worden in de handen der menfchen, dat is, in hunne macht. Mark. VI, 2. daaden, die door zyne handen gefchieden, dat is, wonderwerken, die hy door zyne kracht verricht. — Luk. I, 71. betekent hand, zoo veel, als geweld. Joh. X, 28, 29. Hand. IV, 28, 30. Strek uwn hand uit, dat is, betoon uwe macht. Hand. VII, 50. XI, ix. 2 Cor. XI, 33. 1 Petr. V, 6.
2. ) Zekere natuurlyke of zedclyke (phyfieke of
moreele'y zverkingen , en blyken van macht. Matth. XVIII-, 8. zie afhouwen. Hand. XI, 21. De hand des Heeren was met hun, dat is, God Itondt hun by. Hand. XIII, n. de hand des Heeren komt over u, dat is, de Heer zal u ftraflen. Jac. IV, 8. reinigt de handen, gy zondaaren , dat is , ftaat van uwe ondeugende bedryven af. Hebr. Xlf, 12. zyn Jlappe handen een zinnebeeld der traaghc'id ten goede.
3. ) Zekere middelen of werktuigen , waar door
men iets verricht of laat verrichten. Hand. VII, 3,v Godt zondt Mofes tot eenen Verlosfer, door de hand des Engels, dat is, hy bevolmachtigde hem daar toe door zynen Gezand. Hand. XI, 30- XIV, 3 : Daar gefchicdden wonderwerken door de handen der Apostelen, datis, door middel van hen. Hand. XIX, 11. Gal. III, 19. de Wet is gegeeven door de hand des Middelaars, dat is, door iemand, dien by als een werktuig daar toe gebruikttc, Colosf. II, 11. Hebr. IX, ir
Noch verdienen de volgende fpreekwvzen eenige
. opheldering.
* D?



H A N 3»*
De handen aan iemand (laan, betekent, iemand, gevangen neemen. Matth. XXVI, &>. Luk. XI, 12. XXII, 53. Joh. VII. 30. ' '
De handen opheffen. Deeze gewoonte hadden de Toodén.
1. ) By het gebed, zyndc dan een zinnebeeld van
dc verheffing van het hart tot God. 1 Tim. II, 8.
2. ) By het zegenen van iemand, Luk. XXIV, 50.
3. ) By het doen van cenen eed, Openb. X, 5. De handen opleggen. Dit was by de Jooden eene
zinnebeeldige handeling, waar door de mededeeling van zekere voorrechten, gaaven of weldaaden wordt tc kennen gegeeven. Daarom gefchicdde dit: • .
1. ) By zegeningen. Matth. XIX , 13. Mark.
x,i6r
2. ) By het geneezen van kranken. Matth. IA, ib.
Mark. V, 23. Luk. IV, 40. Hand. IX, 12. 3 ) By het mededeel en der gaaven van den H. Geest. Hand. VIII, 17. XIX, 6. Hebr. VI, 2.
4. ) By de inwying tot Kerklykc bedieningen.
1 Tim. IV, 14. V, 22. 2 Tim. I, 6. De handen wafchen, zie waschen,
Handel. Handeling, fytnbrt.
'Er zyn drie voornaame betekenisfen, die dit woord in het N. T. heeft. Te weeten het beduidt
Een rechtsgeding, proces. Hand. XXV, 14. J Cor. VI, 1. Dus moet ook de plaatze Luk. XXIH, 50. verftaan worden, alwaar van Jofeph gezegd wordt, dat hv niet bewilligd hadt in hunnen raad cn handel,' dat is, in de wyze waarop zy het geding van Jefus behandeld hadden.
Een bcdryf, eene handtcering. 2 Tim. 11,4- Een krygsman wikkelt zich niet in de handelingen der neeringe, datis, houdt zich niet met eene burgerlykc kostwinning op. Hand. XIX, 25.
Schandelyke bedryven, in het byzonder Over/pel. 1 Thesf. IV, 6. Dat niemand te wyd grype, CDc rechten van eenen anderen verkorte) X 3 nocb



326 H A N
noch zynen broeder bedriege in den handel (noch hem door Overfpel beleedige).
Handelen. Sgmibtfiieten.
Zoo veel als koophandel dryven. De Apostel gebruikt dit woord 2 Petr. II, 3. jn eene oneigenlykc betekenisfe: zy zullen door gierigheid (uit <nerilheid) met vercier.de worden (door vleyendc'taaie'3) met u handelen (u tot zich zoeken te trekken)"
Handelen. Verhandelen, fömibchl. Komt voor
In eene zedekundige betekenisfe, waar in het op de vrye handelingen der menfchen betreklyk *. Luk. XXIII, 41. Hand. XXV, n. 2 Cor. V, 10. '
In eenen burgerly ken zin, in'welken 'er zekere handelingen van het gemeene leeven door verftaan worden. Zoo betekent het Hand. XiX <?o.
Onderzoekingen aan ftellen , Mark. IX 33.
Luk. XXIV, 17. Met cl kandoren over ietsfpr.eeken. — Hand. VII, 26. iemand tot vrede vermaanen.
Handhaaven. $<i!ibli(il3cn. Iets bezorgen, ter uitvoer brengen. Rom. XIII, 6. Zy zyn Gods dienaars die zulke befchermingen moer ten handhaaven, dat is j tot dit oogmerk arbeiden.
Handleider. ^mibkifcr. Iemand die eenen blinden by de hand leidt, om hem den weg te wyzen. Hand. XIII, u.
Handreiking. £mibracl)imcj.
Betekent
T,S vut'gmT.u~ hll!Pbncwyzing, onderftcumhg.
mÏ*¥?' % ?°hanlia ? Sufanna deeden bcm reiking (onderfteunden hem) van baarebaave (met haare tydlyke middelen) — Eph. IV, 16. Colosf.
II, 13.



H A N 32?
H, 19. Zie Gewrichten. Phil. I, 19. 1 Tim. V. 10. • . : hu.
In het byzonder — de inzameling en vcrdeelmg der milde gaaven tot onderhoud van noodlydende Christenen in de eerfte kerk. Hand. VI, I. betekent dc dagelykfche handreiking zoo vee! , als de dagelykfche uitdeeling van aalmoezen. Hand. XI, 29. Xll, 25. 2 Cor. VIII, 4. IX, 12.
Handschrift.
Eigenlyk een fchuldbrief [>f, gelyk men het by ons , in koopmans ftyl , noemt , eene Obligatie. Vert.] Dus noemt Paulus, Colosf. II, 14- d^ wet der plechtigheden, dcwvl die tegen de Jooden getuigde, en hen tot vervulling van dezelve verplichtte, gelyk eene Obligatie eenen fchuldenaar verplicht, om te betaalen.
Handteering. ftmibf fr'mmg. Koophandel, bcdrvf, kostwinning, Matth. XXII,
c De oncerlvke handteering , die Paulus,
iTim. 111,3. cn Tit. 1, 7. verbiedt, is laage winzucht.
Handwerk. $M&tt>öt. G3«Wï&«. Het was by de Jooden de gewoonte , dat zy hunne Zoonen, al lieten zy dezelve zich op de weetenfehappen toeleggen, teffens een eerlyk cn o-emaklvk handwerk deeden leereri. Zoo konde Paulus "met tenten maaken zyn brood verdienen. Hand. XVIII, 3. — 1 Tim. VI, 5. die raeencn, dat de Godzaligheid een handwerk is, dat is, die het Christendom als eene bezigheid aanzien, waar mede zy hun brood kunnen winnen.
Hangen.
Wy zullen alleen van die plaatze fpreeken waar in dit woord eene oneigenlykc betcekenis heelt. Matth. XXII, 40, aan deeze twee geboden hangt de \ 4



3*3 H A N HAR
geheele wet, dat is , deeze twee geboden zyn de grond van den gehcelcn Godsdienst,
II anna.
Eene hoogbejaarde Weduwe, die eene propheetiiche gaave hadt. Zy was in den Tempel tegenwoordig, toen Christus door zyne moeder en&Toiepn werdt voorgciteld, en boezemde haaren Lofzang uit. Luk. II, 36. enz.]
Hannas.
Werdt, onder Cyrenius of Quirinus, Stedehouder van Synen , tot de hoogepriciteiïyke waardigheid verheven: vyftien jaaren daar naa werdt hy, door den Romemichcn Landvoogd in Judcea, Valerius Gratus, op eene onrechtvaerdige wvze rf-czet Dan hy bchicldt zoo veel tc meer zyn aanzien by het volk, en invloed in dc zaaken van den Godsdienst Deeze was. de rede, waarom [Clus het eerst by hem gebracht, en hl zyn paleis de eerfte maal verhoord werdt.» joh. XVIII, 13 , 24,
Har an,
™Ehv CH?!f^ZC L" MefbP°ta™i^ (ofPadan Aram) ViJer in AL,UPfraat Scl^n , alwaar Tharaii, de Vader van Abraham, cenen tyd lang woonde Naa deszells dood verliet Abraham, 0^ Gods bevel aeeze plaatze en dit geheele land. Uand. VII 2, 4. Vergeleken met Gén. XI, 32. XII, 4, 5/
Hard. §att.
^taaue1'/0' Dit isecne harde r^, (ongerymde
Hand. XXVII, 29. Harde plaatzen, zyn ondieptens, klippen, of zandbanken.
Phil. I, 23. Beidend bekommert my hard het valt my moeijclyk, ten deezen opzichte eene keuze te doen.
Jud. vers 15 Het harde, dat de Zondaars tegen God gefproken hebben, datis. lasteringen die ty tegen God uitgefpooogen hebben. ? '
Har*



HAR sa*
Hardigheid. Sjnrtigf eit.
Hardigheid des harten, in cenen Zedekundigcn zin genomen, betekent, eigenzinnigheid , onbuigzaamheid. Matth. XIX, 8. Mark. XVI, 14.
H armageddon.
Openb. XVI, 16. Het is duister , of men hier door eene byzondere plaatze oflandltrcek tc verftaan hebbe;" dan of men dit woord als eene Symbolifche benaaming behoorc aantcmerken , waar door in het algemeen plaatzen worden aange* duid , die door eene groote ncdcrlaage vermaard worden; zoo als het gebergte cn het dal Megiddo. 2 Kon. IX, 27. XXIII, 29, 30.,
Harnasch. Sjrttntëd).
In eenen eigenlyken zin, de volledige wapenrusting van eenen krygsknecht [zoo als die weleer by dc Romeinen en Grieken in gebruike was. Vert.] Luk. XI, 22.
tn eene figuurlykc betekenisfe verftaat Paulus , Eph. VI, 11 , 13 , onder het harnasch van God, alle de middelen waar door Christenen in ftaat gefteld worden, om tegen dc verzoekingen te ftryden , cn dezelve te overwinnen.
Harp. $>rtïfe. Cyther. 1 Cor. XIV, 7. Openb. XV, 2. Gods harpen , dat is, Cythers, die by den Godsdienst gebruikt werden.
Harpspeelder. S^nrfenjVider, Openb. XIV, 2.
Hart. Jj«|.
Het is den Oofterlingen eigen, aan het hart van den Mensch toe tc ichryven, het geen eigenlyk van den Mensch zclvcn , of van zyne ziele moet gezegd worden. Dus betekent dit woord. b D X s I. Den



BS©
H A R
I. Den mensch zeiven. Luk. II, 19. De gedachten van veeier harten, dat is, van veclc menfchen. Luk. XXI, 34. Wacht u, «we Aarzen niet bezwaard worden, cJat is, dat gy niet bezwaard wordt. Joh. XIII , 2. De Duivel hadt Judas in het hart gegeeven, dat is, hem op de gedachten gebracht. Hand. II, 26. V, 3. VII, 51. XIV, 17. Rom.XVI, 18. Zy verleidende onfchuldige harten, dat is, de onnozele menfchen. Eph. VI, 22. Colosf. III, 15. 1 Thesf. III, 13. enz. II. Den geest, de ziele van den mensch. Matth. IX, 4. XII, 34. XV, 18. Joh. XIV, 1. Hand. XV, 9. 2 Thesf. II, 17. 1 petr. III, 15. III. Den toeftand der ziele, als mede. zekere krachten en werkingen van dezelve. Het verftand; de gedachten; aan/lagen. Luk. I , 51. de zin hunnes harten, dat is, hunne ontwerpen. Luk. XII, 45. In zyn hart zeggen, dat is, bv zich zei ven denken. Luk XXIV, 38. Mark. VI , 52. Hun hart was verbard, dat is, zy hadden diepgewortelde vooroordeelen. Rom. I , 2r. hun onverftandig hart, dat is , hun verduifterd verftand.
1 Cor. II, 9. Het is in gcenes merifeben hart gekomen, dat is , geen mensch heeft het zich kunnen voorftellen. 1 Cor. IV, 5'. De raad der harten, datis, dc gedachten "der ziele.
2 Cor. III , i£> 'Er hangt een dekfel voorhunne harten, dat is, hun verftand is onbekwaam , om het te bégïypfen.
fe.) De wil; neigingen; beftuitèn. Matth. V, 8. Een rein hart,,dat is, reine begeertens. Matth. VI, 21. Waar uw fchat is, daar is ook utu hart, dat is, het geen. gy voor uw geluk houdt, daar na ftreeft gy ook. Matth. XIII, 1$. Het hart van dit volk is verftokt, dat is' dit volk heeft geen gevoel. Luk. XXIV, 2*7' 32. brandde niet ons hart in ons? Datis, gevoelden wy niet een brandend verlangen. Hand. II, 37. Die rsde ging hun door ba
hart,



HAR
hart,.dat is, veroorzaakte by hen de fterkite aandoening. Hand. V , 33. alwaar die zelfde fpreekwyze voorkomt, betekent dezelve zoo veel, als zy werden door die taaie verbitterd. Hand. VII, 39» Zy keerden met hunne harten weder na Mgypten, dat is, zy verlangden wederom na Mgypten. Hand. XIII, 22. David een man naar Gods hart, dat is, volgens zynen wensch. Hand. XVI>
14. De Heer opende Ly dia het hart, dat is, maakte baar genegen , om op te merken. Hand. XXI, 13. Wat breekt gy my myn hart, dat is, waarom wilt gy my weekhartig maaken? Rom. I, 24. Lusten der harten, zyn zinlyke begeertens. Rom. II, 29. Befnyding des harten, dat is, verandering van gemoedsgeftcldheid. Rom. X , 1. De wensch myns harten, dat is, myn harteiyk verlangen,
1 Cor. VII, 37. Iets in zyn hart befluiten', dat is , vast voorncemen , iets te doen. Phil. IV, 7. Dc vrede Gods bfiwaare uwe hart en, dat is, uwe neigingen. 2 Thesf. 111,5".
2 Petr. II, 14. Hebr. III, 10. Jac. IV, 8.
- y?f;
3, ) Gezindheid, Gemoedsgefleldheid. Luk. VIII,
15. XVI, 15- God kent uwe harten; datis, uwe gemoedsgcfteldhcid. Hand. VIII, ar. Rom. VIII, 27. 1 Cor. XIV, 25. Hebr. III, 12. X, 22.
4. ) Het geweeten. 1 Joh. III, 19-21.
'Er zyn noch eenige fpreekwyzcn overig, welker nadere betekenis wy hier zullen opgeeven.
In het hart. — Matth. V, 28. Die eene Vrouw aanziet, om haar te begeeren, die heeft reeds ov erf pel met haar gedaan in zyn hart, dat is, hcimlyk. XXIV, 48. In zyn hart zeggen, dat is , by zich zelvcn denken. Eph. V, 19. Zingt en fpeelt in uwe harten, dat is, met aandacht.
In het hart gelooven, Rom. X, 9. betekent van harten gelooven.
Van



332 HAR H A V
Van harten, Matth. XI, 29. XVIII, 3*. is zöo veel
als oprecht. ' Niet naar het hart, 2 Cor. V, 12. betekent- niet
naar waarheid. • Liefde van een rein hart, 1 Tim. I, 5. dat is met
een oprecht oogmerk. Iemand in het hart hebben, 2 Cor. VII, 3.- Phil I 7
zich iemand levendig kunnen voorftellen. " Van grond des harten, metdc grootite tederheid en
oprechtheid. Phil. I, 8. 1 Petr. V, 2.
Hartenkenner. §erjatëf&t&tg«r. CDie weet, wat 'er in het hart des menfchen omgaat. Vert.] Hand. 1,24. XV, 8.
Hartlyk. Qtrtftd).
In ftede van dit woord behoorde in onze overzettinge te ftaan.
Liefderyk. 2 Cor. VI, 12. Oprecht. Phil. II, 20. Medelydend. Eph. IV, 32.
Innerlyk, teder. Luk. I, 78. XXII, i#, Phil.II, 1 Colosf. III, 12. 1 Thesf. II, 18. Êenc hartclyke lust, datis, tedere liefde.
Hartzeer. f^«j«Ict&-. Rom. III, 16. In hunne wegen is enkel ongeval en hartzeer, dat is, met al wat zy doen bedoelen zy niets anders, dan den ondergang van anderen.
Have. Qaofe.
Is alles, het geen iemand in eigendom bezit Luk. VIII, 3- 1 Cor. XIII, 3. Ware het, dat ik alle myne have (al, wat ik bezittc) den armen Eaf — Jac. I, 11. kan men, in plaatze van dit woord, volgens den Gronktcxt, beter het woord weg, datis, voorneemen, pooging, zetten— de ryke zal in zyn have verwelken, dat is by alle «yne groote ontwerpen, om gelukkig tc worden, te grond gaan.
Hayr.



