NEDERLAND
TOT
DANK BA ER HEID
E N
VERTROUWEN
OPGEWEKT,
IN E E N E
PREDIK AETSIE
OVER
Pfalm CXXIX. 1--4.
Ter gelegenheid van de honderdfte Verjaringe der teekeninge van den Vrede met Spanje, den 30. January 1648, te Munfter:
Uitgefproken den 31 January 1748.
DOOR
WILHEM SUDERMAN,
Lêeraet der Remonftrantfche Gemeente te Haerkm,
TE II A E R L E M, By J. BOSCH, Boek-en Papierverkoper, 1748.






De Gewoonte, cene Dwinglandin, heeft eene JVet gemaeki, waer ae?i allen die etnig gefchrift aen 't licht geven , zich federt lang onderworpen hebben, nametyk, dat men de redenen waerom men in 't openbaer' verfchynt, om. den menfehen iets te leeren, of te crinr.eren, voor 'tgemeen cpenlegge.
Deze ÏVet word echter niet zelden omtrent enkele Predikaetjien overtreden, vooral omtrent zulke Predikaetfien die by eene zonderlinge gelgenheid zjn uitgefproken, of over eene zonderlmge ftof; gemerkt de reden dangemaklyk van zelve begrepen word.
Ik acht het niettemin billyk, wegens deze myne Kcrkrtdeden Lezer te verwittigen, dat de voornaemjte reden, waerom ik dezelve hem onder de oogen breng, is, omdat fommige zaken hier een weinig breeder zyn uitgehaelt, dan ik dezelve op den Tredikftoel, om de bekrompenheid van den tyd, heb voorgedragen.
Ik heb evenwelnoodiggeoor deelt, in de Predikaetfïe zelve ecne volledige, hoewel beknopter uitlegging van den Tekjl te geven, om dat-myn oogmerk was den zeiven, in zyne by zonderheden en nadruk, op de gelegenheid des tyds, en verfcheidene lotgevallen onzes Vaderlands, overtebrengen: waerom ik ook e erf ge toont heb, hoeveel reden het oude Israël had om zoo te fpreken, als de H. Dichter het zelve hier leert.
Niemant evenwel verwachte, dat hy hier ecne aeneengefchakelde Hiftori van de Spaenfche beroerten, of van onze Vaderlandj'che geschiedenisfen federt hondert jaren, zalvinden. Myn oogmerk is geenszins geweeft myne Toehoorders, of ook nu mynen Lezer}daer mede te onderhou* i den ;



den; meier alleen om, by de verhandelinge van êenèn toepasfelyken Tekfl,de voornaemfte zwarigheden, welke ons'Geme enebefi bejegent zyn, zoo by zyne oprechtinge als vervolgens, beknoptlyk en tevens nadrukkelyk te vertoonen. En dit wel in diervoege, dat ik dacr door myne landsgenooten mocht opwekken tot hartlyke dankbaerheidjegens God, verlegenheid wegens het ondankbaer beantwoorden zyner heilryke verlosjingen, boetvaerdigheid, en een betamelyk en redelyk vertrouwen op zyn Alvermogen en Goedheid. Dit is, naer't my voorkomt, het oogmerk waer toe diergclyke kerkredenen moeten dienen. Daer op heb ik toegelegt : of ik daeraenvoldaenheb, oordeele de befcheidene Lezer.
Eindelyk , alzoo het niet onwaerfchynlyk is dat deze Redevoering, in openbaren druk uitgaende, ook (onder andere) Lezers mag acntr effen, die malle ofdemeefte Tfalmen, waer in van Isra'els lotgevallen gefproken word, de lotgevallen der Chnflelyke Kerke, van by zonder e tydperken, bedoelt achten; moet ik de zulken verzoeken zich met te belgen, dat zy hier den inhoud van den Text-Pfalm niet zoo verre getrokken, erisvaji die verklaringen zelfs niet gewaeg t vinden. Het komt my voor, dat dezelve met verder ziet, dan op de lotgevallen van 't oude Israël, en dat wy daerin de Godlyke volmaektheden zoo zeer verheerlykt zien, dat daer door aen de kracht der woorden indit Lied, geheel voldaen word. Voorts is 't hier de plaeis niet ommeer van die Trofetifche wyze van verklannge der Pfalrnen te zeggen. De Lezergcbruike deze Redenvoering tol het bovengemelde oogmerk t De Allerhoogfe doe dezelve daer toe eenigszms gedyen, in denname van zjncn eniggeboren Zone'. Amen!



Pag: 5
PREDIK AETSI
OVER
Pfalm CXXIX. 1-4.
Ter gelegenheid van de ioofte Verjaringe der teekeninge van den Vrede met Spanje, den 30. January 1648, te Munfter.
ZEER WAERDE TOEHOORDERS!
Met reden oordeelden het Gods Profeten by het Jodendom weleer van hunnen plicht, nïi en dan Gods weldaden, die hunne Vaders hun vertelt hadden, de loflykbeden des Heer en en zyne fterkbeid, en zyne wonderen, diehy gedaen bad aen de Voorouderen van dat Volk, den nakomelingen te verhalen, en dezen daer door op te wekken, dat zy hunne hoop op God zouden [lellen, en zyne daden niet vergeten, maer zyne geboden bewaren: op dat zy niet zouden worden, gelyli hunne Vaders, een wederhoorig en wederfpannig ge/lacht, een ge/lacht dat zyn hart niet ricbtede, en wiens geeft niet getrouw was met God. Met geene mindere reden , buiten twyfel, mag ik en myns gelyken, gewoon in 't Openbaer van Gods wege de menfehen aen te fpreken, het van onzen plicht oordeelen, nu en dan des HEER.EN wonderen en weldaden , aen onze Voorvaderen bewezen, onzen Tydgenooten voor te houden, en te erinneren: wonderen en weldaden , wel niet van zoo vele bovennaturelyke omftandigheden verzelc, maer inderdaed evenwel niet minder, ja inverfcheiden opzichte veel grooter, dan die den alouden Israè'liA 3 ten
Pfaïm
LXXVUI. i.4.7.S.



6 EEUW - PREDIK AETSI
ten waren te beurt gevallen. Pleilzaem en van goede vruchten is die overdenking, en dierhalve ten uiterfte betamelyk. Zy leert ons dankbaerheid , vertrouwen , ontzach en liefde jegens God, en tevens de noodzakelykheid, van zyne geboden te onderhouden; naerdien zy ons vervullen kan met een levendig begrip, hoe veel ons aen de gunfte des Almachtigen gelegen ligt. Betamelyk is het dierhalve, datwy de bekwame gelegenheden waernemen, welke ons tot zoodanige Redevoeringen voorkomen.
Betamelyk mag het dan ook buiten twyfel geoor.deelt worden, en word het, zo ik hoop, bv uwe Aendacht met der daed gcoordeelt, daer wy volgens gewoonte, een'geruinun tyd gehouden, op bevel van onze Hooge en Wettige Overheid zyn byeengekomen, om met betrekkinge tot de kon> merlyke omftandigbeden van ons lieve Vaderland, te fpreien en tehooren fpreken, en vervolgens gezamentlyk God te danken en te bidden; dat ik heden in 't byzonder, in vertrouwen op Gods zegen, u wat breedvoeriger dan naer gewoonte in deze Bedeftonden, met eene floffe van die nature onderhoude, waer toe de gelegenheid destydsons tegenwoordig meer byzonderlyk opwekt. Ons land, myne Aandachtigen, is in een' gevaerlyken ftaet; maer Hy leeft Beur. die ons' maS 'lk met Mozes zeggen, gemaekt, die ons bevestigt xxxii. 6.]}eeft- Hy leeft die ons in meenige fcbaduive des doods befchermt heeft, daer uit verlofb, en tot nog toe voorden meermaels dreigenden ondergang bewaert. Gisteren over 100 Jaren heeft hy ons Gemeenebeft beveftigt; tot nog toe heeft hy het bePfalm fchermt:- God is ons een toevlucht enjlerkte, by is kracbüglyk xlvi. i. bevonden onze hulp in benaeuivt beden. Wat buigt gy u neder > Pfaim o onze zielen, en ivat zyt gy onrujlig in ons? Hoopr, zolang xi.n.É.8.'er hoop mag wezen: God is de meenigvuldige verlos/mg Ptcv.vook uwes aerdfehen Vaderlands. Vraegt naer den Hcere en zynejlcrkte, zoekt zyn aengezicht geduriglyk.' Gedenkt der daden



over PSALM CXXÏX. 1-4. 1
den des Heeren, gedenkt Zyner wonderen van oudsher. Neemt mynef eer ter oor en, neigt ulieder oor en tot de redenen mym raonas. Ik zal Gods werken omtrent onze Voorouders vermelden , en van zyne daden /preken.
Maer, zal ikdit bekwaemlyk doen , zult gvlieden het met vrucht aenhooren; wy hebben elk in 't onze den zegen daer toe nodig van hem, den Allerhoogften; van hem die den menfche den mond gemaekt heeft, en van wien een hoor end oor is. Laten wy hem ditmael kortlyk daerom aenroepen, met geloovige verzuchtingen!
HEER, Almachtige God! Genadige Vader van allen die ootmoediglyk, door Chriftus uwen eeniggeboi ren Zoon, door wien Gyook ons uwe genade betoont hebt, , tot U komen! U, onze toevlucht van gejlachte tot ge/lacht,, , meeken wy, in zynen name, daer wy vergadert zyn om , uwe groote verlosfingen en zegeningen, aen onze voor, vaderen en aen ons, te overdenken, en daer door opge, wekt te worden ter betrachting van het geen, ook nu in de-1 , zen onzen dag, in het gevaer waer in wy zyn, tot onzen* , vrede dient; zegen ons genadiglyk ten dezen opzichte! , Laet dat niet verborgen zyn voor onze oogen! Beftrael het , verfhnd, onderfteun de lichaemlyke en verftandlyke ver, mogens, van hem die't woord voert! Open zynen mond, T. , doe hem naer waerheid, klaer, in goede orde, met nadruk , en verheven uwen lof verkondigen , en zynen Toehoorderen , hunnen plicht leeren, op dat de Zondaers zich tot U bekee, ren mogen ! Heilig uw woord aen onzer aller harten, maek , Het vruchtbaer ten goede, en leer ons vervolgens U ander, mael aenfpreken naer tyds gelegenheid, en op behoorlvke , *yze: alles om Jezus Chriftus onzes Ileilands wille! Amen )
Pfalm
Pfalm. LXXVII. H> 13.
Pfalm
LXXVUI. I,
Efod: v. 1 r. spreuk: SS' 11.
*fi XCI i uk:
lx. 42..'
i:U-17 i5i



| EEUW-PRED1KAETSI
P£ CXXIX. 1-4
Zy hebben my dikwyls benaeuwt, van myr.er jeugd af, zegge nu Israël: zy hebben my dikwyls van myner jeugd af bendewijst ; evenwel hebben zy my niet overmacht. Ploegers hebben op mynen rugge geploegt, zy hebben hunne voren lang getogen. De HE ERE , die rechtvaerdig is, heeft de touwen der godloozcn afgehouwen..
PI:l.ij.Tp% oep my aan in den dag der benaeuwthcid, ik zal 'er u X\*. uithelpen, en gy zult my eeren: zoo luid de Godfpraek toe Israël in den Vyft.igfr.en Pfalm ; het zy met betrekkinge op zekere byzondere ongelegenheden, gelyk fommigen vvilVen, het zy in 't algemeen te kennen gevende, dat men zich, in allen nood en zwarigheid, tot God heeft te keeren, en zulks doende, mits boetvaerdig. en met vertrouwen, doorgaens en in 't algemeen gefproken,. daer uit zal verloft worden, en ftof tot dankbaerheid en vertrouwen in het toekomende verkrygen.
En zeker, werwaerd zal een menfeh, waer henen zal een volk, zich in benaeuwtheid wenden, met eenige geruftheid pfalm en vertrouwen van veriosfinge, dan tot hem die den hemel en de Oxlvi. 6.aerde gemaekt heeft, en dus getoont dat hy Almachtig , en Jerem: dat geen ding hem te wonderlyk is? Tot wien dan tot hem, die xxxii. eeuwig leeft, en trouwe houd in eeuwigheid, en den vromen be17- -7- looft heeft, dat hy hen niet begeven noch verlaten zal? Die zoo Ilebr: hefteen en zich gedragen, als zy befchreven worden aen 6. we]ken deze en diergelyke beloften gefchieden, mogen altoos vrymocdiglyk zeggen: De HEERE is my een helper, ik zal niet vreezen, wat my een menfeh doen zal. Want al gehengt God zelfs fomtyds, om wyze'redenen, dat de zoodanige vooreen' tyd in groote ongelegenheden geraekt, en al ware het zelfs
dat



over PSALM CXXfX. 1-4 9
hy naer het tydelyke, vooral zyn leeven, van zekere voordee- n^k-. Jen berooft wierd , nogthans kan hy , door den innerlykennM7,' trooft welken hy geniet, in den HÈERE van vreugdeopfprin- '8gen, en zich verheugen in den God zyns beils. Alshy valt worg Pfalm hy niet weggeworpen, want de HEERE onderfteunizyne hand. xxxvu.
Is het nu dus naturelyk, en hebben allen die den Heiligen M> van Israël oprechtlyk eeren en vreezen, altoos reden, om (als ware het) onder de fchaduwe zyner vleugelen hunne toevlucbt^lm te nemen, en te betrouwen: niet min naturelyk en redelyk isp"j^*' het, dat men, uit den nood geholpen, Hemeere, hem dank-XCi.4. zegge, en zyne goedheid, in die verlosfinge gebleken, tot aenmoediging voor het toekomende, verheerlyke; en voornainelyk, in alle nieuwe gevaren en zwarigheden, tot opwekking van zoodanige toevlucht-neeminge en geruftheid op nieuws, zich herinnere, en overdenke.
Zoo begreep het, onder andere heilige mannen, de God-gewyde Dichter \an den CXXIXften Pfalm , gelyk ons thans uit de verhandelingedereerfte helft van dat gezang, van my zoo even ten dien einde voorgelezen, onder den Godlyken zegen, nader blyken zal. Zy hebben ?ny dikwyls, zegt'hy, benaeuwt, van myne jeugd af, zegge nu ïsracl: enz.
Dat dit Lied twee deelen heeft, waer van het ee> fte, in onzen Tekft vervat, eene vrolyke en dankbare herinnering van groote verlosfingen uit zware rampen behelft, die echter niet genoemt, maer met algemeene bewoordingen aengewezen worden; en het tweede, in de vier overige verzen begrepen, van het toekomende lot der vyanden van Israël handelt; kan ieder opmerken , die het zelve met eenige aendacht leeft. Sommigen (*) willen dat het zelve gemaekt is, toen den Joden eenis; zwaer onheil dreigde, het zy van Sanberib , of (gelyk _ de Oude Chriften Uitlegger Theodoretus oordeelde) van die volkeren , welke even na der Joden wederkeeB ring
("*) S. Patrick.



io E E U W - P R E D I K A E T S I
ring uit hunne Ballingfchap in Babylonië, op hun verderf toeleiden.(*) Anderen (f) zyn van gedachten , dat dit lied nog veel later gedicht zy, enwehen tydevan Antiocbus EpifaW, toen het Israëlitifch Volk boven mate zwaer verdrukt wierd. Dit, of liever dat liet gemaekt is evenna 'tont wortelen dier zwarigheden, zou my aennemelyker dunken dan het andere gevoelen, dat het van vroeger tvd is; indien 't met zeker, of ten hoogde waerfchynlyk ware, dat alle de 150 Pfalmen reeds honden jaren te voren eenen bondel, en een gedeelte van de Heilige Boeken der Joden, uitmaakten, wanneer de vertaling van den Hebreeuwfehe Bybel in het Griekfch teAexandrye ondernomen werd, in de regeringevan Ptolemëus Füadelf, Koning van Egipte. Het komt my waerfchynelykft voor, dat dit"lied gedicht is ten tyde van Profeet Samuël of Kuning David, immers op dien tyd, gelyk wy ftraks zien zullen, paft het ongemeen wel. ("§) Ook
fchynt
(*) By die gelegenheid , meent de laeftgcnoemde fchrvver , zo u Ezra, of een ander Profeet, hen door dezen Pfalm vermaent hebben, aen alle hunne voorgaende rampen en verlosfmgen te gedenken, en, op God betrouwende, den val van hunne nieuwe vyanden tc gemoet te zien. Doch uit de woorden in het 2de vers, zy hebben my niet overmocht, fchynt aftenemen, dat dit gezang van vroeger tyd is: al neemt men het ook zoo, "zy hebben myniet " gantfchelyk vernielt;" waeromtrent itraks nader, by dcvérklaringc van d;c woorden.
(t) Jo. Calvinus.
C§) Het is verre waerfchynlykft, dat dit gezang van Ezra onder 't getal der Heilige Liède.'en, by de Joden in gebruike, gevonden is, en zoo lacc in rang genlaetft, om dat hy alle de '1 repgezangen hier achtereenvolgens' geftelt heeft, waer van fomm.ge ten allerklaerfte blyken van vroeger tyd te wezen. Ingcvalle het echter niet van David, of onder "zyne regcringe gemaekt zy, is het gelooflyk dat men het tot den tyd van Hiskias heeft te brengen, kort na den aftocht van Sennacheribs leger,. Indien men 't nog later wille ftellen, vind men eenen tyd
waer



over PSALM CXXIX. x-4 IT
fchynt het opgeftelt, niet in een tyd van groote zwarigheden, of van groot gevaer, gelyk vele Uitleggers willen, maer even na 't ontwortelen derzeive; of liever, buiten eenige zoodanige gelegenheid, ten gebruike van het volk in den openbaren Godsdienft, op den eenen of anderen plechtigen Feeftdag, ter gedachtenisfe van eene of meer groote verlosfmgen.
• Van mindere aengelegenheid is 't, en hier niet t' onderzoeken, waerom dit Lied, als mede de 9 voorgaende en de 5 volgende, den naem dragen van Liederen Hammadlotb, dat is Trapgezangen. Doch vermits alles wat dees Pfalm behelft, in het eerfte vers word ingevoert als iets, 't welk Ifraël opdien tyd reden had te zeggen; en de eerfte woorden by herhaünge voorkomen; zoo ilaat hieromtrent met een woord aentemerken, dat men 't zelfde vind in den CXXIVten PfalmTen ware de Heer, die by ons geweejl is, zegge nu Israël; ten ware de Heer ,dieby onsgeweejlis, als de menfeben tegen ons opB 2 Jlon-
waer op het ook zeerwel zou voegen, namelykby deinftellinge van hetfeeft Purim, Esth: IX. zo. enz. Want dcwvl de voornaemfte verbloemde uitdrukking, vers 3, van die beteekeniffc is, als ik vervolgens toonenzal, zoo behoeft de Pfalm niet op Israds Land en Volk tevens te zien, maer is dezelve ook, vooral de laerfle helft, op den ftaat der Joden in Efthes tyd tocpasfelyk J a, daer is zelfs geene ongerymtheid in , dat dit Lied zy opgeftelt, biaten eenige byzondere, het zy tegenwoordige, of kort te voren ontwortelde zwarigheden ,• ten gebruike van liet volk in den openbaren Godsdienft, op het Paefch-Feeft zelve, of op den gedenkdagvan andere verlosfmgen; en het bofluit dat Kahyn wegens het tegendeel opmaekt uit het woord nu, eaet niet door Wv zelve zouden nu ook met reden gebruik van dezen Pfalm, met betrekkinge op de vroegere lotgevallen onzes Vaderlands, konnen maken oflchoon wy tegenwoordif-niet in gevaer en ongelegenheid waren, t Gevoelen van Tbeodoretus zou ook veel' fchyn hebben ware het met wat oneigen, zoo kort na de Babylonifche Ballingfchap m diervoege te juichen, als vers 2. en daer op kan vers j. niet zien, gelyk vers 3 met zien kan op Sanneballat. '



12
EEU1V-PREDIKAETSI
frbhdcn: enz. waer uit echter geenszins volgt, dat die beide Pfalir.cn van den zelfden maker zyn. Ik behoef uwe Aendacht niet te zeggen, dat Israël hier (gelyk daer, en in ontelbare plaetzen) liet geheele volk der lsraëliien , der nakomelingen van Israël, te voren Jakob geheten, beteekent, enwtl befchouwt in die omitandigheden, waer in het zich ten tydë van het maken en eerfte gebruik van dit Lied bevond.
Dit vooraf aengemerkt hebbende, ga ik nu over om dat gene een weinig optehelderen, het welk dat volk hier word verjtnaent op dien tyd te zeggen, of te zingen; voor zoo veel dat gedeelte daer van betreft, 't welk in onzen Tekft begre*pen is. En daer in kunnen wy twee deelen onderfcheiden.
Vooreerft eene herinnering van vorige geledene zwarigheden: zy hebben my dikwjls benaeuwt, van myne jeugd af. Ploegers hebben op mynénrugge geploegt, zy hebben hunne voren lang getogen.
Ten andere eene herinnering der verlosfmgen: evenwel hebben zy mj niet overmocht. De HEERE, die rechtvaerdigis, heeft de touwen der godloozen afgehouwen.
I. Het Israëlitifch volk komt hier, in den geheelen Tekft voor, als een enkel menfeh, veellicht (naer den aert der Eeeldcnfpraek) als eene bejaerde vrouwe , gelyk men nog zinnebeeldiger wyze, in Poëzye en Schilderkunft gewoon is, zoo wel landen en volkeren, als fomtyds deugden, ondeugden , en andere dingen , onder de gedaente van vrouwen en maegden , en fomtyds van mannen of jongelingen, aftefchetzen en te befchryven. Dat dit hier plaets heeft, zal uit de verfcheidene byzonderheden, hier gemeld, volkomen blyken.
En wel terftond zelfs uit het eerfte vers, zy hebben my dikwyls benaeuwt, van myne jeugd af. PJier word aen Israël eene Jeugd toegefchreven. De jeugd is eigerftlyk de tyd van 's menfchen leven, tusfehen de kindsheiden mannelyken ouderdom; neemt eens van de 12 tot 25 jaren. Doch in zulke fpreekwy-
zen



over PSALM CXXIX. 1-4. 13
zen als deze, van der jeugd af, begrypt men 'er gemeenlykde kindsheid ender, zvnde de meening even dezelfde, in 't gewone gebruik, als of men zeide , van kindsbeen af . Mesrmaels vinden wy aldus van Israël gefproken. Zoo zegt de HEER tot dat Volk, Jerem: II. 2. Ik gedenk der weldadigheid uwer Jeugd, der liefde uwer ondertrouw, toen gymy nawandelde in dewoejiyne, in onbezaeiden lande. En Hoz: II. 14. Ik zal hun, namelyk den Vyanden, overgeven bare wyngaerden, namelyk die van Israël, aldaer als eene overfpelige Vrouwe aengemerkt, (*) en bet dal yjcbor, tot eene deur der hope; en aldaer zal ZJ Zz'bgen Ai* in de dagen hauer Jeugd, en als ten dage toen zy optoog uit Egiptenland. Uitvoeriglyk word dit zelfde verhandelt, en onder die gelykenisfe voorgeftelt, Ezek: XVI. alwaar dat volk eerft voorkomt onder de gelykenisfe van een arm, elendig , verlaten, eerftgeboren kind , door God opgenomen , opgevoed , getrouwt, en vervolgens met veleheerlyke koftbaerheden verrykt-, en met weldaden overhoopt; maer endankbaer, tot overfpel (tot afgodendienft) vervallen , enz. Zie ook Ezek: XXIII. 3. (f) Van diergelyke wyze van fpreken, en van geheele volkeren in diervoege te befchouwen, als een enkel perfoon , die zyne jeugd heeft , zyne mannelyke of hare vrouwelyke jaren, en daer na oud word, enz., heeft men ook verfcheidene aenmerB 3 kely-
(*) De vyanden worden bare boelen genoemt , en 't woord hare, by wyngaerden, ftaetin 'tfiebreeuwfch in't enkelvoudige en vrouwelyke.
(f) Öok Jez. XLVII. 12. 15. Alzoo zullen zyu zyn, met demelken gy gearbeid hebt, uwe handelaers van uwer jeugd aen: wegens Babel: en Jerem. XLVIII. 11. wegens Moab, Moabis van zyner jeugd aen geruft geweeft.



14
EEUW-PREDIKAETSI
kelyke voorbeelden by voorname ongewyde fchryveren, hier niet optehaJen (*).
Maer, welken tyd zullen wy nu verftaen, in onzen Tekft, door de fpreekwyze, van myner jeugd af? Zy moet noodwendig in dit geval beteekenen, van dat ik een volk geweejl, of geworden ben. En daerom mogen wy hier naturelykft denken om de tvden van Jozua, door wien God Israè'ls nakomelin
gen in het beloofde Land ingevoert, en aldaer, als eenen byzonderen Burgerftaet, geveftigt heeft; zoo dat die tyd en de naeft daer op gevolgde, onder de Richteren, eigentlyk als de tyd van Israëls jeugd was, als een byzonder volk gerekent. De boven aengehaelde p'laetzen, wyzen ons wel iets hooger, namelyk tot den tyd der omwandelinge in de woeItyne, en wel byzonderlyk der Wetgevinge; en dit is allerduidelykftafteneemen uit Ezekiël, Kap. XVI 8. daer de Wetgeving op Sinaï, en 's volks betuiging van zich daer naer te willen gedragen ,• zinuebeeldiger wyze als een trouwverbond voorkomt. Maer 't verfchil is weinig, ten opzichte vaneen volk, en zulke fpreekwyzen ismen nooit gewoon in zeer bepaelden zin te nemen. Deze verklaring ontvangt ook licht uit IIoz: XL daer Israël in Egipteals een kind word aengemerkt.
Fan dien tyd af, nu, kudden zy Israël benaeuwt. Hetjjrondwoord TSA, hier vertaelt door benaeuwt, word op verfcheidene wyzen door aloude Bybeltolken overgezet, met welke te melden ik uwe Aendacht noch my zeiven zal ophouden, vermits zy, immers de meefte, van het fpoordwalen. De overzetting
(*) De vermaerde Clericus, onder wien ik my eene eer en geluk reken my geoeffent te hebben, brengt in zyne aentekeningen over den Tekft, ter opheldering dezer fpreekwyze een aenmerkelyke plaets by, uit den Romeinfchen Hiftorifchryver Florus ; en my zeiven is by Plutarcbus dlergclyke redekaveling voorgekomen: Tom: II. V' 379» Deiis qui ferb d numine pimiuntur.



over PSALM CXXIX. 1-4 15
ting in onzen Tekft is buiten twyfel de rechte, en die daer naeltacn paelt, en zakelyk weinig of nietdaer van verfchik, is deze, zy hebben my vyandlyk gebandelt. Doch, beter is het woord benaeuwt, om dat liet krachtiger is, en naeft met het grondwoord overeen komt; (*) beteekenendediteigentlyk iets/amen binden, famen drukken, ineen klein bejlek brengen, als of wy zeiden prangen.
Dus Israël benaeuwt te hebben , en we] dikwyls, van dien tyd af dat het een volk geweeft was, word hier aen zekere perfonen toegefchreven: door welke men dan Israëls vyanden te verftaen heeft, ais die zulks, door de Godlyke toelating, voor eenen tyd gedaen hadden. Sommigen vertalen *t aigemeener, vele benaeuwtheden hebben my geprangt: anderen, ik ben dikwyls benaeuwt en gedrukt geworden, 't Verfcheclt weinig: alleenlyk zou het dus nog wat meer influiten, namelyk ook velerlei andere benaeuwtheden, elenden, plagen, en onheilen, dan die hun door vyandlyke menfehen waren aengedaen. Maer liet komt my voor , dat hier op de laeftgemelde alleen gezien word. Dit is de kracht van 't woord benaeuwen. Daer ftaet, zy hebben benaeuwt, en dit is het werk van vyancL-n. En alierklaérft, ja volkomen, blykr dat hier bepaeldlyk op vyanden gezien word , uit het geen'er, tot nadere béfëhryvmg van dieelende, word bvgeyoegt :
vs. 3. Ploegers hebben np nïynen rugge geploegt, zy hebben hunne voren lang getogen. Een ieder bemerkt wel haeffc, dat dit eene verbloemde fpreekwyze is; maer de vraeg zou eigentlyk vallen, of 'er eenige byzondere foort van verdrukkinge bedoelt zy, van die nature dat dezelve naeft gelykt aen de behandelinge van den grond door 't ploegkouter; dan of men het maer in 't algemeen te nemen hebbe, voor eene nadrukkelyke bewoordinge , om de hardfte en wreedfte mishandelingen
van
(*) Sc: non ttt a "» bofiïs; fed hoe ab illo derivatur. Vide porro, de propria hujuS vocis notione, Gejerum in 1,



i<5 EEUW- PREDIK AETSI
van allerleie foort aentewyzen, die een land door den vyand overkomen.
Indien wy 't eerfte kiezen, is het zeker dat 'er op wreedc geesfelingen word gezien, als waer door de rug der genen welke die ondergaen, even als doorploegt word ,- allermeelt als dit gefchied, zoo als by 't oude Israël in gebruik was, met louwen. (*) Dan zou 'er te kennen gegeven worden, dat Israëls vyanden de gevangenen, die zy haddenweggevoert, in dierwyze mishandelt hadden. Maer, hoewel dit nu en dan omtrent fommigen gefchied kan zyn , echter vind men diesaengaende geen bericht, dat ons aenleiding geeft om te denken, dat het dikwyls, en ten aenzien der overheerdenin het algemeen zoo gefchied zy , en hier bedoelt, daer het geheele volk, als een volk, fprekende word ingevoert.
Het is dierhalve te gelooven, dat men deze woorden in een' ruimer zin heeft optevatten, zoo dat 'er in 't algemeen worde te kennen gegeven, en met den grootften nadruk, dat de vyanden, onder welke het volk Israël van tyd tot tyd had moeten bukken , het zelve zoo wreedelyk geplaegt en mishandelt hadden, dat zy toonden geen meer aendoening te hebben van dat lyden, dan de landman heeft, of behoeft te hebben, omtrent het aerdryk, dat hy mer den ploeg doorfnyd, en waeromtrent hy toelegt om zyn kouter wel ftyf en diep daer in te fteken, en daer door te voeren, (f)
Om
(_*) Deze verklaring vind men in 't breede by Hammond, ou the Pfalms; doch zoo, dat hy meer den aert deze: verbloemde fpreekwyze (metapbora) fchynt optehelderen, dan te bepalen of 't hier alleen op zulke mishandelingen zie. Evenwel hy toont, dat het de Syrifche Ovcrzetter, en anderen, doorgeejelen vertaelt hebben, en fchvnt dit goed te keuren.
Ct) Niet veel verfchcel hier van, in 't zakclyke, het geen wy lezen Jez: LI. 23. alwaer 't gedrag van Israëls vyanden omtrent dit volk word uitgedrukt, als or zy tegen 't zelve gezegt hadden: Buigt u neder, dat ivy over u gaeu; en (volgt "er,) g
leid



over PSALM CXXIX. 1--4. 17
Om deze reden ben ik-van gedachten, dat hier ook niet byzonderlyk, en miflchien geheel niet, gezien word op eenige eigentlyke ploeging, waer door de grondveften van Jeruzalem of den Tempel zyn omgeworpen ; zoo a!s men , na de inneeming van die ftad door Titus Vefpafiaen, verhaelt vind gefchied te zyn. In welken zin ook Profeet Micha, waerfchynlyk ziende op de verwoefting door de Babyloniè'rs, voorfpelt had: Sion zal als een akker geploegt, en Jeruzalem zal tot fteenhoopen worden , en de berg dezes huizes tot hoogten eens wouds. Dit mag een der onheilen zyn, in onzen Tekst bedoek, ingevalle dit gezang tot zoo laten tyd gebracht moet worden , namelyk de verwoefting en het woeft blyven van het Joodfche land, gedurende de LXX jarige Ballingfchap des volks in Babylonie (waeromtrent men echter kan aenmerken, dat het land toen meerendeels onbeploegt gebleven is, volgens het geen wy lezen Levit: XXVI. 34.43.2. Kron. XXXVI. 21.) maer hier word gefproken van velerlei foort van wreedheden, Israël aengedaen, van tyd tot tyd, ja meenigwerf, van zyne eerfte opkomfte af, waer in dat volk, als een eenig perfoon befchouwt, niet ongelyk was aen iemant wien de rug door geesfelen doorploegt en opgefcheurt word, even eens en even onbermhartig, als de vlakke grond, die als de rug van den aerdbol is, (*) door heteiC gent-
leide uwen rug nedtr, als de aerde, en als eeneflraet den genen die daer over gaen: hoewel men dit ook eigentlyk kan nemen , ten aenzien van fommige overften des volks, na dat zy overwonnen waren: zynde het de gewoonte in die landen, dat de overwinnaers den overwonnen vlak ter aerde deden nederliggen, en denzelven dan den voet op den nek of rug zetteden : waer van men voorbeeld vind Joz: X. 24. en waerop gezinfpeelt word Ps. CX. 1. Doch in onzen Tekft is de fpreekwyze nog nadrukkelyker, en geeft de wreedfte en onbermhartigfte mishandelingen te kennen.
(*] Zoo zegt men ook in Poëzye, den rug der zee te ploegen.



18 EEUW- PREDIK AETSI
gentlyk ploegen. Te recht dan worden ook de vyanden zelve, in deze betrekkinge, als ploegers aengemerkt: Ploegers hebben op mynen rugge geploegt. Sommigen (*) vertalen 't, zy, te weten de vyanden, hebben op mynen ruige geploegt, ah ploegers* Men zou het mogelyk (*) belt vertalen, ploegende hebben zy geploegt, en dan zou het te meer, naer den aert der Mebreeuwfche tale (waer van in de PI. S. vele voorbeelden te vinden zyn) beteekencn , getveldiglyk en geheel zeer en by aenhoudïnge hebben zy dit gedaen. Hoe het zy, dit blyft zakelyk de meening; en ik gewaegde alleen van den aert der fpreekwyze in de grondtale, om den ongemeenen nadruk daer vantetoonen, en de ongemeene grootheid der zwarigheden, waer aen Israël hier vermaent word te gedenken. En deze blykt nog verder, uit het gene daer van eindelyk hier nog verder getuigt word :
Zy hebben hunne voren lang getogen. Daer toe gaet langer tyd, dan om korte vorens te maken, en dus word hier te te kennen gegeven , dat deze ploegers, de vyanden, van tyd tot tyd , niet kortftondig maer langdurig , het Israëlitifch volk benaeuwt, geprangt, geplaegt, en onderdrukt hadden: mogelyk ook, dat het zoo lang had geduurt, tot dat het geheele volk in elende gedompelt was,- even gelyk een bouwman zyne vorens zoo lang trekt, tot dat het geheele ltuk lands, dat hy bouwt, doorploegt is.
Ziet
(*) Clericus.
(t) Vermits Win achter acnftaet, twyfel ik, of het wel het deelwoord zy, 't welk men gewoon is participium benoni in Kal te noemen. Hammond neemt het zoo, geesfelende hebben zy my gegeefelt, dat is, zeer wreedelyk: ook brengt hy daer op 't huis het woord ra*i vers r. in onze Nederlandfche overzettinge vertaelt door dikwyls, maer by hem door veel; willende hy dat het nier. zie op 't veelmaels herhalen der mishandelingen (genoeg aengewezen, zegt hy, door van der jeugd af) maer op hare wreedneidi.



over PSALM CXXIX. 1--4. 19
Ziet daer welke foort van droevige lotgevallen Israël moert herdenken, van den beginne af te hebben uitgeftaer. Maer van dezelve word hier gewaegt, om de gedtiriglyk daer op gevolgde verlosfmgen met dankbaerheid te roemen, gelyk wy zien in het
Tweede Deel van onzen Tekft: evenwel hebben zymy met overmacht. De Heer, die rechtvaardig is, heeft de touwen der godloozen afgehouwen.
Weinig behoef ik tot opheldering van deze woorden te zeggen, en allerminft ten opzichte van het eerfte,
Evenwel hebben zy my niet overmocht. In plaetze' van evenwel, kan men hier vertalen ook, en gevenfommigen in bedenken, (*) dat de meening zy: Thans zegge Israël, myne vyanden hebben my dikwyls benaeuwt: ook zegge Israël, zy hebben mymet overmocht. Maer dit is wat al te naeuwkeurig. De zaek zelve is klaer. Niettegenftaende alle die overweldigingen vooreen'tyd, alle die onderdrukkingen en mishandelingen , hadden Israëls vyanden dat volk tot dien tyd toe gelyk de Dichter ongetvvyfelt zeggen wil, niet kunnen uitroeijen. (7) Gods kerk, Gods volk, de belyders en dienaers van den eenigen waerachtigen God, mochten voor een' tyd onder hunne vyanden hebben moeten buigen; zy waren telC 2 kens
(*) Gejerus; daer ftaet bj-
7vnt;fl?r0H,vvtlfta,et h,e/ C/™f ,En dusgenomenkan het ook wel zyn, dat dit Lied zelfs na de Babylonifche Ballingfchap gedicht hT>'S G°d' d,e, gevanklyke wegvoering doende voorzeggen, had er meermaels doen byvoegen, nogthans zal ik ook in aie dagen geene voleinding met vlieden maken lerem. V 18 zie
wvH^V'h7- xx>x- lï XP'1-^.Doehhetisniet noódig, dat wy den tyd van 't maken dezes lieds zoo laet ftellen, ichoon het woordUvermocbthier echter weinig anders kan genomen worden, alzoo de reeds gemelde onderdrukkingen ten mihfte eene overweldiging voor een' tyd te kennen geven.



£0
EEUW-PREDIKAETSI
Matt: xvi. 18.
kens het gevaer en d' onderdrukkingen ontworftelt. En zoo zal 't altoos met de ware Kerke gaen , volgens de belofte van Jezus haren Heere, dat de poorten der helle (of bet verderf) dezelve, in dezen zin, niet zullen overweldigen.
Maer hoe was dit by gekomen, dat Israël in alle die bedoelde zwarigheden niet geheel was uitgeroeit, hoewel in 's Vyands hand geraekt, in zoo verre dat dezelve hen voor dien tyd ganfchelyk in hun geweld hadden ? Dit komt ons voor in het 4de vers, De HEERE, die rechtvaerdig is, heeft de touwen der Godloozen afgehouwen. Verfcheidene Oude Overzetters, onder welke de zoogenoemde LXX en de Gemeene Latynfche, hebben hier geftelt de halzen of nekken der Godloozen, doch wy houden't, met verre de meefien, daer voor, dat hier van touwen gefproken word. Te weten; In deze woorden blyft de Dichter zinfpeelen op de gelykenis van het ploegen ontleent, in het voorgaande vers. Depaerden of osfen die den ploeg trekken, zyn met touwen daeraen vaftgemaekt, welke afgehouwen, of afgefneden, oflosgemaekt zynde, het ploegen noodwendig ophoud. Door deze touwen dan, in den verbloemden zin, worden de raedflagen, en inzonderheid het geweld, en de dwangmiddelen en werktuigen gemeent, waer door de Vyanden Israël onder hunne macht gehouden hadden. Zoodanige worden'er ook bedoelt Ff;. II. 3. (*) Alwaer de Vyanden van Gods gezalfden
wor-
(*) 't Is waer, gelyk Gejerus aenmerkt, daer worden boeijen gemeent, waer mede zy, die daer fpreken, zelvegeboeit zyn; en hier worden geene touwen gemeent waer mede Israël geboeit was: en daerom wederlegt hy Rabbi David Kimchi, als welke deze dingen niet genoeg onderfcheid. Doch men kan hier tegen aenmerken , dat het in 't zakelyke niet verfcheelt , dewyl op beide de plaetzen die middelen van bedwang gemeent worden, waer van de Overwinnaers zich bedienden.



over PSALM CXXiX. x-4 2I
worden ingevoert, zeggende, Laten wy hunne banden verfcbeuren, en hunne touwen van ons werpen.
Deze middelen van bedwang had de HEERE, Jehovah, de Almachtige Schepper, afgehouwen; het geen niet alleen de yerydehng, en het doen ophouden derzelve, te kennen geeft, maer ook dat het met geweld gefchied was. Sommigen (*) merken niet t' onrecht aen, dat er, volgens de zinteekenen , in *t Flebreeuwfch eigentlyk ftaet: De HEERE is rechtvaerdig: hy heeft de touwen der Godloozen afgehouwen.. Deze vertaling is ruim zoo krachtig.
En dit word hier toegefchreven aen den HEERE, die rechtvaerdig is. Het grondwoord pnx beteekent eigentlyk rechtvaerdig, maer het geeft ook üik'wyls goedertieren te kennen. Hier kan t eene met het andere famen gaen. Ten aenzien der Israehten, met betrekkinge tot God zeiven, was die bedoelde verlosling, of wel de verlosfmgen van tydtottvd, een uitwerkzel van Gods goedertierenheid, voor zoo veel "zy zondaers waren, en de langere duurzaemheid dier onheilen verdient hadden, welke de Allerhoogfte, volgens zyne voorafgegane bedreigingen,, hun om hunne zonden had laten overkomen. Maer, gemerkt de Vyanden veelal onrecht* yaerdiglyk dat volk hadden overvallen en onderdrukt, zoo had God rechtvaerdiglyk dit laetfte gered. Zoo dat het zelve tot God zeggen mocht, gelyk'er ftaet Pfalm IX. 5. Gy hebt gezeten op den Throon, 6 Rechter der gerechtigheid. En daerom worden Israëls Vyanden, hoewel inzonderheid (is te denken) als afgodendienaers, als Godvergetende Heidenen, hia ook Godloozen genoemt: De HEERE, die rechtvaerdig is, beeft de touwen der Godloozen afgehouwen. En dit zoo dikwyls ondervonden hebbende, als de benaeuwingen zelve, mocht Israël ook met reden vaftftellen, dat het in 't vervolg zyC 3 nen
nnC2 D,aer ***** hoewelnaer gewoonte in dePfalmen,
op de helft van 't vers een Atnacb.



2,2
EEUW-PREDIKAETSI
nen Vyanden even eens vergaen zou: gelyk daerom ook in 't overige van dit Lied vooripelt word: voor/pelt, zeg ik, want het komt my voor, dat men alles daer niet. wenfchender, maer voorzeggender wyze moet nemen, gelyk vele voorname Uitleggers (*) doen; vermits alle de werkwoorden in de grondcale in den toekomenden tyd geilek zyn.
TGEPASSING.
Groote en veelvuldige reden hadden Israëls nakomelingen, myne Aendachtigen. om te zeggen, of te zingen en te juichen, in dier voege als de Godgewyde Dichter hen vermaent, in den nu verklaerden Teküv'V; Meenigwerf hebben myne vyanden my benaeuwt, van dien tyd af dat ik een Volk'geweeft
ben,- evenwel hebben zy my niet uitgeroeit. Wreedelyk ,, en langdurig hebben zy my mishandelt; maer de Heer
heeft zich genadig over myontvermt, zich myne zaken aen„ getrokken, en al het geweld myner vyanden verbroken ". 't Zy men wiile dat dit Lied gedicht is ten tyde van Koning David; het zy in later tyd, of in 't algemeen ten gebruik op eenigen gedenkdag van eene of meer verloffingen : groote reden, zeg ik, had dit volk om zoo te juichen en te zingen.
Ik zwyge nu van 't geen in Egipte gebeurt, en hoe wonderlyk Israël uit dat dienfthuis verloft is; om dat de woorden van myner jeugd af inzonderheid, (gelyk wy zagen) den tyd na den uittocht bedoelen: waerby komt, dat ik over eengeruimen tyd uweAendacht daer over in het breede heb onderhouden, (f) Om dan te blyven by heteerflgemeldc tydperk; meenigmaal werd dat volk, in dien zin, van zyne jeugd af, en wel byzonderlvk van den tyd zyner inneeminge
des
(*) Onder anderen Calvinus, Hammond, Clericus.
(f) Novemb: i/4f. In eene Pred: over Hand: VII, 17-rp.



over PSALM CXXLX. 1-4. 23
des lands Kanaan (want te voren deden zy anderen den Oorlog aen, en overwonnen die) vooral ten tyde der Richteren, om zyne zonden overgegeven in de macht zyner vyanden, zulks dezen hen beangfligdcn in alle hunne poorten , dat is, in alle hunne lieden, ja in hun ganfche land; gelyk Mozes al voorfpek had. In die tyden, gewisfelyk, had plaets het geen: Nehemia naderhand in zyn heerlyk " Gebed, ten deele hoewel niet alleen op die tyden ziende, voor den Allerhoogften belyd; zy zyn wederfpannig geworden en hehben tegen U ge- \ rebelleert, en hebben uwe wet achter hunnen rugge geworpen. —1 Daerom hebt gy hen gegeven in de hand hunner benaeuwers, die 3 hen benaeuwt hebben: maer ah zy in den tyd hunner benaeuwtbeid tot U riepen, hebt gy van den Hemel gehoort, en hun, naer uwe groote bermhartigheden, Verlosfers gegeven , die ben uit de hand hunner benaeuwers vcrloften. Maer als zy rufl hadden keerden zy weder om kwaed te doen voor uw aengezichte: zoo verliet gy hen in de hand hunner vyanden, dat zy over hen heerfchten: als zy zich dan bekeerden en U aenriepen , zoo hebt gy ben van den Hemel gehoort, en hebt hen, naer uwe bermha ■tigheden, tot vele tyden uitgerukt. (*)
Zoo ging het met der daed. Eerfl werden zy overgegeven in de macht des Konings van Mezopotamié', Cufchan, en door zyn volk 8 jaren onderdrukt. Maer op hunne fmee- R kiogen geeft God 'hun verlosfing door Othniël, fchoon-ll' zoon van Kaleb. t0
Veertig jaren daer na worden zy benaeuwt door Eglon , Koning der Moabiten , en deze laetften ploegen op hunnen ruggé 18 jaren: maer de Heer, zich hunner ontvermende, houwt de touwen dier godloozen af door Ehud, die den Koning Eglon door floot.
Ver-
(*) Vergelyk met deze plaetze Richt: II. 13-18. X. 11-12,
Deut: XXXVIII.
;i,
Jehem: x. 17, 8.
echt:
*, 9c II. enz.



H EEUW-PREDI KAETSI
Recht: III. jo. - IV. i.
» V. JI. VI. I.
enz.
Pfalm cvn. 13. M-
Recht: x. 7- «• Vergel: met xi. 16.
vers 19. 10. ki.
Vervolgens, tachtig jaren later, geeft ben de Godlyke Voorzienigheid over, om hunne wederkeering tot hunne zonden, in de macht van Jabin, Koning der Kanaaniten , die hunne voren wel diep en ftyf trekken over Israël, en het zelve bcnaeuwen en met geweld onderdrukken, 20 volle jaren; maer welker touwen de Almachtige afkapt, door het beleid en de dapperheid van Debora en Barak.
Wederom, na verloop van veertig jaren, vervallen zy onder de macht der Midianiten, die hen 7 jaren zoo zeer onderdrukken , dat zy zich holen en fpelonken moeflen maken, en dat hun veldgewas door de vyanden verdorven wierd, ja dat deze laetffen geenen leeftocht in Israël overlieten, noch klein Vee, noch os noch ezel; zoo dat Israël zeer verarmt werd. Toen riep dit volk wederom tot den Heere, in de benaeuwtbeid die zy hadden, en hy verlofte hen uit hunne angjïen, door Gideon; hy voerde hen uit 'de duifternisfe en fchaduwe des doods, en hy brak hunne banden.
Ruim tweemael veertig jaren later, zoo 't fchynt, vallen de Ammoniten in het land, onderdrukken en vertreden Israël 18 jaren. Dan, deïleerede Almachtige doet ook dezen nood hier mede een einde nemen, en verlof! zyn volk door den Gileadder Jeftha.
Eindelyk, om nu by die tyden te blyven, geraekt Israël om zyne zonden (want dit word telkens tot reden daer van gegeven) in de macht der Filiftynen , die het 40 jaren lang onder hun geweld houden, en mishandelen; echter zoo dat Simfon ondertusfehen, van God zynen volke ten verlosfer tocgefchikt, denvyandmeermaels groote afbreuk doet: hoewel na zynen dood de onderdrukking wederom geweldig toeneemt. Ja diergelyke fchynt de ftaet van Israëls zaken veelal gebleven, zelfs tot in den tyd van Profeet Samuëi en Koning Sausen zeer merkwaerdig is het geen wy lezen 1 Sam: XIII. Daer werd geen Jmit gevonden in den ganfehen lande Israëls, Kant de Filiftynen hadden gezegt : op dat de Hebreen geen



over PSALM CXX1X. i—4 25
zwaerd noch fpiefe maken. Daer om moefl ganfeh Israël, dat is, elk Israëliet welke zich ia dat geval bevond, tot de Filiftynen aftrekken, opdat een iegelyk zyn ploegyzer, of zyne Jpade, of zyne byle, of zyn houweel fcherpen liet. Dit bracht dan ook tewege dat 'er, ten dage des Jiryds, by niernant onder Israël een z-ivaerd of fpiefe gevonden werd, dan by Saul en by zynen zone Jonathan. Voorwaer een duideiyk bewys, hoe zeer de Filiftynen Israël toen nog in bedwang hielden, en van hoe weinig belang de vryheid van dit laetfte volk was. — Zoo itond het tot dien tyd toe, maer heel anders ging het kort daer na. Welhaeft heeft God de touwen der godloozen, der afgodifchen, afgehouwen door Koning David, die het Konmkryk van Israël niet alleen van alle vreemde overheerfchinge bevrydde, maer zelfs de naburige volkeren ten Noorden, ten Ooften, enten Zuiden, de Filiftynen, deMoabiten, de Syriers van Damafcus , de Ammoniten , en de Edomiten, t' onderbracht, en tolplichtig maekte. Groote, overvloedige reden, had Israël dan op dien tyd, en naderhand altoos, met opzichte op die verlosfmgen en beveftiging van hunnen Staet, denlleere lof te zingen, en te juichen.
Overvloedige reden hebben ook wy, Myne Geliefden, om ten aenzien van ons lieve Vaderland in 't algemeen, niet wel geheel eveneens, maer in verfcheiden opzichte op diergelyke wyze, en met weinig veranderinge te fpreken, en heb ik, byzonderlyk op dezen dag, om U en my zeiven, als een gedeelte der ingezetenen van ons vrye Gemeenebefi, in dezer voege optewekken: ,, meermaels heeft men my van myne , jeugd af benaeuwt, zegge nu't Vereende Nederland; meer, maels heeft men my van myne jeugd af beangft, beoorlogt, , eri in groot gevaer gebracht. Evenwel heeft men my, tot , nog toe, niet overmocht. Wel eer hebben ook, als ware , het, ploegers op mynen rugge geploegt, zy hebben hunne vo, ren lang getogen. De HEERE, de Rechtvaerdige, de Al, mogende en Bermhartige God, h.seft de touwen der godD , loo-
1. Sarn vu. en
XII.



29 EEUW-PREDIK AETSI
r kozen afgehouwen, en toe nog toe diergelyke menfehen , meer dan eens toeleggende om het zelfde ploegkouter over , ons te dry ven, in hune heillooze oogmerken en onderne, mingen te leur geftelt! "
Zoo is het waeriyk, myne Aendachtigen. Ten aenzien der Worftelingen welke onze Staet is doorgeworftelt, is 'er dit onderfcheid tusfehen ons en het aloude Israël, zoo als het in den Tekft word aengemerkt, dat dit Volk, na dat het een byzonder volk onder zyne eigene wetten geworden was, dikwyls onder de macht zyner vyanden heeft moeten bukken, en vele of minder jaren achtereen gebleven is; 't geen ons Gemeenebefr. ; federt zyne oprechting, maer eenmael, en toen nog maer ten deele, is wedervaren, en niet lang geduurt heeft. Maer, om nu niet aentemerken, dat degrondveflen van onzen Staet eerft overhondert en tachtig jaren zyn begonnen gelegt te worden, daer de tyd der Joodfche Richteren alleen omtrent vierde halve eeuwe uitmaekt, en Israël naderhand nog meer en zwaerder onheilen heeft moeten bezuren: om dit nu voorby te gaen, zeg ik, naerdemael wy hartelyk wenfehen dat ons diergelyke rampen, en veel min nog zwaerder lotgevallen , zelfs in verfcheidene eeuwen , niet mogen overkomen; zoo is het nogthans zeker, dat ons Gemeenebefl reden heeft om te zeggen : meermaels, van myner jeugd af, hebben Machtige Vorften en volkeren op myn verderf toegelegt, en my in groot gevaer gebracht, evenwel hebben zy my niet overmocht. God heeft niet toegelaten dat zy, zelfs op verre na, hun oogmerk zoo verre omtrent my bereikten, als Israëls vyanden meenigmael omtrent Israël.
Doch, is 'er ten dezen opzichte dit onderfcheid; minder Qnderfcheid is 'er, ten aenzien van het geen in ons derde Tekjhcrs getuigt word, als wy den tyd der oprechtingevan ons Gemeenebefl: zelve in aenmerkinge nemen. Niet dan te te vee] reden heeft ons Vaderland, met opzichte op die
tyden,



over PSALM CXXIX. 1-4 *
tyden, om, in den zelfden zin als ik die fpreekwyzen ver klaert heb, te zeggen: Ploegers hebben op mynen rugge ge ploegt, Zy hebben hunne voren lang getogen. Ja, myne Aen dachtigen, nog veel wreeder mishandelingen , dan Israël i du Gezang bedoelen konde,zyn onzen Voorvaderen bejegent — Hier van zal ik eerfteenig bericht geven; — Vervolgens hoe wy onzeVryheid verkregen hebben, en daer in beveiligt zyi geworden; — en daer na de voomnemOe zwarigheden en geve ren melden, waerm wy, van dien tyd af, nu en dan dooif vy anden gebracht zyn. Door vyanden, zeg ik: want van an dere onheilen en wederwaerdigheden, vele en groot, welk ons Land iti all' dien tyd zyn overgekomen, zal ik nu nie lpreken; maer alleen van zulke rampen, onder welke d< Tempel onzer Vryheid is opgerecht, en die dezelve, van toei aftotnutoe, in een reeks van 100 jaren, door aenvallen van on ze Vyanden ten Wellen, ten Oollen, en ten Zuiden, heeft moe ten uitltaen. Stormen, overltroommgen, pellen onder vee ei menfehen, fchadelyk zeegewormte, en diergelyke plagen zyn wel droevige zwarigheden; maer nogthans dingen, wel ke de Vryheid met in gevaer brengen, noch haren onder gang dreigen, dan van ter zyde, voor zoo veel een Lanc daer door inwendig verzwakt word. Meer gevaer loopt mer daer van, door binnelandfcheverdeeltheden. Dan gelykhe my onmogelyk is, binnen het kort beftek van deze Rede voennge alle de zwarigheden op te halen, welke ons Ge meenebefl getroffen hebben, zoo bepael ik my thans alleer tot zulke, als in den verklaerden Tekft, ten opzichte var Israël, bedoelt zyn. Deze zal ik nu vermelden; op dat dt gerechtigheden des HE EREN kennet.
I. In bloed, myne Aendachtigen, in bloed zyn de grondves ten van den Tempel onzer Vryheid, zoo ten aenzien van hei D 2 Bur-
Mich: VI. j.



«8
EEUW-PREDIK AETSI
Burgcrïyke, als van den Godsdienft, gelegt; ja ten groot'en deele zelfs in het bloed der Martelaren, voor zoo verre de vervolging en ftandvaftigheid der onnoozelen, de geheele Naetfi van het Spaenfche juk afkeerig maekte.
Door verloop van verfcheidene eeuwen waren dezeZeven nu Vereenigde Geweften, en nog Tien andere Provin tfjen, fommige 'door erfenis, andere door huwelyken , cm langs andere wegen , eindelyk alle famen onder de lieerfchappye van het Huis van Ooftenryk gekomen, en doorerfrecht ten deel gevallen aen Keizer Karei, den Fyfden van dien name, en. tevens Koning van Spanje en de Wefterfche Indien. Dees, omredenen hier niet noodig te verhalen,. vond goed in 't midden van de Zestiende Eeuwe , zich van alle zyne Heerfchappyen te ontdoen, en zyn leven in ftilte te gaen eindigen. Als een gedeelte, ja 't aenzienlykfte gedeelte zyner goederen, ftaet hy in den Jare 1555 alle de Nederlanden, en het Koninkryk van Spanje met het gene daer toe behoorde, af, aen zynen eenigen Zone Filips , hierdoor de Tweede Koning van Spanje van dien name geworden. Dit gefchiedde in eenen tyd, waer in de Kerkhervorming in deze Landen grooten voortgang maekte. Welhaeft werd Nederland gewaer, dat de zaken van kwaed tot erger vervallen waren. Was de Vader toegedaen aen de bygeloovigheden derRoomfche Kerke, waerin hy was opgewiegt; zoo was ook de Zoon. Had de Vader zich door fcherpe ftrafplakkaten tegen de Hervorming aengekant; zoo deed de Zoon. Stond de Vader al naer devolttrekte en willekeurige Oppermacht over deze Landfchappen, waer van de Handveftenen Voorrechten hem weerden; zoo ook de Zoon. Had de Vader begonnen die Privilegiën te onderdrukken, zoo deed veel meer de Zoon , niettegenftaende hy dezelve plechtiglyk, by 't aenvaerden der regeringe , beveftigt en bezworen had. Ja, de kleinjle vinger van den jongen Vorft, mocht men
zeg-



over PSALM CXXIX. 1-4
29
zeggen , was dikker dan zyns Vaders lendenen. Had Karei den ingezetenen een zwaer juk opgelegt; FiÜps rfmJ wog ree: had de Keizer, anders den Nederlanderen niet ongenegen, hen mei' gecsjelen geka/lyd; zyn Zoon, bitter en ongenadig van inborft, kajiydde hen met Jcborpioenen : nog veel zinneloozer dan weleer Rehabé'am , die dit maer dreigde;, terwyl hy het met der daed ten ftrengfteuitvoerde, en, niet-x tegenftaende hy zich daerby zeer Hecht bevond , daerin' volhardde. By zyne wreedheid onbezonnen yverig voor1 zyne bygcloovigheden , en willende liever , zoo hy zeider zyne landen verliezen (daer het ook op uitkwam) dan met Ketterye beffnet bezitten, waegde hy alles, om dezelve van die gewaende Ketterye, den Hervormden Godsdienft, te zuiveren. Om deze zyne oogmerken,, zoo wel als die van willekeurige Oppermacht , te bereiken , bediende hy zich van wreede en geldgierige Raedsluiden, veel al vreemdelingen, en zelf naer Spanje gereifl, liet hy de Nederlanden door Gemachtigden befluren ; nochtans zoo, dat dezen zich in alles richten moeften naer die bevelen, welke hy hun, van tyd tot tyd, deed toekomen. Zyn voornaemfte werktuig was de Hartog van Alva, een man ontbloot van alle mededogen, welken hy herwaerd zond met eene aenzienelyke macht, van Spaenfche en andere legerbenden; en vervolgens ten Landvoogt aenftelde..
Myn oogmerk is niet om hier alle, zelfs niet de voornaemfte by zonderheden, der gefchiedenisfen van die tyden te verhalen. Gemakkelyk begrypt uwe Aendacht, dat zulks my veel te lang zou ophouden. Ik blyve thans by demerkwaerdigfte benaeuwtheden welke ons Land in 't algemeen, in die tyden bejegent zyn. En deze kan men onderfcheiden , -- in zulke die haer opzicht hebben op de zaek van denProteftantfehen Godsdienft; — en in zulke die den tydlyken enBurgerlyken toeftand dezer Landfchappen, en byzonderlyk van de nu Vereenigde Provintfien, betroffen.
D 3 A. Hoe
Kon: ii. 10. i. .j.



