HET
NEDERLAND
T E
ii uIe ren
O F
TE KOOPEN,
TERSTOND
TE AENVEERDEN.
M. DCC. LXXXIV.






HET NEDERLAND
TE HUEREN OF TE KOOPEN, Terftond te aenveerden.
Da t ik aen dit Traétaet den tytel geeft Nederland te hueren of te koopen, teijiond te aenveerden, zal van fommige als eene al te ftoute zaek aengezien worden ,ja eenige zullen het aenmerken, als of ik het dede om den Hoogen Souvereyn of den Erf-Stadhouder en de zeven Vrye Geweflen zelve te hoonen.
Maer verre van daer, en ik twyffel niet, of zoo zy my met aendagt lezen, elk zal met my moeten bekennen, dat het niet te ftout zoude hebben geweeft al had ik gezet aen 't hoofd van dit Werkje: De zeven infolvente Provintient by executie aengeflagen, voor de meeftbiedende te hueren of te koopen. Maer neen ik zal my by den eeruen tytel houden en.
A 2



( 4 )
deszelfs gegrondheyd zoo kort en zaekelyk bewyzen als my mogelyk is.
Een ider weet dan wat het te zeggen is, huyzen, erven, landeryen of'anderzins , te hueren of te koopen. Zulks fpruyt voort uyt meer dan eene oorzaek; de eerfte reden daer van is doorgaens, of ten minfte al veele maelen, door dat de eygenaers van zoodanige vafte goederen komen te overlyden, en dat de erfgenaemen de nalaetinge des overledene verdeelende, voor al, zoo daer minderjaerige kinderen zyn, eenige dier vafte goederen ter betaeling der boedel-fchulden verkoopen, en andere ter opvoeding der minderjaerigen verhueren.
De tweede oorzaek kan men nemen by levendige lyve , van den eygenaer , wanneer zoodanig een bezitter van vafte gronden , door zwaeren tegenfpoed in eenen vervallen ftaet geraekt, en hy ten lacften door fchulden gedrukt, onmagtig word om aen zyne crediteuren verpanding en noodige reparatie opte-brengen, waer door hy in de ongelukkige noodzaekelykheyd word gebragt, zyne efteften te moeten verkoopen : zoodanig een menfch is waerlyk te beklaegen, en verdient een iegelyks tnedelyden.
De derde oorzaek is veel fchandelyker , wanneer zoodanig een eygenaer van vafte goederen , door verzuym van affairens , debauches , zindelyk leven *



( s )
cn het onnuttig doorbrengen van zyn kapitael, zig-zelve ruineerten bederft, en eyndelyk daer door uyt zyn doen, en zoo mén zegt, naekt en bloot op den dyk geraekt.
De vierde oorzaek is min fchandelyk, en kan men in zeker opzigt ongelukkig noemen , naementlyk , als den eygenaer geenc genoegzaeme oordeelkunde bezit om zyne vafte goederen behoorlyk tot voordeel te regeeren, en uyt dien hoofde verzuymt zaeken die dê noodwendigheyd vereyffchen om zyn kapitael in ftand te houden, laet ftacn te verbeteren, of dat hy door zotte koopmanfchappen zyn geld door onkunde verfpeelt.
De vyfde oorzaek kan hier uyt fpruyten, dat een groot gedeelte eygendommen, vaftigheden van huyzen, landeryen , kafteelen, en wat dit aengaende meer is, door verfterving of uyt andere oorzaeken, onder verfcheyde en menigvuldige erfgenaemen komt te vallen, en uyt dien hoofde de erfgenaemen goedvinden om uyt de bekwaemfte en aenzienlykfte onder hun eenige mannen uyt-te-kiezen en te benoemen om zoodanige aengeërfde goederen ten voodeele van de algemeen erve te dirigeeren, te adminiftreeren. Welke Adnnniftrateurs met genoegen der in die vafte goederen deel-hebbende perfoonen , eenen R entraeefter verkiezen om de zelve gade-te-flaen, dat de landen van geA 3



C 6 )
noegzaeme arbeydes worden voorzien, de ilooten, kalleden en huyzen niet in 't verval geraeken, de tuynen en hoeven met behoorlyke weiren , haegen , enz. worden voorzien, opdat de vrngten niet door de wilde dieren worden vertreden, of dat de dieven daer niet met koulfen en fchoenen, vermits dat de werven bloot leggen, daer hol of over bol inlpopen, en alles wegplunderen; en dat zoodanig een Rentmeefter zig in het bewind ziet gefteld om als hoofd van die confiderable naelaetenfchap te regeeren , zig begint te verbeelden dat het opzigt dat men hem toevertrouwt heeft, een recht verfchaft, dat hy meerder en hooger verheven is als de Adminiftrateurs die hem hebben aengeftelt; dus hy alles niet zoo als zyne erfgenaemen het geerne hadden, maer na zyn eygen hoofd, en tot voordeel van zyne privé beurs, en dat het meelt met zyn eygen belang overeenkomt , regeert, zonder agt te flaen dat den algemeenen boedel daer door benaedeelt word.
Ofte ook aldus , dat zoodanig een Rentmee:,er, of algemeenen opzigter aoo zeer geen eygen belang onder het oog. heeft, en inderdaed een eerlykmanis ,. maer caftelynen van de kafteelen, opai gters over de huyzen, direfteurs over het werkvolk, archite&en, metfelaers, timmerlieden , hoveniers , fchaep- en andere vee-hoeders onder zyne directie-



( 7 >
heeft, welke alle, of voor het grootfle gedeelte niets beoogen , als hun eygen belang, en fchoon onkundig zynde, of moedwillens , hun door nabueren of Grooten voor geld of ampten laeten omkoopen; nogtans , hem Rentmeefter in de verbeelding weeten te brengen, dat zy hun ampt zeer getrouw bekleeden , en niets anders beoogen dan de voordeelen van het algemeen erfdeel, en voorders hun konnen in zulk een hoogen top verheffen , dat fchoon de minlle oordeel bezittende erfgenaemen , laet ftaen de aengefteldc en verkore Voogden ofte Adminiftrateurs, zonne-klaer zien, dat de kafteelen en flootcn vervallen, de inwoonders der huyzen klaegen , de tuynen zonder haegen zyn, de wilde gedierten en dieven daer in ftroopen , nogtans den braeven Rentmeefter , die niet overal in perfoon kan zyn , weeten te milleyden, en in zoo verre zelfs weeten in- te-neemen, dat fchoon de verkoore Voogden , door de menigvuldige klagten van de erfgenaemen in het al-
femeen, zulks aen den Rentmeefter te ennen geven, met aentooning dat hy mifieyd word, nogtans meer geloof aen zyne huerlingcn flaet, als aen de gezeydëns en getrouwe wacrfchouwing der Voogden,ofte Adminiftrateurs , ja zelfs een haet krygt tegens die gene die zoodanig een Rentmeefter het hoogft fchatten moeft , te-weeten de zulke die het fterkfl: vooi de algemeene belangens



I
( 8 )
dergezamentlyke erfgenaemen fpreeken zonder na-tc-gaen, hoe meer dat den algemeenen bo -'del verbeterd word , hoe luyfterryker zyn rentmeefterichap is. Te meer gevaer loopt zoodanig een nalaetingfchap , wanneer noodwendig daer uyt volgen moet, dat de getrouwde Adminiftrateurs beginnen te begrypen, dat zy als aenftelders van den Rentmeefter , recht als meefter hebben, om eenige zaeken die zy aen den Rentmeefter by oogluyking gepermitteert hebben, hem daer in te betengelen, en die wederom te trekken; want die miflevders mankeeren dan niet, om den Rentmeefter in de verbeelding te brengen, dat hy in zyn eer en voorrecht, dat men aen zyn toevertrouwde ampt oogluykende vergund had, ( en dat der halve geenzins een recht was dat hem toekwam ) befnoeyt. Hier uyt fpruyt, eerft een foort van verwydering, tuïTchen de Adminiftrateurs en den Rentmeefter, voornaemlyk zoo denlaftgenoemden de loontrekkende dienaers de hand boven het hoofd houd, dat ten laeften rugtbaer geraekt, onder alle de gezaemelyke erfgenaemen, waer van den eenen meerdere landeryen en vafte goederen bezit, dat den anderenDie'er het minft in hebben en het weynigft oordeelkunde bezitten, ziet men in zulk een gelegenheyd al dikwils datze den kant van den Rentmeefter aenkleeven, als verblind zynde door



