01 1087 3312 UB AMSTERDAM



het
R O O Al S C H
HOLLANDSCH RECHT;
BESCHREEVEN DOOR
Mr. SIMON van LEEUWEN,
JN ZTN LEVEN -SU B STITU TT GRIFFIER VAN DEN HOGEN RADE VAN HOLLAND, ZEELAND EN WE S TVRIESLAND:
waar IN DE
ROOMSCHE WETTEN,
MET HET HEDENDAAGSCHE
NEERLANDSCH RECHT,
In alles, dat tot de dagelykfche onderhouding kan dienen, met een byzondere kortheid, zo wel in de vafte Rechtftoffen, als in de manier van Rechtsvordering, overeengebragt werden.
Beveftigd met allerhande Ordonnantiën, Placaten, Handvtficn, Kturen, Gewoonteny en Gevsysden deter tn omleggende Landen* Op nieuws overgezien, en met Aanteekeningen uitgebreid DOOR
M'. CORNELIS WILLEM DECKER,
ADVOCAAT.
L DEEL,
Tc AMSTELDAMy
Bj JAN. ten HOUTEN. mdcclxxi












OPDRACHT
aan den wel edele achtbaare heer den he ere
EVERARD ADRIAAN vanMUYDEN?:
Schepen der Stad Amfteldam.
* a. Wel



OPDRACHT. Wel Ed. Achtb. Heer!
rBEj^ft* ky al*en in de Rechtskunde eenigI zins ervaaren 9 bekende Werk , het
Roomsch Hollandsen Recht, vanwylen den vermaarden Rechtsgeleerde, de Heer Mr. Simon van Leeuwen, door deszelfs veelvuldige aftrek onder onze Landsgenooten, toont ten klaarften deszelfs groote nuttigheid voor ons Gemeenebest, als zynde reeds .elfmaal zedert het opftel van den voorn. Autheur gedrukt, en telkens gretig afgegaan; dan het heeft nu zedert eenige Jaaren dermaate ontbroken, dat het zelve op publycque Verkopingen dikwerf voor twee k driemaal de
ge-



OPDRACHT.
gewoone waarde is verkogt geworden, om datden voorigen bezitter van het Copy-rechc geen lufl: fchynt gehad te hebben om het voor de twaalfde maal ter drukpersfe te brengen, dezelve eindelyk gerefolveert zynde het recht der Copy te verkoopen, ben ik voor twee Jaaren door Inkoop bezitter daar van geworden; maar eene fwaare Ziekte heeft my een Jaar verhindert daar aan iets te kunnen doen, dog (door Gods goedheid) eenigzins -herftelt, heb ik de vryheid genomen, advys in te vragen aan verfcheidene deskundige Heeren, en ook (onder anderen) aan U Wel Ed. Achtbaare; of het niet raadzaam zoude weezen: een bequaam Rechtsgeleerde te
* 3 ver-



O P D R A G H T,
verzoeken, om dit pryzenswaardige zamenftel van dagelyks voorkomende Rechten , met een naauwkeurig oog na te gaan, en wyders daaromtrent te doen het geene denzelve noodzakelyk en raadzaam, zoude vinden: welke alle eenpaarig van dezelve gedachten waren.
Hier in is my U Wel Ed. Achtbaare geheel ter hulpe geweeft, en heeft daar toe verzocht, en geanimeert den kundigen Heer Mr. Cornelis. Willem Decker,, welken Heer dit groote Werk* zo gewillig, ten nutte van ons Vaderland, op. zig. heeft gelieven te neemen,, als U Wel Ed. Achtbaare, uit den zei ven grond, zyn. Ed. daar, toe hebt gelieven over te haaien.
Wat,



OPDRACHT.
Wat ben ik dan niet aan U Wel Ed. Achtbaare verplicht, my in ftaat geftelt te zien, om dit allernuttigst Boek in een nieuw en opgeheldert licht, te voorfchyn te kunnen brengen! en wat zyn onze Landsgenooten niet bevoorrecht, daar dezelve, door de zorge van U Wel Ed. Achtbaare, dit allervoortreffelykft werk nu in een gezuivert gewaad kunnen bekomen.
Derhalven wien kan ik met meerder recht aan het hoofd van dit allernoodzakelykft Werk plaatzen? aan wien kan ik het zelve beter op-offeren, en ter befcherming toevertrouwen ? dan U Wel Ed. Achtbaare, die de groote oorzaak zyt dat dit Werk dus voor de twaalfde maal het licht zie.
Ont-



OPDRACHT.
Ontvang het dan met die gulhartigheid, als het in fchuldige Eerbied en hoogachtinge aan U Wel Ed. Achtbaare word opgedraagen, door
U Wel Edele Achtbaarens Onderdaanige Dienaar
JAN ten HOUTEN.
AmfteWam den 4 September Ak 1780.
O P-



O P D R A G T
e n
TOE-EIGENING,
Aan cTEd. Achtbare Wyfe Voorfienige
H E E R E N
Mr. GUALTHER van LANTSCHOT» GORNELIS PAATS. QUIRYN van KRIMPEN. JOHAN van BANCHEM. PIET ER van ASSENDELFT. Mr. MAGNUS van AKEREN M'. GERARD de MUNT. NIKLAAS van der AAR.
Schepenen en Raden der Stad Leyden.
Ed Agtbare He er en!
late haar Ed. Agtb. welgevallen 9 dat SclÉiP ^et jeëenwoordig hervormde Roomsen112W%3 Hollands-Recht, fo met naar verdien-
(len,



O p d r a O i.
fi„9 immers in ïerfèbuWg? toebehoren, uwer Ed.
Agtb. waardigheid werd toeeigent. Wie kan het
meer eigen en toebehoortig opgeoffert en toegeeft
werden, als die gene, dewelke na den uitflag van
dit Regt der luiden faken en gefchïllen na de regt-
matïgheid en evenredigheid fodanig juiften 9 dat Vf
niet*onevens overblyft, en memand eenig ongelyk of
onregt hebbe te lyden. Bit getuigen de onfeilbare
gewysdens defer Jgt RadigerRegtbank, daarvan,
hè kwaadaardige Dings-luyden en Pleitfugtige het
'ook mogen wefen, geen of weinig hoger beroep valt,
of het werden blyft voor goed gekeurt; als beftaan-
de in een onfydige uyting van regt en geregtigheid,
fonder aanfien van prfoonen, fonder gunji of af
gunfl, waar mede het menfcbelyk verftand lichtelyk
\an befoedelt werden, en dllereerft van regt en regt-
vaardigheid komt af te wyken, Quatuor enim mo
dis



O P D R A G T.
dis humanum judicium maxime perveititur, Timore, cupiditate, odio, & amore, cap, Ouatuormodls 11. quaft. 3. a quo judex maxime cavere debet. Nam quicunque aut confanguinitate, aut aniicitias vel hoftili odio, vel inimicitiis ducitur, pervertit judicium Chriïti, qui eft Juftitia, & fmclum illius vertit in amaritudinem damnationis. cap. quicunque. ead. cauf. & quaflone. Synde defe Regtbank van öuds voorfien geweeft, niet alleen van goede en voorname Regts-geleerden, maar ook van Burgerlulden, dewelke haar de Koopmanfchap, en burger handel wel verftaande, daar In van geen minder agfmg fyn. Want dat het m de Steden, en lager Regtbanken niet nodige en ook niet dienflig Is, dat al de Regters en Leden van den Regtbank, Regtsgeleerden fyn, Is een kennelyke faak, en werd dat mor de befte Regtbank gehouden, dewelke gematlgt,
** 2 en



O P D R A G T.
en fodanig gefchikt werd, dat 'er eenige Regtsgeleerden onder fyn, dewelke de manier van procedeeren verfaan ^ (uU onkunde van hei welke veel mis/lagen kunnen ontftaan;~) eemge koopluiden, en eemge die den toeftand en gelegentheid der burgerlyke faken wel bekent fyn, om dat voor derfelver Regtbank allerhande hurgerlyke faken voorvallen , en wel minft dewelke alleen in de fcherpfmnigheid van Regten beftaan; daar by komt, dat defilvt Regtbank altoos voorfien is van een goed Griphier, dat een welgeoefend Regtsgeleerde moet fyn, en hipten dien m fwaarwigtige faken, tot koften van de Stad, en buiten kennis van de Dingsluiden r onfydig geraadpleegt werd, met den Raad-Penüonaris, -en andere Stads Advocaten, alle van de voornaamfle Regtsgeleerde en Regtoeffenaars.
Met is ook een kennelyke faak, dat de kennis en
wy$~-



O P D R A G T.
wysheid van verpand, met altoos met de geleerdheid tfamen gaat. Waar in fomwylen de ongeleerde de geleerde overtreffen ,fo ook de ervarentheid leert, dat vele luiden uit haar aangeboren hegaaftheid, van kennis en verpand, zonder uiterlyke geleertheid tot den hoog/ten trap van agtbaarbeid en wyze matigheid gekomen zyn. De geleerdheid is voel een groot behulp tot de natuurlyke wysheid, en oefening van het verpandmaar daar het verpand en bevattelyke kennis niet in is, fal de geleerdheid geen of weinig vrugt doen. Het is dikmaal beter, (fegd Cicero in orationc pro Archia,) innerlyk wys te zyn, fonder geleerdheid, als geleerd te zyn fonder kennis en verft and. Dat ook luiden, dewelke geen Regtsgeleerden zyn, tot Regters gepelt mogen werden, als fy maar kennis van faken hebben, leert ons de. Keizer lyke wet felfi
3 m i



O P D R A G T.
in 1. 1.7, Cod. in judïciis. Quid enim obftaculi eft, fegd de Keizer , homines qui alicujus rei peritiarn habent, de ea re judicare, quum fciamus omnes tales homines, per ufum quotidianum jam effe approbatos, ut & audiant lites, eafque dirimant, & pro fui & legis fcientia, hujufmodi altercationibus finem imponant.
Dat de Regtbank der Stad Leyden van ouds de naam gehad heeft, van fonderlinge regtmaiigheid en befcheidenheld in het wyfen van hare vonnlfen, is genoeg kennelyk uit der Stede Vonniflen, dewelke andere Steden in fwaarwigtlge faken van Schepenen van Leyden kwamen halen; als onder andere die van der Goude, die van Oudewater en Woerden, die van Wefop, Muyden en Naarden, dewelke daar mede in 't byfonder zyn begunftigt: Dat haar defelve Regten wierden toegelaten die de Inwoon-



O P D R A G T.
woonders tot Leyden hebben. Item van wat faken Schepenen fouden oordelen, dewelke ïy niet verfïaan, fy fouden gaan tot de Schepenen van Leyden, en 't gene Schepenen van Leyden fouden oordeelen uit hare fèntentie, dat foude van waarde gehouden wefèn, Hoe danige Vonnljfen ten verfoeke van defeïve Steden, gewefen, verfchelde ten Dlngboek op den naam van gefielde Vonniffen , bekent flaan. Daar van de manier van doen te Jien is, in fekere verklaring van de Secretaris Jan van Hout van den iS. Augufti 1595. in het nader bewys van de korte befchryvinge der Stad Leyden, ly my onlangs uitgegeven pag. 530. ingelyfi. Sonder dat men kan [eggen dat de Regtbank der Stad leyden ooit anders beftaan heeft, als ten deelen uk Regtsgeleerden en Regt-oefenaars, en ten deele uit burger luiden, en uit defelve de nutfte, en behaaamfle.
Hei



O P D R A G T.
Het gene dan dat ik U Ed. Jchtb. opojere is van U Ed. Ach tb. eigen doen, en noodfake, een verhandelinge van bet dagelykfche Regt fo .dat by ons werd onderhouden, niet in een vreemde9 maar in onze eigen taal befchreeven. Waar in fo ik den grond en eigenfchap van onfe taal niet in alles flipt heb waargenomen, is byfonderlyk in de manier van Regts-vordering, daar in verfcheide konfl-woorden zyn, die wy te gelyk met de faken van anderen .ontleent hebben, en niet wel als met omfpraak en hardigheid in onfe taal gebragt kunnen werden, des ik my om de al te groote verandering 't felve niet alleflns heb durven aanmatigen, dat fo behoorlyk en anderfins wel doenlyk was. Immers in het verder heb ik getragt naar het voorbeeld van den Grooten Hollandfchen Regts-geleerden onfes tyds, die in fyn nooit volprefen Inleidinge tot de Hollandfche Regts-
ge-



O P D R A G T.
geleerdheid den met gelegt heeft, te betoonen, dat geïyk als alle faken, en weetenfchappen, fo wel, en (behoudens de waardigheid van andere algemeene) beter in onfe Nederlandfche fpraak en taal kunnen werden befchreeven , en dat de onfe fo wel kan dienen , tot een kragtfinnige uitboefeming van alle wys hedagte voor fel, en fpriet ogend uitflag van flojfen en faken, als eenige andere, ook de Regtsgeleerdheid fo wel in onfe taal kan werden geleerd, en befchreeven als in eenige andere. Waar in grootëJyks is te verwonderen, dewyl de Duitfche fpraak en taal in zig zeiven zo volkomen is, dat ze felf niet aan de Griekfche of Latynfche iets fchuldig is, maar in tegendeel die aan defe , als ouder vantyd-, en meer eigen in haar wefen: zo dat fekerlyk betuigt werd uit de gemeenfchap van onze taal met de vude Kelten, en van die metten Chaldeen en He-
*** br<zen%



O P D R A G T.
braen, (het welk [eer klaar ende ontwyfelyk werd' aangewefen by den naauwkeurigen Taal-kunder Adriaan Schriele, Heer van Rodorne, in zyn Begin en Oorfpronk van de eerfte Volken van Europe) hoe dat nogtans de Grieken en Latynen met veragting van al defe, en alle andere, haar taal fo gemeen hebben kunnen maken, dat in defelve talen alle kun ft en en wetenfehappen befchreven zyn geworden , fo dat nog hedendaags om tot eenige meerder wetenfehap en kennis van faken te komen, vannoden is dezelve Talen met groote moeiten, koften, en tyd-verlies, voor af te moeten leer en, al eer men tot. eenige faken kan komen. Ontwyfelyk voortgekomen uit de albeheerfchende magt van defelve over andere Volken,, daar by komende, de goede Oefeningen van faken en wetenfehappen, en daar toe de opgeftelde Schoolenden leer tucht Plaatfen, daar
in.



O P D R A G T.
in fy anderen overtreft hebben, dewelke met 'er tyd het felve, ook met veragting van het hare, hebben aangenomen, en hare Kinderen over gefonden hebben om aldaar de taal te leer en, en met eenen in weetenfchap en wysheid onderregt te worden, tot dat daarna, felfs in onze Landen, gelyke Schooien zyn opgeregt. Daar wy met groote lof van fpreeken moeten, niettemin het onze niet moeten verwerpen, of verloren laten gaan, en onze ei ge zaken fo niet moeten veragten, dat men niet goeds waant in onfe oogen, dan het geen van buiten komt, en fhuis den honing laten verhoren gaan, om elders met fwaren arbeid te foeken, het geen zuur en bitter is. Vit welke faak fo wy ons herinneren, taftelyk te vinden is, dat fo weinig befchryvinge van onfe oudheid overig is, met dat de weinige onder onfe Voor-ouderen dewelke door fodanige moei-
*** 2 ten



O P D R A G T.
ten en arbeid tot den trap van wysheid en geleerdheid gekomen zyn geweeft, de Griekfche en Latynfche fpraak als bet een'igfle middel om tot kennis en weetenfchap te komen, fo hoog geagt hebben, dat fy felfs niet alleen haar eigen taal met veragting hebben aangefien, maar ook haar eigen faken hebben verwaarlooft, en voor het meerendeel, by gebrek van ervaren Leermeefters in haar eigen taal, en weetenfchap van eigen faken, onkundig fyn gebleeven, en onbekwaam gehouden, haar eigen kennis en wee^ tenfchap van faken,, hare nakomelingen met genoeg fame befchryving, tot leeringe van andere, te kunnen* nalaten. Dat wel door hulp van wyze en geleerde Mannen onfes tyds in de zuiverheid van onfe taal is beginnen herfteld te werden , fo dat men in onfe eigen taal ook al zaken van wysheid en weetenfchap begint te verhandelen. Dog nog veel
en



O P D R A G T.
en het meefi gebreekt aan bekwaame Luiden, die haar tot Leer-meeflers van de jonge Jeugd willen laten gebruiken. Daar van de bekwaamfte haar felven, om de veragtheid by de onwetende, en het weinig voordeel, haar felven onttrekken, en andere, om de fo verre ingedrongen misbruiken in de kwaade manier van leering, onder defelve of onmag tig, of onbekwaam zyn, niet alleen om de Kinderen eenige goede zaken te leer en, maar felfs ook onbekwaam om de Kinderen een goede Letterkonfi en verder gronden van haar eigen taal te keren. Het welk niet ftaat te beteren, fo lang Wevers, en Snyders, die haar kof niet winnen en kunnen, bekwaam genoeg geagt werden, voor Schoolmeefters de jonge Kinderen te gaan leer en, of in den eenen hoek of den ander toegelaten werden een Kinder-fcb ooi te mogen of regt en, het welk danal-
***3



O P D R A G T.
fo tot hi het binnenfe van de Stad door kruip. Onder dewelke de fommige die wat Franfch kunnen fpreeken, op dat fy wat meer Meefiets fouden fchynen, haar vermeten de Franfche taal te kunnen leer en, en, och armen! van het een fo weinig westen, ah van het andere, en het hemd glad over den rok heen halen, weinig kennis of oordeel van taal hebbende, dat fy niet eens weeten, dat iemand een andere taal te futten leer en, hy eerfl den grond van dejfelfs eigen taal wel verflaan moet, en het buiten dien niet wel mogelyk is iemand twee talen gelyk te leer en. So komt het voort, dat de gemeene Luiden dewelke alleen by onthoud van haar Schoolmeeflers, zonder grondige wis-redenen (die fy felfs niet weeten) geleerd hebbende, niet wel Lef en of Schryven kunnen, en zo veel mijfen in de grondige tfamen-ftelling van letteren en woorden, deen
voor



O P D R A G T.
voor d'ander, en dikwils twee voor een gebruikende, dewelke als men die na den galm van den uit/lag van de grondfpraak fal toetfen, of een anderen uitjlag fouden maken, of niet kunnen uitgefprooken werden. Daar door is het Schoolmeester fchap in fodanige kleinachting gekomen; dat geleerde en wyfe luiden haar daar niet mede willen bemoeijen. Het welk nogtans anders behoorde te wefen. Waarom foude men dog niet alfo wel een Duitfche Scbool kunnen opregten, daar men de Kinderen tot den hoogflen trap van welfpreekentheid, kennis, wysheid, en oefening van verf and, en redenkaveling fouden kunnen brengen, als de Latynen en Grieken gedaan hebben? Geen andere reden fyn 'er, dan dat de Latynfche en Griekfche taal fo veel geagt zyn, om dat de luiden van die eeuw in haar eigen taal Schooien van wysheid, en
oef



O P D R A G T.
oefening van vérftand en kennis hebben opgeregi,, en de alderwyfle tot Leermeejlers over de jonge Kinderen gejield hebben. Wat waren dog Socrates, Plato, Diogenes, Cato, Ariftoteles, en andere Wysgeeren anders als Schoolmeefters over de jonge Kinderen f Die het fo verre gebragt hebben, dat men hare fchriften, en Leringen in defelve tale heeft voortgeplant, en hare tale als een algemeene tale Is aangenomen, en geen tale nevens defelve is geagt geworden, om dat In geen andere taal fo veel wysheid en wetenfchap befchreeven Is; om waar toe te komen, van noden was eerji die tale te keren , om dat fodanige Leer-oefeningen in onfe taal niet gebruikelyk waren, gelyk fe nog tegenwoordig niet zyn; het welk te beklagen Is, dat de jongt, Kinderen al haar tyd ver kwijlen, met een taal te heren, die fy nog naauwlyks wel kunnen als fy
Man-



O P D R A G T.
Mannen beginnen te worden, en daar veele om de moeilykheid van die taal, in blyven feeken; en als fy nu al agt, tien, of meer jaren daar mede doorgebragt hebben, hebben fy nog maar een andere taal geleert, daar by fy in andere Landen en by andere Volken kunnen verftaan werden, maar wysheid, en weetenfchap van faken hebben fy nog niet, die fy dan nog eerft nioeten leer en. Liet is wel een groote agting veelerbande taal te kunnen fpreken, maar wel en wyslyk te fpreken, kennis en wetenfchap te hebben, is nog meer; dat onfe taal daar toe fo bekwaam is, als eenige andere, is federt eenige tyd herwaarts genoeg betoont. Wat zyn ''er niet al goede boeken in onfe taal overgefet, en fodanig overgefet, dat die overfetting het overgefette in cierlykheid en kragt van eigen woorden in alles gelyk is, ja in veele te boven gaat,
**** Dit



O P D R A G T.
Dit heeft my ook bewogen om de Roomfcbe Regtsgeleerdheid, dewelke de Nederduitfche Regts-oejfenaars lang is otithouden en feei* fpaarfaam mede gedeelt, tot ons dagelyks gebruik te ^brengen, en aan te wyfen waar in dat algemeene Regt, dat in de gantfche Chrifien Waereld, daar ei ge Wetten of andere Coftuymen en vajïe gebruiken ontbreken, voor goed en aanneemelyk gekeurd werd, van het onfe verfchild, of met het onfe over een komt, en hoe verre V felve by ons werd onderhouden , of niet. Het welk ik daarom de naam van Roomfch-Hollaiidrch-Recht gegeeven heb. Ik weet wel, hoe kwalyk dat by andere is opgenomen, dat ik den arbeid van die gene, dewelke met fo groote moeite en kofien tot die kenniffe gekomen zyn, foo gering en fo klein geagt heb, dat uit defe en andere myner fchriften, de Duitfche aankweekelingen



O P D R A G T.
fo ver in de Regts-oeffening gekomen zyn, dat fy fommige van de fodamge durven befchamen. Dank heb de naarfigheid van die. luiden, die geen tyd nog moeiten fpaaren om alles, wat daar van regt is, te onderfoeken, voor dewelke men met verborgen behoort te houden. Den Tabbard nog de Muts maakt de Man niet; veel fyn 'er die het maar om de naam te doen is, die verder of anders tot de faken niet doen. Die geene, dewelke haar naarftigheid foeken aan te wenden \ om haar wetenfcbap die fy in de Schooien geleerd hebben 3 tot de dagelykfche Regts-oeffening te brengen, kan het ook niet ondier^ fiig zyn, hare fludien fodanig aan te leggen, als het voorfchrift van defen mynen arbeid haar aanwyft; het geen ik met geen ander oogmerk heb by den ander gepleit, als om beider fyds dienft te kunnen doen, fo wel voor die geene, dewelke de Latyn-
2 fche



O P D R A G T.
fche tale ver ft aan, als die fe niet en ver ft aan, do*
d Ö
wel meeft voor de Duitfcbe aankweekelingen. In 't verder kunnen haar die gene, dewelke de Latynfche taal ver ft aan, dienen van de Cenfura Forenfis Theoretico practica, in den Jaar e 1662. uitgegeeven, het welke federt dien veel vermeerdert, en met het tweede deel, rakende de manier van procedeeren, fo in civile als crimineele faken, tegenwoordig op nieuws uitgegeeven is.
Dat dit Roomfch-Hollandfch-Recht niet ondienftig nog onaangenaam geweeft is, hlykt genoeg uit het verhopen van het felve, het welk meermaals herdrukt, de vyfdentaal in defer voegen overgeflen en vermeerdert op de pers gebragt is. En gelyk het eerfte, fo ook dit laat ft e U Ed. Jgtb. in fchuldige dienftbaarheid werd opgedragen en toegeëigend. Ontfangt defe mynen arbeid, fo gunftig, als het
dienfi*



O P D R A G T.
dlenflpïlgtlg werd aangeboden 3 door die gene, die U Ed. Jgtb. toewenft een goede en wyfe handhavend van een gejulfle en ongekreukte regtvaardlgheld, in een onfydige geregtlgheld geuytet. En blyft
U. Ed. Agtb. Heeren Schuldpligtigen Vriend en Dienaar
SIMON van LEEUWEN.
In Leyden, defen 20. Octoh. in den Jaare m dc lxxv. Den 2. September1678.
S NAAM-



NA AM-DICHTEND'-ECHO,
OP HET
ROOMSCH - HOLLANDS - RECHT,
WEL BESCHREEVEN VAN
Mr. SIMON van LEEUWEN, R. G.
S iet hier het kort begrip van 't Roomfch- en Hollands-Recht, egt
I n alles wel geilek, door Reden wel geuit, uit
Menigerlei verfchil en faken twift, 't onrcgt, regt
O ploffend' elk geval, met Wet en Keuren kragt: agt
N iets, als wat alfints 't vafl en bondig Landregt geeft: heeft
V feemd'ling, Vriend', Vyand', Jood, of Chriften in 't betoog, 't Oog A Heen hier op Gerechtigheid en Waarheid fiet, iet
N ergens 't gebied krenkend' in Kerk, of Stad, of Staat, floot L even, Vryheid, Schuldpligt, Oppermagt en Godsleer, eer E n cofluym van Boer en Burgers voor: dus gelyk ryk E n arm kort regt en byftand doet met goed beleid, vleit
V aders, Moeders of Kind'ren niet, nog Heer of Knegt, flegjt Weeuw' en Wees, ja alles is bewaard na 'sLands Wet, net:
E n ftraf gefield voor Misdaad, JDieveiy, Brand', Moord': hoort, N iet regt aan het Proces, of midd'len tot verweer: Eer R egt Simon dan toekomt, onfterflyk lof en kroon: Loon G oede Werken fo 't behoord: Dus leeft van Leeuwen^ Eeuwen. Cceloque Mufa beat.
HENR. VERDUYN, Q. F. AdvocK en Med. Doctor.
AAN



AAN DEN GUNSTIGEN
L E E Z E R.
W^W^iet W0I'd by allen te recht daar voor gehouden, M fi|l|| K ^at men ky de beoefening der wetenfehappen fe v|»II If twee oogmerken hebben moet, namelyk; vooreerft om daar door meerder kennis te verkrygen, en ten tweeden om door derfelver beöeffening ons in ftaat te Hellen van voordeel te doen. Een ieder befpeuit wel ras,-dat het eerfte oogmerk zonder het laatften weinig zoude baten, en dat dezelven onafl'cheidbaar zyn, echter is niet minder zeeker, dat het laatfte oogmerk zich geenzints bepalen moet tot het voordeel voor den beoefenaar zeiven, maar hoofdzakelyk zig moet uitftrekken tot het algemeene, gelyk reeds is aangemerkt door Cicero de Amicitia. - alwaar dezelve zegt: Fntïïus ingenii omnifque prajlantia turn tna«. xlmus capltur, cum in proximum quemque confertur. En dit is inzonderheid met opzigt tot de Rechtsgeleerdheid waaragtig, aan welks volkomen bevatting een ieder ten hobgften gelegen legt, nadrukkelyk hieromtrent zyn de woorden van
de



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
de Baron de Puffendorf in prcefat, p. 44. Les devoirs des hommes & les regies de ce qu'ils font tenus iet bas de faire , comme êtant honnête ou dtshonnête, decoulent manifestement de trois grandes fourcès, favoir, de lumieres de la Raison toute seule, des Loix civiles, & de la Revelation, Le premier des ces principes renferme les devoirs les plus generaux de /'Homme. Le fecond ejl le fondement de devoirs auxquels on efl tenu entant que sujet de tel ou tel Etat. Le dernier efl celui ou refultent les devoirs du Chretien. Weshalven de geenen, welken zich der Rechtskunde hebben toegewyd, na daarin verkreegen ervaring, even als de Godgeleerden inzonderheid verpligt zyn, tot de volbrenging van het laatlrgemelde oogmerk hunner Studiën, het welk niet beter kan bereikt worden als door het mededeelen van de daar in voorkomende meeft weetenswaardige zaken aan het algemeen, en deeze verpligting word des te fterker als men de uitgebreidheid onzer rechten en gewoontens overweegt, devvelken niet ongepaft door een groot Geleerde van onzen tyd Qf) multorum camelo-
rum
(a) De Hr, van de Spiegel Oorfprong der Vaderl. Rechten p. 113.



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
rum onus genaamd worden, als beftaande dezelven vooreerft in de oude herkomen; ten tweeden in de Grafelyke Keuren en Privilegiën; ten derden de Placaten en Wet« ten van de hoogde Overheid na het afzweeren van den laatften Grave; ten vierden het Romeinfche Recht ^ ten vyfden in zommige gevallen het Canonyke Recht; waarby nog komen de verfchillende gevoelens der Cümmentatores; het Statutaire Recht, het Wiffelrecht, de Leencoftumen enz. Gevolgelyk het een gemeen Burger, hoe zeer tot de opvolging der Wetten verpligt, onmogelyk fchynt zig eenige bevatting daar van te maken, het geen aan het gemengde zamenftel onzer Wetten niet te imputeeren is, als welk naar den aart van onze Republicq gefchikt en mitsdien hoognuttig is, zelfs bevind den Rechter en Beöeffenaar dat zomwylen, niettegenflaande de menigte der voorhanden zynde Wetten, door veranderingen van tyd en andere bykomende omHandigheden van zaken, noch een en andere bepaling ontbreekt, waar van daan de byna jaarlykfche vermeerdering, maar uit dit alles komt te blyken, hoe hoog noodzakelyk het is een beknopt en gereegelt Sy/Iema, voor zo veel mogelyk, van alle dezelve Wetten te hebben, op dat ieder Burger ge-
***** mak-



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZERi
makkelyk kan vveeten, op welke wyze hy zyne handelingen moet inrichten, en het welk hy omtrent het geen de burgerwetten hem in de byzondere omftandigheden des levens voorfchry ven kan raadplegen, ook dan wanneer de Wet zelve min of meer duifter voor hem en anderen zoude zyn; ter voldoening daar aan fchynt ook de voorname Hugo GRonusdeszelvs Inleiding tot de Hollandfche Rechtsgeleerdheid vervaardigt te hebben, en het heeft dien uitmuntende Voorganger ook aan geene voortreffelyke navolgers ontbroken, waar onder voornamelyk uitmunt Mr. Simon van Leeuwen , wiens nagelatene Schriften daarvan als zo veele blyken zyn, doch inzonderheid ftrekt daar toe deflëlvs Roomsch Hollandsch Recht, een Werk, van welks groote nuttigheid en juifte ordre een ieder, die maar onbevooroordeelt de korte inhoud en grondige verdeeling gade flaat, genoegzaam moet overreed zyn, als behelzende hec zelve een ganfch volkomen zamenftel van onze Rechten, in diervoegen, dat voor zo verre het my toefchynt geen Werk in de nederduitfche tale over onze Rechten gefchreeven, het daar by eenigzints halen kan, waarom ook hetzelve zo wel by Rechtservaarnen als andere Ingezetenen deezer Provintie ©nontbeerlyk en als het handboek geworden is. Doch hoe
voor-



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
voortrefFelyk deezen en anderen voorname Mannen hebben gearbeid om grootendeels met veragting van alle eigenbaat hunne ware landgenoten en medeburgers de verkryging eener kennis, volgens welke zy in de Rechtbankengeoordeeltmoeten worden, gemakkelyk te maken, 'er blyven altyd aangemerkt de menigte en uitgebreidheid der ftoffen zo veele nalezingen, deels door ingefloopene mistaftingen, deels door nieuwe wetten en gewoontens, dat het te twyffelen ftaat of 'er wel ooit een zamenftel, naar vereifch uit de ftandgrypende wetten en gewoontens getrokken, zonder eenigemistafting zal worden in het ligt gebragt, en alhoewel zulks voortvloeit uit de onvolmaaktheid, dien zelfs in de mceftgevorderde menfchelyke weetenfchappen de kundigfte gemeenlyk aantreft, doen evenwel dezulken alzints pryfelyk, welken op het voetfpoor der geenen, welkers namen der onfterfelykheid zyn aanbevolen en die den naneef niet dan met dank gedenken zal, deeze onvolmaaktheden door aanvullingen en verbeeteringen naar vermogen trachten -te boven te komen, en niet door geheel wyzer te willen fchynen als dezelve voortrefièlyke Voorgangeren, door namelyk ganfche nieuwe zamenftelien of compendiën te fchryven, welken niets aanbren-
***** 2 gen,



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER. gen, dan eene vergrooting der Boekeryën, en welken nimmer den alomfchicterende luister van vorige beroemde Auóteuren kunnen verdoven, veel min onder den fchyn van nieuwe en verbeterde orde derfelver Werken buiten gebruik brengen.
Non tali auxïïio, nee defenforibm iJUs,. Tempus egeh
Het was ook bepaaldelyk deeze overweeging, welke my, eeniglyk gevraagd zynde tot de corre&ie van dit Werk, waar van den Boekverkoper J. ten Houten het Recht van Copye had bekomen, en een nieuwe editie uit hoofde der fchaarsheid voorhadde, bewogen heeft myne kragten te beproeven,, om het zelve ten nutte van het algemeen met de nodige aantekeningen daarenboven te verryken, ten einde dus hetzelve naar vermogen by de nieuwe uitgave een nieuw licht by te zetten , te meer alzo ik oordeelde dat dit Werk by uitneemendheid eene dergelyke moeite waardig was. Dan ik mach my mogelyk beklagen, dat ik myne aanteekeningen op dit Werk fchryvende, geene toegang tot origineele en zeldzame Hukken, die mogelyk of aan den text grooter ophelderingen of aan het publicq meerder opening omtrent onze Rechten gouden kunnen geeven, hebbe gehad, ook geene zodanige
con-



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
converfatie met zeer ervaarne en geaccrediteerde Rechtsgeleerden , als my behulpzaam en nodig zoude zyn geweeft, maar alleen met myn eigen oordeel en boeken Deo f, O. M. adjuvante heb moeten te werk gaan en raadpleegen, wel is waar, ik had zomtyds de hulp van den een of ander over deeze en geene quseftie kunnen zoeken, maar vermits ik zonder eenig gewin moeite deed heb ik my van alle dergelyke aanzoeken, waarby men doorgaans aanmerkelyke tyd te koften legd en weinig baat heeft, behalven nog dat zommigen wegens eenige geringe hulp zich alles attribueeren, liefft gewagt, te meerder om reden dat ik onder het fchryven onderligt wierd, dat men meer dan eene Rechtsgeleerde voor my tot de bloote corre&ie van het Werk zelfs geheel vergeefs had aangezogt. Men denke egter niet, dat ik by myne beftendige arbeid, dien ik omtrent een jaar aan dit Werk befteed hebbe, my verbeelde een genoegzame ervarentheid of den naam daar van Ct geen thans al veel op één uit komt om boven de berispingen van alderhande zoort, waar van onze eeuw zeer ryk is, te zyn gefield) te bezitten, want bewuft myner nog geringe kunde en verkreegen roem, heb ik op alle plaatfen van dit Werk, alwaar ik iets, het geen twyfelachtig was, heb terne* ***** 3 ^er



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER. der gefield en betoogd, onder verbetering gefchreeven, altoos bereid zynde aan de meerdere kunde van anderen hulde te doen, en zonder de denkingswyze van anderen te willen beleedigen, heb ik by myne befliffing getragt de meefte Leezers ten minden meerdere opheldeiing aantebrengen, als zy by veele Rechtsgeleerde Schryvérs zouden vinden, welke omtrent eene quaeftie geconfuleert hebbende, men dikwils moet zeggen:
Fecijiis probe: lncertior fnm multo, quam dudum.
gelyk elders op Andreas Tiraquellus word toegepaft, Voorts heb ik inzonderheid getragt het Vaderlandfche Recht naar vermogen toetelichten, als ook om myne Stadgenooten met de aanhaling van de Handveften overal, daar het pas gaf, van dienft te zyn, zonder het Romeinfche Recht uit het oog te verliezen, bewuft de woorden van Bynkershoek: Jbfque Jure Romano fordet omne Jus Patrium, nee etiam fibi in plerifque fufficit, fed et abfque Jure Patrio,quodfibi quaque civitas conftituit, nihil quicquam proficies in foro ejus civitatis, quin rifum dabis pragmaticorum pueris. JBy de herleezing van dit Werk, voor zo verre het thans uitgegeeven
word,



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
word, is my G, L. voorgekomen, dat by den druk aan de waakzaamheid der gedaane revifie wel iets in de aanteekeningen was ontglipt, maar dewyl de Rechtsgeleerden meer gewoon zyn op de zaken als op de woorden te letten, behoef ik deswe^ gen weinig verontfchuldiging te maken, echter moet ik den Leezer eene aanvulling verzoeken op bladz. 95. alwaar den Auóteur, handelende over de Vrage: of 'er by de Magiftraaten dispenfatie verleent kan worden van de drie Huwelyksproclamatien by het 3. Art. van de Politiq. Ordonn' gerequireert? zeer twyfelagtig de negative fuftineert; namelyk: De daarop notable Refolutie der Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van Holland en IVeJturiesland, genomen op den 26 November. 1678. te vinden Bell. Jurid.p. 507, Eindelyk G. L. ben ik uit aanmerking van de fchaarsheid en graagte naar de nieuwe editie van dit Werk te raaden geworden om het zelve in twee deelen uit te geeven, als bekwamelyker kunnende gefchieden, ten einde zonder eenige overhaafting alle mogelyke accuratelTe verder aan te wenden, als zynde in het tweede deel geene minder van groot belang en dagelyks voorkomende zaken bevat, dewelken meede alle aandagt en overweeging vorderen, en waarby zomtyds het tot dus verre verhandelde nader uit het verband en zamenhang betoogd zal moeten worden,
\ ag-



AAN DEN GUNSTIGEN LEEZER.
agter welk tweede en laatfte deel, 't welk (by welzyn) niet lang zal vertoeven, tot gemak van den Leezer eene compleete index zal worden gevoegd; Intuffchen verwagt ik van myne Land- of Stadgenooten geene ondank wegens myne gedane pogingen ten hunnen nutte, waar voor zoo ik eenige lof verdient moge hebben, men insgelyks heeft te erkennen den geen, aan wien deze uitgave opgedragen is, welke zo door zyn Ed. Achtb. onvermoeiden yver ten nutte van het alge. meen en van deze Stad in het byzonder, als door defTalfs mondeling voorftel my ten eenemaal heeft aangefpoord tot de aanvaarding van dit Werk, en byaldien men myne aanteekeningen en naar vermogen gedane verbeteringen ontfangt met die genegentheid, waar mede ik dezelven mededeelen, zal zulks my verder aanmoedigen tot volvoering niet alleen van dit, maar ook van andere Werken, ten dienden van alle myne Medeburgers , welken tot heil van onze Burgerftaat (dien de Alvermogenden fteeds behoede!) trachten te leeven, waar toe ik wenfche dat dit Werk als eene onderrechting onzer Burgerlyke handelingen onder den Goddelyken Zegen ftrekken mag.
Vaartwel G. L. en volbrengt de bereiking van het oogmerk myner gedane arbeid ten uwen nutte.
C. W. DECKER.
KOR-



KORTE INHOUD,
E N
GRONDIGE VERDEELING
VAN HET
R O O M S C H
HOLLANDSCH - RECHT.
Het I. Boek.
Voornamenilyl van het regt der Per/bonen, en hare verdeeling.
In de verhandeling van Recht dient geweten, wat en van hoeda- I nige werking en onderfcheid dat recht is. Wat voorregt, en Deel hoe het felve by ons werd onderhouden: en daar in van den oorfprong van het Hollandfch Recht, fo in Landftands in 't gemeen, als der onderfaten faken in 't byfonder. Daar in van de II eerfte Rechters en Recht-banken defer Landen.
De Wetten, tot onderhouding van het recht,'beftaande in het III gebieden, toelaten, verbieden, en ftraffen, zyn van buiten in- * gevoert, of by onfe Hooge Overheid felf gemaakt, of toegelaten , daarom delelve fyn gefchreeven of ongefchreeven, algemeen of byfonder, die alle by alle fonder onderfcheid hoges of lages ftands moeten werden onderhouden. Defe fo veel het gemeen IV aangaat fyn EdiSten, Ordonnantiën, Placaten, Refolutie», Refcripüen, Approbatie», Confirmatie», Revocatie», Alteratie», lnflructien, Moderatten, Ampliatien, Interpretatie», Confenten, Aathorifatten, en diergelyke. En aangaande yder Menfch in 't byfonder, iyn Handvejte», Privilegie», Pardonm», Remiffie»^ Aboli-
tte»,



KORTE INHOUD.
tien, brieven van Legitimatie, Refpyt of Atterminatie, Stiretè des Corps, Beneficiën van Inventaris, venia cetatis, en diergelyke.
Het Recht werd verdeeld in het recht der perfoonen, daarvan in het I. Boek: in het recht der faken en het bekomen van dien, fo in enkele, daar van in het II. Boek als veel begrypende faken, daar van in het III. Boek. In de onderhandelinge van defelve onder de perfoonen by verbintenis en fchuld fo gemeene als lyfftrafiyke faken, daar van in het IV. Boek. En in de middelen daar by 't felve voor den Rechter werd vervolgt, daar van in het V. Boek.
V. Het onderfcheid der perfoonen aangaande het regt beflaat daar in, dat by ons alle Mcnfchen fyn vrye Luiden, en onder defelve andere. Mannen of Vrouwen, Bloedverwanten of Vreemden, wettig of onwettig geboren, Edelen of Onédelen, Ingebooren, Burgeren , of Uitbeimen, Geeftelyke, of Wereldlyke, Mondige of Onmondige,.
VI. Het. onderfcheid tuifchen Mannen en Vrouwen komt uit de ingefchapen aard, volgens welke het mannelyke geflagt meerder bekwaam fynde tot faken van verftand en oordeel dan de Vrouwen, en Mannen tot de bedieninge van alle ampten tot bellier van Landftands of andere gemeene faken gefchikt zyn, en de ge. trouwde Vrouwen geheel en al overgaan onder de voogdye en beftiering van hare Mans,, YJI. Het regt van Bloedverwantfchap, dat meeft te pas komt in ' het beuren van erfenis en laft van voogdye over onmondige beHaat in afkomflige geboorte uit één en defelve Man en Vrouw, daar in het onderfcheid tuifchen Wettige of Onwettige: of door Huwelyk in Swagerfchap. VIII. Maagfchap is van Swaard- of van Spil-fyde opgaande, nedergaande, of fydeling verder of nader, by trappen en leden van maagtaai. Volgens den Regel, So veel perfoonen fo veel leden, uitgefondert één. IX. Het onderfcheid tuifchen Edelen en Onedelen, beflaat merendeels • ' in uiterlyke lof en eertytelen van vroome daden van haar en hare voorouders: als fyn Hertogen, Graven, Ridders, Barons, Baanderheren, en hare afkomelingen met voorregt van de vrye Jagt enVlugt.
X. Uit-.



KORTE INHOUD.
Uitheimen fyn die buiten 't Landfchap gebooren fyn; Iuhei-X. men fyn andere Burgers of Inboorlingen, die 't Burger-reet uit geboorte van haar of hare Ouders hebben, andere Poorters maar Inwoonders zynde, die het Burger-regt gekogt hebben. Van Poorters Inboorlingen, die tot des Stads amptcn en bediening voor dc Buite-landers en Poorters verkooren werden.
Tuifchen Geeftelyke en Wereldlyke, het Recht en Rechtsvor- XI. dering aangaande, is by ons geen onderfcheid, als alleen dat defelve wagt en togt vry zyn, en onder defelve de Arme Gods* huifen vry zyn van Excyns en Impoften.
Meerderjarige zyn die boven de XXV. jaaren oud zyn', de wel-XII. . ke als tot de jaaren van verftand en wysheid gekomen zynde, toegelaten werden haar felve en hare goederen te bellieren. Alle andere fyn Minderjarige dewelke liaan onder dc magt van haar Ouders, of onder de opfigt en voorzorg van haar Voogden.
De magt en het gebied der Ouders ever hare Kinderen beftaat, XIII. ifl matige kaftyding en tugt, in het bewind en voogdy van deiKinderen aanbeftorven goederen, en in het toeftaan of weigeren van der Kinderen Huwélyk, het welk in Jongmans tot haar XXV. jaar, en de Dog'ters tot haar XX. jaar volflagen is, maar na defelve jaaren in wettelyke reden van weigeren bepaald is. Defe magt houd op door 't Huwelyken der Kinderen; door handligting; en meerderjarigheid: welke magt en gebied voortkomt uit de opvoeding en bylland dewelke de Ouders de kinderen fo na de aangebooren als gegecven wetten fchuldig zyn. • 't Welk een gemeene laft des Boedels is, en fo wel by de Moeder als by de Vader of de langftlévende van dien, fo wel fondcr als met behouden goed, en by gebrek of onvermogenheid der felver, by de Groot-vader en Groot-moeder, mitsgaders Broeders en Sufters moet voldaan werden.
Het Huivelyk is een verknogte en onfeheidbare gemeenfehap XiV. van één Man met één Wyf in leven en in ommegang. Mag niet beftaan als by perfoonen Jongmans boven de 14. en Dogters boven de 12. jaaren. En op dat het felve niet gefchiede tegens voorgaande beloften met een ander, te Namaagfchap in
nedergaande en opgaande fonder einde, en in Zyd-magen binnen ****** 2 ^jg



KORTE INHOUD.
dê drie eerfte leden, of ook fonder toeftaan of bewilligen van de geene die daar in moeten gekent werden, moeten defelve perfoonen ter plaatfe daar fy haar vafte woonplaats hebben drie Sondags- of Markt-dagfe geboden hebben, binnen dewelke een yder die daar tegen heeft', hem mag bekent maken, fonder de-
XV. welke geen Huwelyken voor wettig gehouden werden. Het felve is voor een Menfch fyn leeven, en mag niet gefcheiden werden, als om overfpel, of onbekwaamheid tot voortteeling, als alleen van Tafel en Bedde ingeval van onverfoenlyken haat en oneensheid tot gevaar van lyf en leven.
XVI, Voogdye is een Regtelyk beftier over Oudérloofe, Minderjaririge, en' andere toefigt behoevende perfoonen, die haar felvs nogte hare goederen magtig zyn. Daar toe fekere perfoonen werden gefteld by uiterfte wille, dewelke onbepaald is, of by gebrek van dien de wettige Overheid, daar toe in de Steden, Dorpen en byfondere Weeskamers zyn opgeregt, dewelke onder haar oppervoogdye de naafte en bekwaamfte uit de bloedvrienden onder behoorlyk feker, tot het felve beftier en voorforge verkiefen en ftellen.
Der Voogden magt en pligt beftaat, in het beftieren en uitvoeren van al der Wefen faken, in het maken van een Staat en Inventaris van der Kinderen goederen, de penningen van defelve wel en gelyk als eigen te beleggen, en volgens defelve befchryvinge jaarlyks of om de twee jaar behoorlyke rekening te doen: tot dat de Voogdye door Meerderjarigheid, dat is,, vyf-en-twintig jaaren der Wefen, of eerder huwelyken ftaat, o§ Iiandligting van de Overheid komt te eindigen»
He x



KORTE INHOUD.
Het II. Boek.
Van het recht der Saken, en het bekomen van dien, fo veel in enkele Saken beflaat..
SAken buiten de Perfoonen aangemerkt, en fb veel defelve in T. het regtelyk onderfcheid den Perfoonen worden tegen gefield, Deel, zyn of enkel, of veel begrypende en beheerende faken.
Enkele faken werden genomen, na haar eigen aard, of ten op-figte van het gebruik der felver; na haar eigen aard zyn defelve wederom lichamelyk of onlichamelyk. Daar van de lïchamelyke wederom zyn tilbaar of ontilbaar, dat is, roerende of onroerende.. En onder die de tilbare of roerende, beweeglyk door haar felven, als fyn Menfchen, Beelïen, Vee; of door andere, als Hout, Steen: of onbeweeglyk en ontilbare of onroerende, als Huifen, Erven, en 't gene daar toe behoord.
Ten opfigte van het gebruik fyn defelve iemand, of niemand' toebchöorig.
Iemand toebehorige, fyn toebehoortig alle Menfchen, als de Zee en Lugt of eenige gemeenfchap der Menfchen, als zyn Wateren, Stroomen, Rivieren, Wegen, Wateringen en Vaarten, Goede-ren van Steden en Dorpen, &c. of byfondere Menfchen toekomende, dewelke veel en verfcheiden zyn, wandelbaar of onwandelbaar.
Het. regt tot eenig goed beflaat in eigendom of befitregt. ILDaar van den eigendom is volle, daar by iemand benevens den eigendom ook het volkomen en onverhinderd gebruik heeft, ook gebrekelyke, daar van een ander 't gebruik heeft, of iets aan gebreekt, daarom hy niet alles daar mede kan doen' dat hy begeerd.
Het bekomen van niemand toehoortig en ongeëigend goed, ge-III,. fchied door aanvaarding en beheering, met onderfcheid tuifchen leven, of ademloos, door natrek, by aanwas of faaks gevolg.
Onder het levende behooren alle wilde en ongevangen Dieren, dewelke wederom in driederhande foorten wercten verdeelt; Als'
****** 3 fyp .



KORTE INHOUD.
fyn de viervoetige die haar op de aarde onthouden, de Vogelen in de Lugt, en de Vijfchen in de Wateren, dewelke van den beginne van een ieder fonder onderfcheid gevangen en beheerfl wierden, die defelve eerit konde beflaan en bemagtigen: Dog na-dei-hand is bepaald, en 't voornaamfte daar van, als zyn, het grof wild, Harten, Hinden, Hafen, Konynen; en onder gevogelte , Perdryfen, Puttoirs, Rygers, Quakken, Kranen &c. den Edelen alleen werd toegelaten: en aangaande de Visfcheryen, komt wel het Vilfchen in de Noord- en Zuider-Zee toe alle Visfchers der aanpalende Landen, maar in de Stroomen en andere Wateren komt het regt van met netten te viffchen het gemeene Land toe, en die het regt daar van by verpagting verkrygen, blyvende alleen de vryigheid van metten Hengel-roede overal te mogen viffchen.
Al ander ongeëigend Ademloos goed komt onder den eigendom van de geen die het cerft aanflaan. Als fyn de onbekende Landen in de Zee, verlaten en weg-geworpen goederen, Geld dat te grabbel werd gefmeeten, het geen de Zee uit haar felven opwerpt, den buyt en roof der Vyanden, Verborgen Schatten die op en in het fyne gevonden werden: anderen komen den Grond-eigenaar half toe.
IV. Door natrek by aanwas verkrygt men de aanwaffchen in de Ri* vieren ten wederfyden, fo ver men diè met een mis-wagen mag beryden, of van fyn Land gaande met fyn fvvaard kan bereiken.
V. Door natrek by faaksgevolg verkrygt men het geen op onfen 'grond gebouwd, gefaait, of geplant werd., en 't geen uit ver-
fcheide ftoffen by gedaantgeving vermengt werd, komt den gedaantgever toe, behoudens vergoedinge van des anders toegedane ftoffe.
VI. Onder faaks gevolg behoort mede het verkrygen van de vrugten van een anders goed, ter goeder trouwe als het fyne befeten.
VII. Het goed 't welk airede by een ander beheerft en hem toebehoord, kan niet anders verkreegen werden als by willige overgift en levering des vorigen Eigenaars, het welk van tilbaar goed onder de hand gefchied, maar van ontilbaar en onroerend goed, ■Biet anders als by opdragt voor 't Gerecht van de plaats daar 't
goed



KORTE INHOUD.
goed legt. So nogtans, dat het felve niet beftaat als van de gene die des magtig fyn, 't zy dat het by haar felve, of door haar gejmagtigde, aan ons of onfe gemagtigde gefchied.
By Befit-regt verkrygt men het regt en eigendom tot eenigVIILgoed, door het befit van 't felve ter goeder trouwe, en onbelet een derdendeel van honderd Jaren gehad.
Gcbrekelyken eigendom werd wederom verdeelt in togt of minder IX. geregtigheid.
Togt is volle, anders vrugt-gebruik, van alle baten en inkomen van eens anders goed, fonder vermindering van het felve, of gebrekelyke, als enkele bruik, met alle vrugten, maar van dit of dat in 't byfonder..
Volle togt of vrugt-gébruik, is andere lyf-togt iemands leven, andere Erf-togt, dewelke met het leven van den Menfch niet is bepaalt, maar by overlyden van d'een op d'ander overgaat. Gelyk als Erf-pagt-regt, en Leen-regt.
Onder Erf-pagt-regt behooren , Erf-pagt, Tiend-regt, Cyns- X„ regt, of Pagten metten hoade,-Tyns-regt, en diergelyke.
Erf-pagt is een erflyk onverfterflyk regt, daar by den Heer van het onbebouwde land, het vrugt-gebruik van 't felve aan iemand om een jaarlykfche erkentenis tot pagt eeuwig en erflyk uitgeeft , op verbetering. Werd verkreegen en mag verhandeld werden , gelyk als al ander onroerend goed, behoudens den Heer fyn regt van naafting, of over-boek-regt, dat ook by elk verfterf be* taald werd met een halve pagt en een kan Wyn, vervalt door uitfterven van het geflagt, door verjaring en des faaks ondergang.
Tiend-regt is van een tiende, of om het tiende, een gelyk tien- XI» de, dat is, het elfdedeel van de Zaai- en Vee-vrugten te mogen genieten, dewelke fyn driederhande foort, Koren-tienden, als van Rogge, Tarw, Haver, Garft, Weit. Smaltienden, als van Moes, Hout, Gras, Hooi, Rapen, Radys,-Appelen, Peeren, Noten, by ons in ongebruik; en krytende tiende, als van Veulens, Kalveren, Lammeren, jonge Varkens, Ganfen, Byën, dewelke mede van ouds voor een feer kleinen penning zyn afgekogt.
Cyns-Iiegt is een jaarlykfche pagt by den Verkooper op het ver- XII.kogte gehouden en inbedongen, met den houde, dat is het regt



KORTE I N H O U D;
van naafting van het felve telken verkooping, anders Oud-eigen ," ef pagt metten houde, weinig van het Tyns-regt verfchillende, al in verval en verbeurte van wanbetaling, het welk nu fo niet werd onderhouden.
XIII. Alle andere om geld gekogte renten zyn losbaar, volgens het beding 't welk daar in moet werden gevolgd, anders tegens den penning zeftien, ten ware in fekere flag., getal en gewigt of waarde was uitgedrukt, dewelke moet gevolgd werden; maar indien geen fekere foort van gewigt van geld, of wel fekere foort, fonder gewigt of fekere waarde werd uitgedrukt, fo.ude de waarde van dien op- en aflopen..
%IV, Leen-regt is een uitgift van onroerend goed tot erflyke onfplis'bare togt, onder onderlinge laft, van fchut en manfchap tuifchen den Heer en fynen Leenman. Daar van andere fyn kwade leenen die alleen fterven op het oudfte en naafte mannenhoofd, en by gebrek van dien aan den Heer vervallen, andere goede en onfterflyke Erf-leenen, dewelke niet en vervallen fo lang als iemand werd gevonden van fwaard- of fpil-fyde, dewelke door verderf erfgenaam foude zyn van den laatften befitter, alleen dat den jonger Man gaat voor dat ouder Wyf, daar fy beide even na
XV. zyn. Het felve mag ook verkogt, en door toelatinge van den Heer by uiterfte wil verdeelt, gefplitft en weg gemaakt werden, anders gaat het felve by verfterf gelyk al ander onleen goed, ten ware hy de uitgift 't felve was bepaald. Dog by verkooping behoud den Heer het regt van naafting, en telken verandering moet den volgende (fulks ook by verkooping) daar in verlyd wer-
XVI. den, en daar van betalen de Hof-regten, en Heer-gewaden, by de Brieven van uitgift uitgedrukt; dewelke volgens Cofiuyme met een fekeren penning werden afgekogt, of anders fo daar geen fekere Heergewaden uitgedrukt zyn, fo betaalt men hoven de Hofregten, voor een groot Leen, het welk hoog en laag Regts-gebied in fig begrypt, en voor een middelbaar Leen, welkers jaar-
XVII. lyks inkomen is boven de tien ende beneden de dertig gulden, eens tien guldens, en voor een klein Leen dat boven de tien guldens 'sjaars niet inkomen heeft, een jaar Renten. Werd veiiojren door faaks ondergang, door verjaring, door onderlinge kwy-
ting,



KORTE INHOUD.
ting, door verbeurte , verfuim, en gebrek van regten Lecnvolger.
Onder Erf-tngt werden ook gerekent de geeftelyke Proven ofXVIII. Prabenden, van ouds tot geeftelyke dienflen opgefteld, by de naafte van de afkomelingen, door een begiftigde Befitter telken verval uit te voeren, daar van hedendaags met den herftelden Godsdienft, (blyvende de gifte en het befit) de verdere dicnften ophouden.
Minder geregtighcid van gebrekelyken eigendom als togt, isXIX. dienftbaarheid, dat is, regt om iets boven ofte buiten 't gemeene regt te doen, of verbieden op eens anders grond of getimmerte, tot voordeel van 't fyne: te verkrygen door beding, of Befit-regt by verjaring fonder geweld, niet heimelyk of by veriögte toelating ter bede.
Dienftbaarheid is andere Huis, andere Veld-dienftbaarheid.
Huh-dienftbaarheden, die eigentlyk de bewooning van Huis of XX. een bewoond Erf betreffen, zyn doende en lydende, of verbiedende en lydende. Doende en lydende zyn, Laft- of Gebouw-dragende, In-ankering, Overftek of Overhang-regt, Dropregt, Water-loop, Goot- of Kruyn-regt. Verbiedende en lydende zyn, belet van hooger Timmering, vry Ligt, vry Uitfigt, Venfter regt, Gefigt-verbod.
Veld-dienflbaarheden, die eigentlyk tot de Landbouwery behoo,. XXI. ren, doende of lydende, zyn een Voet-pad, een Ry-pad, een Dreef, een Weg, Nood-weg,. Lyd-weg, of Uit-pad, Watergang, Water-lofing, Water-leiding, of Water-togt, en regt van Door-vaart. Verbiedende en lydende zyn, belet van hoger Boomen, hooger Schuttingen, van vuile Waterloop, en diergelyke.
Dienftbaarheden werden verloren, door vermenging, afftand,XXII. ftrydige toelating, ongebruik, of faaks ondergang.
*******
Het



KORTE INHOUD.
Het III. Boek.
Vai veel begrypende Saken, en het bekomen van dien, by uiterjie zvil of Verfterf-regt.
I. "CTeel begrypende faken beftaan in Boedel-regt en deffelfs beDeel. V heering, dat verkreegen werd door Ervenis by uiterfte wil
of Verflerf. By Ervenis verkrygt men, niet alleen het waar befit van des overledens goed, maar ook van delTelfs in en - uitfchuld.
II. Uiterjie zvil is, een opentlyke verklaring van 't geen dat iemand wil dat van of met fyn goed fal gefchieden, het fy by tcflameht, dat is, volle Erf-ftellinge, of by Codicille, daar by alleen iets werd gemaakt of befprooken fonder gevolg van Ervenis. Andere is mondeling, andere fchrij'telyk ingefteld, voor Notaris en twee bejaarde. Getuigen, of voor den Secretaris of Geheimfchryver en twee van 't Geregt van de plaats daar 't gefchied. Daar van .werden uitgefondert de uiterfte willen-van de Ouders onder hare Kinderen, of ten behoeve van den Armen gemaakt, die by enkel gefchrift, en de uiterfte willen by t}óé van Peft, onder den Huis-lieden, of by Krygs-luiden in dea Oorlog gemaakt , dewelke alleen voor twee Getuigen fonder fchrift beftaan kunnen.. Ten ware defelve op gelyke wyfe dat die gemaakt fyn, waren wederroepen, het fy by opentlyke vernietiging , of by ftilfwygende door een later uiterfte wil in tegendeel van dien gemaakt.
III. Uiterfte willen mogen gemaakt werden, by alle dié fulks by de Wetten niet is verboden, als fyn Mansperfoonen beneden de 14. en de.Dogters beneden de 12. Jaaren. Die by de Vyanden overlopen-, die by de Gods-huifen werden onderhouden, volgens Hand-veft aan haar vergund. Van alle goederen, en aan wie men wil, uitgefondert aan Overlopers, Ballingen en Banditen, Overwonne Baftaarden , Voogden , Curateurs, en Adminiftrateurs, Kloofters, Geeftelyke, Vergaderingen, en verboden Collegien, Paus-geünde geordende, Notariffen, by het teftament voorhaar



KORTE INHOUD.
haar gemaakt, Man en Vrouw buiten het Kinds-gedeelte va'i een der Voor-kinderen.
Tot Erfgenaam mag men ftellen wie men wil, en fo veel men IV. wil, die naar regten niet verboden is by uiterfte wil te mogen ontfangen, in 't geheel of voor feker gedeelte. Onder dewelke Kinderen en Ouders, mitsgaders Broeders en Sufters, (by feker geval) voor feker gedeelte moeten gekent werden, en niet als om wettige reden kunnen onterft of voorby gegaan werden.
Het feker gedeelte, anders legkime Portie, daar in de Kinde- v. ren, Ouders, of Broeders en Sufters (by feker geval) tot Erfgenamen moeten werden gefteld, is in de Ouders en Kinderen minder dan vyf in getal, en in de Broeders en Sufters, (by dc Erflating aan oneerlyke in haarplaats) een derdendeel, in meer dan vier Kinders de helft van 't geen fy anders by verfterf fouden hebben gehad, daar in gerekent werd het geen fy te voren uit den Boedel van den Overledenen eenigfints hebben genoten.
Erflating, anders inftitutie, beftaat in volle beheering des Boe-VI. dels, en onder het woord van Erfgenamen verftaat men niet de nagel naafte, maar die gene die volgens verfterf-regt daar toe geregtigt zyn. En gefchied by en aan die gene dewelke by uiterfte wil bevelen en genieten mogen regt uit, of in fekere indien en mits, of op dat, het welk eerlyk, doenlyk, en mogelyk is.
Defelve is vrye uitter hand, of verbonden over de hand, en VIL ■kan niet alleen gelaten werden aan één of meer, maar by fubjlitut ie, dat is, onderftelling van één of meer leden aan één, by gebrek van veel, veel by gebrek van één, of veel gebrek van veel, daar in der felver aandeel naar haar luider getal, en voorts in alles plaats heeft dat in de erf-ftelling was ingefteld.
Verbonden of befwaarde ervenis is, daar by den Erfgenaam be- VIII. laft werd, dat hy de ervenis naar fekeren tyd of na fyn overlyden, aan een ander voor 't geheel of voor feker gedeelte fal laten overgaan; het fy dat het felve regt uit, of onder eenig gevallig indien, op dag, of voor, of naar eenige tyd werd opgelegd, uitdruklyk of by ftilfwygend gevolg.
Onder defelve befwaarnis behoorden ook de makingen en ïega-lX.
******* 2, ten,



KORTE INHOUD.
ten, die by den Overléden iemand befproken, by de Erfgenaammoeten uitgckecrt werden. Dewelke mede onder een indien, mits of op dat, tegens, of fekeren tyd, gemaakt kunnen werden. X. De uitwerkende kragt van een vervallen ervenis vereifcht aanvaardinge, daar door den Erfgenaam hem aan de verderwil en uitvoeringe van de uiterfte wil, en betalen van des Overlédens fchulden vaft maakt, daar toe hy fyn beraad heeft, of hy wil defelve aanvaarden of verlaten, en in het twyfelagtige, of de laften meer waren als het goed, mag hy defelve aanvaarden onder Beneficie van Inventaris, van de Hooge Overigheid te verfoeken-, onder dien hy niet verder verbonden blyft, als den Boedel van den Overléden kan toereiken. XI. Boven dien heeft een Erfgenaam met verband van overgang, of makingen belaft fynde, recht dat hy fo wanneer by hem niet, of minder als een vierde deel des Boedels foude overbly ven , van de verbonden goederen, of van makingen een vierde deel, de genoten vrugten daar onder gerekent, voor hem mag aftrekken en behouden, dat men noemt Trebellianiquc of falcidie portie, ten ware het felve by de uiterfte wil was verboden: uitgefondert in Kinderen in dewelke fuik verbod geen plaats heeft. XII. By gebrek van uiterfte wil, heeft het Verfierf-recht plaats onder de naafte Bloed-verwanten, daar van de nedergaande dat fyn Kinderen en Kinds-kinderen, by plaatsvullinge en by kluften gaan voor de opgaande, en die voor de Zyd-magen, fo alleen zyn, anders benevens Broeders en Sufters, met onderfcheid van heelen of van halven Bedde, agter dewelke eerft komen de Zyd-magen fonder ' onderfcheid. In defe Ordre : dat de plaats-vullinge (daar by de Kinderen in plaats van de Ouders erven gelyk of fy nog leefden, benevens de gene die met haar Ouders even na geweeft fouden hebben,) in de nedergaande fonder einde is, en in de Zyd-magen plaats heeft tot Broeders en Sufters Kinderen en Kinds-kinderen, en Oomen en Moeijcn Kinderen, defelve binnen gerekent, en buiten defelve de gene die even na zyn hoofd voer hoofd erven, en den nader den verder uitfluit. XIII. In het welke buiten dien nog tweederhande recht werd onderhouden, daar van het eene het Gemeenlands-Rccht genoemd werd,
ten



KORTE INHOUD.
ten deelen gemeen met het Oude Schepcndoms-Recht, na den XIV. Regel, dat het goed moet gaan daar het van daan gekomen is, volgens de Politique Ordonnantie van 'den Jaare 1580. overal ingevoerd: dog naderhand is aan eenige Steden, als Haarlem, Leyden, Amftddam, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Edam, Woerden, Naar den, Monnikendam, Medtnblik, Mujden en P ar merend, het Dyk-sraaffchap van Rynland, het Land van Woerden-y en de land-lreekbeöoften en-benqöfden HLyfiland én Woerden, aitgefómè&rtWaddiögs-veen, Reivyk, Buskoop, Sluypivyk, Blommendaal en Middelburg, op haar verfoek by Placaat van 18. December 1599. een byfonder recht vergunt, ten deelen gemeen met het Oude Aasdoms-recht, naar den Grond-regel, het naafte bloed erft het goed, in die geweften van ouds gebruikelyk. Tot grondig on- XV. derfcheid van beide diend gelet: I. Dat in het (Jemeen-lands Recht van de Politiqpe Ordonnantie art. 27. het Bedde gefcheurd zynde, het goed altyd gaat aan de beftorven zyde, met fplitsfinge des Boedels aan Vaders en Moeders zyde, en nimmer opklimt of te rug gaat. Maar volgens het Placaat fonder onder-$ fcheid komt op de naafte van de laatfte Befitter. II. Dat de * naafte afkomelingen van Broeders en Sufters Kinds-kinderen, volgens Politique Ordonn. art. 24. 28. gaan voor Groot-vader en Groot-moeder beide nog in het leven. Die volgens Placaat art. 8. voor defelve en voor Oomen en Moeijen gaan. III. Dat plaats-vullinge volgens het Plac. art. II. alleen plaats heeft in ongelyke leden dewelke volgens de Politic. Ordonn. art. 28. ook in gelyke leden plaats heeft en daar in onbepaald is. Beide tot Broeders en Sufters Kinds-kinderen, en Oomen en Moeijen Kinderen, buiten dewelke die in gelyke leden even na zyn, gelyk en hoofd voor hoofd moeten erven, en in ongelyke leden de naafte voorgaat met uitfluitinge van alle andere. Tot uitvinding van welke naderheid, de maagtalen en leden van dien opgetelt moeten werden, in de regte op en nedergaande lyn van de eene geboorte tot de andere, op of nedergaande, van den Overleden., tot delfelfs naafte Erfgenaam. Maar in de Zyd-magen met een kromme, of voorgaande dubbele lyn en tellinge, eerft van den Overleden opgaande tot de gemeene ftam die hem en fyne Magen • »****« j heeft-



KORTE INHOUD.
heeft voortgebragt, en van daar weder fydeling nederdalende, tot de gene die fyn naafte Maag in 't leven is, volgens delen StokRegel: Hoe veel perfoonen van cfeea tot ei'ander, fo veel leden, uitgefondert één die niet mede telt. XVI. De Kinderen of Kinds-kinderen t'famen ervende moeten tot gelykftellinge voor alle deelingen inbrengen, of werd haar af gekort, het geen fy of haar Ouders ten Huwelyk gaande, of anderfints voor, of aa van eenige merkelyke waarde hebben genoten.
Hkt IV. Boek.
Van Verbintenis en onderhandeling, by onfchuld, fb in gemeene, als lyfftrajfelyke Saken.
I. "XTerbintenis, en het regt op eenig Perfoon om van hem iets te Deel. V genieten, komt voort uit toefegging of onëvenheid.
Toefegging gefchied, uitdrukkelyk by overkomft, of ftilfwygende by wet duiding, en overkomft gelyk.
Overkomft gefchied, als den eenen Menfch den ander in gelykheid van het geen aan hem gegeeven of gedaan is, of gegeeven of gedaan fal werden, iets beloofd of toefegd te geven, - of te doen.
Stilfwygende Verbintenis by wet-duiding is, daar by iemand fig uit een daad van een ander verbind, gelyk of hy overkomft met hem had gemaakt.
Verbintenis uit^ onëvenheid gefchied uit baat-trekking of fchade, een ander by" misdaad, ofte misdaads gelyk aangedaan, tot vergoedinge en ftraffe. 'II. Verbintenis uit overkomft is, een onderhandeling van twee perfoonen, daar by den een den ander kragtelyk verbind tot een of beider nut: gefchied en voor en door fig felven, of voor of door een ander, als Kinderen, Dienaars, Laft- en Bevel-hebbers: ten laflen van fich felven, mag defelve gefchieden by een ieder die fulks niet uit onbekwaamheid belet, of anderfins ver-
bo-



KORTE INHOUD.
boden werd, als dolle, malle Menfchen, en jonge Kinderen, of andere Stads- of Hofs-Kinderen, en boven Kindfche Minderjarige fonder toeftand van haar Voogden. En dat van allerhande faken daar van de handelinge niet is verboden. Andere flegte III. lyk, dewelke fonder vertrek fyn kragt heeft, andere op dat, 'onder een indien; het welk vervult moet werden.
Sig voor een ander te verbinden, gefchied op tweederhande wy IV. fe, benevens een ander, of in 't geheel voor een ander.
Benevens een ander fig te verbinden, is medefchtdd, voor een ander by gebrek van betalinge is borgte. ■
Medejchuldenaars zyn maar voor haar aandeel verbonden, ten ware fy haar elk een voor al, verbonden hadden, of van haar voorregt van Splitffing hadden gedaan..
Borgen mogen zyn alle die haar felven kragtelyk verbinden kunnen, uitgefondert Vrouwen die by voorregt daar in niet gehouden zyn,.ten zy fy uitdrukkelyk en daar van wel onderregt zynde, afftand gedaan hebben van 't felve haar voorregt, dat men noemt het Senatufc. Vellejan. En dat voor allerhande fchulden, uitgefondert misdaden daar op lighamefyke ftraf toe ftaat, hebben dat voorregt, dat fy niet mogen aangefprooken werden, voor dat de felf-fchuldigen of het onderpand daar voor gefield, is uitgewonnen; en onder meer Borgen, is elk maar voor fyn aandeel gehouden, ten zy van defelve Voorregten uitdruklyke afftand is gedaan.
Die eens Borg werd, kan niet ontfiagen werden voor de betaling, ten ware de Scbuld-eificher nalatig was, de fchuld op zyn tyd te vorderen, daar toe hy hem kan dwingen, op verval vande Borg-togt, of dat hy met den Schuldenaar fonder toeftaan van den Borgfchuld-vernieuwing gemaakt had, of dat hy hem nieuwe tyd van betalinge gegeven had.
Overkomft is van driederhande foort, dadelyke, fchriftelyke, en gewillekeurde.
Dadelyke overkomft is, wanneer de overkomft alleen niet genoeg V. is, maar daar boven de overgift van een faak moet by komen, als fyn Verbruik-leen, Bruik-leen, Bewaar-geving, Pand-geving, geven om geven, geven om doen, doen om geven, doen om doen.
Ver-



KORTE INHOUD,
VI Verhruik-ken is een overkomft daar by fekere faak die meet'baar, telbaar, of weegbaar is, aan iemand werd overgegeeven, te verbruiken met fodanigen fin, dat den Ontfanger op fekere tyd, of anders tot vermaning fo veel van gelyke (lag en waarde weder geeft. Waar onder de Geldkening de voornaamfte foort is, dewelke gelyk al ander Verbruik-Leen uit fyn eige aard weldadig is, fo dat men daar voor niet geniet, ten fy fulks uitdruklyk werd bedongen. ' . ■
VII Het genot of gewin van uitgeleend geld werd genaamd Interejt, ' het welk, op dat niet al te hoog gefchat werde, van tyd tot tyd
jegens het gebruik gejuft is, eerft jegens agt ten honderd, daar na tegen den penning feftien, daar na tegen den penning twintig, en eindelyk vyf-en-tvvintig in 't jaar; welk gewin ook fonder beding begint te loopen van het geen dat wettelyk gemaant zynde niet betaald werd; item van makingen en befwaarde Erfeniflen , en Kufting-penningen van gekogte Huizen en Landen. ,
VIII Van welke gemeene loop van Intereft uitgefondert werden, 'de bank van Leening, of Lombard, Bodemerye en Geld-leemng
op den Bodem van het Schip, en Jfaramie, dat is, vcriekerIX. heid van behouden Koopwaren. Daar van de gene om de groote onkoflen die daar op vallen, de deze om het gevaar van de Zee en roof van de Vvanden, die fy t'haren laften nemen, werd toegelaten, twaalf, feftien, twintig, en meerder ten honderd in 't Jaar te bedingen. X Br'émèen is alleen van feker goed dat in wefen blytt, ionder
' gewin, mits dat het felve onverergerd gegeven werd. XI Biiwarnviw* is een handeling daar by eens anders goed voor ' niet te bewaren werd aangenomen. Daar naaft aankomen onder reet-le«K»ing, gewillige tot voorkominge van lopende intereft, ot gewillige die iemand by provifie by den Rechter werd opgelegd, anders fcqueftratie, daar van de gene om niet, de deze om loon werd aangenomen, en de gene t'allen tyde mag wederom gecdcht werden, de deze niet, als na gedane beflegting van de faak en onder Borg-togt. . ,
XII. ?and-geving \% een overeenkomft daar door men iemand eemg



KORTE INHOUD.
goed, tot verfekering van zyn fchuld in handen fteld, om daar aan lb 't felve niet binnen behoorlyke tyd werd gcloft, de fchuld by regtelyke uitwinning te mogen verhalen.
Andere is van roerend, andere van onroerend goed, anders Wypoïhdecq of onderfetting, dewelke wederom is, andere die by beding, andere die ftilfwygcnde by de Wetdüidihg gefchied.
Onderfetting van onroerend goed is, andere van alle goed in 't gemeen, anders generaal verband, het welk overal voor den Gerechte van de plaats mag verleden werden, andere van dit of dat "Huis of Land in 't byfonder, anders Speciaal Hypotheecq, het welk niet als voor den Gerechte van de plaats daar het goed legt, beide onder -t Zegel van de plaats, en mies betalende den 40. penning van de fchuld, fo die in 't byfonder werd veronderpand , beftaan mag.
Pand of onderfettinge mag gefchieden van en op alle goed, XIII. dat en voor fo veel den onderfetter toekomt. Daar van de ftil'fwygendé anders legale en by de Wet gèveftigde verbanden, dewelke verfcheiden zyn, als-zyn het Gemeene Land, voor de gemeene fchattingen en omflagcn-; Doodfchulden, Schulden uit Voogdye van Weeskinderen, en diergclyke, in kragt en uitwerking benevens de byfondere onderfettingen, elk naar fyn tyd, en ordre voor alle andere by uitwinninge van het felve goed betaak werden, en van jonger tyd, voorgang recht hebben voor de algemeene verbanden die ouder van tyd en verly zyn. Uitgefondert t'Amfteldam, daar geen onderfcheid tuifchen generaal en fpeciaal verband gemaakt werd, maar defelve van een en gelyke kragt zyn.
Verband van roerend goed voor Notaris en twee Getuigen, •of anders voor drie Getuigen bekragtigd, heeft gelyk recht op het roerend, als byfondere onderfetting op onroerend goed, dat het beneyens defelve elk naar fyn ouderdom voor alle andere Handfchriften en lopende fchulden, uit het felve roerende goed by uitwinning moet betaalt werden.
Een handeling of overkomft van geven om geven, geven om XIV. doen, doen om geven, doen om doen, kunnen mede fonder overgang van de faak niet beftaan.
********



KORTE I N H O U D.
Geven om geven van enkele faken werd ruiling genoemd, dog de andere foorten hebben geen byfondere naam in rechten: daar in een dubbeld verband is, dat voldaan moet werden, het geen bedongen en toegefegd is, of het geen gegeven «. weder fegeven moet werdenf fo daar op door yerfuim ornalatigheid liet volgt het gene belooft is: gelyk in alle andere handelingen het gene tegens recht, om een oneerlyke faak, uit vreefe of dwang, fonder fchuld, ofte over werd gegeven, wederom mag
w'86^^*^*^ is>dewelke allT d?%'het f?riftS!
bekrast -t door Schepene kennilfen, verband Brieven door Notarisen§ Getuigen, ook door enkele Handfchrift by den Toefegger aetekent, daar door den felven kragtelyk werd verbonden: Sonde dat ny tekens defelve, als met volle bewys daar van aanftonds kan blyken, mag werden-gehoord, anders werd hy uit fyn Hand-fchrift by vooroordeel verwefem . XVI GeivillekeuJe verbintenis is , dewelke= tuffchen tweeVronen ten wederfyden ter goeder trouwe gefchied, fonder dat daar toe Saksovergang, ofte ïchrift tot het beftaan van defelve van noïn israls zyn Koop, Huur,Maatfchap of Gemeenlchap, Trouw-
m ^^&k^6tk toeftand van de verkogte en gekoptefaakom fekeren prys en Koop-fchat, maar werd het verkofte goed dïn Koope/nlet eigen voor dat de Koop-pennmgen 7vfc betaalt, al waar 't dat 'er levering op gevolgd was, ten war? dTKoop op dag gefchied was, en den Verkooper het credit van den KoopL gevllgd had, met hem tycl vari betaling te geVpn • fonder het welk hy eigenaar van het goed blyft, tot dat de p dingen fyn 'o laait, al was het in een derde hand gekomen daa?heSt den Verkooper t'allen tyden mag vervolgen, dog is het felve vervolg-recht in verfcheide tyden binnen fekere tyd bepaalt XVIII KoJps gevflgïs, voile en vrye levering byovergtft, ofopdragt van het verkogte, daar onder, verftaan werd zvartng van alle namanina fonderling op onroerende goederen, daar voor veeltyds W bedongen werd, en op fommige plaatfen den Verkoper ook fonder bedlg gehoudenis, dat men Waarborg noemt: En fo by



KORTE INHOUD.
des onmagtig is, werd het goed by decreet gelevert, en by preferentie van alle laften gefuivert.
Indien het verkogte eenig heimelyk gebrek heeft, daarom het den Kooper foude gelaten hebben indien hy 't geweeten had, mag hy den Kooper wraken.
Onder den vollen eigendom behoort ook de juifte levering van het uitgedrukte gewigt en maat, ten ware het goed by den hoop fonder maat verkogt was, welke Claufule in verkogte Landen die by de Morgen of zes honderd Rynlandfche roeden verkogt werden , benevens het uitdrukken van fekeren maat gefteld, met defe woorden: dog by den hoop fonder maat, &c. geen weder plaats heeft als tot vyftig roeden, in kleineftukken van minder gedeelte na het aandeel.
Onder Koop behoord naafiing het fy dat defelve uit beding, of XIX. ftilfwygende Wet-duiding voortkomt.
Naafling uit beding, is daar by den Verkooper bedingt dat den Kooper hem 't felve goed, tot fynen believen, of ook wel na fe-' keren tyd, fo hy wil voor fekeren fom wederom moet overdoen, of by verkooping voor den felven prys de naafte moet zyn.
Naafting by Wet-duiding, is het recht der naafte bemaagtaaldc, daar by fy het verkogte dat onder de hand gekogt is, binnen 'sjaars dat de koop befegelt of anders t'haarder kennis gekomen is; voor den felven prys mogen benaderen, 't welk alom ten platten Lande in gebruik is.
Hoedanig recht ook hebben de Schuldenaars, by verkoopirige van de infchuld tot haren laften, om een minder fom als fy fchuldig fyn, gedaan.
Wyders mogen alle bedragen in koop beftaan, die eerlyk en by XX. de Wetten onverboden zyn: maar was iemand over de helft bedrogen , foude daar van herftellinge mogen verfoeken, of was de koop in een dronken gelag gefchied, mag ten platten Lande de Koop binnen 24. uuren daar af gegaan werden.
Huur is, een wederzydfe onderhandeling, daar by het gebruik XXL -van een faak, of dienft van eenig werk, of doen voor een fekeren penning , werd toegefegd.
Het gebruik van faken beftaat meeft in Woon-huifèn en Lan» ******** 2 den.



KORTE I N H O U D.
den , die voor eenige jaren werden verhuurt, welken tyd uit zya"de, ook de Huur uit is.
XXII. Huur van werk of dicnfl beftaat, in het werk of dienfl; van Menfchen, of van Beeften, voor feker gewin aangenomen.
XXIIL Maatfchap is. overkomfte van gemeenfehap van goed of dienft, met meening om winft daar mede te doen, het fy van alle goed, of van feker goed in het byfonder, ook wel van fekere handeling, en Koopmanfchap, het zy uitdrukkelyk of ftilfwygend. Gelyk als by het Huwelyken fonder Huwelyklche Voorwaarden, daar door ftüfwygend tuifchen Man en Vrouw alle Goederen gemeen werden,. fonder onderfcheid, fo wel in het tweede of verder, als in het eerfte Huwelyk, ook in fchulden voor 't aangaan van het Huwelyk gemaakt, fo die ftaande 't felve Huwelyk werdengevordert.. Uitgefondert Leenroerige, en fidei cömmiffaïre •> dat is, verbonde goederen, die in geen gemeenfehap komen.
De winft of. verlies werde genoten en gedragen, na aandeel van het geen iemand in de gemeenfehap heeft, of anders voor fodanig; deel als by het.beding is-uitgedrukt.
De gemeenfehap houd op met de inbedongen tyd, of anders, met de dood van den deefgenoot, fo ook tuifchen Man en Vrouw by het fcheiden van 't Huwelyk..
XXIV. HuivJykfche Voorwaardenzyn bedingen voor banden van Huwelyk , daar by men van de Land-gemeene gemeenfehap tuifchen Man en Vrouw fo veel afgaat als men wil: 't welk feer naauv/r genomen werd, fo dat in het geen daar in.de gemeenfehap niet uitdruk !<elyk. is uitgefloten , verltaan werd de gemeenfehap plaatste hebben: So dat de gemeenfehap van goed uitgefloten zynde it evenwel blyft.gemeenfehap-van winft en ftaande Huwelyk te vervallen , daar in de Vrouwen een Voor-regt hebben, dat fy haar< vrye Keur bedingen mogen, of fy de gemeenfehap van winft of. verlies .by 't fcheiden van 't Huwelyk verkiefen willen, dan niet;dog gemeenfehap van goed, winft en verlies uitgefloten zynde blyven de Vrouwen verbonden voor de helft van de fchulden tot onderhoud van de Huishouding gemaakt.
By voorwaarden mag men fo veel tot voordeel bedingen als. men wil, behalven in het tweede Huwelyk daar Voor-kinderen



KORTE I N H O U D.
zyn, in welken geval men niet meer by overkomft, uiterfte wil, of anderfints mag genieten als een het minfte Kinds gedeelte. Voorwaarden die kragt van uiterfte wil hebben, moeten ook gelyk als uiterfte willen verleden werden, en kunnen niet als by uiterfte wil met beider bewilliging en volharding ten einde toe', gebroken werden.
Trouiv-belpften, zyn een onderlinge toefegging van toekomend XXV. Huwelyk, van fodanige kragt, dat den Onwillige van beide tothet voltrekken van die kan werden gedwongen, Ten ware hy wettelyke reden van berouw en vernietiging had, tér befchei-denheid van den Rechter, of dat een Minderjarige die fich fel* ven niet kragtelyk verbinden kan, hem met fyn-minderjarigheid wilde behelpen.
Onder de wettelyke redenen in de Meerderjarige, werden gehouden, I. de gehoorfaamheid aan de weigerende Ouders, fonder' kennis en in weerwil van dewelke de beloften waren aangegaan. II. Onmagt van zyn fchulden te kunnen betalen, die aan een" Dogter een groote fom ten Huwelyk belooft had. III. Verloop met een derde hangende de beloften. IV. Onbekwaamheid tot voortteeling. V. Komen defelve te vervallen, doorverjaring van twee Jaaren verloop, na dat een Jongman behoorlyk aangemaant.zynde, in gebreken is gebleeven zyn belofte te voldoen.
Laft-geving, is volmagt, daar by iemand eenige laft om iets XXVI voor een ander uit te voeren, voor niet aanneemt. Is algemeen van alle fa en, of byfonder, van dit of dat: enkel, of niet volle magt, van alles tot de faak behoorende, is uftdruklyk of ftilfwygende. Dewelke aangenomen zynde moet uitgevoerd werden, behoudens vergoedinge van koften , fchade, en winft-derving* Houd op I. met de uitvoering, II. Met de dood van een " van beiden. III. Door tydelyke opfegging of wederroeping.
Tót laft-geving behoord Wiffel-teekening, en dijignatieof overwyfing.
PFilfèi-fckening, is een overkomft daar by iemand feker geldXXVIL by hem ontfangen, voor feker gewin aanneemt, op fekere tyden plaats aan een ander te doen tellen.
%: % t)c % ifc 3jt $ ifc ^ -



KORTE INHOUD.
Affignaüe, is een enkele onderwyfinge, op des Schuldenaars Schuldenaar. , XXVill. Verbintenis by overkomft gelyk, gefchied by onderwind van eens anders faken, het welk iemand ftüfwygende verbind in defelve faken te doen , al wat in rcdelykheid daar toe vereift werd.
XXIX Daar onder mede gerekent werd gemeenfchaps deeling, uit ' gelykenis van maatfchap, Erffchciding van mede-Ervenis, of t'famen-belending, anders grond-fchaarding.
Gemeenfchaps deeling, of Erffchciding van mede-Ervenis, gefchied by ftukken, of deelen, in 't geen by ftukken deelbaar is. Anders by verhooging en aan de meeftbiedende, of by ftelling te geef of neem, daar in den oudften deelen fteld, en de jongfte kieft. t _\
Grondfchaarding gefchied in de lengte van de,Zee-kant, of de Rivier af te beginnen. XXX. By gelykenis van overkomft werd iemand uit een aangenomen gefchenk, en vrywillige gift by hem aangeboden, verbonden, 't felve te voldoen. Andere is onder den levende, andere ter fake des doods, die by iemand op zyn fiek-bedde leggende, aangeboden werd, fo hy kwam te fterven; te genieten, dewelke by het overleven van den felven, wederom komt te vervallen. En mogen gefchieden van fo veel als men wil, al waar 't van al fyn goed, ■te weeten van het tegenwoordige, maar niet van het toekomende. Defe vervallen door geboorte van Kinderen, de ander vervallen en mogen wederroepen werden door groote ondankbaarheid, en ondaad den Schenker aangedaan.
XXXI. By gelykenis van Maatfchap, zyn de Reders van een bevragt ' Schip tot Havtrye verbonden, dat is, gemeene vergoeding van onkoften, en fchade tot behoud van het Schip en goederen gehad en geleden, elk naar aandeel van zyn ingeladen goed, en waarde in de gemeenfehap.
XXXII Door verbintenis uit Misdaad vervalt iemand van de ltrat en boeten, tot weringe van dien by de Wetten gefteld, entotwederevening aan de befchadigde, daar van de ftraf en boeten by den Procureur Generaalen andere Schouten en Baljuwen van de Steden en Dorpen ftaat te vervolgen, de weder-evening by de befchadigde feff.



KORTE INHOUD
Misdaden werden onderfcheiden, in misdaden tegen de Hooge Magt en Overheid, anderen tegen het leven, andere tegen het lichaam, andere tegen de aangeboore vryheid, anders tegen de eer of goede naam, en andere tegen of in het goed. VVVTT7
Misdaad tegens de Hoogfte Magt en Overheid in de meerder AAX1Ü foort, is Konings ofte Princen moord, Land-verradery en t'fameCweering, daar in de wil voor de daad werd aangenomen, en daar aan fchuldig werden gehouden, die van het verraad wetende 't felve niet hebben ontdekt. Daar van de gemeene ftraf is het Swaard, ten ware de omftandigheid de faak verfwaarde, tot Vierendeelen , Rabraken, Branden , Worgen: of verminderde in Geelfelen, Brandmerken, Bannen, &c.
Minder foort is Kerk-roof, die met den hals geftraft werd, en Land-diefie in de Gemeene-lands, Stad of Arme Beurfe begaan, by die geene die defelve was toevertrouwt, Knevelary en afperfing van Schatting, buiten laft en boven 't geen daar op de luiden zyn gefteld, Corruptie en omkoop in regt en geregtigheid, en diergelyke; dewelke met gemeene Lyfftraf, Bannen, verbeurte van Ampten en Bedieningen, en dubbelvoudig wedergeven geftraft werden.
Hier toe behoort mede Valfche Muntery, by den Munt-Meesters begaan in 'sLands eige Munt, dewelke met de viere werden geftraft, maar vervalfing in andere Munt en by andere gepleegd, fchrojing en ander bedrog, werd minder, dog meeft met den fwaarde geftraft.
Gemeene Vahcliheid in fchriften, valfch Onder-maat, of kwaad Gewigt, werd meeft by openbare Geelfeling en den Ban berecht. Gemaakte Duurte in Eet-waren, met den Ban en verbeurte van goederen.
Misdaad tegen het leven, is doodjlag moet willens en met kwaadXXXIV. opfet begaan, daar van de gemeene ftraf is onthalfing, boven vergoeding aan de Vrienden van de neder geflagen. Anders by ongeval, en uit nood-weer gefchied, is onftrafbaar,
Misdaad tegens het Lighaam is alle leed en verkorting die ie XXXV mand aan fyn Lyf werd aangedaan, als verminken, bloed-ritfen, kwetfen, daar van de ftraf en vergoeding ftaat tot befcheiden-
heid.



KORTE INHOUD.
heid. Tot weering van liet welk, en van verder ongemak op het Mes-trekken, Kamp-vegten, uitdagen, lafteren en fcheiden. by 'Plat en op veel plaatfcn by Keuren fcherpelyk vooriien is. XXXVI. Misdaad tegen de aangeboren Vryheid, is opentlyk geweld., Vrouwt-krdgt, Huis-braak, Ontfchaking., en Vervoering, dat gemeenlyk met den hals geftraft werd.
XXXVII. Misdaad tegen de eer en goede naam, is lafter met woorden, fchriften , of werken iemand aangedaan. Lafteijpraak met woor« den werd gebetert met honorable en profitable amende.
Met gefchriften, anders famcufe libellen., werd met geldboete van honderd gulden voor de eerfte maal, voor de tweede maal verdubbeld en met lyf-ftraf beregt. Met werken, anders Huon^ is alle daad daar door een ander in fyn eer en goede naam werd beledigt: Als ontëering en Ontmaagding, dewelke met de Dogter te trouwen, of anderfints met geld ter befcheidenheid gebeterd werd. Over/pel en ontëering van eens anders Egt-genoot; dat met eerloosheid en verbeurte van alle Ampten en bedieningen boven een geld-boete beregt werd, boven vergoeding, van de'Befchadigde tegen den Gverfpeeler, tot fcheidinge van het Huwelyk, of andere vergoeding.
B!n~d-fchande, is, vermenging van twee perfoonen, die om te na Maagfchap niet trouwen mogen, dat volgens het gevoelen van fommige fwaarder als Overfpel moet geftraft werden,
Sodomie, is verkeerde en onmenfchelyke vermenging; het welk fwaar geftraft werd.
XXXVIII. Misdaad tegens of in 'het goed is Diefte^ dat is, een heimelyke en bedriegelyke aanhouding van eens anders goed. Andere enkele dief te, dewelke voor de eerfte reis met Geelfelen en Bannen, voor de tweede maal met Geelfelen, Bannen en Brandmerken , en ten derde maal verdubbeld, met de Galg beregt werd. Andere met geweld vermengd, als Roof, Huis-braak, Koei, Paard en Schaape Diefte, dewelke ten eerften metter dood geftraft werd.
XXXIX. Verbintenis uit faak gelyk als misdaad, komt voor door het doen van de gene die wy in onfe magt of dienft hebben; of door fchade die een ander uit en door ons goed komt te lyden,
tot



KORTE INHOUD.
tot vergoeding van de fchade, maar niet tot ftraf. Hoedanig gehouden is den Huis-heer, uit wiens Huis iets werd geworpen of gegoten dat iemand fchade doet: Een Schipper of Herbergier, voor de fchade, die de luiden aan haar aangenomen goed, komen te tyden: Een Eigenaar voor de fchade by zyn Beeften iemand aangedaan, en diergelyken.
Alle Verbintenis vergaat en eindigt door voldoening van de XL. fchuld, het fy defelve gefchied by betaling, of Compenfatie, dat is, wederzydfche vergelykinge van het geen den Schuld-eiffcher daar tegen fchuldig is. Item door kwytfchelding, verjaring, en jchuld-vernieuwing*
Iemand, dewelke vreeft overvallen te werden van zyn Schuld-XLI eiffchers, heeft defe behulp-middelen daar uit hy boven vermogen niet en kan geperft werden, als Boedel-af [land, of ceffie dat is, een vry willige overgift van al zyn goed, ten behoeve'van zyn Schuld-eiifchers, daar door hy van gevangenis bevrvd werd en in 't verder niet boven vermogen gehouden is.
So hy hoop heeft zyn Boedel te kunnen redden, verfoekt hy Suretè des corps, dat is, vryheid voor zyn perfoon voor den tyd tyd van eenige maanden: Of, Brieven van uüftel voor den tyd van vyf jaren, mits ftellende Borg voor de voldoening.
Die in de onderhandeling groflyk misleid en bedrogen werd,XLII mag daar tegen binnen vier jaren herfiellinge verfoeken, dewelke hem van de Hooge Overheid verleent werd met commitümus, dat is, op nader onderfoek van den dagelykfehen Rechter
Misdaden werden voldaan, door het lyden van de 'ftraf metXLIII en door defelve verdiend. Ten ware defelve door abolitie uitgewift, of door pardon of remiffie kwytgefcholden wierden
H E T



KORTE INHOUD, Het V. Boek.
Van de middelen, daar by het Recht en verband op Perfion of Goederen voor den Rechter werd vervolgd.
T Uk yiet dat niemand fig felve vermag te berechten, zyn er m n M elke Stad en op elk Dorp onpartydige Rechters van noDEEL- c4n die de faken tuifchen twee of meer, volgens het gene recht kunnen beflegten: zittende ter Vierfchaar, met hulp van een Schout, wiens bediening is de Vierfchaar te fpannen en de temmen te vergaderen, met een beëedigden Schryver, <te alles hv Pefchrift Helt, en des noods daar van affchriften geeft. H YAgan de Mvfis' buiten het Hof en den Hogen Raad, dewel11 ke een algemeen Rechts-gebied over alle oeffenen, een byzonder Rechtsgebied elk in fyn omring gegeven, en daar toe RechtsZang, tof uitvoering van het geen by haar berechtwercL Ander is civiel, in onftraflyke, ander in lyfftiaflyke ia
ken Het welk in de Steden by Schepenen fonder onderfcheid werd feoeffend; maar ten platten Lande werd het onftraflyk recht alleen by Schepenen, en het lyfftraflyke by Welgeboren
ITT- MDenepêrfoonen in en omtrent de Rechtspleging befig, zyn an~ m dere die de faak felf aangaat, andere die de faak voor defelve
^Sie^de faak felf aangaat zyn Janleggers of ^nveerders, anders Eilfchers, of Gedaagden* En mogen zyn al de gene, d e 'felvetóeis verboden" of van haar felven onmagtig zyn, als ^vn Minderjargl! fonder' byftand van haar Voogden, Getrouw» l vTouwen, Uitgebannen; ongeoorloofde Vergaderingen: ten ware in crimineelt en lyfftraflyke faken.
Niemand kan voor een ander fonder laft aanfpraak doen, nog mag voor de fchuld van een ander aangefprooken werden. UitSnderï een Man voor zyn Vrouw, of dat by reprejfahe en gewerd regt, iemand wierd afgevorderd het geen een gantfch Surgerlyke gemeenfehap fchuldig is. ^



KORTE INHOUD.
Andere zyn die de faak voor de Aanleggers en Verweerders IV. bedienen, als zyn Advocaten, Procureurs, Deurwaarders, en Gerechts-boden.
Advocaten of Rechts-voorfpraken zyn, die eens anders pleit-faken volgens het gene Recht is, by monde, of by gelchrift beweeren, en daar toe na gedaan onderzoek bekwaam geoordeeld zyn.
Deze hebben tot haren dienft een Procureur of Taalman, die het dingtaal houd, en de voortgang van de faak in al de deelen van 't geding waarneemt. Dewelke in de Steden en ten platten Lande, tot feker getal toe werden aangenomen, en aldaar ook de beweering van de geheele faak waarnemen, als in faken van gewigt, daar in zy een Advocaat te hulp nemen. En mogen alle faken voor een ander in rechten uit te voeren aannemen: dog moeten daar toe behoorlyk gemagtigd zyn, dewelke mede eindigd, met het uitwyfen van de faak, of dat defelve tydelyk is wederroepen of opgefegd, anders door de dood van een van beiden, ten zy defelve werden vernieuwt.
Tot uitwerking van de bevelen van de Regters zyn de Deur- V. waarders voor het Hof en den Hogen Raad, en Geregts-boden in de Steden en Dorpen. Dewelke in het wedervaren van perfoonlyke dagingen, aanfeggingen, en 't geen verder de uitvoering van haren dienft raakt, volkomen geloof hebben, en defelve in het te werk leggen van hare bevelen geen tegenftand mag werden gedaan, op groote ftraffe en boete.
In het aanleggen van een faak moet den Aanlegger volgen den VI. Rechter en het Rechts-gebied van den genen die hy in recht roepen wil. Het welk gefundcert en geveft werd uit verfcheide oor faken, als uit de eigen perfoon, of uit de waardigheid en bediening van defelve, of uit enkele tegenwoordigheid van de perfoon, of gelegentheid van het goed, of uit eenige verbintenis , of by overdragt en wederzydfche toeftand, of uit de eigenfehap van een faak buiten de perfoon, of uit een Voor-regt van een hoger Rechter.
Uit de eigen perfoon is iemand gehouden te recht te ftaan voor den Rechter van de plaats daar hy woont, En uit de waar-



KORTE INHOUD.
digheid, bediening, en Voor-regt van de perfoon, behoeven de Svppooften en onderhorige van den Hove, nergens anders als aldaar te recht te ftaan; de Studenten, voor haar Meefters Vierfchaar; de Krvgsluiden voor den Krygsraad. Dog Weduwen, Wefen, en andere miferable perfoonen, hebben mede het Voorregt van ter eerfter aanleg voor het Hof te recht te ftaan, dog niet als by pmventie, en als fy iemand anders eerft roepen, en belet niet dat zy voor haar dagelykfchen Rechter eerft geroepen werden.
VII Uit de enkele tegenwoordigheid van de perfoon, of de gelegent' heid van het goed, doet men befetting of arreft op den perfoon,
daar men hem vind, of op het goed, dat hy ergens uitftaande heeft, om daar door voor dien Rechter daar het lelve gefchied, bank-vaft te maken. Het welk ook buiten dien om verdagtheid des Schuldenaars, onder zyn Rechts-gebied gedaan werd.
Befetting mag gedaan werden by alle en aan alle, en op alle der Schuld-eiflchers goed of infchuld, ook in eigen handen, uitgefonderd Voogden van Wees-kinderen, voor der Wees-kinderen fchulden, geen Onderhorige van hooger Rechters, geen Burgers of Inwoonders van eene Stad buiten defelve geen Ingefetenen van de oroote Steden in Holland ten platten Lande in haar perfoon, aeen Studenten Boeken, noodfaaklyk onderhoud, Jaarlykfche Wedde van Profejforen, Advocaten, Predikanten, geen doode Lighamen, op geen 'vrye Jaarmarkten.
Dog mogen fodanige Befettingen onder Borg-togt en feker, van aldaar'te recht te ftaan,, en recht te verbeiden, altoos ontllagen werden.
VIII Rechts-gebied by Verbintenis heeft plaats, als iemand lig een an' deren Rechter, als daar hy onder behoord, uitdruklyk onderwerpt, anders prorogatie van jurisdictie. Het welk ftilfwygend gefchied, als iemand ongehouden zynde aldaar te recht te ftaan, fonder verfet te nemen, in rechten antwoord, ook door voor aangelegde reconventie, en weder geding, dewelke gemeenlyk voor of te gelyk met het antwoord, op dat beide de faken te gelyk zyn voortgang mogen hebben, aangelegd werden, heeft geen plaats als in faken van gelyk recht , en eigenfchap met de eerft aangelegde.
IX. Regts-



KORTE INHOUD.
Rechts-gebied by overdragt, is tweederhande, andere by de Ho- IX. ge Overheid van gedelegeerde Rechters overgegeven, andere by de Rechters uit den hare tot het byfonder onderfoek van defe of gene faak gefield, die men CommiJfariJJen noemt.
Rechts-gebied by Wille-keur en wederzydfche toeftand, zyn Arliters, dat is Keur-rechters, dewelke de faak na recht moeten uitfpreken: Andere Arbitratettrs, dat is, goede Mannen of Kersluiden , aan dewelke de bemiddeling van een tuffchen beiden oneffen faak fonder juifte aanfchouw van recht, verbleeven werd. Welke beider uitfpraak, met dat zy geen rechtsdwang van haar felven hebben, by Vonnis van den onderhoorigen of ander hooger Rechter, daar in die Dings-luiden, (tot weering van Appel of hooger beroep) hebben verwilligt, moet werden bekragtigt.
Uit Rechts-gebied, het welk voortkomt uit de eigenfchap van de X. faak buiten de perfoon, mag een ieder zyn goed vervolgen daar hy het vind, en moet een Verkooper de verkogte faak tegens alle aantaal vryen en waren, voor dien Rechter daar den Kooper gemoeit werd, gelyk ook de faken rakende befit van erfenis, maken en leveren van Staat en Inventaris, Voogdy en bewind, gefiegt werden ter plaatfe daar het fterf-huis is gevallen, of het bewind gedaan is.
Daar onder behooren faken van Gemeen-lands Middelen, dewelke mede fonder aanfchouw van perfoonen voor een byfonderen Rechter beliegt werden. So ook plagten de Geeftelyke, by ons verworpen en tot de gemeene Vierfchaar gebragt te werden i ■ Item Leen-roerige faken die mede een byfonderen Rechter, en Rechts-gebied hebben.
Uit het Rechts-gebied dat uit Voor-regt van den Rechter voort- XI.. komt, hebben de Univerfiteit tot Leyden het Rechts-gebied over hare Studenten, en Ledematen, en is het Hof en den Hogen Raad magt gegeven over faken ter cerfter aanleg te oordeelen.
Atlie of Rechts aantaal dat men op iemand heeft door rechts- XIL dwang te doen voldoen het geen hy fchuldig is, is van gefcheide oort, andere uit de daad en manier van inftelling lyfftraflyk, of onlyfftraflyk, anders Civiel of Crimineel.



KORTE INHOUD.
Andere uit de faak felf, is pofefoir, by voor af befit, het fy om te verkrygen, om te behouden, of wederom te krygen dat verloren was, by mainclenue, of complainBe, of petüoir by eindoordeel. Daar toe ook behoord het onderfcheid tuffchen de provijien-, en de faken ten principalen.
Anders werden de Aclien verdeeld, in ruim of eng genomen regt aantaal, by preciesheid van recht of billykheid.
XIII. De aanleiding van een faak begint by daging, voor Hoge Rechters na verfogt bevel door een Deurwaarder, voor andere op eigen bevel door een Gerechts-bode van de plaats aan de perfoon felf, fo men hem vinden kan, of anders t'fynen huize aan iemand van fyn huisgefin, of daar niemand t'huis is aan zyn naaste gebuuren, fo verre hy binnen 't felve Rechts-gebied woond; woond hy buiten, door letteren requifitnriaal aan den Rechter van de plaats daar hy hem onthoud, dat hy door zyn Bode gelieve 't felve te laten doen; woond hy buiten de Provincie, en het algemeen Rechts-gebied defer Landen, werd de daging by Editie en openbare uitroeping naar voorgaande klokke gefiag op de uiterfte Landpalen gedaan, en den Gedaagde daar van dubbeld toegefonden.
XIV. Den Gedaagde ten gefetten dage niet verfchynende, werd tegens hem by het eerfte, tweede, en derde default, en overlevering van de bewyfen, Recht gedaan: Daar van fommige op het eerfte, en andere op het tweede d.fault werden afgedaan. Daar tegens den Gebrékigen in tyds werd toegelaten zyn verfchooning van ongelegentheid te doen.
XV. Den Gedaagde ten dage dienende verfchynende, moet den Eisfcher tegens hem eifch doen, daar in fekere manier van inftelling gebruikelyk, gevolgd werd, of werd by comparutt van de faak verfteken, en den Gedaagde ontflagen.
XVI Tegen den eifch van den Aanlegger mag den Gedaagde uitftel 'en dag van beraad verfoeken, ten ware in al te kleine faken, die ftaande rolle moeten werden afgedaan. Welke uitftel en tyd van beraad op elk termyn vergund werd, daar by iets nieuws Werd ingebragt.
XVII. Voor het antwoord van den Gedaagde moet hy wel letten of



KORTE INHOUD.
hy geen v-erfet of exceptie, tot afwyking van den Rechter, tot verder uitftel, of vernietiging van de faak heeft by te brengen. Daar van dc uitftelling en vernietigende exceptien te gelyk en benevens het antwoord moeten voorgewend werden. Dog de afwykende moeten voor het antwoord ingebragt werden, en is een Regel, dat onder de afwykende en vernietigende driederhande foorten zyn , daar by den voortgang van de faak werd gefchorft, en daar op alvorens Recht gedaan meet werden: namentlyk Reuvoy, dat is, overwyfing aan den dagelykfchen Rechter; litispendentie, dat is, dat de faak voor een anderen Rechter bank-vaft is, en litisfinita, dat is, dat de faak by voorgaande afgedaan. Alle ander verlet kan den voortgang van de faak niet fchorfen, maar werd te gelyk met het antwoord voorgefteld.
So den Gedaagde in tegendeel mede iet van den EhTcher te XVIII. ehTchen heeft, mag hy voor het antwoord reconventie, dat is, weder aantaal doen, en voorts antwoordende op den eifch van den Aanlegger, gaan beide defelve faken te gelyk voort. Anders fo het na het antwoord werd ingebragt, kan het den voortgang van de eerft aangelegde faak niet ftuiten.
Den Gedaagde antwoordende, werd de faak voort by eifch, XIX. antwoord, replyq en duplyq voldongen, daar toe fekere manier van inftelling van verfcheide foort in de faken gebruikelyk, werden onderhouden, waar op wilfeling van ftukken volgt, en de faak fo die in Rechten beftaat, of mondeling bepleit, of by Memorien en Advtrtiffementen van rechten werd befchreeven. Maar in faken die in feiten beftaan, werd gefchreeven by eifch, antwoord replyq en duplyq, en werden daar op, is 't nodig, de Getuigen over en weder gehoord.
Het vol bewys van faken die in feiten en doen of feggen beftaan, XX. • werd gedaan by openbare gefchriften, of by Getuigen. By gefchrifte door zegel en brieven, of anders by Notaris en Getuigen bekragtigd. Daar onder ook aangenomen werden oude Leggers, een getekent handfchrift tegens den Schry ver, Koop-luiden Registers met Eede gefterkt in faken deKoopmanfchap betreffende, Makelaars aantekeningen, Kerf ftokken, Schrift aan de Want.
Be-



KORTE INHOUD,
Bewys by G etui zen beftaat in de verklaring van twee oF meer geloofwaardige Getuigen van haar fekere kennis en wetenfchap, met Eede beveftigd. XXI. Buiten Getuigen kan ook bewys gedaan werden, by confejfie en bewefen bekentenis van den Schuld-pligtige, voor 't Gerecht of buiten recht, in tegenwoordigheid van den Tegendinger met volkomen kennis gefchied.
Daar toe mede behoord de oculair e mfpeiïie, en aan wy ring, op de plaats en grond, in faken daar over erf-fcheidinge en grondfchaarding gedongen werd.
XXII Een halve preuve of bewys is, daar by den Rechter wel eenige ' kennis van de faak krygt, maar niet volkomen om daar op recht
te doen, als is, eene Getuige, gemeen gerugt, of andere omftandige waarfchynlykheid. Daar toe den eed tot vervulling van het bewys van den Eiffcher, of tot onfchuld van den Verweerder by den Rechter d'een of d'ander naar gelegentheid werd opgelegd. Andere en buiten by de Dings-luiden aangeboden eed, mag wel aangenomen werden, en gaat daar over vonnis van den Rechter, dog mag wel geweigerd werden, volgens den Regel: Die zyn feggen niet en bewyft, moet zyn Tegen-dinger fien verontfchuldigen.
Den eed by den Rechter opgelegd mag fonder verlies van de faak niet geweigerd werden, moet gefchieden in tegenwoordigheid van den Tegendinger. Heeft geen plaats in lyfftraflyke faken , in geen faken van fluikery, in geen Huwelyks-faken, ten zy tuffchen luiden van eere en waarfchynlyke omftandigheden, nog in geen faken van injurie, of lafter-fpraak, ten zy tot ontfchuldiging.
XXIII Alle Ding-pligtige mogen voor het uitwyfen by verdrag en ' dading afgedaan werden, ten ware over faken van noodfakelyk
onderhoud, over uiterfte willen nog niet geopend, of over lyfftraflyke faken.
XXIV. Vonniffen of Gewysden, fyn Interlocutoir, dat is, tulichen-val*lig, als zyn Appoin&ementen, Interlocutien, en Provifien, of diffinitif, dat is, veilig, anders eind-oordeel. hurhmitn, of tulTchen-vaUige, hebben ondertuffchen zyn
voort-



KORTE INHOUD.
Voortgang, en gaat de faak ten Principalen voort ten eind-oordeel, het welk maar tien dagen, fonder Hooger beroep, voor een vafte waarheid werd gehouden, en tot uitwinning gelegd ■mag werden.
Appel en Hooger beroep moet binnen de tien dagen naar het XXV wyfen van het vonnis aangetekent, en binnen de twintig dagen daar na vervolgd werden, welken tyd verlopen zynde, ligtelyk werd verfchoont, en den Verfoeker daar tegens herfteld.
Andere is Appel met de Claufule van inhibitie, dat is, verbod van fchorfing van de uitwinning, andere Reformatie, dat is, enkele herfinning, daar toe geen fchorfing van noden is. Daar onder ook behoort redutïie, dat is Hooger beroep van een uitfpraak van Arbiters en Kcur-rechters. Gefchied met trappen van de Steden en Dorpen tot het Hof, ten ware de Dorpen eerft het zeggen van Welgebooren Mannen wilden hooren, daar zy ónder behooren, en van het Hof, tot den Hogen Raad, en van daar in Revifie.
Van alle Vonnilfen mag hooger beroepen werden, uitgefonderd van Proviften en voor-oordeelen, die ten definitive, dat is, by eind-oordeel kunnen werden herfteld. Van geen lyfftraflyke faken op de bekentenis van den Schuldpligtigen gewefen. Van geen faken in manier van Correclie en Vaderlyke kaftydinge by Politique Overheid gewefen. Van geen Pagtcrs of Gemeen-lands faken, van geen faken uit de Steden beneden de vyftig, en Dorpen beneden de twintig gulden. Daar in Gemeenlands faken, en tegen de Vonnilfen van de groote Steden ter fomme van 300 guld. van de andere bellooten Steden tot 150. op de Dorpen van Baljuw en Mannen tot 60. en van Schepenen tot 40. gulden, en van het Hof tot 800. guld. geen inhibitie, dat is, verbod van uitwinning werd verleend.
Alle Vonnilfen daar van binnens tyds niet Hooger en werd be- XXVI. roepen, mogen binnens 'sjaars of anders by nieuwe letteren van executie tot de dertig jaaren toe ter uitwinning geleid werden by /ommatie, renovatie, en aamvyfinge van goederen te 24. uuren, of by weigering of gebrek van dien by arrefl, op perfoon, en goederen, en by verder uitwinninge, eerft op de roerende en daar **»#»#**** ^ ^



KORTE INHOUD
na op de onroerende goederen, na vier Sondags en Markt-daagfe geboden, ter naafter plaatfe daar het goed legd. Daar tegen fq een Derde wat te feggen had, of hy als mede Schuld-eiffcher hem wilde bekend maken, hy op zyn verfoek werd toegelaten, en in oppofitie ontfangen werden; het welk ook in de Steden plaats heeft in de geëxecuteerde, felf, fo hy wil feggen dat 'er in de manier van executeeren werd gemift, daar tegen hy voor het Hof by poenaal moet klagtig vallen, die ook betaling en compenfatie tegen de executie mag inbrengen.
Saken in feiten en doen beftaande, werden by gyfelinge en gevangenis van de perfoon uitgewonnen tot hy voldoe.
XXVII. De aanklagt van de Misdaden werd by de Baljuwen in de naam van de Hooge Overheid aangelegd en uitgevoerd. By gevangenis, fo den Misdader te vinden is, fo niet, by openbare inroeping, een, twee, drie, en vierde werf, ter fchuld en ftraffe.
So den Befchuldigde in hegtenis is, of in geroepen te voorfchyn komt, werd om de Misdaad, ordinarie, dat is, op de ge1 meene manier van aanleggen, of extraordinarie, op de bekentenis van den Befchuldigde recht gevorderd, fo men daartoe kan komen, dat van fodanige kragt is, dat hy van het vonnis niet hooger beroepen mag.
XXVIII. Om tot bekentenis te komen in faken die van fig felven byna genoeg zyn om te verwyfen, is het pynigen ingevoerd, fo dat by ons niemand, immers felden iemand ter dood werd veroordeeld , of hy heeft de misdaad, met zyn mond beleden. De halfterrige die de pyn door ftaan, werden op de bewyfen fo die genoeg zyn evenwel geftraft.
XZIX. In de Crimineele en lyfftraflyke faken komt boete en ftraffe. Boete is een gedoem, dat in geld beftaat. Straf is lighamelyke pyn, dodelyk of niet dodelyk, beide van verfcheiden foorten.
Dodelyke ftraf volgt gemeenlyk verbeurte van goederen, dog mag by het meerendeel van de Ingefetenen van de Steden in Holland meteen kleinen penning, als met xl. lx. en lxxx. ponden, elk tot xl. grooten vlaams, afgekogt werden. XXX,. De Gtmtenlands Middelen en Schattingen, werden met 'er daad
en



KORTE INHOUD,
en by parate executie, dat is, na gedane fommatie van vierentwintig uuren, met aanhouding van perfoon en goederen ingevorderd, en de Sluikers en Smoklaars verwefen in een boete van twee honderd gulden voor de eerfte maal, vier honderd gulden voor de tweede maal, en zes honderd gulden voor de derdemaal, boven bannen en verklaring van eerloosheid, behalven de byfondere boete, op elke foort van verpagting gefteld. Buiten opentlyke fmokkel en fluikery, heeft alleen de enkele boete van overtreding plaats.
Tot welke faken zyn Schepenen, Commiffarifen, in elke Stad, en over de Dorpen onder defelve verpagting behoorende, in 't byzonder by kort recht gemagtigd, welkers Vonnilfen mits ondertulfchen voldoende, by hooger betrek aan de gecommitteerde Raden van de Staaten van Holland kunnen werden gebragt.
Verpondingen werden by de Steden en Dorpen t'haren las* ten ingegaart, by gelyke dadelyke uitwinning, fonder boete of breuke. v
De penningen by Dyk-graafen Heemraden over de Ambagten, of andere tot onderhoud van Sluifen, Dyken, Molens, Bruggen , &c. omgeflagen, werden by panding op dubbeld gewin, en daar op gevolgde ichatting ingevorderd na Dyk-recht, daar tegen wederom indien te onregt of te hoog gepand werd, mits oiïdertulfchen voldoende, pandkering mag werden gedaan. _ Het onderhoud van gemeene Wegen, Kaden,Dammen, Wate- XXXI, ringen, en Sloten, werden jaarlyks met een Schout en zyn Kroosheem-raden , of Polder-meefteren , by eerfte , tweede , derde fchouw, en eigentlyke befteding op fekere boete berecht, het welk mede op dubbeld gewin by den Schout werd uitgelegd, en by panding als voren mag werden uitgewonnen. En is 't dat het werk ongeheerd gebleeven is, of anderfints onfeker is wie het maken moet, werd het gefchil byZeventuig, dat zyn zeven van de naaftgelanden, daar over wettelyk geroepen, beliegt.
De gemeene faken, na dat die over en weder met haar gewoonlyke dingtalen, voldient zyn, en in rechten geconcludeert is, werden die fo in rechten beftaan mondeling bepleit?, indien daar van de plano en fonder verder onderfoek kan werden eeêê******** 0 °^



KORTE INHOUD:
oordeeld, anders indien nader onderfoek van noden is, werden defelve befchreven by Memorien en Advertilfementen van Rechten ; maar de faken die in feiten beftaan, werden befchreven by eifch, antwoord, replyq, en duplyq, en indien dat 'er getuigen moeten werden gehoord by Reprochen en Salvatien; En in Materie van Rekening fchryft men by debat, Contra debat, Solutien en Superfolutien. XXXII. Het Rechts-gebied over het Jagt-bedryf werd geöeffend by den Hout-vefter en Meefter-knaapen tot drie in getal, twee maal des Jaars, in Mey en inOélober, by kort recht, fonder trein van procedeeren, wyfen tot honderd gulden by Arreft fonder appel boven en buiten welke fomme niet aan het Hof Provinciaal maar aan het Leenhof geappelleerd werd, en van defelve aan den Hogen Raad; ende en mag zig niemand, door MainSttnue, ComplainBe, ofte andere middelen pqfefoir de Judicature van Houtvefter en Meefter-knaapen onttrekken. De dienaars van de Juftitie ter bekeuringe zyn Kodde-beyers en Duyn-meyers, en werden de,gewysdens te werk geleid by de Deurwaarders van den Hove,
TAFEL



TAFEL
E N
BLADWYZER
DER
D E E L E N,
IN DIT EERSTE DEEL VERVAT; Het L Boek*
I. Deel. Van Recht, en dejfelfs werking, en onderfcheid. Pag. i
II. Van den Oorfpronk van het Recht van 's Lands Overheden in
Land-fi and-faken, van Rechters en Recht-banken. 6
III. Van Wetten. 22
IV. Van de magt der Overheden in V geven der Wettem 33 V. Van den ft and en onderfcheid der perfoonen. 36
VI. Van Mannen en Vrouwen, en derftlver rechtelyk onderfcheid. 38
VIL Van Maagfchap of verwandfchapvan Wettig en Onwettig ge-
boorenen» 43
VIII. Van MaagtaaL 49
IX. Van Edelen en We/geboorenen. 54
X. Van Inlanders en Uitlanders, Burgers en Poorter;.- 63
XI. Van Geefielyke en Wereldlyke. 6g
XII. Van Meerderjarige en Minderjarige, Mondige en Onmondige, 75 '
XIII. Van de Magt der Ouderen over hare Kinderen, 77
********** 3 XIV> Vm



TAFEL en BLADWYZER
XIV. Van Trouw of Huwclyh Pag. 90
XV. Van Egtfcheiding. 110
XVI. Van Voogdy en Voogden. 117
Het II. Boek.
I. Van de gcftaltenis der faken, en derfelver onderfcheid. Pag. 137
II. Van Eigendom en het bekomen van dien. 148
III. Van 't bekomen van onge'èigtnd goed door aanvaarding en be¬
heer'ing. J5°
IV. Van 't bekomen van eigendom door natrek en aanwas. 170 V. Van natrek door faaks-gevolg. 175
VI. Van 't bekomen der vrugten. 177
VIL Van V bekomen van Eigendom by over gift. 179
VIII. Van Befit-recht en verjaring. 193
IX. Van gebrekelyke eigendom en van togt. 204
X. Van Erfpagt-rechu 215
XI. Van Tiend-recht. 222
XII. Van Cynfen, Tynfen, Pagten metten houde, &c. 229
XIII. Van losbare Renten, en hoe de loffinge gefchied. 23Ó*
XIV. Van Leen-recht. 245 XV. Hoe Leen bekomen zverd. 253
XVI. Van Hof-rechten en Heer-gewaden. 261
XVII. Hoe Leen verloren zverd. 267
XVIII. Van Geeftelyke Geftigten en Proven, 270
XIX. Van Dienftbaarheden in 't gemeen. 27$
XX. Van Huis-dienflbaarheden. 282
XXL Van Veld-dienftbaarheden. 288
XXII. Hoe dienftbaarheden verloren zverden, 295
Het



der DEELEN. Het TIL Boek.
ï. Van Boedel-recht, en Erfenis. Pag. 298
II. Van Uiterfte Willen en hot defelve beftaan. 300 HL By wie en aan ivie de erflatingen mogen werden gemaakt. 318 IV. Van erflating in V gemeen, en wie men mag of moet Erfgenaam ft ellen. Jb ^%
V. Van legitime portie.. . ^41
VI. Van Erflating in 't byfonder, en hoedanig defelve gefchied. 351 VII. Van veel ledige en onderftelde erflating. 362 VIII. Van Verbonde en Fideicommijfaire Erfenis. 365. IX. Van Legaten en Makingen. ^yg X. Van het aangaan en verlaten van erffenijfen of makingen, en het vervallen van dien. jpg XI. Van Falcidie en Trebellianique portie. 405 XII. Van ver ft erf-recht en dejfelfs verdeeling. 415
XIII. Van verflerf volgens Gemeenlands en den grond van het Schepen-
do ms-r echt.
XIV. Van het verflerf der Steden in 't byfonder, na den grond van het
Aasdoms-recht. ^Q
XV. Van het verflerf na den grond van het Aasdoms en Schependom*.
recht tn t gemeen. ^6 XVL Van Collatie of inbr-eng van te vooren genoten goederen, 442
Nihil



Nihil efl pröfe&o praflabilius, quant plant intelligi nos ad juftitiam ejfe natos, neque opinione, fed naturd conflitutum efe Jus. ld jam patsbit, ft hominum inter ipfos fo-. cietatem conjunclionemque per/pexeris.
Cicero de Legibus Lib, I. Cap. X-
ROOMSCH.



R O O M S C HHOLLANDS-RECH T.
HET EERSTE BOEK. Het I. Deel. Van Recht, en deszelfs werking en onderfcheid.
ï. Recht, wat? 9. Burger recht.
2, Rechtsgeleerdheid} 10. Van buiten ingevoert of zelfs gemaakt.
S. Rechtvaardigheid? „. Het Roomfche Recht overalingevoert.
4. Werking dis Rechts. 12. De Geeftelyke rechten of en boe ver
5. Recht ts algemeen of byzonder. bj ons gebruiklyk.
6. Godlyk of Menfchljk. i3. De Leen-rechten by wie enwannser
7. dangebore recht. ingevoert,
8. Aller volker recht.
^"^^^^ ech\ (1) (anders gerechtigheid) is een gejuifte even 1 n MM heid des deuSds> m vders eigenfchap en toebeho-
\i| r^iM ren" 1 l' m pr- ff- de & jure i. 90. ff. de m Ï^kWM Reg' ïur' Grot de iure hl'. 1. cap. 1. «.3. 4. M P^V^J Daar van de kenniffe Rechtsgeleerdheid, en deoefning Rechtvaardigheid genoemd werd
Rechtsgeleerdheid is een kennis van Godlyke en wereldlyke zaken,a een wetenfchap van recht en onrecht. §. 1. inftit. /. 10. §. 2. ff. de juftit. Qf jure.
Rechtvaardigheid is een volkomene wil om een yder, volgens3
't
(1) Het woord recht word in onze de hoedanigheid of qualiteit van een mie verfcheidentlyk genomen 1. voor perfoon, en eindelyk voor de goedheid Rechters als, voor het recht koomen ; eener daad v. a. in cenf.for. c. i.n.d. 2. voorde citatie, als iemand in het Buber de jture civit.l. r. c.x.in'notis. recht trekken; 3. voor adtie of aantal Vitriarius J. pf.l. 1. c, 1, n 4. Calvin. als zyn recht afftaan enz. Ook word het Lex. Britfon. de V.S. recht genoomcn voor de wetten, voor
A



2 Roomsch-Holl ands-Recht. I. Boek.
't geen dat recht is, 't zyn te doen hebben (2) pr. inftit. I. ie. in pr. ff. de juftit. & jure. .
4 De werking des Rechts beftaat in eerlyk te leven, niemand te beledigen, en yder 't zyn te doen hebben (3) §. 3. inftit. I. io.§.i.ff. de jujiit. & jure.
5 Het recht is of algemeen, of byzonder: waar van het eerft de algemene welftand, en ftaat van 't Land raakt, het ander het voordeel en nut van ieder Menfch in 't byzonder, ten opzigt van de menfchlyke omgang onder den anderen, §. 4. inftit. I. \.§. 2. ff. de juftit. & jure. daar van hier eigentlyk ftaat te handelen.
Het byzonder recht is wederom of Godlyk, of Menfchlyk.
6 Godlyk recht, is het geen God door toedoen van den geeft, en Godlyke ingeftorte ziel in zyne fchriften naar zyn wil openbaart: daar van een Rechtsgeleerde niet verder handelt, als voor zo veel daar van recht of onrecht is. ( 4)
Menfchlyk recht, is wed'rom of aangeboren, of aller volker recht, of byzonder burger-recht. /. 1. 7; 4. /. Z-ff. de juft. & jure, toto tït. inftit. de jure nat. gent. & Civ. 1 Jangebore recht, is het aangeboren reedelyk verftand, daar by den Menfch de zaken uit haar eigen aart voor goed of kwaad keurt, als zyn de famenvoeging van man en wyf, voort-teling en opvoeding van kind'ren, en zo voort. pr. & §. i, inftit. de jur. nat.gent. & Civ. Grot. de jure-belli lib. }. cap. i. mm. 10. (5)
Al-
(a) 't zyn te doen'Jiehben. d. i. al het willige recht (jus divinum voluntarium) reen iemand toekomt zo van natuure welke ten deelen zyn aangcweezen ex efTentia als door bcheering, verdrag by Grot. j . B. I. 1. c. 1. § 10. n. 2. en door de wet, to fuum connatum & & Gron. ibid. maar den a. wil te kennen to fuum acauifitum. Grot, J. B. & P. geeven , dat het oude Goddelyke of hi.c.\l.%i.vanderMark%%.lnli.jur.civ. Mofaifche recht dus genaamd, in tee-
(3) Beeter de drie voorfchriften of ge- genftelling van het nieuwe V Grot. tnl. booden van het gemeene recht, aan- I b. 2 d. § 9. & Euber Recbtsgel. 1 b. gaande de werking des rechts word ge- I c. n. 9. niet verder door een Rechtshandelt in 't 3 d. n. 1. b. I. geleerde behoeft verhandelt te worden,
(4) Het zoude een abfurditeit zyn te dan voor zo ver het een en ander daar willen vaftftellen, dat in het recht van uit by onze rechtbanken als nog van den allervolmaakften wetgeever eenig kragt geoordeelt word. Zie Michaelts onrecht gevonden kon worden, wel is Mofaifcb recht, 1 d. § 2. _ _
waar 'er esifteeren verfcheide zaaken , (5) Conf. üuber de jure cmh /. i. C. welke behoren tot liet Goddelyke vry- 2 6? 4.



I.Deel. Van Recht, en deszelfs werking en onderfcheid. 3
Aller volker regt, is het welk van den begin tot beftand en nood-8 zaaklyke onderhouding des menfchelyken geflagt by alle volk'ren in 't gemeen is aangenomen, als daar zyn, God te dienen, zyn Ouders en Overheid te gehoorzamen, and'ren te doen dat men wilde dat hem gefchiede, en zo voort. /. 2.3.&feq.ff. dejufi. jure. §. 3. infi. eod.
Burger recht, is een algemeen volker recht, ten opzigt van iederg volk in 't byzonder. §. l. inftit. de jure nat. gtnt. & civ. dat zyn wetlyke bevelen door iemand die 't gezag over enige gemeenfehap toekomt , gebiedende, verbiedende, toelatende, of ftraffende ingeftelt. /. i.li. ff. de legib. I. 5. Cod. eod.
Dit is van buiten ingevoert, of by't Volk zelfs gemaakt./.^. /. 9.10 ff. de jufi. & jure.
Alzo werd het Roomfche Recht heedendaags als een gemeen Vol-n ker-recht by na over al en by alle Volkren onderhouden, en in zaken, daar eigen wetten of gewoonten ontbreken, aangenomen, arg. I. 32. de legib. &l. 32. §. uit. Cod. de afpeil. Zulks dat na het voorfchrift van dit recht de uitleggingen van alle Conftitutien, Ordonnantiën, Placaten, Statuyten, en gewoonten die nietopentlyk daar tegen ftryden, gefchikt en geleid moeten werden. Ja al waar 't dat daar in iets tegen fcheen te ftryden, zo zoud nochtans in het twyffelagtige het zelve zodanig ingetoomt en ingebonden moeten werden , dat het gezeyde Roomfche Recht, zo weinig als moog'lyk is, beledigt, of gekreukt werd. (6) Doch by de fommige is het van minder, en by de fommige van meerder gezag en aanziem
Dat
(6) Deezc doclnne fchynt eenigfints vel attxiliare vylig kan worden gebeete ver getrokken , maar men moet alhier zigd V. Chriftm. I. c. en dat dus'de geaanmerken , dat den A. niet fpreekt van zegde inbinding eeniglyk kan plaats het jus romanum tnere pofitivum, dat hebben, in gevalle onze wetten conalleen applicabel was in den Romein- form het zelve recht disponeeren. en fchen Staat, want naar hetzelve onze aldus het Roomfche recht befchouwd, heedendaagfche wetten te willen inbin- zal men bevinden, dat het fteunt op den en fchikken zoude nadcelig zyn, die algemeene gronden van recht en ook is het volgens de paflagicn door billykheid, welke gezegd worden het den A. geall. indubitabel , dat onze 'jus naturce externum <j? perfeFtum uitwetten en herkoomen in allen opzigre temaaken , confequentelyk Pbilippus a voor het Roomfche recht worden ge Leidis het ook geene zwaarigheid heeft praefereerd , weshalven men dient te behoeven te agtcn , de privilegiën dceveronderflellen, dat den A. bedoelt het zer Lande aan de billykheid van het Roomfche recht alleen, voor zo verre Romeinfche recht ter toetfe tcbrengen, het als een algemeen jus fubfidiarium
A 2



4 Roomsch-Hollahds-Recht. IBoek.
Dat het in onze Nederlanden zodanig gebruikt en onderhouden werd, getuigen Grot. Inleid, lib. I. tit. 2. num. 26. Merul.prax. av. B. 1. fff. 4. cap. I. in fin. Chriftin. vol. i.deaf. 3*3- Gudelin. de jure NovilT. lib. 1 cap. 13. Nicol. Borgund. adconjuet ai. flandr.tnfrooem. num. 5- Sande Itb. 2. tit. 2. dtfin. 2. & 7- « ƒ»• C? B. 4- ttt. i.défin. I. in fin. . ,
Zo ver dat de Raadsheren van beide Hoven van Holland niet geftaafden Eede moeten beloven: dat zy m hare gewysden zullen onderhouden en achtervolgen de befchreve Rechten, &c Merula pmx. civ. UB. 4. tit. 6. cap. 2. num. I (7) ,
En de Staten in hare Wetten en Ordonnantiën dikwils dezelve herhalen, en als tot een algemeen recht daar toe wyzen: gelyk als in het Plac. van de fitcc. ah inteliato van den jan 1599- arU '4- en andl'? 12 Benevens het Roomfche Recht, is ook ingevoert geweelt het Geeft'lyk Recht, byzonderlyk Kerklyke zaken, en luyden betrelfende, 'by de Paufen elk in den zyne ingeftelt: het welk als nog in Vrankryk, Duitsland, en in de Nederlanden by den Paus en zyner Kerklyke inftelling onderhorige, weidt onderhouden, maar is in Holland en andre plaatfen, die den Paus en zyn inftelling afgevallen zyn, federtde herftelde Kerk en veranderde Godsdienft, het zelve t'eenemaal verworpen: Als dat fomwylen in enige weinige zake^
f7) Of door de beschrf.evf.n rf.ch- bevinden; hier toe geeft my, behalven ten, wel verftaan kunnen worden de 't gctradeerde by MerulaJ. c. en by den Romeinfche is door fommigen niet ge- Heer van der Spiegel Hifi. der Vadert. heel zonder reeden in twyffel getrok- Rechten, inzonderheid aanleiding de ken, daar het jus fcriptum genoomen handveft van Graaf Fiom-de V. van 1291. word om te beteekenen het jus promui- Voorts wat hier met gefchreeven is , dat fatum, in teegenflelling van het jus val men regten nae rechten en nae oornon fcriptum of con/uetuatnarium, en deel. cn het georuik alhier ter bteede nimmer kan gezegd worden dat het feedert langer1 tyd gemaakt van de LeeRoomfche recht alhier is afgekondigd , regten van tVisbuj , Coftumin van Antanderen wcederom verftaan "erdeRoom- werpen enz. welke rechten eeven als dc fche alleen door, edog ik flaa den mid- Roomfche, in de vereifchte Zaaken delweg in en verftaa ( onder verbeete- worden gevolgt tanquam norma judi*ine) door de befcbreeven rechten alle candi; daar nogtans hier mei.minder zodaanige befchrecve conflilutien en van kragt is het bekende: dat ftatuyten wetten , melken de Rechters met de of coftuymen ontbreekende tot de be«ezonde rceden en billykheid het meeft fchreeven rechten moet worden overge«vereenkomüig en toepaflelykft zullen gaan, teste Rwfeboom receml c.ï. ».i^



I. Deel. Van Uecbl, en des zelfs ixerking en onderfcheid. 5
by den Roomfchen onbckent: gelyk als in Uiterfte-willen, Huwelyks-zaken, Eedzweren, en diei gelyke, na de manieren van ons Land, voor een wel-levens rigtinoer, 't zelve gebruikt en aangenomen werd. Zie Neoftad. Citr. tioli. decif. 2,1. Andr. Gail. lib. 1. ohferv. 88. [en by Ccorri. Confil. .v/'.] In 't verder hebben de Geeftelyke by ons geen byzonder Recht buiten andre, nog ook geen byzondió Rechtbank, en in 't Kerklyke moeten zy haar gedragen na den Kerk-Ordemng, haar by de Groot Moog: Eleeren Staten van Holland voorgefchreven in den Jare 1591. daar na in den Jare 1612. en ten andren tyden vernieuwt. (8)
Zo zyn ook met'er tyd beneven dien als een algemeen Recht in-13 gevoert de Leen - rechten , by Kaifar Hen rik, Lotharius, Koenraad, en Fredrik den Barbarosser, die het Kayferryk aannam in den Jare 1155. uit der Langhaarden inftellingen t'famen vergadert, als te zien is lib. 1 feudor. tit. 11. 34. 57. Ub. 5. tit. 2. 3 4. die dezelve, gelyk fommige menen, den Franken ontleent hadden, dewelk zodanig Recht al lang voor Chriftigeboorte gebruikt hebben: zo dat getuigt werd by Carol. Molinaius ad Confuetud. parif. lib. 1. tit. i. des fiefs num. 12. Connan. lib. i. cemment- sap q. Dat en hoe dezelve by ons onderhouden werden, getuigen Chriftin. vel. 6. decif. i. Neoftad de feudi Holland, fuccejf. cap. 3. num. 12. Gudelin. de fend. in prolegom. num. 5. bftruclie van de Leen-kamer van Holland, art. 1. verb. van regtswegert.
(8) Zie Gr. Plac. B. 4. d. p. S45- & feq.
A 3 Het



6 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek.
Het II. Deel.
Van den oorfprong van 't Recht, van 's Lands Overheden, in Lands-ftands-zaken, van Rechters en Recht-banken.
1. Het Roomfche Recht, wanneer, en «en, hoedanig, en wanneer by corvan wie by ons ingevoert. reStie mogen Recht doen.
2. De Regering van 't Land, hoedanig 21. Schepenen, Vierfcharen en Rechtsvan ouds. banken, hoedanig in de Steden inge-
3. De Graven van Holland wanneer /telt en onderhouden.
en boe ge/telt. 22. Ten plat ten Lande,Schout, Ambagts-
4. Hoeddntge Wetten tnderworpen. bewaarders, Gezworens en Schepe-
5. Wanneer en by wie overtreden. nen haar Ampt.
6. De Pacificatie van Gent. 25. Denaam en bediening van den Schout
7. De Unie van Uitrecht. en Baljuw, hoedanig.
8. Koning Philips van zyn Graaffchap 24. Azingen en Gebuyren , %vanneer m vervallen en verbeurt verklaart. Schepenen verandert.
0. Prins Wilhelm tot Veld-Overfte ge- 25. Baljuws Vierfchaar van Wei-geboren koren. Mannen, Mans-mannen,&c. hoe-
10. De vergaderinge van de Generaliteit. danig , by wie en wanneer ingeftelt.
11. Den Raad van Staten. a6. Dykgraaf en Heimraden van Ppn11. De Admiraliteit. land, by wie en wanneer ingeftelt. ,
13. Generaliteits Boekenkamer. 27. Houd-vefter en Meefter-knapen.
14. De Staten van Holland. 28. Provintialen Raad in den Hage, bj
15. De Gecommitteerde Raden. wie en wanneer opgeregt.
16. De Fwantie. 29- Den Hogen Raad tot Mecbelen, by il'. De Graafelikheids Reken-kamer. wie en wanneer ingeftelt, en wanneer
18. Stadhouders van Holland en hare in den Hage overgebragt.
magt. 3«>- Het Leen - hof, by Wie en wanneer
19. Regering in de Steden, by Burger* opgeregt.
meeft er s en Schepenen, hoedanig. 31. Verandering in de regering A'. 1650.
20. Schout, Burgermeefteren en Schepe- «21672.
1 YVTanneer en bY wie net Roomfche recht in deze Landen is W ingevoert, werd zeer getwyfFelt, en is tot deze tyd toe niet zeker. Zulks dat de fommige niet zonder redenen meinen, dat het om zyn byzondre deftigheid zo nu en dan den Rechtren tot een voorbeeld voorgeftelt, met 'er tyd ftilzwygend ingekropen, en zo ten laatften voor Recht aangenomen is. Grot. Inleid, lib. 1. tit. 1. verf. {zo wanneer ) ze Mer. prax. civ. lib. i. tit. 4. cap. i. Het weik met het gevoelen van die gene overeenkomt, dewelke meenen dat het Roomfche recht by Koning Willem, de twede
van



II Deel. Van den Oorfprongvan bet Recht ,&c. f
van dien naam, en de achtiende, of gelyk fommige tellen, de veertiende Graaj van Holland, hier te Land is gebragt: om die redenen ; dat hy omtrent twintig jaren oud zynde, by de Ryks-vorften tot Roomfch koning zynde gekroont, en beveiligt, by die gelegentheid ook getragt heeft, dat de Hollanders voortaan het Roomfche recht zouden gebruiken, (i) Daar by komt dat denzelven in het Graaflchap van Holland met groter eren ingehaalt, en ontfangen zynde, in V Gravenhage een Vorftlyk huis heeft doen bouwen,daar men over zwaarwigtige zaken van het Land, vergadering zoude houden, tefte Joan. Beca. in Otthon. III. Epifcop. XXXVI. & Hadriano Barlando de Principtb. Holland, cap. 18. Zulks dat zo veel daar van zeker is; dat de plaatfe van de algemene rechts-handeling voor de tyd van Koning Willem nu op de een, dan op de ander plaats gehouden zynde, als tot Dordrecht, Haarlem , Leyden, 'sGravefaude, en andre, den gezegden Koning Willem de eerfte is geweeft die dezelve een zekre en vaste plaats heeft vergunt, daar toe geen bekwamer agtende als den Hage, aan welke plaats van die tyd af het gene de Algemene Rechtshandling aangaat, als vaft gehegt is geweeft en gebleven, als Merula lib. 4. Ut. 1. cap. 2, getuigt. Welkers gevoelen wel voor zo veel fchynt tegengefproken te werden by Wtllem van Goudhoven, in zyn aantekening op de Chrcnyk van Holland, fag. 99. daar hy tegen het gevoelen van Adrian. Junitts, en Ludovic. Guiciardin. beweert, dat het algemene pleit-hof in Holland in den_ Hage eerft opgeregt zou zyn by Hertog Philips van Bourgonjen, in den jare 1428. Dog beide ohderfcheidentlyk van een andre inftelling, en andre flag van Rechters, en andre manier van rechtsvordering, als wy federt de inftelling van den zeiven Hertog Philips onderhouden hebben, te verftaan is. (2).
Wat
(1) Zie de Verb. van den gel. van den teftanten was Vld. Ntineccius hift. jur. Spiegel, over den oorfprong der Vadert. Germ. p. 107.
rechten c. 3. n. 28, voor het overige is (2) Het geen wy nu het Hof van Juhet zeeker, dat 't Roomfche recht ten ftitie noemen, merken (bmmigen aan, tyde der Reformatie in het meefte aan- dat voor de Bourgondifchc tyden is gezien is gekoomen , door dien het zelve weeft de Raad , welke de Prince van den als toen den voorrang heeft verkreegen Lande altoos by zig had, en welke ook voor het Canonicque of Paufelyke recht, eeniglyk recht hield in het fcheiden van als het welk, van geen ge2ag by de Pro- %ynder noene of na de middag, daar de
an*



8 Roomsch -Hollands-Recht. I.Bcek.
2 Wat de algemene Land-ftands- zaken aangaat: is zeker; dat de Nederlandfchappenrvan alle tyden af, tot heeden toe, voor volflagen en Vrye Landftaten zyn geagt en erkent geweeft. Zo dat in den begin het beleid van 't Land beftond by den tieflykfte en voornaamfte van verftand en middelen: waar by fomwylen tegen 't geweld van de Vyanden een Veld-Overfte gevoegt wierd. Dan alzo door verloop des tyds het gebied van denzelven, maar tydelyk en ongedurig' zynde, niet genoegzaam was, is daar na goedgevonden, behoudens de Vryheid, een Vorft over het geheele 3lighaam van den Staat te ftellen, onder den naam van Graaf, waar toe buiten allen twyffel, die van Adel en magt onder de Heeren en Overften de voornaamfte was, is gekoren geweeft. In welkers beurten de Hollanders wel hebben verkoren de naafte van derzelver af komelingen; dog evenwel niet met zodanig inzlgt, dat derzelver Gebied zoude fpruiten uit een Vaderlyke ervenis, (3) maar uit des volks, dat is der Staten bewilliging; niemand kennende voor hunnen Vorft, eer dat hy hem aan de Staten had verpligt, 's Lands Wetten en Gewoonten te onderhouden. Het welk alzo gedaan zynde, wierd hem wederom trouw en gehoorzaamheid belooft in 't gunt hy naar de Wetten zou hebben te gebieden. Zie hier van den eed by Koning Philips de laatfte Graaf van Holland, aan de Nederlanden, gedaan in den ja are 1555. ingelyft in 't vyfde dagrol van Mr. Jan van Dam; Griffier van 't Hof van Holland,
pag.
andere rechtbanken moeflen aanvangen Steeden te rechte zitten voir zyn Vader, met klirnmender Zon, en den Rechter Zie van Mieris Gr. Charterb. van Holgemeenlyk gevraagt wierd : Heer Rech- land 1 d. p. 522. Dus de oudfte Zoon ter traant gy dat hy ter goeder tyd ge- van den Grave tot de rechtsplccging koomen zy", zo geeft hem oordeel, of de bevoegd was, zie Idfinga I d. p. 178. Zonne werde zinkende. Zie Graswink. en het woord Grave beduiden niet anopp. m. i d.p,99). Idfinga Staatsr.id. ders dan Rechter, ongepaft word dan 583. — uit de gemelde woorden getrokken . dat
(3) In Chora a Florentio Tutore Hol- de Souverainiteit onder de Graaflyke landus, Zdandenfibus concefa vindmtn rtgeering alleen zoude hebben gercfideert deezc woorden: FiUusComins Uoilandtce by de Graven. alzo dit nimmer beweezea legitttftas fenior, cum ad annos discre- zal kunnen worden, om reeden dcGrationis pervenerit, ubicunqtie Loco putris ven geweeft zyn principes paftionati en ' effe debet & juftitiam exercere. Des zo als bekend is ten allen tyde aan de Graven Zoone, die witachtig is ende tot Staaten van den Lande hebben moeten zing daege gecome/i is, mach in elke zweeren.



II. Deel. Van den Qorfprong van het Recht , &c. 9
pag. 45. ver fa. En is het gebied der Vorften in deze Landen, fo met. Wetten, als met der Staaten Raadbefluiten altyd fo nauw gematigt, en bepaalt geweeft ; dat fy de hoogde en opperfte magt aan hun felven nimmermeer hebben gehad.
De Wetten daar hy aan verpligt was, waren voornamentlyk de-4 ien: 1. Dat geen Gravin een Man zou nemen,dan naar het welgevallen van de Staten, a. Datde Ampten van Raden, Penningmeefters, aljuwen, en anderen, aan geen and'ren, als Inwoonders fouden werden begeven. 3. Dat het de Staten vry fou ftaan Staats-gewys te vergaderen, daar, en fo dikmaal als het haar fou gelieven, fonder daar toe oorlof van den Graaf van node te hebben. 4. Dat geen nieuwe Tollen of Gabellen opgeftelt fouden werden, noch ook van de oude, iemand vry dom gegeven, dan by bewil'ging van de Staten. 5- Dat geen Oorlogen by den Vorft fouden mogen aangenomen werden, het zy tot bewering, het zy tot vergoeding van aangedaan ongelyk, anders dan by goed-dunken van de Staten. 6. Dat de Vorften m haar fchryven de Nederduitfe Taal moeten gcbruyken. 7. Dat de Munt by den Vorft ingeftelt, en verandert fou werden na dat de Staten luiks oirbaar fouden vinden. 8. Dat den Graaf geen deel fyns Graaffchaps hem quyt fou maken. 9 Dat de Staten niet fouden mogen ten dagvaart befchreven werden buyten het Landfchap. 1 o. So wanneer den Vorft eenige bede, of fchattingen van noden fou mo^cn hebben, dat hy fulks lelfs, en niet door fyn Stadhouder fou moeien verfoeken. ï r. Dat hy Regt fou moeten doen handhaven door de algemene Regters. \i.Dat de oude Wetten, voorregten en herkomen onverbreeklyk fouden zyn, en indien denVoift daar tegen yet beval dat daar aan niemand gehouden fou zyn. (4) Alles uitwyfende dè
ou-
(4) Nog moeftdcGraef beloven, niette Regt van evocatie, kunnende dit pnzullen gedogen, dat iemand buyten den vilegie niet gebruikt worden tegen de lande gedagvaard wierd, ten zy in zaken, Staaten als by defelve verkreegen zvnlpruitende unTeftamenten, Huwelykfe de tegen den Grave, zie Uoll. Ccn/itlt. Voorwaarden Aelmoefcn en geeftelyke 2e, 3 d. p. 618. waar ter plaatfen ook Goederen, gelyk ook, om niemand ge- geobferveerd word, dat men het gem. vangen uit den Lande te vervoeren , Privilegie moet limiteeren tot het Prizie Grasw. wegens het prmlegium de vilegie van Hertog Philips van Bournon evocando en verdre beloften, welke gogne van 14^2. wanneer heedendsags den Grave moefte doen p. 71. & feq. iemand uit eens anders territoir moet JUog competeerd thans de Staateji het worden geëvoceert gefchied zulks by
B man-



io Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
oude Hand-fchriften daar van nog in wefen, fo van Vrouw Maria van Bourgonjen, als anderen. Welke Wetten en Regten voor langen tyd onverbreek'lyk zyn onderhouden geweeft, en de tegendoenders by de Staten van Holland, en de omleggende Bondgenoten, telkens in toom gehouden, geftraft, en deaangeboor'neVryheid van de Landen altyd voorgedaan en gehandhaaft zyn geweeft. (5)
5 Eerft hebben de Bourgonions gefproten uit een Koninklyk Huis, wel gefogt een trap te maken tot een Heerfchappy: maar is egter de vryheid niet alleen in haren uyterlyken fchyn; maar ook voor een goed deel in haar volle kracht en luyfter gebleven. Kaysar Karel op andere plaatfen Kayfar en Konink zynde, heeft kwalyk kunnen verdragen dat hy hier maar een Vorft was; maar Philips zyn Zoon, hebbende een Imborft die niet te vreden was als met eenvolflagen, en overal heerfende magt, was als met een ingeboren haat ingenomen tegen alle Volken die haare Vorften een Wetftelden ,fodanig, dat hy met een gantfchvremde en tegen de aangebore Vryheid ftrydende heerfchappy, een overheerfende en volkomen magt in defe Landen fogt in te voeren: Het welk by zyn Vader Karel eenheimelyk begin , by hem een voortgang, en onder het beleid van dien groten Tyran den Hertog van alba,den val en gantfchen ondergang van ons Neerland fcheen tedreygen, en te voorzeggen. Dat de Staten van Holland, dewelken 't toeftont fo wel de Wetten , als het gemene en haar eygen regt te befchermen, (6) genoodzaakt heeft ina het voorbeeld van de Romeynen, dewelk tot meermalen , fo wanneer hare Overften na heerfchappye trachteden, haar toevlucht
mandament met de claufule van edifte; alleen vervallen zyn van de heerfchappy zomtyds na voorafgegaan arreft , ge- over deeze Landen , alzoo een Vorst over fchied ook wel citatie by edi&e quod verfcheide Volken gebiedende en het in quibusdim confultius efl. Vid Dort. een zoekende te ruinceren om het annagel. -werken l. 1. tit. 4. der te begunftigen , niet meerder kan
(5) Den A. fchynt alhier te bedoe- gezegt" worden zodanig Volk te regeelen de generaale Handveften Privilc- ren maar te verderven en gevolglyk als gien en Wetten van den Lande te vin- Tyran en Vyand van zodanige Staat, den Gr. Plac. B. 11 d. p. 658 & feq. moet worden aangemerkt Vid. Noefï
(6) Uit de Vaderlandièhe Hillorien algem. Staatsr. 1 5, 4 C. p. 99. Placblykt genoegzaam, dat Philips de. II. caat van ae Staaten Generaal 21 Aug. getracht heeft onder diverfe pretexten 1581. Over het regt dat de Burgers Jeeze vereenigde Nederlanden onder het teegens een Dwingeland toekomt, zie GouvernementvandeSpanjaarden tebren- Grot. Jus B. I. 1. c. 4. & imprimis gen, vaar door de Koningen van Spanjen Cel, Toncktns de jur. civ. contr. tjrann.



II Deel. Van den Oorfprong van bet Recbt, &c. 11
vlucht tot de wapenen hebben genomen) ook de wapenen voor hare Vryheit in de hand te nemen, en hebben in den Jare 1572. op den io.july met een gemeen Raads-befluit den Oorlog tegen AenHertogvait Alba aangenomen, waar toe zig weinig tyds daar na deStatenv&n and're omliggende bondgenoten hebben bygevoegt,totdattotvoorftand en befcherming van de algemene Vryheid by de Staten van Holland end Zeeland, met de Staten van de andere Nederlanden, eerft in den Jare 1576. ingegaan en gemaakt is het vredeverbond en Pacificatie van Gent: daar in befloten wierd, dat men voor af met gemeender hand den Spangjaarts en Uitheemfe uit defe Landen foude quyt maken. Daar na in den Jare 1579. is gemaakt de Unie, en het vaft Verbond tot Uitrecht, waarby de feven* Bondgenoten, als Gelderland, Holland,7 Zeeland, Uitrecht, friesland, Overyjfel, Groeninge'n tnOmhnden ,haar met malkandren verenigt en verbonden hebben: nimmermeer van elkandren te fcheyden, maar elkandren by te ftaan, gelyk of zy maar een lighaam waren, en hebben byopenbaare af-kundiging den 26. July 1581. dienaam van Graaf weer-roepen, niet meer wril!en erken-8 nen,en daar by verklaart dat Koning Philips, ter oorfake van het verbreken van de Wetten van het Land, na regten, en met'er daad van zyn Vorftendom was vervallen: nemende tot haren Befchermheer den Prime van Orangien, Wilhelm , als eerfte en voornaamfteVoorftan-o, der van onze Nederlandfe Vryheid. Al het welk geen klyne verandering in het beftier en inden Staat van defe Landen heeft veroorfaakt. (7)
Dewvl dan by de zeven Vereenigde Bondgenoten, aangegaan was ge-10 meenfehap van Oorlog, van Vrede, van Uitheemfe Bond-genootfchap, en van vele and're faken: fo hadden defelve fomwylen een by-eenkomft, om ten gemenen beften te beraadüagen, daar toe elk fyn Gemagtigde gewoon was te fenden: en wierd dit genaamt, De Vergadering van de Generale Staten.
Dog alfo door aanwas en menigvuldigheid van faken defelve Vergadering niet magtig was alles te volvoeren; is daar na een geftadige Vergadering en Raad by gevoegt: Den Raad van Staten genaamt.u Tot wiens opligt naaft defe, en by derfelver goedvinden, bevolen wierd, benevens and're, de faken van de Unie, en regering van 't
Krygs-
(1) Zie Aitzema herjlelde Leeuw.
B 2



12 Roomsch -Hollands-Recht. Ï.Boefc,
Krygsvolk waar te nemen en te handhaven, de Ordonantien en bevelen van de Generaliteit en bondgenootfchap te volvoeren, en uytte regten, en de dingen van groter gewigt, als hare laft lyden koft, aan de Generaliteit over te brengen, en daar op een algemene belchryving te doen.
12 Danr en boven fo zyn noch door Holland, Zeiand en Vrietland enige vergad'ringen van /idmnalüeit of Scheeps toerufting verdeelt, die toezigt hebben op de Zee, en op de mid'len die uit de Zee komen: dewelken haar laft van de Generale Maten hebben. Elke Prevtntie en bondgenootfchap fend daar ook hare Gemagtigden, en verandert defelven by beurten.
13 De Reekeningen van het algemeen beftier werden by fek're luyden, en op fek're plaatfen daar toe geftelt, overfien , en wert genaamt des Genei aliteits Rekenkamer.
Dit alles rakende de gemene befcherming voor fo veel diebyde Unie j of by byfondere overdragt aan de Generaliteit is opgedragen; blyvende voorts alle andere faken ter beftiering van de btaten van de frovintien en bondgenoten, elk in de fyne.
In Holland werd. by na dezelve fchikking en manier van beftiering gebruykt en onderhouden.
14 De hoogfte magt hebben de Staten van Holland, dewelke fo dikmaals als het de fake vereifcht, vergaderen: beftaande in de Ridderfchap, Edien, en de afgezondenen uit de Steden, dis men Gedeputeerden nvemd.{%)
Den ftaatvan de Ridderfchap enden Adel,wert bewaart by enigen die de voornaamfte zyn, fo ten aanfien van haar geflagt, als van de Heerlykheden die fy belitten: tot twaalf in getal.
De Steden die gewoon zyn hareGemagtigde daar toe te fenden, zyn Dordrecht, Haarlem, Delf, Leyden, Amfteldam, Gouda, Rotterdam, Gtrnichem, Schiedam, Schoonhoven, Briel, Alcmaer, Hoorn, Lnlhuyfen, Eclam, Momkendam, Medenllik, Purmerent.
En
(8) De Staaten van Holland , hoe Zeer 1501. waarby de Staaten van Holland de hoogfte magt hebbende, zyn wee- als verweerders gecondemneert zyn te begens féhaavergocding in den Oorlog taaien aan Philips van Spangien eysfehen gclceden enz. convenibcl en hebben zoodaanige fchaaden, als dezelve dooï zig in die gevallen, waarin dezelven het inneemen der Steede Rotterdam aan konde worden geconlidereert als par- zyn huizing etc. had geleeden , add. riculieren , onderworpen aan de judica- Vromans de foro comp. I. 1. c. I. §. 1, tuare van den Hove, blykens de nota- £? Brunnegian «d 1, 14. D. de Jturisd. Mc fententie van den Hove in dato i^July.



ïï. Deel. Van den Oorfprong van het Recht, éc. 13
En indien enig gefchil valt over de omflagen en Schattingen,van Oorlog aan te gaan , of^V<?^temaken:Zozyn wel in voortyden daar by geroepen de Gemagtigden van Woerden, Geertruydetiberg, Naarden, Muyden, Oudewater, Hemden, We/op en Workom, dog, defe hebben in veel jaren geen plaets in de vergadering gehad, en zyn daar van eerft om haar onvermogendheyt, en nu uyt ongewoonte verfchoont.
Door den Oorlog de laken feer fynde vermenigvuldigt, gelyk als 15 gefeit is, is mede daar beneven een anderevergad'ring ingeftelt, om over de gemene middelen , en and're Land ftand- faken in afwezen van de Staten van Holland opzigt te hebben, en alle gefchillen, daar uit fpruitende, te verrigten, en werden genaamt, De Gecommüeerde Raden van de Stalen van tiolland- en Wejtvriedand. Defe befchryven mede de Staten als het van nooden is, en voeren uit het gene by dc Staten befloten is.
Onder defe zyn zommige %emagtigt lot het hoeren van de Rekeningen van de Ontfangers van de Gemeen lands Middelen.
In 't verdere hebben fy ook hare Rekenkamers (andersfina>>tie)\6 dewelken by hare Commyffen en onderluyden waargenomen wei den.
Aangaande de Domeyi.en en inkomen, van de GraafTykheyt, dat is de goed'ren , voorregten, en and're inkomen die de Graven van holland wel eer in groot getal waren toegefchikt, is een byzondercKa-17 Tner ën fitplaats deGravelykheyts Rekenkamergenaamt: beftaandeeertyds in het getal van vyf, nu in zes hoofden, by de Staten van Holland daar toe gefield, waar van de vier eerfte RadenenRekekmeefters\ de twee andereduetiteurs{èewé\kc met het horen en opnemen van de Rekeningen bezig zyn^ genoemd worden.
Om dat de Graven niet al tyd tegenwoordig waren fómmigei 8 aytlandig, and're in optogt, fo hadden fy hare Stedehouders als hoofden en beftierders der Land ftand faken. Het welk iédert het affweren van Koning Philips, aan Willem, Prinee van Oranjen is overgegaan. Aan dewelke om fyn byfondere goede dienft en en vertrouwen , na het affweren van den Koning van Spanjen, de Graaflyke Magt defer Landen in den jare 1581. by na volkomen is opgedragen: dog by hem niet anders als in den naam van Gouverneur en Kapiteyn Generaal der verenigde Nederlanden tot uitvoeringe des Oorlogsfaken in 't gemeen, en als Stadhouder van Holland, Zeeland en WedVriesland^ in het beftier van des Land ftands en handhavenis van ge-
B 3 h!s-



14 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek.
mene regts-faken aangenomen en bediend is. Het welk na zyn overlyden in zyn afkomelingen van de een tot de ander is overgegaan. Eerft in M aurits die na fyn Vader Wilhems dood in't Jaar 1585. 't zelve is opgedragen. En na hem in Fredr ik Hendrik, die in 't Jaar 1625 na zyn broeders dood in deszelfs plaats geftelt wierd. Die na een tagtig jarigen oorlog tegen den Koning van Spanjen, de faken herflelde, en na vele overwinningen in den jare 1647. voor en met zyn dood tot een onverbreeklyke vrede gebragt heeft. Als wanneer Wilhf.m de II. in 't begin van 't jaar 1648. gelyke waardigheid in fyns Vaders plaats is opgedragen. Dog vermits deszelfs ontydig overlyden met den uitgang van het jaar 1650. dëfelve magt en hoge waardigheid gebrekende , de faken in de tyd van twintig jaren, lo ver fyn komen te vervallen, dat defelve van den hoogften trap daar die door Gods fegen, onder het beleid van die van den huyze van Oranjen toegeraakt waren, plotslyk tot het allerlaagfte fyn komen te dompelen , en gefchapen ftond t'enemaal te gronde te gaan , indien denfelven door de opregtinge van de oude Stadhouderlyke regering in den tegenwoordigen Wi l l e m de derde, niet waren herftelt, Aan dewelk op den 3 July 1672. het Gouverneur en Kapitein]chap Generaal der verenigde Nederlanden en het Stadhouder fchap van Holland, Zeeland en Vriesland, in alle fodanige digniteiten en waardigheden als defelve voor dezen by de Princen fyn Voorouderen hoog-loffelyker gedagtenis bekleed fyn geweeft, is opgedragen (9)
Den Stadhouder van Holland is van allen ouden tyden geweeft de eerfte, waardigfte, en meeft geachte perfoon naaft den Prince van den lande; uit den naam van dewelke hy als Stedehouder deszelfs plaats beklede, om in op alle voorvallen de faken en fwarigheden goede ordre te ftellen, fo wel de Landftands als handhavenis van gemene regtsfaken betreffende. Aan dewelke,vermits de affwering van den Graven, defelve Avaardigheit als aan het eerfte hooft van het gantfe landbeftier is komen te vervallen.
Derzelver laft en magt beftaat niet alleen, m het bewaren en doen bewaren van de Landen , Steden, Sloten, Front ieren, en Plekken binnen den Lande leggende, en al te doen dat tot bewaamis en hejchermnis van denzelve Lande,
,9) V. de Refolutte van de Staten van Bolland en We ft] vrieslandvan dato \ bNrvember 1747.



II.Deel. Van den Oorfprong van het Recht, &c. 15
Steden, Sloten, en Plekken behoort, maar ook, voor te ftaan, te bevc rderen en bewaren, de Overigheid, gerechtightyd, privilégiën, en welvaren van den Lande, Leden,. Steden en Ingefettnen van dien, hel gebruyk van den her/lelden Godtsdienft te doen onderhouden en bejchermen, van alle overlaft, oneenigheyt, afbreuk en fchade: Voorts in defelve Landen te doen gebruyken en handhaven regt en Juftit ie, de provijien van Juftitie behoorlyk te doen verlenen, en defelve te doen executeren. Alles aangaande de Land/land rakende faken en den Oorlog betreffende by goeddunken van de Staten of met advys van derfelver gecommitteerde Raden, en de faken de Jujlitie en bandhavenis van gemene regts faken aangaande by advys en goeddunken van den Prxfident en Raden over Holland, Zeland, Weftvriesland. Voorts de Magï.traten, als Burgermee/teren, Schepenen en Raden in de Steden, elk naar luyden inhoud van hare handveften en oude herkomen, ftmmige naar voorgaande overgeleverde vocrfiellinge, en fommige by enkele en onbepaalde verkiefinge te (tellen en maken. Sie de Articulen en Inftruliie gegeeven aan Mathijs van Oostenryk als Gouverneur der Nederlanden, en Prins Willem als Stadthouder, van den 8. December 1577. by Pieter Bor. 12. boek, paz. 7. Eman. van Meteren,7 boek,&zn Prins Maurits van denlaatften November 1585. by denzelven Pieter Bor. 12. boek, pag. 85. en aan Fredrik Hendrik op den 24 May 1625. L. Aitzema, 1 deel, 5 boek. pag. 994. Sie mede de Inftritliie van den Hove van Holland, 1. 2.3. en volgende.
,Het beftier en voorforg over de Steden in 't byfonder, is byig, den Raad en den Geregte van elke Stadt, (ic) waar van de Raden (anders Vroetfchappen) zyn geduyrig, die van den Geregte Jaarlyks. Onder den Geregte hebben de Burgermeefters het regt van de Gemeente, en des Stads welftand voor te ftaan, en Schepenen zyn over het regt geftelt, fo in gemeene als lyfftraflyke faken, in welke de Baljuwen of Schouten als,Hooft-amptenaars, bedienen het ampt van aanklagers, of befchuldigers. Doch in fommige Steden werd in fwaarwichtige faken, rakende het beftier van de Stad, raad gepleegt by Schout, Burgermeefters en Schepenen: en werd genoemt het Collogie van die van den Geregte, de welk daar toe, des
van
(10) V. de Remonflrantie van den H. 1. d. p. 771. Duyzentd. ad IJ. Antfteh R, van dato 22 Maart 1617. Graswink. 0. 3. Rofeboem Receuil c. %.



i6 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
20van node, by Burgermeefters werden geroepen. Defe oeffenen ook fomwylen het Regeer-ampt, in faken de gemeene ruft van haar Ingefetenen betreffende, als tegen oproerige, wederhoorige, en wederfpannige Borgeren, dewelke tegen hare Overheden, en derfelver beveelen opftaan, ook in faken van groote twift, lafter en oneenigheid onder den and'ren, daar meerder onheil uit te wagten ftaat, by manier van Vaderlyke kaftyding,dat men gemeenlyknoemt in materie van Correctie, daarby op de aanklagten van den Schout, zonder trein van regtsvordering kort-regt gedaan werd, .en de weder horige, of in een geld boete ten behoeve van de Stad , of den Armen , na gelegentheid van faken, werd veroordeelt, of ook wel als een onbekwaam lid de Stad uitgefet werd. Tegen hoedanige gewysden geen hoger beroep werd toegelaten: arg. L 3. §. 1. ff. de offic. Brocurat. C<ejar. Zie hier van Hugo de Groot in het derde deel der Cmjidtatien van de Hollandfche Rechtsgel. Conf. %l6. num. 65. En hoedanig't zelve bepaald moet werden tegen der fommiger misbruiken, fie de Remonftrantie van den Hogen Rade op ,t [tuk van de Juftitie en Regering van den Lande van Holland, aan de Staten van Holland ge.daan den 21. Martii 1Ó17. Daar toe diend mede de Refolutie van de ftaten van HoUwd van den x^.Junit 1598. tegen alle kwaadwillige en verdagte luyden , daar by de Officieren en Burgermeefteren van alle Steden van Holland en Weftvriesland, werden gemagtigt en belaft alle die met woorden of werken, yets ge feit, gedaan of aangevangen fuilen hebben, ft rekkende tot nadeel van den gemenen welvaren van den L.inde, of de Sleden in '/ hfonder, mitsgaders diegenen die de voorfz. Overheden in haar gemoed en gewijfe by meerderheid van Stemmen f uilen houden voor verdagt, dat den dienft der Landen en van de Steden fttlks vereifcht, fonder enig ftguyr van proces, of andere proceiuyren, binnen fonnenfchyn of eer, te doen gaan of leyden uit de voorfz. Steden. Enfal het felve effcl jorteren, met tegenfïaande Contradictie, oppofitte of appellat ie.
21 In andre gemeene faken werd het regt by Schepenen gehandhaaft fo in de Steden als op de Dorpen, die daar toe tot feven, by de fommige tot agt in getal verkoren worden: met dit onderlcheit, dat in deSteden.de .Schepenen fonder onderfcheit alle laken., fo wel burgerlyke, gemeene, als misdadige , of Crtmineele faken beregten, daar van den Schout het Hooft is, anders Hoofdofficier: clic wel geen Regter is, maar der Regters beveelen doet uitvoeren,



II. Deel. Van den Oorfprong van het Recht, &c.
£n»„de VierfgaaiTpand, de Hemmen vergadert, het regt van de Oraaüücheyt ui gemene faken moet waar neemen, en in lyfftraflyke laken, de aanklagte en onderfoek doen moet. (u)
Ten platten Lande is mede het beftier van Dorps en Land-faken^ by Ambagts-bewaarders en Gefworens, daar van de Gefworens zyh lchatters van Dorps-laften, den inwoonders eygentlyk betreffende, dewelk fy in gehjkheit van yders middlen en gelegenheit, eerft met üippen, halve en hele fgreven, tot oorden , halve en hele ftuyvers, tot een kleyne fomme op yder huisgefin fetten, en t'famen oprekent, eerft in 't geheel, en daar na elk in 't fyn fo menigmaal verdubblen, dat het de gehele vereifte fomme van de Dorps-laften uitmaakt, by de fommige genoemt Bede, by andre de Steek, by andre Schildtaal. 9 3
De Ambagtsbewaarders hebben het bewind over alle Ambagtslaken, als over de gemene wegen, wateringen, fluyfen, bruins, en wat des meer is. eb '
Het Regts-beftier is in twee byfondre vergadringen verdeelt, daar van dat het eene beftaat by Sgout en Schepenen in gemene faken het ander by Baljuw en Mannen, in mifdade en Criminele faken* bulks ook het onderfcheid van de woorden Schout en Baljuw mede brengt. Het woord Sgout, komt van Sgult, by den Duitfen <W*r, om dat hy is g lyk als een in-maner van gemene fgult. bulx Grot lnleyd. lib. 2. cap. 28. §. die den oorJpronk aantekent, dat men in de oude fchriften Sgout en Sgoudig, voor Sgult enSguldig gefchreven™ vind. Het.voort Baljuw, is een Frans woord, en betekent Oppervoogd, of Overfte. By de oude Vriefen wierd hy Aelge, of Jena genoemt, en was een Opperhoofd, die met de gemene Gebuyren van de Dings-luyden, t'lamen geroepen, regt-fprak in gemene faken.
Y'rd' SMdm Va,n AmWdam P- gen by ordre of decreet van de Vroedïoi. et feq. Duyzentd. c. 4. 5- 6. en fihappen te punieeren ofte mulfteeren •
fii?Z°rf T'a va" *" h- % T ™«en dieby den Officier van de
1017. Art. S8. daar gezegt word: dat plaats (als de Publicus legum executor) te
de Steeden, alwaar de Regeerders der- recht doen nellen voor Scheepenen,
zeiven mogen gepriviligeert zyn om te denwelken als dan met kennisneemin-
t0t Cn^ e" nut van ge van zaaken dc judicatuure is com. haare Steeden, nogtans de contraven- petecrende. teurs van dezelve Keuren niet vermo-
c



i8 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
ken. En Sgelte was by haar, die uit den naam van den Koning, of van den Grave de breuken invorderde, en van den Hoogften, dat is in Criminele faken regt-fprak. Daar in het oude Frieffe regt Aefga doem, dat is een gewyfde van den Aefge, in gemene faken, en Sgelte ban een hals geregt, of Crimineel vonnis betekent. Het welk, te weten met 'Anjng en Gebuyren regt te fpreken ten platten Lande van Holland van ouds, en nog feer onlangs gebruiklijk is geweelt, als te fien is in de Cofluymen van Rynland art. 15. Daar van de naam.
24van Aafdoms regt, gefproten is. Tot dat eerft by Handve/i van Graaf Flor is van den Jare 1291. aan die van Kenmerland gegeven: de Aijngen en Gebuyren, in Sgout en Schepenen verandert zyn: met defe woorden: Dat de Azihgen wyfenfouden in Kenmerlant, dat fouden de Schepenen wyfen in alfulk regt als '/ die Azingere wyfen fouden: met defelve woorden hervat by Handvefi van Hertog Willem van Beyeren van den Jare 1415. Dat eerft na het voorbeeld van die van Kenmerland op den 9. Oöob. 1577. by de Staten van Holland in Rynland is verandert, tot welke tijd aldaar by Azingen en Gebuyren regt-gefproken wiert. Sie Verder Grot. Inleyd. lib. 2. rap. 28. verf. Om nu. (12)
25 Beneffens de Schepenen ten platten Lande, is nog een twedè Vierfgaar, die men noemt Wel geboren Mannen Vierigaar, en de Regters Welgeboren Mannen, by de fommige, Mannen, of Mansmannen , alfo genoemt, om dat het Wel - geborene, dat is, vrye en niemand onderhorige Luyden moeften zyn (13), dewelk over een Vry-man vonnilfen fouden: fo wy in verfcheide oude Handvellen geleien hebben: voor de welk alle Criminele en lyfftraflyke faken werden berigt, daar den Baljuw, als gefeit is, het Hooft van is, en op welkers aanklagt Regt gefchied van den Hoogften, dat is, uit den naam van de Hoge Overhelt: [Goenw: ad L. 3. C. de Defenf. Civit. en hier na, het 3. boek Cap. 9. §. 14.] voor de welke ook de gewyfden van de Schepenen in Civile, en gemene faken, by hoger beroep, tot herfiening , of die wrel, of qualyk gewefen zyn, gebragt mogen werden. Dog by wie, en wanneer die elk in den fyne zyn ingeftelt ,• is onfeker.
In Rynland houd men voor een gemeen gevoelen, dat de eerfte
in-
(12^ V. Noftr. inleyd. tot de cofttim. (13) V. Noftr. l.c. n. 11. van Rynl. No, \6 6? 29.



