OUDE jOODSCHE B JlL I M t jK W 5AEMENSPR.AEKEN EN VEK.HAELEN VAN SOMMIGE TYDGEXOOTEN DES ZALIGMAKERS. (behelzende het voornaemste der euangelie-geschiedenissen.) Gevolgd nacr het Hoogduitsch van wylen joan koenraed pfenninger, In leven Diaken van St. Bieten Kerk te Zurük. ZEVENDE DEEL. Te L E 1 D E N-, By L. HERDING H, 1792.   VOORBERICHT A E N DEN NEDERLANDSCHEN LEZER. BEoedanig is uw leven ? het is een damp, die voor een weinig (tyds) gezien wordt, en daerna verdwynt! De va er heit dezer betuiginge en de billykheit der daerop gegronde waerfchouwinge en vermaninge van den Heiligen Jakobus ( * ) wordt wederom op eene byzondere wyze bevestigd in de treurige iyding, welke ik yerptigt ben medetedechn by de uitgave van dit Deel myner Navolgingc des geclchten Werks van den eerwaerdigen Zurichfchen Leeraer PFENNINGER. Die waerdige man begon het Voorbericht van het lang door ons verwachte Twaelfde Stukje ~yan zyn Werk met deze woorden: Verfcheidene om* JAKOBUS IV, IJ—Ij»  IV VOORBERICHT AEN DEN omftandigheden hebben het voortzetten van dezen arbeid verhinderd. Nugae ik met lust in den zei ven Voort. Busfehreefhy 30. October 1791, toen hy dit Voorbericht fchynt begonnen te hebben, 't welk hy vier maenden laeter (den idcn Macrt 1792) dus eindigde: Ik hope, dat de voltooijih'g van het geheele Werk niet lang zal moeten duuren, en wenfche daer toe, niet zonder grond, om dien zegen, welke het groote Voorwerp van dezen arbeidwaerdig is, en dien arbeid zclven minder onwaerdig acn dat Voorwerp maken kan. Dan,helacs 1 die werkzaeme J\Ian is den \\den September dezes Jaers 1792. in den ouderdom van 45 Jaeren aen eene hvaedaerlige koorts overleden, en heeft dus naeuwlyks een half jacr tyds gehad, om, by zyne overige beroepsbezighcit, aen het voltooijen van zyn nu nog cenigzins uitgebreide plan te arbeiden. Hoe verre hy intusfeken daer mee' gevorderd was, hope ik cerstdaegs te vernemen; en, 't zy dit bericht gun (lig of ongunfig zy, wenfche ik echter, zo de Mlcrhoogfe my genocgzaeme gezondheit en leven gelieft te fchenken, my t( bcvly:igcnx om dit Werk  nederlandschen lezer. v Werk voor myne Landgenooten die. volkomenheh te doen erlangen, dat 'er ook nog het overige dier Gtfchicdenifen van het Christendom in voorkome ,Avclke de gewyde Schriften en inzondet heit het tweede Bock van Lu kas, de Handelingen der Apostelen ons opleveren. Het bczefmyner mindere beiwaemheit doet my wel met reden duchten, dat het vervolg dan veel van die rykheit in vinding en overige volkomenheit zal misfen, welke in de door den Heer pfenninger bearbeide en door my meest gevolgde Stukken doorftralen, en die van hcmzclvcn te wachten geweest waren voor het overige deel des Werks, — doch ik hope nog zoo gelukkig te zullen flagen, dat myne Landgenooten het Werk liever dus gebrekkig voltooid zullen ontvangen, dan dat het geheel onvoltooid bleef. He begeerte, waer meê ieder Heel myncr Navolginge hier te Lande zoowel ah ieder flukje van het ' oirfpronglyk Werk elders verlangd wordt (*)> vcr- (*) Ik kan niet nalnten , als eene byzonderlieit te melde :i , dat juist eene gclyke ontmoeting, als de Heer r penning er in zyii Vootbericht vermeldt, ook my in ous Vader- * 3  VI VOORBERICHT AEN DEN NEDERL. LEZER, verbiedt ons, de uitgave van dit Zevende Deel tot ,2a het ontvangen van het verwachte bericht vitteft'ellen, fchoon dit Deel, nu niets meer dan het Twaelfde Stukje der Iloogduitfche uitgave behelzende, aenmcrklyk kletner is dan een der vorige Deelcn. Intufchen zal ik zoo veel fpoed maken, om het overige te leveren, als my mogelyk en beftaenbaer is met het groote doel,— het tuit, de /lichting en 't genoegen der Lezers en Lezeresfen, wier gelovige hoogachting, eerbied en liefde voor Jefus en zyncn Godsdienst ik van harten wenfche, dat ook door dit nu in 't licht verfchynendcDeel bevestigd en vermeerderd zullen worden tot eer van God, tot roem van den vcrheerlykten Koning zyner Kerke en tot behoudenis veeier onficrfiyke zielen! deiland bejegend is. Dat men namelyk, fprekende over het uicdyCn van dit Werk, met een fuort van verrukking uitriep: „ Men levere vry tien ja twintig Deelen der Oude Joodfcht „ Erieyen, vvy zuilen die met vennaek ontvangen !" V E.R T A E L B E R, 1  I N H O U D DER § T TJ K K E N. van dit ZEVENDE DEEL. EEN EN DERTIGSTE AFDEELINO, Verdere omftandigkedcn en gevolgen van deti dood van Stephanus. t. l. aen b. Vcrgelykt Handelingen VI, 8—14. bladz. 1—4 II. ia vervolg. — — — — — bl. 4—6 III. in vervolg. Vergelykt Handelingen VI , 9> 10. _ — - _ bl. 7—9 IV. in vervolg. Vergelykt Handelingen VII 58—60. en VIII, 1,2. — — bl. 10—iS V. s atj l met eenige r 11 a r 1 s e c r s. bl. 18—21 VI. ver.schillendü voorvallen, by den' aen va n g der v e r v o l g i n g e. Ziet Handelingen VIII, 1 en 3. — — bl. 22—37 yil. sau 1 met gehasi. — — bl. 38—4^ * i fÈli.  Vi it Inhoud der Stukken. VIII. avo nd M a E LS-LI ed , GEZONGEN door eenige DISCIPELEN EN i) is c I P E L I n n e N van jesus, Bï EN onder. de VIERING. — — — — bl. 40—41 IX. s a u h met eenen oerichtsdienaer en en eenen verspieder, komende in de vergadering , onder het zingen van het vorige Stuk. — _ _ bl. 41—43 X. s a v l tegen a s 2 r , den Opziender van 't gevangenhnis, en zynen zoon. — — bl. 44 XI. de gevangenen, in den nacht, door a s e r. en zynen zoon aen de deur van den Kerker beluisterd. — — — bl. 45, 46 XII. s a di met esra, den Overften eener Synagoge, in de Synagoge zelve. .— — bl. 47—49 XIII. edom aen saul. — — bl. 49—50 XIV. s a o l aen edom, in antwoord. bl. 50, 51 XV- philippus, de Diaken der Gemeente. Vergelykt Handelingen VI, 5- en VIII, 4,5. bl. 51,52 XVL p h 1 l 1 p. p u s en p r o c h o r ü s. Vergelykt als boven — — — bl. 52—54 XVII. nikanor tot zyn aendeel in de gemeente , 't welk hy als Diaken te bedienen had. Vergelykt Handelingen VI, 5. en VIII ,3,4. bl. 54—56 XVIII. STERVEN of vlugten. — JOAB, EU BAKTIfclëüS en anderen uit den kring der christenen. Vergelykt Handelingen VIII, 4. — — — — bl. 57—61 XLX. een huisgezin in jEKiciio. Vergelykt als voren. — — bl. 61 67 XX. ben jongeling MET zynen va der. Vergelykt als voren. — — _ bl. 68 T WEK-  Inhoud der Stukken. IX TWEE EN DERTIGSTE AFDEEL ING. Oogst in Samaria en Zaed voor JEthiopi'ètr, I. rabbi l. M. aen hoofdman C. N. een gedeelte van eenige berichten omtrent Samaria. _ — - — - bl. 69-75 II. Philip pus cn timon, nevens anderen vlugten-' de van jerula-lem , als zy op het veld van Jofcph komen. — — — 'bl. 75—7& III. zfiROR, abiël en bechorath, drie Samaritaenen buiten Sichar. — — bl. 79—84 IV. phiuppus, timon, en andere vlugtende Christenen. Vergelykt Handelingen VIII, 9—11. — — — — bL 85—88 V. jeruscha met abedjsego. (Vergelykt als voren. ) — — — bl. 89—91 VI. jeruscha en haere dienstmaegd. bl. 9 2» 93 VII philippus en zyne reisgenooten met jeruscha. Vergelykt Handelingen VIII, 4, 5_ — — — — bl. 94, 95 VIII. abednego aen zynen vriend. QStukswyze) ziet Handelingen VIII, 9—11. _ bl. 95, 96 IX. simon met. zyne leerlingen. Ziet als boven. — bl. 96—98 X De jonge laban aen k is zynen vriend. Vergelykt als boven. _ — — bl. 99, 100 * 5 XI-  X Inhoud der Stukken. XI. De zelfde aen den zelfden, (in vervolg.) ~ — bl. ioo, ioi XII. philo in Samaria aen zynen e roeder. (in U... QStukswyze~). — _ ioi—104 XIII. philo aen zynen broeder, (in vervolg) Vergelykt Handelingen VIII, 4—8. bl. 105—108 XIV. redevoering van philifpus. bl. 108—111 XV. philo aen zynen broeder, (in vervolg) — — — — — — bl. 112—115 XVI. U.K. U. tr oostlied, dool' p h i l o's b roebe r eenen zyner kommervolle vrienden toegezonden- ~ — — bl. n5, 116 XVII. De Weduw abisag en aeednego; één dag vóór de komst van philifpus. bl. 117, 118 XVIII. De Weduw abisag in Samaria aen jeruscha in Siehar. {Stukswyze~). —' bl. 118—121 XIX. De t wa elf apostelen in Jerufalem ( ziet , Handelingen VIII, 14—16.) — — bl. 122—125 XX. jeruscha in Siehar aen abisag in Samaria. — — bl. 125, 126 XXI. De Weduw abisag in Samaria aen de Weduw jeruscha in Siehar. Ziet Handelingen VILT, 14-17. —. - - bl. 127-130 XXII. abisag aen jeruscha, in vervolg. Ziet als voren. _ _ bl. I30_I32 XXIII. iets van simon magos met simon petrus; ziet Handelingen VIII, 18—24. bl. 133—135 XXIV. iets uit de brieven van philo. Vergelykt I. Korinthen XII, 7—13. — bl. 136, 137. XXV. Uit het dagboek der twaelf apostelen. Ziet Handelingen VIII, 25. — bl. 137, 13$ XXVI. De Weduw abisag met haeren broeder en philip pus op eenen avond, eerde Gemeente byeen kwam. — _ — bl. 139-! 44.- XXVII.-  Inhoud der Snikken» XXVII. zegepraïlder waerheit, of gedeelte eener redevgeringe van Rabbi mosf.s bin «ad in St... — — — bl. 145—150 XXVIII. abasza , Kroonfchatmeester van Candacei de Koningin van het Afrikacnsch Ethiopiën, op eea kamer in zyn herberg te Jerufalem. — bl 151 —153 XXIX. philippus met eenen engel, in Samaria^ ten huize der weduwe Abifag , in zyne kamer. Ziet Handelingen VIII, 26. — — bl. 153, 154 XXX. twee jongelingen, in Bcthfora in de Stam van Jarfa, met hunne moedee. Ziet Handelingen, VIII, 27—39. ~ — bl. 155—158. DRIE EN DERTIGSTE AFDEELING. ■ Snul. I. abiud een Handelaer met ner een huisknecht,, in Jerufalem. Vergelykt Handelingen VIII, 4, en 40 met IV, 14. — — _ bl. 159, 160 II. rabbi l. m. aen den hoofdman c. n. in f. over saul. Vergelykt Handelingen XXII, 3, met 2 Korinthen XI, 22. en Philippenfen III, 5, 6. — — — — bl. 160—162 III. rabri l. m. in vervolg. — bl. 163, iö4_ IV. tima , dochter van den Rentmeester in Damaskus. (alleenspraek in een Cederb.'ich op den Libanon. ) .— bl. 164, 103 V. eva en tim * > ter plaetfe als voren. bl. 166, 167 VI.  Xit 'Inhoud der' Stukken. VI. es ra met nahum, twee Joodfche Christenen, fprekende over Ananias. Ziet Handelingen IX , i o — — — — bl. 168 VII. Een bode by saul. — — bl. 169, 170 VIII. s a u 1 met twee jonge sadducecrs , aen het Hof van Kajaphas. Ziet Handelingen IX, 1. — — — ~ — — bl. 170—172 IX. kajaphas, de Hoogepnester , met saul. Chet einde van het gefprek.) Vergelykt Handelingen IX, i , 2. - - _ bl. 173 X. De gehkimschryver. met saul. (Ziet als voren) _ _ _ bl. 174-176 XI. saul met s a m m a , zyn meest vertrouwden Reisgenoot. Vergelykt als voren. — — b!. 177 XII. twee torenwachters te JEr.os in Syriën. Vergelykt als voren. — _ bl. 178 — 180 XIII. saul met judas, ten huize van den laetften in de rechte Jlraet te Damaskus. Ziet Handelingen XI , 3—9- Vergeleken met XXII, 6—11. en XXVI, 12—18. — — bl. 180—182 XIV. ananias en de vorige n. (Ziet Handelingen IX, 10—19. vergeleken met XXII, 12—16. en XXVI, 16—18. _ _ bl. 183-185 XV. b Y zonde rh ede n VA n SAÜt's geschiedenis, door hem zeiven opgetekend. Vergelykt Handelingen IX, 9- Galaten I, 12—17. 1. Korinthen XI, 23. en XV, 3 , 4- — bl. 185,186 XVI. ruben, een vertrouwde vriend van Saul, aen s a d0 k. ( Stukswyze') Vergelykt 1. Korinthen XII, 7 ii- — . — — bl. 187 XVII. redevoering van rabbi moses ben gad in St... over de geschiedenis van saul. — — — — bl. 188—200 XVIIII.  Inhoud der Stukken. XÏII XVIII. tweede redevoering van den zelfden rabbi; en wel over de bewysredenen in de o EtcHiiDENis van saul. — bl. 201—207 XIX. derde redevoering van den zelfden rabbi. — — — bi. 208—223 XX ken huisgezin in damaskus. Ziet Handelingen IX, 20—22. — — bl. 223—227 XXI. Een bode met de t w s e t o r. b n wa c h t e r s ts jENos. Vergelykt Handelingen IX, 23. bl. 228 XXII. Rabbi hlimsuch in Damaskus aen den hoogenpriester in Jcrufalem. ( Jlukswyze~) Vergelykt Handelingen IX , 20—22. bl. 229, 230 XXIII. de zelfde aen den zelfden, in vervolg, doch van la -tere dagtekening. QJlukswyzey Ziet Handelingen IX, 23—25. — — bl. 231 XXIV. een der jerusalemmer jongerew aen zynen vriend te S. Qjiukswyze) ziet Handelingen IX, 26—30. — — bl. 23» XXV. vrede. C getrokken uit eenen brief) Ziet Handelingen IX, 31- ~ ~ bJ- 233 VIER EN DERTIGSTE AFDEELING. De eerftelingtn der Heidenen. I. lea in Joppe aen haere moeder in Asdod. Ziet 1 Handelingen VIII, 40. en IX, 32—43- bl- 234-238 II. De zoon van eenen rabbi in Ca/aria vaa Philippus aen cornelius den Overlten der Italïaenfche Bende te Ccefaréa van Herodes. Vergelykt Handelingen X, 1. - - bl. 239-241 IIL  XIV l-nhoud der Stukken. IJl. cornelius, Overfte der Italiaenfche Bende aen-' valer rus publicola. ijlukswyze) Vergelykt H.uuidingen X, i , 2. — — bh 241"— 244 IV. cornelius en rufus zynen dienaer. Vergelykt Handelingen X, 7- - - bl. 245 VI. rufus en u r b a n u s. Vergelykt als voren. — — — — bl. 245, 246 VI. cornelius, zyne twee bedienden en een uïGskmecht. Ziet Handelingen X , 1— 8 — — bl. 246—248 VIL J u l i a E n met timon, twee Krygsknechten. — — — bl. 248, 249 VIII. julia met b c r o n 1 c a , haere dienstmaegd , en anderen, aen het Roomsch Stadhouderlyke Hol" in Cajarea. Vergelykt Handelingen X, 24 ~ — — — bl. 250, 251 IX. cornelius met simon petrus in eene groote vergadcrzael aen het huis van den Overften. Ziet Handdingen X, 24—48. vergeleken met XI, 15-17. - _ bl. 25.-255 X. simon petrus, aen de tafel van corne, rius op d,e ayondrnaehyd. Ziet Handelingen X, 9—23, vergeleken met XI, 5-14. bl. 256—258 ' Xï. petrus bydcArosTELEN en jongeren te Jerufa'.em. Ziet Handelingen XI, 1—18. bl. 258—260 XII. beurtzang, in eene Vergadering van Christenen uit de Joden en uit de Heidenen , in Ce/aréa, — ~ — — bl. 261 XIII. troost- en v r e u g dez an g van m a m r e , eenen jongen Christen, tea tyde van den vrede en acnwas des Christendoms , by en na het voorgevallene met Saul cn Cornelius. Ziet Handelingen IX, ~" ~ — bl. 262—264. OUDE  OUDE JOODSCHE BRIEVEN, SAEMZN>PRAEKEN en VER.HAFLEN. E E N -.E. N> JD E% T fGSTE , AFDLELING. VERDERE OMSTANDIGHEDEN en GEVOLGEN VAN DEN BOOD VAN STEPHAISüS. i ti. aen b. (*)• Vergelykt Handelingen vi, 8—14. u zal ik voldoen aen myne belofte, en u nog veel over Stepham.s en over de zack van den Nazarener fchryven (f). Ve geef het my, dat ik het zoo lang heb moeten uitftellen. -— De (•) Ziet het leetfte of XVde ftuk der 30de Afiieeling , bl. 301. des Z-idrn Deels,. Cti laten I Itr Weg, 'c geen leeds in het Xllule finfc der vorige Afdeelinge .vit m oud Grfihtlft U vernield. Ziet bl. S03—298 vau het Zesde JJcJ. VIL DEEL. A  2 -L. AEN B. De zaken, die by ons voorvallen, zyn zeer gewigig, bedenklyk, en veroirzaken den verftandigen aenhangeren van den Metnas Jefus, by de overweging, veele zwaere oogcnblikkcn. Denk maer eens! wy hebben niet flechts onzen Mesfias niet onder ons, maer ook, eer Hy wederkomt, zal Hy vreeslyk verfchynen voor zyn boosaertig Volk, en groote veranderingen veroirzaken in onze Heiligdommen. De Man Gods, van wien ik u verhaelde, zcidc nitdruklyk , 't geen ik nog van geenen der twaelf Gezanten van Jefus gehoord hebbe: „ Deze Jefus van Nazareth zal deze plaets (hy fprak van den heiligen tempel) verwoesten, en de gebruiken veranderen, die ons Mofes heeft overgeleverd." Gy kunt denken, hoe ondraeglyk dit voor ons is te hooren. Gelyk 'er niets heiliger is dan Jehova's tempel en zyne heilige Stad, is ook niets duurzaemcr en onverderflyker. Zoo zyn wy van onze kindfche jaeren af aen gewoon daeromtrent te denken. Maer, zie, dan vergeten wy immers, dat Jehcvah reeds eenmael om de zonden van zyn Volk zynen heiligen Tempel door de handen der zondaers heeft laten ontheiligen en verwoesten. Zou zulks dan ook niet ten tweeden maele konnen gefchieden? Kan 'er eene zonde zwaerder zyn dan die der . verftootinge er, mishandelinge zynes Gezalfden ? En deze hebben wy immers begaen. Ja — daer kan eene zwaerder zyn; het ver- wer-  L. AEN B. 3 Werpen der vergevingè dier zonde, het verftokken der harten tegen alle bewyzen van het leven des Gekruifigden , en het verftooten zyner Gezanten, die den overtrederen zyne genade toonen , — bewyzen, —• aenbieden! En ook deze zwacre zonde begaen zy. Daerom dan zou het volkomen wel moeten zyn , dat gy nog eenmael verftóord v ierd, gy fchoonfte Heiligdom van God ! en immers dan veranderen ook van zeiven de gebruiken, die Mofes ons heeft overgeleverd. Maer Wanneer eens de Tempel weder hertrouwd wierd, moet het dan ook met de gebnr'ken van Mofes weder in de vorige orde komen ? — Of zyn die gebruiken Schaduwbeelden geweest, wier waere Tegenbeeld wy nu in den Mesüas Jefus aêntrefièn , en die dus v< or altoos overtollig worden? Ik wete het niet, ik zie hier nog geen licht in, maer vinde deze dingen hoogst bcdenkhk. Dan, juist uit zyne Redevoering voor den Raed fcherpen wy hier omtrent fileer of min eenig licht; ik zal u dezelve hier by zenden, zoo als ze van eenige vrienden is nagefchrevcn, die hunne aentekehingen te laemen vergeleken en nagezien hebben. Men fpande toen alle krachten in van den kant der vyanden , om dezen man te verdrukken, en ten dien einde alle gemoederen tegen hem te verbitteren. Ook myn buurman Mieha, de pottenbakker, uw fchuldenaer, liet zich voor \icr zilverlingen tot ecnvalsch getuigenis omkoo' en. (ik dacht wel, dat het met. dien ligtmis nog A a eens  4 e. aen b. eens tot zoodanig iets komen zou.) Deze valfche getuigen moesten iiaende houden, dat hy godslastering gefproken had. Met eene razende woede en verwarring werd hij nae het Sanhedrin gevoerd. • I I. i/. aen b. in vervolg. De Redevoering en nog andere reeds te voren gemelde omft'eindigheden , die L. hier laet volgen, flaen ny over. ■ ^3fy ziet dan nu wel, het blykt uit de geheele Redevoering, dat Jehovah, de God des Hemels en der Aerde, op alle plaetfen kan worden aengebeden, ih Mefopotamiè'n, in Egypten, in Kanaan, eer dat 'er een Tabernakel was opgericht — eer dat 'er een Tempel gebouwd was, cn in den Tabernakel, en in den Tempel, en zoo ook en nu, en na de verwoefting van den Tempel. Myn vrouw cn dochters begonnen luid op te fchreiën, toen wy van de veiwoefting des tempels fpraken , zeggende: dat zy die toch  L. AEN B. 5 toch niet hoopten te beleven; maer myn oudfte zoon viel 'er tusfehen in, en zcide: „ Nu „ errinnere ik my , dat 1113/ een der leerlin„ gen van den Nazarener verhaeld heeft, ze,, ker te weten, dat Jefus zelve, cn wel by „ de Samaritaenen, gezegd had:" „ Het uur „ „ kemt, datgy der: Vader noch op dezen berg „ „ noch'te Terufa'em zult aénbidden." (*) „ Wol zoo," (zeide myre jongfte daerop) „ dat is wel voor de helft de zyde der Sama„ ritaenen gekozen, ja nog erger dan een Sa„ maritaen te zyn. Het is geer, wonder, dat „ de Joden hem in 't aenqez'cht gcfcho'den „ hebben, als een Samaritaen — onzen Tem„ pel niets meer of minder te achten dan die „ op Carizimü" „ Neen neen" (voerde hem zyn oudere broeder hier op te gemoete) ., hy heeft onzen tempel duidlyk zyn recht „ en meerdere voortreflykheit toegekend, en „ uitdruklyk gezegd: „ Gylieden aenbidt, 't „ „ geen gy niet weet, wy aénbidden, 't geen „ „ wy weten. Want de Heiland is uit de „ „ Joden." Maer des te nadruklyker had hy „ 'er toen bygevoegd: „ Het uur komt, en is „ reeds daer, dat de waere Aenbidders den „ „ Vader in Geest en Waerheit zullen aen„ „ bidden. Want de Vader zoekt de zulken, „ „ die hem alzoo aénbidden. God is een „ „ Geest, en die Hem aénbidden, moe- ten (*) JOANNES IV, tl. A3  6 t,, AEN B. ■>•> n ten Hem aénbidden in Geest en Waer5, „ heit ""(*). „ Het komt — ja, ja, het komt reeds — dat „ uur!" (antwoordde de jongfte, die tot nog een getrouw leerling van Rabbi Obadja, dien aertsvyand van Jefus, is, tot dat God myn gebed om zyne verlichting aenneemt) „ het komt, s, dat uur! — wanneer allen, die één woord te„ gen Godstempel fpreken, het loon vinden, „ dat uw Stephanus gevonden heeft." Maer dit zegt alles niet met al, gelyk gy ook wel begrypt, myn vriend! De reden, welke myn oudfte zich erinnerde, dient ons hier zeer fchoon. Wanneer God aengebeden moet worden van alle Volken, zonder dat ze meer nae Jerufalem behoeven optegacn, dan zal noch de dood van Stephanus noen de woede der vyanden . van God iets hinderen. Evenwel dat fterven van zyne getrouwfte Dienaeren is hoogst bedenklyk, en maekt alles ^voor my dikwyls zoo duiltcr. III, C* / J 0.\ N NE S IV, 22, 23, 34.  7 I I I. l. aen b. (in vervolg.) (Vergelykt Handelingen VI, p, 10.) 3E/er ik u zyne laetfte levensomstandigheden verhal e, geve ik u by dezen nog een merkwaerdig gefprek tusfehen Stephanus en Philomachus, een Jood uit de Alexandrynfche fchool, waertoe hem deze uitdaegde i of eigenlyk krygt gy Hechts een deel van dit gefprek, na dat hy dezen man reeds ever drie andere Hukken der Leere van Jefus tot zwygen gebracht had, en Philomachus een vierde punt van bezwaer inbracht. philomachus. Wanneer het u met uwe vermetele leer gekikte, zoud gy het Volk fchielyk tot een troep Godloozen maken, hoe vroom gy u ook aenftelt by de geenen, welke gy aen uwe zyde zoekt overtehalen. stephanus. Wat leeren wy dan, dat de menfehen hunnen God kan doen vergeten? philomachus. Dat kan ik u ligtlyk beA 4 too-  8 l. aen e. toogen. Gylieden veracht de gebruiken der Vaders: gy vermindert de fteenigingen, de gebeden, de vastentyden, de offeranden, de «redenktckenen der gerechfgheü. Gy vermindert dus de hulpmiddelen ter Godzaligheft. Wie den menfchen de middelen ontneemt, voert hen met geweld af van het bedoelde einde. Elke vriend der Godzaligheit za! ook de middelen daer toe eerbiedigen en vermeerderen; gylieden onteert en vermindert dezelve ; zyt gy dan gecne vyanden der Godzaügheit? Zal dat Volk, 't welk gy laeuw maekt in het gebruik der middelen tot deszelfs heil, niet weldra koud zyn en ledig in het hart van alle vreze voor God? stephanus. Daer was eens iemand, die 'eenen zoon had, tot wien hy zeide: „ gaet in „ mynen wynberg, en houd het opzicht over „ myne arbeiders, huur nog meerder aen, en „ geef hen des avonds hun bedongen loon." De zoon ging in zyne kamer, en bezag uur'en lang de gefchenken van zynen vader, zuiverde die zorgvuldiglyk van alle ftof, en las alle de gedenkfpreuken van den pligt eenes zoons, die hy in zyn kamer had opgehangen, één voor" één, veertigmaclcn. Toen kwam zyn moeder bybem, en beftrafte hem, zeggende: „ Zoon' „ waerom verzuimt gy de dingen van uwen „ vader? gae henen en laet die gefchenken, „ en die gedenkfpreuken, daer ze zyn; laet af „ van dat reinigen en dat lezen, en doe den „. Wille van uwen vader!" Wie is 'er nu OH'  l. aen b. 9 onder u, die deze moeder zou fchelden, en van ha r zeggen, dat zv den zoon or.gehoorzaem gemaekt had, en koud deed worden in de liefde tot zynen vader? PHIiAm a'chüs. (eerst eenigzins verlegen) Men kan zoo wel te weinig doen als te veel. stephanus. Wie leerde het u, hoe veel gy tot nu toe doen moest? philomachus. Mofes, en niemand anders. stephanus. Gelukk;g zyt gy, zo gy niets by ■ of afdoet van het eene en het andere, dat Mofes geleerd heeft. Wie Mofes niet volgt, zal ook den geenen niet volgen , van wien Mofes gefproken heeft: „ Ziet! de Keere uwe God zal u uit uwe „ broederen eenen Profeet verwekken, gelyk „ my, dien zult gy hoorert." (*) Philomachus gaf hier eenen anderen koers aen het gefprek, en begon weder van iets anders te fprekcn. — IV. (•) DEUTERONOMIUM XVill, 15—iS. A5  ro L. aen b. (in vervolg.) (Ziet Handelingen vii, 58—60 en viii, 1 en 2.) zal ik u nog eenige byzonderheden, by en na zynen dood voorgevallen, vermelden: VAN SAUL. Merkwaerdig was voor my, by gelegenheit der wegvoeringe van den geestvollen man, een Jongeling, wiens gelaet my niet uit de gedachten gaet. Hy was een der meest voorbaerige, toen men met Stephanus op de gerichtplaets kwam. Hy gaf het den uitroeper nog in, hoe hy roepen moest. Men gaf naemlyk, midden in den ftorm der volkswoede, aen de uitvoering nog, zoo veel mogelyk, de vorm eener gerichtlyke ftrafoefeninge. Daer moest nog iemand, even als ware het een vonnis derOverheit, dat naer den eisch geveld was, naer gewoonte den naem en de misdaedvan Stephanus uiroepen. „ Overtuigde" riep hem de Jongeling nog met  E. AEN S. ft met hevigheit toe, dat hy'er moest by voegen, en roepen: „ Stephanus enz. overtuigde laste„ ra.rvan God, van de Wet, van den Tem„ fel en van de hoog/Ie Overhelt enz." Toen ze nu pp de gerichtsplacts kwamen, die de heilige man gebonden opklom, entoen men hem naekt uitgekleed had, lagen de getuigen, wier naemen de uitroeper ook opgenoemd had, hunne bovenkleederen neder aen de voeten van dezen Jongeling; men kon zién, met welk een genoegen hy die in bewaring nam, en den floot aenzag, welken de eene getuige den veroordeelden gaf, om hem van dc hoogte der gerichtsplaets afteitooten; ook lloeg de Jongeling vuurig dankende blikken ten Hemel , toen de andere getuige den ecrftcn fteen op Stephanus nederfmeet. Ik kon niet nalaten, telkens weder het oog te flaen op den jongen yveraer. Zyne oogen flikkerden, zyn gelaet was als in verrukking en zegeprael, en, my in 't oog krygende, daer hy my voor eenen gedoopten kende, keek hy my aen met een oog, gloeiende van toorn. Ik zag niets goeds maer zeer veel kwaeds van dezen Jongeling te gemoete. Hy was, hoe hartstochtlyk hy ook ware, in 't geheel niet ontroerd by het levenseinde van Stephanus (*). Naeuw (*) Hier volgt liet verhae! dier omftandigheden , welke wy reeds in het XIII. en XlVde (luk der 30de Afdeelinge, bladz. 298—301, in het Zesde Deel geboekt hebben •  12 e. aen b. Naeuwlyks was hy geftorven, of een Priefter keerde zich nae den Jongeling, zeggende: „ Heil voor Jehovah's Volk! zoo moet het „ gaen met zyne vyanden !" De Jongeling antwoordde met eene trotfche houding van vroomheit: „Het overige zal nu, gelyk kaf voor „ den minden wind, verftrooid worden". Maer hy bedroog zich zeer. * * de begravenis van stephanus. ICk hebbe nu nog wat nader vernomen van den jongen vyand. Hy heet Saul, is geboortig van Tarfen, en onderwezen aen de voeten van den geleerden Gamaliël. Hy is dus van de party der Pharifeërs, maer een zoo buitengemeen ftrenge en verftandig vroome Pharifeë'r, als'er maer weinige in die Gezindte zyn. Ware hy 'er by geweest, toen men Stephanus ter aerde befteld had, hy zou weldra gezien hebben , hoe zeer hy zich bedroog, met te denken , dat de overige jongeren van Jefus nu als uit zich zeiven Verftrooid zouden worden, even als kaf by den minften wind. Toen het volk wat uit elkander geloopeij was, traden veele van des Heeren Jongeren met befchreide oogen en bleeke aengezichten toe, en ftonden rondom den fteenhoop. De traenen ftroomden op nieuws uit de oogen, en een luid gejammer verhief zich ten hemel, toen  L. AEN B. toen men liet lyk van den heiligen Godsman van onder den fteenhoop weghaelde en wiesch. Veelen, die nevens my ftonden, erinnerden zich den dood van onzen Heere Jelus, en hoe zich toen ook de vreesvolle cn treurige Jongerfckap daer by bevonden had, wanneer het volk van de gerichtplaets' nae de ftad keerde. Daer waren 'er nu, die de grievende aendoening naeuwlyks konden door* ftaen, welke ze gevoelden by de vernieuwde gedachten aen 't geen ze teen gezien en ondervonden hadden. Sommigen lieten zich zeer moedlooze woorden ontvallen, die my waerlyk ontzetteden, wanneer een nog niet volwasfen knaepje, dat zich eerst daegs te voren had laten doopen, als door ingeving van boven, een Lied begon te zingen voor den heiligen bloedgetuige, 't welk ik voor u hier zal opfchryven, en dat van allen met zeer groote ontroering gehoord werd , teiwyl men bezig was, met liet Lyk ter aerde te beftellen. Het knaepje heet Eli — en belooft ongemeen veel — ja kon misfehien wel eens de plaets vervullen van hem, dien wij begraven hebben. Veelen werden door het verheven en heerlyk gezang verkwikt — het knaepje zong, zoo lieflyk als een Engel: (*) i. (*) De Heer pfenninger plaetst hier een Stuk uit L \ v a i bi's mesmaiie, ciocb met vceie verkortingen en ccnige veranderingen; ik hebbe dit op eene vrye wyze en nv t no^ meer verkorting cn verandering gevolgd, en gefchikt, om op de wyze van Pfrlm LXVI. re kunnen gezongen worden. V BR TAK LD EO,  14 L' AEN E. I. Hy ftierf die lieveling des Heeren; Geen bange docdfchrik prangt zyn hart. Geloof en liefde triumfeeren Met hoop, die alle nooden tart. Zyn hart rnoog' driftig kloppen , jagen , Maer 't is van liefde , dat liet flaet. Uiers kan een Stephanus venfasen, Die in 't geloof onwnkbaer ftaet! 2, De vreugde van 't verrukt aenfehouwen, Door Mofes op den berg gefmaekt, Bezielt het hnrt met vast vertrouwen , Waer in Elias yver bla ikt. De moed vertoont de Koningstrekkeri Van Jefaïa in 't gelaet, Waer al, wat eerbied kan verwekken , M.t hemelglans getekend ftaet. Maer ach ! die vader voor de weezen, Der droeven troost , der ouden (laf, Wiens teder hart alle armen preezen, Daelt nu verpletterd in het graf. Een felle hagelbui van fteenen, Verwoed gefmeien op zyn hoofd, Doet ons dien braeven man bewenen, Heefc ons van zulk een' fchat beroofd* 4- Een traenenvloed befproei' de wangen, Geev' ademtocht aen 't hygend hard De droeve toon der treurgezangen Verkondig', onze zielenfmartl Hy, in wien Jefus als herleefde, Die fprak, die leefde tot zyne eer, Voor wien de Satan zelve beefde, Die groote Godskneclu, is niet meer!  L. AEN B. *5 5- Hy had zyn' Heiland zelv' zien fneven, En leerde op 't bloedig Gulgotha, Hne men zyn vyand moet vergeven ; Nu volgde hy zyn' Meefler na , Bidt: ., Heer wil mynen geest ontvangen!" Valt dervend' op de kniêii, en toont In 't vuuri^st fineeken zyn verlangen, Dat God dit wanbediyf verfchoont. 6. Een traenenvloed befproei* de wangen! Geev' ademtocht aen 't bygend hart! De droeve toon der treurgezangen Verkondig' onzer zielen fmart! Het puik der waerdigde Getuigen Ligt daer, verpletterd in het dof; Maer zuiv're Hemellingen buigen Zich reeds voor hem in 't Hemelhof. 7- Hoe klinkt de Harp der Cherubynen Tot lof van d'eeiften Martelaer! Hoe juichen al de Seraphynen Hem toe met Hemelsch Feestgebaar! Daer 't Martelbloed ten zaed zal (trekken Van 'sHellands Kerk der werelt door, En 't fluimrend menvchdoni op zal wekken, Dat elk nae zyne Heilleer hoor'. 8. De vrettgdetraen befproei' de wangen, Terwyl 't door hoop bemoedigd hare Zyn blydfchap toont in Zeezangen, En door 't geloof vervolging tart. Dat elk van ors gewillig trede Van 't Moordfchüyot in 't Hemelryk!/ Zoo zal ons einde ,yn in vrede, Aen dat van Stephanus gelyk. Toen  IÖ L. AEN B. Toen dit I/*ed ten einde, en de Bégravenis volbracht was, verhief eene der Qudften zyne ftemme, en zeidë: „ Ook bier is gefchied, „ gelyk gefebreven is: „ uit den mond der „ „ jonge kinderen en dér zuigelingen hebtgy ,, „ uwen lof toebereid." (*) De Heere heeft „ zich waerlyk in onzer aller z:e!en lof toe „ bereid door den mond van dezen Jongc„ png, die eerst gisteren geboren werd voor „ het Ryk des lichts, en heeft onze harten „ verkwikt" Wy Hemden alle vrolyk in het flot van zyn lied, en zongen nog eens: De vreugdetraen berproei' de wangen', Terwyl 't duor hoep bemoedigd hart Zyn blydfchap toont in Zegezitigén, Eu door 't geloof vervolging tart. Dat tik van oi> gewillig trede Van 't Muordfcliavot in 't Heme'ryk ! Zoo zal oiiS einde zyn in vrede , Aen uat van Stephanus gelyk. Ja myne geliefde broeder! het behoort ons niet te ontzetten, dat onze Heere zynen Getrouwen zulk eenen dood laet toekomen! Ik heb het wel eer zelve meer dan eens uit zynen mond gehoord: „ Het uur komt, dat een „ ieder, die u dooden zal, zal mcenen, dat hy „ daer in Gode eenen dienst doet. Zulks zul„ len zy u daerom doen, om da zy noch den Vader noch my gekend hebben. Gy zult „ van (•) PSALM vin, s.  E> AEN B. „ van een ieder gëhaet worden om mynes „ Naems wille. Het is den leerling genoeg, „ dat hy het hebbe gelyk zyn meester, en „ den dienaer genoeg, dat hy het hebbe ge„ lyk zyn heer. Wie zyn kruis niet op „ zich neemt en my navolgt, die kan myn „ leerling niet zyn. Zyt manlyk en vreest „ niet." (*) Ja, broeder! nu geldt het voor ons, 't geen de Heere gezegd heeft: ,, Wie „ is 'er onder u, die eenen toren wil bouwen, „ dieniet eerst zich terneder zet, en de on„ kosten o verrekent, of hy ook hebbe, 't gee„ ne ter voltooijinge nodig is; op dat men „ hem niet beginne te befpotten, en te zeggen: ,, „ Deze mensch heeft begonnen te bouwen, „ ,, en heeft het niet konnen voleinden." Wie „ volhardt tot aen het einde , die zal zalig „ worden. Zalig zyt gy, wanneer ze u om „ myn's Naems wille vervolgen en fmadett, „ en allen kwaed tegen u fpreken, indien ze, „ dit doende, liegen! verheugt u cn zyt bly„ de, want uw loon in den Hemel is groot. „ Vrees niet, gy kleene kudde ! want het „ heeft mynen Vader behaegd , u het Ryk „ toe te bereiden!" (\) Sterk u met deze woorden van onzen Heere , en zyt Itandvastig in arbeid en lydzaem- heit, (')JOANNES XVI, 1, 3. MATTHEUS X, 21, 84 , 25- L B KAS XIV, 27. (t) LUKAS XIV, 28—30. r.lATTHEÜS XXIV, 13, V, 11, ia- E UK AS XII, 32. VII. DEEL. B  i8 l. aen b. heit, in waken en ftryden ora de krcon, die onze broeder verworven heeft. De Heere zal ons niét laten verzocht worden boven vermogen. Hy ontferme zich over zyne verftokte vyanden, en wende, den vloek af, dien zy met allen geweld over zich zelvcn en over het Volk brengen! 4 saul met eenige pharisecrs. saul. Vrede zy ulieden , vaders en broeders! — Waerheen uwe eerfte gang? , a. Nae den tempel. saul. Vergunt my, een woord met ulieden te fpreken over de zaek des Nazareners. B., Dien zy niet gezien /welden, Jlond cp den hoek der ftraet en bad. Zoo dra hy den naem Nazarener hoorde, breekt hy af en loopt nae hen toe: Jehovahs eer dryft my te uwaert. (Hy glimlacht tegen Saul) De verfchyningen zuilen fpoedig een einde hebben! a. Men mag zich gelukwenfchen; die zaek zal fpoedig vergeten zyn. saul. Ik had dit ook geloofd , maer vind- my  saul met EÈKIGÉ phariseecs. 