( 9 )
zyncn luyfterlyken ftaet , zonder te bezeffen dat de Adminiftrateurs inderdaed, fchoon ieder hoofd voor hoofd zoo acnzienlyk niet vertoont, nogtans gezaementlyk van grooter magt en aenzienzyn, en voor degezaementlyke erfvenis of vaftigheden waeken. In het eerft , is dat altemael nog maer een fmeulend vuer , tot dat de huerlmgen van den Rentmeefter beginnen te begrypen, dat hy gevaer loopt en het bedrog ontdekt zal worden, en derhalven de minft in middelen bedeelde, of ook wel baetzugtige Adminiftrateurs door lift op hun zyde trekken , zoodat de zelve publiek het hoofd tegens die Adminiftrateurs, welke de zaeken getrouw waerneemen opfteeken. Ongelukkig ftaen de zaeken, zoo het zoo ver komtwant de verwarring en het mifverftand, dat tuflchen de Adminiftrateurs , den Rentmeefter en de deel-hebbende erfgenaemen in gemelde vafte goederen heerfcht, ftrekt tot nadeel van het capitael, en de noodige voorzorg word verzuymd, zoodat de flooten hoe langer hoe meer verval1 en, de huyzen onbewoond of onbekwaem om te bëwoonen en de tuynen en hoeven zonder haegen of fchuttingen geracken, en de ongcdierten en dieven den vryen toegang hebben , om alles te bed* rven en te fteelen, de fchaepherders agteloos, de fchaepen gevaer loopen om verftroyd te worden , en dat de wolven haer verflinden*



( io )
Dat gebeurende hebben de huerlingen van den Rentmeefter het naerhun zin , en wecten de minft bedeelde erfgenaemen in het concept te brengen, dat alles door de getrouwe Adminiftrateurs komt, omdat zy den R entmeefter dwarsboomen en geenen willekeurigcn voogd maeken over degeheele nalaetenfchap , daer egter niets onvoorzigtiger zou zyn dan zulks te doen. — Ongelukkig,'ja droef en yflelyk ngelukkig is het dan gefteld met de geheele erfvenis; zoo'er dan geen braeve deelhebbers van meer doorzigtkunden zig opdoen , die zonder partyfchap , enkelom voor het algemeen belang der vafte goederen te waeken, zig bcvlytigen , om , waer dat de oproerigen, het zy de Adminiftrateurs of den Rentmeefter zoeken te overvallen , den verblinden hoop door daeden, reden of rechten , te beteugelen. Noch ongelukkiger is het gefteld , als zulke welmeynende oordeelkundigen in dit hun heylzaem oogmerk,uyt een teeken van wantrouwen gedwarsboomd worden ; want dan kan daer niet anders uyt volgen , of de geheele zaek loopt hoe langer hoe meer in verwarring , het vafte capitael word minder wecrd, hier en daer vervalt een floot of kafteel en word een wooning van raeven, bonte-kraeyen, nagt-uylen en zoo voort ; en zoo gaet het mét de geheele zaek , tot dat eyndlyk het gekeele capitael zoo vermindert , dat wel eer zoo aenzienlyk wss ,



( II )
dat het de onkoften die daer acn gemaekt worden niet goed kan maeken; en ten laeften moet het zoo loopen, dat men het in 't geheel niet kwyt zou konnen geraeken. -- Dus om zulks voorte-komen, de Adminiftrateurs moede wordende , befluyten om nog een kleyn weynigjen aen de erfgenaemen te laeten toekomen, de vaftigheden, die zy anders zelfs hadden konnen bezitten , te huer of te koop te ftellen aen de meeftbiedende : dit gebeurende ftrekt het,zoo my voorkomt, tot groote fchande van den eerften acnlegger van zoodanig een verval.
Deze vyf voorftellingen, waer door veeltyds verhueringen en verkoopingen van vafte goederen voorvallen , befchouwd hebbende , zoo zal ik de zelve eens op den toetfteen brengen, en zien in hoe verre zulks ovcr-ecn komt met de fituatie , daer onze zeven vrve Geweften in geweeft hebben , en daer wy die noch inzien; en dan twyffel ik niet, of een iegelyk die wat doorzigtkunde heeft, zal moeten zeggen dat myn tytel die ik dit ïractaetje geef, Nederland te hueren of te koopen, terftond ie aenveerden , niet oneygentlyk , maer zeer tocpaffelyk in deze tyden is.
De eerfte oorzaek, dat bezittinge van vafte goederen door verfterving te hueren of te koepen komen, konnen wy zeer tocpaffelyk op onze Nederlanden brengen. Ten tyde der Graeven van Hol-



C " )
land, wanneer dit Land al dikwils door verderving andere Heeren en Meefters heeft gekreegen, waer onder men dikwils de zulke vond, die e.n gedeelte daer van in leen ofte huer bezaten; en andere , die daer in eenige heerlykheden , kafteelen of fiooten kogten, van de erfgenaemen des overledenen Graeve of Graevinne.
De tweede oorzaek by levendigen lyve , door disfortuyn voortfpruytende, heeft ons Vaderland meer dan eens beproefd r onder alle voorbeelden, om de kortheyd te betrachten, maer een op-te-haelen, weeten wy hoe Vrouwe Margareta door haer eygen Zoon Willem, beoorlogd en deze landen daer zy als Graevinne over heerfchte , door een bloedige doch ongelukkige Bataille heeft verlooren; en hoe naderhand, genoemde Graeve Willem zinneloos wordende , de landen onder verfchqyde Heeren geraekten, en , zoo als men ih de gefchiedeniffen van ons Vaderland kan zien, degene die het meefte geld befteedden,het meefte kreegen.
De derde oorzaek, die ik fchandelyker noem dan de twee andere , wanneer -zoodanig eygenaer zyn capitael ■verheft door eygen toedoen van een fiegt leven; hier van zou men menigvuldige voorbeelden konnen ophaelen. In de aloude Gedenk-fchriften ftaet , hoe dat veele Graeven van Holland door kwaed gedrag uyt het Graeflyk bewind



C *5 )
wind zyn geraekt, ja zelfs om het leven zyn gekomen; want als men de oude kronyken mag gelooven, is Graeve Floris door het verkrachten of beilaepen van Gerrh van reizen , zyn Echtgenoot, niet alleenig zyn Graefschap maer zelfs zyn leven kwyt geraekt, wordende dien Graeve in een hinderlaeg op een wreede wys vermoord; de verdeeling welke door die fatale moord het land heeft moeten ondergaen , is aen de minft belezcnfte te zeer bekent, om hier te melden; zoo dat de landen te huer of te koop, aen den meeftbiedenden veil waeren, daer zig de vernioogenfte Heeren die veel geld hadden hun ook meefterlyk van bedienden, en den opvolgenden Graef vry 'minder bezat , dan den vermoorden Graef Floris wel eer had bezeten.
De vierde oorzaek, als den eygenaer geen genoegzaeme kennis bezit om zvne vafte goederen behoorlyk te dirigeeren kan men zeer bekwaemlyk t'huys brengen op de Koningen van Spanjen, die deze landen, als de laefte Graeven van Holland, geregeerd hebben; want had fluhppus I. Koning van Spanjen den racd gevolgd , die zynen Vader KeyzerZare/,hem gaf, toenhy zynen Zoon het Graeflyk bewind in handen ltelde,mtflchien waren de Nederlanden nooyt tegen hem opgeftaen, alzoo den Keyzer wel uytdruldyk zyn Zoon Phiiippus waerfchouwde, dat den aerd der B