II. Deel. Van den Oorfprong van het Recht, &c. 19
inftelling van de Wei-geboren Mannen in den jare 1295. by Graaf Floius de V. van dien naam, foude gefchied zyn, welkersVierfgaar van ouds verdeeld is geweeft, in Criminele, of Gvile faken, affonderlyk en by byfondre Mannen wierd bedient: in Criminele faken met dertien, en in Civile faken met feven mannen: tot dat op derfelver te kennen geven, en klagte, weynig tyd voor de Iroubles, aan die van de linantie, doen ter tyd tot Biufjel, gedaan , den Baljuw vergunt is: dat hy de Juftit ie foude mogen a'dmmijireeren, met dertien geehgeerde en goede Mannen, Jco in Crimineel als in '/ Civyl, te [amen. Welcke vereniging by andre byfondre Heerlykheden en Baljuwfchap/ en, federt dien gevolgt is: 't Welk die van Islonrt' wyker-hout, die bevorens mede een verdeelde Vierfgaar oeffenden , by de Staten van Holland op den 15. Martii 1614. in negen Wei-geboren Mannen, op het verfoek van Andi ies van Thienen, doen ter tyd Baljuw aldaar, mede alfo gefamentlyk te oefnen, vergunt is.
In Kennemerland hebben van ouds alle Leen-mannen magt gehad met den Baljuw in Regt te fitten, en Vonnilfen te wyfen, daar van het Handveft van den felven Graaf Floris van den jare 1291. aldus tuygt: Voorts foo mag elk Man Vonniffe wyfen voor ons en on/en Baljuw, die onfen Man is van goede, over eene bede fchuldigen (dat is boet-fchuldigen) man. En dat van ouds van Schepenen Vonniffe aan Baljuw en Mannen beroep gedaan is betuigt het felve Haudveft in defe woorden: Waart dat ymand die Schepenen weder feyde, dat Jol die Baljuw beregten metten Mannen.
Van gelyken is van al oude tyden in Zuid-Holland gebruiklyk geweeft, dat den Baljuw Vierfchaar moefte fpannen met Mans-mannen, dat is, te weten: Mannen van Leen, die Leen hebben onder enen andren Leenman , die het Leen-regt , of Leen - mannen - eedt .gedaan heeft, ten minften tot feven, en daar-en boven van den Jy ve vyftien: als breder te ficn is in de Handveflen van Zuid - Holland, pag 512. en 470.
Dit was de eerfte Regt-bank in Holland en Welivriefland', by25 de welke allerley faken, fonder onderfcheid, bëflegt wierden: tot dat naderhand by Koning Willem van Rome, als Grave van Holland in den Jare 1255. het Collegie van Dyk-Graaf en Heemraaden van Rynland is opgeregt, de welk over de faken de Dyken en Watren betreffende, fouden oordeelen: En al voor
C a den



2o R oomsch-Hollands-Recht. I.Boek.
iyden Jare 1376 een byfondre Regt-bank van Houd-vefter en Mefler-knapen is opgeregt, de welk over faken van de Jagt en
28Wilderniffen regt-fpreken. En is daarna by Hertog Philips van Bourgonjen in den Jare 1428. een Provincialen - Raad m
2Qden Hage; en by Hertog Karel den Stouten, den Hogen Raad tot Mechlen opgeregt in den Jare 1474. die in den Jare 1582,. on de verdeeltheden van de Nederlanfe Provintien, in den Hage overgebragt is, waar by buyten de faken, dewelken van de lager tot de hoger Regters by beroep en appel gebvagt werden , de lager Regters verfcheyden faken zyn ontrokken, daar van te fien de Injtmétien daar by defelve ingeftelt, en naderhand vermeerdert zyn. Welk beyde Hoven , tot vermyding van de onkoften en tyd-verlies, met een dobbel getal van Raden, fo men meent , tot enen Raad fullen werden t'famen gevoegt. (14)
30 60 is ook by den felven Hertog Karel inden Jare 1469. een Leen-kof opgeregt van een Stadhouder en Leen-mannen, dewelk in alle faken van Lenen, en den Lenen betreffende, regt fouden fpreken; by Kayzer Karel de V. met een byfondre lntruclie in den Jare 1519. vernieuwt, 't Welk met het Oorlog aan het Hof Provinciaal vervallen was, dog op den 7 April 1661. wederom herftelt is, beftaande uit den Stadhouder van de Lenen, en den Prefident, en raden van Holland in het Hof Provinciaal, dewelk tot dien eynde alle Leen - mannen moeten zyn.
Al 't welk is een kort begrip van den Stand en Regering van ons Land, foodanig die was voor en in het Oorlog, waar van ten delen feker Manifeft tot behoudnis van de Vryheden, Geregtigheden , Privilegiën en loflyke Gebruyken van den felven Lande, den 16. Oclob 1587. by de Staten van Holland is uytge&even. Sie mede Hug de Groot in het derde Deel van de Conf. en Advyf. van de Hollandfe Regtsgel. conf. 326. en in fyn Apologia cap. i.
Dan is na de Vrede-handeling tuften Philips de IV. Konink van Spanjen, en de Heren Staten Generaal der Verenigde Nederlanden, gefloten de 30. Januarii 1648. en het af-fterven van
de
(14) V. Boej Woordentolk pag. 327,



II. Deel. Van den Oorfprong van bet Recht, &c. 21 de twee onverwinlyke hoofden Fredrik en Wilhelm, Printen van Oranjen, enige verandering veroorfaakt, daar by het gefag van de Overheden, elk in het fijn , vry herftelt, vergrotet en aangewaffén is. Sie de Herfteld; Leeuw van L. Ai'zema.
Alfo zyn by verfcheyde Refolutien in de Provinciale Pergadring^J in den Jare 1650. en 1651. in den Hage op de grote Zale gehouden, aan de Staten Generaal verfcheyde waardigheden, bedieningen en uitvoeringen, toegekomen en aangewaflèn: byfonderlyk in faken betreffende den Godsdienft , de Unie, en '/ Krygs-vo.k, in 't geven van de Patenten en verandering der Gamijoenen. biet L. Aitzema hier voor en Hift. op ,t Jaar 1651. en 1652.
Aan de Staten van Heiland was ontrent dien tytr en daar na, daar door vervallen het vergeven van alle Ampten en Voor-regten , die te voren van tyd tot tyd aan de Gouverneur en Stadhouders van de felve Provintie waren opgedragen en gelaten.
Aan de Steden was met de dood van Prins Wilhem de II. die in 't laatft van het jaar 1650 overleefde by Oclrcy van de welgewelde Heren Staten, vergunt hare eygne Óverheren te ftellen, en kiefen, in fulker voegen als defelve Oclroyen, die van fommige Steden wat verfchillen, en van de fommige over-eenkomen, mede brengen: in plaatfe dat de felve van te voren voortelling deden van een dubbel getal, en daar uit by den Stadhouder in der tyd de helft gekoren wierd. Dog met het herftellen van het Stadhouderfchap op den tegenwoordigen Prins Wilhelm de IJL op den 3. Julii 1672. in gelyke waardigheden als fyn Voorouderen Princen van Oranjen 't felve hadden bedient, opgedragen zynde, fyn alle defelve Octroyen by af-ftand van defelve vernietigt, en wederom komen te vervallen , fo dat al het felve beneffens de verkiefïng van Burgermee/teren en Schepenen in de Steden na luyd harer oude handveften, wedrom aan den Stadhouder is komen te vervallen.
C 3 Het



22 Roomsch-Hollands-Recht. LBoek.
Het III. Deel. Van Wetten.
IGrot. i. 2.]
1. Wel wat, en waar in beflaat ? g. Byfondere Wetten b y wie te maken.
2. in het gebieden. io. Coftujmen algemeen of byfonder.
3. In het toelaten. u. Hoedanig te bewyfen.
4. In het verbieden. 12. Het gewyfde van een Hoger Regt er,
5. In het ftraffen- wert voor geen Wet gerekent.
6. Of en hoe ver den Regt er aan de ftraf- 13, So ook niet het gene in een vryheid
fende wet gebonden is. van doen of laten beftaat, dat gee*
%. Wetten by ons gemaakt, zyn gefchreve gevolg maakt.
ofongefchreve,algemeeneofbyfondere 14. By -wieen ivanneer de gegeven Wet8. Algemeens Wetten by wie te maken. ten onderhouden moeten werden.
Om een yder in gelykheid van regt en geregtigheid, eerlyk te doen leven, met niemand te beledigen , en een ygelyk 't fyn te geven, heeft den alwyfen God het menfchelyk geflagt, en onder dien de in Hoge Magt geftelde, tot een ry en pas-loot van 't gene regt of onrégt, gelyk of ongelyk is, het beftuyr van Wet of Regt gegeven:
1 IVet is een algemene wil der Hoge Overheid: na het rigtfnoer van de billik gejuifte evenheit, ten gemenen befte opgeftelt. /. i. I. 2. ff. de-legib ( 1 ) daar van de welêntlyke kragt beftaat in 't gebieden, en toelaten van 't gene dat goed is, cn in het verbieden en ftraffen van 't gene dat quaat is. /. 7. ff. eod. [Nieuwe Wetten worden niet uytgeftrekt tot faaken, én handelingen voor derfelver publicatie gefchiet, ten ware de Wetten eenige opheldering ofte verklaaring van vroeger Wetten medebragten. Sanden Decif. Lib. 1. Cap. 5. 6 ] (2;
In
(O V. de onverbceterlyke Befchr. felagtige alleen op het toekomende toevan de Groot int. 1. b. 2. d. §. 1. £? gepast worden , Vid. Gudelin. de jure de pref. Schor er in noti^ aldaar. novi. pag. 228. Aller, defin. C. 3. dog
(2) LTyt hoofde een Wet geene voor- hier van zyn 3 exceptien , 1°. als 'er een leedene zaaken een form kan voorfchry- uitlegging vaneen voorige dubieuze wet ven, zo moet ook dezelve in het twy- gedaau word. a°. Als 'er een abfurdi-
teyt



III. Deel. Van Wetten. 23
In het gebieden', om dat niet mogelyk is dat yets, dat tot eens rigtfnoer en pas-loot van 't Regt te verftrekken heeft, anders kan werden geoeffent , als door een onderling verband van de Oppermagt, den onderhorigen tot het gene uit fyn eygen aart goed is, te onderhouden opgeleit, door welk gebod, en daar uit ontftaande verband , alles onverbreklyk gemaakt werd, en een onderhorigen indruk werd gegeven, van alles fodanig te volgen, en onderhouden in dufdanigen grond - fnoer, dat waar het een geboden is, het tegendeel van dien fig felfs verbied.
In het toelaten: om datter vele dingen zyn die by de Wetten^ nog geboden, nog.verboden werden, en nogtans als een gevolg en gelykheit, by toelating en gewoonte, voor goed opgenomen werden. /. 12. 13. /. 32. //. de legib. en op dat daar-en-tegen blyke, dat het gene niet uitdruklyk geboden, of ftilfwygend toegelaaten is, immers al fo ongeoorloft is, als of het uytdrukkelyk verboden was: want een toelatende Wet ook gebied. ( 3 )
In het verbieden: op dat het Regt, en de gejuifteeven redenheit^ des te••ruymer en onverminderder uitflag kryge in kennis, en regt onderfcheid van goed en quaad , ftellende mede tot een grondbefluit, dat al wat niet by de Wetten als quaad is verboden, te doen, of uyt fyn eygen aart, daar toe niet behoort, geoorloft, en goed is: [ Want een yder ftaet vry te doen niet dat de Wetten toelaten, maai' al datfe niet verbieden. (4) L. 28. §. 2. ff. ex qaib.
Caufis-
tcyt uyt zoude refulteeren , zo de Wet niet tot het voorleedene wierd geestendeert en 3?. als by de Wet een exceptie of liberatic word geintroduceert. Vid. Cl. Voet ad D. t. de legibus n. 17.
(3) Een toclaatende Wet gebied, dat geen beletzel aan de tocgclaate vryheid gefch'cden mag , dus (laat het by voorb. niemand vry pkjfice te verhinderen, dat een ander, over wien hy geen gebiedende magt heeft, gebruyk maakt van zo danig iets, het welke dc Overheid aan deszelvs vrye keuze laat om te doen en te laten , of maakt zig fchuldig aan publicq geweld ja treed zelf in het ampt der Overigheid en is derhalven ftraf baar
V. Voet ad tit. de ledbus n. tj. Wolf. J. N. §. 17.
(4) De Reegel , welke hier word voorgefchreeven , is onverftaanbaar en worduyt het geall. geenzints geconfirmeert of opgeheldert, wyl niet verbieden en toelaaten, geen ander onderfcheid kunnen hebben als dat het eerfte in Jpecie te kennen geeft iets ftilzwygendc toetelaaten. £n zoo heeft de Raads heer Coren l. c. het ook begreepen , aio hyzegt: dat niet geprohibeert is, word toegelaaten. Dan ik denke dat de Scoliastes met decze [ ] den leezer zal hebben willen voorhouden dien reegel, non omne quod ik el, honestum eft, Gelyk
hu



24 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
Caufis M.ti. L. 43 ff. de procur. L. I. §. I. ff. de teftam. hoewel dat defe algemene ftellinge by Coorn. Conf. 6. #. 10. verfcheyde uytfonderingen vint. ]
5 In het ftraffen: tot uitwerking van de gebiedende, en vermijding van de verbiedende Wet. Het zy dat het gene tegen de Wet gedaan is, in't geheel vernietigt, en metter daad voor kragte!oo3 wert gehouden. /. 5. C'id. de leyb. Gelyk als is een Huwelyk , daar in niet alles, wat de Wet tot het beltaen van dien nootfaaklyk keurt, onderhouden en waargenomen is. §. pen. Jnftit. de Nupt. daar mede over - een - ftemt. het 3. Art. van de Pvlityque Ordonantie van den Jare 1580. Een uiterfte wil daarin niet alles waargenomen is, dat de Wet tot het beftaen van de felve vereift §. 7. in fin. Injiit. quib. mod. teftam. infirm. §. 3. Cod. de teftam. en dierfgelyks. Of wel meer en meeft om die gene, de welk fig door overtreding van de verbiedende Wet, ftraffchuldig gemaakt hebben, door de ftraf, ten voorbeeld van de andere, tot de onderhouding van defelve Wet te dwingen. /. 7. in fin. ff. de legib. Daer toe de Regters elk in den fyne geftelt zyn, dewelk als de levende ftemme des Wets. /. 8. ff. de juftit. & jure. de Wetten in een gedurig leven onderhouden, en moeten doen onderhouden. / 2 §. 13. ff. de Origin. jur. in fodanige befcheydenheit, als de omftandigheden der menfchen, faken, tyden, plaatfen en voorvallen onderfcheydentlyk komen te vereyfehen. /. 12. /. 13. jf de legib l. 13. ff. de teftibus. neygende niet alleen na het gene dikwils en te meermalen, /. 4. /. 5. maar na het gene geduyrig
, voorgevallen en onderhouden is. /. 32. /. 35. /. 37. Jeq. ff. de legib.
6 Waar in fonderling den Regter toeftaat de Wet te volgen, als de welk geen oordeel daar over toe komt. /. uit. Cod. de legib. Maar fig daar in te gedragen heeft als uitvoerder , en dienaar. Die ook in dingen, daar de Wet een opentlyke ftraf vordert,
met
het dan voor een deügdfame by zig zei- zyne religie of principes van Zeedeve niet genoeg is, te vermyden al wat kunde hem voorfchryven , fchoon hy verbooden word by de Uurgerwet en te desweegens by niemand zyner meedebetragten al wat dezelve gebied, maar burgeren kan worden aangeklaagt nog hy obferveert daar en boven vrywillig by zyne Overigheid verantwoordelyfc zo teel mogelyk die reegelen, welke is. —



III. Deel. Van JVetten. 25
met de daad fclfs in fyn gewiffe tot daadlyke uitvoering verpligt is: niet gelyk fommige menen, om het gemeen feggen van de Roomfche Regtsgeleerden: dat het beter is een fchuldigen onftrafbaar te laten, als een onfchuldigen te veroordelen./. 5. ff. de qu aft ion. Daar van Cicero pro Rofcio Amerino verfcheyde voorbeelden geeft, derhalven de ftraffen der misdaden te verligten, en te verfwaren, aan het goed gemoed en befcheidenheid van den Regter foude ftaen; welken regel wel tot de twyfelagtigheid van de ondaad te pas komt, of en wanneer yemand yet begaan heeft, datbyde Wetten ftraf baar is, ofniet of minder of meerder ftraf baar is: Maer in 't gene daer opentlyke ftraf toegeftelt is, den Rechter ft ip aan de Wet gebonden is: Arg. I. I. §. 4. ff. ad Senat. Yiirpillian. Sie hier van het 13. en 59. Art. van het Ediêt en Ordonnantie op 'r ftuk van de Criminele Juftit te Koning Philips in den Jare 1570. en 't geen daarop by my is aengetekent; de welk alfo de boosheyd der menfchen, fo die niet met hardigheit van de ftraf wierd ingetoomt, fteeds foude toenemen, als pond ponds gelyk daer tegens geftelt, te fcherper is in te fien, om dat het onmogelyk is, dat de Wet, willende de goede luyden in een geduyrige welfiand houden, fonder dien tot haar eynde en oogwit gerake: dat ook geen ftrafbre Wet, hoe hard de felve fchijnt, uit enige gunft, of afgunft voortgaat, maar alles regtelyk beflegt wil hebben. Daar by komt dat de fwaarfte uitwerkingen der felver, beftaande in ftraffen, verbeurten, breuken, boeten, regts, en goeds-benemingen, niet flaan als op het toekomende. /. 7. Cod. de legib. 1.65. Cod. de decurionib. en een yder voor een waarfchuwing, tot verhoeding van fchande en fchade, opentlyk werden voorgeftelt: derhalven niemant fig daer tegens kan beklagen: maer des te meer daar aan verbonden werden : En daarom ook de ftraffende Wet, met dat, vermits de boosheyt der menfchen, het quaad niet anders is te weren, vry hard en fwaar mag zyn. Sonder dat daar toe, gelyk fommige Schrift-geleerden meynen, een geévende juiftheit tuffen de ftraf, en het quaad in fig felve, en fo veel het is een belediging van een ander, genoeg is: maar door fodanige flappigheit in 't ftraffen der misdaden, de welk in den begin fcheen genoeg te zyn, omtrent menfchen die fig meer en meer, fëlfs tegen het geen uitdrukkelyk verboden is, onderftaen te verloopen, de fodanige veel te vaardiger foude maken tot het beftaen van dingen, daarom fy geen gevoelige ftraf hadden te vrefen. So dat het
D een



26 Roomsch-Holl an ds-Re cht. I. Boek. een ontwyflyk befluyt is, dat hoe de Wet-fcherper leyt, en nauwer onderhouden werd de felf des te heylfamer en met het weg-nemen van al ftrafloos vertrouwen, ook de wortel van het quaad tot den grond toe uitgeroeid. (5) Behalven dat alleen de Hoge Overheb toekomt, en in haar vermogen heeft (al-hoe wel men daar fo ligt niet toe en komt, byfonderling in ftrafbre faken) de hardigheit van de Wet, fo daar enige was, meewaardiglyk, na den toeftand van de faken, door barmhartigheit en vergifnis, te bematigen, en bemid'len, ook wel in 't geheel te doen ophouden, en buyten regts vordering te ftellen. l.u.ff.l. uit. §.fin. Cod de legib (6) Om dat fulks by onkunde van de Regters m de Steden en ten platten Lande, dewelk alles na haar ingebeelde evenredenheit, en gewaande billykheit fonder aanfchouw van de wetten pogen te uyten, gelyk of de wetten hard, en buyten die een beter evenheit en billikheit te vinden was te veel misbruykt en te weinig in agt genomen wierd, byfonderlyk in het ftraffen der misdaden daar in de felve uyt een malle barmhertigheit, de nootfakelykheid der ftraffende wet in vele te buvten gaan en na haar bewegende toegenegentheid te veel wierd verfagt en vermindert, fo dat vele ondaden niet na behoren geftraft en fommicTerreheel ongeftraft bleven, fo in hare vonniffen en gewyfden opentlvk te kennen gaven, gelyk of het aan haar ftond de wetten te verandien
of
«am? Dan 'er-gfn{; ge)ui(le CTenheid J5?6. aan Prins Willem den I. opeetuflehen alle misdaaden en ftraffen kan draagen Zie gr. Plac. B. 1 d p 21,4 worden in agr genoomen, kan men zien en Idfinga Staatsr. 1. d. p. 319.' co„. by Pufiendorf J N l. i c, n J ,o. peteerende echter ook de Staaten als ». maar na dat de misdaad meerder Souverain in alle gevallen , het verleefïrekt tot nadeel van het gemeene beft, nen van abolitie pardon en gratie a's naar maate moet de ftraf worden ver- regalia van de Souvetainiteif Vidanw! zwaart en de wet naauwkeuriger naar- pnef. van Bjnkershuek qu^fi. jur. JU gekoomen worden want in dergelyke c. 16. I. 2. dog by aldien een doodflag i» de poenale conft.tutie zelf favorabel, in Ooft-Indien gecommitteerd was wyl ze, gelyk den A. zegt, wegneemt ftaat het vcrlecnen van gratie alleen a\n het vertrouwen op de ftrafior.sheid, hier den Erfftadhouder als Capirein Generaal omtrend zyn nadrukkelyk de woorden Wyders word ook by z d h Land van Brunneman ad l. pen. f. depoenis. winning geaccordeerd, en wanneer hit (6) Het accordecren van gratie, re- begaane exces te groot is, word eem,sfie en pardon &c. is by het 12. art. meenlyk geapoftilleert: Fiat fermo prL ^ ove^dragte gevoegd agter de Unie cipi. te/Ie Loïn. decis 67. add. Ti/notfs
den van Holland en Wejlvr, van 15 Apr. 4 b. 43 d.



111 Deel. Van Wetten. 2^
of vermindren, met defe claufule: Prefererende gratie voor rigeur vanjuftitie. Is daar opbyde Staten van Holland op den 27 September 1668. wel duydelyk voorfien, en geboden: Dat voortaan geen Regteren in Holland en Weft-Vriefland haar [uilen hebben aan te matigen in hur fententien te doen mflueren de claufule: Prefererende gratie in plaats van Rigeur van Juftitie.
De Wetten dan, als wy vooihenen hebben aangewefen, zyn of van buyten ingevcert, (daar van in het I. Deel) of by ons felfs gemaakt.
Defe zyn oïgejchreve, of ongefchreve. §. 3. §. 9, lnfi. de Jure Nat.i gent. & Civ. I. 32. ff. de legib.
De gefcbreve Wetten zyn wederom, of algemeen, de welk haar tot alle volkeren van ons land, en overal hare magt en verbintnisuytftrekken, /. 2. ff. I. 9 Cod de legib. of byfonder, de welk maar alïeenlyk fommige plaatfen, of fommige luyden eygen zyn, gelyk als Statuyten, Keuren, Privilegiën, Voer-regten, &c. arg. §. 6. lnfi.de Jure Nat. gent. ty civ. I. I. §. 2. ff. de confiit. princip.
De algemene Wetten werden alleen gemaakt en gegeven by de Sta-8 ten van de Lande, §. 4, Inftit. de jure nat. gent. & Civ. § 6. lnfi. eod.l. 1. 9. & uit. in fin. Cod. de legib. of andre Overheden, de welk defelve magt van wetlyk is opgedragen, gelyk als daar zyn den Prefident, en Raden over Holland, de welk magt hebben over fommige faken Wetten te maken: als in faken beroerende den ftyl van de Regtbank, en anders, dienende tot vordering van de pleit-faken, ftraffen van de misflagen en ondaden, die begaan fouden kunnen werden by den Griffier, Advocaten, Procureurs, hare Klerken, en andre. Merul lib. I. tit. 4. cap. 4. Chriftin. vol. 2. decif. 51. num. 8. & decif. 65. num. 3 & 4.
By/ondere Wetten worden niet alleen de Staten, of Overheden van de Landen gegeven en geinaakt, maar felfs de voornaamfte Steden, Dorpen, en Wyken van Landen hebben volle magt verkregen, om yder in fyn omring Keuren en Ordonantien te maken, tot haar, Stadt of 'ƒ Lands nut en oirboir; mids dat fy daar toe nemen, en over roepen den Sgout, of Baljuw, in den name van de Hoge Overhelt, en vervangende het bewilligen van den Prince van de Landen, fie Merul. lib. 1. tit. 4. cap. 6. _ Grot. lnleyd. lib. I. tit. 2. verf. {deplaatfelyke) Handvefivan Graaf Floris aan die van Leyden, gegeven SondagsnaSt. Luce, Anno 1266 by Graaf Willem aan die van Amfteldam inden Jare 1342. by Hertog Jan van Beyren, geconfirmeert den 18. January 1420. byden
D 2 fel-



28 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek.
felven Graaf Willem aan die van Haarlem op St, Cemens dag Anno "1245. en aan de St id Delf in den lare 1246. by Hertog Philips van Borgonjen, aanvaarden den 2 Juny 1459. by Kaifer Karei aan Wefop den 2, September 1552. Sie Handveften en Cofluymen van Zuid-Holland pat,, mhi 536. art. 37. 38. Merul. prax. Civil. lib. I. tit. 4. cap. 6. Rinking de regimine feculari, lib. 2. claff l. cap. 10. num. 3. (7»
Dat Dyk-graaf en H&og-heimraden van Rynland en van Delfland, mede magt hebben, om in faken, het Heimraadfchap, en 't gene daar toe behoort, byfondre Keuren te maken, is te fien in de Lnleydinge van deffelfs Keuren van Rynland van den 2. December 1609. en van Delfland van den 4. Juny 1598.
Maar of Baljuw en gefwsren Wei-géboren Mannen van Rynland magt hebben om Keuren te maken, wert by vele, niet fonder redenen, getwyffelt, fo lang daar van niet meer blykt. Immers is fulks, dat fy haar in de Inleydingvan hare Keuren van denleften Iuny 1620. 't felve niet vol uit, en niet anders als dat fy daar van in befit fouden zyn, toe fchryven.
Al defe Keuren uyt kragte van fodanig voor-regt gemaakt, en opgeftelt, hebben fo veel kragt als Wetten, ten waar daar by yets opgeftelt was over faken daar haar privilegie niet van fpreekt, en fulks buyten hare magt, of tot nadeel van het gemeene befte, arg. 1.5. Cod. de legib. Vafq. I . itlufir. controverf. 47. num. 9. of ook tegen het befchreve regt by ons aangenomen, tegen het gemene Land-regt, of ook in verkorting, ofnadeel van een derden, yets was gefteït. /. uit. Cod. fi contra jus vel ut Hit. public. I. uit. ff. de colleg. &. corpotib. 1. I ff. de ufuris. I. 3. §. 5. de fepulchro violato. I. II. ff. de Reg. Irir. [Gail. 2. 1. 14.] Sie mede Grot. Inleyd. lib. I. cap. 2. verf. Over de kragt. Hoedanige Keuren ik verfcheyde malen by het.Hofheb fien voor-by gaan-, fonder daar enige op- merking op te nemen Het welk dikwils heel nauw gefogt en gahairklooft werd: Sulks als maar het minfte gevaar daar in te verwagten is, het fekerft is fodane Keuren by de Staten te laten geftaden. Gelyk ook fommige Steden hare magt om Keuren te maken dufdanig is bepaalt: Mits hebbende aggreatie {dat is geftading) van die
van
(l) Het recht van Keuren te maaken magt zeedert onheugelyke tyden hebcompeteerd ook aan die geenen, wel- ben geëxerceert Zie den A. int. op de ken zonder eenig tegenzeggen dezelve Cojlum, van Rynf. p. 107.



III. Deel.
Van Wetten.
29
van de Rekening in Holland: als is het Privilegie aan die van Wefop on¬
der dusdanig mus vergunt, (ö;
DePoor-regten, of Privilegiën, daar mede ymand in '/ byfonder werd begunftigt, werden vergunt by al diegene, die en voor fo veel fy magt hebben om Wetten te maken. [y. Pinn. ad §. 6. J. de jur. nar. gent, & av.Gail 1. obf. l.n. i3.]Sulks dat een lager R egter, niet tegenftaande hy felfs onder een hoger magt enOverheit ftaat, aan yemand enig byfonder of Voor-regt kan vergunnen, Sonogtans, datde^V/ten van de Hoge Overhelt gegeven, daar mede niet te kort gefchieden, of gekrenkt werden, arg. I. uit. ff. de jurisdicl. (9)
Defe zyn mede of algemeen, de welk het ganfche Land in 't gemeen aangaan, of byfonder, de welk enige Landen, Steden, Dorpen , Vergaderingen, Lighamen, fekre foorten van Menfchen, als We-
du-
(8) Keuren en Coftuymen van ondeugdelykhcid gecalangeerd wordende, ftaan ter kennifle van den Hove, welke dezelve voor corrupteele verklaaren kan , Zie van der Schelling in not. ad Cod. Bat: p. nfi.junEl. p. 54. Omtrent de werking der Statuyten kan men obferveeren ; 1° dat de wetten en coftuymen van ieder vry Landfchap en de keuren van ieder Stad kragt moeten hebben binnen de jurisdi&ie van dezelve en alle de onderdanen of inwoonders-verbinden. 2°. Dat voor onderdanen of inwoonders gehouden worden allen, welken zig in zodanige Stad of Landfchap bevinden , 't zy voor een tyd of altoos. 30 Dat de regten van yder Overigheid zo verre gelden als het niet ftrydig is met de regten cener andere hooge raagt, Zie Huber Regtsgel. 1 b. 3 f.
(9) Den A. wil hier te kennen geeven, dat alhoewel Privilegiën zyn gratiën en beneficiën door den Souverain ex plenitudine poteftatis verleend , egter de JMagiftraaten der Stceden, ftem in Staat hebbende, ten behoeven van haare Ingezeetenen en voordeel van dezelve Steeden Privilegiën vermogen te accor-
deeren, gelyk zelfs ook de privilegiën van den Lande altyd hebben geftaan ter dispenfatie van de Collegien, waar door de Steeden geregeert worden, welke fomtyds daar van gerenuncicert en by wylen acte daar mcede ftrydig om reeden hun movcerende hebben verleend V. Eoll. Confult. 2% %" d. p. 619. Dat ieder Onderzaat, uit Privilegiën, aan de Steede, waar in hy woonagtigis, in tyden en wylen vergund, eenig eigen regt heeft geacquireert. fchynt niet onduifter te blyken by dc fententie van den Hove van datis 22 Decemb. 1537. V. Sent. van de H. R. pag. m. 336. Privilegiën uit koop ca ter zaake van gedane dienften toegeftaan , zyn irrevocabel en worden geconflderecrt als contracten V. Menocb. Conf._ 1007 n. 17. 68 en 69. v.d. Schelling in notis ad Cod. Bat.p. 2. t. priv. § 5» en Noeft. Staatsr. 2 b. 14 C. p. 373. doceert, dat alle vergunningen zyn onherroepelyk als 'er niet is bygevoegd de claufule van precario. Zie egter dt limitatien hier van 4. d. n. 3. ö3 de anntt. ald.
D 3



30 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek. duwen, Wefen, &c. of byfondre perfonen alleen aangaan en toekomen. Merul. prdx. civ. ïtb. i. tit. 4. cap. 3. per tot.
10 De ongefchreve Wetten (anders Qftttmen) of gewoonten, zyn wedrom of algemeen, die door 't geheele Land gebruikt werden, gelyk als by voorbeeld, de gemeenfehap van goederen tuffen Man en Vrouw in Holland, oï byfonder, die in dele of gene plaats maar alleen ïngevoert werden; gelyk het regt van Naafting in Rynland, Delfland Kenmerland en Voorne, &c. [Sie Zurk GW. Bat. op 't wooitGö/Wl
11 Om een Coltuyme de welk niet vol uit tegen de Wetten ftryd te beweren en te bewyfen, is juft niet nootfaklyk dat de felf met een gewylde in contradiélono judiao, gelyk als men feid, werd beveiligt bo als by den Hove van Üytregt, en den Hogen raad tot Mechsien verKaan is, volgens getuygenis van Radelant. trajeclenf. decif. 13 num 4. en Chrn'hn. vol. 4. decif. 187. num. 9. De welk het felve gevoelen lo ver uitrekt, dat het felfs niet in Coftuymen en gewoonten, die vol uit tegen de befchreve Regten ftryden, foude behoeven. (10)
By
(10; Dit is naar myn gedagten notoir, overmits de zaak wel befchouwd zynde, alle de requifiten by Gail.l.i. obf. 51. en andere D D vlytig opgeteld, op dc twee navolgende uitkoomen, i° dat de coftume moet zyn overc-enkomftig de gezonde reeden. a° Dat ?er blykt van een algemeene ftilzwygende en voorbedagte toeftemming. Van welk laatfte requifit de preuve zoo wel door getuigen als gewysden kan gefchieden , daar het namelyk 'er maar op aankomt, of het waaragtig is dat zodanig iets de billykheid conform coftumier is of niet? wyders kan ik voor my het gevoelen van fommige niet toeftemmen , welke omtrend het bewys van een gewoonte eeniglyk requireeren, dat men moet aantoonen , dat iets tweemaal heeft plaats gehad en alzoo verdaan is, men hoore Quinttl. 1 Inft. orat. C. 6. in f. conftituendum tmprimis, id tpfum quid fit, quod confuetuainem yocemus. Qux ft ex eo quod plures faciunt, nomen accipiat,
pericukftffimum dabit prceceptum , non orationi modo, fed quod mafus eft vitce. Vnde enim tantum boni ,ut pluribus quee refta funt placeant ? Te regt zegt derhalven de Keizer Conftantinus L. 2. C. quee fit long. conf. dat hoe fterk ook de kragt der coftume is, dezelve egter nimmer zig zo verre uitftrekt ut aut rationem vincat aut legem. b. e. cum Gi.oss. mala confuetudo non vincit legem Heel bona legem vincat. aut cum Bald. legem rationabilem. Zonder dat obfteerd de /. 13/: de pollicit. effe tolerabilia, qu& vetus confuetudo confirmat: wanr behalven dat de eerftgen. wet in het Cod. gevonden word. zoo is door anderen reeds aangemerkt, dat de laaftgen. wet moet worden verftaan de iis, quee funt indiferentia. Het getal der getuigen is op verfcheide plaatfen verfchillende, Mascardus Concl. 424 probation, fuftineert, dat 2 bequaame getuigen genoeg zyn, in Vrankryk worden gemeenlyk 10 getuigen gerequireert, en dit fchynt alhier ter fteede meede prac-
ti-



III. Deel. Van Wetten. 3I
By fommige werd ook onder de ongefchreven Wettengerekent,het 12 gewyfde van een Regter: maar dewyl den Hogen Raad in Holland felfs geen volkomen magt heeft om Wetten temaken, fo volgt daar uyt dat het gewyfde van den felven Raad, of van enig ander, geen kragt van Wetten heeft, of volkomen verbintnis maakt in andre /. 13. Cod. de f ent ent. & in ter loc. al-hoe-wel anders een faak te meer malen fo gewefen in gelyknis van andere veel doen kan /. 38. ff. de legib. So verhalen dat geoordeelt is in den Hogen Raad in Holland. Coren'. obferv. np. num. 2. 3. 4. en van Mechelen. Chriftin. vol. I decif. 1. & vol. 2. dicif. 51. num. 5. cum fequent. & decif. 63. num. 3. cum feqq.hjf deal. 65. Zypa; Not. jur. belg. tit. de legibus verf. igitur. Maar indien op de fin en op de uytlegging van eenige Wetten, of Keuren fwangheid valt, is men gewoon hem na het gewyfde daar over gehad, te gedragen, & tune legum perpet ito judicatarum authoritas, vim legis obttnere videtur. d. 7.38. ff de legib. ghatm minime fint mutandaea, qua interpret at ionem certam femper habuerunt l. 23. ff. eod. (11) So werd ook geen gevolgelyke gewoonte of Cofluym gehouden, dat men iets gedurig dus of fo gedaan heeft, het geen dat men anders had kunnen of mogen doen, en verheft men het regt niet, door niet te doen, of anders te doen, als men heeft mogen doen, qua mera fcultatii aut voluntatis funt, l. 2. ff de vi publica. Als hier na breder in h II. boek X. deel.
By wie, en wanneer de gegeven Wetten, als Wetten moeten wer-13 den onderhouden, en yemand verbinden : is by onsvaftgeftelt, dat vermits van ouds de ftaten, ja felvs de Graven van Holland de onderhouding van de *j Lands wetten en Handveften hebben moeten befweren, de felve by yder een hoges en lages ftands, fonder onderfcheid moeten worden onderhouden. Sie Grot. de jure belli, lib. I. cap. 4.
num.
ticabel, daar zelf gemeenlyk 12 ge tui- (u) Byaldien desw. geen gewysde gen by de turben occureeren , dog royns exfteerd, moet in overweeging genoobedunkens ftaat zulks aan het arbitrium men worden of de Keuren disponeeren van den Regter Eindelyk moogen conform het gemeene regt of niet, in geene Coftumen van het eene geval tot het eerfte geval worden dezelve geïnhet andere worden geëxtendcert om terpreteerd naar de Roomfche wetten , reeden dezelve zyn ftriiïifftmi jurisz&A. en in het laatfte geval conform andere Faber m Cod. I. x. t. idef.^.Carpfov. Statuyten. Vid. van Zutpken TSeerU decu 236 en den AuSieur Inleid, tot de pracl. op het woord Statuyten. Keuren van Rynl. p. 106,



32 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
num. 8. & de antiquit. réipub. Batav. cap. 5. Merul. prax. civil. lib. i. tit. 4. cap. 5. num. 22. Chriftin. vol. 1. decif. 9. 14 En dat fo haaft als de afkundiging daar van ter plaats daar men af kunde gewoon is te doen , is gefchied. /. 9. Cod. de legib. Novel. 14. 15- & paffim. Het welk inde eene plaats dikwils eerder gefchied als in d'ander. Sulks dat een algemene af kunde by de Staten, of het Jiof van Holland in den Hage gedaen, niet genoeg is, om de Ingefetenen van andre Steden en Plaatfen, daar men af kunde gewoon is te doen, teverbinden. Gelyk als wegens de btad den Briel, enLanden van Voorn den 23. Juny 1621. en voor de Stad JVoudrichem, en onderhorende Dorpen, in den Jare. 1618. is verftaan: Namentlyk dat geen Land-gemene Ordonnantiën of flacaten de Ingefetenen van bylondre Steden verbinden, voor en al eer de felve, na behoren ter plaats daar men in hare Steden gewoon is af kunde te doen, zyn afgekundigt. Sie Coren obferv. i. [Groenew. ad Grot. 1.2. i.Merula 4 5.1. Maer of ymant na de publicatie en afEctie der wet, uyt een bewyfelyke onkunde fondigende, foude kunnen ofte moeten werden verfchoont (12), kan men opmaaken uyt L. uit. ff. de decret. ab ord. fac: Vinn: ad §. 3. Inftit. de J. N. G.
( 12) Moet worden gediftingueert of in deProvintie, alwaar hy gedomicilieert
ymand profyt heeft willen doen of is, niet is gepubliceert: zoude my(on-
ichaade getragt te vermyden , in het der vcrbeetering) voorkomen , dat zo-
laatfte alleen is zyne ignorantie excufa- danige ignorantie op het gem. funda-
bel V. Cos ever de Wetten § 53. onder ment met geen gratie kan worden gefu-
deezen mits, dat de gem. ignorantie ftineert, om reeden het den Souverain
voor al niet ouder zy als twee maanden vryllaat de onderdaanen by een public-
na datum der Publicatie, waar van que Conventie te verbinden, en dat
moet worden verftaan de Novell. 66 § 1. van de inhoud van zodaanige Conventie
V. Gudelin. de jure novijf. p. 227. of ieder Onderdaan door de nieuwspapie-
wyders de ignorantie weegens een Con- ren als anderfints genoegfaam berigt
ventie tuifchen de Staaten Generaal en verkrygt. V. van der Marck inft. jur.
een andere Mogentheid door een On- civ. p. 15. ampL Bynkersb. quceft.jur.
derdaan Regtens kan worden gealle- puil. I. 3 C. 10. j-ueert op fundament, dat dc Conventie
Hei



IV. Deel. Van de Magt der Overheden, &c.
Het I V. D e e l.
Van de magt der Overheden in het geven der wetten» verlenen van brieven van Gratie, of gunft en herftelling.
ï. Hoe velerhande foor ten van wetten by hoe te verftaan, en wanneer die haar
. TSPS' . . , ' , volkomen voortgank niet hebben.
^. Waarin de magt en het gefagh der 4. Interinement of geftadi,w by den d*-
Overheden voornamelyk beftaat. gelykfen Regter, of en hoe ver mag.
3. Privilegiën, Voor-regten, of gratiën werden gewejgert of taegeflaan.
aan yemandm het byfonder vergund, ..
DE naakte wil en beliefte van de Overheid is een Wet voor dei Onderdanen, leg. \.Cod. de legib. De welk moeten gedenkea dat den Prime, dat is, de Land-Overheid, van God geftelt zynde lyn wil op gewigtige oorfaken, en fyn beliefte op billykheit, en behoorlykheid gegrondveft heeft, en alles fchikttot Gods eer en fvner onderdanen welvaren. Het zy dan dat het felf met het woort van Ediclen, Ordonantien, of Placaten, ofby manier van refolutte rejcnptie, of anders werd voorgedragen, hoedanig het foude mogen welen: als daar zynapprobatien, conprmatien, renovaüen, alteratien. tnftruïïien, moderatten, ampliatien, interpretatie)?, confenten, authortjatien, en diergelycke, de felve werden altyd als Wetten onderhouden, en onder de felve gerekent. van de welke. Mei ul. prax. civ lib. 1, tit. 4 cap. 2. num. 14 Indien maar feker en ongetwyielt is , dat de meynmg van de Overheid fodanig is, dat haren wil of believen, als een Wet onderhouden fal werden, /. 2. 3 Cod de legibus. want men anders na geen voorbeelden, of enkle gewyfden maar na Wetten moet oordeel uyten. /. 13. Cod. de Jent. & mterloc tot welken einde by ons tot bevefting van Ordonantien, en Placaten veeltyts dele üot-reden bygevoegt werd: want het ons al fo gelieft, en wy fulks ten dienfte van den Lande bevinden te behoren. De welk van wat kragt en uitflag is, en by wie de felve van ouds heeft moeten gebrnikt werden, onderfcheydentlvk werd verhandelt by Mr. Dirk Grafwtnkel, in fyn betragting en fin-ryke opmerkinge over de Placaten op het ftuk van de Lyftogt, het fefle Hooft ftuk.
Der Overheden magt werd wel meeft erkent in 't verlenen van2 kranen, als yemand buyten het befchreven recht, uit een byfondre
E gunft,



34 Roomsch-Holla MvD s-Recht. I. Boek.
gunft j yet werd vergund, of quyt gefcholden, als daar zyn Pardonnen, Remi/ften, Abolitien: brieven van Legitimatie, Refpyt, of Atterminatie, Sureté des corps, beneficiën van Inventaris, Penia atatis, en diergelyke: Daar van tTyner plaats. Anderfins fo kunnen alle voorvallende faken voor verfoek fchriften aan defelve gebragt, en daar op een toeftandlyke gunft verfogt en verleent weiden: ten waar het verfoek tot achterdeel en fchade van een derde, of van het gemene befte ftrekte, vide Mteftert. de Juftit. Rom. Leg. lib. I. dub. 20. & feqq. of wel kenlyk tegen het regt ftreed, noch den verfoeker voordeelig was. /. 3. /. 7. Cod. deprecib. Imp. offer. Ik feg (alle voorvallende faken) fonder onderfcheid, als waren het ding-pligtige, waar tegen men verfoek-fgrift, vulgo requeft civyl, van de HogeUverh. (wiens plaats den Hoogen Raad in die faken bekleet) te verkrygen, noch altyd kan werden herfteld en geholpen, alwaar den toeftand van fake fulks komt te vereyfchen Contra tit. Cod. ut lite pend. vide Chriftin. vol. 2. decif. 73. num. 5 9. felfs tegen het gewyfde van den Hogen Raad, by manier van herfinning, anders revifie, of om andre gewigtige oorfaken. hb. 5. Cod. de precib. Lmper. offer. Inftruct. van den Hogen Raad, art. uit.
o Dog de Privilegiën, Voor-regten, of andre provifien, aan yemand by de Hog. Overh. vergunt, hebben niet altyd hare volkomen voortgang, gelyk als die verkregen zyn. Want voor eerft, fo is het dat de Refcriptien, de welk tegen het regt, of de nuttigheit van het gemene beft vergunt zyn, by de Regters, ja felfs by al die gene, die niet alleen de kennis, maar flegts het geftaden, en voor goed opnemen, van dien is bevolen, [vulgo op het interinement) kunnen en behoren vernietigt en afgellagen te werden. (1) /. 3. 4. & l. uit. Cod.
ft con-
(1) Een Souverain (licet legibus ci- nementeen rcfcriptie terejecteeren,wanyilibus folutus ) kan geen fznguliere neer hy befpeurt, dat dezelve invidieus dispenfatien omtrend de ftandgrypende voor de burgers zyn zoude , en een wetten accordeeren, in weerwil van merkelyke inegaliteit zoude introduanderen zyner Onderdaanen , welke ceercn. Vid. het geftatueerde by den ichoon minder qualiteit bekleedende, Keizer Anaftafius l. 6 Cod. fi contr. dan zy, welke zodanig refcriptum im- jus. (Pc, de Utrecktfche Confult. 3 d. ploreeren, by de obfervatic van dezelve Conf. 25. en inzonderheid myn hoogwetten zyn geïnterefTeert , want de geachte confrère den beroemde en gel. wetten fupponeeren ftilzwygende een Schryver der Nadere Memorie aan den fpecie van Conventie tuifchen den Sou- Hove van Holland overgegeven uit name verain en deflelfs Onderdaanen, en be- van Mr. G.C. Hooft c,s. contra Anna hoort zelf den Rechter op het interi- JVolters, op pag. 7.



IV. Deel. Fan de Magt der Overheden, &c. 35
fi contra jus utitit. publ. 1. 3. /. 7. Cod. de precib. imper. offer. Ten andren, fo wanneer aan de Hog. Over/.', yetsfub en obreptyf, dat is, on waaragtig, fo buyten als tegen waarheit, is te kennen gegeven, fo maakt het den verfoeker de vrugt en het genot van fyn vergunde bede onwaardig. /. 1. Cod. de legib. I. pen. Cod. [1 contra'jus vel wild. pub. (a) Waar op in het geftaden mede aanfchouw genomen werd. Welke uytfonderingen beyde met de ftillwygende mening van dc Hog. Overh. verftaan werden over een te komen : De welke niet vertrouwt wert yets te willen, of begeren, 't welk tegen regt, ofnuttigheit van het gemene beft foude ftryden, of anders als, onder dit voorbeding: {Si preces veritate nitantur) dat het te kennen geven waarheit is. /. 7. Cod. de diverf. refcript. cap. ex parte x derefcript. Gail. lib. i. obferv. & DD. comm. ad tit. Cod. ji contra jus vel uitltt. public. Sie mede Grot. Inleyd. i. boek. z. deel. §. verf. Over de kragt.
Welken aangaande op het inter'meren, en gcftadenvan de vergun-4 de brieven van quytfchelding, herftelling of gunft, als fyn pardennen, remiffien, abolitien, en diergelyke, daar inden Regter aan de welk defelve ten Interinement, en geftading gefchikt werden, niet anders te doen ftaat als nauwkeurig te onderlbeken of het te kenne geven waarheyt is, en by het felve niet is verfwegen, dat tot de take dient, of iets tegen dewaaiheid is ingebragt, dat den verfoeker fyn verkregen gunft onwaardig foude maken. Jn welken geval hy defelve gunft mag afflaan. /. 7. Cod de diverf. refcript. I pen. Cod. Si contra jus vel ut Uitat. publ. Maar het felve waar en onberifplyk bevonden fynde, vermag hy de verleende gunft niet weygeren of uyt rekken. En tuifchen enkleherftellingen uyt fake van mifleyding, bedrog, of verfuym, daar in den regter op het Interiment en geftaden, niet alleen blyft aan bevolen te onweerfpreken, of het te kennen geven waaragtig is, maar ook of de faak daar toe leyd, dat den verfoeker na regten mag herftelt werden. /. 3. ff. de in integt. rejïit.
(2) Notable zyn op dit fujet de vind, dat zeer aanmerkeiyke onwaar- .
dispofitien van de Keizers in de /. 3 & heeden by de Suppl. zyn voorgegeeven,
5. Cod. d. t. juncf. I. 7. Cod. de div. in dien gevalle plaats moet hebben die
refcript. onder anderen mcedebren- arbitraire Correctie. Zie ook Cos over.
gende, dat byaldien den Regter be- de Wetten § 97.
E ü Het



36 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
Het V. Deel.
Verdeling van het Regt, en deffelfs werking, en van den ftaat, en onderfcheid der perionen
1. Verdeling van het regt. danig te verftaan.
2. Waarin het regt, ojgelyk beftaat, 4. Alle Menfchen vangeboor/evryeLuv-
3. Werking.Ier regtvaardigbeid door (leg- den en/lavernje by ons onbekend
te evenheid, of even-redenheid, hoe- 5. V er delinge en onderfcheid derperfonen.
iTTEt Regt ïn defer voegen geftelt en aangenomen, beftaat in het JLJL regt derperfonen, of in het regt der faken, of in regtlyke midlen tot het vervolgen en verkrygen van beyde. §. uit. ïnffn. de jure nat. gent. & civ. I. 1. ff. de ftatu hominum. Want volgens de lere van den Wcreldwyfen Epiïïetus, fo ilfer niet van al 't geen dat is en wefen heeft, of het is een menfch, datis, eenperfoon, of het is yets buyten den menfch, datis, een faak, of het is een geregtlyk middel tot de gejufte evenheid, in den toeftand en gebruik der felvèr. 2 Welke verdeling genomen en gefchikt is, uit en na den toeltand van 't geen in alles recht is, beftaande in een yder het fyn te {doen hebben, dat men gelyk foude mogen noemen, niet dat het felve in alles over al, en altyd even gelyk is, als by voorbeeld: twe en twe vier: en vier en vier, agt maken: maar dat ook 't felve gelyk, in de burgerlyke welftand dikwils in ongelyk beftaat, in welkers opligt een en drie, fo wel vier; en vyf en drie, fo wel agt makenals twemaaltwee, vier; entwemaal vier agt. In fig begrypendf de twee werkingen der regtvaardigheit, de welk voorgeftelt werd in/. i. §. i.jj. de lnfüt. ty jure. daar van de een op het toebehooren let m vergelding, door een flegte evenheid, daardoor twee dingen met elkander in evengelykheit, fodanig werden vergeleken, dat het een niet een hair van het ander verfchilt, gelyk als twee ftoffen, beyde wegende een pondt, elkander even gelyk zyn: de ander op de waardigheit agt neemt in begeving, door een even-redenheit, daar door twe dingen gefeid werden even en gelyk te zyn, ten opligt van yets anders; fchoon fy in haar felven ongelyk zyn. So is het dat in getal, een: fo veel doet, als drie, en in twee gelyke delen, ten op%t van de waardigheit, vier3 en drie en vyf, agt maken, en in gewigt en mate, het minder met het meerder, een gelyk gewigt en
maat



V. Deel, Verdeling van het Regt, &c. ^
maat uitbrengen. Om het welk te klaarder te oefenen, genoeo- is het voorbeeld van Cyrus den Konink der P erf en, die by lenopÜon van lyn meefter geleert wierd, dat hy het laken dat fvn krygsknegten tot roof gemaakt hadden, om een yder daar van het fyn te doen hebben niet ingelyke delen aan de felve moefte uitdeden , maar aan een yder van de felve, na dat hy groot of klein was, en na dat hy veel of weynig verdient had.
Dit werd by den Philofophen en wys-geeren onderfcheyden in eene ■> evenrcdenheit volgens een Arithmetife of Geomeirife evenheit, de* welk ook by den Regts-geleerden fchynt gevolgt te werden, in l. I. S. verf. tonos. ff. de lu/in. & jure. Defe werden by Grot. in fyn ƒ«leydinge I. boek i. deel, een begevende en een vergeldende regtvaardigheit genoemt, daarvan de vergeldende de flegte evenheit, en de begevende de evenredenheit meeft gebruikt. Woorden, die fonder duydelyker uitlegging feer duyfter fyn Daar van klaarder en met meerder opmerking gefproken werd in fyn noyt volprefen boek de Jure belti ac pacis. l. boek i. deel. num. 8.
So dat om een yder 't fyn te doen hebben, voor al in te fien ftaat waar m een yders regt gelegen is, en wat een yder is. Welkers kenmsdan beftaat, of omtrent de perfoonen, datis, het regt dat yemand ten aanfien van den ftand en hoedanigheid van fyn perfoon toekomt of in het regt dat yemand heeft, in, en op de faken buyten aanichomv van fyn perfoon: en daar na in de regtlyke midlen om net lelve van den onwilligen en weygerende te verkrygen.
Wat de perfoonen aangaat, zyn by ons alle menfchen van geboorte* vrye luyden , en is de fiavernye by ons t'eenemaal onbekent en in ongebruik; fodanig, dat tot voorftant van de aangeboren vryheid deblaven en Lyf eygenen, die van andre Wyken hier gebragt werden, fo haaft als fy de Grenfen van onfe Landen genaken, metterdaad, in weerwil van hare Heren en Meefters, voor vrye luyden verklaart werden, Chriftin. vol. 4. decif. 80. num. 2. & Jeq Gudel de Jure NoviJ. hb. 1. cap. 4. Grot. hleyd. 1. 4. §. 2. deel. Zyp. Not. Jur. Melg. fib. 6. Hand-veft by Graaf Floris aan die van Momkendam geseven in den Jare 1288. (1) & jje
(1) dit is gelimiteerd by refol. van halven de gemeene rechten, Surck enCod. H. H. Moog. 23. May 1776. aangaande p.m. 1030. cnNeeft alsem. Iluatsr 1 b deregten omwendde de Amen 5 zie be- 7 Gap. J S J 3
E %



38 Roomsch-Hollands-Recht. I.'Boek.
5 De vrye perfonen werden, voor fo .veel daar van in Regten te paffe komt, verdeelt in Mannen en Vrouwen, Bioet- verwanten of Vremden , We\üg of on-Wettig geboornen, Eed/en ofon-Eedlen, Inboorlingen of Uytlanders, Geeft elyken of Wereldlyken, Geleerde of on-Geleerde, Mondigen of on-Mondigen.
Het VI. Deel.
Van Mannen en Vrouwen, en der felver regtelyk onderfcheid.
1. Onderfcheid tuffchen Man en Vrouw na 5. BydenDuytfen, volgens de oorfpronk-
haar ingefchapen aart. lyke inftelling, ?'« gedurige Voogdye
2. Wanneer haar ten Jluwlyk mogen bege- dat in Over-Tffel en Gelderland ge¬
ven , met of buyten bewilging van volgt werd.
Ouders. 6. Of en hoe ver in Holland.
3". Vrouwen van de bediening van alle amp- 7. Getrouwde Vrouwen of en hoe ver de
ten en waardigheden uitgefloten. felve ftaan onder de Voogdye van hq-
4. By de Roomfche Wetten toegelaten haar ren Man.
eygen perfoonen en goedren te be- 8. Of en hoe ver een getrouwdeVromv haar
/lieren. felven en haar Man kan verbinden.
jXJTEt onderfcheid tuffen Mannen en Vrouwen, dewelk ongell trouwt zyn, aangaande het regt, isweynig, en beftaat by na nergens anders in, als in de ingefchapen bewegentheid, die daar anders is in een Man, anders in een Vrouw; als onder andren, dateen Vrouw, in ingefchapen aart, eer tot voort-teling bequaam is, als een Man, al hoewel onder dien den een vroeger, en den ander later aankomt. Dieshalven onder de oude Regts-geleerden, de fommige die bequaamheid uit de.uiterlyke geftaltehebben willen geoordeelt hebben. Andre wederom,, het felve met een feker getal van jaren hebben willen bepaalt hebben , 't welk fo niet op alle, immers op't meerderdeel foude paffen: na welkers voorfchrift immers op de wet eenMansperfoon niet eerder toe laat fig tenHuwlyk te begeven, als na uitgang van fyn veertiende Jaar, dat een Vrouwsperfoon na haar twaalf Jaar wert toegelaten. /. 24. Cod. de N/ipt. I. 10. ff. de condit. & demonftrat pr. Infiif. de Nupt. juntt. pr. inftit. de tutelis. 't Welk by meeft alle Vol-
2 ken wert gevolgt. So mag ook by ons het Huwelyk van een Dogter van twintig jaren, by de Ouders fonder voorbaande wetlyke redenen, niet tegen-gehouden werden, dat in een Jongman eerft na
de



VI.Deel. Van Mannen en Vrouwen, &c. 39
de vyf en-twintig Jarenplaats heeft. Politic.Ord.art. 3. en diesel vke
So komt het ook uit den aangebooren aart voort, dat, dbore4ttsS der Wyven gellagt, uit een ingefchapen fwakheit, minder bequaam zynde tot faken van verftand en oordeel, als het gellagt der Mannen , de Vrouwen van de bedieninge van alle ampten en waardigheden, tot beftier-van luyden en faken behorende, zyn uitgefloten lji.ff. de Reg. Jur. I. io. ff. de Statu hom. I. ff. de bon. polhff. 1 12' ff. de Judic. I. 3. §. 5.ff. de Muner. I. I. §. 5. verf. fexum. ft. de pollulando. en met dat fy felfs bevonden werden in veel dingen, no^haar felven, nog haar faken met volkomen wysheidt te kunnen bellieren; ja merendeels tegen haar eygen voordeel komen aan te werken /. 5. Cod. de Sponjahb. van ouds geheel en al geftaan hebben onder de magt en voogdy van de Mans, als de wyfte, den welk het toekomt, over den minder, te gebieden.
Het welknogtans merendeels beftaat ineen gewillige gehcerfaamheid , en onderlinge pligt: dat ook de ingefchapen aart in vele fo Iwak niet is, als men wel meent, fo dat ook in vele Vrouwen het' verftand groter, in vele Mannen wederom kleinder bevonden werd ja dat vele Vrouwen den Mannen in Verftand en beleid van faken te boven gaan (daar van. H. C. Agnppa denolnlitate & pnecellentra feemtnei fexus, /. Beverwyk in fyn Uyinementhett der Vrouwen) derhalveiU het ook byde Roomfche Wetten den Vrouwen tot haar Jaren gekomen zynde, onverboden en toegelaten is, haar felven, enhareg-ocdren felfs te mogen bellieren, en haar wil daar mede te doen. I. 8 Cod. de pacl. conv.
Maar by de Duit f en is, en wort als nog de eerfte en oorfpronk-S lyke inftelling ftip gevolgt, by de welk op dat niet het gebied van alle Mans over alle Wyven, verwerringveroorfake, de ongetrouwde in gedurige Voogdy en magt zyn van wettig, of gekore Voogden, en de getrouwde Vrouwen in het geheel en al, over-oaan in de Voogdy en magt van hare Mans, Conflit. Eltct. Saxon. pan 2' conftit. 15. Reinhard. de dtf/er. Jur. Saxon. lib. 2 part. 4. differ. 14 Het welk, aangaande de ongetrouwde Vrouwen, in Gelderland, OverTffel, en omleggende plaatfen, de welk haar aan het oude Saxen feRecht houden, als nog mede onderhouden werd, volgens getuygen is van Jan van den Sande lib. 2 ///. 4. defin. 3. " En in Holland van ouds fchynd in gebruik geweeft te zyn, dat6
ook



40 Roomsch-Hollanbs-Recht. I. Boek.
ook bejaarde, ouderloofe Maagden, of Weduwen, niet regtelyks mogten doen, nog enige goedren vervremden, dan door haar gekoren Voogdshand. Het welk, als t'eniger maat ftrydende tegen de aangeboren vryheid van ons Volk, door langheid van tyd in ongebruik gekomen is, en daar van nog wel overgebleven is een gewoonte, dat een Vrouw tot haarder fekerheid, in het berigten van hare faken, een by flaanden en gekooren Voogd verkieft, die men een Straat-Voogd noemt: maar Tonder noodfaak, Grot. hleyd. i. loek, 4 deel. So ook te verftaan is, dat Willem de Groot in fyn Inleiding tot de Hollandje Praclycq, lib. i. cap. 2. feid, dat daar van nog in Noord-holland enige overblyfielen gevonden werden, (i) 7 Dog aangaande de getrouwde Vrouwen werd by na over al onderhouden, dat de felve geheel cn al ftaan onder de Voogdy en befcherming van hare Mans, Sie Grot. i. boek. 4. deel en het 11. deel. [Grot. I. 5- 31- & fe11^\ Johan van den Sande lib. 1. tit. 4. defin. 1. Zyp. Not. Jur. Belg. de tutel. in fin. So dat alles van harent wegen door haar Mans moet en mag werden gedaan: de welk voor haar Vrouwen in regt fpreken, haar goedren befwaren, en vervremden , fjen fy duydelyk bleek dat de man fulks met opgefetten raat tennaadeele iyner huysvrouw verrigte. Stokmans Decif. 57.] ook die gene, de welk fy buyten de gemeenfehap hadden gehouden, fonder der felver bewilliging daar toe van noden te hebben. Als verftaan is, by het Hof van Holland, volgens tuig van Nieuwftad. traiï. de paft. antenupt. obferv. 10. by den Hove van (Jytregt.Radehnt.Cur.'ïrajeiï. decif. 21. en by den Hove van Fries-land. Joan van den Sande.
lib.
(1) Alhier te Amfteldam is het bekend, dat meede geene, bejaarde dogters nog Weduwen, nog zelvs gemagtigden van dcnzelren eenige quytfcheiding of Scheepenen kenniffe pafleeren mogen zonder voorgaand Confent van ISurgermeefteren , en zonder geadfïfteerd te zyn met een Voogd en vicrendeelen Zie de Secretary Csp. 2. p. 34. en dit ftrydniet-, gelyk den A. belieft aantemerken , teegens de aangeboore Vryheid, nog gefchied al meede niet om de redenen by den A.n. 3. aangchaalt, maar word eeniglyk ten nutte van de Vrou¬
we, gevordert, als welke onkundig van zaken en affaires gefupponeerd worden zig blootelyk met het huyshoudelykete bekommeren, en bygevolgc niets in vervreemdingen van goederen noodzakelyker kunnen hebben dan de adfiftentie van zodanige lieden , cn Confent van die gecnen, welken zy overtuygd zyn , dat hun waar belang bevorderen zullen; dus het wel verre is , dat dit teegens de aangeboore Vryheid ftryden zou, daar het zelve alleen is gefchikt om circum ven tien voonekoomen en in tyds te detegeeren.



VI.Deel Van Mannen en Vrouwen, fee. 41
lib. I. tit. 2. defin. 3. Ten waar hem die magt byfonderlyk by Huwlykfe-Voorwaarden was benomen. Nieuwftad. de pact. ante nupt. obferv. 11 Q? obferv. 9. in not. Coftuymen van Aniwerp. tit. 41. art. 15 Coftuymen van Zuid-holland in den jare 1571. aan den Hove van Holland over-gegeven. art. 6. (Dat, of en hoedanig tot nadeel van een derde mag beftaan, hier na t'fyner plaats fal werden geleid:) of dat om fyn quade menage, en quiftery, by de Vrouw fcheyding van goedren was verkregen, en hem als een deur-flag en quift-goed, het bewind van fyns Vrouwen goedren opentlyk was verboden , /. 04. ff', folut matrimon. Neoftad. de pacl. Antenupt. obf. 8. in not. Herbai rer. quotid. cap. 13. §. 10. Nog, dat de Vrouwen, fonder haar Mans, in Regten niet beftaan mogen, en de Vonnilfen , tegen haar gewefen , van geender waarden zyn, fo verklaren Imbert Enchirict. Jur. Gall- verb. Aucloritê de Curateur. Joan.Papon. lib.". tit. ï. Arreft. 10. II.'ty feqq. Chriftin. vol. 2. decif. 153- num. 4. (2) Ook, dat, wat handling en over-komft een Vrouw, buyten haar Man, gedaan hadde, metter daad fou komen te vervallen, [hier na Lib. 2. cap 7. §. 8.] Siet Argentr. ad Confuetud. Brittann. art. 424. gloff. l. Gomez. ad. I. tauri 54. & feqq.. Chriftin. ad leg. Mechlin. tit. 9 art. 4. num. 38. ty feqq. [en krygen fulke handelingen na de diflolutien van het huwelyk geen kragt. Stokm. Decif. 52.]
Uit gefondert, dat een Vrouw, doende openbare koopmanfehap g en nering, in het geen haar koopmanfehap en nering betreft, verftaan weid haar felven, en haar Man te verbinden, ook de goedren van de nering mag vervremden, en belaften. Volgens Coftuymen van Luid holland, aan den Hove van Holland overgefonden in den Jare 1571. art. 35. Coftum. van Uytrecgt. Rulr. 22 art. 4. Coftum. van Antwerp. cap. 41. art. 13. 34. 40 en volg. Keuren van Leyden,
art.
(2) By de Keuren van myne Heercn van den geregte van-AmÜeldam gedateerd 29 Jan. 1554 handv. p. 44Ó is meede geftatueerd, dat Vrouwen niet in regten Comparceren nog aften pafleeren mogen , als beho^rlyk geadfifteerd ; Edqg vermag een getrouwde Vrouw voor haare uytlandige Man interveniferen. Conf. a. in cenf. lor. p. 2. t. 1. c. 6, n. 7. Vrom. de poro conip. p. 169.
& Middelant aldaar. Gelyk ook een getrouwde Vrouw teegens haare Mau zonder adliftentie in regten mag ageeren , hebbende in die gevallen perfonam Standi in judicio, egter o^ineert V«tt ad. 1. de in jus roe. n. 10. dat een Vrouw moribus hodiernis , in 't laarflc geval, moet imploreeren Venia agenui, dog dit fchynt hier ter Steede niet practicabel.
F



42 Roomsch-Hollan ds-Rec h t- I. Boek.
art. 142. Land-regt van Over-Tffel, 2 deel. tit 2. art. 5. Coftuymen derStadt Deventer, 3. deel. tit. 2. art. 9. Stads regten vanZutphen, tit. 26. art. 7. Zie mede Joan van den Sande lib. 2. tit. 4 defin. 4(3) Dat ook een Vrouw yets borgende, 't welk tot voordeel van de gemeene huyshouding verftrekt is, daar door verftaan werd haar felven en haar man te verbinden, arg. I. 33.# de Jure dot. I. 78. §. 2. ff.'eod. Sulles dat uitdruklyk mede-brengt het Land-regt van Over-Tffel, 2. deel. tit. 2. art. 5. En by den Hove van Holland verftaan is den 6. Novemb. 1603. in de Jdak van Cornelis Jakobfz. Laken-koper, cum fociis: contra, Juffrouw Maria Diert, en den 26. Martii 1607. in de faak van de Gravin van Solms, tegen verfcheyde Crediteuren. So is ook by Handveft van Graaf Willem aan de Stad Haarlem op Sint Klemens daghanno. 1245, en aan de Stad Delft gegeven in den Jare 1247. by Philips van Bourgonjen voor Paas-mis van den Jare 1448. nader beveiligt, en by Graaf Fhris de vyf de, aan die van Monikendam op Lieve Vrouweboodfehaps dag van den Jare 1288. vergunt, ('t welk Grotiusin „fyn lnleyding 1. beek 5. deel. voor een gemeen regt verhaald) Dat een „Man, die een Wyf hevet, die pleget te Bakken, of te Brouwen, by haar „mag verhef en een Oven vol brood, als ook een Browtebiers, dat haar Man jydaar met tegen doen mag: en op die felve manier, waart dat eenig Mans „Wyf pleget wollen, gaarn, of linnen te verhopen, of kopen, die mag by „haar t gewigt e, dat een fteen hiet, verliefen. Ift ook eeni* Mans Wyf, „die met en pleget openbare koopmanfehap, haar Man mag by haar komen in ^fchade van vier penningen.
Behalven dat in Vriefland na Coftuyme geen gemeenfehap van goedren door 't Huwlyk plaats heeft, ten zv fulks werd bedongen, en daarom den Man fyns Vrouws goedren aldaar, fonder haar bewilliging, niet vermag te vervremden, of belaften; fo is het verder aldaar mee gebruiklyk. Ziejoan. Sande lib. 2. tit. 4. defin 2.
Het
(3) Adde handv. I c. Op de vraage Man worden geratihabeert, voor welke Cun \r"uw bev°egt is om zonder laft ratihabitie bequaame cautie kan worden van haar Man arreft te doen , is geadvi- gevordert; en zodanige arreften zyn in leert van ja . om reeden dat arreft zoude Holland practicabel zelfs ten opziate van zyn een prceparatorium judicii, en tee- een quiftgoed en minderjaarige, quotiet gens de gemeene Keiferlyke regTen is in mora periculum eft; als ten fareure geintroduceert. zle Neerl. adv.b.^.d. van de Commercie geintroduceert V. sonj. 54. Dog moet het zelve door de Voet ad tit. D. de in jus voc. n. 34.



VII. Deel. Van Maagfcbap $f Verwandfcbap, &c. 43 H e t VII. Deel.
Van Maagfchap of Verwandfchap, Van [Vettig en Onwettig geboornen.
[Grot. 1. 12.]
Verwandfchap en hoe velerhande. 5. Speel-kinderen of en hoedanig te wetti-
2. Wettig geboornen. genby naarvolgendeHuwljk,of gunft
3. Onwettig geboornen welk en hoe veler- van de Land Overheid*
hande. 6. Van wat kragt.
4. Regt Ijk onderfcheid tuffen de felve. J.OverwonneBaftaardeniettewettigen.
\JAn Gefhgt en Afkomft zyn de Menfchen metten andren Verwand, /. ïi in fin. ff. quod pro tutore, l. 5. §. 11. ff. de reb. eor. of Vremd. /. 19. Cod. de jure delib.
Verwanten zyn de welk in Maagtal onder een gellagt behoren, l door Geboorte, of door Huwlyk, daar van de defe Bloed-verwanfchap, d'andere Sweerfchap of Swagerfchap, genoemt werd./. uit. ff. de juftit. Qf jure.
Vremden zyn die den andren, nog door Geboorte, nog door Huwlyk beftaan. d. I. iq.Cod. de jure delib. 1.6. ff', de vent re injpiciendo.
Verwantfchap is andre uit een enkle geboorte, en voort teling, uit een en defelve Vrouw. /. 4. §. 2. ff. degradib. andre uit een wettig Huwlyk en Man en Wyf. /. 23. ff. de ftatu hom Daar uit voortkomt, dat andre zyn wettig, andre onwettig geboornen. /. 1. Cod. de nat. lib.
Wettig geboornen zyn die van getrouwde Ouders, en fulx uit een . wettig Huwlyk voortkomen. /. 6. ff. de kis qui fm vel alien. jur. /. tt . §. 9. ff. ad leg. Jut. de adulter. Sie Andr. Gail. lib. 1. obferv. 97. Het welk heel ruym genomen werd; fodat genoeg is, dat der kindren Vader en Moeder, t'eniger tyd van de dragt, 't zy in 't begin of in 5t eynd, getrouwde Luyden waren. pr. Inftit. de ingen. I. 1. ff. de Statu homin. [En foo een Moeder ontkennende dat het kint een Soon van haar man was, beleed dat hy in overfpel was geteelt, foude die belydenis den Soon niet benadeelen Mafcard. de prob. vol. 2, Conti. 789. «. 2.] Want na Regten, den Man voor de Vader
F 2 werd



44 Roomsch -Hollands-Recht. I.Boek. werd gehouden van het Kind dat fyn Vrouw voortbrengt, d. I. 6. ff. d i s qui fut, 19. ff. Statu hom. I. 29. §. i. ff. de probat. ten waar dat bleek van fyn onbequaamheid tot voort teling, of van fyn geduyrig afwefen. d. 1. 6. ff. de his qui fui vel alien. of dat den Man meteede wilde verklaren, dat hy fyn Vrouw, voor het Huwlyk, nooit bekend had, volgens het gene wy breder, t'fyner plaats, fullen handelen; Daar van fchryven Gail. lib. 2. obf. 97. num. 12. Sande /. 1. 10. defin. 2. [Advysboek van den Berg conf ioo.J So ver dat men voor Wettig-geboorne houd, die op de fevenfte Maand, of ook wel op den hondert-en-twe-en-tagtigften dag,. na het voltrekken van 't Huwlyk, en het by-llapen geboren werden. /. 11. ff. de Statu hom. I. 3. §. 12. ff. de fuis &le(itim. En wedrom een Vrouw die van goed leven, en buyten op-fpraak is, binnen de elfde Maand, na haar Mans dood, en wettig geboren voortbrengt. Novell. 39» cap. 2. Sie daar van Sande. lib. 4. tit. 8. defin. 10. J. Beverwyk Schat der gefondheid. 2. deel. cap. 4. J Onivettig-gebooren zyn de welk buyten wettig Huwlyk geboren1 werden; Defe zyn wedrom andre die uit ongetrouwde, andre die uit getrouwde Perfonen, in Overfpel, of wel uit ongetrouwde, maar de fodanige, de welk om te na Verwantfchap, in Bloed-fchande, geteelt werden § 12. 13 inftit. de nupt. Daarvan de geene Speelkindren, anders Baftarden, de dele OvsrwonneBaftarden genoemt werden.
4 Tulfen defelve, het Regt aangaande, beftaat het onderfcheid merendeels in 't beuren en nalaten van erfnis. En fo veel dén Speel-kindren, of enkle Baftaarden aangaat, defelve werden gerekent, gelyk of fy geen Vader hadden , mogen fyn naam niet voeren (1), en komen van hem, nog van fyn Bemaag-talde geen goed te erven, fo het haar by Uiterfte wil niet gemaakt werd. /. 23. ff. de Statu hom. I. 15. ff. de in jus vocando. I. 2. /. 4. /. 8. ff. Unde Cognati. 't welk ook op fommige plaatfen tot een feker gedeelte bepaalt werd, als hier na, ondererfnis, fal werden gefeid. (2) Maar van haar Moe-
derj
(1) Dcenkelebaflaardenwordenmetre- kent is) 200 de Vader geene wettige latie tot de Vader en Vaders vrinden voor Vrouw of kinderen heeft, een zefde part, onbemaagden gehouden, uytgezondert welke zy met de Moeders deelen vol» kinderen ran Edelen. 2. hiernad 9. n. 3. gens de dccifie van den Hove aldaar
(2) V.Schomaker Confil. />. 3. Co«/. 81. van dato 27 Odtober 1723. te vinden by en in Vriefland erven de baftaarden den Raadsheer Huber heedend. regtsgel, (die men abfolut moet onderfrheiden van 2 b. 23. cap. n. 18.
dc hoerkinderen , welkers vadert oabe-



VII Deel. VanMaagfcbapofVerzuandfchap,tyc. 45 der, en haar Bemaag-talden, erven fy als andre kindren, volgens het fpreekwoord: De Moeder maakt geen Baftard. I 29. §. 1. jf. de inoffic. teftam. §. 3. inftit. de Senatus confult. Orphitiano. I. 2 1, 4. ff', Unde Cognati. (3)
Maar Overwonnen-baflarden, cn die in Bloed-fchande gewonne werden , konnen, of mogen van haar Vader, nog van haar Moeder, of haier Bemaag-talden, niets by erfnis verkrygen, al was 't haar by Uiterfte wil gemaakt, auth. ex complex» Cod. de weeft. nupt. uitgenomen fo haar yets, tot haar nodig onderhoud, gemaakt was. cap. 5. in fin. extr. De eo qui duxit in matrim. quam polluit adult. Sie de Coftuymen van Antwerpen tit. 45. art. 7. 8. (4)
In 't verder plag het onderfcheid van Wettig, of Onwettig-gelmortie in oude tyden fo groot te zyn, dat de Onwettige als eerlofe wierden gehouden, en derhalve uit alle eerlyke Ampten, en Land-ftandrakende bedieningen, waren uitgefloten, en jegens Wettige -geboorne niet mogten tuygen: als men iien kan uit het Handveft van Graaf Floris toegenaamt de Vette, aan die van Monihndam'gegeven op Vrouwe-boodfehaps-dag, in den Jare 1288. 't welk onder andren inhoud; dat t'apenkinderen, of eniger luyden, die van genen Egt en-bedde gekomen zyn, geen oirkund'dragen en f uilen in goeden Luyden Regten, tx\ by den felven Graaf Floris aan die van Kenmerland, gegeven tot Ajilberts-berg des vrydags na Halfvalten in 't jaar 1291. daar na vernieuwt by Hei tog Willem den 3. April 1417. inhoudende , Dat hy hen een Baljuw foude fetten, die hy hen met eren fetten mogt, die geen Kevis ■ kind en was, dat is, gelyk dat van Hertog Willem nader verklaart werd, die van enen Wet - agtigen bedde is. So nog in HoogDuitflar.d, aangaande de Ampten, en waardigheden, volgens de
Sa-
(3^ Of badaarden , gelyk Ze ab inte- agnofeceren -wy geen onderfcheid hoe Jato van hunne Moeders erven ook al- genaamd , al waare het hoer-kinderen, zoo erven van hunne Moeders vrinden, Huber l. c. n. 19. kan men zien by Bjnkershoek qua ft. (4) Omtrent de quxftie of een overjur. priv. Lib. 3, c. 11. Boel ad Loen. wonne baftaard den Grootmoeder ab radecu. Cafu iai. zynde het wyders zee- teftato fuccedeert is nog niet ex profeffo ker, dat baftaaiden by Tcftament niet by de DD gehandelt, dog de ftoffe al .moogen worden gebeneficeert in pracju- te uytgebreid zynde ben ik voornemens dice van wettige Erfgenaamcn , V. desweegens elders den Lcez&r ket myne Schrajfert in Cod, gelro Zufph. p. 64. meede te deelen. dog ten opzigte, van de Moeder zelvs
f 3



46 Roomsch - Hollands - Recht. ï. Boek.
Saxenfe Land - regten, werd onderhouden, die by ons anders in vele dingen gevolgt werden: dat geen Onwettig-gehoorneenige Regterampt mogen bedienen, al ift dat fy door volgende Huwlyk , of gunft van de Land- Overheid zyn gewettigt: fo dat getuigt Mynfinger, cent. 4. ohf. 3 . Welken volgende op de Academiën en hoge Scholen van Duitfland doorgaans, van yemands Wettig-geboorte, nauwkeurig ondérfoek werd gedaan, eer hy tot het Docloraatfchap, of andre hoge waardigheid werd toegelaten, daar fy ook in de Tuyg - brieven gewoon zyn gewag van te maken, dat des gebleken is. (5 ) Maar by ons werd fuik onderfcheid fo nauw niet meer genomen, fo dat Speeikindren, de welk van haar felven vroom , en van onbefprooklyk leven zyn , de vlak van haar geboorte, ligtlyk komen uit te wilfen, en om haar byfondre deugden, beneven andre, in eer en waardigheid werden geftelt, en wy daar in de befchreven Regten volgen, de welk de misdaad van de Ouders, den Kinderen niet toe rekenen, nog haar van enige harer waardigheid, of eer onthouden. /. 26. ff. de p<enis. I. 6 ff. de decwiomb.
5 Speel-hindren buyten Wettig-Huwlyk geteelt , werden gewet'tigt, en verkrygen in alles gelyk regt met de Wettig-geboorne, fo haar Ouders naderhand met elkandren Wettig-Huwlyk aangaan. §. uit. inftit. de nupt §. 2. Inftit. de heredit. qua ab inteftat. alwaar het fulks dat een van beyde, na de geboorte, met een ander gehuwlykt waar geweeft. Novell. 74. cap. 2. infin. [Vid. Zyp. not. jur. Belg. tit. de nat. Ub. pag. (mihi) 177. Cavall. fpel. aur. quaft. 606.] Sonder dat daar toe nodig is, als fommige menen dat de te voren gewonne kindren, in 't beveiligen van de Trouw, felf tegenwoordig zyn, en geh'k als door den Prediker felf voor wettig verklaart werden, (6) gelyk fomtyts wel ten overvloed gefchied, daar van het
fpreek-
(5) De Source van deeze conftitutien, gehouden zyn derzelver dood aan den moet men haaien uyt de Canonicque Kcurmeefter bekend te maaken, Z. de rechten , als welke Wetgeevers daar Heer Schra(fert l. c. voor alleen vatbaar fchyncn te zyn ge- (6) Zynde meede naar onze rechten weeft, om den zodaanige, fchoon on- onnoodig de opmaaking der Huwelykfchuldig en verftandig, echter de blaarn fche Contracten , {dotalia inflrumenta) der geboorte te referveeren. vid Heineccii welke de Roomfche rechten by de wetelsm. jur. germ. p. 1. §. 149. vigeeren- tiging door Huwelyk requireerde, hoedde zelfs in Gelderland nog het recht, danige eigentlyk niet anders waaren dan dat baftaardtn den Heere van den Lan- de tabutce nuptiales L. 10. cod. de natude keur fchuldig zyn en de erfgenaarnen ral. lib. En zulks wierd alleen gevor-



VII. Deel. Van, Maagfcbap of Vernxandfcbap, &c. 47
fpreek - woord, Het Kind onder den tloik trompen, fchynt voortgekomen te zyn. ( 7 )
So de Moeder komt te fterven, of ander belet tuffen komt, dat de Vader met haar geen Wettig Huwlyk aangaan kan, en nogtans genegen is, dat het kind, of kindien, by haar buyten Huwlyk verwekt, Kgte en wettige mogen geagt, en gerekent weiden, kan hy fulks, by gunst van de Land-Overheid, verkrygen: de welk fodanige gunft ligtelyk toeftaan, fonderling fo hy geen andre kindren heeft, of dat de felve daar in mede verwilligen. Novell. 74. Nov. 89. cap. 10. 1.1$. ff. de Natalib. reft. [Gail. 2. 42.] (8)
Welke gunft den Speel-kinderen wel in alles gelyk regt geeft met de Wettig-geboorne, fo veel de Vader felfs aangaat, maar raakt d'an.- 6 dre des Vaders Magen niet, dan die daar in uitdruklyk verwilligt hebben, en ftrekt ook niet over de Leen - goedren, ten zy fulks fonderling werde uitgedrukt. Cap. naturales. Si de feudo de functe contentio. Sie Grot. Inleyd. l. boek. 12. deel. Neoftad. de feudi Holland. Succeff. cap. 5. in fin. Andr. Gail. lib. 1. obferv. 140. num. 8. Gudelin. de Jure twviffimo hb. 1. cap. 15. Zyp. Notit. jur. belg. de naturalib. lib. Chriftin. vol. 1. decif. 199. num. 18 & vol. 3. decif.. 145. num. 10. & feqq. [Ook heeft defe Gunft geen plaats, in perfoonen en goederen onder het bewint of geregt van een andere Sou-
ve-
dert tot probatie van den echt, waarvan heedendaagfch uyt de Kerk piotocollen klaarlyk kan conftcercn : wydtrs moet men in aanfchouw neemen , dat hoezeer naar de gronden van van het Roomfche recht, het Huwelyk op het doodbedde met de concubine of byzit aangegaan de legitimatie ten vollen cfhciccrt, zulks egter heedendaagfch ter zaake by de fohticque Ordonn. art. 3. drie Zondaagfche of markt dasgfche gebcoden vooraf worden geverdert, zonder deswecgens behoorlyke difpenfatic gcobtmeert te hebben, niet nccgeiyk is. Via. vim.in ctm. ju; Pt. Htpp. na. uit. Irjl.der.utt. Lujzentd. aa. 11. /nfjt. c. rc6.
(7) Oudtyds Lrfgt de gtweonte der Gein aren irecde , dat de wettigirg
door huwelyk gefchiede, met de kinderen onder den huyk of mantel meede ter Kerke en by de Solemnifatie des Huwelyks te brengen , waar van daan dcDuytfchers dezelven noemen die Mantelkinder, en de gem. plegtigheid nagelaten zynde, wierden zodanige Kinderen voor onwettig gehouden. Vid. Heinecciuselem. jur. gei m. p.i. pag. m. 115.
(8) Echter piaejudicicert zoodaanige gunft van de Land overigheid verkreépen geene gcfubftitueerde of fideicomrr.ilTaire Erfgeranmen , by aidien van hun gceremenüe is gemaakt of zy reeds hebben een verkregen reibt. V. Mantica de cerj. ulttm. vclunt. lib. 11. tit. 11. Utrechtfcbe Cm/tsli. 1. d.c. 110.



,48 Roomsch-Hollakds-Recht. I Boek.
■verain, als die defe gunft heeft bewefen. { 9) Peregr. de fideicom. art. 23 n. 5. en Kinfchot de Legttimatme. cap. 7. n. 45 ] 7 Overwonne-Baflarden konnen door geen volgend Huwlyk gewettigt werden, vermits het Huwlyk met die gene daar men te voren •in Overfpel mede geleeft heeft., na de Geeftlyke Regten, niet beftaan mag. Cauf. 31. qu£\i. i. cap. 5. extr. de eo qui duxit inmatrim, quam polluit adulter. En by de Land-Over heit geen gunft tot het wettigen van die gene, de welk in fodanige fchande ohtfangen zyn, vergund werd, als by Edill van KayzerKarel van den 20. Ociok. 1541. art. 31. en Ordonantie, nopende remiffien van Doodflagen, brieven van legitimatie, &c. van den 19. Mey 1544- aft» 28. geboden: Dat geen brieven van legitimatie fulïen verleent jverden voor Baftarden , gewonnen by perfonen, geduyrende heduyden Huwlyken - fiaat. (10) [Siet vorder Zurk. Cod. Bat. op Legitimatie. ]
Het
(9) Het zelve leert Voet. ad D. tit. de concubinis n. 16. de ftatutis n. 7. want Peregrinus alhier bygebragt fpreekt van een geheel ander geval, zoo als de meefte DD.,, welken men op dit onderwerp kanallegueeren , gelyk meede blykt uyt die waar op Voet zig beroept, en (onder verbeetering) is by my ten onrechte door een Neerlandfch Rechtsgeleerde in het advysboek 1 d. p. 273. geadvifcert, dat de legitimatie by de Staten van Holland en Weftvriefland een natuurlyke zoon niet capabel maakt om in de onroerende goederen in Gelderland geleegen te fucccdceren, wel is zulks waar ten opzigte van Leengoederen , zoo dit niet fpeciaal is geëxpreifeert. Vid. A. b. .1. maar wanneer 'er voor 't overige quïeftie van iemands ftaat gemoveert word, is alleen te letten op de wetten van dejfelfs plaats, en niet van de immobilia, gelyk dit fentiment met het voorbeeld weegens dc wettigheid (ks huwclyks is geüluftreerd by den Prae.
fident vanBynkerskeek burgerlykerechts* zaaken lib. 2. c. 16. add. earpiov. defin. for. p. 2. conft. 6. def. 16. n, 3. Controveriia enimde ftatu adficit peribnams qu3e latius patet, legemque dat bonis, non bona perfonae. /. 90. §. 1 D. de acq. hered. L. uit. cod. de inoff. teftam.
(10) Dit zal (onder correctie) niet obfteeren kunnen teegens het gevoelen,, dat de Princeps in alle gevallen het vermogen heeft om by refcript legitimatie te accordeeren , wanneer men overweegt, dat defelve plenititdine poteftatis bcvoegtheid heeft difpenfatien te verkenen , en dat legitimatie is een Acius voluntarise jurisdiotionis. Waarom zodanige gelegitimecrden gezegt worden wettig te zyn niet door de natuur maar door gratie , niet door enkele voorteeling maar door regeneratie, niet door geluk van geboorte fed dono principis, Vid. Faber. in cod. /, 5. tit. 16. pag. 583. defin. 5 n.j. conf. etiam de h. c. Gail. Lib. 2, obf. 142.



VIN. Deel,
Van Maag tal
43
Het VIII. Deel. Van Maag-tal. [Grot: 1. 27.]
1. M'iagfchap vanfwaart, fo fpil-zyde 5. Rtgte lyn tuffen Ouders en Kinderen
Hoedanig te onderfcheyden. in hare Leden, hoedanig te tellen.
2. Bet onderfcheid der Maag - tellingen 6. Zyd-lyn hoedanig ir.'fijn Leden te tellen.
van Chriftus, anders by Mattheus, 7. Maag-tal hoedanig te'aotn , volgens de anders by Lucas , hoe te verftaan. befchreve Reden.
3. Maagfchap werd onderfcheyden in ly- 8. Waarin van de Maag-tal der geefthke
nen en trappen ol leden. Regten verfcbiid.
4. Lyn der Maagfchap , andre regte , 9. Swagerfcbap hoedanig in Maag-tal en
andere zyd-lyn. Verwantfcbap te rekenen.
ONder die gene, de welk elkander in Maagfchap, door geboorte , beftaan, is wedrom onderfcheid te maken, of die elkandren beftaan in afkomft van een en defelve Tronk, uit een Man, of uit een Vrouw voort gekomen.
1 De welk elkander in een Tronk des Geflagts, door een Man, beftaan, die noemt men van Swaart-zyde, door een Vrouw van Spil-zyde.
Maagfchap van Swaart-zyde, behoud den felven toe naam, en Wapen van het Gellagt, gelyk als in twee Broeders kindren, en verdre afkomelingen van Mans oir. §. 1. inftit. de legitim. agnat. fucceff. I. 7. ff. de legitim. tuter.
Maag-fchap van Spil-zyde verheft de naam, en gaat over tot desfelfs Verwandfchap. /. 196. ff. de V. Sigmf. I. 10. f. i. ff. de gradtb. als zyn twee Sufters kinderen, en haar af - komelingen. d. §. 1. inftit. de legitim. agnator. fucceff.
2 Dit onderfcheid fpeurt men in de afkomft en maagtelling van Chriftus, anders by Lucas, anders by Mal heus genoemt, daarvan Matheus volgens de Hebreeufe manier van telling het gellagt van Chriftus door de fwaart-zyde getelt heeft, van Joieph op Jacob de Vader van Jofeph, en Moeders broeder en oom van Maria, die by gebrek van ander Mans oir de benaming van het gellagt van Maria moeft houden, onder welk geen Vrouwen het getal of benaming konden maken. Daar Lucas het gellagt fonder iodanige opmerken »a de ware voort-teling ook door de tuflekomende Vi ouwen getelt heeft.
G Maag-



50 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
3 Maagfchap het zy van Swaart, of van Spil zyde, werd onderfcheyden in Lynen, en Trappen, of Leden. /. 9. ff. de gradw.
Een lyn is een verknogte vergadering van verfcheyde perlbnen, de welk uit een gemene Stam voort-komen, gelyk als met een fchakel aan den andren gehegt.
Defe is Regte-iyn, of Z)d lyn. I. 1 ff. de gradib.
4 Regtetyn is tulfen Ouders en Kindren, op-gaande tot Vader, Moeder, Groot-vader, Groot-moeder, Over groot-vader, Over-giootmoeder, en fo voort; neder-gaande tot Kindren, Kinds-kindren, Agters kindren, en fo voort. i. 10. § l.ff. degradib.
Zy-1-lyn is de welk ter zyden afloopt, door twee, of meer Broeders, of muffer, en der felver af-komelingen d. I. 10. §. ff, de gradib.
De Lynen werden wedrom onderfcheyden in Trappen, of Leden, daar mede d'een aan d'ander vaft gefchakelt werd, door de welk van den een tot den ander werd geteld, van en tot die gene daar uit fy al zyn voort-gekomen, d. 1.10. §. 10. ff.de gradibus. Waar van de nader, of verder Maagt-tal, het onderfcheid in het Regt geeft: beftaande wel meerendeels in het beuren van erfnis, en aanneeming van Voogdy, de welk de naafte van het Gellagt toe-komt d. I. 10. m pr. ff. eod ook in het Huwlyken,'t welk binnen fekre leden van Maagfchap verboden is. § i. ty ftq- inftit. de nupt. Daar van hier na in 't byfonder.
Welken aangaande, dewyl t'fyner plaatfe veel werd verhandelt, het welk fenemaal hangt aan het wel op tellen van de trappen, of leden van ^verder, of nader M aagfehap, nodig is daar van in 't byfonder te handlen.
5 Tuffen Ouders en Kindren teltmenregt-op, of regt-neer, door den Regel, fi veel Voor-telingen, fo veel Leden: als by voorbeeld; in opgaande, is Vader het eerfte, Groot-vader het tweede, Overgrootvader het derde, Oud over-grootvader het vierde, Bet-oud overgroot vader het vyfde, Meer bet-oud-over groot-vader het fefte lid, van my af te rekenen; vangelyken, in Moeder, Groot-moeder, Over groot-moeder, en fo voort. .">oo ook in nedergaande, is myn Kind het eerfte, Kinds-kind het tweede, Agter-kinds kind het derde, ISa agter kinds kind het vierde, Bet-na-agter- kinds kind het vyfde, Meer bet-na-agter-kinds kind het fefte lid, en fo voort .
6 Maar in de Zyd-ïy'n, om dat defelve over fpringt, en in verfcheyde Spi anken uitgebreid werd, de welk al uit eenen Tronk voortkomen j So moet men eerft zydiing opklimmen tot den gemenen
, Stam-









VIII. Deel. Van Maag-tal - 5I
Stam die haar al heeft voort-gebragt, en van daar wedrom zydlinr, neder-dalen, tot de gene van wiens Maagfchap gevraag werd £ l lo i. 9.ff degradé. en alfo tellen, voW^^en R^d'
i^T^r^' l« wens Maagfchaplfra
gewaagt fo veel Leden. Of anders, Se veel Perfonen, foveel Leden mtbefona-en „»; het zy dat men daar voor aftrekt deTLnZll Stam, de welk in fig felven geen Lid, of Voort-tel ng maaSfof dat men daar voor de eerfte perfoon, van wien men begint te telen, aftrekt, de welk mede van fig felven geen Lid, of Voort telingen maakt, fo dat de twede Perfoon altoos het eer'fte Lid is • f, k 15 deJuftT6 Maag-tal van de befchreve Keo-ten die men
m het tellen van de Leden der Maagfchap volgt, volgen dé welk wy alhier tot nader onder-regting, een Voor-beeld hebben in*e7yft tellende van het middel-punt*, genomen voor die gene de welk het lvnagf-hn?g °Pfgaait' «f neder-gaande,en in de^romme of2y£ «£k f ¥?* 27 °P 6n nedei'-g^nde door den gemenen
Stam, tot die gene van wiens Maagfchap gevraagt werd tot in den feften graad, volgens den Regel: ^^^/^^^/rS^l: tt lefonderteen Als by Voor-beeld: om te weten hoe'na dat Broeders én Sufters-kindren metten andren in Maagfchap beftaan, fal men a,du" tellen: Ik, myn Vader, myn Groot-vader, (daar wy al uit gekomen zvn> myn Oom, myn Ooms-kind, zyn vyf Perfonen, eenïfgeSken de welk niet mee telt blyven vier Perfonen, fo beftaan wy^denAndren m het v.erde L,d. Of anders volgens den Regel, Hofvellï^elZ f », fo veel Leden foude men aldus tellen: myn Groot-vader7<hp on5 a heeft voortgebragt) heeft voortgeteelt, myn Vader, en rn^n Oom die wedrom voo*t-bragten Myn,en myn Neef, 't welk z^nTwee Vooit telingen, fo dan ook twee Leden, elke voort-teling vooieehS gerekent ten waar het dubbeld en aan beyde zyden wierf gereken de welk dan mede vier voort-telingen en fulks vier leden foude 'naken en m dat voorbeeld op één foude uytkomen. Dog dewvl deTndre telhnge fekerder gaat en by ons in aller gevolgt weS,Sbe5^r de felve voor de bevatlykfte gehouden, en aller wegen gevolgt, al" 2 genoegen in alle Leden fo m op-gaande, neder-gfaande, als zyd- yn tot m het fefte Lid toe, by het navolgende Afbeeld, werd aaSewefen en dan voort hgtlyk tot alle verder Leden kan werden oe geSt 8 Defe Maag-tal verfchild daar invan de telling der GeeftWken dat de felve, ook m de zyd-lyn, alleen telt van deWne Stam nèdeï
2 waarts,



52 R ooms ch-Hollands-Recht. I. Boek.
waarts, de eerfte af-komelingen van defelve, in eenen ry gerekent ■voor het eerfte Lid, de twede voor het twede Lid, de derde voor het derde Lid, volgens defcn Regel, hoe verre zy beyde, daar jy gelyk zyn, «f hoe verre de laagfte, daar fy ongelyk zyn, van den gemenen Stam zyn,fo verre zyn fy ook van den andren. Volgens welken Regel in gelyke Leden , twee Broers-kindren, en in ongelyke Leden , een Oom, met fyn Broers-kind, den andren be\de ten tweden Lede beftaan, met onderfcheid van gelyke, of ongelyke Leden, Vid. cap. adfedem 102. & cap. primo gradu 106,cauj. 35. queejt. 5. de welk volgens de befchreve Regten, en voorgaande Voorbeeld, elkandren in den vierden, en derden Lede beftaan. Daar uit dan dikmaals verwerring werd veroorfaakt in de optellinge der Maagtal-leden, by Lieden die fulks niet wel kunnen onderfcheyden : 1 ot welken eynde, alfo 't felve by ons niet is aangenomen, alleen diend defe ingelyfde fchets.
Gelyke Leden. Ongelyke Leden.
,Vader en Moeder gemene Stam. Vader en Moeder gemene Stam. I m I
r 1 . ; - 1 1 r \ 1 ~]
i. l i. l i. i, 1. i.
Soon. Dogter. Soon. Dogter. Soon. Dogter. Soon. Dogttr*
I ! I I | •
ii. ii. ii. ii. ...
Soons- Dogters- Soons- Dogters- j .
Joon. dogter. Joon. dogter, . I . | :
| | | | ii. ii. ii.
iii. iii. iii. iii. Dogters- Soons- Dogters'Agter- Agter- Agter- Agter- dogter. Joon. dogter. foons. dogters- foons- dogters* . i .
Joon. dogter. Joon. dogter. , , I
iiii. iiii. uil iiii. ' .1 ' .{
Na- Na- Na. Na. iii. iii.
agter- agter- agter- agter- Agter- Agter-
foons- dogters- foons- dogters- foons- dogters.
foon. dogter. Joon. dogter. foon. dogter.
ii 1.
Na agter. dokters, djg er.
Waar



VIII. Deel. Van Maag-taL 53
Waar uit te fien is, dat defe manier van Maag-tal met die van deRoomiche, in de rege lyn in op gaande en neder gaande overeen komt, maar in de zyd-lyn verfchilt, de welk, volgens de Geeftelyke , beftaat in twee verfcheyden, of verdeelde lynen, van den gemenen Stam neder-dalende in gelyke, of ongelyke leden, en alfo alleen van boven af, van de ene voort-teling, tot de ander neder gaande, telt: daar den andre van diegene, de welk het vraagt, opklimt, tot den gemenen Stam, en van daar nederdaalt, °tot die gene, van wiens Maagfchap werd gevraagt, volgens het fnoer en voorbeeld, hier voor ten genoegen uitgedrukt 9 Defelve Maag-tal die is in Bloed-verwantfchap, is ook in Swagérfchap. /. 4 5 5 de giadib- door dewelk twee vei fcheydeMaagfchappen , door Huwlyk, aan den andren werden verknogt. / 4. §. 3. ff. de gradib. dog blyvende tuffen den Man, en fyn V rouws Magen, en wediom tuffen de Vrouw, en haar Mans Magen, fonder dat het verder gaat, tullen des Mans Magen, en der Vrouwe Magen, onderden andren. d. t. 4. §. 3. ff. de gradib. of dat men waarlyk feggen kan datter Swagerfchap is tuffen de Man en de Vrouw felf, fchoon de felf in elks opfigt in elks der felve fyn begin heeft. Daar wel op te letten ftaat, op dat het mis llag van den gemenen Man, daar in ontdekt werde,de welk menen , dat twee Mans die aan twee Sufters , entv.ee Vrouwen die aan twee Broeders getrouwt zyn ,den andren in .Swagerfchap beftaan, daar van dat den een fyn Vrouw, en den ander fyn Man, met des anders Man, en des anders Vrouw, Swagerfchap heeft maar geenfints de twee Mannen van twee Sufters, of de twee Vrouwen van twee Broeders, onder den andren: die elkandren vremd zyn, en blyven, nog met des anders bloed, door Huwlyk, verknogt zyn dat eygentlyk Swagerfchap maakt: fchoon fy elkandren om d'eeibaarheid van haar Vrouwen en Mans wegen, Swagersnoemen: 't Welk t'fyner plaats, daar van de perfonen, de welk om Bloed, of Swagerfchap metten andren niet mogen Huwlyken , gehandelt werd, breder fal werden aangewefen.
So zyn dan des Vrouws Magen en Bloed-verwanten, des Mans Magen in zwagerfchap; en fo wedrom, zyn des Mans Magen, en Bloed-verwanten, des Vrouws Magen in Swagerfchap, in een en defelve Leden van Maag-telling: als Schoon vader, Schoon-moeder, Schoon-ioon, Schoon-dogter, Schoon-broeder, die men anders
G 3



54 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
ders Egt-fweer noemt, Schoon-fufter, anders Snaar, en fo voort. I 4- §• 5- & Mq-Jf. de gradib. & ajfinib. (i).
Het IX. Deel.
Van Edle en Wel-geboorne. \_Grot. i. 14.]
I. Het regt onderfcheid der perfonen, Adel, 10. Schild-knapen.
en Ealen, wat en wie. n. Baronnye van rvat regt.
a. Hoedanig te bwjfen. 12. Burg-graaffchsp.
S- Graven en Baronnenfpeel-kindrenwer- 13. Raanrcdfchap.
den mcae voor Edel-lujdeugehouden. 14. Onderfcheid tuffchen hoge, middelba-
4. Oorfpronk van den Hollandfen Adel. re , en lage Jurifdiclie , èn wat daar
5. Hertog Wie en wat. onder behoort.
6. Graaf,.Dykgraaf, Plujm-graaf, Land- 15. Nader onderfcheid tuffen Edlen en
graaf, Mark-graaf, Pais-graaf, On-edlen.
Burg-graaf, wie en wat. j 6. Welgeboren Mannen, hoedanieeLuv-
7. wanneer tot een ervelyken ftaatgebragt, den van ouds.
8. Riddtrswaten wie. 1? Dienfbare hoedanig en welk by ons
9. Baronnen of Baander heren,wat en wie. van ouds.
iTN het flot van het vyfde deel werd geleid, dat alle perfonen defcr JL landen fyn vrye perfonen; het felve is te verftaan, van de wrede flaverny der lyf-eygenen by de Romeinen, en als nog in der Onchriften wereld bekent, by de welk de Heren regt van leven en dood over hare lyf eygene Haven hebben; maar wat aangaat de gemene dienftbaarheid defelf is hier in defe geweften behoudens de natuurlyke vryheid mede enigfins bekent geweeft. Want van ouds in defe landen de luyden verdeelt fyn geweeft in Edele, Wel-geboorne, en Diens luyden; het welk den felven Staat was van perfonen , de welk byden Fi anken en Saxen daar wy onfe.n óorfprong van hebben, Edlingi, Frilingi, en Lasfi genoemt wierden, dat is Edle, Vrye, of Welgeboorne, en verlatene, of dienftbare, als te fien by Joann. Pontan Ofigin. tranctcar. lib. 6. cap. 15. by Paulus Math. Wechner. Pracd. ebferv. de Verbor. Sigmf. in verb. laffe, en by Sententie van den Hove
van
(1) Zie van der Vorm verfterfrecht. 4. d.junct. A. in Ctnf. for. p. 1. 1.1.0.5.



VIII. Deel. Van Maag-tal 55
van Holland van den 4 Maart. 1532. in de fake van Welgebore Mannen van Maasland Impetranten, en de Rentmeefteren van Noordholland en enige Huys-lujden van den felven ambagte uitdrukkelvk erkent werd 5ie mede by Mat. Van der Houve in fyn Handv/tChronyk het 8. boek het 18. deel. y lM"aveiJ
Adel is een voordelige uitftekenheid en waardigheid, boven an„' 'n Gellagt, °{ m eygen daden,, en werken. Edle zyn, de welk lodamge waardigheid, boven andre Onedle, befitten, uit ge geboorte, of uit eyge verdienften. 5
Edle van geboorte zyn, de welk door wettig geboorte zvn voortgeteelt, uit een Vader,de welk fodane uitftekenheid en waardigheid van fijn Voor-oudren belat, het zy dat hy konde bewyfen, dat hv was afgekomen van een Kaïfar, Koning, Bnnce, Graaf, Baron Ridder, of l'ry-tieer, of dat fyn Gellagt, van alle oude tyden , vooi' ■fc-del is erkend geweeft, fodanige by ons veel en meeft zyn, dèwelk wel met tot den eerften Mam en oorlprong van haren Adel, van d een tot den ander weten op te tellen, nogtans van al oude tyden daar voor zyn erkent geweeft, dat men voor bewys genoeg houd • als zyn diegene, de welk men van ouds gewoon is geweeft, in fodanige waardigheid, ten Dagvaard inde vergadring der Heren Staten van den Lande te befchryven. "
^T?^? bew?s.van een ^d'yk Gellagt, is genoeg dat yemand van fitifn^i! uit een wettig Huwlyk is voort gekomen, al waar het uit een Onedle Vrouw, de welk door haar Man veradelt werd / 1* tod. de digmt. maar van een Onedle, al waar-het uit een Edle Vrouw geboren, mag voor geen r delman gehouden werden. /. 10 ff de h*'JrUK~wanteen,, "rouw geen Adel geeft, of neemt aan ofvan haar Kindren, de welk geheel en al volgt den ftaat, waardigheid en ge egendhe.d van haar man. /. ,0. in fin. ff. de .Selatoni, t l%iJ-^Mauhom. Sie Tiraquel. de Nobilitate cap. 18. num 1? 20 c<r. feqq. 1 J'
3 Graven en Baronnen kindren, alwaart dat die uit ongetrouwdeperw^n,n ^By-^'en Y'-wekt zyn, (vulgo, van het lage koutsjcn) werden n ede onder Edel heden gerekent, met dit onderfcheid : dat ly riet W apen met anders voe ren mogen, als met < en baar, offtreep, aZ de ™:f -hand [chuins opwaarts gaande naar de regter-hand toe doorgehaalt. Sie ChalTan. aa Co.Juetud. Buigund. rubru. H 3,£2 Iö- Cf feqq. 1 iraquell. ae Nobthtat. cap. 15, mm. 25. Zypx. Notii.
jur.



56 Roomsch-Holl ands-Recht. T. Boek.
jur. belg. de dignüat. verf. ut fpurio. Daar van het oude fp eek-woord fchynt voortgekomen, Daar loopt een ftreep door, daar mede men wil beduyden , dat yets fo geheel fuyver niet is.
4 Wat den Hollandfen Adel aangaat, defelf is niet fo feer gefproten uit een aangeboren voor-regt van Gellagt, als wel uit begiftigde vergelding van grote en kloeke eyge daden: (1 ) door dien van al oude tyden gene Koningen nog Graven, enig erflyk befit, of voortgang, regt in Holland hebben gehad. So ook niet by de Duitfen, uit welkers boefem de Hollandfe Graven meeft afkomftig zyn. Want voor den jare negen hondert, waren fo veel trappen van Adel niet, en waren niet dan Kayfars, Koningen, cn Princen ; de Hertogen, Graven, Marquyfen, Mark graven, Pais graven, Ridderen, Baronnen, Baander heren, waren namen van Officiers, maar geen erf1 :yke Heerlykheden.
5 Hertog was een Opper-hooft over het Krvgsvolk, by den Prince gckoien, en in een feker Landfchap gefet. So blykt by fekren brief van de oprigting van een Kloofter tot Lucerne in Switfeiland van den Jare 840. beginnende aldus: lk Wighard, en myn broeder Rupert, Hertog van den krygsvolk van Swaben, onder Komnk Louys,tyc. Soook een Hertog by den Latynen niet anders genoemt wert als Dux, dat is, Voorganger, Leydsman, of Heer van den Togt.
6 Qave was een Regter, of Opper hoofd, by den Kayfar, of Koning geftelt, over fekre byfonder Regts gebied, of geregtigheid. So nog by ons zyn de Dyk graven, dat zyn Opper-hoofden van Dyk-
reg-
(1) Aanmerkelyk is het geene den A. in zyne voortrcffelyke reedenvoering ever den oorfprong, rechi ende onderfcheid der Edelen en Welgehoornen in Holland omtrent dit onderwerp aanteekend Cap. 4. dat namelyk de oude bataviercn de eyge verdienften booven gellagt en rykdom verre verheften, en niemand tot den ftaat van Ridderfchap toelieten, die zulks uyt zyne eyge verdienfte niet waardig was, genuina enim nohihtas ea efl,quam vel vïrtusvitce focia exomet, vel mortis comes gloria cohones-
taril: Daartoe ook dient fzegt den a, l. c.) het oude hollandfchc fpreckwoord: Doe Adam fpitf en Eva fpan, Waar was doe den Edelmanl daar meede zy hebben willen te kennen geeven , dat Adel uyt eyge deugd en waarde te fchatten is , gelyk zy dan ook gewoon waren die geene tot hunne Vcldoverfte te verkiezen, welke de edelfte en kloekmoedigfte was; Zonder dat hier teegens ftryd Tacitus verhaal, dat Claii' dius Civïlis van Koninglyke bloede is geweeft. Z. den Auteur eod.c. 3. n. i.2,en$.



IX. Deel. Van Edlen en Wel-geboorne. 57
regters, cn Pluym-graven, die over de Swane-driften, en Vroonviüeryen den opligt hebben.
Land-graven -waren Regters van een feker Landfchap.
Mark-graven waren Regters over fekre Marken, of Schey-palen van Landen.
Pah-graven waren Regters, die des Konings plaats bewaarden in een Stad, of Land, dat met de Wapenen verkregen was.
Burg-graven waren Regters over fekre Dorpen, genaamt Vryheden, of bewaarder van fekre Sloten, en Kafteelen.
Tot al welke dienften en Officien, gemeenlyk genomen werden, die van Adel waren, en voornamelyk uit den Baronne, de bequaamfte.
7 Dog federt Kayfers Otto tyden, die het Kayfar-ryk aan-nam in den Jaren 936. zyn Hertogen, en Graven tot erfgemaakt, en gefet bo ven de Baronnen, en Baander-heeren: en zyn aan haar het beftier en belit van gehele Landfchappen en Provinciën erflyk overgegeven.
Met welke Titlen, voornaamlyk van Baronnen, of Baander-heeren, en Ridders, de Hollanders, ook, om hare kloeke daden, door de Graven (dé welk haar alfints de hoogde magt van Land-ftand faken indringende, haar,met der felver begunfligden onderhorigheid, groot en ontfaglyk maakten) zyn vereert, endaar by begiftigt zyn geworden, met een erflyk befit van Baronyen, Burg-graaffchappen, Baanrodfchappen , A mbagten, Kafteelen, Sloten, en andre goederen en inkomen, onder laft dat fy den gemenen Lande en graaflykheyd, in alle Heer-vaarten en Oorlogen, op de Land-palen vallende, ten dienfte moeften zyn.
8 Ridders waren die geen, de welk tot den hoogften tvtel van eer en waardigheid, in een fekre orden, met heerlyke Waapnen, tot een teyken van kloekheid en dapperheid, om haar eygen daden, met fekre grote omftandigheid, waren ingelyft, en daar by met het befit van heerlyke goederen, als gefeid is, begiftigt.
9 Barons waren Vry-heeren, de welk het hoogfte Regt-gebied oeffenden, en welkers Heerlykheden vry waren van de Graven béden. Als te fien is by d'uitfpraak van Hertog Philips van Bourgonjen van 11. Junii 1452.
B ander, of Baander-heeren, wierden alfo genaamt, om dat fy Heeren -waren der Banden,>of Benden, die fy leyden, of Heeren der Banieren, en Vendelen, die fy oprigten. Sie dchefchryving van Zuid-Holland, pag. 101.
H De-



•58 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
Defe waren in groot getal: want men leeft , dat op de Hulding van Graaf Willem de derde, binnen Haarlem, inden Jare 1305. aldaar verfchenen duyfent Hollandfe Riddren, en hondert Baander-heeren. Sie de öhronyk van HUlana onder den felven Graaf Willem de XXII. Graaf.
10 De welk alleen den Adel, en befit van fodane goede uit haar Geflapt befaten, wierden Schild-knapen, en Schild-boertige Mannen, genoemt, die mede in fekre ordre beftonden, tot dat fy uit haar eygen daden, tot den trap des Ridderlyken Ordens geraakten, die men nu fonder onderfcheid Jonkers, of Jonk-heeren noemt.
Onder de Voor-regten, de welk fy befaten, waren de voornaamfte, Barony, Burg-graaffchap, en Baanrodfchap, daar van fy ook Baronnen, Burg graven, en Baander-heeren genoemt zyn; daaronder dan alle ander minder geregtigheden, van Thienden, Beden,. Erfpagten, Renten, Chynfen, Thynfen, Gruyd-gelden, Kapoen-gelden , en andre erflyke inkomen behoorden.
11 Onder Barony behoorden, het hoogfte regt te mogen voeren, 1b in Givile als Criminele faken, en daar toe te mogen houden een Galg met vier voeten, of ftylen, (dat wy noemen Galg en Put te voeren) te mogen branden, hangen, liepen, onthalfen, brandmerken , oren af te fnyden, te bannen, het regt van goederen aan te flaan, en verbeurt verklaren, openbare merkten op te ftellen, den vyfden penning te trekken van alle boeten, daar by men hem rnogt verbinden by fchrift, of brieven, erfnis van Baftarden nalatenfchap, (welkers erfnis aan de Graaflykheid plag te vervallen, dog in meeft alle Steden by Hdndveli is gequeten) en wat des meer is.
12 Onder Burg-graaffchap heeft van ouds behoort middelbare Junfdictie, of Regts-dwang, te kennen tot tfeftig fchellingen van boeten ten hoogften ; den Dief te doen hangen aan een Galge van twee voeten , of twee ftaken, fonder meer. geen Galg te houden, of hebben, ten zy wanneer fulks van node was, en dat van diefte gefchied in fyn Heerlykheid, en moeft die Galg geveft zyn in der aarden, fonder ftylen bezyden, en indien dat die ter neder viel , by enig geval , fo mogt hy die niet wederom opheffen, ten waar dat hy enen nieuwen Dief hadde te doen hangen ; dat hy Keuren mogt maken, aangaande den Ougft, en van geen Krygs-wapenen te gebruyken, ën daar van eens des laars onderfoek te doen.



IX. Deel. Van Edle en Wel-geboorne. 59
[3 Onder Baanrodfhap behoorde, dat niemand van den Onderfaten brood mogt bakken, dan aan den Oven van den Heer, onder wien dat regt van Baanrodfchap was. Dat ook niemand fyn koorn mogt doen malen, anders dan aan den Molen van den felven Heer, op verbeurte van het brood, en meel; Dat ook geen andre Ovens, of Molen mogten werden geftelt. Daar van als nog fchynd overgebleven , het regt van een Dwang-molen, by fommige Dorpen nog tegenwoordig in treyn, op welke Molen al d'lngefetnen gehouden zyn te laten malen, als mede het regt van de Wind, zynde een geregtigheid dat geen Molens mogen werden geftelt, fonder bewilliging van den Heer, die daar voor een Jaarlyks' erkentenis bedingt.
14 Daar in van ouds het onderfcheid van hoge, middelbare, en lage Jurifdiiïie, of Regts gebied beftaan heeft. So dat getuigd Jan Bottel-gier in fyn Somme Ruraal cap. 272. en 274. en volgens. Die nu alleen in hoge, dat is, Criminele, en lage, dat is Civilejurifdiclie onderfcheyden werd, waar van de Dorpen , die fodanig regt hebben, genoemt werden Vrye, of Hals-heerlykheden, d'andre Ambagten, of Ambagts-heerlykheden.
Onder welke Civüe anders middelbare en lage Jurifdiiïie, de welk by den Schout, uyt den naam van den Ambagts-heer beregt werd, behoord : Ordre en bewind van de dagelykfe Polici en Land-beftier, van de Jufticie, en regt-oeffening, het ftraffen van breuken en verbeurten en onderfcheid van crimen, en grote mifdaad, aan het beftraffen van dewelk de Hoge Overheid en gemene faak feer veel gelegen is (de welk alleen by den Baljuw berigt werden, en daarom Hoge Jurifdictie genoemt wert.) So ook daar toe behoort de Schouw en onderhouding van dyken, kaden, wegen, ftraten, het beftier van Wefen, en kerke - goeden, Toefigt te hebben op de Kerkmiffen, Jaarmarkten, Vallen avonden, Kramers, Tafelfpeelders, en diergelyke. Hier toe behoort ook het genieten van eenderdepart van alle lyfftrafTelyke en grote boeten, de welk by den Baljuw onder het felve regtsgebied beregt werden, daar van hy den Schout rekening moet doen, en ontfangen. Ingevolg van hetgroot Privilegie van Vrouw Margriet in den Jare 1346 gegeven, daar by de Ambagtsheeren van den lande vergunt werd den derden penning van alle verbeurniffen in heur ambagten vallende, of dat daar uyt roerd,
H 2 ""'r>



<5o Roomsch -Hollands-Recht. I.Boek.
welkers regtby den Schout werdt waargenomen. Het welk door verfuym en onkunde van fommige Boerefchouten in ongtbruykfchynt geraakt te fyn, het welk nogtans niet belet, dat andre fodanig regt oefnen en invoeren, om dat het vtrfuym van een ander, my niet mag hinderen, of myn regt mag weg nemen. I. 17. §. 4. ff. de paft. I. 3. ff. de tranfaft. 1. i. & tot. tit. Cod. Res int er alios acid. Gelyk in verfcheyde dufdanige voorvallen verftaan is. Als breder te fien is in myn aantekeningen over de Coffuymen van Rynland art. 10.
15 Buyten dien beftond het onderfcheid tuffen Edlen en Oncdlen,. dat een quetfe, of doodflag van een Edle, veel hoger geboet wierd, als aan een Onedle. Als te fien is by Hand-veft van Jan van Henegouwen, aan die van Kenmerland, gegeven op Sc. Wilbords avond van den Jare 1303. Dat een Onedle over een Edle geen regt wyfen en mogt, en in vele faken niet mogt oirkonden. Nog dat fy van fchot en lot vry zyn, dat is, van de fchatting, die van ouds, tot onderhoud van het Hof, vyver, bruggen en wegen, en als nog by de Ingefetnen van de Dorpen, elk na fyn aandeel, onder den naam van Herbft-bede, Bottinge, en Riem-talen, (2) betaalt werden, daar van alleen het laatfte in gebruyk gebleven is
In 't verder hebben de Edel luyden de vrye Jagt van hafen, konynen, en al andre wilde, en edle heeften, en voglen, fulks als dat in 't lang verhandelt Paul. Merula, in fyn boek van de Wi/derni/Ten, 2 boek. 2. tit. cap. 1.
Onedle werden wedrom onderfcheyden in Wel-geboorne en gemene Luyden.
16 Wei-geboren mannen zyn van ouds geweeft die van Ouders, en Voor ouders van vrye en eeriyke Luyden gekomen waren. Vrye, dat zyn die gene, die van haar eygen inkomen geleeft hebben, en noit enig dienftbaar handwerk, of ambagt gedaan hebben, hoedanig haar van ouds veel te lande waart metter woon begaven: Defe
zyn
(2) Den Auteur heeft in deszelvs kelyk,item zommi'ge weegen, wateren , Inleydmg tot de coftuymen van Rhyn- bruggen ende platingen te moeten ondcrlandp. 70. aangeteekent, dat de Dor- houden; waar van daan derhalven de gem. pen ten platten Lande van Noordhol- Schattingen haaren oorfprong hebben. Jand, van ouds plagten den Graaf ten Zie verder wegens de oude onderfcheidicnftc te moeten ftaan met Koggen , dat ding tusfchenEdelé,enOneedclenAtlleer W klcyn vaartuyg met riemen gebruy- vanHecmskerkbalavifchearcad.pag.411.



X.Deeï. Van Edle en Wel-geboorne. 6ï ph veel al tot Regters van den hoogften, dat is in Criminele Vierïcharen verkoren geweeft: So ook vele Handveften mede brengen dat niemand, dan fodane vrye Luyden, daar toe beroepen mogt werden als te fien is by Handveft van Graaf Fiom des vrydags na Half-vaften in den Jare 1291. aan die van Kenmerland gegeven: Dat genen Baljuw, nog Ambagts-heer,. of Schout, genen vryen Man ter boete winnen en mag, ten zy met vrye Luyden. Item: Die diHout Jal wefen vry en wel-geboren, die over een vry Man regten fal &ti nog: So wie wyfen fal over enen vryen man vonnijfe voor den teaout, hy fal wefen vry en wei-geboren. Soo ook by handveft van Kaylenn Margriet aan die van Noort-holland, gegeven dings-dass voor Pmxter inden Jare 1346. aldus: Wy en f uilen, nog onfe nakomelingen, niemand nemen tot onfen gefworen Ruiden, hy ly Welgeborenman. Daar van nog de Regters, de welk by den Baljuw fitten, om regt van den hoogften te doen, gemeenlyk genoemt werden Welgebooren-mannen; Daar van men feid dat Wel-geboren- mannen van Rynland van ouds regt gehad hebben haar Wapen opentlyk te voeren en met een fpoor te ryden. Daar andre by verfiert hebben dat Graaf Floris, die van zyn tyd , tot Edellieden, en Ridders hebben gemaakt Daar van te fien is by Mathys van der Hoeven,
K^Ï^'M^S het 2 hek> het 3 d«hpJg- 89. Oude Holandfe Chronyk divif 19. cap. 21. Willem van Goudhoven in de befchryvmg van Graaf Floris pag. 329. Handveften van Zuyd-Holland pag. mihi 579- Waar van ik de waarheid late tuffen God en den Molenaar, gelyk men feid voor èen gemeen fpreekwoord Waar mt enige van haar hebben willen dryven, dat fy beneven de Edlen chot en lot vry fouden zyn, daarvan de pleit-fak aan een fpyker hangt, en merendeels anders onderhouden werd. So dat defelve het regt aangaande, by ons in alles gelyk zyn met de gemene Luyden, en geen voor-regthebben, als dat fy, terwyl fy in bediening zyn, vry zyn van tot Schepen-ampt verkoren te mogen werden, io wy ten andren tyden breder hebben aangewefen. Sie hier van bieder m myn Redening van het Regt en oorfprong der Edelen en Welgeboren in Holland. (3) ** *
Dienft-
(3) Cap. 6, n. 6. 7. en 8. junct. Cap. 7-.
H 3



62 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek. 17 Dieqdbare, waren die in fchuldige dienftbaarheid onder den heer behoorden, het welk fyn oorfprong fchynt te hebben, dat doen defe landen gelyk als verwoed en verlaten lagen, het fy uit de Gmberfe overgebleve Inwoonderen, de welk in defe landen het eerfte befit gehad hebben, of gelyk fommige menen uit den Heffen of Gateni die men Neder-Saxen noemden, by Edle en uitftekende mannen der felver, defelve fyn beheerd en aangeflagen; de welk eevolgt fyn van hunne lyf-eigene en diens-bare Mannen en Vrouwen aan de welk fy het volkome regt en eygendom, over de gronden en verdeelde Landen hebben toe gewefen, meten onder fekre diendbare tnbuyten en fchattingen, en andre onderhorige piesten ■ Dog niet in gelyknis van de hardigheid des Koomle en Hevdenfe Slaverny, de welke bv ons noyt bekent is gewecd. Dit onderwerp en onderhorigheid bedond voornamentlyk daar in: Dat fy met mogt en trouwen fonder bewilliging van den Heer, en mits gevende fekre bruidfchat; Dat fy niet doen mogten als Land-bouwery Dat fy by verfterf het befte -pand aan den Heer moften laten, het welk men noemde, het doden pand; Dat fy den Heer tegens fyn uytheime Vtanden te hulp mof ten komen, en diergelyke. Dog al t lelve ïs'by ons mee te niet gelopen. (4)
(iï Welke affchaffing den Auteur neert dat Lyfeygenfchap nog voor 300
in de inleyd. der coftujm. van Rhynl.pag. jaaren, van zyne leeftyd afgereekent,
10 bewvft dat reeds in den jaarenee- onder ons in gebruyk zoude zyn geweeft
een hondert en daar voor aanvang heeft add. A. ?« Cens. por. p. I. /. I. C. 2.
begonnen te néemen teegens den Heer 6? L. Gons adv. tr. 3. c. 13il. de Groot aldaar geall. welke frfti-
H e t



X. Deel Van Inlanders en Uitlanders, <¥c. 63
Het X. Deel.
Van Inlanders en Uitlanders, Burgren en Poorters, en der felver onderfcheid.
[Grot. f. 13.]
1. Inheymtn, of Inlanders. 4- Poorters, wie? of en hoedanig van Ét
a. Uitheymen,ot Uitlandere, wfeenwaar Borgeren te onderfcheyden-
in , het regt aangaande, te onder- 5. Wie en welke Steden vrydom var. Tol
fcheyden. !ubben _
3. Burgers, wiel 6. Brieven van Naturcdijatie.
TUfien Inlanders en Uitlanders, Burgers en Poorters, plag vry groot onderfcheid te zyn, haar-lieden regt aangaande. I Inlanders zyn, die men hheymen noemt, de welk 111 een Landfchap geboren zyn. I. ï. §. l. ff. ad Munkipal. 3 Uttheymen, zyn Buytenlanders, die in een ander Landfchap geboren zyn. (1 ) t
Van ouds plagten de Buyten - landers , hier te Lande , van haar goed by Uiterfte-wil niet te mogen weg maken, maar verviel hare nalatenfchap, in't geheel, aan de.Graaflykheid. Mqgten ook tegens Inheymen niet tuygen, als te fien is by Handvelt van Graaf Fiöris aan die van Momkendam en Waterland, gegeven m den jare 1288. Over het ongelyk, of belediging die haar gefchiedde, was minder ftraf en vergoeding, als over 't gunt aan een Iphcim gefchiedde; en fy waren uit alle aanfienlyke ampten en bed.enmgen uitgefloten. Als daar van te fien is by Handveft van Hertog Jan vnn Braband, aan de Stad Delf gegeven den lellen February J 1424.
(1) Het geen alhier meeft in confide- diè'n gebooren zyn, npg eindelyk de
deratie komt beftaat in de eygentlyke zulken, welkers ouders in commisfic
beteekenis van het woord vrenideling, en van de republicq zynde , hun alfoo buu
dit beteekent in waarheid niet anders , ten'» Lands komen te verwekken , hier
dan iemand, welke onder een andere uit nu kan een ieder zien van welke
Vorft woont, en dus zyn dezulken geene groote nuttigheit het zy om den waare
vremdelingen, dewelke van origine wel beteekenis van dit woord te verftaan.
uytlanders zyn, édog onder ons gebied conf. Jnipl. -Bynkershoek Quceft. jur,
zyn koomen woonen, nog ook de publ. Lib. .1. C. ïi. yan 'Zurck Cod.
zulken, dewelken in Neeïlandfch- In- batav. in verbo naturahjatte.



64 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
1424 en van Vrouw Maria den 14. Maart 1476. aan die van Holland, 'Leiand, en Vriesland, in 't gemein gegeven, art. 4. Sie mede Merul. jfrax. Civil lib. 4. tit. 9. cap. 1. Chriftin. vol. 5. decif. 35. num. 13. (2 ) Daar van het ander in 't geheel, en het laatfte voor fo veel is verlopen, en vervallen, dat federt het Edift van Kayfar Karei van den 17 May 1555- het felve niet is geoeffent, <kn tegen die Uitlanders, die 't felf jegens Inboorlingen van defen Staat gewoon zyn te gebruyken. Sie merul. Prax. Civil. de lib. 4. tit. 9. cap. i. num. 7. tiiftorie van P. Borre in het 21. boek. Had 6%.
Inlanders, zyn wedrom ingeboren Burgers van een Stad, of Poorters, datis, Inwoonders van buyten. /. 1. in pr. & §• 2. ff. ad municip. I. 7. Cod. de incolis. I. 228. /. 239. §. 2. ff. de Verb. Signif.
3 Voor geboren Burgers , werden niet alleen gehouden de welk en hare Voor-ouderen in de Stad geboren zyn, maar ook die in de Voorftad, en Regts-gebied van dien haar onthouden: als zyn Bleykers, Molenaars, en andre, de welk de Borgren van de Stad
ten
(2) Voornamelyk ftrekt daar toe het hoe zeer al na de Unie van Utgecne wy vinden in de huwelykfche recht , inboorlingen en buitenlanders voorwaarden tuffchen Johan Hertog van alhier gezeeten , [want vremdclingen Tourreinen &c. en Jacoba van Beije-, kunnen op dit fujet in geen aanfchouw ren: en zullen in onze raade en dienft, koomen],gelykelyk worden gereputeert, luiden zetten van de beften ennutften, echter zeeker, dat de handveften , in die w$ zullen moogen vinden en gebooren de Steeden vigeerende, ten vollen zullen weezen van des voorfchreeve lan- effect moeten hebben , waar by het conden en van geene vremden.V.Cau gr.pla- trarie geftatueerd is, gelyk meede dc caatb. 3. d. p. 7. add. Gr. geld. pla- privilegiën , welke de Steeden oudtyds caatb. 1. d. column. 14. art. in,, en van verkreegen hebben om met bepaling te der Schelling in notis ad Cod. batav. tit. handelen. Vid. Dujzentd. ad. II. Am/lel. ampten. §. ia. n. 4. & 5. of nu al het- c. 5. Perezius ad Cod. tit. decuriomb. zelve vervallen is cn hecdendaags in «°. 4. ubi ait: moribus noftris etiamfi geenendeclen daar op behoeft te wor- exteri tj' advence in loco figant domiciden gelet , om dat de hoofdzaaklyke Hum 6? bona confilia fuggerere pesftnt; rceden dier conftitutien cefleert daar non ideo admagiftratumpremoventur nifi egter zommige vallen in de termen deficiant incoLc aut non inveniantur idovan een eeuwig cdid laat ik anderen nei nam ut unus aut alter interdum adbeoordcelen. Z. den prseüdent Bynckers- mittatur aa munera reipublicce, quam hoek. d. I. en het geen hier voren», i.is notam habet 6? ipfefide & ingenio valde aangemerkt , geevendeook den prefident notus Lipftus l. $.polit.C. 4. quoque non Bynckershoek verfcheide reedenen tot fta- damnat. Zie verder de refolut. ten tjde ving van hetzelve Sentiment. Dog blyft, van de Wit, pag. 438.



X.Deel. Van Inlanders, en Uitlanders, &c. 65
ten dienft zyn, en in alles Stads regt onderworpen zyn: om dat een Wet, of gewoonte van een Stad, ook in de Voor- ftad plaats heeft. /. 2. /. 87. ff. de Verb. Shnific. I. 99. §. 1. ff. eod. h 1. §. apud Labeonem. ff. de aq. pluv. En mede, benevens de Borgren, Stads voordeden genieten, arg. I. II. ff. de Keg. Jur. Sie Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. Ut. 19. defin. 17. num. 3. Joanvanden Sande lib. 2. tit. 5. defin. 5. Tot welken 'mügtby Hertog Jan van Braband, by Handveft van den laatften February 1420. aan de Stad Delf vergunt is: Dat al die gene die Zuidwaarts uit van der Stede van Delf, tot in de Mafe toe, binnen veertien roeden aan beyden zyden van de Vaart wonen, of namaals wonen f uilen, alle alfulke Vry■lieden, Regten, en Privilegiën gebruyken f uilen, als die Inge f eet ene Poorterendoen, behoudens eiken Ambagts Heer fyn Regt, en by Handveft van Joan Grave van Holland, op Sint Valentyns-dag in den Jare 1290. aan die van Haarlem gegeven, Dat de gemene Luytjens die buyten de Stad wonen m Ryfe voort, met een Brug afgefcheyden, in V Noorden, na Schoten toe,en aand*ander zijde, na '/ Luyden, die buyten in *t Bos wonen, onder de Stad, het regt van des Stads Burgerfc hap f uilen hebben, en behouden, en onder het getal van Borgeren gehouden en gerekent f uilen werden.
Voor Ingeboren Burgers werden ook gehouden die gene, de welk by geval buyten de vafte woonplaats van haar Ouders geboren werden. Gelyk ofyemant by geval uit de Stad fynde, of in dienft of befending van 't Gemeen in een ander Stad woonde, en fyn huysvrouw aldaar quam te bevallen, foude het kind volgen het Burgerrecht, niet van de plaats der Geboorte, maar van de plaats daar de Ouders haar vafte en eygentlyke woonplaats hadden; de welk fy by geval of door befending voor 't Gemeen niet verftaan werden te verlaten, aig. I. pen. ff. de Senator: Sie Conf uit. en Advyfen het l.deel Conf. 152. Sulx hier na in het III. boek XII. deel num. 10. mede werd aangeroert.
Wyders is by verfcheyde Keuren en Coftuymen regt, en werd op veel plaatfen onderhouden: dat yemand die een Vrouw trouwt,dat een ingeboorne Boigers dogter is, daar door ook een Borger werd , en hare Kindren, fchoon die naderhand buyten de Stad geboren werden, voor ingeboorne Borgers van hare Moeders geboorte-Stad gehouden werden, arg. I. 196. ff. de Rig. Jur. So als Gomez. Leo-
I nius



66 Roomsch-Höllands-Recht. I. Boek.
nius decif. 89. getuigt, dat in Sivilien, om goede redenen, werd onderhouden (3 ).
4 Poorters zyn foodanige, de welk buyten de Stadt geboortig zynde, het regt van borgerfchap, en van Borgers nering te mogen doen, gekoft hebben, dat yder een op fyn verfoek, voor eenkleynen penning, mids doende den eed van getrouwigheid, vergunt werd. De welk na dat fy enige Jaren Poorters zyn geweeft, mee volkome regt van Borgerfchap verkrygen, en tot alle Stads-ampten en waardigheden, benevens andre Borgeren, mogen aangenomen werden. So is by Handveft van Vrouw Jacoba, van den 20. Decemb 1417. aan die van Delf vergund, Dat aldaar niemand Burgermeefter ^ of Schepen mag wefen, of hy hebbe vyf Jaar lange, of langer Poorter geweeft. Gelyke Handveft is die van Leyden vergunt, en by Graaf Willem op Clemens avond 1351. beveiligt, Dat aldaar niemand
öcnout, nog denepen, nogKaad, nog Aerk-meefter,, nog Ga/thuis-meefter, nog Heyligen-geeft-meefter wefen fal, hy en hebbe eerft Poorter geweeft feven jaren lange; Daar na vernieuwt by Hertog Aalbert op den 15. Junii 1386. Gelyke Handveft is die van Amfteldam by. Hertog Aalbert van Beyeren den 20. January 1394. vergunt^Dat niemand Schout, Schepen, of Raad wefen fal* hy en hebbe binnen der felver Stede Poorter geweeft, en ftadelyk gewoont feven jaar lang, feynden een volgende. Gelyk by Handveft van Graaf Floris, aan; die'. van der Goude, gegeven Donderdags na den Feeft-dagder H. H. Peter en Paul. En by Handveft van Hertog Willem van Beyeren, aan die vau Naarden gegeven den 20. May. 1355. 5 De Poorters hebben voorts in alles gelyk regt met den Borgren, daar van verfcheyden by Handveft, vrydom van alle Tollen, op hare in en uitvarende koopmanfehap en goedren vergund is: alsby Graaf Floris aan die van Haarlem, gegeven-des Saturdags agt dagen na Pafchen, in't Jaar 1266. By den fdvenGraafFloris aan die van Delf, op Sint Pontiaans-dag in het Jaar ï 266. Daar na by Graaf Willem in denjare1311.cn i3i5-vernieuwt.BygemeltenGraa/F/om aan die van Leyden, op Sondag na Sint Luce van den.felven Jare 1266. By... den felven aan die ; van Amfteldam, Sondags voor Sint Simon en Judas in het Jaar 1275- en des Sondags na Sint Agaten-dag-12,91.
Daar.
Cs) Z> Roofiboim meuil Cap, 40,3,



X Deel.' Van Inlanders en Uitlanders, &c 6r Daar na vernieuwt by Graaf Willem 's Maandags na Sint Niclaas in den Jare 1342. by Hertog Willem de tweede, op Mev avondMn V Jare 1409. en by Hertog Jan van Beyeren on L , V deU By,opgemelte Laf^a^MX S
Sints Lambregts-avond in den Ja e 140S \nh? f ^ °P
Stad te blyven wonen, of fouden fo fy om des tWaanbuyten de Stad quamen te vertrekken, voor 't Regt dat men Exuve of Iffue noemt te behoeve van de Stad betalen moeten SenlXen penning van hare Roerende Goedren. Daar van in verfchevdp%t den byfondre handveften en kernen fyn. S?de b2ïS ho^ w3' ?n ^^/an defelve verguntT % f t 4an3Ai3]/^^ I5Ï* I4" Handveften
van Amfteldam van den 7^ 1613.^. 36. (4). öétroy vanKaifar Karei aan die van Delf gegeven ^7. ^ I54-.J hier na breder III boek, XI deel. num. 13. ( 5 ). Sie mede Chn-ftfn vol 5. ^/ 31. 16. Andr. Gail. è^J^mS^
<Verv. 36. Num. 10. [Van het Poorter-regt, in 't byfonde dieven Amfteldam rakende, fiet Boel in fyn Poorter - regtJ '
In Tuit" ^ Rtregt aufTande'WevniS°nd^ loA e^^-' - orSfrs of Poorters, beftaande wel meeft .a]s voor heen gefeid is, dat de Uitheymen fo niet tot hoge Ampten e waardjgheden, en tot beftier van Land-ftand-faken, fevoXwe " den. Daar toe de fommige by gunft van de Staten des Land nm haar verdienften, Inheim-brieven werden verleend, daaXfyveS klaart werden tot alle Ampten en waardigheden van de €7Maat te mogen aangenomen werden, met en benevens den Inboo" lingenl •die men noemt brieven van Naturalifatie. [Hoe die vSS'
ditn;oeor\r ^ inh°lKien- ^ ZUl k * ^ ^ ^ op
H E T
(4) *m>pvifm9i &> 2So. eigens de kafte editk.
W Aéh A. m-tens. for. lib. i. Cap. 6. num. %. & de Haas sldvn
1 a



68 Roomsch-Hollan.ds-Recht. I. Boek,
Het XI Deel.
Van Geeftlyke en Wereldlyke, Geleerde en Ongeleerde, en derfelver regtlyk onderfcheid..
[Grot: i: 15.]
1. Gtrfthk onderfcheidtujfen der Geefl- by den Geejllijken werd genoten.
lyken en Wereltlyken. 4- Goedren der Geeftlyk geordende perfo-
2. Geefthke Vierfchaar , en vrje toevlugt nen, of en hoe ver die aan de Geeft lijk-
der misdaders in de Kerken, of op de heid by erfnis hebben mogen komen.
Kerkhoven, en andere gewyde plaat- 5. Geeftlifk Regt en Vierfchaar, of en fen, hoe ver plaats plag te hebben. hoe by ons onderhouden.
« Vrjdom van togt en wagt. Item, van (k Geleerde en Ongeleerde en hare voorExcijfen en Impoften * of en hoe ver regten.
jrr^Uffchen de Kerklyke , doorgaans qualyk genaamt Geeftlyke en J_ Wereldlyke perfonen, is wel het meefte onderfcheid geweeft, aangaande het Regts-gebied en Regt vordering; als dat van een Geeftlyk perfoon niemand kennis hebben mogt dan den Geeftlyken Regter, daar van de hoge Vierfchaar tot U itregt gehouden, en dooiden Biffchop beleid wierd. Dat ook een yder om wat ondadën hy mogt vervolgt werden,fyn vrye toevlugt had in de Kerken,. Kloofters, op de Kerkhoven, en andre der Geeftelyken gronden, en als Gode toegewyde plaatfen, fonder dat hy daar van daan mogt gehaalt werden, of enig hinder, of letfei in fyn perfoon mogt aangedaan werden, tit. Cod. de his qui ad Ecclef. confug. Het welk alfo feer misbruikt wierd, met dat vele onder Geeftlyke doorgingen, dies niet en waren, en vele grote misdaden daar door ongeftraftble2 ven, is tuffen Koelof van Diephout, Biffchop van Uitregt, en Hertog Philips van Bourgonjen,. als Graaf van Holland, den laatftenFebruary 1434. een overkomft gemaakt, de welk daar na, by en van wegen, den felven Hertog, fynde vernieuwt, denaó Septemb. 1464. is afgekundigt, Dat geen Man de vryheid van Klerkfchap genieten foude, die geen gefchoren kruyn had, nog geen behoorlyk Kerklyk habyt en droeg 9 nogte leefde ah een Klerk fchuldig was te doen; en waart dat enig Paap, of Klerk, overdaad bedreef binnen der Graaflykheid van Holland, Zekndj en Vriesland, het waar in Vrede-braak, in vegten3 in dronken-
fclwh



XI. Deel Van Geeftlyke en Wereldlyke, &c. 6g
fchap, ef om enige ondadelyke faken, die genen reediyken Klerk toe en behoorden, den Hertog van Bourgonjen die foude hem mogen doen rangen by fynen Baljuw, of by fynen Regtren, en dien levren in handen des Biffchops, fynen Deken, of Provifoir, daar de fake gefchied was, als kennelyk was dat fy K/erken waren, die fy niet en mogen uit laten, eer fy den Grave na der breuken, die fy mifdaan mogten hebben, gebeten Jouden hebben. Ook dat yemand om enige mis daad wille, die hy misdaan hadde in der Kerk, of op der Kerk-hoven ging, die der vryheidvan der Kerke niet en foude mogen befchudden, volkomelyk na den befchreven Regten. Dat den Grave van Holland die mifdadige mogte doen nemen van der Kerk hoof, of uit der Kerken, fonder die Kerk, of Kerkhoof daar in te violeren. En dat de vryheid van der Kerke niet te bate en mogte komen, den genen, die met ingefetter laige yemand doodfloeg, datkenlykop hemgeproeft waar: nog ook den genen die van den Grave, of den Geregten in den Landen Heerlykheidgebannen zyn, om ondadelyke feyten, alfe mifdaan te hebben tegens den Prince van den Lande, of tegens lynen Lande, dat men hielen mag Crimen lsefa? Majeftatis, of andre diergelyke, maar den Grave fal dien mogen doen nemen van den Kerke, of Kerkhoven, fonder die Kerk, of Kerkhoven daar mede beflagen te wezen. Soo ook daar na by fekre Articlen en Memorien voor d'Officiers van de Kaijarlyke Majefteit, en verfcheyde Over-komften, tuffen Kayfar Karei, en den Biffchopen den Domkerker van Uitregt, fo den i. February 1528. als den 28. Augufti 1538. is beveftigt, inhoudende al defelve poinclen, en daar by: Dat de Offichiers van de Kayferlyke Majefteit, bewarende het regt van den Kayfar, tegen alle Wereltlyke perfonen, by preventie,, kennijje mogten nemen van alle debielen in hare furifdiclie, en van allen faken die men foude mogen feggen tezynmvïXx ïon ^toebehorende fowelden II'ereltlyke als Geeftlyken geregte.
3 Gelyke vry plaats is mede geweeft binnen de Stad Leyden op de Visbrug, onder de befcherming van fekre Capel, de welk op den hoek van defelve brug langs het water, tot op de hoogftrate uyt ftrekkende, geftaan heeft, de welk by den Burgermeefter Orlers de Vifch Capel genoemt werdt. Tot een teyken van welk vry plaats boven op defelve brug in 't midde van defelve een grote Witte ft een vertoont werd. In onderfcheyt van de Blauwefteen op den Bredeftraat, daar op de onpoortering om fchuld gefchiede; daar van mede by den Burgermeefter Orlers in fyn befchryving der Stad Levden
I 3 PaS*



Roomsch-Holl ands-Recht. ï.BoeL
Pag- 33- En den Roden/teen op het Maren-dorp, daar wel eer Juftttie gedaan en de lyfftraflyke misdaden beregt wierden.
Onder de andre Voor-regten der Geeftlyken, waren wel de voornaamfte vryheid van togt en wagt. Als ook van alle Excyfen enlmpften, auth. I. 5. & feqq. Cod de Sacrofanft. EccJef. auth. Item nulla. Cod. de Epïfcop. & Clerïc. Waar van het eerfte in de Geeftlyke perfonen in het byfonder,; het ander in de arme Gods-huyfen in 't gemeen , als nog doorgaans werd onderhouden. 4 De Geeftelyken hadden ook jirg. I.a. Cod. de Epifcop. & Clerïc. contra Auth. licentïam & feq. God. eod. ingevoert, dat alle goederen van die gene, de welk haar in.enige Kloofteren, of Geeftlyke vergaderingen , onder fekre Ordre quamen te' begeeven, geheel en al moeften .blyven, en komen ten voordeel van het felve Kloofter, of vergadring. Daar mede de Geeftlyke fodanige fchatten quamen te vergadren, dat gefchapen ftond, dat fy haar meefter fouden maken van meeft al de landen, renten,t en erven.van den Landen; om waar jegens te voorfien by Hertog Philips van Bourgonjen, by Rade van de Ridderfchap en Steden van den Lande Holland, Zeiand,, en Vriefland, omtrent den jare 1440. ;Sekre Commiffariffengeftelt warendie don Staat van de Geeftlyke Orden fouden over fien, en daarna fouden /tellen het getal,en grootheid van.de huyfen^ en vergadringen van dien, en ook te over fien hare rykheid en renten, en daar na te voegen hoe ryk fy fouden tvefen om.har en ftaat eerlyk en reèdlyk te houden en ook goede en reedlyke Ordonnantie met hun te makenden te verdragen, hoe en in wat fchyn fy voortaan erven fouden-innemen en uitgeven. Welke Commiffariffen begonnen hadden, voor hun te doen komen, en ontbieden de Overfte van fodanige van deo Kloofteren, en Verpadexingen, hen opdoen die maniere van de voorgenoemde Ordonantie* Dan alfo fy in gener manieren hen wilden ontdekken den ftaat van hunne Klooftren,. nog goederen,» menende altoos te blyven in het bellt van fodanige erye te mogen nemen; heeft den gemelten Hertog Philips, . ten Advyfen als. voren,; by Placate van den 28. Qótober 1446. geordoneert 0 Dat, voortaan geen geordende Luyden, van wat ordre fy mogten wefen, in demLande Holland, .'Zeiand, of Vriefland, enige erven fouden mogen nemen y van' heuren Oud/ en 3 Magen, nog Vrienden in eniger-mamerenj, nog ook .meer landen^ mg erven fouden mogen htpen *og verkrygen ky fkeftamente ^ncg anders ^ totter tyd toe dat defeïve/geor-
- dm-



XI. Deel. Fan Geeftlyke en Wereldlyke, &c. ?1
dende Luyden, by den Commiffariffen, daar toe gelaft geiveefl, gefonden fullen hebben, om met hen dien aangaande een Overdragte, nOrdont-
den 6 lttea ^T^™^ WKarei, eerftTp
denó. July.i5ï5- endaar na den 20. Marty 1524. is vernieuwt
huyfen, erflyh.renten, of andre onberoerlyke goeden op enige har hmsgenoten by afyvjgheid van heuren Magen, te beutlvalknalkfar
fod{tn Z0&m beh°UïeP maarm ht °Ved^e" ™ defeheTp nZ fodane goedren waren befiorven, defelve goedm fullen mot en over leven en laten volgen den naaften Wereltlyken erfenaam,op den welkende^
derf SftTnl^r VHe!,welkal-ogb; ons werdonderC aen , ielfs m* de- Godshuyfen, daar arme en gebreklyke menfchen werden onderhouden, .de-welk van hare hufsgenoten5 fo di^by eitnis, of anders yets quamen te verkrygen, niet verder, of anders yets quamen te gemeten, als een reedlyke vergoeding van het gene
"ekematar %et t ^ ,S° in; f°W Lden^itdruklyH ?^r.Lrbie ™ &"*rfn van Leyden, .art. 08. Uitgenomen-fodanim-
~d75h ri0daD'g regt m-Vbyfonder, Handveft Z ftïït A ^0edm\voone&'tKatrynen-Gaf^ Leyden, ■
by Hertog Aaibert van Betjeren, den 14 Augufti i4oï. vergunt is Dat die gene de welk tn den felven Huyfe ontfangenwerd, onifan^n werd met al fyne goeden die hy heeft, en iet al dat hem opkomlnlal ïejefterven den felven Ga/thuyfe te blyven. Ten waar dal hy alfZyk Zn Maty m"%/°™frden goeden buyten hielde, daar foude dd ter* Joon, .Man of Wyf, fyn wille mede mogen doen llX . F 53™? het Regts-gebied en Vierfchaar der Geeftlyken aangaat ze~ dert den Gefuyverden Godsdienft, en dat met de nedcrlardfe be
roeid, en derfelver goedren ten behoeven van het gemene Land Holland, ten onderhoud van de Kerken, Arm-huyfen, en Scholen als andre gemene faken, zyn aangeflagen, is het gehele GTeftS ■ ofKerklykregt, en Regts-gebied,en meteen hare^Vierfchaafio-
men ■



Roomsch-IIollands-Recht. I.Eoek.
men te vervallen (a). En hebben de Kerken dienaren by ons geen byfonder voor-regt voor Wereldlyke perfonen, nog ook enige byfondre Vierfchaar of Regts-gebied behouden, als alleen in faken en Kerkelyke tugt betreffende, onder hare Ledematen, de welk fy om opentlyk quaad, en ergerlyk leven, de Kerkelyke tugt doen onderwerpen, (3) ingevolg van het 34. en volgende Artyklen van
de
(i) Z. Graswinkel opp. macht 2. d-.p. m. 145. tyfeq. en competeerd de Hoge Overigheid ontwyfelbaar het recht van opperftc magt in desfelfs provincie,om naaft God, wiens dienarefle zy theologice genaamd word, omtrent den geheeie uytterlyke godsdienft, zodanige ordres te bepaalen als dezelve tot welzyn eer Republicq noodig reekent, bygevolg om praedicanten aanteftellen , dezelve is 't nood te deporteeren of te iufpendeeren, Kerkelyke ordonnantiën loortei'chry ven , kerkelyke vergaderingen te beleggen en aldaar te prxfidteren , en den Godsdienftoeffening, welke by dc grondwetten van den Staat de publique geworden is, zonder eenige Confcientie dwang (want het oordeel over den innerlyke godsdienft eeven gelyk de verandering' der-vaftgeftelde natuur wetten zeiven, welke ex effentia gebooren worden, kan zig geen menfch arroeccren of begaat 't crimen kejlemajeftatis divincei) op een reedelyke en tegens de vryheid van Godsdienft onftrydige wyze te handhaven en te bevorderen, ten dien einde dezelve eenige \oorrechre»! te geeven, als het welk alles uyt hoofde der Souverainiteyt proflutert, gelyk ook dezelve het compleete recht beeft om de eonventicuien cener Religie, welks principes de wetten en gronden van den Republicq zoude aan het wankelen brengen , reedelyker wyze te keer te gaan en zelfs op ftraffe te verbieden , (is het nood) gelyk dezelve ook ia teegendeel alk Religiën en ge¬
voelens welke de algemeene ruft en welzyn van den Staat nietftooren, behoors te tollerceren en te maintineeren, zoo derfelver vrye oeffening eenige inbreuk quame te lyden; van alle welke gronden wy de gewenfehte vrugten in dit ons lieve Vaderland onder het Hoog wyfe beftuurder befte Overheedenfmaaken mogen. —
(3) Hier zoude men een quxftie kunnen te berde brengen , of namelyk de Overheid exemtie kan verkenen van eene Kerkelyke cenfure , waar over zeer is gediflkulteerd Z. Zurck in Cod. p. m. 70. in de eerfte plaatfe zoude men kunne allegueeren dat dezelve zuyver kerkelyk is en de kerkelyke moet worden overgelaaten, als eeniglyk tendeerende om de eendragt en het wclfyn hunner gemeente te bevorderen, i". dat geene provifie van juftitieofom anders te zeggen geen polityke beveelen in aanfchouw koomen kunnen , daar de judex appellations is de clasfis en vervolgens de lynodusprovincialis, en dat in alle Synoden thans tecgenwoordig zyn de Heeren gecommitteerden. Hoe gewigtig dcefe en andere gronden fchynen moogen, kan ook aan d'andtre zyde in aanmerking worden genoome*;, dat zelfs dc vier eerfte Conciliën , ten tydc en onder de Regecring des Keizers Juftimani,uyt de Keiferlyke macht alleen de kragt van wetten hebben verkreegen; dat ook het verhandelde op de Synodus nationalis heeft geftaan (gelyk behoorde) ter approbatie van de Hee-



XI. Deel. Van Geejïxiykt en Wereldlyke, ■&€. ~~
de Kerk-ordning, haar by de Staten van Holland inMey iSQi.voorgefchreven. Behalven dat in Vriefland, na het getuygnis van Jan van den Sande lib. i tit. I. defin. I. de Kerken-dienaren voor-regt hebben, dat fy voor den Hogen Rade rauwlyk mogen teregtftaau. 6 Tuffchen Geleerde en Ongeleerde is dit onderfcheid Dat de Geleerde de welk tot den hoogften trap van wetenfchap gekomen fyn, daar onder ook die gene behoren de welk om daar toe te komen in de Scholen en Academiën haar vlyd en naarftigheid doen, by Kaifar Frederik den Barbaroffer in den Jare 1158. auth. habita.Cod. ne filius pro patre, en anderfints by den befchreven regten zyn begunftigt. I. Dat fy en hare goederen van alle Tollen en Gabellen vry en ongemoeyt mogen keren en gaan. II. Dat in haar perfoon of goederen geen brieven van Repreffalien, befetting en aanhouding om des gemene faaks wille, fullen te werk geleyd werden. 111. Dat fy van het herbergen en in-nemen van Soldaten, en Krygsknegten , van alle togt en nagt-wagten, en alle andere boi gei lyke dienften en laften fullen vry zyn. IV. Dat fy haar byfondre Vierfchaar en Regtbank voor haar Meefteren en Schoolraad fullen hebben en houden, en diergelyke meer. d. Autheut. harita. Cod. ne finus pro patre. Waar toe dient het 38. en 39. ariic. van de Wetten en Statuten van de Univerfiteyt der Stad JLeyden, daar by het38.artic. aldus luyd: Den Regier, Vrofeffiren en Officieren van ae Umverfueyt, mitsgaders de Do ft oren, en Magtltri die haar tttul in defelve Univerfiteyt heiben verkregen, en alle Studenten die aldaar nog continuelyk tot goede Studiën hare naarfügheyt dotn, niet doendeyehigekoopmanfehap, ambagt, handwok, of fojiters nei mg, fullen voor hare huyfen, enhuysgefmaen vrye en ontledigt zyn van enige foldaten rj hovelingen te logeren, daar en beven van alle dag-en nagl-wagt, ook van alle contributien tot
alle
Heeren Staaten; dat dc commiflariflen polityk alleen de Synodaal* congregatie completceren , dat daar dooi' de refblutien blootelyk Synodaal worden , maar ten opzichte van Cc Ed. Gr. Moog. liceren Staten nog zyn on.olkomen cn geapprobetrt of gedefapprobeertkunnea worden naar welgevallen of om bceter zeggen naarhttalgemeene nut, het welk
K
de Overheid in het byfonder flaat te beoordeelcn, aangeficn aile de Synodaaic perfonen dc polityke macht zyn gefubjt&eerd; Sed noio diutius aliorum invadere regna conf. Graswwk. d. I. p. 135. Idfinga Staat<Jr. \. d. p. j88. lluber heea. rtgtssel. 4. b ro. cap. & d: jure civitates Lib. 1. cap. 24.



f4 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
alle gemene der Stede werken of Fortificatiën, ten waar om enige dringende nood en gewigtige oor/aken by advys en goedvinden van den Reclor en Sc tiaat der Umverfiteit anders mogt werden verftaan,
Welke uytfondering in den Jare 1672. en 1673. in dien hoogdringende noot, dat alles by na tot de poorten der Stad Leyden toe van de Franfchen overweldigt zynde, niet anders als den verder aan» togt tot op en aan defelve Stad te wagten ftond, de Studenten felf in wapenen heeft doen komen de welk dag-en nagt-wagt haar een Rond jaar lang, onder het goed beleyd van haren Leer-meerleren Profeffor Chrifitanus Meller, als Hopman en aanleyder der bende boven de borgeren in meer als gemene Wapen-oeffening erhouden hebben. Daar by komt, dat de lidmaten van defelve Üniverfiteyt by de Staten van Holland vryheid van Excys en Impoft werd gegeven van fo veel wyn en bier voor zyn hooft oirboirlyk kan genuttigen, het welk bepaalt is voor die gene de welk beneden de twintig jaren zyn tot veertig, en boven de twintig jaar tot tagtig ftopen wyns in een jaar, alle vierendeel jaars op te halen, en boven dien voor de eenlopende alle maand een half vat bier en voor de huys-houders twintig half vaten in een jaar./
Het 39. artic. fprekende van der felver beregting ter Vierfchaar luyd aldus: Dat al de Studenten, en al die gene die tot de Üniverfiteyt behoren, fo wel in civile als criminele faken, V fy dat fy aanleggers of verweerders fyn, niet dan voor den Reclor en affeffeurs metten Burgermeefter en en twee Schepenen der Stad Lèyden, fullen te regt ftaan ft fy of defelve met Studenten of met Burgeren gefchil mogten hebben, Waar van hier na breder in het 5. boek 0. deel. num. 3.
H £ T



XII. Deel. Van Meerderjarige en Minderjarige, &c.
Het XII. Deel.
Van Meederjarige en Minderjarige, Mondige en Onmondige.
[Grot. i: 7.]
1. Meerderjarige, ef'Mondige wie. 3. Minderjarige of Onmondige, wie en hoe
2. Overjarige wie, en van welke laft en en ver te reeknen.
dienften fy haar verfchonen mogen.
HEt verfchil tuffchen Meerder enMinderjarige, Mcndige en Onmondige, is vry groter-
1 Meerderjarige, of Mondige zyn , de welk tot de Jaren van volkomen verftand en wysheid, om haar felven en hare goederen felfs te mogen bellieren, gekomen zyn. /. i. in fin. ff. de minor tb. De welk zyn andre meederjarige, alfo gefeid, andre boven, of overjarige.
2 Wanneer dat boven, of overjarigheid zyn begin neemt, is niet feker, en ftaat aan de befcheydentheid van den Regter te oordelen: ten waar in fodane faken en gelegentheden, daar de Wet fulx uitdrukt, als in faken van Voogdye, en andre laftige bedieningen van 't gemeen, als zyn togt-en nagt-wagten, heervaarten, en dierglyke, daar van een man van t'feventig Jaren, na Regten, op fyn verfoek, verfchoont werd. §. 3. Inftit. de excufat. tutor. junft.l. 2. ff.de Vacat. Muner. 1. 3. ff. de Jure immuniteit. I. 3. §. 6. & 12. ff. de Munerib. So ook in alle gemene Land, of Stede-ftandsbeftierende dienften; daar van yemand op fyn tfeventig Jaren fig mag verfchonen. d. legib. Al-hoe-wel den ouderdom , fo lang geen opentlyke onbequaamheid tuffchen komt, in Land-ftand-faken, voor wys van raad geagt, en voor den Jongren gemce'rtlyk geftelt Werd: Derhalven ook in de meefte Steden , den groten Raad, daar by van Landftand-faken werd verhandelt, beftaat uit een feker getal van Luyden, de welk haar leven lang geduerendej daar vóór werden aangenomen. [Al is 't dat het huwelyk ymand wel mondige dat is,/«i juris aut fu<e tut el* komt te maken: even als ook de Venia dtatis. Soo is egter ymand getrouwt fynde beneden de 25 jaren in fommige ,-gevallen niet voor meederjarig te houden, in contraiïibus & ulfimis
K 2 vohm-



7Ö Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek:.
vofantatibus, w^i pr<ecifé van ten tyde van meerderjarigheid yets te doen of laten &c. gefproken word, kan fulks plaats hebben. Ubi turn verba naturaliter & veré, non ficte ac ctviltter Junt mtelligenda. v. I 51. §. i- leg. i. I. 44. /. 55- l- 76. @* /ƒ. afe »W. <£f ^w.
adde Me noch. conf. 166. n. 29. & feqq. & Aut lak. Cod. tit. de fideicomm. def. 12. n. 5 in not,']
3 Minderjarige, of onmondige, zyn alle ongetrouwde Jonge gefellen, beneden haar vyf en - twintig Jaren, het zy dat fy Jongmans, of Dogters zyn /. i.Jf. de minorih. pr. In/iit. de Curator, tot fo lang fy geen meefter zyn haar felf, nog haar eygen goederen, temogen beltieren. d. I. i. jf. de minoré. & pr. InJtit. de Curatorib. So dat ook in-houden de Keuren van de Weeskameren van meeft al de Steden in Holland, dat in voortyden maar tot vyftien, en daar na tot agtien Jaren bepaalt was, op welken tyd onfe Voor ouders, de jonge Luyden bequaam geagt hebben, haar eygen koft te kunnen winnen, en met dien ook toegelaten hebben, haar felven, en haar eygen goed te bellieren. Volgens getuygnis van Grotius Inleyd. 1. boek), 7. deel, in '/ begin, en de oude Schriften daar van in wefen. Daar uit voortkomt, dat als nog ten platten Landen, by vele,bond-brieven van het uitkeren der Kindren erfportie, tot latten vandelangftlevende Vader, of Moeder, niet juin. op de vyf en-twintig, maar wel op agtien en twintig Jaren werd genomen, blyvende niet-te-min de Kindren, onder het beftier van hare Voogden, tot hare vyf entwintig Jaren toe. So is ook by de Wees-keuren van Rotterdam van den Jare 1593. artictf. uitgedrukt: Dat fo wie belooft de Kindren te onderhouden tot hare mond/gen dagen, die fal de Knetfkens of-jetten tot haren agtien Jaren, en de Meisjens tot haar fe'tien Jaren. En by Coftuymen der Stad en Lande van Heufden, art. 58. is een oudt regt: Dat Wer (-kinderen gekomm zynde tot haar agtien Jaren, haar felfs perfonentyn.
Oider minderjarigen, werden ook gerekent doven en Hommen, dulle, malle, en kranktinnige, of die door ander ©pentlyk gebrek, onbequaam zyn haar felven, en 't hare te bellieren. §. 3. 4. In/iit. de Curator, l.i. ff de Curator, furiof. Ook alle quift-goeden,ofStadskindren, de welk het beftier van hare goederen, opentlyk is verboden. d. §. 3. Inftit. de Cura'or. I. 6. ff. de Verb. oblig. §. 2. infine. Inftit. quih. non efl. permif. fac. teftam. Sie Grot. Inleyd. i. boek, 1-en w. deel Coftuym. van Antwerp. cap. 43. art. 24. en art. 90.
Daar



XIü. Deel. Van de magt der Oudren, &c. ZT
Daar van dat andre zyn huwbaar, andre onhuwbaar, als zynde knegtjens beneden de veertien en de meisjens beneden de twaalf Jaren, pr. In/iit. quib. mod. tut. finit. en ftaan, of onder de magt van hare Ouders, of onder de magt van hare Voogden, Daar van elk in 't byfonder.
II e t XIII. Deel.
• Van de magt der Oudren over hare Kinders.
[Grot. i. 6.]
1. De Vaderlyke magt, waar in die huy- 5. Door handligting.
dendaags beftaat. 6. Meerderjarigheid.
2. Het vrugt gebruik der Kinderen goe- 7. Opvoeding van Kinderen, hoe enbjwie
dren bj de Ouders niet verder te ge- te doen.
nieten, als tot der felver opvoeding. 8. Vondelingen hoe en by wieteonderhou-
3. Aanneminge en opvoeding van Kindren, den.
hoedanig by ons. 9. Uitkoop en bewijs, aangaande opvoeding
4. De Vaderlyke magt houd op, en wer- van Kindren , en anderfints , hoe te
den de Kindren haar ejgen meefter doen, en hoe ver te verftaan.
door het hnwlyken.
1 grote en byfondre magt die de Romeynen over hare Kin-
J_JJ dren hadden, komt met de manieren van ons Land niet over een. Grot. Inleyd. lib. l. cup. 6. num. 5. Gudelin. de Jure Noviff. lib. I. cap. 13. verf. quia moribus. Conlult. en Advyfen torn. 1. conf. 44. Sodanig dat defelve huydendaags by na nergens anders in beftaat; als in de eerbiedigheid, die de Kindren, van Godes wegen, hare Ouders fchuldig zyn: en aan de ander zyde, in een iekre byftand, en hulp by de Ouders in 't mede uitwerken , of uitvoeren van" harer Kinderen faken te doen. Alfo is nog huydendaags den Kindren, de Sonen beneden de vyf-en-twintig ]aren, endeDogteren beneden hare twintig Jaren verboden, fonder volle bewilliging van hare Ouders, een Huwlyk aan te gaan. Pehtic. Ordonn. art 3. Sq werd een Vader toegelaten fyn Kind om oorfaken ma1 telyk te kaltyden. /. 3. Cod. de Patr. potefi. En komt den Vader het bewind, en de Voogdy van fyn onbeftorven Kindren goederen
K 3 toe.



78 Roomsch-Hollands-Recht- I. Bock.
toe. /. fin. Col. de Curat.furiof. Ten ware daar toe by die gene die de erveniffe nalaat, Voogden waren gefteltals hier na breder. 2 Sonder nogtans, dat hy het vrugt-gebruik" van fyner Kinderen goederen, die haar van buyten aan komen, voor hem mag genieten, als by de befchreven regten was toegelaten: maar 't felve voor de Kindren moet laten op-lopen, contra. l.*t. &" tot. tit. Cod. de bonis maternis, & tit. de bonis qm liberis. Coftuym. van Antwerpen.tit. 36. art. 10. Gudelin. de Jure Noviff, lib. 1. cap. 13. Chriftin. vol. i. decif. 96. num. 21. Vinn. .& Groenew. ad §. inftit. per quasperJonas cuique acquiritur. ! Uitgefondert alleen dat de Kindren daar uit mogen werden opgevoed, 1 en 't felve daar toe mag werden verftrekt. Want een Vader is niet gehouden fyn Kind te voeden, dat felfs heeft waar uit het onderhouden kan werden. /. 5. §. 7. ff. de agnofc. hb. Coftuym.-van Antwerp. tit. 36. art. 5. Confult. en de Advyf. 1. Deel Confult. 146. ende 2. Deel Conf. 129. Grot. Inleyd. hb. i. cap. 9. num. 9. 10. [Neerl. adv. i. c. 35.]
Het welk, fecundum d. l. i. Cod. de bonis matern. van ouds in Holland fo ver wel in gèbruyk plag te zyn, dat een Weduw, jonge Kindren hebbende, den Boedel in 't gemeen bleef befitten, onderhoudende defelve Kindren voor de vrugten, ter tydtoedatdeoudlte Soon mondig was geworden; maar het felve heeft nu geen plaats meer, dan by Uiterfte wille, of uitkoop , Grot. Inleyd. hb. 2. tit. 13. num, 2. behoudens de Kindren haar vrye, en onbelafte legitime portie: waar van de vrugten by de langft-levende,alwaar'tby Uiterfte-wil fodanig gemaakt, evenwel niet mogen werden genoten, (1) maar defelve legitime portie altyds vry, en onbelaft moet komen op dc Kindren, als hier na fal werden gcfeid. Sie Sande lib. 4. tit 7. defin. 1. Gail. lib. 1. obferv. 144. num. i. Hier van is een gewyfde by het Hof van Holland gegeven, -en by den Hogen Rade"beveiligt, op den 17. September 1613. tuffchen Vrouw Elifabethvan
Ai-
(il Vcrfïaa dit ccven als het boven- gaande het geene den A. hier verder remeldc van deeze zelve num. name- heeft gedoceert onder anderen de -or'lyk, dat de Langillcevende echter rcr- donnantie van de weeskamer der Stad mag tot alimentatie van dc kinderen de Amfteldam art. 3. 6? 4. mitsg. de ampl. vrugten der iegitime tc verfoeken en van het laatjlgem. art, ten dien einde genieten: Zie aan-



Xliï.Deel Van de magt' der Oudren, &c.
Arkel, Vrouw van Waardenburg , en Thomas van Thienes, Heere tot Heukelom en Caftren, Impetranten in cas dAppel, en Adnaan de Nuyelles, Ridder, Heer van Marles, &c. Gedaagde. 3; De aanneming tot Kindren die de Ouden plagten te gebruiken , is ook by ons in ongebruik en onbekend, en mogen wel de Kindren die by ons t'huis gehaalt en opgebragt werden, gelyk als andre perfonen tot onfe erfgenamen geftelt werden, dog fonder noodfaaklykheid, en fouden defelve nog als Kindren, nog als Bloed-vrinden, ab inteftato, kunnen erven. Vinn. ad. pr. inftit. de Adopt. Grot. Inleyd. hb. i. cap. 6. in pr. Gudelin. de 'Jure Noviff. lib. i. cap. 13. infin. Chriftin. vol. 4. decif. 185. num. 4. 5. Imbert. Enchirid. in verb. filii Adoptiv. Fons pracliq. des cours, ad. tit. inftit. de Adopt. [Stokmans dec. 69. adoptionem adhuc praclicabilem cenfet.'] (1).
De .magt dan die, en fodanig de Ouders over hare Kindren hebben, is niet gedurig; maar houd op, en eyndigt by fekre voorvallen: blyvende niet te min de Kindren altyd fchuld-pligtig, hare Oudren gehoorfaamheid, en alle eerbiedigheid te bewyfen, volgens de aangeboren, en gegeven Goddelyke Wetten, Exod. 20. 4 Eerltlyk door Huwlyk: daar door niet alleen de Kindren uit de magt van hare Ouders gaan, maar ook felfs de minderjarige mondig,, en haar eygen nieefter werden. Grot. Inleyd. hb. 1. cap. 6. num. 9. & cap. 10. num. 3. Sand. lib. 2. tit. 7.. defin. 5. Gudelin. de Jure Noviff. hb. I. cap. 13. circa fin. Chriftin. vel. 4. decif. 185'. num. 7. & ad leg. Mechlin. tit. 9. art. 14. num. 7.Zypse. notit. jur'. belg. tit. adMacedon. Argentr.. ad confuet. Brittan. art. 499. Gomef! ad. I. 47. Taurinum. So ver dat een Weduw, niet tegen-ftaande' fy nog beneden de vyf-en-twintig Jaren is, by ons voor mondig gehouden blyft. /. 18. Cod. de'Nupt. en niet wedrom onder de magt van haar Ouders vervalt, ha late Tiraquel. in legib. connub. gloff. 3, num. I. & 2. Lf4>i int er alios at at. Boer. decif. Burdigal. 197. dicentem hanc opinimem ttbique fervari; het welk ook alfo in de Keuren en Ordre op 5t ftuk van de Huwelykfche-faken binnen Amfteldam, duydelyk is uitgedrukt, art. 13. Daarmede over - ee n - komen de gev/oonten en Keuren van meeft al de fteden in Holland, als hier
na ■■•
{i) AM Paulus Voet,- ad §. 2. tilt. Jnjl. de adopt. n. 3.



So Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
na fal werden aangewefen. Welken volgende over de Voogdy van fyn Hoogheid Willem de derde, Prince van Oranjen, by den Hove van Holland den 30. May 1651. by den Hogen Rade beveftigt den 29. July daar-aan-volgende, verftaan is: dat haar Konïnklyke Hoogheid, fyn Vrouw Moeder, fchoon fy nog minderjarig was, door het Huwlyk het regt van meerderjarigheid verkregen hebbende, niet tegen-ftaande fy Weduw zynde, nog minderjarig was, het felve regt behield, en door dien bevoegd was te hebben de Voogdye van haren minderjarige Soon. Als daar van in 't lange te fien is in de Herftelde Leeuwvan L. van Aitzema,pag.348. en362. en by d'Heer Jacob van Heemskerk in de aanmerkingen op fyn Hollandje Arcadia, jongft vermeerdert, uitgegeven in den Jare 1662. pag. 140. 5 Ten tweden, geraaken de onbeftorven kindren uit de magt van haar Ouders door handligting (3), of uitfet, en niet alleen door
hand-
(3) Conf. cl. Voet ad D. tit. de adopt. n. 11. ö* 12. junSl. vinn. ad §. uit. Inft. quib. mod. patr. pot. folv. n. i. Wyders is die uytdrukkelyke handligting , v/aar by de Vader voor dc Overheid declareerde, zyn kind van de vaderlyke magr te ontilaan , en by welke folemnee e dec'aratic de Rqmeynen in dier voegen gewoon waaren te handelen als Heineciius antiq. rom. p 1. p. m. 179. ;^ feq. aantoond, by ons (gelyk ewi ieder weer) volilaagen in onbruyk, zynde in plaatfe daar van in onze practyeque gefubintreerd het verfoek om fuppletie van jaaren of venia cetatis waar over kan worden geconfuleert de Papegaay \. d. p. 619". Voet ad tit. de min. n. 3. Edoch of iemand de gemelde fuppletie van j iarcn gcobtineert hebbende, overal voor meerderjaarigte houden zy, lcyd by dc rechtsdoctoren niet wynig verfchil. prrfr. Voet d. t. n. 8. en anderen zyn van opinie, dat defelve extra territorium concedentis buiten effect is, dan 'onder verbeetering) zoude ik met anderen het teegendeel vaftftellen, om reedenen ten deelen hier
voren in notis n. 9. 7/. deel. bygebragt, gelyk ook om dat ieder onpartydige ras ontdekken kan, dat roet de argumenten door d Wefel in comm. adcon/1. ultrajecl. art. 13. n. 24. & feq. geall. daar laat, als onder anderen , dat het vermogen om goederen te adminifteeren en te vervreemden behoort tot iemands conditie en perfooneelc ftaat, welke, gelyk naar regten bekend is, door niemand anders dan door de H. Macht, onder wiens gebied defelve perfoon behoort, kan worden bepaalt, gevolglyk of zodanig perfoon bequaam of onbequaam is de gehceiedifpofitie over zyne goederen te hebben en te houden , is een quaelie, welke alleenlyk kan worden gedecideert uyt de vergunning en het geftatueerde by den H. Macht onder wiens gebied hy refbrteert cn ingezeerenis. Dchooggel Voet occupeert zig alleen met de weedcrlegging van Burgundus welke dit fentiment minft fterk en zeifs vitieus heeft verdeedigt, maar men refutcere d;in liever a IVefel l.c. Argentrceus, Rodenburch, Grotius en anderen door Voet l. c. & de Statut, n.
7- 5?



