SPECIMEN PHILOLOGICUM AD LOCUM EP. AD
COLOSS. CAP. I. «.XV XIX-
Q U O D, FAVENTE SUMMO NUMINE, PRAESIDE VIRO CLARISSIMO
PETRO ABRESCH,
S. S. THEOL. DOCT. ET PROF. ORD. Publico Examini Subiicit AUCTOR
IOANNES van SLOGTEREN,
THEOL. S T U D.
Groninganus, Die xx. Ianuarii mdcclxixvii. Ipfa hora ante meridiem undecima.
(of'
G R O N I N G A E.
Apud THE OD O RUM SPOORMAKER, Bibliopolam. M D C C L X X X V I I.



f
ERRATA.
. Pag.^6. lin. r£. corrigc: quod Intfrpr. Alex. per dyn^ra^ auctor Ep. ad Hebr. XI: i/, _Aquila, Symmachus et Iosephus per jwovo^-mV expli-
cant. p.9. lin. 3. inf. dele ^vov $ec'v, et repone eiusdenj Paulli locum
1 Tim. V!: 16. p. 38. lin. 21. dele adie&ivo. ■ p. 39. lin. ï2.
pro apxcv;o; t ,/3. t. y. fcribe : fyjgt t. f3. t. j^. ibid. triumphatam.
p. 41. lin.6. inf. diflribueret. p.43. lin. xi. abfolvatur. p.47.
lm. 10. leg. Wolfio. Cetera, praefeitim in accentibus, Typographorum vitk aeqims Lector faciie cmendabit.



V1RIS OMNIGENAE ERUDITIONIS LAUDE CLARISSIMIS,
paüllo chevallier. gerardo kuypers. petro abresch.
theodo.ro lubber s. nicolao guilielmo schroeder. antonio brug mans. ioanni ruardi.



PRAECEPTORIBUS GRATA MENTE AD ULTIMA FATA COLENDIS
s.
Est aliquid, magnis iufenem crehsse magistris-,
hinc decus, hinc laudes pagina nostra petat! djuneris id festri est, ouod non aliena putemur
musarum a culto pectora ferre choro: doctior, at, si quis iufeniles improbet ausus,
Hl mentis saltem sint monumenta pue!
JOANNES van SLOGTEREN.



SPECIMEN PHILOLOGICUM AD L O C U M
COLOSS. CAP. ï comm. XV-XIX.
C^uicunque illo reverentiae fenfu, qui hommes Chriftianos deeet, erga fanéliffima religionis praecepta adfeétüs eft, non nift fummo dolore eximium eius decus impuris quotidie fordibus confpurcari animadvertet. lila enim ipfa, quibus olim e tenebris eruta, et in fummo dignitatis faftigio collocata fuit vera Deum colendi ratio, ipfa illa, inquam, inflrumenta, quae eiï rerum humanarum viciffitudo, in eius damnum converti non raro videas. Neminem in civitate literaria, ut nunc obtinet, adeo hofpitem arbitrer, quin ftatim mecum hodiernam illam, qüalis apud plnrimos invaluit, Hermeneuticen cogitet; quae, cumad egregios ufus cuivis perito fatis fe commendet, variis ingeniorum luxuriantium figmentis opprimitur, exutaque, qua pollet, naüva pulcri-