C 14 )
Nederlanders aldus beftond : „ dat men „ hun niets met dwingelandy moet af-
perffen, en voor-al hun niet met trotf„ heyd regeeren, en geen vremdelin„ gen op een zichtbaere wyze met ver„ imaedingvan eygen 's lands kinderen „ voor hen in bedieninge van Ampten „ {tellen; want dat zulks dry zaeken „ waren , die zy niet konden dulden ; ,, dus wilde Philippus gelukkig regee,, ren moeft hy de belaftingen van de ,, Nederlanders met zagtheyd en als ,, iets dat zy vrywillig opbragten, in„ voorderen; dat als dan geene natie ,, gewilliger en met mindere murmuree„ ring, wanneer zy met zagtheyd be-
ftierd wierd, en dat zy belpeurde dat „ men de vremdelingen niet boven hun ,, ftelde , haere fchattingen betaelde."
Keyzer Karei kende de Nederlanders, doch Philippus, onkundig van hunnen aerd, floeg deze Leffen in den wind , en wilde hun by zyn eygen Spaeniche natie, die wel trots maer tevens vaddig, luy , traeg en niet ondernemend was, vergelyken , en de Nederlanders even als zvne Spaenfche onderdaenen regeeren. Zoo deden ook den gemelden Koning zyne navolgers, Philippus den II. en III. en handelde geheel tegenftrydig tegens de leffen van Keyzer Karei, Graeve van Holland. En niet tegenftaende de gemelde Koningen meer dan eens door Nederlandfche Heeren wierden gewaerfchouwd, toen de vol-



( tg )
keren dezer zeven vrye Geweften het hoofd opftaken , dat Bato ,s krooft, dat een Hollander met geen geweld te regeeren was , en liever veel eer op de puynhoopen van zyne wallen zig zoude laeten nederfabelen , als met geweld hem te laeten overheerfchen, zoo gingen echter de gemelde Koningen hunnen gang , alzoo de Spaenfche Hovelingen en vleyers de gemelde Vorften in het concept bragten , dat het fchande voor zulke groote Vorften, als de Koningen van Spanjen waren , zoude zyn , wyl zy zulke uytgeftrekte huiden hadden , dat zy hun van volk, dat flechts een hand vol land bezat, lieten dwingen ; zoo dat het van erger tot erger ging, tot dat tenlaeftenPhilip denIII, na hy den Hertog van Alva naer deze Nederlanden als Gouverneur gezonden had, en welken door onmenlchelyke wreedheden te pleegen de Nederlanders meende af-te-lchrikken , dat zy de wapenen zouden nederleggen, te laet beipeurde, dat hy onkundig was geweert,; en zyne onkunde van den aerd der Nederlanders veroorzaekte, dat hy van zyn recht als Graef afftand dede , en deze geweften voor vry gevochte landen verklaerde. — Ik zal niet behoeven te melden hoe droef het toen met Nederland is ge weeft, want het ging noch voorder als te hueren of te koopen , terftond te aenveerden ; neen men preienteerde dit Gemeene-beft voor nietB 2



( rS )
met-al aen Vrankryk, als ook aenEngeland weg te geven, en dat die Vorften het zelve zouden bezitten; maer zy bedankten'er voor, en wilden het niet hebben. God behoede ons , dat het niet wederom zoo gaet, ten minften, zoo niet fpoedig den band van Eendracht , die onze macht uytmaekt, met fnoeren van onvervalfchte vriendfchap word toegetrokken! den Hemel weet •wat ons boven het hoofd hangt! ! M De vyfde oorzaek, dat vafte goede»ren hier boven gemeld , door verfterving of anderzins onder verfcheyde erfgenaemen komen te vervallen, en vervolgens verhuerd of verkogt worden, en welk wel het voorname artikel uytmaekt , daer ik den tytel van dit Tractaetje op gebouwd heb , heeft alle overeenkomften met den Staet dezer landen; want na onze Voorvaderen dezen , naer een tachentig - jaèrigen oorlog, voor hun goed en bloed gekogt hadden , en Aal Philippus den I/J, Koning van Spanjen , die gedwongen wierd vry te verklaeren, zoo wierden alle de ingezetenen dezer vrye Geweften erfgenaemen en deelgenooten van de glorie-ryke bevogtene vryheden en privilegiën , noodwendige Voogden, Adminlftratcuis of anders gezeyd hooge Machten : Staeten der landen uyt de vermogenfte , en aenzienelykfte perfoone 1 wierden geftelt , zoo in het ftaeten als in het ftedelyk bewind; doch alzoo men Willem den I,



( i7 )
Prince van Oranje en Naflatt, door defzelfs dapperheyd en bewezen trouw, als een der eerfte grond-leggers van deze Republiek mogt aenmerken, zoo benoemden hem de Staeten der Landen met bewilliging en tot genoegen der ingezetenen , die eygenaers door 't ftorten van hun goed en bloed waren geworden van deze zeven vrye Geweften , tot Stadhouder \ dus dien Vorft in zoo verre Rentmeefter wierd , als zynde verplicht van zyn doen en laeten rekenfchap aen de hooge Machten te geven. Staende dezen Vorft zyne regeering, valt'er op zyn Stadhouderlyke of Rentmeefterlyke regering niet te zeggen. — Naer het overlyden van dezen Prins, die met alle recht den Vader des Vaderlands
fenoemt word, wierd defzelfs Zoon 'rins Manrits tot Stadhouder verkoren. 'Wy zullen met voordacht het haetelyk gedrag met Johan van Oldenbarneveld, dat geheel niet tot Vorft Maurlts zyn roem ftrekt , in zoo verre met ftilzwyging voorby gaen, dat wy alleen maer zullen aenhaelen, dat dien Prins , Rentmeefter of Stadhouder geworden zynde, door de geloofweerdigfte fcbryvers te lafte word geleyd , dat hy van eenera anderen aerd als zynen overledenen Heer Vader, een grooter zelfs-verbeelding van zig had , en niet gedogen kon , dat" de Staeten of Adminiftrateurs van Nederlands algemeenen boedel,de boeken wat nauw doorkeeken, en het StadB 'i



( i8 )
houderlyk , of Rentmeefterlyk bewind pael en perk ftelden ; muntende onder de Adminiftrateurs in trouw en eerlykheyd daer boven al in uyt den genoemde Oldenbarneveld, die door de onvergeeflyke flapheyd van zyne medeAdminillrateurs , welke den Stadhouder te veel gezag hadden toegelaeten , fchandelyk op het hof-fchavot, bereyds tachentig jaeren oud,naer hy twee-enveertig jaeren de Landen had helpen, adminiftrateeren , onfchuldig onthoofd wierd; het welk dien gryzen Vader ook dede zeggen, wanneer hy het Hsregfche moord-tooneel betrad : ik zal hier grooten loon krygen voor myne getrouwe dienden, die ik twee-en-veertig jae* ren aen de Landen heb betoond. Ik gaenal willens hier de Lychederfcbe regeering voorby, toen de Adminiftrateurs den boedel van Nederland, zooverward vonden , dat zy haer toevlugt tot de Koninginne Elizabeth van Engelland moeften neemen, en het erf van Bato, Holland met regt aen de meeftbiedende te hueren of te koopen, terftond te aenveerden , mogt genaemt worden.
Naer hetoverlydenvan Prins Maurits, verkooren Nederlands Executeurs , Adminiftrateuren of Staeten der landen, hoog- deszelfs overleden Prins zyn broeder , Frederik Hendrik, tot Stadhouder of Rentmeefter. Dezen Vorft volbouwde, dat zyn vader begonnen en zyn broeder voortgezet had , en beveiligde de vryheyd vaa deze Geweften.