XIII. Deel. Van de magt der Oudren, &c. St
handligting die duydlyk en uitdruklyk gefchied, daar van in §. 6. inftit. quib. moet. jus patr. poteft. folv. maar ook door ftil-fwygende toelaten: gelyk als de Kindren met woning en nering van haar Ouders afgefondert, en op haar felven leven : waar door de Kindren, en het bewind van haar eygen goed verkrygen, en voor haar felven in regten beftaan mogen. Novell. Leon. 25. in fin. Gothofred, add. 3. Cod. de Emancipat. Grot. Inleyd. lib, 1. cap. 6. num. lO ëntt. Chriftin. vol. 4. decif. 186. num. 11. Coftuym. van Antwerp. tit. 43*. art. 73.
5 Ten derden, werden de onbeliorven Kindren haar eygen meefter, fo haaft als fy boven de vyf- en-twintig Jaren gekomen zyn.
7. & 8; opgenoemd. Eindelyk befpeurt het is daar en booven een geheel andere
men in deefen tot welke graad van ab- zaak executie uit de fentenüe van een
fiirditeyt een anders geleerd maH door ander Rechter teegens iemands perfooa
al te groote inclinatie voor eyge fenti- of goederen te dirigceren , dan een per-
mentcn vervallen kan, daar Voetn. 8.1. fooneele gunil by een onderhorige van
c. om toch zyn gevoelen te ftaaven fu- defelve' wettig verkreegen , het effect
ftineert, dat-een, by wettig gewysde te wygeren én alzoo geheel voor nul
van aequitable rechters, in Holland te verklaaren, daar echter defelve zi-^
voor infaam verklaard perfoon, in een niet verder extendeert, als tot hetgeen
andere Proyintie voor iemand van goe- den verkryger in cygendom behoort
de renommé, ten minften als nimmer cn hem door onze wetten zelvs word
voor infaam verklaard, te houden is, toegekend; het cerftgemclde is Nrywil-
en confequentelyk aldaar zelvs tot amp- lig qiioniam nullus extra territorium
ten van eere kan gcraaken , om reeden jus dicere polejl. het laatflgem. noodfaa-
(zegt Voet) dat hier te landen de eene kclyk, om dat den andere lechter de
rechter den ander niet kan dwingen zyn vryheid moet worden gelaaten over
gewysde te approbeeren , alhoewel deefe de bequaamheid of onbequaamheid zy.
rcegel niet anders als in Cas d'appel in ner onderhorige te jugeeren. Dc-cenif e
aanfchoirw komen kan , immers Voet uytfondering van dit fentiment is hier
zoude nooit hebben durven zeggen: dat vooren 12. d. n. 2. in den text [ ] reeds
by voorbeeld het gerecht van V lisfin gen aangeteekent, zoo men maar gelieve tc
een fcntentie van den H. R. van Hol- leefen: uBi trjecisf. van ük.\ tyd
land zoude kunnen annullecren , of dat van 25 jaaren om iets te doen ok
den eed by den eene rechter gedaan, laaten &c. gesprooken word: voor
voor een blootc railtcnc by den andere cn in plaatfe van meerderja arighEID
kan worden aangemerkt. Het gecnezyn zoo als aldaar ftaat, aangeficn het zee'
hooggcl. omtrent de htterce requifito- ker is, dn men door huwelyk cn ver-
nales avanceert, toont eerder het tee- gunning der land» Overheid wel meer-
gcndecl van zyn gevoelen, om reeden derjaarig maar preeafe geen 25 'mm
■ daar .aan byna ajtoos word voldaan, en word."
L



82 Roomsch-Hqllands-Recht. I.Boek,
£j>uod etïam inter tacit£ Emancipationis modos refertur a Chriftin vol. 4. decif, 186. num.. 9. Boer. adconfuetud. Biturig tit. I. §. 2. Gudelinde Jure Novijf. lik 1. cap. 13. waar van hier na breder.
De Vaders magt en voogdy over de Kindren houd ook fomwylen , op, fonder dat nogtans de Kindren haar eygen meefter werden.
Als eerftel)k,fo wanneer de Vader felfs in Voogdy werd geftelt, §. 2. inftit. qui teftam- tutor. dant. Grot. Inleyd. lib. i. cap. 6. in fin.
Ten tweeden, werd de Vaderlyke magt niet aangellen in 't bewind van de goederen, de welk de Kindren, by ei fnis, of making, &c. van buyten aankomen, van welke goederende forg, en het bew ind, de Ouders wel gelaten werd; maar werden daar in niet anders gerekent als andre Voogden. Vinn. ad §.ult. tnftit.quih mod. patr. poteft folvatur.
Wat voort de waardigheid en bediening van Staten , ampten, of Officien van de Kindren aangaat, daar door de Vaderlyke magt veel wierd ontknogt. §. 4. inft. quib. mod. jus patr. poteft. folv. funfl. Novell. 81. cap. 1. S" 3- heeft by ons in defen weynig twyfeling, of daar door de magt van de Ouders over hare Kindren ophoud, of niet. Aangefien de gefeyde waardigheid, of bedieninge beftaat, of in een Staats-ampt, als in Burgermeefter, Schepen, of Raad van een Stad, of Burgerlyke gemeenfehap,of gelykehoger Landftands-bediening, waar toe niemand kan werden aangenomen als die boven fyn Jaren is, of in een minder, dewelk de byfondre magt van de Ouders over hare Kindren niet kan ontbinden. Sie Arnife. de Repub. lib. 1. cap. 4. fecl. 7.
1 Tegen de Vaderlyke magt en fchuldige pligt van de Kindren ontrent hare Ouders, komt de opvoeding en onderhouding, de welk de Ouders aan hare Kindien,na haren"ftaat,engelegentheid, fchuldig zyn, en haar regtelyk afgevordert kan werden, tot. tit. ff. & Cod. de agnofc. & alend. ié. vel parentib. ten waar dat Kindren haar felven door enige konft, of handwerk, konden onderhouden: of aan defelve van buyten eenig goed waar aanbeftorven, of opgekomen : waar van de vrugten tot onderhouding van defelve mogen aangeleyd werden. /. 5. §. 7. ff. de agnofcend. tik Coftuym. van Antwerpen, tit. 56. art. 6. Confult. en Advyf. part. 1. conf. 146. & part. 2. conf 129. Grot Inleyd. lib. I. part. 9. num. 9. maar verder niet; Aangcïien den Vader by ons geen Jyftogts regt over
dex



XIII. Deel. Van de magt der Oudren, &c. 83
der Kindren goederen heeft, gelyk als wel eertyts:maar het felve, op fodaniger wyfe als der Wefen Voogden doen, moet verantwoorden , als hier voor num. 2. breder is geleid.
De opvoeding en onderhouding van de Kindren is een gemene laft, en komt fo wel tot laften van de Moeder, als de Vader /. 5. §. 1. ff. de agnof. & aletid. lib. alwaar 't dat die buyten Egt geteelt waren. cap. 5. w fin. x. de eo qui diixit in 'matrim. quam. poll. adulier. Chriftin. ad leg, Mechiin. tit. 18. art. 6. num.l. Surd. de aliment. tit. I. queefi. 14. num. 4. Grot. Inleyd, hb. 3. het 35. deel,num. 20. Dog indien een van beyden geen midlen, of bequaamheid had, foude in fodanige gelegentheid den ander in 't geheel gehouden zyn. Gloff. in dtcl. cap. 5. Chriftin. d. art. 6. num. 4. in fin. & num. 9. Surd. de aliment. tit. I. qu£fi.\\.num. 7. & tit. i.quaft. quocft.lv. Gabriel. lib.6. de aliment. concluf. l.nüm. 43. Benincaf. de Privileg.paupert. cap.Jecundum fpeciale in judicio. So dat de Speel - kinderen, daar van de Vader bekend is, mede by de Vader.(moeten werden onderhouden, arg. d. cap. 5. in fin. extr. de eo qui duxit in mairimon. quam poll. adult. So nogtans dat 't felf in het twyfelagtige moet werden bewefen. /. uk. Cod. de Alend. lib. Het welk allo in fig felven fwaar valt te bewyfen, en aan de zyde van de Vader niet wel regt uyt bewefen kan werden, arg. I. 23. ff. de Cond. & demonftrat. So werd het daar voor gehouden, indien die geen die de Vader genoemt werd, onder Eede niet durft ontkennen, dat hy feniger tyd des Kinds moeder vleellyk bekend heeft,en het Vrouw-menlch hem het Kind, als de Vader, opfweert. Maarkondehy met Eede verklaren dat hy het Vrouw-menlch nooyt bekend had, foude fy in hetopfweren geen geloof hebben, al waar het in barens-nood gefchied. So daar van getuygen Grot. Inleyd. 3. boek, 35. deel, op V einde. Sand. lib 1. tit. iq. defin. 2. Chriftin. ad leg. Mechtin. tit. 18. art. 5. Coftuymen van Antwerp. tit. 45- art. 9. Andr. Gail. ïib.a.obferv'. 97 Sie meede de Conf. en Advyfen van de Hollandfche Regtsgeleerden het it deel, conf. 301. en "het 3. deel, conf. 156. Mafcard. de probat. vol. 2. concluf. 786. $5* feqq.
De Vader en Moeder ontbrekende, of onvermogend zynde, zyn daar in gehouden, de Groot-vader en Groot-moeder: fo wel van Moeders als van Vaders zyde. d. I. 5..ff. ne agnojc hb. in welk geval ook een Groot-vader foude moeten opvoeden, en onderhouden het Kind, 't welk lyn Soon, buyten wettig Huwlyk, by ymand heeft
L, 2 ver-



84 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boe'k.
verwekt. Faber ad Cod. tit. Ne filius pro Patre, defin. 3. Surd. de aliment. tit. 4. quetft. 12.
Met gelyke pligt zyn de Kindren gehouden hare Ouders die tot armoede vervallen, te onderhouden, d. I. 5. §. item refcript. ff. de hb. agnofc. Parentibus, inquit Cicero de refponf., Arufpic. nos primum ralura conciüat, quos non atere, nefarium efl.
Buyten delen is een Broeder gehouden te onderhouden en voeden fyn Broeder, Sufter, ofSwager, fo wel van een halven , als gehelen Bedde, indien fy-tot armoede vervallen zyn. Bartol. in traftat. de aliment. num. 15. Sande lib. 2. tit. 8. defin. a. Confult. en Advyf. 4. deel. conf. 70 num. 5. ook fyn natuurlyken Broeder. Novel. 89. Qf auth. heet. Cod. de Naturalib. lib. maar verder heeft de opvoeding van fyn Vrinden, of Magen geen plaats. Sulks dat een Oom in deopvoeding van fyn Neve niet is gehouden. Sande dicl..defin. 2. Sie mede Confult. en Advyf. 2. deel. conf. 278. ende 279.
Die lig felve niet onderhouden kan , en fodanige vrienden niet heeft, die hem moeten, of willen opvoeden, en onderhouden, komt tot laften van de arme beurs, van die Stad, of plaats daar het voorvalt ; ten waar dat het Wees-kinderen waren van kleyne en weynig Jaren, daar toe in vele plaatfen byfondre Gods-huyfen zyn geftigt , met den naam van Arme l'Vees-huyfen.
8 Alfo werd by ons deurgaans onderhouden, dat die gene die ergenj te vondelinge werd gelegt, van den Armen van die plaats, in wiens gebiedt het voorvalt, moeten aangenomen en onderhouden werden. £>ie Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 1. art. 51. Sande'lib. 2..tit. 8. defin. 4. Daar toe ook by de Paus-gefinden in Franhyk, Jtalkn, Braband, en elders, byfondre Vondel-huifen geftigt zyn, alwaar tot voorkoming van verder onheyl en gevaar, (in het verlaten, en ombrengen van jonge, en eerft-geboren Kindren, 't welk daar veel voorvalt) alle Kindren, de welk aldaar bedektelyk werden gebragt, en op fekre plaatfe daar toe, clam teftibus, en buiten afgemaakt, neder geleyd, aangenomen, en voort onderhouden werden Welk middel niet altyd uit armoede, daar toe het fchynd geftigt te zyn, gefogt en gebruykt werd; maar veel en wel meeft by felfs vermogene, die hare vuyligheden daar mede weten te helen, en bedekt te houden: gelyk men aan de luyren, daar men fodanige Kindren in gewonden vind, haar naam aan den hals gefchreven hangende, ook
wel



XIII Deel. Van de magt der Oudren, &c. 85
wel een penning daar een ftuk uyt gemeden is, en andere telkenen, daar men fodanige Kindren, als fy volw aften geworden zyn aan foude kunnen kennen, en het ftil i.wygende gevoelen, dat de Beftierders van fodanige Huyfen daar van hebben, wel befpeuren kan. Waarom het felve by ons federt den herftelden Godsdienft vooreen open deur, en aanleyding tot onkuisheid, en een quade toeverlaat, verworpen en gedoemt werd (3).
Onder het woord van opvoeden en onderhouden , werd niet alleen gerekent fpys en drank: maar ook kleding, woning, haafnis, gemak, tugt, onderwyfing,en lering , fo in de vreefedes Heeren, als in andre konften, of handwerken, na yder fyn ftaat en gelegenheid d. /. 5. non tantum ff. de agnofc. hb l. uh. ff. de aliment. tegut?& I. \. Cod. de alend. tïher. I. 4. ff. Ubipupil. educari. (4), ■9 Buiten delen gefchied ook dikwils beloften van opvoeding by een langft-levende van twee Egt-genoten,aan Vaderlofe,ofMoederlofe Wees-kinderen in boedel-fcheyding, by fchatting., bewys
of
( S ) Om wel te oordeelen of de vondeling- huyfen , nuttig of fchadelyk voor het Algemeen wclzyn . en ftrydig of overcenkomftig de leere eener Reedelyke Godsdienft , in een Stad zyn , moet men letten , of het bederf der Zeeden van de gemeente tot dien Trap geklommen is, dat de Kinder-moord , en afdryving van de vrugt, dikwils by den zelve begaan worden , dan niet? in het eerflen, dicteert ons het aangebooren Recht, da t men om gröötcr quaad voor te-koomen , het mindere occaiie moet laaten en alfo de vondeling-huyfen ftichten, opdat niemand uyt nood, vreefe voor fchandc , verder beftaan of byna ongelooflyke wreedheyd , tot het ombrengen van elendige Zuygelingen, werklyk leeden van de maatfehappy , of ook van hun, omtrend dewclkcn zulks toekomftig is , geraaken zouden , op •welke zelve grond in het heete Climaat •van Palseftin» , de ouders aan hunne Zoontji, nog in de kindfche jaaren zynde,
L
eenen byzit gaven, op dat zy niet tot ichandelyker zouden vervallen , Z.Exod. 21. vs. 9. icc? 11. 6? Michat'.is mofdifch Recht, 2. d. §. 78. Zoo nu ter contrarie, het zecdel) k'bederf der gemeente nog tot dien hoogten niet°i« opgefteegen en by den zelve dc kindermoord'niet dan zeer zelden word geperpetreert, volgt, dat de voormelde reegel van het aangeboore Recht nog geene zoo rnerkelyke behoed middelt 11 vordert, en moogelyk de publicqueftraf van den fchuldigen het quaad genoegfaam kan voorkoomen, in het laatfte geval derhalven alleen kan men het byna met den A 'eens zyn , ik zegge byna om reedenen 'er altoos gevallen kunnen exifteeren , in welken dergelyke {lichtingen, nuttig, ende behoudenis van twee rampzaaligen te gelyk zyn kunnen. '■
(4) Conf. Cl. Voet. ad. d. t. de agnoscend. & alend. lib. n. 4,
3



86 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek.
of uitkoop. Ook werd defelve wel by Uiterfte-wil de langft-levend opgeleyd.
In Boedel-icheyding, werd in 't bewyfen en uitkopen, uitdruklyke fchatting, en aanwyfinge vereyft, by de Wees-keuren van Rhyniand, art. 32. Maar by de Wees-keuren van Leyden, artic. 25. van Oudewater, artic. 176. vermogen de Wees-meefteren op het goed betrouwen van de langft-levende, fonder levering van Inventaris, d'uitkoop te doen.
De langft-levende, 't zy Vader of Moeder, hare Kindren by manier van uitkoop ter Wees - kamer bewyfende, of anderfints by fcheyding, of Uiterfte-wille, &c. tot haren laften nemende, zyn gehouden defelve te onderhouden , om de vruchten van 't bewys (hoe klein die ook zyn) en om behouden goed, tot haren mondigen dagen, huwlyken, of andren gekeurden ftate, arg. I. 5. §. 7. ff. de Agnof'c. & alend. lib. 1. 14. §. ï'. ff. de aliment. legat. 1. fin. §. 6, 7. Cod. de bon. qu*e. liber. waar op in 't maken van de uitkoop aanfchouw genomen werd. Keuren van de Wees-kamervan/t^aw, Mcnïkendam, en Purmerent, tit. 4. art. 2. van den Briel, tit. 4- art. 59. van Alkmaar, tit. 4. art. 2. 3. fonder dat daar in te bate lullen komen de vrugten van d'ahdre goederen, die de kinderen naderhand by Uiterfte-wil, of anderfins van buyten mogen aankomen. Ten waar het felve by de making ware verwilligt, of anderfins by de fcheyding, uitkoop, of bewys bedongen. Wees-keuren van Amfteldam, art. 31. van Alkmaar, tit. 4. art. 4 en van Monikendam, tit. 4. art. 4. van den Briel, art. 61. het zy om dat de ouders tot het onderhoud yets meer by fcheyding, of uitkoop werd toegevoegt, of dat de vrugten merkelyk meer bedragen, als tot der Kindren onderhoud van noden is (5).
So de Kindren by hare Ouders, of andren niet onderhouden werden als 't behoort, fal men die, by rade van Wees-meefters,elders
be-
(5) Eyaldien inteegendeel de reve- de andere goederen, de Kinderen opnuè'n van het bewys minder beloopen , gekoomen , vermag te genieten , ja felvs als tot het onderhoud nodig is, en de naar gronden van Rechten Competeert, Jiinderen buiten dien andere goederen Vid. Hollandfche Confult. 2. d. Conf. 28c. hebben verkreegen, volgt, dat de langft- waar omme ook zulks by het 31. art. leevende der Ouders het fupplement tot der ordonn. van de W. K- alhier ter disde noodige alimentatie en educatie uyt cretie van wees- meefterek gelaaten word.



XIII. Deel. Van de magt der Oudren,
hefteden, tot lallen en koften van die gene die den laft van 't onderhoud aangenomen hadden, of dair in gehouden waren , die daarvoor by parate executie lullen werden gedwongen. Keuren van de Wees-kamer tot Leyden, art. 54. Alkmaar, ut. 4. art. 13. Amfteldam, art. 33..
Maar quam de langft-levende Vader,, of Moeder, met het onderhoud van de Kindren belaft, te overlyden, eer dat de felve opvoeding was uitgevoert:hoe dat het in fodanige gëlegentheid foude moeten gaan, is feer bedenklyk; hier van zyn in fommige Steden byfondre Keuren (6).
Tot Leyden uitkoop, of bewys gedaan zynde , met laft om de Kindren te moeten opvoeden; in geval de langft-levende daar na tot een ander Huwlyk gekomen zynde, komt te overlyden, gedurende defelve opvoeding; fal de Weduw, of Weduwnaar van fodane langft-levende, gehouden zyn, tot behulp van 't vorder onderhoud, voor uit den gemenen Boedel te laten volgen, fo veel als Wees-meefters na difcretie bevinden fullen te behoren. Wees-keuren van Leyden art. 28.
Tot Delft houd de voorfz. opvoeding met de dood van de langftlevende op , ten ware in de uitkoop uitdruklyk anders was bevoorwaart. Wees-keuren aldaar, art. fa,
Tot Rotterdam meet in de aften en beloften van bewys, of uitkoopte maken, byfonderlyk uitgedrukt werden, of het onderhoud fal te' niet zyn met de dood van den belover of niet. Wees-keuren aldaar, art. 37.
Maar die van Middelburg willen, dat Wefen, mids genietende hare beloofde, of bewefen erfnis, geen vorder regt op den Boedel van den overleden,-die 't onderhoud tot den mondigen dag belooft hadde, fullen mogen eysfehen; maar dat den Boedel van verder onderhoud fal wefen, en blyven ontlaft 3 te» waar dat de Voogden,, of Wees-mecfteren raatfaam gevonden hauten, om merklyke redenen anders te bevoorwaarden. Wees-keuren aldaar, art. 30.
Tot Alkmaar blyft den langft-levende Boedel daar mede belaft,
ten
(6) Zie aangaande defe Stad Amftel- Wagenaar btfehr. van Amft. ed. in Ocdam, de ordonantie van de IV. K. art. tavo pag. 386. van het ia*, ftuk. SS* en inzonderheyd meede den Heere



83 Rooms c h - Hollands-Recht. I. Boek.
ten ware anders bedongen was, of dat des overleden* Erfgenamen of den Boedel houder te vreden waar, de Weeskindrente laten volgen die goederen die haar fonder bewys fouden aangekomen hebben, of ten minften het h>ewys, tot feggen van Wees-meeflers, te verhogen. Wees keuren tot Alkmaar, tit. 4. art. 23.
'Tot Antwerpen, mag fodanigen Weduwnaar of Weduwe volftaan met den uytkoop fo die leyd te voldoen, en de opvoeding van de kinderen voor de vrugten van het bewys en behouden goed aan te houden, of den Wefen te laten volgen de goederen de welk haar buyten de uytkoop foude toegekomen hebben Coftum. van Antwerp Ut. 43 art: 32.
Maar daar geen byfondre Keuren van zyn, foude men in defen de gemeender en waarder opinie van de DD. moeten volgen, dewelk willen, dat fodanige laft met het overlyden van de langft-levende geheel te niet loopt, en van fig felf komt te vervallen. Aangenen, met het overlyden van de langft-levende, (7) al de goederen van den gehelen Boedel komende op de Kindren, het onmondige Kind ook fyn aandeel genietende, nu felf heeft al de midlen , op de welk het by den lan:ft-levende wierd onderhouden. Alleen tiende op het behouden goed, blyvende de verder beloften niet anders als per fontei, met geen ander of verder verband, als voor fo veelfy kunnen en des magtig fyn, gelyk wel menigmaal gefchied: dat de langft-levende Vader of Moeder voor geen of weinig behouden goed, de opvoeding van de Kinderen t'haren laften nemen: daar door men verftaat dat ly (te weten als de goederen fo ver niet kunnen ftrekken) haar niet verder verbinden als fy anderfints uyt haar lelven fchuldig fyn. /. 4. /. 5. ff. de agnofcend. & alend. lib. Het welk met de dood ophoud, en tot de erfgenamen of andre Kinderen niet overgaat
Als alleen in geval de■ langft levende daar na ten tweeden Huwlyk
was
(jf) Alle dé goéderen van den genieenen de-langft: leevende der Ouders, we\boedel, mgcvalle namelyk de ouders ab ke gevoegd by die der cerft-overlecdcoe tnitpato koomen te lterven , of ge- geconfidcreert moeten worden uyt te maabeel ten faveure van de kinderen ge- ken en te fuccedcertn in plaatfe van de ddponeefe hebotn , gevolgelyk dit geheele onderhouding. Vid. Cchfultifs. n:et volhaagen zeeker kan worden Berlich. ■ Co nel. praticabil p. «..Conti aangemerkt; maar wel de legitime van iS.-«. 21.6? feqq.



XIII. Deel. Van de magt der Oudren, &c. 89
was hertrouwt, fonder Huwlykfche-Voorwaarden, en fulks met gemeenfehap van goederen, in welken geval, het behouden goed, daar uit de opvoeding moeft komen, kan werden vervremd en vermindert, of dat de langft-levende in verloop en notoire infclventte komt te geraken, waar in de gemelde grondreden komt op te houden, en de Kindren met dat fy niet konnen verkrygen de goederen die haar anderfints, fonder bewys, fouden hebben opgekomen, haar regt van opvoedinge behouden, en daar van moeten werden vergoed. Sulks ik te meermalen , benevens andre, heb verftaan, en dien volgens is geoordeelt, dat een Weduw, of Weduwnaar van fodanige langft levende, die aan fyn Voor-kindren, by bewys, of uitkoop boven fekre fomme, de opvoeding en uitfet tot mondige dagen , of eygen ftate had belooft, na de dood van defelve langft-levende Vader of Moeder, in verder opvoeding, of uitfet, na Regten, gehouden was.
Maar meerderjarige Kindren zyn niet gehouden, na het overlyden van Vader en Moeder, de opvoeding van haar minderjarigen Broeder, ofSufter, tot haren laften te nemen, nog mogen de minderjarige ten dien opligte enige vergoeding genieten, maar by fcheyding fodanig Kind, of Kindren, elk met fyn gei egt aandeel, moet te vreden zyn, fonder enig onderfcheid. Sie Confult. en advyf. het 1. deel, conf. 46. en 172.
M
Het



go Roomsch-Hollan-ds-Recht. I. Boek.
H e t XIV. Deel. Van Trouw,, of Huwlyk, [Grot: i: 50
r. Trouw, ofHuwlyk, wat en de felfs oor- 7. Wettelyke oor raken van weygering
» /pKn7' ,, welk en hoedanig daar in te pr ace-
9. Een Man mag maar een Wyftn Huwlyk deer en.
hebben, den oorfprong daarvan, en 8. Tegens fodanige uytfpraken niet te ap.
hoe en hj wte 't felf is aangenomen. pelleeren.
3. Wat tot voltrekken van een Uuwljk 9. Bewilliging van de Voogden onnodig.
. nr&iS'u , l t , , I0' Wettely*e oorfaken tot belet van een
4. uj cle Huwljks geboden mogen werden Huwlyk.
verkort, en of het trouwen in een fiekte 11. Voorgaande beloften.
voor 't bedde mag gefchieden. 12. Te na maagfchap, hoe, en wanneer en
5. Uf en hoejemanduttlandig zynde, door defelfs oorfprong.
volmagt kan getrouwt werden. . 1$. Hoedanig in Swagerfchap.
ö. Het Huwlyk van de minderjarige mag 14. Tweede, of vorder üuwhken, binnen met beftaan fonder bewilliging van Ou. wat tyd, en onder wat bepalineen c»ers, of de langft-levende van dUn. toegelaten.
DE magt van de Ouders over haar Kindren beftaat voornaamlyk in het weygeren, of toe-laten van haar Kindren Huwlyk, by welke gelegentheid alhier van het Huwlyk diend verhandeld, tuschen wie, en hoe het felve , na de Regten deler Landen, mas: beltaan. ° V Trouw , of Huwlyk, by de Duitfen Ehe, daar van ons woord Egt lyn oorfprong heeft, is een verknogte eenigheid van Man en Wyf. tot een onfcheidbaar gemeen, leven en omgang, pr. Inftit. de patr. poteftat. I. 1. ff. de Ritu Nupt.
Het welk daar uit fyn oorfprong heeft, om dat de opvoeding van Kindren met fo wel konde werden behertigt, fo niet yder defynafionderlyk kende, 't welk niet konde gefchieden, fo een Wyf omtrent een tyt haai- quam te vermengen met meer als een Man; wederom hoe de liefde van een Man tot de opvoeding van fyn Kindren lterker is, hoe die minder verdeelt is; fo heeft de reden, en het beter beftaan van 't Menfchelyk gellagt , het Huwlyk genootfaakt, daar door een Wyf onaffcheidelyk aan één Man, en één Man aan èen Wyf gebonden fouden zyn, dat ontwyfefyk uit het voor-beeld
van



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. gi
van Adam en Eva is aangemerkt, en als een gebod in de Ziele van den Menfch fchynt ingefchapen, dat elk de fyne kend, en hem daar alleen aan houd. So werden de Pharifeen en afgefonderde Schriftgeleerden van onfe Heere Chriftus by Matthao Cap. 19. berifpt; en gevraagt, of fy niet gelefen hadden, Dat die van den begin den Menfch gemaakt heeft., dat hfe gemaakt heeft Man en Wyf, en ge f egt die twee fullen tot een Vlees zyn, verklarende het felf met defe nadruk: geen Godt ffamen gevoegt heeft, en fcheyde den menfche niet, daar uit de onfcheidbaarheid volgt. So 't felve gebod by Mofe \verd aangetekent, Genef. 2. verf. 24. 't welk door Noach,Japhet, Gomar,ea fo voort tot de jegenwoordige Européfche Volken isoveragebiagt, en onderhouden. So dat by de Chriftenen een doorgaande Wet is, dat één Man maar éénWyf, en éénWyf maar één Man te gelyk in Huwlyk mag hebben. Die anders doen werden daar over als Overfpeelders geftraft. /. 30. §. uit. f. ad l. Jul. de adult. Novell. 134. cap. 10. Sie Sande lib. 5. tit. 9. defin. 16. Menoch. de Arbitrar \udic. cafu 420. num. 2. & feq. [Bell. jurid. pag 607.] Alhoe-wel ondertuffchen, en voor, eri na dc tyd van Mo fes, was toegelaten , dat één Man meer als één Wyf mogt hebben, en metdat God door het voorbeeld van Adam en Eva wel had aangewefen, wat dat goed en beft was, daar uit niet volgt, dat het felve altyds, en eenparig goed geweeft zy: of dat het ongeoorloft was anders te doen. So heeft Sara hare onvrugtbaarheid uit haar dienftmaagt Hagar foeken goed te maken. En het was goed in Gods oogen. Genef. cap. 16. So ook uit de veelvuldige voorbeelden des Ouden Tefta■ments te fien is, dat 't felve ook na de tyd van Mofe, niet in allen, en t'allen tyden onderhouden is, en in fig felf niet voor quaad is geoordeelt, maar voor een middelmatige faak is opgenomen ge weeft; het welk by vele Volken in oude tyden fo is aangenomen» So feid Jofephus in fyn boek van de Joodfche Oudheden, het lg.cap. 1 dat het by de Joden een algemeen gebruik was, meer, en veel Wyven op een tyd te mogen hebben. Van die van Athenen leren wy, uit het voorbeeld van Socrates, en andre, dat het hun geoorloft was, meer als één Wyf te gelyk te hebben. So nog by den Berfen, Turken^ en andre Volken, werd onderhouden, dat één Man fo veel Wyven mag trouwen, als hy kan onderhouden, en by de felve, uit de veelheid van die, de grootheid van magt en
M 2 ftaat



Q2 Roomsch-Holl ands-Recht. I. Boek.
ftaat werd uitgebeeld. Dog van de Duit/en getuigt Tacitus de Morib. Germanor. Dat onder alle Uitheemfche Volken, fy-lieden alleen, yder van haar, fig met één Wyf te vreden hielden. Sulks onder de Romeynen altyts is onderhouden geweeft, en daarom by haar, in den Duit/en, 't felve geprefen werd. Sie Grot. de Jwe belli3 lib. 2. cap. 5. num, 9. (1).
De perfonen dewelken Huwlyk mogen aangaan, moeten zyn, Jongmans boven de veertien, en jonge Dogters boven de twaalf jaren, §. I. in/iit. de nupt. geen dolle, malle, of finlofe, quorum nullum animi e/i judicium. I. 5. ff. de R. Jur. Volgens de oude Duitje Wetten en gewoonten wierd het voor fchande gerekent,dat een Dogter voor haar twintig Jaar haar ten Huwlyk begaf, volgens getuygnis van Ca^far Comment. vi de morib. Germanor. en van Tacitus tod. libr. (2). Daar uit fchynt voortgekomen te fyn, dat een Dogter op haar twintig Jaar voor Huwbaar geoordeelt zynde, de Ouders, fonder wettelyke redenen,- niet kunnen tegen ftaan,fulks fy voor de twintig Jaren, fonder enige reden te geven, vermogen
te
(1) De Polygamie was by de oude Duytfchers, derfelver vorften uytgezondert, in onbruyk en onbekend , waarom ook Tacitus de mor. germ. Cap. 18. Van delelve getuygd: Severa illic matrimonia nee ullam morum partem magis laudaVeris, nam prope loli Barbarorum Singulis uxoribus contenti funt, exceptis admodum paucis, qui non libidine , fed ob nobilitatem , plurimis nuptiis ambiuntur. <j? Quintil. declam. 1 ri. Nihil tale novere Germani ö5 fanctius vivitur, ad oceanum. add. Heinecc. elem. jur. germ. parte 1. pag. 179. de groot int. 1. b, $.d. §. 2. alhoewel ik met Barbeirac n. 12. ad l. grot. ab. a. c. van gedagten zyn zoude, dat de polygamie by de oude Germanen, gelyk ook by andere volkeren, eerder uyt gewoonte als uytbefchouwing van desfelvs ongeoorloftheyd vetmeyd wierd, want dat het probleme d'Arittnetique, zoo als Montésquieu ftelt, de ratio fufficiens van de toelating
en het verbod van de veelwyvery met opzigt tot de volken, by welken defelve gebruykt en niet gebruykt is, onmogelyk zyn kan, en dat het zelve overzulks een notoire misflag is, heeft de groote Miehaé/is mofaifch recht, 2. d. §. 96. bondig beweefen. Zie verder aangaande de geoorlooftheyd of ongeoorlooftheyd der Polygamie volgens het natuur-recht, Pujfendorf Droit de la IV. & des G. I. 6. c. 1. §. 15. fuiv.
(2) Caes. in bello gail. lib. 6. cap. 21. ait • qui diuciisftme impuberes permanferunt mjximamtnter fuos ferunt laudem; hoe ali ftaturam , ali vires, nervofque confirmari putant: intra annum vero viceftmum femince notitiam habuiffe in turpiffimis rebus. & Tacitus, Cap. 20. Sera juvenum venus eoque inexhau/la pubertas: nee Virgines feftinantur: eadem inventa vimilis proceritas, pares vali dique mifentur, ac Robora parentum liberi referunt.



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. 93
te doen. Politic. Ordonn. art. 3. Sie mede Keuren van Zeeland van den Jare 1496 cap. 2. art. 25. Daar van hier na num. 6. breder. „ De verder noodfaaklyke onderhouding, de welk tot het voltrekken van een Huwlyk vereift werden, zyn van ouds in defe Landen feer weynig, en van klein gewigt geweeft, beftaande by na alleenlyk in het by fiapen, met kennis van de naafte rVagen van weder-zyden, (3) het welk in veel gelegenheden feer fo'gelyk, en gevaarlyk zynde, fo dat fomwylen gebeurde, dat fommige haar ten Huwlyk begaven tegen hare voorgaande beloften, of aan hare na Maagfchap, of Swagerfchap, ook wel londer vooigaande bewilliging, of toeftaan van die gene die daar in behoorden gekent te zyn. So is naderhant ingevoert, dat een Huwlyk niet eer voor voltrokken fal gehouden werden, voor en al eer dat de Trouw,na drie wetlyke afkundingen in de Kerken, of voor het Geregt, na het voorfchrift en ordre, by de Poiityke Ordonantïe daar op geftelt, behoorlyk is beveiligt: Het welk met de Geeftlyke Regten mede over-een komt: cap. 4. extr. de clandeflin. f pon fal. cap. cum. in tua 27. extr. eod. cap. aliter. 3. qudfi. 5. Et hoe fuiffe vetufliffitnum Ecclefu Chriftian<e infiitutum, ex Tertulliano, Hottomannus, illuftr. qujestion. 2. refert. Uludque etiam Imperalorum Gr<ecorum Leouis Alexiï conffitutionibus cautum effe fcribit. Conftantin. Harmenopulus, lib. 4. epitom. tit. 4. Het welk by ons feer eng genomen werd, en fodanig, dat by-aldien daar het minfte aan gebrak, fuik doen voor geen Huwlyk verftrekken mag. Politic. Ordonn. art. 3. arg. §. uit. inftit. de nupt. juncl. I. non dubium. 5. Cod. de legib £5* /. relegatorum 7. §. 4. ff. de interdicl & relegat. Sie Joann. Sand. lib. 2. fit. I. defin. 1. en wederom een fodanig voltrokken Huwlyk fyn volkomen kragt moet hebben, alwaar V dat daar geen beflaping op en volgde;
(3) Waarom ook de oude Duytfchers de preuve \an het Byflaapen, voornaamelyk vorderde om eenig civil eflecl: des Huwelyks te acquireeren , hier toe tendeert de aanmerking van Beinecc. d. 1. §. 213. & jure prov. faxon, l. 1. art. 45. Sie ift feine Genosfin und tritt. in Jein recht, wenn. Sie in fein bett. tritt. dog dc pratyeque deefer Reegel
M
is ontwyfielbaar met de compilatie van het canonicque recht van zelve komen tc cefieeren , als welks voorfchriften en gronden in veelen opzigten meerder overeenkomftig de gezonde recden waaren, dan de regulen als toen by de rechtbanken in obicrvantie , V.ies Eciairciffements de l'introduction at l'hiftoire de Charles V. p. 234,
3



^94 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
de; fo als verftaan is van de nieuw-getrouwde, dewelk in 't wederkeren na huis, beyde in 't water verdronken, by Neoftad. de paft. anienupt. obferv. 15. 16. 17. Coren confü. 26. num. 64. [Maar Swagerfchap wort niet gerekent , als na de Vleefchelyke converfatie. Groenew. ad. I. 8. C. de Inceftu."} (4).
Hetgeen tot het wefen van een Huwlyk by ons werd vereift, beftaat hier in: Dat alle perfonen die haar ten Huwlyk willen begeven , gehouden zyn te verfchynen voor den Geregte, of Kérken-dienaren, harer woon-plaats en maal-ftede, alwaar fy Jaaren dag haar laatfte vafte woon-plaats gehouden hebben; én aldaar moeten verfoeken drie Sondagfe, of Merktdagfe Geboden, te doen in de Kerk, van het Raadhuis, of andre plaatfen daar het Regt werd gehouden, ten einde een yegelyk, die enige beletfelen foude willen voorwenden, het felve middelertyd, op peine van verfteken , foude mogen en moeten doen (5). De wettelyke verhinderingen
de-
(4) De Heer Groeneweegen leert dit geenfints zo generaliter als de fcoliaftes alhier te kennen geeft, maar zyn Ed. voegt 'er wel deegelyk by , uyt de flor. /pars. Grotii ad. d. I. 'dat zulks de lEgiptenaars en zommige andere Wetgeevers oudtyds alzoo heeft behaagt, en hy laat 'er opvolgen: ideo hujusmodi vnptiiT non affimtatis, fedpublicce honestatis ratione atque impedimento prohibentur, at refcripto principis valent: ficriti fi? boe ca/u deiis Dominos Hollandice Ordines aliquando difpenfaffeintellexi. fi? ad. I. uit. eod. Cceterum fi princeps ex plenitudine poteftatis atque ex certa fcientia, five bene five male , difpenfaverit, durum eft adverfus ftimulos ealcitrare. Dus is het 'er wel verre af, dat die groote Rechtsgeleerde vaftftellen zoude; dat fwagerichap niet gereckend wierd, als na de vleefchelyke converfatie, want waarom, zo dit in rechten notoir was, difpeniatie van de Princeps gevraagd? men zie ook het 10. »rt. van het Echt reglement in Holland
gr. Placaaib. III. deel, fol. 503. en het is geheel teegen de goede Zeeden tc inquireeren : an ajfinitas ex Jolavafis feminei penetratione, non emijfo intra verili femine oritur? het welk ik liefft aan Zanch. en anderen wil overlaaten, als welken met de vermeenigvuldiging van dergelyke difpenfatien geheel iets anders op het oog hebben , dan het algemeene nut; wyders is het gevoelen van de meefte rechts D. D. dat uyt Trouwbeloften geene andere dan gefingeerde affinteyt orieert, en dat gevolgelyk het huwelyk met zyn overleeden broeders bruyd naar rechten geoorloft is. V. Groeneweg. ad. I. 8. Cod de ine. nupt.%. g. J. de nupt. fi? Vinn, ibid. add. Brouwer de jure Connub. lib. 2. Cap. 13. m, 10. fi? 12. doch den Heer Voet ad. D. tit. de ritu nupt. n. ge. Mineert het teegendeel,op zeekere niet onwettige praefumtie, welke echter in zommige gevallen quaalykkan worden geadmitteert.
(5) Vid. ordonn. van Huwelyks-zaa' hen der Stad Amfteldam. art. 1.



XIV. Deel. Van Trouw, ofHuwlyk. gg
dewelk den voortgang van een Huwelyk kunnen beletten, fyn voorgaande beloften, of te na-maagfchap, daar van hierna. 4 Of van defe noodfaaklyke onderhoudingen, yemand in val van nood, dewelk geen uitftel lyden mogt, enigfins kan of behoort te werden verfchoont, is bedenklyk. Gelyk of yemand om fiekte,of haaftig vertrek, verfogt dat de drie Huwlykfche afkundigingen op eenendag,en een reis mogten werden gedaan, by een-werf, ander-werf, en derde-werf, of dat yemand fiek te bed leggende, door een Prsedicant, voor fyn bed ïbude mogen werden getrouwt? werd verliaan, dat ten aanfien de drie Huwlykfche-geboden, alleen voor het recht van een derde, en het trouwen in de Kerk maar is een uiterlyke Ceremonie, tot een opentlyke beveftiging , alfo tot meerder fekerheid ingevoerd, men daar van, om wettelyke reden, kan en mag afwyken, behoudens een derde, fo veelde drie Geboden aangaat, fyn regt, fo yemand eenig mogt hebben, des dat fulks by, en door de Land-Overheid, na voorgaande kennis van faken gefchiede.ü D. ad l. 31. ff. de legib. Andr. Gail. lib. I. obf. 14. num. 6. Maar de meefte fwaarigheid is, in geval de noodfaaklykheid fo groot is, datter fo veel tyd niet is, dat men fulks van de Land-Overheid verfoekt, en verkrygt. In fuik geval zyn de fommige van gevoelen, dat by den daaglykfehen Regter fulks mag werden toe-geftaan: [Neerlands adv. 1. d. c. 2.} om dat alle noodfaaklykheid van de onderhoudinge van de Wet verfchoont; voornamentlyk fo defelve fodanig is, dat het leven , eer, of waardigheid daar aan hangt. Gelyk fulks met het gemeen gevoelen der DD. beweert werd byHironym. Cseval. fpecul. Commun. opim quteft. 906. num. 53, 54. en ook met de inftelling van het Concili van <frenten over-een-komt. Se ff. 24. cap. I. in defe woorden: Voor het voltrekken van het Huwlyk, moeten drie Kerk-geboden gaan, op dat fo enige verhindring isy V felf te ligter mag voor-komen: ten waar den or dinar is Regter oirboir dagt, de felve Geboden te remitteeren, fulks fyn goede voor-forg werd aanbevolen. Het welk, of op den Gereformeerden tegenwoordig mede kan werden toegepaft, niet feker is: om dat defelve remisfie, en verfchoning van de Wet, door de ftraf, jegens de tegen-doendersvan dien, begrepen in het 3. art. van de Polhyque Ordonnantie, aan de hoogfte magt werd vaft gehegt, en tot een faak gemaakt werd, daar in den daaglykfen Regter niet doen kan,



o6 Roomsch-Hollands-Recht- I.Boek.
5 Wyders dat yemand uitlandig zynde, door brieven, en volmagt kan getrouwt werden, fonder dat hy felf tegenwoordig is, werd by de DD. beweert, ex l. 5. 1.6. 1. 34. de Ritu nupt. Duaren. de Nupt. cap. 2. Sulks ook met de Geeftlyke regten over-een komt. /. final. t/s procurat. in 6. Gloff! in cap. cum focietas 27. queeft. 2. En Groenew. getuigt dat by ons mee onderhouden werd. trafö: de legib. ab rogat add. I. 5. de ritu nupt. So ook by myn tyd, een perfoon in ïndiën zynde, door een ander ,die tot fulks in "fynen naam te doen en ontfangen, volmagt gegeven was, alhier in de Kerk, met fekre Dogter is getrouwt geworden.
6 Vorders mogen de minderjarige Jongmans beneden de vyf-entwintig, en Dogters beneden haar twintig Jaren , geen Geboden vergund werden , voor en al-eer dat van het vry willig toeftaan van de Ouders, of de langft-levende van hun beyden , duydelyk is gebleken. Póhtic. Ordon. art. 3. Welke bewilliging na befchreven Regten van de felfsftandigheid des Huwlyks is, fo dat de Huwlyken fonder bewilliging van de Ouders aangegaan , van fig felve kragtloos zyn. Poïit. Ordonn. art. 13. /. 2. /. 34. ff. de ritu Nupt. Paulus l. 11. de flatu hominum. I. 7. /. 12. Cod. de Nupt. 1. unica §. I. ver ju opoitet. Cod. de Raptu. Virg, Schneidewin. ad tit. inftit.de Nupt. part. 2. requifitio 4. & Tholofan. Syntagm. Juris lib. 9. cap. 3. num. 9. 10. 20. Joan van den Sande lib. 2. tit. I. defin. 4.
't Welk ook de reden felf leert: dat de Ouders, de welk haar Kindren nu fo ver opgebragt hebben, die Eer liegt mogen hebben , dat fy in het huwlyk van haare Kindren, daar uit fy haar erfgenamen verwagten, bewilligen. /. 12. §. 3. ff. de capt. & p0fl Urn rev: Sonderling in den minderjarigen, welkers oordeel te fwak is, en die veel lagen en verleydingen onderworpen zyn. Theophil. ad pr. inftit. de Nupt. I. 1. ff. de minorib. Dat voor al in de Dogters noodfaaklyk is, welkers ongeftadige fwakheid, den wyfen raad van haar Ouders niet kan derven. I. 1. I. 1. ff. ad Senat. yellejan. Als dewelk meerentyds tegen haar eygen voordeel bevonden werden aan te werken . /. 4. Cod. de Sponfaïib. So dat by den Romeynen het den fchuld-pligt van de Vader was, fyn Dogter uyt te Huwlyken , en daar voor een bequaam Ehegade te foeken. /. 19. ff. de ritu nupt. 1. fin. Cod. de dot. pronvffton.
Daarom by fommige DD. onderfcheid gemaakt werdt tuifchen de
Va-



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. g? der en Moeder als of de bewilliging van de Moeder, maar om eerbaarheids wd wierd vereift. Ut teltantur. Mafuer. de Nupt. p^ Menoch. /• 2 prtfumpt. 4 Covarruv. de Matrtmomo part. 2 l' j- b7 andre tegen"ge^oken, dewelk de .bewilliging van
een Moeder daar geen Vader is, fo nodig agten, dat dooi hetontDreken van dien, een Huwlyk voor onwettig foude verklaart werden, per . 18 & l. 20. Cod. de Nupt. -Cujac. 3. obferv. cap. 5. JJonell. hb 3. tommentor, cap. 20. en werd alfo by ons mee veritaan^om de woorden van dePohtigue Ordonnantie art.2- Content van de Ouders, of de langjïdevende van dien. Dog defe bewilliging vaH de Ouders, werd ook verftaan ftil-fwygend, & per raiikabuionem te geich.eden; fo wanneer de Ouders, willens, en wetens de Geboden van de Kindren hebben laten afkundigen, en het Huwlyk daar op laten voltrekken, fonder daar jegens te feggen, of 't felf te beletten per. I. 5. Cod. de Nupt. Pecc. l?efiam.%ug\Llh. i cTp 5. Cujac. hb. iö. obferv. cap. uit. En alfo is mede in Vriefland verftaan, tefie ]om a Sande hb. 2 fit. 1. defin. 2. So nogtans dat bet Huwlyk, fonder kennis, of weten van de Ouders, heimlyk voltrokken, met foude kunnen beftaan, en by haar foude mogen vernietigt, en voor geen Huwlyk verklaart werden. a,g. § uit tnlttt de Nupt. So als by myn tyd verfcheyde malen is geoordeelt Sie Sande hb. 2. tit. 1. defin. 4. (6).
Maar waren de perfonen meerderjarig, te weten de jongmansvyfen-twintig, en de Dogters twintig Jaar, dewelke van ouds op de twintig Jaren voor houwbaar zyn geoordeelt; als te fien is in de ILeuren van den Lande Zeeland van den jare 1490 cap - art is So werd mede wel het bewilligen van de Ouders,of de langft-levende van dien vereift: Dog werden als dan de (Judeis genootfaakt, ofhet verfoek toe te ftaan, of goede en wetlyke reedenen van hare weygring in te brengen; Tot welken einde defelve, in fuik geval, voor de Kerken raad, of Overheid ontboden werden, om hare leedenen te komen geven: alwaar fy niet verfchynende, werd haar itil-fwygen voor bewilliging gehouden: of haar gegeven redenen met goed en wetlyk bevonden zynde, werd daar geen agt op genomen en werden, des niet-tegenftaande, de Geboden vergund-
* T7- Waar
(<i) Vid. deïlollandfe Confult. v. derde deel, Conf. i<8
N



98 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek*
waar op by niemand binnen defelve tyd enig tegen-feggen vallende, of de tegeg-feggers in haar regt gebrekende , moeten, en mogen de verfoekers wetlyk, en opentlyk in de Kerk, of voor 't geregte, werden getrouwt. Poht. Ordon. art. 3 Sie Grot. Inleyd. lib. i. cap. 5. verf. Namentlyk dat (7). 7 Welk de oorfaken fyn waarom de Ouders den Voortgang van de Meerderjarige Kindren Huwlyk mogen beletten, ftaat ter befcheidenheid van den Regter. Daar toe voornamentlyk in agt genomen werd, I. De al te grote ongelykheid van ftaat, geflagt, en midlen, daar door het geflagt van de aangetrouwde foude werden onteert, of vermindert, en de jongman onmagtig om de laften des huwelyks te kunnen dragen, anders de ongelykheid van midlen fo veel niet werd toegegeven, om dat een yder vry ftaat fyn voordeel met een goed Huwlyk te doen, te foeken, en het goed eygentlyk van het felfftandig wefen van een Huwelyk niet is: facit.i. 12. £. 1. ff. de Sponfalib. I. 12. /• 18. Cod. de Nuptiis. Vide Covarruv. de matrimon. part. 2. Cap. 3. §. 7. mm. 3. II. Indien de toekomende egt-genoot van enige ondaad befchuldigt,of van eenoneerlykleven is. /. 20. Cod. de Adult. I. 41. /. 43- m pr. & §■ feqq. ff. de Ritu Nupt. I. 3. ff. Si quis a par. mamimiff. III. Verfcheidentheid van geloof. /. 19. §. i. Cod.de H<tretic.& Manich. ook tuifchen de Gereformeerde en Pausgefinden. Al-hoe-wel fommige willen, dat het by ons, dewelk geen vervolg tegen defelve en van defelve tegens ons willen doen of lyden, fo nauw niet behoort genomen te werden. XJJtr. Conf. 2. D. c. 133.] Sie Henric. Brouwer de jure Connubior. lib. 2. Cap. 24. num. 17. IV. Dat de dogter tegen de vei maning van de Ouders mifleid en bedrogen is. V. Dat tuifchen de Ouders en kindren een onverfoenlyken haat, en verder onheylen te wagten ftaan, en diergelyke, waar in den Regter de regtvaardige klagten van de Ouders wel meeft behoort te volgen, en fo veel werd toevertrouwt, dat by Refolutie van den 5 Dec. 1597. by de Staten van Holland was verftaan: Dat in matrimoniele faken daar in de verklaringe van de Magiftraat met de verklaringe van de Ouders of de langfidevenden van defelve over een komt, van defelve verklaringeniet en fal mogen werden ge reformeert, geappelleert, geprovoceert, of enige
pro-
(7) Vid. de geatt. ordon. art. 6.



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. gg
provifie daar tegens fal werden verleent. Waar over in de fake van Joffr. Agata Welhouk, contra Geraldo Welhouk haar Vader tot Delf, m de welk Schepenen der Stad Delf, uyt oorfaak dat defelve Joffr. Agata Welhouk by Arnoldus Bormüi, Br'adicant aldaar, onderdekfel' van defelve dogter in de Cathechetife en Kerklyke oeffeningen te onderregten, nog ver minderjarig fynde, tot fyn genegentheid beweegt en milleid was, en daar in niet tegenftaande alle aangewende vlyd en betoonde weerwil, weerfpaltig tegen haar Ouders bleef volherden, by Vonnis den 16. Decemb. 1661. haren eys, van met den felven Arnold Bornius te mogen trouwen, op en tegen den Heer ged. haar Vader was ontfeyt, en fy haar felven van het felve Vonnis geftelt had Apeilant, of reformant aan den Hove.van Holland, en de faak tot in den Hogen Rade vervolgt fynde: Is daar op gevolgt, het volgende Ediêl van de Staten van Holland van den 27. 8 Septemb. 1663. Daarby, by renovatie en ampliatievan de voorgaande rejolutie goedgevonden, geordonneert en geltatueert werd by forme van eeuwigduurend Ediiï: Dat in het toekomende qu<tftie omftaande tuffchen kind, of kinderen ter eenre, en de ouders of langftdevende van de felve ter andre fy dm, in materie van Huwelyken, fodanige diffe, enten en faken afgedaan fullen werden ten aanfien van de Edele en Suppooften van den ijove , by den felven Hove, en ten aanfien van alle andere behorende onder de jurifditlie van de Geregten ïn de befloten of bemuurde Steden, van den Lande {den Hage daar onder begrepen,) by liet Collegie van de Wet, of van de Geregte uit defelve Steden, daar over fo veel doenlyk in vollen en completen getale en immers niet beneden twee derde parten van de vergadering tegenwoordig fynde, uytgefondert binnen de Stad Delf, daar '/ felve fal gefchieden by Schepenen, mits visgelyks, daar over fo veel doenlyk m volbn en completen getale, en immers niet beneden de twee derde parten van defelve Schepenen tegenwoordig fynde, en dat die van onfen Hove, Wetten en Geregten, nvtsgaders Schepenen voorfz. daar in na verhoor van partyen met bchoorlyke kennis van faken fullen dif poneer m, fummarie en de plano, fo als fy luyden bevinden fullen te behoren. En fo wanneer der felver dij po fitte of verklaring over een fü komen met H goedvinden, en gefif ineerde van de Ouders,of langft-levende van defelve, dat als dan de voorfz. difpofitie of verklaring by den voorfeiden Hove by a^van de Wet en Geregte, en by Schepenen als voren gedaan volkomen ejfeti forteren fal, fonder dat daar van geappdkert, gerefonneert, eu
Na-. gt.



ioo
Roomsch-Hollands-Recht.
I Boeit
geprovoceert, Revijie , of enige andre piov fie van jultnie verleent fal mogen werden; met dien verpande, dat het jelve lot geen andere ah devoor jz. plaatfen, Magifiraten, of Regters, in den voorj-yde Lar,de fal weide ge-iXtenaeert. bie van defe oorfaake breder by Bafil. Moner. de Mairimonio cap. 2. num. 10. Menoeh. confil. 69. Covarruv part. 1. de Matrunonio cap. 3. §. 7. Cypr£e. de Sponfalib. cap. 13. 35.. Alber. Genr.il. de Nupt. lib. 3. cap. 4. Henric Brouwer, traft. de jute Connubior. hb. 2. cap 24. num. ii. & feqq. 9 Het bewilligen der Voogden is tot het voltrekken van een Huwlyk van hare Pupillen niet noodfakelyk. arg. I. 8. Cod. de Nupt. Grot. Inleyd. hb. i. cap 8. Verf '/ Huwelyk. So dat het van 't bewind der Voogden, of Magen niet is, of de Dogtcr trouwt, of niet. /. 20. ff. de ruu Nupt. d. l. 8. Cod. de nupt. ff%fuod latius traclat. Cjeorg. Tholofan. Syntagm. Jur. civil. lib. 9. cap. 3. num. 13. & Sihneidewin. ad tit. Inftit. de Nuptiis part. 2. reqmfitio 4. num 40. & ad tit. de aclionibus §. omnium, num. 49. 50. alwaar hy onder andre fteld,dat fodanige Keuren daar by een Dogter, of Jongman, fonder bewilliging van haar Voogden, of andere Maagen verboden werd te mcgen trouwen, niet mogen beftaan, om dat die tegen de vryheid van het Huwlyken fouden ftryden. per DD. in l. Ihta 132. ff. de Verb. Obhgat.. & alia ibid. allegaia. Maar werd alleen om eerbaarheid wil daar toe vereift. En ftaat dat wel op te merken, dat by ons, ahhoe-wel een. Huwelyk fonder bewilliging van de Voogden, huydendaags , en by fig felven beftaan kan: evenwel die gene dewelk met minderjarigen, tegens de wil van hare Voogden, Huwlyk aan--gaan, van deffelfs goederen by Voorwaarden, Uiterfte-wil,. of anderfins, niet mag genieten, Placaat -van Kaïz ar Kar.el van den 4. Oclob. 1540. art. ii. Politic. Ordonnant. art. 13. in fine. Sie Sande lib. 4. tit. 4. defin 5.. & Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 36. art. 1. num. 9. Coftuym. van Antwerp. Ut. 43. num 93. Dog menen fommige dat vermids de hardigheid van het gemelde Placaat van Kaïsar Karel, in andre delen, geheel in ongebruik is geraakt; derhalven ook in dien deele, fo veel de ftraf aangaat, geen plaats foud mogen hebben. En werd verftaan,. dat defelve ftil-fwygend hebben verwilligt, met dat de Kerk-geboden onverhindert voortgang hebben gehad. Om dat ten tyde van het Placaat van Kaifar Karei fodanige ordre nog niet geftelt was, of de kinderen konden fonder
ken-



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. lot kennis van de naafte Maagen of Voogden komen te trouwen. Waar jegens by de Polityque Ordonnantie fodanig voorfien fynde, dat fulks niet toegaan kan of fy kunnen het weten, en indien fy reden rriêinen te hebben kunnen haar daartegen (tellen, volgt daar uyt dat die ftraf, daar mede van felfs komt te vervallen. Sie Pecc deTeftam cpnjug. hb. i. cap. 5. Sande lib, 2. tit, 1. defin. 2. 1 8 ).
Sulksdat het Land regt, daar de gemeenfehap van goed is ingevoert in de lodanige, voor fo veel het den minderjarigen ichadelyk mogt zyn, mede geen plaats heeft. Grot. Inleyd. Ié. 1. rap, 8:num. 3. & feq. Maar dat moet op fyn engfte genomen werden, indien de Voogden, voor de afkund;ging van het derde Gebod, geen goede en wetlyke reedenen van haar weygren hebben ingebragt, dat het felf voor ftil-fwygende bewilliging gehouden werd; Sande hb. 2. tit. r. defin. 2: in verbis, fuccedu. Pecc. de te/hm. ccniup. hb 1 cap. 5. JA
Behalven in Zeeland, en in fommige andre Steden in Holland, alwaar volgens fekre byfondere ordre op 't ftuk van de Huwelykfche faken gemaakt, de minderjarige niet alleen moeten vertonen de bewilging van haar Ouders, of de langft-levende van dien, maar ook indien fy geen Ouders hebben, van haar Voogden, of naafte vrinden; Pol'it. Ordonant. van Zeeland, art. 8. Provifwnele op't /tuk van Huwelykfche faken binnen Leyden, art. 3. (9).
Hof
(8) Vid. de geaïï. ordon. art. 3. luidende: Jongelitden, beneeden de voorfz. jaaren, \conf. art. 2.) geene ouders hebbende , zullen moeten verloonen bewilliging van hunne voogden, wanneer de voogden wjgeren hun Confmt te geeven, zullen de jonge-lieden, daar toe van Gommiffarijfen permisfie verkreegen hebbende defelve citeer en om voor Commiff. te Compareeren en reedenen van hunne wygering te allegueren , die denfelven gehoort hebbende, zullen dijponeeren naar rechten, dog zoo de voogden niet Compareeren zo zal, nadat dejelve van agt tot agt i dagen driemaal geciteert zyn, na de derde • Citatie de non Comparitie gehouden worden voor Confent.. ,
» 3.
(9) Alhier te Am (teldam , zoo de jongmans booven dc 25. en de jonge dochters booven de 20. jaaren oud zyn „ word alleenlyk de bewilliging der'oa'Jers gerequireerd , zonder onder defelve bewoordinge groot-ouders of verdere vrinden te verftaan, gelyk ook by hun Ed. \r. moog. interpretatie van dato 31 Juh [671. gr. placaat boek 111. deel, ft/. ;cé. ten duydclykften is gedeclareerd; ïn dc ouders of de langft-leevende van iien geene blyk hunner toeftemmminge teevende, werd of worden defelvea jedagvaart en wyders gehandelt, in diervoegen als den a. uyt het edicll Van hun ïd. groot moog. te vindtn gr. plac. b..%. i. fol. 505. hier vooren «». 8.heeftaange-



102 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
Het geen van het toe-laten en bewilgen van de Ouders, in V Huwlyk van hare Kindren is gefeyt, heeft mede geen plaats in het twede Huwelyk. Al-hoe-wel den minderjarige Weduwen, ook door handligting , haar eygen felfs magtig gemaakt zynde, na de befchreveRegten, het Huwlyken, fonder bewilliging van de Vader, ongeoorloft fchynd. /. 18. Cod. de Nupt. So ook in Vriefland is geoordeelt, volgens "getuygnis van Jan van den Sande lib. i. tit. i. defin. 3. Het welk na den uytflag van het Geeftlyk-Regt, verftaan werd alleen uit eerbaarheid, fonder noodfaak te gefchieden. fecundum Gloff. Bartol. & Salicet. ad. d. I. 18. Cod. de Nupt. Covarr. de fponfal part. 2. cap. 3. §. 8. num. 4. & Gloff. in cap. fufficiat. 2. cauf. 27. quaft. 2. cap. uit. & ibi Gloff cauf. 32. queeft. 2. Dat ook met woorden van de Polityque Ordonantie over-een-komt, daar art. 3. alleen gefeid werd van jonge Gefellen, en jonge Dogteren, welke woorden niet wel anders als tot het eerfte Huwlyk werden geduid, en toe te paffen zyn; en is alfo by de Keuren van Amfteldam uitdruklyk verklaart. Jnjtruclie van de Huwelykfche-faken aldaar, art. 13. Daar toe doet, dat het Huwlyk by ons deurgaaus zyn eygen Voogd en Meefter maakt, fonder dat de minderjarige Weduwen of Weduwnaars, wederom in de magt van haar Ouders komen te vervallen, fo wy in het voorgaande, en volgende Delen, daar van de magt der Ouders over hare kindren, en van Voogdy werd verhandelt, bieder hebben aangewefen.
*o Onder de wetlyke oorfaken, dewelke het voltrekken van een Huwlyk kunnen verhinderen,en beletten, zyn defe voornaamfte: Voorgaande beloften, ofte na-Maagfchap.
1* Indien yemand fig aan meer als een perfoon metTrouw-beloften heeft verbonden , moet de eerfte voorgaan,en de andre voorkragtloos gehouden worden, arg. I. 29. ff. de Reg. Jur. aangefien een Man maar één Wyf, en één Wyf maar één Man te gelyk in
Huw-
£;ctoont, Vid. de ordonn. art. 5. & 6. ook hier in zonde ik denken, dat vycn de alteratie vaniO. apr. 1756. Dog liger tot het arbitrium judicis wierd de ouders in het geeven van ConTent gerefereert, eeven als in die gevallen, onder elkandcrtn 3iirentieerer.de, word waar over by de gem. ordonn. art. 4. eerder het gevoelen van de Vader als de difpofitie naar vereyfeh van zaaken dat van d"e moeder opgevolgt. V. Voet. aan Gommn]", geceroandeert is. — ad. tit. D. de ritu. nupt. n. 13. dan



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. I0;
Huwlyk mag hebben. /. 18. Cod. ad leg. Jul. de adub. I. 2. Cod. dmcejt. nupt. Polit, ürdonaht. art. 14. 15. & feqq. Behoudens nogtans den tweden lyn regt van vergoeding, voor fo veel hy daar door h verkort, dat de gedane beloften niet hebben kunnen werden voldaan. (10).
12 Wat de Maagfchap aangaat, leert de blinde Natuur, en inaefchapenheid, dat hoe nader Maagfchap, hoe groter toegenegentheid en dienvolgende van het beginniet quaad, ofongeoorloft, maar noodfaaklyk is geweeft, dat Broeders en Sufters haar met den andren vermengden , in welke onderhouding ontwyflyk Adams-Kindren van den begin aan, fo ook na de Sundvloed, de Afkomelingen van Noachs-Kindren geleeft hebben. Welke manier van- doen met de Babylomfche verwerring tot alle Volken is overgebragt, en lang is onderhouden geweeft; fo ook nog by de fommige Barbaren onderhouden werd. Van die van Athenen getuigt jEmilius Probus van Cimon, dat hy hem in Huwlyk begeven had met Elpemzen, lyn roiie Suffer, niet fo feer uit de mterlyke liefde, als wel na de wyfe van het Land. Dat ook van de Egyptenaren en Perfen, by deHiftory-fchryvers door-gaans getuigt werd, dat defelve niet alleen haar met Broeders en Sufters, maar ook met Ouders en Kindren vermengden. Vide Cynll. contra Jul. bnp. lib. vi. Lucian. Dialcg. de Sacnfïu Strab. hb. x. de Cretenfib. Theodoret Orat. ix. de legibus. Diog. Laè'rt vi Procem. So ook Jul. Caefar. de bell. Gallico comment. v. van den Bnttannen der Duitfen Verwanten en Bondgenoten, getuigt met defe woorden: Uxores habent dein duodenique inter fe communes & maxime fratres cum fratribus & parentes cum liberis. Dat is: Sy hadden met hun tien en twaalven onder den andren gemene Wyven: en wel
meeft
(10) Add. a. in Cenf. for, p. 1. l. de v. 0. §. 2. l„ft. de inutit. Stipul. c. 13. no. 12. Holt. Conjult. 2r. 3*. deel. vinn. ad. eund §. Averan. Interpret. Co»/.90.».i 4./>. 276.cn zyn zoodanige 2: lib. 4. cap. 21. n. 11. junct. I. 23. n>. trouw-beloften van den aanvang af vi- 1. add. Brouwer de jure Connub. lib. tieus en on beftaan baar, ten dien effede, I. c. 15. junct. Cap. 22. §. 1. I. 1. in dat defelrcn naderhand nimmermeer fine l. 13. D. de bis qui not. inf. uvt kunnen Convalefceeren /. 29. ff. de r.j. het welke het gevoelen van onzen a. a s hebbende^ de regula catomar.a ook teegens proffr. Voet. in Comm. ad, Dplaats in de Contrafcen en aldus ook in tit. de/pon/al. n,. 21. ten duydelykften Cas van trouw-beloften. /. 83. §. i.f, word beweefen, «u}««yMten



ic>4 Roomsch-Holl ands-Recht. I. Boek.
meel Broeders met Sufters, en Ouders met Kindren. En derhalven de Reden die de Schriftgeleerden geven: dat het verbod van het Huwlyk onder de al te na Gemaagtaalde, foude beftaan in een geboren afkeer, en een al te nauwe verpligtheid en fchaamte tuffchen .den een en den ander, de welk door het Huwlyk foude werden verkort en vermindert, als dat een Man aan fyn Moeder fo veel eer niet foude kunnen bewyfen, fo hy die te Wyf had, als hy fchuldig is : dat het ook onbetaamlyk, 'en als tegen de Natuur ftrydig fou.ie zyn, dat Broeder en Sulter elkanders fchand ontdekten, en diergelyke nauw gefogte gronden, daar van breder by Grot. de Jure bef li lib. 2. cap. 5. num. 12. 13. niet genoeg zyn, als de welk alleen in op- en neder-gaande een byfondre nadruk hebben, en in 't verder al te ligt fouden kunnen werden weer-leid, fo daar niet de Pohtyke en W erelt-wyfe reden by quam; dat is, dat door aanwas van Menfchen bevonden is, dat door fodanige vereenigingen, fommige Geflagten fo magtig wierden, dat fy haar boven andre, die fo Iterk niet waren, hebben beginnen te verheffen, en die te oyerheerfchen, daar uit den Oorlog voortkomende, lig in vele, die elkander, om de grootheid van haar Geflagt, onder den andren , niet verdragen konden, fo hevig uitfpatte, dat den ondergang van het Menfchelyk Geflagt daar uit te vrefen ftond; derhalven tot het beter beftaan van het felve, de burgerlyke Wet heeft ingevoert, dat hoe meer verdeelingen van Geflagten onderden ander, hoe vafter en hoe fekerer gemeenfehap van vele te famen. So is tot dien einde, by meeft alle Volken als een gemeen Volker regt, na de Wet van Moyfes Levtt. 18. verf. 7. Numer. 36. verf. 11. het Huwlyken binnen fekre Maag-talen, voor quaad enfchadelyk geagt. (11).
Volgens welke voor al te na bemaagtaald om met den andren ju Huwlyk temogen vergadren, gehouden werden alle opgaande en nedergaande Magen, fonder einde. Politic. Ordonn. art. 5. Polrttc. Ordonn. van Zeeland, art. 13..$. i. Q? 2. Jnftit.de nupt. Maar in de
zyd-
Zie de verhandeling over de Tltt- #n doorgaans omtrent het geen dtn a. welyks -wetten van mojes, door den Hoog- alhier doceert. geleerden Heere Mtchailis $. 18. c? 20.



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. 105
zyd-Magen tot het vierde Lid toe, het felf uitgefondert. So dat 'het Huwlyk tuffchen Sufters en Broeders-kindren, de welk den andren in 't vierde Lid beftaan, nog by Godlyke,nog by"Wereltlyke Wetten is verboden. /. 3. ff. de ritu nupt. I. 19. Ced. de nupt. §. 3. inftit. eod. exemplum eft in t. 78. §. 8. ff. ad S""»- Trebelltan. Levittc. cap. 18. verf. 7. en volgende: fiet Auguftin de Civitate Dei, cap. 16. Tuffchen de welk alleen na de Geeftlyke Regten, (die by Paus gefinden van defe Landen daar in mede werden onderhouden) geen Huwlyk beftaan mag, cap. non debet. 8. de confanguinitat. & affimtat. Vide Beat. Thoman, late in 4. librofentent. dijiiniï. 40. quaeft. . art. 4. (12).
13 Het felf heeft ook plaats in Swagerfchap, en tuffchen die gene die elkander in opgaande en neder g%ande linie, fonder einde, of in zyd-Maagfchap in 't derde Lid van aanhuwlyks-wegen, in d'eerfte foort beftaan. §. 6. Inftit. de nupt. Politic. Otdonn. art. 8. van Zeeland, art. 16. In d'eerfte foort: dat is, tuffchen myn , en myn Vrouws Vrinden, en myn Vrouw, en myn Vrinden, over en weder. /. 4. ff. de gradib. & affinib. maar niet tuffchen myn Vrinden, en myn Vrouws Vrinden, of myn Vrouws Vrinden, en myn Vrinden, dewelk elkander nog van Bloede, nog van Swagerfchap beftaan, fulks dat de Vrouw en de Man zyn het begin en de grond Van de Swagerfchap, fo wy hier voor in het 8. Deel, num. 8. hebben aangewefen.
Wie eygentlyk die perfonen zyn, tuffchen de welk geen Huwlyk, foom Maagfchap als Swagerfchap beftaat, werden tot verligting van die gene, dewelk de Leden niet wel kunnen reekenen, by Hugo de Groot in fyn Inleyd. lib. 1. cap. 5. verf. Onder Bloedverwanten, en volgende, meeft al feer forgvuldig uitgedrukt, waar van wy maar alleen eenige van de twyfelagtigfte voorvallen fullen ftellen. '
Voorgevallen zynde, of yemand fyn voor-overléden Huisvrouwe-Sufters-Dogter, of haar voor-overléden-Mans Broeders-Soon, foude mogen trouwen, was den 27. April 1580. by de Staten van Holland, op het verfoek van Dirk Jafifi. Stierman, verftaan, dat hy fyn Huisvrouwen-Sufters-Dogter wel mogt trouwen: maar het
fel-
(ia) Vid. A. in Cens. for. p. i. lib. i. Cap. 13. 17. G? 1?.
O



10S Röomsch-Holl ands-Recht. I.Boek
felve naderhand nader ingefien zynde, dat tuffchen de fodanige gelyke pligt is, als tuifchen Ouders en Kindren. arg. I. 39. ff. de ritu nupt. is geoordeelt, dat fodanigen Huwlyk tegen te Poiïtyke Ordonantie, de Godlyke Wetten, en tegen de gemeen eerbaarheid was ftrydende,. en daarom het felve den 7. April. 1584. aan Gerbrand Borrez,. wonende tot Voorburg, enden 26. February 1609. aanG//lis van Flory, Procureur Generaal, na genomen Advys van den Hogen Raad, geweygert, en naderhand doorgaans afgeflagen, Sulks is ook Claas Cornelifz. Nieuuland, Burgermeefter in Gravenhage, inden Jare 1629. met fyn overléden Huisvrouwe Sufters-Dogter, met bewilliging van den Prime van Orangien, twee Geboden gehad hebbende, fyn derde Gebod gefchut, en hem het Huwlyken verboden , niet tegen-ftaande hy by fyn Huisvrouw geen Kinderen had gehad, en daar op is by de Staten refolutie genomen van diergelyke Huwlyken namaals niet te fullen toelaten; fo is ook het felf daar na aan Niclaas Ley, wonende tot Amfteldam, in't Jaar 1627. en in den Jare 1638. aan Willem Engelfz. Viffer,. wonende tot Bergen op den Zoom geweigert. Daar van een Ahys van de Profefforen in de Theologie der Umverfiteit van Leyden van den 23. .Septeinb. 1638. te fien is in de Confultatien en Advyfen het 3. Deel, Conf. 323. (13). Welk aangaande om daar over geen twyfel meer te hebben by de Staten van Holland den 2. May 1664. nader is verklaart en alom doen af kundigen: Dat de Huwlyken met fyn overléden Huisvrouwe broeders of Suffers dogter niet tegenftaande daar van geen byfonder verbod in het 7. 8; en volgende art. van de P.olit. Ordonn. is gedaan, voor ongeoor-
(iS) Dog agter welk te gelyk ge- om met de weduwe van zyn halve
voegt is een Contrarie advys van Mr. zufters zoon te mogen trouwen; en is
G,. van Wajfenaer. Vid. p. 601. add. by fententie van den Hove van Vries-
Michaêlis over de htm', weiten §. 74. land, van dato 20. feptember 1ó36. ie-
wyders is by refolutie van Hun Ed. mand, welke zyn halve zufters dogter
groot moog. van dato 21. }uly. 1711. af- had getrouwd met bannüTement geftraft.
geweefen, het verfoek van Klaas Meyer, Z. Buher rechtsgel. pag. 32. Zie meede
tendeerende om difpenfatie te hebben nog de refolutie van den 24. november
van het 7. en S. art. der polyticque 1719. te vinden Gr. placaatb. vi. deel,
ordon. en om overfulks met zyn eerde- fol. 536. en het Echtreglement in de
, re Huysvrouws Zufters dogter te mogen Genèrahteyt Gr. placaatb. 2. deel, fol,
trouwen: gelyk meede in dito 28. junii 2441. 17'5« het verfoek van Johan Vliegvis



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. 107
loft, en van onwaarden fullen werden gehouden. Daar uvt dan volf t dat al andre leden van Swagerfchap, der welk in de Polit. Ordonn niet uytgedrukt werden, en by geen nader verklaring verboden werden, voor geoorloft moeten gehouden weiden. Op hoedanigen grond ik nog onlangs heb geoordeelt, dat het Huwlyk met een overléden Vrouws Moeye voor geoorloft moet werden gehouden, [En fchoon Sigismund Koning van Polen,"met difpenfatie van de Paus, fyn overledene Vrouws Sufter, Van Meteren pag. 512. cn dc Graaf d'Armagnac, met diergelyke difpenfatie, fyn eyge Sulter trouwde, Nouvelle de la Rep. des Leur. anno 1684. pag. 692.Ï0 gaan dog diergelyke faken hier te Land niet aan.]
By de Polityque Ordonantïe werd alleen gefproken van de eerfte foort van Swagerfchap, maar niet van de tweede,gelyk dieby dc fommige werd genoemt, waar door yemand op den felven trap'van Swagerfchap myn al evenwel fo na niet beflaat. Gelyk in opgaande en dalende Swagerfchap zyn, myn Stief-vaders, of Stieffoons-Weduw: en inde zyd-linie, myns Huisvrouwe- Ooms, of Broeders-Weduw: Sulks is de Vraag, of de Huwlyken in de tweede foorte van Swagerfchap by ons verboden zyn? En al-hoe-wel by de Geeftelyke Regten, per tit. in decret. Gregor. de confangmmtat. & affinitat. al fulke Huwlyken fchynen vry te zyn; [Tot Amfterdam is 1685. getrouwt een man met fyn Stief foons-weduwe. Waar van de Kerkenraad kenniffe hebbende, 't felve niet heeft belet.] evenwel dewyl in l. 15. ff. de ritu nupt. gefegt werd , dat yeman-d fyn Stief-foons-Wedmv niet trouwen mag, fo Werd verftaan, dat in op-gaande en nedergaande Swagerfchap, fulke Huwlyken verboden zyn. arg. I. 7. de gr ad. & affin. dog niet als cle Swagerfchap van ter zyden komt: Sulks fo word verftaan, dat ik myns Huysvrouwen-Broeders-Weduwe wel trouwen mag, midsgaders ook haar Ooms-Weduw, al hoe-Wel het felf, om eerbaarheids wil, wat te■genftrydig fchynd, fonderling fo daar weder-zyds Kindren zyn. Sie de Confultatien en Advyfen het 2. Deel. Conf. 256. en het 3. Deel, Conf. 107. en Volgende. (14).
On-
-(14) Zoo is ook by refolutieiyarj ÏPiin der van zyn ovcrlcedene Huysvrouw vcrm. gr. moog. in a\\ 31. Januardtfy-r. mogte te'trouwen Z. Gr placaatb. IV. ■verftaan-, dat iemand met de ftiefmoe- deel, jol. 377. edoch is het zelve/» dato.
O 2



io8 Roomsch -Hollands-Recht. I.Boek.
Onder de verdre verboden Leden, de welk niet al te feer tegen de eerbaarheid ftryden, als dikwils onder Swagerfchap voorvalt, werd fomwylen toelating en difpenfatie vergund. Grot. Inleyd. I. l. cap. 5. num. 17. Sie Coren confïl. 21. num. 27. 28. in not. (15) [en fyn by Van Zuik in fyn Codex Batavus voorbeelden.] ' Hoe, en in wat voege de Maag-talen moeten werden gerekent, en wat tot verligting van 't felf diend, hebben wy hier voor in 't agtfte Deel aangeweftn.
Wel eer plag tuffchen Voogden en Wees-kindren; Overheden en Onderdanen, geen Huwlyk te mogen beftaan. tot. tit. Cod. De interditl. matrimon. inter pupil. & tutor. & tit. Si qu<ecunque preedit. poteftat. maar zedert dat in het voltrekken Van een Huwlyk, fodanige noodfaaklyke onderhoudingen tuffchen beyden gekomen zyn, dat al bedrog daar door verftaan werd uitgefloten te zyn, is het den Voogden met haar verpligte Wees-kindren, nog ook de Overheden met haar Onderdanen, niet verboden in Huwlyk te treden.. Zypse not. jur. Belg. tit. de fponfal. in pr. Gudel. de Jure Noviff. lib. i. cap. 9. in fin. Montan. de tutelis. cap. 31. in fin. Argentr. ad confuetui. Brittann. art. 35. not. i. num. 4. (16). !4 Volgens onfe Wetten, heeft één Man niet meer als één Wyf, en één Wyf niet meer als één Man te gelyk in Huwlyk mogen hebben, als hier voor in 't begin is aangewefen; Dog de tweede en verdre Huwlyken, die agter den andren aangegaan werden, zyn
nog
23. febr. 1736. exprefïetyk verbooden van eenige gevallen, waarin de overigZ. Gr. placaatb. VI. d. fol. 541. Doch heyd haar regt van difpenfatiezceker en kan iemand met zyn aangehuwde over- met een goed geweeten kan oeffenen, leedenc ooms-weduwe trouwen, oflic- en in welke gevallen niet. Zie de meerver daartoe naar rechten difpenfatie ob- maaien gem. verh. van Micbaëlis §. 97. tineeren, Vid. Noot part e i.pag.tA. 645. Ö" 98. echter leyd het geene bedeakced. a. 1735- als ook een neve om lykheyd dat de overheyd alleen het vermet de weduwe van zyn groot-vaders mogen . om iemand van eenig art. der gebroeder te trouwen, Z. de utrechtfebe melde wetten difpenfatie te verkenen Confult. 3. d. Conf. 12. Gelyk meede toekomt, alwaare'er aelf periculum in een zoon vermag te trouwen met de tnora. Vid. defententie vandenüoovevan moeder van zyn ftief-moeder add. Chri- Bolland van dato 3. April 1619. fentcn~ fophor.in Comm. adHuberi jus Civitatist tien van den H. & P. R. pag. 763. pag. m. 190. (16) Add. Brouwer, lib. 2. <?. 10. ni
(15) Vid. Brouwer de jure Cnnnub.l. n. & 12. a. cap. 16. en aangaande de voorbeelden



XIV. Deel. Van Trouw, of Huwlyk. 109
nog by de Wetten, nog by de daaglykfche onderhouding vei boden, tot. tit. Cod. de Jecund. nuptiis. als alleen dat een Weduw, om bloed-roering te fchuwen, den tyd van fes Maanden, na de dood Tan haar eer/te Man, meet verbeyden ten waar fy ondertuffchen van de vrugt, daar fy fwanger van ging, waar verlof]. Inftrutfie van Huwlykfche-fiken tot Leyden, art. 14. tot Delf, art. 9. tot Amfteldam, art. 29. (17). So dat een Vrouw binnen 's Jaars, na de dood van haar Man, tegen de befchreven Regten, werd toegelaten te mogen trouwen, fonder infamie, of fchande contra l. I. /. 2. Cod. de Jecund. nupt. So als by den Hove van Holland is verftaan in de fake van Vrouw Anna van Charu, Eylfcherfe in reconventie, tegen Mr. Otto van Arkel, anno 1586. En met Geeftlyke Regten over-eenkomt, cap. penult & ultim. extr. de fecund. Nupt.Co\a\ïuv.defponfalib. part. 2. cap. 3. §. 9. num. 5. Zanch. de Matrimomo lib. 7. difput. 87. mum. 23. cum feq. Pecc. de teftam. conjug. lib. I. cap. 12. verf. Utrum. So is ook geoordeelt by Anton. Faber ad Cod. hb. 5. tit. 5. defin. 1. Sie mede Coren confil. 11. Dog zyn de ftraffen van de befchreven Regten tegen een Weduw, of Weduwnaar, ten voordeel van den Voor-kindren opgeftelt, /. 3. /. 6. Cod. de fecund. nupt. als nog in vol gebruik. Refolutie van den Hove van Holland in 't vifite'ren van het froces van de voornoemde Vrouw Anna van Charu, tegen Mr. Otto van Arkel, genomen den 24 February 1586. Sande hb. 2. tit. 3. defin. I. & feq. Chriftin. vol. I. decif. 223. decif. 271. num. 21. 22. decif. 336. rS5 vol. 3. decif. 131. num. 9. Gudelin. de Jure Novijf. lib. I. cap. 12. in fine. Zypse. Notit. Jur. Belg. de fecund. Nuft. Coren confil. 11. num. II. Qf fiq. Confult. en Advyfen eerfte Deel, Confult. 47. verf. ten laatften. Volgens welk, om dat de Mans, of Vrouwen, omhaar tweede Man, of Vrouw te believen,dikwils aangeport werden, en haar niet ontfien de Kindren van het eerfte Bed ongelyk aan te doen, en haar, door omwegen, in haar geregtigheid dikmaals verkorten, is daarom ten voordeel van de Kindren in defe Landen mede ingevoerd: Dat yemand met een Weduw, of Weduwnaar, die Voor-kindren heeft, Huwlyk aangaande, niet
meer
(17) Dit is een erreur Vid. Art. li. gingen binnen de voorfebreeve tyd verwaarby inf. meede Jgeftatueerd is: dog lojie, moogen <Te gelooden baar eerder zoo wanneer defelve weduwen, of vrou- vergunt worden. Wen van de vrugt waar van zy zwanger
O 3



iio Roomsch-Hollands-Recht I. Boek.
meer by Uiterfte-wil, Voorwaarden, Gift ter fake des doods, of anderfins, by het tweede Huwlyk mag genieten als een 't minde Kindsgedeelte, junta. ï. 6. Cod. de fecund. nupt. mids dat daardoor evenwel de gemeenfehap van goed, de welk door het gemeen Landregtwerd ingevoert, niet verhindert werd, gelyk hier na, t'fyner plaats, fal werden verhandelt. (18).
Het XV. Deel,
Van Egt-fcheyding.
1. Egt-fckeyaïitg, warneer, en om wel- maar welfcbeyding van Tafel en Bed
ke oorjaak plaats heeft, en van wat 4. Het Voor-beeld van 'Vrouw Jacoba. JZa*j\ ■ ', , . 5- Egt-fchejding om onbequaamheid'tot
2. icaeid-bneven te geven , of en by w/e voort-te'ling.
gebruiklyk , en om welke oorfaken. 6. In val van fcheyding, hoe, en by wie
3. Bj ons nooit in gebruik aangenomen, de Kindren moeten werden opgevoed.
1 ï-TEt Huwl>Tk is voor eetl Menfchen leven. §. 1. Inftit. de patr. OL potejlat. !. 1. ff. de ritu nupt. En werd geen Egt-fcheydine toegelaten, als door de dood van een der Egt-genoten. d. §. 1. inftit. de patr. poteft. (1). of door voorgaande Overfpel, Matth.'iq' 9- /• 8. cum Auth. feq. Cod. de Repud. fo 't felf by de beledigde werd verfogt; in welk geval ook by 't leven van den Overfpeelder, de beledigde met een ander mag trouwen. Sie de Politic. Ordon art. 18. van Zeeland, art. 33. Rittershuf. de differ. Jur. Civ. & Canon. hb. 1. cap.^ 8. 9. Bezam. de devort. Kerk-ordning vanGeneve art. 145. 146. Sulks meerendeeis in het wysdom werd uitgedrukt So is gewefen by den Hove van Hdland., tuffchen Gutlliam de G01dyn, Requirant, op en jegens Anna van Hohenlo, daar by de Man toegelaten is een ander te mogen trouwen; en in de faak'.van Janneken Lexyes, Impelrant in cas van divortie, op en jegens Ntclaas Eggtr\ Gedaagde, daar by de Vrouw vry geftelt is een ander te mogen
(18) 4. b. 24. deel. &•deannot. aldaar, dei» rechter na cognitie van zaaken geC,X r der ^genoten behoort fchicd , maar is de natuurlykc ontbin-
atntJo Jenfu met onder dc echt fcheyding ding van den echt, volgens het gemeene niévmutm, welke op autfomeyt van zeggen, de Dood ontbindalle*. fc



XV.Deel. Van Egt-fcbsydlng. ui
, gen trouwen, gewefen den 3. July 1617. Maar den Overfpeelder mag, na de Kerklyke Regten, niet wedrom met een ander trouwen, cap literis 12. extr. De prtfumpt. & Canon, quidam cum faire 32. qu<eft 7. Can. Si qnis viduam, Can. qui dornnerit. Can. cóncubuifte cauf. & queft. ead. (2). Dog werden by ons de fodanigen ook ten anderen Huwlyk toegelaten, fo en na dat de beledigde alvorens met een ander is getrouwt, en derhalven alle hoop van weder-éniging weg-genomen is. Sie Bezam. trad. de divort. per Adult. Rittershuf. de dtffer. Jur. Civil. & Canonici lib. 2. cap. 9. infin. Confult. en advyf. I. Deel, Ccnf. 307. [Groenw. ad l. 8. C. de repudiu. En foo wanneer een getrouwt man ftaande huwelyk met een andere vrouw overfpel heeft begaan, vermag hy met defelve naderhand wel trouwen, indien maar niet bewefen kan werden, dat hy fig by 't leeven van fyn eerfte Vrouw aan de laatfte met trouwbeloften had verbonden. Conf. en Adv. 3. D. Conf. 72.]
"Wy_feggen op 't verfoek van de beledigde, om dat defelve Egtfcheydinge niet metter daad door en met het Overfpel gegrondveft, en als verbeurd werd:maar alleen op 't begeeren van de beledigde, en niet fonder deffelfs wil mag gefchieden arg. I. 65. ff. pro Socio. Van welk regt, na dat het hem geboren is, de beledigde mag afwyken, en den Overfpeler fyn ondaad quytfchelden. /. 7. /ƒ de divort. & repud. Sulks ook ftil-fwygend verftaan werd te gefchieden, fo een Man, na dat hem het Overfpel van fyn Vrouw bekend was, defelve vleeslyk had bekent, [of dat de Vrouw haren man, die fe wilt in overfpel te leven, te wille was geweeft.] dat voor ftil-fwygende quyt-fchelding werd gehouden, fo dat hy naderhand daarom Egt-fcheiding verfoekende, niet foude werden gehoort. I. 13. §. 10. /. 40./. /. 2. Cod. ad leg. Jul. de adulter. Joan. van den Sande lib. 2. tit. 6. defin. 2. [Groenw. ad l. 2. C. ad leg. Jul. deadutt. Maar Huwelyken om overfpel gefcheyden, kunnen niet herftek worden, als na de voorgaande Plegtigheden, van geboden en trouwen. Weefel de Connub. Bon. Soc. tratl. 3. cap. 4. n 49.]
* Na de Burgerlyke Wet Mo fes Deuternom. 24. mogt den Man, die.
een
O) Add. d'At 'ezetn de tnatrim. Cap. lyk den prsefident Bjnkershoek qucfl}. '1%. maar men zie hier OYer voorname; jur.priv, lib. 2, c\ 10.



112 Roomsch-Holl ands-Recht. T. Boek.
een Vrouw getrouwt had, die geen wel-gevallen vond in fyne ogen, omdathy yet oneerlyks aan haar gevonden had, haar, vooAien getuygen, een fcheid-brief geven , en daar mede uit fyn Huys laten gaan, insgelyks den Vrouwen niet was geoorloft. Sie Grot. Annotat. ad Deuteronom. cap. 24. verb. dederilque ei libellam repudii. (3). Dat by de Romeynen in den begin, volgens de inftelling van Romulus, buyten het Overfpel, ongeoorloft is geoordeelt, en fo lang onderhouden, totdat ook 't felf in onbequaamheid tot voort-télino- is verftaan. /. 10. junfï. auth. feq. Cod. de repud. I. 39. §. 1. jf.de Jure dot. Om welke oorfaak Spurius Corbulus, anders genaamt Servilius torbihus Ruga, de eerfte aanleyding gegeven heeft, na getuygenis van Valer. Maxim. lib. 2. cap. 1. en van Aul. Geil. lib. 4. cap 3.^ hb. 17. cap. uit. Tot dat eindlyk den Kayfar Domitiaan, na getuygnis van Plutarchus in fyn Roomfe Vraag-fpreuken num. 50. de Scheidbrieven en Egt-fcheydingen, om onenigheid, heeft toegelaten. 'tWelk tot meer andre faken naderhand is uitgerekt, tot. tit. ff. & Cod. de divort. & repud. Waar van het misbruik onder den Romeynen, 't welk ook den Vrouwen was toegelaten, fo groot was geworden, dat de Vrouwen 't felf tot een voor-regt van hare ongeftadigheid, hebben beginnen te misbruiken. So den Poëet Juvenal. lib. 1. Satyr. o. verf 228. daar op fchimpt met defe woorden:
Sic ere feit nnmerus, fic funt oclo marit'u Quinque per autumnos.
Dat is:
So waft der Vrouwen lufi, door een verfiert beklag, Tot dagfte Man, ten 'vyfften Herrefft-dag.
So ook den Wereld-wyfen Seneca, de benefc. lib. 3. cap. 16. de bedorvenheid der Zeden beklaagt, dat fommige Vrouwen de Jaren met meer na het getal van de Burgermeefters , maar na haar afgegaan getrouwde Mans bsgonden te teilen, dat wel by Diocletianus
en
<3) Vid. Mishatlis mofsifch retbt. s. J, §. 119, en 120,



XV. Deel. Van Egt-fcheyding. 113
en Maximianus inl. 8 Cod.de Repud.'is bepaalt, dog naderhand byden Kayfar Juftmiaan Novell. 140. fo veelte raymeruytgerekt geworden. Sie mede Dion. Caff. Roomfe tiijior. Cap. 54 enBarnab Briflbn. ad leg. Jul. de adulter. traft fingul. verb. d/veitta jeptein (4'. 3 Al welke oorfaken, daarom by de bcfchreve Regten , Egt-fcheyding wieid toegelaten, daar van in l 6. Cod de repud en in N v. 140. buyten de dood, en het Overfpel by ons van ouds onbekend geweeft zyn: Grot. Inleyd. I. boek, het 5. deel, verf. Volgens Chriftus vermaning Neoftad. de paft. antenupt. obferv. 7. 8. en nog zyn. Als dat alleen, fo wanneer om de hardigheid van Man of Wyf, het bywoonen ondraaglyk werd bevonden, fo dat 'er enig ongeluk uit te vrefen ftaat, fcheyding van Tafel, en Bed, en bywooning, werd toegelaten, blyvende niet te-min den Egt-band in fig felven ongekrenkt. /. 15. ff.de aft.rer. amotar. en onder geduurige hoop van veréniging, volgens de inftelling van de Geeftelyke Regten, de welk daar in by ons gevolgt werden, cap. litteras. infin. extr. de rejhtut. fpoliator. & Cap. ex tranfnvffa. eod. cap. I. Uthte non contefiata. Sie mede Grot- d. loco. Neoftad. d. obferv. 8. in not. Sande lib. 2. tit. 6. 4 defin. I. (5). So is omtrent den Jare i42Ó.by het Hof van Rome, in de faak van Hartog Jan van Braband, en Vrouw Jaccba, Hartog Willem van Beyrens eenigfte Dogter, de XXV. Gravin van Holland, verftaan, en uitgefproken, dat fy qualyk, en te onregt, van gemelten Hartog Jan van Braband, haren Man, gefcheyden was, met vernieting van het Huwlyk, 't welk fy ondertuffchen met Hunfrid, Haitog van CloucefUr, Broeder van Koning Henrik de V. Koiuig van Engeland, had aangegaan, en dat fy haar moeft begeven by Hartog Amadeus van Savoyen, haar behoude Oom, die haar bewaren foude tot dat fy met den felven, haren afgeganen Man wederom foude fyn verénigt. Sie daar van breder by Petrus Sciïverius onder defelve Vrem^Jacoba, pag. mihi 392. J.van Heemskerks Batavifche Arcad. pag. en volgende.
_Dog indien een van beyde de Egt-genoten, den andren mo(twilliglyk fonder eenig ooifaak, fonder meyning van weder-keeren ,
eem-
(4) Add. Brouwer de jure conr.ub. lib. 2. cap. 31. Cs) Ada. Brouwer d. lib. 2. cap. 29.
P



ii4 Roomsch-Holl an.ds-Recht. ï.Boek.
cenigen langen tyd komt te verlaten, werd om die oorlaak ook we! "Egt-fcheyding toegelaten. Sie Beza de divort. per difert. Amef. de cajib. confcientU lib. 5. cap. 38. num. 6. 7. Zanchez de operib. Dei. /ifc-4. Cap. ï, thef. 5. (6). Alfa is by den Geregte tot Amfteldam, daar fulks ligt voor-valt, verfcheyde reyfen, en nu laatft den 29. Junii 1650. in de faak van Mathys van G'erven, en Arnolda vanEyk om fodanige oorfaak , niet alleen Egt-fcheyding, maar de verlatene toegelaten met een ander te mogen trouwen. Sie Pecc. deTefiament. conjug. cap. 4. Beza de divort. per difert.
En tot Leyden anno 1644. in de faak van divortie, tuffchen Maria Dammen, Eyffcherfe, contra Freuri Beuricant, dewelk eerft uit een Kloofler gelopen, en hem veynfende van de Gereformeerde Religie te zyn, met haar was getrouwt, en ftaande Huwlyk,hem wederom tot darys in een Kloofter had begeven, is het felve Huwlyk, volgens het Advys van verfcheyde trof [foren Theologie binnen Leyden, gefcheyden, en fy toegelaten een ander te mogen trouwen, So ook nog onlangs den 2. Getob. 1662. by vonnis van Schepenen in Leyden tuffchen Jan Knetifzoon van Oudshoorn, Eyffcher, en Katryn Schaak, die hem was afgegaan,na de derde en vierde wetlyke befchryving, en inroeping, fonder eenig antwoord te bekomen, of verantwoording te doen, defelve verklaart is, een malitieuje defertnce, en hy ontflagen van den band des Huwlyks, met toelating van een ander te mogen trouwen. Welk Vonnis, om de manier van procedeeren daar in gehouden waardig is na te fien. In gelyke faak is mede by het Hof van Holland fententie gewefen den 26. Feb. 1658 tusfchen Andries Dois en Katharina del Beek. Sie Henric. Brouwer de jure Connubior. lib 2. cap. 18. num. 12. Landregt van Overyffel part.. 2. tit. 1. art. 18. Daarvan mede te fien is de Kerkordening vunGeneve, dewelke in Vrankryk deurgaans onderhouden werd. (7).
Yemand buytens-lands vertrokken zynde, fonder dat men in eenige Jaren daar van tyding. gehoort heeft, willen de-fommige, dat
des-
(6) Add. Brouwer d. I. cap. 18. n». een gedmirige ontrekking van by-flas12. f'uftSt. c. uit. n 7. Huber de jur. pen V. van der fchelïmg in Cod. Batay. civit. pag. m. 188. fj? 189. 6? DD. ad pag. m. 563.
D. tit. de Div. 6? repud. Voor mali- (7) Vojez. Mr. de Ferriere Ditiiondeufe defèrtie word meede gehouden naire de pratique. p, 672, tem, 1.



XV. Deel. Van Ëgt-Jcbeyding. tig
dclfelfs Wyf -wederom met een ander mag verfoeker) te trouwen en t lelve haar toegelaten moet werden, arg. I. 6. /. 7. Cod. de repud. juncl. Novell. 22. cap. 14. Dog het felf is te verftaan van moedwillig verlaten: want indien dat 'er Oorlog, of aangenome reyfen tuffchen komt, hoe veel Jaren dat 'er tuifchen beyden mogten zyn, dat de Vrouw geen tydinge van haar Man gehad heeft, móet fy 't felve' verbeyden , tot dat fy fekere tyding krygt.l-pen.JJ. etefponfalib. auth. hodie Cod. de repud. 't Welk evenwel fo nauw niet werd onderhouden, en werd by lang jarig verloop, fonder eenige tyding, de Man voordood, of quaadwillige veriater gehouden. So is by°den Hove van Holland verftaan in den Jare 1645. daar van het gewysde, en Ding-talen, verhaalt ftaan in de Papegay, pag. 57. (8 . 5 Insgelyks indien by geval een Huwlyk was aangegaan, met een perfoon die van Natuur, of door een ongeneeslyk gebrek, onbequaam bevonden wierd tot voor-télen, foud fodanigen Huwlyk, op het verfoek van de befchadigde Party, verklaart werden van onwaarden, immers wetlyk gefeheyden, en de befchadigde toegelaten
(8) Dit langjaatïg verloop waar van den A. fpreekt, is, gelyk byna een ieder is bewuft,bepaalt op vyf jaaren,F. Voet. de ritu nupt. n. 99. Maar van des te meerder zwaarighcyd is de quxflie, of de eyfch tot diffolutie verleend lian worden ter zaake, dat iemand op goede gronden vermeenende een maagd te trouwen , bevind dat defelve is een gevitieerde? Zeeker is het, dat men. moet refleéleeren of zoodanige perfoone reeds gehuwd is geweeft, dan niet. Want wat aanbelangt het gevoelen van hun, welke in het decideeren van der gelyke cjureftie op de renornmé en conditie van de perïbonen , inzonderheyd regardceren willen. Zoo komt dit echter by geene voornaame D D. in eenige dc allerminfce 'aanmerking als in zo verre, dat iemand die weetens een hoer of byzit trouwde te vergeefs deffelvs ongefchondene kuysheyd zoude reclameeren. Dan inzong derheyd verfeert het mo'eylyke van de
P
quacflie daar in, of ieder maagd van natuure een Hymen heeft, en dus is defelve inderdaad eene queeftio medico-legoüs. Veelcn negeeren dit §n voegen 'er by, dat zelfs die geene van de fexe, weikei 't hymen hebben, door eenig andere oorfaak van het zelve kunnen zyn gepriveerd. Dog dccfen kan men wederlegd, en de contrarie opinie geftaard vinden by Micha'elis moiaifch recht, 2. d. §. 92. add. Amph Huber in pr cel. pag. 1*07. waar by komt, dat een erreur begaan in de fubftantie van een Contrair, hetzelve annulleeert, nam error veritati non pecc-jud/cat. & fiFitim Cuique fuum non adyerfarw .nocére dehet. Dien conform is ook by het corps de Droit pour les e'tats de fa majefté le Rei de Prujfe p. '%'. li i, art. 1. geflatteerd. Si une veuve fi diroit vierge & que comme felle elle fit publier. fes amonres t? benit fon manage, il fera pareillement in valide. 2



n6 Roomsch- Hollands-Recht. I. Boek.
ten met een ander een wettig Huwlyk aan te gaan, arg. I. i o. cum. auth. feq. Cod. de repud. I. 39- §• ^'ff' de jure dot. Chriftin. vol. I. decif. 338. & volum. 5. decif. 192. Gelyk by fenteniie van 't Hof van Holland den 24. April 1592. is verftaan, tuffchen Juffrouw Maria van Bekeflein, en Dirk Eyk van Hove; welke Sententie te vinden is in het negen-en-twintig jie Boek van de Nederlandfe Hiftorie van Pieter Bor, torn, 4. pag. 15. en de Proceduuren van dien, onder onbekende Namen ingelyft zyn, in de Papegay, pag. mihi 57. & feqq. Sulks is mede verftaan tuffchen Adriaantje Adriaans, contra Jacob Hatmenfz. den 17. Martii 1617. (9). 6 Den Fgt-band by 't leven van de Fgt-genoten gebroken, en gefcheyden zynde, moeten de Kindren by de Egt-genoten vanwederzyden, gelykelyk na vermogen , en groote van den Boedel, fonder onderfcheid, opgebragt en opgevoed werden, cap. quam haberet. 5. extr. de eo qui duxit in matrim. quam poll. adult. Grot. Inlexd. lib. 3 pctrt. 35. num. 20. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 18. art. 6. Surd. de aliment. tit. 1. qu.efi. 14. n. 4 Het welk ook fo den 12. Decemb. 1644. by den Hove van Holland'mcontradiiïoriojudiciois verftaan.
Maar in wiens Huyshouding, en Voor-forg, in fuiken geval, de Kindren moeten blyven: mogt yemand vragen? En werd het felve de befcheydenheid van den Regter toevertrouwt, dewelke na gelegenheid, of de Knegtjes by de Vader, en de Meisjes by de Moeder, of ook wel anders, dat is, of by de Vader , of by de Moeder in 't geheel fonder onderfcheid, laten blyven; per Gloff. ml unie. Cod. de divort 10 fado. Menoch. De Arbitr. Judic. caf. 168. Dog foude de Moeder c£teris paribus, en indien geen redenen ter contrarie dienen , de naafte zyn, indien fy wil. Gelyk als ook in andere voorvallen, en felf in de opvoeding en houding van Speel-kinderen en Onwettig-geboorne verftaan werd, Gelyk als in Vrankryk na getuygnis van Anseus Robertus lib. I, rer. judtcatar. cap. 9. in Braband, en andre omleggende plaatfen, van Chriftinaeus ad leg. Mechiin. tit. 18 art. 8. en in Vriesland van ]oan. van den Sande lib. 2. tit. 8. defin, l. werd verftaan: Sie Anton. Peref. ad tit. Cod. ubi pupill. educari deb. in fin. Maynard. lib. 6. decif. 50. Anton. Fab. ad Cod. eod. tit. Ordonantie van de Wees kamer tot Alkmaar en Edam, tit. 4. art 5. 7. Coren Confil. 5. ende 17.
Het
(9) Vid. Bellutn Juridicuni Ca/u 95.



Het XVI. Deel.
Van Voogdy en Voogden.
[Grot. I. 7. & feqq ]
1. Voogdy wat, en Voogden wie. 7. Geen goederen van den Inventaris te
2. Wanneer ,byivie, en hoedanigte/lellen, houden op ftraf.
3. Wiebj uiterjie wilVoogden mogen feilen. 8. De penningen der Weef en te beleggen,
4. Voogden bj de Overheden, hoe en welke boe en by wie.
t e feilen. 9. Onroerende goederen der Weefen, hoe en
5. Weijgring en verfchoning van gefielde wanneer by de Voogden te verkopen.
Voogden, hoedanig, en boe ver by 10. Wanneer en hoede Voogdy ejndigl. ons werd aangenomen. u. Het Huwljk maakt een minderjarige
6. De magt en pligt der Voogden , in 't uit- mondig,
voeren van de Voogdy,in het leveren 12. Waarvoor de Voogden, teneyndevan van Staat en Inventaris , en jaar- Voogdy , mogen aangefproken werden,
lykfche reekening, en 8. 13. Wees-kamers-regt wal.
\\JOogdy is een regtlyk beftier over yemands perfoon, die fig felf V om minderjarigheid, of onbequaamheid niet magtig is. §. 1. Inftit. de tut el. (1). Voogden, anders Momboirs, ov Mond-borgen, zyn de Beftierders en Toefienders van Weefen; dat is, van alle Oudërlofe, Vaderlofe, ofmoederlofe Kinderen, beneden haar, vyfen-
t\\ in -
(l) Het is noodig dat men obferveeve de merkelyke differentie welke plaats vind tuffchen Executeurs, Voogden, en adminiftrateuren ; de qualiteyt van voogd, maakt iemand bevoegd tot de educatie of opvoeding van mindet-jaarigen , die van executeur om de wil van den overleedene te executeeren en den boedel tot behoorlyke liquiditeyt te brengen, en eyndelyk acquireerd iemand door de qualiteyt van adminiflrateur de dire&ie over nagelaatene fideicommiffaire of aan onmondige opgekoomen goederen ; voor het overige zoude ik (onder verbeetering) de voogdy ook naar onze gewoonten verdeden in een Teftamentairé, Wettige en begeevelyke [fiativx), wat de eer-
P
fte is fpreekt van zelve , door de tweede verftaa 'k de aangefiefde Weeshccren ais welkers bewind uyt onze wetten voort komt, en de laatfte of tutela dativa is die geene, welke plaats vind, wanneer de weeskamer by Teftament is uytgeflooten , en de genoemde voogden hun ontflag verkrygen, in welken gevallehet gerecht, de faculteyt, om Voogden te committceren niet kan worden ontkend , ten waare by Teftament anders ware voorzien, leydende het geene twyffel, dat dealgemeene Coftuyme meede brengt, dat dc Weeskamer eens uytgeflooten, altoos gefecludeert moet bly\cn, Z. de Holl. Confult. ie. derde deel Conf. 77. add. 1. derde d. Conf. 05,
3



it§ Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek. twintig Jaren , fo wel Dogters als Jongmans , fubhta fexus dijferentia, & difünclione tuteU aut curationis quam iu< civile Romanorum facit inter <etatem pupillarum, quee fub tutela, & minorum, qua Pub curatwne erat. Coftuym. van Antwerp. cap. 43. art. 66. Chriftin. vol. 3. decif. 148. num. 14. & ad leg. Mechiin. tit. 19. at. 27. Montan. de tutel. cap. 37. num. 86. Andr. Gail. lib. 1. obferv. 96. num. i. Grot. Inleyd. lib. i. part. 7. num. 1. Vinn. ad pr. inftit. quib. mod. ■tutel. finitur. & ad pr. in ft. de curator.
2 De Voogden werden tot opligt over de minderjarige geftelt, of by Uiterfte wil, of by de Wettige Overheid. Zypa? Notit. Jur. Belg. de Tutorib. in verbis tutela. Daar van de Voogdye verdeelt werd in Teflamentaire, dat is, by Uiterfte-wil geftelde, enwettige.
De gebore-Voogden, anders Bloed-Voogden, die eertyts de magt van Voogdye van haar felven hadden, werden huydendaags niet aangenomen, ten zy die van de Overheid, na genomen kennis en onderfoek daar toe zyn gemagtigt. Neoftad. fupr. cur. decif. 59. circa. ./w. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 19 art. 3. num. 10. & volum. 3, decif. 147. num. 4. 5. _Rebuff. ad conftit. reg. de fentent. provif. art. 3. Gloff. 2. num. 3. uitgefondert alleen in 't Land van Voom: alwaar de langft-levende Vader of moeder Voogd blyft, voor yemand anders, en daar Vader nog Moeder was, het oudfte en naafte Manshooft van des Vaders wegen, en alfo van den oudften tot den naaften , altyd den naaften van des Vaders wegen, voor des Moeders zyde, mids Hellende borg, en by onbequaamheid,of onvermogenheid, in het ftellen van den borg, en fekerheid voor den Weefen den naaften daar-aan-volgende, foo lang tot dat men yemand vind. Volgens het 74. Artykelvm hare Keuren, by Kayfar Karei in 'tiaar 1519. beveiligt. (2).
Wei-
fa) Add. de ordonn. van de Weeskamer van Aalsmeer art. 10. te vinden by Lams handv. van kennemerlandpag. 744. luydende : zoo wanneer noopende de regeering en adminijiratie der Wee/en, ofte haar goederen by de overleedens niet en is voorfien , daar zullen twee, de ouafte *n de naafte vrienden van den overleedens 'zyde, die rechte bkea-vo^gden zyn öV.
Zoo als ook de raadsheer Hamerfter over de ft at ut en van Vriesland, lib. 1. tit. 7. art. 1. CommcntErieercnde. getuygd .dat aldaar by Teftament geene Voogden genoemt zynde , of die zig uyt wettige oorzaake exufeerende dc naafte vrinden geroepen worden , zonder onderfchcyd of zy zyn van vaders of moeders kant,



XVI. Deel. Van Voogdy en Voogden. ï ig
Welke manier van doen, in het verkiefen van Voogden, by ons ook wel meeft werd onderhouden, dog niet anders, als met Genomen kennis, onderfoek,en yerkiefing, blyvende altyds de magt °n keur by de Maatraat, om in 't verkiefen van defelve, fonder aanfchouw van de naafte van de Bloede, te verkiefen fodanige pefonen, als haar, tot meeften dienft en oirboir van de Weefen goeddunken mag. (3). ' &ucu
3A By ult^lte-wii)^èrde.n over de perfonen van minderjarige Voogdent gefteld, fo wel by de Moeder, als by de Vadert coltra. l l ff- de teftam. tutel l 40. ff. de admmiftrat. mor. l. i. Cod auando ma* lter.cn alwaart dat by de eerft-overlydende Voogden wafen geft t, Ivk ^/anêf 17ende'daj1-«a™ede Voogden mogen ftellen, met gel
oveT'^n S habent. Ja mag by ons yder een, fonder onderfcheid , ovei fyn goederen Toefienders, en Verforgers ftellen, fodanig als
dar.poffel 12. cum. feq. ff. de teftam. tut. videVinn. add. §. 4. in/ld qmtedam. tutor dar.poff. Grot. Inleyd. 1. boek, 7. deel, op S 00 ook m Vrankryk onderhouden werd,volgens getuvgenfs van Ar-
fl 4fw/wW' Bnlan-artu' m- Gi0^ 2- & ^vthtf.
Maar tot Alkmaar moeten ook deTefiamentaire-V oozdenby Weesmeefters af voren daar toe geftadet, dat is, voor goed gekend werden. bvtOrdonanUevancte Weefkamer aldaar, üt l an 2enmn gen, om redenen, by Wces-meefters voor by gegaan, of een ander Voogd nevens hen gefield worden. ibid. art 12, (4).
(3) Alhier ter Stee de word meede gemeenlyk de Vader van moederloofe kinderen, door weesmeefteren tot voogd over defelve gecomrmtteerd , ten waare er genoegfaame reeden ter contrarie mihteeren, in welken geval , de voogdy komt op de naafte vrienden der kinderen , niet te oud in jaaren, nog om andere reeden te desapprobeeren, Z. de handv. van Amft. pag. 638. &> feq. RooJeboom receuil Cap. 28.
(4) By de ftatuten van Vriesland. d.h
art. 9. tg meede geiforueerd , datdevoor-
mombers hier te lande met gehouden zyn • voor baar adminiftratie borge te Jteilen ' ten -waare zj met fchulden belaaden oite anderfnts Sufpeci mogte weefen: noteerende de Raadsheer Hamerfter aldaar, dat ingevalle 'er verfcheydene voogden zyn aangeftelt, en een van hun zig zelfs tot de adminiftratie aanbied, met uyt» fluyting van zyn meede voogden, zonder borgtogt te willen geeven, zoodanige moet worden geconfidereert als



120 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek.
De Teftament air e- Voogden, of een van hun, by overlyden, of anderfmts ontbrekende,moeten terfiond by die gene, die by't felfde Teftament daar toe zyn gemagtigt, of anderfints by de Overheid, anderen in haar plaats geftelt werden, li'li. ff. de teftam. tutel.
Het welk nogtans te verftaan is, fonder verder bemoeynis der Wees meefteren, in de Regering en bewind van der Wees-kinderen perfonen,of goederen: Als ftrydig tegen den grond, en eygenfchap van de Teftamentaire-Voogdy. arg. I. I. ff. de Tutel. & ratiomb. diftrah. & d. Lu. ff. de tejiam. tut. Waar by de wettige Voogdy nooyt plaats heeft, als by gebrek van Teftament air e: en de Teftamentaire - Voogdy eens plaats hebbende, by geenig geval de wettig in plaats kan komen; maar fchoon die by de Wet werd vernieuwt, is en blyft een Teftamentaire- Voogdy. So dat de Wees-kamer by Vader en Moeder'regt uit, en fonder eenig onderfcheid, eens uitgeflooten zynde, blyft defelve altyd uitgefloten. £>ie de Confult. en Advyf. het Amftel. 3. deel. conf. 65. en Rotterd. deel conf. 77. Alhoewel by fommige Wees-kameren, dog te onregt, dit fo nauw niet genomen werd,dewelke by het minfte verval,of verfuym,dryven , dat de Voogdy aan haar vervalt; gelyk als ik verfcheyde reyfen heb gefien, dat de Wees-kamer onbepaalt, en volkomentlyk uitgefloten; dog geen verkiefmg van Voogden gedaan zynde, of by twee cgte-luyden, by weder-zydfe Uiterfte-wil, de Wees-kamer uitgefloten, ende langft-levende tot Voogd geftelt zynde, met magt om een ander Voogd nevens hem, of by overlyden, in fyn plaats te verkiefen, de langft-levende, fonder daar op voorfien te hebben infgelyks komende te overlyden, en in diergelyke voor-vallen j by de Wees-kamer, tegen het gevoele van Regtsgeleerden verftaan is, dat daar door de Voogdye, en fulks den Boedel aan haar quam te vervallen. Sie mede Confult en Advyf 4. Deel, conf. 167. 4 Wanneer by Uiterfte wil van de Ouders, of één van beyden, op het ftuk van de Voogdy van onmondig nagelatene Kinderen niet was voorfien, plag van ouds de Voogdy der Weefen,den Grave toe
te
fufpect, en ten allen tyde verpligtis om tie genootfaakt , waar toe het recht my cautie te ftellen, edoch my dunkt, dat alle fundament fchynt te geeven §. 5. de zoodaanige veel eer moet worden ge- Jtt/i. de fulp. tut. vip», ibid. voet. per, ;:<emoveert dan tot het geeven van eau- tot. D. tit. de fufpect tuier-



xvi. Deel. Van Voogdy en Voogden. ï2r
te komen, tot dat by Kayfarin Margriet, zin die van Zuid-Hol'and, by Handveft den 10 May 1346. is vergund: Dat Voortaan geen Vongd\en aan den Grave tèflerven juilen, maar de l'Vees-kinderen Jul'en Vervoegd werden van den oudiften, en naaften, die hem aangaan fouden van fwaartzyde, daar fy af Verweeft werden. So is ook by defelve Kayfarin Margriet Vrydag na Afcenfions-dag, aan die van Kenmerland, in den felven Jare vergunt, dat de vier vier-en-deelen, dat is, de mafte van 's Vaders-Vaders-zyde, van 's Vaders Moeders-zyde, van Moeders Vaders-zyde, en van Moeders Moeders-zyde, eenen Man fouden fetten die de Kinderen Vervoogden, en Jaarlyks eens aan haar reekening foude doen. Sie de Coftuymen van Zuid-holland, pag. 584. en de Handveften van Kenmerland, pag. 14. Dog in Zuid-holland, wie dat de Voogdy hanteerde, moeft alles doen, ten overftaan, en met goed vinden van den Geregte, en aan defelve al jaars reekening doen, fo dat breder inhouden de geftyde C/hiymen van Zuid-h Hand, pag. 501. En fo g. en Bloed Voogden waren, of als* defelve de Voogdye binnen 's Maauds niet aannamen , moeft den Ambagts-Heer, of den Schout, de Weefen Vervoogden. Sie de felve 1 Handveften, pag. 501. Dan alfo dc naafte Magen niet altyd de bequaamfte waren, is daar na goedgevonden, dat by de Overheid, dat is /by het Hof van Holland, Cur. HAL decif uit. of by de Geregten, of Weeskamers (in Steden, en ten platten Lande daar toe gefteld) van de plaats daar het Sterfhuis is gevallen, Voogden en Toefiendersover de minderjarige, of andere toefigt-behoevende, foude werden geftelt. Tot welk einde de langft-levende, 't zy Vader, ofMoeder, met yemand van de naafte Magen van den Overléden, of bv gebrek van Vader of Moeder, twee van de naafte Magen alleen, van eiker zyde één, gehouden zyn binnen fekeren tyd te verfchynen voor 't Geregt, of Wees-kamer, daar het Sterfhuis is gevallen, en begeeren , over de na-gelaten Wees-kinderen, Voogden geftelt te hebben; die dan, na genomen kennis, wel gewoon, en gehouden zyn daartoe te ftellen twee, de oudfte en naafte van des overlédens zyde, by fo ver fy daar toe dienen; indien niet, de oudfte en naafte daar aan, en fo voort;en by gebrek van Magen,twee anderebequaame Mans-perfonen, het zy den overléden geheel vremd zynde, of van de langft-levendes zyde beftaande, na,dat voorgaande kennis van faken, en onderfoek, op haar luvder bequaamheid, en getrouwig-
q heid



122 Roomsch-Holl ands-Recht. I. Boek.
heid genomen fal zyn: welverftaande, dat Vader, of Moedert Groot-vader, of Groot-moeder, [dog andere Vrouwen worden tot de Voogdy niet toegelaten L. Cod. quand. Mul. tut. off. en of wel Schoon moeder en Groot-moeder, tot de Voogdy worden toegelaten , kunnen defelve egter tot het aannemen niet werden gedwongen. Zyp. Not. Jur. Belg. de Tut. §. Mater & avia.~] daar toebequaam en willig zynde, voor alle andere, met by voeging van een ander Voogd , of Voogden, fullen voorgaan, tit. Inftit. de legitim* parent. tuteh. authent. Matri <2jf av'i£. Cod. ÜShiando muiier tut. offic. Sie Grot. Inleyd. I. part. 7. verf. overfulks: blyvende evenwel altyt het hoogfte opfigt by 't Geregt, of Wees - kamer. arg. I. l. ff. de Jurifdiéï. Coftuym. van Antwerp. tit. 43. art. l, fiet Grot. Inleyd. lib. I. cap. 7. verf. Wanneer, & feq. Vinn. inftit. de legitim. agitator, tutel. in fin. Sie de Keuren van Zeeland van den Jare 1496. cap. 1. art. 2,7 en van den Lande van Voorn van den Jare 1598. art. 74. Keuren van de Wees-kamer van Leyden, art. 13. van Rotterdam, art.S. En dit alwaar't dat fyby Huwlykfche-voorwaarden, of anderfins, van hare Kinderen erfnis waren verfteken. Ordon. van de Wees-kamer tot Alkmaar, en van Mon'ikendam, Edam, en Purmereni, tit- 7. art. 9. van den Briel, tit. 7. art. 107. Anders mogen de Vrouwen geen Voogd wefen over onmondige Kindren. /. 16. /. uit. ff. de Tutel.
Maar tot Amfteldam, mag een Vader, fo hy van fyn Kinds erfnis, by Making, of Voorwaarden is uitgefloten, ook geen Voogd wefen. En mogen aldaar geen Vrouwen eenige Voogdy aannemen, alwaar het ook Moeder, of Groot-moeder, felfs niet als fy erfgenamen van hare Kinderen mogen zyn, in welken geval, fo fydaar toe bequaam zyn, het bewind van de goederen,haar Kinderen of Kinds-kinderen toe-komende, onder borg-togt hebben mogen. Ordon. van de Wees-kamer aldaar, art. 35. 36.
Maar Vader of Moeder Voogd zynde geftelt, moeten in ftuk van deeling, of gefchil met haar Kinderen, ftilftaan, en moet een ander, voor die tyd, in haar plaats geftelt werden; gelyk ook, fo wanneer tuffchen en ander Voogd, en de Weefen, eenig gefchil in 't byfonder was ontftaan, gedaan foude moeten werden. §. uit. inftit. de autor. tutor. I. 21. Cod. de Excufat. 'Tut. Defe Voogdy behouden Vader «n Groot-vader geduurig, en ten uiteind



XVI. Deel. Van Voogdy en Voogden. 123
eind toe, fonder onderfcheid, gelyk als andere Voogden, ("te Amfteldam egter verheft Vader en Groot-vader, ten tweden huwelyken overgaande, het regt tot de Voogdye. Ord. van de Weed. art 37.j__rnaar Moeder en Groot-Moeder alleen, tot hertrouwen toe' CS) [en ten twedemale Weduwe wordende, krygea het reet tot de Voogdye niet weder. Mynfmg. 3, Obf. 83.] \mlh. Sacramen. Cod. qiurn. do muher. tutel. offic & Anton. Fab. ad Cod. tit. giumdo muiter tut. offic. Sande lib. 2. tit. 9. aefin. 3. en meeft fonder afftand van t beneficie Senatus-confidii Velleiani, en goede Verfekering, het welk de fommige meynen, dat huydendaags niet verder gebruikJyk is, dan op die plaatfen, daar het felf üitdruklyk by Keuren is geiteld, lo als wel meeft gefchied, ais te hen is by de Keuren van Leyden, art. 13. en van Amfteldam, art. 36. Keuren van Rynland, art. 17. en andere. Sie Groenew. de ligib. abrog. ad auth. matri. Cod. tftuwdo muller, tut. offic.
De Overheden en Magiftraten, moet.n in 't verkiefen van de Voogden, voor-al-wel letten op de vermogenheid van de Voogden, en daar voor, indien daar eenig bedenken was, goede Borgen nemen, tit. inftit. De Satisdat. tutor. Grot. Inleyd. i, boek, 9. Deel. Sande/// 2. tit. 9. defin. 9.
Die of Schuldenaar, of Schuld eyffcher van een Wees-kind is magdesfelfs Voogd niet wefen, en mag daarom gewraakt werdem Art ïf tenrwaar hY bY uiterfte-wille, na voorgaande kennis van de Ichuld, gefteld was, na het gevoelen van de fommige: Sie Sande hb. 2. tit. 9. defin. l. Weshalven hy, voor de aanneming van de Voogdy, gehouden is het felve bekend te maken, of verheft fyn Ichuld, fo hy Schuld-eyflcher is. d. Novell. 74. cap. 4. Sulks ook tegens een Voogd, die by uiterfte wil, met kennis van de fchuld, geiteld was, by ha Hof van Holland is gewefen den 17. Februani 1615. in de faak van Jan Pieter Maartenfz. fa hy procedeerde lmpetrant in casef'Appel, contra Pieter Bolle, Gedaagde; welke faak meer andere ftukken inhoud, daarom defelve waardig is na te fien. (6).
In-
(5) Echter behoud de langft-leevende (6) Conf. A. in Cenf. for. p. 1. ( volgens het aangeboore recht, alhoe- 1. c. 16. «. 19. en doceert de hooggel." wel dezeive uyt de Lommisfic is, den P. Voet ad J. tit. de excufat. tut. §. opzigt orntrend de educatie &c. Vid. 4. dat zoodanige voogd moribus bolle groot wl. i.b.ï. d. §. 8. dier nis geene recden heeft, om zyn
Q_ 2 excus



124 Roomsch-Hollands-Recht. I.Boek-
Indien de Voogden, of hare Erfgenamen, tot verantwoording van hare uitgevoerde Voogdy, niet genoegfaam vermogend bevonden wierden, plagten de Overheden, die haar geftelt hadden,daar voor in te moeten ftaan. §. uit. inftit. de fatisdat. tutor. & tot. tit. De magiftrat. conv. §. 1. inftit. de fatisdat. Tutorum. het welkovereen-komt met het geene ftaat in fekere Handveft aan die van Zuidholland, gegeven by Graaf Jan van Henegouwen, des Sondags na Sc. Bonifaas-dag 1303. onder anderen mede brengende: En waart fake dat den Voogd het goed van den Wees-kinderenvervremde,als hy tot fyn mondigen dagen quam; dat foude den Ambagts- Heer betalen, in wat Ambagt dat het verfturven waar: en die Ambagts-Heer foude hem verhalen aan die Voogd, ofby konde. Sie de Coftuymen van Zuid-holland, pag. 466. Maar alfo by ons het ftellen van de Voogden, met volkomen kennis van faken , en ter goeder trouwen toe-gaat, alwraar 't dat de "Weefen daar eenige fwarigheid af hadden, werd by veele geoordeelt, dat het zelve niet tot laften van de Magifiraten gebragt foude kunne werden; ten waar dat daar eenig quade trouw, of bedrog was by gekomen. Gothof. & Autumn. ad tit. Cod. de Magiftrat. conven. Perez. eod. in fine. Chriftin. vol. 3. decif. 181. num. 4. ZypasA/Wtf. Jur. Bel%. deTutoribus, in verb. Magiftrat, Vinn. ad §. uit. inftit. de Satisdat. Tutor. num. 1. Sie mede Grot. Inleyd. I. boek, 9. deel. Dog vermids 't felve regt den Wees-kinderen nergens uitdrukkelyk is benomen, nog van een algemeene gewoonte in tegendeel van dien, als alleen dat fulks felden, of nooyt voorgevallen mogt zyn, fo feker blykt, is het een regtmatig gevoelen, dat de Magijlraat ,of Overheid, voor het kort, gehouden is,fo by aldien hy kan overtuigt
wer-
excus te fundeeren. maar proffr. Joh. dezelve in eenige procefe of gemeenfehap Wiet. in Comm. ad ff. tit. de tut. n°. 4. zyn, behoudelyk nochtans, dat ftaan zal Iaat de beflifling daar van aan het ar- tot kenniffe en de difcretie van weesmeebitrium van den rechter, het geene wel fleren, ofte diefehult ofonfchult ,gemeenhet zeekerite is, wanneer het recht niets fchap , of procef/e zoo groot ende van zobepaald, dan, ik vindede geheele zaak danige importantie is , dat iemand daar gedecideert in de ordonn. van de IV. over van de voorfchr. voogdye behoort K. binnen den Dorpe van Wormer. tit. geweert te worden, dan niet. Ik weet 7. art. 14. 6? 15. didteerende: van ge- zeer wel, dat dit een locaale wet is., Ijken zal niemand gekooren moogen wor- dewelke geene extenfle leyden kan , den, dan die inwoojters' deezer plaatfe maat men zie het geen ik elders weezjn, nocb ook die Crediteuren of Debiteu- gens de gemeene béfshr, rechten hebbe ren van de wees-kinderen zyn, of mtf geremarqueert.,



XVI. Deel, Van Voogdy en Voogden. 125
werden, dat hy geen, of ten tyde van de Helling der Voogdy, geen genoegfaame Borgen genomen heeft. !.\.§.fi fnefes. & feqq. fj. de magiftrat. conven. So ook den 23. May 1646. by den Hove van Holland is verftaan, in de faak van Kafpar van den Bnftche, Impctrant, tegen Arnold Altera, en by den Hogen Raad den 30. May 16*3. beveftigt. (7).
5 De Voogden, fo wel die by uiterfte wil, als die by de Overheid werden geltelt, indien fy onvermogend waren,of anderfints groote ongelegendheid hadden, mogen voor het Geregt haar afkeer, en reedenen inbrengen, dewelk, na befcheydenheid, daar op agt
(7) Ik zoude met den PIcere Groeneweegen ad §. uit. J. cle Satisdat. tut. V. Cur. & ad l. 4. ff. de fidejuff. van ir.eening zyn , dat de aSlio Juhfidiaria teegens den magiftraat, geheel ten onrechte naar onze rechten zoude worden geinftitueert, om reeden, dat de inagiftraat niet volftrekt \erpligt is om cautie van de voogden te exigeeren ofweegtns derzel-vcr iüflicance te inquireeren Vid. U. de Groot. ml. I. b. 9. d. §. 1. ttn zy beweefen wierd, dat de magiftraat ten tyde van het dectrneeren der commiffie, op zoodanige perfoon , hadde geverfeert in dolo vet fupina ignorantia add. Voet. in Comm. ad D. tit. de magifir. conv. n. 5. en komt te minder deeze quaeftie te' pas, als hebbende de naaft beftaanden , of goede bekende en andere altyd de fufpefiti accufati», welken zy in tyds behooren cn kunnen gebruiken. Het by den A. geall. uyt de Cofluymen van Zuyd-hollana contradiceert het by my geavanceerde geenfïnts , indien men maar attentie neemen wil op de woorden daar uyt by onzen A. bygebragt, confteerende, dat al daar gefprooken word van vervremding i'an der weefen goed. tegens behooren of zonder noodfaak. Nu weet bykans een ieder . dat geene effeöen van weezen ftante tutela vervreemd kunnen worden , als
Q
——■«•- >
na bekoome anthorifatie Conf. fchrasJ'ert obs pract. obf. 284. Confeqi entely k de magiiliaat meede in dien gevalleaanfpraakelyk is, door het verieer.en der perverfe approbatie, maar niet uit hoofde van de aanftelling zelve, welke perverfe approbatie echter nimmer kan geZegt worden tc cxfteercn , indien de magiftraat alvoorens onderzoek naar behooren gedaan, en ditn conform gedisponeert heeft; waarby komt, dafbyde gem. handv. van zuyaholland, geene lubfidiaire aélic teegens den ambachtsheer verleent word, maar een aciio di~ recta, gemerkt 'er word gementioneerd van eene Ccffie van aftie-teegens den Voogd aan den zelve, welke niets beteckenen zoude, byaldien de Voogd alvoorens was geè'xecuteert en dus bewyft dezelve voor 't conttarie fentiment niets , voor het overige is het zeeker dat de weeskamer refponfabcl is voor de Penningen van minderjaarigen ter kamere opgebragt, welke opbreng defuppooften al hier gehouden zyn , te doen binnen 14 dagen na den ontfangft. Vid. Extract, uyt het regifter der refolutien van Weesmeefteren. Als het geen notoir volgt uyt het legaale verband, het geen weefen naar rechten zyn hebbende ap hunner Voogden goederen.
3



125
Roomsch-Hollands-Recht
I. Boek.
neemt, en daar in voor-fiet, na dat fy Luyden, tot voordeel van de Weefen, dunken te behooren. Keuren van de Wees-kamer tot Alkmiaren. Edam, tit, 7. art. 17. Briel, art. 115. Amjteldim, art, 38. Rotterdam,art. 11. Leyden, art. 16.17.(8). Coftuym. van Antwerp. tit. 43 art. 16. maar indien de Voogden haar door geen Avettelyke, of gcnoegfaame reedenen, na befcheydendheid van 't Geregt, kunnen vry-fpieeken , mogen fy onwillig zynde, de Voogdy aan te nemen, tot dezelve by Gyleting gedwongen werden, arg. §. 3. inftit. de Satis dat. tutor. 6 Wat aangaat de magt, en pligt der Voogden, in 't uitvoeren van de Voogdy, is dit byfonderlyk, in onfe dagelykfche onderhouding aan te merken: dat de Voogden, ten ingang van de Voogdy , moeten maken behoorlyken ftaat en befchryving, anders Inventaris, van der Weefen goed, /. 1-ff. I. 24. Cod. de admini/irat. tutor. 1. 111. §. i. Cod. arbiter, tut. aan de naafte Vrinden van de beftorven zyde, midsgaders aan de Wees-kamer, daar dezelve niet is uitgefloten, Jaarlyks, of om de twéé Jaar, behoorlyke rekening doen van haar bewind; en het overfchot, na derfelver raad belleden. Zypas Notit. Jur. Belg. tit. de Tutor. in verb. Tutor. contr. I. 1. §. fin. I. 4. §. i. /. 1. 1. 9. §. 4. /. 10. ff. de Tutel. & rat. diftrah. ^mbui demum finita tutela rationes redduntur. 't Welk by Kayfar Karei eerft in den Jare 1548. tot Augsborg is geftatueert, en nu doorgaans
ac-
(8) Den tyd om zich te excufeeren by de Roomfche Rechten op 50dagen, a tempure cognitiottis te reekenen, bepaalt, is by ons op drie wecken vaftgtftcld, binnen we!kc een gcftclde voogd, welke geinclineert is zyn excus te allcguecren , by den Competente rechter zig moet vervoegen , om zyn omfchuldiging te bewyfen ; Belangende de overige tyd by het roomfche recht, voor de reyfe vergunt, ingevalle den voogd elders woonachtig was, dunkt my,dat by ons geen fpcculatie valt; daar immers het verzoek op de daar toe gepaifeerdc fpeciale procuratie door een ander kan worden gedaan; by aldien degeallegueerdc reeden van d^ hand word ge-
weefen, is het zeker dat de verfoeker zig kan ftellen appellant wordende in tuifchen een andere voogd ten zyne pericule gecommitteert, conf. A. op het 19. art. der Coflumen van Rhynland.& Vinnius n°. uit. ad §. 16. J. de excufat. tut. maar de gemelde tyd van 21 dagen gcëlabcert zynde, zonder dat de voogd dit verzoek geéntameert heeft, word hy geacht, ftilfwygende van het zelve recht te hebben gerenuncieert en de voogdy te hebben aanvaard. Z. wyders omtrent de reedenen van excufatie welke heedendaagfeh. noch al meeft in aanfchouw komen, Groeneweg. deLL. ahr. pag. m. 19. & 225. juna, A. in Cenf. for. lib. 1. Cap. 16. n'. 21. &feq.



XVI. Deel. Van Voogdy en Voogden.
agtervoigt werd. Keuren van de Wees-kamer tot Leyden, art. 53. van Rynland, art. 44. van Oudewater, van den Jare 1609. art- 196. van Alkmaar, tit. 8. art. 5. van Monikendam, en den Bnel, tit. 9. art. 1. A lwaar het fo dat fy van de befchryving en reekening te doen by Uiterfte-wil waren ontlaft, waar op by de Wees-kamer, of die van het Geregt, na befcheydenheid, ten meeften oirboirwerd gelet, fonder dat fy haar t'eenemaal daar in aan de Uiterfte-wil behoeven te binden, arg. I. 2. §. 44. ff. ad Senatus conf. Tel uil. jund. I. 10 ff. de confirm. tutor. I. 5. §. 7. ff. de adinmiftrat. tutor. & I. 7. ff. de arm. legat. Covarruv. var. refolut. lib. 2. cap. 14. mm. 4. D D. ad d. I. 5. §. 7. de admimfirat. tutor. Montan. ae melis cap. 32. regula 5. Neoftad. decif. Cur. Holland 10. Ordon. van de Wees kamer tot Rotterdam art. 16. Alkmaar, tit. 9. artic 2. Sie mede Confult. en Advyf. het I. deel, conf. 30. (9). 7 Die in de befchryving, eenige goederen ter quader trouwen verfwygt, verbeurt daar mede fyn aandeel in defelve goederen , fo hy daar eenig regt toe hadde , /. 59. ff ad l. falcid. I. 48. ff. ad Senat. Trebel. I. 5. Cod. de legat. So ook by den Hove van Holland is verftaan, dat plaats heeft in een Weduwnaar, of Boedel houder, de welke in 't maken en leveren van Staat en Inventaris, eenige goederen ter quader trouwen had verfwegen, in de faak van hennk en Mayken Geurs, als erfgenamen van Etsjen Gaas van Smeten, contra Marytje Bodein, Weduwe van Gerrit Pieterfz. Knuyfting den 10 Novemb. 1662 Sie de Wees-keuren van Amjieldam, art. 5. van Leyden, art. 29. Oudewater, art. 177. We fop, art. Ió. Alkmaar, tit. 2. art. 8. Indien fodanige verfwyging by andere Voogden gebeur;, zyn daar over ftraf baar, en tot vergoeding van fchade gehouden. /. uit. §. 1. Cod. Arbitr. tut. Tot Leyden verbeuren dezelve de regte waarde van het goed, uit haar eygen goederen, ten profyt van de
WeeCo) Alle -voogden zyn inconteftabel den inventaris onderhandfeh, dog niet verpligt tot liet maaken van behoorlykê expreffe offerte van eede kan worden inventaris , al waare hun zelfs zulks by gemaakt, en moet defelve echter by bet teftament geremitteerd, Vid. Bellum ju- doen van reekening altoos worden geridicum Cafit 76. Voet ad ff', tit. de ad- ëxhibeert, welke ten allen tyde ten miniftr. & perk. tutor. I. 4. En wel no- verfceke van weesm.of de naafte vrienden tariaal, ten waare reedenen van aanbe- der weezen moet gefchieden op pxne lang ter contrarie, het nut der weezen vaa 12 caroli guldens, zo iii Ac ordonn. buteerende, exifteerde, in welk Cas alhier art. 39. didieert.



128 Roomsch-Holl ands-Recht. I.Boek.
Weefen, boven arbitrale Correctie: Wees keuren aldaar, art. 29. So eenige goederen onwetend zyn verfwegen, of naderhand op quamen, zyn de Voogden gehou.len de befchryving daar meede te verhogen, by de Wees keuren van Amfteldam, art. 5. Briel, art. 2.9. Alkmaar en Edam, tit. 2. artic. 8. van Leyden, artic. 30. Coftuym. van Antwerp. tit. 43. artic. 34.
8 Den bewind-hebbende Voogd,moet ook de penningen, tot voordeel en goede verfekerint; van de Weefen, metten eerften op goed onderpand, of onder goede borgten uit fetten, en hefteden, of foude by fommige na twéé, by fommige na drie Maanden nalatigheid, felfs den behoorlyken Intreft daarvan moeten by-leggen. I 7.$. II. ff.de adminiftrat. tutor. fie Neoftad» Juprem. Cur. decif. 51. Sande. lib. 2. tit. 9. defin. 13. & ltb.$.tit. 14. defin. 6. Grot. Inleyd. I. boek, 9. deel, verf. De penningen. Confult. en Advyf. part. l. conf. 117. [vid. & part. 2. conf. 146. & infr. 4. 7. 6. ende het Néerl. adv. 1. c. 61.] Ordon. van de Wees-kamer van Leyden, art. 39. tot Alkmaar en Edam, tit. 8. art. 9. 1 r. Rotterdam, art. 26. van Middelburg, art. 37. van den Briel, art. 124. 126. van M-.nikendam, tit. 8. art. 9. Coftuym. van Antwerp. tit. 43. art. 41. (10).
De magt van de Voogden over de Weefen is fo volkomen, dat alle handelingen, hoedanig die zyn, den Weefen betreffende, by derfelver Voogden, en op derfelver naam moeten gefchieden. tot, tit. inftit. Dig. & Cod. de authoritate tutorum. en fouden de handelingen , of verbinteniffen by den Weefen, buyten hare Voogden, aangegaan , buyten regtsdwang, en voor kragteloos gehouden werden, voer fo veel fy by de handeling waren bedrogen, ofbefchadigt; maar waren defelve by de handeling verrykt, foude het felve beftand blyven, fulks dat fy wel yets tot haren voordeel mogen bedingen,
en
(ld) Add Cofturnen van Rhjnlandart. hoofdfomme , maar ook van de renten 37. alwaar den auéteur noteert, dat in- volgens de coers van de effecten ten dien de voogd de penn. van de weezen laften het gemeene land , waar toe de binnen dc behoorlyke tyd, naar de ge- toeziende voogden» by onmagt van dc meene rechten binnen 2 maanden na adminiftreerende voogd meede zyn geden ontfangft, niet belegt, maar in zyn houden, vid. l. $5. ff. de adminiftr. & eigen gebruik heeft geconverteert dat pericul. tutor. £? a. in Cenf. por. d. I. hy in dien gevalle van het eerfte uur af c. 17. n, 5. 8. & g. intereft fchuldig is, niet alleen van de



'XVI. Deel. Fan Voogdy en Voogden. I2o en een ander daar toe verbinden, en voor lbo veel ook inooen aan' gefproken werden: maar tot haar nadeel mogen fy haar fefvenniet verbinden. §. 2. inftit. qutb. alienare Heet. Dele beftaat wel meeft in weder-zydfe handelingen, als koop, huur, of diergelyke [So een Minderjarige iets, dat hem nodig was, uit penninoen die aan hem waren betaalt, hadde gekogt, dat hy anders niet foude hebben gekogt, fchoon dat goedt verging en befchadigt wierd voor hets Kegtgeding, foude hy egter als door die handeling verrvkt fchvneride, moeten voldoen. L. 47. ff. de Solut. Vinn. ad §. & bffnt. qaib. ahen. hc. vel non.~]
Roerende goederen der Weefen, mogen by defelve ten oiiboir verkolt werden, met kennis van de Wees-kamer, daar dezelve niet is uitgefloten, l. 5. §. g. ff. de reb. eorum qui fub tutela. 9 Maar onroerende goederen mogen niet anders verkoft werden als met kennis van het Hof, of het Geregt van de plaats, tot. w. God. de pr ad. & alns reb. minorum. Ordon. van de Wees-kamer van Leyden, artic. 34. van den Briel, artic. 103. Alkmaar en Edam, Ut. 8 artic. 15 16. Rotterdam, artic. 25. Het welk niet anders toegelaten werd, als fo wanneer fulks nodig is om de fchulden te voldoen, de Weefen te onderhouden, of anderfins tot opentlvk nut voor defelve /. 5. §. 9- & §• 15- ff de reb. eor. qui lub. tutela. ï.
In teyder gevallen moeten de goederen openbaarlyk, en aan de meeltbiedende verkogt werden: arg. I. 1. Cod. defid. & jur. kaft. fi/c. Rebuff. ad conftitut. reg. torn. 2. de reffit. artic. 2. gloff. 7 num.'S of fo veel de roerende goederen aangaat, indien daar fchade by wierd geleden, 't felf foude komen tot latten van de Voogden, en lbo veel de onroerende.goederen aangaat, foude de verkoping boven dien van onwaarden zyn. d. I. 1. Cod. de fid. & Jur. haft. fifc. wel te verftaan, indien de Weefen daar door fchade kwamen te lyden dat de verkoping niet in 't openbaar was gefchied; maar anders niet, gelyk als by den Hoge Rade is geoordeelt in de faak van Meefter Gysbert van Netfe, als Voogd van fyn overleden-foon, tegen Joofi Henrwfz, , en Gerrit van Bracum. facit. I. 11. §. 2. /. 27. ff. de minor ib. Montan. de tutel. cap. 33. num. 450. (n).
Be-
(11) Conf. Ceftumen van Mjnl. art. 34. 35. £? $6. G? auctor ibid. in notis.
R



igo Roomsch-Hollands-Recht. I.BoeL
10 Behalven het overlyden van de Weefen, ofVoogden,£. 3. inftit. qu'ib. mod. tutel. fimtur, midsgaders het onbekwaam, of onmagtig werden van defelve, of eenige van haar, tot, tit. ft. & Cod. defufpett. tutor. plag van ouds de Voogdy te eyndigen, by de fommige op haar agtien, by de fommige op haar twintig Jaar, fo als uit verfcheyde oude Handveften kan werden gefien; totdat eyndelyk daar inr gevol&t zyn de befehreve Regten, volgens welk nu doorgaans de Voogdy, fo wel van Dogters als van Jongmans (confufd curationis & tutela diftinclione) ophoud met het vyf-en-twintigfte Jaar, of Huwelyken-Staat der Weefen. pr. inftitut.de Curator. Gudelin. de Jure Noviff. lib. I. cap. uit. in fin. Chriftin. vol. 3. decif. 148. num. 14. 16. Qf volum. 6. decif. 82. num. Q. Zypse Nottt. Jur. Belg. tit. de Tutoribut. verf. Matrimonio. Quod in Germania receptum effe tefiatur. Gail. lib. 2. Obfervat. 96. & in Gallia. Baro ad pr. inftit. qutb. mod. tutel. fin. Ten ware om groote reedenen, ook na de vyfen-twintig Jaar, of na het aangegaan Huwelyk, .de Voogdy in 't geheel: immers ten aanfien van onroerende goederen, wierde verfengt. Het welk in de geftelde Voogden, op veel plaatfen gelaten werd, tot befcheydenheid van 't Geregt, of de Wees-kamer. Keuren van de Wees-kamer van Leyden art. 59. 69. van Rotterdam, art. 38. 39. Keuren van den Lande Zeeland, cap. 2. artic. 31. alwaar felfs de meerderjarige, of gehuwlykte perfoonen, niet eer haar eygen Voogd werden, voer dat fy wettelyk, na gedaane onderfoek van de Wees-kamer, zyn ontflagen, en tot haar eygen Voogdy toegelaten.
11 Ik feg vyf-en-twintig Jaar, of Huwelyken-Staat: om dat byons doorgaans het Huwelyk yemand zyn eygen meefter maakt: als te fien is by de Keuren van de Wees-kamer tot Dordregt, artic. 59. Haarlem, artic. 6. Amfteldam, artic. 24. Briel. ut. 10. artic. 154, Alkmaar, Edam, Monikendam, Purmerend, tit. 10. artic. 5. Soo als die van Delf, by Handveft van Hartog Aalhert op St. Klaasdag in den Jare 1389. vergund is: Dat de Raadsluyden, die IVees-kinderen Voogden fullen zyn, ter tyd toe dat fy twintig Jaar oud zyn, ten waar dat fy Hylijck deden by 'horen gemenen Vrienden. En over-eenkomt met de manieren van Gelderland, Land-regt van de Veluw, cap. 26. artic. 1. van Braband, Coftuym. van Antwerp. tit. 43. artic. 48. van Mechlen, tit. 19. artic. 27. van 'j Hartogeubos, cap. 23.
artic.



XVI. Deel. Van Voogdy en V&ogden. I % t
7^ 3**A$ Fries!and' Coftuymen van Friesland, artic. o. van
52. en van Vlaandren, Coftuymen van Gent, Ruime ^ art ra van Brugge ut 18. art. 2. van Sluys, Ruime! 18.7r ,5 En S heel Pro»** door werd onderhouden , volgens getuygenis van
valt dat de Coftuym, waar door minderjarige getrouwde voor mee*
il^S^t niet,bel1 d^die' ™ ben*deeIt ^nVe?ng ou1 eVT/f V f" ^'^'A'*» Reftitutioms in Integrum gebruvken. C y /r „„y- 43_ Maar Groen ^ ^ i S P "1
«W* cttat. oordeelt het tegendeel.] ?
Dog de minderjarige werden, by oorlof van de Land-Overheid
£Sle^Tvreedene^l0ege,ate^^ felfvoor haar volkanen ouderdom, het vry en volkomen beftier van haar goed te hebben
en haar eygen meefteren voogd te zyn. Het welk de Jongmans dié
haar wel droegen, op haar twintig, en de Dogters op fa™
Jaren plag verleent te werden, dat fy van die tyd haar felve? e^
haie goederen, fonder toedoen van Voogden, mogten beftieren en
haare faken befchikken. /. l. 2. & de'Affi™«™'j£
fefvdv^yr°? h6t fdf h7 de Statm VM HollandU™ dewelke h§" elje verfogt moet werden, uit haar volflagen magt, ook wel b^ neden de 18. Jaar verleent. In defer voegen: dat he felve t n quefte aan de Staten van Hollands verfogt, welke Requefte aan de Overheid van den Verfoeker, overgefonden werf: om daarS na gnomen kennis van faken, van het leven, hande ,Tn w nde! van defelve te -dienen van haar luyder Advys. Het welk Slaan 1^^^^^ of geweigert, na dattge"
rJï**? d'e !lduS m°ndiS gemaakt, mogen evenwel hare onroerende goederen niet vervremden,als met kennis van het Gereg" ten waar het felve in de Brieven uitdrukkelyk was vergunt Sfot' Inleyd. hb. ï cap io. verf. Ten derden. Zypse Not Jur Bel' til ï tnintegr. re/ttt. & tit. de Tutortk verf M^aiirnont J 4' *
vJrZ ^ 6 d,6 V°0gd^ m°Sen de Voog«en aangefproken werden voor vergoeding van alle fchade en ongemakken, dewelke door der felver opentlyk veifuym, of nalatigheid in der Weefen faken zyn veroorfaakt. /. 7. Cod. arbitr. tutel. [Voogden voor minder1 * jari-



r3'2 Roomsch-Hollands-Recht. I. Boek. jarigen verkiefende de vrugten inplaatle van Legitime,foo fouden de minderjarigen namaals daar tegen konnen werden gereleveert. Neerl. adv. i. c. 26.] (i2\
Behalven dat het ongeluk, of fchade, het welk by geval, buyten derfelver fchuld, of verfuym op kwam, by defelve niet gebetert moet werden, maar tot fchade van de. Weefen felfs foude moeten komen. arg. I. 23. ff. deReg.Jur. Alfo foude (by voor - beeld) een. Voorf, indien hy de penningen van de Weefen, ten meeftenoirboir van defelve, hadde beleid, onder luyden, dewelke, ten tydet van het beleggen, by yder een voor. goed geoordeelt wierden, en in haar vol credyt faten; of dat hy de penningen op Obligatie, onder die gene, daar de Vader, of Moeder van de Kinderen, defelve hadde geftelt, om dat hy van de onvermogenheid van defelve, niet wift, had laten ftaan: Indien defelve daar na kwamen te vervallen, of bank-brekig te werden, tot vergoeding van fchade, die de Weefen daar door mogten komen te lyden, niet gehouden zyn. I- 37- §■ li ff- de Negot. geffis. d. I. 7. Cod. arbitr. tutel. juncl. 1. 3,/. de cond. & demonftrat. & ibi Caftrenf. Cyn & Alberic, ad auth*. Noviffimo Cod. de adminiftrat. tutor. quos fequitur. Hartman Piftor. lib. I. quteft. 40. num. 29. Sie Sande lib. 2. tit. 9. defin. 13. en is alfo by het Hof van Holland geoordeelt, in de faak van Claas Lottenfi.
Gaaf
(12) Deefe doctrine kan in veele gevallen op goede gronden worden teegen gefprooken en leyd al meede als alle regelen veele uytzonderingen, Vid. 1. 24. §. l. ff'. de min. ook word dezelve geheel gecontradiceert byDonellus Comm. JL. 21. C. 9. n. 60. pag. m. 1203. 6? 1206. n. 20. dog voor al cefleert defelve , wanneer de minderjaarige by hunne meerderjaarigheid, het verrigte in hunne naame, nebben gehotnologeert. Conf. Iluber heed, recbtsgel. 4. b. 4. c. n. 19. Voet. ad D. tit. de min.n. 44. of 200 'er een tranfactie door de voogd is aangegaan , als welke acte de kragt van gewysde zaake hebben, en daarom mei kunnen worden gerefcindcert, tiequidetr,
cbheftönem enormem, Vid. Stokman: decis. 137. of eindelyk zoo de tyd tot het imploreeren van reliëf reeds is gepras. fcribeert, Vid. Beriich. p. .2. Concl. 10. «. 10. in welke gevallen derhalven ds minderjaarigen teegens zodanige acte niet zyn relevabel, maar aciione tutelce direEla de voogden moeten conveniee' ren , mfl adfit manifejia circumfcriptio , quee plenijfime efl probanda l. 5. Cod. de min. of dat by accord met minder dan de legitime genoegen genoomen is, heï geen al meede ten vollen beweefen moet worden. Conf. deadvyfen en confult. geveegd achter des A. pracïycq de: Nota' rijen, Conf. 1, 6? Conf. 20.



XVI. Deel. Van Voogdy en Voogden.
Gaal, Impetrant, op en jegens Hendrik Bakker, Gedaarde, den 18 December 1613. (13).
Gelyk ook een toe-fiende Voogd niet gehouden is in eenige fchade, op-der Wees-kinderen goed vallende, fo lang de bewind hebbende Voogd kan betalen: om dat den bewind - hebbende Voogd moet toefien op fyn doen. En fulks hebben de Voogden, die geen bewind gehad hebben, het beneficie van euuffte, inhoudende dat eerlt moet aangefproken, en uitgewonnen werden, den Voogd'die van haar het bewind heeft gehad, en den felf bevonden wefende tnjolvent, als dan eerft, voor het kort, gehouden zyn de toe - fiende Voogden, die geen bewind gehad hebben. /. 3. §. 1. ff. de ad-
(13) Ik twyfele geenflnts of de voogden zullen in die zaak echter hebben gedaan confteeren , dat zy borgen hadde genooinen , welke toen ter tyd meede in volle credit waaren , want hadden zy dit geomitteerd, is her ontecgenzcggelyk, dat zy ten minften in culpa levi geverfeert hadden gehouden waaien tot vergoeding, dicleerende de gemeene coftuyme van Holland , dat de voogden der weefen gelden moeten beleggen op genoegzaame hypotheecquen of onder bequaame borgen, en dat dcfelven zonder voldoende fècuriteit der weezen penningen hebbende uytgefet ter faake van alle desweegens te vallene fchaaden, geene uitgefondert refponfabel en aanfpraakelyk zyn niet alleen in perfoon , maar ook hunne erven en regtverkrygende V. de keuren van Aelstneer art. 17. van Wormer art. 11. te vinden in de bandv. van Kennemerlandpag. 624. 6? 746. /. r. Cod. de her. tutor. & Gothofredus ad eandem l. Voet de fdejusf. tut. n. 5. 6? ad tit. de adm. ö> peric. tut. no. ic. & DD. ibi cit. Derhalven moogen ook de voogden aan hunne meede voogd geene penningen *an den wees d depoftto geeven, of zyn by deffelvs failliffement gehouden als fcooven is gezegt, al ware 't teegens
R
nn-
confiderabele interelfen , V. 1. 44. jf. de adminiflr. tutor. edog een geaflumeerde of gefurrogeerde voogd is niet verobligeert de exaöie van zoodaanige, voor en al hy in de commisfic was, uytgefette penningen fuo periculo te doen , byzonder niet, zoo zyne meede voogden met de gedaane belegging willen continueeren , in welken gevalle hy met fimple proteftatie kan volflaan , Vid. i. 35. ff. eod. Belangende de cofluymen on wetten deefsr ftecde, zoo is by het 41. art. der ordonn. van de W. K. geflatueert, dat geene beftierders van weezen goederen , de gelden der weezen anders moogen uytzetten , dan op befeege'de brieven met twee voldoende borgen: in den jaare 1642. zyn weesmcefteren door de Heeren Staaten bevoegd verklaard om de penn. der weefen uyttefetten aan Stecden deefer provincie . zonder verder cautie te behoeven: en teekent onzen ber. hiftorie-fchryver den Heere Waagenaar aan , in 't 7. deel. 2. b. der be/chr. van deeze Stad, dat de vroedfchap echter reeds te vooren de weeskamer had gemachtigd tot het beleggen van penn. op het Huys van Leeninge: op de Oofl-lnd. Maatfchappy en onder den ontfangcr der gemeene middelen,
3



134 Roomsch-Hollanbs-Recht. I. Boek.
mhïiftr. tutor. I. uit. Cod. de divid. tut. I. 2. verf. cum alter. ff. Si tut. vel Curat. non geff. Gelyk als mede by het Hof van Holland is verftaan, in de faak van Jannetjen Aerts Appellante, tegen Gillis Gerards den 25. Martii 1615. Sie hier van Carpfov. defin. for. part. 2. conffit. 11. defin. 36. "Nic. Eyerh. confil. 91. num. 2. & confil. 191. num. 7. 8. 9. Montan. in traclat. de Tutel. cap. 39. num. 149. 155. 160. 178. & feqq. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 19. art. 23. num. 3.
& Vol. I. decif. l8o. (14).
13 Tot voor-deel van de Weefen, ftaat te letten dat: Alle Acten voor Wees-meefters gepalfeert, beroerende den genen, welkers goederen ter Wees - kamer beruften, werden gehouden, en zyn van gelyke kragt, als Scheepene kenniflen. Ordon. van de Wees-kamer van Leyden, art. 42 tot Amfteldam, art. 29. Handveften van Wefop, pag. 30. Refolutie van de Staten van Holland den 2. Septemb. 1592.
Inhoudende onder andere, dat de Hoofd - fom van Wees-renten mag werden opgefeid, en moet werden afgeloft, als de Kinderen tot haar Jaren zyn gekomen: dat ook t'allen tyden, de Hoofd-fom, fes Maanden te voren opgefeid zynde, moet werden opgebragt, en dat die gene die defelve wil lolfen, drie Maanden te voren moet opleggen. Des dat in cas de Kinderen tot haar Jaren gekomen zynde, fo fy defelve Renten willen geloft hebben, de opfegging binnen fes Maanden, na dat de Kinderen, tot haar Jaren zyn gekomen , moet werden gedaan, of dat daar na die op Rente fullen moeten blyven ftaan, tot dat het den fchuldcnaar gelegen komt de Joffingete doen:nog, dat de betaling van de Renten precys ten verIchyn-dage moet gefchieden, en dat fonder korting van bekende, of onbekende laften, en dat de loffing gefchiedende, tot de Rtntheffers keur ftaat, de loop en cours van de munt, die ten tyde van de loffing, drie Maanden te voren, of daar na is Eindèlyk dat de Borgen gehouden zyn, als felf-fchuldige, elk in't geheel", en de Vrouwen mede verbonden zyn, fchoon dat fy van het voor-regt Senatusconfulli Vellejani, Ordinis, Divifionis, cS° Excuffionis, geen afftand hebben gedaan. Het welk alles onder het woord van Weeskamers-regt begrepen werd, fonder dat eerder, of ander uitdrukking van noden is. Sie de Wees-keuren van Leyden, art. 42. 43.44. en volgende, van Delf, art. 26. ende 27. en van Alkmaar, art. 6.
'14) Conf. Cl. j. Voet in Cttnm, edttt.f. de magiflr. conven. n. 6.



X VI. Deel. Van Voogdy en Voogden. t - -
By de Ordonnantie van de Wees-kamer tot Haarlem nrt .*» ■ rnede gekeurt, dat Wees-kinderen ^^^WkSiJ^ ' f elt' gireert fnllen werden vooralkandere todden£v] >vaar daar ouder Brieven waren. En dat het Wees-boek vv ke kragt fal wefen, als Scheepene bezeQelde-BiWn pn n.f r magt hebben inde goederen,die ten ffiï^Tm fofcW die niet gequeten, en afgeloft waren. 5 f° la"g a!s
Gelyk regt hebben die van Wormtr en Gift, vPrVrm«n 1 nn van de Statenvan Holland den 10. MaTiói? ^ ' 7 ^
De welk haar felven om onbéquaamheid niet mimin- A*, r andere, de welk om het gebrek van hair Jft' Lv, ë% Y ' ^
van faken Snder Voogd^f^
van mind'erjange wel befchikt, efan èen "drt^SffiiS ycibodeni met haar te mogen handelen, d. §. 3 lnft7TcuralTf I. //• * CuraUr.Junof. Sie Grot. 1. V*, 71(15*. A
W r^W . bKf'ÏZ <Ttln'?aJartegenheid welmindermt
voogden voor derzelver moeyte moogen eeZ-Z?,;' P*' ™lks niter al*
in reekening brengen is alle intereln denZJj f ' 'Z*""' ^ «^«w «
'tgellatneerde te Vinden, WW 2 wS l^f' Wf ' ^ lö"
627. inhoudende: «Tm zullen de ZnJZrt}m' lJe"Co Vooghden (hebbende acJueele JSflrt Za/™-
/w « begeerende te wefen eefalarieert %ZJï' f , mefde van de gereede
voor de rïoeite van haar ^dfrtaVnt/e tooghlen'ZnïJï^ f"* ' *
f« de voogdye) gerecon.benfeerd orte «,ri 7,s"aer' S"» Jataris en zullen gemeten,
larieert &Zden to)?Jf7etZvtwit /ckreé^e tlarf ^ 'lW'
zalmogen excedeeren de «» Pennink\Z ZdZ " 1 ¥Van de w'"^deren den ontjank procedeerend va," huuren btlTe °^ de *«'*«*tr <f
en renten , ende den 60 pennini"van ille al L lZZ deezePkatf' vttende, maar
hoflpenningen , procedeer ende vanaf. Jlaaffe dien" Ttf
gelofte brieven ende obligatie», miJL kenL feZ'J' , H? ** r&e'
«erskufnngpenn. vanvfrkogte'hujï, ^^%jK;£fc
vacu-



136 Roomsch-Holl an-ds-Recht. XBoefc.
vacatiën tot taxatie en difcretievanwees- den) goedvonden kent. daar voor jet bti-
meefteren; geljk zy meede niet en zul- ven haart. ords. falaris toetevoegen, add.
len jet boven 't voorfz. falaris mogen ref. van weesm.vsn Amft. van dato 18.
genieten, voer eenige extraordinaris moey. January 1682. aangaande het geen Exe-
te of befoignen , ten ware weesmeefteren cuteuren mogen bereekenen,z. Lybrechts
(aanfchou neemende op de geleegenbeid redeneerend vertoog, 1 deel, pag. 503. en
van de weeskinderen en baarluyder inne- weegens curateuren., 't tweede vervolg
koomen, mitsgaders de grootte van 't ex- op de handy. deefer fteede Amft. pag,
traord>, verlet en moejte van de voog- 86. 6? 87.
EINDE VAN HET EERSTE BOEK,
ROOMSCH-



ROOMSCHHOLLANDS-RECHT.
HET TWEDE BOEK. Het I. Deel.
Van de geftalte der faken, en der felver
geregtelyk onderfcheid.
[Grot. a. 1.3
i. Saken wat. 10. Vemand toebehorende faken, hoe veel s.. Saken na haar ejgen aart genome», derhande.
zyn enkle. u. Alle menfchen toebehorende faken.
3. leel'begrypende. welke, en hoe ver te verftaan.
4. Lighamelyke. 12 Eenige gemeenfehap toebehorende fa-.
5. Onhghamelyke. ken, hoeveelerkande ,<welckeenhoeö. Roerende, of Onroerende. danig.
7. AStien, Crediten, Renten, &c. hoe- 13. Het regt van 't Viffen en Vifferyen
danig te reekenen, hoedanig, en by wie te gebruiken. '
8. Saken ten opftgt van het gebruik hoe 14. Volck-gemeene faken, welk en boeda-
velerbande. „igt
9. Niemand toebeboorige faken, hoedanig 15. Byfondere Menfchen toekamende fa-
te verftaan. ken,
1 f^B^Et ander Deel der Rcgts liandeling' beftaat in de ftof H H der ^en, (!) buyten de perfoonen aangemerkt.
11 fHH H ^e ^aken werden genomen, of na haar eygen aard elUfPSUlI of ten opfigt van het gebruyk der felver.
De faken na haar eygen aard genomen , werden onderfcheyden in enkel, of veel begrypende faken.
En-
(1) Den A. alhier redeneerendeover het geen 'er is buyten den menfch, het ondertcheid der zaaken, kunnen wy den menfch eenigfïnts nut zynde: deeuyt de Groot inl. 2. b. 1. d. aantee- ze voortreffelyke definitie van de Groet, kenen: dat een zaak genaamt word al heeft Wolf. D. de la N. & des G. §.
S 121.



138 Roomsch-Hollands-Recht- II.Boek.
2 Enkel is, dat niet meer, of anders in hem begrypt, als het geen dat voorgefteld werd uytwyft, gelyk als die Man, dat Land, dat Geld.
3 Veel-begrypendis, dat yets meer in hem begrypt, als wel hetgeen dat voorgefteld werd uytwyft. En beftaat of in een geheel, waar in veel delen komen, gelyk als erfnis: of in een geflagt, waar onder veel van defelve foort behoren: als by voor-beeld, onder het woort Dier, behoort Menfch en Beeft; onder het woord Beeft, behoort een Paard, een Os, een Ezel; onder Menfch, behoort Jan, Pieter, Paul; onder erfnis, behoort al't goed van den Overledene, als Huys, Hof, Have, &c. en fo voort. /. 1. §. 7. ff. ad l: ftilcid.
Het enkel, werd wederom onderfcheyden in Lighamelyk, en onlighamelyk.
4 Lighamelyke faken zyn, dewelke in haar felven met de uiterlyke finnen kunnen omvat, en begrepen werden, gelyk als dit Huys, dit Land, dit Kleed. §. 1. inftit. de reb. corp. óf incorporalibus.
5 Onlighamelyke zyn, dewelke in fig felven met de uiterlyke finnen niet kunnen omvat en begrepen werden, gelyk als Regt van erfnis, het Regt om over dat Land te gaan, en diergelyke. §. 2. lnfi. de reb. corp. rS* incorporalib. I. 208. ff. de Verb. Signif.
6 Lighamelyke dingen, zyn wederom ülbaar en beweegelyk, of ontilbaar en onbeweegelyk.
De beweegelyke wederom, die haar felven bewegen, gelyk als Beeften, Paarden, Koeyen, &c. /. 93. ff. de verb. fignific. &l 3. §. 13. ff. de acq. vel omittenda poffeff. of moeten beweegt werden door -anderen, als een Steen, een Swaard.
Ontilbaar goed , zyn Huyfen, Erven, &c. waar onder ook gerekent
121. dus ovcrgenoomen en uytgebreid: dat dit met grond het tweede object on dunne le nomde chofe (dit il) a tout en voorwerp van het recht genaamd te qui peut nous être de quelque ufage, werd. Welke definitien dan ook ancamme par exemple puur conferverla vie dere Commentatores hebbe uitgedagt en & la paffer commodement cj? agréable- nog verder geeven zullen van dit twtement, ou pour avancer, de quelque fa. de object van bet recht, de groote H. con que ce foit, la perfettion de notre Grotius, wel verftaande zynde, zal alame i%'de notre corps ,6? pour endetour- toog in kortheid en zaakelykheid va* ner l'imperfettion. Uyt deefe ophelde- definitien moeten pnevaleeren. ring ziet een ieder ten allerklaarste,



I. Deel. Van de geftaltenis der faken, &c. 139
kent werd al het geen dat aard-of-nagel-vaft is, als een gevolg van het ontilbare, /. 17. in pr. cum §§. feq. ff. de aft. empt. %od eleganter traftat. Mantica de tacitis & ambiguis convent, lib. 4. tit. 15. & 16.
7 Maar om teoordeelen, of in fchulden, Aftiëm, e.w Crediten, voor roerend, of voor onroerend goed gerekend moeten werden , ftaat dit te onderfcheyden; dat de Aftïèn, en het regt dat men heeft, op, of tot onroerende goederen , ook voor onroerend goed gerekent werden ; en alle andere voor roerend goed gehouden werden. Bartel, in l.ftfic. 75. §.fin.ff. de legat. i. Q? w I. moventium. 93. ff. de verbot: Signif. & conf. 50. Chalfan. ad conf. Burg. rubr. 4. §. 2. verf. Omnium mobilium. num. 9. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 9. art. 8. num. 16. & tit. 16. art. 2. num. 14. Gail. lib. 2. obferv. II. num. 9. TiraquelL de retraft. municip. §. I. gloff. 7. num. I. Zypai. Notit. Jur. Belg. de htred. vel aft. vend.{i). Waar uit voort-komt, dat by de fommige fon • der onderfcheid de Jaarlykfche Renten ook voor ontilbaar goed gerekent werden, indien defelve op onroerende goederen geveft, en verfekert ftaan. Sie Chriftin, ad leg. Mechiin. tit. 11. artic. is. num. 8.9. & vol. decif. 212. num. 15. & decif. 213. num. 7. /. 14. Cod. de fecund. Nupt. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 19. defin. II. Dog is het felve te verftaan, dat al fodanige aftïèn voor onroerend goed gerekent mogen werden, dewelke waarlyk in het genot en befit van onroerend goed beftaan: (3) als fyn Erfpagten, Chynfen, Pagten
met-
(2) Wanneer de actiën perfoneel zyn (3) Of met de woorden van onzen werden fy geacht als mobilia, en reëel, A. in Cenf. for. p. 1. /. 2. c. 1. n. 4. of in rem zynde, reputeert men defel- dewelken een immeubel goed zoodaave als immobilia, doch beyde met dit nig reprsefcnteeren , dat defelve alseea onderfcheid, byaldien namelyk de per- gedeelte van 't felve goed gereekent foneele actiën gGene bepaalde perzoon worden , en op dit fundament arguinhacreeren, maar competeeren teegens menteert den A. weegens de losrenten, eenen iegelyken bezitter of poffeffeur, dat defelve als redimibel zodaanig gein dien gevalle moet men in confide- deelte niet uytmaakende, confcquenteratie neemen, of de actie tendeert tot lyk alleen roerende zyn, maar de Leeeen roerend of onroerend goed, in het nen welke in de bcfitting van het oneerfte plaatft men defelve onder de roerend goed felve conlifteeren, fielt tnobilia en in het laatfte onder de on- hy fummo jure onder deimmobilia. Verloerende goederen, en van gelyke is ders kan men omtrent dejaarlykfe renhet met de aPliones inrem geleegen,Jr/</. ten, (waarvan onzen A. alhier) remarVoet, adf. tit. de rer. div. n. 21. queercn,dat defelve zyn perfoneel, reëel
S 2 ea



140 Roomsch-Holl ands-Recht. II.Boek.
metten houde, of regt van naafting, anders oud-eygen, daar van den Befitter voor 'fo veel den waren eygendom befit en behoud: maar andere gemeene verfekerde of gehypothequeerde los-renten, die in een geld-fom tot hoofd-geld, en in een Jaarlykfche geld-rent beltaan, fchoon dat by gebrek van de felve eenig onroerend-goed daar voor veronderpand is, (dewyl het veronderpande den Schuldeylfer nooyt eygen werd, maar alleen na voorgaand gewysde van den Regter mag uitgewonnen en verkogt worden, om uit de penningen de hoofd-fom met de verloope rente te werden toegefchat, fo dat het altyts is en blyft een acTie om geld te verkrygen) kunnen
niet
en gemengd of mixtx genaamd , en dat de laatfte naar onsHollandfchRecht onder de roerende goederen behooren,Vid.Voet. ad tit. D. de rer. div. n. 24 , 25 en 16. de publique provinciaale renten, op fteeden, dorpen en andere gedabileerde eollegien geconftitueert, eeven als andere pecuniaire renten , worden by ons voor roerende goederen gereputeert, fchoon in Utrecht en elders het contrarie plaats heeft. Vid. E. van Zurck Cod, bat. pag. tn. 473. n. 2. allergepaft zegt Van Leeuwen in Cenf. por. I. c. dat niet obdeert, dat met relatie tot «le collateraale fuccesfie by de Staaten in dato 23 Sept. 1657. is'bepaald, dat ook de 20^. penn. van defelven eeven als van alie onroerende goederen aan den Lande moet werden voldaan, om reeden dat fulks de natuur der zaaken «iet verandert of van een meubel een immeubel goed maaken kan, eeven wynig als de betaaling van den 40e. penning op de conftitutien van allerley hypotheecq de renten zelfs onroerend maakt, als welke fchattinge meede op roerende goederen kan worden gelegt. En op dat ik 'er dit byvoege, zoo word des A. gevoelen gecorroboreert door de woorden van de ordonnantie op de 40^. penning van dato 11 Maart 1723- te vinden by Cau g'oot placaatb.
VI. deel. fol. 1030. art. 1. didteerende: de impo/t van den veertig ft en penn. zal moeten betaald worden van de "waarde van alle onroerende goederen , Erfpagten en Tienden daar onder begreepen , zo leen als aitodiaal, binnen deefe provintie geleegen. Desgelyks van alle transporten van los en Ijl'rente brieven tot taften van het gemeene land en andere corpora hopende, ook van alle febeepene - kenniffen, kuftingbrieven of jaarpenningen, verleede op onroerende goederen (Je. waaren nu alle de laatftgemeldeuyt hunne natuur volgens het recht onroerende goederen, is het immers notoir dat defelve in hec voorige reeds waaren begreepen, en dus na van onroerende reeds gefprooken tc hebben niet behoefde te zyn gefegt: Desgeljks &c. ieder Leefer ziet, dat de overheid defelve affonderlyk verhandelt en voor een feparata bonorum fpecies agnofceert.en gevolgelyk moeten ook defelven als mobilia worden aangemerkt , te meerder daar defelven zyn ris ceftimate, en 'er zal ontwyfelbaar niemand der rechtskundigen , wie hy ook zyn mag worden gevonden , welke de fchepen , die in Cas van tranfport meede 4oe. penn. fubjefl zyn , Z. de handv. pag. 556. voor onroerende goederen (quee falva fubftantia moveri non poffunt) zal aanzien.



ï. Deel. Van de geftahenis der faken, &c. 141
niet anders als voor roerend goed gehouden werden. Sie Argent. ad Conf Brit. art. 6l. gloff. I. n. 5. & art. 219. gloff. 6. per. tot. En is a o by den Hogen Raad verftaan in Maart 1661. In de faak van Wjllem Lauwer, Contra de Erfgenamen van Niclaas Lauwer, en Jaatlt den 24. Junn 1664. In de faak van Maria van Santen , Wed wylen Doctor Johan van Blenkvliet, Contra Adriana vanGeesdorp Wed. van Dominicus van Blenkvliet. [Op den 23. Dec. 16^4 is by den Hove van Holland in de fake van Abraham van Baffen ^ contra N. N. geoordeelt, dat kufting-rente brieven als meubile'Roederen moeten werden geconfidereert. Vid. Neoft. de pad. ar.tenupt obf 2. n. 13. &tnnohs. Vid. Wefel ad nov. Idltr. art. 12. qiue Lvella quosdam reditur annuos pro immobiBus hahet. Et circa alia hujas matera Wefel cum Rodenburgo, ibidem allegato, non eiusdem cum van Leeuwen opinionis eft~]
S Ten opligt van het gebruyk der faken, fyn de faken yemand toeveliorig, or niemandloebehoorig. (4).
kt; .
K4) net is ten vollen bekend dat de Regtsgeleerde Cujus l. 1. D. de R. D. & Marcianus L. 1. eod. omtrent dc verdeeling der zaaken difcrepeeren , welke verfcheidenheid groote moeite aan veelen heeft veroorfaakt, dien de slof. en anderen hebben getracht uyt den weg te ruymen, maar ten allen ongelukke vermeerdert hebben. De ordre door onzen A. gehouden quadreert met die van den Keizer Juftinianus ad Inft. tit. de rer. div. & acq. ear. dom. door den Hooggel. Heer Huber ad d. f. t.juncl. freed. rechtgel. 2. b. 1. c. meede in die ordre opgevolgd : Eeniglyk zoude ik (onder Correctie) daar in van deefe verdeeling afwyken en inteegendeel van gedagten zyn , dat de res Communes verkeerdelyk worden opgetelt onder de resnullius, (gelyk den A. alhier/?. 9.) het geen de benaamingen zelfs aanduyden, algemcene zaaken zyn weliswaar niemand in het byzonder toebehoorende, maar volgt daar uyt niet te gelyk , dat hoe zeer defelve zyn extra patrimvnium ftngulorum zy echter zyn in
S ;
communi omnium patrimonio ideoque omnibus pure genlium, vacare, dicuntur. daar en booven res nullius cedunt occttpanti maar kan zulks van algemeene zaaken beweert werden en hoe kunnen defelven dan onder dit genus gebragt worden ? de Logici beweeren : in fpecie determinata plus eft quam in genere, maar dan zal 'er in deefe fpecies minder zyn, herinner u maar het bekende zeggen Van Virgil. een. lib. 7.
—r— ■ littufqite rogamus
lnnocuumcuntlis, undamque auramque patentem.
add. Grot. de mare libero. Om den Leefer niet langer op te houden , refereere ik my tot de §. 1. J. de rer. div. add. Cl. noot ad d. f. t. juntl. Marani opera ed. Cl. ïretz. pag. m. 68. {?feqq. dat de regtsgeleerden deefe benaami» . ge dikwils promiscue gebruykt hebben , is een zaak dien ik niemand teegenfpreek , maar daarom zyn het nog geene Synonymes.
5



142 Roomsch-Hgllands-Recht. II.Boek.
Niemxnds toebehorige falen zyn, die onder niemands eygendom behoren, of befeten werden, gelyk als nieuw gevonden Eylanden, Schelpen by de Zee opgeworpen, Wilde, nooyt gevangene Dieren , weg geworpen of verlaten Goederen. 9 De faken niemand toebehorig, plagten wederom verdeeld te werden in faken, die, al hoe-wel die niemand toe komen, nogtansonder yemands eigendom en befit kunnen gebragt werden, gelyk als goederen die leeg leggen, en nooyt Eygenaar gehad hebben, of goederen die verlaten zyn van haren Eygenaar: als zyn de Vilfen, Vogelen, en wilde Dieren, die by niemand te voren befeten zyn 'geweeft. §. 6. 7. 12. irift. de rer. divif. en die goederen dewelke van haren eerften Heer verlaten werden, gelyk Zee-vonden, en verborgen fchatten, dewelke den Vanger en Vinder toebehoren d. §. 12. juntl. §. 46. inftit: de Rer. divif l.i.l. ff.po derelid. Daar van hier na in 't byfonder.
En in taken die op geenderley wys onder den eygendom van yemand kunnen gebragt werden, gelyk als by de Oude waren, de Hcylige en Gode toegewyde plaatfen,als Kerken, Graven der Doden, Stads-Veften, en diergelyke. §. 7. juncl. §. 12. in ft. eod. Novell. 76. cap. i. & Nov. 131. cap. 7. & tot.'tit. x. & in 6. de Eccllef Confec. Het welk by ons geen plaats heeft, als de welk zedert den herftelden Gods-dienft, fo ver daar van geweken zyn, dat wy de Kerken in haar felven geen eer toe fchikkèn. Calvin, inftit. lib. 3. cap. 20. num. 30. Amef. Antibellarmin. torn. 2. lib. 6. cap. 7. qu<eft\ 3- 5- & feqq. Rivet controv. tratl. 2. qutft. 41. En de Graven die in de Kerken zyn, by ons met volkome regt van eygendom befeten , en by den regten Eygenaar, als eygen goed verkogt en vervreemd mogen werden. Grot. Inleyd. lib. 2. part. i. nam. 24 (5)
De
(5) Dit is goed eo billyk maar om ingefioopen op grond van ditwanfchape reeden de kerken by ons eeven als an- denkbeeld, dat men door begraven te dere gefligten geacht worden , moet men zyn in zodanig heyligdom by attractie daarom jnyft dezelve gebouwen tot on- meede heilig wierd of mogelyk daar bederlmge ftigting geordineert, meede tot graaven bevonden wordende meede voor verfaamelplaatfen van geftorvenen ge- heilig zoude moeten worden gehouden, Jrwï het contrarie vl°eyt uyt de of om andere nog bygeloviger reedenen , affchaffing van dit bygeloof voort, want hiervan daan eerft de gewoonte van ik denke dat deefe minier van doen is rondsom de kerk te begraven, dog dit
niet



I. Deel. Van de gejïaltenis der faken, &c. 143
10 De faken yemand todehorig, kunnen wederom gefeid werden toe te behoren, of alle Menfchen, of eenige gemeenfehap der menfchen QÏbyf ndere Menjchen. pr. inftit. de rer. divif. '
T T A1U
niet fècuur genoeg voor 'tbygeloof zynde, vond men uyt binnen defelve de dooden te vergaderen:danalledeeze vertellingen de kragt van bewys by ons verlooren hebbende fchynt daar uyt re volgen , dat men ( onder verbeetcring) buyten de flad lang behoorde begonnen te zyn met het ltigtcn van Kcrkhooven ten eynde op dezelven de eygenaars van graaven, in de kerken leggende, een andere begraafplaats kon worden aangeweezen, , om dezelven fchaadeloos te ftellen, gelyk meede om de byzondere kerken van de revenuen , tot in-fland-houding van dezelve gefchikt, niette beroven aan yder derzelveh daar ter plaatfe eeven zo veel graven te geeven als in denzelve Kerk gelecgen hadden, waar van dezelve betaalingen ten comptoirc van de Kcrkmcefteren der refpeöive kerken by overboeking &c. moeften gefchieden, dit alles fchynt niet ondoenelyk, fchoon ik moet befluyten , dat het een zaak is zeekerlyk noch andere difficulteit onderheevig, maar om echter aan deflelvs wegneeming des te meerder te arbeyden , leeze men Michaélis mofaifch Recht. §.21 s.vierdedeel.aMc doode lighaamen van menfchen werden ( volgens 't Mofaisch recht) als onrein aangemerkt.l°.wierdhier doordeuytbreiding van befmettclyke ziektens,aan welke de cenof andere zoude kunnen geftorvcn zyn , vermindert. 2o. wierd hier meer afgefchaft de gewoonte om de dooden gebalfemt in huys te houden zoo als de iEgyptcnaars decden. 30. deeze wet noodzaakte het algemeen om zulke lyken, waarop niemand eene byzondere betrekking had, ten grave te brengen. Eindelyk verplichtte deeze wet de Ifraëlite» om de verblyfplaatfen der dooden
verre genoeg van de wooningen derlcevendigen attezonderen ,dewyl men zelfs geen graf konde aanraken, zonder zich te verontreinigen. Huizen en Steden had men derhalven niet met opzet op de graffleeden kunnen bouwen; gelyk 'er veeltyds ten grooten nadeele van onze gezondheid en lecven , ouder onze kerken graven gevonden worden, hei geen eerft door bygeloof veroorzaakt en nu nog door hoogmeed , ten minften door de kragt der gewoonte en hebzucht onderhouden word. Hoe gewichtig en voordeelig het gevolg van deeze wet zy , zal men uit het teegen overgc fteld voorbeeld by onze kerken kunnen zien. Dikwils befpeurt men, dat degraven eenen zeer quaaden reuk uytgcev?n, inzonderheid wanneer die zoo flegc gedekt zyn, als in zommige kerken, of ook wanneer 'er water doorloopt, het geen nog flimmer is, op andere plaatfen doet het kwaad zyne werking meer in het verborgen, en verraad zich niet door den flank; [hoewel de ziektens , waaraan zy die daar begraven leggen, geftorvcn zyn, daarom de leevendigc niet minder aandoen. Dan vertoont het zig eens weederom heeviger , wanneer, gelyk men nog in het jaar 1774, uyt Vrankryk gemeld heeft, graven geopent werden, en op eenmaal zulke gis:ige , lange verborgene gehoudenedamaen uitgeeven, dat het grootftc gedeelte der menfchen, die zig op dien tyd in de kerk bevonden, op een 00jenblik doodelyk krank werden. In tommige Landen heeft eyndelyk de wetgevende macht deeze affchuwelykegewoonte ten eenemaalen afgefchaft; en k ben verwondert, dat dit niet nog
in



144 Roómsch-HollAnds-Recht. II. Boek.
ii Alle menfchen toebehorende faken, zyn de Zee, de Lust: item, het Zand en Strand van de Zee. §. 1. & 3. infht. de rer. dirij. (6). imlks dat volgens het algemeen regt, een yder vry ftaat
de¬
in meer plaatzen gefchied, maar dat men nog by na overal dit gebruik houd, onder voorwendsel, dat het eene inkom ft voor de Kerkzy, eeven als of de inkomft van het fteenen gebouw met het leeven en de gezondheid van de geenen , die in hetzelve by een komen, konde in vergelyking gebragt werden. Hoe zeerwenfchte ik , wanneer ik myne gedachten op zommige van onze kerken \eftige, dat men dit kwaad in ons Land, ook eenige aandagt waardig keurde,en het zelvedoorgoedc wetten poogde aftefchaffen! Dit volgens Michaélis, Laat ik 'er by voegen, dat de ouden ons reeds hier in zyn voorgegaan , by de Lex XII. Tabularum was reeds gezegt: hominem mortuum in urbe ne fepelito neve urito. add. Ge. de legib. lib. 2. n. 23. ubi ait: Credo, Tite, fuiffe; aut eos quibus hoe (in urbe nempe fepeliri) ante hanc legem virtutis eau fa, tributum efl, ut Publicolce. ut Tuberto .quodeorumpofteri jure tenuerunt: aut eos, ft qui boe , ui C. Pabricius, virtutis eau fa , foluti legibus , confecuti funt, fed in urb£ fepeleri lex vetat. deeze wet in onbruik geraakt zynde is naderhand weeder ingevoerd door Keizer Hadrianus, vervolgens by Antonius Pius & Diocletianus. Vid. Sallengre in thefaur. eruditijf. antiq. -rom. parte 1. pag. m. 134. & ampl. prees, van Bynkersh. obferv. jur. rom. lib. 4. cap. 22. Laaten de voorftanders van het begraaven der dooden in de kerke dringen op het aandenken der fterffelykheid, 't geen hetzelveveroorfaakt in yder byeenkomen en de gevolgen die daaruit van zelfs voortvJoeijen , want zoo dit alleen den menfch tot godsdienft brengen moeft, zag het
'er droevig nyt, ik vraage met reeden of iemand op het zien der begraafplaatfen niet zo wel denken kan , binnen een reeks van twee eeuwen zullen wy alle van de verrigtinge , die alhier gefchieden, zo veel nut hebben alszy, welken onder deeze Zarken liggen , als zy denken op de verfchyning in de eeuwigheid? En is het juyft in eene byeenkomft tot verheeriyking van den Schepper en onderlinge lecring in het ftuk van godsdienft noodzaakelyk mecll op de fterfelykheid te denken en die gedagte op eene zoo pernicieufc en domme wyfe te willen verwekken? Het geheel al om niet meer byzonder op te haaien geeft ons tot het eertien beetere ftoffc zoo als Derham, Nieuwentyt en onlangs de Heer Martinet hebben beweezen , en wat aangaat het tweede, onze verpligtingen onderling die houden immers met de dooden zeiven op , zoomen maar derzelver nagedagtenis niet laftert! Zy die op de inwydingvan zommige kerken zien, laaten die ook eeven de buyten begraafplaatfen inwyden, daar zulks niemand fchaaden doet. Maar my dunkt, ik vergeet myn A, den Lcezer vergeeve my deeze uytftap.
(6) Als welke zaaken tot gebruyk van het geheele menfehelyke geflagt baarblykelyk gegeeven zyn; maar men dient met dit alles in aandagt te houden, dat den A. alhier fpreekt van het geheel, en niet van de gedeeltens , wart dat een gedeelte van de Oceaan door eene moogenheid zig zoude kunnen werden roegeëygent/«r# occupa'ionis , is door de Heeren van Bjnkershoek in dijfertatione de dominio maris cap. 9. Barbeyrac in noiis ad Grot. J, B. 6? P. /. 2. c.
2. §".