Hooft,
Neder]:
Hift:Ift{
Boek,
Bladz:
3°-JJ.
Dezelfde,
Bladz:
l<4.
enz.
Dexelfde,Bladz: KJ.
30 EEUW-PREDIKAETSI
A. Hoe droevig, hoe elendig was het'er gefchapen , toen die gruwelyke Vierfchaer der Inquifitie over deze Landen was opgerecht! Eene rechtbank welke de menfchen, op de minfle aentyging van ketterye, deed gevangen nemen. Twee getuigenisfen, hoewel van verfcheidene zaken, waren dit Gerechtshof genoeg om iemant in den kerker te werpen. Die daer het opgeleide bekende , en zyn geloof afzwoer , moeit het met verlies van alle zyne goederen boeten. Die in 't ontkennen volhardde, al verklaerde hy zich Roomfchgezind, werd op twee gelykluidende getuigenisfen ten vure, en op verfchillende getuigenisfen ten pynbank verwezen. Al wie tot het geven van getuigenisle werd gedagvaert, moeit het geven, of werd anders zelf voor verdacht gehouden. Al wien men iets tot nadeel der Roomfche Kerke hoorde zeggen, moeit men aendienen, zonder Vader of Moeder zelfs t' ontzien. Uit dezen hoofde, en uit kracht der Bloedplakkaten, gehandhaeft door eenen daer toe geftelden Raed van beroerten , niet t' onrechte in de Hiftorien dier tyden gebrandmerkt met den name van Bloedraed, werden de wreedfte vervolgingen, ook tegen zulke Burger-Overheden welke dezen Raed te flappe Vervolgers toefchenen, met alle kracht voortgezet. Ik kan de gefteltenis der zaken ten dezen opzichte, niet levendiger affchetzen, dan met de woorden van eenen der twee meelt beroemde onzer Hiftorifchry veren, aen zynen ftyl genoeg te kennen , die daer van , hoewel niet geheel alleen ziende op vervolgingen om geloofszaken , aldus fpreekt. ,, Het ging aen eiken kant op een van, gen en fpannen van allerlei ftand, allerlei kunne, aller, lei ouderdom. De galgen hingen gerift, de raden , de , ftaken , de boomen aen de wegen , ftonden overladen , metlyken, geworgt, onthalft, gebarnt: zoo dat de men-
, fchen



over PSALM CXXIX. 1-4.
3i
, fchen nu in de lucht, tot ademfchepping getehapen als , in een gemeen graf en woning der overledenen verkeer, den. Elke dag had zyne deerlykheid ". Duizenden zvn er toen op de vetfehrikkelykfte "wyze ■ mishandelt, eepvnigt, omgebracht; meelt al levendig verbrand, of levendig begraven , of verdronken. Geen medelyden had 'er plaets als of'er geen meer medelyden te pasfe kwam, dan in het beploegen van den grond. Ja, zo verre was in het byzcnder de bloeddorltige Aha van medelyden , dat hy , 6 jaren en 3 maenden deze Landen beftuurt hebbende, en vertrokken zynde, wel durfde roemen (o gruwel') dat hyacottienduizendmenfchendoor beulshanden had doen onthjn. En waerom toch ? Verre het grootfte gedeelte om dat zy God niet tegen hun gewiste wilden dienen , noch, door den fchyn van zulks te doen, hun gewiste bevlekken O benaeuwde tyden ! Wie kan de naeuwkeurige befchryving daer van lezen , dat hem niet een kille fchrik door zyne Jeden ryde, en de hairen te berge ryzen?
B. Niet geringer in hunne foort waren de benaeuwtheden waer mede ons Vaderland in die tyden heeft moeten wortelen ten aenzien van het Burgerlyke. De fchending van s Lands voorrechten het heffen van ondragelvke Men en de voorverhaelde geweldenaryen , verwekten in deze Landen een openbaren opitand tegen des Konings Landvoogden , en vervolgens een' openbaren Oorlof tegen den Koning zeiven. Ik zal ditmael niet gewagen van 't geen toen byzondere Steden , onder andere het naburig Leiden nog. gelukkig ontzet , en met droeviger uit/lal dit Haerlem, is overgekomen. Men kan niet alles tevenl zeggen; en van de elende hier geleden in den iare 1*73 toen deze Stad door den Spanjaert is belegert , benaeuwt' en eindelyk ingenomen , heb ik op anderen tyde u in 4 breede verflaggedaen (*). Ik blyf thans (volgens myn be-
(■*) In Maert 1744, In eene Pred; over Pfi XLVI, 2,



EEUW - PREDIK AETSI
ftek) by de algemeene zwarigheden van ons Land, n die bedroefde tyden van benaeuwinge door uitheernfch geweld.
II. Door 't beleid en door de dapperheid des Prinfen. van Oranje, Willem den Eerden, had deGodlyke Voorzienigheid befloten, de touwen der Godloozen , die op onzen rugge ploegden, en hun kouter wel ftyf ingedoken hebbende, diepe en lange vorens togen, de touwen van hunnen ploeg, die wel ftyf geipannen ftonden , de geweldige middelen van onderdrukkinge, aftehouwen. Door zyn beleid 'vereenigden zich in den Jare 1579 die Landfchappen, welke nu nog de Vereenigde Nederlanden uitmaken, te Utrecht, ineen Verbond, waer in onder andere werd vaftgeftelt, met gemeene krachten den Geweldenaer te keer te gaen; en befloten goed en bloed te wagen, om zich voor het yzeren juk van flavernye te bevryden, dat men haer zocht op den halze te drukken. Twee jaren daeraen befJoot men , dat de Koning van zyn recht over deze Landen , door 't vertreden der bezworene Privilegiën vervallen was, en zwoer men hem plechtiglyk af (*). Dit was 't eerfte uitwerkzel van de gezegde vereeniginge, waer door de grondflag van dit Gemeenebeft gelegt vvierd, en waer aen wy dour Gods Voorzienigheid onze Vryheid verfchuldigt zyn. Van dien tyd af, gedurende een reeks van 80 jaren , heeft men hier een' Openbaeren oorlog tegen de? Koningen van Spanje gevoert, alleenlyk tusfehen beide afgebroken door een beftand van twaelf jaren. In 't eerfte liep alles tegen , en de nood verzwaerde: maer vervolgens nam de zaek een keer, de vyand kreeg nu en dan te doen met andere en machtiger vyanden , en hoe machtig hy ook zelf was, wiens heerfchappy zich
zoo
(*) Ten dien einde werd een in alle deelcn zeer merkwaerdig Plakkaet afgekondigt. Zie Le Clerc. 1 deel Bladz; 217. enz.



over PSALM CXXIX 1-4.
33
zoo verre uitftrekte, dat de zon daer over nimmer onderging, dewyl zelfs een groot gedeelte van hei goudryke America, den Spanjaerden toebehoorde, nogthans werd hy door den tyd zoo zeer verzwakt, en onze Staet nam , wel inzonderheid door middel van den Koophandel, zoo zeer in krachten toe, dat Spanje eindeiyk den vrede meer dan wy zeiven begeerde. Door velerleie vonden echter werd dat heilzaem werk vertraegt door Vrankryk, toen reeds daer opuit, om beide Spanje en dezen Staet te doen verzwakken , en zichzelve dus den weg te banen, om eerft de Tien, en daer na ook deze Zeven Landfchappen, aen den keten zyner Vorftendommen te hechten. Dan, te wel verftonden Neêrlands Oppermachten hun belang, te moede was de vyand zelf den Oorlog, dan dat men zich langer van den Vrede liet afhouden. 't Was dan in den jare 1648, dat de wederzydze Gevolmachtigden, iedert twee jaren ten dien einde reeds meermalen vergadert te Munjïer in Weftfalen; 't was op den 3often van Louwmaend, zeg ik, die gifteren verjaert is, dat zy famen overeenkwamen, en den Vrede teekenden. Eenen Vrede, M. A. waer van het allereerfte Artyke! inhield, „ dat Filips de , Vierde, toen Koning van Spanje, deze zeven Vereenig, de Nederlanden vooreenen vryen enOppermachtigenStaet , erkende, op welken hy noch zyne Opvolgers wyders iets , te eifchen hadden , en dat hy vervolgens met dezelve , , als met vrye volkeren , een Verbond van Vrede aen> ging''-
Ziet daer , Myne Aendachtigen ,• dus ftond de Tempel onzer Vryheid op vaften voet, en tewyder open voor allen die de Vryheid wilden hulde doen. Door dezen Vrede was onze Staet nu alle die geweldige zwarigheden en gevaren t' eenemael te boven , waer mede dezelve dus lang geworftelt had. liet zal niet noodigzyn dat ik de voordeden van dezen Vrede nu breedvoerig uitmete, hoewel myne Rede ftrekt om de gedachtenis daer van te vieren: Ik heb u de rampen , de hooggaende baren van elendebefchreyen, waer L door



34 EEUW - PRE'DIK AETSI
door ons Gemeenebeft te voren gefolt was, en waer uit het nu zich in behouden haven zag gekomen: rampen en gevaren r zoo groot, dat men meermaels de Oppermacht dezer JL.mden, of van een groot gedeelte derzelve, aen vreemde Mogenheden opdroeg (*), die echter weigerden dezelve aentenemen: ja, dat men eens fprak van liever dyken en dammen doortefieken, het land den golven der Zee ten prooije te geven „ en met fchepen elders een ander land te zoeken, dan zich te buigen onder de Spaenfche dienflbaerheid en confcientfidwang. Zoo naar, zoo hopeloos, zag het 'er uit. Om deze reden heb ik die elenden zoo omftandig U erinnert, om dat de grootheid van dezelve ons dewaerde leert, van die naer volle waerde onfchatbare Vryheid in den Burgerftaet, en Vryheid van gevvisfe, welke nu door dien Weflfaelfchen Vrede zoo wel beveiligt waren. Dus waren wy den arbeid onzer jeugd te boven. Dus Hond de Tempel dezer Vryheid, zeg ik, op vafle voeten, en kon de flormen en waterltroomen van uitheemfch geweld verduren.
III. Meermaels hebben die ook daer tegen aengeflagen , en heeft dat gebouw het daer tegen uitgehard. Het liep maer weinige , maer ruim 4 jaren aen , of de Engelfchen, hunnen Koning Karei, den Eerften van dien name, onthooft hebbende , en onder het beflier van Olivier Kromwel geraekt zynde , misnoegt over fommige gevallen ter zee in 't fr.uk van Koophandel , doen ons den Oorlog aen; die evenwel, een groot jaer met wisfelvallig geluk gevoert, in den zomer van 1654 een einde neemt.
Maer niet lang duurde deze ruft. Karei de 11de,. ' Zoon van den onthalsden Koning van Engeland en Schotland , ten deele zelfs door toedoen van ons Gemeenebeft
op
(*) In f f80 aen den Hartog van Alengon en Anjou, broeder van Hendrik III. Koning van Vrankryk: in i^Sf aen Hendrik Jlf ze'ven. In 't zelfde jaer aen Elizabetb, Koninginne van Engeland: en in 15-37 aca dezelve, yoorzoveel Utrecht en Vries* and aenging,



over PSALM CXX1X. i--4.
35
op zynen Vaderlyken Throon herfielt, en deze en andere weldaden te ondankbaer Joonende , verklaert zich in den jare 1665 onzen vyand, en ruft zich ten Oorlog toe. By hem voegt zich, en op zyne aenhitzing, Cbrijïoffel Bernhard van Galen, Vorft en Bisfchop van Munfter, van die Stad en van dat Land daer de ftraks geroemde Vrede 17 jaren te voren was gefloten. De laetfte , weinig zwemende naer de Bisfchoppen van Chriftus Kerke , in de eerfte tyden van het Chriftendom, valt ons aen te land, terwyl Karei het ter zee doet. Hy belegert■ Groningen, doch te vergeefs. Hy ziet zyne ondernemingen in 't algemeen tegen ons mislukt, en men fluit het volgende jaer met hem, en een jaer later te Breda met de Engelfchen den Vrede.
Met voordacht, myne Geliefden, fpreek ik zoo kort van deze oorlogen, om dat dezelve ons wel voor een' tyd belemmerden , maer weinig nadeel deden , en op dat ik my haefte te fpreken van dien vyandlyken aenval, en van die verlosfinge, welke als eene tweede grondvefting van onzen Staet mag worden aengemerkt. Ik heb het oog, gelyk uwe Aendacht ongetwyfeit al befpeurt, op het 72fte jaer dierzelfde eeuwe, op eenen tyd van zoo groote benaeuwinge, als 't Vereenigt Nederland, zoo lang het zelve een vry volk gevveeftis, voor noch na beleeft heeft.
De Koning van 't naburig Vrankryk, Lodewyk , deXIVde van dien name, de machtigde Monarch van 't Chriftenryk in zyne dagen, een geweldig VoorftandervandeRoomfche Kerke, en fchrikkelyk Vervolger der Proteftanten, op dezen onzen Staet misnoegt overfommige gevallen , waer in hy niet genoeg naer zyne begeerte ontzien was, valt in 'tzuidelykfte gedeelte dezer Landen in, meteen overmachtig heir; terwyl de Engelfchen, met welken hy zich verbonden had ter Zee op ons zouden afkomen. Niet anders dan een doorgebroken vloed in Gelderland ingedrongen , overftroomen zyne benden die geheele Provintli, en welhaeft ook Overysfel E 2 en



z Koniii' gen xix. 18.
YJ-. 1-8. 1701.
j6 EEü\f- PREDIK AETSI
en Utrecht: ja binnen weinige maenden na zyne optocht zag men Woerden, eene Stad in Holland, door zyne volkeren bezet, en door den moedwil van een gedeelte zynes legers twee voorname dorpen, Bodegraven en Zwammerdam, het laetfte maer ruim drie uren van Leiden al gelegen, aen de vlammen opgeoffert. Verbeeldt u eens, hoe het 'ertoen moet zyn geilek geweeft, toen AmiTerdam, niet buiten reden voor zyne veiligheid bekommert, de (luizen omtrent Muiden moeit open, -en het omgelegen land onder water zetten: toen men buiten deze en andere Steden zelfs voorzorg moefi. gebruiken, om niet overrompelt te worden. Toen fcheen de Tempel onzer Vryheid te bewegen, en eene geheele inftor;ting te dreigen, ofwel 't uiterfte gevaer te loopen, van door dien vyand der Vryheid Lodewyk, ten gronde toe gedoopt, en. onze Naetfi van even ombermhartiglyk op den rugge geploegt te zullen worden, als eene eeuwe te voren. Maer (lof zy Gode!) zoo verre kwam het niet. De Heer-e, die rechtvaerdig is, hieuw de touwen der godloozen af, terwyl zy bezig waren om den ploeg, aen tefpannen. Hy deed onzen overmachtigen vyand , als een' anderen Sennacherib , wederkeeren langs den weg , langs welken hy gekomen was. Toen , gewisfelyk, had onze Burgerflaet, toen had onze Vryheid reden, en heeft nog reden, zoo meenigmael zy dat herdenkt, om tè juichen , als Israël in den CXXIVften Pfalm : ten ware de- Heere, die by ons geweeft is; ten ware de Heere,. dit by ons geweeft is, als de menfehen tegen ons opftonden: toen zouden zy ons levendig verftonden hebben ,. enz.
Nog eenmael, federt dien tyd, behalven nu op nieuw, heeft zich ons Gemeenebeft en Vryheid in groot gevaer gezien: wanneer het leger van dien zelfden Koning zich by verrasfinge byna meefter had gemaekt van Nymegen, eene Stad in Gelderland, zoo gelegen, dat wie haer meefter is, welhaeft onbelemmert die geheele Provintfi, en Gverysfel en Utrecht, kan afloopen, gelyk in den jare 1672 gebleken was. Die Stad alleen, onder. Gods zegen, door den fpoe-
digen



over PSALM CXXIX. 1--4
37
digen en kloeken tegen dand der Burgeren behouden zynde, behaelden onze legerbenden en die van onze Bondgenooten, in den Ooriog die toen een'aenvang nam, niet weinige noch geringe overwinningen, op de Franfchen en die met hun verbonden waren, en die Oorlog werd van onze zyde, in 't algemeen , zeer voorfpoedigly k gevoert, indien men ziet op de behaelde zegevanen, en dat gene met recht den naem van voorfpoed geven mag, waer door 's Lands Ichatkiden zoodanig zyn uitgeput, dat men in een' meer dan dertigjarigen Vrede, die daer opgevolgt is,de verlorene krachten niet heeft kunnen herwinnen. Die Vrede werd gefloten te Utrecht, in het dertiende jaer van deze loopende Eeuwe, en van dien tyd af, tot in 't begin van het laetft voorleden jaer, heeft ons Vaderland eene gewenfchte ruft genoten., en. is geene Vyandlyke macht op. onzen bodem verfchenen.
Maer, zyn wy zoo lang daer voor bevryd, wy zyn niet zoo lang ongedreigt gebleven. Een geweldige Oorlog tusfchen Vrankryk, aen de eene, en de Koningin van Hongaryen, en het Ryk van Groot Brittanje, aen d' andere zyde, opgerezen, zag onze Staet zich als Bondgenoot verplicht, de twee laetfte van die ftrydende Mogen heden te onderdennen, allermeeft na dat de'Franfche legers op die landen waren aengevallen, welke, tusfchen Vrankryk en ons gelegen, ons-ten voormuur tegen dat machtige Koninkryk verftrekten. Dit bedryf riogthans.werd van den Franfchen Koning zoo euvel opgenomen, dat- hy 't grootft gedeelte van die landen verméeftert hebbende, in het laetft verloopene voor|aér onverhoeds in 't grondgebied van dezen Staet gevallen is, en welhaeft'de voornaemfte Veilingen aen dien. kant overweldigt heeft. Thans legt hy,. als wel eer zyn voorzaet, toe, om ons te benaeuwen; engehengt het God, ploegers, in veien opzichte van den zelfden geeft gedreven, als de Spaenfchen, .zullen weer op nieuws onzen rug beploegen' Maer. hier van zal ik ditmael niet meer fpreken, myne AenE 3 dach.-



33
EEUW-PREDIKAETSI
Pfalm
CLXVI.
7-
Pfalm
Cxm. 7.
Pf: xx. 9.
Pfrcm.
I, o.
Jczïxii. 4-
PI: cv.!.
Dcut: xxxil. 6.
i t
dachtigen , dewyl 't de Hof is onzer wekelykfche Bedeftonden. Ik zal alleen by het gezegde met korte woorden voegen, waer toe het ons moet dienen, en daer mede myne Rede fluiten.
1. Voor eerft moeten wy alle die heilryke verlosfmgen uit zoo groote elenden en gevaren, tot haren waren Oori'prong t' huisbrengen, den Almachtigen daer van de eere geven, en hem daer voor hartgrondig danken. Hoe ware het mogelyk geweeft, dat een zoo kleine Staet, als de onze, zoo groote benaeuwtheden, ons door zoo ontzachlyken en machtigen Vyand aengedaen, zoo gelukkig zou ontworftelt zyn, ten ware Hy die in de Hemelen woont, die den nedrigen en verdrukten recht doet, den geringen uit het /lof oprecht, en de boogen en verhevenen nederbuigt, ons hadde gered van dien, die zoo veel machtiger was dan wy? De oprechting van ons Gemeenebeft is een wonder van Gods Voorzienigheid; Hy is 't door wiens zegen wy gerezen zyn, en tot nog toe Jiaende gebleven. Looft den HEERE onze ziel, en al wat binnen ons is zynen Heiligen naem! Hem zyt gy uwe Vryheid in het Burgerlyke, Hem zyt gy uwe Vryheid inden Godsdienft fchuldig. Dankt den HEERE, roept zynennaem aen, /preekt dikwyls en aendachtiglyk van alle zyne wonderen, en vergeet geene van zyne weldaden,
■2. Hoe onredelyk, hoe onnatuurlyk. is niet de achteloosheid, diedaerómtrent by zoovele menfchen plaetsheeft! Hoe Inood is de ondankbare beantwoording van zoo groote zegeningen, waer aen ons Vaderland in 't algemeen zich zoo fchuldig heeft gemaekt, door allerleie zonden! Zult *y dit den HEERE vergelden , gy dwaes en onwys volk ? Is Hy niet uw Vader, uw goedertieren Vader, die Ü — gemaekt en bevefligt heeft ? Gewisfelyk, hier mag ik toepasfen het geen wy lezen, Mich: VI. 3—j-, daer God aldus men"chelyker wyze fprekende word ingevoert. OmynVolk, wat >eb ik U gedacn, en waer mede heb ik U vermoeit ? betuigt egen my. Immers heb ik u uit Egipteland opgevoert, enz. Op
dier-



over PSALM CXXIX. 1--4.
39
diergelyke wyze zou ook d' Allerhoogfle tot ons kunnen ipreken. " Myn volk, wat heb ik ugedaen, en waer mede hel: , ik u vermoeitV Immers heb ik u van 't Spaenfche juk en , van Confcientfidwang ontheft, en verfcheidene Verlosfen , gegeven. Gy geniet vryelyk het geen ik u in het tydlyke , verleent heb, en moogt my onbelemmert dienen, naer de , overtuiging van uw gewisfe. Myn Volk, gedenkt wat Fi, Ups, de Zoon van Karei, beraedflaegde, en wat hem zyne , booze Raedsluiden antwoordden, en wat gefchied is van , zyn vertrek naer Spanje af, tot heden over 100 jaren toe, , en gedurende het verloop van deeze ioojaren".
3. Dat wel bedenkende, zullen wy , met fchaemte bedekten verlegen, van wege onze zonden, als zoo vele fnoode ondankbaerheden , ook uitroepen y gelyk daer volgt: Waer mede zal ik den HEERE tegen komen (namelyk om hem, die nu weder my rechtvaerdiglyk kaflyd, te verzoenen) enmy bukken voor den boogen God? Maer wy behoeven niet fn bedenken te nemen, of wy ten dezen einde brandoffer en van eenjarige kalveren zullen opdragen, veelmin of wy de vrucht onzer hchamen zullen offeren, voor de zonden onzer zielen: wy weten dat de offerhanden die den Heere behagen , zyn een gebroken zeeft; dat hy een boetvaerdig hart eifcht, en niet verachten zal.. Hy heeft ons nog veel meer dan Israël bekent gemaekt wat goed is, en dat hy van ons eifcht, recht te doen, weldadigheidlief te hebben, en ootmoediglykmet Hem, onzen God, te wandelen: dat de zoodanigen, de gelovigen en boetvaerdigen, eenen voorfpraek hebben by den Vader, Jezus Chriftus, den rechtvaerdigen, en dat die eene verzoening is voor hunne zonden.
Vooral is die boetvaerdigheid in deze dagen noodig, volgens het geen dezelfde Profeet, in dat zelfde Kapittel, verder zegt: de]^ ftem des Heeren roept tot de Stad (ik zeg tot Nederland) hoort de roede, en dieze beftelt heeft! Thans kafiyd hy ons, gelyk een Vader zyne kinderen, om ons te recht te brengen, met de roede, met oorlog, verminderinge van neringen en koop-
han-
Mich: VI. 6. 7. 8.
Pfalm 15.
i Joatins 1. t, t.
tfich: I. 9



4o
EEUW-P REDIKAETSI.
VS.10,1 I.
IïflZ XÜ. 18.
Job. IX. IS.
z Kor. I. 10.
Pftlai xcj. i. enz.
Pf: xxv. Rom: vui. iS.
handel, en aenhoudende fterfte onder't runder vee. En waerom anders dan om de zonden, die in ons land in zwang gaen, en buiten twyffel ook inzonderheid om de velerleie onreebtvaerdigheid in den handel ,- om dat 'er nog, gelyk Micha, al mede vervolgens, in het nu meermaels aengehaelde Hooftdeel, wegens Israël aenmerkt, ook alzoo onder ons in des koopmans hand eene bedriegelyke weegfchael, dat is velerlei bedrog is ; en dat hy bemint de minderen te verdrukken. Laten wy dit voor God belyden, een iegelyk zyne eigene zonden verlaten, en onzen Rechter om genade "bidden.
4. Laten wy, zulks doende, dan ook ons vertrouwen niet weg werpen , maer onszelven der bedeelinge van Gods Voorzienigheid onderwerpende, ootmoediglyk hopen op verlosfing uit onze tegenwoordige nood en zwarigheden; óf immers dat zy ons ten befte gedyen zullen , en een gelukkig einde voor ons hebben. Wy hebben de ondervinding van vroeger tyden voor ons, gelyk wy in dit ure hoorden. Hy leeft nog, dieonze Voorouders zoo grootelyks verlofte, uit"200grooten dood. Hy leeft die de touwen der godloozen afhieuw , door deneerften Willemvan Oranje, door zyne Zonen en Naneven. Hy zal ons, hopen wy, ook nu verlosfen door den Vierden Willem, uit den zelfden ftam, in wiens Verheffinge tot Hooft van alle 's LandsVergaderingen, wyGodsVoorzienigheid zo klaer zagen doorftralen. 1 ly leeft, die Israëls en onze overwinning was, in zo menige gevallen, die de overwinning in zvne macht heeft, en dezelve fchenkt aen wien het Hem behaegt. Is 't ons nut, enbeftaenbaer met ons eeuwig heil, hy zal ons vertrouwen metzynegunfte bekroonen, ons verlosfen en uitvoeren uit alle onze noden. Gezeten inde fchuilplaetze des Allerhoogfien, zullen wy vernachten als onder defchaduwedesAlmachtigen. Hy zal ons dekken als met zjne vlerken, zoo dat wy niet vreezen zullen voor 't verderf. Hoe 't ook gae: Alle paden dés Heer en zyn goedertierenheid en waerheid, den genen die zyn verbond en getuigenisfen onderhouden. Wy weten dat den genen welke God beminnen, ille dingen medewerken ten.goede. amen i



HET ALGEMEENE
STERFLOT
DER MENSC HEN,
VOORGESTELD IN EENE
L Y K R E D E
OVER HAAR E KONING LYKE HOOGHEID MEVROUWE
ANNA
Jran Brunswjk Lunenburg, Kroon-Princes van Engeland. Gouvernante der Nederlanden, enz. enz. enz.
Overleden in 's Gravenhage den 12 van January 1759. DOOR
CORNELIUS VAN ARCKEL, C. Z.
Leeraar der Remonftrantfch -Gereformeerde Chriftenen te Rotterdam.
n mn, TE ROTTERDAM, By DIRK VIS en Zoon Boekverkoopers op den Visfchersdyk by de Beurs, 1759.



1



• DEN
EERWAARDIGEN HEEREN,
DEN
LEERAREN,
OUDERLINGEN
E N
DIAKENEN,
DEN
KERKEN-RAAD
DER
REMONSTRANTSCH - GEREFORMEERDE GEMEENTE T E
ROTTERDAM,
3U WORD



WORDT D E Z.E
L YKPREDIK ATIE
OVER
HARE KONINGLYKE HOOGHEID, M E V R O U W E
ANNA,
KROONPRINCES VAN ENGELAND, GOUVERNANTE DEZER LANDEN ENZ. ENZ. ENZ.
OP HUN VERZOEK IN 'T LIGT GEGEVEN,
MET
ALLE AGTINGE EN GENEGENHEID
OPGEDRAGEN,
DOOR
HUNNER EERW.
AMPTGENOOT EN BROEDER IN JESUS CHRISTUS,
CORNELIUS VAN ARCKEL, C. 2.
VOOR-



Pag. j
VOORAFSPRAAK.
W&$Êfi&t(Ct ^ niet 0l,ÖcmccM / be ©Jopïjcteti ban het
Wi IWMl ©Uöe ©etOoilb / duilternjs en Donkerheid, als «li*
È| wtïM ■& ucüeelöen ban >ö3oö£ sjamfcnap/ en plaijeu / "gcli'h §K ^""1 licht en lïralen, ban üjtUQDe en toctbarcu t.:gemü> WWMjW km. 3&>e ^oobfclje jfeeefterg yitmf dat het een
kwaad teken voor de waereld was, wanneer de hcmelfche lichten Zon en Maan geflagen werden. <£ii $chn \S Ijct/ bat <ö5oö nieenlginaal boo: bjoeuige boojüoöen 51111e uaberencê oiiljcilen en ftvaffm aan tjet ineufcl)Dom Het bcrlionöigeii/ toaap ban ijet alouöe 3fcaè"l getutgentö Djagen ftan.
3E>e ©o:flcn en ©ojfnimen be'3er aaroe hunnen gebctjfiitt atë ïjeï» bete licljten aangemerkt toojben/ tuethe/ gelph jp anoeren moeten boojïlcfjteu / 300 ooh tot qoofi en toeugbe blrnen te 5pu boo; allen/ toelfte ljunne 30?g/ en beftterlug aanbetrautob 31111. ©eel aitooiöt Öet booi een tenen ban <USob3 toom en gjamfcljap genomen / toain* neet bie aarbfclje lichten uitgebluft tooien / geluh ijet inöctöaaü boo? SH'raél toaó7 toen be b?ome Jofias meubelde / aüjoetocl/ ge» Ipft 2on en jflÉaan/ naruurlfftec topje gcflagen/ of beröiufltïb mus* nen toojben/ 3011ÖCC bat <ü5oo baar öooj eeuig teljcnbansuneajam» fcljap toont/ tjet ooh mcenigmaal een teheu i$ ban31111ebéfcljenniii* ge/ toanneer tjn öe lebeu£lamp ban 0003e ©cnfleu fct)ielph cu on* betVuagt uiröïuft.
J£et ontbjaft 01$ ©abetlaub niet aan berbuifieringen ban beu eet» firn aatb: toelntge jaren geleben 3ag men on3en (Ctfltabtjoubfc/ WILLEM KAKEL HLNDRIK FR1SÜ, op Ijct Ollbes» toagtfle booj ben boob 0115? onttoogen; een ftag/ betoelhe Igoliauö nog betreurb en treft. |5og onlaugé 3agen top 3pne ©oiffelphe 3©e5uto/ uit be teöere armen Ijaret ïttnberen/ en ijet nnbben ban ong ©aberlanb/ tocggcriiHt/ Ijare oogen eeubolg tocfïulrcii.
©au bit/ 300 g:oote fhtfgebal/ 3ulïeu top met ïll Sfianbagt in bit uur toat naber Ijanöelen/ en hare uithaalt bieren boo? ecne fie» beboeting/ gefthifu naar har? bcugben en {joebanlgtjcben/ ombaat boo?/ 300 btel mogeljift $/ haten naam/ bec onflerfelpHtjeib te helpen topm
jtöaar mat bermeeten ton onë/ toiec ftjacljten te gering/ tolee fchoubeten te 3toaft 3pn / om 300 gjoot een' laft te bjagen. ©et« fchoont ban <©eliefbc Coeöoojder£ tjet Qebjehlpfie / en oiiberfleunt oii£ beel eer In ben gebebe tot tym/ ban tuien alleen 0113c hulp \§l en ban tolen alle 3egenlngen op 011$ moeten nebetbalen. ©eriiebert u ban/ 013.
31 3 LY K-



I
LYKPREDIKATIE
OVER HAARE KONINKLYKE HOOGHEID
ANNA,
Kroon-Princejfe van Groot-Brittanien, Gouvernante der Vereenigde Nederlanden, enz. enz. enz.
Over PSALM LXXXII: 6, 7.
Ik heb wel gezegt, gy zyt Goden: ende gy zyt eiïïen Kinderen des Allerhoogjlen:
Nogthans zult gy Jlerven als een Menfeh: en als een van de Vorjlen zult gy vallen.
\p 2Cnneec ecrtpb£ ïüeljec Confïantïus, ben $er|ïaan HormisW das, be ojoot^tjcib en tjeeclpnïjeiö ban be (iab Romen, tjare Oeuoubjeii/ en tnbjoonet£ aantoonbe/ en öem bjoeg/ mat ï}tm l)ïet ban bagt / gaf ÖP ten antbJOOjb / dat hem niets, van al wat hem heerlyk getoond was, meer vermaakt hadt, en, dat'er niets was, waar u't hy meerder vrugt kon trekken, dan dat hy, uit het geen hy gezien hadt, waaragtig bevondt, dat zelfs in de ftad Romen, ichoon zy in grootheid en rykdommen alle andere fteden overtrof, evenwel, gelyk ia slle andere plaatfen der waereld, de menfehen



over PSALM LXXXU: 6, 7. '?
üierven. $fèaar ïjoc gjoot be luifïec ban Romen mag aetoeefï mti tn bie tpben/ 3P beel be3toalftt/ en bretmffïerö. ' *
%ec[pH toaö Salomons rpn/ en ongemeen geluhnig/ cinbefr.ïi geeft fjet eenö een einöe genomen/ enspn boojfpoeb in beïerlet ïöt« geballen en rampen bectoiffela geiten.
|51et£ i<fec in be toaetelb/ of ljet ig be onfïanbbaftighetb tmbtt» toornen ; be magtfgfïe fópften en ©ojfienbommen berbtowuen öin^ toil| alS een roof»/ toaac binöt men eenige boetftappen/ ban be Asfyrifche, Perfiaanfche, Griekfche of RomeuifchelBonarcgpeil» f !■ 3Pn rafTec gebaalb ban opgeklommen: geen «§taat of ©oj'fteii* bom $'ec/ of öet të een en 't 3elbe nootlot onbertoomen.
<©een toeth/ Ijoe bafi/ nunfiia of Ijeeclnft ooft/ 't toeïfc oft booi be menfegen gemaaftt té/ (gelpn ble pjacljtige/ en beetoonöeteirê* toaatöigc Cempel ban Salomon, be 3eben toonberen bec toaeccfb/ of toat Immermeer gebenfttoaatbig toatf) té olt in ftaat getoeeft om be dÊeiitoigtjdt te herbaren/ maat moêft met al. het aaröfclie eeng betöomeu toojben.
€ben 300 i£ get met <£ob£ fchep3elen; bet eene mag een' hoogec cmberbom bereiften ban (jet anöere / ecljter moeten 3P alle eeitó fïetbeii: boomamentlpn 3ieu top bit in <öobS Ijoofbfctjepsel ben USenfcö/ ban toien£ öjoo^öeiö heilige en ongeiïige blaöercn orjetal getoag maften; 300 bat top gem befcljoutoenbe / met ben tomen f&ebiftec mogen Uittoepen / Ydelheid der Ydelheden , 't is al ydelheid.
^uürm to£ op 3!n,e dacIeI1' öan tol1 spne pbelljelb Öuibelpfc uitblinken/ gp Jaagt meenlgmaal blngen na Detudae gering 3un/ en neemt geen agt op get uobige en toeseublpke: tjn 3aï een 3aah toelke pbcl té met 300 beel moeite en blpt 3oeken/ atë of al 31111 peil baar in gelegen toaar/ en 31a ben ongdukkfgfreu noemen/ toanneer gp 3pn oogmerk milt/ baar get <6ob bu£ becltpb£ tot 31111 geluk befïiert: en bereikt t)P al 3Pn oogmerk/ ban onbecbindt tin niet 3elöen / bat get alleen her3enfcgimmeu getoeefrstm/ toelke bis jig boojfielbe. * J'
IBaac boojal 3ien top bit ten opjigte ban 3pn leven, 'c toeïft gaafl boojbpgaat/ en niet anberé té ban een damp die vooreen weinig Ltyds] gezien word, en daarna verdwynt. <£m met tebeil ï moeten top on$J bettoonberen/ bat hP nog 500 lang fianb houbt/ até top nagaan/ aan boe bede ongemakken en tocballen tip ban binnen en buiten té bloot gefïelb. 3Bat 10 lju anbcr£ / ban ce>i uurtoern/ 't toelh booj be krenking ban het miiifle rabertje/ toaac
SuS* " to°?Öt/ ba" 3P" ^ ïaaftt m mt '}Vne ^tocgius,
Pred.XIIi
r.
Sc. IV; 4>



U LYKPREDJKATIE
33femaiib i$ giet ban beumb/ 500 toe! Ryken als* Armen moe< ten eene beu toej öcg boobs bembeii; alle mentenen Die ott nu ■oen aaröboüem geleeft Ijcbbeu/ toanen ons beje toaarljeib Duibeluti aan; 3jj mogren oudtpo^ ijtm leben mat langer uirtehiicti / baar toa# rcijtec een ciube; bit tua.s altoos?/ en ia nog ijet gemeene lot öer mnifcljcii/ ca de bieeke dood klop., nu 300 tod/ als eertpötf/ aan de rvoninglyke Hofpoorten, cn Paleizen, ah aan de" lage hutten der armen. (*) °
«JSJfc^1 vc" j°nSen BW fitfTcöe jeugb / ben fchoonen geen Tcnooiujctb/ beu Kerken geen foacljr/ beu wy zen geen toustjdb/ oen ryken geen fcljatten/ ben magtigen geen getoclb/ ben Vöillen -ei: Vorihnnen geen rnoon/ fcepter/ honiuglnHe affiomtt/ of ge» b eö ober tanöeu rn bnlfteren; 3P mogen 3fg 500 gjoot actjten/ ald 3<i muien/ rbaatnieté/ mauneer be boob Ijeu/ tut (jctmibDenbah gmine tjcrrïpHfjetb toegniht. «een trotfclje Aiexander, mcllie m als ecu <Dob acljtte/ toa3 gettoobjaaht toen Ijp met een' pul geHtofft toetöt/ .en Ijct blocb uit 31.111e toonben 3ag uiteten / te bchcu« lien/ dat het geen godenbloed, en hy niet meer dan een ilerflyk menfeh was.
h2Z?& H¥if^VS^ on$ bw toaatöcit» hiaat aan; ©abfb'
gooien Uip Pi. LXWIX: 49. 3cggeu/ wat man leeft'er, dieden dood niet zien zal? die zyne ziel zal bevryden van 't geweld des pafs? £aulutf getuigt Hebr. IX: 27. dat het den menfeh gezet tet ?""£?•,. ^i^doe éefcift leert 01107 bat be iDaatigftcu be3er toacrelö Ijler ban niet bebmb 3un Pf. GXLvii 3,4. Vertrouwt niet op Prinfen, op des menfehen kind, by het welk ^en™-'1 ',s', zyn «eel1 Saat uit, hy keert wederom tot zyn aarde. <Kn aiaph in be toooibenban oinen tert/ Ik heb wei gezegt, ey zyt goden : en gy zyt allen kinderen des Atlethooglten : Nogtans eu t gy nerven als een menfeh : en als een van de Vorfleu zult gy vallen, bl
m%e tooojben htoamen on$ï boo? alc? een goebe gjoubflag ban eene llphrebe ober hare woiiinglphe i^oogtjeib iEetyoutoe ANNA, Kroonprinles van Engeland, en in den naam van haren VorltelyKen Zoon Gouvernante der Vereenigde Provintien , toelfte liet <öob benaagbe onlangs-/ grtpft gaufelj lïeberlanb ahf uitroept/ tot ecu algcmeene fmert ber lf?ooge «©berljebcn / uit bit mbeluhe in 3Pn 3aiige (geittoigljeib / al£ top mogen bertroumen/ obcrt'ebiengeh; een berlic£ t welft ban Uanb^ ©aberen uetreurb toojbt/ >betlligenbe/ bat Ijet IjUU een lloffe van hartzeer, en droefheid ijl/
(*ï Horat. od. IV. 13, 14. fll
Pallidamors <equo pulfat pedepauperum tabernas, Acguwque turres.



over PSALM LXXXJI: 6, 7. j
va ttiet het wegrukken van de dierbare Perfoon van haate Koning' lyke Hoogheid, de Kroon van hunne hoofden is afgenomen; et hillpft/ Dat top 0113e felagten op De hunne boegen/ enöet©o?fielphe Ipft Doo? eene Itpfttebe/ De laattfe eet ttaeljren aanrebaen / en De3( Ipficipjeffen ban hoogachting op haat gjafgetoelf fïtoopen.
3$ bet in bet algemeen moeilnft Den itof ban boomame mam nen na bunnen D00D/ met onpactpDigbeiD / en tebenfl naattoaatbp opteljalen: boe beel meerDer arbeibp" ïjeeft Ijet niet in / 3111150" te Doen emttenb ©ojltelpfte ©erfonabien ? Den een 3al men te beel/ ben anDeren te toeinig 3eggen: Biet in Den miböelmrg.ie botiDen/ i$ tjet toeth ban mannen / up tofec befttoaamijeib De 0113e niet betgelehen mag toojben. ©ergeeft bet tnp Dan <©eë'etöe,Coeboa2Det£ï,' Dat ih in besen gebjeftlpft ben / en bertoagt ban mu geen' laffe bleperp/ toelfte getooon i§ Den luifïet Det ©ojfïen en ©ojfliuneu te be3toairien/ nog Dat ih De loffelpfte boebanigljeben Det ©berleöeue ©jiufeffe 3at te ho.it Doen/ maat Dat i& in allen op3igtc/ naat mpue befte hunDigbeiö/ ban bate $toniuglufte DoogljeiD / 'tgeenmp tjet getugt tet ooten gebjagt beeft/ u laubagt 300 ftojt mp mo» gelpft i$j 3al boojflellen.
©e afgele3eue tooo?Den ban 3ullen be gjonbflaa 3»u ban mpue boïgenbe Sebeboeriuge.
5@e Dicbtec ban De3eit ©falm i$ Afaph, op toienjï naam in'c Beljeel ttoaalf ©faïmen uitgaan; iftoning David fïelbe hem tot een hoofd der zangeren en hy liet zig hooren met cymbalen, gelpft 1 Chron. XVI: ƒ. betljaalD toojb; en bp toojbt elöerü atö een Propheet, en Ziender boojge/ïeib. JiBaat of Afaph in Dc3eu Jjjfaïm Öet oog beeft op tjet oojöeel ban €ï)?ffït$/ toaatmebe bP be aarbe, bat ij bet ^loobfclje bolft/ en tjnune tegeetberé 30U oojbeelen (gelpft sommigen meenen/) ftomt onë niet 3eec hiaat boo?/ maat toel bat ÖP <ö?ob tjiec fpiefteube inboerb.
9i» Öet algemeen binben top biet eene befltaffing / obet beon» tegtbaarbigtjeib bet Vorften of Regteren , met ecne bpgeboegbe betmatlilig om armen en verdrukten tegen bet getoelb der godde- ^ lozen te befchetmen; biet bp toont Ijp aan/ bat bet 300 3cec niet, aan hunne htoaabaatbigljeib/ a\$ toel onhunbe/ betopl 3U fteeds in duilterniiTe wandelden, toaö" toetefcbmbett/ bat 31»bCCftéctbelpft Öanbelben: en op bat 3p niet 30iiben benft'en/ bat bun/ uit ïjoofbe ban hunne (joogljeib en macljt alïe£ geoojloofb toaj? / toont Ija bun becbec aan/ bat <©od (jen toel boben anberen betljeben babt/ tnaac 3P niettemin gelpft toaten aan alle anbece menfcben en eben atë Dte
SOUben derven.
(Ctoee saften (laait omf toat nabet intC3ien.
1
Becledtigs brief. Klaagt, V: iü.
1 Chron, XXV: 2. : Chron. SXIX:30. Doccejus.
rers I, 2.
'ers 3, 4, ers 5.



Dan. VI:
27-
Dan. II: Pf.
XCVII: 9-7-
io LYK PREDIKATIE
I. ^êpjeeftt <*2Soo gier beté 6. ban be grootheid en aanzienlykheil
Der aarbfeije Vorden , Of Regteren.
II. Coonr bp beré 7. guune broosheid des levens aan/ toeïnc3» met alle anbere menfchen gen-een hebben.
t
Ik heb wel gezegd, jclbt «Fob/ bat ié/ ift hebutoelmetDfe Ijeerlplte eettptelen ban Goden en Kinderen des allerhoogften begiftigt/ en u baar boo? bevtjeben bobrn alle airteren menfchen/ op bat gn uit ïjoofbe ban ntoe ampten/ ett beleningen/ bobeuhen 30ubt uitmunten/ en uit mpn naam reut en geregttgljeib otffenen/ maar niet om uto ge3ag te miéb?uiften/ ofte Dennen / bat gp uit bien tjoofor boo? mp meerber 30ubt 3pn ban anberen; gu spt 30a boel als* 3P het fterbeu onbettootpen. 40ob noemt ban Ijier be Vorfteu en Regteren bec aarbe 1. Goden, 5fn het eerfte beré/ 3egt Afaph. God ftaat in de vergadering Godes: hy oordeeld,in het midden der goden, altoaat Öet hiaat ié/ bat het tocoid ««Bob niet in een en ben3elben 5(11 gebjuiut too?bt/ toaarom top onbcc30ehcn moeten/ in totlhen 3fn bit tooo?b in be heilige *êcb?tft boojhomt
*a. JDoJbt'et het Eenig , Eeuwig, en Aanbidlyk Opperwezen boo? berfiaan/ aan 't toelh alleen be3e naam op Ijct beerlphfte eigen ié/obetopl God een onafljanftelph toeseu ié/ 't toelfi geen oo?3aaft ban 3ig 3tlben fteub / maar een oojfpmnh ié ban alle anbere toe* 3ené/ en bie op be allerbolmaaftfte êu berfïanbigfte to)>é regeerb en beftutirb: Daarom toojbt ÖP genoemd de levendige God , die behendig is in eeuwigheden; <©ob laat 5fg bp Lzai. XL1V: 8. fjOOren / Is% ook een God hehalven my ? immers is'er geen [andere] rotfteen, ik ken'er geen, en Ji)eüiihabue3ac beftenb tegen ©aniel. Het is de waarheid, dat u lieder God een God der goden is, en ten Heer der Koningen.
b. 3©o?ben be HEngelen fomtoplen met Den naam ban Goden beteerb/ niet om bat 3p aan be gobbelpfte natuur eenig beel ofe4» genbom hebben/ maar om hunne uitmtintenbljeib boben alle mm* bere fcljepfelcn/ en om bat<£ob htm met alle eer en Ijeerluftbeib be» giftigb/ en bobcn bie metg?ootcrmagtbefehouhenljecft/ tentoclften 0P3igte ban dEob ge3CQb tootbt/ gy zyt zeer hoog verheven boven alle goden, en tegen be Engelen buigt u neder voor hem alle gy goden.
c. 5De3e naam tootöt ooft negenen aan be afgoden, ombat3p ban Ijet blinie t:eibenbom alé een oppeifte toejen tertben ueagt rit gebicub; maar met geen het minfte regt ftan hun bie naam toege-
eigenö



óver PSALM LXXXfl: 6, 7. lt
rfgenb voojöen; su jpn het bet3ierfel ban 'tf menfchen gebagren/ bet bjethftuh hunner banden / soutier magt / regering / of eeufa bermogen/ Ijoegcnaantü: Daarom 3egt<©oö tot her bolhban^fcaé"!/ Ik ben de eerde, cn de laatlle, en behalveii my is'er geen God; Ezaï. Wie formeert eenen God, en giet een beeld, dat geen nut doed ? XUV: en fp?eheudc uan De Doornen/ uielfte boo? een' luerftmaii tot allerlei 6-10. Otiigetl geumüit ÜJOJöen/ OOegt rju'er Dn/ het overige nu daar van maakt hy tot eenen god, tot zyn gefneden beeld: hy knielt daar vers xi voor neder, en buigt zig, en bid het aan, en zegt, reddetmy. . want gy zyt myn God. ■
d. 3©o:Dt Dese naam ooft gegebcn aan het hooföt Der gebalïc Cngeietl. ©aulii£* 3egt 2 Cor. IV: 4. in dewelke de God dezer eeuvve de zinnen verblind heeft; eil fomtcuietl UJOjDen Die Dingen' meute De menfeh op De3e UiaerelD met een al tegtooteDnft/ en onbe» ftiisDe genegculjeiD beminD cn najaagt/ ooft toel aangemerht abi een öSoö' Dien ijp Dienö; 300 bjo?öt Phii. III: l9. gefp?ofteu ban Uienfcfjen/ wier einde het verderf, wier God de buik is, en De giergheid, bJO?bt Coloff. III: 5-. afgodendienlt gcttaamD.
e. 3£e meufchen/iusonDerfjeiD De Koningen, too?ben in dSobé tboo?D ooh fomtpDé goden genoemD/ met op5tgt op Ijiume trotfeh* Ijeiö en hoogmoed/ tuaac Doo? De menfeh 3"ue fïerffuhbeid / en nietigheid bergeteude/ sig berbeeldt icttf g?oo'tfch en onaftjanhelpft te 3pn ban iemand, dommige ©o?ften matigden 3ig Dien naam aan en lieten / nebené bitmie bcelteniflcn op hunne penningen ooh het taoo?d Seo?of God (teilen: 300 3egt <©od ooh tot den Vorlt van Tyrus, om dat uw herte zig verheft, en zegt,, ik ben God, ik Fzerh zit in Gods itoel 111 het herte der zee. &ft gefcljfedt Uit IjOOfOe vXv !(• ban hunne waardigheid/ tuaarmeDe 3P ban ®ob op De3e maerelb V behleeö 3P"/ 300 3egt 3£5ablb Pf. CXXXVI1I: 1 in de tegenwoordigheid der goden zal ik u pfalm zingen, en 300 OOR in De Vuoo?den ban 011301 tert.
<#od geeft de3cu naam niet in het algemeen aan De menfehen/ maar iii3onöerhetD aan sniften/ tueihe in eenig gesag ober anderen fiefrelö 3011/ en boo?iiamentlpft aan De ©o?fïen; om De3e reDenen.
«. <©m hunne uitmuntendheid en heerlykheid boben auDeren/ tataar boo? ©od hen brilde onderfcheiben ban hunne onderdanen; en be menfeh fcljpnt natunrlpher bjP3e boo? hun een' eerbieb te heb» ben/ toaat Doo? 3? hen met ontzag aati3leu/ en naderen. 3Be oofrerfche bolfteren Wierpen sig ter aacDe boo?hunne ©oiften: De Stoningen ban S»Da en gfraël werden gezalfden des Heeren genoemt/ en öe miébadeii tegen hen begaan toerden met ben Doob gefiraft; 300 bat 3p .stedehouders" ban <0oD 3un / en hem op aarbealéberbeelben. ©aarom 3egt ©aulué Rom. Xlli: 1, i. Ai25 2 1c



12
LYKPREDIKATIE
Xlaagl. . lül 33.
i
Spreuk. XIV: 2<. i lob
XXXVIII: 7.
Ie ziele zy den Machten, over [haar] geflelt, onderworpen: want daar is geen macht, dan van God en de Machten de daar zyn, zyn van God geordineerd, alzoo dat die hem tegen de Macht Helt Gods ordpnantie wederftaat.
5. ©m tjrii boo? De3e benaraüia te erinnercn / bat 311 <©ob op aavbe ais berbeeldcnbe/ baar boo* soudeu aangesct tootben / oin «uob in 3une rcoeertng ober be menfchen na te bolgen." «öob ié regtunccbig/ en sagt moedig; rjp ftcaft mei/ maat niet ten ftretig(ten/ t)P plaagt nog bedroeft de kinderen der menfchen van herte; en 3pne regeering ié enftel regtbaerbigfjetb/ goebhetb/ en ltcfïPhhei&. Oen betapl &oö een <ö5ob té ban o?be/ 300 toilöe fjo bie oübet be menfefjeu ooit ijoitben/ boo? ober rjeu aardfche Goden te (teilen/ bie/ op 3111J boojbeelb/ be menfcljen 30itben cegeeren / be goebeu brtcljermcu/ öe limaben fïraffen; en in alleé (jun Ijoeberé en boo?* (ranberé toe3en ban Ijuniie petfoonen / boo?tcgten en béjittingen: en bie ijict in sig ban Ijtiuneu pligt htopten/ mogen met tegt met een «töoDDrïulien naam pjonneit.
y. «Dm baar boo? ahöeren/ bie in een' miuber (ïaatgeftelt3un/ aanretoonen/ bat/ getuft sp aan <ü5öb 2tlmagtig ben opperden'eu uiterfïen eerbieb fcljulbig 3un/ 3p ooit berpligt 3un fcljtilbige onderbanigijeib en eerbieb te bew^ni/ aan bie geene/ tuelfte <©od uit Spncu naam ober beu gefield tjeeft. 38aibfcrje €erfptulen tjebbett min of meer ontsacj bp be menfcljen / toelhe ban een' redelpfteit geeft gedzebeu mo?ben/ en op tjun eigen nut/ en bat ban tjet algemeen beuken/ en baarom buil >öob/ bat top menfcljen in tjet algemeen / boo? bie Ijooge benaming ban Goden 3uiten aatigefpoo?ö tUO?ben/ 0113e Wettige Overheden, Vorlten CU Vorth'nnen hict op aarde/ bien eerbieb te betop3en/ Dien top Dun ban «3obé toene fet) niwa 3P».
II. 25p bese benaming boegt <tf5ob eene anbere te toeten bie/ ban Kinderen des Allerhoogften.
En gy zyt alle Kinderen des Allerhoogften. ©at hier niet op ren geeftefpn fóindfcljap ge3ien too:bt/ blpht genoeg uit beu Cert 5elf/ betopl baar fu alleen gemeld tootdt' ban be cec en 't aan3<en ban aprbfeije jfêogendljeben / bie boo? ^Bob ban anöere menfcljen aoo? tjeerlpfte <2ertutulen onberfetjeiben toojben r be3e benaming tt? aoft genoeg3aam Dejelbe met be bootgaanbe/ Kinderen des Atierloogiten ofban<öod/ geeft het 3elbe te bennen alé Goden, eben jelult be Menfdi en öe Zoon des Menfchen ban ée'ne beteftenié ié.
©esen naam boeren 3p niet alleen/ om bat 3» uit ïjoofbe ban be schepping Kinderen 3pn/ bit ié algemeen aan alle jEenfctjen / en se «Cugeleii too?ben ooh in bien 3tu Kinderen ban <U5od genoemt; tiaar boojnamentiph/ om best reben.



over PSALM LXXX1I: 6, 7. ,
U&t! «inbeten faatt ftoningen/ en ©oiftm/ fcïjoon 30 ijn hetle bei^ gunnet ©uDeteu al geen gebieö boeten/ tooiben eg'terne ^ettntulen bercljonfjen/ geagt/ en geëerb/ geïpngunue liooaeSe Bootte berbieub; 3P tuojöen aangemtT&t nlé ge3ag ijebDenoe/ ei aauflaauöe öegeerberé ban gun ©olft. gomwuleu gebcurb tic toel/ öat 3P uit naam ban ijuune ©oojtuatige ©uaeca eeliia ag>
ft^^TJT"1^" 0U1IUE «aeetcn/ lu toeftepïftg* fielt suiibe/ 3P oneinbtg meer ontsien wajoen/ ban bte minber i; üfüooite 3uube/ ober anbeteu geftetb 3pn. ©aarom geeftföob 00 be ©ojfteu be5et 3©aecclb/ bleu gjooten eernaam/ op batanbern ben uit b.eu ïjoofbe te meet ont3len en acgten 3ouden/ Gy zyt Si,
Kinderen des Allerhooglten. ' •»
Met bJOJbt geen uit3oubeting gemaant. Alle ©otfïen ban taal $atie ook pmnlten met bleu eectptel / ^alïeu tjangen 311 af ban j©oo / en moeten als" 3pne ^tebehouberé op iatbe• aangenS Uiojben: maat in oineu ,£crt bjojbt boomamentluft gewli op öe ©ojfteii ban Juda en Ifraël, welfte op eene bu3onbere mn5e obet een bolftljeetfcljteu, ban €>oö 3PU eeritgeboren Zoon geubemb
i?ct is booi be ©oifïen ban be Ijeerlplifte <£ettpte[/ tuaac mebe 3P mogen pjOtlHeil/ bat 3P Goden zyn, en allen Kinderen des'Allerhooglten; ijiet boo? beeïen 3P in be <eet ban Ijem/ bie een Heer der hteeren , en een Koning der Koningen is"/ maat bie ou eene uitmutitendee top3e be3en namen bjaagt;' bie "ié &oM 20011/ of Mm boo; eene eeuwige/ bog boo: oné onbegjppelpiie en berbmgé generatie. Sa be waaragtige God, en het eeuwige leven: Waarom Jezaijl)em opeenThoogb2abenbentoonboojfpelbe/ CaP ix-f Een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven', en de heerfchappy is op zynen fchouder, en men noemt zynen Naam Wonderlyk, Kaad, Sterke God, Vader der Eeuwigheid, Vredevorfl
<©p be3e erinnetiug ban fjunue toaarbigfjeib/ Waarop 3» moeb bioegen/ en maar boo? 3P meenben geregtigt re 3un/ met tuintip minberen te babbelen naar ljun eigen goebbunhen / en toelaeba 1= Jen/ aat €to een anbere bolgen/ Weltte fjun be bjoosïjeib ban aïïoout11' m ödpftöciö öan ^ met a!(e anbere menfegen
II.
Nogtans zult gy fterveii als een menfeh : en als een van deVonten zult gy vallen.
®?l Ë3? teel^ em feölriatna/ toelfte^toeesiné ftan aanae* metftt toojbeu» Vooreerft algemeen/ bat 3P als alle menfchen 25 3 fter-
i
t 1
1
Exod. IV; 22.
Openb. XIX: 16.
t Joam 20-



O
Job XIV:
2.
Jcz. XL: 6,7- '
S4 LYKPaREDIKATTE
flerven zouden. Ten tweeden , bat fcïjOOll 3» Vorften toaren/ 3P ölfc ban niet 30iiben berfcljoond btpben.
A. gegt €>0b : Nogtans zult gy fterven als een menfeh. ©at ton inenfcyen eetrê fterben moeten / toeten top allen, ©ie iaacfte^Lol moet aan be jUattutr betaato toojben: en gctoifleluft / alö top bit toel bedenken / 3ien top bese toaartjeib bagelpfté in óng 3elben; 300 raé top beginnen te leben/ beginnen top ooh te fier* toen. j&iet onaatbig becloe bit be oudljetb af; bercierenbe/ bat 'er. b?ie «Bobinnen ober 'é menfcljen leben gefteld toaten / be eerffe yeg» tt ben djaaö beé lebenö/ be ttoeebc fpon Ijem/ cn be berbe/ toan* neer bie ijare bcpaalbe lengte tjadbe/ hnipre Ijem af; en toel moQen top 3tggen/ bat het begin ban oné leben een boojbobe té ban oué fterben; be een mag Ijet toat berber uitcefthen ban be anbec/ eens moet Ijet echter een cinbe nemen; Methuzalah mag 969. ja= ren oub toojben/ hP té eeuige bui3enb jaren toeg; met regt mogt öe «©ubbaber Augultinus 3eggeu / Indien gy dien ganfehen tyd leefde, van dat Adam uit het Paradys gedreven werdt tot op dezen dag, zekerlyk zoud gy zien, dat uw leven kort geweeft was, 't welk zoo was heen gevlogen: en hoe groot is toch elks leven? doedt 'er zoo veele jaren by als gy wilt, bereik den hoogden ouderdom, wat dan? is het niet als een morgen uur : <0obé toOOJh befctjjpft tjet oué até een geringe jaaft / de Menfeh, le3en top / komt voort als een bloem, en wordt afgefneden, ook vlucht hy als een fchaduw, en beltaat niet: Alle yleefch, roept Jezaïas uit/ is gras, en alle zyne goedertierenheid als een bloem des velds, het gras verdort, de bloem valt af, als de geelt des Heeren daar in blaaft; voorwaar het volk is gras.
©eïpribenenselfé/ toelfce geene belofte ban een lang of hort le* bentjabben/ nog mfnber ban een eeutoin./ totften bc5e toaartjeib te erfteunen/ toaarom 3P bit leben gelpft Horatius ren korte eeuw gc» noemb hebben / * terwyl wy fprek'en 3cgt bie 3elbe ©igter/ vlugt ons nydig leven heen. ©e bagelphfctje boojbeeiben leercn onS baar en boben be5e toaarheib; 3P 3pn lebettbfge Remmen / onë toe* roepenbe/ en ten bollen obertuigenbe / bat bit leben hojt ié/ m gaali moet efnbigen.
«©nnobig agten top get oné in be3e ftoffe/ op anbtre tpben bjee* ber beöaubelb/ berber uit te laten; be omfïaudiggeben ban tpb roe*
pen
• * Horat. Carni, Lib. II. <s.
Quid brevi fortes jaculamur avo Multa ? Idem Carm. Lib. Z.mïx.
Dut» loquimur fugerit invida



over PSALM LXXXII: 6, 7. i<
peil oné tot anbete be&anbelingcn; genoeg ié fjct te scggen / bat bil Sterflot allen gemeen ié/ gelua <©od 3elf bit in 3Pne fcebjeiginn aantoont. a
B. En als een der Vorften zult gy vallen, ©it ftomt ober* een met tjet boo?gaande/ uitgenomen/ bat bier in Ijet rjiijouöetnau voriten, in tjet boo?gaanbe in tjet algemeen ban mentenen ge* fp?aften too?bt; en öe 3(11 ié/ bat gelpft alle booigaanbe Voriten geitojöen toaren/ ooit 3P/ toellte in bien tub leeföcü/ cené boo?ben bood 30iiben toeggeruftt mojben. *
JBaat bp3onbedpft 3iet 40oö tjiet op ben boob bet Vorften, mei» fte difttoilé op eene berfeïjeibe topse uit bit leben too:den toegue» n^cL1;iIoeöse^lftl3Ja£,efle,:om °'"toiï£ op eenedei toné/ fetjoou 45ob be ftwade ©o?fïeu toel ecné op eene bP3onbere top5t uit be3e toaereld toegtuftt: be bjoome Jofias, bjelte' ben «Sodsdienfï tiet* fie be/ en eén gobbet03e Achab, toelfte bien omber toterp/ moeften beiben/ met een ppl doo?fctjootcii / bun leben laten/ David, toelfte öeu f eere een (Cempel toilbe boutoen/ en Nebucadnezar, toelfte ©odé Cempcl nabettjanb omber toierp/ regeerbeu een gelpft getal uan 40 jaren/ maar tjoe b?oom be eene/ tjoe bermecten 'cn noö* 000 be andere toaé/ 3P moeften nogtaué beiben ecné fterben. mt lot 3ouben ooft öe Vorften, of Regteren toaarop <ü5ob bet 00a beeft/ onbergaan. J
©ngeluftftig ié tjet toet boo? be jBagtigen beser toaerelb / toan* neer 3P op eene fmertelpfte top3e/ of booz be baubeu fjunner bpau* oen / na alle moeite cn laft ber regeeriuge geb?agen te bebben/ bun leben moeten einbigen; maar geluftftig 3un 311 in ber baaö/ toan* rteec3p n *5obé gunfi bun teben aau tjem/ ban toien 3P tjet out* tangen tjebben/ mogen obergeben; ban derven zy in den Heere, zy rullen van hunnen arbeid, en hunne werken volgen met hun
|Baar inberbaaö 3Pn 3uïfte Voriten ongeluftHig/ toanneer 3» ballen / toelfte de armen en verdrukten niet geregtvaardigt nog hen verloft hebben van der godlozen hand ; boe Stoaar 3al niet bunneberauttooojbing 3un? 3 j
• ~P 3»^» rcftenfcljap moeten geben ban tjun ge3ag/ eer / en aan* ?e]\L ^l"1 5J1 ban <6o°tet ,fm ontfangen tjebbenbe/ tjfer mié* tuuiftt Ijcbben; gelpft ooft ban -alle onberbmftftingen / en onregt* baerbtgtjeben / boo? tjen tjiec gepleegb tegen 3uïften / toellte aan tjttnue 30?g en brfïiec boo? <£oö toaren toebertroutob. %a sun baar en boben ougeluftftig in bit leben; betopt bun fcbulbig qeto'e* teil hen geburig plaagt/ Het geluid der verfchrikkinge is in hunne ooren, in den vrede zelf komt de verwoefter hun over, angft en benauwtheid verfchrikken hen: en mccnifitnaal gebeurt bet/ bat:
SP
2 Chron, XXXV:
1 Kon. XXII: 34, 1 Kon: II: 11.
Dpenb. SÜV: 13,
obXV: u-24.



i6 LYK PREDIKATIE
3P een' getoelblgen boob fterben/ en bier 3elfé be fïraf bjaejenbatt gunne miébaben. *
Jfêaar Doebauig ooft een aarbfcbe «tftobhcib 3un mag/ goeb/ of fttoaab/ 3p moeten allen eené bet paö beé boobé betoanbelen/ en ai Dunne DeetlpftDeib in rooft 3ien berbtopnen / toaarom be <j?oö ber^Bobenljunte gemoet boert/ Ik hebwelgezegt, gy zytGoden: en gy zyt allen Kinderen des Allerhoogften: nogtans zult gy derven als een menfeh; en als een van de Vorften zult gy vallen.
TOEPASSING.
tSara. VIII: 7,8.
<©ng oogmertt ié niet <Miefbe €oebooiberé onse Deljanbetbe Certvooojben sobanig toe te paffen/ alé toel bp anbete gelegenlje* ben billift cu noob3aftelpft 3pn 3oube. 3©p toozben nu geroepen tot een toetft/ 't toelft oné bjeemD ié / en 3eïDeh op ben t&cbififtocl too?b uebanbeib. J5amenttpft/ een berljaal te boen ban be onlaugó obetiebe «ouinglpfte ©jiuceffe / bie oubet Daaré geipfte alé een Delbete &tet Dceft ttitgeblontten / en niet tegenftaanbe Daate uit* muntenbDeib ebcn alé alle anbete booj ben boob nebereebelb / cn oné ontballen ié.
3Dp sullen egtet/ om aïleé/ 300 beel mogelpft ié/ m cnber te be* Danbelen/ eene ftojte aanmerfting maften op onse (Certtooojbtu / toelfte top meeneu/ bat baat toe betrcftlpft ié/ cttbetttoaam/ om oné ban laug3amettjanb op te leiben tot oné oogmetft.
©at <©obé ©0023icnigljeib allcé regcetb/ en obet alleéeentoaaft* -jaarn oog Doubt/ 3al ntemanb/ toelfte eenig tebelpft benftbeeïb ban De «Öobljeiö tjeeft/ in ttopffel treftften. <0m bit nu in tjet btcebe niet aantctooucn/ 3ulfen top/ bp be3e tpbé omftanblgljcbm/ alleen Det oog ffaan op <©obé Danbeltopé met be ifêaatigen be?ct toaerelb.
©ese 3fen top boïmaaftt uitblinften in Ijet geene bp met Det otibe IDoIft ban gjfraët gebaan Deeft. <©ob toilbe Stolling 3pu obet bat ©olft / Ijp ftetbe öegtcré aan / toelfte uit 3uiicn naam tjet ©otft moeften regten/ maar Ijp beljielbt aan 3ig3elbén be opperffe macht/ baarom/ toanneec be Oudften van Ifraël tot Samuel 3eiben/ ftia* genbe ober tjet fttoaab befntur ban spne Eoonen/ Geef ons eenen Koning, om ons te regten, gelyk alle de volkeren [hebben], anttoOO?Dt <0ob aan Samuel, hoor na de ftemme des volks in alles dat zy tot u zeggen zullen, want zy hebben u niet verworpen,
maar
* Juvinal. Sat. X. 112, 113. Ad generum Cereris fine aede, £? vulncre pauci Dcfcendunt Rrges, & ficca morte tyramv'.



over PSALM LXXX1I: 6, 7.
17
maar 2y hebben my verworpen, dar ik geen Koning over hen zal zyn; en Ijp laat tjun boa? oogen (lellen/ al toat 3? ban eenen Utoning te bettoagten tjabbcn: 3P>ie regeering 3ou 3eec beel berfcljilien ban 43obé regeering/ torifte Ijen nooit onbeeb?uftt yadt/ maat met 3agt3inniggeib beftiecö/ regtet tjabben zv hem verlaten, en andere goden gediend, alzoo, 3egt baarom <©ob tot Samuel, doen zy u ook.
<3oö gaf gun eenen Saul, tot eenen Jtoning; gelpft Ijp in bet» bolgbau tpöen enten David ober hen ftelöe/ om in 3mien naam bat Bolft te regeeren / 3rdett toelftciftpb get ruft ban Juda en Ifracl erffuïi begon te too?öeu.
ItJaac 4öob ftoiiöt met be3e aanflellingen in 't gefjeel 3un recht niet af / Ijp beljielöt altooé tjet Ijoogfte ge3ag en gebieb "ober bit SDolft; bit toonbc fop aan Saul, tont Ijn 3Pite macljt ober ifracl mióbutiftte/ toen betuigoe «00b bat het hem berouwde, dat hy Saul tot Koning over Ifracl gemaakt hadt, en lju beebt 3M1 lüfO» niugrpft een einbe nemen/ Samuel 3eubeube/ om éen ban be BoO' ncn ban Ifaï tot woning tezamen/ 3eggcubc bat ljp Saul verworpen hadt, dat hy geen Koning zouw zyn over Ifraé'l.
^eljoon <£ob ban ooft tot Saul gesegt Ijabt / bat hu ren God 3011 3pn op aarbc/ cn een Kind des Allerhoogften , liét hu (jein ester uit 31111e toaatbigljeib uitballcn; rit naberljanb in 3pn eigen 3bJaatb ballenbc/ moeft hp fterven als een meuten, cn ais' een der Vorften IttOeft Ijp vallen.
©ie 3elbe hatiöelumé Doubt 45ob nog met be menfcljen; geen ütoningrpft/ llanb/ of ©olft ié 'er / of Ijet ié 3M>e magt onber* bjomen : fop ié be ©ppcrbefluurbcr ban alleé: be magtigfte fêoi* ftenspn Ijem OllbertoO?pcil/ hunne harten 3elfé zyn in zyne hand als waterbeken, hy neigtze tot al wat hy wil: Ijlinite ï^OOghcib ftan bun niet baten / een Nebucadnezar too?bt ban <ü5ob uit Ijet gc3elfcgap ber menfcljen berftooten; ecu Bel zazar 5iet 3tiiie biolnfte maaltpb/in bjoefijctb/ en 5pn eet5aal/ in een aftelpfttouto - bert'reft beranbetb. oün Ijoe g?oot 3p in bermogen 31111/ tjoe boottreffelpft in beugben / bit baat gun in geenen beele/ toaiinecr De ïiöniug ber bcrfcDiiftftiugeu gen aanbalt: goe nut en uoobig 3? 31111 boo? 3lau* ben en ©olfteren / ljuu leben moet eené cinbigen. «Bob berlengt be bagen tod ban eenen b?omen Hiskias, gp berlcent toel aan 3011 bolft een' bjomen Jollas, en fielt om 3pneu 't toil 3uue plagen uit; maat egttt moeten 3p eené Dunne 3iel obergeben aan Ijem/ ban toieu 3p bie ontfangen Dabben: 300 bat top ban be öoiflen en ©o?ftinnen bc3er aarbe/ Ijoe.bjoom 3P 3Pn mogen / toef mogen 3eggen/ 't geen be ©igtcc Virgilius ban SiipoIIooé ©n'efter Panthus 3tibe/ toanneee biefueubelbe:
€ * Nee
r Snm.
XV: 3S.
1 Sam. XVI; 1.
Spreuk. tXI; 1.