( 19 )
Frederik Hendrik, het tydelyke met het eeuwige verwiffeld hebbende , naer hy deze landen loffelyk als Stadhouder beftierd had, is vervolgens zynen Zoon Willem II. tot de Stadhouderlyke weerdigheden verheven: dezen \ergat alfmede dat hy maer Rentmeefter was , zoo dat hy zoo ftout wierd om zelfs de Adminiftrateurs, die in het bewind zaten, gevangen te neemen , en na Loevefteyn te voeren. Hier nog niet te vrede mede zynde, overviel hy daerenboven Amfterdam; en dat om geen ander reden , als dat de ftedelyke opperhoofden of regeering van die Stad , meenden regt te hebben, om hem den toegang in haer raedzael te betwiften : een regt waer op hy als Stadhouder zelfs wel wift, geen aenfpraek te hebben.
Dezen Vorft leefde niet 2eer lang , en ftierf in den bloey van zyne jaeren, dat zommige voor de Republiek als geen groot ongeluk aenmerkten; de blyken die hy in het begin van zyn R entmeefterof Stadhouderfchap gaf, lieten niet veel hoops na, dat, zoo hy magtiger arm gekreegen had, dat hy in 't vervolg naer de ftemmen der Adminiftrateurs , 'slands Opzigters of Staeten derlanden, zou gehoord hebben. De republiek bleef toen een geheele wyl zonder Stadhouder , Opzigter of Rentmeefter , zoo dat de landen geregeerd en de naegela.ten goederen , die onze voorvaderen door het zvyeerd bevogteny



( ao)
en wy van hun geërfd hadden , bettiert wierden door onze, mede-deel in die Erfnis hebbende , verkooren hoofden , Staeten of Adminiftrateurs dezer landen. Maer gelyk het gemeenelyk gaet, dat een groot getal van ^oogden in een aenzienlyken boedel in concepten verfchillen, en de andere erfgenaemen daer deel in nemen , vallende zommige de eene en geene de andere party toe , zoo ging het ev.n het zelve m d e dagen; zoo dat eyndelyk Prins JV'dhm JU. tot Stadhouder verkooren wierd. Onder de regeering van dezen Vorft zag men wederom een voorbeeld, hoe gevaeriyk het'er voor een land uytziet, en in wat perykels 'slands getrouwe enwaerheydlievende executeurs zyn , wanneer men aen Stadhouderlyke Rentmeefters te veel gezag toelaet. De gebroeders Jan en Cornelis de Wit, konnen getuygeniffe van die zaek draegen; de fchreeuwende moord, aen die twee zuylen vanStaet , vind men met zwarte fchandletteren afgemaeld in 's lands Hiftorie-bladeren.
Willem JIJ. geftorven zynde bleeven de landen wederom onder het beftier der Staeten, als Adminiftrateurs , zonder Stadhouder of zoogenaem 'en Rentmeefter tot den jaere 1747 , wanneer de ingezetenen en voor al het fmalfte gemeente , het zy dat fy opgezet waren door eygen belang zoekende, groote deelhebbers in Nederlands bezittingen, ofte anderzins, dat zullen wy daer Ue-



( 21 )
ten , om een Stadhouder riepen. Vraegd men : wierden zy ook te hard gehandeld ? en moeten zy onder der Staeten regeering meer opbrengen, als tentyde der Stadhouders ? verre van daer, de ondervinding heeft hun geleerd enleerd hun noch dagelyks, dat zoo gouw den nieuwen Stadhouder Willem Qarel Hendrik Frifo Prince van Oranje en Naflau , den 4 Mey van het zelve jaer tot Stadhouder was -verkooren,zy van ftonden aen veel zwaerder belaft wierden, des niet tegenftaende , en hoe veel bevinding Nederlands volk had dat een Stadhouder even als een Rentmeefter afhanglyk dient te blyven van de algameene Adminiftrateurs van den boedel , zoo vond men goed aen den Stadhouder niet alleen verfcheyde voorregten te vergunnen , die zyn voorvaders noyt hadden genooten; maer zy begonnen nog daerenboven,onvergeeflyke dwaesheyct! om dien Prins het zelve jaer 1747 den 16 November voor Erfftadhouder te verklaeren, zoo wel in de vrouwelyke als manlyke linie , even of zy zekerheyd hadden, dat alle died Vorft zyne nazaeten zulke getrouwe , vlytige en verftandige Rentmeefters voor Nederlands algemeen boedel zouden zyn, als hy; want men moet dier Prins de eer geven, die hem toekomt weetende door deszelfs aengcboorev heusheyd en beleefdheyd , als door grondigheyd den aerd der Nederlanders be»



( 22 )
kend zynde, alles met goedheyd te verwerven. Gemelden Prins leefde naer zyn verheffing van Erfftadhouder niet langer dan 4 jaeren 1 maend en 8 dagen, als verwiffelende het tydelyk met het eeuwig den 23 Oftober 1751 , nalaetendetwee kinderen, zynde de oudfte een Princes , Carolina genaemd , thans Gemaelinne van den regeerenden Prins van Weilbourg, en denjongfte een Prins, welken onzen tegenwoordigen Erfftadhouder Willem V. is.
Willem Carel Hendrik Prifo dood zyn^r de , fuccedeerde hoogs deszelve weduwe Anna , Kroon-Princeffe van Engeland, in haers doorlugtigGemaels plaetfe , als Douairière Gouvernante dezer zeven geünieerde Provinciën. —Haer regeering was niet zonder rampfpoeden verzeld \ want, de Engelfchen , een vanouds-be-* kende roofzugtige en verbondbrekende natie, benadeelde op een verregaende wyze onzen koophandel en fcheepvaerd ^ dat den fteun dezer landen is , daer wy ons beftaen van moeten hebben. Het mankeerde niet aen klagten , welke zoo wel de hooge magten als de kooplieden dezer geweften hier over aen de Gouvernante inbragten , dog alles zonder vrugt; want de Gouvernante , een dogter zynde van deri toenmaeligen Koning van Engeland, zoo hield zulks tegen, dat wy geen geweld met geweld te keer gingen; en wat de Staeten der landen betrof, al hadden die zulks wil»



( 23 )
len doordryven, de zaek was te haggelyk, alzoo de Gouvernante te wel bebolwerkt was van eygen belang zoekende flaven, om tegen de Engelfchen een onderneeming te doen ; zoo dat die roofzugtige natie onnoemlyke i'chaden aen de Nederlanden toebragt.
Dus was het even geiteld en had de zelve overeenkomft, als of een boedel, waer onder veel koornlanden gelegen zyn , onder de handen eener Rentmeefterffe was, wiens vader veel verkens had, laetende zyne zwyn-hoeders hun geborfteld gedierte in zyns dogters aenbetrouwd koorn loopen , om haer te verzaeden en dereftte vernielen; en fchoon de erfgenaemen en zelfs de Adminiftrateurs dier landen daer klagtig overvallen , geen gehoor en konnen verwerven om de verkens met ftokken dood te flaen of ten minften te verdryven; want de Rentmeeftcrffe boven de wetten zynde , als zynde dien poft voor haer en haer nakomelingen erflyk verklaerd, dus zonder vrees dat'er een ander in haere plaets verkooren zal worden , weygerd de verkens van haer vader te beteugelen om hem geen ongenoegen te geven.
Genoemde Kroon-Prince:(Fe.^/j72a overleefde haer Gemael noch geen acht jaeren; onzen tegenwoordigen Heer Erfftadhouder noch geen n jaeren bereykende, derhalve minderjaerig zynde, wierd, tot zoo lange men oordeelde hy



( 14 )
voor meerder'aerig en bekwaem v«klaerd kon worden om de Landen als Erfftadhouder te regeeren, onder Voogden en Opzichters gefteld , hebbende aen den eenen kant als Voogden den Koning van Engeland en den Hertog Louis van Brunfivyck-Wolftnbuttel, welken laeften de kwaliteyt als Veldmarfchalk deezer Staet bekleede, en aen den anderen kant de Staeten deezer Landen.
Genoemden Hertog wierd met de opvoeding des minderjaerigen Prins , volgens het nagelaeten Teftament van zyne Vorftelyke Ouders , benoemd.Gemelden Hertog , een Hoogduytfch Prins zynde, toonde van den begin zynder Voogdyfchap , dat hy in den aerd en conftitutien der Nederlanders en der Republiek onweetend was, want binnen korten tyd zag men de geheele Hof-houding van den jongen Vorft, die by het leven van zynen Heer Vader meeft uyt vrygevochten Friezen en inlanders beftond, opgepropt met Hoogduytfchers , zoodat het een volflaegen kleyne mofferey wierd; zelfs de Hollandfche fpraek wierd niet geduld, en men reekende het voor eene fchande als men geen Hoogduytfch fprak. Met de Ampten en Officien, daer in voovige tyden een ingezetenen noch hoop op had , ging het even het zelve : het was meeft alles voor vremdelingen. Eenen onmondigen Prins dus opgevoed wordende



