ö' 8357 us amsterdIm'"






T A F R E L E N.






TAFRELEN
UIT DE
JAARBOEKEN
DER
V R IJ H E I D,
DOOR
II. W E TT I N G H,
Rector der Latijnfche School te Zalt-Boemel.
Te HAARLEM, Bij A. LOOSJES, Pz.
MDCCLXXXXVUI.






VOORBERICHT.
Ik waag het thans, om met dit ftukje openlijk in den rij der Nederlandfche Schrijveren op te treden; en wel met een foort van gefchriften, dat onder ons, tot hier toe, weinig is gebezigd; en vind mij dus verpligt, bij den aanvang van hetzelve, den Lezer kortelijk verflag te doen van de redenen, welke mij tot deze onderneming hebben aangefpoord.
* 4 On-



vin VOORBERICHT.
Onder alle de voortbrengfelen der Hoogduitfche Literatuur, behaagden mij altijd, bij uicftek, de fchriften van Meiszner; en onder dezen wel voornaamlijk, deszelfs Alcibiades, en Skizzen. De Historisch-Dramatifche wijze van verhalen, waar van hij, zo ik meen, het eerst gebruik gemaakt heeft, fcheen mij toe, veel voor uit te hebben, boven het gewone foort van Gefchiedfchriften; en, door de tusfchen ingevlogtene dialogen, het verhaal ene bijzondere levendigheid bij te zetten.
Ik vertaalde, tot mijn eigen vermaak, een ftukjen van dien aart, uit gemelden fchrijver: (*) en dit bragt mij naderhand op het denkbeeld, om ook, in
die
(*) S'cipio te Camifium.



VOORBERICHT, ix
dit vak, mijne eigene krachten te beproeven: en mijnen Landgenoten enige belangrijke ftükken, uit de Gefchiedenis der vrije volkeren, op dezen trant bearbeid, aan te bieden.
Ik vervaardigde dus deze vijf ftukjes, en voegde er het bovengemelde, door mij vertaalde , van Meiszner bij: eensdeels om deszelfs fchoonheid, en de betrekking, waarin het tot mijn plan ftond; en andersdeels om daar door den Lezer gelegenheid te geven, om hetzelve, met mijne voortbrengfelen te vergelijken; en daar uit te beoordelen, of ik al, dan niet, gelukkig geflaagdben, in de navolging van mijn model.
Ik heb gemeend, dat de fchrijfwijze, die ik gekozen heb, mij de vrijheid vergun-



| VOORBERICHT.
gunde, om hier en daar, een verdichtfel
in mijn Gefchiedverhaal te mengen. .
Hier van heb ik ook, hoewel fchaars, gebruik gemaakt; echter zo, dat hetzelve altijd op de waarfchijnïijkheid gegrond was, en der waarheid van het gebeurde niet in den weg ftond. De hoofdtrekken zijn altijd getrouwelijk, overeenkomftig de Gefchiedenis, gefchetst; het andere was flechts bijwerk, om het Tafereel te verlevendigen.
Indien deze eerfte proef de goedkeuring mijner Landgenoten mag erlangen, zal ik daar door mogelijk aangefpoord worden, om mijnen arbeid voort te zetten.
De ftukjes, waar van de twee eerften uit de Griekfche, de twee volgenden



VOORBERICHT, xf
den uit de Romeinfche en de twee laatfte uit de Hedendaagfche Gefchiedenis ontleend zijn, zijn van den volgenden Inhoud.
IN-



INHOUD.
Leonidas te Thermopylae. . bi. i
Thrasybulus , op de Verlossing van Athene.
20
LüCRETIA, of de grondlegging van het
Romeinsch Gemeenebest. . . 84
scipio, na den slag bij cannae, te Ca-
nusium. . . \ t jj-
Het Beleg van Leiden. . . i34
beaurepaire, OF de overgave van VeR-
DÜN- • . . . . 167 Aantekeningen. .... 175,



LEONIDAS
t e
THERMOPYLAE. (*)
Legerplaats der Grieken. Tent van Leonidas.
Leonidas, Verscheidene Griekschk Bevelhebbers.
Leonidas. Thans, mijne Vrienden! is het beflisfend tijdftip daar; een tijdftip, waarin de Griekfche dapperheid, op de hachlijkfte proef wordt gefteld: Gij ziet de vijandlijke benden . . .
Eerste Bevelhebber. Wij zien dezelve maar al te wel: talrijker zijn zij, dan het zand hier aan den oever der zee. De
gan-
(*) Zie Aant. Nr. i.
A



a LEONIDAS
ganfche uiLgeltrekte vlakte van Trachh is niet genoegzaam om hunne menigte te bevatten.
Leonida s. Wij zijn hier niet gekomen om hen te tellen, maar om hen te bevechten.
Twedè Bevelhebber. Het zoude dwaasheid zijn zulks te ondernemen. Wat zouden wij zevenduizend tegen zo vele honderdduizenden doen?
Derde Bevelhebber. Een zekere dood, tegen ene onzekere overwinning! Griekenland heeft ons niet daarom gezonden, dat wij zo vele brave Krijgslieden nutteloos zouden opolFeren.
Leonidas.
Maar op dat wij, op het gezicht der vijandlijke
benden, lafhartig de vlucht zouden nemen? .
Zijt gij Grieken? en durft gij hier zulke taal voeren ? Denkt aan de Helden van Marathon , en
bloost! ——
Eerste Veldheer. Het bloed dier Helden, die daar.voor de Vrijheid van hun Vaderland itrcdcn, rolt ook nog door onze aderen; maar . . .
Een Officier, {treedt binnen.} Edele Leonidas ! een Perfiaan is daar buiten , en verzoekt met u te fpreken.
Leo-



te THERMOPYLAE. 3
Leonidas. Dat hij binnen trede! (De Officier gaat heen; een ogenblik daar na treedt de Perpaan binnen. Leonidas zegt.7)
Wie zijt gij? Wat wilt gij?
De Persiaan. Ik ben Afgezant des groten Konings', en breng U dezen brief van hem.
(Hij geeft hem den brief over.') Leonidas. Aan mij ? Laat zien! (Den brief openbrekende en lezende.) „ Te vergeefsch is het, dat gij mij tegenfland „ wilt bieden. Onderwerp U, en ik zal U tot „ Hecrfcher over geheel Griekenland ftellen ..."
Ha! fchandelijk! (Den brief aan ftukken fcheu- rende, en voor de voeten des Afgezants werpende.) Ga! zeg uwen Koning, dat ik hier gekomen ben, om mijn Vaderland te verdedigen, niet om het te verraden! Dat ik voor deszelfs Vrijheid kan ftcrven , maar nimmer hetzelve in ketenen zal brengen !
De Persiaan. Uw toorn is ijdel. Ziet gij die ontzaglijke legerfcharen, waar tegen uw handje vol Volks is, als ene zandhoop tegen gindfehen berg? De menigte hunner pijlen zal de Zon verduifteren.
A 2 Leo-



4 LEONIDAS
Leonidas. Zo veel te beter! Dan zullen wij in de fchadaw vechten. (*)
De Persiaan.
Ellendige fpotternij! Doch waar toe langer
hier vertoefd, daar gij de grootmoedige aanbieding des machtigften Konings zo verfmadelijk verwerpt. Doch thans heb ik nog ene andere boodfehap aar»
U. Zo fpreekt de grote Koning ^ Gecf
mij uwe wapenen over!"
Leonidas, (koel en met veragting:) Zeg hem, dat Hij ze kome halen!
De Persiaan. Wel aan! Ik ga mijnen Meester uw beledigend andwoord brengen. Wel dra zult gij berouw óver uwe vermetelheid hebben!
Leonidas. Of hij over zijne roekeloosheid ! (Be Perfiaan vertrekt.) Te lang reeds heeft deze nietswaardige ons geftoord. Grieken! laat ons beraadflagen wat ons te doen 11a. De ogenblikken zijn kostbaar! Eerste Bevelhebber. Het is onmogelijk voor ons, den vijand hier tegen te houden. Laat ons terug trekken, en ene gefchikterc plaats ter verdediging opzoeken.
Twe-
CJ Zie Aant. No. i.



te THERMOPYLAE. 5
Twede Bevelhebber. Nae de Landengte van Corinthus moeten wij ons ■begeven. Daar zullen wij ondcrftcuning vinden van onze Bondgenoten. Daar is de macht van geheel Griekenland bij een verzameld. 'Daar zullen wij met hun den vijand afwachten. Het is te vergeefsch dat wij ons hier opofferen.
Verscheidene Bevelhebbers. Ja, nae Corinthus! nae Corinthus'. Niet hier tusfchen deze eenzame rotfen willen wij ons dood laten flaan. Daar willen wij vechten: in het aanzien van geheel Griekenland zullen wij . . .
Leonidas, (hen met drift invallende.) , Ellendigen! En gij vergeet dat uw Vaderland U
hier henen zond , vergeet, dat deszelfs bevelen
heilig zijn. Hier, waar de Natuur zelve voor ons fchijnt te ftrijden en onwinbare bolwerken voor ons
heeft opgeworpen, bolwerken, die alle de
benden van Xerxes, al waren zij nog tienmaal zo talrijk, niet in ttaat zijn te overweldigen, zo zij Hechts door mannen verdedigd worden: die wilt onverlaten, en in den zwakken bijftand uwer Bondgenoten ene toevlucht zoeken. Wel aan! zo gij
de fchande boven de eer, de flavernij boven de
Vrijheid kiest, gaat gaat en zegt uw zinkend
lraderland, dat het zich vergiste; dat het Helden ter zijner verdediging meende te zenden, cuiloodA 3 aarts



6 LEONIDAS
aarts zond! Gaat, Lafhartigen en laadt
op U den vloek van tegenwoordige en toekomende gedachten. Ik voor mij, zal getrouw aan den Eed dien ik gezworen heb, den post, die mij is toevertrouwd, verdedigen; op denzelven fterven misfchien, maar dien voorzeker nooit verlaten. (Er ontflaat tuig*gedruis buiten. Allen vragen verwonderd, wat is dat?)
Een Officier, (binnen.) Dappere Bevelhebbers! Het Perfiaausch leger is in beweging en fchijnt teh aanval gereed te zijn. Leonidas.
Wij zijn ook gereed! Zeg dat het Volk zich
ijlings verzameld (De Officier af. Tegen de andere Bevelhebbers.) Wilt gij nu nog nae Corinthus gaan , zo vertrekt 1'pocdig. Wat wilt gij, fpreekt! —
den terugtocht of den ftrijd ?
Allen, (met drift.)
Den ftrijd den ftrijd geen terugtocht!
Wij volgen U, edele Leonidas! waar gij ons leiden zult, al ware het midden in het Perfisch leger. Wel dra zullen de Velden van Marathon (*) voor de Engtcns van Thermopylae wijken.
Leonidas, (met vuur.)
Nu ben ik weder onder Grieken.' Komt
laat
(*) Zie Aam. No. 3.



te THERMOPYLAE. 7
laat ons onze benden fcharen, en rustig den vijand onder de ogen zien. De Vrijheid of de Dood'. — dit zij onze leus.
Ali.en (je gelijk.') De Vrijheid of de Dood !
Een ander Officier, (binnen.) Bevelhebbers! Het leger der Perjïanen is in aantocht, en reeds na bij ons.
Leonidas, (metfierheid.) Zeg liever, dat wij na bij hen zijn! Komt, mijne Vrienden i volgt mij!
s (Zij gaan heen.)
Twee dagen daar na. Plaats en Perfonen als voren. Leonidas. Dank zij den Goden.' dat wij elkandcren als overwinnaars weder mogen begroeten ! Heil U, mijn Vaderland! Die zelfde heldenmoed, die in de velden van Marathon fchitterde, ontvonkt ook nu nog de
harten uwer kinderen. Vreeslijk was de ftrijd
maar zij was een gelukkig voorteken uwer tockomftige redding, en de zekere waarborg voor het behoud uwer vrijheid. ■ Uit deze proef lere Xerxes, wat het zij, vrije mannen onder het juk te willen brengen. Neen! nimmer zal hij dit. Over onze lijken moge hij treden, onze velden in ene woestenij, onze fteden in enen puinhoop verkeren: maar nimA 4 mer



8 LEONIDAS
nier zullen flaaffche ketenen de hand enes Grieken knellen. U, mijne dappere ftrijdgenoten! zeg ik in naam. van het Vaderland, dank voor uw betoonden heldenmoed. Gij hebt U bij hetzelve verdiend gemaakt. Met verrukking zal het uwe heldendaden horen. Uw voorbeeld 'zal elk met gelijken moed ontvonken; en Griekenland, het welk Xerxes tot de voetbank zijnes troons wilde verlagen, zal de klip zijn, waar op de Perfifihe grootheid ten twedenmale fchipbreuk zal lijden.
Een der Bevelhebbers. Ha, bij de Goden ! dat zal zij. Verpletteren zullen wij dat Colosfusbeeld van gewaande almacht.8 Zijn val zal fchrik en ontzetting verfpreiden in de harten aller Dwingelanden. De volkeren zullen op hetgeluid deszclven ontwaken, en hunne kluisters affchudden. Een Ander. Hoog op den top van gindlchen berg zat Xerxes, en aanschouwde van zijnen troon het gewoel der flaven, die zich gewillig voor de grootheid van hunnen Meester lieten flachten. Lager zal hij zinken dan de geringde zijner onderdanen. Hij zaJ zijne lieircn verflagen, zijne vloten vernield, en zijnen luister in rook verdwenen zien. Met fchaamte en fchande beladen zal hij „aar zijn rijk te rug vlieden. Angst en fchrik zullen fleeds de getrouwe wachters van zijnen troon zijn. Hij zal . ,
Leo-



te THERMOPYLAE. 9
Leonidas. Laat ons thans dien verachtelijker! dwingeland een ogenblik vergeten, voor ene bezigheid van edeler aart. Gij mijne Vrienden, noemt mij de namen van hun, die het meest in den ftrijd hebben uitgemunt; op dat ik hun voor het oog van het "anfche leger het loon hunner dapperheid toercike!
Verscheidene Bevelhebbers , (te gelijk.-) Dan zouden wij U de namen van alle de Krijgslieden moeten noemen: niemand wilde voor den anderen wijken. Allen vochten met gelijken heldenmoed.
Eerste Bevelhebber. ■ Ha! hoe onwêerftaanbaar drongen onze benden in de dichtgefchaarde gelederen der Meelers. Elke hunner fchreden voerde dood en verwoesting in de vijandlijke Legerfcharen. Gehele reien vielen voor onze zwaarden, als halmen voor den zeis des majers. • T w e d e Veldheer. Zij wilden den dood hunner bloedverwanten wreken, die in den flag van Marathon fneuvelden. Thans kunnen zij hen daar onder verhalen, dat de Qrieken nog die zelfde Helden zijn.
Derde Bevelhebber. En die trötfche bende der Onfierflijken (*)! ftout
op
(*) Zie Aint. No. 4.
A 5



ïo LEONIDAS
op dien hoog klinkenden titel traden zij in de plaats der vluchtende Meden; en wilden ons de reeds bevochtene zege ontrukken. Te vergeefsch! Dc Griekfche dapperheid gaf hun geduchte bewijzen hunner fterflijkheid, en logenftrafte dien ijdelen naam.
Leonidas. Nimmer gevoelde ik fterkcr de eer van Veldheer eens vrijen volks te zijn. Edele Mannen! hoe bekrondere ik uwen moed! Ware mijn vermogen geevenredigd aan het gevoel mijner dankbaarheid, ik
zoude u allen vorfrelijk belonen. Doch zulke
beloningen hebben Republiekeinen niet nodig!
Edele mannen. De zegenende liefde van het door U geredde Vaderland zal uwe grootfte, waardigde beloning zijn! En gij, die op deze altoos gedenkwaardige dagen voor het heil van Griekenland uw leven offerdet, onftérflijk zult gij zijn in de basten uwer Medeburgeren! Gering zeker is ons verlies, in vergelijking der duizenden, die door ons zwaard gevallen zijn; maar gewigtig is het toch voor ons: wij verloren in elk van hun enen Held. Hunnen dood te bewenen past ons niet; maar hunne nagedachtenis te vereren — dat is onze plicht.
Enige Bevelhebbers! Dat zullen wij. Plechtig willen wij hunne lijk-
ftaat-



te THERM O.PYLAE. »
ftaatfie vieren, en gedenkzuilen ter hunner eer oprichten.
Een Ander. En hunnen dood wreken, dat zullen wij ook*
Allen (te gelijk.) Ja, dat willen wij! verfchrikkelijk zal het dodenoffer zijn, dat wij hunnen fehimmen brengen zullen. Leonidas. Weldra zullen wij hier toe gelegenheid hebben. Nog heeft Xerxes zijn ontwerp niet opgegeven; Elk ogenblik wacht ik enen nieuwen aanval. Komt! Laten wij ons ter ruste begeven, om met vernieuwde krachten ten ftrijde te ontwaken.
(Zij gaan heen.) Des nachts daarop. Leonidas flaapt. Een Officier treedt met drift binnen, en wekt hem op. Vergeef mij, edele Bevelhebber! dat ik uwen flaap ftoor. Ene verfchrikkelijke tijding . . . Leonidas. Kan er wel iets verfchrikkelijk zijn voor hun, wien de dood zelfs niet verfchrikkelijk is?
De Officier. o Ja ! het verlies zijner vrijheid !
Leonidas.
Zo fpreekt een Spartaan} Doch nu uwe
boodfehap?
DrJ



12 LEONIDAS De Officier. Overlopers, zo even uit het Perfïsch Leger aangekomen, berichten, dat Xerxes eindelijk enen weg over liet gebergte gevonden heeft, en Hydarnes met twintig duizend uitgelezene mannen heeft afgezonden om ons langs dcnzelven in den rug te vallen.
Leonidas, (zijne ontroering onderdrukkende.) Zo! " Ga» rocP ijlings de overige Beyelheb, bers bij een. (De Officier vertrekt.) Ha, zo is mijne vrees maar al te zeer gegrond geweest! o! Mijn Vaderland! hoe hachlijk is thans uw toeftand! Niet in ftaat om den geweldig aandruisfchenden ftroom te weerhouden, zullen wij door dcnzelven weggefléept worden : hij zal zich wijd en zijd, met alvemielend geweld over uwe vreedzame velden uitftbrten. O mijn Vaderland! hoe na z.ijt gij bij uwen ondergang! . . . (Ka ene geruime paufe, met verrukking.) Doch nog wanhoop ik aan uwe redding niet. Nog hebt gij Helden; bijna zo vele
Helden als gij Burgers telt. Helden, wier
moed met de gevaren toeneemt. Neen mijn Vaderland , nog geloof ik, is uw val niet in den raad der Goden befloten — nog wanhoop ik aan uwe redding niet!
De



•n THERMOPY.LAE. iS
De andere Bevelhebbers treden binnen. Leonidas, {[tegen hen.) Zo is zij waar, die ontzettende tijding! Ik lees derzelver bevestiging op uw bedrukt gelaat, in uw neergeflagcnc houding . . '.
Eerste Bevelhebber. Maar al te waar, dappere Leonidas! Wel dra zullen wij van alle kanten omfiugeld worden. Reeds nadert Hydarnes, door verraderlijke gidfen geleid, langs het pad dat over den top des'bergs loopt, en bij Bacchus Tempel uitkomt. Reeds ziet men de Perfiaanfche wachtvuuren van verre op het gebergte. En de Phocaeërs ...
Leonidas. Sneuvelden alle door het Haal des vijands?
Twede Bevelhebber. Helaas! dat wij hun deze loffpraak niet geven
kunnen. Neen, niet fncuvclen, maar fchande-
lijk de vlucht nemen < dat konden die lafhar-
tigen!
Leonidas. Ja, wel fchandelijk! Vervloekt zij de naam des Grieken, die enen Barbaar den rug toekeert. Vervloekt zij hij, die het behoud van zijn eigen leven boven het belioud van zijn Vaderland (lelt! Doch laat ons deze trouwlozen aan de welverdiende fchande en de verachting van het nagcflacht overlaten ,
en



14 LEONIDA S;
en thana beraadflagcn, wat ons in deze haehlijke ogenblikken te doen fta.
Eerste Bevelhebber. Laten wij ons leger verdelen: met de ene helft den doortocht bij den muur verdedigen, en met de andere den van achteren aanrukkenden vijand te keer gaan.
Twede Bevelhebber. Dit zoude te vergeefsch zijn: alle toegangen op het gebergte zijn door hun bezet; en zij hebbende plaatslijke gelegenheid in hun voordeel.
Derde Bevelhebber. Van alle kanten ingeflotcn, fchiet ons niets over dan op de plaats te fneuvelcn of ons door het zwaard den terugtocht naar Griekenland te openen. Dit te beproeven zoude mijne mening zijn.
Vierde Bevel h e b b e r. En ik zoude veel liever het eerfte verkiezen, dan te rug te trekken-, en den ons toevertrouwden post te verlaten. Veelligt, dat moed door wanhoop aangevuurd ons ene onvoorziene uitkomst fchenke.
VeèUigt Doch, gij zwijgt, edele Leonidas!
Laat ons ook uwe gedachten horen.
Leonidas. Niet ganfchelijk ben ik het met die genen eens, die menen dat wij hier moeten blijven. Wij heb- . ben, zo veel in ons vermogen was, den doortocht
van



te THERMOPYLAE. I5
van Thermopylae aan den vijand betwist. Thans, daar hij langs een anderen onvoorzienen weg doorgedrongen is, zoude ene verdere verdediging nutteloos en dwaas zijn. Waartoe toch zo vele brave krijgslieden aan een zekeren dood prijs te geven, wier arm mogelijk op andere plaatfen het Vaderland tot hulp, veelligt tot redding kan ftrekken. Gijlieden dus, vertrekt; eer nog de vijand den enigftcn weg van terugtocht u affnijde. Maar ik . . . Allen (te famen.) En gij zoudt u hier voor het heil van Griekenland grootmoedig opofferen? Neen! de martelaarskroon der vrijheid zou ook op onzen fchedel fchoon ftaan. Neen! wij verlaten u niet. Of wij trekken fameu te rug; of een en dezelfde plaats zal ons aller gebeente verzamelen.
Leonidas. Neen, mijne vrienden! geen ijdele zucht naar een onflerflijken roem is het, die mij dit befiuit deed nemen. Deze zo min, als mijn voorbeeld, maar alleen het heil des Vaderlands, moet u ten richtfnoer ftrekken. Nog voor weinige dagen zette ik u aan om hier te blijven; thans, daar uw verblijf alhier niet nuttig, maar veeleer fchadelijk voor uw Vaderland zoude zijn, raad ik u te vertrekken. Wat mij betreft, ik heb met alle de Spartanen een plegtigcn eed gezworen, op deze
plaats



16 LEONIDAS
plaats te zullen overwinnen of ftcrven. En dien eed zal ik houden.
De Bevelhebbers der TiiESPiëRs
en Thebanen. Dezelfde eed bindt ook ons: ons lot zal ook hetzelfde zijn.
De Overigen.
En daar geen eed ons dwingt, zal pligt ons gebieden met u te ftervcn.
Leonidas.
Neen, mijne Broeders! Laten wij ons niet bedriegen. Uw pligt gebiedt u voor uw Vaderland te leven. Gene doden kunnen het verdedigen. Ik bezweer u dus ; in den naam van dat Vaderland,
dat angftig op u hare ogen vestigt, dat hare weerloze handen naar u uitllrekt, en hulp van u verlangt bczwcre ik u, dat gij ter harer redding
henen fnelt, daar, waar de nood u ter verdediging roept.
De Vorige n. Wij gaan of blijven famen. Leonidas, (met achtbaarheid tusfchen hen tredende.,) Ben ik niet uw Opperhoofd?
De Vori ge n. Dat zijt gij! en waardiger kon Griekenland er ons genen geven. Wij volgen u tot in den dood.
Leo-



te THERMOPYLAE. i7
Leonidas. Nh, dan eisch ik van ulieden gehoorzaamheid. Hij die mij vvêerfpreekt, zij een verrader zijnes Vaderlands! Ontvangt mijn laatfte bevel, het bevel
uwes ftervenden Veldheers. „ Gij allen, wien
„ geen eed verpligt om hier te blijven, vertrekt!" Allen (te gelijk.) Om 's Hemels wille, Leonidas ! laat ons . i . Leonidas.
Geene tegenfpraak maar gehoorzaamheid wil
ik- En nu verzamelt uwe benden en maakt u
ten aftocht gereed; De ogenblikken zijn kostbaar voor het Vaderland. (Hij vertrekt. Allen volgen hem met ene zichtbare verflagenheid.)
's Anderen daags. Vlakte bij Thermopylae. De Spartaanfche benden ftaan gefchaard. Leonidas, (voor het front.) Spartanen! gij ziet den aftocht uwer Bondgenoten, wilt gij hen ook volgen, terwijl de weg ter ontkoming nog openftaat?
Allen, (als uit énen mond.) Blijven willen wij -—. en fterven!
Enigen.
Wij hebben gezworen onzen post niet, dan met den dood, te zullen verlaten, en zouden wij dan meinëdigers worden?
£ An-



18 LEONIDAS
Anderen. Voer ons in het Perfiaansch leger; daar zullen , wiJ ondcr bcrSc» van neergevelde vijanden, ons graf zoeken! Voer ons aan, dappere Leonidas , wat vertoeft gij ?
Leonidas. Neen, mijne Broeders! nog is het de tijd niet. Wanneer de nacht met haren zwarten (luier ons overfchaduwt, wanneer de flaap. de ogen der Perlianen dekt, dan zullen wij hen in de armen der rust overvallen. Als geesten des verderfs zullen wij door hunne tenten waaren; en overal dood en verfchrikking verfpreiden. Midden in het Perfiaansch
leger voor de tent van Xerxes te fneuvelen,
zal de heerlijkfte dood voor ons zijn. Bereidt u tot dat groot ogenblik. (Tegen enen der Soldaten) Gij, Agis , treed nader. (Hij komt uit het gelid.) Deze brief luidt aan den Raad van Lacedaemon, en bevat gewigtige zaken. Aan niemand vertrouw ik denzelven overtcbrengen, dan aan u.
De Soldaat (met beledigden trots.) Niet om brieven te beftellen, maar om te vechten, ben ik hier gekomen.
(Hij gaat weder in het gelid!) Leonidas (getroffen.) Edele jongeling! Hoe beklaag ik mijn Vaderland over het verlies van zo enen Burger! ■
Doch



te THERMOPYLAE. 19
Doch het heeft der zulken nog veel. Wel aan,
mijne Broeders! Laat ons thans een matigen maaltijd, houden. Morgen veelligt zullen wij enen be* teren bij Pluto vieren (*).
(*) Zie Aant. No. s.
B a THRA-



THRASYBULUS,
O. F DE
VERLOSSING
VAN
ATHENE. (*)
Zevenentwintig jaren had nu de Peloponnefifche krijg geduurd: zo lang hadden ^iaw en Lacedaemon eikanderen den voorrang onder de fteden van Griekenland betwist. Zij die, verenigd, meer dan eens de talloze benden van den Perfifchen Monarch met onnavolgbaren heldenmoed verflagen, hun Vaderland van den dreigenden ondergang gered, en hunne vrijheid gehandhaafd hadden, keerden zinds dien tijd hunne wapenen tegen eikanderen; verwoesteden zichzelven, en deden het bloed van honderd-duizenden ftromen voor ene harfenfchim.
Doeh
(*) Zi« Aant. No. 6.



THRASYBULUS, of de VERLOSSING enz. 21 Doch eindelijk naderde het einde van dezen noodlottigen ftrijd. Twee ontzachlijke vloten verfchenen wederzijds in zee, het overfchot hunner bijna uitgeputte krachten. Voor het uitwendige waren zij even fterk; genoegzaam gelijk in getal van fchepen en manfehap ; doch hunne inwendige gefteldheid was zeer verfchillende.
De Jtheenfche vloot, voor het grootfte gedeelte met onervaren volk bemand, (want de langdurigheid en hevigheid des krijgs had bijna alle weerbare manfehap verflonden) zonder orde, zonder krijgstucht, en aangevoerd door vijf Bevelhebberen, aan welken meest allen dat gene ontbrak, wat eigenlijk
den Bevelhebber uitmaakt, moed met beleid
en krijgskunde gepaard, hg zonder befchut-
ting, zonder genoegzame middelen van beftaan, aan de kust van Thracie, bij den ingang van den Hellespont.
De Lacedaemonifche daar en tegen, bezet door welgeoefende en in den ftrijd geharde krijgslieden, aan niets gebrek hebbende (want zij wierden onderfteurtd door den Perfifchen Landvoogd Tissaphernes) lag aan den tegenoverliggenden oever, in de haven van Lampfacus. Deszelfs Bevelhebber Lysander, verenigde in zich alle die hoedanigheden, welke zijner tegenpartij ontbraken. Koelbloedige bedaardheid, fchrander doorzicht, onbezwekene B 3 ftand-



22 TH R AS YBULUS, of de
ftandvastigheid, en beproefde moed waren de hoofdtrekken van zijn karakter.
Vijf malen trachteden de Atheenfche vlootvoogden 'hem ten ftrijde uittelokken: doch veilig in zijne fchuilplaats, lachte hij met hunne verwaande uittartingen ; en, hoe zeer zijn volk brandde van begeerte, om met den vermetelen vijand handgemeen te worden, wêerhield'hij hunne drift, en bleef rustig op zijne ankerplaats. Zeer voorzichtig ontweek hij een twijfelachtig gevecht, en wachtte Hechts op de zekere gelegenheid, om zijne roekeloze partij onverhoeds te overvallen en met des te gewisfer fiVen te treffen. Niet hen te overwinnen, maar te vernietigen was zijn doel.
Te vergeefsch trachtte Alcibiades (*) de grootHe der Atheenfche Veldheren, die, met de fchandelijkfte ondankbaarheid, door zijne Medeburgeren verbannen, op een naburig flot in Thracie zich onthièld, die dit alles zag, en den wisfen ondergang van zijn, ook nu nog geliefd, Vaderland voorzag en voorfpelde, te vergeefsch, zeg ik,
trachtte hij den onervarenen Bevelhebberen hunne onvoorzichtigheid onder het oog te brengen: te vergeefsch bood hij hun zijnen arm, en den bijftand van enige Thrncifche Vorften aan.
Met
(*) Zie Aam. No. ?.