II A Y HEB £33?
IlAYR. $(mï.
Luk. VII, 3?. Joh. XI, 2. De Vroome Maria droogde met haare hoofdhayren , de voeten van Jefus af, na dat zy dezelve gezalfd hadt. In dien tyd maakten lange hayren een cieraad der Vrouwen uit. Hier op is het voorfchrift van Paulus, i Cor. XI, 6, igt betrcklyk. — Het is een zinnebeeld van de gcringftc behoeften, en belangens der menfchen. Matth. V, 36. Gy vermoogt niet, één eenig hayr wit of zwart te maaken, dat is, zelfs de geringftc veranderingen hangen niet van u af. Matth. X, 30. Uwe hayren op het hoofd zyn allen geteld, datis, uwe gcringfte lotgevallen ftaan onder Gods befticring. Luk. XXI, 18. Geen hayr van uw hoofd zal vergaan, dat is, u zal geen her. minfte nadeel gedaan worden. Hand. XXVII, 34.
Havkvlechtkn. $<wrfled)teit. 1 Petr. III, 3. Dc Apostel verbiedt hier aan de Vrouwen niet ten éenenmaale, haare hayren optetooyen; maar alleen die buitenfpoorige en onbetaaralyke tooyfelen van dezelve, dewelke in dien tyd in gebruik waren. Of ook men kan de woorden van den Apostel zoo verftaan, dat de Vrouwen haar cieraad niet alleen moeften doen beftaan, in gevlochte of gekrulde hayrlokken.
Hebben. *Qnben. Snnefjrtljen. Wy gaan de algemeen, bekende betekenisfen en fpreekwyzen met ftilzwygen voorby; en zullen alleen van die plaatzen gewag maaken, in welke Luther dit woord al te letterlyk uit den Grondtext in onze taaie heeft overgebracht.
Matth. V, 23. Iets tegen iemand hebben , wil zeggen , rede hebben, om over iemand te klaagen.
Matth. VIII, 20. Des menfchen Zoon heeft niet, (naamlyk geene veilige of hem in eigendom toebehoorende plaatze) daar hy zyn hoofd kan nederleggen (daar hy woonen kan).
Matth



HEB
Matth. VIII, 29. Wat hebben wy met u te doen* datis, welke rede hebt gy, om u met ons te bemoeyen?
Matth. XIII, 12. Die daar beeft, dat is, wel weet te gebruiken, dien wordt gegeeven, opdat hy de^volheid hebbe, (die kan ligt meer bekomen) : maar die niet heeft, (die iets niet wel aanwendt) van dien wordt ook genoomen, dat hy beeft (die verliest zelf, het geen hy tot dus verre gehad heeft) met dit fpreckwoord bedoelt Jefus te zeggen: al wie zyne kennisfe in den Godsdienst recht gebruikt, zal dezelve ook gemaklyk kunnen vergrooten; maar die ze verwaarloost, is in gevaar, om zelfs die kundigncden te verliezen, die hy reeds bekomen heeft.
Matth. XVIII, 25. Niet hebben te betaalen, dat is, niet in ftaat zyn . om te betaalen. — Over het algemeen betekent hebben zoo veel, als kunnen. Luk. VII, 42. XII, 17. XIV ' 28 Hand. III, 6. '
Mark. III, 2. Eene zaak tegen iemand hebben, betekent, gelegenheid zoeken, of eene gelegenheid aanwenden, om iemand te benadèelen.
Luk. VI, 24. Gy hebt uwen troost weg, dat is gy hebt niets meer te hoopen.
Joh. XIV, 30. De Vorst deezer waereld heeft niets aan my, dat is , kan my geen kwaad doen.
Hand. III, 6. Wat ik heb ( het geen in myn vermogen ftaat) gecve ik u. -
2 Cor. VI, 10. Als die niets hebben, en nochtans alles hebben , datis, men befc houwt ons als menfchen, die geen vermogen bezitten, daar wy nochtans ryk zyn.
2 Cor. VIII, 12. Is iemand gewillig (om goed te doen) zo is hy aangenaam, naar het geen hy heeft, niet, naar het geen hy niet heeft, dat is, hy mag noch zoo veel of weinig geeven. [Beter : zo hy maar naar zyn vermogen wel doet, kan hy in middelmaadge omftandigheden zoo wel aangenaam by God worden, als iemand
die



H É B
die van eenen ruimen overvloed grootere giften geeft. Vert.]
Hebreeuwen. &ikt.
In het N. T. is dit de naam van die Jooden, die" liet Christendom hadden aangenoomen, zich meestal in Palceftina Ophielden, en Hebrccuwsch fpraw ken. Hand. VÏ, li 2 Cor. XI, 22. Phil. III, 5. Aan deeze fchreef Paulus eenen Brief, om hen in het geloof aan het Evangelie tc bevestigen, daar zy, door dc gelcdene vervolgingen afgemat, genegen waren, om van de leere van Jefus wederom aftevajlen. Devöornaame inhoud van deezenBrief t beftaat uit de volgende Stukken:
1. ) Paulus bewyst dc Godlyke waardigheid van
Jefus , als den Stichter van den Christlyken Godsdienst, in vergelykinge met de Engelen Kap. I.
2. ) Hy vermaant de Christenen, uit hoofde del*
voortreflykheid van Jefus, om zynen Godsdienst niet te verachten, of te verlaaten,' Kap. II.
3. ) Hy maakt eene vergeiyking tusfchen Mofes
en Christus, en vestigt daarop zyne waarfchouwing, om van den Christelyken Godsdienst niét aftevallen. Kap. III tot IV, 13.
4. ) Hy vergelykt Jefus met de Hoogepriesteren
van het Oude Testament. Kap. IV, 14 tot V, 10.
£.) Hy beftraft de Hebreeuwen wegens hunnen geringen wasdom in de leere van Jefus. Kap. V, 11 tot VI, 20.
6.) Hy bewyst de voortreflykheïd van Jefus boven alle priesteren van het Oude Teftament, Kap. VII, 1 tot VIII, 13.
';.) Hy vergelykt in het byzonder dewyze,waar op de Hoogepriesteren van het Oude Verbond de Menfchen verzoenden, met de Hoogepriesterlyke verrichtingen van Christus. Kap. IX-X, 18.



M HEB HEC HE D
S.) Hy poogt de Hebreeuwen tot ftandvastig getrouwheid in den Godsdienst, in het midden der vervolgingen, optewekken, door bun de ftraffen van God tegen de trouwloozen onder het oog te brengen, en inzonderheid door hun de voorbeelden van een ftandvastig geloof aan de Godlyke beloften voorteftellen. Kap. X, 19-XI, ao.
9.) lly ftelt hun het voorbeeld'van Tefüs - de heilzaame oogmerken van God by hun lyden «- en noch éénmaal de voortreflykheid van den Christlyken Godsdienst boven den Joodfchen, voor. Kap. XII
10. ) Hy vermaant hen tot een plichtmaatig gedrag
in alle omftandigheden, in het byzonder met betrekkinge tot hunne Leeraaren. Kap. XIII, 1-19. r '
11. ) Hy eindigt zynen brief met Zegenwenfchin-
gen en Groetnisfen. vers 20-35.
HebreeuWSCh. (Efanirfdi.
Tn?vi?vCn in dJ Hebrceuwfchc taaie opgefteld is. Joh. XIX, 20. Hand. XXI, 40. XX, 2. XXVI, 14.
Hechten. £effm.
r/?>,;WOA0rik?mt,ond»enl>'kvoor Colosf. II, 14. Christus heeft het handfebrift, dat tegen ons waf aan het kruis gehecht. Hier mede word gezinfpeeld op de gewoonte der ouden, om fchuldbrieven tc ÏS door 'cr ee"en fpykcr door te fteeken. f™t dan zeggen: door den dood van Christus
te TrhnZ P lChtWS> om de wet der Plechtigheden te gehoorzaamen, weggenomen.
Heden, ^etitt.
Betekent in de Schriften des N. f.
1. ) Den dag van hede. Matth.'VI, ?o XVl 2
Mark. XIV, So. Luk. II, „. XX1U 4\'. 3
2. ) Den tegenwoordigen tyd. Matth. VI, 11. Luk.
IV, 21. Heden, datis, thans is deeze Schrift
ver-



H E E
S3?
Vervuld. Luk. XIII, 32, 33. Ik maak gezond beden en morgen, dat is, en noch eenen korten tyd. Jac. IV, 13. Hebr. XIII, 8. Zie Gisteren. 5.) Den tyd van het N. T., het zy in deszelfs geheele uitgeftrektheid, of volgens deszelfs byzondcrc gelegenheden tot verlichting en bekecrng. Hebr. III,7 , 13. Vermaant u zeive alle Jagen, zoo lang bet heden heet, dat is, xoo lang de gelegenheid om u te bekeeren, duurt. — misfchien behooren hier heen ook de plaatzen. Hand. XIII, 33- Hebr- x» 5« V, 5. Ten minften kan men het woord Heden in dezelve veel natuurlyker van de tyden van het N. T., dan van de eeuwigheid verftaan.
Heengaan, ^inge^m. S>cil>tngd)eii.
Betekent
In eenen eigenlyken zin , na zekere bepaalde plaats, of zekere bepaalde perfoon gaan. Matth. VIII, 19,21. X, 6. XI, 4. XX, 4, 5- XXV, 41. Mark. XVI, ïg. Luk. X, 3. — Echter is dit woord iomtyds'overtollig, by voorbeeld, Matth. XIX, 21. Luk. X, 37.
In'eene oneigenlyke betekenisfe gebruikt Christus dit woord van zynen dood, waardoor hy wederom tot zynen Vader, en zyne heerlykhcid ging. Matth. XXVI, 24. Mark. XIV, 21. Joh. VIII, ff!. XIII, 36. XIV, 4, 28, XVI, S> 7-
Heer. $ttt. Dit woord betekent in het N. T.
1 ) De Opperheerfcbappy. Daarom wordt de naam Heer zeer dikwils aan God en Jefus gegeeven, om zoo wél de majesteit en Almacht van God, als ook de waardigheid van Jeius als den Mesfias, volgens welke hy als de koning en Beichermheer zyner Kerke wordt ö Y aan-



3SS H E E
aangemerkt, aftebeelden. Matth. III, 3. Iv,t. Gy zult den Heer (Jehovah) uiven Godt niet ■verzoeken. Matth. XI, 25. XXI, 42. XXII, 44. Luk. II, 11. U is heden de Heiland (de Vcrlosfe'r) gebooren, dewelke is Christus, .de Heer, dat is, die de Mesfias en Koning van zyn volk is. Luk. II, 29, Heer (Almachtige !) laat nu uwen dienaar in vrede heen vaaren. Joh. XII, 38. Hand. 1,24. II, 36. Heer en Christus, dat is, Koning en Mesfias. Hand. IV, 24. VII, 59. X,36. Rom. X, 9, 12.
XIV, 8, 9. Heer, datis, gebieder over dooden en leevendigen. 1 Cor. VIII, 6. X, 26. XII, 3. Jefus ecnenHeer noemen, dat is, hem voor den Mesfias bekennen. 1 Cor. XV, 47. dc andere mensch is de Heer van den Hemel, dat is, de Mesfias, die van den Hemel op de aarde gekomen is. 2 Cor. III 17 Eph IV, 5. Phil. II, 11. 1.Thesf. IV, 16. iTim. VI, 15. Hebr.I, 10. Openb. IV, 11. XIX; 16.
2. ) Een zeker recht van eigendom over Perfoonen ' of zaaken. Matth. VI, 24. X, 24,25. XII, 8.
Des Menfchen Zoon (ieder mensch) is een Heer ook over den Sabbath (heeft het recht;, om den Sabbath tot zyn voordeel te gebruiken) Matth. XVIII, 25. XX, 8. Mark. XII, 9. de Heer, dat is, de Eigenaar, van den Wynberg. Mark. XIII, 35. de Heer des Huizes dat is, de Eigenaar van het zelve. Luk.XII 36. XVI, 3. XIII, 8. Hand. XVI, 16, 18. 2 Cor. I, 24. niet, dat wy Heeren zyn over uw geloof, datis, niet, als of wy ons eenige heerfchappy over uw geweeten wilden aanmaatigen. Gal. IV, 1. Eph. VI, 5 , o Colosf. III, 22. IV, 1. ö y
3. ) Zekere waardigheid. De Joodfche Leeraaren
werden, door hunne Leerlingen , en ook door anderen , Heeren genaamd. Matth. VIII, 2. XIV, 30. XVII, 4. XXI, 3. XXVII, 36. XXVIH,ó\ Luk. VI, 46. Joh.XIII,i3.
XV, 15. XX, 15, 28. Hand. XVI, 30.
He sr-



H E E 33*'
H eerlyk. Qmlii).
Dit woord betekent zoo veel, als voortref lyk, naar den aart der zaake , waar van het gebruikt wordt.
Luk. VII, 25. Hcerlyke kleederen, zyn prachtige, kostbaare', kleederen. '
Luk. XIII, 17. Heerlyke daaden, zyn wonderwerken.
Luk. XVI, 19. Heerlyk en in vreugde leeven, dat is, gastereeren, prachtige maaltyden houden.
Joh. VII, 37. De laatjïe dag van bet Feest (der Loofhutten), die de beerlykfle ivas, datis, met de grootfte plechtigheid gevierd werdt.
Rom. VIII, 30. Die Godt rechtvaerdig gemaakt (begenadigd) beeft, die heeft by ook heerlyk gemaakt, dat is, ter zaligheid beftemd.
1 Cor. IV, 10. Gy zyt heerlyk, dat is, geëerd.
1 Cor. XII, 26. Is het, dat een lid wordt heerlyk gehouden, datis, ziclr in welltand bevindt.
Eph. 1,6. Heerlyke, datis, pryswaardige 'Genade van God.
Eph. I, 8. Heerlyke erfenis, datis, volmaakte
gelukzaligheid. Eph. V, 27.' Eene gemeente, die heerlyk, dat is,
voortref'lyk, is. Colosf. I, 11. Heerlyke macht van God, dat is,
zvne groote macht of majesteit, 2 Thesf. I, 9.
2 Thesf. II, 14. Heerlyk Eigendom van Jefus Chris¬
tus , datis, bezit der zaligheid, die wy aan l Jefus te danken hebben.
1 Tim. I, 11. Het heerlyke, dat is, voortref lyke
Evangelium. Jac. II', 2. Heerlyk, datis, prachtig kleedt 1 Petr. I, 6: Heerlyke, dut is, uitneemend groote, vreugde.
Heerlyk heid. SQerlid;? cit "Wordt in het algemeen van alles gebruikt, het geen in zynen aart voortref lyk, fchoon , en volko^ ïnen is. Daarom betekent dit wooidt:
Y2 !.)£><



340 H E E
j.) De majesteit van God, of zyne volmaaktheden te zamen genomen, en de eere, die hem, uit dien hoof de, toekomt. Matth. VI, 13. Uw is het Ryk, en de kracht, en de Heerlykheid in eeuwigheid, dat is, gy regeert met oneindige macht, en verdient onze eeuwige aanbidding. Matth. XXVI, 27. Joh. I, 14. Wy zagen zyne Heerlykheid (zyne macht) efne Heerlykheid, als des eengeboeren Zoons van den Vader (eene macht fjeenen luifter of glans Vert.] zoo als den eengebooren Zoone van God toekomt.) Joh. XI, 40. de Heerlykheid van God zien, dat is, zyne macht ondervinden. Joh. XII, 41. Joh. XVII, 22. Ik heb hun de heerlykheid gegeeven, dat is, het vermogen om wonderwerken te doen. Hand. VII, 2. de God der Heerlykheid, dat is, die de hoogfte majesteit bezit. Rom. 1,23. De Heidenen hebben veranderd de Heerlykheid des onverganglyken Gods in een beeld, gelyk den verganglyken menfche, dat is, zy hebben de aanbidding, die zy den eeuwigen God fchuldig waren, aan beelden van fterflykc menfchen beweezen. Rom. VI, 4. Christus, opgewekt door de Heerlykheid des Vaders, dat is, door Godlyke almacht. IX, 4. Den Jooden behoort de Heerlykheid, datis, God openbaarde hun zyne majestueufe tegenwoordigheid. Phil. IV, 29. God vervulle alle uwe nooddruft (voorzie in alle uwe behoeftens) vaar zynen rykdom in de Heerlykheid in Christus Jefus (volgens de grootheid zyner macht, ten einde Jefus verheerlykt worde,) Eph. III, 16. De rykdom der Heerlykheid van God, is zyne uitneemende macht. Tit. II, 13. de verfchyning der Heerlykheid van den grooten God, dat is, de tyd, wanneer God zyne pacht zal openbaaren. 2Petr. I, 3. door zyne Heerlykheid en deugd enz. dat is, door zyne Godlyke kracht heeft God ons beroepen. 2 Petr. I, 17. Eene flemme, die van de
groote



H E E S4i
groote Heerlykheid gefchiedde, datis, die uit de majestueufe verfchyninge van God gehoord werdt. Jac. II, i. Jefus Christus, de Heer der Heerlykheid, dat is , de aanbiddenswaardige Heer. Hebr. I, 3. Christus is de glans van Gods Heerlykheid, dat is, de Godlyke volmaaktheden zyn in hem zichtbaar. Hebr. IX , 5. de Cberubynen der Heerlykheid, dat is, waar door Gods majestueufe tegenwoordigheid werdt afgebeeld. Openb. XV, 8. XXI, 8.
2. ) De fchoonheid erf-voortref lykbeid eener per¬
foon of zaake. Matth. IV, 8. VI, 29. Salomo in alle zyne heerlykheid, dat is, pracht. Luk. IV, 6. 1 Cor. XV, 40. Eene andere Heerlykheid hebben de Hemelfche, eene andere de Aardfche, dat is, dc Hemelfche lichaamen hebben eene andere fchoonheid, dan de Aardfche. vers 43. Het wordt gezaaid in oneer e, dat is, het lichaam in de aarde gelegd, is onaanzienlyk , en zal opjïaan in heerlykheid, maar wanneerhet verrcezen is, is het heerlyk. 1 Petr. 1, 24.
3. ) De Gelukzaligheid des Hemels. Joh. XVII, 24.
Rom. V, 2. VIII, 18. 1 Cor. II, 7. 2 Cor. IV, 17. Colosf. I, 27. III; 4. 1 Thesf.II, 12. 1 Tim. III, 16. 2 Tim. II, 10. 1 Petr. 1,21. IV, 13, 14. Hebr. II, 10.
Heerschappy. $>(ttfê>a$. Hier onder worden menfchen verftaan, dewelken zekere macht cn waardigheid bezitten. In het N. T. zyn drie plaatzen waar in dit woord voorkomt, en waar in'er telkens de Engelen door moeten verftaan worden, welker waardigheid, ovcreenkomftig met het geen by de ryken van deeze waereld plaats vindt, volgens zekere rangfehikking wordt voorgefteld , Eph. III, 10, Colosf. I, 16. n Petr. II, 10. die naar het vleesch wandelen, en de Heerfchappy e verachten, dat is, zich laage en veraehtelvke begrippen van de Engelen vormen. Zie Juda vers 8. Y 3 Heer-