10. my zeer bedrogen. Wy zullen werk hebben. c. O! men behoeft zich des niet te bekommeren. Zoo langde luiden daer levend afkwamen , fterkten zy zich geduurig in hunnen waen; maer, nu zy zien, dat het ernst wordt, zal hen weldra de lust vergaen, om aen eenen gekruifigden Mesfias te geloven, die zyne aenhangers als fchaepen Aagten laet. De krooning van Stephanus zal hen de oogen openen; wy mogen nu gerust wezen. saul. Dat alles hebbe ik ook gedacht; — maer gelooft my — wy zullen werk hebben. a. Zy zullen immers nu niets ondernemen. Of hebt gy dan weder iets vernomen, dat u bekommert ? saul. Ik dacht by my zeiven wel, dat de aenhangers weldra zouden naderen, zco ras wy van de gericbtsplaéts weg waren, om hunnen broeder in de dweepery te begraven. Ik fchool daerom, zoo goedik kon, a-ter een boom, om hen waertenemen. Toen vernam ik de ftandvattigheit dezer luiden, en hoe juist de Verleider dit alles reeds vooruitgezien had. Eenklecne jongen zong een Treur - en Troostlied, terwyl zy al jammerende en treurende den misdadigen begroeven; — de jongen zong verleidlyk lief; — hy zal dat nog een met zyn hoofd boeten! Daerop deed een oud man e.i:e bemoedigende aenlprack, vel dweepery, vol diepe ongeneesbaere verblinding , en vol medelydenmet ons, die hy vyanden des heerea noemde, B 3 a/  2» saul met eenige jpharisecrs. A. Maer Wat zegt gy? heeft de Veieider dit alles reeds juist vooruitgezien? Dat begrype ik niet. saul. Hy heeft hen niet Hechts, by het mislukken zyner onderneminge, dikwyls en veelgezegd van zyn eigen dood, dien hy met genoegzaeme , zekerheit kon verwachten, maer hy heeft hen ook dikwyls en veel voorfpeld van hunne eigene wederwaerdigheden en van den dood,dien zy als ftandvasiige aenhangeren zyner zake te lyden zouden hebben, en hen daer by telkens getroost en bemoedigd door beloften van groote belooningen in zyn Ryk, wanneer hy zou wederkomen. b. Dit is niet alleen listig maer ook grouwzacm; —- die arme zielen! Hy heeft haer niet alleen in zyne dolingen vast verftrikt, maer ook reeds daervoor gezorgd, dat geene mislukking, geen ftraf van God, geene vermaning der Overften Israëls en der Priesters van God hen uit de doling zouden konnen redden. Dit is afgryslyker dan ik nog iets hoorde, — — maer (lachende) hun dolen is ook zoo grof en zoo dom — dat ze geen medelyden verdienen. . saul. (ern/lig') Gods volk verdient raedelyden; en het ziet er Hecht uit, wanneer men het vergif dezer verfoeilyke dwaelleere nog langer in onze ingewanden laet woeden. a. Recht zoo; men moet het bedorvene affnyden, om het goede te bewaren. c. Ik zie het nu ook zoo in, dat men nog al  saul met eenige pharisecr?. 21 al wat moeite zal hebben, eer dat dit gevaerlyk gebroedfel is uitgeroeid. Intuschen zal men voorzichtig moeten te werk gacn; want de lteeniging van Stephanus, die in de hitte der volkswoede volvoerd is, kan nog wel by den Stadhouder verantwoord worden; maer zoo durft men evenwel niet voortvaren met doodftraffen, zonder de zaek eerst te brengen, daer ze behoort. Hun Verleider had immers ook eens zoo looslyk de gunst van den Romein weten te winnen, dat het wel verdrietig voor het Sanhedrin zou hebben konnen afloopen. saul. (vuurig ) Ja wel, dat is zoo. Men moet den weg van Rechten inflaen; maer fpoedig ; — niet talmachtig. Ik haete het fammelen, daer het der eere van Jehovah geldt. Men moet zich niet in den fiaep laten wiegen door de zorg, om den Romeinfchen Stadhouder niet te vertoornen. Men betróuwc op den God Israëls, en doe zynen vligt! p. (lachende) Gevangen nemen, zoo veel men kan, en dan zullen de overigen de ftad wel ruimen, — dit, denke ik, zou best zyn. saul. (ernjlig~) Juist zoo. — God zy met ulieden! a. b. c. Waer heen? saul. Nae zyne Heiligheit, den Hoogepriester! B3 VI.  21 * VI. verschillende voorvallen, by den aenvang der vervo lgin ge, CZiet Handelingen viii, iens.) •* f. x^üuoept van de ftraet aen l.: Bereid u, wy komen in het lot van Stephanus'. Saul de 1 ariër loopt als een brullende leeuw, en zoekt, zoo veel hy kan, te verflinden. l. (uit het vengfier) Des Heeren wil o-efchiede! Zeg toch nog fpoedig aen uwe moeder^ dat zy onze jonge vrouwen by hacr neme; zy zal dit wel ten mynen gevalle doen, en kan het in ftilte uitvoeren, om den toorn van uwen vader niet gaende te maken. f. Die is reeds op 't hoogst geiïygerd, — hy loert overal. De vrede des Heeren zy met u! 3 pii i-  e e niG e voorvallen eilZ. 23 PHILippus. (de dienaer der Gemeente) De vrede Gods zy met u! waer zyn uwe zooncn ? k e n a n. God flrafFe u, gy bedrieger! verleider myher zoenen ! Zy zyn zoo op 't oogenblik nae de gevangenis gevoerd, en hun moeder is in doodsangften. Dat hebt gy ge- daen! Voort, verleider! vanhier, of ik fmyte u de trappen af! philippus. Wy verdragen, tot dat God zegt: „ tot hier toe en niet verder!" * * * philippus. Laet niet toe, 0 myn Heere en myn God! dat ik voor myn fammelen geftraft worde! Sterk gy Kenans zoonen, die ik nog wilde bemoedigen, maer nu te laet kome! Laet hen niet terugtreden van het doornenpad, dat nae uw Ryk henen loopt; die wakkere jonge wandelaeren! * * * * n. Komt uit den hof by zyne zuster r. hopen met een zak vol goud en zilverwerk: Daer, zuster! neem dit als het uwe aen, ik kan nu niet meer voor u zorgen. Broeder zeide my gisteren, eer hy vertrok, dat het geen in den hof begraven was B 4 voor  H eenige voorvallen by den voor ü moest zyn. Vacr wel (intm* fchen wordt 'er aen de deur geklopt.) Het lot van Stephanus wacht op my; hoort gy dat grimmig rumoer wel ? r. valt hem om den hals: Ik kan niet langer toornig zyn, goede Broeder! maer bidden wil x ik u: wees toch geen dwaes j laster Jefus ! Hy Hie4immers en — allen, die Hem lasteren, leven, — die Hem belyden, fterven. twee gerichtsdienaeren. Is n. daer niet? - is hy 'er? kom, voort met ons! r. Ach! neemt gylieden dit goud en zilver altemael voor u, cn laet my mynen broeder; ik zal hem tot beter gedachten brengen. n. In eeuwigheit niet! ik ftae in de be,tc,— de eene gerichtsdienaer wil het aenncmen. de andere dreigt hem ?net een opgeheven vinger. Valscl^aert! vergeet gy den eed, dien de Priester en Saul van u afnamen? Voort met n. ***** een zoon tot zynen vader. Laet mynen broeder aen zyn noodlot over. Het is jammer van elk woord, dat gy gebruikt, om hem overtehaien, Hy was toch altyd de ongezeg- lykfte en ondeugendfte, — de fchandvlek — van uw huis, anders eene woning der gerechtigheit. Laet hem nu door deze onverzetlyk- heit  aenvakg der vervolginge. 25 heit van zyn hoofd bon naer verdiende krygen. de broeder. Gaern ofTere ik myn leven voor Jefus den Mesfias. God ontferme zich myner door zynen Zoon, en gedenke myner, wanneer zyn Ryk komt! vader. Hy lastert, die den lasteraer van Mofes pryst. Gae henen en ontvang het loon uwer onzinnigheit. Ik danke God, dat geene myner kinders anders van den weg der gerechtigheit, dien onze vroome vaderen lecraeren, is afgeweken buiten u, gy zoon des verderfs! ****** • gerichtsdienaer. Waer is Flimelech? Gy zult dien onbezonnenen nu kwyt raeken, braeve moeder! Ikwete, hoeveel kommer hy u veroirzaekt heeft door zyne dweeperyé'n. ï h 1 r z a. (verfchrikt) Wat moet hy ? geric htsdie naer. Mede nae 't gevangenhuis, om voor zyne Godslasteringen te boeten. TiiiRZA. Welke dan? geric htsdienaer. Wel, dat hy den Gekruifigden erkent voor den Mesfias. thirza. Zoo ftae ik. dan ook onder het zelfde oordeel. geric htsdienaer. (verwonderd} Sederd wanneer toch is dit zoo ? B 5 thir-  Sf5 benige voorvallen by den thïrza. Seclerd ik Stephanus zag fterven (zij opent een binnendeur} Elimelcch! k(»ra! fchiclyk. elimeLech. Waer nae toe? Moeder! ik kome. tiiirza. Om op den trant van Stephanus den Mesfias Jefus te verheerlyken. e li m elech. (treedt methacst toe) Zie, hier ben ik! ****** * vader. Zend dan henen. moeder. Neg onvérfchillig genoeg geeft gy uwe toeftemming, gy flaeperige! waer het de eefe van God betreft. Ik zal Benjamin henen zenden, dat hy hen by den Hoogepriester aenklage, en begeere, dat'er Gerichtsdienacren gezonden worden. — Ik mag den vloek niet laden op myn geweten en op myn huis, met dit te verzwygen. Onze zoon en zyn vrouw zyn beide even vertrekt; — ik kenne geen onderfcheid tysfehen hen. Ik droeg hem onder myn hart, en eene moeder kan haeren zoon niet vergeten; maer God moet men boven alles lieven; dit weet gy immers. Zeide dit onze Rabbi niet nog op den laetften Sabbath? Nu komt het met ons op de hoofdprocve, of wy God boven alles lieven, of wy in ftaet zyn, om Ouders, Kinderen, en Echtgcnooten aen Hem optccfferen. ge richt sdi en aeren. (fchiehk binnen.  aenvang der v erv olginge. Hj pen komende} Woont hier Rachel niet, de dochter van Melchis? moeder. Ja, die ben ik. gerichtsdienaeren. Wy zyn gezonden, om u voor den Rechter te brengen; gy zyt wegens echtbreuk aengeklaegd. moe oer. Gy zyt verkeerd onderricht; — maer wy hebben godlooze kinderen, eener zoon en eene zoons vrouw, die zult gy moeten halen. gerichtsdienaeren. Lees dan dezen naem! moe d er. Daer is hier misverftand, goede menfehen! gelooft my. Het fpyt my, dat gy dien verrceffchen gang gedaen hebt (zy geeft hen een groot zilver/luk.} Onze'Benjamin zou zoo aenftonds nae den Hocgepriester gaen, en Gerichtsdienaeren verzoeken. Ach! lyder! (zy zucht met eene vroome houding} het betreft eene geestelyke Echtbreuk der van God afgevallene kinderen van de ongelukkige Rachel. Gaet nu fpoedig terug, en zegt, dat ik den Pricsteren twee aenhangers van den Nazarencr zal leveren uit myn eigen huis , en wel eenen van myn eigen vleesch en bloed. gerichtsdienaeren. Wy zeggen u dank. Zy gaen weg, *****=|!)|!* man. O myn ziel! myn leven! myn alles! niet afzwoeren, maer de verklaring verfchuiyen — dit moest gy doen; — ik biddc u, — ik  ü8 eenige voorvallen' by d e pt ik boude u in myne armen, — ik weene aen uwen hals, — ik omvatte uwe knieën, — tot dat gy my gehoor geeft.! vrouw. O myn beste! hoe verfchèurt gy myn hart! — maer zie eens! hoe bedroefd kykt onze klecne! — laet my los, dat ik dien eerst te vrede fteïle, en make, dat hy in zyn bedje komt, ■— dan zullen wy fpreken. Hoe kunt gy toch zoo bekommerd zyn ? man. Om Gods wil, fpreck my daer niet meer van. Den man Gods zou niets overkomen ! — Stephanus zou niets kwaeds bejegenen ! — en — nu ligt hy reeds onder den fteenhoop, — geen Engel, geen wonderkracht reddede hem. — Verwekt u dit dan ten minftengeen nieuwen twyflel in de ganfche zaek? Kunt gy dan aftans niet met een zuiver geweten de verklaring verfchuiven, en zoo uw leven — ach! ook myn leven — redden ? Ach! beste! doe het! (Hij valt haer met een nieuwen traenenvlocd om den hals.} vrouw. Verflomd ten hemel ziende. m a n. Gy zwygt! gy overlegt! — ja , ja, gy hoort — gy verhoort my.! vrouw. Geenzins, Ik bidde God, dat Hy uw hart gerust ftelle. De dood van Stephanus doet my niets meer twyffelen , dan uwe dienstmaegd twyfelt, of gy wel een goed hart bezit, wanneer gy eens iets laet gebeuren, dat zy niet verftaet, waer toe-dit diene. Hoe kan ik die verklaring verfchuiven ? Ik hebbe het gedaen, ik ben gedoopt, en hebhe in  aenvang der ver volging e. 20. in het gedenkmacl van zynen dood met geloof en verrukking deel genomen. Hy heeft my tot in den dood geliefd; ik zal Hem ook lieven tot in den dood! Ook u heeft Hy liefge had tot den dood. — — (Zy kuscht hem yuurig en ernftig) — Hy zal zich over u en my ontfermen, en ook u leeren, Hem lieftehebben tot in den dood (Saul treedt onverhoeds binnen.} j oanna. Moeder! ziet gy die meufchen wel? dor kas. Ik zie hen, dochter! hoe mogen die wel zoo om dezen tyd allen ter poorte uitgaen ? joanna. En dat met zoo veel haest — en verfcheidene dragen pakken, — kent gy die wel, daer is Rakah met haere kinderen; en daer is de Raedsheer Eliphas. dor kas. Philippus kenne ik ook, en de ryke Judith. — Ik ben verwonderd; — waer of ze toch henen willen? joanna. Zyn ze niet alle aenhangeren van Jefus ? Vergaderen zy ook wel hier of daer met eenig Godsdicnftig oogmerk! Zoo als ze de fiad naderen, wordt de poort gefloten. Zy [preken enen man aen, die zoa pas nog uitgelaten was } even voor dat de poort yierd toegedaen. dor-  co eenige voorvallen Ey DEN dorkas. Wat is dit? —- waerom zyn de poorten digt? — is 'er oproer.? de man. Daer is een bevel van den Raed, dat alle de poorten der ftad tot morgenavond gefloten moeten blyven ; men wil de fecte der Nazareners |Opvangen en uitroeien ; eer dit gefchiedt, zal toch die oproerige zaek geen einde nemen. Een der booste kreeg gisteren zyn verdienden loon. dorkas. ÏTce was zyn naem ? de man. Stephanus, indien ik het wel hebbe. dorkas en hacr dochter worden doodsbleek : ^Dezewashet, die onzen Jakob genas, — was zoo zyn naem niet? neen — neen maer — ja, hy moet het wel zyn. — De moeder geeft hqere dochter eenen wenk, dat ze dien man zynen weg zullen laten voortgaen. d o r k a s. Kind ! wy konnen niets beter doen dan omkeeren, en die gindfche luiden zoeken intchalen. jo a n n a. Wy behooren nog niet tot hen; zy zuilen ons niet toelaten. dorkas. Wy willen hen zeggen, dat-wy wilden komen, om ons te laten aennemen, en nu in alle hunne lotgevallen met hen deelen willen. joanna. Wy zullen hen huisvesten, zoo veele wy maer konnen bergen, —■ en dan, als men ook ons wil wegjagen, met hen gaen. Wiltgy? moeder.! dor"  aenvang der vervolginge. 3T d o r e a s. Niet anders. O Stephanus! Stephanus ! Joanna begint luid op te fchrei'én , en beide fpoeden ze zich nu nae de vlugtcnden. eliza de fchocnmaker. Wat hebben wy dan kwaeds gedaen? saul. Vermetele! Zoud gy zwaerder over» treding liebbcu konnen begacn, dan te beweeren, dat de Hoogepriester van Jehovah en alle uwe Overften moordenaereil zyn geworden der onfchuld.? eliza. Zy hebben uit omvetendheit den Rechtvaerdigen gekruifigd. Maer God heeft het ten beste doen gedyé'n. saul. Trotfche dwceper! Uwe Leeraeren zyn dan onwetende, en gy zult hen leeren? niet waer? — Voort met hem! — ïg uw vrouw ook gedoopt? Eliza! — of wil zy boete doen, en die zaek afzweeren ? de vrouw. Daer voor beware my de Geest van Jefus Christus.! saul. Voort met haer.! — Hebt gy nog meer van dat gebroedfel. ? elIza. Twee zusters — vyf knechten, eenen volwasfen zoon , en eene dienstmaegd, — allen bereid, als het zoo wezen moet, om Jefus Christus met hunnen dood te verheerlyken. saul. Stapel maer uwe Godslasteringen op een; God zal uwe ftraffen ook opeenila- pe-  32 eenige voor.vallen BY DEN pelen. — Vertoef niet — ik zegge u, — toef niet! uw oude moet ook opgewekt, — hy kan in den kerker wel uitilapen. — Voort met alle deze! *********** enoch. Geloofd zy God door Jefus Christus ! — ik zie weder volkomen. n a t h a n. Neem dat boek van Mofes, flae het open, of gy 'er ook iets in kunt lezen. e n o c h beproeft het en kan: Welk eene kracht van God woont in u! n a t ii a n. De Geest van Christus Jefus deelt aen een ieder, zoo Hy wil. — — saul, dit aen de deur hebbende afgeluisterd: Voort met dien tovenaer, nae den kerker — volksverleider! voort.! enoch. Ik wil mede — ik wil mede! — Ik leve en fterve daerop, dat ik in den Naem van Jefus ziende geworden ben! saul. (op een bitfche wyze tot Nathan:) Gy hebt gearbeid, God zal u daer voor loonen ! komt voort, beide, verleide en verleider ! (tot den Gerichtsdicnaer} bindt Nathan vaster dan den anderen. ************ ABiësER. Ik wil God dienen naer de wyze myner vaders. saul. En dén lasteraer van God lasteren? abic-  aen vang- der vervol gin gé. 33 a b i è s e r. Of Hy een lasteraer van God is, wete ik niet; maer dit wete ik: Hy heeft my gezond gemaekt; en dat is door Gods genade gefchied! daerom wil ik God dienen riaer de wyze onzer vaders.! saul. En van daer den Gekruifigden niet meer aeriharigem ? ABiësER. Heeft Hy God recht gediend, dan zal ik Hem in 't paradys ontmoeten; zoo niet, kan ik'er zyn zonder Hem. saul. Recht zoo; gy wilt u dan afzonderen van de feefce der verkeerden? Spreek, op dat ik u verfchoone. Wacrom zoud gy toch hem aenhanren, die zich zeiven niet kon redden, en die de zynen niet redden kan? red u zei ven en ver zaek hem.! ABiësER. Welaen! Ik zal God dienen, gelyk gy en alle onze vadaren. j A r e d de blindgeborene (*), dien Jefus weleer ziende maektc, treedt op dit oogenblik ter kanier in, en bemerkt in 't eerst Saul niet. Nu komt het eerst recht op de proef. De wolf is onder de fchaepen. Nu vlugten of iterven! Den getrouwden Herder verlaten wy niet! saul met vuurig vertoornde blikken: Verdom , onzinnige! en maek eenen byna gene zeilen niet weder op' nieuw dol. Hy heeft den Na- (*'5 Zie het Xde, Xlde ên JXIIde Stuk der lode Afdee* lingejb!. 161—172. in het Deicle Deel. VII. deel. $  34 eenige voorvallen BY den Nazarener verzaekt. Voor u is, naer ik wel hoore, geen hope van herftel. (tot den Gerichtsdlenaer} kluister hem, en voort met hem! jared, (tcrwyLhy de armen uitfleekt, om gekluisterd te worden, ) tot Abiëfer met traenen in de oogen : Om der ontferminge wille van God en zynen Gezalfden broeder! wat doet gy.? ABiësER verlegen: Ik lastere Hem niet; ik hebbe Hechts beloofd, God te dienen naer de wyze van onze vaderen en van dezen vroomen rechtvaardigen man, en wil afwachten, wat 'er van de zaek van Jefus komen zal. — saul (vuurig} en jared (bewogen} te gelyk: — Afwachten ? — Gy wilt dan op beide zyden hinken.? ABlëSER zwygt. jared. Hebt gy zyner ontferminge vergeten? Hebt gy my niet zelve verhaeld, met welk eene Godlyke genade Hy tot u gezegd heeft, toen Hy u wedervond in den Tempel: „ Zie! gy zyt gezond geworden, maer zondig „, van nu af aen niet meer, opdat u niets er„ gers ovcrkome!" (*) Abiëfer ! Abiëfer! bedenk, dat het nu de tyd is, van welken Hy zeide : „ Wie niet voor my is , die „ is tegen my! Wie zyn leven lief heeft, die ., zal (*) Vergelyk het IXde Stuk der Ze.'di Jfdielw% hteóz. 240—24,}. in IlCt TWEED3 DEEL eil JOANK ES V, 5—ï4.  Aenvang der vervolginge. 35 *,, zal het verliezen! Wie zich myner fchaemt, „ diens zal ik my ook fchamen." Kunt gy jets erger doen, dan uwen Verlosfer verlochenen, — u van ons affcheuren ? — Wie zich van het lichaem fcheurt, fcheurt zich ook van het Hoofd! O hoe veel erger zal u overkomen naer zyn woord! — en dat voor veel langer tyd dan agt en dertig jaeren! a B i è' s e-r verbleekt. saul. Voort met den Verleider! ABiësER. Ik wil Hem getrouw zyn! In Gods Naem! ikgae, zonder affcheid te nemen van de mynen 5 — komt, kluistert my ook! saul, in brandenden toorn: Geen affcheid ! — geen affcheid! fchielyk gekluisterd! — tot de gerichtsdienaeren: kluistert hem nog zwaerder! — ************* jonas, de kledermaker, (van de jlraet hy zyne kinderen in huis komende, als hy bemerkt: had, dat de vervolging los brak) jammert ontzachlyk. een der t wa el f volwassene einders: Hebt gy u en ons dan niet van den beginne af aen op dezen tyd bedacht gemaekt? vader! Was het niet uwe dagelykfche zucht, als gy de gefchiedenis van des Heeren dood verhaelde; „ O dat ik waerdig „•ware, den Gekruifigden het kruis natedragen!" CC J«h  jö eenige voor vallen by den jonas (beangst ~) Ja wel; het is nog zoo by my. Masr ik hoopte altyd, dat ik het nog eerst door naerftigen arbeid zoo verre zou brengen, dat ik onzen buurman die zeven zilverlingen kon betalen; — en daer moeten nog twee bereid worden. eene dochter. Daerom waert gy ook zoo veele nachten zelfs aen 't werk. jonas. Ja, hoe zuchtte ik tot God : „ Laet „ het my zoo verre brengen, dat uwe vyan„ den U niet fmaden om mynen 't wille, en „ zeggen, dat wy hen fchade toegebracht heb„ ben!" een der zoons. De nood is dringende. Maer God zal onzen buurman voor fchade en het Euangeae voor fmaed konnen behoeden. Vader! ik hope het! jonas. O Heere! laet ook nu myn hoop niet wegzinken! de gerichtsdienaeren treden binnen* jonas bezwykt byna van fchrik. e- en der geric ii tsdif.naers. Schrik niet eerlyke man! — (tot den oudjlen zoon, ttrwyl een pacr der andere kinderen hunnen bezwykenden vader te hulp komen:) Wy hebben voor dc deur geftacn, om onzen heer, Saul, optewachtcn, cn wv hebben alles gehoord. Hier, Jongman ! daer zyn drie zilver* lingen, neem die, en bezorg twee daer van uit uw vaders naem aen den buurman. Ze zyn my zoo even ten ueele gevallen van liet uit-  aen vang eer vervolginge. 37 uitplunderen van eenen uwer fecle, — (hy luistert hem in 't oor:) Zeg' uwen vader, dat hy voor my bidde; — ik ben zederd langen tyd in zwaeren ftryd tusfcnen uwe en onze party. de zoon geeft de eene te rug en is ver> flomd van vreugde. De andere kinderen danken , met woorden en tekenen, God en den Ge■richtsdienaer, terwyl de oudfle broeder nae den buurman loopt, om de fchuld aftedoen. jonas komt allengs tot zich zeiven; en een der dochters luistert hem met een gloed van vreugde in 't oor, dat de twee zilverlingen betaeld zyn, wyzendu op den man, die dezelve gefchonken had. lntusfchcn treed saui in de kamer, wordt den zoo zwakken en ontroerden vader gewacr, en zegt: Daer zyn nu die helden ! de lehrik van God treft hen! — O dat die u allen acngrecp! dat gy den Bedrieger afzwoer, die zoo veele harten verlokt en zynen loon gevonden heeft'! jonas en alle zyne kinderen knielen neder, hef en oogen en handen omhoog, en fpreken eenparig: O Heere onze God! wy zwecren U trouw tot den dood! toon ons de krone des \ levens, en fterk uwe geliefden! Daerna ft aen ze allen op, en laten zich biw den. C 3 VIL  38 V I I. saul met g e h a S i, saul. JJLk eere God boven alles, en zie geenen peribon aen. Uwen ftand, edele Raedsheer! eerbiedige ik j Maer gy zult 'er ook niet tegen zyn, dat het gevaerlyk onkruid overal uit den hof van Jehovah den God van Israël geweerd worde. Uwe dochter (ik bedroeve my deswegen, daer ik hoore, dat zy een roos in fchoonheit, in bloeiende fchoonheit , en vol is van edele gaven) is een hardnekkige begunftigfter van den aenhang des Gekruifigden, en dan kan zy [niet ontgaen, in deszelfs noodlot te deelen; ook zult gy, hoe leed het u ook doen moge, haer daer aen niet willen onttrekken. g e h a s i. Vroome, waerdige man! ik pryze uwen yver voor de eer van onzen God en het heil van ons Volk. Wat myhe dochter betreft, deze is krank, en niet wel by haere zinnen. Daer is wel iets aen geweest van 't geen gy zegt, en die dolle zaek heeft ten deele haer verftand in wanorde gebracht, zoo dat wy gedwongen zyn geworden, om zulke snaet-  SAUL MET GE II AS I. $9 maetregelen te nemen,.als meest gefchikt waren , om die grillen uit haer hoofd te verdryven, en haer voor de menschlyke maetfchappy zoo oncrgerlyk en' onfchadelyk te maken, als of ze in 't geheel niet beftond. Indien intusfchen uwe onderneming wyders eenen goeden uitflag heeft, waerdige Saul 1 zal ik my van harten verheugen. saul. 'Men kan omtrent een zodanig gebroedfel nimmer zeggen, dat alles wel gehikt »s, zoo lang het laetfte zaedje niet is uitgeroeid, enz. ■ NB. Dit' gefprek betrof de jongfte dochter uit eene der voornaamfte Sadduceër Familiën, die wel den jongen Pharifeër in 't geheel niet lyden mogten, maer nog minder de zaek van Jefus konden dulden. Het had der moeder, eene trotfche vrouw, byna liet leven gekost, de fchande te dragen, dat haere lie$ing zich met eene zoo laege dweepachtige zaek had ingelaten. Nadat dan de Familie alles te vergeefs beproefd had, dm dit jonge engelachtige mensch van de belydenis des Nazareners aftebrengen, befloot zy eindlyk, haer als een gemoedskranke van de menlchen aftezonderen, en voor haer leven lang optefluiten, indien zy niet van andere gedachten worden mogt; want zy wilde haer niet bloot Hellen, aen de fchande van met zoo veel geC 4 meen  4° SAUL MET G E II A S L meen geestdryvend volk openlyk nae de gevangenis gevoerd te worden. VIII. AVONDMAELS-LIED, GEZONGEN DOOR EENICE DISCIPELEN EN Dl SCIP ELIN NE N VAN JE SUS, BY EN ONDER DE VIERING. (*) r. O! Heer! wil ons den voorfmaek gevelij Van 't zegepralend Hemelsch leven , ü Teiwyl we hier in 't Avondmael Vol liefd' en eerbied tor U naken, i Laet onze ziel een drupje fmaken Van ^ zoet der volle zegeprael. 2. Der zegeprael dier kloeke Helden, Die onvtrfaegd uw grootheit melden, AI moet het zyn op 't inoordfchavot; Wy zien hier, wat gy hebt geleden, VVat zwaeren fbyd gy hebt doorflreden, Toen g' ons bevredigd hebt met God! 3- (*) Op ' de wyze van de Zielzucht tot Jefus Christus, beginnende: O Jefus! O .' wa^r rukt de liefde? onder dï liederen by de Doopsgezinden gebruiklyk.  AVONDMAELS-LIEI, 41. 3- Slie ook natuur van 't kruis moog' gruwen', O Midd'lacr Gods! wy zyn tcch d'tiwen , En zullen 't zyn in ecuwigheit. Het Avondmael ftreelt uw beminnaers Met d' eerekroon det overwinnaers, Door U beliaeld en ons bereid! 1 4- Al kwam , daer w' u ter eere zingen, Het moordrot in deez' Feeftzael dringen, Het fleep ons weg van deez' uw' disch , Om ons voor 't bloedgericht te flellen, Geen nood, uw Geest zal ons verzeilen! Wy vrezen geen gevangenis. I X. saud met eenen gerichtsdIenaer en eenen verspieder, komende in de vergadering, onder het zingen van het vorige Stuk. GERICHTSDIENAER. jBCoor! ZV ZillgCQ daer binnen. saul. Zingen ? Zoo wilde ik hea juist aentreffen. C 5 2-E- .  j.2 saul met anderen geric htsdienaer. Wat zou dat zingen beduiden? zoo laet in den avond? saul. Dat doen zy, hore ik, altyd, wanneer zy het doodmael van hunnen valfchen Mesfias gevierd hebben; die bedrogene dolle menfchen! verspieder. Ja wel , die bedrogene dolle! — — saul. Is dit niet de ondeugendfte list van den valfchen Mesfias, dat hy, opdat zich zyne leerlingen aen zynen dood niet zouden ergeren, dien juist als het wezenlykfte middel ter hunner verlosflnge heeft opgegeven, en een gedenkmael dier voorgewende verlosflnge door zynen dood inftelde? verspieder. MofeS saul. Stil! wy moeten ons by malkander voegen. De verspieder en gerichtsdiemaer voegen zich byeen, en /lellen zich in orde. Op^een door saul gegeven teken doen zy de deur losfpringen, en vliegen met laniaernen, uitgetogen zwoerden , touwen en loeien in de handen onder een yrceslyk geweld ter kamer in. Een groote vergadering van Christenert} — aen lange tafelen zittende met faemge^ vouwene en om hoog gehevene handen, — houdt eensklaps op met zingen, verbleekende in 't eer ft e cogenblik, fchoon ze zich wel draweder her ft ellen, saul ziet de ledige fchotel en den beker midden op de tafel, vloekt en vaert gramftoo- rig  in de vergadering. 4.? fig uit tegen dit gerecdfchap voor het Avondmael, pogende dit op de eerde te fmyten en met de voeten te vertrappen, wanneer een der broeders, eenen anderen toewenkende, om dit te bergen, zich kloekmoedig tusfehen dit tafelgereedfehap en Saul in fielt. Deze trekt zyn zwaerd; — de Christen fiaet ftil, en saul zegt: Neen! razende zondaer! gy moet niet hier — maer met fmaek ten dood gebracht worden. Dit zeggende fieekt hy zyn zwaerd wetr in de fchede; en intusfehen had de andere broeder de fchotel en den beker door een zydeur in veiligheit gebracht, — en was nu terug gekomen; toen de wacht beide de uitgangen bezetr te de. Saul had onder andere vooral het oog gevestigd op de dochter van den Raedsheer Gehafi, die met haere oppaster, welke ook eene heimlyke Difcipelin van Jefus was, ontfnapt, en nu mede hier by het Avondmael tetegenwoordig was, — en hy doet deze oppaster allereerst en fterkst binden en boeien; maer met de jonge maegd fielt hy nog eerst eenige pogingen in 't werk, om haer ter verlochening te brengen. Maer, toen dit niet gelukte, en alles vruchtloos was, wat hy zeide, werd hy als woedende, rukte haer zelve van haere zitplaets af, greep zelve de banden en hielp haer in aller yl boeien en wegvoe- i y  X. saul tegen aser. den Opziender van 't gevangenhuis en zynen zoon. s au e. God zy met uïieden! bewaert deze allerzekerst! weigert hen alles! honger en ellende brengen hen misfchien nog tot berouw, en behouden welligt nog hunne zielen. Ziet wel toe , dat gy hen wel bewaert, of gy zult voor hen moeten boeten; ja Gods toorn treffe u voor iedere gunst, die gy hen bewyst! — Ik moet weder voort ■ hy veegt het zweet van zyn aengezicht, en gaet heen. 44 XL  45 X L De gevangenen, in den nacht, door aser en zynen zoon aen de deur van den kerker beluisterd. /&Jy hoor en nu den eenen dan den anderen, tok v'romven/lemmen. eene. God richt in gerechtigheit. Hy zal hem alles op zyn hoofd doen nederkomen! een andere. Laet ons liever bidden, gelyk onze Heere deed aen het kruis: „ Va„ der! vergeef het hem! hy weet niet wat „ hy doet." een zagte jongelings-stem. Wïe weet, of hy het niet wel meent. Zeide de Heere zelve niet: „ Zy zullen inderdaed mee„ nen, Gode eenen dienst te doen, wanneer „ zy ons dooden?" e'enigen ïe gelyk: O Vader van Jefus Christus! vergeef het hem, hy weet niet, wat hy doet. eene. Hy vloog als een bezetene ter kamer in. een andere. Hy fpottede evenwel niet. een  4■> ver,  6*0 sterven of vlij gt en. „ ver, noch eenige munt mede." — Ik oordecle, dat wy alles, pm den wille van Christus, moeten verlaten en arm wegvlugten. eli bartimcus. Ja broeder! maer ik denke, dat de Heere dit gezegd heeft aen zyne Gezanten, als arbeiders, die by Hem in dagloon ftonden, cn die Hy ook belastte, tot Hem te rug te keeren. Indien Hy dezen niet iets diergelyks gezegd had, zouden ze billykerwyze daer in voorzien en zich bezorgd hebben, om, waer zy kwamen, hun eigen geld te verteeren. Maer ons heeft de Heere, zoo verre ik wete, nog nooit iets diergelyks gezegd. Dus be■hooren wy met onze goederen te doen gelyk met ons leven, en ook die even als dit pogen te redden; tot dat ons de Heere gebiedt, de eerfte of het laetfte of beide opteofferen. Hy zelve had immers aen een zyner Jongeren een beurs in bewaring gegeven, om het nodige op de reizen te koopen, en den armen weltedoen. Byna allen waren ze liet ook hier in met Ets eens, uitgezonderd een jongeling, die met angstvalligen ernst daer tegen inbracht: Dat heeft Jefus gedaen, eer de met 'er daed doodlyke vervolgingen tegen Hem en zyne leerlingen waren losgebarsten. Nu is dit beide gefchied; zou men nu niet in den ftriktsten zin alles moeten verlaten? joab. Wy willen met allen fpoed een paer uit ons midden nae de Gezanten des Heeren zeu-  sterven OF vlugten. 6l zenden, om van hen te vragen, wat des Heeren wil zy, wat zy met de gemeene Cas zullen beginnen, en wat wy moeten doen met 't geen wy weeklyks nog verdienen? Men ftemde dit eenpaerig toe; ook zy, dien anders de. raed van Eli Bartimciis volkomen voldoende fcheen. ' X I X. EEN HUISGEZIN IN JERICHO. (Vergelykt als voren, Handelingen VIII, 4.) moeder, JjLebt gy zyn lyk niet gevonden? vader, (die met zynen Zoon van de reis kwam; na dat zy de reiskorf nedergezet hadden :) Lieve vrouw! wat troost zou dit u geven? wy hebben, helaes! onzen zoon Verloren , en daer meê is het uit! zoon. Immers neen — Vader! het heeft u zeiven toch ook iets getroost. moeder. Ach! wat dan ? Verhaelt het my toch;  fj2 een huisgezin in jërïci-io' toch; o gy, myn eenige, dien ik nu overig hebbe! Verhael gy het my! zoon. Wanneer we aen de plaets kwa-» men , daer we, volgens Ooms beduidenis, broeders lichaem vinden moesten, — vonden we niets, maer zagen alleen iets, dat na eenen grafheuvel geleek — doch uit het bosch kwam een mensch te voorfchyn van een vreeslyK voorkomen , juist gelyk eenen dier bende $ waer van'er onlangs drie gerecht zyn; hy had een grouwzaem groot zwaerd op zyde. Wy verfchrikten zeer, en de vriendlyke ftem, waermeê hy ons acnfprak , kon ons niet te rug houden van de vlugt; vader en ik liepen, zoo Hek wy konden, voort; want wy vreesden , dat 'er nog meer andere voor den dag zouden komen; en wy waren alleen. moeder. Evenwel ook met zwaerden gewapend ? vader. Zekerlyk. broeder. Hy liep ons fterk achter na, en riep uit al zyn magt: „ Ik bezweer u by „ God, dat gy nae my hoort, ziet, wat ik „ doe, en my inwacht." Wy ftonden, vol vreze, ftil, en zagen om. Hy fmeet zyn zwaerd Verre over onze hoofden henen op den weg, en riep: „ Verbreek „ het, oude man! en weip het daer in de „ diepte neder; en zie, wat ik verder doen „zal." Ik nam het, brak het-aen ftukken, en wierp de brokken in de diepte, waer langs de weg henen liep. Hy ftond ftil, trok zich by-  EEN HUISGEZIN IN JERICIIO. 63 bya nackt uit, om ons tc toonen, dat hy geenerleië geweer meer by zich had; toen riep hy: » Waclit my nu gemst af, dat ik nader ■>•> by u kome, daer gyheden zwaerden hebt, ~-h en ik nu geheel weerloos ben." Wy hadden de zwaerden uitgetrokken, en lieten"hem nu wat nader by ons komen. Hy vroeg ons, of wy dien troep volks wel gezien hadden, die ons moest voorbygegaen zyn ? Wy zeiden: *» 5a i" ~ n dit zyn (zeide hy) wonderbacre „ luiden; zy gaen nae Jeiïcho; vergezelt my „ nae hen toe ; ik moet, — en gylieden „ moet, hen zien." „ Wacrom (vroegen wy) „ moeten wy, en waerom moet gy hen, „ zien?" hy ging dus voort: „ Luis- „ tert nae myn wedervaren, cn wat zoo even „ gefchied is; maer toeft dan ook niet; zy „ zyn vlugtendc, en wy moeten hen inhalen. „ Niet eerder dan gisteren begaf ik, clendige! „ my nevens mynen broeder onder die rovers! „ bende, welke hier omzwerft. Zy vermoord„ de eenen jongman, cn, uit uw ernftig en „ treurig zoeken ter dezer phietfe , bciluite „ ik, dat hy u van naby beftaet." „ Hy was „ myn zoon!" riep vader , en ik : „ Hy „ was myn eenige broeder!" Hy loosde een zucht, toen hy zag, dat wy onze zuchten bedwongen, en elkander aenzagen. „ Wanneer zy, (vervolgde hy) het lyk „ half uitgeplonderd hadden, werden zy door „ het naderen van een groot gezeMihap rei„ zigers geftuit, en door vreze op de vlugt ■>■> ge-  64 EEN HUISGEZIN IN JER.ICHO. „ gedreven. Ik verftak my met mynen broe ■ „ der in dit bosch, daer wy de gelegenheit „ wilden afwachten , om het lyk verder uit„ teplonderen. Intusfchen kwam die troep „ menfehen, van welken ik even fprak. Zy „ ftonden vol mededogen ftil, zoodra zy het „ vermoorde mensch ontdekten. Een aertig ,, jong knaepje, dat zynen vader by de hand „had, zeide: „ Vader lief! hier is 't niet „ „ veilig; laet ons toch voortfpocden!" de „ Vader antwoordde: ,, O myn kind! 't is „ „ overal veilig, waer God ons bewaert; en „ „ Hy bewaert ons altyd, wanneer wy ee„ „ nigen pligt hebben waertenemen!" Zy ., trokken het lyk alle kleedcren uit tot op „ het linnen toe; wanneer ik my liet zien, en ,, den fchyn aennam,ials of ik over den moord „ jammerde.'' „ Zyt gy " (vroeg my een van „ hen) „ ook de knecht van den ongelukki„ „ gen?" „ En als ik dit met ja beantwoord,, de, gafmy de vader van dit aertige knaep„ je het geld met nog eenige kleenigheden „ van waerdé over, zoo als hy dit by den „ dooden gevonden had, zeggende: „ daer, „ „ neem dit dan aen; gy hebt 'er het naes„ „ te recht toe!" Daerna namen zy het „ lichaem, wiefchen het met een lykdoek , „ dien de eene, — en met eenig water, dat „ eene andere in een kruikje aenbracht; „ vervolgens hielpen zy malkander, om een „ graf te graven ; — baden hartroerend, „ eer zy het lyk in 't graf lagen, en fchof- „ fel-  e e JU huisgezin in jericho. 6"5 ,s, felden met cc handen zoo veel aerde by „ een, als nodig was, om dien grafheuvel te ,-, maken, welken gy gins gezien hebt. Ik be.