VERLOSSING van ATHENE. 23
Met de onvcrgccflijkftc laatdunkendheid, verwierpen zij zijnen wijzen raad en getrouwe vermaningen, en floegen de hun aangebodene hulp af. In het belachlijk denkbeeld, dat de Lacedaemoniers hunne macht vreesden, en uit een bezef van minderheid den ftrijd ontweken, begaven zij zich aan land , en lieten, onbezorgd voor enen vijandlijken aanval, hun volk zich wijd en zijd verlpreiden; deze vermaakten zich met zuipen en zwelgen, of toonden zoms hunnen heldenmoed in het plunderen der wëerloze ingezetenen.
Dit was het, waarop Lysander loerde; en te goed een Veldheer was hij, om deze fchone gelegenheid nutteloos voorbij te laten gaan. Door enige op kondfehap uitgezondene ligte vaartuigen, van den toeftand der vijandlijke vloot onderricht, beval hij het anker te ligteij. Groot was de vreugd zijner troepen , op het horen van dit lang gewenscht bevel: .onder, het luidruchtigst gejuich gingen zij. onder zeil, en kregen weldra de Atheenfche vloot met de kust van Thracie in het gezicht.
Verbazing en ontzetting greep de nu te laat wijs gewordene Bevelhebbers aan, toen zij de vijandlijke vloot, in ene welgefcfiaarde orde op hen zagen afkomen. Veel te kort was nu de tijd, om hunne zo ver uit een verfprcidc troepen aan boord te doen komen. Zij konden Hechts weinige manfehappen B 4 bij



H THRASYBULUS, of de bij eikanderen krijgen; en ook dezen deed ontroering en fchrik op het gezicht van een zo talrijken vijand weldra den moed ontzinken. Alleen Conon , die, geenszins fchuldig aan het fchandelijk pligtverzuirri zijner Amtgenoten, zijn volk bij een had gehouden,, gelukte het negen fchepen te bemannen: doch niet in ftaat met zulk ene geringe macht den tien maal fterkeren vijand het hoofd te bieden, ontweek hij zeer voorzichtig den flag, en zeilde naar Cyprus, alwaar hij ene veilige fchuilplaats vond. De ganfche overige vloot viel in handen van de Lacedaemouiers.
Lysander van de fchepen meester zijnde, zette dadelijk zijne troepen aan land, en tastte ook aldaar den vijand aan. Zo gemakkelijk do overwinning ter zee voor hem was geweest, zo ligt viel zij hem ook te lande. Schrik en moedeloosheid had zich onder alle benden verfpreid: zij vielen de ene voor, de andere na den overwinnaar in handen. Zelfs drie duizend man, die nae Sestos de wijk genomen hadden, moesten zich op genade of ongenade oveiv geven. De ganfche legerplaats en een onmetelijke buit viel den Spartanen ten deel.
Waarlijk een meesterftuk van Lysander ! die in enen dag verrichtte, het geen zo vele dappere Bevelhebbers , voor hem, in meer dan een vierde deel van ene eeuw niet hadden kunnen volvoeren!
Ly-



VERLOSSING van ATHENE. 25
Lysander zond de genomene fchepen met al den onfchatbaren buit, als in triumf nae Lacedaemon. Hij zelf volgde met zijne vloot; doch deed onderweg, alle de Eilanden en Steden aan, welke den Atheneren cijnsbaar waren. Reeds lange waren de meesten van dezelve het Atheenfche juk moede: want juist niet altoos wierden- zij nae de ftriktfte regelen van billijkheid behandeld. Enigen hadden reeds bij ene vorige nederlaag der Athcners, zich aan derzelver gehoorzaamheid onttrokken: doch daar ras de kans des oorlogs weder ten nadele der Spartanen keerde , vielen zij op nieuw hun ouden meesteren in handen: en hier door was zeker hun juk niet ligter geworden. Het was dus alleen de vrees, die hunne trouw nog fïand deed houden. Maar zodra vernamen zij niet de ganschlijke nederlaag der Atheenfche vloot, en berekenden daar uit de niet onwaarfchijnlijk aanftaande vernietiging van het Atheensch Gemenebest; niet zodra zagen zij de zegepralende vloot van Lysander voor hunne havenen verfchijnen , of zij ontvingen hem met opene armen, en begroeteden hem als hunnen vcrlosfer.
Ene enkele Stad , Tiiasus , bleef getrouw aan hare verbindtenisfen, en weigerde hare poorten voor den overwinnaar te openen. Lysander den kostbaren tijd niet met het beleg van deze Stad willenB 5 de



&6 THRASYBULUS, of de
de verzuimen, en - daar door den At heneren gelegenheid geven, om zich tegen enen nabijzijnden aanval te verfterken, nam zijne toevlucht tot list; en volvoerde door een laaghartig bedrog, het geen hij geen kans zag, door geweld van wapenen zo fpoedig te doen.
Het gerucht van deze nederlaag bereikte weldra de muren van Athene. Boven alle verbeelding was de verbazing en ontlteltenis der Inwoneren. In *t eerst floeg men geen geloof aan deze tijding, doch toen verlcheidene, eikanderen fchielijk opvolgende, ongeluksboden, dit verfchriklijk nieuws bevestigden, en gecnen twijfFel meer aan dcszclfs echtheid overlieten , toen veranderde hun fchrik weldra in de bevigfte droefheid. Akeliger dag was er nimmer over Athene opgegaan. Zwakke grijsaards, onnozele kinderen, wanhopende vrouwen liepen radeloos langs de ftraten, en vervulden de lucht met hun gekerm. Eindelijk verzamelden zij zich op de markt, en bragten danr den ganfehen nacht met weeklagen door. Deze befchreide zijnen vader; die zijnen zoon; gene haren echtgenoot; anderen hunne bloedverwanten; weder anderen hunne vrienden , hun dierbarerdan bloedverwanten: en allen bejammerden den aanftaanden ondergang van hun Gemenebest.
„ Nu (*) zeiden zij zijn wij, nu is
„ ons
(*) Zie Aant. No. 8.



VERLOSSING van ATHENE. 27
„ ons Vaderland verloren! Hoe veel gelukkiger wa„ ren zij, die door het zwaard des vijands fneu„ velden, dan wij, die hen overleefden! Weldra „ zal die trotfche en onverbiddelijke vijand voor „ onze muren verfchijnen; zal een ftreng beleg en „ verfchrikkelijke hongersnood ons benauwen. Hij „ zal onze Stad innemen, verwoesten, verbran„ den, en een wrede dood, of ene verachtelijke „ flavernij, veel erger dan de dood, zal ons lot „ zijn! Waar is nu de vloot, die weleer, bij de ,, aannadering enes vijands, onzen vaderen ten toe„ vlucht ftrekte? Waar is het leger, dat den vijand „ verflaan, Athene redden, en met fchoner luister „ uit zijne asfche hervoort zal doen komen?"
Dan weldra week hunne droefheid voor het herlevend gevoel van zelfbehoud. Doch jammerlijk was het ten dezen opzichte met hun gefield. Er was Gebrek aan weerbare manfehap, aan krijgsvoorraad, aan levensmiddelen, met één woord, aan alles, wat tot verdediging van ene Stad noodzakelijk is. En nochthans deed de wanhoop hen het onmogelijke beproeven. Zij ftelden zich, zo goed zij konden, in ftaat van tegenweer en wachtten den vijand af.
Het leed ook niet lang, of dezelve verfcheen voor de poorten van Athene. Verzekerd, dat ene zo uitgeputte Stad geen langen tegenftand konde bieden, vergenoegde Lysander zich, dezelve op
het



*S THRAS YBULUS, of de het nauwftè intefluiten, genist den uitflag afwachtende. Het geen te voorzien was, gebeurde ook eerlang. Door hongersnood gedwongen, boden de Athenen aan, zich op redelijke voorwaarden overtegeven. Doch het was er zo ver af, dat zij dezelve zouden kunnen bedingen, dat zelfs zommige onder de vijandlijke Bevelhebbers voorfloegen, om de Stad ganscfalijk te vernielen, en hare gedachtenis, ware het mogelijk, zelfs van den aardbodem te verdelgen. Dan gelukkig-lijk vonden deze onmenfchclijke voordellen genen ingang: en de Spartanen zelve verklaarden ronduit, dat zij nimmer zouden dulden, dat één van de ogen van Griekenland uitgefloken wierd. Men ftond hun dus de overgave toe op de
volgende voorwaarden; de Stad moest van
alle hare verfterkingen ontbloot, inzonderheid de • twee vleugels van den muur, die na Pineeus liepen,
gellecht, alk de nog overige fchepen, die in
de haven lagen, aan de Spartanen overgeleverd
en het ganfche Staatsbestuur aan enen Raad van dertigen opgedragen worden. Hard voorzeker, en voor een vrij volk zeer vernederende waren deze voorwaarden. Doch de ongelukkige Atheners zagen maar al te wel, dat onderwerping aan hun lot het enigfte was, dat hun te doen ftond. Zij gaven dus
de Stad en met dezelve hunne vrijheid, over.
Lvsanders eerfte werk was de verandering van
het



VERLOSSING van ATHENE. 20
.het Atheensch Staatsbeftuur, en de aanftelling van den nieuwen Raad. Hier toe droeg hij zorg, dezulken te verkiezen, die aan zijne belangens toegedaan, en om hunne gansch niet republiekeinfche denkwijze algemeen bij het volk gehaat waren; en die zich dus des te eerder lieten gebruiken, als werktuigen in de hand eens dwingelands, om hunne ongelukkige Medeburgeren nog dieper te vernederen; om daar door tevens zich aan dezelve te wreken, over het (zeker niet te vergeefsch) in hun gefielde mistrouwen.
En waarlijk hunne daden toonden maar al te ras, hoe waardig de op hun gevallene keus, en hoe getrouw aan hunne verfoeilijke grondbeginfelen zij waren: maar al te ras deden zij den Athenerm de verandering van hunnen toeftand gevoelen.
Om hun beftier, aan 't welk de zekerfte fteun van alle regeringen , de genegenheid des volks, ontbrak , te bevestigen en hunne ontwerpen van onderdrukking en roof des te beter ter uitvoer te kunnen brengen, verzogten zij den Spartanen om ene bezetting van zeven honderd man: die hun ook gegeven wierd. Hier door geruglteund begonnen zij allengskens hun gezag uitteöeffenen, door de Stad te zuiveren van dezulken, die zich in vorige tijden aan rustverftorende bewegingen, en andere misdrijven hadden fchuldig gemaakt; waar van er ook
ve-



3o THRASYBULUS, of de
velen hunne welverdiende ftraf ontvingen: maar weldra gingen zij verder, en offerden onder dit voorwendfel zoms ook onfchuldige Burgers aan hunne ftaatszucht op.
Dan om hier in te ongeftoorder te kunnen voortgaan en alle vrees voor opftand te verbannen, befloten zij de Burgerij te ontwapenen, en hun daar door het enigfte middel tot handhaving hunner meer en meer gefchondene rechten te benemen. Zij deden dezelve dan op de markt bij een komen, kozen er drie duizend uit, welken zij hunne belangens toegedaan, en voor hunne oogmerken gefchikt oordeelden. Dezen gaven zij het geweer in handen: alle de overigen moesten hunne wapenen overgeven , welke op het Kasteel gebragt, en aldaar bewaard wierden.
Thans van hunne zaak, als 't ware, zeker zijnde, begonnen zij de lang overlegde rol te fpelen. De akeligfte tonelen van roof en moord openden zich nu binnen Athenes muren. Elk, die door geboorte of rijkdom, door deugd of verftand boven den groten hoop uitmuntte, was thans het voorwerp hunner vervolgingen: wijl zij in denzelven een gevaarlijken beftrijder hunner willekeurige heerfchappij meenden te ziert. Niemand was van zijne bezittingen, zijne vrijheid of zijn leven zeker; en geen dag ging 'er voorbij, waar op niet een van
Athe-



VERLOSSING van ATHENE. 3,
éthenes beste Burgeren, zomtijds onder de ongerijmdfte voorwendfelen, en op de kwaadaartigfte befchuldigingen, ter dood wierd gebragt. Zelfs de Areopagus, dat heilig onderpand der Atheenfche vrijheid, die rechtbank, welke in de eerbiedwekkende duisternis des nachts hare vonnisfen velde, om door geen aanzien des perfoons in zijne uitfpraken beftuurd te worden, zweeg thans, of wierd door geweld van wapenen aan de heilloze oogmerken der dwingelanden dienstbaar gemaakt. Een enkele onder de dertig Raden, waagde het
zich tegen deze gruwelen te verzetten: The-
ramenes , hoe wel in vorige tijden door zijn weifelend gedrag gekenmerkt, (daar hij, nae dat de wind waaide, nu deze, dan gene partij was toegedaan) trad thans als de openlijke verdediger der verdrukte onfchuld op, en verweet met klem van redenen zijn ontaarten Amtgenoten hunne wreedheid en dwinglandij. Dan wel verre van het gevoel der menschlijkheid in hunne verftokte harten te doen herleven, en hen van hunne verfoeilijke handelwijze ie rug te brengen, wierd hij zelf het flachtoffer zijner vrijmoedigheid. Critias , de ergfte van alle de Dwingelanden, hier door, zo het fchijnt, het meest beledigd, beduidde zijnen Amtgenoten, dat ene taal, als die van Theramenes, van de nadeligfte gevolgen voor hun gezag konde zijn, ja
den



32 THRAS YBULUS, of de
den weg tot oproer banen; en dat men denzelven dus tot een voorbeeld van anderen, ter handhaving der rust, moest ftraffen. Niemand der overigen had het hart om Critias tegen te fpreken, en Theramenes wierd ter dood veroordeeld. Hij onderging dien met gelatenheid, en zelfs toen hij den giftbeker uitgedronken had, wierp hij het over-
fchot, met de woorden, „ ft breng het u,
Critias !" 0p den grond. En deze ftand-
vastigheid, en grootheid van ziel, welke hij in zijne laatfle ogenblikken betoonde, wischt, als 't ware, de vlakken van zijn vorig gedrag uit.
Thans wierd de fchrik en vrees algemeen: niemand achtte zich veilig voor de klauwen dier bloeddorffige tijgers, welke zelfs in hunne eigene ingewanden begonnen te wroeten. Elk zocht zich door ene fpoedige vlucht aan hunne woede te onttrekken. En niet zonder reden. Want de Dwingelanden, thans geene tegenfpraak meer vindende, voeren met verdubbelde boosaartigheid in hunne vervolgingen voort. Dan, nog waren zij niet gerust: en hoe kan
een booswicht een Dwingeland, zulks immer
zijn? Te Athenen was, wel is waar, nie¬
mand, die hun durfde wêerftaan: dan 'er leefde nog één man, die, fchoon verre van hun verwijderd, hen deed beven. Alcibiades, wiens on-
rus-



VERLOSSING van ATHENE. 33
rustigen en ondernemenden aart zij kenden; die alhoewel uit zijn Vaderland verbannen, nog immer deszelfs warme vriend bleef; die zelfs even voor dat ongelukkig tijdftip, Waarop Lysander Athene den beflisfenden flag toebragt, zijn? ondankbaren Medeburgeren, zijne hulp zo edelmoedig had aangeboden, maar zo verachtelijk door hun was afgewezen , was na den diepbetreurden val van zijne Vaderftad op middelen bedacht geweest, om dezelve te redden. Reeds was hij op weg naar Perfien, om door zijnen invloed aan dat Hof, in deszelfs Monarch, Athenen een machtigen bondgenoot te verfchafrcn, en bet door zijne hulp van het Spartaanfche juk te verlosfen. Dus zouden de Per* fiaanen, die eenmaal Athene verwoesteden, thans
tot hare herftelling dienstbaar zijn. Schoon .
voortreffelijk was djt plan uitgedacht: jammer! dat hem in de uitvoering daar van onoverkomelijke hinderpalen in den weg gelegd wierden!
De Dwingelanden van zijne reis verwittigd, gaven hunne vrees aan Lysander te kennen. Ras doorzag de fchrandere Laconier het geheel ontwerp van Alcibiades: en even ras was zijn befluit genomen om het te verijdelen. Op een dringenden toon, van beloften, en bedreigingen vergezeld, fchreef hij aan Piiarnabazus , Landvoogd van Phrygie, op wiens gebied Alcibiades zich C thans



34 THRAS YBULUS, of de thans bevond; en eischte van hem , dcnzelven levend of dood overteleveren; en laag genoeg was deze flaaf der heerschzugt, om zijnen ouden vriend aan de wraak der Lacedaemoniers, en zijne eigene grootheid, opteofferen. Hij zond hem gehuurde moordenaars na; welke hem in een gehucht op de grenzen van Phrygie achterhaalden, en, daar zij hem voor de vuist niet durfden aantasten, op ene verraderlijke wijze het leven benamen. Dus wierd Athene van enen harer beste vrienden, en ijverigfte
befchermers beroofd. Dan nog was het vuur
der Vrijheids- en Vaderlandsliefde niet uitgedoofd in de harten harer jongejingfchap: en de eer van hare vcrlosfing was voor een anderen bewaard.
Ene grote menigte vluchtelingen had van tijd tot tijd Athene verlaten: zij hadden, om hun leven en vrijheid te redden, have en goed den roveren ten prooi gegeven; en zochten thans, van alles beroofd , onder vreemden hemel ene fchuilplaats: en hoe zeer overal door den invloed van Sparta, of liever van Lysander, verdreven, en van ftad tot ftad gejaagd, wierden zij eindelijk door de menschlievender Inwoneren van Argos en Thebe herbergzaam opgenomen, en tegen de verdere vervolgingen hunner onverzoenlijke vijanden befchermd.
Daar leefden zij in het ongeftoord genot dier voorrechten , om welke te behouden zij Athene verlaten,
, en



VERLOSSING van ATHENE. 35
en alles, wat hen buiten dezen dierbaar was,- prijs gegeven hadden. Alles beijverde zich om hen hun nieuw verblijf aangenaam te maken, en hunne wederwaardigheden te doen vergeten. Dit konde wel de rust, maar geenzins de vrolijkheid in hunne harten terug brengen. En hoe konden zij vrolijk zijn, zo lang hun Vaderland nog in fiavernij zuchtte? En dan, die ingefchapene trek naar den Vaderlandfchen grond! al te fterk was dezelve in hunne harten geprent, dan dat zij niet wenfchen zouden, eenmaal derwaards weder te keren. Vurig verlangden zij nae dit gelukkig tijdltip/; doch hunne uitzichten waren donker. Al te groot was de macht van Lacedaemon , en al te gering hunne krachten, om met geweld iets ter herftelling hunner vrijheid te kunnen ondernemen. Zij waren te ver uit een verfpreid, en'hadden geen Opperhoofd, dat hun onder de banieren der vrijheid verzamelde. Geld ontbrak hun', en wapenen, en genoegzaame krijgsmacht ; en bondgenoten ontbraken hun, of waren te onvermogend, om hun bijftand te kunnen fchenken. Zij moesten dus alles van den tijd afwachten. Verre was derhalven, naar het fcheen, hunne hoop nog van de vervulling, toen onverwachts voor hun een redder opdaagde.
Thrasybulus wiens hart wordt niet van eerbied doordrongen op het horen van dezen naam!
C 2 was



$6 THRASYBULUS, ofde was her, wiens grote ziel zich het plan ter verlosfing van zijn Vaderland fchiep', en dit plan gelukkig volvoerde. Alle voortreffelijke hoedanigheden verenigden zich in hem, en de Natuur zelve fcheen hem tot zulk ene luisterrijke onderneming gevormd te hebben. Zijne uiterlijke gedaante vertoonde alle de kenmerken van een' edelen imborst. Ene voortreffelijke opvoeding, en de lesfen van den braven Socrates (*) hadden vroegtijdig de zaden van Republikeinfche deugden, die in zijn hart gelegd waren, ontwikkeld, en ene ftrenge oeffening in meer gevorderde jaren had dezelve tot rijpheid gebragt. Uit een aanzienlijk geflacht geboren, had hij door deze deugden zelve zijne geboorte veradeld. Met zulke grote gaven verfierd, kon het niet misfen, of hij moest zich reeds vroeg bij zijne Medeburgeren doen onderfcheiden. Meermalen had de keuze des volks hem tot de aanzienlijkfte eereposten, zo in den ftaat als bij het leger, verheven : en altoos had zijn gedrag die keuze ten vollen gerechtvaardigd. Hij bezat een vlug oordeel, een doordringend verftand; en had zich, door aanhoudende oeffening, de uirgebreidfte kundigheden zo in Staats als Kifgszaken verkregen. Hij was voorzigtig in het ondernemen; maar onbezweken ftand-
vas-
C) Zie Aant. No. 10.



VERLOSSING van ATHENE. 37
vastig in het uitvoeren. Getrouw aan zijne verbindtenisfen, hield hij zijn woord heilig, zelfs aan zijne vijanden. Vol eerbied voor de wetten, was hij een ftreng handhaver van dezelve, Goedhartig, medelijdend, de vriend van eiken ongelukkigen, behield hij zelfs midden in het gewoel van den flag een menschlijk hart. Hij was een warm deelnemend vriend, en vergaf zijnen vijanden gaarne: zijne edele ziel was verre bo'ven de lage driften vair haat en wraakzucht verheven. Alleen den dertig Dwingelanden zwoer hij ene eeuwigdurende vijandfehap: doch het waren niet pérfoorjlijke beledigingen, die hem verbitterden; het was de zaak des Vaderlands, die hij zich aantrok. Dat Vaderland beminde hij boven alles; en zoude hij dan onverfchillig hetzelve zien mishandelen? Zou hij doof zijn voor het gefchrei der onderdrukten, voor de weeklagen der weduwen en wcezen ? Wier mannen en vaders door het zwaard der dwinglandij gévallen; wier goederen een roof hunner vervolgers waren geworden ? Zou hij zijn Vaderland, gekluisterd ten prooi dier monsters zien , en niet ter harer redding tegen dezelve optrekken? Roekeloos zeker was deze onderneming, maar zijne vlugge verbeelding verhief hem boven ene zee van zwarigheden,
waarin anderen zouden verzonken zijn. Dan
genoeg voor eerst van zijn karacter. Het zijn niet C 3 dan



38 THRASYBULUS, of de dan ruwefchadüwtrekken van een beeld, dat, bij verdere bearbeiding op het verhcvenfte zal uitkomen. Laat ons thans onzen Held op zijne vlucht vergezellen; om naderhand met hem tegen de Dwingelanden te velde te trekken, en hem eindelijk zegepralend het verloste Athene binnen te voeren.
Met zulke voortreffelijke hoedanigheden begaafd, moest Tiirasybulus natuurlijk een doorn zijn in het oog der Dwingelanden; en even natuurlijk was het, dat zij weldra dcnzelven trachtten uitteroeien. Van alle Staats en Krijgszorgen ontflagen, leefde hij te Athene een amteloos leven. Weinig vreesde hij zelf enig kwaad van de Tyrannen: het zij zijn fchuldeloos hart, gewoon anderen nae zich zeiven te beoordelen, allen argwaan bij hem verbande, het zij zijne aangeborene kloekmoedigheid het gevaar verachtte: doch des te meer vreesden anderen voor hem; en de uitkomst toonde, dat hunne vrees niet ongegrond was geweest. En zo een hogere macht niet over hem gewaakt had , zoude hij gewis ene prooi dier bloeddorstigen geworden zijn. Op zekeren morgen trad zijn getrouwe flaaf Euporus in zijne kamer.
Euporus. Vergeef mij, mijn Meester, dat ik ongeroepen binnen trede. De zorg voor uw behoud ... ene ontdekking . . .
Thra-



VERLOSSING van ATHENE. 39
Thrasybulus. Dat mogelijk de zwarte lijst der vervolgelingen nog met mijnen naam vermeerderd is?
Euporus. Dit niet alleen: nader dan gij denkt zweeft de verdervende hand over u. Nog dezen nacht zult gij in hechtenis genomen worden.
•. Thrasybulus.
Dromen!
Euporus.
Neen ! geen dromen : niets is gewisfer dan dit. Uw val is in ene geheime bijeenkomst der Dwingelanden ten huize van Critias befloten. Men zal u dezen nacht in de armen der rust overvallen, u uit uwe vreedzame legerftede naar een akelig kerkerhol liepen. En wat dan verder uw lot zal zijn, is ligt te voorzien. Een der flaven van Critias , waardig een beteren meester, had hen beluisterd, en kwam mij zo even waarfchuwen. Daarom vlucht, eer . . . Thrasybulus.
En waarom vluchten? Mijne onfchuld . . .
Euporus.
AcTi! wat is onfchuld tegen Sijcophanten-tongen (*) en Tyrannen-zwaarden. Niets is zekerer dan uw dood, zo gij niet . .'.
Thra-
(*) Zie Aant. No. n,
C 4



4o THRASYBULUS, 0f d-r
Thrasybulus. En wat is het leven voor hem, die geen Vaderland meer heeft! ,Ik blijf, wat ook mijn lot zij, leven of dood.
Euporus. Neen! mijn Meester! zo uw dood uw Vaderland van de dwingïandij konde vcrlosfen, dan zoude hij roemrijk voor u zijn. Maar wat baat het Athene, dat gij onder het zwaard eens beuls bloedt? Zal het daarom te minder in ketenen zuchten? Daar welligt uw leven hetzelve redden kan.
Thrasybulus, (ene poos in gedachten gezeten hebbende, fpringt op.) Ja, ik wil vluchten! Gij hebt gelijk, Euporus! Veelligt dat mijn leven . . . Doch ga; maak de nodige aanftalten tot ons vertrek: want gij, brave jongeling! zult,mij verzeilen.
Euporus. Ik verlaat u niet, dan door den dood .»
En zij ontkwamen gelukkig: vermomd gingen zij met het vallen van den avond, zonder door de wachten bemerkt te worden, de poort uit. Door bezorging van Euporus wachtten twee zeer fnelle paarden op hun: hier mede ontvloden zij, door het licht der maan begimftigd; en bevonden zich met het aanbreken van den dag op enen heuvel op de
gren-



VERLOSSING van ATHENE. 41
grenzen van het Thebaansch gebied. Thans in veiligheid en op vrijen bodem zijnde hielden zij ftil, en liegen van hunne paarden af.
Met verrukking omhelsde Thrasybulus zijnen getrouwen Haaf. „ Edele jongeling!" dus fprak hij, ,, aan u ben ik het leven, de vrijheid, veel,, ligt het behoud mijnes Vaderlands verfchuldigd? .,, Ene beloning zulk eener weldaad waardig wacht ,, op u. — Wees vrij! — Wees mijn vriend!' — Met llomme tranen hing de thans vrij gemaakte aan den hals van zijnen weldoener. ,, Ik verlaat u ,, niet dan door den dood!" was al wat hij andwoorden konde.
Nu keerde Thrasybulus nog eenmaal zijne ogen nae zijne Vaderltad te rug, welke de afhellende berg weldra aan zijn gezicht onttrekken zoude. Tranen vloeiden langs zijne wangen. ,, O! mijn „ Vaderland," riep hij uit, ,, hoe diep zijt gij ge,, zonken! Waar zijn die fchone dagen uwer glo-
„ rie en grootheid toen gij uitblonkt onder de
„ lieden van Griekenland, ais de Maan onder de ,, mindere hemellichten? Daar henen is uw luis„ ter! Diep zijt gij vernederd; door den voet ener „ trotfche Mededingfter in het llof vertreden! „ Dwingelanden woeden binnen uwe muren, wel„ eer het heilig erf der vrijheid. Het bloed uwer „ braven, dat eertijds voor het heil van Grieken♦ C 5 „ land



4* THRASYBULUS, of de „ W vloot, ftroomt thans ter ere van lage *ewel „ denaars! Doch, (>>«* ogen afdrogende)'deze „ tranen wijde ik aan uwe rampen: het zijn de
» laatftea die ik over u ftorten zal; of het
„ mogtcn vreugdetranen over uwe redding zijn. Ja! „ gewis zal zij eenmaal komen! Eenmaal zullen de'
„ Goden uwen rampen perk Hellen. Hier hier
» zweer ik een eeuwigen, onverzoenlijk™ haat den ■ * Dwingelanden! Hier — hfer zwm. ik „ f£ ^ „ len redden — ofte nerven!" Met deze woorden fteeg hij weder te paard, en begaf zich, door «jnen getrouwen Euporus begeleid, nae Theben.
Aldaar vond hij ene toevlucht en wierd herbergzaam opgenomen in het huis van Ismenias. Deze achtenswaardige grijsaart, die toen ter tijd de hooftc waardigheid in den Thebaanfchen Staat bekleedde0, ontving onzen Held met de innemendfte gulhartigheid. „ Wees mij welkom," riep hij, terwijl hij hem aan zijn hart drukte, „ als de zoon van'mij-
„ tien boezemvriend, welkom als een verdruk-
„ te zoon der Vrijheid. Mijne woning zal iTteri „ fchuilplaatfe voor uwe vervolgcrcn verftrekken. „ Uw Vaderland heeft u verftoten; vind in Theben „ een Vaderland, in mij enen Vader weder!" „ Va„ der," antwoordde Thrasybulus ,'terwijl hij de hand van Ismenias met vervoering kuschte, „ ja, » gij zult mijn twede vader zijn ! met dankbaarheid
„fieem



VERLOSSING van ATHENE. 43
„ neem ik uwe aangebodene befcherming aan. Aan„ genaam zal mij uw huis zijn, als de fchuilplaats „ mijner ballingfchap. De Thebaanfchegastvrijheid, „ zal mijne rampen verzagten misfchien; maar mij
„ het gemis van mijn Vaderland vergoeden .
,, duid mij niet ten kwade dat ik het zegge dat
„ kan zij niet!"
Dus ïcefde hij te Theben; en verwierf zich door zijne deugd en braafheid de hoogachting van allen, die hem hadden leren kennen. Zijne bevallige omgang deed hem vele gemeenzame vrienden vinden, wier verkering hem wel menig aangenaam ogenblik verfchafte, en hem allengskens. zijne wederwaardigheden deed vergeten; maar geenfins den lomberen ernst van zijn gelaat konde verdrijven, welken het gevoel zijner geledene rampen op hetzelve had gegraveerd.
Dikwijls, wanneer hij aan enen vrolijken maaltijd zat, wanneer de zorgverdrijvende wijnbeker lustig onder de gasten rond ging, trof eensklaps het denkbeeld van zijn ongelukkig Vaderland zijnen geest, en vergiftigde den kelk der vreugd aan zijne lippen.
„ Hoe," riep hij uit, „ zoude thans mijne ziel „ zich in wellust baden, terwijl duizenden mijner „ Medeburgeren tranenbrood eten !" Dan ontrukte hij zich ijlings aan den bedwelmenden kring der vrolijkheid, en begaf zich in de eenzaamheid; om in
ftil-



44 THRASYBULUS, 0F DE ffilte het grootsch ontwerp van verlosfing zijnes Va derlands, waarmede zijne edele ziel zwanger gin» te bepeinzen. b °'
Bij het huis van Ismenjas was een fraje tuin de gewone wijkplaats van Trasybüuh in eenzame ogenblikken, en het geliefkoosd toneel zijner fombere overdenkingen. Onder de menigvuldige Meesterftukken der Griekfche Beeldhouwkunst, welke de zen tuin verfierden, waren ook de Standbeelden van Harmodios en Aristog.ton (*), twee der edelfte Atheenfche jongelingen; die ten kosten van hun leven getracht hadden hun Vaderland van de overheerfehing der Pififlratiden te verlosfen; en wier gedachtenis de Atheners, toen zij nog hunne vrijheid genoten, gewoon waren jaarlijks plegtig te vieren. Zijne aangenaamfte bezigheid was deze beeldtenisfen te befchouwen. Met een hehVen eer bted Staarde hij ze meuigmalen aan, en herhaalde dan telkens dien fchonen Lofzang, welke oP het jaarhjksch Feest ter hunner eer gezongen wierd.
Ik zal, Harmodius, mijn zwaard met myrteblaén Bedekken, en, als gij, ten ftnjde gaan; ' Toen gij den Dwing'Iand nedervelde, En in Athene 't recht herftelde.
# # # Gij C) Zie Aant. No. 42.