342 H E E
Hkerschen. SJetrfdjen. "
Dit woord wordt op veele plaatzen van eene oneigerilykè Heerfchappye gebruikt. By voorbeeld, van dc zedélyke macht der zonden en des doods over dc menfchen. Wy zullen alle de plaatzen van het N. T. byée'nzamelen waar in dit woord voorkomt, en zoo wel eigenlyk als oneigenlyk moet verftaan worden.
Matth. XX, 25. waereldlyke (aardfche) Vorsten heerfchen.
Rom. V, 14. De dood heer'schte van Adam tot op Mofes, datis, was algemeen, vers 17.
Rom. V, 21. Op dat, gelyk de zonde geheerscht heeft ten dood , dat is , gelyk de zonde zich overal heeft uitgebreid ten verderve zoo ook de genade heerfche door de gerechtigheid ten eeuwigen leeven, dat is, zoo zal ook de Godlyke weldaad, die in de verlosfinge van zónden beflaat, tot eeuwig heil, allen ten deele vallen.
Rom. VI, 9. De dood zal voortaan over Christus niet heerfchen, dat is, Christus zal nooit wederom aan den dood onderworpen zyn.
Rom. VI, 14. De dood zal niet kunnen heerfchen over u, dat is, zal geene macht over u hebben.
Rom. VII, 1. De wet heerscht over den mensch zoo lang hy leeft, datis, een mensch is maar alleen zoo lang hy leeft, aan de wet onderworpen, verplicht, om dezelve te onderhouden.
I Cor. IV, 8. Gy heerscht zonder ons (gy waant u zei ven te kunnen regeeren) en och! dat zy heersshte! (gave God, dat gy 'er bekwaam toe waart!) op dat ook wy met u heerfchen mochten (ten einde wy aan uw geluk konden deel neemen).
■ 1 Cor. XV, 2,5. Christus moet heerfchen (hetRyk yan Christus moet zoo lang duuren) tot dat'hy alle zyne vyanden onder zyne voeten legt.
- Eph. II 2. De Vorst, die in de lucht heerscht. 4\P Lucht. Vorst.
2Tiny



H E E HEF H E I 543
2 Tim. II, 12. Verdraagen wy , zoo zullen wy mede heerfchen, datis, groote voorrechten erlangen.,..
1 Petr. V, 3. Niet, als die over het Volk heerfchen, dat is, zich gezag over andere aanmaatigen.
Heerscher. fflttffyt. Opperheer. Juda vers 4.
Heet. Qciè. In eene eigenlyke betekenisfe. Luk. XII, 55. — Oneigenlyk betekent het zoo veel, als benauwd, Openb. VI, 8, 9.
II e e t e n. $2<té$en. Zooveel, als zyn Hebr. III, 13. 1 Joh. III, r.
Heftig, <Sd)mf
Hand. XV,39. Zy kwamen heftig aan eikanderen, dat is , zy wierden zeer onéénig.
Luk. XXII, 44. Hy hadt heftiger, dat is, aanhoudender.
Heiden. Qabt.
Dus worden in hét N. T. de Volken in het algemeen genaamd, Rom. IV, 17, 18 — in het byzonder die Volken, dewelke den IsraëUtifCrfen en Christlyken Godsdienst niet waren toegedaan, cn toen, onder de algemeene benaaming van Romeinen cn Grieken bekend waren.
De weg der Heidenen, Matth. X, 5. is de gemeene reisweg.
Volheid der Heidenen. Zie Volheid.
Heidensch. Sjtt&ntéd). 1 Petr. IV, 3. Zyn leeven naar den Heidenfchen wil doorbrengen, betekent, volgens de grondregels der Heidenen leeven. — Gal. II, 14. Heidensch leeven, dat is , gewoontens van de Heidenen waarneemen.
Y 4 Heil*



344 HEI Heil.
Betekent in de Schriften des Nieuwen Teftaments.
1. ) Tydlyke welvaart. Hand. VII, 25 Mofes
meende dat zyne broeders zouden' ver (laan dat God door zyne hand (doorhem) hun heil gaf dat is, van de overmacht hunner Wanden dacht tc verlosfen. — Hand XV 23 Wy wenfchen heil, dat is , alle mooglyke gelukzahgheid. — Hebr. XI, 7. Noah heeft de Arke toebereidt tot heil van zyn huis dat is om zich en de zynen tegen den Zondvloed te beveiligen.
2. ) Geestlyke en eeuwige gelukzaaligheid, die
TL8311 AZl\S, en z^ne leere te danken hebben. Joh. IV, 22. Het heil komt van de Jooden, dat is, de Gelukzaligheid van het N. 1. is eerst den Jooden verkondigd —. Luk. I, 71. Kennis des heils, dat is, onderrichting nopens de waare gelukzaligheid Ti1 \XIX'.9' Heden " deezen huize heil'zefchied, dat is, eene groote gelukzaligheid ten deele gevallen. — Hand. IV. 12. 'Er is in geenen anderen heil, datis, door hem alleen worden wy gelukzalig. - nand. xni 2tf het woord dezes heils, dat is, de ZaliernaaZ kende leere. — Rom. Xi, U. tfif frun val is den Heidenen het heil gefebied dat^f* de verwerping van den Mesfias, waaraan de Jooden zich. ichuldig gemaakt hebben heeft gelegenheid gegeeven tot bekeerin- der Heidenen, - Eph. VI, I?, De bet£a£s bei s dat is, de hoop der Zaligheid diene u tot den helm. — Openb. XIX, 1. Heil en prys zy Gode, onzen Heere, dat is, Zaali<mHd en Heerlykheid is aan God eigen, aau°neid
Heiland.
Zoo veel als Helper, Weldoener Verlosser. Deezen naam draagt in het nT?/ VEaL0S
i.) G04



H E I
S45
i.) God in het algemeen. Luk. 1,47. iTim, I, 1.
II, 3. IV, 10. Welke is de Heiland aller menfchen , dat is, die allen menfchen wel doet. Tit. 1,3. II, 10. III, 4. Jud. vers 25.
0.) In het byzonder Jefus Christus, met betrekkinge tot de verlosfing van zonde en dood, die wy hem te danken hebben. Luk. II, n, 30.
III, 6. Jllle vleesch zal den Heiland Gods zien, dat is, het heil, het welk God belooft heeft, zal voor alle menfchen openbaar worden. Joh. IV, 42. De Heiland der waereld, datis, de Verlosfer der menfchen. Hand. V, 31. XIII, 23. Eph. V, 23. Christus is zyns lichaarns Heiland, dat is, de befchermer en Zaligmaaker van zyne Kerke. Phil. III, 20. 2 Tim. I, 10. Tit. U, 13. lil, 6. 2 Petr. III, 18. 1 Joh. IV, 14.
Heilig, ^eilig.
Volgens het taalgebruik der Hebreeuwen, het welk ten opzichte van veele woorden in het N. T. ten gronde moet gelegd worden, wordt alles heilig genaamd, hetgeen door zyne innerlyke of uitwendige waardigheid, van andere gemeene dingen afgezonderd, en dus voortref lyii is. De perfoon of zaake, van welke dit woord gebruikt wordt, moet ons telkens het denkbeeld aan de hand geeven, het geen wy 'er bcpaaldelyk aan tc hechten hebben. Het wordt gebiuikt:
1.) Van God — Luk. I, 49. Wiens naam heilig, dat is, aanbiddenswaardig is. — Joh. XVII, 11. Heilige Vader, dat is, aanbiddingswaardige Vader. — 1 Joh. II, 20. Gy hebt de Zalving van dien, die heilig is, datis, van den oneindig volmaakten God. — Openb. IV, 8. Heilig, heilig, heilig is God, datis, oneindig goed. — Van deeze zedelyke heiligheid moet ook dit woord Openb. VI, 10. XV, 4. XVI, 5. verftaan worden. 3.) Van Jefus Christus. Mark. I, 24. de heiligt Gods, datis, de Mesfias, die God belooft Y 5 ■ heeft.



%tf HEI
heeft.'— Luk. I, «: het heilige, dat vah Maria gebooren wordt, dat is, de vrucht van haar lichaam, die Gode gewyd is. ~ Hand. II, 27. Uw heilige, datis, uw geliefde. —' Hand. III, 14. iv, 27, 30. betekent heilig, onfchütdig , zoo veel, als geheel onberisplyk. — Openb. III, 7. VI, 10.
3. ) Van de Engelen,- hebbende men dan altoos
aan derzelver heerlykheid of zedelvke volmaaktheid te denken. Matth. XXV, 31. Hand.X,22. Jud. vers 14. Openb.XIV, 10.
4. ) Van de Propheten, als menfchen die op eene
byzondere wyze tot dienst van God waren afgezonderd. Luk. I, -6. Hand. III, 21. 2 Petr. I, 21. Openb. XVIII, 20.
5. ) Van menfchen. Ten deezen opzichte bete- .
kent heiligen. In het algemeen alle Christenen, voor zoo verre zy belyders zyn van den waaren Godsdienst. De Apostelen bedienden zich van deeze benaaminge uit hoofde van de Israëliten ,. die zeer dikwils, in het Oude Testament, als een heilig, dat is, door belydenis van den waaren Godsdienst van anderen afgezonden, volk worden voorgefteld. Rom. I, 7. XII, 13. XV 25. 2Cor. I, 1. Colosf. I, 2. XII, 26. Eïm L u II, 19. III, 18. IV, 12. VI, 18. Tit. II, 3 1 Petr. II, 9. Openb. V, 8. enz. In het byzonder zedelyk goede, ofvroome menfchen Rom. VI,22. VIII, 27. iCor. VI,2. Eph. J, 4. Tit. 1,8. 1 Petr. I, 15. Openb. XXII, 11. Behalven deeze algemeene aanmerkingen, zullen wy noch eenige fpreekwyzen aanftippen, waar in het woord heilig noch eenigszins nader dient bepaald te worden. Heilige Stad. Matth. IV, 5. XXVII, 53, is Jerufalem, dusgenaamd, dewyl God aidaar gediend werdt. Heilige plaatfe., Matth.XXIV, 15. Hand. VI, 13. Dus. werd de Tempel genaamd, dewyl die voor den dienst van God was afgezonderd.
Heilig



h e i m
Heilig land. Hand. VII, 33. Eene plaatze,
alwaar God zich openbaart. Heilige wet. Rom. VII, 12. dat is', onbcrispe-
lyke wet.
Heilige kus. Rom. XVI, 16. dat is, eerwaardige kus fjbeter, naar myn oordeel, de kus der Christenen; of de kus van Christlyke liefde. Vert.]
Heilig offer. Rom. XII, 1, dat is, het welk Gode gewyd is,
Heilige roeping, 2 Tim. I, 9, 18. zoo veel als heerlyke roeping.
Heilige berg. 2 Petr. I, 18. datis, die door byzondcre openbaaring van God merkwaardig geworden is.
Heilig gebod. 2 Petr. It, 21. datis, voortreflyke Godsdienst.
Heilige goederen. Hebr. VIII, 2. zyn Hemelfche goederen.
'Heilige handen. 1 Tim. II, 8. zyn reine, onbevlekte, handen.
Heilige Tempel. 1 Cor. III, 17. dat is, onlchendbaar.
Heiligdom. Sjeiltcjfïjiim.
Betekent in het N. T. eene zaak die men heilig moet houden. Matth. VII, 6. Gy zult het Heiligdom den honden niet geeven, dat is, gy moet de waarheden van het Evangelie, die u boven alles heilig behooren te zyn, niet aan menfchen voordraagen, die dezelve op eene fchandelyke wyze verachten of misbruiken.
Heilige. (Het) ©<rê £rili<je. Dus werdt dat gedeelte van den Tempel genaamd, het welk tusfchen den Voorhof en het binnenfte Heiligdom lag, en van het laatfte door een dubbeld voorhangfel (gordyn) werdt afgezondert. Hier mochten alleen de Prfestercn verfchyncn, wanneer zy de gewoone bezigheden van den Godsdienst te
ver-



S45' MEI
verrichten hadden. Hebr. IX, 6. — Dan Hebr. IX 12, 24, 25. heeft men onder het Heilige dat gedeelte van den Tempel te verftaan, hetwelk het Allerheiligfle genaamd werdt. Hier mocht geen mensch zelfs geen priefter, verfchynen- éénmaal flechts in het jaar, te weeten op den grooten Verzoendag was het den Hoogenpriefter veroorloofd, daar in te gaan. Dit gedeelte van den Tempel was een zinnebeeld van den Hemel. Door den in°-an°- bygevolg van Jefus in het heilige en allerheiligite heeft men zyne Hemelvaart te verftaan.
Heiligen.
Betekent in het algemeen iets van onreine en gemeene zaaken of perfoonen afzonderen. Uit dit hoofddenkbeeld laaten zich de overige betekenisfen van dit woord gemaklyk afleiden. Het betekent zoo veel, als
1.) Iets voor God en zynen dienst beftemmen. Matth. XXIII, 17. Wat is grooter, het goud, cf de Tempel, die het goud heiligt, datis, waardoor het goud, voor zoo verre men het tot een Godsdienftig gebruik afzondert, eerst heilig wordt. Luk. II, 23. Al wat manlyk is, dat ten eerflen de baarmoeder breekt, zal den Heere heilig beet en dat is alle eerstgeboorene Zoonen moeten tot den dienst van God geheiligd worden. Rom. XV 16. De Heidenen, een offer, Gode geheiligd' dat is, hem toegewyd. —. Hebr. II, iï. Nademaal zy allen van éénen komen (eenen gemeenfehaplyken oorfprong hebben) beide die heiligt, en die geheiligt worden (zoo wel Christus, die de menfchen met God verzoent als ook, die door hem verzoend worden.)-'Deeze betekenis van verzoenen moet men Hebr. X, 14. XIII, 12. ook aanneemen. — Juda vers 1. Die geheiligd zyn in God den Vader, datis, Christenen, die zich Gode toegewyd hebben, of Gods kinderen zyn.
2.) Iets



H E ï S49;
£,) Iets tot een geheel byzonder werk 'of oogmerk afzonderen Joh. X, 36. Christus, dien de vader geheiligd heeft, dat is, tot een geheel byzonder werk beftemd. Joh. XVII, 17. Heiligze in uwe waarheid, datis, maak hen bekwaam tot uitbreiding van uw woord, vers 19. Ik heilig my zeiven voor hun, (ik offere my voor hun op) op dat zy ook geheiligd zyn in de waarheid, (op dat zy ook bekwaam zyn voor hun ampt) Hand. XX, 32. Allen, die geheiligd worden, datis, allen, die de leere van Jefus hebben aangenomen. —« 1 Cor. VII, 14. De ongeloovige man (die geen Christen is ) is geheiligd door de Vrouw (kan door zyne Vrouw, die eene Christin is, tot het Christendom gebracht worden.) — 1 Tim. IV, 5, Het wordt geheiligd, dat is, rechtmaatig'gebruikt. — Eph. V, 26.
3. ) Vroom, of heilig maaken. Hand. XXVI, 18.
1 Cor. VI, 11. 1 Thesf. V, 23.
4. ) Eene perfoon of zaak in waarde houden, eer¬
biedigen. Matth. VI, 9. Geheiligd zvorde uw naam, dat is, gy moet meer en meer geëerbiedigd worden. — Rom. I, 4. de geest die daar heiligt, dat is, de heerlyke , aanbiddenswaardige geest.— 1 Petr. III, 15. Heiligt den Heer in uwe harten, datis, eerbiedigt God van harte.
Heiligheid. £etli<jfeit. . Betekent vroomheid Luk. I, 75". Eph. IV, 24» 1 Thesf. III, 13. Dan 'er zyn noch eenige plaatzen in den brief aan dc Hebreeuwen, waar in dit woord, naar den grondtext, anders moet verklaard worden. Hebr. IX , 1. Het eerfle (de mofaifche huishouding) hadt ook zyne uiterlyke heiligheid, dat is, zyn aardsch heiligdom, vers 8. de weg tot de heiligheid, datis, de ingang tot het Allerhciligfte, het welk den Hemel verbeeldde, vers 10. Uiterlyke heiligheid , dat is, plechtigheden, die op uitwendige zaaken betreklyk zyn.
Hei-



3ü®' HEI
Heiliging. ■■^eiltjjjung. • Betekent, verbetering, vroomheid, i Cor. I eo Christus is ons gemaakt van God tot heiliging' dat is, God heeft ons in Christus een model van'heihgheid voorgcfteld. 2 Cor. VII, 1. — 1 Thesf. IV 3,4, 7. heeft n.en 'er in het byzonder reinheid en kuisohheid door te verftaan. — 2 Thesf. II 13 Heiliging des geests, dat is, verbetering van'den Geest. 1 Tim. II, 15. Hebr. XII, 10, 14. i Petr.
Heilzaam, ^cttfmtt.
Betekent
Nuttig, Tit. II, 11. Zie Genade. • Zuiver, onvervalscht. 1 Tim. I 10 VI 5 2 Tim. I, 13. IV, 3.
H e 1 m e l y k . ^eimlid). Joh. VII, 10. Jefus gingjxiet openhaar, maar als . heimelyk na hst feest, j_ dat is, zoo als men het by ons met een bastaardwoord uitdrukt,, hy ging 'er incognito heen. Vert.] - 2 Thesf. II, 7. De boosheid roert zich airede heimelyk, dat is, zy is reeds in het geheim werkfaam. . • 2 Cor. IV, 2. Heimelyke fchande, geheime en onbetaamlyke listen,
Heimelyk aankomen. (Eréd;kid;en. Betekent Eph. IV, 14. zoo veel, als arglistig, met een bedrieglyk oogmerk. — met welke zy ons heimlyk aankomen, om te verleiden, datis, om u van de leere van Jefus aftetrekken.
Heir. £eer. Krygsmacht, Leger. Matth. XXII,7. Hebr.XI, 24.
Heirschaaren. tyerfdwKii.
Hemelfche Heirfchaaren zyn de Engelen, die volgens de denkwyze der Oosterlingen, als eene
armee,



HEI HEL %gi
armee, over welke God het bevel voert, worden yoorgefteld. Luk. II, 13.
Helle. ^ólïe.
Betekent in de Schriften des N. T.
1. ) Eene diepe, duistere plaatze, eenen afgrond.
Daarom, wanneer Matth. XI, 23. gezegd wordt, dat Capemaum tot in de helle zal neder geftoot en worden, betekent dit zooveel, als dat deeze plaatze in de diepfte elende zal vervallen. Dc Engelen, die gezondigd hebben, zegt Petrus, 2 Petr. II, 4, zullen ter helle -verjiooten worden. Hier legt het denkbeeld van eene diepe, orideraardlche, gevangenisfe ten grond , waar door de ten uiterften rampzalige toeftand der booze geesten wordt afgebeeld,
2. ) Den ftaat der Verftorvenen, gelyk mede de
verblyf plaatze der Dooden. Matth. XVI, 19. de poorten der helle, dat is, de ingangen in het ryk des doods, Deeze worden zinnebeeldig voor de macht des doods genomen, zoo dat dc betekenis deezer woorden van Jefus hierop uitkomt: myne Gemeente zal nimmer uit ft'erven. — Hand. II, 27, 31.' Gy zult. myne Ziele niet. in de helle laaten, dat is, gy zult my niet onder de dooden laaten blyven. — i'Cor. XV, gg. betekent helle zoo vee! als het graf. — Openb. I,.i8, ik heb de ■ Jleutelen der helle en des. doods, dat is, ik heb macht over dood en graf. Openb. VI, 8. XX,'13, 14.
3. ) De verblyf plaatze en den toeftand der ver¬
doemden. In de Griekfche taaie, wordt.in de meeree plaatzen, die hier toe bchooren, een woord gebruikt, het welk het Dal Hinnon betekent; alwaar de daode lichaamen van boosdoeners verbrand wierdën.' Matth. V, 29, 30. X, 28. XXIII, 15. Mark. IX, 43, 4.51. Luk. XII, 5. XVI, 23. Jac. III, 6.
Helm.