I. Deel. Van de gejlaïtenis der faken, &c, ld~ defelve te befeylen, te bevkfen, en na Zyn welgevallen te p-<W ken, fonder nogtans een ander e befchadieen l I ff j, g 1r r 1-5. tnftit. eod. Het welk hoe ver ^^^tth^ T/"'^ by Grot. de Jure betli lib. a. cap % num l PS fie" 18
Selden mare ilauf. & Pontan. Ua "seldel Ü 5&jf ?n
*«- ^afdên De Lugt mag yeder een tot betimmering, rept boven fvn vrf
!^fVo!^egigmeeegnmeenfChlP <°ebeh°re^. of Land - gemeen,
Wat'.
2: s- 3.«. 9. ajnpl. Huber. de jure
emt. hb. 2. cap. 11. ». i2 ö» I3. y IVoest Staatsregt 2. è. 2. welke de geheele quaelhe over de bemagtigingder ^ee hebben verhandelt, ontwyfelbaar aangetoont, zoo maar de diitantie duy. oelyk kan confteeren, en voor zoo verre word zodanig gedeelte aangemerkt als een zaak improprte communis dicta; dus dit het hier vooren gezegde n. 4. niet contradiceert; Van gelyke is het met de -Lugt, welke in zoo verre kan bemagtigd en tn eygendom verkregen worden , als de aarde of grond bemagtigd word , gelyk meede met het Strand der Zee de zaak aldus gefitueert is; omtrent al het welke ten allen tyde deeze reegel moet worden in acht genoomen : Si quid harum rerum natura occupari pojii id eatenus occupantis fiat, quatenus ea occupatione ufus communis non impeditur. r
(7) Deeze landgemeene Zaaken (res pubhcte) moet men niet confundeeren met de algemeene Zaaken ( res communes) gdyk wel door geleerde Mannen ; is gefchied, de fchran dere Nootprobabil. 1
1
lh- I- c.-i&%. heeft wel geleerdelyk gedemonftretrt, dat Tribonianus oen regtgelcerdc Marcianus qualyk hadde verftaan enz. maar wy hebben eenie-lyk te letten op de natuur der zaaken
,nietJ°P het Seende Jr«™. conjulti verkeerdelyk afgefchreeven kunnen heoben, want op deeze wyze is het A-oomfche recht even als andere Schriften proh dolor! al meede in veel opzie ten duyfter en een jus incertum geworden. En om met geen veederen van een ander te pronken, zal ik de woorden van Barbejrac ad Grot. J. B, & p hb. 2. cap 2.§ g. n.5.inf. zelfs bybrengen : Solon le Droit Romain memeles bords a une riviere font cTun ufage pubhcq, quoiqu-ils appartiennent aux propnetaires joignantes. add. n. 7. kan dit nu worden geaffirmeert van de geheele Oceaan , van de lucht enz. dat namelyk derfelver gebruyk gemeen is, alhoewel aezelven behooren aan eygenaars' Immers geenzints. Hoe is het dan moogelyk. dat deefe benaamingen blootelyk ^ynonymes zoude zyn ? Audi Janum cc ffiaadlnfl. tit. de R. D. Hcec proprte oom-



14*5 Roomsch-Holl ands-Recht. ir.Boek.
Wattingen, Vaarten van elk Landfchap: fo ook den grond en den Oever van de Wateren, voor fo veel die met het Water den meeften tyd bedekt werd §. 2. inftit. de rer. divif. & cap. unie. qua funt Regalia in feud. by Voorbeeld: de gemeenfehap van Holland en tVeftVriefland, komt toedenRhyn, de Waal, de Maas, denYlfel,de Lek, de Meren, en andere bevaarbare Wateren, met den Grond en Oever, tot defelve behorende, voor fo veel die binnen de palen van Holland lopen: en hebben magt en regt om over defelve Tollen , Gabellen, en andere ongelden te ftellen voor de Vreemden, dieby toelating defelve Stroomen en Wateren mede gebruiken. Grot. Inleyd. lib. 2 cap. I. num. 15. 16. 17. & de jure belli lib. 2. cap. 3.
13 num. 14. Dog alfo defelve van ouds de Graven van Holland zyn ge gund voor haar onderhoud, fo is van die tyd het voornaam!!: gebruik , en regt van dien, altyd aan de Graaflykheid gebleven, waar onder mede de Vilferyen van defelve Wateren waren begrepen, dewelke nu nog niet by elk een fecundum §. 2. inftit. de rer divif. mogen gepleegt werden: maar alleen blyven ook aan de Graaflykheid, of die geen die by defelve duydelyk daar mede werd begiftigt; of by verhuuring, of anderfins toegelaten, Placaat den 10. April. 1550. den 8. Septemb. 1552. den 13. April 1558. den 14. May 1586. behalven dat het viffen met den Hengel-roede, elk een , en op alle plaatfen , fonder fchade van een ander, vry ftaat. Sie Placaat den 13. April 1558. by de Staten van Holland den 3. Junii 1600. juncl. '/ Placaat van den Hove van Holland den 3. Augufti 1613. en den 18. May 1643. Daar by op lyfftraf werd verboden, onder dekfel van met de Hengel-roede te vilfen, uit te lopen op de Landen in Rynland,
1 en Ryn-lands-gevolg, en yemand eenige fchade aan te doen, het *zy in het Hooy, Turf, Riet, Elft, of ander gewas.
14 Volk-gemeene faken zyn, die een minder als ganfeh burgerlyke gemeenfehap toebehoren, (8) als zyn de goederen van Steden, Dorpen,
communia, in quibus antiquam iïïam com- tis, fedquatenus funt homines dumtaxat. munionem retinemus , quee in cunabulis Publicaveroquce diseretisgentibusdp reggeneris humani ob/ervata fuit inter omnes nis eonditis inter omnes fub e/usdempopuji homines. Et horum proprietas nullius regimine communia rimanferunt. ejfe dicitur; quia in commune patet omni- (8 ) Deezen eygentlyk res univerfttabus hominibus, nulla habita ratione eer- tis worden ook wel genaamt publicce juteegentis, certivepopuli,certceve civita* rc civili in teegenoverftelling der laatft-



I. Deel. Van de gejlaltenis der faken, &C. 14/
pen, Ambagten, Bannen, Gilden, Geflagten, Vergaderingen, en andere gemeenfchappen: gelyk Raadhuyfen, Gemeen-lands-huyfen, Dorp- en Ambagts-huyfen, Markten, Kerken, Gilden-huyfen, Doelen , Schouw-fpel-plaatfen, Begraafplaatfen, Regt-banken, Vierfcharen, en diergelyke. arg. §. 6. inftit. de rer. divif. Welke goederen tot verfcheyde gebruiken dienen , dog moeten elk in het fyn, daar toe defelve zyn gefchikt, alleen gebruikt werden: ten waar met gemeen toelaten, anders gefchiede. 15 De faken byfondere menfchen toekomende, zyn veel en verfcheyde, dewelke wederom onderfcheyden werden ih wandelbare, en onhandelbare faken.
Wandelbare faken zyn, * die uit haren eygen aard, fo wel den een als den anderen kunnen toebehoren, en van een yder met wil van den Eygenaar verkregen, en verhandelt kunnen werden.
Onwandelbare zyn, * die yemand fo toebehoren, dat defelve van een ander op geenderley-wys verkregen kunnen, of mogen werden.
34- S. 5- ff. de contr. empt. het zy defelve geheel en al buyten handeling zyn; gelyk als de Lugt, de Zee, of alleenlyk met feker opligt : gelyk, die dingen welkers vervreemding en verhandeling by het Regt en Wetten, waar van hier voor num. 8. of by wille van den vorigen Eygenaar werd verboden, als zyn fidei-Commiffaire,en verbonden goederen: Item, alle Geeftelyke-goederen, Preuven en Prazbenden, waar van hier na elk op fyn ordere.
Het
gemelde publica jure gentium gehee- * In commercio f. alienabiles*
ten, conf, J. a Co/a ad §. 6. J. de * Extra commercium f. halten*-
R-D- Wet.



148 Roomsch-Hollands-Recht. ït Boek. Het II. Deel. Van eygendom, en 't bekomen van dien. [Grot. 2. 3.]
1. Eygendom wat, volle, ofgebrekkelyke. 2. Hoe te bekomen.
A Lleregt. op eenig goed beftaat, of in eygendom, of befit-rep-t- fn IA. Eygendomris het regt daar uit yeders faak hem eygen toebe hoort. / 17. f. adl lqUtl. I 16. J. 1. ff de U/u &labnT(2\ Het zy dat hy defelve befit, of niet, om dat ook den bioóten ey-
(. 1) Kecht dat byzondere perfoonen toekomt (pus Jingulorum) word verdeelt In beheering of infchuld (jus in re & ad rem) het eerfte beftaande tuffchen den Menfch en de Zaake (qua res nobis deviniïaeft) verdeelt men weederom in bezitrecht (jus pojfefftonis) en eygendom (jus dominii vel quafi dominii quod tihle vocant) volgens de Groot Inl. 2. b 2. d. in/. & Vinn. ad$.u.J. deR. D. en hier uyt zal het geleerde by onze A. by veelen , vertrouw'k, verftaanbaarder zyn.
(ï) Of liever het recht waar door iemand magt heeft over eene lighamelyke zaak , met vermogen om defelve daatlelyk te eyffchen , waar hy ze ook vind Hubsr. Regtsgel. 2. b. 2. cap. 1. jus de re pro arbitratu Jlatuendi. De fubtile diftindlie welke veelen maken tuifchen de proprietas en 't dominium kan ik tot nog toe niet vinden dat van eenige nuttigheid zyn kan, maar veel eer is die diftindlie het zelve beteekenende, het geen de verdeeling tuffchen eene volleen gebrekkelyke Eygendom uytmaakt, het zelve blykt uyt vergelyking der §. 1. J. de ufufr. waarop men zieh beroept om de gezegde onderfcheiding te bewyzen cn de befchryvingen hier na door den
A. gegeeven: ex eo tempor e, nudcepro prietatis dommus incipit plenamin re ha bere poteftatem zyn de woorden aldaar gevonden wordende, nu zegt men, wan neer de proprietaris het ufufrud by de eygendom verkrygt changeert die proprietas m het dominium en dus zyn het onderfcheyde Zaaken. Maar ik vraaee
Wauuis/U Janders a,s dat h7 « vooren hebbende de gebrekkige eygendom , als dan de vollen efledtueele evgendom acqurreert? ik moet ronduit bekennen dat ik de fynheidder diftindlie tuffchen de nuda proprietas en het dominium minus plenum eeven min begrype als de Heeren Huber & Puiendorf.il 2y die deeze groote lichten zoeken te verduyfteren en eene meerdere fynheid van oordeel aan den dag willen leggen verfprecke zich zelvs, wanneer zy zeggen: die het gebruyk niet heeft, jouiffeert niet van een compleet dominium het geen hy eerst ac quireert als het recht van gebruyk 'erby komt; advoueert men dus niet zelvs dat de woorden nuda proprietas & dominium minus plenum van eene beteekenis in rechten zyn? En wanneer de Heer Wolf Droit de la N. fi? des G. j. 198. ™<e domame ren/er me un tripte droit,
voir



II. Deel. Van eygendom, en V bekomen van dien 140
Ï^T^ffJ befit' e," het bl00t£ beflt fonder eygendom*beftaan nnl rl f' ' aC9S Ve - amtU fofretf- Derhalven llen eygendom onderfcheyden werd, ,„ volle, of gebreekelyken evgend^Jm
Vollen eygendom is, als yemand beneffens het regt van eygendom ook het volkomen gebruik heeft. eybenciom,
Gebreekelyke fo wanneer den eygendom hem wel toekomt maar lhe f^uik een ander heeft, f! uit. inftit. de a/^Tofimmer
b gee7/7^ 7T5 al/eS ^ mede kil ^ ™ hy
ïwf(3). #" *^"n?* 5- ff- 9. ^ */*r. Nov. nul
Vollen eygendom is wederom of van enkele, of veel begrvoende
%j^%«$*^ikc faken'voisens ^sssist
2 Den eygendom van enkele faken , het zy die van niemand anders
v^e\We^en'-,?^alrcde ?emand anders toebehoren w^d doó veeiderhande middelenen oorfaken bekomen, dewelke veVSSd«£ yk werden gerekent, by de fommige tot elfdei-handen , bTffire tot negen, by andere tot feven, by andere tot vyf en minder Dna kunnen gevoegelyk en bequaamlyk in driederhande o™ e fcheS werden, 5) mmentlyk door het bekomen: 1. Met aÏÏmSg ^
> oir celui de dispofer de la fubflance de f ehofe , celui de difpofer de fon ufage , & celui de difpojer de fon fruit. Blykt ten klaarften dat zyn Ed. fpreekt van het dominium minus plenum , en met deeze bewoordingen het zelve alleenlyk omfchryft , om reeden hy *er op volgen laat: Si le domaine n'efi re/treint par aucun druit qui j foit attaché, ü s appelle domaine plein, ou entier , ft non {comme dans les cas precedents) moins plein ou imparfait.
CS) De halve eygendom kan met de -Heer Huber heed. Rtgtsgel. 2. b. 2. cap gedeelt worden in een bebeerfchende en «uttelyke, welke beide plaats vinden in i-eengoederen, Erfpachten, enz.
(4) Wy kunnen hier meede eenige mentie maaken van het dominium emitiens zynde de macht welke den Souve-
T
uu-
rain heeft, om ter zaake van algemeene nood, of nut der Burgers, het vrye bewind over hunne goederen den particulieren te beneemen; dezelven te dwingen hun goed te verkoopen , 0f des nood zynde, hetzelve te roiffen zonder geld , maar niet langer als de nood duurt , wanneer te recht vergoedine word gevraagt. Z Huber heed. Reetsg. I- c. Uyt dit alles volgt, dat dit recht van opper of uytmuntende eygendom is een extraordinair recht van Souverainiteyt, cn dus in geene hoegenaarade aanfchouw komt, als op een andere wyze kan worden te werk gegaan.
(.S) Over de wyze der bekooming van eygendom zyn verfcheide diftinctien V. de Felice lecons de droit de la IV. p, 1. legon 26. over dewelken de rechtsgeleerden oneens zyn , 200 als 3 blykt



150 Roomsch-H oll ands-Recht. II.Boek.
onderwinding van yets dat ongeeygend was. 2. Door natrek, by aanwas, of faaks gevolg. 3. En door over-gifte van den Eygenaar. Waar van de twee eerfte middelen tot het bekomen van ongeeygend goed, en het laatfte tot het bekomen van een anders goed behoren.
Het III. Deel.
Van '1 bekomen van ongeeygend goed, door aanvaarding en beheering.
\_Grot. 2. 4.]
1. Hei'bekomen van ongeeygendïevena'goed, 8. 't Bekomen van ademloos, dat 'is , van
waar in 't beftaat. al ander ongeeygend goed, waar in
2. Het vangen van Wdde-Beeften, hoe te voornamentlyk beftaat.
doen. 9. Zee-vonden, geftrand, en verloren
3. Boor de Jagt. goederen, by wie te eygenen.
4. Door de Vlugt. 10. Den buyt en roof der Vyanden.
5. Swaane-driften. 11. Onvrugtbare verlaten handen.
6. Vogel-koyen le hebben , wie , en hoeda- 12. Boefem-regt wat ?
nig geoorlooft, en haar voor-regt, 13. Verborgen fchatten. \. Doof het Vijfen.
jTN 't aanvaarden, of onderwinden van yets dat ongeeygend is, X komt twederhande goed; namentlyk : levend, gelyk als de wilde en ongevangen Dieren: of ademloos, gelyk al ander goed.
Ik feg van wilde Dieren: om dat defelve zyn of tam uit haren aard, of door gewoonte tam gemaakt, of heel wild van aard: waar van alleen de wilde door het befit en vangen, yemands eygen kunnen werden. §. 12. inftit. de rer. divif. Want de Dieren, dewelke by gewoonte uit en t'huys gaan, en komen, gelyk als Byen, Duyven, Eend-vogels, Ganfen, en diergelyke, fchoon die wild van aard zyn, en dikwils ver afdwalen, werden verftaan in onfen ey-
gen-
blykt by Vitriarius jus univ. civ. priv. en kortfte voorftelt; het geene ik ter pag. 193. n«. §%.*junP}. Voet ad D. tit. zyner verfchuldigde louange niet kan deacq.rer. dom. n.i. Doch de zaak wel nalaaten den Leezer te doen remarbefchouwt, zal een ieder moeten toe- quceren. ftaan , dat onzen A. de bevattelykfte



IU. Deel. Van V bekomen van ongeeygend'goed, &c. 151 gendom te blyven, en mogen van niemand beheert werden: als na dat ly over haren tyd zyn weg geweeft, en van ons, fonder hoop van wederkeeren, zyn verlaten en opgegeven. §. 15. Uf de rer. aivij. I. 4. L 5. ff. de acq. rer. domin. (i).
Alle andere wilde Dieren als Vogelen, Viffen, en andere BeeS ^ de Zee, of andere Wateren, in de Lugt, of op de Aarde onthoudende, mogen, volgens de eerfte inftelling der Wetten van i*Vde,r'„f°nde/' ?rnderfcheid, gevangenen beheerft werden. \ 12 inftit. de Rer. divij. I. 3. ff. de acq. rer. domin. bie Gene/ 1 0 Cicer. 1. de offic. Sulks van den begin een algemeen regt is geweeft en by een yder, fo wel arm als ryk, gepleegt is. Tot dat de lag' en de V lugt van de voornaamfte wilde Dieren,denPrincen en Heeren , en andere Hooge Overheeden, eygen , en als erve'geworden en onder fekere ordre bepaalt is , als breder te fien is by Merul. van ^^rniffenltb. 2 Ut. 2 cap. 1. Grot. Inleyd. 2. boek, 4. d Sie mede Chriftin vol. 5. decif. 84. Gudelin. delure Noviff Itb 2 cap 2. Andr. Ga.1. hl, 2 obferv 68. (a, Daar van ook de fommt' ge haar eygen Wild, in haar befloten Waranden en Viflèryen hou den welken aangaande mede verftaan werd, dat wie eenig Wild in fyn eygen befloten Warande houd, daar van den eygenaar blyft' fonder dat het felf by yemand anders, wie dat het ook zy, 0p« vangen mag werden, arg. §. 12. mftit. de rer. divif. verf. kun fuid autem, }Und. l. 3l * 14 ff. de acq. vel. amit. poff Zyp tot lur fig. tit. dejureffci. verf. fera. Waarom verfchfyden^alen op fekere groote boete is verboden, dat niemand fal mogen viffen in de Wateringen Vyvers Houvers, &c. toebehorende tyn ifi£ Majefteyts - Vafallen, of andere Onderfaten, nog eenige hare? s2
SS' RGarnfen 'RCn ÜUyVen' °f,andere V°gelen te dSenTfchSS; met Bulfen, Boogen, nog ook defelve te vangen met Netten Touwen, Knippen, of enige andere Inftrumenten, of ook de Nesten,
ab A. CC. en voornamelyk Chaffeneeut enz. hoofd/tuk ï en 2 miZJtJt (2) V. Verhandeling over het recht



152 Roomsch-Holl ands-Recht. II.Boek.
ten, en Eyeren van defelve Vogelen te berooven, ftooren, &c. Placaat den 10. April 1550. den 8. Septemb. 1552. en den 14. May 1568. en den 27. Fehruarü 1602. en den II. Januarii 1642. 2 Om dan in 't byfonder aan te wyfen, by wie, en hoe ver de Jagt van de wilde Dieren by ons is toegelaten, of niet: ftaat te letten dat «le aanvaarding en eygening van de wilde Beeften, gefchied op dnederley wys : of langs het Aardrvk, of door de Lugt, of in
t Water, en werd gemeenlyk onderfcheyden met de woorden van Jagen, Vliegen en Viïfens §. 12. inji. de rer. divif. & l i. §. l. ff de acquir. rer. domin. Sie Merula van de Wildernïfferu lib 2 tit 2* cap. t. *
: Daarvan de jagt van het grof Wild, gelyk als Herten, Hinoen, Rheden, Deynen , of Swynen, &c. by niemand mag geoeffent weiden, als die van de Graaflykheid daar toe is gelaft ( behoudens de Vry - heeren haar regt van een Hert 's Jaars.) Zypje. jVV. Jur. Belg. ut. de Venat. ferar. Merul. van de Wüdernifjen, lib. t. tit. 2. cap. i. inpr. Placaat den 26. Dec. 1517. art. 19. den 19. May 1544. en^den 12. Fehruarü 1561. art. 7. (3) HetkleynWild, gelyk als Hafen, Konynen, mogen Vangen en
Ja-
verbeetering) het gevoelen van de Hr. Bort te blyken , als luidende dezelve Keuren: Item dal binnen den lande van Voorne niemand jagen , fchieten of vanghen en zal eenige reyghers, putoren , quacken, trapganfen, hafen oft diergeljk Wildbraat, dal die Heerlykheid aangaat, hoe genoemt zy, op een boete van tien ponden fwarten, te ver-beuren teegens den Bailliu van Voorne , alfoo dicke en meenigwerven als men dat bevinden konde:
behouden de eedele'v haar rechte ende Oude gewoonte. Schynende het recht der Eedelen , by de keuren genaamd, te reguardeeren en te zien op een Wet of fpeciaale vergunning, en de oude gewoonte opeen immemorialis prcefcriptio , zo namelyk zommigen gewoon waaren van onheugelyke tyden de jagt aldaar vry te exerceeren zonder eenig fpecificq of ander
(3) Dit word genaamt Alta feu fumma forefta en komt den Prince van den Lande privativelyk roe en verder de geenen, welken zulks fpeciaalyk is terrunt geworden, V. Bort traEtaat van de Domeynen van Holland, 6 deel. n. 5 en 6.van Zurck in Ced. bal. tit. Wilderniffen §-4.Het geen de Hr.Bort.l. c. verder leert, dat't zelve recht ook competeert die geenen , dewelke door ongedenkelyke tyd de poffeffie daarvan hebben gehad, en dat dus het voorzeide recht door een prcefcriptio immemorialis kan worden geacquireert, word by een miffive aan de welgemelde Wel Ed. Geftr. Heer Mr. Rendorp te vinden in zyn WelEd. G. geall. Verband, pag. 150. £? feq. ontkend op diverfe aldaar bygebragte gronden: Zoo men echter, wat daarvan ook zy, dc Keuren van Voorne art. 96. onpartj-dig inziet fchynt daar uyt (onder



Ifl. Deel. Vand bekomen van ongeeygendgoed, &c. 153 Jagen ( uitgefondert in fekere plaatfen by de Graaflykheid van ouds argeiondert) al e Edel-luyden en voornaamfte Ampt-luyden van t Land, dewelke by Merula in de Wetten der Wildermffen opgetelt werden, hb. 1. tit. 2. & 3. ( 4 ) alwaar ook in'tbreede werd verhandelt, m wat voegen en manieren, de Jagt geoorloft is, en moet toegaan.
Buyten de felve perfoonen mag niemand , nog Hafen,nogKonynen, vangen. Grot. Inleyd. hb. 1. cap. 14. felfs niet in fyn eygen .Land. Grot. hb. 2. cap. 4. num. 26. (5) J
Wat
ander bewys tc hebben, dezulken vermogten op dat fundament als genoegzaam, eeven als zy die een expres confent daar toe hadden, verder jouilfeeren van het vermoogen om binnen de gemelde Heerlykheid te Jagen; dan hoe zeer dit op een anders land was, en een bewys uytleevert, dat de jagt immemoriali prcefcriptione kan worden verkreegen, vloeyt hier ook te gelyk uyt dat hetzelve gefchied confentiente domino five lacite five exprejfe fed mimme eo invite, maar dit laatftemoet eevenwel ook ten vollen beweezen worden zal men iemand zoodaanig verkreegen vermoogen denegecren , en hier meede refereere ik my tot het verhandelde in het % d. 2 b. 9 cap. van het recht van Opper/te macht door den Ueere Graswinkel, voortreffelyk demonftreerende; dat hoe zeer het vangen van wilde dieren van begin aan van natuurt' een ieder vrygeftaan heeft , echttr uyt hoofde der verdecling van het gemeene eygendomsrecht der goederen'ieder zyn aandeel bekomen heeft, dat zommige zaaken , waar onder de jagt ( gelyk zyn Ed. bewyft) zonder het gemeene weezen te befchaadigen by particulieren niet kunnende bezcetcn of verkreegen worden, en alfoo uit gemeene bewilliging aan den Sraat of die geenen, aan dewelke» de befcherming der gemeen¬
fehap was toevertrouwd, zyn koome» tedevolveeren , en aldus zonder verkorting van iemands vryheid is van alle tyden de dispofltie daarvan en over bydezelven geëxerceert geworden, en gefchied zulks als noch met volkoomes recht.
(4) Het vangen van allerley klein wild word gemeenlyk fimplex feu minor forefta genaamd, aan'wien dit vryftaat Z. van Zurck l. c. n» 6. 6? feq. Bort d. I. n. 1 en 8. add. Grot. J. B. ac P. I- 2. c. 2. §. 5.
(5) Doch fchaade lydende aan zya land vermag ieder eygenaar hetzelve afteflooten of met paliifadcn te omzetten, mits de flooten afdraagende gemaakt worden Z. Bort d. I n". 9. Anderfints ftaat het de geenen, daar toe gerechtigd , vry het wild op eens anders land te venolgen en te vangen ten dien effecle, dat hetzelve niet de eygenaar van de grond maar den vanger toekomt quia non funt fruElus terrce. Conf. Voet h. t. n 4. gelyk het aan de andere zyde meede den eygenaar van zodanig land vryftaat, den vanger te verbieden en te prohibecren op zyn grond te koomen , het geen door den jager echter gefchiedende verkrygt defelve desnietteegenftaande den eygendom van het wild aclu occupationis competeerende echter ex a&u ingrefionis den ey genaar de affiï V in-



154 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
4 Wat de Vlugt, en het vangen van de Vogelen aangaat, defelve is fo feer niet bepaalt, maar is alleen den gemeene Luyden verboden , met Roof-vogelen, Netten, Strikken, &c. te vangen de Edele Vogelen, gelyk als Perdryfen, Veld-of Kor-hoenderen, Phafianen , Putoris, Reygers, Quakken, Kranen, Wilde - fwaanen , Trap-ganfen, Scholvers, Lep'laars, &c. welke Jagt alleen toekomt de Graaflykheid, en Edelen, den welke fulks by de Graaflykheid werd vergund, ftaande tot kennis van Houd-vefter en Meefter-knapen. Grot. Inleyd. lib. i. tit. 4. verf. Dan moet. Placaat den 25. September 1549. en den 18. November. 1555. (6)
5 So is by Placaat den 13. April 1559- verboden, dat niemand eenigeoude, of jonge Swaanen fal mogen fcbieten, nog ook met Netten , of andre Inftmmenten, of met Honden doen jagen, of byten, en voorts dat men geen Swaane - eyren, of Jongen roven fal mogen, op een boete de eerfte reys van vyf-en-twintig gulden., en voor de twede reys van dertig gulden, boven arbitrale en exemplare corredie. En dat voorts niemand eenige Swaanen, wilde of tamme, getekent nog ongetekent, fonder hoofden of voeten , fal mogen te koop brengen, of verkopen op Markt-dagen , nog ook buyten Marktdagen , nog ook yemand fchenken of geven , fonder te verklaren en vertonen van wie defelve gekomen zyn, en toebehoort hebben, en wie fulke laft gegeven heeft 't felve" te doen, op poene als boven. By fententie van den Hove van Holland tuffchen Heer Philips van Ligne Heer van Wasfenaar Impetrant in rauw acYie, en Jan Oom van Wyngaarden gedaagde, den 11. Decemb. 1555. werd vraag? wys verklaart: dat in Holland een oude gewoonte is, dat de geen die eenige Swaanen ophaalt, of yemand ontneemt ,*t felf den Pluymgraaf moet beteren in defer manieren: Dat defelve Swaan, of Swaanen aan een balk gehangen werden in een grote Saai een voet van de aarde, die hy als dan moet begieten met goeden rooden tarw, tot dat defelve bedekt is, welke tarw als dan verbeurd verklaart werd ten profyte van die geen wiens pluymgraaffchap en het regt van dien
tnjuriarum teegens zoodanige jager ge- Voet l. c. 6? phira ap'ud cl. Mattheum
lyk hy ook zonder gehoudenis van ver- in comm. ad J. h. t. §. 12. n». 10. ti
goeding op zyn eyge grond de jagthond feq.
van defelve zoade kunnen doodflaan. Vid. (6) Vid. Bort l. c. n. ao. y



III. Deel. Van V bekomen van ongeeygend goed, tyc i« SSXf^ arbitragie. Sie
Indien yemand1 eenige edele Vogelen, fonder opfet, had gevan
PlJjtïtV" d?n Hl'ge> en Seniet ^ar voren redelyk loon Placaat den 22. <5V/W. 1549. en den 18. Novemb. 15.5c. y
ron^ tandei'epvogelte, in 't wild vliegende, mag by yeder een fonder onderfcheid, gevangen werden Ten de het felve vang?' werd daar van den eygenaar. §. i2. jtf. <fr m, ^ °1Ve ^"ê1 » 6 Dogaangaandede Endvogel- vangft, is by Placaat den ao.Decemb
\Siw^7anam 1601 verni<^> oide fchade die daar door n de Thienden, Gras-en Koorn-landen quam te ontftaan, geftek
bmnenTDnv\Vanid0rn V°°rtaan' CeuiSe VVl Wen van ufeuw ! binnens Dyks, heeft mogen opftellen, op een boete van veZL
fefo^el t^T" *kb™k™ > l"*y|
mand allo veel Lands had, ter plaats daar hy eenige Vogel-Wn
foude willen ftellen, dat hy daar by waarfchynlyk fyn G€buuren
geen fchade foude konnen doen, 'twelk hy by ^ppfca^etldtn
liege Overheid fd. m0gen verfoeken. Item, dit al dieVne d e bt
nenthien Jaren herwaart, eenige Vogel • koven neftelt hadnV i
geen agt morgen Land op elkeloy hfd, defelve ff dn rn^na?
lykfdie daar van Sflyice lytel hebben, het Vogelen met de lange lyn; ( het welk mPe
de verftaan werd des Graafiykheids regt te lyn., Dafmeede a^fe"
Koyen houden 'tzy binnen, of buyten Dyks, gehoud™ zyn haa-
Voge enopte fluy^ninde Zaay-ty/en Miy- tyd, vanLlfMa n
tot den eerften May, en van half July tot den'eerften Septem-
bei^op een boete van fes ponden, boven de ongehokte VogG-
i"Gtfk ^ede by f^mp.tf. Januarii 1591. in Rynland, enden Mal l6,°- «* den 20. May 1611. in Delfland is verboden da memand met geland zynde ter nombere van twaalf morgen Lands t zy m eigen, 0f brmk waar, daar van in Delf-land fes morgen alle Jaarten mmften moet werden beteelt, of gebroken, eenige Duyven *1 mogen aanhouden, of eenige Duyf-huyfen opregten, opcS
r-\ „ boete 1 7 ) Add, Boey Woordentolk pag. 7G1 rn 762.
V 2



156 Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
boete van fes gulden voor d'eerfte reys, twaalf gulden voor de tweede reys, en voor de dgrde reys arbitrale correclïe, en dat de Duyf- huyfen fullen werden geftopt en gebroken.
Welke Vogel-vangft by Placaat den 8. Jdauarii 1585. fodanig is begunftigt, dat niemand hem vervordere by dag of nagt, by of op vyfhondert Roeden na omtrent de Vogel -koyen, of driften , nog in of Omtrent de Kreken, Killen, Rivieren, of andere Wateren daar by of aanlopende, nog op eenige Werven, daar omtrent gelegen, eenige lange of korte Roeren af te fchieten, nog op haar luyden Schutten te kloppen, nog ook haar luyder Zeylen te fchudden,, of over te werpen, of ander diergelyk geluid, met roepen of kryten,' in of omtrent de voorfz. Kreken, Killen, Rivieren , of andere Wateren te maken, daar by 't Gevogelte uit de voorfz. Vogel-koyen en Driften, verjaagt of verftoort foude mogen werden, op poene, te verbeuren de Buflen of Roeren, en boven dien een boete tot thien guldens voor d'eerfte reys, en op arbitrale correfiïe voor dé tweede reys \ Verbiedende meede alle Vogelaars, met de Lange-lyn of met Vogel-getouwen, op vyf-hondert Roeden omtrent eenige Vogelkoyen of Driften te mogen komen leggen, op een boete van fes gulden, en verbeurte van de Lynen en Getouwen, voor d?eerfte, en ©p thien gulden, met arbitrale correclïe, voor de tweede reys.
Soook by Placaat eden 2. May 1605. den 10. Septemb. 1608. enden ll.Oclob. 1610. is verboden, eenige Dtiyven, of tamme End-vogels ten platten Land te mogen fchieten, op een boete eerft van twaalf, en daar na van vier - en twintig gulden, boven verbeurte van het Roer of Bufte, en arbitrale correclie.
Yemand eenig Wild opdoende, en vervolgende, of gefchoten hebbende, dat het niet daadelyk ter aarden valt, verkrygt daar meede geen regt, maar mag by een ander gevangen werden. §. 13. inftit. de rer. divif. I. 5. % 1. ff. de acq. rer. domin. ( 8)
Het
(8) De Hr. Puffendorf Droit de la de wond wynig bereekenende (fuftiN. iï des G. hb. 4. cap. 6. §. 10. na deert zyn Ed. ) kan hetzelve rechhet melden van andere gevoelens maakt tens by een ander worden bemagtigd daaromtrent deeze diftinélie , het wild en opgevangen. Zie echter Barbeydoodelyk gewond zynde kan zoo lang rac m notis ibid. ook ftrookt het gewen het vervolgd, met recht by nie- leerde by den a. meerder met onze «and anders worden bekoomen , maat rechten, naar welken hetzeekeris; dat
je-



III. Deel. Van *t bekomen van ongeeygend goed, &c. i$t
1 Het viflên in de Noord- en Zuider-Zee, komt toe alle Viflêrs van de aanpaalende Landen. /. i. ff. de acquïr. rer. dom. Sie de Batavife Ai cad. pag. 300. ( 9 )
Maar in de Stromen en andere Wateren, (qua, ut fupra diximus, inter regalia funt) ftaat alleen vry met de Hengel-roede te villen, Placaat van den 13. .April 1558. en van de Staten van Holland, den 3. Junii 1609. art. 21. wel-verftaande dat onder het dekfel van te vifïên met de Hengel-roede, niemand vervordere op lyfftraf de Ingelanden in Rynland, in haarHooy, Riet, Turf, Elft, of ander gewas fchade te doem arg. §.12. inff. de rer. divif. verf. Plane. Placaat van den Hove van Holland van den 3. Augufi. 1613. en den 1 8. May 1643,
Met ander vis-tuig in de Stromen en vaarbare Wateren te viffen ftaat die alleen vry, die het regt van de Graaflykheid hebben verkregen.. Placaat den 10. April 1550. den 8. Septemb. 1552. den 13. April 1558. en den 14. May 1568.
Van de manier van viffen, en wat Tuig men daar toe moet gebruiken ,. fo in de Noord - Zee, cp den Haring - vangft, en Grooteviflêry, als voorts op *t ftuk van 't Viffen, en 't Vis-gewand, in de Rivieren,. Meeren , en Binne-wateren, foo buiten als binnensDyks, fpreeken de Placaaten den 8. lebr.uarii 1521. en den. 26. April
1578.
yemand eenig wild hebbende opgedaan en riis five molloffis , ut enim /era fiat aliten ander hetzelve vangende , de laatftge- cujus apprehendi necejfe eft, laqueo inmelde///r* occupationis den eygendom cludere aut vulnerare non Jufiicit. Conf, van't by hem gevangene wild verkrygt, Voet d. t.n. 7. Matth. d. t. §.13. A.in maar daar over in de boete kan worden cenf. for. hb. 1. cap. 3. n. 8. p. i, bcflaagen , als onheufchelyk jaagende» (9) m. p. 308. belangende de quücftie v. Bort d.i.n.13. dewelke aldaar/;. 14. ofdeingezeetenenvan een Staat bevoegtmeede fchynt te adopteeren de onder- heid hebben om vremden d. i. ingezeefcheiding te vinden by Gothofredus in tenen van andere Potentaten te beletten no/is Margin, ad l. 5. §. I» ff. h. t. n. om in eenige baaiien , welke zy in pesJQ. maar (onder correctie) zoude ik feffie hebben, te koomen viffchen ? Zoo fuftineeren , dat defelve niet te pas is de affïrmative daar van evident uit het komt, als daar van by de locaale Wet geadvifèerde van Mr. Hugo de Groot niet fpeciaal confteert , quoniam occu- met relatie tot de Vifchvangft by hei patio eft apprehenfto, non inclufio, vul- Eyland Spitsbergen. Vid. de Heil. conf iteratio,autperfecutio cumcanibusvenato- Meede y. deel cenf. 178.
V 3



158 Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
1578. den 9. Maart 1580. den 10. April 1582. den 3. Jun'ü 1609. den 5 1610. 20. May 1624* e« <&b 13. Maart 1648. (10)
8 Ander ongeeygend Ademloos goed, komt onder den eygendom van die gene die het aanflaat fonder onderfcheid. /. 3. §. 3. ff. de acquïr. vel amittend. poffeff.
Voor fodanig werden gehouden onbekende Landen die in Zee werden ontdekt. §. 22. injiit. de rer. divif. (11) Item: goederen die
vaa
(10) De viffchery door de Amfterdammers al van vroege tyden geoeflent en voor hun een middel van beftaan geweeft zynde, occurreeren ook daaromtrent by de Handveften van deefe Stad verfcheidefalutaire Wetten. Z. de handv. pag. 20. & feq. Inzonderheid is onder dezelven Wetten bekend het O&roy by Keizer Kaerle indato 12.November 1547. aan die van Amftcrdam gegeeven om in de Zuyder Zee meede vryelyk te moogen vilTchen , het geen eerft aan die van Utrecht en Overylfel exclufive was vergunt, zie verder /. c. de ordre omtrent de Viffcheryin de Z. Zee by den Raad des Konings in d°. 29. April 1559. gcémancert. En is in den jare 1594. van der Steede wegen ten fterkften beweert de vrye viffchery in den Yftroom van Velferoord tot Buykiloot toe op fundament, dat zulks van ouds hadde plaats gehad en by die van deefer Steede ware geè'xerceert zonder teegenzeggen. Zie IVagenaar befchr. van Amfteld. 4 ftuk. pag. 91 ü5 92. Zynde nimmer eenige verpachting van de Wateren buyten 's dyks leggende gedaan. V. handv. van Amft. pag. 23. Verder is meede overeenftemmig het geleerde alhier by den A. by diverfe keuren geftatueert; dat niemand in de Stadsgraften nog in 'tguldewatcr mag viffen als met de hangel, nog ook in die wateren , welken van der Steede weegen verhuurt of verpagt worden , als met confent van den huurder.
op poene van confifcatie der gereedfehappen en boete als by dezelve handv. pag. 747. ftaat geexpresfeert. Waaruytmen teevens kan zien, dat de doctrine van Nerva l. 3. §. 14. ff. h. t. contineerende: feras beftias, quas vivariis incluferimus 6? pifces, quos in pifcinas conjecerimus , a nobis poffideri. Sed eos pifces, quee in Stagnofint aut feras, quee in filvis circumfeptis vagantur a nobis non poffideri. Quoniam reliitaj fint in libertate naturati , dat deeze doctrine (zeg 'k) van onfe beedendaagfe gewoonte geheel verfchilt, gelyk de Hr. de Groet «?. B. ac P. lib. 2. cap: 8. §. a. leert, want 'er is in der daad geen ander onderfcheid dan dat de viffchen in een Vyver enger opgeüooten zyn als in een waal, en dus geen genoegzaame grond om een verfchillendrecht in beide gevallen te introduceeren, hierom zoude *fc (onder verbeetering) van gedagten zyn , dat de geenen, welken met Barbejrac /. c. n. 1. het woordje non in de gemelde wet vcronderftclde by den druk uytgelaaten te zyn, meerder overeenkomftig de gezonde recden te werk gaan „ dan zy, welken ftrict den letter inhasreeren, en my fchynt de wet aldus te zyn: Sed'eos pifces, qui in fiagnonon fhnt aut feras , qttx in Silvis non circumfeptis vagantur &c. Conf. A. incenf.fbr. I. 2. c. 3. n. 12.
(11) Verftaa dit niet zonder onderfcheid gelyk boven door don Audeur oogen-



III. Deel. Van 7bekomen van ongeeygend'goed\ &c 159
van haaren Heer verlaten zyn. §. 45. 46. lnft. de rer. divif. I. 2. ff.de hts qua pro derelicl. Groenew. ad §. 47. eod. (12) Geld dat te grabbel werd gefmeten. §. 45. lnft. de rer. divif. Item het geene dat de Zee uit haar felven voortbrengt, en opwerpt. §. 18. ï'nft de rerdivif. ( 13)
9 Anders, wat aangaat de geftrande goederen, dewelke door hoo^e Vloeden , of fchip - breuken verloren, of geworpen, by de Zee opgevilt, en aan Strand gevonden werden, blyven onder den eygendom van haaren voorgaanden Heer, en eygenaar, fonder dat dieby yemand anders kunnen geëygend werden. §. 47. inft. de rer. divif. /.I. Cod. de Naufrag. I. uit. ff. de incend. ruin. <gf Naufra^. V/elke Wetten metten eerften al by ons in ongebruik zyn geweeft, en ver-
n
oogenfchynelyk geleerd word, want de particulieren kunnen daarop by ons geen recht verkrygen, als met confent van den fummus imperans of H. Overigheid Latitis l oei ad ff. ïit. de A. R. £>. r.. 17.
(12) 'Er moet in alle gevallen conileeren , dat den eygenaar zoodaanige goederen weggeworpen of verhaten heeft met intentie en voorneemen om defelven niet verder te bezitten; welke intentie of ftïlfwygcnd of uytdrukkelyk kan manifefteeren, anderfints zyn het vcrloorene goederen en de geene ,.die defelven aanflaat met oogmerk om ze voor zich te behouden begaat Dievery. Vid. Voet adD. t. de A. R. D. n. 9 ö> 10. funeï. A. in cenfura forenfi p. \. I. 2. c. 3. n. 17. alwaar hy te recht leerdzo alsook//, t. n. \\. dat verlaatenc landen by ons door niemand op eygene auöoriteyt aanvaard mogen worden , zelfs niet na verloop van twee jaaren. Vid. porro Acutisf. Vinn. in Comm. ad §. 46. lnfi. de R. D. n. 2. ubi quoque ait: Sunt qui pro dereliclo habita fifco nunc adferibenda tradunt , quibus non affenttor vertim contrariam ejus hac in re fien f ent iam rationibus non contemnendis tuetur, Cl. Graswink. tr. van Opp.
Macht. torn. 1. pag. 310. in onbeheerde goederen, die ver laaten of geabandonneert zyn ; naar dat die van te voren in eygendom zyn geireefl van yemand, komt °desfisquen recht teegens zodaanigen vafltefiaan , zoo henluyden aangezeyd is , dat 2j dezelve zullen hebben weeder aantevaarden , of by gebreeke van dien , dat zy van den eygendom derfelver zullen zyn vervallen ende verfieeken: Zulks wy onderfcheidentlyk hier te Lande hebben gezien. Ende is lot deefien eynde oock by den Staat gegeeven aan het Dykrec ht, het recht van fipadefleekinge, ende het boezemrecht, van welkers befichapenheid en ge ft alt e gezien kan worden by den Heer de Groot in zyn Inleyding.
(13) Zie echter het Placaat van de Ed; Gr. Moog. Heeren Staaten van Hollanden Weftvriesland van dato 22. April 1616. te vinden Gr. Placaatb. 1 d. jol. 1256. waar by een iegelyk van wat ftaat of conditie hy zyn mag geinterdïceert is, roet eenige fchuyten of ander gereedfetjap eenige fchilpen te zoeken ofte fch^ppen aan de gronden van het Eyerland op verzoek van Philips van Volenho qq. add. Sort, d. t, c. 5, tl, 60.



i6o r oomsch -Hollands-Recht. II.Boek. ftaan wierd, dat gelyk eenige nabuurige, de-felve goederen hun nog dagelyks toeëygenen, ook alle Schipwrakken, Zee-vonden, engeftrande goederen aan de Graaflykheid by ons moeiten vervallen. (14) Dog is in der tyd de billykheid van de Roomfche Regten hier ra te meerendeelen plaats gegeven.
En eerft ter oorfaak van een Hamburger Schip in den Jare 1443. by Schsvening geftrand, (15 ) opgefteld dat voortaan gebruikt en ag-
ter-
(14) Conf. Vinn ad %. 47- ty*- cle R. D. n°. 5. C feq. Batavifche Arcadia pag. 292. 6? feq. 6? ampl. Schorer ad intrad. H. Grotii lib. 3. parte 27. §. 6. n. 7
(15) Omtrent de tyd der aflchaffing van deeze barbaarfche en onmenfchelyke gewoonte van het verbeurt verklaaren •der geftrande goederen zyn de hollandfehe Kxchtsgcleerden, zoo men dezelven op dit onderwerp afzonderiyk nagaat , zeer verfchillend, om van alle maar twee optenoemen: Den Profr.Voet ad tit. D. de incend. ruin. naufr. n. 3. fuftineert dat deeze deteftable handelwyfe alhier in Holland het eerft by het privilegie van Vrouwe Maria van Bourgundien van den 14. Maart 1476. Groot Placaatboek 2 deel fol. 666. is geabrogeert; De groote hollandfe rechtsgeleerde Mr. Pieter Bort in zyn doorwrogt tradlaat over de Domejnen van Holland ne. 63. drukt zyn gevoelen hieromtrent aldus uyt: maar de zeylagie aanneemende in en omtrent deeze landen , zoo is eerft by Hertog Kaerle van Bourgondien in January 1496. aan die van Noordholland gegeeven Privilegie van dat een ieder zyn zeedriftige goederen zal mogen aanvaarden, welk privilegie op den 14. Maart 1476. by Vrouw Maria aan die van Holland in 't gemeen gegeeven •?.vnde , zeo is daarna ook in reguard van Vreemdelingen ter occafie van zeeker Hamburgs Schip by Scheeveningen gebrand goedgevonden , dat hier te Lan¬
de voortaan gebruykt zal worden, dat een ieder zyn gebrooken en verlooren goed weederom zal aanvaarden enz. Hier uyt nu zou by veelen ontwyfelbaar volgen , dat den Aufteur in zyn Verhaal alhier van den jare 1443- misgecaft hadde, te meer, alfo Heemskerk l. 0. aanteekent uyt Emmius dat in den jaare 1421. Jan van Bejeren als Voogd over Holland regeerende, van de YVeftfriezen zelvs een derde deel der geftrande goederen bedongen heeft, derhalven dit zogenaamde recht of gewoonte toen in dc'volfte kragt wierde geexerceert, waar by komt, dat de eerfte quytfchelding daarvan in de handveft van Hertog KaarIe van Bourgondien zynde van dato 1 January 1469. en niet 1405. zoo als by verfcheide ook by Heemskerk ftaat voorkomt, als waaruyt al meede fchynt te worden betoogd , dat in den jaare 1443. van dit barbaarfche zogenaamde recht nog niet is gegliüeert geweest. Maar laat ons de zaak wel inzien en het alhier verhandelde by den A. (wiens zeggen naderhand by zommigen ten onrechte dikwils word in den windgeflaagen, daar zyn Ed. echter in onze Vaderlandfche rechten allcrkundigft is geweeft ) eens wat nader reguardeeren : •Zoo zullen wy bevinden , dat het zelve Verhaal van den jaare 1443- geen verdichtfel of misflag, maar der waarheid overeenkomftig by J. de Leydis de erig. & reb. geft. domini van Brederode cap. 55. en anderen nagefpeurt zynde,
is



HF. Deel. Van 7 bekomen van ongeeygend'goed', &c. 161
tfcrvolgt foude werden, uitgefondert in de Ingefetenen van die Landen, daar anders tegen de Ingefetenen van Holland gedaan werd, en is dien-aangaande daar na verfcheyden maaiengejtatueert, dat yder
is gevonden , ook is hetzelve door den A. in cenf. tor. p. i . lib. 2. cap. 3. 77. 15. meede totidem verbis gemeld, nu is het ontwyfelbaar, dat den A. dit weck fchryvende na datum zyner cenjura foren/is van dit verhaal, waare 't abufif, zeekerlyk zoude zyn geconvinceert geweeft , en alzoo hier occafie had gehad om hetzelve te corrigceren, Dan om niet te lang uytteweyden zal 'k ter verdecdiging van myn A. alleen dit ter needer ftellen, dat de Hr. Dort naar alle fchyn van hetzelve geval fprtekende geen jaargetal opgeeft, cn zonder eenige aucloriteyt te alleguceren hetzelve fchynt te plaatfcn , na den Jaare 1476; den Audeur daarentegen meld het pracife jaar op meer dan'eene plaats, cn heeft inder daad alle geleegentheid gehad, als ook J. de Lejdis om. de origineele Hukken, daar toe fpefteerende, nategaan. Ook kan by my het zelve geene gepafte verwondering of twyfcl baren als men in confideratie gelieft te neemen , dat verfcheide conftitutien van het Canonique recht in den Jaare 1539. en dus lange voor den Jnare 1443- reeds bekend wareii, cn werkelyk voet gewonnen hadden , licet a principibtis (p optimatibus regnorum parvi penfa effent fecundum Order. Vital. Hift. eccl. lib. 13. p. 919. Ueinecc. Hift, jur. germ. pag. m. 57. JunEl. Doctiss. van den Spiegel Oorfpr. der Vadert. Rechten, pag. 110. Nu was by dezclven Rechten in navolging der billykheid van het Roomfche Wetboek meede de voormelde ufantie van het confisqueeren der geftrande goederen, op ftraffe van excommunicatie C. excommunicatione 3.$. illi etiam gewraakt en gedefapprobeert:
X
eenê der kundigfte Schryvers ook over diverfe conftitutien van het zelve recht Covarruvias torn. 1. pag. 508.». 5. laat'er zig onder andere dus over uyt: Quid enim naufragus mifer fecit, ut digr.us fit amipTtone rerum , quee ad ipfum lege natttne pertinent ? Quid item principem ChriJ'tiarnffimum movere poteft , ut tam iirpiam & crudelem confuetudinem probaverit aut permiferit.? reSie Rebujfus fcribit non ejfe in confeientioe fora tutos h 'óec bona occupantes, plusque timendum ejfe Deum, ut vere a Catholicis plus tlmendits efl ad prceceptorum aivinorum obfervationem, quam humani legi/latoris rigorem 6? quidem impiam &c. Gevolgelyk hier uyt ten klaarften blykt, dat in den Jaare 1443- wanneer het Canonique Recht door het gezag der Geestelyken , allomme aangedrongen , ontwyfelbaar merkelyk voet gekreegen en dc kragt van Wet door algemeene obfervantie by veele bekomen had, de gezegde gewoonte reeds in veragting en het contrarie van dien geobferveert zal zyn ; Weshalven het verhaal by den A. daar door allerftcrkft geconfirmeert wordt, cn het is by my denkclyk , dat die gewoonte dus in onbruyk geraakt zynde, van tyd tot tyd cevenwel door die geenen wien de zorg omtrent de Dominiaalc Rechten was toevertrouwt, daar op weeder gcurgeert zynde , men eindelyk door dc in die tyd al te zeer ' :onfiderable doch in deeze pryfelyke ad(tftentie en voorfpraak der Gceftclyken laar van openbaare affchaffing zal heb3en bekoomen; dit blykt alles niet onluyfter by de vergunning van Hertog Kaarle cn die van Hertoginne Maria, :e vinden in de Handy. van Amft. pag.



ï52 RoomsÖh- Hollands-Recht. II.Boek.
een fyn 'verboren en gebroken goed wederom mogt aanvaarden, waar dat hy het vond: het welk voor den regten eygenaar forgvuldiglyk, en met trouwe opligt van een Rent-mee/ter Generaal van Efpergne bewaart, en gade gellagen, en ten meeften oirboir, van die gene, welk in tyd en wylen bevonden mogten werden daar toe geregtigt te zyn, tot geld gemaakt, en aan defelve voor een reedelyk bergloon wederom gegeeven werd. (16) Die fodanige goederen
aan-
77. maar genoeg hier van: dat zy, welke Vöèt op het fpoor gevolgd zyn, zig hebben -geabulèert, zal den L. geno;gzaam blyken, en de Heer Bort heeft myns dunkens geconfundeert het geval, door van Leeuven , alhier bygebragt, met het voorgevallene in Vriefland, in den Jaare 1674. met het Schip genaamd de Witte' Qaas . waar over men kan nazien den Raadsheer Huber in zyne heedendaagfe Rechtsgeleerdheid, 2 b. 4 cap. r.. 38. f?« volgenden.
(16) Het geene den A. alhier leert dat namelyk zoodanige geftrande goederen tot geld gemaakt worden, moet men verftaan van verderfelyke goederen, welke met febaade van den eygenaar bewaart zoude worden , Z. Placaat van Keizer Care! de V. van 10 December Anno 1547. de Groot inleyd. tot de Holt. Regtsge). h. t. §. 37. allernotabelft is wyders omtrent het geene den A. alhier leert, het Placaat van Zeedriften van Koninv Philips de <ie. ie vinden in het li "haam der Xe er echten, pag. 243. en in het Gr. Placaatb. id. fol. 2117. Binnen welke tyd de reclame der geftrande goederen moet gefchieden is hier in Holland niet bepaald , wel is waar , de Heer Groenewsgèn act' l. 1. Cod, de naufrat;. en anderen leeren, dat de reclame der geftrande goederen moet gefchieden binnen een jaar en fes weeken, maar de Heer de Groot l. c. §. 36. laat op die doftrine vol?en'.die tydovergeftreeken zyn deis de.Graafeljkbeidiot hu goed gerechtigd, maar laat
lich'.elyk het zelve uytkoopen, en gelyk de Hr. Boel in zyne Annotatien op de deciften van de Raadsheer Loenius de cis. 94. pag. m. 595. rechtens aanmerkt, dc Rentmeefters van d' Epargnes worden a'hier in Holland niet aangefteid om de geftrande goederen voor de Graafelykheid na zig te neemen, want ten opzigte der Hollandfc flranden exfteerd geen bepaaling van tyd, maar om te beletten, dat dezelve door geen particulieren voor hun eygen zeiven worden verduyftei't: Hoe veel wyders het gemelde reedelyk bergloon bedraagt, leert ons de Groot inl. 3 b. 24. d. §. 7. conform het geftatueerdeby hetgeall. Placaat vanKo» ningPhilipsvani5 Mejiffn. het provenu, namelyk van de gebergde goederen boven alle koften bedraagende ioo guld., als dan 50 guldens; boven de ico tot 400 guldens toe, 't vierde deel van het gebergde: dc bergers meerder begeerende, worden zy vo'daan ter discretie en taxatie van den competenter rechter. Conf. de Groot 3. b. 29. d. §. 4 rj? Groenew. in not. ibid. Boel. I. c. pag. $91,. Voet in Convn. ad D. tit de ine. ruin. naufr. n. Aanga: nle de disputen over het bergloon te ent laan is van aanbelanghet geftatueerde by het to. Art. der nieuwe Ordi;;nan'ie en Inflructie vat de Staaten vin Holland en WeftVriefland, beroerende het ftuk van de Pilota%e en aankleeven van dien op Vlieland en ter Schelling, (gevoegt agter de Zeerechten, uytgegeeven in Amft. 1608.)
waar



III. Deel. Van't hekomen van ongeeygend goed,&c. 163
aanflaan fonder defelve bekent te maaken , of aan den felven Rentmeefter, of fyn onder hebbende toefienders op haar reedelyk bergloon over te geeven, werden daar over als dieven, en andere die de
Inv¬
rat by is geftatueerd: En by aldien eenige queftie of misverftant quam te ryfen, tuffchen de Schippers of' Eygenaars van de gebergde goederen en de Lootsluyden, Schuytevoerders, Kaaghiyden of Bergers, over het bergloon van Scheepen of Goederen die in Zee dryvende , reddeloos of befchadigt, of ook uyt gezonken Scheepen werden gevifcbt, gebergt of binnen gefeept, zullen zodaanige queftie moeten werden afgedaan by den Commisfaris , zoo de Scheepen ontloffen daar een Commiffaris woont, of by goede Mannen , die de voornoemde Commiffaris ordonneeren zal, en zullen de voorsz. Comm. of goede Mannen die de voorsz. quceftie afdoen , voor haar moeyfe of vacatie tree. ken 2 ftuyv. van de gulde, te weeten, eene ftuyver van de Eygenaars van 't gebergde Schip en goed, en eene ftuyver van de bergers, en zullen de Schippers, Lootsluy den en bergers, of de Eygenaars van de Scbeepen of gebergde Goederen voor den Commiffaris of goede Mannen moeten verfchynen, en driemaal door een Notaris tot haren koften gedagvaard zynde, zonder te compareer en , by default werden gecondemneert, zonder dat daar van eenig Appél zal vallen , anders als aan onze gecommitteerde Raaden in Wefl -Vriefland en den Noorderquartiere, die hier toe expreffelyk werden gecommitteert, waar na zoo wel de Schippers,. Loot sluy den, Bergers als de Eygenaars van de gebergde goederen op Schip haar zullen moeten reguleeren , op poene dat {indien buyten vermoeden) zoodanige afmaking ofaccord by yetnand anders mocht worden of weezen gedaan , de voorsz, Commiffaris het recht van de voorsz. 2 liuyv. te trecken volkomentlyk zal be-
X
houden, en de overtreders van dien fchuldig zyn zulks aan hem prompt zonder teegenfpreeken paratelyk te betalen, op een boeten van 25 guld. daarenboven te verbeuren met parate executie: En ingevalle ter plaatje daar de voorsz. Schepen lofien geene Commiffaris zoude mogen zyn, zullen de voorfch. queflien werden getermineert by het gerechte van de plaats daar het Schip of Goed /huys behoort of komen te loffen, zonder dat de Loot sluy den of Bergers zullen vermoten het Schip , goed, wrak, anker, tomv of eenig ander goed of goederen by haar te behouden tot dat eenig Accord gemaakt zal weezen , maar zullen gehouden zyn op het fpoedigfle alle hulp en adfiflentie te beivyzen op pcene van 50 guldens, boven de fchaade die daar zal 'koomen te onff 'aan, doordien het goed ter plaatze daar het thuys behoorde, niet en was gebracht ; welverftaande by aldien het Schip hier te Lande niet t'httys en behoorde, ende weeder uyt wilde gaan, dit zulks daar by de naaftgezeetene gerechten zal worden afgedaan, en werden de berger of bergers gcauthorifeert omme een Schip of Schuyt te moghen huureir tot lafte van den Eygenaar, om bet gebergde goed daar meede te zenden daar 't behoord, mitsgaders een perzoon daarby te ftellen of zenden om het bergloon te ontfangen , welke voor zyn reys èn teerkoften booven het bergloon zal genieten 2 guld. daags, en zal voortaan niemand met Galliot, Kaag of Sthuyi eenig anker of tomv vermogen opteviffen zonder confent van den Schipper, Stierman of ander Gefubftitueerde op'poene van 100 guld. hooft voor hooft te verbeuren enz.. Hier by dient noodzaakelyk gevoegd 2 het



164 Roomsch-Hollands-Recht. II. Bjék.
luyden haar goed neemen en onthouden geftraft. Sie de Placaat den io. Maart 1529. den 13. September 1549. vernieuwd den 27. Juin 1556. den 8. Julit 1559. den 12. Julit 1563. den 9. A/W/ 156?. de« 5- lll'tl 1569. dkz 17. May 1574. <^;z 29- Februdrii 1579. tjncaat den 4. Now im/w »6o6. dfe« 24 May 1613. zo. Apin 1610. ae.i laatjieiiOclober .1626. den 4. febtuarh 1648. 17. M/j 1651. 2. Decem¬
ber 16Ó3. Sie Groi /«/^. 2. tit. 4. ih ƒ». verf. Wat belangt. de Jure helli hb. 2. 'cap-J. num.l. Andr. Gail. hb. i. obferv. iS.Zyp. .not. Jur. Belg. tit. de jure ffcïin verb. bona Naufraga. Chriftin. vol. 5. decif. 64. Batavife Arcadia pag. 447. en.jongfte Druk van den jare 1663. pag. 288. en volgend. (17)
'So-
'het Placaat van Ihm Edele Groot Moogendtvan dato 11 July des Jaars 1772. waarby behalveh hun Hoogftgemclde wyze en falutaire voorziening omtrent een cn ander meede is uyt de weg geruymt het notable verfcb.il over de wyze pp welke, de geborge goederen benoorden de Maaze zouden worden behandelt, ter zaakc, dat by geen wet bepaalt was in welke gevallen dc helders en bergers der geftrande Goederen cn Scheepen zig mocftcn gedraagen; na de Placaaten op de Zee-vonden geemaneert of wel na de gem. Ordonnantie, het zelve Placaat is te vinden in de Jaarboeken van den jaare 1772. pag. $24.
(17) Twee ter verhandeling niet onaangenaame qureftien koomcn my alhier te binnen, welke ik niet kan nalaaten, de ftoffe by den A. verhandelt my eenigzints aarileyding daartoe geevcnde, kortelyk in confideratie te neemen: de eerfte is of de Overigheid nog heedendaags recht heeft het Strantrecht jeej;ens Vreemdelingen ite oeffencn? en de tweede beftaat daarin of het Strantregt omtrent de Contrabande goederen niet ïegtens geeserceert vermogte worden"? beyde voegzaam tot'het Staatsrecht kunner.de worden gebragt, zal ik omtrent
de eerfte thans alleen aanmerken : dat de meelten van opinie zyn, dut men in het decideeren van deeze quseftie moet inzien of in het land van die vremden., zodanig recht van confiscatie gtoeffent word dan niet, in het eerfte geval (zeg. gen zy) is het billyk, dat by ons hetzelve gefchied volgens de reegel: Quod qttis juris in alterum Jlatuerit ut ipfe eodctn utatur, waarom gerefolveert is (zegt van der Schelling in cod. batav. pag. ji94. zeekerlyk op dit fundament) in materie van Strandrecht de Engelfchen te traflceren zoo als zy ons tracteeren , maar toen begon 't Oerlogs vuur aangelegt te worden. Dog '( onder verbeetering") kan die geheele recgcl in liet volkcrrecht niet te pas koomcn, maar'behoort alleen tot het Burgerrecht, uitwyzen het bekende Edicïum qui Magifiratum &c. §. i. /. 1. ff. tit. quod quisque juris volgens het welk dc retributie zoude moeten gefchieden alleenlyk teegens zodaanige Potentaaten zelve, nuar niet teegens hunne onfchuldigc Burgers., welken zodanig recht van confiscatie noch géftatueert nog geimpetrcert hebben , en geen reegel is in het. recht meer bekend,, als dat vreemdelingen ter plaatze, daar zy zich ophouden, als onderdanen aangezien worden t



Hl. Deel. Van " t 'bekomen ndn ongeeygend'goedje. 165
Sodanig werd ook gehandelt met al ander goed, dat van den regten- eygenaar buyten mening van verlaten, afdwaalt, verloren, of ve milt word, wiens eygendom by den 1 eg ten eygenaar daar meede niet verboren werd. /. 67. ff. de rei vind. Maar "moet by den vinder fubiicte iuftodict aangebragt ■werden. Burgund. ad conj'uetud. Fl.indr. uad. 12. num. 1. 3 4. Welk goed, indien den regten eygenaar daarvan niet verfchynt, blyft en vervald eyndelyk aan de Graaflykheid. tot. tit. God.de bon. 1/aeOnt. Coltuym. van Antwerp. titul. 58.
an ic.
den , nu heeft de -Overighcyd geen recht jeegens haare eygene onderdaanen het Strandrecht te oelfenen , of diergelyken aan anderen toetcfiaan ; zoo is dezelve ook veel te meerder verfehuldigt, aan Vreemdelingen in gelyke gevallen het haare te reftituceren ef te laaten behouden; In geenen deelen wil ik ontkennen , dat 'er gevallen zyn waar in den Souverain overeenkomftig, het recht der volkeren by wyze van retorlie zodanig recht van confiscatie , wanneer op Hun Hoog Moog. inftantie zulke reftitutie by voorb: vooraf ware genegeert, of naar duydclyk blyk genegcert zoude worden, kan exerceeren V. de Vat tel droit des Geus liv. 2. chap. 18. §, S4i- et feq. Huber de jure Civitatis lib. i. cap. 19. §. 16. echter is by het jus Gentium patJitium doorgaans deeze confiscatie gcabrogeert: Scheepen in Vrankryk ftrandende, zoo 'er niemand tot de directie word geauthorifeert by de geintereffeerdens, mag niemand dan de Agent van deezen Staat de directie zig arrogeeren. Z. van der Schelling in notis ad cod. ba tav. tit. Zeevang pag. 1195. Zoo zelvs ook met de Perfiaanen, Marocaanen enz. is geconditioneert. Concerneerende als nu de tweede vraage, zoo fchynt het geene Contradictie te kunnen leyden , dat geftrande Contrabande waaren geconfisqreert kunnen worden, want neutraale
X
moogen onze vyanden zodaanige waaren niet toevoeren , die by de Tractaaten voor Contrabande verklaart zyn; of wy hebben recht dezelve te confisqueeren waarze ook gevonden worden , dan hier uyt ziet te gelyk een ieder dat dit niet procedeert uyt het Strandrecht. Wat of nu plaats heeft omtrent geflookene goederen, welker m- of uyt-voer verboden is, (ik fprceke dus niet van die, waar van de behoorlyke Tol of Impoiitie betaald ia, want deefe moeten eerder in des Fiscaals handen koornen ,) aan ftrand gevonden of anderfints geborgen wordende , kunnen myns 'er agtings, by de Cognoscementen blykende dat dezelve van hier of naar herwaards gedeftineert waren (anderfints gecnftnts) juretransgreffionis geconfisqueert worden, add. Bjnkersh. quce/l.jur. publ. lib. i.cap. 10. Heineccius verhandeling over Scheepen-, weegens het voeren van verbooden goederen &c. ed. Amft. 1757. alwaar dezelve §■ 17. te recht leert; dat alle zodanige zaaken by het naafte Admiraliteits Collcgie naauwkcurig onderzogt moeten worden en by vonnis blyken, of het Schip weer vry gegeeven of verbeurt zy, dan of de\Goederen, 't Schip verbeurt zynde, de Eygenaars moeten worden gereftitueert &c. add. Surland Zeerechten, §. 595. Neerl, adv. b. pag. 155, 2 deel.
3



i66 Roomsch-Hollan ds-Recht. II.Boek..
artic. 3. Goris Adverjar. Mifcell. trad. 3. cap. 12. t,um. I. & feqq. Chasfan. ad Conf mud. Burg. rub. I. $. 2. 10 Voor fodanig ongeeygend goed, werd mede gehouden de buyt en roof, dewelke de Vyanden ontnomen weisd, waar van de ontilbare goederen aan de gemeene faak vervallen, en de havelyke en roerende goederen aankomen, die defelve bekomt. §. 17. inftit. de rer. divif. Grot. Inleyd. lib. 1. part. 4. num. 31. Het welk te verftaan is van het geene by fekere byzondere uitvallen, of op vry - buit werd gehaald, en verkregen. Maar het geene anders, door.den Oorlog, by den Krygs- teyden in haaren algemeenen dienft werd gekregen, en verovert, verftaat men dat 't felve ten behoeven van de gemeene faak moet komen, behoudens alleen een kleyne uytdeeling,_ tot een dankbaarheid onder defelve. Gxot.de jure belt. lib. 3". cap. 6. Vinn. ad §. 17. infi. de rer. divif. (18)
li By
(18) Den Audleur redeneert hier de Occupalione bellica , omtrent welke de meelie attentie verdient, wanneer de eygendom van goederen der Vyanden by den veroveraar word geacquireert 1 de Groot in zyn voortreffelyk Recht van Oorlog en Vreede lib. 3. cap. 6. §. 3. door den A. alhier geall. zegt in het begin van dezelve §. 3. Costerum in hac belli queefthne placuit gentibus, ut cepiffe rem is intelligatur, qui ita detinet, ut recuperandi fpem probabilem alter amiferit & n. 2. in f. Sed recentiori juri gentium inter Europceos popu/os introduSlum videmus , ut talia capta cenfeantur ubi per horas viginti quatuor in poteftate hoftium fuerint. d.i. Door bet nieuwe recht der Europefche Natiën zien wy ingevoert dat dezelve geoordeelt worden genomen te zyn, wanneer zy 24 uur en in de macht der Vyanden geweeft zyn, add. Neerl. adv. b. 2. d. conf. 66. de Heer Bynkershoek leert, dat de eygendom van tilbaare goederen overgaat, zoo draa dezelve, dusdanig in de magt van den veroveraar zyn gekoomen , dat hy dezelven veylig kan behouden en befchermen , Vid.
ampl. prcef. queeft. jur.publ. lib. i.cap. 4,. het geene inderdaad zeer na flrookt met 't gemelde begin van de geall. §. 3. van de Hr. de Groot, het andere fchynt my ook niet anders als naratif of hiftorice verhandelt ea dus juift voor het fentiment van de Groot, zoo wel niet als ,al te kunnen worden genoomen, dan het zy zoo, dat de meening van de Groot geweeft zy, dat de tilbare goederen geoordeelt worden in den Oorlog in eygendom verkreegen te zyn, wanneer zy 24 uuren in de magt der Vyanden geweeft zyn , want daar voor zal men het toch willen houden en is het altoos gereputeert, want ik weet niet dat tot nog toe de geall. plaats anders is uytgelegd, anderfints zoude ik de eerfie wel willen zyn die de gezegde uytlegging zoude volgen , veel liever dan die groote Regtsgeleerde met anderen carpeeren , zoo is eevenwel het contrarie met bondige reedenen by den Heereiwz Bynkershoek l. c, betoogd. Wyders vind ik in een ExtraEï uyt de Rolle van Proceduuren gehouden voor de Ed. Moog. Heeren Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit, reftdeerende bin-



III. Deel. Van't bekomen var. ongeeygend goed, &C. 167
11 By de Roomfche - regten werden hier onder meede gerekent de onvrugtbaare en verlaatene Landen, dewelken vaneen yeder, na twee - jarig verloop, mogten aanvaard werden. /. 8. & tit. Cod. de omni agro defejfto. Dog werd het zelve by ons niet onderhouden, en vcrftaat men dat defelve by geen ander mogen aanvaard werden, maar blyven onder den eygendom van den voorigen Heer,
felfs
binnen Rotterdam van dato n Aug. 1666. da: een Hollands Schip , door de Engelfche genoomen voor het declarerenvan den Oorlog , en daarna tempor e belli, door een Commisfie-vaarder van de onzen hernoomen, by fententie aan den voorigen eygenaar gereftitueert is. vid. advysb. 2 d. pag. 153. by de refolutie van H. Hoog Moog, van dato 27 November deszelven Jaars, is verftaan: dat Scheepen in Vyandelyke Havens opgebragt cn aldaar by neutraalen ingekogt, by de onzen henomen wordende, van goede pryze Zyn zoo lange dezelve op geene ncutrsale Havens zyn geweeft: Al het welk het fentiment van den praefident van Bynkersh. ten klaarften betoogd: voor het overige kunnen de Scheepen buyten eenige Oorlog of voorafgegaane beIccdiging by eene Moogentheid genoomen, eeven als die welke in handen van Zeerovers vervallen , door de eygenaars ten allen tyde worden gereclamcert. vid. de Publicatie van de Staaten Generaal van dato 17 jtanuary 1765. in het Receuil van Zeezaaken z. d. pag. 61. inhoudende: alzoo de Koning van Groot Brit-, tannier,r, continueerentle in de hoflihtejTen P>y hem, of deszelvs fubjecten deezeti ■S'aat en de goede Ingezéetenen van dien zeedert eenige tyd herw aards aangedaan, zoo wel in als buyten Europa, onder andet en in 'Les heeft doen neemen en in Engeland aanhouden, ook aldaar verkopen veele Scheepen, hier te Lande thuys hoorende. 7,oo is 't, dat wj ten aanzien de voorsz. Scheepen niet na eenig voorgaand
ongelyk ofte geweld van deezer zyde aan of jeegens de Engelfchen gedaan of gepleegt, noch ook na voorgaande proclamatie of denuntiatie van Oorloze, maar by doleufe furprife in zee genoomen, ofte in Engeland aangehouden zyn, goedgevonden hebben te verklaren; dat de goede In. gezeetenen van deezen Lande zal worden gereferveert, gelyk hungereferveen wora mits deezen recht van vindicatie t" allen tyden, en de anderfints daarfe dezelve zullen kunnen magtig werden, cm aan haar als oude en rechte eygenaars weederom te appliceeren: Zullende hier van neevens de publicatie deezes hier te Lande te doen,- ook Notificatie werden gedaan aan de tiabuurige Koningen GV. adde de Groot inleyding 2. b. 3. d. §. 4 6? 5. & J. B. ac P. lib. 3. cap. 9. §. 10. quee piratce aut latrones nobis eripuerunt nor. opus habenl pefllitriinio quia dominium nondum mutaritnt ex gent. jure junci. d. c. 6. §. 27 het geene den A. alhier verder doceert van de klyne uytdeeling aan de Krygsluyden , van het geene by hen in haare algem. dienft werd verkreegen, is het fèntiment van den welgem. Hr. prefident c. 5. dat men daar omtrent naar rato van de moeite en kollen behoort te werk te gaan: Eyndelyk wat de onroerende goederen aanbelangt, zoo kunnen dezelve in geenendeelen met volkoomen recht van eygendom voor het eyndigen'van den Oorlog worden bezeeten. vid. Grot. J, B. ac P. lib. 3. cap. 6. 5. 4. add. van bynkersh. I. t. cap. 6.



i68 Roomsch-Hollands-Recht. II. Bock.
felfs niet door een verjaaring, fo wanneer defelve om Oorlog, of inbreuk van Water, of ander over-val en onmagt waren verlaa1ten. So als Philips de II. als hy in den Jare 1587. de Landen, dewelke by de eygenaars om den over-val van Oorlog, en groote dierte, verhaten waren, yder des begerende aan te vaarden en te behouden , by opene brieven deede aanbieden, defe Claufule daar by voegde, tot dat de kollen en verbetering daar aan gedaan, by den vorigen eygenaar foude mogen werden vergoed. Sie Zyp. notit. jur. Big, De jute Emphyth. in fin. 1-2. En aangaande de Dyks-laften in> Zuid- Heiland en Gelderland, is een oud regt, dat niemand fyn Landen , om het onderhoud van des Dyks-latten daar op geftelt,. mag verlaten, fonder met een te verlaten al fyn verdere Landen , Huyfen , Renten en andere goederen , onder den felven Dyk- ring gelegen, welke laft daar op mag verhaald werden, en fo die niet goed genoeg zyn, op fodanige andere Landen, en den geheelen boefem, daar uit defelve dykpligtige Landen, van ouds ooit uit zyn gefprooten en afgekomen, het welk men noemt Boefem-regt. Sie de befchryving van Xnidhlland pag. 573. Gereformeerde Dyk-regten van V ryk Nymegen, over -en- neder - Betuwe, fampt Maas en Wad,, cap. tv. art. 3.. 4. So mag ook niemand in den lande Voorne fyn land verhaten voor den Onkoft van den Zeeweer, of den Schout die fyn penningen uytgeleid heeft, vermag fo het land daar niet goed voor is, 't felve aan fyn andere goederen verhalen. Sie Keuren van de landen Voorn, art. 69. en volg.
13 De verborgen fchatten, die yemand op $ of in fyn eygen grond vind, komen hem in eygendom toe. Maar het gene yemand onverdagtlyk in een anders grond vind, komt voor de helft den grondHeer, en voor de weder-helft den vinder toe. §. thef. 39. lnfi. derer. divif. Q? I. unie. Cod. de thefaur.
Op veele phatfen werden de gevonden fchatten, waar dat die ook gevonden werden, by den Heer, of Land Overheid in 't geheel aangeflagen en geëygend, dat by na over al plaats heeft, volgens getuygenis van Chriftin. adctnfuetud. Mechiin. tit.l. art.51. en Grot. de jure belli lib. 2. cap. .8. num. 7. (19) Dog by ons is het felf on-
ze-
(19. Add. Covarruvias parte 1. pag.. 500. Groenew. ad %. 39. Jnfl. de R. D.



10. Deel. Van "t bekomen van ongeeygend goed, &c. 169
zeker , feid Grot. Inleyd. lib. 2 in fine. Van wegen de Graaflykheid werd wel beweerd, dat de felve daar toe geregtigt iouden zyn, maar aangefien daar noyt volkomen blyk van is geweeft, werd by andere met goede reden geoordeeld, dat men daar in de befchreve Regten volgen moet. Propterea, quod nempe quïcquam de eo cautum repeiiatur legibus proprïis, neque Romani juris vigor defuetudine ufuve contrario hac in parte enervatus fit. Sie Groenew. de legib. abrogat. ad §. 39. inft. de rer. divif. en de Batavije Arcadia, pag. 441. en den Druk van den Jare 1663. pag. 282. en volgend. Hier van is een goed voorbeeld in Knelis Pteterfi. van Langeveld, de welk in den Jare 1636. in 't delven van feker Kelder in '/ Gravenhage, gevonden hebbende een kanneken , waar in enige goude penningen waren, hebben die van de Reken-kamer, haar regt tot defelve penningen niet kunnen bewyfen, maar alleen van over komften in diergelyke gelegenheden voorgevallen Dan alfo 't hem ongelegen was met de Reken-kamer daar over in Proces te treden, zynde te vorens met den Eygenaar van de grond verdragen, fo heeft hy by Requefi verfogt, dat die van de reek'ning,al het regt dat de Graaflykheid op defelve penningen had te fpreken, onvermindert elks regt, aan hem foude willen ovei dragen: 't welk na voorgaande Advys van den Rentmeefter van d' Efpergnet, en Advocaat Fijcaal, ten opligt van fyn armoed is gefchied, volgens de Brieven daar van zynde, in dato den 30. Junii 1636. mids ten profyt van de Graaflykheid, betalende fefthien van de felve goude penningen. Regijier B. A. fol. 136.
juntt. Voet add. t. de A. R.D. No. li. & feq. gevonden ofte vinden goud- zilver- of koper-Mynen. als ook Edelgefteenten . Parels en Amber komen ten profyte der Geo&royecrde Comp. genie-
H E T
tende de vinder, zyne ervgenaamen of rechtverkrygende, den ioc part van het zuyvere provenu. Z. Zurck in Cod. pag. 731 6? 732.
Y



i^o Roomsch-Holl ands-Recht. II. Boek,
Het IV. Deel.
Van 't bekomen van eygendom, door na-trek en aanwas.
[Grot. 2. 9.]
1. Na-trek wal ? gefchied door aanwas, 4. Door overloop van Water, en overof hy faaks-gevolg. Jluyving van Sand, of, en ivan¬
ti. Aanwaffen , hoe ,en bywiete eygenen. neer den eygendom werd verloren,
3. Ambagts-Heren met enige Ambagten en nieuwe aanwaj/en verftaau wer-
verlyd, of, en hoe rer het regt van den. aanwas hebben.
iT^T A-trek is, wanneer van twe t'famen-gevoegde faken , d'eend'anJ_^| der na hem trekt.
Dit gefchied, door aanwas, (1) ofby faaks-gevolg.
2 Aangaande de aanwaden, werd van wegen de Graaflykheid in Holland en Weft-rriefland beweert, dat defelve, als een gevolg van de Wateren, aan de Graaflyckheid behoren toe te komen. flac. den 22. May 1559. Het welk wederom van andren ontkend werd, fulks om dat de verfcheidenheid van de Gewoonten en gewefe Vonniffen, wat dien-aangaande voor regt moet gehouden werden, vry onfeker is. Sie Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 9. verf. In Holland. Dog is wel het waarfchynlijkft: dat wel deEylanden en aanwaflên, dewelke in de Rivieren en Land-gemene Wateren alleen, en van het ander Land afgefcheiden * (anders Waarden) opgeworpen werden, de Graaflykheid aankomen! Want dewyl huydendaags de ftromende Rivieren felf aan de Graaflykheid behoren,en onder 's Lands midd'len gerekent werden: fo volot daaruit, dat ook de aanwaffen in defelve daar aan behoren. Hoedanfg te verftaan is het flacaat den 22. May 1559. Sie Grot. Inleyd. hb. 2. tit. 9. verf. Dat fodanige & de Jurebellilïb. 2, cap. 8. num. 10. Chriftin!
vol.
(1) Aanwas moet men onderfchy- melde daarenteegen, die geenen, welden van aanwerp: de eerfte 'zyn de zo- ke aan het land vaft zyn, alluvitnes daanigen, welken men discretce noemt, continuce geheeten, vid. Bord Domeynen die van het land door een gedeelte van van Bolland, cap. 5. n. 17. & feq. in het water zyn gefcheiden; den laatftge- //. de Groot int. 1 b. 9 d.



IV. Deel. Van V bekomen van eygendom, &c. 1^1
vol. 4. decif. 86. num.1. Gonsdediffer.jur.§.22,.Typx. notit.jur. Bel?, üt. de jure fifci, verf. Res communes. Perez ad Cod. de alluv. num 8. Confult. en Advyf. torn. 2. conf. 26. Maar het felve kan niet toegepaft werden tot het geen de Zee, of de Stroomen ongevoelyk aan yemands Land aanbrengt, en alfo waft en aangroeid. Van het welk alfo niet uitdruklyk by ons is geftatueert, moet het verftaan werden, volgens hetvoorfchriftvan de RoomfeRegten, toe te komen den Eygenaar van het Land daar aan het aanwas gefchied. §. 20.21. Inftit. de rer. divif. (2)
Want
(2) Hier omtrent zal ik in fiibftantie bybrengen de woorden van devoornaame Rechtsgeleerd: Heinecctus met opzicht tot het Roomfche Recht Recital, jur. ad tit. de R. D. §. 358. alluvio eft incrementum beneficia fiuminis pedetentim & latenter adjeSium ; vis fiuminis ejl incrementum femel & fimul adjeElum. Priori cafu , nemo fcire poteft , cujus agro aliquid detraEium & ttoftro adjectum fit. E. & iftud incrementum a nemine poteft vindicari & tanquam accefforium cedit agro § 20. j. h.t. Contra ubi fiumen fimul & femel partem agri vicinï avellit, eamque meo prcedio adjicit, ibi feit prior dominus, hanc terram ejfe fuam, 6? hinc eam vindicare pot efl, E. non fio hu jus incrementi dominus, nift per prcefcriptionem fi fic. prior dominus agrum non vindicet & inter ea ar bor es tn fundo radices agant. §. 21. Jl. h. t. fed prior 'tarnen decifto alluv ion e tantum ad agros arcifinias, i.e. qui non alios habent fines quam naturalespertinet, non addimitatos , i. e. quiad certam menfuram posfsdentur. QJtod enim hts paullatim accedit, fit publicum, Vergelykcn wy nu hier meede onze Hollandfche Rechten , zo zullen wy bevinden dat dc kundigfte Rechts D. D. die over onze Regten hebben gefchr. van opinie zyn: dat in Landen, die by den Princeps zyn uytgegeeven op zeekere Roetaaien ofte eenige andere pertineote limiten (& dus agri limitatt
Y
6? adfignati) de aanwas buyten deaelve Roetalen of limiten het gemeene land toekomt, als ook in alle gemiddelde aanwerp. Maar met opzichte tot de ongemiddelde aanwerp gefchied aan Landen die ongelimitcert & dus arcifinii zyn , (hocdaanige ik niet weete, dat hedendaagfeh exftceren buyten die geenen , welke opgedragen worden voetftoots of tot de Rivier toe, wyl anderfints alle landen op zeekere maat worden uytgegeeven en verkogt) bepaalen dezelve wynig, de Groot 'ml. 2 b. 9 d. §. 26. zegt: In Zuidholland vind men niet, dat iemand van ouds zich ver meeten heeft recht van aanwas le hebben, uytgezondert die wilden zeggen, hun zulks by de Grave gegunt te zyn. Doch Groenew. aldaar voegt 'er by: als het land opgedraagen is tot de Rivier e toe, zoo heeft de eigenaar in luiken gevalle meede recht van aanwas. VVaaruy t dan reets volgt dat men het geleerde by den A. ook in deeze bepaalde zin moet opvat ■ ten en geenzints de generaalc dispofitic der by zyn Ed. gecit. Roomfche Wetten eeniglyk ten rigtsnoer neemen. Groeneweegen de 11. abr. ad J. 23- J. de R. D. Bort d. I. n. 39 cj? feq. Boey woordent, p. 2. Holl. Confult. 2 d. ConJ. 20". en anderen op dit fubjet confuleerende vind men dat dezelve zig met het geleerde by den A. alhier & n. 4. h. t. conformeeren: Mr.ar men rffledleere» op de Publicatie van H. Ed. Gr. Moog. 2 van



172 Roomsch-Hollards-Recht. II.Boek.
Want het overloop van Water, het welk afneemt en aanneemt, en' den Luyden ondertulfen toelaat hare Landen te fien en gebruiken kan niemand geen eygendom benemen. §. 24. inftit. derer.aivif.l. 7 § 6 l 30. §■ 3- deacquir. rer. domin. *■ V-*'v*t'
En is van ouds gebruikelyk, dat de aanwaffen i n de Rivieren , fo verre behoren aan de naaft-aangelegen Landen, ten weder-zyden, als
Z ST1^11 ^ag beryden' of volSens de ondeCofiur men vanden Landen Putten, daar van voor den Geregte van Maas-fluvs m den Jare 1568 een Turbe van feer oude Luyden beleid isgeweeft! o ver m de Rivier, als men van fyn Land gaande, met fyn Swaard Kan bereiken S.e Grot. Inleyd. lib. 2. cap.o.nSm. 13. i'7. en L J ur e b t 11 Hb. 2. cap. ö. num. 14. J 3 By de Ambagts-Heren in Holland en Zeiand werd beweerd dat fy ui t kragt van haar Ambagts-Heerlykheid, regt van aanwas hebben, ot net fchoon in de Verly-bneven niet uitgedrukt werd (gelyk wel in enige werd bevonden) ten waar dat het felve regt by de Brieven uitdruk-
van dato 27 July 1752. en brenge daaraan het gedoceerde van gemelde Heeren eens ten toetfe, als dan zal een ieder my moeten advoueeren, dat heedendaags derzelver doctrine meeft gevoegt naar het Roomfche Regt blykens het geall. uit Hewecc. buyten alle applicatie is: dezelve Publicatie is meede bevat in de Jaarboeken van den Jaare 1752. pag. 922 & 923. en cbntineert hoofdzaakelyk: dat de rivieren van tyd tot tyd ondieper worden door de van boven af koomende 'zanden en flyken , die zig op de gronden der Rivieren vaftzetten en door toefchietende ruigten vermeerdert worden, zich tot platen verheffen, dat ook zommige zich hechten aan de kanten der rivieren en aldaar door konft worden geaugmenteerd, onder pretext van recht van aanwas. by puure aanmatiging en zonder tytel, waar door de rivieren hunne oude dieptens verliezen tot ftremming der Navigatie en Com»ercie enz. Weshalvcn H, Ed. Gr.
Moog. prohibeeren en verbieden, dat niemand zich vervordere, zich eenige aanwasfen , ruygten , flyken, zanden of plaaten in de Merwede, de Lek of de oude en nieuwe Maze aantemaatigen of dezelven te bepoten , beplanten of defru&ueeren, en inteegendeel beveelen, die zulke aanmatiging hebben gedaan of laten doen, hunne handen daas van aftetrekken, ten einde dezelve op ordre van H. Ed. Gr. Moog. door daar toe geauthorifeerden en gequalificeerden mogen worden geamovcerd op poene enz. dat de geene, die vermeent recht tot diergelyke aanmaatiging te hebben , 't zy uyt hoofde van uytgifte, koop of gifte van de H. overigheyd, binnen drie maanden na dato van dit Placaat gehouden zal zyn ten Secretarie van hun Ed. Gr. Moog. te exhibeeren dezelve befcheiden , waaruyt dit zyn recht kome te blyken, omme door gecommitteerde Raden te worden gfè'xamineert enz.



IV. Deel. Fan't bekomen van eygendom, &c. 173
druklyk was uitgefondert; Sulks is in den jare 1557. en 1500. by de Graaflykheids Reken-kamer verftaan.
Den Rentmeefter van Beoofter - Scheld belaft zynde een ontfang te maken van alle de gorfen en aanwaffen, die de Ambagts-Heren, order fyn ontfang befittende waren; en hy, doorweygering van defelve, tot geen ontfang kunnende geraken , heeft daar van ter K amer kennis gedaan, en ten bevele van defelve, aan 't volle Collegte van den Hove van Holland gebragt zynde, is in den Jare 1561. mede verftaan, dat de Ambagts-Heren tot fodanige gorfen, ruigten, en aanwaffen, geregtigt waren, mids verheffende hare Ambagten, en betalende de gereg, ten daar toe ftaande.
* Maar in de Landen die by de Graaflykheid op fekere róe-talen uitgegeven werden, blyft het regt van aanwas aan de Graaflykheid. /. 16. (f. de acquïr. rer. d min. l.i.§. 6. ff. de fluminib. ten waar dat het Land opgedragen was tot de Rivier toe, ofby den hoop, fonder jufte maat uit te drukken, in welken geval den eygenaar mede regt van aanwas heeft. Grot. de jure belli lib. 2. cap. 9. num. 12.
En door over-loop van Water, werd by ons voor verlaten, en aan de Graaflykheid vervallen gehouden, het Land,'t welk door Zee, Rivieren, of Land-gemene Wateren overvloeid zynde , met de felve gemeen blyft leggen den tyd van tien Jaren, en daar na wederom door hetflibber aanwaft, en tot Land werd. arg. §.ii.inv>rb. longwretempore inftit. de rer. divif. &pr. inftit. de ufucap. Grot. de jure belli lib. 2. cap. 8. num. 1 o. contra §. 23. inftit. de rer. divif. { 3 ) So ook door overftuyving van Zand in defe Landen , den Heer van enige Duynen, of Wilderniffen, aankomt het aanbepaalde Land, 't welk den tyd van tien Jaar met Zand bedekt (fodanig dat het de wildernis gelyk werd) onafgeheind blyft leggen Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 9. verf. Door ^verloop.
Sulks is inden Jare 1525. by verfcheyde Sententien van den Hovevan Holland verftaan, tegen diegene die grote opkomende aanwaffen inde Zuid-Hollandfe-Waart befaten, uit dien dat haar Voörfaten voor de groote Vloed van den Jare 1421. daar in geland waren geweeft. Ten waar datter van tyd tot tyd enige teiknen van befit waren geweeft, en onderhouden, foo ver dat men felfs met Visferyen, als men anders
(3) Add. Bugnyon des lolx abrogeés, ad h 8. cod. de omni agro des peg. 715. Hv, 1 pag. 219. Groeneweg. de 11. abr.
Y 3



174 Roomsch-Holl ands-Recht. II. Boek.
ders niet konde, fyn befit mogt behouden. Contra. /. 23. quib. mod. ufuftucl. amitt. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 9. verf. Hoewel. & de Jure kelki d. loco. Coni. en Advyf. torn 2. conf 26. num. 2. Befchryving van Luid-holland pag. 578. Gelyk by den Hove van Holland verftaan is in de faak van den Procureur Generaal, dewelke al de Ingelanden van den Zuid-hollandfen-Waard gedagvaard had, feggende, mids de oyervloeying van den Jare 1421. geregtigt te zyn tot al de Landen en V ineryen die iy daar in befaten, waartegen Burgermeefters van Dordregt, uit de naam van hare Poorters, Ingelanden van defelve Waart beweerden, dat hy tot fodanige algemenen eys niet was geregtigt' maar hy gehouden foude zyn fyn acid dien-aangaande, in 'tbyfonder te inftit ueren tegen den gene die yets befaten, dat hy foude menen des Graaflykheids geregtigheid te wefen; waar op in den Jare 1502 Sententie gegaan is tegen den Procureur Generaal. So mede by den Hogen Rade is verftaan, den laatften Januarii 1588. voor d'Erfgenamen van Gerritvan Roon, tegen den Procureur Generaal, en Dyk-graaf, cn Hoog - Heemradeu van Bonaventura, welke Sententie daar na in Revijie is beveftigt.
Die regt van aanwas hebben, mogen den felven aanwas helpen met Dammen te leggen, met Rys tefteken , en met andre werken, fonder hindernis van een derden, of van de gemene Vaart arg tot. tit ff. de flumin. Ne quid mflum. publ. Perez. ad tit. Cod de Alluvionib. num. 2. tot welken einde, op dat de gemene Vaart, yemands Vilfery, of de Gronden daar beneyen, of tegenovergelegen, door fodanig doen niet betchadigt, of verhinderd werden, is daar tegen op fommige plaatlen met lekere Keuren en Landwetten voorfien. Sie hier van de Gereformeerde Dyk-regten van het Ryk Nymegen, Over- en Neder - Betu11e. Samt Maas en Waal, by de Staten des Vorftendoms Gelder en üraafjcliaps Lutphen , beftedigt op den Land dag tot Arnhem den 25. Augufti 1640. cap. 16. en 17.
Het



V. Deel. Van na - trek door faaks - gevolg. i ^5
Het V. Deel.
Van na-trek door faaks gevolg. [Grot. 2. 8. 9.]
ï • Na-trek door faaks-gevolg, watl 4. Een fchildery ,ofgefc7:rij:, op een: aisa. Dat op yemands grond gezaaid, of ge- ders paneel', 0/ papter.
bouivt werd.volgt den grond jegenaar. 5. Virmenging fonder gedaant-geving, ten 3. Tive floffen met den anderen vermengt. weder-zyde gemeen.
oJ,en wie verftaamverden te volgen. 6. Of, en wanneer vergoeding plaats heeft.
I'rWT A-trek door faaks-gevolg is, wanneer van twee t'famen gevoeg_L^| de faken de waardiger den minder, of onwaardiger tot hem trekt, door gedaant-gevende vermenging.
2 Alfo werd verftaan, al wat dat op yemand anders grond onaffcheidlyk gebouwt, of gezaaid werd, den grond eygenaar te volgen. /. 2. ff. de fuperfic. & /• 60. ff. de ucqmr. rer domin. §. 31. ?»//. ae rer. divif. Het zy dat yemand op fyn eygen grond, uit eens anders ftof, of op eens anders grond, uit lijn eygen ftof, het felf dede. §. 29.30. inftit. de rer. divif ( 1 ).
3 Indien uit een anders ftof, een beeld; uit een anders mout, bier; uit anderens wyn en honing, Mee en diergelyke; of ten delen uit eens anders, ten dele uit het fyn gemaakt wierd : om dat in fuiken geval de t'famen gevoegde ftoffen niet wel kunnen gefcheyden werden, en de gedaante meer doet tot het wefen van de faak , als de ftof, fo werd den gedaant-gever den eygendom toegewefen, mids doende vergoeding van het gund by, of op het fyn is gebragt. §. 25. inft. de rer. divif. I. 13. I, ff. de verb. figmfl.6.%. 1. ff.de auro& arg. leg. l.g.§. 3. ff. ad exhihend. Ja 't gebeurt dikwils, dat het bygevoegde, fchoon het vry waardiger en koftelyker is, als het gene daar het bygevoegd werd, evenwel het gene daar het bygevoegd werd, volgen moet, gelyk als
wan-
(O Dewyl de pcenoe legales en ftraf- duceert, dat de geene welke weetens fen, welke iemand van zyn recht be- op een anders grond bouwt alle nutterooven by ons in onbruyk zyn en nie- lyke koften kan eysfehen en retineeren , mand zich ten nadeele van een ander vid. Groeneweg. de 11, abr. d. t. §. 30. mag verryken, zoo is by ons geintro-



i^ö Roomsch-Hollands-Recht. ÏI.Boek.
wanneer yemands fyn goud in een anders laken ingeweven werd ,§.26. tnjtit. de rer. divif 4 Ik feg door gedaant gevende vermenging: om dat indien de twee t'famengemengde ftoffen wederom bequaamlyk van den andren kunnen gefcheyden, en tot haar vorige geftaltenis kunnen werden gebragt gelyk als het geen van filverof vangoud gemaakt is, ligtlyk wederom tot rouw goud of filverkan werden gebragt, den eygendom niet verftaan werd te verwandien, maar elk fyn goed eygen te blyven 5 2? inftit. de rer. divif. I. 38. §. 4. ff. de leg. 3.
A Heen dat ter eeren van de Schilder-konft werd verftaan, dat wie ter goeder trouwen op een anders doek, of berd, yet gefchildert heeft defelve Schildery hem volgen moet. §. 34. inftit. de rer. divij. Hetwelk ook by ons fo verftaan werd van het gefchrift dat op een anders papier gefchreven werd. Contra §. 33. inllit.deeod. Want fo wel yemand yets kan fchryven op een papier daar hem meer aan gelegen is, als het papier waardig is, als een Schilder op een paneel, of doek: by voorbeeld, yemand fchryft fyn reekening, of fyn gedagten, ofyetfonders, dat hy niemand wil uitten, op een anders papier. Sie Grot. Inleyd l. 2. cap. 8. verf. Dog hier0}>, op"'teind. Mynfinger. Vinn. &Fons prafiiq. de cours ad d.§. $5 inftit. de rer. divif.
5 Indien geen nieuwe gedaante aan de tYamen-gevoegde faken gegeven werd, en evenwel de ftoffen van twe verfcheyde Eygenaars onverlcheydentlyk vermengt zyn, werd het vermengde wel gemeen maar elk trekt daar van foveel als hy aan de ftoffe gehad heeft. S 17 inftit. de rer divif. 5 l'
6 Tot befluit diend wel gelet: dat in de t'famen-menging van des enes goed met des anders ftof, of des enes ftof met des anders ftof, indien de vermenging ter goeder trouwen gefchied, dat dan die geen dewelke den eygendom toegefchat werd, gehouden is, na reedlykheid, vergoeding te doen aan den andren die het fyn moet afïtaan. §. 26. inftit. de rer. divif. & éi. Vinn num. 4. jure emm natur<e <equum eft neminem cum alterius jatïura fieri locupletiorem 1. 14. ff. de condül. indek 1. 206. ff. de K Jur. hb. 2.feudor. tit. 28. Anders indien enige vermenging ter quader trouwen gefchied, fo moet den Eygenaar van de ftof fyn regt behouden , en den Vermenger den arbeid en fyn ftof verliefen. §. 20 inft de rer. divif. ' J "
Het



VI. Deel.
Van '/ bekomen der vrugten.
177
Het VI. Deel. Van 't bekomen der vrugten. [Grot. 2. 6.]
ï. 't Bekomen dn-vrugten van eens anders 3. Wanneer eyndigt, of boe, en wat aan goed, ter goeder trouwe, als eygen den regten eygenaar te vergoeden.
Afeten. 4. In befit, ter quader trouwe , wat te.
2. Onder vrugten wit te reekenen. vergoeden.
1 1~^oor het befitten van goed, dat men ter goeder trouwe meenI J de dat hem eygen toe quam, verkrygt men ook, by faaksgevolg, den eygendom van de vrugten van het felve goed. §. 35. inftit. de rer. divif. I. 4.8. ff. de acquir. rer. domin.
2 Onder vrugten werden gerekent al 't geen het befeten goed Jaarlyks kan opbrengen, als zyn alle boom-vrugten, aardvrugten. So ook het gene van en uit het Vee werd voortgebragt, als kalveren, veulens, lammeren, byën, kuikens, jonge duyven, ganfen, melk, boter, kaas, en diergelyke. §. 19. <5? \. 39. inftit. de rer. divif. jun&. I. 7. §. 12. i^.ff.fo/uto matrimon. I. 19. A28. /. 36.ff.deiifur. l.6i.jf. de rei vind. I. 3. 4./. de ufufr. ear. rer. quee ufu confum. I. 121. ff. de verb. fignific. fjf ibi Geeddoeus. [Vinnius ad §. 5. Inftit. de Rer. Divif & Stokmans Decif. 127.]
3 Welk befit en genot van defelve vrugten, verftaan werd op te houden, fo haaft het goed van den regten Eygenaar opgeëyft zynde, daar op volle regts-pleging is gevolgt, en moeten alle vrugten en baten, van die tyd af, weder gekeert worden. /. 22. Cod. de rei vtndtcat. I. 2. defrucl. & Ut. expenf §.2. inftit. de offic. jud. ïdqufnütla amphus diftwclione fatla fru&uum haturatium aut induftriaüum, & reje&a ftritii juris & bon. fid. item reaUum aut perfonalium aStionum diftinblione. Mornac. & Autumn. ad d. t. 22. Cod. de rei vind.& confer. du drottt. in l. 45. ff. de ufur. Rebuff. ad confiit. reg. defrucl. art. 1. in pr. Sande lib. 3. tit. 15. defin. 1.
En werden defelve gerekent voor de onkoften en verbetering die daar aan gedaan zyn: maar waren de onkoften en verbetering, die
Z den



Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
den befitter aan het goed gedaan had, groter als de vrugten die hy had genoten , fou hy defelve onkoften , of verbetering in 't geheel mogen wederom eyflchen, mids daar van afgetrokken, en daar mede verrykt werdende, fo veel als genote vrugten, in 't geheel, fo voor als na bedragen. /. 3 r. de petit. haredit. I. 48. ff. de rei vindicat. I. 11. de Noxal. ace ion. Sie hier van breder Joan. van denSancb lib. 3. tit. 15. defin. 2. 3. 4. & DD. ibi alleg. 4 Maar iemant, die yets ter quader trouwe, en wel wetende dat hy een ander Mans goed befit; kan daar geen baat uit trekken, ricirió enim ex /ito fcelefe compendium haèere debet, maar moet niet alleen het goed met de genote vrugten, maar ook felfs al het geen daar uit by den Eygenaar getrokken fou hebbe kunnen werden, (de kosten al voren afgetrokken (1)) wederom geven. d. g. 35. inftit. d~ rer. divif. I. 22. Cod. de rei vind. I. 3. Cod. de cond. etc lege. juné. §. 2. inftit. de offic. jud. I. 62. §. 1. ff. de rei bind. I. 5. Cod. eod. i. 12. ff. quod. met. cauf. i. 7. in pr.jf. ffut.matrim. I. 36". uil. ff. de-petit. hesred. I. 51. in pr. ff. famii. ercifcund.
Het
(1) Notable is hier omtrent de doe- deducit, qziatenus cedunt in Domini utilitrine van Chriftin. in Annot ad Bugnyon tatem : alias abradere poteft fi fint ip/i des loix abrogées liv. 1. fat. ?or. waar commoda, falvo tarnen rei ftatu. Sed mameede ik my ten vollen conformeere, la fidei pojjejjor eas ex ftriïïo jure amitom reeden, in de voorige titul. n. 1. ge- tere videtur. Sed cequitas ei abrafionem meld, en dus van gedachten ben, dat permittit, cum iniquum fit aliena jaïïura de Ieere van den A. alhier te verftaan locupletiorem fieri. Cceterum licet de Jure is van alle koften, zynde zulks by zyn fcripto nulla fit aliio edita qua impenfas Ed. tuffchen < ) ingelaft, als van de vol- petere liceat, ftlaque retentione excepgende geall. Wetten van Keizer Juftinia- tione doli mali confultum fit pojjefjori. nus verfchillende: Impenfas voluptuarias Moribus tarnen per vlam aïlionis eas re-' («i'f Chriftin.) bonx fidei pojjejjor quoque caperare licet



VII. Deel. Van'/ bekomen van eygendom by Overgift. 179 Het VII. Deel.
Van 't bekomen van eygendom by Overgift. [Grot. 2. 5.]
1. Eygendom hoe te verkrygen.
2. Van tilbaar goed.
3. Rei vindicatie en vervolg van goederen
om contant geld verkogt^ en onbetaalt gebleven, of, en binnen wat tyd te doen.
4. .Van ontilbaar goed.
5. Levering, of- Opdragt by wie te doen,
en boe door een Gemagtigde.
6. Den eygendom en befit van goederen,
door wie te verkrygen.
7. Het geen de Kinderen in de koft komen
over te winnen, of, en in boe ver 't felf de Ouders toekomt.
8. Wie geen levering, of Opdragt mogen
doen van baar eygen goed. O. Heymlyke en bedrieglyke tranfporten,
boe te vernietigen.
10. Of den fchuldenaar, tot nadeel van fyn Jchuld-eyfferen, fyn regt van erfnis, dat bem toekomt, mag afftand doen, of quyt fcheiden.
11. Of men aan fyn fchuld-eyjjer, tot nadeel fyner fcbuld-eyjferen , by rabat betaling mag doen van 't geen men ep dag fchuldig is.
1 den eygendom dan van het goed dat yemand anders toebë-
V_y hoort, te verkrygen, werd Overgift, en levering vereyft. §.40. inftit. de rer. divif'. Sulks dat de toefegging, of overkomft alleen-^ niemand Eygenaar maken kan. /. 20. Cod. de paëi. 1,15. Cod. de rei vind. arg, l. 3. ff. de oblig. & act. [vid. i. Stx ff. de rei vind. I. 15. C. eod. vid. Vinn. ad §. 40. Inft. de rer. div. n. 1.] (1).
2 Wat
(O Staat te noreeren, dat tot overgift of traditie deeze drie zaaken worden gerequireert , zal dezelve immer naar rechten kunnen ftand grypen, i°. dat dezelve gefchied door den eygenaar het recht van vervreemding hebbende, 2°. dat den eygendom werd overgedragen, met voorneemen om te alieneeren, en 30. dat 'er voorafgaat een bequaame oorzaak tot het transfereeren van den eygendom. Heinecc. elem. jur. civ. J. 38 r. Huber pralett. ad lnfi. tit. de R. D. g. 5*. want dat de zaak lighamelyk zyn moet blykt van zelve uyt het woord leeverin-
ge en overgift. De traditie gefchiedde by de Wifigothen met inftrumenten, en alle de oude Duytfche Volkeren ten overftaan van getuygen, niet alleen van genoegzaame ouderdom, maar zelfs Kinderen, die men alsdan de gewoonte had by de ooren te trekken , ja zelfs teflaan , op dat ze des te beeter in gedagtenis hebben mogten het geene, waarover hun getuygenis wierd afgevordert, het welk zeekerlyk deeze arme kinderen , niets verdient hebbende, voor dergelyke getuygeniiTen zeer bevreesd moet hebben gemaakt, de Lex Ripuar. tit. 60. §. 1. Z 2 brengt



ïtto Roomsch- Hollands-Recht. II. Boek.
2 Wat tilbaar goed aangaat, is genoeg dat het felf onder de hand werd gelevert, ja felf indien yemand my verkoopt, of yet fchenkt van fyn goed, dat ik had in myn bewaring, of de vrugten, die by my, als huurder, werden genoten, werd het felve per 'fictionem brevis manus gehouden voor gelevert. §. 44. inft. de rer. divif. (2). Alfo werden ook de Koopmanfchappen in een Schuur gefloten, voor gelevert gehouden met het overgeven van de fleutel. § 45. inft. eod. (3). Maar wat levering aangaat, die op koop volgt, gaat den eygendom niet over, ten zy de kooppenningen daar van werden betaalt , of den Koper daar voor feker gedaan, of defelve penningen hem by den Verkoper zyn. geborgt. §.41. inftit. de rer. divif. &wiDD.
3 /. 5- §• Pen- ff- dt *r&.abt. Coftuym. van Antwerp, cap. 58. art. 7. So mag een Koopman fyn verkogte goed vervolgen en als fyn'eygen goed wederom eyffchen, het geen hy om gereet geld by de levering, overgift of opdragt verkogt heeft, en onbetaalt is gebleven, alwaar, en onder wie het felf nog in wefen is; het welk verftaan werd fyn eygen te blyven, fo lang tot de koop-penningen daar voor uytgelooft fyn betaalt, d. §.41. inftit. de rer. divif. I. 23. f. de Reivinclicat. & l. it5. Cod. de Evici. Ten waar het ondertuffchen op een openbare markt wierd verkogt, daar door men verftaat dat het felve goed
werd
brengt hetzelve (Obfervante cl. Heinecc. fitione fibi fiudeat evindicars. Hier uyt jus germ. pag. 4*5.; ten klaarden mee- zoude men (myns bedunkens) kunnen de: fi quis villam velvineam, vel quam- argumenteeren, dat de reegel meublen libct poftefliunculam ab alio comparaverit & hebben geen gevolg geen plaats heeft geteflamentum accipere non potuerit, fi, me- vonden, wyl iemand de Wettige verkrydiocris res eft cum fexteftibus; &ƒ'fi par- ging moeft probeeren , door oorkonden, het va cum tribus; quod fi magno, cum duo- zy dat de zaak van veel belang was of niet. decim ad locum traditionis cum totidem (2) Den Aucteur handelt alhier van de numero pueris accedat, & fic eis pratfenti- onderfcheide foorten van overgift, welke lus pretium tradat &P poffeffionem accipiat, diftinUe verhandeld worden by Huber fcf unicuique de parvulis alapas donet, & heed. recbtsgel. 2. b. 9 cap. n. 8. & feq. torqueat auriculas ut £f pojimodum tefti- (3) Het geen teekenswyze leevering tnonium prcebeant, (een groote vermoei traditio fymbolica word genaamd ; alle ing voor een koper, en ik twyfel zeer welke overeenkomftig de romynfche ef deeze folemniteyt wel altoos zal ge- wetten in roerende goederen, nog heereufleert zyn, gemerkt de waarfchyne- dendaagfeh practicabel zyn;. maar in onlyke defertie der getuygen) fi autem roerende goederen, en die daar voor teftes non potuerit congregare ut ei tefti- worden gereputeert, is een geheel vermonium prcebeant, tune rem fuam cum fex fchillend recht ingevoert. Fid. n. 4. b. t», fiat, cum feptem cum facramenti interpo- junü. Bugnyon des loix ahrogées pag. 604'



VII. Deel. Van't bekomen van eygendom by Overgift. i3t werd gefuyvert, op dat men op de openbare markten niet wel kan onderiöeken, hoe den verkoper aan het gekogte goed is gekomen, en den koper op des verkopers perfoon en goede trouwe niet kan fien, om dat fy den anderen meerendccl onbckent zyn, en fonder yerfekëring van den eygendom van het goed dc toegang van de markt foude vervallen; in welk geval den koper het verkogte goed het welk hy op een openbare markt ter goeder trouwe heeft gekogt, aan yemand die het felf om fodanige of gelyke oorfaak komt opeyffchen, niet behoeft te laten volgen, als mits hebbende vergoeding van de kooppenningen by hem daar op betaalt. Sie Grot. Inkyd. 2. boek, cap. 3. ver]. Uyt genomen. Coflal. ad l. 36". ff. de Condicl. indebiti. en dc DD. by my aangewefen Cenfur. Forenf. lib. 2. cap. 11. hum. 3.
Maar op dat door het opeyffchen van fodanig goed, het welk om gercet geld verkogt en onbetaalt gebleven fynde , by een derde ter goeder trouwe is gekogt en betaalt, hard valt voor die geen dewelke het van den ïaatften bcfittcr heeft gekogt, niet beter wetend of het was fyn vry eygen goed; is daar tegen op fommige plaatfen gekeurd, dat fodanig regt van opeyflen van goederen om gereed geld verkogt en onbetaalt gebleven, maar duurt tot fekeren korten tyd, binnen welke het felve moet werden vervolgt, tot Amfteldam binnen fes weeken, keur aldaar den 31. Jan. 1658. en tot Leyden binnen den tyd van 14. dagen, keurc aldaar den 24. Septemb. 1659. C4>)-
' In
(4) Alhier mentie gtmaakt wordende 22. Zoefius ad D. tit. de Rei vind.n. 2. van de Actie van Reclame, welks alge- 3. Voet ad eund. tit. n. 3. ai.' en dat meene nuttigheid en mrenigvuldig ge- hetzelve in de practyeque zodaanig is bruyk my permpveert, om dezelve wat gerecipieert, getuygt WaJJenaar praBycq nader in overweeging te neemen, zoo judicieel cap. 9. art. 1. alwaar hy leert merke ik vooreerft aan: Dat deeze ac- dat iemand fuftineerende reclame te hebtie is reëel en tendeert tot verktyging , ben, moet concludeeren: Dat by fenvan des eyflehers goed, het welk door tentie zal worden verklaard hem eysden gedaagde gepoffideert word: en is fcher het zelve goed jure dominii vel dezelve direct of nuttelyk, waar van de quafi (overeenkomflig het petitoir) te eerfte gegeeven word aan hun, welken competeeren enz. Uyt het gemelde nu den eigentlyk gezegde eygendom com- kan een kundige reeds afneemen, dac peteerd, en de andere aan die geenen, zodaanige eyffcher moet bewyzen , 1*. welken den gefingeerde eigendom of het zyn recht van eygondom, 2°. de idenbezitrecht. (welk op één uytkomt) heb- titeyt der goederen , dat is de notce ben. V. Cos recbtsgel. verb. de publ. acl. qualitates en volgs. Waffenaar l. c. n. 5. 5. 2. 4e Rei vind, §. y. 2. en 3. Juniï;. §. hy moet het goed door. zeekere teeke-
Z 3 nen.



282 R oomsch-Ho ll a nds. R ec 11 t. II.Boek.
In Rynland is ten platten lande mede gebruykélyk, dat men bedingt dat het féhip, fchuyt, paard, of koebeeft, voor de koopDen¬
nen en circurnrtantie befchryven en bekend maaken, dat men weeten kan hoe en wat het is dat hy eyfeht. Het zoude my zeer gemakkelyk zyn op deeze gronden een amas van palTages uyt de befchreeve rechten te allegueeren, maar om in eene zo notable zaak niet te fuperfedeeren met een verdere recenfie van rechts DD. zal het beft zyn kortelyk gewag te maaken van de keuren deezer aafizienlyke Koopftad, welks ttarntaire Wetten in het ftuk van Commercie, even ais die van Antwerpen in vroegere tyden en nog heeden, de mindere cotnmercieerende Steeden ten guide inzonderheid verftrekken kunnen: gelyk dan ook by den A. te meermalen en ook hier ter plaatfe daar van gebruyk gemaakt word: by de keurt van 30 Juny 1649. handveften pag. 503. is met zo vetle woorden geflatueert: dat iemand goederen om Contant verkogt hebbende en na de leevering geene betaaling erJangr-nde, gerechtigd is om dezelve goederen als zyn eygen te reclameeren, zelfs als was het zaake, dat dezelve goederen zyn gekoomen in een derde of verder* handen, en dat dezelve derde of verdere kooper ck-zelve aan zyn verkooper zoude mojen hebben betaald: Waarop vervolgens by de keurc van dato 31 January 1658. is bepaald: dat zodanige verkooper gehouden is de betaaling te vorderen binnen den tyd van fes weeken na de koop en leeverantie, op pee- < ne van gehouden te zullen worden op . tyd te hebben verkogt, het geen nader 1 is geëlucideere by de keure van 10 Fe- : bruary ir>82. en al verder by de keure . 1 van 18 Sept. 1697. waarby meede is ge- ( ftatueert: Dat ingevaile de koper des- : zelfs fucceffeurs en reprefentatif, nog 1
de goederen hier ter Steede niet konde werden gevonden, dat tot confervarie van des verkoopers recht, in plaatfe van de aldaar gerequireerde maaning en dagvaarding genoeg is, dat hy binnen fes weeken na de leeverantie voor Notaris en getuygen, doet feercte Proteftatie; al het geene in Cas van verkoop op rabit meede alzoo verftaan word. Vid. de handv. pag. 504. Maar in gevalle iemand eenige goederen op dag verkoopt, is het met de zaak geheel anders geleegen, dan zelfs heeft de verkooper geene faculteyt, om wanneer de kooper twee a drie dagen na den koop komt te failleeren, zodaanige goederen, alhoewel nog in den boedel van den faillit zynde, naar zich te neemen, maar moet neffens de andere perfoneele Crediteuren concurreeren , volgens de handv. P"g- 505. Echter is op grond van het geltarueerde by de Coftumen van Antwerpen tit. 58. art. 7. byna algemeen het gevoelen, dat wanneer confteerd, dat de kooper fraudandi propofito, zodanig goed op tyd heeft gekogt, en terftond of kort na de verkoop faillit word, dat als dan den verkooper zyn verkogte goed vermacb te rec!ameeren. Heil. confult. 3. d. conf. 2. 6. d conf. 2. Voet-ad tit- de Rei vind n. 14. Zynde ingevalle iemand recht vermeend te hebben, om senige goederen als zyn eygen uyt den joedel van een faillir te reclameeren by le Ordonn. van defolate boedelkamer der >tadAmfteldam van dato fijamiary 1777. \rt. 57. verdaan - Dat de zodaanige ver;uymd hebbende zyne aftie van reclane voot den verkoop te inftittieeren zo als by art. 54. is geftatueert) of deelve geinftitueerd hebbende, niet beloorlyk had vervolgt, het aan hem nog na-



VII. Deel, Van 7 bekomen van eygendom by Overgift. 183 penningen verbonden fullen blyven, tot dat defelve fyn voldaan, alwaar dat die in een derde hand waren gekomen, en heeft de Vindicatie en opeyffchen van fodanig verkogt goed aldaar plaats. Sie de Coftuymen van Rynland art. 48. en 't gene aldaar is aangewéfen.
En is een algemeene Coftuym in de byl- of water-brieven, daar by het- fchip fodanig werd verbonden voor de kooppenningen, dat overal waar het vaart, of feylt, en in wiens handen het bevonden werd, voor de kooppenningen fo lang die betaalt fyn mag werden aangefproken en uitgewonnen, arg. I. 2. ff. de Ier. 'Commtfforïa. & /. 18. §. 2. 2. ff. depignorat. att. (5). 't Self heeft ook plaats ingetranfpor-
teer-
naderhand vryftaat, zoo lang de boedel niet is afgeloopen, op het provenu van dezelve goederen , ter bekooming van 't zelve te procedeeren, eeven als op de goederen zelfs. Gaat men nu kortclyk naa dc dispoficie van het gemeene recht,, zo zal men in zeer veelen opzichte bevinden, dat hetzelve van de voorzeide ftatutaire Wetten weinig differeert. in L. 19. D. de cor.tr. eint. dici tur: quod vendidi non aliter fit accipientis quam fi aut prethmi nobis folutum fuerit aut fatis eo nomine faiïum vel etiam fidem babuerimus emtori fine ulla fatifactione. Dus ook naar dezelven, indien enkel op dag verkogt is, want dan kan men zeeker zeggen, venditorem fidem de pretio babuifife , acquireert den kooper den eygendom en celTeert de reclame, contrarie zoo niet gecrediteerd en om contant verkogt is. §. 41. Inft. de R.D. Ziende de roomfche rechtsgeleerden hoofdzakelyk daar op, of 'er gecrediteerd zy dan niet, zo als ook de gem. handv. Porro in L. 5. 5- iS. jf. de tribut. aü. alt Juriscovjultzu Ulpianus: fi mercem meam dedi vendendam £? exftat videamus ne ini'quum fit in tributum me vocari. ji quidem in creditum ei abiit tributio babebit locum, enim ven fi non abiit, quia res vendita non definunt ejje mece quamvis "lendidero, nifi are foktto vel fide jujjore
dato vel alias fatisfa&o, dicendum erit vindicare me pojje, Wyders fchynt het my evident, dat wanneer ergens nut geftatueert is, dat de reivindicatie binnen bepaalde tyd teegens een derde efiïcaciter kan worden geinftitueert of die tyd verftreeken is, als dan de reegel werkt, hier te Lande algemeen gerecipieerd: roerend goed heeft geen gevolg, en dat zo wel met betrekking tot den eygendom als met relatie tot het pandrecht. V. de nareede gevoegt achter de Zinfpreuken van Matthceus pag. 242. en volg. add. Grot. inl. 2 b. 48. d. 5- 29. en de exceptien by de Heer Mattbaius zelfs paroem: 7- Gelyk ook de goederen door eeTr~Commil]ionair , welke dezelve in commiffie hadde, aan een derde teegens betalinge verkogt zynde, by den principaal niet kunnen worden gereclameert, alhoewel de Commifiionair geen order tot verkoop gegeeven mochte zyn. V. handv. I. c. Het komt Jer in de voorgeftelde quaeftie by den A. hoofdzakelyk op aan, wanneer verftaan moet worden credit gegeeven te zyn, en dit is naar gewoonte voortreflelyk verhandelt by den Heer Bynkershoek quxft. jur. privati lib. 3. cap. 15. jur.cl. a. 4. 6. 17. d. n. 4. werwaards den L. verder wyze.
(5) Iemand met een bylbrief gemunieert, heeft tot zo lang toe dat de koor,-



i34 Roomsch-Hollands.Recht. ïLBoek»
teerde en opgedragen roerende goederen, die yemand precario en ter bede is blyve befitten, daar op een derde door lbdanigcn befitter, het fy door uytdruklyk, of ftilfwygend verband, meede geen regt fou verkrygen: Soo by het tranfpori en overdragt, van fodanig toegelate befit, cn inbedonge regt en eygendoms behoud, ten gcnoege komt te blyken, volgens turbe binnen Amfteldam beleid den laatflen May 1631. te fien is de Conf. en advyf. Rotterd. 3. deel. Conf. 174. _ 4 Van ontilbaar goed, is de Wet, om het bedrog en de onfekerheid van den eygendom te voorkomen, niet te vrede met allerley levering, maar is van tyd tot tyd fekere manier voorgeftelt, hoe dat het felf fou moeten werden gelevert. Alfo werden de Landen, Huyfen, Erven, &c. by ons niet voor gelevert gehouden, voor en al eer defelve wetlyk voor de Magiftraat, en 't Geregt van die plaats, daar onder defelve gelegen zyn, in allodiale ,of onlecn-goederen, anders voor den Leen-heer en Leen-mannen, werden opgedragen , Placaat den 2. May 1529. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 5. verf. Maar ontilbaar. Chriftin. vol. 1. decif. 240.
En
■kooppenningen hem betaald zyn recht van fpeciaa! hypotheecq, en word voor andere Crediteuren geprefereert , daar anderfints iemand, welke geld geieend heeft om een fchip te maaken of te koopen, alieenlyk competeert een gepriviligeerde perfoneele aftie. Z. Grof. tnl. 2. b. 48. d. S. 13. cif DD. a Groenew. cit. jun£i. Ampl. Scborer ibid. Gelyk dan de gezegde preferentie daar uyt proflueert, zoo heeft ook verder het nut der Commercie zoodanige houder de reclame toegekent, en dient tot opheldering van het getrafteerde daaromtrent by den Auteur de navolgende befchryving door den Heer Hamerfter in comm. ai ftatut. frif. peur. 471. gegeeven , bylbrief (zegt zyn Wel Ed.) is een aCte obligatoir of zoort van renverfaal, waarby iemand geld opneemt (het kunnen derhalven zyn zo wel de reeders als de Capitein mei een woord de kooper of
aanbefteeder) om een fchip te laaten timmeren en bet zelve uytteruften, of dien men tot voorfchreeve einde paffeert aan den febeepstimmerman zelfs, die zulk een fchip in gereedheid beeft of maaken zal; In welk laatfte geval doorgaans de eigendom aan den maker word gereferveert (hier uit dan volgt de reivindicatio direEta, daar in het eerfte geval de utilis fubfifteert) met macht om hy wanbetaaling hetzelve overal te motgen aanhaalen, na zich neemen en verkoopen, eok dikwylen zonder daar toe de autloriteyt van den Rechter te requireeren (doch het begrypt zich dat zulks in cas van discrepance noodzakelyk is) In bet eerfte (zo namelyk het fchip in gereedheid is) word doorgaans maar fpecinal hypotheecq gegeeven op het fchip met of zonder gemelde macht. Zoodanige byl of waterbrieven worden ook genaamt verkoop op Waterrecht. V. Waffenaar praSycq judkieel cap. 9. J. 5. alwaar
hy



VII. Deel. Van V bekomen van eygendom by Overgift. 18 ^ En is daar na den 22. December 1598. by den Staten daar by gevoegt : dat de opdragten gedaan werdende van goederen, fpruytende uil verkoping, of vermangeling, den veertig/ten- penning daarvan, tot profyt van 't Land, betaalt moet werden, op poene van nulliteit cn onwaarden, al wat anders wert gedaan. Sie Placaat van den 40. penning, art. II.
Maar aangefien de cauja impulfwa, en aanradende oorfaak van de gefeyde Placaaten, niet anders is geweeft, als om daar mede voor te komen, dat goede Luyden, in het kopen, handelen, en veronderpanden van onroerend goed, het welk dikwils met geen vollen, vryen, of regten eygendom wierd befeten, fodanig als anders konde gefchieden, niet foude werden bedrogen, en misleid, en dat men door dat middel altyd foude kunnen weten, de rykdom, gelegcntheid, en hoedanigheid van de ingefeetenen haar befeten goed, in elks plaats: Soo is by den Hoogm Raad tot verfcheyde malen verftaan : dat de gefeyde. Placaaten, voor fo veel de opdragte, verkoping, vervreemding, en belafting anders gedaan, daar by nul, en van onwaarden verklaart werden, alleen plaats heeft ten opligt van een derde perfoon, maar niet ten opligt van de Handelaars felf. Sie Neoftad. Suprem. Cur. decif 70. in fin. [Cur. Holt. dcc. 32. in fin.'] (6).
Daar
hy meede doceert, dat de byïbrieven 4«.penn.gemeld,geheel heeft geabrogeerr, van fcheepen boven de vier lallen voor en daarom zodaanig formulier heeft laaten geen Notaris, maar gerechtelyk moeten invloeijen, want zyn Ed. was te kunworden gepafteert, als zynde den 40^ dig om zig zo terftond te kunnen conpenn. fubjeft, evenwel laat zyn Ed. een tradiceeren; Wyl het alhier ter fteede project van zoodanige Acte Obligatoir coftumier is, dat hoe groot of klein de volgen. 5. 6. waarby mentie gemaakt fcheepen ook zyn moogen, de transporword van een fchip van 40 laflen: naar ten daarvan Notariaal gepafteert worblyke is zyn Ed. kundiger geweeft dan den, en van alle validiteit zyn, zoo de Lybrecbts, welke ook zeer veel gebruik 40. penn. van de fcheepen behoorlyk van die kunde heeft gemaakt en in zyn is betaald, welke quitantie ten dien einredeneerend vertoog 2. d. pag. i8t. indis- de aan de minute word geannexeert, tinct zegt, ftaat te letten enz. en het geiyk in de aanmerkingen op Lybrecbts, komt my voor, dat de Hr. Wajjenaar pag. 579. wel is geremarqueert, add. zeer wel geweeten heeft, dat ter plaat- Amft. Secretary pag. 25. fe, daar deeze aflens meeft worden ge- (6) Add. Voet in Comm, ad D. tit. de paffeert, de Utiliteit der Commercie de A. R D. n°. 38. 6? 39pcene van nulliteit by de Ordonn. op de
Aa



I3ö Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
Daar van werden ook uitgefondert alle vervreemding, dewelke tituk univerfali (7), by Erfnis, Huwlyks-gaaf, making by Uiterftewil, Huwlyks-gemeenfchap, Boedel-fcheyding, of diergelyke regtiyke aankomft verkregen werden. Sie Neoft. Suprem. Holland, deaf. 8. Chriftin. vol. 1. decif. 362. Zyp. noth. jur. Belg. tit. de rei vin-
dkat. (8). n . r
By de Keuren van Leyden werden mede defe twee cafus uitgelondert, te weten: wanneer den Koper daadlyk in het gebruik van het verkogte goed werd gefet; of dat de verkoping op een openbaren Sit-dag, na voorgaande aanplakken van Biljetten, is gefchied. Keuren aldaar, art. 112. .
Het goed dat yemand ontftolen en ter quader trouw isontvreemt, verkrygt. men door daadlyke aantafting, en opeylïing tegen de geen die het felve befit. Al waart dat hy 't felf ter goeder trouwen had gekogt cn betaalt, ook fonder den prys weder te geven, [Recueil van Üofcnb. cap. 46. n. 28. & feq. Utr. Conf. 2. D. conf. 44. enWisfenbag ad L. 2. C. defurtis.~] l. 3. /. 23. Cod. de rei vind. I. 16. Cod. de Eviët. I. 2. Cnd. defurt. Handveft van Vrouw Maria van den Jare 1476 Dog om dat een yder fig felve niet regten mag. /. unie. Cod. ne 'quis in fua cauf. jud. moet de aantafting met kennis en hulp van den Schout gefchieden. Sie de Keuren der Stad Leyden, artic. 127. Willekeuren der Stad Amfteldam, Keurboek A. fol. 23. In de gedruckte Handveften van den Jare 1613. pag. 107. Handveft van Zuid-Holland, pag. 114. Keuren van de Lande Voorn. art. 105. en 106. Keuren van Zeeland, cap. 3. art. 23.
Dog werd op veel plaatfen daar van vry gehouden, het goed dat op Kermis of openbare Markten is gekogt, 't welk den Koper met gehouden is weder te geven, fonder vergoeding van denKoopfchat., Zyp. not. jur. Belg. tit. de rei vind. verf jure. Hoedanig regt ook doorgaans hebben de Lombarden, Oude-Kleer-verkopers, Goud- en Silver-fmeden, na dat fy het gekofte goed agt dagen voor haar deur
ten
(7) Vid. Voet l. c. w. 4t- volgens het advis van H de Groot in de
(8) Behoudelyk dat daar van werden Holl. Confult. te. derde deel, UnJ. 153. smaakt bchoorlyke Notariaale Acte,.



VII. Deel. Van V bekomen van eygendom by Overgift. 187
ten toon hebben gehangen of geftelt. Plac. van de Staten van Holland den 17. Maart 1663. Sie Grot. Inleyd. II. Boek. III. Deel. verf. uitgenomen. [Indien yemants goed in 't openbaar en by den Stok is verkogt, en naderhand blykt dat het verkogte is geftolen, kan dc eygenaar dat niet na fig nemen, fonder aan den koper fyne kooppenningen te betalen. A. Matthei Paremke 7. n. 17. & de auüionib. Cap. 11. n. 70.] (9).
5 De levering of Opdragt, mag gefchieden door den Eygenaar, of fyn Gemagtigde. §.42. inft. de rer. divif mids dat tot een Opdragt van onroerend goed, van die magt blyke by byfondere volmagt mede wettelyk voor Scheepenen gepafleert. ja gaat by wylen den eygendom door Opdragt over (felfs tegen wil van den Eygenaar) door Wets-bevel: gelyk als het Geregt aan den Schuld-eylier levering doet van het pand dat hy in bewaring had, of al ander goed van den Schuldenaar, of het geld daar van gekomen, by manier van executie, en uitwinning, tot. tit. Cod. fi in cauf. jud. pig. cap. I. 15. §. 3. ff. de re. jud. I. 3. Cod. de execut. rei jud. I. 3. Cod. de jure dominii impetrand.
6 Den eygendom en befit van goed werd niet alleen verkregen by ons, van, en door ons felf, maar ook door die geen die men in fyn magt, en onder fyn gebied heeft. tot. tit. inftit. & Cod. per. quasperfon. Ook door die gene, die men laft geeft om voor ons yets te doen, en onfe faken, tot ons voordeel uit te voeren, beveelt. /. S. Cod. de acq. poft] Sie Jacob Coren obfi 25.
7 Alfo werd by ons, het geen de Kinderen in de kolt van haar Ouders zynde, door haar winft, of arbeid komen te verkrygen, de Ouders in vollen eygendom geworven. §. 1. inftit.per quasperfon. arg. 1.5.
§• 7-
(o^ I3y tlclrandv.van Amfieldam,pag.5$i. den Schout eerft en al voren te kennen is geftatueert. Een poorter mag zyn zelfs gegeeven heeft, waar zyn goed is, engoed,dat hem ontftoo:cn is, waar hy het de waar hy het gezien heeft. Ende het vind binnen der Iteede vryheid, aaritaften goed dat men vind dryvende of dravenende tot hem neemen by Confent van den de, dat mach hy aantallen zonder den Heer, zonder verbeurnis, en zonderiet Heer: behoudelicken, dat hy 't terftoni dïar af te geeven, alzo verre als hy den Heer te kennen geeven zal.
Aa 2



i88
Roomsch - Hollands- Recht.
II. Boek.
§.j.jf. de lib. agnofcend. Gudelin. de jure noviff. lib. i. cap. 13. in fin. Coftuym. van Antwerp. cap. 36. art. 7. Sande lib. 2. tit. 7. defin. 3. En behouden daar van niets voor haar felven: als alleen, indien een Soon door fyn arbeid of kunft, fyn Vaders Boedel mcrklyk had vermeerdert , by vele niet fonder reedenen billyk geagt werd, dat daar op in de deeling van den felven Boedel agt genomen werd, dat hy daar voor yets byfonders, meer als andere Kinderen, voor uittrekt, fo veel als goede Mannen in redelykheid bevinden te behoren. Tholofan. Syntagm. jur. lib. 11. cap. 8. num. 21. Sand. di&.loco. Grot. Inleyd. hb. i. cap. 6. num. 3. Coftuym. van Antwerp. d. loco. & Nu zynder wederom fodanige perfonen, dewelke niet magtig zyn hare goederen felfs te vervreemden, gelyk zyn alle minderjarige, welkers goederen door de Voogden, en die geen die over haar geftelt zyn, gelevert moeten werden. §. 2. inft. qttib. alien. lic. Item, alle flegte, rafende, en uitfinnige Menfchen. §. fin. inft. eod. gelyk ook de quilt-goeden, of Stads-kinderen, wien het bewind van hare goederen by openbare afkunding is benomen. /. 1. Cod. de curat. furiof
Hier onder werden by ons gerekent alle getrouwde Vrouwen, ftaande onder de magt van hare Mans: niet buyten reedenen zynde , dat fy die geen die fy haar lighaam vertrouwen, den felven ook hare goederen laten bellieren. / 8. Cod. de pa£l. conv* Sie Neoftad. de pabl. antenupt. obferv. 10. Grot. Inleyd. lib. 1. cap. 6. num. 33. Sande de prohibit. rer. alienat. Herbai lib^ftng. cap. 13. 5. 6. So ver aat een Vrouw haar eygen goederen niet vervreemden, of befwaren mag, fonder toeftaan van haar Man, en buyten hem, met, of door haar handeling niet verbonden werd, uitgefondert alleen fo veel het Huis-houden aangaat; en Vrouwen openbare Neering, of Koopmanfehap doende; fo veel haar Neering, of Koopmanfehap betreft. Joan. a Sande, lib. 2. ik. 4. defin. 4. Grot. lib. 1. cap. 5. num. 37. Costuym. van Antwerp. cap. 41. art. 13. 34. 40. 42. 43. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 9. art.. 10. Gudelin. de jure noviftimo lib. 1. cap. 7. als hier voor liet 1. boek,, het 6. Deel, num. 8. breder is verhandelt. En fouden de Borgen voor fodanige Obligatien gefield, mede niet verhonden zyn, cm dat defelf-fchuldige, te weten de Vrouw, niet aanffreeklyk is} gelyk als by hei Hof van Holland is geoordeelt den 30.
Decemb.



VIL Deel. Van V bekomen van eygendom by Overgift. 1 So Dvemb. 1613. tuffchen Thomas Janfz. Zeilmaker, contra Cornelis
. Adriaanfz. cum fociis, Gedaagden (10).
Eyndelyk mogen de achter-uitvaarders, en bank-brekersgeen vervreemding van hare goederen doen, waar door de Infchuldérs eenigfins fouden werden verkort. Plac.den 4. O&ob'er 1540. Coftuym. van Antwerp. cap, 65. art. 4. 5. Maar werd in fodanige gelegent
- heid een Curateur geftelt, cn gemagtigt, om der felver goederen, ten voordeel van de beft-geregtigde van de fchuld-eylïeren, na behoren, tot geld te maken. /. 1. J. 1. /. 2. in pr. & 1. fin. ff. de Curator, bon. dand. Waar toe ook yemand van de Schuld-eyffers felf ligt. lyk werd aangenomen. Jecundum. I. 2. §. 4. ff. eod. als verfcheyde malen by den Hove van Holland is verftaan, niet-tegen-ftaande dat het felf in fommige Steden in ongebruik mogt wefen. (11).
Behoudelyk nogtans, dat yemand meer fchuldig zynde als hy goed heeft, voor bank-breking, en terwyl dat hy nog in credyt is, aan
. fyn Maners betaling mag doen. /. 6. § 6. /. 10. §. 16". /. 24.. ff. de hts quee in fraud. creditor. midsgaders fyne onroerende goederen aan hun in betaling,. of tot hun verfekering, op te dragen, mids dat alles opregt, en deugdelyk toega. contra. I. 10. § 13. & l. 22. ff. eod. gelyk dat by het Hof van Holland verftaan is in de faak van Pieter van Ravenfleiu, cum fociis, eerft Impecranten van Ma-ndament poenaal,
. en daar na Eyffers in rauw actie, contra Wouter Alewyn, cum fociis, den 3. Januarii 1631. en tot Amfteldam om den Koophandel, alfo doorgaans onderhouden werd. [vid. heil. jitrid. pag. 619.]
9 Anders vermogen alle vervreemdingen, tranfporten, of Overgiftcn, tot verkorting van de andere fchuld-eyfferen, om een kleyhe waarde, by yemand die meer fchuldig was als hy betalen kon, gedaan, binne 'sjaars by defelve fchukl-eyffcrs vernietigt werden. /. j.. /. 6. §. 8. & §.. lil ff. de hts qua in fraud. creditor. en moet in fuik
ge,
fio) Conf. Lib. 4. Cap. 4-. N. 8. adde familias contra Macedonianum, ex mutu» Cl. Voet ad D. tit. de fide jujj. fïf mand. Je obligantis, nifi fidejujjor intercefferit, N. 9. ubi inter alios ait. fi obligatio na- dicens, contra Jenattis confultum non credituralis in totum fuerit reprobata < fc. jure &c. Vide porro quee annotari l. c. civili) nee fidejujjor ejficaciter obligo- (11) Conf. Ordonnantie van D. B: Kt. ■ tur: prout id evenit in fidejujjore mulieris van den jaare 1777. ArU 2.7. en 21,, antra Vellejanxm intercedentis, aut filii
Aa a



ioo Roomsch- Hollands-Recht. II.Boek.
geval by ons de faak weder gegeven werden, met de vrugten, behoudens de vergoeding, en wederkering van het geen daar op foude mogen fyn betaalt, 'tmita t. 7. & l. 8. ff. eod. Grot. Inleyd. lib. 2. part. 5. nam. 10. Maar in den lande Voorn, yemand jaar en dagh de goederen vredelyk befeten hebbende, indien de felve daar na uitgewonnen werden, is hy geen pagt nog vergoeding van vrugten, voor litis contcftatie, dat is, volle regts-pleging, ontfangen, gehouden uit te keren, ten waai* dat het felve befit ondeugdelyk en met bedrog was onderhouden. Keuren aldaar, art. 55.
Wyders is geheel Holland door ingevoerd, dat yemand die meer fchuldig is als by betalen kan, zyn roerend goed aan d'een of d'ander van fyn Schuld-eiffer tranfporteert en overdraagd, mids dat hy ?t felf precario en by gedogen blyft bcfitten. Hoedanige tranfporten en overdragten van waarden blyven fo ver die deugdelykzyn. Sulks by defelve Cofïuyme in het lange verhaalt werd in het derde deel van de Confultat. en Advyfen. Conf. 174. num. 1.2. Dog werd defelve merendeels misbruikt, en ter quader trouwen tot nadeel van andere Schuld-eyfferen aangeleyd; om welke bedrieglykc en zeer fchadelyke vonden, waar mede de Koopmanfehap, Neering, en wel-vaart van de goede Luyden.merklyk wierd vcragtert, en verkort, te gemoet te komen, en te weeren: zyn by ons in de Neering en Koophandelende Steden, by byfondere Keuren en Ordonnantiën, als onder anderen tot Amjteldam den derden Decemb. 1644. tot Leyden den 21. Martii 1650. tot Delf den 16. May 1652. en ter Goude op den 8. December 1659. Alle met approbatie en aggregatie vzw de Staten van Holland, tegen de frauduleufe tranfporten, en andere bedrieglykc aften, dewelke tot verfekering der Schuld-eyfferen, by dc Banquerottfers, korts voor haar bank-breken werden gepleegt, feer wel voorfien, en goede ordre geftelt, dewelke alhier te lang foude zyn te vernalen : beftaande wel meeft daar in, dat geen tranfporten, of overdragten van roerende goederen tot voldoening, of verfekering van vorige fchulden, of laften, van waarden fullen zyn, ten zy defelve binnen fekeren korten tyd,na dat defelve fyn gepaffcert, in een publyk Regifter, daar toe ter Secretaire te houden, fullen wefen bekend gemaakt, ten minften vier, [Ree. van Rofenb. pag. 311.] en op fommige plaatfen fes weken, voordat fodanig over-
ge-



VII. DeeU Van 7 bekomen van eygendom by Overgift. 19.1 gever, pand-gever, of verlyder, voor vlugtig, of anders fyn fchuld te betalen, en te onmagtig fal bevonden werden, al waart dat defelve goederen metter daad aan handen van den fchuld-eyffer waren overgegeven, en verplaatft, &c. (12). 10 Maar mogt yemand vragen , of buyten fodanige heymelyke tranf- ' porten, en vervreemding, het verfuym, en de nalatigheid van den Schuldenaar, daar by hy fyn regt, tot verkorting van fyn fchuldeyffer, verfuymt, verwaaiiooft, quyt-fcheld, of afftand doet, den fchuld-eylfers tot agterdeel kan ftrekken? en hem daar over geen vergoeding behoord te werden gedaan ? Dog om dat de verkorting, als zynde fabli in fodanige gelegenheid, niet wel bewefen fou kunne werden, werd daar op fo feer geen agt genomen. Vermids men niet verftaat: dat dc fchuld-cyflers verkort werden, indien yets by den Schuldenaar nagelaten werd te verkrygen, maar dan alleen fo van fyn albereeds verkregen goed, yets werd vermindert. /. 6. ff. de hts quet in fraud. cred. I. 134./'. de reg.jur. Anna?. Robert. rer. jud. lib. 3. cap. 12. Sulks dat een Soon van fyn Vaders erfnis, ja felfs yan fyn leghime portie tot agterdeel van fyn Schuldenaars, mag afftand doen'en quyt-fchelden. Fachin. lib. 13. cap. 46. Sand. lib. 3. tit. 13. defin. uit. Groeneweg. de leg. abrogat. ad l.ó.ff.quce.ir.fraud.cred.
I. 14. ff', dc fait 6? legitim. So is by het Hof van Holland den 29. Junii 1663. verftaan, in de faak van Jaquelina Spiljeurs, en Pieter Koenen, Impetranten in reliëf'doppet', contra Frans van Cingelslwuk, Curateur van den verlaten Boedel en goederen van Johannes Spiljeurs, 'Gedaagde. Dat defelve Johannes Spiljeurs, tot nadeel van fyne fchuldeyfferen, vermogt te re'pudieren, en afftand te doen van de erfnis van fyn innocente Sufter, korts na het verleene van de Curatele, en han• gende defelve, ab inteftato, en mede ex claufula fideicommijji van desfelfs Groot-Vader op hem vervallen. Dog is van defelve faak, om de quade trouwe van de voorgegeven en bedrieglyke afftand, en andere reedenen aan den Hogen Rade geappellcert. Daar van den ukflag eerft-daags verwagt werd. (13).
Kt Van
(12) Add. Sententien van den H. en P. quee infraudem creditcrum, n°. 16. Voor 31, pag. 724. het overige ftaat alhier te letten, dat
(13 Conf. A. in Cenf. for. p. 1. lib. 1. in dc Aïtio pauliana, zynde een aüio in sap. 12. n. 11. junü. cl. Voet ad tit. D. 'faftum genaamd, en tendcerende tot reven



102 Roomsch-Hollands-Recht. Il.Boek.
ii Van gelyken werd getwyfelt, of men aan fyn fchuld-eyffer, tot nadeel van andere fchuld-eylferen, van den felve, voor den tyd, betaling mag doen, van 't geen men op dag fchuldig is. arg. I. 10. §. 12. & l. 14. ff. Quee. in fraud. credit. Dog dewyl defelve texten alleen fpreken van handelingen, gefchied na dat den fchuldenaar onmagtig verklaart, of yemand in fyn goed geftelt is. fecundum l. 6. §. 7. /. 9. ff. eod. En anderfins men een fchuld op dag, in weer-wil van fyn fchuld-eyffer, voor den vcrvaT-dag mag betalen. /.38.S.16. 6? 50. /. 41. t 137. §. 2. ff', de Verb. Obltg. I. 70, ff. de folut. Heeft het felf geen bedenken, of zulks mag wel gefchieden, fonderling by ons, by dewelke een gemeen gebruyk is in de Koopmanfehap, de fchulden op dag, by rabbat, en redu&ie, dat is, aftrek van den gewooniyken geld-winft, na beloop des tyds, in gereed geld te ontfangen. (14)..
vocatie van dat gunt, het welk of voor de vervaldag zonder korting van eeniof na de immiffie der Crediteuren en ge percento's gefchied, binnen den tyd den boedel van den geoboereerden de- by de ftatutaire Wetten bepaalc , debkeur, veralieneert zyn mogt in frau- zelve moet geconfidereert werden ter dim creditorum, hoofdzaakelyk moet wor- defraudatie van de Crediteuren gedaan den in aanfchouw genoomen of iemand te zyn, wyl den debiteur eerft pp dag daarop uit is geweeft, dat hy in praeju- verfchuldigd zynde, en voor die betadicie der Crediteuren zig verrykte dan ling by anticipatie niets genooten hebniet? En op grond van deeze diftinc- bende, ontwyfelbaar in fraudem creditie fchynt my toe, dat in het vervolg torum zyn geld heeft weggefchonken, op de Hril. Confult. pag. 318. geadvifeert even als in dien gevalle, wanneer hy is; dat iemand zonder eenige Captie of grooter bewys aan zyne kinderen voor diffimulatie met eede foleinneel kunnen- moeders goed heeft genaan als naar. de verklaaren, dat hy ten tyde van het rechten aan dezelven was competeerentransport niet geweeten heeft, dat den de, qua de re Cl. Voet d. I. & de Decif transportant eenige Crediteuren was heb- van H. 6f P- R- van dato ig Febr. t6t$t bende, de zodaanige de getransporteer- te vinden Holl. Conjult. eerjte _ 3. rf. tn de goederen niet kan worden gezegt App. pag. 46. waarby verftaan is, dat in verkreegen te hebben in fraudem credi- het laatftgeraelde geval echter het zelve torum, te minder wanneer hy dezelve bewys alleenlyk word gebragt ad regupeacquireert heeft onerofititulo, hetwelk lam aquitatis, en dit ftennt daarop, dat alle pWumtie van fraude enerveert. Vid. de Crediteuren meede niet moeten worwro Cl. van Eek Principia juris parte 2. den gelocupleteert ten prajudice van de jag. 4ÖI kinderen, als die door zodaanig faillis-
(14) Vid A. in Cnfi for. d. U n. 13. fement meede zo in aanzien als anderiunü cl Voet d. t. n. 13. uit Welk gedo- fints koomen te lyden, het geen in het ceerde meede volgt, dat ingevalle zoo- eerftgemdde cas in geen aanfchouw komt. aiaanige betaaling by Anticipatie of voor
ri e t



VIII. Deel. Van Btfit-Regt, en Verjaring. 193
Het VIII. Deel.
(a) Van Befit-Regt, [en Verjaring (b>] [(a) Grot. z. 2. 00 Grot- 7- & 3- 4^.]
t. Befit-regt, wat, tn waar in dat bet
beftaat.
2. By wie, en boe te btwyfen.
3. Wanneer bet regt van eygendom geeft.
4. Verjaring, en prcefcriptie, hoedanig van
ouds.
5. Hoedanig, huydendaags, fo in Civile
als Criminele faken.
6. Hoedanig uitfondering van verjaring,
tegen de gemeene loop van een derdendeel, van hondert Jaar.
7. Een Obligatie, daar uyt in tien, of
twintig- Jaar niet is gemaant, of de-
felf is verjaart.
8. Of, en wanneer een erf pagt, of onks-
bre rente.
9. Een gemeen gehypotbequeerde rente,, of,
en wanneer.
10. By Boedel-fcbeyding verdeelt zynde, en tot eens anders laften gelaten, of het hypotheecq daar door, by verloop, kan ontflagen werden
11. Salaris van Advocaten en Procureurs,
6rV.
13. Welke, en hoedanige a&ien en geregtigbeden nimmermeer verjaren.
Vollen eygendom werd niet alleen verkregen door daadlyke Overgift, waar van hier voor, maar ook door langduurig befit van een anders goed ter goeder trouwe gehad. 1 Befit-Regt is alleen een naakte en bloote aanhouding en onderwinding van een faak, om die als fyn eygen te gebruiken, /. 3. §. ff. de acq. vet. amitt. pofjeff.
Het felve beflaat daar in: dat yemand Jaar en dag in fodanig befit zynde van eenig goed, of eenig regt, fo lang in 't felve befit moet blyven, tot dat yemand anders, die hem daar tegen field, dien eygendom regtelyk'heeft ingenomen. /. 1. Cnd. unde vi. I. 7. §. 3. ff. quod. vi aut clam. I. 3. ff. de juft. & jure. Grot. Inleyd. 2. boek, het 2. deel. verf. Het regt hier uit. ende het 7. deel. verf. Want in de Hand2veften. Keuren der Stad Leyden, art. 103. Sonder onderfcheid te maken, of het felve befit ter goeder, of quader trouwe begonnen is: om dat het enkel befit genoeg is, en yemand van verder bewys, dat, en hoe hy daar toe regt heeft, verfchoont, l.final. Cod. de rei vindic. %. 4. inftit. de interdict. I. n.ff. depetit. luered. So ver dat ye-
B b mand



194 Roomsch-Hollands-Recht. II.-Boek. mand yets als het fyn opeiffchende, altyts voor den befitter moet geoordeelt werden, fo lang hy fyn regt niet klaar bewyft, al is 't dat den befitter aan fyn zyde geen bewys doet. d. §. 4. inftit.deinter didf l. 2. Cod. de probat. I. 4. Cod. de edendo. 1.14. ft', de probat. Menoch. lib. 6. prajumpt: 69. nam. 5. Sie mede Pecc. tracl. van beftetten en bandopleggen. 16. deel, num. 6. .Het welk fo wel in onlighaamlykc faken (als fyn regt cn geregtigheden tot yets te doen, hebbenof doen lyden) als in lighaamlyke faken, plaats heeft. Sie Scheidwin. ad §. 2. inftit. de Jetion. num. 54. Caepol. de Seroit. cap. 20.
2 Welk befit, wanneer het felve is ter goeder trouwen, onbelet, en daar by komt verjaring, overgaat in vollen eygendom: en het goed alfo wettelyk verkregen, mag by yder een, fonder onderfcheid, met een goed gewifle behouden werden. Covarr. in cap.posfeffbr. de Reg. Jur. in 6. part. 3. $. 2. Leffius de juftit. & jure lib. 2. cap. 6. dubit. 17. (1).
En vermag een befitter, tegen den gene die hem in fyn befit-regt wil verhinderen, hem felve, en fyn befete goed, ook met fchade van fyn tegen-dinger befchermen, ftaande houden, en fyn ontnomen, of verhinderd befit vervolgen. /. 6. §. x. ff. de acquirend. posfeft. als het felve maar op verfche daad, en fonder ophouden gefchied, het welk nog alfo verftaan werd te gefchieden, dewyl den befchadigde , toeleid, en fig gereed maakt, fyn vrinden, of wapenen famen vergadert, of anderfins vlyt aanwend, om fyn befit te helpen befchermen , al waar 't dat 'er twee, of drie, of meer dagen tuffchen beyde waren, arg. I. 3. §.7. fjf feqq. ff. cod.
4. Welke verjaring by de Roomfcke regten verfcheyden was. Andere driejarig, daar by alle roerende goederen verkreegen wierden, pr. inftit. de Ufucap. I. unie. Cod. de Ufucap. transform. [Groenew. ad % fin. Inftit, de Ufucap. oordeelt, dat dit nog plaats heeft by
ons
(1) Behoudens de reegel van rechten een tefiateur tot beletzei flrekt, en men agere non valente non currit prafcriptio, moet omtrent de werking van deeze reeover welke reegel meede is gehandelt gel altoos diftingueeren inter inpedimenby Voet ad Pandeïï. tit. de diverfis tem- turn juris & faüi, in welk laatfte geval paral, preejeript. n. 11. in f. wanneer na- reliëf moet geinpetreerd worden. Viê° jn«lyk het zy de wet, 't zy de wil van Vinn. in Comm. ad Inft. pag. 79$.



VIII. Deel. Van Beftt-Regt, en Verjaring.
ons (2).] Andere vier-jarige, daar by des Kayfers, of 'sLands aangeilagen, of onbeheerde goederen wierden verkreegen / i « 2 f. de jure ftfci. $. uil. inftit. de Ufucap. tot. tit. Cod. de quaclrienn. ér*'* jcrtpt. Andere tien-jarig, daar by alle onroerende goederen van tegenwoordige, en twintig-jarige, van uitlandigc wierden verkregen pr. & §. 1. inftit. de Ufucap. d. I. unie. Cod. de Ufucap. transform. I. o. /. pen. ö idt. Cod. de prafcript. long. temp. Andere dertig-jarig, daar by alle faken fonder eenige tytel, of goede trouw, tegen de tegenwoordige, en in veertig Jaren tegen den uitlandigen wierden verkreegen. /. 3. 4.7. Cod. de prafcript. longi/f. temp. Andere veertig-jang, daar by Kerken, Gods-huyfen, en Stads-goederen vaneen yder wierden verkreegen. Auth. quas aBiones. Cod. de Sacro fan£t. Ecclef Novell ÏÏÏ. jw®. Nov. i3ï. cap. 6. Andere over-jarige, daar at van het begin geen geheugenis is, daar by alle faken wierden verkreegen, dewelke anders door enkel befit niet kenden verkreegen werden, als zyn het regt van Munten, en andere Staats of Jiayjers Voorregten. Die men llegalia noemt. /. 3. «. 4. & / ult ff. de Ap. quot. &> aftiv. (3). ; ;■: /.iï ' ' '
5 Dog heedendaags, werd alleenlyk de verjaring van den algemeenen langften tyd, fonder onderfcheid, aangenomen. In welk hoe veel tyd tot het bekomen van een vollen eygendom vereift werd, onder de Doctoren niet wel over-een-komt. Onder dewelke fommige meenen dat dertig Jaar genoeg is, en dat wy in dien deelen van de belchreve regten niet zyn afgeweken, daar mede overeen komen de oude Keuren van Zeeland, cap. 2. art. 2. volgens welke uitdruklyk werd gekeurt, dat alle onroerende goederen van tegenwoordige, m twintig, en uitlandige, in dertig Jaar komen te verjaren Ln de Keuren van den Lande Voorn, art. %<s. Daar by een dertig-
jari-
(2) V.ZurckinCod.Bat pag.m.m.2.\- ren na verloop van 30 Jaaren. Van waar hy noteert dar m den jaare 1637. welke vaftgeftelde reegel echter verfcheiby den Hoven Provinciaal beflooten is de exceptiën voorkoomen, door den A. dien varten reegel te houden, dat on- hierna n. 6. gerecenfeert, add. tarnen boe roerende goederen en renten na ver- loco Huber in preekt*, ad. Die. tit. de di. loop van een derde van een eeuw, dat verf. temp. prakrit, h. z. bJY1 J3 iaar cn 4 maanden geprafcri- (3) Conf. Domat. des Uix civiles Liv. weit worden, «n de roerende goede- 3- 5- 7- /eS. 4. Fstt l. c, n. 5 fi? 6.
Bb 2



ioS Roomsch-Ho llands-Recht. II.Boek.
jarige verjaring, van onroerende goederen, werd vereift, en genoeg is. Sommige daar-en-tegen vereilTchen een derdendeel van honderd Jaar. Grot. Inleyd. lib. 2. part. 7. in fin. Radelant, Cur. Traject, decif. 47. numer, 6. Goris adverf. mi/cell. cap. 9. num. 12. Anders maakt men onderfcheid tuffchen roerende en onroerende goederen, fo dat in de roerende dertig, genoeg, in de onroerende een derdendeel van honderd Jaren, van noden foude zyn. [v. Groenew. ad tit. C. de prafev. 30. vel. 40. ann. Neerl. adv. 1. c. 44.] Welkers meening wel de waarfchynlykfte is, om defe redenen:
Èerftelyk: om dat de Handveften van Vrouw Marik, Hartogin van Bourgondien, en Gravin van Holland, gegeven den 14. May in 't Jaar 1476. en andere, daar op den Heer Hugo de Groot in fyn Inleyd. d. loco. fyn gevoelen wil valt maken, alleenlyk fpreekt van onroerende goederen, namentlyk van Lenen, en Erfgoederen. Sie de voorfz. Handveften, art. 7.
Ten tweeden: dat het gewysde van de Leenmannen in den Jaare 1530, daar van insgelyks by de Groot d. loco gewag werd gemaakt, tot de roerende goederen niet kan uytgerekt werden.
Ten derden: dat het geen het welk by de gefeyde Handveften, en algemeene Coftuyme van Holland niet uitdruklyk is bekend, den uitflag van de Roomfche Regten moet volgen, gelyk als wy elders hebben aangewefen.
5 Dog werden hier van uitgefondert alle ongemeene, korter, of langer verjaring, om byfondere oorfaken van de gemeene verjaring afgefondert, dewelke men niet feggen kan, in 't byfonder vernietigd , of door ongebruik verouderd te zyn. Als in de Jaar en dagfe verjaring van hoon- en lafter-fpraak. /. 5. Cod. de injur. twee-jarige, van arg-lift en bedrog. I. fin. Cod. de dolo malo. vier-jarige, van herftelling. /. uit. Cod. de temp. in integr. reftit. van verkorte ligitime portie, dat is regtlyk deel des nalatenfchap, /. 8. §.fin.jf. de inoftic. teftam. en vyf-jarige, van boedel-fcheydinge, /. 1. §.13. deSeparat. en van Overfpel, /. 5. Cod. ad leg. Jul. de adulter. Als mede het twintig-jarig verloop, daar by dat alle crimineele aclien vernietigt werden, /. querela 12. Cod. ad l. Corn. de falf. cap. quum venerabilis extr. de except. dewelke daar by niet verftaan werden te niet gedaan, of verfwaard te zyn. Sande lib. 5. tit. 9. defin, 2. Anton. Matth. de mminêus-) lib. 48. tit. 20. cap. 4. num. 14.
Waar



VIII. Deel. Van Befit-Regt, en Verjaring. 197
Waar by komt dat Vrouw Margriet aan die van Noord-Holland by Handveft in den Jaare 1346. heeft vergund; dat alle misdaden, uitgefondert moord, moord-brand en diefte, door verloop van Jaar, en dag, dat is, een Jaar en fes weken, fullen werden, en blyven vernietigd, ten ware dat den Baljuw binnen die tyd fyn actie aangeleid had. Sie Hogerbeets van 'f aanleggen der Proceffen circa pr. Handveften van Monnikendam, pag. 2. Confult. en Advyf. 3. deel, Confult. 116. 117. [vid. Recueii van Rofenb. cap. 4. §. 35. Handv. van Amft. p. 7.]
Item dat alle geld-boete en Civile amende niet meer in vyf, fecundum. I. 2. Cod. de veÜigal. & commiff. maar binnen 's Jaars vernietigd werden, Placaat van de generale gemeene middelen den 4. September 1603. Anton. Matth. de criminib. lib. 48. titul. 2. cap. uit. num. 9. & uit.
Dog vermits by ons alle Baljuwen, op verbeurte van hare ampten , Hip gehouden zyn tegen de bekende misdadigers, met 'er daad, en tegen verfchuylende en voor vlugtige, by indaging, met klokken geflag, by default, verftek. contumacie, of anderfins tot ftraf en beregting van alle misdaden voort te varen, en dat van verjaarde en ongeftraft geblevene misdaden, het Hof van Holland, na verloop van Jaar en dag, door den Fifcaal, de kennis neemt. InftruEl. van den Hove, artic. 8. fo kan het naauwlyks voorvallen dat een bekende misdadige, door een verloop van vyf, twintig, meer, of minder Jaren foude ongeftraft blyven, immers by ons geen, of weinig voorbeelden daar van zyn. 7 So werden ook van defen gemene Regel, na het gevoelen van de fommige, van de verjaring van dertig, of een derdendeel van hondert Jaar, uitgefondert, de perfoneele lopende fchulden, en Obligatien, dewelke in tien Jaaren, onder de tegenwoordige, en twintig, onder den uitlandige niet werden gemaant. DD. ad l. 28. Cod.de patt. & l. 6. f. de Ufur. Gelyk mede by den Hove van Holland den 1. Febr. 1612. is verftaan, in de faak van Baartje Willems, lmpetrante, contra Abram Dirxsz. dat een Obligatie, daar uit in twintig Jaaren niet werd gemaant, is verjaard, en vernietigd. Dog alfo 't felf op geen andere grond ruft, als op de gemene verjaring van tien cf twintig Jaar, by den befchrevc regten, in alle gemene faken in-
Bh 3 ge-



198
R q o m s c h - H o l l a n d s - R e c ii ï. II. Boek.
gevoelt, dewelke by ons in een verjaring van dertig Jaar is verlengd , foude waarfchynlyker zyn, dat defelve mede niet binnen de dertig Jaren komen te vervallen. (4).
So mede verftaan is, dat Erfpagten en Jaarlykfche lopende renten verjaren, na opfigt dat defelve komen te vervallen met den tyd van dertig Jaaren, fo dat na het dertigfte Jaar eerft komt te verjaren, blyvende de andere negen-en-twintig, benevens de hooft-fom, in fyn volle kragt, in de faak van Adriaan Mokn-yfer, lmpetrant van Reformatie, contra Apolonia O ets den 10. May 1613. (5).
8 'tSelf
(4) De reeden, welke onzen Auóteur voor deeze waarfchynelykheid heeft, is van weynig aanbelang, dewyl het immers zeeker is , dat de exceptie den reegel in andere gevallen confirmeert, nu brengt de exceptie meede dat van de algemeene pra;fcriptie van 30 jaaren en f van een eeuw geëximeert worden alle loopende perfoneele fchulden en obligatiën, waaruyt in tien jaaren onder de prajfentien en in 20 jaaren onder de afweezigen niet is geiigeert nog aanmaaninge gedaan, 't zy tot betaling van 't capitaal of van de intereffen^ het geen ook daaruit proflueert, dat de reegel, n. 2. gemeld, met betrekking tot obligatiën bepaalt word tot de ze» daanige, voor welke fecuriteyt of hypotheecq is geconftitueert, ten waare by de ftatutaire Wet anders was verftaan, vid. Middelant in notis ad Vromans for. comp. lib. 3. §. 3. n. 8. in tn. in verbis. Een obligatie daaruyt tri twintig jaaren niet gemaant en is, word voor gepraferibeert en gcè'xtingeeri gebonden enz. juntt. Boel ad Loen. decif. 76. Ergo contradiceert ook deeze exceptie den reegel geenzints, en de decifie van den Hove by den A. geallegueert, weederfpreekt die waarfchynelykheid genoeg en als van zelve.
(5; De reedan is in deezen klaar en alleen daar in geleegen, dat in dc jaar¬
lykfche renten verftaan worden zoo veel byfondere verbinteniffen te exfteeren als 'er jasren zyn, gevolgelyk zoo loopt de prajfciiptie, zegt Middelant l. c. alleen maar voor dat jaar, dat de prajfcriptie agter zig heeft, ten waare boven menfchen geheugen de renten niet betaald hadden geweeft. conf. DD. ibid. cit. dan van deeze opinie meede door den A. hier na, num. 8. ö5 Voet d. I. num. 11. geampleéleerd , verfchilt de fchrandere Mattbeeus parem. 9. alwaar zyn hooggel. handelende over de Zinfpreuk: prafcriptie van een derdendeel van bondert jaaren gaat voor alle zeegel en brief. J. 11. en 12. ftatueert, dat cyns, except die, welke aan den fouverain ten teeken van zyn fouverainiteit verfchuldigt is, mitsgaders erfpagt, meede tot dezelve prajfcriptie behooren ; en n. 7. zegt zyn Ed. dat jaarlykfche renten geduurende j van een eeuw niet zynde betaald geextingueert word, en dat dus geenfints de hoofdfom of 't capitaal, zoo als de gem. DD. ftellen, in volle kracht blyft. Dan zonder my hier omtrent breedvoerig in te laaten, wyze ik den Leezer naar het Advysboek van van den Berg. part. 4. conf. 121. Utreebtfe Confult. p. 2. conf. 139. en den A. 10 d. n. 1. en 2. De welgepafte onderfcheiding van de Hr. van Zurck in Cod. tit. prafcriptie %. 16. £f feq. en de uyt-



VIII. Deel. Van Befu-Regt, en Verjaring, 199
S 't Self werd ook verftaan van Erf-pagtcn,' eeuwige onlosbare renten, en pagten met ten Houde, dewelke uit haar felven beftaan, fonder dat men defelve rekend voor rente, maar voor de hooft-fom felf, dewelke alle Jaar moet betaalt werden, en fo veel hooft-fommen als 'er Jaaren verlopen zyn. /. 4. ff. de ann. krat. [vid. Stokmans Decif. 80.] en dierhalven niet te gelyk komen te verjaren, maar elk Jaar op fig felf, /. 7. §. uit. Cod. de pr refcript. 30. vel. 40. annorum. Sie Meynard. decif. Tholofan. lib. 6. decif 34. in fin. Joan. k Sande lib. 5. tit. 6. defin. r. Andr. Gail. lib. 2. obferv. 73. num. r. So als by den Hove van Holland is verftaan den 10. May 1612. in de faak van Adriaan Molen-yfer, Impt. van reformatie, contra Appolonia Goufer. Dat een rent ten principalen niet verjaart, als voor fo veel dc rent aangaat, na dat de dertig Jaaren verlopen zyn, ten waar dat boven geheugenis defelve pagt, of rent onbetaalt was gebleeven, in welken geval 't geheele regt verftaan werd vervallen te zyn. So als in Vrankryk is geoordeelt, volgens getuigenis van Anton. Fab. ad Cod. lib. 7. tit. 13. defin. 19. Guidon. Pap. decif. 46. num. 2. En by den Hove van Holland is verftaan den 22. Maart 1-641. in de faak van Karei de Konink, contra Martitius ffacohz. Of dat den fchuldcnaar bchoorlyk gemaant zynde, de voldoening had geweygeit, zedert welke tyd de verjaring fou beginnen te lopen, volgens het geen daar van fchryft Balbus de prajeript. 4. part. 4. princip. qua ft. ir. num. 3.
9 Anderfints fo werd een gemeene veronderpande fchuld, en rent by een tweede vreemde befitter van het veronderpande goed, by
ver-
uytneemende reconciliatie van de doctrine van de Hr. de Groot met die van de Hr. Groeneivegen door den Heer van der Schelling aldaar litt. H. wsar meede ik my ten vollen conformeere, laat ik alhier dus alleen invloeijen tot een al gemeene reegel: wanneer het goed, waarop de rente geconftitueerd is, niet blyft onder den debiteur nog zyne erfgenaam, maar ex enerofo titulo in een derde hand komt; zoo kan defelve derde, binnen vaorfchr. tyd om voldoening niet ge¬
maant zynde, zig behelpen met de peremtoire exceptie van prajferiptie, maar byaldisn hetzelve goed, waarop de jaarlykfche rente geconftitueert is, blyft of onder den debiteur zelfs of onder zyne erfgenaamen, of ex titulo lucrativ» by iemand anders, by voorb: als legaat,donatie &c. dan kan de praefcriptie alleen beletten de vordering van die jaaren renten, dewelken na datum van dezelve zyn gee'labeert.