VERLOSSING van ATHENE. 45
Gij zijt, o edelen, niet bij de döon; Maar leeft, waar met u ïydeus dapp're zoon, En vlugge Achilles , onder groene dreven, In zaliger gewesten zweven.
# # «
Ik zal mijn zwaard met myrteblaên Bedekken, en ten ftrijde gaan, Gelijk, op Pallas feest, het puik der Helden; Toen zij den Dwing'land nedervelden.
# & •&
Uw roem, o edel Broed'renpaar,
Zweeft eeuwig op de tong der dankbre Burgerfcbaar,
Wijl gij den Dwing'land nedervelde,
Eu in Athene \ recht herftelde.
Dan ontgloeide zijn hart van de edelfte Vaderlandsliefde : dan herbaalde hij den eed, Athene van het juk der flawrnij te zullen verlosfen, of in zijne onderneming om te komen.
Onder alle de vrienden welke Thrasybulus te Theben gevonden had, was er geen fterkcr aan hem gehecht dan de beroemde Redenaar Lysias. Want behalven dat gelijkheid van ffand en gevoelens



4<S THRASYBULUS, of de
lens ben reeds voor onderlinge vriendfchap gefchikt maakte, zo was het nog daarenboven gelijkheid van lotgevallen, die hen op het nauwst aan elkanderen verbond. Ook Lysias (*), was door de overheerfching der Dwingelanden genoodzaakt geweest Athene, kort na zijne aankomst van thuriam, weder te verlaten. Ook hij had te Theben ene veilige , fchuüplaats en .befcherming gevonden, en wachtte aldaar op ene gunftage gelegenheid, om nae zijne geboorteftad weder te keren. Geen Wonder dus, dat zij weldra elkanderen onderfcheidden, weldra boezemvrienden wierden. En deze hunne vriendfchap was aan gene lage vleierij of inzichten van eigenbelang haren oorfprong vcrfchuldigd: zij was op on-* derlinge hoogachting gegrond, en de rampfpoed had haren band nog naamver toegehaald. In haar zogten zij vertroosting in hunne regenlieden. Zij ftortte balzem in hunne gewonde harten. Dikwijls zaten zij in vertrouwelijke geiprekken bij een; deelden elkanderen hunne bekommeringen en hunne uitzichten mede: terwijl zij elkanderen opbeurden met de hoop op een gimftiger toekomende, of aanmoedigden tot geduld en ftandvastigheid in hunne tegenfpoeden. Dikwijls fprak Thrasybulus met zijnen vriend over zijn geliefkoosd ontwerp van bevrijding
zij-
(*) Zie Aant. No. 13.



, VERLOSSING van ATHENE. 47
zijnes Vaderlands. Lysias fpoorde hem dan ten fterkften aan, beloofde hem zijnen bijftand en "medewerking, en hielp hem de gcfchiktftc middelen ter uitvoering van hetzelve beramen. Zo koesterde de vriendfchap door haren weldadigen invloed de edele vrucht der Vaderlandsliefde, en bragt ze tot rijpheid.
Thans naderde het gewigtig tijdftip, waarop onze Held met zijne grootfche ouderneming enen aanvang zoude maken. Zijn ontwerp was nu in order ges bragt. Alles was nauwkeurig berekend, kragt en tegenftand en middelen van werking. Ismenias onderfteunde hem met al zijn vermogen. Zelfs had hij getracht door zijnen invloed het daar heen te brengen, dat de Thebanen openlijk de partij zouden trekken voor de uitgewekene Atheners. Doch de voorzichtiger ftaatkunde van Theses Raad,bevreesd om zich in oorlog te wikkelen met de Lacedaemo'niers, had zijne welmenende oogmerken verijdeld. Thans van ftaatswege niets ten voordele van Thrasybulus kunnende uitwerken, had hij zich moeten vergenoegen, met hem uit zijne eigene bezittingen het nodige toetevoegen: en zo dit niet mogt toereikend zijn, had Lysias hem ene aanzienlijke fom aangeboden: welke hij echter voor als nog met befcheidenheid affloeg; echter onder belofte om daar van, in nood gebruik te zullen maken. Dus had
hij



48 THRASYBULUS, of dé
hij enen tamelijken voorraad van wapenen en krijgsbehoeften in ftilte verzameld, en het kwam 'er nu maar op aan, om de nodige manfchappen bij een te brengen. En hier van meende hij genoegzaam verzekerd te zijn. Hij had zijne uitgewekene Medeburgeren van zijn voornemen kennis gegeven: met vreugd hadden zij deze lang gewenschte tijding gehoord, en elk om het zeerst zich bereidwillig getoond om hem bijftand te bieden, en nae zijn vermogen het hunne toetebrengen ter redding van hun Vaderland.
Vol moed en hoop op enen gelukkigen uitflag, begaf Thrasybulus zich dus op reis, om de vluchtelingen, welke overal in het Thehaamch gebied, en zelfs te Argos zich bevonden, opteroepen, door zijne aanfpraak en voorbeeld aantemoedigen, en onder de banieren der vrijheid te verzamelen. Dan de uitflag van zijne reis was geheel anders, dan hij verwacht, en reden gehad had om te verwachten. De grootfte hoop, die in het eerst zo ijverig fcheen, was thans huiverig, om in de zo lang gewenschte' onderneming te delen: en flechts zeer weinigen waren hun woord getrouw gebleven, en toonden moeds genoeg te hebben, om al wat hun nog overig was , hun leven voor hun Vaderland op te offeren. Doch hun getal was te gering, om ene zaak van dat aanbelang met vrucht te kunnen ondernemen.
Treu-



VERLOSSING van ATHENE. 49
Treurig over zijne zo zeer te leur geftelde hoop keerde hij nae Thebe te rug; en weinig fcheelde het of hij zoude zijn ontwerp geheel opgegeven, en zijn ongelukkig Vaderland aan deszelfs vertoornd noodlot overgelaten hebben. Dit denkbeeld doorgriefde zijn hart, en dompelde hem in de fomberfte droefgeestigheid. Wars van alle gezelfchappen floot hij zich in zijne Jcamer op, om zich in de eenzaamheid geheel aan de| treurigfte overdenkingen over te geven. Met. de uitcrfte bekommering vernamen de goede Ismenias en zijn vriend Lyslas deze gemoedsgefteldheid van Thrasybulus; en befloten de oorzaak hier van te onderzoeken. Op zekeren avond drongen zij zijnes ondanks in zijne kamer; zie hier hun gefprek.
Thrasybulus.
Wat wilt gij hier? mijn Vader! En gij,
Lysias !
Ismenias. Ach! mijn zoon, vergeef mij mijne bekommering. Sederd uwe terugkomst fluit gij u zeiven op, en weigert alle aanfpraak van uwe vrienden : uw gelaat vertoont de trekken van de grievendfte fmart. Ach! waarom Hort gij uwen kommer niet in den vaderlijken boezem uit?
Lysias.
En ik —* ben ik niet meer uw vriend, als D voor-



50 THRASYBULUS, of de
voorheen? o! waar zijn die fchone dagen on-
zes vertrouwelijke^ omgangs, toen wij alle onze
linarten alle onze genoegens met elkanderen
deelden; toen onze harten geheel voor elkanderen open lagen, en gene enkele verborgene plooi hadden. Dat is voorbij Helaas! ik heb mijnen vriend verloren.
Thrasybulus. Neen, dat hebt gij niet. Ik erken uwe goedheid, mijn Vreter! Ik ben overtuigd van uwe vriendfchap, mijn-waarde Lysias! Maar wat behoef ik door mijne .fmart uwe rust en vreugde te verftoren? Daarom laat mij alleen. De droefheid is ene aanftekende kwaal; zij verpest den dampkring rondom haar. Lysias.
Dan ware ik dien edelen naam van vriend niet waard, wen ik weigerde uwe fmart met u te delen, wen ik u zag kwijnen, en niet trachtte de oorzaak van uwe kwaal natevorfchen. Ja, dit wil ik, en nog meer. Ik wil den flang uit uwen boezem rukken, die daar reeds zo lang zit te knagen. Thrasybulus. Ach! mijn vriend ! gij zult vergeeffche moeite doen. Daarom laat mij . . .
Lysias.
Neen, ik verlaat u niet, voor dat gij mij de oorzaak uwer droefgeestigheid ontdekt.
Is-



VERLOSSING van ATHENE. 5t
Ismenias. Zijn liet wezenlijke bezwaren, mijn zoon! die u drukken, zo ontdek ze ons, en wij zullen trachten u 'er van te ontlasten. Zijn het dromen der verbeelding, zo ontwaak; en wees weder, war
gij te voren waart, een Man een Held.
Thrasybulus. Ja wel, dromen der verbeelding, mijn Vader! Denk u enen gevangenen, die droomt, dat hij van zijne boeien ontflagen is; die zich verheugt over zijne'^erkregene vrijheid, en dien eensklaps het gerammel van grendel en keten uit zijnen genoeglijken llaap opwekt! Die gevangene ben ik!
Ismenias. Spreek niet zo in raadzelen, mijn Zoon! Lysias.
Neen! gij zult mij zo niet ontfnappen: ik houd u vast, in welke bochten gij u ook wringt. Welaan , fpreek! zonder omwegen: zeg, wat is de oorzaak uwer droefheid ?
Thrasybulus, Nu dan hoor. Met de zoetvleiendfte hoop vertrok ik van Thebe. Ik dacht overal moedige verdedigers der vrijheid te vinden; en ik vond enen hoop laffe bloodaarts en kruipende fiaven. O! die getrouwe Vaderlanders! zij hebben den mond vol van de vrijheid; maar Wanneer het er op aan komt, D * orfl



5* THRASYBULUS, of de
om alles voor haar optezetten, dan, ja, dan verflauwt hun ijver: dan zien zij bergen van zwarigheden, dan . . . Denk eens, van zo vele honderden, die als balling 's Lands omzwerven, die have en goed verloren, en nu niets meer te verliezen , maar alles te winnen hebben, waren er Hechts dertig, die moeds genoeg hadden om mij te volgen, en hun leven voor hun Vaderland in de waagfchaal te Hellen. En wat is zulk een hoopje volks tegen de macht, die wij te beftrijden hebben? Helaas! ik bouwde een kasteel op een' losfen zandgrond, zijne fundamenten bezwijken, en het ganfche gebouw ftort onherftelbaar in. o, Athenel o mijn Vaderland !
Lysias.
En waarom onhcrllelbaar? onaangenaam zeker is deze teleurftelling: doch zij kan uwe onderneming Hechts vertragen, maar geheel verijdelen niet. Thrasybulus.
Wilt gij het onmogelijke mogelijk maken? Gebied mij de zon in haren loop tegen te houden:
veclligt doe ik dit. Maar met zulk ene geringe
macht Athenen te verlosfen, dat kan ik niet. Ongelukkige Moeder ! , wen uwe eigene kinderen u verlaten, zo moet gij in uwe ellende hulploos verfmachten.
Ly-



VERLOSSING van ATHENE. 53 Lysias.
Zo zullen vreemde kinderen haar redden, tot befchaming dier ontaarten. (Zijne hand met hartelijkheid drukkende) Thrasybulus Gij beloofde
in den uiterften nood van den door mij aangebodenen onderftand gebruik te zullen maken. Thans is de nood daar. Neem het geen ik u aanbood. Het is toereikend om ten minften vijfhonderd mannen op de been te brengen, en een geruimen tijd te onderhouden. Zulk een getal is genoegzaam om de zaak aantevangen. Vcelligt, wen de eerfte proef gelukt, zullen 'er zich meer bijvoegen; uwe thans nog weilfelende Medeburgers zullen weder moed fcheppen en zich onder de banieren des overwinnaars voegen. Veelb'gt . . .
Thrasybulus.
En van waar die vijfhonderd mannen gehaald ?
Wilt gij ze als Cadmus (*) uit de aarde doen opkomen? Ismenias.
Ook zonder de drakctanden van Cadmus zoude hier raad toe zijn. Het naburig Thesfa/ie bevat ene menigte ftrijdbare manfchappen, die zich gewillig in uwe foldij zullen begeven, en u getrouw dienen: en ook van onze Thebaanfche jeugd zouden er velen gaarne onder uwe vaandelen ftrijden.
Ly-
(*) Zie Aam. N». 14,
D 3



54 THRASYBULUS, of de Lysias.
Welaan, thans zullen wij u aan uwe gelief koos, de eenzaamheid wedergeven. Bedaarde overweging, zal, vertrouw ik, u tot betere gedachten brengen, en ons voorftel niet geheel verwerpelijk doen fchijnen.
Dit gefprek was niet zonder vrucht. Tijd eh kalme overweging deden allengskens zijne droefgeestigheid verdwijnen; de hoop herleefde in zijn hart, en met haar het reeds opgegeven ontwerp van Athenes veriosling. Thans begon hij intezien, dat dezelve toch nog wel mogelijk was; thans begon hij den voorflag van Lysias meer aannemelijk te vinden: en eindelijk befloot hij 'er de proef van te nemen. Met de hartelijkfte vreugd zagen zijne vrienden de tevredenheid van lieverlede op zijn gelaat terugkeren: met nog grotere vreugd vernamen Zij zijn befluit; en ijverig hielpen zij hem in de uitvoering van hetzelve.
De werving ging nae wensch : binnen korten tijd was 'er een genoegzaam aantal welgewapende en ' welgeoefende krijgslieden bij een; en gereed om op den eerften wenk van Thrasybulus op marsch te gaan. Ook zommige vluchtelingen, door het gerucht hier van aangewakkerd, voegden zich thans bij hem; zo dat hun getal tot zeventig aangroeide.
Thra-



VERLOSSING van ATHENE. 55
Thrasybulus befteedde ondertusfchen al zijnen tijd en vlijt tot bezorging van de nodige toerusting tot deze onderneming: hij ontwierp een plan van aanval, en beraamde de gefchiktfte middelen om hetzelve uittevoeren. Dag en nacht arbeidde hij; en verwaarloosde niets wat hem nodig was, of van enigen dienst konde zijn. Een klein gedeelte van zijn leger moest zich op de grensfeheiding van het Thebaansch en Atkeensch gebied verzamelen en aldaar het Kasteel van Phyle bemagtigen; ten einde de aandacht der Dwingelanden derwaarts aftetrekken. Middelerwijl zoude het overige veel groter gedeelte zich op enige fchepen, welke ten dien einde te Nifea, ene haven in het, aan Athene grenzend, gebied van Megara, gereed lagen, begeven, en van daar de havenftad Piraeus innemen, welke het voorname punt van aanval zoude zijn: eensdeels wijl Athene door het afbreken van de muuren, aan dien kant, van zijne voornaamfte fterkte ontbloot was; en andersdeels, wijl hij ïlus den Dwingelanden gemakkelijker den toevoer konde affnijden, en zelve minder gevaar liep van onverhoeds overvallen te worden. Deze was ook beftem'd tot de verzamelplaats van allen, welke vervolgens lust mogten hebben, om zich bij hem te voegen, en zijne pogingen ter bemagtiging van de Hpofdttad te onderfteuncn. Ook hoopte hij daar D 4 van



56 THRASYBULUS, o e de
van tijd tot tijd enige ftedelingen, welke de onderdrukking moede waren, tot zich te lokken; en te gemakkelijker ene geregelde verftandhouding met zijne vrienden binnen Athene te openen. Zodanig was het krijgskundig ontwerp van Thrasybulus" Dan de grootfte zwarigheid was, zijne vrees voor de Lacedaemoniers, of liever voor Lysander; welke zeker niets zoude ontzien om zijnen Bondgenoten den Dwingelanden bijftand te bieden. Doch aan den enen kant hoopte hij, dat de zaak voor de aankomst hunner hulpbenden zoude beflist zijn: en aan den anderen kant vertrouwde hij heimelijk op het misnoegen, hetwelk in den Raad van Lacedaemón heerschte over het al te onbepaald gezag van Lysander, welke zo te At henen, als elders, zijne aanhangelingen in het beduur bad weten intedringen; en daar door voor Sparta zelve gevaarlijk begon te worden: het geen bij velen niet weinig wantrouwen tegen hem baarde. Hij wist ook, dat 'er ene aanzienlijke partij aldaar was, wier hoofden de beide Koningen van Sparta waren, welke 'er op aandrong, om de zaken te Athene op den ouden voet te herftellen, en den ballingen de vrije terugkomst in hun Vaderland te bezorgen; ten einde daar door den aanhang van Lysander te verzwakken. De onderhandelingen, welke Ismenias hier over met enige van dcszelfs voornaarofte tegenftan-
ders



I
VERLOSSING van ATHENE. 57
ders van tijd tot tijd had in het werk gefield, en welke zeker geen ongunftig vooruitzicht opleverden, deden deze hoop meer en meer aanwakkeren: terwijl Ismenias zijnen vriend telkens van den uitflag zijner pogingen kennis gaf, en hem tot flandvastigheid en volharding in zijn voornemen aanmaande. Dit alles moedigde hem nog meer aan, om alle mogelijke middelen van herflel te beproeven : terwijl de bewustheid van ene goede zaak voor te flaan, hem den uitflag, hoe die dan ook mogt zijn, met bedaardheid te gemoet deed zien.
Thans waren de krijgsbenden op de beflemde plaatfen aangekomen: om zo veel te weiniger achterdocht aan die van Athene te geven, waren zij in flilte, ongewapend en bij kleine gcdeeltens vertrokken: hunne wapenen, en al wat zij nodig hadden , was^ htm reeds heimelijk vooruitgezonden; en zij wachteden nu flechts op de aankomst van hunnen Aanvoerer, om openlijk het krijgstoneel op te treden. Het tijdflip was dus daar, waarop Thrasybulus het gastvrije Thebe moest verlaten. Hoe zeer hij nae dit tijdflip verlangd had, zo kon lnj echter niet dan met huivering 'er aan denken, dat hij 'ene plaats zoude moeten verlaten, waar hij met zo veel gulhartigheid ontvangen, met zo vele tekenen van achting bejegend, en met zo vele weldaden overladen was: dat hij vrienden zoude moeten D 5 vaar-



55 THRASYBULUS, 0F DE vaarwel zeggen, welke hem door langdurige verkenag dierbaar geworden waren. Eindelijk kwam het ogenblik van fcheiden. Hij had alle zijne ftand-
fStt':d ve™Id: onbefchrijflijk was de aandoenmg van ISMENIAS en ^ ^
hmgdndnetal Edelen elkanderen ene poos aan
den hals: tranen waren hun vaarwel. Eindelijk
drukte Thrasybulus hen voor het laatst aan zijne borst: toen rukte hij zich ,os, f paard, en reed met de fnelheid des blikfems henen. Hunne ftille zegenwenfehen begeleidden hem Eerst toen hij reeds verre buiten de muuren van Thebe was, hield hij uil; hier gaf hij zijnen opgekropten boezem lucht. Nog eens keerde hij zich om en befchouwde met aandoening de plaats zijner balhngfchap. „ Zegen zij over u, — dus fprak hij gy edele vriendinne der ongelukkigen!
„ Grootmoedige Befchermfter der verdrukte on„ fchuld. O! dat nimmer het lot van Menen u „ treffe! of zo gij ooit voor een ogenblik onder „ den fcheptcr enes Dwingelands mogt bukken, -„ vind dan dra enen moedigen Redder, die u van „ het juk der flavernij verloste, gelijk ik mijn „ Vaderland wensch te doenl Vrede, geluk, en » voorfpoed zij over Thebe en hare bewonerc'i i" Nu vervolgde hij zijnen weg, en kwam weldra bij zijne frrijdgenoten. Hij belteedde de eerfte ogenblik-



VERLOSSING van ATHENE, 59
blikken na zijne aankomst met het maken van fchikkingen tot de bemachtiging van het Kasteel Phy/e; en deelde de daar toe nodige bevelen uit. Daar men te Athene genen vijandlijken aanval van de kant van Thebe duchtte, zo was deze plaats flechts met ene zeer geringe bezetting voorzien ; en ook deze nam de gewone dienften, als in vredenstijd, juist niet ten ftrengften waar. Dit was de oorzaak dat het Kasteel zonder flag of Itoot in handen van Thrasybulus viel. De aanvallers naderden des nachts in ftilte tot bij de vesting, en trokken 'er zo dra de poorten open gingen, met de grootfte fnclheid en zonder enigen tegenftand , binnen : zo dat de bezetting zich op het onverwachtst door vijandlijke benden omringd zag, en, daar alle tegenweer nutteloos was, genoodzaakt wierd de wapenen neder te leggen en zich krijgsgevangen te geven. Men zond hun, onder belofte van niet tegen hen te zullen vechten, naer huis; ten einde niet met hunne bewaring en onderhoud belast te zijn.
Thrasybulus ene genoegzame bezetting te Phyle gelaten hebbende, trok met de rest nae Nifea, om zich bij de aldaar verzamelde menigte te voegen en de infeheping te bevorderen. Zo dra hij aldaar was aangekomen, befchouwde hij de fchepen, de manfchappen, de wapenen, met een woord, alles, wat tot dezen krijgstocht diende. Met blijdfchap zag
hij,



6° THRASYB ULV S, ok de
b vond hlJ, dat het gml yan geren, door het wel uitvallen. van ^ neming aan°-emneHi<rH , "ncei-
men- Lv l ' was toegeno¬
men, en dit bevestigde hem in de hoop en het ver
bii^goedge,ukke„vandeondI" -mmg op ^ de ove,g£ _
venen niet zouden. aarfelen om bij te treden Allen waren vol moed, en verlangden Hechts naer het ogenblik om dcnzelven door daden te tonen. Nu braven zij zich op bevel van Tna^us te fth7' e" me" Wach*e alleen op een gunHigen -nd^mhetankerteligten. Deze kwam: en z Haken onder het vrolijkst gejuich in zee. Weldra naderden zij het Eijand SMs, en de zee-enote waar TuonsxooxKs met ene gering, magt° ^ meer dan viermaal fterkcre vloot van Xrrxks ver"oeg, en daar door zijn Vaderland van den dreio,n. oen ondergang redde. °
Met verrukking en eerbied Haarden zij op deze Plaats welke getuige was geweest van den onver, gelijkeluken heldenmoed hunner voorvaderen. De herinnering aan die glorierijke dagen, en de vergeJ «long van dezelve met het tegenwoordig lot van bun ongelukkig Vaderland, deed het vuur deiwraak nog des te Herker in hunne harten ontgloeien.
Vu.



VERLOSSING van ATHENE. 61
Vurig wenschten zij hetzelve van de onderdrukking te bevrijden, uit zijne diepe vernedering optebeuren, en ware het mogelijk nog eens tot dien trap van luister weder optevoeren, waarmede het in de tijden van Miltiades en Themistocles zo heerlijk fchitterde.
Eindelijk zagen zij het zo lang verlangd Athene van verre aan de kimmen opdagen : zij ontdekten op enen afftand den prachtigen tempel van Pallas , welke, op ene hoogte gebouwd, hare trotfche tinnen in de wolken verhief, en hun de nabijheid van hunne Vaderftad aankondigde. Onbeschrijflijk is het gevoel, dat dit gezicht in hun binnenfte verwekte: tranen van aandoening en vreugde rolden over hunne wangen; een vrolijk gejuich en onderlinge gelukwenfchingen vervingen dezelve. Kort daar na lieten zij het anker vallen in ene inham , welke door ene fmalle heuvelachtige ftreek lands van de haven van Piraeus was afgefcheiden , en beftemd tot hunne landingplaats. Hier wachtten zij den nacht af, om onder begunftiging der duisternis de ontfcheping te doen. Dezelve wierd geïukkiglijk volbragt; en met het aanbreken van den dag Honden de krijgsbenden aan het ftrand in order gefchaard. Thans trokken zij den heuvel over en. bevonden zich weldra in het bezit van Piraeus;
welke, na de overgave van Athene van zijne vestingi
wer-



6a THRASYBULUS,. of öe
werken beroofd, nu niets meer dan ene opene plaats «onder verdediging was. Op een gegeven teken volgden de fchepen, en zeilden onverhinderd de haven binnen. Groot tfas de verbazing der Inwoneren, toen zij bij hun ontwaken, het ganfche vlek «net krijgslieden vervuld zagen. Doch weldra ontdekkende wie zij waren, en met welk oogmerk zij kwamen,'omhelsden zij hen als hunne broeders en verlosfers. Zij verjoegen de door Lysander aangefielde Regering, en verklaarden zich openlijk voor Thrasybulus. Hartelijk verheugd over deze hunne goede gezindheid, nam hij hun aanbod om de wapenen optevatten en zich onder zijne banieren te voegen met blijdfchap aan: waardoor zijne magt aanmerkelijk wierd verfterkt. Tevens zond hij een der fnelstzeilende vaartuigen naer Jrgos, om'deze heuglijke tijding overtebrengen aan zijne aldaar zich bevindende Landgenoten , en hen uittenodigen om zich bij hem te komen voegen.
Dan de gelukkige uitflag dezer landing deed hem de nodige voorzigtigheid geenszins vergeten. Aanftonds gaf hij bevel om de vestingwerken zo veel mogelijk te herftellen, en leide op de voornaamfte plaatfen, waar hij vreesde te zullen aangevallen worden, verfchanfmgcn aan: inzonderheid liet hij Munychm, ene hoogte, over welke de weg naer Athene liep, in allerijl verfterken, door rondom de-
zel-



VERLOSSING van ATHENE. 63
zelve een aarden wal met ftormpalen omzet optcwerpen: deze verfchanzing diende hem tevens tot ene legerplaats, waar binnen hij de tenten voor zijn volk liet opflaan. Hij deed den mond van de haven zorgvuldig door gewapende fchepen bewaken, en zette op alle wegen en toegangen, welke nae de ftad liepen, posten uit; ten einde tegen verrasfehing van den vijand verzekerd te wezen. In dezen ftand wachtte hij dcnzelven rustig af, terwijl hij het plan voor zijne verdere werkzaamheden beraamde.
Ongelooflijk kwam in het eerst het nieuws van dc inneming van Phyk den Dwingelanden voor: het was hun onbegrijpelijk , dat iemand met zulk ene geringe magt durfde wagen hen aantevallen : deze tijding baarde hun dus weinig bekommering; en zij vergenoegden zich met enige vrijwilligers, welke zich daar toe aanboden, aftezenden om het Kasteel P.hyk te hernemen ; vertrouwende dat hetzelve even fpoedig weder in hunne magt zoude komen, als het door Thrasybulus veroverd was. Dan zij bedrogen zich in hunne mening : de aanvallers wierden zo wel ontvangen, dat zij met ruim zo veel fpoed naer de ftad terug keerden, als zij van daar vertrok- * ken waren.
Na het mislukken van dezen aanval, zonden zij het grootfte gedeelte van hunne krijgsmacht nae Phyk, om hetzelve in order te belegeren; en
door



64 THRASYBULUS, 0F D E
door geweld van wapenen tot de overgave t« dwingen.
De belegeraars floegen zich op enen affland van het Kasteel in ene vlakte neder, ten einde vervolgens fchikkingen te maken , om hetzelve rondom m te fluiten. Dan zij wierden fchieüjk in hun voor-
• nemen gehinderd. De belegerden , hun geen tijd willende geven om zich aldaar te vestigen , trokken reeds den volgenden nacht in ftilte uit, en overvielen hen op het alleronverwachtst. Deze aanval en de duisterheid van den nacht maakte de verwarring onder hen zo groot, dat de meesten met achterlating van hunne wapenen nae de ftad vloden; en de weinigen die in aller ijl te wapen gelopen waren, niet beltand tegen de overmagt, genoodzaakt wierden te wijken, en de legerplaats met al wat er in was in handen der vijanden te laten. Deze deden den buit met allen fpoed naer het Kasteel voeren; werwaards zij zeiven, na een zegeteken op de plaats des gevechts opgericht te hebben, terug keerden.
De flechte uitflag van deze twede proef verwekte bij de Dwingelanden vrij wat neerflagtigheid: en
• deze wierd ten fterkften vermeerderd door ene tijding welke zij ontvingen, genoegzaam op hetzelfde ogenblik, toen zij hunne geflagene benden de ftad
zagen binnen trekken de tijding namelijk van
het innemen van de Havenftad Piraeus. Als een
don-



VERLOSSING van ATHENE. 6$ donderdag klonk dezelve in hunne oren. Thans ontwaakten zij uit hunnen zorgelozen flaap, en begonnen ernftig op middelen ter hunner beveiliging bedacht te zijn.
En in de daad was hun toeftand niet van de aangenaamfle. Van binnen omringd van Burgers, wier gemoederen zij door hunne wreedheden van zich afkerig gemaakt hadden; van buiten aangevallen van onverzoenlijke vijanden , wier harten met wraak vervuld waren over de geledene vervolgingen, hadden zij overvloedige redenen om ongerust te zijn. Hun enigfte vertrouwen was nu gevestigd op de Spartaanfche bezetting, en de gewapende menigte; welken zij tot handlangers hunner Dwinglandij hadden gebruikt, en die zich, door hun laag en verfoeilijk gedrag, de verachting van hunne weldenkende Medeburgers hadden op den hals gehaald. Deze hadden weinig goeds te hopen, wanneer de ballingen zegepraalden en de ftad vermeesterden: de vrees deed hen dus aan hunne Meesters getrouw blijven, welke zij anders zelve haatten en verfoeiden.
In deze netelige omftandigheden moest men een moedig befluit nemen, of alles was verloren. Critias drong er ten fterkften op aan, om ten eerfteu met alle magt enen aanval op Piraeus te doen, en den vijand van daar te verdrijven; waar hij zich, nae zijn oordeel, uit hoofde der zwakke verdediE gings-



66 THRASYBULUS, of de
gingswerken niet zoude kunnen ftaande houden. Anderen wilden Hechts verwerender wijze te werk gaan, en inmiddels nae Lacedaemon om fpoedige hulp zenden. Dan Critias drong met zijne gewone hevigheid gijn voorftel door, en 'er wierd tot een algemenen ftonn op Piraeus befloten. Dan op dat de Burgers in afwezigheid der krijgsbenden genen opftand zouden verwekken, en de poorten achter hun fluiten, dwóngen zij allen, welke niet tot hunnen aanhang behoorden, de ftad te ruimen, en in ene der voorlieden hun verblijf te nemen.
Thrasybulus wierd door enige overlopers no°tijdig van het voornemen der Dwingelanden verwittigd, en daar door in ftaat gefield om de nodige maatregelen tot tegenweer te nemen. Hij verzamelde ijlings zijne benden, welke door den dagelijkfchen toevloed van Ballingen, die thans van alle oorden uit hunne fchuilhoeken te voorfchijn kwamen, om hun Vaderland te helpen herwinnen, tot bij de tweeduizend man waren aangegroeid: en hier mede vertrouwde hij genoegzaam in ftaat te zijn, om niet alleen den gedreigden aanval afteweren, maar ook om Athene zelve in te nemen. Allen waren vol moed; en deze wierd nog vergroot, dooide zo even aangekomene heuglijke tijding van het veroveren der vijandlijke legerplaats bij Phyle. Na de nionftering gebood hij het krijgsvolk den ganfchen
nacht