13 LYKPREDIKATIE
* Nee te tua plurima, Panthu, Labentem pietas, nee Apollinis infula te\it.
©ooj ©abee Vondel bué bettaaït:
Wat kan het Panthus baten, Dat hy 't gewyde berght, Godtvrugtigh, onbevlekt, Daar Febus myter hein in 't vallen niet bedeckt!
<£n toat beljoebcn top iiey toaatheib biceber te betoP3en / baat top in 0113e bagen een toetfeh boojbeelb hebben in bate ftoninltlphe $oogtjeib / toellte niet regenfïaanbe aï beu glané en luider toan bate «öebooite / ^taat / cn %fhomfi / alle bare ©cugben / cn goebe hoebanigheben in bet midden baret bagen booj ben boob ié ncbec* gebeib/ en ons gejtgr boo: eetttoig onttogen.
Jlaat nip bttnht/ ih 31c teeté aliet ooten gcopenb / om toan bit ^terfgetoal/ en bare ©o:ftelphe perfonaabje/ het eene en 't aubere te booren; 3Dcl aan ban/ baar ih mp ljeb obecgegetoen/ om Dcse \&pftrebe te boen/ 3al ih / 30a beel mogeiph aan uto aller Meutoé* gierigtjeib/ tragten te bolboen.
©ertoagt echter niet ban mp «Beliefbe Coefoooiberé / bat ih tt 5al be3ig bouben met een topblopig berbaal ban ijare Ttfftomfle/ of ban hleinigbeben / toelfte toeinig ter 3aaft boen / bifttoi! • ben berfranbigen toaïgen / en alleen fiinberlnfte toerftanben beanaftm 30ttben; maar met 3ulfte 3ahen/ toelfte op baar perfoon betrefthiiig hebben' en bier bteneu aangcroerb te tooiden.
J. 3©at ban baare Ijooge llfftomfi en tfutoïph aangaat.
liBebiouto ANNA, boelftct boob tiiané bctreurb toojbt / toaé een geboteSgtafeéban HRUNSWYK LUNENBURG', ftrounphufeé ban ENGELAND, cn oubfte ©ogtec ban GEORGEbenU. ftoiiing ban GROOT BR ITT AN 1 E enz. en ban W1LHELM1N A DOROTHEA GHARLOTTA VAN BRANDENBURG ANSPACH, booigaané gcuaamt CARüLlNA, uit toelft ütoninglpft föu« toelpft/ betjalbc bie )ong spn geftoibcn/ b?ie £ooncn/ en bpf3Bóg= tets 3pn boojtgeitomcn / toelfte alé Ijelbetc diamanten aan be ïiroon ban A LBIO N hebben uitgeblonken.
3Pat be ©berlebene ©Jinfeé belangt / jp toerbt geboren ben 2 ban $obcmbet 1709. cn ban bare ftouinplpfte ©nberé op eene topse baren (Iaat paffenbe opgeboeb. £abt 3P aan baten JDabet een trefluft booibeelb/ om na te bolgen/ 3p ijab't &et niet minder aan
* Virg. ^neid. Lib. II, 429, 430.



over PSALM LXXXII: 6, 7. 19
fiatejiaoeber; een©o?ftin/ in beelerleibeugben bobenbe ©jfnfeéfen ban Ijarat tpb uitmuntenbe; beljalbe gare topéheiö en boo?3igtig= geiö/ gabt be reine en3iiibere Uefbe boo? ben ï£etbo?mben <ü5ab^bienft ui get opregte garr ptaaté genomen; 30a bat 3P licber een Utetseré Dtioou toilbe miffen en ban be ijanb top3eu / ban gaar gc= roeten besoetelen/ en benton bat 3uln een üttoon/ gelpft men segt/ mei een Ifêisje toaarb toaé.
©e3e Dtoïüugin gebagtig aan get 3eggen ban ben rupsen &ato* mon/ Leert den jongen de eerfte beginfelen naar den eifch zyns wegs, als hy ook oud zal geworden zyn, zal hy daar van niet afwyken, fpaarbe nog moeite/ noa arueib/ om be oberlebenein al« ïe ©o?fïelplie beugben te onbertopseu; 3P baanbe gaar niet alleen ba't ©o?ftenfpoo?/ maar ging baar fteebé boo?/ en toaé een bel* ber licijt boo? ijare botten: iu3onoetbcii) tracbte 3P baar ÜtoninJtlp» He i^oog&eib op bet fpoo: ban beugb te leiben/ en onbettopé te boen ijebben in beu Cb?ifttlpftcn ©oDébienft/ baar opboebenbe in be 23elpbenié/ toelfte be<£ngelfcbe Sterft / baar ban boebt; toellte/ 300 niet bosomen met bie bet Sïemonftranten obereenfiemmenbe/ baar ban egter 3eer tceiuig berfcbilb. ï£ier umtrtnt babt baat Stoniuftlpfte l^oogfoeib bet getuit / bat 3P tot eenen Heetmeefter mogt gebjuiïien/ ben alom 23eroemben/ en boo? 3pne fcbjiften bp be aeleerbe toaerelb 30a bettcnben/ en <d5obb?ugttgen iteeraar SAMUEL CLARKE* Dodor der H. Godgeleerdheid, en Kapellaan van de Koninglyke Majefteit van Engeland, toellte ft! gare stele be aller eeïfïe 3aben ban <tf5obéb?ugt/ beloof / en liefbe toierp / om baar ban eené vrugten te 3ien boojtftomen / d0obe aangenaam / en der bekeeringe waardig: bp be 25etpbenié be3er ïteritc ié ooft baar Dtonintttptte Doogljeib tot ben einbe ijaars le» bené geblebcn/ in alteé bare berb?aag3aatnbeib / en liefbe rootten» be tegen anbereu / toellte in bet ftult ban «©obébienfï ban baar eenig3iné mogten berfcbillen.
$a bat be «©bertebene ©ojfïinne/ tot ben ©uderbom ban ruim 24 jaren toaé opgeklommen/ toerbt 3p beu 25- ban Jfèaart 1734. in tgngelanb boo? bett üutolplisbaub betbonben aan 3Pne ^oo?lucbtige DooggeiD / ben ©?iné ban <0?auje en 33aflauto enz. WILLEM CAREL HENDRIK FRISO, bie na 'é©abeté b?oebia ©berlpben/ bet Crf-^tabbottberfcbap ban Friesland erbenbe/ in 1719 <§>tabboubet toerbt ban Gelderland, Groningen en Omlanden , en tjet ïanbfcbap Drenthe, ^fn bet boojfie ban bet jaar 1747 toerbt 3pne J^oogljeib tot &tabboubet ban Zeeland, en in bet berbolg ooft ban be auoere ©?obintien/ en onberborige 3£anben aangeftclb / en bcse getoigtige 25ebienina in 3pn «©effacgt erflpft gemaaftt; maar bp toerbt in benbtoep3pné C 2 %t°
Spreuk. XXII; 6.
Matth. Lil: 8.



2 O
LYKPREDIKATIE
3lebens7 en uit De tcDcre omljristaam ban ame eemalinnc/ in het laar 175t. Doo! Den Dood toeggeruftt. u
ilaat De ouöljeid roemen op De tfutoclufié-ïicfde ban eenen Tiberius Gracchus, Marcus Nautius, Julia De ©ogtcr ban Den giOO' ten LaDfar, .Artemifia, Hipiicratea cn meer anDccm / top möacn .peggen/ Dat De ©berieöene ©ojfretpHc perfonaabjcit 3titft eene tedere itefDe dunnceren toegedragen ijebben/ alé men rueinig onDec berrie» pite gjoote perfonaaDjeé 3at binDen: ntooit getoaagde De toaerelö ban eenige ontrotito'/ oneeiiigljeiD / of toat meer Den ïtottoipfté* ftant onaangenaam maften ftan: toat non ban 3titft een' 23oorn auöer? / Dan aangename bjurljten bcrtoagt tooiden ?
lilt Dit imtoripft 3ien top een ©?iné en ©ïihfeé ober/ toctfte De booitoerpen 3pn ban Der STATEN lief De/ Ijoofiantinae / en ÖopP; 1'fWlLLEM geboren Den 8 ban BS ïf48. J tjet©ojnelpfi'^?abenöage; Daar tjet mp geheugd Dien ©oitf in 3pne teDere ïtinbstjeiD / meer Dan eené/ ban uabn befcljoutoC te hebben; en ©imfe? WILHELMINA CA ROL I NA ere» boren te 3leeutoaarDen Den 28 ban jfebruarp 1743. &eiDe©oifïe» tufte Neigen / Ijare ijooge Wftomft toaatbfg. sJh^!!f'am ttofeöen/ op ijare fjoeöanigbeben/ Dan hebben top het oog te fiaan op Den yver in het byweonen van den openbaren Godsdienft; mant fchoon haar ïtoninlilpfte ^ooglieiD in 't toonder ooft ban (jaren *?ofP?eöiher tjet i). anonömanl ontfong/ ber3uimöe 3» echter Dien pliGt niet/ nog het grhooj ban <£oöb 0 poojD in öe openbare ïierhen bcset 3lanben/ maar toonöe gin ten De3en cp3igte nberia te 3Pn. SPué gaf 3!) blPhen/ Dat De onoertop» 3iugen ban bare ftontiialpftc ittoeber / eti ©obbmnriaen lieer» mrefter aan haar niet te bergeefs befieeö toaren. '
gare kundigheid in kunlfen , wetenfehappen en talen, bJOlöt f^TWocm,ö; "»jcÖ0On «t 3arien 3pn/ toeihe ooft meentg» maat bp todopgeboebe 25urgeré gebonöen toojbeu/ 31)11 Die echter bp ^atD0p?itife!feu/ booial toelfte eenig betoinö/ en regeering heb» ben/ öeé te bettooiiDefpfter / en tjooger te acfjtcn.
©an hare Minzaamheid in De ontmoetingen ban niiDeren/ fttm-» iien 3» getufgenié Djagen/ toelfte haar iHoningtnfte Doogljciö ban iiabp hebben mogen naöercu/ en met tjaac ober bne of geene 3aft-n gcfp?often hebben/ en toaar in 3u ectjter De palen ban öe boifielpfte gioofmoeDighciö / en acljtbaavijeib nier te buiten ging. ' %JS?f,Vf ö" ?ube m™" °P be »ii!Dabigl]eiD ban Paula Bufa tbeme binnen Canuuen tjet oberfetjot ban De berftage Romeinen pp Ganna? met gjaan/ lilebcren/ en teergeld heeft geholpen; hoe beelen getoagen niet ban öe mededeelzaamheid der <£>berïeöene punfeffe omtrend Den armen ? hoe tooiöt 3u na tjareu Dood niet
RIS



over PSALM LXXXM: 6, 7. 21
atö ecu anbere Dorcas aangemerkt ? bjelftet toelbabigbeib tn be ^ëtliae &cljiift goog gecoema toojbt / bog bup bjeiben in be3e (toffe niét totibet uit/ maat laten ijare uelooning/ en be bergelbing tol Ijare liefbe Ober aanljrm/ welke den nooddruftigen zal redden , die daar roept: mitsgaders den elendigen , en die geenen helper heeft.
Omtrent tjaare Vorde!yke huishouding gebmihte be3e ©ojflinne een 3eer ttaumiteurige ojbe / en in plaatg ban 3tg obertegeben aan betfttoiftingen / tracijte 311 niet alleen/ maar bermeerberbe met tet baab be be3ttttugen ban baten boifïelpften Zoon.
©e toaaibe panben ban Ijaar butolpfttfbebbe maé 3P gebtoon op te voeden iu De bjeeé bcö Zeereu/ toellte 3U/ beijalbe anbece 3a* Iten / 5UÏHe tjooge periöuaaSjen betamenbe / iu beu ©oösjöicnft. naulteurig beeot onbertopsen; en 3ette meenigmaal 3elf Oen aan tot tjet gebeb/ baat iu met ootmorbiggeib bootgaanbe/ en bjoeg en laat hare moebedplte 3egenmgen ooct ijen ultftottenbe.
Cen opjigt ban Ijet neituur, 't welft baat Uiouinglphe ©oogfjrfb bier te laube gehaö Ijeeft/ Ijoojt men in het algemeen met lof ge? toageu; ijaare arbeibiaamgetb / blut/ boo?3igt tubuürere/ kennis in &taat63ahcn/ toojöen ban allen/ bJellte baar ban be onöerbiu» Ding geljab hebben/ 3ecr gcroemo. ÏDel i§ bjaar/ bat in alle regeringen nu of ban safte n boojbalien / toelfte men in allen bccle niet ban billitten; maar toaacagdg ió Ijet 00b/ bat men bie niet geheel op be fcljoubeten ban hun meet leggen/ toelfte het opperfte gebieö ïjebben/ be ©otften en ©ojltinuen tjebben ljuuue raabélicben; öe3e 3un feilbare menfcljen / en bunnen biktoilé seif mtèiciö tootben. Mttg is'et op be bjaetelb bolmaaltt/ ober al Ijapert al ieté; be deden Ijebben meenigmaal Ijnune factiën/ De kerken hunne tbJifien/ be hoven hunne jalou3ifti.
©an öe Grootmoedigheid Der ©jinfefle ïebert Ijaar gebjag in Ijet fmerteïphe fterfgebal ban haren <©oo?lugtigen bemaal een blph uit; toant baar anbere/ als rabeloos in 3Uib een' ramp/ nergens ban op ijaar ongeluh soubcit benlten/ lictbcobetlebcnetecltonböaate 3o:g/ en gebagten gaan/ ober be 3ahen/ toelfte Den öaat betrof» fen; geluk baat ftoningluhe t?oogljeiD ooh na Dat ljaar45emaal Den 12. ban «©crobet oberleben toaS/ ben 8 ban be bolgcnbe maanö ben eeb noopenS bet neemtn ban jittinge in ben RAAD VAN STATE, al£<0oiitoernante/ toerbt afgebotbetb»
III. |9u homen tou einbelph tot het laatfte tpbffip ban baaï ïttoningluke l^ooabeibé' leben ©olijatbenbe in bare 30igen booj het ©aocrïanb/ en Ijate ©ojftelphe ^muiten/ fïeeten met bare ba» nen ooh ban tpb tot tnb be brachten en becmoaens ban baat lichaam. Sebert fmtge 'jaren voerb 3P inuerlph toegaat; romer» € 3 SUS»'
Pf.
LXX1U
12.



22 LYKPREDJKATIE
3ttgt/ en meet anbere fitoalen/ toaar ober top be <ö5enees?bunbigen laten Ijanbelen / berminberben ban tpb tot tpb bare ftraetjten. 2in int alleó toonöe baat $toninglpfte $>oogfoetb tjet giootfte gebulb en Ipö3aamljetb / 313 onbertoetpenbe aan <U5oos? toil / en bate fmecten/ 300 beel mogelpft toas?/ berbergenbe/ om anöeten/ gewoon bageIpftS? met (jaar. om tê gaan/ en imonberbeici bate Bo?deIplte $tin« öetën niet te beel te beb?oeben/ en 't onttoeten. oKatec toag? bet niet mogelpft bit te bebettften betopl/ bare fttoalen ban tpb tot tpb toenemende/ elnbelpft in ©ccember ban bet borfge jaar bermate berergerben/ bat men boo? baar booge perfoon reben baöt te b?ee3en.
IBen toenbebe roei alles? aan / toat tot bebotibenfj? bet ©otdinne Wenen bon; be allcrftuubigden vnerben tuel te ljulp geroepen; bog alles? toas? te bcrgeefs?; en wat baten geneeémtbbelen ? toat alle menfcbelpke bnlp cn bpfïanb boo? be ipberen/ als» be opperde Jtëeöjcpnmeedet bie niet gelieft te 3egenen ? * toanneet tjet bien bcljaagt on5e 3lele ban ons? af te elfeben/ moeten top toebetbceren tot be aatbe/ toaar ttlt top 3un boo?tgeftomen.
(©nbertuffetjen toerbt men boo? boop en b?rrj? gefflngerb; ban bleibe men 3tg met be Ijerdelling; ban fetjeenen be toenenieubefttoalen / eene aandaanbc ontfïoping ban be woondebe bier ©o?dclpftc 3lele te boo?fpel(en. 2p ecljtec niet be3topbenbe onbec alle be3e toeballen / bleef bloettmocbfg; ben boob 3ag 3P met bebaacbljeib / en een toilleloo3e gelatettljefb te gemoet/ gebenbe ten opstgt ban (jare ïiinberen be nobfge bebeelen / en fcljiftftingen tnaftcnbe/ toelfte ten bunnen nut en bede biendfg en ban nooben toaren / gelpft ooft om> trent anbere jatten / toaartoe 3n eenige betreftfttng Ijabt.
Ifêaar gelpft be boob niemanb boigt/ maar ben laat den tol ban ons? allen afbo?berb/ 300 Itlopre Ijp ooft elnbelpft aan bet ©o?delpfte paleis?/ en na tjet uitdaan ban oeele fmerten/ en ongemaftfteu/ toerbt 0113e Gouvernante op ben 12 ban ^januatp beses klaars? bes? abonbt? omtrenb elf tuiten in ben ouberbomb^o^arenz jBaanDen/ en 10 Slagen booj Ijem uit bit leben toegücruftr. CetdonD berfpieibe 3ig be3e tpbmg ijler en baar boo? bet boidctpfte 's? €>?a» benljage/ maar toerbt/ bermits?be nacljt/ niet algemeen beftenb:
©erbeelbt u nu eens? be omdanbigljebcn / toaar iu tjet boidelpfte $of3fg op bien tpb bebonben beeft/ en toelfteeurou/ enbetffa» genljeib 3ig terdonb ober al berfp?eibbe. Doe naar is? tjet niet toanneet tjoofben ban butégc3innen ballen! boe ftnelt out? het berlies? niet ban toaarbe ©uberen/ toier tebere 3o?g mp tn3onDerbeiD nog nobig Ijebben! en benftt ban/ boe bet met be b'ojdelpbe &p?uitcn
moet
* Auxilium Medicina negat, tentavirnus artem Non tibi fert Tenedos, non Epidaurus opem.
Reland.



over PSALM LXXX1T: 6, 7. 23
moet geileft getoeefï 3pn/ toen 3? hare iBoebet boo? eeutoia Ijaar ge3lgt onttuht 3agen; tjoe magten 3P met ^eremiaé tooo?ben toen biet Uitroepen/ och dat ons hoofd water ware, en onze oogen lprinkaders van tranen , zoo zouden wy dag en nacht weenen. &telt Ovidius toen fjp in baiiingfctjap moefï beetrehben/ 3igbooï als een lyk, en Defcl)?pft öp öe öjoeftjeid ober 3un affcljetd met be;è tooo?deu.
Foemina, virque, meo pueri quoque funere moerent Inque domo lacrymas angulus omnis habet.
Vrou, man en kinderen betreuren myn lyk, en in alle hoeken van het huis worden tranen geltort.
«©etoiélpft hoo?de men ook Ijet öofpaïci» obcral toeergalmen ban 3ugten/ ïtlagten / en gemeen; en niemanb/ toelfte bemenfeljeïuftljeii) niet gegeel tjeeft uitgetrokken/ 30113uift een berlieé der ©o?fte!pfte (Celgen/ hebben muuieit aaneen/ 3onöer 3pne tranen te mengen met be hunne.
Soo ïeeföe/ 300 fïierf ANKrA, be üt?oon-©ïinfeé ban $nge« fanö en «©oubemanre bc3er Eanben. 3£aae ligt nu de kroon van de hoofden bail '$ Eailbé babereil afgevallen, bie heldere diamant der Britfche kroone goilb op met flonkeren/ bie fchoone roos van Albion ié ban fjaren fteel afgerttftt/ en bertoelftt. ©raagt men/ of iemand gier toe öalbabig be fjanb geleend geeft? 3©p anttooo?» ben / neen. «t0een KOOPLIEDEN, bie boo? regt / belangen/ trou öer Cractaten/ en be 3enuto ban oné laub/ ben Stooptjan» bel/ gefptoften Ijebben/ 3pn Ijfecoo23aab ban. 3©tïlentou/ buiten betoare oo?3a!ten/ andere op3oebeti / ban 3ou men beel eer mogen dennen 1 bat gare tebere liefbe boo? get toeÏ3un ban Nederland en Nederlanderen gaar niet bon toelaten / met onbetfcgillige oogen aante3ieu ben oberlaft en plunderingen / toelfte 0113e ütooptjandel ban balöadigen Ijeeft moeten Ipden/ en hare bagen met bittere hart3eer geeft boen einbtgen. |Kaar be?re ié Ijet'er af / bat top andere öan toe3enïpbe oo?3aben 3onben 3oeften: bare meenigbulblge htoa* len toaren de mtddeloo?3aben/ toaar boo? get ben Bette ban leben en ban boob behaagde bit haat bierbaare leben te eindigen/ 't toelft 3» gaarne/ 300 <©od het tjaö totllen toelaten/ 3ou uitgerebt Ijebben / tot bat 3» ben teugel ban haar beftiee aan baren geliefben WILLEM habtobergeaeben.
^00 bebeftigbe/ boo? haar boo?beefb/ be fóoningluke ©?fnfeé be toaarljeib ban 0113e tert tooo?ben. Ik heb wel gezegt, gy zyt goden: en gy zyt allen kinderen des Allerhoogften. Nogtans zult gy fterven als een menfchr en als een van de Vorften zult gy vallen. $a
Jereira, IX: i.
Trilt Lib. I.
El. 11 r.



LYKPREDIKATIE
Pfalm
CXLVI:
3-
vers 5.
$a tjet ©bcrlpben öet ©oiftiimc/ ié na be getooonte bet ©o;ften «iet tjaar geljanbelo/ en tjet tooninglpfte ilpit met een prenten ftatie/ ijare affiomft toaaröig/ in tjet ©ozftelpfte «ÖS?afgetoelf re ©elft bpgcïct beu 2,3 üan .-pebmarp bejeé jaaré. iion öe bertoo* ning öau bit alles oin ben ijrcrïplien oprol ben aanfcljoutoeten ge» noegen getocn; 't toaé ooit iu fiaat ij mme Ijarten te ontroeren; boo?al; (baar 3P öeu §ongcu ERFSTADHOUDER bet Ipl» spner Stoniiiglpftc iiaoebee jaarn boigen/) bb 3ulheu/ toeliic boo? onbecbinbing roifien/ mat ijet iu tjeeft/ tcberiiebmöe ©ttberé/ toellte men nog niet miffen Itan / cn toier busun ons nog Ijoog» nobig is/ boo? 0113e oogen te 3101 toegbmgcii / cn Ijttn leüen&on ucbcrbalcu onbee be Itimmcn ban het atieligc giaf.
Soo 3ien mp Ijoe bieiuig ftaat? mp maften" Kunnen op be 4J3?oa» ten en jjBagtigcn bc3ec toaerclb/ maerop bju meenigmaal oné bet» ttotttoen beftigen. ^p bertooneu 3lg Difttoilé aan oné ooj boo? een oogcnblift/ en tooibcn bJeberom fcljtelpft iu ben bloep ban Ijun leben ban oné weggenomen: bit boebt <H5ob om oné te leeren/ bat top niet 311IICU vertrouwen op Prinfen, op 's menfchen kind, by 't welke geen heil is. Jiaaat oittballeu oné aarbfche ©o?fien en ©ojfrinncn/ <£5ob leeft in eeutoigtjeib / en welgelukzalig is hy, die den God Jakobs tot zyne hulp heeft: wiens verwagtinge op den HEERE zynen God is. ©ie 30?gbe boo? oné ten allen tpbe/ 300 boel alé boo? Ijet oube ifracl: bie leibbe oné booi eene tooefte* npe ban tampen cn cleubeu / tot een b?eeb5ame bc3itting ban oné ^eerianbé €anaan. ©oc gelufiftig 3uh ton niet/ toaaröe Dabcr» ianberé/ als bop bit mei bebenften.
IBaat ié be ©o?ftin uit rjet mibben ban oné tocggeruftt; liccft 3P bit frerfelpfteafïcggcube/ een tpbelpft gebieb/ gelpit bjp fjoopen/ toertoiflelö met ecne eeutoige b?eiigbc/ cu be kroone der regtvaerdigheid outfangen; 3p iaat oné nog ttore ©o?fteIpltc Opjutten na/ toelfte 'é laubé ©abërcn in büune bcfcljerming/ «1 be armen ljun= net liefbe ontfangen.
©e ottbfjeib betbicljte/ bat Telemachus, be ^0011 ban Vlvffes, 3pnen babet in b?eembe lanbcn obet al 3ocfteube / tot 3une befcher* ming eenen Mentor ijab/ namentlpft be «Bobin bet Jtëpshrtb Pallas , toellte 3ig oubet be gebaante ban een' CcrtoaarbtgenaBjpéaarb bp ijnn boegbe/ Ijem bermaaube/ befcljetmbe en in alle bëugbrn/ en goebe fjoebanigtjeben onbertoecé. IBaat ijoe gelufiftig ié niet be jonge ©ranjefpiuit/ ijoe ge3egenb niet oné ©abctlanb ? baar tjet bien jongen ©?ihé mag gebeuren/ tot eenen Mentor te tjebben/ bien23?abrn/ ïijunottuiibigen/ en<ffiobb?tigticjentëertog/ LOVIS VAN BRUNSWYK WOLFENBUTTEL , toelfte 3Ptie ïi>oogijeib onbettopsen 3al in alle boiflelpfte beugben ; toelfte hem
geen



over PSALM LXXXII: f5, 7. 25
*een3ugttoteen toillefteutfge regeering/ aarbfche toelïuil/ trotfcg« jfjeib/ of anbere hoebanigheben / eenen ©ojft onbetamelpft / jal in» ï)oe3emen; maar integenbeel aan3etten/ tot al toat gèm 3P11 af» feomft toaarbig han mahen; 3Liefbe/ ©jtenbfcbap en ©oogagting ttiooe3emen booj 'é 3lanbé ©aberen/ en hoogde ©berbeben; boo^lgtigljeib en topébeib leeren in bet fïuh ber regeering; en ooh miii3aamtjeib/ en genegenheib booj oné inge3etenen; ente30?gcu boo? tjet heil en toefepn ban oné ©aberlanb.
ï|oe geluhhig 3u.lt gp niet 3pn/ mpn toaacbe ©abetïanb/ toanneer gp onber 3ulh een befinur/ bien jongen ©otft 3ult 3fen toette* men in allerlei beugben / en Ijem in fïaat 3ien öm het ftuut Dan Neerlanbé &cljip met topébeib/ en booijigtigbeib te Ijouben/ en te beftuuren ! ©oe 3ullen niet alle oogen Pan bjabe .©eberlanbeeé op bien ©ojfï. gebeftigb 3pn i ©oe ttiet alle monben ijunne menfchen/ en 3iel3ugtiugen boo? ijem ten ©emel op3enben! 3©anneec 3P bien ©?iné7 ban 300 gjoot een Heibéman onbertoe3en/ begaaft 3tillen 3ien met alle regt ©otfielpHe beugben! ©inben top ban iu Öem be topébeib en boojjigttgljeib / beuebeué be bootffepe <t»taatftunbe ban 3pnen Naamgenoot/ ben «©moten WILLEM ben I. be ütrpgéftunbe / cn ©apperljeib ban eeneit MAURITS, be €5oebertiecenheiö / en 't ©aberlphe hart bau eenen F R E D RIK HENDRIK, en be loffelphc Ijoebanigljeben ban 3unen oberlebe» nen ©aber / hoe 3al ban ^eberlaub niet juicljen / én bien ©tiné eeren alé be 23Ioem ber ©ojften/ en alé een bierbaar gefcljenh bau ben ©emel acljten;
3Ean mag 3ig $eberïanb ooh berhetigen in be ©ojfieJpfte G ARUL1NA, en uit eenen aanftaanben nBcljt guiten bettoag» ten/ bietot«eec/ en töoem 3pn mogen ban oné ©aberlanb: ban mag be ©otftelpfie <©2ootmoeber 3ig berlmligcn in het aanfchoutoeu ban .Celgen / toelfte ben roem ban Ijun «Beffacljt helpen ber» nieerberen/ en tot het laatfle ban ijare bagen belufïfjarer oogen/ en be bjetigbe bau haar harte 3pn mogen.
Uaaac 't toojb tpb/ bat top oné ten einbe fpoeben/ en be3e töe* beboertug met 0113e Zegentoenfcljingen beffuiten.
<ö5ob/ be©abec bau alle Zegeningen/ in toienéhanb het leben ban alle menfcljen fïaat / gebe/ bat in langen tpb / nog ober bp3onberef/ nog ober©02ficlphe perfonaabjeé eenlge 3lpftrebe ban bcsen ©jebihftoeï motie gebaau toojben: Ijp fpare in regenbeel ben Prins en Prinfeffe, toelhebitiêterfgeballjetallermeelleraaht/ en treft/ inbitlcben/ en rehftc Ijunne bagen uit in 3Pne gunfle: gn 3egene Ijen met aftetpbelpfte/ en geetfclpfte Zegeningen in ^esué «Gljhfiué/ hu boe ben PRINS opgjoeien in alle ©ojfielphe beugben / op bat hP In 't berbolg ecu toerhtuig in <öobé bahb 3? ter betbebiging en befctjec* © mins



2 Sam.
25 LYK PREDIKATIE
mlngban oné ©aberlanb t bP leete hem altooé bebenften/ bat ijp rot bc magtigeu öe3cr toaerelö tod 3egt/ Gy zyt Goden, en gy zyt alle Kinderen des Allcrhooglien , maar bat ijp Ijicr Ö002 öe macht toan 4Fob niet ié onttoafjcljcn / betoul hP tebcus betuigt/ nogtans zult gy flerven ais een Menfeh, en als een der Vórüeti zult gy vallen: tjp jegeuc ooit be P RIN S E S, cn getoe ijaar eene lengte toan bagen in alle toaerelöé ïjci! en boo?fpoeb te genieten: bp lecre haar/ op tjet loffelpfte beugbenfpooj/ maarop 311 getreben 1$/ hoe taugé hoe meer toojberen / op bat 3p een booiwerp 3u toan 3pue genabe/ tjier in ben tpb/ ijier namaalé in een Zalige eeutoigtjetb.
©at <©obé boo?3ieniggeib/ cn 3egetiingen / ooh geburig traaft* jaam/ en mecntgbulbig 31111 / ober be HOOGSTE, en OPPERSTE MACH PEN bc3ec b?ue $eöerlanben ! <©ob 3p htm fchild en loon: hp berïeene hun topébeib / boo?3icbtigljelb7 ftanbbaftigljeib / en hioehmoebigljeib in tjet betbebigen ban 0113e / boo? het gotb en bloeb on3ec ©oorouberen/ 500 buur gchogte b?p* heib : Ijp betmttihe onber Ijen Jfêanueii / mdhe toaré ban alle flaaffclje bleierpe/ het Hanb regecreu in alle cegt cn billphtjeib/ en 300 tooit en blanft ban gemoeb 3pn/ alé tjun naam g?oor/ en toffe* iph is: bat3pne Zegeningen neberbalèn op Ijunne ©erfoneu/ -Pa* milieu cn ©uiéljoubiiigen alé eertpbéop Ijet fjuié ban Obed Edom, en hP bergelbe ijunne 3o?g / toaatt3aambeib en ttoume/ met een eeutoig heil in be ©einden.
<©0b 5egeue ooft be EDELE ACHTBARE OVERHEDEN De3et ^tab/ iu ijunne öegeering en23eftuur ober oné23ur» geré en 1|jige3etencn; hp bertoeftfte uit ijun mibben fBannen ban Kaab / B?péheib en ïtlocftmoebighdb / op bat 3b nebené anbere ©eïben / met en benebené 3un HOOGHEID'; in berbolg ban tpb/ 300 met alé nu/ hét toe3eublpfte heil toan het bierbaare ©a* berlanö mogen hanbhatoen: ijebben mp boo? on3e ïterft en ?trmen meer ban eené bcmp3en ge3ien ban hunne ©aberlpfte liefbe en boo?* 30?g/ <H?ob ftmeefte bie meer en meer aan/ en b'eftroone hen en be bunnen hier namaalé met be ïtrooue eener Zalige otifterftoftbetb.
$11 benft ift aan bet bet3oeft bau mimen EERWAARDIGE N KERKENRAAD, en beelet menfchen/ naar mpn geting bermogen / bolbaan te Ijebben. ©og eet ift einbige / ftan ih niet nalaten/ eene fto?te bermaning te boen aan u allen/ toelfte blee bergaberb 3pt/ om mp te booren/ en ti allen te 3egenen. 0
Ztetgp/ €lj?iftenen/ bat VORSTEN en VORSTINNEN be3tr aarbe/ 300 met alé be minfte menfchen fterben enbergaan; (eert bierutoe eige b?oofctjbeib hennen; niet 3P alleen/ maaralle be bagelpftfcbe boo?beelbeu/ en onberbinbing / leerenu/ bat urn feben ftojt ié/ en alle oogeuhli&ften ban einöigen; <t5ob noemt u
coh



over PSALM LXXXII: f5, 7. 27
OOK WCÏ/ een uitverkoren Geflacht, een Koninglyk Priederdom, een heilig Volk, een verkregen Volk; maar IJP 5egt OOft/ in dezen nag't, Dat f£f in ren' ftajtetl'tpb/ zal men uwe ziele van u afeiflchen; benftt öaarom bat ©06 u berljeerlpftt tjeefc boben anbere. fcljepfelen/ op datgy zoudt verkondigen de deugden des geeuen, die u uit de duifternifle geroepen heeft tot zyn wonderbaar licht: laat bit Dan utue betrachting / ttme boomaamfte 30?a 3pngebruikt de waereld als niet misbruikende, uwen tyd uitkoopende, terwyl de dagen boos zyn.
©e God der Heirfcharen 3egeue ti allen metaïle 3egeiimgen/ 500 mei biet alé bier namaalé. ©P boe n in Ijet mibben umer be3it» tuigen een geruft leben leiöcn : bp 3egene ben arbeib umer banben ten nutte ban u 3elben/ urne 0uiége3innen en f amilten/ bP meere ban u af/ al mat u nabeelig'ié/ of urne ruft ftooren ban: Iju be* fcljerme urnen ïtoopganbel/ en bebeilige bien/ onbcr 'é ïanb mp* 3e toebet3igt/ tegen alle aanflagen ban allen en een pgelpft: bP Qe* be tl vrede in uwe veilingen , welvaren in uwe paleizen : ©p fcöenfte u ben bpftanb ban 3unen ©. <0eeft cn boe u toenemen ih geloof/ hoop en liefbe: ©p berbulle u met ten' beilfgenpbee boo? jpuen (©obébienft/ en fjoube geftabig iu u be gebagten ban umeu aauftaanben ^terfbag lebenbig / op bat gp altooé wakende 3pn moogt. i^Ottbt ban uwe lampen brandende, want gy weet den ; dag niet, nog de uure, in dewelke de Zoon des menfchen ko-; men zal. Zoo betïeene u <©ob al mat tot utoj heil en 3aligljeib 1 ban gebpen/ en na bier uwen tpb ttitgebienb te Ijebbeu / eené bet Öejtt bau die nieuwe Hemelen en nieuwe Aarde, waar in geregtigheid woonen zal. ^men.
1 Pet. II: 9.
Luc.XII:
20.
1 Pet. II: 9-
1 Cor. VII: 3r. Ephef. V: t<5.
3falm SXXII: 7.
Vlatth,
C*V:i.
:nz.
1 Pet. III: 13.






De Nodige Pligt der DANKBAERHEIT
GEBEDEN
Van 's Lands Ingezetenen, voor den gelukkigen uytflag
Der ondernemingen -van zijne XjMajefteti , de Konink fan Groot-Britannien , tot verlojfmge der naburige rijken en zijn behoude overkomfi in deze landen ejrc; en om dengoddeliken zegen over zijne verdere deJTeinen, tot welftandt van zijne rijken, van ons' lieve Vadzrlandt en de Protefiantze Godtfdienfi.
Vertoont en aengewezen over de woorden van Paulus i Tim. 2. f. 1,2,3. OP DEN
DANK-VAST-EN BEDEDAG
Gehouden den 21 February Door
JOHANNES MOLIN^US Leeraer te Rotterdam.
Te ROTTERDAM,
by B A R E N T BOS, Boekverkooper i6$i.






AENSPRAEK
Waerde medeburgers en ingezetenen "jan deze gezegende Landfchappen.
^~l-t2^r'^^m ^S'C1 olt eentijdt, om met'er daedt ^Êf^JJfVJt te doen blijken, hoe vroome PatriotwÊj^MW^ tCn' °Pregtc liefhebbers en trouwe "^^SMJf^^ voorftanders van de diergekogte vryheit, en ftutfehragen van 't gemecne ^^^^j^M beft, 't Vaderlandt gehuyfveft heeft; rt' " ' 't is nu de regte tijdt. Wanneer de brandklok klept, burgers, jonk en oudt, klein en groot, hoog en laeg, rijk en arm, loopen toe om den brandt te leflchen en den voortgang der woedende vlammen te ftutten en voortekomen. Als de trommel geroert en d' alarmtrompet geblazen wert, ftelt zig eenyderbereitvaerdig om den aendringenden vyandt te wederiken en aftekeeren. Zal 't dan niet een yder thans hoognodig agten , daer men den brandt van Godts toorn, in'tyffelikviervan dezen gevaerliken oorlog, over al ziet opgaen en alles dreigt te vernielen, datmen toeloope met een vierigen y ver, om met een vloedt van boetvaerdige tranen, de vlammen van de goddelike gramfchap te ftuyten en haren voortgang te beletten > Ja Zullenwe op 'tnaergeluydt van Godts fchrikkelike
* 2 wraek-



AENSPRAEK wraekbazuyn onze ooien niet openen, uyt onze zondeflaep niet ontwaeken, en onze knyen niet buv<*en om met onze boetvaerdige gebeden Godts toorn te verzoenen , en zijnen genadigen zegen over ons' vaderlandt te verkrijgen ?
Men heeft zig nu een wijle tijts verheugt en Godü gedankt, over den gewenden uytflag van dien wonderbaren togt des Prince naer Engelandt , over zijne verheffinge tot de Kroon en rijkftaf over de naburige rijken, over zijne zegepralingen in Yerlandt, over zijn behoude overkomft in deze landen, en over de goddelifee goedertierenhek aen onzen Staet bewezen, datwe tot nog toe tegens'svyands gewelt bewaert zijn. Maer men bedenke datwe Godts zegenen goedertierenheit over zijn Majefteits perzoon en ondernemingen ten beften van onzen Staet verder hoognodig hebben , datwe nog onder de harde roede van een gevaerliken oorlog zugten , en dat we om de goddelike barmhartigheit moeten bidden , om verder te beftaen tegens onze vyanden, en een gewenften uytflag van dezen oorlog, deheuglike vrede, te verkrijgen.
Naerdien dan zijne Majefteit, als opperbevelhebber van onze krijgftnagt, nevens zo veele andere Hooge en lage bevelhebbers, Princen en Vorften, en zo veele duyzende zielen, tot voorftandt enbefchermingevan
ons'



AENSPRAEK ons' vadèrlandt, ten ftrijde uy tgetrok ken zijn, en meer en meer zo te landt als te water zullen uyttrekken j zo is 't onze pligt ondertuffen den hemel en het rijk des Alderhoogften met onze gebeden en fmeekingen te beftormen en intenemen; op dat wy de goddelike byftandt en zegen over de middelen tot onze befcherming en behoudenis by de handt genomen, uyt den hemel afbidden , en wy zijne Majefteit zegepralende mogen zien wederkeeren en verwellekomen. Terwijl Hy dan zijn dierbare perzoon en leven , 't koftelikfte en waerdfte dat hy heeft , aen zo veele gevaren bloot ftelt, terwijl ook zo veele Vorften en voorname perzonagien, en zoveel andre manfchap, haer leven voor ons en ons' vaderlandtin de waegfchael ftelienj zo laet ons dog ons zelve onthouden van alle weelde, dartelheit en broodtdronkenheit, en ons dragen naer 7t voorbeeldt van Urias, die , terwijl' Godts volk tegenhunne vyanden te velde lag, zig geen werelts vermaek. nog gemak wilde vergunnen.
Sijne vyanden kleen te agten, zijn oog en hert op den vïëefcheliken arm te grontveften, en zig zelve d'överwinninge in te beelden, waren noit voorboden van overwinninge, maer veeltijts van bloedige en-fehande^ like nederlagen. In huyzen of kroegen onze vyanden met ongezonde gezontheden te verftaen, geeft den zol-
* 3 daet:



AENSPRAEK daet geen voordeel tegens zijnen vyandt. >T is met wenlchen en zeggen niet te doen. Laet ons dan liever wetende dat onze zonden wraek roepen voor Oodt, en niet minder dan van onze vyanden zijn, dezelve afleggen i en door boetvaerdige gebeden 't heil onzes vaderlandts en van onze zielen zoeken. Laet ons onszelven door ootmoedigheit voor den Heere vernederen, met tranen en zugten, voortkomende uyt een regt berouw i onze zaek, en ons' vaderlandt zijne goddelike goedertierenheit aenbevelen ; en terwijl onzen Veltheer en zo vele andre Helden,als onze Jofuaas,hunne handen uytftrekken ten ftrijde, zo laet ons naer't voorbeeldt van Mozes, Aaron en Hur onze tempels beklimmen en voor hen en voor de behoudenis van ons vaderlandt, ftrijden in de gebeden.
Hoe nodig dit zy, hebben we inde verklaringeen toepaffinge van >tbevel des Apoftels i Tim. 2: r 2 2 breder aengewezen, Wy hebben'er ook een ontwerp van een gebedt agter bygevoegt, om in deze toeftandt van ons vaderlandt te konnengebruykt werden. Neem cn:en arbeid, uyt zugt en liefde tot het gemeene beft aengeldt, ten goede, cnzijtden Almagtigen en zijne genade bevolen van uwen
Diender in Chiflus



ï
D ANK-EN BIDDAG PREDICATIE OVER
i timoth. ii. f. ï,2, 3.
Ik vermane dan vooralle dingen, dat gedaen worden fmeekingen, gebeden , voorbiddingen , dankzeggingen, voor alle menfchen : Voor Koningen en alle die in hoogheit zijn : op dat wy een geruft en ftil leven leiden mogen in alle godtzaligheit en eerbaerheit : Want dat is goet en aengenaem voor Godt onzen Zaligmaker.
j^^g^^f^Elyk'er ter eener zyde niet redeliker is voor een menfeh, ^^^^^^^F^ die met reden van Godt begaeft is, als dot hv de weldaden , 'mW^^^^^K c'oor ^e g°ddelike goedertieren heit aen hem bewezen, met ^^K^Sj^^l dankbaerheit erkenne; zo en is'er ook ter anderer zyde niet y^^^^Êj^P. nodiger, als dat hy den Almagtigen door ernftige en oot-
moedige gebeden tot zynen genadigen weldoender tragte te
behouden.
Dat men de goddelike weldaden verpligt is met dankbaerheit te erkennen, leert de reden zelfs : naerdien'er niet onredeliker, ja niet verfoeieliker in 't oog van Godt en alle redelïke menfchen is, als d' ondankbaerheit en een ondankbaer menfeh.
'Ten is ook geen wonder : want de Heidenen zelfs hebben uyt het ligt van d' ingefchape reden geoordeek , dat d' ondankbaerheit een der aldergrootfte en fhoodfte gebreken was. Daer was in hunne oogen niet verfoeieliker als een ondankbaer menfeh , nademael d' ondankbaerheit , naer hun oordeel , de beeftagtige onbefchaemtheit , tot haer gewoone ltaetjoffer hadt. Ja deze fnoode ondeugt was zo affchuwelik in hunne oogen, dat cP Athener Wetgever Drako de doodftraf ftelde voor de genen, die in regten overtuygtkonden werden, hunnen weldoender met ondankbaerheit beje-
A gent



:t D a nk en Biddag
gent te hebben. Dus oordeelde 't heidendom, dat'er geen leed of ono-elijk bezwaerliker te vergeven was, en dat in een ondankbaer menfeh ook alle andre gebreken plaets hadden.
Slaet men ook het oog op de heilige bladeren, wat betuigen dezelve klaerblykeliker, als dat d'Alderhoogfte niets aengenamer is , als d'erkentenis zijner goddelike weldaden en het bewijs van een dankbare ziele ter eener, en daerenregen niet onaengenamer nog mishaegliker ter andre zyde, alsd''ondankbaerheit en ondankbare menfchen ? Hoort gy hemelen, en neem ter oore gy aerde, riep wel eer de propheet Efaias met een verbaefde verwondering overd'ondankbare Joden, want de Heere [preekt- Ik hebbe kinderen groo% gemaekt en verhoogt, maer zy hebben tegen my overgetreden. Een ojfekent zynen bezitter, ende een ezel de kribbe zynes Heere : maer Ifrael heeft geen kennijfe a 0f erkentenis aen my hunnen Heer en weldoender. Hoe onwaerdig nam het ook de Heilandt Tefus , toen hy de tien melaetzen gereinigt hadt, dat'er negen wegbleven, die hem over die weldaet nieten erkenden met dankbaerheit ? Hoe wert de aerde vervloekt, die den regen zodikmaels ontfangen hebbende, niet anders als doorns en diftels voortbrengt. Hoer einde, zegt de goddelike fchryver, is om verbrandt te worden, f Een geJykenis, welke de rampzalige ftaet dier menfchen kragtig verbeeldt, die den regen van Godts milde zegeningen en weldaden zo dikmaels ontfangen, en egter geen vrugten van een heilige dankbaerheit voortbrengen.
Naerdien dan de dankbaerheit eene deugt is, die alle deugden in zig begrijpt, en het byzonderfle, indien niet het eenigfte en voornaemfle deel dergehoorzaemheit is, die Godt van onze handen eyfcht; zo is't ook gewis een zeker, dat d'Alderhoogfte, als de Vader en weldoender der menfchen, met alle zyne weldaden en zegeningen, die uyt zynen genadethroon als een geduurigen regen op ons afvloeien en nederdalen, niet anders en beoogt nog voorheeft, als in onze zielen het vuur van een heilige dankbaerheit t' ontfleken, en tevens een kragtige wederliefde tot hem onzen grooten en getrouwen weldoender. Die ook door liefde en weldaden niet bewoo-en wert, waer door zal die bewogen werden ? Wonderen baren in den menfeh verwondering, dreigementen vreze, plagen anxft en fchrik, maer weldaden, liefde en genegentheit tot den weldoender. 'Tis ook Godts wil en gebodt in de heilige boeken, en 't was t' allen tijden de praktijk van alle Godt cn deugtlievende menfchen. Weeft dankbaer in alle dingen, fchrijft Pau'us aen die van Theflalonica, ' want dit is de wille Godts in Chriftus
Jefts
a Efa. i -.z,;. b Hshr. 6; 7,8. c Tbejf. 5.-18.



Fretïkaetzie. 3
jefas. En aen de Ephezers gaf hy dit bevel, d Dankt alle tijt, over alle dingen- Godt ende den Vader in den naemvan onzen Heer fef'tsChriftus.
D' erkentenis van de goddelike weldaden, was ook al van dén aenbeginne der werelt, onder alderlei zoort van menfchen, zelfs onder 't blinde heidendom, zo algemeen , dat de natuurlike reden zelfs deze pligt het menfchelik geflagt fchijnt ingedrukt te hebben : want waer uyt hadden eertijts die veelerlei offerhanden, onder allerlei zoort van Heidenen, heur oorfprong, als uyt die algemeene erkentenis van Godts weldadigheit aen de menfchen ? Sïaetmen in 't byzonder het oog op de voorbeelden der vroomen in de H. Boeken , noit hebben godtvrugtige menfchen eenige byfondre weldaden van den Almagtigen genoten , of hunne herten zijn als fpringbronnen van dankbaerheit ontfprongen , en hunne tongen en lippen tot heilige lof en dankzeggingen losgeborften. Dit getuigen dePfalmen van Mofes , van David en andere godtvrugtigen gedigt, die onder de naem van Davids Pfilmen gelezen en gezongen werden. Wat zijn de meefte derzelve anders dan betuigingen van Godts bizondere weldadigheit en wonderbare verloffingen uyt meenigerlei zwarigheden, nood en gevaren ? Wat behelzen dezelve anders als heilige lof en dankzeggingen tot den Almagtigen, voor zijne merkelike en bizondre byftant in tijden van verlegenheit en verflegenheit ? Kortom , wat befpeurtmen in dezelve kragtige blyken en bewyzen van dankbare zielen voor de verkrege byftant en verloffingen!
Maer , is 't dus redelik, en is 't op 't goddelik bevel nevens de voorbeelden van alle vroomen gegrondt , datmen den Almagtigen dankbaerheit bewyze voor d' ontfangene weldaden; 't is immers zo redelik ja nodig , datwe door ootmoedige gebeden hem tot onzen genadigen weldoender tragten te behouden. Wantisd'Almagtige , gelik hy waerlikis , de fontein alles goeds, de bronader van alle heil en zegen , na ziel en lichaem , en moeten alle weldaden , cn goede gaven van hem, als den vader der ligten, afkomen j wat is'er dan ook redeliker en nodiger , dan datmen hem daer om aenroepe en bidde ? 'Tgebedt is immers een zeer kragtig , ja'genoegzam 'reenigfte middel , om d' ingewanden der goddelike barmhartigheit t' ontfluyten , en te bewegen tot genade , tot hulp enbyfhndt , tot trooft en verloffingin allerlei noodt en ongelegentheit naer ziel en lichaem. Bidt, zegt Godts groote Soon Chriftus zelve , en u zal gegeven worden, e Klopt en u zal open gedaen worden. Want eenygelik die bidt, die ontfangt. En. Indien gy uwe kinderen weet goede gaven te geven, boe veel te meer zal «we
A % vader
d Eph. 5:29. e Mattb. 7; 7,3,11.



4 Dank em Biddag
-vader die in de hemelen is , goede gaven geven den genen dieze van hem btddm ? En hoe wijdt itrekt zig zijne toezegginge. ƒ Ik zegge u, alk dingen , dte gy biddende in den gelove begeert , zullen u geworden. Ta g Voorwaer , voorwaer , zeg ik u, al wat gy den Vader zult bidden in mynen noem, dat zal hy u geven. Hoe de Propheet Elias , een menfeh. zeit facobus, van gelijke bewegingen als wy, door zijne gebeden, als met een ileutel, den Hemel geopent heeft , is bekent; en d' Apoftel toont met dat voorbeeldt , hoe veel een kragtig gebedt by Godt vermag. Trooftelik is dieshalven deze vermaning van. Paulus. b Weeft in.geen ding bezorgt, maer laet uwe begeerten in alles door bidden en fmeeken . met dankzege bekent worden by Godt. Want hy is de gene , tot wien Konink David met zulk een vertrou wen,zeide. i Gy, è Godt! zijt my tot een fthuylplaets, a9 behoedt myvoor. benaeutheit, en daerom, voegt hyder by, zal u een y der heilige aenbidden. En met hoe zekeren ondervinding fpreekt hy van de vrugt en kragt der gebeden doorgaens in zijne pfalmen , die veel al niet dan ernlhge en kragtige gebeden zijn. k_ Want ik hebbt den Heere, zegt hy «r*. zogt , namelik door vierige gebeden , en hy heeft my geantwoordt en%t alle mijne vreeze gereddet. De elendige, dus vervolgt hy, riep, en de Heere boordde, en verlofte hem uyt alle zijne benaeutheden. I De oogen des Heere zyn over de regtvaerdigen , en zijne ooren tot haer gebedt. Zy roepen en de Heere hoort, en hy redze uyt alle hare benaeutheden. En wederom m De Heer is na by allen die hem aenroepen. Hy doet het welbehagen der gener die hem vreezen , hy hoort hunne gebeden en verloftze.
Dit dus zjjnde, Waerde Chriftenen, wie en zier dan niet, datwe ten allen tijden verpÜgt zijn, ter eener zijde den Almagtigen te loven voor d' ontfange ne weldaden naer ziel en lichaem ; en ter anderer zijde Hem vierluik te bidden om zijne goddelike genade en byftandt in allerlei gelegentheden ? In zonderheitzijnwe hier toe verbonden , wanneer d'Allerhoogste ons eenige brzondere weldaden bewezen heeft , en wy zijne verdere en Jbizondere genade en hulpe op 't hoogft van noden hebben. Indien we nu oit-, tot lof en roem van de goddelike weldadigheit , en tevens tot ernftige en ootmoedige gebeden om zijne onverdiende genade en barmhartigheit over ons lieve vaderlandt , verpligt waren , 'tis de tegenwoordige tijdt en gelegentheit die wy beleven.. Du wil dan ook onze Hooge Overheit dat we op dezen dag in onze dankzeggingen.en gebeden tot den Almagtigen opentlik erkennen.
f. Mare. i1 : 24. g Job. 16: 2}. h Phil. 4.- y. i pM , , . c _



Predikaetzie. £
Dit 's het oogmerk van hunne godtvrugtige relblutie, nopende de uytfchryvinge van dezen Dank vaften Bedendag -y 't is ook het oogwit van onze godtsdienftige byeenkomft. Op datwe dan als regtfchape onderdanen van dezen Staet , aen welkers heil en behoudenis ons zo veel gelegen is, 'tgodtvructig bevel van 's Landts Vaders , naer behooren mogen nakomen en gehoorzamen , zo zullen we ons zelve en uw aendagt daer toe tragten optewekken met het verklaren en toepaffen van de voorgeleze vermaninge van den Apoftel , in welke ons de navolgende zaken voorkomen , diewe wat breeder zullen ontfouwen.
I. Het bevel van Paulus aengaende d'openbaere gebeden in de vergaderingen der gelovigen.
II. Voor wien de gelovige te bidden hebben; namelik , voor alle menfchen in't gemeen , en in'tbizonder en voornamentlik voor Koningenen Overheden.
III. De kragtige beweegredenen om dit goddelik bevel natekomen , welke deze twee zijn. \ de heilzame en heerlike vrugt en uytkomft van zulke gebeden, namelik. een geruft en ftil leven in alle godt&aligheit en eerbaerheit, het befte en wenlchelikfte dat we op aerde van Godt bidden en begeerenkonnen. 2 Hoe goet zulke gebeden in zig zelve , en hoe aengenaem ze by Godt , onzen Zaligmaker , zijn.
Belangende het eerfte j d'Apoftel zegt. Ik vermane dan voor alle dingen ére Hy hadt in't voorgaende hooftftuk zijnen Timotheus onder andren vermaent , dathy den goeden ftrijdt zoude ftrijden , houdende het gelove en een goede confeientie ; willende namelik , dat hy als een wakker en trouw lecraer zorgvuldig en naerftig zou toezien , dat de valfche leeraers, » alsHymeneus,. Alexander en Philetus , door 't invoeren van hunne fchadelike leere, o dat d' opftandinge reeds gefchiedt was , de gelovigen niet en ontroerden , nog hun gelove en hope verkeerden; naerdien hun woordt of leere gelijk de kanker zoude voorteeten. Noemende dus de laftige bediening van 't leerampt een ftrijdt; niet alleen, om dat Timotheus nevens alle gelovige een onverzoenbaren oorlog te voeren hadt tegen den Sathan , de werelt enhet vleelch : maer ook , om dat hy in't bizonder , als een leeraer en voorganger , te ftrijden hebbende tegen die verleiders , die dagelix in meerder godtoosheit p toenamen , niet dan harde en fcherpe bejegeningen en allerlei kwaedt , kwelling en vyandfehap , even als een lbldaet in den oorlog , van hen te verwagten hadt. Na dat hy hem dan bevolen hadt als een'wakker
A 3 krijgsn lTim.it Zo. o 2 TjV?;.2; j7,19. p zTim.Z:\6.



6 Dank en Biddag
krijgsknegt te ftrijden « voor het gelove, :'t welk eenmael den hêliem over ' gelevert was, vermaent hy hem wijders tot de bizondere pligtcn , die hv in dezen geefteliken ftrijdt hadt waertenemen , en hy begint nïde vooreeleze woorden van t geen hy boven alles voor hem noodzakelik hield, ze-lende Ik vermane dan voor alle dingen &c. bö
Gelykerwijs de Roomze Kcyzers aen hunne Stadhouders en Landvoogden bevelen plegen te geven, naer welke zy zig zelve in hunne bedieninfe te dragen hadden , dusgaf ook hier Paulus in de perzoon van Timotheu bevelen aen d' Opzzenders en Leeraers , onder welke deze een der voornaemfte ennodigfewas , dat 'er fmeekingen , gebeden , voorbiddingen en dankzegSZfncTc n Vm menïchm> V09r Ko»in&™ en alle die inboog
■ D'Apoftel zeit met nadruk. Ik vermane voor alle dimen. Welke wooraen hier geenzins van hem gebruikt werden in de betekenis, dieze zomtijts by de fchryvers hebben, welke een zaek zullende verhandelen, dezelve p£f gen te gebruiken om te kennen te geven waerze eerft in ordre van fpreken 21 en : want d' Apoftel zag hier op de waerdigheit en'tgewigt der zieke willendetekennen geven van hoe groot een belang mJ^m^L penbare gebeden zijn in de byeenkomften der gelovigen, hoe nodig en dien! fcgtotbevordering van d'eeredes Alderhoogfte en de zaligheit de menIchen. Vooralle dtngen, is dan hier zo veel als, boven alle dLen In welke oetekems het woordt in de grondtael ook meer als eens van den Heilandt ge! bruikt wiertin zijneletfen en waerfchouwingen. Dus verftondr hy 'tin die bekende les. r Zoek eerfl het Koninkrijk der hemelen; niet in ordre van tij namelik, maer boven ale dingen, ofeeniglik, als het waerdigfte, hetnood^kehkfte, ja s dat alleen nodig is. Indien zin zeide hy ook tegens zijne difcipulen , toen hy ze waerfcjouwde voor de geveinftheit der Farizeén Vooreerfl datis, boven alles of voornam entlik, ? wagt u voor den ^ Mem der Fanzeen. Dus zag dan onzen Apoftel, in deze fpreekwijze eigent ikopdenoodzakehkheit en'tgewigt dezer leffe nopende de gebeden voor alHè menfchen,, en in 1 bizonder voor de Koningen en alle die fn hooc. heit zijn: Dit gaf hy nog nader en klaerder daer mee* kennen , dat hy dit bevel met met een enkel woordt, maer met vier woorden te gelijk uy tdrul te, noemende niet alleen het algemeene woort , maer ook'W/»-
gen, voorbrdd^en en dankzeggingen, tot een bewijs, dar hy dit bevel hooe geagt wdde hebben. Want zelden plegen de heilige fchryvers zonder ge-
q Jud. v. r Matb. 6:33. s Lm. io: 42. t U<\ i2; £



P R. E T I K A E T Z ï E.
wigtige oorzaek, meerder woorden van gelijke betekenis tevens te «brui ken maer dan alleen, wanneerze de noodzakelikheit van een zaek willen aenwijzen. Maer om ter zaek te komen.
f™™ane zeit d' Apoftel , vooralle dingen , dat gedaen worden fineekmgen gebeden, &c. Om dit bevel vanPaulus welte behertigen , moetenwealvorenseenregt begriphebben van de noodwendigheit en'tgewigt van die voornaemfte pligt in de godtfdienft , het gebedt Vot denAlmagtigen Tisgewisenzeker gelykerwijs het een bewijs van Godts groote hefdetotdenmetigenmenfchis, dat hy ons vryheit vergunt, ominendoor Xd, f°Sg!t-g , ^Z7nen Senadenthroon tegenaken; dat alzo het gebedtmfgeliiksdregodtedienftigeeerbiedenisis, wae" door den Alderhooa. ften de grootfte en hoogfte eere wert bewezen. Want die Godt bidt , erkent hem voor d'alderwijfte , d'alderhoogfte, en d'alderbefte, diewaedig ls alleen aengebeden. Voor d'alderwijfte, als dewelke alwetende, onze gebeden overal hoort, onze zuchten , wenfchen en begeerten verftaet, alle onze noodenenzwarigheden weet; en naer zijne wijsheit ons helpen en redden kan , wanneer der geen hu p nog uytkomft voor handen fchijnt, ja wanneer alle helpers hulpeloos en alle raders radeloos zijn, Als d' adderhoogfte enalmagtige , by wien niets onmogelik is , diedeheelegefchapenarumin Zijn gewelt heeft, alle fchepzels , zigtbare en onzigbare beheerfcht, en als werktuygen van zijn almogende regterhandt kan gebruiken om de vericgenen wonderlik en bizonderhk te redden. Als d' alderbefte, die ten hoo.ftegoed of gelyk zijn eige zoon Jefus Chriftus , de weerglans zijner heerlikhek er! uytgedruktebeeldtzijnerzelrftandigheitfprak , Alleen 'goed, datis, nden hoogftengraed ofvolmaektelikgoelen de bronader van alle goed , zegen en zahgheit is die naer zijne goedertierentheit , menfchlieventheiten barmfertigheitdenmenfchhelpenwilopzijne gebedenen fmekingen. . Die dan Godt bid, erkentmhemdiegoddelikewaerdigheirenmajeftdr, dieonfaelbarea wetenheit, die acnbiddelike en ontzachelike almogentheit en onbegrijpelike goedemerenheit en menfchlieventheit. D'erkentenis van deze goddelike eigenfchappen was ook altijdt de grondflag van de gebeden der Gelovigen Dus lieten zig daerom d' Apoftelen onJer andrendus hooretTia hunne bede over de bediening van't Apoftelampt, daer Judas van afgeweken was. * Gy Heere, gy kenner der herten van allen! tot een bewijs van hungeloof-nopendedegoddelikealwetenheit Dus erkenden de gelovien, m hun ernft!g gebedt voord'Apoftelen , de goddelike almogentheit met



8 Dank ek Biddag
deze woorden, x Heere! gy zijt de Godt, die hemelen aerdegemaekt hek, -en alle dingen die tn dezelve zijn! En dus was d' erkentenis van de goddelike goedertierenheit, de grondlïag van die trooftelike vermaning , diejacobus aen de gelovigen gaf y Indien yemandt van u wijsheit ontbreekt , dat hy ze van Godt begeer e, die een ygelik mildelik geeft , en niet en verwijt, enzyzal hem gegeven worden. Hierom wilde die zelve Apoftel , dat de gelovige Godt erkennen zouden, voor hunnen vader, die met een vaderlike, dat?s, de grootfte en hoogfte liefde en genegentheit tot hen ingenomen is, en van Wien K <*lle goede gaven en volmaekte giften afkomen. Hierom zien we dan cok , dat het geloof van deze goddelike eigenlchappen , Konink David weleer zulk een vaft vertrouwen op den Almagtigen hadt ingtboezemt, datmen hem deze en diergelike woorden hoorde uytten in zijne Pfalmen. a Veele ft aen tegen my op, en zeggen van my. Hy en heeft geen heil by Godt.' Dog gy, Heere.' zijt een fchildt voor mj, mijn eere, en die mijn hooft opheft. Ik riep ■ tot den Heere, en hy verhoorde my van den berg zijner heiligheit. Wederom. Godtisonseentoevlugt en fterhe. Hy is kraztelik bevonden een hulpein benaeuwtheden. b Daer om zullen wy niet vreezen, al'veranderde de aerde haer plaets, en al wier den de bergen verzet in't herte van de zeen. De Heer der heirfcharen is met ons; die d' oorlogen doet ophouden , denboov verbreekt, de wagenen met vier verbrandt. En nog eens. Looft de Heer der Heeren, want zijne goedertierenheit is in eeuwigheit; die de hemelen met verftandt gemaekt, en d^ aerde op het water uytgefpannen heeft.' Die d' Egyptenaers in hunne eerftgeborenen geflagen , en ifrael uyt het midden van hen met een fterke handt en uytgeftrekten arm uyt gebragt heeft. Die de Schelfzee verdeelt, Ifrael door het midden van de zelve gevoert, en Pharao met zijn heir daer in geftort heeft. Die aen ons gedagt heeft in onze nedrigheit, en ons onze tegenpartyders ontrukt. En daerom. c Welgelukzalig is hy , die de Godt Jacobs tot zijn hulpe heeft, wiens verwagtinge op den Heer zijnen Godt is, die hemel en aerde gemaekt heeft! Want, de Heer is na by allen die hem aenroepen , hy doet het welbehagen der gener die hem vreczen, d hy hoort hun geroep en verloftze.
Waer uyt dan wyders aftenerhen is , dat het gebedt een van de wezentlikfte deelen van den Godtsdienft, en tevens van d' aldergrootfte waerdigheit is. Want naerdien tot een regtlchape gebedt het geloof en een godtvrugtig gemoet vereift wert , waer in de geheele godtsdienft gelegen is, zo wei t daerom .door het gebedt meermaels de godtsdienft zelve betekent.
Dus
X AEl.iii*. y J«s.\:$. z Jac.iny. a P/al 7:3,4,^. b Pfd.A6:2,}>2,io. e P/4.136:3,40-. d P/al. 146:5. e P/4.145; 18,19.