2co Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
verloop van dertig Jaaren, fonder daar om gemaant te zyn, verjaart, en vernietigt. /. 3. 7. Cod. de prafcript. 30. vel. 40. annor. en van den eerften fchuldenaar felf, of deffelfs erfgenaam, na verloop van veertig Jaar. /. 1. §. r. Cod. de Annali. except. Sie Neoftad. decif. 8.
Welken volgend, by den Hove van Holland, in de faak van Elifabet van Nieuwe, contra Gerrit Janfz. van der Eyk, en Mr. Jan Pieterfz. daar het hypotheecq by de 40. Jaaren was geweeft in 'een vreemde hand, fonder kennis van den opftal van de rente gedaan te zyn, om dat het felve altyts wel betaald was geweeft by den eerften fchuldenaar, en fyn erfgenaam, verftaan is: dat de befitters van het hypotheecq met een dertig-jarige verjaring vry waren geworden. Niettemin dewyl de 40. Jaaren niet waren vervult, dat d'/wpetrante daar tegens konde werden gereleveert en herftelt, en mitsdien is geinterineert de requeft Civyl, en fy tegen defelve verjaring herfteld, en zyn de Gedaagdens gedoemt de renten te betalen: en het hypotheecq daar voor verklaart, verbonden, en executabel den 5. Juny 1609. Sie mede Neoftad. Cur. Holland, decif 8.
En in de faak van Mr. Maarten van Naarden, dewelke een gekogte rente had doen verfekeren op vyf morgen Lands, welk Land daar na verkogt, fonder laft van defelve rente, en gelevert by willig decreet van den Hove, en daar na verkogt aan andere, fonder dat de eygenaars van de rente haar bekend maakten, aan de befitters van het felve Land, in 39. of 40. jaar, dewelke daar na haar hypotheecq komen foeken, en eyffchen de Renten, het //^/ontfegd defelve haar attie, in de faak van Dorothea van Naar den, Impetrante, contra Willem Dirkfz. gezegd Willem Cornelifz. den 22. Decemb. 161e.
io Dog by Boedel-fcheyding onder twee deel-pligtige verdrag gemaakt zynde, dat den een de gehypothequeerde grond fou behouden, en den ander de Rente daar mede defelve befwaard was, tot fyn laften fou nemen, dewelke defelve Renten dien volgens 40. Jaren lang betaald hebbende, is in onmagt geraakt, mids welk den Rent-helffer den ander om de Renten aanfpreekt, en het hypotheecq foekt te vervolgen, is by het Hof van Hollandden 28. Ocfober 1608. erg. I. 25. Cod. de paiï, verftaan: Dat het verdrag tuffchen fodanige
Erf-



VIII. Deel. Van Bef t-Regt t en Verjaring. 201 Erfgenamen, en deelpligtigen gemaakt, den Schuld-eyflcher niet mogt fchaden, nog fyn regt verminderen, maar dat by fyn regt op het gehypothcqueerde had behouden, en 't felve daar voor als nog verbonden was.
Derhalven is by vermeerdering van het 25. Arty\el van de Weeskeuren der Stad Leyden den 24. September 1659. verklaard: Dat fo wanneer Voogden over Kinderen, voorby gaande de Boedel-fcheyding, of Erf-fcheyding met de langft-levende Vader, of Moeder, fodanig verdrag, of overkomft maken, daar by de langft-levende aanneemt, en belooft te fullen betalen al de fchulden, daar mede den gemeenen Boedel is befwaart, en daar van de Kinderen te bevryden, en aan de defelve (by uitkoop voor haar Erfdeel) uitkeert, of belooft te fullen uitkeeren fekere goederen, of fom van penningen, in fuik geval de fchuld-eyffcheren van denfelven gemeenen Boedel, haar regt, 't welk fy tot lallen van den gemeenen Boedel, en fulks mede tot lallen van de Wees-kinderen hebben, gehouden fullen zyn van defelve langft-levende in te vorderen, of in geval van vertrek, en genomen uitftel, haar regt tegen defelve in Regten aan te leggen, binnen drie Jaaren, te rekenen van de tyd van 't aangaan van het bewys, of uitkoop, het welk niet gedaan zynde, door de langer loop van defelve fchulden, gehouden fullen werden, als gevolgt te hebben het credit van defelve langft-levende, of befitter des Boedels, en geen verder verhaal hebben op de Kinderen , dewelke van defelve fchulden fullen bevryd wefen. (6).
11 By
C6) Dit fchynt byna in navolging vah de langftleevende borge of borgen zyn het gewillekeurde van dato 15 Aug. geworden; als zullende denzelve zoodaaio~5ó\ by myne Heeren van den Gerech- nigen Crediteur of Crediteuren na den te alhier ter Steede, met approbatie en voorfchreeven tyd van anderhalf jaar uit ratificatie van haar Ed. Groot Moog. kragte deezes objleeren een abfolutie en fide Heeren Staaten van Holland en Welt- naale prefcriptie. En deefe laatfte woorVriesland, met dit onderfcheid, dat by den van de Wet dunkt my dat comde Wet alhier bepaalt is den tyd van pleet alle middel van herftel prohibeeanderhalf jaar, na verloop van welke ren, om reeden, dat een geheel gepetyd zodanige crediteur zyn regres niet rimeerde aftie nimmer kan herleeven. vermag te neemen op des overleedens Zie wyders by denzelve Keur het gekinderen en erfgenaamen, veelmin den ftatueerde omtrent die geenen, welke geenen, dewelke t'haren behoeven voor hun domicilium elders foveerea.
Cc



202 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
ïi By Keizer Karel is voor een algemeen regt over defe Nederlanden, by Edict van den 4. October 1540. art. 10. en daar op gevolgde verklaring van 14. February 1549. gewild: dat alle Hofsgefinden, Advocaat, en Procureurs, Arbeyders, Dienfl-boden, ende Kooplieden, haar falaris en agterwefen lullen moeten eyifchen binnen twee Jaaren, ten ware dat 'er Obligatie van waar, alsdan fal men den fchuldenaar moeten in regt betrekken, binnen tien Jaaren, of desfelfs erfgenaam, binnen twee Jaaren, na het overlyden van den felven t'fyner kennis gekomen is, of fullen anders gehouden wefen voor betaalt: Dog 't felve fchynt wederom door ongebruik vernietigt. Het welk in Friesland uit een byfonder Land-regt als nog onderhouden werd, volgens het gene daar van fchryft Joan a Sande lib, 5. tit. 6. defin. 2. En in Vrankryk volgens getuigenis van Johan Papon. lib. 6. tit. 12. Art. 8. [vid. Coren ccnftl.iQ. Wefel ad Confl. XJltr. p 287.]
12 Buyten defe zyn fommige a&ien en geregtigheden, dewelke nimmermeer komen te verjaren, al waar 't dat boven geheugenis defelve niet waren geoeffent. Als zyn fodanige geregtigheden, dewelke beftaan in een vryigheid yets te mogen doen, of laten (7), gelyk als regt van Naairing, en het regt om over een gemeene weg te gaan. Erf-pagt, daar van hier voor num. 7. Leen-regt, Patroonfchap, en regt van vicarye en diergelyke, het welk niet werd verloren , al wierd het in veele Jaaren niet geoeffent, by die gene die des regt heeft, om dat daar in altyts jufta ignorantia, en onkunde, minderjarigheid, uitlandigheid, en diergelyke faken, het verfuym vcroorfaken, behalven dat het in een vryigheid van doen en laten beftaat, en dat aan de andere fyde den befitter die geen goeden tytel heeft, moet verftaan werden ter quader trouwe te befitten, waar tegen hem het verloop van den tyd niet kan baten, en den verfuymden altyts moet verfchoont en herfteld werden, facit tex~
ius
(7) Vid. Bv.mneman ad D. lib. 43. tit. ftinguendum, an babutrit caufam uïendi II. L. 2. n. 9. ubi ait: fed dijïinguen- Jut jure an ntn? hoe cafu non poteft amitAum inter eas res mera facultatis, quee ex tere fed Ulo. Deinde an uti voluerit £? nulla attione compeiunt & qua; Jure probibitus fit fc? an non fuerit probibitus? ■ aüionis comfetunt; Mee non fed ha pof- Ulo cafu a tempore probibititnis, cui parijuni prafcribi. Sed in bis ulterius di- turn eft, competit prafcriptit.



VIII. Deel. Van Bejit-Regt, en Verjaring. 203
tUS in l.2.f. de via public, juncl. I. 10. Cod. de pignor. acl. I. 12 § finalff. Qiiibus mod.pign. vel hypothee. DD. add. I. 2. ff. de via'publtca. Balb. de prafcr. part. 4. Qttint. part. princ. &> poft Jbbatem. Rochus de Curte trabl. de jure patronat. Rubrica de tranftatione jur patron. verb. ipfte vel is a quo. num. 81. Cujus opinionem magis ccnu munem & tn praxi ita affervari afferit. Ale\-and. lib. 4. confil. 74. num. 35. verf. nee. obftat. Sie mede Andr. Gail lib. 2. obfi 18 mm. •4- 5- (8).
(8) Van byni al het geene den A. h. n. leert verfchilt de Hr. Matthceus '/. c. J. 3. £f 13. add. van Zurck l. c. §■ 23. £f van der Schelling ibid. als ook de Hr. Schorer in zyne aanteekeningen op de inleyding van de Hr. de Groot ad rubricam van het bekomen door verjaaring, litt. a. Qf de Hr. de Groot zelve n. 36. en 200 men het geleerde by den A. op deezen zeiven tit. n. 2. vergelykt met het geene zyn Ed. alhier doceert is de contradidie baarblykelyk. Staat meede noch te letten op het bekende zeggen, dat teegens den Heer geen prafcriptie valt. Z. Matthceus l. c. J. uit. nog ook wanneer dezelve geinterrumpeert is geworden. V. d. hier voren n. 3. £ƒ /. 5. ff. de ufucap. Welke perfoonen nu teegens de prasferiptie gefuccurreert worden, leert Matthceus d. param. 9. $. 22. Dan behoudens alle aan zyn hosggel. verfchuldigde achting, dunkt my (onder correc¬
tie) dat nog minderjaarigen, r;ogd;zoodaanigen, welke buyten ftaat zyn ou: haare eigene zaaken te dirigeeren, no? eindelyk uytlandigen ipfo jure gefubleveert worden, om reeden dc voorkooming van alle fraude fchynt te vorderen, dat zulks by hun of van bunnentweegcii den rechten genoegzaam word aangetoont, overzulks bevooren* herftel van de Hooge Overigheid worden verzocht, daarna de geallegueerde reedeit geverincert, te meerder, dewyl dezelve in faflis zyn beftaande. Z. myne v. aanteekemng op dit hoofddeel, add. Vromans de foro comp. Lib. 2. C. 1. 5. I0. Greenewegen ad ritbr. cod. quib. cauf. rejl.inintegr. Vtet ad tit. D. de integr. refl. the]. 13. e« hier na 4. h. 42. d. en de Wet, waarop de Hr. Maithaus zich beroept, is locaal, en 'er exfteerd een ander algemeen recht in Holland, volgens de zo eeven geaiiegueerde DD.
Cc 2
Het



2G4
Roomsch-Hollands-Recht. Het IX. Deel.
II.Boak.
Van gebreklyken Eygendom, en van Togt. [Grot, 2. 33. Grot, 2. 38.]
1. Togt, of Vrugt-gelruik wat? en wat
daar onder gerekent werd? wat niet? en num. 3. en 6-
2. Bruik en woning regt..
3. Wat onder Togt begreepen werd.
4. Tfer- en Metaal mynen.
5. Turf- en Veen-landen, boe in Togt te
gebruiken.
6. Verbruikbare goederen, hoedanig in Togt
te befitten.
7. Huisraat, Kleederen, of Inboedel, hoe¬
danig in Togt te gebruiken.
8. Togt werd onderfcheyden in Lyf-togten
Erf togt.
9. Lyftogt, of en hoedanig die aan een ander mag overgefet, Delaft, of he' Jwaart werden, en num. 14.
10. Hoedanig te gebruiken.
11. Hoe danige laft by den Lyf-togten te dragen.
12. Lyftogt hoedanig te verkrygen.
13. Hoedanig aan den eygendom vervalt, en wanneer ophoud, en wie de uitftaande vrugten, verftaan werden toe te komen.
14. Hoedanig door afftand van den Togtert 1 5. Hoedanig door ongebruik.
16. Erf togt wat?
Dus ver van het verkrygen van eygendom in 't gemeen , cn op wat wys 't felf gefchied: vo!gt nu waar in defelve in 't byfonder beftaat, fo in lighamelyke, als onüghamelyke, enkel, of veel begrypende faken. En eerft van onlighamelyke, fo enkel als veel begrypend in 't gemeen, en daar na van veel begrypende faken, byfonderlyk van Erfnis, en Boedel-befit, en wat daar toe behoord. Eygendom is- bolle, cf gebfekfyké.
Gebreklyken eygendom (dat is, waar aan den Eygenaar yets ontbreekt , om niet al met fyn goed te kunnen doen, het welk hem anderfins by de Wetten onverboden is, en hem vry fou ftaan) beftaat in Togt, of minder geregtigheid. To~t is wederom,^ of volle Togt, oigebreklyke. j. Volk togt, (anders vrugt-gebritik) is een geregtigheid (i), om
alle
(O Eene dadelyke gerechtigheid na- prsfr.eert word, genaamt den Vrugtgemelyk, {jus attivt fumtum) met refpeft bruiker, en geenzints pajjlve met relatie wi.den perfoon, aan wien denzelve ge- tot den perfoon, wiens zaak dezelve
prs-



IX. Deel. Fangebreklyken Eygendom, en van Togt. 205
alle vrugten, alle baten, en inkomen van een anders goed te trekken , fonder vermindering van het felve, en daar mede fyn wil te doen.-pr. infid. dc ujufruclu <S? §. li inftit. de uju & habitat, l.j. ff feqq. f. de ufufruSI.
2- Gebreldyke togt is , wanneer het felve gebruik tot fekere manieren is bepaalt: gelyk als bruik, dat is het regt, om niet alle, maar fulke, of fulke nuttigheid van een faal: felf te trekken-, fonder die aan yemand. anders over te doen. §. 1. inftit. de ufit & habitat. /. ir. 12. f. eod. - Als ook is regt van bewoning van een Huis, om mat fyn huisgefm het felf te bewonen. /. 2. §. 1. I. 3. 4. ff eod. (2).
3- Wy hebben gefegd (finder vermindering van het felve goed) om dat wel alle baat uit die faak ontfiaat, hoedanig die is, daa-r onder begreepen is, maar niet het gene het wefen van de faak felf aangaat, gelyk als Gras, Koorn, /. 9. ff. de vjufruBt. I. 35. ff. du uftur. geboorte van Beeiten, Wol, -Melk, en fo-voort. §. 37. inftit. de rék
ddtji.
prasfteeren moet den propristaris genaamt, want met betrekking op de laatftgenoemde moet men deeze togt eene dienftbaarheid (fervitus perjonali;) noemen met den Raadsheer Huber beed. rechtsgel. I. i. C. 39. n. 2. &f P. Voet ad Inft. tit. de ufufr. princ. ubl ait: jus denique appellatur vfv.sfrüiïui ui dejignetnr non bic de ipfis fructihus fed de utendi fruendi jure, qua res eft incorporalis, fermonem effi. en deeze gerechtigheid dadelyk genoomen (jusactive fumtum) fiuyt van zeiven deverpligting van den pioprietaris in ,a!sbyvoorb. dat hy het Land geen fervitut kan imponeeren als met confent van den frtto* tuarius &c. waarom.den A. dezelve ook alhier heeft agtergelaaten, want gelyk de Hr. Burlemaqv.i te recht aanmerkt, le droit & l'obligation font deux termes ■ correlatifs, comme parient les logiciens: l'une de ces idéés fuppsfe necejfairement l'autre; £f l'on ne fauroit concevoir tin droit fans une obligation qui y reponde.Voy. principes du Droit Naturel. Cbap. 7.' g. 6. fc? 7- Voor het overige zoude ik
met den hoogleeraar P. Voet d. I. vermeersen, dat de verdeeling van het ufufrüct, in ccmfalem £f formalem wel behoord te worden in opmerking gehouden, alhoewel fchynbaar meeft een woor-
delyke onderlcheydmg, en zulks niet alleen om-reeden, dat de oude rechtsgeleerden aldus ^efprooken hebben mt> ionymica diftinSione, maar ook inzonderheid om reeden dezelve in -het decideeren van groote utiliteyt is, zie het uytneemend voorb. daar van by J. Voet ad PandeS tit. de ufufr: n <: 4. add Huber ?!'. 20. & feq. en het is zeeker, dat in zommige gevallen het geene in eygendom gemaakt word om fideicommiCair te retourneeren, gezegt word ten ufufruft gemaakt te worden , waar van n» der n <. 6. dus door hetzelve woord als dan generaliter verfiaan word een per1 ceptie van vrugten, jure dominii (i. e. ufusfruüus cavfalis.)
(2) Conf. Vinn. in eommrad'Inft. iifi; de -ufu £ƒ. babitatione..
c 3 i,



2o5 Roomsch-Ho llands-Recht. II. Boek.
divif. I. 68. §. i.ff. de ufufrutt. huur van Huyfen. /. 7. §. i.ff de üfufr. I. 62. ff. de rei vind. den houw van Boomen, die houwbaar zyn, mids dat het felf ftoofs oirbaar gefchied. /. 9. §. fin. de ff. uftifruSt. ook Lyf-rcnten, jaarlyks vervallende, gelyk als by Sententie van den Rade den 13. May 1595. tuffchen Adriaan van Stokkum, en Katryn van Dorp is verftaan: gelyk ook de uitdeeling van de ASiien in de Ooft- en Weft-Indifche Compagnie. Sie Joan, Caftil. Soto Major de UJhfr. cap. 36. ti. 29. & feqq. Sarmient. fele&ar. quaft. lib.%. cap. 10. & Coren obferv. 7. [Wefel. ad nov.Ultr. art. 10 J A Alfo werd ook het Metaal, Yfer, Koper, &c. 't welk uit de aard gegraven werd, onder Togt- en Vrugt-gebruik gerekent. /. 9. §. u f. de ufufr, indien het felve jaarlyks wederom aangroeid. /. 7. §. üem fi vtr. f. flut. matrimon. Elbert. Leonin. trafo de ufufruSt. Cujac tibr. 15. obferv. 21. Hottoman. lib. 1. animadverf. refponf. cap. 13. Eaber conjc&ur. lib. 1. cap. 8. Zaf. lib. 2. fing. intellecl. cap. 4.
Maar indien het niet wederom aangroeid, fo vermag den Togtenaar, wel met de penningen, die daar afkomen, fyn voordeel doen, maar moeten defelve, ten einde van de togt, wederom aan den Eygenaar overgegeeven werden, DD. alleg. juncl. Berlich. pratlic. qucefi. part. 3. concluf. 35. num. 21. 22. 23. 5 Sulks moet ook by ons verftaan werden in het Vrugt-gebruik van de Turf, en Veen-landen: Dat defelve by den Togtenaar wel uytgebaggert, en tot Turf gemaakt mogen werden, maar dat de penningen daar van komende, niet met het Vrugt-gebruik verbruikt werden, maar onder den eygendom van 't goed behooren, en over fulks wel winft-gewin mogen doen; maar moeten ten einde van de togt, wederom aan den Eygenaar vervallen, waar voor den Togtenaar gehouden is Borg te ftellen. l.i.l. 9. ff. U/ufr. quemad. cav. Sie Sand. lib. 5. tit. 3. defin. 2. & 3.
Maar of het felve ook plaats foude hebben in Landen daar Steenplaatfers, Pot, of Pan-bakkers, of andere byfondere aard in was, en of den Togtenaar het felve Land, op de voorgaande manier, van die aarde vermag te ontgronden, fou yemand om die felve, of diergelyke redenen kunnen twyfelen ? Maar alfo het behoorlyke gebruik van fodanige Landen daar in niet beftaat, gelyk als wel in de Yfer, of Metaal-myuen, en by ons de Turf- en Veen-landen, dewelke



IX. Deel. VangebreByken Eygendom, en van Togt. 207
welke weynig, of anders geen vrugten kunnen voortbrengen, fo kan het felve fo ver niet getrokken werden, en fou het felve fonder vermindering, van het Land, felf (het welk den Togtenaar belcheydentlyk, na goede Luyden feggen, moet gebruikend niet wel kunnen beftaan arg. t.9 & l. 65. de ufufruclu. I. i.f. de ufufruelu quemadmod. cav. (3). J
Alfo is by Keur van den Lande Voorn, art. 70. geftelt • Dat fo wiens Land by yemand, of fyn Voorfaten uytgedolven was, denfelve met fou mogen volftaan met afftand van 't felve Land te doen.
' Al het welk van Vrugt-gebruik te verftaan is, daar van de faak fe.f onvermindert in wefen blyft, en ten einde van de togt fo goed en lo quaad als die te vooren was, werd overgegeeven, / r. jf. de UfuyruJ. welkers gebruik yemand fonder borg kan vertrouwt werden. 0
6 J^Z AnÈrC fakeiV wSers, Sebruik in v«fbraft beftaat, als is gemunt Geld, gemaakte Kleederen, Olie, Wyn, Graan, cn diergelyke, kunnen niet wel fonder borg, en waardeering in togt komen, waar in de borg, van ten einde de togt, fo veel van gefvke foort, of waarde van dien wederom te geeven, komt, en iVplaats van het goed felf is.l ti 2. I. 7. ff. de Ufuf. ear. rer. qèè ujü confarr.unt. % 2 mfut de ÜfhfruB. Sie Grot. InUyd. lib. 2. iap. 39. op H «inde, Andr. Gail lib. 2. obf 46. num, 2. (4)."
7 Dog
n (E S'if V°6t- "d ^ ff- dS '4ufr- uflifrufl gevordert een prreftatie van fc. rA'v , j ; „ cnritcit, Conf. A. Me. zonder welk het
(4) Het geen den A. alhier leert toont quafi ufufruit niet kan fubfifteeren ï" genoegzaam als van zelve aan, dat men in het quafi ufafruSt is het genoeg" dat in verbruikbaare zaaken (res fungibiles) by het%yndigén van hetzeWe voldaan het woord vrugtgebruyk niet in den ey word de sftimatie der w bruvltc zaak
w£^^omnmenetdeanCt^an ' ' in,het ^««'» dE^^SSi
waarom men dan ook in die gevallen zelve quantiteyt volgens de reegel aliud
f c iïZ'Lt^ dS °rm *"> ah° invitocreditore non eBefoS
1. c. nabmzmg van lyftocbt gewoonlyk L. 2. ff. de reb. cred. gepnefteert worden
Trl^'^*d^^W,i h« ^uafi «fufrufl^ word zoo wel by
van verbruykleen (mutuum) waar meede teftament als inter vivos geconftituem en
^ kunn7nTnf lichtel?kr zo«- verkreegen, tam ipfo jufe quamflZZ'
deriey opsigt; 10. word ja het quafi pag.. 26j. n. 11. £ƒ fe?..



2o8 R OOMSCH-Ho LL AND S.R ECHT. II. Boek,
7 Dog voor fo veel als Huysraad, Kleederen, of Inboedel aangaat, dewyl defelven, ter goeder trouwe, verargert, en verlieten wederom gegeeven kunnen werden. /. 9. 5. 3. ff UJhfr. quemad. cav. I. 3. 6f 4. ff. de UJhfr. ear. rer. quee, ufü confumuntAir. ($). So mag den Togter dien aangaande volftaan, mits feker doende, dat hy die behoorlyk fal gebruiken, en den Lyf-togt uit zynde, wederom fal geeven, fulks die als dan bevonden fullen werden. So by den Hove van Holland is verftaan den 14. May 161.2.
8 Togt
(5) Belangende de kleederen is heeWg onder de rechtsgeleerden toe heeden zelfs getwift, of namelyk dezelven behoorde tot het verus of quafi ufusfructus, en welke cautie in een dergelyke niaking geëxigeert moet worden? En in der daad de difpofirie van het Room fche Recht fchynt voor beide niet weinig te pleiten. Fid. cl. Voet. ad tit. de ufufr. ear. rer. n. 4. en al fchoon ik meede van gedachten ben dat met betrekking tot de kleederen een eigentlyk gezegd vrugtgebruik plaats heeft Jalva vejlimentorum fubftantia, want hoe zeer kleederen door het gebruik afflyten en eindelyk geheel geabfumeert worden, zal het echter bezwaarlyk vallen dezelven onder de verbruykbaare zaaken (qua; ufu confumuntur) als olie, wyn en graan op te tellen, gemerkt alsdan een paard, rytuyg &c. zeekerlyk door een geduurig gebruyk al meede niet verbeeterende, insgelyks inter res fugibiles geplaatft moeten worden: Zoo kan ik evenwel daar toe niet komen om met den fchranderen rechtsgel. den Heere Noot in desfelfs doorwrogt traétaat de ufufruüu Cap. 21. vafl te ftellen, dat de Keizer Jufiinianus een error faüi gecummitteert heeft in de Ij. 2. Inft. b. t. om reeden dat die terme wat vremd klinkt, in een zogenaamd gedaan onderzoek quis fit veteris jurisprudentie ufus circa vejlimentorum ufumfruüum? als eene qtiajftie van rech¬
ten zynde, desnietteminbeeter dan als de anderen te gevoelen quod legislator contra naturam aliquid decemere valeat. contra j. 2. lnfi. d. t. é? /. 188. D. de li. J. liever wilde ik de inderdaad wel gevondene onderfcheiding van zommigen advoueeren , dat namelyk de Keizer d. J. 2. moet verftaan worden mende gemaakt te hebben van dagelyklche kleederen, en dat in de l. 15. g. 4. D. de ufufr. I. 9. $. pen. D. ufufr. quemadm. cav. gezien word op de toneel feeft- en andere kleederen, die niet dan'by zommige geleegentheeden gebruykt worden, en welke geconfidereert worden tanquam corpora, maar in ziende het verhandelde by Vinmus ad d. g. Inft. n. 2 zal men bevinden dat het geheel te onrecht is, dat men prsfumeert dat iemand by gezonde verftande zyne kleederen als een quantiteit zal aanmerken. En het fchynt ook in de prafrycq uy(gemaakt dat het is een eygentlyk gezegt vrugtgebruyk, ten minften ik vind in de Holl. Confult. conf. 192. torn. 6. als ontwyfelbaar geadvifeert, dat de kleederen, het vrugtgebruyk ten eynde zynde, moeten worden overgegeeven zoo als men die dan vind. En het blyft by ray een misdag van Tribonianus, waarop ik met A Contius, eene der diepzinnigfte rechtsgel. moet bekennen: dicerem hoe verbum (vestimenta) expungendum, nili in vetuftis & Tbeopbili parapbrafi extaret.



IX. Deel. Fangebreklyken Eygendom, en van Togt. 209
8 Togt in 't gemeen werd wederom onderfcheyden in Lyftogt, en Erf-togh [Als aan yemand het Vrugt-gebruyk van al de goederen wordt gemaakt, worde gevraagt, of dan de tyd van het maaken van het Teftament, dan wel van het overlyden, moet worden in agt genomen, en daar in fegt van Zutphen dat de Rechtsgeleerden het leer oneens zyn. In fyn PraSt. op het woord Lyf-renten. S j.r pag- 538- (6). - *
9 Lyf-togt is het Vrugt-gebruik, het welk met de Perfoon, en het leven van een Menfch werd bepaalt.
Sodanig dat den Lyf-togtenaar, fyn Lyf-togt aan niemand anders kan over doen. §. 3. inftit, de ufufruêt. i. 66. f. de fure dot', als alleen dat hy wel kan vergunnen, dat by yemand anders daar uit eenige vrugten werden getrokken, fo lang fyn togt komt te duuren. arg. 1.^,1. ff. de pignor. lib. 2. feudor. tit. 8. in pr. verf. rei autem. I. 38. cum fq, f. de ufufr. Sie Garfiam de Expenf. cap. 10. num. 27. Chriftin. ad 11. Mechiin. tit. 15. art. 6. num. 7. art. 7. num. 3. & vol. 1. decif 129. Coftuym. van Antwerpen tit. 48. num. 9. Derhalven ook verftaan werd, dat de Vrugten van een Lyf-togter wel mogen befet werden, en fyn regt van Lyf-togt, by executie, wel mag uitgewonnen werden, per l. 60. §. i. ft\ de UfufruB. Vide Berhch. part. 1. concluf. 80. n. 26. Matfa. Colcr. de proceff. execut. part. 2. cap. 3. n. 266. & 270.
Gelyk hy ook het felve niet mag veronderpanden, belaften, of befwaren. /. 15. $. 7. ff. de Ufufrucl.
10 Een
(«) Dit is wel de kortfte oploffing, ben met bet overlyden van den teflidan ik voor my ben bier zelden meede teur, of met de aanvaarding van de hecontent, en volgt liever bet Hollandfch riditeit, want een ieder weet noch wel Orakel onzen H. Grot. inl. 2. b. 39. d. dat alle dispofitien teftamentair eerft S. 10. de tyd van de lyftocbt die iemand kragt krygen met de dood van den maais gemaakt word met ver/laan in te gaan ker. Den Aufleur fuftineert in zyne eer de erfenijje is aanvaard. En de quaj- Confult. Conf. 6. dat de tyd van het overftie is ook niet zoo als de Scoliaftes al- lyden alleen in confidentie komt; maar hier ongelukkig meld, of de tyd van uit de nexus blykt, dat hy aldaar alleen het maaken van het teftament dan van onderzoekt wie proprictariffen zyn, en het overlyden moet worden ingezien; of de repraïfentatie onder hun plaats maar wel of een erfenis met lyftocht vind. Vid. prro DD. ad, tit. ff. auand» bezwaard,zyn begi» en effecVmoet heb- dies ufusfr, leg. cedat.
Dd



aio Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.. 10 Een Lyf-togter mag het goed niet onbehoorlyk gebruiken, {& dat het veragterde, of verminderde, l.g.ff. de Ujufrucl. quemadmod cav. daar vooren hy feker moet ftellen, dat het ten eynde van de" togt onvermindert en onverergerd wederom fal overgele^ert werden. I. r. ff. eod. Sie Pecc.. de teftam. conjug. lib. 5. cap. 24. num. 4. Andr. Gail lib. 2. obf. 47.
Hoedanige borg, en tot dien einde nodige befchryving des Boedels, by den Erf-later niet mag gequeeten of verboden°werden te eyffchen; by die geene dewelke om te verkrygen 't geene haar by den felven Erf-later gemaakt is, 't felve van noden hebben, of verboden zynde, mag des niet tegenftaande vryelyk geëift werden. Li. h %. Cod. de U/üfruff. Sulks hier na in 't III. Boek. VI. Deel. num. 16. en in het byvoegfel op 't agtfte Deel num. 18. breeder werd beveiligd. (7).
Hy
(7) Het Hellen van fruéluaire cautie kan den ufufruBuarius of vrugtgebruyken zelfs by teftament niet worden geremitteerd nog kwyt gefcholden, als denoteerende in de tilbaare goederen de zelfsftandigbeid van het uftifruct, veel minder nog kan dezelve by teftament efficaciter van het maaken van ftaat en inventaris worden gelibereert. Z. Neoftad. decif. 20. juntt. decif. 33. en de Groot inl. lib 2. cap. 39. $. 3. add. de Hr. Schater ibid. meldende ook onder anderen dat de Heeren Groeneweg. en Argentrxus van dit fentiment verfchillen opgrond, dat ingevalle den ufufruiïuarhis ofvrugtgebruyker de zaak misbruikt, de aüio ad id quod intereft openftaat; Men zie echter Groe?iewegen op de aangeh. plaats van de Groot, als ook Scbraffert confult. 5. d. conf. 28. n. 12. Huber heed. rechtsgel. I. c. n. 14, 15 en 16. en my dunkt dat de a&lo ad id quod intereft in deeze materie alleen applicabel is, wanneer het vorderen van cautie is verzuimt.' Maar dit is ook zeeker, dat een teftaleut.' het vermoogen beeft om per inèU
re&um (gelyk men bet noemt) den fructuaire cautie by teftament kwyttefchelden. Conf. I. 8. ff. de ufufr. car. rer. quee itfu confum. £f Brunneman in comm. ad eand. leg. Qu.-eritur als 'er vervreemding by het vrugtgebruik aan den lyftochter is toegeftaan, moet 'er dan meede ftaat en inventaris, mitsgaders borgtocht gegeeven werden ? De Hr. Huber l. c. n. 18. en 19. diftingueert of 'er alleen vergunt is eene alienatie desnoods, dan zonder eenige bepaaling, ten minften het komt my voor, dat zulks duidelyk uit zyne dodlrine blykt: In 't eerfte geval respondeert men veilig conform dezelve en de decifien van denHove van Vriesland op de voorgeftelde vraage affirmative, en in het laatfte negativo. In het eerften dicteert ook het geneene recht dat de vrugtgebruiker op eige aufteriteit geen alienatie doen kan, in het laatfte is zulks arbitrair en den proprietaris fchynt geen verder recht te competeeren als met .opzicht tot het«/sduum. Maar myns bedunkens neemt dit siet weg ,, dat naar ons Hollandfch



IX. Deel. Van gebreklyken Eygendom, en van Togt. 211
Hy moet ook de vrugt-dragende, en andere tot cieraad geplante Boomen inboeten, daar 'er een omwaaid, of anderfins uitgaat.L 18. ff. de Ufufracl. en mag van defelve geen omhakken, als alleen tot noodige verbeteïing van de Hof-ftede. /. 10. n./; eod. Sie Chriftin. ad II. Mechiin. tit. 15. art. 1. 2. Coftuymen van Antwerp. cap. 48. art. 3. 4. 1
De Huyfen moet hy in goede raak en daak onderhouden, tot fyn eygen koften, maar nieuwe timmering, en andere felden voorvallende onkoften, komen tot laften van den Eygenaar. /. 7. §. 2. 3. ff de UfufruQ. Sie Coftuym. van Antwerp. cap. 48. art. 3. 4. van Mechlen tit. 15. art. 1. 2. Confult. en Advyf. het x.Deel. Con/.ii*. quctfl.%. (8). J 05
Welk aangaande ter Goude, en tot Oudewater gekeurt is; Dat „ fo wie eenig Hirys gegeeven is, of dat hy het by Teftament ver„ kreegen heeft, fyn leeven lang te gebruiken, die moet het felve „ in raak en daak onderhouden, van alles dat den Huyfe van noden is, of men fal 't aan hem, of fyn Erfgenaamcn mogen ver„ halen, of by fyn leven hem 't gebruik afwinnen. Wanneer 't „ felve goed behoefde eenige nieuwe reparatie, of fundamenten,
„ fou
Recht evenwel de Jyftochter geconftrin- ja zelve als 'er enkeld verbod van niet te geert kan worden tot het geeven van verkoopen by het vrugtgehruik gevoegd behoorlyke inventaris ook in het laat- is, 2e. derde d. conf. 189. en word het Ufulte gevtl. Vid. Voet id D. tit. ufufr. fruü in dien gevalien geconfidereert als quemadm.cav. n. 2. in f. alwaar men de een fideicommis. Heil. Confult. conf. 59. reeden vinden zal, alfchoon ik met Op- en hier vooren n°. 1. Waarom ik dan zicht tot de cautie, niettegenftaande an- des te meerder zoude ftiftineeren, dat de dere voornaame AA., gaarne advoueer cautie in het laatfte cas niet te pa» (in het laatftgezegde cas namelyk) quod komt, alhoewel anderzints een frufluaa teftatore magis proprietas quam ufusfruc- rius verplicht is ook tot het geeven tus rehStus videatur. Fid. A. Advyf. en van fecuriteyt, niettegenftaande poenaLonjult. pag. m. 209. Ook is elders nog le prohibitie tegens de afvordering van geadvifeert, dat wanneer by teftament dezelve. Vid. Holl. Confult. 2. d. conf. iemand eenige goederen zyn gemaakt, 325- 4- d. conf. 330. dewyl als dan een met faculteit om dezelven te mogen alie- exceptie van dien reegel ey.O.eerA tnifi adfit neeren , belaften, veranderen en ver- jujlus metus dilapidationis totius.) wanneer vreemden, als dan verftaan word den wyders het recht iemand daar van libereert eygendom derzelven gemaakt te zyn. leert Voet £? Huber dd. II. V. &? A. I. c. de Hollandfcbe Confult. 4. d. conf. 285. (8) Fid. et. 6. d. conf. 23. junêl. conf. 24.
Dd 2



2i2 Roomsch-Hollands^Recht. II. Boek;
„ Jou die geene , die den Eygendom pretendeert, de materiaalei " j f ^ ter plaats daar 'c beh°ort, en de Gebruiker fou betalen „ de dag-huuren. Indien den Gebruiker in gebrek was, fou den Ev „ genaar fulke goeden mogen aanvaarden, mits betalende den Brui „ ker, out wetende boven de vyftig jaaren, het derdendeel, en „ beneden de vyftig jaaren, de helft van de waarde, dat fulke goe. „ den Jaarlyks in Huur, of Pagt waardig zyn. Ordonnantie ter Qou„ de, art. 210. 211. Keuren van Oudewater, art. 152. 11 Den Lyf-togter is mede fchuldig te betalen alle lallen op het goed uitgaande en vallende, als zyn alle pagringen, fchattingen van verponding, en diergelyke andere omflagen. /. 7.5. 2. ff. de Ulufrutl l. 2% ff de ufu & u/ufrucl. legat. [B. van Zutphen Llp^f Zï en de Schryvers aldaar aangehaalt] ten zy defelve den eygendom felf raakten. /. 27. §. 3 ff de ufufruB. dewelke den Lyf-togter wel moet verfchieten, dog ten eynde van de Togt wederom gegeeven moeten werden, d. I. 7. §. 2. /. 2?. g. 3. /. <f2. ffm de rjj^ Sq b ^ caatvan den 40. en 20. penning, art. 6. mede werd uitgedrukt„ Dat fo wanneer yemand de Lyf-togt van eenige onroerende goe* „ deren gemaakt is, en op een ander, den Overledenen van de „ zyde beftaande, den eygendom, hy in fuik geval den twintigften „ penning aan het gemeene Land fal moeten betalen, behoudelvk „ dat lyn Erfgenamen van den proprietaris, voor de overlevering „ van dien, refiitutie van de felve betaalde penningen fal werden ,, gedaan.
f%7rL/f"i°gtrTerdTTVerkJeeSen door onderhandeling. 5. 1. ïnftit. de UJufrutl. of by Uiterfte-wil, wanneer yemand den blooten evgendom werd gemaakt, en een ander het Vriagt-gebruik. d.§.i. i.ïg ff. deUfufrutt. legat. of door verjaring van een derdendeel van hondert jaar, daar van hier voor is gehandeld. Ook wel door toefchatting van den Regter, in erfgemeene Boedel, of Grond-fcheydingen, daar by den een het Vrugt-gebruik, en den ander den Eygendom werd toegefchat. /. 6. §. ff. de U/ufrucl. 6
Dog op dat de Eygendommen niet vrugteloos blyven, is Lyf-togt en Vrugt-gebruik maar tydelyk, en keert by fekere gevallen wederom tot den eygendom. §. 1. inftit. de UfufruB.
1% Als I. houd het Vrugt-gebruik op met de dood van den Lyf-togter,



IX. Deel. Fan gebreklyken Eygendom} en van Togt. 213 ter, /. 3. g. fin. ff. quib. mod. ufusfruB. amitt. Het welk eng genomen werd, fo dat te Veld ftaande vrugten, dewelke nog niet ingefamelt zyn, verftaan werden, niet de Erfgenamen van den Lyftogter, maar den Eygenaar toe te komen. %. 36. inftit. de rer. divif. I. 25.1.1. ff. de Ufur. uitgefondert dat Geld-renten, Huys-of Landhuuren, indien den Lyf-togter den verfchyndag niet beleeft, dewelke na beloop des tyds werden verdeeld, en gefplift. / 26 l %6 ff. de ufasfruB. So ook by den Hove van Holland den 27. Februari* 1606. m de faak van Sion Lus, Impetrant van beftote Mi (jive, tegen de Burgermeefters van Dordregt is verftaan: Dat Lyf-renten betaalt moeten werden tot den Sterfdag toe.
Maar Lyf-togt aan fekere onfcheidbare gemeenfehap gemaakt, gelyk als aan Kerken, Godshuyfen, Gilden, Steden, en diergelyke, werden verftaan na verloop van hondert jaar te eindigen, het welk op t ruimfte voor een Menfchen leven gefchat werd. /. <6. ff. de ufufruB. I 8. /. de ufufruB. legat. I. 23. in pr. & §. 1. Cod. de S*. crofanB. Ecclef.
II. Houd het Vrugt-gebruik op door ondergang van de faak, daar op de Lyf-togt, of gebruik gefield was. §. 3. inftit. de ufufruB. l.i. ff. quib. mod. ufufruB. amitt. 14 HL Door afftand van den Togter, of vereenigde vermenging van den Eygendom, met het Vrugt gebruik: gelyk als den Eygenaar het yrugt-gebruik, of den Togtenaar den Eygendom op komt. §. 3 hu fltt. de ufufruB. I. 5. in pr. ff. Si uJusfruB. pet. (9).
Het welk mede van afftand des Togters, ten behoeve van den Eygenaar, te verftaan is, want afftand, of Overdragt van fyn regt op een ander, vernietigd, of verandert de Togt niet, maar blyft een en defelve Togt. So dat men den Overdragt van het Vru^tgebruik, ten behoeve van een ander, niet het geheele Lyf-to^t regt, maar alleen dat genot verftaan werd over te gaan. arg. I. 38.
ff**
iJP2 5«w* gCbIUrd °°k wannter caf™> waar door het ufufruft komt te iLt .ln";ltutle Vin ^en wettigen erfge- ceiTeeren , al mede kunnen ftellen de naam in het vrugtgebruyk geen proprie- exiftentie der tyd of conditie, tot weltaris benoemt of bygevoegd is. Confult. ke het vrugtgebruyk is geconftitueert.. ». 4. €tnj. 113. en men zoude onder de L. 15. D. vuib. mod. ufusfr. «mith
Dd a



2T4 Roomsch-Hollands-Recht.' IT.Boek.
ff. de ufufruB. Sulks als te regt beweerd werd by Scipio Gentil. en Joan. van den Sand. traB. de aUion. Ceff. cap. 5. num. 35. En by Hugo de Groot in fyn Inleyding tot de 'HoUatu fche Rechtsgeleerdheid, lib. 2. cap. 39. verf. Ten derden. En by Chriftin. ad leg. Mechiin* tit. 15. art. 6. num. 7. & art. 7. num. 3. & vól. I. decif. 139. werd onderfcheyden. Ten waar een bedrieglyke Overdragt en quyting was gefchied, dewelke tegen regt, en tot verkorting van een derde, ter quader trouwe, was aangelegd: dewelke fodanig kragteloos is, dat daar mede den Togtenaar fyn geheele regt verheft, arg. I. r. Cod. de fepulchro violat. I. 18* ff. ad leg. Jul. de adulter. I. 13. \. 4. ff. de his qui infam. mtant. Vid. Pinell. in l. I. Cod. debon.matern. part. 3. num. 38. Covarruv. Var. reftdut. lib. 1. cap. 8. num. 7. & DD.ad §. 3. inftit. de ufufr. & l. 66. ff de Jure dot. So als by den Hoogen Raad in Holland is verftaan: 'Dat een Vader, zynde Voogd van fyn Kinderen, van de Lyf-togt was vervallen, en by fyn leven was verheeld, en vermengt met den Eygendom, om oorfaak dat hy, ten behoeve van fyn fchuld-eyflcheren, het Huys had veronderpand , en daar door veroorfaakt dat het felve by executie was verkogt : en is den Kooper geweefen, ten behoeve van de Kinderen, afftand te doen van het gekogte Huys, en wederom te geeven de vrugten atempure litis motte gevallen: in de faak van TtmanLukafz., als Voogd van de Kinderen van Tsbrand Jakolfz. Bok, lmpetrantett van Reformatie, tegen Willem Dirxfz. en Hubert Appelman, Gedaagden den 22. December 1605. En in Revifte beveiligt den 23. Fehruarü 1608. (10). ij IV. Vervalt de Lyf-togt door ongebruyk, geduurende een derdendeel van hondert jaar. /. 20. /. 25. ff. quib. mod. ufufruB. amitt.Door ongebruik, dat is, niet gebruikende de faak fo gelyk als hy daar toe geregtigd is, al waar 't fchoon fulks dat hy die anders gebruikte. /. 10. §. 1. ff. quemadm. ferv. amitt. Maar waar 't dat hy die
mis-
(10) Add Groenevoeg. Annot. op de lib. 7. tit. s. ten allerklaar den uyt de inl. van de Hr. de Groot n. 24. junct. onteegenzeggelykfte gronden van 'c empl. Scborer ibid. Wanneer het jus ac- Rooralche Recht, het welk Voet ad tit. crefcendi in het legaat van het vrugt- de ujufruüu accrefc. n uit. leert, dat gebruyk geobferveert moet worden, de- nog onder de confruttuarii in viridi o&« wonftreert de Hr. Huber in prtcleü, f. 2. ftrvantia is.



IX. Deel. Pan gebreklyken Eygendom, en van Togt. a 15
misbruikte, of verergerde, fo fou hy daarom niet van fyn regt vervallen. /. 1. §. 5. 6. ff. quemadmod. ufufr ucl. amitt.
Erf-togt is, dewelke met het leeven van den Menfch niet is bepaalt, maar van den een op den anderen over-fterft, fonder onderfcheyd. §. 3. inftit, locat. ten waar het felf aan feker Gellagt ware gebonden, l.fin. Cod. de Jure Emphytetttico in verb. neceffitatem..
Die is, of Erf-pagt-regt, of Leen-regt.
Het X. Deel.
Van Erf pagt regt*.
[Grot. 2. 40. &> 3. 18.]
1..Erf-pagt-regt, wat? en hoedanig te bedingen.
2. Het verval, of, en wanneer plaats beeft.
3. Mag by den Erf-pagter verkogt ', en aart
een ander overgedaan worden.
4. Of by fpliffmg van de Erf-pagt grond
ook de pagt moet gefplijl werden, en wat dien aangaande gebruik lyk is.
5. Of ongeval, of geleden fchade aan dt
pagt afflag geeft, en num. 8.
6. Hoedanig Erf pagt regt werdverkregen.
7. Hoedanig'tfelf vervald onverloren werd.
In Holland zyn verfcheyde foorten van Renten, dewelke alle Erfpagten werden genoemt, of daar onder behooren. Defe zyn Erf-pagt-regt, prop. Empbyteufs, Tiend-regt, Cynsregt, Pagten metten Houde, Tyns-regt, en diergelyke meer.
Erf-pagt-regt is een erfelyk onverfterfelyk regt, daar by den Heer van het ongebouwde Land, het vrugt-gebruik van het felf aan yemand eeuwig en erfelyk uitgeeft op verbetering (i), mits dat hy
aiW. exam. jur.feud. cap. 2. f. 25. fcf poft. a viro ampliff. Scborer ad H. Grot. manttd. b. t. n. j. zynde hetzelve van het contract van koop en verkoop, mitsgaders huur en verhuur, tot een afgezonderd conttact door Keizer Zeno ge-bragt. /. 1. cod. b. t. gelyk het dan ook alzoo hier tc lande is gerecipieert. Vf Cbriftin, vol. 3. decif. 122.
(1) Dit is het voornaame oogmerk, ja de fource van erfpagtrecht, waarom hetzelve ook komt te vervallen, wanneer den erfpachter het land onbebouwthat liggen of deterioreert door eygen fchuld of toedoen. V. Cl. Voet ad D.tit. fi ager ve&igal. n. s.juniï. n. dó. gf preefertim. Cl. Vinn. ad J. tit. de locat. condj f- 3- ti. 2. Hoedaanig erfpagtrecht differeert van Leenrecht"is betoogd bySam.



m5 Röomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
daar voor jaarlyks-een heerlyke Rente geniet. /. i. Cod. de jure Emphyt. l.i.&i.f. Si ager vettig.
Ik feg een onverfierfelyk regt, om dat het met de dood van den behtter met vervalt, maar tot den erfgenaam over gaat. §. 3. Inftit. de locat conducl l 1. f. Si ager veSitgal. I. 3. Cod. de fundo patrimamal. Behoudelyk het regt van verboeking, t'elken overgang, met een dubbelde pagt, ten behoeve van den Heer: So te fien is in feker Handveft by Graaf Floris aan die van Monnikendam, geeven op Vrouwen-dag in den jaare 128I. met defe woorden: Maar is 't Man of IVyf die dat pagt Land befit fier f, die naafte Erfgenamen fal behouden dat Land met een erfiyke rente, ah hy betaalt heeft den re°ten Heer des Lands twee-voudige pagt. En alfo van Geflagt tot Geflapt eeuzviglyk duurende. J 6 '
. is "°S een ander foort van Erf-pagt-regt, alhoewel by ons fo met gebruikelyk, dewelke van vyf tot vyf, of van tien, tot tien jaar, ot na verlterf van d'een op d'ander moet werden vernieuwt, op verval van de felve. cap. r. extr. de precar. Daar van Grot. fpreekt in fyn Inleyd. hb. 2. cap. 40. verf. 't Gebeurd ook. 2 Defe Rent komt in plaats van den eygendom, en is een wefenti ui ^a"fodanige overkomft, dewelke indien drie jaaren onbetaalt bleef fou den Erf-pagter van fyn regt, ten behoeve van den Heer, verfteken. /. 2. Cod. de Jure Emphyteutico. So nogtans dat het by vode wysdom van den Regter alfo moet gewefen werden. Lrrot. Inleyd. hb. 2. cap. 40. num. 3. cap. 43. num. 5. Chriftin. vol. 3. decif. 120. num. 2. Rebuff. ad conftit. reg. in pree fat. gloff. 5. num. 64. Sententie van den Hove van Holland, tuffchen Jan Knelifz. tot Moordregt, appellant, contra Adriaan Doem, den 22. December 1615.
A^g^Gct a*eftendeeI de-Erfpagt fodanig ingefteld, dat indien de jaarlykfche Rente niet juyft op den dag werd betaalt, den Erfpagter lyn regt verheft: maar daar tegen werd hedendaags den Erfpagter, al had hy het fchoon verfuymt, na dadelyke? en ongebaande aanbieding door het behulpmiddel van herftelling, van het felve verval hgtelyk verfchoont, cap. uit. extra, de locat. Grot. In-
SnrSi 2' cap' !?• mm' a8' Clan 5" MfiW' 1uefl' 8- in fin. Sententie van den Hove van Holland, tuifchen de Erfgenamen van
jyir.



X, Deel. Fan Erf pagt-Regt. 217
Mr. Dirk van Leeuwen, lmpetranten in r. a. tegen de Befitters van de Landen gelegen in de Groep, den 2. November 1616. en by den Hoogen Rade beveiligt den 22. December 1623. Sulks dat by ons den Heer niet alleen niet fonder voorgaande gewysde van den Regter, den Erf-pagter, om fyn wanbetaling, van fyn regt mag verfteken; als in dc felve faak van Jan Knelifz. totMoordregt, appellant, tegen Adriaan Doenfz. is verftaan. Maar ook felf in boetpligtige bedingen, geen gewysde fo ver fou gegeven werden: waarom het felf meeften tyd by Overkomft, en ook wel by Vonnis, met een jaar Erf-pagt, of een dubbel verfuym, werd gebetert. Sie Coren Obferv. 22. Sententie tuffchen Mr. Dirk van Leeuwen, en de Befitters van de Landen gelegen in de Groep, hier voor verhaald. Sie mede Confult. en Advyf. het 2. Deel, Conf. 5. Dat by ons doorgaans fo werd onderhouden, en met de manier van Vrankryk, die wy daar in volgen, overeen komt, daar 't felf mede plaatsheeft, behoudelyk fo anders uitdruklyk was bedongen. Derhalven aldaar een gemeen feggen is , dat de Erf-pagt-goederen voortaan de vry eygen goederen gelyk geworden zyn. Zie Charond. lib. 11. rtfponj. 20. en Chalfan ad Confuetud. Eurgund. tit. de fiefs. §. en chofes. Anton. Fab. ad Cod. lib. 4. tit. 42. defin. 8. 3 So dat den Erf-pagter, behalven het vrugt-gebruik van het Land felf te genieten, ook het felve regt aan een ander mag over doen (2), waar toe dat hy in 't verkoopen, jure Romano, den Heer de voorkeur moeft geeven, om by hem binnen twee Maanden voor defelve prys, indien hy het begeerd, het Land aan hem te mogen [ ouden, of een vyftigfte deel van den bedongen prys, voor het vernieuwen van fyn Erf-pagter, tot een kenteeken van den eygendom te genieten. /. 3. Cod, de jure Emphyth. veif. Sed ne hac. Dog het
weg-
(2) Ook vermag de erfpachter het erf peteerende, ten zy 'er eene fpeciaale te belaften, te donateeren en op aller- conventie, ter contrarie dienende, waaley wyzen te transfereeren en over te re, behoudelyk (en dit had 'k 'alhier dragen san anderen, om reeden naar by te voegen) dat by het cïduceétcH de heedendaagfche rechten conform het het erf vryelyk wederkeere by den digeen ten tyde van Keizer Zeno plaats recte eygenaar of erfpachtheer. Conf. A. had en door Jufiinianus gecoarfteert is, in cenf. for. lib. z. cap. 16. n. 3. & Bugde vrye vervreemding denzelve is com- nym des loix abrogées liv. 2. Jat. 23.
Ee



si8 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
wegfchenken en ruylen vermogt ook fonder kenniife van den Heer te gefchieden, raids dat voor verhoeken, en vernieuwen van fyn Erf-pagter, mede een vyftigfte deel van de waarde van het goed by hem wierd genoten, juxta d. I. 3. in fin. & ibi. Sichard. num. 19.
& feqq.
Maar by ons vermag den Erf-pagter, fonder onderfcheid, fyn Erf-pagt-land, vry, en onbekommert verkoopen, en vervreemden, op wat manier dat hy wil, fonder den Heer daar in te moeijen. Neoftad. Cur. Hólland, decif. 59. & fupr. Cur. decif. 39. in fin. Behoudens alleen den Heer fyn regt van Naafting, binnen 'sjaars, na dat het tot fyn kennis is gekomen. Coftuym. van Rhynland,m. 40. Tiraqucll. de retracl. lign. §.21. num. 3. 4. Chriftin. vol. decif 122. cap. uit. extr. de locat. En indien hy het regt van Naafting niet gebruikt, trekt hy voor verhoeken en anders, voor het eerfte jaar een dubbelde pagt, boven de waarde van een kan wyn voor den Penningmeefter, tot fyn verval: het welk gemeenlyk verftaan werd begreepen te zyn onder de Claufule, of Erfpagts-regt, al is 't dat het felve niet verder uitgedrukt is. 4 Dewyl dan den Jaarlykfchen pagt-penning komt in plaats van den eygendom, en verftaan werd een wezentlyk deel te zyn van de Erf-pagt: is bedenkelyk, of indien den Erf-pagter een gedeelte van de uitgegeeven erfpagtgrond aan een ander kwam te verkoopen , of anderfints te vervreemden, daar door ook de Erf-pagt voor een gedeelte moet werden gefplitft, en verdeelt? Dog dewyl de Erf-pagt, en yeder gedeelte van dien, ondeelbaar op de geheel uitgegeeven grond geveft word, volgt daar uit, dat al is 't dat defelve in de betaling werd gefplift, nogtans de geheele grond voor het minfte gedeelte van dien verbonden blyft. arg. I. 2. Cod. Si units ex pluribus. Sie Coftuym. van Rhynland, art. 41. (f). So als by den Hove van Holland van een veronderpande gefplifte jaarlykfche Rent verftaan is, dat de geheele grond, fonder aanfchouw van da verdeeling, den Rentheffer verbonden blyft, en hy fyn keur heeft, waar hy 't aan verhalen wil, by Neoftad.decif.4. Radelant.decif. 85.
num.
(3) Add. Advysb. 2. d. cenf. 261. en van Rbynl. d. Art. 40 en 11. <kn Auiïtur in zyn Cmm. tp de Kmen



X.Deel. Van Erf-pagt-Regh 219
num. 7. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 13. art.%\. Derhalven ook gemeenlyk by fodanige verdeelinge deiè Claufule werd bygevoe^t en mbedongen, met hypotlucotie van de geheele Pagt, of Rent uit kragt van welk, indien den Pagtheffer de geheele pagt op het 'verdeelde ftuk wilde verhalen, hy behoudens vergoeding, 't felve gehouden foude zijn te voldoen. b
Het welk ook in verfterf van meer t'faam beërfde Erfgenooten alfo verftaan werd, dat yder van hun in 't byfonder voor de geheele Erf-pagt aanfpreeklyk is. arg. d. I. 2. Cod. Si unus ex pluribus. Jul. Uar. § Emphytenfis. quafi. 14. in fin. Chriftin. vol. 1. decif. 107. num. 10. Al is t dat den Erf-pagter de Erf-pagt, om fyn vervalregt van verboeking, op een van hun allen, t'haardcr keur, van den een tot den ander, behoudens elk fyn regt, doet over-boeken. 5 bo mede verftaan werd, dat by eenig ongeval, of geleden fchade van inbreuk, overvloed, oorlog, of ander ongeval, op den uitgegeeven Erf-pagt-grond, den Erf-pagter egter fyn geheele pagt moet betalen, fo lang fo veel in welen overblyft, als waar uit den jaarlykichen pagt kan werden gevonden: want gelyk als hy het voordeel geniet van alle aankomft cn verbetering, fo moet hy ook de lchade daar op vallende, alleen dragen, arg. I. 9. § 2 & 3 / 13 5. 5. ff- fe UjufruÜ. juncl. I. j. Cod. de Jure Emphyteut. & ibiBarthol. Salycet. Autum. Conf er. du droifo Anton. Faber ad Cod. lib. 4 tit. 43. defin. 36. Alvar. Valaf. trafo de Jure Emphyteut. quafi. 27 num. 4. tnfin. Andr. Gail lib. 2. obferv. 23. num. 23. (4).
6 Het
f4) My dunkt, dat den A. alhier op difp. 29. tbef. n. litt. A.) welke dit uyt fol.de gronden de verphgting tot betaa anderen of wel argument» legis trasten hng van den jaarlykfche pagt in cas te demonltreeren, zoude ik op heedenvan ongeval reftnngeert, tot zo lang zo daagfche voorvallen, ongeneegen zyn veel tn weezen overblyft, als waar uyt de te appliceeren, bewuft de meerdere bejaarlykfibe pagt kan worden gevonden, fchaafdheid onzer eeuwe, en de dispoWant het is immers de uyterfte onbil- iitie der bekende Lex. 90. ff. de R ? ykhe.d, dat wanneer de erfpagter geen in omnibus quidem, maxime tarnen in jure' ETÈn genaamd trekt nog trek- aquitas fpeüanda fit. Notabel komt by ken kan men echter hem den jaarlyk- my op dit onderwerp in aanfchouw de iche pagt zoude doen betaalen, en de leer van Brunneman ad leg. 1. Ccd. de
7^/eVW^denrif1JJf- 2' jure °P Nament *™ welke
d. conf. .58. Treutl. dtfp. JelcS. vol. 1. Wet van Eek princ. jur. tit. fi ager vec-
Ee 2 tig.



220 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
6 Het Erf-pagt-regt werd verkreegen, en gegund, ge]yk al onroerend goed, by wettelyke gift, en over-dragt van Zegel, en Brieven:
tig. n. 8. leert, dat de prefatie der worden geprefumeert overeenkomftig de jaarlykfche pagt ter zaake van geene natuur vin het contract te hebben gehoe genaamde calamiteyt geremitteejd handelt, welke in deezen is, dat de word, men hoore dan Brunneman: fi zaak geëxtingueert zynde, ook het confundus mus pereat, pent domino, fi pars, traft vervalf d. I. I. Cod. en gevolgelyk empbyteutw; qui folvit nibilominus cano. ook de verpligting tot betaling van de nem five modicam pecuniam, non prof'rutïi- jaarlykfche pagt. Men zonderen evenbus fed pro recognitione dominii. Si er- wel uyt de gewoonelyken inundatien, go domus combvjla vel ab boftibus occiipa- gelyk ook alle ongevallen, welke door ta vel a man, aut molendinum reddatur verzuym en fchuld van den erfpagter tnutile, non debebitur ex tali fundo canon koomen te gebeuren, gelyk door Harp(dit volgt als een corollarium uyt het recht en Gratianus breedvoerig is aangemelde theorema cn dispofkie van de getoont. Vraagt men wyders of de reWet : fi ipfa rei penitus lisdatur fubftantia miflie van den jaarlykfehen pagt ook fcfe.) ex qmbus infertur fi empbyteuta plaats heeft wegens fteriliteyt van den propter helium plane non potuit frui fundo grond ? Zo antwoord ik (onder verbeeimo in eo plane non poterit commorari nee tering) van neen, ten waare ten tyde ttiam canouem teneri prcejiare. en van dit der erfpagtgunning het Land van zodaabillyke gevoelen is ook onder anderen nige natuur is geweeft, dat het tot geeden voorname rechtsgeleerde Julius Cla- ne hoegenaamde vrugtbaarheid konde rus (fchoon by Treutl. het teegendeel gebragt worden, want dit laatfte geval word gemeld) Conf.fentent. lib. 4. f. em- verfchilt anderfints oneindig van het pbyteufis quxft. 8. n. 6. pag. m. 193. en eerften: in cas van geheele inundatie alhoewel hy aldaar fchynt te achten dat pereipieert de erfpachter geene hoegeiiet gevoelen van *t Collegium mediola- naamde vrugten, en hy is buiten ftaat nenfis in judicando behoort gevolgd te het land te cultiveeren, in het laatfte worden, en dat men alzoo zoude moe- geval daarentcegen worden eenige vrugten onderfcheiden of de pagt groot dan ten genooten, alhoewel van mindere klein is, dat in het eerfte dezelve niet, qualiteyt en quantiteyt of kunnen ten en in het laatfte al verfchuldigt was; zoo minden door culture van het land geinh:ereert Clar. echter zulks alleen (ge- trokken worden, want het zy de belyk den A.) wanneer 'er iets van wei- reiding en culture koftbaar is of niet i)!g belang geperepieert is by den erf- het doet niets ter zaak, zoo maar het pagter, maar geenzints wanneer'er niets land kan worden gecultiveert en bezeers genoten geworden nog heeft kunnen ten, zonder dat obfteert de lex. 15. ff worden, ter zaake van geheele inunda- locat. cond. zoo als de Hr. Vinnius in tie enz. En hier tegens obfteert niet, comm. d. I. n. 10. aanmerkt. Eindelyk dat de verpligting tot betaaling van den moet 'k fpreekende van de jaarlykfche laarlykfche erfpagt is een perfoneele pagt myne Leezers nog herinneren, dat obligatie , die niet de zaak maar de de erfpagtbeurder met zyne agterftallige ^erzoon volgd, want de contractanten «fpagtcn, preferent is voor de leeve-
ian«



X. Deel. Van Erf-pagt-Regt, 221
ven: So dat by ons onnodig is verder in te fien de tvvyfelagtigheid van de DD. of tot defelve ook fchrift van nooden is. Daar van te fien is by Arnold. Vinn. ad §. inftit. de locat. conducl. num. 8. Radelant. decif. (Jltrajeff. 24. Chriftin. vol. 3. decif. 119. num. 5. ook door verfterf, fo wel by Uiterfte-wil, als ab i'ntêftalo, dat is by ervenis fonder making, ten ware defelve by beding van de uitgift aan feker Geflagt gebonden was. /. fin. Cod. de Jure Emphyt. 1.114. §. 15. 17- ff. de leg. 1. /. f57. §. 2. &> 5.ff. de leg. 2. Fufar. de Jubft. qucefï. 380. num. 8. & feqq. & qitce. 111. Item, door verjaring van een derdendeel van honderd jaar, dat het goed voor Erf-pagtgoed gebruikt is geweeft, en voort gelyk al ander goed verkreegen werd.
7 /- ^Clyk °°k 'Ü felve vei'Saat' of vervalt, door uitfterving van het Geflagt, daar in het felf, met laft van vernieuwing, was betaalt, ten ware in tyds by de naafte Magen van den laatften befitter, nieuwe veiieemng was verfogt. Sie Chriftin. vol. 3, decif. 122. num. 8. Anton. Gabnel. commun. Concluf. lib.3. de Jure Emphyteut. Concluf. 1. rachin. lib. 1. controv. cap. 100.
Erf-pagt-regt vervalt ook door verjaaring van een derdendeel van honderd jaar, zedert dat het felve by den Erf-pagter niet is gebruikt, anders werd het Erf-pagt-regt, aan de zyde van de Pagtheffer, fo ligt niet verlooren, ten ware dat den Erf-pagter niet alleen de pagt met had betaald, maar ook het Erf-pagt-gocd, fa langen tyd, als vry eygen had befeten. Sie Neoftad. fupr. Cur. decif. 39. en 't geene hier voor het VIII. Deel, num. 8. dien-aangaande is gehandeld.
8 Aangaande het verval door wanbetalinge en verfuym van drie jaar, daar door het regt aan den Eygenaar vervalt, fecundum l. 2 Cod. de Jure Emphyt. Of, en hoe ver 't felf by ons plaats heeft, is hier voor gehandelt.
Het
ranclers en werkluyden op de penn. in neer by de gunning (laat geëxprefleert executione geprovenieert, bet geen men huys en erve, en by ongeval het huys kan vinden beweezen, in het Vervolg op komt af te branden. Conf. A. In conf. de Holl. Confult. Conf. ar. als ook dat de for. d. I. n. jg jaarlykfche pagt verfchuldigt blyft, wan-
Ee 3



222 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
Het laatfte en voornaamfte middel, daar door het felve komt té vervallen, is des faaks ondergang, te weten, fo defelve in't geheel komt te vergaan. /. j. Cod. de Jure Emphyt. Dog fo maar een gedeelte daar van kwam te vergaan. By voorbeeld: het huys kwam af te branden, het welk op den Erf-pagt-grond getimmert ftond, foude men verftaan dat egter den Erf-pagt moeft betaalt werden ten aanfien van de overige grond. arg. I. 98. §. S.ff de folut. jun&. I. t. Cod de Jure Emphyth. Sie Anton. Fab. ad Cod. lib. 4. tit a* defin 36. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 4o. verf. Ten fesden. Ten wafe de Erf pagt alleen van het huys of getimmert uitging, ars / 1. fi % l- 1°:Qutb. mod. UfufruB. vel ufus amitt. Of dat by^de uitgift was bevoorwaart, dat fchoon het uitgegeeven goed, by ongeluk, of anderfins kwam te vergaan, egter de Jaar-pagt fou moeten wer*. den betaalt, hoedamge bedingen ook na Regten mogen beftaan. arg. I- 70. ö- 3- ff. de Contrah. empt. jun&. I. 1. Cod. de Jure emphyth. in verbis fuper omnibus. Hoedanige bedingen by ons gemeenlyk gefchieden onder de Claufule: vry van alles, fonder eenigerhande kor. ftng, hoedanig die foude mogen wefen, &c.
Het XI. Deel.
Van Tienden, en Tiend-regt.
[Grot. 2. 46".]
1. TUnjLmt wat, en boe te verftaan. 3. Hoe veelerband.
2. Desfelfs oor/pronk, niet uitje Geefte- 4. Smal tienden, of, en welke beftaan.
lyke regten, maar wt Waereldlyke 5. Kennip, of dte Tiendbaar is. m et>' 6. Tienden hoedanig in te gadertn.
1 npiend-regt, is een geregtigheid om een feker deel der vrugten JL Jaarlyks te mogen beuren, het zy dat het felve is een tiende, agtfte elfde, vyftiende, feftiende, twintigfte, dertigfte, of veertigfte deel, alfo genaamt van het voornaamfte, 't welk meeft gebruikt werd, cap. in aliquibus. verf. illa. Ext. de decimis. So werd by ons het Tiend-regt verftaan, om het elfde deel van
fe-



XI. Deel. Fan Tien den, en Tiend-regt. 223
fekere Vrugten te mogen trekken, fulks dat getuigt werd by feker Handveft van Graaf Willem van Henegouwen, aan den Lande Swyndregt in Zuid-Holland, gegeeven des Woensdags na Sint Maartensdag 1337- met defe woorden: Den Tienden juilen wy behouden, dat is, te iveeten den elfden Schoof, en dat elfde Lam. So ook by den Hoogen Rade in Holland, in Revifie is verftaan, in de faak vanBernhard van den Bongaard, Heer van Nienrode, contra Burgermeefters en Regeerders van Naarden, Huyfen, Blaricum, Larum, en Hikerfum, den 21 January 1623. 2 Welk regt by ons niet voortkomt uit bet Goddelyk of Geeftelvk regt, fo fommige willen, dewelke by navolging van de Levitifche dienftplegtelyke Wet, (daarvan Levit. cap. 27. verf 30. Num. cap. 18. verf 21. en Deuter. cap. 14. verf 22. 28. en cap. 26. verf. 12.) onder de Chriftenen mede hebben ingevoert, dat het tiende-deel van alle Vrugten, gefchikt, en opgebragt moeft werden, tot onderhoud van den Kerken-dienft, en wat daar toe behoort, tot. tit. extr. in 6. & Clementin. De decimis. Maar uit Waereldlyke handen, eerft aan de Hoogfte Magt, tot een teken van onderhorigheid, overgegeeven, dewelke wederom daar mede de Grave van Holland, in der tyd, begiftigt hebben, (So dat uit de oirkonde van den Abt van Floricamp, en andere by gebragte Oudheden, ontwyflyk werd bewefen by Hugo de Groot in fyn Inleyd. lib. 2. cap. 45.) en by defelve wederom aan andere, als een gevolg van heerlyke goederen en inkomen in 't byfonder zyn opgedragen, daar van ook de meefte Leen-roerig zyn, en met, en benevens de Leenen daar fy van uitgaan, verlyd, en verheft moeten werden: want men verftaat dat geen Leen-mannen, befittende hooge, of lage Geregte, uit krag tvan haar Heerlykheid, eenig regt tot Tienden hebben, ten zy haar Verly-brieven fulks uitdruklyk mede brengen. Grot. Inleyd. d. loco. verf. 't Is ook fulks. Placaat van Keizer Karel van den 1. Ottober 1520. (1).
DeCO Volgens het verhandelde by Mr. den origineelyk zyn gegeeven tot onP. Bort over de domeynen vtn Holland, derhoud van den Godsdienft en aan de 10. deel, n. tt. feq. zo fuftineeren Wereldlyke Koningen en Princen zyn. de Pausgezinde Schryvers dat de thien- overgedaan tot eefeherminge van den
God*»



224 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
Delen aangaande werd in de Keuren van de Landen Zeeland in den jaare 1496. een oude Coftuym gevonden, cap. 2. art. 9 Dat
fo
Godsdienft, ende alfoo zyn geraakt in welk fundament de Hr. Cartvm de iure
handen vaa der Pnncen Vafallen, en ecclef. lib. 1. tit. 8. d m / de G
dat overzulks dezelve gifte alleen kan telykheid dezelve meede'fchvne toe tè
geagt worden te concerneeren de oude eigenen, dog met wat recht zie ik niet
Ihienden, maar geenzints de novalia, want hoe zeer ik weet dat by het Mo'
als welke de gedagte gifte pofterieur faifch Recht de eerfte tiende van alle
zyn en gevolgelyk de Geeftclykbeid toe- akkeren en kudden was voor de Levf-
behooren , eeven als de Aelmorfen ; ten, dat men de tweede zelfs gebruik-
Dog de onwaarheid deefer ftelling word te hy de ofFermaaltyden, waarvan men
met opzicht tot onfe_ tlollandfche Thien- echter fielt dat een gedeelte ft"n
den erkend en weederlegt by de Groot l. moeft voor de Armen, en dat de de de
aba.c welke het thiendrecht afleid uit thiende, zynde van de Landeryen en
t rftD-J"tfChe IleChte"' °Udr dm Wv"bergen, voor den Koning was. Z. bet Cbriftendom- maar te vergecffch by Micbaëlis m. r.i.d. §. ,0 is my echter
£S' enRpa"drCre Schr/vers, «ver h,Ct te ^ bekend' dat dceze ^tten niet
Duitfche Recht naar dergelyke oude algemeen kunne» worden genaamd en
con htuue gezogt hebbende, zoo is my dat uit de laatftgemelde Edra fd™
echter tot omhelzing van 't gevoelen men gemeenlyk in dit cas Trzwygt) te
van de Groot genoeg, te hebben kunnen gelyk zoude volgen, dat de Griftelyk-
den S7d^hv%in d/ °Ude 'y' heid seenzints a',ee» da" toe ger Sró l in mi de" der, VrUgte" is; dan 0,n mv "T« niet verder in te
God ,n erkentenis van zyn algemeene laaten,dewyl het een afgedaane zaak is
heerfchappy en verleenden oogft ver- dat de H. Overigheid hier te Landen
fchudigt waren en daarom dezelven zo wel in de Kerkelyke lis Wereldlyke
opollerden, als Gode toegewyd, (gelyk zaken de opperfle directie'en eezaa tol-
de Romeinen meede voor het behoud komt, en gevolgelyk mede is SerL Ld
der Staat hielden. Vota decennalia £f zo wel tot"het feer.to onderhoud der
qmnquennaha, de quibus Noris in diff. Kerkelyken als tot befcherming van den
quee exftat tn tbejauro antiquitat. Sullen- Lande word opgebragten wvl leHc
£re urn. U pag 4S9 ) het geen wel ge- de Hr. ScbrafTert, i. d colf 6 «<? f 2
fchieden door de Priefters, maar daar mede uitlaat, h'et jus Snonicum Van
uit volgt geenzints dat men zig dezel- thiendens vermeld var eenSedande
ven venchuld.gt agten aan de Priefters, re natuur als de onzendize als £
gelyk Brunneman de jure ecclef. lib. 2. cap 6. Groot 2. b. 45. d. J 2 'leen uk Lifce
Covarruv. en anderenj willen, alhoewel der Koningen en Vorften by de Bis
ik wel wil erkennen,dat het waarfchyne- fchoppen zyn bekomen hebbVde ook
yk ,s, dat naderhand zommige Geefte- de Graven van HoTland r.Trnmer ee "e
lyken van de devotie der eenvoudigen tienden bekomen van de Geeftelyken
m sbruik maakende , dezelven als een maar wel aan dezelven gefchonken ^
CtbusDei ff patrimonium Cbrijli voor lyk dit uit de Brief varf Diderik dé V
z.ch hebben weeten te erlangen, op Gnaf van Holland en anderen l o%e'-
hel-



XI. Deel, Van Tienden, en Tiend-regt. 22S
fo %vie eenige Tiende houd van den Graaf, en aflyvig werd', fo fat fyn wetagtigen Soon, of Soonen gehouden wefen te betalen den Grave, of Mambour 'sLands, voor elk Geniet een pond fwarten Tournois, (na onfe munt waardig omtrent twintig ftuyvers) en heeft die Doode geene wetagtige Soon, of Soonen, fo fal des Dooden zvetagtige Dogter, of Dogteren, mogen hebben, en behouden elk Geniet om twee pond Tournois.
En
heldert in de Rechtsgeleerde Obferv. ad H. Grot. 2. d. pag. 235. en dewyl het daar en boven zeeker is, pofl exutum jugumHispanicum, parta libertate £f ejeSio Paganisme, illarum legum in bisce regionibus nullam remanfifje auüoritatem, zo remarqueere ik, alvoorens hier af te flappen, noch en paffant, dat wanneer in de 46e. aanmerkingen op Lybrecbts R. V. 2 d. boofdjl. 24. 25—27. pag. 595. geleert ■word , dat onder de Generaliteit de tienden als nu nog tot Geeftelyk gebruik geëmplojeerd worden, abufivelyk gezegt worden: ook fchynt de tiende penning van Duc D'Alba hier op te zyn gefundeert geweeft. Om reeden, dat hoe zeer uit de hiftorie deezer Landen blykbaar is, dat wanneer de Hertog van Alba de algemeene Staaten den 19 April des Jaars . 1569. te Bruffel vergaderde, hy onder anderen vertoonde de groote koften , die de Koning genoodfaakt v/as geweeft te doen om zich teegens de ketters en derzelver magt te kanten, echterteevens blykt dat hy de tiende penning invoerende, zeide, geld te moeten hebben tot onderhoud van het oorlogs gereedfebap en tot het brood, dat aan de Soldaten wierd uytgedeelt, en dus geenzints, zo als gemelde Schryver fchynt te denken, tot gees-, telyk gebruik, maar tot onderhoud van den ftand der Vorft en Koning, wiens febatki/i geheel was uitgeput. Ook blykt dit allerklaarft daaruit, dat de Geeftelyken zich in het byzonder oppofeerden en bybrachten, dat die geenen, welke
Fi
zonder byzonder verlof van den Paus
de geeftelyke goederen bezwaarden, in de ban wierden gedaan uit krachte van de bulle in Coena Domini. Vid. Le Clerc Gefchied der Neederl. 1. deel, pag. 29. en de Hr. IVagenaar in de befebr. van Ampterdam, 3. ftuk, pag. 298. na gehandelt te hebben van de ftrengheid der vervolginge zegt: Doch bier quam by, dat de Hartog van Alva , oordeelende, dat bet geduuriglyk vernieuwen der Beden (zie dezelve pag. 96 ) tot vermindering van 'sVorften achtbaarheid ftrekte, beftoot een altoosduurende fchatting in te voeren enz. Alva bad doen verklaar en, dat by de inkomflen van desze fchatting (der 10. en 20. penn.) ten boogfte noodig bad , om te vervullen de buitengemeens zwaare onkoften, die de Prins van Oranje , Graaf Lodewyk en derzelver aanhang den Landen veroorzaakt hadden enz. Men ziet dus duidelyk dat de Duc d'Alba den tienden en 20e. penning nimmer heeft durven noch kunnen voorgeeven, te zullen doen ftrekken tot onderhoud \100r de Geeftelykbeid, of geeftelyk gebruik, want dan moeft hy verlof van den raus daar toe hebben gehad, en ik twyfele niet of daar hy naar het getuigenis van alle Schryvers ook daar door zoo wei by Roomfchen als by de Proteftanten met groote reeden gehaat wierd, zoude derzelver haat door een zoortgelyk poorwendzel nog vermeerdert, ja zelfs ;en finaale weygering ondergaan hebsen. Z. Wagenaar d. I.



aa5 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
Ende en heeft hy Soon nog Dogier van wetagtige geboorte, fo fal fyn wetagtige Broeder, of Broederen, die mogen loffen elk Gemet om drie pond Tournois: Dewelke loffinge fy fullen moeten doen binnen een half jaar, na dat hy aflyvig word, op de verbeurte van den voorfchreeven Tienden. En is 't dat hy geen Soonen, Dogters, nog Broeders en heeft, fo fal die komen aan den Graaf, of Mambour-'s Lands, om daar mede fyn profyt te doen. En waar 't dat yemand eenige Tiende gave, of verkogt fyne Soonen, Dogters, of Broederen, die fullen fy loffen om al fo veel als of die by Doode verflurven waar. Maar ivaar 't dat yemand fyn Tiende verkogt eenige andere, die fal den Graaf geeven, of Mambour 's Lands van eiken Gemeten, om die overfctting en verleening, drie ponden fwarte, indien hy Sootte, Dogter, nog Broeder heeft levende. Ende en hy heeft geen Seone, Dogier, nog Broeder levende, fo en fal hy fyn Tienden niet mogen verkoopen, ten waar by Confent van den Graaf, of Mambour, fyn Stedehouder, of Rentmeefter. 3 De Tienden zyn van driederhande foorten, Koorn, of Maa-tienden, Smal-tienden; en Krytende-tienden.
Koorn-tiende is van Rog, Tarw, Haver, Garft, Weyt, &c.
Smal-tienden zyn van Moes, Hout, Gras, Hooy, Rapen, Radys, Kool, Ajuyn, Appelen, Peeren, Nooten, &c.
Krytende-tienden zyn van Veulnen, Kalveren, Lammeren, jonge Varkens, Ganfen, Byën, &c.
Onder defe zyn Krytende, en Smal-tienden van de minfte foort, en werden gemeenlyk ingevordert in defer voegen.
De Krytende-tiendt, van tien, een; en van vyf, een half; of de waarde, tot keur van beyde; beneden de vyf, van elk Lam, Kalf, of Big, een oort-fluyver; van een Veulen, een ftuyver; en van een Vilken, een halve ftuyver: en foo voort van andere diergelyke, alles meerder, en minder, na het gebruik en Coftuym van de plaats, daar onder defelve behooren: En werd verftaan, dat fo wat Paarden, Koeijen, Varkens, Schaapen, en diergelyke, t'elken Jaarsdag in de Jurisdiclie geweeft zyn, van hun aanwas Tienden fchuldig zyn, niet tegenftaande defelve terftond daarna vervreemd, of vervoert werden in andere plaatfen, ook~die voor Jgars-dag in den Ambagte wefende, door oogluiking, en verdrag, met andere Tiendenaars op andere plaatfen gedreeven werden, en terftont daar na
we-



XI. Deel. Van Tienden, en Tiend-regt. 227
wederom gehaalt werden. En werden gegaard t'elke May, of eerder, als daar vervreemding gefchied, en later als 'er «teelt werd. en aanwas komt. ' 4 Maar aangaande de Smal-tienden, ftaat te Ietten dat de meefte van dezelve van oude tyden niet ingeftelt geweeft, maar van tyd tot tyd, by manier van indragt, by de Edel-luyden, buyten regt, de goede Luyden zyn afgeperft. Als te fien is by Placaaten van Keizer Karel den eerften Oftober 1520. en den 9. April 1520. Daar bv ^ordonneert werd: by defelve, of eenig andere, geen regt van Ilenden te mogen gebruiken, dan fy, en hun Voor-ouderen den tyd van veertig jaaren, en daarvoor, gewoonlvk hebben re weeft te heffen, en gebruiken, of ander deugdelyk befcheid daar van hadden. Gelyk ook op de Remonftrantie van Burgermeefters en Regeerders der Stad Leyden, van wegens de Warm'oes-luyden aldaar, tegen de Edelen, en andere Tiende-heffers in Rynland, by refcriptte van t Hof van Holland dm 18. Martii 1603. aan dc Staaten van denjelven Lande gedaan, defelve Placaaten zyn verklaart, dat Waarmoes- en Boom-vrugten, Kool, Peen, Ajuvn, Wortelen, Plukboonen, Pluk-erweten, Knollen, of Rapen,'Radys, Salade, Appelen, Peeren, Nooten, en alle andere gelyke Vrugten, op wac loorten, en perceelen van Landen die gewalfchen, en geteelt mogen zyn, geen Tiendbaare vrugten zyn, en dat over fulks niemand geoorlooft zy, eenige Tienden, Hond-gelden, of andereOngelden, m plaats van Tienden van de voorfz. Vrugten te evlfchen, heffen, of genieten, ten ware byJpeciale Titule, of by uitgift van de Landen, bevonden werd, exprejfelyk daar toe geregtigt te zyn, of dat Hem by Jententte dijfmuif ten principalen, tn in 't petitoir gewefen gegaan zynde in kragt van gewysde, fuik regt waar toegewefen, ofdat kiaarlyk bleek dat hy gelyk regt van Tiende, voor dato van het voornoemde Placaat; van den jaare 1520. den tyd van veertig jaaren wettelyk had geprafribeert. (2). .
5 Maar
^(2\EerJede>r Z'et ,°P.Welke Srond dat pyra, nullas decimas deberi. dat namelyk den A alhier leert als in zyn cenfurafo- van de bogaarden en rvarmoesbooven i,7j 1 " caK2t!}- IO' n"firis mori- Seene tienden meerder verfchuldigt zyn, lus dt arborum fruSiius, ut fint poma, volgens rejol. 19 Martii 1603. welk ge!
F f 2 voe-



228 Roomsch-Ho llands-Recht. II.Boek»
5 Maar of ook de Kennip Tiendbaar is, werd by veelen getwyfelt. Dog is dien aangaande by Plac. van Keizer Karei van den 19. April 15 9. verklaart dat men mede tiende fal geeven van Kennip, Raap, Vlas of diergelyke rond of plat faat, fo wel als van Tarw en Garft en Haver, niettegenftaande dat men over veertig jaaren dat niet faayde, of fulks in gebruik geweeft had, ten ware dat die Landen daar af fpedalyk by 'privilegie of uitgegeeven Ordonnantie bevryt waren, of by fencentie voor dato van defelve Ordonnantie gegaan in kragt van gewysde daar af fieabfiAveert waren. En is dien volgens by den Hove van Holland den laatften Julii 1608. in de faak van Jonkheer Hendrik van Wyns^aarden, onderfcheydentlyk verftaan: Dat de Kennip-tienden betaalt moeten werden in Schoven, en dat fulks den Tiendnaar, fo wel Tiende van Kennip, te weeten Gelling, of Zaad-drager, als van Zaad toekomt. Dog op fommige plaatfen werd het felve voor een fekeren kleynen penning, over yeder Hond bezaaytLand, afgekogt.
De Tienden in 't gemeen zyn fo wel Leen, als on-Leen, enwerden bekomen, en verloren, gelyk als ander Leen en on-Leen goed. '
6 Op dat den Tiend-Heer in fyn geregtigheid niet te kort gefchiede, fo mag den Bruiker van 't Land, daar fodanige geregtigheid op ftaat, fyn Vrugten van het Veld niet halen, ten zy hy den TiendHeer daar behoorlyk van verwittigt, en hem tot fekeren dage dagvaart, om fyn Tienden te mogen neemen: Dog, fo hy op de ge-
fet-
voelen op dezelve grond meede is geadopreert door Mr. van der Schelling in zyne annotat. ad cod. bat tit tienden, Ji'tt. a 5. 3. en hoe zeer de Hr. de Groot het contrarie leert in de inl. 2. b. 45. d. 5. 4. kan ik niet zien dat wy daarom en op grond van een decifie van het Hof van den 27 January 1562 te vinden by den Hr. Scborer ad d. I- en beide anterieur aan de gemelde refolutie het contrarie zoude kunnen of moeten lïaande houden, 't geen 'k denk dat de Hr. de Groot aelve thans aoude Mi-
neeren, en derhalven meld ik noch alleenlyk, dat volgens advys van H de Groot, begreepen in de advyfen van de Reekenkainer van Zeeland, aan de Ed. Moog. Heeren Staaten van denzelven Lande gegeeven, en thans gedrukt in het vervolg op de Holi. Confult. pag. 194. het recht van alle particuliere Vafallen omtrent de tienden van de Novalien cesfeert als door de polTeffie van meenig hondert jaaren aan de Graaflykheid coia?peteerende.



XI.Deeï. Van Tienden, en Tiend-regt. 229
fette tyd niet kwam ) fo fou de Bruiker fyn Vrugten t'huys voeren mogen, latende de elfde Schoof voor den Heer liaan. Sie Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 45. in fin. Keuren van den Lande Voorn. art. 99. van Zeeland, cap. 3. art, 36. Placaat van Keizer Karel den jvjunii 1554. en van Koning Philips den 6. Junii 1564.
[Van het Hollandfcht Tiend-regt, desfelfs oorfprong en voortgang heeft onlangs wydloopig Pieter van der Schelling gefchreevêO; alwaar veel faaken dit regt betreffende, uyt de duyftere gilling tot den helderen dag fyn gebragt.] (3).
Het XII. Deel.
Van Cynfen 3 Tynfen, Pagten met den Houde, eeuwige en onlosbare. Renten.
[Grot, 1, 46. en van Renten 3, 14. 29]
r. Cynsregt wat, en wat Voorregt van 6. Ontfangen en invorderen van kleyneouds. Renten, Pagten, £?c. hoedanig van
2. Haar in van het oude Erf-pagt-regt ouds, en nog jegenwoordig.
verfchüt. 7. Loffing van des Graaflykheins Erf pag-
Ahts-regt, of Doden-pand, ten, Erfbuuren, Cynfen , Tynfen, &c.
4- Pagten metten Houde-. of, en hoedanig te doen.
5. Tyns-regt.
1 /^yns-regt, is de geregtigheid, daar by dat een jaarlykfche Rent (Jnftar antiquorum fundationum ad pias cauf'as a fundatoribus bonts fuis impnfitarunf) op feker onroerend verkogt goed, by den Verkooper eeuwig en erflyk werd geftelt, en gevelt, by fommige eeuwige en onlosbare Renten, by andere Oud-eygen. Het welk in Voor-tyden van fodanig gevolg pleegt te zyn, dat defelve Landen, vry waren van alle andere Renten, of Üngelden, en over-erf of ont-erf van defelve Landen geen Schependom, of gemeene Vierfchaar onderworpen waren, maar moeiten by andere Pagt-houders
van
(3) Add. Bort in tratl. over de Domeynen vm Holland d. cap. 10.
Ff 3



230 Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
van denfelven Heer, beregt werden, die hy daar toe opeyffchen mogt. So te fien is by Jan Bottelier in fyn Somme Ruraal cap. 201. in defe woorden: So en zyn Je fchuldig anders geen renten, nog ongelden, nog Schependom. Dan als die Heere van noden heeft te hebben regt om eenige Pagt, of fcheyding die een tegen den anderen: hy mag eyffchen fyn Pagt-houders, en mag Je vermanen te doen, en regt te feggen , en fy zyn 't fchuldig te doen ter vermaninge van baren Heer. Ende cn is daar anders geen Schependom, nog meer dan vier, of vyf Mannen houdende in Pagt, die eer JU die den Heer ontbieden -wil voor den dage, ende en hebben anders geen kenniffe dan van erf en ont-erf van den handen , gehouden in Pagt, cn het en behoort ook niet gedaan te ivcfni, nog gewefen by andere.
2 Verfchiit daar in van het oude Erf-pagt-regt: dat het felve goed, by wan-bctaling niet werd verbeurt; maar is defelve Rent onlosbaar, ten ware by beding anders daar in waar voorfien, en befproken. Grot. Inleyd. lib. 3. part. 14. num. 31. Zypa?. notit. Jur. Belg. tit. de redittbus, verf. Jub moderalione. tot onderfcheid van andere Renten, dewelke voor geld gekogt, op het een, of op het ander Land, of onroerend goed, werden verfekert, of geveft, dewelke voor het aangetelde : of indien dat twyfelagtig is, met den Penning feftien altyd kunnen werden gelolt. Grot. d. lib. 3. cap. 14. num. 31. 32. & lib. 2. cap. 46. num. 3. Siet Zypa?. notit. Jur. Belg. tit. de reditib. & eor. luitione. verj'. & quoniam verf. feq. Coftuym. van Antwerp. tit. 57. art. 9. 10. 15. 23. Chriftin. vol. 1. decif. 303. num.^. cum feqq. Daar van hier na. (1).
3 I"
(1) De oudeygens ftaande op Huy- bypothequeerde Renten, Oudeygens ofte zen en Erven binnen deeze Stad en Tbyns aan anderen willen overgeeven, zyn Vryheid verkogt en in anderen handen gehouden 't zelve te doen voor den Gegetransporteert wordende, vermag de rechte, daar onder hetzelve geleegen is, bezitter of eygenaar van zulke huyzen te weeten, voor den Schout ende Secretaen erven de afioffing daar van doen te- ris met twee Schepenen, ofte in abfentie gens de penning twintig. Vid. Amfl. van de Schout ofte Secretaris voor drie Secret. pag. 79. Omtrent dit zelve on- Scheepenen, ende wat anders gefchied zal derwerp is meede betrekkelyk het ge- gehouden worden van onweerden. Gelyk ftatueerde by de Statut. Dicecef. Vian.& eock nyemant fyn onroerende goederen ofte Ameyd. ruhrica 3. art. 1. £jf feq. behel- gebypotbequeerde Renten ofte Oudeygens fende; Die eenige gtedtren ofte ook gt~ ende Tbinfen en fal moegen befwaren ofte
hy-



XII.Deel. Van Cynfen, Tynfen, &c. 231
3 In Abszvoude hebben de Abten van Egmond van oude tyden een Regt_ gehad, dat men noemde Abts-regt, of Dood-pond, het welk daar m belfond, dat fy, by overlyden, van yder mogten beuren het belte pand, of vyf-cn-twmtig ponden daar voor. Het welk in der tyd is afgekogt met fes hondert Gulden hooft-foms, of met een Rent van feven Gulden agtien Stuyvers cn fes Penningen 's jaars, waar van nog eenige Brieven te fien zyn by den Rentmeefier van de Univerfiteit binnen Leyden, als zynde defelve Univerfiteit met eenige Geeftelyke inkomen begiftigt, de jongfte den laatflen Februarii 1588. den 26. May 1595. en andere. Sulks mede binnen Delf een oud regt is, en als nog werd onderhouden, dat de Kerk het befte kleed van den Overleden toekomt, of een fekeren penning daar voor tot afkoop. °
4 Pagt metten Houde verfchilt van het Tvns-regt feer weynjg of byna met, en komen het Erf-pagt-regt daar in gelyk: dat den Pagtheller by verkooping, en vervreemding van het goed, daar fodanige ragt op geveft Haat, regt heeft van praferentie en naaftintr. Hier van werd gefprooken in de Keuren van Leyden inden Jare 1583.
art.
hypotbequeeren dan in maniere voorsz. op pane van nullité. Den geenen die eenige los of lyfrenten, Tbinfen of Oudeygens van anderen gekogt beeft is gehouden neffens zyn verkooper, hy eede oprecbtelyk te verklaaren, waer voor dezelve verkocht Zyn, en als dan denzelven koop den debiteur gerechtelyk ofte met Notaris en getuigen te prefenteeren, die nae de prefentatie gehouden wort te verklaren of by die koop wil aanneemen dan nyet, op pane, dat by naer expiratie van drie dagen, van zyn recht van naejlinge zal blyven verfteeken. Alle losrenten daer die brieven nyet meede en brengen, waar meede dezelve losbaar zyn, fullen geloft moegen worden, jeegens den penning fefibien, in Jukken gelden ende tot foedaanigen pryje, als in elcker tyd bet geit by Placate gezet is. Welverjlaande dat hier onder nyet begreepen en zullen wejen Tbinfen ojte Qus-
eygens, die men verflaet dat onkshaer zyn. Conf. omnino J. A. v. d. Mtulen in annotat. ad d. rubr. ubi vir ampl. inter alia recle obfervat, illud quod de moneta dicitur, accipiendum effe, de tali conftitutione, in qua certa monetce fpecies exprejfa non eft. Wyders verdient meede alhier gemeld te worden het 6. Art. van dezelve Statut, meedebrengende: Ende zoo verre ymants eenigh goet, 't zy Hnyfch, Land ofte Erve verkocht badde, daar uyt eenig onverzuymelyke Thins ofte Oudeygen worde betaalt, die in 't verkopen verzweegen waaren, fal gehouden zyn den eyge ■ naar daer van vergoedinge te doen teegens den penning twee en dertigh: Insgelyxfal den koper tot gelycke fomme aan den verkooper vergoeding doen, zo verre hy bet goed verkocht hadde op zodaanige lafien, die daer uit nochtans niet en gingen.



232 Roomsch-Hol lands-Recht. II. Boek.
art. 72. en in de nieuwe Keuren in den Jaare 1658. art. 120. Dat tot welker tyde eenige Huyfen of Erven, met het regt van den Houde van ouds belaft zynde, werden verkogt, cn de koop volgens de Keuren is geveftigt, fo fullen den Verkooper en Kooper, den Houw-heer, of fyn Gemagtigde, de na-koop aanbieden, dewelke fyn beraad fal mogen neemen tot over dwers-nagt, (dat is vieren-twintig uuren) en middelertyd de koop aan hem mogen neemen. Van welk regt mede breeder te fien is in het i„ Deel van de Sententiën en gewefe zaken van de Hove van Holland, decif, 18. pag. 46. 5 Tyns-regt is het oud Erf-pagt-regt feer gelyk, en is een Pagt, of Rent, dikwils maar van een duyt, of van een oort-ftuyver 's Jaars, het welk indien het niet juift op den tyd betaald werd, fo vervalt het geen dat daar mede belaft is, en werd verbeurt verklaart: Mede hebben haren oorfpronk uyt onvrugtbare Landen, voor denfelven laft op verbetering uytgegeeven. Dog aangefien fodanig verfuym in judicio contradittorio by gewysde nog nooyt is beveiligt, fo werd het felf mede om een kleynighcid, en ligtelyk afgekogt , en gebetert, gemeenlyk met een dubbelden Tyns. Sulks als by den Hove van Holland verftaan is, op een verfuym van een jaarlykfche Tyns van een duyt 'sjaars, met beding, indien yemand 't felf kwam te verfuymen, het ware wetende, of onwetende, dat alsdan de voorfz. duyt by de couvering (dat is by verdubbeling) op fou loopen, fo lang, en ter tyd toe het Land geheel fou zyn verfuyint en verbeurt, ten behoeve van den Tynsnaar, dewelke daar na vry fou ftaan, 't felve Land te aanvaarden, als fyn vry en eyge Land, en daar mede fyn goede geliefte doen, welk Tyns wel omtrent de veertig jaaren aan den anderen verfuymt zynde, het felve verfuym is vervult, en gebetert, met eens betalende dubbelen Tyns voor het eerfte jaar, en alle navolgende jaaren enkel: in de meer verhaalde faak van Jan Cornelifz. Schout tot Moor dregt, Impetrant in reliëf d'appel, contra Adriaan Jan Doenz. in dato den 22. December, Anno 1615.
Tweederley Cofluyme werden onderhouden in Holland, nopens de Tynsgoederen, beyde tegen regt, en reden.
Eerftelyk, yemand ftervende, en Tyns-goederen befittende, fo moet yder een van fyn Erfgenaamen den geheelen Tyns-penmng
aan



XII.Deel. 1 Fan Cynfen, Tynfen, &c. &33
aan den Tyns-heer betalen, en dat ter tyd toe dat den Boedel gefcheyden is, daar anders den Overledenen pleeg te mogen voldaan met één Tyns-penning, en al de Erfgenamen te famen niet meer als ia het regt van den Overledenen eens gehouden zyn, en alleen zyn perfoon reprafenteren. , Ten tweeden, indien yemand is Tyns-heer, en flerft eer dat den Boedel gefcheyden is, en den Tyns aan een Man gebragt is, moet mede by elk van fyn Erfgenamen den gcheelen Tyns-penning werden betaalt.
6 Aangaande het ontfangen en invorderen van de kleyne Rente, Pagten, Erf-huuren, Cynfen, Tynfen, is van ouds in Holland, tot verligting van de Rentmeefters van de Heerlyke goederen, ingevoert geweeft een openbaren Sit-dag, op dewelke de goede Landluyden de kleyne Renten, Erf-huuren, of Cynfen moeiten komen betalen, en fo wie ten gefegde Sit-dag niet kwam betalen, wierd tegen denfelven geprocedeert by openbare Panding in 't generaal, in de Parochie daar den voorfz. Sit-dag te vooren gehouden was; en wierd daar na de onwillige betaalders, een fekeren betamelyken dag beteekcnt, van Pagting te doen, ter plaats daar 't behooren fou, die men noemen, en in de Parochie verkondigen foude. Welke verpagting gefchiede by twee Buuren, of by twee Lcen-mannen, of Schepenen op den onderpand, als twee-fchat aan geld, en driefchat aan pand; En fo wie ten dage van defelve Panding kwamen betalen, en fyne fchade befchudden, dat mogt hy doen, mids betalende aan den gefwooren Bode, voor fyn loon, vier grooten Vlaams; en voor den Rentmeefters, en haar Klerken, twee grooten Vlaams; Maar fo wie jan niet kwame, nog fyn voorfz. onderpand niet bevryde, binnen 'sjaars, of ten langfte eer men weder Pagting deed van de naaft volgende jaaren, en toekomende Renten, Cynfen, en Erf-huuren, fo mogt den Rentmecfter, of fyn Klerk, voor de twee verfcheenen jaaren, Renten, die fy luyden dan fchuldig wefen fouden, de voorfz. onderpande verlooren pagten , tot profyt van den Heer, als vry aan hem neemen, by gebrek van betaling; Des dat den voorfz. Rentmeefter gehouden was, ten dage van de verkonding, van de Sit-dag van den naaftkomenden jaare, daar van een .generaale waarfchouwing te doen openbaarlyk
Gg m



234 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
in de Parochie Kerke, daar 't behooren fou, van 't regt daar op haar-Iuyder onderpand van te vooren vervordert was geweeft, en aldaar verklaaren die naamen en toenaamen van die geene die in gebrek geweeft hadden, haar-luyder voorfz. Hofftede, Huur, Erfhuur, of Cyns te betalen, op dat fy mogten komen haar fchade in tyds befchudden, op dat immers niemand met reden feggen mogt, dat men hem verkragten, of overvallen wilde. Welke folemniteyten en omftandigheden, aan een zyde gefield, werden nog hedendaags by fommige Heeren, Rentmeefleren, fodanige Pagten by Sitdag ingevordert. En was by Placaate den laatften OBober 1626. by de Staaten van Holland over de juifte betaling van des Graaflykheids Hofftede , Huuren , Erf-huuren, en Hoenderen-gelden, Grondcynfen, Erf-pagtjens, en andere kleyne Renten, geordonneert dat de Rentmeefters van des Graaflykheids Domeynen, gehouden foude zyn alle twee, of uiterlyk drie jaaren, t'elker Stede, of Dorp, daar de voorfz. kleyne Domeynen onder gelegen zyn, een Sit-dag te houden, en daar van by openbaare affixie van Biljetten in de Kerken , en op de deuren van de Regthuyfen, doen roepen een yegelyk die aan de Graaflykheid eenige Cynfen, Tynfen, Erf-huuren, Capoengelden, Grond-huuren, en andere kleyne perceelen van Rente fchuldig zyn, en die geen die op den voorfz. Sit-dag niet komen betalen, dat defelve binnen 'sjaars 't felve nog mogen doen ten Comptoir van den voorfz. Rentmeefter, mits betalende dubbele Pagt, of Rente, en die binnen 't felve Jaar niet komen betalen, dat de Rentmeefters de pojjejjeurs van de Huyfen, Erven, Landen, en Hoffteden, daar de voorfz. Pagten, of Renten op ftaan, by affixie van Biljetten, en verkonding als vooren, doen infinueeren, dat fe als nog binnen het volgende jaar komen betalen, op poene, denfelvea tyd overftreeken zynde, fy luyden boven de voorfz. dubbele Pagt, of Renten, nog verbeuren fullen voor elke ftuyver van de voorfz. Pagten of Renten, een gulden, uitgefondert de Cynfen en Erf-pagten , die men volgens conflitutie van de brieven van uitgift fchuldig is, op fekere juiften dag, en op verbeurte te betalen.'
„ Dog is naderhand by vernieuwing van het felve, den 27. Sep„ tember 1658. geordonneert: Dat in plaats van dien, een yder „ van defelve, dewelke eenige Cynfen, Tynfen, Erf-pagten, Erf-
„ huu-



XII. Deel. Van Cynfen, Tynfen, &e, 235
buuren, of Renten aan de voornoemde Graaflykheid mogt fchul„ dig zyn, 't felve binnen de Maand van de refpe&ïve verfchynin„ gen, aan des Graaflykheids Comptoir precys fal moeten opbren„ gen, op poene van dat de geene, die fulks binnen den voorfz. „ tyd niet doen, fullen verbeuren dubbelde Pagt, of Renten, en „ binnen fes Maanden daar na de voorfz. betaling nog niet doende, „ fal de gebrekige verbeuren een qiiadruplum, of vier dubbele Pagt, „ of Rente, maar die binnen het felve jaar niet komen betalen, » daar op fullen de Rentmeefters en Ontfangers haar behoorlyk in„ formeeren, en de befitters van de Huyfen, Erven, Landen, en „ Hoflieden, daar de voorfz. Pagt, of Renten op ftaan, by affixie „ van Biljetten, en verkondiging als vooren, doen verwittigen, „ dat fe als nog binnen het volgende jaar komen betaalen, op pce„ ne, denfelven tyd mede overftreeken zynde, fy-luyden boven „ het voorfz. vier-vout nog verbeuren fullen voor elke ftuyver van „ de voorfz. Pagten, of Renten, een gulden, die by defelve Rent„ meefters, en Ontfangers mede geinnet, en de helft daar af, als „ boven, ten profyte- van den aanbrenger gehouden fal werden : „ Des fullen in al 't gunt voorfz. is, uitgefondert en uitgehouden „ zyn: alle manieren van Cynfen en Erf-pagten, die men fchuldig „ is, volgens de Brieven van Conflitutie, of uitgift, te betalen op „ fekere precyfen dag, en op verbeurte, dewelke fullen blyven „ ftaan, op al fuik regt, en verband, als defelve vermogens de „ voorfz. Brieven tot nog toe gedaan hebben. 7 En om de goede Ingefetenen te ontlaften van de moeiten, afc „ bekommering, die de voorfz. kleyne Domeynen, Pagten, Ren„ ten, &c. in 't betaalen, overboeken, en anders als boven, onder„ worpen zyn, is daar by mede geconfenteert en geoclroyeert, dat „ elk een die van de voorfz. Renten fchuldig zyn, t'allen tyd 't „ Capitaal van defelve Renten fal mogen aflolfen tegen den penning » vyf-en-twintig, gelyk ook afgeloft fullen mogen Werden de Ca„ pitaalen van de kleyne Erf-pagten, bedragende tot een Pond » Vlaams, en daar beneden tegen den penning veertig, en voorts „ tot twintig guldens, en daar onder, tegen den penning agt-cn„ veertig; En de Cynfen, Tynfen, &c. tegen den penning vyf» tig. En alfo verfcheyde Steden, de Univerfiteit tot Leyden, en
G§ 2 „ de



Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
„ de Godsbuyfen, dom in de Steden, en ten platten Land, mede « verfcheyde Cynfen,Tynfen, Erf-pagten, Renten, &c. op onderop fcheyden Hypotheecquen te vorderen hebben, fo is daar by medé „ geconfenteert, dat al defelve mede fullen gehouden werden van „ een Natuur, Beneficie, en Obligatie te wefen, als'de goede„ ren hier boven genoemd, tot. de voorfz. onfe Comptoiren fpcc„ teerende,"
Het XIIL Deel.
Van losbaare Renten, en hoe, of, met wat geld de loffing gefchied.
[Grot. 3. 14. 29.]
1. Eeuwige en onlosbare Renten, of, en Beyerfen gulden.
hoedanig in een verkogte Rente te ver- 12. Een gouden Bourgonjen-Schild.
ft'ian~ 13- Een gouden Nobel.
2. Afloffinge van Renten hoedanig te doen, 14. Een Karolus gulden, als daar van niet bedongen is. 15. Een Schild.
3. Hoedanig te doen, als de Rente in fekere 16. Een pond Hollands, fpecie en waarde van geld gefield is. 17. Een fcbelling Hollands.
4. Hoedanig, fo wanneer geenjekerefpecie, 18. Een pond goed geld, of Komans tayof wel jekere fpecie, maar niet tot wat ment.
waarde is uitgedrukt. 19. Een Groote, Komans payment.
, 5. Hoedanig tn verouderd en ongangbaar 20. Een Schelling goed geld.
ëeM. 21'. Den ouden Bod-drager.
6. Den Rynjen-gulden tot hoedanige waar- 22. Den Hollandfchen Leeuw.
de te rekenen. 23. Den Dordregtfen Tuyn, en Flaamfcbe
7. Een Pbihppus Bourgonjen Jcbild anders plakke Klinkkart. 24. Een Denier Obels.
8. Den gouden Sint Andries gulden. 25. Een groote Tournooys.
. 9. Een mibelmus-fchild. 26. Onlesbare Rente, hoedanig by wille van 10. Den mibelmus, Dordregifen gulden. den Rent heffer te loffen' naar de pe¬
il. Den Reinaldus, of Arnoldus, en den meene loop.
Tluyten het Erf-pagt-regt, Cyns, Tyns-regt, en gelyke uitgifJU ten, daar by den grond felf werd uitgegeeven, mag men by beding van jaarlykfche Renten, geen onlosbaarheid aan de zyde van
den



XIII. Deel. Van losbaar-e Renten, &e. 237
den Rent-fchuldige ftellen, fo dat een Rent-heffer van een gekogte Rent, de Hoofdfom niet mag op feggen, maar ftaat altyd tot vrye keur van den Schuldenaar, om defelve t'allen tyden, na behoorlyke waarfchouwing, te mogen afloffen, al waar 't dat het bedongen was, dat de lofling binnen fekere tyd foude moeten gefchieden, hoedanige bedingen, als tegen de eygenfchap van de handeling ftrydende, na Regten niet mogen beftaan: om dat den Rent-heffer fyn Hoofdfom aan dc Rent-fchuldigen verkoopt, voor de jaarlykfche Rent, en het geen dat eens verkogt is, niet wederom geëilt mag werden. Het welk wel in fommige oude Rent-brieven uitgedrukt werd voor een eeuwige onlosbaare Rente, en daar uit by onkundige fo werd opgenomen, gelyk als of defelve nimmermeer by den Rentfchuldigen foude mogen werden geloft: dog alleen verftaan werd .eeuwig en onlosbaar aan de zyde van den Rent-beffer, dewelke de Hoofdfom niet mag wederom eylfchen, fo lang hem de Rente wel betaalt werden. Sie'Molyn. de UJur is num. 128 en 351. Covarruv. var. refolut. lib. 3. cap. 8. num. 7. Papon..lib. 12. tit.'7. art. 1. Zyp. notit. jur. Belg. tit. de reditib. verf. & quoniam. Anfelm. Cod. Belgic. 'tit. van Renten. §. i. 3. 9. Grot. Inleyd. lib. 3. cap. 14, verf. Defe handelinge. Confult. en Advyfen het 1. Deel. Conf. 206. Coftuymen van Antwerpen, cap. 57. art. 56. van Mechlen, tit. 12. art. 3. van Utrecht, Ruk 26. art. .3. by Landregt van Veluw en Veluwenfoom, cap. 25. art. 7. werd geCegd: Dat wie geld op Rente neemt, uhd daar toe onderpand fielt, die en fal tot geene lofe mogen gedrongen werden, al waar 't fchoon dat hy fulks in Brief und Zegel had overgegeeven, wat men niet en verftaat dat dwanklofn behooren plaats te hebben, 't Selve werd mede verboden by de Landregten des Graaffchaps Zutphcn. tit. 20. art. 2. en by de Land-regten van OverYifel, het 2. Deel. tit. ir. art. 7. 12. 13. In Holland zyn daarvan mede in verfcheyde Steden byfondere Keuren, als tot Leyden de nieuwe Keuren aldaar, art. 118. en in de voorgaande, art. 70. 't Self is mede tot Amfteldam by Keuren van den 10. Martii 1565. verboden, en gekeurt, Dat fodanige Rente mag werden af geloft, ten allerhoogflen tegen den penning agtien. by Keure der Stad Delf den 21. November 1460. mag men aldaar alle Renten die op eenige Huyfen, of Erven ftaan afloffen, tot aller tyd als den eygenaar van de Huy-
G g 3 fing*



238 Roomsch-Hollands-Recht. IT.Boek.
fing, of Erven believen fal, den bellen penning met twee-en-twirtig, en met hooger.
2 En is een algemeen gebruik, dat fo wanneer niet bevonden werd om hoe veel gelds dat de Rente gekogt is, gelyk men fulks in oude tyden in de Rente-brieven, als ook in alle andere Koop-brieven niet; juift pleegt uit te .drukken, als begrypende alleen dusdanige Clauluie: Bekennende daar voor al wel voldaan cn betaalt te zveefen den laatjten. penning met ten eerften, defelve Rent mag werden afgeloft jegens den penning feflien, dat is, met feliien maal fo veel als een jaar Rente bedraagt. Sie Grot. Inleyd. lib. 3. cap. 14. verJ. Anderfints. Coftuym. van Antwerpen, tit. 57. art. 25.^28. vanMechlen, tit. 12. art. 3. Anfelm. Codex. Belg. d. tit. Van Renten. % 0 Coftuymen van Utrecht, Rubric. 26. art. 2. Land-regt van de Veluwe, tit, 25. art. 5. 6. van Over-Yifel, art. 6. 12. Oótrooi by Koning Philips de I. gegeeven aan die van den Hage den 11. September 1500. Dog federt dat by het gemeene land de renten de Capitaalen ten lallen van het land loopende fyn vermindert tot op den penning twintig, en daar na op den penning vyf-en-twintig dat is van elk twintig of vyf-en-twintig guld. Capitaal, een van Intereft, of Rente, hoedanige loop in het toewyfen van Renten daar die niet bedongen, en nogthans na regten toegevoegd moeten werden, by het Hof en den Hoogen Raad gevolgd werd, als hier
.na in 't IV. boek, 7. deel. num. 3. werd by fommige verftaan, dat ook in dusdanige Renten de loffing jegens gelyken penning by het gemeene land gefteld, behoord te werden gerekend, en dat de voorgaande Coftuymen en Ordonnantiën daar mede fyn vernietigd en veranderd. ö
3 Gelyk de jaarlykfche Rente, fo is ook de loffing van Rente van ouds meerendeels bedongen geweeft in een feker getal van fekere foort van geld, dewelke juift in die foort moeft werden betaalt, en afgeloft, tot welken einde ook de gefegde foort van penningen op fyn gèwigt en waarde wierden gefteld; als by voorbeeld, den Rofen-nobel tot twee-en-dertig en een half in '\ Mark, voor negen Schellingen Vlaams, den gouden Ryder tot agt-en-feftig in 't Mark, tegen vier Schellingen Vlaams, den gouden Leeuw van agt-en-vyftig ïn.'t Mark, tegen vyf Schellingen Vlaams, den Carolus tot
vier-



XIII. Deel. Van losbaare Renten, <5fY. 239
vier-en-tagtig in 't Mark, tegen twintig ftuivers, een Philippus gulden van agt-en-feventig in 't Mark, tegen vyf-en-twintig ftuivers, een Krabbelaar tegen vier ftuivers, een Vlies tegen drie ftuivers, den dubbelen ftuiver tegen vier grooten Vlaams, en fo voort in alle andere, fo goude, als filvere penningen, hoedanig d»felvepenningen omtrent den jaare 1400. en daar na kours gehad hebben. Met welke foort in geld, of uitgedrukte waarde van dien in ander geld men altyds mag volftaan, al waar 't dat de waarde van het geld, by verloop van tyd, was vermeerdert, of vermindert, om dat by de inftelling die juifte uitgedrukte waarde van die tyd is vaft gefteld. [volgens de opinie van Molinsus trett. de Ufuris. quafi. 92.»^. 623.] Hottomann. itiuftr. quceft. 15. Donell. ad l. 10. ff. der eb. credit, num. 10.11. E verhard, confil. 99. num. 17. Confult. en Advyfen Rotterd. part. 3. conf 333.] Tenware by delëlve uitgedrukte foort van geldloffing was by gevoegd de claufule of payment dier waarde, gelyk als gemeenlyk gefchied, en om de meening wel uyt te drukken in oude brieven uytgedrukt bevonden werd, of payment dier waarde, daar men die jaarlyks om koopen mag, of dat in den Brief geen feker 4 foort en gewigt van geld werd uitgedrukt, of wel fekere foort en gewigt was uitgedrukt, maar niet bygevoegt tot wat waarde defelve in andere foort van geld mogt werden betaalt, en afgeloft; in welke gevallen werd verftaan, dat de betaling en afloffing met defelve foort op en afloopt, en fulks de betaling en afloffing moet gefchieden na de waarde van de Rente, fulks die is ten tyd van de betaling en afloffing, fonder dat in der daad daar door eenige fchade of voordeel werd geleden, om dat by het beding niet als de juifte waarde van de gefielde Rente werd ingefien, fonder die aan eenige tyd te bepalen. /. 26. §. 4. ff. de Condict. indebiti. L 24. ff. depofiti. 1.68. ff. ad Senat. Trebell. I. 65. %.i.ff. de Verb. Oblig. Dewelke fchoon die in defelve foort, en van gelyk gewigt op, of afloopt, den Rent-heffer niet minder, of meerder "komt te genieten, om dat benevens het ryfen, of dalen, ook de waarde van al ander goed komt te ryfen en dalen, fo dat men tegenwoordig om een Rofennobel, doende tegenwoordig 10 a 11 gulden, niet meer kan koopen , als men kogt om defelve Rofen-nobel, toen hy nog maar negen Schellingen waardig wa», arg. I. 2. Cod. de Vet. Numifin.poteftat.
au-



240 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
anders als het onkundig Volk haar felven wys maakt, dewelke haar verblyden, dat haar opgeftapelde geld tot meerder waarde (fo het fchynt) gereten is, niet denkende als fy ter markt gaan, dat alle andere koopwaaren juift. fo veel duurder geworden zyn, als haar geld in waarde fchynt vermeerderd te zyn. Alfo konde men over honderd Jaar, toen het geld vry minder waardig fcheen, als het nu doet, voor de waarde van honderd eijeren een paar fchoenen koopen, fo doet men nog, nu het geld vry beter koop geworden is, en hooger in waarde fchynt opgerefen. Sie Neoftad. Cur. Holland, decif. 37. Jacob Coren fupr. Cur. Holland, decij. 23. Chriftin. vol. 3. decif. 1. Andr. Gail. lib. 2. obf. 73.
Dat by het beding het juifte gewigt van de foort van penningen werd uitgedrukt, is, om dat dikwils door verloop van tyd defelve foort van penningen tot meerder, of minder gewigt, en ten dien aanfien ook tot minder, of meerder prys fou kunnen werden gebragt, welke verandering in de loffing van Renten niet mag werden aangefien, maar de waarde van dien moet blyven in defelve groote en hoedanigheid van defelve foort van penningen, dewelke alleen de uiterlyke verandering van het op en afloopen van een en defelve penningen onderworpen is. Tot welken einde het gewigt de juifte proeve is. Vid. Vinn. ad. pr. Inftit. quib. mod. re contrah, oblig. puft DD. fupra allegat.
Staat ook te letten, dat het geene van op- en afloopen van het geld gefegd werd, te verftaan is van dc juifte waarde , of valuatie, by de Overheden, op de cours van den gelde opentlyk gefteld, fonder dat daar toe kan werden gepaft, dat door misbruik en opwitfelen, fommige foort van gelden, buiten de juifte valuatie, fomwylen komen te verhoogen. Ten ware het door een algemeen langduurig gebruyk, gelyk als voor goed gekeurd was. Sie Anton. Fab. ad Cod. lib. 8. tit. 2.9. defin. n. en Carpzov. defin. forenf. part. 2. conftit. 28. defin. 1. 2. 5 En indien de inftelling van de Rente fo oud vm, dat de foort van penningen daar in gefteld, niet meer bekent, of gangbaar was, gelyk dikmaals gebeurd, is men gewoon de jongfte valuatie, en laatfte cours van defelve, valt te ftellen, en te houden; waaruit het voortkomt dat by ons verfcheyde ■ foort van gelden onbekend
ge-



XIII. Deel. Van losbaar e Renten, &ct 241
geworden zynde, de waarde van dien, van ouds is vaft gefield; en alfo voortaan werd onderhouden. So ik uit verfcheide oude Brieven en Regiflers heb aangetekent. Als onder andere in fekere Quitantie van Klaas de Prieje, Raad en Rentmeefler Generaal over tiolland, van den 16. Februarii 1456.
6 Den Ryns-gulden gerekend voor drie Schellingen, en vier, den Obel, dewelke in andere brieven niet hooger gerekend werd, als tegen vyftien fluyvers, dog naderhand is verhoogd tot op twintig fluyvers courant, fo nog met onderfcheid wierd gerekent op vyftien, of fo daar courant by ftaat, op twintig fluyvers, en daar na op agten-twintig fluyvers, fulks die nog tegenwoordig in Holland en Vriesland in de koornhandel werd gedaan by goud-guldens, tot 28. ftuyvers 't fluk.
7 By fekere Rente-brief, ten behoeve van de Stad Delf, by Maxi* miliaan en Maria den 19. Maart 1478. na Pafen lank-hals, ter fora van fes honderd Philippus Bourgoenfe-fchilden, geheeten Klinkkaart, werd elk Klinkkaart gerekent tot vyftien witte fluyvers, by andere op veertien, daar na verhoogt, op vyf-en-twintig, en dertig fluyvers.
8 En in fekere Overdragt van het Mey- en Herbfl-fchot van Naaldwyk en Eyke-duynen, by Keizer Karkl aan Simon van der Does, opgedragen den 5. January 1536. werd den Gouden Sint-Andries-gulden , gerekent jegens negen-en-twintig fluyvers, dewelke by andere, en gemeenlyk jegens agt-en-twintig fluyvers werd gefchat.
9 Een IVühelmus-fchild, werd by fommige voor vyf-en-twintig, by andere een-en-twintig , dog by de meeften op twintig fluyvers gefchat.
10 En den Wilhelmus Dordregfen gulden, werd gefchat op een-entwintig Hollandfche fchellingen, elk fchelling jegens een blank, of twaalf penningen, dat is te famen feflien fluyvers en een half. Maar ik meen, dat een fchelling Hollands moet gerekend werden voor een ftuyver, en fulke jegens een-en-twintig fluyvers, om dat men van ouds met by penningen, maar by Deniers pleegt te rekenen, daar van de twaalf een ftuyver uitmaken. So nog jegenwoordig in des gemeene-lands rekeningen by Deniers tot twaalf in een ftuyver werd gerekent, het welk, gelyk als nog jegenwoordig wel
Hh by



242 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
by den onkundigen voor penningen is aangefien, en gerekent voor twaalf penningen.
11 Den Reihatdus, of Arnoldus gulden, item den Beyerfen gulden, werden op veertien fluyvers gefchat,
12 Een gouden Bourgonfen-fchdd, werd op vyftien fluyvers gefchat, en fchynt een te zyn met den Philippus-Bourgonfeti-fchild.
13 In fommige Brieven werd een zouden Nobel op veertig, en daar na op vyftig fluyvers gefchat. Dog ik meen dat denfelven overeen komt met den Engelfchcn-Nobd, of Angelot, dewelke nog tegenwoordig gangbaar is, en jongfl tot feven gulden gerefen was. Ten ware men wil feggen dat daar door een Rojcn-Nobel of Hen\icus-Nobel foude verftaan werden, dewelke by fommige Brieven mede op vyftig fluyvers is gefchat geweeft.
14 Een Knrolm-gulden werd gefchat op twintig fluyvers, of veertig grooten Vlaams, van ouds ook Komans grooten genaamd, het fy daar door verftaan werd den Goude-Karolus tot vier-en-tagtig in 't mark, die by de eerfte inftelling van defelve, niet hooger is gefchat geweeft als op twintig fluyvers, of dat het gerekend is jegens den lilveren Karolus, die jongfl op twintig fluyvers cours gehad heeft; het welk wel het waarfchynlykfte is, vermits den Gouden-Karolüs voor drie gulden gangbaar is, en den filveren voor de waarde van twintig, van over lang bekend is.
15 Een Schild is gemeenlyk veertien fluyvers.
16 Een pond Hollands Werd gefchat op vyftien fluyvers.
17 Een fchelling Hollands werd by de fommigen gerekend fo veel als een blanks penning, tot twaalf penningen. Dog is te verftaan van twaalf Deniers dewelke een ftuyver uitmaken, om dat men van. ouds, niet met penningen, maar met Deniers in plaats van eenftuy-" ver gerekent heeft, als hier voor is aangewefen.
ïS Een pond goed Geld, of een pond Komans payment, is een. gulden, of twintig fluyvers.
19 Een groot Komans payment, fs een halve ftuyver.
20 Een fchelling goed Gelds, is fo veel als een ftuyver.
21 Een oude Bot, of Bod-drager, werd betaalt met een ftuyver. . 2,2 Een Hollandfchen Leeuw, was een penning daar van de drie fo
veel deeden als twee Bod-dragers.
23 Een



XIII. Deel. Van losbaare Renten, &c. 243
23 Een Dordregtfen-tuyn, en Vlaamfe plakke, werd mede gerekent tegens een ftuyver.
24 Een Denier is een twaalfde deel van een ftuyver, dewelke uit de Tournoiffê geldrekening, by ons onder andere in gebruik geraakt
25is> gelyk een groote Toumoys van ouds by ons is aangenomen voor de waarde van twaalf Deniers, of voor een ftuyver, fo ik uit verfcheide oude Rekeningen heb bevonden.
2 6" Al het welk van Los-renten, of losbare Pagten te verftaan is, om dat de Erf-pagten, Pagten metten Houde, eeuwig en onlosbare Renten, Cynfen, Tynfen, niet losbaar zyn, als met wil van den Pagt-heffer, waar in meerendeels gevolgd werd den voet by Placaaten van den Staaten van Holland, eerft den laatften Oftober 1620. nu laatft den 27. September 1658. vernieuwt, het welk hier voor in het XII. Deel ter gereder geheugenis is ingelyft.
H £ t XIV. Deel. Van Leen-regt. [Grot. 2. 41.]
1. Oorfprmk van let Leen-regt, hy wit, quaade Leenen in Holland.
en van waar ingevoert. 10> jn Friesland waarom geen, of weinig
2. Leen regt wat? en derjelvereygenfchap. Leenen. '
3. Beflaat in onroerend goed, en wat daar 11. Hoedanige verbintenis tuffchen den
onder behoort. Heer, en fyn Leen-man.
4. Kwaade en regte Hollandfche Leenen, 12. Hoedanige Heer-vaarten by de Leen-
wat en hoedanig komen te vervallen. mannen te volgen.
5. Goede Hollandfche Leenen, welk, en 13. Of,en hoever van die dienftenontflagen.
hoedanig verfterven. I4, Eed vm getr0uwigheid van den Leen-
6. Leenen onfphsbaar ,behalven in Zeeland. man.
7. Hoedanig te gebruiken. 15. HeerlyU en adelyke Leenen, welk.
8. Ligen goed aan den Graaf opgedragen, 16. Het Graafjcbap van Holland nooit van
en wederom van hem te Leen ontfan- iemand te Leen gehouden,
gen , met hoedanig regt. Agter leenen.
9. Oorfpronklyk onderfcheid van goed en 18. Gemeene Leenen.
3"TVn oorfPronIc van het Leen-regt is onfeker, by wie, en van JL/ waar het felve by ons is ingevoerd. Daar van wel het gemeen
Hh 2 ge-



244 RootóscH-HoLLANDS-RECHT. II. Boek.
gevoelen is dat het felve van den Over-Saxen, en aloude Duv tfche Volken in hallen, en fonderling in 't Hartogdom Milane, daar fy den eerften inval deeden, en lang onder den naam van Longbarden, vcrheerft hebben , (daar van nog de naam van Lombardyen in kenlyk gebruik is) om des te fekerder te zyn van den fchuldpligt harer Onderdanen, eerft is opgefteld, en uit de inftelling van Keizer Henrik, Lothar, Koenraad, en Fredrik den Barbar-offer, omtrent den jare elf-honderd ingefteld, tot ons, gelyk tot andere Volken, foude overgebragt zyn. So daar van onder anderen gevoeld Hugo de Groot De jure belli lib. i. cap. 3. daar hy fegd, dat het Leen-regt den Duitfchen Volken eigen is, en nergens gevonden werd, als daar defelve haar wel eer ter neder gefteld en onthouden hebben. Dog Carol MolinEeus die gefchreeven heeft over het Land-regt van Parys, getuigt aldaar lib. 1. tit. 1. des fiefs, num. 12. dat hy in oude fchriften, en gedenkwaardigheden gevonden heeft, dat de Franken het Land Saxen en Almanje, dat is het Ryk Sweden, lange Jaaren voor Chrifti geboorte beheert hebben, en aldaar het Leen-regt hebben opgefteld gehad, van waar het wederom in Frankryk is overgebragt, van dewelke het de Over-Saxen, of Langhorden fouden hebben ontleent, en vandaar in Italien fouden hebben overgebragt. So ook Francifc. Conan. lib. 2. commentar. 9. het felve den ouden Franken toefchryft. Onder welk die geen, dewelke van magt en middelen waren, hare onderhorige dienft. luyden hadden, die fy met haar ten Oorlog voerden; welkers ftaat en gelegentheid, hy fegt, dat dusdanig was : dat fy alle levensbehoeften' met die daar fy onder behoorden gemeen hadden, en wederom fo die yets over kwam, of eenig overlofl zvierd aangedaan, dat fy 't met hun hielpen dragen, of, haar felven ter dood bragten. Wat daar van zy; 't is kenlyk dat het felve mede by ons van ouds in gebruik geweeft is, fo wy in het 1. Boek, r. Deel, num. 13. hebben aangewefen. En heeft wel meeft fyn oorfprong uit de overgift van de Eigenaars felf, dewelke uit vrees van overval en ongemak van buiten, haar eygen goederen aan den Grave hebben overgegeeven, en wederom van hem onder belofte van fchut en fcherm te leen ontfangen hebben, (1).
2 Leen-
(r) Den Leezer vergunne my alhier by den A. omtrent de oorfprong van tot opheldering van het verhandelde het Leenrecht te laaten invloeijen dc
woor-



XTV.Deel. Van Leen-regt. *45
sP Leen-regt is een uitgave van feker onroerend goed. tot een erflvfc onfphsbare togt, onder onderlinge laft van fchut en manta^tus-
woorden van den Heer en Mr. L. P. van
de Spiegel verhandeling over den oorfpr0ns der Vaderlandfcbe Rechten pag. 107 al waar dezelve fchryfc: Men zoekt myns oordeels te vergeefs den oorfprong der Leenen van het een of ander Volk af te leiden, bet is by alle Volken bet gebruik zeweeft dat de Vorften hunne onderboorigen door zeekere gwftbewyzen aan zich en bet Vaderland pleegen te verbinden. Dit flaafc zyn Ed. met het verhaal van Mhus Lampridius C. 58. van Tacitus de Moribus Germ. C. t3, en Cefar de bello k j" °-J5'- en wyders voortgaande: Ondertuffchen waaren die giften niet aan zeekere Wetten verbonden, maar dezelve werden gedaan op zodaanige voorwaarden, als de Vorften nodig en dien/li? achteden enz. omtrent de tiende en elfde eeuw vind men bet gezag der Opper.VorJten zodaanig reeds vefwakt , dat zy naauwlyks meer phimi inter parfs wa. ren, en niets konden uitrichten zonder de bulpe der machtig ft e ingezeetenen, waar door zy gedwongen werden zich op allerlei wyze van derzelver getrouwheid te verzeekeren , van waar zoo een meenme van leenen onder den eed van getrouwheid en le.ofte van manfchap tot den krys: te zullen keveren, enz. In deeze land.n vind men ook al vroeg een' meenigte van leenen ] en agterleenen, ten deele afkoomftig van i de Graven zelfs, ten deele van dceygen geërfden, die hunne vrye goederen aan 'den \ Grave opdroegen, en dezelve van hem we t derotn ter kene ontvingen, onder zeekere , weederzydfcbeverbinteniffen. En vermits nocbtn de oude Frankifcbe, nog in de Ro- l meinjche Wetten een genoegzaam recht van L aopdamge handelingen te vinden was, moefl X men noodzaakelyk de toevlugt neemen tot 1 mdere cojlumen tn diergelykt zaaken van l
Hh
oudsher gebruikelyk , welke onderfcheid.n waren, naar de onderfcbeide ryken, daar de leenen werden uitgegeeven , lib. 2. Feud. t. 1. pr. maar in de twaalfde eeuw door Gerarous Niger en Obertus de Orto , Burgemeefteren van Milane, by een vergaderd en tot een Jyftema gebracht zyn, gelyk bet zelve agter de meefte uitgaven van het Corpus juris gevonden wordt. Uit deeze leenrechten hebben wy veel overgenomen betreffende de oorzaken van verval der leenen , de ambachtsgevolgen , de verlyen, de buide, de heergewaden, en wat dies meer is; doch de opvolginpg in de leenen is meer uit byzondere landgewoonten afteleiden: want dezelve was''in de leenen, aan de Grave opgedragen, onderfcheiden naar mate men by de opdragt met bent bad kunnen overeenkomen ; docb in vervolg van tyd zyn deeze vreemde leenrechten minder nuttig geworden, dewyl men uit de veelheid der uitgiften een eige recht beeft kunnen opmaken, 't geen door bet veranderen van tyden en zaken, zo zeer verfchillend is van bet bovengenoemde Milaneefcb recht, dat bet zelve zeer weinig of geen gebruik meer in onze landen heeft, gelyk de privilegiën, door de Graven lan de Edelen vergund omtrent de opvolginre hunner leenen, ofgenot der heerlyke recben, dikwils zodanige veranderingen hebben, e weeg gebragt, waar van Phutpus a ^eidis C. 79. reeds een voorbeeld meld onder le regeeringe van Grave Jan den tweeden, He aan de Zeeuwfcbe leenheffers hadde toeaftaan , dat een gedeelte van eengefplifl leen 'oor verflerf aan de Graaffelykbsid vervalende door de naaftbeftaande zoude mogen eloft worden: men kan hier byvoegen het erh. hy Mr. Bort traÜaat van let Holl. .eenr. cap. 4. en den Raadsheer Hubtr eed. rechtsgel, 2. b. 26. cap. B„I$, 3



146 Roomsch -Hollands- Recht. Iï. Boek.
fchen den Heer en fyn Leen-man. cap. unie. in fin. -lib. 2. feud. cap. 23. in quib. cauf. feud. amitt. (2).
Ik feg een uitgave,] om dat het felve moet komen uit een loutere mildadigheid van een Heer, fonder daar voor yets te genieten, of te ontfangen. d. cap. unie. in quib. cauf. feud. amitt. circa fin.
Seg onroerend goedf] om dat van roerend goed, als het welk geen vaftigheid, of duur heeft, geen Leen kan uitgaan, cap. unie. de feud. cognit.
3 Onder het onroerend goed werden gerekent Landen, Huyfen, Poelen, Wateren, Rivieren, Bblfchen, Beemden, Gaarden, Jagten, Vlugten, VhTcheryen, hooge, middelbare, en lage Regtsdwang, Erfpagten, Tienden, Cynfen, Tynfen, Jaarlykfche Tollen, Gabellen, en alle andere heerlyke Renten, als van Hoendergelden, Capoen-gelden, of diergelyke geregtigheden; voorts al wat eenigfms tot het onroerend goed behoort, en daar voor gehouden kan werden, of daar van uitgaat. Glolf. & DD. ad d. cap. feud. cognit. Haneton. de Jure feud. lib. 1. cap. 4. Chriftin. vol. 6. decif. 6. num. 13.. Everbard. Bronkhorft. methpd. feud. cap. 4.
Seg erflyk,] om dat een Leen eens uitgegeeven zynde, altyds overgaat aan des Leen-mans af komelingen, fonder wederom buiten fchuld en misdoen van den Befitter aan den Heer te vervallen. §.
uit.
(1) Deeze definitie is inderdaad alleen quod de regula olim dixit Iclus Paulus in afkoomftig van de Hr.de Groot inl. b. t. I. 1. ff. de reg. jur. nempe, quod fit bre§. 1. behelfende: Leenrecht is een erf- vis rei narratio 6f quafi caufce conjettio. felyle onfplisbaare toebt op eens anders Wyders ziet een ieder uyt vergelyking ontilbaar goed, met onderlinge verbintenis deezer befchryving met die van het erfvan fchut aan de eene zyde, en plicht van pagtrecht boven tic. 10. door den A. manfebap en heergewaden aan de andere gegeeven, dat de leengoederen en de zyde. En is byna van alle bekende erfpachtgoederen zeer gelyk zyn , en Schryvers over de leenrechten, tot ver- dezelven rerfcheelen volgens Waffenaar Hieerdertng der onfterfFelyke roem van praiïycq notarieel pag. 158. onderling alH. de Groot, volkoomen overgenomen, leen daar in, dat den eenen Jt goed 2elfs zodaanig dat de Hr. P. Bort trac- word verleent op beterfchap (meliorataat van bet boll. leenr. 1. d. cap. 1.f1.13. l'e) en ^en ander niet, dat den een meld: dat zyn geheele traétaat niets an- den eed doet van getrouwigheid, en ders behelft, dan eene verklaaring en d'ander alleen de jaarlykfche penfio héuitbreiding van de voorfchreeve defini- taald. Conf. tarnen DD. fupra d. t. 10. tie, mm at dtfinitiuis reüe dici poteft, pr. all.



XIV. Deel. Van Leen-regt. 247
uit. in quib. cauf. feud. amitt. cap. r. de Natura feudi, 6? cap. i. ds feud. fine culpa non amiltendi. 4 Welken aangaande by ons tweederhande foort van Leenen van ouds bekent zyn. Daar van het oudfte is 't geen men een Rest leen, of een quaad-Leen noemt, het welk alleen fterft op 't oudfte en naafte Man-hoofd, onder des laatfte befitters wettige kinderen cn verdere afkomelingen, Mannen uit Mannen gebooren, of bv gebrek van dien, wederom aan den Heer vervalt, daar in ook plaats vulling, waar van hier na, geen plaats had: fo dat een ouder Soon gekomen van een jonger Soon, gaan moet voor een jonger Soon' gekomen van een ouder Soon. En verfterft op geen opgaande' nog zyd-magen, nog op eenige Dogters, ten zy fulks in dc uit-iftbnef dutdelyk gefteld waar: in welk geval, na des Dogters overlyden, t felve wederom komt te erven op haar Soonen, en andere Manlyke af komelingen, voor Vrouwen. Sie Neoftad. de Feud cap 3. & obferv. rer. judtc. 8. & 9. Grot. Inleyd. het 2. Roek. 41 Deel verf. Een etfyke. ' 5 Waar na, door beding van de eerfte uitgave, de Hollandfche Leenen met de befchrccvc Regten gelyk gemaakt zyn, fo dat delelve met ligt op den Heer vervallen, en derhalve góede Leenen benoemd werden. b
Het welk gemeenlyk uitgedrukt werd met den naam van een 0*. ■verfflyk Erf leen', dat niet vervalt, fo lang als yemand werd eeyonden van fwaart- of fpil-zyde, dewelke door verflerf Erfeen^rn -foude konnen zyn van den laatften befitter. Sie Neoftad de Feud kap. 4. num. 1 r. So by Sententie van den Leèn-hove den 26 Deccmb* 1540. is verftaan geweeft voor Jonkvrouw Katryn van 'fVjnkdafdèn' tegen Hendrik Kreufing, Heer van Benthuyfen. Wraen, Of anders met defe claufule: binnen agter-fufiers kinderen niet te veif erven: daar mede het verfterf-regt van het Leen verftaan werd gelyk gefteld te zyn met het verfterf-regt van on-Leen goederen Door dien eertyds het verfterf-regt van on-Leen goederen, door misbruik, bcflooten is geweeft binnen het vierde Lid, en daar na .volgens de Roomfche Regten, verder is uytgerekt. facit. tit. feud de nat. feud. Succeff. Sie Neoftad. de feud. d. cap. 4. num. 8 Grot in trod. het 2. Boek, 41. Deel, verf. Maar door &c. in het midden.
€ Seg3



fl^S RooMsctf -Hollands-Recht. H. Boek.
6 Seg, Onfplhbare] om dat Leen-goed in Holland niet fplisbaar is, en alleen moet erven en blyven op een hoofd. Sie Neoftad. de feud. obf. 8. & 9- & de feud. Holland, fucceff. cap. 5. Bort van de Leenen, Het 5. Hul. Frid. a Sande ad Confuetud- Feud. Gdr. traÜ. prcelim. cap. r. num. 34. Ten ware fulks by Oélrooi, en bewilliging van den Heer, ter bede van den Leen-man, was vergunt, en toegelaten. Dog in Zeeland, zyn felf de quade Leenen deelbaar onder al de Soonen, en Erven fo wel op de jonger, als op den ouder Broeder. Keuren van den Lande Zeeland, cap. 2. art. 6. Bort. d. loco. Welkers verval ook by de Dogteren, fo daar geen Soonen zyn, of fo daar geen Dogters zyn, by andere Magen met een kleine Penning, over yder Gemet, mag werden vervult en afgekogt. Keuren voorfz. d. cap. 2. art. 8. (3).
7 Ik fcg Togt] Om dat den Leen-man wel alle baten en vrugten van het Leen-goed geniet, dog niet anders als vrugt-gebruik. arg. cap. unie. in pr. verf. Rei autem. De inveftit. de re allen.facl. blyvende den regten eygendom aan den Leen-heer. cap. unie. in fin. in quib. cauf .feud. amitt. Over fulks gelykerwys een Togtenaar de vrugten fodanig moet trekken, dat het fonder des faaks vermindering ge« fchied. So mag ook den Leen-man, fonder bewilliging van den Leen-hcer, niet doen daar door het Leen-goed eenigfins fou werden verergert, of vermindert. So is in der tyd, Heer Jan van Mout foort, de Heerlykheid Adelaartswoud', nu Hafarswgude, van den Graaf te Leen befittende, en fonder bewilliging van denfelve, aan verfcheide Perfoonen tocgeftaan hebbende, hun Moeren en Veenen in defelve Heerlykheid gelegen uit te delven, de Landen in te fteken, en ontgronden, by fententie van den Hove van Holland
ver-
(3) AM. Hall. Confult. 4 d. pag. 682. rifeert, om uyt Jen naam ende ra» In den jaare ifióo. is by de Staaten van weegen haar Edele Gr. Moog. in zoHolland en Weftvriesland gnedgevon- daanige fpliflingen, het cafus voorkoden en gerefolveert, dat alle leengoe- mende, te moogen confenteeren , en deren, 't zy lande», gronden, thien over de gefplifte parthyen behoorlyke éen , viffcherytn of andere panhyen, brieven van verly of inveftiture doen geene Jurisdiftie hebbende, gefplift zul expedieeren. 'L. Cau Groot Placaatb. 3, Jen moogen worden, en dicnvolgende d. fol. Ó03. de Stadhouder van de leenen geautho-



XIV. Deel. Fan Leen-regt. 249
verklaart, kwalyk en fonregt den/elven toeftand gêgeeven te hebben, met verbod van gelyken meer te doen, op de verbeurte van duyfent gouden Leeuwen, en voorts gecondemneert onder Eede te verklaren, wat, en hoe veel Penningen hy ter oorfake van dien hadde genoten, en daar voor fo veel Landen en Erven te kopen, als defelve Penningen fouden komen te bedragen, of de ivaarde van dien uit fyn eygen Landen aan den Grave op te dragen, op de verbeurte van vier honderd goude Leeuwen, en daarenboven de waarde van al fulke Penningen, als men foude kunnen bewyfen dat hy genoten had, en nog ter fake van het Meffus twee honderd goude Leeuwen, ten profyt van den Grave. Gelyke fententie is ten felven dage gewefen tegen Ar ent van S wieten, ter fake van de Ambagts-Heerlykheid Soetermeer. 8 De Schut en Scherm, daar by den Heer fyn Leen-man tegen alle . overlaft van andere in fyn befcherming nam," was eertyds by ons fo veel geagt, fonderling by den Hoeks, en Kabeljauwfchen Oorlog, dat veel uit die infigten haar eygen goed aan den Graaf opdroegen, en dan wederom van hem te Leen ontfïngen, volgens getuigenis van Neoftad. de feud. cap. 1. num. 12. en Grot. Inleyd. het 2. Boek, 41. Deel, Maar door, op 't einde, 't Welk haar fo öntfaglyk maakte, als de_ andere hare magt onderhorig en onderworpen.
Daar uit dan kenlyk is, dat de meefte Leen-goederen, niet uit der Graven Boefem, maar uit der luyden eygen overgift haar oorfpronk hebben5 So wel kenlyk is, dat. de Graven van haar felf in 5> defe Landen nooit veel eygen hebben aan, of ingebragt. Daar uit dan mogelyk is voortgekomen het onderfcheid tuifchen kwaade, of regte Hollandfche Leenen, en goede onverfterflyke Erf-leenen. Met dat by fodanige overgift om wederom te Leen te ontfangen, een gemeen beding was: dat defelve goederen fouden blyven erven, en voorts verfterven, gelyk als den Leen-man fyn eygen on-leen ïogoed. Anders dan in Friesland, daar dc luyden van ouds meer op haar eygen magt gefteunt, en de behoudenis van haar volflagen vryheid wat beter agt genomen hebben. Daar fulks nooit in gebruik geweeft is, en over fulks aldaar ook geen, of weinig Leen-goederen gevonden werden. So by Keizer Karel de V. in der tyd, wel is gefogt in trein te brengen, dog nooit heeft willen vallen. Daar van verhaalt werd, dat by den Keizer haar luyden op die voet fchut en
I i fcherm



250 Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
fcherm aangeboden zynde, feggende, dat het niet anders was, dan of fy haar bonette op fyn hoofd fettede, en hy defelve bonet by wilfeling van fyn hoofd afneemende, met een volkomen fekerheid van niet af te vallen, wederom op haar-luyden hoofden neder fettende, daar die te voor geftaan had: Sy luyden beleefdelyk, en met een aardig antwoord 't felve affloegen en defelve voorftelling aldus wederleyden: Dat fy meenden, en vertrouwden dat hare bonetten fi vafi en wel op hare hoofden flonden, als den Keizer die foude kunnen , of willen fetten.
11 So was dan onderlinge verbintenis tuifchen den Heer, en fyn Leen-man, waar by den Heer fyn Leen-man in befcherming nam, en wederom den Leen-man hem verbond fyn Heer getrouw te zyn, desfelfs voordeel te foeken, hem ten heften teraden, te helpen, en by te ftaan, fyn agterdeel te weeren', en te ontdekken 't geen tot fyn fchade foude mogen ftrekken, cap. unie. de Nov. form. fidei.
12 Het welk fo ver van ouds is uitgerekt geweeft, dat de Leen-mannen felf, of by merklyk belet, door andere, haar Leen-heeren op redelyk wedden, en koften van defelve, ten dienft moeiten ftaan in alle nood en Land-weer, vallende binnen de Landpalen, maar buiten de Landpalen niet anders, als fo wanneer den Oorlog was begonnen en aangenomen, met kennis en raad van Ridderen, Knaapen, en Staaten van den Lande, dat men Heer-vaart noemt. So te fien is in de Handveft by Keizerin Margriet aan die van Kennemerland, gegeeven Vrydags na Hemelvaarts-dag duyfent drie-hondert fes-en-veertig, dat luid aldus: Wy en fullen, of onje nakomelingen geen Corlog beginnen, nog aanneemen, op andere Heeren Landen, buyten onfe palen, of Landen van Holland, van Zeeland, en van Friesland, het en ware by goeddunken onfer Ridderen, en Knaapen, en onfer Steden van Holland, daar fy ons in fchuldig fullen wefin te dienen, en daar toe fullen ons onfe Luyden altoos bereid vjefen te dienen, en ah wy dienft van haar begeer en fullen, fullen zvy komen binnen onfen Raljuwfchap van Ker.nemerland, en fpreeken met onfen Welgeboren luyden, gemeenlyk om den dienft die wy van haar begeeren fullen, ais onfe Fnorvaders gedaan hebben* &c.
13 Welke toevlugten, en behulpmiddelen, alhoewel daar na, of niet van noode zyn geweeft, of immers van tyd tot tyd in ongebruik
ge-



XIV Deel. Van Leen-regt. 251
geraakt zyn, fo kan men evenwel niet feggen dat de Leen-mannen ooit van haar dienft zyn ontflagen geworden. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 41. verf. un hragte van dtftn. fonogtans by andere beweerd werd. Sie Neoftad. de feudi Holland. Succejf.cap. 1. num. 18. Handveft Chronyk van Matthys van der Houve lib. 1. cap. 10. pag. 60.
Alle welke dienften ophoudende, zyn de Leenen'by ons, behoudens alleen de Hof-regten en Heer-gewaden, t'elk verflerf, of verandering^ van Heer, tot erkentenis van het regt en eygen doen gelyk in Frankryk de Onleen-goederen in alles gelyk geworden. Sie Zyp. notit. jur. tit. belg. de feud. Buf. ad 1. i.ff. Si ager veSigal. Argentr. ad confuetud. Brit. ad Rubric. tit. 16. num. 3. 4. 14 Den Eed van getrouwigheid werd gedaan aan den Heer en fyn Leen-mannen, of iemand in haren naam, (fieZypa?. notit. jur. Belg. tit. de fzuais. verf. juramtntf) in het by-wefen, en ten overftaan van eenige, ten minfte twee andere des Heeren Leen-mannen. /. i.ftud. til. 2. 6? 32. in pr. & tit. 58. §. idcirco. Gefchied by ons in defer maniere: Ik fweer, dat ik de Ed. Groot Mog. Heeren Staat:,::, reprcfenteerende de Graaflykheid van Holland, Zeeland, en Weft-Friesland, en-haren Stedehouder, onderdanig en getrouw fat zyn: Ncgte ooit yfts met raad, of daad fat tra~ten, het geen de Repubiyk, of derfelver In* ge feetenen eenig belet, hinder, of fchade foude kunnen aanbrengen, maar indien fulks yet tot myner kenniffe mogte kernen, dat ik het felve na myn vermogen fal weer en; en de voornoemde Heeren, en haren ctcde-houtkren, door myn, of andere kennis fal doen, dat ik hare Hoogheid, geregtigheid, en Domeinen, na myn vermogen fal voor ftaan, en daar-e:iboven haar Ed. Groot Mog. ten dienft ftaan, en met raad en daad by» woonen, daar, en fulks het haar gelieven, en van noode mogt zyn; mchte tot haardcr nadeel yets fal openbaren dat my fal voerden toevertrouwt, en voorts alles fal doen dat een goed en getrouiu Leen-man fchuldig is; So waarlyk wil my God Almagtig helpen, &c. het welk by andere Leen-Heeren gevolgt werd.
Dit moet binnen den tyd van een Jaar en fes weeken, t'elkens, en fo dikmaal het Leen verfterft, of van befitter veranderd, vernieuwt werden. Neoftad. de feud. cap. uit. num. 4. t'elkens betalende de Hof-Regten, en Heer-gewaden, daar toe ftaande, dewelke meeft in de uitgift-Brieven werden uitgedrukt. Daar van hier na.
Ii 2 De



252 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek;
De Leenen werden gemeenlyk verdeeld in Heerlyke, en Adelyke, en gemeene Leenen.
15 Heerlyke, of Adelyke zyn, die van een Koning, of Prins werden uitgegeeven, hebbende boven het befit van Regts-gebied, de eer-tytelen en waardigheden van Koninkryk, Hertogdom, Graaffchap, Baronye en diergelyke. cap. x.in pr. De feudo Marchiee cap. 1. Quis dicatur Dux Marchio. Hoedanige Leenen de Koningen van Denemarken,
1 Polen, Bohemen, en meeft alle Vorften in DuitjchlandvanhctKeizzxryk befitten. Sie Andr.Gail. lib. ï.obf.30. Gelykmede Braband en Gelderland voor Leenen van 'tKeizerryk, en Vlaanderen, Artoys, en Henegouwen voor Leenen van de Franfche Kroon van ouds erkend zyn.
16 Soo ook fommige gewild hebben: dat het Graaffchap Holland te Leenen gehouden is geweeft van den Keizer, met dit onderfcheid, dat het een vry Leen foude zyn geweeft, verfchoond van alle dienften en lallen. Dat nogtans nergens mede kan valt gemaakt werden, als dewelke nooit iemand onderhoorig zyn geweeft, maar altyts voor vrye luyden fyn erkend. So dat Matth. Voffius in fyn Hollandfche Hiflorie pag. 3. en pag. 16. getuigt, dat Karl deSlegte , Koning van Frankryk, by uitgedrukte Handveft afftand gedaan heeft van alle regt, dat hy, of zyn Voorzaten op Hollana voor te wenden hadden. En pag, 24. na dat het Keizerryk van den Franken aan den Saxen was gekomen. Keizer Otto de tweede, met Brief en Zegel alle opfpraak van Leen-regt over Holland heeft afgegaan. Gelyk dat verder werd beweefen by Hugo de Groot in fyn TracL van de Oudheid der Batavifche Repub'. en by Johan van Heemskerk in fyn Batavifche Arcadia, onder den naam van Sunne-Leenen, beweerd werd. pag. miht 186. en volg.
17 Van defe Heerlyke en Adelyke Leenen, gingen nog andere minder Leenen uit, dewelke wederom van andere verdere Leen-mannen, anders Mans-mannen te Leen gehouden wierden, vulgo, agter-Leenen. cap. 1. De hts qui feud. nare ptff. (4).
18 Gemeene Leenen zyn, dewelke fonder eenig gevolg van heerlyke Tytelen of Waardigheden werden befeten, nog eenig gevolg van Adel hebben, cap. 1. vers. Cateri. Quis dicalur dux, cap. 1. in princ. De his qui feud, dare poff,
(4) Ctnf. Bm i. tr. 2, i. t.
Het



XV. Deel, Hoe Leen bekomen zverd. 253
Het XV. Deel. Hoe Leen bekomen werd, [Grot. 2. 42.]
1. H»t Letn bekomen werd door uitgift. 5. By Overdragt of gift, verkoping, ver-
2. Hoedanig by verflerf. ruyling, fcfV.
3. Of, en boe ver plaatsvulling toegelaten. 6. By Hypothccatie, of belaflin?
4. Hoedanig by Uiterjie wil, door oclrooy 7. Refleir van aangekogte Leenen, boe, aan
er. toelating. wje te ^ten, en hoedanig te rekenen.
Een Leen werd bekomen door uitgaaf, verfterfnis, Uiterfte-wil, of gewilkoorde Overdragt. (1). 1 By de eerfte uitgaave werd een Leen bekomen, het zy uit des gïfters eigen Boedel of uit des Leen-mans eigen goed, door wcdergaaf, fo hier voor gezegd is, fo wanneer den Leen-IIeer, aan zyn Leen-man, onder beding van fchut cn fcherm, aan de eene zyde
CO Alvoorens (laat onderfcheidelyk deren uitgeeven. V Bort d l cap 1 te letten , wie leenen kunnen uitgee welke cap 5. daar aan volgende ter beven en wie dezelven kunnen ontvangen antwoording van her tweede gedeelte naar gron len van het Hollandfch Leen- der voorgeftelde vrage aanteekent- dat recht t en tot de beantwoording van by ons de Voogden en Curateuren van flet eerlte gedeelte derzer vrage, dient, minderjaarigen en quiftgotden, mitsgadat by ons een vafte maxime is, dat, ders vrouwen en die aan liahaam of buiten de Staaten van Holland en Welt- verftand eenig gebrek hebben; om reevriesland en derfelver leenmannen, be- den zy door een leendrager of bezet Zittende leenen cum annexa-jurisdiSit- man [per fubftitutum) den fcbuldisen ne, en zynde van dien ouderdom en dienft kunnen doen, insgelyks als anltaat dat zy hunne goederen kunnen deren zyn feudorum espaces, ende mitivervreemden, niemand vermach eenige dien Leenen kunnen ontvangen ook de goederen te leen uit te geeven. Z. Bort Geeftelyken. 2 Grof. b. t verf. Geefle. traVaat van bet boll. leenr. 3. d. zelfs lyken junS. Waffenaar pratlycj notarieel geene voogden met bewilliging van hun.. pag. 160. En aangaande het geene den re pupillen, noch gemachtigden zonder A. alhier verder leert. Vid.~Mr Bort daar toe te hebben fpeciaale laft en or- in bet geall. traSaat, 5. d. per tot. Voet dre van hunne principaalen; maar vrou in comm. ad lib. 38. ff. in disrrtfl de feitWen, ongehuwd en meerderjaarig zyn dis n9. 30. £f Ju. «1 Jnumen zelfs aebterisenen aan an-
Ii 3



254 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
dé, en dienftbaarheid aan de andere zyde, het volkomen befit van feker ftuk goed, voor hem, en fyn Erven, binnen fekere leden niet te verfterven, onder een erkentenis van Hof-regt en Heer-gewaad, t'elken verandering overgeeft.
Van fchut en fcherm van den Heer, van de dienftbaarheid van den Leen-man, als mede van het verval by verflerf, fo in kwaade als goede Leenen, is in 't voorgaande Deel genoeg gehandeld^ftaat alleen te letten, dat het felve verband t'elken verandering m 't bcfiè van het felve Leen, by den navolger moet werden hervat, en vernieuwd, en den felven door den Heer in de tegenwoordigheid van twee andere Leen-mannen in het befit van 't felve Leen, onder gelyke beloften, verlyd, en ingelyft moet werden, betalende t'elkens tot erkentenis van des Leen-Heers eygendom , de Hof-regten, en Heergewaden. Daar van in 't volgende Deel. % Met het verflerf van Leen-goederen gaat het gelyk als met andere Onleen-goederen, als alleen fo veel by de uitgift andersis bedongen, het welk flipt gevolgd moet werden, daar van in het voorgaande Deel is gefprooken. Sie Gudelin. de Jure feudi part. 3. cap. 5. num. 10. Baro de Acq. benef. Itb. 2. cap. 16. de vervolgend onderfcheiden.
I. Dat het Leen niet deelbaar, of fplisbaar is, maar alleen op een perfoon, met uitfluiting van anderen , komt. Neoftad. obferv. feud. 8. £f 9. ten zy by toelating, als breeder in 't voorgaande deel, num. 6.
II. Dat het Leen altyd blyft aan de Af komelingen van de eerfte Leen-man, of dien den eerften befitter van die zyde beftaat. Notabele poin&en van Leenen, art. 21. Ten ware den Leen-volger het ï.een wederom aan den Heer had opgedraagen, en op nieuw van hem te Leen ontfangen had, met beding dat het felve fou verfterven, op die geene die fyn eigen Onleen-goederen fou erven, in welken val die felve Erfgenaamen alle andere afkomelingen van den eerften Leen-volger uitfluiten , als by den Leen-Hove, na voorgaande genomen kennis, eendragtelyk is verftaan. Reg. D. ij. fol. 186. verf.
III. Dat in een Leen de zyd-Magen gaan voor de opgaande: Neoftad. de feud. cap. 5. num. 35. & 45. _
IV. Dat



XV, Deel. Hoe Leen hekomen werd. 255
IV. Dat het nader Lid het verder uitfluit, en geen plaatsvulling werd toegelaten, fo ver, dat een ouder Soon gekomen van een jonger Soon, foude gaan voor een jonger Soon, gekomen van een ouder Soon. Neoftad. cap. 3. num. 4. Notable poincfen van Leenen, Art. 15.
3 Hef welk te verftaan is van regte, of kwaade Leenen, daar van alleen gefprooken werd by Neoftad. de feud. Holl. fucceff. cap. 3. num. 4. of tot de fodanige daar fulks by de uitgift is bedongen, hoedanige by ons geen of weinig zyn: maar in goede onverfterflyke Erf-leenen fou ik verftaan: dat het befchreeve Leen-regt moet plaats hebben, volgens het welk onder Broeders en Sufters, en hare Kinderen te gelyk ervende, de plaatsvulling werd toegelaten, cap. unie. de Succefi fratr. vel gr ad. fucced. in feud. Hoedanig ook duidelyk verftaan heeft, Neoftad. d. iratl. de feud. cap. 6. num. 16. So nogtans niet wel fchynt verftaan te hebben den Heer Hugo de Groot in fyn Inleyding, 2. Boek, 41. Deel. daar hy eerft na de Broeders en Sufters, derfelver Kinderen toelaat. En in het felve Deel. verf Maar hoe wel, uitdruklyk, en fonder onderfcheid vaft fteld, dat in het verfterf van Leen-goederen, den nader, den verder van den felve tak komt uit te fluiten. Den welke onfe nieuwer Regtsgeleerden onomfigtig fchynen gevolgt te hebben in de Confult. en Advyf. het 4. Deel; Conf. 154. en volg. En aldaar Mr. Pieter Bort, als mede in fyn Tracl. van het verfterf der Hollandfche Leenen, part. $. maxim. 3. Welkers ontfag nogtans fonder byfondere Wet, of verder reden, fo veel niet kan toegeeven, of de gezegde befchreeve LeenRegten moeten gevolgt werden; die menfn het twyfelagtige altyds plaats geeft. Met dit onderfcheid, dat daar het Leen-goed fplisbaar is, meer zyd-Magen by plaats-vulling te gelyk met elkander komen te erven; als by voorbeeld, een Broeder, benevens de Kinderen van een voor-geftorven Broeder, en fo voort, maar daar het niet fplisbaar is, en de oudfte het voorregt heeft, fo by ons veeltyds, fou een Soon, gekomen van een ouder Broeder, by plaats-vulling, in plaats van fyn Vader gaan voor een jonger Broeder nog in 't leeven. text. eft in dift. cap. unie. De Sttcceff. fratr. vel grad. Succed, in feud. V. Dat in 't felfde lid een Man voor een Vrouw gaat: en dat
tus-



256" Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek.
tuifchen twee, of meer Mans, de oudfte voor gaat, en tuflchen meer Vrouwen insgelyks, volgens het oude fpreekwoord: D'Oudfte op ftraat, De naafte in Graad. De Mans voor Vrouwen, Altyd een Hollands Leen behouwen.
VI. Dat buiten het eerfte lid van afkomelingen een Vrouw gekomen van een Man, gaat voor een Man gekomen van een Vrouw daar fy beide even na zyn. So als in de oude Kennemer-regten onder den Tytel Van Leen-goed te houden, verklaard werd: Dat, So wanneer een Man Leen-goed heeft, daar die Brieven afhouden, niette verfterven binnen de eerfte Leden, die jonge Man, die voorhand te hebben, voor dat oude Wyf, die beide even na zyn. Is 't fake dat die jon' ge Man, en dat oude Wyf, beide ft erven voor de Man, die dat Leengoed befit, en die jonge Man laat agter een Dogter, en dat oude Wyf een Soon, fo fal de jonge Mans Dogter, dat Leen-goed hebben, voor dat oude Wyfs Soon, na Leen-regt, fo verre als fy beide even na zyn aan dat Leen-goed.
In 't verder heeft het algemeen verfterf-regt plaats, volgens dc gronden van het Aasdoms-regt, van den oudften op den naaften, niet van den Heer of uitgifter, maar van de laatfte befitter. Om dat gelyk als in het voorgaande hoofdftuk is aangewefen, de Leengoederen meeft uit de ovcrgiften van het geflagt van den befitter of fyn voorfaten gefprooten en gekomen zyn, en niet uit den boefem van de Leen-Heeren, welk verfterf-regt van lid tot lid opgeteld werd by Grot. Inleyd. het i. boek, 41. deel. verf. Een nieuw. Sie ook Neoftad. de feud. Holland, fucceff. 4 By Uiterfte-wjl door Otlrooi, en toelating van de Land-Overheid, mag een Leen-man het Leen-goed maken aan wie hy wil, fonder bewilliging van den, naaften Heer, of der naafter Magen, of Leenvolgers van noode te hebben. Sie Grot. Inleyd. het 2. boek, 42. deel. Neoftad. ohferv. feud. 1. Bort van 't verfterf van de Leenen, het 1. deel, num. 18. 19. en het 82. deel. (2). Sonder hoedanige toelating
het
(2) Aanmerkelyk is bier omtrent de den 11. January 1750. wegens bet rechte Publicatie van hun Edele Gr. Moog, van verftand der OSrotyen, die wegens leen-
got-



XV. Deel. Hoe Leen hekomen werd. £57
het gemaakte by de fommige fo nietig werd geoordeelt, dat felfs de waarde van het gemaakte niet mag geëyft worden, arg. lib. 1. feud. tit. 8. in pr. het welk in andere Landen werd gevolgd. Sie Chriftin. vol. 6. decif'. 24. num. 4. en by Grot. mede op onfe manieren werd gepaft, Inleyd. het 2. boek, 42. deel. Dog werd by Groeneweg. aldaar betuigd, dat by het Hf van Holland is verftaan: dat gelyk als dc waarde van Onleen-goederen, aan iemand gemaakt, kan werden geëyft, al is 't dat de beheering daar van den Erfgenaam verbooden is. %. 4. inftit. de legat. het felve ook by ons in de Leen-goederen, dewelke de Onleen-goederen byna in al gelyk geworden zyn, alfo mede te verftaan is, (3), £ Door gewillekoorde Overdragt werd het Leen bekomen uit faak van gift, verkooping, verruiling, door Opdragt, in tegenwoordigheid van den Heer en twee Leen-mannen, daar by het Leen eerft aan den Leen-Heer werd opgedragen, en kwyt gefcholdcn, dewelke dan wederom den nieuwen Lcen-volger daar in op nieuws Verlyd; hoedanig Verly by hem niet mag werden geweigert, nog by de naafte Leen-volgers niet mag werden tegen gehouden in onfterflyke Erf-leenen, dewelke den Leen-man, gelyk als al ander goed, mogen werden vervreemd, befwaard, en verhandeld, behoudens alleen den Heer fyn regt van Naafting, fo het om geld werd verkogt, en voorts fyn Hof-regten, en Heer-gewaden. Maar van regte, of kwaade Leenen, behoeft den Heer geen vervreemding toe te laten. Sie Grot. Inleyd.het 2. boek ,4.2. deel. verf. Ten derden. Frede. ric. a Sande ad Confuetud. feud. Gel. tracl. 2. tit. 2. cap. r. num. 7. 8. 10. Chriftin. vol. r. decif. 185. num. 26. & decif. 268. num. 6. Confult. van Hollandfche Regtsgel. conf. 110. Coren obferv. 32. num. 21
Al-
goederen gegeeven worden, te vinden inde zelve van alle vregten , uitgezonderd Neederl.Jaarb. 13. deel, pag. 38. Voor het die, welke na zyn overlyden toekooverige kan alhier gevraagt worden: of hoe mende zyn en gepercipieert zullen worzeer naar het recht zonder Oftrooy geen den, vermag vryt lyk te disponeertn, testamentaire dispofitië aangaande leenen want met de dood des leenmans word valide is, echter een leenman niet ver- het leen verftaan van hem te fcheiden. gunt is van de vrugten van dien eeni- Z. Verwey ars teftandi, p. 89. germaten te disponeeren? waar op (on (3) Add. Cl. Voet de feud. n. 56. junS. der verbeetering) antwooide, dat de- Scborer ad 5. 2. Grot. d. I.
Kk



258 Ro omsch-Holla nds-Recht. II. Boek.
Alles op ftraf van onwaarden fo de Opdragt anders waar gefchied; fo dat een Leen, hoewel verkogt, dog fodanig niet geleverd en opgedragen, des niet tegenftaande moet komen op den Lcen-volger. So by den Hove van Holland is verftaan, tuifchen Mr. Pieter de Sancto, en Adriana Willems, den elfden Junii 1543. behoudens alleen den Kooper fyn aantaal op den Erfgenaamen van den Verkooper, voor 't geen hem daar aan gelegen was, dat de Opdragt niet is gefchied, daar in den Leen-volger niet verder als voor fyn aandeel gehouden is, Sie Fachin. lib. 7. controv. cap. 14. Neoftad. ik feud. obferv. 5. <S? de feud. Holland. Succcff. cap. 5. num. 60. Coren obferv. rer. ju die. obferv. 3.
6 So mag ook geen Hypothecatie, of belafting van Renten, &c. anders gefchieden als voor Leen-mannen, als voorfegd is, en dan moet fodanige Rent mede te Leen ontfangen werden, en daar van betaalt werden gelyke Hof-regten en Heer-gewaden, fo als van 't Leen felf. Neoftad. de feud. cap. uit. num. 26. MiJJive, gedrukt nevens de Notable Poin&en van Leenen. Grot. Inleyd. 2. boek, 42. deel. verf. Men mag ook.
7 Dog ftaat te letten, dat fo wanneer het Leen om geld is aangekogt, of by yemand uit fyn eigen goed opgedragen, en wederom te Leen ontfangen (gelyk in befwaarlyke tyden menigmaal gefchied is, tefte, Neoftad. de feud. cap. i. num. 12.) fo moet den Soon of andere afkomeling van de eerfte Leen-man, tot voordeel fo van de Weduwe als van de andere Kinderen, vergoeding en reftoir doen van het geen daar door den Boedel by koop, of anders is vermindert. Neoftad. de feud. cap. 5. num. 12. cum feqq. Grot. Inleyd. lib. 2. part. 41. verf. So zuanneer. num. 19. & feqq. gelyk by den Hove van Holland den 31. Julii 1611. is verftaan in de faak van Juffr. Maria van Nier op, contra den Heer van Qrfinaal. Item den 13. Januarii 1547. tuffchen Philippus Godfchalk. en Jan Harp, welke Godfchalk met fyn Huysvrouw fekere Landen ten Huwlyk ontfangen, als Voogd van haar aan de Graaflykheid opgedragen, en wederom te Leen ontfangen hebbende, fonder haar bewilliging gecondemneeed is, na haar overlyden, de helft van defelve Landen aan haar Erfgenaamen vry te laten opkomen, Regifter. D. ij. fol. 169.
Ik feg tot Voordeel van de Weduw, of andere Kinderen: om dat het
Regt



XV. Deel. Hoe Leen bekomen voerd. 259
Regt van reftoir te doen niet verder over gaat, en ten behoeve van de Erfgenaamen van ter zyden, of andere vergoeding behoeft ge* daan te werden, arg. I. 21. J. r. Cod. de teftam. Grot. Inleyd. 2. Boek. 41. Deel. verf. So zuanneer. Neoftad. cap. 5. mm. 18. ëf 49. Lambert Goris adverf. trabl. 3.
Ik feg, by koop, of anderfints is verminderd; om dat niet alleen vergoeding en reftoir moet gedaan werden van de koop-penningen, maar ook van al het gunt den Boedel, ten opligt van eenig°we- ' fentlyke en nodige, ten minften gedienftige verbeteringen onkosten aan het Leen-goed te koft gelegd, is verminderd. So dat de andere Kinderen in plaats van dien, fo veel gelds moeten hebben, als fy fouden hebben gehad, fo de Vader 't felve Leen-goed niet had gekogt of verbeterd. Chriftin. vol. 6. decif. 43. num. 7. Frid. a Zand. ad conjuetud. feitdal. Gelr. tract. 2. tit. 2. num. 13. Lambert. Goris. Adverfar. trucl. ï. cap. 3. num. ir. Sonder dat hier tegens (gelyk als Mr. Pieter Bort in fyn Tra&aat: Hoe dat de Hollancfche. Leenen by verfterf erven1? het 9. Deel het 4. Hoofd-poin& num. 5. pag. 184. meend) te pas komt het 20. Artykel van de Notable poir.Qen, die men ufeerd in de Leen-hoven van de Graaflykheid, &c. in defe woorden: Reftoir te doen van de penningen daarom het felve Leen is gekogt, mids fyn aandeel daar in genielende, en daar toe de beterfchap, cj?c. Welke beterfchap, alhoewel het anderfints een enkel gefchrift is, fonder naam, het welk niemand kan verbinden, in allen geval niet anders, of verder kan werden getrokken als tot de beterfchap, die uit den ftand, en gelegentheid, van het Leen felf voortkomt; by voorbeeld, of by verandering van' den tyd het Leen voor veel minder was aangekogt, als het ten tyde van het reftoir waardigis: Item, of het met eenige aanwafichen, of andere voordcelige gelegentheden, buiten koften van den Boedel, was verbeterd: maar geenfins tot andere verdere onkoften, en verbeteringen, daar door den Boedel van den overleden mogt zyn vermindert: want de onkoften by den Vader, ten voordeele alleen van den eenen Soon gedaan, hem als een Bewindhebber ftellen van des Soons faken: en regt van vergoeding geeven. Ten ware bewefen wierd dat hy 't felve fyn Soon gefchonken had. So nogtans dat die onkoften, de noodfaaklykheid en nuttigheid van de faak niet
Kk 2 te



s6o Roomsch-Hollands-Recht. II. Boelc.
te boven gaan. arg. I. 5. Cod. de rei vind. Als alleen in fuiken geval als de onkoften tot cieraad gedaan, het Leen-goed by een ieder daar door fo veel waardiger maken. /. 39. §. 1. ff. de petit. hèred. Of den Leen-volger 't felve mede alfo fou hebben gedaan, 'arg. I. 47. §. 1. f. de Joint. I. 3. §. 6. ff. de in rem verfo & fimnl. Hier toe dient het geen Grot. 2. boek, 41. deel hier van zegd, verf. IFanneer liet Leen: in defe woorden: Vergoeding te dnen van al het gund den Boedel daar door is verminderd, da regte zvaarde van dien inbrengende. Neoftad. cap. 5. de feud. verf. Sin. autem precii nomine. Daar by komt, dat de gelykheid in der Kinderen erfenis moet plaats hebben, fo veel als mogelyk. /. cum. pater. I. 77. §. dulcijfïmis.ff. de leg. 2. /. 4. Cod. commun. divid. I. fin. Cod. commun. utriuft. que jud. En anderfins, dat indien een Vader al fyn middelen, of een groot gedeelte van dien, aan de verbetering van een Leen had te koft gelegd, de andere Kinderen door dat middel fouden werden verkort in fodanige geregtigheid, als haar de ingefchapen en onveranderlyke Wetten, onverbreeklyk toevoegen. Het welk tegen regt, reden, en billykheid fou ftryden. /. maximum vitium 4. Cod. de lib. prceterit. So als ik heb geoordeeld in de faak van de Kinderen en Erfgenaamen van den Raad-Penftonaris Pauw, Ridder, Heer van Heemftede, &c. benevens de Juridice Faculteit in de Univerfiteit tot Leyden, betreffende de aangekogte, en verbeterde Heerlykheid Heemftede, by Haarlem, den 10. May 1653. En by haar alfo is gevolgd.
Het



XVI. Deel. Van Hof-regten, en Heer-gewaden. 20*1
Het XVI. Deel. Van Hof-regten, en Heer-gewaden. [Grot. 2. 41. 69.]
1. Hof-regten wat, en welk , fo in groote, 4 Hoedanig te rekenen als geen feker Heer-
kleine, als middelbare Leenen. gewaad is uitgedrukt.
2. Heer-gewaden wat, en welke, en hoe- 5- Of, en wanneer seen Hf'-regten, of
danig af te kooien. Hter-gewaden by let Verly nodig is
3. Een Jaar buun tot Heer-gewaad geftelt, te betalen.
of, en hoedanig te rekenen in betim- 6. Confirmatie wat, en wanneer genees: is. merde Leen-gronden.
In H voorgaande Deel is gezegd, dat het Verly van de Leenen t'elk verfterf, of dat het van befitter verandert, moet werden vernieuwt, mits betalende de Hof-regten, en Heer-gewaden daar toe ftaande: welke Verly fo niet binnen een Jaar en fes weeken werd verfogt, volgens de Leen-regten, het Leen aan den Heer fou komen te vervallen, tit. Qua fuit prima caufa beneficii amitt. Doohet felve werd by ons gemeenlyk met een dubbel regt verfchoond° fo daar geen opentlyk bedrog, of kwaade trouw by komt, of dat den Leen-man daar om geroepen zynde, hem had laten verfteeken, daar door hy, na voorgaand gewysde, het geheel Leen-regt, ten behoeve van den Leen-heer fou verhelen. Sie Grot. Inleyd.'2. Boek, 43. Deel. verf Ten tweeden, en het 41. Deel, verf. Manfhap. en verf. Heer-gewaden. Neoftad. de feud. Holland. fucccJJ'. cap. uit. num. 6. 7. 1 1 De Hof-regten die den Graaf voor het Verly den, en vernieuwen van het Leen neemt, zyn defe:
Van een groote Leen, dat is, het welk hoog, of laag Geregt in lig begrypt, of anders dertig guldens Jaarlyks inkomen heeft: ,
Kk 3 Voor



26*2 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
Voor het Zegel, .... 7.guld. 10.ft.
Voor den Regifter-meefter, . . . 7. guld. 10. ft. Voor den Klerk, ..... 39.ft! Voor den Deur-waarder, .... 39. ft'.
Voor den Kamerling, .. . . . 39-ft.
Voor de Poortiers, ..... 24.ft!
Is te famen 2 2. guld. 1. ft.
Van een middel-Leen, welker inkomen is beneden de derti°' en boven de tien gulden,
Voor het Zegel, . . . 4.guld. 1
Voor den Regifter-meefter, J . . 4.guld.
Voor den Klerk, . . . . . 18.ft.
Voor den Deur-waarder, . . . . 14. ft.
Voor den Poortier, . . . 8.ft.
Bedraagt 10. guld. —
Van een klein Leen, dat boven de tien gulden inkomen niet heeft:
Voor het Zegel, .... 2.guld. •
Voor den Regifter-meefter, . ; . 2.guld. .
Voor den Klerk, . . . . . . pft.
Voor den Deur-waarder, . ; . . 7. ft.
Voor den Poortier, . . . . . 4'ft!
Beloopt 5. guld. —
2 De Heer-gewaden, dewelke den Heer tot een erkentenis van den eygendom, en teeken van eerbiedigheid, t'eïk neftens het Verlyden? en vernieuwen, moeten opgcbragt werden, cn tot dien einde in de uitgift-Brieven uitgedrukt werden, zyn veel: een Valk, een Havik, een Sperwer, een Salm, een Snoek, Wind-Honden, Spooren, Handfchoenen, en diergelyk, al het welk met feker geld werd afgekogt, gelyk het van ouds by den Graaf daar op is geftèld, en als nog onderhouden werd, het welk in der Vafallen Leen-IIoven van gelyken agtervolgt werd. Namentlyk:
Een



XVI. Deel. Van Hof-regten, en Heer-gewaden. 253 Een goede Maaltyd, . . \ 5. gl. t>. d.
Een rooden Sperwer, .• . . \ I.' fl.' * ;' Een Wind-hond met hals-banden, eiken Wind-hond
drie pond, en elk hals-band 24. ft. te famen 4. gl. 4 ft Een zeel Winden, elk Wind 3 pond, . . <5. gl. Een Jagt-hoorn, wel behangen, : j[ g\[ io. ft.
Een Jagt-hoorn, en een paar nieuwe Handfchoenen 1.' gl.' Een paar Wapen-hand-fchoenen, . . 1. gl. 4. ft.' Een paar Hand-fchoenen, . . \ . 4 ft'. Een paar witte Hand-fchoenen, . .* / T ft.'
Een paar Harte Hand-fchoenen, . ft! Een Marwetfe Snoek, . . ' . ' . 10 ft*
Een Taalwaarder Snoek, . . . 10' ft*
Een goede Heeéte, of Snoek, . . 1. gl. ' '
Een rooden Havik, . . / m' / %{t j- ^ Een goeden Havik: een goudenEngelfchenNobel,se-
rekent tegen . . . 4. el 8 ft
Een Noortfen Muyter-Havik, . ; 2! gl! ' '
Een vette Paauw, . . ] 1! gl*
Een Kapoen, : . . / '. " 7 ft
Een paar vette'Kapoenen, ; , t ' 1. si. Een paar Konynen, . , • r.
Een vette Weer, . . . m ' 1 d 10 fr*
Een ftoop Wyn, . . . , ë ' L°'
Een ftoop Rynfe Wyn, . ^ r,'
Een paar Smaarlen, . < ' «J
Een goeden Salm, . . ; / 3* el Een paar Spooren, . ; ..'.,' 10 ft'
Een nieuw Swaart, . ; , ' 2. el '
Een pond goed gelds, . : j" °j'
Een pond Hollands, . ; . . * 1 <r 4F
Een pond fwarte, daar men voor ontfangt ' 5. 11. 6 p'
Een pond fwarten, feftien penningen voor de 'groo- ' '
ten, elk pond, . . . 1. ri,
Tien Schellingen fwarten, . . " 7 'ft 6 rf
Vyf pond fwarten, eiken groot Tournóis tot feftien ' penningen, daar voor men ontfangt . 5. gi.
Een



£64 Roomsch-Ho ll ands-Recht. II.Boelc.
Een loot fyn puyr filvers, . . . i. gl. u. ft
Een onfe fyn Silver, i. gl. 8. ft.
Een Engelfchen Nobel, ... 3. gl. 15. ft.
Een halven Engelfchen Nobel, . . 2. gl. 8. ft.
Een Vlaamfchen Nobel, . . . 4. gl.
Een Nobel van 48. Grooten, . .. . 1. gl. 4. ft.
Een Vrankrykfchen fchild, ... 2. gl. 2. ft.
Een Vrankrykfchen Kroon, . . 2. gl.
Een ouden Vrankrykfchcn-Schild, . . 2.gl. 6.ft. 6\p.
Een Gouden-Schild, ... 2. gl. 8. ft.
Een Gouden Hollandfchen-Sehild, . . 1. gl. 13. ft.
Een Gouden Wilhelmus-Schild, . . 1. gl. 12. ft.
Een Bourgoenfe-Schild, daar men voor ontfangt anderhalve goude gulden, tot . . 2. gl. 5. ft..
Een Gouden Gulden, . . 1. gl. 10. ft.
Een grooten gulden, daar voor men betaald, ; 1. gl. 8. ft.
Een grooten gulden, daar voor men ontfangt een gouden gulden, . . . . 1. gl. 10. ft.
Een Ryns-gulden, . . . . 1. gl. 8. ft.
Eenen gulden Hallink, daar men voor betaald een Du-
caat van Florenfcn, . . . 1. gl. 10. ft.
Vyf fchellingcn goeden Tournoys, . . 12. ft. 6. p.
Seventien fcheliingen, . . . . 17. ft.
Een gouden penning, daar voor fal men ontfangen eenen Hollandfchen ouden Schild, en den felven Schild gerekent anderhalf gouden gulden, . 2. gl. 2. ft.
Een Poftulaats-gulden, . . . 2. gl.
Twintig penningen Hollands, . . 1. ft. 4. dr.
Vyf mark filver, yder mark gerekend tegen vier ponden Hollands, .... 15. gl.
Twintig grooten Koninx Tournoifcn, daar men voor
ontfangt voor elk groot, 4. grooten Vlaams, 2. gl.
Tien ponden Parafifes, 5. gl.
Een Paard, waardig wefende vyftig gulden, . 10. gl.
Ik heb ook in de oude uitgift van fekere heerlykheid gefien, dat het felve moeft verheft werden, met een man te paard, en in andere,



XVI. Deel. Van Hof-regten, en Heer-gewaden. 265
dere, een man in het harnas. Waar over gevraagt zynde, was van gevoelen, niet dat den man felf, om dat by ons geen lyf eigenfchap plaats heeft gehad, als hier voor t'fyner plaats, maar dat daar voor moeft gelevert werden alle toerufting, dewelke tot een man te paard, of een man in 't harnas behoort, of de waarde van dien. 3 Anders is het fwaarfte Heer-gewaad een Jaar huurs, of Pagt, het welke mede eng genomen werd, fonder dat daar toe opmerking genomen werd op de vrugten, of huur van de verbetering, of aanwas, dewelke by, en door den Leen-man van buiten, en fonder eigentlyk toedoen en wefentlyke oorfaak van het Leen, daar aan werden gedaan, en verkreegen: Als by voorbeeld, indien op een Erf, of grond dat Leen-roerig is, een huis, of wat anders gebouwt is, fal het felve niet hooger Verheer-gewaad moeten werden alü met een Jaar huur van het felve Erf en grond, fonder opmerk van het huis dat daar op ftaat, en diergelyk, want het geen op een Leen-grond werd getimmerd, en den Leen-grond van buiten, fonder toedoen van den felven grond oneigentiyk aan of opkomt, kan niet voor Leen-roerig gehouden werden. Sie Rofenthal, de feudis cap. 10. concluf. 43. per. tot. & cap. 12. concluf. 15 num. 12. Het welk nogtans wel by de fommige misbruikt werd; die de goede luyden , die haar met de plompe letter laten bedriegen, fo wel van de verbetering en vermeerdering, als van het Leen felf, een Jaar huur, of vrugten afperffen So als ik benevens den Heer Jacob Ma;ftertius, Profeffor in de Regten tot Leyden over eenige jaaren geoordeelt heb, voor de befitters van fekere verdeelde en uitgegeeven Erven befuyden de Kerk van Soeterwoude, van ouds de Loet genaamd, dewelke by fplilïing en verdeeling, lang na de uitgift by den Leen-Heer, behoudens fyn regt, toegeftaan, met huyfen betimmert fyn, en onder de Agter-leenen van den huife van Rodenburg behooren, tegenwoordig befeten by Niklaas Korfleman, Heer van K'denburg. Staat voorts byfonderlyk te letten, dat het Heergewaad van een Jaar vrugten, niet op groote, of middelbare , maar meeft op kleine Leenen, die tien of minder gulden 's Jaars kunnen opbrengen, gefteld is, op dat het felve den afkoop van het fwaarfte Heer-gewaad niet te boven ga. Sie Fred. a Sande ad conf'aut. feud. Gelrics tra ft. 2. tit. 1. cap. 3. num. 17.
LI 4 So



£05 Roomsch-Hollands-Recht. IT.Boek.
4 So wanneer geen Heer-gewaden by de Brieven werden uitgedrukt' lo werd voor een groot en middelbaar Leen gerekend tien guldenen voor een klein Leen, een Jaar rente.
Defe Hof-regten, en Heer-gewaden moeten niet alleen by verfterf, maar by elke vervreemding of verandering, en overgift, ook by belaftingen befwaarnis, fo dikmaals het valt, werden voldaan Hennc. Soef. de feud. cap. 13. num. 22. & feqq. Haneton.^ ,ure feud.
5 lib. 3. cap 5. Dog by verfterf van den Heer werd wel ten vürfoe ken van den navolger, de vernieuwing van den Eed gedaan, dog fonder Hof-regten, of Heer-gewaden. Chriftin. vol. 6. decif. 15. num. lo. & Jeq. J J
Ook fo wanneer een ftuk goeds aan den Heer opgedragen werd om het felve wederom van hem te Leen te ontfangen, fo betaald men voor de eerfte reis geen Heer-gewaden. Nolable potn&en van den Leen-hoven, Art. 9.
6 Item, fo wanneer een Morgen-gaaf, Waarborg-togt, of iets gelyk, op een ftuk Leen-goeds werd geveltigt, of verfekerd, is maar alleen confirmatie van node, en geniet als dan den Kamerling niet nog Deurwaarders, nog Poortier, of diergelyke.
Gelyk ook iemand die de lyf-togt van een Leen gemaakt is, maar tonfirmaiie behoeft: Dog moet in fuiken geval, evenwel den reeten Leen-volger- binnen 'sjaars het felve verheffen, en ver-Heer ffewa den, hoewel hy de Vrugten van dien te buiten moet ftaan: geduu rende het leven van den Togtenaar. Notable Poinclen van del Leen hove, Art. 9. .
En by fo ver de Lyftogt gaat over een, twee, of drie Leenen, io werd het inkomen van dien op een gelegd, en daar na het regt van Confirmatie genomen, 't zy van middel, klein, of groot nadat het felve inkomen bevonden werd, fo dat men maar een regt van Confirmatie, fchuldig is, al waren daar honderd Leenen in begreepen. Maar fo iemand zyn Leen overdraagt, en zyn Lyftogt daar aan behoud, fo werd daar van geen Confirmatie-geld betaalt. Notable Poincten van de Leenen, Art. 7. S. 13,
H E T.