VERLOSSING van ATHENE. 67 nacht bij een te blijven, en zich niet dan in volle wapenrusting te flapen te leggen; ten einde op den eerften wapenkreet gereed te zijn. Inmiddels beriep hij enen krijgsraad, en deelde aan zijne Onder* bevelhebberen de nodige bevelen uit, waarnae zij zich bij een vijandlijken aanval moesten gedragen. Hij zelf bragt den nacht flaaploos door, om in allen gevalle bij der hand te zijn, waar en wanneer de nood het vereischte.
In den morgenftond gaven de voorposten fein van de aannadering des vijands. Elk was rerftond Vaardig en begaf zich nae de hem aangewezene plaats. Zo dra Thrasybulus van verre de vijandlijke benden zag aankomen, riep hij zijn volk bij een, liet hen enen kring rondom hem. fluiten, en' fprak hen dus aan: „ Gij ziet (*) gindsch, mijne Medebür» gers! de vijanden naderen. Talrijker zeker zijn „ ze dan wij; doch laat u dit niet affchrikken! „.Daaropden rechtervleugel ftaan teLacedaemoniers, „ welke nog voor weinige dagen door onze dap* „ pere wapenbroeders zo dugtig zijn afgeflagen, „ Den linkervleugel gindsch maken de Dwingeland „ den met hunnen aanhang uit; die booswichten, » die ons van alles beroofd, uit ons Vaderland „ verbannen, en zo velen onzer vrienden en bloed-
u ver^
(*) Zie Aan*. No. 15.
E i



63 THRASYBULUS, of de
„ verwanten ter dood hebben gebragt. Thans is „ onze wcnsch vervuld. Met de wapenen in de „ hand ftaan wij tegen over hen. Welaan, laten „ wij hun tonen, dat wij, fchoon minder in getal, „ hen in moed overtreffen. Het beflisfend ogen„ blik is daar, mijne vrienden! Laat dus ieder uwer „ zo ftrijden, dat hij zich beroemen kan, de oor,, zaak der overwinning te zijn geweest. Hoe ge„ lukkig zal die overwinning ons maken! Zij zal „ ons ons Vaderland, onze vrijheid, onze vrou-
„ wen en kinderen zij zal ons eer, aanzien en
„ rijkdom wedergeven. En zo wij fneuvelen, zul-
„ len wij een veel heerlijker loon genieten on-
„ fterflijk zal onze nagedachtenis zijn in de harten „ der dankbare nakomellngfchap ! Gaat nu, elk „ naar zijnen post; en zo dra gij den krijgszang „ hoort aanheffen, treedt dan moedig op. Strijd
„ en wraak! ' zij onze leus."
Weldra begon het gevecht van den kant der vijanden. De Dwingelanden vielen woedend aan: maar fchoon eens zo flerk zijnde, wierden zij telkens terug geflagen. De Ballingen vochten met leeuwenmoed : de bewustheid van hunne goede zaak fterkte hen; en de verbittering op het zien van die monfters, die hen zo vele rampen hadden doen ondergaan, gaf telkens nieuwe fpoorflagen aan hunne dapperheid. Langen tijd ftond de zege twijfelachtig.
Ein-



VERLOSSING van ATHENE. 69 Eindelijk ontdekte Thrasybulus van verre onder het gewoel der ftrijdenden den aarts-dwingeland Critias. „ U, vloek des menschdoms, riep hij, „ zal ik aan de fchimmen mijner vermoorde vrien„ den opofferen! " en vloog in volle ren op hem aan. Nu ontftond tusfchen de wederzijdfche Veldheren een felle tweeftrijd; gelijk twee leeuwen die elkanderen ene prooi betwisten, vochten zij. Daar ftortte Critias, door hef zwaard van Thrasybulus dodelijk gewond,.ter aarde: knersfetandend ■ wentelde het monfter zich in het bloedig ftof, en blies, onder de ijsfelijkfte vervloekingen zijne zwarte ziel uit.
Zijn val verfpreidde fchrik en moedeloosheid onder het leger: het begon te wijken, en van toen af verklaarde zich de overwinning ten voordele der Ballingen. Zij vervolgden den vijand tot nabij de poorten van Athene; en zouden zich in de hitte hunner wraak foms vergrepen hebben aan de weerloze gekwetften, ja zelfs aan de gefneuvelden, zo
Thrasybulus zulks niet belet had. „ Ach !
zeide hij ;? net zjjn jmmers onze [-,roecjers 1
„ zij hebben gedwaald, maar hunne dwaling duur „ geboet: nu zij hun alles vergeven!" Hij liet de gekwetften nae Piraeus. brengen , en met de menschlievendfte zorgvuldigheid behandelen. Nu trokken zij in triumf met buit beladen naar hunne vorige E 3 fhnd-



7o THRASYBULUS, of de
ftandplaats terug: inzonderheid waren hun vele wapenen en andere benodigdheden, waar van zij fchaars voorzien waren, in handen gevallen.
Des anderen daags kwamen twee Afgevaardigden uit de ftad bij Thrasybulus, verzoekende de doden te mogen wegnemen en begraven. Hij ontving hen vriendelijk, vatte hen minzaam bij de haud en zeide; „ Uw verzoek is u toegedaan. Niet tegen „ de doden, maar tegen de levenden voeren wij oor„ log. Helaas! dat een-ongelukkig noodlot ons »' teSe» elkanderen ten ftrijde voert! Zijn wij niet
„ broeders niet kinderen van éne Moeder? Zijn
„ wij niet binnen dezelfde muren geboren en opge, „ voed? Hebben wij niet in de vrolijke feesten des „ vredes, en in de gevaren des oorlogs famen ge„ deeld? En waarom ftrijdt gij tegen ons? Wij „ komen niet om u van uwe bezittingen te bero„ ven; maar om ons Vaderland te herwinnen, en „ ulieden tevens de vrijheid wedertefchenken. £n „ voor wie ftrijdt gij? Voor vuige dwingelanden, „ wier handen bezoedeld zijn, met het bloed uwer „ Medeburgeren, uwer vrienden, uwer bloedver„ wanten veelligt! Ach! ontfermt u over ons Va-" „ derland, ontfermt u over ons ongelukkigen! Ver„ jaagt de Geweldenaars; en vergunt ons rustig en „ vreedzaam tot onze haardfteden wedertekeren. s, Onze armen zullen geopend wezen, om u weder
„ als



VERLOSSING van ATHENE. 7v
„ als broeders te omhelzen , en alles zal vergeten „ en vergeven zijn!"
De wijze waarop zij door Thrasybulus ontvangen wierden, en nog meer zijne aanfpraak, maakte een fterken indruk op hun gemoed: diep geroerd vertrokken zij; en deden bij hunne aankomst in de ftad, dat zelfde gevoel in de harten hunner Medeburgeren overgaan. Nu nam de verwarring binnen Athene hand over hand toe. Het volk begon zijne ftem luidkeels te verheffen tegen de Dwingelanden. Het fcheen of zij, met hun Opperhoofd, al hun gezag verloren hadden. Men befchouwde hen thans niet meer, als hoürdcu van den ftaat; maar als enen hoop verfoeielijke booswichten, welke door hunne euveldaden alle aanfpraak op de achting en gehoorzaamheid der Burgerij verbeurd hadden. Men prees de dapperheid en edelmoedigheid van Thrasybulus. Men beklaagde het lot der Ballingen, en wenschte het te verzagten. In dit ogenblik traden de geheime vrienden van Thrasybulus te voorfchijn, en bliezen het vuur des opftands hoe langer hoe fterker aan. Eindelijk wierd de verontwaardiging algemeen. Men beriep ene Volksvergadering, en raadpleegde daar over de gewigtige voorftellen;
„ of men de Dwingelanden verjagen de rege-
,, ringsvorm op den ouden voet herftellen, en
„ de Ballingen terug roepen zoude?"
E 4 Hier



H THRASYBULUS, 0^DE
Hier ontdekten de Geweldenaars alle de laagheid van hun karakter. Zij die te VOren den ön ften trots vertoonden, verfchenen thans in de kruipendfte houding in de Volksvergadering; ]icpen overal rond, en fpraken in de vleiendfte bewoordingen tegén dezulken, op welke zij nog onlangs met de diepfte verachting nederzagen. Dan te vergeefsch! De haat tegen hen was aan alle kanten zo groot, dat zij, bijna met eenparige ftemmen, verklaard wierden van hunne posten vervallen te zijn ' en veroordeeld om de ftad te verlaten. Zij vertrok' ken met alle de folteringen van een wroegend ge, weten in hun hart: de vloekwenfchingen des volks donderden hun na.
Doch niet zo gelukkig liep het met de twee andere voorftcllen af. Ene grote meerderheid, wel is waar, was voor de herftelling der vrijheid en de terugroeping der Ballingen , en men was op het punt, van tot een gewcnscht befluit te komen ; toen de Spartaanfche Bevelhebber Callibius tusfchen heide trad, en zich tegen deze voorftcllen ten ftcrkfte, zelfs met bedreiging van geweld, verzette. Zijne taal verbitterde het volk zodanig, dat het weinig fcheelde, of men zoude tot dadelijkheden gekomen zijn. Eindelijk wierd het door tusfchenkomst ' van enige bedaarde lieden zo gefchikt,' dat men in Plaats van de afgezetten, enen Raad van tienen,
uit



VERLOSSING van ATHENE. 75 uit iedere Wijk énen te verkiezen, zoude aanftellen; cn ten aanzien der Ballingen, een gezantl'chap naar Sparta afvaardigen, om het goedvinden van deszelfs Senaat hier omtrent te vernemen. Dus wierd de rust vooreerst binnen Athenen herfteld.
Dan de nieuwe Raden, wel verre van door het voorbeeld hunner voorgangeren afgefchrikt te worden, drukten veeleer hunne voetftappen. Onder allerleie ijdele voorwendfelen ftelden zij de afzending van het gezantfchap naa Lacedaemon uit; en deden blijken, dat zij niets minder dan ene verzoening der twee partijen bedoelden : zij vervolgden integendeel de genen welke toonden den Ballingen genegen te zijn. Zij lieten de ruiterij dag en nacht rondom de ftad rijden, ten einde alle gemcenfehap met die van Piraeus aftefnijden. Lysimachus , derzelver Bevelhebber, bood hun getrouwelijk de hand. Deze verachtelijke mensch, uit den Jaagden rang, door de gunst der Dwingelanden tot deze waardigheid verheven,. toonde bij alle gelegenheden zijnen haat tegen elk , die maar voor enen vriend der vrijheid bekend was. In plaats van zijne Medeburgeren , door wier zweet en bloed hij gevoed wierd, te befchermen, zogt hij hen onophoudelijk te kwellen en te verdrukken.
Eens wierden door zijne ruiters enige manfehappen van Thrasybulus , welke uitgegaan waren E 5 om



T4 THRASYBULUS, ot DE
om voorraad voor her leger te halen, gevangen genomen: de wreedaart liet deze onfcbuldigen,&in , weerwn van de voorfpraak der zijnen, i„ koe,en bloede ombrengen. Dit verbitterde de Ballingen zodanig, dat zij bij de eerte gelegenheid, vvelke zich opdeed, enige tedelingen, die in hnnne handen gevallen waren, hetzelfde lot deden ondergaan.
De hoop op ene minnelijke fchikking dus hoe langer hoe meer vervliegende, moest Thrasybulus op andere maatregelen bedacht zijn: het geen de, te meer noodzakelijk wierd, om dat, door de langdungheid van tijd, het gebrek aan vele noodwendigheden, en de moeilijkheid om dezelve te verkrijgen dagelijks toenamen. Hij moest dus het kostte wat het wilde de ftad met geweld innemen, of geheel van zijn voornemen afzien. Het laatte mogt hij zich zelfs in zijne gedachten niet voorftellen0: de moed zijner krijgslieden, en de verdeeldheden binnen Athene, deden hem op enen goeden uitflag van het eerte hopen.
De afgezette Dwingelanden, zich thans te Bkufis onthoudende , zogten intusfchen nae middelen ter hunner hertelling. Eerst vervoegden zij zich bij Thrasybulus, en trachteden hem door vele fchoonfchijnende aanbiedingen overtehalen, om met hun ene gemene zaak te maken. Dan hij verwierp hunne voortellen met de grootte verachting, en op
ene



VERLOSSING van ATHENE. 75
ene wijze ^ die hun duidelijk toonde, wat zij van hem te wachten hadden. Hierop zonden zij enigen uit hun midden nae Lacedaemon, om aldaar bericht van het gebeurde te Athenen te geven, en ipoedige hulp te verzoeken. Dit bericht maakte verfchillende indrukken op den Raad van Sparta. Lysander en zijn aanhang drongen 'er ten fterkften op aan, om ene genoegzame krijgsmacht derwaarts te zenden; ten einde de muiters, gelijk zij hen noemden, te beteugelen en de rust te herftellen. Anderen daar en tegen, welken de ftaatszucht van Lysander , gerugfteund door zijnen invloed op zeer yele fteden van Griekenland, gevaarlijk voor den Staat fcheen, zagen niet ongaarne, dat zijne Afhangelingen te Athene uit het beftuur gezet waren; en wilden dus den twist bijgelegd, en de beide partijen verenigd hebben. Dit gaf aanleiding tot hevige woordenwisfeiingcn: doch eindelijk behield de partij van Lysander de overhand; en 'er wierd befloten de Ballingen ter zee en te land te gelijk aantetasten, om hen zo veel te fpoediger tot onderwerping te brengen. Lysander wierd benoemd tot Bevelhebber over de daar toe beftemde vloot: doch bij geluk wist men het zo te fchikken , dat het bevel over de landmagt opgedragen wierd aan Pausanias , enen van de gemagtigde partij, en een Herken tegenftrever van Lysander. Hij was bekend door
de



76 THRASYBULUS, of de
de zagtheid en braafheid van zijn karakter; en mm hoopte, dat door zijne tegenwoordigheid de zaak een beteren keer zoude nemen; en de heilloze oogmerken van Lysander verijdeld worden.
De vloot liep fpoedig uit, en kruiste voor de haven van Piraeus, om allen toevoer derwaarts te beletten. Middelerwijl verzamelde Pausanias zijne benden, en trok over land naar Attka,
Nu wierd de toeftand der Ballingen zeer bedenkelijk. De hoop op een vergelijk was verijdeld; en zij zagen zich op nieuw van alle kanten door enen veel fterkeren vijand bedreigd. Thrasybulus had alle zijne bedaardheid van ziel en welfprekendheid nodig, om hen door zijn voorbeeld en aanfpraak moed inteboezemen. Intusfchen begon de vijand hen hoe langer hoe meer te benauwen. Eens reeds was het tusfchen hen en de Spartanen tot een gevecht gekomen, waar in zij eerst wel enig voordeel behaalden, doch naderhand gedwongen wierden met verlies binnen hunne verfchanlingen terug te wijken. Terwijl hunne vooruitzichten dus hoe langer hoe' donkerer wierden, en velen reeds het ergf^ begonnen te vrezen, nam hun lot onverwachts ene gansch andere en voor hun gunftigere wending. De Atheners, namelijk, hadden na lang aanhouden het eindelijk zo ver gebragt, dat 'er een gezantfehap aan Pausanias afgevaardigd wierd, om hem van het
on-



VERLOSSING van ATHENE. 77
onlangs genomen befluit der Burgerij kennis te geven, en daar op de bekragtiging van den Spartaanfchen Raad te verzoeken : zij gaven hem tevens be-' richten van den toeftand der zaken te Athene, welke hemels breed verfchilden van die der Dwingelanden. Pausanias beloofde den Afgezanten , al zijnen invloed te zullen gebruiken, ten einde den Raad tot een gunftig befluit te bewegen. In de daad vertrok hij nog dien eigen dag in ftilte na Lacedaemon. Aldaar gaf hij van zijne ontdekkingen kennis, en drong op nieuw op ene minzame bevrediging aan.' Hij liet zich ten fterkften uit tegen de paalloze heerschzugt van Lysander , welke zijne aanhangelingen overal in het beftuur had gedrongen, en daar door een onbepaald gezag bijna over geheel Griekenland uitoefende. Hij toonde aan, hoe hij, door zijne gepleegde verdrukkingen en wreedheden, den naam van Sparta bij alle volkeren gehaat had gemaakt. Hij fchilderde met treffende kleuren de akelige tonelen van vervolging, welke ftonden geopend te worden, indien de Dwingelanden zegepraalden en weder in het bewind wierden gefield; en beweerde , dat de eer van Sparta, het belang des * Vaderlands, en de ftem der menschlijkheid vorderden, een einde te maken aan de rampen van het te lang onderdrukt Athene ; en de ongelukkige Ballingen aan de wanhoop te ontrukken, door hen ftil
en



78 THRASYBULUS, oe de
en vreedzaam tot hunne woningen te doen weder, keren.
De afwezigheid van Lysander en enigen zijnervrienden was oorzaak, dat de gematigde partij de overhand kreeg, en 'er een befluit wierd genomen, om twee leden van den Raad aftevaardigen, ten einde met Pausanias ene bevrediging tusfehen Thrasybulus en die van Athene te bewerken. Met het edelst genoegen aanvaardden zij dezen last: het denkbeeld van een geheel volk het geluk weder te zullen geven, maakte dit gezantfehap ten hoogten vererend en belangrijk voor hnn. Zij vertrokken met allen fpoed naar het leger. Zo dra zij aldaar aangekomen waren, gaven zij kennis van het befluit van'den Raad, en den hun opgedragenen las*. Allen verheugden 'er zich over; alleen Lysander gloeide van fpijt, om dat hij zijne oogmerken verijdeld zag.
Pausanias en zijne Amtgenoten zonden aantends enen vredesbode aan Thrasybulus , om hem enen wapenftilftand voortetellen; gedurende welke men over de onderlinge bevrediging zoude handelen. Met blijdfehap nam hij deze onverwachte aanbieding aan: tijd en plaats tot de onderhandelingen wierden bepaald; en de wederzijdfche afgevaardigden kwamen bij een om den vrede te fluiten. De eerte voorwaarde was, de verbanning derder-



VERLOSSING van ATHENE. 70 dertig Dwingelanden, en der tien, naderhand aangefielde Raden, welke zich door hun gedrag insgelijks den haat van het volk op den hals hadden gehaald. Hieromtrent dachten de beide partijen eenftemmig, en dus wierd dit aanftonds vastgefteld, ook met betrekking tot de gewezene regeringvan Piraeus, en allen, welke door Lysander, zo te Athene als elders, in enig bewind waren geplaatst.
Ten tweden, moesten de Ballingen niet alleen vrijheid hebben om tot hunne haardfteden terug te keren, maar ook in hunne eer en goederen volkomen herfteld worden. Ook dit wierd vastgefteld, onder beding, dat 'er tevens ene algemene vergiffenis zoude plaats hebben, voor allen , die zich aan enige daden van geweld en onderdrukking, op aanftoking of last der Dwingelanden, mogten hebben fchuldig gemaakt.
Dan meer zwarigheid ontmoette het derde voorftel: dat, namelijk de zaken te Athenen, weder op dien voet, waarop zij voor de verovering der ftad geweest waren, zouden gebragt, en dus het volk zijne ontnomene rechten wedergegeven worden. De Spartaanfche Afgezanten wilden hier eerst niet in toeflemmen: maar toen Thrasybulus hun eindelijk met kracht van redenen de billijkheid en noodzakelijkheid daar van onder het oog bragt, ja plegfig betuigde liever het uiterfte te willen wagen, dan
te



«o THRASYBULUS, of de te dulden, dat zijn Vaderland langer in dien vernederenden ftaat van afhanglijkheid blijven zoude; toen de gezanten der ftedèlingen hen fmeekten, ja bezwoeren , om hunne ftad toch' niet langer ten prooi der ijsfdijkfle verwarring te laten; toen gaven zij eindelijk toe, en ook dit wierd aangenomen; met bijvoeging dat 'er ten eeuwigen dage, vrede, en vriendfchap tusfehen de beide Gemenebesten zoude beftaan.
Op deze voorwaarden wierd de verzoening getroffen, en het verbond van wederzijden plegtig getekend. Thans omhelsden de twee partijen elkanderen als broeders. „ Nu hebben wij eindelijk vre„ de! Nu hebben wij onze vrijheid weder!" dus riepen zij, en fchcidden vrolijk en vergenoegd, om ten fpoedigften ieder aan den zijnen deze langgewenschte tijding overtebrengen. Kort daar na begaven zich Pausanias en zijne Amtgenoten naer Athenen, om de nodige fchikkingen te maken ter voldoening aan het gefloten vredeverbond. Zij deden het volk bij een komen, lazen aan hetzelve devoorwaarden van de getroffene overeenkomst voor: verklaarden den Raad van Tienen, en allen, die thans in het bewind waren, van hunne posten vervallen, en het volk in alle zijne rechten hcrftcld. De Spartaanfche bezetting trok uit, en allen, die niet in de algemene vergiffenis begrepen waren, wierden gelast de ftad te verlaten.
De



VERLOSSING van ATHENE. St
De volgende dag was de plegtige dag, waarop Thrasybulus, aan het hoofd der Ballingen, zijne glorierijke intrede in het verlost Athene deed. Aandoenlijker feest was 'er nimmer binnen hare muuren gevierd: alles was hier toe voorbereid. Toen zij de ftad naderden, ftroomde oud en jong hen buiten de poort te gemoet. O! welke vertederende tonelen openden zich daar! Vrouwen omhelsden heure mannen, ouders hunne kinderen, kinderen hunne ouders, vrienden hunne vrienden. Alles weende — weende tranen van hemelfche vreugde. Nu trokken zij de ftad binnen. Welke gewaarwordingen gevoelden zij, op het gezicht dier geliefde woningen, die zij zo lang hadden moeten misfehen, waarna zij zo hartelijk verlangd, en om welker wille zij zo vele onaangenaamheden verduurd hadden! Alle huizen waren met kransfen verfierd; de ftraten met bloemen beftrooid; bloemen regenden van alle kanten op de overwinnaars. Zo ging. de plegtige optogt onder het luidruchtigst feest-gejuich, langs de voornaamfte ftraten der ftad nae de markt. Hier verbeidde Thrasybulus de beloning zijner edele Vaderlandsliefde, ene beloning, een vrij volk en den held der vrijheid waardig.
Aan den ingang van het marktplein had zich ene rei van de fchoonfte Atheenfche maagden in ene bevallige kleding, geplaatst. Zo dra Thra-
sy-



82 THRASYBULUS, of de Sybulus tot dezelve genaderd was, trad ene uit de rei, als de Godin des vredes opgetooid, voor uit en drukte, eer hij zulks vermoedde, hem enen
Olijfkrans op het hoofd. „ Neem, fprak
zij „ deze eenvoudige beloning, die het dank-
„ baar Vaderland haren verlosfer aanbiedt." .
„ Ik ben meer dan genoeg beloond, ftamelde
Thrasybulus, tot in zijn bïnnenfte geroerd
„ door de zalige bewustheid van mijn Vaderland ■„ gelukkig te hebben gemaakt. Doch ftrelend is „ voor mij dit blijk uwer achting. O.' voor alle „ kronen der waereld gaf ik deze burgerkroon
„ niet!" Hier verdoofde het onophoudelijk
geroep van „ leve de Vrijheid 1 leve Thrasybulus.'" zijne ftem.
Zo dra de ganfche trein op de markt verzameld was, fchaarde zich de gewapende menigte in enen groten kring. Hier wierd de Wet van algemene Vergiffenis (*) onder trompettengefchal Hatelijk afgekondigd , en door de ganfche Burgerij plegtig bezworen. Van daar begaf het volk zich eenparig nae den tempel van Minerva , om aldaar die Godheid het offer zijner dankerkentenis voor deze gunftige verlosfing toetebrengen. Het overige van den dag wierd met blijde feesten, en allerleie betoningen
van
(*) Zie Aan:. No. 16.



VERLOSSING van ATHENE. 83
van vreugde doorgebragt. Doch weinig fcheelde het of deze vrolijkheid ware door de onaangenaamfte gebeurenisfen verftoord. Enige van de Ballingen, namelijk, door den wijn verhit, geraakten in verfchil met lieden, Welke zij wisten, dat fterke aanhangers der Dwingelanden waren geweest, en verfcheidene gewelddadigheden hadden gepleegd. In vervoering van drift verweten zij hun hunne euveldaden, en wilden, niettegenftaande hunne plegtige belofte van eeuwige vergetelheid, zich nog daar' over wreken. Men zoude van woorden tot dadelijkheden zijn gekomen, zo Thrasybulus niet tusfchen beiden ware getreden, hen aan hun gedanen eed herinnerd, en door zijn gezag gedwongen had de AVetje eerbiedigen.
Nog langen tijd plukte de Edele de vruchten van zijne Vaderlandlievende pogingen. Athene, door hem vrij gemaakt, kreeg dra zijn ouden luister weder, en hernam zijne plaats onder de eerfte fteden van Griekenland. Hij gaf fteeds aan zijne Medeburgeren een voorbeeld van ware Republikeinfche gevoelens: hij behield hunne liefde en achting tot zm zijnen dood (*) t0e; en zijne nagedachtenis bleef hun altoos dierbaar.
O Zie Aant. No. 17.
F * LU-



L U CRETIA, C*)
of de
GRONDLEGGING
van het
ROMEINSCH GEMENEBEST.
Rome was uit de geringfte beginfelen met verbazende fnelheid tot den hoogften trap van magt en aanzien opgeklommen. Door den krijgszuchtigen Romulus gefticht, en door de wijze inftellingen van deszelfs vreedzamen opvolger Numa Pompilius gevormd, nam zij onder de volgende Koningen geftadig in grootte en krachten toe. Hare voorfpoed wekte de ijverzucht der naburige volkeren op. Deze vrezende, dat zij hen met der tijd te magtig zoude worden, trachteden haren groei te beletten, en het fpruitje, dat eerlang een boom wordende hunnen luister zoude overichaduwen, uit te roeien, eer
het
(*) Zie Aam. No. 18.



LUCRETIA. 85
bet nog vaste wortelen gefchoten had. Dan te vergeefsch. Met onweerftaanbaren heldenmoed weerden de Romeinen eiken aanval af, en onderwierpen zelfs hunne bcftrijdercn: en daar zij dezelven zeer voorzichtig in hun eigenen Staat inlijfden, wierd Rome daar door telkens zo veel magtiger, en de ene overwinning vloeide als van zelf uit de andere voort. Zo vermeerderde telkens het getal harer inwoneren, zo breidden zich hare muren hoe langs zo meer uit, en onder de beftiering van verfcheidene elkanderen opvolgende Koningen, die, door de vrije keuze des volks tot deze waardigheid verheven, als liefderijke vaders onder hunne kinderen verkeerden, zag zij welvaart en burgergeluk binnen hare poorten zich vestigen.
Eindelijk ftond in haar midden een geweldenaar op. Lucius Tauquinius door de verregaande heerschzucht van zijn affchuwelijk wijf, Tuxlia, aangezet, beroofde op ene gewelddadige wijze zijnen eerwaardigen fchoonvader Servius Tullius van het leven; nam tegen wil en dank van het volk bezit van den door dit gruwelltuk ontledigden troon, en heerschte gedurende ene reeks van jaren, op de willekeurigfte wijze , over Rome. Met geduld droegen de anders zo fiere Romeinen het juk, en ondergingen met gelatenheid de menigvuldige vernederingen, hun'door hunnen overheerfcher aangedaan: F 3 tot



36 LUCRETIA.
tot dat eindelijk eene vrouw hun het fein tot den afval gaf.
Onder de aanzienlijkfte Burgers van den Romeinfchen itaat behoorde ook Tarquinius, nae Collatia , de plaats zijner woning, Collatinus bijgenaamd. Schoon een bloedverwant des Konings zijnde, leefde hij van het Hof verwijderd, in ffille eenzaamheid, in de armen zijner deugdzame Echtvriendinne, in het genot van huisfelijk geluk; waar bij al de luister des troons als ene fchaduw voor hem verdween: en flechts dan onttrok hij zich daar aan, wanneer het Vaderland zijnen arm tot deszelfs verdediging eischte. *
Lucretia bezat, in ene ruime maat, alle die deugden, die ene vrouw beminnenswaardig maken. De fchoonhcid van haar bekoorlijk lighaam , was flechts ene flauwe weerfchijn van de fchoonheid harer voortreffelijke ziel. Zagtmoedighcid en oprechtheid dongen, als het ware naar den voorrang in haar karakter. Zij verachtte den fchitterenden glans der grootheid, om in nederige eenvoudigheid alleen voor haren Collatinus te leven. Getrouw vervulde zij de pligcen der Gade, zonder die der Burgeres te verwaarlozen. Vurig beminde zij haren Echtgenoot; nog vuriger haar Vaderland. Dikwijls treurden zij famen over de verdrukkingen hunner Medeburgeren. Hun waarlijk Romeinsch hart gloeide



LUCRETIA. 87
de dan van verontwaardiging tegen den Dwingeland: dan wenschten zij heimelijk, dat 'er eens een Redder voor Rome mogt opftaan: doch weinig dachten zij, dat zij zelve de oorzaak en het middel harer redding zouden zijn. Zo leefden zij in de gelukkige eenftemmigheid hunner harten, en voorzagen geenszins den ftorm, die reeds van verre hunne vreedzame woning bedreigde.
De vrede konde in enen ftaat, die van nijdige naburen omringd was, nooit lang van duur zijn. Ook nu wierd hij fchielijk geftoord door enen aanval der Rutulers. Elk liep te wapen om het Vaderland te helpen verdedigen: Collatinus was geen van de laatften, die zich aangordden. Met de liefdevolle tederheid enes Echtgenoots, maar tevens met de bedaarde ftandvastigheid enes krijgsmans, kuschte hij zijne Lucretia vaarwel. Onbegrijpelijk was hare aandoening bij dit affcheid: het was als of hare ziel een voorgevoel had van een naderend ongeluk. Doch hare aangeborene moed, deed eerlang die indrukken uit haar hart verdwijnen. Huisfelijke bezigheden, het gezelfchap harer Staatjufferen, en de gedurige bezoeken van haren waardigen vader Lucretius gaven haren geest weldra zijne gewone helderheid weder.
.Ardea, de Hoofdftad der Rutulers, wierd thans belegerd : dan de moedige wederfland der inwone\ F 4 ren



S8 LÜCRETIA.
ren verijdelde telkens de aanvallen der Romeinen, en maakten, dat eindelijk het beleg in ene langwijlige influrting veranderd wierd: gedurende welke het leger in het midden des oorlogs, als het ware, ene diepe rust genoot. De krijgsman dus door gene aanhoudende bezigheden afgetrokken, gaf zich, gelijk gewoonlijk, aan allerleie vermakelijkheden over. Spel en zang en dans vervingen nu de plaats van bloedige krijgsbedrijven. De voornaamfte bevelhebbers vermaakten zich met onderlinge maaltijden, waarop doorgaans de beker lustig rondging. Op zekeren dag zaten Collatinus, Brutus, Horatius, Marcius, en meer andere voorname Romeinen in de tent, van Sextus Tarquinius , den zoon des Konings, bij een'. Na het eindigen der maaltijd toen hunne hoofden door den wijn tamelijk verhit waren, viel tusfehen hen het volgend gefprek voor:
Sextus.
Nu, vrienden ! heeft de Falerner druif bij u haren fmaak verloren? Kom! laat ons de fchaal nog eens vullen.
E e n i g e n.
Wij hebben reeds genoeg gedronken. Een krijgsman behoort fteeds nuchteren te zijn.
Sex-