Helm.
Eene foort van wapentuig, «rekkende tot dekking van het hoofd. Paulus gebruikt dit woord figuurlyk Eph. VI, 17. 1 Thesf. V, 8. Hy bedoelt daar mede niets .anders, dan de volgende waarheid: gelyk de wapenrusting eenen ftryder in ftaat ftelt, om zynen vyand het hoofd te bieden, zo kunnen -ook de Christenen, door beoefening van het geloof en alle Christclyke deugden, allen verzoekingen tcgenftaan.
Helpen. $dfen. Iemand byflaan , verlos/en. Matth. VIII, 25. XXVII, 42. Luk. XXIII, 39. Hand. II, 40. XVIII, 27. Jac. V, 20. Hebr. II, 18. " Geneezen, gezondmaaken. Luk. IV, 24. V, 17. VII, 50, Jac. V, 15. Baaten. Matth. XVI, 26. Rom. V, 16. iCor.XV, 32. 2 Tim. II, 16. Jac. 11, 14.
Helper. ftdffo:. Hebr. XIII, 6. \^De Heere is myn helper, datis, van hem kan ik byftand en befcherming verwachten. Vert. ]
Helper. Medehelper. <8d)i1ffe.
In de eerfte plaatze geeft dit woord eenen Amptgenoot te kennen. Zoo waren Timotheus , by voorbeeld. Rom. XVI, 21. — Titus. 2 Cor. VIII, > 23. — Clemens. Phil. IV, 3. — Medehelpers, dat is, amptgenooten van Paulus, by de verkondiging .van het Evangelie.
Vervolgens wordt het van menfchen gebruikt, die eene zaak helpen bevorderen. 2 Cor. I, 24. Wy zyn helpers van uwe vreugde, datis, wy werken mede, om uw geluk te bevorderen. — 3 Joh. vers 8. Medehelpers der waarheid worden, datis, iets tot uitbreiding van de waarheid des Evangeliums toebrengen.
Helsch.



HEL HE M 35*
Helsch. ^ólliédj.
Matth. V, 22. Betekent het belfche vuur eigenlyk het vuur in het Dal Hinnon , het welk een zinnebeeld der helle was. Matth. XXIII, 33. Zie Verdoemenis. VUUR;
Hemd.
Betekent Joh. XXI, 8. een linne vifcherskleed* het welk Petrus in haast aantrok, het zelve opbondt, en zoo aan land zwom;
Hemel, ^immel.
Betekent in het N. T.
1.) De bovenwaerelden der Zonnen, Sterren enz. Matth. V, 34. XXIII, 22. Mark. XIII, 25. Luk. XXI, 26. Hand. VII, 42,49. Hebnl, 10. VII, 26. jac. V, 12. — Daarom betekent Hemel en Aarde, de geheele zichtbaare Waereld. Matth. V. 18. VI, 10. Uw wil gefehiede op aarde , als in den Hemel , dat is, gelyk dezelve in het geheel al volbracht wordt [ of, gelyk dezelve door de Engelen in den Hemel volbracht wordt. Vert.] Matth. XI, 25. XXVIII, 18. Luk. XXI, 33. Hand. II, 19. IV, 24. XVII, 24. Phil. II, 10* Openb. V, 3. XI, 13. 8.) Den Dampkring, de Wolken. Matth. III, 16. de Hemel deedt zich open, dat is , de wolken deelden zich van eikanderen, vers 17; Eenè (lemme van den Hemel, dat is, uit de Wolken. Matth. VI, 26. de Vogelen onder den Hemel, dat is, die in de lucht vliegen. Matth. VIII, 20. XIII, 32. XVI, 2. XXIV, 30, XXVI, 64. Mark. I, 10, iï. Mark. IV, 4. Luk. IV , 25. de Hemel was toegejlooten, datis, de wolken gaven geen regen. Luk. VIII, 5. IX, 54, 58. Luk. X, 18. van den Hemel, dat is, uit de Lucht. Luk. XII, -$6* Joh. VI, 31. Jac. V, 18. 2 Petr. III, 10. De Hemelen zullen vergaan, dat is, de DampZ kring



354
H E M
kring zal ontbonden worden. Openb.XI, 13, 16. — Somtyds betekent de Hemel ook een zeker gewest der aarde. Matth. XXIV, 31. Van het één einde des Hemels tot het andere, wil zeggen, uit alle Oorden van het Joodfche land. Hand; II, 5. uit allen Volke, dat onder den Hemel is, dat is, uit alle Volken. Colosf. I, 23. — Dewyl men zich den Hemel als de grootfte hoogte voorftelt, wordt alles, dat buitengewoon groot is, daardoor afgebeeld. By voorbeeld, Matth. XI, 23. Capernaum, tot den Hemel toe verheven, dat is, die tot het hoogfte toppunt geklommen zyt. Openb. XVIII, 5. De zonden reiken tot den Hemel toe , dat is, zyn ongemeen groot.
3. ) De onziehtbaare wooningen van God en de
gelukzalige geesten. Matth. V, 12. VI XIX, 21. Mark. XVI, 19. Luk. VI' 23" X, 20. XV, 7. Hand. I, n. VII, 55. Rom! X, 6. 1 Cor. XV, 47. 2 Cor. XII, 2. Eph. IV, 10. Phil. III, 20. Colosf. I, 5. 1 Petr 1,4. ijoh. V,7. Hebr. IV, 14. VIII, 1! IX, 24. X, 34. XII, 23. — Van daar betekent de Hemel ook fomtyds God zeiven By voorbeeld Matth. XVI, 19. Het zal in den Hemel gebonden zyn , dat is, by God daar voor gehouden worden. Matth. XXI, 25. Was de doop van Johannes van den Hemel > datis, door God bevolen? Luk. XV 18" 21. XX, 4. Joh. III, 27. ' '
4. ) De Christlyke Kerk op aarde. Eph. I, 10.
Hemel enaarde, dat is, Jooden en Heidenen' Eph. III, 15. Colosf. I, 20. Openb. XII, 7' Het heirdes Hemels. Hand. VII, 42. zyn dè fterren.
H e m e l r y k. $)tmmdm'd).
Dit woord betekent het zelfde als Ryk van God Ryk van Christus. Het komt in een dubbele betekenisfe voor in de Schriften der Evangelisten.
Voor-



HEM
Vooreerst betekent het het Ryk van den Mesfias , dewyl Christus door God tot Koning van hetzelve gefteld was, en hy het door zynen Godsdienst ü; de waereld oprichtte. Daarom betekent het dikwils zoo veel als de Christlyke Kerk en den ChristlykenGodsdienst. Matth. III, 2. Het Hemelryk is naby gekomen, datis, de tyd is naby, waarop het Ryk van den Mesfias zyn begin neemt. Matth. IV, 17. X,7- XI, 11,12. XIII, 11. De verborgenheden des Hemelryks, zyn de verborgene lecrftellingen en inrichtingen van het Ryk van den Mesfias. Matth. XIII, 24. Het Hemelryk is gelyk enz. dat is , de gcfteldheid van het Ryk van Christus, ofdeGodsdienst van Jefus kan vergeleekenworden, enz. Matth. XVI, 19. XVIII, 23. XIX, 12. XX,1. XXII, 2. XXV, 1. Zie Verborgenheid. Ry k. S leut el. Vervolgens betekent het den toeftand en de gelukzaligheid van Christus Koningryk in den Hemel. Matth. V, 19, 20. VII, 21. VIII, 11. Op veele plaatzcn, by voorbeeld, Matth. XIX, 14,23,24. XXI, 31. XXIII, 13. kan zoo wel het Ryk van den Mesfias op aarde, als ook het eeuwig leeven, verftaan worden.
Hemelsch. SJimmltëd).
Betekent in het algemeen, in tegenoverftelünge van het aardfche, al wat volkomen is, zoo wel ten aanzicne van zynen oorfprong, als ook met betrekkinge tot zyne natuur en gevolgen. De vol ende ipreekwyzen vereifchen eene nadere opheldering. Hemelfche Vader, Matth. VI, 14, 26, 32. X, 32, 33. XV, 13. is zoo veel, als allerhoogfte Vader. Maar misfehien wil onze Zaligmaaker den Jooden, die zich God gemeenlyk alleen in den Tempel tegenwoordig voorftelden, een denkbeeld van Gods alomtegenwoordigheid geeven. Hemelfche heirfchaaren, Luk. II, 13. zyn de Engelen.
Z 2 Hemel-



3.*# U E AT
Hemelfche dingen, Joh. III 12. zyn Gods-verborgene raadsbefiuiten, in tegenoverftellingc van aardfche, datis, algemeen.bekende waarheden van den Godsdienst. — Hebr. IX, 23. dc voorbeelden der Hemelfche dingen, zyn de menigvuldige ftukken van den Levitifchen dienst, waar door Geestclyke en Hemelfche dingen werden afgebeeld. •
Hemelsch beeld, Hand. XIX, 35. is het beeld van Diana, hetwelk in den Tempel te Ephefen geëerd werdt. cn hetwelk men eikanderen diets maakte, dat van denIIcmcl was nedergedaald. - Hemelfche Verfchyning, Hand. XXVI, 19. is het wonderbaar verfchynfel, dat Paulus op den weg na Damascus zag. . Hemelfche lichaamen, 1 Cor. XV, 40. zyn de lichaamen, die aan den Hemel zichtbaar zvn, zoo als, Zonne, Maan, cn Sterren.
Hemelfche mensch, 1 Cor. XV, 48,49. Hoedanig de aardfche is, zoodanig zyn ook de aardfehen <zoo als Adam, die uit de aarde gevormd werdt, gefteld was, zoo zyn ook de overige menfchen gefteld.) Hoedanig de Hemelfche is; zoodanig zyn ook de Hemelfche (zoo als Christus, de mensch, die in den Hemel is opgenomen, gefteld is, zoo zullen ook de overige menfchen zyn, wanneer.zy in den Hemel zyn opgenomen.)
Hemelfche goederen, Eph. 1,3. zyn weldaaden,. dewelken op de zaligheid bctreklyk zyn. — Hebr. VIII, 5. welken (naamlyk de Priesteren) het voorbeeld en de fchaduwe der Hemelfche Goederen dienen , dat is, zy verrichten den Godsdienst in het Allerheiligfte, hetwelk niets meer dan eene fchaduw en afbeelding van den Hemel (Godswoonpiaatze) is.
Het Hemelfche, Eph. Il, 6. is de Hemel, dc eeuwige gelukzaligheid,
Hemelfche roeping, Hebr. III, 1. is de deelnecming aan de Zaligheid, die God den menfche heeft toegedacht.
He*



HEM'H'EP HER 357
. Hemelsch Ryk, i Tim. IV, 18. is dc gelukzaligheid des Hemels. .
Hemelfche gaaven , Hebr. VI, 4- dat 1S > de bul" tengemeene weldaaden der verlichtinge.
Hemelsoh Jerufalem, Hebr. XII, 22. datis, deStads Gods, in den Hemel, die door het aardsch Jerufalem werdt afgebeeld.
Hep hatha.
Een Syrisch woord, betekenende zoo veel, als: doe u open. Jeliis bediende zich van dit woord by de geneezing van zekeren doof- en ftomgebooren. Mark. VII, 34.
Herberg. S^afecje. Betekent:
Eene openlyke plaatze, daar vreemdelingen hunne nachtrust kunnen neemen. Luk. II, 7. IX, 52. X, 34-. J . , ' ,
Een byzonder nuis , daar men zich eenen tyd lang ophoudt. Joh. f, 38. Hand. X, 6, 18. XXVIII, 23. Philem. vers 22.
Eene Kamer of Zaal. Luk. XXII, 11.
Herbergen. $erbcrgat.
Vreemdelingen in zyn huis ontfangen en vergasten _ Dit was in de eerfte tyden een zeer noodzaaïcelvke plicht, eensdeels, dewyl het getal der eigenlyke herbergen toen noch zeer gering was, ahderénd'eërs ook, dewyl het voor de Christenen, in meer dan één opzicht, bedenklyk was, zich in dergelyke huizen op te houden. Hand. XVII, 7. Rom. XII, 13.
Herder. fyïtt-
In eene eigenlyke betekenisfe, iemand dien het opzicht over, en de bezorging van eene kudde is toevertrouwd. Matth. IX, 36. XXV, 32. Luk. II, 8. VIII, 34- Joh. X, 3.
Z 3 Onet-



355 HER
Oneigenlyk genomen wordt zoo wel ieder Leer aar, als ieder Regent des Volks, een Herder genaamd, dewyl, volgens den fpreektrant der Oosterlingen de menfchen in het algemeen
£55 yTdCr het volk van God- als eené kudde worden voorgefteld. In deeze dubbelde betekenisfe (ais Leeraar en Koning) draagt Jefus den naam van Herder. Echter moet men in de meefte plaatzen, voornaamlyk aan zyne weldaadige heerfchappye over de zielen deï menfchen denken. Daarom zyn Koning en Het der naamen van dezelfde betekenisfe. Matth. dat i,' 3ul l°h- \' I2- R ben ^ goede Herder, ™LL' bin hct ceni"e waare Hoofd dor menicnen. i petr. II, 25. Hebr. XIII, 20. —
5n,-iï 1 Tf?xrVan byzo»dere Gemeenten, woiden Eph. IV, 11. ook Herders genaamd.
Hermas. Hermes.
^JZCv C,hristenen> die zich te Rome ophielden en die Paulus verzoekt te groeten. Rom. XVI'L\'
Hermogen es.
zich van den Apostel aff dcwvl dlfcuIfZ^n neeming hem bevreesd gemaakt hadfSlt ?£
Her odes.
'Er zyn drie onderfcheidene Perfoonen van deP zen naame, van dcwelken in het Nieuw Teftament gewag gemaakt wordt. icitament
T'} ?Z?d? de Gnote- Deeze was de Zoon van Antipater eenen Idumajer, maai die ee? hy noch de regeenng van het ïoodfchc'land mmaant' dc" J^dfchen Godsdienst anmini. Deeze Herodes was , ten tyde der
lZzXV^ KUS> "iet a,lee» honing over tiën wIZau0} °Ver dc overige Provintien. Wreedheid en dwingeland/ maakten
zyn



II E R 359
iyn Karakter uit, hetgeen hy onder anderen door het vermoorden der Kinderen te Bethlehem deedt blyken. Matth. II, 16.
2. ) Herodes, met den naame Antipas of Antipa¬
ter , een Zoon van Herodes den Grootcn. Hoewel hy fomtyds den naam van Koning draagt, was hy evenwel niets meer, dan Vorst van Galilaea. Om naar het karakter te oordeelen , waarin hy in de Evangelifche Gefchiedenisfe voorkomt, was hy een zeer zwak cn ligtvaardig Vorst. Dit blykt uit de wyze , waarop hy zich omtrent Jefus gedroeg, die hem door Pilatus was toegezonden. Luk. XXIII ,11. Maar noch meer deedt hy-zyne ligtvaardigheid zien in het trouwen van Herodias, die hy zynen halven broeder Philippus met geweld ontnomen hadt. Het allerfchandelykst handelde hy by het onthoofden van Johannes denDooper, dien hy aan de wraakzucht van zyne Gemalinne opofferde. Matth. XIV, i. Mark. VI, 14-29.
3. ) Herodes Agrippa. Een kleinzoon van Hcro-
dcs den Grooten, en een zoon van Ariftobulus. Deeze is het, die in de Handelingen der Apostelen KoningHerodes genaamd wordt. Hy was even zoo godloos, wellustig , en wreed, als zyn Grootvader. Hy liet Jakobus , den zoon van Zebedaeus , van kant maaken, en Petrus in de gevangenisfe werpen. Hv hadt eenen verfchrikiyken dood. Hand. XII, 1. VI, n, 22, 23.
Hero dias.
De dochter van Ariftobulus , den zoon van Herodes den Grooten. Zy was aan Philippus, eenen Stiefbroeder van Herodes Antipater, gehuwd. Dan deze bewoog haar, om haaren. Man te verlaaten, en hem te trouwen. Zy bewilligde daar in uit eergierigheid, dewyl zy, door dit tweede huwelyk, den titel van Koninginnc hoopte te verkrygen. Matth. XiV, 3- Mark. VI, 17.
Z 4 Her-



36o HER HEU HIE HIN HIO HIT
Hertog, ^crjcj.
Dit woord komt tweemaalen in het N. T voor en betekent: 1
Eigenlyk Matth II, 6. eenen Vorst, Heerfcher.
Oneigenlyk wordt Christus Hebr. II, 10 de Hertog der Zaligheid genaamd, dat is, den ooriprong van dezeive.
Heuvels. -
tS? Lu-k" een zu™ebceld van trotfche,
weerlpanmge menfchen. *•
HlERAPQLIS.
m5ejtad in Phrygiën na by Colosfen. Hier TZ%lI2r°en ëi:°°: aantaI van Christenen, die TeZ^lFi W deJc,erc van hetChristendom onoei weezen waren. Colosf. IV, 12, 13.
Hier endaar. $fo unb jjer.
Betekent
Op verfcheidene plaatzen. Luk. XXIII, 5. Hand. \ lil, 3.
In verfcheidene landen, Joh. VII *S Jac T r fan fe* huis. Hand. II, 46. V;42. VIIl' 3!
Hindernis.
1 Cor. IX 12. Het Evangelie hindernis veroor-
HlOB,
Zie Einde.
Hitte.
Eigenlyk een hooge graad van warmte, door de Zonne veroorzaakt, Jac. I, „. 0pcnb. VII °? -f door het vuur. Hand. XXVIII, ? 2 Pet ih
Oneigenlyk moeijclykheden - en 'rampfpoeden' die zeer drukkende zyn. Matth. XX, 12 1 Pcu 2V, 12, Openb. XVI, 5. ' 1 ' 1 rct^'
£Ï0E»