„ dankte hen, hield my, als of ik fpoedig den derden man van ons gezelfchap * die de ro„ vers ook ontvlugt was, moest natrekken, cn ging .voort; terwyl ik my weldra weder in „ het zelfde bosch verfchooh — Wat ik al „hoorde, hoe ernftig zy baden, hoe gerust „ zy waren tegen allen aenval, welke hen in „ dezen onveiügen oord van rovers zou kon? nen bejegenen; zich troostende in allerleiè" ellende, welke zy om den wille van zeke* „ ren Jefus moesten ondergaen, — ja hoe het „ my als door merg en gebeente drong, zoo „ vaek zy den Naem je sus, (wat die be,-, duiden,moest, wete ik niet) uitfpraken — „ dat alles kan ik niet naer den eisch zeg,, gen, — eindlyk baden zy, knielende, ook „ nog voor die ellendigcn, welke dezen man „ vermoord en Gods gebod zoo verre uit ,, het oog verloren hadden , — dit bidden 4 ging zoo ernftig, dat ik my naeuwlyks kon ^, wederhouden van zoo terftond weder nae hen ,, toetetreden, en my zeiven aen hen overten geven. Het eenige, dat my nog te rug „ hield, was, dat ik mynen broeder, die zich 5, in het zelfde bosch verfchool, en ook alles „ had aengehoord, my wilde overhalen, om ., met my het rot dier ellendige booswichten ,, te verlaten, en zich aen deze luiden over„ tegevcn. Maer alles was daertoe vergetfscb. vu. deel. Ë, „ik  66 een huisgezin in j e ri c ii o. ,", Ik fcheure my nu van hem los, en verlate „ mynen broeder; ik' wil voor myn eigen „ ziel zorgen, en bidde ulieden, neem my me- „ de nae deze lieden!" Zoo verhaelde de man, en wy naderden onder zyn verhael ongevoelig al zeer naby hem, terwyl by, flipt volgens zyne belofte, ftil ftond, en niet nader tot ons kwam. Wy waren inderdaed zoo ontroerd van de aendoe* ning, waer meê hy dit alles verhaelde , dat wy byna den troost vergaten, welken wy met opzicht tot mynen vermoorden' broeder uit zyn verhael konden fcheppen. moeder. Ach! maer zyt gy wel overtuigd, dat hy het ,was? Zou men daer in niet konnen dolen ? vader. Ja, zeker is hy het, en geene andere. Maer met dat alles hebben wy'hem maer niet wederom ! zoon. Ik kan u dit uit alle vereischte omHandigheden van dit geval verzekeren, lieve, bedroefde moeder! Wy vroegen den man nog op den weg, zeer naeuwkeurig over alles uit. Maer nu verlange 'ik nae die luiden te- gaen meer dan nae eeten of drinken. moeder. Zyn ze dan hier, die onzen zoon begraven hebben? zoon. Ja, moeder! Zy zyn hier. Wy haclden hen nog in. De bekeerde rover is reeds by hen. Zy huisvesten buiten de poort by een bloedverwant van eenen hunner, — ik kennc dezen of ook hen verder niet. v a- S  een huisgezin injericiio. f57 v a.d e r. Gy■ moet ook met ons gaen, moeder ! en wat mcdcnemen. moeder. Tiet geen ik hebbe, dat zy gebruiken konnen, zal zeer tot hunnen dienst zyn, — die goede, eerlykc menfehen! — Ze beftaët toch uit braeve menfehen, die Nazarehèr Seele! men moet hen dit recht doen ! vader. Maer zy vinden evenwel nergens rust! ik wete uit die zaek niet uit te komen. broeder. Zeide ik niet reeds vóór langen tyd: die zaek zal geenzins te niet geraken ! daer is iets Godlyks onder? moeder. Deze luiden zullen, ons wel uit de verwondering helpen. Van hen bctrouwe ik alles goeds. vader. Zoo laet ons dan by hen gaen, zoon. Ik zal nog met allen fpoed mynen Salmon halen, en hem zeggen, dat hy met ons moet. vader en moeder. Gae dan fpoedig, en kom fchielyk te ragp E & XX.  68 X X. een jongeling met zynen vader. de jongeling. jLn den Naem van God, myn vader! denk het toch eens na, hoe de Gemeente van den Mesfias fteeds aenwint door dat geene, ivacr door ze fchccn ten gronde te zullen gaen. Wy dragen op deze wyze de blyde boodfchap overal henen, en doen het getal der broeders en zusters van Christus aenwinnen! vader. Ja wel; maer, gelyk gyziet, ouder veel druk en nood. jongeling. Dat is zoo, ja! en reeds dikwyls hebbe ik federd dien tyd gehongerd; waer van ik anders aen uwen disch nooit pleeg, te gevoelen. Maer, God weet het! het gaet my dikwyls, gelyk onze Heere van zich zeiven zeide: „ Myn ipyze is, dat ik den wil „ mynes Vaders doe." De vader kuscht hem ?net een vreugde - traett in zyne oogen. TWEE- ( Vergelykt als voren.)  69 TWEE-EN- DERTIGSTE A F D E E L I N G. OOGST IN SAMARIA, K N ZAED VOOR ^ETHIOPIÖN. I. rabbi lm. aen hoofdman cn, een gedeelte van eenige berichten omtrent Samaria. Xk gae nu voort, met u de gefehic- dcnisfen en berichten omtrent Samaria verder medetedeelen, in zoo verre gy daer by belang hebt, en ze tot ophelderinge der nu pas voorgevallene zaken dienen konnen. Niets bracht de Joden in grooter onrust en verbolgenheit dan de overgang en daer door vcroirzaekte fcheuring van Manasfe en zyne medeftanders. Deze toch hadden op den berg E 3 Ga«  70 RABBI LM. AEN HOOFDMAN C N. Garizim eenen altaer gedicht, en den zeiven ovcrgeftéld tegen den altaer te Jerufalem. Zy voerden ter hunner verdediginge aen, dat eenige Aertsvadercn God op dien berg aenbaden, cn dat God op den zeiven den zegen had laten uitfpreken over de Israëliërs, toen zy uit Egypten nae het- Land Kanaa'n reisden; gelyk ook Jofua deze plaets tot een gelykfoortig einde verkozen had. Hierom dan kon het hen (zoo zy meenden) niet kwalyk genomen worden, dat zy den zelfden berg tot eene plaets van Godsdienfi-ige aenbidding beftemd hadden. Ja zy machten geheel geene zwarigheit in het vervalfchen der vyf boeken van Mofes, om daer door hunnen tempelbouw te verdedigen ; zy flansten in die boeken een plaets van hunne eigene uitvinding, waer in zy God zoo Yooriïelden, als of Hy op den berg Garizim gewezen had als op de plaets, waer Hem een tempel gebouwd, en op welken Hy vereerd moest worden. Maer behalven dat de Samaritaenen deze fcheurmakers van ons aennamen, eu zich met deze fchuldig maekten ach het vervalfchen der Heilige Schriften, waren zy ook zeer geneigd, om hunne verachting te doen blyken voor de zulken, welke God te Jerufalem dienden, cn cm den daer ftaenden tempel by alle gelegenheden fmaed aen te doen. Ook de Leeraer van Nazareth ondervond dit. Toen Ky zich eens uit Galilea nae den tempel te Jerufalem wilde begeven, zond Hy zyne aenhangeren in eene famaritaenfehe ftad? cm Hem daer.  RABBI LM. AEN HOOFDMAN CN. 7Ï daer eene herberg te befpreken. Maer die Samaritaenen wilden hem niet ontvangen; alleen daerom, dat hy nae Jerufalem reisde. Ook kan men de bitterheit, welke de Joden hadden tegen de Samaritaeuen, genoeg afnemen uit het vóórhel, 't welk de Jongeren by die gelegenheit aen hunnen Meester decden : „ Wilt gy dat wy vuur uit den Hemel laten „ nederdalen op deze wederfpannigen, gelyk Elias deed op de beide Heidenfche Hoofd„ mannen en de vyftig mannen, die by hen wa„ ren?" (*) Maer even zoo kan het volgende voorbeeld een bewys opleveren, hoe zeer de Samaritaenen geneigd waren, om den Tempel te Jerufalem fmaeden oneer aen te doen. Immers, wanneer de Priesters, onder het Stadhouderfchap van Caponius, de deur van den Tempel des middernachts geopend hadden, volgens ingevoerde gewoonte op,het Pacschfeesf, waren eenige Samaritaenen heirnlyk in de ftad irtgeflopen, en, 's nachts in den Tempel gegaen zynde, hadden ze zoowel rondsom den Tempel als in de galleryën doodsbeenderen getlrooid, deels om den Tempel te verontreinigen, deels om hunne uiterfte verachting voor den zeiven te doen blyken. Zulks bewoog de Priesters, na dien tyd, naeuwkeuriger op de toegangen tot den Tempel te letten. Dit gefchiedde op dat Paeschfeest, toen de Lceraer van (*) LHKAS IX, 51—50 E^  J1 RABBI LM. AEN HOOFDMAN fX. van Nazareth,. als een knaepje van twaelf jae-, ren, voor de cerfte mael in den Tempel was, en ecnig opzien bacrde. Deze öaeenigbedeö die zoo veele jaereri geduurd hadden, en door zoo veele weèrkeerige bedryven vermeerderd werden, hitsten eindlyk, gelyk natuurlyk te wachten was, de Jóden aen tot zoodanige woede , dat ze eenen vloek lagen op alle Samaritaenen, cn, ik moet het bekennen, den vcrIclirikiykltcn vloek over hen üitfpraken, die nog ooit'tegen ecnig ander Volk uitgefprokeu was. Ook verboden zy niet alleen de Joden allerleien gemeenfehaplyken omgang met de Samaritaenen , maer vervloekten ook hunne fpyzen en dranken, betuigende, dat die gelyk ftonden met zwyneuvleesch. Men verbood ook de Joden, iets aenteroeren, wat eenen Sarharitaen toebehoorde; zy mogten zich nooit eenige hulp van hen laten toedienen, noch zelfs een dronk waters van hen aennemen. Ook is van onze zyde een befluit genomen, dat de Samaritaenen nimmer als Aenkcmelingen tot den Joodfchcn Godsdienst zouden worden toegelaten. Eindlyk verwees men alle Samaritaenen ter helle. De ergfte fehempnaem, dien wy iemand geven konnen, is, wanneer we hem of een Cuthaeër of eenen Samaritaen noemen. De ftad Samaria is zeer langen tyd de hoofdftad geweest der Samaritaenfche fecte; maer fins den tyd van Alexandcr den Grooten werd Sichem de Hoofdpjaets, en is ^ulks ook  RABBI LM. AEN HOOFDMAN CN. 73 ftok nog op den huldigen dag. Alexander zond zekeren Andromachus, eenen zyner grootfte Güntreliiigen, tot hen, en maekte hem Landvoogd in Syriër! cn Paleftina. Maer als deze in Samaria kwam, en eenige gefchillen wilde byleggen, geraekten de Samaritaenen in het ver? moeden, dat zy niet zoo veel geacht waren als de Joden; dit deed hen eene faemenzwee? ring tegen hem maken, en zy ftaken het huis, waer in hy woonde, in den brand, zoo dat hy 'er levende in moest verbranden. Dit voorval ontftak Alexander in hevigen toorn; hy dreef alle de Inwoonders ter ftad uit, plaets? te een Macedoniër Volkplanting in de zelve, en ontflöeg die van alle fchattingen cn belastingen. De Samaritaenen, die by dit onheil overig bleeven, keerden zich nae Sichem. Deze ftad lag in eene valei tusfehen den berg Garizim en Ebal in eene Landftreek, die den naem fchyiit ontvangen te hebben van Sichem, den zoon van Hemor. In overouden tyd was het Hechts een kleen vlek, maer Jerobeam, de cerfte koning der tien ftammen, had het of eerst recht bebouwd of aenmerklyk vergroot. De Joden pleegden het fpotswyze Siehar, dat is: de befchonkene Stad, te noemen; en daer Profeet Jefaia, die in dezen oord woonde , de Ephraimiten ficcortmi , dat is; dronkene hoofden, genoemd heeft (*), meenden C*) IE SA IA XXVIII, I. E5  f4 RABBI LM. AEN HOOFDMAN C N. den zy, dat hun fpotnaem recht gepast was. Niet verre van deze plaets lag het veld, 't welk Jakob van de kinderen van Hemor gekocht, en dat hy kort vóór zynen dood aen Jofeph vermaekt had. Ook aldaer werden Jofephs beenderen, en vermoedlyk ook die der andere Acrtsvaders, begraven, welke de kinderen van Israël met zich voerden , toen zy uit Egypten nae het Land Kanaan reisden. In den zelfden oord was ook de bron van Jakob. Omtrent tweehonderd jaeren, na dat Alexander eene Volkplanting van Macedoni ërs in Samaria geplactst had, werd deze ftad verwoest , en deze haere Inwoonders werden verfirooid door Hircanus den Lloogepriester en Vorst des Volks De Stad moest zich na het "beleg vanceii'jacr aen hem overgeven; hy verwoestte de zelve zoo geheel, dat hy ook de muuren flechtte, de Landftreck onderwater zetlede, en geen fpoor overliet, waer uit men kon zien, dat daer een ftad geweest was. Maer fchoon .de ftad zelve verwoest werd, behield echter de. omliggende Landftreek den naem Samaria, en na verloop van honderd jaeren iverd de Stad herbouwd door Herodes den Grootcn, en ter ecre van Keizer Augustus, wiens naem in 't Grieksch Sebastus betekent, Sebasle geheten. Ka dien tyd heeft zy den naem van Samaria niet weder gevoerd, en is ze ook nimmer weder de Hoofdftad der Samaritaenen geworden. Niet lang , nadat Hircanus Samaria overmeesterd had, nam hy bok  rabbi lm. aen hoofdman cn. 57 ook de Stad Sichem en den berg Garizim in, en verwoestte den tempel, die tweehonderd jaeren te voren op dien berg gebouwd was. Herodes bouwde wel voor de Samaritaenen eenen anderen zeer prachtigen tempel in de ftad Sebaste, maer deze werd by hen niet geacht, omdat hy niet ftond op den berg Garizim; en, fchoon wel federd op dien berg geen tempel gebouwd is, hebben echter de Samaritaenen op den zeiven eenen altaer opgericht, op welken zy hunne gaven en offeranden brengen (_*). philippus en timon, nevens andere vlugtendc van Jerufalem» eils zy op het Veld van Jofeph komen* timon. Verhaelde gy my niet, dat Jefus hier wandelde, en gunftig fprak van de Sama- (•) Dit geheele Stuk is ontleend van saurin. I I.  f6 philippus en timon. ritaenen? O hoe werd hy verzaekt van zyne broederen! Hoe geheel anders cn hoe veel affchuwlyker nog behandeld dan weleer Jofeph! Het veld,waerop wy wandelen, doet my daer aen denken! Hoe ellendig wordt nu weder op nieuw met den miskenden Abrahams en Havids Zoon gehandeld! philippus. Alle de wegen des Heeren, hoe ongelyk, openbaren toch de hoogfte wysheit en zyne oneindige magt. (Hy bemerkt de bron van Jakob, waer ze digt by kwamen) Hier broeder! hier willen wy een weinig uitrusten. (hy ziet nae de agtemakomende vrouwen) Onze medgezellinncn hebben dubbele rust nodig. Hy gaet zitten, en geraekt in flerke gemoedsontroering. t. Hoe is 't ? myn broeder! wat zweeft n voor den geest? p. Hier, daer ik nu zitte, zat Jefus Christus. Hier heeft hy zich voor de cerfte mael aen iemand uit de Samaritaenen, aen eene vrouw, genaderyk geopenbaerd. Hoe dikwyls verhaelde Bartholomé'us my deze gefchicdenis, en de woorden, welke Jefus tot de Twaelven fprak, als zy uit de ftad te rug kwamen, daer ze fpyze gekocht hadden. t. Verhael my ■ (hier doet de aenkomst der overigen, welke wat agteruit geraekt wa4-en, hen voor eenige oogenblikken z,vygen, tot dat ook deze zich rondsom hen geplaetsf hadden; wanneer Timon hervattede:) Verhael ons al-  PHILIPPUS EN TIMON» Tl allen, zo 't u gelieft, wat Jefus ter dezer plaetfe fprak. p. Om het grooter aental zyne ftemme verheffende : Hier, myne broederen en zusters! bier zat eens de Heere Jefus volgens het verhael van Bartholomëus, dien gylieden kent — dien Israëliër, by wien geene valschheit fchuilt. Jefus liet zich genaderyk in gefprek in met eene Samantaenfche vrouw, openbaerde haer, dat Hy haer kende, en ontdekte zich zeiven aen haer. Wanneer de Twaelvcn te rug kwamen uit de ftad Siehar, werwaert wy ook nu henen gaen, en waer zy fpyze gekocht hadden , wilden zy den Heere te eeten geven. Maer Hy antwoordde hen: „ Ik hebbe eene» „ fpyze te eeten, welke gylieden niet kent." Zy zeiden met verwondering tot elkander: „ Heeft Hem iemand dan te- eeten gegeven?" De Heere zeide: „ Myn fpyze is, dat ik den „ wille doe van Hem, die my gezonden heeft, „ en zyn werk voleinde. " (eenige hongerigen zagen elkander bemoedigend en ontroerd aen) „ Zegt gylieden niet, daer zyn nog vier „ maenden, dan hebben wy den oogst!'Heft „ uwe oogen op, ziet over de velden, ze zyn „ nu reeds wit, om te oogsten. En hy, die „ oogst, krygt loon daer voor ; hy zamelt „ zyn vrucht in ten eeuwigen leven, — zoo „ zal zich de zaéiè'r met den maeiër te gelyk „ verheugen. Want ook in dit geval komt het „ te pas 't geen men gewoon is te zeggen: »*? „ een ander zaeit, en een ander macit" — „ Ik  ^8 philippus en timon. 4, Ik zcnde ulieden uit, om te maeiën, 'tgecn „ gy zelve niet bearbeid hebt; anderen heb•„ ben vooruit gearbeid, en gy legt 'er alleen„ lyk de laetfte hand aen." (*) Verheugt u, myne broeders! in 't midden der bedruktheit! De Geest des Heeren zegt: % Verheugt u! het uur is gekomen ! wcest «, vrolyk, gy zult oogften, 't geen ik gezaeid „ hebbe! gy zult in Samaria veelen gewinnen |, voor myn eeuwig Ryk." — Tam zweeg Philippus. Zy ftonden allen op, heften gevouwen handen, dl lovende, ten hemel, en hogen zich voor den Onzichtbaeren. ■ EEN JONGELING, zyn ficmme ver hef ende : Amen! „ Wie ouders, of vrouw, of kin„ deren om myn's Naems wille verlaet, zal „ die viervouwig wedcrvinden, hier in den tyd „ met de vervolging, cn in de toekomende „ werclt het eeuwige leven." Verheugt u, wy zullen in Samaria broeders en zusters vinden, hartlyker en getrouwer dan die ons uit Judea verdreven hebben. timon. O! bevorder het werk onzer handen , o Heere! — Ja Heere! uw werk bevorder dat; en lapt uwe Heerlykheit zien aen uwe knechten! (*) Ziet joannes IV, o?—.3. en bl. 135—139 van bet '£\yeide Deel, III.  7} III. zeror, abicl eil BE CHORATHJ drie Samaritaenen buiten Siehar. i zeror. "^Vat zyn dat voor zwervende vreemdelingen? hebt gy 'er niets van gehoord? b e c h o r a t h. Neen; maer het komt my niet vreemd voor, dat ze van den aenhang zyn van den groöten Profeet van Nazareth. ABiëL. Spreek my niet langer van dezen. Hy nam immers, zoo men zegt, een einde met fchande en verfchrikking. De onze is dan evenwel wat anders! b. En ik bidde u, fpreek my van dezen niet. z. De Aenhang des Nazareners komt my nog zoo geheel flecht niet voor, indien het waer is, 't geen ik zeer onlangs hoorde zeggen. a. En wat was dat dan? z. Een der deugdzaemfte onder hen zou onlangs den Volke en deszelfs Overften in 't aengezicht gezegd hebben , dat hun Tempel Gode een grauwe! was, en dat die met de ftad Jerufalem verwoest en tot den grond toe gcflecht zou worden. A,  Eo ZEROR, ABlè'L EN lECHORATJÏj a. Zeer opmerkzaem en met een ernftigc verbaesdheit. Zoo! dat zou, ja wacrlyk, vry wat wezen! Die was dan wel een halve Samaritaen. b. Dit bericht kan wei wat overdreven zyn* Zoo veel wete ik ondertusfehen met zekerheit, dat ook hun Profeet het Tempelwezen, zoo als zy dit dry ven, zeer afkeurde, en hen erhffige beftraffingen over hunne domme trotschheit op hun Heiligdom had doen hooren. a. Wel zoo! b. Maer dit is by my de hoofdzack niet. De eene yvert voor 'dit, de andere voor wat anders, zoo als ieder de zaken opvat en begrypt. Maer de Profeet deed grootc wonderen , en daer loopt een gerucht, dat zyne agtergelatene aenhangeren even zoo doen. z. Dat zou my vreemd voorkomen, dat de Leerlingen van eene te fchande geworden Meester zulke dingen zouden konnen doen. a. En, wanneer 'er al iets aen is, dan zyn het vry zeker kleenigheden by 't geen de onze doet. b. Kleenigheden? Als zy dingen doen gelyk aen die van hunnen Meester, zoo moeten ■die geene kleenigheden "hceten. Zoo iets, als aen my gefchied is, heeft de onze nog nimmer konnen uitvoeren. a. En wat was dit dan? Gy zegt my daer geheel iets nieuws. Ik bidde u, vertoef niet — vertel het ons. '■ •  ZEROR, ABlëL ÉN BECIIORATH. 8t b. Is hetwel mogelyk, dat ik u, federd gy weder hier gekomen zyt, dit myn geval nooit verhaeld hebbe? (*) Hoor dan nu: Ik was federd veele jaeren een ellendige melaetfche. (Ach! ook myn vader en myn grootvader waren het geweest!) Nu waren wy tien in getal, te weten nevens my waren 'er nog negen afvallige Joden, die twee jaeren te voren tot ons overgeloopen waren, maer nu te rug keerden tot de hunne, federd zy als Joden daer op durfden roemen, dat een Joodsch Profeet hen genezen had. Wy hadden veel gehoord aengaende Jefus van Nazareth; ook dat Hy zelfs de melaetschhcit in den grond genas. Langen tyd fprakén wy met elkander af, dat wy, wannner hy maer eens in onze Landftreek kwam, ons by Hem zouden aenmelden; en wy wilden ons naer behooren bereiden, om Hem wel te ontvangcm De andere mackten my dikwyls bezorgd over hunne ligtvaerdigheit; want hunne ellende had hen nog op verre na niet verootmoedigd. Zy zeiden altyd: „ Wat'behoeft „ hier voorbereiding ? Hy is immers goed; en „ mackt nergens veele omftandigheden. Die „ vro- C*) De Heer pfenninger meent, dat Iiy de gefchiedei nis der tien melalfehen geheel had overgangen, en aen dit denkbeeld zyn we dit ftuk veifdiuldigd; 't welke wy even« wel plactl'cn , daer hot hier zeer eigenaertig inkomt, i'choon de gd'chiedenis beknopt te vinden is in het XXllIite fluts def ii<\e Afdeeling, b] 90 —92. in ons Vierde Deel. Ziet wy« 4ers lukas XVil 11 —19. ve at a e t uar,' VIT, HEEL,' F  82 ZEROR, ABlè'LEN ÏECHORATH. w vrolyk op Hem wacht, krygt hulp van Hem; „ hoe vrolyker hoe beter!" Zy lieten zich tot geene verbetering van leven overhalen, hoe dikwyls ik hen ook zeide: dat ze gewis zyn hulp verdartelen zoude ; Hy zou hén zekerlyk afwyzen. A. Wees Hy hen dan af? ^ n. Hoor hechts. Het gebeurde, dat deze ligtvaerdige menfehen nog geduurig zwaerder fukkelden door afwezigheit van hun vaderland en getuchtigd werden. De ziekte werd by hen zoo gloeiend fterk, als ik die nog nimmer zag"; toen evenwel fchreiden zy tot God meer ernftig dan te voren, en baden , dat Hy hen hacst zynen Profeet zou doen ontmoeten. Kort daer op kwam Jefus , en naderde onze grenzen. Wy, alle tien, riepen Hem fchreiëndc toe: Jefus! Rabbi! ontferm u onzer!" Ik, hoe zondig ik ook ben, had een fterken en vasten moed voor my zeiven; maer voor de anderen vreesde ik , hoe zeer ze nu ook met my gejammerd hadden. De Profeet toefde niet lang; fchoon Hy ditfanders, naer ik hore, nog wel eens gewoon is. Hy riep ons alle tien, zonder onderfcheid, gelyklyk toe: „ Gaet henen, en vertoont u aen de Priesteren." a. Was alles zoo fpoedig afgedaen ? Dat gelove ik; ja; zoo deed Hy doorgaens. — Nog wisten wy zelve niet, hoe het met ons gaen zou. Maer, door het woord van zyn bevel als verrukt, keerden wy ons nae den Priester H** Terwyl wy henen gingen, ge-  ZEROR, ABlë*L EN BECHORATH. 83 gevoelden wy ons door huid en aderen, door merg en beenderen, zoo wel, zoo vlug, zoo rein, dat wy allen ons zeiven en elkander met vreugde bezagen, en de anderen verdubbelden hunne fchrederi, om te eerder by den Priester te zyn. Maer de dankbaerheit (boorde my aen, om te rug te kecren; ik gclove (want ik was als half buiten my zeiven van vreugde) dat ik God luid op loofde, waer ik ging en ftond — ik wierp my aen zyne voeten, en dankte, dat Jehovah my door zyne hand deze almagtige hulp had toegezonden. a. Keerden de anderen niet wederom ? b. Neen, gelyk gy hoorde. a. De Joden zyn toch zoo ondankbaer als de Duivel. b. Zacht, broeder! zacht! a. De Profeet zal dit ook wel zacht behandeld hebben, om zyne geloofs - broeders niet te befchamen. Zy moesten eens van de onze geweest zyn, en gy daer en tegen een Jood! b. Gy dwaelt, en bezondigt u door uw voorbaerig oordeel. De Rabbi is volkomen onpartydig; alles geldt by Hem in gelyke mate naer de wezeniyke waerde. In tegenoverHelling van 't geen gy vermoedt kan Hy der Joden haet tegen ons niet dulden, en brengt hen by alle gelegenheden hun verkeerde handelwyze in dezen onder 't oog. Hy zag my aen met een onbefchrjflyk genoegen, en zeide: „ Zyn niet tien gereinigd geworden? — „ Waer zyn dan de negen? Zyn 'er onder die ■ F a al-  84 ZEROR, ABlé't EN BECHORATH, „ allen geene gevonden , die wederkeeren, „ om Gode de eer te geven, dan alleen deze » vreemdling?" Hy zag ter dezer gelegen heit de rondom ftaende Joden ernftig aen; En tegen my, zyn hoofd liefdryk buigende, zeide Hy: „ Stae op, en gae uwen weg met „ vreugde ; uw vertrouwen heeft u behou„ den." z. Ik wist die gebeurtenis wel; maer nu wordt my alles weder nieuw. . Wy moeten toch eens zien, of deze van de Luiden zyn — van — hoe heet hy ook ? — — van dien stephanus; zoo valt my daer in", dat de naem was van den man, dien men onlangs gedood heeft. a. Vragen kan toch niet fchaden. Maer een Jood is een Jood; zy hebben geen hart voor ons. — — — — IV.  85 I V, philippus, timon en andere vlugtende Christenen (*). (Vergelykt Handelingen VIII, 9 —n.) 3EeN der christenen./w PhillppUS ." Ik vreze dat onze vreugde over uwe verwachtingen omtrent Samaria zal veranderen in droefheit. ^philippus. Hoe zoo? Zoo vragen ook yerfcheidene van het gezelfchap, de eene meer, de andere minder , gerust of angjlig, te gelyk met Philippus. de vorige christen. Gylieden zaegt daer die meenigte van Volk ons wel voorbywandelen? timon. Ja wel ; wy verwonderden ons over zulk een aental; maer wy hadden geen aendrift, om ons met hen in te laten, en van hen (*) De zelfden die in het Hde Stuk voorkomen. F 3  8l) philippus, timon en anderen. hen te vernemen, van waer zy in zoo groote mcenigte kwamen? o e vorige christen. Ik was een groot ftuk wegs voor ulieden uitgegaen. Toen . fprak my een dezer menfehen aen; deze was een jong driftig mensch, en zeide: „ Waer „ heen? trotfche Jood ! Ik denke, dat de Mes„ fias nu eens gekomen is;" — „ Ik gelove „ het ook (antwoordde ik) en gelove in oot„ moed in Hem!" „ Wat zegtgy?" (ging hy voort, en bekeek my met verachting van 't, hoofd tot de voeten) „ Komt gy niet maer „ zoo pas in ons Land ?" „ Ja (zeide ik) zoo „ even." ,, O Trotschaert! (vervolgde hy) „ dan kent gy, den Mesfias niet, en hebt Hem „ niet; wy hebben Hem, — 517 / dit moet gy „ weten, maer gylieden zyt geenzins waerdig, „ en men zal u ook niet toelaten, by hem te „ komen , of gy moet eerst braef geftraft wor„ den voor uwe trotschheit. En wie weet, wat „ teken Simon, de Zoon van God , aen ulie„ den doen zal." Een vrouw, die naest hem ging, en van zachter aert was , ( zy fcheen wel zyne moeder te zyn,) vroeg my: ,, Zyt gy „ misfehien van de fecte der Tempelverwoes„ ters ? " en als zy bemerkte, dat ik die vraeg niet verftond, hervroeg zy: „ Zyt gy uit den „ aenhang van Stephanus?" Ik antwoordde: „ Stephauus was myn broeder." „ Wel dan", (zeide ze tot haeren zoon) „laet den goe„ den man gaen; deze zyn de fiimfte Joden „ niet. God wil hem nu op den rechten weg ge-  philippus, timon en anderen. ">7 „ geleiden, door hem nae Samaria te doen ko„ men. Laet hem maer eens de grootc kracht „ van God in Samaria zien! Die zal weldra „ volkomen in het licht komen. God geleide „ u nae onzen Profeet, den grooten Mesfias!" zeide ze eindlyk tot my, en toen gingen ze voort. Ik bcfpeurde toen wel, dat ze allen derwaert geweest waren, om de wonderen van dien Simon, (zoo fchynt hy te heeten) te zien, en keeren vol van vreugde en geloof aen hem weder te rug. timon. O! ik vreze , ik vreze, dat hier de gelykcnis van onzen Heere bewaerheid geworden is, die Andrèas my mededeelde: ,, Wanneer de menfehen fliepen, is de vyand „ gekomen, en heeft onkruid gezaeid onder „ de goede tarwe, en is weggegaen (*)." Van dit onkruid is onder dit Volk nu veel gezaeid. een andere. My valt hier nog een meer aenmerklyk woord in, 't welk onze Heere gezegd moet hebben, en 't welk myn hope nog te fterker doet wankelen: „ De getrouwe „ Herder gaet de fchaepen voor, en zy vol„ gen hem na, want zy kennen zyne ftemme. „ Eenen vreemden zullen zy geheel niet vol„ gen, maer van hem vlieden, want zy ken„ nen de ftemme des vreemden niet" (t)- Hoe O) MATTHEUS XIII, 24 — 28. (t; JOABKÏS X, 4, 5' F 4  88 philippus, timon em anderen. Hoe kan ik de gedachten te keer gaen , dat deze allen, die zich in Samaria van den valfchen Profeet lieten verleiden, niet van zyne fchaepen waren; Of wat zegt gy toch van dit alles ? Philippus! philippus was /leeds zwygende en diep in gedachten, Jiad reeds in fiilte eenige traenen afgeveegd, maer, na een langen poos gezwegen te heiben, antwoordde hy op deze vracg: Het onkruid in de eene gclykenis van den Heere betekent de kinderen van den boozen; maer niet een ieder, die zich voor een tyd langs eenen doolweg voeren laet, is daerom een zoon des Satans. Wy allen gingen op eenen doolweg als verdwaelde fchaepen, en elk keerde zich naer zyn eigen weg; maer de Heere heeft alle onze zonde op zich genomen. Wy volgden allen den vreemden, tot dat wy den getrouwen Herder leerden kennen. Zy zullen Hem ook leeren kennen, en Hem volgen — — — Allen luisterden zy, waren verbaesd, matigden hunne droef heit, door dit lericht by hen yeroirzaekt. Doch de twyfel was op verre ns niet geheel weggenomen.  8? V. jeruscha met abeenego CVergelykt als voren.) jeruscha. JLk vernam in langen tyd niets van u, en dus hield gy even zoo lang op eene redelyke wyze uw woord. Ik had rust; gy waert my niet tot ergernis. Maer hoe komt het, dat gy nu uw woord breekt? antwoord my, bidde ik u, kort, en verlaet my weder hoe eerder hoe liever. abednego (vuiirig en hartlyk) Myn goede hart dryft my nae u toe; gy zult my niet geloven, wanneer ik u zegge, dat Gods Geest my te uwaert dryft. j. (ontroerd en opmerkzaenï) Spreek klaerder. a. Ja engelachtig hart ! myn geluk en uw ongeluk, myn rykdom en uwe armoede zyn de dryfveeren, die my aenzetten, om u weder optezoeken; want myne getrouwe liefde dringt my, myn geluk met u te declen. j- Gy C *) Zie her XXX. en XXXIfte ftuk der Vierde Afdeelmg, bi. 124—135 in het Tweede Deel. ■ F5  90 jeruscha met abeenego. j. Gy künt uw medelyden en moeite fpaeren; myn geringe harde bete broods kan my niet fmaeklyker gemaekt worden, dan ze door de rust van myn geweten en de levendige hope myner ziele geworden is. a. Neen, neen ! — ik fprcke nu niet van tydlyken rykdom en geluk, maer van geestlyken! Armemensch! Wat gy (leeds hoopt, dat hebbe ik, federd ik j. (levendig) Sederd gy een aenhanger van Simon zyt. a. Ja, federd ik een aenhanger van Simon ben. j. O! zwyg my van dezen. Hy, die met my gefproken heelt, is de Mesfias, en niemand anders. Ik wete, wel is waer, dikwyls niet, hoe ik het hebbe met zyne gefcbiedcnis, en het wachten en hopen wordt my byna altelang; dat bekenne ik u ; maer met dit alles —■ een zoo eerlyk mensch dracgt de aerde niet meer, als de Joodfche Profeet was, en deze heeft zelve gezegd, wanneer ik zeide: ,, als „ de Mesfias komen zal" — „ Ik ben hel, „ die met u fpreke." Ik hebbe maer éénmael uwe groote kraclit Gods, uwen Simon, gezien, — O! dat gy ook zoodanigen man nog kunt aenhangen! — God is de oprechtheit zelve , en zoo moeten ook zyne Gezanten zyn, — ja, fchoon my ook iemand met tekenen en wonderen zocht te overreden; wanneer ik zag, dat het hem aen oprechtheit haperde, — dan zou ik hem voor eeuwig goeden nacht zeggen.. a. Gy  jeruscha met abednego. JCkhoude my tans op in Samaria, en geve u van hier verfcheidene berichten, betreffende den C * ) Al wat enkele herhaling zyn zou , is hier uit gelaten; G 3  102 PHILO AEN ZYNEN BROEDER. den Profeet. Gy weet, wat ik n reeds te vore» van Hem verhaeld bebbe. Nu moet ik u flechts ééns vooral zeggen: het is niet anders dan als of zich deze Profeet vermeenigvuldigd heeft in verfcheidene perfoonen. Ik fpreke voor u raedfelachtig, maer weldra zal zich dit raedfel oplosfen. Hoe veel aenzien zich ook de aenhang van dezen Jefus van Nazareth (zoo wordt Hy genoemd) een geruimcn tyd wist te verwerven, zyn echter, zoo het fchynt, eindlyk hunne vyanden hen meester geworden. Een groote troep dier verjaegde Leerlingen van Jefus is in Siehar aengekomen. Zekere weduw, die ons allen de eerfte boodfehap'gebracht had, dat de Mesfias gekomen was, Jerufcha geheten, is door dit gezelfchap der leer? lingen van Jefus onbefchryflyk fterk verheugd en gezegend. Ook haer zwager, de wachter op Garizim, is, daer hy op fterven lag, genezen, en in die nieuwe Gemeente aengenomen. Daer was reeds voorlang inderdaed in hem iets van den Godlyken Geest, en het Woord, 't welk hy dikwyls als een halve voorzegging herhaelde : „ Het ganfche volk is bedorven ! De „ Tempel op Moria moet zoo wel ter neder „ ftorten als die op Garizim!" is nu zeer nadruklyk door de Leerlingen van Jefus bevestigd, Juis%  PHILO AEN ZYNEN BROEDER» 10$ Juist daerom is de vervolging tegen hen ontftaen, dat eene hunner Profeeten openlyk 'eerde, dat Stad en Tempel verwoest zouden worden Wy achtten dit niet genoeg , als het uk den mond van den gryzen wachter kwam, omdat we het aen den gewoonen haet van onze party tegen-de Joden toefchreeven; en nochtans durve ik getuigen, dat 'er weinig of niets van dezen haet in het hart van den ouden man huisvest, terwyl hydèn zelvcn meenigmael te keer gaet. Jerufcha had alles gedaen, wat in haer vermogen was, om haere kinderen te onderrichten en te leiden in de wegen des Heeren naer het woord, dat de Profeet van Nazareth" tot haer gclproken had. Nu zyn zyn zy gedoopt, en in die jonge jaeren reeds bezield met den geest der voorzegginge , naer de toezegging \7an Jehovah: „ Ik zal van mynen Geest uit„ gieten op allen vleesch — en uwe zoo„ nen en uwe dochteren zullen voorzeggingen „ doen." Ook moet ik niet vergeten, optemerken, dat ook dat woord van Jefus tot Jerufcha vervuld is : „ Dit huis worde gerei„ nigd tot eene wooning myr.es Vaders!" Wanneer ik tyd had, om u alles te verhalen, en hoe veel zaligheit in aller harten was, welk eene woning van God de kamer was van Jerufcha op dien avond, toen de verjaegde JonG 4 ge-  J04 ÏHILO AEN ZYNEN BROEDER. geren, met haer en de nieuw gedoopten gezamenlyk voor de eerfte mael het Avondmael des Gekruifigden hielden, gy zond verbaesd ftaen Maer ik moet u verklaren, wat dit betekene, „ het Avondmael des Gekruifigden ,, te houden." ■ Abednego is van de hoop op Jefus als den Mesfias geheel afgevallen, en een yverig aenhanger van Simon den tovenaer ; Ply houdt zicii geduurig by dezen in Samaria op. Zyn fchoonvader, van wegen zyne eerfte vrouw, onderhield zeer fterk de vriendfchap met dezen fchoonzoon in weerwil van deszelfs losbandig leven, maerhy kon zoo veel op hem niet winnen, dat hy hem van Simon deed afwyken; evenwel betuigde hy op zyn doodbedde, een vooruitzicht te hebben, dat Abednego zich nog eens bekeeren zou; ■ ■ XUl  los XIII. ïhilo aen zynen broeder. (in vervolg.) C Vergelykt Handelingen VIII, 4—8.) jsjferufcha zond Philippus en zyne medejongeren rechtftreeks tot my; want zy wist, hoe veel genade de Heere my bewezen had, door nevens zyne toen Hem verzeilende twaelven by my zyn intrek in Siehar te nemen. De twaelf uitverkorene Gezanten, van welke elf Hem toen verzelden, en wier getal nu weder volledig is, zyn nog, in weerwil aller vervolginge, die 'er ontftaen is,kloekmoedig en ft'andvastig in Jerufalem gebleven; en het mag in dezen heeten ; ,, Tast myne Gezalfden niet „■ aen en doet geen leed aen myne Profeten." Ik en alle de mynen namen Philippus (niet de Apostel, maer de Gemeentens-dienaer of Diaken ) en de overige met hem gekomene discipelen en discipelinnen van Christus met duiG 5 zend-  t05 PHILO AEN ZYNEN BROEDER. zendvouwige blydfchap in. Philippus verkon digde ons de blyde boodfchap in haer geheel cn volledig — wy geloofden, — werden gedoopt, en ontvingen de genade des Heeren en een aendeel aen den zegen van Abraham. Des namiddags verhaelden wy aen Philippus veel van den tovenaer Simon, van zyne daden en grooten aenhang. Terwyl wy by elkander zaten, en hier van fpraken, kwam een mijner gedoopte huisknechten met een gelaet vol fchrik en vreze aenloopen, wendde zich nae Philippus en bad hem; „ Kom fpoedig, en help het arme volk !" Op de vraeg: ,, wat 'er dan gebeurd was ?" antwoordde hy: „ Simon was op het plein „ van Sebastos, en de meenigte rondom hem, „ wanneer 'er zich eene vreeslyk fchreeuwende „ item liet hooren, roepende zonder ophouden „ en (leeds luider: „ Simon! Simon! gy zyt „ „ degrootekracht Gods! — Simon! Simon! •>•> ■>■> gy zyt de groote kracht Gods! wie is „ ,, het, die u niet wil erkennen? " Woeden„ de keerde zich het vrouwsperfoon om, viel „ op de naestbyftaenden aen, fmeet die op den „ grond, en verwurgde hen. Simon ontveins„ de zyne ontfteldtenis en fprak: „ Ik gebiede „ ,, u, houd u ftil." De vrouw viel voor „, Simon op haere knieën, en fchreeuwde we- derom en nog luider dan te voren: ,, Si„ ,, mon! Simon! enz. Wie is 't, die u niet wil erkennen!" Ze keerde zich ander„ mael van hem af, en viel, als te voren, op „ de  9 ÏHILO AEN ZYNEN BROEDER. s, de naest by haer ftaende aen. Vergcefsch „ gebood de tovenaer nog eens, dat zy zich „ ftil zou houden; en, als dit niet hielp, ver,, hief hy zyn ftemme, zoo fterk als hykon* „ en fchreeuwde: „ Arm volk! gy hebt»val„ ,, fchen onder u, die de wysheit van God „ „ verlochenen, en de dwaesheit der £edrie„ ,, gers aenhangen , welke komen, om het „ „ Volk te verleiden. Gy hebt den toom „ ,, van Engelen en Geesten ontftoken! help „ ,, u zeiven en doe boete over uwe valsch„ „ heit ; anders helpt u noch God noch „ ,, Geest." Ziende, dat de verfchrikte „ meenigte niet in ftaet was, de bezetene te „ beteugelen, dat Simon de tovenaer niets „ vermogt, en dat het vroumensch voortvoer „ in haere woedende aenvallen, liep ik vo} „ fchrik en verbaesdheit herwaert, om u dit te melden." / Philippus ftond onder het verhael reeds op, en maekte zich gereed, om henen te gaen, Hy floeg de oogen ten Hemel, en fprak vervolgens : „ Waer de booze geesten woeden, „ wordt des Heeren roem vergroot." Hy gelastte ons in den Naem des Heeren mede te gaen, en ging kloekmoediglyk vooruit. Naeuwlyks kwam hy op het plein by de beroerde, fteeds luider en luider jammerende, meenigte, of hy gaf met de hand een teken, dat men ftil zou zyn, en elk (luisterde toe, ftraks liep hy nae de bezetene., die toen juist weder op iemand aenviel en fprak met eene fter-  |p8 PHILO AEN ZYNEN BROEDER. fterke ftemme: „ Ik gebiede u in den Naem „ van Jefus Christus., gae uit haer weg, gy „ onreine geest! en geene vaere voortaen we„ der in haer." De vrouw zeeg in onmagt en do^ibleek op den grond , werd geheel ftil, kwam weder by, en Philippus reikte haer de hand^pe, om haer opterichten. Zy en haere ouders en broeder, die hier nae toe kwamen loopen, vielen voor Philippus neder, maer hy verbood hen dit ernftiglyk, klom op eenen grooten vierkanten fteen, welke daer gereed lag voor een nieuw gebouw, en begon met eene luide ftem tot het volk die reden te voeren, welke ik u, hier by ingefloten, mededeele, zoo als ze door behulp van den eenen en andereu uit zynen mond is opgefchreven. X I V. REDEVOERING van PHILIP P VS. Gfy mannen van Samaria, zoonen van Abraham, en gy allen, die gelooft in God en in zynen knecht Mofes! hoort nae my: Vóór eenigen tijd is de Profeet tot u gekomen, die gezegd heeft: „ Het .uur komt en is reeds daer, dat „ de waere aenbidders den Vader zullen aen- „ bid-  REDEVOERING VAN PHILIPPUS. I«£ bidden in geest en waerheit. Ja het uur „ komt, dat gy den Vader noch op dezen berg „ noch te Jerufalem zult aénbidden. Myn „ Vader zoekt de zulken, die Hem in Geest „ en waerheit aénbidden." S Om de zulken te zoeken, heeft Hy onsTierwaert gezonden, want Hy had ons bevr/en en gezegd: „ Gylieden zult de kracht des Hei' „ ligen Geestes ontvangen, en, nadat die over -, u gekomen zal zyn, zult gy my tot getuigen „ zyn, beide in Jerufalem en in het ganfche „ Joodfche Land, en in Samaria, en tot het ,, uiterfte der aerde, om hunne oogen te ope„ nen, en hen te verlosfen van het geweld des „ Satans, en hen overtebrengen in het Ryk „ mynes Hemelfchen Vaders." Hoort, gy mannen! en verwondert u over het Werk , dat God jn onze dagen^MMM heeft. wf^^^' Hy heeft Jefus, den man van Nazarethv zynen geliefden Zoon gezonden tot de^fflftfe-^ ne Schaepen van het Huis Israëls. Tot deze is Hy gekomen: Hy heeft hen opgezocht, en heeft leven en oygrvloed gegeven aen allen, die zyne ftemme willen hooren. Maer het is gebeurd, dat de Overfte Israëls, die ongetrouwe dienaeren! den Aertsherder der Schaepen haetten en doodden. Ja. het is vervuld geworden, 't geen de fchriften zeggen: „ Ik zal den Herder flaen, fpreekt de Heere, „ en de Schaepen zullen verftrpoid worden." Hy is gekruiligd en begraven, en allen, die in Hem  ^.O REDEVOERING VAN PHILIPPUS. 