LUCRETIA. %0
Sextus.
Recht ! doch nog, geloof ik , zouden wij met ene vaste hand de lans kunnen zwaaien.
Collatinus. Waarlijk! wij hebben nog iets vergeten. Komt Vult lustig uwe bekers, en volgt mij na. (Hij fchenkt in.) Deze teug zij het heil onzer Echtvriendinnen gewijd! (Hij drinkt.)
Allen, (doen insgelijks en zeggen,) Heil, onze Echtvriendinnen! Het puik der Ro■meinfche fchoonheden.
Marcius.
Heil haar! Ons ene fpoedige wederkomst!zucht.)
horatius.
Hoe? Zucht gij? Weg met die Arcadifche tederheid. Een krijgsman moet om gene vrouw of meisje zuchten.
Sextus.
Ja, maar zo uit het bruiloftsbed naar het flagveld geüeept te worden; zo het zagte dons, en de nog zagtere omhelzing ener jeugdige fchoonheid, voor de harde matras en ijzeren wapenrusting te verwisfelen, dat moet toch onaangenaam zijn. Niet waar? Marcius?
Marcius; Vaar maar voort met uwe fpotternij. De pijl der liefde zal ook u ééns treffen.
F 5 , Ho-



9° LUCRET1A.
Hor aïius. Wij kennen thans gene liefde, dan de liefde voor het Vaderland.
Een Ander. Mogelijk is de tederrainnende Echtgenoot met een weinigjen ijverzucht gekweld. Zij is, zegt men, de zuster en getrouwe gezellinne der Liefde. Mogelijk vreest hij, dat, in zijn afwezen, een of ander gedienftig Jongman zijne hartvriendin de lastige eenzaamheid helpe verdrijven.
Marcius.
o Neen! daar voor fielt mij hare deugd en oprecht te trouw borg.
Sextus.
Verlaat u daar niet al te zeer op, mijn Vriend! Vrouwelijke deugd is nog tederer dan ene fpinnewebbe. Verleiding is ene Sireen, die maar al te ligt het zwakke Vrouwenoor betovert. Ook Menelaus vertrouwde op de deugd van zijne fchone Helena ; en toch volgde zij onzen Grootvader Paris nae Troje.
Collatinus. En toch, geloof ik, dat uwe regel niet zonder uitzonderingen is: toch geloof ik, dat'er nog vrouwen gevonden worden, wier trouw boven alle verdenking, wier deugd boven alle verzoeking is. Die in afwezendheid hunner mannen, even flipt als onder
der-



LUCRETIA. pi
derzelver oog, de heilige pligten der Gade betrachten: die, even als Ulysses deed, hunne oren floppen voor het betoverend Sirenengezang.
Sextus.
Jammer, dat zij Hechts in de werken der Dichters beftaan. Te vergeefsch zult gij Penelope buiten de Odysfea zoeken.
Collatinus (geërgerd, en met drift.")
Hij, die dit flaande houdt, moet zijne Vrouwenkennis in een bordeel opgedaan hebben, of zelf de doorflepenfle der verleiders zijn.
Een Ander.
Waarlijk, Sextus! gij gaat te ver. Zijn onze Vrouwen niet uit Romeinsch bloed gefproten? Neen! nimmer zullen zij zich harer afkomst onwaardig gedragen. Schoonheid en deugd zijn heur erfdeel: gelijk roem en heldenmoed het onze.
Collatinus (tegen Sextus.)
Wel aan , ik wil u het tegendeel bewijzen. Kom, gaan wij onze Vrouwen verrasfchen. Onze onver-' wachte komst zal de beflisfende proef hunner braafheid zijn. Wel aan! gaat met mij: koel is de avondHond, fchoon het weder: beftijgen wij onze rosfen, en rijden nae Collatia. Daar zal ik u het voorbeeld aller vrouwelijke deugden tonen. Of zo het anders zij, dan vinde nimmer ééne mijner woorden geloof!
Al-



92 LUCRETIA, Allen (te firn en.) Het zij zo! Nae Cailatial Nae Collatidï Wij wil, len het'evenbeeld van Perielope gaan zien!
Sextus (bij zich zeken.) Nog heeft haar Ulysses geen twintig jaren omgezworven,
Zo gezegd zo gedaan. Binnen weinige minuten raten zij te paard, en reden fpoorflaags nae Collatia. In korten tijd hadden zij den weg afgelegd, en bevonden zich bij het huis van Collatinus ; het fti! verblijf der fchuldeloze deugd. Daar vonden zij Lucretia, niet gelijk andere Vrouwen van haren rang en jaren, welke gehele dagen, en fomtijds het grootfte gedeelte van den nacht, met kostbare Gastmalen, en wujpfche vermakelijkheden doorbragten; maar in huisfelijke bezigheden , in het midden harer dienaresfen. Met het zalig gevoel enes reinen gewisfes zat zij daar. Een eenvoudig wit nachtgewaad, waar over hare bruine lokken onachtzaam zwierden, zette haar natuurlijk fchoon ene dubbele bevalligheid bij: — het ware evenbeeld der hemelfche onfchuld. Terwijl het kunffig borduurraam hare nijvere handen onledig hield, vermaakte zich hare edele ziel met denkbeelden , harer waardig. Dan bragt zij zich het fchilderachtig tafreel der huisfelijke genoegens voor den geest, die zij zo menigmalen in het bijzijn van
ha-



LUCRETIA. 93
haren altoos geliefden Collatinus gefmaakt had. Dan wenschte zij hem weder bij haar. Dan ontlloop haren boezem een zucht. Maar het denkbeeld : „ Het Vaderland riep hem van mij af. Ware „ ik wel waardig ene van Rome's dochteren te zijn, „ zo ik haar belang niet boven mijne eigene genoej, gens ftelde?" onderdrukte denzei ven weder, eer hij over hare lippen ging. Onder zulke omftandighcden trof haar het gezelfchap aan. Zij traden binnen. Hen te zien, van hare ftoel optefpringen en aan den hals van Collatinus te liggen, was bij Lucretia het werk van ée'n ogenblik.
„ Zijt mij welkom riep zij , Vriend van
mijn hart. {Toen zich met ongedwongene gulhartigheid tegen de overigen wendende) Welkom, edele Romeinen! als Vrienden van mijnen Collatinus. {Allen groeten haar eerbiedig en befchouwen haar met fpraakloze bewondering. Vervolgens zegt zij tegen Collatinus) Maar waarlijk gij verrascht mij op ene zonderlinge-manier. {Hem zachtjens op de wang kloppende) Foei! met zulk een aanzienlijk gezelfchap mij in mijne bezigheden te overvallen! Maar, mag ik nae de reden van uwe komst vragen?
Collatinus (haar minzaam omhelzende.) Een klein gefchil, mijne Beste! Sommigen van ons (met een beduidenden blik op Sextus ziende)
durf-



94 LUCRETIA.
durfden beweren, dat vroowelijke deugd ene harfenfchim was, en niet dan in de fabelen der Dichters belfond. Om deze verfoeilijke ftelling te logenftraffen, heb ik hen hier gebragt. Gij mijne Vrienden! (op Lücretia wijzende) Aanfchouwt deze, en züt Richters!
Allen (uitgezonderd Sextus, als uit enen mond.)
Ja! bij de onfterflijken! gij hebt recht! Wie zou dit Meesterftuk der Natuur aanfchouwen en nög twijfelen ? . &
Collatinus (met ene zegepralende houding.) Nu,Sextus?
Sextus (enigzins bedremmeld, daarna zich hertellende.)
Het is mij aangenaam van mijne dwaling te rag gebragt te worden; te meer (met ene vriendelijke buiging tegen Lucretia) daar mij dit de gelegenheid geeft, om de fchoonfte Vrouw van Rome] de vierde der Bevalligheden, te leren kennen.
Lucretia (heeft gedurende dit ganfche gefprek hare ogen nedergeflagen; thans met ene edele houding.) Waarlijk gij zult mij doen fterven van fchaamte' Waar toe alle die loftuitingen, die ik mogelijk niet verdien, die ik althans ongaarne hoor? Is het dan zo iets zeldzaams, ene vrouw te zien, die hare plig-
ten



LUCRETIA. 95 ten kent, en fteeds zoekt te betrachten? In de daad, ene niet zeer vleiende loflpraak op het Vrouwelijk geflacht. Doch laat ons hier van afftappen.
Gij zult vermoeid zijn van de reis: enige verver-
fchingen zouden niet onaangenaam zijn, geloof ik;
maar gij zult u met een eenvoudig avondmaal moe-
ten vergenoegen.
Sextus.
Uwe fchoonheid is het heerlijklïe gerecht . Lucretia (hem invallende.)
Jammer, dat de Gastheer zo onbeleefd zal moeten zijn, om dit gerecht voor zich zeiven te bewaren.
Sextus.
Hij zal ons toch het gezicht daar van niet misgunnen.
Marcius (fpotachtig.) Dan zult gij te gast gaan, als de Vos bij den Oie-' vaar!
Lucretia (opfiaande.) Ik zie, dat ik voor een ogenblik uw gezelfchap zal moeten verlaten; wilde ik u allen niet', even als de Vos, met ledige magen doen heengaan. (Zij Vertrekt.)
De maaltijd was door hare bezorging fchielijk ge. reed. Zij vermaakten zich uitnemend. De aanje-
na-



5)6 LUCRETIA. name gefprekken van Lucretia deden hun den tijd ongemerkt vervliegen. Eerst toen de dag reeds aan den hemel begon te komen, dachten zij om te fcheiden. Allen vertrokken vrolijk en vergenoegd. Alleen Sextus ging met geheel andere gewaarwordingen van daar. Op het eerfte gezicht getroffen door de fchoonheid van Lucretia , had hij van langzamerhand het gif der Liefde ingezogen; en weldra had het zijn ganfche hart vermeesterd. In plaats van deze misdadige drift in zijnen boezem te fmoren, kweekte hij dezelve veel eer aan. Ten ongelukke vond hij fpoedig enen raadsman, die, in plaats van hem op het pad der betamelijkheid te'rug te brengen, hem ter bereiking van zijne heilloze oogmerken maar al te dienstvaardig de hand bood.
Vitellius (*) was een van die verachtelijke hovelingen, welke op alle mogelijke wijze de driften hunner Meesters koesteren, en door het zoetklinkend fnarenfpel der vleierij de ftem van derzelver gewisfe verdoven: om daar door te dieper in 's Vorften gunst in te dringen, en op de puinhopen van burgergeluk hunne eigene grootheid te vestigen. Nauw had hij bemerkt (en wat ontflipt het arendsoog dier fnoden?) wat 'er in het hart van Sextu* omging, of hij bcfloot, deze fchorie gelegenheid,
om
(*) Zie Aant. No. 19.



LUCRETIA. 97
om zich van deszelfs vertrouwen meester te maken, te nuttigen.
Doch behalven deze was er nog ene twede reden,
welke hem hier toe aanzette de wraakzucht 1
Eens had hij Lucretia bemind, maar was door haar, met al de verachting, die zijn Hecht karakter verdiende, afgewezen: finds dien tijd was zijne liefde in haat verkeerd: en hij zogt zich nu nog over deze gewaande belediging te wreken. Om zijne oogmerken te beter te bereiken trachtte hij niet alleen de liefde, maar ook het gevoel der beledigde trotschheid in het hart van Sextus aan te wakkeren. Op zekeren avond vond hij hem eenzaam in gedachten verzonken in zijne tent zitten.
Vitellius ([pottende.) Peinst gij, op nieuwe bewijzen voor uwe ftelling?
Sextus. Voor welke ftelling?
Vitellius. Dat Penelope nergens dan in de Odysfea te vinden zij! . Waarlijk de redenen van Collatinus
waren toch zo overtuigend
Sextus.
Hoe weet gij, dat zij dit voor mij waren?
Vitellius. Anders zoudt gij niet zo hopeloos van liefde verkwijnen.
G Sex-



98 LUCRETIA.
Sextus. En wie heeft u gezegd, dat ik bemin? Vitellius.
Al de waereld zegt het, dat gij Lucretia
Sextus. Dat ik Lucretia bemin?
Vitellius. En dat zij u met verachting afgewezen heeft. Sextus (met nadruk.)
Mij met verachting afgewezen? .
En wie is de uitftroijer van dit nieuws?
Vitellius. Dat weet ik niet: maar dit weet ik, dat Collatinus er grootsch op is, enen Koninglijken Mededinger te hebben en enen Mededinger, van
wien hij niets te vrezen heeft.. (Sextus geraakt meer en meer in beweging. Vitellius /Iaat nauwkeurig acht op hem, en vaart voort:) Dit althans is zeker, dat hij zich overal beroemt, dat hij u den
mond geflopt heeft; dat hij u zelfs uittart, om
alle uwe verleidingskunsten in het werk te ftellen bij zijne deugdzame Gade; wel verzekerd, dat uwe proeven mislukken zullen.
Sextus (heftig.) Zo wil ik hem tot enen leugenaar maken, dien verwaanden Vrouwengek! Ja! ik wil alle toverkunften der verleiding tegen haar in het werk ftellen.
Vi-



LUCRETIA. pp
Vitellius. _ Maar, zo het behoedmiddel der deugd fterker ware dan uwe toverkunften.
Sextus.
. Dan zal geweld doen, wat deze niet vermogen.
Ha! ik wil hen leren, die vermetelen, wat het
zij, eneh Koningszoon aan de befpotting zijner Onderdanen bloot te ftellen. Bukken zal zij, al zoude het mij mijnen Vaderlijken Scepter kosten. Vitellius. Recht zo! nu toont gij u uwer afkomst waardig. Wat baatte den Vorst zijne grootheid, zo men hem ongeftraft befpotten, of iets zijne wenfchen tegenftreven konde?
Sextus.
Wel aan! mijn waarde Vitellius! Gij hebt mij menigmalen met uwen goeden raad ten dienfte geftaan ; help mij ook nu middelen beramen om mijne
beledigde eer te wreken en tevens aan de be-
geertens van mijn hart te voldoen.
Vitellius. Gij zult mij altoos tot uwen dienstbereid vinden: en in dit geval inzonderheid zal ik tonen, dat de' Eer mijnes Vorften mij boven alles ter harte gaat. Thans ga ik, om bij mij zei ven het gefchiktfte plan ter bereiking onzer oogmerken uit te denken. Verwacht mij binnen een uur te rug. QHij vertrekt^ G 2 Door



ioo LUCRETIA.
Door dit gefprek van den eerlozen Vitellius opgehitst, en door de boze driften van zijn eigenhart aangevuurd, begaf Sextus zich, van zijnen waardigen vriend vergezeld, tegen den avond in ftilte nae Collatia. Schoon verwonderd over dit onverwacht bezoek, ontving Lucretia hen met beleefdheid! Haar fchuldeloos hart vermoedde niet, dat zij den flang in haren boezem opnam, die haar wel dra naer het hart zoude fteken. De maaltijd wierd met verfchillende weinig beduidende gefprekken doorgebragt. Somtijds liet Sextus zich wel enige uitdrukkingen ontvallen, welke zijne verliefde gefteldheid verraadden: maar ene enkele beftraffende blik van Lucretia leide hem telkens een eerbiedig ftilzwijgen op. Eindelijk ging hij onder voorwendzel van vermoeidheid nae zijne flaapkamer. Zo dra hij zich daar alleen bevond, overdacht hij bij zich zeiven de wijze om zijne heilloze oogmerken ter uitvoer te brengen. Thans kwamen hem menigvuldige zwarigheden voor. Een zeker onwillig ontzag voor de ftrenge deugd van Lucretia; het innerlijk gevoel van het fchandelijke zijnes opzets, dat hij toch niet geheel in zijn hart konde fmoren; en de vrees, dat foms op haar geroep de huisgenoten ter hulpe mogten toefchieten: dit alles deed hem een ogenblik weifelen; en hij zoude mogelijk van zijn voornemen afgezien hebben, ware Vitellius niet
ter



LUCRETIA. 101
ter kwader ure bij hem gekomen. Deze, de befluitêloosheid van Sextus ziende, fpaarde gene middelen om het laatfte nog fmeniende vonkje van menfchelijkheid in deszelfs boezem te verdoven. Op de verzekering, dat alles in het ganfche huis in ene diepe rust, en het flaapvërtrék van Lucretia te afgelegen was om hulp te kunnen krijgen, en dat hij in allen gevalle de wacht zoude houden, kregen eindelijk de driften bij Sextus de overhand boven de
reden: en hij ging om het verfbeilijkfte fchelm-
ftuk uittevoeren.
Enige ogenblikken daar na; Slaapkamer van Lucretia. Zij ligt in enen gerusten Jlaap. Alles rondom fttl. Sextus treedt binnen met enen dolk in de ene, en ene toorts in de andere hand. Hij zet de toorts op ene tafel en legt den dolk daar nevens. Hij nadert het bed en vat haar hij de hand. Lucretia (verfchrikt oprijzende.). Goden! wat is dit? Sextus! Gij hier?. En ene dolk . . .
Sextus.
Schrik niet, fchone Lucretia! niet om u te ver-' moorden ben ik hier gekomen, maar om uwe bevalG 3 lig-



io* LUCRETIA.
ligheden de hulde mijner aanbidding toe te brengen.
Lucretia. Ha! fhoodaart.' zeg dat gij gekomen zijt om mij van het leven te beroven, en gij zult mij welkom zijn.
Sextus.
Neen ik bemin u al te zeer. Zoude ik enen anderen den fchat, dien ik hem zo benijde, ontroven, om dien ongeuoten in den afgrond te werpen ? (Hij wil haar omhelzen.)
Lucretia (hem wegrotende.)
Te rug, Booswicht! Eerbiedig de heilige rechten des Huwelijks, of vrees voor de wraak enes beledigden Echtgenoots!
Sextus.
Ik wil hem zijn wettig eigendom niet ontnemen. Doch zo veel zaligheids is voor hem alleen te veel. Ik wilde ze flechts met hem delen.
Lucretia. Onbefchaamde! zo gij de menfehen niet ontziet, beef dan voor den toorn der Goden! Zij zijn de befchermers der onfchuld.
Sextus.
Waarom zouden de Goden daar over toornen? De Liefde is immers ook ene Godheid?
Lu-



LUCRETIA. 103
Lucretia. Ontwijd door uwe lastertaal die heilige namen niet. Wat heeft de kuifche Venus Urania (*) met uwe helfche drift gemeen ?
Sextus.
O! mogt ik flechts eens aan uwen.boezem den kelk der wellust tot den bodem toe uitdrinken; dan tart ik de wraak der menfchen en den toorn des Hemels! Bevalligfte der ftervelingen! (Hij wil haar weder omhelzen.)
Lucretia (ziek los wringende.) Hemel! is er dan niemand, die mij uit de klauwen
van dit ondier verlost? Hulp! Moord! Is er
dan gene redding?
Sextus (den dolk grijpende.)
Zwijg! 0f gij zijt des doods!
Lucretia (haren boezem ontblotende.) Momter! zie hier mijn hart! Nog klopt het even vurig, even rein voor mijnen Collatinus. Stoot toe, Barbaar! en ik zal den dolk zegenen, die mij van de fchande bevrijdt!
Sextus (haar dreigende.) Denk, dat gij maar ééns het leven verliezen kunt.
Lucretia. O! Liever duizendmalen het leven, dan éénmaal
de
(.*) Zie Aam. No. 20.
G 4



io4 LUCRETIA.
de onfchuld. De dood is flechts voor den booswicht verfchrikkelijk: want de ftraf volgt hem ook daar henen! Voor den deugdzamen is hij ene overgang naer ene betere waereld! (Hem Jlijf aanziende.) Nu, wat draalt gij? floot toe!
Sextus (haar met een helsch vermaak befchouwende.)
Neen! te fchoon is deze roos, om ze ongeplukt te laten verwelken! (Bij zich zeken) Alle mijne pijlen fluiten af op het Halen fchild dier zo genaamde deugd. (Zich een ogenblik bedenkende.) Doch ik heb nog andere wapenen. Wat de vrees voor den dood niet kan, zal de vrees voor fchande uitwerken. (Overluid tegen Lucretia.) Ha! onzinnige, gij waande door uwen dood de kroon der onbevlekte deugd weg te dragen, en een onfterfelijkcn naam bij het nageflacht te verwerven. Doch die zal u niet
gebeuren. Sterven zult gij maar ilervcn als
ene verachtelijke misdadige. Nevens uw lijk zal ik den ziellozen romp van een liedcrlijken flaaf op dit rustbed plaatfen. Dan zal ik gaan en zeggen: ,, Ziet, „ die deugdzame, die kuifche Lucretia! In het „ fchandelijkst overfpel heb ik de huichlares betrapt,
en haar het verdiende loon hares bedrogs gege„ ven." Dan zal de verachting der waereld -—• de vloek uwcs Echtgenoots
Doch



LUCRETIA. Io5
Doch laat ons het gordijn voor dit ijsfelijk' toneel laten vallen.
Wel had de fhode Sextus begrepen, dat de vrees voor fchande bij Lucretia zoude uitwerken, wat de vrees voor den dood niet magtig genoeg was te doen. Gelijk een donderdag trof de ongelukkige het denkbeeld, als ene Echtbreekfrer van de verachtclijkfte foort te zullen ftcrven: en dat zij, fchoon onverdiend, de verachting harer medcmenfchen, en — het geen haar nog ijsfelijker dan dood en fchande
was, den vloek van haren Collatinus'mede
in het graf zoude nemen dit was haar onverdraaglijk. In dit fchrikkelijk ogenblik van wanhoop, te vergeefsch naer uitkomst zoekende, verloor zij reden en bewustheid en onderwierp zich onwillekeurig aan den fchandelijken wil des Geweldenaars. Mti de afgrijzelijke vreugd ener Furie vertrok Sextus , na het plegen zijner gruweldaad
maar zijne ftraf volgde hem op de hielen.
Nauwlijks was Lucretia alleen nauwlijks
had zij hare bewustheid weder gekregen; of al het Verfchrikkelijke van haren toeftand vertoonde zich, onder de akeligfte gedaanten, aan haren geest. Schoon tegen haren wil, en door geweld, aan de verfoeilijkfte misdaad medepligtig gemaakt, fcheen zij haar zelve onwaardig langer het licht te aanfchouwen. Zij verlangde naar het ogenblik, dat haar van een leven G 5 zou-



ioö LUCRETIA.
zoude* verlosfen, het geen haar ondraaglijk was ge-
worden: en befloot wel dra hare ontering niet te overleven. Doch niet dan na zich zeiven van den affchuwelijkften blaam gezuiverd te hebben, wilde zij dezen noodlottigen ftap doen. Ijlings zond zij enen bode aan haren Vader te Rome, en aan Collatinus, in het leger voor Ardea. Zij liet hun zeggen, dat haar een verfchrikkelijk toeval bejegend was, en verzogt hen ten fpoedigften, elk met enen vertrouwden vriend, bij haar te komen. Juist was Collatinus met Brutus op weg nae Rome; werwaards enige bezigheden hen riepen, toen deze ongeluksbode hun ontmoette. Spoorflags reden zij op dit bericht vooruit, en haalden onder weg Lucretius en Valerius in, met de welke zij gezamelijk nae Collatia reden. Toen zij daar kwamen vonden zij Lucretia in de treurigfte houding in hare flaapkamer zitten. Op het gezicht van haren Echtgenoot en Vader borst zij in tranen uit.
Collatinus (haar liefderijk omhelzende.)
Wat deert u, beste Vrouw? Welk een ramp is u bejegend ?
Lucretius. Spreek toch, lieve Dochter! laat ons niet langer in deze dodelijke ongerustheid! Is het niet wel met u?
Lu-



LUCRETIA. Ioy
Lucretja (met een diepen zucht.}
Ach! Hoe zoude het wel met mij zijn, daar
mij dat gene ontnomen is, zonder het welke ik niet leven kan of mag. O, mijn Collatinus! zie
hier dit bed die ftille getuige onzer reine huw-
lijksmin! Helaas! het is gefchandvlekt! . . . (Zij verbergt haar gezicht. In de hevigfte gemoedsbewegingO Jk . . . ben . . . onteerd! . . .
Collatinus (vol ontroering.') Onteerd? — o Hemel! Wie durfde
Lucretia. Sextus Tarquinius ! — O! dat uwe dwaze
roemzucht dat monfter hier heen voerde! Sextus
is het, die mij dezen nacht op de gewelddadigfte Wijze . . . (Zij bedekt weder haar geztcht: tranen beletten haar verder te [preken. Allen geven blijken van de hevigfte aandoening.)
Collatinus (knersfetandende.) Ha! die booswicht! wraak! mijne Vrienden! wraak!
Lucretia. Wraak past u, zo gij mannen zijt: maar die k'an mij mijne eer niet wedergeven!
Lucretius. Eer, mijne Dochter! heeft hare zitplaats in de ziel. Uw lighaam kon hij fchenden, maar uwe ziel is onbevlekt — dit weet ik.
Col-



ioS LUCRETIA.
Collatinus. Ja, uwe onfchuld is boven alle verdenking.
Lucretia. Bij u, mogelijk; maar zal de waereld ook zo over mij oordelen?
Lucretius. Wie kan den laster verbieden, zijn zwadder op de vlekkeloze deugd uit te fpuwen? Laat de bewustheid van uwe eigene onfchuld u genoeg Zijn.
Lucretia.
Ware deze mij genoeg geweest, ik zoude den dood van Sextus handen verkozen hebben. Doch, om mijne eer te behouden, heb ik dezelve prijs gegeven. Maar zonder haar wil ik niet leven. Gij, mijn Collatinus — mijn Vader — mijne Vrienden! Zijt gij overtuigd van mijne onfchuld?
Allen (te gelijk.) Dat zijn wij! — 0! dat wij' allen zo zuiver voor den richterftoel van Minos mogten verfchijnen, als gij onfchuldig zijt aan deze gruweldaad!
■ Lucretia. Ik ben voldaan! — Nu zal ik den vloek mijnes Echtgenoots niet mede in het graf nemen, en (zij ^ gaat enige fchreden ter zijde, en haalt den dolk uit haren boezem) voor de rechtbank der waereld zal dit mijne vrijfpraak zijn. (Zij doorweekt zich. Allen
ge-



LUCRETIA. I00
geven enen gil Collatinus vliegt toe en vangt haar in zijne armen.")
Collatinus. Ongelukkige! wat hebt gij gedaan?
Lucretia. , Der beledigde deugd een offer gebragt! Ah! (Zijfierft.)
lucretius.
O! mijne Dochter! Ik bezwijk ... (Hij zijgt op enen floel ter neder.)
(Collatinus zinkt met haar ten bodem, en blijft fpraakhos op het lijk liggen. Schrik en ontzetting is op aller gelaat te lezen. Ene lange akelige paufe.) Brutus (gaat enige keren met grote fikreden op en neder. Eindelijk even ah iemand die uit zijne bedwelming ontwaakt.)
Waar ben ik? nog hier? En gij, mijne Vrienden? Hoe, heeft de dood van ene Vrouw u allen tot kinderen gemaakt? (Hij gaat nae Collatinus, en neemt hem hij de hand.) Ontwaak, Collatinus! en betoon u enen man!
(Collatinus richt zich op en ziet hem ah wezenloos aan.)
Brutus. Is Rome niet uw Vaderland?
Col-



iio LUCRETIA.
Collatinus (weemoedig.)
Ach! daar ligt mijn Vaderland mijn alles!
Brut us.
Nu ken ik u niet meer! (Tegen de overigen) En gij, Romeinen! gij zwijgt? Wel aan, zo zullen de Brommen fpreken. (Hij gaat 'nae het Lijk van Lucretia , en haalt den bebloeden dolk uit hare wond. Tegen Collatinus.) Kent gij dat bloed? Collatinus (fmertelijk.)
Helaas!
Brutus (met nadruk.) Dat bloed roept om wraak!
Collatinus (opfpringende, in de hevigfte vervoering.)
Ja, wraak! wraak over den moordenaar! (Zich tegen het Lijk wendende, met aandoening) Beminde afgefcheidene! hier, hier zweer ik, op uwe bloedende wond; zo ooit mijn arm ruste, eer ik u voldoening heb verfchaft, zo moge nimmer in de zalige gewesten van Elyftum mijne fchim zich met de uwe weder verenigen! (Tegen de overigen.) Op, mijne Vrienden! Vervolgen wij het monffer, gelijk een hongerige leeuw zijn prooi vervolgt. Ha! die booswicht! Hoe zal ik hem martelen! Hoe zal zich mijne ziel verlustigen in het gezicht zijner folteringen. O, dat ik, wen de dood komt, om hem van zijne kwalen te verlosfen, denzelven te rug konde fto,
ten (



LUCRETIA. In;
ten, om hem op nieuw aan het leven en aan de fmart weder te geven!
Brutus.
Is dit de wraak, die gij wilt uitoeffenen? Neen, zo gij hem ftraffen wilt, laat hem leven; ik heb andere kwalen voor hem uitgedacht. Gij befchouwt
in hem Hechts den ontërer van uwe Vroiiw de
oorzaak van uw gemis: bij mij is hij een Dwingeland, onwaardig om eens over vrije menfchen te gebieden. Hem van zijnen troon te bonzen niet
hem te doden dat is de zwaarfte ftraf voor hem.
(Allen beginnen opmerkzaam tiaar hem te luisteren.) Zijt gij Romeinen? en vergeet gij de menigvuldige beledigingen, u door den trotfchen Tarquinius aangedaan? Deze fchenddaad zijnes Zoons voltooit de maat der gruwelen. Thans is het tijd om Rome te verlosfen! Romeinen! bemint gij uw Vaderland ? Allen (te gelijk, met drift.) Wij beminnen het!
Brutus.
Hebt gij moed?
Allen (als voren.) Dien hebben wij!
Brutus (den bebloede» dolk om hoog hefende.)
Wel aan dan, zo zweert met mij bij dit onfehuldig vergoten bloed, dat gij Tarquïnïus met zijn boos wijf en fchendig genacht te vuur en te zwaard
zult



ii2 LUCRETIA.
zult vervolgen; en niet dulden, dat zij, of een ander Koning, over Rome heerfche. Dat gij uw Vaderland zult bevrijden, of als verdedigers der Vrijheid fneven!
Allen (met vuur.) Wij zweren het!
Lucretius (opfla-ande.) Ha! ik gevoel mijne krachten herleven. Ja, Rome zal vrij — en gij, Brutus, onze Aanvoerer zijn!
De Overigen.
Rome vrij! Brutus onze Aanvoeren,!
Collatinus (met verrukking.)
O! Nu gevoel ik dat er een edeler wraak is, dan die, welke flechts door bloed verzadigd wordt. (Zich tegen het Lijk wendende) Ja, mijne Lucretia , op de puinhopen der Dwinglandij wil ik uwen naam ene eerzuil ftichten, die de eeuwen verduren zal! Ha! wen Sextus van het toppunt deihoogheid ter neder gebonsd; arm, hulploos, veracht, van alles verlaten, behalven van zijn knagend geweten, in kommer en ellende omzwerft; dan kome hem het bloedend beeld der vermoorde onfchuld voor ogen, en roepe hem toe; .„ Booswicht! gij hebt u „ zeiven in dezen afgrond geftort!" — Ha! dat moet erger dan alle de kwalen der helle zijn!
Bru