HOE 3$j
Hoe. 28ic fctn Mark. XV, 29. Hoe (hoefraay!) breekt gy den
Tempel af?
Hoek. gcfe.
De huichelachtige Pharifeeuwen baden op de hoeken der ftraaten, daar het meest geloop van Menfchen was. Matth. VI, 5. Hier over beftraft Jefus hen, dewyl dit geen ander oogmerk hadt, dan qm roem by de Menfchen te behaalen.
Hoeksteen. (£cffïrin. Dus wordt Jefus, volgens de oude Voorzegginge. Pfalm CXVIII, 22. op dc volgende plaatzen van het N. Tv genaamd. Matth. XXI, 43. De Steen, dieh de bouwlieden (de Jooden) verworpen hebben, is tot een hoekjleen geworden, datis, Jefus, diende Jooden niet eens als een gemeen lid van Gods Kerke wilden dulden, is nochtans het hoofd zyner Gemeente, de grond, waar op de geheele Kerk rust. Mark. XII, 10, Luk, XX, 17. Hand. IV, 11. Eph. II, 20. 1 Petr. II, 6.
Ho ere. ^tire.
In alle de plaatzen van het N. T., Matth. XXI, 31, 32. 1 Cor. VI, 16. Hebr. XI, 31. Jac. II, 25. heeft dit woord de betekenis, waar in wy het in den gemcenen wandel gebruiken. Het is beipotlyk, van de Hoere Rahab eene Waardin te maaken, al ware het ook, dat het woord van denGrondtext deeze betekenis hebben konde. Zie Rahab,
Hoereerder, ^urey.
Betekent:
Eigenlyk genomen, penen mensch, die zich aan alle foorten van onkuischheid overgeeft. 1 Cor V, 9, 10, 11. VI, 9. Eph. V, 5. iTim. I, 10". Hebr. XIII, 4.
Oneigenlyk, een' Israëliet, die eene Heidin trouwt. Hebr. XII, 16. dat niet iemand zy een hoereerZ $ der



3S2 HOEHOFÊON
der of een godlooze, gelyk Efau. Paulus noemt bier zyn huwelyk met Cananitifche Vrouwen hoerery.
Hoereerkn. Quxm. Betekent Openb. XVII, 2. Zoo veel, als aan
de gruwelen der Heidenen deel neemen.
Hoerenleden. Qurenglt'ebcr. i Cor. VI, 15. Uit zyne leden hoerenleden maaken, wil zeggen, dezelve tot ontucht misbruiken.
Hoerery. $tiwraj.
Dit woord heeft zyne eigenlyke betekenis, Matth XV, 19- XIX, 9. 1 Cor. VI, 13, 18. X, 8. daar het Ontucht in het algemeen — 1 Cor. V 2. daar het bloedfchande te kennen geeft. ' '
Figuurlyk genomen, betekent het de deelneeming aan den afgodendienst der Heidenen, cn dc gruwelen, die daarmede gepaard gingen. Hand. 29. XXI, 25. Openb. II, 14.
Hof.
Betekent Matth. XXVI, 35. Mark. XIV, 32. een landgoed. 0
Hofgezin, ftofgefmb. Hier onder heeft men Luk. XXIII, n volgens de eerfte betekenis van het Griekfche woord° de lyfwacht van Herodes te verftaan, misfehien dewyl het grootfte gedeelte van zynen Hofftoet uit Militairen beftondt.
Hond. S^tmb. Wordt figuurlyk gebruikt, als een zinnebeeld Van verachtenswaardigeMenfchen, Matth. XV 2ff Openb. XXII, 15. ln de oogen der Tooden waren alle volken,die den Joodfchen Godsdienst niet beleeden, zoo. verachtelyk, als honden.
Van



H O N H O O 363
Van kwaadaartige , valfche en afgunflige lieden. Matth. VII, 6. Phil. III, 2.
Honderdvoudig. Sjtm&ettfnlfKj. Betekent Matth. XIX, 29. ryklyk.
Hongeren. Sjungern.
Betekent, oneigenlyk, een yverig verlangen na. eene zaak hebben; by gevolg, gevoel hebben van zekere behoefte. Matth. V, 6. Luk. VI, 21. — Niet hongeren, Joh. VI, 35. Openb. VII, 16. geene bchoei'tens meer gewaar worden.
Honing. Sjontg. Matth. III, 4. Mark. I, 6. Johannes at wilde honing. Deeze wilde honing, die, ten deele door omzwervende byën in de gaten der boomen gelegd wordt, ten deele ook van de palmboomen afdruipt, was de gemeene fpyze van het landvolk.
Honingzeem. ^omtjfdm. Honing, die noch in het wasch zit, en noch heden ten dage, op die wyze, by de Oosterlingen wordt opgedischt. Luk. XXIV, 42.
Hoofd. $mtpt. £opf.
De eigenlyke, algemeen bekende, betekenis van dit woord komt voor, Matth. V, 36. VI, 17. XIV,8. Luk. VII, 26. Joh. XV, 9, Rom. XII, 20. 1 Cor. XI, 4, 5. XII, 21. enz. — Het hoofdfehudden, Matth. XXVII, 39. of eigenlyk, met het hoofd knikken, geeft het kwaadaartfg genoegen te kennen, waar mede het Volk de kruisfing van Jefus befchouwde,
In eene figuurlyke betekenisfe , inzonderheid van perfoonen gebruikt, geeft het den voornaamJlen, of het Opperhoofd te kennen. 1 Cor. XI, 3. Christus is eenes iegelyken mans hoofd (de man, als Leeraar befchouwt, ftaat onnüddelyk onder Christus );



3^4
H O O
tus); maar de man is het hoofd van de vrouw ('is Heer over haar) ; God is Christus hoofd ( Christus
ftaat onmiddelyk onder zynen Vader). Eph
I, 22. God heeft Jefus gefteld tot een hoofd der Gemeente over alle dingen, dat is, God heeft Jefus tot Opperhoofd van zyne Kerke aangefteld. De Apostel zinfpcelt op zyne gewoone manier, van de Kerk van Jefus voorteftellen, te weeten, als een lichaam, en de Christenen als leden. ■— Eph IV ï$, V 23. Colosf. II, 10. Zie Vorstendom! Colosf. H, 19.
Hoofdman. $aupcm<m. fyntpfleute. Onder deezen naam komen in het N. T. voor
Zekere burgerlyke Amptenaarcn. r Petr. II, ja ■Zyt onderdaanig deri Hoofdlieden, datis, dcn'stcdehouderen of Landvoogden, die door den Keizer m de wingewesten van Afiën waren gezonden jnet volmacht, om de zaaken der regceringe aldaar Waarteneemen.
Krygsbevelhebberen. Dan wy moeten by het woord Hoofdman niet altoos denken, aan het °-een het by ons betekent. Lyfias, de Opperfte Hoofdman der Schaare. Hand. XXI, 31. was Overfte of Opperbevelhebber over de Romeinfche Krygsknechten, dewelke op het kafteel Antoniain Guarnifoen lagen. — De Hoofdlieden, die op den Verjaarda°van Herodes by hem ter maaltyd waren, Mark vf 21. waren Romeinfche Overften. — Een Romcinseh Hoofdman, zoo als by voorbeeld, Cornclius, Hand. X, 1. en hy, die de wacht hadt op Golp-otha was niet veelmeer, dan by ons een Corporaal. — De Hoofdlieden des Tempels. Luk. XXII, 52 waren Joodfche Officieren, die over de Tempêlwacht °-efteld waren. Een van dezelve hadt het Opperbevel over hen allen, en aan deezen moet men Hand. IV, 1. V, 24. denken.
Hoofd-



h o o sös;
Hoofdsom. $<uiptfumm<u
Het hoofdoogmerk, i Tim. 1,5. De hoofdfom van bet gebod, dat is ■ het hoofdoogmerk van het Evangelie.
Hoog. $}6&). In de volgende plaatzen komt dit woord voornaamlyk in eene zedelykc betekenisfe voor:
Wat hoog is onder de menfchen , dat is , het geen de menfchen verheffen, hoogachten. Luk. XVI, 15.
Gods hooge hand, dat is, zyne groote macht.
Hand. XIII, 17. • Het hooge en diepe, dat is , het hoogst geluk,
en de grootfte elende. Rom. VIII, 39. Na hooge dingen trachten, dat is, zich byzon-
dere voorrechten aanmaatigen. Rom. XII, 16. Hooge woorden, zyn verhevene redenen. 1 Cor.
II, 1.
Hooge openbaaring, dat is, eene uitftckend groote.openbaaring. 2 Cor. XII, 7.
Hooge Apostelen, dat is, de voornaamfte onder de Apostelen. 2 Cor. XI, 5.
De vrede Gods, hooger 'dan alle vernuft, dat is , de Christlyke Eendracht, meer. waardig, dan alle kennisfe. Phil. IV, 7.
Ik kan nederig zyn, en ik kan hoog zyn, dat is, ik weet my zoo wel in overvloed, als in gebrek te fchikken. Phil. IV, 12.
Een hooger .naam, dat is, verhevenere waardigheid. Hebr. I, 4.
Hooger dan de Hemel, datis, bovenalle Hemelen verheven. Hebr. Vil, 26.
H oogepriester. S^ofywkêtet.
Deezen naam draagen in het N. T.
1.) Inzonderheid de Opperfle Priester, die het hoofd van alle de Priesterordens was. —. In eene fi«uurlyke betekenisfe wordt Jefus, door den Apostel Paulus, in den Brief aan
de



$66
H .0 O
de Hebreeuwen, als een Hoogepriestër voorgefteld, en zyne voortreflykheid boven alle andere Hoogepriesteren, zoo wel met betrekkinge tot zyne Perfoon , als tot zyne verrichtingen, aangetoond. 2.) De Opperpriesteren, dewelken uit het lichaam der Priesteren tot leden van den Hoqgen Raad verkooren werden. Matth.
' 3' yMS XIV' Hand- V, 24.
XXII 30. XXVI, 12. - Aan deeze laatfter1 heeft men te denken, zoo dikwils by de Evangelisten van Hoogepriesteren in het meervouwige, gefproken wordt — Ten opzichte der plaatzen, Luk. III, 2. enHand. IV, 6. zie Caiaphas, Hannas.
Hooggeloofd. §od;geIo&«. Mark. XIV, 61. Een naam, door de Jooden aan den waaren God gegeeven, waar mede zy ci°-enlyk te kennen wilden geeven, dat de waare God aheen verdiende aangebeden te worden.
Hoogmoed. $cd;mi!t&. Verwaandheid, grootfpraak. Jac. IV, 16 Gv beroemt u m uwen hoogmoed, gy zyt noch verwaand op uwe pocheryen. vswaaun
Hoogmoedig, ©tófj. Trotsch, verwaand. 1 Tim. VI, 17.
Hoogte. $ó[jc Overal, daar dit woord in het N. T. voorkomtvindt eene oneigenlyke betekenis plaatze: ' Luk. V, 4. Op de hoogte vaar en, wil" ze^en diep in zee fteeken. ^Loöen,
2 S°t." X' & P6 h°0gY' die zich vert>efr tegen N<fc kenms Gods zyn hoogmoedige ontwerpen die als verfchanfingen, tot beftryding^an het Evangelie, werden opgeworpen.
Eph.



H O O S«Y
Eph. III, 18. De hoogte, breedte, diepte, langte, is de onmeetbaarheid der liefde van God.
Jac. I, 9. betekent hoogte zoo veel, als voorrecht.
Matth. XXI, 9. Luc. I, 78. II, 14. XXIV, 49. Hebr. 1,3. heeft men 'er den Hemel door te verftaan, en vervolgens, naar de bekende manier van fpreeken der Oosterlingen, God den Allerhoogfltn. HoJtanna in de hoogte! dat is, de Allerhoogfte verleene hem geluk! —■ De Opgang uit de hoogte, dat is, de Mesfias, die, als eene Zonne, is opgegaan. — Eere zy God in de hoogte! dat is, de Allerhoogfte zy gepreezen! Kracht uit de hoogte, dat is, door God verleende wondermacht.
Hoop. Qofiumg. Betekent over het algemeen de verwachting van zekere perfoon of zaak. Hand. XVI, 19. XXVII, 20. Rom. IV, 18. V, 4. VIII, 24. Wy zyn wel zalig; doch in hoope ( wy verwachten onze volkome Verlosfing noch) maar de hoop , die men ziet, is geen hoop (maar dat is geene hoop meer, wanneer men, het geen men verwackt, reeds tegenwoordig ziet.) iCor. IX, ie. XIII, 13. 2 Cor. 1,7. III,i2. X, 15. Hebr. VI, 11. — Van daar betekent hoop op God, de zekere verwachting, dat hy ons het goede kan en wil geeven. 1 Tim. V, 5. 1 Petr. I, 13 , 21.
In het byzonder wordt Hoop in het N. T. dikwils voor de perfoon of zaak zelve genomen, die men verwacht. Zoo wordt dit woord by uitftekenheid gebruikt.
Van Godt en Jefus Christus. Rom. XV, 13. God der hoope, dat is, God op wien onze hoop gevestigd is. Colosf. I, 27. Christus, de hoop der heerlykheid, dat is, dien wy deeze heerlyke hoop, of dit uitftekend geluk te danken hebben. 1 Thesf. 1,3.
Van de Gelukzaligheid des N. T. en de voordeden van het Evangelie. Eph. I, 18. De hoop onzer
roe-



$68 H O O
roepinge, dat is, de gelukzaligheid, tot welkeï wy beftemdzyn. Eph. IV, 4. Colosf. I, 23. Hoop des Evangelium*, dat is, de geheele uitgeftrekthcid, der weldaaden, die het Evangelie . ons toezegt. 2 Thesf. II, 16. Goede boop* dat is, een wcnschlyk geluk. 1 Petr III K Hebr. VI, 18. VII, 19. X , 23. Belydenis der hoope, dat is, van het Evangelie.
Van de verwachting der toekomflige Opflandinge, Hand. II, 26. Myn vleesch zal rusten in de hoop'. Hand. XXIII, 6. XXVI, 7. XXVIII, 20.
Van de verwachting der toekomflige Zaligheid. Rom. V, a. XII, 12. Zyt vrolyk in de hoop : dat is, verblydt u in het vooruitzicht der toekomftige Zaligheid. Eph. II, 12. Gy hadt geene hoop dat is, gy kondt geen grooter geluk'verwachten. Colosf. I, 5. 1 Thesf. V, 8. Tit I 2 II, 13. III, 7. 1 Petr.I, 3. 1 joh. III, 3. '
Hoop. $mif«.
Eene onbepaalde menigte van Menfchen. Luk. VI, 17. De hoop zyner Jongeren, datis, alle zyne overige Jongeren, de Apostelen alleen uitgezonderd.
Ho open. §<u!|m.
Dit woord wordt oneigenlyk genomen, Rom. II, 5. Gy hoopt u zeiven den toorn, dat is °y haalt u zwaare ftraflen op den hals. •
Ho open. poffen. Betekent in het N. T.
Iets verwachten, ergens hoop op hebben. Luk.' - VI, 34. 35. XXIII, 8. XXIV, 21. Hand. XXIV, 26. Rom. IV, 18. VIII, 24, 25. 1 Cor.XIII, 7. 2 Cor. XIII, 6. Gal. V, 5. Phil. I, 20. Hebr. XI, 1.
Vertrouwen op iemand hebben, zich op iemand verlaaten. Matth. XII, 21. De Heidenen zullen op zynen naam hoop en, dat is de Volken
zul-



H Ö O 3ó>
zullen zich aan hem overgeeven. Joh. V, 45. daar is één, die u aanklaagt, Mofes, op welken gy hoopt, dat is, dien gy zoo lterk aanhangt. Rom. XV, 12. 1 Cor. XV, 19. 2 Cor. I , 10. Eph. I, 12. Phil. II, 19. Ik hoope in den Heer» Jefus, dat is , ik heb het vertrouwen op hem. 1 Tim. IV , 10. VI, 17.
Ho o ren. ^órcn.
Bchalvcn de eerfte en eigenlyke betekenisfe, geeft dit woord zoo veel te kennen, als :
Op iets acht Jlaan, aan eene perfoon of zaak zyne goedkeuring geeven. Matth. VII, 24. Wte deeze myht rede hoort, dat is , aanneemt. Matth. X, 14. Die oor en heeft om te hooren, die hoore, dat is, die raerke daar op. Mark. IV, 15. VII, 16. Luk. XI, 28. Joh. X, 27. Myne febaapen hooren myne femme, datis, zyn 'er opmerkfaam op. Hand. III. 22.
Iets verftaan. Matth. XIII, 15. Mark. IV, 33. Joh. VI, 60. XVIII, 37. Hand. XXII, 9. 1 Cor. XIV, 2.
Gehooorzaamen. Matth. XVII, £. XVIII, 15-17. Mark. IX, 7. Luk.XVI, 31. Toh- V,24. VIll, 47. Hand. IV, 19. V, 21. XIX, 5.
Verbooren. Joh. IX, 31. XI, 41. 1 Joh. V, 14.
II o 0 r e r. $ór«r. Jac.I, 22, 23. Een hoorer des woords is hy, die by het voorftellen der waarheden van den Godsdienst tegenwoordig is , en het zelve aanhoort; moetende dit toen, by het gering aantal van fchriftlyke voorftellingen, mondling gedaan worden.
Hoorn. $)cm Betekent eenen helm, niet alleen omdat dezelve fterkte aan het hoofd geeft, maar ook om dat de ouden gewoon waren, op hunne helmen hoornen van beeften te zetten. Hoorn des heils, Luk. i, 69. betekent derhalven zooveel, als een'machtigen helper, of een' heilaanbrengenden verlosier.
Aa Hoot