ö SPECIMEN
tudine, fucato colore priftinam faciem mentiri cogitur. Quae tarnen in univerfum difta non ica explicentur, ac fi de religione esfe conclamatuin, ac praeftantiffima ingenia in eius perniciem acui exiftimem, verum infanuni illud rerum novarum ftudium, quo plurimos incendi videmus, folum hic intelligi velim. Et vero, fi vel Germanos confideres, audaciam quoiundam adeo effufam, ut, abiefta fere, qua omnes erga S. literastangimur, reverentia, effrenes in alia omnia ruant, non fatis mirabere. Jllud enim non paucos agere videas, ut, quaenos, pro ingenii nortri, ud illisvidetur, crafi'a indole, pro divinis Prophetarum Apoftolorumque monumentis veneramur, ad noftrorum temporum normam exigaijt, pro arbkrio reiiciant, atque, ubi opus videatur, ad fuas. de rebus facris opiniones non raro, conforment. Abfit fane, ut Ernestii, Doederleinii, Michaelis , aliorumque meritis, quibus Germauia iure fuperbit, quidquam detrahere velim. Hos enim quovis disciplinarum genere nimis excullos arbitror, quam ut in graviffimos eiusmodi errores prolnbantur, iu quos Bahrdtios , neque etiam raro Semleri affeclas praecipites ferri dolemus: dolemus, inquani} nam egregia, quam hic illic oftendunt, eruditionis copia praeftantiores longe fru&us promittere videbatur. Verum, illa femper humani ingenii natura adparuit, ut antiquae fimplicitatis pretium rerum novarum ficnis quidam fplendor deprimeret, quo in admirationem rapti mortaIps nubem faepe, ut aiunt, pro lunone fuerunt amplexi. Dum enim veterem illam doctrinam difficultatibus nonnullis obscuratam deprehenderent, undique, quae ad has folvendas proücere videren-



p H I L O L O G I C U M. 3
tentur, congeffere, quae tarnen, ingenii audacia facem praeferente nodos propofitos fecaffe magis, quam foluiffe poftea deorehendebantur. Ut taceam, alios inde fubortos, et maforislongemomenti, vix animadverfos, dicamne? an negletfos fuiffe Quid? quod haec ipfa inventa. adeo obscure aliquando proponunt, ut, quid fibi velint, ne conieftaiido quidem adfeqm poffis. Exemplo fit Semlerus in Parapbr. ad i&fr.^: 3ubiüla, quae de iudicio in angelos exercendo memorat Paulus, cumplurimiseiusmodi imaginibus, in Apocalypfi paffim, atque etiam in oratione Chrifti Mattb. XIX: «8. obviis, confern ru-
bens, haec fubiungit: „fed nemo e Chriftianis h» «M*
nibus nunc operam dabit, faltem non pertinent üla ad revétan"onem divinam, quam rede tueri et commendare heet Itane re&e tuemur divinam revelationum dignitatem, 0 ipfas ülas imagines, quas Servator propofuit, cura noftra indignas pronun<riemus, imo vero ad nos non pertinere palam declaremus? Quae fane fi ex ratiocinio fuo elici noluerit vir Doétiff. equidem cum Cl MiCHAELis Bibl. Oriënt. Tom.J. p. 85. iftius didi fenfinn meplane ignorare confiteor. Poffem alia in medium proferre, <,oae diótorum noftrorum fidem adfererent, brevitatis cauffa omrttenda Conferatur tarnen eiusdem Vhi D. obfervatio ad 1 Cor. IV\ ao cum Btbliotb. Oriënt. T. L p. 81, et Bahrdt ad lo. Vfll; «8 Pbil U-5- i'o.F:ao. in libro, quem infenbere non dubitavit Ui SKw^«Bcnt/ cfcrbfe wucffc Ocft^rungm ©ottt» bureb 3cf«m/ «nb W<(. Plura dabit fcriptor Epiftularum ludaicarum hoe ipfo anno Harlemi edit. p. 120-150.
A2 Et