'Hem geloofden, hebben Hem verlaten en zyn gevlugt. Maer ten derden dage heeft God Hem opgewekt, en Hy heeft zyne kleene kudde wede^verzameld. Wy hebben Hem gezien! ja, wy hebben Hem gezien met onze oogen! Hy is orJs,, ook daer wy meer dan vyfhonderd broeders te flemen waren , verfehenen, éri heeft ons betuigd : „ Ik vare op tot mynen „ Vader, van wien ik gekomen ben; maer ik „ zende u mynen Geest, den Geest der tvaer„ heit en des levens, Öer liefde en des gebeds; „ en ik zal u niet verlaten tot aen het einde der werelt, en zal uwer indachtig zyn, als „ ik in rrivn Ryk gekomen ben." Daerna heeft Hy zynen twaelf uitverkorene Gezanten Veele byzondere bevelen gegeven; — die Twaelven, die nu gerust nederzitten in 't midden vanfonze, zyne en hunne vyanden, en zyn Werk verrichten den Joden en den Overftcn tot een getuigenis. Vervolgens is Hy op den veertigften dag na zyne Opftanding van den Olyfberg voor de oogen zyner Jongeren in den Hemel opgenomen. Maer zyne Jongeren en üyne Moeder nevens zyne gelovige vrienden, ten getale van honderd en twintig, kwamen in Jerufalem te ftemen, wachtende onder gebeden en lofzangen op zyne toezegging. Toen nu de dag van het Pinxterfeest daer was, werd de Geest van Jefus, onzen hooggezegende Mesfias, over deze allen uitgegoten, en zy begonnen met anderen tae- len  REDEVOERING VAN PHILIPPUS. tlt Jen te fpreken, zoo als de Geest hen gaf uittefpreken, roemende de groote daden van God. Hier op begonnen de Apostelen aen al het Volk, dat nae hen toegevloeid was, te verkondigen, dat God dien Jefus, dien zy gefcruiiigd hadden, tot eenen Heer en Mesfias gemaekt heeft; en zy antwoordden den treurigen en benacuwden van harten, op de vraegen: „Wat zullen wy doen? mannen broeders"! dat zy boete moesten doen en zich laten doopen in den Naem van Jefus den Christus, tot vergeving der zonden en ten eeuwigen leven. Dit nu is ook het Woord, dat wy u verkondigen , gy mannen van Samaria! op den huldigen dag; gelyk gefchreven ftaet: „ De ,, verkondigers van goede boodfehappen zyn „ veele" ja, gelyk gefchreven ftaet: „ Hoe „ lieflyk zyn op de bergen de voeten der Ge„ zanten, die den vrede verkondigen". (*) (*) I)e plaetfen , waer uit deze Redevoering is faemgefleld 7.yil JOANNES IV, 21 , 23. HANDELINGEN 1,8, XXVI, 18. MAT THE US, XV, 24. JOANNESX,IO. HAT' THEUS XXVI, 31. MARK US XIV, 2.7. MATTHEUS XXVI, 50". HANDELINGEN X, 40. LUKAS XII, 42. 1. KOP. INT HEN XV, 6. JOANNES XX, 17, XIV, \f. MATTHEUS XXVIII, 30. HANDELINGEN I, 11—15, Hj I — 4l 30— 41. JESAIAH LH, 7. XV.  UZ XV. philo aen zynen broeder. (in vervolg.) * jIÖL'et is ongelooflyk, myn vriend! welk eene meenigte, op het hooren dezer Redevoeringe, geloofde , gedoopt werd en zich verheugde. Het was eene onuitfprecklyk zegenvolle dag, een uitverkoren uur! O! hoe uitverkoren van den Genadigen en den Wyzen, om den verblinden de oogen te openen omtrent het onvermogen van Simon, dat Satans vermogen, zwichtende voor de overmagt van Jefus Christus en zynen hooggezegenden Naem! Zy, die Jefus den Christus zeiven in peffoon hadden gezien en leeren kennen, toen Hy in Siehar was, onder welken gezegenden ook ik, onwaerdige, was, waren by uitftek getroffen; tracnen van weemoed, van liefde en van dankbaerheit vloeiden, als by gehecle beeken, uit de oogen, toen Philippus de gefchiedenis verhaelde van dien Jefus en al wat 'er was voorgevallen. Cok  PHILO aen zynen broeder. 113 Ook werd de zelfde dag voor Samaria een dag van vreugde en vrolykheit wegens de meenigte bezetenen, kranken, beroerden en kreupelen, die Philippus in den Naem van Jefus genas. Myne eerlyke maer zwaennoedige neef zeide des avonds te voren tot Philippus: 4, Evenwel zoo fchielyk komt het niet daer# toe; dat gy iemand geneest, en bezete■„ nen verlost , gelyk Jefus deed; die is '„ nu in den Hemel en niet meer by ons!" Philippus antwoordde: „ Waer het Ryk Van ;, God nadert, daer vérwydert zieh de faj, tan. Jefus heeft tot de Twaelven gezegd: „ „ Wanneer gy my lief hebt, zoo zult gy u „ verheugen, dat ik gezegd hebbe: ik gae „ „ nae mynen Vader; want myn Vader is „ „ grooter dan ik" en nog eens: „ Waeri, „ lyk, waerlyk, ik zegge ulieden: wie aen „ „ my gelooft, zal ook de werken doen, j, „ die ik doe, en zal grooter dan deze doen, „ „ want ik gae tot den Vader" " (*). Toen hy nu de wonderen van Philippus zag; begreep hy die woorden, en vervoegde zich vol geloof by hem, hem biddende: „ Daer' & is een geest der treurigheit, die myn ziel 4, geboeid houdt en jammerlyk kwelt, ik bidt, de u: verlos my!" Philippus deed dit in den Naem van Jeius, en myn Neef heeft nu die (*) JO ANNHS XIV, 28 , lï. VII, DEEE. H  ÏI4 PHILO AEN ZYNÈN BROEDER. die natuurlijke vernuftige vroïykhek wederom, welke hem tien jaeren geleden zoo bemind ffiaekte by alle menfehen, doch fins verdwenen was. Daer werden dien zelfden avond in verfchei-. dene huizen vreugdemaelen acngericht, ook zelfs by de zulken, die nog niet befloten hadden , zich te laten doopen. Maer na het avondeetcn vergaderden wy allen by de weduw Abifag, de zoogenoemde ryke, in haere groote zael, die, hoe groot, echter naeuwlyks alle de aenwezenden bevatten kon; daer onderrichtte Philippus ons nopens het Gedenkmael van den dood van Jefus, 't welk Hy aen zyne Jongeren bevolen had. —< . Byna had ik vergeten, u eene voornaeme zaek te verhalen, waer nae gy ongetwyfeld zeer nieuwsgierig zyt. Ik meene , hoe het ging met Simon. In de eerfte aendoeningen der vreugde dacht men niet meer aen hem. Elk liet hem ftaen; men kon zich niet zat hooren aen de redenen van Philippus, en niet verzadigen in het zien zyner wonderen. Dikwyls befpeurde ik, dat de fmart over zyn verzonken roem, en het listig voornemen, om zich ook nae onzen kant te wenden, by hem verwisfelden en faemen kampten. Eindlyk gaf hy ook zich zeiven aen tot den doop, en met hem nog eenige zyner Jongeren, die niet eerder moeds genoeg hadden, om te doen , gelyk anders veele zyner Leerlingen reeds gedaen hadden. Verfcheidene andere zyner vertrouwdfte vrienden  PHILO aen zynen broeder. I±5 oeri werden als razende tegen Simon en Philippus beide , en fcheurden zich van den eenen én anderen af. Simon is, zoo veel hy kan en mag, by Philippus, en zou gaern de wonderen van hem leeren ; maefHk wete niet, wat ik van hem moet denken. Ik wil Simon gaern voor eerlyk aenzien ; maer men behoeft hen Hechts by elkander te zien, om te ontdekken , dat hy en Philippus fteeds van zeer verfchillende karakters zyn en blyven; XVI. h. K. U. TROOSTLIED, door philo's broeder acn eenen zyner kommervolle vrienden toegezonden. Hv, die den ruimen Hemel Elk oogenbi k doorziet, Die zon e 1 ma en , en ftarrilï Met (.'énen wenk regeert Door 't eeuwig A'vermogen , Die Schepper van 't Heelal Vertoont zich dezer dagen In wénd'rep aen den mensen» En sceft de harten vryheic Uit licfdcn's overvloed. H 3 Drink,  Il6 H. K. U. TROOSTLIED. Zyn acrdfche Paradys Stond all' zyn kind'ren open. Met aller boomcn vrucht, Ec'n vrucht flechts uitgezonderd; Mier juist iHe édne vrucht, Door dat vefföd bekooilyk, Verleidt den trotfchen mensch. Uit dwarze zucht tot kennis; Hy eet , en eet den dood Voor hem en al zyn kind'ren. Maer God, de God der fiefd», Wyst ons een levensbron ; Hy .loet de (Iroomen vlieten, En laeft het dorflig hart Uit zyn Oenadeftroomen Met ongeveinsd geloof, M"t hoop op 't eeuwig leven, Daer liefde nooit vergaet; Nu zal het nooit wéér doriretl In tyd of eeuwigheit! Drink, o Samaritaenf D'ink nu met volle teugen, En eet die Hemelfpys, Dat brood voor 't eeuwig leveti; Zoo 2ult gy, vol van moed. Den trotfchen Jood braveren, D e Gods genaê verfmaedt, En zelfs zyn' Vorst deed fneven, Gy , die de laetfle waert, Zult eeuwig de eerfle wezen. XVII.  Si? XVII. De weduw abisag en abednego, één dag vóór de komst van Philippus. «i^.bisag. Geen van beide. Ieder woord, dat gy fpreekt, is vergeefscb. abednego. Geen voorfpraek by Jerufcha? abisag. Zie, boe gy uwe ziel redt; wat! wilt gy de haere nog bederven ? zou ik u helpen ? — ik ? en dat daer wy gefchciden zyn! abednego. Juist daerom bidde ik, laet Simon flechts ééns by u komen, en gy zult andere gedachten van hem krygen, abisag. Weg met uwen Simon ! dat geene, waer myn geest nae dorst, geeft my noch Simon noch zyn ganfche fchool, Gy verliest uw tyd en verfpilt uwe woorden. abednego. Het zal u eens zwaer worden. Denk atn dit woord! (hygaet al peinzende weg.) H 3 ABI-  tl8 de weduw abisag en abednego. abisag. O ! ik kënne dat dreigen der to? venaers , en lache 'er om. Myn 'rykdom zou my tot eene gevvigdgc Difcipelinne voor hem maken. XVIII. De weduw abisag in Samaria aen jeruscha in Siehar. QStukswyze (*)) "Vrede en ,heil zy u, myne beste Vriendin! Gy kunt u wel ten deele verbeelden, wat Philippus by ons verricht heeft, maer onmogelyk ailes, wat hy hier al heeft uitgevoerd. ■Het allergrootfte en merkwaerdigfte onder dit alles, 't geen ik u boven alles zeggen moet, is, dat Simon zelve nevens veele zyner leerlingen geloven en gedoopt zyn, en onder deze ook Abednego. Ja, myne Jerufcha! eindlyk „ (*) Om enkele herhaïïnrjen te verayden, ]s kier weder Veel uit dezen bxief weggelaten.  DE WEDUW ABISAG AEN JERUSCHA. ITO lyk zult gy rust hebben van dezen vervolger uwer ziele; en daer by den troost, dat ook. zyne ziel gered is. Hy had ook reeds begonnen, my te verontrusten. Hier is in der daed een volkomcne zegeprael der waerheit over de doling en over de drift, die in zynen geest heerfchappy voerden. Immers, denk maer eens! hy is, niet eerst naderhand, maer vóór Simon overgegaen tot de Gemeente des Heeren. Ik betrouwe ook ten vollen op de oprechtheit zyner veranderinge. Kon ik maer even zoo goed op die van Simon betrouwen ! Ook was Abednego, toen hy by my kwam, nog befchaemd, en had zichtbaere trekken van diepe zelfvernedering. .— O hoe geheel anders was zyn geheele houding, in vergelyking met zyn gedrag nog maer drie dagen geleden! Hy kwam my berichten, dat hy daegs na zyne aenneming zyn ganfche hart voor Philippus uitgeftort, dezen om raed gevraegd, en zich, op deszelfs raed, in den echt verbonden had met de oudfte dochter van Ketura, welke gy niet kent, maer ik kenne haer voor een braef yverig meisje, dat ook reeds gedoopt is. Na het verhael der verrichtingen van Philippus en der zeiver gevolgen , gaet zy dus voort: Dit alles nu is door de leiding van God, den Vader van onzen tot in den dóód lievenden en H 4 ge-  120 DE WEDUW ABISAG AEN JERUSCHA, geliefden Heere Jefus Christus, zoo gelukkig ingekomen voor onze ten uiterlten behoeftige* zielftaet. Ik bekenne het, ik, voor my, wist; byna geen raed of hulp voor myzelveri; en 't geen my nog meer dan myne eigene lasten drukte, was het lyden van den zwaerbeladenen M ,.. den vriend myues broeders, eenen der beste menfehen, die ik kenne. Waer ik ging of ftond, moest ik altoos voor hem bidden: „ Ach! leer den fmachtenden fmeeken, en flerk den biddenden in 't geloof!" v Zerd uwen Engel aen den vermoet, „ den, o Heer ! gy Ontfermer!" „ Zend licht in den nacht, en wysheifc „ aen hem, dien wysheit ontbreekt." Hy gelastte my uitdruklyk, zoo voor hem te bidden, en ik deed 'er nog altoos by: ?, Erbarm u, oHeer! over uwen vriend, „ gelyk Christus over zyne vyanden." No zyn wy verhoord en overvloediglyk be-  DE WEDUW ABISAG AEN JERUSCHA. Ï2I begenadigd; o! nu zal, nu moet zich al het overige fchikken. Maer ja, daer komen wel eens weder aken", ge gedachten by my pp, en zoo gaet het ook by onze vrienden. Het licht van God ftraelt ons wel door Philippus helder in de oogen, en voor hpe veele onzer andere behoeften, is teffens door hem gezorgd; maer wie kan de benaeuwende gedachten keeren?— ,, wanneer nu „, Philippus wegreist,—-en hy zal vertrekken — „ hy zal hier niet altoos blyven; wie zal dan „ zyne plaets bekleeden? Wie zal dan loeren gelyk hy ? Wie de fchriften openen, gelyk. „ hy? Wie onze kranken genezen, van fatans v magt beyryden, en eenen tovenaer de magt „ ontnemen, gelyk hy?" — Ik hebbe ook hier. en daer reeds gemerkt ,dat de yyand loert, om het goede werk te verwoesten, en met ongeduld wacht op het vertrek van dezen Euangelist. Het is waer; myn vriend zoekt my daer tegen te bemoedigen, met te zeggen, dat we nu toch weten, hoe eenen almagtigen Heere wy in Jefus hebben, en dat Hy, die voor ons ftierf, ons geene nodige gaven weigeren zal, Maer myn twyfel wil niet rusten; ik vreze, dat de vyand fchielyk voortgaet, en onze wasdom, tot dat wy ryp worden, om zoodanige genade van den Hemel aftebidden, gaet zeer, langzaem. Doch de Heere doet boven hope en ver< tyachting; — kan Hy, zal Hy niet voor.aen zoo doen ? Hy ziet onzer aller nooden ,  122 X I X. De twaelf apostelen, in Jerufalem. (Zie Handelingen VIII, 14—16.) fjf uist ah zy alle Tivaelf opflonden van de 'gebeden voor de Gemeente van Christus, waer toe zy op hunne aengeziehten gelegen hadden, dient zich eene Bode by de deur aen. Matthias doet hem open, en ontvangt eenen brief van hem. Petrus, vernemende, dat het een brief was van Timon en de verdrevene broederen uit Samaria, verzocht Matthias, dien aen het Gezelfchap voortelezen. matthias (lezende:) Phillppu^ , de knecht van God in het Euangelie zynes Zoons, en de Broederen in den Heere, naer den wille van God verdrevenen om den Naem van Jefus in Samaria, den twaelf Apostelen des Heeren; genade en zegen van God den Vader en onzen Heere Jefus Christus! Wy berichten u in aller yl met weinige woorden, hoe groot de ontferming des Heeren zy , en de vrucht zyner Leere in Samaria. Qveral, waer wy gekomen zyn, inzonderheit in  be twaelf apostelen. TL2$ in "Siehar en in Samaria, waer wy nu zyn, heeft veel volks den Heere aengenomen met groote vreugde, en zich laten doopen in zynen Naem. Ja des Heeren Woord is vervuld, dat Hy eens gefproken heeft; „ Gy zult maeiën, daer gy niet gezaeid hebt." j De leer van Simon, eenen tovenaer, die veele zielen gevangen hield, is verduisterd door hét licht der blyde boodfehap; en daer is eene meenigte, die nu dorst nae de- genadegaven des Geestes. Het welk alles onze broeder Hermas , dien wy met dezen brief zenden, u nader en omftandiger zal berichten. Vaertwel in den Heere! Na het voorlezen van den brief vielen zy allen op hunne knieën, om God te loven , dat Hy des Heeren IVbord zoo uitmuntend deed voortgaen. Vervolgens deeden zy Hermas, den Bode, binnenkomen, en kreegen van hem een wydloopig mondberichu Baerop den Bode aen den huiswaerd gezonden hebbende, opdat die hem eenige fpyze bereidde, vielen zy andermael op hun aengezicht, baden om de verlichting .des Heeren, om de leiding en uitfpraek zynes Geestes, en om den doop dezer nieuwe Aenkomelingen met leven en vuur van den Hemel. jacobus de Apostel, (zyne ftemme verheffende en biddende:) Voltooi, o Heere! uwe bermhartigheit aen hen. Aen zulk foort van menfehen wilden wy eens in yver uwe ge- rech-  124 de t wa elf apostelen. rechtigheit uitvoeren; en zie! in ftede van het verteerende vuur van Elias (*), bidden wy nu, dat gy dat waere vuur uit den Hemel, dat vuur der kracht en der verlichtinge en der liefde, op hen wilt doen nederdalen gelyk weleer over ons! J o a n n e s met een byzonderen nadruk: Amen! Uwe wegen zyn goedheit en waerheit! Gy zyt de liefde! Amen! pej'rüs, het woord opvattende, zoo ah zy van het gebed waren opgeftaen, terwyl alle anr deren zweegen, op hem zagen en luisterden: Geliefde Broeders! „ Wie onder u de eerfte „ is , die zy aller Dienaer! " dus fprak de Heere tot ons allen; en tot my in 't byzonder zeide Hy; „ Wanneer gy eens bekeerd zult zyn, verfterk uwe broederen." Het zal dan den Heiligen Geest en ulieden welgevallig zyn, dat ik henengae, en onzen broeder Joanncs medeneme, om met my te deelen in het genoegen van de nieuwe Gemeente onzer Broeders en Zusters in Samaria te zien, opdat zy ook vervolgens met alle de Zegeningen des Euangeliums vervuld worden, en zich met ons vereenigen als één lichaem in Christus , die het hoofd is, onze Verlosfer, geprezen in eeuwigheit! Zy kwamen allen hierin overeen, zonden den iode voor hen uit met mondeling bericht, dat een (') IUK4S ix, 5.  CE TWAELF APOSTELEN. ïfifj een der Broeders uit Jerufalem hen zelve zou komen bezoeken en vermanen, om in de gena* de des Heeren te volharden. Dan Petrus en Joannes maekten zich ook fpoedig gereed tot de reize en vertrokken. ; X X. JERUSCITA van Siehar aen ABIsAo in Samaria. 0^ myne Abifag! wy zyn allen in kommer en verlegenheit. Men zegt, dat de vervolging in Jerufalem fteeds aenhoudt. — Alles wordt in het uiterfte voortgezet. Ook de twaelf uitverkorene Gezanten van onzen Heere zyn uit Jerufalem verdreven, en twee van hen zyn hier doorgereisd. Ik fprak dit fterk tegen; maer myn buurman, ook een gedoopte, beweerde en bewees my dit zoo fterk, dat ik het moest geloven. Sederd het bezoek, dat Jefus Christus ons in vorige dagen gegeven heeft, kende deze man verfcheidene der Jongeren, die Hem toen verzelden, by naeme en van aengezicht; en hy wist my ronduit te zeggen, dat hy Simon Pe-  Ïl6 -JERUSCHA AEN ABISAG» Petrus dien yverigften en Joannes dien ger liefdften vriend van Jefus gezien had. O almagtige God! wat zal 'er van ons wor-% den, wanneer zelfs déze uitverkorenen, deze znilen van den nieuwen Tempel worden weggerukt? wanneer zelfs deze geen rust meer hebben in Jerufalem? De Meffias zeide toch eens zelve tot my: „ Het heil komt uit de ,, Joden! Wy aénbidden 't geen wy weten; „ en is niet Jerufalem de woonftede des groo„ ten Konings? (*)" Zeg eens, hoe zullen wy ons troosten by deze treurige uitzichten voor zyn Ryk? Myn buurman zeide, dat zy zoo ernftig , zoo ftil en met zoo verhaesse fchreden door Siehar gegaen waren, zonder iemand te groeten, — dat hy het niet durfde wagen hen aentefpreken. , C*) JOANNES IV, 22. MATTHEUS V, 35. XXI.  12/ XXI. De Weduw abisag in Samaria aen nu is alle vyandfehap uit de harten, —* alle haet der Joden tegen ons, der Samaritaenen tegen hen! „ ü harten vereenigende »* Jo (*} Zie t, petrus i, 8.  abisag aen jeruscha. 129 sa Jefus Christus! hoe heerlyk zal het zyn in „ uw Ryk!" Vergeef deze uitvloeijingen van myn voile ziel. De bode dringt my, fpoed te maken, om voor het fluiten der poort op weg te zyn. Wanneer ze allen byeenwaren, ftond Simon Petrus op,5 verhaelde ons de gefchicdeöis van den Pinksterdag, en eindigde met deze woorden : ,, Joannes gaf allen boetvaerdigen „ den waterdoop tot een onderpand op den „ Meshas Jefus; maer Jefus de Mesfias geeft „ allen gelovigen den doop met den Heiku „ gen Geest en hemelsch vuur." Allen baden wy, en zeiden; „ Heere! ver>>, fterk ons geloof'!" Toen baden de beide Apostelen des Heeren , dat wy de gaven van den Heiligen Geest deelachtig mogten worden. — O! welk een gebed des alvermogenden geloofs was het, 'twelk deze Godsmannen uitboezemden! Daerop moesten wy allen beurtlings voor den Heere nedcrkmelen; zy lagen ons de handen op het hoofd, — en — de kracht des Heeren kwam over óns! Onuitlpreeklyk heilzaeme en zaligende Genadegaven zyn ouder allen uitgedeeld, binden oïize harten op nieuw nog naeuwer te faemen, en maken ons voor elkander onontbcerlyk als leden van één lichaem. In het vervolg fchryve ik u wel nader over het gebruik dier gaven. — Ik, voormy, gevoelde terftond een aendrift, om ieder bekommerd hart te troosten, en te verlleiken in 't geloof; vu. deel. I i;„  J30 abisag aen jeruscha. ik zag, als in den geest, nae zulke menfehen om, en dorstte 'er nae, om hen te verkwikken. Hieruit bedrite ik , dat deze de gave is, welke dé alwyze Heer der Gemeente my in 't byzonder heeft toegefchikt. Nu wil ik eindigen en den bode wegzenden, maer zal terftond voortgaen, met aen u te fchryven, en het overige overmorgen met den gewoonen bode, of misfcliien door eenen ,die de Gezanten des Heeren tehuiswaert geleiden zal, aen u toezenden. XXII. abisag aen jeruscha. (in vervolg.) (Ziet als voren Handelingen VIII, 17.) Ook nu kan ik u niet zoo omftandig fchryven, als ik wel wenschte. Ook voor ditmael Hechts het wezenlykfte, en ik moet my te vrede ftellen met de hope, of dat gy eens herwaert by my komt, of dat eene myner naeste vrienden nae u toe gaet. Ik  ABISAG AEN JERUSCHA. 1^1 Ik vergat in mynen vorigen, u te rverhalen, hoe Joannes eenigen onzer, die reeds by my waren, ontroerde. By het verwelkomen had elk hem den broederlyken of zusterlyken kusch gegeven. Toen kwam de knecht van Abner, een eenigzins ruuw maer fchrander mensch, ik weet niet uit welk een vlek van ons Land afkomlrig, en tiad toe, om Joannes te kusfchen. Joannes zag hem fterk aen, kuschte hem tweemaelen, en, terwyl ik zag, dat hem, Joannes namelyk , de traenen in de oogen kwamen, bleet hy hem eenigen tyd met een zegenend gelaet aenzictt. Allen hadden hier aendacht op. Naderhand, by eene betere gelegenheit, vroeg ik Joannes zclven nae de reden. ,, Deze knecht (zeide die) is die man „ van Endor, welke allerergst fchold, toen „ wy met onzen Heer in het vlek om huisves- ting vroegen, en over wien toen myn toorn „ het allermeest ontbrandde: Ach ! hy ware s, lang door onze wraekzucht omgekomen, in„. dien de Heere my en mynen broeder, die „ juist op dezen.meest vergramd was, had la„ ten begaen, en onzen wensen had ingevolgd!" Maer nu moet myn verhael u ook het bittere en niet Hechts het zoete melden. O! lieve Jerafcha! het fchynt, dat ook wy geene volkomene vreugde in deze werelt moeten verwachten, voor dat onze Heere komt. I a Wy  13*2 ABISAG AEN JERUSCHA. Wy vernemen, dat de gramfehap der Joödfcfife Yveraers tegen de Gemeente op nieuw in vlam geraekt is, omdat de blyde boodfehap met zoo veel liefde, wclwillendheit en werkzaem geloof ondier ons, Samaritaenen , uitgebreid is geworden. Evenwel laten zich de Apostelen des Heeren, in liefde, in yver, in kloekmoedigheit en ftandvastiglieit niet in 't minfte ftooren. Men verhaelt van Saul den Tarfer op nieuw vreeslyke dingen. Maer — „ wanneer de menfehen woeden, wordt de „ Heere verheerlykt, en ook, wanneer zy ,, voortvaren in het woeden, blyft Hy (leeds ,, toegerust." Ik voor my ben tot alles bereid ; cn waerom zouden we niet? daer we zoo voortretlyke voorbeelden voor ons hebben in de verdrevene zusters , welke wy herbergen. Eene van haer, een dochter uit een aenzienlyk Huis, heeft ons haere gefchiedenis verhaeld, — — die inderdaed verbazende is! Maer, eer ik eindige, moet ik u nog iets verhalen van eenen anderen aert, doch dat ook verbazende is. Het betreft Simon den tovenaer (_ *). XXIII. (*) Rehalven het nmftandig verhael, dat AMfag hier aen haere vriendin liet volgen, verhaelt ook philo dit zelfde voorval aen zynen vriend, hveiuvel geven wy dit eene noch het andere verhael, maer verkiezen de voordrast dier ge. beurdienis, zoo als die door eenen geleerden Samaiitaen, een der Oudltsn van de Gemeente, is opgetekend.  153 XXIII. ïets van simon maoos met simon petrus. (Ziet Handelingen VIII, 18 — 24.) J^Tadat de zoo Joodfche als Samaritaen,, fche mannen en vrouwen , die als Leerlingen „ en toehoorders in de groote zael der weduwe „ Abifag vergaderd geweest waren, waren „ vertrokken, en 'er niemand by die Gast„ vrouw, zoo men meende, over was, dan ,, haer Broeder, nevens Philippus, Timon, en „ de twee Gezanten van Jerufalem, Petrus en ,, Joannes, met de zeven Oudften, die voor de „ nieuwe Gemeente van Samaria verkoren en „ ingezegend waren, — toen werd men on„ verwacht gewaer, dat ook Simon Magos daer „ nog gebleven was." „ Abednego, die yverige en dien vcrootmoe„ digde aenkomeling, berichtte naderhand, dat „ Simon ook hem vriendlyk gewenkt had, om „ daer nog te blyven, maer dat hy van zyn ,, kant dit ftoutmocdiglyk geweigerd had, en was weggegaen." I 3 ■>■> Men  £34 iets van simon m a g o s „ Met eene kruipende laegheit en vleiè'ry kwam Simon Magos nader by de andere, en „ keerde zich byzonder tot Simon Petrus, voor wien hy ftaen bleef in zyne prachtige klee»» ding ; (want hy had voor ditmael zyn prach„ tigst kleed aengedaen, om nae de Vergade» », ring te gaen,' terwyl hy in dit en andere ?, dingen zeer ongclyk, wispeltuurig en veran„ derlyk te werk ging. Tans was het, als of „ men eenen trotfchen Vorst by eenen armen „ Visfcher zag ftaen.) en nu viel het volgende „ gefprek voor:" simon magos. Ik ben verbaesd over de •kracht uwer handen, en dat ook my het vermogen gegeven is, om met vreemde taelen te fpreken. Zoo kan de eer van den Naem Jefus ten fpoedigften worden uitgebreid, en ook gy verdient, grootlyks geëerd te worden en -allerwegen gelukkig te zyn. Het betekent weimig„ 't geen ik u kan toebrengen, wanneer gy ook my verwaerdigde, dat ik cc magt ontving, om iemand, dien ik de handen zal opleggen, ook den Heiligen Geest te doen ontvan- gen. Terwyl ik al myn roem ter eere van Jefus en zynen Gezant, Philippus, gewillig hebbe opgeofferd, hope ik niet geheel onwaerdig te ■ zyn , dat dit myn verzoek voldaen worde. Ik biede u voor deze gunst, voor dit vermogen, drie talenten. simon petrus, wien het bloed in 't etengezicht vloog (terwyl ook alle de acnwezcndeii rood of bleek werden van aendoening over den fchucm-  met simon petrus. 135 fchaemleloozen man:) Uw geld gae met u ten verderve, omdat gy meent, dat men met geld in de gaven ven God handelt! Gy hebt noch deel noch gemeenfehap aen de Leere van den Mesfias; want uw hart is niet recht voor God! Ik rade u; doe boete voor uwe boosheit, en bid God, of u misfchien deze vallen e trek van uw hart vergeven mogt worden. Ik zie wel , dat de kracht der vredcleere uw vergald hart niet gereinigd heeft, en dat de ongcrechtighcit nog diep in uwe ziel geworteld zit. simon magos, te rug tredende en verbleekt (ook was het voor ons allen, als of hy zoo op de plaets dood zou nedervallen ; zoo Godlyk krachtig was de tael van Petrus:) Bid gy voor my den Heere , dat my niets overkome van \ geen gy gezegd hebt. ,, Hy wilde nu, in de vreemde tael, die hy te voren had beginnen te fpreken, toen men hem de handen oplag, nog iets voortbrengen, maer met het derde woord ftuitte hy reeds, en bracht niets voor den dag. Elk zweeg, hy boog zich, en vertrok in onbefchryflyke verwarring en fchaemte." I 4 XXIV.  13* XXIV. iets uit cle brieven van puil Cv (Vergelykt i. Corintlun xii, 7—13.)- eeds Vertoonen zich onder ons de fchoonfte vruchten der onder ons verdeelde gaven des levens van Jefus Christus. Ie-, der onzer heeft zekere Geestesgaven, waer door hy nuttig zyn kan. De eene heeft de gave der fchranderheit (in 't beduur van zaken) en een ander de gave van byzonderc kundigheden , (of wetenfchappen). In den grond echter is het al dezelfde Geest. Zoo ook bezit de eene een byzondere mate van ftandvastigrheit en kloekmoedigheid de andere heeft de gave, om kranken te genezen en andere foortgclyke tekenen te doen. De eene heeft Inblazingen; een ander bezit het vermogen, om den innerlyken ftaet der menfehen te ontdekt ken; weder eene andere de gave, om in verfcheidene vreemde taelen te fpreeken, of de voorftellen der geenen, die in een vreemde tael fpieken, te vertolken — maer alle deze zoo  iets uit de brieven van philo. 13? zoo veelerleië gaven werkt één en de zelfde Geest, die dezelve in die verfcheidenheit mededeelt. Gelyk nu in een menschlyk lichaem veelerleië leden zyn, welke echter met malkander, aen 't lichaem vereenigd, één geheel uitmaken, zoo is het ook met het lichaem van Christus; want wy zyn allen door onzen doop en onze liefdemaeltyden zoo verbonden, dat we gelyk als één lichaem en ééne ziel zyn. Wie kan onzen rykdom, onze, zaligheit, ons geluk genoeg pryzen! Hoe konnen wy God en den Vader van Jefus Christus ooit genoeg danken yoor zyne onuitfpreeklyke gave! XXV. Uit het dagboek der twaelp apostelen. (Zie Handelingen VIII, 25.) m JL~ oen vertrokken Simon Petrus en Joannes weder van Samaria, na dat zy onder veele traenen affcheid genomen hadden van de gelovigen in Samaria en de vlugtelingen uit Jerufalem, zoo mannen als vrouwen, waer van I 5 veele  I38 UIT HET DAGBOEK DER APOSTELEN. veele hen uitgeleidden, en zy bezochten met onvermoeide vlyt alle de fteden en vlekken, die zy zoo op den weg als ter rechter en ter linkerzyde aentroffen, verkondigden de blyde boodfchap, verfterkten de gelovigen, die reeds aengenomen waren, en lagen hen de handen op, dat ook deze den Heiligen Geest ontvingen; en zy werden zelve niet iveinig gefterkt en verheugd in den Heere, door te zien, tot welke vermeerdering van des Heeren Gemeente dë vervolging der Gelovigen aenleiding gaf, ook welke vruchten de arbeid der broeders Philippus , Timon en andere had voortgebracht, overal, waer zy kwamen. Zy reisden door de fteden en vlekken Thebes, Thirza en Sichem, waer zy by uitftek veel genoegen fmaekten, en veel zegen achterlieten by de Gemeente ten huize der weduwe Jerufcha, waer aen de Heere zich allereerst geopenbaerd had. — Wyders trokken zy door Akrabim, Lebone, Geba, Silo, Gofna, Bethel, Gazer, Bethaven, Michmas, Beeroth, Gabaon, Ajalon, Gabaa, Rama, en Anathot. Zy bevonden, alle de gedoopten te faemen gerekend, buiten de verdrevenen , dat de Gemeente met drieduizend vermeerderd was. De klagten wegens het aengroeiën der vyanden en den angst, dien de alzins geduchte verfpieder Saul de Tariér verwekte, beantwoordden zy, met hen het voorbeeld des Heeren vlytig voorteftellcn , en zyn gezegde diep inteprenten: „ Wie my wil navolgen, neme ook zyn kruis op zich." XXVI.  l3j> XXVI. De Weduw abisag met haeren broeder, en philippus, op eenen avond, eer de Gemeente byeen kwam, Abisag haelt de rolle der Profeeten voor den dag, en legt die op tafel: Zie eens, Philippus.' welken kostlyken fchat ik hier hebbe! broeder. De Profeeten. philippus. Ik love God daer voor met u. Het is zoo, gelyk ik gisteren in de vergadering zeide: De Samaritaenen misfen 'er veel door, dat zy de Schriften der Profeeten verwerpen en niet kennen. Deze tekenen ons, 't zy rechtftreeks of van ter zyden, de fchets van den Mesfias en zyn Ryk zeer uitmuntende. Onze Heer moet ook altyd daer heen gewezen hebben; dikwyls hebbe ik dit zelve gehoord. De Schriften van Mofes en de Profeeten zyn door ons Voik door geheel de werelt henengevoerd, en hier en daer valt nog wel eens een zaedje in goeden grond. abisag. Die Beihaniër, de neef van Lazarus , heeft ze my gefchonken. God vergel do het  S4° ABISAG met haeren het hem! Hy had die geborgen by de 'vlugt, en zyn buurman had juist ook een affchrift; „ dus fjzeide hy) hebben wy aen één af„ fchrift te faemen genoeg, en ze is van meer „ belang voor u en uwe medeburgeren. " Dus drong hy 'er op, dat ik de rol zou houden. God vergelde het hem ! haer broeder doet de rol los, ontrolt die, en juist valt hem profeet Jefaia in 't oog. philippus. Lees ons de plaets, die gy voor u opengeflagen hebt. Daer is nog een uur toe, eer de Vergadering begint. Indien ik u kan helpen, zal ik dit met vreugde doen. broeder begint te lezen : ( * ) „ Ziet, gezegend zy myn Knecht!" philippus. Ook Israël heet de Knecht van God; maergy zult weldra begrypen, welken knecht van God de Profeet meent. B. vervolgt: „ Verheven en groot geacht en zeer verhoogd ! i „ Gelyk veele voor hem te rug deinsden van ontzetr.ng; » — Zoo ongelteld, meer dan ooit ky iemand, was zyn gelaet, „ En zyne gelhlte meer dan by menfchenkinderen. philippus. Gy had hem op Gabbatha voor Pilatus moeten zien ftaen! b. Dat verhaelde gy gisteren; ik maelde den C • ) j e s a i a h LH , 13 — 15. en LUI. volgens de vertaling van lowih,  broeder en philippus. 