Predik abt zie. o
Dus wm'er in dien zin gezeit. ƒ Zo wie de naem des Heere zal aenroepen, die zal zalig worden. Dat het ook een groote en waerdige zaek is, blijkt daer uyt, om dat het gebedt een aenipraek tot d' Alderhoogfte Godt is, waer door de .menfeh met zijn hert en genegentheit, als door en bovenal wat zigbaer-is, henen ftijgt, en tot in den onzigbaren hemel doordringt. Waerom yemant eertijts zeer wel zeide. Wilt gy geduurig met Godt zijn, bidt dikmaels en lees de heilige fchriften : want in 't bidden fpreken wy tot Godt, en in de H. Schriftuur fpreekt Godt tot ons. 'T gebedt is dan een der alderbefte , een der voornaemfte en heilzaemfte oeffeningen der godtzaligheit. 'T is als den adem van een goddelik leven, en 't regte middel waer door onze gemcenfehap met Godt onderhouden wert , waer in we onze ziel en genegentheden voor Godt uytftorten, en waer op d'alderhoogfte ons wederom begenadigt met den invloedt aller, geeftelike gaven en vertrooftingen : want wierden oit menfchen,, ja Koningen en Vorften , door ootmoedige gebeden bewogen; hoe veel te meer die göedertiere Godt en Vader, om zijnen geeft: en genadegaven den genen te geven , die dezelve door hunne gebeden ernftelikvan hem begeeren ? Immers dus redecavelde de Heilandt Jefus in die bekende woorden, g Indien gy die boos zijt, uwe kinderen goede gaven weet te geven, hoe veel te meer zal uwe Vader, die inde hemelen is, goede gaven geven dengenen dieze van hem bidden ?
Hoe noodwendige ook deze voorname pligt der Godsdienft ten opzigt van ons menfchen zy, is onnodig aengewezen. De kennis en\gevoelen van onze nietigheitenbehoeftigheit, de lcragtigfte prikkel tot het gebedt, overtaygt ons hier af volkomentlik. Wy zijn menfchen, die teenemael van Godt afhangen, welkers leven voor veelerhande gevaren bloot .geftelt , en van alles behoeftig is , zo ten opzigt van onze dierlikeen lichamelike, als ten opzigt van onze geeftelike ftaet. Naer 'i lichaem hebben we alles tot onderhoudt van dit dierlikeleven, namelik, voedzel en dekzel van noden; en we zijn daerenboven veele rampen en elenden, allerlei ziekten en fmertelike toevallen, en veelerlei kwellingen van andre menfchen onderhevig. Naer de ziel en onze geeftelike ftaet, zijnwe teenemael behoeftig vanalies wat tot onze zaligheitnoodzakelik is, als, de verligting van ons verftaudtmetde kennis van de goddelike wil, de wijze beftiering van onZe wil en genegentheden om te wandelen inde wegen des Heere, de genadegaven van den H. Geeft, de vergiffenis onzer zonden en het eeuwige leven; behalven dat onze zielen de gedurige en aldergrootfte gevaren en verzoekingen van het:
B vleefch,, ï Aa.Z-.zi. Rom,io;i}, uytJoèl.2:Z} .g Matb.7: ii. Lhc.h:i^



ia Dank en Biddag
vleefch, de werelt en den Sathin, nevens de haet en vervolgingen van oa— vroome en ongelovige menfchen onderworpen is. Deze groote behoeftigheit na ziel en lichaem, doet ons dan ziende noodzakelikheit van de goddelike genade en byftant, en tevens hoe noodig het gebedt zy, om-dezelve van den hemel aftebidden. Hoewel dan d'alderhoogfte door het gebedt geheiligt en verheerlikt, en als onzen Godt, onzen Vader en weldoender erkent wert; 't is egter een pligt diewe eigentlik om onzent wille hem bewijzen, om van zijne goedheit te verkrygen 't geen ons noodig is..
Dit doet ons dan ook zien > hoe groot de kragt en vrugt van onze aendagtige en ootmoedige gebeden zy. En hoe konnen we dit metklaerderen kragtiger woorden uytdrukken, als de Zaligmaker der werelt reedsgedaen heeft in die bekende woorden. /; Bidt, en uzal gegeven worden. Zoekt, gy zult vinden. Klopt en uzalopen gedaen worden. Want een ygelik die bidt, die ontfangt. En /' Ik zegge u, indien 'er twee van u t' zamen jtemmen op der aerde over eenige zaek, die ze zouden mogen begeer en, dat die hen zalgefchieden van mijnen vader die in de hemelen is. Ja. k Voorwaer, voorwaer, zeg ik u, al wat gy den vader zult bidden in mijnen naem, dat zalhy u geven. Wat is het gebedt dan anders, alseenfleutel des hemels, om d'ingewanden der goddelike barmhartigheit t'ontfluiten, de ladder Jacobs langs welke wy tot Godt in den hemel opklimmen, het fteunzel van ons geloof, devoedfter onzer hope, de voorfpraek der boetvaerdigen, de troolf. der bedroefden 5 de bron der genade, de moeder en bewaerfter der deugden, de lpijs en 't voedzel onzer zielen ? Want het verzoent de goddelike gramfehap, 't verwerft de vergiffenis der zonden, *t'verdryfr de gebreken, 'tverloft ons van perioden, 'tontfteekt in ons het vier der goddelike liefde, ja't is een oeffening der voornaemfte en befte deugden. Want het geloof, die voortreffelikfte hooftdeugt der kriftelike Godtsdienft, toont hier haer kragt, naerdien het de ziel van het gebedt is; de hoop niet minder, naerdien degrondflag onzer gebedenis, het vertrouwen op de genadige hulp en barmhartigheit Godts. De liefde vertoont zig ook hier op 't kragtigft, om datze ontfteken door d' aendagtige overweging van de goddelike goedertierenheit, niet alleen voor ons zelve, maer ook voor onzen naeften bidt. En naerdien ons gemoet, door den yver enaendagt in't bidden, van'taerdze en lichamelike afgetrokken, hemelwaerts ftijgt, zoo leertmen door 't gebedt meer en meer zig zelve, de werelt en alle wereltze begeerlikheden verzaken, en zijnen wandel in den hemel hebben. En gelijk de genadegaven van den heiligen
geeft
h Maib. 7:7,80*. Luc.iitlo. i Math.lS:l9. k Job. 14:13. en 16,23-'



Predikaetzie, u
geeft hier door in ons verfterkt en vermeerdert werden, 20 toonenze ook hier hunne voornaemfte kragt en werking, dwijlze ons verftant meer en meer verligten met een klaerder gezigt van de hemelze goederen, het geloof en de hoop verfterken, en onze ziel als met aren/Vleugelen in de hoogte opvoeren, daer Godt, onzehoogfteenopperfte goet, en onze waerdlfe fchat is. Zie. zowaerdigenen voorrreffeliken zaek, zo noodzakeliken pligt is't gebedt, en zulke voorname en heilzame deugden oeffentmen in het zelve Metregt wil dan ook onzen Apoftel, dat een Chriften, als een geeftelik krygsknegt, nevens den gordel der waerheit, het borftwapen der geregdgheit, de vaerdigheit van't Evangelie, denfchildt desgeloofs, den helm der zahgheit en het zwaerdt des geeftes, zig ook wapene / met biddinge en fmeekmge, biddende tot aller tijdt in den reeft, en tot het zelve wakende tot alle geduurigheit : nademael het gebedt als het pnnt en ftael is van die goddelike wapenen.
Hoe groot nu ook de kragt van een ootmoedig en gelovig gebedt zy, en hoe veel het by den Almagtigen en goedertieren Godt vermag, toonenons d ontelbare voorbeelden, die we inde heilige boeken vinden aengetekenr. Men kan van de kragt en vrugt des gebedts zeggen, 'tgeen de goddelike ichryver aen de gelovige Hebreen fchreef van de kragt des geloofs, de ziel van 't gebedt. De tijd zal my ontbreken, zoude ik verhalen van Gedeon, en Barak, enSimzon, enjephte, cn David, en Samuel, en de profeeten, welke <loor het gelove Koninkrijken hebben overwonnen , geregtigheit geoeffent de beloftenijjen verkregen, de muylen der leeuwen toegeftopt, de kragt des vuurs uytgeblujcht, de ftherpte des zwaerts ontkomen zijn , uyt zwakheit kranen hebben gekregen, mdenkryg fterk geworden zijn, heirlegers der vreemdmop devlugtgebragt, en hunne dooden uyt d'opftandinge wedergekregen hebben m Heeft niet Mofes door zijne gebeden d'Amalekiten overwonnen, endoor Zijne voorbiddingen de morrende Ifraèliten meer als eens voor Godts toorn en de gedreigden ondergang bevrijdt ? Deed' jofua door zijn gebedt de Son niet iril ltaen te Gibeon en de Maen in 't dal van Ajalon ? Wiert het rna^tig en verfchrikkelik heirleger van Zerag de Moor, door't gebedt van den godtsdienftigenKoninkAza, niet teenemael verflagen ? Wierrook het matige leger der Ammoniten, Moabiten en van 't gebergte Seir, niet verflagen door 't gebedt van Konink Jofaphat, als'talderkragtifte wapen ? Door't gebedt blufchten immers de drie jongelingen de kragt des vuurs, en flopte Daniël de muyl der leeuwen. Op 't gebedt van Elias liet d' Almagtige het
R
- vier 1 Epb. 6:18, m Heb. xi; 32, 33 &c,



n Da n k en R i d r> a c
vier uyt den hemeldalen, om de krijgfluiden te dooden, en om zijn offer t' ontfteken en te verteeren. Ja door't gebedt floot die zelve profeet den hemel, en opende dezelve wederom als met een fleutel, zoo datze regen gaf in overvloedr. Door 't gebedt verkreeg Konink Hiskias , na dat hem de doodt van Godts wegen was aengezeit, nog vyfticn jaren levens. De gebeden van den godtvreezenden Hooftman Cornelius drongen ook zo kragtig tot in derden hemel, dat hem een Engel toegezondenen bevolen wiert d' Apoftel Petrus by hem t'ontbieden, die hem onderwees in de leer en doopte in den naem van Tefus Chriftus. Door 't gebedt kwam de verloore zoon weer indegunft enin'thuys van zynen vader , en kreeg de boetvaerdige tollenaer de vergiffenis zijner zonden en ging geregtvaerdigt uyt den tempel. Ja door de gebeden der gelovigen vielen de ketenen vanPetrus handen en voeten, braken de floten en grendels van de deuren des kerkers, en wiert hy wonderlik en bizonderlik uyt de gevankenis en van de doodt verloft. Dus waeragtig is het zeggen van David. De Heere is na by de gebrokens van herten. Zy roepen, en de Heere.hoort, en hy redtze uyt alle hunne benaeutheden.
Nadien dan het gebedt zo voornamen pligt van de Godtsdienft, en zoaengenaem en kragtig by Godt is; zo hadt immers onzen Apoftel gewigtige redenen om te bevelen, dat'er fmeekingen, gebeden, voorbiddingen en dankweggingen gedaen- werden.
Dat d'Apoftel het gebedt deze verfcheidc benamingen geeft, is, om dat'er zo vele en verfcheide zoorten van gebeden zijn, welke na de tyden en gelegentheden,daerof wy zelve of andere ingeftelt zijn, gefchikt plegen te werden.. Dns zijn fmeekingen, afbiddingen van eenig kwaedt 't -een ons drukt j of ook betuigingen van onze noodt en behoeftigheit aen den alderhoogften : want het woort inde grondtael is afkomftig vaneenwoort 't welk, gebrek hebben, betekent. Dus was hes driemael herhaelde gebedt van den Heilandt Chriftus in den Hof van. Getzemane, « Vader! indien het mogelikis, het deze drinkbeker van my voorby gaen ! een fmeekinge, om van die groote droef heit, die zijn heilige ziel zo prangde, verloft te werden ; weshalven ook den heiligen fchrijver aen de Hebreen hier op Ziende, onder andren zegt, dat de Zaligmaker , m de dagen zijnes vlee(chs\ gebeden en,fmeekingen , met fierke roepingen en tranen , opgeoffert heeft o Dus was ook het gebedt van Paulus , om van den Engel des Sathans, die hem met vuyften floeg., verloft te werden, een fmeekinge : want hy
had
a Matb.z6:}9. o Htk&y.



Preti ka e t z i e. 13
had-den Heere driemael, dat is, dikmaels gebeden, om bevrydinwe van dat: kwaedt.
Gebeden, zijn heilige en ootmoedige aenfpraken en verzoeken, omeenig goedt of heil lichamelik of geeftelik, 't welk ons tot dit en tot het toekomende leven noodig en dienftig is. Want het woordt in de grondtael komt van een woordt 't welk wenfchen en begeer en beteekent. Dus wil Jacobus, dat P zoyemandt wijsheit ontbreekt, dat hyze van Godt begeere, namelik door gebeden. En Paulus, .datwe onze q begeerten door bidden bekent maken by Godt; om datwe, namelik, dewenièh en begeerte onzer ziele in'to-ebedt als openleggen voor Godt. Dus ftaet'er met een bizondre nadruk van Hanna Samuels moeder, datzy r van ziele bitterlik bedroeft zijnde, totdenHeere badt en zeer weende, en hoewelze hare lippen alleen roerde, zonder met bies ftem eenig geluydt te geven, datze hare ziele dar is, de wenfch en begeerte van haer ziel, uytgegoten heeft voor het aengezigte des Heere. De Joden noemden daerom het gebedt een uytgieten des herte; daer David op zag, toenhy d' Ifraeliten tot ernfrige gebeden willende aen maen en, en Godt genoemt hebbende, s zijn heil en eer e, de rot/leen zijner fterkte, en zijne toevlugt, tot hen zeide. Vertrouwt op hem t' aller tijdt, 0 gy volk, fort u lieder herte uyt voor zijn aengezigte : Godt is ons een toevlugt.
Foorbiddingen, zijn gebeden voor onzen naeften; met welke we Godt bidden , dat hy van het kwaedt 't welk hem drukt verloft en bevrijdt werde- of dat hy 't goedt, 't geen henxontbreekt verkrygen mag. Dus badt A brahara eertijts voor d' onheilige Sodomiten. Dus badt Chriftus voor de booze Joden, die hem kruycigden en nog lafterden in zijn uyterfte, Vader! vergeef het hen, want zy -weten niet watze doen. Dus badt Paulus voor de gelovige Efezers, dat de Godten vader der heerlikheit, henmogtgeven t 'dengeef derwijsheit, en der openbaringe in zijne kennijfe, namelik, verliqtede oogen. des verflants. &c En dus beveelt die zelve Apoftel, niet alleen datwe bidden zullen voor alle heiligen; maer ook hier in onze text v voor alle menfchen, en in 't bizonder w voor Koningen en alle die in hoagheit zijn*. 'T is ook een goddelikbevel, datwe voor eikanderen bidden. Ja zelfs wertonszomtijts belaft, datwe de voorbiddingen van anderen voor ons verzoeken. Dus belafte Godt eertijts den Konink Abimelech, dathyde * voorbiddinge van Abraham voor zig verzoeken zoude, cn Jobs vrienden, datze door zijne voorbiddingen hunnen toevlugt zouden nemen, y Ja d'Apoftelen zelve, hebben
B ? zig
t Epk.v 16,17. v ttid.6:i8. wjrfc.5;x6. x Gen.Zo:7, y 7^44;8>



Dank en Biddag
zig zelve meermael de gebeden der gelovigen aenbevolen, en hunne voorbiddingen verzogt by d' alderhoogften. Dus fchreef Paulus aen de gelovigen te Romen. * Ik bidde «, hoeders, door onzen Heer Jefus Chriftus, dat gy met my ftrijdet in dengebede tot Godt voor my. Dus wilde hy, dat d'Efezers met alleen voor zig zeiven, en * voor alle de heiligen; maer ook in 't bizonder voor hem, zouden bidden, b 0p dat my het woordt gegeven werdeinde opemnge mijnes mondts met vrymoedigheit, om de verborgentheit desEvano-eIwms bekent te maken. Dus wierd'er voor Petrus, toen Herodes hem in de gevankems geworpen hadt, c van degemeinte een gedurig gebedt tot Godt doen. En hoe d' Apoftelen voor de welftandt der gelovigen, voor den aenwas en vermeerdering van hun gelove, en andre nodige zaken, fteets gebeden hebben, zietmen overal in hunne brieven.
Dankzeggingen, eindelik, zijn gebeden in welke Godts naem en zijne eigenlchappen, als zijne almogentheit, wysheit, goedertierenheit en barmnartigneit, m zijne weldaden op 't heerlikft gebleken, geroemt en geprezen werden; 't zy dan dat die weldaden aen ons of anderen zijn bewezen Want gelijkwe voer anderen moeten bidden , zo zijnwe ook verpligt voor anderen Godt te danken. Deze weldaden zijn of lichamelike, die tot dit leven behooren; of geeftelike, welke de welftandt onzer ziele en het eeuwi-e leven betreffen. De weldaden, welke dit leven aengaen, zijn de fcheppinge, d onderhoudinge, de regeringe en vaderlikc voorzienigheit Godt* De geeftelike, zijn onder andren, de liefde Godts in't geven en zenden van zijnen Soon tot een Zaligmaker, de genadige roepinge tot het eeuwige leven de vergiffenis der zonden, de gaven des H. Geeftes, &c. Voor de lichamelike weldaden heeftmen menigvuldige dankzeggingen in Davids Pfalmen En voor de geeftelike, leid ons d' Apoftel Paulus de lof en dankzeggingen in den mond en op de lippen , in deze woorden, v Gezegent zy de G^odt en Vader van onzen Heer Jefus Chriftus, die ons gezegent heeft met alle geeftelike zegeningen inden hemel in Chriftus. En Petrus met deze woorden d Ge looft zyde Godt en Vader van onzen Heer Jefus Chriftus, die naer zijne groote barmhartigheit ons heeft wedergeboren tot een levende hoope, door d> opfiandmge van Jefus Chriftus uyt den dooden
Maer behalven deze algemeene, bewijft Godt ook menigmacl eenige bi-
zon-
iTheJf.5:23. Hck.l};Z0,Zl,<7c. C Epb.v3. zCor.i-}



PftETXKAE TT IE. , f
zondere weldaden-,af aen eenig volk in 'tgemeen , of aen bisoudere perzonen , voor welke hem altijd dankzeggingen gedaen moeten werden. Dus dankte geheel Ifrael eertijts den Almagtigen voor de weldaedt der verlohW uytdegeweldenary van den EgyptilTchen TyranPharao; d infgelijx voor hunne verloffmge van d'onderdrukkingederKananiters; t ook naderhandt voor de verloffing en wederkering uyt de >t zeventigjarige gevankenis in Ba-
nI'idn^AWrï T h,un"eilTemPel- / EnhoemenigmaelKonink David d Alderhoogfte gedankt heeft voordeveelerleieverloflfngenuytverfcheide noden en gevaren, en van het geweldt zijner vyanden en vervolgers, blijkrdoorgaensin ZijnePlalmen. h *
En zijn deze dankzeggingen, als betuigingen van d' erkentenis en dankbaerheit onzer zielen, voor de: verkregen* weldaden , teenemael redelik en billik : want naerdien de weldaden ons aen Godt verbinden, en wy daer door zijne fchuldenaers werden, zo is de dankbaerheit als een zoort van betaiinge voor die weldaden; want naerdien we dezelve metter daet niet en konnen vergelden, zo gefchiet zulkx met die lof en dankzeggingen waer mede wy Godts weldaden erkennen, en hem de eer daer van geven; zeggende met David. g Wat zal ik den Heere vergelden voor alle zijne weldaden aenmy bewezen ? Ik zal den beker der verloffmge opnemen, endmnaemdes Heere aenroepen. Ik zal u offeren een offerhande van dankzemn£e. Ook is de dankbaerheit diemen in de dankzeggingen betuygt, den Alderhoogften zo aengenaem, dat hy dezelve als een welbehagelike offerhande houdt. Wznt wtedankofirt zeithyzelve, b die zal my eeren. En't wasdaerornDavids bevel aen frael. Offert Gode dank; en de les v,n den godde i£n fchryveraen de Hebreen en alle gelovigen. Laet ons dandoorhem, teweten jefus Chriftus, i altijt Gode opofferen een offerhande des lofs, datis, de vrugt der lippen die zijnen naem belijden. J
Dufdanige fmeekingen dan, gebeden, voorbiddingen, en dankzegden, Wil nuonzen Apoftel, dat'er gedaen werden voor alle menfchen in'tfemeen en in t bizon der ook, voor Koningen en alle die in hooo-heit zijn. S . ,"°eWfi het nu ZekerLis' datw^ zo wel by ons zelve in 't bizonder, als m topenbaer tot deze gebeden verpligt zijn, egter zietd'Apoftel hiervoor! namenthk op d' openbare gebeden in de byeenkomften der gelovigen Want gelykerwijs d'openbare gebeden in den tempel voor d> Arke def yerboadS tegelijk met d'offerhanden gedaen wierden, zo hebben ook d'Apoftelen , nader—
i ff» *



■i6 Dank ek Biddag
naderhandt in de vergaderingen der gelovigen, k. openbare gebederi ge-' daen, en ook gewik datmen hun voorbeeldt zou navolgen. Dus zietmen ook, dat deze openbare gebeden plaets hadden, ten tijde van Paulus, inde gemeinte was Corinthen. I Dus fchrijft Tertullianus ook van zijnen tijdr. m Wy komen by eikanderen, om gezamentlik als met vereenigde kragten Godt te bidden. Ditgeweldt is Godt aengenaem. Wy bidden ook voor de Kommen &c. En is de praktijk, van in'topenbaer en overluyd in de hyeenkomften der gelovigen te bidden, zo algemeen geweeft in de volgende eeuwen, dat de Leeraer Hyeronimus getuigt, dat het volk in't algemeen, meteen ftem als een donder op die gebeden gewoon was Amen te roepen. Hoewelwe dan in alle plaetzen heilige handen en herten tot Godt in den gebede konnen opheffen , en onze gebeden aen geen uy terlike tempels, gelijk wel eer onder de Wetgebonden zijn; egter konnen en moeten ook dezelve vooralplaets hebben, naer't voorbeeldt der Apoftelen en eerfte Kriftenkerkcn, in de openbare vergaderingen der Chriftenen. En dit wil hier onzen Apoftel, alshy Timotheus, en in zijn perzoon alle Opzienders en Leeraers, beveelt, dat'er gedaen werden fmeekingen, gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen; en dat L voor alle menfchen. 11. Voor Koningen en alle die in hoogheit zijn.
Dat de woorden, voor alle menfchen, in haer eigentlike betekenis, zo hier als in 't vervolg, moeten verftaen werden, blijkt uyt het geheele oogmerk van Paulus, Ook is'er geen reden, veel min eenige noodzakelikheir, omze anders, als in haer natuurlike betekenis, te nemen : want datmen uyt de woorden van Chriftus. n Jk en bidde niet voor de wereldt, maer voor de gene die gy my gegeven hebt, wil befluiten, datmen voor alle menfchen, naer Chriftus voorbeeldt, nieten kan of mag bidden, is een mifverftandt; naerdien de Heilandtin die bygebragte woorden, alleen voor zijne Apoftels badr, die hy onderfcheidde van de werelt, datis, dewereltze menichen, voor welke hy niet en badt, dat Godt zijnen vader op zulk een wijze hen wilde bewaren en befchermen , als wel zijne Apoftelen en dilcipulen, die hy de reedere zorge en hoede zijnes vaders bizonderlik wilde aenbevelen. Want dat hy alleen voorzijne Apoftelen badt, blijkt uyt deze duidelike woorden, o Heilige vader.' bewaertze in uwen naem. Doe ik met haer in de werelt was, bewaerde ikze in uwen naem, en niemant uyt haer is verkoren gegaen, dan de zoon des verderf. Ik en bidde niet dat gy haer uyt de werelt wegneemt, maer dat gy haer bewaert van den boozen. En wyders. Heiligtze in uwe waerheitj
want
k A8.6:4. 1 Cor. 14:15,16. m Tertnl. Apiloget, cap. 39. n Job.iy.^. o ^'cw/j6,7,8, ii, 12, > j, 16,17,18.



Predikaetzie. ' r?
watff, gelykerwijsgymy gezonden hebt in de werelt , alzo heb ik haer ook inde werelt gezonden; 't welk van niemandt anders dan van d' Apoftelen verftaen kan werden. En dat de Zaligmaker ook zelfs in dat gebedt, voor andre , en doe nog ongelovigen, gebeden heeft, blijkt uyt deze woorden, p en ik bidde niet alleen voor deze, namelik, mijne difcipulen, maer ook voor de gene die door haer woortmmy geloven zullen; op dat de werelt gelove dat gy my gezonden hebt. Ja aen 't Krüys badt hy zelfs voor de godloze Joden zijne vy-, anden. Men kan dan wel, naer 't voorbeeldt van Chriftus voor de gelovigen in't bizonder bidden : maer men moet ook volgens het bevel van Paulus in den text, voor alle menfchen bidden, en niemandt uytfluyten : want wanthoewelwe meeft verbonden zijn aen de huyfgenotendesgeloofs, aen. onze vrienden en bloedtverwanten, in 't bizonder ook aen de Koningen en. Overheden, egter zijnwe fchuldig ook voor alle andre menfchen, ja zelfs voor onze vyanden te bidden , naer de les en't voorbeeldt van Chriftus, q van Stefanus, en van Paulus zelfs. JT was ook de praktijk der eerfte en befte Kriftenkerken , voor alle menfchen, zonder onderfcheidt, te bidden, volgens 't getuygenis van zeker Schryver, wiens woorden merkens waerdig en deze zijn. Paulus aen Timotheus fchryvende zegt. r Ik bevele dan voor alle dingen, dat'er gedaen werden, fmeekingen, gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen voor alle menfchen; voor Koningen en alk die in hoogheit zijn ére- Laet ons dan onderzoeken wat de Kerke van dezen regel der Apoflolift'heleere gevoelt, welke een onderwijs van d' algemeene kerk behelfi, op datwe tot geen verfcheide meening afdwalen; naerdien'er geen gefchilkan vallen over 't gebodt , wanneer de gehoorzaemheit met het gebodt overeenkomt. \D' Apoftel beveelt dan, ja deHeere door den Apoftel, dat'er fmeekingen, gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen gedaen werden voor alle menfchen, voor Koningen en-alle die in hooghe.it zijn. Welke wet des gebedts de godtfdienfligheit der Priefters en alle gelovigen zoo eendragtidik onderhoud, dat'er veen deel van de werelt is, daer deze gebeden niet gedaen en werden. De Kerk bidt dan over al Godt, niet alleen voor de heiligen , en die nu m Chriftus wedergeborenzijn; maer ook voor alle ongelovigen en vyanden van Chriftus Kruys, voor alle afgodendienaers, voor alle die Chriftus in zijne leden vervolgen, voor de Joden, welker blindheit het ligt van 't Evangelie niet en beftraelt, voor de Ketters, voor de Scheurmakers, die van d' eenigheit des geloof en der liefde ver vreemt zijn. En wat bidt gy voor deze luyden ? als datze hunne dwa-
C Zingen
p Vers Zo, 3.1'. qUatb. f:45. Xw.23.-34. JEl.7-.60. iCor.^.iZ. 1 Script.devocat, Getit.i.iz,



i$ Daitk ss Biddag;
lingen latende varen, tot Godt mogen bekeert -werden, het geloof en de liefdè ontfangen, en verloft van de duyfternijfen der onwetenheit tot erkentenis der waerheit komen. Naerdienze nu dit hen zelve niet geven konnen, om datze door de zwaerheit der kwade gewoonte onderdrukt, en in. de. (hikken des duyvelt verwart, hunne dwalingen niet en konnen overwinnen , 'dieze zo ftijfzinnigr lik hebben angehangen; daerom wil de barmhartige en re?tvaerdi<re Godt voor alle menfchen gebeden zijn; op datwe ziende, dat'er zo ontelbare uyt die diepe elendenverloft werden, niet twijfelen zouden, dat Godtgedaen heeft, het gene waerom hy gebeden was; en op datwe hem dankende, voor de gene die zalig geworden zyn, tevens zouden hoopen, dal- de gene die nog niet verligt zijn, door dezelve goddelike genade uyt de magt der duyfternijfe verloft ,. eerze uyt dit teven ftheiden, in Gods Koninkrijk overgebragt zullen werden*.
Maer zijnwe, uyt kragt van. dit goddelik. bevel, en volgens bet voorbeeldt der algemeene Kerk, om zo gewigtige redenen, verpligt voor alle menfchen te bidden; hoe veel te meer zijnwe gehouden, naer dezen regel van Paulus, voor d> uytnemenfte onder alle menfchen, voor Godts plaetsbewaerders hier op aerde, di Koningen en alle die in hoogheit zijn, den Almagtigen te bidden ? Dit wil dan hier Paulus in onzen text, zego-ende.. Ik vermane, dat'er gedaen werden fmeekingen , gebeden, &c. voor alle menfchen ; en wel bizonderlik, voor Koningen en alle die in hoogheit zijn. Hy noemt de Koningen in't bizonder; nier , om datze onder de voorgaende woorden, alle menfchen, niet begrepen werden; maer om dat'er op 't hoogft aen gelegen was,. dat'er voorhen gebeden wierd, hoewelze toen ongelovige,, afgodendienaersen vyanden van Kriftus Kerke waren ; zo dat'er reden van twijffcling was, of men. niet veel eer tegens als voor hen verpligt was te bidden. Onder deze benaming nu van Koningen, verftont d' Apoftel ook de Keyzers, de Vorften en Princen, ja alle die'tampt van. Overhelt bekleeden. Dit geven zijne bygevoegde en onbepaelde woorden, e* alle aie m hoogheit zijn , duidelik te kennen. De Grieken noemden te dien tijde de Roomze Keizers, Koningen, niet ziende op de betekenis van'r laïynze woordt, maer op de zaek zelve : naerdienze in der daet Koningen, datis, alleen heerfchers of oppergezagvoerders, en aen geene wetten gebonden waren.
Om nu 't groot belang en tevens ook de redelikheit van dit A poftolifch bevel, nopende de gebeden voor Koningen en alle die in hoogheit zijn>,. wel te begrypen, hceftmen hier te letten I op de waerdigheit der Koningen en der gener die m hoogheit zijn. 11 Hoe uy termaten veel den onderdanen aeagodt-. -weezende Koningen en Overheden gelegen is. Be-



Pretïkaetzie. 19
Belangende het eerfte; Hoe groot de waerdigheit der Kommen zy, en dergener die in hoogheitzijn, kan men ligtelik afnemen, I uyt de waerdio-heit van hunne bedieninge. 11 uyt de benaminge die hen in de H. Schriftuur weit gegeven.
Groot en aenzienlik is de waerdigheit van't Ampt 't welkze bekleeden; 'T was wel eer in de Joodze Republijk d'aenzienlikfte en uytnemenfte bedieninge : want de Koninklike waerdigheit was als een af beeldzei van de goddelike Majefteit. 'T gezag der Koningen was als een doorlugtige ftraei van't oppergezag des alderhoogften; weshalven ook alles, niemandt, zelfs de Profeeten en Hoogepriefters niet uytgezendert, de Koninklike rijkftaf ónderworpen was. Toen Godt d' Ifraéliten toeliet, datze een Koninklike regeringe zouden opregten , liet Godt felfs Saul ten Konink zalven door Samuel, en door die plegtigheit heiligen en inwijen tot die aenzienlike bedieninge. 'T zelve gefchiedde ook aen David, 'toen hy volgens 5t goddelik bevel in Sauls plaets kwam, en wierdt die olye met welke de Konink gezalft Wiert, een olye der Hydtfehap genoemt, om dat op den dag der zaivinge de Priefters met trompetten bliezen, en het volk met een blijde toejuyginge uytriep. De Konink leve! 'Tgezag der Koningen ging ook zoo verre, datze de Priefters en Hoogepriefters van hunne bedieningen mogten afzetten en anderen in hunne plaets ftellen, gdlijk uyt het voorbeeldt van Salomon bekent is, die den Hoogepriefter Abiathar, om zijne t'zamenzweerinCTe met den Prins Adonia en den Veltheer Joab, afgezet en Sadok in zijne plaets geftelt heeft. En tot een blijk van dit oppergezag, zeggen veele geleerden zo ender de Joden als Kriftenen , i Dat een ygelik , zelfs de Profeten en Hoogepriefters, niet alleen zig buygen moeft voor den Konink, maer ook ftaen als hy zat. r Dat niemandt in den tempel mogt zitten, als de Konink alleen. 3 Dat de Konink ook regt hadt, om den Ephod des Hoo.gepriefters aentetrekken, als hy Godt om raedt wilde vragen, gelijk uyt Davids voorbeeldt te zien is, 1 Som 30: 7, 8. 'Tis ook Godt die door Salomon zeide. Door my regeren de Koningen, en de Vorften ftellen gereo-tigheit. Door my heerfthen de Trineen, en alle de Rigters der aerde. En Paulus ziende op de waerdigheit der gener, die in hoogheit zijn, zeide daerom. ï Daer en is geen magt dan van Godt, en de magten die''er zijn, zijn van Godt geordineert. En dit fchreef hy, toen die bloeddorftige geweldenaer Nero het opperfte gezag voerde over de Roomze mogentheit-, en zijn gezag zo onheilig misbruikte.
C % Deze



ia Dank en Biddag
Deze groote waerdigheit en die Majefteyt die'er van afvloeyt, doet hen dan ook de naem dragen van t> Godenen kinderen des Alderhoogften; omdat een Konink, v- naer't zeggen van den Prins der griekze digters, een beeltenis van Godt is Daer is ook riet dat meer zweemt na de goddelike heer-, fchappye, als het gezag der Koningen en Vorften, Godts plaetsbewaerders op de Werelt. Dit deed' Paulus erkennen, dat'er veele Goden.en Heeren cp aerde zijn x Se hebben ook niemandt boven hen als d' Alderhoogfte, die alleen y mao-t enheerfchappyeheeftover.de Koningen en hunne Koninkrijken, en ze geeft aen wien hy wil. Weshalven ook d' Apoftel ten dezen opzigt wil, dat \ alle \iele de Magten over haer geftelt onderworpan zy; al is *t , zegt Chryfoftomus, een Apoftel, een Evangelift of Profeet. Want gelijk Optatus Milevitanus fchreef, Daer is niemant boven de Keyfer dan Godt alleen. Dus fchreef ook eertijts Tertulliaen aen Seapula. Wy eeren den Keyzer als de naefte aen Godt, die alles waf er is van Godt ontfangenheeft, en Godt alleen boven hem heeft.. Dit 'sook de reden, waerom de H. Schrift de vreeze Godts en des Koninks by eikanderen voegt, om te toonen, datwe de Koningen en Overheden, naeft Godt, eerbiedenis en gehoorzaemheit fchuldig zijn. Dus zeide Salomon. Mijn Sone vreeft den Heere en den Konink.En Petrus, a Zijt alle menfchen onderdanig, om des Heere wil; het zy den Konink, als d' opperfle magt hebbende-, het zy den Stadthouders,. als die van hem gebonden werden, tot ftraffe wel der kwaetdoendets, maer tot prijs der genen die goedt doen. En hy voegt'er by. vreeft Godt en eert den Konink. Welke vreeze en eerbiedenis, alle de pligten behelft, die we de Koningen en Overheden moeten bewij.zen; als wel van hen te gevoelen en te fpreken, hen te eerenvoor hen te bidden, hen fthattinge te betalen, te gehoorzamen enz. 'T is ook een der zwaerfte zonden, datmen de Koningen.en Overheden veragt, verfmaet, en laftert. Waerom -de wijze Prediker ons deze les geeft. Vloekt den Konink niet, ^elfs in uwegedagten. En de goddelike Wet zegt. b De Goden en \ult gy niet vloeken, en de Overfte in uwen volke en %ult'gy niet lafteren.
Nadcmael nu d' Almagtige de Koningen en alle die in hoogheit ijjn, geftelt heeft, tot voorgangers, tot Herders, en Vaders des volks; ten welken opzigt c Xenophon den Konink Cyrus leerde, dat de|pligten van een goede Herder cn een goede Konink dezelve zijn; d en Seneca wilde, dat een Regeerder moeft denken, dat de Republijkniet om zijnen't wil,, maer.hy om de Re-
publijk
t Pfd%i:6,f. v Homerus, x I Cor.8:5. y Dun.4: ZZ. ï^orali 2 Chryf in Epift. ad J^ow. Hom. s L Sam.7:8. b Tjt ool^ 2 Petr. 2; lo, I ll J-ud. v. 8, o, 10. c Xetiop. Cyrop. L. 8. d Senec. Lib. de Clsnu.



Predikaetzie, 2j
publijk of om de welftandt van't volk is; zo blijkt daer uyt van hoegvooten belang en noodzakelikheit de gebeden zijn voor de Koningen en alle die in hoogheytzijn- Want naerdien het heil des volks, naeft Godt, voornamentl'ik afhangt van de wijze en regtvaerdige regeringe der Koningen en Overheden', daerom is'er niet nodiger als datmen Godt voor hen bidde ■ want't zijn de wijze en godtvrczende Koningen en Overheden, die den 'ftaet fchorenen voor inftortinge bevryden, ja ze zijn als de fluytfteenen van 't gewelf, die uy tgeligt zijnde het gantze gebouw van ftaet doet inzakken en overhoop werpen. Ja de godtvrugtigheit der Koningen is, naer 't fchry ven van Cyrillus aen Keyzer Theodofius-, d'onverwrikbare grondflag hunner heerfchappye. Weshalven ook de Profeet Samuel aen David, na dat hy hem ten Konink over Ifraè'l gezalft hadt, naer 't zeggen van e Fl Tofephus, belafte, dat hy de regtvaerdigheit handhaven, en noitvan Godts geboden afwijken Zoude; om dat'er namelik aen zijne regtvaerdige regeeringe en 't voorbeeldt van zijnen godtzaligen wandel, zo uytermaten veel voor hem en geheel Ifraè'l gelegen was.
Dog laet ons zien, watwe, naer de les en 't oogmerk van Paulus, voor. de Koningen en die in hoogheit zijn, te bidden hebben. D' A poftel drukt dit Wel niet in 't byzonder uyt : maer naerdien hy reeds bevolen hadt, datwe voor alle menfchen, bidden; en'er niet Zekerder is, dan datwe voor dezelve om dat geene bidden moeten, 't welk voor hen alderbeft en meelt tot hunne zaligheit noodig en dienftig is; als by voorbeeldt, datze zalig mogen werden, en ten dien einde tot kennis, dat is, tot erkentenis en het geloof dec goddelike waerheit komen; zo is 't ook zeker, dat d' A poftel het zelve wilde gebeden hebben voor de Koningen en alle die in hoogheit Zijn, welke toen tec tijdt nog ongelovige, ja vyanden van de Chriftelike Godtsdienft en vervol-, gers van de belijders van Chriftus waren. Moeften de gelovigen dan voor. alle menfchen, fmeeken en bidden, dat Godt hun verderf niet verhaeften ?. maer hen tijdt van berouw wilde geven, en ook dankzeggen, niet alleen voor d'algemeene weldaden der fcheppinge en onderhoudinge, maer wel voornamelik voor d' opeubiringe van zijne onbegrijpelike en algemeene genade, waer door hy wil dat alle menfchen zalig werden, en zijnezahgmakeude ge~ nade , nu alomme door de verkondiging van 't Evangelie liet bekentmaken ; Zy moeften ook het zelve bidden, voor de Koningen en die in hoogheit waren en tevens den alderhoogften dankzeggen voor de genade die hy hen nevens, alle menfchen bewees.. DusfchrijftdanookTertullianus, d3X.d&.Kr.ifenent.
C •>. y,Qk-
e VI. JoftpLAntig. Lib. 6. c. 9.



22 Dank en Biddag
volgens dit bevel van Paulus, met opgehevene handen na den hemel, met ongedekte hoofden, en van herten, gebeden hebben in hunne by een komften,. voor alle deKeyzers, dat hen Godt wilde geven een lang leven, een onbekommerde heerfchappye, een getrouwen Raedt, een vroom volk, fterke heyrlegers, een geruft een vreedzame ftaet, en alles wat de Keyzer wenfchte, Daerom, zeide Dionyfius by Euièbius, bidden we geduurig, dat hunne regeerince beftendig mag wezen. En deze loffelike wijze hadt haer oorfpronk van de Joden, welke zelfs ook voor den Koning Barrus, ƒ hoewel een Heiden , gebeden hebben. Gelijk dan ook Jofephus getuygt, g dat de Priefters en Ouderlingen Nicanor ontmoeteden en hem de offerhanden toonden, die ze voor de behoudenis van den Konink Demetrius zouden offeren. En de kriftenen baden -dus, niet alleen voor de Keyzers; maer ook voor de Landvoogden en Stadthouders dier Landfchappen, in welke ze leefden; welke d'Apoftel Petrus Stadthouders noemt, /; die van den Konink, als d" opptrfte magt hebbende, gebonden werden. HoedanigeStadthouders, Pilatus, Felix, Feftusenmeer anderen in die tijden geweeft zijn, en naer zommiger oordeel hier verftaen werden door de gene die in hoogheit K$n; gelijk dan ook de Schryver van 't tweede boek der Machabccn, Hyrcanus in dien zin een man noemt, die in hoogheit geftelt was.
Maer waerom wilde nu d' Apoftel dat de Kriftenen dus, voor de Koningen en alle die in hoogheit zijn, Zouden bidden ? Om twee redenen, namelik.
I op datwe emgeruft en ftil leven leiden mogen in alle godzaligheit en eerbaerheit.
II Om dat zulke gebeden goedt en aengenaem by Godt Zijn.
Belangende d'eerfte reden; d'Apoftel zeit. Op datwe een geruft en (lil leven leiden mogen ére Eenige meinen, dat Paulus met deze woorden het einde en oogmerk heeft willen te kennen geven, waerom Godt de Koningen •en Overheden geftelt heeft, en dat hy tevens ftilzwijgende dus redencavelt; naerdien dan de Koningen en Overheden geftelt zijn , op datwe een ftil en geruft leven zouden leiden, daerom moet gy dit goddelik oogmerk door uwe gebeden ten dienftftaen en bevorderen, op datgy Godt niet enwederftreeft. Weshalven zy het woord daerom hier tuffen in voegen, en dus lezen. Voor Koningen en die in hoogheit DAEROM geftelt zijn, op datwe een geruft en ftil leven zouden leiden ére. Dog wy agten't beter , datmen de woorden neemt gelijkze luyden, en't daer voor houde, dat d'Apoftel, om dat hy de Koningen in 't bizonder noemde een bizondere reden en oorzaek heeft willen uytdrukken, waerom hy dezelve van alle andere menfchen afzon-
£ £#-4 6; 10. g f/. jofepb, Lib. i2.<\ 17. h x P<tr, Z; 14.



Fretikaetzie. 12
Zonderde, en te gelijk ook waerom hy in *t bizonder voor hen boven alle andere menfchen wilde gebeden hebben; welke reden den Koningen en die in hooghei: zijn alleen Betreften eigen is, en op andere menfthen geen opzigt heeft; welke derhalven ook duydelik toont, dat het onsnietgenoS moet zijn dar de Konmgen en Overheden in onze gebeden onder alle an? dere menfchen begrepen werden^ maer datze bizonderlik moeten uytgedrukt werden als zynde de gene, op welker fchouders de heerfchappye ruft, en die t bewindt der zaken, en tevens de ruft en vrede in hun geweiten handen hebben.. Dus moetmen dan voor de Koningen en Overheden God" bidden om wrjsheit eni regtvaerdigheit, op datze hunne regeringe naer V voorfchrift van zijne goddelike:en regtvaerdige wetten bellieren : \£ uy' ttuTe °nd^danen' df aHergewenfchte^en heerlike vrugt te verwagren hebben, namelik,. een ftil engeruft leven, 't welk veilig en hevrydt is vande rampen en elenden, die d'oorloogen plegen te verzeilen.
„nïï T r^Cn' am dus in't donder voor de Koningen
on alk che in hoogheit zijn, die zulk een zware en laftige bediening hebben te bidden, 'Twas gevoegkk, fchreef Lacf antius aen den Keyzer ConftaÏÏ' dat Godt u tot Zijnen dienaer gebruikte om de welftandt van 't menfcheltk Zeflai U beveftigen- den welken wy ««, onze dagelikze gebeden fmeeken, dit hL tnzonderhen beware, meen wil ingeve die altijdt in de liefde Godts volflanL bhjve t welk voor allen heUzaem u tot zaUgheitKalKijn, en alle ander?* totruftenvredeftrrkken, Naerdien'erdanook, naer'/zeggen van Plinius Zelve , t geen voortreffel^rnog heerUhr aefchenk van Godt is , a s eTn kuyfch enh thr Koning om dat hun voorbeeldt een bizondere krU heeft qp de gemoederen der. onderdanen, en hunne regeeringe dezelve hec grootfte heil, de ruft en vrede, de bevrydingevanalleov5rlafteng?wel denaryvanbooze menfchen, de veilige en gerufte bezittinge van huSIe . gendommen, kan toebrengen; zo heeft men de gewigti|fte redenenom Godt te bidden dat hy ons zulke Koningen en Overhellen verieeneZThZ te danken wanneer hy ons onder de regeringe van zodauigen laet leven • Dus fchreefSeneka ineen zijner brieven, k dat de geene, den wdhn k'openl tanruft en vrede aenlndmge geeft om wel te leven, dtn.Autheur van dit Ldals bmmn Vader nmtm teren. Dus toont dan ook hier onzen Apoftel, op welke heilzame goederen enyrugten van de vrede hy. voornamelijk het ooi heeft want hy noemt de godtzalijeit en eerbaerheit; om dat deze alleen gevolgemenvrugtenvandevrede zijn, en zeide*. werden ge vouden "daer
i Plin. in Panegk, k -Sen, Ej>ift. jfc



24 Dank en Biddag
•de vrede door den oorlog in ballingfchap verjaegt wert : want het geen ye* thandt van de wetten zeide, datze namelik zwijgen of haer ftem niet gehoort wert onder 'tgeklank der wapenen, kan men met meerder regt van de godtzaligheit en eerbaerheit zeggen : want wat plaets ofgehoor hebben delenen van de godtzaligheit en eerbaerheit , onder 't geraes en'rgeluydt van de Ooorlogs trommels en trompetten, en 't yffelik geklank der wapenen ? InJt tegendeel kan men met groot regt van den oorlog zeggen't geen Jacobus van een kwade tong zeit, / datze een werelt voTóngeregtigheitis, otitftekende degefthape "werelt, en die felfs ontfteken is van de helle. Want wat is den oorlog anders, als een ontbindinge van alle goede ordre, een verwoeftinge van alle goede zeden, van de deugt, regtvaerdigheit en religie ? waerhi de godtzaligheit vertreden, de kuysheit en eerbaerheit gefchonden, en allerlei ongebondenheit, onregtvaerdigheit, gruwzaem gewclt, wreedheit en moetwil ingevoert, en de werelt als met een zondvloedt van allerlei zonden overftroomt wert.
Als dan Paulus hier wil, datwe voor Koningen en alle die in hoogheit zijn, bidden zullen , op datwe ent geruft enftillevtn leiden mogen, IN^ALLE GODTSALIGHEIT en EERBAERHEIT; zoerinnerthy, met deze woorden, den Kriftenen hunnen fchuldigen pligr, en leert hen, hoe ze een ftil en geruft leven moeten leiden, en de vrede gebruiken, namelik , niet tot ongebondenheit, weelde, wulpsheit , weiluft cn dartelheit .- maer tot Godtzaligheit en eerbaerheit, om als het ware volk van den Meffias , m in die heiliae curaden van goddelike deugden uytteblinken. Want door de Godtzaligheit verftaet d' Apoftel alle depligten, welke, om zo te fpreken, tot het lichaem van de Godtsdienft behooren, en voornamentlik haer opzigt op Godt hebben. Door de eerbaerheit verftaet hy alle de pligten, welke in de burgerlike ommegang moeten behertigt werden. Twoortindegrondtael wert ook eerlikheit, deftigheii, ook wel eerbiedig hdt vertaelt; zo dat d'Apoftel niet alleen kan gezien hebben opdiebizo'ndere deugt, die we kuysheit en eerbaerheit noemen, maer ook op de deftigheit, in leven en zeden, d'opregtigheit en eerlikheit in alleonze handelingen; ja felfs ook op d'ecrbiedigheit, die men d' Overheden fchuldig is te bewijzen. Kortom, d'Apoftel wil, datwe niets doen datfchandelik, onbetamelik, veel min't geen ondeugende en oneerlikis : want de eerlikheit behelft allerlei zoort van pligten en deugden, die in d'onderlinge verkeering der menfchen moeten betragt werden. Met dit oogmerk gaf ook
Paulus
1 7ac. y.6. m P/4.110:3.



Pretikaetzie. 2?
Paulus den Kriftenen deze bekende les. Voorts, hoeders, al wat warao-tig H, al wat eerlik is, al wat regtvaer digis, al wat rein is, al wat iiefelikis, al wat wel htydt, zo daer eenige deugt is, en zo daereenigelofis, dat zelve bedenkt.
Ten einde we nu te kragtiger tot deze fmeekingen, gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen voor alle menfchen; en in 't bizonder, voor de Koningen en alle die in hoogheit zijn, zouden bewogen werden, voegt'er d'Apoftei deze gewigtige reden by. Want dat is goet en aengenaem voor Godt onzen Zaligmaker.
Daer zijn'er die willen, dat-deze woorden voornamelik zien op dc gebeden voorde Regeerders van't gemeenebeft, de Koningen en die in hoovheit zijn. So dat de zin zou wezen. Dat, namelik, datwe bidden voor de Hoogs O verheit, en wat dog ? datze zalig werden en tot kennis der waer heit komen; of immers, datwe onder hunne regeringe en befcherminge een geruft en ftil leven leiden mogen in alle godtzaligheit en eerbaerheit, is goet en aengenaem voor Godt onzen Zaligmaker. Wy bidden, zeit TuftinusdeMartelaer, dat de Koningen e,i Princen, te gelyk met hun Koninklik gezag en heerfchappye, begaeft mogen bevonden werden met een gezondt verftandt. Dit _gebedt dei; Kriftenen is eenigzins met d'uytkomft bekragtigt, indeKeyzers Adrianur, Severus, Antonius, die zeer zagt en goedertieren aen de kriftenen geweeft Zijn; maer veel volmaekter in Konftantinus, en de Romeinze Vorften na hem , en naderhandtook in de Koningen van andere volken.
Wy moeten dan voor de Koningen en alle Overheden Godt bidden, niet alleen dat hy ze beware, verftant en wijsheit geve, om wel te regeren; maer ook, en wel voornamelik, datze zalig mogen werden, en tot kennis der waerheit komen : want dit's het voornaemfte oogmerk van dit bevel van Paulus, 't welk hy met deze reden beveftigt : want dat is goet en aengenaem voor Godt onzen Zaligmaker, welke wil dat alle menfchen zalig werden, en tot kenniffe der waerheit komen. Waer uyt dan ook aftenemen is, dat een Konink en in hoogheit te zijn, en tevens ook een Kriften te wezen, geen tegenftrydige dingen zijn : want als we voor de Koningen bidden, datze Kriftenen mogen werden, zo biddenwe voor hen niet datze ophouden Koningen te wezen : want als dat gefchiedde, dan zoumen eerft zien , dat het gedaen was met een ftilengeruft leven en by gevolg met de godtzaligheit en eerbaerheit. Want het gelove en is niet aller menfchen., en alle werdenze niet geregeert door den geeft van Chriftus. Als dan een landt of volk uyt Kriftenen beftaet, en «en waragtig en godtvrugtig kriften geen Konink of
E> in



26* Dank en Biddag
in hoogheit mag wezen, zal men dan de regering over en onder de kriftenen, liever een Jood of Mahomeraen, of Afgodendienaer, of een godloos menfeh en vyandt van Kriftus en van de Kriftelike Godtsdienft aen bevelen , als den genen die , indien 't wezen kan , de befte en vroomfte Kriften is ? Men moet dan vooreerft Godt bidden, dat hy de Koningen en Overheden beware : want zonder dezelve konnenwe geen ftil nog geruft leven leiden. Ten anderen, dat hy hen late komen tot erkentenis der goddelike waerheit en de kriftelike godtzaligheit, of immers dezelve genoegzame gelegentheit en oorfaek geve om daer roe te geraken : Niet, op datze tot kennis der waerheit gekomen en kriftenen geworden zijnde, hunne regeringe zouden afftaen en hunne kroon en rijkflaf ter nederleggen; maer op datze hunne Koninkrijken en de volken, met een ware godfaligheit en metdestegrooter regtvaerdigheit, zouden regeren en bellieren. Want dan zouden de kriftenen eerft te regt een geruft en ftil leven leiden in alle godtzaligheit en eerbaerheit; dan zouden alle oorlogen en ook de vervolgingen der vromen ophouden. Nademael dan Godt de Heer dit door geen beter nog bekwamer middel kan teweeg brengen, als door Koningen én Overheden, die opregte enwaeragtige Kriftenen zijn; zo noemt het d'Apoftel met regt goet in zig zeiven, en aengenaem voor Godt, datwe voor de Koningen en alle die in hoogheit zijn , bidden, datze zalig werden, en tot kennis der waerheit komen, naerdien hy een Zaligmaker is, die wil dat alle menfchen zalig werden. T is dan goet, omdat het een voornaem werk van de liefde tot onzen naeften is; 'tisook goed en nodig, op datwe een geruft en ftil leven lei den mogen in alle godtzalio-heit en eerbaerheit.' Tis ook Godt, onzen Zaligmaker, aengenaem, om dat de reden eifcht, dat wy, die door de goddelike barmhartigheit tot de kennis der waerheit gebragt zijn, ook andere door onze gebeden, zo veel in ons is, tot de zaligheit brengen.
D' Apoftel noemt Godt onzen Zaligmaker, om dat onze zaligheit uyt hem is, en ook Chriftus onzen Heilandt, 'in wien onze zaligheit is, en die onsge<worden is wijsheit van Godt, regtvaerdigheit, heiligmakmge enverloffinve, n van hem uyt genade gefchonken is. Godt is dan onze Zaligmaker, om dat hy de fontein en oorfpronk is, uyt wien als d'eerfte oorfaek onze zaligheit afgevloeit is; welke benaminge d' Apoftel Godt meermael geeft om die zelve reden, als te zien is i.Tsm. ï: 1. cap. ^. 10. Tit. 3:4, ére. Meer zullenwe tot verklaringc der woorden niet zeggen,.
a 1 Co?. 1:30,
T O E-



Predikaetzie, 2j
TOEEIGENING.
MEn leere nu hier, dat een voornaem deel van. de Kriftelike godtzaligheit, gelegen is in de pligt der gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen , die en in 't bizonder by ons zelve in onze huyzen, en in 't openbaer in de kriitelike vergaderingen gedaen werden. Daerbenevens zienwe, d3t'er vierderlei zoorte van gebeben zijn, namelik, fmeekingen, of afbiddingen van'tkwaedt't welk ons of onzen naeften drukt; Gebeden, omeenig goedt of heil, lichamelikofgeeftelik; Foorbiddingen, voor onze naeften, en Dankzeggingen, voor de weldaden die we of zelve of andere vandegoddeJike goedertierenheit ontfangen hebben. En in 't bizonder leeren we hier, datwe voornamelik fmeekingen, gebeden, 'voorbiddingen en dankzeggingen moeten doen voor Koningen en alle die in boogheit zijn; of datwe een ftil en geruft leven mogen leiden in alle godzaligheit en eerbaerheit.
Dit alles eifcht nu ook de hooge Overheit van onz' Vaderlandt tegenwoordig op dezen Dank-Vaft-en Bededag van ons hunne onderdanen : want d' uytfchryvinge diefaengaende afgekondigt behelft.
I eene openbare Dankzegginge aen den alleen wijzen, goedertierenen, en almogendenGodt over zijne vaderlike genade en goedertierenheit in het geleiden en bewaren van de dierbare en geheiligde perzoon van zijn tJMdjefteit, den Konink van Groot Britanien, f zedert zijnen laetften uittocht uyt deze landen in de naburige Koninkryken van Engelandt, Schotlandt en Ter landt. En in 'f bizonder over den gelukkigen en gewenfehten uytjlag, welke daar Godts zegen op de regtvaerdige deftfteynen en ondernemingen van zijne tJMa]efteit isgevolgt. En wijders, dat hetzijne goddelike goedheitis geweeft den zeiven met eere en overwhminge tot vreugde en blijdfehap van onzen gantfehen ftaet en van de goede ingezetenen van dien tot ons laten overkomen.
Ten anderen, dat het ook zijne goddelike tJMajefteit gelieft heeft door zijne onverdiende barmhartigheit ons lieve Vaderlandt by hare Religie en vryheit, tot nog toe te conferveren, ende des vyandts gewelf te ftuyten, zo dat het zelve tot op dezen bodem niet is doorgedragen.
II Gebeden, fmeekingen en voorbiddingen; Want de Hooge Overheit wil, datwe den Heere met een nederig berte, nevens een opregte belydenis van onze meenigvuldige en hooggaende zonden, vieriv bidden en fmeeken, dat het hem genadiglik gelieve zijne rijke en milde zegeningen over de dierbareperzoon van
D 2 hoogte



28 Dank en Biddag
koogslgedagte zijne LMajefeit van Grootbrit amen altoos te continueren , dezelve in zyn kragtige beftherminge te nemen en voor alle finijlre toevallen te bewaren, en alle zijne verdere raedftagen en dreinen ten beften van zijne UMajefteits Rijken, van ons lieve Vaderlandt, ende van de ware Troteftantze Religie, gelukkig te laten ttytvaüen. En wijders. Dat d' Almogende over den Staet van onz heve Vaderlandt zijne weldaden en goedertierenheden hoe lamer hoe meer wil bewijzen, de middelen van hare wettige beftherminge en behoudeniffè, mitftgaders tot afbreuk van hare vyanden by de handt genomen werdende, te zegevten, en alle desvyandskivade aenflngente doen vety delen, op dat dezelve daer door tot redenen mag werden gebragt; alles tot grootmakinge van Godts alderheüigste naem, maintie en behoudenis van de ware gereformeerde Religie, en confervatie van onze zo diergekogte Vryheit.
Dus moeten we dan, volgens 't bevel van onze kriftelike en Hooge Overheit, den Alderhoogften danken, I Voor den gewenfchten uytflag van zijne Majefteits regtvaerdige ondernemingen. II Voor zijne behoude en blijde overkomfl: in deze landen. III Voorde genadige befcherminge van ons Vaderlandt tcgensket gewelt van onzen magtigen vyandt. En wy moeten Hem bidden. I Om de genadige en- kragtige bewaringe van zijn Majefteits dierbare perzoon. 11 Om den goddeliken zegen over zijne verdere raedflagen, ten befte van zijneRijken , van ons' lieve Vaderlandt en van de ware Proteftanze Religie, III en eindelik om de goddelike weldadigheit over ons'lieve Vaderlandt, en om den zegen over de middelen tot des zelfs befcherminge by der handt genomen, tot verydelinge van'svyandts kwade aenflagen , cn een gewenfehte vrede.
Belangende onze dankzeggingen; hier komt ons eerftelik voor, de gelukkige en gewenfehte uytflag van zijne Majefteits ondernemingen, in Se bekende uyttogt uyt deze landen na Engelandt. 'S Lands Vaders noemen deze ondernemingen van zijne Majefteit, regtvaerdige deffeinen en ondernemiwen Zyzicn, namelik, op het regtmaetig oogmerk, 'twelk denPrince, onzen doorluchtigen Stadthouder in dien togtna Engelandt hadde; als hebbende dewapenengeenzintsopgevat, door eenydle eer en heerfchluft, veelmin methoop engedagten, om de naburige Koninkrijken te bemagtigen, den Konink, die tevens zijnen Oom cn Schoonvader was, van denthroon.te ftooten, zig zelve de kroon op 't hooft te zetten, en den rijkftaf, als over cenbemagtigtrijk, in handen te nemen. 'T zy verre! Dit heeft hynoit gedagt, veelminder beoogt en voorgehadt : Maer om die rijken te verloffcff, v/elke reeds in gevaer gekomen waren, jsnuop'tpuntftonden, ora
tevens



Predik aetzie. 25)
tevens de Godtfdienft cn vrybeit, hunne twee dierbaerfte panden, voor altoos te verliezen, "indien hy dezelve niet te hulpe gekomen was.
En waren deze ondernemingen des te regtvaerdiger, om dat hy dezelve niet byder handt nam, dan na dat d' onderdanen van d' Engelze Kroon, hem dikmaels en lang aengezogt en vertoont hadden, dat-het, naeft Godt, in zijn magt alleen ftondt, hen van dat groot gevaer en d' ellenden die'er onaffcheidbaer aen vaft waren, te verloflen ? 'T waren dan ondernemingen, welke gegrontveft waren op het ernftig en langdurig verzoek van zeer veele en aenzienlike perzonagien in dat Koninkrijk, welke tot Godt en den Princa om hulp zuchteden, tereener, en op d' erbarmenis van onzen doorluchrigen Stadthouder ter anderer zijde, die 'tvan zijn gemoet niet kon verkrijgen, die ootmoedige bede van dat verdrukte volk, van de handt te wijzen. °De waerheit van dit ons zeggen, is zonneklaer daer uyt gebleken, dat de Grootfte perzonagien in dat Koninkrijk, de voornaemfte Krijgs-Ovcrften, ja zelfs leden van den raedt des Koninks; ja zelfs zijn tweede-Schoonzoon en zijne Gemalinne, 's Konings eige en jongfte dogter, haer Vader en Schoonvader verlatende , zig aen 's Princen zijde begaven, zo dra hy voet in 't rijk gezet hadt, om nu niet te fpreken van den adel ja't geheele volk, 'twelk overal, weerwaerts hy zig wende, hem met blyde teoejuyehingen-en gelukwenfchingen te gemoet liep,. en hem als hunnen verloffer kwam ontfangen. Ja felfs aenzienlike krijgsbenden fpoedden zig na hem toe. Ja démeefteen voornaemfte Hoofden en foldaten van 's Koninks eige krijgfmagt, verftaen hebbende, dat den Prince met de Hollandze krijgsbenden in 't rijk °-ckomen was, niet om yemant van zijn eigendommen en bezittingen , veel minder om hunnen Konink van zijn kroon en fchepter te beroven ; maer alleen om hunnen Godtfdienft , Wetten en Geregtigheden te herftellen en te befchermen , weigerden voor hunnen Konink gewelt of wapenen te gebruiken, wel ziende dat den Prince niet.als hunnen of des rijks, veel min des Koninks vyandt, maer als-hunnen beften vriendt en verloffer daer gekomen, en hes derhalven geen tijdt was om te vegten, maer wel om's Landts Staten of een vry Parlement te beroepen. Met regt mogen we dan deze ondernemingen, regtvaerdige dejjeinen en ondernemingen noemen , als geveftigt op 't verzoek der Engelze natie, op de volkome toeftemminge van degrootften des rijks, tot verlofftng van een volk, 't welk op 't punt ftondom met d' onverdrageliks gewetensbanden geboeit, en aen't zwaert der vervolginge overgegeven te werden. Ondernemingen derhalven van zodanig eengewigte, dat aen dezelve de welftandt niet alleen van die drie Koninkrijken, maer ook van
D 5 ons'



3® Dank en Biddag
ons'Vaderlandt, ja van geheel Europa afhing. Want naerdien d'omverwerping van de regeering, d'onderdrukking der Proteftantze Godtfdienft, cn de geweldige invoering van die bloedige Roomze Godtfdienft, in't rijk yan Engelandt, den ondergang beide van de Proteftantze Religie en de vryheit der confeientien, over geheel Europa, onvermijdehk na zig zoude o-efleept hebben; zo kanmen deze ondernemingen niet anders als regtvaerdig aenmerken, enden Alderhoogften danken, dat het zijne goddelike goeder! tierenheit gelieft heeft, dien geeft der vervolging, door dit middel, te ftuyten, die reeds in Vrankrijk en Piemont zo 'hevig ja onmenfehelik gewoet Hadr. Te meer, o\i dat de gelukkige en gewenfehte uytflag van deze regtvaerdige. defieinen en ondernemingen, de deffeinen en ondernemingen van onze zeer vervaerlike vyand, de Konink van Vrankrijk, die wreede vervolger der religie en geeffel dezer ecu we, die niet alleen onze Republik, maer ook geheel Europa trachtte t' overheeren, zo wonderbaerlik geftuyt heeft.
Met regt wil dan onze Hooge Overheit, datwe Godt openrlik danken over den gelukkigen en gewenfehten uytflag, welke, door zijn goedertierenzegen, op de regtvaerdige \defeinen en ondernemingen van zijn UHajejfeit, den Konink van Groot BrittaAnien, is gevolgt. Hebben we dan d' Alderhoogfte in 't openbaer gebeden om een gewenfcht fucces van dien bekenden uyttocht des Prince uyt deze landen; zo zijnwe nu ook op 't hoogft verpli<n Hem voor den gelukkigen uytflag te loven en te danken. Inzonderheit dewijl het wijs beleid zijner goddelike voorzienigheit, in dat groot en gewigtig werk , zo klaer gebleben is. Want hoe kan men zo groot een werk anders aenmerken en erkennen, als een bewijs van de wonderbare voorzienigheit des Almagtigen ? Want was het nier de zigbare handt Godts, die, toen alles tot den togt gereedr was, en den Prince zig t' fcheep begeven en zee gekoozen hadr, door een fchielik uytberftende Noordweften windt en zwaren ftorm, de vloot wederom te rug dreef naer onze havens, om dus 't voorgenomen óógmerk des Prince, de landing namelik op de Noordkuft van'Engelandt, 'te beletten, daer de havens wel bekwameren meer Steden en luy'den van het hoogfte aenzien , vaerdig en bereit waren, om hem met raedt en daedt tot verlolling van hun Vaderlandt by te ftaen; maer daer een magtig leger zo te voet als te paert die kuft bezet hadt, om 'sPrincen landing te beletten ? Was 't niet de Heer d' Almagtige, die de vloot, welke korts daer aen weer in zee ftak, met een voorfpoedie windt het Kanael deed oplopen na dat gedeelte des rijks, 't welk van alle krijgfinagt onvoorzien en ontbloot was ? Was't ook niet de Heere d'Almagtige, van welke Davidt zegt, dat hy van de wolken
zj'nen



PRETIKA ETZIE,
zijnen wagen maekt, en wandelt op de -vleugelen des windts, o die de voor fpoedige en fterke wind, welke de vloot niet toeliet den oever te naderen ia dezelve of inde Spaenzezee, of wel op den uyterften wefthoek van EnVelandt, zoude gevoert hebben, na't uytvoeren van haer laft en de vloot tor op de hoogte van Torbaey gebragt te hebben, terftont deed keeren en be* daren, en met een zagte Zuytwefte wind en aengenaem weder, dezelve on den vijfden dag na i vertrek uyt HoJlandt, behouden in de haven deed drijven ? Was tooknietdeHeerd'Almagtige, die den Prince met al zijn volle, zonder de minfte tegenftandt te vinden, zo gelukkig deed landen, en dus met ent gewenfehte begin ons een uytflag beloofde, daer we hem om gebedenhebben, die namehk onbloedig zou wezen, en alleen ftrekken tot heil en welitandt van ons en de naburige rijken ? Is 't dan ook niet de Heer d5 Al magtige geweeft, die de geheele Britannifche natie, ja felfs ook de krijes" magt van Konink Jacobus, den Prince met de bloem onzer kripsbenden, heeft doen erkennen en ontfangen, niet als hunnen vyandt maêfverlofler met om zegetekenen, maer om verdrukten op terigten, en dat geene vyand' iijke troepen, maer hulpbenden overgekomen waren ? Mogen we dan hier met Ifrael met zeggen ? p Dit is -van den Heergefchiedt, en het is wonderlik in onze oogen ! Is het dan ook niet, eindelik, de Heer d'Almagtioe geweeft die de verlate Kroon en Rijkftaf van Groot Britannien, den Prince als Ver' lofler , naeft Godt , van dat volk, als op't hooft gezet en in handen ee"even heeft ?_ Want het is immers de Heer d'Almagtige, die, naer'tzeJen van de Profeet Damel, g heerfchappye heeft over de Koninkrijken der menjchen, die ze geep aen wien hy wil, en over defelveflelt wien hy wil.
Naerdienwe dan dit groote werk, de goddelike beftieriuge en voorzienig heit moeten toefchrijven, en dank weten; zo is't onze pligt, vorens'tbe vel onzer Kriftelike Overheit, de goddelike goedertierenheit t'onfwaerts daerint erkennen en groot te maeken : want het is zijn handt die dk heil gewrogt, en ons daer door hoope gegeven heeft , om nog eens een ge*, wen ent emde van dezen droevigen oorlog te zien. Hy is 'r, die den Prince de kloekmoedigheit en wijsheit gegeven heeft, om die verwonderenfwaerdigetogt , daeralleHiftorilchryvers, tot verwondering van de nakomelin g ichap, van gewagen zullen r te derven ondernemen in 3t onbekwaemftt zay zoen des jaers. Hy is 't, die dat gewigtig deflèin met fuik een W9*tm*t tic ces en fnelheit gezegent heeft, dat den Prince zelfs, jageenmenfrh zo'u hcbl. ben derven hoopen, dat zo groot een werk, zo fpoedig, zonder eenige
bioecU-
o Pfjl. 104:3. p Pf4l. u 8;23. q, Dan. 4:.^ .



ja Dank en Biddag
bloedftortinge, ja binnen vijftig dagen, begonnen en voleindigt zou werden ? 'T is dan ook Godt, die zijne Majeftert in alle gevaren zo wonderlik cn bizonderlik bewaert heeft, die hem ook in dien gevaerliken togtnaer Yerlandt, en in dien hacheliken ftrijdt, tegens het weerfpannige heirleger aen de rivier de Boyne, zo zeldzaem befcherm t, en met eere en overwinninge, tot blijdfchap van onzen gantfchenftaet, behouden tot ons heeft laten overkome.
Het tweede nu, dat 's Landts Vaders, met dankbaerheit aen den Almagtigen., van ons erkent willen hebben, is de goddelike goedertierenheit, door welke den Staet dezer Landen, in den tegenwoordigen oorlog, waer in wy met ten magtigen vyandt zijn vervallen, niet tegenftaende de groote zonden en ongeregtigheden daer in zwanggaende, nog geconferveert gebleven, en des vyands gewelttot nog toe van haren bodem af gaventis. En waerlik, wy mogen ten dezen opzigt wel zeggen, r Het zijn de goedertierenheden des Heere, dat wy ■niet vernielt en zijn ! Wy zijn met een magtigen vyandt in oorlog vervallen, op een tijdt, als onze voornaemfte Land-en Zeemagt in Engelandt overgevoert was; ja na dat dien magtigften Konink van geheel Europa alvorens openbaerlik verklaert hadt$ die genen voor zijne vyanden te zullen houden, welke zig met de zaken van Engelandt bemoeiden. -Hoe groot en algemeen ook de Ichrik en vrees in'slands ingezetenen was, dat onze vyanden in deze Provintien zouden tragten door te breken, om 's Konings dreigementen te bekragtigen, en den Prince in zijne voorgenomene defleinen tefteuyten; of wel in den winter ons zouden overvallen, toen ons' Landt van 'tbeftegedeelte hunnes legers ontbloot was, en voor vier en vlam van 't vyandlike heirleger openlag, is ons allen nog in verlche geheugeniffè. 'T is derhalven de goedertierenheit des Heere, dat vyandts gewelt tot nog toe van onzen bodem is afgewendt.
En wie zal, ja wie moet dit niet met my erkennen, die overweegt hoe groote zonden en ongeregtigheden in ons'Vaderlandt in zwang gaen, niet tegenftaende wy van de handt des Heere met zulk een gevaerliken en verderffeliken oorlog bezogt werden. ? Want flaetmen't oog op het leven en dezeden van's Landts ingezetenen, men moet bekennen, en't kan niet genoeg beklaegt nog betreurt worden, dat Godts heilige Profeeten eertijts geen Zonden van Godts wegen beftraft hebben in de menfchen van hunne tijden, of zy fteken thans in ons'Vaderlandt, met d' uyterfte onbefchaemtheit het hooft op. D' onregtvaerdigheit is zonder mate , d' onkuysheit zonder fchaemte, de dronkenichap zonder fchande, de geldgierigheit onverzadelik,
de
* Kjaigl.Jtrtffhi: zzl



Predik aetzie. 35
de pragt en prael in kleederen, de koftelikheit en overdadige pronk in gebouwen en huyfraedt inden hoogften top geftegen; om nu niet te fpreken van d'onmatigheit en overdaedin fpijs en drank, nog van deleugentaelen bedriegery; nog van de haet en nijdt, twift en wraekluft en alle andre moode zonden en gebreken : want wy zien thans de vervulling van die droevige profeetcy van Paulus, dat zigbaer merkteken der laetfte dagen; waer van we hem dus hooren fpreken. s Weet dit, dat in de laetfte dagen, ontftaen zullen zware tijden : Want de menfchen zullen zijn liefhebbers van haer zelve, geltgierig, laet dunkende, hovaerdig, lafteraers, douders ongehoorzaem, ondankbaer, onheilig, zonder nat uur like liefde, onverzoenbaer, achterklappers, wreedt, zonder liefde tot de goeden, verraders, reukeloos, opgeblazen, meer liefhebbers der welluflen dan liefhebbers Godts. Een Staet en volk derhalven , 'twelk, daerze'tpuyk van de geheele werelt behoorde te wezen in heilio-heit, een fpiegel en voorbeeldt van Godtfdienft, regtvaerdigheit en heilige zeden, in't tegendeel vol allerlei zonden en ihoode gebrekenis, en dieshalven fchuldig ja overtuygt ftaet van de fnootfte ondankbaerheit. Ja een Staet en volk, waer onder men drie dingen ziet, diegemeenlik voortekenen en voorboden zijn, van zware ftraffen en oordelen Godts. Als
I Weinig of geene bekeeringe, na alle die zware plagen en oordeelen, die ons Vaderlandt eenige jaren herwaerts overgekomen zijn. Dit is zo klaerbiykelik, dat het niemant kan of zal lochenen. Toen in dat bedroefde jaer 16j2 ons Vaderlandt zijnen ondergang zo naby was, de zeve pijlen door Vrankrijks zwaert reeds doorgeklooft, en drie Provintien van d'andere afgefcheurt en door den vyandt bemagtigt waren, zagmen 's Landts ingezetenen welmetfchrikenverbaeftheit geflagen, en de gebeden, uyt die beklemde gemoederen in een vuurigeaendagt, met eernftige beloften van beternis en afftandt van zonden bezielt, tot den Alderhoogften uytftorten; Ja men deed de Kerken door 't geheele Vaderlandt, nae'tftorten van zulke fmeekingen en gebeden weergalmen , met deze en diergelike Pfilmen O Godt! die een Heer zijt der Heer en l Ziet ons aen, wilt u tot ons keer en. Bezoekt, en ziet den Wijnftok rein, D/e msf handt geplant heeft allein. Wtlt dien weder bouwen voort aen, 'Dat gy daer van prijs moogt onlfaen,
£ Hy
s X Tim. 3; 1,2, &c.