4 SPECIMEN
Et vero, fi Anglorum recens in lucem edita evolvamus, qme de religïonis a Chrifto inftitutae doelrina agunt, illos etiam Germanorum, vel, fi mavis, popularium fuorum veitigiis proximeintlftere, cuivis manifefte adparebit. Teftor. Priestleyum illum, qui, ut in aliis disciplinis fumma doctrinae laude non eft defraudandus, ita in rebus Theologicis a veri tramite longillime aberraffe merito cenfeatur. Quonarn enim illum animo feras, qui Chrifti quafi dnoèiuffiv comminifcitur, omnemque de fublimiori eius natura fententiam inde derivat, quod Chriftiani veteres, ut fiiam religionem Ethmcis commendarent, digniiatem legislatoris fui extra modum paulatim auxerint? Quam equidem opinionem cultioris ingenii virum unquam foviffe contumaciter negaffem, niG Priestleyus , et iam ante illum Rös^erus quidam, inlibro,ctii. titulus : hiftory of the corruption of Chri/liamty, quaevis ad illam confirmandam fuiflet machinatus. Vid. B. 1. Ch. II. Neque fufficere fibi duxit, variis Patrum locis haec in rem turpiter abuti, quod Clem. Romani et La&antii exemplo luculenter demonftravit, quem modo laudabamus, Epift. ludd. collector, vel, fi mavis, auctor p. 190. verum etiam, non nifi hominem fuiffe jwo»cymv atque ïhov tS irctl?os wo», Apoftolorum doctrinae minime repugnare audaéter adferit. Ita enim fere loquitur ftatim in IntroduBione libri 1. „nihil ex N. Foedere potelt adferri, quod fuhlt-
miorem I. Chrifti nauiram confirmet, nifi pauca quaedam lo„ ca, quae interpretes, nulla contextus, nulla etiam temporis, „ quo Apoftoli fcripferunt, ratione habita, in fuam fententiam „ ita flexerunt, ut nos etiam pro iure noftro quaevis alia inde
jj dog-



P H I L O L O G I C , U M. 5
gj dogmata eruere poiTemus. " Quae fane quam- immerito in S, literas cavilletur, ut pluribus locis demonftrari poteft, ita egregie hoe ipfo, quem cxplicandum fumfimus, argui, quis eft, quin ftatim mecum agnoscat? Non equidem ignoro, iam ab anliquisinde temporibus, qui ab Ario nomen habent, interpretes, ferru hercle ingenii, ad fuas de Chrifti perfona notiones Apoftoli dicta exegiiTe, neque etiam, quae Socini adfeclae machinati fuerunt, ut fortilïimum, quod ex hoe loco peti foleat, pro divina Chrifti natura argumentum effugerent. Eadem tarnen per partes rcfl'llere minus ad rem noftram pertinere duximus, poft egregiam Iosuae Placaei operam T. II. Opp.pag. m. 315. cui merito add. Cl. 1. Wesselius in DiJJert. Leid. XVI. p. 497unde nuperrime fua depromfit Anonymus quidam in Biblioth. Belg. N. Vol. VI. Num. 6. (ann. 1786.) MiscelL p. 210. qui fane duumviri iis, quae ad disciplinam Theologicam pertinent, non nili fumma doctrinae lande funt perfim&i. Atque cumhis om„ino iungendus Ven. Theod. Adrian. Clarisse in Orat. Saais in b. ad Colojj: Epijl. quas nuper edidit CL Praeses, T. //, inde a pag. 36. Quamvis autem divina fervatoris natura maxime ex hoe loco adpareat, de quo nempe eiusmodi dicat Apoftor lus, quae ab humana imbecillitate longiffime fint ïemota, malim tarnen, univerfo contextu duce, haec prnnia ad gafc&i*** referre, quam ü>w« quafi filiam Pafiris, qui fit fecundum
generationem aeternam , minus fane £réfft»»f explicare; qua in re confenure mecum gaudeo Calvinum ad h. 1. Bezam, L\unaeüm, Amyraldum, alios, et, quem ob fumma erga me
A 3