14! den halven nacht daerover in den droom. Hy leest voort : „ Zoo zal hy veele Natiën befprengen. philippus. Dat willen wy hopen. b. vervolgt: „ Voor hem zullen Koningen hunnen mond fluiten; „ Want't geen hen nimmer gezegd was, zullen zyzicn; „ En 't geen ze nooit gehoord hadden, zullen ze vee nemen. alle drie. Ja amen! daer op hopen wy! b. leest y/yders het volgende Hoofd/luk: „ Wie gelooft onze verzekering? En de arm van Jehovah ,• wien is die opertbaer? „ Want Hy fchiet op, als een ryske onder hunne oogen; „ En als een wortel uit het dorre aerdryk; „ Schoonheit had Hy niet, noch waerdigheit, dat wy nae Hem zagen, „ En geen aenzien , dat wy Hem lief kreegen. ,, De verachtfte en onwaerdigfte onder de mannen; ,, Jammervol en gemeenzaein met kommer, „ Gelyk eenen, die zyn aengezicht voor ons verbergt,' „ Zoo veracht was Hy, en wy achtten ,Hem niet. ,, Voorwaer onze krankheden droeg Hy, „ En onze jammeren laedde Hy op zich; „ Echter hielden wy Hem voor eenen geftraften Van God geflagenen en gemartelden." philippus. Ik zag en hoorde by honderden der geenen, die eerst den laetften dag van Hem afvielen , zeggen : ,, Hy moet een „ valfche Mesfias zyn, anders kon God Hem „ zoo niet verlaten. De ftraf van God is ont„ zachlyk over Hem; Hy moet een doortrapte „ verleider zyn geweest." s.  Ufi ABISAG MET HAÈREfJ b. leest weder: „ Maer Hy was gewond om 0112e overtredingen ^ „ Veiflagen om onze misdaden; De ftraf, die ons vrede brengt, kwam over Hetn> „ En dior zyne builen zyn wy genezen. Wy allen Kepen dolende, gelyk fchaepen, „ Wandeltrede ieder zyn eigen prd; s» Munt Jehovah wierp op Hem onzer aller zonden; „ Meu drong H. m , cn Hy kon zich verantwoorden, docb deed zyn' mond niet open. ,. Gelyk het lam , dat men ter flagtinge leidt, „ En irelyk het fchaep voor deszelfs fcheerder „ Verdomt, zoo deed Hy zynen mond niet open. ALLE DRIE zagen ze hier elkander aen, zich hierby de omftandigheden crinnerende, welke Philippus hen daegs te voren van den zwygenden Jefus en van zyn geduld onder alle fmarlen verhaeld had. „ Door een grouwzaeru oordeel werd Hy weggerukt, „ En zyn leven, wie zou dit getuigen? ,, Want Hy werd afgefneden uit het land der levenden,' Om de zonde mynes Volks weri Hy dood gefiagen. „ Men beftemt hem een graf' hy de misdadigen, ,, Doch by den ryken was zyn grafflede. philippus. Hy zou met de kwaeddoenders op de hoofdfchedelplaets begraven zyn geworden; maer twee vermogende zyner Leerlingen beyverden zich, Hem eer aentedoen, en Hy werd in de nieuwe grafplaets van den Raadsheer Jofeph bygezet. B. leest voort: ,, Hoewel Hy geen onrecht gedacn heeft, „ En geen bedrog in zynen mond geweest is, „Be-  broeder en philippus I43 Behaegde het nochtans Jehovah, Hem door fmart te verbryzelen. „ Wanneer Hy nu zyn ziel als een fchuldoffer daerftelt, ,, Zal Hy kinderen zien j die lang leven. abisag. Gelukkig zyn wy, dat ook wy Hem tot kinderen worden toegerekend. Schoon wy ook ftierven, wy zouden leven in zyn Ryk tot in eeuwigheit. b. vervolgt: „ En Jehovah's wil zal door Hem gefchieden. „ Van het lyden zyner ziele zal Hy vruchten zien, ea zich daer aen verzadigen. „ Door zyne kennis zal myn Knecht veele hunner recht- vaerdig maken; a, Want Hy zal de ftfafien hunner zonden dragen ; „ Daerom zal ik Hem ook veelen ten erfdeel geven , „ En magtige Volken zal Hy als een buit deelen ; Omdat Hy zyn ziel uitftortte in den dood, „ En by de overtrederen geteld is geworden. philippus. Ik vergete het in myn ganfche leven niet, hoe yverig de zoon van mynen Huisheer my vooruit liep nae de poort, en in 't voorbygaan tot my zeide : „ Men „ voert drie erge booswichten te gelyk nae „ buiten." Maer Hy, onze Jefus, bad gelyk Mofes: ,, Delg my uit uw boek, en laet dit „ zondige Volk voor U leven!" (* ) en aen het kruis zeide Hy : ,, Vader! vergeef het „ hen, want zy weten niet, wat ze doen! (i) j broe- (') exodus XXXII, 31. Cf) lu kas XXI11, 34.  Ï44 abisag MET HA EREN broeder. Zie, juist daer van fpreken de volgende regelen nog: En Hy veeier zonden dtoeg. „ En voor de overtredercn bad'" philippus. Gedenkt des woords: „ Hij zal Natiën ontzondigen met zyn bloed," en bidt, dat de blyde boodfchap fcbielyk voort- loqpe door de geheele werelt. X X V T ï.  xxvii. zegeprael dèr waerheit, Of Gedeelte eener redevoeringe van Rabbi moses ben gad in St... Rabbi Mofes hield een afzonderlyk fchool met uitgelezene jonge bcfnedene Samaritaenen , waerby zich ook foms beimiyk ^en paef onbefneoene Krygsbevelhebbers vervoegde. Hy had! een wydloopige briefwisfeling van rondsomme, en verfchaft» zieh daerdoor met de uiterfte vlyt berichten van alle omtbr;digheden , welke de Leer van den Mesfias betroffen , dacht dezelve zeer ernstig na, en deed, na het voorlezen van het hoofdzaeklyke zyner briefwisfeiinge, óver die omftandigheden eene redevoering voor deze vergadeting van jonge Israëlitifche 9n Heidenfche D ftkcrs, Het was op den derden dag van het Pinkfterfeest ( of feest der wetgevinge) dat hy die redevoering hield, waervan ik tl seh gedeelte mededeele: w „ U~dy zegepraeldert door den HeiHgeri Geest; zy overwonnen de hinderpaelen voor t, het Ryk van God in zieh zelvcn en ande„ ren door de zegepralende kracht van den t, Meslias, welke hen beloofd was." VJli deel. K Dé  1^6 ZEGEPRAEL DER WAERHEIT. De Inwoonders van Samaria komen in onze laetfte berichten voor als overwonnenen door de zegepralende kracht der waerheit en van den Geest des Heeren. Zy waren te voren overwonnen van de toverkracht der dwalinge, maer ook hy, die te voren hunnen geest veroverde, is veroverd; ook Simon de tovenaer, hun Verleider, volgt, als ' een overwonnene door de kracht der blyde boodfehap, den verkondiger dier blyde boodfchap Philippus. Eindlyk werden zy ook zelve, door de oplegging der handen van de Gezanten des Heeren met de allesoverwinnende kracht bezield. „ Dit nu erinnert ors de gefchiedenis van „ den Geest van t 'hristus, van deszelfs eerfte „ uitftorting af tot op heden." Dit vordert van ons, dat wy derwaert te rugge zien. Altoos by alle verfcheidenheit de zelfde! altoos by alle de meenigvuldige verwisfclingen in 't wezenlyke de zelfde gefchiedenis! Te weten, de kracht van Mesfias, de Geest des Heeren, overwon de hindernisfen, en elke overwonnene, die zich met oprecht geloof voor de voeten van den Overwinnaer, welke in den Hemel leeft, nederbuigt, wordt zelve uitgerust met de zelfde kracht ter overwinninge van alles, wat zyner zaligheit zou konnen hinderen. Zoo gaet het, zoo ging het federd de eerfte vervulling der laetfte woorden van Jefus Chris-, tus, toen Hy van hier fcheidde: „ Gy zult „ ver-  zegeprael der waerhèit. 14? «,, vervuld worden met de kracht van den Hei- ligen Geest, om myne getuigen te zyn tot „ aen de einden dér acrde." Mannen! Broederen! doorwandelt met my de reeks der zegepraelen van den Godlyken Geest, de ryé'n der vervullingen met dien Godlyken Geest, welke wy het geluk hadden te weten te komen, en zegt: „ Kan ook éeripa- leis van een zegepralende-ra Overwinnaer be„ hangen zyn met afbeeldingen van meer t,, en grootere zegepraelen, dan deze Tempel „ Gods — ik raeene deze gefchiedenis — nu „ reeds tot op heden vervuld is met zegeteke„ nen en beelden der Godlyke kracht van i,, den Geest?" (a) Hoe fterk was in geheel Jerufalem het Vooroordeel: ,, De zaek des Nazare„ ners is geheel vervallen, verloren, eene ge„ heel vergeten cn vergetenswaerdige zaek!" Maer hoe overwint de in alle taelen fprekende heerlykheit des Geestes van Christus dit vooroordeel plotshng , hecrlyk en volkomen! ( b ) Hoe fterk bromde de spot ge est' met die verfoeilyke Iastertael: „ Zy zyn vol „ zoeten wyns! " en hoe zeer werd zyne fchande blootgeftcld door de nuchtere en manlyke redevoering van den geestvolleu Petrus! (c) Hoe lang verzetteden zich het ongeloof , deydele waen, zinlykheit en zonde, ook der verftandigen, tegen de Heerfchappy van den Gekruifigden Heer! Maer op éenmael onderwierp Gods Geest drieduizend aen zyn verK a Bio-  145 zegeprael der waerheit. mogen, door die kracht, waer door Hy alles aen zich onderwerpen kan. (d) En hoe kloekmoedige overwinnaers werden de overwonnenen; zy overwonnen menfehenvreze; want zy lieten zichdoopen; zy overwonnen haet, trotschheit, nyd en gierigheit, want zy werden allen één hart, één ziel en hadden alle goederen gemeen. Zy overwonnen de minachting der ongelovigen ; want daer kwam vreze over alle zielen, cn zy vonden] genegenheit by al het Volk. (e) Hoe veel vermag eene aen geborene ellende! maer hoe krachtig, overwint Petrus echter de ellende van den kreupelgeborenen door het vermogen van den Gekruifigden ! (O Hoe woedt de vergadering der moordenaers van ciiristus tegen zyne Gezanten, en hoe overwint haer de onbewimpelde reden van den Geestvollen Petrus, zelfs zoo , dat ze verdomden en verbysterd werden. (g) Hoe kampt de christengemeente met vreze in het gebed. Maer hoe zegepraelde zy met den Geest des ge-' beds, en werd op nieuw vervuld met den Geest; op nieuw werd de vergaderplaets ontzachlyk bewogen! (h) De geest der huichelary en leugentaal in Ananias en Sapphira dreigt de Gemeente met inwendig bederf. Maer hoe zege-  zegeprael eer waerheit. I49 gepraelt de hartenkennende en hartenooixleelende kracht van den Heiligen Geest door Petrus ! (i) Hoe veele waren degekluisterden, gefolterden, ge weldadig beheerschten door onreine geesten! Maar hoe volkomen geneest, verlost en ontkluistcrt de heilzaeme kracht des Geestes die allen, door Petrus en alle de Apostelen, door Stephanus Cn Philippus! (k) De gezanten des h e e r e n WOl*- dcn geboeid , gekerkerd , fcherp bewaekt; — maer de Engel zyner kracht fpot met boeien, grendelen, kerkerdeuren en wacht! (O De fynste twistgeesten ltcl- len zich in 't harnas van fpitsvinnigheit tegen den leerling van Christus, stephanus. Maer Triumf! Niemand kan zyne wysheit wederftaen! (m) Hoe ontgloeit de woede der helle tegen den heiligen! Maer Triumf! Niemand kon den hemelglans op zyn gelaet verduisteren! (n) De boosheit tracht de liefde in Stephanus te overwinnen door haer geweld. Maer Triumf! De Geest der liefde voor zyne vyanden zegepraelt nog in den biddend fterven.. den Stephanus! (o) Hoe vervolgen zy de gelovigen ! Maer Triumf! Het Euangelie wordt daer door flechts te meer verheerlykt! (p) Hoe zeer waren Samaria's Inwoonders K 3 door  15° ZEGEPRAEL DER WAERHEIT. door simon verleid! Maer Triumf! De Geest der zegeprael, de Geest der ftcrkte, de Geest des geloofs cn der liefde werd hen ten deel! De Apostelen komen, bidden, leggen ben de banden op, en de Heilige Geest daelt op deze Samaritaenen , gelyk weleer op de eerstgelovigen te Jerufalem! Zy konden zich nu de woorden van Jefus erinncren: „ Joau„ nes doopte met water; maer gy zult met den „ Heiligen Geest, met vuur en kracht uit den „ Hemel gedoopt worden!" — , Zoo volgde de eene uitftorting van den Heiligen Geest op de andere! Zoo was het zegeprael op zegeprael, toerusting by toerusting, voor de zake der waerheit! Ook wy zullen zegepralen door den zelfden Godlyken Geest; ook wy zullen de hinderpalen voor het Ryk van God overwinnen; met de zelfde Godlyke kracht van zegeprael. Die moeten wy hebben, - die konnen wy hebben, — die zullen wy hebben! r>e ZEGEPRAEL DER WAERHEITj Amen ! XXVIII,  XXVIII. abasza, Kroonfchatmeester van Candacc, de Koningin van het Jfrikaensch ALthiopicn, op een kamer in zyn herberg te Jerufalem. jEEy doet, knielende, met het aengezicht nae den tempel gericht, nadat hy zyn reisgoederen ingepakt had, en alles tot de terugreize gereed was, dit gebed : ,, jehovaii! ik danke U, voor al het „ goede, wat myn lichaem en myn ziel hier „ genoten hebben; en ik bidde U, vergeef „ uwen dienaei de bittere klaegtael! Nog is „ myn verlangen nae uw licht en uw heil „ niet voldaen! Ik verlate uwe heilige ftad, „ maer zag geenen uwer^ Profeeten, brenge „ mynen fmachtende broederen geenen troost „ te huis. O Heere! Ik wachte 'op uw heil! „ uw woord zal een licht voor myne voeten „ zyn op mynen weg, en in uwe wet wil ik „ my oefenen dag en nacht. Daer ftaet ge„ fchreven: Uw Huis zal een bedehuis aller „ Volken heeten. Ik hebbe gebeden in uwen K 4 „ hei-  ÏSa ABASZA BIDDENDE. «heiligen Tempel, o Heere! Gy zult my 85 geven naer de bede van. myn hart. Neem, zo £y wilr, den overvloed, Neem weg alle aerdfcbe fchatten! Eaet my (lécljp^ 't geen ik weten moet» Door uw genaê bevatten. Geef my Hechts wysheit en verfland, Om U, o god Mn Uw' gezant Bi En om my zelv' te kennen, Breng my tot waer geloof en deugd, Zoo zal ifc , in uw heil verheugd , My aen uw' dienst gewinnen. A M E Ni rtu ontfluit hy de kamer. Een bediende komt hem zeggen, dat alles tot de reize gereed is: hy geeft dezen de heilige rotte over,' hem bevelende, dieniet weg te pakken, maer ros in den wagen neder te leggen; en, affcheid van den huiswaerd met de zynen genomen hebbende, verreist hy met zyn gevolg-" Terwyl hy op den wagen flapt, komen de te rug gekeerde Apostelen, Petrus en Joannes, zeer vermoeid en verreisd, met hunne wandclftaven in de hand daer voorby. Zy groeten hem zoo vriendlyk en met zoo veel ernst, dat hy tot aen de poort toe fteeds twyfelde , of hy ook te rug keeren en navrage doen wilde nae deze luiden, terwyl hy hen tot aen het huis, daer zy ingingen, nakeek. Want van de Apostelen van Jefus Christuswist hy niets. Men had hem in zyn herberg een party ongcrymde dingen van de zaek van Jefus en die zyner aenhangers verhaeld, en daer  abasza biddend £. I53 ' daer van gefproken als van eenen te fchande geworden cn nu uit Jerufalem verdrevenen hoop volks, en men had wel opgepast en zorg gedragen, dat hem, van zyne komst tot op zyn vertrek, niemand iets anders deed gewaer worden ; want de lieden van den huize, waer by hy huisvestte,waren hevige Pharifeè'rs,zy trok-» ken daer en boven groote voordeden van dezen moorfchen heer, en Avenschten, dat hyvan jaer tot jaer weder by hen kwam. Dus dan kon Abasza niet belluiten, om weder te rug te keeren, maer vervolgde zynen weg. XXIX, philippus met eenen engel, in Samaria, ten huize der weduwe Abifag, , in zyne kamer. (Ziet Handelingen VIII, 26.) jE.mi.iP pus biddende, na een hartelyke' dankzegging voor den zegen in Samaria: Leid alle myne treden tot uwe eer; uw goede Engel geleidde my op eene effene bane! Amen! K 5 EEN  Z54 philippus met eenen engel. een engel. PhilippUS ! philippus. Heer! hier ben ik! uw knecht hoort. engel. De Heere zendt my, om tot u te zeggen: „ ftae op en gae zuidwaert langs den weg, die van Jerufalem nae Gaza loopt, dien „ weg, die door de woeftyne gaet. " philippus. Ik doe, zoo als gy gezegd hebt. De engel verdwynt, en philippus maekt zich reisyaerdig, neemt in Abifags huis affcheid, en beveelt haer de broederen te groeten , hen allen der Genade des Heeren aenbavelende. XXX. twee jongelingen, in Bethfora in de Stam van Juda, met hunne moeder. (Ziet Mandelingen VIII, 27 — 39.) X^e oudste. Hoor, moeder! welk eene vreemde gebeurdtenis wy gezien en gehoord hebben, zonder dat men ons gewaer werd. Op den weg, die door de woeftyn nae Gaza loopt, von-  TWEE JONGELINGEN OIZ. 155 vonden wy eenen vrooraen man ftaen, even als of hy nae iets wachtte. Straks daerna kwam 'gr een prachtige reiswagen, op welken eene Moorfche Jodengenoot der gerechtigheit zat, — terwyl de voorryder en bagagie reeds vooruit waren. Wy waren digt by den Joodïchen man, toen wy iets hoorden, even alsof iemand met hem fprak ; cn echter was hy geheel alleen. Terftond daerop liep hy zeer digt by den wagen, en wyders ongemerkt een poos tyds naest den hmgzaem .rydenden wagen voort. Wy werden by uitftek nieuwsgierig, wat daer van komen zou, en wenkten elkau» der, om geheel ftil agter na te fluipen. moeder. Maer was u dit wel mogclyk ? jongeling. O ja! daer was anders geen mensch op den weg, en zyn volk was altemael vooruit; terwyl de heer en de Joodfche man geheel aendacht waren voor zich zeiven, de jongste. Toen hoorden wy den heer- duidlyk overluid lezen: „ Men drong „ Hem, en Hy kon zich verantwoorden; doch „ deed zynen mond niet open. Gelyk een lam., „ dat men ter flagtinge leidt; — en gelyk een „ fchaep voor deszelfs fcheerder veritomt; —■ zoo deed Hy zynen mond niet open. Door ,, een grouwzaem oordeel werd Hy weggerukt; „ en zyn leven, wie zou 'dit getuigen ? „ want Hy werd afgefneden uit het Land der „ levenden; om de zonde mynes Volks werd «,, Hy dood gellagen." Toen vroeg de Joodfche man aen den Moor-  15<ï twee jongelingen Moorfchen heer, of hy ook verftond, wat hy las? maer deze zeide : „ Hoe zoude ik het „ verftaen, wanneer my niemand daer in ge„ leidt? Ikbidde ü, zet u by my." De wagen hield ftil, en de man klom by hem in den wagen toen begcn de man te verklaren. de oudste jongeling. Neen, de Heer zeide nog eerst tegen hem: „ Ik bidde „ u, van wien zegt de Profeet dit, van zich „ zeiven of van iemand anders." Toen begon de man te verklaren. de jongste. Ja, toen begon hy hem de gefchiedenis van Jefus den Nazarener, te verhalen. de oudste. O moeder! wy moesten fchreiè'n als kinderen; Vader had ons die geheel anders verhield; en die is evenwel al dikwyls in Jerufalem geweest. Hy had ons die juister moeten verhalen. moeder, (zuchtende.) Ja, uw vader! maer verhael voort. de jongste. De gefchiedenis van Jefus zal ik u naderhand wel eens omftandig verhalen; maer luister hier Hechts na: het hoofdzaeklyke kwam daerop uit; dat de Gekruifigde Jefus is opgeftaen, nu in den Hemel is, en eens wederkomt. Cod heeft Hem verhoogd tot eenen Mesfias en Heere en Rechter over de geheele Werelt. Intusfchen, tot dat Hy wederkomt, moeten a'le Volken de blyde boodfehap hooren,' en konnen vergeving van zonden cn den Heiligen Geest ontvangen , wanneer zy zich la.  MET HUNNE MOEDER. Ig? laten doopen in den Naem van Jefus den Christus. Nu betuigde de beer een groote vreugde, dankte den man en bad zeer hartlyk. Als zy naby ons vlek kwamen, zag de moor terftond onze groote bron, en zeide tot den Joodfcben man: „Zie, bier is immers water! „ wat belet my , dat ik niet gedoopt zou wor„ den?" De man antwoordde: „ Ja zeer „ gaern!" de oudste. Hy zeide eerst: „ Indien „ gy van ganfcher harten gelooft, zoo mag het „ gefchiedcn." de jongste. Ja, dit zeide hy, en toen antwoordde de heer luidop en vol blydfchap: „ Ik gelove , dat Jefus is de Christus, de „ Zoon des levenden Gods!" Daerop deed hy den wagen ftilhoudcn ; zy klommen af, en de Joodfche man geleidde den moorfchen Heer liefderyk by de hand nae het water. Wy zagen toe. moeder. En hy heeft hem gedoopt! Dit is dan de gehcele gefchiedenis. Zou nu uw vader niet wederom zeggen: „ Is dit het nu al?" de oudste. Hebt geduld! het byzonderfte komt nog. moeder. Wat dan ? de jongste. Wanneer hy uit het water kwam, en aenbad, zie, moeder! toen was het, als of 'er een licht uit den Hemel op zyn hoofd daelde; en 't was voor ons, als of wy op den weg nederzegen, ja als of God zelve tegen- woor-  I58 twee jongelingen eflZi woordig ware. Terftond begon de Moor ine? eene ongemccne vlugbeit allerleië Ioffpraekeri aen God uitteboezemen (*). Nadat de Joodfche man met hein had aengcbeden — zie moeder ! wat toen gebeurde: daer ftond een Engel van God by hem, zeggende: „ Philippus!' „ kom nu met my!" en hy nam hem by de hand, en ftraks zweefden zy te faemen westwaerts, zoo dat wy hen niet wederzagen. Nu werd de vreemde heer ons gewaer, maer liet niet blyken, dat hy ons gezien had; en hy en wy vervolgden onzen weg, moeder. Juist zoo als Ezechiël en Elias gebeurde (f) — maer zwygt ftil! — uw Vader komt! Ik wil overmorgen verder met u fpreken» Dankt God, en bidt, dat Hy onze verftandeii en onze harten geleide. DRIE- (*) De Heer pfenninger volgt hier de lezing van Handelingen VIII , 39. in het Alcxandrynfche en andere Handfchriften, gelyk ook by eenige Kerkvaders, wanneer men in dat vers niet leest: nam de Geest des Heeren Philippus weg, maer de Heilige Geest viel op den Kamerling, en de Engel des Heeren nam Philippus weg. Ter (lavirfe dezer laef fte lezinge wyst pfenninger ons nae mell, wkTsteen en l ard ne r , en wy voegen 'er by , dat ook het oude Handfchrift van gr otius de Jaetffe lezing heeft, en dat, behalven dezen uver die plaets ook nagezien vetdiend te worden doddridge's Huisuitlcgger lilde Deel, ifte (luk U .252. aant. (m). vertaelder. (10 I.konincen XVIII, ia. II. koningen II, 16. ezechiël III, 14.  DRIE-EN-DER TIGSTE AFDEELING. SAUL. I. abiud een handelaer met ner een huisknecht, in Jerufalem. (Tergelykt Handelingen VIII, 4 en 40. met IV, 14.) biud. Ik heb het u gezegd. Ik kan dit voor dien prys niet aennemen. (NB. Dit betrof de kleederen eener ryke weduwe, die, zy ten nutte der Apostelen wilde verkoopen; terwyl zy in 't geheim een difcipelinne •was.) Maer zeg my, zyn hier niet nog meer voornaeme Familién van de Gezindte der Nazareners? Het is goed handelen met deze luiden. fJER.  ï6Ö~ abiud met ner. ner. Ik wete het niet. — Neem deze kleederen maer voor den prys, dien gy geboden hebt. abiud neemt en geeft hem het geld. Maer nog eens, zeg'my toch, zyn 'er geene nieuwe Familiën van die Gezindte? ner. Ik kenne 'er geene. Zy hebben alle Jerufalem moeten ruimen. abiud. Ik hebbe ook veele hunner op myne reize aengetroffen ; o zoo veele! Zy waren allen ellendig, en nochtans hartlyk vergenoegd; werden geëerd en gehaet; werwaert zy komen, nemen zy toe in getal, even als het ofikruid. ner. Ik moet voort. Het gae u wel! ^^"^ I L rabbi lm. aen den hoofdman cn. in p« over saul. (Vergelykt Handelingen XXII,3. en II. Korinthen XI, %i* Philippen/en III, 5, 6.) Hier, myn vriend! hebt ge nu de begeerde berichten nopens den man, die ons ft-ceds van meer aenbelang wordt. Saul  RABBI LM. AEN HOOFDMAN CN. IÖI Saul is een echte Jood en volledige aflTammeling uit Benjamin. Zyne Ouders wonen te Tarfenin Cilicicn, welke ftad, wegens haere? ouderdom en andere voorrechten, naer den ydelen 1'mack der Grieken, met verl'cheidene andere Heden om den voorrang ftrydt. Vermoedlyk hebben de Voorouderen van Saul daer gewoond federd de wederkomst uit de Babylonifche gevangenis, en door den koophandel zoodanigen rykdom en aenzien verkregen, dat ze zich , onder de opperheerfchappy der Romeinen, het Roomfche burgerrecht konden bezorgen. Hier genoot Saul, onze man, zyn eerlte ondcrwys, zoo dat hy niet Hechts in de wetenfehappen ervaren werd, maer ook, om te verhoeden, dat hy geen lcdiglooper wierd, tot het aenleeren van een beroep werd opgeleid. Want dit laetstgemelde komt ons alzins nodig voor; van waer wy onder ons dien regel hebben: ,, Wanneer een vader zynen zoon „ niet opleidt tot eenig handwerk, is het, even „ als of hy hem aenleiding gaf, om een ,, ftruikrover te worden." Van daer fchamen zich veele voornaemc Rabbynen , gelyk uw vriend is, geenzins den toenaem naer eenig handwerk te voeren. Het handwerk, 't welk Saul geleerd heeft, is dat van tapyt- of tentenmaker. Het is by de Tarfers de gewoonte, hunne zooncn nae eenige voornaeme buitenlandfchc plaets te zenden; en ook dit gefchiedde met Saul. Hy werd nae Jerufalem gebracht cn overgegeven ter onderwyzinge r,en vu. deel. L den  l6l RABBI LM. AEN HOOFDMAN CN. den beroemden Gamalicl, die een Hoofd d»r Hooge Schoole en des Raeds te Jerufalem is, en by het Volk in groot aenzien ftaet. Hy is een ftreng Pharifeé'r, en Saul neemt zyn geheelen fmaék en yver zoo geheel over, dat wy reden hebben, om in dezen eerlang 'een grooteri fteun voor onzen Godsdienst te gemoete te zien. Saul is een mensch van groote gemoedsgaven, waer'n hy allen, die met hem van gelykeri ouderdom zyn, verre'overtreft. Hy is, als 't ware, voor de wetenfehappen geboren, bezit voortreflyke bckwaemheden , cn eenen tot groote ondernemingen gefchikten cn onverfchrokkeren yver. Hy is zeer rein en kuisch van zeden. Zyn Ieëfwyze is naer de wet onberisplyk. Oordeel zelve, welk een kracht dit aen zynen yver geve/ Het eerfte bewys daer van gaf hy by den dood van Stephanus. Tot dezen gaf hy zyn ftem, en had een welbehagen in dien dood. • (Hier volgen nu eenige bericliien, die elders in deze verzameling voorkomen, en wel omfiandiger, dan Rabbi Lm. aen zynen vriend mededeelt.) III.  160 11 i. RABBI L Mi (in vervolg.) k vete van goeder band een bewys der ftandvastigheit van Saul. Hy kreeg op zekeren tyd een grooten langen brief van eenen jongen Saddücee'r, die nevens andere tans nog een heimlyke aenhanger van den Nazarener is. De vriend, die het my verhaelde, was 'erby, toen hy dien brief ontving. Saul begon dien overluid voortelezcn. Met de grootfte listighcit werd in 't begin van den brief alle lof vermeld, dien Saul naer waerheit kon gegeven worden , daerna verfcheidene der allerfterkfte tegenwerpingen geopperd, tegen; den perfoon en de leer des Nazareners, zoodat Saul zeer veel genoegen in den brief begon te krygem Maer naeuwlyks vervolgde de brief op dezen trant: ,, Edoch, na gellrenger onderzoek ,vinde ik by „ Mofes de volgende oplosfing der zwarighe„ den tegen de zaek van Jefus, welke my, „ om de waerheit te zeggen, tot geheel andere L a „ ge-  104 RABBI LM. AEN HOOFDMAN CN. „ gedachten hier over bracht; ik geve die aen „ uw fcherp oordeel ter beproevinge over." Naeuwlyks had Saul deze regelen gelezen, of hy riep vol gramfchap uit: „ Vervloekt zy den „ huichclacr!" en „ Jehovah's eer boven al,, les!" en hy fmeet den brief op den grond. Ja, toen de vriend, die by hem ftond, zeide: ,, beproeven en beantwoorden kan immers niet „ fchaden " had hy den brief weder opgenomen van den grond, cn onder de woorden: „ Een zot beproeft, of middernacht ook mid„ dag zy ; Een zot antwoordt de zotten!" fchcurde hy den brief in duizend ftukken. I V. T I M A, Dochter van den Rentmeester in Damaskus a (ALLE ENSPRAEK. in een Cederbosch op den Libanon,) Elier, o myn Eedan ! myn Bedan! myn Geliefde! myn tweede Ziel! hier was ik zoo vaek . met u! zoo gelukkig met u, — In dei fchaduw dezer boomen! met dit uitzicht over het paradysachtige Land! in de aenbidding van Jehovah ! by  ALLEENSPRAEK VAN TIM A. té* by het zien der morgenzonne! — O! hoe bloedt myn hart! — ach! hier zwoer hy my zyne eeuwige trouw, dit fcheurt alle de wonden van myn hart weder open! — Heiligdom! o fchoonfte Heiligdom onzer liefde! Hoe kan ik u verdragen? — en — hoe kan ik u meiden? — Om U (zy fiact de oogen ten Hemel) hebbe ik hem verlaten, en om uwent wille heeft hy my verftootcn, O Christus Jefus! Erbarm u zyner! — ja — gelyk ge u myner erbarmd hebt! Zyn hart is eerlyk, hoe zyn verftand ook dwale! Blinde Leidslieden hebben hem op den doolweg gebracht! Verlicht gy den blinden, o Licht der werelt! gelyk gy my verlicht hebt! Alles hope ik van U! alles late ik aen U over! Gy zyt het, die eens gefproken hebt: ,, lk „ zal hunne afkeerigheit genezen; ik zal hen „ vrywilliglyk liefhebben : want myn toorn „ heeft zich van hen afgekeerd. Ja, ik zal voor „ Israël zyn als de daeuw, en hy zal bloeiën ,, gelyk een lelie, en zyne wortelen zullen uit„ fchie.ten gelyk de Libanon. Zyne jonge tak„ ken zullen zich wyd uitbreiden, en zyne „ fchoonheit zal worden gelyk een Olyfboom; „ zyn geur zal zyn gelyk de geur Libanons. „ Die zoo onder zyne fchaduw wonen zullen „ wederkomen, en zullen levendig worden ge„ lyk het koorn, en bloeiën gelyk een wyn„ ftok. Zyn gedachtenis zal zyn gelyk de „ wynin Libanon (*)." f (') HOSEA XIV, 4—7- L 3  ICfJ V. eva Cll t I m a , ter plactfe als voren. a (nae haer toetredende.} Zoo treffe ik u nog liefst aen'. Ik zocht lang nae u, en vond u nog in het rechte oogcnblik. tïma. (Zy omhelzen elkander vol ontroering.) Wat heeft myn Eva voor goeds? eva. Ik hebbe u geene aengenaeme dingen te zeggen. tima. Zeg ze my, — ook de onaengenacmfte ! — Ik gevoele my meer gefterkt dan ooit. eva. Een vrolykc tyding; één eenige, — maer dan ook daer by eene treurige. ti ma. Vertoef niet. Ik ben fterk, en worde fteeds meer bemoedigd. eva. Bedan, myn broeder, uwe Bedan, is een geloovige geworden, is gisteren gedoopt; ■— maer, o God! myne lieve zuster! tima. Maer — nu, nu is alles mydraeglyk, ook het fehriklykfte zal ik nu diagen! (Zy valt op haere knieën, en dankt met heete, fnel- ylie-  eva met t i m a. 167 vlietende danhraenen Christus Jefus voor de verandering van haer en Geliefden, ftaet daerna op, cn zegt:) Spreek nu het fcbrMykst uit, zo het maer niet is, dat Bedan den Heere weder verlechend heeft. eva. Neen, neen! Hy heeft belydenis gedaen, — heeft aengebeden — maer is krank geworden . tima. En geftorven? — nu, zeg het maer ronduit! eva. Is geftorven! tima (haer ontrollen eenige traenen.) O Heer! gedenk zyner en myner , wanneer gy in uw Ryk komt! eva Amen! Amen! —en myner! — Maer Tima ! gedenk aen het woord des Heeren : „ Wie my volgen wil in myn Ryk, neme zyn „ kruis op, en volge my na op Golgotha." Onze Ananias heeft berichten eener fehriklyke vervblginge, welke dc geloovigen in alle hoeken der aerde nazet. tima. De aerde is des Heeren, en wy zyn des Heeren! Wat kan ons ontbreken? Prys Hem, dat Hy zoo veele zyner Getuigen by ons heeft; o zoo zeer veele! eva. God beware Ananias maer voor ons, zoo zal zyn gedacht zich langs hoe meer uitbreiden , en Hy zal zynen Uitverkorenen fpoedige verlosfing verfchalfen, wanneer Hy komt! L 4 VI.  10 f V I. esra met nahum, twee Joodfche Christenen, {prekendepver Ananias. (Ziet Handelingen IX, 10.) E sra. Kom maer, en zeg uwe andere broederen, die met u aengekomen zyn, dat zy maer met u by Ananias komen. Elk wendt zich tot hem, en vraegt hem om raed. Hy heeft eene Godlyke wyshcit, en weet elk te raden. Ook is de hand des Heeren magtig in hem, om bezetenen te verlosfcn en kranken te genezen van allerléiè' kwaelcn ; ook word hy met Godlyke Gezichten en Openbaringen begunftigd. Zyn fpreekwoord is: „ Wanneer ,, het aen het ergfte toekomt, zal het beste koe, men!" VII.  l6Q V I 1. Een bode by saul. JJJode. Ja, den ganfehen nacht door! De Saraaritaen zeide , dat de brief den uiterften fpoed vorderde, en de Syriër had hem dit ook zoo gezegd. Hy betreft de nieuwe Sccte; ik wete den inhoud al. , saul. Eert gy God ? bode. Van ganfeherharten, en ik vloeke die Secte. saul. Dan moogt gy hooren ; ( hy leest .) „ Rabbi n. r. deVerwer, groet Rabbi Saul, „ den Tentenmaker. In haest berichte ik u, „ dat de nieuwe Secte overal, en inzonderheit „ hier by ons in Damaskus, vreeslyk aenwint. „ Gy weet, hoe goed het anders hier met on„ ze,groote en bloeiende Synagoge ftaet. Maer „ zy loopt groot gevaer, en vordert fpoedige „ hulp van hooger hand. Inzonderheit is hier „, zekere Ananias een pest voor Israël. Maek „ 'er met allen megdyken fpeed en yver uw „ werk van, om byftand te bezorgen. Groet L 5 „van  ïyO EEN BODE B Y SAUL. „ van my Gamaliè'1, onzen Leeraer; zyn gcbed is uitmuntende" VIII. s^aul met twee jonge sadducecrs, aen het Hof van Kajaphas. (Ziet Handelingen IX, i.) ïSaul. Ik bid u, dat ge my fchielyk aendient. j. Het zal niet lang duuren. Uw komst betreft welligt de nieuwe Secte ? saul. CO Hier laet de Heer ppenninger die haetlyke gebe. den tegen de Christenen volgen , welke Maimonides zegt, dat Gamaliël opgefteH zou hebben, om in de Synagoge uitgeboezemd te worden. Dan ik zie 'er geen nut in , om, door deze opgave , deiverwydcring der Christenen en Joden grooter te .waken. De Jorien verdienen tansmeer medelyden dan haet; ook 'tornt het by veele geiigte Schryveren alles onzeker voor, wat van deze gebe ;en gezegd v/otdt, en in 't byzonder, dat deze Gamaliël de oplleller zyn zou, welke altans dan veel van die getn.it gdheit moet verloten hebben, die hy te voicn in den R -cd deed blyken. Ziet het Xde Stuk dét 3clte Jlfdeeling bi. aüo. en 29 j. van ons Zesle Deel. VüRTAELDER.  SAUL MET TWEE JONGE SADDUCEeRS. 