570 H00 H0S HOU
II o o y. $eu.
Daar mede vergelykt Paulus, i Cor. III, 12.
de verkeerde leere der valfche Apostelen, die zy nevens de waarheden van het Christendom fielden, maar die even flecht en verganglyk, als hooy, waren.
HO si anna.
Eene gewoone Gclukwenfching der Hebreeuwen, die zy inzonderheid hunnen Koningen gewoon waren toeteroepen. Matth. XXI, 9. Mark. XI, 9, 10. Joh. XII, 13. Hojïanna den ZooneDavids! <Hcil zy den zoone van David!) Ilofianna inde hoogte (geef gy hem zegen, ö Allerhoogfte!)
Houden. ©<irmif Ijalfen. Rom. XIV, 6. Die van de dagen houdt, dat is, die een onderfcheid van dagen aanneemt, en den éénen dag heiliger oordeelt, dan den anderen, doet het den Heere, dat is, die doet het, dewyl hy denkt, dat God dit bevolen heeft, en zulks hem aangenaam is.
Houden, (gzofj fjalfm. Het volk hieldt veel van de Apostelen, dat is, zy Honden by het volk in groote achting. Hand. V, 13.
Houden, fytltm. Dit woord betekent zoo veel, als
Iets vast houden, bevjaaren. Hand. II, 24. Colosf..
II, 19. 2 Thesf. II, 15. 2Tim. II, 8, 13. IV,7. - Hebr. IV, 14. VI, 18. XI, 27. Openb. III, 11. XVI, 15.
Iets waarneemen. Matth. V, 33, XIX, 20. XXIII, 3. XXVI, 18. XXVIII, 20. Joh. XV, 20. iCor. V, 8. Gal. IV, 10. Openb. XXII, 7. Iets op zekere wyze heoordeelen. Matth. XXII, 23.
Luk. III, 23. Rom. I, 22. XIV, 5. 2 Cor. V, 4. C Voor het overige komen noch de uitdrukkingen houd op. Matth. XXVII, 49. Mark. I, 24. en houd
ftille:



HOUHOVHUI 37r
flille. Matth. VII, 4. Luk. VI, 42. enz. voor, die geene nadere opheldering behoeven. VertaalerJ
Hout. £of{. Daar onder heeft men te verftaan:
Een boom. Luk. XXIII, 31. Gal. III, 13. Openb.
tl, 7.
Het kruis. Hand. V, 30. X,- 39. XIII, 29. 1 Petr. II , 24.
Houtc bouwjloffen. 1 Cor. III, 12.
Houwen. Scrijacfen. Eigenlyk aan J:'ukken zaagen, met zaagen doorfnyden. Hebr. XI, 37. Eene der allerwreedfte doodltraften , waar van men Amos 1, 13. eenig fpoor vindt.
Houwen. 3rrfd)rtJem. Betekent volgens ons oud taalgebruik zoo veel, als iemand aan J]'ukken Jlaan, waarfchynlyk doelt Jefus, Matth. XXIV, 51. en Luk. XII, 46. op eene byzondere foort van doodftraife, die men gewoon was S'aaven aan te doen ; en zyn oogmerk is allecnlyk, daar door te doen zien, dat ontrouwen belyderen van'zynen Godsdienst eene ailerzwaarfte ftraffe treffen zoude.
Hovaardig. £offnrtig.
Betekent
Trotsch, opgeblaazen. Lnk. I, ci. Rom. I, 20.
1 Petr. V, 5. Prachtig. 1 Joh. II, 16. hoovaardig leevenis zoo
veel, als eene prachtige leevenswyze.
Huichelaar, tyeufyltt.
Een mensch, die, ten opzichte van den Godsdienst, anders denkt, dan hy fpreekt en handelt. Matth. VI, 2, 5, 16. XV, 7. XXIII, 13 , 23, 29. Luk. XII, 56. enz. fJHet woord, dat in den Grondfe-xt voorkomt-, wordt gebruikt 'van de ToneclA a 2 fpee-



372 HUI
fpee'ers, die, wanneer zy op het Tooneel ver"* lcheenen, een momaanzicht voorhadden, en dus een geheel ander gelaat vertoonden, danzy werklyk hadden. Vert.]
Huidig, $etift'<j. N
De huidige dag, of de dag van heden moet altoos van dien tyd verftaan worden, waar in deeze of geene Schryver gefchreeven heeft. By voorbeeld, Matth. XXVII, 8. XXVIII, 15. 2 Cor. III, 14.
Huilen, geulen. Betekent zoo veel, als
Benauwd, treurig zyn. Matth. XXIV, 30. Openb.
I, 7, v '
Jammerklachten doen hooren, Mark. V, 38. Jac, V, 1.
Huis. §<nt& ( Behalven de eerfte en bekende, heeft dit woord in het N. T. noch vier andere betekenisfen, Te weeten het geeft te kennen
1. ) Den Tempel te Jerufalem. Matth. XXI, 13
XXIII, 28. Joh. II, 16, 17. Hand. H, 2. VII, 47.
2. ) De Kerk van Christus. 1 Tim. III ic
1 Petr. II, 5. IV, 17. Hebr. III, 6. X, 21
3. ) Huisgenoot en. Matth. X, 13. Matth. XI 8
XII 25. XIII, 57. Joh. IV, 53. Hand. VII, 10. X, 2. XI, 14. 1 Cor. XVI, 15. Phil. IV, 22. Die van des Keizers huis. 'dat is de Christenen, die tot het hof van den Keizer behooren. 1 Tim. III, 4. V, I3 Tit I 11 Hebr. XI, 7. ' 6
4. ) Een Volk, of de nakomelingen uit één Stam¬
huis. Matth.X, 6. Luk. 1,27, 2? ,60 11 ± Hand. 11, f6. VII, 42. Hebr. VIII, 8.
HüISGENOOTEN. ^.lU^CIIOfeil.
Perfooncn die tot ééne huishouding behooren. Matth.X,,25, 36. iTim.V,8. Gy zyt Gods buisge-
nootent



H U I
S73
yiooten, dat is, gy behoort tot Gods huishouding. Ephef. II, 20.
Huisgezin, ©cfrni*. ^(lu^efmbe. (Dit woord heeft Matth. XXIV, 45. Luk. XII,
42, dezelfde betekenis, als by ons het bafterdwoord domeftieken Vert.) Maar Luk. VIII, 49- en Rom, XVI, 10, 11. geeft heeft iemands famtlic of zyne huisgenooten te kennen. Zoo ook 1 Cor. I, 11,16.
Huisheer. Qanètyn. De eigenaar van een huis. Luk. XII, 39. XXII, ii. — God wordt dc Huisheer genaamd, met betrekkinge tot de Kerk, die het huis van God is. Luk. XIV, 21. 2 Tim. II, ar,
Huishouden. $2miêjjalfcii. Betekent de huishouding waameemen. iTim. V, 14.
Huishouder. S^awèMm. Was by de Oosterlingen een Slaaf, dien de zorge over de huishouding, en het opzicht over de geheele Oeconomie was toevertrowd. Luk. XII,42. XVI, 1-8. — Op deeze gewoonte zyn de bcnaaming'en bctreklyk, die zoo wel den Leeraaren, als dcnChristenen in het algemeen, in fommige plaatzen der H. Schrift, gegeeven worden. 1 Cor. IV, t. noemt Paulus zich eenen Huishouder over Gods verborgenheden, dat is, eenen knecht van Christus, dien de verkondiging van het Evangelie onder de Heidenen was aanbevolen. — Tit. I, 7. Een Bisfchop (Opziener der Gemeente) moet onbensplyk zyn (eenen onergerlyken wandel voeren) als een huishouder Gods, datis, als een man, dien God het opzicht over de gemeente heeft toevertrouwd.— 1 Petr. IV, 10. Dient eikanderen als de goede buishpnders der menigerlei genade Gods, dat is, als menfchen, die de onderfeheidene posten, u door God opgedraagen, met een nauwgezet geweeten tracht waartencemen.
Aa 3 Huis-



374 HUI HUL HUP
Huisknecht. $mtéfn«&t. Een Slaaf. Luk. XVI, 13. Hand. X, 7.
Huislyk. QauêM), Huisboudlyk f/die gaarne te huis blyft, en zich met de zaaken der huishoudinge bezighoudt. Vert.3 Tit. II, 5.
Huisraad. $mrêMf!>. Betekent alles wat by ons onder den naam van Meubilen bekendis. Matth.XII, 20. Mark. III 27 Luk. XVII, 31. ' '
Huisvader. Qafovat er.
Zoo veel, als Heer van het huis. Matth. XXIV
45' a V j ge'ykcnisfen van onzen Zaiigmaalcer
Wr ,Ü G,od dlkwils onder deeze benaaming voorgefteld. Men zie Matth. XIII, 27. XX, 1.
Huiswaard. Sjrtiiéwirtf;. Mark XIV, 14. Luk. XIII, 25. Betekent even »zoo veel, als Hnisheer of Huisvader.
Hulpe. $tf{fe.
Onderfteuning, byftand. Hand. XXVI, 22. 2 Cor. I, 11. Hebr. IV, 16.
Huppelen. Spt'pfcit. Drukt den hoogften graad van genoegen uit het we k zich zelfs in dc uiterlyke gebaarden vertoont iAiK. VI 23. Het kind van Elifabeth huppelde in haar lichaam by de groetenis van Maria Luk I 41, 44. Dit huppelen van een ongeboore kind ( Embryo) aan eene buitengewoone werkinge van den H. Geest te willen toefchryven, is te ze°iren
rot wnn.fak', diC Zkh nat«"rlyk laat verklagen,' tot wonderwerken zyne toevlucht neemen. Elifabeth gevoelde, toen zy Maria zag, eene aangenaame gewaarwording, die zoo fterk op haare Vrucht.
werkte,



HUT II U U HU W
375
werkte, dat zy deszelfs beweeging, meer dan gewoonlyk fterk, gevoelde.
Hut te. Qüue.
Eigenlyk eene bevueeglyke wooning, hoedaanig de tenten waren. Matth. XVII, 4. Hebr. XI, 9. Oneigenlvk betekent dit woord : Het menschlyk lichaam, 2. Cor. V, 4. 2 Petr. j, 13, 14. alwaar gezinfpeeld wordt op dc tenten en draagbaare wooningen der Israëliten, geduurende hun verblyf in de woeftyne. Den tabernakel, Hand. VII, 44. Hebr. VIII, 5. IX, 2, 3, 6,21. By gevolg ook den tempel. Hand. VII, 46. De kleine tabernakels, of kisten, waar in de Heidenen hunne afgodsbeelden droegen. Molechs hutte. Hand. VII, 43. Den Hemel. Luk. XVI, 9. Hebr. VIII, 2. IX, 11. Openb. XV, 5.
Hutten. Sarfan. Luk. II, 8. komt dit woord in onze Overzettinge voor; maar in den Grondtext wordt het niet gevonden: aldaar wordt alleenlyk gezegd: 'er waren in die zelfde landflreek herders op bet veld.
Hu uren. ©i'ngen.
Betekent, iemand, onder belofte van eene bepaalde belooning, tot zynen dienst aanneemen. Matth. XX, 7.
Huurling. SDtfct&Hng. Toh X, 12, 13. Een herder, die geen eigenaar der kudde is, maar alleen, om zeker loon, gehuurd wordt, om op dezelve te pasfen.
Huw e,l v k e n. <g$dk& roerbm. Trouwen, zich in den echtenftaat begeeven. 1 Tim. IV, 3.
A a 4
Hy-



37°" H Y M JA
ïïymenaus.
Waarfchynlyk een Jood van de Secte der Sadducecuwen, die in fchyn het Christendom hadt aangenoomen, maar zyne dwaalingen onder de Gemeente verfpreidde. Onder deeze was zyn voorgeeven, dat de Opftanding reeds gefchied was • dewyl hy misfchien aannam, dat men door de opftanding de zedelyke hervorming te verftaan hadt dewelke op aarde, onder de Heidenen, door dé komst van Christus veroorzaakt was. i Tim I 20 a Tim. II, 17. '
I- J-
Ja.
Ken woord van verzekering Matth. V, 37. Jac. V, 12. Uw woord zy ja ja, neen neen, dat is, wanneer gy iets verzekert, zoo zegt eenvouwig ja, en wanneer gy iets ontkent, zoo zegt eenvouwig neen , zonder 'er nadrukkelyke bctui°ïngen by te voegen. Matth. IX, 28. XV, 27. Joh. XI , 27. XXI, 16. 2 Cor. 1, 17- 20. Heb ik nu eenige ligtvaardigheid gebruikt (heb ik onbezonnen gehandeld) toen ik zulks dacht? (toen ik voornam", u te bezoeken?) Of zyn myne aanjlagen vleeschlyk? niet alzoo; maar by my is ja ja, en neen is neen' Of ben ik, uit aardfche oogmerken, zoo veranderlyk m myne befiuitcn, dat ik, het geen ik thans verzekere, eerlang herroepe-, of het geene ik thans ontkenne, eerlang wederom beveftige?) Maar ó een getrouwe God! dat ons woord aan u niet ja'en neen geweest is! (maar ik verzekere u by den waarachtigen God, dat het geen ik u heb voorgefteld met nu eens dus, dan eens wederom anders, geweest is.) Want 'de Zoon Gods Jefus Christus, die onder u door ons gepredikt is, die was niet ja en
neen3



JA J A A JAC 377
neen, maar het was ja in hem : ( want ik ftelde u de leere van Jefus > die ik u gepredikt hebbe, niet nu eens zoo, dan eens anders , maar altoos op dezelfde wyze, voor:) want alle beloften Godts zyn ja in hem, en zyn Amen in hem (want door Jefus zyn alle de Godlyke toezeggingen vast en onveranderlyk.)
Een woord van bekrachtiging, het welk met waarlyk of voorwaar in betekenisfe overéénkomt; Matth. XI, 9, 26. Luk. VII, 26. XI, 51. Openb. I, 7. XIV, 13. XVI, 7. XXII, 20.
Jaar. %aty.
Dit woord heeft zyne bepaalde natuurlvke betekenis Matth. IX, 20. Mark. V, 42. Luk. II, 42. Joh.'XI, 49. Hand. VII, 6. XI, 26. Gal. IV, 10. Hebr. III, 9, 17. 2 Petr. III, 8. — In eenen uitgebreideren, eenigszins oneigenlyken zin, wordt het gebruikt Luk. IV, 19. Het genadig Jaar des Heeren prediken, wil zesgen: den gewenschten, door God beftemden tyd van het N. T. verkondigen. Hebr. 1,12. Uwe Jaaren zullen niet ophouden, dat is, uw leeven heeft geen einde, gy duurt altoos voort. — De duizend jaaren, waarvan Openb. XX, 2, 3, 4, 6. gefproken wordt, moeten niet letterlyk, maar oneigenlyk, van eene lange duurzaamheid verftaan worden.
Jaartyden. Sujetten.
Hier onder verftaat Paulus, Gal. IV, 10. de Feestdagen, dewelken, volgens Gods bevel, jaarlyks moeften gevierd worden-, by voorbeeld: hetPaaschfeest, het Feest der Loofhutten enz. De Christenen, die uit het Joodendom bekeerd waren, dachten, dat het vieren van deeze Feeften noch in het Christendom ^oodzaaklyk was,
Jaco b.
De Zoon van Ifaak. op wiens gefchiedenis eenige plaatzen van het N. T. betreklyk zyn. Rom. IX, 13. Hebr. XI, 21.
A a 5 Jacqb,



57?
J A C
Jacob.
De Schoonvader van Maria, de Moeder van Jelüs. Van de byzonderheden van zyn leeven is ons niets bekend. Matth. I, 15, 16.
Jac o bus.
Onder deezen naam komen vier onderfcheidcne Perfoonen in het N. T. voor.
1. ) Jacobus, de Vader van den Apostel Judas.
Hand. I, 13.
2. ) Jacobus, de Zoon van Zebedaeus, Math.IV,
si. X, 2. XVII, 1. Mark. I, 19, 29. III, 17.
V, 37. IX, 2. X, 35. XIII, 3. Luk. V, 10.
VI, 14. VIII, Si, IX, 54. Hand. XII, 2. Hy werdt door Jefus tot het Apostelampt beroepen, en door Herodes Agrippa onthoofd.
3. ) De jonge Jacobus, de zoon van Alphasus en
Maria, de zuster der Moeder van Jefus, Matth. X,3,5. Mark. III, 18. XV, 40. Luk. XXIV, 10. Hand. I, 13. Hy was een Apostel.
4. ) De oude Jacobus, de Broeder van Jefus,
voor zoo verre Maria hem, na Jefus geboorte, by Jofeph ter waereld bracht. Hy behoorde niet onder de twaalf eerfte Apostelen, gelyk hy ook Gal. I, 18. 1 Cor. XV, 7. Hand. XII, 17. van dezelven onderfcheiden wordt. Hy is in de geheele eerfte Kerk als Bisfchop te Jerufalem bekend. Hier fchreef hy den brief, dien wy in onzen Bybel hebben, aan de Israëliten, die in Palseftina, en onder de Heidenen, op andere plaatzcn, verftrooyd waren.
De geheele brief beftaat uit vier Hoofddeelen.
1. ) Jacobus vermaant de Christenen tot ftand-
vastigheid in het Christendom, onder de toenmaalige vervolgingen. Kap. I, 1-21.
2. ) Hy vermaant hen, om te zorgvuldiger te
zyn in de beöefeninge van hun Christendom, en by hunne uiterlyke belydenis eene daadlyke Godzaligheid te voegen. Kap.I, 22 tot Kap. II, 26.
30 Hy



JAC JAI JAM JAN 375r
3. ) Hy waarfchuwt tegen alle twisteryen en on-
vriendlyke beöordeelingen, dewelken meestal hoogmoed ten gronde hebben. Kap. III, r tot Kap. IV, 12.
4. ) Hy voegt 'er noch eenige vermaanin»en by,
tot geduld, voorzichtigheid by het eedzweeren , het gebruik van het gebed, en de ge-meenfehaplyke bezorging van hunne welvaart. Kap. IV, 13 tot Kap. V, 20.
Jaïrus.
Een voorftander eener Joodfche Synagoge, die hoogachting voor Jefus hadt, en hem badt, dat hy zyn eenig kind den dood wilde ontrukken. Mark. V, 22, 41. Luk. VIII, 41.
Jambres.
2 Tim. III, 8. De naam van e'e'nen der jEgyptifche toveraar en, van dewelken Mofes, Exod. VII, 11. gewag maakt.
Jammeren, 2fai"tncrn.
Sterk aangedaan zyn, en daarom ecnhartlyk medelvden hebben. Matth. IX, 36. XIV, 14. Luk. VII, 13. XV, 20.
jammerlyke. ^atmtKrllClj-
Erbarmlyk, medelydenwaardig. Openb. III, 17.
Janken, ©etlen. Een woord, het welk Luk. XI, 8. een onbefebaamd bedelen te kennen geeft. 'Er wordt naamlyk^ het aanhoudend bedelen mede bedoeld, in weêrwil van meer dan ééne weigering.
Jannes. Zie Jambres.
Jason.