£ SPECIMEN
merita non nifi tenerrimi araoris fenfu nominare pöfTum, Pt Abresch V. Cl. in Paraphr. kpift. ad Hebr.p. 15. Quibus addatur Cl. Grunerus in Difputatione Inaug. cui titulus Ie/us Chriflus imago Dei inviftbilis Jplendor gloriae &c. linde praecipua defcripfit Cl. Ernesti in Biblioth. Theol. Nov. Vol. Vil. P.l.p. 263 feqq. Quid enim, quaefo, fignificabunt ea, quae proxime antecedunt v. 13. 14. nifi univerfam mediatoris perfonam intelligamus ? Paulumne unquam fimpliciter, nulloque ad nos reipeclu, dixiffe putes, fe cum credentibus tgt» n> «Va-
Milpuirtv ê'ioc rS óiifxoiJog rS vtS t»~ï a.y&TtY.s rS ; et v.' 2.O. ea*
dem fere repetiilTe? Nam «Vis quod ibi legitur, aeque atque omnia, quae inde a v. 14. habentur, non alio ipedtant, quam ad eundem illum, qui comm. 13. AóV rfc dyx-nm t. 5r. diciuir. Hunc autem, fi qua fides linguae, qua Apoftoli fuere ufi, eft habenda, ad normam Hebraic. UTT (quod Interpr. Alex. Aquila, Symmachüs, et Iosephus per Ayéit^t explicant; conf.modo verfio Alex. Gen. XXII: 2. cum Ioseph. Antiq. lud. 1. 1. c. XIII.) illum inquam wö» t. dyolirw five dyotirvil-iv nihil diflèrre ab &iu et f*ovoy»y Deifilio, manifefte demonfiravit Cl. Ernesti Opusc. Philol. Crii. p. £09. Krebs in Lex. p. 5. et Cl. Mrchaelis in Paraphr. Ep. ad Eph. p. 73. Cui tarnen notioni, ut hoe obiter moneam, amoris Jummi fignificationem eiTe coniunclam, mihi praecipue perfuadent loca Math. lil: 17. Mare. 1:11, XII: 6. Luc. 111: 22. IX: 35. &c. Jpfe Hesiodus de Hecate cecinit ®ioy. v. 426.



f H I L O L O G I C U M. >
'AA*' stj jc«u ttoAu poikKoY, bril Ztvj -ne7«« «v7ijv.
' nee quia unigenita minorem Dea fortita efl: honorem
" verum infuper multo magis ab ipfo fcilicet Iove honorata. « Verum plura addidifle iam non opus eft, cum gravioris argumenti traftatio ulteriorem moram non patiatur. Quem igkur expücandum fumfimus locum, hic efl::
COLOSS. I. Comm. 15-19.
Com. 15. "Oc kiv etxuv rov Qeov rov aop'arov, Trparó-
TO'AOC, Xrio~6U$'
Com. 16- "Ori b aïtry hrio-fa ra navra, r~a h to7« Qvpetvói<; na) ra fa) rfc yfc 9 ™ opcurot xaü ra tóf*ra, el re 6pwoi , et re xvpióryres , el re ap%a), ei Te Ifmaétt ra navra Ti avrov na) ék $m#ér
Cow. 17- Ka) «vrós kt npo Ttavreivy na) ra neutra b avra cvvcswe'
Com. 18. Ka< «ütoc Is<v jf icetyutöi rov tmpmros rfc 1'j.v.Mvm' 0; kiv hpw nparóroxoi; en rm vexpw, ïv* yévyrai sv xcuriv avros npurevu'/
Com. rp. "Ort b avra evbomce nav ro n&qpupa narom^cau
■ Com'