171 saul. Juist zoo. j. Zy is ook niet te verdragen! k. ( lachende') Ik dacht, dat het daer meê ging als met andere. J. Ja, maer men ziet, dat ze niet zoo verdwynt als andere ; daer ze ook op eene andere wyze gekomen is en blyft. k. Een wys man verdrukt niemand. Hy laet de-dwaezen loopen, en is voor zich zeiven des te geruster. j. Ik ftae dat toe, maer alles heeft zyne uitzonderingen. Saul doet een goed werk, dat hy zich zoo dapper weert tegen deze onhandelbare menfehen. saul. Ik diene God, en doe mynen pligt. j. Datpryzcik ook; dat is ook recht. Zyn Hoogwaerdighcit zal het u gewislyk met dankbaerheit vergelden. (De gchoorzael gaet open. Saul wordt aengedlend en terflond toegelaten, j. cn k. praten intusjchen voort:) k. Hoe kunt ook gy zoo onverdraegzaem praten? Ik wete niet, wat ik aen u hebbe. j. (lacht:) Men moet dwaezen met dwaezen tuchtigen; zoo hebben wy rust. ic. Wy moeten toch bygeloof genoeg laten voortgacn. j. Al het oude bygeloof, zoo veel gy wilt, totdat de heerfchappy van het verftand eens algemecner wordt; dan zal het afvallen gelyk de bladen in den Herfst. Maer anders is het by my met dit nieuwe bygeloof, dat voor ons  173 SAUL MET TWEE JONGE SADDUCEeRS. ons zoo dwars inkomt, dat al het fpel wel kon bederven, en ons by de. geheel e werelt veel erger dan voorheen ten toon ftellen. Wy Joden zyn buiten dit reeds zotten in de oogen van Grieken en Romeinen; maer, als nu deze dolheit met den gekruisigden messias {hier fchattrcn ze beide een flerk gelach uit, maer houden ook te gelyk weder op.) eens de overhand neemt, dan zou al, wat verftand heeft, ons in 't aengezicht fpouwea. K. O! het zal wel overgaen. j. Dat is fchiclyk gezegd. Die zaek wordt met zeer veel yver, werkzaemheit en goeden uitflag voortgezet, en ze heeft daerenboven nog zeer veel gcvaerlykcn fchyn van verftandig te wezen, ja overtreft daer in de geheele Pharifeë'r kraem. Daer is een mengfel in van vroomheit en dolheit, van dweepery en verftand door malkander, dat inneemt en zelfs de braeffte lieden allerrligtst betovert, By alle hemelen! ze \ moet den kop ingetrapt worden! Wees maer blyde, wanneer Saul en de zyne recht agter de zaek mogen komen ; als 't nodig geweest ware, zou ik hem nog wel aengevuurd willen hebben. k. (lachende.) Hy is heet genoeg, die zotskap! j. Ja, ja! "zyn harfenen kooken 'er van. — IX.  173 I X. kajaphas', de Hoogepriester, met SAut, (het einde van 't gefpreh) (Vergelykt Handelingen IX, i, 2.) ajaïhas. Den brief uit Damaskus kan ik wel houden? saul buigt zich. kajaphas. Ik wil hem doch ook morgen aen den Raed voorlezen. (tegen den Schryver) Nu zonder uitftel de brieven gereed gcmaekt,met het groote Zegel, en ook een briefje aen den Schatmeester, om honderd zilverlingen te geven voor reisgeld en andere onkosten. saul. Ik zegge dank; daer is reeds voor gezorgd. k a j a p 11 a s. Uitftekend! de Heere zal uw fchild zyn en uw groote loon, vroome man! saul Dankt en gaet met den Schryver weg, maer fchcidt zich ook van dezen af, om zich reïsvaerdig te maken ; belovende , de brieven by hem te zullen afhalen. X.  1/4 X. De geheimschryver met saul, (Ziet als voren Handelingen IX, i, 2.) )S)chryver. Reeds reisvaerdig! — Is het mogelyk! saul (zyn zweet afdrogende.) Ja heer! schryver. Daer is toch nog vry wat nodig; inzonderheit goede medehelpers, niet waer? saul. De uititekendfte hebbe ik reeds; kloeke , fchrandere, moedige, onvermoeide, vroome , en ook eenige .fterke mannen. schryver. Dat zal alles betaeld moeten worden. saul. Dit zal zich wel fchikken. Geen half uur geleden bracht my dc bode van zeker Genootfchap Zeloten een beurs met goud voor de groote zaek. schryver. (zyn neiging tot lachen bedwingende.') Met God zal het dan welgelukUn! saul.  de geheimschryver met saul. 175 saul. Ook willen verfcheidene geën penning loon; zy doen Gode eenen dienst, en dit is hen genoeg. schryver. Gelyk gy, voortreflyke Jongeling ! — Doch ik wil u niet ophouden. Hier zyn de brieven. Wilt gy eens hooren, of ze zoo in orde zyn? (Hy leest hem den openen rondgaenden brief voor:) „ Wy, Kajaphas, naer de ordening des Hee„ ren Hoogepriefter ih het Huis des Heeren, „ en de gczamenlyke Raeden enz. enz. wen„ fchen den eerwaerdigen Overften , Oudften, „ en Medeleden der Vergaderingen vrede van „ Jehovah, den God van Israël! „, Nacrdien zich Toonder dezes, Saul, „ de Wetgeleerde van Tarfcn enz. enz. verbon„ den heeft, om het aengroeiënde gebroedfel ,, van de "Secte des Nazarcncrs, dien 'Wy op „ zynen tyd door de handen van het Gericht „ aen de welverdiende doodftraffe overgegeven „ hebben, uit al zyn Vermcgcii tekeer tcgaen ,, en uitteroeiën, zoo hebben wy hem hier „ in niet Hechts niet willen verhinderen, maer „ ook met alle genoegen en toewenfching van „ den Godlyken byftand, zoo veel mogelyk, „ willen onderfchragen, en bevelenuhier mede „ uitdruklyk, hem alle hulp, welke hy begee„ ren mogt, fpoedig te verkenen, zoo door „ onderrichtingen als door bedienden, en zyne „ bevelen en aenzocken ten dien einde ftiptlyk „ intevolgen, om eenieder, die de Nazarener „ Sectetoegedaenis,of bcgunftigt, zonder aen- „ zien  J76 de geheimschryver met saue „ zien van perfoon, het zy ook man of vrouw t> jong of oud, ryk of arm, optefpeuren, „ te binden, vast te zetten of overteleve„ ren; — in gevallen van tegcnftand te tuch„ tigen en te bedwingen, zoo als de omftandig„ heden zullen vorderen en medebrengen; — „ en dat wel op hoogere ftraffe en ongenade „ ook van het onfeilbaer Godlyk Gericht! „ Alles ter eere van Israëls God en tot heil „ van zyn heilig Volk ! gegeven enz. enz. enz.'" .saul. Geheel goed. schryver. En hier is de kleene openc geleibrief. saul. Allerbest. Zie hier uw 'amptsloon met nog eene kleenigheit (Hy legt een aenzienlyke gift voor hem op de tafel.) schryver, de fchouders ophalende. Wel zoo ! dat behoefde niet. Evenwel, tot eene gedachtenis van uwen belangloozen yver voor de eer van God durve ik het niet weigeren vroome man! God geleide u! — XI,  L?7 X h saul met s a m m a, feyn meest vertrouwden Reisgenoot, (Vergelykt als voren.) saul. -OUles is in orde; maer nu moeten we niet te voorbarig zyn. Nu eerst recht toe recht aen op Damaskus &, opdat 'er geene mogeiykheit zy, dat ze ons verwachten. samma. Dat is waer. In de terugreize konnen we de overige vóór en na te zekerder vinden. .saul. O! ik zal 'er op los gaen als een onweder des Heeren! Ik zal hen overvallen, even gelyk zy van de wederkomst van hunnen Gekruifigden pleegen te zeggen, gelyk een diefin den nacht! samma. Hoe fchielyk meent gy, dat wy 'er zyn konnen? — — — —• — —1 —1 vii. deel, M XIL  173 X I I. TWEE TORENWACHTERS te Mms in Syriën. CVergelykt als voren.) a. «lu^at moet wat byzonders zyn; een zo» groot gevolg. b. Maer waerom al by de fchemering ter poorte uit? De voornaemite, die 'er by is, fchynt my toch niet veel byzonders te zyn. a. Hy is zekerlyk van de Pharifeeuwfche Gezindte. b. De Rabbynen, en Overften, en Geleerden, en Staetsraeden deeden hen toch allen uitgeleide; — ook die van de Sadduceërs. a. Ja wel. Maer hebt gy wel gezien, hoe vuurig Rabbi Roboam hem by het affcheid omhelsde ? b. Ja. Maer waer toe toch zoo veele gewapenden onder 't gevolg? a. Wacht! — daer valt my wat in, dat my licht geeft. Ik wil wel om wat gy maer wilt Wedden, dat ik wete, wat het is. b.  tXvee torenwachters te anos. ƒ79 s. Wel nu dan, wat zou het zyn? a. Die voornaemfte man zal zckerlyk Saul èe Tarfer wezen. b. Wel neen! deze is maer een jongman. Saul, den vervolger der Secte,meent gy? maer die moet reeds een man van jaeren zyn, naer den roem en het vertrouwen, waerin hy ftaet. a. Gy ziet toch ook , dat allen, ook de oudfte mannen, dezen Jongman de hoogfte eer aendeeden. b. Dat is waer; ook antwoordde hy den Opperrabbi , zoo luid, dat. wy het hooren konden : „ Komc ik te rug, dan zullen wy ,, ook hier alles opzoeken en opruimen. ■ „ Damaskus, Damaskus is nu het hoofddoel! „ Daer zal ik die ketters trappen, dat het hen „ geheugen zal. Deze mannen" ( hy weer op zyne, eenige fchreden van hem afftacnde, medgezellen) „ helpen my, en al, wat daer is, „ zal my ook wel helpen! " O! dit zeide hy met een paer vlammende oogen in zyn fchraele aengezicht! — dat is een yver Gods! Hy is wel degelyk Saul, zoo als gy zegt. Nu begrype ik het ook. a. Dat zal een geheele beweging geven te Damaskus; gedenk 'er my by. b. Hy ziet 'er uit gelyk een verderfengel,' van den Heere uitgezonden, om de vyanden van God en van Mofes te llaen. a. Ja waerlyk, gy hebt gelyk. Wanneer zou wel het eerde bericht hier konnen wezen ? M % B: Dat-  l8o twee torenwachters te zen05. b. Dat wete ik niet. Maer wy zien hen toch doortrekken; hy zal hen toch wel, byryën gebonden, hier door henen voeren. a. Daer zullen 'er ook wel fterven — misfchien veele. b. Ha! ik wilde wel onder zyn gevolg zyn. a. Ik juist niet; maer het doet my aeu myn hart goed, als men onder dat volk maer braef omhakt. Ir XIII. saul met judas, ten huize van den laetften in de rechte ftraet te Damaskus. (Ziet Handelingen XI, 3—9. vergeleken met XXII, 6— 11. en XXVI, 12 — 18.) judas. iDeze kamer zy de uwe! rust hier uit. Daer zal aenftonds eene verfterkende fpyze komen. (Hy ziet hem /leeds mét verbaesd. heii, nieuwsgierig/lelt en mcdelyden aen.) s a u Li Neen, goede man! ik begeerc nu niets ; gun my, u in 't kort te zeggen, Wat my gebeurd is ; en laet my dan alleen. H'  saul met judas. l8l judas. Hier is een ftoeh. (Hy leidt hem nae de Jlsel, en Saul gaet zitten.) saul. Nadat de Aenhangers van Jefus van Nazareth uit Jerufalem verdreven, of ook veele in hechtenis gebracht of gedood waren, nam ik, Onzinnige! Lastbrieven van de Priesters, om fpoedig herwaert te reizen, en ook deze Stad van hen te zuiveren. Toen ik nu naby kwam, en met myn gevolg van den Palmheuvel nae beneden reed, zag ik in eens de Stad, en eene ongewoone bloeddorst doordrong my geheel en al; ik verheugde my in de hope, dat ik hen wederfpannig vinden zou. Maer plotsling omfcheen my van den Hemel een glansryk licht, gelyk de blikfem Gods; — ik viel geheel onmagtig op den grond, en alle myne medgezellcn nevens my; toen hoorde ik een donderende ftemme: „ Saul! Saul! wat ver„ vol°t gy my!" (Saul's Jlem werd langs hoe "zachter.) — Ik vroeg, en kon naeuwlyks zoo veele woorden uitbrengen: „ Heere! wie zyt „ gy?" deftem antwoordde: — ach! — reeds minzaemer, „ Ik ben Jefus, dien gy vervolgt 1 „ Het zal u zwaer vallen, tegen den prikkel " agteruit te flaen! " (Saul viel op zyne "knieën en op het aengezicht onder dit verhael\, en bad zeven maelen: „ Vergeef, vergeef! o „ oneindige Ontfcrmer! vergeef!" daer na Jlond hy verbleekt op, en ging met een zachte ftemme voort in zyn verhael,) Tans riep ik, geheel verbryzeld in 't gemoed : „ Heere! wat wilt gy, dat ik doem M 3 „zal?"  saul met judas. „ zal?" en terftond antwoordde myn Heiland, en zeide: „ Stae op! gae henen in de Stad, s, en u zal gezegd worden , wat gy doen moet!" judas luistert, zonder zich te bewegen, met de -grootft e aendacht, en /laet van ontroering als een levenloos beeld. saul. Myne medgezellen herftelden zich allengskens van den fcbrik, en geleidden my by de hand; want ik ben, gelyk gy ziet, geheel blind geworden van den fchitterenden glans des Heeren. Ik wilde nae den Opperrabbi gegaen zyn; maer nu verkoos ik by u te huisvesten ; daer my de Bode, dien ik van hier gekregen had, toen ik nae u en uwe huisvrouw vroeg , zeide, dat gy ook reeds verdacht waert. — Maer nu, lieve vriend! laet my nu alleen, en, als uwe vrouw te rug komt, deel gy haer dan myn verhael mede , maer buiten haer niemand; en zorg daer voor, dat niemand my ltoore, — volftrekt niemand! judas. Niemand; ik zelve zal u wat te eeten brengen; zeg zelve maer, wat, en op wat uur, gy dit begeert. saul. Ook dat niet.. Ik begere niets; ■wachtend* op de bevelen van mynen bermhartigen Heere, gelyk.de wachter op den morgen wacht; ja, gelyk de kranke; die geen flaep kan vinden. Bid voor my! judas met diepen eerbied. Ja, — bid gy voor m.,y! XIV.  lfï.1 X I V. ananias cn de vorigen- (Ziet Handelingen IX, 10—19. vergeleken nat XXII, 12—16. en XXVI, i<5—18. judas. JQLier is een man, die zegt, dat hy bevel heeft, om u te fpreken; zoo dat ik hem niet kon afweeren. Ik late u alleen. ananias treedt nae Saul toe, en zegt op eenen Uefdryk manlyken toon: Broeder Saul! de Heere Jefus (op dit woord vak Saul op de knieën, en Ananias gaet nog digter by hem) dieu op den weg, langs welken gy gekomen zyt, is verfchenen, heeft my tot u gezonden, opdat gy weder zien en met den Heiligen Geest vervuld worden mogt. (Saul buigt zich geheel op zyn aengezicht, en bidt met den grootflen ernst; waerna hy weder epryst , doch blyft knielen, en Ananias legt de linkerhand op zyne oogen, en de rechter ep zyn hoofd, biddende en zeggende:) In den Naem van Jefus Christus word weder ziende! De God van onze vaders heeft u voor lang bcM 4 ftemd,  I84 ananias met saul. ftemd, om zynen wil te kennen, en den Rechtvaerdigeh te zien, en die ftemme uit zynen mond te hooren. Want gy zult voor Hem by alle menfehen een Getuige zyn dier dingen, welke gy gezien en gehoord hebt. En nu, wat vertoeft gy ? ftae op , en laet u doopen , wasch uwe zonden af, en volhard, in den Heere aenterocpen. saue (nu opjtaende zag weder gelyk te voren ; daer waren als afgefchcldc vliezen , reeds geheel verdroogd, van zyne oogen op den grond gevallen, cn nu zeide hy tot Ananias:') Broeder! ik haeste my ter openbaere belydenisfe van Jefus den Heere. Wilt gy my.doopen in zynen Naem? (Ananias voldeed terjlond aen zyne begeerte, zy gingen nevens anderen tot den doop nae den vyver by de bron aen de kroonpoort, aen htt einde da- rechte flraet: van daer keerden zy terug, en Saul na:n nu viet dankzegging eenige fpyze ter zyner ven fterliuge. Daema gingen zy in zyne kamer, en, terwyl Anamas hem met aendacht in verzuchtingen volgde, bad saul : Rust uwen knecht uit, o Heere! „ tot een werktuig, om uwen Naem by de Vol„ ken en der zeiver Koningen, en by de k;n* deren Israëls, te verkondigen! om hunne 00„ gen te openen, en hen te bekecren van de •,, duisternis tot het Licht, cn van het geweld „ des Satans tot God, opdat zy vergeving van .„ zonden ontvangen, en het erfdeel onder die ** geenen., welke door het geloof aen U geheiligd zyti!" Sauf  ANANIAS MET SAUL. 185 SAUL, nu vervuld met den Heiligen Geest; bezat nu ook het vermogen, om in voor-hem' te voren vreemde taelen te fpreken, en de HeerJykheit en bermhartigheit des Heeren te pryzen. Jnanias nam ook zyn deel in de loffpraeken; Judas, de huiswaerd, en verfcheidene.met hem werden elenvaert gelokt, en betuigden, de Heer* iykheit des Heeren nooit flerker gevoeld te hebben dan onder deze Loffpraeken. B Y Z ONDER HEDEN VAN SAUL's GESCHIEDENIS, door hem zeiven opgetekend. (Vergelykt Handelingen IX, 9. Galaten I, ia—17. I. Korinthen XI, 23. en XV, 3,4.) ^r^an den vyfden dag der vorige week tot op gisterenavond had ik my, naer des Heeren bevel, in eenzaemheit in 't gebed bezig gehouden, en de Geest des Heeren gaf my, naer zyne belofte, alles te zien, wat gebeurd was in die dagen en uuren federd het M 5 laet-  ïSfj BYZONEERHEDEN VAN SAUL, lactfte Pafcha , dat Hy met zyne Jongeren vierde, tot op de laetfte verfchyning aen de zelve na zyne opftanding in de zael te Jerufalem. Dit alles gaf de Heere my te zien, als of ik zelve tegenwoordig geweest ware, toen het gebeurde, en alles met myne lichaemlyke oogen aenfchouwd hadde. Gezegend zy God, de Alwetende ! zyn Geest verneemt alle] dingen; gelyk die alle diepten van het toekomende kent, zoo ziet Hy ook al het voorledene. Het geen gefchiedde en zal gefchieden kan Hy daer ftelIcn , als of het daedlyk tegenwoordig ware, voor den geest van den geenen , welke door Hem begenadigd wordt. Den God en Vader van onzen Heere, en Hem, die alles heilig gefchapen, en van de zondaeren alles geleden heeft, om hen te ontzondigen en zynen Vader weder onftraflyk daer te ftellen, zy onophoudIyk lóf en eere van my, den onwaerdigften der zondaers, in leven en in dood! Amen! XVI.  IS? XVI. ruben, een vertrouwde vriend van Saul, aen sadok. ( Stukswyze.) (Vergelykt 1. Korinthen XII, 7—11.) — — fclTa, ja, alJerovervloedigst heeft de Heere hem befchenken met de gaven van zynen Geest. Hy ontving het woord der wysheit, of een volledige en rechtlevendige kennis aen het Euangelie van Jefus Ghriftüs; ook het woordder kennisfe werd hem medegedeeld ; hy had een naeuwkeurig inzicht van het waere doel der Wet cn derProfeetcn, een volkomen kennis der Schriften, die getuigen, dat de Mesfias moest lyden en in zyne Heerlykheit ingaen. Veel van zyne vorige Schriftgeleerdheit vond hy verwerplyk. De Gaven, om de geesten te beproeven, de magt om te binden en ontbinden, de Geest der voorzegginge en der hartenkennisfe , de gave der vreevide taelen en der uitlegginge of vertolking der taelen; de kracht, om kranken te genezen, de geesten te gebieden, en wonderen te doen ook by de ongelovigen — alle deze en nog meer gaven verkreeg hy door den Heiligen Geest, die ryklyker over hem was uitgeftort dan over eenigen der Jongeren, die ik gezien hebbe ■— — — XVII.  3 83- XVII. REDEVOERING van RABBI MOSES BEN GAD in St .. . (*} over de GESCHIEDENIS Van SAUL. (f) 3Laet ons dan ons zelvcn dat heilig genoegen geven, om de gefchiedenis levendig en duidlyk voor onzen geest te ftellen: Daer was in Jerufalem een zekere Wetgeleerde , genoemd Saul, een jong en vuurig man, van f •) De zelfde, van wien we in de vorige Afdeeling in het XXVMte Stuk eene U ede voering mededeelden over de zegeprael der waerheit. Zie hier voor bl. 145—15c. Cf) De Heer pff. nningbr gaf deze cn de twee volgende Stukken als proeven eener kleene verzameling van Leerredenen over de Gefchiedenis van Paulus, om te zien, of men daerin zoo veel fmaek vond, dat hy het geraden kon achten, dien bundel door den druk gemeen te maken; dan , juist zoo als ik «net myne Navolging tot hiertoe gevorderd was, ontzettede my de tyding, dat die vernuftige en nuttige Leeraer overleden was, waerfchynlyk vóór dat hy dit oogmerk , en ook vóór dat hy zyne verdere oogmerken met het Werk, 't welk ik navolge, ten einde toe heeft kunnen volvoeren. vertae LOl r,  REDEVOERING VAN RABBI M. B. G. 189 van kleene geftalte, wel onderwezen in alle Godlyke wetten en als Godlyk ingevoerde menfclilyke inzettingen der Joden; onberispelyk naer den letter der geboden, en trotsch op die onberispelykheit; een Pharifeër, yverende voor de Wet, den Tempel cn de Eer onzer Natie. Voor dezen Saul nu, even gelyk voor de meeften onzer Priefters , Wetgeleerden en Oudften , ja zoo als het ook weleer voor ons was, — was het kruis van den Nazarener eene ergernis — ja het meest ergerlyke van al, wat men ergerlyks kon uitdenken. Dezen nü was het ook geheel niet uit het hoofd te brengen , dat het aen de eer onzer Natie eenen doodlyken flag zou toebrengen, indien het geloof aen den gekruifigden Mesfias eenigen voortgang had. Het geloof aen eenen Koning van Israël, die aen 't vervloekte hout gehangen cn geftorven, die van God, van Engelen en menfehen verlaten was, hield hy voor een fchandvick in Israël, welke hy niet overleven kon. De Opftanding van den Gekruifigden was by hem de ongerymdfte leugen , en de Apoftelen van Chriftus hield hy voor fchenders der ccre van Jehovah. De haet tegen de Christenen was by hem een yver voor God, en de uitroeijing dezer Secte de grootfte dienst, dien men Gode bewyzen kon. Juist volgens het zeggen van Jefus: ,, Het uur komt wanneer al„ len, die u dooden, zullen meenen Gode „ daerdoor eenen dienst te doen." (* ) Het f'j JOANNES XVI, 2.  REDEVOERING VAN RABBI M. B. G.', Het was by hem het natuurlykfte, en tellens » een verrukkend en aenvuurend denkbeeld : „ Is het ons met den Meester gelukt, het zal ons ook met de Jongeren wel gelukken"! Wat deed dan deze Saul? Vooreerst was hy een eerfte aendryver in het oproer tegen Stephanus, dien Belyder van Chriftus, vol van geloof en van den Heiligen Geest en van onwedcrftaenbaere wysheit. Hy eischte mede deszelfs dood,zat met vermaek de naeftc onder de aenfchouwers by de fteeniging; op zynen fchoot lagen de getuigen hunne kleederen, toen zy die uittrokken, neder, om den Èerften fteen op den heiligen man te werpen. Hy zag met vreugde het gekneusde en ontzielde lichaem liggen, en had een byzonder welgevallen in dien dood; deze fcheen hem een nieuw zegel der waerheit, dat de Secte van Jefus, even als Jefus zelve, uitgeroeid moest worden , en een nieuw bewys, dat zy uitgeroeid kon worden; dezelve was dus een nieuw vuur voor zynen dollen yver, om zelve cn wel op het ftoutfte dacrin werkzaem te zyn. Was het niet, als of van toen af de belfche geest van valfchen Godsdienstyver, de Satan in de gedaente van eenen Engel des Lichts, in hem gevaren was , en zyne geheele ziel beheerschte? Was het niet, als of Jefus, ook dit werktuig der duifternisfe hadde toegeroepen; ,,'t „ geen gy doet, doe dat haestlyk — want nu }, is het uwe uur, de magt der duifternisfe!" Wat zeggen onze berichten? Wat hebben wy ten  ©VER DE GESCHIEDENIS VAN SAUL. I§ï ten deele zelve met onze oogen gezien? —■ Ten fpoedigfte ja op denzelfden dag ontftond 'er eene groote vervolging tegen de Gemeente der Chriftenen, die in Jerufalem was. Jammerlyk werden zy allen, als door losgelateue tygers, verfchrikt, verjaegd, verftrooid, behalven de Apoftelen; als jammerlyk verjacgde fchaepen, zonder herders, doolden zy door Judea en Samaria om; — gylieden weet het, eenigen zya ook tot ons gevlugt. Paulus joeg hen na als een hongerige wolf; hy, allerleië hulp daertoe verzamelende, verwoestte de Gemeente, ging van huis tot huis, bezwoer eiken Jood by Jchovah, om, wanneer hy Chriftenen by zich had, die voor den dag te brengen; liep overal om; verfchoonde het vrouwlyke zoomin als het manlyke genacht,de jeugd zoo min als den ouderdom; leverde geheele fchaeren , gebonden, in de gevangenis, opdat zy gedwongen wierden, Jefus te verlochenen , of, zonder vorm van gerechtlyk onderzoek, ten dood gebracht mogten worden. 6 Wee die kleene kudde! hier als ilagtlammeren faemgebonden, daer door de wolven verfchrikt ! — en fprak evenwel Chriftus niet: ,, Vrees niet, gy kleene kudde!" 6 Wee de arme verjaegden! de woede der vyanden ftygt hoogcr; de nood wordt meer dringende, de ellende vermeerdert; en nochtans is het waer: „Wanneer de menfehen woeden, „ wordt des Heeren eer bevorderd!" Stephanus had zoo vuurig gebeden: „Vergeef mynen „vyan-  I92 REDEVOERING VAN RABBI M. B. C; ü vyanden dit kwaed ,en onttrek hen aeh de vet* blinding!" Ja de Apoftelen, Knechten van den Aertsherder,riepen tot Hem: „6hulp deslice.,, ren! hoe zy t gy zoo verre ? " 6! Ziet eens! — Saulus, moord en dreiging ademende, vliegt nae denHoogenpriester, en zegt: „Het vergiftigend „ gcbroedfel der dwceperyë ontglipt den ver„ dienden dood gelyk flangen; zy verfchuilen „ zich in vreemde hoeken, waer ze maer kon„ nen. Maer, in den Naem van Jehovah zal ik „ haer najagen, en opzoeken, waer ik haer „ Vinde. Geef my Hechts magt» dat ieder, „ die haer weet of verbergt, haer aen my moet „, overgeven! " Hoog , zeer hoog, roemt de Hoogepriester des jongelings yver 5 gereedlyk laet deze brieven van volmagt voor hem vervaerdigen tegen allen en een ieder zonder onderfcheid, die den Naem van Jefus noemt als dien van den Mesfias. Nu trekt hy voort, voorzien van opene brieven, van geld, om te vergoeden en de verraderen te belooneu , van getrouwe fpions en medehelpers, van alles, wat hy nodig heefteen hy verhaest zyne reize, recht toe recht aen op Damaskus. Reeds telt hy de huizen en kamers, — reeds dringt hy, in zyne verbeelding, in by den ftillen kring van Christenen gelyk een woedend mensch; reeds verftoort hy, in zyne gedachten, hen aen de tafel, met de gedenktekenen des doods van Jefus voorzien, en zyn geest verheugt zich in het vooruitzicht der \ ryën van gevangenen, diehy nae Jerufalem voert, — en  over de geschiedenis van saul. 103 — en dorst nae hun bloed; Hy ziet de poort van Damaskus, — zyn hart Haet met wilde drift, — zyne oogen branden — hy ziet ten Hemel, als of hy voor zynen woedenden yver krooncn te wachten had in het Ryk van dien Mesfias, dien hy verwacht, en Maer! „ Tot hier toe, en niet verder!" fpreckt de Heere, Heere! De Hemelhcerlykheit omfchynt hem, in één oogcnblik, gelyk den blikfem, van rondsomme! Hy valt als een doode ter aerde. Niet fclüelyk, niet gelyk den blikfem, verdwynt weder dit glansryk Hemclsch licht ! Neen! het toeft, ftaet ftil gelyk de zon, wanneer zy op den middag in haere volle kracht fchynf,— het licht komt nader, wordt fterker, helderder dan dat der zonne, — en de Keer der Hecrlykheit is daer in. De Stemme der Almagt roept den onriiagtigen wreedaert toe! „Saul! Saul! wat vervolgt gymy _ ?" Vol Majefteit cn verfcbiiklyk, meer dan ooit eenige donderllag, en verftaeribaer, gelyk een man met eenen man — grootsch en deftig, gelyk een Overwmnacr met den overwonnenen — fpreekt. Heere! wie zyt gy ? " antwoordt Saul, daer hy uit het ftof de* aerde opziet nat het licht. Hy, wien nimmer inviel, dat hy eenen heer - in den hemel vervolgde; — uit welke diepten van zynen verfchrikten verbryzelden geestkwam dit antwoord! Uit het zachtftroomende licht der Heerlyk* Vlli deel.- N büt  194 REDEVOERING VAN RABBI M. B. G. heit komt een wederantwoord: „ Ik ben Jefus, „ dien gy vervolgt! — lk zal u eenen anderen „ weg henen dryven; en het zal u zwaer val„ len, tegen den prikkel agter uit te flaen! " Snel, oneindig fheller dan cle blikfem, vliegen nu de gedachten in de ziel van Saul om. Snel, fnellcr dan de blikfem, fchiet hem op dit oogenblik al het heilige en Godlyke te binnen, wat hy immer van Jefus en van Petrus, en win Stephanus gehoord en gezien, en dcor zyne dolende begrippen onderduikt had. Dit alles zweeft nu voor zynen geest, en verwekt een inwendig licht van overtuiging, klaerder dan het uitwendige licht, dat hem omfcheen. Ja, Jeins op aerde en deze Jefus in den Hemel is nu by hem een en dezelfde, is de Heilige Gods, —is de Heere! — Hy antwoordt met de heiliglle, I oprechtfte, zich zeiven wegwerpende fchaemte en ootmoed: „ Heere! Ik wenfche nooit weder ,, tegen den prikkel agter uit te flaen; — Wat ,, wilt gy, dat ik doen zal?" Ach! dit, en niets meerder,had de Vreesly. ke gewild ! Hy was flechtg vreeslyk uit ontferming ! Reeds toont Hy zich de Ontferm er! Reeds vertoonde zich een zachter heerlyfheit! De hart en zielverkwikkende Item des Ontfermers krygt een zachter toon I Reeds behandelt hem de Heere wis eenen nieuw in dienst genomen knecht! „Stae op! gae in de Stad] en daer „ zal u gezegd worden, wat gy doen moet! " Ach! welftaest zal Hy hem daer eene vreugde en blydfchap doen hooren, die het geheele hart  OVER M GESCHIEDENIS VAN SAUL. 195 Iiart doen opfpriugen , gelyk het nu verflagen was. Wat grooter geluk kan den zondaer wedervaren , dan wanneer zyn begenadigende Heer hem verwaerdigt met zyne bevelen , en hem zegt, wat hy nu tot zyn eigen best en dat zyner mcdemenfchcn te doen heeft? Saul gaet nu dit geluk te gemoete. De Heere en de glans zyner Heeriykhcit waren nu verdwenen. Saul richt zich op; zyn verfehriktc en verbaesde reisgenooten , die wel den glans maer niet den Perfoon des Heeren gezien en het geluid gehoord hadden , herrtelden zich weder, hielpen Saul op, en leidden hem in de Stad Damaskus, gelyk men eenen blinden leidt. Immers— Saul was blind ; hy verlangde nu onuitfpreeklyk fterk nae de eenzaemheit; liet zich brengen by zekeren Judas in Damaskus , die woonde in de zoogenoemde rechte ftraet. Toen vastte hy, cn hield zich biddende, drie dagen lang. Dacrna verfchcen de Heere aen eenen Ananias, zynen Leerling in Damaskus, en beval dezen, in dat huis van Judas in de rechte ftraet te gaen, en daer den biddenden Saul van Tarfen op te zoeken: „Ik hebbe, (zeide de Hee„ re tot Ananias) u reeds in een gezicht aen „ hem bekend gemaekt, dat gy hem de handen „ zult opleggen, opdat hy zyn gezicht weder „ bekomen mogt. Zoo gae dan , en doe al„ zoo! — " Na „ Hee-  Ipó redevoering van rabbi m. b. g. „ Heere! ( dit bracht Ananias hier tegen in) „ Elk fpreekt van de grimmige woede en ge„ weldenacry van dezen man tegen uwe Heili„ gen in Jerufalem, en van de magtbrieven des „ Hoogenpriesters, welke hybyzich heeft, om „ alle uwe Belyders hier gevangen te nemen.'" ,, Gae gy maer henen, Ananias! (zeide de ,, Heere.) De man zal in myne hand een uit„ verkoren werktuig zyn, om mynen Naem te „ dragen voor de Volken cn Koningen , cn „ voor Israëls nakomelingen, cn 't geen hy „ daer door zal moeten lyden, dat zal ik hem „ tooncn." -~ Dit was genoeg voor Ananias. Saul, blind, verbleekt, vastende, verbryzeld, was in zyne behoefte verkwikt en gefterkt, wacht op de genade en het bevel zyïies Heeren, en bad welligt met de woorden van Hofea (*) „ Ik zal my tot den Heere wen„ den; ik zal niet van Hem wyken. Hy heeft „ my verbryzeld, Hy zal my ook heelen! Hy „ heeft my gewond, Hy zal my ook verbin„ den ! Na twee dagen zal Hy my wederop„ richten, dat ik voor Hem leve!" Eindlyk kwam het uur, dat hy vreugde en blydfchap uit des Christens mond mogt hooren. — Ananias treedt in zyne eenzame flaepkamer, en legt, daer hy knielde, hem de handen op het hoofd en op de blinde oogen, en zegt: (ö! Euangelie der liefde!) „broe- „ der (•) hüsea vi, i , 2,  cver de geschiedenis van saul. 107 „der Saul! De Heere Jefus, die u op den „ weg verfcheen, langs welken gy herwaert ,, gekomen zyt, zendt my, opdat gy weder „ zien zoudt." (Naeuwlyks hoort Saul dit, of hy erinnert zich het gezicht, 't welk hem te beurtc viel; en terftond is zyn geheele ziel geloof, verrukking en gehoorzaemheit) „ en opdat gy met den Heiligen Geest ver„ vuld mogt worden." — Hoe verbazend beknopt behandelde Jefus deze zake! Welke Godlyke grootheit van ontferming ftraelt in deze beknoptheit door! Geen woord van al het vorige; dit was reeds fterk betreurd!— Geen woord van de vergeving; die had hy reeds! — Geen afvrage ecner Geloofsbelydenisfe; de Heere weet reeds, dat hy van ganfeher harten gelooft, van ganfeher harten lief heeft! — Van de oogen vallen vliezige fchellen; Saul ziet weder, en aenbidt den Verlichter der blinden, — ftaet op, en laet zich doopen in den Naem van den vervolgden Jefus, als den Christus van God, en aenbidt den gekruisigden heere der heerlykheit. Terftond wordt hy vervuld met den Heiligen Geest, met de heil- en levenskracht van Christus en aenbidt met eene ten fterkften verheugde ziel den Dooper met den heiligen geest. — Wie Weet, hl wat al vreemde taelen hy toen de groote daden van God begon te loven, en vooral die groctQ caed, welke aen hem zeiven gefchied was? Nu werd hy ook met fpyze gefterkt, en acnbad N 3 den-  $$j redevoering van rabj2i u. b. g. den Schenker der spyzen; blyft nog eenige dagen in Damaskus, treedt in den kring der jongeren, en aenbidt den Ver e eniger Der christenharten; — komt ook in de Synagoge der Joden, en bewyst, dat Jefus is de Christus, de Zoon des levenden Gods. Elk is ontzet, verbaesd; — niemand wil geloven, dat Saul een Christen cn een Verkondiger van Christus is. De Joden zyn verftomd, en weten niet, wat te denken; de Chriftenen zyn verrukt en erkennen in de gefchiedenis van Saul een zegel van des Heeren woord: (*) „ Vrees niet gy kleene Kudde ! Het is des „ Vaders welbehagen , u voor Zyn Ryk te „ fchikken.'' Een zegel op dat woord: „wan„ neer de menfehen woeden, wordt Jehovah verheerlykt! Woeden zy nog meer, Hy is „ ook daer voor toegerust! " Zy aénbidden den alvermogenden Bestuurder der m e n s c h lyke harte n. — — ZüO VCrre de gefchiedenis der bekeennge van Saul. Nu nog weinige woorden; — uwe opmerkzaemheit moet niet vermoeid worden. Welligt is in ieder van ons, by bet aenhooren dezer gefchicdenisfe ook eenige heilige aendoèiurig gaende geworden ; Laet ons toezien, dat deze acndoening rype vruchten voortbrenge ! Wil- C *,) L U IC A S XII , 32.  OVER. DE GESCHIEDENIS VAN SAUE. 10} Wettigt is 'er by den eenen of anderen boven en behalven die heilige aandoening ook een goed een heilig befluit verwekt; Laet ons toezien , dat we in dat heilig befluit niet wankelen , dat wy het heilig voornemen niet onuitgevoerd laten ! De eene begreep, bedacht hier by: hoe wonderfchoon de heilige gefchiedenisfen zyn , cn bcfloot: ,, Van nu af aen moeten de heilige ge„ fchiedenisfen myn vermaek cn uitfpanning , „ myne oefeningen, myne verkwikking zyn! " Deze gae henen, en doe alzoo! Een ander begreep, bedacht hier by: „hoe „ Godlyk waer is toch het Chriftendom, dat „ zulke bewyzen heeft! " en bcfloot: „Van „ nu af aen zal ik allen twyfel weeren, en deze „ waerheit by de bronnen nalpeuren. " Ook deze gae henen , en doe alzoo ! Een derde begreep, bedacht: „ Hoe is in „ Gods Werken het onverwachte en onbeioof„ de nog altyd heerlyker dan al, wat verwacht „ en beloofd is!" en befloot: „Van nu af aen „ wil ik in alle gevallen van mynen God het „ befte vertrouwen , en fteeds , boven ver„ wachting, van Hem verwachten!" Ook deze gae henen, en doe alzoo! Een vierde begreep en overdacht hier de ontferming van Christus, en befloot, zyn aengezicht te zoeken; — of de Alwetendheit van Christus , en befloot, fteeds oprecht en voorzichtig voor zyne oogen te wandelen ; — of de Heerlykheit van Christus, en befloot, zich van N 4 nu  200 REDEVOERING VAN RABBI M. B. G. nu af aen dagelyks, ja ter aller uure te bereiden voor zyne verfchyning; — of de verblra, ding en doling en valfchen yver van Saul, en befloot, om van nu af aen in nedrigheit zich zei ven te mistrouwen, en liefdryk te oordeclen over anders denkenden; — en zoo weder anderen overdachten iets anders, en namen daer naer geëvenredigde befluiten. Allen (zekerlvk) hadden wy een diep bezefvan het geluk des doops met den Heiligen Geest, en befloten wy, ons zeiven meer en meer gefcbikt te maken voor den zeiven, en by de eerde gelegenheit Jefus als den Christus te belyden by het ondergaen van den watcrdoop. Zoo laet ons dan henen gaen, myne Broeders ! en alzoo doen voor den Heere , gelyk wy voor Hem befloten hebben; zoo zal de zegen over onze volgende betrachtingen dezer Godlyke Gefchiedenisfe meer en meer overvloedig worden. XVIII,  2or XVIII. TWEEDE REDEVOERING van den zelfden rabbi, en wel, over de bewysredenen in de gefchiedenis van saul. 3*efus Christus is waerlyk opgeftaen! Hy is waerlyk de Christus , de Zoon des levenden Gods! Zyn Leer is de Leer van God! Zyn Ryk is het Ryk van God! Zyne Gezanten zyn Gezanten van God! Alle de daden der Apoftelen zyn zoo veele bewyzcn daer voor; ja zyn eene glansryke kroon van betoogen voor D e WA erheit des ch riste NDOMs! Maer wat is nu in deze kroon het fchoonfte en edelfte, het meest byzondere en zonderlinge , het grootfte en luifterrykfte betoog ? Is het niet die geschiedenis der bekeer i n g va n saul, waer van wy nu fpreken? Laet ons dan deze Gefchiedenis nader overwegen als een betoog voor 't Chnfténdpm. Dan deze overweging zou noodzaeklyk of te Wydloopig en uitvoerig moeten zyn, u verN 5 moeien,  ZCZ TWEEDE REDEVOERING moeien , en ons tydperk zeer verre te buiten gaen — of, indien wy dit alles bekorten, moet gy te huis by u zeiven alles verder uitbreiden en u ten nutte maken. Wy kiezen het laetfte, de kortheit, en willen van u vertrouwen, dat gy alles te huis zult nadenken. „ Saul's gefchiedenis moet waer zyn!" — „ en, indien zy waer is , hoe waer is dan ook „ met haer het Chriftendom! " Eerst dan zeggen we : Saul's gefchiedenis moet waer zyn: Saul's gefchiedenis, zoo als wy die onlangs verhaeld hebben, moet met alle haere allergodlykfte, allerzonderlingfte en buitengewoonfte omflandigheden waer zyn. Neemt maer eens het allerzekerfte en nooit ontkende , Hechts het alleronlochenbaerfte en meest openbaere uit de gefchiedenis, en voegt dat byeen. — Dan verklaert zich het overige, zoo gy wilt of moet! Zekeren onlochenbaer is het, dat eene Saul, een Tarfer eens in Jerufalem leefde, en voor de Pharifecr gezindte yverde. Onlochenbaer en ©penbacris het, dat hy zich tegen de Secte der Nazareners verklaerde, een vreugde in den dood van Stephanus, en in de vervolging der Gemeente het grootfte deel had, Nooit te ontkennen en openbaer is het, dat zyn yver voor Mofes hem als een Furie omvoerde, om Chriftenen op te zoeken, te ver» floeren, te vangen en over te leveren. Nooit te ontkennen, en openbaer is het reeds in  VAN RABBI MOSES BEN GAD. GOJ ia Damaskus bekend, dat by met Lastbrieven tegen de gelovigen nae Damaskus gereisd is. — Wat kan openlyker en onlockenbaerder zyn, dan Saul's gefchiedenis tot hiertoe? Zeker, erkend en openbaer is wyders, in 't vervolg zyner gefchiedenisfe, dat hy in Damaskus nooit éénen Lastbrief gebruikte, nooit éénen gelovigen een hair benadeelde, dat hy in alle vergaderingen der gelovigen eerst gefehuwd , toen als broeder acngenomen, — in alle Synagogen der Joden eerst verwelkomd, daerna uitgeworpen is geworden ! Onlochenbaer en een openbacre zaek is het, dat hy in alle Chriften - vergaderingen geen woord meer tegen Christu s, en in alle Joodfche vergaderingen geen woord meer tegen de Chriftenen uitte: — Dat hy zichzelven hier in altyd gelyk bleef, van zyne intrede in Damaskus af tot aen dit uur toe; dat, hoe zeer de Raed en het Volk zich te voren op zynen yver tegen de zaek van Jefus verlieten, die zelfde Raed en Volk naderhand nooit weder iets tegen de zaek van Christus van hem verwachtten of begeerden! Het is zoo onlochenbaer als openbaer erkend, dat hy, even zoo fterk als byte voren de Christenen vervolgde, nu van de Joden werd vervolgd. Even onlochenbaer en bekend is het ook, dat hy van de eene plaets tot de andere voorkomt en geroemd wordt als Stichter van Christengemeenten. Het is onlochenbaer en openlyk bekend, dat hy5  304 TWEEDE REDEVOERING hy, even als Mofes, Elias, Jefus en Petrus, ontelbaere weldadige wonderen verricht heeft, welke hem lof en laster, vertrouwen en befchuldiging, vergoding en vervolging veroirzaekten. Voeg nu al dit alleropenlykst bekende en alleronlochenbaerfte zyner gefchiedenis byeen, en doet 'er voorts by of af, zoo veel gy kunt of wilt. Een zoo groote vyand van het Christendom Was hy; — en een zoo groote verdediger van het Christendom is hy geworden. — Vcrklaert dit nu eens, hoe hy dit geworden zy, zo gy wilt, of liever zo gy kunt, zo gy durft, en moet! Beproeft het zelve, beproeft het zevenmael, en, gy zult in 't einde altoos moeten zeggen: „ Hy heeft Jefus Christus ge„ zien! Hy heeft die ftem zyner Hecrlykheit „ gehoord : „ Saul! wat vervolgt gy my ? " " — Gyzult in 't einde moeten zeggen: „ De „ geheele gefchiedenis moet waer zyn ! " Of is dit niet zoo ? moet niet één van deze drie dingen noodzaeklykzyn? of C i) Hy wilde bedriegen en verleiden; of (2) Hy was zelve bedrogen en verleid; of C3) Hy heeft Jefus Christus gezien cn gehoord. Laet ons zien! laet ons één oogenblik onder-, (tellen: Hy wilde een bedrog pleegen." Dan zullen en moeten wy evenwel ook vragen;  VAN RABBI MOSES BEN GAD. HO^ gen: „ Ora welk een voordeel? en met wat „ uitzicht van voordeel?" Was het rykdom ? — Hy was een gegoed Jongman, en zyn nieuw geloof maekte hem arm, en noodzaekte hem te arbeiden als de behoeftigfte daglooner! Was het wellust? — Ja, flagen, fteeniging, arbeid en moeite, waken en vasten, honger en dorst, koude en naektheit waren die wellust! Was het eer? — Ja, zyn lot was een ieder ten fpot en fmaed te worden; flechts van de allerverachtfte menfehen van zynen tyd geacht, maer van allen, die by de werelt in achting ftonden, veracht te worden! Of, laet ons eens onderftellen: „ Hy is zelve bedrogen en verleid! Zyne „ wankelmoedigheit heeft hem dezen trek ge„ fpceld." — O! dat wy veele zulke wankelmoedigen zagen, wy zouden hen den lof geven der ftandvastigfte onder allen! Wankelmoedigheit? — Is 'er ergens één trek daer van in zyn geheele leven tot aen het tydftip, dat hy te Damaskus kwam? Is hy niet fterk en wel gevestigd van voor de voeten Gamaliè'Ps zynes Pharifeeuwfchen Leeraers opgeftaen, en als een held, zonder eenigen wankelenden tred,het pad derMofaïfche en Pharifeër zedelyke gerechtigheit langs gegaen , ja als een onverzetteiyke held de loopbane des yvers tegen eene Mofes — lasterende Secte ingetreden? — en— federd de ontmoeting by Damaskus , even zoo, de loopbane der Christenen! wel-  10& TWEEDE REDEVOERING Welke belofte of bedreiging , welk gevaer, wat tegenftand, welke kerker, welke marteling doet hem, Hechts één oogenblik, ergens wankelen? O! wy moeten hier van geene wankelmoedigheit fpreken, of nimmer in ons ganfche leven eenig mensch om zyne ftandvastigheit roemen ! Maer laet ons eens ftellen: Het was dweepery, die hem bedwelmde, die zynen driftigen yver, met de grootfte overdrevenheit, aen beide zyden, dreef. Laet ons zien! Was het ook enkele misleiding zyner verbeeldingkracht, die hem tot deze fteeds aenhoudende dweepery gebracht heeft? Heeft ook een blikfcmftrael of donderflao- hem flechts zoo veAysterd, zonder dat dit iemand zynermedgezeBen gebeurde? hem alleen blind gemaekt, maer niemand van zyn gevolo- buiten hem? Of heeft een blikfemfchicht of donderflag zich voor zyn ziel vertoond als zulk eene wéfchikte, welgepaste en verftandige woorden? Heeft hy zich ingebeeld, Ananias in een gezicht te zien? en naderhand wederom, dat hy dezen in perfoon en daed yk erkende? en nog eens, dat hy weder geloofde te zien, — en nog eens en nog honderd maelen, dat hy de gaven der talen, de kracht om wonderen te doen cn den Geest der voorzeggingen ontvangen , en honderde maelen gebruikt heeft? — O! waer heeft men ooit van zulke mislci- din-  VAN RABBI MOSES BEN GAE. SC? dingen der verbeeldinge gehoord? waer immer zulke daer door misleide menfehen gezien? Of werd hy naderhand een erger dweeper dan te voren ? Hy, die te voren zoo dol, wild en boos te werk ging, en naderhand zoo verftandig, bedaerd, voorzichtig cn uitftekende braef was in zyn zaek? Hy, die de tastbaerfte blyken gaf zyner veranderinge, — blyken der alzins met elkander overeenftemmende verfchy» ningen , meest treffende en nuttige openbaeringen , en daedlyke vermogens om zegen, en ftraf toe tcdeelen? — die naderhand in zulke zichtbaere, hoorbaerc, tastbaere, Godlyke blyken leefde, en anderen deed leven, — door die onwederleglykfte blyken de Chriftenmonden deed juichen, en de vyanden verftomde? 