( =5 )
dcnde, hope ik , zal zyne Doorluchtige Hoogheyd het my niet euvel opneemen, wanneer ik zeg dat hoogft den zeiven Hertoglykcn Voogd, door al des zelfs daeden niet toonende genegenheyd voor de Nederlandfche natie te hebben,hy zekerlyk den jongen Vorft het volk , daer dien onmondigcn Prins in het midden onder geboren is en dat hy mondig of meerderjaerig wordende alsStadhouder ftond te befticren , niet al te voordeelig afgemaeld zal hebben.
Ja ik geloove, fchoon ik van onzen Erfftadhouder vertrouw, dat zyne Doorluchtige Hoogheyd thans redelyk den aerd der Nederlanders en de Conftitutie van dit Gemeenebeft kundig is , zyn Doorluchtige Hoogheyd zulks geenzins aen zynen voormaeligen Voogd te danken heeft.
Want die zelve geen kunde bezit, kan onmogelyk aen andere goede onderrigtinge geven : en dat den Heer Hertog onervaeren was in den aerd der Nederlanders , dat blykt; want anders moeft hy zig gewacht hebben, om hun zoo zigtbaer te verfmaeden, alzoo hy wel kondc denken , dat die behandeling aen de Hollanders in het oog moeft loopen , dat zy vremdelingen met de ampten en officien zoo wel in militaire als politieke zaeken zagen pronken, die de ingezetenen als erfgenaemen van hunne voorvaders toekwamen, en zulks den eenen of anderen tyd des Hertogs



C 25 )
ondergang zou bewerken, en maeken dat hy in eenen eeuwigen haet verviel. — Even zoo weynig, blykt het, was den Heer Hertog ook in de conftitutien der landen ervaeren, dat hem door meer als een Hemmende Stad opentlyk verweeten en gezeyd is. En gelyk men ook blykbaer zien mag , by het overleveren van zyn Memorie tegens de regeering van Amfterdam, alzoo hy als eenen loon-trekkenden Dienaer , wel door brieven, maer geenzins door een Memorie zig mogt hebben geaddrelfeerd. , ■
Gefteld zulk een geval gebeurde eens in een boedel, waer in Voogden of executeurs het opzigt hadden, en den Rentmeefter nog te jong zynde om de zaeken van den boedel, die meeft uyt vifchryke waters beftond , en hoedanig men op Zee het wand moeft uytwerpen om vifch te vangen , en men gaf hem ter opvoeding aen een WeftfalingerVoogd, die wel weet hoe men verkens , ganzen , enz. hoed, en hoe men des Alderhoogftens aerdbodem door de ieys bearbeyd of fcheerd, maer nooyt nauwelyks water , nog veel minder Zee gezien heeft, zoude het niet te dunken zvn, dn zoodaenig een jongen Rentmeefter , tot meerderheyd van jaeren <rekoomen zynde, weynig kunde van oe zee of viffchery had? Ik meen van ja.
Even is het hier gefchaepen : den Herto^ een Duytfcher, den aerd der



C 27 )
Nederlanders nietbewuft zynde, wilde hun vergelyken by zyne bovenlanders, die zoo veel afhanglyke flaeven zyn, en geen fchaduw van vryheyd kennen ; want het alderkleynfte Duytfche Prinfken,,al bezit hy pas half zooveel land als een middelmaetigen Hollandfchen Boer , zoo duld hy niet dat een van zyne onderdaenen een woord tegen fpreeken zal , al worden zy nog zoo gedrukt , gekweld of geplaegd. Heel anders is het hier gefteld, de minfte , de allerarmfte, vermagt voor zyn regt fpreeken , al is het zelfs dat hy vermeend door den Souvcreyn der landen of door den Erfftadhouder zelfs beledigd te zyn.
Dus de Duytfche natie is van dienatuer, dat een Hertog , Prins of Baron, zoodan g met de grootheyd en Edeldom van zyn geboorte voor ingenomen is , dat hy niet kan dulden, dat iemant, die geen Adelyke kwartieren voerd,al is hy nog zoo ryk, verftandig of een aenzienlyk koopman , gemeenzaemelyk met hem omgaet.
Dus moet , en men behoefd'er niet aen te twyffelen, het den Heer Hertog vremd voorgekomen en vryhart gevallen hebben, te moeten zien, dat zynen Vorftelyken opvoedeling of pupil allen eerbied moeft betoonen aen Staeten dezer landen, waer van verfcheyde leeden kooplieden waren. — Zoude het wel onmogelyk zyn (het is eene vraeg ) C 2



( 28 )
dat den Heer Hertog zyne Doorl. Weeze onder het oog heeft gcbragt, even als de vleyers van de Spaeniche Monarchen , als - ze nog Graeven van Holland waren, wel eer gedaen hebben; te-weeten, dat den jongen Vorft meerderjaerig wordende , zyn hooge geboorte beter moeft laeten gelden , dan zyn Voorvaders hadden g.daen, en zig geen wetten te laeten voorfchryven van Staeten, waer onder verlcheyde zyn , die geene adelyke wapens konnen toonen ? Ik herhael, het is een vraeg.
Willem V. onzen tegenwoordigen Erfftadhouder meerderjaerig geworden, en aen het hoofd der regeering gekomen zynde , hadden de ingezetenen van Nederland hoop, nu den zeiven niet meer onder de Voogdy van den Hertog ftond, dat zy als Erfgenaemen van Nederlands boedel ,ter eeniger tyd de intreften van hun Voorvaders zweet, bloed en goed zouden trekken, te-weeten den naeften te zyn tot het bekleeden van Ampten en offtcien ; maer alles behalven dat gebeurde : want fchoon wy uyt het geheele gedragvahNederlands Erfstadhouder moeten gelooven en toeftemmen, dat dien Prins een goede ziel voor de Nederlanders bezit, en de natie e n toegenegen hert toedraegt , zoo zag men egter dat het zyn oude gang ging, en'er zeer weynig voor de regte Erfgenaemen over was, en de Ampten, die ik de legaeten van onze verftorven



( 29 )
Voorvaders noem, aen vremdc vleyers gaf. Dus het zeldzaem was , zoo eens den ingezetenen of inboorling voort geholpen wierd dat nog zelden gebeurde , of men moeft een der eygen belang zoekende flaeven van den geweezen Voogd op zyn hand hebben.
Maer om eyndeling tot de beoogde zaek te komen, Nedeiland te hueren of te koopen, terftond te aenveerden.
Ik heb in de vyfde oorzaek , waer door vafte goederen te hueren of te koopen geraeken, aengetoond, dat zulks kan gebeuren , eerftelyk, als de Voogden over de nalaetenfchap een Rentmeefter verkiezen, die eygen belang beoogt; dit is een zaek die altyd kwaedc gevolgen , voor de nalaetenfchap en de Erfgenaemen in het generael , moet hebben.
Even is het ook gefteld met het gemeenebeft onzer Republiek; want de Voogden of hooge machten , welke aen het roer van ftaet zitten, een eminenthoofd voer Stadhouder verkooren hebbende , (te meer voor Erfftadhouder) vinden hun zoowel als ingezetenen en inboorlingen deerlyk bedroogen , als zoodanig een Stadhouder een eygen belang zoekend menfeh is, en in het Concept komt, om dat hy aen't hoofd van de republiek geplaetft is, dat hy meerder is , dan den Souvereyn of de hoo-
fe Machten, die hem aengelteld hebben. )och alzoo wy beter denkbeelden van C 3



( 30 )
onzen tegenwoordigen Erfftadhouder durven veronderftellen , zoo zullen wy hier niet breeder over handelen.
Neen, wy durven onderftellen, dat Willem F~. zoo zeer geen eygen belang beoogd , en zyne Doorl. Hoogh. geenen zyner voorvaderen in deugd of trouwheyd behoeft te wyken. Dog of het met alle die hem omringen zoo gefchaepen is, zullen wy op den toetfteen brengen. Toen dezen Vorft aen het hoofd der regeering kwam, bevond ons zee-wezen zig bereyds in eene flegte omftandigheyd; dog in de plaets van daer aen te denken, of hard op verbetering aen te dringen , zoo wierd daer maer heel flauwlyk, en op een verbetering van Land-troepen fterk aengedrongen. Het is te bekend om'er om te veynzen , wie den man was om zoo fterk op een vermeerdering van land-troepen te ftaen, en geen zin -had noch geern zag dat het zee-wezen eerder verbeterd wierd, den Hertog, anders niemant, daer egter het uytruften van oorlogfcheepen veel noodzaekelyker by de hooge magten en voor al die der kooplieden ge.oordeeld wierd. Daer naer is ook ge.bleeken van wat gevolg het isgeweeft, wanneer de onluiten tuffchen America .en Engeland uytborften, alzoo wy op .zee tot zulk eenlaegte waren bepaeld , dat wy geen kleyn convooy aen onze koopvaerders konden verieenen;nogtahs 'moeten wy van dit alles de fchuldniet