XVII. Deel. Hoe Leen verhoren werd. 26*7
Het XVII. Deel. Hoe Leen verlooren werd. \Grot. 2. 43.]
1. Hoe Leen verloren werd dar faaks m- 4. Door verbeurte van den Leen man of
dergang. den Heer.
2. Door verjaring. j. Door verfuym van Verly den tyd van
3. Door Quyting van den Leen-mtCn en tin Jaar en fes weeken.
den Heer. 6. Door gebrek van regte Leen volgers.
ïT^en Leen werd verlooren, door ondergang van de faak, gelyk „l\rf als affpoelen, en inbreuk van Water, en diergelyk. arp\L 1. Cod. de jure Emphyteut. cap. 1. in fin. quib. mod. feud. amitt. junk. I. 2. ff. de Ufufrutlu.
2 II. Door verjaringe, daar door den Heer, na het befit van een derdendeel van honderd Jaar, het Leen-goed wederom geheel aan hem trekt. arg. cap. 1. §.fi quis. Si de feudo dcfunêli ibi DD. of fo een Leen van een vreemd, die daar niet toe geregtigt was, een derdendeel van honderd Jaar was befeten, verheft, daar door den regten Leen-volger zyn regt, en werd den Leen-heer den nieuwen befitter als Leen-volger opgedrongen, d. cap. i.§.fiquis. Sie Chriftin. vol. 1. decif. 294. Frederic a Sande ad Confuetud. feud. Gelrice traft. 1. tit. i. cap. 2. num. 1. Grot. Inleyd. 2. Boek, 43. Deel, verf. Ten vierden. Maar den Heer verheft fyn regt niet, al is 't dat hy 't felve in een derdendeel van honderd jaar niet gebruikte, om dat het felve niet altyds voorvalt, en niet geduurig kan werden geoeffend, en befeten, gelyk in een verjaring noodig is, ook dat het is een geregtigheid van yets te doen , of laten, hoedanige nimmermeer verjaren, arg. I. 2. ff. de via publica, & ibi DD. als hier voor in het agtfte Deel, num. 12. is aangewefen.
3 III. Door Quyting, als den Leen-man zyn Heer het Leen wederom in handen field, of dat hy ten behoeve van een verder Leenvolger fyn regt quyt geeft, en overdraagt, cap. 1. in fine pr. Qijaliter olim feudum alien. pot. Welke beide quytingen in weerwil van den Heer gefchieden mogen. cap. unie. de Vafall. qui contra Conftit.
LI 2 Keg,



268 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
Reg. Lothar. cap. unie. de Vafall. decrep. eet at. Dog een volkomen quyting aan den Heer mag niet gefchieden tot nadeel van de Leenvolgers: fo dat het felve niet langer duurt, als het leven van die geen, die de quyting doet, na welkers dood de Leen-volgers het felve Leen wederom mogen hervatten: ten ware dat fy felfs mede de quyting toegeftaan, of geftadet hadden, cap. i. de alienat.feud. patern. <5? ibi Gloff.
Van gelyken door quyting van den Heer aan fyn Leen-man, als hy hem «vergund dat hy het Leen befit als fyn vry eige Onleengoed , arg. tit. Quis juris fi poft alienat feudi Vafall. id recuparaveril.
So werden ook de kwaade Leenen dikmaals tot goede onverfterflyke Erf-leenen gemaakt, en ook wel tot vrye Onleen-goederen afgekogt, meerendeels om een derdepart van de regte waarde. Daar van een voorbeeld te fien is in feker O&rooi aan Reynout de Grebber van Per fyn verleent den 29. Maart 16*10. in het Placaatb. van Jan Janfz. pag. 360. En fo is de Ambagts-heerlykheid van Soeterwoude, dewelke gefegd wierd quaat Leen te fyn, met het overlyden van den Heer Mauring van der Aa, Burgermeefter der Stad Leyden, op dewelke defelve Heerlykheid van wegen de Stad Leyden, als Ambagts-heeren van Soeterwoude verlyd was, met dat hy fonder Kinderen overleefde, voor een fekere erkentenis aan de Graaflykheid , van een quaad tot een goed Leen gemaakt. 4 IV. Doof verbeurte om ontrouw, of fmaad van den Leen-man aan den Heer begaan, cap. unie. in quib. cauf. feud. amitt. Het welk aan de befcheidenheid van den Regter ftaat te oordeelen, of, en wanneer fulks begaan is, daar om verbeurte plaats heeft, fo dat den Heer het Leen-goed niet fonder voorgaande vonnis mag aanflaan, cap. 1. in pr. de feudo fine culpa non amitt. Neoftad. defeud. Succef. cap. fin. num. 8. Chriftin. vol. 6. decif. 77. Andr. Gail. lib. 2. obferv. 51.
Seg verbeurt van den Leen-man aan den Heer,] om dat by ons door andere misdaden, jegens een ander als den Heer begaan, het Leengoed niet vervalt, felf niet fo wanneer alle goederen verbeurt verklaard werden, cap. 1. & cap. fin. Qua. fuit. prima cauf. benefic. amilt. Sie Chriftin. vol. 1. decif. 300. Grot. Inleyd. 2. Boek, 43. Deel, verf. Ten tweeden. So by Handveft van Keizerin Margriet, Sondags na Afiens-Woensdag 1346. art. 14. aan die van Noord-Holland is vergund: dat een iegelyk fyn Leen-goed vryelyk fal volgen van alle mis-
daad-



XVII. Deel. Hoe Letn verlooren iverd. 269
'daad, alfo verre ah hy fynen Heer, daar hy 'f afhoud, doet dat een Leen-man fynen Heer fchuldig is te doen.
By de oude regten van Kennemerland werd een Leen verbeurd om vierderhande oorfaken: als een Leen-man by fyn Leens-heeren Wyf flapen gaat; of fo hy hem tegen fynen Leen-heer wapende, met onregt; of hy fyn Leen-heer verraden, of vergeven wilde • of fyn Leen-heer belegen waar met onregt, fo is hy Leen-man fchuldig, hem, na fyn magt te hulp te komen, en te ontfetten. facit. cap. 1. § 2. Oitee fuit prima eaufa benefic. amitt. cap. unie. dc feud. fine culp. non amitt.
5 Na de befchreeve Regten verviel ook het Leen-regt aan den Heer, voor verfuym van binnen een Jaar en fes weeken na het overlyden van den Leen-man, wederom op den Leen-volger te doen verheffen, tit. Chuc f uit prima caufa benefic. amitt. in pr. Dog werd het felve verfuym na befcheidenheid gebetert, veeltyds met dubbelle Hof-regten, en Heer-gewaden. Sie Placaat den 20. O&ober 1580. den 15. July 1592. en den 23. December 1610. Neoftad. de feud. Holland. Succejf. cap. fin. num. 6. 7. Grot. Inleyd. 2. Boek, 41. Deel% verf. Heer-gewaden.
Gelyk door verbeurte van den Leen-man, met dat hy niet doet 't geen hy fchuldig is, aan fyn zy het Leen vervalt, fo vervalt het ook aan de zy van den Leen-heer, en werd voor vry gehouden, door des Heers ontrouw, cap. unie. Otialiter dom. propriet, privet. Het welk, fo het een agter-Leen was aan des Leen-heers Over-heer verviel; So als men vind in de oude Regten van Kennemerland. Dat, is V fake dat hem fyn Leen-heer geen regt en doet van die goederen die hy hem te Leen houd, of wil hy hem geen Verly doen, fo fal hy neemen tzuee van den Over-heer fyn mannen en begeeren daar voor een werve, ander werve, derde werve met bloot en hoofde on gegord, en hem tot eiken reyfe omkeer en, en dan getuigen neemen van den voorfchreeve Mannen.
6 V. En eindelyk werd het Leen-regt verlooren door gebrek van regte Leen-volgers. Dat is by overlyden van iemand die geen Erfgenamen na laat, welke Leen-volgers kunnen, of mogen wefen. cap. 1. §. qui cleric. Si de feud. de funcl. content, cap. 1. in fin. de aHenat. feud. te weetcn, in regte Leenen, by gebrek van Mans oir gekomen van den eerften Leen-man, en in onverfterflyke Erf-lee-
kl 3 nen



270 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
nen by gebrek, fo fommige meenen, van het tiende lid. So dat gevoelen Neoftad. de feud. SucceJJ'. cap. 5. num. 77. Grot intrad. 2. Boek, 43. Deel. Dan dewyl 't felve fchynt gegrondveft op dien voet, dat in Onleen-goederen, het goed aan 't Gemeene Land vervalt, fo daar niemand gevonden werd van des overledens Maagfchap, die hem binnen den tienden lede beftaat, het welk by misverftand in de uitlegging van de Roomfche wet, in §. 5. injtit,. de fucceff. cognator. alwaar het tiende lid voor oneindig genomen werd. ■per. I. 2. §. 1. ff. de Suis & legitim. misduid werd, lö hier na t'fyner plaats fal werden aangewefen: fou mede daar uit volgen, dat het felve verfterf onbepaalt is, fo lang daar yemand is, dewelke de Maagfchap van den laatften befitter t'eeniger wys kan berekenen, (r).
Het XVIII. Deel.
Van Geeftelyke Geftigten, en Proven.
1. Of, en bos ver Jus ■ Patronatus den doen, en te vernieuwen van ouds, en
Vryheeren in het ftellen , of goedkeu- hedendaags.
ren van Kerk-Leeraars toekomt. 6. Andere Geeftelyke goederen, of, en welk
2. Vicaryen, Prcebenden, of Proven , wat, aan de gemeene faak vervallen.
en hoedanig van ouds ingefteld. 7. Canonefyen tot Utrecht, de Ahdye van
3. Gift van defelve, by wie, en aan wie Rynsburg, Leeuwenhorft, en ter Le,
te doen. de St. Jans Ordre van de Ridders
4. Het onderfcheid tuffchen Leen-goed, en van Malta, waarom van bet verval
Prove, aangaande bet verfterf. uitgefondert, en tot welken einde in-
5. De inftelling der Proven, hoedanig te geftelt.
1 /"""Vader Erf-togt, by manier van Leen-regt, werden by veele \JF gerekent Geeftelyke Inftellingen, en Geftigten. Daar van de
fom-
(0 Eindelyk ftaat meede te Ietten, overvloedig te recht raakek by E. van dat onder de generaale renunciatie van Zurck in Cod. Bat. tit. Leenen, en de goederen, geene leengoederen worden aanteekeningen van Mr. v. d. Schelling verftaan , zo als geadvifeert is in de aldaar, als ook by de Heer Scbraffert Holl. Confult. 2. derde d pag. 320. Die Proceffus feudalis, en inzonderheid mede meerder omtrent «Je Leenen begeert kan by Julius Clarus Sentent. lib. 4. l.feudum.



XVIII. Deel. Van Geeftelyke Geftigten, en Proven. 271 fommige tot den Bilfchoppelyken Stoel en Kerkelyk gebruik in 't geheel gefchikt en overgegeeven waren. Hoedanige goederen, zedert den herftelden Godsdienft, in 't geheel voor de gemeene faak, tot gelyk onderhoud van Kerken en Kerken-dienaren, zyn aangeflagen; Alleen dat fommige Vryheeren van Karfpelen, of Dorpen, uit mfigt dat haar Voor-ouderen de Kerken aldaar uit haar eigen goederen fouden hebben geftigt, met dat voorbeding,, dat fy, en hare nakomelingen, fodanig regt altyds fouden hebben en behouden, m 't befit gebleevcn zyn, van t'elk verfterf, of verandering, een Preek-heer over defelve Kerk te ftellen, ten minfte by de Gemeente voorgedragen, te geftaden en goed te kennen, of te verwerpen, dat men noemt Jus Patr onatus, dat by veel fo ver is ver» fturven, dat daar van niet meer blyks te vinden is, als dat fy daar van in 't befit zyn. (1),
2 Andere goederen waren alleen tot fekere Godlyke dienften geftelt, dewelke door feker perfoon, het zy Klerk, of Priefter van haar Geflagt, ter faliger gedagten en verdienften, voor haar afgeftorven Zielen, by gift van den naaften en oudften van haar Geflagt, mogten werden befeten en bediend: hoedanige giften, Vicaryen, Prabenden, of Proven genoemt wierden, en de goederen PrcVén-goederen., Welke dienften meerendeels beftonden in Nagt-waken, Ziel-milfen, Afbiddingen, Memoden, en diergelyk Waan-heilige onderhoudingen, en Bede-dienften, voor haar, en harer Voorouderen Zielen, in de Kerke, op het een of ander, ter eere van d'een of d'ander Heilig geftigt Altaar, te doen.
3 De gift van het befit derfelver Proven, wierd gemeenlyk gelaten
op
(r) By Sententie van den Hove van plainéle, en den Proofl: van Oüdemunden 24 ftovember 1505. te vinden in de lier tot Utrecht gedecideert, dat het Sententien van den H. en P. R. pag. 18. prefenteeren en ftellen van een Paftoor is ver taan, dat de ambachtsheeren in tot Weefp den Procureur Generaal comhaar diftrift competeert jus patronatus peteerde. Z. de geall. Sentent. pag. 201. en collatie of prefentatie van Cure en Ker. Waar by in 't begin bygevoegd ftaat ■
' s,j ls J?eede bv intentie van wel- bier uyt is te ondervinden, wat marcbangemelden Hove van den 21. February dife dat met zadaanige bedieningengepleegt 1527- in de zaake van den Procureur wierde. Fid. plura de jure patronatus apud beneraal, impetrant in cas van com- Zaefeum in comm. in lib. 3. decretal. tit 38,



272 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
op yemand van des makers, of mftellers afkomft, zynde Pfiefter, of Klerk, te moeten over gaan, fo dikmaals defelve verviel, op •den oudften en naaften, die van des inftellers Lyf, uit wetagtige geboorte gekomen was, allo neder te gaan als een vry Erf-Jeen, met regt, dat jonger Man voor dat ouder Wyf, daar zy'beide even nawaren; na inhoud van dc infteliinge, dewelke daar in moeten gevolgt werden, dog felden veel van elkander verfchillen. Ahdériins daar geen feker beding van is, volgt men het regt van gemeen erfenis ab inléftato arg. I. 8. & /. 3. ff. de jurè Codicillor.
4 Met fodanig onderfcheid, dat het felve regt van gift, fo dikwils dat vervalt, niet komt op dc naafte afkomeling van de laatft voorgaanden befitter, gelyk als in I.een-goederen, het Leen altyds gaat op de naafte van de laatfte befitter; maar altyds moet overgaan, tot dc naafte van den eerften infteller. Om redenen, dat'een Leenheer fyn Leen-goed van fyn geflagt vervreemd, en aan een ander over geeft: het leen ook wel uit den boefem van de leen-volgers eerft aan den Heer is overgegeeven, en wederom van hem met beding van futscejfie in hare af komelingen, te leen ontfangen: daar in de Proven den infteller den gift altyds uit fyn eigen goed doet, en aan en in fyn eigen Geflagt wil houden, fonder'dat die tot eenig vreemde mag overgaan, maar op de naafte van het bloed moet blyven. Sie Roch. de Curte tra&. de jure patronat. Rubric. de translatione jur. patronat. num. 25. So dat die Claufule, neder te gaan, als een onver ft erflyk Erf-leen, fo gemeenlyk in de infteliinge werd uitgedrukt , niet verder, of anders te verftaan is, als met een opligt van het bloed en naafte van den eerften infteller, en niet van de laatfte befitter.
5 Defe inftelling mogt niet fonder kennis, en beveiliging van den Bifichop gefchieden. arg. cap. nullis, prasbiter, & rap. placuit. de Confecrat. diftinSt, r. cap. 1. jun£t. Novell. 67. Gelyk ook niet by aflyvigheid van die geen, dewelke 't felve befit een ander in desfelfs plaats mag werden begiftigt, fonder dat den felven begiftigden, de Bifichop wierd voorgefteld, en hy. na gedaane geftading, daar in wierd ingelyfd, en gelyk als tot de dienften daar toe behoorende, bekwaam en waardig wierden geoorloft. die fo felfs geen Priefters waren, ten minften moeften fyn Klerken, na voorgaande
ge-



XVIII. Deel. Van Geeftelyke Geftigten, en Proven'. 273 j gefchooren kruin, en daar toe verleende Brieven, of andere hooI ger waardigheden, tot Kerkelyke dienften gemagtigt, en aangenoi men. Want of welfde gift beftond in de magt van des inftellcrs \ naafte afkomeling: So mogt den dienft en uitvoering fonder Kerkelyke plegt niet werden bediend, cap. 1. 2. Extra. De jure patronatus & ibi DD.
Dog zyn zedert den Hervormden Godsdienft, al fodanige Kerkélyke verdienften, als ftrydende tegen de gronden van de ware leef der Zaligheid, en Chriftelyke inftelling, met den verwaanden Beelden-dienft, en andere Pauslyke inftellingen, in 't geheel vervallen. Alleen dat de gift, en het befit van fodanige Proven, als by de Luyden uit haar eigen goed, aan, en ten behoeve van haar nafaten agterlaten, den felven werd gelaten te gunnen, en te geeven, by, en aan die geen, als de inftelling daar van dat mede brengt: mits \ dat het felve mede gefchiede na voorgaande voorftelling aan de Staten Van Holland, in plaats van den Bifichop, en geftading van defelve daar op gevolgd, en dat in plaats van defelve verwurpen, en afgeftelde dienften, ten behoeve van het onderhoud der Kerken, en der Kerkendienaaren, en Schooien, een derdendeel van 1 de Jaarlykfche vrugten en inkomen aan de Geeftelyke fchatkamer werde opgebragt. En werd daar fomwylen by gedaan, dat den 1 begiftigden hem ter Schooien moet oeftenen, en befig houden: , want al is 't dat de gemelde dienften in die foort zyn verwurpen, i fo kan daar uit niet verftaan werden, dat 't felve aan de Erfgenaai men komt te vervallen, maar moet overgefteld werden tot andere gelyke gebruiken, en onderhoudingen, arg. 1. 18. ff. de Ufu &'Ufufr. leg.junbl. I. 21. &? /. 16. Cod. de Sacrofaniï. Ecclef cap. 16. extr. de prabendis. Sie de Ordonnant. van de Staten van Holland den Jare 1578. en vernieuwing van defelve den 12. December 1658. daar aangaande het derde part van de vrugten met fuiken infigt, fo werd bevolen. Dog het felve heeft tot nog toe, om de armoede van * die geen, dewelke daar mede als tot haar noodfaaklyk onderhoud fteeds werden begiftigt, niet volkomen in trein kunnen werden gebragt.
6 Andere Geeftelyke goederen aan de Kerken en Godshuyfen, in der tyd, fonder eenig buiten gehouden dienftelyk befit, wel eer
Mm ge-



274 Roomsch-Hollands-Rëcht. II.Boek;
geileen en gemaakt, zyn met de verandering van den Godsdienft in 't geheel en al by de gemeene faak, ten onderhoud van de Kerken en Kerken-dienaren, aangeflagen.
Daar van mede onderfcheidentlyk zyn uitgefonderd, fodanige geeftelyke Geftigten, dewelke, al is 't dat die geen befit hebben behouden in de af komelingen van den eerften infteller felf, evenwel tot een ander als Kerkelyken dienft gefchikt zyn, gelyk als zyn 7 der Kamniken orde;: van Utrecht, voornamentlyk ingefteld tot een Vergadering van Staat (2), de Abdyen van Rytfsburg, Lceuzvcnhorft, en ter Li, tot onderhoud van verarmde Edelen, en de ordre van St. Ja;: tot Je.-ufalem, by de Ridders, en Groot- vorften van Malta, tot 'befcherming van het Chriften Geloof, tegen 't geweld van den Grooten Turk opgeregt, en in andere Landen overgebragt, daar fy met het befit van veel goederen begiftigt zyn, waar van de meeste, door verfterf en verval der felver Ordre in defe Landen, het befit van haar goederen wederom hebben aangeflagen.
(2) By de Refolutie van de Ed. Moog. fignans ftaat te letten, dat dezelve gefïeeren Staaten der Provincie van Utrecht houden is het volle effeér. van een zovan dato den 13. January 1626. is ex- daanig gecedeert recht cum omni fua preffelyk geftatueert, dat een Canoniek caufa aan den refignataris te praslteeziek zynde, ende zyn Canonifye refig- ren en ten dien opzigte te caveeren neerende, nae dato van dezelve refigna- pro omni eviclione. Vid.ConJultijJ. Scbrastie moet leeven den tyd van twintig fert. torn. 5. pag- 82. & feqq. Eindelyk dagen, of dat anderfints zoodanige re- is op dit fujet remarquabel de Refoluflgnatie gehouden werd voor nul en vaa tie van de Staaten Generaal van den onwaarde, volgens het geadvifeerde in at November 1744. te vinden Gr. Plade Utrecbtfe Confult. 2. d. conf. 16. voor caatboek 7. d. fol. 504. waarby geapprozo'verre, dat, boe cafu per obitum re- beerd word een aéte van permutatie en ftgnantis intra 20 dies, alle recht van refignatie van een Kanonifye of prebende den refignataris komt te evanesceeren. van de Lieve VrouweKerk teMaaftricht, Zie verder weegens het recht der no- tuffchen twee Roomfche Geeftelyken alminatie tot de prebende dezelve Confult. daar, inhoudende deeze mits: dat den 2. d. pag. 440. feq. en de refignatie refigneerende Kanonik overleeve Èeb ih gedaan 'ab tegrotantè tejlari probibito werd twintig dagen, en dat ten dien einde gehouden in fraudem legis gepraélifeert een aüe van Collatie ten behoeven Lante zyn, eeven als de zo gemelde ex rentius Bemardus Jofepbus Sperlet in behrevitate temporis prcefumitur fraudulcnta. hoorlfte foma zal viordengedepêcheertenz. Aangaande de verpligting van den re-
li E T



XIX. Deel,
Van Dienftbaarheden in V gemeen.
275
Het XIX. Deel.
Van Dienftbaarheden in 't gemeen.
[Grot, 2, 36".]
ï. Dienftbaarheid wat.
2. Hoedanig te verkrygen ly beding en
overgift.
3. Hoedanig door Befit regt en Verjaring.
4. Een getimmert dat Jaar en dag onbe-
klaagt geflaan beeft, is genoeg verjaard, om te blyven ftaan behoudens Vergoeding.
5. Of en wanneer toelating regt van dienft¬
baarheid mede brengt. C. Een eygenaar van twee byfondere Huy¬
fen , defelve in 't geheel gebruikende, en daar na wederom in 't byfonder verkoopende, behoud elk Huis fyn voorgaande nadeelen en voordeelen , fonder regt van tuffchen heide gebruikte dienftbaarheden, ten zy die by dc verkooping werden uitgedrukt. 7. Dienftbaarheden, andere Huis, andere Veld dienftbaarheden, en derfelver onderfcheid.
Voorheen is gefegd, dat gebrekkelyken eygendom beflaat in togt, of minder geregtigheid. '3 Minder geregtigheid als togt is dienftbaarheid, dat is, het regt (1)
om
(1) Conf. de Groot inl. 2. h. 33. d. §. 4. £f Janus a Cofta tn prceleiïionc ad Digeft. tit. de fervit. edita in Meermanui tbcfauro Jur. Civ. ci? Canon. torn. 1. pag. 697. ubi inter alia praclara dicit: Jervitutes dicuntur jura preediorum urbanorum fjf ruflicorum. Et initio quidem ut Hyginus fcribit Lib. 2. de limitatione egror divifts affignatis agris certx leges ab agrorum conditoribus diïïa fuerunt, quibus pradia prcediis ferviunt. Quod Jurisconfultus docet in l. 1. jj. uit. jun£ta l. 2. ff. de aqua & aqua plu•viali arcenda. ubi lex dicta agro , efl lex auüoritate püblica ditla a conditoribus agrorum, non privata pa&ione ut imperite Gloffa voluit: fed mutata poftea diviforum agrorum facie per varias fuccefftones
M
ui in l. 2. Cod. fin. regund. £ƒ fubdivifis agris privata paüione, ut loquitur vetus conftitutio Tiberii Cafaris qua extat apud Frontinum lib. 2. de limitatione agror. neceftfe fv.it, privata quoque paBione, novas quasdam conditiones agris imponere, quas ideo impositas Sextus Padius vocat, l. 5. J. 9. ff. de operis novi nunt. fed priusprxcarlo conceffas fuiffe fervtutes, quarumperpetua caufa non efl l. 3.5. i-ff- deprecario. Qiwd colligo ex corruptis Siculi Flacci verbis; conveniunt precario, utiservitutem PRiESTENT: fed obtinuit deinde utilitate fuadente, fervitutis perpetuam caüfam ejfe poffe &f certis inodis licere dom'.nis, varias conditiones £ƒ leges agris fuis dicere, quibus jura agrorum fuorum vel augeant vel minuant. m 2



076 Roo msch-Hollands-Recht. II. Boek.
om iets boven, of buiten 't gemeen regt te verbieden, of te doen, aan of in eens anders huis, of op een anders grond, tot voordeel van het fyne. /. 26. ff. de Servit. Urban. Pr eed. want anders volgens 't gemeen regt een yder in en op het fyne vermag te doen het gund dat hem gelieft, fonder overlaft van een ander. /. 8. §. 5. ff. Si fervit. vind. I. 8. Cod. de fervitut. I. %.ff. de Servit. Urban. Pr eed. En hier van werd defelve dienftbaarheid tweefinnig verftaan, beheerfchend, in het geen eens anders is, en lydend van een ander, 't geen fyns was. /. 3. ff. Commun. Prcedior. 2 Het felve regt werd verkreegen. I. Door beding en overgift. §. uit. inftit. de Servitut. I. uit. ff. eod. I. 1. §. uit. ff. de Servit. Prced. Ruftic. 'Dog een ftuk goed dat met veel gemeen is, kan met geen dienftbaarheid belaft werden, als met bewilliging van alle deelpligten. A 2%. ff. commun. divid. l. 2. ff. de fervit. (2).
Welke overgift, alfo tot de 'onroerende goederen behoord, e£ defelve daar onder na regt verbonden werden. l.ult.Co'J.dereb.alien. non alienandis, by ons niet anders tot nadeel van een derde, kan
be-
(2^ Alhier zoude men kunnen vragen of het confent van allen, dewelken een heerfchend perceel ( prcedium dominans) gemeenfchappelyk toebehoord, ook word gerequireert om eenig fervituut of gedeelte van dien aan den eygenaar van het lydend perceel (prcedium ferviens) kwyttefchelden ? en hier op zoude (falvo meliori) qffirmative antwoorden om reedenen. 1°. dat het recht van erfdienftbairheid onverdeelbaar in rechten op de allerfolidenfte gronden word gereputeert, tsn dien effeéte dat ter zaake van een gemeen fervituut de deelpligten competeert de aBio negotiorum gestorum l. 19. {■ 2. ff. de comm. divid. I. 33. $• uit. ff. de negotiis geftis, daar anderfints de aSkio de communi dividundo aan dezelven is gegeeven. vid. I. 6. ff. comm. divid. 1". dat eeven als de ertdienftbaarheeden niet door den een zonder des anders bewilliging Termogea
geconflitueert nog geimponeert te Worden, om reeden dezelven de eygenaars. van het lydend perceel allen verbinden, en ten opzigten van alle in folidum nadeelig zyn, ook alzoo de eygenaars van het heerfchend perceel alle tot voordeel flrekken , en mitsdien door den een zonder des anders bewilliging daar van niet kan worden gerenuncieert. Conf. I. 2. ff. de V. O. & Modcftinus lib. 6. differentiarum. Waar toe ook ftrekt het verhandelde by Mantica de tacitis Éf ambig. convent, torn. 1. lib. 14. tit. 36. n. 5. Prceterea focius ftipulari non poteft ea, qua; non recipiunt divifiontm: quib. pro parte acquiri non ptffunt, velufi Ji vlam, iter, attum, ad fundum communem ftipuletur: fed Ji is, qui flipulatus eft, duos reliquerit teredes, Jlipulatio non extinguitur, Jed confirmatur: quia Jinguli in folidum babebunt aHionem, £«f ferviius cis in folidyifl «cquiritur..



XIX. Deel. Van Dienftbaarheden in V gemeen. 277
beftaan, als in dier voegen gelyk de onroerende goederen felf, aan een ander moeten opgedraagen werden, dat is, voor den Geregte van de plaats, daar het goed legt. So dat andere toefegging, alleen den toefegger, en niet het goed felf, of fyn fchuld-eiflehèrs foude verbinden. So by den Hove van Holland is verftaan den 8 Febr. 1627. in de faak van Jan Franfz. Bak, contra Jan le Cocq. (3). 3 II.- Door befit-regt, en verjaring van een derdendeel van "honderd Jaar, /. 10. ff. Si fervit. vind. I. 2. Cod. de fervit. I. uit. Cod. de praficript. long. temp. /. pen. §. i. in fin. C»d. deprafcript, 30. vel 40. annor. (4). Waar van hier voor.
En
(3) In de zaak door den A. alhier toygebragt fchynt zelfs de acte van de toefegging notariaal gepafTeert. Z. Groenenwegen in de annotatien op de inleyd. van de Groot i. b. 36. d, n. 1. waaruit het by den A. gedoceerde baarblykelyker noch betoogd word, waarby ook eenigzints gevoegt kan worden de Cosiumen van Antwerpen, tit. ïrischeiDinghe servituten enz. art. 13. in verbis , maar moeten alle servituten
met wetthigen titel voor scheepenen express elyk of ten minsten tacite worden geconstitueert , oft oock by testament oft houwel vksche voor-
waerden, add. myne aanmerking bier vooren a. b. 7. d. n. penult. en Lybrecbts R. V. 1. d. pag. 11.
(4) Aan het geen den A. alhier betoogd uit het Roomfche Recht fchynt contradictoir het geen de rechtsgeleerde Paulus lib. 15. ad Sabinum zegt: feu vitutes presdiorum rujiicorum, etiamfi corporibus accedunt incorporales tarnen funt, & ideo ufu non capiuntur, vel ideo, quia tales funt fervitutes, ut non babeant eertam continuamque poffejfwnem; nemo enim tam perpetuo tam continentur ire poteft, ut nullo moment0 pojjeffio ejus interpellari videatur. Idem in frvitutibus prcediorum urhanirum obfervatur. maar inzien¬
de het geen de ber. Janus a Cofta d. I. daar op aanteekenc, zal men bevinden, dat zulks geenzints het contrarie meede brengt, het flot daar van zal ik eeniglyk hier ter needer ftellen: Ut autcm ftudiofus in mimet ato t ene at origines, finem & progreffum lupus juris , hese fumma capita traüanda funt, quibus comprebendo ea omnia, quee jam a me Jatis fupra notata funt. l°. vetujlijfimo jure civili fervitutes tam rufiicas quam urbanas biennio ufucapi potuiffe. 2°. quia ufucapio biennii fine titulo non procedebat, Jure Prcetorio finiendarum litium caufa lor.gam conjuetudinem & vetuftatem etiam fine titulo queeri coepijje. 30. Legem fcriboniam poft jus illud tam jure civili quam jure prcetorio conftitutum latam videri, &f fustuliffe nominatim ufucapionem fervitutum rufticarum. 40. fed traltam deinde fuifje moribus. £f interpretatione ad fervitutes urbanas. 50. ufucapione fervitutum lege fublata, remanfiffe longam conjuetudinem jure prcetorio introdu&am. 60. tempus, quo longa confuetudo perficitur primum arbitrarium fuifje £f pofitum in cognitione prcetoris. 70. ftd induUa Conftitutionibus Principum prafcriptione decem vel viginti annorum, ad bujus preejeriptionis exemplum tempus definitum fuijje £f ita fervitutes non ufucapi fed longo tempore ac Mm 3 quiri,



273 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
4 En is daar van een byfonder regt, dat een getimmert dat Jaar en dag onbcklaagt geftaan heeft, genoeg verjaart is, om 't felve alfo te "behouden, behoudens alleen den befchadigde een redelyke vergoeding, arg. k r. & tot. tii.ff. Uti pojjidet. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit-. 14. arg. 45. Keuren der Stad Leyden, art. 103. [Tot Amfterdam iemand bevonden werdende eens anders Grond of Erve te hebben betimmert, verbeurd 10 guldens, en moet het felve werk weder demoliceren. Ree. va;: Rofenb. pag. 234. §. 6.] (5).
5 Welk beiit-regt te verftaan is van iets dat nog met geweld, nog hcimclyk, fonder wecten; nog ter bede, of by verfogte toelatingwerd befeten. /. 1. Cod. de Servit. & aqua. I. 1. Cod. pti poffidetis. Want 10 ik, na voorgaande verfoek, iets aan myn Buur-man toelaat, in of over 't myn te doen, dat ik anders niet gehouden was, werd verftaan dat het felve t'allen tyde wederom mag ingetrokken
en
quiri, quod jus [f bodle remanet, transformala ufucapione Juftinianea. Met opziet tot onze rechten ftrekt meede tot flaving der leere van den A. alhier, de §. 10. van de 9". en laatfte Zinfpreuken Van den Heer Matthceus dat een derde deel Van bondert jaaren gaat voor alle zeegel en brief, en inzonderheid het geftauiecrde'by deKeure van Roermond,part-3.
tit. 4. 5. i. art. I. alle gerechtiüheeden wérden vercregen by het verloop van het derdendeel van hondert ja aren. en art. 2. nae de verjaering van het derdendeel van hondert jaarenen mogen gceïj gereciiticheeden üeeyscht v/orden. Eins uitzondering daar van fuppediteert ons de Hr. de Groot inleyd. b. t. j. 4. in verbis: uitgenomen nochtans, indien de dienftbaarheid ware gebruikt ter beede. add. Am.pl. Schor.er ibid. n.6.juncl. Schrajert obferv. 362. en de uitmuntende obfervatien dom- een Genootfcbap van rechtsgeleerden onder de fpreuk, ab omnibus libenter difce, quod nefcis. 3. d. obf. 56. mitsgaders de Keuren aldaar bygebragt. Jk vinde nog gewag gemaakt
van een tweede uitzondering van de voormelde difpofitie van rechten, namelyk familiariteitshalven eens anders erf gebruykende acquireert men nimmer eenig fervituit ne quidem per mille annos fecundum ea qua: docet Carpzov. defin. for. p. 2. C. 4. d. 14. n. 6.
(5) By de Rechten ende Costümen van Antwerpen d. t. art. 9. is geftatueert: Item alle huyzen ende volmaakte werken, ten aanzien ende wel weeten van een anderen, (nochtans op
syn selfs grond ) zonder teghen S£<3ghen, volmaeckt ( al waren die onbehoorlyck ghemaeckt oft ghestelt) moeten blyven staende, soo lange tot datse vergaen : dies eu mach mense niet repareeren, om te houd eu staen: maar indien dat bleke dat se ghemaeckt waren, alleenlyck by ghedooghsaamheyt ende sonder prejudicie van yemants recht, in die» gevalle soude men die moeten afbreeken , alst partye beliefde, add. FoOt
ad Dig.'tit. communia prcediorum n. 6.



XIX. Deel. Van Dienflbetarheden in *t gemeen, ajp
en verbooden werden, en dit ftilfwygend beding in fig behclft, 'tot kenlyk zveder-feggen toe. arg. I. 25. ff. de probat. I. '%. f-, de Prêccrio. Dog is wel het fekerft daar van een uitgedrukt beding te maken. Want anderfints fo iets flegtlyk, na voorgaande verfoek, was toegelaten, het welk niet fonder fchade en verkorting van de faak, en die geene die het toegelaten is, kan weggenomen, of herfteld werden , werd verftaan, dat fodanige toelating een Over-gift en dienftbaarheid mede brengt, van 't felve altyds fo te houden, en te gedogen , gelyk als of ik myn Buur-man had toegeftaan op myn muur te timmeren, of een balk in myn muur te leggen, daar op fyn gebouw mag ruften, arg. I. 4. ff. Iqcaii: Sie Bart. Ctepoll. de Servit. Urban. precaior. cap. 79. tiuin. 6. 7. "
6 Defe dienftbaarheid beftaat in het regt of op over eens anders goed, niet in of op het fyne, want niemand kan aan fig felven of op het fyne iet fchuldig zyn. /. 26. f. de Servit. Urban. prafd. So dat, gelyk te meermaals gebeurd, fo wanneer iemand een eygendom van twee byfondere huyfen benevcn den anderen verkrygt, daar van het een eenige dienftbaarheid ten behoeve van het andere fchuldig was, het felve regt van dienftbaarheid daar mede in en tot eikanderen komt te fmelten, en vernietigt te werden. /. i.ff. Qttemadrn. Servit. amitt. t. IQ. ff. commun. pratd. I. iS.ff. de Servit. Dog fo naderhand defelve huyfen wederom in 't byfonder wierden verkogt , fonder vernietiging van de voorgaande dienftbaarheden, fou een ieder van defelve wederom met de voorgaande dienftbaarheden overgaan, en defelve verftaan werden te behouden. Gelyk ook indien hy ondertuffchen eenige voordeeligc dienftbaarheden van het ,een op het ander gebruikt had, defelve by byfondere verkooping wederom komen te vervallen, arg. I. 9. ff. commun. 'prced. d. /. ïS.ff.
■ de fervit. I. 2. §. 19. ff. de hered. vend. Grot. Inleyd. 2. boek, 36'.deel. verf. So zvar.neer. Coftuym. van Antwerp. cap. 62. art. 14. Keuren van de erf-fcheidingen tot Rotterd:;m, art. 16. (6). Al waar 't fo
dat
(6) Van het contrarie fentiment is de fepareeren , ten zy 'er eene nieuwe Heer Voet in Comm. ad tit. D. quemad. oorzaak tuffchen beide komen, (welk f eruit, amitt. n. 3. welke difiingueert of laatfte zyn hooggel. dus wil verftaan de zamenftnelting gefchied zy, met in- hebben 72e rurfus abeat ab acquirente) dan tentie om dezelve nimmer weeder te óf de confufio allecnlyk herroepelyk of
voor



s8o Róomsch-Hollands.Recht. II. Boek.
dat by daar by gefegd hadde, fo die getimmert en gemaakt ftaan, gebruikt en bewoond werden; waar by men verftaat dat geen dienftbaarheden in 't byfonder begreepen "werden, ten ware die in 't byfonder waren uitgedrukt, fo als verfcheide maal is verftaan. arg. I. 16. §. 3./'. de Serv. Urband. prced. Om dat fodanige Claufule, alleen is een enkele befchryving van de langte, wydte, diepte, en verder gelegenheid van het verkogte, daar by den verkooper verklaard, dat hy van 't geen dat verkogt werd, niet wil uitfonderen, ('t welk hy anders uitdrukTyk fou moeten doen. per. I. 10. ff. commun. p.ccdf) en verder met fodanig regt als het felve fou mogen hebben, maar geenfins eenig byfonder regt van dienftbaarheid inftcld of toefegd. So dat indien daar in iets getimmert was, het welk aan den buur-man eenige dienftbaarheid fou geeven, dewelke hy niet behoefde te lyden, wederom foude moeten werden weggenomen, want indien 't felve een dienftbaarheid fou geeven aan d'eene zy, fou het wederom een dienftbaarheid geeven aan d'andere zy, dat het felve getimmert nooit anders foude mogen werden gemaakt, of hooger foude mogen werden opgehaalt dan het alsdan was. Het welk geheel buiten de meening is. 7 De dienftbaarheden werden gemeenlyk verdeelt in Huis-dienftbaarheden, of Veld-dienftbaarheden, dewelke uit den aard en gebruik
voor een bepaalden tyd gedaan is. In het eerfte geval acht Voet de fervituten voor geëxtingueert, ten dien efFcfte dat dezelve nimmer kunnen revivifceeren : In het laatfte daarentegen fielt Voet behooren dezelven geredintegreert te worden. Maar hoe zeer zulks met de dispofitie der Roomfche Rechten is overetn te brengen en in der daad lof meriteert, zoo vind ik by Voet d. I. ten opzitten van ons heedendaagfche recht niets vermeld, daarenteegen beroept zig den A. niet alleen met recht op de Groot. Coftumen van Antwerpen en anderen , maar fpreekt zo wel alhier ter plaatfe als in zyn Cenjura fortnfi lib. ï.
cap. 14. n. 7. hoofdzakelyk ven het heedendaagfche recht, waarom de Hr. Voet zig wel had kunnen menageeren te melden: dijfentit. perperam S. van Leeuwen enz. daar zyn hooggel. tot refutatie van dien niets voortbrengt. Daarenboven is het geen den a. leert met geen minder argumenten van rechten bekleed in het geadvifeerde in de Holl. Confult. 5. d. conf. 75. echter moet men de leere van den a. niet extendeeren tot zodanige fervituten, welke den eigenaar geduurende de combinatie ten zynea ei^en voordeel en gemak heeft doen ftellen. Z. den A. in Cenf. for. d. I. add. Holl. Confult. 2. d. pag. 289.



XIX. Deel. Van Dienftbaarheden in 'tgemeen: a§ * bruik van dien werden onderfcheiden. /. 198. ff. Verb. Signific. I.16. Cod. deprad. cj> al. reb. minor. I. 2. ff. de Servit. Ruftte.'traeter, (j). 1 r
Dewelke daar in van den anderen verfchillen, dat alle Velddienftbaarheden in doen of lyden beftaan; de Huis-dienftbaarheden niet alleen in doen of lyden, maar ook in verband om op het fvne iets niet te mogen doen 't geen anders geoorloft was. Als is van niet hooger te timmeren, van geen ligten te befetten, of beletten en diergelyk. l. ij. §. 1. ff. de Servit. I. 6. §. 2. ff. Si fervit. vind. I I. m ftn.ff. de Aq. pluv.
Ten anderen, dat ook de Veld-dienftbaarheden, uit haar eieen aard, by pofen en tulfchen-tyden mogen gepleegt werden, daar dc Hms-dieiiftbaarlieden een geduurig en doorgaand gebruik hebben. /. 14. ff. defervitut. I. 18. Jf. de Servit. Urban. pmdior.
Het
rrSn^"lV'^f£'IaI'"£e',nhee?I,,uatstus- bet bepaaldelyk woonhuizen 2yn moeVMdiZm. malkander ftaa"de huif'>j zal huisdienflbaarheid plaats vin^e^. Veld-dienftbaarbcia wanneer het eene land Conf. Vinn. m comm ad lnfi} tit£ aan het ander dienrtbaar is. Z. Huber fervLtibusJ Ti. fep 2 & Huber leed. rechtsgel. 2. b. 42. cap. n. 3 en 4. beed. recbtsL pag 28?/ïnfft!SS en uit deeze befchryvingen vervalt van pa£. m Sl f 1 * '■
?elyen de fpecalatic van zommigen dae
Nn



£i2 Roomsch-Ho llands.Recht. II.Boek» Het XX. Deel»
Van Huys-dienftbaarheden. [Grot. 2. 34.]
1. Huys-dicnftbaarbeden, wat en welke. 10. Water-loop, wat, en boe te verftaan.
2. Laft, of gebouw.dragende. ri. Goot, of kruyn-regt
3. Op, of tegen een gemeene muur, boe- 12. Belet van hooger 'timmering, hoedanig
danig te bouwen regt.
4. „Gebouw-dragende dienftbaarheid is gt- 13. Vry ligt, »f regt van de lichten niet
duurig , fonder dat die te niet loopt. te befetten , of beletten, wat.
5. De gemeenfehap van een muur, boeda- ij. Vry uitfigt.
nig van eigen te onderjebeiden, en 15. Venfter-regt. . •
hoedanig te gebruiken. 16. Staande ligten mag yeder in fyn eigcit
6. Iiiankeriug, of inbalking, wat, en van muur maken.
hoedanig regt 17 Ge ligt verbod, wat.
7. Over-ftek , of overhang regt. 18. Dienflbaarbeden , dewelke in verbod 'i. ürép-regt, wat, of, en hoedanig te be- beftaan, kunntn door geen verjaring
timmeren. van enkel be/if verkreegen werden. I
p. Drop vang regt. i
3 T Tuys-dienftbaarheden typ, dewelke eigentlyk bet gebruik van JlJl de bewooning van een Huys, of bewoond Erf betreffen.
Defe zyn andere, dewelke beftaan in iets te doen, of lyden, andere dewelke beftaan in iets ten geval van het nabuurige te laten , of niet te mogen doen. §. 2. Infiit, de aiïwnib.
Doende, of lydende dienftbaarheden zyn, eens anders laft-dragend, anker, of balk-lydend, drop-vangend, water-leydend, uitwaterend, of diergelyke. §. 1. inftit, de Servit. I. 2. ff', de Servit. Urhanor. pradior.
2 Laft-dragende dienftbaarheden zyn, daar by iemands muur, of zuyl, een anders laft, .of getimmert dragen moet, of dat men op een anders muur, of zuyl fyn getimmert mag bouwen. /. r. §. fin.
33- ff- de Servit. Urban. Prad. want na de gemeene regten, fo mag niemand op een anders muur iet bouwen, felf niet op een ge-
S^meene fcheid-muur als ter halver grond, fo defelve muur fo dik is, dat defelve ter halver zy een tirnmer.gebouw verdragen kan. I. 2-5.



XX. Deel. Van Huys-cUenftbaarhedeh. 283
§. ï. ff. de fervit. Urban. Prced. Om dat hy in fuik gevat niet fo feer op een anders, als op fyn eygen grond verftaan werd te bouwen. /. 8. /. 9. Cod. de fa vit. Maar fo de Muur fo dik niet was (gelyk by ons meerendeels) dat die voor de eene helft op fig felven eenige opbouwing kon verdragen, fou fulks op een gemeene muur, fonder gemeen toeftaan, niet mogen gefchieden, of fou het felve getimmert voor fo veel mede gemeen zyn. /. 8. /. 13. ff. de Servit. Urban. prced. I. 4. /. 31.ff.jw, focio. Bart. Caepoll. de Servit. Urban. prced. cap. 40. num. ir. fif nam. 19. Menoch. de prcefumpt. hb. 6. prcefumpt. 73. num. 23. & feqq. Waar van in verfcheide Steden byfondere Keuren zyn, als tot Leyden, vermag een yder op een gemeene fcheid-muur fonder wcerfeggen den geener daar in gemeen zynde, te metfelen; en doen werken, mits dat het felve t'allen tyde van d'andere zy fal mogen gebruikt werden, alvoren weder-keerende de helft van de koften daar aan uitgeleid. Keuren der Stad Leyden art. 105. [Amfterdam aangaande fiet Ree. van Rofeboom tit. van Timmeren en Rooyen.~\ (j).
4 Defe dienftbaarheid is geduurig, en houd niet op, fo dat die geen welker muur een anders getimmert moet dragen, defelve muur daar toe bekwaam moet houden, en t'fynen koften herftellen. / 33. ff. de fervitut. Urban. prced. I. 6. §. 2. in fin. ff. Si ferv. vindicet. Maar het ondervangen van het gebouw, terwyl de muur herfteld werd, moet by den eygenaar van het felve gebouw gedaan, en bekoftigt werden. l.Z.ff. Si fervit. vindic. Bartbl. Caepoll. de fervit. Urbanor. prezdior. cap. 37. num. 4. <2? num. 6.
5 Een muur gefteld ter halver grond, werd verftaan gemeen te 'zyn, gèlyk ook al wat tuffchen twee naaft-gelegcn eygendommen bevonden werd, verftaan werd gemeen te zyn, ten ware aan d'een of d'ander zyden den eygendom in 't byfonder wierd bewefen, het fy by klaarblykelyke of uit waarfchynelyke omftandigheden. /. 19. ff communi divtdundo. I. 83. ff. pro -Socio. & l. 36. ff. de Servitut. Urban. prad. gelyk of uit fekere teekenen aan d'eene of d'andere zyde; den geheelen eygendom kon werden beweerd, by voorbeeld : dat een muur van d'eene zyde was door-balkt, of door-ankerdt, of
met
<i) AM. handv, van Amft, pag. 985 cn gsó.
Nn z



284 Roomsch-Hollands-Recht. ir.Boek.
met een doorgaand venfter befet. Sie Menoch. de prcefumpt. hb. 6. prcefumpt. 73. num. 10. & feqq. Caepoll. de'Servit. Urban. prced. cap. 40. num. rr. êf num. 13. Want anderfins mag niemand in een gemeene muur in te ankeren, eenige venlteren te maken, of andere opening te doen dan met gemeene bewilliging, en bedonge dienftbaarheid. (2). /. 40. ff. ae fervit. Urban. prced. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 14. art. 14. Coftuym. van Antwerp. cap. 62. art, 32, Dog tot Leyden Keuren aldaar, art. 106. vermag elk een in gemeene muuren ftaande ligten ftellen, ligt fcheppende van fyn gebuuren Erven, foo wel op de aard als op de folders, mids ftellende defelve_ op der aard fevend-half, en op de folder feft-half voeten hoog uit de vloer, of folder, en defelve voorfiende met yzeregaarden in de kaflynen gewrogt, ten wydften vyf duimen van den anderen ; fonder dat iemand defelve ligten mag beletten, of beletten , als met behoorlyke timmeragie, in welk geval defelve ligten fullen moeten weggenomen werden, en de gaten wederom geftopt. En vermag aldaar een yder, volgens de 104. Keure, fyn buur-mans zydelmuur door-ankeren, en daar op bouwen, mits defelve ankeren behoorlyk bedemlende, en de muur ftyvende, ten minften met een halve fteen. So dat aldaar fodanige tekenen, niemand geen regt van eygendom, felf niet van gemeenfehap, fouden geeven, al waar dat niet bleek dat fulks by gedoge, of bedonge dienftbaarheid was toegekomen.
So mag ook een gemeene muur met geen bak-ovens, heimelykheden, kruynen, of gooten, of iets anders befet werden, daar door defelve gemeene muur eenigfins fou kunnen werden befchadigt. /.13. i l9*ff- de Servit. Urban. pradior. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 14. art. 14. 15. Coftuym. van Antwerp. cap. 6%. art. 32. Caepoll. de Servit. Uiban. pradior. cap. 36. in fin,
6 In-
Nog ook te metfelen op een has- Roofebeom receuil pag. 237. Cenf. Perra gende muur, ten zy de buurman daar de pariete communi Cl Voet in comm. ai over geroepen zynde, confenteert, op ff. lib 8. tit. 2. n. 15, 16 (•? 17. waar poene van drie Carolus guldens te ver- by noch ge voegt kan worden het Stadsbeuren by de Metfelaar ende het werek reebt van Zutpben, tit. 33. Cap. 2. tn A. weeder gedemolicert te worden, volgens



XX. Deel. Fan \nrheden. i.85
6 Inankerend, of inbalkend dienftbaarheid, is het regt om een anker te mogen hebben door t muur, of een balk te mogen leggen in een anders gebouw. / 20. ff. de fervüut. Urbane*. Pradior. 't welk anders niemand behoeft te gcdoogen. /. 27. /. de firvit. Urban. pra i. want niemand is fchuldig over fyn grond te lyden dat iets van fyn buiirmim, buiten den regte'lyn, of pasloot, uit of overfteekt, of hy mag hem dwingen 't felve in te halen. /. 2<r. ff. eod.
Die regt van inbalking heeft, werd ook verftaan op defelve balken te mogen timmeren. Sie Ccepoll. de Servit. Urban. prad. cap. 37. num. 7. Confult. en Advyf. het r. Deel, conf. 233. En mag in plaats van de vergaane balken wel nieuwe inleggen, dog niet meer, of anders dan de voorige zyn geweeft. d. I. 20. §. 2. ff. de Servit. Urban. piad.
Maar of iemand fonder tegen-feggen had toegelaten, dat fyn buurman in fyn muur een balk had ingebragt, fou defelve maar voor eens het ingebragte daar mogen houden, fonder 't felve te mogen vernieuwen. / 14 ff.fi fervit. vind. Camoll. de Servit. Urban. pra t. cap. 30. num. 5.
7 Gelyke dienftbaarheid is het regt van myn getimmert te mo^en overfteeken, of overhangen, op of over eens anders grond. /. 242 §. ï.ff. de Verb. Signific.
Drop-vang-regt is tweederhand, te weeten, drop en drop-vang.
8 Drop-regt is het regt om het Hemel-water van myn dak te laten vallen op een anders grond. /. 2. /. de Servit. Urban. prvdior. 't welk anders niemand behoeft te gedoogen, vermits een yder fyn eigen water moet wegleiden, op en over 't fyne. /. uit. fi. pen. ff. (Jjios vi aut clam.
Die eens anders drop op fyn grond moet vangen , is fchuldig daar voor fekere plaats, ter breedte van omtrent een half voet, ledig en onbetimmerd te laten /. 20. %. uit. ff. de fervit, Urban. prJ/ior. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 14. art. 36. CaapoIJ. de fjvitut. Urban. prad, cap. 41. num. 2. Dog in fommige Steden zyn daar van Keuren, dat een yder tot fyn geryf, en tulfchen-huyfen, en drop-vangend-grond mag betimmeren, en inneemen, mits dat hy den felven drop met een loode goot onder het dak bevang, en alfo 't water
Nn 3 weg



286 Roomsch-Hollands-Recht. II. Boek.
weg leid, gelyk ook alle open water-loofingen gemeenlyk onder de aarde mogen weg geleid werden. Sie de Keuren der Stad Levden art. 104.
9 Drop-vang is het regt om het Hemel-water, van eens anders dak, of Erf komende, t'fynen voordeel te mogen vangen, d. 1. 2. ff. de Servit. Urban. presdior. want anders het water op myn dak of Erf vallende my toekomt. /. 6. Cod. de fervit. & aqua.
10 Water-loop is het regt om fyn water te laten Ioopen over eens anders grond, die het voort gehouden is over fyn Erf of door een goot weg te leiden. §. ir. inftit. de Jèrviwt. prced. l 28 f. de fervit. Urban. presdior. Het welk van fchoon water te vn-ftaan is • tot welken einde die geen die fodanig regt heeft, gehouden is voor t gat van de lofing een roofter te houden, op dat de vuiligheid daar voor blyf. So als van een algemeene gewoonte getuigt Christin, ad leg. Mechiin. tit. 14. art. 24. en art. '49. Coftuym. van Ant-
11 werpen, tit. 62. art. 52. anders werd het vuil water gelooft door een goot, of kruyn, daar door men alle vuiligheid van heimelykheden en anders mag lofen, het welk een byfonder regt is. / 7 f. defervitut. Hoedanige goot fo die komt te verftoppen, by die' gèen die 't felve regt alleen heeft, moet geopend en herfteld werden; maar was die met andere gemeen, foude by die geen dewelke 't felve blyklyk veroorfaakt had, moeten gereinigd en herfteld werden , anders tot gemeene koften van al die geen die daar komen te lofen, ten ware dat anders was bedongen. /. 1. ff. de Cloac l 8 Cod. de fervit. I. 4. g. uit. & feq. ft. de dam. inf. Sie Chriftin. V. 'tit. .14. art. 22. 23. Coftuym. van Antwerp. d. tit. 62. art. 58. 59. Caepoll. de fervitut. Urbanor. prced. cap. 62. (3).
Dienftbaarheden, daar by iemand ten geval van een ander niet alles mag doert: zyn belet van hooger timmering, vry ligt, vry uitfigt, venfter-regt, gefigt verbod, en diergelyke.
12 Beiet van hooger timmermg, is bet regt daar by den eenen buurman den anderen mag verbieden fyn getimmert niet hooger op te trekken. §. 1. inftit. de fervit. l.x.ff. de fervitut. Urban. I. 8. 9. Cod. ■de fervit. dat hem anders, na 't gemeen regt, vry ftaat fo hoog op
te
(3) Z. V-avolg op ik Heli, Ccnfult. conf. 54. faitö. Reofiboom pag. 234. art; 5-.



XX. Deel. Fan Huys-dienflbaarheden. 287
te trekken als het hem goed dunkt. d. I. 8. Cod. de fervit. <5? aqua ook tot hinder van een ander. /. 9. ff. de fervit. Urban. 1
Ï3 Het welk eenigfins overeen komt met het regt van vry ligt, het welk in fich begrypt de dienftbaarheid, dat het ligt met geen gétimmert mag befet, of belet werden, d. §. 1. inftit. de fervit. uit kragt van het welk fo ver van fodanige ligten moet blyven, dat het felve door geen getimmer, of geboomte kan werden befchaduwt. /. 4. /. 15. ff. de Servh. Urban. prced. Caepoll. de fervit. Urban. prced. cap. 35. & 36. num. 2. & 7.
«4 Maar regt van vry uitfigt gaat verder, het welk niet alleen begrypt het Hemel-ligt na om hoog, maar een vry en onbelet uitfigt, langs de aard, regt uit, uit kragt van 't welk iemand de uitfigt in delelve geftalte moet laten, daar in die was ten tyde van de inftelling van defelve dienftbaarheid. t i5. & feqq. de Servit. Urban. presdior.
15. Venfter-regt is het regt om een venfter te hebben, hangend of opgaand over een anders Erf, het welk mede regt van ligt in lig begrypt; het welk anders mede niemand behoeft te gedogen, art. I. uit- §. uit. ff. de Servit. Urban. prced.
16 Dog ftaande ligten in fyn muur te hebben, daar door men op eens anders Erf kan fien, mag men niet beletten, arg. l. 8. Cod. de fervit & aqua. Caepoll. de fervit. Urban. prced. cap. 62. num. r. 2. gis alleen dat men defelve mag betimmeren en befetten, daar 'vari in fommige Steden byfondere Keuren zyn. Sie de Keuren der Stad £,ef(kn, art. 106.
17 Ten zy men regt heeft van gefigt verbod, dat is een dienftbaarheid, daar by iemand werd verboden uit fyn Erf te fien op een anders Erf, vid. d. t. $, Cod. de fervit. Caepoll. de Servitut. Urbanor. prced. 62.
x8 Welk aangaande, voor een algemeene regel te letten ftaat, dat fodanige dienftbaarheden, dewelke iemand iets in of op het fyn fouden beletten, of verhinderen, en gelyk als een verbod beftaan, doür enkel toelaten, nog verjaring van enkel befit, niet kunnen iwerden verkreegen, fo daar geen opentlyk verbod voor ga. per. Gloff. 2. DD. ad l. qui luminibus. 11. ff. de fervit. Urban. prced. & i, 1. Cod. de Servit. & aq. So op den felven grond by den Ho'ogen
Rade



288 Roomsch -Hollands-Recht. II. Boek.
Rade in Holland is verftaan, dat het regt van iemands ligt niet te beletten, of beletten, fonder voorgaande verbod, en daar op gevolgde verder toelating, nooit komt te verjaaren, volgens getuigenis van Neoftad. Supr. Cur. decif. 98. Sie Caepoll. de fervit. Urban. prcsd. cap. 20. num. 7. Confult. en Advyf. het i.deel, Conf. 199. Grot. Inleyd. 2. boek, 34. deel, §. Venfter-regt. verf Dog het toela* ten. (4}.
Het XXL Deel.
[. Van Veld-dienftbaarheden. [Grot. 2. 35.]
1. Vcld-dienftbaarbeden wat, en boe veelerbande.
2. Een voet-pad.
3. Een Ry-pad.
4. Een Dreef.
5. Een weg.
6. Hoedanig te gebruiken.
7. Heer-wegen en Matoren, by wie te
gebruiken.
8. Een Nood-weg l oe danig , en waar beenen te wyfen.
O. Een Ly-weg, wat, en waar in van een Heer-weg te onderfcbeiden. 10. Uit-pad te Water, gaat voor etn Landpad daar bet naaft is. Ir. Hoedanige breedte voor een pad, of
weg moet werden gelatenli. Een ftuk Lands verdeeld zynde, moet
het agterfte over bet voorfte, en vet} irygt ieder deel gelyk regt van Uitpad en Uit-weg, als het geheel bad.
13. Een Water-gang.
14. Het regt om fyn Beeften over een anders grond te drenken, of wateren.
15. Water-lofing, of Water-loop.
16. Water-leyding, of Water-togt.
17. Regt van Deur-vaart.
18. Hoe, en by wie te onderhouden.
19. Veld-dienftbaarheden die in verbod bei ftaan, welke.
20. Geen booge hoornen te planten, of, en waar verboden.
21. Geen fchuttingen tujfcben de Tuynen hooger als fes of feven voeten.
22. Geen vuiligheid in bet Water te loftni
iTTeld-dienftbaarheden zyn, dewelke eigentlyk tot de Land-bouV wery behooren. I. 1. ff. de fervit. Ruftte, prced. Defe zyn mede andere, dewelke in iets op of over een anders
grond
(4) Add. Carpzov. defin. for. p. 2. C. 4. dtf. 13.



XXL Deel. Van Veld-dienfthaarheden. 2%
.grond te doen, of op 't fyne te lyden, of in en op 't fyne iets niet 'te doen, beftaan.
Veld-dienftbaarheden in doen aan d'eene zyde, en lyden aan d'andere zyde, fyil een Voet-pad, een Ry-pad, een Dreef, een Wegy een Water-gang, een Water-logt, een Vaart, en diergelyke. pr. inftit. de fervit. prcsd. d. 'i. ï.ff. de fervit. Ruft. prcsd. 'a Een Voet-pad, is het regt om over eens anders Land, of gronS te mogen gaan. pr. inftit. de fervit. I. i.ff. de fervit. Ruft. prced.
3 Een Ry-pad, is het regt om te Paard, of te Wagen met Paarden " of andere Beeften over een anders grond te mogen ryden. L 8..ff„
de fervit. Ruft. prced.
4 _ Een Dreef, is het regt om over een anders grond met Beéiïen te jagen, en dry ven, het welk ook een Voet-pad, en een Ry-pad in fig begrypt. d. 1.1. ff. de fervit. Ruft. prced.
5 Een Weg, is het regt om over iemands grond te gaan, te ryden, en te jagen, of dryven. Het welk mede een Voet-pad, een Ry-pad, en een Dreef in fig begrypt. d.l. ï.ff. eod.
<J Alle welke dienftbaarheden dit met den anderen gemeen hebben, dat defelve heuslyk, en ter minfter fchade van de lydende grond moeten gebruikt werden. /. 9. ff. de Servit. So dat, al is 1 dat het geheele Land, en elk minfte deel van dien, voor defelve dienftbaarheid verbonden is. /. 21. ff.de Servit. Ruft ie. prced. en die geen die fodanig regt heeft, foude fchynen 't felve fyn regt, op yder gedeelte van 't felve Land, te mogen oeffenen. d. I. 9. ff. de fervit. ruft., prcsd. Om dat den Eygenaar van het lydende Land niet oneindig gekwelt werde, is daarom het gebruik; dat de dienftbaarheid genomen werd, ter naafter laag, en minfter fchade, aan d'een of d'ander kant van Land heen, en dat de Beeften, aan een halfter gebonden, over 't Land geleid, en voort doorgedreeven wer* den , fonder in 't Land te laten weyden; en daar iemand eens fyn plaats genomen heeft, mag daar na daar Van niet veranderen: het welk alleen die geen die de dienftbaarheid fchuldig is, fonder ongemak of hinder van die geen die de dienftbaarheid toekomt, vermag te doen. arg, d, l. 9. /. 13. §. 1. I. 22. ff. de ferv. Ruftic. prced. junEt. I. ï.ff. de relig. <S? fumpt. fun. Keuren van Delfland, art. 213. 214» Yid, Bart. Csepoll. de Servit. Ruftic. prced, cap. i, num. 7. 't Welk
O 0 hy



&9ö Roomsch-Hollands-Recht. II.Boek;
by die van Meelden alfo is gekeurt, Coftuymen van Mechelen tit 14. art. 50. daar op Chriftin. in fyn uitbreidinge getuigt, dat 'fuik' overal in 't gebruik is. 7 Alle Heer-wegen en Wateren mogen by alle Man in 't gemeen gebruikt werden. /. 2. ff de Via £f itin. publ. tot dewelke een yder ftuk Land dat geen byfondere Uitweg heeft, van het een over het ander, tot op den felven algemeene weg, een Overpad en üitwes vergund moet werden, ter naafter lage, en minfter fchade» volgens den algemeenen regtfnoer, dat 'er geen Blok-land wefen mae, het welk men noemt een Nood-weg, fo wel te Voet, als te Wage om de vrugten van het felve Land te mogen t'huis voeren, of de Beeften uit en in te dry ven. arg. I. 1. ^. fin. ff. de Via publ. I. 27 §. fin, ff de fervit. Rufiic. prced. I. 81. §. 3. ff. de legat. r. Toamf Papon. lib. 1, Arreft. 3. Coftal. ad l. 10, ff. de Servit Urban. prced. colruym.. van Antwerpen., cap. 62. art. 83. en van Meche'en, tit 14. art. 51. Grot. Inleyd. 2. Boek, 35. beek verf. Een Nood-ws-". Keuren van het Heemraadfchap van Rynland, art. 145. van Delfland, art. 212.. en volgend, en van Schieland, art. 146.
En werd gemeenlyk het felve Uitpad gewefen na de algemeeneWeg, of Watering, daar het felve Land op verhoefflaagt is» fyn ban-werk te maken: (alfo by ons het onderhoud van de gemeene Wegen komt tot laften. van de naait gelande) maar de Landen dewelke geen ban-werken, nog op Wegen, nog op Wateringen maken, moeten haar Uitweg hebben op de Heer-wegen, Lyd-weaen ol gemeene Wateringen, mede ter naafter laag en minfter fchade' Sie de voorfz. Keuren van, Rynland, d. art. 145. van Delfland" art. 212. en van Schieland, d. art. 146.
3 Die fodanigen Nood-weg aan een ander fchuldig is, werd niet verboden fyn Land behoorlyk met floten, hekken, of anders van de gemeene toegang af te fchutten, en te bevryden, vergunnende alleen den Nood-weg dan en fo wanneer die geèift werd. Sie Zvd notit. jur. Belg. tit. de P~iis publicis. in princ. , F'
9: Ly-zvegen anders Buur-wegen zyn, dewelke eenige gemeenfehao toebehooren, en tot gemeene dienft gefchikt zyn, dewelke om dat ïy ten dienft van t gemeen ongeflooten blyven, en daar door den ai- en toegang van andere mede komen te lyden, Lyd-wegen ge.
noemd



XXT. Deel. Van Veld-dienflbaarheden. apf
noemd werden. Daar uit dan het onderfcheid fchynt voort te komen , dat fommige Landen op geen Wegen eenig ban-werk maken, als dewelke tot haar b>fonderen dienft, dc naaftgelegen Lyd-wegen t'haren koften eerft gemaakt en gefchikt hebben: daar van de fommige om naar algemeenen dienft met 'er tyd by de Ambagten tot algemeene koften te onderhouden, zyn aangenomen. Derhalven ook die, en geen andere Landen, haar regt en eigen Uitpad, op defelve Lyd-wegen moet gewefen werden, blyvende het Uitpad van andere Landen, op en na die Wegen daar fy haar ban-werk maken, als gezegd is. Alhoewel door verloop van tyd, derfelver eerfte beginfelen en inftellingen zyn verlooren, en *t gebruik van dien voor het meerendeel fo gemeen geworden is, dat byna alle Wegen werden verhoefflaagt, en geen of weinig Landen van het onderhoud der felver vry zyn.
10 Staat ook te letten, dat daar iemand fyn aangang en toegang tot een gemeene Watering, heeft, of nader kan hebben, daar door hy bekwaamlyk aan fyn Land kan varen, dat hy hem daar mede moet te vrede houden, fonder dat hy een gelyke Uitweg, of Uitpad na de Heer-weg te Lande mag begeeren. Sie de Keuren van het Heemraadfchap van Rynland, d. art. 145. van Schieland, art. 146.
11 De breedte van een weg werd in Regten gefteld, regt uit, op agt, en in de omdraai op feftien voeten. /. 8. ff. de Servit. Ruftic. prced. Van de andere dienftbaarheden werd fo geen breedte valt
fefteld, dewelke fo niet by beding is uitgedrukt, ter befcheideneid werd gelaten. /. 3. §. 2. /. eod. I. 6. in fin. ff. Ouemadmod. fierv. amitt. So gemeenlyk by ons een Voet-pad genomen werd, ter breedte van drie, of vier voeten, een Weg, of Dreef, ter breedte van agt, of daar defelve onder meer Luyden gemeen gebruikt werd, om de wiifeling van twee Wagens voor by elkander, ter breedte van veertien, ten minften tot op twaalf roede voeten. ï2 So wanneer een ftuk Land aan twee, of meer deelen werd gedeeld, en gefplift, moet het agterfte fyn Uitpad over het voorfte houden, al waar 't dat daar van niet was gefprooken: om dat de fplifling van het Land de Gebuuren geen dienftbaarheid kan opdringen, arg. I. 23. in fin, ff. de fervit. Rufticor. prced. junSi. I. 66. ff. de
O 0 2 contr*



soa Roomsch-Hollands-Recht. ILBoek.
conir. empt. Ten ware het fodanig gelegen was, dat het voor te Land, en agter te Water uit mogt, fou het verkogte met het Uitpad te Water te vreden moeten zyn: Volgens het geen hier voor js gezegd. Van gelyken fo iemand het voorfte had verkogt, en het agterfte behouden, arg. d. L.23. in fin. ff. de fervit. Ruft. prced jttncï, l. iz.ff. commun. prcedior.
So mag ook een ftuk Land, het welk een dienftbaarheid van Uitpad, of Uitweg op, of over een ander heeft, aan fo veel deelen gedeelt werden als men wil: en verkrygt elk deel het felve rertvan Overpad, of Uitweg, van het agterfte over het voorfte, °en fo voort. per., d. I 23, §. 3. f. eod. Bart. Caepoll. de Servit. Rufticor. prced. cap. 1. num., 12. 6° cap. 3. num. 7. 3.3 Een Water-gang, is het regt om over een anders grond", uit de gemeene Watering , of ook wel uit een anders Put te mogen water halen, dat ook een Overpad in lig begrypt. /. 1. %. t.ff.de Servië Ruftte, pratd: juncl. I. 3. J. 3. ff. de Servit. prced. Ruft. ' Hét welk ook een Huis-dienftbaarheid kan genoemd werden, onder welk veeltyds de. Water-putten tuifchen verfcheiden gemeen zyn, dewelke by ons om de onvryheid, over eens anders Erf,, en moeite van water halen, meerendeels werden o verwulft,. en by yder door Busfen, of loode Pypen, tot op het fyne werden getrokken. Ook werden de Water-putten tuifchen. verfcheide erven ftaande rondom afgeplankt-, en elk op fyn.een venfter of gat gelaten, om daar door te konnen Water-putten, fonder verder of andere toegang on of tot elkanders erf te hebben. (1). b *
14 Hier- naaft1 aan komt- het regt om fyn Beeften over eens anders grond te drenken, of te water te leiden, d. I. 1. ï 1. fr-fo Servit Rufticor. prced.. Het welk ook een Dreef in fig begrvpt /. 3- §• 3- ff. eod. b b ^ '
15 Het regt van- Water-lofing, of Water-loop, is het regt van het water-buiten fyn eigen aard te lofen, en te doen loopen over een anders grond, want na het gemeen regt, mag een yder het buitenWater afftoppen en afkeeren, fodanig hy wil, /. 1, %. u. 12. ff de
aqua
(!) En-zyn de koften aan zoodanige weederzydfche reekening ieder terheifte fös(:totre?aratie,refectieenz. tedoenvoor V. Fosè »4tit.ff.deftrvit.prei,ruftit, «jj



XXI. Deel. Van Velddienftbaarheden. 293
aqua & aq.pluv. are, Sie Grot. Inleyd. 2. boek. 35. deel. verf. Wa~ ter-lofing.
16 Water-leyding, of Water-togt is het regt om het gemeene Water door iemands Water, op, of voor by het fyne, te. lyden. /. i.l. 2. §. 2. ff., de fervit. Ruft ie. (2).
iy Door-vaart,, is het regt om door iemands Water te mogen varen, het welk. gemeenlyk genomen werd ter breedte van twaalf roede voeten, en tot fodanige diepte, dat 'er een geladenRhyn-fchipdoor vlooten- mag, daar anders gemeene fcheid-, of hein-flootcn niet wyder behoeven te zyn, als feven roede voeten, tot redelyke diepte, dat de Beeften in elkanders Land niet loopen, Sie de Keuren van Rynland, art.. 147.. van Delfland., art. 163. In Schieland fes voeten., Keuren aldaar,, art. 1.57.
ï8 So de Door-vaart met 'er tyd vernaauwt, of verondiept, is een gebruik , dat defelve tot. gemeene koften van die geen die daar door varen, uitgebaggerd, of opgefchooten werd. arg. I. 1. ff. de Cloacis. Daar, van die geen dewelke dienftbaarheid van "Door-vaart fchuldig is, het.fchot en. bagger ten wederzyden op de kant van fyn Land moet gedogen, arg../.. 1.5. in fin., ff. de fervit, l. 1. §. uit. ff. de Aqua &, Aqua pl;:v. 6? /. 2.. §. x. ff. eod.
ro Veld-dienfbaarheden dewelke in verbod beftaan, daar by een ander werd. verhinderd niet al op het fyne te doen wat hy anders fou ver-, mogen, is het Land met geen Stal-boomen te befetten, of niet hooger als tot fes, of agt voeten te laten opfchieten: want anders na het. gemeen regt iemand fyn Land. met fodanige hooge Boomen en
PlanCs) Beeter met dé Groot h. t. 't recht preteert worden en ten minden nadeele em water uit iemands water, afteleydeiu van den eygenaar van-het lydend peren dan kan hier omtrent zeer wel ge- ceel; dat dezelven nimmergepraefumeere vraagt worden, of iemand *t recht van worden en wat dies meer zyn mag; en waterleyding hebbende, allerley water dat mitsdien alleen op de afleyding by Tan het lydend erf vermag afteleyden? de conceiïïe van het fervitut vermeld. Waarop (falvo meliori) zoude antwoor- of ten zeiven dage gebruykt en waarden, dat zulks geenzints indijlin&e ver- fchynelyk bedoelt, gereguardeert moet mag gedaan worden, als ftrydig de ge- worden, in welk gevoelen my reedsmeene reegelen van rechten by voorb. voorgegaan is den Ier. rechtsgeleerds dat de fervituten firiSe moeten geinter- Menochius ton, I. conf, 43.
Oo 2



294 Roomsch-Hollands-Recht. IT.Boek.
Plantagie mag beplanten als 't hen goed dunkt. erg. /.9 ff de Servit' zoUrbau prcec, als maar defelve niet op des Buurmans grond over hangen, het welk den felven vermag af te hakken. Sie dc Coftuvmen van Antwerpen, tit. 62. art. uit. van Mecbelen, tit. 14 art vit. Kernen van Erf-fcheidrng tot Rotterdam, art.iot.arz.1 f'« 2* ff de arbor,mdend. By Keuren van Rynland, en Delfland; en mag men op vyftig roeden na, aan eenige Wind-water-molens geen Boot men planten Keuren van het Hecmraadfchap van Rynland, art. 159- van Delfland, art. 206. In Schieland op honderd roeden Keuren aldaar, art. 162.. En mogen aldaar aan de Zuid-zy van de DySen, of Kley-wegen, geen Boomen geplant werden, en moeten delelve aan de Noord-zy opgefnoeit werden. Keuren van Rynland art 132. en 133. van Delfland, art. ï55. van Schieland, art. 138.
So mag men ook in Delfland geen Boomen, of Poten fteeken, op de binnelandfche Water-togten, daar Vaart is, aan de zyde daar men de Schuiten gaat wegen, of trekken. Keuren aldaar, art. 218.
.„ „„„ gv-mecne uitunoaarneiQ onaer ae tuyn-luyden, van de fchuttingen daar mede defelve van den anderen werden gefcheitien, niet hooger, of lager te mogen maken dan fes of feven voeten, uit het ylak der aarde, niet lager, om de vryigheid, en niet hooger, om de fchaduw van de Son U '
2 Gelyk mede, van in voorby-loopend Water, geen heimelvkheden, of gooten te ftellen, daar door eenige vuiligheid in het felve Water mogt komen te lofen.
magw°k niemand eenige doode Krengen in Schouwbare, of gemeene Wateringen werpen, of laten leggen, maar moet elk'defelve begraven. Keuren van Rynland, art.144. ende 156. vanDelfland, art. i36. en van Schieland, art. 155. 4 5 ^"
Het



XXII. Deel. Hoe Dienftbaarheden verlooren werden* ng$ Het XXII. Deel. Hoe Dienftbaarheden verlooren werden* [Grot, 2. 37.]
x. Hoe de dienftbaarheden verlooren yjir- 4. Door ongehruik.
den, door vermenging. j. Boor ophouden van des infttllers regt.
2. Door afftand. 6i Door faaks ondergang.
3. Door Jirydige toelating.
1 f^S elyk de dienftbaarheden door verfcheide middelen bekomen werVJT den, fo werden defelve. ook door verfcheide middelen verlooren.
Als eerft door vermenging, en het aankomen van den eygendom aan die geen, dewelke de dienftbaarheid moeft doen, lyden, of met het fyne niet al mogt doen, dat hem anderfins geoorloft was. /. i.ff. Quemadmod. Servit. amitt. want niemand eenige dienftbaarheid aan fig felven , of aan fyn eigen goed verftaan kan werden fchuldig te zyn, fo hier voor is gezegd, per. I. 26. ff. de fervit. Urban. prced. éj? /. 10. ff. commun. prced. Dog iemand Eigenaar geworden zynde van twee byfondere Huyfen, daar van het een, aan het ander eenige dienftbaarheid fchuldig was, houden defelve dienftbaarheden wel op fo lang hy daar van eigenaar blyft, maar fo defelve naderhand wederom ïti 't byfonder werden verkogt, verkrygt elk Huys fyn voorgaande voordeelige-en nadeelige dienftbaarheden wederom, per. I. 9. ff. commun. presdior. I. 18. ff. de Servit. I. 2. §. 19.ff.dehered.vend. bo hier voor in V XIX. Deel.
II. Werd de dienftbaarheid verlnnren
van die geen die de dienftbaarheid toekomt. /. 6. ff. de fervit C40. inftit. de Rer. divif. I. 35. ff. de Reg. jur. I III. Door toelating van 't geen tegen de dienftbaarheid ftryd , gelyk of iemand toeliet dat fyn Buur-man den grond betimmerde daar hy een Overpad over had, of het ligt, of uitfigt betimmerde,, dat hy hem fchuldig was vry en onbelet te laten. /. 8. ff. Quemadmod. fervit. amitt. Want fo iemand nalatig is te verbieden het werk dat
fyn,
1



295 Rqomsch-Hollands-Rëcht. ÏI.Boele;
fyn Buur-man met fyn kennis maakt, daar hy het kan en mag verhinderen , werd verftaan het felve toe te laten, en fou alleen vergoeding mogen eiflchen, fonder dat hy hem, 't werk voltrokken zynde, fou konnen doen afbreeken. arg. I. 28. ff. commun. divid. I. 13. §. 7. ff. de damno infeSï.
4 IV. Waar naaft aan komt het ongebruik by verfuim van een der* dendeel van honderd Jaaren. /. 7. Cod. de prcefcript. 30. annorum. K 13. /. 14. Cod. de fervit. Het zy dat defelve dienftbaarheid in 't geheel niet is gebruikt, of dat de geen die defelve toekomt, een andere gelyke dienftbaarheid in plaats van dien gebruikt heeft, gelyk
, ab of ik myn Uitweg, dewelke ik had over myn Buurmans Land, over een anders Land daar omtrent genomen had. arg. I. iy.f. eod. Welke verjaring hoedanig die toegaat, en wat daar van 't gebruik is, breeder te fien is in 't voorgaande VIII. Deel. Welk aangaande wel te letten ftaat, dat het te verftaan is van ongebruik in fodanige dienftbaarheden, dewelke haar feker en geduurig gebruik hebben, maar niet van de fodanige dewelke men mag oeffenen, of niet oeffenen. arg. I. 14./. de fervit. I. 2. ff. de via publica. volgens gelyke uitfondering als in het voorgaande VIII. Deel, num. 12.
5 V. Door ophouden van het regt van die geen dewelke een dienftbaarheid had toegeftaan op of over iets dat hem maar voor fyn leven, of voor een fekeren tyd, of op fekere Conditie toe kwam. arg. /. 31. ff. de pignorib. juniï. L II, %. 1, ff, 'Quemadmod. fervit. amitt. want niemand aan een ander meer regt kan geeven, als hy felfs heeft. /. 120. f. ds Rcg, jur. junti. I. 105. ff. de condit. & demonftrat.
. VI. En ten laatften door het vergaan van de dienftbaarheid-fchuldigefaak. /. 14. §. i.ff Qiiemadmod. ferv. amitt. §. 3. inftit. deServitut. So nogtans dat de geheele faak was vergaan, dat die niet wederom herfteld kon werden: want by voorbeeld, het Huys was omgevallen, of vergaan, het welk een drop-regt op myn grond had, indien op defelve plaats wederom een nieuw Huys gebouwd wierd, verftaat men dat het nieuw-gebouwde Huys het felve regt van dienftbaarheid fou hebben, om den grond die daar gebleeven was, dewelke mede tot hei: Huys behoord, en defelve is gebleeven, fchoon het Huys is veranderd. /. 20. §. 2. f, de fervit. Urban. prced. So ook indien een ftuk Land daar ik een'Pad over had, met water



XXII Deel. Hoe Dienftbaarheden verlooren werckn, 297 ter overvloeide, binnen een derdendeel van honderd Jaaren weder droog wierd, of dat een Put daar ik water uit mogt putten, droog geworden zynde, daarna wederom water kwam te. geeven, fou ik 't felve regt behouden, en wederom mogen oeffenen. d.l. 14. ff. quemadm. f'erv. amitt. junbl. I. 35. ff. de ferv. ruft. prced. A23. /. 24. ff. Quemadm. Ufufr. amitt. (r).
(1) Alvorens dit tweede boek te eindigen zal ik noch kortelyk meldingdoen van de twee by het Roomfche Recht bekende aftien, genaamd Confejforia & negatoria. Vid. Voet ad D. tit, fi fervitus vindicetur. en van derzelver heedendaagfeb gebruik. De eerftgemelde is een reëele aftie , waar door iemand contendeert hem eenig fervituit te competeeren , wordende dezelve genaamd confeffoir , alhoewel ze ook negative werd geconcipieert, uit hoofde van des eyffchers intentie. Deeze adtie verdeelt men in een diretla utilis. De directa word gegeeven aan den eygenaar van 't heerfchend erf. De nuttelyke word geconcedeert aan den crediteur, fruftuaris, erfpachter en dergelyken. Jjeide gelyk als van zehe fpreekt tegens den eygenaar van het lydend perceel, onder anderen meede tot praïftatie der Cautie de in pofterum non turbando. En de negatoria fpruit uit de vryheid van het erf en lhekt dus tot desfelfs bevryding en onder anderen meede tot het prasfteeren der Cautie de in pojlerum nou turbando, of het geen in effecte op een uit komt, -dat den ged-. de verdere turbatie worde .geinterdiceert met vergoeding van kos¬
ten , fchaden en intereffen. En ftaat verder te noteeren, dat de geen, welke gebruik maakt van de laatftgemelde actie van alle bewys geliberesrt is, om dat de natuurlyke vryheid van ieder perceel gepra:fumeert word, ten zy hy affirmeerde en pofeerde by zyne conclufie dat het fervituit op zyn erf met geweld, geheim of ter beede wierd genooten en gebruikt in illis enim babet prafumtie contra Je. Aangaande het heedendaagfeh gebruik deezer actiën , dient, dat de Hr. Gr oenewegen in traüatu de LL. Abr. ai tit. D fi Jervitus vindicetur aaiïteekent, dat dc namen deezer aftien zyn geëxoleveert en dat de gemelde cautie de in pojlerum non turbando niet meerder in aanfchouw komt. Omtrent dit laatfleti echter moet ik aanmerken, dat de interdiüie van gelyke meer te doen zichtbaar in plaatfe van de voorfz. cautie is gefubintreert, en aangaande deeze actiën recommandeere ik de lecture van WaJJenaar praiïycq judicieet pag. 17. Men neeuie insgeiyks tn aanfchouw de leerc van Hnppius in comm. ad Inft. tit. de attion. J. 2. in verbis moribus &c. Vid. Porro de b. uit cap. Cl. Voet ad D. tit, quemadm. Jervitut. amitt.
Pp
ROOMSCH-



ROOMSCH-
HOLLANDS-RECHT.
HET DERDE BOEK. Het I. Deel.
Van Boedel Regt en Erfenis, [Grot. i. 14.]
I f?J°lde[> wt? 1 , ■ ioofde van den Overleef dan gehouden
2. hoedel-regt wat, en hoedanig te ver- en verbonden is.
kjyg'n door erfnis. 4. Erfnis hoedanig te verkrygen.
3- Of en boe ver een Erfgenaam uit den
J^^^Us ver van enkele faaken, en derfelver befit, volgt nu te verhandelen van veel begrypende faken, dewelke iÜ^A beftaan in Boedel-regt, en desfelfs beheering. j fj|i||gg Een Boedel is al het geen een afgeftorven of overleefde nalaat en befeten heeft, als huys, hof, have, fchuld en onfchuld. /. 119. fi. de Verb. Signific. 2 _ Boedel-regt werd gekreegen door erfenis, het welk is een beheering van een anders Boedel, of nalatenfchap. /. 24. fi: de Verb. Signif. I. 62. fi. de Reg. jur. waar door men niet alleen verkrygt het waarlyk befit van des afgeftorven, of overleefdens goed dat in wefen is, maar ook van infchuld, dat is, alle regt, toe en aanfeg3gen-, als den Overleefden had, op en tegen een ander, en men wederom fig felf in den naam van den afgeftorven verbind, in al 't geen den Overleefden fchuldig was, en een ander op en van hem
te



I; Deel. Van Boedel-regt en Erfenis. 299
te eiffchen had. /. I. /. 3-f- de bonor.poff. I. 8. I, 37. ff. ófe*<#. &£ reo'. /. uit. Cod. de hered. abt. §. I. inftit^perpet. & temp. atl. I. unie. Cod. Ut a&ion. ab hered. & contra hered. Daar van alleen werden uitgefonderd de misdaden daar uit den Overleefden aan fyn lighaam ftraf baar was, dewelke met de Dood ophouden, en aan den Erfgenaam niet overgaan. /. 1. in pr. & §. 2. ff. de pnvat. delilt. 26. ff. de pmis. Om andere ondaden, daar uit alleen geëift werd boete, of vergoeding van geleden fchade, zyn ook des Overleefdens Erfgenamen gehouden, om boeten, fo ver des Overledens goed kan ftrekken, of in handen van den Erfgenaam gekomen is. arg. d. /. 1. in pr. & \.2. ff. de privat. delitl. I. 26. ff de pcenis. & §. I. inftit. de perpet. & temp. atl. Maar om vergoeding van geleden en aangedaaiie fchade tot de voldoening toe. Sie Groeneweg. de legib. abrogat. ad tit. Cod. Ex delict, defuncl. in quantum. heredes teneantur. Chriftin. vol. 3. decif. 22. • . ,
4 Het middel daar door Erfenis werd verkreegen is tweederhand, te weeten by Uiterfte wil, of door de Wet by verfterf. §. uit. inftit. per. quas prfonas Daar van het middel van de Uiterfte-wil voor gaat, om dat de Wet fig de uitdeeling van iemands goed niet kan aanmatigen, als in fuik geval als den Overleefden van fyn goed felfs geen uitdeeling heeft willen maken. /. 39. ff. de acq. vel amitt. hered. 1. 20. §. i. ff. dt pc,6t. dota'. I. 21. Cod. Mandati. (1). [Over dett -uitleg van de Wijle, fiet Sanden Lib. 4. t. 5. dec. 8.]
(t) Alhier conformeert zich den A. pleniffimam.tribuit facultatem dispontnii ie
met de leere van Jofepbus Averanius in „rtbus fuis fc? tejlatorum difpofitiones tm»
terpretat juris. lib 4. Cap. 1. n. 3 ratas baberi juJTlt • «>/?'" fc'
wiens doctrine om desfelfs voortreffe gem. I. 120. ff. de V. S. & pojhemt
lykheid ik alhier kortelyk' zal ter neder temporibus Legtslator uojler in Auth. de
Hellen: Tantum abeft, ut lex intendat, Nupt. 22. c. 2. $ dijponat. Itaque turn
ttftatorem conformare voluntatem adfuam te/lator de rebus fuis difpofuit, Ier. tiull$
difpoftionem, ut ipfa potius omnem auBo- modo Je interponit (f quodammodo fe ip-
ritatem fuam accommodet teftantium volun- fam de medio tollit, ut n omnibus rat*
tati, ad eorum arbittium nutumque fe babeatur difpofttio tejiatoris, cui legit tf«-
Jingat. Primum enim Lex XII tabularum buit auUaritatem.
Pp 2
H E t'



joo . Roomsc.h-Hollands-Recht, IIL'Boek; Het II. Deel. Van Uiterfte-wiilen, en hoe defelve beftaan. [Grot. 2. 17. Cenf. for. 3. 2/]
X; Uiterjie wille wat. maken.
2. Hoe veelerbande Tejlamenten en Codi- 10. Of de Getuigen den inhoud van bet-
cillen, of, en waar in van den ande- Teftament moeten weeten.
ren verfchülen , en van wat kragt de tJ. Of een Tejlament gepajfeert na de fo-
claufule Codicillair is lemniteit van de eene plaats , ook
.3. Mondeling , of fcbriftelyk. plaats heeft op een andere plaats, daar
4. Of en bos by ons een Tejlament fonder andere, of meer folemniteit werd ver• gtfcbrift kan beftaan? gift.
•5. Schriftelyke Teftamenten, anders hefloo- 12. Gepriviligeerds Tejlamenten welke by.
ten , wat ? ons.
6. Uiterfte willen, 't zy mondeling, 't zy 1.3. Een Teftament van een Vader onder
fcbriftelyk , hoe te maken en te be- fyn Kinderen,
kragtigen. yan een Krygs-man in bet Leger.
Foor Notaris en getuigen wanneer in- 15. Een Teftament by tyden van Pejl, of
gevoert- tot voordeel van den Armen.
5. Een getuige ten tyde van bet maken . 16. De Teftamenten wanneer baar kragt
van bet Teftament, voor 14. Jaaren ontfangen, en baar begin neemen.
oud aangenomen, en daar na in waar- 17. Claujula derogaioir van wat kragt..
. ■ beid minder bevonden , maakt bet num. 18.
Teftament van onwaarden. 18. De Teftamenten boe te veranderen en
9. Een Tejlament van een blinde, boe ie breeken.
Uiterfte wif is een verklaaring van *t gunt iemand wil dat na fyn dood , van of met fyn goed fal gefchieden. /. r. ff. qui teftam. fac. pnff'. [ook wel van eens anders goed, als die dat toeftaat: en fulks toegeftaan hebbende, kan niet wel te rug fpringen. Stokmans. Decif. 20.]
Defe zyn Teftamenten en Codicillen, dewelke den anderen na onfe manieren, fo veel als de uiterlyke noodfaaklykheid fo gelyk zyn geworden, dat fy naauwlyks van den anderen kunnen werden qnderfcheiden. [van Codicillen]. Grot. Inleyd, lib. 2. part.
25^



II. Deel. Van Uiterfle-ivUlen, en boe defelve beftaan. 301
25. verf By ons. Vinn. ad §. uit. inftit. de Codiciil. Coren. obferv. 3 1. puft nut":. 35. Major tarnen. Alleen dat by de Codicilten geen volkomen erlFenis kan werden gelaten, of gelaten zynde, kan benomen werden. §. 2. inftit. de Codiciil. I. 6. Cod. de Jure Cqdicillor. maar alleen dienen tot enkele making., en erflating over de hand. Sie Grot. op de vooraangetoge plaats vetf. IVat de deelen. Alhoewel by ons ook Teftamenten genoemd werden, daar in maar alleen enkele makingen werden gelaten, fonder regt van erffeniS. Gudelin. de Jure Noviff. lib. 2. cap. 5. in pr. Christin, vol. 1, decif. 247. num. 8. 6? decif. 307. num. 17. Vinn. in §. uit. inftit. de hered. inftit. num. 1. So dat het wel meeft gebruik van de Codicillen is, dat daar by behalven en beneven een Teftament, buiten,, of anders als in 't felve Teftament ftaat, ietwe* kan werden gemaakt, befprooken, of verandert, het welk in geen volkomen erflating, of erf-neeming beflaat, daar anders geen twee Teftamenten te gelyk fouden kunnen beftaan, maar het laatfte het eerfte fou dooden: §. 2. inftit. Quib. mod. teft. infitrri. als hier na fal werden aangewefen, ten zy 't felve door de Codicillaire Claufule, by ons gebruikelyk, wierd ftaande gehouden, in het geen. daar in by het laatfte geen uitdrukkelyke verandering wierd gemaakt, arg. §. 3. inftit. Qinb. mod. teftam. infirm. In alle Uiterfte-willen werden gemeenlyk de Codicillaire Claufule bygevoegd, dat het gemaakte fal mogen beftaan als Teftament. of Codicil, fo als het allerbeit plaats fal mogen grypen. 't Welk van fodanige kragt is, dat indien, uit kragt van defelve Teftamenten niemand erfgenaam werd of blyft, het fy dat den geftelden erfgenaam voor den Teftateur komt te overlyden, of dat de erffenis uit andere oorfaken komt te vervallen, de gefielde erffenis daar door wel ab iuteflato aan de naafte magen daar toe buiten Teftament geregtigt komt te vervallen, gelyk of 'er geen erflating gemaakt was, dog egter de Legaten en enkele makingen in het felve Teftament vervat, en al het geene daar in is bevolen, in fyn volle kragt blyven,. en by den erfgenaam ab inteftato uitgekeert en voldaan moet werden. Het welk anders mede fou komen te vervallen, per l. 181. ff. de lieg. jur. I. 14. ö3 l. 29. Cod.. de fidticommiff. Sie Andr. Gail. lib.'2. obferv. 114. num. f, joan. a
Pp 3 San»



S<32 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
Sande. lib. 4. tit. 4. defin. 10. num. 4. Confult. van de HollandC Kegtsg r deel. Co of. 36. en iai. Groenew. /. 9. ff de te/tam tutel. [Vinn. ad§.i. lnfi. de codic. n. i.j (x). 7
3 De
^L?? '"k0"'' Tu^-a geheeIe ten Struik zyn. Niemand neeme mr
tweede^ komt my ganrfch du.lter re voo- dit kwalyk of geeve hier aan een^r-
ren , gelyk ook de doftrine van demeefie keerde uirleeeina want ik L-L )" 1 -
DD door den A alhier bygébracht, de by het o n der w y s 'i iT " R o om fc h e R écht
qusft.e zelve welke hier in aanfchouw zecr wel leert/dat 't woordCodfcilUn
komt, gantfch teegens myn begrip aan beteekent generaliter een ftoffe, opïrf!
uitleggende, dewyl 2y byna alle het daar ke iet, gefchreeven zynde, zeer gemat
voor houden, dat hec geltatueerde by het kelyk kan worden uitgewifcht, da? ƒ «.
Julltniaan che Wetboek met relatie tot cius Lentulus, de inventeur der fidet
de Codicillen geheel door ons is over- commiffen, deeze dispoficien mede h-eft
frnnmen'Ha'fhOre'(rZyB'!a0'tfmiOeten «""jonden, dat dezelven onder de Mrm t teltamenten en de co- regcering van Augujlus het eerft in gc!
dic.llen by ons naauwlyks van den an- bruik zyn gebragt enz. dan men verderen kunnen onderfcheiden worden , gunne my teevens te melden dat de en dit moet ieder, die het Roomfche codicillen by ,ny geacht word n te be! Recht maar van verte gegroet er. de hqpren tot het jus remanum merelopL merke lyke onderfcheiding tuücben dee- vuk. en ik de.approbeere om re 2 te " beide diipofitien daarby opgemerkt melden de leere van A. Lybrecbts R V hteft , ongei wvfelt als contradictoir cap. i8. A. in cenf. for b. t en anderen' aanmerken. Ik zal derhalven myne ge- die daar zeggen f dit is de ftbv£, ? darten vrymoeJ.g ter needer ftelfeh , uiterjie gewigt voor alle Notari Ten enz ■ overreed dat ikgeen voorganger behoef bet onderfcJd tuffcben een tefaM,n en n een zaak d.e my dunkt uit de con- codicil is zeer conjiderabel enz. in?k moe! tradr&e van allen genoeg beveiligt te zeggen met verwondering te hebben hozyn Het fchynt my toe, dat de ge- ren aandringen voor een Rechtbank S heele d.fpofitre van het Roomfche Recht deeze Provincie op de J 2? Tcw aangaande de Codicillen, by ons, de en alle de zogenaamde fubtihfeiten van zaak wel ingezien zynde, van allen ty- het jus romanlm ^,teS„7oT*£ de„ tot heeden volrtrekt in onbruik is ntie'van dien op zeekere difpofitle tes en nergens anders toe dient als tot op- tamentair conform de wet a hie «na heMenng van 't Roomfche Recht in feert, hooren toepafTen om toch fan te zommige geleegemheeden, en ik noeme toone'n dat het /I geen Cod?
defelven met opzrgt tot ons Hollandfch cil was. De Hr GroenewesenZ traH» t Recht met Cato de re rujlic. C 55. Lm- de LL. ahr. L f "TTdeCodSüU NA d. ,. houten of tafelen, welke de heeft reeds over lang aaVTekenttl oude m plaats var. pap.er gebruikten, men tuflchen de teltamenten en codi
S/rVan,da3",? lfl9-f JS b°norum ci,,en S«ne differentie mag erkennen pofleff. contra tab. Lihcm bonorum pos- naar onze gewoontens, en tot (tavins M" datur_ contra hgnum.) en die dus hier van breng ik by, dat de bataviéna de mtvinding van het laatftgem. bui- ren, volgens Wagenaar Vaderl. Hifi. i.
a\ C.



II. Deel» Van Zfiterfte-willen, en hoe defelve beftaan. 303 2 De Uit erft e-ivillen zyn mondeling, of fchriftelyk.
Mondeling fo wanneer den Willer fyn wil verklaard, vervolgens
by
d. C. 1. een Volk geweeft zyn van Duitfche afkomft en aldus van geene teftamentmaking, laat ftaan van eenige fubtiliteiten daaromtrent, bewuftbeid hebben gehad. Tacitus de moribus germ. cap. 20. ait: beredes, fuccefforesque fui cuique liberi, nullum tejlamentum, Ji liberi non funt proximus gradus in fuccefponefratres, patrui, avunculi. Zy kenden geene andere fucceffie dan door verdrag of door de Wet, want by hun was het paÜum fuccejforium ('t geen de Romeinen bevonden in hunne ftaat nadeelig te zyn) van volle gebruik, zonder dat 'er ooit nadeel van gebeurde. Vid. Heinecc. elem. jur. germ. lib. 2. tit. 6. alwaar hy dit teegens den ber. Stryckius verdeedigt. Hoe zeer nu de eerfte teftamenten der Germanifche Volkeren in de Romeinfche Wingewesten het allereerst gemaakt mogen zyn geweeft, zoo kan daar uit nimmer volgen, dat alle Volkeren van Duitfchen afkomft de Roomfohe Rechten daaromtrent hebben geadopteert , te minder daar zy nimmer gebonden zyn geweeft aan het Roomfche Burgerrecht, zoo als naar gewoonte geleerdelyk is beweezen by van de Spiegel oorfprong der Vaderl. Rechten Cap. 2. §. 24. gelyk dit conform de regelen eener goede politie nimmer de gewoonte der Romeynen was , die ook zelfs in hunne regtspleging zich in Palaeftina gericht hebben naar de wetten van Mofes. Z. Michaè'lis M. R. 5. d. §. 235. Hierom is het ook dat Heineedus §. 188. d. I. aantoont, dat de teftamentmaking, na dat dezelve eerft onder de Duitfche Vorften en daar na onder de burgers was aangenomen, van ouds her geheel anders is ingericht, dan Jt Roomfche Recht dicteert; blykende ten
klaarften geheel contrarie de difpofitie van de Keizer Jujlinian. g. 34. I,,Jl. de legat. juniï. tit. de hered. inft. £■? /. j. §. uit. ff. de vuig. & pupill. fnbftit. dat een teftament beftaan kan zonder erffteliing. Vid. Chriftin. decif. cur. belg. decif. 247. n°. 8. Cudelihiis de jure noviffimo Lib. 2. C. 5. Vinnius ad I. tic. de hered. inft. 3- J2- na. 1 en dat twee Scheepenen met den Secretaris of gelyk alhier dat twee getuigen met den Notaris genoegzaam zyn enz. contra tit. I. de teftam. ordin. Nu wil ik wel gevraagt hebben of daaruit niet per fe proflueert,. dat het criterium diftinhivum en het geheele onderfcheid tuffchen de teftamenten en codicillen by ons vervalt, want zo by ons een difpofitie teftamentair , waar by geen erfgenaam benoemt is , een teftament genaamd word, vervalt immers het gantfche jus Codicillorum. Vid. Vinn. ad g. 2. I. de Codiciil. Zonder dat het eenigfints hier tegen doet3 dat S. van Leeuwen en andere Aucleuren dit onvolkoomen uiterfte wille noe» men, want dan moet men van die verftandige lieden denken, dat zy fpreekeb van 't Roomfche Recht, en ik acjite de vraagboekjes weinig , waarby men ter onderzoek, voorftelt; Wat is een Codicil ? en zottelyk laat antwoorden: een fpecie van een uiterfte wil, waarby gedisponeert word van eenige goederen. daar immers de afgezonge regel nemo pagamts pro parte teftatus pro parte inteftatus'difcedere poteft al lang is afgefchaft, ja dat meer is, nimmer hier te lande is gerecipieert. Vid. Gudelinus de jure noviff. I. c. Zy die daar zeggen, dat de inftitutie ali *t ware de ziel van een teftament is , misgrypen zig bandtafteiyk, daa*



go4 ' 'Roomsch-Hollands.Recht. HLBoek.
by monde, hoedanige foort van Uit erft e-zv Men by ons meeft in gemak zyn, te/ie Neoftad. Cur. Holland, decif. i. in fin. in deler voegen,
daar zulks alleen is en zyn kan de ware intentie van den teftateur, zonder welke men zig geen teftament kan vooritellen. Ik moet meede noch kortelyk weederleggen de doörine van den A. ■ cenf. for. lib. 3. cap. 2. n°. 2. alwaar hy ook van gevoelen is, dat als 'er tw.ee teftamenten op iemands overlyden gevonden worden , dezelven dan waarlyk nog Codicillen zyn, fed quandoque bonus dormitat Homerus', uit de definitie der Codicillen quod nempe fint tejlati vel intejlati voluntates minus folemnes. vloeit van zelfs, dat geen van beide een Codicil genoemd kan worden, om reeden dezelve folemniteiten moeten zyn geadhibeert. Z Grof. inl. 2. b. 25. d. $ 2 en 3. gelyk wyders notoir onbeftaanbaar is, dat het eene evenwel fubfifteerd uit kragt der claufule codicillair, welke als nog in alle teftamenten gebruikt word, want met opzigt tot het laatfte weet ik dat men ftroom moet volgen pour ne pas paroitre fou il faut quelque fois l'être. en met opligt tot het eerften, zoo ruft het zeiven op dien valfchen grond dat niemand met twee tejlamenten gelyk kan jlerven, welke reegel by ons alleen maar werkt voor zo verre, dat niemand van twee geheel tegenjlrydige difpofuien eJfeB "kan verwagten zo niet blykt, welke de laatjlen is, als wordende naar onze rechten op goede gronden geprefumeert, dat het laatfte teftament het eerfte, voor zo verre het iets tegengefteld behelft, revoceert, maar dit laatfte maakt daarom het eerften geenzints tot een Codicil, of onvolkome difpofitie , want dan moeiten 'er minder folemniteiten inzyngeobferveert, of geprefumeert worden, het geen de wet
alhier verbied, add. P. Voet in comm. ad I. lib. 2. tit. 17. J. 2. n°. 2. Ook leert den ber. J. Voet ai tit.D. de jur. Cod. n*. 7. dat de claufule Codicillair altoos ftüfwygende geprajfumeert word, en dat mitsdien iemand geen erfgenaam kunnende zyn uit de hand door die pras« fumtie erfgenaam over de hand word, maar al wat de Hr. Voet van die pra;fumtie vermeld vervalt als van zeiven, om reeden dat wanneer iemand geen erfgenaam zyn konde de fideicommilTaire inftitutie meede geen efFeift zoude kunnen hebben, te minder d?ar men geene fideicommtifen mag prafumeeren , en het zoude de grootfte hardigheid zyn, dat wanneer iemand gedisponeert hebbende ten faveure van vreemden en naderhand eenen wettigen erfgenaam verkrygende, dat men als dan op desfelfs overlyden zoude ftellen met zommigen, dat die vreemden waren erfgemmen over de hand. Z. het tegendeel by vanZutpbenneerl.praüycq. pag. 753. art. 5. Kortom ik zie geene reeden, die het jus codicillorum by ons als ten jus fubfidiarium kan doen invoeren, en ik idenk niet,, dat iemand de difpofitien iuit kragte der daufule refervatoir gesmaakt, codicillen zal willen noemen, i overmits dezelven dienen te worden \geagt als gedeeltens van 't teftament I zelfs of wel anders als tejlamenta alogra: pba. Vid. Ampl. van Bynkersboek quafi. jur. priv. Lib. 3 C. 4 Eindelyk zoo deeze claufule van kragt was en 'er nog onderfcheid plaats had, waar toe als dan de gelykllelling op het recht \an het klein zegel. Z. de Ordonn. art. 51. of de redemtie in cas 'er geen erfgenaam benoemt is? Vraagt men my
we-



ÏI. Deel, Van Uiterfte-willen, en hoe dezelve beftaan. 305 gen, dat den Notaris de.wil en meening uit den mond van den Maker ontfangen hebbende, om de geheugenis-wil in gefchrift field, en het felve den Maker en Getuigen voorleeft, en daar na den Maker in de tegenwoordigheid van de getuigen afvraagd, of hy bet felve wel verftaan heeft, en of het felve is fyn begeerte en Uiterfte-wil, tot beveiliging van het welk het felve by den Maker, de Getuigen, en Notaris werd ondertekend', en by den Notaris te boek gefteld, om daar van, des verfogt zynde, affchrift te geeven. \ Sulks nogtans, dat al 't felve maar gedaan zuerd tot meerder verfckerheid; fonder dat daar uit moet volgen, dat het gefchrift, het teckeu van den Maker en Getuigen, een zuefentlyk deel van een Teftament is; maar indien by feker geval gebeurde, dat den Maker door gevaar van de fiekte, of anderfins, by nood verhinderd wierd, het felve in alles te onderhouden, en alleen by monde voor Notaris, en Getuigen fyn wil verklaarde, fou 't felve voor goed moeten gehouden werden. Novell. Leon. 34. Coren obferv. 10. Boer. ad conf. Bitur. tit. 2. §. 1. littera F. Vigl. %. fin. inftit. de te/lam. ordinand. num. 3. Clar. §. teftament. quafi ion. 4. num. 1. Bartol. aa11. 2. in pr ine. ff. quemadmod. teftam. aper. Confult. en Advyfen, torn. 2. conf. 12. 13. 14. 15. 16. (2).
Man en Vrouw mogen te famen in een-gefchrift haar beider Uiterfte-wil vervatten. Grot. Inleyd. 2. Boek, 17. Deel. verf. Twee luyden. Dog werden desniettegenftaande voor twee byfondere Tejlamenten gehouden, arg. I. i.ff. de heredib. inftit. I. 20. ff. de Vuig. & pupül. fubflit. & ibi DD. Die yder van haar in 't byfonder, en fonder des anders kennis, ofte ook wel na zyn dood nog altyd kan veranderen. Pecc. de Teftament conjugum, lib. 1. cap. 43. Everhard.
weder waarom het woord Codicillen zoo pafleeren van een teftament worden gedikwiis voorkomt? Ik wyze de zoda- requireert, ernfliglyk verklaard, niet te nigen naar Scavola zelfs in de /. penult. willen dat zyn teftament zal effect, for5- uit. ff .de legatis 2. Add. Porro Stok- teeren , zoodanige revocatie de zaak mans decif. 2. brengt ad caufam inteflati. Z.de rechtsgel.
(2; Uit deeze gegronde doctrine van Obfervatien over de inl.vanH.Grot. 1. d.ohf. den Aufteur vloeit van zelve, dat hy 43. echter alleen in gevalle, deteftamentin navolging van H. Grot. van opinie making ook op dezelve wyze gefchied zy, is, dat wanneer iemand voor zo veel anderfints fchynt het tegendeel plaats tc getuigen, als naar onze rechten by het hebben. Z. den A. hierna, n". 17.
Qq



3or5 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.'
hard. confil. 79. Fab. Cod. lib. 6. tit. 5. defin. 18. Gail. lib. 3. objerv.. 117. num. r. 2. uitgefonderd alleen indien den een den ander reciprocèy over cn weder over eenig voordeel gemaakt, en daar by bevel gedaan , had, hoe dat de goederen van haar beider gemeenen Boedel na de dood van de langft-levende foude gaan, fb fou de langft-levende het voordeel genooten hebbende, of willende genieten , van fyn, of haar gedeelte geen ander Uiterfte-wil, ofte bevel kunnen doen of maken,, ten ware hy al vooren het gemaakte voordeel had verwurpen en afftand gedaan, /. 5. Cod. de obligat. & fiat.. als hier na in 't volgende Deel No. 8. breeder werd aangewefen. y Schriftelyke Teftamenten zyn (die men anders befloten noemt) fo wanneer den Erf-later fyn wil in gefchrift vervatte, en by hem ondertekend en toegezegeld, beflooten aan den Notaris, in den tegenwoordigheid van twee Getuigen overgeeft, met een verklaring, dat; al het geen daar in begreepen is, fyn volkomen Uiterfte-wil is. Het welk alfo by den Notaris op de rug werd getekend, daar van een J&e gemaakt, en van den Erf-later, nevens de getuigen ondertekent werd. Dog delen aangaande ftaat fonderling aan te merken, dat een befloote Teftament van twee Egtgenooten, daar in den een den ander eenig voordeel laat, moet gefchreeven werden by een derde hand. Om dat niemand eenig Teftament tot fyn eigenvoordeel mag fchryven. tot.. Cod. de bis qui fibi adfcribunt in Teftamento. Dat alhoewel in een mondelinge Uiterfte-wil, dewelke naderhand in gefchrift werd gefteld, fou fchynen te feilen. Mantic. de conje&ur. ultimar.. volant, lib. 1. tit. 6.. num. 5. 7. Pecc. de Teftam.. conjug. lib. 3. cap. ro. Fab. Cod. lib. 9. tit. 14. defin. 1. Sententie van den Hove van Holland don 23. January 1648. Is by den Hove van Holland verftaan, dat het felve by ons fonder onderfcheid plaats heeft, volgens getuigenis van Groenew. ad dicl. tit. de his qui fibi adfcrib.. Sie. mede Confult. en Advyf. het 2. Deel, Conf. 147. [vid.. & conf. feq.. Neerl. Adv. -x. c. 14. & feqq..] (3)..
6 Op
Aangaande de lejlooten tejlamenten cretaris en twee Scheepenen worden vak aantemerken , dat de praétycque geopent., dewelken daar van behoorly» heeft ingevoert, dat dezelven door een ke aéte uitbrengen, maar om echter op JSetaris en. twee getuigen ofte een Ser deeze eenige grond te advifeeren en te



II, Deel. Van Uit er He-willen,en hoe defelve beftaan. gt>7 <$ Op tweederlei manier werden onfe Uiter/te-wëleh, 't zy fcbriftelyk, 't zy mondeling, 't zy Teftamenten of Codicillen, gemaakt en
•be¬
itellen , dat een befloote teftament naar alle blyk uit curiofiteitna'toverlyden van den maker dooronkunde inprefentievan getuigen geopent zynde door iemand, daarby gebeneficeert, de zodanige daar door al het voordeel aan hem gemaakt zoude koonien te verliezen, fchoon voor het overige de difpofitie effeft uioefte forteeren, is by my zonder grond en veel te hard, om reeden in dien gevalle nog de prasfumtie van falfiteït nog van vernietiging en verandering van wille in aanfchouw komt, en het algemeene nog ftacutaire recht geene poenale Wet in dat Cas voorfchryft, veel min dat het natuur-regt iets dergelyks zoude fuppediteeren, en de grote Hugo de Groot inl. 2. b. 17. d. g. 26. en na hem den hooggel. jf. Voet in comm. ad ff. lib. 29. Ut. 3. w°. uit. maaken van deeze zaak geen ander gewag, als dat men gewoon is den beamptfchryver cn getuigen daar by te verzoeken om hun hand en zeegel te erkennen, gelyk meede Groeneweg. en anderen, maar A. Lybrecbts R. V. 1. d. pag. 1B1. en 282. redeneert op zyn wyze aldus: wanneer zodanig een geopend tejlament geproduceert werd door ten gebeneficeerden, zo word 'er geprefumeert , dat het by zodanig een uit curieusbeid of andere oorzaken geopend is geworden: Gelyk alle prefumtien van eenige vitien of gebreeken, aan eenige inftrumenten gedaan, geprefumeert moeten werden veroorfaakt te zyn, by den geene die dezelve exhibeert of produceert, waarom ook denzelve daaruit geen voordeel of profyt trekken mag. Holl. C. 6. d. -2. ftuk. Conf. 48. Zoo is geadvifeert: byaldien een Weduwe bet zelve door omkunde quam op
te breeken, dat het teftament daar door invalide of ontkregtigt is; om reeden dat niet geweeten kan worden of het geeni by haar geé'xbibeert of vertoond word bet zelve papier is, dat door de Notaris daat in gefloten was; en om dat bet niet zonder nabedenken zy, voor zo verre het geen daar in gefchreeven ftond, bevonden machte werden ten voordeele en ten behoeven der voorsz. Weduwe, (dit ftryd tegens het eerfte dat bet geheele teftament door de opening ontkragtigt is.) bebalven dat zy het bejlooten tejlament niet vermochte te openen. Berg Adv. b. 1. d. Conf. 3ïö. Dan dit geheele advys ruft op een pasfage uit Brunneman, welke aldaar fpreekt van een teftament dat gecancelleert op het overlyden bevonden word, en niee van een befloote teftament, het welk uit bewyfelyke onkunde na het overlyden van den teftateur geopend is geworden en zichtbaar zyn eygen hand bevat, en ik denk dat die bedoelde Weduwe niet vry is geweeft van de fuspïcie van falfiteyt en dus daarop, eeven als in de Holl. Confult. I. c. dit gevoelen hoofdzakelyk fteunt, want geene advifeur of particuliere rechtsgeleerde kan een poene introduceeren. Ter zake van bloote en bewyfelyke onkunde kan derhalven dit fentiment nimmer plaats heb. ben, maar 'er zyn andere reedenen te vinden by den ber. Hr. Schrajfert Conf. 3. d. Conf. 114. Voor het overige kan men h. J. noch byvoegen, dat in vr»egere tyden alhier te Lande zyn bekend geweeft teftamenta principi oblata. Z. dc rechtsgeleerde obferv. over tl, de Greo& inl. 3. d. obf. 43,



308 Roomsch-Hollands-Recht.' III.Boek.'
bekragtigt, of voor een Notaris en twee Getuigen, of voor den Secretaris, of Geheim-fchryver, en twee van 't Geregt, dat is, twee Schepenen van de plaats daar 't gefchied. arg. I. omnium. 19. Cod. de teft. Keuren van Leyden, art. 149. van Oudewater, art. i6j. van Amfteldam, cap. 44. art, 1. 2. 7 Welk gebruik van Uiterftc-wilien te maken voor Notaris en twee getuigen in defe Landen boven twee honderd Jaaren niet oud is; So vind men in de oude Keuren der Stad Leyden, dat nog omtrent den Jaare 1449. en daar na geen makingen van Uiterftc-wilien beftaan mogten, ten zy defelve waren bezegelt met twee Schepenen Zegelen,, en met der Stede Zegel. So ook geen Uiterfte-willen, voor, of omtrent dien tyd werden bevonden, dan verleden voor Schepenen derfelver Stede; het welk eerft in volkomen trein in defe Landen fchynt ingevoerd, zedert dat Keizer Karel by Placaat den, 2t. Maart 1524. het Notaris-Ampt gebragt heeft op feker getal , by de Magiftraat van yder plaats te noemen, en den Hove van Holland, ter proef van haar bekwaamheid, voor te dragen, buiten dewelke 'niemand het felve Ampt mogt bedienen, fo nog in Holland doorgaans werd onderhouden: Daar van de eerfte nominatie by die van Amfteldam gedaan is in Augufto 1565. in 't getal van vyf perfoonen, daar van de drie waren Secretarii der felver Stede: En in de Keur-boekcn van Leyden van den Jaare 1545. en daar voor geen gewag van gemaakt werd, maar eerft in de jongfl: voorgaande Keuren derfelver Stede in den Jaare 1583. art. 15. het feker getal van defelve tot fes Perfoonen werd gefteld.
Op veele plaatfen was daar van buiten gehouden, dat volgens de Geeftelyke Regten iemand voor dc Parochy-paap, en twee Getuigen y fyn Uiterfte-wil maken mogt. per. cap. cum ejjès 10. Extr. de teftament.. Daar uit dat men gemeenlyk oordeelt, dat de feven, of vyf Getuigen, by de Roomfche Regten, tot het maken van Uiterfte-wil noodfakelyk, by ons mede doorgaans tot twee Getuigen foiir den zyn verminderd. Het welk, den grond van het Roomfche Regt wei ingefien fynde, fo niet is: maar de onderhouding van de Uiterftc-willen te verlyden voor Notaris en twee Getuigen, daar in als nog met de Roomfche Regten overeen komt; Dat de feven Getuigen,, dewelke volgens de eerfte inftelling, Ifzi. Cod. de teftam.
daar



II. Deel. Van Uiterfte-willen, en hoe defelve beftaan. 309
daar na ten tyde van de Keizer Leo tot op vyf zyn verminderd. Novell. Leonis. 4*. En als uit de Inleidinge van defelve Novell, en het geen Conftantin. Harmenopul. in fyn promptuar. jur. Civil. daar van getuigt, te fien is, veele van de oude Regtsgeleerden het felve getal, fonder onderfcheid, op vyf hebben genomen gehad. Defelve vyf Getuigen, onder het verlyden voor Notaris en twee Getuigen als nog begreepen zyn, en daar mede werden gelyk gefield: om dat een Notaris alleen, felfs by de Roomfche Regten, fo veel geloof gehad heeft, als drie andere Getuigen, per. Novell. 73. cap. 7. §. 1. dewelke dan gevoegt by de twee Getuigen, als nog de vereifchte vyf Getuigen uitmaken. So ook van een Secretaris, en twee uit den Geregte, of Scheepenen te verftaan is.
De Getuigen die over het maken van de Uiterfte-wil ftaan, moeten zyn twee Mans-perfoonen, Luyden van eer en van goede kennis, en boven de 14 Jaaren oud. §. 6. In/iit. de Tejtamentis, /. 80. §. r. &f /. 26. f. qui teftam. fac. pof. [in 't Sticht 18. Wefel ad nov. Ultr. art. 17.] 8 Het welk (voornamentlyk van den ouderdom) fo naauw Iuiflerd: dat al waar 't fake dat een Getuige ten tyde van het maken van dc Uiterfte-wil by yder een voor 14. Jaar oud geoordeeld wierd, indien daar na bevonden wierd, dat hy niet oud genoeg geweeft was, hoe weinig dat het ook verfchilde, fou fodanigen Teftament niet mogen beftaan, gelyk als ik verfcheiden maaien heb fien wyfen. Sonder dat daar tegen doet, dat in fommige gelegentheden ten voordeele van het algemeen, en beftand van Uiterften-ioillen, die men , des eenigfints mogelyk, moet plaats geeven. /. 1. Cod. de SacrofanSt. Ecclef een gewaande daad van iemand die hem had uitgegeeven des te mogen doen, en daar voor by yder een was erkend voor goed werd opgenomen. §. 7. inftit. de tejtam. ordirr. I. i. Cod. de tejiam. & l. Barbarius Philippus 3. ff. de offic. preetor. Om dat een getuigenis van minder als 14. Jaar uit fyn eigen aard en van fig felven onbeftand geagt werd, uit onmagt van verftand en onvolkomen oordeel, het welk door geen middel kan vervult werden: te meer dewyl by ons de getuigenis in een Teftament tot fodanig getal gebragt is, dat het van andere mede-getuigen niet kan vervult werden,, door dien geen waarheid kan beftaan, of daar van kan blyken> als uit den
Q.q 3 mond



3io Roomsch-Hollands-Recht. III, Boelc.
mond ten minften van twee geloofwaardige Getuigen. / o « r cv d de teftib. juncl. I. 3.f. eod. (4). 6 6 < s>-'$.i.
9 Van ouds plagten de Blinden en andere, dewelke niet fchrvver konden een Getiugen meer te moeten hebben, dewelke voor hem ondertekende. / 8. Cod. qui teftam. fac. poft: maar om dathedend aï een Notaris en twee Getuigen volkomen geloof hebben in het Teen voor haar gedaan werd, (Alhoewel de fommige in 't opmerk van een gebooren Blinde die niet fehryven kan, niet ongeïïe dun" ken dat tot meerder verfekerheid, en om alle gevaarte ontgaan een derde Getuigen, nevens de twee andere, by gedaan werd f) is t felve fo noodig met, dat fonder dien het Tfament Stellos fou zyn, of met iou mogen beftaan. Met hoedanig onderfcheidtl verftaan . de gezegde Wet. I. 8. Cod. que teftam. fac. po} dewelke alleen fpreekt van een Teftament dat alleen voor eiele GetSn 0D de wys van die tyd onder de hand gemaakt wierd, 't we 1 tit dere, dewelke opentlyk en voor de Wet gefchieden, nie kan ge-"
ledroT oTv/iT^i Ü1 sefch"fcen geen'bedenfen v§an
bediog, of valschheid plaats heeft. /. 10./; ae probat. & l. oj Cod cte Donat, L 27. Cod de Teftam. En is alfo verftaan by den kogen
fetnZ ff"dm * F* Gü"^ woonende indeA^f
tegen de Erfgenamen van Marytge Wtllems, Weduwe van DiLs Janjz. op het gevoelen van de Heeren Petrus Cunaus, Proftftor vw
in bftT h»T f**"' en Mr' Cornilh ^o/a£ voor
den Hove van Holland, gegeeven in den Jaare 163 0.
10 Maar of de Getuigen ook de wil van den Erf-maker op V naamvft
er, al wat m het Teftament begreepen is, weeten moeten, en daar
van getu.gems fouden moeten dragen, is bedenklyk: het welk in
^f°^n-TeJtame"i Van 0uds en n°g hedendaags, onnSg en tegenftrydig is geweeft. /. 21. Cod. de teftamentts, §.3\iS dltu pill. fubfiiu Dog aangeflen de Nuncupativa, en mondelinge UiS" fte-wulen by ons mede in gefchrift werden gefteld, fo moet ook hedendaags genoeg zyn, dat de Getuigen daar alleen kennis van 2? gen, dat het Teftament den Erf-maker voor gelefen zynde , hy VZ
klaard
^4iJïo^5EJ.,p. k2ren>is te ™««* d. t;,.«»jiawenH



ïï. Deel. Van üiïerfte-wiïïm, en hoe defelve beftaan. 311 klaard heeft, dat het geene daar in begreepen is, alfo was fyn begeerte en Uiterfte-wil. Sonder dat het ook van noode is dat de Getuigen den Erf-maker wel kennen, ten ware dat de Notaris hem felfs niet kende. Plac. den 3. Oclob. 1540. art. 9. jun&. i. 9. Cod. de teftam. om daar mede alle bedrog van mommery weg te neemen. So Jul. Clar. lib. 3. ftentent. %. tejlament. quafi. 59, verhaalt, dat by fyn tyd fekere Vrouw de dood van haar even geftorvcn Man had weten te agterhouden, en in delfelfs ,plaats een ander, (van haar vertrouwd Perfoon,) had doen te bed leggen, die hem, de glafen digt gehangen zynde, en het hoofd feer bewonden, agter de gordynen, geliet den fieken Man te wefen, en op delfelfs naam t'haren voordeel Teftament maakte. So ook verftaan heb dat in defe Landen, op gelyke manier foude gefchied zyn. Gelyk voorbeeld verhaalt Ranchin. var. le&. lib. 2. cap. 6.
In Vriesland werden de Roomfche Regten en manieren voor fo veel onderhouden, dat over het maken van een Teftament, aldaar nog feven Getuigen moeten geroepen werden. 1 Waar uit defe Vrage ontftaat, of een Teftament, na de manieren en noodfakelykheid van een plaats daar het gefchied, gelyk als hierin Holland, voor een Notaris en twee Getuigen behoorlyk zynde bekragtigt, ook ftand foude moeten grypen in andere plaatfen, daar tot het maken van een Teftament meer andere noodfakelykheden werden vereyft, als in Vriesland zynde feven getuigen; en of een Man fyn Teftament na de manieren van Holland, in een plaats van Holland gemaakt hebbende, naderhand in Friesland kwam te overlyden, of onder den bodem van Vriesland eenige goederen had leggen , het felve teftament in Friesland voor goed fou werden gekend? En werd daar over na gemeen gevoelen dtr DD. verftaan, dat-een Teftament in feker plaats, na de zuys die aldaar werd vereyft, bekragtigd, overal plaats heeft, fonder onderfcheid, [vid. tarnen Neerl. adv. r.' c. 46.] DD. in l. 1. Cod. de fumma Trinitate: om dat de manier van doen, dewelke tot het beftaan van iets werd vereyft, behoord tot kennis en regtsgebied van de Overheid van die plaats, daar en fulks het daar gefchieden moet. per. I. 6. Cod. de Evift. I. 3. in fin. ff. de Teftib. I, 2. Cod. quemadmod. teftam. aper. fac. I. 9. <£? /. uit.- Cod. de teftam. So ook indien men de manier van doen van verfcheide-
plaat»



312 Roomsch-Hollands-Rpcht. III.Boekv
plaatfen foude moeten volgen, iemand die nu hier nu daar woond, fo vccldcrhande Teftamenten foude moeten maken, of veelderhande manieren van doen in een en 't felve Tejlament fou moeten waarneemen, en een Teftament, 't welk maar een enkel doen is, na verfcheide Regten van doen fou werden geoordeelt. Sie hier van Covarr. 2. fponfalib. §. 7. num. 8. Coftal. ad d. 1. 6. ff. de Evict. Guidon. Papa. decif. 26.2. Tcifaur. 2. quaftfor. 8. Gail. lib. 2. obferv. 123. Jöan. a Sande lib. 4. tit. 1. defin. 14. (5).
12 Nu zyn 'er Teftamenten, dewelke al is 't dat daar in de gemeene en behoorlyke manier van doen niet is onderhouden, evenwel uit
igbyfonder voorregt, voor volkomen gehouden werden: gelyk als een Vader of Moeder, dewelke een verdeeling van fyn of haar goederen onder fyn Kinderen maken, dewelke al deden zy 't mondeling voor twee getuigen, of dat daar van bleek, arg. I. 40. in verb. legitimis probationibtts ff", d' tifitam. mititari, of by haar gefchrift, ook wel, al was het by een ander gefchreeven, als fy het maar hadden ondertekent, foude het volkome kragt hebben, fo veel de Kinderen aangaat. /. hac Confultijfima 21. cum auth. feq. Cod. de teftament. Vide Gudelin. de Jure Noviffimo, lib. 2. cap. 5. vers. porro obfrvandum. Andr. Gail. lib. 2. obferv. 112. num. 4. [Selfs tot het vernietigen van een vroeger wel gemaakt Teftament. Vinn. ad §. 7. Inftit. quib. Mod. teftam. Infir. n. 5.] En werd verftaan, het. felve mede in Kinds-kinderen en verdere af komelingen plaats te hebben, volgens 't geen verhandelt werd by Joan. k Sande lib. 4. tit. i. defin. 6. Jul. Clar. §. teftament. queeft. 21. num. 1. Hartm. Piftor. lib.i.qucefl. 1. num. 16. Het welk ook plaats heeft in een Blinde. Jul. Clarus. d. §. tcftamentum. quaft. 17. num. 2. Vafq. illuftr. contraverf. 103. num. 11. Gralf. §• tcftamentum. quteft. 32. in fin. Sande lib. 4, tit. x. defin. 8.
14 Gelyk ook de krygs-luyden om byfondere redenen vergund is in het Leger, of in het Veld, fo fy beft kunnen, of fo het hun gelieft, haar Uiterfie-wille te kennen te geven; het zy by monde, het zy by gefchrift, fonder eenige nootfaakjyke onderhoudinge, als alleen-
(5) Md. van Zutpben nicrl. praUycq %n verbo tejlament, art. j, en' 4e DD, au daar geall.



II. Deel Van Uiterfte-willen, en hoe defelve beftaan. 313 leenlyk dat daar van den Regten genoeg zynde blyke. /. 40. & tot. tit. de teftam. mtlit. Quod etiamnum obtinere tradunt. Grot Inlexd lib 2 tit 17 verft. Een Krygsman, num. 2%. & Jeq. Vinn. ad §. ul't. in'. f it. de mihtan teftam. Gail hb. 2. obferv. 118. num. 1. 6. Gudelin de Jure noviff hb $ cap. uit. verf. hete ut. Perez. ad Cod. de teftam' militart, tnfin. Vigl. ad rubr. de teftam. num. n. [Vinnius ad princ. Inftit. de mihtari teftamento. n. i.j f '■'
15 Maar of ook nu ter tyd de Teftamenten by tyd van Pelt of tot voordeel van den Armen gemaakt,onder fodanige uitgefonderdeTes tamenten mogen werden gerekent, is feer twyffelagtig. In voegen dat niet feker is , of m fodanig Teftament een Vrouwsperfoon, of andere onwettelyke fouden mogen getuigen? Item, of fodanig Testament mondeling voor twee getuigen foude beftaan fonder Notaris Daar op aangaande de Teftamenten by tyden van Peft, Tul. Clarus «' Teftam. quafi. 56. n. 3. in fin. en Gabriel, lib. 4. de Teftam. Concluf. 8. num. 3 meenen, dat de onderhouding van 't maken der Teffamenteu, by ons fo naauw befet is, dat daar van ook in dien geval met behoort agter gelaten te werden. So ook in Vranknk is doordeelt, volgens getuigenis van Anna?. Robert. rer. judtcat. 'lib. 2 ca* 10. Het welk mede by ons geen plaats behoort te hebben in dé Steden en Plaatfen, daar den overvloed van de Notarijfen cn Getuigen felfs m fodanige gelegentheid, niemand foude verlegen laten. Dog werd by Gail hb 2. obferv. 118. numer. 18. Mynfinger. Cent. 1 obferv. 96 Confult. en Advyf. part. 1. conf. 77. & part. 2. conf. 36. & 94. billyker geagt, daar in als nog de Roomfche Regten te volgen, volgens het welk ook by het Hof van Holland verfcheidemalen is verftaan, dat fodanige Teftamenten mede onder de uitgefonderde werden gerekent, en van waarden gehouden worden, af is daar in de uiterfte noodfaaklykheid niet agtervolgt. Van de Teftamenten ten behoeven van den Armen, is het onfeker, alfo 't felve bv de fommige onderhouden werd, en by de fommige niet. Als te fien is by Grot. Inleyd. hb 2. cap. 17. in fin. Coren. obferv. 3i. Sande lib 1 tit , defin.13 & I4 Chriftin. vol. 1. decif. 304. num. rl cun faa' Radelant, decif cur. Tr aftel. 125. num. 34. § feq. (6). f™**
Het
(6) Vid. ScbraJJtrt tbferv. 292^ 203.
Rr



314 Room sc h -Hollands-Recht. III. Boek.
Het geen by de Roomfche Wetten van de Teftamenten der Huisluiden werd gehandelt, Lult. Cod- deteftam, heeft by ons geen plaats, om dat yder Dorp haar Notariffen, of Land-fchryVers heeft.
16 Dc Teftamenten alfo gemaakt, krygen niet eerder haar volkomen kragt voor dat defelve met de dood van den Maker werden bevestigt : want de wil van de Menfch is veranderlyk fo lang hy leeft. /. 4. ff. de adimend. legat. Jn voegen dat den Maker altyd van fyn wil vermag te veranderen, al waar 't fchoon dat hy by derogatoire Claufule in zyn Tftament duidelyk hadt uitgedrukt, dac het geen dat hy in 't toekomende mogt maken, niet beftaan zou, als met byfondure
i/ vveder-roeping en verhaal van fekere woorden. Met hoedanige beveiliging hy wel verftaan werd niet te willen dat de fodanige makingen, dewelke hy uit lolTe onvoorflgtigheid, of misleiding van andere, mogte doen inftellen, van waarde fullen zyn, maar geen Ons dat men fig felven de magt foude beneemen, van in toekomende geen -£?iier Teftament te mogen maken, of van wil te veranderen, arg. I. 22.y. de legat. 3. juntt. I. 4. ff, de adimend. legat. Sie Grot. Inleyd. lib. 2. part. 24. verf. Daar is mg. {Vinn. ad §."2. inft. quib.mod.teft. inf. n. 7.] als maar fekerlyk kan blyken, dat hy van fyn voorgaande wil vrymoedig en onbedwongen van iemand heeft willen veranderen , fo dat het verbond van fodanige claufule niet van nooden is,. of iets geagt werd, wanneer duidelyk van de vrye en onbedwonge wil van den Teftatsur kan blyken. Sie Jul. Q\%x. Jentent. lib. 3. §. testamentum,qu<zft. 99. Menoch. iib..\, prafump. 166. num. 13. Alexander. confil. 134. num. 2. vol. r. & lib. 4. conf. 7. Pecc. de Teftam. conjug. lib. 1. cap. 10. num. 5. 6. Want anderfints de derogatoire claufulen ligtelyk by die gene, tot wiens behoef het eerfte teftament gemaakt werd, aangeleid werden om te beter verfekert te wefen, dat den teftateur fyn wil niet fou veranderen, en om daar mede altyds een later en volgend uiterfte wil te mogen tegen gaan, en omver werpen, hoedanige magf nogtans hem door geenerhande middel mag werden benomen, d. I. 4. ff. de adimend. legat. & lib. 21. ff. de legat. 3.
Dog op dat van de veranderde wil fekerlyk en ontwyfelyk blyken mag, fo is niet genoeg dat hy alleen verklaard fyn wil te veranderen, of fonder Teftament te willen fterven, maar foude door een tweede er, later Teftament de verandering moeten doen, of voor 't
Ge-



" II, Deel. Fan Uit erft e-willen, en hoe defelve beftaan. 315 Geregt, of voor Notaris en Getuigen by byfondere A8t van weerroeping, en dat daar wettelyk van blyke. Sie Coren. conf. to. num. 24. & fcq. JuKus Clar. §. Teftamenlum. qutsft. 91. 92. Papon lib. 20. tit. 1. ö'/tê/?. 3. Fachin. lib. 4. c<?p. 8. Cod. Fabrian. lib. 6. tit. 5. defin. 29. a»w- 1. 2. Mantic. «te conjetï. ultim. voluut, lib. 2. tit. 15. num. 28. c?/^. Neoft decif. r. depacl. antenupt. obferv. 22. zv//^ ^«0^ <z»«ot auSlores. Ten ware iemand voor 't Geregt had verklaart, dat hy niet wilde dat fyn gemaakte Uiterfte-wil kragtig fou blyven, en daar na nog tien Jaaren in die meening en wil had volherdet. /. 27. Cod. de Tèftam.
Geflooten en by den Erf-maker felfs gefchreeven Teftamenten fouden als nog verftaan werden weer-roepen, en te niet gedaan te zyn, indien hy die met voordagt had doorfnedcn, of in 't vuur geworpen» /. 1. &tot. tit. jf. de hts quee in teftam. 'delent. I. 30. Cod. de teftam. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 24. num. 14. So dat indien al het opfchrift van fo een befloten Uiteifte-wil wierde vertoond, fonder dat het binnen gefchrift felve vertoond wierd, men fbu geloven, dat het by: den Erf-maker weer-roepen, of te niet gedaan was: immers, daar by geen voorgaande volkomen Uiterfte-wille, als door een tweede, en later verftaan foude werden gebroken, of weer-roepen te zyn. per. 1.11. ff. de injufto rupt. c? /. 11. jf. de bon. poft", fecund. tab. Maar het felve heeft reen plaats in Teftamenten voor Notaris en Getuigen ver" leden, dewelke niet anders als by een tweede Teftament doorduidelyke te nietdoening, kunnen herroepen werden. Neoftad. Cur. Holland. Decif. 1. Confult. en Advyf. het Rotterd. 3. Deel, Confult. 156. Clar. §. Tcftamentum quezfi. 93. num. 1. Mantic. de Conf Uur. uitimar. voluntat. lib. 12. tit. 1. num. 33. Fab. Ccd.iib.6. tit. 5. defin. 30, [dog Vinnius ad §. 2. Inftit. quib. mod. teft. inf. n. 3. oordeelt anders.j
Wy hebben gelegd, dat de verandering of vernietiging van een Teftamznt moet gefchieden, of by een tweede Teftament, of voor 't Geregte, of voor Notaris en Getuigen, of anderfins, dat daar wettelyk van blyke, om dat daar toe juift niet noodig is, dat een tweede Teftament werde gemaakt, of dat op nieuw Erfgenamen werden geftelt, of iet anders: maar alleen genoeg is, dat de weder-roeping fo wettelyk zy als de making zy geweeft, fo veel het Verly van de making aangaat, maar verder niet, op dat elk gemaakte op defelve
Rr 2 wys



3i<5 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek. wys mag gebrooken werden als het gemaakt is. /. 35. ff. deRegül, j ür. Sulks fou genoeg zyn tot vernietiging van een Teftament, dat iemand opentlyk voor Notaris en Getuigen had verklaart fyn goederen te willen laten gaan na verfterf-regt. /. 1. §. x. jf. fi tab.Ttftam. nulk exftab. of aan die geen die van regtswegen fyn goed fouden moeten erven. /. 21. §. 3. Cod. de teftam. of maar alleen begeert dat fyn Uiterfte-wil geen ftand fal mogen grypen. Sulks als by het Hof van Holland den 29 Juin 1644. is verftaan, tuffchen Wouter van lfmdoorn, Requirant, en Michiel Romtyn, Gerequireerde.
By de Roomfche Regten was tot vernietiging van een Teftament ge* notg, dat den Teftateur een later ennader Volkomen Uiterfte-wil had gemaakt en voltrokken. §. 2. inftit. quib. mod. teftam. infirm. alwaar 'f dat daar by geen algemeene of byfondere voeder-roeping van het voor. gaande was gefteld. Maar aangefien hedendaags de Teftamenten en Codicillen fodanig met den anderen zyn vermengt, dat het wefentlyke onderfcheid van Erflating en making daar by de Teftamenten en Codicillen van den anderen vsrfchillen, byna geheel weggenomen is, fulks dat een Erflating en making, zonder onderfcheid, fo wel by het een, als by het ander kan werden geftelt: fo jou 't laatfte Teftament by ons voor een Codicil gehouden motten werden, gelyk als zvy hier voor, arg. g. 3, inftit. quib. mod. teftam. infirm. hebben aangewefen, ten voaar', en voor fo veel daar ten algemeene , of byfondere voeder-roeping van het voorgaande by kwam. 28 Ik feg, (of byfondere weder-roepingy om dat een algemeene wederroeping van alle voorgaande Teftamenten, Codicillen, &c. niet altyd genoeg is; Sulks, fo kan de derogatoire Claufule in 't toekomende, (daar by dat iemand wil en begeert, dat al het gunt hy na dien tyd fou maken, van geender waarden fal zyn, en niet beftaan fal mogen, als met verhaal van fekere woorden,) niet anders als by byfondere en uitgedrukte wederroeping vernietigt werden. /. 22./. de leg. 4. al is 't juift niet met verhaal van fekere woorden, daar niet op geftaan werd, als buiten dien van de vry en onbedwongen veranderde wil kan blyken. Sie Jul. Clar. lib. 3. fenttnt. §. teftamentum, qucsft. 99. Pecc. de teftam. conjug. d. lib. 1. cap. 10. Johann. Durant. de arte teftandi, tit. 10, cautela 1. Sande lib,.%. tit. 1. defin 10. & DD. ibi alkgat, J "
Alfo



II. Deel. VanUiterfte-willen, en hoe defelve beftaan. 317 m Alfo kunnen ook by algemeene wederroepingen in de Teftamenten ingelyft, met verftaan werden weerroepen, of ontbonden tezvn' de Huwelykfche Voorwaarden voor de banden van Huwelyk aan' gegaan: want algemeene inftellingen niet verder kunnen uitgerekt werden als tot gelyke voorvallen, dewelke van eender foort en gelegenheid zyn. Bartkol. in l. legatorum 33. ■§. fin. & l. Tttia 34 § Lu. fts/.Je legat. 2. So als verftaan is volgens getuigenis van Neoftad. de paEi. antenuptial. obferv. 3. als alleen voor fo veel als by den inhoud van het felve Teft-ament van nieuws, en uitdruklyk te^en den inhoud van de Huwelykfche Voorwaarden, wierd bevolen om de ontwyflyke wil van den Erflater, dewelke voor een Wet is te houden. /. tn conditionibus primum locum 10. /. Pubtius 36. ff. dt Con dit. & demonflrat. ' '
Na de befchreeve Regten kan ook een Uiterfte-wil van een Vader JT^ K}n?fen™t fyn hand gefchreeven, en geteekent, tot nadeel van defelve Kinderen niet vernietigt werden, dan met een byfondere wederroeping van 't felve. auth. hoe inter Cod. de teftam. Sie Confult. en1 Advyfen, het 1. Deel, Conf. So. Dog is by den Moge Kade tri Holland verftaan, dat dien aangaande een algemeene ftelling van wederroeping by den Notarijfen gebruikelyk genoeg • en daar toe geen byfondere wederroeping van nooden is, veel min uitdrukking van de eigenfehap van 't Teftament. Sie Coren obferv rer. jud. 39. (7). J '
r,°(7?*HLeri Uit f 'lt hej gee? den A- ment Seen volflrekt vereifchte is, maar
n . 16. geleert heeft zoude volgen, dat echter is het voorzigtiger deze vrt'e
de- fpeciale revocatie der claufule dero- adhibeerCH V0W"^uScr ü™lve te gatoir by het tweede en laatere tefla-
Rr 3 Het



3i8
Roomsch-Holl and s-Recht.
II. Boek.
Het III. D e_e l.
By wie, en aan wie de Erf latingen mogen werden gemaakt.
[Grot. a. 15. & if5. Cenf. for, 3. 3.]
1. Hoe, en wanneer let Tejlament van fig
Jelven kunnende beftaan, den inbond daar van komt le vervallen.
2. Wie na Regten geen Teftament mogen
maken.
3. Of, en wanneer die geen, dewelke by
de Vyanden overloopen, Teftamenten mogen maken.
4. Die geen die tot de dood veroordeeld
zyn.
5. Die in On-egt gebooren zyn.
6. Die in en van de arme Godsbuifen on¬
derhouden werden.
7. Van welke goederen, en aan wie men
niet vryelyk Teftament maken mag. 3. Vrouw en Man malkanderen eenig goed gemaakt bobbende , met , en onder conditie, daar en waar al de agter te laten goederen van de langfllevende fullen gaan, en erven, enktymen het voordeel genoten hebbende, felfs van fyn, of baar deel geen ander Teftament maken.
9. Wie by Uiterfte wil niet beuren mogen.
10. Onwettige , en overwonnen Bajlarden.
11. Speel kinderen.
12. Voogden, ('urateurs, Aiminiftrateurs, en Doop heffers.
13. Kloojlers, Geeftelyke Vergaderingen, en andere verbode Collegien.
14. Aan geen Paus - gefinde , geordende Perfoonen
15. Aan geen NotariJJen by het Teftament dat voor haar werd gemaakt.
16. Minderjarige fonder confent van baar Ouders, Voogden, of en boe ver eikanderen by teftament wat maken mogen.
17. Een Weduw, of Weduwnaar voor-kinderen hebbende, of, en hoe ver aan de tweede Egt-genoot.
18. Man en Vrouw, of, en hoe verinGelderland, en 't Stigt van Utrecht.
19. Tot Delf, of, en boe ver.
20. Geen overfpeelder van fyn Wyf of Man.
1 TT et gebeurd ook fomwylen dat blyvende het Ttflament in fyn XX v°Ue kragt, het geen daar in gefteld is komt te vervallen, in 't geheel, of voor een gedeelte.
In 't geheel vervalt het geen by Teftament is bevolen, fo wanneer het felve is gemaakt by een die na Regten geen Tejlament maken mag. tot. tit. inftit. quib. non eft psrmif. fac. Teftam. [als in
't Stgt



IIW Deel. By me ,en aan wie de Erflatingen , 6V. 319
't'Stigt beneden de 18. en 16. Jaren compleet. Wefel ad nov. Uitr. art 16.]
2 Defe zyn alle Luyden beneden haar Jaaren, Mans beneden de veertien, en Vrouwen beneden de twaalf Jaren. §. 1. infttt. eod. Cx), Stom en Doof geboorene. l.j. ff. qui teftam. fac.ppff. §. *g. inftit'. 'quib. non eft permiff. fac. teftam. Dolle, Rafendc, en flegte' Menfchen, die haar verftand niet magtig zyn. §. r. inft. end. Item alle quift-goederen, die voor Hofs, of Stads-kindercn verklaard zyn: %. 2. inft. eod. 18. f. qui teftam. fac. poff. Van welke Sande lib. 3". tit. r. defin. 3. Dog indien de uitfinnige, dewelke by fekere tyden haar verftand magtig zynde, als dan haar Uiterfte-wil met bedaarde finnen hadden gemaakt, fou het felve beftaan mogen, d.%. r. inftit. quib. mod. teftam. infirm. I. 16. J. 1. /. 17 fff. qui teftam. facere poff. gelyk ook de billykheid by ons heeft ingevoerd, dat insgelyks de quift-goederen het geen fy aan haare Vrienden, Nakomelingen, aan den Armen, of diergelyke met goede meening en fin hadden gemaakt , daar in geen verkwifting konde aangewefcn werden, bondig en van waarden behoort te blyven. Novell. Leon. 39. Charond. pandeft. du dreiB. Franc. lib. 3. g. 2. Sande lib. 4. tit. 1. Sulks als-bv 't Hof van Hol/and verfcheide malen verftaan is. Alhoewel het fekerft is, der Overheden kennis, of der Voogden geftading daar over te verkrygen. Coftuym. van Antwerp. tit. 46. art. 8. (2). 3 Onder de Luyden die geen Uiterfh-vfd mogen maken, werden ook gerekent die van ons by de Vyanden over-loopen, dewelke haar Burger-regt verliefen, en voor Vyanden gehouden werden. / 19- 5- 4- ff- d£ eaptiv. & poft Urn. reverft Verwy ars teftandi, cap'. 4.
Groe-
(O Dat met opzicht tot onze Vader- netten en gefleldbeid omes Vaderland landf:he Rechten algemeen zoo klaar door een genootfcbap *e Groningen 1 d noch niet blykt, dat alle ongetrouwde pag. 287. & feq. Zie echter tot fiaaMans, hebbende den vollen euderdom ving der leere van den Hr. de Groot inl van veertien, en de Vrouwen van twaalf 2 b. 15 d. j. 2. en 3. de meermalen gejaaren, gerechtigd verklaart zyn, om, ali. Obfervatien. 3. d pag 118 h? fea ook zonder bewilliging van haare Voog- In Gelria reqtiiritur major astas, tefte den, uiterfte wille te mogen maken, is confultisf. Scbraffert obf. 200 tegens Cbriftin. J. Voet, van Wezel en (2) Add. Voet ad ff. tit. qui telt amenanderen ge eerdelyk betoogd in eene ta facere poffunt n. 34. junü. Scbraferi tier Verhandelingen tot nafpoormge vim de obf. 289. m fine.



320 Roomsch-Hollands-Recht. UI.Boek.
Groeneweg. qd §. uit. inftit. Oiübus non eft permiff. fac. teftam. Sande hb. 4. tit. 1. defin. 2. Maar die van de vyanden gevangen werden verliefen by ons niet het regt, en vryheid om te mogen Teftament maken, contra §. uit. inftit. eod. om dat fy in haar felve van geen andere ftaat werden, maar defelve blyven. Facit. arg. I. quib, latrctiibus 13. f. qui te/tam. facere poff. Vinn. & Fons addict. L uit. inftit quib. non eft permiff. fac. teftam. Zypaï notit. Jur. Belg. tit. de Teftam verf. generatim. So dat ook die geen dewelke van de Turken gé" vangen werden, het regt van Tejlament te maken niet te verhelen tefïe Covarruv. in cap. peccatum. part. 2. §. 11. num. 6. Sie Sande* lib. 4. tit. 1. defin. 2. (31.
4 Volgens de Roomfche Regten , vermag mede geen Teftament beftaan van iemand die tot de dood is veroordeelt, en geftraft / 8 §. 1. & in fin. ff. qui Teftam. fac. poff. Maar hedendaags is hét den lodamgen met verboden Teftament te maken, indien, en voor fo veel by het vonnis deszelfs goederen niet verklaard werden verbeurd te zyn. arg. I. ii.ff.de Teftam. mittt. Quod Ha cdnfuetudine obfervan tradunt. Clarus §. Teftamentum, quafi. 19.num. 1. cf 2r. num. 1 Vafq. controv. quafi. 96. num. 4. 5. Gomef. ad. I. taun 4. Gutier! lib. 2. praStic. quafi. 38. Farinac. prax. criminal. queeft. 102 num 131. 158.
5 Maar of die geen die in On-egt zyn gehooren, ook geen Uiterftezvil mogen maken, werd t'onregt by ons tegen de befchreeven Regten getwyfelt, fo lang 't felve met geen gewysde werd beveiligt, immers geen meerder blyk van werd getoont. [om alle difputen weg te nemen, foude een baftaard, willende validelyk tefteeren tot het felve permilïie van de Staten van Holland by ons konnen ve'rfoeken. v. Papegay pag. 645. & feq.'] Papon. lib. 21. tit. 3. art. 5. 6 Chriftin. vol. 1. decif. 82. num. 4. In tegendeel is by het Hof van Holland op de vraag: of Baftaarden by Teftament van hare goederen iet maken mogen, fonder daar toe te hebben toelating, of wettiging? verftaan ja. En is dienvolgens den Rentmeefter van 's Lands Verval-fchat, dat men Efpergne noemt, gewefen fekere goederen van een Baftaard die Teftament gemaakt had, en daar over de goede-
(3) AU. Cl. Vott l. e. n. 49.



III. Deel. By wie, en aan wis de Erf latingen,&c. 321
deren by hem waren aangeflagen, wederom te geven aan de Erfgenamen by 'c felve Teftament geftelt, in de fake van Lion van Boshuyfen, fo hy procedeerde Jmpetrant, tegen den Procureur Generaal, Gedaagde, den 17. November 1543. So was by den felven Hove verftaan tuffchen Jacob Klaafz. Prisfler cum focus, Executeurs van dm Teftamente van Heer Pieter Jacobfz. Prisfler, contra Tielman van Dulcum, Rent meeft er van de Efpergne en Procureur Generaal, den 5. Augufti 1504. Sie Confult. en Advyfen, 1. Deel, Conf. 135.verf. Soo veel. en Confult. 173. queeft. 2. Groenewegen in fyn Not* op Grot. lib. 2. cap. 15. num. 6. (4). 6 Die <tot Amfteldam uit arme Gods-huifen onderhouden werden, kunnen by Uiterfte-wil van haar goed niet weg maken, maar vervalt het felve aan 't Gods-huis, waar in fy onderhouden fyn geweeft, behoudens dat haar Kinderen voor fodanig Gods-huis tot erfgenamen erkent werden, fo defelve niet magtig waren geweeft hare Ouders üe onderhouden, by de Ordonnantie voor den Ouden Mannen .en Vrouwen Gods-huifen tot Amfteldam, art. 3. Van gelyken tot Oudewater, Keuren aldaar, art. 206.
Die in 't Wees-huis tot Amfteldam opgevoed zyn, kunnen geen andere Erfgenamen hebben als 't Wees-huis, fo fy fonder Kinderen komen te fterven, Ordonnantie van 't Weeshuis tot Amfteldam den 14. Febr. 1584- (5).
Welk regt byna in alle Steden, de Arme Gods-huifen by derfelver inftelling, of andere Voor-regten is vergunt, en fulks, arg. auth. ingreffi monafterium fubjetl. I. 13. Cod. de Sacrofdnct. Ecclef. werd onderhouden.
Gelyk Voor-regt is by Hertog Aalbregt van Beyeren vergund aan het Katryne Gafthuis binnen Leyden den 13. Maart 1401. Dat
al die daar in ontfangen werd, ontfangen fal werden met al fyn goederen die hy heeft, en nog krygen mag, die in 't vcorfchreve Gaft-huis blyven fullen.
Van
(4) Conf. Voet d. I. m. 41. juniï. de 275. doch gefchied van dit recht met rechtsgel. obferv. over H. de Groot 3. d. Heeren Regenten dikwils uitkoop. Z. obf. 42. pag. 122. en volg. de handv. pag. 2j6.
(5) Z. de handveften van Amft. pag.
Ss



322 Roomsch-Hollands-Recht. IIT.Roek.
Van gelyken is by Hertog Willem van Beyeren den3.Novemb. 1409. aan het Broeder-huis en Sufter-huis tot Delf vergund, Dat f wat perfonen binnen den Stede van Delf in 't Broeder-huis, of Suster-huis komen fullen, al fulke Renten, Erven, cn Huifingen als fy hebben, niet verkopen mogen, maar al de vrugten en nutfehappen, daar af hebben, en gebruiken haar leven lang geduurende, en na haar dood fullen die voorfchreven goederen komen en Erven die twee-deel op haar regte Erfgenamen, en dat derdendeel op den Huife daar fy in flerven fullen.
Maar ftaat te letten, dat het felve tot den gemeene Huis-armen, anders Aalmoeffeniers, den Heiligen Geeft, of Huis futen genaamd, niet wel kan werden uitgerekt. Des op veel plaatfen fodanige Luiden , die als Huis-armen van hun eenig genot van AalmifTen hadden genooten, eenige goederen na latende, en tot beter gelegenheid gerakende , volftaan, mits den Huis-armen wederkeerende, of doende wederkeeren al 't gunt, of fo veel fy in Aalmilfen fullen hebben genoten. Sie Keuren van Leyden, art. 98.
7 Voor een gedeelte vergaan, en vervallen de Uiterfte-willen, fo .wanneer en voor fo veel daar in bevel gedaan werd van goederen, daar van dat men niet vryelyk bevel doen mag, of fo wanneer dat men iets maakt aan Luiden die by Uiterfte-wil niet beuren mogen, [of dat 'er iets dat onmogelyk is word gevorderd, of gewilt dat tegens de goede Reden ftryd. Holl. Conf. 6. Deel, pag. 669 j
Goederen daar van men niet vryelyk bevel doen mag, zyn eerft alle verbonde en fideicommiffaire goederen. Daar van hier na fal werden gefprooken.
Ten tweeden: Alle Leen-goederen, daar van dat men geen bevel by Uiter/lc-wil doen mag, fonder Oclroy, en toelating van de Land-Overheid, het welk niet alleen vergund werd om eens uit 'er hand by Erfnis, of making bevel te doen, maar ook over de hand aan een of meer Leden te doen gaan. Grot. Inleyd. 2. boek. 15. Deel, verf. Een Leen-man, en het 42. Deel, verf. Ten tweeden.
8 Item: So wanneer twee Egt-genooten den een den ander eenig voordeel hadden gemaakt, en daar by bevel gedaan, hoe dat de goederen van den gemeenen Boedel, na de dood van de langft-levende fouden gaan j fo fou de langft-levende. het voordeel genoten
heb-



III. Deel. By wie, en aan wie de Erflatingen ,&e. 3=2 3 hebbende, van fyn, of haar deel geen ander bevel by Uiterfte-wil kunnen doen. [vid. Neerl. adv. 1. c. 22.] Pecc. de Teftam. conL lib 1. cap. 43. num. 14. Everhard. confil. 12. num. 11. ars. I ftcut "8 « vendtttonts iv.ff. Quib. mod. pignus vel hypothee, folvfjunh. I. < Col. ie obhgat. &> aclionih. Jafon & alii DD. a l l. fi feudum 81. f dc les. I. En is alfo over het tuifchen Philippus, Hertog van
Aarfchot, en Juffr. Johanna van Halewyn, fyn Gemalin by den Ploegen Rade tot Mechelen geoordeelt, als breeder te fien is by Tohan ZÜÏÏ'j fV' Jm\hb' 14 1. Gelyk als mede by Chriftin. we/, ó. deetf.58. 6. getuigt werd, dat volgens het gevoelen van £ecc. en Everhard. by verfcheide gewysde van den Hoogen Raad in Braband , is geoordeelt. En by den Hove van Holland den 7. April 1 6a c is verftaan, in de faak van Kers, en Kornelis KorfzL van Onderwater, tegens de Weduw en Kinderen van Floris Lambertz. van Onderwater, over het Teftament van Lambert Korfzoon van Onderwater en Teuntjen Floris, Egte-luiden. Sie Coren obferv. 11. i2. Grot. Inleyd hb. 2. cap. i%. in fin. Coftuym. van Antwerp. cap. 41. <w. 51. \f). r
9 E«
fe femln^ geeVC" en door de langlevende aan.
s fah/o meun? > hS> f. Mf £ '; genoome" . dien mits in allen deelen is (ialvo mehoii! binten alle contradic- te zullen agtervolaen en dus kan dc-
S**3£ ÏuTm16 ermd,ins * zdve °°k ™ 5" ofh»de"
Iif V . EN„C0NDC" teegens niet disponeeren, het geene ook
tie, dnt al het geen van der teflateuren proflueert uit de gewv dens en oude
gemeenen boedel na bet overlyden van hun hollandfche praayeqw S de kun!
<»2 cn Ie langltleevende op dien voet Zaïpfcn in eerto „,t s „i „
d » bSbï," ifZ^e0"' '"^Y" °"S"w''f'!lt ™S fhe£e„ r» .Lderen onder ,t,$T°"'*biï fme",i- *""i,!r da' »»»«»
Ss' hg



324 Roomsch-Hollands-Recht. IlI.Boek.
9 De Luiden die by Uiterfte-wil niet beuren mogen, zyn Luiden die haar by de Vyanden onthouden, Ballingen, enBanditen. En werd
het
lig en zonder beduiding. Ten waare de langltleevende inventaris gemaakt en van de gemeénfclinp gerenuncieert had. Z. van Zutpben l. c. art. n. en 14. waarby ge voegt kan worden van Bynkersboek qutft jur. priv. lib. 3. cap. 10. Wel is waar dezelve zegt met zo veel woorden : poteft utique fuperftes alios vocare heredes, quam vocaverat mutuo teftamento, maar hy laat 'er ook terftond op volgen , fed fruttra erit, ft quid moliatur in pre judicium eorum, quos primum defunclus (mutuo confenfu) vocaverat, £•? cujus judicium ipfe (fuperftes) probaverat. Zynde den Hr. Prefident van Bynkersboek op fundament van de gemelde continuatie van gemeenfehap meede van Oordeel, dat alle acqueften , den gemee nen boedel na het overlyden van den eerftoverleedene aangekoomen, voor de helft moeten- gaan aan de erfgenaamen van den eerftoverleedene, waaruit (myns oordeels) geenfints volgt, dat den Hr. van Bynkersboek tefgens de Groot en den A. het daar voor zoude houden., dat de langftleevende in alle gevallen en hoedaanig het mutueele teftament ook legt en by de langftleevende daaromtrent te werk gegaan zyn moge, indiftinft nader zoude kunnen disponeeren voor zyn of haar deel, (van welk fentiment zyn Loenius decif. Cafu 137. en Boel ibid. mitsgaders, gelyk de laatftgemelde wil, den Auteur zelve in Cenf. for. p. 1. lib. 3. cap. 11. no. 7.) gemerkt de Hr. Prefident d. I. expreffelyk ter •joeederfteld: De interpretatione voluntatis omnis quaftio eft, £f in ea ita verfandum , ut non temere fententiam dicamus , nijï conjuntlis £? confultis omnibus, quee. ubique in teftamento eccurrunt &c. Cum njunt (fc. teftatores) fe usumfructum fuferfiiti relinquere, ideo ajuniï, quod, ft
commune patrimonium neque augeatür neque minuatur, fuperftes ex bonis primum defunüi nihil quicquam babtat quam fructus y omnem utilitatem. Cum ajunt, fe
fuperftitem heredcm fcribere, ideo ajunt, quod fuperftes de bonis primum defuntli
ftatuere poffn; ut poff et verus beres, mo-
do custodiat conditioni'm, mox ad-
jectam. En het is abfurd, d:it Boel d. I. pag. 781. fchryft , dat den Auteur zich in zyn Cenf. for. I. c. nader zoude hebben verklaart, omtrent ds quseftie by hem alhier verhandelt, want ik vraage, hoe is het dan mogelyk, dat hy zich te meermalen in dit R. H. R. op de een], for. beroept, men hebbe aandagt op de voorreeden van den A. voor dis werk in fine. Behalven dat evident is 4 dat van Leeuwen in cenf. for. d. I. in princ. (in het geval booven door my voorgefteld) hetzelve gevoelen ftaande houd, en zyn fentiment met reedenen, breedvoeriger te vinden by Coren obf. 13. en Deckher in dij]', ab A. c. bekleed,, maar aldaar maakt den A. eeven als hier voren 3. b. 1. d. w°. 4. de welgepafte diftindlie tulTchen de verfchillende zoorten van difpofitien, en 'zegt, dat het contrarie obtineert, zoo de woorden in diervoegen leggen, dat men het voor twee teftamenten kan houden in een gefchrift, en 'er twyfe! is utrum alter de alterius bonis ex ejusdem confenfu difpofuerit. by voorb. indien de echtgenoo» ten in deezer voegen hebben gedifponeert: dat al het geen na bet overlyden van de langftleevende overig zoude worden bevonden te exfteeren, ter belfte by ieders naafte vrinden zoude moeten worden genooten. in welk geval de langftleevende voor haar aandeel het teftament kan revoceeren. Derhalven contradiceert den A. zich niet, «og verklaart zig d. I.
geen*



III. Deel. By wie, en aan -wie de Erf-latingen }&e. 325 het gene aan fodanige Luiden was gemaakt, niet alleen voor ongemaakt en ongedaan gehouden, fecundum l. 3. ff. de kis qua pro non jcnpt. hab. maar vervalt aan de Graaflykheid. Sie hier van Chriftin vol. 4. decif. 127. num. 1. & vol. 5. decif. 4. 13. cum feq. Zypsp.w»f/
Jur.
geenfint! nader , maar verfchaft ons, desfelfs doctrine wel verftaan zynde, eene heüzaame les om in alle gevallen hier op te letten : of door beide den langftleevende geftelt is , met byvoeging der voorzeiden mits en conditie , en onder dien mits en conditie de gemeenfehap gecontinueert heeft, dan of de wederzydfche erfftelling aan de gemelde mits niet is peaccrocheert? Men zie ook Wajjenaar praBycq notarieel cap. i3. f. 56. en zoo men, myns eragtens, de doctrine van Voet atl D. tit. de paEl. dotal. n. 63. en anderen, in den laatften zin opvat, en die van de Groot l. c. in de eerftgemelde kan men alle fchynbaare contradiflie wegneemen , op een veel reedelyker en beeter wyze , dan met Boel l. c. vaftteftellen, dat de leere van de Groot d. I. alleen maar ziet op alzulke dispofitie, welke met des eerjloverleedens wille zoude mogen ftryden, want wat de woorden van de Groot l. c. de langftleevende, die voordeden genooten hebbende, mag daarna ook van zyn of haak
deel niet anders beveelen by uiterste wille jegens de wille des overleedene. als dan beduiden, begryp ik voor my niet, en de uitlegging van Boel doorgaande , zou daar uit volgen, dat de langftleevende geene voordeden genoten hebbende , tegens de wille van de eerftoverleedene zoude kunnen en mogen disponeeren. en dus ook dezelve revoceeren, quod abfurdum. ook is zulks door Voet en anderen , wiens gevoelen Boel omhelft, contrarie begreepen , zelfs is de gemelde onderfcheiding, fchoon ingewikkelt,
S
door Voet blykens de pafTagt'e door Bod d. I. ingelaft, overgenomen. Eindelyk en op dat-ik niet al te verre uitwyden, leert den ber. Peckius de teftamentis conjug. lib. 1. cap. 43. n. 14. Conjugem confeutientem conjugi, ut de re jua teftetur non poffe revocare confenfum. Nu exfteerd buiten en behalven het confent in het eerftvoorgeftelde cafus eene compleete homologatie door de aanvaarding der voordeelen onder den laft en Conditie by het teftament vermeld. Ergo is hetzelve buiten haifitatie en teegenfpraak een exceptie van de reegel, door Peckius d. I. n°. s. opgegeeven : conjugem tcftamentum, cum conjuge facturn, pro fua parte revocare poffe. Zie daar LL. deeze voornaame quaeftie, door my naar vermogen in een klaarder dagligt geftelt, en het is ongetwyfelt, dat zeer veelen zo niet allen, ten minden niet genoeg, in attentie hebben genomen , de onderfcheiding daar het op aan komt, ja zelfs byna allen, nietteegenftaande het Roomfche Recht geene gemeenfehap tuffchen echtgenooten erkenr, deeze geheele quajftie, in wat voegen ook de woorden by het teftament voorkwamen, eevenwel daaruit alleen hebben willen expliceeren en decideeren. Reële- ait Zacharias Huber obferv. rerum judicat. p. 2. c. 4. banc queeftionem pende* re ex fola voluntate conjugum j&f fecundum. banc diverf mode judicaffe Curiam Frifice. Quod & Ampl. Bynckershoek l c. probat. add. Vervolg op de Holl.'Confult. conf 51. juntl. conf 104. Hieuw. Nserl. Advyp boek pag. 9 en 10.
s 3.



326 Roomsch- Hollands-Recht. III. Boek.
Jur. Bslg. de jure fifci in fine. Het welk ook plaats heeft fo iets by verfterf-regt op fodanige Luiden kwam te vervallen. Om welke oorfaak Hertog Willem den 13. Martii 1413. aan N N. vergund heeft, dat fulke verfterffenis van haar Broeder, die de Vyanden was, fyn Moeder fou aan befterven. Regifier B. A. fol. 136. En Hertog Aalbregt heeft in den Jare 1394. aan N N. vergund, dat hare goederen na hare dood fouden mogen komen en Erven op hare Soonen, Ballingen zynde, in manieren als of fy geen Ballingen waren. Regifier B. D. fol. 195. verf.
Alfo mag ook iemand, die handdadig is geweeft aan een die dood geflagen is, bf raad, of daad daar toe gegeeven heeft, van den felven , nog by Teftament, nog uit de Wet, by verfterf, eenig goed beuren, maar vervalt het felve aan de Graaflykheid. /. fin. ff. de bonis, damnator. I. 1. Cod. de his quib. ut indign. om dat niemand uit xfyn eigen ondaad eenig voordeel mag genieten, of winft mag doen uit het geen ftrafwaardig is. /. 10. §. i.ff. folut. matrim. I. 134. %. r. T>. de R. J. Keuren van Zeeland, cap. 2. art. 26. 10 Overwonne Baftaarden mogen ook van hare Ouders, [nog Voorouders, Gail 2. Obf. 115.] nog uit de Wet, nog by Uiterfte-wil iet Erven, of genieten, auth. ex complexu. Cod. de ince/1. nupt. maar fou 't felve genoten, en by de naafte Vrinden toegelaten zynde, vervallen aan de Graaflykheid, indien het binnen twee Maanden fodanige Kinderen niet werd onttrokken. /. 1. Cod. de Natural. lib. Confult. en Advyf. Rotterd. torn. 3. confult. 91. num. 8. uitgenomen alleen het geen tot nodig onderhoud is gemaakt, cap. 5. in fin. x. de co qui duxit in matrim. quam poll. ad uit. Neoftad. fuprem. cur. decif. 2. Chriftin. vol. 1. decif. 117. Coftuym. van Antwerp. tit. 45. art. 7. 8. Gail. lib. 2. obferv. 115. [ende mogen nog veel minder van elkander erven de ouders, die lig met fodanigen overfpeeligen huwelyk beklad hebben. /. 6. Cod. de Inceft. nupt. I. 13. ff. de hts quee ut indign.']
ïi Andere Speel-kinderen, mogen gelyk'andere vreemde van hare Ouders, by Uiterfle-wil goed beuren. Groeneweg. ad l. 2. Cod. de Natural. lib. num. 5. Het welk in Vriefland, in geval van andere wettige Kinderen, niet verder, als tot een twaalfde deel van 't geheele goed mag werden uitgerekt. Joan. a Sande lib. 4. tit. 4.
de.