£4> DankenRiddag,
Hy zalfchier tot affche verbranden,
En is nu gantfch gemaekt tot fchanden.
Hy vergaet door uw' gramfchap haefl.
Strekt uwy handt uyt,. maekt onverbaefi%,
'T volk, Heer r dat alleen op u bouwty
En van herten vaftlik vertrouwt.
Wy zullen ons niet meer begeven
Tot afwijkinge, laet ons leven.
Wy zullen Jleets zingen uw' eer.
Trooft en helpt ons langs zo meer.
Uw' aenzigt geve zijnen fchijn,
Zo zullen wy geholpen zijn. t Maer wat bekeeringe en afwijkinge van zonden heeft men zedert befpeurt? yder een is by zijn oude zeden en levenswijze gebleven. Want wie heeft zig ernftelik en van herten tot Godt bekeert, en getoont dat zijne droefheit en verflagentheit, een droefheit, niet na de werelt, maer naer Godt-was, welkeeen onberouwelike bekeer inge ter zaligheit werkt ? Ja de gedagten komen nog niet in veler herten, dat het onzer zonden fchuldt is, dat wy wederom in zo rampzaligen oorlog vervallen zijn, waer van men nog einde nog uytkomft ziet. Hoe weinige werden'er gevondendie hunne gemoederen in ernft onderzoeken en zien of'er-de regte Achans niet in verborgen zijn , die ons' Ifraè'l beroeren, en ofze de Jonaflen niet en zijn, die't Schip ouzes Vader-, landts in zulk een gevaer brengen, om door de hevige ftorm winden en bruyfchende golven van de goddelike gramfchap, in den afgrondt van een droevigen ondergang te verzinken ? Den raedt van Jeremias v Laet ons onze wegen onderzoeken en doorzoeken, en laet ons wederkeer en tot den Heere; worc ons wel voorgehouden, maer by weinigen ter herte genomen. Kan'er nu wel zekerder voorteken van zwaerder oordeel over een Landt of volk zijn, als een geheele onbekeerlikheit, zelfs terwijlmen reeds z"gt onder Godts ftreng en regtvaerdig oordeel > Toen Godt eertijts den voike Ifraèls op hunne ongehoorzaemheit een reex van plagen gedreigt hadt, zo liet hy zig eindelik dus hooren. x Indien gy nog door deze niet getugtigt en zult zijn, zo zal ik ttzevenvoudelik over uwe zonden flaen. Want ik zal een zwaert over u brengen, engy zult inde handt uwes vyands overgegeven worden. Ik zal uwe ft eden eene
t Sfal. 80; 9>.IO, 1u v Kiatgl. 3; 4q. % Lnit, 26:2}, 25. igc.



P R E D I K A E T Z I E. '"■ g-y 'woeftyne maken en uwe heiligdommen verweeft en. 'T oorlogfzwaert zou dan de laetfte en zwaerfte plaag zijn, wannecrze zig op de voorgaende plagen niet en bekeerden. Dus zeide ook Efaias ten dezen opzigt. y Om allen dezen en keert z,ijn toorn niet af, maer zijne handt is nog uytgeftrekt. Want dit volk en keert zig niet tot dien die het ftaet, en den Heer der heirfcharen en zoeken zy niet. By de Profeet Amos fpreekt Godt van plage op plage, en telkens hoortmen hem dus klagen. Nogtans en hebtgy u niet bekeert tot my. De voorgaende plagen waren niet dan voorlopers van de navolgende. En eindelik zeide Godt tot een befluyt. % Daerom zal ik u alzo doen, ó Ifrael! en daerom dat ik u dit doen zal, daerom fchikt u, è Ifrael l om uwen Godt te ontmoeten. Is 't daerom wel waerfthijnlik , dat Godt zijne flaende handt zal te rug trekken, zo lang wy voortgaen in onze weerfpannigheit en onbekeerlikheit? Men hoore hier over dien grooten kruylgezant Paulus, die d'onboetvaerdige zondaers -dus aen fpreekt. a Of veracht gy den rijkdom zijner goedertierenheit, vertlraegzaemheit en lankmoedigheit, niet wetende dat de goedertierenheit Godts u tot bekeeringe leidt ? Maer naer uwe hardigheit en onbekeerlik herte, vergadert gy u zelve toorne als eenen fcbat, in den dag des toorns en der openbaringe van hét regtvaerdig oor deel Godts. Hoe kragtig wert ons dit ook vertoont in dat zirtnebeeldt van de zeve phiolen des toorns Godts, welke de zeve Engelen bevolen wierdt uyttegieten op de aerde : Want d'eene phiole wierdt na d'andre uytgegoten, om dat de menfchen zig niet en bekeerden, om hem, te weten den Heere, b heerlikheit te geven. Dus is dan de onbekeerlikheit van's landts ingezetenen een treurig voorteken van nog zwaerder plagen : want naerdien we na alle de voorgaende roeden Godts, ja zelfs onder deze zware tu<nroe, dezen gevaerliken en bloedigen oorlog, nog geene vrugten, die der bekeeringe waerdig zijn , voortbrengen, zo hebbenwe reden om te vrezen , dat wy de laetfte en zwaerfte nog niet gehadt en hebben.
Ja, wat fprekcnwe van bekeeringe, daer is in plaets van bekeeringe, onder de meefte menfchen een meerder afkeeringe, en zy werden hoe lancrS hoe erger door degeneefmiddelen die hen behoordden te verbeteren: 'Tgaet met hen , gelijk met de Konink Achaz, van wien de H.Hiftorie zegt. c Ja ter tijt, als men hem benaeuwde, maekte hy des overtredens tegen den Heere nog meer. Godt mogt dieshalven 's landts ingezetenen wel vragen , 't geen hy wel eer 't afvallig Ifraè'l door Efaias voorhieldt. d Waer toe zoudtgy meer ge(lagen werden, gy zoudt des afvals des te meerder maeken. En 't geen hy hen
E z door
y Efa. 9: I r, 12. Z Jlmos. 4: 6, 8> 9, ïo, 12. a Rom. 2; 4,5.
b Jfoc.rf; i.<?e, c Cl/ron. 28; 22. d EJi.i;?.



36 Dank en Biddag
door Teremias liet aenzeggen. e Te -vergeefs heb ik uwe kinderengeflagen, zy en hebben den tugt niet aengenomen* Waerom we ook de Profeet dus tot Godt hooren klagen, ƒ O Heere.' gy hebtze geflagen, maer zy hebben geen fijne gevoelt ; gy hebtze verteert, maer zy hebben geweigert den tugt aen te nemen. Zy hebben hunne aengezigten harder gemaekt dan eene fteenrotze; zy hebben geweigert zig te bekeeren. Want zietmen op het leven en d'onheilige zeden van d'inwoonders onzes Vaderlandts, immers befpeurtmen een geheele woeftfaeit en ongebondenheit van leven en zeden , ja een openbare fchaemteloofheit in de zonden. Godt heeft ons' vaderlandt nu twintig jaren heerwaerts zo hart gekafüjdt, en zijne roeden vermenigvuldigt; maer zijn de zonden niet tevens vermenigvuldigt geworden ? Heeftmen wel oit in deze landen mik een onmatigheit en oveidadigheit, zulk een kiesheit en viesheit infpijsea drank; zulk een meer als heidenze pragt en prael, ja wilde woeftheit in kleedinge; zulk een verweende koftelikheit in gebouwen en huyfraedt; zulk een verwaende hoogmoet en grootsheit des levens; zulk een driftige eer en ftaetzugt; zulk een onverzadelike geld en eerlooze baetzugt; zulk een valfheit, bedriegery, ontrouw , en onregtvaerdigheit ; vooral ook zulk een ichaemteloze onkuysheit, en diergelijke fnoode en heerfchende zonden meer, onder onze landaert gezien , als'er zedert het rampzalige jaer i6y% zijn doorgebroken en onze landen als met een zonden vloedt overftroomt hebben ? Is dit dan niet een tweede en droevig voorteken van zwaerder ftraffen en oordeelen over ons' vaderlandt ? Ja is 't dan ook niet Godts goetheit, dat den ftaet dezer landen, niet tegenftaende de groote zonden en ongeregtigheden daer in zwang gaende, totnogtoe is geconferveert gebleven, en des vyapds gewelt tot nog toe van onzen bodem is afgewefit ? gelijk'sLands Hooge Overheit wil erkent hebben ?
Te meer, wanneermenbydeze onboetvaerdigheit, nogdaerenbovenbemerkt een geheele ongevoeligheit en agtelooze zorgeloosheit in 's Lands ingezetenen. 'T word van Paulus, als een teeken van een overgegeve gemoet, in de Heidenen aengemerkt, g datze ongevoelig geworden pijnde, ken Zeiven overgegeven hebben tot ontugtigheit, om alle onreinigheit gterigfik, of om ftrijdt, te bedryven* Maer is 't met veele in ons' vaderlandt dus niet geftelt ? De werken zijn hier onwraekbaregetuygen. Veele zijn als de dieven en boofwigten, die in handen van de juftitie geweeft zijnde, die fchaemte uyrtreklïen en afleggen , en hoe langs hoe erger ja verhardt geworden in de zonden, hunne conlcientien als met een brandyzer toefchroeien; ja die even als het
yzer
s Jtrrn. 2: 30. ïlbid.^-i- g E$. 4:19,
i



Predik aetzie, 57-
per zijn, »cwelk hoe'tmeer met hamers geflagen wert, hoe'tlano's hoe harder en onbreekbaer wert. Regte ontaerde Kinders, die de üVen gewent Zijn, en'er geen werk meer afmaken! Ja regte Faraoos, die door de pWn en ftraften te harder en ongevoeliger werden ! Als't meteen wonde aen't hchaem zo verre gekomen is, dat het lhyden en kerven van den heelmeefter niet meer gevoelt wert, zulks is een onfaelbaer bewijs, dat'er het koude vuur in en-de wonde ongeneesbaer is. En dus is 't helaes! met de zielwonden van veele ingezetenen dézer landen geftelt. Daer is in 't midden van Godts oordeelen een geheele zorgeloosheit en ongevoeligheit van zonden en ftratfen. Als Godt telkens zijne roede eerft laet zien, zo befpeurt men wel eenige ontfteltenis : maer 't is een ontroerenis, even gelijkmen in't water ziet, daer een groote fteen in geworpen worr, 'twelk wel haeft tot zijne voonge effenheit wederkeert. Naerdien het dan dus met ons geftelt is, zo hebben we reden, om niet alleen de goddelike goedertierenheit en barmhartigheit over onzen zondigen ftaet t'erkennen; maer ook te vreezen, dat we , door onze onboetvaerdigheit, Godts toorn nog meer ontfteken, cn zijn regt^ vaerdig oordeel over ons nog meer verfwaren zullen.
Hoe zullen we ons zelve dan in deze gefteltenis van zaken draden, en wat is onzer aller fchuldige pJigt ? 'S Land* Overheit toont het o&nsind'Uytfchryvinge van dezen Dank , Faft en Bededag. Ze willen , datwe Godt denken en bidden. Danken, namelik, en voor de gelukkigen uytflao- van zijne tJHajefteits defeinen en ondernemingen, reeds in 't breede gemelt, en voor da genadige behoudenis van ons'vaderlandt, 'twelk- met Zo magtigen vyandt in oorlog vervallen, en niet tegenftaende de groote Zonden en ongeregtigheden, daer in Zwang gaende, totnogtoetegensvyandts geweldt geconfèrveert o-ebleveniu Ze willen ook, datwe den Heere meteen nedrig herte bidden en ftmeeken, om Zijnen Zegen over Zj'ne Majefteits dierbare perzoon, raedflagen en ondernemingen ten befte van Zijne rijken , van. ons' vaderlandt en de ware Rrouftantze Reliheen om \ijne goedertiererheit en weldadigheit over ons' vaderlandt, en de middel len tot des Zelfs wettige beftherminge by de handt penomen.
Belangende het eerfte, namelik, onze pligt van dankbierheit; za! die behoorlik geftelten d'Alderhoogften aengenaem zijn, zo moetze hier in belegen zijn. &
I. Dat we de eer van dien gewenften uytflag van zijne Majefteits ondernemingen in de naburige rijken; en van de genaoige behoudenis onzes vaders, Landt, tegens het gewelt van zo magtigen vyandt „. niet toe. en Ichriiven 0:11& Knjgsmagt, wijsheit en ftrijdebaerheit : niaer Godt alleen enlijijc onbce -ij-
£ j„ X, polike-



38 Dank en'Bidd'Ag
pelike goedertierenheit en vaderlike voorzienigheit over ons, zeggende met d' Ifraèiiten. h Onze hulpets in den naem des Heere, datis, door zijne goddelike kragt en byfhndt. Want d' ervaernis van alle tijden moet ons geleert hebben, de waerheit van Salomons wijze fpreuke. » Het paert wort bereidt tegen den dag desftrijdts : maer de o-verwinninge is des Heere. Wy moeten dan Godts onverdiende goetheit t'onswaerts daer in erkennen en grootmaken :: Want zijne handt heeft dit voor ons gewrogt, en hem komt daer van de eere toe. *T is een werk 't welk in alle zijne deelen boven alle menfchelike wijsheit en kragten is, en'twelkwe niet anders als een bewijs van Godts wijsheit en tevens van zijne groote barmhartigheit over ons, moeten aenmerken en erkennen.
II. Beftaet ook onze dankbaerheit daer in datwe Godt onze geheele hert opofferen : want dit is het brandoffer van't N. Teftament. Godt wil nu 't geheele herte , daer onze redelike Godtsdienft in gelegen is. Hoe dit moet gefchieden, wert op andre tijden geleert en aengewezen. Met een woordt; naerdien de grondflag van onze dankbaerheit, een ernffige en regtfchape bekeeringe moet wezen , zo moetenwe den Alderhoogften in alles zoeken re behagen door een opregte gehoorzaemheit zijner H. geboden. GeJykerwijs dan d'Ifraèiiten wel eer, als hen eenige bizondere weldaden bewezen waren, hunne dankzeggingen meteen bizonderen ernft betoonden , te -weten , met een meenigte van dankofferhanden, met eedzweeren aen en onder eikanderen van den Godt Ifraè'Is, hunnen weldoender, van gantzer herte te zullen dienen, metfolemnéle jaer en feeftdagen, met rijke aelmoeflên en beloften van gedurige dankoffers; zo moet ook onze dankbaerheit ernftig zijn en ons ter herte gaen, en vooral betoont werden door een waeragtige bekeering, het zekerfteja eenige kenteken onzer dankbaerheit, en *t kragtigfte bewijs datmen Godt vreeft, en dat het herte door de goddelike weldadigheit bewogen engeraektis. Door zulk een dankbaerheit, welke op een ware bekeeringe gegrondveft is, en die de ware godtzaligheit tot een vrugt heeft, wert Godt aldermeeft ge-eert en verheerlikt; gelijk hy in tegendeel door de zonden en onheilige werken der godtloozen, niet alleen onteerr, maer ook gelaftert wert by d' ongelovigen. Dus zeide daerom de profeet Nathantegen David, dat hy, doorzijnoverfpelmet Batzeba, k. de -vyanden des Heeregrooteliks hadt doen lafleren. En Paulus tot de godtloze Joden. i Gy onteert Godt door dovertredinge der wet, en de naem Godts wort om uwent "Wille gelaftert onder de heidenen.
III.
h. Pful. 124;8. i Prgv. ze ji, k Sm, ia 14. 1 Kom. 2; Zy 24.



PmtdIkaetzie,
til. Moet ook onze dankbaerheit gefchieden met een ware nederi^hek en ootmoedigheit, welke op tweederlei wijze moet blijken. Met een openbare en openhertige belijdenis, datwe de goddelike weldaden aen ons bewezen teenemael onwaerdig zijn, en datze ons uyt loutere genade en Godts onverdunde gunft zi,n toegekomen; zeggende met Jacob. m Ik ben Zerin<rer dan alle deze weldadigheden, en alle deze trouwe, diezy aen uwen kneit gedaen hebt! Dus wil ook onze Hooge Overheit datwe opentlik erkennen, dat het Godts goedertierenheit is, dat den Staet dezer landen, niet tegenftaende de groote zonden en ongeregtigheden, daer in zwang gaende, mg is geconferveert gebleven , en des vyandts gewelt van onzen bodem » afgewendt. Dit moetenwe ook waerhk erkennen en belijden : want niet tegenftaende onzen Staet zo. vol zonden en fnoode gebreken is, datwe de goddelike gunft geheel onwaerdig zyn; niet tegenftaende de bloem onzer krijgsbenden in Ierlandt was, en onze verdre magt zo ter zee als te landt door onfe vyanden geflagen was ■ zo is egter de goddelike genade en medoogentheit over ons en onzen Staet zo groot geweeft, dat we nog geconferveert gebleven zijn, en des vyandts gewelt tot nog toe van onzen bodem is afgewendt. z Moetenwe by deze openhertige belijdenis ook yoegen een openbare erkentenis en betuiging, datwe dien goedertieren en barmhartigen Godt voor zijne weldaden niet genoeg konnen loven en danken, veel min dezelve oit vergelden; om datze, namelik, te groot en veel, en wy te gering zijn, om dezelve naer behooren te konnen erkennen. Weshalven we met Paulus moeten zeggen, n Wie heeft hem eer(l gegeven, en het Zal hem weder vergolden werden ? Want uyt hem, en door hem, en tot hem zyn alle dingen. Hem Zy de Heerlikheit in der eeuwigheit >
Wat nu ook het tweede, namelik, onze Gebeden- belangt : De Hooae Overheit van ons vaderlandt wil, datwe den Heere met een nedrio-herte, nevenseen opregte belijdenis onzer zonden, vierig bidden en fmeektn, om Zi/ne ryke en milde Zegeningen over de dierbare perzoon van Zyne Majefteit van Groot Britanmen, en over . Zyne raedftagen en dejftemen ten befte van ~!p,er;jke„, van ons lieve vaderlandt , en van de ware Proteftantze Religie. Dat wijders d Almogende over den Staet van ons' lieve vaderlandt zyne weldaden en goedertierenheden hoe langer hoe meer wil bewijzen, de middelen van hare wetme beftherminge en cehoudenijfe , by de handt genomenwerdende, te Zegenen &c la dit bevel yan onze Hooge Overheit komen ons twee dingen voor, namelik , [ de zaken daerwe Godt om bidden moeten, II De wijze of manier hoe wy om dezelve moeten bidden.
RsL
m Gm. iz: io, n Kom. xi; 35,



4° Dank en Biddag
Belangende de zaken, die we van Godt te bidden hebben , die zijn deze. I Godts rijke en milde Zegeningen, over de dierbare perzoon van Zijne Majefieit van Groot Britanien, nevens des zelfs kragtige beftherminge enbeivariwe voor alle fnifire toevallen, a De goddelike zegen, over zijne Majefteits verdere raedjlagen en deJJ'einen, ten befte van Zijne rijken, van ons' lieve vaderlandt en van de -ware Protejlantze Religie. 3 De goddelike weldadigheit en goedertierenheden over onze Staet, en zijnen Zegen over de middelen tot onze wettigt befcherminge en behoudenis by de handt genomen , op dat de wapenen van dezen Staet, nevens die van hare Hooge Geallieerden voorfpoedig gemaekt, en daer tegens die van haren gemeenen vyandt, door fijnen kragtigen arm verbroken, enalledes vyands kwade aenflagen verydelt, en dezelve daer door tot redenen gebragt mag 7verden ; tot grootmakinge van Godts alderheili?(te fiaem ejre.
En wat belangt de wijze en manier hoe wy deze zaken van Godt bidden moeten; de Hooge Overheit wil m et regt, datwe den Heere om dezelve, met een nedrig herte, nevens een opregte belijdenis van onze meenigvuldige enhooo-gaende Zonden, vierig bidden en fmeeken.
Wat dan I Godts rijke en milde Zegeningen aengaet, over de dierbare perzoon van zjjne Majefteit van Groot Britanien, wat is'er redeüker als datwe daerom bidden ? D'Apoftel wil inonzetext, datwe bidden voor Koningen en alle die in hoogheit zijn, en hy zag toen ter tijtop de Heidcnze Koningen en Overheden, gelijkwe in onze verklaringe getoont hebben. Hoe vee*! te meer zijn we dan gehouden, volgens't bevel'van Paulus, voor Kriftenkoningen, en onder de Koningen, voor zijne Majefteit van Groot Britanien, onzen Stadhouder en Bevelhebber over 's Landts krijgsmagt zo te water als te landt, den Alderhoogften te bidden ?
En wat zullen we voor hem bidden ? I Dat Godt zijne rijke en milde zegeningen over zijn dierbaereperzoon gelieve te continueren. Dat is, dat Godt, die Hem na ziel en lichaem tot nog toe gezegent heeft, dien goddeliken zegen over hem continuére; dat hy hem meer en meer'beftralè met wijsheit, om zo wel in tijden van vrede als van oorlog, en voor al in deze verwarde ecfteltenis van zaken, wel te regeren, Dat Hy hem meer en meer bekragtiae met een vroome kloekhertigheit en met een onvertzaegt genviet in alle zwarigheden , verzelt met een heilig vertrouwen op zijne goddelike voorzienio-heit; dat hy ook zijn vorltelik gemoet meer en meer vercii e en verfterke met die Koninklike en kriftelike deugden van goedertierenheit en zagtmoedighcit tegens zijne vyanden ; daerbeneffens'met die gematigtheit ontrent de
ge»



Predik aétzïe. 41
geloorsgefchillen, waer door hy de gene, die in'tftuk def Godtsdienft van heinverfchillen, niet alleen gaerne duldt ,• maer ook in alle voorvallen gunftigis, wanneer hunne racdflagen, daden en belangensnietenftrekkéntot ontruflinge van de gemeene welftandt, ja waer door hy een vyandt is van alle vervolging en gewetenfdwang; daerbenevens ook met zedigheit en nedrirr. heit in die hooge waerdigheit, daer hem Godt toe verheven heeft, verzek met een vriendeHke gefpraekzaemheit, waer door Hy een yder toe<rano- aeeft ©m hem te fpreken en hunne verzoeken voorteftellen, en voort? meteen onbelproke leven, matigheit in fpijs en drank , en meer andre goddelike deugden, die overlange in hem uytgeblonken en hem de naem en agting van een vroom Prinsgegeven hebben. 11. Moetenwe ook Godt bidden, dat Hy Hem in zijne kragtige befcherminge neme, en vooralle fmiftre toevallen beware; datis, dat Hy Hem over al, terzee, te lande, onder zijne hoede en kragtige befcherminge neme, zijne Engelen rondzom hem lco-ere, die hem bewaren op zijne wegen; dat hy alle Verraderven en verraderlike aenüagen op zijn perzoon en leven verydelc en vernietige; dathy, die Hem reeds zo wonderlik en bizonderlik in zo veelerlei voorvallen en gevaren, in verich'eide veltflagen hier te landt, in zijn optogt na Engelandt, in Yerlandt aen de rivier de Boyne, op zee in zijne laetfte gelukkige overkomftin Hollandt en meer andere gelegentheden, bewaert heeft, Hem voorts befcherme enfiewaretegensal her gene Hem na ziel .of lichaem zoude konnen deereu of Jiadeelig zijn. 111. Moetenwe ook den Alderhoogften bidden, om zijnen Zegen over zijne Majefteits verdere raedflagen en deffeinen, ten befte van zijne rijken, van ons' lieve vaderlandt en van de ware Protejlantze Relioie. Naerdien dan alle de ondernemingen en deffeinen van zijne Majefteit tot zulk een heilzaem oogmerk ftrekken en aengeleit werden; zo mogen we met regt ja moetenwe ook, naer 't bevel van 's Landts Hooge Magten , om den "oddehken zegen over dezelve bidden. Toen zijne Majefteit naer Engelandt zou overfchepen, betuigde Hy in zijne Declaratien, dat deredenen, die Hem bewogen met de wapenen in dat Koninkrijk overtegaen, eeniglik gewelf zijn, de handhavinge en verzekering van de Protejlantze Religie, de herftellino-en befcherminge van de Wetten en Vryheden van de drie Koninkrijken, nevens ds verzekering van degenietinge van alle hunne wettige regten, en dat op het zeer ernftig verzoek van een groot getal Heeren, zo Geeftelike als Werelt like, en van zeer veel Edelen en andre onderdanen van allerhande conditiën. Wy zullen ook, dus luyden wijders zijne woorden, met welke Hy zijn oogmerk klaererl kragtig uytdrukte, by alle doenlike middelen zoeken, zodanige» vaft-ftelling in
E de drie



4»i Dank en Biddag
de drie Koninkrijken te bezorgen, dat alle de ingezetenen in een gelukkige eendragt en goede vriendfchap met malkander mogen leven; en dat de Protejlantze Religie, de vrede, de eere, en welftandt van deze natiën, vaft gebouwt mogen werden op alt ijt duwende fondamenten. Dit is, zegt zijne Majefteit -wijders, het oogmerk dat wj ons ze hen hebben voorgeftelt. Derhalven hoopen wy dat een)gelik naer behoor en van ons zaloordeelen, en deze onze handelingen approberen : dog voor al verwagten wy den uytflag van deze onze ondernemingen ■van den zegen van Godt, op welken wy geheel en al ons' vertrouwen ftellen; en verwagten van alle vroome menfchen datze zijnen zegen over onze ondernemingen op het alderernftigfte willen afbidden, ten einde dezelve mogen uytvaU len ter eere van zijngrooten naem &c- a Naerdien het nu den Almagtigen gelieft heeft, zijne ondernemingen tot zulk een heilzaem oogmerk aengeleit, met zulk een gewenften uytfl-ag te zegenen; zo is 1onzepligt den Alde'rhooglten wijders te bidden, dat Hy zijne verdere raedflagen en deffeinen, tenbejle van zijne rijken, van ons' lieve vaderlandt en van de ware Protejlantze Religie, genadelik gelieve te zegenen • op dat Hy , wien Godt reeds als een gezegent werktuyg van zijne regterhandt gebruikt heeft, tot verloffing van de naburige volken , van flaverny en gewetensdwang, en door wien Hy Iritannien afgefcheurt heeft van het belang des Koninks van Vrankrijk, welke zig reeds het gebiet over geheel Europa toeleidde, wijders tot een werktuyovan zijne goddelike Wijsheit en goedhek verftrekken mag, tot herftellingvan de ruft en vrede in Europa, en alzo tot welftandt van'ons'vaderlandt, van zijn eigene rijken , van de Proteftantze Religie, ja van'c geheele Kriftendom.
Eindelik moetenwe ook en wel voornamelik, volgens her bevel onzer Hooge Overheit, den Alderhoogften bidden "en fmeeken, om zijne goddelike ■weldadigheit en goedertierenheden over onzen Staet, en om zijnen zegen over de middelentot onze wettige beftherminge en behoudenis by de handt genomen. Hoe ïioodzakelik deze onze gebeden en fmeekingen zijn, is onnodig aengewezen. T groot gevaer, daer ons'vaderlandt tegenwoordig in geftelt is, door dezen verderffeliken oorlog met zo magtigen vyandt, leert ons dit van zelfs. En nademaeldit gevaer, ten opzigt van den Zondigen ftaet vart's Landts ingezetenen, niet te groot kan begrepen en aengemerkt werden; zo zijn onze gebeden des te noodzakeliker. Is 't ook Godts enkele goedertierenheit en barmhartigheit, dat ons' vaderlandt niet tegenftaende de groote zonden en ongengtigheden daer inzwang gaende, tot nog toe, indexen oorlog met zulk een-
magti~
x Xjjn Hovgfts Dtclarat, Pag. xy 15, z&



PREDÏKAETZIE. 43
magtigen vyandt, geconferveert gebleven en des vyandsgnvelt van onzen bodem afgewendtis; 'tis die zelve goedertierenheit en barmhartigheit des Alderhoogften , van welke wy de Zegen over de middelen tot onze wettige befcherminge en behoudenis, door onze gebeden moeten verkrijgen en verwagten. Zullen dan onze gebeden ernftig zijn en ons ter herte gaen, zo moetenwe een regt begrip een gevoelen hebben van den bedroefden ftaet, daer we ih geftelt zijn. Wy zijn in een oorlog vervallen, en dat met een magtigen vyandt , ja met den magtigflen Konink van geheel Europa, en derhalven in een bedroefden ftaer. Want wat is'er fthrikkeliker en rampzaliger dan den oorlog ? Onder alle de plagen die'er zijn, wert het zwaert van den verflindenden oorlog, als het alderfchrikkelikfte kwaedt, van Godt gedreigt. Want alsd'Almagtige den Ifraèiiten wel eer verfcheide plagen op hunne ongehoorzaemheit gedreigt hadt, voegde Hy'erby. b Indien gy dan nog door deze nietgetugtigt Zult Zijn, Zp Za^^ u Zevenvoudig over uwe Zondenflaen. Want ik ■zalbet zwaert over u brengen, dat de wrake mijnes verbonds wreken Zal- Dus liet hy ook namaels dit fchrikkelik dreigement door de Profeet Jeremias verkondigen, c Ik zalu vertzaegt maken voor het aengezigt uwer vyanden, en ik Zal een kwaedt over u brengen, de hittigheit mijnes toorns fpreektde Heer, en ik Zal het Zwaert agter u Zenden, tot datik u verteert Z&1 hebben. Toen Davidt eertijts de keur gegeven wiert van drie d'alderzwaerfte en droevigfte plagen, te weten, Hongerfhoodt, dat féherpe zwaert, 't welk moeders hunne eige kinders heeft doen Aagten en eeten; of de Pef ilentie, die t'zeventig duyzent menfchen in 4 dagen by Davids leven ter neer velde; of den Oorlotf? ■Och! riep de Konink, my is zeer bange] Laet ons dog liever in de handt des Heere vallen : want Zijne barmhartigheden Z'jn vele : maer en laet my niet vallenin de handen van menfchen, Hy verkoos dan de peftilentie, die hy elders dengrouwel des nagts noemt, d En niet zonder reden : want wat is den ■oorlog anders als een mifmaekt gedrogt, een miftlragt van den Zathan , een levendig fpookzel der helle, een bondel en t'zamenknopinge van allerlei zonden , gruwelen en elenden ? En daerom hoe droevig en elendig het zy in oorlog te leven, weten wy niet dan van hooren zeggen : Maer die met de fcheenen voor dat heete vuur zitten, die geduurig den woedenden vyandt, met allerlei yflelik moordgeweer, voor hunne poorten, de roovers en brandftigters in hunne huyzen, en de heirlegers voor hunne fteden te verwagten hebben, die 't mes als op de keel en de ponjaert op't hert ftaet, die konnen'er van fpreken. Die ook oit dat alvernielehde beeft gezien, zijne tanden ge-
F z voelt b Lcvit. 26; 24. c Jtnm.w.zy. d P/"^. 91:5.



44 Dank en Biddag
voelt en dien droeven oegft van gefiieuveldc en vermoorde lijken aenfchouwt hebben , moeten erkennen dat den oorlog de zwaerfte en fchrikkelikfte vloek 1S' die G,odt ovcr een ^ndt of volk kan. uytfprcken. In dufdanigen ftaet nu zien we althans ons' lieve vaderlandt, ja hy na de geheele Kriftenheir. De bathan fchijnt als Joigcloten., enals de Godt dezer werelt, door een re<rtvaerAg-oordeel Godts, door't yffelik oorlogfwaerdt te woeden in 't hart ja ingewandt van t deerlik gefielde Kriflendom. Wat zijn'er reeds landen verwoeft, dorpen en vlekken vernielt, en Steden tot puynhopen gemaekt.' Watis'er airede menfchebioed vergoten, zo te water als te lande! Hoe woelt en woedt dat mcnfterdier van alle helze gruwelen nog tegenwoordig! Helaes! wat een hgterlaey een vlam en gloed van dolle Krijglgerugtengaet'erthansopin't knitendom! Het eene volk ftaet tegen het andre, en het eene Koninkrijk ■tegen tander Koninkrijk! Hoe fchrikkelik zijnd'oorlogstoeruftingen a4 alle kanten te water en te lande ! Hoe worden overal de fikkels en ploWkou, ters herlmecd in fpieffen en zwaerden, bijlen cn dolken, om.ledènen zenuwen te doorkerven.! Wat zullen'er eerlang fchrikkclike heirlegers aen alle Kanten in t velt en vlootcn in zee gebragt werden, om eikanderen te befcha* digen ! Ln wie weet wat droevige verwoeftingen en bloedftortingen in d'aenftaende zomer gefchieden zullen. ? Terwijl ondertufien alle handelmge over sec bekommert en belemmert, den koophandel verhindert, de neeringloofheit vermeerdert, d'armoede vergroot, en den laftder lchattingen, tot's -andts befcherminge nodig, verzwaert wert. Leerde dan oit de noodt bidden , de noodt perft ons vooral nu tot bidden : want het is een harde en benaeuwde noodt die 't Kriflendom in 't gemeen en ons' vaderlandt in 't bizon.' tier drukt. Daer gaen fchepen vol menfchen ter zee, die zig tot 's lands dienft mden oorlog begeven, welke te voren of te landt met hun ambagt en handwerk, of ter zee ten dienft van den koophandel eerlik hun onderhoudt plaeten te winnen. Zo veel vaders, mannen, en.zoonen, gaennu tegen l#c woeden der felle blixems, van 'fyffelik gefchut en allerlei .moord geweer aen, en komen hunne vrouwen en kinders met meenigten deerlik gekwetft, verminkt aen armen en beenenen andere leden thuys, of verfmooren en fneuvelen m rook en damp, in vuur, water en bloed, en laten niet dan bedroefde Weduwen en huyzen vol arme wezen na.. Hebben we dan geen reden en. oorzaek , indien we eenig gevoelen van onzen elendigen ftaet, en eeniee menfcheiikemeedogentheit met onzen naeftea hebben, om Godt vieriglik te bidden. ? Temeer, alswe bedenken, dat ook ons nog zou konnen overtornen^ tgeen andre voor dezen,, en d'inwoonders van.de Palts, die heerMee;-



Predïkaetzie; ^
MelandtftreekinDuytflandt, nu reeds overgekomen is : Want indien we, 'tgeen Godt genadelik wil verhoeden, van onze vyanden overheen en t'ondergebr agt wierden, dan zouden ons nog de zwaerfte rampen enelenden overkomen. Branden en blaken, plönderen en moorden, vrouwen en mae«dënkragt, zou einde nog mate hebben. En dus zouden d'elenden, die we tot nog toe alieen van verre in anderen gezien en beklaegt hebben, niet anders geweeft zijn als de beginzelen der fmerten, die ons dan te harder zouden drukken en benaeuwen/ Immers, als we aen d'elenden, die de inwoonden van de Palts reeds overgekomen zijn ,,gedenken, mogenwe ons zeiven tevens met regt erinneren de woorden van den Zaligmaker Kriftus, die Hv den Joden te gemoet voerde,, welke meenden dat de Galileers, die vanPilatus tenvijlze met hunne offerhanden bezig waren, zo deerlik vermoort wierden, meerder zondaers waren als zy. Meent gy, zeide de Heilandt, dar deze zondaersgeweeft Zyn boven alled"andere, om dat Zy \ulx geleden hebben ? Ikze<r<rg u, neenze :. maerindien gy u niet en bekeert, Zo Zult gy alle defgeiyx vero-aen* Maer waerom. moeten we nu, in deze geftekenis vanzaeken, denHeere bidden ? om Zynen Zegen., zeitonze Hooge Overheit, over de middelen tot onze wettige beftherminge en behoudenis by de handt genomen, en dat hy de wapenen nevens die van de Hooge Geallieerden voor-ftpoedhwil maeken, en daer-entegen die van harengemeenen vyandt door. Zynen kragtigen arm verbreken, en alle des vyandts kwade aenftagm doen verydelen, op dat dezelve daer door tot redenenwerden gebragt, om,, namelik, het oorlogfwaert ter neder te leggen en vrede te maken met ons en onze Hooge Geallieerden , die zonder wettige reden ofoorzaek met den oorlog van hem aengetaft ja overvallen zijn, 'T voornaemfte ja eenigfte oogmerk onzer gebeden moet dan zijn om vrede' Vrede is ook den wenfeh en het gebedt van opregte kriftenen, ja van alls Godt en. deugtlievende menfchen. T oogmerk daerom, zelfs van den a derregtvaerdigften en gelukkigften oorlog,. moet. en. mag niet anderszijn.. als de vrede. Want te oorlogen om anderen te bederven, is niet anders als wreedheit en bloeddorftigheit. Te oorlogen ,.. om zig met den buyt en roof van andren te verrijken , is der wilde en woefte beeften werk, als van woi, ven, beeren, Tygers en Leeuwen, die van den roof en het bloedt der andre dieren- leven. En te oorlogen om een grooten naem of heerfchappy te verkrygen,, om de palen zijnes gebieds wijd en zijd uyttebreiden, landen en volkeren te bemagtigen,. en door d'overmagt zijner wapenen, onder eenige voorwendzels,, zijnen rijkftaf t'onderwerpen, is een vervloekte heerfchzugt en, Nimrodze ver.waentheir. Ja door 't helfch oorlogen na die verwaaide
E 3? tijtelss



4^ Dank en Biddag
tijtelscndevyzenvan Altijt vermeer der aer des Rijks en Altijt verder, te ftaen en te tragten, of met den grooten Alexander te denken of te zeggen. Eene werelt is niet genoeg; paft beter geflage Heidenen als Kriftenen, welkers gecltes vrugten jegens hunnen naeften zijn liefde, blijdfehap, vrede, lankmoedigheit, vriendelikheit engoedheit.
Hoe zullenwe nu, en hoe moeten en mogen we, als Kriftenen, om Godts zegen bidden, over de wapenen van onzen Staet en van onze Hooge Geallieerden, als middelen tot onze befcherminge en behoudenis by dehandt genomen, om den vrede te bekomen ?
Ik antw. Nademael de bedriegeryen , konften en ondernemingen van onze zeer vervaerlike vyanden, hu nnen geweldigen inval in d' ongewapende Palts en in 't hart van Duytflandt, in den tijdt van een vaftgefteit beftant met den Keyzer, welke met den Turkzen oorlog belemmert was, allenthalven Wereldkundig zijn, en enkel ftrekken om geheel Europa t' overheerfchen; nademael ook ons' Vaderlandt dezen oorlog door den Francen Konink op den hals gedrongen is, die zelfs een groot getal fthepen, voor het aenzeggen des oorlogs, tegens alle reden en 't regt der volken aengehouden en verbeurt gemaekt, onze manfehap in gevankeniften geworpen, en ten grootften deele door gebrek en ongemak laten vergaen heeft; en onze Overheit derhalven genoodzaekt geworden is, de noodige middelen en wapenen tot onze beftherminge en behoudenis by derhandt te nemen, als een zwaert van Jullitie, twelkzy, naer Godts ordinantie, dragen tegen de kwaetdoenders, en tot befcherminge hunner onderdanen; zo mogenwe den Almogenden wel bidden, dat Hy de zaken zodanig gelieve te regeren, naer zijne wijsheit, dat onze vyanden over ons en onze wapenen d'overhand dog niet en bekomen ', dat daerentegen onze wapenen, als wapenen van Juftitie, en wettige middelen tot onze befcherminge by de handt genomen, zo gefterkt mogen werden, dat zy daer door met de minfte bloedftortinge, geftut en afrekeert, en dus tot bedaertheit en vrede, met ons cn onze Hooge Geallieerden, gebragt mogen werden. Naerdienwe dan, volgens onzen text, fmeekingen, gebeden en voorbiddingen m oeten doen, voor Koningen en alle die in hoogheit tfj», op dat wy een ftil en geruft leven leiden mogen in alle eerbaerheit en godtzaligheit, zo moet dit ftil, vreedzaem en godzalig leven 't voornaemfte oogwit onzer gebeden zijn, en wy zijn dieshalven ook op 't hoogft verpligt, den Alderhoogften vieriglik te bidden voor onze vyanden, en voornamentlik voor den iv j?nk Va" Vrankri'lc onzen tegenwoordigen vyandt. Wy moeten Godbidden , dat hy dat trotze en hoogmoedige herte van dien Monarch, gelieve
te buy-



PREDI KA ETZIE.
te buygen en te neigen tot vrede en vriendfcbap met en jegens de genen, die hy naer al zijn magt en vermogen en met zulk een verwoetheit tragt re vernielen en t'onder te brengen; dat Hy hem ten dien einde doe verftaen cn begrijpen, aen hoe zware en fchrikkelike zonden hy zig zelve , door die onmenfchelike verwoeftingen, fchuldig maekt, hoe hy zijn kroon en rijkftaf, hert en handen bennet en bezoedelt met zo veel dierbaer menfchebloedt, die hy aen zijne heerfchluft en wraekzugt opoffert, hoe zwaer dit hem zal ftaen te verantwoorden voor de Konink' der Koningen en Heer der Heeren Jefus Chriftus; opdat hy tot nadenken en bekeeringe en zo tot kennis der waerheit kome en zalig werde.
Dus mogen we dan, ja dus moeten we .om vrede bidden,'en alleen om vrede : niet om bloedige overwinningen, en dat.onze vyanden verflagen, verdelgt en uytgeroeit mogen werden j want dat is te hardt en wreedt ; ook niet om haer t'överheerfchem, gelijk zy ons en andren tragten tedoen, wan t dan waren wy niet beter als zy. Ja is haer doen en opzet kwaet, en weten wy dat, zo zouden wy nog bozer zijn en uyt onze eigen mondt geoordeelt worden, als we baden om't gene wy in hen veroordeelen als kwaet en onkriftelik. Wy moeten dan wel om overwinningen bidden, maer zulke overwinningen dieheilzaem zijn voor ons en onze' vyanden. Wy moeten namelik Godt bidden dat hy onze vyanden tot vrienden make, dat hy hen wil doen zien de gruwelen van dit onheilig oorlogen, en datze tot vrede of gedwongen werden of van zelfs komen. Dan bidden we, naer de les van Chriftus, voor onze vyanden, en dan zoeken wy geenzins hun bloedï, verderf nog ondergang, maer hun heil en welftandt. Bloedige vief orien zetten geen merkt. De wapenen zijn veranderlik. Die nu de nederlaeg heeft,kan morgen weer d'overhandt hebben. Immers de vicfrorien konnen niet verkregen worden,, dan met vernieling van een deel elendige menfchen, die in hun bloedt en zonden te gelijk fmooren. Maer daer de herten der vyanden verandert werden, daer houdt het bloedvergieten op. So lang wy daer toe niet gekomen zijn, moetenwe bidden om den vrede. En konnenwedat niet verkrijgen , na dat alle mogelike middelen daer toe aengewendt zijn , zo mogen we ook Godt wel bidden, dat onze vyanden, die geen vrienden willen zijn, vertrok mogen werden en vlugten; op datze de genen , die ze geen goet willen doen, ten minftengeen kwaet, geen fchade nogleedt aen en doen, en eingenoodzaekt werden onze vriendfehap te zoeken, ja na vrede te haken en te verlangen.
Maer dewijl 't met wenfehen en bidden alleen niet te doen is, om zo groov
.. ■ v teia



I
48 Dank en Biddag
ten heil en zegen, de vrede, te verkrygen; daerom wil onze H. Overheit met regt, datwe den Heerevieriglik, met eennedrig herte, nevens een opregte belijdenis van onze menigvuldige en hooggaende Konden, bidden en fmeeken. Z-ullen dan onze gebeden en fmeekingen den Alderhoogften behagen, zo moctenze voortkomen.
I Uyt een nedrig herte : want naerdien het gebedt een aenfpraek tot <-»odt is, zo moeten onze gemoederen met een heilige eerbiedenis voor zijne -noogwaerdige en ontzachelike Majefteit ingenomen, en onze gebeden met een bizondrenedrigheit en cotmoedigheit bezielt zijn. Want hy is e £ Alderhoogfte, die den Hemel tot zijn troon, end'aerde tot een voetbank fijner voeren hef et; voor wiens gedugte Majefteit de Serafims hunne aengezWen bedekken. Wy zijn daerentegen nietige menfchen, ftof en affthe, ja zondaers en zijne goddelike gunft en weldaden onvvaerdig, die niet anders als met den boetvaerdigcn en ootmoedigen Tollenaer konnen zeggen. ÓGodt! zijt my armen Zpndaer genadig! Wy moeten dan naer de les van Jacobus, ons vernederen voor den Heere, met een opregte belijdenis onzer zonden en erkentenis van onze onwaerdigheit. Dus deed' Davidt en leerde het ook ons met zijn voorbeeldt. Mijne jonden, dus fprak hy tot Godt, maekte ik u bekent, en mijne ongeregtigheiten bedekteik niet. Ik Zeide. ƒ Ik\albehjdeniJ[evanmvne overtredingen doen voor den Heere. En daer ophoortmen hem dusbidcienen f meefcen. g Zijt my genadig, o Godt! naer uwe goedertierenheit! Delgt mijne overtredingen uyt naer de groot heit uwer barmhartigheden! Wafiht myvan mijne ongeregtigheit, en reinigt my van mijne Zomte. Want ik kennemijne evertredingen, en mijne Zonde is jleets voor my. Tegen u alleen heb ikgezondigt, engedaen datkwaet is in uwe oogen! Ontzondigt my met y zoop, enikzalrein zijn! wafcht my, en tk Zal witterzijn als fneeuw! En nademael de wijze Salomon zegt. /; Die zijne overtredingen bedekt en Zal niet voorfpoedig zijn; ■maer dieze bekent en laet, Zal barmhartigheit verkrygen, daerom moeten onze gebeden ook voortkomen ten >
II uyt een boetvaerdig gemoet, 't welk zijne zonden niet alleen erkent en belydt voor Godt, maer ook betreurt door een ernftig leedwezen , met een droef heit naer Godt, welke een onberouwelike bekeeringe, of verbeteringe des levens, ' werkt tot Zaligheit. Want zonder deze ooetvaerdigheit zijn alle onze gebeden teenemaelkragteloos. Wy weten, zei daerom die blindgeborene, dat Godt de zondaers, die namelik in hunne zonden blijven en volharden,
eEf*.66:h2. fP/i/.32;5. g P/al. 51.3,4 &c. hProv.zdru, 4 2\or. 7; 10»



Predik aet zie. 49
den, niet en hoort : k maer \oymant godtvrugtig is en fijnen wille doet, dien hoort hy. Hoe ernftig en kragtig was dieshalven de betuiging van Godt zelve door de Profeet Elaias tegens het zondig Iiraèf Waer toe {almy zijn de veel■heit uwer Jlagtoferen, zeit de Heer. Ik ben zat der brandofferen der rammeit, en des fmeers der vette heeften, en ik heb geen luft aen het bloedt der varren, nog der lammeren. Wanneer gylieden voor mijn aengezigtkomt verfckijnen, wie. ■heeft zulkx van uwe handen geeyjl, dat gy mjne voorhoven betreden zoudt ? En brengt niet meer vergeefs offer. De nieuwe maenden en Sabbathen, en het ■by eenroepen der vergaderingen en vermag ik niet, het is ongeregtigheit, zelfs de verbodtfdagen. En als gy lieden uwe handen uytbreid?, namelik in uwe gebeden, verberg ik mijne oogen voorn, ook wanneer gy het gebedt vcrmeenigvuldigt en hoore ik niet : wantuwehanden zijn vol bloedt s. Hunne gebeden kwamen dan uyt geen boetvaerdige herten, en daerom volgt'er. Wafcht u, reinigt tt, doet de boosheit uwer handelingen van voor mijne oogen weg, laet af . van kwaet te doen. Leert goet doen, zoekt het regt-, helpt de verdrukten, doet de weezen regt, handelt de tvHftzake der weduwen. Komt dan; al waren uwe zonden als fcharlaken, zy zullen wit worden als fneeuw, al warenze root als karmozijn, zy zullen worden als witte wolle. Ja deze boetvaerdigheit, en het aflaten van zonden, is zo nodig tot de verhooringe onzer gebeden , dat Salomon Zegt. I Die zijn oore afwendt van de wet te hoeren, diens gebedt zelfs zal een gruwel zijn. Hy wil zeggen, dat de genen die weigeren Godt te ■hoorenin zijne wet, ook van Godt niet verhoort werden in hunne gebeden. Dus heeft, hy voorbeelt, een onbarmhartige ontrent zijnen naelten, geen barmhartigheit, mede naer't zeggen van Salomon, by Godt te verwagten. m Die zijne oore ftopt, zeit hy, voor 't gefchrei des armen, die zal ook roepen, en niet verhoort werden. Als dan de menfeh, indien niet met woorden of in zijn herte, maer met'er daedt zegt. Wijkt van ons, want aen de kenniffe uwer wegen en hebben wy geenen luft. Wat is d''Almagtige , dat wy hem zouden dienen ? en wat bate zullen 2vy hebben , dat wy hem aenhpen zouden ? zo heeft hy niet alleen geen verhoringe op zijne gebeden te verwagten , maer zijn gebedt zelfs is een gruwel by Godt. Want zulke menfchen bidden met geen opregt gemoet, maer alleen uyt drang van Godts oordeelen en zonder voornemen van bekeeringen. Want zy keeren my den nek toe, zei Godt eertijts van de Joden , ~en niet het aengezigt, maer ten tijde hareskwaets, als hen namelik mijne oordeelen en ftraffen drukken en benaeuwen, dan zeggen zy, Staet op en verloft ons. n Naerdien dan, volgens het zeggen van Salomon,
G . het k Job.<$:$i, I Prov.z2:g. m PrQV.2l:i$. n Jtrsm.l-.27.



Dank en Bi d.d a g
het of er desgodtlooze, den Heere een gruwel, ma-er het gebedt der opregten zijn? welgevallen is, o zo moetenwe, om in onze gebeden verhoort te werden, de les van Jacobus ter herte nemen en betragten. Naket tot Godt, en hy zal tot u naken. Reinigt de handen, gy zondaers, en zuyvert de herten, gy dobbelhartigen. Draegt u als elendigen,'treurt en weent : itw' lacchen werde verandert m treuren, en uwe biijdfehap in droefheit. Vernedert u voor den Heere P Men neme dan, in deze toeftandt van onz' lieve vaderlandt, niet alleen zijnen toevlugt in vierige gebeden en fmeekingen tot Godt; maer men behertige ook, op dat onze gebeden en ftneekingen mogen verhoort werden, de noodige boetles van de Profeet Joel. Nu dan ook, fprekt de Heere, bekeert u tot my met ugantze herte, en dat met vaften, met geween en met rouwklag-e. Scheurt uwe herten en niet uwe kleederen, en bekeert u tot den Heere uwen Godt: want hy is genadig en barmhartig, lankmoedig en groot van goedertierenheit, enberouw hebbende over het kwade. Wie weet ? hy mogt zig wenden en berouw hebben, en een zegen achter zig overlaten, q Want, in een oogenblik zal tk (preken over eenvolk en over een Koninkrijk, Zei Godt eertijts tot de joden, datikhetzalmtrukken, afbreken en verdoen : maer indien dat zelve volk zig van zijne boosheit bekeert, zo zal ik berouw hebben over 't kwaet, dat ik tjet zelve dagte te doen. r Maer ren
III. Wy moeten niet alleen met een nedrig en boetvaerdig herte : maer ook vierighk bidden, dat is, aenhouden in het bidden en niet vertragen Hierom wild'ApoftclPaulus, datwe niet alleen bidden in den geeft, s maer ook wakenin het gebedt met alle geduurzaemheit! s Ja datwe jlerk aenhouden mhet gebedt, t Ja zonder ophouden bidden, u Dezen ernft en y ver wil ook Jacobus, wanner hy zeit. Een kragtig gebedt des regtvaerdige vermao- veel Onze gebeden moeten dan vierig zijn, en uyt het binnenfte des herte voortkomen , en niet enkel uyt de mondt en van de lippen afrollen, zullenze den Aldcrhooglten aengenaem zijn. Godt wil zien dat het ons ernft is. Daer moeteenvierigenyvereniufpanningevan alle de kragten onzer zielen met onze gebeden vergezelfchapt zijn. T welk dan gefchiet, wanneervve met hert en ziel daer op uyt zijn, datwe Godt verbidden. Dien yver is gelijk als de fauce van het gebedt. Sonder die vierigheit des geefts, is het gebedt kra* teloos en zonder fmaek. Gelijk de nevel en dampen over 't aerdrijk blijven hangen, zo lang de hitte der zonneftraelcn dezelve niet op en trekken, zo en konnen ook de koude en laeuwe gebeden, door de wolken ten hemel niet-
door-.



PrEDIKA ET ZIE, ft
doordringen, ten zy d'er het vier van y ver by kome. Die ooit met geen y ver bidt, toont dat hy de zaek niet en meent, om welke hy Godt bidt. Hoe zou ook d'Almagtige de genen verhooren, die zig zelve in hunne gebeden niet en hooren ? Hoe zouden de gebeden ten hemel doordringen, die niet uyt het herte en laeuwelik ten monde uytkomen ? Dat is tot Godt naderen met mondt en lippen , maer het herte verre van hem laten wezen. Wat is ook een gebedt, wanneer de lippen alleen geluyt geven, en't hert en de gedagten elders zijn ? Godt die een hertekenner is, ziet meer op 't gemoet als op d' uyterlike woorden. Hoe nodig dan deze vierigheit en yver in de gebeden zy, is af te nemen uyt het gene men leeft Exod. 17:11, iz. daer verhaelt wert, dat Ifrael tegen d'Amalekiten overwon , zo lang Mofes met opgeheve handen badt. Dus zeide Mofes tegen de Ifraèiiten, dat hy, om Godt voor henlieden te verbidden, toen hy ze in zijnen toorn, om hunne afgodery met het koude Kalf, wilde verdelgen, z,ig nederwierp -voor het aengezigt des Heere, namelik in vierige gebeden, x veertig dagen en nagten, en ik at geen broot en dronk geen water, en de Heere verhoorde my. Dat was een teken en bewijs van een grooten ernft en vierigheit in 't bidden. Dufdanig waren ook de meefte gebeden van den Heilandt, van wien Lucas getuygt, y dat hy de geheele nagt wel overbleef in 'tgebedt tot Godt; inzonderheit in dien bangen zeilftrijdt voor zijn lijden, toenny met zulk een diepe demoedigheit zig ter aerde nederwierp, en tot driemael zo ernftig Godt zijnen Vader badt, zelfs % met (lerke roepingen en tranen , naer 't getuygenis van den goddeliken Schrijver aen de Hebreen.
Moeten dan onze geheden en fmeekingen, uyt zulk een nedrig, ootmoedig en boetvaerdig herte voortkomen, en met zulk een heiligen yver en vierigheit des geefts verzelt zijn; Kortom, moetenwe vroom en godtvrugtigzijn, zullen onze gebeden by Godt aengenaem zijn en verhoort werden, zo laet ons hier in onze pligt behartigen, en zorge dragen dat onze gemoederen en gebeden zo geftelt mogen zijn. Wy zijn tegenwoordig in alle de Steden en dorpen, en in alle de Kerken van ons' vaderlandt te zamen, om den Alderhoogften te bidden, om den zegen over zijn Majefteits perzoon en zijne deffeinen tot welftandt van ons' vaderlandt, en in 't bizonder om de goddelike weldadigheit en goedertierenheden over onzen Staet. Wy belijden in onze gebeden tot Godt onze zonden, en fmeeken om vergiffenis en genade. Wy treden als in een eenparig verbondt en belofte, om onze leven en zeden te verbeteren, Godt van herten te zoeken cn zijnen wille te doen. Wy tragten
G 2 xnet X Exod. 17;II, 12, li' y Luc.6;i2. % Htb.^7.