( Si )
aen onzen Erfftadhouder geven; maer aen de zulke , die den zeiven als vrienden voorkomen, en om het belang van nabuerige Mogentheden, aen wie zy verbonden zyn, den Erfftadhouder mitleyden.
Een Prins, al is hy noch zoodeugdzaem, zelfs braef beitaende , word door zulke valfchaerds lichtelyk mifleyd; want alle herten by zyn-eygen vergelykende , kan hy niet denken, dat'er zulke monfters gevonden worden, die hun Vorft en het Vaderland , daer zy alle goeds van genieten, zullen mifleyden en verraeden : dus vertrouwe ik dat het met zyne Doorl. Hoogheyd gegaen is , en dat wy het alleen aen alle vuyle Engelfch-gezinde, eygen belang zoekende monfters te danken hebben, dat wy zoo godvergeeten door de Britten beroofd zyn geworden , als wy hebben moeten ondervinden. Ja dat het die zelve monfters zyn, die , toen wy bedagt waren op tegenweer, oorzaek zyn geweeft , dat onzen fcheepbouw zoo traeglyk voortgang had, en toen wy een aental fcheepen in gereedheyd hadden,'er egter niets mede uytgevoerd wierd : dit is geen zeggen, maer dat kan beweezen worden, door eene memorie, welke de getrouwe regeering van Amfterdam ingeleverd heeft, daer dié Vaderen des vaderlands 'er opentlyk voor uytkomen , dat den Heer en Raedpenfionaris van Blyfwyk , meer dan eens aen verfcheyde



C 32 )
leden van ftaet geklaegd had, dat den Hertog dengenen was, die door zynen invloed op den geeft van den Erfftadhouder de heylzaeme oogmerken van 't land vertraegde : 'tiswaer,den Heer Erfftadhouder fchynt dat te ontkennen , en dat meer is , fcheen over die getrouwe waerfchouwing geftoord te zyn geworden; waerfchouwing die allesbehalven haet verdiend, het welk zigtbaerlyk aen eenige getrouwe en ieverige 's lands fteunpilaeren betoond word.Het was te wenfcben dat zyne Doorl. Hoogheyd begreep, dat zulke zuylen van ftaet, die voor Nederlands algemeenen boedel fpreken, opdat hy niet infolvent geraekt, niet te hoog te fchatten zyn, om dat het welvaeren van zyn huvs aen het heyl der landen verko"gt is ;' het had lang te wenfchen geweeft, dat den Prins het aldus begreepen had , dan hadden mogelylc de getrouwfte Vaderen des vaderlands , zig niet in de noodzaekelykhevd gezien, om aen onzen geliefden Erfftadhouder te tcohen, dat, ais het'er op aenkomt, dat zy j3ouvereynen zyn, en de voorregten wel eer oen zeiven vergund , wederom , als meefters van den zeiven zynde , konnen intrekken. — Dit hebben de Engelfch-
fezinde mifleyders van zyne Doorl. loogheyd niet naegelaeten den Prins aen het "verftand te brengen, als ofhy daer door zwaerlyk in fynee.r en voorrechten waer gekrenkt. Wat zyn hier



( 33 h
de gevolgen van geworden? allereerft een verwydering tuffchcn eenige en wel de getrouwde V aderen des vaderlands , en den Erfftadhouder ; en alzoo dien hoogen Vorft , fchoon wel ziende , dat de Engelich-gezinde party by alle weidunkende gehaet word, nogtans goed vond, die de hand boven het hoofd te houden, is de zaek rugtbaer by alle inwoonders en ingezetenen geworden. De Engelfch-gezinde cabael in hunne ziel overtuygd zynde , van hunne vloekweerdige bedryven, zig benauwd vindende , zoeken alle liften en laegen om de welgezinde te drukken, al was het om het minft in middelen bedeeld gedeelte der inwoonderen door geld tot openbaeren oproer te verwekken en om-te-koopen, Opdat Hollands vetten tuyn met wortel en tak word nytgeroeyd , en wy onder de fcbaduwe der maegdelyken vryen Hoed, niet meerder de voorregten van onze bevogte privilegiën zouden genieten; maer dat dien tuyn, die zoo zuer bevogten is , dien Hollandfchen, dien Nederlandfchen tuyn geplunderd en haer vrye Maegd verkragt word , en den grond daer van verhuerd of verkogt terftond te aenveerden.
üfte anders op den zeiven grond een graeflyk paleys voor den Stadhouder te bouwen. Dog den Hemel zy, God lof! gedankt voor zyne genaden, in den boedel van ons lieve Vaderland zitten nog getrouwe executeurs of Voog-



( 34 )
den, die eerder alles zullen waegen, als te gedoogen , fchoon den Rentmeefter vanHollands erf door fnoode vremde huerlingen en eygen vry belang zoekende fiaeven van zoodanig een huerling mifleyd word, dat die fnoode hun oogmerk bereyken zullen, om de Nederlandfche vrye halzen met een yzergraeflyk juk te drukken.
ja dobbele ! ja thren-dobbele ftofre hebben wy om God te looven, en te pryzen, dat nog al de erfgenaemen der vryheden en privilegiën van Nederlands vryen maegdelykentuyn,niet bezwadderd zyn met - dien droezem der verbllndheyd,en dat wy noch mogen zien, wy zulke onder ons midden hebben woonen, en wel het aenzienlykfte en oordeelkundigfte gedeelte onzer natie, die zig, als vrywillig, aenbieden, om in gevallen eenige roer-vinken , door aenhitzing der Engeliche Cabael onder het masker van voor de eer des Erfftadhouders op-te-komen, oproer wilden aenvangen, alsdan die oproermaekers met de wapenen in de hand te keer te gaen.
Maer helaes ! wat moeten wy zeggen, het is of een befmerring van blindheyd en gevoeleloosheyd, by ons heerfche i als men zelfs op eenige plaetzen niet kan dulden, dat deze rechtgeaerde vryheydminnende Zoonen , en erfgenaemen der vrygevochten landen , hunnen iever laeten blyken; men tragt hun aftemae-



( SS )
len by het dom gemeen, als haeters van Oranje en dat Vorftelyk - huys , daer egter hun wezentlyk oogmerk is , om de wetten en privilegiën ongekrenkt te bewaeren, en zoo wel die gene te beteugelen, dit iets tegen Oranje als tegen den hoogen Souvereyn zouden durven onderneemen.
Zoo nu ook deze getrouwen in hun goede zaeken gedwarsboomd worden , wat ftaet'er dan op te volgen ? eenen algemeenen ondergang, eene binnelandfchc beroerte , en anders niet. De belhamels daer toe zyn bereyds gereed , en hebben al onderneemingen gedaen : den Haeg kan'er van getuygenis draegen , en Rotterdam heeft het nu al tot herhaelde ryzen ondervonden : gelyk ook de ftad Leyden, waer eenen zeer gevaerlyken oproer den 9 Juny van dit jaer i784begonft is, waer men opentlyk riep, onder het pionderen : Oranje boven ! zonder dat, alles moet verwoeft worden... . Ja , hadden eenige welmeenende en getrouwe Borger.; het niet belet, God weet hoe droef het'er in laeft gemelde ftad uytgezien had. Wat zal 't u gelden , vraeg ik nogmaels , zoo deze getrouwe in hun goed voorneemen gedwarsboomd worden,en men wraekt of mifpryft het, dat getrouwe en redenryke Vaderen des Vaderlands onze wettige Souvereynenvoor de Rechten, Wetten, Vryheden en Privilegiën opkomen? niet anders als da,t de beroer-



( s« )
ders het na hun zin krygen, en dea eenen ingezeten den anderen verniele , en ons lieve Vaderland door binnelandfchen Oorlog verdeeld, blaek en blood legt voor de nabuer'tge Mogentheden, om even met het zelve te leeven als met Poolen. Wat dunkt U-L. myne aendachtige Lezers , is dat Nederland te hueren of te koop , terjiond te aenveerden , gefteld of niet?
Mogelyk werpt menmy tegen, ia maer het is nog zoo ver niet; my dunkt wel degelyk ja ; want het is even of Nederlands boedel onder beneficie van inventaris thans door onze hooge Machten word beftierd , en of zy niets vermogen te doen, dan met voorkennis van zeker foort van gekroonde Schepenen. Nu hebben wy het verbeurd by Zweeden, dan weer by Denemarken, by Venetien ... Frederik komt ons raeden als vrind ! ! ! Engeland geeft'er niet om, of hy vrede met ons heeft of niet; want wy hebben zoo veel tyd noodig tot delibereeren of'er een half dozyn fcheepen, die gereed zyn, uyt zullen vaeren of niet, dat andere Zee-Mogentheden in dien tyd twaelf dozynen Oorlogs Zee-kafteelen konnen bouwen. Den Keyzer fchryft ons de Wet voor , zeggen fomige , en andere : „ den groo„ ften Vorft der Vorften gaet zyne bil„ lige eyffchen doen gelden ; en zy „ vr aegen of hy onrechtveerdig zal wor„ den met ons denintreft te doen be-
taelen ?