W. Deel. By wie, en aan wie de Erflatingen, &c. 327 defin. 3. (7.). So ook in verfcheide Steden al 't felve tot een feker gedee te is bepaalt. As tot Leyden en Oudewater, alwaar iemand, wettelyke Kinderen hebbende, een Speel-kind niet meer, als een vierendeel van Kinds gedeelte maken mag, Keuren tot Leyden, art 150. tot Oudewater, an. i78. Het welk, volgens byfonder voorregt by Hertog Aalbregt aan die van Amfteldam in den jare 1087 m. en aan die van Leyden in den jare 1389. noch verder is bepaalt, dat fo wat Baftaarden aldaar eenige goederen werden gemaakt, en defelve aldaar komen te overlyden, fonder wettig geboorte na te laten, defelve goederen wederom moeten gaan aan den geenen, van dewelke die gekomen zyn. 12 De Voogden, Curateurs, en Adminiftratettrs van minderjarige, hare Vrouwen, of Kinderen, Doop-heffers, fo wel Peters, als Me! ters, Byhtten, &c. mogen van hare Pupillen, Pillen, en Minderjarige, by Uiterftc-wil geen ontilbare goederen genieten, of iets waardoor haar lieder ontilbare goederen fouden worden befwaart Placaat van den 4. Ocfob. 1540. Zyps. Notit. Jur. Belg. tit. de Teftam. tn verb. tta. kec, Sande lib. 2. tit. 9. defin. 10.20. Coftuvm van Antwerp w 46. art. 7. Rebuff. ad conftit. reg. TraStat. dl dónat <j> alm dijpofit. tutor. contra. I. 5. f. de donat. (o\ Het welk wel by Hugo de Groot in fyn tnleyding uit de enkele woorden van het gemelde Placaat alleen van onroerende goederen werd verftaan met uitfluitinge van alle roerende goederen, fonder onderlcheid: Dog na Regten, om een en defelve reden, verftaan werd plaats te hebben in roerende goederen van merkelyke waarden, dewelke m fodanigen geval, benevens de onroerende goederen, werden
(7) Dat dit conform de /. 2. Cod. de der leeft of nipt hL „„,=„ u j>
Kt uïrdeinfH?,land m£de eëL^deèrt "worf t He^
blykt u t de fententie van den Hove deren, geene overwonne baftaard™1 ™n
Tan Holland van den iSNovember 1684, de. Add. obfavatien ^
gecoufirmeert by den Hogen Raad den 1. d obf.\6 H' d' G>m'
Tn not^J S6ll 'r WndCn by de,Hr <8) Z' de 'band*- ™ P- 73-
T 1 lib * cT, «Zn m "n/; f0r' (£>; Z- de ^handelingen' ter nafptin. p. 1. tib. 3. cap. 4. 5. 40. n. 1. alwaar ge van de wetten en Petleldbeid'
ilSS^^^^^' deiijfr^Tel de gedeelte de fpeelkinderen kan nage- colendo jure patrio, x. deel bar L- L laaten worden, 't zy dat derzelver mie- vslgende. ' P S' 45*



328 Roomsch-Hollands-Recht. IlI.Boelc.
den geftelt. arg. I. 22. Cod. de adm'wifirat. tutor. cap. tua extra, de his qua fiunt d Prcelatis Gloff. in cap. 1. verb. afftfientes in fin. De Ceric. cegrot. in 6. Vide Cephal. confil. 598. num. 54. 6? feqq. Sulks als om de fekerheid by Philips , Koning van Spanjcn over de Nederlanden onder fyn gebied, by Ampliatie, het ecuwig Edict, in den Jare 1611. nader werd verklaart, [v. Wefel ad Confi. Ultr. art. 15. Het felve is fo verftaan by fententie van den Hove, in de faak van den PIr. van Noortwyk, contra dc Hr. van Gedaagde, fynde de Gedaagde Voogd geweeft van Cornelis van Watervliet, en geinftitueert tot univerfeelen erfgenaam van defelve. En is by den Hove geoordeelt, dat de onroerende goederen van de gemelde Watervliet onmondig overleeden wefende, moeften devolveeren aan den Hr- van Noortwyk, die erfgenaam ab inteftato foude geweeft zyn. En zyn ook onder onroerende goederen verftaan te behooren. Atliones & Jura. Defe Sententie is mede by den Hogen Raad geconfirmeert anno Qii fallof) 1675. (10).]
Dog
fio) Vid. omnino de Haas in notis ad S. van Leeuwen in cenf. for. p. 1. Hb. 3. cap. 4. J. 43. n. V en dat het placaat van den jare 1540 alleenlyk disponeert teegens de Curateurs en hare Kinderen, maar niet tegens de huisvrouwen van de Curateurs is geadvifeert by H. de Groot, Holl.Confult. tweede derde deel, Conf. 188. welk advis tot interpretatie van het 13e. art. van het gem. edict allernotabelft is, maar tot des te beeter verftand daar van zal ik de woorden van liet gem. ns.art. zei ven bybrengen : Dat alle giften by tefiamente, legaaten, giften by loevende lyve, oft ingevalle de dood, gedaen by minre dan vyf en twintig jaren , van onroerelyke goeden, oft by dewelcke onroerlyke goeden zouden belaft wefen met fomme van gelde oft rente, ten lyve oft eewelyck, tot profyten van bueren Curateurs, Bewaerders, ofte andere buere Adminiftrcteurs, oft van buere Kinderen , eft tot profyte van bueren peters ende meters, oft van buertn Con-
cubinen, fullen wefen nul en van onwaerden, bevoelende allen rechteren, dat alfot te wyzene. Add. de geall. Verhandeling. en de fententie, in den text ingelalt, bewyft van zeiven , dat den Aucteur zonder genoegzaatne grond, het Edict, van den jare 1540. tot roerende goederen van merkelyke waarden extendeert. Add. Zurck in Cod. tit. momboirs art. 12. alwaar van der Schelling n. r. de geall. woorden : mindre dan vyf en twintig jaaren. te recht ook toepaft op die , welken veniam cetatis hebben verkreegen, maar 710. 7. ten onrechte, blykens het geall., 't voorfchreeve placaat arg l. 22. Cod. de admin. tut. ook verftaat van roerende goederen van merkelyke waarden, nadien het geene in fraudem van het gemelde art. zoude kunnen gefchieden, daar by genoeg belet is door de woorden: oft by dewelke onroerende goeden enz. waar op derhalven alleen te letten ftaat, zonder eenige extenfie van een pcenale wet te admitteeren.



III. Deel. By wie, en aan wie de Erflatingen, &e. 3 29 Dog het felve is niet te verftaan van die geen, die fonder UiterJle-wl, na Regten, het goed van fodanige minderjarigen, abinteftato, fouden moeten erven, dewelke niet is verboden by hare Pupillen eenige onroerende goederen te werden gemaakt. Chriftin. vol. 4. ■decif. 4. num. i o. Zyps. mtit. Jur. de loco. Confultat. en Advyfeh 1. Deel, conf. 10. en 114. en het Amfteld. 3. Deel, conf. 147.
13 By Placaat den 20. Martii 1524. en den 15. Ocfob. 1531.'mogen geen Kloofters, en verboden Geeftelyke Vergaderingen by Uiterjiezuil eenig ontilbaar goed beuren: dat om de voorverhaalde redenen mede tot tilbare goederen van merkelyke waarden moet werden uit.gerekt. arg. d. /. 22. Cod. de adminiftr. tutor. ook de onbehoorlyke en ongeoorlofde Vergaderingen in 't geheel van alle Erffenisby Tejlament werden uitgefloten. /. 8. Cod. de hered. inftit. Sie Coren obferv. 9. Defe zyn by ons al de Gemeenten, Vergaderingen, en ScSien, dewelke _ van de ware Chriltelyke Gereformeerde Religie (gelyk, en fo die in de Kerk alhier opentlyk geleert werd) niet zyn, waar van de fommige, om de noodfaaklykheid, en de gemeenfehap van andere Luiden en Volken verdragen en geduld werden, maar niet met fulke meening, dat defelve voor goed gekent, of daardoor iets foude aankomen, het welk haar anderfins by de Wetten verboden, en ongeoorloft was. [fid. Groeneweg. ad tit. Cod. de hantic <5? Manich.
14 Hier toe behoord het Placaat van de Staten van Holland den 4. Mey 1655. Daar by wel fcherpelyk is verboden: Dat van nu voortaan geene Perfoonen en fullen vermogen by Teftament, Codicille, Legaten, giften ter fake des doods, onder den levenden, of andere frauduleufe en ftmulate handeling en contracl, van hare goederen, geen uitgefondert , te difponeren aan, of ten hhoeve van eenige genaamde Geeftelyke Papen, iSlonnen, Kloppen, of andere Paus gefinde, geordende Perfonen; nog ook aan eenige Kloofters, Conventen, of eenige andere Geeftelyke Armen, Geftigten, of Gods-huyfen: En dat defelve goederen niet fullen fuccedeeren volgens fodanige difpofttien van -Uiterfle-willen, Donatienof Contratl.n, maar dat defelve goederen fullen moeten volgen aan de gene, die, na Coftuymen en Regten van den Lande, by verfterf, daar ■toe fouden mogen geregtigt zyn.
15 Voorts vermogen de Notariffen by het Teftament, dat voor haar
T t ge.



330 Roomsch-Hollands-Recht. ITT. Boek.
gemaakt en verleden werd, geen voordeel genieten. /. divus 31. ff. ■ad l. Cornel. de falfis. Chriftin. vol. 1. decif 350. & 351. [nog ook felfs geen andere menfchen, welken ten haren eigen voordeden in een anders Uiterfte-wil iets hebben ingelaft. Vide Til. C. de his qui fibi in teftam. adfcr. en Groenew. over dien titel; mitsgaders van den Bergs Advysb. 1. d. conf. 19. & fèqq.~]
16 Insgelyks is by Placaat den 4. Oélob. 1540. bevolen: dat fo wie Trouw-beloften, of Huwelyk aangaat met een Jongman beneden lyn 25. Jaren, of met een Dogter beneden haar 20. Jaren, fonder bewilliging van Vader en Moeder, of van de naafte Vrinden, of immers van de Wethouders van de plaats, de fodanige van de ondertrouwde, of Egt-genoot, by Uiterftte-ivil nooit iets fal mogen genieten. Welk Placaat gemaakt is in die tyd, doe op het huwlyken , fonder wil en weten van die geen, die daar in behoorden te feggen te hebben, geen volkomen wet geftelt was; en de ongebondene toelating van een dogter met een jongman, die het eens waren voor den Priefter te trouwen, die daar over maar alleen kennis nam, en getuigde, dat fodanige perfoonen haar voor hem met trouw had. den verbonden, fo groot was, dat dikmaals de Ouders, Voogden, en andere Magen geen voorgaande kennis en konden krygen; maar federt dat by de Politique Ordonnantie in den jare 1580. au. 3 daar op fodanig is voorfien, dat niemand fonder kennis van fyn Ouders, Voogden, of Wet-houders kan komen te trouwen, komt het voorgaande ir. art. van 't Placaat in dato den 4. Ocfob. in den jare 1540. genoeg van felve te vervallen, het welk by Grot. Inleyd 2.-boek. II. verf. by huwelyk, en het 16. deel. verf. Mans die. onbedagtelyk geftelt werd, gelyk of als nog konde plaats hebben, en daar toe niet anders voorfien was.
17 Een Man of Vrouw fig ten tweeden Huwelyk begevende met ie» mand die Voor-kinderen heeft, vermag by Teftament, gift, of anderfins , niet meer verbetert werden als de minfte van defelve Voorkinderen, L.hac emclali 6. Cod. de fecund. Nupt. en hetgeen hem, of haar. daar boven gegeven, of gemaakt is, komt tot voordeel van de Voor-kinderen alleen. Novell. 22. c. 27. Sulks als by den Hogen Raad den 31. Julii 1620. mede is verftaan, in de faak van Adriana de Ruyjfer, woonende Ter-Vur-, lmpetr. in cas d'Appel, contra Ja~
Cêi



III, Deel. By wie, en aan wie de Erf-klingen, &c. 331 cob Pieterfz. Gedaagde', en den 3. Junii 1634. tuflchen PMippus de Bacliere, fo hy procedeerde Gegyjèlde, en Requirant, contra Anthonit T/fius Gerequireerde. Sie Confult. cn Advyfen, 6. D. part. 2. Confult. i8 r. En hier na in 't volgende Boek, onder den Tytel van Maatfthap, Gemeenfehap, en Huwlykfche-Voorwaarden.
18 In Gelderland' en .Jn'g* Utrecht mogen ook Man en Vrouw eikanderen by Teftament geen goed maken, dan alleen de lyftogt. Coftuymen van Utrecht, Rubr. 22. art. 7. Het welk alleen te verftaan is van 't goed dat aldaar gelegen is, volgens verklaaring van de Staaten en Utrecht den 14. April 1659. art. 1. daar in verklaart werd: dat het felve Statuyt is reëel, en alleen bepaald werd over het goed onder haar Regts-gebied gelegen: fo dat de Luiden tot Utrecht niet verboden is, elkander te maken den eigendom der goederen in Holland of elders, buiten 't Stigt Utrecht leggende. [Vid. Wefel adnov Ullr. art. i. & feqq,]
29 En tot Delf is een Keur, dat een Vrouw haar Man by Teftamentaire dupofitie niet mag maken dan reciproce, over en weder over, mits dat haar wederom by haar Man fo veel daar tegens werd gemaakt; als te fien is in feker Advys, ftaande in de gedrukte Confultatien en Advyfen, hei 1. Deel, Conf. 135. So was by oude Keuren der Stad Leyden, voor den Jaare 1400. een gebruik en vafte Keure: Dat die Man fyn Wif, nog dat Wyf horen Man elkander, nog hoir Erfgenaam geen voordeel maken mogten, die een buiten den ander. Het welk eerft den 4. Maart 1460. is verandert en vernietigt.
20 Iemand doende Overfpel, verheft daar door tot voordeel van fyn Egtgenoot, alle fodanige voordeelen, als anderfins op den felve gekomen moeften hebben. Politic. Ordonn. art. 18. junct. Novell, iiy. cap. 8. §. 2- cap. 9. §. 4. Gelyk hier na in 't 4. Boek, onder den tytel van Huwelykfche Vwrwaarden, breeder fal werden gefegd.
Tt z
Het



33a Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
Het, IV. Deel*
Van Erf lating in 't gemeen, en wie men mag of moet. tot Erf-genaam ftellen,,
[Grot. 2. 18.j
1. Erf-lating, wat? defelve hebben.
2. Wie men tot Erfgenaamen ftellen mag, 7. Ouders van hare Kinderen.
en boe veel perfoonen. ■ 8. Broeders en Sufters, in geval dat en-
3. Verdeeling van Erf-lating, hoedanig te eerlyke Perfoonen voor baar gefield
ver(laan. werden.
4. Foor een gedeelte by Uiterfte-wille, en 9 Wie, en welke voor oneerlyke Perfoo-
voor een gedeelte by verflerf fyn goed nen te houden
na te laten, of, en boe ver plaats 10. Een By-fit, of Concubyn.
hoeft. IX. Speel-kinderen, of, en hoedanig.
5. Wie men noodfaaklyk voor feker gedeelte 12. Wettige redenen van onterfenis, welks
tot Erfgenaam ftellen moet. en boe te verftaan.
6. Kinderen van baar Ouders voor by ge- 13 In Kinderen.
gaan, of te onregt ontreft, wat regt 14. In Ouders..
Het wefentlyk Deel van een Tejlament, of volkomen Uiterftezi'il, is Erf-lating. §. 34. inftit. de legat. fonder welk geen Teftament beftaan kan. §. 2. inftit. de fideicemmiff. hered. I. 1. in fin. f. de vuig. 6f puptll. fubflit. I. uit. Cod. de jure Codiciil. daarom ook het felve, voor aan en voor het eerfte Lid van een Teftament plag geftelt te werden. /. i, ff. de hered. inftit. daar op dan volgden de andere makingen en bevelen, dewelke den Erfgenaam gehouden is te voldoen, en uit te voeren, 116. ff. de legat. i. /. 36. ff. de legat. 2. §. 1. inftit. de legat. die, volgens onfe manieren, voor de Erf-la. ting werden opgetelt, als een voorbeding van 't geen men wil dat den Erfgenaam fal hebben te doen, en te agtervolgen. 3 Erf-lating, is een Uiterfte-zvil, daar by men iemand in fyn geheele volkomen nalatenfchap inftelt, met alle regt, toe, en aanfeggen, fo wel in doen, als in lyden. /. 24. /. 119. /. 138. /. 178. §=, l.ff. de Verb. Signific. 2 Tot Erfgenamen mag men ftellen wie.men wil, fonder onder- -
fcheid,,



IV. D eek Fan Erf lat ing in V gemeen, en by zuie, &c. 333
fcheid, die maar fodanig zyn dat fy na Regten niet verboden zytr by Uiterfte-wil eenig goed te beuren, arg. I. 12, ff. de ju die. 6? l. 43. §. r. ff. de prncurat. junct. %. fin. inftit. de hered. inftit. & §. 24. injttt. de legat. daar van in 't voorgaande Deel.
Men mag ook fo veel Erfgenamen Hellen als men wil. §. 4. inft. de hered. inftit. So dat een Erf-lating mag gedeelt werden in fo
3 veel deelen als men wil, dewelke by de befchreeve Regten vergeleekcn wierd by een pond gewigt, van twaalf oneen. §. 5. uftit. de hered. inftit. So dat een Erfenis gemeenlyk gedeelt wierd in twaalf deelen. En het was een Regel- dat niemand voor een gedeelte fyn nalatenfchap by Uiterfte-wiile mogt weg maken; maar fo iemand alleen in een minder gedeelte tot Erfgenaam was geftelt, zonder iemand beneven hem te .ftellen, verftond men dat het geheel in 't felve deel begreepen-was, en het overige den geftelden Erfgenaam by aan was, op, of aan kwam, om dat niemand beneven hem gefteld was. d. §. 5. inftit. de heredib. inftit. I. 7. ff. dc Reg. jur. I. 13. Eod. de hered. inftit. En wederom fo daar meer als twaalf deelen waren genoemd, wierd elk deel, na fyn grootte, fo veel vermindert, dat al de genoemde deelen de juifte twaalf uitmaakten, of by verdubbeling fo veel vermeerdert wierden, als 'er, na rekening van vier-en-twintig, in plaats van twaalf deelen, aan de vieren-twintig deelen der Erffenis gebrak; dat op een uitkomt. §. 7. 8. inftit. de hered. inftit. Het welk fo veel de vermindering van meer genoemde deelen, als 'er in 't geheel begreepen zyn,' uit een vergifte, en te ruim verdeelde benaming van den Erf-maker, dewelke fyn uitgedrukte wil en meening niet kan hinderen, of veranderen (daar meer op gelet moet werden als op de woorden. /. 15. Cod. de teftam. I. 1(5. Cod. de ftdeicommiff.j als nog foude moeten werden onderhouden. By voorbeeld: fo iemand in fyn Uiterfte-ioilx\%t byfondere perfoonen elk in een derde-deel, of vyf elk in een vierden-deel van fyn nalatenfchap Erfgenaam gefteld had, foude ieders derden-deel, of vierden-deel, tot op een geregt vierde, of vyfdedeel moeten werden vermindert, om dat genoeg bleek, dat hy ieder van fyn genoemde Erfgenamen even veel van fyn nalatenfchap heeft willen doen hebben, d. §. 6. £f §. 7. inftit. de hered, inftit.
4. Maar wat aangaat den Regel van aanwas, [de jure ac'crefcemfi. cenf. for. 3. 5. 17.] fo iemand in feker gedeelte, fonder. mede-Erf-
Tt 3 .gf3„



334 Roomsch-Ho llands.Recht. III Hoek
eenarnen (i) in de verdere deelen, tot Erfgenaam genoemd was' C^!d b? °ns de fcherpfinnigheid van de Roomfche Regten fo ver \ geen plaats gegeeven, of men verftaat dat in fuik geval het verdere gedeelte daar in niemand genoemd is, niet den genoemden en geiteden Erfgenaam aan waft, maar blyft. en komt op dieecen" dewelke den Erf-maker de naafte van bloed is, by vc ft*S? i En werd met ftrydig gehouden, dat iemand voo- een gedeelte Am Erfenis by Uiter/te-ivtl en voor een gedeelte by verfterf-reet na laat Sie Grot. Meyi^ Boek, 18. Deel, 0p V eL. Chrifi ntl i" dectffry. cj 312. 2. £? %//4. ^ Iö ^Hft. £
We NovtffiM lib. 2. ^. 5. ^ w ,0/Zypa3. Notit. Tr Belt M. de Tpn, tn pr. Joan. a Sande lib. 2. tit. 1. defin. 2. Ld 3 3. 6\ 8. 6> Vinn. ad §. 5. ^. ^ ». 7 T V L 7 *
So veel en verfcheide Erfgenamen gefteld zyn< moet elk na aan
t^J'! fc 7 f"' f02^ ^Wdragenlt Cod.de
nereatt. act. l. 0. Lod. famil. eretfeand.
5 Onder die geen dewelke men Erfgenamen ftellen mag, zyn ook fommige die men noodiakelyk voor feker gedeelte Erfgenaam fteï len moet, en niet als om wettige redenen mag onterven, dewelke m dnederhande foorten werden verdeelt. I. Ouders hare Kinderen II Kinderen hare Ouders. III. Broeders en Sufters eikanderen voS oneerlyke perfoonen. Novel. 18. cap. 1. Novel. 115. cap. 3. 4 / 27 Cod de inoffec. tfiam. r 0 * ■' '*
En eerft aangaande de Ouders, is het van haar pijpt hare Kinderen of verdere af komelingen, daar niemand voor gaat"in 'geheel, of ten minften voor een feker deel tot haar Erfgenamen te W*g m ut. ff de lib. f pojtbunu die fy na de Roomfche Regten met ftilfwygend in haar Uiterfte-zvillen mogten voor by gaan maar moeiten haar, of uitdruklyk in feker gedeelte tot haar Erfgenamen
roe-
«Jt'wel",^?* nteenamm yie'°* geobferveert, en op deeze grond de geHaat wel te letten, want meede-erfge- heele abrogatle hei jus accrelccndi en namen gefteld zynde beeft als nog recht aldus ook voor zoo verre hSe /e van aanwas plaats. Z hierna 3. b. 6. naamd word jus bominis, efSéenfrtc
7'n„1,Teuaantee,ktni^en ali ProflueerC «it het judicium tejïatoris, auaar. Zynde .du by veelen net wel bufivelyk gefuüineerd geworden.



] V. P e el. Van Erf-lating in 't gemeen, en hy wie, &c. 335
roepen, of moeflen haar om wettige en uitgedrukte redenen onterven, en haar tot het felve gedeelte onwaardig verklaren; of kwam by gebrek van dien de geheele Uiterfte-mlk van fig felven te vervallen, met al 't geen daar in was begreepen, fo de Vader fyn Kinderen daar in, in 't geheel had voor by gegaan, pr. §. r. fef §. 3. inftit. cle Exh. red. liberoram. l.l.ff. de itifukff, rupto & irrito fritlo' teftam. I. 5. /, 30. ff. de lib. & pfihum. Maar by de Moeder te onregt onterft, of voor by gegaan, (in dewelke het voor by gaan voor ontè;fenis wierd gerekent) wierd de Uitcr/tL-:v/t alleen fo veel dc Erfenis en geltelden Erfgenaam mogt aangaan, door geregtelyke klagt van defelve Kinderen, dat, en fo fy fonder wettige redenen waren onterft, of voor by gegaan, vernietigt. §. uit. inftit. de exhred. lib. Blyvende de andere en verdere deelen van de Uiterfte-wil in fyn volle kragt. I. I.ff. de. legat. prceft. contra tab. bonor. poff petit. Novell. 115. cap 3. in fin. tot. tit. ff. & Cod. de inoffic. teftam. 6 Dog werd by ons, fonder onderfcheid, het ftilfwygend voor by gaan lo wel van Vader als van Moeder voor ontè'rfenis gehouden en blyft de Uiterfte-wil in alle andere deelen beftand, behoudens alleen het regt van de Kinderen tot vernieting van de gefielde erfenis, dat fy fonder wettige redenen onterft, of voor by gegaan zyn. Sie Grot. Inleyd. het 2. Boek- 18. Deel, verf. na de Roomfche Regten. Gudelin. de jure Novijfimo, lib. r. cap. 13. verf Ouid moribus. & hb. 2. cap. 5. verf. Pofterior. Chriftin. vol. 4. decif 20. num 8. Neoftad. fupr. cur. Holland, decif. 100. (2). 't Selve regt heb'
ben
(2) AM Vinn in comm. ad Inft tit. voegt word , zodanigen ten onrechte ie exbaredationt hber. $. 5. num. uit. in onterfden gehouden worden voor erf ƒ juncl. 5. 7. num. 4. H. Grot. lib. 2. genaameu over de hand, om namelyk Ut. 18. %. 10. m welke $to. de de erfenis te reftitueeren aan de geitel. Hr. de Groot leert, dat een Kind voor- de erfgenaamen, behaudens aftrek van by gegaan zynde of onterfd, de gan- de legltime en trebellianique portiën febe erflating vermag te mt te doen; hier toe allegueerende. Sande decif friC zulks dat aangaande de erfeniffe t recht l. 4. tit. 2. def. 2. Voet de inoff. tel n van verfterf volkomelyk zal worden ge- iA. Advysb. 3. d. Conf. 211 Dit 11Ü volgd, blyvende de uiterfte wille krachtig zoude men my kunnen tegen werpen ,n alle andere deelen. VVaar omtrent de ftryd volftrekt tegens het verhandelde Hr. Schorer aanmerkt , dat dewyl by ons in noth lib 3. tit. 2. n". r. en dit zouit claufule codisiilair gemeenlyk byge- de ik moeten erkennen, indien ik 't zelvs
acQs



336 Roomsch-Hollands-Recht. JIÏ. FoeL ben Kinderen na haar Vaders of Moeders dood gebooren. Sie Joan. k Sande. lib. 4. tit. 2. defin. 2. door dewelke mede volgens de Roomfche Regten, de geheele Uiterftc-willen van fig felve kwamen te ver-
val-
aan de geall. DD. toeftond, maar noch de Groot in de bvgebra»te woorden leert dit, noch de Hr. Scborer trekt deeze doélrine uit dezelve of uit eenig gewysde, zelfs voegt zyn Ed. 'er by dat geheel contrarie van de gemelde doctrine van Sande £? Voet 11 cc. by het Hof van Holland is verftaan, en ik zie geen reden waarom men desniettemin opgrond van de leere van Sande decif frif. I c. en ten deezen opzichte in Vriesland applicahel, mitsgaders van Voet. d. I. zoude moeten afftaan van het gevoelen van onzeH. Grot. ja van de squitcit; waatby nog komt, dat Voet d l. geenfints zegt, dat de claufule codicillair, met relatie tot onze rechten , dit gevoelen opereert, maar alieen met opzigt tot de Rometnfche Rechten, en hy maakt zyn fentiment met betrekking tot het Holland fche Recht geenzints vaft aan de claufule codicillair , maar aan het Canonicque -Recht en de gewoontens van byna alle Volkeren , hetgeen door hem eerft te bewyzen was, en ten tweeden dat by ons geen ander recht exfteerde, van welke beide de onbeltaanbaarheiJ een ieder blyken zal uit ver;;elyking vin het geall. en .gedoceerde by Groenewegen de LL. Abr. pag. 3.4 zynde het zeeker, dat de quarela inofficiofi by ons als dan in aanfchouw komt, en dat mitsdien de Kinderen ten onrechte zynde onterfd, de geheele inftitutie daar door kunnen in Ürmeeren, waar toe al verder van applicatie is het geleerde by dezelve Voet d. .1. n. 13. te meer daar uit de onrecht.maatige en onreedelyke przeteritie van .zdre vloeit de nulliteit der gedane in¬
ftitutie', niet voor een gedeelte, maar voor het geheel, om reeden de kinderen geheel voorhy gegaan zyn, want zoo dezelven minder dan de legitime acquireeren eyffchen dezelve eodem jure fuppletie. Z.Grot. d. I. Daar nu de ganfche erflating inofficieus is, door de volflaage praeteritie, zoo is het per fe onbeftaanbaar te doceeren, dat dezelve, hoe inofficieus en nul ook, echter Vi claufule codicillaris, voor de helfte zoude moeten worden geconverteerd in een fidcicommis, en gevolgelyk de kinderen en wettige erfgenaamen echter voor de eene helft onrtchtmaatisheid , die men voor de andere helft desapprobeert, worden aangedaan. Dit is niet te compaffeeren met de denkbeelden van rechc en billykheid, nog met de reegel van het recht der natuur: que les enfants les peres or.t le droit de fucceder, par ce qu'ils Jont enfonts fc? peres. V. tVolJius droit de la N. 5. 911. & fuiv. Het ts veel redelyker te fupponeeren, dat zodaanige ouders niet wel by hunne redelyke vermogens zyn. geweeft, of ten minften op dien tyd om hunne kinderen in het geheel niet gedagt hebben, en dat men alzoo die geheele inftitutie als onbedagt en by erreur gefchied, voor geene inftitutie houden kan. Ik achte den tyd te kostelyk om de voorfz. abfurditeit , tot fchande der Hollnndfche Rechtsgeleerdheid reeds te veel veld gegeeven , verder aantetoonen, men vergelyke alleen de voorname en kundige de Groot d. ff. 10 en 11. en bet bier voren by my verhandelde d. I.



IV. Deel. Van Erflating in 't gemeen, tn by wie, &c. 337
vallen. §. 1. inftit quib mod. te/tam. infirm. §. i. inftit. de exhered, hb. I. 3. J. 1. jf. de mjufto rupto.
7 Gelyk de Ouders haar Kinderen, fo mogen ook de Kinderen haar Ouders met als om wettige redenen onterven, of in 't geheel voor by gaan of werd msgelyks op derfelver klagten de erfftelling t'haren behoeven vernietigt. /. 15. ff. de inoffic. teftam. I. 7. «. 1 ff Unde liberi NoveU. 115. cap. 4. Joan. k Sand. lib. 4. tit. 2. definit. 4. verf. bed quam Het welk by ons met onderfcheid te verftaan is van die plaatfen, daar de Ouders van hare Kinderen by verfterfregt komen te erven, maar niet van die geene daar en welk by verfterf-regt van hare Kinderen niet erven mogen, daar van hier na, dewelke als van haar felve geen regt hebbende, wel mogen werden voor by gegaan. /. 6. §. i.ff. de inoffic. teftam. jun^t. I. 8. Cod. eod. Coren obferv. 10. num. 24.
S _ Maar de Broeders en Sufters hebben fo groot regt op elkander niet, dewelke alleen de erfftelling t'haren behoeve kunnen wraken, lo wanneer fy fyn voor by gegaan, en oneerlyke Perfoonen in haar plaats tot Erfgenamen zyn geftelt. /. ï.ff. i. 27. Cod. de inoffic. testam. So dat buiten dien Broeders en Sufters wel mogen onterft, en voorby gegaan werden. Novell. 18. cap. 1. Novell. 115. cap.%.1. [Vinn. ad §. 1. Inft. dc inoff. teft. Zutphen §. broeder n. 2.V15. Clarus §. teftam. quafi. 50. fcf Vinn. dtöto. tit. n. 6.
c Voor oneerlyke Perfoonen werden gehouden, niet alleen die geen dewelke by voorgaand gewysde daar voor zyn verklaard, maar ook die van fodanig leven zyn, dat fy by 't gemeen voor geen eerlyke Luiden gehouden werden. Gelyk 't felve werd uitgeleid by Sichard. ad d. I. 27. Cod. de inoff. teftam.
lo Sulks fou een Ey-ftt, of Concubine, voor fo oneerlyk mogen gehouden werden, dat fy met het voorby gaan van Broeders en Susters geen Erfgenaam fou kunnen werden geftelt. DD ad d l 27 Cod dc inoff teftam. Gomef. var. rcfolut. torn. x. cap. 11. num. 38* Confult. en Advyfen, het Amfteldams 3. Deel, C:nf. 56. en het Rotterdams 3. Deel, Conf. 73.
Ci Maar of Speel-kinderen, uit ongetrouwde Ouders geboren, voor eerlofe gehouden werden, fodanig, dat fy voor Broeders en Sufters tot Erfgenamen geftelt zynde, fouden mogen werden gewraakt? is
v? daar



338 Roomsch-Hollands-Recht. III.Boek.
daar van het gemeen gevoelen, dat defelve, aangefien haar ten dien aanfien geen fchuld uit haar eigen doen kan toegerekent werden. /. 26. ff. de poen. Ezechiel cap. 18. vers. 19 20. defelve voor geen oneerlyke kunnen gehouden werden. Sie Palaeot. frak. de Not.fpuriisque cap. 55. & feq. Hartman Piftor. lib. 1. queeft. 30. num. 36. & fq.
Ontërvenis, kan tuffchen Kinderen en Ouders niet fonder wettige redenen beftaan, welke niet alleen in de Uiterjte-witlen moeten uitgedrukt werden, maar ook buiten dien bewefen moeten werden. /. 30. Cod. de inoffic. teftam. Novell. 115. cap. 3. Sie den Eed der Notariffen, art. 4,
12 Welke oor faken wettig en genoeg zyn tot ontërvenis fo van de Kinderen als de Ouders, werd gelaten ter befcheidenheid van den Regter te oordeelen, na het voorbeeld van die geen dewelke uitgedrukt werden in Novell. 115. cap. 3. c? 4. DD. ad auth, non licet. Cod. de lib. prceterit. Gomef. r. re/blut. li. Jul. Clar. % teftam. queeft. 41. num. 2. Menoch. dc arbitr. jud. caf. 267. num. 6. Graff. recept, fentent. tefiamentum. queeft. 42. num. 2. 3. Derhalven op dat 't felve niet ligtelyk, en fonder kennis van faken foude gefchieden, is by ons den Notarijfen geboden over geen ontërffeniffen te ftaan, als in tegenwoordigheid van Schepenen. Sie den Eed der Notarislén, art. 4. (3).
De oorfaken dewelke in de gefegde Novell, werden uitgedrukt, werden in de Kinderen opgetelt tot veertien, en in de Ouders tot agt in getal, na fwaarwigtigheid van dewelke men in gelyke andere voorvallen gewoon is te oordeelen, Gomef. ende Jul. Clar. d. locis. Grot. Inleyd. 2. Boek, 18. Deel, verf. Welke oorfaken, en op 't einde.
13 Defe zyn in de Kinderen: I So een Kind uit euvelen moede fyn handen aan fyn Ouders geflagen heeft. II. Of opentlyke lafterfpraak had aangedaan. III. Qf defelve van lyfftraflyke ondaden, buiten 's Lands Hoogheid, of de algemeene welvaart betreffende faken, had betigt. IV. So hy met geboeft, en ondaden omgang, en
. maatfchap gehouden heeft. V. So hy door vergif, of andere kwade middelen getragt heeft fyn Ouders na 't leven te ftaan. VI. So
een
(3) Z. dt Obferv. mr H. dt Cmt inl, 1. è. nbf. 38.



ï V. Deel. Van Erf lating in V gemeen, en by wie, &c. 3 39
een Soon met fyn Vaders Wyf, of By-fit hem vermengt heeft. VII. So een Kind fyn Ouders tot haar groote fchade verdagt gemaakt en aangebragt had. VIII. So een Soon, des magtig zynde, fyn gevangen Ouders geweigerd had te loffen of verborgen. IX. So een Kind fyn Ouders door dwang verhindert had by Uitetfte-wil van haar goed te bevelen. X. So een Kind fig tot den Afak, en oneerlyke fchouw-fpélen had begeven, en daar in volherde. XI. Indien een Dogter, dewelke de Ouders gepoogt hadden eerlyk uit te fetten, en uit te Huwelyken, haar in ontugtig, en openbaar leven had begeven, en daar in volherde. Want anders, dewelke door verleiding van d'een of d'ander Jongman, by gebrek van gave der onthouding, tot een ongeval mogt geraken, werden daar onder niet gerekent. arg. I. 6. §. r. Jf. ad leg. Jul. de adult. juntt. I. 43. in pr. & §. 1. jf. de ritu nupt. I. 4. §. 3. ff. de his quee not. infant. XII. Indien de Kinderen haar Ouders, in uitlinnigheid vervallen zynde, hadden verwaarlooft. XIII. Indien de Ouders by de Vyanden gevangen zynde, hare Kinderen des magtig, haar beft niet gedaan hebben, defelve te loffen. XIV. Indien een Kind van regtgeloovige Ouders in kettery vervalt, dat is, in wangeloof tegen de Chriftenheid, en het opentlyke woord Gods: fo dat het felve tot de gemeene verdeeldheden der aangenome Godsdienften niet kan werden uitgerekt, fo als by de Pacificatie van Gent in den Jare 1576. art. 23. bevolen is; dat fo eenige Kinderen om der Religit wil, by Uiterfte-wil van haar Ouders minder was gelaten als haar anders toekwam, dat het felve door toedoen van de Overheid foude werden vervuld. So nog onlangs by de Staten van Holland, by Placaat den 4. May 1655. is vernieuwt: Dat alle Paapsgefinde Ouders, een, of meer Kinderen hebbende, daar van een, of meer niet fouden wefen van de Pauslyke Religie, haar kind, of kinderen Profeffic doende van defelve Paapfche Religie, niet meer fullen mogen beneficieren, 't zy by Teftament, Codicillc, Legaat, Donatie ter fake van de dood, of onder de levende, ofby ContraB, als haar Kind, of Kinderen die van de Paufelyke Religie niet zyn, en voor fo veel bevonden fal werden ter contrarie gedaan te wefen, fullen defelve uit haar Ouders nalatenfchap fo veel genieten, als iemand van de Pausgezinde Kinderen die allermeeft fal wefen gebeneficieert. (4). 14 De
(4) Mi. d. in cenf. for, p. 1, lib. 3- cap. 4, ». 23. juntt, n. 34.
Vv a



340 Roomsch-Hollands.Recht. III.Boek;
14 De Wettelyke oorfaken daar by een Kind fyn Ouders mag onterven, of voor by gaan, zyn defe: I. Indien de Ouders haar Kinderen van lyf-faken ter dood betigt hebben. II. Dat fy door vergift , of andere middelen na haar Kinderen leven hebben geftaan. III. So een Vader hem met fyn Soons Wyf, of By-fit vermengt heeft. IV. Indien de Ouders met dwang, hare Kinderen belet hebben by Uiterfte-wil van haar goed bevel te doen. V. So de Ouders eikanderen na 't leven geftaan, of haar finnen door vergift, of andere Middelen onmagtig hadden gemaakt. VI. Indien de Ouders haar Kind, (met raferny bevangen) verwaarlooft hebben. VII. Indien de Ouders haar Kinderen by de Vyanden gevangen, des wel magtig, niet getragt hebben te loffen. VIII. Indien Vader of Moeder van geloovige Kinderen, tot wan-geloof, en ongodlyke kettery vervalt.
Al het welk te verftaan is van in 't geheel te onterven (5), of voor by te gaan, om dat het felve tot feker gedeelte geoorloft is, daar van in het volgende Deel.
[So een Kind fyn Vaders Teftament goed keurt, heeft hy nogtans regt om de Legitime, fo wel als de Trebellianique portie te eyffchen. Neoftad. Dec. 3. Stokmans Dec. 35. Holl. Conf. p. 4. Conf. 183.]
(5) Zynde meede nog te letten of'er fe dispofitien van ontërfenïs worden ver«ok eene reconciliatie, na het paffecren ftaan van ze!ven te corriiecren. F. Vtit van het teftament, is tuffchen beide ge- dt inoff. teil n" 31 koawn, als waar door dusdaanige odieu- '



V, Deel, Van Legitim e portie, &c. 341
Het V. Deel. Van Legicime portie, en genoodfaakt Erf-deel. [Grot. 2, 18. 16. & feqq.~\
j, Legitime portie, wat? en boe veel in ly plaats-vulling van baar Groot, ef de Klnders, Ouders, Broeders en Sus- Oude vaders te eiffcben hebben. Jers- 6. Die te onregt onterft, of voor hy rea. Onterving, of wraking van een der gaan werden, of, en wat regt deKinderen, of, en hoe d'andere aan- felve hebben.
waft in d'erfenis, of in 't getal. 7. Of, en boe 'tfelve regt op d'erfeens-
3. De Legitune portie van d Ouders, boe men over gaat.
veel als Jy met en benevens Broeders Ji. Legitime portie moet in vollen eyeen-
tn Sufters erven, en of Broeders en dom beftaan, en mag met reen lallen
Sufters onterft, of d'erfenis wrakende befwaart werden,
de Ouders aanwaft. p. '/en ware ten voordeel van de hinde-
4. Of, en wat in de Legitime mag wer- rtn felfs.
den gekort en aangerekent. I0. Of, en hoe defelve voor een fekeren Md
5. Of, en wat Legitime de Kinds kpndertn kan werden uitgejlelt.
In 't voorgaande Deel is gefegd, dat geen Ouders haar Kinderen, nog Kinderen haar Ouders, of Broeders en Sufters elkander in feker geval, by Uiterfte-ivü in 't geheel mogen onterven, of voor by gaan, maar in feker gedeelte tot Erfgenaam moeten ftellen. Novelt. 18. cap. f. Novell. 113. cap. 3. 4. Volgt nader in te fien, wat, en in hoedanig gedeelte defelve tot Erfgenaam moeten werden gefteld.
j Het regtelyke gedeelte, anders Legitime portie, daar in defelve noodfaaklyk tot Erfgenamen moeten werden gefteld, is in de Kinderen fo fy vier, of minder in getal zyn, een derdendeel, en fo vyf, of meer zyn, de helft van 't geen fy anderfins by verfterf fouden hebben moeten erven. Novell. 18. cap. 'f. In de Ouders, Broeders, en Sufters, blyft het altyd een derdendeel. arr. Novell. 118. cap. 2.
% ^ Maar of onder vyf Kinderen, een van defelve om redenen onterft zynde, of om andere oorfaak de Erfenis wraakend, defelve
Vv 3 even-



342 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek;
evenwel een Perfoon foude verftrekken, in het getal, fyn gedeelte de andere Kinderen fou aanwalfen, fo dat de andere vier evenwel de helft fouden trekken, dan of defelve moet werden gerekent, ge* lyk of hy fyn deel had gehad, en der andere Kinderen deel 't felve blyft, en niet grooter werd dan het foude geweeft hebben, indien defelve vyfde mede had komen te erven ? werd verfcheidentlyk by de DD. geoordeeld. Dog is daar van het fekerfte gevoelen, dat een onterfde voor dood gerekent werd. t. i. §. pen. ff. de bon. posfff. contra tab. §. 3. inftit. de fuccrjf. libert. en der anderen Kinderen regtelyk deel gerekent werd, fonder aanfchouw te neemen op 't getal van die geen, die onterft is, gelyk of hy daar niet was, en na het getal van de overige alleen op een derde, of op de helft, fo fy vier, of vyf in getal blyven, van 't geen fy fouden hebben, moeten erven, genomen werd, den onterfden niet gerekent, arg. I. 8. Cod. de inoffic. teftam. I %. g. 8./. eod. welkers deel de andere wel in de groote van den Boedel aanwaft, maar niet in 't getal van fyn perfoon. /. 10. §. 4. ff. dt bon. poff. contr. tab. Nov. 22. cap. 90. $. fin. e? cap. 21. In welkers opfigt de andere uit haar eigen hoofden verftaan werden tot het overige te komen. Sie Andr. Gail. lib. 2. cbf. 122. num. 11. Boer. decif. 104. num. 5. 8. Maar fo een derfelver Kinderen de Erfenis uit fyn eigen felven had gewraakt, en afftand gedaan, fou delfelfs deel ook in de telling van fyn perfoon dc andere aanwaffen, fo dat één onder vyf de Erfenis wrakende, d'andere vier, als het regt van den vyfden verkrygende, voor vyf gerekent fouden werden, en haar-lieder regtelyk deel op de helft, van 't geen fy by verfterf fouden hebben moeten erven, fou genomen werden, per. I. 1. Cod. quemadm. non petent. part. petent. accrefc. I. 3. in fin. jf. de bonor. poff. contra tab. I. 20. ff. de leg. 2. I. mie. §. 10. Cod. de caduc. tollend, ("i). 3 Welken volgend, mede gevraagd zynde, of ook de ontërfenis, of voor by gaan van Broeders en Sufters, het geregtelyk deel van de Ouders, dewelke benevens defelve moeften erven, haar regtelyk
deel
(l) Add. Berlicbius p. 3. eend. II. A. 50. Wasfenaar praüycq not. tap. 18. f. So. in cenf. for. lib. 3. cap. 4. n. 15. Voet A. Lybrecbts R. V. u d. p. 443. «rf ff. tit. de inoff. teft. n. 40. jm/jS, n.



V Deel. Fan Legitime portie, &ct 343
deel grooter fou maken? By voorbeeld, of Broeders en Sufters ontë.ft, of voorby gegaan zynde, de Ouders haar regtelyk deel, het welk anders, als fy beneven Broeders en Sufters hadden geërft, maar fou zyn een fesde-part van de nalatenfchap, foude kunnen op' klimmen tot een derden-deel, gelyk of 'er geen Broeders of Sufters waren ? Werd dien aangaande mede verfcheidentlyk onder de DD. verhandelt; Dog ten aanfien de Legitime portie, of het geregtelyk deel van defelve niet meer is, als een derden-deel van 't geen fy by verfterf fouden hebben geërft, §. 3. in/iit. de inoffic. te ft. in verb. quarta Legitim te partis. I. 8. §. 6. <5? §. 8. ff. de inoff. Teftam. t. 8*. Cod. eod. In welkers opligt de nalatenfchap niet in gelyke hoofden, als by de Roomfche Regten. Novell. u8. cap. 2. & cap. 3. auth. defun&o. Cod. ad Senat. Tertullian. maar in tweeën werd gedeelt, daar van de eene helft affonderlyk de langftlevende Vader, of Moeder, werd toegevoegd, en de wederhelft de Broeders en Susters op haar felven. Plac. op 't ftuk van de Succeffe, ab inteftato, art. 3. dewelke ook kunnen en mogen ontërft werden, en geen regt van Legitime hebben, als in fuik geval voor defelve eenige oneerlyke perfoonen voor haar waren gefteld, fo hier voor is gefegd. Derhalven by ons geen twyfel heeft, of het regtelyk deel van de Ouders is, en blyft altyd een derden-deel van 't geen fy by verfterf fouden hebben geërft. en in geval van Broeders, en Sufters, het fy of defelve in haar lieder deel zyn ontërft, of voor by gegaan, of niet, een fesdendeel van de geheele nalatenfckap. 't Selve beweerd ook, volgens de befchreeve Regten, Merlin. de Legitima, lib. 1. tit. 4. queeft. 7. Bachov. ad Treutler. di/put. 14. Thef.i k.lh.A Sie mede Conf. en Advyfen het 2. Deel, Conf. 115. (2}.
4 Al
(■) Omtrent ie uïtfpraak over de zy om gewichtige reedenen, boven dooi qusltie , welke den A. alhier voor- den A. 4. d. n. 13 en 14. vermeld ca brengt, moet men nsodzaakelyk in het op die wyze te werk gaande zal'het oog houden, dat de legitime portie is ons weinig moeite baren, wat de Comeen recnteiyk gedeelte van het geen ie- mentatores daar over verfchillend hebmand ab intejtate competeert, het welk, ben gefchreevea en aangeteekent, 't de wet gebied noodzakelyk natelaten, geen men kan vinden by de Haas in aan de geenen, welken wegens namaag- notis ad A. in cenf. for. d. I f,u „ Tfèfeap, aiet ontërft moge* worden, ten £f DD. ibi eis. jun&. Bstl in mis'ai
Ltifh



344 Roomsch-Hollands.Recht.' III.Boek;
4. Al het geen dat de Kinderen, of eenige van dien, by het leven van haar Ouders, van eenige waarde buiten haar opvoeding genoten
Leen. decif. cafu 8j. en bericht voer 't zelve werk. alwaar men een Catalogus vind van verfchillende AA. omtrent de quasftie by van Leeuwen h. $. aangeüipt. Want hoe zeer uit Berlichius d. concl. 12. n. 42. ö* feq. en andere DD. blykbaar is, dat in alle gevallen den langftleevende der Ouders een derde gedeelte van den gantfche nalatenfchap competeerd voor delfelfs legitime portie, op gronden van het gemeene recht, gelyk ik gaarne advoueeren wil, wel op die gronden gefuftineert te hebben, zoo zyn evenwel de woorden van het Noord. holla?ids Verjlerfrecht, art. 2. en 3. zoo klaar ten deezen opzichte disponeerende, dat ik rond uit moet erkennen niet te kunnen zien, dat 'er eenige nuttigheid door Boel in bet gem. bericht is te weeg gebracht, met de recenfie van de gemelde DD. en gewysdens, tegens het vonnis van de Ed. Achtb. Heeren Scheepenen deezer Stad Amft. aldaar vermeld, gemerkt in confeffo zyn moet, dat de legitime naar de fucceflie ab intejlato moet worden gereguleert, zoo is immers zeeker, dat ingeva'Ie 'er Broeden en Zufters in leeven zyn, de legitime van de overgebleevene Vader of Moeder niet meerder beloopt, dan een fesde part van 't geheel, dewyl de fucceflie ab intejlato, alhier In vigeur, ten klaarften meedebrengt, dat de langftleevende der Ouders met de Broeders en Zufters concurreert, en ab intejlato de helft van den boedel naar zich neemt, nu is de legitime der Ouders een derde ▼an het geene dezelven ab intejlato zoude hebben moeten acquireeren, confequentelyk de langftleevende niet meerder competeerd als een derde van de
helft, of een zesde part van 't geheel. Zonder dat obfteert, dat de Broeders en Zufters ontërft zynde, gehouden moeten worden voor civiliter mortui, fjf quod nullis fratribus exiflentibus, matris legitimam effet integrum trientem, gemerkt deeze fiïïio juris gegrond op de l. 14. ff. de inoff. tejl. wel kan worden geappliceert op eene dispofitie van het gemeene recht, waar by dezelve geapprobeert word , en dus wel met betrekking tot de qutcftie by den A. n.2. voorgefteld, waaromtrent het jus romanum alleen in confideratie komt, zoo als uit de leclure van dezelve paffage en die door my in notis geall. klaar zal confteeren, maar dezelve fiétie kan niet in aanfchouw komen, in 't onderzoek, hoe veel onze wet van fuccefue ab intejlato iemand toekent, ten einde daar naar de legitime te reguleeren: En het baat niet, dat men infteerd uit Berlicb. d. I. n. 51. qui non admittuntur ad par* tem non faciunt portent. Want de vraage in het gemelde onderzoek, 't geen alhier te pas komt, is niet of zy by het teftament geadmitteert worden,maar hoe de fucceflie ab intejlato, en dus zonder eenige fiftie of praeteritie, als by teftament geintroduceert, zoude zyn, ten einde daar uit de legitime te begrooten, die altoos is en blyft een deel van het geen iemand ab intejlato zoude competeeren, en dus in cas fubjeft een derde deel van de helft, of een zesde van'tgeheel. Men zegge niet in het geval n.2. ab A. voorgefteld, competeerde de gezaamentlyke Kinderen ab intejlato den gantfchen boedel , nu reekent hy echter met opzigt tot de legitime de onterfden voor dood, derhalven hy admitteert



V. Deel. Fan Legitime portie, &c. 345
ten hebben, mag haar in haar Legitime toegefchat en afgekort werden, /. 29. /. 36. Col. de inoffic. teftam. al waar 't dat iemand iets by gift, of tot een prelegaat by Uiterfte-wil voor uit gemaakt was: met dat genoeg is, dat fy 't felve uit den Boedel van haar Ouders hebben genoten, hoedanig het fou mogen wefen. arg. d. I. %q. cf /. 36. Cod. de inoffic. teftam. En is dien aangaande een algemeene regel. dat al wat de Kinderen in de Erfenis van haar Ouders jegens eikanderen voor alle deeling fchuldig zyn in te brengen , daar van hier na (3), 't felve haar in hare Legitime mag werden aangerekent.
/. 20„
teerd de fi Bio 'juris, qua Mi, qui non Juccedunt, bdbentur tanquam ?wn exijlen tes, met opzicht tot alle fucceflie. Want behalven de onbegaanbaarheid deezer gevolgtrekking , zo verfeeren wy in 't zelve geval ten deezen niet, de gezamentlyke Kinderen competeerd naar de fucceflie ab intejlato de ganfche nalaatenfchap van de Ouders, en dus viel alleen fpeculatie, niet of deeze derde, of helft was van den geheelen of halven nalnatenfchap; maar of het rechtlyk deel van dien geheele nalatenfchap beftond in een derde, of de helft, alzoo 't vyfde Kind onterfd was, en dit moed uit het Roomfche Recht bepaald worden, even als in deeze quasftie daaruit bepaald word, dat de langftleevende der Ouders competeerd het een derde van de helfc, welke onze fucceflie ab intejlato denzelve toekent; maar den A. heeft aldaar uit het Roomfche Recht niet bepaald, dat de K'nderen het ge heel ab intejlato toekwam, dit vloeide uit onze Wetten , op de fucceflie ab intejlato geëmaneert , even als in cas fuhjeft, dat de langftleevende der Ouders met de Broeders en Zufters, Jt zy heele of halve, en derzelver Kinderen ende Kindskinderen by reprefentatie, te zamen komen tot des overleedens geheele erfeniffe: te wceten de langftlee¬
vende Vader ofte Moeder in de eene helft, en de Zufters en Broeders, hare Kinderen en Kindskinderen in de andere helft. En deeze misdag zouden veelen van het contrarie gevoelen met my bemerkt hebben, wanneer zy in aanfchouw hadden genomen de woorden van den geall. Berlicb d. n. 51. Quia ji ijli f ratres , nullo faSto teflamento, fed re exijlente in caufa intejlati excluderentur, legitima matris effet lertia pars omnium bonorum, £f fic totius bereditatis, iit modo diÜum efl per Novell. 18. c. t. in fine. idem ergo &c. vermits hier uit blykt, dat men om zyn gevoelen ftaande te houden, een vaifche veronderftelling in onze fucceflie ab intejlato moet maken, Eindelyk kan men noch uit dit verhandelde leeren, dat een teftateur, zyne Broeders en Zufters prsterieerende, en zyn Vader of Moeder een derde van zyn ganfche nalatenfchap willende toekennen , volftrekt gehouden is denzelve voor zodanig gedeelte en niet in de legitime te inftitueeren.
(3) 16. deel. jun'ct Voet de inoff. tejl. n. 61. en ftaat al verder te letten, dat leengoederen geene detraclie van legitime fubject zyn, noch de leenvolgers in hare legitime portie aangereekent worden , hebbende zulks in onze rechte leenen geen twyfel, noch ook niet in
Xx cm-



346 Roomsch-Hollands-Recht, III. Boek.
/. 20. Cod. de collat. & ibi DD. facit, novdl. 18. cap. 6. Sie mede Politic. Ordon. art. 29. Chriftin. ad kg. Mechiin. tit. 16. art. 3. 4. 5. Coftuym. van Antwerp. cap. 47. art. 30. 't felve werd in 't lang verhandeld, en beweerd by Merlin. de leguima lib. 2 tit. 2. queeft. 1. ende 2. en by Peregrin. de fideicommiff, art. 36, num. 121.
Wie het regt toekomt, om dit regtelyke Erf-deel te oilfchen, fo ver hy daar in fonder wettelyke redenen is voor bv gegaan, of te kort gedaan, kan genoegfaam uit het geen in het voorgaande Deel is verhandeld, werden afgemeten.
5 In 't verder ftaat te letten, dat aangaande het regtelyk Erf-deel onder Kinderen, ook de Kinds-kinderen begreepen werden, dewelke by_ plaats-vulling, in haar Ouders plaats een gelyk geregtelyk deel uit de nalatenfchap van hare Groot, of Oude-vaders toekomt. §. 6.. inftit. de hered. quee ab inteft. defer. I. 2. ff. de fuis & legitim. I. 34. Cod. de inoffic. teft. Des dat ook defelve Kinds-kinderen afgekort, en in haar deel'mag aangerekent werden, het geen haar Ouders hebben genoten, om dat fy het felve deel niet van haar felven, maar uit deri hoofde, en als het regt van haar Ouders heb-
' bende, kunnen verkrygen. d. §. 6. inftit.. de hered. quee ab inteft. I. 2. ff. de Suis legit. Merlin. de legitim. lib. 2. tit. 2. queeft. 13. num. 7. S\
6 Die te onregt in 't geheel fyn ontërft, of voor hy gegaan, hebben regt om de Erfftelling te doen vernietigen. /. 8. §. 8. /. 19 ff eod. blyvende alleen de andere makingen, en 't geen buiten de eigentlyke Erfftelling in de Uiterftc-zvil is begreepen. N,,ve/l. 115. cap. 3. in fin. (4). Sonder onderfcheid te maken tuflchen onwet--
te-
onze onverfterffelyke erfleenen, dewyl deeze bepaaling echter, dat de koopdezelven niet zyn feuda bereditaria, maar prys tot vermeerdering van de legitime feuda anomala, quamvis fint in beredita- moet dienen, zoo het ftatut of gewoonte, nee funt pars hereditatis, quia non ac te mede brengt, dat de oudfte, op wien quiruntur jure bereditario, fed jure fan- het nieuwe leen devolveert, de koopguinis, ut rem contraüu primi acquirentis penningen in collatie moet brengen. Z. tertis perfonis debitam, en worden dus Bort holl. leenrecht pag. ir 4. Voet.d. l.'num. geacht tanquam as alienum. Gelyk ook 57. fcf feq Waffenaar praü.not pag-. 356. geen onderfcheid moet gemaakt worden (4) Conf. cl. Noot opsrum omnium tem, tusfthen ten nieuw of oud leen, mee 2. pag. lqS.



V.Deel. Van Legitime portie, &c. 347
telykonterven, en ftilfwygend voor by gaan, 't welk by ons even veel is, ft, m t voorgaande Deel gefegd is. fDe Vader fyn Kind fti fwygende hebbende voor by gegaan, is fyn Teftament wel nïï; maar fo dat een Codicillaire Claufule inhoud, moet de voorby Vgaane de erffemffe na aftrek van Legitime en Trebellianique portie,, aan den geftelden Erfgenaam overgeeven. Neoftad. iL. Cur,
f S- P/tt-1 £ onTeetende v°orby gegaan door de Vader, maakt delfelfsUiterfte-wdlen volkomen, Conf. Bat. parte4. C0»/ 21 ïfc? Maar die in minder als haar regtelyk deel gekent ajyn, mogen at
leen
fs) Het geen de Scboliajles alhier aanteekent, is genoegzaam wederlcgd hier vooren 4. d. in net is n. z. weshalven ik dit alleen h. J. zal aanmerken, dat uit de decifie van den Hove van Hol. n, V/nrden * January IS83. door iVéoJtaa. aecij. 17. gementioneert, nietkomt te blyken dat een teftament, waarby de Kinderen zyn geprteterieert, vi claufulcc ■eodicillaris valide is, maar wel dat ter eerfter mftantie pro tejlamento gejueeert zynde per l, fin. C. Jam. ercifc. g? GlolT. tp auth. nevifima in verb. titulo C. de inoff. tejl. iis non obftantibus by den Ho • ve gedecideert is, male £? injufle p-r judtcet prioris inflanticc judicatum £p bene appellatum; waar by Neoftad. wyders voegt, bcec opinio eft vera: £? prepter tas rationes judicatum fuit, tcftamentum non valere', confequenter ; quod filius £f ■nepotes, matrem reprafentantes, fimul bceredes declarati funt matris ab intejlato en vervolgens de quasftie voorftellende , of niet zodanig teftament, wanneer 'er de claufule codicillair in vervat was zoude fubfifteeren , fuftineert van ia , fchoon (onder correftiej de evengemelde decifie hem volftrekt tegenfpreekt gemerkt ik elders reeds heb aangemerkt! dat deeze claufule by de Commematores
over *t Roomfche Recht altyd geprafumeert word, en dus heefc Neoftad. zig gecontradiceert met het eerftgem; bac opinio eft vera en de decifie in notis tbid. geall. fpreekt van een geheel ander geval nempe: filium fideicommiJJ* gravatum, (a teftatore) duas quartas detrabere. Conf. decif. 3. het geen geheel iets anders is , als uit kragt van de claufule codicillair den wettigen erfgenaam, welke gepraeterieert is, en uit dien hoofde het teftament te niet doet quoad inftitutionem Novell. 115. C 3. tegens alle reeden met fideicommis bezwaren, en uit de Holl. Confult. $.d. Conf. 20. mede door den Scboliajles tot ftaving van dit abfurtle gevoelen geall., blykt, dat, niettegenftaande de codicillaire claufule en uit kragte van dien gemventeerde fideicommiftaire inftitutie, zeker gaat, tcftamentum ex caufa prateritionis, quoad inftitutionem ejfe ipjo jure nullum, £? cetera firma permanere nifi poftbumus ignoranter fit prateritus. quo caju teftamentum agnatione fui beredis rumpitur Conf. I. 3. f. r. ff. de injuft. rupt. teft. juKtl. Vinn. in comm. pag. m. 384. add. WaJJenaar praüycq notarieel cap. 18. f. 81. junQ. Nieuw Neerl. Adv-tsb, pag. 185.
: 2



34-8 Roomsch-Hollands-R echt. 1TI. Boek;, leen ei.Tchen vervullingen van het geen haar aan haar regtelyk deel komt te gebreeken, /. 30. Cod. de inoffic. teftam. §. 3. inftit. cod. Novel. 115. cap. 5.
7 Het regt van vernietiging van t'onregt onthouden , of vervulling van te kort, of te min nagelaten regtelyk Erfdeel, gaat ook over aan den Erfgenaam van die fuik regt heeft. Dog met dusdanig^ onderfcheid: dat vernieting regt van ten onregt onthouden Legitime, of regtelyk Erfdeel, niet aan den Erfgenaam over gaat, of moet by den Overledenen begonnen wefen aan te leggen, of in 't werk te Hellen, met meening om daar mede voort te gaan./.,6\ %..ult. 1.7. /. 8. §. 1 /. 15. §. 1 .jf. de inoffic. teftam. ten fy dat het Kinds-kinderen zyn, dewelke fodanig regt uit haar eigen hoofd kunnen aanleggen, fo hier voor gelegd is. per l. 34, Cod. eod. ten tweeden, dat het felve regt, na verloop van vyf Jaar, komt te vervallen. /. 8. §. uit. I. 9. jf. I. 16. I. 34. in fin. I. pen. §. 2. Cod. üe inoffic. teftam. Daar het regt van vervulling van 't geen aan 't regtelyk Erfdeel te min, of te kort is nagelaten, ook onaangevangen tot den Erfgenaam over gaat. arg. I. 8. §. 8. f. de inoffic. teftam. juncl. I. 22. ff. de Adopt. en niet als binnen een derdendeel van honderd Jaren komt te vervallen. /. 3. Cod.. de preefcript. 30.. annor. Sie Mantic. de Conje&. Uliïm. voluit, lib. 7. tit. 8. num. 10. Boër. decif. 250. Merlin. de legitim. lib. 3. tit. 3. queeft. 7. Andr. Gail. lib. 2. obf. 120. Christin, ad leg. Mechiin. tit. 16.. art. 26. num. 12. [Neoftad. cur. Holl. dec. 3. n. 10.]
g Dit regtelyk Erfdeel moet beftaan in een vollen en vryen eigendom, fonder dat daar in eenige belafting, of befwaarnis plaats heeft» Novell. 18. cap. 3. /. 32. & ■ auth. feq. Cod. de inoffic. teftam. So ver, dat indien daar op eenige belafting gefteld was, van fig felve fou vervallen, en gehouden werden gelyk of daar op geen laft gefteld was. d. I. 32. & auth. feq. Cod. de inoffic. teftam. Siet Merlin. de legitima lib. 3. tit. 2. quafi. 1. Gomez. var. refolut. torn. 1. cap. ir, num. 25. And. Gail. lib. 2. obferv. 11.9.. Chriftin. ad leg. Mechiin. tip. xfc.art. 26..num. 1 r.
Sofou ook defelve niet mogen beftaan in een enkelen eigendom, fpnder. vrugt-gebruik. d. Novell. 18'.. cap. 3. /. 36. juntl. autenth. Nc~ viffim< Cod, de inoffic. teftam. Of. in vrugten alleen. di£i, legib. Dog
foi2



V. Deel, Van Legitime portie, @e. 349-
fo u in fuiken geval dc Uii rfte-wil beftaan blyven, en alleen vervulling mogen werden geëift van 't geen aan het regtelyk deel gebrak. /. 30. Cod. de inofftciof tcjl />. §0 ais by den Hove van Friesland is geoordeelt, na getuigenis van Joan. van den Sande. lib. 4. tit. 7. defin. 1. 2. Sie mede Gomcz. var. rejolat. torn. 1. cap. 11. num. 26. Andr.Gail. lib..2.. obf. 143. num. 4. tn fin..& obferv. 144.' num. 1. (ff).
9 Dog indien eenige belafting of verband, tot voordeel van de Kinderen daar op was gefteld, of defelve niet om haar daar mede te verongelyken, maar om beften-wil, en uit goede infigten ontërft waren: gelyk of een Soon met veel fchulden belaft, alleen de vrugten tot fyn onderhoud waren gemaakt, en den eigendom op fyn
■ kinderen, of op andere die hem de vrugten fekerlyk tot fyn onderhoud fouden verftrekken, 't felve fou geftand blyven. /. 25. Cod. de inoffic. teftam. I. 1%. ff. de lib. & poft hum. I. 12. §. 2. /.47. in pr. ff. de bon. libert,. L.pen. §. ff. de Cur at. furius. Sie Man tic. de Conje&ur. Ultimar. Voluntat. lib. 4. tit. 13. num. 13. cum feq. Jul. Clar. lib. 3. fentent. §. teftamentum. queeft. 41. num. 7. Joan. a Sande lib. 4. tit, 1 defin. 3.
10 So ook op den felven grond der Kinderen Erf-deel voor fekeren tyd kan werden uitgefteld, daar by de langft-Ieevende Vader, of Moeder, het befit van den gantfehen Boedel werd gelaten; onder laft van defelve goederen voor de Kinderen te bewaren tot haar mondige dagen, behoudens de opvoeding en onderhoud na behooren , tot hare mondige dagen, om dat het verwagt van het geheel meer als de waarde van dc Legitime portie komt te bedragen, in welker voegen de meefte bewyfen, en uitkopen van Wees-kinde'ren by ons werden aangegaan,.
AI-
(6) Add. Berlicb. Cencl. prattic. p. 3. deerde het ware montant van de legiti Concl. 13. juncl. Voet d. t. n. 69. voor me, Z. Nederl. Advysb. Conf. 27. welkehet overige kan men alhier nog aan- fomma echter niet kan geacquireert v/ormerken, dat een bepaalde fomme by den, nifi deduBo are alieno l 120 D teftament, aan een Kind zynde toege- de R. j. deduüis etiam iis, in quibus Toegd, in plaats en tot voldoening van defunitus plenum dominium non babuif de legitime portie, 't zelve daar toe Conf. A. in cenf. for. p. 1. Hb. 3. cap e' gerechtigd is,, alfehoon die fom exce- n. 16.
Xx 3



35° Roomsch-Hollands-Recht. III.Boek.
Alfo hebben van ouds Man en Vrouw vermogt den een den ander by Uiterfte-ivü te maken de lyf-togt van al des Overledens goederen , mits de langft-leevende de gemeene Kinderen na haren ftaat fou opbrengen. Welke Lyf-togt kwam op te houden als de langft-leevende wederom ten tweeden Huwlyk ging. .Handveften van Zuid-holland, pag. 500. Sulks is nog den 17. Decemb. 1613, by den Hogen Raad van Holland, tot voordeel van Vrouw Elifabet van Arkel, Vrouw van Waardenburgh, en Heer Tomas van Tienes, Heer tot Heuklom, en Ca/leren, impetranten in cas d''Appel , contra Heer Adriaan de Noyelles , Ridder , &c. verftaan: dat de Lyftogt by Jonkheer Otto van Arkel, van al fyn goederen aan fyn Huis-vrouw gemaakt, tot dat fyn Dogter 15. Jaren oud foude zyn, defelve Vrouw Elifabet tot die tyd moefte volgen. (7).
(7) z. ie Grttt inl. 2. b. 12. i, juniï. Grotnewgen ibid. in notis n. 2 en 3.
Het



VI.Deel. Van Erflating in V byfonder, &>c. 35r Het VI. Deel.
Van Erf lating in \ byfonder, en hoedanig defelve gefchied,
[Grot. 2. 18.]
1. Erf htingwat, en hoedanig in te [lellen, n ffa fiutW J>i.,.v • , »■
2. Mü/tfófag m onkunde van den «2/? S ^""^Mfl*^
4 «fc <te Erf- doel f te latfn f^ *
/affr nfo hinderen „ •y / .
4. m maken, of, en wanneer voor lfJ!ï?Z?V. *? immil*n> ««
*^tófV gnomen werd amUrVMr JgJ ofte laten onder een in-
5- Welke onder het w.onl van Erf rena- oTnieTt l ' U tr°UWn>
mm begreepen w rden. 1 t^JdeT^' * "*
(Soon.U ;Lgter} virflaan Lt" te^TblftlXn °f> «
8. O/, ,„ fof Jer by ons onder meer pt?t7ft *" W'
ffamen gefielde Erfgenamen het regt 16. Staat en inventaris der H;J.i, ,t r
van aanwas plaats beeft. kerhfh tf.-^ i r , ' °l fe'
9- Of, en wanneer aafde nageUnaafle At ^k^J,i "l ^ P
hy Foor overlyden vervalt. ' verbonden kragttlyk kan werden
10. Onder hoedanige bepaling van indien, n. Mits of Int, J„f i „t ,
Sralf °P ^ mnf"n Erf6niS ^ terfobïi '* ^ «"
Tot hier toe van de perfoonen die men tot Erfgenamen ma? of e «EB*** » ™ *=^i»5tbMg5f
Erf-iating is een inftelling daar by iemand een ander na fvn dood
(O Beeter met /Mer rechtsgel overleed™, „,„: i. , • ^?aaf
«. .4»., t«. .„«a«rt»{e aKfe^nagSitis
tra.



SS2 Roomsch-Hollakds Rf.cht. IIIBoek.
Daar toe vereift een duidelyke verklaring met den naam, of andere ontwyflyke befchryving van die geen die men daar toe inflx-id. /. 9. §. 8 'ff. de hered. inftit. I. 58. ff. eod. maar met hoedanige woorden de Erf-ftelling werd gefchreeven, is niet bepaalt. I. 15. Cod. de Teftam. als maar volkomentlyk van de wil kan blyken. /. 35. %. 3. ff. de hered. inftit. I. 12. ff. de legat. r. daar op in het twyfelagtige meer aanfchouw genomen werd, ah op de juifte eigenfehap van de woorden, [vid. Coren obf. 10. & conf 2.] /. 15. & l. pen. ff. de legat. I- 1-57- 5 i' Jf- od Senatüs conf'. Trebellian. I. 7. Cod. de inftit. e? Jubftit. So dat dikwils om de omftandige wil van den Overlédenen, de eigenfehap van dc woorden werd te buiten gegaan, en defelve oneigentlyk verftaan werden. /. 101. in pr. &> §. 2. ff. de condit- & demonftrat. d. I. 57. §. 1. ff ad Senat. Trebe/l l 3. Cod. de inftit. & fubfiit. I. 69 ff. de legat. 3. Te meer dewyl de Notariffen van onfen tyd meerendeels des regts onkundig zyn, dewelke'veele manieren van fpreeken gewoon zyn oneigentlyk te gebruiken, en dikwils, uit een onkundige gewoonte eenige woorden, tot fekerder befcand van de Uiter/le-wille, fo fy meenen by voegen, die fy luiden felve niet verftaan, en dikwils de omftandige wil van den Erf2 later tegen gaan. Derhalven voor een Regel is aangenomen, dat de inftelling en bottighcid, of onkunde, van den fehryver, de wil van den Erf-later, en het regt van den geftelden Erfgenaam, niet mag hinderen, of fchaden, fo daar van in tegendeel kan blyken. arg. I. 7. & l. 24. Cod. de Teftam. Menoch- lib. 1. confil. 37. num. 112. Decii Confil. 399. num. 8. Gravet. Confil. 147. num. 5.' Ccphah Confil 196. num. 11. So als by het Hf van Ho!land is verftaan den laatften July 1657. *n de faak van de Erfgenamen van Andries Dirxz. van Zanen, in wiens Uiterfte-wil, den felven Notaris geroepen had des Erf-laters naafte vrienden, ab inteflato, meenende daar onder begreepen te zyn fo wel des Erf-laters naafte vrienden van 's Vaders, als van 'sMoeders zyde,dewelke den Erf-later duidelyk begeerd had tot fyn Erfgenamen te ftellen, fonder onderfcheid, ©pder dewelke nogtans die van 's Moeders zyde uit kragt van die
woor-
ven of mondeling tejlament gedaan. Z de- fchryving nader verklaart word add. de zelve pag. 126. ». 8. waar uit deeze be- Groot inl. 2. b. 14. d. j. 6 en 7.



VI. Deel. Van Erf-lating in't hy fonder, &c. 353
woorden: naafte vrienden, ab mtefiato (dat is volgens verfterfregt,) als nader beftaande die van 's Vaders zyde foude hebben uitgefloten , dewelke na verkregen bewyfen van des Erf-laters duidelyke wil, en des Notaris bekende onkunde, benevens defelve zyn toegelaten.
3 Het voornaamfte onderfcheid is tuflchen Erf-ftelling, dewelke in volkomen beheering des Boedels beftaat. /. 24. ff. de Verb. Signif. I. 62. ff. de Reg. jur. en in enkele making, dewelke geen gevolg heeft, als alleen het genot van het gemaakte, fonder verdere beheering. Waar van hier na. Het welk wel meeft met het woord van Inftitutie, en Legaat, dat is Erf-ftelling, en making onderfcheiden werd, alhoewel anderfints uit de omftandigheden van de Uiterfle-zvil felve de Erflatingen en makingen werden onderfcheiden, fo hier voor is gefegd.
4 So verftaat men dat laten en maken, hetwelk anders fo het by een enkele faak gevoegd is, voor een enkele making gehouden foude werden, indien het by de beheering des Boedels gevoegt werd, en niemand anders tot Erfgenaam gefteld werd, of anderfints tusfchen Kinderen, of Ouders die men ten minften feker gedeelte by Erflating maken moet, gefteld werd, volkomen Erf-ftelling beduid, volgens het geen daar van werd verhandelt by Gralf. Recept, fentcnt. mftuutio. qucejl. 14. nam. J. Vafq. de Sacc ff. progreff. lib. I. §. 3. num. 13. DD. ad l. 48. f. de hered. inftit. éf auth. noviffima, Cod. de inoffic. teftam. Sie Confult. en Advyf. 1. Deel, Conf. 13 8. 175. 265. 276.
5 In 't verder ftaat te letten, dat men onder het woord van Erfgenamen , in de roeping by Uherfte-wil niet verftaat de nagel-naaste, maar die geen dewelke by verfterf de naaften fouden zyn. /. 170. ff de Verb. Signif. Bart. & DD. ad l. 29. § 13. de lik & P»fthum. arg. I. 69. §■ 3. ff. re legat. 2. Jul Clar. §. teftamentum. queeft, 7*. num. 13. als hier na in 't 8fte deel N». 16.
6 Onder het woord (7zv) verftaat men ook (/v) en fulks fo wel een Dogter als een Soon. En onder meer hy-en, verftaat men dat ook fy-en, dat fyn Dogters geroepen werden. /. 4.5- ff. de leg. 2. /. 62 l. 81. ff. dp kaai. 3. I. 1. /■ i'ó. ff. de Verb. Si •tuf. ten ware men uit de omftandigheden van de Utterfte-ivil konde fien, dat al-
Yy leen



354 Roomsch-Hollands-Recht. III, Boek.
leen de Soonen met uitfluitinge van Dogters geroepen waren. Dasr van te fien is 't geene dien aangaande werd verhandeld by Mantic. de Conjeclur. ultim. voluntat. lib. 6. tit. 15. cS? lib. 8. tit. 7. num. 1! in fin. Joan. a Sande lib. 4. tit. 5. defin. 9. Plet welk in de Lat'ynfche taal mede fo opgenomen werd, dat onder Soonen, ook Dogters verftaan werden geroepen te zyn. d. I. 62. ff. de legat. 3. I.16. ff. de teftam. tutel. d. I. 116. ff. de verb. Signific. Dog het felve foude niet wel op onfe taal kunnen gepaft werden, by dewelke het woord van Soon cn Dogters altyds onderfcheidentlyk gebruikt werd.
7 Maar of onder Kinderen, ook Kinds-kinderen begreepen wer' den ? Staat onderfcheidentlyk te oordeelen: Dat wel in de Erf. ftelling van Kinderen, de Kinds-kinderen, en verder af komelingen verftaan werden, dan fo wanneer het zyn de eigen Kinderen°en Kinds-kinderen van den Erf-later, maar geenfins als hy een anders Kinderen had genoemd, dewelke van fyn afkomelingen niet waren, en tuffchen dewelke en hem geen plaatsvulling by verfterfregt fou plaats hebben: ten ware uit de Uiterfte-wil kon blyken, dat hy defelve ook daar onder had willen begrypen, hoedanig te verftaan is. /. 220. ff. de Verb. Sig. cn alfo werd bepaalt by Zafius, en Goeddeus ad l. 84. jf. eod. in fin. Te meer dewyl op onfe fpraak, geen ander onaffonderlyk woord is, daar mede men iemands anders Soonen en Dogteren fonder onderfcheid kan beduiden, die men noodfaakelyk met het woord van Kinderen van die, of die, moet noemen: om dat Soon, of Dogter niet kan gefegd werden, als van de Vader felve, en wederom als men feide de Soon van die Man, men op onfe fpraak verftaan fou de Dogter uit te fluiten. facit. I. 7. ff. de Supellect. legat. Sie mede Joan. a Sande lib. 4. tit. 5, defin. 10. (2).
De hoedanigheid van de Erf-lating beftaat, of in het gene geërft werd, of in die perfoon die het Erft,
De
(2) Conf. Voet ad tit. ff. ad fenatus con- verbo Kinderen, art. 4. Vervolg op de Jultum Trebell. n°. 22. van den Berg Ad. Holl. Confult. pag. 212. junB. pag. 440. vysb. 1. d. Conf. 196. 3. .d. Conf. 126. Waffenaar praüycq not. pag. 397 {ƒ398. 136. 157- juniï. Neoftad. fupr. Cur. A. Lybrecbts R. V. 1, d. pag. 305. iscij. 35. van Zutpben neerl, praUycq in



VJ.Deel. Van Erf-lating in'7 byfonder, &c. 355
De hoedanigheid van het gene werd geërft, beftaat in een geheel, of in een afgefonderd gedeelte.
De geheele Erfenis behoort den Erfgenaam die alleen over 't geheel tot Erfgenaam genoemd is, cn fo daar veel te gelyk over 't geheel genoemd zyn, werd de Erfenis aan fo veel, cn fo groote deelen gedeelt, als den Erf-later gewild heeft. §. 4. & 5. inftit. de hered. inftit.
8 Ik feg over 't geheel,] om dat, fo den Erf-later eenig gedeelte had buiten gehouden, het felve by ons niet, volgens de Roomfche Regten, den gcftelden Erfgenaam, maar de, naafte Bloedvrienden by verfterf foude opkomen: Volgens het geen in 't voorgaande vierde deel No. 4. is aangewefen. So dat 'er tuffchen meer tTamen-geftelde Erfgenamen by ons by Voor-overlyden van een en der felver alleen het regt van aanwas plaats heeft, fo cn voor fo ver den Erf-later defelve in 't geheel, of voor een gedeelte te gelyk, en onafibnderlyk geroepen heeft, gelyk of hy gelegd had: Ik pel Jan, Pieter, en Pauls tot myn Erfenaamen in al myn nalatenfchap , of elk voor een derdendeel van die. Of dat hy gefegd had: ik ft el Jan voor een derde, Pieter voor een derde, en Pauls voor een derde, tot myn Erfgenaam. Of aldus: lk zuil dat fan myn Erfgenaam fat zyn, lk wil dat Pieter myn Erfgenaam fal zyn, Ik zuil dat Pauls myn Erfgenaam fal zyn, of in wat geval dat hy mogt willen dat defelve fyn Erfgenamen in 't geheel, of voor een gedeelte waren; Sou indien dat een van haar lieden voor den Erf-later kwam te overlyden, of dat hy de Erfenis kwam te wraken, of by wat geval het mogt gebeuren dat hy geen Erfgenaam kon, of wilde wefen, fou delfelfs aandeel, dewyl den Erf-later alle defelve, en elk van hun voor fyn andere vrienden, by verfterf de naafte zynde, heeft voorgeftelt, arg. auth. hoe amplius Cod. de fideicommis. en onder defelve fyn gantfche nalatenfchap heeft verdeeld gehad, niet op de andere vrienden, dewelke by verfterf daar in bevallen fouden zyn geweeft, kunnen komen, maar by aanwas komen op de andere mede gefteldé Erfgenamen, per. I. 3L 6? /. 53. jf. de acq. heredit. I. 66. ff. de hered. inft, l. unie. Cod. de Caduc. tollend, juncl. I. 89. jf. de ten;. 3. /. 16. §.ftn. de legat. 1. §. 8. inftit. de legat. ê? ibi DD. Chriftin. vol. r. decif. 57. num. 57. 6? decif 200. num. 18. £? feqq. Et poft eum Adriaan Ballon,
Yy 2 troel.



356" Roomsch-Ho llands.Recht. lil". Hoek,.
traft. Oriatenus hodie cejfei jus accrefcendi in inflhutionibus dire&is circa fin. [Sanden Dec. 4. 4. 2. 4. 5. 19] (3).
9 So
(3) Naauwkeuriger heeft den a. dee ze doffe getrafteert in cenf. for. p. 1 lib. 3. cup. 5. n. 17, 18, 19 £f 20. dai het fchynt my dienft ig ter deezer plaat fe, aangaande de conjunctie, die mei de woordelyke noemt, een weinig nade te onderzoeken, waarin dezelve beftaa en of het recht van aanwas tuffchen zo danige geconj'ungeerde perfoonen plaat; heeft dan niet ? Met betrekking tot he eerfte kan niet beeter als met den ber, J- Voet in Comm. ad Jf. lib. 30. n. 61. gezegt worden, dac zamengevoegden mei ivoorden alleen, zyn de zodanigen, aar welken een en dezelve zaak in een en dezelve uitfpraak voor gedeelten is gegeeven., by voorbeeld; Ik Jlel Tititn en Mavius tot myn erfgenaamen voor gelykt deelen; Ik legateer aan Cajus en Sèmpronius myn landgoed voor gelyke deelen; JMogelyk vraagt men my, hoe kunnen deeze zamengevoegden door woorden alléén genaamd worden, daar het ook is dezelve zaak , en ik beken voor deeze vraage geen ander antwoord te hebben kunnen uitdenken, dan dit om reeden de voornaamde Rechtsgeleerden dezelven aldus hebben believen te noemen: of wel gelyk Merillius Variant, ex Cujacio lib. i. cap. 40. dicitur verbis tantum conjunBus , ad differentiam eorum, qui re £f verbis conjunBi funt; non ad differentiam eorum qui re conjunBi funt. Eleganter Paulus in l. 80. D. de leg. 3°. verbis conjunBum videri non etiam revideri quidem non ejfe re conjunBum; quia legatarii partes feparatas habent, fed tarnen re conjunBum debere intelligi. ConCerneerende het tweede point van onderzoek of tuffchen de zodanigen recht van, aanwas- plaats heeft-, zoo maak ik
- geen bedenking dit met den A. in cenf. . for. I. c. te affirmeeren, en van dit fen> timent zyn onder anderen Bynkersboek • obferv. jur. rom. lib. 2. cap. 3. pag. m. l 120. {=? feq- Zach. Huber obferv. rer. ju: dicat. obf. 70. pag. 296. feq U. Hu: ber in prceleB. pag. m. 241. Vinn. in ■ comment. ad lnfi. tit. de legatis §. 3. i Wiffenbacb exercit. ad ff dijput. 19. n. n. : p. 1. £? p. 2. pag. m. 30. £f feq junB. difputat. ejusd. ad Inft. difput. 26. n. 17. Bacbov. ad Treutl. vol. 1. difput 13 thef. 3. litt. C. Perezius ad tit. C. de Cad.toll. n. 13. Donellus in comm lib. 7. c. 13. Broncborjl cent. 3. ajfert. 6c. ]fc zeg tuffchen de zodaanigen, aan welken namelyk één en dezelve zaak in één en dezelve uitfpraak voor gelyke deelen befproken is, en die men verbis tantum conjunBi noemt, en dus maake ik geen gewag van die geenen , welken gezegt worden feparatim geroepen te zyn tot diverfe fómma's, by voorb: Titius Sempronius en Mavius maak ik elck bondert guldens, alfchoon men reedelyker wyze bepaaldelyk deezen zoude mogen noemen geconjungeerden door woorden alléénen wyders valtftellen dat her jus accrefcendi tuffchen deezen geen plaats had met de argumenten van Voet d. I. die alsdan zekerlyk van klem zouden zyn, by voorb: dat die niet realiter geconjungeert zyn, als men in confideratie neemt, dat de deelen door de concurrentie der zamengevoegden niet worden gemaakt, want zy worden niet geroepen tot een fomma voor gelyke deelen, die door de zamenloop of concurrentie bepaald en gemaakt werden, maar per verbum diftributivum adfeparatain jmgulifummam. Vid. Sande lib. 4. titi 4, def. 7. junB-: i.
?,*n,.



VI. Deel. Van Erflatingen in *t byfonder, &c. 357
p So een alleen Erfgenaam was geftelt, en hy , of anders al de t'famengeftelde Erfgenamen, voor den Erfmaker kwamen af te fter-
ven,
pen. Jf. de ufufr accr. De Wetten door Vost l. c. op het voetfpoor van Cujacius geall. tot ftaving zyner opinie kan men by de geall. DD. inzonderheid by Z. Huber l. c. zodanig wederlegd vinden, dat ik my in deezen als een bloote vertaler (waar toe weinig luft hebbe) zoude moeten gedraagen, eeniglyk zal ik nog aanmerken; dat gemerkt het geheele recht van aanwas gefundeert is op de geprasfumeeule wil en intentie van den teftateur, men hedendaagfeh, in navolging van Mr. S. van Leeuwen te recht alle de zamengevoegden het 2elve toekent, zo maar blykbaar is, dat de teftateur dit recht heeft willen invoeren , het zy hy de zamenvoeging door de zaak , of door de zaak en woorden, of zogenaamd door de woorden alleen heefc gedaan, want met Voet te zeggen, dat de teftateur ieder zyn gedeelte affigneerende, niet kan worden verftaan te hebben gewilt, dat ieder het geheel zoude hebben, is al te abftird, want dan moet men in de overige gevallen den teftateur voor dwaas houden, en veronderfiellen, dat hy gewilt heeft, dat drie perfoonen ieder afzonderlyk dezelve zaak zoude acquireeren, het welk uit de natuur onmogelyk zynde, eerder eene prEefumtie van zinneloosheid, en dus van een geheele onbegaanbare difpofitie van uiterfte wille, dan een introduftie van het jus accrefcendi, zoude involveeren, quibus acceiiit, quod illa prafumtio conjeüura efl potentior £ƒ Jirmior, qua eji fundata in .ratione naturali, illa quee eft fundata in ratione civili, & quod femper illa prafumtio & conieiïurn exiflimatur validior,. jHa abjurda cïf inaqualia evitantUr uti-
late Menocb. dè praefumt. lib. I. quafi. 29. n. 16. en 'er moet immers in deeze materie van rechten altyd verftaan worden, de defectie van fommige, en dus legt 'er geene contradictie in, dat de teftateur ieder een deel van 't geheel affigneerende, blykens de conjunctie gewilt heeft, dat den een ontbreekende, deflelfs gedeelte den ander zoude aankomen. Gelyk meede van zich zelve vervalt de objeftie, dat die geenen , welke gelyke deelen zyn geafiigneert, van den beginne niet kunnen worden gezegt ieder het geheel te hebben gehad , want behalven dat dit by ons niets kan uitmaken , alzoo, gelyk de Hr. Groenewegen de II. abr. pag. 35. zeer wel zegt, het recht van aanwas, het geen niet uit de conjunctie der woorden , en waarfchynelyke wil van den teftateur, maar uit kragie van de wet zelfs de origine heeft, by ons nimmer gerecipieert is,en dus ook niet del.2o.Jf. de legatis 30. als behoorende ad jus romanum merepejitlvu n , quod apud nos receptum baud efl, explofa romani juris fcrupuloja fubtilitate. zoo zoude boven dien, dit moeten verftaan worden van een recht, het geen ieder pro indivifo op' het geheel was hebbende , voor het concurreeren tot de verdeeling, zodanig recht nu heeft ieder der zogenaamde zamengevoegden door woorden alleen op het geheel. Ergo competeert dezelven ook volgens dien reegel het recht van aanwas, want verftaat men dit anders, zo involveert het een notoire abfurdkeit, namelyk wanneer ieder het geheel in vollen eigendom moeft competeeren voor het concurreeren tot verdeeiing, hoe zoude men dan kunYy 3 nen'i



358 Roomsch-Hollands-Recht. IIJ.Boek,
ven, fou 't felve dan eerft aan de naafte vrienden byverfterf-reet komen te vervallen. /. unie. Cod. de Caduc. tollend. g lo De hoedanigheid van de Erf-lating, in de perfoon van den Erfbeurder, beftaat in de voorbedingen,'dewelke hem werdenott egd. Want men kan iemand of regt uit, tot fyn Erfgenaam E en, of onder een indien, 't welk in lyn magt isV, afSSiï
tn/ïtt. of onder een op dat, of met dat, 't welk hem opgelegd werd te moeten voldoen. /. 72. %. 7.1 17 l 2 ff ^ 'j S J g yrd Onh- wpI rnf r 7 i j /' ?* co""* ^ demovftrat.
uok wel tot, of na fekeren tyd, dat is, van fuiken da? af, óf tot fuiken dag toe. In welk eerfte voor-beding de naafte by verfterf de Erfenis ondertuffchen aanvaard, en fo lang behoud' tot da d en dag gekomen is, wanneer hy defelve aan dt-n gefteldèn Erfena-S overgeeft En in tegendeel, by het tweede vL-bedTng bef "den
\ Se" ï n^"8 dag toef iewelkcn
gekomen zynde, hy defelve aan den Erfgenaam, die by verfterf daar oe geregtigt was, overgeeft, 't welk by de Roomfche ReS niet beftaan mogt, om dat gelyk niemand voor een gedeelte bv Erflating, en voor een gedeelte by verfterf, fyn goed mogt nali
ten.
nen zeggen, dat het recht van aanwas plaats had, dat den een deficieerende dellelfs aandeel de overigen accresceerden, daar ze altoos door het concurreeren in dien zin minder zoude krygen dan het geen, waar toe zy gerechtigd waren, namelyk maar een deel van het geheel , derhalven zal men het recht van aanwas zommige perfoonen toekennen, men moet daar toe komen, dat ieder een gedeelte van het geheel, 't zy ftilfwygend of exprefTelyk , geaffigneert is, en gevolgelyk moet men toeftaan, dat tuffchen zogenaamde woordelyk zamengevoegden (inter verbis tantum conjunBos) het jus accrefcendi fiibfitfeert. Eindelyk men hoore Bynkersboek d. I. Sane ab initio utrique dimidium dusataxat bis verbis legari non patitur
oratio, qua proxime proscedit £? ita ambos conjungit, Tïtio et Sejodo i rg0 fic emm utrique folidum (pro inclivifo) addiBum efl. Neque placuit hac verba, ffiQuts i'artibus, accipi pro mutatione voluntahs , ob nimiam vicinitatem , neque pro tnterpretatione, quee prcecedentium fententiam everteret. Mutat, ji die as bis verbis duntaxat cuique legatario pa,tem datam ejfe & conjunBünem, ab initio fatlam, reftringi. Sed verba mqvis par. tibus continent prcecedentium expiicationem, qua fignifuatur, utrumque legatanum, fi cóncurrant fcilhet, non Labiturum folidum , fed rei legatce quemque par. tem dmidiam, ita confulitur menti fimul ac verbis defunBi. Add. van den Ber* Mvysb 3. d Conf. ÜM. Conjult.
6. d. ConJ. 156. J



VI. Deel. Van Erf-lating in *t byfonder, &c* 359 ten. l.j. de Reg.fr. desgelyks ook niet voor een fekeren tyd, of tegens fekeren tyd nu by verflerf, en dan by Erf-lating mogt nalaten. §. 9. inftit. de hered. inftit.
Ik feg, een indien, dat in fyn magt is, of aan feker geval hangt,] Op dat wy het tweederhande indien befluiten, het een, dat in uitvoering beflaat, het ander, dat aan het uiterlyk geval hangt. (4).
11 Daar van het geen in des Erfgenaams uitvoering beftaat, fodanig moet wefen, dat het in fyn magt is te kunnen doen, want was het hem onmogelyk om te doen, gelyk of hy gefegd had: Indien hy met fyn vinger den Hemel kan bereiken, of de Zee doet verdroogen, of diergelyk: foude men het felve indien verwerpen, gelyk of het den Erflater geen ernft geweeft had. arg. §.33. inftit. de inutilib. ftipulat. junct. /. 4. ff. de hered. inftit. I. 4. ff. de lib. £f pofthum. I. 83. ff. de Condit. & demonftrat. Sie Grot. Inleyd. 2. Boek, 18. Deel, verf. Na de Roomfche Regten.
Sodanig indien, beflaat niet alleen in iets te doen, of uit te voeren , maar kan ook beftaan in iets niet te mogen doen: in welk geval de Erfenis dadelyk mag geëifl werden, mits ftellende daar voor feker dat het felve fal weder gegeeven werden, fo fulks van hem mogt gefchieden. /. 7. in pr. ff. de Condit. & demonftrat. I. 77. §. 1.
I- 79- §• 2- f- eod'
12 Een indien, van fig niet ten Huwelyk te begeeven, het zy 't felve Man of Vrouw is opgelegd: werd mede als onbehoorlyk verwurpen. tot. tit. de indi&. vid. tollend. Behalven dat de eerft-ftervende van twee Egt-genooten de langft-levende van hun beide in 't geheel, of voor feker gedeelte mag Erfgenaam ftellen, tother-huwlyken toe, en met laft om by her-huwlyk defelve Erfenis wederom over te geven, fulks by ons een gemeen doen is. arg. Novell. 22.
auth. cui reliÜum. Cod. de indiSt. vid. tolt. Sie Pecc. de Teftam. conjug. lib. 1. cap. 24. num. 2. 't Welk op 't naauwfle te verftaan is, fo fulks duidelyk is gewild. Gelyk als in tegendeel by het Hof van Holland is verftaan in Febr. 1657. *n de ^aak van Hendrik Meys-
ter,
(4) Z. de Groot inl. 2. 6. 23; d. Voet in tcmin, adff. lib, 35. t. I. ;»«ffr' Wai* fonw praiïycq notarieel pag. 371. £f/eg.



g6o Roomsch-Hollands-Recht. IIT. Poek.
ter, en Mr. Willem van Schtlpenoord, als Executeurs van aen Tcftamente van Glaasje Willems, gewefen Huisvrouw van Ballen Cornelifz, van Gelder: daar by den felven van Gelder fyn Huisvrouw tot Erfgenaam gefteld had, met laft om 't felve weder uit te keeren, indien fy her-huwlykt kwam te overlyden, dewelke onder wylen met Adriaan Cornelifz, Vastos eenige Jaren was getrouwt geweeft, dog den felven Vosbos voor haar Overleden zynde, is fy naderhand Weduw, overleden zynde, verftaan onher-huwlykt overleden te zyn, tonder dat haar tuflchen beiden Huwelyk daar tegen nadeelig is geweeft.
13 Het geen in een eigen vryigheid beftaat van iets te mogen doen, of laten, kan ook niet kragtelyk onder een indien gefteld werden. /. lil» ff', de condit. C51 demonf/rai. I 100. jf'. eod. Als by voorbeeld; niet te mogen trouwen, als met believen en goeddunken van een derde. /. 7 -. §. 4 ff. de condit. & aemanfirat. I. 54. §. 1. ff. de leg. 1. Vafq. illuftr. controveif. lib. 3. cap. 94. num. 14. Graff. recept,fintent» §. legatum. qucefl. 50. num. 9. Ten ware iets aan de toeftemming van een derde was gelaten, om iemand in fyn loile ongebondenheid tot een bedaard leven, en in fyn wulpfche kittel-jagt,' tot een goed en eerlyk Huwelyk te brengen. I 6. & fq ff. ae comm. & demonftrat. I. 47. m pr ff. de admimftrau tutor. Gelyk of een Kindskind by fyn Groot-vader Erfgenaam gemaakt wierd, indien hy met goedvinden, en na het believen van fyn Vader kwam te Huwlyken of dat een Dogter iets voor uit gemaakt, of gelaten wierd, fo fy met wil en beliefte van haar Oom fal komen te trouwen, arg. I. yi, ff. de condit. .& demonftrat. /. 12. §. ff. 1. Qui & d quib. manumijf. d. uit. Cod. de Cur at. furiof. I. uit. Co.:. Qt.i & adverj qtms in integr. reftit. Cravett lib. r. Conf. 1. & Confil. 80. Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 23. defin. 18
14 So iemand een ander Erfgenaam had gefteld. fo, of indien hy met fekere'Dogter mogt komen te trouwen En hy verklaarde, met haar niet te willen trouwen: foude hy van de Erfenis verfteken blyven. /. 2. Cod. de inftit. 6f fubftit. Vafq. llluftr. Controle;f, lib. 3. cup. 44. num. 4. 'yncl. I. 19 ff. de beat. 2. Maar fo hy, des verfogt hebbende, de Dogter 't felve weigerde, en fulks in fyn magt niet was, of ondertuffchen overléden was, fou het felve indien
vooi



VI. DeeL Van Erf-lating in 't byfonder, &e. 361 voor voldaan gehouden werden. /. 23. f. de Condit. & demonftrat. I. 39. ff. de Keg. jur. junSt. I. 55. ff. de Condit. & demon ft rut.
15 Het indien kan ook onder ftraf van verval, of andere verbeurte opgelegd werden, tot. til. Cod. de kis quee pcence nomine. Als by ons zyn de gebruiklyke flot-reden, daar by den Erflater wil en begeert, dat die geen van fyn gefielde Erfgenamen met bet geen hem toevoegt, en op fodanig -indien als het hem toegevoegt is, niet te vreden is, cf defelve Uiterfte-wille in eenige deel-kwam tegen te gaan, vervallen faJ van al V geen hem daar in is gemaakt; of fo het Kinderen zyn, met fyn regtelyk deel fal moeten af ftaan, daar in gerekent en opgeteld, al 't geen na Regten daar in mng toegcrekent werden, en diergelyke bedingen. Daar van mede iemand werd verfchoont. dewelke uit tnftgt dat hy daar by in fyn regt mogt verkort zyn, of met regt 't felve wraken mag, daar iets komt tegen te doen. arg. I. 7. Cod. Ut in poffeff. legat. I. urne. Cod. de lus quee posna nomine. I. 5. §. 1. ff. de hls quib.
ïóut indign. I. 40. ff. de hered. petit. Gelyk of iemand na de dood van de langft-levende van tzvee Egi-genooten tot Erfgenamen gefield zynde, op verval van fyn Erfenis verboden was, van defelve borg voor het befit, of Staat, en hefchryving des Boedels te begeer en \ daar hy konde bewtertn, dat hem 't felve fchadelyk fou zyn, in welk geval het felve, nut tegenftaande t verbod, niet mag werden geweigert. Om dat niemand een ander ongelyk doet, die fyn regt vervolgt. I. 55 ff. de Reg jur. en niemand in fyn Uiterfle-ivil kan bedingen 't geen na Regten niet beftaan kan. /. 55. ff. de legat. 1. Sichard. ad l. ï3. Cod. de teltam. I. 7. Cod. de annuis legat. I. 10. Cod. de Confirm. tut. lui Clar §. teftamentum , quaft. 66. in fin. Roland a Valle tracl. de heredis inventar. ac ejus confeft. quaft. 222. Neoftad. Cur. Holland, decif 20. & fuprem. Cur. decif. 33. cj? 91. Andr. Gail. lib. 2. obf. 145. Pecc de 'leftam. conjug.lib 5. cap. 24. num. 3. 4. Menoch. de prcefumpt. lib. 4. prcefumpt. 98. Joh. a Sande lib. 4. tit. 6. defin. 1. & tit 7 def 9 En is alfo by den Hove van Holland verftaan in de faak van den Armen tot Ackerfloot, contra Nanning Klaafz, den 26. September, anno 1013. \y. mfr. 3. 8. 18.3
17 Naaft het indien komt een mits, of op dat, het welk weinig van een indien yerfchild, alleen dat het felve fiet op iets toekomende en de Erfenis, of het gemaakte voor het voldoen van de mits-, of
Zz het



36*2 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
het op dat mag werden geëüt, mits Hellende feker van fulks te fullen doen, en na te komen, daar het indien alvorens moet voldaan werden. /. 2. Cod. de his quee fub modo. I. 7. /. 40. f. de condit. & dc monftrat. <£? ibi DD.
Hier onder behoord ook een bemiddeling, of bepaling, hoe, en ■ in wat voegen den Erf-later wil dat fyn Erfenis van d'een tot d'ander fal overgaan: Dog 't felve behoord eigentlyk tot d'Erf-lating over de hand, waar van in 't naait, volgende Deel.
Het VII. Deel.
Van veel ledige en onderftelde Erf-lating, [Grol. 2. 19.]
1. Subjlitutie, of onierfteliing wat, en 4. In de enderjlelling werd verftaan alles
van hoedanige kragt. plaats te hebben, bet welk in de eerfte
2. Een onder veel, of veel onder een, of inftelling was uitgedrukt.
veel onder veel, hoedanig te flel- 5. Of en boe ver pupillaire fubftitutie by len. ons plaats beeft.
3. Derfelver aandeel in gelyke, of onge- 6. Hoe, en wanneer de onderfielling komt
lyke gefielde deelen. te vervallen.
Men mag niet alleen fo veel Erfgenamen ftellen als men wil, maar ook fo veel Leden van Erf-lating maken als men wil, daar van de een uit de eerlte hand gefchied, by fubftitutie, dat is onderftelling, d'ander over de hand, by weder overgift, en gelyk als van d'eene hand in d'ander dat men eigentlyk verband, of fideicommis noemt, daar van in 't volgende Deel. 1 Subjlitutie, of onderftelling, is een inftelling, daar by een tweede, of een derde, in des eerften, of tweeden gebrékigen plaats tot Erfgenaam geftelt werd. /. 1. in pr. ff. de Vuig. & pupill. Subflit. Aldus : Ik maak Jan myn Erfgenaam, en fo Jan myn Erfgenaam niet is, fo (lel ik Pieter in fyn plaats, en fo Pieter mede myn Erfgenaam niet is, fo ft el ik P au lus in fyn plaats tot myn Erfgenaam, en fo voort, , tot fo menigmaal als men wil. I. 1. §. 1. ff. eod. pr. inftit. de Vuig. Subflit. Welke onderftelde Erfgenaam met fodanig volkomen regt
Erf-



VII. Deel. Van veelledige en onderjhlde Erf-lating. 363 Erfgenaam is, als den eerften fou hebben geweeft. /. 43. §. 2. /. 36". ff. de Vuig. & pupill. L 29. in pr. ff. de lib. & pofthum. pr. inflit. de ■Vuig. & pupiII. I. 20. §. uit. ff. de Condit. inftit.
Welk geval, fo Jan myn Erfgenaam niet is, alle gevallen in fig begrypt, daar by Jan geen Erfgenaam mogt zyn. Het zy dat hy voor den Erf-later komt -af te fterven, of dat hy na Regten geen Erfgenaam wefen mag, of dat hy de Erfenis komt te wraken, en geen Erfgenaam wefen wil. §. 1. inftit. Quib. mod. teftam. infirm. I. 3, Cod. de hered. inflit.
2 So kunnen ook veel in eener plaats, of een in veeier plaatfen geftelt werden, of in veel t'famen geftelde, elk onder elk, of den een den ander onderftelt werden. §. 1. inftit. de Vuig. fubflit. I. 35. g. x.ff. eod.
Welken aangaande te letten ftaat, dat als een in veeier plaatfen onderfteld is, hy niet in elks -gebrekende plaats komt, maar dan eerft in haar aller plaats verftaan werd geroepen te zyn, fo wanneer den laatften van dien gebreekt. /. 4. Cod. de impub. & ttliis Jubfiit. Sie Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 25. defin. 11,
3 Als een alleen in des anders plaats, of veel in eener, of veeler plaats, of onder veel den een den ander in gelyke deelen onderfteld werd, is geen twyfel of elk heeft in 't geheel,- of voor fyn aandeel fodanig deel, als hy gehad foude hebben, daar hy, 't zy alleen, of met andere t'famen onder gefteld "is; ten zy den Erf-later daar van byfondere deelen had uitgedrukt. Maar de vraag is, hoe dat te verftaan is indien onder meer Erfgenamen in ongelyke deelen, den een den ander onderftelt was, hoe dat by gebrek van den een, de andere des gebrékiges deel onder haar fouden verdeelen? welk aangaande werd verftaan dat defelve onderftelde fodanig deel in de onderftelling moeten hebben, als die geen daar onder fy geftelt wer-
4 den, in de eerfte Erf-lating liebben gehad. Om dat indien in de volgende Leden geen deelen werden genoemt, verftaan werden defelve deelen verhaald te zyn, dewelke in de eerfte Erf-lating waren uitgedrukt. §. 2. inft. de Vuig. & pupill. I. 5. /. 24. jf de Vulg.&i pupill. I. I. Cod. eod. I. 113. §. 2. /. 30. §. fin. ff. de leg. 1. /. 134. §. 1. ff.de Verb. oblig. So ook verftaan werd van het indien, en mits, het welk in de eerfte Erf-ftelling uitgedrukt, in de verder Leden van onder-
Zz 2. tfel-



3 04 Roomsch. Hollands. Recht. III. Boek.
telling voor ftilfwygend verhaal gehouden werd, ten zy klaarlvk het tegendeel m de wil des Erfftellers kan blyken. arg. 14 ff de /gat 1 « / 1. CW. de impub. & aliis fub/tit. Sie AntonT'Fa'br ad Cod. hb. 6 Ut. 7. defin. 3. Chriftin. vol. 4. decif. 13. ww. 7. ' 5 Buiten defe algemeene onderftelling, was een byfondere onderftel hng, daar by een Vader voor fyn minderjarig, of fmneloos Kind in geval het beneden fyn Jaren, of fyn finnen onmagtig, mogt komen te overlyden, een Erfgenaam vermogt te onderftellenSV4. £45././. 9- Cod. de Vulg.gpupill. fubfiit. Dog defelve, als beftaande 111 oe ionderhnge magt, dewelke 1z Romeinen hadden over haar Kinderen, is by ons in geen gebruik. Sie Grot. Inleyd. 1. Boet 6 Deel, verf De Groote. en het 2. Boek, 19. Deel. op 't einde Gn Mm de jure Novf. lib. u cap. 13. verf. \!id moributê Z %. fap' 5. tef. ifw.Cif Als alleen dat de Ouders voor haar Kinderen by Huwejykfche-Voorwaarden, het verfterf-regt, dat by ons tweede! hand is, verkiefen kunnen, of van nieuws bevelen mogen hoe da* haar goederen by verfterf fullen gaan, 't welk de Kinderen meerderjarig geworden zynde, verftaan werden voor goed op te neeATenA mct,dat fy by Uiterfte-™H niet anders hebben bevolen Sie JNeoftad. depa&Antenupt. obferv. 2. in Not. verf. Sed hereditas Sie van defe Verkiefinge van Land-regt, Grot. Inleyd. 2. Boek, 20 D»' . en hier na in 't 4. Boek. 24. Deel.
6 De algemeene onderftelling vergaat, of werd vernietigt, fo haaft
t l,eTrYJ™ eJrften Erfgena™ ^ aangevaart. /. 5. Cod. de Pul" & pupill. fubft. jun6t. I. 6. Cod. de legat. ™rutb.
Houd ook op, of vervalt, fo wanneer den onderftelde voor den eerften infteller komt te overlyden, want het regt van Onderftelling gaat met over tot de Erfgenamen, maar heeft dit ftilfwygend ? Vd? ?0 °nderftelden den eerften ingefteldenmoetoler %I f. de mg fUlS @ ^ J ' 1 %1'ff' de "* hcred' L §' in
._ O) AU. Letmus Detificn en Obftrvatien cafu 57.
Het



Vil I. Deel. Van ver bon de en befiuaarde Erfenis. 365 Het VIII. Deel. Van verbonde en befwaarde Erfenis»
[Grot, 2. 20.]
1. Fideicommis, of Erfenis iver dt band,
wat ?
2. By wie, en aan wie gelaten mag werden.
3. Hoe, en op wat wys 't felve mag ge-
fcbieden.
4. Is uitgedrukte, of ftilfwygend, boe te
verftaan.
5. Stilfwygend welk, en wanneer plaats
heeft.
6. Verbod van vervreemding , of, en wan¬
neer verband maakt van Erflating over de band.
7. Verbod van fyn goederen niet uit fyn
Geflagt of bloed te vervreemden, van wat kragt, en boe lang 't felve duurt.
3. Of daar in de naderbeid van den Erfmaker, of van den Erfgenaam moet gevolgt werden.
9, De magt om te mogen verteeren, verhandelen , vervreemden, en handelen als met eigen goed in verbond en Erfenis, boe ver uit te rekken.
10. Mag niet uitgerekt werdentot eenig bevel by Uiterfte-wil, of gift na de dood.
11. Of, en boe ver in verbonden Erfenis onder Kinderen, ook Kinds-kinderen verftaan werden begreepen le zyn.
11 Kinderen onder bet indien gefteld, of, en wanneer verftaan werden mede geroepen te zyn.
13. Kinderen benevens baar Ouders te gelyk geroepen, of, en boe defelve tot de Erfenis werden toegelaten.
14. Reprefentatie, of plaatsvulling, of ',■ en wanneer in verbenden Erfenis plaats beeft.
15. Of, en wanneer buiten het gemeene verfterf-regt kan werden uitgerekt.
16. Naafte Vrienden en Erfgenamen, wie , en welke daar onder te rekenen.
17. Eigendom wanneer onder vrugt-gebruik begreepen.
i!ï. Eigendom, en vrugt-gebruik, hoedanig in Erfeniffe te onderfcheiden.
T^Ideicommis, of Erfenis over de hand, anders verbonde, is een x Erf-lating daar by den Erfgenaam bevolen werd, dat hy de Erfenis na fekeren - tyd, of na fyn Overlyden aan een ander voor 'r geheel, of voor een feker gedeelte doet overgaan. %. 1. inftit. de fideicommiffar. herediteit. & tot. tit. ff. & Cod. ad Senat. Trebellian. En die geen aan dewelke de Erfenis werd overgegeven, is volkomen Erfgenaam. §. 3. & feq. inftit. de fif.eic. %. 3. inftit. comm. hered. dt legat. I. 2. Cod. commtinia de legat. [Dog twyffelagtige uitdrukkingen behooren fodanig te worden verklaart, dat fe eerder de Fi-
Zz 3 dei-.



3<5(5 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
deicommiffen uitfluiten, dan invoeren. Sand. Dec. 4. 3. 20. Noten op Coorns 14. Conf. in 't einde.'] 9, By wie, en aan wie fodanige verbode Erfenis wag werden gelaten, en wie daar mede mogen werden belaft, is kennelyk uit het geen van Erf-ftelling is gefegd, namentlvk: al die geen die Uiterftewillen mogen maken, en by Uiterfte-wil iet ontfangen moren /. 2 6 /. 103. f. de leg. 1. &> §. 24. inftit. de legat. junEL §. 2. & fi. 10. inftit. de fideicom, heredit.
3 De manier van verbintenis is, dat 't felve regt uit, of onder een gevalhg, indien, ook wel .op dag, en voor, of na eenigen tyd ichieden mag. §. 2. inftit. de [mg. reb. per fideicommiff. reliB. waar hl 't felve plaats heeft, dat hier voor van Erfftelling onder indien, mits, of op, of tegens fekeren tyd gefegd is.
4 Verbonden Erfenis is andere, dewelke met uitgedrukte woorden
£cn.mcu, auueie ueweu<e ïïiuwygenü uit de wil van den Erf-later volgt. Sonder dat defelve aan eenige byfondere woorden werd gebonden, als daar zyn; ik wift ik begeer, ik beveel, ik verfoek, en diergelyke. /. 2. Cod. communia de legat. I. 21. Cod. de legat. I 77 §. 7. ff. de legat. 2. /. 19. §. ï.f. ad Senat. Trebell. I. ii. ff.de fideicommiff. hbertat. Het welk by ons meerendeels onder een manier van muls, werd uitgedrukt: onder die mids, onder die laft, fó nog. tans dat, en diergelyke. En zyn alle woorden en manieren van lpreeken daar toe gebruikelyk, daar uit maar de wil van den Erfmaker kan werden aangewefen, want in verbonden Erfenis, de wil van den Erf-maker, voornamentlyk moet ingefien werden. I.ji. §. 19. ff. de leg. 3. /. 96. ff. eod. I. 32. in fin. §. delegat. 2 l.g?. §.1' ff. ad Senat. Trebell. I. 16. Cod. de fideicommiff Doch werd het felve' feer naauw genomen, dat in de minfte twyfeh voor de vrye Erfenis, en tegen het verband werd geoordeeld: om dat alle Erflyke befwaarnisfen haatlyk zyn, en geen uitbreiding lyden mogen. arg. I. 19. ff de hb. cj pofthum. cap. Odia. de Reg. jur. in 6. [Sande 4 3. 20. not. poft. Coren conf. 14. in fin.']
Voor een ftilfwygend verband werd gehouden : So wanneer den Erf-later fyn Erfgenaam verbied by Uiterfte-wil van defelve fyn Erfenis te mogen bevélen: Daar mede hy verftaan werd te willen dat fyn naafte Bloedvrienden 't felve over de hand fullen Erven. /. 74.
in



VIII. Deel. Van verbonde en befwaardê Erfenis, 367 in pr. {f. ad Senat. Trebell. om dat defelve woorden tot ^een anderen einde kunne dienen, arg. I. 87. §. 2. /. 34. uit. ff. de legat. 2. d. I. 11. §. 19. ff. de leg. 3. Gloff. & DD. ad l. 15. Cod. de fideicommiff. Sie Peregrin. de fideicommiff. art. 1. num. 45. (ff feq. art. 11. Mantic. de conjeB. Ultimar. volunt.
Ook fo wanneer iemand twee Uiterfte-willen maakt, en by het laatfte wil dat ook het eerfte fyn kragt fal hebben, fo verftaat men dat den Erf-lteller gewild heeft dat de Erfenis by die geen dewelke in de laatfte Uiterfte-wil geftelt is, moet werden overgegeven aan die geen dewelke in de eerfte Uiterfte-wil geroepen was, en hem met het aftrekken van het Trebellianife of Falcidife vierde-part moet te vreden houden. §. 3 inftit. Ouib. mod. teftam. infirm. I. i^.ff. ad Senat. Trebell. Het welk na onfe manier door kragt van de gezvoonly- ken Codicillaire Clauful ook-plaats heeft, fo de eerfte Uiterfte-wil by de tweede niet uitdruklyk werd weerroepen, of te niet gedaan, om dat uit kragt van defelve clauful verftaan werd, dat de eerfte Uiter- ■ fte-wil befiand blyft, in al V geen by de laatfte Uiterfte-wil niet werd veranderd, of tegen gegaan, al is 't dat de eerfte Uiterftewil by de laatfte niet in 't byfonder werd hervat, [vid. fupr. 3 2 17. fin.-] (1).
5 Maar of verbod van vervreemding een ftilfwygend verband maakt? werd verftaan, neen, fo by den Erf-later geen oorfaak by gedaan werd, waarom, of geen perfoon werd uitgedrukt tot wiens behoef hy fulks wil. /. ir4. §. 14./. de legat. 1. juncl. I. 38. §■ 7-ff- eod. Gelyk of hy gefegd had, of anderfins uit de Uiterftewil bleek, dat hy fodanig verbod gedaan had, om des wil, dat fyn nagelaten goed, in fyn Bloed, of Geflagt fou blyven; in welk geval verftaan werd dat het felve verband maakt, en de naafte van fyn Geflagt of Bloed-verwandfchap over de hand geroepen zyn. d. I. 114. §. 15./; de legat. 1. /. 69. §. $.ff. de legat. 2. Petr. de Petra de fideicommiff. queeft. 5. num. 41. & feq. Mantic. de C-onjeêt. Ultimar. volunt. hb. 6. tit. 14. num. 24. Anton. Merend, lib. 4. Controv. cap. 20. Peregrin. de fideicommiff. art. 14. num. xi. 12. &f feqq. Sande
de
(O Verfha dit van het Roomfche Recht. Z. loven 3. h. 2. d. n. 17. en mvne mmeekeningcji aldaar. ' yuc



36*8 Roomsch-Hollands.Recht. III. Boek,
de prohibit. rer. alienat. part. 3. cap. 5. num. 5. [Stokm. dec q6 Indien verbod van vervreemding buiten de Familie, aanftonds na het voorgaande hdeicommis volgt, en daar mede als gepaart gaat word dit fideicommis niet uitgebreid, maar dat verbod gcfchikt op' die manier en voorwaarden, als in het fïdeicommis is vaftgeftelt. Sand. Dec. 4. 5. 2. & de rer. alienat. pag. triihi 119. (2).
7 Wplt
(2) Zie voor al hier na 4. h. 13. d. n. 15. en 16. Cenf. for. lib. 3. cap. 7. num. 10, 11 ff '2 a's meede de Obfervatien over H. de Groot Jnleyding tot dt Holl. Rechtsgel. 1 d. pag. 57. en volgende, en is aangaande het Statutaire Recht van Amfteldam remarquahel het geiraéteerde by Mr. van der Schelling in notis ad Zurck Cod. Bat. in verbo fideicommijjen art. 3. n. 2. conform de bandv. van Amft. pag. 553. dat namelyk het verband by huwelykfche voorwaarden of teftament, dat de goederen niet mogen vervreemden buiten 't bloed van den testateur, alhier geen kragt heeft, om de canthoralen en geinftitueerde erfgenaamen of hunne kinderen, tot hunne jaren gekomen zynde, te verbieden die te verkoopen of te alieneeren inter vivos; en wyzen zulke woorden alleen aan, hoe. de goederen zullen gaan by verflerf, dat is, by gebrek van uiterfte wil, ten waar klaar blykt, (voegt de Hr. v. d. Schelling l. c. daar by ) dat de uiterjie wil bet verbod van vervreemding nog verder als tot het vierde lid uitjlrekt, of de erven verhoeden is te verkoopen, befwaren , bet disponeeren daar van by tejlament, en alzo de intentie is om het goed als yfer vtijltemaken met zulk dubbelt verband. Dan met opzigt tot dit laatfte kan ik niet nalaten te remarqueeren, dat (behoudens alle aan zyn Ed. verfchuldigde agting) zulks zonder genoegzame grond , en naar gedagten alleen op voetfpoor van den Aufteur
alhier 5. 10. die echter van Amft. afzonderlyk rerht aldaar geene melding doet, gepofcert is, waaromme ik deeze meede als eene aanmerking op de volgende $. wil doen (trekken: Ik beroepe my tot refutatie van het geene de Hr. van der Schelling leert op het 16. art. van 't eeuwig EdiSc van Albert en Ifabella Clara Eugenia van den 12 Julii des Jaars tón geilltiftreert door den voorname rechtsgeleerde Ant. Anfelmus in comment. luidende hetzelve art. volgens Anfelm. ibid. p. 116. met zo veele woorden .- Dat alzulcke dispositien van
SUBSTITUTIEN , FIDEICO.mmis , VERBIEDINGEN VAN T'ALIFNEEREN , CONDITIËN VAN WIÏDERKEERINCHE , OFT ANDERE GI1ELYCKE, GHEDAEN by OrDINANCIE VAN uiTERSTEN WILLE , OFT by CoNTHACTüN INTER VIVOS, VAN HOUWELYCK , OFT anDEREN die MEN GHEMEYNELVCK IvOEMPT CONVENTIONELE, in WAT TERMYNEN DAT die GHEMAECKT ZYN, en SULLEN MAER DRYMAAL EFFECT hebben ; DIER INNE BEGREPEN DEN EERSTEN GHEINSTITUEEKOEN, DECL ARE ERENDE de GEENE de VOORDEK. GriEINSTITUEERT SYN , van EGEENE WEERDE. Nu [vertrouw ik] ziet een ieder, dat het vermogen , of liever ingeflope misbruik, om het verbod van vervreemding verder uitteftrekken , als tot de vierde graad, volftrekt daarby geabro»eert is , om reden men wyfelyk geicht zal hebben, dat het in een land van Negotie allernadeeli^ft was te permitteren , dat de lieden hun goed zo va ft maak-



VIII. Deel. Van verbonde en befwaar.de Erfenis. 3 óp y Welk aangaande mede ftaat te letten dat fo hy gefegd had • ïk ■ wil dat myn goederen niet uit myn Geflagt, of uit mynen Bloede fullen vervreemden, fonder te feggen hoe lang dat het verband fou duuren, of hoe de goederen fouden werden gedeelt; fodanig verband niet verder plaats heeft, als tot in het vierde Lid, wel verftaan de •dat het vierde Lid daar in mede begreepen zy, en felve den Erfgenamen in het vierde Lid defelve goederen nog niet mogen vervreemden. Novell. 159. cap. 2. verf. quod autem, in verbis: poft quatuor. Confult. van de Hollandfche Regtsgeleerdcn, 1. Deel, Conf. 251. Mantic. de conjeEtur. uit. voluntat. lib. 6. tit. 14. num. 24. Ook dat het eerfte Lid niet begint van den eerften Erfgenaam, maar van den geen op dewelke de vaft-gemaakte goederen na het affterven van den felven Erfgenaam eerftelyk komen te verfterven. di£t. Novell. 159. cap. 2. dift* verb. Confult. ende Advyf. het 6. Deel. ■conf 83.
Ten ware den Erf-maker uitdrukkelyk had gewilt dat het verbod van vervreemding nog verder als tot het vierde Lid fou uitgeftrekt
wer-
maakte als yzer, om de woorden van Mr. van der Schelling te adhibeeren, en daarom zodanige dispofitiën wyzelyk verJclaard van onweerde. Weshalven ik mag befluiten, dat van der Schelling en alle die doceeren, dat naar ons recht den teftateur of teftatrice verder met effe& disponeeren kan, bezyden het recht en aldus onbeftaanbaar hebben gehandelt. En hier meede zoude ik kunnen volflaan, maar om alle voldoening te geeven , beroepe ik my omtrent ons ftatutair recht noch op de woorden , welke voorkomen in de turbe van den 22 Auguftus 1596. handv. van Amft. pag. 554. en waar by alléén van het dubbeld verband, (het geen I. c. als yzer genaamd word; mende gefchied, dezelven luiden : Ende dat de teftateurs ■willende beur erfgenaamen de dispofttie en de alienatie van d''achtergelaten goederen ■verbieden, 't zelve expreffelyk moeten uit-
A
drukken mette claufule: Dat d'Erfgenamen de goederen niet en foude mogen verkopen , befwaren ofte by teftamente daar van disponeeren, ofte gelyke ivoorden expres verbot van alienatie meedebrengende. En is deeze door begeerte van allen by Bardefius onderteykent. Nu word daarby immers geene hoegenaamde melding gedaan , laat ftaan permiflïe gegeeven, om by uiterfte wil het verbod van vervreemding verder en boven de vierde graad uit te (Trekken? Ergo ftaat zulks geene rechts DD. vry, te minder alzoo de fideicommiffaire dispofitiën odieux zyn, en daarom veel eer behooren gereftringeert te worden. Zonder dat my obfteert de decifie door van Leeuwen geall. want men moet naar de wetten oordetien, en die duidelyk fpreekende hebben wy geene exempelen vannoden. Nee obftat, res judicata pro veriiate babetur, quoniam bic de jure agitur.
aa



370 Roomsch-Hollands.Recht. lII.Boekv
j werden, fou in fuik geval de wil van den Erf-later plaats hebben. I Covarr. var. refilut. lib. 2. cap. 5. nam. 4. Graif. §. fideicommiff quajï. 19. num. 2. Fufar. de fideicommiff. quafi. 381. num. 17. 25. Fachin. controv. lib. 4. cap. 100. Mantic. de conjeclur. ultimar. volunt. lib. 8. tit, 2. num. 21. Maynard. lib. 5. decif. 86. Het welk alfo mede in FHesland is geoordeelt by Sande Kb. 4. tit. 5. defin. 5. En by Molinóeus confil. 1. w/w. 16. werd verhaalt, dat voor den Princevan Wirtenbefg is geoordeelt. Volgens welk onderfcheid mede te verftaan is 't geen Hugo de Groot in fyn Inleyding, 2. Boek, 20. Deel, verf. Ende alwaar, voorftcld. 8 So wanneer den Erf-maker maar alleen had gefegd: Ik wil dat myn goederen niet uit myn Geflagt, of Bloed fullen vervreemden, of dier gelyk, fonder onbepaalt te feggen, hoedanig, en aan wat perfoonen defelve van d'een tot i ander Jouden ver fi erven; werd verftaan de ordre van de fucceflie ab inteftato, plaats te hebben, en de goederen te vetfterven_ niet na de fucceflie, en aan de naafte van de Erf-maker, maar^aan die gene, die de naafte zyn van den laatften befitter van cfeen tot dander, tot het vierde Lid als voor; want als den Erf-maker in het verband en belafting niet uitdrukt, hoe, cn aan wie dat het fal overgaan, verftaat men dat hy daar in het gemeen regt heeft plaats willen geeven van d'een van fyn naafte Vrienden tot d'ander. k 3. I. 8. ff. de jure Codicillor. Mare. Anton. Peregrinus, tratlat. de fidneommijfis. art. 20, Clarus §. Teftamentum. quaft. 76. verfic. Sed hic. Sie hier van Confult. en Advyfen, het 1. Deel, conf 63. joan. k Sande lib. 4. tit. 5. defin. 6. Daar wel op te letten ftaat, om dat anderfins daar de wil van den Erf-maker fodanig leid, altyds werd gevolgt de naderheid van den Erf-maker, maar"niet van den Erfgenaam, arg. I. 32. §.ftn. ff. de legat. 2. jun9. h 41. §. 2. ff. de vuig.
pupfll. Sie Man tic. de Co?f&. Ultim. volunt. lib. 8. tit. 12. num. 38. & feq. Anth. Teffaur. decif 64. Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 19. defin. 6. fjf tit. 22. defin. 27. [Maar tot Amfterdam bencemen fodanige woorden den Erfgenaam de magt van vrye difpofitie niet. Grot. 2. 20. 22. van Leeuw, in cenf. for. 3. 7. 12.] 9 Gelyk als de vervreemding van goederen werd verboden, om daar mede de Erfenis over de hand te doen overgaan, fo werd menigmaal in tegendeel in het verband van over-hands Erving, den
eer-



VIII, Deel» Van verbonde en befwaarde Erfenis. 371 eerften Erfgenaam magt gegeeven, van ondertuffchen de goederen te mogen verteeren, vervreemden, en handelen als met eigen goed; onder die laft alleen, van te laten overgaan het geen na fyn dood daar van overig fal bevonden werden (3): fo by ons veel tuffchen Man en
Vrouw
r (3) Deeze inftitutie gefchied ook wel by wyze van making van het vrugtgebruik, met macht van alienatie en laft van reftitutie van 't geene op het overlyden der legataris zal worden bevonden overig te zyn , het welk , gelyk den A. zeer wel aanmerkt, importeert inftitutie in den eygendom met laft van fideicommis. Z. bier vooren pag. ito. in notis n. 7. Holl. Confult. 5. d. Conf. 59. dog beeter gefchied zulks by erfftelling zelve , waarom desweegens met recht op den tit. van verbonde en bezwaarde erfenis word gehandelt, en dus is alhier de voornaame vraage, komt het maken van inventaris en het ftellen van cautie volftrekt in aanfchouw, of kan zulks door den teftateur geremitteerd ■worden? en ik heb 1. c. gefuftineert, dat in cas van onbepaalde vervreemding, wel het geeven van Inventaris, maar niet het ftellen van cautie noodzakelyk was, en hier toe ftrekt behalven het aldaar geall. de leer van H. de Croot inl. 2. b. 20. d. $• 13. meedebrengende: Iemand belaft zynde, indien ly zonder Kinderen flerft, 't geen van de erfeniffe zal overfchieten aan een derden over te laten, mag niet meer daar uit behouden, dan drie vierde deelen: en beeft by meer, dan de drie deelen verdaan, zoo mag by en zyn erfgenaam, en ter nood ook de goederen die laatfl zyn vervreemd, daar voor aangefproken worden. Is OBk fcbllldig , des verzocht en by uiterste wille daarvan niet be-
vrydt zynde , bier voor zoeker te doen: doch by gebrek van morgengave, of nooit
dig htiwelyks- goed of tot verloffing van gevangenen, mag by ook bet vierde deel vervreemden, en om deeze laatfte reeden begrype ik dat in dit cas de remiflie van de cautie valide is, alfchoon de reeden by Voet ad tit. ufufr. quemadm. cav. n. 2. in f. vermeld, 't maaken van inventaris volftrekt noodzakelyk maakt, add. Greenewegen de LL. abrog. p. 485. Zynde dit geval een exceptie, gelyk ik d. I. reeds heb aangemerkt, van den regel door Grot. 2. b. 39. d. $. 3. opgegeeven, en welke daarom in alle, overige gevallen effeól forteeren moet; zonder dat my obfteert de decifie.van den Hove van Holland, te vinden by Neoflad. decif. van den Hove decif. 20. pag. 77. om reeden aldaar het geval van een. alienatie indien het van noode deede, en dus geene onbepaalde vervreemding, occurreert, daarenboven word 'er toe reeden van het zelve vonnis opgegeeven; dat den teftateur het woord ufumfrutlum in de Codicille had gebruykt. Dus men begreepen heeft, dat hetzelve geval ftond in de termen, by de Groot 2. h. 39. d. (J. 3 vermeld, en geenzints in die, waar van Grot. 2. b. 20. d. J. 13. en 14. melding maakt, als in welken de reeden, tot het niet moogen remitteeren der zekerheid, komt op te houden; zelfs is op folide gronden by den Heer Bort nagelaaten werken pag. 162. geadvifeert, dat de Axithent. contra quum rogatus Cod. ad S. Ctum Trebell. waar uit men rechtens infereert, dat een vierde part onverteerd aan den erfgenaam over de band moet worden nagelaten, aa a niet



37* Roomsch-Hollands-Recht. HT.Boek.
Vrouw gefchied. [Coorn. maakt hier een diftinétie, in fyn xj oi ferv. en ingevolge van dien diftinétie is by Schepenen van Amfteldam den ar. Oüob. 1688. regt gedaan.] Het welk alhoewel de woorden dikmaals ruim gefteld werden, na redelykheid te verftaan zyn, dat fodanig Erfgenaam de goederen niet onnuttelyk mag verdoen, weggeevcn of anders tot verkorting van den overhandfen Erfgenaam kwyt maken. /. 54. ff. ad Senat. &m Trebell. iuntl l , ff dènmteff de aq. pluv. arcend. i. 24. f. de damno in/ecl. En in'al'len geval jodamge goederen niet meer als voor drie vierde deelen mo°en werden vermindert: voor welk overig vierde deel den overhandfen Erfgenaam befchryving des Boedels doen, en feker Hellen moet auth contra quum rogatus. Cod. ad Senat. Trebell. Sie Mantic. de ConietJ uit. volunt hb. 10. tit. 4 num. 21. Peregrin. de fideicommiff. art. 40' num. 46. & num. 50 Anton. Fab. ad Cod, lib. 6. tit. 27. defin. li Andr. Gail. hb. 2. obferv. 145. in fin. Neoftad. Cur. Holland, deck 20. Joan. a Sande hb. 5. ttt. 3. defin. 4. Anders fo fodanige magt van vervreemding maar was gegeeven, des van node te mogen verteeren, of met diergelyke woorden daar toe konde werden uitgeleid, fou t felve maar alleen tot nodig onderhoud uitgerekt kun. nen werden /, pen. §. fin. & /. uit. ff. de aliment. lega\. cn heeft geen plaats fo lang fodanigen Erfgenaam andere goederen heeft daar hy van leven en fig onderhouden kan. arg. d. I. $4. ff ad Se. nat. Trebell. Peregrin. ditt. art. 40. num, 49 " 10. De vrye magt van te mogen vervreemden en handelen als met eigen goed m overhandfe Erflating, mag ook niet verder uitgerek werden, als tot vervreemding onder den levendige, fonder dat uit kragt van dien by Uiterfte-wil eenig bevel gedaan mag werden ar* l. }7> Cod de probat. DD. ad l. 54. ff. ad Senat. Trebellian. 'Pere* grim de fideicommiff art. 4q. num. 43. & 5o. So by den Hoogen Raad tn Holland is verftaan, als te fien by Jacob Kooren, obferv n e-i daar na op den laatften Ocïob. 1642. in de faak van Pieter Ambroftus van B runsdorp, cum fociis, Erfgenamen van Geertruid Hendriks,
niet applicabel is wanneer geverfeert minibus bonis fupererit, tl beres non fuerit
word xn plane alus terminis namelyk, ufus poteftate idiLndi li ÏZ ^
uhpropnetau, quee beredt reUBa eft, ad- ditio, fi nihil fupereff continZ J em^
jmtur coitdttio de dmdendo, quod ex coni- sit. »<»w, evan.j



Vin. Deel. Van verbonde en befwaarde Erfenis. 373
Govertvan Duffelen, contra Dirk Cornelifz. van Leeusvelt, en Dirk Jahfz. van Vefanevelt, als Erf-uiters van dc Uiterfte-wil van Zal. Hugo Koedyk, in fyn leven Burgermeefter der Stad Leyden, in welke faak den Heer Koedyk, dewelke by fyn overledenen Huisvrouw tot Erfgenaam was geftelt in al haar na te laten goederen, om daar mede fyn welgevallen, en gelief te doen, gelyk men met vry eigen goederen foude kunnen, of mogen doen, mits dat tui fyn Overlyden haar Vrienden foude genieten de helft van al de goederen, fulks die by den felven haren Man met 'er dood fouden werden ontruimt, en agter gelaten; aan fyn Dienftmaagt by feker gefchrift verklaart had, om haar getrouwe dienften in eigendom over te geven, het regt van fekere Obligatie van vier duifent guldens, behoudende daar van de vrugten, en Jaarlykfche inkomen aan hem, fo lang hy leefde. Waar op by den Raad, niettegenftaande den felven Koedyk, by Erfenis van fyn Sufter, den Boedel na de dood van fyn Huisvrouw merklyk had verrykt, verftaan is: dat defelve gift niet mogt komen tot laften van dc Vrienden en geftelde Erfgenamen van fyn Huisvrouw, en de Verweerders is opgelegd, den ftaat des Boedels daar mede te verhoogen , gelyk of de gave niet gefchied was, blyvende defelve alleen tot laften van de Erfgenamen van fyn zyde.
üï Of, en wanneer onder het woord van Kinderen, ook Kinds-kinderen verftaan werden, is in 't naaft-voorgaande 6. Deel, Hum. 7aangewefen. Het welk alfo, t'haren voordeel te verftaan is, volgens 't geen daar van verhandelt werd by Simon de Prsetis%.deinterpr. ultimar. volunt. dubio %ifolut. i. num. 38. & ftq. en Menoch. de prcefumpt. lib. 4. prcefumpt. 94. So dat in de befwaarnis van overhandfe Erfenis onder Kinderen, niet verftaan werden Kinds-kinderen, of verdere af komelingen begreepen te zyn, ten zy fulks werd uitgedrukt , of anders uit de meening van de Uiterfte-wil noodfaaklyk volgen moet. Sie Joan. van den Sande lib. 4. tit.$. defin. 9. 10. ï i. (4).
12 Als Kinderen onder het indien werden gefteld.: Gelyk of ik feide:
Ik
(4) Leen gegeeven aan iemand en aan & quoties filiis providetur-, five in tefi-azyne Kinderen comprehendeert de ver- mentis five in beneficiis principis, amplior dere descendenten in linea recta, quia fit interpretatie-. Vid, Holl, Ctnfultt 2/ cL coneeflio feudi efl- gratia &? beneficium, p. 101.
Aaa 3



374 Roomsch.Hollands-Recht. nLBoek
&J*> lkf,f f Erf^laami Mie» dat hy Kinderen heeft Of a/
verftaan dat by VoÓT-54^Z^^t^T^den: wenï weI ^ geroepen zvn ^ - 7i " J ?T» defle,fs Kaderen voor Pte. de Vute £ *5S/ ^' 7/j ^^--^ ^ Senat. Trebell. I. 4I. e ,
tXtri^t^ In ff tSt? t0t ee° gehouden is defelve ErfenS n/f „ 5 B5ftnu ^nooten hebbende, ten overgaan ? werd Sd2?rfJ« } dood aan fyn Kinderen te laderen, mS^^SS^^êS^F0^'-dat »*»«ifiMk«.jön.
ftandigheden fean Sn Aif Jerftaanwe^ indien uitdeom& myn Soon to Eilenaam f>51 * T ^ fWCeft is' êe]yk of een ander onderfteld^foï vnS' YFhllk Vm Kindere"hem deren, uit de^fevfaj1.^^? Werden dat ook de Kinds-kinzyn. I 102/? 2 ™/5 I W1' medVot de Erfe»is geroepen
ia. k&ffiito fl-'EtW"- Cod^fidlicmmif
nat. Trebeld Sie Grot /^t'^ * §' ^ öi BemSZ^,l!!PÏ, ofandere vreemde Erfgenamen, heeft fulks
alleen is een byvoegfeï datS SS ^ kaf Se"oemt w^rden, maar w«U' o-pt,.u aa tt j ' c net W^ "e wd onderworpen werd in
kunnen werden feL^^f*OT w*" " gefeM r°"
Ë£f«.1?: ,*7 5". VS"* • * W t»*S:
2' ü 3- & *». io. m. 8. gomt. w. Meaodi. w.4.



VIII. Deel, Van verbonde en befwaarde Erfenis. 375 prcefumpt. 89. Jul. Clar. lib. $,fentent. J. tcftamentum queeft. 77. Gomez.
1. refolut. cap.2. num. 23. So ook in verfcheide Pleit-faken is geoordeelt, volgens getuigenis van Teffaur. dec f. 66. Ant.Fab ad Cod. lib. 6. tit. 22. defin. 3. num. 9. &> defin 43. num. 4. Joan a Sande lib. 4. *«.ö. ^«.5. Chriftin. vol. 1. decif. 308. '&>wl. 4. 46. Joan. Decker. /$ 3. difert. 1. num. 34. Neoftad. Curies Hoüandice decif 22.
^ Kinderen beneven haar Ouders werden geftelt, gelyk of den Erfmaker fegt; Ik ftel Jan, fyn Kinderen , en verdere af komelingen tot myn Erfgenaam, werd niet verftaan dat fy al te gelyk, maar de een voor de ander geroepen, en by gebrek of Voor-affterven van den een, den ander by onderftelling in elkanders plaats moeten komen So dat ook geen laft van verder over de hand, van d'een tot dander te moeten Erven, plaats heeft, ten zy dat fulks uit de verdere omftandigheid klaar blykt. /. uit. Cod. de Verbor. Sigmfic.l. 32. §. tilt. f. delegat. 2. /. 8. /. 3./. de jure Codicillor. Sie Peregrin. de fideiemmijf. art. 20. Mantic. de conje9. ultim. voluntat. lib. 8. tit. 14 num. io, Joan. a Sande lib. 4. tit. 5. defin. 6. Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 22. defin. 10. 11.. So als den laatften April 16^9. is geoordeeld by den Hove van Holland in de faak van Korftiaan Dtrxz. van Zyl , fo hy procedeert, cum fociis, Impetrant, tegen de verdere Erfgenamen van Kryn Hendrixz. van Sivanenburg, Gedaagdens, in welke faak den felven Kryn Hendrixz. van Sivanenburg, tot fyn Erfgenamen onder anderen gefteld had, de Kinderen en Kinds-kinderen van Frank Meefz. van -Blommendaal: is verftaan: dat by 't leven van beide, alleen de Kinderen van defelve Frank Meefz. geroepen waren, met uitfluiting van de Kinds-kinderen, dewelke alleen by Voor-affterven van haar Ouders verftaan wierden geroepen te zyn. 14 Maar of reprafentatie, dat is plaatsvulling, daar by de Kinderen m haar Ouders plaats te gelyk, beneven haar Oomen, byftaken komen te Erven, in befwaarde en overhandfe Erfenis plaats heeft? is het gemeen gevoelen , dewyl den Erf-later, dewelke fyn naafte Vrinden over de hand tot fyn Erfenis roept, fonder uit defelve iemand m t te kinderen, of daar by te doen hoedanig de Erfenis onder haar lal werden verdeelt, dat hy hem dien aangaande te gedragen heeft na het gemeen verfterf-regt. /. 8. /. 3. ff. de jure Codicillor. I. 57. §. 2. ff ad Senat. Trebell. I. 77, §, pen. ff. de leg. 2. en over zulks plaats.
vul,.



376" Roomsch-Hollands-Recht. HL Boek'.
vulling mede plaats moet hebben, fodanig en fo ver als het felve by verfterf, fonder Uiterfte-wil,, fou hebben gehad. Sie Joan. Caftill. SotoMajor de conje&ur. ultimar. voluntat. part. 3. cap. 19. num. 214. Fachin. lib. 4. controv. cap. 48. Hieronim. Cceval. Specul. commun. cptn. queeft. 196. & 762. Fufar. confil. 41. num. 66. '& de fideicommisria fubftitut. queeft. 485. Teffaur. decif. 65. Gomez. adl.tauri 8, num. Q-7. & l. 40. num. 41. Fab. ad Cod. lib. 6. tit. 19. defin. 10. 22. defin. 24. Joan. Papon. 20. tit. 3. <w«/7. 33. Joan. a Sande. lib. 4. tit. %. defin. 2.
15 Welke plaats-vulling ook verder werd uitgerekt als tot de leden van plaats-vulling in het gemeen verfterf-regt uitgedrukt, fo wanneer uit de woorden ; of omftandigheid van de Uiterfte-wil kan werden afgemceten, dat den Erf-later voorbedagtelyk gewild heeft, dat plaats-vulling fou toegelaten werden. Gelyk of hy geroepen had fyn naafte Vrienden en Erfgenamen, by.verfterf, en daar by bevolen dat onder defelve plaats-vulling fou vallen. Soude men daar uit verftaan dat by Voor-overlyden van eenig derfelver, ook buiten de algemeene plaats-vulling van het verfterf-regt, de Kinderen in des voorgeftorve Ouders plaats foude moeten komen, beneven de andere, fchoon fy buiten de gemeene plaats-vulling de naafte waren, volgens het geen daar van verhandeld werd by Petr. Sanz. tra6i. de divif'. bonor. lib. 1. cap. 6. num. 61. So als by den Hogen Rade in Holland, volgens myn gevoelen by gefchrift ingedient verftaan is den 11. December ,1664.. in de faak van Karei van der Pluym, woonende tot Leyden, Impetrant van Mandement in cas pojfeffpir contra Artus Honinga cumfocüs, over de Uiterfte-wil van Mathys Pietetfz. van Rynsburg, en Geertruid Adriaans van der Hal.
16 En is een gemeen gevoelen, dat onder de naafte Vrienden niet verftaan werden de nagel-naaften, met uitfluitinge van andere,maar al die geen dewelke te famen by verfterf-regt fouden kunnen Erven., om dat die van den Geflagte, van den Hüyfe, van den Bloede, en diergelyke, voor de naafte Vrienden genomen werden. ar&, l. 32. §.ult. ff. delegat. 2. En dat onder het woord van naafte Vrienden, fonder uitfondering, defelve gerekent werden ten opfigt van befterfregt, en niet ten opfigt van naderheid in leden, per ea qua tradunt. Peregrin. de fideicommiff. art. 21. num. 9. £f feqq. Soto Major. d.
part.



VIII. Deel. Van verbonde en befwaarde Erfenis. 377 part. 3. cap. 19. num. 304. & 313. Fufar. dc fideicommiffar. fubJHt. queeft. 485. num. 3. & num. 37. cum feqq.
11 Iemand die in de Lyf-togt van eenig goed Lot Erfgenaam gefteld is, met magt om te mogen verteeren, vervreemden, of verhandelen , werd mede verftaan in den eigendom gefteld te zyn, al is 't dat hy belaft werd het overige na fyn dood aan een derde te laten overgaan, per ca quee tradunt. DD. ad l. 13. Cod. de hered. in/iit. 1.19. ff. de UfufruB. Menoch. lib: 4.'prcefumpt. 133. num. 4. Mantic. de conjetlur. Ultim. voluntat. lib. 9. tit. 5. num. 14. Sande lib. 5. tit. 3. defin. 4. ten ware dat defelve magt alleen tot nodig onderhoud, of anderfins was bepaald, in welken geval het voor een enkel Vrugt-gebruik werd gehouden, en is alfo verftaan by Neoftad. Cur. Holland, decif. iq. Guid. Pap. decif. 352.
18 So ook indien iemand tot Erfgenaam werd gefteld in 't Vrugt-gebruik, fonder dat in den eigendom iemand anders werd genoemd, werd hy mede verftaan in het volle Vrugt-gebruik geftelt te zyn, daar onder den eigendom mede is begreepen, niettegenftaande hy belaft is, 't felve Vrugt-gebruik na fyn Overlyden aan een derde te laten overgaan, om dat in de Uiterfte-willen het Vrugt-gebruik voor volkomen werd genomen, het welk van den eigendom niet werd onderfcheiden, ten zy dat in 't byfonder ook van den eigendom bevel gedaan werd, in welken geval alleen een enkel Vrugt-gebruik, van den Eigendom afgefondert, verftaan werd. per. text. in l. uit. ff, de Ufufr. ear. rer. & ibi Anton. Fab. in ration. I. 34. §.7. ff delegat. 2.. /. 15. ff. de auro éi? ar gent. legat. I. 31. §. 1. ff. de donat. Joan. a Sande lib. 5. tit. 1. defin. 2. Andr.Gail. lib. 2. obf.i^.num.T. Waar van breeder of, en waar uit Eigendom, of Vrugt-gebruik verftaan moet werden, te lien is by Covarruv. var. rcfolut. cap. 2. num. 5. Menoch. de prcefumpt. lib. 4. prcefumpt. 133. <S? 141. Man tic. de conjetlur. Ultim. voluntat. lib. 9. tit. 2. «««7. 39. Joan. Caftill. Soto Major, de UfufruB. cap. 8. num. 23. feqq. Hartman. Piftor. praclic. obfrvat. 114.
Die eenige goederen befit onder fideicommis, of verband, van defelve na fyn dood aan een ander te laten overgaan, moet daar van niet alleen leveren Inventaris en ftaat, dat is, beëedigde befchryving, maar ook daar boven borg ftellen voor de wederkeering en
B b b vol



378 Roomsch-Hollands-Recht. III, Boek,
vol oplevering. /. r. .§. 6. ut legat. feu fideicomm. 'fervand. eau fa caveat. [Hier toe fyn Broeders en Sufters onder eikanderen niet gehouden, nogte ook Ouders ten behoeve harer Kinderen. Groenew. ad Grot. 2. 20. 27.] Ahvaar 't fulks, dat hem 't felve by de Uiterfte-wil was vrygelatcn: So daar maar eenige Reden of bedenk van verkorting of vermindering by gebragt werden, arg. 1. 7. D. de annu. legat. & l. 10. Cod. de confirmrtut. Sie Jul. Clar. \. Teflamenturn. queeft..64. éi? 66. Neoftad. fup. Cur. decif. 33. & 91. En is alfo by het Hof van Holland verftaan in de faak van Maritge Kornelis, Impetrantt in cas tf Appel, contra Aris Janfz. den 13. November Anno 16:7. Sie mede Confult. en Advyf. het I. Deel conf. 30. En het geen hier voor in het II. Boek, IX. Deel No. 10. en in het III. Boek, VI. Deel, No. 15, 16. is verhandeld en bygevoegt. (5).
worden. Z. Groot Placaatb. T,.d, W. 401,, add. Mr. W. van Alphen Papegaay 2. d. pag. 561. en volg. waar ter plaatfe dezelve noch vermeld zeeker geval van Maarten Hendrikfen Burger , dewelke fub en obreptivelyk de voorfc. ontflaging hadde geobtineert, dog hebben hun Ed. Groot Mog. goedgevonden en verftaan, dat den voornoemden Maarten Hendrikfen Burger zoude blyven jouisfeeren van 't effeeft van 't Ocftroy aan hem by haar Ed. Groot Moog. den 25 January 1672. verleent, en dat mitsdien de penningen, daar inne vermeld, zouden zyn en blyven ontflagen van hec fideicommis, daar inne geroert, ende dat daar van by aanfehryving den Hove kennifle zoude worden gegeeven tot hare narigtings.
(5) Op dit hoofddeel valt nog aan te merken, dat de fideicommiffaire inftitutien, hier te Lande by teftament gedaan, onbeltaanbaar zyn ten opzichte van de engelfche effecten, tot de nalateiifchappen van hollandfche ingezeetenen behoorende, Vid. de obfervatien over H. de Groot inl. 1. d. p. 50. en de aldaar geall. Refolutie van baar Ed. Gr. Moog. van den 24 July 1755. Eindelyk is op te merken, dat de Staten van Holland en Weftvriesland, in dato 13 July 1670 hebben geordonneert, dat alle verfoeken, tendeerende om eenige goederen van den laft van fideicomniis ontflagen te hebben, privativelyk alleen aan Hun geaddrefTeert, ende daarop van derzelver fouveraine dispofïtie de verfogte O&royen afgewagt zulien moeten
Het



IX. Deel. Van Legaten, of Makingen. 379 H et IX. Deel.
Van Legaten, of Makingen. [Grot. 2. 22. & feqq}]
1. Making wat, by, en aan wie te doen. as. Klederen, en wat daar toe beloord.
2. Aan enjekere perjoonen, of, en hoedanig. 2 3. Onderhoud, wat, en boe te verftaan.
3. Aan Gemeenten, Steden, Godsbuifen, 2s,.Kofl, wat, en hoe te verftaan. Vergaderingen. 25. 'loebebeorte van Land en wooning, wnt ?
4. Een making aan den Armen gelaten ,of, 26 Wanneer iets met fyn toebehooren verftaan en by wie te genieten, en wie voor Ar- werd gemaakt te zyn, al is 't dat fulks men gehouden werden. njet {s uitgedrukt.
5. Door een verkeerde, of gemifle benaming, 27. Tot making van een Huis behoord 't geld, of bejcbryving van de perjoon, of bet 't welk gereed lag om een Huis te kopen, gemaakte, of, en hoedanig bet gemaakte 2S- Tot Kleederen behoord bet Laken en ftof, ■ vervalt bet welk gereed legt om kleedcr en af te
6. Of iemand genoemt bad tien duifend die doen maken.
in fyn kaft lagen , en daar wierden vyf 29. De keur van iets gemaakt zynde , of 'men
of vyftien b vonden , boe te verffaan. bet befte kiefen mag.
7. Van twee faken, een Jonder onderfcheid %0.Of een paar d,of wat anders uit eenGejlagt weg gemaakt, van welk te verftaan. of foort gemaakt zynde, den waking.beür-
8. Hoedanige goederen weg gemaakt mogen der de keur heeft het befte te kiej'en. werden. 31. Regt van aanwas, of, en hoe ver in
9. Een anders goed, of, en hoedanig weg making plaats beeft.
gemaakt kan werden. 32. Makingen mogen ook gefteld werden on-
10. Een befwaarde, of veronderpande faak , der een {indien) mits, oj up dut,) of of, en hoedanig by den Erfgenaam te tegen, of op fekeren tyd.
loffen, en bevryden. 33. Making tegen jokeren tyd, of, enwantl. Eenftukgoed.dat met een ander gemeenis neer by voor affterven van den Makingweg gemaakt, of, en hoe ver plaats heeft. beurder vervalt.
12. Leen-goed, of, en hoedanig weg te maken. ^.Wanneer niet.
13. Vnigt gebruik, of, en hoedanig in ma- 25.Het geen tot Huwlyks-^oed werd geking beftaat. maakt, of mede by overlyden voor bet
14. Of daar onder mede verftaan werd bet Huwlyk vervalt.
vrugt gebruik van verbonde goederen. 36-Of, cn wanneer den Erfgenaam feker ftel.
15 Of, en hoe ver men iemand kanmaken, len moet voor de uitkering van de making.
't geen een ander, of by felve aan een 37.0/ een Erfgenaam de making, daar be-
ander Jcbuldig is. neven aan hem gemaakt, mag genieten.
16. Onder mantng van een kudde, wat te en de Erfenis verwerpen.
verftaan. 33 Qf wderftelling en verband van verder
17. Unaer Vee, wat, en welke Beeften te overgang ook in makingen plaats heeft, verftaan, 30 Bimenwat tyd demakingenmoetenwer-
11. Inboedel, wat? den voldaan,-en wannnr winjl-dcrving ïQ.lluis-raatwat, enwat daar onder behoort. kan gèèift werden
20. Kleinodiën en Juweelen. 40. JMrlykfcbe makingen, of, en wanneer
21. Goud en Stlver. vervallen.
Bbb 2 on-



380 Roomsch-Hollands-Recht. IIF.Boek.
Onder de befwaarnis daarmede den Erfgenaam werd belaft, is mede de uitkeering van de makingen in de Uiterfte-wil tot iemands voordeel gelaten, en bevolen uit te reiken. §. i. inftit, de legat. I. 5, Cod. eod. [Selfs kunnen LegatarilTen met fideicommis worden befwaart; maar ftaat dan wel in agt te neemen, dat die fideicommiften, niet eerder worden betaalt, dan als de Legataris fyn Legaat heeft ontfangen. L. 78. ff. de Leg. 1. L. 70.ff.de Leg. 2.}
1 Making is een vry willige gave by den afgeftorven aan fyn Erfgenaam bevolen uit te reiken, d. §. 1. inftit. de legat. I. 36. ff. de legat. 2. I.116. ff. de legat. 1. dewelke mede mag gefchieden, by,. en aan die geen dewelke by Uiterfte-wil bevelen en genieten mogen. d. I. 116. ff. de legat. 1. §. 10. inftit. de fideicommiff. hered. juntt.§. 24. inftit. de legat. &" l. 101. ff. de legat. 1. van dewelke hier voor in het III. Deel, ten genoegen is verhandelt.
2 Defe mag gegunt werden niet alleen aan fekere Perfoonen in 't byfonder, maar ook aan onfekere Perfoonen die nog te verwagten zyn, en men nog niet weet, of, en wie fy fullen zyn. Gelyk of ik feide: Ik beveel myn Erfgenaam te geven, aan die geen, die fyn Dogter aan myn Soon ten Huwlyk fal geven.. Of: Die geen die na myn dood den eerften Burgermeefter fal ivefcn, wil ik dat myn Erfgenaam fal uitreiken feker ftuk goed,, en diergelyke. §. 25. 27. inftit.de legat. als 't maar gebeurlyk is, dat fy kunnen feker werden: want anders als iemand wat gemaakt was, die niet was, nog komen kon, fou van fig felf vervallen.
3 So mag men ook aan een Stad, aan een Gemeente, aan een Gods-huis, aan een toegelaten en geoorlofde Vergadering iet maken, 't welk by de Opper-hoofden en Beftierders van defelve y ten voordeele van 't gemeen werd aangevaard. /. 32. in fin. I. 73. §. 1. /. 117. /. 122. ff. 'delegat. 1. /. 20. ff. de reb. dubiis. I. 26. ff. ad Senat. Trebell. /.. 12. Cod. de hered. inftituend. juntl. I. 24. /. 49. §. 1. & feq. Cod. de Epifcop. & Cleric
4 'Waar op bedenken vallende, en over een making aan den Armen gelaten: aan wie 't felve moet werden voldaan , en of 't felve aan- alle arrae Godshuifen met gelyk regt moet werden uitgereikt: is verftaan, ten aanfien by ons in-yder Stad byfondere Arm-huifen gyn, die men den gemeene Huis-armen noemt, van. andere Godshul;



iX. Deel. Van Legaten, ofMakingen. 38 r
huifen afgefondert, dat daar om 't feJve niet aan eenige andere Gods Arm-huifen, fecundum. I. 43. §. 1. Cod. de Epifcop. & Cleric. moet werden mede gedeelt, maar alleen den gemeene Huis-armen toekomt, om dat na de gemeene manier van fpreeken, de Gaft-huifen en andere Geftigten, onder het woord van Armen niet werden begreepen. arg. 1.7. §. uit. ff. de fupellecl. legat. I. 50. §. uit. ff. de legat. 3*. /. 18. §. 3. ff. de inftrucl. vel inftrum. legat. Sie Mantic.. de conjetl'ur. ultimar. volunt. lib. 3; tit. 8. num. 2. (1). 5 So in den naam en befchryving van de Making-bcurder, of van' het gemaakte goed gemift was, fo dat nogtans uit andere omftandigheid daar van feker was, wie, en wat den Maker daar onder verftaan had, fouds niet hinderen. §. 29. inftit, de legat. (2). / 75.
(1) Onder het woord Armen werden verftaan de Armen van de plaats, daar den teftateur het laatft heeft gewoont. Vid. Advysb. 2. d. conf. 157. &?is8. en aldaar verfcheide zoortengevonden wordende, die Armen, tot dewelken den overleedene gepraefumeert word de meeste liefde en affectie te hebben gehad, dat is, aan de Armen van die Kerk, die de overleeden gewoon was te frequenteeren , en aan welke Armen de overleeden in zyn leeven , de meefte aelmoeffen gegeeven ofte gunften gètoont heeft gehad; volgens 't advys by twee Advocaten, in Amft. den 23 Juny 1679. geteekend, te vinden in Jt Ad: vysb. 3. d. conf. 12. maar men moet wel letten, dat Jt zelve legaat was befproo= ken aan de Arme ledematen der Nederduitfche Gereformeerde Kerke, van welkers aelmoeffen de Diaconen de directie en diftributie hebben, anderfints zoude deeze advifeurs , gelyk alle, welken het voorfz. advys algemeen verftaan, obfteeren de interpret, van bun Ed. Groot Moog. 12. Aug. 1609. 18. Aitg. iriia. dat wanneer by teftament ten behoeven van den Armen is gedisponeert, verftaan'
Bb
word ten behoeven van de Gereformeerde publieke Armen gedisponeert te zyn, zonder onderfcheid van welke Religie den teftateur was , mits die van denbloede , nood hebbende, worden geprasfereert. Z. myn aanteekening pag. 72. n. 2. add. van Zurck cod. bat. tit. Armen $. 1. n. 5. In dato 26 February 163J. is by de Ed Groot Achtb. Heeren Burgermeefteren der Stad Amft. verftaan, en de Ed. Heeren Bewindhebberen van de Ooltinclifche Compagnie geinfinueert, dat alle legaten, by luiden in dienft van voorfz. Compagnie gemaakt aan den Armen, zonder eenige byvoeging, komen zullen aan Diaconen van de Gereformeerde Kerke voor de eene helft, en voor de andere helft aan de Ouiszitten: En dat alle legaten , gemaakt aan de Armen van Amfterdam, koomen zullen aan de Arme Weezen deezer Stede aileenlick ende in 't geheel. Zynde het zelve in dato 24. Maart 1645. de Ed. Heeren Bèwindhebberen van de VVeftindifche Compagnie meede aangezegt. 7J.. de handveften van Amft. pag. 276. (2) Add. Vinn. in comm. ad eund. f..
b 3



382 Roomsch- Hollands-Recht. III. Boek.
§. r. in fin, l. 21. ff. de legat. 2. I, 33. ff. de condit. & demonftrat. & feqq. 1. 6. ft. de reb. dub. ten ware de geheele perfoon, of de geheele faak gemift was, gelyk of hy iemand genoemd had, die te 't e-heel, nog gedeelte, bekend was, of in plaats van Kleederen Huisraad, of 111 plaats van Goud, Tin, of een Os, voor een Ezel tcnoemd had, hoedanig gemaakte van fig felve fou komen te vervallem l 4 . ff. de leg. 1. So werd ook verftaan, fo wanneer in de hoedanigheid, of groote van de faak gemift was, gelyk of iemand gefegd had: Dat Huis, dat Land, ftaande of gelegen aldaar, 't welk ik van Pieter gekogt heb, en het felve niet van Pieter, maar van Paul was gekogt, of dat hy een ftuk Land voor drie Morden genoemd had, dat maar twee Morgen groot was. \. 30. inftit. de % gat. I. 33. /. ij. ff: de condit. & demonftrat. Ook of een verkeerde oorfaak was uitgedrukt, gelyk of hy feide: lk maak Jan, omdat hy myn faken m Frankryk wel verrigt heeft, dat hy nogtans niet gedaan had, fou de making mede niet hinderen, §. 31. inftit. cod. I. 2. Cod. de falfia caufa adjeci. 6 Maar of 't gene van de groote, en hoedanigheid van de faak gefegd is, mede plaats fou hebben in de making van een fom geld, is twyfelagtig (3). Gelyk of ik gefegd had: Ik maak Jan de tien duif end gulden dte tn myn Kift leggen, en daar wierd maar vyf gevonden , of daar wierd twaalf bevonden ? Aangaande het eerfte
werd
; (3} DottiJJ Vinn. in comm- ad Inft. tit. de legatis §. 30. ait: babet autem regula , falfa demonftratione legatum non perimi, nonnullas exceptiones c?1 in univerfum pc temperanda efl, nip, quid aliud legato obftet, prater falfttatem demonftrationis. Etenim fi demonftratio certam rem aut fummam indicet, fed circumfcriptam certo loco, eaque res Ulo loco non reperialüf, inutile hoe ejfe legatum ttaditüm eft. Ut, ecce, tejlator ita legavit: Centum qua in arca habeo, Titio lego Si bcec in arca nulla fint, placet nihil deberi, quafi certum corpus, quod in rerum natura non eft, legatum fit , prius enim ejfe debet auod legatur, quam legatum valeat, aut
dici poffit falfa demonftratione non perimi. I. 40 J. pen. ff. de cond & dem. add. Schrajfert pratl. obferv. obf. 338. Ürtwyn Standbuudent Roomfch Recht pag. 18?. en aangaande de vrage, of een en dezelve zaak aan denzelve perfoon tweemaal gemaakt zynde, ook tweemaal verfchu!difjt is? moet men met zommige rechtsgeleerden diftingueeren tuffchen 't legatum corporis legatum quantitatis in 't eerfte namelyk werkt alleen de rege ; dtta caufa lucrativa in eundem hominem eandemque rem concurrere non pnffui.t. Vid. J. Averanii interpret, jur. lib. e. c. 20. n. 3. junü. Vost ad ff. tit. de. leg. n°. 34.



IX. Deel. Van Legaten, of'Makïngen. 383
werd verftaan, dat geld in een fekere fom genoemd, en daar by fekere plaats, of andere hoedanigheid werd beichreeven, dat niet dc fom, .maar het Lighaam felve gemaakt werd fo groot en klein als het is, fo dat in dat geval in de making van tien, niet meer als vyf duifend fyn, en voor het felve wierd gehouden dat den Maker gemeene heeft. per. I. 30. §. 6. & I. jo8. f. de leg..x. §. 10.
Maar aangaande het tweede geval, ten aanfien in een meerder fom altyts een minder is. §. 1. inftit. mandatu en men gelooft dat in fuik geval den Maker maar fodanig deel van het geld heeft willen weg maken: ten zy dat anders uitdrukkelyk bleek: fou daaruit volgen, dat hy van de twaalf die hy in fyn Kift had, maar tien heeft willen weg maken, om dat men na de waarfchynlykfte wil van den afgeftorven moet oordeelen. arg. I. 35. %.ff. hereiib. inflit. I. ii. ff. de legat. i. dewelke in het twyfelagtigc, voor de fcherpfmnigheid van woorden gaat. /. r$. I. pen. ff. eod. I. 57. §. 1. ff. ad Senat. Trebell. I. 7. Cod. de inftit. & fibftit. So van defe' faak, en onderling over het eerfte geval, poft Bald. Decium, Parif Afflichim, Simonem de praetis, aliófquc. Joan. del Caftillo Soto Major Oiiottdianar. Conlrov. de Cunject. Ultimar. Volunt. lib. 4. cap. 54.. kam. 16.
7 Van twee faken van gelyke foort een gemaakt zynde, fonder uit te drukken, welk van beide, mag den Erfgenamen met het flcgft volftaan. /. 39. §. 6. ff. de legat. r. /. 75. ff de legat. 3. ten ware dat hem de keur gemaakt was. Daar van 'hier na.
8 Allerhande goederen dewelke onder de Menfchen wandelbaar zyn, mogen aan iemand by making gelaten werden. §. 4. inliit. de leg.
9 Alfo mag het goed, het welkeen ander toekomt, vryelyk weg gemaakt werden. §. 4. inftit. de legat. Het welk fo den Erfgenamen toebehoort, geen twyfel is, of moet by hem voldaan werdén. /. 14. Cod. dt rei vind l. 3. Cod. de reb. allen. I. 31. ff de lib. cauf. ' Maarkwam het een ander toe, fou den Erfgenaam in redelykheid moeten 't felve fien te bekomen, of fo des niet doenlyk was, de waar-. de van dien moeten goed doen. d. §. 4 inftit. de legat. I. 14. ff. de legat 3. [vid. omni/io. Grot. 5. n. 49. & f.qq~\
10 ^Van gelyken indien iemand iets gemaakt was, het welk ten be~
hoe.»



3B4 Roomsch-Hollands-Recht. UT. Boek. hoeve van een ander was veronderpand, of in 't byfonder verbonden, fou den Erfgenaam 't felve moeten loffen , en vry maken. §. 5. inftit* de legat. Het welk te verftaan is van verband, of befwaar-nis, daar door den geheelen eigendom kan werden uitgewonnen. d. §. 5. inftit. I. 57. f. de leg. 1. /. 6. Cod. de fideicommiff'. Maar dat daar van fekere Erf-pagt, Oud-eigen, Pagt metten Houde, of diergelyke kleine Rent uitging, of dat het met eenige onvryheid belaft was, fou den Making-beurder hem met het gemaakte, fo goed en fo kwaad als het is, te vreden moeten houden. /. 70. in pr. & g. 1. /. 116. ^. fin. ff. de lgg- ?• Sie Neoftad. Cur. Holland, decif. 11. [Sie over dit Notable geval nader, Wefel ad Nov. Uit. art. 20. num. 42. Confult. Ultraj. conf. 97. & feqq. Holl. conf. 3. 191.] (4).
11 Maar of iemand den ander maakte een ftuk goed dat hy met een ander gemeen had, fonder uit te drukken voor wat deel? werd verftaan, fo hy het fyn genoemd had, dat hy niet meer als fyn aandeel in 't felve goed gemeent heeft. /. 5. $. uit. ff. de legat. r. junB. I. 10. Cod. Si certum petatur. So ook al had hy het fyn goed niet genoemd, in het twyfelagtige verftaan werd dat hy fyn Erfgenaam niet heeft willen befwaren met het verder den Maker af te koopen, ten zy fulks uitdruklyk blykt. arg. I. 67. §. 8. ff. de legat. 2. /. 36. in fin. ff. de UfufruB. legat. (5).
12 Dog Leen-goed mag fonder bewilliging van den Heer niet weg gemaakt werden, cap. de Succeff. feud. lib. 1. tit. 8. cap. qualiter olim feudum aliin. pot. §. 1. lib. 2. tit. 9. Hoedanige making fo nietig is, dat den Erfgenaam de waarde van dien niet behoeft te voldoen, ten ware hy fulks uitdrukkelyk had gewild. Sie Andr. Gail lib. 2. obferv. 154. Chriftin. vol. 6. decif 28. en 't geen hier voor van de Leengoederen is gefegd, 2. Boek, 15. Deel, num. 4.
13 Making beftaat niet alleen in vollen eigendom, maar ook in enkel Vrugt-gebruik, daar van een ander den eigendom heeft, als zyn Lyf-togt, Lyf-renten, Jaarlykfche uitreikingen, tot. tit. ff. de Ufu, UfufruB. & redit. & habitat. & tit. de Annuis legat. En werd het felve verftaan van alle vrugten, om dat 'er niet onder iemands eigen-
(4) Add. cl. Voet ad D. tit. de legatis & fideicommijfis n. 27,
(5) Add. cl. Voet l. c. n. 28.