Jf| Dank en Biddag Prediicae tz ie.
met onze gebeden en fmeekingen den hemel als te beftormen, even alsofwe met het kanon van onze hertgrondige zugten en gebeden om de welftandt en vrede, een brelfein den hemel wilden maken , en daer van daen den zegen Godts en den vrede over ons' Landt te doen nederdalen. 'T is redelik, h is krifirelik en wel gedaen : want van Godt moet alles goets komen, en alles door gebeden verzogt en verwagt werden, 't geen ons na ziel en lichaem nodig en dienftig is. Maer't ware te wenfchen, dat dezen yver uyt een herte voortkwam , 't welk ootmoedig voor Godt en met een cngeveinft en hertelik voornemen ingenomen is, om zig tot Godt te bekeeren', en dat de vrugt en kragt daer van mogt blijken in ons' geheele leven. Dan zullen onze dankzeggingen en gebeden aengenaem en kragtig by Godt zijn. Dan zal Godt zijne Majefteit genadelik belchermen, voor de liften en't geweldt van zijne en onze vyanden bewaren, zijne ondernemingen zegenen, tot welftandt van zijne rijken en van ons' lieve vaderlandt. Dan zal ook Godt onzen Staet als met een muur zijner voorzienigheit omringen, de middelen tot onze befcherminge en behoudenis zegenen , en onze vyanden naer zijne wysheit, tot vreedzame voorflagen en raedflagen neigen en buygen, en du3 te weeg brengen, dat wy, in plaets van gebeden om de befcherminge tegen onze vyanden, Hem eens mogen danken voor de heuchelike vrede", dat we onze vyanden tot vrienden zien geworden , en een eeuwige vrede onder ons en in de geheele Kriftenheit mogen beleven; datwe de zwaerden in ploegyzers, de fpieflen in fikkels. verandert zagen, en in plaets van't yffelik geklank en geknars der wapenen, en'tnaer geluydt van trommels en ■alarmtrompetten , een lieffclike vrede en vreugdegalm hooren; in plaets van oorlog Vrede; van vyandfehap, vriendfehap; van haet, liefde; en van tweedragt, eenighek en eendragt! De Godt aller genade, geve hier toe zijaen zegen en genade, Amen].
G E-



GEBEDT
Om in de^en ^waren Oorlog en bebmmerlifa tijden té gehruykpn.
OAlmagtige, ontzachelike en regtvaerdige Godt! wiens gedugte en aenv biddelike Majefteit, hemel en aerde, engelen en menfchen, de Koningen en Vorften, en alk Koninkrijken en volkeren onderworpen zijn» Gy die het ligt fchept en de duyfternis, die de vrede wegneemt van de aerde en het fchnkkehk wraekzwaert van den alvemielenderi oorlog in de plaats zend, tot een regtvaerdig oordeel over de zonden der menfchen l Naerdienwe, o heilige vader! ons* vaderlandt, ia byna 't geheele Kriflendom, aen t bloedig zwaert van een fchrikkeliken oorlog zien overgegeven; zo komen we met onze ootmoedige gebeden en vierige fmeekingen tot u, en nemen onzen toevlugt tot den throon van uwe genade en barmhartigheit. Wy erkennen, 6 Heer! de billikheit en regtvaerdigheit van uw' fchrikkelik oordeel. Want ilaenwe onze oogen op *t Kriflendom in 't gemeen, en op ons vaderlandt in't bizonder, de hooggaende ja roepende zonden der genaemde Kriftenen, zijn zo veel, zo groot en zwaer, datze uwe lankmoedigheit langgetergt en gevergt hebben deze ftrenge en harde roede in de handt te nemen,, en t Kriflendom uw' ontfteke toorn te doen gevoelen. Want helaes Jallerlei zonden en-gruwelen, die oit onder Joden en heidenen gepleegr wierden,hebben de heele Kriftenheit als een zondevloedt overftroomt! Gy liet het ligt des Evangeliums onder hen opgaen, en verligte hen; als de Son op den hèldren middag, met de ftralen van uwe zaligmakende genade: maer 6 goede Godt i hoe fchandelik en on-heiliglik is deze uwe groote en onwaerdeerlike genade verwaerlooft en misbruykt tot wuipsheit, weelde en allerlei ongebondenheit ! Hoe weinig wiert al overlange uw' dierbaer Evangelie, dat woordt der - zaligheit, geagt, hoe los verworpen, hoe kwalik beleeft, ja diekoftelike paerle als met voeten vertreden ! Hoe veele zijn'er, die 't Evangelie voorervent te geloven en u te kennen, en nogtans leven, ofze geheefniet en geloofden , ja u en uwen Soon Jefus Chriftus verlochenen met hunne werken ' De meefte zijn burgeriike en vleefchelike Kriftenen, regte Laodiceers ± nog heetnogkout., waerdigomuytuwen.mondtgefpog.en te worden „arm,.naekV
^ 2, ea»



•f^ Gebedt
cn ontbloot van Kriftelike deugden, en blindt door onwetenheit en onervarentheitin'twoortder waerheit, het teftament van hunnen Heilandt Jefus. Hier uyt is dan ook, 6 Heere ! ontftaen dat droevig en algemeen verval in leven en zeden onder de genaemde Kriftenen ! Hier van daen komt het, dat d' openbare godtloosheit, het fchendig overfpel en hoerery, moordt en doodtflag, rovery en dievery, valsheit en meinedigheit , ontrouw en eerloze baetzugt, de driftige eer en ftaetzugt, d'onverzadelike geldgierigheit, d'onreine bewegingen en onkuysheit des herte, de liefdeloze argwaen, debitze nydigheit, de haet en Wrokkende wraekzugt, d'ongevoelige onbarmhartiglieit, d'onvergeeffelikheit en onverzoenbaarheit, de twiftgierigheit en bittre partyfchap , de braffery en dronkenfchap, de gr*otsheit des levens, de pragt en prael in wilde en weidze ja meer als heidenze dragt van kleederen, én voorts alle andre zonden en fnoode gebreken, hoe langs hoe meer d'overhand: nemen : terwijl de Kriftenheit ondertuffen telkens zugt onder uwe ftraffende handt, zonder dat genade nog plagen, beloften nog dreigementen, zulk een ondankbaerheit en onheilig misbruik uwer genade tot nog toe hebben konnen verbeteren. Groot is derhalven ö Heer ! ja onbegrijpelik uwe lankmoedigheit in 't verdragen van 't deerlik vervalle Kriftendom I Maer boe zult gy langer konnen dulden , dat de Kriftenen door zo overvloedige en kragtige middelen der zaligheit, niet alleen niet beter, maer zelfs hoe langs hoe erger worden, ja hunne oogen gelijk als toefluyten voor'rheldrezonneligtderEvangeliiche genade ! Immers hebben geen zondaers, 6 regtvaerdige Godt ! zo veel reden om te fchrikken en te beven voor uwe gramfchap, als die de meefte genade gebeurt is, welker zonden hartnekkig en moetwillig zijn, en die geen onwetenheit konnen voorwenden, omzi* t'ontfchuldigen ! Wat kan dan ook deze fmaed des Evangeliums, in een volk dat zig tegens uwe genade verhardt, anders zijn als een wilfe voorbode vanuwefchnkkelikeoordeelen ! Alsweook, ö Heere ! den zondigen ftaat der Kriftenheit, en dat fnoode misbruik van zo veele heerlike en voor al o-eeftelike weldaden, overwegen, zo moetenwe bekennen, datgy overvloedige" redenen hebt, om na zo veelvuldige en groote blijken van uwe goddelike ankmoedigheit , een fcheidbrief te geven aen 't ondankbaer Kriftendom 'twelkuw'dierbaer genadeverbondt, met het onwaerdeerbaer bloedt van uw' eigen Soon verzegelt, niet meer ter herte gaet!
• Maer wanneerwe, ö Godt! op ons vaderlandt in't bizonder zien, 't welk gy, naer uwe goedertierenheit, boven veele andre volken met uwe geefte yte en hcfaamelike zegeningen en weldaden overftroomt hebt; zo hebben wy
ook



ook boven andre volken ftof en reden om voor uwe regtvaerdige en fchrikke hke oordeelen te vreezen en te beven. Gy hebt ons'uyt dief lanSigen en bloedigen oorlog tegens de Koningen van Spangien verloft, ja aleenf " pernaum ten hemel, verheven, en een naem gegeten, bekent en ge-ee," van den opgang der zonne tot daerze ondergaet. Gy hebt ons als doof eenWe zee van bloedt tot een gewenfte vrede en vryheit gebragt. Gy hebt on?e kndtpalenuytgebreidt,deftede^
den Gy hebt ons gezegent met allerhanden neeringen en welvaert door den Koophandel, zeevaert en vifftherye. Gy hebt lafS^^ een toeylugt der vreemdelingen, en tot een herberg d««?en?^om degodtfdxenfthaervaderlandtmoeten verlaten. E^bovendZIkshebZ denkandelaervanuw'woortenwaerheitonder ons geplant, « t/0°'^n Cn b^lovigheden ; Zo da? gy nfet reglmooJr
Maer, ö Heere ! wy moeten met fchaemte onzeraengeziaten bekennen en 7eeZegrn " ^™g™, onheiliglik misbrui en^t^S en vveelde, tot grootsheit, en ongebondenheit aengeleit hebben Ta alle
vaderlandt d overhandt genomen. En niet tegenftaende gy ons, over wel mge jaren, uw'fehrikkelik en regtvaerdig oordeel deed'zkn en rZdenl £engy onzen ftaet door'toorlogfwaert van dien magtigen Momreh van Vrankryk, deed zidderen en beven; zo hebben we egrer^ons zelve !OCT niet bekeertvan onze zonden : maer zijn in 't tegendeel hoe langshTemeïr van u afgeweken en vervallen in leven en zedenl Uwen heiligt naem w er" zedertmeerenmeermetvloekenenzweeren, en door onnfóle?hJyZ dige ja ook valfcheeeden ontheiligt. D'on eerbiedenis en ongehoorzaem heit der kmders tegens hunne ouders, en der Ouders kwade en^tebS op voedinge hunner kinderen, nam dagelix toe. Allerlei onmgt,!n erbX tï' ^er7e" °7fPe]i§ierigheit, uytzuypinge van wJuweïSw zen, onregtvaerdigheit, haedt, nijdt en wraekgkrigheit, groeiden meer en meer aen. Dronkenfehap, gulzigheit, braleryfallerlefoverdaed S fpysendrank, inmaeltijdenen gaftery^n , wiert ni Wv^^™ ongeoorloft gehouden. De dartele, wifpeltuirige, ja mier dan tóoW pronk en toyzugt en 't verderen van 't fterffelik lichaam ^ einden n den hoogften top» ten hemel geftegem Der vooroudren madghel , oJel *ghett en Nednghett, werd be/poten uytgelacchen , eninfffdS^
Bietxwe



f6 Gebedt
nieuwe vonden en modens van overdaet, pragt en prael, van de france overgenomen en nagevolgt.
Dit hebt gy , ó Heilige en regtvaerdige Godt 1 al overlang in 's Landts ingezetenen gezien, en met veele lankmoedigheit verdragen ! Maer de mate der zonden is eindelik tot overlopens toe vol geworden ! Daerom hebt gy het fchrikkelik oorlogfzwaert wederom over ons uytgetrokken, en wy vinaen ons zelve ingewikkelt in een zeer droevigen en bloedigen oorlog, te Water en te landt ! Wy zien uw' gunft en zegen, ö Godt .' van ons afrewendt, de voorfpoet uyt onze fteden, de neering weg, 'slands welvaert van onze kuften verdreven , de zee en onze havens onveilig, de koophandel onvry en belemmert, en daer door duyzenden van menfchen tot ongelegentheit gebragt ! Maer'tgeen ons alderdiepft treft en frnert, is datwe ih dit yfT iehk vier van den verdervenden oorlog, den brandt van uw'ontfteke toorn over onze zonden zien opgaen, en niet zonder ontroernis en rommeling onzer ingewannen iconnen gedenken aen de jammeren en elenden, de zonden en gruwelen, die deze landt-en zielverderffeliken oorlog na zig flepen Bal. Wy zien reeds ó Heere ! de wrange en bittre vrugten van dezen rampzaligen oorlog .' Wy zien airede zo veele fteden verwoeft en tot puynhopcn geworden, zo veele dorpen vernielt, en zo veelbloedt vergoten ! Wy zien nog zo veele en fchrikkelike oorlogsbereitzelen, de heirlegers van alle kanten te velde rukken , en vlooten in zee brengen ! Men hoort niet als droevige oorloglgerugten, trommels en trompetten ! ja wy zien kriftenen tegen kriftenen, immers die zo genoemt worden, het yffelik moordgeweer flijpen, om tegens eikanderen eerlange, te water en te landt, op't verfchrikkelikft, als een deel verwoede ondieren, te woeden, en d'akkers met menfehenipieren te meften en de zee met bloedt te beverwen ! Wat kan dit anders, o Heere! als onze zielen doorgrieven en tevens doen zien, hoe zeer gy over ons, om onzer zonden wille, vertoornt zijt!
Wat zullen we dan, ö Godt! en wat komenwe in deze bedroefde en elendige ftaet van 'r Kriftendom en van ons' lieve vaderlandt, anders doen, als onze toevlugt nemen tot u, den rotfteen onzes heils, die wy verlaten hebben J Wy komen dan ook tot u ö Vader! en vallen u te voet met onze ootmoedige imeekingen en gebeden, en bidden om genade en ontferminge' Aenfchouw dog uwe Kriftenheit en ons' vaderlandt uyt uwen genadentroon,' met uwe vaderlike en meedogende oogen, en wend genadelik deze felle roede, dit fchrikkelik oorlogfzwaert van ons! En op dat onze gebeden de wolken mogen doordringen en genadelik verhoort werden, zo raekt ons ö Godt!
met



„. . G E B E D f" ,v
met den vinger uwesgeelles in onfe herten, en Peefor,* «,„ ,l r l r en gedwee herte, en neem het fteene en on^X, ^ ^ °f
Poeonsdogdoordezefehrikkelike ^X^^^S^! deflaep ontwaken! op datwe onze we^erT aendaoH™" £° 1 ZOn" van herten tot u bekeeren en on7 e ZnZT l 8 g m gen beZinnen> ons Geef, Wincrdc^^^^J^1^"! !
(iemerenheit, en vernieuwt dezelve over ïm in f uw=ondeg<xEn nademael by ons eeen maet I i j ■ . on2e ïerkge"'h™ '■
«gdgen vyanS, «K^r^|T^!&m,«tH'
denis hunner onderdanen, ged woiieen n°U" dezelve zodanig, nevens wapent n onirHoÏe^ef^H ^'/^^ vyanden daer door beteugelt, hunne fiereT^S 9eaJIieeKjen' dat drongenwerden om den^SteT,^^k^ einde, ö Konink aller koningen! die de herten Zf 5 L ,dien leidenals waterbeken, het hert v^^m^^K^} v^", 5? onze vyandt, genadelik neigen Jvrede R^KS™ ™ over d'elenden van deze verwoeftendeoorl^ J 1 met erbarmenis
* weüland, hunner onderLen b^Tfö^Xïg
^ door-



•54 Gebedt
doorlugtigen Stadthouder, en bevelhebber onzer krijgfmagt te water en te landt, de Konink van Groot Britannien, in uwe befcherminge! Beflxael Hem met wijsheit en beleid, in deze verwarde toeftandt van zaeken .' Bewacr hem voor de liften en lagen, en voor 't gewelt van zijne en onze vyanden 7 Laet Hem dog geen droevig ongeval overkomen / Verfterk hem met kloekmoedigheden voorzigtigheit, en fterk zijnen arm, op dat hy niet en wij ke nog bezwijke voor onze vyanden, maer met zege en overwinninge wederkeere. Neem hem en alle andre opperhoofden en bevelhebbers, nevens onze gantze magt, zo ter zee als te landt, onder uwe befcherminge, en geef dat een ygelik zijn eer en eedt in alle voorvallen getrouwelik kwijte; op dat ons' vaderlandt en de landen onzer Geallieerden, bevrijdt mogen blijven van den inval en 't gewelt onzer vyanden.' En gelijk gy de perzoon van zijne Majefteit, onzen Stadthouder, als een werktuig van uwe regterhandt reeds gebruikt hebt,tot verloffing der naburige Koninkrijken; zo gebruik hem wijders tot een gezegent inftrument> om de ruft en vrede in ons'vaderlandt en door geheel Europa te herftellen.' Laet ons, ö Godt desvredes, laet uwe Kriftenhejt deze genade van uwe goedheit verwerven.' Wy bidden alleen om vrede, om vrede wenfehen we, om vrede zugtenwe.' Laet dog het bloedig oorlogfzwaert in de fcheede gefteken, en geen bloedt meer vergoten werden / En op datwe die groote zegen en genade erlangen mogen, zo doe ons die genade datwe in ernft aen onze zijde bedenken en betragten wat tot onze tijdelike en eeuwige vrede nodig en dienftigis / Doe ons dan met yver tragten na vrede met u en met ons'eige gemoet, door een opregte bekeeringe en een godtzalig leven ; verzekert zijnde dat gy dan ook wel hacft onze vyanden met ons zult bevredigen, en ons uwe gunft doen genieten, hier in dit leven, en hier namaels1 in der eeuwigheit.' Verhoor, 6 Vader.' deze onze bede in de naem van uwen lieven Soon, onzen Heilandt Jefus Chriftus. Amen.' Amen.'
F I N I S.



JUBELREDE,
TER GELEGENHEID van eenen
VYFTIGJAARIGEN
PREDIKDIENST
over JEREMIA XVII; iö.
UITGESPROKEN DEN XVI. VAN WINTERMAAND i 7 8 i.
door
WILLEM SCHU YT,
LE E R A AR IN DE GEMEENTE DER REMONSTRANTEN TE utrecht.
TE AMSTERDAM, By P IE TER den H ENGS T, Boekverkoper.
mdcclxxxii.






AAN MYNEN EER WA ARDlGEN VEELCEACHTEN AMPTGENOOT,
K E R K E R A A D
E N
GELIEFDE GEMEENTE, WORD DEEZE
JUBELREDE
* 2 MET



MET SCHULDIGEN EERB1ED OPGEDRAGEN, DOOR HUNNEN
O0TM0EDIGEN EN ZEER BEREIDVAARDIGEN DIENAAR IN CHRISTUS,
WILLEM SCHUYT.
AAN



AAN DEN BESCHEIDEN
L E E Z E R.
■li deeze Jubelpreek uitgefproken voor eene vry takyke Vergadering , aangehoord met algemeen genoegen} en vervolgens van deezen en genen , zo in, als buiten myne Gemeente aanzoek gedaan, dat ze, om niet in duifier tefmooren, of onder de asfche der vergetelheid begraven te liggen, ter Drukpersfe mogt worden vervaardigd, en dus het licht zien, zo heb ik my hierin [wel willen haten vinden, wel niet onbewust, hoe veel hy waagt, die openlyk ingefchrift te voorfchyn komt, maarte gelyk ook vertrouwende, dat het niet zal ontbreeken aan befcheidene Lcezers, te meer daar ik my verbeelde niets gezegd te hebben geen, redelyker * 3 wyze,



AAN DEN BESCHEIDEN LEEZER. wyze , eenig misnoegen of aan/loot geeven kan.
Voorts gelieft men te weeten dat hier alles zou voorfchyn komt, als het van my was opgejleld en gefchreven, uitgenomen dat my in >t uitfpreeken hier en daar wel iets is ontgaan, dat V niet onge. voeglyk by te pas kwam, gelyk die Leezers ftraks zullen gewaar worden, die het geliefden zich onder myn gehoor te vervoegen.
OP



OP DEM
VYFTIGJAARIGEN PREDIKDIENST
VAN DEN WÊLEERWAARDIGEN HEERE
W I LLEM SCHUYT,
BEDIENAAR des GODDELYKEN WOORDS Onder de * REMONSTRANTEN, te UTR.ECHT,
Hoe heuchlyk ziet gy vyftig jaaren Te rug op 't ampt, dat gy bekleed! Hoe fnel is u die tyd ontvaaren,
Ten dienst' van uwen Heer befteedl Hoe waart ge een zegen uwer kerken,
Ontvonkt in ijver, vroeg en iaat, Om 's neêrgebogen geest te fterken,
Door milden troost, en trouwen raad! Dus hebt ge, ó schuyt! 'sAartsherders fchaapen
Niet Hechts aan 's levens ftroom verkwikt, Maar hem, die zorgloos lag te flaapen,
Ook door uw boetbazuin verfchrikt; Hem opgewekt; hem moed gegeeven,
Om voortaan met vereischten lust, Standvastig 't heilfpoor op te ftreeven, Naar 't juichend Ryk der waare rust'. Oy, die, door uwe Stamgenooten,
'sLands Recht en Vryheid zaagt befchut. Hebt, uit hun edel bloed gefproten, Den Godsdienst door uw vlyt geftur,
Hoe-.



Hoe zoet zyn u nog de oogenblikken,
Waarin gy zielen , afgetreurd Om los vergryp, door 's afgronds flrikken
Te loos verrast, hebt opgebeurd! Wat is 't u li flyk te overdenken
Hoe 'sHoogden goedertierenheid, Nooit moede in heil op heil te fchenken,
U heeft begunstigd cn geleid! Wat letterarbeid u vermoeide,
Gy achtte dien van 't grootfl gewigt. Wat leeiing van uw lippen vloeide ,
Gy fpraakt als voor Gods aangezichc. Sleet ge in den kerkdienst vyfrig jaaren,
Niet afgefleten, juicht uw geest. Gy viert, befneeuwd met zilvren hairen,
Het plegtig tempeljubjlfeest. Een feest, zo zeldzaam als eerwaardig.
Uw dankbaarheid ftak 't offer aan, En wie, ó schuyt! wie ftond niet vaardig
Om meê ten Godshuize op te gaan? Nu is 't elks hartewcnsch en bede
Dat 's levens Vorst uw da ,en rekk', En in 't volzalig Ryk van- vrede
Uw heillot naar zyn' raad voltrekk'!
veniam pro laude.
JUBEL.



JU BELREDE
TER GELEGENHEID VAN EENEN
VYFTIGJAARIGEN PREDIKDIENST 3
OVER
JEREMIA XVII. 16.
Ik hebbe doch niet Mangedrongen, meer dan eenen herder achter u (betaamde;) ook heb ik den doodelyken dag niet begeerd, gy weet (het) wat uit myne lippen is gegaan, is voor uw aangezichte geweest.
"ViZii Mofes dat Israël gedenken zou aan al den weg , dien het, geduurende veertig jaaren, m de woefiyne was omgeleid (a) , bouwt hy zelfs een altaar , ter gedachtenisle der behaalde ze^e op Amelek, met dit opfchrift: De Hier is myn banier. (b~)
Richt Jofua twaalt fteenen op , na behouden doortogt en overkomst door de Jordaan , en verklaart hy daarop, wanneer uwe kinderen morgen, of overmorgen, dat is, by vervolg van tyd, vraagen zullen, wat zyn dit voor fleenen, zult gy zeggen, op het drooge is Israël door de Jordaan gegaan, (c)
Stele
(a) Deut. VIII: 2. (8) Exod. XVII: 15. (O J<& IV: 2—10,20,21,22. A



a- JUBELREDE
Richt Samuel, na bekomen voordeel op de Filiftynen, een fleen op, met den gedenknaam Ebenhaezer, 't geen zo veel wil zeggen, als tot hier toe heeft ons de Heer geholpen, (a)
Werd onder de Hebreen het Jubeljaar, het grootSabbathjaar, (T) dat om de vyftig jaaren wederom kwam, naar Mofes inftelling, plegtig gevierd, ter eere Gods, met bevel om hem te vreezen, zyne inzettingen, rechten en geboden te houden; met belofte dat het dan den Lande wel zou gaan.
En dienden alzulke Gedenktekenen' en Gedenkdagen om 't geheugen van Gods weldaaden levendig te houden, gelyk een dankbaare David en andere heiligen, die federt altyd hooglyk roemden; 't is ongetwyfeld uit dien hoofde, en in navolging van dit zo erkentelyk gedrag, dat een vyftigjaarige Predikdienst van fommige bedienaars in Gods Heiligdom, wien 't gelukte, door 's Hemels goedheid zo lang de wacht des Eeeren te hebben waargenomen, QT) plegtig is gevierd.
_ Dus zal men 't dan waarfchynlyk in my niet vreemd vinden, dat ik de vryheid neeme dit voorbeeld te volgen, en eene byzondere Leerrede te doen by eelyke onhandigheid, van over de vyftig jaaren het Predikampt te hebben bekleed.
En dit zal gefchieden, niet om myzelven eene eerzuil op te rigten, dat zy verre; maar als een Gedenk- en Dank-altaar ter verheerlyking van Gods naam, om dien fchenker alles goeds telooven, voor zo ongemeene gunst,
van
001 Sam. VII: 12. (T)Levït. XXV: 10,11,18. (c)1 Kon. ïls 3.



over JEREMIA XVII: 16. 3
van dus lang, van dus een halve Eeuw, en dat boven honderden , ja ik mag wel zeggen boven duizenden, wien 't nimmer mogt gebeuren, in; 's Heeren Wyngaard te hebben gearbeid.
De afgeleeze text zal uwe aandacht ongetwyfeld hier toe niet kwalyk voorkomen, ten minsten kan hy dienen om rekenfchap van myn gedrag, handel en wandel te gee. ven, zo als door den Profeet van het zyne, zo veele eeuwen al voorheen is gedaan. En fchoón in perfoon, hoedanigheid, gaaven en bekwaamheden oneindig verfchillende van Jeremia, en zo verfchillende, dat het op geen eenen dag is te noemen, en het de vermetelheid zelf zoude zyn, met dien grooten man my gelyk te Hellen, echter kan en mag ik zyne redevoering de myne maaken, en nu een reeks van over de vyftig jaaren het Herders ampt door my, naar myn gering vermogen, met alle getrouwheid, zo veel my doenlyk was, is bekleed, te weeten by de veertig jaaren in deeze Gemeente, en ruim elf in voorgaande vyf anderen , naamlyk die van Zevenhoven, Nieuwpoort, aan de Leca, Berkel, Nieuwkoop en Waddingsveen, zo verbeelde ik my niette ver te gaan, of my te veel aan te maatigen, van met den Profeet te zeggen : lk heb doch niets aangedrongen meer dan een' Herder achter u betaamt, ook heb ik den doodelyken dag niet begeerd, gy zveet het, al wat uit myne lippen is gegaan, is voor uw aangezicht geweest.
En word dan deeze myne Jubelrede gedaan, niet als een opgaaf of vertooning van vermogen of bekwaamheid, maar ter erkentenisfe van Gods nooit genoeg geroemde goedheid; dit bidde ik uwe aandacht, toch wel te willen A 2 over-



4 JUB ELREDE
overweegen , niet om mynen, maar 's Heeren naam een dankaltaar op te regten , en om dat Opperwezen te looven voor alle zyne weldaaden, geduurende den loop myns levens, en in eenen Predikdienst van ruim vyfti" jaaren, aan my bewezen. ö
Dan vooraf zal dienen te gaan eene ontlediging van den text, doch zo korc als mogelyk, en daarom zal ik my niet ophouden met in 't breede te vertoonen de aaneenlchakeling der woorden met de voorgaande , noch met eene naauwe uitpluizing der verfchillende leezinge van een en andere uitdrukking, die in den text voorkomt, 't Zyn woorden , zo als een ieder zien kan, waar door de Profeet rede geeft van zyne Profeetifche bediening, gehouden gedrag, handelen wandel, geduurende zyn verblyf onder hen.
't Zy genoeg, dat, fchoon uit het voorgaande 15. vers blykt, dat men over hem, wegens de gedreigde flraf, m geval van ongehoorzaamheid , niet zeer geflicht of voldaan fcheen , hoewel niets in deezen van hem was gedaan, dan op last en uit naam des Allerhoogften, dezelve ons zullen dienen niet zo zeer in haaren faamenhang, als wel blootelyk op zich zelve aangemerkt, tot een grondflag van den pligt eens rechtfchaapen Herders, in hoe verre die pligt van hem was betracht, om zo te kunnen zeggen, ik hebbe doch niet aangedrongen meer dan eenen Border achter u betaamde, ook heb ik den docdeiyken dag met begeerd, gy weet het, wat uit myne lippen is ge. gaan, is voor uw aangezicht geweest.
Ter overweeging van dezelve, waar toe Gods byftand, en uw aller aandacht op het ootmoedigst van my word. gebeden, fiaar dan een weinig nader te letten: 1,



over JEREMIA XVII: 0. 5
i. Op zyn perfoon, en a. Betuiging. Ziende
1. Op het ampt van hem bekleed.
2. Zyn yver daarin betoond, gepaard met
3. De Liefde tot en voor hun aller behoudenisfe?
en verder
4» 't Beroep op zyne getrouwheid in deezen.
1. De Perloon, die zich hier laat hooren is Jeremia, de tweede der groote Profeeten, een Zoon van Priester Hilkia, dus van geen gemeene afkomst of laage geboorte, ten minsten van vry beter, dan die voorheen wierden aangefteld ten tyde van Jeroboam, van wien de Schrift zegt, dat zy Priesteren maakten van de geringst en des volks, die niet waren uit de zoon en Levi (a).
Hy wierd al vroeg tot den heiligen dienst gefchikt, en niet alleen weid de ^chryver van 't boek der Wysheid (20 uit in de loffpraak van dien Profeet, maar in 't begin deezer voorzeggingen (c) word van hem getuigd, dat hy van zyne geboorte af tot Profeet was geheiligd. Maar toen 't 'er op aankwam om hier van een aanvang te maaken, en hem bevolen werd 's Hemels last te volbrengen , was Jeremia zeer befchroomd, zeer bekommerd en ichoorvoetende in 't aanvaarden van eenen zo gewigtigen post; men zag in hem eene heilige verbaasdheid en eerbiedig aarfelen.' Hy legt het op zyne jongkheid , onbefpraaktheid en onbekwaamheid. Ach Heere
Heere
00 1 Kon. XII: 31. 2 Kon. XVII. 32. (V) Syrach XLIX: 9. 00 Jerem. 1: 5,
A 3



6 JUBELREDE
Heere, hoort men hem zeggen , ik kan niet fpreeken, wantik hen jong (a). En men meent onder dS
tZl 1 / Weinig ueeV dan Cwint,'g J'aaren bereikt had, toen de dienst van hem aanvaard werd, zo dat hy in die jonge jaaren , niet zonder rede daar tegen mogt aanzien. Dat hy zeer jong moet geweest zyn, is daar* uit af « neemen, dat van het dertiende jaar van Jofia, Koning van,Juda, tot het elfde van Zedekia, tot in de Baby?
doo^lgeVangeni?' 6n duS Veert,*S J"aaren achter een, dooi hem is geprofeteert, en daar na, in Egypte getoo
gen noen veele jaaren aldaar van hem zyn doorgebW,
tot het einde zyns levens, zo dat hy vry lang de werf ld
he?dieeTmo,tnhin '£ Zyner jeUgd' W^gf
beid wel mogt byorengen als eene rede om noch voor-
eerst verfchoond te blyven van den last der bediening. "hL* word °Pgebeurd en alle zyne zwaarmoedigheid
dentl i'Ve,rdreeVen mï d6eze 20 ha^fterkende woorden des Allerhoogsten : Zeg niet ik ben jong; want overal, waar heen ik u zenden zal, zult gy gaan, en al züat ik u gebieden zal, zult gy Jpreeken.
Gelyk Mofes, belast tot Farao te gaan, en eene bezending af te leggen by zyne Koninglyke Majefteic, zich te vergeefs zocht te onttrekken, en dien last van den halze te lcnuiven , al was hy geen man wel ter taaie (b). Desgelyks Jonas, naar Nineve gezonden,zich vruchteloos opmaakt om te vlugten van voor het aangezicht des Heer en (c\ en ter Zee van Japho naar Tbarfis af te fteeken, zo legt het feremta op zyne jongkheid en onvermogen; maar \ hielp niet of hy zich daar op beriep, want God, die den
00 Jerem. I: 6. W Exod. IV: ,o (0 Jona I: 3. ^



over JEREMIA XVII: 16. f
moeden kracht geeft, en flerkte vermenigvuldigt, dien, die geen krachten heeft (a), en wiens kracht in zwakheid volhragtword (/;> Sprak tor hem, by wyze van opwekking en moedgeeving, zeg niet: ik ben jong, want overal, waar been ik u zenden zal, zult gygaan, en al wat ik u gebieden zal zult gy fpreeken.
En die zelve Jeremia, die in 't eerst over den last der Profeetifche bediening zo bekommerd was, en 'er tegen aanzag, als tegen eenen fteilen berg, is geweest een der groote Profeeten , die God in zynen dienst boven alles en dan zynen naasten en zichzelven wist gade te flaan, zyne flem te verheffen als een bazuin Qc), hec wee te verdubbelen tegen het Huis Jakobs, een weeklagt op te heffen over de wooningen Sims, en zo door ernflige beftraffingen van de zonden des volks, grooten en kleenen, geestelyken en wereldlyken, niemant uitgezonderd, als' nadrukkelyke vermaaningen tot boete, onder zwaare bedreiging, zo ze die niet ter harte namen, of vaste toezegging van Gods gunst, als ze zich daar toe begaven; en voorts door 't ophaalen van gefchiedenisfen zyns tyds, en het doen van voorzeggingen van toekomende dingen, een groot en wigtig werk, uit naame van zynen Heer en IVleester, heeft weeten te verrichten.-
Dat hy zich dus heeft gekweeten, blykt hier uit zyne rondborstige betuiging: Ik heb doch niet aangedrongen, meer dan eenen Herder achter u betaamde, ook heb ik den doodelyken dag niet begeert. Gy weet het, al wat uit myne lippen is gegaan, is voor uw aangezicht geweest. Men heeft het meermaals gezien in Mannen, die eenige
O) Jef. XL: 29. (I) zKorinth, XII: 9. (V) Jef. L VIII: r.



8 JUBELREDE
ge waardigheid in Kerk of Staat bekleedden, dat ze, of by het nederleggen van hun ampt, of by hun vertrek en afïcheid, of in een' gryzen ouderdom, als hun flerfuur vast naderde, of by andere voorvallen en gelegenheden openlyk, als voor de geheele wereld betuigden, hoe getrouwelyk zy hun aanbevolen post hadden waargenomen.
Ten bewyze hie*r van zou men in 't breede kunnen aanhaalen, was het niet van te veel uitgeftrektheid, de voorbeelden van Mofes, Samuè'l, Hiskia-, Job, Paulus en anderen, die alle van zichzelven en hun gehouden gedrag gefproken hebben in zulke flerke bewoordingen, als men zich immer kan verbeelden: Mofes, om die groote voorgangers maar eens in 't verfchiet te vertoonen; Mofes, zeg ik, daarhy, na't plegtig voordellen wat de onderhouders of overtreeders der wet hadde te wachten, deeze woorden gebruikt, ftaande nu wel haast de wereld te verlaaten: Ik neeme heden tegen u lieden ten getuigen Hemel en Aarde, leven en dood heb ik u voor gefield, .zegen en vloek , kiest dan het leven, opdat gy leeft, gy en uw zaad (a). En kort daar op: Neigt de ooren gy Hemel, ik zal fpreeken, de aarde hoore de redenen mynsmonds: Myne leere druipe als een regen, myne rede vloeie als een dauw, — ik zal den naam des Heeren uitroepen. Qb)
Samuel by 't nederleggen van zyn Rechterampt, toen Saul, op 's volks begeerte , tot Koning was gekooren, en van 'hem gezalfd (e), zegt: Ziet bier ben ik, betuigt tegen my voor den Heere en zynen gezalfden, wiens Osje ik genomen hcbbe, wiens Ezel ik genomen hebbe, wien ik
ver'on'ge-
(a) Deutr. XXX: 19. (h) Deutr. XXXII: r, 2, 3. (0 * Sarn. XII. 3. • ?



over JEREMIA XVII: 16". o
verongelykt, wien ik onderdrukt, of van wiens hand ik een gefchenk genomen hebbe, dat ik myne oogen van hem zoude verborgen hebben, zo zal ik het u lieden wedergeeven.
Hiskia op zyn krankbedde (a): Och Heere gedenk toch dat ik voor uw aangezicht in waarheid en met een volkomen hart gewandeld, en dat goed in uwe oogen is , gedaan hebbe
Job, (b) toen men niet zeer gunstig van hem oordeelde, en van zyn perfoon een indruk gaf, die weinig gemeenfehap had met zyne blanke deugd en onbefmette levenswyze, en hy zich daar op zo vry en rustig lier hooren, dat al de wereld overtuigd moest zyn van 's mans voorbeeldelyken handel en wandel, waar van zo aanmerkelyke plaatfen voorkomen in zynelevensbefchryving, voor al het XXIX. en XXXÏ. Hoofdftuk, getuigen kunnen.
Men zou op deeze voorbeelden kunnen laaten volgen dat van Paulus, daar hy fchryft aan die van Korinthenen Thesfalonica: onze roem is deeze, van in eenvoudigheid en oprechtheid in de wereld verkeerd te hebben, en allermeest by ulieden (c). Onder mededeeling van 't Euangelium vriendelyk geweest ie zyn in ~'t midden van hen; als een voedfler haare kinderen koestert (dj, en nergens minder in dan de wtneemendfle der Apostelen f e~).
Men zou 'er noch kunnen byvoegen voornaame mannen onder de Heidenen , zo Dichters als Redenaars,
die
O) Jef. XXXVIII: 3. (3) Job XXIX: n-17. Job XXXI: 13-19. (O 2 Kor. I: 12. (<Q 1 Thesf. II: 7. O) 2 Kor. XI: 5.
B



io JUBELREDE
die met veel kracht fpraken van zichzelven , onder anderen de vermaarde Latynfche Dichters, horatius en ovidius, en de beroemde Redenaar cicero (V), die groote man.
Maar
O) Die groote Man, die welfpreekende Romein, die Vader des Vaderlands, laat zich, onder anderen, in eene zyner Redenvoeringen, dus hooren: Dicendum igitw est id, quod non dicerem, nifi coac. tus (nihil enim umquani de, me dixi fublatius afciscenda lauêis caufa potius, quam crimirds óepellendi. pro domo jua ad Pontif. cap. 36. Ik zal dan zeggen dat men uit myn' mond niet zou booten, zo 't de nmflandigheid niet vereiscbte, want ik heb nooit van myzelven gefproken om lof te verkrygen, maar alleen om 7 ede van myn doen te geeven . en iets nadee^ ligs van my af te uoeeren. horatius, de Prins der Latynfche Lierdichteren, drukt zich dus uit in het III. boek zyner Gezangen.
horatius, carm. lib. 3. ode 30.
Exegi monumentum aere perennius, Regalique fitu Pyramidum altius; Quod non imber edax, non Aquilo impotens Posfit diruere, aut innumerabilis Annorum fenes, et fuga temporum. Non omnis moriar, multaque pars mei Pitabit Libitinam. Usque ego po[letas Crescam laude recens, dum Capitoiium Scandet cum tacita Virgine Pon* i! ex. Dicar ,* qua violent obftrepü Aufi lus, Et qua pauper aquc& Daunus agrenium . liegnavit populorum, ex bumili potent Princeps aeolium carmen ad halos Deduxisfe modos Sume fuperbiam Qiiafitam meritis, et mibi Delpbicd Lauro cinge volens, Melpomene, comam»
't Welk aldus is overgezet door eene yry meesterlyke hand in de Dichtkunde:
Ik



■
over JEREMIA XVIT: 16. u
Maar dit verder uit te breiden zou ons te lang ophouden. Al wat van allen die, zo kerkeiyke als wereldlyke,
Per-
Ik heb een werk volbragt, dat langer fiand zal houden Dan koper , en de Vorstlyke gebouwen , Ten hemel opgevoerd, en honger dan de Naait, De Gr afnaait, daar Egypte mede praalt. Geen wind, geen regen zal op myn gedichten hechten, De vratige eeu zal die vergeefscb bevechten. Ik zal den feilen dood braveeren met haar fchicht, In fpyt van baar herlevende in myn dicht Myn lof zal groeien na bet Jlyten van myn leven, Zoo lang de maagd den goden eer zal geeven Op 't hooge Kapitaal. De nimmer moede Faam Zal overal verbreiden myne\ naam Zoo verre d'Aufidus al misfchende de flranden • Bef poeh , zo ve> re in dorre en drooge zanden, De Koning Daunus heerscbt, 'die eerkrans komt aan my; 'k Heb allereerst de Roomfche poézy Uit Griekfcbe Lierzang fiks gezet op vaste wyzen. Het Sla my vry my zelf hierin te pryzen, Bekrans myn hairen, 6 Melpomenel met blaên Van lam en,.die nooit dorren noch vergaan.
In het II. boek van die gezangen is 'er ook iets, dat genoegzaam met andere woorden op een en 't zelve uitkomt.
horatius. lib. 2. carm. ode 11. etima.
De zo geestige en zoetvloeiende Dichter ovidids befluit zyn werk dor Hifbeppmg of Gedaantewisfding, een der gedenkwaardigfte en fchranderfte Hukken der Oudheid, met deeze loftrompet van zichzelven. •■ 1
T5VID. METAM. lib. IJ. No. 30.
Jamque opus exegi; quod nee Jovis ira nee ignes, Nee potent ferrum, nee edax nbolere vetuflas, Cum volet ïla dies. quee nil nifi corpnris bujus Jus belet incerti fpatium mibi finiat cevi:
E 2 Parte



ia JUBELREDE
Perfoonen is gedaan, dient alleen ter hunner verantwoording , en om te doen zien hoe zy zich gekweeten, hoe zy zich gedragen hebben.
't Is 'er zo ver van daan om dit met een Argus oog, of Momus bedilzucht re belchouwen, dat men 't in tegendeel moet aanmerken als een middel tot opwekking, om in tyd en w/len ook rede van zyn gedrag te kunnen geeven , en zich daarop te mogen beroepen.
Koning
Parte tarnen meliore mei fuper alta perennis Afira ferar: nomenque erit indeiebile nostrim. Quaque patet domiiis Romana potentia terris; Ore legar populi: perque «mniaJecula fatna , (Si quid babent veri vatum prequgia,) vivam.
't Welk de Fenix der Nederduitlche Dichtkunst dusoverzet: •
'k Heb nu een werk volbragt, door blixtmvier, noch donder, Noch gramfchap van Jupyn, noch woedend om logszwaart, Nocb bitzen ouderdom, die 't al verjlint, vervaart. Laat nu die dag , wien Jlechts 't vermogen is gegeeven, Dit lyf te krenken, vry den tyd van 't onwis leven Affnyden, als by wil, 'k zal evenwel beftaan, Myn eedle geest zoo verre als alle jiarren gaan, Myn dichtfaam duren, nooit verdonkerd, maar verheven, 'k '/.al op der volkren tong door al de werelt zweeven, Zoo wyt bei Roomfbe Ryk zich uitbreid bier en gins\ Indien 't voor/pellen van den dicbtren eenigzins Waarachtig zy, myn lof blyft bloeijen nnbederfelyk, En eeuwig, in elh mmd roemhaftig en onjlerjelyk.
Men zou by die oude dichters kunnen voegen, hoe onder de Ne* derlandfcbe, denvermaarden antonides een zelve luim beving, toen hy de woonplaats der Faam in zynen Yftroom hebbende afgedaald, daar op dus juicht:
Nu zette vry de Nyd baar tanden in myn' naam, Noch zal myn ftroomgodin niet blyven zonder faam.



over JEREMIA XVII. 16. 13
Koning Salomon zegt wel, laat u een vreemde pryzcn en niet uw mond-, een onbekende en niet uwe lippen (a~), en dus fchynt tot eigen lof te fpreeken met oprechtheid en zedigheid niet zeer te kunnen beftaan.
Maar daar tegen ftrydt dit gedrag in 't minste niet: wie zal die heilige mannen ,. zo even opgehaald , een Mozes, Samuel, Hiskia, Job, Paulus en anderen hier omtrent verdenken? 't oogmerk van alzulke betuigingen, als men van hen hoorden, is geefizins om zich op te vyzelen , een zegeboog op te richten , of te ftaan naar iedele eer, dat zy verre; maar enkel en alleen om te toonen, zo als we reeds te kennen gaven, hoe men zyn kostelyken tyd heeft bedeed, het toevertrouwde talent op winst uitgezet, en den last, ons opgelegd,getorscht met onvermoeide fchouderen Is dit dan wel en loflyk verricht? 't Itrekt tot* op wekking voor die dit hooren, ten fpoore voor anderen, die den zeiven last op zich hebben, en in 't gemeen, om iemands goede hoedanigheden en bedryven niet uit het geheugen te verliezen, volgens de woorden van den fchryver aan de Hebreen (ö"). Gedenkt uwe voorgangeren, die u 't woord Gods gefproken hebben, en volgt hun geloof na, aanjchouwende de uitkomst hunner wandeling.
En van die zyde heeft men des Profeets betuiging ook aan te merken. Op zulke en geen andere gronden zegt hy: ik heb doch niet aangedrongen meer dan een Herder achter u betaamde.
Ieder zal ligt begrypen dat dit eene befchryving is van
een.
(«) Spreuk, XXVII- 2, (l) Hebr. XIII: 7.
B 3



H JUBELREDE
een Propheet, Opziener, Leidsman, Leeraar en Voorganger der Gemeente.
Plagt men, by manier van fpreeken, den naam van Herders te geeven aan zuJken, die eenig bewind hadden m braat of Kerk.
Werden zelfs Koningen oudtvds Herders der Volken genoemd, en die naam gegeevenaan Vorften en Overheden; t was inzonderheid ook eigen daar mede te verbeelden die in Kerkelyke waaraigheid geplaatst waren, gelyk in t derde Hoofdftuk van onzen Propheet word gefproken 00van Herders die 't volk weiden zonder weetenfcbap en verftand, 't zy in 't Kerkelyke of liurgerlyke, ofwel in beide, gelyk by Lzechiel deeze nadrukkelyke woorden voorkomen tot last van hen, die hun post niet behoorlyk waarnamen (Jij: De Jchaapen zveidgy met, de zwakken ft er kt gy niet, het kranke heelt gy niet, het gebrookene vertind'gy niet, het zveggedrevene brengt gy niet weder, het verloor ene zoekt gy niet, maar heerscht over haar met ftrengheid en hardheidCb) En eenigen willen, dat de Jooden gewoon waren den Opziener der Synagoge een Htrder te noemen: zo fpreekt van zelf, dat het hier ook dus word genomen, en niet oneigen. Want
; Vooreerst, gelyk een Herder de zorg voor de kudde is aanbevolen; zo deezen voor de Gemeente. Hebt acht op u zeiven en op de geheele kudde (c), leest men daarom Mandelingen XX over zvelke u de Heilige Geest tot Opzieners gefield heeft, om de Gemeente Gods te weiden, welke hy verkregen heeft door zyn eigen bloed.
Ten



over JEREMIA XVII: 16. 15
Ten anderen, gelyk een Herder naauw oppast dat zyne Schaapen niet afdwaalen en ten prooi worden van roovers, van wolf of roofgedierte (V)5 zo deeze, dat niemand op een doolpad raake, en dus valle in de klaauwen van den wolf in ~'t ichaapsvacht. Zy waaken voor uwe zielen, als die daar van eens rekenfchap zullen geeven (by.
Vervolgens, gelyk een Herder zyn vee niet brengt op eene dorre heide, daar niets valt te graazen , maar in voedzaame klaverbeemden ; zo discht hy deeze zyne Schaapen geen dorre Letterkunde op, hy fchaft ze geen fchraale Leerredenen, hy zet ze geen laffe fpys van onnutte Befpiegelingen voor, hy brengt geen zaaken by, die weinig of niet om 't lyf hebben, maar woorden van klem en kracht en volgens het zeggen van Petrus, als de woorden Gods (cj.
lundelyk, gelyk een Herder wel toeziet en naauw let dat 'er geen ongemak onder zyn vee komt, geen Ichurft Schaap loopt onder de kudde, zo is deeze, als een rechte Zielzorger gefield, om te waaken voor 's menfchen behoudenis, onder die zo dringende voorwaarde, te vinden Ezech. III. dat hy den Godloozen niet waarfchuwende > deszelfs bloed van zyne handen zou geëischt worden (d^, daar men anders en in geval van behoorlyke waakzaamheid en waarfchuwingen, zyne ziel bevryd had (e). Dat zelve word in het 33fte Hoofdftuk van dien eigen Propheet, onder de gelykenis van een' Wachter, die het zwaard ziende komen over een Land, en met de bazuine blaazende, als 'er dan iemand omkomt, diens bloed is op hem, of op zyn kop , gelyk
Ca) 1 Sam. XVII: 34, 35. (ï>) Hebr. XIII: 17. (V) iPetr,IV:ir> (d) Ezech. III: 18, ip, <Y) Ezech, XXXIII: 2-6.



\6 JUBELREDE
lyk dat de Schrift noemt, zo nietblaazende, zodat het volk niet is gewapend, diens bloed zal van de hand des Wachters worden geëischt.
't Heeft dan niet weinig in, zulk een Herder te zyn, en dit getrouwelyk waar te neemen is eene heerlyke zaak.
Wie moet dus niet alle eerbied en achting hebben voor onzen Jeremia , als men hem zo opentlyk hoort verklaaren : Ik hebbe doch niet aangedrongen , meer dan eenen Herder achter ube>aamde, ook heb ik den doodelyken dag niet begeert. Gy weet het, al wat uit myne lippen is gegaan, is voor uw aangezicht geweest.
In 't gemeen neemt men dit zo, dat de Propheet zyn aanfpraak wend tot God, en zich beroept op dien grooten Rechter der aarde, als getuige van zyn' yver en oprechtheid , gelyk dat geducht Opperwezen vervolgens van hem word gebeden, zyn voorftander, befchermer en toevlugt te zyn in tyd van nood.
Maar een Geleerd Man (V) is van gedachten, dat deeze zyn betuiging inzonderheid is gericht tot het volk, dat van hem in de voorgaande woorden was ingevoerd, als vraagende waar is het woord des Heeren?en willende weeten of hem van hooger hand uit den Hemel was geopenbaard al wat hy hen voorhield, waarop van hem word geantwoord, dat hy zich nooit had onttrokken de herderlyke zorg, maar altyd getrouwelyk daar in was te werk gegaan.
Die voor het eerde zyn, verdaan 'er door,dat hy zich in olies had gedragen als een Herder achter den Heere, niets gefproken of gedaan dan op uitdrukkelyken last en
bevel
(«) Clerici, Comment. in Proph, p. 399.



over JE REM IA XVIF: «ft g
bevel des Allerhoogften, even als een lyf knecht, die, achter zyn Heer gaande, niets doen zal buiten zyn weeten of ordre; of gelyk de Leerlingen der Filofophen, die van ouds plagten te gaan achter hunne Meesters, om daar mede te verwonen, datze van hun gevolg waren, ten we'ken aanzien onze Heiland, by de verkondiging van 't Euansehe, mogelyk fprak van achter hem ie komen (a).
En merkt men vvyders aan, dat achter iemand te zyn, opzicht heeft tot den openbaarenzogewaandenalswaaren Godsdienst. Gelyk Achab ftaat gebrandmerkt dat hy wandelde achter de drekgoden (b), en in tegendeel dien van den Huize Juda beiast word, van achter den Heere met af te wyken Qc).
_ Of ook wel dat dit word verftaan van iemands zvde te
STn-' ^r^A eu °VGr fe gaan' in opzicht van Joab ftaat 00 dat hy zich gewend had achter Adonia, en
Z2:tter^Mr «' ^ * ^ « En dan zou't daar heen willen, dat de Profeet, als een Herder achter den Heere, de zaak Gods, tegen den dienst der valfche goden had verdedigd, en zich akyd
Sraëirn Kt Uden'fe" als Samuel zegt, tot gantsch Israël C/), dat zo zy den Heere vreezen, dienen, zyne Jfemme boeren en zyn mond niet wederfpannig zyn, zo wel zy als de Koning, die over hen regeer en zal, achter den Heere zullen zyn.
Maar neemt men des Profeets betuiging als eene aan-
fpraak;
00 Matth. XVI: 24. (5) t Kon. XXI: 26. (c) lerem MI- ,rCO 1. Kon: II: 28. W haid. y: 3?: (/ ƒ' <j^««< J£ J*



18 JUBELREDE
fpraafc tot het volk, dan zal het te kennen geeven, dat, gelyk een Herder, achter het Vee gaande, dat voortdryft, als het naar zyn' zin te traag loopt, en door geroep, ftaf or ander middel, dat hem daar toe van dienst kan zyn, aandryft en aandringt, als hy 'c deezen of genen weg wil op hebben, of voor zwarigheid vreest, Jeremia, als een Herder over het volk, ook zo had gehandeld, hun achter nagegaan en aangefpoordtothunn'pligt, en daarom zich vryelyk op hen beroepen en gerust zeggen mogt, gy weet het.
Dan 't zy de Profeet zich op God beroept; pf dat hy 't fteld aan 't oordeel zyner toehoorderen, 't zal in 't zaakelyke op een uitkomen.
In 't eene geval legt hy al zyn handel en wandel open vooreenen alzienden God, die alles uit den hoogen Hemel befchouwt (aj, wiens oogen de gantfche aarde doorloopen en op alle plaatzen zyn, voor wien geen fchepzelonzichtbaar is, en die gevolglyk grondig en volkomen wist wat hier van was, en hoe zich de Profeet in zyn' post had gekweeten.
Maar houdt men't daar voor, dat dit zyn zeggen is gericht tot het Volk, dan beroept hy zich op hen en neemt hen allen tot getuigen van zyn gedrag en verrichting in deezen»
Dit Volk was de kudde, aan hem toevertrouwd, dit Volk had hy niet in 't wild laaten loopen, maar als een Herder geleid op den goeden weg, en zo, door 't roepen van zyne ftemme, als 't opheffen van den ftaf der
Godfa) Pf. XXXIII: 13, 14. 2 Chron. XVI: 9. Spr. XV: 3. Hebr. IV: 13.



over JEREMIA XVII. id.
19
Goddelyke bedreiging, aangedrongen op hunne belicering, zo dat onder zyn opzicht was gedaan 't geen 'er ftaat jfefaia 30 («) uwe oor en zullen hoor en 't woord des genen die achter u is, zeggende, dit is de weg wandelt in den\ zeiven, als gy zoud afwyken ter rechter of ter flinker hand.
Slaat men nu het boek open dat met den naam van den Propheet op het voorhoofd is getekend, de waarheid van zyn zeggen zal zich ftraks vertoonen , en zouden u e dit uit vericheidene aanmerkelyke plaatzen zyner Profeetfien kunnen aanvvyzen. Nu eens daar men hem hoort klaagen uit naam des Allerhoogften, over 's volks ondankbaarheid in deezer voege: (b) Wat voor onrecht hebhen uwe vaders aan my gevonden , dat ze verre van my geweeken zyn, de ydelheid hebben nagewandeld en ydel zyn geworden ? (c) Ontzet u hier over gy Hemelen en zyt verfchrikt, wordt zeer woest, fpreekt de Heer, want myn volk heeft twee boosheden begaan; my, den Springader des levendigen waters hebben ze verhaten, om zichzelven bakken uit te houwen, gebrokene bakken die geen water houden. Dan, alsöf dit niet krachtig genoeg was ter overtuiging, daar hy, begaan met het onheil, dat hen boven het hoofd hing en dreigde uit te berften, ingeval zy zich niet in tyds bekeerden, deeze zo aandoenlyke klagten uitftort: (dj ö Myn ingewand, myn ingewand, ik hebbe baarenswee. o Wanden myns har te, myn hart maakt getier in my, ik kan niet zwygen. (V) 6 Dat myn hoofd water ware,
en
(/») Jef. XXX: at. (V) Jerem. II: 5. Cc') jerem. II; 12, n. CO Jerem. IV: 19. (O IX: 1. J
C 2



JUBELREDE
cn myne oogen een fpringader van traanen, zo zoude ik dag en nacht hewcenen de verslagenen der Dochter en myns volks. Och! dat ik in de woeftyne een herberg der wandelaars hadde , zo zoude tk myn volk ver laat en, want zy zyn een trouw elooze hoop. Elders daar hy de zorgeloozen. de gerusten en zekeren f», op wien zyne redenen zo weinig ingang hadden, en zyne waarlchuwingen niet helpen mogten, . dus^opwekt: (b) lot wien zal ik fpreeken en betuigen da) zy t hooren: ziet hun oor is onbesneden dat ze niet kunnen ïoeluiSleren, ziet het woord des Heer en ts hun tot een Smaad, zy hebben geenen lust daar toe. En evenwel, om no<i al te doen wat d'enlb'g was tot hun behoudenis , deezen aandrang van rede daarop laat volgen: (c) Staat op de wegen, ziet toe en vraagt naar de oude paden, waar toch de goede zveg zy, en wandeld daar in, zo zult gy rust vinden voor uwe ziele
Maar om de gantfche Profeetfie van Jeremia niet te doorloopen, men vindt hier de allerlevendigfte afteekeningen van de heerfchende ondeugden, inzonderheid van afgodery en daar uit volgende verdere verwydering van God en zyn gebod, de allerernfhgfte beftraffingen, en allerzwaarfte bedreigingen van naakende onheilen en oordeelen over Kerk en Burgerftaat ter eener zyde, zo ze dien val niet zochten voortekomen door eene tydi«-e bekeering en geregelde levenswyze: en ter andere zyde de gemoedelykfte vermaaningen en heilrykfte beloften, in geval van oprecht berouw en waare boetvaardigheid.
Wat was dit anders, dan aan te dringen op 't gemoed zyner toehoorderen, als een Herder betaamde, 't was
ook
(a) Amos VI. (5) Jer. VI: 10. Jer. VI: 16.



over JEREMIA XVIL 16. 21
ook niet meer dan een Herder betaamde; wantdemensch gemeenlyk uit zichzelven genoeg geneigd zynde, dedingen ruim te neemen , en doorgaans den breeden weg in willende, war zou 'ervan worden, indien leidslieden en leeraars hem kusfens leiden onder de oxlen der armen (a\ van vrede Ipraken, daar een haastig verderf aanlhande was, en van de Ichatten des Hemels voor zulken, die als mollen wroeten in 't zand der aarde, en wandelen naar V goeddunken hunnes harte
Neen! neen! 't is de regte weg niet, de wonde toe te pleisteren, in plaatze van te zuiveren en te heelen; den zondaar te ftreelen in zyne kwaade gangen , in plaatze van hem ernstlyk te beftraffen; het hoofd met olie te zalven, in plaatze van 't hart te breeken, door fcherpe artzenyen, balzem onder de offerhanden te mengen, in plaatze van zout; van barmhartigheid te zingen , daar men van oordeelen behoorde opteheffen, en zyne toehoorders door vleiende woorden aan 't dansfen brengen, daar men hen door klaagliederen moest doen weenen. (V)
Hoe beklaaglyk de ftaat is van zulken; die niet genoeg gewaarfchouwt worden, hoord dat God zelf verklaaren in de Klaagliederen van onzen Profeet , daar hy dus fpreekt: (d) wat getuigen zal ik u brengen ? wat zal ik by u vergeleken, dat ik u trooste, gy jongvromve, dochter Sions, want uwe breuk is zo groot ah de zee, wie kan u heelen? uwe Profeeten hebben uwe ydelheid en ongerymdheid gezien, en hebben u uwe ongerechtigheid niet geopenbaard.
Met moet zich nu en dan al eens kunnen toerusten met
meer
ri^,E71cb/rXIII: l8> & Pred.XI: 9. CO Matth. XI: iö, 17. (d) Xlaagl. II: 13, 14,
C 3



JUBELREDE
meer dan geraeenen ernst en yver, en zo wel de donderilagen van den Berg Ebal, den vloek en Mixetn van Struif, ah de zegeningen van Gerizim, of de lieflykbeden van Sim doen hooren O), dat is te zeggen, zo wel fcherpe beftraffingen voordellen , als zachte vermaaningen; zo wel het ampt van een' Boanerges QT), als van een' Barnabas (c) waarneemen; zo wel dat van een' zoon der verfchrikkinge, als vertroostinge;zo wel zeggen met den Apostel: (d) Indien iemand den Heer Jefus niet lief beeft die zy eene Marenatba, een ftrafwaardige en verbanneling; als met den Heiland: Zyt wel gemoed, uwe zonden zyn u vergeeven (V). 't Mag hard vallen voor eenigen , die zteh fchuldig kennen, maar het is hem echter heilzaam : Want gelyk wy van den Heere fomtyds getuchtigd worden, op dat we met de zvereld niet verkoren gaan ; zo zyn de beftraffingen enkel daar toe gericht, om ons te bewaaren voor 't verderf dat in de wereld is.
Dan hoe zeer Jeremia, als een getrouw Herder, zich nu en dan op eenen ftraften toon moge hebben doen hooren, echter was dat nooit geweest alsof hy daarin zyn genoegen nam, alsof dat gefchiede met vermaak en blydfchap; oneen! maar alleen uit noodzaaklykheid , ter waarfchuwinge, en zo, dat hy gerust kon zeggen , ik heb den doodelyken dag met begeerd, dat is, dat hy in 't ophaalen van'Gods oordeelen, over zonden en zondige volken, van rechtvaardige ftraffen over dezelve, nooit lust of welgevallen had betoond, veel mm dat het hem tot blydfchap en genoegen verftrekt de harten tc ontrusten
f» Deur. XX: 12. 13. ÏV; 25. VIII: 19. (b) Mare III: 17. (c) Hand. XI: 24. 1 Cor. XVI: 22. (e) Luc. VII: 48.



over JEREMIA XVII: 16. 23
ten, door 't naare wee van rampen te voorlpeHen, maar dat het alleen was gefchied ten beste van hun, ter waarfchuwinge om mogelyk 't gedreigde onheil voor te komen , en den toekomenden toorn te ontvlieden.
En fielt men dit '/eggen te zien op de Verwoesting van Jerufalem door de Cbaldeën, door hem, op Gods bevel aangekondigd; want, fchoon nu en dan genoodzaakt van aanftannde rampen, als een rechtvaardige ffcraf'over 's volks ongehoorzaamheid aan Gods geboden, uit naam des Allerhoogften tc gewaagen, echter was dit nooit gedaan, als had hy daarin vermaak genomen, maar alleen ampts-en pligts halve , waarop hy zich dan ook gerust beroepen kon, en met vryer harte zeggen: Gy weet het-, al wat uit myne lippen gegaan is, is voor uw aangezicht geweest, of zo als 'er eigenlyk ftaat, de uitgang myner lippen, dat is al wat myn mond voortbragt, is u ten vollen bekend. Om dat de fpraak gefchied door beweeging van tong en lippen, als de voornaamfte werktuigen , en by gebrek of ongefteldheid van dien, of geheel onmogelyk, ofzeer bezwaarlyk is: zo was men doorgaans gewoon by de Hebreen, als ook by anderen, door de lippen te verftaan, 's menfchen taal en redenen. De gantfche aarde was van eeneriet fpraake (V), of volgens opmerking der Taalkundigen , van eenerlei lippe
Mofes fpreekt van zich, als onbefneden (Jj); jfefaia, als onrein van lippe?: (c), van Job(d) word gezegd, dat hy niet zondigde met zyn lippen, toen hy zyn Echtgenoote onder 't oog bragt, dat ze zeer onvoorzichtig iprak.
Be-
(a) Gen. XI; i. ffc) Exod. VI: ïi. (0 Jef. VI: 5. (d) Job II: 10.



24 JUBELREDE
Betuigingen van erkentenisfe en lofzangen van dankbaarheid (V), worden genoemd de vruchten varren der lippen 0),y in tegenftelling van flagtöffers. En Maleachi fpreekende van het werk der wet- en fchrifcgeleerden, zegt duidelyk : Qcj De lippen des Priesters zullen de weeten fchap hewaar en, en men zal uit zynen mond de wet zoeken. Hier uit volgt, als de Profeet zegt , wat uit myne lippen is gegaan, is voor uw aangezicht geweest, dat hy daar mede ziet op de woorden van hem gefproken, de redenen van hem voortgebragt, en al wat van hem, in den naam des Heeren was verkondigd. \ Was alles kenbaar, en mogt het licht volkomen veelen , als hebbende zich in deezen van zynen pligt fteeds zo zoeken te kwyten, dat hy 't altyd kon verantwoorden.
En daarom gerust zeggen mogt, al wat uit myne lippen gegaan is, hs voor uw aangezicht geweest.
De tong is dat kleene lid, dat groote dingen doet, waar uit goed en kwaad voorkomt. Wel gebruikt, kan 't verftrekken tot een uitneemend werktuig om God te verheerlyken, de naasten te ftichten, of bevorderlyk te zyn ten aanzien van zyn tydelyk en eeuwig welzyn, en het talent, ons toevertrouwd, op winst uit te zetten; maar misbruikt, is dat kleene lid , een onhedwingelyk kwaad, vol doodelyk venyn (d\ Door de tong looven wy God, cn vervloeken de menfchen, volgens 't zeggen van den Apostel Jacobus» En is dat lebenden, lasteren en vervloeken van zyn' evenmensen, een groot kwaad in allen en een iegelyk, die zich daaraan fchuldig maakt,
gelyk
00 Jef- LVH: 19. (fi) Hof. XIV: 3. (c) Maleach. II: 7. (<0 jacob. III: 8, 9.



óver J E RE MI A XVII: 16. 25
gelyk niet dan maar al te veel gefchied; zo vooral in een Leeraar en Voorganger der Gemeente, om dat hy als de mond des volks, volgens ampt en pligt, Gode openbaare gebeden en dankzeggingen toebrengende, by den Heere der Heirfchaaren moetende voorbidden het hem allerminst betaamt met dien mond, waar mede God zo plegtig van hem word geëerd, gediend, gedankt en aangebeden , zyn naasten te fchenden.
Hoe veel loflyker is 't dan in Jeremia, zo ruim en vrymoedig te kunnen zeggen, al wat uit myne lippen gegaan is, is voor uw aangezicht geweest. Al wat ik heb gefproken, mag de geheele wereld weeten , daar kom ik nog voor uit, daarvan kan ieder getuigen.
Zodanig is de waare eigenfehap van een' rechtfehapen Herder; hy moet zyn bedryf en verrichting voor hem zeiven kunnen doen fpreeken, en als 't pas geeft, zich daarop ook beroepen.
Een Jeremia, Timotheus, Titus of ander dienstknecht des Heeren, die Gods last, of de les van zyn' geestelyken Vader zal volgen, moet niet alleen het woord prediken, maar aanhouden (bj, ten allen tyde, by alle bebwaame gelegenheid en onvermoeid; mag zelfs in ledig, heid kwalyk ledig, in eenzaamheid niet eenzaam zyn, en als hy afgefcheiden is van de wereld, moet de verkiezing van zyn gezelfchap zyn de fpreekende dooden ,de fchriften der geleerde mannen; dit moet hem den meesten tyd doen flyten by zyne boeken, zo dat hy zich dus geheel en al aan de Kerk toewydende, en als een brandende
fakkel
O) jerem. XXVII: in. (b) 2 Tim. IV: 2.
D



flö JUBELREDE
fakkel andere voorlichtende, ten nutte en dienste van hun, zich zeiven verteeren; met er-n woord, een ge. tuigenis kan en mag wegdragen , als dat Christus gaf aan Joannes den Dooper , hem befchryvende als m brandende en lichtende kaars, in wiens licht men zich had kunnen verbeugen (V), en uit bewustheid van het z>ne, naar vermogen gedaan te hebben , zich ten allen tyde vryelyk verantwoorden.
Hebbende dus, zo kort als my doenlyk was, verflag gedaan van den tekst, ftaat ons nu wat nader te komen tot ons zeiven ; want de tydsomftandigheid vereischt, dat we van 't gewoone gebruik der toepasfinge afgaande, van onzen eigen perfoon ipreeken , en ter gelegenheid van onzen vyftigjaarigen predikdienst, eene beichryving geeven van ons gehouden gedrag en verrichting; en zo 'er in die befchryving al 't een of ander mogt invloeien dat men verkeerdelyk zou kunnen opvatten en aanmerken als een trompet van eigen lof, of a/s een gedenkzuil ter onzer eere opgericht, en als of het ons maar alleen te doen ware om breed op te geeven van ons zeiven, heeft men vooral te bedenken dat voornaame mannen, welker handel en wandel ons ten baake in de H. bladeren is voorgefteld, geen zwarigheid maakten tot hunn eigen lof te ipreeken, als de tydsomftandigheid, of'tgeval, waar ih zy zich bevonden, dat eischte, gelyk we in onze verklaaring aantoonden, en gevolglyk dat het ons niet wel ten kwaade kan geduid worden het zelve fpoorm te Haan, in eenen tyd, die ons roept, en daar uwe aandacht van my verwacht rekenlchap te geeven van eenen predikdienst, ge-
duu-
(«) Jcan. V: 35.



• ovkr JEREMIA XVII: 16. 27
duurende eene reeks van aanëenvolgende, en wel van ruim vyftig jaaren waargenomen.
Om dan daar mede een begin te maaken, en te gelyk van myn leven en bedryf een fchets te geeven.
't Was in 't begin deezer Eeuw, den XII. van Bloeimaand , in 't jaar 1706. dat ik het licht aanlchouwde. Myne geboorteplaats was Alkmaar , geen der minfte Steden in Noordholland, en myne alkomst niet gering, zynde van braaven Huize; en myne Ouders aldaar gehouden onder de deftigfte Ingezetenen; ja ik,kan en mag gerust verklaaren onder myne naastbeftaanden 'te kunnen tellen een Oom, drie Neeven en een Broeder, die allen aldaar op het kuslen hebben gezeten, en waarvan 'er drie niet alleen de Burgemeesterlyke waardigheid en andere aanzienlyke ampten hebben bekleed, maar zelfs een is geweest Raadsheer van 't Hof van Holland , die, (na 't uitftaan van verregaande onaangenaamheden en 't doorworstelen van byna onoverkomelyke moeielykheden, wanneer men zyn' val en ondergang fcheen befioten te hebben, waarvan de merkwaardige Proceduuren wel haast ter drukpersle kwamen en waereldkundig wierden;) kort daarop volkomen in zyne Eer is herfteld, en zelfs verheven tot Prasfident van dat Hof, en die hooge waardigheid met luister heeft bekleed tot zyn dood toe. Een Man, dien ik, als ware hy myn vader geweest , de grootfte hoogachting en hartelykfte liefde toedroeg, en de eer had, op meer dan eene fhndplaats, aan myn huis en tafel te zien , dus met zyn bezoek verwaardigd te worden, en zo te Berkel als Nieuwkoop onder myn gehoor gehad te hebben. Een man , van D 2 wiens



28 J ü B E L R E B E
wiens drie Zoonen, de oudfte is geweest Secretaris van Staat in Holland ; de middelfte nog is Gommis van de Generaliteits Financie in 's Hage, en de jongfte Burgemeefter van Alkmaar.
_ Maar om mee het ophaalen van myn afkomst en Familie niet te verveelen, of eenige vertooning te maakeiij die weinig gemeenfehap fchynt te hebben met de nedrigheid van onzen grooten Voorganger , wiens voodchrift was: leer van my dat ik zachtmoedig ben en nederig van harte O), 't was maar alleen om te toonen,dat ik niet ben uit uit ie heffe des volks, of van dat foort, als de Priefteren van jFeroboam Qb).
En 't was aan de liefderyke Opvoeding en zorgvuldige toezicht over myne jeugd, van zulke loffelyke Bloedverwanten , dat my de grondbeginzelen van deugd en godsvrucht, van trouw en oprechtheid, van belcheidenheid, van gemoedelyke aandoening en medelyden over ongelukkigen, van menschlievendheid, en te gelyk van yver en naarfb'gheid zyn ingeboezemd.
Is het my dan geoorlofd kleene zaaken by groote te gelyken, en 't flaauwe kaarslicht by de heldere zonne, zo neem ik uit dien hoofde de vryheid gebruik te maaken van des Profeets gezegde, en pasfe de woorden van dien grooten Man op myzelven , hoewel maar een kleen en gering dienaar, toe, en verbeelde my dit zo voornaam en gezegend werktu-g in de hand des Heeren te zyn gevolgd, Ichoon van verre, op eenen zeer wyden afftandj en met ongelyke fchreeden.
Was dan Jeremia van zyne geboorte af den volke tot
een
(u) Matth. XI: 20. (b) 1 Kon. XII: 31.



over JEREMIA XVII: 16*. 29
een Profeet gefield, men heeft my al vroeg, en van mynekindfche jaaren af tot den Predikdienst gefchikt, waartoe myne geneigdheid altoos zonderling, ja eeniglyk en alleen fterk overhelde. Heel dikwils, nog een kind zynde,de houding en gebaarden van een' Predikant op ff oei, nabootfende, en niets liever- wenfchende dan temogen worden een Preekheer, zo als myne woorden waren. Welke zucht en geneigdheid met aanwas van jaaren meer en meer toenam, zo dat geen ftaat. ter wereld my gelukkiger fcheen dan die van een braaf Predikant; en onder het gehoor van Gods Woord menigmaal een brandende begeerte en onuitfpreekelyk verlangen in my ontvlamde , om eens zo ver te njogen komen van dat toppunt myner begeerte te bereiken.
En niet tegenltaande men my van dat voorneemen , door. eenigen myner Familie, wel poogde af te trekken, onder vaste toezegging, indien ik my op eene andere Weetenfchap, byzonder die der Rechten en Rechtsgeleerdheid wilde toeleggen, dan bevorderd te zullen worden, en in aanzien te kunnen komen, met meer en gewisfer uitzicht, dan 'er ooit of ooit als Predikant voor my was te wachten, zo bleef myn drift tot den Predikdienst te groot om te hooren naar die redenen, die anders in zich zelve niet ongegrond of onaanneemel^k waren. Ik bleef dan voortgaan en het eens genomen befluit flond vast by my.
En gelyk de gronden van weetenfchap daar toe reeds gelegd waren in myne Geboorteplaats, aldaar de Latynfche Schooien doorwandeld , eene openbaare Redevoering, gedaan ter bevordering tot hooger Schooien , en & 3 nog ;,



3° JUBELREDE
nog omtrent een jaar lang toegelegd tehebbenopdeoeffening der taaien, onder opzicht en geleide van denwelmeenenden en my zeer toegedaanen Predikant, adriaan van aller , zo volgde daar op het vertrek naar Amfterdam ; daar ruim vyf jaaren op het Kweekfchool der Rernonftrantfche Sociëteit zyn doorgebragt, hebbende in die vermaarde Wereldftad gezeten aan de voeten van de zeer wyze Gamaliëls, jan de klerk en adriaan van cattenjburgh, Mannen , door hunne doorwrochte Schriften genoeg bekend by de geleerde wereld, zynde de een Hoogleeraar in de Taaien, Wysbepee>te en Kerkelyke Hiftorien: de ander in de Godgeleerdheid, welke laatfte, na 't nederleggen van zyn ampt, zich metter wooninge begaf naar deeze Academie-flad , en alhier overleed in 't jaar 1743. daar 's mans gedachtenis plegtig is gevierd door my in eene openbaare Lykrede, die 't licht ziet.
Dan om hier op niet te lang te (Taan, wyl ieder weet, dat zonder kennis in die weetenfchappen de Geestelyke Waardigheid niet valt tebekleeden, nu we langs andere wegen , niet zo onmiddelyk als Profeeten en Apostelen welëer,tot kennis van zaaken komen, ilrekte dit ten blyk van myne gefchiktheid tot den Predikdienst, en hoe de gronden daar toe vooraf behoorlyk zyn gelegd, in dat geval niet ongelyk, fchoon op eenen oneindig\vyden afftand, aan Jeremia, zo ook in 't fluk van kleengevoelenheid van zichzelven; want zagen we in de befchouwing van zyn Perfoon, dat die groote man zo kleene, zo geringe,zo laage gedachten had van zichzelven,hoorde men hem zeggen, uit eene al te groote bekommering,
dat



over JEREMIA XVII. 16. 31
dat het nooit met hem gaan zou, wat zal ik fpreeken > want ik ben jong
Hoe menigmaal heeft my dergelyke vrees bekroopen, boe menigmaal heb ik niet wel gezegd, zelfs onvermoeid zynde in myne LetteroelFening , niet bekwaam te zyn tot d.r gewigtig werk, en mogelyk nooit den Predikftoel te zullen beklimmen : dit zoude nog getuigen kunnen, weinige overgeblevenen, die met my zich in dat zelve letter perk oeffenden. En 't zal my niet ligt vergeeten wat moeite 't my gekost heeft myne eerfte Predikatie, onder Piereffor cattenburch, over dat zeggen van Apostel Paulus Filipp. IU, ja gewisfelyk ik aebte ook alle dingen febade te zyn om de uitnemenbeid der kennisfe van Christus 'Jefus, mynen Heere, om wiens wille ik alle die dingen fchade gerekend heb ,(a) te voltooien.
Maar 't is God, die den moede.n kracht geeft en fïerkte vermenigvuldigt dien, die geen krachten h«eft (F), de magteloozen zo wel onderfteunt als de fterken, door geringe werktuigen dikwils groote dingen uitvoert, cn meer dan overvloedig doen kan boven al wat wy bidden of denken kuntien (c), door wiens byftand en zegen die zwarigheid gelukkig is te boven gekomen, en ik my eerlang te gelyk met mynen medenazireer willem superman vereerd zag met het geestelyk gewaad, en met hem van de Heereh Curatoren., onder anderen , omring tot eene lesfe en uitzet, mag ik het zo noemen, het voorfchrift van Apostel Jakobus, fpreekt niet kwalyk van malkanderen (d): zynde deeze myn Medebroeder, na het Predik-
ampt
(a) Filipp. III: 8. (b) Jef. XL; 29, (c) Eph. III: 20* fjQjakob. IV: 11.