( 37 )
' „ taeleri ? Elk zwygt.. en ik zwygook , wyl een donderende ftem uyt duyzende monden antwoord Neen... Ons wagtfehip moet voor Lillo van dan , en dat maer wat gauw : zyne Majefteyt houd niet op van eyffchen. Dus wy van binnen verdeeld en van buytcn niet in ftaet zyn een ftrooytje , als men zegt, aen ftukken'te byten, zouden wy dan niet met ruymte konnen bewyzen, dat Bato's erf, dat ons voorheen geducht ende bloeyend Nederland te hueren of te koopt terftond te aenveerden is.
Dit is de grootfte zwaerigheyd van allen; de eyffchen yan Keyzer Josephüs te voldoen, en is voorwaer geen kleyne zaek ! en dat noch het argfte is , heel Europa pleyt voor dien Vorft... Zyne byzondere manier van hem over al bemind of geducht te maeken , doetheel de wereld, ja zelfs de helft onzer vrygevogte Nederlanders, opentlyk zeggen ,, dat dien grooten Prins veel te „ rechtvaerdig en te verlicht is, om „ een voet lands of een duyt te vraegen y „ dat hem niet toekomt:" De grootfte menigte geeven zig den aerbevd niet om te onderzoeken , of de eyffchen van dien Vorft waerlyk gefondeerd zyn ; het is hun genoeg met te zeggen : „ wy ken„ nen den grooten Joseph, wy hebben „ hem hier ter ftede gezien ; zyne wyf,, heyd en rechtzinnigheyd ftaet op zyn „ aenfchyn geprint, hy zal, nog kan „ dus niets begeeren, dat hem niet toe* „ komt." D



( 38 )
Dat dien Vorft hier grootelyks bemind word, dat leyd geen tegenipraek : een ftaeltjen daer van levert ons Amfterdam op. Toen dien Prins daer was , zag men in alle gezelfchappen zyne gezondheyd drinken en de glazen over het hoofd op de ftraet goeyen, onder het onophoudelyk geroep : lang leve Joseph ! en fommige vonden niet kwalyk daer-by-te voegen: dat hy onzen Vader worde.... Lang leve onzen Keyzer, enz. Die zelfde volkeren leven noch en wenfchen mogelyks meer als men zeggen kan nae eene omwenteling, die miffchien niet verre van ons is... Ja men hoord hier bywylen opentlyk zeggen: „ wat zouden wy voor onze vryheyd , „ ftryden ; wyl ons daer van niets meer ,, dan de naeygedagtenis van gebleeven „ is; geen enkele fchaduwe van vry„ heyd zien wy meer ; wy konnen nim„ mer ongelukkiger zyn..." ( i )
' ( i") Maer om te foonen , dat myne Landsgenoten , de Heeren Hollanders, niet allen van zulke inborft zyn , wil ik hier de volgende glorkufe. Anecdote plaetfen... Wetende dat'er in 't land van Waes, in de Polders , omftreeks Antwerpen , enz. eenige duyzende Mannen Keyzerlyke Troepen flngveerdig liggen , heeft rnen de prudznth gehad van , zoo wel t'Hulft» te Sas van Gend als elders, de Wachten te verdobbelen , en Schildwachten voor uyt te ftellen. Een van die Voorpotten te S... Van G.., deed over eenige dagen heel die plaet? jja wanorder ftacn. . , Menfloeg alarm; alles



( 39 )
Jofeph II. te zeer verlicht) en in de ftaetkunde meer als Frederik , meer als iemant bedreeven, heeft hem daer genoegzaem aen verwagt. Hy heeft de reyze door deze* landen niet ondernomen om zynen geeft te vermaeken; maer om het fpreekwoord eens te beproeven , 't welk zegt: dat geen , of dien geenen , die men eens waerlyk bemind heeft, kan men nimmer haeten. De Voorvaderenvan Keyzer Jofeph hebben immers , zoo als wy reeds hebben acngemerkt, Graeven van Holland geweeft. Keyzer Karei was immers Graef van Holland en waerlyk bemind. Philippus den I., den II. en den III, de laetfte 3 opvolgers der graevelyke Kroon van Karei, wier-
kwam tot defence , met fchuppen , tangen , enz. de Philofophinen der Minifteriche waerheyd ook ? alles was op de been. Den Heet Dom. . . met zyne befte Br. .. op zyne fchoenen ,riep al ridderende: watis'er; denVyand , ftamme'lden honderde Hemmen ; kloek aen, hernam hy; wel aen, ik zal . . ik zal. . . maer wacht, ik moet eerft kak'. .. ; doch den man was te zeer geprefieert, hy deed iets in zyn Br... ; het ging furieus; men zag niets dan lonten aenfteken , naerfufiken zoeken , kanonnen kuyflchen , enz. De Schildwachten liepen overhoop en riepen : daer komen met duyzende Vyanden ; het is Peerde-volk , men ziet niet van het zand. . . Het was zoo; want het was eenen Schaepherder, die eene kudde Schaepen naer de ftad dreef door het zand.... Dat is kloek, dat is wys, dat is dapper {yn !.. Anag.
D 2



( 4° )
den immers ook in den beginne bemind; en hadden zy genoegzaem beleyd gehad om hunne landen zelfs te regeeren , zy hadden ongetwyffelt tot den hedigen dage waerlyk bemind en hunne erven Graeven van Holland gebleeven. De onkunde en wreedheyd van hunne eerfte ftaetfdienaeren, die zy te veel gehoor en magt gegeeven hadden, hebben de Hollanders alleenlyk naer lang gedult, doen wederfpannig worden aen hunnen Souvereyn; dog hunnen, haet was verdeelt en viel niet weynig op de ftaetfdtenaeren , en wel byzonderlyk op den Hertog van Alva. Jofeph, die de Hifiorie en de inborft der Nederlanders genoegzaem kent, bedient zig ter goeder uer , op eenen zeer bekwaemen tyd, om zyne eylfchen met alle hope , ja met een vaft betrouwen, op Holland, op de erfvenis van zyne Voorvaderen , te doen geldén , nu dat zelfde land, zoo als wy genoeg bewezen hebben, te hueren ofte koop is.
Indien dan dat de inzigten van dien V orft waerlyk op het bezit van de vereenigde Nederlanden, of ten minften op een deel der zelve , geveftigd zyn, kan men hier aen des zelfs goeden uytval niet langer twyfl'elen: eene innerlyke oneenigheyd verdeyld onze kleyne magt in twee, waer van noch de helft in't hert door Jofeph overwonnen'is.
Indien, zeg ik , dat dien Vorft heeft