6! Dat zulk een dweepery en geestdryvery ons ten dccle vielen! — indien we dit alles inbeelding en dweepery konnen noemen, — wat is dan waerheit? Neen, daer blyft niets overig, dan het derde: „ De gcheele gefchiedenis moet waer zyn! " Saul moet den Verheerlykten gezien, moet Zyne Stemme gehoord, moet den Gekruifigden Heer erkend hebben! „ En wanneer 'zy waer is, — deze gefchiedc„ nis' — o! wat is dan ook met haer waer! Dit is het, \ welk we voornemen , in eene volgende byeenkomst nader met u te overwegen. XXI,  £03 X I X. DERDE REDEVOERING VAN DEN ZELFDEN RABBI. Be Gefchiedenis van Saul is een der ,, fterkfte bewyzen voor het Chriftendom." Ziet daer het onderwerp, waerover ik nu fpreken zal. „ Saul's Gefchiedenis moet waer zyn." Dit te toonen was het doel onzer laetfte Redevoeringe ; maer , hoe waer moet nu met deze ook de gefchiedenis zyn van het Chriftendom! Doch, in dit te toonen, niake ik veel ftaet op uwe eigene nadenking. By deze gefchiedenis dan vragen wy: „ Wat bewyst ons dezelve? en „ Hoe bewyst ze ons dit?" Wat bewyst de Gefchiedenis der Bekeeringe van Saul ? Zy bewyst ons de gefchiedkundige waerheit: JESUS DE NAZARENER IS DE MESSIAS ! Zybewystdusjuist datgeene, 'twelkSaul gelochend had; —juist dat, 't welk den wezenly- ketï  van rabbi m9ses ben GAE. ken inhoud uitmaekt van het Euangelie ! — juist dat, 't we\k wy behoeven bewezen te zien'! — en juist dat, het welk niet anders dan op dezen trant bewezen kan worden! onze geschiedenis bewyst, dat je sus, de Man van Nazarcth, die zoo veel GodLyk goeds deed, en dien men alle bcdenkIvk lyderi heeft aengedaen, — de Man, dien men uit verachting den Galflëer, den Nazarener noemde, maer dien God zynen Geliefden Zoon genoemd had, - de Man, die zoo veel groots van zich zeiven zeide en bewees, cn van wien men zoo veel affchuwlyks loog, en zich liet tvysmakenj — de Man, die toonde, een overwinnaèr des Satans te zyn , en die van zyne kfteraers genoemd werd een werktuig van den Satan, — dat deze gekruisigde de me ssias i s, — de Mesfias of beloofde Christus (gods cezalfde) die op Gods bast Gods Volk regeeren moest. Zy bewyst ook, dat Hy de Zoon is des levenden Gods; want Hy, die Gods plaets bekleeden zal, moet Gode volmaekt gelyk zyn; zy bewyst , dat Hy de Koning is van het ïnenschdom ; want aen eenen Plaetsbekieedcf van God moet het menschdom, als aen zynen Koning, onderworpen zyn. je sus, (dit bewyst ons deze gefchiedenis) jefus is de Mesfias, de Man boven allen en alles, toegerust met Gods Geest zonder maté* en met volle magt over de menfehen zonder bepaling. Vil DEEL; ü *s  2ïo der. dé redevoering Is deze niet juist die waerheit, welke saul gelochend heeft, van welke hy gezegd had; „Een ieder,- die zegt, dat Jefus " 1C.Cfr', e" de Christus is ■> is des doods waer* d,g?" En 'ls «et niet dezelfde waerheit, welke hy nu alomme verkondigt, overal henen trekkende, om die te bewyzen , beginnende van Damaskus, daer ze hem bewezen werd? Is het niet even die zelfde waerheit, welke Petrus en alle de Twaelven cn Stephanus in Jerufalem leerden? — de zelfde, die Philippus in Samaria verkondigde, en door den Kamerling naë ^Etbiopièn overvoerde? — dezelfde, welke Petrus en Joannes in Samaria verzegelden door de medcdceling van den Geest, — deze namelyk, dat die Jefus, — die op Golgotha is gekruiligd, — de uit den dood verrezene Mesfias en in den Hemel verheerlykt is, — gelyk zy allen als het waere wezen en de kern van het ganfche Euangelie leeraeren ? Is het niet deze waerheit, welke Saul, volgens het door hem ontvangen bevel, onder alle menfehen verfpreiden moet? zeide niet Jefus de Christus uitdruklyk tot Ananias: „Hy „ moet mynen Naem, jesus ais Messias, ,, als Koning der Koningen en der Volken en „ des Volks aller Volken Israël, dragen voor Israël, voor de Volken en hunne Koflins, gen ? " > Ja, gewisfelyk, Saul's Gefchiedenis bewyst, dat de waerheit: jesus is de christus! de waere Kern en de Hoofdinhoud is des gan-  van rabbi möses ben gae. Sftf ganfchen Euangeliums. Zy is het middelpunt van al dcszelfs leeringen, en alle Godlyke ftraelen der waefheden, ons in het Eüangelie geleerd, loopen van dit punt, als van eene zonne, uit, en vereenigen zich weder allen, als in één licht- öf brandpunt, met elkander ih die eenige waerheit: jesus is de christus! O*! dat dit van alle denkende waerheitvrienden naer waerde behartigd en diep genoeg wierd nagefpeurd! Of Wanneer Jefus de Christus, — de ] Zoon van God, — de Koning des menschdoms is, is Hy het dan niet, in wien wy den eenigen God en Vader beter kennen, dan in eenige andere zyner kinders? — in wien wy den Almagtigen Schepper keerlyker en duidlyker zien, dan ih eenig fchepfel? Is Hy het niet, die zeggen mogt: „Wie my gezien heeft, heeft den £ Vader gezien Wie my kent, kent den Vah der!" ? K Hy het niet, die daer toe geleden heeft, daer toe geftorven en opgewekt is-, opdat Hy over dooden en levenden fieftP* fche9 _ Is zyn dood niet het Leven der werelt ? Is Hy het niet, dien zyn Vader aen zyne: Rechterhand geplaetst en tot eene Heere en Christus gemaekt, ja alle magt gegeven heeft in Hemel en op aerde? — die komen zal en moet als de van God beftemde Rechter van Levenden eil Dooden? Is Hy het niet, die, nadat Hy in de Hoogte gevaren is i Gaven gezonden heeft ? of was' dé ft. O a Hd"  Ml derde- redevoering Heilige Geest gegeven, toen Jefus nog niet ver> heerlykt was? Is Hy het niet, die door Zyn Geestvolle Eüangelie zich eene heilige, algemeenc naer zynen Naem genoemde Gemeente verzamelt, welke de Gemeenfchap is der Heiligen? wien ook alle Profeeten getuigenis geven als den geenen, in wiens Naem vergeving van zonden verkregen wordt ? Meenen wy in de Heilige Schriften de Opflanding en het ecuwig Leven te vinden, — zyn zy het niet, die van Hem getuigen? — Is Lly niet die geene, yaq wien zy getuigen? Gy ziet dan, hoe alle leer des Euangeliums in dit ééne punt faemenloopt: jesus is df, Chris tos! — en dat de Gefchiedenis van Saul juist dat geene bewyst, 't week de inhoud van het eüangelie uit- maekt! Zy bewyst ook juist dat, 't welk wy behoeven bewezen te zien. Het is waer, gedachtcnlooze, onbedachte menfehen behoeven Hechts , 't geen dc dieren behoeven; — maer denkende menfehen — behoeven die niet veel meer? — Gevoelige menfehen behoeven gerustftelling omtrent het bedrevene! Zondaeren behoeven vergiffenis! Menfehen, die op de ongeftuime zee omdry ven, hebben eenen Huurman nodig. Aerdbevvoners behoeven eene Hemelfche Voorzienigheid Nae volmaektheit dorHende menfehen behoeven den wasdom tot volmaektheit! — of zwakken behoeven Geest en kracht! Het  VAN RABBI MOSES BEN GAD. Plet recht kennende en onrecht lydendö menfehen behoeven eene werelt, waer in geluk en waërde in evenwigt flaen; — lydende onfchuld behoeft eenen dag van vergelding. Nae een nimmer eindigend leven dorftende menfehen behoeven een eindloos Leven. Stervelingen behoeven de onfterilykhcit. En juist dut alles zal ons geworden door Jefus den Christus van Cod. „ Ja wel, (zeggen veele vernuftige menfehen) Ja wel! Wy behoeven dit alles; „ maer dit'alles komt van God, en ons ver„ ftand leert ons genoegzaem eenen God, ,, van wien vergeving, leiding in ons lot, ze„ delyke volmaking, onfterflykheit en recht„ matige vergelding te wachten zyn. Ons „ verftand overtuigt ons hier van volledig; wy „ behoeven geene wondergefchiedenis, gelyk „ die van Saul, om dat geene eerst te leeren, „ 't geen wy reeds weten!" Geluk dan met dit alles, 6 gy edele vernuften! Schrandere mannen! (zoude ik zeggen) Gylieden weet, dat 'er een God is, van wien dit alles komt! Ik zal nu niet eens zeggen : „ Gy lieden. -vveet dit; maer millioenen weten dit niet, ten „ zy door deBybelfche Gefchiedenis;" — niet eens zeggen: „ Gylieden begrypt dit, maer „ millioenen begrypen het niet , zonder hulp „ der Bybelfche Gefchiedenisfen ;" — niet eenszeggen : „ Gylieden weet dit jiu zonder de „ Bybelfche Gefchiedenisfen; maer gy zyt niet O 3 » ze-  ai4 DERDE REDEVOERING „ zeker, ofgy het ook geweten zoud hebben „ wanneer geene Heilige Schriften u en uwe „ Leeraeren in de werelt daer aen hadden doen « denken;" — niet eens zeggen: ,, Gylieden „ weet deze dingen met zekerheit; maer de „ meefte, ook de allerdiepfte denkers (van uw „ foort) hebben vaek hun leven lang met veele ^twyfelingen daeromtrent te kampen „ gehad" (Bier gaven veele toehoor der en door. hunne gebaerden een volle toeftemming.) Maer ik wil mi flechts op de hoofdzaek ftil ftaen : Gefteld zynde, dat gy volkomen weet, dat God u vergiffenis, kracht ter deugd, wysheit, onfterflykheit geven, en in eene werelt van belooning overvoeren zal, wanneer gy doch niet weet, door wien Hy u dit geeft of geven wil , zoó zoud gy misfehien wel in 't geheel niets ontvangen. Is het niet even zoo met al het andere, dat gy reeds van Gcd. hebt? Gy hebt uw lichacmlyk leven van God; maer hebt gy dit niet door Jfader cn Moeder 1 Gy hebt verzorging en opvoeding in uwe kindfehc dagen door' Gods goedheit; mser hebt gy die niet door uwe Ouders? en moet gy daer toe niet deze Ouderen kennen en als zoodanig aennemen? Gy hebt onderrichting ontvangen in veele nuttige zaken, door Gods goedheit; maer ©ntvingt gy die niet door Leeraers ? cn moet gy daar toe die Leeraeren niet kennen en als zoodanige aennemen ? Zoo ook hebt gy bcl'cherming VOO!;.  VAN RABBI MOSES BEN GAD. Slg voor de boozen — ja , van God, — maer door de Overhelt! — zoo ook genezing in ziekte — van God, — maer door den Geneesheer! Wat zou bet u by dit alles beipen, te weten, van wien dit komt , namelyk van God ? Gy moet doorgaens ook die geenen kennen, door welke u dit toekomt, Ouders, Leeraers, Overheden, Genteshceren enz. Even zoo nu ; wat zou bet u helpen, te we-, ten,'dat God u de zonden vergeven, tot het Hemelryk bereiden , ter volmakinge fterken , ten eeuwigen Leven opwekken, en het goede beloonen kan en wil ? Gy moet immers ook weten, door wien Hy dit doen wil, opdat gy U tot dezen wenden, en aen den zeiven houden meugt, als aen den Middelster tusfehen Cod en menfehen; — even als het Kind omtrent zyne Ouderen, als middeloirzaken des lichaemlyken levens, en de Leerling omtrent zynen Leeraer, als de middeloirzaek zyner onderrichtinge. Gy moet weten, welken Man Hy daer toe beftemd, en voor een ieder daer gefield heeft, om door Hem de zonden te vergeven, de menfehen te heuigen, de dooden op te wekken, en de werelt te oordeelen 1 Wat zoud gy toch zeggen, wanneer een kind van de Ouders wegliep, en zeide: „God zal „ my wel opvoeden en verzorgen!" Zoud gy niet tegen dit kind zeggen: „Wees toch niet „ dol! God heeft u immers uwe Ouderen aen„ gewezen, als die voor u zorgen. Hy doet „ dit door dezen!"? O 4 Of  Sla BERDE REDEVOERING ' Of wanneer een burger zien aen zyne Overhelt onttrok, en zeide: „God zal myn clgcn„ dom wel befchermen , cn hen , die het my „ ontroven wilden, richten!" Zoud gy nier zeggen: „ Wees niet zinneloos! God wyst u op „ de befcherming en het gericht uwer Overhc,, den!"? Of wanneer een kranke den Geneesheer en de geneesmiddelen aen een zyde zettede, — of als een Leerling de fchoo.1 cn den Leeraer. verliet, en zeide : „ God zal mywel genezen! of — God zal my lëeren!" zoud gy hem dan niet te gemoete voeren : „ Gydwaes God wyst u op den „ Geneesheer en de kruiden; — op den Leeraer s, en de boeken !"? Juist zoo is het ook gelegen, wanneer een mensch zegt: „God zal m> de zonden wel ver„ geven! " zonder dat hy zich keert tot den Lenigen Naem onder den Hemel , nae wien God hem ter verkryginge van de vergiffenis zyner zonden wyst. Of. wanneer een mensch zegt:. „ God zal my „ wel tot Waerheit, tot het Leven — tot zich „ leiden!" zonder dat hy z'ch tot dien Lenigen wendt, op welken hy van God gewezen wordt, — tot Hein, die zegt : „ Ik ben de Waerheit en het Leven; niemand komt tot 3, den Vader dan door my!" -.— Of een ander: „God zal my en de werelt wel richten!" zonder dat hy dien Man erkent, dien God "daer toe beftemd , en ter verzekcringe daer van voor een ieder uit den dood opgewekt Wt,. Op;  van rabbi moses ben gae. 21?' Op Dezen nu wyst ons onze gefchiedenis , — juist op dezen van God beftemdcn grooten Vervuiler van alle deze behoeften, welke anders van niemand of niets voldaen konnen worden; en zoo dan bewyst zy juist dat geene, 't welk wy behoeven, omdat zy bewyst, dat Jéfus is de Christus, de Gezalfde van God-, de Verlichter, Verlosfer, Levendmaker,' Koning en Rechter van het ganfche Mcnschdom. — Dit bewyst ze eindlyk zoo, als het op geene andere wyze bewezen kan worde N. Hoe toch bewyst ze die blyde Boodfchap ? " Het zou belachlyk zyn , met redeneeringen zonder daedlyke blyken te willen bewyzen, wie God my tot Ouderen, Leeraeren, Rechteren of Gcneesheeren gegeven had. Wezenlyke daeden , en 'wezenlyk duchtige getuigenisfen alleen konnen deze en diergelyke zaken voldoende bewyzen. Die my verzorgt en opvoedt, kan my opvoeden en verzorgen. Hy, dien ik zie leeren, genezen, regeeren, helpen, of van wien ik dit op geloofwaerdige getuigenisfen hore cn verneme, die toont my ook daer door alzins, dat hy ook myn Leeraer, Geneesheer, Regent en Helper zyn of worden kan. Even zoo verkeerd zou het zyn, anders dan door daedlyke blyken en getuigenisfen te willen weten of bewyzen, door wien God ons de gouden vergeven, volmaken, regeeren, helpen en opwekken wil, daer Natuur en mensch ons O S. hier  jm8 berde redevoering hier niet kan helpen, en alle natuurlyk licht, beftuur of levenskracht zoo verre niet toereikende zyn. Even zoo verkeerd zou het zyn, ander bewys dan daedlyke blyken en getuigenisfen te eisfehen, dat God dit alles door eenen Christus doen wil, en dat Jefus van Nazareth, de Zoon van Maria, deze Christus is; en ook even zoo verkeerd, — aen de onlochenbaerfte daedlyke blyken, aen de meestbcvestigde getuigenisfen, geen gehoor te geven, of deze van geen gewigt te achten. Hoe bewyst dan nu juist de gefchiedenis der bekeeringe van Saul die groote Waerheit, dat Jefus de Christus, de Gezalfde van God, dat algenoegzaeme Hoofd des Menschdoms is ? Laet ons dit kortlyk aentoonen, fchoon ook ieder hoofdzaek van dit bewys eencr byzondere beoefenende nadenkinge waerdig is. Maer laet ons intusfehen deze aenmerking niet vergeten : Even als men zegt, dat de kleenfte vinger van een mensch Gods oneindige magt kan toonen, zoo mag men ook zeggen, dat de enkele gefchiedenis van Saul ten bewyze ftrekt, dat Jefus de Christus is. Dan gelyk men in 't eerfte geval niet doelt op eenen van het lichaem afgefcheiden vinger op zich zeiven, — zoo ook moet men, in het Jaetfte geval, de gefchiedenis der bekeeringe van Saul piet aenmerken als geheel afgefcheiden van de Euangeliegefchiedenis in 't gemeen. Beide de eene en de andere moeten befchouwd worden in verband met het groot geheel ? CO JE-  van rabbi m0ses ben gap. &XQ (a) jesus is de messias! Dit toont f>ns Saul's gefchiedenis door de daer in fchitte* rende /Iraelcn zyner Jlecrlykheit. Ziet toch! Vcrfchynt Hy hier niet aen den allerongeloviglten als het Afi'chynfel der Heeriykheit van God? als een wcêrfchyn van dat Licht, waer toe niemand komen kan, indien hy zich niet verdemoedigen wil? Als het uitgedrukte Evenbeeld van God? als een juiste ichetfe aller fchoonheit, luifter, grootheit, ihelheit, doodende cn levendmakende kracht? ghmsryk, alles doorfchynende, en alles doordringende? Ja, hier was Hy, gelyk Hy gezien werd op Tliabor ; doch nog hcerlykcr, nog minder met onze zwakke oogen aen te zien, Hy was hier, gelyk Hy komen zal in zyn Ryk ! O myne Broederen! laet pns aen die Heerlykhcit van God geloven , eer zy ons neder blikfeme! laet ons die vertegenwoordigea voor onzen geest, — daer aen dikwyls met verbazing denken, — haer aénbidden, en ons bereid houden voor haere verfchyning! Laet ons by alles, wat heerlykis in de Natuur, wat heerlyk is in de Zon, Macn, Starren en glansrykc Wolken, aen deze, al dat heerlyke verduifterende, overtref- | fende , Hccrlykheit van Jefus onzen Koning denken ! O hoe zou dan ons hart gezuiverd worden van den modder der aerdschgezindheit , — onzen geest neigen, nae 't geen boven is , daer Christus is, wonende in de Hcerlyklieit van zynen God!  %id derde redevoering ( b ) jesus is de me ssi as! Dit toont ons de Gefchiedenis van Saul, door het bewys der daer in doorf radende werkzaeme kracht en heerfchende Magt van jfefus. Ziet toch ! Hy werpt Saul in het ftof der aerde, maekt hem blind, en weder ziende; — verbiedt hem voor altoos het vervolgen der Chriftenen. Hy verlost de Chriftenen van dit Roofdier; — geeft bevelen aen Ananias, geeft dezen kracht, om Saul met kracht te vervullen; ontdekt hem zyn befluit, om Saul door veel lyden te reinigen, om dezen tot een uitverkoren werktuig te maken, dat Zynen Naem voor Israël en veele Volken, voor Koningen en Vorften zal verheerlyken als dien van den Heere der Volken, van den Koning der Koningen ? O ! Laet ons met Saul die magt, dat gezach, die Heerlykheit in het ftof aénbidden als die van den eenigen Heere, by wien alles wat in Hemel en op aerde is onvermogend heten mag; den eenigen God cn Vader uitgezonderd, die Hem alles onderworpen heeft! Laet ons met Saul Hem aenbiddend noemen: „ Heere! Heere!" Laet ons met Saul Hem, aenbiddende, vragen: „ Wat wilt gy, dat ik doen zal ?" Met Saul, aenbiddend doen, 't geen Hy beveelt f Met Ananias, zwygende, zynen last volbrengen, en dus het lot ontvlieden dier moedwilligen, die niet willen, dat Hy over hen hcerfche, — en Jiet lot der huichclaers , die flcchts Ileere! Heere! roepen, cn niet doen, 't geen Hy zegt! CO  van rabbi hoses ben gad. 22.1 (c) jesus is de Christus. Dit toont ons de gefchiedenis van Saul, door ons een het wys te geyen zyner Ah'etendheil. Ziet toch! hoe zyn vlammend oog alles doorziet; den Vervolger op den weg; de Lastbrieven in zyn zak; het huis, waer hy zyn intrek neemt; den grond, op welken hy, biddende, nederknielt ! Ziet , hoe zyn verftand alles doorgrondt: Sauls oogmerk, Sauls dwaling, Sauls berouw, Sauls geloof! hoe zyn Geest alles voorziet: Wat Saul was, wat hy wurdeu zal, en wat hem voor de deur ftaét! — watli y tegen den Christus gedaen had, en wat hy voor den Christus doen zal! — wat hy zal lyden, zoo wel als wie en wat hy had doen lyden! wat het einde was van zynen arbeid tegen Christus, en hoe wyd en verre zyn arbeid voor Christus zich zal uitftrekken! Hoe is alles naekt en geopend voor den AIwetenden! — Hy kent Saul, Ananias, het huis van Judas cn, Damaskus, Israël en de Volken, hunne Koningen en hunne Leeraeren! O! hoe konnen wy zoo dikwyls vergeten, dat de Alwetende ons ziet! Hoe konnen wy zoo dikwyls handelen, als of de Alwetende het niet wist! Openbaer, ö myn ziel! is voorliet verftand van den Mesfias de verborgenfte geheimenis! Naekt zyt gy, 6 myn geheele hart! voor zyne oogen! De verborgenfte hoeken van uw huis zyn voor zynen Geest geheel geopend! Dit, dit willen wy onze harten zonder op- hou-  BSfl DERDE REDÉVÓÈRÏNÖ- houden toeroepen in de tegenwóordigheit Var3 onzen alwetenden Heere! (d) jesus is de Christus! Dit tooni Hy ons eindlyk in Sauls gefchiedenis, door do blyken zyner alles omvattende Liefde ! Ziet toch en gevoelt zyne Godlyke, zyne eigenlyk alles omvattende, Liefde! Ziet het oog» merk van al zyn doen aen .Saul in de ganfche gefchiedenis! Bezeft, dat die meest Godlyke liefde de dryfveer tot dit alles was in zynen Godlykert Geest! Wat anders dan liefde bewoog Jefus, zulk een werktuig voor het heil van viienden en vyanden, voor die naby en verre waren, met zoo veel wysheit \ittezoeken, met zoo veel ontferming te gewinnen, met zoo veel magt te bereiden? Welk eene begenadigende liefde bezielt dat woord van Christus tot Ananias: ,, Gae hee„ nen nae Saul; hy bidt"! Welk eene tedere liefde voor de Christengemeente ontdekt dat woord van Christus : „ Wat vervolgt gy my ? " ! Welk eene grootmoedige liefde voor het ondankbaerc Jodendom bewyst dat woord: „ De- ze moet mynen Naem dragen voor Israël! " Welk eene alles omvattende liefde voor het menschlyk genacht openbaert dat Woord Van Christus: „Hy moet mynen Naem brengen tot „ de Volken en hunne Koningen." O! bezeft toch in Jefus Christus den allerbermhartigften, den alles verfchoonenden, den allesgewinnenden, den allenlievenden, den allen-  van rabbi moses ben gad. 4af Jenzegcnenden Zoon van Godt, en bidt Hem acn met Saul en Ananias! Doet dit met de tienduizenden laetcre Belydcrcn van zynen Naem! Aenbidt Hem; in Hem is Gods Heerlykheif, Gods Magt, Gods Wyshcit, cn God* Liefde! ,, De liefde van Jefus den Mciftas dringe „ ons! en het geringde, waer toe ze ons „ dringt, zy altoos de diepte cn de hoogte det „ Heerlykheit en des Heils van Jefus den Ge» „ kruifigden, den Gezalfden van God, den -, Koning der Werelt!" X X. een huisgezin in damasktjï. (Ziet Handelingen IX, 20—22.} oudste zoon. Denk eens, Moeder 1 denk eens! Saul is een Jonger geworden! moeder. Welke Saul ? de oudste zoon. Saul van Jerufalem, dien men venvacht had, om de Jongeren weg te ruimen. Hy was in de Synagoge; elk verheugde zich, toen hy daer in kwam. Maer hy was zeer ernftig en zachtmoedig. Toen verhaelde hy, dat hy Jefus gezien had, cn verklaerde Hem  1^4 een huisgezin in DAMASKUSi Hem voor den Mesfias; ja, hy heeft het ons uit de Profeeten bewezen. Wat gaf dit eene verflagenheit, toorn en tegenfpraek! ik werd bcnaeuwd om zyncn't wille ; ik ging henen; hy zal gcwislyk ook gegacn zyn. Wanneer ze hem nu maer niet gevangen nemen. de kleene zoon komt inloopen. Vergeef het my, Moeder! dat ik zoo laet te huis kome. Ik ben met onze nicht by de Jongeren van Jefus geweest; daer kwam de booze Satil ook in , met Ananias ; maer hy was a's een fchaep. Eerst verfchrikten ze allen, als of 'er een tyger intrad. Hy zeide moedig, terwyl hy eenige tracnen afdroogde : ,, O gy, myne ,-, broederen! vreest niet, en wordt niet ver,, fchrikt; de Heere heeft my tam gemaekt." Hy zeide ook nog: „ De mensch overlegt ,, in zyn hart zynen weg, maer de Heere leidt „ enftuurt zynen gang." Weet gy , Moeder! uw geliefde fpreük! — O! en toen verhaelde hy,dat hy den Heere Jefus Christus gezien had, en nog. veel meer Ik was naderhand nog lang by onze nicht, en hoorde nog veel vau ■haer en van haere zuster, dat ik niet opgemerkt of begrepen had. O! nu zal Vader wel moeten geloven, dat de Jongeren gelyk hebben. Gy gelooft nu immers ook ? broeder! de moeder. Wees niet onvoorzichtig, als uw Vader te huis komt, cn houd uw' mond; Gy bcgrypt die zaek nog niet. (zacht, tot hasren oudficn Zoon) Het zal niets helpen , om uwen Vader te overtuigen; doch wy moeten de ga'elfc  >.rn huisgezin in damaskus. 03$ iaek recht weten, en is zy geheel waer en goed, - wel dan! in Gods Naem! dan breekt het onwcder los. - My zal dan niets meer te rugge houden. de grootste. Zoo is 't met my ook. de kleenste. Wat zegt gy tegen malkander? wat ? C ondertusfchen komt de Vcider te huis; de Kleene loopt hem te gemotte, en roept:) Maer nu, Vader! nu is 't evenwel waer, dat de Gekruifigde opgeftaen is ! Saul heeft Hem gezien! de vader, hem onvoorziens een Jlag gevende, zegt vol toorn: Houd uw mond, fchaepshoofd! wat weet gy daer van? tegen de Moeder i ik zou de kinderen gehoörzaemheit leeren, als. ik moeder was* des vaders broeder, (een Sadduceër) treedt op dat oogenblik ter kamer in, groet herl allen , hoort den Kleenen jammeren, en vraegfi nae de reden. de kleenste. Ach! myn God! Ik heb Vader lief! ik wil altyd zynen zin doen. vaders broeder. Ditmael echter zal dit zoo niet geweest zyn. Wat hapert 'er aen ? dé kleenste. Gy weet toch ook wel van Saul? Ik zeide Hechts: „Nu is het immers „ zeker, dat de gefchiedenis van Jefus waer„ heit is." Ik kan volftrekt niet anders fpreken als ik denke. Hy is my onuitfpreeklyk lief géweest van toen af, dat Moeuer my allereerst van Hem verhaelde, (de Vader jlact iniusfehen een grimmig oog op zyne huisvrouw) en vii deel. P **  = -ó een iiüisgezin in d AÜ/HS KVS. het was by my altoos zoo, dat het wel waer moest zyn. Nu ziet men immers, dat ook de verbitterde Saul eindlyk ook heeft moeten geloven. ° bes vaders broeder. Wees maer geritst, my„ kind! gy verftaet dit nog op verre na "iet, en kunt 'er niet over oordeelen. (Hy Keert ztch tot alten) Het betekent waerlyk niets met Saul. Hy is een vuurige dolkop, en m alles overdreven; - men kon dat beloop wel voorz,cn hebben. Hy is zichzèlven zeer ongewi V°Vyn 'Cr tegenftlTdigheden in zyn veihael. Hy zou den Nazarener gezien hebben, er, hy was blind geworden. Deze zou hem hS n noch;an,s met bhndkeit §ejira* nebbeo. - Hy zou luid op met hem gefproken hebben, en toch heeft niemand buiten Saul eemg woord verftaen! Ei! ei! weest toch geen kinderen! - Laet ons van wat anders fpreken zuster! - Uw man zal wel weder goed worden; hy moest tegen den lieven Kleenen metzooftrafzyn. viccnen va der. Ja wel ; gylieden kunt alles zookoel en fpottende behandelen ; maer wie den rechten yver voor God heeft, kan dat zoo niet doen. Het was misfehien wel in veele gevallen beter dat men zich aen zulk een kinder-of zottenfpef, als deze Saul nu wil dryven nietftoorde- * ' de grootste zoon. Maer, Vader! vergeef het my, dat ik u de waerheit zegoe Oy hebt zelve dezen Saubwel tien en twintig mae-  een huisgezin in damaskus- 22/ inaclcn geroemd'cn gezegd: „Ja, wanneer één ,, zoo geleerd en vroom man ook aen den Na„ zarener geloofde,- dan zou ik de cerfte zyn, „ die hem in dat geloof volgde." de vader, legen wil en dank zyn toorn verbergende. Zoo! hebbe ik dit gezegd? — ,t is goed, — dat rackt ü niet,— ik wil liever een zot geweest zyn dan worden. Het blykt hier al weder in Saul, dat men op geene menfehen bouwen kan. De waerheit en de eer van God gaen boven alles, — al zou ook de gchecle werelt daer meê den fpot dryven. des vaders broeder. Nu van wat anders! van wat anders! men heeft gedacht en gelooft, eer Saul was, cn zal denken en geloven, zoo als men goed vindt, ook als deze dwaes 'er niet meer is. Hebt gy de boompjes ontvangen? broeder! vader. Ja wel! zy zyn al gezet. Kom met my in den hof! C 4& gaen weg, cn de overigen overleggen te faemen , boe zy best en fpoedigst door Saul of door Ananias nader onderrichting zullen bekomt n van het Eüangelie.')  X X I. Een bode met de twee torenwachters te /enos. Q*j CVcrge'ykt Handelingen IX, 23.) rs Tra JU ode. Geeft dezen brief ten fpocdigftenaen den Hoofdman. Ik moet verder. a. Wat is bet dan ? ( terwyl hy den brief aenneemt.) bode. Alles, alles is verkeerd geloopen. Saul beeft zich' by de Secbe gevoegd. Nu is men op hem uitals men hem krygen kan, zal men hem loonen. a. Zoo kan men dan geen mensch meer vertrouwen !' bode. De Jongeren zyn tovcnaers zonder wedergade. a. Juist dat is zoo!' Gy hebt het wel! r". Zwygt van toveren of betoveren ! Wy moeten ons geweten betrachten, en de zaek ook nog beter navragen ! bode en a. lachende: Het gae u wel met u navragen! Vaerwel! C) Zk het Xllde. Stuk, hier voor Matte. 178-180. X X I L  239 , XXII. Rabbi et.imelech in Damaskus, acn den h.o o gen pr ie ster in Jerufalem. . C Stukswyze ) (Vergelykt Handtlir.gen IX, 20—22.) jVllccnlyk twee zyner Reisgcnootcn zyn met hem afvallig geworden. Een derde, die ook met hem in het huis van Judas was, reddede den openen brief aen de Synagogen, dien Saul reeds in 't vuur geworpen had. Deze komt dikwyls met de overige pligtmatigc berichten aenbrengen van de voorbeeldloozc ontrouw en valschheit van dezen dolkop, en van daer krygen we het eene beveiligende cn tellens onaengenaeme bericht op het andere. Het is waer, fchoon tegen al myn vermoeden, dat de verheugde aenhangeren der Secte niet de minfte zucht doen blyken, om't zy met woord of daed iets onbehoorlyks in dezen hunnen zegeprael te ondernemen. Maer ze zyn loos, en Hellen dit, (denke ik) uit, tot dat hun getal fterk genoeg is. 1 ——- P 3 Hy  33-o elimelech aen den hoogenpriester, Hy bleef eenige dagen in Damaskus, en verkondigde in alle Synagogen, dat de Nazarener, en niemand anders, de Mesfias de Zoon van God is ; zoo dat elk zich ontzettcde, cn men tot malkander zeide: „ Is deze niet die „ man , welke in Jerufalem allen verwoestte „ cn vernielde, welke dezen Naem aenroe„ pen? — die ook daerom herwaert gekomen „ is, om hen gebonden nae den Hoogcnpries„ ter te voeren ? " Maer Saul voer fteeds te hardnekkiger voort met zyne verkondigingen cn bewyzen; zoo dat veele zwakken roet 'er daed op den doolweg geraekten; inzonderheit, toen hy de woorden der oude Profeeten zoo liftig wist te dracien en op zyn zaek toe te pasfen en -over te bren- X X I Lf,  S3S XXIII. CE ZELFDE AEN DEN ZELFDEN, (in vervolg, doch van laetere dagtekening.) • (Stakswyze..) (Ziet Handelingen IX, 23 — 25-3 "li/^y racrtpleegden langen tyd, en vonden eindlyk geen ander middel, als den man uit den weg te ruimen. Men liet hem opzoeken; de poorten bleevcn dag en nacht gefloten, en verdubbelde wachten gcfteld. Maer alles was vergeefsch. Het gcbroedfel ipot met alle onze omzichtigheit, en verydelt onze raedflagen. Wy vernamen te laet, dat de Secte hem by nacht in een mand met touwen over den muur had laten afzakken. * * P 4 XXIV.  XXIV. een der jerusalemmer jongeren; aen zynen vriend te S. C Stukswyze.) (Ziet Handelingen ix, 26 — 30.} UJ>auI is hier gekomen, en houdt zich getrouwby de Jongeren. Maer in den beginne waren zy allen vol vreze voor hem , omdat zy niet geloofden , dat hy hun medejonger geworden was. Doch Barnabas trok zich zyner aen, ftelde hem voor de Apoftelen, en verhaelde hen, hoe hy op zyne reize den Heere had gezien, hoe deze zehe met hem gefproken, en hoe hy in Damaskus openlyk en vrypifedigjyk van den pcr-r ftfon cn het woord van Jefus gefproken had. Nu kreeg hy in Jerulblem eenen vryen uit- en ingang met hen, cn predikte onbewimpeld van Jefus als den Heere. Ook had hy eene onderhandeling met de Griekfche Joden, tegen wier zwarigheden hy de Leere verdedigde. Wel haest ftonden deze hem nac 't leven 5 doch de Broederfchap , hier van verwittigd zyndc,bracht hem nae Caefareü, en van daer nae Tarfen in veiligheit. Gy moet nog zeer veel van Saul weten met alle de omftandigheden, — maer heb geduld met uwen vriend! — —.