* , S(P E C l M , E N
Comma 15.
'Eutwv t« £h* tS «op. Non difïert haec Ioquendi ratio abillis, quibus Paulus Chrifwm dicere folet dir^yxcy,» *«) ^xyür^x 'x*s •ivosdcws rS BtS, i. e. expreffam fummi numinis imagihem 'Hebr. I: 3. Neque aliter capiendum, quod in Ep. ad Phi/ipp. 'C. II: 6. de ipfo praedieat, ubi ro êfvetl Icx 'B-tu plane relpon'det tw uV»s'p^ei» iv poplij aequakm ejfe Deo. Quemadmo-
dum enim <^'|<* ös? et vjro'swf 9-éS naittram Divinam üvq ipfum Deum 7rtft<pfol$ci, ita oLzMyxepa, et ya-V^w tropicae funt diéb'ones, quae idem fignificant, ac uop<p>J et hxm. r. S-. quibus metaphorice et refpeétu noftri filius Dei povoye^V, vel potius ivcx^ooB-ik defcribitur. Vid. 1 Cor. XF: $9. Cl. Koppe ad ad/vcw? p. 178. et, qui egregie harum diétionum vim explicuit, Cl.PRAESEsin edito nuper Specim. Paraphr. Ep. ad Hebr. p. 11. Unde iliorum opinionem, qui imaginem Dei ad notiones humanas exigunt, fatis refelli exidimem. Reéte quippe Chrysost. Hom. in loan.
XIWol. /^///.Opp.p. 85. 0 <Se rS «opa?» iiKuv kxi uvtos dófX*
7of, tint »« <xv tin imcóv. Ipfi ludaei Meffiam dixere qSï., ut in Zohar et alibi, -obfervante Grotio ad zCor. IV: 4. et Wessel. Dijfert. p. 505. Graeci etiam et Helleniftae eiusmodi Ioquendi tropos amant, ut egregium aliqüid, et ad Deorum naturam quam proxime accedens exprimant. Ita, ut taceam Homerica et 9-êosi'keaoï //. B. v. 623. 862. r. v. 16. 27. 450. Od. a. 276. Peutarchus T. II. p. 416. ut monftret, praeter Deos et hommes, medium quoddam genus dari üx^qvx; j Sï
<fvV'f,



p H I L O LI O G ï O U M. f
inquit, t&Ak mm, fo**W*f S'"*v' *
«fc «V «• - *• GL Valckenaer.
c VI p. 56. Add. alius Plütarchi loens ab interpret. Nep. Corn. laud. in vitaCononis p. m. 152. # * >3>»v *"J
fa*,} «fartW 5r**«. j3*»fc; « eikona
©eoï « «*>W. Merito cum loco noftrö corapares Xenoph. Ephes. X. /. *.* ubipopulus, Abrocomae pulcntuauu scclamans, iiluminter alia adpeïlat *u£ [4^** J*e' ^W; tf, famefiffimi cxa&um fimulacrum, ut expreürc CL Hemsterkuis m 0*Jffe* V.///.P.407. Conf. Vol.A'. T.U.p.^ MagnificcSALOMONïsillius, ut titulusfert, lapienna dicitur
^ 0* ra 25. X, Conf. Cft *ft *S;
Unde Eusebiüs ^ c< ^ ^ ™
verba ex ep. ad Ztar. defumta effe exiflirnat. Add. Philo de Opif. Mundi p. 3. apud Cl. Tittmann. de Vejïig. Gmfiic. tn N. T. &c. quae disquifitio inferta reperitur Mu/aeo Hag. T. II. p. 326. Deus autem dicitur invifibilis, nou folum quod
atrtores S. coelos plerumque ipfi domiciiium adferibunt, quibus itaqueabhoc terrarum, orbe longiffime fecernatur, verum etiam quod adeo praeftanti exceilit natura, quae, ut corporeae fordis experseft, ita humani vifus aciem fuperat, fenlibus nunquam percipienda; quod innuere videtur Apoftolus 1 Tim. A: 17, cum Deum dicit «2<p&*P7ov, *«f«7«, jtfai &W- Quibuscum confei Ethnicorum teftimonia apud Gatak. ad Mare. Anton. I. X/f. § 28. p. 360. Valcken. Diatr. Eurip. I. V. p. 41. Spanhe-
B Mi-