( 4* )
voorgenomen zyne aenfpraeken op Holland hi-te-voorderen, is het te veronderftellen , dat hy alle noodige maetregelen reeds lang genomen heeft, om geen vrugtelooze poogingen te doen. Dien Vorft, die tot den dag van heden niets vrugteloos ondernomen heeft, en welkers bedryven van heel de weereld gekend , verwonderd en gepreezen worden , zal geen ftrael van den glans , die hy reeds door zyne ftandvaftigheyd , zyne onver anderlyke voornemens, bekomen heeft, hier by verliezen willen.
Heeft hy niet, in minder dan4 jaeren , een onnoemlyk getal hervormingen in zyne ftaeten ingevoerd, waer van fomige meer zwaerigheden met zig {reepten, dan naerheden op een deel van Holland te leggen ? .. . Hy heeft, om zoo te fpreeken, wondei en gedaen, waer aen men een oogenblik voor deszelfs verordeningeniet koude denken en waer van de uytvoering aen heel de weereld onmogelyk voorkwam . . . Hy is onveranderlyk, hy is ftandvaftig gebleven en heeft alle de zwaerigheden weeten t'overwinnen en te behaelen.--Had men gelooft dat hy de Kloofters , die van hoogft des zelfs voorgangers waeren aengenomen, en welkers voetftappen hy infloeg met de privilegiën, vrydommen, enz. van het land te beweeren , had konnen vernietigen, zonder eenen geweldigen opftand te ondergaen? Hy heeft het egter gedaen : dit is eene D 3



C 42 )
waerheyd, en wel dufdaeniglyk, dat alle verlichte het voor eene noodzaekelykheyd houden, en dat het heele gemeente zulks zonder murmureeren aenzag.
Maer zal,menmyvraegen , heeft dien regtveerdigen Vorft daer door geene onregtveerdigheyd bedreven P heeft hy tegen zynen zoo dierbaeren eed niet gezondigt ? Het is waer, op den eerflen oogflag zou men daer over in twyffel ftaen; maer als men de zaek van wat nader aeafchouwd, zalmen oogbliklyk overtuygd zyn, dat hy volftrektelyk tegen dien eed niet gezondigd heeft. Men weete dan, om dit feffens te begrypen, dat eenen Souvereyn, als hy zweert de privilegiën enz. van een land te handhaeven, dat hy dit maer zweeren kan voor zo veel als dat die privilegiën met het algemeene welzyn van* den ftaet over-een-komen. Van den oogenblik af dat eenen Souvereyn, naer een geftreng onderzoek, overtuygd is, dat zulke, of zulke privilegiën, zoo als men fpreekt, fchaedelyk zyn aen't algemeene welzyn van denftaet, mag hy die als eenen algemeenen en waeren vad.-r vernietigen, of hunne kragt benemen. Daer-en-boven is nog de vraeg , of de zaek der vernieting van de kloofters voor den gedaenen eed vatbaer is .... Het kan zyn dat in dien tyd, dat de kloofters geftigt en aengenomen wierden, veel voordeel aen het algemeene welzyn



( 43 )
te wege bragten, en het kan zyn ,'dat die nu in tegendeel daer aen fchaedelyk of niet nuttig zyn.
Het is onnoodig dat ik my langer bezig houde , om te bewyzen , dat dien Vorft wonderen doet, zyne wyze hervormingen , tot de minfte toe , draegen daer blyk van.
Dit overftappende wil ik egter den toeftand der politike gefteltenis onzer Landen eens naezien en daer uyt afleyden wat'er met ons te geworden ftaet.
Eene gezonde ftaetkunde voordertvan ons dat de regenten der 7 vercenigde Landen eene zoodanige goede eendragt onderhouden als men zig voor kan ftellen; dat zy alle het welzyn van het al-' gemeene beft bewerken, maer niet het w.elvaeren van eenige Provinciën ; dat zy fpoedig en geheymelyk de zaeken befchikken , en hunne bevelen door de uytvoerende magt feffens en getrouwlyk doen uytvoeren; dat'er ten allen tyde eene gedagte oorlogs-vloote kan uyt* loopen, en dat de landtroepen voltallig en wel geoeffent zyn.
Alfwanneer dat alles aldus ingerigt is , dan kan de republiek haere Souvereyniteyt doen eerbiedigen; maer als juyft het tegendeel plaets heeft, dan moet zy den flagt-offer van haere laetdunkentheyd worden, en alles wat men haer aen het'hoofd van een magtig leger vraegt, opofferen.
Het tegendeel heeft hier juyft en vol-



( 44 )
ftrektelyk plaets; want de regenten van den ftaet zyn niet minder als eensgezint; alles word in langduerigheyd getrokken en blyft zoo geheym, dat men in de coffy-huyzen gemeynlyk van dags te vooren hoort vertellen wat de hooge vergaedering dags daer naer verhandelen en vaft ftellen zal. De zee- en landmagt is tot het leegfte verval geraekt; de ivytvoerende magt, den Stadhouder , ■ die feffens de hooge bevelen zou moeten uytvoeren, heeft zyne magt aen den Hertog van Brunfwyk, door de bekende afte verkogt; zoo dat'er ons niet meer is over gebleven van al dat geen dat onze conftitutie en eene gezonde ftaetkunde van ons afvoorderd, dan den fmertenden naerfmaek, dat het'er voorheen geweeft heeft, en, Godtgeve neen ! nimmermeer zyn zal.
In dien allerdroe vigften ftaet, waer in wy ons bevinden, overvalt men ons van alle kanten, zoo als wy reeds gezeyd hebben, en geen voldoening konnende geven , word ons land natuerlyker wyze te hueren of te koop gehangen. Maer, laet ons eens in 't kort de byzonderfte eylfchen der vremde Mogentheden agter een voegen , om te zien of het land abfolutelyk moet verkogt worden en wie daer op het meefte regt formeert:
Engeland vraegt fchadeloos-ftellinge van de geledene fchaden, door den laeften oorlog veroorzaekt ; Venetien vraegt het zelve over denAnbargo op



( 45 )
hunne fcheepen en goederen alhier over eenigen tyd. geleyd ; Pruyffen vraegt de fchaden en intreften , voor den Stadhouder , voor alle zulkdanige fchaden die zynen Neef geleden heeft door de eeren, rechten en prerogativen van het StadhouderlykHuys ontnomen; Vrankryk heeft zyne pretentien nog niet ingelevert voor zyne gedaene dienften ui den oorlog tegen de Engelfche, dog men mag onderftellen , dat die pretentien ons een goed gedeelte van onze Ooftindifche volkplantingen koften zullen.
Keyzer Jofeph vraegt ons in de XIV. bekende artikelen't flechten der forten op de Vlaemfche en Brabandfche grenffcheyding en het ontruymen der zelve, immers den fleutel van onze voorheen gedugte en nu te hueren of te koop hangende landen; een gedeelte van 'sHertogenbofch ; de te rug gaeve van Paftel en alle de landen aen de Abdye van dien naem toekomende ; de Stad Maeftricht; het Graefschap Vroenhoven en deszelfs ommelanden in Overmaeze; alle de fchaeden en intreften , voordgefprooten door het niet afftaen van gemelde plaetfen, gelyk ook den opleg van de winft die'er Zyne Majefteyt had uyt konnen trekken, enz. daer-en-boven nog eene fomme vanf. 337642-6 die de Republieke aen verfcheyde corpfen en particuliere van de jaeren 1709 tot 1746 is fchuldig geworden : immers Zyne Majefteyt vraegt met andere woorden het openen van de



( 4« )
Schelde, en den Sleutel, zoo als nog gezeyd is, van ons op fterven liggende Republiek, welkers land met geen onregt is te hueren of te koopen , terjtond te aenveerden.
Maer , zal men my mogelyks zeggen , het is niet genoeg voor Z. M. met vraegen, men moet zien of den Keyzer regt tot die pretentien heeft? Ik antwoorde andermael met den mond van de meefte menigte onzer ingezetenen, dat dien Vorft veel te wys en te rechtveerdig is om een voet lands of een duyt geld te vraegen, dat hem niet toekomt.
Daer-en-boven, dit is hier juyft de vraeg niet; 't fchilt'er weynig aen of wy zulks fchuldig zyn of niet; een verbael Proces aen het hoofd van 80000 mannen , juyft de helft meer als wy'er konnen hebben , moet in zulk geval de zaek bedilTen. Dit duld geen tegenfpraek.
Het gaet immers altoos op dien voet in de regten : als gy betrokken zyt over eenige pretentien, het zy reeele of imaginaire , gy moet met gelyke magt en leffens tegen dienen, of gy krygt fententie by verfteeking; men pand uwe goederen en men hangt uwe landen te hueren of te koopen... Eylaes ! wat zal'er ons nog geworden? Veel goeds als Jofeph II. den kooper, huerder of pander uwer landen word .... Godt geve het! ! ! ... Maer! ... Refpice finem; aenziet het
E Y N D E.