LUCRETIA. tig
Brutus. Op, mijne Vrienden! Volgt mij!
Zij gaan héén ï
Men bragt het bebloede lijk van Lucretia op ene draagbaar nae de markt, en ftclde het aldaar
ten toon. Het Volk door dit ijsfelijk gezicht -
door de aanfpraak Van BRuTus en door de
fpraakloze droefheid van Lucretius en Collatinus gaande gemaakt, liep aanftonds te wapen en zwoer den dwingeland af. Den opftand dus te Col* latia volbragt, en ene genoegzame bezetting aldaar aan de poorten gelaten hebbende, trokken Brutus en zijne Vrienden met de overige gewapenden nae Rome. Dadelijk liet Lucretius , het Volk ter Vergadering roepen. Elk begaf zich als om ftrijd nae de markt, om te vernemen, wat dit vreemd voorval beduidde. Toen beklom Brutus het fpreckgeftoelte. Met ene hem ongewone welfprekendheid fchetfte hij daar der vergaderde menigte de euveldaad van Sextus, en het rampzalig uiteinde van de edele Lucretia: boven al trachtte hij in hunne harten het gevoel van eigene beledigingen op te wekken. Hij toonde hun, hoe Tarquinius, op de gewelddadigfte wijze, over den bloedenden romp van zijnen braven Schoonvader Servius Tullius, den onthei-» hgden troon beklommen, en met de ondraagüjkfte H trotsch-



J
m LUCRETIA.
trotschheid over hen geheerscht had: hij telde alle de vernederingen en verdrukkingen op, die zij van hem hadden moeten verduren: en bezwoer hen thans het ogenblik te nuttigen, waar op de Dwingeland buiten Rome's muren was, om het juk aftewerpen, en hunne rechten en vrijheid te hernemen. Een algemeen vreugdegejuich was het andwoord. Men nam terfrond een befluit, waar bij Tarquinius verklaard wierd door zijne euveldaden troon en goederen verbeurd te hebben: en verwees hem met zijn ganfche huisgezin tot ene eeuwige ballingfchap. Het volk verklaarde zich zeiven vrij, en zwoer nimmer weder onder enen Koning te zullen bukken. Tevens wierd er ene bezending naer het leger afgevaardigd, om ook aldaar het vuur van opftand te ontfteken, en den fleren Krijgsman tot het genot der Vrijheid te roepen.
Intusfchen had Koning Tarquinius bericht gekregen van het gebeurde met Lucretia, en van de beroeringen, zo te Collatia als te Rome, welke daar van het gevolg geweest waren. Aanftonds fteeg hij te paard, en reed met enigen zijner vertrouwden nae de Hoofdftad; in hoop, van door zijne tegenwoordigheid en aanfpraak de gemoederen weder tot bedaren te brengen. Dan hier in zag hij zich deerlijk bedrogen: hij vond de poorten gefloten, en wierd. met verachting afgewezen.
In-



LUCRETIA. ïig
Inmiddels waren de gezanten, aan wier hoofd Brutus was, langs enen anderen weg in het leger aangekomen. Weinig moeite kostte het hun, om het ook aldaar fmeulend vuur van misnoegen in volie vlam te doen uitbarften. Het ganfche leger koos de zijde van Brutus , en verdreef de zonen van Tarquinius , welke zich nog aldaar bevonden.
De Romeinen, nu van de heerfchappij des Dwingelands verlost zijnde, hadden al te groten haat tegen de eenhoofdige Regering opgevat, dan dat zij dezelve langer zouden willen behouden. Zij hervormden dus hunnen ftaat in een Gemenebest; en droegen de magt, te voren door de Koningen bekleed, op aan twee perfonen, onder den naam van Cohfuli doch wier bediening niet langer dan een jaar duurde, en die door de vrije keuze des Volks wierden benoemd. Brutus en Collatinus genoten de eer, van de eer* fte Hoofden van den nu vrij gewordenen Staat te zijn, Tarquinius zich overal verftoten ziende, nam zijne toevlugt tot Porsena Koning van Etrurien* Welke pogingen hij'vervolgens aanwendde, om met behulp van dezen zijnen bondgenoot zich weder op den troon te herftellen; en hoe de Romeinen met voorbeeldelozen heldenmoed hunne nieuws vèrkrege*
ne Vrijheid befchermden, en (taande hielden,
dit alles, hoe vele fchone tafrelen het ook zoude kunnen opleveren, gaan wij thans, als niet tot ons H 2 plan



n6 LUCRETIA.
plan behorende, met flilzwijgen voorbij. Alleenlijk zeggen wij nog, dat Sextus, de wijk genomen hebbende naa Gabii\ aldaar door de inwoners uit wrok over vorige beledigingen vermoord wierd; en Vitellius, als medepligtige van ene zamenzwering tot herftelling van' het Koningfchap, door het zwaard der wet zijn leven eindigde.
SCI-



S C I P I O, (*)
NA DEN SLAG BIJ CANNAE.
PuBLIUS CORNELIUS SciPIO. LuCIUS
Bibulus. Appius Claudius Pulcher. Fabius Maximus. (Alle vier Krijgsoverften.) Meer andere Officieren van minderen rang, te Canufium.
Scipio.
Ja, mijne Broeders! verfchrikkelijk is het oordeel, dat de Goden over Rome's heir gehouden hebben. Vreeslijk was het bloedbad, dat wij ter nauwernood ontkomen zijn. Doch dat het een oordeel der vernietiging zoude zijn dat geloof ik niet.
Fabius.
Zo Hannibal zich zijne overwinning weet ten nutte te maken: zo hij voortrekt, eer ... Scipio.
o Neen: ook dan zullen de Goden hun meester-
ftuk
(*) Zie Aam. No. 20.
H 3



**8 SCIPIO te CANUSIUM. ftuk niet verdelgen, de edelfte aller fteden niet nit de rij der wezens floten. Gelooft mij; beproeving vernedering van onzen hoogmoed was
het, watulieden ene verterende gramfchap toefchijnt. Wij lagen onder, niet wijl de Punter dapperer, maar om dat hij listiger was, dan wij. • Wijl wij, doof' voor wijzer raad, ons reeds van de overwinning verzekerd hielden. Voortaan zal voorzichtigheid onze fchreden geleiden, en wij zullen overwinnen, als Hannibal.
Appius Claudius. Ook zijn wij, hoop ik, niet het enigst overblijfzel des Heirs. Velen volgden den Conful Varro op zijne vlucht. Nog weten wij immers het lot van den edelen Paullus niet. Misfchien waren de Romeinen in het twede leger manmoediger dan velen van ons: of hadden veellicht even veel moed als ge, luk om er zich door te flaan,
Bibulus.
Daar twijffel ik aan; naar het geen wij van hun hoorden. Maar hoe fterk zijn wij hier reeds? Een Quaestor. Ten minften vierduizend! ook komen er alle ogenblikken nog enkele vluchtenden aan.
Fabius.
Vier duizend flechts! En nabij de negentig duizend voor den flag! — o! Ware mijns
Va-



SCIPIO te CANUSIUM. 119
vaders raad gevolgd! Te laat erkennen wij zijne wijsheid!
Scipio (met ongenoegen.') En vruchtloos beklagen wij nu onze roekeloosheid. Zuchten en tranen verligten de droefheid van wijven en kinderen Hechts. De Man zoekt zijnen troost in zijnen arm en in zijn zwaard. Broeders! zo gij Romé's lot waarlijk betreurt, en wreken Wilt — zo . . .
Een Slaaf (binnen komende.) Cneus Lentulus kwam zo even hier. Bieulu s.
Alweer één gered, om wien ik reeds in ffilte weende!
Scipio.
Dank zij den Goden! die hem fpaarden. Laat
hem ha, daar is hij al.
(Lentulus treedt binnen.) Bibulus (hem omarmende.)
Wees welkom! zo dit woord gene be-
fchimping is, voor gellagene en gevluchte Romeinen . ■
Lentulus. Zijrgij hier, Scipio ! Ik dacht dat Gij daar onder waart ?
Scipio.
Misfchien een verwijt, dat ik nog hier boven H 4 ben!



Ho SCIPIO te CANUSIUM.
ben! (Hem omhelzende.) Helaas! Helaas! dat wij elkanderen zo wederzien.
Appius Claudius. Wat voor berichten brengt gij ons?
Lentul us. Zo flecht als zij zijn kunnen! — Lucius Aemi, uus Paulus is dood!
Allen (verfchrikt.)
Dopd?
Scipio. Is het zeker? zaagt gij zij„ lijk?
Lentulus. Neen- nog jets aandoenlijkers zag ik; ik zag hem Iterven!
Allen.
Hoe dat? Hoe? fpreek! zeg! verhaal! Lentulus.
Pe kern des voetvolks was reeds gevallen, ^vallen de kern der Edelen, die zich meermalen rondom den Conful verzamelden. Reeds in den beginne door enen flingerfteen zwaar gekwetst, verzamelde Paullus nog driemaal op nieuw zijn hcir; bood IWibal driemaal tegenftand. Nieuwe wonden dwongen hem eindelijk afteffijgen, toen hij zijn paard niet meer konde regeren. Alle zijne geleiders volgden hem. Moorddadiger wierd nu het gevecht; bloediger de flachring, Wij vochten als Leeuwen:
maar



SCIPIO te CANUSIUM. iai
maar onze aanvallers waren te veelvuldig. De Punters van den linkervleugel te rug komende, alwaar de vlucht reeds algemeen was , maakten onzen toeftand nog erger. Onze duizenden fmolten tot honderden in een. Op eenmaal liep het gerucht dat deConful gevallen was. Een dodelijke fchrik beving de weinige overgeblevene. Wij ijlden naer onze verlatene paarden te rug. Hier gold geen eigendom, maar toeval. Mij viel een moedig ros ten deel: ik ontvlood. Doch midden op het flagvcld zag ik, op enen groten fteein, enen man zitten, wiens aangezicht bedekt was, en wiens gewaad bebloed, of liever in bloed gedoopt fcheen. Toen ik hem voorbij wilde rijden, zag hij op. Ha! hoe wierd ik te moede, toen ik in hem den edelen Aemilius
herkende. Ik hield ftil. „ o Goden," . riep ik
uit, „ was dit uw raadsbefluit? o Lucius Aemi„ lius ! gij enigfte onfchuldige aan de rampen van „ dezen dag! neem mijn ros: neem het, zo gij nog „ enige kragten hebt: ik zal uw geleider, uw be„ fchermer zijn. Deze flag heeft ons reeds al te „ veel verlies, en al te veel jammeren veroorzaakt. „ Laat dezelve niet nog droeviger worden door „ den dood eens Confuls.
Scipio (zijn hand met drift vattende.') Gij Ipraakt, edele Lentulus ! als enen Corneuus past. Maar hij . , . ,
H 5 Len-



122 SCIPIO te CANUSIUM. i Lentulus.
O! dat Variio zelfs in den droom dien blik niet aanfchouwen moge, waarmede dit grote flacht-offer zijn misvormd gelaat verhief. Zo zag er, denkelijk Curtius uit, toen hij zich in den poel Hortte; ofDEcius, toen hem de Priester zijn hoofd verhulde tot den dood. „ Ik erken uwe deugd" zeide hij tot mij, „ maar verfpil den korten tijd der red„ ding niet door een vruchteloos medelijden. Mij „ roepen de Schikgodinnen, en ik volg. Ga, ver„ kondig openlijk den Raad en het Volk,'welk „ een ongeluk ons heden trof: op dat zij Rome ver^ „ Herken en met vereende krachten den aanrukken„ den overwinnaar ftuiten mogen. Zeg in 't bij„ zonder aan Quintus Fabius, dat ik "zijner ver» meningen getrouw ben gebleven in mijn leven, „ en in mijnen dood. Wie kan de droppelen des „ Romeinfchen bloeds tellen, die dezen dag vergo„ ten zijn? Doch gene daar van drukt mijne ziel. „ Ga! met mijn gevallen heir wil ik ook fferven. „ Dit is beter, dan dat ik ten tweden male mijn „ Confulfchap moest rechtvaardigen, of tot verde„ diging mijner onfchuld als aanklager mijner Amt„ genoten optreden.
Fabius.
O! Mijn Vader! reeds zie ik de traan, die gloeiend langs uwe wangen zal rollen.
Bi-



SCIPIO te CANUSIUM. iflj
BlBULUS.
Kan zij gloeiender zijn, dan die, welke thans in ons aller oog gUnftert?
Lentulus.
Terwijl hij deze laatfte woorden fprak, ftortte een nieuwe zwerm van vluchtenden ons voorbij: Numidiers renden hen na. Van alle kanten vlogen pijlen op ons af: ene van dezelven trof den Conful, en hij zonk van den fteen ter neder. Mijn paard fchoon ligt gekwetst voerde mij weg. Nog eenmaal zag ik om. Daar, waar hij ter nederlag, rukten de vijanden' voort. Al ware hij niet gewond geweest, zo zouden de hoeven hunner paarden hem vertreden hebben. Gewisfer is dit zonlicht niet, dan zijn dood.
Scipio.
En niet minder gewis zal het zoenoffer zijn dat wij met Punisch bloed zijner fchimme toebrengen zullen. Broeders! wiens hart dreigde niet te barsten bij dit verhaal? Wie greep niet, terwijl Lentulus.
fprak, ijlings naar zijn zwaard? Eu toch toch
eisfehen de'wonden des Vaderlands nog dieper fmart, nog heeter wraak! Want fterflijk was Aemilius; maar onfterfiijk zal Romes,welvaart zijn! Gevoelt gij dat?
Alle n. Ja, bij de Goden! wij voelen het.
Sci-



124 SCIPIO te CANUSIUM. Scipio (met toenemend vuur.) Hal zo moeten eens de Numidiers vlieden, fneller, bloediger dan wij. Dieper moet Karthago zinken, danPAULLüs Aemilius zonk. De trouwloze Punter moet . . . Denkt u het ergfte, dat gij kunt. Noemt dit Cannae, Mia; dezen Hannibal , Brennus. Laat hem woeden tot aan de muren van Rome, tot aan de graven der Galliërs. Waarom zou nu juist ons Vaderland een Camillus ontbreken? Zijn wij niet de naneven dier dapperen? Hun niet gelijk aan moed, aan deugd en Vaderlandsliefde ?
Allen.
Dat zijn wij J
Een van hun. , Wees gij onze Camillus !
Alle n.
Wees onze Camillus. Beveel! gebied! voer ons aan, waar heen het u goeddunkt.
Bib u lus.
Menigmalen reeds hebben de Scipio's. den ftaat bevoordeeld; tracht gij denzei ven nu te behouden. Fabius.
Gij hebt bij Ticinum uwen vader gered; red bij Cannae het Vaderland, en wees onze Camillus! Allen. Wees onze Camillus!
Sci-



SCIPIO te CANUSIUM. i25
Scipio (enigzins verrasckt.) Ik ben de jongde van u allen. Brave Quiriten! waarom kiest gij mij ? Doch wen u in een jeugdig lighaamene ziel behaagt, die liefde — gloeiende liefde voor het Vaderland gevoelt; wen gij enen arm verkiest , die wel verftijven, maar niet moede worden kan; een kop, die zich van een laat fplijten, maar zich zeker nooit weder ter vlucht omkeert, dan wil ik ulieden zijn, wat gij wilt; de eerfte zo gaarne als de laatfte.
Allen.
AVees de eerfte!
Scipio.
AVijl gij het zo wilt! Doch ik bid u, Appius Pulcher ! deel met mij aanzien en gevaar. Uwe wijsheid is beproefd, en niet minder uw moed.
Furius Philo, (een aanzienlijk jong Romein, komt fchielijk binnen met vergramde blikken.) Ha! hoe ftaat gij daar zo, en kiest, en overlegt. Romé's ondergang fchijnt in den Raad der Goden befloten te zijn. Andoren is de ftaat: en ik koom zo even van Mannen af, die den reeds gevallenen, den laatften doodfteek willen toebrengen.
Allen, (verflagen.) Hoe? hoe meent gij dat?
Fe-



X26 SCIPIO te CANUSIUM,
FüRIUS.
De edelfte jongelingen onder de ontkomenen hebben zich faraen verbonden., Lucius Caecilius Metellus is aan hun hoofd. Zij willen te fcheep ontvlieden, en de kern der hier zijnde manfehap mede nemen. Itaïien willen zij verlaten, en bij enen Afiatf, fchen Koning een toevlucht, levensonderhoud en befcherming, en een plek gronds voor ene nieuwe ftad gaan verzoeken. Met het aanbreken van den volgenden morgen zullen zij hun plan uitvoeren.
(Allen ftaan verbaasd en tien elkanderen aan.) Scipio.
Nu, mijne Broeders! heeft Medusa u aangeblikt, dat gij zo onbeweeglijk ftaat en zwijgt?
Bibulus.
Ja, wel bezit deze tijding de dodelijke kragt van Medusa ! Zulk een ontwerp . . .
Scipio (hem invallende.-)
Bewerkt Rome's val, zo het uitgevoerd wordt. Wie twijffelt daar aan? Doch deszelfs uitvoering te verhinderen is onze pligt, en ftaat in onze macht. — Hoe ftaat gij zo verlegen, als of alles reeds verloren ware? Het geen gedaan is kan niemand, kunnen veelligt zelfs de Goden niet ongedaan maken. Voor het toekomende kunnen menfehen waken, zo hogere machten hen niet weêrftreven. Wat dunkt u, Fabius, dat ons thans te doen fta?
Fa-



SCIPIO te CANÜSIUM. i27 Fabius.
Men belegge ene Volksvergadering, make bekend het geen men weet, zonder echter de namen der fchuldigen te noemen: en tone dan, hoe fchadelijk zulk een befluit, en hoe lafhartig zulk ene vlucht zij. Bijna Allen.
Wel geraden!
Enigen. Maar het moet aaeftonds gefchieden.
Appius Claudius. Scipio, gij zwijgt?
Scipio.
Wijl ik mij met deze gedachten niet verenigen kan. Zeker hebben zij gelijk, die zeiden, dat het aanftonds moest gefchieden. Maar den onbeltendigen luim eens groten hoops Rome's lot toetevertrouwen; eenes hoops, dien het treurig fchilderij van verflagen! duizenden, van verftrooide heiren, van Aromen" bloeds en moordgierige overwinnaars, zeer ligt moe-
deloos kan maken dat raad ik niet. Daden
moet het Volk zien, zo het zijne eigene nog bloedende wonden vergeten zal. Op een beflisfenden, niet op een' raadvragenden toon moeten mannen met hun fpreken, zullen zij weèr moed fcheppen en het Vaderland te hulp komen. En daarom, Vrienden! gij hebt mij tot Aanvoerer gekozen: hij, dien Rome's welvaart dierbaar is, volge mij.
Al-



123 SCIPIO te CANUSIUM. Allen.
Wij voigen u,
Scipio. Hebt gij wapenen bij u?
Allen.
Ja-
Scipio.
Mogelijk hebben wij dezelven van noden. Want, waar Metellusfen op redding van zulk enen aart denken, is men eigenlijk in eens vijands leger.
Vergadering bij Metellus.
Metellus. Ziet hier de namen van ten minften zevenhonderd Krijgslieden, daar wij ftaat op kunnen maken. Eer de morgen aanbreekt zal hun getal verdubbeld, eer wij aan zee komen, vermenigvuldigd zijn. Gelooft mij... Een Slaaf (binnen komende.')
Een troep Krijgsoverften P. Scipio is aan
hun hoofd!
Metellus (verlegen.)
P. Scipio! Zou hij misleiden ook ... of
zou hij ftil, mijne Broeders! laat ons zien.
(Scipio en zijn gevolg treden binnen.)
Sci-



SCIPIO te CANUSIUM. 129
Scipio (op een fpotachtigen toon.) Ha, voortreffelijk! nog vergaderd! (rondziende) De bloem van Rome l een bloem, die eerlang vruchten belooft! Zijt gij reeds toegerust, om te fcheidea en af te varen ?
Metellus. Aftevaren? Waar heen?
Scipio.
Naer Aftenl Neen, Metellus! voeg bij
uwe verraderij gene vermomming. Te groot was reeds uwe euvelmoed. Zij behoeft do'or geen kleiner misdrijf voltooid te worden. Zeg liever vrij uit; wanneer denkt gij affcheid te nemen? En zouden fommigen' van ons voor u geen goede reisgezellen zijn?
Metellus (zich her feilende.)
Dat zouden zij zeker! Scipio! niet zo zeer
uwe vraag, als wel derzelver toon heeft mij verrascht, en toch vind ik gene reden om u mijn ontwerp te verbergen. Euvelmoed is het niet, het; is een gebod der noodzaaklijkheid. Wat behoeven wij ons te verhelen, dat Rome binnen weinige dagen in handen van Hannibal zijn zal. Te ftrijden, zo lang* het Vaderland nog ftaat; goed en bloed en leven te wagen voor eenen ftaat die nog houdbaar
is, dat is de pligt eens burgers en die hebben
wij vervuld: of, zo gij hier aan twijfelt, zullen * , wij



130 SCIPIO te CANUSIUM.
wij onze borst ontbloten. Doch zich zeiven te redden, wanneer niets dan eigene redding meer mogelijk is, ook dat betaamt den dapperen: ook dat moet uwe eigene grondftelling zijn, Scipio! want anders waart gij niet hier te Canujtutn; dan hadt gij bij Cannae gebloed... (Hij houdt op, hij ene fnelle beweging van Scipios hand.)
Scipio-
Vaar voort, Drogredenaar! ik wil u weerleggen als gij geëindigd hebt. (Tegen zijn gezelfchap) Was mijne vrees ongegrond?
Metellus.
Gene drogredenen zijn er nodig. O dat Rome's toeftand, maar niet al te duidelijk fprak. " Ja, naer Aften te vluchten, daar een nieuw rijk te ftichten, is ons plan, en dit onteert ons niet. Zo Rome daan blijft, is dan deszelfs verdubbeling, zo de Punters zegepralen, deszelfs verplaatfing wel fmadelijk? Deed Aeneas iets anders, toen hij uit den brand van Trojen ontvlood, en onze Stamvader wierd ? Of onteert de vlucht uit Europa naar Aften, en niet die uit Afien naar Europa?
Scipio.
Neen, bij de Goden! Gij gelijkt Aeneas niet! dan ware hij niet waardig geweest de zoon ener Godin en Rome's Stamvader te zijn. Niet toen Agamemnon voor Trojen rukte, niet toen Hectoiï.
viel;



SCIPIO te CANUSIUM. tit Viel; toen eerst, als Ilium reeds in brand ftond, als hogere machten hem zulks geboden, toen vlood hij! En nog, nog is dit onze toeftand niet. Gefchokt is de Staat: maar dan eerst zal hij zinken, als alle onze Broeders denken, zo als gij. Ha! gij rampzaligen! die juichtet, toen Varro u ten ftrijde aanhitfte; en die u nu na het verlies van den flag door ene vrouw, ene Canufynfche vrouw befchamen laat! Dat Busa niet aan Romes redding wanhoopt, dat zij de gevluchte duizenden uit hare have fpijst, dat zal Busa's naam vereeuwigen, WenHANnibal zelfs, - het'geen nimmer gebeuren zal - Rome's asfche in de vier winden mogt ftrooien. Doch
wat zal het nageflacht van u denken? die bij
Barbaren om lucht en land wilt bedelen, terwijl het Vaderland te vergeefsch zijne handen naar u uitBrekt. (Hij }mujt een ogenblik op. >gr ontflaat ^
gemor onder den hoop : hij vervolgt dus.) Gij gevoelt mijne woorden; dit bemerk ik. Doch niet om u mijne welfprekendheid te tonen ben ik hier gekomen. Zichtbarer zullen mijne beweeggronden zijn. (Hij haalt zijn zwaard voor den dag.) Qtiiriten! zo lang er nog een druppel bloeds door mijne aderen vloeit, zal ik Rome niet verlaten: maar even min zal ik dulden , dat een ander Romein het doe. Zo ik dit vargete, dan vertére Jupiters wrekende blikfem mijn huis, mijne have , mijne maagfchap I 2 \ en



SCIPIO te CANUSIUM.
en mij zeiven. Een gelijken eed eisch ik van u allen. Die dcnzelven weigert (terwijl hij zijn zwaard over hunne hoofden zwaait) tegen dien zij dit ftaal het eerst gericht. (Allen ftaan verfteld.)
Enigen. Hoe ? een Romein tegen Romeinen !
Scipio.
Neen, zij zijn geen Romeinen meer, die reeds op vluchten dachten, daar .... doch ieder woord is flechts tijdverfpilling. Kiest tusfchen enen mogelijken dood, wanneer gij Rome getrouw blijft, en tusfchen enen zekeren, wanneer gij het verlaten wilt. — Zweert dan!
Een uit den hoop. Bij uw en mijn leven! Gij behoeft uw zwaard
niet;- uw vlammend oog zegt genoeg.' . ik
zweer het!
Metellus. Ik was de eerfte, die dit ontwerp fmeedde, ik wil de laatfte niet zijn, die het opgeeft!
Allen.
Voor Rome willen wij fterven! u willen wij navolgen !
Appius Claudius. En Rome zal gered zijn, zo gij voortvaart, gelijk gij begonnen hebt. (Hem omhelzende) Jong Man! gij behoeft mijne hulp niet. Voer ons, waar
hoen



SCIPIO te CANUSIUM. i33 heen gij wilt. Wij verlaten u niet. Wen eens de
voet onzer kleinzonen onzer zonen veelligt
nog, op Karthaga's puin zal treden, zo is het deze dag, die den grond tot haren val leide.
1 3 HET



H Z T
BELEG
7 VAN
LEIDEN. C*3
Bewonderenswaardig zeker is de geestdrift der vrijheid, die de oude Grieken en Romeinen bezielde: zij was de vruchtbare bron van talloze edele en grote daden, 'waar van de Gefchiedboeken dier beide Volkeren ons bijna op elke bladzijde de luisterrijkfte voorbeelden opleveren. Maar verre is het van daar, dat zij de enigften in hunne foort zouden zijn. Ook de Gefchiedenisfen van andere Volkeren en van latere tijden bieden ons de fchoonfte taferelen van heldendeugd en vaderlandsliefde aan. — En zouden wij in den rij der vrije Volkeren ons Vaderland vergeten? Heeft ook Nederland, dat tachtig
ja-
(*) Zie Aant. No. 22.



het BELEG van LEIDEN. 135
jaren lang, met ene als 't ware meer dan menfchelijke infpanning van krachten, tegen de dwinglandij worftelde, en de vrijheid eindelijk ten loon voor zo veel ftrijds behaalde ■— heeft ook Nederland gene Helden voortgebragt, die, door het edel vuur der vrijheid ontvonkt, door hunne daden de bewondering der waereld en de dankbaarheid der
nakomelingfchap verdiend hebben? Het zal dus
onzen Lezer niet onaangenaam zijn , dat wij hem ook uit onze Vaderlandfche Gefchiedenis, een tafereel vertonen; het welk; offchoon hij het meermalen met andere , en mogelijk fchonere verwen gemaald, moge befchouwd hebben, toch niet zal ophouden voor hem belangrijk te zijn.
De natuur had Nederland als 't ware tot het gelukkigst plekje van den aardbodem gevormd. Dankbaar genoten deszelfs Bewoners hare weldaden, en trachtten door eigene nijverheid derzei ver invloed fteeds verder uittebreiden. Koophandel, Zeevaart, Landbouw, Handwerken, alles verenigde zich als om ftrijd, om overvloed en rijkdom in deze vreedzame gewesten te verfpreiden. Maar wat baatte dezen nijveren bijen hun arbeid; daar hun de vruchten van denzelven telkens wierden afgeperst: niet voor hun zeiven, maar voor de grootheid van hunnen Meer verzamelden zij. Talrijke legerbenden, die voor hun niet vochten , maar veel eer gezonden I 4 wier-



I3<' hetBELEG wierden om hen te onderdrukken, wierden door hun zweet en bloed gemest. Doch dit was flechts de minfte van hunne rampen. De zon der verlichting, die in naburige Landen was opgegaan, had ook over deze ftreken hare weldadige ftralen verspreid. De Nederlanders waren niet ongevoelig voor haren koefterenden invloed:' haar fchitterend licht, dwars door de ftikdonkere nevelen van onkunde cru onderdrukking heen borende, deed hun weldra hun eigene waarde kennen: het lang verdoofd gevoel van vrijheid ontwaakte weder in hunne harten : en van toen af droegen zij hun juk met ongeduld: doch ook van toen afwas hun ondergang .in den raad der Dwingelanden befloten. Ten overmate van ramp vielen zij juist in de handen van enen Vorst, die als 't ware geboren fcheen, om het naar volmaaktheid ftrevend menschdom midden in zijn fchoonften loopbaan tegen te houden;- en het uitfpruitend kiemtje der waereldhervorming te vertreden , op dat het twee eeuwen later, met fcho-
ner luister zoude ontluiken.
Philips de tweede van domme en heerschzugtige Monniken omringd, en door hunne verfoeilijke ingevingen bedwelmd, trad blindelings in de grote famenzwerin'g, die dit adderengebroedfel tegen de menfchelijkheid gefmeed had: of liever, bij wierd het werktuig hunner misdrijven ; en gaf door ene
en-



van LEIDEN. 137
enkele machtfpreuk millioenen van flervelingen der ellende ten prooi. Achter zijne ontoeganglijke grootheid verfchanst, zag hij op zijne onderdanen neder als op wezens van een lageren rang, enkel gefchikt om de luimen van hunnen bebeerfcher ten diende te ftaan. Dat zij het dus wagen durfden, om met een Houten blik door den toverglans der Majefteit heen te dringen, en in hem flechts den mensen en
hunnes gelijken te befchouwcn dit kon hij hun
niet vergeven. Verlichting was de worm, die aan den wortel .zijner grootheid knaagde. Elke pogingdus om waarheid en gezond verftand te verbreiden, was ene Ifaatsmïsdnad, die met zwaard en brandftapel moest geflraft worden. Ook Nederland was door die gevaarlijke pest der nieuwigheden aangcHoken: en wilde men het kwaad uitroeien, moest men ook daar de geweldigfle maatregelen gebruiken. Men begon er ook werkelijk mede: en dus wierd dit ongelukkig land, onder den ijzeren fcepter van geestelijke en waereldliike dwinglandij, met dubbele flagen getciflerd. Doch gelijk hevige middelen de kwaal doorgaans verergeren in- ftede van te verbeteren , zo was het ook hier. De voortmaak van vrijheid, welke de Nederlanders genoten hadden, was te zoet, en de geneesmiddelen die men hun tegen wil en dank aanbood, zo bitter, dat zij met verontwaardiging den kelk van dm mond Hieten, en I 5 als