SSo~ JAS ICO IDU IED JEP JER,
Jason.
• Een nabeftaande van demApostel Paulus. Rom. XVI, 21. Hy woonde te Thesfalonica, toen het Joodsch graauw zyn huis beftormde, en hem voor den rechter der Stad fleepte, dewyl hy Paulus en Silas. die zy voor oproermaakeren hielden, herbergde. Hand. XVII, 5, 7-.
Ico ni e n.
Eene Stad aan den voet van den berg Taurus; werwaarts zich Paulus en Barnabas begaven, naa dat zy uit Antiochien verdrceven waren. Hand. XIII, 51. XIV, 1. Dan zy.geraakten aldaar op het nieuw in leevensgeyaar, 2 Tim. III, 11.
ÏDUMjEA.
Dus werdt, ten tyde van Christus, het zuidelyk gedeelte van Pal.aeftina, aan de 'overzyde van den Jordaan , genaamd. De inwooneren van deeze Provintie waren Joodcngenooten. Mark. III, 8. -
Iedereen. EenIegelyk. 3«f>miMn 3e<jlid)er. Ieder mensch. Matth, X, 22. Luk. XIV, 33. enz.
jep ht ha.
Paulus telt deezen Rechter van Israël/Hebr. XI, 32 onder de menfchen, die, in het vertrouwen op God, groote daaden verricht hebben. Dan men kan hier uit met befluiten, dat hy, gelyk men zich, onbepaald genoeg, gewoon is uit te drukken, een geloofsheld geweest is; of dat hy, onder andere omftandigheden,altoos onbcrisplykgehandeld heeft. Daar in alleen wordt hy als een modél voorgefteld, dathy den waaren God aanbadt, en, by eene rechtVaerdige zaak, op God zyn vei trouwen ftelde.
j eri ch o.
Eene der beroemdfte Steden in Palaeftina, omtrent twee mylen van Jerufalem gelegen. Tusfchen deeze



J. ï R JES IET 3S1
ze beide Steden lag eene akelige woeftyn, die teffens, wegens veele rooveryen en moorden, onveilig was. Luk. X, 30. — De oude Stad van dien naam werdt door Jofua verwoest. Hebr. XI, 30.
Jeru salem.
Hier onder heeft men te verftaan
1. ) De Hoofdftad van het Joodfche Land. Zy
wordt de Heilige Stad genaamd, dewyl de waare God aldaar gediend werdt. Matth. IV ,g.
2. ) De Inwooneren van Jerufalem. Matth. II, 3.
IK, g. Hand. XXI, 31.
3. ) Het Joodfche Volk. Matth. XXtll, 37. Luk.
XIII, 34. Gal. IV, 2g. Jerufalem, dat te deezer tyd is, dat is , de Joodfche Kerk. Van daar wordt ook de Christelyke Kerk onder den naam van Jerufalem voorgefteld. Gal. IV, 26. Jerufalem, dat daar boven is, datis, het hooger Jerufalem, het welk door den berg Zion werdt afgebeeld. Hebr. XII, 22.
Jesse.
Ifal, de Vader van Koning David. Matth. 1,5,6. Luk, III, 32. Hand. XIII, 32. Rom. XV, 12. daar zal zyn de wortel Jesfe, dat is, de Stam van David zal noch voortduuren, te. weeten in zynen Nakomeling, den Mesfias.
Jesus.
Eene Hebreeuwfche benaaming, dewelke eenen Verlosfer, helper, heiland betekent. In de'allerftrengfte betekenisfe draagt Christus deezen naam, dewyl hy de menfchen van de zonden en haare gevolgen verlost heeft. Matth. I, 21. Zie Christus. Messias.
Iets. Wat. <£twa$. Deeze woorden hebben eene bepaalde betekenis in de volgende plaatzen:
1 Cor.



S&a IET JEU JIC I L L
i Cor III, 7. Zoo is nu, nocb die plant, noch die begiet, iets, dat is , de mtwerkfelen der predikinge van het Evangelie hangen niet van
. de Leeraaren af.
Gal. VI, 3. Is't, dat iemand zich laat voorftaan dat hy wat is (wat groots is), daar by nochtans- mets is, (aan alle wezenlyke voorrechten mangel heeft) die bedriegt zich zeiven. 1 Cor VIII, 2. Matth. V, 23. Mark: XI, 25. Vergeeft,is 't, dat gy iets tegen iemand hebt, dat is, indien gy door iemand beleedigd zyt of iemand belecdigd hebt. ?
Jeugd, ^ugeno-
2,T™- 11 > 22- betekent lusten der Jeugd de hevige driften van eenen jeugdigen ouderdom, die de menfehen dikwils tot veele dwaasheden verleiden.
Jeuken, ^ticfen. _ Dit woord gebruikt de Apostel, 2 Tim IV 9 m eene figuurlyke betekenisfe: naar hunne eigene lusten zullen zy zich zelve Leeraaren aanneemen naar dat hun de ooren jeuken (zy zullen naar hunne eige verkiezing Leeraaren zoeken, die met hun-1 praatenO OVei'eenk°men> en hun naar den mond
Jichtig. ®td;t&aid)%r.
ivf 24"^' d" d°°r eme berome &etr°ffen Matth.
Ill vricum.
tifcn?LLoandHr?aPutUS!;chen Pannoi^n en de Adriatilche Zee dewelke het tegenwoordig Dalmatiën en Slavomen m zich vervat. Paulus hadt: voKï zyne verklaaring. Rom. XV, i9. vanTemfïkm af
E S? ff, «Ml" n,et'hc?Evangcuc v n Jems vervuld; datis, van Jerufalem tot de «n-enkn
Imma-



IMM I N D INE s?j
5 Immanuel.
EenHebreeuwfche naam, waar van de betekenis is: God met ons, God onze helper. Wanneer deeze naam Matth. I, 23. aan Jefus gegeeven wordt, doelt dit niet zoo zeer op zyne beide natuuren, als wel wordt daar door te kennen gegeeven, dat God, om Christus wille, met ons zyn zal.
Indachtig. <£mbad)ti$.
Indachtig worden, of indachtig zyn. Matth. V, 23.
1 Thesf. 11,9. betekent zoo veel, als zich iets herinneren.
Indachtig maak en. £tinnertt. Betekent 1 Cor. IV, 17. 2 Tim. 1, 5. II, 14.
2 Petr. I, 13. iemand iets onder het oog brengen, op iets doen letten.
Indringen. ©nfotmjm. Gal. II,4. wil zeggen: in de Christlyke Gemeentens influipen.
Indringen. Sianmtoin&m. Luk. XVI, 16. Van dien tyd af (naamlyk toen Johannes de Dooper zich vertoonde) wordt het Ryk Gods door het Evangelie gepredikt, en een iegelyk dringt met geweld daar in, dat is , iedereen moet moeite aanwenden, om tot kennis van mynen Godsdienst te komen, en dien te beoefenen.
Inenten, ©npfropfett.
. Dit woord wordt figuurlyk van de aanneeminge in de Kerk van Christus, gebruikt. Rom.XI,23, 24. Geene' (de Jooden) indien zy niet blyven in het ongeloof, zo zullen zy ingeënt (in dc Gemeente van Christus aangenomen) worden. God kanze wel weder inenten. Want is het dat gy (Heidenen van afkomst) uit den Olyfboom, die van natuure wild Kas, zyt uitgehouwen, en, tegen de natuur, in den
goeden



384 ING I N H
, goeden Olyfboom geënt; (indien gy, die gy niet tot het Volk van God behoorde, evenwel onder Gods Volk zyt aangenomen) hoe veel te meer zullen de natuurlyke ingeënt worden in hunnen eigen Olyfboom (hoe veel te meer zullen de Jooden, die wel eer Gods volk waren, dit voorrecht op het nieuw kunnen deelachtig worden.)
Ingaan, ©mjdjen. Dit woord drukt in eenen oneigenlyken zin de gemeenfehap met eene perfoon of zaake uit.
Ten leeven ingaan. Matth. XVIII, 8. XIX, 17.
dat is, zalig worden. Ter heerlykheid ingaan. Luk. XXIV, 26. verheer-
lykt worden. De volheid der Heidenen zal ingaan, dat is, de
geheele menigte der Heidenen zal in de Kerk
van God opgenomen worden. Rom. XI, 25.
Ingang. <Jüicjmt<}.
Ingang by iemand hebben, dat is, hem gewillig vinden, om onze voorftellingen aan te neemen. 1 Thesf. I, 9.
Ingang tot hee eeuwig Ryk van Jefus Christus, dat is, deelneeming aan de Zaligheid. 2 Petr. I, 11.
Ingang in het heilige, Hebr. X, 19. betekent het zelfde.
Ingeeven. (Eiwje&cn. Betekent 2Tim. III, 16. iemand den inhoud van eene redevoeringe onmiddelbaar bekend maaken. Alle Schrift van God ingegeeven, dat is, alle de Schriften van het Oude Teftament, welker inhoud den Propheeten door God op eene onmiddelbaare wyze is medegedeeld.
Inhoud, ^tilt.
Betekent Hand. VIII, 32. het gedeelte of de afdeeling uit de Prophetie van Jefaias, waarmede de Kamerling uit JEthiopiën juist bezig was met leezen, toen Philippus by hem kwam.
Inko-



INK INL INN INO INS 385
Inkomen. ®nf ommen.
Betekent eigenlyk, op eene plaatze aankomen, Hand. X, 24. «— Lutherus gebruikt het in eene oneigenlykc betekenisfe, Rom,V,20. de wet is daarneven in gekomen, datis, daarby gekomen. Hebr. IV, 11. Laaten wy naarfligbeid doen, om in te komen tot deeze rust, dat is, om daar aan deel te hebben.
Inkomen. Sfleben ein fommen. Daar by komen. Rom. V, 20.
Inleiden. (Simfiijmi. Hebr. I, <j. Zie Invoeren.
Inneem en. (£tn wl;men. Betekent eigenlyk een Land of Stad in bezit heemen, cn dus de regeering over hetzelve aanvaarden. Luk. XIX, 12, 15, Hand.III, 21. Openb. XIX, 6.
In oogst en. (£rnbten. Jac. V, 4. Zie Oogsten.
Inschenken. (Emfifcenfen. Het woord wordt Openb. XVIII, 6,7. oneigenlyk gebruikt, betekenende aldaar, iemand het kwaad vergelden, dat hy anderen heeft aangedaan.
Insluipen. (Eütédilctdjen. Zich liitiglyk, en met een ondeugend oogmerk, onder de goeden mengen. Gal. II, 4. Juda vers 4.
Instellen. (JjinfeQen.
Dit woord betekent:
Iemand tot eenige bediening aanflellen. Hebr.
VIII, 3. X, 11. Rom. XIII, 1. Iets in de plaatze van iets anders feilen. Hebr.
*>9' Bb IN-



£86 INS INT INV INW
Instelling. .Otëmmg.
Schikking. Rom. XIII, 2. [Gods inficlling, cenefchikkbg, door God zeiven gemaakt. Vert.]
Instellingen. ® citsunijetl. Zie Inzettingen.
Intrekken. (ginjidjen.
Betekent, openlyk en met een talryk gevolg in eene Stad komen. Matth. XXI, 10.
Invoeren. (Einfuïjren. Dit woord heeft in het N. T. twee voornaame betekenisfen. Het geeft tc kennen
1. ) Iets in de waereld brengen , veroorzaaken.
1 Tim. II, 14. 2 Petr. II, 1. Hebr. VII, 19. Daar wordt eene betere hoop ingevoerd, dat is , 'er komt eene beter gegronde hoop, om met God verzoend te wör'den, in plaatze van dc Wet.
2. ) -Aan Iemand iets op eene plechtige wyze over-
geeven. Hebr. 1,6. Als hy den eerstgebooren invoert (inleidt) in de waereld, dat is,'toen hy hem de heerfchappy over de waereld overgaf.
Inwendig, ^nnerlid). De inwendige mensch, is de geest des menfchen. 2 Cor. IV, 16.
Inwendig. 3mwn&ig. Betekent in het algemeen hetbinnenfte van eene perfoon of zaake» het geen niet onder het bereik der uiterlyke zintuigen valt.
Luk. XVII, 21. Het Ryk Gods is inwendig in u,
dat is, het openbaart zich in uwe harten. Rom. }\, 29. Dat is een Jood, die inwendig verborgen is, dat is, hy alleen kan met recht een lood heetcn. die het in zyn hart is (die de J gefteld-



I N W I N Z 3?7
gefteldheid des harten van eenen oprechten dienaar van God heeft).
Rom. VII, 22. Ik heb lust aan Gods wet, naar den inwendigen mensch, dat is, volgens de begeerte van myn hart wensch ik Gods wet te gehoorzaamen.
Eph. III, 16. Sterk worden aan den inwendigen. mensch, in zyne goede voorneemens en neigingen verfterkt worden.
Hebr. VI, 19. Het inwendige van het VoorhangJel, is zoo veel, als hetgeen binnen of achter het Voorhanefel in den Tempel is, tc weeten, het allerheiligfte; waar door de Zaligheid des Hemels wordt afgebeeld.
Inwortelen, ©mwiqeht. Eph. III, 17. Door de liefde, of liever, in deliefde ingeworteld worden, wil zeggen., in de liefde tot God cn onze naalten meer en meer bevestigd worden-. De liefde wordt door den Apostel als een vette grond voorgefteld, en de geloovigen als boomen, die hunne wortelen hoe langs hoe meer uitbreiden, en daar door in den grond bevestigd worden.
Inzettingen. Hvftatyi- (gatpiscn. Dus worden dc geboden of verklaaringen van de Godlyke wet genaamd, die by de Jooden, van geflacht tot geflacht, mondeling voortgeplant werden (overleveringen of Traditien). Volgens deeze oude inzettingen was het, by voorbeeld , geoorloofd, zynen Ouderen allen onderftand te weigeren, indien men het geen, waar mede men hun zoude hebben kunnen helpen, door eene gelofte tot een ander gebruik beftemd hadt. Vervolgens verbooden deeze Overleveringen te eeten, eer men e'én en andermaal zyne handen gewasfehen hadt. Soortgelyke byzonderheden fchreevcn zy voor, met betrekkinge tot het reinigen vandrinkgereedfehappen, vaten, ftoelen enz. — De Jooden van de Pharifeeuwfche Secte maakten veel werks van deeze Overleveringen, zelfs met verwaarloozinge van de Bb 2 God-



S8S I N Z JOH
Godlyke geboden. Uit dien hoofde worden zy door Jefus beftraft, Matth. XV, 3. Mark. VII, 3. (In eene meer algemeene betekenisfe wordt dit woord gebruikt, om te kennen te geeven.)
De leerftellingen en gebruiken van den Joodfchen Godsdienst, die flechts als de eerfte beginfelen van waare Godsdienftigheid moeften aangezien worden, dewyl zy meestal uiterlyke dingen betroffen, die in de zinnen vielen, en met de eerfte kindsheid van het menschdom (in het Godsdienftige) overéénkwamen. Gal. IV, 3. Toen wy kinderen (onmondigen) waren, waren wy gevangen onder de uiterlyke inzettingen, dat is, waren wy onder het gezag van den Joodfchen Godsdienst , die voor kinderen gefchikt was. Gal. IV, 9. Colosf. II, 8. 14, 20. Inzettingen der waereld, de gefteldheid van den Mofaïfchen Godsdienst.
Zekere Godsdienftige Voorfchriften. Luk. I, 6. Inzettingen des Heeren, dat is, wetten van God. 2 Thesf. II, 5. houdt vast de inftellingen (inzettingen) die u geleerd zyn, datis, blyft getrouwelyk by de lesfen en voorfchriften, die ik u mondeling enfchriftlyk gegeeven hebbe. 2 Thesf. 111, 6,
Inzonderheid. 3nf°nbcr^cit. Mark. IV, 34. Inzonderheid leide hy 't zynen jongeren alles uit, dat is, wanneer hy met zyne Jongeren alleen was, verklaarde hy hun zyne gelykenisfen. Luk. X, 23. Hy fpak tot zyne jongeren inzonderheid, dat is, hy keerde zich in het byzonder tot zyne Jongeren.
Johanna. Deezen naam draagen in het N. T.
1. ) De Gemaalin van Chufa, den hofmees¬
ter van Herodes, ééne der Vrouwen, dewelken Jefus met haar vermogen onderfteunden. Luk. VIII, 3. XXIV, 10.
2. ) Petrus, dc Zoon van Jonas. Joh. XXI, 15.
Jefus noemt hem Simon Jona, om hem van
Simon



J O H
389
- Simon den yveraar (den Zeloot*) te onderfcheiden.
Johannes de Dooper. Een zoon van Zacharias en Elifabeth, door God beftemd, om, als de onmiddelyke Voorlooper van de'n Mesfias, het Joodfche Volk tot deszelfs komst te bereiden. Hy bracht zyne jeugd door in de vlakte by den Jordaan, in de Woeftyne van het Joodfche land. Eerst, naa dat hy den ouderdom, dooide Wet bepaald, bereikt hadt, begon hy te leeren en te doopen. Herodes Antipas liet hem onthoofden, naa dat hy tot in het derde Jaar zyn ampt hadt waargenoomen. Luk. I. Matth. III, XIV.
Johannes de Apostel. De zoon van zekeren Zcbedseus en Salome, eene Leerling van Jefus. Hy, een Vischcr van zyn handwerk, werdt een Jonger en navolger van Jefus, en een zyner vertrouwdfte Vrienden. Van een groot gedeelte zynes leevens, naa de Hemelvaart van Jefus, weet men niets. Maar van zyne laatitc jaaren meldt ons de Kerklyke Gefchicdenis dat hy zich eerst te Ephefen opgehouden, eenigen tyd op Pathmos, misfehien ook ten tyde der Vervolginge te Rome, geleeft heeft, en op de eerstgemelde plaatze, onder de regeering van Trajaan, in eenen hoogen ouderdom geftorven is. Onder de boeken van het N. T. hebben wy drieërieie Schriften van deezen Apostel.
Het Evangelie van Johannes.
Het hoofdoogmerk van den Apostel is daar in, uit het geheele leeven van Jefus inzonderheid die redevoeringen , verrichtingen en wonderwerken optetckenen, waar uit voornaamlyk konde blyken , dat hv de beloofde Mesfias was. Hier by kan men veronderftellen, dat hy op zekere dwaalingcn van dien tyd het oog gehad heeft, fchoon men geene rede hebbe , om de manier van voorB b 3 Hellen,



39°
JOH JON
ftellen, hem eigen, altoos uit dit nevenoogmerk te verklaaren.
Brieven van Johannes.
De eerfte brief behelst eene handleiding tot bevestiging in de leere van Jefus, tegen de dwaalingen van eenige verlcideren. Deeze worden als menfchen voorgefteld , dewelken uiterlyk het Christendom aannamen, maar inderdaad hetzelve ondermynden, voor zoo verre zy de avcrechtftc. leerftellingen ten opzichte van Christus voordroegen. Naar maate deeze wanbegrippen meer tot verwoesting van de Christlyke Gemeente ftrektten, naar even die maate vermaant de Apostel haar meer tot liefde en eendracht. — De tweede brief is aan Cyria eene deftige Christinne — de derde aan Cajus, die waarfchynlyk een Diaken eener Christlyke Gemeente in Afia was , gefchreeven. In beiden beveelt de Apostel de herbergfaamheid, ten opzichte van vreemde Christenen. [In den tweeden fchynt my het oogmerk van Johannes meer geweest tc zyn, tegen verlcideren te waarfchuwen.
V eet.]
Openbaaring van Johannes. Eene propheetifche voorftelling der lotgevallen van de Kerk van Jefus in het Oosten en Westen, welker volkome verklaaring men noch verwachten moet.
Johannes Markus. Zie Markus.
Jonas.
Volgens het uitdruklyk getuigenis van Jefus, Matth. XII, 39, 40. is Jonas een voorbeeld van hem geweest. Want gelyk deeze drie dagen lang onder de Zee, in den buik van eenen Visch, heeft doorgebracht, en daar na, om zoo te fprceken, wederom opgewekt wierdt ; zoo bracht Christus drie dagen in het graf door, en werdt vervolgens yande dooden opgewekt. Zie Walvisch.
Jok.