____ X X V,  Ö33 X XV. ' > • V , IV- - E 1> E, ( getrokken uit eenen ' brief. ) (Ziet Handelingen IX, 31.) _ _ XXer is van alle oorden een bericht ingekomen, dat de Gemeenten rondsom vrede hebben door geheel Judéa , Galiléa en Samaria. D.e Heere weet, hoe lang het zal duuren, cn ziet, hoe de gelovigen elkander onderling opbouwen in geloof en liefde, vol ftillen eerbied voor den Heere wandelen, en fteeds met krachtdadige vertroostingen van den Heiligen Geest, als op nieuw, vervuld worden. De vrede en rust na zulke woedende ftormen hebben mynen jongeren broeder bewogen, eenen ernftigen Troost- en vreugdezang faemteftellen, welken ik u hier nevens zende (.*). — — — (•) Dezen Zang, welke hier in liet oorfpronglyke volgt, hebbe ik liever verplaetsr, aen het einde der volgende zeer korte Afdeeling, daer die ook byzonderlyk gewaegt van de komst der Heideacu, waer van tot nu geen voorbetld was. VERTAELDER. Pr V IER-  234 VIER- EN DERTIGSTE AFDEELING. [PE eerstelingen der heidenen, I. %j e a in Joppc aen haere m o e d e r in Asdod, C Ziet Handelingen VIII, 40. en IX, 32—43,) federd gy in Asdod zyt geweest, hebbe ik treurige dagen beleefd (*) tot op den gelukkigen tyd, wanneer ik my in geloof aen de blyde Boodfchap by de Jongeren des Heeren vervoegde, waer van hier een aenmerklyk getal is. Naer het geen onze Neef my voorleden week verhaeld heeft, zyt gy, geliefde Moeder! in deze dingen reeds zeer wel onderricht. By uit- ftek f*j De moeder was w;duw geweest, maer, aen eenen JEoopman hertrouwd zynde, nae Asdod met 'er woon ver» trpkkea.  EEA IN JOPPE AEN HAERE MOEEER. Ü35 ftek fterk trof my de gcheele gefchiedenis van Philippus, die zoo geheel onverwacht, en dooiden Engel van Jehovah geleid, by u te Asdod kwam, na die gelukkige gebeurdtenis met den iEthiopifcbcn Kamerling. — Ik hebbe ny ook u het volgende willen mededeelen. Die uitmuntende Tabitha, van wier vroom; heit en weldadigheit, zelfs eer ze zich nog openlyk by de Gemeente van jefus Christus beger ven had, gy zelve veel weet, werd door eene uitteerende koorts overvallen; — Veele armen cn weduwen jammerden zeer over haere kranktc, en baden, dat de Heere deze vrouw haer en ons allen nog langer fchenken mogt. Maer — zy fterft ! — Wy vloeiden als in traenen weg , en klaegden met diepe fchaemte voor den Heere, dat wy niet waerdig gevonden waT ren, om haer leven te konnen afbidden. Meriba (gy weet, hoe verdacht wel eer haer gedrag was; maer, federd zy een difcipelinne is geworden, is ook haere wandel onberisplyk) geraekte in een zeer levendige beweging, en zeide: ,, Spreekt toch zoo niet, dat wy niet „ waerdig bevonden zyn! zegt liever, dat wy geenen moed genoeg hadden; en juist daer„ om bezwykt onze moed, om dat wc ons der „ verhooringe onwaerdig achten. Wy zyn al„ len .zelfs der geringfte weldaden onwaerdig! „ Maer beveelt Jefus ons niet beide den 011„ wacrdigen en waerdigen weltedoen ? Hoe „ veel meer dan zal de Heere in den Hemel ons ,, genadig zyn, en de Bede verhooren, welke 5> wy  Ö3Ö LEA IN JOPPE AEN HAERE MOEDER. wy Hem voordragen, 't zy dan dat we Waer„ dig. of onwaerdig zyn in zyne oogen!" Nog levendiger werd zy, als haere zuster met eenen Jammei enden kJaegtoon tusfchen beide kwam, zeggende: „ Het is nu reeds zoo als het is! „ zy ligt 'er toe!" „ Neen " (antwoordde zy) „ het kan nog anders worden, als het is. Si„ mon Petrus, de eerfte Gezant des Heeren, is in de nabuurfchap. Gylieden 'kent zyne wonderdaden; gy weet, hoe ligt hy onlangs Lnéas, die agt jaeren lang aen een beroerte „ geheel magtloos gelegen had, weder op de „ been heeft geholpen, röet alleen te zeggen: „ „ Enéas! Jefus Christus maekt u gezond; „ „ ftae op, en fpreid u zei ven het bedde"; „ gy weet, hoe veele andere wonderen door „ zyne hand gefchied zyn, en kent de belofte „ des Heeren: „ Niets is onmogelyk voor hem, „ „ die gelooft."" Verfcheidene onzer maekten hierop deze zwarigheit, dat men de overledene in haere zalige rust behoorden te laten; dan anderen brachten hier tegen in, dat het werkzaeme leven, 't welk den Naem van Christus verheerlykt, meer is dan de zalige rust in den ftaet der dooden. Eindlyk werd men het eens, en Meriba zond nae Lydda. Simon Petrus liet zich gemaklyk overnaien; de twee afgezondene mannen brachten hem terftond mede. Hy trad in de zael, waer in het dierbaer Lyk, gewasfchen zyndc, was neergelegd. Over zyn gelaet fcheen de zachte vrede van God ais uit-  'LEA IN JOPPE AEN HAERE MOEDER. 23/ geftort. AHen ftonden rondom Simon. De meestbedroefden , waeraen zy meest weldeed, zuchtten en jammerden. Men opende een kas met kleederen, welke zy zoo met haere eigene handen als door die van anderen in voorraed voor de behoeftigen vervaerdigd had, en toonde deze en meer diergelyke blyken haerer weldagigheit aen den man Gods. Ily verzoekt ons allen, de kamer te verlaten; delaetfte, die daer uit ging, zag nog even door de deur, dat hy op de knieën nederviel, om te bidden. Rasch — zeer rasch — het duurde geheel nieC lang, — riep hy ons weder binnen. Wy zagen haer recht overeinde zitten, ons groetende. Mcriba viel op haer aengezicht, en bad: ,»Gy, „ o Jefus! zyt de Opstanding en het Leven! „ wie aen U gelooft, van dien vlieten ftrcomen „ des levendigen waters! (*) o Heer! wy ge„ loven ; kom ons ongeloof te hulpe!" Terftond verliet Petrus de zael, en ging huisvesten by eenen der mannen, die hem hadden afgehaeld; — gy kent hem wel; — by Simon den leerlooier, welke zeer fterk byhcm aendrong, dat hy in Joppe blyven zou. Dan, zoodra dit wonder bekend werd, liepen vcelen te faemen, en drongen by Simon in, om verklaring te hebben van deze aengename tyding, en verder van het'Eüangelie te hooren. Zeer veclen geloofden (*) jo anne s VU, jS. En XI, 25,  S38 LEA IN JOPPE AEN HAERE MOEEER, den en lieten zich doopen, zoo dat onze kleene Gemeente byna de helft vermeerderde. Ook verhaelden de twee afgezondene mannen ons inet veele omftandighedeu , dat te Lydda en Sarona byna allen zich tot Jefus Christus bekeerd hadden; zoo godlyk krachtig fchynt deze Petrus fteeds te fpreken en te werk te gaen. Hy is ook inderdaed een bovenmate voortreflyk mensch, vol van vuurige liefde tot zynen en onzen Heere Jefus Christus. j  2.» I L de ZOON VAN eenen rabbi itl CazfaicA van Philippus aen cornelius den Overfte der Italiaenfche Bende te Cafaréa van Her e des. (_*) d Vergelykt Handelingen X, i.) jBtier zyn nu, myn dierbaere en hooggefchatte weldoender! de door u begeerde plaetfcn uit onzen Mofes en de Profeeten aengaende de roeping der Heidenen Qf) tot het Ryk van den C) Deze twee Cafarètfs moeten wel onderfcheiden worden, liet eerfte was door Philippus Viervorst van Trachonitis, het andere, daer Cornelius woonde, door zyuen Vader Helodes den grooten gebouwd. VERTAELDSR. (f) Eigenlyk der Natiën of Polken der aerde, buiten het Joodfche en Sainaritaenfche Volk , en de verllrooide Israëliërs j omdat deze doorgaens Heidenen genoemd worden, in ondeifclieiding der üienaers van den tónen waeren God. oordeele ik, dmdlykheitshalven, dit woord, in ftede Yin Natiën, hier en elders te moeten behouden. VERTAELDER.  &4ö de zoon van eenen r a b Bi den Mesfias, (*) naer derzelver rang in onze Schriften: genesis XVIÏÏ, 18. XXII, 18. XXVI, 4, en XLIX, 10. psalm XLVJ,9,10. I.XVII,4, 5. LXXII, :i. LXXXII, 8. LXXXVI, 8,9. XCVI, 10. XCVII, 6, 7. en CXVII, 1. jesaia II,. 2—4. XII-, XXIV, I3—i6. XXV, 6—9. XUI, 1-12. XLIX, 1—24. LI, 4, 5. Lil, 13—15. LV, 3—5. LVI, 3—8. LX, 3—14. LXV, 1. en LXVI, 18—23. jeremia III,i7. en XVI, 19—21. EZECÏlTëL XXXVI, 33. AMOSlX,'Il, 12-, MICHA IV, 1—3. zaciiarias II, 10, 11. en VIII, 20—23. ïk danke u voor mynen ouden vader en alle de mynen op het vuurigst voor de laetfte en alle vorige gaven en weldaden uwer edelmoedige hand. Gy hebt de helft van het loon voor het affchryven aen Jaël betaeld reeds lang vóór dat die geleverd was. Hy zendt u ' nu hierby het overige, en te gelyk het gehéél vol- ( * 5 Ut vertrouwe, dat myne Lezers de moeite wel zul. len willen doen, om deze reeks van Schrifïuurtcksten in hunne" lïybcls natezien, en hebbe daeiom het Werk nier noodloos Willen doen uiidySn , door , in navolging van den Heere pi-enninuhk., alle deze, van woord tot woord te plaetfen. TERTAE LDERi  aen cornelius. 24.i voltooide Affchrift onzer heilige Boeken. Ach! dat ons Volk zoo yverig ware in goed te doen, en in het lezen der Heilige Schriften te bevorderen en uittebreiden , als gy alzins zyt! 'God doe het u en uwen kinderen welgaen! Gezondheit zy aen uwe rechter- en rykdom aen uwe linkerhand ! Deze is de dagelykfche wensch en de bede van myn hart tot God Voor u: I I L fcoRNELius, Overfte derItaliaenfcheBendei aen valerius pubi.icola. (Stukswyze) ( Vergelykt Handelingen X, 1 , 2:) T^T , ^L^ og een Jongeling zynde, was ik zeer ingenomen met den Godvrezcndcn acrt en deugdzaemen fmaek van mynen zwager, die nevens my diende ; ik liet my ten deele van hem aenfpooren en bekooren, ten deele fpande ik ook my zeiven in. Het deelnemen in zyri n ir dee^e. Q ?eeF  SSfÜ CORNELIUS AEN VALERIUS PUELlCOLA, veelvuldig bidden, en in het lezen der Joodfche Wet, zoo verre dit ons vergund was,—dit alles zcttede my aen, om Godvruchtig te zyn; maer myn zwager geraekte nae een ander Wingewest; en toen befpcurcndc, dat ik belachlyk was in de oogen myner medeofficieren , verflapte ik in mynen yver , en keerde te rug nae myne vorige leefwyze. Eenige jaeren laeter geraekte ik in kennis met die onvergelyklyke Joodfche Vrouw aen het Hof, welke ik u niet behoeve te noemen, daer gy dat gedeelte myner gefchiedenisfe volkomen weet. Ik was op eenen hoogstgevaerlyken weg maer haer fchielyke krankte en dood, die eene entzachlyke wonde in myn hart en fchrik in myn geweten verwekten , haere buitengeWoone bedaerdheit vóór haer levenseinde, cn het woord, 't welk ze my, by haer fterf bedde ftaende, in 't oor luisterde , wanneer haer man haer eens voor een oogenblik verliet, — zie! deze dingen hebben eene geheele verandering te wege gebracht in myne neigingen en voornemens. „Ik fterve (zeide „ zy) en gy zult leven; — beide my en u „ nochtans heeft de bermhartigheit van Jeho„ vah tot verhevener leven cn tot verhevener „ liefde beftemd door zynen Mesfias, welke u ii ten zynen tyde bekend zal wordea. Myn „ onuitfpreeklyk lyden over ons liefde bedryf „ is overwonnen, en dit bedryf is u en my op „ myn gebed vergeven!" Van aat oogenblik af aen was een verlangend uitziende vreugde, een blyde hoop, fteeds met e'eui-  fcORNELÏUS AEN VALERIUS PUBLICOLA. 243 benige droppelen berouw en fchaemte vermengd , , myne doorgaende gemoedsgefteld1heit. — Dit nog te meer, door 't geen my daegs daer aen ter ooren kwam van wegen eenen ftervenden man, dien ik gelegenheit gehad had, veel goeds te doen ( want ook in mynen losbandigften tyd verliet my de drift tot weldoen niet ten ecneninaele , hoe fchadelyk inyne kostbaere minnaeryé'n, vooral met die Italiaenfche aen het Hof van Pilatus, bok waren voor myn beurs ). Deze ftervende grysaert liet my Gods zegen en het heil van zynen Gezalfden tocwenfchen, ja in den Naem van Gód fterk daer van verzekeren, indien ik my nu fpoedig losmacktë van de werelt, zoo als hy zich uitdrukte; Dit liëthy my zeg?eri doof ceii twaelfjkeiig kind, een Engeltje van geftalte, Vair verftand en hart. • Eindlyk verloor ik alle — alle hope en verwachting; maer het was merkwaerdig, dat ik, hoe meer ik de hoop verloor, des te vuuriger fmeckte en in "t gebed kampte, des te naerfiiger, zonder ophouden , las in de Profeeten , ert des te meer walgde my alles in de werelt buiten het weldoen. Ik was in eene jammerlyke gefteldhëit, welke ik, hoe gaern ik wilde, iiiet kon verbergen voor inyne medezoekeïide, Wier aental en wier liefde en vertrouwen dac gelyks toenamen. By dè Officieren en aen het Hof moest ik huichelen, hoe zeer my dit ook van dag tot dag meer en meer bezwaerdè." Maer 't geen my allermeest te doen gaf, was myne wraekzucht J inzonderheit jegehs inynen1 Q 3 eënj?  244 CORNELIUS AEN VALERIUS PUBLICOLA- eenigen vriend, die valscli geworden was, eia tegens eenen Officier, welke my, drie jaeren geleden, van de bevordering tot den rang van Overfte door list wist te ontzetten. Ceen menseh vermoedde deze wraekzucht in myn anders goedaertig hart, terwyl ik flecds omzichtig in myne wraek[te werk ging. Eindlyk hielp God my ook deze overwinnen, en, toen ik my zelven vergeeflyk gevoelde, was het my dikwyls 4 even als ware ik van allen kwacd verlost. Dan deze vreugde duurde niet lang; want niemand kwam my te hulp, om God en zynen Gezalfden te leeren kennen; myn gebed bleef onverhoord; de Aenhangeren van Jefus hielden zich in eenen engen kring befloten; Onbefnedenen bleeven afgezonderd even als de Joden. Dit alles deed my volkomen twyfelen aen de goede zaek des Nazareners, van welke ik zoo veel voor cn tegen gehoord had. Want uk de Profeeten der Jooden geloofde ik toch zoo veel te verftaen, dat alle Volken aen des Mesfias Ryk deel zouden erlangen; Intusfchen verflaeuwden de indrukken der voorgevoelens van de twee ftervenden; ik had noch Maf, noch licht, noch wegwyzer meer. Denk eens , hoe die toeftand myner ziele I V-  MS I V. cornelius cn rufus zynen dienaer. (Vergelykt Handelingen X, 7.) c. HEvufus! r, Hier ben ik! c. Roep Urbanus en Phlcgon uit de Bende , en kom terftond met hen hier. r, lk gae henen. V. rufus en urbanus. (Vergelykt als voren Handelingen X, 7.} u. BL*cbt gy zoo grooten haest ? r. Misfchien meer om my zelfs wille dan om. mynen heere. Ik ben onuitfpre-eklyk verQ 3 won-  S46 rufus en urbanus. wonderd, en wete niet, wat het wezen moge,. Hy zag zoo bleek, en fprak zoo zacht en zoo in gepeinzen. u. Kom dan, en laet ons gaen! r. Ik moet Phlegon nog uit de bende roepen. u. Dat komt wel. Die is juist beneden, cn kan met ons gaen. V I. cornelius, zyne twee bedienden en een krycskneciii. (Ziet Handelingen X, i—8.) r. Hf3Eier zyn wy ten uwen dienfte. cornelius, ieder de hand gevende. Zyt my van Gods wegen welkom, en wordt met my zyner ontferminge deelachtig! Het geen ik u .zeggen zal, moet gy verzwygen. alle de drie, (malkander acnztao.de: ) Zeer goed. Voorts luisteren zy met onuitfpreeklyke nieuwsgierigheit toe. cornelius. Zoo even (het is nu half' Vier uuren) verlaet my een Engel Gods. Hy ftond  cornelius , zyne twee bedienden enz. S$f» ftond daer, waer gy nu ftaet, Phlegon! en fprak my hy mynen naem aen. Ik ftond op; want ik. lag op myn aengezicht, keerde my, ten uiterften vcrfchrikt. nae hem toe, ei: vroeg hem: „ Wat is het? Heere!" De Engel antwoordde:.,, Cornelius! uwe gebeden en uwe ,, aelmoesl'en z\n voor God gedacht geworden. „ Zend nu mannen nae joppe, cn laet by u ,, halen Simon, bygenoemd, Petrus. Deze is by eenen leertouwer Simon gehuisvest,wiens „ huis aen de zee ftaet. Die zal u zeggen, wat „ gy te doen hebt." 'Terftond verliet my de Engel. Daerop Het ik ulicdcn roepen. Gylieden zyt de eerfte getuigen van myn geluk; weest nu ook myne cerfte medeaenbidderen der ontferminge van van mynen God! (Zy -knielden allen neder, dankten en aenbaden God. — Alle drie wenschten zy hunnen heer met een vnurige blydfehap en trouwhartige deelneming geluk.) Maekt u nu terftond gereed tot de reize; en gy, Phlegon! roep Tertius by my, en verhael hem alles ;-(dog onder belofte van ftilzwygchdheit, want ik wil zoo ftil zyn, als mogelyk is.) Ik zal hem een briefje geven, welke menfehen hyby my nodigen moet tegen den vierden avond na dezen dag, want dan zult gylieden hier zekerlyk met Simon aenkomen. urb anus. Ik bidde u, denk ook aen myne moeder en zuster, cornelius ziet hem met eenige bevreemding aen. Q 4 ur-  s|S cornelius, zyne twee bedienden enz. u r b a n ii s. Ja toch, myn heer! Myn zuster heeft den dienst by Niger terftond verlaten, en zich met haere moeder nog den zelfden avond, toen gymet haer gefproken hebt, gansch hartlyk verzoend. En federd zyn zy te faemen , zoo 't behoort, bidden alle dagen voor u, en wenfehen den God van Israël te kennen. cornelius. Dan zal ik ook haer vragen. V I I. j u l i a e n met t i m o n. Twee Krygskuechten, ees met zot! t. Hy wil niet anders dan voor drievouwige betaling. j. Hy is een knevelaer. Wie zou zoo veel voor éénen nacht betalen ? Hoe of hy dit ftellen zou met den Overften ? die gaf my onlangs geen tiende deel van het loon. t. En my zevenmael meer. j. Arme fchelm, die gy zyt; — dan moet gy ook weder drie nachten arbeiden, gelyk oh* langs,  juli ae n met timon. 249 langs, toen gy gedwongen werd, om den zwaerdveeger die kleene openftaende fchuld af te doen. t. Dat kan ieder nemen, zoo alshy wil. Ik ben ruim en ryklyk met die handelwyze te vrede, en houde die voor billyk en menschlievend. De Overfte wil geen verkwisting voeden door zyne weldadigbeit, — maer houdt 'ervan, dat men zyne gaven wel befteedt, en ieder geeft, 't geen men fchuldig is. j. O! gy hebt ook al wat weg van vroomheit ! t. Dat zy zoo ! Laet my maer begaen, en, j zie toe voor u zeiven! Q 5 YIIIt  VIII. julia met beronica haere dicnstmaegd, en anderen, aen liet Roomsch Stadhouderlyke Hof -xnooiv tf.7 *pv/ i'::: Li >|.»o Jd'*;i va !ö .in Cctfarea. (Vergelykt Handelingen X, 24. 00 ) *I3 e r o n 1 c a rtó^ aen julia. De Overfte laet 11 door zynen bedienden nodigen, om onvenvyld met uwen broeder by hem te komen. Daer is reeds een voorloopende bode gekomen, om te.zeggen, dat de mannen van Joppe binnen een halfuur daer zouden zyn; en alle de anderen waren reeds by een. julia. Op het oogenblik dat myn Vader «itgaet, of zich van hier verwydert, fluipe ik met mynen broeder ter deure uit. Gy weet immers, hoe het is met mynen Vader ? andromeda en berenice, (deze twee Jhfdames hadden dit beluifterd, en den bedienden van Cornelius, die aen de deur geweest •was, gekend:) Wat of die zottin wel te doen heeft by den dweepigen zwaergeest? jlIV ' je'--  julia met beronica en anderen. H5\ Julia, haer en Vader ziende uit gaen, roept haer en broeder: Kom, lieve broeder! laet ons nu fpoedig nae den Overften Cornelius ryden; hy heeft u nevens my ontboden. Gy weet wel, In het weggaen zeggen andromeDA er, een Officier, welke by haer ftaet, tegen Julia: Het fpyt ons, dierbaere Julia! dat gy ons zoo vroeg verlaet. Maer Julia , zich aen deze hoofjche pligtpleging niet Jloorende, gaet fpoedig voort. I X. cornelius met simon petrus, |n een groote vergadcrzael aen het huis van den Overften. (Ziet Handelingen X, 14 — 48. vergeleken mat XI, 15-170 o r n e l1 u s. (door zynen knecht Rufus verwittigd zynde, dat Simon met zyne zes metgezellen waren aengekomen, liep hy fpoedig uit r' het  »5H cornelius met simon petrus. het in ft Wen ernst opgetogen en bly moedig wachtende gezelfchap weg , om Simon te gemotte te gaen; en, hem ziende , valt hy op de knieën, zeggende:') Zoo is my dan die zoo grooté genade te beurte gevallen! o Man Gods ! zoo zyt gy daer! petrus (hem zeer fchielyk oprichtende) Stae op, ik ben ook zelve een mensch! zy gaen in de vergaderzael. Allen ftaen eerblcdlglyk óp, doch, op een door Petrus gegeven teken, gaen ze weder nederzitten. simon petrus, met oogen, die tintelden van vreugde, dat hy eene zoo talrykc ver gade-, ring van Leerlingen ontmectte, die, fchoon tot een afgodisch Folk behoorende, alle Jehovah aenladen, begint dus te fpreken: Gylieden zelve weet, boe ongeoorloofd het is voor eenen Jood, zich met ccnen Vreemden in gemeenzaeme verkeering intelaten; maer God heeft my doen zien, dat ik geen mensch verachtlyk en onrein moet houden. Daerom; ben ik ook, zonder tegenfpraek, terftond by het ontbod, herwaert gekomen. Zegt my nu, welke is de reden, waerom gy my ontboden hebt? cornelius. Huiden vier dagen geleden vastte ik tot op dezen tyd van den dag,' en ten drie uuren namiddags bad ik hier in myn huis, op 't oogenblik ftond een man in een blinkend gewaed voor my, die tot my zeide: ,, Corneiius! uw gebed is vcr„ hoord, en uwe aelmoesfen zyn by God in gedachtcnisfe opgekomen. Zend nae Joppe, ■>■> en,  CORNELIUS MET SIMON PETRUS» I53 „ en laet Simon, bygenoemd Petrus, halen,hy „ is aen 't huis van eenen leêrlooiër Simon by „ de zee. Wanneer hy komt, zal hy u het overige zeggen." Ik zond dus terftond om u — en gy hebt we'gedaen, dat gy gekomen zyt. Nu zyn wy hierin de tegenivoordigheit van God, en willen aenhooren , wat u van God is aenbevolen. PETRUS, met een jlerke en nadruilyk; ftem en geestvolle houding ; terwyl de ganfche Virgader ing geheel gehoor is: Tans worde ik dan in de daed gewaer, dat by God geen aenzien van perfooncn geldt, maer in ieder Volk is hy, die Hem voor oogen heeft, en doet, wat recht is, Hem welbehaeglyk ! — Ik hebbe te fpreken van die Openbaring, welke Hy aen het Volk Israël heeft doen toekomen, terwyl Hy door Jefus den Mesfias, die nu een Heer van allen is, genade liet aenkondigen. Gylieden weet, wat 'er na den doop en prediking van Joannes eerst in Galiléa voorgevallen is, en zich wyders door het ganfche Joodfche Land verfpreidde. — Namelyk met Jefus van Nazareth, welken God met den Heiligen Geest geheiligd en volmagt gegeven had, zoo dat Hy, als een Weldoender, rondom wandelde, en allen, die van den Duivel overweldigd waren, gezond maekte, — dewyl God met Hem was. Wy zyn ooggetuigen van alles, wat Hy zoo in de ganfche Landftreek Judea als in Jerufalem heeft verricht. Daerop werd Hy aen het hout gehangen en omgebracht— maer ten derden tb*  f54 CORNELIUS MET SIMON PETRUS^ dage vaii God weder levende daergefteld \ zoo dat we Hem weder te zien kreegen, — wel niet al het Volk — maer wy, zyne vart God te voren beftemde Getuigen , — die na zyne opftanding uit den doöd met Hem gegeten cn gedronken hebben. Ook heeft Hy het ons Opgedragen, den Volk e bekend te maken, dat Hy de van God beftemde Rechter is der levenden en 'der geftörvénen. Alle Profeetcn getuigen van Hem, dat een ieder, welke zich aen Hem vertrouwt, vergeving der zonde ontvangen zal; (Dé gèheele Vergadering luisterde als één eenig man met alle aendacht, geloofde, denbad ; eii zuchtte met omhoog ge/lagene oogen als uit de diepte der ziele tot Jefus den Mespas: ) Terwyl Petrus die laetjle woorden nog fprak, werd de zael vervuld met de Heerlykhcit des Heeren. Een flrael van licht verfpreidde zich, en plaetfle zieh als wel eer op den Plnkflerdaó óp ieder dezer gelovig gewordene Heidenen. Nu zagen Petrus en de zes gelovigen van Joppe, die met hem gekomen waren, elkander aen met een onuit/prekelyke verbaesdheil; want zy had den niet gedacht, dat die medcdeellng van den Geest zou konnen gefchieden, of fchoon ze al geloofden , dat door Jefus ook den onbefnedenen de zonden vergeven zouden worden, en dat hen vergund zou worden, tot de Gemeente te worden aengenomen. Petrus en deze zyne Reisgcnoolen vielen, ftildankentle en lovende, op hun aenge- sicht;  cornelius met simon petrus; 255 zicht; terwyl voorts de geheele Vergadering, in. faemcnjlemmende loffpraeken vereenlgd, ook met Vreemde taelen, op het acndryven des Geestes, Gods groote werken verkondigde. Nu fitond petrus op, en zeide met verrukking: Kan nu wel iemand hier het water weeren, en deze van den doop te rug houden, — daer zy den Heiligen Geest ontvangen hebben even als wy ? Ily gelastte den oudften der zes medegereisde urseders, hen te doopen; en, na dat deze plegligheit met veel /lichting volbracht was, omhels~ den. zy en zegenden zy malkander, als waren zt allen van eenen afkomst, allen Israëliërs, ge weest! X.  x. simón petrus, aen de tafel van cornelius op déii avoridmaeltyd. CZict Handelingen X, 9—23. vergeleken met XI, s—i 40 ' ^/^óór de eerfte viering Van het Heilig Avondmael met deze nieuwe broederen uit de Heidenen verhaelde Simon hen veele dingen vail Jefus Christus, én zy konden zich niet verzadigen in het hooren, ja vergaten daer by eetefi en drinken. Intusfchen had Cornelius nog vóór deze verhael en een bericht verzocht, hoe het toch by gelegenheit der boodfchap zyner bedienden gegaen was? In voldoening daer van begon Petrus dit verhael, en alles zweeg: ,, Ik klom ten twaelf uuren (*) op het huis „ om te bidden. Ik was hongerig en had ver- ,, zocht (*) Ditis volgens de Romeinfcbeuurtelling, die met middernacht begint gelyk de onze, terwyl de Joodfche met zonnen opgang> of 'smorgens ten 6 uuren, begon. Hier van daen laet de Heer pfenninge r Petrus hier tot de Romeinen fpreken volgens de Romeinfche nurtetlin| , fchoon v\e in het  SIMON PETRUS BY CORNELIUS. 257 H zocht te eeten. Terwyl my dit in huis geW reed gemaekt werd, viel ik in eene Verruk„ king. De Hemel fcheen zich voor my te „ openen. Een werktuig, gelyk aen een groot j, laken, aen de vier hoeken gebonden , fcheen „ by my op aerde neder te dalen, waer in wai, ren alle foorten van landdieren, wilde en „ kruipende dieren en vogelen. Een ftem riep „ totmy: „Welaen, Petrus! flagt en eet!" », Ik antwoorde : „ Heere! dat zal ik immers „„niet doen! Ik hebbe nog nimmer iets gegeid, ten, dat gemeen of onrein is." De ftera„ me kwam ten tweeden maele: „ Het geen 4, „God gereinigd heeft, moet gy niet gemeert „„achten! " Dit gefchieddeookten derdenmae- . Ie,'— cn het werktuig werd weder opge" voerd in den Hemel. Terwyl ik nu by my „ zeiven nadacht, wat wel de beduidenis van i5 dit gezicht mogt wezen, — ftonden uwe af„ gevaerdigden , Cornelius ! die het huis van 5, Simon hadden opgevraegd, aen de deur, „ zy dienden zich aen, en vroegen, of ik my daer „ niet ophield? — Ik, nog fteeds diep in ges, dachten over de verfchyning , kreeg door „ den Geest deze aenduiding: „Zie, drie man,,„nen vragen riae u; gae terftond nae bene- »».» den, verhael van Lukas, Handelingen X, o, lezen, dat Petrus öri het dak klom. om te bidden , omtrent het zesde uur, 't welft volgms de Joodfche uurtelling was, en met het Romeinfehe twaelide uur overeenltcmt. VERTAELDER» VII. DEELi R  258 simon petrus by cornelius. „„den, en begeef u, zonder bedenken, met „„hen op weg; Ik hebbe hen afgevaerdigd!" „ Terftond ging ik nae beneden tot deze man„ hen, en zeide tot hen: „ 2ie hier! Ik ben, ,,„ dien gy zoekt. Wat is wel de reden, waer„ „ om gy herwaert komt ? " Hun antwoord „ was: „Cornelius, een Hoofdman, een recht „„braef en Godvruchtig man, die ook by het „„geheele Joodfche Volk in goed gerucht „„ftaet, heeft door eenen heiligen Engel bevel „„van God ontvangen, u nae zyn huis te doen s,„roepen, en aen te hooren, wat gy hem zeg5,„gen zult." Ik nodigde de mannen binnen, „ en bezorgde hen huisvesting; en den volgen„ de dag begaf ik my, nevens deze broederen „ van Joppe, met ben op reis. " X I. petrus by de apostelen en jongeren te jerufalem. (Ziet Handelingen XI, 1—iS.) TG* mLM enige jongeren, met vry wat misnoegen : Waerom zyt gy ingegaen by onbeihedenen, cn hebt met Jjen gegeten ? pe  PETRUS TE JERUSALEM. 359 PETRUS, zachtmoedig met de hand wenkende, dat men zivygen, en nae hem luis!eren zou: Toen ik in de Stad Joppc in het gebed bezigwas, zag ik, in de verrukking, waer in liet gebed my fcheen te brengen, een gezicht; nameiyk een werktuig, even als een groot laken, aen vierhoeken gebonden , dat uit den Hemel digt by my nederkwam. Dit naeuwkèurig beziende, werd ik daer in landdieren, wilde en kruipende dieren en vogelen gewacr — cn hoorde eene ftemme tot my roepen: „ Stae op, Petrus ! llacht en eet!" Ik antwoorde : „NpenHec„ re! nimmer is nog iets gemeens, of onreins „ in mynen mond gekomen!" De Hemel fche ftem riep ten tweeden macle: „ liet geen God „ gereinigd heeft, moet gy niet onrein ach„ ten!" — cn dit gefchiedde nog eens ten derden maele. Eindlyk werd alles weder ten Hemel opgenomen. Op dat zelfde oogenblik ftonden drie mannen by het huis, waerjn ik was, die van Caefarea tot my afgevaerdigd waren. De Geest gelastte my, zonder bedenking met hen te gaen. Ook deze zes broeders van Joppe gingen met my — en zoo gingen wy in het huis van den man — die ons toen verhaelde, hoe hy in zyn huis een Bode van God had zien ftaen , welke tot hem gezegd had: „ Zend man„ nen nae Joppe, en laet Simon komen, die „ bygenoemd is Petrus; van dezen zult gy on„ derrichtingen krygen, waer door gy en uw ganfche huis gezaligd worden zult." 1 Naeuwlyks had.ik begonnen tot deze li 2 mcu-  2óo petrus te jerusaeem, fchen te fpreken — of de Heilige Geest kwam op hen, gelyk in den beginne op ons. Hier by viel my in, wat de Heere gezegd heeft: ,, Joam 5, nes heeft gedoopt met water, maer gylies, den zult gedoopt worden met den Heiligen Geest." Heeft God nu den geenen — die aen de Hcerfchappy van Jefus als den Mesfias geloofden, juist die zelfde gaven medegedeeld als ons — hoe zoude ik zoo vermetel hebben durven zyn, God hier in paelen te willen zetten? de meest misnoegden riepen nu ook allereerst met verrukking uit: Zoo heeft dan God ook den Heidenen de bekeering ten leven gegeven! allen hieven zy eene dankzegging op, en baden crnjïig om de verdere uitbreiding des Euangeliums onder de Heidenen. Het huis werd bewogen. en 't was als of ze een flemme hoorden klinken, gelyk die. welke gehoord werd by 's Heilands ontroering na zyn gefprek met eenige Grieken ([*): „ /k hebbe „ Hem ver heer ly kt, en zal Hem wederom verst heerlyken." C') Ziet joannes XII, 28. en liet XIHde Stuk in de yyftiendc Afdeeiing dezes Wcrks, bl. j7q- 185. vau het Vierde Deel.  26 r X I I. beurtzang in eene Vergadering van Christenen nït da Joden en uit de Heidenen in Cefaréa. &EI VAN IOODSCHE CHRISTENEN, £*) welkom ! edel Zaed ! Zoo lang door ons verfmaed ; Gy dierbaer' Eeiilelingen - j Van d'oogst ui: 'i Heidendcrn! Haest zal nu d'aerd' alom Van Jefus grootheit zingen. REI VAN CHRISTENEN UIT DE HEIDENEN, (f) • O ^a! geliefde JooJfche Broeders! De Zoon des grooten Albehoeders Heeft ons geroepen tot Zyn Kerft. Komt, laet ons nu als Broeders leven, Den Heer' den Heiland, d'eer :te geven, Is Joodsch- en Heidensch- Christenwerl»! AELEN VEREENIG I). C|) EtiIIelujah ! looft den Heere! Dat Hem aerd' en Hemel eere! Hy, des Vaders groote Zoor), Hierschr nu op zyn' Glorietroon, Heerscht in Hemel en op aerde, Jood en Heiden kerm' zyn waerde! Want daer is geen fchcidsmuur meer! Hallelujab! looft den Heer! (♦) Op de wyze van den Zielzucht tot Jefus Christus in de liederen, by de Doopgezinden gebruiklyk, beginnende e Jefus ! Waerde Heer ! (t) Op de wyze van den Zielzucht tot Jefus Christus, tnder de bediening van het Avondmael, in de zelfde liederen; beginnende: o Jefiff! o waer rukt de Liefde .' (i Op de wyze van den tweedfn Zielzucht tot Jefus, Chris us, in de zelfde liederen, beginnende: 't Hert , door uy/e liefa' ontfteken, Rq XIII  262 XIII. TROOST- eli vreugde-zang van mam re eenen jongen christen; (*) ten tyde van den vrede en aenwas des Christendoms by en na het voorgevallene met Saul en Cornelius. Q) ( Ziet Handelingen IX , 31.) 1 X. Klinkt fnaeren , fluiten en trompetten By onzen Troost en Vreugde - Zang l Het Loflied moet al 't leed verzetten; Dat nu geen harp aen wil'gen hang' 1 In onfpoed reezen onze klagten Tot Hem , die foms in 't duifter woont, Nu moei Hy onzen danl; verwachten, De Heer, die boven Zonnen troont. (*)Deze zang, (of liever eene foortgelyke met opzichs tot den inhoud, want ik hebbe my hier, gelyk in de Dichtflukjes onvcrmydelyk is , van de viyheit cener navolginge meer dan elders bediend ) is die, van welken hiervoor in het XXIIlfte Stuk der vorige Afdeeling (bladz. 233 ~) wordt gewaegd, en is in 't oirfpronglyke "Werk daer geplaetst terftond na de bekeeriog van Saul ; — dan, terwyl da vrcle, Handelingen IX, 31, gemeld, niet terftond op die bekecring is gevolgd; (immers de Joden te Damaskus zochten den bekeerden Saul te dooden ; ziet vs. 23), terwyl die vrede dan een weinig heter begon, en waerfchynlyk duurde tot de vervolging door II rodes Agripfia „ welke in het XUde Hoofdjluk der Handelingen verhaeldis, en dus het gebeurde met Cornelius in dien vredestyd voorviel, hebbe ik geacht dat deze zang te recht deze Afdeeling mogt fluiten , terwyl de zelve de aanneming der Heidenen onderftclt (zie vs. 8.); als reeds gefebitd. Dezo Ademhaling der Chiistenen meent Dr. laroner, dat vo( rjiaemlyk veroirzaekt is door de onrust , waer in de Joden omtrent het 4ofte Jaer der gemeene Jaeitel'ing gebracht werxlen, als Pctronius op last van Caligu.a qiid-'WJtn, het Standbeeld des Keizers in het Heilige der Heiligen van den Temp*) te plaetfen. Zier uoddridg e's Huisüitlegger -3de 13 ee, 2de Stuk. bl. 2H' Aent, ( s ) Ct) PP dc u'yze va" den LXVlflxn Pfalm. 2,  troost- en Vreugde-zang. 263 2. Toen wreedbeit ons in druk deed zinken; Bad onze geest den Eeuw'gen aen, Nu moet de danktoon vrolyk klinken ; Die Eeuw'ge heeft ons welgedaen i Hy bracht de Ziel langs fteilc wegen Te nader tot Hem en de deugd; Nu geeft Hy ons door zynen Zegen Een voorfinaek van de Hemelvreugd. Denkt, Broeders! eenig' oogenblikken Te rug op dien benaeuwden tyd, Toen woede dreiging ons deed fchrikken.' Toen gy , veracht, gehaet, benyd , Een prooi werd der gevveldenaeren, Was ballingfchap uw zachtfte lot, En d'edclfte der Chriftenfcbaeren Werd heengevoerd nae 't moordfchavof.' 4- Toen voelde gy de boeien knellen, Terwyl een Saul tiert en raest; Gy zaegt hem nae Damaskus fnellen , Die niet dan moord en dreiging blaest.' Die Saul heeft met vreugd het derven Van grooten Stephanus befchouwd, Die Saul mogt genae verwerven, En wordr een , die de Kerken houwt.' 5- De dankb're tracn befproei ,7 de graven Dier vroomen , wier beproefd geduld Hen lyden, derven deed als braven, Wier hart, met menfchenmin vervuld, Den mond doet om vergeving fmeken , Voor hen, wier haet hen fneven deed, Nu finaken zy in fcnooner ftreeken Het heerlyk loon voor al hun leed. 0.  i"$J. TROOST- EN VREUGDE-ZANG* 6i En wy, wy zien de Zegevaenen Van Jefus overal verfpreid; By Joden en Samaritaenen ' Heeft Hy den ryken Oogst bereid, Dien nu zyn Knechten in zyn fchuureii Verzaem'kn op zyn hoog bevel. Triumf 1 zyn Kerk zal d'eeuwen duuren?; In fpyt van duivel, dood en hel. 7< Triumf 1 Triumf! Zingt zegezangen! De duift're dagen zyn voorby Geen treurtraen roli' van onze wangen! , De Christen juiche vry en bly! De Waerheit d«;et haer' luider blinken, En zegepraelt op 't ongeloof ; Zy doet den moed der boosheit zinken, En maekt haer zat van moord en roof. ja, waer we zucht voor Godsdienst vinden, Zoo wel hy Heiden als by Jood, Daer vindt de Christen ook zyn vrinden , Daer noemt men Koning Jefus groot. O zoete rust, vol zaligheden ! Wie God vreest en zyn' wil betracht, Hy zy befneên of onbefneden , Behoort tot zyn geliefd geflacht. 9- Knielt voor tiet dankaltaer ter neder, Myn Broeders! vreest gesn nieuwen noed, Vorst Jefus kent en mint u teder, Hy blyve uw toevlugt tot den dood! Laet vry het Christen bloed weêr droonifn . Geen nood! dit wordteen Zaed der Ker*. Hy doet het licht uit 't duider komen Eens kroont het eind' ayn hcerljk Werk! Eindt van het Zevende Deel