*3? het BELEG
als 't ware in ene vlaag van vertwijfeling nae middelen ter eigen redding grepen.
Thans was de beflisfende ftap gedaan. De edelaartige pogingen der Nederlanders tot handhaving Hunner rechten wierden met den hatelijken naam van weerlpannigheid hcftempeld, en weldra door de fchrikkelijkfte ftrafoefeningen achtervolgd. Om zijne bloeddorftige ondernemingen te fchragen, zond Philips een heir van beulen, (want de naam van Soldaat is te edel voor zulke monfters) uit Spanje: aan wier hoofd de ontmenschte Hertog van Alba was, een waardig dienaar van zulk enen Heer!' Nu begon de ftormvvind der vervolging zich met verfchrikkelijke woede van rondsomme te verheffen. Schavotten en brandftapels vervulden het ganfche land; en het bloed ftroomde van het ene einde deszelven tot aan het andere. Duizenden vielen door het ^waard des beuls: duizenden verlieten Vaderland, have en goed, om in benijdenswaardige armoede onder vreemden hemel ene vrije' lucht in te ademen. Alomme wiefden de ijsfelijkfte tonelen van
moord en verwoesting aangericht tonelen,
waar voor de menfchelijkheid ook nu nog op de blote herinnering van fchrik terug deinst. De ene ftad, het ene gewest na het andere bezweek onder de geesfeiflagen der Dwinglandij. Doch magtiger iyi deze verhief zich telkens de onwedcrftaanbare
geest-



van LEIDEN. i39
geestdrift der vrijheid, en herleefde met nieuwen, moed en frisfcher krachten uit rokend puin en ftromen bloeds. Door zo vele voorbeelden van onmenfchelijke ftrengheid tot wanhoop gebragt, rusteden de Nederlanders zich tot den hardnèkkigfteri tegenweer toe. Liever wilden zij in de verdediging van haardfteden en altaren omkomen, liever zich met vrouw en kinderen onder de puinhopen hunner woningen begraven, dan zicli aan de willekeur van enen vijand overgeven, die zich van alle pligten der menschlijkheid tegen zogenaamde weêrfpannelingen ontbonden waande.
Na zo vele andere plaatfen kwam eindelijk de beurt aan Leiden. Ook zij moest de bellisfende proef van hare ftandvastigheid en vrijheidsliefde doorItaan. Met andere voorname fteden van Holland had zij het juk der Dwinglandij van hare fchouderen geworpen, en den ftandaard der vrijheid binnen hare muren geplant. Hier door had zij de wraakzucht van Spanje tegen zich gewapend; en reeds was het moordftaal voor haar geOepen. Dringender bezigheden noodzaakten den vijand het aangevangen beleg te (laken, om hetzelve weldra met verdubbelde woede te hervatten. Na den ongelukkigen (lag op de Mokerheide keerden de.Spanjaar-den terug om het ■ weêrfpannig Leiden voor zijnen afval te flraffen. Francisco Valdez was hun Bevelhebber; een cr-
va-



J4° het BELEG
varen krijgsman, vol moed, en mogelijk waardig, om voor ene betere zaak en aan het hoofd van menfchelijker benden te ftrijden. Ernftig waren de toebereidfelen tot den aanval: van rondsomme wierden fchanfen opgeworpen om alle toegangen tot de ftad aftefnijden; en weldra was zij op het nauwst ingèfloten. Van alle gcmcenfchap naar buiten beroofd en aan hun noodlot overgelaten, hadden de belegerden gene toevlucht dan in hun eigen krachten. De bezetting was gering: en dus rustte de verdedigingder ftad grotendeels op de fchouderen der Burgers! Desniettegenftaande befloot men kloekmoedig" het uiterfte af te wachten: en de voorftcllen van zommige heimelijk Koningsgezinde!) , om in tijds op een eerlijk verdrag te denken, wierden met de verdiende verachting afgeflagen. Het bevel over de gewapende Burgers wierd opgedragen aan Johaiv van der Does; enen man van grote bekwaamheden en moed: even vaardig met de pen als met den degen, en een ijverig voorftander van de zaak der vrijheid. In den beginne.ging alles goed. De Burgers wierden door verfcheidene kleine gevechten, waar in zij nu en dan de overhand op den vijand behaalden, van langzamerhand aan het ongewone •handwerk des krijgs gewend, en daar door hun moed tevens aangewakkerd. Dan weldra ontdekte zich binnen de Vesten een
an-



van LEIDEN. i4I
ander vijand, veel gevaarlijker dan die van buiten op hen loerde het gebrek. Door ene onbe¬
grijpelijke zorgeloosheid verblind, had men verzuimd, zich de afwezcndheid des vijands ten nutte te maken, om de ftad van genoegzame levensmiddelen te voorzien. Ten einde een dreigenden hongersnood voor te komen, Helde men reeds in den beginne de nodige order om den voorhanden zijnden voorraad zo fpaarzaam als mogelijk was uittedelen. Doch toen met het einde van de derde maand meest alles opgeteerd was, begon de gevreesde plaag zich weldra te ontdekken. Men nam nu, doof den uiterften nood gedrongen, zijne toevlugt tot buitengewone hulpmiddelen, en het geen maar enigzins tot voedzel konde dienen werd bijeen gezogt. Doch ook dit duurde niet lang, en de hongersnood fteeg weldra tot zulk ene hoogte, dat men zelfs de affchuwlijkfte krengen nuttigde. En om de maat der rampen vol te meten, voegde er zich ook de pest bij, de zuster en getrouwe gezellinne van den hongersnood : welke in korten tijd enige duizenden ten grave fleepte. Thans wierd de ffandvastigheid van Leidens Burgerij op de hardfte proef gefteld. Aan den enen kant den zekeren dood, maar den verfchrikkelijkften dood des hongers: aan, den anderen kant een onverzoenlijken vijand, die met ongeduld op het ogenblik loerde om zijne ontmenschte handen



h e t B E L E 'G
den in het bloed der onfchüldigen te dopen; en die niet ophield door verraderlijke beloften hunnen moed aan het wankelen te brengen. In deze benauwende omftandigheden begon het vuur der muiterij reeds onder hen te fmeulen ; en niets dan de hoop op een fpoedig ontzet was in ftaat om deszelfs gedreigde uitbarfting te beletten. En deze hoop was niet zonder grond.: want daar alle andere middelen om de ftad te redden te vergeefsch waren, had men ter Staatsvergadering van Holland het hachlijk befluit genomen , om dijken en dammen doortefteken, ten einde door het inftromend zeewater de Spanjaarden te noodzaaken hunne posten te verlaten. Ene vloot, onder bevel van Lodewijk van Boisot, was beftemd om den vijand over haf ingeftroomde land aantetasten en hem te dwingen het beleg op te breken; of om althans een aanzienlijken voorraad van levensmiddelen , die zij met zich voerde, in de' benauwde ftad te werpen. De belegerden hier van verwittigd, verdroegen met het taaist geduld alle de verfchrikkelijkheden van een langdurig beleg; in het vleiend, maar ach! onzeker vooruitzicht van eerlang den eindpaal van hunne rampen te zullen bereiken. Doch dit gelukkig tijdflip was nog ver af. De laagte van het water belette Boisot met zijne vloot de ftad te naderen; en de wind, in ftede van deszelfs aanwas te bevorderen,



van LEIDEN. i43
ren, was daar aan veel eer hinderlijk. Akelig was in deze ogenblikken de toedand der Leidenaren. Reikhalzend zagen zij uit nae redding, en daar was geen redding: integendeel, waar zij hunne ogen wendden, grimde de dood hun onder de vreesfelijkftc fchrikbeelden aan. Thans, daar alle menfchelijke hulp ijdel, en de hemel zelf hunne vurigfte wen-
fchen te weerftreven fcheen thans bemagtigde het
lang onderdrukt ongeduld hunne harten. Het morren wierd hoe langer zo heviger, en dreigde eindelijk tot een volkomenen opftand uittcbarsten. Dit tijdflip namen de heimelijke vrienden van Spanje tè baat, om bij de klcinmoedigen door vrees, en bij de (louteren door fchoonfehijnende voordellen, en beloften van den vijand, op de overgave der dad aan te dringen. Doch hier omtrent was men het gansch niet eens; terwijl niettegendaande al hunne pogingen, en in weerwil van alle wederwaardigheden, de meerderheid toch nog deeds voor het verdedigen der dad bleef.
Op zekere plaats waren nae gewoonte ene menigte Burgers bij een; om elkanderen hunnen nood te klagen, en troost in te boezemen: de enigde verkwikking van ongelukkigen! Thans viel ouder hun het volgend gefprek voor:
Een



144 het BELEG
Een Burger, (nae den weerhaan van een naburigen toren ziende") Nog al Noordwest! Het is of de wind in dien
hoek vastgeklonken is. Ach, God! is 'er-dan
gene uitkomst ?
Een ander. Uitkomst? ja in den dood. En die zullen wij weldra moeten ondergaan, of door den honger, of door het zwaard des vijands.
Een derde. En zoude de laatfte niet verkieslijker zijn ? Dit is althans een fchielijker en min afgrijfelijke dood. De eerste. Ja maar de hoop op ontzet de vloot is immers nabij.
Een vierde. Ongelukkige! gelooft gij dat? Wie heeft die vloot gezien? Loutere verdichtléls, die men u op de mouw fpeldt. Indien de Regenten zo veel niet op hunne rekening hadden, zouden zij al lang van overgave gefproken hebben. Zij weten wel, dat 'er voor hun gene genade te wachten is: en daarom houden zij het zo lang uit, als maar mogelijk is.
Een vijfde. En zo zullen zij ons onfchuldigen mede in het verderf Hepen.
De:



van LEIDEN. 145
De vierde. Laat ons wijzer zijn, mijne Vrienden! en bij tijds door een eerlijk verdrag voor onze redding zorgen. De eerste Burger. Een verdrag met* den Spanjaard? Neen nimmer zal ik daar in toeftemmen! Die trouwlozen . . . De vierde (hem invallende.') Geloof toch niet alles wat men u vertelt. Niet alle Spanjaarden zijn even trouwloos en wreed. Valdez is edelmoedig Daarom laat ons . . .
Een uit den hoop (met drift te voorfchijn tredende.)
Wie is die verrader, die hier van verdrag en overgave durft fpreken: en zo onbefchaamd ons van de edelmoedigheid en trouw der Spanjaarden voorlie» gen? Weg met de Glippers! Lang leve de Vrijheid! Verscheiden (te gelijk.) Lang leve de Vrijheid! weg met de Glippers!
(De overigen zwijgen.) Een zesde. Uw ijver is prijzenswaardig! maar wat baten ons deze ijdele klanken? Kunnen zij den uitgehongerden buik vullen ? Helaas! in geen zeven weken heb ik brood geproefd!
Twede Burger. En hoe velen heeft het gebrek reeds weggefleept! Overal ziet men uitgeteerde geraamten langs de ftraat K zwe-



'46 het BELEG
zweven, uit goten en vuilnisbakken het vvalglijkst voedfel opdelvende.
Derde Burger. Dezen morgen was ik getuige van een akelig fchouwfpel. Van de wacht komende ging ik een huis voorbij; waar een jammerlijk gefchrei mijne oren trof, en mij noopte 'er binnen te treden. Helaas! ik zag enen onzer brave fpitsbroeders. Hij was zo even van zijnen post op den wal te rug gekomen, en vond , zijne Gade, met den zuigeling
aan hare borst, dood op den grond liggen. Met enen fchreeuw der hevigfte fmart viel hij op het ontzielde lijk neder, en blies overmand door hongeren ellende zijn laatllen adem uit.
De vijfde. Het is fchrikkelijk! en men wil ons nog langer aan alle die ijsfelijkheden ten prooi laten.
De vierde. Ja, de Groten bekreunen zich daar weinig om. Zij fluiten zich in hunne huizen op, waar zij van alles voorzien zijn, en aanfchouwen de ellende niet die ons drukt. Wie zou nog langer voor hun willen vechten?
Eerste Burger. Niet voor hun, maar voor onze altaren en haardfteden, voor onze vrouwen en kinderen vechten wij. En wie zou daar niet gaarne zijn leven voor opofferen!
De



van LEIDEN. x47
De vierde.
Zo die opoffering hun redden kon, zoude zij roemrijk zijn! Maar wat baat het ? De een na den anderen fterven wij van gebrek weg: en naauwlijks is het getal meer toereikend om de posten te bezetten. En wat zoude het zijn, zo de vijand enen ftorm waagde? Ik ijze op dit denkbeeld.
De zesde. Nog zouden wij talrijk genoeg zijn om hem afte* weren, zo wij maar een weinigje broods hadden, om onze verflapte krachten te herltellen.
Enigen (te gelijk.') Ja! brood, brood! Zonder dat kunnen wij niet vechten!
De zesde. De Raad is thans vergaderd. Kom laat ons gaan, en hun onzen nood klagen.
De vorigen. Ja, nae den Raad! Zij moeten ons helpen, het ga, hoe het ga. Komt, mannen, komt!
(Zij vertrekken.) Vierde en vijfde Borger (blijven fiaan.) Die dwazen! Hoe zullen zij in hunne ijdele hoop
te leur gefield worden. Doch laat ons de ftad
verlaten, op dat wij niet delen in het lot, dat hun te wachten ftaat.
- ■ (Zij gaan heen.) K a Nu



148
het BELEG
Nu begaf zich deze radeloze hoop naer het Stadhuis, alwaar de Raad met de angftigfte bekommering bezig was, om in deze bedenkelijke ogenblikken
voor het welzijn der benauwde ftad te zorgen.
Laten wij hen derwaarts volgen.
Raadsvergadering op het Stadhuis.
PlETER adriaanszoon van de WeRFF,
en de andere Raden aan ene tafel zittende.
Van de Werff. Ja, mijne Vrienden! ik kan u mijne bekommering niet ontveinzen: de toeftand van onze ftad wordt ieder ogenblik bedenkelijker. Het gebrek neemt hand over hand toe, de pest woedt hoe langer zo heviger, en de hoop op ontzet begint meer en meer te verdwijnen.
Een der Raden. Zijn er gene berichten van de Vloot?
Van de Werff.
Gene!
Een Ander. En het misnoegen begint zichtbaar toetenemen.
Ve-



van LEIDEN. i49
Velen roepen reeds overluid om de overgave der ftad, en weigeren langer de wachten te betrekken. Sederd den dood van Bronkhorst, fchijnt de ondergefchiktheid geheel verdwenen te zijn.
Van de Werff. Dat is erger! (Er ontflaat enig gedruis buiten.)
Een Bode (binnen.) Enige Burgers verzoeken binnen te ftaan.
Van de Werff. Laat hen komen!
(De Burgers treden binnen.) Van de Werff (op een minzamen toon.) Treedt nader, mijne Vrienden.' Wat is uwe begeerte?
Een der Burgers (bitter.) Ach! zo gij dit niet weet, lees dezelve op onze magere, uitgeteerde kaken.' Brood willen wij! Van de Werff (bewogen.) Ach.' mijne kinderen! hadden wij het, wij zouden het u geven. Helaas! . . .
Twede Burger. „ Wij hebben het niet," is eeuwig het andwoord en weder andwoord. Maar wij laten ons daar mede niet langer paaijen!
Derde Burger. Indien men de huizen der Regenten eens doorzogt, zoude men mogelijk nog wel brood vinden.
K 3 Van



i6o het BELEG
Van de Werff (in den tóón der diepfte fmart.)
O! mijne Vrienden! God is mijn getuige van het onrechtvaardige van dit uw zieldoorgrievend verwijt. Doch zo gij hier aan nog twijfelt, wel aan, ik blijf hier: gaat en doorzoekt mijn ganfche huis; en zo gij 'er Hechts één kruimeltje broods vindt, zo zal ik voor u des doods fchuldig zijn. Het zelfde durf ik u van alle mijne Amtgenoten verzekeren.
Alle Raden (eenparig.)
V/ij onderwerpen ons aan het zelfde onderzoek en dezelfde ftraf.
Eerste Burger. Zo fchaft ons middelen om brood te krijgen.
Van de Werff. Gij zijt onbillijk. Waren wij almagtig, wij zouden u helpen. Kunnen wij gebieden, dat deze ftenen brood worden? (Na enige tusfchenpozing met vuur)
Gij Wiltfpijze? Wel aan.' ik zal ze u verfchaf-
fen. (Zijnen degen trekkende.) Daar, neemt dit zwaard: doorfloot mijn lighaam; verdeelt het, en nuttigt het, zo ver het ftrekken kan. Ik heb reeds zolang ten uwen beste geleefd; thans kan ik niet anders dan voor u fterven.
Allen (diep getroffen, bedekken hun geziekt.)
O, God! Het is ijsfelijk!
(Zij



van LEIDEN. 151
(Zij keren zich om, om heen te gaan; men hoort van verre een fchoot.)
Allen (verbaasd.) Ha! wat is dat? Men fchiet!
(Men hoort nog een fchot nader bij.) Hoor! nog eens! wat of dat beduidt?
Van de AVerff. Mij dunkt, het zijn feinfchoten. (Allen fiaan in batige verwachting, en zien elkanderen aan: ene lange onrustvolle paufe.) Een Burger (komt buiten adem binnen lopen.)
De Vloot, de Vloot!
Allen (met verbazing.) De Vloot! Hoe? Waar? zeg . .
" De Burger.
Zo even komt zij in het gezicht der ftad, op de Wetering, die naar Zwieten loopt, ten anker. De Admiraal deed een fein, hét welk wij ook beandwoord hebben. Zo het water nu nog maar enige duimen wast,' kunnen zij tot aan de ftad naderen, en Leiden is gered.
Van de Werff (met verrukking.) Ja, zij zal gered zijn! (Hij valt op zijne knieën; allen volgen hem na. Met de vurigfte aandacht zegt hij:) „ God der ontferminge! Ja, gij wilt u over „ ons ongclukkigen ontfermen! O! voleind het K 4 „ goe-



ï5£ hetBELEG
„ goede werk, dat gij begonnen hebt: op dat „ Leiden, door uverlost, dankbaar uwen naam ver,, heerlijke!"
(Daar na opftaande.) Mijne Vrienden!. Gij ziet dezen gunftigen wenk .des Hemels. Zoudt gij nu nog aan uwe redding wanhopen? Welaan, frisfchen moed gevat! Nog een korte poos, en onze beproeving zal ten einde, en heerlijk het'loon onzer ftandvastigheid zijn! Wel aan, zweren wij, „ eer onzen linkerarm tot fpijze „ te zullen gebruiken, en met den rechterarm den „ vijand van onze wallen te keren, dan de ftad over „ te geven!"
Allen (met verrukking.) Wij zweren het!
Van de Werff. En de God der overwinning zal ons bijftaan, en ons, ten loon van zo veel lijden, de zege en de Vrijheid fchenken!
(Allen, behalven den Raad, gaan onder het hartelijkst vreugdegejuich af.)
Thans was het als of een nieuw leven Leidens Burgeren bezielde. De hoop om eerlang het einde van hunne rampen te zullen zien, deed hen met onbuigzamen moed alle de pijlen des ongeluks trotferen. Maar hunne wenfchen wierden zo fpoedig
niet



van LEIDEN. 153
niet vervuld, als zij wel verwacht hadden. Boisot lag met zijn vloot nu in het gezicht der ftad. Doch nader bij dezelve te komen of de Spaanfche verfchanfingen aan te tasten, belette hem de laagte van het water. De wind bleef enige dagen lang even ongunftig. Zo dat alle tot hier toe aangewende pogingen , om de ftad te ontzetten vruchteloos waren , en Boisot zelf aan derzelver behoud begon te wanhopen. En zonder ene toevallige omftandigheid (zo men toeval mag noemen, het geen veel eer ene onzichtbare beftiering der Voorzienigheid was) zoude Leiden zeker verloren zijn geweest.
Valdez gene kans ziende om de ftad door hongersnood tot de overgave te dwingen, had eindelijk befloten ernftiger maatregelen in het werk té ftellen.
Zijne eigene eerzucht de aannadering varr het
winterfaifoen het wasfen van het water ■
de nabijheid van de Hollandfche vloot, welke hij wist, dat beftemd was, om bij het eerfte gunftige
getij op hem aan te vallen het morren van
zijn leger, aan het welk men bij gebrek van geld, in plaats van foldij, de.plundering van Leiden toegezegd had, en het welk nu openlijk zijnen Veldheer van lafhartigheid en kwade trouw begon te befchuldigen —- dit alles bewoog hem, hoe zeer mogelijk anders zijn menschlievender karakter gewenscht had de ftad te fparen, om eindelijk enen K 5 ftorm



*54 het BELEG
Bonn te wagen. Dit was het laatfte maar ook
het zekere middel om dezelve te bemagtigen. Want de bezetting, op zich zeiven geenszins geëvenredigd aan de uitgeftrektheid der vestingwerken, was nog daar en boven door honger en pest bijna tot op de helft verminderd, en te kragteloos om een' geweldigen aanval van frisfche moedige en in den ftrijd geharde benden te weerftaan. In het zekere vooruitzicht van het gelukkig flagen zijner onderneming had hij alle nodige töebereidfelcn gemaakt tot den aanftaanden ftorm, en de dag was reeds bepaald, welke den val van het deerlijk geteifterd Leiden zoude voltooien. Dan ook hier zien wij hoe vaak de best overlegde raadflagen der flervelingen door ene hogere macht verijdeld worden. De veelvermogende hartstocht der liefde, die (getuigen zijn de Gefchiedbocken der waereld) dikwijls zo veel onheil over landen en volkeren verbreidde, wierd bier door de Voorzienigheid tot het heerlijk doel van Leidens verlosfmg dienstbaar gemaakt.
Valdez beminde Magdalena Moons, lievenswaardig door hare fchoonheid zo wel als door de zachtaartigheid van haar deugdzaam kafcakter: en zijne liefde wierd door wedermin beandvvoord. Gedurende het langwijlig beleg van Leiden had hij telkens de gelegenheid waargenomen om haar in den Haag, de plaats harer woning, te bezoeken. Nu
had



van LEIDEN. 155
had hij, juist des daags voor den bepaalden ftorm, een prachtigen maaltijd, om haar te vermaken , aangericht, waar op verfcheidene van de aanzienlijkfte lieden genodigd waren. Ook Magdalena verfcheen hier, maar met eene zwaarmoedigheid, die alle de gasten, en inzonderheid Valdez in het oog viel. Te vergeefsch wendde hij met de tederfte bekommering alles, wat in zijn vermogen was, aan, om haar te vervrolijken. Het droevig lot van Leiden , waar in verfcheidene van hare naaste bloedverwanten befloten waren, lag haar zwaar op het hart; en belette haar deel te nemen aan de vréugde des gastmaals. Haar boezem was overkropt, en in weerwil van de moeite die zij zich aandeed om hare aandoeningen te verbergen, rolde nu en dan heimelijk ene traan langs hare wangen.
Onder andere gefprekken, welke er bij deze gelegenheid gevoerd wierden, vergat men ook den tegenwoordigen oorlog niet: en daar meest alle de aanwezenden ijverige Koningsgezinden waren, is het ligt te begrijpen , dat dit hun gefprek voor de Republikeinfdie partij niet zeer gunltig, en daarom aan Magdalena, die deze partij heimelijk aankleefde, niet aangenaam ware. Eindelijk fprak men ook van het beleg van Leiden; men verwonderde zich, dat deze ftad het zo lang uithield, verfoei.Ie hare hardnekkigheid, en fehilderde met de akeligfte verwen



15<5 het BELEG
wen den beklaaglijken toeftand waar in dezelve zich,
door haar eigen fchuld bevond. Ten befluite zegt
Een der gasten (zijn glas vullende.) . De fpoedige verovering van Leiden!
De overigen (insgelyks.) De fpoedige verovering van Leiden! (fommigen) en de ondergang der Rebellen.
(Magdalena verbleekt.) Val de z (met tederheid.) Wat deert u, lieve.'
Magdalena (zuchtende.) Ach! niets, mijn waarde! maar vergeef het ene zwakke vrouw, dat zij deernis heeft met ongelukkigen, die zij hare vijanden noemen moet.
Va ld ez (betrokken.)
Moet?
Magdalena (hem fchielijk invallende.) Om dat zij uwe vijanden zijn. En toch! hoe kan ik zo ras de banden verfcheuren, die de natuur geknoopt heeft?
• Va l d e z. Het medelijden is ene deugd, en ftaat vooral ene . Vrouw fchoon: maar het moet binnen de behoorlijke palen blijven. Ook ik heb medelijden met de ongelukkige. Leidenaren gehad. Gaarne zoude ik hen gefpaard hebben. Maar nu alle hoop op een minnelijk verdrag is verdwenen, en zij hardnekkig
mij-



van LEIDEN. 1S?
mijne vredelievende voordellen blijven verwerpen, ja, met mijne goedheid den fpot drijven, nu is mijn geduld ten einde. Morgen laat ik de ftad beltonnen. Ik moet dezelve, het koste wat het wil bemagtigen. Over hen kome dan het bloed dat geftort zal worden. Ik wasch mijne handen in onfchuld.
(Magdalena valt in zwijm.) Valdez (haar in den arm vattende.) Mijn God! Magdalena! wat is het? Een der gasten.
Ene onmacht! Brengt fpoedig iets tot ver-
fterking!
(Men houdt haar een reukflesje voor.) Magdalena (weer bijkomende.) Ach! ... nu is het genoeg! Het zal nu wel beter
worden. Ik wenschte alleen te zijn.
Valdez. Kom, mijne liefde! ik zal u geleiden. (Zij gaat door Valdez onderfieund, met langzame fchreden heen.)
Nauwlijks was zij op hare kamer gekomen, of zij zeeg op ene doel neder, en ontlastte haren'opgekropten boezem in enen vloed van tranen.
Val-



het BELEG Valdez (voor haar op zijne knie liggende, en hare hand in de zijne houdende.) Lieffte, beste Magdalena! Wat deertu? Waarom Ichreit gij?
Magdalena. Ach! ik moest ongevoeliger zijn, dan de harde keiftenen, zo ik gene tranen Hortte over het verfchrikkelijk* lot, dat mijn geliefd Leiden over het hoofd hangt: zo ik gene deernis had met zo vele dierbare bloedverwanten, die reeds zo veel ellende hebben doorgedaan en nu nog in die rampzalige verwoesting delen moeten.. O Valdez, Valdez! En gij kunt zulk enen gruwel bevelen?
Valdez.
Is het mijne fchuld, dat de ftad zich aan zulk ene verwoesting blootftelt? Ik heb alles gedaan om haatte behouden; maar zij ftort zich zelve willens in het verderf. Thans kan ik niet anders doen, dan
mijnen pligt de bevelen van mijnen Koning te
volbrengen. ;'
Magdalena. Waart gij niet mensch, eer gij de. Dienaar dezes Konings wierd? De menschlijkheid heeft ook hare pligten.
Valdez.
Maar zo nu deze pligten tegen elkanderen ftrijden? Niemand toch kan twee heren dienenof hij moet...
Mag-



van LEIDEN: .i59 Magdalena (met vuur.) Wee het land, wiens Koning met de menfchelijkheid in oorlog is! Veel liever wilde ik zijn vijand, dan zijn dienaar wezen.
Valdez.
Gij zijt ene goedhartige dweepfter. Doch zulke ene taal zoude enen Spaanfchen Bevelhebber kwalijk pasfen. Mijn pligt is te gehoorzamen, niet te onderzoeken. Wat de Koning doet, moet de Koning verandwoorden. Ik ben flechts de uitvoerer van zijnen wil.
Magdalena. Neen: zulke gevoelens had ik niet bij u verondersteld. Ik dacht van enen held, niet van enen barbaar bemind te worden.
Valdez (heftig.) Magdalena I uwe- taal beledigt mij. (Zagter) Doch ik vergeef het uwe droefgeestigheid.
Magdalena. Zo laat uwe dalen mij van het tegendeel overtuigen! . zje af van den ftorffl
Valdez (ernfiig.)
Magdalena! uwe liefde is mij dierbaar zo
dierbaar als mijn eigen leven. Maar, ik ben krijgsman, en Spanjaard, en Ridder. Dierbarer dan mijn leven en uwe liefdCj k m[. ^ ^ ^ ^
toat thans op het fpel. Reeds mort het leger, reeds
ftrooit



i6o hetBELEG
ftrooit men de hatelijkfte befchuldigingen tegen mij
uit- Neen! bij al wat heilig is! ik zie van den
ftorm niet af.
Magdalena (met waardigheid.')
Nu dan zo zij voor altoos verbroken de
band der liefde, die ons aan elkanderen fnocrde.
Bij al wat heilig is! zweer ook ik, nimmer
zal ik enen man trouwen, aan wiens handen het bloed mijner vermoorde vrienden kleeft. Vaarwel.
(Zij ftaat op en wil heen gaan.) Valdez (haar vasthoudende.)
Om 's Hemels wille, Magdalena, blijf! BeJluiteloos, hij zich zeiven.) Wat zal ik doen? Hier
mijn pligt daar de liefde! Welke van beiden
zal ik opofferen? (Na enige bedenking.) Welaan, ik wil dezen gevaarlijken tweeftrijd eindigen. (Overluid.) Magdalena ! Ik wil u een beflisfend bewijs mijner liefde geven. Welaan! op uw verzoek zal ik den ftorm nog énen dag uitftellen. Nog eens> en voor de laatftemaal wil ik die halftarrigen voorftellen van genade doen. Verwerpen zij ook deze, zo zal ik trachten uwe vrienden de ftad te doen verlaten en onder vrij geleide in veiligheid brengen. Het moge dan met Leiden gaan, zo het wil: ik heb mijnen pligt gedaan. Meer moet gij van mij niet vergen. Zo veelfchonk u de Minnaar; meer kan — meer mag de krijgsman niet geven.
Mag-



van LEIDER. S6i
Magdalena (hem omhelzende.') Edelmoedig man! Ja, met dankbaarheid neem ik dit blijk uwer liefde aan. De Hemel doe het ten besten uitvallen J O, mogt de roem uwer wapenen met het behoud van Leiden verenigd gaan! Hoe vrolijk fchonk ik u dan mijne hand voor het altaar!
Deze laatfle woorden van Valdez beflisteri het lot van Leiden. Vol van de genoegens der Liefde die hij gefmaakt had, keerde de Spaanfche Bevelhebber dien eigen avond weder naar het leger te rug: terftond na zijne aankomst gaf hij bevel om den ftorm tot den volgenden dag uitteftellen; weinig denkende, dat dit het middel tot redding van de ftad zoude zijn. Nog dien zelfden nacht liep de wind naer het Noordwesten: te gelijkertijd ftak er met den fpringvloed een ftorm op, welke het zeewater met grote onftuimigheid, door de openingen der dijken ten lande injoeg. Aanftonds maakte Boisot zich dit gelukkig tijdflip ten nutte, om met zijne fchepen, die thans diepte genoeg hadden, de Spaanfche posten aantetasten. Thans door een' dubbelen vijand bedreigd, verlieten de Spanjaarden na enen korten wederftand alle hunne fchanfen, alleen die van Lammen uitgezonderd; de enigfte, die wegens hare hoge ligging nog houdbaar was, en die tevens de Vloot den toegang tot de ftad belette.
L Woe-



t6& hetBELEG
Woedend vervolgde het Zeeuwfche bootsvolk, door zijne afzichtelijke gedaante (want meest alle waren in de verdediging des' Vaderlands deerlijk verminkt) zo wel als door zijnen onverzoenlijken haat tegen de Spanjaarden gekenfehetst, den vlugtenden vijand; en offerde menig een aan zijne wraakzucht op. Nu was er niets meer overig dan denzelven ook uit zijne laatfte fchuilplaats te verdrijven. Men befloot dan, de fchans met het aanbreken van den dag te beftormen. Doch een toeval maakte dezen aanval onnodig. Juist ftortte dien nacht een gedeelte van den door ouderdom verzwakten ftadsmuur in. En dit voorval, het welk mogelijk weinige dagen te voren dodelijk voor Leiden zoude geweest zijn, verhaastte nu hare verlosfing. De bezetting van de fchans, door het gedruis van dezen val verfchrikt, waande, dat de belegerden enen uitval kwamen doen, om hen van dien kant aantetasten, terwijl de Vloot hen van de andere zijde bedreigde. Ijlings verlaten zij, na hun gefchut iii het water te hebben geworpen, de fchans, en nemen de duisterheid des nachts te baat, om ongemerkt van de Vlotelingen zich bij hunne overige fpitsbroeders te voegen. Men had echter in de ftad enig vermoeden van hunnen aftocht opgevat: een Weesjongen had de kloekmoedigheid om, voor ene hem aangebodene beloning, de waarheid hier van te gaan onderzoeken. Hij
be-



van LEIDEN. 163
begaf zich nae de fchans, en gaf aldaar met zijnen hoed het teken, dat dezelve verlaten was. Terftond trok een gedeelte der bezetting uit om zich van dezen post te verzekeren. Nu was de laatfte hinderpaal van Leidens verlosfing uit den weg geruimd, en de Vloot voer zegepralend de bevrijde ftad binnen, waar men haar zo lang met het brandendst ongeduld te gemoet gezien had.
Thans opende zich een toneel, voor het welk, het penfcel des kunftigften fchilders gene verwen heeft. Te vergeefsch zouden wij ons dus vermeten, hetzelve in alle zijne belangrijke treffende om'ftandigheden daar te ftellen. Enige ruwe fchaduwtrekken zullen hier ter voltooing van ons tafreel genoeg zijn.
Zo naamloos groot de ellende was geweest, waar mede de Leldenaren fmds enige maanden hadden moeten worftelen; zo onbefchrijflijk was thans hunne vreugd, nu zij na het doorftaan van zo vele jam. meren het einde van hun lijden aanfchouwden, en hunne voorbeeldeloze ftandvastigheid met de heerlijkfte uitkomst bekroond zagen! Vergeten was thans al het voorledene; een ogenblik had alles her■ fchapen. Vrede, Vrijheid en overvloed traden mi binnen hare muren, waar hongersnood en pest nog korts zo vreesfelijk woedden; en de fchrikken des
oorlogs aller harten benauwden. Nu omhelsde
L 2 nu