JOK JON 39.1
Jok. 3oc&.
Luk. XIV, 19. Vyf Jok osfen, zyn vyf paar osfen. — Buiten deeze plaatze komt dit woord in het N. T. altoos in een oneigenlyke betekenisfe voor. Het geeft naamlyk te kennen:
De Joodfche Ceremonieele Wet, Hand. XV, 10. Gal. V, 1.
De Leere van Jefus, in tegenoverftellinge van de Mofaifche Wet. Matth. XI, 29, 30. '.
- Den dienst van Slaaven, 1 Tim. VI, 1.
•Uit hoofde van de eigenlyke oorfpronglyke betekenisfe van dit woord, betekent aan een vreemd jok met de Ongeioovigen trekken, 2 Cor. VI, 14. zoo veel, als deel neemen aan de ondeugden der Heidenen.
Jong. 3im3-
In jaaren. Luk. XVIII, 15. Joh. XXI, 18. iTim. V, i, 3, 11, 14: Tit. II, 4, 6. 1 Petr. V, 5.
In kennisje. 1 Cor. HI,i. Jonge kinderen in Christus , datis, zwakke aanvangers in het Christendom.
Jonge, gnabe. Betekent eenen Jongeling , Matth. XVII , 18. Luk. IX, 42. Joh. VI, 9. Hand. XX, 12. vergel. vers 9. — eenen Slaaf. Luk. VII, 7.
Jongeling. Sünültiig. Dit woord komt voor
In eene eigenlyke betekenisfe, geevende een jong mensch of een jongen man te kennen. Matth. XIX, 20. Mark. XIV, 51. Hand. II, 17. V, 10. VII, 57. XX, 9. XXIII, 17, 18.
In eenen figuurlyken zin , betekenende Christenen, die, in dc daadlyke beoefening van hun Christendom, den yver en fterktc van Jongelingen doen blyken. 1 Joh. II, 13.
Bb 4
Jon-



S92 JON J O O-
jong en schenders. XnflbCll^flllKï.
Die onnatuurlyke ontucht metperiöonen van hun eige geflacht pleegen. i Cor. VI, 9. 1 Tim. 1,10,
Jonger, ^ut^er.
Deeze naam betekent
Eenen leerling. In dien zin heeft men dit woord tc neemen, wanneer van de Jongeren der Pharifeeuwen, Matth. XXII, 16. van de Jongeren van Johannes, Matth. IX, 14. Mark. II, 18. Joh. I, 37. — van de Jongeren van Jefus, Luk. VI, 13. X, 1,17. — geforoken wordt.
Eenen aanhanger. Luk. VI, 17. VII, 11. XIV, 26. XXIV, 27. Joh. VI, 66. IX, 27. XV, 8. Daar-, om werden in vervolg van tyd de Christenen, of de belyders der leere van Jefus, eenvouwig! yk Jongeren genaamd. Mand. VI, 1,2. IX, ï, XIII, 52. XV, 10. XVIII, 23.
Jongeres. 3i!r»3«rmn. Eene Christin. Hand. IX, 36.
Jongste. SiSr^fje.
Betekent zoo veel, vis de laatfle. Zoo is de. Jongjle dag, Joh VI, 39, 40, 44, 5-4. XI, 24. XII, 4b. niets anders, dan de laatfte dag of het emde der dagen. — Het jongfte oordeel is het laatfte oordeel, het welk alles beflisfen zal.
Jooden. ^uocit. Dus wordt in het N. T. het zelfde Volk genaamd het welk in het Oude meestal onder den naam van de Kinderen Israëls voorkomt. Dc Israëliten die uit de Gevangenisfe van Babel te rugge keerden, eigenden zich deezen naam naar den Stamme van Juda toe, die de eenige was, dewelke noch eeni» •aanzien hadt. Wanneer men derhalven deeze benaaming in de Schriften van het N. T. vindt, moet men 'er de nakomelingen van Abraham doo'r verftaan.



J O O
39*
ftaan. In fommige plaatzen vereischt dit woord eene nadere bepaaling. Joh. I, 19. De Jooden, die Priefteren en Levieten aan Johannes zonden, waren de leden van den hoogen raad te Jerufalem. Joh. IV, 22. Het heil komt van de Jooden, Zie Heil.
Joh. V, 10, 16, 18. heeft men onder de Jooden de hoofden of voorftanderen van het Joodfche Volk te verftaan.
Rom. II, 28, 29. datis geen Jood, die uitwendig een Jood is (hy, die alleen het uiterlyk kenteken der Jooden draagt, is geen echt Jood). maar dat is een Jood, die inwendig verborgen is (die het in zyn hart en denkwyze is).
1 Cor. IX, 20. den Jooden ben ik geworden, als een Jood, dat is, in den omgang met de Jooden gedroeg ik my als een Jood; te weeten, ik nam verfcheidene Mofaifche plechtigheden waar.
Gal. II, 13. Zyn Jooden, zooveel, als Christenen, die uit het Joodendom bekeerd waren.
Gal. II, 14, ig. Is het, dat gy, die een Jood (van afkomst) zyt, Heidensch leeft, en niet Joodsch, dat is, u niet aan de geftrengheid der Joodfche wetten bindt, maar van de vryheid, die den Heidenen vergund is , gebruik maakt; waarom dwingt gy dan de Heidenen ( die tot het Christendom, bekeerd zyn), om Joodsch te leeven, dat is, om de plechtigheden van den Joodfchen Godsdienst waarteneemen? —Hoewel wy van natuur Jooden, en geene zondaars uit de Heidenen zyn; dat is , zelfs wy , die wy geboorene Jooden zyn, en niet uit de Heidenen afftammen, zyn Zondaaren.
Joodendom. 2jufoM!)mn. Is dc Joodfche Godsdienst. Gal. I, 13, 14.
Bb5 Joo-



394 J O O J O P J O R /
joodengeno oten. 3ttDeii<j«iw!j«1.
Zyn Profelyten, die uit het Heidendom tot den Joodfchen Godsdienst waren overgegaan. 'Er waren twee foorten van dezelve. De eerften waren de onbcfneedcnc Profelyten, die den waaren God van Israël dienden, en het recht hadden, om in de Joodfche Steden en Vlekken te woonen. Aan dergclyke Profelyten heeft men waarichynlyk Mattli. XXIII, 15. te denken. De andere foort maakten de befneedene Profelyten uit, die zich aan de befnydinge, gelyk aan alle de overige Mofaifche wetten, onderwierpen. Van deeze wordt Hand. II, 11. VI, 5. XIII, 43. gefproken.
Jood in. 3&ran-
Drufilla, dc Gemaalin van Felix, was eene Do.chter van Herodes Agrippa, en dus eene Joodin van geboorte , hoe zeer zy ook eenen Romeinfchen naam droeg. Hand. XXIV, 24.
joodsch. 2>&téd).
Het Joodfche Land is Jud<ea, nu eens in eene -uitgeftrekte, dan eens in eene meer bepaalde betekenisfe. Luk.II, 4. Joh. III, 22. Hand. X, 37. enz. Het Joodfche Volk zyn dc Jooden. Hand. XII, 11.
Joppe.
Deeze Stad, die thans Jaffa genaamd wordt, lag eene dagreize van Jerufalem af, en was eene zeer vermaarde haven aan de Middelandfche Zee, Hand. IX, 36.
Jordaan. %0iban.
Eene rivier in Palgeftina, die van dc Zee Gene-zareth tot het doode Meir liep. Aan de overzyde van deeze rivier lag Perasa-, aan deze zvdc Judasa, Samaria, Galilaea. Matth. IV, 25. Mark. III, 8. Matth. XIX, 1.
Joseph.



J O S I S C I S R
395
Jo s eph.
De Pleegvader van Christus. Een Zoon van zekéren Jacob. Hyftamde, gelyk rnen uit den Geflachtlyst van Jefus ziet, van David af. Matth. 1,16.
JOSEPH VAN ARIMATHIA.
' Deeze Jofeph droeg dien toenaam, om hem van anderen te onderfchëiden. Arimathia, of de Stad Rama in den Stamme van Benjamin was zyne geboorteplaats. Hy was een aanzienlyk raadsheer, dat is niet te zeggen, een lid van den hoogen raad tc Jerufalem, maar van den Magiftraat dier Stad. Matth. XXVII, 57, 60. Mark. XV, 42, Luk. XXIII. 5. Joh. XIX, 38. Zie Arimathia.
JOSEPH. JOSES.
' Hebreeuwfche naamen, die eene en dezelfde betekenis hebben. Barfabas cn Barnabas droegen dezelve. Hand.1, 23. IV, 36. Men zie B arsabas, Barnabas.
IsCHARIOTH.
Zie Juuas.
I s r a ë l.
Dc naam van Jacob, dien hy te.Pniël ontfing, toen hv met God geworfteld hadt. Gen. XXXil, 23. In eenen oneigenlyken zin genomen, betekent deeze naam:
1.) Het Joodfche Folk, als nakomelingen van Israël, Matth. VIII, 10. Zulk een geloof heb ik in Israël niet gevonden, dat is, ik heb onder dc Jooden geen voorbeeld van zulk een fterk vertrouwen gezien. Matth. IX, 33. X, 6. Het huis Israëls betekent, de Israëliten, de Nakomelingen van Israël. XV, 24. XXVII, 9, 42. De Koning van Israël, dat is, de Mesfias der Jooden. Mark. XII, 29. XV, ,32. Luk. I, 16, 54. Hy helpt zynen dienaar
Israël



396 ISR I T A I T U JUD.
Israël op, dat is, het Israëlitisch Volk, het welk hem dient. Luk. XXIV, ai. Joh. I, 49. XII, 13. Hand. I, 6. II, 36. IV, 10. V, 31.
VII, 42. XIII, 24. Rom. IX, 4,31. X, 1,19. XI, 7, 25. 1 Cor. X, 18. Israël naar den vleefche, datis, de nakomelingen van Israël volgens hunne natuurlyke afkomst, Hebr.
VIII, 8, 10. Openb. II, 14.
2. ) Het Joodfche land. Matth. II, 20, 21. X, 23.
3. ) De Christenen, en allen, die zoo gezind zyn
ais Jacob was, van welk Volk ook afkomftig. Gal. VI, 16.
I SRAe liet. 3êr<uïifcï. Dus wordt in het N. T. ieder Jood genaamd, die van Jacob afdamt, Rom. XI, 1. 2 Cor. XI, 22. In het byzonder draagen zy dien naam , die als waare Israëliten denken, dat is, Geloof en Godsvrucht bezitten. Joh. I, 47. Rom. IX, 6.
ITALICN.
De Broederen uit Italiën, Hebr. XIII, 24, zyn de Christenen, die zich te Rome, en in andere Steden van Italiën, ophielden.
iTUR-ffiA.
Een Gewest van Palaeftina, aan de overzyde van den Jordaan, hetwelk tot Peraea gerekend werdt. Luk. III, 1. Anders heette het ook Auronitis.
Juda. Judas.
Onder deezen naam komen in het N. T. de volgende Perfooncn voor:
1.) Juda, de Zoon van den Aartsvader Jacob Matth. I, 2. — Vervolgens draagen zyne Nakomelingen, deezen naam, Matth. II, 6. Hebr. VII, 14. het is immers openbaar (onbetwistbaar zeker ,) dat onze Heer van Juda opgegaan is (dat dc Mesfias uit den Stammc
van



JUD 397
van Juda is voortgefprooten.) Hebr. VIII, 8. Openb. V, 5. VII, 5.
2. ) Twee Stammen, die, Luk. III, 26, 30.
onder de Voorouderen van Christus worden opgenoemd.
3. ) Judas Ifcbariotb de Verrader van Christus.
De toenaam, dien hy draagt, is op zyne geboorteplaatze betreklyk. Waarfchynlyk was hy uit het Stedeken Kariotb, hetwelk by Jericho lag. Matth. X, 4. XXVI, 4.8. XXIV, 3. CSommige willen, dat hy uit den Stamme van Is/afchar geweest is, en daar van daan Isfafcbarioth, en, by verkorting, Ifcbariotb, genaamd werdt. Vert.]
4. ) Judas Barfabas. Hand. XV, 22. Misfchien
wordt Hand. IX, n. dezelfde Perfoon bedoeld. Men zie B arsabas. £.) Judas uit Gaiilcsa. Hy werd dus gebynaamd, wegens zyn langduurend verblyf in Galilasa; gelyk hy naar zyne geboorteplaatze Gamala, in het Gaulonitifche, de Gauloniet heette. Hy was het hoofd van zekeren oproerigeri hoop, ten tyde, toen het Joodfche land hl een Romeinsch wingewest veranderd werdt. Hy beweerde, dat de Jooden vry waren ert dat het onrecht was, den Romeinen fchatting te betaalen. Hand. V, 37. Judas, de Zoon van Jacobus. (Lebbceus, Tbaddceus) Een der twaalf Apostelen van Jefus. Matth.X,3. Luk.VI, 16. Joh.XIV,22. Hand. I, 13. 7.) Judas, een jonger broeder van Jefus en van den oudften Jacobus , Matth. XIII, 5,^. Mark. VI, 3. Hy is de Schryver van den brief, die onder zynen naam in de verzameling der Schriften van het N. T. gevonden wordt. Het hoofdoogmerk van denzelven is, de valfche leerltcllingen te beftryden , die eenige Joodfche yveraaren cn fommige dwaalgeesten, onder de Christenen, begonnen te verfpreiden.
JU o je a.



398 JUD JUL JUN JUP
Judje a.
' In eene uitgeftrekte betekenisfe Palcejlina, of het geheele Joodfche land.
In eenen meer bepaalden zin, een gedeelte van dit land, aan deeze zyde van den Jordaan , rondom Jerufalem, tot aan Samaria. '. Judcea floot niet flechts het zuidelyk gedeelte van Palajftina in, maar ook de westlvke Zeekust tot aan Ptolemaïs. Het werdt in het eigenlyk Judcea en in Idumcea verdeeld. Het laatfte lag rondom Hcbrou, alwaar weleer de Stam van Simeon en de Philiftynen gewoond hadden, en het welk, geduurendc de Babylonifche Gevangenisfe, door de Edomiten in bezit genomen was. — Het eerfte werdt wederom in twaalf Voogdyen en Toparchicn verdeeld. Joh. VII, i. Hand'. I, 8. II, 9. VIII, 1. IX, 31. enz. y
julius.
Een Hoofdman onder de Romeinfche Soldaaten, die te Casfarca in bezetting lagen, dewelke Paulus na Italiën voerde , en zich ongemeen vriendlyk jegens hem gedroeg. Hand. XXVII, 1,3.
Jun rus.
Een bloedverwant van den Apostel Paulus die te gelyk met hem, om des Evangeliums wil ie in de gevangenisfe geraakte. Hy ftondt by de Christenen in groot aanzien; dewyl hy één van de eerften was, die den Christlyken Godsdienst hadden aangenomen. Rom. XVI, 7.
jup i te r.
Het Volk te Lyftra door het wonderwerk verbaasd hetwelk Paulus aan zekeren kreupelen verricht hadt, hie dt Barnabas, misfehien wegen zyne tieflyke en ichoone geftalte , en zyn eerwaardig voorkomen, voor Jupiter ; en Paulus, die zulk eene kracht van welfpreekendheid vertoonde, en
altoo*



J U P J U S 399
altoos het woord voerde, voor Mercurius. Hand. XIV, ia, 13.
JüSTDS. 3utf'
Een Latynfche naam , betekenende zoo veel, als de rechtvaerdige. In het N. T. komen drie Pcrfoonen voor, die deezen naam draagen:
1. ) Een zeker Profelyt uit de Heidenen tc Co¬
rinthe , in wiens huis Paulus zich ophieldt. Hand. XVIII, 7.
2. ) Barfabas. Hand. I, 23. Misfchien nam hy
deezen naam aan, om by de Romeinen, door eenen naam uit hunne taaie te voeren, te beter ingang te vinden.
3. ) Een Profelyt uit de'jooden, die den Apostel
Paulus in de uitbreidinge van het Evangelie behulplyk geweest is. Zyn Hcbreeuwfche naam was Jefus , Colosf. IV, 11.
Einde van het Eerste Deel.