SPECIMEN
JMiuMad Call. hymnum in Pallad. vs. ooi. et CL Koppe ad Rom. i: 20. Orpheus ita de Deo cecinit:
'Ov y«p x.év t<ï \'ioi Srti(lwv f*€poV»» »tpo5«vov7as, X«\<J#u»v ——
c«/ot mortalium videre poflit turn, qui bominibus imperat, 77//? &c. Quisquis tandem ille fuerit psveysvij? Cfcaldaeus, five Jflofes, quod Huetius Demanflr. Euang. Prop. IV. p. m. r 88 probare adnititur * five Abrahamus, quod cum Clem. Alex. defendit Maius 0£/. «S1. 1.1. p. 129. Orrmino conferendus /oö«. <r. I: 18.
TIptdloToxi)? 5T*W xJi««f. IsiDORUS PeLEUSIOTA Z. ///. -E^z'/?.
XXXI. mutato accentu legi vult vfwrorÓKos, quod poftea probavit T). Erasmus, et nuper etiam llluftr. I. D. Michaelis : de quaTum vocum differentia agunt Schol, ad Hom. //. p. vs. 5. Oudend, ad Thom. Mag. p. 765. et Cl. Valgken. ad AMM.p. 121. Chriftum autem ita diétum putant, quafi omnium rerum paren•■tem; cuius adpellationis ratio reddatur coram. feq. ó'-n tv
t. «r., quae fc. particula hanc fignificationem poscat. Et veto loca funt apud Euripidem, quibus coelum et terra, velut corpora genitalia, reliqua dicuntur iltSi». Sic Dior>. Siculi verba funt L.l. p. ii. 'Evpnrlftit 6» tij MiAxviiciry Tt$»j<r<v. (völ
potius cum CL Valcken. <p>j<r<v.)
'ü.; i'pavo? rt yctïtx, r' yv |Wpp$t) \x.lxt ' 'Et£/ i' tyjA^&Yfiav oiKhYiKmv Siyx,
XbSüfi jt»VJ# Kccviiuxst it; tyxos. At-



P II I L O L O G I CUM. x*
Atque ita terratnomnia ex [e procreare ex Lucretio L. V. v. 319* notat Valcken. Diatr. Eur. c. VI. Verum coniugii, quae veterum animis obverfabatnr, coeli tarraeque imago plane vetat, his et fimilibus locis t$w limpliciter intelligere de creatiotie, quod irpahlÓKoc ex ipforum fententia omnino deberet fignificare. Grae* cos deum univerfi conditorem rov «Ttj/x^pyov v£v, vSV nco-pon-oioi», dixilTe conftat; Tttuvl» vero, vel etiam iv&ii* t* jr*V7#, fine ulla, quam fupra diximus, imaginis ratione, non facile crediderim. Ut taceam, jrpwWic» nomen, quod de muliere proprie dici quisque intelligit, imaginem nimis craflam continere, quam quod in Deum omnium rerum effectorem pofiit conferri. Neque efl:, quod Cl. Michaelis Hebr. ^bm ex lib. V. Mos. cop. XXXH: 18. Latinorumqueparere huc trahat. Cuivis enim, locum laud. infpiciena, ab hoe noflro plane alienus videbitur, ut et Cicero* nis illud, qui ifta praeclara pepererunt, quod nihil aliud efl:, nifi mvenerwit, excogitarunt. Vid.Cl. Ernesti in Clavi. Praeftat igitur hic, ut ubivis fere, Hebraeorum confuetudinem, ufitatamque S. Cod. dicendi rationem duces fequi, quam nulla auftoritate alienae fignificationis vocem contextui adhibere. Nimirum, quod Graeci antiquiores, e. g. Hesiod. 'Egy. 'h/^p. vs. 441. coll. Vulc. ad Call. hymnum in Apoll, p. 40. edj, Ernest. Quod igitur Graeci Trp&yAs nomine defignare voluere, Hebraeis audit TD3, tt^IÓ-toko? , i. e.verbo, Romanis elegantioïibus ignoto, primogenitus. Cum vero filius natu maior apud Iudaeos fingulari quadam nobilitate, titulorumque prae fratribus praeftantia gauderet, Ioquendi ratio paulatim invaluit, ut quid>-
B a qtiid