3» JUBELREDE
ampt te hebben bekleed te Thiel, Zevenhoven, Delft en Haarlem, eindelyk als Predikant van Rotterdam overleden in 't jaar 1750.
Wat my belangt, tot den trap van Proponent geklommen, ftond ik niet lang ledig op de markt, maar vond my wel haast vereerd met een Beroep, en zelf eer dan my lief was.
Myne eerfle flandplaats was Zevenhoven, van my verkooren boven Thiel, my te gelyk opgedragen.
Myne tweede, na een verblyf aldaar van ruim twee jaaren en 't afflaan van drie vry aanmerkelyke Beroepen, na Nieuwpoort aan de Lecq, daar omtrent twee jaaren geftaan hebbende, was Berkel myne derde*
Vervolgens, na aldaar weinig minder dan vyf jaaren het Predikamt te hebben waargenomen en insgelyks drie plaatfen te hebben afgeflagen, was Nieuwkoop myne vierde ftandplaats.
En aldaar niet meer dan ruim agt Maanden, als Leeraar den ftoel beklommen hebbende was
IVaddingsveen de vyf de; van waar men my, na omtrent twee jaaren als Herder in die Gemeente te hebben verkeerd, beriep in dit vermaarde Stichts Athene, daar dat zelve gewigtig Leeraarampt van 't jaar 1742 af tot heden toe van my is bediend;zynde in dien tusfchentyd,in 't jaar 1746 in den Huwelyken ftaat getreden, met myne nog levende waardige Echtgenoote, elizabeth de bosch, geboortig van Amfterdam en aldaar afkomstig uit de zeer braave Familie de bosch, gelyk daar ook haar Vader jeronimo de bosch vyftig jaaren is geweest Lid van 't Medicyns Genootfchap waar van, ter
erken-



over JE REM IA XVN: 16. 33
erkentenisfe een gedenkpenning is geflagen , en zo aan de Leden van dar. veel geacht Geneeskundig Lichaam, als Naastbeftaanden en verdere Vrienden uitgedeeld.
Spreekende van dit myn Huwelykkan ik niet nalaaten in weinige woorden te melden, hoe deeze myne elizabeth, nog maar kortelings geleeden (#), na 't ondergaan van eene der hachelykfte en gevaarlykfte proeven in de Heelkunde, waarvan afhing leven of dood, door de zo kundige, als getrouwe voorzorg van de doorërvaarene mannen, Pro. fesfor oosterdyk, Doctor reits, en Heelmeester greeve, en vooral door den zegen van den Opperften Geneesheer en Hemellchen Medicynmeester uit de kaaken des doods gered, en uit de klaauwen van dien al vernielenden vyand van 't menschdom, dien Koning der verfchrikkingen (Jf), gerukt is, daar, volgens eenpaarigeverzekering van gemelde Geneesheeren, geen nacht langer had moeten duuren of de Lyderes was naar alle gedachten een lyk geweest, cn van myne zyde weggerukt, zo dat zy na die gelukkige verlosfing, wel mogt zeggen met den geredden Dichter van den CXVI. Pfalm (c) Myne' Ziel keer weder tot uwe ruste, want de Heer heeft aan uwel gedaan. Wantgy Heer hebt myne ziel gered van den dood, myne oogen van traanen, mynen voet van aanfloot, ik zal wandelen voor V aangezicht des Heeren in de landen der leevenden , en met dien zeiven gewyden Harpenaar dien vreugdegalm opheffen, uit Pf. LXVIII. by den Heere, den Heere zyn uitkomflen tegen den dood, welke laatfte
woor-
Ca) July T781. (b) Job XVIII* 14. (e) ^ CXVI: 7,9. (d) Pf. LXVIII: 2U
E



34 JUBELREDE
woorden, op den derden dag, na die zo wel geflaagde ondergaane proeve ten onderwerp myner leerrede verrtrekten.
Maar om voort te gaan in 't afmaaien van mynen verderen levensloop en Predikdienst, myn meeste vermaak, *c geen my meest voldoet, en de grootfte gerustheid geeft by my zeiven, is, dat die levensloop dus verre als een eerlyk man doorgebragt, en die dienst getrouwelyk, naar myn vermogen, door my is waargenomen.
Ik heb het geluk gehad in veertien Kerken, en dat in de meeste genoegzaam met eenpaarige Hemmen te zyn beroepen: ik kan, noch mag het my zei ven niet toefchryven, maar Gode alleen, die mynen dienst, in myne jonge jaaren zegende, lichtvaerdig ftond ik nooit naar verandering. Ten bewyze fbrekt het afflaan van verfcheidene, en onder die geen onaanmerkelyke Beroepen, die my met de hartelykfte genegenheid, en eenige den eerften van allen wierden t'huis gebragt. Waar van Thiel, Zevenhuizen, Boskoop, Bleiswyk, Berkel, eerst afgeflagen, en by eene hervatte tweede aanzoek aangenomen; Noordwyk, Schoonhoven-, en de Briel, getuigen kunnen. Zo dat ik my een en andermaal wel verpligt vond van plaats te veranderen, om geen voet te geeven van te denken , zo als my nu en dan al vöor kwam, als of ik op eene andere ftandplaats, eerst te Zevenhoven en naderhand te Berkel myn graf koopen, leeven en fterven wilde.
Maar om dit niet verder uit te breiden, heb ik dan vyf-en-zeven tig volle jaaren in deeze wereld verkeerd, zo na grenzende aan die van tachtig, een tydperk, van
's we-



over JEREMIA XVII: i<5. 35
's werelds oud (ten Historiefchryver aangemerkt, als de uiterfte meetpaal van 's menfchen leven $ heb ik ruim vyftig daar van hefteed als Leeraar onder het Eerw. Lichaam der Broederfchap en Sociëteit der Remonflranten, hoe overvloedige ftof van blydfchap geeft my dit wegens een geluk boven zo talryke menigte geestelyken en lieden van myne orde, die met my arbeidden, of lang voor my hebben gearbeid in den akker des Heeren, en dat werk ftaaken moesten verre beneden die jaaren, om dies van myne zyde den Allerhoogften voor een zo groot geluk te danken, wel inzonderheid om dat dit geluk verzeld gaat met het bezit van eene gezonde ziel in een gezond lichaam, al van ouds akyd gehouden voor het beste dat men begeeren kan. En is dat geluk zo groot niet als dat van Caleb, om met hem te kunnen zeggen, zo als men leest Jofua XIV. ik ben nog heden zoflerk, gelyk ik was ten dage, toen Mozes my uitzond, gelyk myne kracht toen was, alzo is nu myne kracht (V). Echter is ten deezen aanzien nog dubbele rede van te kunnen verklaaren, dat het my aan zielsvermogen en lichaamskracht, tot het werk der bedieninge , niet ontbreekt en ik nog lustig en rustig ben, om onder den godlyken zegen, mynen dienst waar te neemen, en zelfs buiten af met blydfchap te gaan vervullen, als het de nood vordert, en myne tegenwoordigheid vereischt word, zynde in Clasficaale en Combinatie beurten; op Bededagen en Franlche Dankdagen, by H. Avondmaals tyden, in 't uitdeelen van die hoogwaardige plegtigheid , in het doen der Dankzegging;
00 Jof. XIV: 10.
E a



36 JUBELREDE
als ook Ingeval van zo genaamde verzochte of zelfs vrywillig. op my genomene vriendfchaps diensten, in verfch jidene naby of wyder afgelegene Gemeentens, waar dan myne ftandplaats ook mag geweest zyn; over de twee honderd en vytig maal door my gepredikt, zelfs meer dan eens in 't holle van den winter, wanneer eene vry fterke koude handen en voeten trof, en dat al dikwils, na dat
vooraf op myne eigen ftandplaats door my de ftoel was beklommen.
Buiten dat nog door my is bevestigd te Boskoop in 't jaar 1741- de Eerw. Proponent joanntes frets, met het volgende voorfchrift van Paulus aan (V) Timotheus. Benaarftig u om u Gode beproefd voor te ftellen, eenen arbeider, die niet befchaamd word, diewoord der waarheid recht fnyd, welke j. frets, naderhand het Predikampt bekleedde te Delft, vervolgens is geklommen tot de
waardigheid van Curator der openftaande en noodlydende Kerken in onze Christelyke Maatfchappye, en eindelyk, gevorderd tot Predikant van Rotter dam^waax hy overleedt in 't begin van 't jaar 1780. Een Man , die om zyne uitmuntende hoedanigheden verpligtende bereidwilligheid
om dienst te doen, en beminnelvk karaclter. bv allen m
een iegelyk hoog te boek ftond.
Vervolgens is nog door my bevestigd te Nieuwpoort aan de Lecq , in 't jaar 1748. de Eerw. Proponent adriaan koenerding, met Paulus woorden in zynen iften Brief aan Timotheus (b) Heb acht op u zeiven en op de leere; volhardt in deeze, want dat doende zult gy u zeiven behouden en die u hooren. 't Is deeze adriaan
„ k o e-
(a) 2 Tim. II; 15. (b) 1 Tim, IV: 16.



over JEREMIA. XVII: i<5.
37
koenerding, die onder zyne braave Voorzaaten kantellen eenen j.oannes andreas en georgius koenerding, welke beide m de barning der tyden en akelige omftandigheden, wanneer de vrede der Kerke last leedt, en verdraagzaamheid zo weinig gehoor vond, het Predikampt onder de onzen bekleedden, de een de eerfte Predikant was te Zwammerdam, en de ander te Gouda den ftoel beklom, ftaande op den zark van den eerften te Zwammerdam, dit Graffchrift van gerarb b.rand te leezen:..
„ Die veel gezien had en geleezen; „ Die wys was, zonder trotsch te weezen; ,, Geleerd, doch zonder dat hy 'f wist; „ Een vyand van der Kerke Twist,
Die om de waarhdd heeft geleeden,
En God gevreesd, rust hier beneden.
Eindelyk had ik het genoegen in 't jaar 1771. van eene Kerkelyke Redevoering te doen, en in 't licht te geeven, ter Inwydinge van de Nieuw berymde Plalmen, onder de zinfpreuk van 't loflyk Genootfehap, Laus Deo, Salus Populo, zo veel gezegd als, ter Eere Gods en tot Heil des Volks, heb ■ bende tot mynen Text het 2de vers uit Pl. XCII. 't Is goed dat men den Heere loove en uwen naam Pfalmzinge, 0 Allerhoogfle.
Geduurende mynen levensloop deed ziekte, inzonderheid drie verfcheidene reizen my gevoelig ondervinden, hoe onwaardeerbaare fchat gezondheid zy, en hoe waar E 3: dat



3? JUBELREDE
dat zeggen van den gewyden Dichter, (a) Pf. XXXïX.
Immers is een ieder menscb, hoe vast hy [laat, enkel ydelheid.
Eerst in myne tedere jeugd, toen een in 't linkerbeen geflagene zwaare koorts, my weeken aan een, ter gen.eezinge en genade van Doctor en Heelmeesters overliet; die volgens den regel der Heelkunde met my te werk gaande, het eindelyk met pappen, fnyden en kerven zo ver bragten, dat men my genas, maar met het onbetaalbaar verlies van mynen natuurlyken, en rechtlchapen gang, tot myn innerlyk leedweezen, en bittere fmerte, maar mogelyk ten beste, zo als Apostel Paulus i'prak van dien doom in 'f vleesch Qb), 2 Cor. XII. hem gegeeven om zich laag te houden en niet te verheffen op 'teen of ander, of ter zaake van de uitneemendheid der openbaaringe om wel bedacht en voorzichtig te zyn, myne voeten te weeren van alle kzvaade paden, niet te wyken van 's Heeren rechten en vooral te denken aan dat zeggen van Israëls Harpenaar (V) PI. XIX, en CXIX van te rug_ gehouden te worden van trotsheden, dat myne voet flappen vast bleeven en geene ongerechtigheden over my mogten heerfchen»
^ Eene tweede ziekte, en wel eene zeer zwaare Kinderziekte trof my op myn acht twintigftejaar, in't jaar 1737. ftaande als Predikant te Berkel, daar ik afgefcheiden van NaastbeOaanden, en als op den oever des doods liggende, door getrouwe Leden van mynen Kerkenraad zo wel bewaakt wierd en zo trouwhartig opgepast, als men immers van Bloedverwanten had kunnen wenfchen.
Be-
($ Pf- XXXIX: 6. Q) 2Cor. XII: 7. (c) Pf. XIX: 14 en CXIX: 133. v 4 ^



over JEREMIA XVII. i<5.
39
Bebalvendat ook de voorheen gemelde Raadsheer van 't Hof van Holland, met mynen toeftand innerlykbegaan en niet gerust op mynen Doétor en Heelmeester, naar my, door eener zyner bedienden zorgvuldig liet verneemen , en my een' Doctor uit 's Hage toezond, die te gelyk met mynen Broeder uit Alkmaar, voor myne veege legerftede verfcheen, toen men my 's nachts te vooren genoegzaam opgaf en doorfchreef. Dan gelukkig door Gods goedheid het gevaar ontworfleld, en dien hoek te boven gezeild, werd de opperfte Geneesheer plegtig door my gedankt met eene daar toegefchikte leerrede uit Pf. XXX. en wel met deeze woorden: (a) Heer myn God ik heb tot u geroepen, gy hebt my geneezen, gy hebt myne ziel uit het graf opgevoerd en my by 't leven behouden, dat ik, in den kuil niet ben nedergedaald.
Voor de derdemaal ben ik aangetast door eene vry hevige , doch korte ziekte, als Leeraar in deeze Gemeente, in 't jaar 1761. zynde, na herhaald en getrouw bezoek van den zeer kundigen Doctor oortman, en na myne herftelling, de ftof myner dankzegging de overweeging, zo van den zegen des levens en 't geluk van behoudenisfe en bevrydmge des doods, als van den ftaat der onverderflykheid na dit leven, over Paulus woorden in zynen tweeden Brief aan (è) Timotheus, dat de Zaligmaaker het leven en de onver derfykheid heeft in 't licht gebragt door 't Euangelie.
Deeze drie zo zwaare flormen van ziekte, door 's Hemels zegen hebbende doorgedaan, genoot ik fteeds ftille geruste dagen, beftendige gezondheid, en een geluk om
on-
(a) Pf, XXX: 3, 4. (5) 2 Tim, I: 10.



»
-4o JUBELREDE
onbelemmerd, onverhinderd, ongefloord myn'dienst te kunnen waarneemen
Belangende nu dien dienst, hoe kan ik voorby, zonder ten minften 't een en ander daarvan verder te melden. En dit zal gefchieden mee re meer vrymoedigheid, als'er rede is te vertrouwen, dat uwe aandacht, aan den eenen kant dit nier zal aanzien als of ik my zeiven predikte, en my ter eere een gedenkzuil oprichte, en aan den anderen kant, buiten twyfel iets byzonders verwachten by eene zo buitengewoone, als heuchlyke gelegenheid van eene vyftig jaarige Preek.
Wat dan aangaat dien dienst, en dat daar toe betrekking heeft, Qaj gy lieden weet, mag ik zeggen met den Apostel van den eerften dag af myner aankomst alhier., hoe ik by u den gantfehen tyd geweest ben, 't was fleeds myn toeleg om myne Toehoorders te voldoen, zo niet geheel, ten minften op alle mogelyke wyze.
Ten dien einde zyn de Schriften van het O. en N". Verbond door my opengelegd, en daarüit dan eens Historilche texten gekipt, die ligst begrepen, bekwaamst ingedrukt en best onthouden worden ; dan eens zede ltoften ten onderwerpen genomen , die meest op 't gemoed aandringen, en wat betreft levens verbetering, daar 't immers al op aankomt, volgens gedachten van voornaame Godgeleerden , de ziel zyn van 't Predikampt. Dan eens viel myne verkiezing op Leerftukken, die de waarheden van den Godsdienst in het daglicht ftelden, hebbende in allen deezen tot myn doelwit, de hervorming der zeden, geneezing der gebreken , in den opbouw
(o) Hand. XX: 18.



over JEREMIA XVII: 16.
4»
bouw der waare godzaligheid, om op 't nooit misfende Compas van Gods H. Woord, tusfchen die twee zo gevaarlyke klippen, bygeloof of ongeloof, veilig heen te zeilen, en eens de lang gewenschte haven der zaligheid te bereiken.
Nu en dan liet ik my uit in 't verhandelen van verfchilpunten of geloof s verfchillen, en, daar 'tpas gaf, wierd niet gefchroomd te zeggen wat van de zaak was, als van dat begrip zynde, dar. een Leeraar zyne Toehoorders niet alleen deugdzaamer, maar ook wyzer maaken moet, op dat ze, naar de les des Apostels geöefFende zinnen des verftands bekomen, rekenfchap kunnen geeven en verantwoording doen van de hoop die in hun is. (a)
Doch hierin is altyd van my de zachtfte kant gekoozen, en zyn die van andere Gezinten nooit met Icheldwoorden of haatelyke naamen gebrandmeikt, gelyk lommigen die zo onheufche, zo liefdeloozeen onbeicheidene gewoonte hebben; maar alleen te keer gegaan met Gods woord, {leeds in 't oog houdende dien Apoltolifchen (lokregel (/;): Een dienstknecht des Heeren moet met twisten , maar vriendelyk zyn tegen allen, bekwaam om te leer en, en die de kzvaaden kan verdraagen ; met zachtmoedigheid onderwyzende degenen, die tegen ft aan, of hun God t'eenU g&r tyd bekeering gave tot erkentenisfe der waarheid, en zy wederom ontwaahen mogten. Daarby bedenkende dat men in veele Hukken, die 't echte wezen, of de gronden van Godsdienst niet raaken, zonder gevaar of nadeel van denzelven, van eikanderen kan en altyd zal verfchillen.
Over
(a) i Petr. III: 15. (6) 2 Tim. II: 24, 25 en 26.
F



42 JU BELREDE
Over duistere zaaken heeft men my zelden hooren fpreeken, veel min iets ftoutelyk bepaalen, of anderen, die 't zo niet begrepen , ongenadig veroordeelen , als indachtig dat zeggen van Paulus, wie zyt gy, die eens anders huisknecht oordeelt? Hy ftaat of valt zynen eigen Heere (a), en tevens bewust zyn de , dat alle Hukken niet op den ftoel willen verhandeld zyn, om dat het doorgaans meer aanftoot dan genoegen; meer lcheuring dan {lichting , meer verbittering dan verbetering verwekt, en dus meer afbreekt dan opbouwt, gelyk de Christelyke Kerk, niet dan te dikwils en te jammerlyk heeft ondervonden.
Uit dien hoofde onthield ik my van diepzinnige en vergezochte vraagflukken, die eigenlyk tot de Academiën en Hooge Schooien meest behooren, die begrepen zynde, doorgaans weinig baaten, en niet begrepen, minst fchaaden, dezelve overlaatende voor de zulken, die gedreven door een' geest van ontydige weetlust, en gekweld door eene verveelende disputeerziekte, defcherpzinnigheid van hun verfland vertoonen willen, en anderen hun begrip meesterachtig opdringen.
Zyn 'er fomtyds eenige Hiftorien of Spreuken, ofgelykenisfen, of opmerkelyke gevallen uit geleerde boeken of wyze Heidenen bygebragt, dat mogelyk eenigen te wereldsch fcheen, het heeft gediend tot klaarder bericht, of tot meerder overtuiging, of tot opfcherping van aandacht. En gelyk tot opbouw van den Tabernakel {b), en toeftel der heilige vaten, op Mozes last, het goud en de
ftoffe
00 Rora. XIV. 4. f» Exod, XXXV: 22» vergel. mee Exod. III: 22.



over JEREMIA XVII; iö. 43
ftoffe der Egyptenaaren gebruikt wierden , en de roof der Kinderen (a) Ammons door David is geheiligd ten dienst des Heeren. Zo is 'er in 't aanhaalen van 't geen uit der Grieken of Romeinen overgeblevene Schriften en Oudheden ophelderen kon , alleen bedoeld om u te bouwen , naar Petrus uitdrukking , (Zf) als levende, ft'eenen tot een geestelyk huis, en als 't al gezegd dient, daar is in dit geval van my niet meer gedaan, dan van Paulus (c), die de vaarfen der Griekfche Dichters (V) in zyn redevoeringen en brieven te pas brengt, waarvan het XVII. Hoofdftuk van de Handelingen der Apostelen} en het XV. Hoofdftuk van zynen brief aan die van Carinthen ten bewyze ftrekt. En hoewel die zelve Paulus verklaart (e), dat zyne Prediking niet was in beweeglyke woorden der menfchelyke wysheid, zo zal het niemand ontkennen, dat die Apostel mooglyk veel grooter gaaven bezat , om yverloozen, onverfchilligen en laauwe Lab'diceërs op te wekken, dan de hedendaagfche Leeraars, dar is de gaaf van wonderen te doen, 't welk hy noemt de betooning van geest en kracht- Toen was 't wat anders 9 wanneer de opwekking van eenen dooden als (/) Lutychus, zo veel als voor inleiding, het ter neêrdoen vallen van ftraffchuldigen, als Ananias en SaphiraQg), zoveel als voor toepasfing verftrekte
Zo lang wy dat voorrecht misfën, blyft het ons aanbevolen , dat gebrek te vergoeden door die middelen, die
nog
(«) 2 Sarn VIII: n, 12. (h) r Petr. II: 5. (r) Hand. XVII:28. 00 1 Cor. XV; 33. te) 1 Cor. II: 4. (ƒ) Hand. XX: 9. Cg) Hand. V: 1—10.
F 2



44 j ü B- E L E' D ■ E
nog van eenige kracht zyn op 't gemoed der toehoor-* deren.
Ondertusfchen heb ik my zorgvuldig gewagt met Paulus om het kruis van Christus, dat niets'leert dan nedrigheid en ootmoed, nooit te prediken methovaardy," noch te verydelen door waanwysheid van woorden, noch te verbasteren door valfche weifpreekendheid, noch my dat te fchaamen door verwaande waereldsgezindheid.
Om dat en de Euangelieleer te bondiger en met temeer grond te kunnen prediken , is uit den bloemhof van boeken en godgeleerde werken, zo die van myne,. als van andere Gezinte, dat gekooze.n, dat meest ftrekte om 't geloof vast te ftellen, daarin met alle behoedzaamheid te werk gaande, naar dat zeggen van den Apostel (V)> beproeft alles en behoudt bet goede ^ wel inzonderheid gebruik maakende van zulke voorgangers en getrouwe leidsliedenj die my 't meest gevorderd fcheenen in zuivere denkbeelden van God en Godsdienst, en voorts in 't verklaaren van den text, uit hunne fchriften , altyd eenig licht trachtende te ontleenen. In allen deezen op betrachting van deugd en godzaligheid aandringende. Daarom is; by alle bekwaame gelegenheid doorgaans van my voorge* draagen, dat ten dien einde en ter bereiking van dat heilzaam oogwit, naamlyk 's menfchen levensverbetering en bevordering van zyn heil, tydeJyk en eeuwig, Christus vborai in de waereld -was- verfcheenen , eene leer had gepredikt, zo heerlyk en hemelsch, als ze immer kan bedacht worden, die leer met een volmaakt voorbeeldelyk leven verfieid, met kracht van.wonderen bevestigd,
daar
t» i ThefT. V: 21,



over JEREMIA WWi&.
45 *
daarvoor het leven gelaaten, daar voor zyn bloed geftort, terwyl dat bloed niet alleen hetzegel was van zyn gezegde,• maar hetrantzoen voorde zonde der waereld, dat het hier aankwam om deugd en gerechtigheid de overhand te doen neemen op aarde, de vreeze Gods en een oprechte verwachting van een toekomend oordeel te vestigen inde harten en den levenswandel der menfchen, of gelyk 'er Euangelisten en Apostelen zelve van fpreeken, om God Qa~) te dienen in heiligheid en gerechtigheid, al de dagenonzes levens, hem te verheerlyken met lichaam en ziel, een volk te zyn yverig in goede werken (b) , ons licht te la at en fchynen voor de menfchen , op dat ze onze goe-' de werken mogen zien, en onzen Vader, die in de Hemelen is, verheerlyken; (c) af te flaan van alle ongerechtigheid; (i) alle godloosheid en wereldfchebegeerlykheden verzaaken-' de, voortaan maatig, rechtvaardig en godzalig te kevenin deeze tegenwoordige wereld, en wat dies meer is, te veel om aan te haaien, alzo het ganfche Nieuwe Testament van die en dergelyke Voorfchrifcen overvloeit, en de Grondlegger van dien Godsdienst, die tot handhaving' van dit zo heilzaam en loflyk oogwit in de wereld kwam daar voor het leven liet, het flachroffer wierd van der menichen moedwillige boosheid, en vervolgens het be* houd was der wereld, zo ver men in hem geloofde.
Is dit uwe aandacht, zo in myne Lydenspredikatien , als by andere gelegenheden, meer dan eens voorgedragen.
Was hier in en in alle myne Leerredenen myn toeleg om den Hemel in 't oog te houden, de deugd in 't hart te vestigen,
(a) Luc. I: 75. '{b) 1 Kor. VI: 20 (c)Matth. V: 16. OOTit. II: 12> F 3 .



46 JUBELREDE
gen, den Godsdienst, als den regel van al ons doen en laaten , fleeds te volgen, de zonde te fchuwen als de pest voor 't lighaam en kanker voor de ziel, ö laat het niet te vergeefsch gezegt zyn.
Heb ik u, ten dien einde zoeken te leiden op deinneemendile vvyze, volgens die grondregels van Godsdienftigheid , waarvan de wyste der Koningen zegt , fa) dat baare wegen zyn wegen der lieflykheid en alle baare paden vrede; te troosten, naar het voorfchrift van heilige, en door Gods Geest verlichte Mannen; Te overtuigen door al zulke redenen, als Gods dierbaar Woord in overvloed ons aan de hand geeft; Te onderwyzen met openbaaring der waarheid aan't gewisfe; En \ hart te raaken, nu door de kracht der Godlyke gel boden, dan door de heerlykheid der beloften, dan door de vreeslykheid der bedreigingen, dan door hetvoordraagen van gevolgde ftrafoeffeningen en voorbeelden van voor anderen ten fpiegel gefielde zondaaren.
Is 'er nu en dan al. eens vry flerk en hartjg aangedrongen op Gods oordeelen, 't zy over ftraffchuldige volken in 't gemeen, of over onboetvaardige zondaars in 't byzonder, dat gefchiede nooic als of 't rny een vermaak was om een ftraffen toon op te heffen, maar alleen pügts- en geweetenshalve, en naar het voorfchrift van Ezechiel aan Israëls Wachters, (b) ter waarlchuwinge, om zich intyds te hoeden voor 't naakend onheil.
En was dit alles om aan te dringen op de kracht deigodzaligheid, aanfpooring tot deugd, afmaaning van ondeugd, en (<;) overvloedig te zyn in V werk des Heeren.
00 Spreuk. III: i7, i8. 00 Ezech- III: i7-2i. Ezech. XXXIII: 2-9. (c) 1 Kor. XV: 58.



over JEREMIA XVII. 16.
47
Laat met het geluid der woorden, de kracht niet geheel vervliegen, maakt 'er uw gebruik van in den loop des levens, in de beftiering voor uwe gangen en geheelen wandel voor God en menfchen.
Was 't meestal myne gewoonte, myn gezegde met deSchrift te ftaaven, dat had tot rede niet alleen om het te flerker aan te dringen, maar ook om te toonen hoe de Schrift met de gezonde rede faamenftemt, hoe zy de heldere leidftar is des levens, de getrouwe baak, waarop men veilig zeil gaat, of, zo als ze van een der Kerkleeraaren Qd) niet oneigen wierd genoemd: een Brief van den Schepper aan zyne Schepfelen.
Een brief, mag ik wel zeggen , gezonden door de hand der Profeten en Apostelen: een brief, die zynen Ingeever genoeg openbaar maakt, en zich geloofwaardigheid verkrygt door de waardigheid der zaake en majefteit der woorden.
Is my middelerwyl fomtyds op den Predikftoel, 't zy in 't aanhaalen van deeze Of gene plaatzen uit dien Brief, van zo veel aangelegenheid, 't zy by den inhoud, achtervolging en aanëenfchaakeling myner Redevoering, 't een of ander uit het geheugen ontglipt, fchoon anders geen geen rede hebbende om ten dien opzichte over gebrek aan geheugen te klaagen, dat ongeluk gaf my meer aandoening en grooter fpyt by my zelve, dan my mogelyk is om uit te drukken, om dat, 't geen wel en bondig, naar myne gedachten, was opgefteld, of geheel gemist werd, of zo voorgedraagen, dat het niet weinig van zyn kracht en klem en vereischten aandrang verloor.
Maar
(a) Gregorius»



43 JUBELREDE
Maar wie is zo volkomen meester van zyn geheugen? Wie zo gelukkig dat hem nooit Jets ontgaat? terwyl van myne zyde niet verzuimd is om,, zo veel mogelyk, het overdachte en gefchreevene daar-aan te beveelen, en de Gemeente voor te ftellen. 't Geeft ondertusfchen ftof tot vergenoeging voor een' Leeraar, dat van de zyde der Gemeente alles word beantwoord met die achting en liefde, met die lust en genegenheid, waardoormen toont niet vergeeten te hebben 't geen Paulus die van Thesjahnica aanbeval, daar hy fchreef (a)\ Erkent de genen, die onder u arbeiden, en uwe voorflanders zyn in den Heere en u vermaanen, acht ze veel in. lief de om hunnes werks. wille. en dat men tevens ook in gedachten houdt dat zeggen des Schrvvers aan de Hebrün (by. Zyt uwe voorgangeren gehoorzaam en zyt ze onderdaanig: want zy waaken voor uwe zielen, als die rekenfchap geeven .zullen; op dat zy dat doen mogen met vreugde en niet al zuchtende. En in dat opzicht blyf ik my verder en by aanhoudenheid bevelen in het goedgunftig aandenken van deeze myne Gemeente, om, by het klimmen-myner jaaren, geen minder achting en genegenheid te mogen ontvangen.
Kunnen anderen dat werk verrichten met meer bekwaamheid, met meer geleerdheid, met meer welfpreekendheid, met meer vermogen en beter, predikgaaven: dit ben ik verzekerd, dit kan, dit mag ik gerust verklaaren; dat ze 't met geen meer genegenheid, met geen hartelyker yver of grooter liefde kunnen doen.
En was dit myn dienst onder u, Geliefden! Wat myn Leven betreft, dat heb ik met myn Leer, zo veel en zo
na
(a) iThesf. V: 12, 13. (b) Hcbr: Xllf: 17.



t
over JE REM IA XVII: 16. 40
na ray mogelyk was, zoeken zaamen te paaren , altyd my voortellende Paulus voorfchrift aan Timotheus ia) , om een voorbeeld te zyn in woorden en wandel, acht te hebben op my zeiven en de leer, als mede dat loflyk getuigenis, dat een der Kerkleeraaren basilius naliet, van wien men zeide, dat hy /lichte met zyne rede, en lichte met zyn leven, of, zo als dat van anderen vry hartig wierd uitgedrukt, dat hy met zyn flem klonk als eendonder, en met zyn leven ftraalde als een blixem. Want niets kan 'er aanflootelyKer zyn, dan dat men van de deugd fpreekt met een hart vol ondeugd, de Orakels van God heeftop de lippen, en eerlooze gedachten koeftert in den boezem, ,zelf niet doet, dat men anderen leert, en met zyn gedrag omftoot, 't geen men met woorden opbouwt.
Niet dat ik myzelven wil beroemen, 't is een volmaakt man, die niet flruikelt, fchryft Jacobus (b) , en volmaaktheid is op aarde nieste vinden. Gelyk de Maan zyne vlekken heeft, de Hemel zyne wolken, de Zon haare verduistering , zo heeft ieder al zyne gebreken , waarvan de Leeraars, menfchen van gelyke beweegingen als anderen, en die bun fchat draagen in aarde vaten (c), zo als 'er de Apostelen van fpreeken, mede niet vry zyn, en hunne zwakheid meest al niet eer afleggen dan met den dood.
Heeft uwe aandacht middelerwyl iets in my gezien, 't geen kon flrekken tot ftichting? houdt dat ra 't oog en volgt het: was'er integendeel een of ander min Itichtc-
Jyk
fi) 1 Tim. IV: 11-16. (b) Jac. III: 3. (e) Jac. V; i'€ 2 Cor. IV: 7. .
, . G • :I vto}! s (.)



$o JUBELREDE
lyk in myn gedrag? wacht 'er u voor. Laat het beiden den gewenschten indruk hebben, 't eene een fpoor zyn 'om den Heere te vreezen, en 't ander een ai keer geeven van misdryf, hoewel ik my in deezsn niets kwaads bewust ben, en met am br os rus, een der oude Kerkleeraaren» het hoofd vrymoedig mag opfteeken, en zeggen, ik heb' be zo onder u niet verkeerd, dat ik my fchaamen zou langer onder u te verfchynen; ja met Apostel Paulus (a) gerust kan verklaaren in eenvoudigheid en oprechtheid, door de genade Gods, in de wweld gewandeld te hebben, en ook by ulieden: vriendelyk geweest te zyn in 't midden van «, gelyk een voed/Ier baare kinderen koestert (bj; zo als die Apostel getuigt van zynen wandel onder die van Korin* tben en Thesfalonica»
Die eer hoop ik onder u te hebben, die eer te behouden, en met die eer ten grave te daal en, dat ik als een man des vredes onder u verkeerd hebbe.
Trof my al mede 't ongeluk, waar voor niemant veilig is, zelfs de allerbraaftte inensch , van den tol der laster of kwaadduidenheid in een en ander geval niet te kunnen ontzeilen, hoe oprecht, hoe eerlyk en onfchuldig myn gedrag, en hoe zuiver myn hart mogt zyn, dat bad ik echter met anderen gemeen, en moest het my met hen getroosten , maar liet daarom niet na , daar 't pas gaf, myn onfchuld in 't daglicht te ftellen , den niet welmeenenden te overtuigen , en blyk te geeven van de wettigheid van myn doen : of liet de gelegenheid niet toe my te verantwoorden, ftrekte dit niet weinig tot myne gerustheid en voldoening van met
twee
00 a Kor, 1: 12. (i) 1 Tesf. II: 7, 8,



over JEREMIA XVII. 16, 5t
twee voornaame Dichters onder de Latynen te kunnen zeggen:
Confcia mens recli fama mmdacia ridet,
o v i d. 4 fast.
Hic murus aheneus efh,
Nil confcire fibi, nulla palefoere culpa.
hora t, lib. j« Epift. I* N, 60.
Een blank geweeten floort zich niet aan valsch gerucht van lastertong of leugengeest.
Dit zy een koper e muur zich niet bewust te wezen, En voor geen fchendtong ooit te bloozen of te vreezen..
En vooral my te fterken met de woorden van geen der minften onder de Apostelen , daar hy fchryft aan die van Corinthen (a), my is voor V minst van ulieden gtoordeeld te worden, maar die my oordeeld is de Heer.
Nu dus lang te hebben gefproken van myzelven, zo maar niet te lang, of tot verveelens toe, daar echter de tydsgelegenheid byzondere melding van myn perfoon, gedrag en omftandigheid vereischt, vind ik my verpligt niet te eindigen, dan met eenen zegenwensch, zo over 'sLands hooge Overheid, als mynen geliefden Amptgenoor, Kerkeraad, Gemeente en verdere Toehoorders.
Zo (trekt zich dan myn wensen uit over Landen Kerk, over Staats, Stadhouderlyke en Stads Regeering-, onder
Ca) 1 Cor. IV: 3, 4.
G 2



52 JUBELREDE
de; welker vleugelen het my heeft mogen gebeuren dus lang te fchuilen , en de dierbaare panden van vryheid en godsdienst, van gunst en befcherming met een gerust leven, onder hun wys en hooggeroemd beduur 9 temogen genieten , dat ze nog lang de Schilden onzer hulpe, de Zuilen van Staat, en gezegende werktuigen mogen zyn tot heil van 't lieve Vaderland. En wat belangt dehachlyke tydsomftandigheid, door den ons zo onrechtvaardig aangedaane Oorlog, dat alle rampen en onheilen, die dat fchrikdier des verderfs na zichfleept, van ons, zo veel mogelyk, geweerd mogen blyven; mishandelingen, roveryen, geweldenaryen, wreedheden en bloedftortingen een einde neemen, een algemeene Vrede op den Throon herfteld werde, en ons weleer gezegend Gemeenebescde wapenen nederleggen, op eene voordeelige wyze, met dien lof, welke onze braave Voorouders zo roemwaardig door hunnen onbezweeken moed en heldhaftigheid behaalden. Met een woord: dat Koophandel en Zeevaart vry en onbelemmert naar Oost en West, en andere Wereldsdeelen gedreeven werden, en ons Land wederom bloeien als in de dagen van ouds.
Inzonderheid ben ik de Hoogachtbaare en aanzienlyke Regeering van deeze Stad ten dien opzigte ten hoogften verpligt, van in al den tyd myner inwooninge alhier, als Ingezeten, als Lid hunner Burgery, onder hun wys beleid, gerust, veilig en ongeftoord myn Beroep te hebben mogen waarneemen, en nevens anderen alle voorrechten genieten, die men ineen vrv Land zou mogen wenfchen.
De Heere zegenehunne Perfoonen, Huizen, Geflachten, raadflagen en befluiten, tot heil van Staat, Stad en
Ingeze.



over JEREMIA XVII: ió*. 53
Ingezeten. Datze de toevlugt zyn en blyven der onnozelen, de Vaders der Weezen, de Rechters der Wedu> wen, de Befchermers der onderdrukten, de Handhavers van recht en gerechtigheid, hier mogen zitten in de fchuiU ■plaats des Allerhoogften; vernachten onder de fchaduw des Almagtigen (a) , levende in de blaakendfte gunst van dien geduchten Rechter der aarde, en by hun ftervenen fcheiden van de wereld, heen gaan in vrede! (b)
Nu keer ik my tot u eerwaardig en veel geachte Aroptgenoot, die nevens my het vyfënzeventigfte jaar bereikt hebbende, en insgelyks meer dan vyftig jaaren gearbeid in den Wyngaard des Heeren, en't geestelyk Akkerwerk getrouwelyk waargenomen, ja tot myne innerlyke blydfchap blyft waarneemen, niet alleen in 't midden van omftandigheden van lichaams gefteldheid, die 't anders wel eens beletten , belemmeren of zeer bezwaarlyk maaken konden, maar zelfs in eenen zo ruim en rykelyk gezé-' genden ftaat van tydelyke middelen , van rykdom en have, dat 'er ongetwyfeld wel zouden zyn, hadden ze 't zo ver gebragt en d>M§eluk genooten, die 't geestelyk gewaad wel ligt afleggen en hun gemak neemen zouden. 1
't Was my tot groot genoegen , dat wy het juk des Heeren hebben gedraagen met eenpaarige fchouderen en geen ftryd gekend dan dien van wederzydfche omzichtigheid, befcheidenheid en achting voor eikanderen, van yver voor het goede, en van haat tegen de zonde; ik betuig u myne dankbaarheid voor uwe hulp en byftand in deezen, en voor alle zodanige bewyzen van genegenheid»
ra) Pf, XCI: 1. (b) Jef. LVII: 2. Luc. II. 29. G 3



56 JUBELREDE
metgezel, (a~) en al? liefhebber van uwen welftand, naar iichaam en ziel Laat my dan nog met de fpraak van een getrouw vriend op myne tong, u met een enkel woord indachtig maaken om in al uw doen altoos te werk te gaan naar dien Apostolifchen ftokregel, dat alles gefchiede eerlyk en met orde. (b) Bouwt en breekt nooit af, (c) recht op traage handen en flappe kniën (d). Hebt medelyden met de behoefce en gebrekkelykheid van den armen mensch; volgt het voorbeeld van Job, dié zeggen kon, dac hy den armen haare begeerte niet had onthouden, noch de oogen der M^cduwen laaten ver/machten, dat hy de naakten en noodlydende wet zonder kleedinge of dekfel had gelaaten, dat hy niet van knecht of dienstmaagd iets begeert had dat hy den blinden was geweest tot oogen, den kreupelen tot voeten,den nooddruftigen een Vader Qe). Regeert deezen Tempel, en vooral den Tempel van uw hart zo wel, en wysfelyk , dat gy hier dubbele eer mooe;t waardig geacht worden, (f) en als de overfïe Herder verfchynen zal, de onverwelkelyke kroon der heerlykheid moogt behaalen,(g~)en geplaatst worden in den rang der Ouderlingen, die joannes zag, zittende op troonen, bekleed met wit'te kleederen en met gouden kroonen op hunne hoofden! Qb)
Hier op wend ik my tot u waarde Gemeente , met eene wel korte, maar daarom niet te min welmeenende aanfpraak, alleen beflaande in eene hartelyke dankbetuiging voor alle toegenegenheid en achting, voor alle
liefde
Ca) i Cnr. VIII: 23. (5) 1 Cor. XIV: 40, CO Spr. XIV: r. (d) Hcbr. XII: 1?. '(e) Job XXXI: 13, 16, 17, 19. Job XXIX: is, 16. (ƒ) 1 Tim. V: 17. (g) iPct. V: 4.
(b) Openb, IV: 4.



over JEREMIA XVII: 16. 57
liefde en vnendfchap van u genoten, van 't begin myner komfte alhier, en geduurende myn verblyf tot heden, genegenheid en achting, die my grond geeft om daarop verder te bouwen, my op uwe gunst te verlaaten, en te bevelen in de aanhoudenheid van dezelve , om by het klimmen myner jaaren uw aanfchyn hier in dit Bedehuis, en verder in den ommegang te mogen genieten. Daar by wenfchende dat de Allerhoogfte u met zyne gunst bekroone, en zegene met het beste dat 'er is in Hemel en op aarde, u verleenende in overvloed eene mildadige, in eenen middelbaaren Haat, eene vergenoegde , en in eenen min gezegenden, eene geduldige ziel. Acht het woord dierbaar dat in u geplant is en uwe zielen kan zalig maaken , zyt daarvan niet alleen hoorders, maar daaders Qaj.
Onthoud het, gelyk men zaaken van gewigt altoos zoekt te onthouden, bewaart het als de grootfte fchat in 't kabinet van uw geheugen, gelyk weleer het Manna in de gouden kruike, doet 'er vooral uw voordeel mede en richt 'er uwe gangen naar. Want zalig is hy, mag ik in dit geval wel zeggen , metAposrel Joannes (F), die leest en zynzy die hoor en de woorden deezer Profeetzy, en die bewaaren''t geen in dezelve gefchreven is, en leeft voorts zo, Om door Gods goedheid ten jongden dage te mogen erlangen de onverderflykheid!
En gy., geliefde Toehoorders ! die hier van andere Gezinte tegenwoordig zyt, laat u niet inneemen door vooroordeelen tegen ons, of affchrikken door verkeerde
indruk-
(a) Jac. I: 21, 22, (&) Openb. I: 3.
H



58 JUBELREDE
indrukken van ons, of ons gevoelen. Wy bouwen op de leere van Mofes en de Profeeten, van Christus en zyne Apostelen , en houden Gods woord , de heilige Schrift voor den regel van ons doen en laaten, en wel voor den eeriigen regel, zonder ons geloof te binden aan menfchelyke fchriften, die alle feilbaar zyn, zonder ons of door de groote menigte, of door de oudheid, of door opvolging van tyden of perfoonen, of door Conciliën, Decreten of Befluiten de wet te laaten ftellen. Gods woord alleen is een lamp voor onze voeten , een licht voor onze paden (V), en een Noordftar in een nacht der dnifternisfe , in opzichte van Godsdienst, 't Oogmerk van al onspreeken, leeren en godsdienltige betrachting, is alleen om ons Gods wet en geboden voor te ftellen ten richtfnoer van ons leven, den Heiland te erkennen voor den lang beloofden Profeet (b), Leidsman en voleinder des geloofs, Herder en Opziener onzer zielen Qc), Verlosfer en Zaligmaker der Wereld (d); en de Apoftolifche voorlchriften te volgen als een heldere baak op de Zee der Wereld. Wy zyn die genen, die de vredelievendheid leggen tot een' grondflag van onzen afgezonderden -Godsdienst, en de onderlinge verdraagzaamheid als eene banier van vrede opregten voor de oogen van allen, die den naam des Heeren aanroepen uit een rein hart; hierom zyn onder ons de verkondigers van 't woord des Heeren afkeerig niet alleen van alle hevigheden, fcheld- en lasterwoorden tegen andere Gezintheden te gebruiken,
maar
00 Pf. CXIX: 105. (h} Hebr. XII: 2. 1 Petr. II: 25. (d) 1 Joan. II: 2.



over JEREMIA XVII: 16. 59
maar ook van al dat liefdeloos verocrdeelen op den Predik ftoel.
't Is buiten twyfel dat daar door de waare godzaligheid en broederlyke liefde geen kleene afbreuk leed, datmen dus alleen de bast en fchors behiel, maar het pit en de kern verloor, dat dit de gemoederen doorgaans meer opzet dan leenigt, meer verbittert dan verbetert , en zo weinig gemeenfchap heeft met de liefde tot God en de naasten (V), waar aan de gantfche wet hangt en de Profeeten , als het licht met de duisternisfe. Hierom maaken wy voornaamlyk ons werk van onze Toehoorders, nevens een oprecht geloof, de vrees des Heeren in te fcherpen en daar toe op te wekken onder anderen, volgens dat zeggen, waarmeede de wyze Salomon zyn boek den Prediker fluit (b), van al dat gehoord is, is het einde van de zaak, vreest God en houd zyne geboden, want dit betaamt alle menfchen. Om door die en dergelyke voorfchriften ieder zyn' pligt te. leeren, dat men zich onbefmet heeft te bewaar en van dc vcrleidinge der wereld (c), en vooral ook eigen te maaken dat karakter, waaraan de Heiland zyne leerlingen cn waare navolgers wilde onderkend hebben, nnamlyk cle liefde en vrede (dj.
Hierom beminnen wy alle menfchen , die naar hun beste kennis en geweeten den grooten God zoeken te dienen, hebbende-, uit de fchrift geleerd niemand te haaten om verfcheidenheid van gevoelen , in zaaken
niet
(fl) Mntth. XXII: 37-40. (b) Pred. XII: 13. Cc) Jac. 1:27. {cl) Joan. XIII: 34, 35. joan. XIV: 27.
Ha



Óo j U B E L R E D E
niet noodig ter zaligheid, en die op wezenlyke gronden van Godsdienst niet aankomen.
Wierd dit van 't Christendom in 't algemeen behartigd, men zag het binnen kort, gelyk in den beginne van den loop van 't Euangelie, tot één hart en ééne ziel gebrast De grootfle aanftoot voor Joon en Onjcön, voor Turk en Heiden , voor Spotter en Vrygeest en andere vyanden van Gods Kerk was uit den weg geruimd ; en men zou onder de Christenen niet zo zeer ftryden over deeze of gene byzondere gevoelens , die een mensch zelden beter of vroorrer maaken , ten minften dikwils weinig invloed hebben op levensverbetering; als wel om heiligheid en deugd, en de Christelyke Kerk zou groeien en bloeien, en de Grondlegger, Stichter en 't Hoofd van die Kerk daar door niet weinig verhees lykt worden
Tracht ondertusfchen van uwen kant in oprechtheid te beleeven, en met 'er daad te bewaarheden, 't geen de belydenis van 't waare Christendom medebrengt, opdat de vreedzaame waarheid , die naar de godzaligheid is, verder en verder doorbreeke, om hier met h'chsamlyke en geestelyke zegeningen , en namaals met een eeuwig heil bekroond te worden!
Dit is 't zeer geliefden 't geen ik thans had voor te draagen.
Mag het my nu . gebeuren van nog meerder jaaren te bereiken, kracht en gezondheid te genieten, zal 't my tot zeer. veel eer en groot - genoegen ftrekken daarvan gebruik te maaken, 't overige myner leeftyd te befteeden tün dienst van Kerk en Gemeente, en in een tyd van
zoo



over JEREMTA XVII: i<51 6-1
zoo dringende nood, zo groote fchaarsheid en gebrek aan Geestelyken , aan Leeraars en Proponenten onder het lichaam onzer Eerw. Broederfchap , het myne toe te brengen tot (lichting,, om als een oud Schriftgeleerde (a) uit myn' fchat en voorraad oude en nieuwe dingen voort te Brengen, en den dienst met Archippus aangevangen , in den Heere te vervullen (T), met een woord, al te doen wat myne jaaren en toeneemende ouderdom my zullen toelaaten, en zo te blyven leven als een vreedzaam en getrouw Ingezeten, als een gaaf, gezond en nut Lid in> de Maatfchappy, als een gefchikt Burger, naar de Wet der Overheid, als een goed Christen, naar de lesfen vanonzen grooten Meester, en vooral als een Christen Leeraar betaamt.
Voorts my beveelende in de befcherminge des Allerhoogften, zal ik myne rede fluiten met dit kort Dank-en Smeekgebed. Dat gy hemelfche Vader, wiens gedachtenis is van gejlachte tot gejlachte, wiens jaaren niet geëindigd ivorden, die heden 'en gisteren, en in eeuwigheid dezelve zyt (c), door wiens zegen my dat groot geluk ten deel viel, van een zo merkelyk aantal van jaaren te bereiken, als Leeraar een zo geruimen tyd het Herders ampt te bekleeden, en het Jubeljaar van mynen Predikdienst te vieren: een geluk boven duizenden, die 't nooit zo ver bragten; maar, of in de kracht van hun leven , door den dood van hunnen post wierden afgeroepen • of door zwakheid, ziekte, ongemakken en fmertelyke toevallen, tot hun innerlykleedwezen, verhinderd dien verder waar
te
f» Matth. XIII: 52. (J) Col. IV: 17. (c) Pf. CII: 13, 28.
H 3 ,



62 JUBELREDE
te neemen. U dank ik goedertieren Oppenvezen , dat gy, nevens het leven weldaadigheid aan my hebt betoond, door uwe hoede my bewaard voor menigerleie toevallen, waar voor wy alle bloot ftaan, die ons dikwils zo onverwacht en geweldig als een dwarrelwind beloopen, of als een ftortregen op 't lyf vallen, 't Is door uw toedoen, door uwen zegen, dat ik my, boven zo ontelbaare menigte myner tydgenooten , Nabeftaanden , Vrienden, Bekenden en Onbekenden, alle voor lang weggerukt door den Koning der verfchrikkinge, nog bevinde in st Land der levenden en in de groeve der verteeringe niet ben nedergedaald. Gy verleent my gezondheid, kracht en fterkte haar 't lichaam en vermogen naar de ziel, om myn beroep en't werk der Bedieninge met lust waar te neemen. Door uwe gunst is dat jaar en dag gefchied. Door die gunst hoop ik dat verder te volbrengen, en daar toe nog zo lang in ftaat te zyn, als dat van uwe wyze fchikking, uwe voorzienigheid en welbehaagen zal afhangen. Sterk en onderfteun my ten dien einde met uwen alvermogenden byftand. Laat myn mond vervuld zvordm met uwen lof. (a) Gy hebt my geleerd van myne jeugd af aan, tot nog toe verkondig ik uzve wonderen, daarom, terwyl de ouderdom en grysheid daar is, verlaat my niet. Leg ten dien einde uwe genade in myn hart, uwe woorden in mynen mond, bedek my onder de ichaduwe uwer vleugelen, gelei my door uwe hand, opdat ik in den gryzen ouderdom nog vruchten draagcn mag , om te verkondigen dat gy recht zyt (b). Doe my, na 't volbrengen van mynen loop op aarde, na 't voleindigen van mynen dienst
en
O) Pf. LXXI: 8. 17, 18. Pf. XCH: 15, 16.



over JEREM! A XVII: 16.
«3
en 'c afleggen van den aardfchen Tabernakel (a) een Buis hebben, niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de Hémelen, onder de veele duizenden der Engelen, in de algerneene vergadering en gemeente der eerstgeboorenen, die in de Hemelen opgefcbreven zyn, by u, den Rechter over allen en de geesten der volmaakte rechtvaardigen, en by den middelaar des N. Teflaments Jezus! mee wiens volmaakt gebed, wy 't onze zo onvolmaakte en gebrekke'lyke fluitende, zeggen : Onze vader, enz*
Nazang Pf. LXXI: 12, 13. (a) 2 Corinth. V: 1. Hebr. XII, 22—24.



DRUKFEILEN dus te VERBETEREN.
Bladz. i.reg. 4. Amelek lees Amalek
5.— 14. zypristeren maakten — hy priesteren maakte
6. 24.; al . — als
■ , 14.— 11. zonder • — zouden met
15. — 25. Profeet , Profeet voorgeft eld,
22.—13. hem . — hun
51,— 16. Nu . — Na
53. 6. levende . leven'
j6. 13. niet begeert 't recht — niet verfmaad.



N I N I V Ë
MET
ONDERGANG GEDREIGT,
MAER OM ZYNE BEKEERING EN BOETVAERDIGHEID GESPAERT EN BEHOUDEN.
Ten Spiegel en ter JVaerfchuwing voorgeftelt aen dTniuooners van Nederland,
IN EENE PREDIKAETSIE
Uit JONAS III. vers i tot 10.
DOOR
JOHANNES BREMER,
Leeraer der 'Doopsgezinden te Amfierdam.
T' AMSTERDAM, By J A C O B ter. BEEK, Boekverkooper bezyden de Beurs, 1748.






DEN
■
CHRISTELYKEN
L E E Z E R.
fêff§§?ll. Oewelik weinig gedacht hadde deze Tredzm PP n kaetjïe , eenige weeken geleeden voor myne h y Gemeente uitgefproken , //V/fo ^ loeten EaJgjjg^É; z*en> a^s d*e tot n°g toe nimmer graeg was om dergelyke Schriften aen den dag te geeven, zoo ben ik echter door het aenhouden van welen myner Vrienden, die, 'tgeen ze metflichting en genoegen betuigden gehoort te hebben , wel wenfehten door het leezen nog wat nader te vernieuwen, eindelyk daer toe overgehaelt. Niettemin is dat deenige reden mét JDe. voornaemfte , inderdaed, is het inzicht van meerdere en algemeener' nuttigheid en /lichting Overweegende, namelyk, den zorgelyken en benaeuden toeJtand van ons Lieve Vaderland, dat aen deene zyde meteeri jammerlyke Vee-peft, nu jaer en achtereen, bezocht, aen den anderen kant te deer lyk van het Oorlogsimur gezengt, en door een machtigen en trouwloozen Vyand met omkeering en verwoejlinge gedreigt wordt zoo meende ik dat de plicht myner Bediening medebracht] * 2. myne



DEN CH RIS TEL Y KEN LEEZER.
myne dierbaere Gemeente trouwhartig te waerfchuwen en tot eene fpoedige en daedvaerdige bekeering optewekker; ah het eenige middel, benévens ootmoedige en volvuurige gebeden , voor den throon der Genade dagelf ks uitgeftort, om den gloet van Gods rechtvaerdige Gramfchap, over 's Lands ongerechtigheden ontfteeken, tc bluffen ■, en alle welverdiende Oordeelen , die ons drukken of nog dreigen , af te wenden Met dat oogmerk was het dat ik deze Boet-Tredikaetfte myne Gemeente voorhicldt. T>an,dewyl de Lucht nog even donker aen den Hemel van ons Vaderland blyft hangen, gereed miffchien om in nog zwaerder buyen uittebreeken, en dus ook die zelfde drang-reden tot vernedering en boetvaerdigheid nog ftand blyft houden, zoo bewoog my dat zelfde oogme,k, en geen ander, om deze Boet-vermaeniw mynen Vaderlander en meetedeelen ,en alzoo voor elks oogen en aendachtige overdenking open te leggen, • 'tgeen van elks oor en niet gehoort heeft kunnen worden} in hoope en met eene hartelyke Bede, dat de Heere onze God myn oogmerk en arbeid in dezen met zynen Zegen achtervolgen wille , en ons allen den Geeft van waere Boetvaerdigheid en Bekeering inboezemen ; ten einde het Zyne eindelooze Goedheid behaegen moge, Zyne laende Hand van ons Vaderland af te trekken, en, eindelyk eens uitdien bekommerlyken en gevaar Ijken toeftandgeredt tot voorigen bloei en welvaert weder te brengen, met behoudenis van onze allerdierbaerfte Tanden, Vryheid van Lichaem, en Vryheid van Gemoed. Amen.
BOET-



Pag. I
BOET-PREDIK AETSÏE >
U I T
JONAS III vers i—10.
ï. En het woord des Heeren gefchiedde ten anderen rnaele tot Jona, zeggende:
2. Maekuop,gae na de groote ft ad Ninivé, en predik tegen haer de predikinge, die ik tot u fpreeke.
3. Toen maekte zich Jona op en ging na Ninivé, naer het woord dest Heeren : Ninivé nu was een groote ft ad Gods, van drie dag-reizen.
4. En Jona begon in de ft ad te ga en eene dagr eize } en hy predikte en zeide: Nog veertig dagen, dan zal Ninivé worden omgekeert.
5-. En de lieden van Ninivé geloofden aen God: en zy riepen een v aft en uit , en bekleedden zich met zakken , van haer en grootften af tot haeren kleinften toe.
6. Want dit woord geraekte tot den Koning van Ninivé, en hy ftond op van zynen throon, en deed zyn heer lyk overkleed van zich en hy bedekte zich met eenen zak, en zat neder in der affche.
7. En hy liet uitroepen, en men fprak te Ninivé uit bevél des Konings en zyner Grooten, zeggendes En laet menfeh noch beeft, rund noch fchaep iet wat fmaeken, en laet ze niet weiden noch water drinken.
A 8. Maer



2
BOE T-P REDIK AETSIE
8. Maer menfeh en beeft zullen met zakken bedekt zyn en zullen fterkelyk tot God roepen : en zy zullen zich bekeer en een ygelyki van zynen boo zen weg, en van 't geweld dat in hunne handen is.
c>. Wie weet ? God mogt zich wenden en berouw hebben en Hy mogt zich wenden van de hittigheid zynes toorns, dat wy niet en vergingen.
10. En God zag hunne werken, dat zy zich bekeerden van hunnen boozen weg: en het berouwde God over het kwaed, dat Hy gefproken hadde hen te zullen doen, en deedt het niet.
Jcxa: LV. €.
Kap: XXIX. enz..
RgffipSS^ Oekt den Heere terwyl Hy te vinden is; j^^^^irj roept Hem aen terwyl Hy naby is: Zoo
IC^^jS^I was net woord wel ccr van Pr°feet Jezaia JI^^^SJ tot het Joodfche volk van zynen tyd; een |ffi^Trzgn3iJ volk dat voorhene, door een langen reeks van voorfpoed, vrede en welvaert, tot ongebondenheid en weelde was vervallen. Dat volk wil hy dus voor oogen houden dat 'er eens een tyd zou komen, dat God niet meer zoo gunftig zyn zou, om gehoor te geeven aen hunne fmeekingen en gebeden, wanneer namelyk hun Stad en Tempel door de AiTyrïers verwoeft zou worden, en alles bukken onder Babels heerfchappy. Een woord derhalven dat deze nadenkelyke Waerheden onderftelt of inlluit:dat God gezocht kan worden en nochtans niet gevonden dat men Hem kan aenroepen, en dat Hy echter niet naby is om te hqpreni dat Zyne Goedheid, hoe oneindig ook, kan
wor-



■
uit JONAS III vers i-ïo. 3
worden uitgeput > dat Zyn' Langmoedigheid, te lang getergt, kan moede worden, en dat Zyne misbruikte Bermhartigheid eens eindelyk kan veranderen in Gefirengheid : Met een woord, dat 'er een zekere tyd is dat men God te zoeken heeft en aen te roepen, en dat men, na 't verzuimen van dien tyd, denzelven vruchteloos zal weder wenfchen, maer niet vinden.
Hoe wonder dat ook fchynen moge van een God, die zich in Zyn Woord verklaert nabyte zyn aen allen, die Hem in der waerheid aenroepen, en hoe ftrydig eenigfins met het denkbeeld, dat wy menfchen van Gods eindelooze Goedheid hebben, 't is evenwel waerachtig. Het woord des wyzen Konings , waer van dit bygebrachte woord van Jezaia als een kort begrip is, kan ons hier tot overtuiging dienen : Dewyl ik geroepen hebbe, 't is de Heere zelf die daer fpreekt, en gylieden geweigert hebt , myne hand uitgeflrekt hebbe, en daer niemand was die opmerkte en hebbet al mynen raed verworpen en myne beflraffinge niet gewilt •, zoo zal lk ook in ulieder verderf lachen : Ik zalfpotten wanneer uwe vreeze komt; wanneer uwe vreeze komt gelyk eene verwoeflinge, en uw verderf aenkomt als een wervelwind wanneer u benaeuwtheid en angfl overkomt. *Dan zullen zy tot my roepen, maer ik zal niet antwoorden i zy zullen my vroeg zoeken, maer zy zullen my niet vinden. Elendig volk, dat dus vergeefs zyn heil moet zoeken , en dat, hoe zeer 't ook roepe, geen gehoor en krygt! Is 'er dan een tyd waer in men God noodzaekelyk te zoeken heeft en aen te roepen, 't is dan, wanneer Hy nog naby, wanneer Hy nog te vinden is; maer teffens A 2 en
Pfalm CXLV. 18.
Spr:i. 24.-28.