IX. Deel. Van Legaten, of Makingen. 385
gendom is, of het heeft fyn Vrugt-gebruik in het een, of in het ander. /. 69. /. ad kg.falcid. I. 29. ft. de UfufruB.
14 Maar of' iemand onder het Vrugt-gebruik van fyn goed, ook verfiaan werd gemaakt te hebben de vrugten van het geen hy onder ver' band, en met laft van overgift bef at? werd onderfcheid gemaakt, dan alleen plaats te hebben, als het verband van overgift leid ten behoeven van den Erfgenaam felve. arg. l.i^.ff.de Reg. jur. junB. 1.14. Cod. de rei vindic. I. 3. Cod. de reb. alten. I. 67. §. 8. ff, de legat. 1. é? /. f. & l. 2^. ff. de fideicommiff. Sie Joan. a Sand. lib. 4. tit. 4. defin. 9. [Zutph.jö. 527. (6).
15 Men mag ook iemand maken de quyting van het geen hy fchuldig is. §. inftit. de legat. tot. tit. ff. de lik legat. Sie Mantic. de conjeBur. Ultimar. Voluntat. lib. 9. tit. 8. ja felf het geen men aan hem fchuldig is, fo maar in de making iets meer als de juifte voldoening van de fchuld is. §. 14. inftit. eod. Gelyk of ik iemand honderd gulden maakte, dien ik honderd gulden op dag fchuldig was te betalen, werd verftaan dat meer is in de making, als in de fchuld, om dat de making aanftonds na het afftcrven ingaat, of daar van na de weigering, winft-derving moeft betaalt werden /. I. 2. Cod. de Ufitr. legat. I. 3. in pr.ff. de Ufu & UfufruB. leg.
Wederom beftaan de makingen in enkele, of veel begrypende faken, als by voorbeeld: Kudde, Vee, Inboedel, Huisraad, Bouwtuig, Kleinood, Silver, Goud, en diergelyke.
16 Een kudde, is een Vergadering van t'famen-weidende, of t'famenhokkende Beeften. §. 18. in fin. inft. de legat. I. 30. ff. de Ufucap defe indien die vermeerderen, of verminderen, komt tot bate, of fchade van die geen, dewelke 't felve gemaakt is. §. 16. 17. 18. inftit. de legat.
17 Onder Vee behooren alle foorten van Beeften, 't zy defelve te famen weiden, of niet, als zyn Runderen, Schaapen, Paarden, Efels, Varkens. /. 2. I. i9, & 6; f. ad kg. Aquil. I. 65. §. 4. /. 7«
de legat. 3. /. 38. §. A.ff\de Aidiltt. edtao. ^4 7?
18 Inft) AU. J. Averanii inf.rptt. jut. lib. Cbrijiirt. vol. i. dec. tKl. junS. vol i a. cap. 28. «. 7. junS. cap. 30. n>. 3. decif. 36. n. ». L. Gons adverf. lib. 1. c. 3. n. i, junQ.
Ccc



3§ö Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
ï8 Inboedel, begrypt alle have en tilbaar goed dat in een Huis werd bevonden, daar onder alle fooiten begreepen zyn, als Kleederen, Linne, Wolle, Huisraad, Goud en Silver, het geen tot het Huishouden behoord, arg. I. 7. /. Si fervit. vind. verf. Servius fatetur. I. 3. §. I. §.fin. I. 6. I. 8. /. 9. /. 11./. de Suppelletf. legat.
19 Onder Huisraad behoord al het geen eigentlyk tot dienft van het Huis, en tot het dagelyks gebruik behoord, als zyn Tafelen, Stoelen , Banken, Kallen. /. 1. /. 6. ff. de SupelleB. legat.
Daar over bedenken valt, of ook onder Huisraad behoord een Gouden Kop, Silvere Schaal, of Beker? Dog uit de omftandigheid van des Makers wille, en fyn gewoonlyk gebruik van defelve ftukken, is te onderfcheiden, of hy 't felfs daaglyks gebruikt heeft, dan of-hy 't felf alleen voor pronk heeft gehouden. /. 3. §. 5. /. 4. I. 5. I. 6. ff. de Supelletl. legat. So ook by den Hogen Raad is verftaan, by Neoftad. decif 19. (7).
20 Kleinood, of Juweelen, begrypt al 't gemaakte Goud, Silver, en Gefteente, tot pronk en cieraad van het Lighaam, het welk van ander Goud en Silver werd onderfcheiden, als Paarlen, Diamanten, Goude Ringen, en diergelyke. /. 25. §. lo.ff de Auro-Arzento. I. 39. ff. eod. (8). M 6
21 On-
(7) Add. Neerl. Advysb. x. d. p. 334. namenta muliebria funt, quibus muiier or-
(8) Extendeerende het recht zodanig natur, veluti inaures, armillce, viriolce, legaat zelfs tot de ornamenta of cieraden anuli, prester Jignatories £f omnia, quet van goud, zilver cn juweelen, welke ad aliam rem nullam parantur, nificorpode tellateur of teflatrice tot deffelfs ge- ris ornandi caufa: qut ex numero etiam bruik gedeftineert en betaalt beeft. 1.6. bcec funt, aurum, gemmee, lapilli, quia §. 1. D. de aura Q* argent. leg. en fon- aliam nullam in fe utilitatem babent. Waar der verbeetering) ben ik van gedagten, by noch gevoegt kan worden, dat zodat deeze dispofitie van rechten ook danige making is een veel begrypend verdaan en geconfidereert moet worden legaat (legatum fub nomine colleclivo reapplicabel te zyn tot zodanige cieraden, licïum) waar omtrent in geen aanmerwelke twee en meermalen in den boe- king komt of iets dubbeld is nagelaaten del worden gevonden, onder anderen of niet, byaldien 't zelve maar tot het uit hoofde der meervoudige gewagma- collective naamwoord kan worden geking van de onderfcheide zoorten, on- bragt. Vid. Mantica de conj. uit. volunt.
^er het legaat van cieraden behoorende, lib. 3. tit. it. n. 13. echter behooren door den Rechtsgeleerde Ulpianus in L tot zodanig legaat van cieraden en klei»$• f- 10. ff. de auro & argent. leg. Or- nodien, gcenzints de lofle paerlen en
«Li»»



Tv Deel. Van Legaten, of Makingen. . 387
ir Onder Goud en Silver werd verftaan, al wat van Goud en Silver, gemaakt, of ongemaakt, buiten den gemeenen. Huisraad, en eemunt geld, in den Boedel bevonden werd. /. 1. {. 19.f. 27. ff. de Jürd-%£mto. t. 4. & feq. ff- de Verb. Significat. cjibid. Goedd. num. 35. Groenew. de legib. abrogat. ad l. 27. §. I. ff. de aura &
»2^otfimakine van Kleederen, behoord al 't geen tot iemands Rug, Lvf, en geryf behoord heeft. /. 23. ff. de auro & argent. legat. (9). Daar onder nog Goud, nog Silver verftaan werd te behooren. /. 4= ff. de legat. 1. ten zy daar aan vaft gehegt, of daar in geweven was.
/. 19- §• 4' f- dS AUÏ- & at'£' leSaf- r -CU
Maar of Iemand gemaakt waren Kleederen tot fyn optooi, ot behoef? werd 't felve uit de omftandige wil van den Maker, of anders na de gelegenheid van den Maker, en Making-beuraer gelchikt. arg. I. 12. §. 4. ff. de Ufu fif habitat. Sie Mantic. de Confclur. Ultimar. voluntat. lib. 6. tit. ir. num. 17. 6f feqq. • 2 Onderhoud begrvpt mede het geheel, als Koft, Kleederen, Huisvefting, havenis en gemak in fiekte en gefondheid. /. 6. ff dealtwent. & Ctbar. legat. f. 43. /. 234. §• *• ff- de Verb. Siguific. Sis Minfinger. Centur. 3. obferv. 12. Surd. de aliment. tit. 4. quaft. 4. Pecc. de te/lam. conjug. lib. 5. cap. 25. num. 1. (10).
24 On-
diamanten, in den boedel wordende ge- bruikt, en by den $«S«^öf vonden, ten ware conlteerde, dat de van anderen zyn geerft, als mede die, Ten ie' anders geweeft was, het geen waar van de toffe ter opmaktng gegeeui£ de woorden in den ruimjien zin enz. ven of befteld zyn. Z. den A.n 29. & nenoegzaam blykt, volgens de gemelde Manttc. hb. 9. cap 3. * H- ook al het Rechtsgeleerde Ulpianusd. I. 10. J. II. geen by het aandoen of gebruyk.van iïod fi adbuc funt rudes lapilli vel mar. dezelven behoort * putaquee accegonn lariti vel gemmce, ornamenterum loco non vtce cedunt. Conf. Cl. Voet ad ff. M. ie %-unt: nifi alia mens fuit tejlantis, qui aur. arg.vefteleg. n 9- l^M*'. Lc queque, quee ad ornamenta paraverat, (10) Ook de med.cynen, falar van ornamentornmloco & appellatione compre- doclor, oppaffing enz. al het: welk. onbendi voluit. Add. het geadvifeerde by der koft met behoord. Vid fl^g* H: de Groot in de Holl Confult. tweede de alm. tit. 4. quieft. .5- & alimtf f Z \ d Conf. 105 appellatione vemre omnia, fine quilus bu-
(9) Namelyk, alle dagelykfche, fami- manum corpus fuftinerinon poteft, & ou* Haire, fondaagfche of feeftk let deren , bominum natura. demonftrat, eft quam quod ook die in jonger en kinderjaren ge- certiffmum. Unde fequxtur, giurf a.men.
Ccc 2 ***



3*8 Roomsch-Hollands-Recht. III.Boek
S4r. \°a beh°°Fen aIle^ Lyfs-behoeften van eeten en drinken' fo dat het nog Huis-vefting nog Kleeding begrypt. / 21 fl!/r ment. legat. d. I. 43. & feq. ff. £ Verb. Signif!. ^ M' * *k'
t Selve duurt beide iemands leven lang. /. 14. /. 1<r. ff dealim^t legat. ten ware fulks by den Maker was bepatld, g^lfk of hv ft felve gemaakt had aan een minderjarige tot fyn Jaren, verfcatmm
25 Toebehoort* van Land en wooning, is al hetBouw-tuie fon der onderleid, tot tit. ff. de inftrucl.vel inflrum. legal Svk of ifi' lk™ak \™ >»y» raming en Landen metfyn toïehooren
ito^hiaS? Ztn vgl;?epen te zyn' "iet aI,e-d-
Bouwery behorende'?ï "XVfiq" Fg'Sf? *5 ? Jfe** üf* /• »o. oók7mei5de39Pa£et
en Koenen, tot het gebruik van defelve Wooning en Landen
^ptU^iverbor'& f *** sd■M™ %
So ook verftaan werd van een Huis met het geen daar in is, dat
«/». 7. cumfeq cy prtefampt. 155. 3. Math. Coler Cf 2 I* f^. 145. Pecc. 5. ^ 2?> uier' 2- «ra¬
ad Het
f/iö'' «ens C^"»- defin. foren/, partei Conti yf S komt.ten deezen in aan- onderheevig, f««a ar!/?„,» S



IX. Deel. Van Legaten, Makingen. 38*9
26 Het welk ook fomwylen ftilfwygend plaats heeft, al is Tt dat fulks niet uitdruklyk is gewild. So verftaat men dat onder making van het Huis, ook begreepen is de Schuur,, en den Tuin die daar aan behoord, en daar aan onaffcbeidelyk gebruikt is. d. I. 91. §. 4. & uh.ff. de legat. 3. /. 53. §. i.ff. de AStionib. empt.
27 So werd mede verftaan, dat indien ik feker Huis weg maakte, dat ik in eigendom niet had, maar het geld gefchikt had, en gereed lag om 't felve te koopen, het felve geld in plaats van het Huis tot fodanige making behoord, arg. I. 15. %final.ff. de Rejudicat. dewyl fodanige voorbedagte fchikking het geld tot een feker lighaam brengt, het welk men verftaat by de Uiterfte-wil weg gemaakt te zyn. /. 37. ff. de Verb. oblig. I. 51, ff. de legat. r .
28 Gelyk ook onder de making van Kleedèren verftaan werd te behooren het Laken, of Stof, het welk by den Overledenen gekogt, en gefchikt was om Kleederen daar af te doen maken. I. 22. & J'eq. ff. de auro & argent.. legat. Sie Pecc. de teftam. conjug. lib. 5. cap. 29. Nicol. Everhard. confil. 115. Sulks men tot andere gelyke voorvallen fou konnen duiden, arg. I. 19. §. final. ff. da auro & arg. legat.
29 Onder veel begrypende makingen, behoord ook de keur om uit fekere foort of geflagt de keur te kiefen, als by voorbeeld : de keur van twee, of drie ftukken Land, of Huifen, de keur uit Paarden, uit Ringen, of diergelyke. §". 23. inftit. delegat. in welk geval den Making-beurder ook het befte mag kiefen. I. 2. ff. de optione vel
joekel, legat. junSi. d. §. 23. inft. eod. Het welk ook plaats heeft, wanneer by voorbeeld, een Paard, een Huis, een Schip of diergelyke, fonder uitfondering, of vermaan van keur te maken was gemaakt, en den Maker verfcheide Paarden, Huifen ofte Scheepen had. d. §. 22. inftit. delegat. [tid. 16. Vinn.] (n).
In 't verder kan tot making. mede gepaft werden, al 't geen dat van Erfenis hier voor gefegd is, en daarom onnodig in 't lang te verhalen.
31 Als eerftelyk: dat in defelve fo wanneer één ftuk goeds aan meer als één gemaakt werd, met gelyke, of ongelyke deelen, by gebrek,
(iO Z. vooral dl Groot inl. a. b, »2. d. 5. 30. jun8. Vott ai D. tit. de om vel «icB, leg.
Ccc 3



39^ Roomsch-Hollands.Recht. IN.Boek.
brek, of Voor-affterven van eenige derfelver, het regt van aanwas plaats heeft. §. 8. inftit. de legat. ten zy dat den Maker 't felve heeft verboden, of uit deffelfs omftandige wil het tegendeel kan blyken,/. 84. §. pen. ff. de leg. r. dat is, te weeten, onder die dewelke een en defelve faak van dén en den felve Maker gemaakt is en onder die alleen, maar niet onder die geen, dewelke verfcheide laken, al is het met één uitflag, zyn gemaakt, nog onder die dewelke een, en defelve faak, maar by verfcheide gemaakt is, nog die geen dewelke verfcheide deelen van een en defelve faak affonderlvk gemaakt werden, d. I. 84. %. pen. ff. de legat. r. /. l6. ff. quib. mod. Ufofrucl. amtt. 1. r. mfin.princip.ff. de Ufufiutl. accrefcend. 32 So mogen ook de makingen gefchieden onder feker indien, of od feker mits, ook wel tegen, of tot fekeren tyd. §. 30. 31. inftit. de legat. L. 72. §.6. ff. de condit. & demonftrat. Welk indien, of mits
m°? r"Jult Zyn\eer dat de maIdn§ PIaats kan hebben, dewelke ondertuffehen opgefchort werd. d. $. 31. «2? /. 72 S 7 ff de 32condit. & demonftrat. I. 17. S. 2. ff. eod. Maar kwam den Makingbeurder fonder t felve te voldoen, of voor dat het indien gebeurd of volbragt was, te fterven, fou fyn Erfgenaam daar van niet genieten. /. 1. § 2. I 59. /. 7j. g. antenupt. ff. de condit. fcr demonftrat. Sie Coren confil. 28. ende Sande lib. 4. tit. 4. defin. 7. quafi. q Het welk mede in making onder een fekere tyd plaats heeft, d l. i 2 7S- ff de cottdtt. &> demonftrat. I. 4. /. n.inpr. jundt. I 22 ff' quando dies legator. Andreas Gail lib. 2. obferv. 132. Lm. 1 en was jets jemaakt, op dat iet gefchieden fou, of dat het,W«* betond in iet na te laten, mag de making onder feker van fulks te doen of na te laten terftond geëyft werdel /. 7 fff de condit. &demo7ft^ r f'lnfin' ff- e°d- L 2- Cod. de kis qua fub modo. [Vinn. ad % oj lnfi. de leg. n. 5. Leeuw. cenf. for. 3. 5 35 ] L S" 3
34 Maar indien den dag, of tyd, by het indien gefteld feker was,
n /MJ^T^ m°eftrVal iS 'É °nfekei* W3nneer' W of ik feide:'
A Jtet Jan tot myn Erfgenaam, mits dat na fyn dood, ft hy komt te
herhuwlyken, aan Pieter fal uitgereikt toerden dafflnt mtdTeens
Eer W f',116' ,Cgt t0t het fe,Ve' met bet fterv?n van den Maker ingaat, fo dat al waar 't dat den Making-beurder voor den vervaldag kwam te fterven, hy het felve regt aan fjm Erf^enameS ondertuffehen overfet. % 2. inftit. Afi^^fiZS^^m
1 79-



IX. Deel. Van Legaten 9 of Makingen. 391
/. 79. in pr.ff. de condit. cf demonftrat. & l. 99. ff. eod. Sic Peregrin. de fideicommiff. art. 31. num, 22. & feq. Mantic. Lib. 4, tit. 5. num. 23. Het welk ook fo te verftaan is in een Erf-lating na de dood van een ander, die middelerwyl het Vrugtgebruik heeft. Daar van in 't lang by den felven Mantic. d. tit. 5. num. 23. & num. 24. Covarruv. variar. refolut. Vigl. ad g. inftit. de hered. inftit, Sande lib. 4. tit. 4. defin. 7. & 13. Andr. Gail lib. 2. obferv. 31. num. 1. Sie mede de Confult. en Advyf. het Rotterdarrf. 3. Deel, conf. 191. num. 6.
So ook indien de Maker gefegd had; lk maak myn Nicht duyfent gulden, die myn Erfgenaam haar fal voldoen, als fy tot haar Jaren, of Huvclyken-ftaat gekomen is, welke making al is 't dat de Nigt ongehuwlykt, en beneden haar Jaren komt te fterven, aan haar Erfgenaam moet voldaan werden. /. 4. Cod. Oitando dies legat. I. 26. §. i.ff. eod. Vafq. de Succeffionib. I. 3. §. 29. num. 2. Gomez. var. refolut. torn. 1. cap. 5. num. 26. Sand. diSl. defin. 7. quafi. 3.
35 Het geen iemand tot Huwlyksgoed gemaakt is, werd in het twyfelagtige voor een indien gehouden, het welk eerft moet vervult werden, eer het gemaakte fyn ingaande kragt kan hebben, fo dat het ondertuffehen by affterven fou vervallen, arg. I. 71. §. 3. de cond. C5* demonftrat. 1. 21. & l. 22. ff. Ouando dies legat or.
36 Voor de making na fekeren tyd, 'die fekerlyk komen fal, heeft den Maker regt om den Erfgenaam te doen feker ftellen, dat hy 't felve, de tyd gekomen zynde, fal ontfangen. /. 1. §. 6. & tot. tit. ff. Ut legator. feu fideicommiff or. Servand. nomine caveatur. So mede breeder onder Erf-lating is gefegd.
37 Iemand tot Erfgenaam gefteld zynde, aan dewelke feker ftuk goeds by making gelaten was, is bedenklyk, of hy de making mag genieten, fonder de Erfenis aan te vaarden? werd verftaan, ja. arg. 1, 87. cum feq. ff. de legat. i.junB. I. 12. Cod. de legat. Ten ware uit de omftandigheid kon blyken, dat den Erf-later hem had gemaakt met die meening, indien, of op dat hy fyn Erfgenaam fou wefen, en hy hem anders het felve niet gemaakt fou hebben. /. 88. ff. eod. Sie Joan. Sande d. lib. 4. tit. 4. defin. 7. (12).
38 Wyders heeft ook in making plaats, al't geen van de Erf-ftel¬
ling,
(n) Plura de pralegetis babtt. d. Vtet in stmm, ad ff. lib. 30. tit. l. n. 7,



392 Roomsch-Hollands.Recht. IlI.Boek.
ling, aangaande onderftelling en verband van Erfenis over de hand, hier voor is gefegd, fo dat in defelve ook by gebrek, of Voor-af fterven d'een in des anders plaats kan onderfteld werden, en den Making-beurder kan belaft werden, het gemaakte aan een ander over te laten gaan. tot. tit. inftit. de Singul. reb. per fideicommijf. relicl.
39 De makingen, daar geen tyd toe gefteld is, moeten by de Erfgenaam voldaan werden dadelyk na het affterven van den Maker, of moet daar van, na de regtelyke weigering vergoeding van winftderving betaalt werden. /. i. /. uit. Cod. de Ujur. vel publ. legator. Sie Peregrin. de fideicommiff'. art. 49. num. 79. Anton. Fab. ad Codic. lib. 6. tit. 24. defin. 14. [Indien het Teftament, gaaf, ongefchonden en in een behoorlyke ftaat word bevonden, moeten de Legatariflen by provifie worden betaalt, fchoon over het Teftament by de Erfgenamen dispuit is. Utrecht, conf. 1. pag. 246.] (13).
40 In Jaarlykfche makingen, verftaat men dat elk Jaar een byfondere making is. /. 4. in pr.ff. de arm. legat. I. 11. ff. eod. I. 10. ff. quctndo dies legattr. en werd het begin van het Jaar genoeg gerekend tot verval van defelve, fo dat indien iemand die Jaarlyks iets gemaakt is, in 't begin van 't Jaar komt te fterven, egter het vol Jaar moet betaalt werden. /. 12. §. 1. ff. Qttando dies legat. I. 5. /. de annuis legat. & ibi DD. So by den Hove van Frieftand is geoordeeld by Sande lib. 4. tit, 4. defin. 8. (14.).
Het
(13) Add. Rebuffus in comm. ad Conft. dc ij. aanmerking op Lybrecbts R. V Heg. traü. de fentent. provif. in praf. n. Add. Huber beedendaagfebe rechtsgel. pag. 70. 6? 71. junü. n. 122. pag. m. 143. 72%. n. 7. en 8. waarby gevoegt kan '48- worden, dat alzo making of legaat is
(J4) Conf. DD. ad Ut. D. de annuis een donatie van den overleedene nagelegatis fcf fideicomm. juntl. Cbriflin. decif. laten, welke den erfgenaam moet prsscur. belg. vol. 4- dec. 34. «. 5. m Was- teeren, de legataris de faculteyt beeft fenaar praft. not. pag. 353- Aangaande de om perfonali attione ex quafi contraüu onderfcheide aftien, welken den legata- aditce bereditatis de erfgenamen te conus ter bekoming van het gelegateerde venieeren tot afgifte van 't gelegateerde openftaan, valt aan te merken de aflie cum omnibus fuis acccffionibus S. 19 ö* van reclame, ex teflamento, en van hy- 20. lnfi. de legatis l. 39. ff. de legat. 2. potheecq , waar van de ber. J. Voet in jj. 5. ïnft. de oblig. qua ex quafi contract, comm. ad D. tit. de acquir. fc? omitt. I. 3. ff. de transact. I. 16. f. I. Cod. de btrtd. n».38. en de vertaling van dien in teftam. junEt. Brunneman ad eand. leg.
het



X. DeeL Van het aangaan en verlaten, &c. 393 Het X. Deel.
Van het aangaan en verlaten van Erfeniffen, en van Beneficie van Inventaris.
[Grot, 2, 21.]
1. Pet regt van Erfenis , wanneer, en beedanig op den Erfgenaam overgaat.
■2. Om iemand aan de laften des Boedels febuldig te maken, is niet genoeg dat by een Kind is, maar moet door de aanvaarding, of vermenging bewefen vierden.
3. Een Erfgenaam waar in, en boe ver gehouden.
4. Stilfwygend overgang, of en wanneer plaats beeft.
5. Inleidinge in den Boedel, voor wie, en wanneer noodfaaklyk.
6. Tyd van beraad.
7. Beneficie van Inventaris , wat , aan
wie, en hoedanig te verfothen.
S. Werd niet vergund fo lang iemand van de Bloed-Vrienden fig vol Erfgenaam dragen wil.
9. Afgaan, of verlaten van Erfenis,boedanig te doen.
10. Afgegaan, of verlaten Erfenis, aan wie vervalt, en hoedanig.
11. Mag niet afgegaan werden by die geen dewelke by verfterf de naafte zyn, ook niet by collufie met den onderftelden , of die geen die by verfterf de naaften fouden zyn, of moeten de malingen uitgereikt, en de verbanden evenwel plaats hebben.
\ 1 rr^ot de uitwerkende kragt van iemands Uiterfte-ivil of anders van J_ het verfterf-regt, is niet genoeg dat de Uiterfle-willen behoorlyk verleden, en met de dood van den Verlyder zyn beveiligt: of dat hy afgeftorven is, maar moet by den Erfgenaam de Erfenis,het zy by Uiterfte-wil, of by verfterf-regt op hem vervallen, aanvaard
wcr-
het welk in praxi gerecipieert is blykens propter agnitioncm voluntatis defun8,i ideoRadelant decif. cur. UltraieB. decif. 43. que ex qua'i contraüu, echter de legaten en de decifie van de Maatraat der Stad voldaan moeten worden, ten minften Zutphen, te vinden by Schomaker Confil. zoude in die gevalle delatie van eede p. 1. p. 598. ten dien efFefte, dat hoe plaats hebben. Z. de Groot inl. 2. b. zeer het teftament nulliter vel non fo- 20. d. §.4. Zie verder hoedanig de legalemniter gemaakt, dog by den erfgenaam ten komen te vervallen den A. in cenf. geapprobeert ware, het zy ftilzwygend forenf. lib. 3. cap. 8. 41- P- !■ &? ^Ö. of exprefTelyk (five verbis five fatlo) ad tit. ff. de adim. vel transfer, legat.
Ddd



394 Roomsch-Hollands-Recht. III.Eoek.
werden by duidelyke verklaring, of anderfins by dadelyke vermen' ging, en onderwinding van des Boedels faken, eer hy het regt des Boedels kan verkrygen, of daar uit aanfpreeklyk is. /. 20. in pr & §. i.f. de acq. vel amitt. hered. uitgefondert dat Kinderen van'het eerfte Lid tot haar voordeel het regt van Erfenis met 'er daad en Itilfwygende, met, en van het oogenblik des afftervens verftaan werden te verkrygen. arg. /. x4. & tot. tit.f. de /ais & legitim. hered Daar m de manier van Frankryk gevolgt werd, onder welk de Erfenis m de regte lyn met 'er daad overgaat. Sie Argentr ad Lonfuetud. Britann, arg. 509. Boer. ad Confuetud. Bituric. tit '11 §. 6. Tiraquell. tracl. le mort faifit le vif. in prof at. declar. 2 num 1 Chriftin. vol. 1. decif. 170. num. 2. Zyp. notit. jur. Bel. ut Unde liberi.
2 So dat Kinderen tot het verkrygen en befitten van een voordeeiige Erfenis, met anders hebben te bewyfen, als dat fy Kinderen van den afgeftorven zyn, maar tot haar nadeel, en om haar aan de laften des Boedels fchuldig te maken, niet genoeg is, dat fv Kinderen zyn geweeft van den afgeftorven, maar moet boven dien bewefen werden, dat fy derfelver Boedel, en Erfenis aanvaard hebbc": of a!s Erfgenamen gedragen hebben, om dat een fchuldeiLcher die fyn regt moet maken op de aanvaarding, of vermenging des Boedels, 't felve moet bewyfen, daar tegen het enkel ontkennen genoeg is. arg. I. 10. Cod. de non num. pecun. Sie Menoch de prafumpt. hb. 4. prcerimpt. op. num. 4. Anton.Faber. ad Codic.lib 6 ut. 12. defon. 2. 3. Andr. Gail. I. 2. obferv. 128. En moet de wil van eten overleefden of afgeftorven, en den inhoud van de Uiterfte-wil binnen s Jaars uitgevoert werden. Novell. i,jun&. Auth. Hacamplius Lod. de ftdeicom. & Auth. Sed quam teflat. Cod. ad Lg.falcid. (1),
3 Be
O) Dog deeze wetten zyn bier te cadit a relitlis, binc fequitur a noliris non lande niet gerecipieert, ubi in univerfum ufurpari Autb. hoe amplius Rc: maar den m dejuetudmem abierunt pama legales, erfgenaam kan officie judicis R via ac privantes ahquem jure fuo. Notabel is tionis gecompelleert worden, den uiter h.eromtrent het vendelde by BHgnton fte wil op te volgen, of van de e redes loix abrogees lip f fat .06. Et fi nis aflland te doen, byaldien hy noch
IZZ-T' Tmn l-3ltmce teJiat9res vo- S«n aae «^editair gecommitteert heeft luntati non fuerit objecutus, non tarnen



X Deel. Van het aangaan en verlaten van, &c. 395
3 De Erfenis by den Erfgenamen aanvaart, of aangeflagen zynde, gaat het regt van den afgeftorven in alles over aan den Erfgenaam, dewelke herftelt werd in den felven ftaat daar den afgeftorven in was, fo als hy ftierf, het welk te verftaan is, niet alleen van de baten en voordeden des Boedels, en van het regt dat den afgeftorven had tegen andere, maar ook in al dat regt dat anderen hadden op, en tegen den Afgeftorven, en fulks hem vaft maakt, en verbind aan al de laften, en fchulden van den Boedel, daar voor hy by de fchuld-eilfchers van den Boedel, mag aangefprooken werden, en defelve moet verantwoorden, al waar 't fo dat den Boedel on-
, magtig, en meer fchuld als goed bevonden wierd. /. S. ff. de acquir. hered. I. 2. Cod. de hered. vel aft. venct. I. uit. Cod. de hered. alï §. i. inftit, de perpet. & temp. a&, ook in de voldoening van de makingen, en al 't geen daar mede den Erf-fteller fyn Erfgenaam heeft belaft uit te Voeren. /. uit. Cod. ae fideicommiff. [hier onder 4. b. 13. hoofd. 15. ».] uitgefondert alleen dat in doen beftaat, en de perfoon van den afgeftorven aanging, of eenige misdaad by den afgeftorven was begaan, waar voor geen Erfgenaam moet verantwoorden, t. crimen. 26. f. de pcenis. Coftuym. van Antwerp. til. 36. numer. 17. ende 47. num. 7. van Mechelen, tit. 9. art. 14. en andere. Want een Erfgenaam is, dewelke in alles het regt van den afgeftorven beheerd. /. 24. jf. de verb. figwf. §. 1. inft. de hered. qual & offer. I. 59.fi? 62. ff. de Reg. Jur.
4 Sonder nogtans dat by verfuim van aanvaarding de Erfenis komt te vervallen, maar gelyk als tot de aanvaarding werd opgefchorft; fo dat een Erfenis fchoon die nog niet aanvaart was aan den Erfgenaam overgaat; en een Fideicommiffum, of verband, daar door niet vervalt, dat het by den fideicommiffarius niet is genoten. /. 19. Cod. de jure delib. fo als over het verval van makingen in 't lang werd verhandeld by Covarruv. var. re/olüt. lib. 2. cap. 2. num. y4 En by Joan. a Sande lib. 4. tit. 4. defin. 7. En het befit van den afgeftorven in de perfoon van den Erfgenaam terftond na fyn dood werd verlengt, en by hertrek des tyds fonder tuifchen-val overgaat, contra l. quum her es. 52. ff. de acquir. vel. omitt.k-red. Zyp. not. Jur. Belg. tit. unde liberi. verf. fucceffio. Gudelin./. 2. cap. 18. verf. pen.
Ddd 2 5 In



SStó Roomsch-Hollands-Recht. III.BoeL
5 In 't verder heeft ftilfwygend overgang geen plaats als in Kinderen van het eerfte hd, als gefegd is, fo als by verfcheide Keu ren, arg. I urne. Cod. de EdiSl. div. Adrian. tollend, mede onderfcheidentlyk werd beveiligt, als tot Leyden en Oudewater, daar het felve geer. plaats heeft als in Erfgenamen in de opgaande lyn m ongehuwykte Kinderen, daar Vader, of Moeder langft-levend is, en in alle Kinderen en verdere af komelingen, daar Stiefvader, of Stiefmoeder blyft; maar alle andere perfoonen regt van Erfenis verkreegen hebbende, moeten defelve aldaar (indien daarom gefchil valt) vervolgen, met geregte inleyding in het befit des Boedels, by Schout en twee Schepenen te doen, waar tegens men wederom gelyke uitleyding mag doen, en als dan daar op by kort regt werd geoordeelt, en het toegewefen befit geftyft en gefterkt niet tegenftaande Appel, ofte reformatie. Keuren vm Leyden, art 185. en van Oudewater, art. 133. welke manier van inleyding en mtleyding in de meefte Steden van Holland plaats heeft. Neoftad Decif Cur. Holland. 55. in fin. 't Selve werd mede gevolgt in anl dere omliggende Provinciën. Sie Coftum. van Utrecht, Rubric 26 art. 14. en volgend. Land-regten van Over-Tffel, 1. Deel, tit 8* Eand-regten van/^f, en Peluwen-Zoom, cap. 33. Ordonnantie op de manier van pröcedeeren binnen Arnhem, art. 28. maar in Braband, werden de manieren van Frankryk gevolgt, en gaat het befit van den afgeftorven, met 'er daad over op den naaften, die het onder borg mogen aanflaan, en daar van die geen die bv Uiterfte-wil eenig regt verkrygen, geregtelyk moeten uitwinnen. Sie hier van Coftuym. van Antwerp. tit. 47. Coftuymen in Zuid-Holland , pag. 495.
6 Om welke oorfaak alfo het feer gevaarlyk en twyfelagtig was een Erlenis op ftaande voet aan te vaarden, ofte verwerpen, fa om de ichulden die dikwils verborgen kunnen fchuilen, omtrent die geen, dewelke haar met een ydele naam groot maken, te ontgaan als wederom het voordeel dat men dikwils door het al te haaftiV verwerpen, ondankbaarlyk met de voet fou ftooten: So was de Erfgenaam fekeren tyd vergund van beraad, binnen welken tvd hv na de gelegenheid van den Boedel mogt verneemen, en alfo met voorbedagten cn wyfen Raad fyn meening mogt verklaren. /. 1. &



X. Deel. Van let aangaan en verlaten van, &*c. 397
/. 5. 1f. de jure delib. (2). Maar alfo ook felf de Luiden die haar beraad wel en volkomen hadden genomen, dikwils door onbekende laften, en heimelyke ongelegenheid van den Boedel in haar mening grootelyks en onnofcl wierden misleid, is daar na door den Keizer Justinianus een fekerder middel vergunt, en toegelaten, namentïyk het regt van beneficie van Inventaris, dat is een regtelyke befchryving van alle de goederen des Boedels te maken.- Het welk na het voorfchrift, /. uit. Cod. de jure deliberandi, gedaan zynde, en den Erfgenaam niet hooger, en verder als de goederen en inkomen des Boedels toe mogten reiken, verbond, of belafte, en de eer van den afgeftorven fo veel als mogelyk was, befchermd en behield. (3).
7 Dit
CO Welk recht van beraid om de van het recht van beraad, of van 't beerfenis te aanvaarden of te repudieeren neficie van inventaris te bedienen, en jure bodierno binnen 'sjaars op alle erf- dus van het recht van beraad gebruik genamen, zo wel vreemden als nabe- makende, naderhand geen beneficie van ftaanden , getransmiteert word , als maar inventaris genieten mogen, fundteren na het overlyden van den teftateur de hun gevoelen op de l. 22. §. 14. Cod. geinftitueerde ge weeten heeft gehad, dat de jure deliberandi. ubi Justinianus : electie, erfenis aan hem was gedefereert ge- tionem ei (heredi) domus, vel nojïran "worden; alhoewel jure romano alleenlyk conjlitutionem eligere, £ƒ beneficium ejus met opzicht tot de Jui beredcs, qui fentire: vel fi tam afpernandam exiflimademeftici vecabantur, na de aanvaarding verit, ad deliberationis auxilium conde transmiffto plaats had, en daarna /. r. volaverit, ejus effeBum babere. fcp ji non Cod. de bis qui ante apert. tab. ad quos- tntra datum tempus recujaverit bmreditacunque defcendentes tantum, non fuitatis tem, omnibus in folidum debitis bereditafed fanguinis ratione, uitgeftrekt is. Vid. riis teneatur, non fecundum mudum y. v. d. Sande decif. frif. lib. 4. tit. q. patrimonii, fed etiam fi exiguus fit cenfus defin. 9. Gail praU. obferv. I. e. obf.\i%. bereditatis, tarnen quafi beredem eum in junü. obf. 131. n. 4. Brunneman ad l ure. totum obligari. £ƒ fibi imputet, qui pro Cod. de Cad. toll. n° 24. £? feq. ad r.ovo beneficia vetus elegcrit gravamen. ö3 l. 19 Cod. de jure deliberandi n. 4. Carp- ideo ad ipfam deliberationis dationem, & zov. def. for. p. %.Conft. 14. def. 21. juntf. divimtm Refcriptum fuper bac promulgadef. 24. de Groot inl. 2. b. 21. d. 4. turn, boe adjici volumus, ut fc'ant omnes, f3) Zynde verder de vrage : of een quod omnimodo poft petitam delilerationem, erfgenaam het recht van beraad adhr- fi adierint vel pro berede gejferint, vel bcerende, naderhand beneficie van in- non recufaverint bereditatem, omnibus in vemaris vermag genieten ? de geenen folidum LersditarUs oneribus teneantur. Si welke fuflineeren , dat de erfgenaamen quis antem temerario propofuo deliberatioalleenlyk hebben de keuze om zig of ntm quidem peiierit, inventarium auie:n
D d d 3, mi»



393 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.'
7houln^atbyhT^n de?'' V°^gen VOOTg^dgekent, en onder', houden, Dat het felve als zynde een cxtra^dinarium retnediom,
en
z« eerft velnc il 1 erfgenaam, onder beneficie adieert, en
ïfcï. L . f 8 ! d°°r Welk bene- daar door ook zyn recht van beraad
llricle navörfchin.e der^H.V df ,neni V3" heneficie zich ku""*" °P'
den «wSSAreSiiaS^ P^/35- e" ,C qu'ftien ïe"ntileer« ditair, om daar „; ,1 ?• • , worden, ter plaatze, daar de boedels
dfcnen. dat is m„ „„ . ■ " •"""•y, °n renfcn m nieuw
het voorme de gevoelen vaf> ip n,A„n n . • ' vinnen is. yftM.
Ött S Stórjwi s& VM* i «."2 «:



X, Deel. Van het aangaan en verlaten van9 &c. 399
en bcgunftigt voor-regt, (het welk een Erfgenaam, die den Boedel die aan hem onder de naam van Erfenis is vervallen, voor twyfelagtig houd, is vergunt) by oorlof aan de Land-overheid', voor het aanvaarden van defelve, moet verfogt werden, en onder anderen moet den verfoeker binnen veertig dagen na het verkrygen van 't felve, al de goederen, fo roerend als onroerend, a£tien, crédit en) &c. behoorlyk ten overftaan van een Notaris, en twee Getuigen doen befchryven, de roerende goederen by gefwoore Schat-luiden van de plaats, daar het Sterfhuis is gevallen, doen fchatten, en borg ftellen, dat hy daar af de fchuld-eiflchers en Making-beurders fal betalen, fo dat behoort, eer dat hy daar af iets fal aanvaarden, op ftraf van gehouden te werden voor vol Erfgenaam ; welke betaling hy als dan doen mag met het gereedfte, en aan die geen die 't hem gelieft, na gelegentheid van faken, fo ver als het ftrekken mag, mits begeerende borg van weder te geven, indien namaals bevonden mogt werden dat het fo behoord. Plac. den 20. Ocfob. 1541. den 19. May 1544. en den 12. July 1611. art. 30. vernieuwt, en daar mede vermeerdert: dat fodanige toeftand verkreegen zynde, tot fekeren bekwaamen dag voor dè Overheid van de plaats gedagvaart werden al de fchuld-eiflchers van den felven Boedel, en alle andere die hen fouden willen tegen-ftellen, om aldaar na gedane verkondiging en uitroeping tegen de onfekere, of onbekende fchuld-eiflchers, indien daar eenige mogten wefen, defelve Brieven na gedane onderfoek geftadet, en voor goed opgenomen te werden na haar Forme en inhoud, of anders, fo bevonden mogt werden te behooren. Sie Infiruct. van den Hove, art. 229. Ampl. van de InftruB. art. 5. Zyp. not. jur. Belg. de jure delib. & benefic. invent. Chrift vol. 4. decif'. 22. & feq.
Dog werden van dit verfoek verfchoont, de Arme Godshuifen in Holland en Weft-Vriesland, dewelke by refolutie van den Ed. Groot Mogende Heeren Staten van Holland en Weft-Vriesland den 20. Decemb. 1635. op de Remonfirantie van de Elenioefèniers der Stad Amfteldam is vergunt; dat de goederen die aan defelve komen te vervallen, by affterven van iemand die in defelve huifen onderhouden is geweeft, fullen mogen werden aanvaart en verkogt fonder beneficie van Inventaris, en fonder dat het felve huis meerder
ge-



4oo Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
houden fal wefen te betalen, aan de crediteuren van den felven af' fï^Z^l ? l?tg°f heQft}^bragt, fchoon defelve binnen een jaai, na de dood van den overledenen fig kwamen te openbaren En in cas niemand kwam binnen den verlieten tyd van een jaar fig bekent te maken om iet tot lallen van den afgeftorven , of delfelfs goederen te eiflchen, fullen defelve fchuld-eiffchers van de voorfz aangeflagen goederen fyn en blyven verfteken, fonder des eenige aftie tot laften van defelve, of de voorf. huifen te mogen pieten, deeren, nu of ten eeuwigen dage. Des fullen de Agenten van de voorfz. huifen gehouden lyn Biljetten uit te geven, ter plaatfe daar het gewoonlyk is fulks te gefchieden, inhoudende het affterven van den perfoon, en indaging van al die op den felven iet foude willen eiifchen, binnen den voorfz. tyd. (4).
Wan-
(4) Ook is in dat» 29 April 1752. by hun Ed. Groot Moog. de Staten van Holland en Weftvriesland aan Diaconen van de Lutherfche Gemeenie deezer Stad Amft. vergunt en geconfenteert, de erffeniffen, aan dezelve Armen of Weeshuis koomende te devolveeren, te aanvaarden zonder een mandament van beneficie van inventaris nodig te hebben, en zonder aan eenige fchulden, laften of borgtogten verder gehouden of verphgt te weezen, als de zuivere effeften en goederen des boedel toereiken; mits dat dezelven ten overftaan van Notaris en getuigen maken ftaat en inventaris van de effeften en goederen. Z. de handv. le. vervolg pag. 16. Voorts confteerd meede, dat de Weesmeefteren van de respeftive Weeskameren binnen deeze Provincie by Refolutie van de Heeren Staten van den 4 December 1751. Zyn geauthorifeert en gecjualificeert , om de boedels, welken ep eenigerley wyze aan haar respeétive Weeskamer komen te devolveeren, te mogen adieeren en aanvaarden , zonder een mandament van beneficie van inventaris nodig te hebben,
en zonder in eenige fchulden, Iaden of borgtogten verder gehouden te zyn, als de zuivere effeéten en goederen des boedels komen uit te reiken. Uit welke bewoording op eenicjf.kley wyze my meer dan eens is voorgekoomen, dat iemand gequalificeert zynde by teftament om het recht van onmondigen waar te neemen, en na het palTeeren der afle van fcheiding het aan en toebedeelde van dezelve onmondigen te brengen ter Weeskamer, geen mandament van beneficie van inventaris zoude nodig hebben , om dat meede in dien gevalle op zodanige wyze de boedel aan de Weeskamer devolveert, wel is waar, dat een Voogd qua talis, het beneficie van inventaris mede verzoekt , gemerkt hy ter zake van de aanvaarding aStione tutela direEla zoude kunnen worden geconvenieert, ja zelfs behouden minderjaarigen, volgens het gevoelen van de Groot inl. 2. b. 20. d. «. 12. het middel van herftelling in gevalle zy bevonden worden verkort te zyn, conform de /. 3. $. 2. D. de minor CT §, 5- I. de hered. qualit. volgens Groenew. ibid. Dan men moet dit verftaan
van



X. Deel. Van het aangaan en verlaten van, &c. 401 Wanneer en binnen wat tyd dit beneficie moet verfocht werden , werd by de Placaten fo veel de Republyk Holland aangaat , geen gewag gemaakt, cn over fulks nog altyd binnen behoorlyke tyd voor de aanvaarding en onderwinding van des Boedels faken mag gefchieden. arg. I. uit. §. 2. 3. £? u. Cod. de Jure deliberandi. Sulks dat het felve aan de befcheidenheid van den Regter werd gelaten te oordeelen. arg. I. 1. §. uit. ff. de Jure deliber. So verftaan is by Sande lib. 4. tit: 12. defin. 2. Het welk by het eeuwig EdièJ van den Konink in Hi/panjen, rakende Braband en Vlaanderen in den. Jare i<Su. art. 10. hier voor verhaalt, tot drie Maanden bepaalt werd.
8 Dit beneficie werd niet vergunt fo lang iemand van de bloedvrienden van den afgeftorven van den Boedel als volle Erfgenaam wil aanvaarden. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 16. art. 50. & vol. 4. decif. 210. Zyp. not. Jur. Belg. de jure delib. in fin. mids dat denfelve van des afgeftorvens Maagfchap zy: waarom felf een Man tot fyn afgeftorvens Huisvrouws Erfenis niet fou werden toegelaten. So by 't Hof en den Hogen Raad is geoordeelt, by Neoftad. decif. fupr. cur. Holland. 7. Sie verders Pecc. de teftam. conjug. Chalfan.öi
r.nn.
van zodanige verkorting, als ik pag. 132. 11. iï. hebbe opgegeeven en de /. 5. Cod. de minor, medebrengt, behalven dat men altyd in 't oog moet houden, dat naar gronden van het Roomfche Recht een Voogd zonder zyne pupil geen erffenis kon adieeren,alhoewel hy Jure Prcetorio de bonorum pojjeffio of immiffie konde verzoeken, het geen by ons geen plaats heeft. Fid. Groenewegen de H. abr. pag. 619. Grot. 2. b. 21. d. n. 2. daarenboven zoo concerneert Jt gemelde verzoek om mandament van beneficie van inventaris alleen een Voogd qua talis, d. i. zodanige aan welke de Voogdy en continueele adminiftratie by teftament is opgedragen, en die op het eindigen van dezelve Commiffie aan zyne pupil reekening en verantwoording doen moet, maar deeze prsecautie fchynt onnodig
E<
omtrent zodanig iemand, welke als geen perfoneele Voogd of adminiftrateur directie voert, maar alleen als eene daar toegeftelde mandataris van den overleedene, en die men als Voogd confidereert, de acte van fcheiding paffeert, en om naar waarheid te zeggen een recht in den boezem van de Weesmeesteren beruftende exerceert, aan dewelken, als reprafenteerende de perfoon van zyne mandans, hy ook dadelyk rekening en verantwoording doet , de goederen en effcfien opbrengt, waar mede zyne geheele commiffie expireert. Uit al het welk (onder correcliej fchynt te volgen, dat dezelve meede zonder mandament van beneficie van inventaris niet verder aanfprakelyk is , als het zuyvere montant vaa den boedel be. loopt. 1 e



4oi Ro omsch-Hollands-Recht. III. Boek.
confuet. Burg. rubr. y. %. 13. num. r. in verb. ad fecundum. Sommige meenet^ dathy ook in gelyke leden moet beftaan met de geene, die de Erfenis onder beneficie van Inventaris willen aanvaarden. Sie Chriftin. ad leges Mechiin. tit. 16. art. 40. num. 7. <f=f art. 50. num. 3. Vall. dt reb. dub. trabl. 20. num. 16. Pecc. de teftam. conjug. lib. r'. cap. 35. Papon. lib. 21. 10. art. 2. Neoltad. d. decif. 7. Rebiilf.' ad conft. reg. de liter. Mig. art. 3. gloff. 2. num. 34. Dog op dat het geen iemand by gunft verleent is, niet tot fyn nadeel verdraait werd, vermag den verkryger in fuik geval, als iemand van den Vrienden fig als volle Erfgenaam wil dragen, fyn verkregen voorregt te laten varen, vari meening te veranderen, en de Erfenis felf vol uit te aanvaarden, volgens het getuigenis van Charond. hb. 6. refponf. 35. Sande lib. 4. tit. 12. defin. 2. Kinfchot. refponf 12. Zyp. d. loco. [En alhoewel een Erfgenaam onder beneficie van Inventaris , niet gehouden is verder te voldoen, als de middelen der Erftenis ftrekken, moet hy egter alle des Teftateurs handelingen nakomen. Neoftad. Cur. Holl. dec. 7. n. 3.] (5).
Dog
(5) Ten ware de handelinge van den teftateur ftrekten in fraudem heredis, wanneer de erfgenaam denzelve kan contravenieeren, als ook byaldien den erfgenaam uit eigen hoofde proprio nomine, en niet als erfgenaam recht heeft. Vid, Chriftin. decij. cur. belg. vol. 4. tit, 30. decif. 26. Eindelyk valt aantemerken, dat de brieven van beneficie van inventaris moeten geimpetreert werden fes weeken na het overlyden , welke tyd verftreeken zynde, men by forme van reliëf word geadmitteerd. Z. dt Papegaay 1. d. pag. 215. en moet de deurwaarder de crediteuren dag beteekenen, en de onbekende derzelver citeeren by Edicle, om in het fterfhuis te compareeren en de goederen te zien inventarifeeren, de roerende goederen fchatten en den impetrant borg ftellen. Z. Ord. van Keizer Carel van 26" Mey 3544- 39- waarna al het goed door
daar toe gequalificeerde lieden word ge= taxeert,- en moeten wyders de liquide fchulden uit het gereede geld, in den boedel bevonden, betaalt werden onder cautie van reftitutie indien de boedel mogt te kort koomen, om als dan op de preferentie en concurrentie te reguardeeren. Z. de geall. Ordon. art. 40. alle de koften by den erfgenaam geimpendeert, zoo tot begraving, geneesmiddelen , als op het voltrekken der inventaris, verkoping der goederen en het geen daar toe behoort, gevallen, vermag dezelve weder te eifichen en in te houden, wanneer de deugdelykheid derzei ven blykt. Vid. Waffenaar praü. jud. pag. 235. maar met opzicht tot een pretentie, welke de erfgenaam tot laften van den overieedene heeft, word hy aangemerkt als de overige crediteuren. Voorts word onder de rechts DD. ge" controverteert, of een erfgenaam onder
be°



X.Deel. Van bet aangaan en verlaten van, '0c. 403 Dog alfo dit middel, ten goeden ingeftelt, veeltyds tot agterdeel van de Infchulders van onmagtige Boedels wierd misbruikt, is in verfcheide Steden daar tegen by Keuren voorfien. Sie de Keuren der Stad Leyden, art. 204. (6"). 9 Erfenis het zy by Uiterfte-wil, of by verfterf op iemand vervallen, mag afgegaan werden uitdruklyk by verklaring, of verlaten
beneficie van inventaris fchade leyd door zaaksondergang , en het gevoelen der meeften is, dat de erfgenaam geen fchade leyd, om dat den erfgenaam onder beneficie geheel en al buiten fchade zyn moet, en om reden den debiteur van een bepaalde fpecies, gelibereert word door de ondergang van dezelve fpecies ante moram Vid. Cbriftintzi decif. vel. 4. tit. 30. dec. 23. add Cl. Voet in comment. ad ff", tit. de jure deliberandi juntt. Vromans de foro comp. lib. 1. cap. 2 J. n.
Middelant ibid. Zynde al mede notabel, dat geen erfgenaam onder beneficie van inventaris verder gechargeert of verbonden is tot betaaling van de 2of, penning, dan met betrekking tot het overlchot der goederen, het geen dezelve erfc en geniet. Z. Lom. decif. en obferv. caf. 17. p. 137. men raadplee. ge verder omtrent de voordeden, welken den erfgenaam door het wettiglyk maken der inventaris opkomen, en aan gaande het verliezen derzelven , den Raadsheer Huber heed. rechtsgel. 2. b. 25. cap. alwaar op goede gronden geleert word, dat door verzuim van inventaris noch de trebellianica, nog de legitima verloorert worden, dewyl de Auth. fed cum tejlator Cod. ad leg. falcid. alleenlyk gewag maakt van 't één vierde Uit de wet falcidia conf. Gail lib. 2. ebf. 138. Peregrin de fideicom. art 3. num. 74. t$ cl. Brunneman in Comment. in Codic. lib. 6. tit. 50. ad d. Auth. (6) Add. Ordon. en manier van Prece-
E
deeren voor den Gerechte der Stad Amfteldam van den jare 1779. pag. 72. art. 11. en by 't 64 Art. der Ordon. voor de Kamer van D. B. der Stad Amft. gepubl. 30 January 1777. is geftatueert: Wan. neer iemand binnen deeze Stad of Jurisdiüie van dien overlydt, en de erfgenaamen ab intejlato, of ex teflamento, niet goedvinden deffelfs boedel, het zy ftmpliciter, of onder beneficie van inventaris te aanvaarden, nocb ook van het regt van deliberatie gebruik maaken, voor zvo verre bet zelve aan ben naar regten is competoerende , zoo zal zodanige hoedel , op aangifte van één of meerder crediteuren, vertoonende bewys van hunne fchuld, en na verboor van den geenen, die zich in bet fterfbuis of den boedel bevindt, welke ten dien einde veor Commiffariffen zal worden ontbooden, onder Jequeftratie worden gefteld, en vervolgens, zo daar in geen accord tuffchen de Erfgenamen en de Crediteuren kan worden getroffen, Curateuren daar in worden benoemd, mitsgaders zoo ten opzichte van de fequefti atie, als in cas van gedeclareerde Infolvcntie van denzelven boedel in alles worden geprocedeert, even als bier voren omtrent de gefequeftreerde en infolvente boedels van leevende ptrftonen is gezegd; allis ten ware in cas van abfentie of uitlandigheid van den erfgenaam of anderfints, by Heeren Scheepenen omtrent de Provifioneete Cuftodie en beheering van des overleedens boedel voorzieninge ware gedaan.
2 e 2



4°4 Roomsch-Hollands-Recht. III Boe'c
ten werden ftilfwygend. §. 2. & §. 7. hjiit. 'de hered. qualii. hdiffe'r
10 De Erfenis by Uiterfte-wil, op iemand vervallen, afgaan zvnmX IT Tdee!e/an,de Erfgenamen déwdte^Sr
vallen .w k°mt d°°r ^ SeheeIe te ver-
\ allen, met al het geen daar m is bevolen. /. 181. ff de Re* jur l. 9- f, de teftam. tutel. I. l?. f. St quis orniftft. eau/, teftam l ffiuZ' Cod eod. ten ware dat defelve in het verder dool- de CoduMir'e Clau/ult.was bekragtigt, daar door de makingen, en andere deden
SSt iMtik^L i t?> Andr-Gaih B: 2-obf-I34-
1 \erle- J/Tftelf ™ f*™*60' °f VCrbanden * d? üh
leijte-wit geltelt, de Erfenis op hem, by de Uiterfle-wil irP]atPn
kwam te wraken met dat infigt dat hy by verflSS^de^^S
Erfenis vry, en fonder laft fou genieten, is fo we nde maldngen
had7„ dm Erfenis by delS§H3
naa aangegaan, /.i./. /. i, 3. CW. S; oto/^ cauf: te/lam Of dat hy geld genoten had om de Erfenis af te gaan, ofSs t„ gunft J felve dede, op dat een onderftelden, of d e ^eendie bv verfterf-regt de naafte is, de Erfenis vry en fonder laft mogt genie7 ten, zyn fy beide tot het voldoen van de makingen cn veibanï overgang gehouden, en aanfpreeklyk, des dat £n befitterv5 goed eerft moeft uitgewonnen werden. /. 1. ïnfi„. /. 4 hCt t Selve heeft ook plaats in Codicillen en oiwolkome Uitérffe willen, daar by iemand fyn naafte Vrienden by verfterf met Se" makingen, of verbanden van overgang belaft, die mede nfcS? ftaande het verlaten van de Erfenis, in de makingen e^verbanden
f5^8>ver het goed ma* *efeta-l- h
Het
><%Z- HUltf Ued- * *• *■ *■ 6. Cod. tit. fiomJfafU
de



XL Deel. Van Falcidie, en Trebellianiqueportien. 405 Het XI. Deel.
Van Falcidie, en Trebellianique por tien* [Grot. 2. 23, 30. & 2. 20. 5.]
I. Falcidie portie, wat? 8. Of.en wst in de Trebellianique ~ cn Falt. Trebellianique portie , wat, en wanneer cidie portie mag werden toegerekent.
plaats heeft. 9. Of een Soon met al geheele overgift van
3. Of, en wanneer defelve mogen werden fyn Erfenis belaft, buiten fyn Legitimr,
verboden. nog daarenboven de Trebellianique mag
4. Defelve bebben geen plaats tegen armen. aftrekken,en boe 't felve werd gerekent
5. Houden op in 't geen iemand voor Legi- onder vyf, of meer Kinderen.
time is gemaakt. 10. Of 't felve ook plaats beeft in verder
6. Of, en wanneer door nalating van Staat afkomelingtn.
en Inventaris verlooren werd. 11. Oft felve ook plaats beeft in Ouders.
7. Aftrek van Trebellianique , of Falcidie , \2. Schatting van den twintigjienpenning,
bebben maar plaats in den eerften Erf- hy wie te betalen.
genaam, ten ware hy 't felve regt niet 13. Het regt van Exuwe, wat, en hywïe
gebruikt bad. te gelden.
£ /~*\P dat den Erfgenaam niet al te onwillig fou fyn een Erfenis met Legaten, of Fideicommis belaft , aan te vaarden ,
de teftator generaliter indefinitè eeni- ziet (vertrouw ik) een ieder , en het ge legaten heeft nagelaten zonder ex- fchynt my wonder, dat den A. geen preffie van wien hy dezelven wilde ge^ gebruik van de geall. demonftratie van prmfteert hebben. /. 14. Cod. de fidei'com- den ber. Perezius heeft willen maken, miff. Et cum res ita fit, ut quee hodie gelyk mede, dat de groote jp. Voet ad appellamus teftamenta, fint potius Codicil- D. tit. fi quis omiffa cauf. teftam. 11 uit. li, quin etiam moribus pofjunt legata ex. om zyn gevoelen met opzicht tot de teftamento deberi , quamvis hereditas ex- overgroote nuttigheid der claufule coteftamento non adeatur , non enim obeft dicillair vaft te maken , dezelve zeer amplius aliquem partim teftatum, partim- ontzenuwt appliceert, namelyk als ware inteftatum decedere. Dicendum eft aqui- de dodtrine van Perezius, legata, licet tatis Editti preefentis tune detnum ufum btereditas adita non effet, deberi prepter forè, quando apparuerit teftatorem noluiffe- claufulam codicillarem. alfchoon uit het aliter legatum prceftari, quam ab eo qui geall. blykt, dac Perez. het daar voor* ex teftamento bares effet. Hoe voortref- houd, dat namelyk de legaten verfchuffelyk dit uit het geen ik pag. 302. en- digd blyven-, alhoewel den erfgenaam; ■volg. heb aangeteekend komt te volgen, ex teftamento den erffenis repudieeit", .
e e e 3 . 9JH ;



•-40Ö" Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
den (i), f0 is tot voordeel van defelve ingevoert dit . alle makingen, ftaande tot fyn laften, na fyn tludle\ ll ? naam van Falcidie,^ fo fel mag Sto^gïy' ^ J fchulden van den afgeftorven, behoud het vierendeel va^ den Boe del, of van het deel van den Boedel, waar in hv ErfrenJm ; fteld tot tit ff & Cod ad leg. falcid!, [Seïf van ëtf er ooriS
om redan by ons den regel ophoud dat niemand gedeeltens met en gedeel tens zonder teftament kan overlyden en dat mitsdien de geheele actie n i aiSo, waar van den A. b. I. & ,> cenf. for. p. i. pag. m> 243. by ons ,„ app!tc3bel is , ten ware den teftateui expreiTelyk begeert had, dat alleenlyk de geen , die ex teftamento erfgenaam zoude zyn , de legaten moeft prsfteeren.
(i) Te recht merkt onzen A. aan, dat de cnufa impulfiva tot het invoeren van de lex falcidia hier te lande is, op dat de erfgenaam niet te onwillig zoude zyn de erfenis te adieeren, zynde dezelve by ons alleen «rekkende ten faveure van den erfgenaam, en geenzints van de teftateuren zelfs of van de legatariffen , gemerkt de repudiatie van den erfgenaam naar onze rechten de geheele uiterfte wille geenzints doet corrueeren , nog de legatarifTen het aan hun gelegateerde doet milTen. Conf Cl Voet ad tit. ff. ad leg. falcid. n. 2. fc? 3. junit. doïliff Voord» in comment. ad leg. falcid. cap. r.
(2) Volgens de doftrine van de zoo even geall. Hr. Voorda in d. comment. cap 4. moet het een vierde der falcidifche Wet naar rechten geacht worden den erfgenaam te zyn opgekomen, niet met de aanvaarding der herediteit, maar reeds met het overlyden van den teita-
2 Ins-
, tew,arg.i. 49pr. D. ad leg. falcid.
u. ae K. f. waarom dan ook de erfgenaam niet alleen retineert het vierde gedeelte van de herediteit zoo als die op het overlyden bevonden is, maar ook met opzicht tot de conditioneele legaten, exijtentibus conditionibus bet é^n vierde van de vrugten van de da? van t overlyden van den teftateur af, tot de tyd van de exiftentie der conditie toe,en zulks op grond van del. 15. J 6. D _ ad leg. falcid. ai het welk met relatie tot onze rechten des te eerder moet procedeeren, als naar welken het zeker >s, dat de detraclie alleen plaats heeft ten faveure van den erfgenaam. £. myne voonge aanteekening
CaP rf^- TtT Z°°rda *■ Comment. Cap. 6. juntl. Cl. Voet l. c. n. 4 A?
dat de falcuhe mede word afgekort var 20dan.se legaten en prtelegaten als aan
tZ^lTT T befProok™> ronder echter dat dezelve worden geacht te toette» tot vervalling der geheele fa' c.d.e heohende de erfgenamen recht om alle de nagelatene goederen na inventanfane te doen talceren, om het rechtelyk vierde gedeelte te kunnen berekenen, en behoeft den erfgenaam zich in voldoening van het zelve een vierde met geen geld te laten cofltenteerea,
vol-



XI. Deel. Van Falcidie, en Trebellianiqueportien. 407 •
2 Insgelyks vermag hy met overgang en Fideicommis belaft zynde als by hem met , of minder als het vierendeel van den Boedel fou blyven, de Irebelhanique, dat is, een gelyke vierde-part aftrekken eer hy de Erfenis overgeeft, tot. tit. ff. & Cod. AdSemtutc. Trebell in welk vierendeel ook de genoote vrugten gerekent werden. 1. 22. ff. eod. uitgefondert in Kinderen van het eerfte Lid. I 6 Cod. ad Senat. Trebell. Sie Joan. a Sande lik 4. tit. 7. defin. c' 6 Chriftin. volant. 1 decif. 3r8. hum. 30. Anton. Fab. ad Cod. lib. 6. m. 27. defin. 4. Andr. Gail lib. 2. obfi 133. dog blyft den felven Erfgenaam na aandeel van fyn vierendeel ook in de fchulden van den Boedel gehouden. §. 7. i„fi. de fideicommiff [& Vinnius ad §. 9. num rJ maar niet in de makingen. /. 2./. ^ 7>« ^ DD. Sulks dat indien hy by Uiterfte-wil in meerder als het vierdedeel bedroeg, Erfgenaam geftelt was, fou hy in de fchulden voor fvn aandeel gehouden zyn, maar in de makingen alleen, voor fo veel als hy meerder en boven het vierdedeel genoot. /. 1. §. 17. f. ad Senat Trebelhan. [v. Vinn. ad §. 7. Inft. de fid. her. n. 6.1 (V) '
3 Defe aftrekkingen hebben geen plaats, fo wanneer defelve bv den afgeftorven waren verboden, auth. fed quum teftator. Cod. ad leg. falcid. Chriftin. vol. 1. decif 316. behalven in de Kinderen van het
eer-
volgens het advis van H. de Groot Holl. Confult. tweede 3. d. Cenf. 158. waar van de reeden is, dat naar rechten de falcidie en trebellianique portien verfchuldigt zyn in fingulis corporibus. Conf. Pg. regrin. de fidcicomm. art. 3. num. 26. dan de bepaling ftaat aan het arbitrium van den Rechter, alzoo den erfgenaam geen vermogen heeft naar zyn goeddunken iets in voldoening van de "falcidie of trebellianique te verkiezen , ten ware de legatariflen en fi-leicommiffarifTen hem zulks accordeerde. Z. Waffenaar praB. net. p. 407. Hoedanig de detraftie der falcidie in de jaarlykfche makingen ftand grypt is te zien by Voet l. c. en in de aanmerkingen over 't R. V. van A. Lybrecbts P»g- >si. Doch alleruitmuntendlt is dit
naar gewoonren vsrhandeJt by den Raadsheer Huber beed. rechtsgel. 2. b. 23. cap. num. 4 en 5. alwaar zyn Ed. diftingueeit tuflchen een jaarlyks legaat aan particulieren befprooken, en tuffchen een jaarlykfche opkomft, gemaakt aan een ïtad of gemeenfehap, welke laatfte men reekent als zynde renten tegens 4 pro cento, en (tellende alzo een capitaal of hoofdfom, zoo word de falcidie daar van eens voor al afgetrokken; en met betrekking tot de eerften fchynt (onder correöie) het gemakkelykft te volgen de wyze ons voorgefchreeven in dei. ff. ad leg falcid. ^ (4) Z. de Groet inl.i.b.io. d.$. 5—io, jund. Voet ad D. tit. ad Senatusconfuk. trebell. §f Huber in prielecl. eed.



4o8 Roomsch-Hollands-Recht. lil. Boek,
eerfte Lid, in welke fuik verbod geen plaats heeft. /. jubemus 6 Cod. ad Senat. Trebel. iYiantic. de conjeclur. ultimar. voluntat. lib. 7. tit. ii. num. 7. Fachin. controv. lib. 12. cap. 11. Sie mede Sande lib. 4 tit, 7. defin 5. 6 [&> Vinn. ad $. 7. Inft. de fideic. Hared. n. 2.J En is by het Hof van Holland verftaan, dat defe aftrekking ftilfwygend verboden is, als den Erf-later de vervreemding van de goederen in 't geheel heeft verboden. Neoftad. Cur. Holland, decif. 5. in fin. Coren obferv. 39. num. 8. Grot. Inleyd. lib, 2. cap. 23. Tot .voordeel, en lib. 2. cap. 16. verf. Men houd. Mantic. de conjehur. ulMmar. voluntat. lib. 9. tit. 14. num. 16. Menoch. de prcefumpt. Itb 4 prcefumpt. i96. num. 25. cum feq. Sie mede Joan. a Sande lib. 4'. tit. 7. defin. 10.
4 Insgelyks hebben defe aftrekkingen geen plaats tegen de Godshuifen, en Armen, auth. ffmillter Cod. ad leg. falcid. £? ibi. DD. commun. [vid. omnino. Leeuw, cenf for. 5. n. 4. Sande 4. 7. io alwaar hy toont dat defe ftelling geen algemeene waarheid is.] Guidon Papa?, decif. 188. Andr. Gail. lib. 2. obferv. 119. num. 7. Covarruv. in cap. Reynaldus 18. §. 3. num. 7. Merenda 2. conlrov. cap. 3r. Grot. /«/«y^. lib. 2. <a#. 23. wr/T Tot voordeel. Chriftin.' vol. 1. decif. 320. num. 16. 17. 18. felf niet in Kinderen van het eerfte Lid, gelyk als by den Hogen Raad den 7 Juny 1631. is verftaan in de faak van Burgermeefters en Regeerders der Stad Leyden, als fupcrintendenten der Arme Gods-huifen derfelver Stad, mitsgaders de Regenten van 't Weeshuis der Stad Amft.ldam, impetranten in cas van reformatie, Contra Adriaan Wtllcmfz. ^Wittert, als procuratie hebbende van Anna de Qttefnoy, Weduw en .geftelde Erfgenaam van Mr. Dirk Comelis Barentf. van Wieringc Gedaagde. 1
5 Defe aftrekkingen houden mede op, in, en van het geen iemand gemaakt is, dat hem noodfaaklyk gemaakt moeft werden , gelyk of iemand iets voor fyn Legitime portie was gemaakt, of dat een Vrouw iet voor uit gemaakt was in plaats van het geen fy by Huwlykfche-Voorwaarden voor uit bedongen had. /. 36. in pr. eod. de inofficiof. teftam. I. 81. §. i.f. ad leg. falcid.
6 By fommige Regtsgeleerden werd mede geoordeelt, dat een Erfgenaam , dewelke de Erfenis aanvaard, en blyft befitten fonder
Staat



XI. Deel. Van Falcidie, en Trebellianiqueportien. 409
Staat en Inventaris des Boedels te maken, daar door het teei van aftrek der vierde deelen verheft. Dog 't felve werd l d Veelte alleen verftaan van de Falcidie, en aftrek van de makingenZ auth. Sed quam teftator. Cod.. ad leg. falcid. Novell, 1 cap 2 rnafr niet van de Trebellianique, dat is, het aftrek van de Êifeni fen over de hand Sulks by het Hof van HolldndT J^Sl S. rneender gevoelen der DD. is verftaan, volgens geLgerSvan Neoftad. decif. Cur Holl 3. in fin. Sie mede Chriftt £ 1. S decif li (5)' 4" Mynfinger* centl!r- 3- obf. 60. Mynard. l.b. 5.
7 ; En. is te verftaan dat defe aftrekkingen maar eens plaats hebben m den eerften Erfgenaam, en verder niet. /. 47. f.adl tlc)d l. 22. § uit. ff. ad Senat. Trebell. Ten ware daV/n eerften F f genaam het regt van aftrek niet had gebruikt, in welk geval mén ook verftaa dat een tweede, en verder Erfgenaam overdlfiS
S. 6 * %efinDi%f ^ ™L 516 Ant0n' Fab" «!
8 In dit vierde-deel mag ai toegerekent werden, wat den Erfgenaam uit den hoofde van den Overledenen eenigiints is aangekomen
SS I i? 7kmë; gl[t) °f anderiins' hoedan]'g het fo&u mogen fyn. A 22 §. 2 /. 9r. /. 93. ^ 6Qok d "
vrugten. / 22. ff. ad Senat. Trebell. Uftgefondert in Kindeifn van t eerfte lid, ais hier voor is gefegd. Met fodanig onderfeheW dat in de Trebdhanique, dat is, het aftrek van de Erfeniffen over de hand het felve te verftaan is van het geen by tytel en 2 van Erf-lating, maar niet het geen by manier van makim IS aangekomen, het welk alleen plaats heeft in de Falcidie, ^aftrek van de making felfi arg. I. jtl f. ad L fakidt L / ' f> ^ ^ Duaren. hh 2 difput. ,« Faehin. lib. 5. emir. cap. 15. f7) 9PDn Wf 7yfelaSüg onder de Regts-geleerden, of een Soon met een al geheele overgift van fyn Erfenis belaft,'een dubbelde ™A
tic.
(5) Z. bier voren in de sant * h m r-,\ jjj c .„ j r> ■■ ■ ^. d n 5 in f. 3' (7) AAd- Sam- de coeceji jus Civ. con-
W Conf!Voet , , „. 68. *' ^ ^
Fff



410 Roomsch-Höllands-Recht. III. Boek,
tie vermogt af te trekken, dat is, te gelyk, fyn Legitime, en fyn Trebellianique, daar van eindelyk een gemeen gevoelen geworden is, dat hy het felve na uitwys van de Geeftelyke Regten vermag te doen. ha tenent, Ferrar. infbr. lik ex fubfiitut. tit. 50. gloff'. 7. num. 5. in verb. poft fiJeicomm. Alexander conf. 22. vifoprocejfu. vol. 2. Curt. Senior conf'. 43. Atque ita per totum mundum obfervari teftatur. Guido Papa Decifionum Delphinat. queeft. .52. Sie Fachin. lib. 5. controv. cup. 2. & Gail. lib. 2, obferv. 121. Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 20. verft. Hoewel. Neoftad. cur. Holland, decif. 3. num. 3. & decif. fupr. cur. 21. &. cur. Hdland. 17. Waar uit wederom een nieuw gefchil is ontftaan, namentlyk hoe die dubbelde af te trekken portie moet gerekent werden: en of in vyf, of meer Kinderen, wiens Legitime portie alleen de helft van den Boedel bedraagt, nog daar boven de Trebellianique portie, mag afgetrokken werden? Bald. conf. 94. hb. 2. quem fequitur. Covarruv. in cap. Rainut. §. ir. num. 6. Decius conf. 228. en andere, quos citat. Crivell. decif. 107. num. 10. feggen, neen. Andere, gelyk als Anton. Thefaur. decif. 252. Cujac. lib. 8. obferv. cap. 3. Fachin. lib. 5. cap. 3. Chriftin. vol. I. decif. 245. (2? decif. 315. Anton. Faber de Error. pragmat. decad. 9. error. 9. & Cod. Sabaub. lib. 6. tit. 27. defin. 4. num. 5. \_Neerl. adv. r. d. c. 10.] willen dat ook in fuik geval buiten de helft, het aftrekken van de Trebellianique portie plaats heeft, na uitwyfen van de Geeftelyke Regten, volgens welke eerft de Legitime als een laft en fchuld des Boedels werd afgetrokken, en uit het verder, het vierendeel van de Trebellianique werd gerekent. cap. Rainut. Rainald. tit. decretal. de teftam. (8).
Maar onfe dagelykfche pra&ycq defelve gefchillen aan d'eene zyde ftellende, heeft daar in een middel-weg gevonden: te weeten, dat de Legitime, en Trebellianique portie, lo wanneer dat die te famen komen, altyd fonder onderfcheid de helft maken, nog meer,
nog
(8) Conf. S. de Ceecej. I. c. queeft. 6. Dan naar de Geeftelyke Rechten leyd ubi rationem ex Lauterb. offert, cur li- het geen twyfel, en naar dezelven komt bert jure civili bmul cum legitima non de detraétie van beide portien in aaudeducant trebellianicam. add. Ampl- Scbo- fchouw. Fid. Cl. Zoef. in Comm. in lib. ■rer in notis ed manud. H. Grot. d. g. 10, decretal. lib. 3. tit. 26. n. 28. pag.m. aïo»



XI. Deel. Van Falcidie, en Trebellianique portien. 411 nog min- So dat in fuik geval, het een in het ander getrokken werd; Sulks by het Hof van Holland, in de faak van Gerbrand Gerrit/z. contra Reynout van Oyen, in Februar. 1624. is verftaan; en nog dagelyks onderhouden werd, tefie Grocnewcg. ad Grot. lib. 2. cap. 20. num. 19. Waar uit ook moet volgen dat de aftrekking voor fo veel die by fodanig geval meer als de helft fou bedragen, ook in de Kinderen van het eerfte Lid mag verboden werden. Sande UB. 4. tit. 7. defin. 3. 4. 5. To Dit regt van dubbel aftrek heeft ook plaats in Kinds-kinderen, en verdere af komelingen, ten zy 't felve uitdruklyk by de Uiterfte-wil is verboden. Sie Anton. Fab. ad Cod. hb. 6. tit. 27. defin. 4.
11 Maar wat de Ouders aangaat, is den 4. Novemb. ir5ir5. tusfchen Aefgen Jam, en Chriftiaan van der Meiden verftaan, dat defelve haar Legitime portie, cn regtelyk gedeelte hebbende, de Trebellianique daar-en-boven niet mogen cilfchen, contra Ant. Fa-, ber d. defin. 4.
12 Hier dient by gevoegt dat voor alle aftrekkingen tot voordeel van het gemeene Land, tot een Impoft op alle onroerende goederen, die ab inteftato, by Teflament, Codicil, Legaat, gift uit faak des Doods, &c. aan iemand van fyn Zyd-magen, of aan andere vreemde Luiden fullen aankomen, by dc Staten van Holland is gefteld, eerft een veertigften penning, by Placaat den 2?. December 1598. daar na den dertigften, by Placaat den 18. December 1599. cn nu by Placaat den 18. Augufti 1640. den twintigften penning, van de waarde van al fulke goederen, fulks die by den Geregte van de plaats, daar defelve zyn gelegen, oprcgtelyk fullen werden gefchat; Sie hier van het 4. 5. 6. Jrtykd van bet voorfz. Plakaat in den Jare 1640. En is den 27. Septemb. 1653. by Placaat van de Staten van Holland het felve vermeerdert, dat den felven twintigften penning niet alleen over de Erfenisfen van ter zyden aankomende, maar ook in opgaande Magen, fonder onderfcheid, fal werden betaalt, cn dat niet allcen'Van onroerende goederen, maar ook van Rente-brieven, fo op 't Land, als op andere gehypothequeerde, ook Byl-bi'teven, als mede
Ff f 2 Obli-



4i2 Roomsch-Ho llands.Recht. III.Boek.
Obligatkn tot lallen van het Land, en publyks Comptoiren lopende. (o).
13 Daar
(9) Waar by noch te refle&eeren ftaat, dat de fideicommiffaire erfgenaam, als ook een ufufrucluaris de zodanige nagelatene goederen fpeciaal vermag te verbinden zoo veel als de reëele lallen komen te bedraggen, mits de intereft van de penningen, zoo over de capitale Ieenirigbe, a!s 200=. en tooe. penningh, gevens geld genegotieert, uit het inkomen van de goederen worden betaalt; ja zelfs tot betaling van de voorfc. lasten, met confent van den fkiuciaire erfgenaam of proprietaris, van dezelve goederen verkoopen, volgens de Notificatie van de Staten van Holland en Weftvriesland van den 28. July 1674. Cr. Placaatb. 3. d. bl. 1070. en is vervolgens by Notificatie van den ro July 1723. èy welgedagte bun Ed. Gr. Moog. tot wegneetning van alle duilterheid verklaart, dat de voorfchreeve Notificatie van den 28 July 1674. zo wel ten aanzien van de honderdfte en diergelyke penningen van obiigatien en rentebrieven op eenigeGeneraliteitsComptoiren, ten behoeven van de Unie, of van eenige Generaliteits Collegien geheeven werdende, en ingezeetenen deezer Provincie toekoomende, zal plaatfe hebben en effefl: forteeren, als ten aanzien van de honderdfte en diergelyke penningen ten behoeven van hun Ed. Gr. Moog. werdende geheeven. Z. Groot Placaatboek 6. d. bl. ioöó. en omtrent de loffinge der capitalen, die met fideicommis belaft zyn of in ufufruft bezeeten worden, bl. 1279. Wyders moet den twintigften penning betaalt worden by de geenen, die eenige goederen fideicommis fubjeft komen te erven , zo dikwils die uit
kragte van het fideicommis komen te verfterven in collateroli linea. Z. 't 3e. Art. van de Ordon. op den twintigften penningh van den 11 Maart 1723. Gr. Placaatb. 6. d. bl. 1024. en moet dit middel uit de fideicommiffaire goederen zelft worden gedraagen en betaald. Z. de Interpretatie van demi December 1728. Gr. Placaatb. 6. d. bl. 1034. Eindelyk dient mede ter zaake, dat in dato 30 July 1663. by haar Ed. Groot Moog. in 't generaal verftaan en gerefolveert is, dat zo wanneer, ftaende huwelyck tuifchen Man en Vrouw eenig leen uit den boedel van dezelve aangekogt, mitsgaders een van beide 't zy Man of Vrouw daar mede verlydt is, ende naderhand de voorfz. conthoralen eikanderen by generale dispofitie erfgenaein inftitueeren , of anderzints 't voorfz. aangekochte leen in 't particulier d'een d'ander mochten komen te maken, by zo verre die gene die met 't voorfz. leen geinveftieert is, ende fulks daar door den waren en reëelen eygendom van dien geconfequeert heeft, eerft komt aflyvig te werden , in zulken cas de langftleevende fchuldig is aen 't Gemeene Land te betalen den twintigften penningh over de collaterale fucceflie van 't voorfz. leen , edoch dat in cas het ter contrarie komt te gebeuren, dat namelyk die gene van de conthoralen die met 't voorfz. leen niet is verleent, eerft aflyvig word , in zulken gevalle de langftleevende over 't voorfz. leen geen recht van collaterale fucceflie fchuldig is; zynde in conformité der Refolutie van den jaare 1634. de Ontfangers van des Gemeene Lands middelen gehoudea
da



XI. Deel. Van Falcidie, en Trebellianiqueporden. 4 \ 3
13 Daar by komt dat veel Steden in 'Holland by Handveft is vergunt, of anderfins voor een oud gebruik hebben gehad, dat alle Luiden van buiten komende in de Stad by Uaerfte-wil, of Verfterf-regt te erven, van haar Erfenis den tienden penning, ten behoeven van de Stad moeten betalen, al eer fy haar geërfde goed uit de Stad komen te vervoeren. . Tot het welk ook gehouden zyn de Burgers, of Poorters, dewelke by weigering vfn des Stads dienften en laften haar opgelegd, of anderfins, fonder bewilliging uit de Stad komen te vertrekken, en haar goederen te ontvoeren. Het welk men plag te noemen het regf vaTlffut of[Exuzve Sie de Keuren tot Leyden, an. 83. uit kragt van haa luider Handveft den 13. July 1493. den 3 Novemb. 1525. en den 14. Novemb 1542. fodanig Oclroy is mede verleent geweeft aa de Stad Delf: Dog in den brand van den Jare 1536. verongelukt als te fien is m het nader OSroy by Keklr KakA den 2"fMaart I545- aan defelve Stad verleent. Daar by defelve by vernieuwd ge van t voorgaande haar Oclroy werd vergund: Foor-regtvan Exum te mogen heffen, opbeuren en omvangen, den txvintigfien perntng van alle goederen, fuccedérende of anderfins gaande buiten dc Stede van Def, mitsgaders ook fo veel te mogen nemen, en ómvanL van den Inzvoonders of goederen uit derfeld Stede gaande in andtre
plaatfen als die Wet-houders aldaar nemen van de Imvoondcrs van
ruf^ T^a f of vyftiendenpenning. En voor
die van Leyden is by Sententie van het Hof van Holland den 17
meefters der Stad Leyden, Gedaagden in cas vin reformatie Col
tra
de reftanten van den twintigften pen- bl. 1008. Add. van Zurck Cod 7? , ,> ntngh te tnnen uitertyk binnen den%i Gemeene middelen ! fs )ntJ% t van fes maauden. Z. de Refol. ten tyde bende andere rechts nrS f Heb* van J. de Wit pag. 5,4. juni. pag. 706. merkt dat zó w, ?, ,bert'lds ™geZelfs al is d'overleedene buiten/ol and de 40'. p nnLh zaakelvTr^" 3,3 woonagug geweeft en ge flor ven , zo perfoneel? belSge "zyn Vid "cFlZ moet h.t recht van Collateraal gedragen ad D. tit. de pubSsUveèialn^
ten, by Holland of andere ftabilia cor- lib. cap. o. ff. .,' J'/tWlJ ^ !' fora verfchuldigt. Z. Gr. Placaatb. 2. d. 1 3" h
Fff 3



4i 4 Room sc h-Hollands-Recht. III. Boek.
tra Floris van Boshuyfen, Impetrant verftaan, dat de Regeerders tot Leyden geregtigt fyn, te genieten het regt van Exuwe van alle goederen en erfenis, en die geërft werden by perfoonen, die buiten Leyden in andere plaatfen woonen, van perfoonen die in de Stad woonen, aldaar afgeftorven, en welkers goederen aldaar gelegen fyn, al is 't dat defelve Erfenis komt van een Moeder ■ op haar Kind, en dat defelve Erfgenaam een Poorters Kind is, wefende het felve regt den tienden penning van de uitgaande Erfenis.
Dog werd het felve regt onder de Steden die gelyk regt hebben , jegens eikanderen meerendeels gequeeten. So daar van verfcheiden Overkomlten zyn. Als in de Handveften van Amfteldam den Jare 1613. pag. 36. te fien is by fekeren brief van de Stad Groeningen date Sint-Jans-Baptiften-Avond 1553. daar by verklaart werd, Dat al die gene die Erfeniffen en goederen binnen derfelver Slede, en des Stads vryheden aangeërft en aanbeftorven zyn, defelvevry fullen mogen omvangen, indien dat hare Burgeren ende Inwoonde, ren, desgelyks wederomme fodanige goederen en Erfeniffen, in derfelver Landen, of Steden vry eiffchen, en omvangen mogen. En nog by feker Accoord tuifchen den Steden Haarlem en Amfteldam aangegaan den 17. April 1464. daar by befloten werd: Dat fo wanneer eenige Poorteren van Amfteldam, eenige goederen of Erfeniffen toekomen, en aan beftorven fullen zyn binnen der Stede van Haarlem, dat fy die vry deelen fullen mogen, en daar mede doen hun belieften, fonder de Steden van Haarlem, of'iemand anders van harent wegen pondgeld daar of te geven, of te betalen: En voort dat alle Poorteten van Amfteldam, komende metter woon binnen Haarlem, d allen tyden als 't hun believen fal zvederom vry fullen mogen uitvaren, fonder iets daar over te gelden; behoudclyk dat de Poorteren van Haarlem, gelyke viyheid in de Stede van Amfteldam fullen hebben. So ook by fekere Overkomft tuifchen die tot Oudewater en Delf den 4. Maart 1427. die van Oudczvater aan de Stad Delf beloven: Dat fy tot genen dagen aan de Erfeniffen, nog aan befterveniffen, die hare Poorteren en Innewoonderen in het regtsgebied van Oudewater mogten aanbefterven, belaften, nog befwaren en fullen, met eenig pondgeld van hen te eiffchen, of te nemen3 ten ware dat 'er de Burgermeefters van
der



xI. Deeï. Fan Falcidie, en Trebellianique por tien. 4 ï 5
der Stede wegen van Delf, voor en eerft van haar Poorteren van Oudewater eyffcheden cn namen.
So dat 't felve regt tegenwoordig niet verder, of anders gebruikt werd, als tegen die gene, dewelke, en al waar men 't felve of gelyk regt tegen den anderen gebruikt, fo nog onlangs binnen Lex dm tegen Ingefetenen van Middelburg is geoelfend, ter oorfaafc die van Middelburg 't felve regt tegen Ingefetenen van Leyden had den gebruikt.
Is ook by het Hof van Holland verftaan, dat men alleen rest van Exuzve fchuldig is van roerende goederen, om dat de onroerende goederen blyven, en de Steden hare fchattingen daar van hebben. So ook m gelykenis van de fchattinge van den twintiVften penning verftaan werd dat van het felve regt van Exuzve vry zyn, alle Opgaande en Nedergaande Magen, als -noodfakelyke Erf genamen, dewelke niet kunnen, of mogen voor by gegaan werden. 5- t* 30. f. de hb. cj? pofihum. I. 7, §. 1. ff. Unde hb. (10).
Het
(io^ Cenf. Ampl.van Bynkersboek qua/l. jur. publ. lib. ■}. cap. 25. g. 7. Cl. Voet ad ff. tit. de judic. n. 99. van Zurck Cod. Bat. tit. Exue. £? Boey Rechtsgel. Woordent. p. 3S4. welke laatflgemelde 1. c. aanteekent, dat van Leeuwen ter deezer plaatfe abufivelyk leert, dat 't recht van exue of iffue alleen moet betaald worden van roerende goederen , zoo als 2011de blyken zelfs uit 't OBroy van Delft in den text aangehaalt, en uit de Sententien van den Hogen en Provincialen Raad in Holland, als ook uit het Verdrag tuffchen Dordrecht en Amfteldam aangegaan, te vinden by Balen Befcbr. van Dordrecht, bl. $(,6. Doch het zogenaamde abufive van desAutheurs doctrine h. I. is my op zeer verre na daar uit noch geenzints blykbaar, en de Hr. Boey fchynt eerdtr dan van Leeuwen in dit ftuk mistetaften, om reden, 1». dat 't recht van exue of uittogt is een laft
op de penningen en goederen gelegt ' dewelken men naar elders wil meedevoeren of transporteeren , nu kan dit van geene onroerende goederen gezegt worden te gefchieden, als die noodzakelyk ter zeiver plaatfe moeten blyven, zal derzelver fubftantie geconferveert worden. 20. dat de plaatfen door Boey ter contrarie bygebragt, geenzints bepaaldelyk of nominatim van onroerende goederen gewag maken, weshalveu men de bewoording van etfenifje conform het regelmatige denkbeeld van 't recht van exue of uittogt moet interpreteeren , het welk op geen onroerende goederen toepaffelyk is, waar uit van zelve volgt, dat iemand de onroerende of haafelyke goederen tot geld makende, gehouden is van \ provenue derzelverj 't geen hy transporteert, de gemelde belafting te betalen. 30. om reeden dat lies Auteurs gevoelen geconfirmeert word, • d oo r t



4i6 Roomsch-Hollakds-Recht. 111.Boek.
Het XII. Deel.
Van Verfterf-regt, en deffelfs verdeeling.
[Grot. 2. 26.]
ï. Verfterf-regt wanneer plaats beeft. 7. Zyd-magen.
2. Hoe veelerbande, na de befchreeve Reg' 8. Verfterf-regt in Holland, wat, en
ten. hoedanig.
3. Nedergaande hoedanig. 9. Hoedanig te onderfcheiden in roeren-
4. Onder Kinderen wie, en welk te re- de, of onroerende goederen, daar het
kenen. Goed legt, of bet Sterf buii is gevallen.
5. Onder meer Kinderen uit verfcheide 10. Hoedanig de vafte woonplaats , en
Huwlyken hoedanig fy metten anderen Sterf-buis van iemand in 't Verfterf-
erven. regt, moet werden gerekent, en on-
6. Opgaande. derfcbeiden.
By gebrek van Erf-lating by Uiterfte-wil, komen de naafte Vrienden elk in fyn rang tot de Erfenis: want fo lang als de Uiterft e-
door het geene wy vinden in de Refolutie van H. H. Mog. van den 2 Maart 1726. Gr. Placaatb. 6. d. bl. 1195. waar by aan de Magiftraat der Stad Huift gepermitteerd word 't recht van iflue te heffen, en waarin onder anderen met 20 veele woorden gemeld flaat: En ten derden, dat om in deezen een feekeren regul te ftatueeren en te houden, alle de geene die volgens de voorgemelde moderatie aan het regt van iffue fullen enderbeevig zyn, diesweegens gehouden zullen zyn te bttaalen den tienden penningh van hunne meuble goederen , bevonden werdende binnen de Stad Huift en de Vryheid van dien, foodanig egter , dat bet regt van iffue der vertrekkende te famen gereekent, nooit meerder zal moogen hedraagen dan ■twee bonden caroli guldens. Zonder dat
hier tegens obfteeren de woorden van Koning PntLirs , voorkomende in de conceflle, aan Burgermeefteren, Scheepenen en Raaden der Stad Amfteldam in den jare 1561. gegeeven, waarby't exue genoemt werd , den vyftienden penning van alle goeden, bet zy vioble cff immoble, alzo 'er terftond op volgt: die een burger buiten derfelver Stede willen vervoeren of transporteeren in andere Landen, Steeden, Dorpen of Plaatfen, 't zy hy verfterffcwffe eft' anders. Confequentelyk het woord immoble noodzakelyk moet geïnterpreteerd worden van 't provenue der onroerende goederen, het geen even als de moble zelfs getransporteert en vervoert kan worden, an« derzints zoude deeze terme in 't abfurde degenereeren, waar toe geene interpre-



X fi. Deel. Van Verfterf-regt, en de felfs Verdeeling. 41 j fie-zvil kan ftant grypen, heeft de wettige geen plaats, /. 80. ff de Reg. jur. en werd het verfterf-regt dan alleen plaats gegeven, als de
Er-
pretatio legis (Trekken mag. En dit fchynt my des te aanneemelyker quoniam aliqttid hoftile fpirant bujusmodi exaSiones uti Bynkersboek l. c. Add. decif. en refol. van Holland n. 134. litt. A. En alfchoon op eenige plaats met relatie tot het geen iemand by hereditaire titel acquireerde het contrarie ftand greep, zoude echter daar uit noch niet volgen, dat den A. h. j. abufivelyk leert, dat dit recht alleen moet worden betaald van roerende goederen , gemerkt zulks desniettemin in thefi waaragtig blyft. Add. Handv. van Amft. pag. 230. 263. 1661. rö63. eerfte vervolg op dez. p. 3—10. en tweede ver. volg pag. 10— 38. Verder zouden zommige LL. ter dezer plaatze mogelyk eenig naricht zoeken wegens het jus Albimtus of Droit d' Aubaine, naar het welk de goederen, het zy volgens verfterf of teftament, ongenaturaiifeerde vreemdelingen te beurt vallende, den fifcus aankomen, dewyl alhier gehandeld word, aangaande de goederen, welke vryelyk mogen vervoert worden uit deezen Lande en welke niet, fchoon misfchien wederom anderen LL. zulks zoude fchynen gevoegelyker te behooren tot 't vorige 3. deel of wel tot de volgende titul. dan geconfidereert 't zelve zo wel tot de fucceflie ex teftamento als ab intejlato behoort, dunkt my beft h. 1. kortelyk deswegens te handelen, te meer vermits breedvoeriger daar óver kan geraadpleegt worden, onder anderen E. van Zurck in Cod. Bat. tit. fucceffie J. 3r. en volg. en de aant. aldaar. Weshalven ik thans alleen aanmerk, dat onze Souverain nimmer gewoon is van 't Droit d'Aubaine gebruik te maken anders als by retorfie, zynde heedendaagfeh buiten
alle applicatie den regel: peregrini bereditatem cc.pere non poffunt. ruitende op het barbaarfche denkbeeld , dat alle Vreemdelingen als vyanden te reputeeren waaren, en van welke Wetten der Roineiaen de Hr. Vattel droit des gens torn. 1. pag. m. 143. gepaft zegt: II f aut croire qu'un peuple fi fage ne retenoit des loix fi inbumaines que par un ketorsion necessaire. Comment refte -t-il quelque cbofe d'un droit fi barbare , dam notie Europe fi eclairéc, fi pleine d'bumanité! La L"i naturelle ne peut en fouffrir l'exercice 67V. Waar tegen niets doet, dat 't zelve zoude ftrekken tot bevordering der maxime van politie, dat namelyk de geldmiddelen zo veel doenelyk is in den ftaat moeten worden gehouden , want hoe heilzaam zulks in andere opzichten zyn mooge, het zoude in deezen een geoppofeert effect doen, te weten, dat van andere Landen mede geene geldmiddelen konden worden geërft by ingezeetenen deezer Republicq, nu is het zeeker, dat in deeze Landen haare opkomft en bloei aan de Commercie zynde verfchuldigt, zich grduurig zeer veele buitenlanders van origine als negocianten nederzetten en inboorlingen deezer geweften met. buitenlandfche komen te huwelyken , welken allen op zodanige wyze belet zouden worden in de goederen hunner nabeftaanden tefuccedeeren en daar meede de Commercie uit te breiden. En dit begrip fchynt ook, zo 't eenigzints gepermitteert is iets dergelyks te giffen , in den boezem van de H. Magt van ieder Provincie te refideeren, Z. Groet Placaatb. 2. d. bl. 2223, 2360 en 2911. by alle welke "x zélve tuffchen den Kroon van Frankryk Ggg -ei



4iB Roomsch-Hollands-Recht. III.Boek.
Erfenis uit kragt van eenige Uiterfte-zvil niet kan aanvaard werden. I' Z9']T- de -rlcgair. vel emitt. hered.
De naafte Vrienden werden verdeeld in Nedergaande, Opgaande , en Zyd-magen, daar van de Nedergaande en Opgaande den anderen beftaan, en van de eene voort-tecling tot de andere, by trappen door een regten lyn op en neder tellen, en dc Zyd-magen eerft over dwers- en zydling opklimmen tot den gemeenen Stam, daar die geen die het vraagt, en die geen van wiens Maagfchap gevraagt werd, zyn afgekomen, en alfo weder zydling neder gaan, van d'eene geboorte tot d'andere, tot den felven van wiens Maagfchap gevraagd werd, Het welk fo veel onderfcheidelyke Leden maakt als 'er geboorten tuflchen beiden zyn. Sulks hier voor in het i. Roek, 8. Deel, in 't lang werd aangewefen.
2 So dat het Verfterf-regt verdeeld werd in driederhande foorten in Nedergaande, Opgaande, en Zyd-magen.
Daar van de Nedergaande het goed van den afgeftorven komen te erven voor de Opgaande en Zyd-magen. Novdl. 118. in pr. &
3 cap. i. /. 7. §. uit. in fin. ff. Si Tab. Teftam. null. exftab. Waar'onder gerekent de wettige Kinderen, en Kinds-Kinderen, fonder einde, fo, dat de Kinderen in het eerfte Lid, hoofd voor hoofd erven, met gelyke deelen, en de Kinds-kinderen, of verdere af komelingen, in .plaats van haar Ouders voor een hoofd, neffens die
geen
en deezen Staat is geabrogeert. En het zicht tot refugiez odio rcligitnis waren
zelve met opzicht tot de refugiez weder geëmaneert , en waar teegens hier te
tuffchen de twee H. Machten zynde Lande by Refolutie van 31 Ötlober 1700
begonnen te herleeven. Z. Gr. Placaatb. jure retor/ionis meede een gelyk recht
5. d. bl. 73. Zo is eindelyk in den jaare was ingevoert, als zynde na het fluiten
1773. ten voordeden der wederzydfche van't Traflaat van Utrecht van den iaare
Onderdaanen een verdrag gefloten , waar- 1739. 't Dreit d'Aubaine reeds afgefchaft
by alle vefliges van dit barbaarfche recht gevolgelyk dan ook by Jt gemelde Ver-
zyn te niet gedaan, alle Statuten, Or- drag van den jaare 1773. hoofdzakelyk
donnantien, PlacatenenCoflumen, wel- word bedoelt, eene te nietdoenine van
ke ze ook mogten zyn, tegens dezelve het onbillyke onderfcheid, dat men
volkome vernietiging van '1 Droit d'Au- nog maakte tuffchen Proteftantfche en
baine aanlopende, in de beide Staaten Roomfchgezinde Onderdanen der weder-
zynde ingevoert, geheel afgefchaft, en zydfche Staten. Z. de Nederl. Jaarboeken
*us voornamelyk die, welke met op. van den jare 1774.1. Jiuk pag. 526. envolg



XII. Deel. Van Verfterf-regt, en deffelfs verdeeling. 419 geen die anderfints nader in Leden aan den afgeftorven fouden beftaan , dat men noemt by ftaken Erven, of by representatie, dat -is plaats-vulling. §. 6. & $. fin. infiit. de heredit, qua ad intëftal. defer. I. 3. Cod. de legitim. hered. §. 2. inftit. de hered. qualit, & differ. I 1 §. 2. 1.2. ff. de Suis & legitim. d. Novell. ri8. cap. 1. 4 Ik feg wettige Kinderen,] om dat de onwettige, dat is, buiten wettig Huwelyk geboore Kinderen, van haar Ouders niet Erven, daar van mede in het 1. Boek, in het 7. Deel, en elders, onderfcheidentlyk is gehandelt, als alleen dat Speel-Kinderen van haar Moeder mede Erven, gelyk en benevens andere Kinderen, volgens het gemeen fpreek woord; Een Moeder maakt geen Ba flard. I.2.I.4. ff. Unde Cognati. I. 29. §. i.ff. de inoffic. teftam. §. 3. infiit. de Senatusconfult. Orphitiano. (1).
5 In-
(1) Op pag. 45. in notis n. 4. beloofde ik den Leezer elders hec myne mede te zullen deelen, aangaande de qtiïftie, of een overwonne baftard, zynde een in . overfpel of bloedfcbande geteeld Kind, den Grootmoeder van 's Moeders kant ab intejlato fuccedeert ? waar op tot noch toe moet antwoorden niet verder als ten einde alimentatie te erlangen, waar mede ten duidelykften overeenftemt het geflatueerde by de Coftumen van Antwerpen cap. 45. art. 7. en 8. luidende: Item bastaarden in houwelyicen state vercreühen en andere die men heet overwonne bastaekden (daer onderdek. PiAC.ynen Kinderen niet en syn begreepen) en succedeëren in de moeders goeden niet, noch ook opwaerts in eechte LINIE van de moederlïke zyde, al en wa er de moeder. miet ghehouwt gheweest. En DE ouders en moghen alsulcke overwonnen bastaerdbn GEENE EiiFÜENAEMEN institueeren , koch eenighe legaten maec1cen, anders als huere blote alimentatie. Z.
den A. I. c. Ik weet zeer wel, dat het caar gemeene gronden van rechten ze¬
ker is, dat een Wyf «een bastard maakt, en dat in Zuydholland het contrarie obtineert, welke plaats dus uitgczondert blyft, maar de redenen voor dit myn gevoelen zyn de navolgende : iQ. om dat men onderfcheid moet maken tuffchen Speelkinderen, liberi naturales geheeten , en deezen in rechten genaamd liberi ex damnato coitti nati; niet dat de Kinderen in overfpel of bloedfchande geteeld dezelve misdaad, overeenkomfh'g de gezonde reden kan worden geimputeerd, want dit firyd naar myn gedagten met de geheele doétrine van de imputatie, als volgens welke zy zouden moeten zyn de caufas libero; ac tionis ijlius, maar de reden hier van moet in de Politia gezocht worden, en als dan zal men bevinden dat alle de declamatien van anderen hieromtrent in rook verdwynen, het gefchied namelyk ten einde een ieder van het begaan van overfpel en bloedfchande des te meer aftefchrikken, uit overweeging zo van het nadeel, 't welk de Kinderen daar uit ftaat overtekomen, als van dat voor de delinquenten zeiven, dat zy namelyk, Ggg 2 zon-



42Q Roomsch-Hollan-ds-.Recht. III. Boek»
Indien iemand meer Kinderen en Kinds-kinderen, uit ycrfcheirC Huwlyken voortgeteelt, komt agter te laten, Erven fy het 7oed van haar gemeenen Vader, of Moeder, fonder onderfcheid, e|jvk als andere Kinderen, maar trekken elk in den fynen voor uit her geen van haar voor afgeftorven Vader, of Moeder, en fulks uit
den
zonder- ooit wettige nakomelingen aai zodanige Kinderen te bebben, dezelvet desniettemin moeten onderhouden , en ii cas van vooroverlyden niets daarenteger van dezelven kunnen komen te erven , alhoewel door gedane koften tot ali. mentatie zodanige Kinderen tot eene bemiddelde ftaat zyn bevordert gewor den, hier toe geeft my aanleiding den ber. VVysgeer Cumberland Loix de la N. sbap. i. $. 36. 2", om reden de overwonne baftaerden naar onze rechten, noch van Vaders nog van Moeders kant eenige maagfchap mogen rekenen, nogte ©ok ex teftamento, 't zy door eenige directe of fideicommiffaire inftitutie buiten het noodzakelyk onderhoud vermogen te worden gebeneficieert, Fid. de Groot inleyd. 2. b. 16. d. jf. 6 juntl. Boel ad Lotmi decif pag. 744. £j< Groenewegen ad Auth. ex cemplexu Cod. de incert. nupt. add. de Sententien van de H. en P. Raad Pag- 44t. Ö5 442-- gevelgelyk al ware het, dat de Novella 80. cap. 15. alleen verftaan moede worden van de Vader en Vaders Vrienden, zo als in de Verhand, betreffende 't Holl. Verjlerfr. pag. 228. betoogd werd, ftaat het als noch (onder correctie) geene particuliere Rechtsgeleerden hier te lande eenigzints vry het contrarie te doceeren, te minder, alzo de gepretendeerde onregtvaardigheid daar van nog geenzints biykbaar is, gelyk ik by myne eerfte reden betoogd heb, en de quxrela inoff cioPi teftamenü, .naar de gronden van 't Roomfche Recht seive, de wettige descendenten coinpe-
1 teert in cas de overv/onne bastaerden 1 tot erfgenamen zyn gefteld, zonder on1 derfcheid of het teftament is gemaakt door iemand van 's Vaders of'«Moeders kant. V. Vinn. in Comm. ad I. tit. de qutcr. inoff. §. 1. n\ 6. Men voege hier by het Cod. legum fuecicarum cap, g. g. 7_ Domat loix civiles torn. r. pag." m. 215* ait. 8. Hier tegens kan niets operee* ren, dat het bovengemelde vaftftaandeook het onderhoud moefte ophouden» gemerkt, behalven dat de Wet zulks uitdruk*elyk medebrengt, dit eene zaak is, fpecteerende ad jus nature prceceptivum. V. Mr. Lufac in not. ad Wolf. T. Nat. 5. 821. fcf doBijJ. Voorda Interpr. Jur. hb. 3. cap. 14. waaromme ook, de Ouders overleeden zynde, de verpligting tot opvoeding op den Grootmoeder overgaat, en mitsdien op defieift overlyden by de overwonne baftaerden uit den boedel mag worden gevordert dan hier uit kan men niet argumenteeren tot het geheel. En alzoo myne belofte op pag. 45. gedaan voldaan achtende, wyze ik den- Lcezer, omtrent het verhandelde by den A van dit 12= tot het róe. cap. toe, naar de uitmuntende' Verhandeling van bet Holl. Zeel. en Weflvriesl. Verft erfr. door Mr. H. van der Vorm, en i»el inzonderheid tot den Zevende Druk, met verbeeteringen verrykt door Mr. Valentyn Jan Blondeel, uitgegeeven tn den jaare 1774. te Amft. bx F. Schouten. Add. van Zurck tit.fuccefffi . ab tnteftaie, -



X11. Deel. Van Verfterf-regt, en deffelfs verdeeling. 421
den Boedel van het eerfte Huwelyk in den tweeden Boedel was ingekomen, fo fulks onderfcheidentlyk was uit te vinden. /. 3. Cod, de Sèciind. nupt. & auth. fubjccl. I. 8. 9. Cod. eod. Maar was het felve fodanig vermengt, dat het niet onderfcheidentlyk was uit te vinden, fou 't felve uit kragt van de ftilfwygehde gemeenfehap: (waar van hier na) mede met gelyke deelen, fonder onderfcheid j tuifchen defelve moeten werden verdeelt.
6 Na de Nedergaande komen eerft de Opgaande Magen, dewelke fo fy alleen zyn, als Vader, of Moeder, Groot-Vader, of GrootMoeder, komen fy alleen te Erven, maar fo beneven Broeders of Sufters, in 't leven zyn Vader of Moeder van de beftorven zyde, Erven- defelve beneven'de Broeders en Sufters. Novell. 118. cap. 1. &■ 2. Het welk ook tot Broeders en Sufters-Kinderen by plaatsvulling werd uitgerukt. Novell. Hf. cap. r. Buiten defe'komen Groot-Vader en Groot-Moeder, of een van beide, en fo voort van d'een tot d'ander, met uitfluiting van verder, of hooier: alfo onder defelve geen plaatsvulling te pas komt. d. Novell, iig; cap. 2.
7 Na defen komen de Zyd-magen. Novell. 118. cap. 3. Onder dewelke volle Broeders, en Sufters, en hare Kinderen by plaats-vulling- na de Roomfche Regten de eerfte zyn, met uitfluiting van die geen dewelke maar van Vaders, of van Moeders zyde alleen beftaan. Novell. 118. cap: 3. auth. hoe ita. Cod. com. de Succef. En na defelve komen halve Broeders en Sufters. Novell. 118. cap. 3. na welke komen de naafte in Bloed, met-uitfluiting van alle andere verdere Magen. d. Novell. 118. cap. 4.
Dan alfo daar in, en in verfcheide andere deelen, de manieren en. onderhoudingen van ons, en andere Landen van het Roomfche Recht komen te verfchillen, fal genoeg zyn 't felve dus ver aan<*e-roert te hebben; en in 't verder nodig zyn van 't befterfregt defer Landen in 't byfonder te verhandelen. S - Welken aangaande voor af te letten ftaat, dat van ouds in Holland en PVeft-Vriesland op 't ftuk van 't verfterf, tweederlei Recht gebruikt is geweeft, ten deele gemeen met de Frieftu, hetwelk' Aasdoms-Recht genoemt wierd, en ten deele gemeen met de Zeeuwen , het welk Sehependoms-Recht genaamt wierd, na dat die plaatfen1
Ggg 3 . in .



422 Roomsch-Hollands-Recht. 111. Boek.
in Holland, be-Noorden Friesland, en be-Zuiden Zeeland, naaft kwamen, waar van den oorfpronk werd verhaalt by Grot Inleyd hb. 2. cap. 28. en Vinn. ad §. 5. infiit. de Succeft. cognator. Én van het woord Aasdom, is hier voor r. Boek, 2. Deel, num. 23 verhandelt. Daar van den grond van het Aasdoms-recht, beftond in den Regel:, Het naafte bloed, erft het goed. En den grond van het Zeeuvvfche-recht beftond daar in: dat het goed niet opklom, en eins i aan die geen daar 't van daan gekomen was. Tot dat de Staten val ■ Holland en Weft-Vriesland by de Politiquz Ordonnantie in den Taare j 1580 het felve tot een eenparig Regt hebben foeken te brengen, | t welk by fommige is gevolgt geweeft, maar niet by allen. Waar van die aan de Noordzyde van den Rhyn, het oud gebruik van het Schependoms-recht, niet t'eenemaal hebben verlaten; wederom die van het Dyk-Graaffihap van Rynland, en hare aanhangers, legende fo aan de Zuid-Weft, als aan de Noord-Ooft-zyde van de Ryn die van ouds, het Aasdoms-recht hadden gebruikt, tot het <?efegde' Gemeen.Lands-recht niet verftaan konden. b
Sulks dat de Staten de gefegde plaatfen een byfonder Recht, wat van het Gemeen-Lands-recht afwykende, en fo uit het Aasdoms, als Schependoms-recht gemengt, en te famen gefteld, hebben vergunt by Placaat op de fuccejfie ab intejlato den 18. December 1599.
Sulks dat 'er tweederhande Verfterf-recht in gebruik is, en onderfcheid gemaakt moet werden tuifchen het Gemeene Land-recht se geven by de gefegde Politique Ordonnantie, en meeft volgende 't oud Schependoms-recht, en tuflchen het byfonder Recht der Steden en Plaatfen die by het Placaat den 18. December 1599. eenidins het oud Aasdoms-Rccht behouden hebben: waar van elk op fvn lchik vervolgens. 3
De Steden en Plaatfen, die haar houden by het Placaat den 18. December 1599- zyn Haarlem, Leyden, Amfteldam, Alkmaar, Hoorn, Enchuyfien, Edam, Woerden, Naar den, Monnikendam, Medenbhk Muyden, en Purmerent, als mede het Dyk-graaffchap van Rynland, het Land van Woerden, en be-Ooften, en be-Noorden Rynland, m 't Land van Woerden, uitgefondert, Waddiugs-veen, iiewyk, Buskoop, Sluypivyk, Bhmmendaal, en Middelburg.
9 Ten



XII. Deel. Van Verfterf-regt, en deffdfs verdeeling. 423
9\',TZ* rf¥e" fm roerende aderen werden gevolgt de plaats daar het Sterfhuis valt, maar ten aai fien van onroerend goed het Recht van de plaats daar t goed legt, om dat dc Statuyten, of Land-zvetten voor fo veel die van het Verfterf fprecken reëel zyn, dat is, verftaan werden meer op het goed te fien, als op de perfoon, fo dat defelve met verder kunnen werden uitgerekt als over 't Joed da binnen haar Rechts-gebied gelegen is. arg. I. uit. f. de JuriJdil tl. tn fh. . 2. Lult. Cod ubi in rem aïtio. Sulks dat om de verscheidenheid van de plaatfen en Coftuymen daar het goed legt, cn daar het rterfhuis valt op verfcheide manieren in een en den felven Boedel werd gedeelt, en geërft. /. Unie. Cod. Ubi de heredit. agat. liraquell. de pure primogeniturat queeft. 46. num. 1. &> fee? Argen*. ad co fetud. Brittan. art. gloff. 6. nL. 2. 34 Caroh Molin ad confuetud.Panf.art.n. Nicol. Burgund. ad Lfuetud. Flandr. tra& i, num. 36. Chriftin. ad leg. Mechiin. tit. 16.. in pr.
cZJ'& ° c 59o num' T' 2- 3- Gail. lib.2. obferv. 124.
Coren obferv. Supr. Cur. 20. Sande lib, 4. tit. 8. defin. 7
Het welk volgens het oud Aasdoms en Schependoms-recht, art. o fo naamv genomen wierd, dat indien een Kind woonende in Aas', donrecht alleen kwam fpeelen in Schependoms-recht, en daar haaftig ftoif, of dood geileken wierd, in fuik geval her goed van dat Kind gaan en erven moeft na Schependoms-recht. Gelyk dat in ' byfonder werd vervat in het 9. art. van de Inftruclic van het Aasdoms en Schependoms-recht. Waar uit iemand mogt twyfelen, aangelien by ons nog eenigfin* het Aasdom en Schependoms-recht werd
Vhltui nar°m hCt ftlve alf° b? ons ook g^en behoort te hebben? Dog vermits by ons het gefegde Aasdsnu en Scheper* doms-recht met verder, of anders is aangenomen als voor fo veel daar van in de Poltticque Ordonnantie, en het Placaat van de fucceffie ab intejlato,elk in den fynen is uitgedrukt, en verder niet, fo kan het felve by ons geen plaats hebben, en dient de voorfz. Inftruclte van het Aasdoms en Schependoms-recht nergens anders toe. als tot onderregting van een weet-lievend onderfoeker van het loverouderd Aasdoms en Schependoms-recht. Daarom men in fodanige gelegenheid fou moeten volgen de gewoonte van de plaats daar des afgeftorvens Kinds Ouders haar vafte en laatfte woon-plaats
ge-



424 Roomsch-Hollands -Recht. III, Boek,
gehad hebben, arg. tit. Cod. Ubi de hered. ag. oport. En is alfo by het Hof. van Holland, en in andere Provinciën verfcheide malen geoordeelt. Sie Chriftin. vol. 2. decif 166". num. 6. Coftuym van Antwerpen, tit. 47. art. 16. Confult. en Advyf. het 2. Deel, conf 22 [en 1. D„ c. 152.] J
Ik feg een vafte woonplaats,] Om dat niet het enkel verbleven van iemand, het welk dikmaals maar voor een tyd gefchied gelyk als iemand in heete fiekte fig buiten de Stad begeeft of om andere faken buiten de Stad fyn vuur en ligt houd, maar het vaste voorueemen om daar te zyn en blyven, fonder meenin" van wederkeeren, iemands woonplaats maakt. /. 17. §. 13 f ad Municipal. jitn&. I. 4. Cod. de diverf Offic. & appar. fid. I. s.ff. de cap'tiv & pofthmin reverfi l. 26. $. 2. ff. ad Municipal. Sie Menoch. dt arbitr. jud. caj. 86. num. 2. & feq.
So ook verftaan werd van iemand, dewelke tot bediening van eenig Ampt, gelyk als een Raadsheer, een Predicant, een Advocaat, een Kapitein, een Magiftraats-perfoon in befending, een Student om fyn kunft, of wetenfehap te vervolgen, in een andere Stad komen te woonen, dewelke niet verftaan worden haar vafte woonplaats te veranderen, dewyl fy fodanige woonplaats niet uit haar eigen hoofd, maar alleen van haar bediening bclitten. /. 13. Cod. de dignitatib. I. uit. Cod. de incolis. I. 14. ff. ad municipal, S5e Johan. Zanger, de Except. part. 2. cap. 1. num. 34.
Dewelke uit Holland na Indien vertrekken, wierden op gelyke grond verftaan haare laatfte vafte woonplaats nooit te hebben verlaten, of fy behouden de meening van wederom te komen arg l. 7. Cod. de incol. & l. 203. ff. dè Verb. Si snifte. En wierd'overfulks haar goed gedeelt na het Recht van die plaats, daar fy haar laatfte vafte woonplaats in Holland hadden gehad. Volgens acte van verklaring der Staten Generaal den 2. Decemb. 1634. ten verfoek van Jan Kroon, woonende tot Middelburg in Zeeland op 't ftuk van de fucceflie van de geene die uit defe Landen na Ooft'Indien varen, gegeven, daar by verftaan is: dat op de geoctroyeerde vaarten daar ter refidentie-plaats geen nieuw recht op 't ftuk van de fucceflie is ingevoert, de Ingefetenen defer Landen uitvarende of op.de reis komende te fterven, hare erfeniflen ab
.in»



XII. Deel. Van Verfterf-regt, en deffelfs verdeeling. 425 inteftato gereguleerd fouden werden na de wetten en ordonantien van dc plaatfen defer Pro vin tien daar fy uitgevaren en t'huis behoort hebben. Dog is by nader Octroy van de voorn. Staten Geveraal aan de Ooft-Indifche Compagnie den 10. Jan. 1661. verleend, verftaan: dat dien aangaande over alle Landen, Steden en Luiden in Ooft-Indien, na het voorbeeld van de Ordonantien aan die van Weft-Indfén Anno 1629. en 1636. toegeftaan onder het belyd van de Compagnie, ah mede op de gins en herwaarts reys gevolgt fal werden het regt van de Polit. Ordonn. met de Interpretatie van den 13 May 1594. mogelyk uit die infigt, dat het regt van de Politique Ordonantie is ingeftelt, als een algemeen regt over het gantfche Land, daar van alleen fyn uitgefondert die geen dewelke op haar verfoek by het Placaat in den Jare 1599. een byfonder regt vergunt is, het welk eng moet werden genomen, en tot geen andere plaatfen mag werden uitgerekt als die daar in uitgedrukt en begreepen fyn.
Het XIII. Deel.
Van het Verfterf, volgens gemeen-lands en den grond van het Schependoms-recht, in 'c byfonder.
[Grot. 2. 28.]
1: Het verflerf na Scbepencloms-recbt, boe- andere na Scbependoms.recht erven,
danig m bet twyfelagtige uit te leg- 6. Groot vader en Groot-moeder , of en
T£ln\ , , wanneer mede komen te erven na Scbe-
a. In nedergaande, wat, en hoedanig. pendoms recht.
3. Vader en Moeder, of, en wanneer by 7. Wanneer en hoedanig onder de verdere . Zlrf "Veo\ , - i Zyd.magen bet nader Lid bet verdere
4. Broeders cn Sufters bare Kinderen en uitfluit, en even na zynde, hoofd voor
Kmds-kmderen, of, wanneer, en boeda- hoofd komen te erven
mg onder den anderen na Scbependoms- 8. Verflerf-recht in Zeeland, wat, enhoe-
recbt erven. danig.
5. Af komelingen van Broeders en Suflers §. In den Lande van Arkel.
Kinds.kinderen, of, en wanneer voor 10. In 't Land van Heusden.
ï \ angaande het Gemeen-Lands-recht by de Politique Ordonantie XV. m den Jare 1580,-het welk'in Holland overal gevolgt werd,
Hhh P0.



426 Room sc ii-Hollands-Recht. III. Boek.
Politic. Ordon. art. 19. (uitgefondert in de Steden en Plaatfen, dewelke by het Placaat in den Jare 1599. daar by haar een byfonder Verfterf-recht vergunt is, werden opgctelt) ftaat voor een Regel aan te. merken, dat al wat in defelve. Ordonantie niet is uitgedrukt, gefchikt, en uitgeleid most werden, niet na de befchreeve Roomfche-rechten, maar na den grond van het Zeeuwfche-r echt, en den Regel, dat liet goed moet gaan daar het van daan gekomen is. Polit. Ord. art. 19. H:t welk feer naauiv genomen moet werden, en alleen te verftaan is van verfterf recht buiten Uiterfte-wil. Sulks indien by Uiterfte-wil geroepen waren de naafte Vrienden , fonder ttitfondering, men verftaan fou, dat defelve naderhand na de Roomfche-rechten moet roerden geoordeelt, om dat het Verfterf-recht geen plaats heeft fo lang de Uiterfte-wil plaats hebben kan, dewelke in het twyfeltgtige tegen het Verfterf-recht werd uitgeleid. I. 39. ff. de acq. vel omit. hered. So dat tegen het 27- Arti.ul van het felve recht verftaan fou werden, dat Vader of Moeder voor andere de naafte waren. arg. I. 1. §. 6. 7. 10. ff. Unde Cognat. I. 92. ff. de V',rb. Sign.,
2-, Volgens dit gemeen Land-recht gaan de nedergaande, dat is, Kinderen en hare Nakomelingen by plaats-vulling fonder einde, voor al andere. Polit. Ordon. art. 20. 't welk overeen komt met het Roomfche Recht. §. 2. Inftit. hered. qualitat. & differ. §. 1. & feq. Inftit. de heredüaüb. qua; ab inteftato deferuntur. tot. tit. ff, & Cod. unde liberi. I. 1. §. 2. £f feq. ff. de fuis C5* legitim. hered. Novell. 118. cap. 1.
3 • Vader en Moeder beide nog in leven zynde, by gebrek van nedergaande, zyn Erfgenamen in 't geheel van haar Kinderen. Politic. Ordon. art, 21. /. 15. ff. de inoff. teftam. I. 8. ff. fi tab. teftam. null. ext. ftincl. Novell. 118. cap. 2..
Een van beide ontbreekende, gaat het goed in 't geheel aan de beftorven zvde, art. ij.
A: En eerft op de Broeders en Sufters. Politic. Ordonant. art. 22. fo wel heele als halve, yder even veel. Verklar. van de Polit. Ordonn. van den 13. Mey 1594. verf. En dat defelve. (mids dat defelve den afgeftorven van de beftorven zyde beftaan,) mitsgaders op der felver Kinderen en Kinds-kinderen, by plaatsvulling. Sulks dat het Bed waar uit den afgeftorven gebooren is, zynde gefcheurt, nog
de.



XIII. Deel. Van het Verflerf, volgens Gtmeen-lands, '&ct 427
de Ouders, nog eenig opgaande, nog ook zyd-Magen, den afgeftorven maar alleen van de onverftorvcn zyde beftaande, tot de Erfenis, of eenig, het minfte deel van dien, zyn geregtigt, Politic. Ordonn. art. 26. verklar. verf Dat niet alleen. So ver, dat indien de Magen van de beftorven zyde ontbraken, de Erfenis aan de Graaflykheid fou vervallen. Grot. Inleyd. lib. 2. part. 30. num. 5. tegen den befchreeve Rechten, volgens welke de opgaande niet alleen Vader, of Moeder, maar ook hooger Opgaande voor de Zyd-magen gaan. /. 16. §. 7. ff. de gr ad. & afin. h 4. §. 2. ff. de in jus vocando. d. Novell. 118. cap. 2.
Vader en Moeder beide ontbreekende, werd als dan de Erfenis gelegd aan twee gelyke deelen. Politic. Ordonn. art. 23. en gaat de geregte helft aan 's Vaders zyde, en de weder-helft aan 's Moeders zyde, fonder aanfchouw te neemen van welke zy meeft gekomen was, mede eerft aan de Broeders en Sufters, fo volle als halve, hare Kinderen en Kinds-kinderen, by plaatsvulling, en by Staken. Politic. Ordonn. art. 22. in fulker manieren, dat de halve Sufters en Broeders, hare Kinderen en Kinds-kinderen, tegen de volle Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen, met een halve hand deelen, dewelke van de volle Broeders en Sufters by de Roomfche Rechten wierden uitgeflooten. Novell. 84. cdp. i. §. 1. Novell. 118. cap. 3. auth. poft fratr es Cod. de legitim. hered.
By voorbeeld, indien dat 'er halve Broeders en Sufters zyn van wederzyden, dat is, fo wel van 's Vaders als van 'sMoeders zyde , fo deelen de volle Broeders en Sufters met hare Kinderen, of Kinds-kinderen de eene helft, met de Broeders en Sufters haar Kinderen en Kinds-kinderen van 's Vaders zyde, en d'andere helft met de Broeders en Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen, van 's Moeders zyde. Dog indien dat 'er maar van een zyde halve Broeders en Sufters zyn, fo trekken de volle Broeders en Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen de eene helft van des afgeftorvens Boedel voor uit, en deelen dan nog de andere helft met de halve Broeders en Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen , alle by plaatsvulling. Verklar. op de Politic. Ordonn. in 't begin.
By gebrek van Nedergaande, Vader en Moeder t'famen, mitsgaders volle Broeders en Sufters ontbreekende, werd insgelyks den
Hhh 2 Boe-



428 Roomsch-Hollands.Recht. TIL Boek, Boedel in twee geklooft, en werd aan twee gelyke deelen, eerft: tuflchen de halve Broeders cn Sufters van 'sVaders zyde, en de halve Broeders en Sufters van 'sMoeders zyde, haie Kinderenen Kinds-kinderen by plaatsvulling gedeelt: maar waren daar maar halve Sufters en Broeders hare Kinderen en Kinds-kinderen van de eene zyde, fo fouden defelve met de Bloedverwanten van d'andere zyde. die volgens het Gemeene-Land-recht de naafte waren, gelyklyk moeten deelen. Politic. Ordonnant. art. 27. facit Novell. n 8. cap. 3. verf. hls autem non extantibus cum feq. auth. poft fratres Coch de legitim. heredib.
5, De Nedergaande Magen, Vader en Moeder, t'famen Broeders ende Sufters, de heele en de halve ontbreekende, volgen de naaste af komelingen van Broeders en Sufters Kinds-kinderen, zynde buiten het vierde Lid , hoofd voor hoofd. Politic. Ordonn. art. 24. ende 28. verkl. verf. Dat de def endenten, mede behoudens het onderfcheid tuflchen die geene die van beide, cn die maar van een zyde den Overledenen beftaan, Verklar. op de Polit. Ordonn. verf. Ende dat gelyke: contra d. Novell. 118. cap. 3. §.ftn.juntt. auth. poft fratres. Cod. de legitim. heredib.
6 De nakomelingen van Broeders en Sufters Kinds-kinderen mede ontbreekende, komen des Overledenens goederen dan eerft op de Groot-vader en Groot-moeder van beide zyden, indien die nog in 't leven zyn, Politic. Ordonn. art. 25. ende 26. Verklar. verf. Dat niet alleen: contra d. I. x6. §. 7. f. de gr ad. & affinib. & de Novell. 118. cap. 2. Maar een der felver ontbreekende, en het Bed gefcheurt zynde, komt des ontbrekendens deel op die geenen die den Overledenen van fyn voor-afgeftorven Groot-vaders of Grootmoeders zyde naaft beftaat, dat is, eerft op de Oomen en Moeijen van den afgeftorven, en der felver Kinderen, by plaatsvulling. Politic. Ordonn. 24. cn 28. mede blyvende 't onderfcheid, dat indien eenige van defelve Bloedverwanten maar van halven Bed aankwamen, defelve tegen. d'andere maar met een halve hand fouden deelen: gelyk hier voor van Broeders cn Sufters is gefegd. Politic. Ordonn. art. 23. Verklar. verf. Ende dat gelyke.
•pr Defe mede ontbreekende, komen alle verdere Zyd-magen den afgeftorven naaft beftaande, met uitfluiting van andere, en even
na.



XITI. Deel. Van het Verflerf, volgens Gemeen-lands, &c. 429
na zynde, hoofd voor hoofd. Politic. Ordonn. art. 28. op fulke manieren gelyk hier voor is gefegd, dat den Boedel in twee gelyke deelen moet gedeelt werden, en de helft moet gaan aan de Vrienden van 'sVaders zyde, en d'andere helft aan de Vrienden van 'sMoeders zyde, mits dat die geen die maar van den halven Bed aankomen, mede maar met een halve hand tegen d'andere deelen.
8: Wat aangaat de Provincie Zeeland, aldaar werd mede gevolgt den grond van het Schependoms-recht voor 't meerendeel, overeen komende met de voorverhaalde Politique Ordonantie, volgens de Regel: Het goed klimt niet, en gaat aan die zy daar het van daan gekomen is: Daar van niet verder, of anders van befchreeven bevonden werd, als in fekere aantekening op den naam van InftruBte van het Aasdoms en Schependoms-recht, by d'een of d'an> der t'famen geftelt, dog van geen of weinig gevolg.
9 In den Lande van Arkel, daar Gorinchem de Hoofdftad van is werd het felve recht mede in alles onderhouden, uitgefondert in de twee volgende hoofd-ftukken: I. Dat fo wanneer Vader, of Moeder fterft, een Kind agterlatende, en daar na 't felve Kind fonder Kinderen by 't leven van fyn langft levenden Vader of Moeder komt te fterven, als dan deelen die van de Ouders in 't leven is, de eene helft, en de andere Erfgenamen van de beftorven zyde, daar de goederen van daan gekomen zyn, de andere helft. II. So wanneer het bed gefcheurt zynde, veel Kinderen agter gelaten werden, fo werden de goederen als in Zuid-Holland gedeelt half en half, maar een van de Kinderen overlydende werd als dan 't felve Kinds goed, by den Vader of Moeder in levende lyve zynde, mede voor d'eene helft gedeelt, blyvende de wederhelft voor de andere Broeders en Sufters. co In het Land van Heusden, dat mede onder Holland behoort, is een oud recht.
Dat de Kinderen regte Erfgenamen zyn van haar Ouders, en de langftlevende van hun Ouders befit de goederen in lyftogt
De Kmds-kinderen komen in de plaats van haar Vader, in dedeeling van haar heder Groot- vader en Groot-moeders goederen-
Broeders en Sufters van een Bed, fonder Kinderen afftervende, Hhh 3. er-



43Q Roomsch-Hollands- Recht. III. Boek.
erven de goederen op de Broeders en Sufters die in leven zyn. maar niet op de Kinderen, daar van die Ouders afgeftorven zyn. *
Daar iemand fterft fonder Kinderen agter te laten, hebbende nog Suffer, nog Broeder, nog Vader, nog Moeder, erven de Oomen en Moeijen in 't goed, maar Oomen en Moeijen Kinderen niet, daar die Ouders af dood zyn.
Halve Broeders en Sufters, komen voor Oomen en Moeijen.
En alle goederen daar de nedergaande linie ontbreekt, erven opwaarts nagel-naafte. Sie de Coftuym. aldaar, art. 47. 48. 49. 50. 5r. ende 52.
In 't Stigt Utrecht en Gelderland werden meeft de befchreeve Rechten gevolgt: Van welkers Recht in 't byfonder te handelen onfes voorneemens niet is.
[Alle de Placaaten, van het verfcheide Provinciale verfterfrecht heeft van der Vorm by een gebragt, en fyn aldaar te vinden.]
Het XIV. Deel.
Van het Verderf, na den grond van het Aasdoms-recht in 't byfonder.
{Grot. 2. 28.]
1. Het verfterf na den grond van het Aas- 6. Reprmfentatie, of, en wanneer onder
doms-recht hoedanig in bet twyfelagtig defelve geen plaats heeft.
te verftaan. 7. Opgaande buiten den eerften graad,
2. In Nedergaande hoedanig. ' wanneer, en hoedanige komen te er-
3. Opgaande, hoedanig alleen, welk, en ven.
hoedanig met Broeders en Sufters t'fa- 8. Naa/le af komelingen van Broeders en
men erven. Sufters kinds-kinderen.
4. Uitlegging van het 3. Artykel van het 9. Oomen en Moeijen, wanneer en hoedanig
Placaat in den Jare 1599. komen te erven.
5. Broeders en Sufters hoedanig onder den 10. Agter defelve komen de naafte in Bloed,
anderen erven, beele en halve, bare wie, en hoedanig de Maagfchap te
Kinderen, en Kinds-kinderen. ftellen.
1 TT/at aangaat het byfonder Recht der Steden, nopende het VV Verfterf by het Placaat den 18. Decemb. 1599. vergunt.
't Self



XIV. D cd. Van het Verft erf, na den grond van, &c* 4311
't Self heeft een ander voorbeding: dat al V geen in V felve Placaat niet is uitgedrukt, niet na Aasdoms, of Schependoms, of na de Politique Ordonantie in den Jare 1580. moet gefchikt, en uitgeleid zvordtn, maar na de Roomfche befchreeve Rechten, dewelke daar in meeft gevolgt zyn. Placaat op 't ftuk van de Succefiie art. 14. Sulks dat in defen in verfcheide voorvallen defelve Rechten nader moeten werden ingefien.
2 In defen is mede de eerften plaats voor de Kinderen en verdere af komelingen fonder einde, die mede te verftaan zyn uit een wettig Huwelyk gebooren, 't voorfz. Placaat art. 4. /. 7. in pr. ff. de bonis damnatorum. I. 7. in fin. ff. Si tabul. teftam. null. ext. I. 15. de inofficiof teftam. I. 13, Cod. de legitim. hered.
£ By gebrek van Nedergaande, komt mede de geheele Erfenis op Vader en Moeder beide nog in levende lyve zynde. Plac. van de fucceff. ab int eft at. art. 2. jun£t. d. II.
Het Bed gefchcurt zynde, en een van beide Vader of Moeder ontbreekende, fo deelt de langft-levende de geheele Erfenis met des afgeftorvens Broeders en Sufters, heele of halve, en derfelver Kinderen en Kinds-kinderen by plaats-vulling, met twee gelyke deelen, de langft-levende Vader of Moeder in de eene helft, en de Broeders en Sufters als voor in de wederhelft, 't voorfz. Plac. art. 3. Mits dat de halve Broeders en Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen den afgeftorven van dc beftorven zyde beftaan, Plac.d. art. 3. Daar in te letten ftaat, dat maar alleen Vader, of Moeder, benevens des afgeftorvens Broeders en Sufters erven, en het felve geen plaats heeft, in Groot-vader of Groot-moeder, dewelke eerft komen agter heele en halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kindskinderen. Plac. art. 7. contra Novell. 118. cap. 2. /. 16. §. 7. ff. de gradib. & affintb. 1. 4. §. parentes f. de in jus vocando. DD. & Gloff. in dicl. cap. 2. Novell. 118. in Verb. parentet. Als alleen fo wanneer aan d'eene zyde alleen maar halve Broeders en Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen in 't leven zyn, in welk geval de Groot-vader, of Groot-moeder, of andere hooger opgaande, beneven defelve met twee gelyke deelen komen erven. Plac. art. 6. als hier na.
En als 'er geen volle Broeders of Sufters in 't leven zyn, fal de langft-levende Vader of Moeder al de goederen by. den afgeftorven
ont-



432 Roomsch-Hollands-Recht. III.BoeTc,
ontruimt, en agter gelaten, komen erven, en gaan voor andere Zyd-magen, al waar 't ook ib dat 'er Kinderen, of Kinds-kinderen, van des afgeftorvens volle Broeders en Sufters, of ook halve Broeders en Sufters waren, d. art. 3. in fin. het welk gegrond is op den Regel van het Aasdoms-recht, dat het goed moet komen op de naaste in Bloed, facit. Novell. 118. cap. 2. 4 Over welke Woorden van het gefegde 3. Artic. En als 'er geen volle broeders of Suften in 't leven zyn, fal de langft-levende F ader of Moeder in alle de goederen komen erven, al zvaar 't dat 'er halve Broeders en Sufters waren, &c. bedenken gevallen zynde, hoe defelve met het eerfte Lid van het felve Artykel daar gefegd werd • Als een van beide Vader of Moeder ontbreekt, ft, fal de lansftlevende derfelve met de Broeders en Sufters, 't zy heele of'halve, &cfte famen komen, &c. moeten werden vergeleken, en met den anderen overeen komen? Wierden daar op by fommige geoordeelt, dat het voorfte Lid, door het agterfte wierd verandert, of vernietigt, fo ver dat voor den Hove van Holland queeftie ontftaan zynde, of volgens 't derde Artykel van het gefegde Placaat, iemand ftervende, en agtergelaten een Vader en halve Broeders van 'sMoeders zyde, of een Moeder met halve Broeders van 's Vaders zyde, die beide met gelyke deelen tot des afgeftorvens erfenis moeften komen, dan of den Vader, of Moeder alleen mogten erven, met uitfluiting van de halve Broeders. Was dien aangaande in de faak van van Maria Dircx. D. Weduwe van Tsbrand Dirkfz. den 3 Novemb. 1608. verftaan, dat de Vader of Moeder, met uitfl'uiting van de halve Broeders en Sufters, alleen moeften erven. Dog is het felve in de faak tuifchen Adriaan Jacolfz. woonende tot Warmond. Item: tuffchen de Voogden van Joris Janfz. nagelaten Weeskind van Jan Jorifz. contra Comelis Gerbrandfz. als getrouwt hebbende Magtelt Jacobfz. Z>. alle tot Hoorn, nader ingefien zynde, verftaan; dat een halve Broeder van 's Vaders zyde, geregtigt was de helft van fyn halve Broeders goederen te genieten, latende de andere helft alleen aan de Moeder van den afgeftorven: welke gewysden beide by den Hogen Rade, defe den laatften Juny 1625. de gene den 20. Martii 1625. zyn beveiligt, en voor vaft geftelt, dat het laatfte lid van het gefegde Artykel met het eerfte moeft
over-



X l V. Deel Van bet Verfterf, na den grond van, &>c. 433 overeen komen, en volgens het felve uitgeleid moeft werden, fulks dat defe woorden in het laatfte lid van het gefegde derde Artykel begreepen: En als 'er geen volle Broeders, of Sufters in 't leven zyn, fal de langftlevende Vader, of Moeder in al de goederen by den afgeftorven ontruimt, univerfaliter fuccedéren, al waar 't dat 'er halve Broeders, of Sufters waren. Alleen plaats moeten hebben in 't opfigt van halve Broeders en Sufters, den afgeftorven niet beftaande van de zyde daar in hy beftorven is, waar mede de ftrydigheid van beide Leden komt op te houden. Sie Coren obferv. 29. ende 30. 5 De langftlevende gebreekende, komen de Broeders en Sufters heele en halve, hare Kinderen en Kinds-kinderen met dit onderfcheid : Dat fo wanneer als 'er te famen komen volle Broeders en Sufters, met halve Broeders en Sufters te gelyk, van 's Vaders en 'sMoeders zyde, ofte derfelver Kinderen en Kinds-kinderen, by plaatsvulling, als dan den geheelen Boedel werd gedeelt in twee gelyke deelen, waar van de volle Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen, in de eene helft deelen met de halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van 's Vaders zyde, en de andere helft, met de halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van 's Moeders zyde, maar waren 'er alleen halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van de eene zyde, fo fouden de volle Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen, eerft de geregte helft voor uit trekken , en in de andere helft met de voorfz halve Broeders, Sufters hare Kinderen en Kinds-kinderen met gelyke deelen erven, gelyk hier voor in het verfterf van 't Gemeen-Lands-recht is gefe-^ Plac. art. 4. 6 b "
Volle Broeders en Sufters' hare Kinderen en Kinds-kinderen gebreekende , werd den Boedel mede gedeelt in twee gelyke deelen waar van de eene helft gaat aan de halve Brceders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van 's Vaders zyde , en dc andere helft aan de halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van 'sMoeders zyde, indien die daar zyn. Plac. art. 5. maar waren 'er maar alleen halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen van de eene zyde, fo fouden defelve, als voor in .twee gelyke deelen komen, benevens Groot-vader, of Groot-moe-
lü der,



434 Roomsch-Hollands-Recht. III.Boek.
der, of hooger opgaande, den afgeftorven van de andere zyde beftaande. d. Plac. art. 6. fo dat de halve Broeders en Sufters, hare Kinderen en Kinds-kinderen de eene helft, en de naaft opgaande Maag, of Magen van de andere zyde de wederhelft, hoofd voor hoofd moeten erven. 6 Staat alhier te letten, dat in de Zyd-magen geen plaatsvulling onderhouden werd, fo wanneer al die tot de Erfenis komen, den aflyvigen even na in Leden beftaan: Sulks dat Broeders en Sufterskinderen alleen, dat is, fonder eenige Broeders, of Sufters van den afgeftorven in het leven te zyn, tot de Erfenis komen, elks hoofd voor hoofd, en niet by Staken, al waar 't fo dat nevens defelve kwamen verfcheide Kinderen van een, of meer voor-afgeftorven Broeders, of Suftcrs-kinderen, Plac. art. n. 12. en fo voort in andere Zyd-magen. Waar van een goed voorbeeld te fien is in 't Plac. art. 3. Alwaar de langftlevende Vader of Moeder, als 'er geen Broeders of Sufters in 't leven zyn, al de goederen van haar Kind erven, al waar 't ook fo dat 'er Kinderen of Kinds-kinderen van des afgeftorvens Broeder of Sufter in 't leven waren. Daar wel op te letten ftaat, dat het felve te verftaan is van Kinderen, of Kinds-kinderen van des voor-afgeftorvens Broeder of Sufter alleen, fonder dat 'er nevens haar een Broeder of Sufter in 't leven is, die de plaats-vulling fou maken, gelyk als in het eerfte Lid van het felve Artykel, daar gefegd werd; Broeders en Sufters, en derfelver Kinderen en Kinds-kinderen te famen. Welke twee Leden van het gefegd Artykel met fodanig onderfcheid moeten verftaan werden of fouden tegen den anderen ftryden. 7 Vader en Moeder, heele en halve Broeders en Sufters, haar Kinderen en Kinds-kinderen ontbreekende, komen de goederen dan eerft in 't geheel op de naaft opgaande in de regte linie, welk in een gelyken graad erven hoofd voor hoofd, en de naafte de verdere uitfluit, al waar 't fo, dat van de eene zyde Groot-vader en Groot-moeder beide, aan de andere zyde Groot-vader of Grootmoeder alleen overig was, het welk ook plaats heeft in andere verdere opgaande. Plac. art. 7. Daar uit te fien is, dat de Grootvader of Groot-moeder, benevens Broeders en Sufters haar Kinderen en Kinds-kinderen niet erven, maar van defelve werden
uit-



XIV. Deel. Van het Verflerf, na den grond van, &c. 435 uitgefloten, contra Novell. n8. cap. 2. om dat in de opgaande linie geen reprcefèntatie, of plaats-vulling kan vallen, vermits het tegen den loop van de Natuur is, dat een hooger opgaande fal komen in plaats van die geene die van hem felve is afgekomen, fa re prafentatte, dat is, plaats-vulling van de Kinderen in plaats van de Ouders of die nog leefden.
8 De opgaande mede ontbreekende, komen de naafte af komelingen van Broeders, of Sufters Kinds-kinderen, Hoofd voor Hoofd met uitfluiting yan alle andere Zyd-magen, fonder onderfcheid te maken, of delelve zyn van des afgeftorvens heele, of halven bedde aangekomen. Plac. art. 8. &> arg. Politic. Ordon. art. 28. contra d. Novell. 118. cap. 3. m fin. junCt. authent. poft fiatres Cod. de lesttim. hered. fa
9 Na de af komelingen van Broeders en Sufters Kinds-kinderen, komen des afgeftorvens Oomen en Moeijen, Hoofd voor Hoofd als mede hare Kinderen by reprcefentatie, mede fonder onderfcheid van vollen, of van halven bedde. Plac. art. 9. [Neerl.adv i c <iT]
De Oomen en Moeijen ontbreekende, komen hun Kinderen in' den eerften graad (vulgo Sufterlingen) hoofd voorhoofd, mitsgaders oud-Oomen en oud-Moeijen, fo daar eenige fyn nevens hun, mede hoofd voor hoofd, fonder onderfcheid, als voor Plac art 10 10 Voorts volgen de naafte in Bloed. In fuiken verftand' dat dié geen die even na zyn, hoofd voor hoofd al de goederen van den afgeftorven erven, en het nader Lid het verder uitfluit, fonder verdeeling, of onderfcheid te maken, van waar, of van wat zvde de goederen gekomen zyn. Plac. art. 22 en 12
Dog om te weèten1 wie dat de naafte in Bloed is, het welk ook fonderling m het Verfterf, volgens het Gemeen Lands-recht te pas komt, moeten de Maagtalen en Leden van dien wel be greepen en gerekent werden, het welk gefchied, of in de regte Linie, Opgaande en Nedergaande, of in de kromme, dat is, de Zyd-hme, eerft opgaande tot de gemeene Stam, en dan Nedergaande tot die geene van wiens Maagfchap gevraagt werd ieder geboorte voor een Lid gerekent. Het welk door den volgende ftok-regel feer hgtelyk kan werden uitgewrogt: Hoe veel perfoonen, fo veel graden, uitgefondert een. Anders werden tot verligting van
Iji 2 die



43<5 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
die geen welk met het tellen van de graden, en Leden niet wel weten om te gaan, al defelve van Lid tot Lid by Hugo de Groot in fyn Inleyd. lib. 2. cap. 27. opgetelt, en is hier voor in het 1. 'Boek; in bet 8. Deel, in 't byfonder verhandelt, en by een ingelyfde Tafel aangewefen.
Het XV. Deel.
Van het Verfterf, na den grond van het Scbependoms en Aasdoms recht in 't gemeen.
[Grot. 2. 28.]
1. HettweederbandlIollandsVerflerfricht, Erfenis by ftaktn, of kluften verfcbiit.
waar in , tn hoedanig te onderfcheiden. 6. Hoe ver de Bloedverwantschap in het
2. Tweederbande misvallen der felver, elk Verflerf.recht gerekeni werd, en of
tn den fyne. ook buiten bet tiende Lid, jegens bet
3. Hoedanig voer te komen. gevoelen van Grotius, en andere.
4. P laan-vulling wat, en boe ver te reke- 7. Man en Vrouw kunnen by ons ,by gebrek
nen, en wanneer plaats beeft. ' van Bloed-Vrienden, by Verfterf, van
5. Plaats-vulling, of, en waar in van elkander niet erven.
Dus ver van de ordre van dé Erfenis by Verfterf, gelyk als die in defe Landen gebruikt werd in 't byfonder. 1 [ Om de gronden van het welk, voor foo veel het felve, volgens het geen hier voor verhaalt, in Holland onderfcheidentlyk is aangenomen, in 't kort te onderfcheiden, defe navolgende grondvesten kunnen dienen, en volkomen zyn, om t'allen tyde fonder moeiten van de naderheid van het Hollands-V exPcert-xecht te kunnen oordeelen.
I. Dat in het Gemeen-Lands-recht, volgens de Politique Ordonantie, het bed gefcheurt zynde, het goed altyd moet gaan aan de beftorven zyde, en nimmermeer opklimt, of te rug gaat. Politic. Ordon. art. 27.
II. Dat de naafte afkomelingen van Broeders en Sufters Kindskinderen, volgens de Politique Ordonantie, gaan voor Groot-vader
en



xv, Deel, Fan bet Verflerf', na den grond van, &c. 437 en Groot-moeder, beide nog in 't leven. Polit. Ord. art. 24. 28. dewelke volgens het Placaat in den Jare 1599. voor Oomen eii Moeijen gaan. art. 8.
III. Dat de reprcefenlatie, of plaatsvulling, volgens Plac. alleen, in ongelyke Leden plaats heeft, in af komelingen van de Nedergaande Lyn, fonder eind, en in Zyd-magen tot Broeders cn Sufters Kinds-kinderen, Oomen en Moeijen Kinderen Plac. art. 11. dewelke volgens Poliiiq. Ordon. ook in gelyke Leden plaats heeft', en onbepaalt is. Politic. Ord. art. 28.
IV. Dat voorts die in gelyke Leden, en even na zyn, gelyk moeten erven, in ongelyke Leden de naafte voorgaat, met uicfluiting van alle verdere.
2 V. Dat in ieder van defelve Verfterf-rechten een kenlyk misval gebleeven is.
Als eerft: in het Recht van de Poliiiq. Ordon. Dat in Vader of Moeder langft-levende, in het befterf van hare Kinderen goederen, dat dikwils voor een groot gedeelte uit haar eigen, of haar Ouders , en naafte Magen Boedel den Kinderen is aangekomen, van de allerverfte der Kinderen Magen werd uitgeflooten, en nimmermeer van haar Kinderen iets erven kunnen: So dat het by ^ebrek van defelve aan de Graaflykheid fou vervallen. Sie Grot. Inleyd. lib. 2. cap. 30.
Het tweede dat . in het Aasdoms, of byfonder Recht by het Placaat van den Jare 1599. fommige Steden vergunt, de langft-levende Vader of Moeder, al des Kinds goederen erft, fonder dat daar van iets aan de zyde van den voor-afgeftorven Vader, of Moeder, daar het al, of wel meeft van daan gekomen is, komen kan.
3 Welke beide misvallen by het byfonder Verfterf-recht in den Lande van Ar kei, daar Gorinchem de Hoofdrtad van is, wel en forgvuldiglyk is bemiddeld, in defer voegen: Dat fo wanneer de Vader of Moeder fterft, een Kind agterlatende, en daar na 't felve Kind fonder Kinderen by 't Leven van fyn langft-levenden Vader of JVIoeder komt te fterven, als dan deelen, die van de Ouders in 't leeven blyft, de eene helft, en de andere Erfgenamen van de beftorven zyde, de andere helft, fo als hier in het XIII. Deel N° q breeder is aangewefen..
ïii 3 Het;



438 Roomsch-Hollands-Rechtt III. Boek Het geen voorts in 't gemeen, dat is, fo voor het gefeedé CP' meen-Lands-recht, als het byfondere Recht der Steden In & nopende het Verfterf-recht aan te merken ftaat i?cZ *d> en-beftaat byna alleen in de ito^.T^iLa
nbien'^f ^ P!?atS' C" in tT inbreng, of afkorting van het geen te vooren is genoten
4 h aats-vulhng en repmfintatie. is, wanneer de Ktaderen'in hare
Ouders, of voor-Ouders plaats komen te erven, gelyk en ben,
yens hare Oomen, of andere Vrienden die den afgfftorven nïr
Dog die tot Rotterdam, is bv bvfon'der fï*»J„*ff ;« j t 1604. vergunt, dat binnen har/stJd, en ufSS, d £ JT van iJ^Sg-*, nog twee Leden ^'ph^^M*^
en^ï-aan^
verpiri ^? h£eft' «T Vefdve Hoofdtor Ho0?d be ; ven. ««. 11. maar volgens het Verfterf-recht van Z P il
Ordon art. 28. by dewelke Se plaatsvulling, of bv S aken tel ven, ichynt voor een en 't felve geftelt te 7vn „tï? derfcheid gemaakt in gelyke of ongelyke ^ ^
Waar uit voortkomt dat onder het woord reprèTmtmu en „1^. vulling, by veel gerekent en begreepen wercliie Sm P cl ken, of by Kluften te erven, Vanneer vèifcheide n, r by Sta" famen feker gedeelte van Erfenis trekken, 7e S a s me 2^1^^ om het felve onder eikanderen te verdeden Hr.! , d,'
werd



XV. Deel. Van het Verflerf, na den grond van, &c. 4 39 werd uitgeflooten, als aldaar, art. 11. Maar volgens het verfterfrecht van de Politique Ordon. fchynt het felve fodanig onderfcheiden te werden, dat daar geen plaats-vulling valt. Egter bv Sta-
5 ken of Kluften werd geërft als aldaar, art. 28. So dat het felve met altyd feker gaat, dat fo wanneer als 'er reprafent at ie valt ook by Staken en Kluften fou geërft werden; *en wederom fo wanneer als 'er by Staken, of Kluften geërfd werd, dat 'er dan juilt reprcefentatte fou vallen: Want fo wanneer een Kinds-kind alleen, benevens fyn Oom, of Moei een, of meer, in fyn afgeltorven Groot-vaders nagelaten goederen komt te erven, fo komt wel het ielve- Kmds-kind by repraftntatie, maar dewvl het felve fo veel trekt als yder van fyn Oomen', of Moeijen, fo erven fy al te lamen Hoofd voor Hoofd, en kan niet wel gefegt werden, dat het felve Kinds-kind by Staken, of Kluften fou erven: Wc! derom wanneer den afgeftorven geen nader, nog andere Bloedverwanten heeft, dan Kinderen van verfcheide Broeders, of Sufters van de eene Broeder twee, van de andere drie, van de derde vier, en lo voorts, fo erven al defelve Broeders kinderen bv Staken, dat is, de twee Kinderen van de eerfte Broeder een derdedeel, de drie Kinderen van de tweede Broeder een derde-deel, en de vier Kinderen van de derde Broeder een gelyk derde-deel, van al des afgeftorvens goed, fonder dat in fuik geval reprcefentatte, of plaats-vulling valt, maar fy komen alle uit eigen Hoofde. Sie de Polittq. Ordon. art. 28.
6 Wy hebben gefegd, dat buiten die geen, dewelke in de Politique Ordonantie, of in het Placaat van de fucceffie niet uitgedrukt werden, de naafte voorgaat, met uitfluiting van andere verder Ma gen. Het welk te verftaan is, fo ver iemand des ander Maagfchan kan rekenen, fonder einde, al waar het nog fo ver. §. 3. in dit de legitim agnator fucceff. 1. 2. §. 1. f. de fuis & legitim. tegen het gevoelen van de fommige, onder welke Grot. lib. 2. cap. 00. en na hem Groeneweg. de legib. abrogat. §. 5. inftit. de Succejf. cognat. uit misverftand van het Roomfch-Recht, in d. § 5. inftit. defucceftkn cognat. alwaar gefegd werd, dat een ieder uit Bloedverwantschap tot des anders Erfenis werd toegelaten, al waar 't tot in het tiende Lid, het welk aldaar voor oneindig genomen werd, fonder eenige
uifc.



44© Roomsch-Hollands-Recht. III Boek uitfluiting, om dat het felden gebeurd, dat iemand in des ander Maagfchap in het tiende Lid, de naafte is. So dat de ErfenifdT, eerft aan de Graaflykheid fou vervallen, als 'er niemand we d t vonden, welk met den afgeftorve Bloedverwantfchap kan lekenen dewelke voor de Graaflykheid fou gaan, hoe ver dat hy ookS beftaan. per text. in l. unie. Cod. Unde Vir. &> Uvor funfï ? g ftit de legitim agnat. fucceff. $ §. uit. infiit. de ftrvillLnat AW UZ. cap. 3. tnfin. Want al is 't dat het felde gebeurd," dat iemand fyn Geflagt loopt tot in het tiende Lid, of dat iemand geen Magen heeft, als die hem ten tienden Lede beftaan, fo i?het7aWe nogtans gebeurlyk, voornaamlyk onder groote Huisgefinden" gehjk
verhaal? tt TsZ' ^' Nn T""1^0 «*• 6' nij %.
verhaalt, dat in Spanjen een Vlek was van omtrent de honderd Huif gefind.n,al van een perfoon voortgekomen, die nog in levende lv ï was. So ook hier m Rynland in den DoTvèSoetcrLr,^^
fynHuisvrouw, fo Kinderen als Kinds-kinderen, en verdere "afto mehngen, agter liet honderd en drie-en-tagtig perfoonen die o^" het affterven van Kommertje Jam in den Jaai^e 1602 op drie na nrï a m 't lecven waren, waar van den Geflagt-boom op 4rfcheidf Kym drgtTder deff£]fS Naf3ten tC ficn is' en daar on^-Snt
Bit geflagt van Dirk Jonge Jan Kok was groot, Foor Kommertje Jans, fyn Huisvrouwen dood, By haar levend lyf honderd en drie-en-tagtig perfoonen mtar onder waren even juift fo veel Dogters als Soonen:
dZTg^T^ M°eder' Gr°0t-M9eder> en wer.Cnot-Mce-
fZZa/el °9 ^mer5es Stof-tog ™g al in levende lyve, Behalven drie, die hier fo lang niet tn mogten blyven,
%, L°Ï, tg Keertje van haar pyn genas, Het getal van haren bloede nog honden en tagtig was,
vertyde^ ' Gr°0l-medirS> ^ ov%-broot-moeiers dood
.Tot dat fy haar in haar agt-en-tnegentigfle jaar ten grave gelyden.
[En



XV. D eël. Fan het Verflerf, na den grond van, &e. 441 [En Juliana, Gravinne van Stolburg, Huisvrouw van Graaf Willem van Nafliiu, en Moeder van Prins Willem I. fag in haar 75, jaar 123. fo Kinderen als Kinds-kinderen gefprooten uit haar lyve. Hooft Hifi. pag. 907.2 7 By de 'Roomfche Rechten, fo wanneer de Bloedverwanten gebraken 5 erfde de langft-levende Egtgenoot. tot. tit. Cod. Unde vir. & Uxor. by 't leven van dewelke geen verval plaats had. /. uit. Cod. de legitim. hered. Dog fodanig Verfterf-recht heeft in defe Landen geen plaats, als met 'er daad vernietigt door de gemeenfehap van goederen, tuifchen Man en Vrouw, buiten het welk de Egtgenooten by Verfterf van eikanderen niet kunnen erven. Sie 'Grot. Inleyd. het 2. Boek, 30. Deel, verf. Want. Neoftad.Supr. Cur. Holl. decif. 7. Chriftin. vol. 6. decif. 62.
Alleen dat in Gelderland op fommige plaatfen de langft-levende het vrugt-gebruik van de roerende goederen blyft behouden, en in andere plaatfen in de verdeeling van defelve, de Man, of Vrouw tegen de Kinderen, of Erfgenamen, 't geen tot zyn, of haar Lyf, of byfonderen dienft behoort, voor uit trekt, als te fien in de Coftuymen tot Utrecht, Rubric. 24. tot Antwerpen, tit. 41. tot Mechelen, tit. van Verfterfenipfe, art. 13. 14. en volgende, tot BruUel, art. 249. en 252. tot Bergen op Zoom, art, r8. 19. 20.
Kkk
Het



442 Roo m se h-Hollands-Recht. III, Boek.
Het XVI. Deel.
Van inbreng, of toefchatting van voor genote goederen. [Grot. 2. 28. 8.]
1. Collatie, of inbreng van te voor genoten deeling onderworpen is.
goederen, by zvie, en van welke goe- 5. Of een enkele gift moet werden ingebragt deren te doen. in Holland.
2. Of ook plaats beeft in Boedsl-fcbeiding, 6, In Zeeland, Vrankryk , eninBrabandc
tegen de langft-levende Vader, of 7. Bil-giften, of d-.felve voor alle deeling Moeder, over genoten Huwlyks-goed. • moeten werden ingebragt.
3. Kinds-kinderen., of, en hoe ver moeten 8. Kollen voor Studie, of, en wanneer de-
inbrengen, het gunt fy, of baar Ou- felve moeten werden ingebragt.
ders genoten hebben. 9. Koop-penningen van een Ampt, of Offi-
4. Of, en hoe ver bet gunt de Kinderen cie, of, en wanneer moeten werdeil
in de koft van baar Ouders-overwin- ingebragt. nen, inbreng en collatie voor alle
De Kinderen of Kinds-kinderen, die eenige goederen , of penningen, tot uitfetting, vordering van haar Huwlyk, Neering, Koopmanfehap, of anderfins hebben genoten, indien fy daar na met hare mede-Erfgenamen in de goederen van hare Ouders of voor-Ouders willen deelen, moeten voor alle deeling eerft inbrengen defelve genote goederen, of dc regte waarde van dien, te rekenen ten tyde dat fy het genoten hebben. /. pen. §. r. Cod. de Collat. I. 17. Cod. eod. I. 1. & tot. tit. ff. de collat. dot. I. 6.1. 12. /. 19. Cod, de collat. Sie Wurmzer. pracl. tit. 42. obf. 2. num.%. Andr. Gail lib. 1. obf. 91. num. 5. 6. het welk fo wel plaats heeft in Erfenis by Teftament, als by Verfterf, ten ware dat den Erf-maker het felve uitdruklyk had verboden. Novell. 18. §. illud. quoque auth. ex teflamento Cod. de collat. of dat iemand tot Erfgenaam was geftelt, dewelke by Verfterf, geen Erfgenaam kon wefen, in dewelke het regt van inbreng geen plaats heeft. arg. 1. 1. §. 5. Cod. de collat. gelyk ook niet in Opgaande, of Zyd-magen. Gloff. & DD. ad l. 1. Cod, de legitim. hered. Gomef. ad l. tauri 29. num. 9. Boër. decif. 302. num. 3. "Sulks dat het Regt van inbreng, om de gelykheid, en
vre-



XVI. Deel. Van inbreng ,of'toefebatting ,&ct 443
vrede tuflchen de Kinderen, nog hedendaags in fyn volle kragt is gebleeven, en byna in alles met de Roomfche Rechten overeen komt. Derhalven daar van alhier weinig behoeft gefprooken te worden, en maar alleenlyk aangeroert het geene om de verfcheidenheid van het gevoelen der Doctoren op fommige voorvallen voor onfeker gehouden mogt werden. Onder het welk wel het voornaamfte is: of ook de Kinderen gehouden zyn, beneven haar genoten Huwlyks-goed, Uitfetting, of anders, daar-en-boven in te brengen de vrugten, of het gewin van dien? Dog werd verftaan dat fy fulks niet gehouden zyn, als alleen van die tyd af, dat fy in gebreke zyn gebleeven, den felven inbreng terftond na de dood van den afgeftorven te doen. Papon. lib. 21. tit. 7. de Collat. arreft. 4. Carpzov. defin. forenf. part, 2. conftil. 30. defin. 19. & part. 3. confiit. 11. defin. 14. Imbert. in Enchirid. Jur. Ga!!, verb. collationis exceptie En werd fulks in fcheiding en deeling dagelyks onderhouden. Sie Vinn. tra&. de Collation. cap. 12. in fin. & cap. 16. num. 10. Chriftin. vol. 1. decif. 178. 1. 2 Maar of inbreng van het geen de Kinderen by Huwlyks-goed, Uitfet, of anderfins genoten hebben, ook plaats heeft in de verdeeling en fcheiding tuflchen dc langft-levende Vader, of Moeder, en de Kinderen, is bedenklyk ? om dat uit kragt van de gemeenfehap van goederen tuflchen Man en Vrouw, het Huwlyks-goed van de Kinderen, fo wel de Moeder, als de Vader aangaat, contra l. uit. Cod. de dot. promiff. daar uit dan fou volgen, dat het geen de Kinderen ten Huwelyk genoten hebben, ten aanfien van de langft-levende, welke't. felve voor.fyn helft, mede gegeven heeft, tegen defelve niet ingebragt fou moeten werden. Ten ware by de Politique Ordonantie in den Jaare 1580. art. 29, uitdruklyk gefegd wierd, dat defelve inbreng niet alleen komt tot voordeel van de Kinderen, maar ook tot voordeel van de langft-levende Vader of Moeder. (1). Sulks mede overeen komt met de Keure van Zeeland, cap. 2. art. 22.
3 Wy
(O De A. beroept zich ter deezer vinden is in 't Gr. Placaatb. 3. d. bl. 502. plaatfe als anderen op de Politique Or- dan in dezelve vind men geen woord donantie van den jaare 1580. welke te van inbreng of Collatie gemeld, men
Kkk 2 moet



444- Roomsch-Hollands^Recht. Hl, Böek\
3 Wy hebben gefegd de Kinderen, of Kinds-kinderen,'] 't welk te verftaan is, niet alleen van het geen de Kinds-kinderen felf uit
den
moet derhalven zo wel hier als by anderen , waar onder Zurck in Cod. tit. Collatie, ieezen de Ordonnantie van Policie van den r April 1580. te vinden Groot Placaatb. 1. d. fol. 330. en waar van het 29. Art. aJIertoepaffelykft, op dit fujet zynde, met zo veele woorden dicteert: Item zoo wanneer eeniub Kinderen van hen Ouders ten BOEdel OF IN houwelycken meedegaven, ofte anders tot vorderïnge van DEzelve Kinderen , in hare neerikge ende KOOP.manschap.PE, OFTE- diergelycke EENIGE goederen OFTE penningen GEkoten sullen hebben, ende dezelve naemaels MlT H'jere MEDE erfgenaeïjen in DE goederen van HAARE over ■ L F. EDEN ouders sullen willen SUCCE-
d;!e«EN, sullem eerst end? alvooren 't gheene sy sulks ontvangen ende GENOTEN HEBBEN, in den ghemeenen eoeDEL BRENGHEN , ofte DE gherecjite w.aerTE V.iN DIEN, sulks DIE WaS TEN tyde v.n ÜE Gif TE , in GIIEVALLE DE goederen k1b.T GEéVnMERRT zynde, gegeven ZULLEN syn : maer INGEvalle VAN estimatïe, fULLEN MOGEN volstaen , MJTS CONFERERENDE DüZELVE estimatie, ENDE 't ZELVE alzo GED'.en zynde, SAL alsdan den GEHEELfcN boedel tussouen- DEN-langstLEVENDE vader oite moeder ter eenre ,
EN DES overledens ERFGcNAMEN ter. an DERE zyde, HALF EiNDË half BY GHELYCKE PORHEN GUEDEELT WuRDEM: 't welck OOK PLAETSfc hebben ZAL in d'EERSTE , ÏVVEEDE, DERDE, en naevolgende HOU. welicbsn. EN -E ZAL 'T GENE noopende DE SUCCESSrEN^en DE coll'.tïes voorsz. IS, PL'ETZE Hi.BBEN, ZO wanneer by testamenten , hou wëlyksciie voorWAERDiN , BiWYZEH te» WEESIMMERE
ghedaen , oft by andere DISP3SITIEN ofte contracten ni&t en is AVtüRKS
voorsien. Voorts is ook inconteftabel, dat een M3n zyne voorkinderen van hun moederlyk goed hebbende voldaan uit den gemeenen boedel van hem en zyne tweede huisvrouw,.dezelve tweede huisvrouw uit den gemeenen boedel daar van vooraf voldaan moet worden. Vid. Job. a Someren de jure novercarum cap. 14 num. j. de Baas nicuvoe boll. Confult. pag. 348. en het fchynt my toe, dat, geene contrarie Keuren of Coftumen exffeerende, de Kinderen van vollen bedde de helft van het huwlyksgoed, wanneer zy met de langftleevende hunner Ouders fcheiden en deelen, inden boedel van den eerftoverleedene derzelven in collatie moeten brengen , zonder iets verders, alzoo het zeker is, gelyk den A. zeer wel zegt, dat dc Moeder per fe verdaan moet worden de helft van Jt huwelyksgoed aan haar kind te hebben gefchonken, maar het is tegens de leere van den Aucteur egter mede zeker, dat de collatie niet alleen komt tot voordeel van de andere Kinderen , maar ook tot voordeel van de langftleevende. Z. Grot. inl. 2. b. 11. d. (j. 13. juncl.GroC' newegen in notis ibid. en bet voorfz. Art. 29.. waarom het ook ten haren respecte daar voor moet worden gehouden, als hadden het huwelyksgoed de helft gerendeert, en de generale leere, dat al wat de Kinderen genoten hebben voor uitzet of huwelyksgoed in den gemeenen boedel moet worden ingebragt , bl)ft desniettemin waaragtig, en forteert zo ten opzichte van de Kinderen onJeriing zyn volflagen effect, als ook ten spzichte van de langftleevende zelfs, want



XVI, Deel. Van inbreng, of toefebatting, tye. 4 \ 5den Boedel van haar Groot-vader, of Groot-moeder genieten, maar ook het geen haar Ouders hebben genoten; fo ver fy Erfgenaam van haar Ouders zyn geweeft, om dat fy in fuik geval verftaan werden, de plaats van haar Ouders te bekleeden. g. 6. inftit. de hered. quas ab mteftat. def er. fonderling fo fy beneven hare Oomen, by plaats-vulling komen te erven. /. 56. §. uit. f. ad leg. falcid. ï. 29. Cod. de inoff. teftam. Sie Merlin. de legitim. lib. 2. tit. 2. quafi. 13. Anton. Fab. ad Cod. lib. 2. tit. 3. defin. 17. Petr. Heig. part. 1. queeft. 24. num. 37. 38. TelTaur. decif. 23.7. 4- Het gunt de Kinderen in de koft van haar Ouders door haar winft, of arbeid komen te winnen, werd haar Ouders in volle eigendom geworven. §. 1. infiit. per quas per fon. arg. I. 5. §. 7. dc agnofc. lib. ut Jupra diximus; maar of het geen dat fy uit haar felfs gewonnê goederen, iet byfonder, of meer als d'andere Kinderen hadden genoten , het felve na de. dood van haar Ouders voor alle deeling in
den
want de analogie van het recht dicteert, dat de helft met betrekking tot de langftleevende niet geconfereert kan worden, als door dezelve zynde gedonateert, en donatien kunnen ten aanzien van den gever zelve ongetwyfelt in geene collatie komen, alzo hy zyn recht op 't gedonateerde heeft getransfereert, zynde mitsdien de natemelde onderfcheiding van den Hr. Scbraj]en my tot heeden het klaarften te voren gekomen. Want het zy men onderfcheiding maake tuffchen het nieuw Schependoms ofZuidb,oll. Verlïerfrecht en het nieuwAesdoms of Noordholl. Verfterfrecht, de helft van't genotene huwelyksgoed blyft diüo cafu ten refpefte van dé langjtlevende der Ouders altyd eene donatie, en fchoon 't geall. 29. Art. meedebrengt dat het huwelyksgoed en uitzet ten vollen moet worden ingebragt, verftaat de gemelde limitatie zich als van zeiven uit de Clausule, ZO WANNEER RY ANDERE DEPOSITIËN OF CONTRACTEN NIET EN IS AN-
Kk
ders -voorzie». Vid. Confulüff. Schraffert obferv prad: obf. 345. pratfeitim num. 5. add. Statut, van Mecbelen tit 16. art. 4. Doch het contrarie alhier in obfervantie zynde, namelyk: dat niet alleen de defcendenten het gedonateerde ter zake des huvvelyks geheel confereeren onderling, maar ook'op g°!yke wyze, wanneer zy met de langftleevende der Ouders concurreeren tot fcheiding, zonder aanmerking te neemen of de overleedene het zelve uit zyn eige patrimonie alleen, dan voor de helft uit des largftleevendens goederen met deszelfs confent, of wel geheel daaruit gegeeven heeft, gelyk den voorname en ge!. Scbrasfert obf. 343. zo is evidenr, dat men zich dienvolgens moet regu'eeren, het geene miflehien om eene meerdere egaliteyt tuffchen de langftlevende der Ouders en de Kinderen is ingevoerd. Vid. A. in cenf. for. p. t. lib. 3. cap. 13. n.ult.juntl. Voet ad t. D. de collat. n. 7. ad tit. de dotis collat. n°. 2 =
k 3



446 Roomsch-Hollands-Recht. III. Boek.
den gemeenen Boedel foude moeten inbrengen, fou wat te hard zyn, fonderling alfo by veelen niet fonder reden billyk en regt geagt werd, dat de Kinderen die den Boedel met haar winft, of arbeid dapper hadden verrykt, in het deelen en fcheiden daar voor iets byfonders behooren voor uit te genieten, en fo veel, als na het feggen van goede Luiden fou geoordeelt werden te behooren: So hier voor in het 2. Bock, 7. Deel, num. 7. is aangewefen. (2). 5 Of een enkele gift by de Ouders aan de Kinderen gedaan, wederom moet werden ingebragt, word ten wederzyden feer hard gedreeven. Sie Fachin. lib. 5. cap. 80. Faber ad Cod. lib. 6. iie.4. defin. 4. Bronkh. cent. 3. afifiert. 68. Gudelin. de jure Novijf. lib. 2. cap. 19. Cujac. lib. 9. obferv. 171. Chriftin. volum. t. decif. 178. num. ir. Schynt nogtans dat het felve niet moet werden ingebragt, als maar feker is dat de Vader fyn Soon het felve flegtelyk had gegeeven, maar niet indien hy felve tot uitfet, of tot eenig ander infigt gegeeven had. arg. I. pen. §. 1. Cod. de collat. Bald. in auth. ex teftam. Cod. num. 2. Vafq. lib. 2. de fucceftf. refol. §. 19. num. 35. Socin. Junior lib. 1. Conf 54. num. 5.. Philipp. Decius, ad cl. I, pen. Jacob Menoch. 7/2 add. ibid. (3). 6 In Zeeland nogtans moet fodanige gift ingebragt werden. Keur van Zeeland, art. 22. Everhard. conf. 183. num. 10. Sulks ook in Vrankryk onderhouden werd. Chaffan. ad confuètud. Burg. tit. de fucceff. rubr. 7. §. 5. num. 41. feq. Molin. ad Dec. in auth. ex teftam. Cod. de collat. & conf. 59. nnm. 4. En is alfo by den Hogen Raad in Braband geoordeelt, volgens getuigenis van Chriftin. vol. 1. decif. 178. num. 11.
Daar
(?.) Infpici bac de re merentur, qua uitdrukkelyk gezegt heeft dat dezelve decet Zoefius in comm. ad D. tit. de col- in collatie zou moeten worden gebragt. lat. n. r8- IS Brunneman in comm. ad 2°. indien hy zyne andere Kinderen niet Cod. pag; m. 557. a. inf. bevryd heeft gehad van de collatie der
(3) Conf. Vinn. in traUatu de collat. huvvelyksgift, gemerkt de geever als dan cap. 15. alwaar dezelve te recht aan- geprefumeert word de enkele gifte tot merkt, dat eene enkele gift regulariter gelykftelling te hebben gefchonken aan in geene collatie komt, volgens de /. die geen, aan wien hy Reen huwelykspen. Cod. d. t. maar ook dat van dien gift had toegevoegd. Conf. Brun. rcegel twee uitzonderingen zyn. 1°. in- neman in comm. ad d. h 20. Cod. d t. dien de geever ten tyde der donatie n. S—:2.



XVI. Deel. r Van inbreng, of'toefebatting >&c. 447 Daar uit mede klaar en ontwyfelyk te verftaan is, dat den Kinderen ook niet toegerekent mag werden deMaaltyd, of Bruiloftsfeeft, als niet den Kinderen, maar den genode gegeeven, cn de Kinderen geen gelds waarde verftrekt hebbende, in /. 1. in verbis quum etiam Cod. de Negot. I. 1. §. 16. f. de collat. I. 5. §. ó.ff.famil. ercifc. I. 21. §. 1. ff. ad municipal. [Neerl. Confult. 2. D. Conf. 09. fupl. de coll.~] (4).
7 So
(4) Van het zelve gevoelen is mede den Raadsheer Huber heed. rechtsgel. 3. b. 32. cap. n. 11. doch andere Aucteuren vermeenen dat alle de bruiloftskosten, als accefloir aan het huwelyksgoed zelfs in collatie gebragt moeten werden. Men zie onder anderen Gail lib. 2. obf. 91. num. 5. Aller definitien hoofdd. 76. Maar ook in deezen den middenweg in te flaan fchynt het veiliglte, en zonder met A. Lybrecbts R. V. r. d. pag. 192. daar op te reguardeeren of de Vader dezelve aangeteekent heeft dan niet, maak ik liever deeze onderfcheiding, dat de bruilofts-koften geimpendeert aan zaaken, die met het gebruik direct, geconfumeert worden, als by voorb. de fpys, drank en diergelyke, waar door men niet kan zeggen, dat de uitgehuwelykte boven deszelfs Broeders of Sufters gebaat is, niet behoeven te worden ingebragt , 'als welke meede inzonderheid ftrekken, zoo als den A. zegt, tot nut der genoodigden , en die gevolgelyk meer aan hun dan aan de bruid of bruidegom gefchonken worden, en aldus geene accejjoria van de huwelyksgift zyn kunnen, arg. I. 1. 5. 16. ff. de collat. maar dat daarentegen de kleederen enz. tot celebratie van het huwelyk gegeeven fe. nuptiarum caufa moeten worden geconfereert, arg. I. 25. ff. de pecul. Zonder dat obfteert, dat de maaltyden me» de nuptiarum caufa worden gegeeven, wanj ik heb reeds (zoo ik vertrouw)
te recht aangemerkt, dat die depenfes hoofdzakelyk gefchieden voor de genoodigden , zonder dat de bruid of bruidegom daar door eenig avantage boven deszeifs Broeder of Zufter acquireerde, en uit welken hoofde derhalven geene collatie kan te pas komen, als zynde alleen gerecipieert, op dat 'er tuflchen de Kinderen eene egaliteit zoude zyn. Vid. Voet d. t. n. 26. &P ad tit. de dotis collat. n. 5. Verder ftaat te letten,, dat hoe zeer iemand onder beneficie van inventaris geadieert hebbende gehouden blyft tot de collatie aan zyne Broeders en Zufters, dezelve echter met opzigt tot de crediteuren daarvan is gelibereert, het geen uit het oogmerk van het recht van collatie als van zeiven afvloeit, gelyk Voet d. I. mede allergepaft aanteekent, dat ingevalle men het tegendeel wilde fuftineeren , en de collatie ten faveure der crediteuren kwam toe te laten , als dan aan vreemden een betere conditie zoude worden toegekent als aan de defcendenten, als hebbende de inbreng of collatie alleen plaats in de nedergaande graad en niet in de opgaande nog collateraale linie, veel min onder ganfeh vreemde erfgenaamen. Zynde het wyders wanneer de Kinderen met vreemden fuccedeeren, ten vollen zeker, dat voor het doen van eenige Collatie hoe genaamd, de herediteit tuflchen de Kinderen en de vreemden pro rata volgens het teftament gedeelt word, waarna de Kin-



448 Roomsch -Hollands-Recht. 'III-Boek.
, So wierd ook by den Hogen Raad verftaan, dat de Pil-gaven de 7 Kirderen gegeeven, by defelve in de deeling voor uit getrokken SSSfwIïa: als'nieYt den Ouders, maar ^n Kinderen gegeeven en niet gekomen uit den Boedel van haar Ouders, arg. I. 17. Cod Je Zathonor. Dog is by het Hof van Holland ^ de faak van Klaas Hals, tot Delf, en fyne Crediteuren in de Jaare 1603. en by voorbeeld van defe ve faak, naderhand te meermalen verftaan: Dat de Rl-eaven van de Kinderen de Ouders toekomen, en dienvolgens de Sd-eiffcheren moeten volgen, mogelyk om dat by Keizer Kaim. met £** van den 7. Oftob. 1531- was verboden: Dat nt^id eenige Gcvaders fitl mogen bidden op '* Doopfel en Kerftenheit Zn fyne Kinderen, om ian hem eenig preefent, of profyt te hebben, tn ttontfangen. Verbiedende den Peters van gelyken iets te geven, Z verbeurte van de pille-gave, en het dubbel van de waarde van dien, tt^2 arme perfoonen, die men om Gods wil fal mogen Pille-gtft n teven Dog aangefien 't felve Placaat^ alleen» ingeftelt tot ntoS van overdlad en koftelykheid, fo als by nader Placaat denTo January i545- te fien is, daar by het felve wederom werd toegela en: Dat men fal mogen P Uk-gaven geven, ter fomme van dm Ef guldens, fondel meer" op ftraffe «J^^^Sfc Het we k mede nooit is onderhouden, maar teenemaal in onge biSkïaemkt. Soude als nog moeten werden verftaan, dat de li iveng, immers voor fo veel, die van geen merkelyke groote wS zyn, niet de Ouders, maar de Kinderen toekomen, en fuik by defelve voor alle deeling, als aan haar tot een gedagtems tereeven, voor uitgetrokken behooren te werden. R § Deïïel^ks word ook gevraagt, van de koften die een Vader aan fvn Sogon in fyn Studie, of anders heeft te koft gelegd. En werd mede verftaan, dat defelve niet behoeven weder gegeven te werden /. 50 ff famil. ercifcund. I. 1 $. 16. ff. de collat. ten ware kon Se , dat de Vader fulks uitdruklyk gewilt had. arg l. uit Cod deZ promiff. Carpzov. defin. forenf. part. 3. eonft. il. defin. i7. 19.
Kinderen onderling-confereren even en zig waren. Vid. ^injf^%^ in diervoegen als of 'er geene vreemde Iw. 3-. cap. 13- «• I2' <•> mede erfgenaamen exfteerdenof aanwee- m n*ns..



XVI. Deel. Van inbreng, oftoefebatting, &c. 449 20. Gomef. ad l. taur. 29. num. 16. 17. Imbert. Enchirid. juris Gail tn verb. tmpenfa tn fiudiis. Chriftin. ad leges Mechiin. tit. 16 art ± num. 5. Vinn. de collat. cap. 13. (5). ' "
9 Maar hoe dat het gaat met het geen een Vader in het koopen, of verkrygen van een Ampt, of Beneficie voor fyn Soon heeft tl koft gelegd? moet onderfcheid gemaakt werden: indien het is een Ampt dat wel aanfienlyk is, maar wederom in fig fekere laften en moeilykheden heeft, dewelke den Soon in het bedienen moet dragen, nog daar uit eenig voordeel aan fyn Erfgenamen na fyn dood loude kunnen volgen, fo fou het geen dat in het verkrygen van dien is aangelegd, niet behoeven wederom gekeert, en ingebragt te werden, d. I. , §. 16 ff. de collat. & ibi. Gloff. & Barthol. Cujac. 3. obferv. 30. facit. I. 2C. §. 6. ff. famil. eretfeund. I. 39. §. tod, PUJ KV • mfmciP' Alfo werden met goede reden de koften, die den Vader in het Promoveren van fyn Soon. ad gradum DcStordtus: of Licenttatus heeft aangelegd, by ons ook niet gerekent: Maar indien eenig Ampt, of dienft verkreegen was, welk feker gewin, en Jaarlyks inkomen opbragt, fou het geen dat dies-halven den Boedel vermindert was buiten twyfel, na de dood van de Vader voor alle deehng by den Soon ingebragt moeten werden, l.pen. intr. Cod de collat. Sonderlmg indien het fodanigen Ampt was (gelyk 'er veel' by ons zyn) het welk verkogt, en aan iemand anders na den dood van den befitter overgefet werd, of een fekere fom by den navol, ger, aan de Weduw, of Erfgenamen van den afgeftorven voor een erkentenis moet opgebragt werden. I. uit. Cod. dfpimor. 1. 30. fi. a Cod. de inoffic. teflam. I. 7. & n. Cod. de pro;;, facr.fcrin. (6).
mm\7-2?- ^ ml D- tiU dt cittA mbooden •vo'Rrt» de Nov. i*.
(6) Md. Huber hoed. rechtsgel l c wefkelemiffi? ^ n a f# in i,r*i,n nA .i n •! weixe remiüie mede uu zommise indi-
f™ï», om dit derh. 4» »„S ™ £ ™ ''""Z',/''' ?**'■>•'!*' h"
L" ten



450 Roomsch -Hollands.Recht. III.Boek.
EYNDE van het DERDE BOEK, en van het EERSTE DEEL van dit WERK.
ten waare conueade dit dezelve renunciatie notoir ftrekte in prsjudicie van de overige Kinderen. 30. indien dc geen, welke inbrengen moet om vol doende reden ontërft is, of wel snderzints in de ontërfFenis beruft. Vid. Vut d. I. n. 25. 40. door renunciatie by conventie gedaan na het overlyden van den adfcendcnt, in wiens nalatenfchap de collatie zoude moeten ftand grypen. Ik zeg na bet overlyden , zonder met Voet d. I. n uit. ie fu^ineeren, dat alzoo naar onze Coftumen ook by huwe Jykfche Voorwaarden over toekomende Aiccefllen mag worden geconvenieerr, de renunciatie van inbreng by zodanige conventie over eene toekomende erfenis mede kan beftaan; om reden dat, gelyk den A. bier na 4. b. 24. d. n. ir. aanmerkt , op die wyze de erfeniffen niet /eigentlyk kunnen gezegd worden by overkomft overtegaan, waarby komt dat het zelve eene exceptie zynde den regel in andere gevallen bcveftigt. Met eenigzinfs meerder grond zoude Voet d. ï. zich hebben kunnen beroepen op het 29. Art. der Ordonn. van Policie in fine. waar uit ik hier voren n°. 1. geargumenteert heb, doch dezelve fchynen in deezen inapplicabcl, geconfidereert dc overkomfte over de erfenis van' iemand, die in leeven is, geprohibeert zynde, sok eene espreffe fpeciale te nietdoe-
ning van dezelve algemeene prohibitie zoude worden aevordeit. Ten allerlaatften fchynt notabel, dat hoe zeer in collatie gebiagt moet worden het geen de Vader voor de Zoon als borg betaalt heeft. Vid. Voet d. I. «.14. echter eene der Kmderen,vo!gens Obligatie,ten flerfhuize gevonden, eenige duizenden aan geleend geld genooten hebbende, en daarna mee agterlaating van Kinderen zynde overleeden, dezelve Kindskinderen niet gehouden zyn dezelve obligatie aanteneemen in haare erfportie. Z. Huber beed. recbtsgel. d. I. n. 19. maar de reeden nagaande blykt zulks evident, door de betaling als borg is de Zoon bevryd geworden van een fchuld, welke een derde tot zyn laften had en gevolgelyk ryker geworden , daarenboven fchynt die betaling gefchied met intentie, dat hetzelve op het overlyden moeste worden geconfereert, de geldleening daarentegen is gefchied om by het lecven weder te geeven, de ontfanger is daar door eigentlyk niet verrykt, maar een fchuldenaar van den overleedene geworden, veel min heeft dezelve daar door eenige weezentlyke bevryding genooten. Wel is waar dat hy of zyne fuccefleurs uit hoofde van dezelve obligatie convenibel zyn, maar dit is geheel iets anders, dan dat daar uit recht vaa collatie zoude proflueeren.