164 het BELEG
ru wenschte men elkanderen geluk: tranen rolden langs duizend wangen, op welke thans de gloed der vreugde de akelige bleekheid des hongers deed verdwijnen. De lucht weêrgalmde van het duizendmalen herhaald geroep: „ Leiden is ontzet! God zij
„ geloofd tot in eeuwigheid!" Rijk en arm,
groot en klein, jong en oud, alles ijlde naar de fchouwplaats hunnes heils, om daar getuige te zijn van een feest, dat voor hun onvergetelijk zoude zijn: en zelfs den kranken fcheen thans hun ziekbed dubbel fmartelijk, wijl het hen verhinderde deel te nemen aan de plegtigheid van dezen altoos gedenkwaardigen dag.
En welk een belangrijk fchouwfpel! toen de rijkgeladene voorraadfchepen de haven invoeren, welker boorden met ene talloze menigte uitgehongerde geraamten bezet waren, die met uitgerekten halze, met uitgeftrekte armen derzelver aankomst te gemoete zagen: ja zommige zelfs door hun brandend verlangen vervoerd in het water fprongen en de fchepen te gemoet zwommen. Welk ene vreugde! toen het hun eindelijk gebeuren mogt met lange niet gefmaakte fpijzen den hollen buik te vullen. Dan, ach! voor velen ene dodelijke vreugd! die hun paallozen trek tot eten botvierende, hunne gulzigheid met een ogenblikkelijken dood boeteden. Zo dat de Overheid , ter voorkoming van verdere ongelukken, genoodzaakt



van LEIDEN. 165
zaakt was door wijze maatregelen, ook midden in
den overvloed, den eetlust palen te ftellen Maar
ook hoe velen, die met de tederfte zorgvuldigheid, en als 't ware hun eigen dringende behoefte vergetende, met de bekomene fpijze naer huis fnelden, om hunne fmachtende huisgenoten met de eerftelingen des overvloeds te verkwikken. f Na dat men van de eerfte bedwelming der vreugde een weinig bekomen was, vermcefterde het gevoel van dankbaarheid aller harten. Verlosfers en verlosten traden nu hand aan hand tempelvvaards, om daar der goede Voorzienigheid, voor deze wonderdadige verlosfing, den verfchuldigden lof toe te brengen. Nimmer wierd 'er aandoenlijker Godsdienstplegtigheid gevierd. Nimmer ftegen er hartelijker, vuriger dankzeggingen van den mond enes ftervelings ten Hemel op. En geen wonder! want wie erkent niet in dezen met eerbied de beftiering enes hogeren Wezens ; die, toen alle mcnfchelijke pogingen ijdel waren, den ftorm gebood, om de wateren tot hulp der benauwde ftad aantevoeren; en die dezelve des daags na het ontzet, als hun groten last volvoerd hebbende , door een Zuid-Oostenwind weder zeewaarts joeg.
Zo vele, met zo grote ftandvastigheid doorgeftredene jammeren, moest ene beloning zulk enen heldenmoed waardig bekronen: ene beloning, die de E 3 ge<j



166 het BELEG van LEIDEN.
gedachtenis van deze merkwaardige dagen tot de laatfie nakomelingfchap zoude overbrengen. De Tempel der Wijsheid, toen binnen hare muren geftigt, en die finds meer dan twee eeuwen met onverminderden luister praalt, is het heerlijkst gedenkteken van der Leulenaren hcldenrocm, en de dankbaarheid hunner tijdgenoten.
BEAU-



BEAUREPAIRE, (*)
OF DE
OVERGAVE
4 VAN
VERDUN.
Onder alle gebeurenisfen , welke de achttiende eeuw, zo rijk aan merkwaardige voorvallen, heeft opgeleverd, is er gene zo treffend in alle hare omftandigheden, zo verbazend in hare uitwerkfelen, zo onberekenbaar in hare gevolgen, als die grote omwenteling, welke in het -'naburig Frankrijk heeft plaats gehad; ene gebeurenis, waar voor het fchrander vernuft des doorzichtigffen Staatsmans verfuft, en die den wijsgerigen befchouwer van 's Waerelds lotgevallen , een onmetelijk veld voor zijne befpiegelingen daar biedt. Een groot en magtig volk,
dat
C) Zie Aant. No. 23.
L4



ï68 BEAUREPAIRE, of de
dat eeuwen lang onder den fcepter der willekeurigfte heerfchappij gebukt ging, en in zijne blinde onderworpenheid, nog gewoon was de hand te kusfchen, die het drukte; dit volk ontwaakt op eens
uit den dodelijken flaap der onverfchilligheid
ziet de laagte, waar in het verzonken was
heft zich ijlings met ene onbegrijpelijke veerkragt om hoog verbreekt met onwederftaanbaar geweld zijne ketenen, en herfielt zich in het volle genot zijner ontroofde rechten. Te laat zagen de voorllanders van den troon hunne dwaling; te laat beklaagden zij zich, dat zij het Volk uit zijn gerusten flaap gewekt hadden: zij wilden nu met geweld hernemen wat zij door nood gedrongen gegeven hadden. Zij wilden het Volk de verbrpkenc
khiisters weder aanfmeden. Die dwazen! Zij
hadden den dam weggenomen, en wilden nu met ene machteloze hand den op hen aandruisfchendcn ftroom tegenhouden! Om den wankelenden troon des Franfchen AUeenheerfchers te fchragen, en het uitfpniitend Jvieintje der Vrijheid te vertreden, eer deszelfs wortelen zich vestigden, wierd eene ontzachlijke macht uit verre landen ontboden; en vreemde Vorften leenden des te gewilliger de hand om het yuur in hunnes nabuurs huis te blusfehen, daar Zij vreesden dat het eerlang tot hun eigene woning zoude overflaano Ongelukkiglijk goten zij er olie,
in



OVERGAVE van VERDUN. 169
in plaats van water in, en de vlam begon des te
vreeslijker uittebarften. Woedend over dit
trouwloos verraad, zweert het volk ene geduchte
wraak aan de verraders valt op den gehaaten
troon aan werpt dien neder en zijn val
verplettert den ongelukkigen Monarch, het beklaaglijk (lachtoffer van de heilloze raadgevingen zijner gunftelingen. Door dezen onverwachten fchok in beweging gebragt, verfpreidde zich het vuur der Vrijheidsmin, als in een ogenblik door alle de delen van dit grote lighaam, en gaf ene kracht en fnelheid aan deszelfs werkzaamheden, die den vriend met verbazing den vijand met ontzetting vervulde. Ieder Burger wordt nu een held, die onverfchrokken alle gevaren trotfcert, en, wen de nood het vordert, blijmoedig zijn leven voor Vaderland en Vrijheid opoffert. Snel vormen zij zich tot ontzaglijke legerfcharen, bieden den indringenden vijand het hoofd, en dwingen hem door hun onverfchrokken heldenmoed tot een fpoedigen terugtogt. Door dezen voorfpoed aangevuurd, vervolgen zij hem op zijne vlucht —— vliegen van overwinning tot overwinning, en wel verre van zich zeiven het af« geworpen juk weder te laten opleggen, planten zij eerlang den (landaard der Vrijheid wijd en zijd in de overwonnene landen. Bijna alle Volkeren van Europa verenigden zich om dit éne Volk te pnL 5 der-



i7o BEAUREPAIRE, of de
derdrukken: maar machtiger dan deze allen, floeg bet hunne herhaalde aanvallen manmoedig af, bevestigde zijne Vrijheid, voerde zijne zegepralende wapenen tot midden in het gebied zijner vijanden , en dwong den enen na den anderen een vernederenden vrede, en de onwillige erkentenis zijner grootbeid af.
Het kan niet misfen, of onder een Volk, door zulk enen glocienden ijver voor de zaak der Vrijheid bezield, en onder zulke omftandigheden moeten wij veelvuldige trekken van de edelfte en ver-
be ventte Vaderlandsliefde aantreffen moeten
wij mannen zien optreden, waarin wij de helden van oud Rome en Griekenland wedervinden. En ach! dat wij er ook niet, even als daar, booswichten ontmoeteden, die de fchoonfte zaak, door de sfgrijzelijkfte euveldaden, onteerd hebben., Mogt Hechts een eeuwige vergetelheid hunne namen te gelijk met hunne misdaden bedekken; terwijl de gefchicdk unde de nagedachtenis van zo vele edelen der onfterflijkheid toewijdt! Ook Frankrijk heeft zijne Miltiadesfen, zijne Themiftoclesfen, zijne Camiliusfen, zijne Scipio''s: zelfs Brutus en Cato vinden hier hunne evenbeelden: mannen, die, te groot om zich onder het juk te krommen, vrijwillig hun leven daar henen wierpen, op dat hunne ogen den triumf van de vijanden der Vrij,.
heid,



OVERGAVE van VERDUN. 171
heid, en de rampen van hun Vaderland niet aanfchouwen zouden. Onder deze laatften heeft zich Beaurepaire gerangfchikt, wiens gefchiedenis wij hier kor-telijk zullen fchetfen. *
Reeds hadden de talrijke legers der verbondene Mogendheden, de zwak bezette grenzen van Frankrijk aangevallen, en dreigden met onweerftaanbaar geweld tot in het hart des lands doortedringen. Alles beefde voor het toekomftig lot van Frankrijk , • alleen Frankrijk niet. Vol vertrouwen
op zijne eigene krachten, wapende het zich tot een moedigen tegenweer. Doch deze moest fnel en krachtdadig zijn. Alles , was verloren, indien de vijand hen voor de poorten, der Hoofdftad verraschte. In dezen toeftand bragt men in allerijl een aantal Krijgsvolk bij een, om de voornaamfte doortochten te bezetten, hopende dat de vijand hier door, en door den wederftand der grensvestingen, zo lang zoude opgehouden worden, tot dat men een leger had bijeen gezameld, in ftaat om hem den verderen voortgang te betwisten. Dan het begin van dezen Veldtocht leverde voor Frankrijk gene gunitigc voortekenen op. Longwij had reeds zijne poorten voor den vijand geopend: deze verfpreidde zich wijd en zijd over de weerloze velden, en ftond wel dra voor de muren van Fe?-clun. De toeftand van deze ftad was zeer bedenkelijk. De vestingwei-



?7» BEAUREPAIRE, of de werken waren zwak en de bezetting gering. Des niettegenftaande befloot Beaurepaire, Bevelhebber van het thans aldaar zich bevindend Bataillon van Mayenne et Loire, den vijand rustig aftewachten en zich tot het uiterfte te verdedigen. Zijn edel karakter, zijne zuivere Vaderlandsliefde, en zijne krijgsbekwaamheden hadden hem de achting en het vertrouwen zijner fpitsbroeders verworven* en zijn voorbeeld en vermaningen hadden hen met gelijken heldenmoed bezield. Reeds had hij, zoveel tijd en omftandigheden het toelieten, de nodige maatregelen ter verdediging genomen; en was daar mede nog werkelijk bezig, toen men hem het zo onverwachte als onaangenaam bericht bragt, dat de Raad van Verdun het lafhartig befluit ha°d genomen, om de ftad aan den vijand overtegeven. Vol van ene edele verontwaardiging verlaat hij de Wallen, en vliegt, van zijnen Adjudant vergezeld, naer het Stadhuis, alwaar de Raad vergaderd, en bezig was met beraming van de middelen tot uitvoering van hun zo even genomen befluit.
Beaurepaire, (binnen tredende.") Vergeeft mij, dat ik zo onverwacht in uwe vergadering verfchiin! Men heeft mij gezegd, dat gij bcfloten hebt de ftad over te geven ?



OVERGAVE van VERDUN. 173
De Voorzitter. Dat hebben wij, en niet zonder gewigtige redenen.
Beaurepaire. Waarlijk een befluit, dat u weinig eer aandoet. Nauwlijks verfchijnt de vijand voor ■uwe poorten, of gij fiddert, en denkt reeds aan onderwerping, eer gij nog de mogelijkheid Van verdediging beproefd hebt.
TJe Voorzitter. En zouden wij dan aan ene onzekere uitkomst het lot van onze ftad overgeven?
Beaurepaire. Niet flechts het lot van uwe ftad, maar mogelijk van geheel Frankrijk ftaat thans in uwe handen; en om gene te redden wilt gij dit opofferen !
Een der Raadsleden. Zo Frankrijks lot van de verdediging van Verdun afhangt, dan beklaag ik het. Welk ene onzekere waarborg voor deszelfs redding!
Beaurepaire. Ja wel, onzeker! indien alle uwe Medeburgers denken zo als gij. Neen! gij zijt
geen Franfchen gij bemint de Vrijheid niet.
Anders zoudt gij liever uwe ftad in enen puinhoop laten veranderen, dan zo fchandelijk, op het eerfte
ge-



174 BEAUREPAIRE, of de
gerucht flechts van enen aanval, de poorten voor den vijand openen.
Een ander Lid. En wat zoude ons zulk ene roekeloze verdediging baten, daar de vijand met ene geduchte magt aanrukt. V
Beaurepaire. Ook de geringde vestingen hebben meermalen talrijke legers in hunnen loop geltuit. Bedenkt, dat de brave Verdedigers des Vaderlands van alle kanten opkomen, om den vijand het hoofd te bieden. Geeft hun flechts tijd, om zich te verzamelen, en Frankrijk zal gered zijn. Elke dag, elk uur, elk ogenblik is kostbaar_voor het Vaderland. Wel aan! trekt uw overijld befluit in; laat ons met vereende krachten den vijand tegenhouden , tot dat onze brave Medeburgers ter onzer hulp opdagen: of, zo wij in onze pogingen mogten bezwijken, laat ons fterven, met de edele bewustheid van onzen pligt gedaan, en het onze tot redding van het Vaderland te hebben toege-
bragt. Nog eens, trekt uw befluit in.
De Voorzitter. Wij hebben het genomen, en zullen het niet verbreken. Ons leven en onze bezittingen zijn ons te dierbaar om dezelve nutteloos opteofferen. Hier voor hebben wij gezorgd: 'en ook gij kunt
- nog



OVERGAVE van VERDUN. *}$
nog door een tijdig verdrag voor uwe veiligheid zorgen.
B e aurepa i r e (met ene edele fpijt.)
Ha! onwaardigen! Doch een verder ge-
fprek met u zoude den braven krijgsman ontëren.
Ook mijn befluit is genomen. Nimmer zal
Beaurepaire zijne redding in een vernederend verdrag met de vijanden der Vrijheid zoeken. (Hij haalt een pi fiool voor den dag.)
Allen (ontfield.)
Onzinnige! wat wilt gij? Ons ver
Beaurepaire (met fierheid.) Neen' Lafhartigen! Zulk een dood ware te edel voor u. Eens zal er een tijd komeu, waar op Frankrijk geduchte wraak over uwe ontrouw nemen zal. Ik voor mij, wil noch in uwe fchande, noch in uwe ftraf, delen! (Hij doorfichiet zich, en zijgt neder. Allen geven een fichreeuw.)
De Adjudant (valt op het lijk neder , met de hevigtk aandoening.) Ach! mijn brave Commandant!
(Op het horen van dezen fichoot, komen eenige Franfche Soldaten binnen.)
Ha! wat is dat..' Onze Bevelhebber in zijn
bloed?
Een



176 BEAUREPAIRE, of de
Een Raadslid. Hij heeft zich zeiven doorfchoten.
De Adjudant (opfpringende in vervoering van drift.)
Neen! Verraders! Gij gij zijt zijne moordenaars! Hij was flechts de bewerker • gij zijt de
oorzaak van zijnen dood. (Tegen de Soldaten.) Ziet, mijne Broeders! daar ligt onze dappere Bevelhebber, die ons met zo veel moeds ten ftrijde wilde
aanvoeren ■ daar ligt hij, voor wien wij allen
gaarne ons leven in de waagfchaal zouden gefield hebben! — Die Lafhartigen , daar, wilden hem deelgenoot van hunne fchande maken; maar hij verkoos liever met ere te fterven.
Een Raadslid.
Kunnen wij 'er voor dat hij zijn leven aan ene ijdele harfenfchim opofferde? Doch uwe nutteloze verwijtingen kunnen uwen Commandant niet in het leven te rug roepen. De tijd is kort. Bedenkt u
fpoedig. Zo gij de ftad wilt verlaten haast u,
eer
De Adjudant. Komt, mijne Vrienden! Laat ons ene plaats ontwijken , die niet waardig is een plekje gronds op Franfchen bodem te beflaan. Laat ons uittrekken. Hier kunnen wij niets voor het Vaderland doen. Weldra zullen wij ene andere gelegenheid en ene
be-



OVERGAVE van VERDUN. t77 betere plaats vinden, om te tonen dat wij FrattfckeH zijn, en waardig waren om enen Beaurepaire aan ons hoofd te hebben.
Een der Soldaten. En onze Commandant? Neen, ook in zijnen dood wil ik hem niet verlaten.
De Adjudant (hem omhelzende.) Braaf! Cameraad! Neen! wij zullen hem niet verlaten: medevoeren zullen wij hem, als een heiligen buit, op den vijand veroverd. Neen! geen flaven handen zullen hem den laatften lijkplicht verrichten. De Martelaar der Vrijheid moet door vrije mannen, en in een vrijen grond, begraven worden. Wij zui- ' len hem medevoeren. Aan eiken verdediger des Vaderlands, die ons op onzen weg zal ontmoeten, zullen wij zijn lijk vertonen, en zeggen: „ Zie zó „ ftierf Beaurepaire!" En zo dit gezicht eiken Franschman niet met een glocienden ijver voor de zaak der Vrijheid, en met wraak tegen de Verraders vervult, dan, ja, dan is Frankrijk verloren. Dan is zijn dood benijdenswaardig, gelijk die nu bewonderenswaardig is.
(Zij nemen het lijk op en vertrekken.)
Men voerde in de daad het zielloos ligchaam van Beaurepaire nae Parijs. De Wetgevers van Frankrijk, getroffen door het verhaal van deze aandoenlij-



i-8 BEAUREPAIRE, enz.
ke gebeurenis, vereerden zijne nagedachtenis, door het plegtig befluit, dat zijn overlchot naer het Pantheon zoude gebragt worden, om in deze laatfte ver-' blijfplaats van edele mannen te rusten; en tevens een gedenkteken voor. hem opgericht, welks opfchrift, de oorzaak en wijze van zijnen dood zoude verkondigen.



AANTEKENINGEN.
t.
Thermopylae,
JEne nauwkeurige befchrijving en afbeelding van deze beroemde bergengce, die Griekenland van Thesfalie affcheidt, vindt men in deReize van den Jongen Anacharsis I. D. Alwaar deze gebeurenis ook omftandig befchreven wordt, gelijk mede door -Robertson Cefchied. van Gritkenland, L D.
Dan zullen wij in de fchaduw vechten.
Dit gezegde, het welk Cicf.ro (Tusc. O. L. I. C. 42.) enen onbekenden Laccdaen-.onier toefchrijft, leggen wij hier, op gezag van Plutarchus (Apophth. Lacon.~) Leonidas in den mond.
3.
Marathon.
Zie ene befchrijving van dezen merkwaardigen flag, waar 5n 10,000 Grieken een leger van 200,000 PerGanen verfloeM 2 gen



ïSo AANTEKENINGEN.
gen, bij Nepos (in Milt.) Robertson Gefch. van Grieken!. I. D. en Reize van den Jongen Anachausis I. D.
4-
Oifierfiijken.
Dezen naam droeg ene bende van 10,000 man onder het Perfiaansch leger, beflaande uit de uitgelezentte manfchnppen: en die dus genoemd wierden om dat hun getal altijd weder wierd aangevuld. Zie Reize van den Jongen Anaciiarsis I. D.
5-
Morgen zullen wij, enz.
De gewoonte, om de gelukzaligheid na dit leven, onder het denkbeeld van een vrolijken maaltijd voor te ftellen, fchijm bij alle volkeren gemeen, en zelfs bij de Christenen niet vreemd te zijn»
6.
Thrafyhulns.
Het karakter van onzen Held, en de Gefchiedenis van de herovering van Athene vindt men kortelijk gefchetst bij Nepos. Zie ook Robertson Gefch. van Griekenl. I. D.
7- 1 Alcibiades.
Wie dezen zonderlingen man, die zo wel in ondeugden
als



AANTEKENINGEII, i3i
als in deugden uitmuntte, nader wil leren kennen, leze don Alcibiades van Meiszner, alwaar hij zijn beeldenis op de voortreffelijkfte wijze, in alle deszelfs nuances gefchilderd zal vinden. Inzonderheid zie men, ten opzichte der hier vermelde gebeurenis het IV Deel dezes werks na.
8.
Nu, zeiden zij, enz.
Ik vind deze plaats van Jüstinus (X. V. C. 7.) al te fraai, om ze mijnen Lezer niet, in onze Moedertaal overgebragt, medetedelen, en 'heb ze daarom, in mijn gefchiedverhaal ingevlogtcn. Door zulke fieraden, uit Livius en anderen, ontleend, heeft Stuart zijner voortreffelijke Komeinfche Gefchiedenis, den grootften luister bijgezet.
9-
Theramenes.
Cicero bewondert ten hoogden de grootheid van deszelfs karakter QTusc Q. L. I. C. 40.) en vergelijkt zijn uiteinde met dat van Socrates. Onzes bedunkens is er nog al enig onderfcheid tusfchén beide; en heefc de voortreffelijke Redevoering van Socraies, aan zijne onrecht vaardige Richters, iets edels, het geen wij in de katfte woorden van Theramenes niet ontdekken.
10.
Socraies.
Schoon c-r geen ftellig bewijs in de Gefchiedenis voor M 3 ' ba n-



» AANTEKENINGEN.
hsödsn zij, dat Thrasybulus werkelijk het onderwijs van Socrates genoten hebbe, 2o is dit toch meer dan waarfchijnüjk, wijl zij tijdgenoten waren, en wijl andere jongelingen van zijnen ftand en jaren, bij voorb. Alcibiades, dit onderwijs genoten, enz. De voortreffelijke leerwijze en het karakter van dezen beroemden Waereld wijzen, heeft ons Xenophon nauwkeurig geichetst in zijne belangrijke Mimttmb, en Apr,l. Socratis. Meiszner heeft deszelfs beeldenis ook in het fchitterendst licht geplaatst in zijn Alcib. II. D. alwaar men ook meer dan een Haaltje van de cvengemeide leerwijze van Socrates zal aantreffen.
11.
Sycphanten~tor.gen.
Sycopkantin waren verklikkers, en dezulken die er hun werk van maakten om voor geld valfche befchuldigingen bij het Gericht in te brengen. Deze benaming, die eigenlijk Fijgenvcrklikker heet, heeft, zo zommigen willen, haren oorfprong van het volgend geval ontleend. Zeker Heer, die twee ifaven had, vermiste enige vijgen: een dier naven, die ze zelf. opgegeten had, befchuldigde er zfr.en makker mede: deze beriep zich op zijne onfchuld, en wierp de ichuld op zijnen aanklager. Om hun gef'chil te beflisfen en tevens den dader te ontdekken, liet hun Meefter hen beide ene zekere hoeveelheid lauw water drinken: dit verwekte bij hun braking, en nu kwamen de vijgen voor den dag, en maakten den valfchen befchuldiger kenbaar. Anderen geven weer ene andere oorzaak dezer benaming op. Zie Eraan. Adag,
12.



AANTEKENINGEN. *tj
12.
Harmodius en Ariflogiton.
Pisistratus had zich door flinkfche wegen van de alleenheerfchnppij te Athene meefter gemaakt, en liet het overweldigd gezag bij zijnen dood aan zijne twee zonen Hipparchus en Hippias over. Harmodius en Aristogiton namen het edel befluit, om hun Vaderland van de dwinglandij te verlosfen. Hipparchus wierd werkelijk doorliea omgebragt; doch door de lafhartigheid des Volks, het welk hunne pogingen niet onderfte'unde, konden zij hun oogmerk omtrent Hippias niet bereiken: maar was zelfs een finadelijke döod het loon hunner Vrijheidlievende onderneming. Enige jaren later echter wierd Hippias genoodzaakt de vlucht te nemen: en de Atheners, toen hunne Vrijheid wedergekregen hebbende , vereerden de nagedachtenis dier brave Jongelingen, door het oprichten van ftandbeelden. Zie Roberts on Gcfch. van Grieken!, II. D.
De fraaie Lofzang, die federd bij plegtige gelegenheden ter hunner eer gezongen wierd, febeen mij overwaardig, om mijnen Landgenoten, die der Qrühfche taal onkundig zijn, bekend gemaakt te worden. Ten beltöevë der Letterkundigen, die begerig mogtcn zijn, mijne vertaling met het oorfpronglijke te vergelijken, en die foms hetzelve niet bij de hand mogten hebben, voeg ik het hier bij, zo a's het gevonden wordt bij Athen. Dcipn. L. XV. p. 695. Alleen heb ik het behoorlijk in ftrophen verdeeld.
'Rv (jMprcv xï.xïSi to ^t(pog (popyrrw, 'Qairsp 'Afpjsho? xxi 'Apigoysirw, 'Ots tov npxvïov ï.tzvstvv
M 4



i84 AANTEKENINGEN.
■» &
«PiArafl' 'Kp(jLoSis, oii zcc TtQv/y.xg, Nj}<ro/s S'sy jj.ux.xpuv (re (px<ra slvxi 'Ivetirip nSuKvg ''A^iAAsuj , TvSsiSvp ts (pxiyi rov sVÖAw/ Aio/x^ste.
'Ev fivprou xXxSi ro tyopyiru, 'SlcrTTsp 'Apf/.oSiog k' ' ApigoyziTuv 'Ot' 'AQyvxiyg &l èueiaig 'AvSpx Tvpxwov 'brwxpxw éxxmrvp.
# # #
'A«/ <7<£w xAscs stFtrerai xxr' aixy. <P/Ar«0' 'ApfioSis x' 'ApigoyziTov, 'Oti tov Tvpxvvov XTMeryv 'l<royojxovg t' 'Afyvxg iiïoivpxzvp.
13-
Geboren te Athene, maar opgevoed te Thurium, van waar hij vervolgens te Athene kwam, verliet hij ten tijde der 30 Dwingelanden zijn oorlpronglijk Vaderland weder. Eigenlijk hield hij zich te Megara op. De Gefchiedkunde zal den fchilder deze vcrplaatfing wel ten goede houden.
14,



AANTEKENINGEN. l3j
14.
Cadmus.
De fabel zegt, dat CÉfrnus, enen verfchriklijken draak gedood hebbende, deszelfs tanden zaaide, en dat daar uit een oogst van gewapende mannen voortfproot: doch welke elkanderen onderling vernielden, op vijf na, die Cadmus in het bouwen ener ftad, naderhand Thebe genaamd, behulpzaam waren.
Aanfpraak van Thrafybulus.
Deze is voor tót grootfte gedeelte woordelijk overgenomen uit Xtnophon Hellen. L. II. in f.
[16.
Wet van Vergiffenis.
In het Orieksch afWjrrea, vergetelheid, van waar ons bastaardwoord amnestie.
Tot aan zijnen dood toe, enz.
Hij wierd in het beleg van de Cilicifche ftad Aspendus, door de belegerden in eenen uitval des nachts, bij gebrek van behoorlijke wacht, in zijne Tent vermoord. Nep. in Thraf.
18.



*Sö AANTEKENINGEN.
18.
Lucretia.
Men vindt deze Gefchiedenis treffend befchreven bij Livius L. X. en Stuart Rom, Gefch. I. D. Voor het overige zij het verre, dat ik door het voortellen van dezedaad van Lucretia, de verdediger der zelfsmoord wilde zijn. Alleen het verhevene van haar gedrag, en-deszelfs mtwerkfelen moeten hier in het oog gehouden worden.
I» Vitellius.
Onder de faamgezworenen tot hertel van het Koningfehap worden bij Livius L. XI. ook Fitelliusfen gemeld; van daar is deze naam ontleend. Overigens behoort het geen nier van hem gezegd wordt, onder de verdichtfelen, dia ' meer op de waarfchijnlijkheid, dan op gefchiedkundig'e berichten Hennen.
/
20.
Fenus Urania.
Deze was bij de Ouden de Godin der kuifche liefde: integendeel Verm Vulgarh de patrones der vuige wellust.
21.
Scipio bij Cannae.
Dit (hikje is overgenomen uit Meiszners Skizzen. Ut. I>. Men vindt deze gebeurenis kortclijk gefchetst bij Livius



AANTEKENINGEN. 187
vius L. XXII. en Stuart Rom. Gefch. VI. D. uit welken fchrijver de overige gebeurenisfen in dit ftukje vermeld, mijnen lezer niet onbekend zutïen zijn.
22.
Het Beleg van Leiden.
Deze gebeurenis, zo beroemd in de Gefchiedenisfen onzes Vaderlands, is door ene onzer beste Nederlandfcht Dicliteresfen, L. W. van Merken, Dramatisch voorgefteld, in een Treurfpel van dien naam, te vinden in bet I. D. harer Tor.eelfpelen. Daarenboven heeft men ook een voortreffelijk Latijnsch Dichtftuk van dezen inhoud, onder den titel van Leida Liberata, door C. A. Wetstein in 1771. uitgegeven. Ook ik heb eens deze (lof in Latijnfche Verzen behandeld; welk ftukje mogelijk nog bij ene andere gelegenheid wel in 't licht zal verfchijnen.
Beaurepaire:
De flof tot dit tafreel is ontleend uit J. Moore's Dagv. ener Reize naer Frankr. 4e ft. Dan hieromtrent geldt mede de aanmerking in No. 1ü. ten opzichte van Lucretia gemaakt.
VERBETERINGEN.
BI. 31 reg. 12 bij het woord Theramenenes moet daan een (*), en aan den voet van de bladzijde 7Ae Aant. No 9.
— 144 3 is ene zinftorende misdag ingeflopen : er
ftaat Noordwest; moet zijn Noordoost.