4 B O ET-P RE DIK AETSIE
en vooral, wanneer men reden heeft om te vreezen, dat Hy ons eerlang veriaeten zal en niet meer zal te vinden zyn.
Wy moeften, myne Broeders, gantfch ongevoelig zyn en onzer eigen' zaeken weinig wys, zoo wy niet begrepen en gevoelden dat wy thans in dergelyken toeftand zyn. Men mag den tyd, dien wy beleeven, met recht wel aenzien als een tydpunt van bejlijjing wegens 't lot van oorlog of van vrede , van verderf of van behoudenis voor onzen Lande; daer ganfch Europe in rep en roer rondom ons is; onze Vryheid, onze Godsdienft, onze Veiligheid in eenen hachelyken en ganfch zorgelyken ftaet; en Gods üaende Hand met fchnk als opgeheven boven onze hoofden. Het vreeslyk vuur des oorlogs komt ons dag aen dag al nader, heeft onzen Voormuur niet alleen omvergeworpen, maer zet ook onze fteden , fterktens en veilingen in vollen vlam, en rooftze wech. Wy zien, helaes.' de fterkfte Grendel afgerukt van onze Poorten , met een flag, een onverwachten flag, die't ganfche land doet daveren; en teffens in een diepe droefenis en jammer heeft gedompelt al wat daer in woont. Ja, weinig fcheelt het of wy vinden ons geheele Vaderland voor'sVyands overftroomingen, geweld en woede daer door bloot geftelt. Wy hoopen wel dat God ons nog niet ganfchclyk veriaeten heeft; wy hoopen dat Hy ons als nog naby en nog van ons te vinden zy; Zyn Woord, dat onder ons als nog gepredikt wordt, Zyn' langmoedige Verdraegfaemheid, die ons nog dagelyks tot bekeering roept, doen ons dat nog hoopen. Maer wy hebben ook aen d'andere zyde wel degelyk te vreezen, dat Hy
ons,



uit JONAS III. vers i-io. y
ons, ten zy wy ons oprechtelyk bekeeren, niet lange meer naby zal blyven, maer in tegendeel den rugge toekeeren , Zyne befchermende Hand van ons aftrekken, en ons tot nog toe vrye Vaderland in 's Vyands handen overgeeven.
En zoud £y dan, 6! Nederland, nog zorgeloos en önbekommerc zyn kunnen ? Zoud gy denken dat het nog geen tyd was om den Heere uwen God met allen ernft te zoeken ? Wanneer het huis van onzen buurman in den brand ftaet, ja, wat zeg ik, wanneer de vlam aireets ten dake van het onze is ingeflagen, zou men dan nog fammelen om te zorgen voor zyn veiligheid en zyn behoudenis, of ter bluifling van dien brand de hand aen 't werk te flaen ? Niet minder dwaes moet hy bedacht zyn, die nog zorgeloos kan zyn in 't midden van dien zorgelyken brand, die, op den bodem van ons veege Vaderland ontfteeken, een uiterfte verwoefting dreigt; en met allen ernft niet is aengedaen, om, door eene fpoedige en hartgrondige bekcering, den voortgang van die yiTelyke vlam te fluiten. Zoekt dan nu ook den Heere , terwyl Hy nog te vinden is, roept Hem aen, terwyl Hy nog naby is. De Godlooze verlaete zynen weg en de ongerechtige man zyne gedachten, en Hy bekeer e zich tot den Heere, zoo zal Hy zich zyner ontfermen en tot onzen God, want Hy vergeeft menigviddiglyk.
Wat kan ik u, myne Lieve Landgenooten, ten dezen einde gevoegelyker voor oogen ftellen, dan het boetvaerdig voorbeeld der Inwooneren van Ninivé, die, door eene oprechte bekeering en vernedering voor den Heere, de Goddelykc gramfchap ftilden, en hun A 3 ver-



6
BOE T-P REDIK AETSIE
verderf en ondergang, alredc gedreigt en beiloren, gelukkiglyk ontweken ?
Mogt het dan ook zyn, Algoede God! dat myne „ Prediking zoo veel vermogt op allen die my hoo„ ren, als die van Jona wel eer te wege bracht op 't „ zondig Ninivé; óp dat wy, ons bekeeretide van on„ zen boozen weg en onze handelingen goed maeken„ ke, Gods flaende hand en rechtvaerdig gedreigde „ ftraffen ontwyken mogtcn, en zyner zegeningen we„ der waerdig worden; Mogt het zyn dat God zelf „ door zynen Geeft hier toe medewerkte , om ons „ allen dien Geeft van bekeering en boetvaerdigheit in „ te boezemen, die zoo noodig is om Zyne getergde „ Gramfchap te bevredigen, en onze behoudenis te „ weeg te brengen! Amen.
Drie zaeken geeft ons deze Gefchiedenis ter nadere overweging aen de hand:
I. Den Laft, aen Jonas gegeeven, om tegen de groote ftad Ninivé te Prediken, benevens d'uitvoering van dat Bevél: vs. 1-4.
II. De Uitwerking zyner Prediking op d'Inwooners van Ninivé: vs. f-9.
III. Gods gedrag en handelingen diesaengaendc: vs. 10.
I. Het zou hier weinig ter zaeke doen en onzen tyd nutteloos verfpillen, Zoo wy al d'omftandighedcn dezer Gefchiedenis wydloopig wilden gadeftaen. Wy zullen ons allecnlyk met de voornaemfte en merkwaerdigfte byzonderheden daer van bezig houden.
En



uit JONAS III. vers 1--10. 7
r En het woord des Heeren, zegt de Heilige HiftoriSchryver, gefchiedde ten anderen maele tot Jona, zeggende : maek u op en gae na de groote fiad Ninivé; en predik tegen haer de prediking, die ik tot u fpreeke. Ten anderen maele, zegt de text, ge¬
fchiedde het woord des Heeren. Wy leezen, namelyk, in 't begin van dit Boek, hoe het woord des Heeren gefchiedde tot Jona, den Zoon van Amithdi, zeggende: maek u op, en gae na de groote fiad Ninivé, en predik tegen haer want haerlieder boosheid is opgeklommen voor myn aengézichte: maer hoe Jonas, dat bevél des Heeren zich onttrekkende, zich 'c Scheep begaf om na Tharfis te vluchten; maer onderwege van een gruwzaem onweer belopen zynde, door Gods beftuuring en ten ftraffe zyner ongehoorzaemheid, van de Zeelieden werd buiten boord geworpen; en niettemin door diezelfde voorzienigheid en beftuuring wonderbaerlyk behouden , in den buik of balg van een grooten Vifch, drie dagen en drie nachten, verborgen , en eindelyk nog levendig en ongefchonden op het drooge weder uitgeworpen. Vermits nu d'eerfte Laft, aen ]onas gegeven , door zyne tuflênkomende ongehoorzaemheid en derzelver ftraffe eenigermaete als gefluit was en opgeheven , en hy geenfins denken kon dat hem die zelfde boodfehap als nog bleef aen bevolen, zoo was een tweede of herhaelde Laft daer toe noodig. Dat herhaelde Bevél vindt men hier in 't woord van onzen Text en uitgedrukt door: Ten anderen maele gefchiedde het woord des Heeren tot Jona, enz. Waer op dan verder in het hooftftuk van onzen Text verhaeld word d'uitvoering van dat Bevél, en de
Vers 1,3. Kap.I.
[,2.



8 B O ET-PRE D I K AET SIE
Gcn-.X. ii.
Pfalm XXXVI. 7'
LXV. ic
LXXX. i
cïvT<j.
gewenfehte uitwerking zyner Prediking op het gemoed der Ninivieten.
Vooraf zal het niet ondienftig zyn eens kortelyk te onderzoeken welk eene ftad dit Ninivé geweeft zy ; en wat 'er onze Text van getuigt. De Stichter van Ninivé , dat in Ajjyrien aen den Tigerftroom was gelegen, was, naer het gemeen gevoelen, /IJJur doch, volgens het gevoelen van veel vermaerdc Mannen, was het Nimrod, * die geweldige jager voor het aengezichte des Heeren, welke na dat hy Babel, als een hooftftad zynes Koninkryks , en meer anderen fteden in het Landfchap Sinear, gefticht hadde, van daer in Ajjyrien is uitgegaen en aldaer Ninivé, nevens andere fteden meer, gebouwt zou hebben. Doch, wy laeten dit gefchil in 't midden. Dat Ninivé nu word alhier befchreven:
i> Als een groote jlad Gods. Om dit wel te begrypen, moet men weeten dat het by de Oofterfche volkeren , en dus ook by de H. Schry vers des Ouden Teftaments, zeer gemeen was dingen, die, in hunne foort, zeer groot of ongemeen of voortreftelyk waeren, met deze by voeging van Gods naem uit te drukken, om des te grooter denkbeeld daer van te geeven. Zoo leeft men daer , by voorbeeld , van Boomen Gods, '■Bergen Gods, Rivieren Gods, Cederen Gods en wat dies meer zy •, dat zyn hooge, zwaere boomen, hooge bergen , zeer wyde en waterryke ftroomen en zoo voorts. In dezen zin word Ninivé ook hier een
groote
* Vide Bochart. Pbaleg. Lib. 4. cap. 12. Zie ook Nylo'é Schrifiuurljkt Aenmerk. 1. Boek,XV. Aenm. p. 132.



uit JONAS III. vers 1--10. 9 •
groote ftad Gods genaemt, dat is, een zeer groote ftad, alle andere fteden in grootheid overtreffende : gelyk dus inderdaed Ninivé, naer het getuigenis van alle oude Schryveren, een van de grootfte fteden, ja, mogelyk d'allergrootfte ftad geweeft is der geener, die toen ter tyd op den aerdbodem bekent waeren of ooit geweeft zyn. Diodorus Siculus zegt 'er van dat ze hondert en vyftig Stadiën lang was, negentig Stadiën breed, en d'omtrek der muuren van vier hondert en tachtig Stadiën 't geen op negentien uuren in de lengte, ruim elf uuren in de breedte, en zeftig uuren in den omtrek uitkomt} zynde alzoo in haeren omtrek nog grooter dan het zoogenaemde gr00te Babel*. Met recht dan ook word deze ftad , als haerc wedergae op den aerdbodem niet hebbende , eene groote ftad Gods geheten. Ja, gelyk 'er de Profeet nog nader by voegt, eene ftad
2. Van drie dag-reizen, 't Zy dan dat men dit te verftaen hebbe van het omwandelen van haeren omtrek j 't zy van het doorwandelen van haere ftraeten en wyken; want daer over verfchillen de Geleerden. Wat my belangt, het fchynt my toe dat deze drie dag-reizen verftaen moeten worden van de lengte der ftad, van het eene einde-tot aen het andere; vermits in 't volgende 4 vers gezegt word : En Jona begon in de ftad te gaen eene dag-reize j waer uit, dunkt my, niet duifter is af te neemen dat deze dag-reizen zien op het door en niet op het om wandelen dezer ftad 5 zoo nochtans dat men daer by ftellen moete,dat Jonas deze ftad niet fchielyk, maer, al predikende, van wyk
tot
* Strabo Lib: XVI.
B



io B OET-PREDIK AETSIE
• m
tot wyk zy doorgegaen *. Doch wy fcheiden hier af, om liever voort te gaen met onze gefchiedenis.
Tegen dit Ninivé werd Jonas van God gelaft te Prediken , dat is, hen hunne zonden en overtredingen voor oogen te houden, en teffens ook de Goddelyke ftraffen, daer op zekerlyk te wachten; op dat ze zich oprechtelyk bekeerden voor den Heere en zyne dreigende oorcleelen ontvveeken. Waer in nu eigentlyk de zonden der Ninivieten beftaen hebben vindt men hier niet byzonderlyk uitgedrukt. Alleenlyk hooren we in 't begin van dit Boek in 't algemeen gemelt : dat hun li e der boosheid was opgeklommen voor Gods aengezichte, dat is, tot zulk een hoogte van boosheid en euvelmoed opgeffeegen, dat het zelve tot God in den Hemel om wraeke riep. En geen wonder voorwaer dat Ninivé zoo ganfchelyk verdorven was; het was
i. Eene heidenfche ftad , en bygevolg vervremt van het verbond Gods, verduiftert in 't verftand, en vol van afgodery en bygelovigheden •, ja , de Zetel, mag men zeggen, der fnoodften afgoden - dicnften vermits, naer het gevoelen der vermaerdfte Schryveren, de Afgodery onder hen allereerft begonnen en door hen over den aerdbodem verfpreit was. Het was ook
2. Eene
* Begeert ymand breeder bericht hier van , hy leeze 't geen de geleerde J : Nyloe, boven aengehaelt , daer van heeft te boek geftelt. Wyders kan men van de ongemeene grootte dezer ftad oordeelen uit de bykans ongeloofelyke menigte van haere inwooneren , waer van in 't laetfte vers van dit boek gezegt word, dat 'er meer dan hondert en twintig duitent menfchen onder ixaeren, die geen onderfcheid ujiften tuffen hunne rechterhand en pinkerhand; waer door niet anders dan kleine kinderkens verftaen kunnen worden. Zie kap: IV, n.



uit JONAS III. vers i-io. n
2. Eene groote en volkryke ftad en dien volgens, gelyk men licht kan denken, vol van ontucht, ongebondenheid en godloosheid. Dit, namelyk, is meeft alle groote en volkryke fteden eigen, dat ze doorgaens ook fchouwtoneelen zyn der groofte zonden. Hoe meer inwooners , hoe meer voorbeelden van ongeregeldheid en ontucht. De ondeugd, namelyk, word daer als gewettigt door de menigte, en krygt als gezach en kracht door de veelheid van medeplichtigen. Men meent naeulyks kwaed te doen , daer men 'er duizenden ziet mee doen. Waer by nog komt dat in zulke groote en volkryke fteden de boosheid beter en gerecder fchuilplaets vindt. Behalven nog, dat door een famenvloed van allerleye vremde volken , ook gemeenlyk daer een mengelmoes gevonden wordt van allerleye vremde en ongebonden' zeden.
3. Het was eindelyk eene ftad die, van rykdommen overvloeyende, in allerleye pracht en weelde overdaedig was geworden. Hierom hoort men Profeet Na- ï hum, van de verwoefting, die haer nog eindelyk overkwam, fpreekende, uitroepen: Rooft zilver, Rooft goud, want daer is geen einde des voorraeds , der heerlykheid van allerlei gewenfehte vaten. En Ze- ' phanja fpreekt 'er van als van een ftad vol overdaed 1 en weelde, en waer in dartelheid, hoogmoed en ongebondenheid de overhand hadde. **Dit, namelyk,
is
* Dit zeggen van Zephanja ziet wel eigentlyk op de Ninivieten, na dat ze, in vervolg van tyd, tot hunne boosheid en godloosheid wederkeerden ; maer 't is te denken dat ze voorheen ook aen gelyke misdaeden meeft fchuldig waeren.
B 2
Tah:II.c,.
Leph: II. 5-



tï BOET-PREDIKA ETSIE
Vers 4-
is de rykdommen veekyds eigen, dat ze zeiden heel rechtvaerdig verkregen, en zelden behoorlyk gebruikt worden. Aen beiden die misbruiken was het ryke Ninivé fchuldig. Men leefde daer in overdaed en weelde,van die rykdommen, die men onrechrvaerdiglyk, door fchraepzucht en bedrog, of door geweld en roof, verkregen hadde en byeen geraept. Dat erkende zelf de Koning van Ninivé in 't bevél zynen volke gegeven vers 8. daer hy niet alleen van hunnen boozen weg gewag maekt, maer ook van het geweld dat in hunne handen was, dat is te zeggen, volgens den ftyl der H: Bladeren, van het geroofde, of door onrecht, jedrog en geweld verkregen' geld en goed.
Maer, waer in beftond nu deze Prediking van Jonas ? En Jona, zegt de text, begon in de ftad te gaen ?ene dag-reize, en hy predikte en zeide: Nog veer'ig dagen; dan zal Ninivé worden omgekeert. Waerèhynlyk is het , Aendachtigen , dat hier alleen de ïooftfom van Jonas prediking gemeldt worde (gdyk nen dat meermaelen bevindt in de H: Bladeren} en Jat hy zyne prediking met meer omftandigheden en wzonderheden zal uitgebreidt hebben > met byvoeging, ïamelyk , van zyne Goddelyke zending, de fnoodïeid hunner zonden en godloosheden , de grootheid Ier Goddelyke Langmoedigheid deswege, de zekerleid der gedreigde ftraffen , en, uit hoofde van dat lies, de volftrekte noodzaekelykheid eener ongeveinsle en fpoedige bekeering. Niet min waerfchynlyk is iet ook dat Jonas deze bedreiging, onder voorwaerde 'an onbekeerlykheid , gedaen zal hebben : „ Nog , veertig dagen, dan zal Ninivé worden omgekeert,
„ ten



uit JONAS III. vers i-io. 13
„ ten waere dat g' u oprechtdyk bekeert voor den „ Heere, en afiaet van uwe zondige wegen. Want zoodanig is doorgaens de natuur van Gods beloften en dreigementen, dat 'er eene ftilzwygende voorwaerde van "bekeering of onbekeerlykheid in legt opgefloten.
Nog veertig dagen was dan het uitftel der gedreigde ftraffen. Dit, namelyk, dit is der Goddelyke Lankmoedigheid dank te wyten, dat Hy, hoe hoog ook de zonden van een zondig volk zyn opgeklommen, hoe zeer ze ook verdienden op heeter daed geftraft te worden , altoos niettemin nog een zekeren tyd tot uitftel geeft, op dat ze midlerwyl zich bekeeren mogten. Daerom is het ook dat God in zyn woord ons verbeeldt wordt als langen tyd neemende tot het fpannen zyner booge en het fcherp maeken van zyn i glinfterend zzvaerd, eer zyne hand zich uitftrekt 'tot ivraeke , even als of, by manier van fpreeken, de werktuigen zyner gramfchap by Hem bot en verroeft lagen. Dikwils dreigt Hy , dikwils heft Hy zyne hand op, eer Hy den doodelyken flag geeft. In 't byzonder verdient hier zyne opmerking , dat deze tyd van uitftel en waerfchuwing doorgaens eene zekere evenredigheid heeft met de uitgeftrektheid zyner ftraffen, Voor den algemeenen Zond-vloed, by voorbeeld , die het ganfche menfchdom verdelgde , liet God de weereld veel langer waerfchuwen en bedreigen, den tyd, namelyk, van hondert en twintig jaeren. Voor den ondergang van het Joodfche volk, als een byzonder volk zynde , was de tyd zyner waerfchuwing veertig jaer en. En hier vinden wy, voor de B 3 ver-
Ezech: iXl 9,10



14 BOE T-P REDIKAETSIE
Ven 5.
verwoefting van Ninivé,als eene enkele ftad, eene bedreiging of waerfchuwing van maer veertig dagen *.
II. Doch, Jaer. ons nu eens zien, Aendachtigen, wat uitwerking deze Prediking van Jonas op de inwooners van Ninivé gehadt hebbe. En de lieden van Ninivé, vervolgt de H: Hiftorie, geloofden aen God; en zy riepen een vafien uit en bekleedden zich met zakken van haeren grootften af tot haeren kleinflen toe. Zy geloofden, zegt de text, aen God. Een zeggen , dat men zoo niet moet opvatten als of ze, tot daer toe God-verlochenaers of ongelovige geweeft zynde, toen eerfl aen of in God geloofden. Dat, zeker, is niet denkelyk van deze luiden , hoe zeer ook anders in de zonden verzoopen; veel minder nog is dat overeenkomende met de ongemecne blyken der bekeering en verootmoediging, dieze aenflonds geeven. 't Wü hier dan alleenlyk zeggen datze, overtuigt van Jonas Goddelyken laft en zending, Gods rechtvaerdigheid en wraeke over hunne zonden zich naekter voor oogen fielden; dat ze God nu met fchrik en met berouw erkenden voor den Opper - Rechter van de weereld, die niet kon en niet zou nalaeten hunne boosheid 't huis te zoeken, waer van ze nu door Jonas prediking volkomen overtuigt werden. Met een woord, zy geloofden aen het woord van God, hen door zyn Afgezant alhier gepredikt. Maer dat nog alleen niet. Zy
be-
* Veertig dagen , namelyk, was het getal der dagen dat eenigfins geheiligt was tot boete en vaften; gelyk te zien is in Moz.es: Exod: xxxiv. 28. en Deut: ix. q. in Elias: 1 Kon : xix. 8. Ja, in onzen Heiland zelve by zyn woeftyn-ftryd: Matth : iv. 2.



uit JONAS III. vers 1--10. ïf
beroemen dat ook metterdaed door eene uitwendige en blykbaere vernedering:
Zy riepen een vafien uit en bekleedden zich met zakken , van haeren grootften af tot haeren kleinflen toe. Gelyk het vafien , hoewel in zich zeiven niets beduidende zonder een waer boetvaerdig harte, zoo was ook het bekleeden met zakken, van alle tyden een uitwendig teken eener inwendige droefheid en verilagenheid. Die beiden tekenen gebruiken dan hier de Ninivieten. Zy roepen niet alleen een plechtig vafien uit, maer bekleeden zich ook met zakken, of ruwe, grove en ongeachte klederen; om daer mee hunne vernedering en bekeering zichtbaer aen te toonen. De AfTyrièrs, namelyk, een verwyft en dartel volk zynde, gelyk in 't algemeen de Oofterfche volkeren , waeren zeer op pracht en prael van kleederen gezet. Dies is het geen wonder dat ze in dat ftuk, waer in ze zich wel meeft bezondigt hadden, hunne bekeering en vernedering ook voornamelyk alhier betoonden. Want het befte middel, om dreigende oordeelen en ftraffen te ontwyken, is niet alleen het afftaen in 't algemeen van onzen boozen handel, maer ook byzonderlyk van die misdaeden, waer in wy ons gemeenlykfl bezondigden, en die ons meed voor den Heere fchuldig en Zyner ftraffen waerdig maeken. Zie daer derhalven eene fpoedige, al-
gemeene en ongeveinsde bekeering > (want dat deze bekeering oprecht en ongeveinft geweeft zy, is, dunkt my, ontwyfelbaer, dewyl God Almachtig, de kenner der harten, zonder dat, zyn befluit van hun verderf en ondergang niet zou verandert hebben) ziet daer,
zeg



i6 BO ET-PREDIK AETSIE
zeg ik, eene boete en vernedering van een Heidenfch volk, dat, wel te recht, een Chriften volk ten voorbedde lrrekken moet. Zy deeden hier geen onderzoek na Jonas laft en bediening} zy verfmaedden zyne bedreiging niet-, zy vergen hem geen teken af om aen te toonen, dat hy inderdaed van hooger hand gezonden was, en afgevaerdigt om hen deze vreeflyke boodfchap aen te kondigen; d'overtuiging van hun eigen' geweten , waer door ze maer al te wel wiften de gedreigde ftraflèn verdient te hebben, was hen hier tekens genoeg. Zy ftofccn en zy fteunden niet op d'oudheid, grootheid en vermaerdheid hunner ftad, die honderden van jaeren reeds in bloei en ftand geweeft was, ja; haeren ouderdom kon rekenen van den Zondvloed af; noch op de hoogte en dikte hunner muuren, die hondert voeten hoog en zoo breed waeren, dat 'er drie wagens nevens eikanderen over ryden konden; noch op de fterkte hunnerToorens, die,ten getale van duizend en vyf hondert, aen hunne muuren gehecht en twee hondert voeten hoog waeren; * noch op de pracht hunner Paleizen en gebouwen, die d'eeuwigheid fcheenen te zullen verduuren. 6! Neen. Wel verre van deze of dergelyke voorwendfelen, en zelfs-bedriegeryen gehoor te geeven , geloven ze eenvouwig aen het woord van Jonas , hen van Gods wege verkondigt, en teffens aen God, den waeren God van Ifraël, en vernederen zich op 't allerdeemoedigfte. En dat niet alleen het ganfche volk,^» den grootJlen
«Diodor: Sic: Lib: II.



uit JONAS III. vers i-io. 17
af tot aen den kleinften toe, gelyk ons textwoord zegt} maer zelfs ook de * Koning met al zyne grooten.
Want, ftaet'er, dit woord, dat is, deze ganfche gebeurtenis,Jonas Goddelyke prediking en bedreiging, benevens d'algemeene ontroering en verflagenheid zyner onderdaenen, geraekte tot den Koning van Ninivé, en hy ftond op van zynen Throon en deed zyn heerlyk overkleed van zich, en hy bedekte zich met eenen zak, en zat neder in der affche. Is het waer, gelyk die bekende fpreuk zegt, dat zich naer het voorbeeld van den Koning al de weer e ld fchikt, wat was 'er dan ook billyker dan dat de Koning van Ninivé hier wel voorging, op dat zyne onderzaeten dan ook wel volgden. Want ongemeene kracht en invloed heeft het voorbeeld der Vorften en Overheden op het hart en gedrag hunner onderdaenen. Die Vorft
derhalven, als waer hy zyner Koninklyke waerdigheid vergeeten , ftapte ootmoedig van zynen throon af, ley zyn heerlyk Overkleed en Koninklyke fieraeden van zich, en, zich met eenen zak overdekkende, gelyk de minfte zyner onderdaenen , zat hy in d'allerdiepfte vernedering neder in der affche. Maer, dat 's hem
nog
* Wie deze Koning geweeft zy word hier niet gemek. Cornelius a Lapide houd 'er Sardanapalus voor: Anderen, gelyk Drufius, benoemen hem Phul of Pul Belochus, Koning van Aflyrièn, de eerfte Koning van Allyriën van wien de H : Schriften gewag maeken: 2 Kon : XV. 19. Hy zou de vader geweeft zyn van Sardanapalus ,en by ongewydeSchryvers Anacindaraxes of Anabaxares geheten ; (want zoo noemen ze den Va'ier van Sardanapalus.) Stephanus Bizantinus noemt hem Cyndaraxes, Julius Afrikanus, Akrakarnes, en Euzebius, Akrazapes. "Zie Calmets Woorden-boek op het Art: Phul. Alles mogelyk onzeker en by gilling. Dewyl wy dan niets zekers hier van zeggen kunnen, zoo zwygen we liever daer de H: Schrift z.wygc .
c
Vers 6.



Vf:7,
18 BOE T-P REDIKAETSIE
nog niet genoeg. Hy wil ook dat al het volk, ja, menfeh en beeft, zyn voorbeeld volge: 3. En hy liet uitroepen, vervolgt onze text, en men fprak te Ninivé , uit bevél des Konings en zyner Grooten, zeggende : En laet menfeh noch beeft, rund noch fi haep , ietwat fmaeken, en laet ze niet weiden noch water drinken■, maer menfeh en beeft zullen met zakken bedekt zyn, en zullen fterkelyk tot God roepen: en zy zullen zich bekeer en een ygelyk van zynen boozen weg, en van 't geweld, dat in hunne handen is. Hy wil derhalven dat menfeh en vee niet alleen vaften zullen, maer ook met zakken bedekt zyn. Gemeen was deze plechtigheid by d'Ooftetfche Volken, vooral in hoog-gaende droefenis , of op algemeene Boet en Bededagen; als wanneer ze, ten blyke eener diepe vernedering en deemoedigheid, hunne gewoone klederen en allerleye pronk-fieraeden afleggende, zich met een groven zak of hairig kleed bedekten, en ftof of affche op hunne hoofden wierpen, of daer in nederzaten en zich ommewentelden. Daer van daen die fpreekwys, zoo bekendt in de H: Bladeren, van zich in zak en affche te bekeeren. Ja, niet alleen vindt men hier van gemelt in heilige maer ook in onheilige gefchiedenifïèn. Want zoo verhaelt Homerus van Ulyfïès * dat hy, in zekeren treurtyd, heet ftof op zyn hooft wierp; en van Priamus, dat hy, den dood van Heclror beweenende , zyne hoofthairen niet alleen met afch beftrooidde, maer ook met het hooft daer in nederlag-f\ Dat alles nu gefchiedde ongetwyfclt als tot
eene
* Homerus de Ufyjrfe ex naufragio in Itbacam dejecto. t U:lliad: XXIL



uit JONAS III. vers 1--10. tp
eene blykbaere erkentenis van 's menfchen nietigheid en broosheid jen als fmeekende om bermhartigheid omtrend fchepfelen, die maer nietig ftof en affche zyn. Dat zelfde zagen we dan hier ook van de Ninivieten, ook een Heidenfch volk, ten blyke hunner diepe vernedering en ootmoedige bekeering, nagevolgt.
Maer, wonder mag het mogelyk ymand dunken, dat ook juift de heeften hier in betrokken worden. Doch dat gefchiedde waerfchynlyk om daer meê te kennen te geeven, dat, gelyk dat Vee voorheen tot voedfèl hunner zondige luften gedient hadde, zoo ook nu tot een fchouwfpel en vertoog hunner droefheid en vernedering moeft verftrekken; en op datze, door dit droevig aenfchouwen, dat hen dus allerweeg voor d'oogcn zweefde, des te meer en dieper tot vernedering en boetvaerdigheid bewogen wierden. * En dat is te meer geloofelyk om dat Plutarchus ergens aentekent,*f dat by de Perziaenen, in ongemeene droefheid , de gewoonte was, niet alleen zich zeiven, maer ook hunne paerden, muilezels en andere laft-beeften die anders met koftelyke kleederen gedekt waeren, met rouwgewaeden te bekleeden. Ja , op dat
men niet denken mogte, dat deze vernedering en bekeering alleenlyk in die uitwendige gebaerden beftaen moeft, zoo voegt 'er het bevél des Konings by : dat een ygelyk zich bekeer en moeft van zfnen boozen weg,
en
* Want, gelyk zeker Dichter zingt:
Segnius itritant animos demijfa per auret, gitarn qua funt oculis fubjeéla pdelibus & qute • ' tyJe fik' tra&t fpeftator
t Plutarch: in Ariftide.
C 2



20
B O ET-P R E DIK AETSI E
Vers 9.
en van het geweld, dat is, het onrechtvaerdig of geweldaedig verkregen goed hunner evennaeften, 't geen in hunne handen was. Eene bekeering, die niet anders, dan door wedergeeving van het onrechcmaetig gewonnen' of geroofde goed, betoont en betracht kon worden, 't Was hem genoeg, namelyk, onder alle hunne misbcdryven eene der voornaemften te noemen, en waer aen ze mogelyk meeft fchuldig waeren; gelyk dat ook niet zelden de gewoone misdaed is van Hofen Koop-fteden. „ Laet een ygelyk, wil hy zeggen, „ 't zy Hoveling, 't zy Koopman, die zich onrecht„ vaerdig heeft verrykt door geweld en roof, of door „ woeker cn verboden' winft, door knevelaeryen of door „ flinkfche ftreeken, zich daer van ontdoen en 't zel„ ve dubbel wedergeevenj op dat ze dus geen uiter„ lyke alleen of geen geveinsde, maer eene waere en „ daedelyke bekeering en boetvaerdigheid betoonen, „ die alleen den Heere kan behaegen en bevredigen.
Wie weet ? laet hy 'er daerom byvoegen, God mogt zich wenden en berouw hebben, en hy mogt zich wenden van de hittigheid zynes toorns, dat wy niet en vergingen. Woorden waerlyk vol van geloof, gelatenheid en godsvrucht j ja , bykans te veel in den mond van een volk, dat buiten Gods verbond was. Zy hoopen dat God, dienze nu erkennen voor een goedertiernen en, menfchlievenden zoo wel als rechtvaerdigen God, hunne zoo ernftige en hartgrondige vernedering met gunftige oogen zou aenzien, en hen dieshalve, hoe wel verdient anders, nog niet zou verdelgen > maer nog uitftel van ftraffen geeven.
IIL



uit JONAS III. vers i-io. 21
III. Immers, dat bleek alhier by duitkomft. EnGod, zegt de H : Hiftorie in het derde deel onzer textwoorden, zag hunne werken, dat ze zich bekeerden van hunnen''boozen weg : en het berouwde God over het kwaede, dat Hy gefproken hadt hen te zullen doen, en deedt het niet. God zag hunne werken, zegt de text, dat 's te zeggen, Hy zagze met goedkeuring en welbehagen; Hy nam 'er genoegen in ; gelyk dus het woord zien meermaelen genomen wordt ( in de H: Bladeren. Zoo goed en genadig is de 4
Heer onze God , zoo lankmoedig en verdraegfacm omtrend ons menfchen! Zoo waerachtig is zyn woord, als met dieren Eede by Ezechiel betuigt : Zoo waerachtig als ik leeve, [preekt de Heere Heere, zoo ik " luft hebbe in den dood des godloozen! Maer daer in 1 heb ik luft, dat de godlooze zich bekeere van zynen weg en leeve ! Ja , zoo zag men hier des Heeren woord, hetjoodfche volk by Jeremias voorgehouden, als naer den letter waerachtig geworden : In een ogenblik zal ik Ipreeken over een volk en over een Koninkryk, dat ik het zal uitrukken, en afbreeken, en ver- 7 doen. Maer indien dat zelfde volk, over 't welke ik zulks gefproken hebbe, zich van zyne boosheid bekeert , zoo zal ik berouw hebben over het kwaede ,dat ik het zelve gedacht te doen. Hun berouw en leedwezen werdt gevolgt van het Goddelyke; zy hadden berouw van hunne zonden, en God van zyne gedreigde ftraffen. Eene fpreekwyze echter , die men niet eigentlyk maer oneigentlyk heeft optevatten, en op eene Gode betamelyke wyze. Een eigentlyk berouw C 3 kan
7ers 10.
Jen: IV. enz.
Ezech: [XXIII. 1.
lerem: VUL ,8.



2i B O ET-PREDIK AETSI E
Zeph-.II, 15-
Nah:III i.
Tobias XIV. 17.
kan in dat allervolmaekft , allerwyft en allerzaligft Wezen nimmer plaets hebben.
Gelukkig waer Ninivé voor altoos geweeft waere het in die gewenfehte gefteltenis gebleeven. Maer, helaes! het duurde niet lang of diezelfde Luiden, die zulk eene diepe vernedering hier betuigden en betoonden , keerden weder tot hunne voorige zonden en ongerechtigheden , leevende , als voorheen, in allerleye weelde, hoogmoed en overdaedighedcn. Immers, zoo fpreekt 'er in vervolg van tyd Profeet Zephanja van : Dit is die ftad, die opfpringt van vreugde, die zeker woondt; en in haer harte zegt : Ik ben 't en buiten my en is geen meer. Wee de bloedftad, zegt er Nahum van, die gantfch vol leugen en verfcheuring is. En dat was dan ook de reden waerom Ninivé, na nogmaels door de gemelde Profeeten nadrukkelyk gewaerfchuwt en met Gods oordeelen gedreigt te zyn, ten laetften door de Koningen van Medien en Babel, gelyk in het Boek van Tobias gemeldt word, * belegert, ingenomen en ten gronde toe verwoeft werdj in zoo verre zelfs dat 'er, naer het getuigenis van Lucianus,die in de tweede Eeuw na Chriftus,onder Keizer Aurelius, leefde, geene overblyffels van te vinden waeren , en men bezwaerlyk kon aenwyzén, waer die ftad voorheen gelegen hadde f • Ja, mert heeft het derde Kapit: van Nahum en het tweede van Zephanja maer in te zien, om daer bedreigingen tc vinden van verderf en verwoefting, die de hairen doen te berge ryzen.
Elen-
•* Dat zelfde getuigt ook Herodoot. L Boek. Zie Nylo'ê ter boven aengehaelde plaetfe.
f Luciams: Contemplantes, p: 346. Edit: Benedicli,



uit JONAS III. vers 1--10. 23
Eiendig Ninivé! dat voormaels door eene tydige bekeering en boetvaedigheid zoo wonderdaedig als genaedig behouden , ten laetften, door 't verachten van Gods Goedheid en Barmhertigheid, zoo jammerlyk ten val geraekte! God, die ryk is in bermhertigheid', die met eenigfins luft heeft aen den dood des godloozen, maer, als hy zich bekeert van zyne wegen, dat hy leeve, had ze eenmael gefpaert in zyne Lankmoedigheid; maer ziende dat 'er geen verbeteren aen v/as, dat zy des zondigens des te meer maekten , en tot hunne booze wegen telkens wederkeerden, werd eindelyk des wachtens en ontfermens moede, gaf die verwonderenswaerdige weereidftad, "die alle lieden van den aerdbodem in grootheid en vermogen overtrof, aen den moedwil haerer vyanden en het uiterfte verderf over. Spiegel u, ó! Neerlands Ninivé.' dat in veel opzichten het oude Ninivé zoo zeer gelyk zyt, fpiegel u aen dit beleid van Gods rechtvaerdig oordcel over een ongeneeflyk en zondig volk ! Hy fpiegelt zich zacht, die zich aen een ander fpiegelt. Doch dit zal
bekwaemer ftoffe zyn voor onze
TOEPASSING.
GY ziet, myne zeer geliefde Broeders, uit deze verklaerde Gefchiedenis, zoo helder als de middag-zon , welke het eenige en teffens ontwyfelbaere middel zy om Gods gedreigde oordeelen af te wenden, en dus den ondergang van een zondig volk voor te komen, namelyk , eene oprechte en fpoedige bekeering. Dat ziet gy, zeg ik, in deze Gefchiedenis,zoo
hel-
Eph:II.
Ezech: KVIILas:



24 BOET-P REDIKAETSIE
Habak:
III. 2.
Pfalm
cxxx.
4-
XXX. 6.
helder als het middag-licht. God hadt aireets den ondergang van Ninivé beflotcn : Nog veertig dagen, riep Jonas uit op Goddelyken laft, dan zal Ninivé worden omgekeert. Maer wat gebeurt hier op ? De Koning van Ninivé, met al zyn volk cn Hofgezin, verbaeft van zulk een vreeflyke boodfchap, en bewuft by zich zeiven, dat ze deze bedreiging maer al te wel verdient hadden, bekeert en vernedert zich voor God in vaften en gebeden. Wie weet ? riepen ze uit, in bitteren weedom, God mogt zich wenden en berouw hebben j Hy mogt zich wenden van de hittigheid zy~ nes toorns, dat wy niet en vergingen. Gelyk ze gedacht hadden zoo was het ook. God zag hunne werken, dat ze zich bekeerden van hunnen boozen weg; en het berouwde God over het kwaede , dat Hy gefproken hadt hen te zullen doen, en deedt het niet. Zoo is het, myne Geliefden, dat God altoos gereed is om een zondig volk in Genade weer aen te neemen, op deszelfs waerachtige bekeering en vernedering. Zoo is het, dat de Hemel zyner Goedheid en Genade zich zelden zoo geheel betrekt met zwarte en donkere wolken , of men ziet 'er nu en dan nog wel een ftrael van heuchelyk licht doorfchynen. Nooit is de ftormbuy zyner grimmigheid zoo fchielyk, zoo hevig, zoo verfchrikkelyk, of daer fchiet nog altoos wel een fchuilplaets over. ö! Ja. In 't midden van zynen toorn gedenkt Hy des ontfermens; By Hem is vergeevinge op dat Hy gevreefl worde en een oogenblik is 'er in zynen toorn , maer een leven in zyne goedgunjligheid. Tot die fchuilplaets derhalven,tot die eindelooze ontfermingen , heeft zich een zondaer of een zondig volk
te



uit JONAS III. vers i-io. 2y
te begeeven door boetvaerdigheid, en het vindt 'er zyne veiligheid, ö! Trooftelyke Toeverlaet! ó Veilige Vryburg! Is 'er iet bekwaem om boetvaerdige zondaers op te beuren, en aen te moedigen tot erkentenis van hunne zonden en verbetering van hunne Zeden, dit is hetj dit is het, dat God berouw heeft van Zyne ftraffen, wen de menfeh berouw heeft van zyne zonden ; dit is het, dat ook dan zelfs, wanneer onze ondergang aireets befloten is, Zyne Hand reets al uitgeftrekt ter ftraffinge, en de werktuigen Zyner Gramfchap, op dat ik zoo fpreeke, aireets gereed leggen, dat ook dan nog eene oprechte bekeering en vernedering Zyn ongenoegen wechneemen en Zynen toorn wenden kan. En zeker , indien wy op zulk ecne voorwaerde ons met God niet verzoenen laeten , en voortaen afftaen van die zonden, die Zyn toorn tergden, dan perfïènwyZyne oordeelen van Hem af; dan noodzaeken we Hem, om van ons af te wyken; dan haelen we ons, als met geweld , Zyne plaegen op den halze ; dan maeken wy Hem, die anders traeg tot toom is, en 's menfchen kinders niet van harte bedroeft en plaegt, geneigt tot ons verderf en ondergang.
Maer, 't word tyd, myne Toehoorders, dat ik op dezen algemeenen grondflag eene nog wat byzonderer Toepafling bouwe> en daer toe wat nader inzie, waer in wy Ninivé gelyk zyn, waer in ongelyk. Gave God! dat wy het zondige Ninivé wat minder, het boetvaerdige wat meer gelyk waeren! Maer hier is het (ik moet myn hart recht uitfpreeken) hier is het, dat ik oorzaek vinde van droefheid en van klachte.
D I, Hoor-
Klaegl: •



zó
BOE T-P REDIK AETSIE
I. Hoorden wy den Allerhoogften God aen Jonas klaegen dat de boosheid van Ninivé voor Zyn aengezichte was opgeklommen en alzoo tot in den Hemel om wraeke riep, helaes! myne Geliefden : hoe vreeze ik dat ook van dit ons Nederlandfche Ninivé ! Ik zal hier in het algemeen niet fpreeken van de zonden van ons Vaderland, die hooggaende, fteeds aenwasfende en noch door des Heeren zegeningen , noch door Zyne kaftydingen gebeterde zonden en ongerechtigheden. Wy vinden het verderf nog nader by. Deze groote ftad, tot een gedeelte van welker inwooneren ik heden fpreeke, geeft ons deze gelykheid met Ninivé maer al te klaer te kennen. Zeker, zyn groote fteden meeft al fchouwtoneelen van groote zonden en ongeregeldheden , wat ziet men ook in deze groote ftad eene alom-in-zwang-gaende en hemeltergende ongebondenheid en ondeugd!
i. Welk eene onverfchilligheid, vooreerft, omtrend den Godsdienft ja , welk eene ongodsdienftigheid en verachtinge van God , en van Zyn H: Woord! Hoe wordt hier het hooren van dat Woord veelal verzuimt ! Hoe maekt men hier van den dag des Heeren, van God zelve tot Zynen Dienft gefchikt, eenen dag doorgaens van dartele plaizieren! Te winziek om een dag in de week tot zyn vermaek te neemen , moet de Zondag daer aen opgeoffert. Wat al Vrygeeften vindt men ook hier, zoo niet in geloof, ten minften in gedrag en zeden, wat al Vrygeeften, zeg ik, die zich niet fchaemcn met al, wat heilig is, den fpot'te dryven, en Gods dierbaer Woord zelve tot eene ftoffe hunner fchendige fchertferyen te misbruiken! Wat al
on-



uit JONAS III. vers i—iö. 27
ontuchtige, vuile en verrotte redenen hoort men allerwege, zelfs in huisgezinnen en gezelfchappen, die nog voor fatfoenlyke gaen willen! Wat al vloeken en zweeren, 't geen het harte doet yzen, en waer door men zyn Ziel en Zaligheid duizend - maelen verwenfcht! Helaes ! welk een fchande voor den Chrifielyken naem, dat men in eene Chriftelyke ftad de ftraeteri en byeenkomften van zulke ylTelykheden hoort weergalmen ! Ontaerde Chriftenen! Weegt gy het dan zoo weinig dien Allerhoogften Heere, den driemael Heiligen God , dus fchendig te hoonen , en Zyne gramfchap zoo reukeloos te tergen ? Ach! Verkondigt het niet te Gath, en boodfehapt het niet op de firaeten <van Askalon, dat onder ons zulke gruwelen gevonden worden, op dat onze Vyanden zich niet verheugen, ziende hoe wy, door 't verachten van Gods Hoogfte Majefteit , ons zeiven Zyner gunfte en befcherming onwaerdig maeken. Heb medelyden , goede God! heb meedogen met die weinigen onder ons, die een afgryzen hebben van die gruwelen, en deswege zuchten ! Of is het, dat die buitenfporigheden den blixem Uwer gramfchap rcchtvaerdiglyk verdient hebben , ach ! laet ze alleen op de fchuldigen nederdaelen! Dat is het al , wat wy Uwe Bermhartigheid vergen durven.
2. Daer dan het harte zoo weinig met den Godsdienft bezet is, is het dan ook wonder dat 'er de weereld alleen plaets heeft ? ö! Neen. 't Is de weerelds - gezindheid immers , die onzalige moeder van pracht en hovaerdy, van dartelheid en weelde, dio in dit ons Ninivé,en wel byzonderlyk onder ons Doops1D 2 ge-
2 Sam:l.
20.



28
BOET-PRE Dl KA ETSIE
Deur.
xxxu.
IS-
gezinden, dc overhand gekregen heeft, en dus ook de bron-ader geworden is van al die buitenfporigheden, die onder ons in zwang gaen. Waer van daen anders die uitgcftrekte en onvcrzaedelyke begeerte om geld te winnen ; waer van daen dat onophoudelyk woelen en wroeten} waer van dan die onrechtvaerdigheden cn flinkfe ftreeken in het ftuk van den Koophandel , dan op dat men rykelyk hebbe waer van prachtig en lckkerlyk te leeven ? Men moet zyne luften involgen } men moet uitmunten in koftelykheid van kleding, in pracht van rytuigen, van huizen en huis-fieraeden, van overdaedige maeltyden en geldverkwiftingen. Men wil niets minder zyn dan anderen-, men moet uitfteeken, op dat elk weete dat men geld heeft. Een misdryf, inderdacd, zoo hoog geklommen cn zoo algemeen geworden, dat het niet genoeg bcklaegt kan worden. Elk immers wil meer doen dan hy kan of mag, en gaet de regels van voorzichtigheid en matigheid heel ver te buiten. Daer van daen dat verval van zoo veel deftige Familien > daer van daen die algemeene klachte van Hechte en winnelooze tyden; daer van daen die menigvuldige bankeroeten. Elendig uitwerkfel van onzen voorfpoed! Hoe wel paft hier de klachte van den man Gods Mozes? Als Jefchurunvetwerd, zoo Jloeg hy achter uit (gy zyt vet, gy zyt dik, ja met vet overdekt geworden) en hy liet God vaeren, die hem gemaekt heeft , en verfmaedde den rotfleen zynes heils. God heeft ons een geruimen tyd gezegent , en onzen handel wel doen gaen. Hy heeft ons, gedurende eenen langen tyd van ruft en vrede, gelegenheid gegecven om geld te winnen. Men heeft 'er
zyn



uit JONAS III vers i-io. 29
zyn voordeel mee gedaen. Maer wat is het ? men zou zich inbeelden geen genot daer van te hebben, zoo men d'algemeene pracht en overdaed niet navolgde; men zou zich inbeelden zyn fatfoen en zynen kinderen tekort te doen, zoo men ze ook van jongs op, in plaets van ze al vroeg aen den arbeid te gewennen en ze tot goede huis vaders en huis-moeders te vormen, of dezelve de gronden van den Godsdienft in te boezemen, zoo men ze, zeg ik, ook van jongs op niet vormde naer den zwier der groote weereld. Jammerlyke verkeerdheid ! Beklaegelyk verval van Zeden! Wat doet ge ons vreezen voor de volgende geilachten! Welk een algemeen verloop, welk eene fnoodheid van praktyken, welk een vreelelyk verderf voorfpeld ons die overdaed.' Gelukkige armoede onzer Voorouderen, wat waerdt gy ons beter by gebleven.' Zeker.' T>e afkeer inge der jlechten zal ze dooden, en de voorfpoed der zotten zal ze verderven.
3. En wat zal ik zeggen van zoo veel andere zonden, die onder ons in zwang gaen? Van die fchandelyke onkuisheid en hoerery, die om geen naeht meer verlegen fchynt; van die overdaedige wynzuiperyen, daer men zyn roem op draegt; van die dronkenfehap, die dagelyks langs de ftraeten zwiert; van die. . . . . . . . Maer, 't verdriet my, Aaendachtige, al die jammerlieden op te haelen. Het doet my zeer aen de Ziele, zulke dingen te moeten zeggen van een Christendom, zoo zeer verlicht en gezegent als het onze.
I I. Dus ftaen we dan, helaes.' met Ninivé gelyk in veele zonden; maer hoe wenfehte ik, myne Broeders, • D 3 dat
Spreu: I. 32.



3o BOE T-P REDIKAETSIE
dat men van ons zeggen kon, dat wy ook met Ninivé in bekeering en boetvaerdigheid niet on gelyk waeren. Maer,fchaemte bedekt ons aengezichte, dat wejuift het tegendeel hier nog betuigen moeten. Geloofden zy, op Jonas prediking, in God Almachtig, gaven ze een ootmoedig gehoor aen zyn woord en dreigemcnren •, hoe ziet men ons in tegendeel, in weerwil van Gods bedreigingen niet alleen, maer ook van Zyne tatiende flagen, nog zoo zorgeloos en onbekommert hene leven, als of men niets in 't allerminft geloofde. Zag men 't zondig Ninivé, in diep berouw en droefenis, hunne zonden voor den Allerhoogften God betreuren, hoe ziet men hier integendeel het zondig Nederland zyne dagen, als voorheen, nog flyten in allerleye dartelheid en zondige vermaeken ? Zag men 't zondige Ninivé de vlaggen van zyn hoogmoed, pracht, en hovaerdy in zak en afch verkeeren, waer is 't toch! dat men hier de pracht en prael van weereldfche en koftelyke klederen ziet afleggen ? Waer ziet men daerentegen 't zeil van hoogmoed niet nog even hoog in top ftaen ? Zag men 't zondig Ninivé zyn dartel vleefch in tucht brengen, door een algemeen en Godgeheiligt vaften, waer ziet men hier de zekere blyken van verzaeking eener dartelheid en weelde , die de bron van veele zonden hier geworden was. Zag men 't zondig Ninivé van zynen boozen weg en wandel zich oprechtelyk bekeeren, waer ziet men dat tot nog toe in ons Nederland? Waer ziet men hier eenygelyk zich bekeeren van zyn boozen weg, en van 't geweld, dat in zyn handen is ? Zag God derhalven de werken der Ninivieten met genoegen aen , och ! hoe vreeze
ik,



uit JONAS III. vers t~io, 31
ik , dat Hy d'onze daerentegen met verfoeying en met grimmig ongenoegen aenziet!
En dit zoo zynde, myne Broeders, waere het dan ook wonder dat, op zulk eene onbekeerlykheid en wangedrag , nog zwaerdere ftraffen volgden ? Waere het wonder dat God, des wachtens en waerfchuwens moede geworden , dien onvruchtbaeren Vygeboom, waer aen Hy zoo veele jaeren zoo veel zorg befteedde, eens met wortel met al liet uitrooyen ? Wy hebben gehoort in onze verklacring hoe dat zelfde Ninivé, dat voormaels, om haere bekeering en boetvaerdigheid, van God gefpaert werd en behouden, in vervolg van tyd tot haere boosheid en godloosheid wederkeerende, verwoeft , vernielt, verdelgt geworden is en uitgerooit ten gronde toe. En wat reden is 'er toch, ó! Nederland! wat reden is 'er te bedenken, dat ons, die ook zoo menigwerf van God gefpaert zyn en behouden, daer onze ondergang befchoren fchcen, wat reden, vraeg ik nogmael, is'er te bedenken, dat ons dat zelfde Lot ook niet te wachten ftae ? 'T is waer dat God ons tegenwoordig gecnen Jonas toezendt, om ons dat Zyn raedsbefluit volmondig aentekondigen. Hy laet ons juift niet aenzeggen, gelyk aen Ninivé in onzen text: Nog veertig dagen, dan zal Nederland worden omgekeert. Wy kunnen derhalven, (en wy danken 'er den goeden God voor) wy kunnen met geen zekerheid voorzeggen, dat we nog zoo nae aen ons verderf zyn. De laetfte wegen en naderingen der Goddelyke oordeelen zyn,ten dezen dage, zelden zoo zichtbaer, dat wy op vaften grond zulke voorzeg-
gin-



3ï boet-predikaetsie
Ezech: XXXIII. II.
Jeza:V.4,
gingen doen kunnen. Doch , dat wy echter reden hebben, om, den eenen of den anderen tyd, cn mogelyk wel in 't kort, nog zwaerder en benaeuder tyden , of wel een uiterfte verderf, te vreczen en te wachten, ten zy men zich oprechtelyk bekeere, dat is het, 't geen men zekerlyk voorzien kart en voorzeggen. En ziet daer de redenen, die ik hier toe hebbe.
1. Gcruimen tyd, voor eerft, heeft God ons verdraegen en gefpaert in Zyne Langmoedigheid. Geen volk is 'er mogelyk onder de Zonne, dat zoo langen tyd van God gezegent is en welgedaen, als het onze. Zyne nodigingen , daerbcnevens, tot bekecring, zyn by ons veelvuldig geweeft. Hy heeft niet opgehouden van ons, van tyd tot tyd, Jonaiïèn toe te zenden om ons toeteroepen : Bekeert u, Bekeert u van uwe booze wegen want waerom zoudt gy fterven , o ! Neerlands Ifrael. Dus heeft Hy ook volkomen recht om, ten onzen opzichte, te zeggen, 't geen Hy eertyds zeide van het Joodfche volk : Wat is 'er meer te doen aen Mynen Wyngaert, 't welk Ik daer aen met gedaen hebbe? Nu dan; 't is eene zekere zaek, gegrondt op d'ervaerenis , gegrondt op de natuur der zaeke zelve, dat,wanneer de tyd van Gods Langmoedigheid heel lang geduurt, vergeefs gewacht en vruchteloos gedraelt heeft, Zyne oordeelen en kaftydingen eerlang te wachten ftaen.
2. Niet minder gegrond is myne tweede Reden van vreeze. De voorfpoed, namelyk, niet wel gebruikt zynde, brengt hoogmoed voort; eene zonde, by God en menfchen haetelyk, ja, allerminft by God te dulden; en uit die zelfde bron fpruiten wel haeft overdaed
en



uit JONAS III. vers 1--10. 33
en weelde voort •, waer door onvermydelyk, en volgens den aert der zaeke zelve, de ondergang van een volk verhaeft en verwekt wordt.
3. Ik merke daerbenevens aen dat de Goddelyke oordeelen en plaegen ons hoe langer hoe nader gekomen zyn en Zyne llagen telkens zwaerder en zwaerder. 't Waeren nu eens fchrikkelyke flormwinden , of geweldige overftromingen en watervloeden , dan eens fchadelyk Zee-gewormte, die Zyn' Hand ons deed gevoelen. Daer op heeft Hy ons, nu jaeren achter een, met eene jammerlyke Vee-peft bezocht, die niet alleen reets duizenden van onze belle en nutfie Land-dieren heeft wechgerukt, maer nu ook nog, met eene nieuwe woede, weer aenwakkert op de meelle plaetfen. En welk eene vervaerlyke verwoeffing het vyandlyk Oorlogsvuur op onzen Bodem reets heeft aengerecht, behoef ik niet te zeggen, daer zulks in aller harten nog met fchrik gevoelt wordt, en met bitteren weedom nagedacht. Ik zwyge nog van die menigvuldige, en, op fommige plaetfen, befmettelykc ziektens en krankheden , die zich opdoen en met een derde geeflel-roe ons dreigen *. Ik weet niet of ik my bedriege, Christenen , maer 't fchynt my toe dat men deze gangen
der
• In Zwol, namelyk, en andere fteden van Overyflel ging toen ter tyd een ziekte in zwang die eenigfins befmetteiyk was en in weinig tyds veel menfchen wechfleepte. Van dien fchrikkelyken Storm of Orkaen, den i2en van December voorgevallen, en die hier te Lande niet alleen, maer ook wyd en zyd in de mecfte plaetfen van Europa gewoedt heeft, kon ik toen niet melden, als na het uitfpreeken dezer Predikaetfie eerft gebeurt. Geen geringe blyk ondertuffen, benevens de opgetelde plaegen en bezoekingen, van Gods rechtvaerdige grimmigheid en dat zyne Hand over deze Landen zwaer geworden fchynt.
E



Job: XXXIII. H-18.
Matth: XII.41.
Jak-.P
12.
34 BOET-PREDIKAETSIE
der Goddelyke Voorzienigheid, ten onzen opzichte, wel degelyk heeft aen te merken, als voorloopers van nog zwaerder, ja van d'allerzwaerfte plaegen, ten zy wy ons oprechtelyk en metterdaed bekeeren. Immers, zoo men Heilige en onheiligenHÜlorien nagae,men zal bevinden dat zoodanig altoos de trein van Gods regeering omtrend zondige volkeren geweeft zy. Want God /preekt eens of tweemaelen, tot den menfeh; doch men 'let daer niet op. . . dan openbaert Hy het voor de oor en der lieden, en Hy verzegelt hunne kajlydinga op dat Hy den menfeh afwende van zyn werk , en van den man de hovaerdy verberge op dat Hy, zyne Ziele van 't verderf afhoude, en zyn leven, dat het door het zwaerd met door en gae.
4. Eindelyk, Aendachtigen, merk ik aen dat onze misbedry ven veel erger zyn, veel onverfchoonlyker, en dienvolgens ook veel ftrafbaerder, dan die der Ninivieten, uit hoofde van de zoo veel grooter gunft en genade-gaeven , die aen ons , boven hen, gefchonken zyn. 't Is het woord van onzen Heiland zelve dat my deze aenmerking aen de hand geeft: T>e Mannen van Nmivé zullen opjlaen in het oordeel met dit gejlachte en zullen het zelve ver oor de e len •> want zy hebben zich bekeert op de prediking van Jonas en ziet, meer dan jonas is hier. ö! Ja, 't is geen Jonas, geen enr kei menfeh, maer't is de Zoon van God zdfs,d'eem' ere Wetgeeve'r die behouden en verderven kan, die ons llagelyks tot bekeering roepen laet, en dat niet enkel door de ftemme zyner Dienaeren of van zyne beloften cn bedreigingen, maer door de vervaerlyke ftem van treffende oordeelen en plaegen, door den donder zyner
Mo-



uit J. O N A S III. vers i-io. 37
Mogendheid, die aen den Hemel van ons Vaderland met fchrik gehoort wordt, en boven onze hoofden uitberft in het vreefllykft oorlogs-vuur , dat immermeer ons Land gezengt heeft of getroffen. Zoo wy derhalven op het hooren van die verbaezende en nadenkelyke donder-Hemmen geen gehoor en geeven , maer zorgeloos in onze zonden blyven,wat ftaet ons anders dan het uiterfte verderf te wachten ? Dat zyn de
redenen, myne Broeders, die my zwaer op 't harte leggen, en voor nog vreeffelyker ongevallen vreezen doen.
't Is tyd derhalven, ja,'t is over-tyd dat we eindelyk eens bedacht zyn om die dreigende ongevallen voor te komen, 't Is tyd, ja, over tyd dat wy, die 't zondig Ninivé tot nog toe zoo gelyk waeren, ook eindelyk cens't bekeerde Ninivé in ernft en daed gelyk worden. Ik wil niet ontkennen, Chriftenen, dat men onder ons ook blyken eener uitwendige bekeering en boetvaerdigheid gezien heeft. Men heeft tot hier toe de weekelykfche Bedeftonden met yver waergenomen. Men heeft aldaer zyne zonden voor den Allerhoogften Heer beleeden en betreurt; men heeft Hem, met benaeuwde , harten en betraende oogen, om vergiffenis gefmeekr, en om Zyn Hulp en Zegen over 't lieve Vaderland. Geenfins wil ik denken dat het enkele fleur geweeft zy, en, veel minder nog, geveinftheid of fchynheiligheid.'tZy verre van my dat ik een zoo liefdeloos oordeel vellen zou van eene Gemeente, die my na aen 't harte legt. Ik geloof integendeel (en de aert der liefde vergt het my) ik geloof in waerheid dat dit uw doen oprecht ge?E 2 weeft



3<J BOET-PREDIKAETSIE
Jeza: LVIII. 5,6.
weeft zy en met waeren ernft. Maer neemt my ook niet kwalyk dat ik met gelyken ernft u voor oogen houde, dat al dat doen in geeneir deele nog genoeg7 is. 'tMoet blyken door zyn vruchten en gevolgen.'t Moet blyken door een waere vernedering en hervorming van ons hart en ons gedrag. Nadrukkelyk is hier omtrend het woord des Allerhoogften Gods by Jezaia : Zoud1 het zulk een va/ten zyn dat ik verkiezen zoude, dat de menfeh zyne Ziele eenen dag kwelle? Dat hy zyn hooft kromme gelyk een bteze en eenen zak en affche onder zich fpreye? Zoudt gy dat een vafien heet en en eenen dag den Heere aengenaem ? Is niet dit het vafien dat ik verkieze , dat gy losmaekt de knoopen der godloosheid, dat gy ontdoet de banden des joks, en dat gy vry loflaet de verpletterden, en alle jok der ongerechtigheid verfcheurt ? Zonder dat (vleidt of bedriegt u niet, myne lieve Landgenooten) zonder dat zullen onze boet-en bedeftonden, onze fchuldbekenteniflèn, onze afgeperfte traenen, met al de blyken van uitwendige vernedering, niets by God gelden •, * zonder dat zal Hy zich met ons in geenen deele verzoenen laeten of bevredigen, üm daer toe hoope niet alleen , maer vaften grond te hebben, moeft men den zondaer zynen zondigen weg metterdaed zien veriaeten , om een ganfch ander leven te leiden. Men moeft den weereldling van zyne pracht en hovaerdy, van zyne dartelheid en weelde zien afftaen , om voortaen een nedrig en ingetogen leven aen te vangen}
cn
* Men heeft, om hier van overtuigt te worden, het eerfte Kapittd van Jezaia en het vyfde van Arnos maer in te zien.



uit JONAS III. vers i—io. 37
en minder aen zyne pleizieren , meer aen God en den Godsdienft te geeven. Men moeft die vlaggen van hoogmoed zien inhaelen, die buitenfpoorige overdaedigheden van gafteryen en geldverkwiftingen zien befnoeyen , die wulpsheden , die ydelheden die zondige tyd-verdryven en - verkwiftingen zien ophouden. Men moeft den gierigaert, den geldzuchtigen V rek, min verflaeft zien aen den Mammon, en meer begaen om zynen fchat.te zoeken in den Hemel. Men moeft die onrechtvaerdigheden en ftinkfche ftreeken, die valfchheden en bedriegeryen, die ontrouw en woekeryen uit den koophandel zien verbannen. Men moeft het geweld , dat in onrechtvaerdige handen is, zien wechdoen en dubbel wedergeeven. Men moeft die liefdeloosheden en bitterheden, die haet en nyd, die achterklap en lafteringen, die wangunft en wraekzucht, die onverzoenlyke vyandfehappen , zien ophouden. Men moeft de dronkaerts en wynzuipers hunne zondige gezelfchappen , de hoereerders en ontuchtigen hunne vuile verkeeringen , en de ongebonden' jeugd haere verleidelyke byeenkomften, zien vaerwel zeggen. Met een woord, mén moeft eene waere en wezendlyke verandering zien van gedrag en zeden, onder d'inwooners van dit ons Ninivé.
Zag men dat eens metterdaed gebeuren, myne zeer beminde Broeders 5 zag men deze zoo gewenfehte, zoo heilzaeme, zoo noodige verandering in deze dagen eens gebeuren, ik zou nietwanhoopenaen den welvaertvan ons Vaderland; ik zou niet wanhoopen, neen; ik zou niet twyfelen aen de behoudenis dier allerwaerdfte panden, Vryheid van gemoed en goed; die nu gevaer E 3 loo-



B O ET-P R EDIK AETSI E
Jerem. XXXII. 19-
loopen om een flachtoffer te worden van 's Vyands toomelooze heerfchzucht en trouwloosheid. Hy, die voorhene meer dan eens ons Vaderland, op 't punt van zyn verderf gebracht , op eene wonderbaere wys behieldt, wanneer het zich voor Hem vernederde en bekeerde, zal het dan ook doen; gelyk Hy het doen kan zonder moeite : W ant groot van Raed en machtig van T>aed is Hy, die onze God is en de God van onze Vaderen. Wie weet-? zei het zondig, maer boetvaerdig,Ninivé,wie weet? God mogt Zich wenden en berouw hebben s Hy mogt Xich wenden van de hittigheid Zynes Toorns dat wy niet vergingen. Maer wy, die in de Schoole des Geloofs geleert en onderwezen zyn, wy zullen met verzekering dan zeggen kunnen : Hy zal, gewiflèlyk, Hy zal Zich wenden en berouw hebben Hy zal Zich wenden van de hittigheid Zynes Toorns, dat wy niet vergaen. En waerom niet? Daer het bloed van zynen lieven Zoon, gemengt met de traenen van onze oprechte boetvaerdigheid , bekwaem is om d'allerheviglle vlammen zyner Gramfchap uitteblufTèn. Doen wy dan, van nu af aen, gelyk alhier de Ninivieten deedenj het zal ons ongetwyfelt gaen, gelyk het hen ging. Wy zullen nog gefpaert, wy zullen nog behouden en geredt worden uit ons dreigende verderf. Maer doen wy het niet, en keeren wy, als zy in laeter tyd, tot onze voorige overtredingen en zonden weder, verachten wy Gods dreigementen , flaen wy Zyne flagen, die ons Land zoo zichtbaer en gevoelig treffen, in den wind, of blyven wy in onze zonden, d'eenige oorzaek aller plaegen, ongevoelig voortgaen, helaes! wy zullen met een God
tè



uit JONAS III. vers i-io. 39
te doen hebben, die zich niet befpotten laet, en in Wiens Handen het vreeflyk is te vallen. Want, Indien gy willig zyt en hoort, zoo zult gy het goede dezes Lands eet en j maer indien gy weigert en weerfpannig zyt, zoo zult gy van het zwaerd gegeeten worden want de mond des Heeren heeft het gefproken.
„ AlgoedeGod! Laet dat laetfte woord noch nu, „ noch immer, over ons gefproken zyn! Bekeer ons, „ integendeel, op dat wy waerachriglyk bekeert zyn! „ Ziet Gy in ons het willen werk ook in ons het „ volbrengen , naer uw welbehagen ! Beveilig onze „ goede Voornemens, voltrek in ons uw werk ! Gaeft „ Gy het geloof, gaeft Gy de bekeering aen een volk „ dat nooit tot U w Verbofkl behoordde, en nimmer voet „ in Uwe Voorhoven gezet hadde, verwaerdig ons dan „ ook met dien Geeft des Geloofs en der Bekeering, „ ons, die Uw volk zyn, en genoemt naer den naem „ van den Zoon Uwer liefde! Stel in ons Uwe alvermo„ gende kracht te werk, en vernieuw en verander ons „ door eene waerachtige verniewing des gemoeds! „ Toon ons alzoo Uwe Goedertierenheid, 0 ! Heere, en „ geef ons Uw heil op dat in onzen Lande, als voor-1 „ heene, Eere woone. Maek ons weer levendig, op „ dat Uw volk zich in U verblyde! Amen. Het zy zoo, Amen.
RE-
Jeza : I. :9,2c..
Pfalm ,XXXV.



REGISTER van BOEKEN,
Die byJACOB ter. BEEK gedrukt, en- benevens veel anderen te bekomen zyn.
KOrt begrip van Godgeleerde Verhandelingen, tot Oeffèning en Onderwys in de Gronden van den Chriftelyken Godsdienft; volgens de Belydenis der Doopsgezinden, door J. Bremer, Leeraar der Doopsgezinden te Amfterdam, de prys 36 ftuyv.
Nog Grond Beginfels van de Leere der Waarheid, die naar de Godzaligheid is ; ter Onderwyzinge van de Jeugd en van onge-oeftende Bejaarden; by wyze van Vragen en Antwoorden, Idem,de prys 12ft.
Idem, Handleyding tot Waarheyd en Deugd, inzonderheid gerigt tot onderwys van klyne Kinderen ,• de prys 4 ftuyv.
Degantfche Pligt van een Chriften, of de Chriftelyke Zedekunde, roorgefteld op eene klare en gemeenzame wyze, nodig voor alle Huisgezinnen, met •byzondere Gebeden, uit het Engelfch vertaalt en met zinfpelende Plaatjes verziert, de prys 30 ftuyvers, tweede Druk.
Aanleyding tot de kennis van de Chriftelyke Godsdienft, by wyze vanVraagen, en Antwoorden, tot Ouderwys der Jeugt, door Galcnus Abrahamfz., vyfde Druk, de prys 12 ftuyv.
Idem , Aanfpraak aan de Vereenigde Doopsgezinde Gemeente te Zaandam, ontleend uyt de Woorden van Ezra, Cap. 3. vers 11,12,13, de prys 4 ftuyv.
J. F. Oftervald, Verhandeling van de Waare Godtzaligheyd of Ontwerp der Chriftelyke Zeedekunde, uyt 't Frans vertaalt, in 8. de prys 20 ftuyv.
D: de Superville, de Waare Difchgenoot aan de Tafel des Heeren, uyt 't Frans vertaalt, in 8. de prys 18 ftuyv.
Chriftelyk onderwys in Geloof en Zeeden, by wyze van Vraagen en Antwoorden, de tweede Druk, door Abraham Verduin, in Octavo de prys 12 ftuyv.
P. van Vlooten, waare Bruiloftskleed of Heilige Cieraaden,noodig voor Jezus Bruid, om haar Bruidegom onder 't Hoogwaardig Avondmaal beminnelyk voor te komen: de tweede Druk, in 8.16 ftuyv.
Kornelis van Hoek, Vernederde en Verhoogde Chriftus, derde Druk met Platen, in groot Octavo, de prys 30 ftuyv.
D. R. Kamphuyzens ftichtelyke Rymen, beftaande in Liederen en Pfalmen, Voyzen van Dr. Rooleeuw, het eerfte Vaars, op Nooten, in een Engellche band, voor 30 ftuyv.
Bybels Lees-Order, volgens welke men in een jaar het Oude Teftament eenmaal, en het Nieuwe Teftamentdriemaal kan doorlefen, de prys 3 ftuyv.