p SPECIMEN
quidinfuogenereexcellit, vel fummum est, eo intelligeretur \ onde quam facile domini et principis notio exorta fit, nemo non animadvertit. Ita, ut quaedam tantum adferam, Meffias Pf. LXXXIX: 28. dicitur *1p3 omninum rerum dominus, princeps, quodfirmaturexparallelo: W Quetol. ka apud
Alex. legas: v^vnxn Simftcu ™ï* ™?
w tff, coll. Jen*. XXXI: 9. et Jpoc. ii 5- Manifefte in Ep.ad Rom. VUI: 20. *pför*u( 1* TroAAor? dSiKQiï eum fignificat, qui inter muitos fratres capat, princeps et primarius est. Vid. Koppe p. 178. et qui egregia hanc in rem dedit Cl. Praeses ad Hebr. I: 6. p. 42. 7tnïP ni33 '13 filius meus primogenitus est Israël, inquit lova Exod. IV: 20. id efl: ego huicpopulo prae oliispraertgativam et principatum coxceffi. Vid. Daïhe ad h. L p. 240. Neque tantum bono, fed malo etiam fenfu iUa excdlentiae et magnitudinis notione facris fcriptoribus tericur. Ad hanc normam Rabbi Levi Iobi illud cl XV1U: l3; ffiS 1133 interpretatur atmsSTl S"?n3tf bVtO, maximum inter morbos enecantes, five acertiftnmm lethi genus. Vid. Cl. Schult. comm. ad h. 1. item Lowth et Michaelis de Poef. Heb. Prael. XIII. p, 255. Nee abludk lef. XlV: 30. pafcentar omnium tenuis* ftmi aft 'h, nifi magis cum Doederleinio in paraphr. p. 64. placeat: ^ ^ ögm «bw* cui tarnen Lowthh ratio, qui vtït.\t,pauperes feleciijfïmis primitiis vescentur, videtur praeferenda. Efl: igitur ffpwwWw h. L *»«m»b rerum dominus cipritu ceps; atque (ut Cl. praeceptoris verbis utar L 1) titulus ille folurrt eft ^referendus ad liimmam iefu &w3im** digniratem et Esp?



P H ï L O L O G I C U M. #
^, quafrt in omnibus cmiüno princeps, atque adeo et " dux et dominus EccleOae, idemque celfiffimus ac d;
* Si omnium." Quod magis etiam mamfedum eflè nuhi ''Ifum habeo, fi ex parallela cum Hér.I , fcqq. loc, noOn "atione, »^*» titulo, ad Hebr. ^ exaéto, **fi / intcllio-i teneamus, qui cum propter easdem rationes,
foremque ^ fi jefu ab Apoflolo tribuatut
nnihllS TTpfeWOTOx,» nomen Hr** W ' v , „ , , ~\
Hrhr 1 fquoniam mmirum Deus per mum ' , • Ww. «ft, altcrum ex altero explicandi ontur fufpi?
htac minus # -ffltaem cum CL s_»
22.15* £» aecta». «mm. fefc Neque emu i - . p« dus fentenlia diximus. Ponamus enim
* pai:i;;: s£ **
Paubs d.xer,t »ƒ ^ «TT T f, „K Le» M., reSifflmc ft, «—■
m IS ê?ü-VMTlKSV , qUOu. , ut H«
o ab in ni differat, penitus ïgnOïO. — — —
autem, ad nonmu . j , , ■ teft< prius
Ür«», vel mm hornes, 1|3 »? tl£ll0C , § ^



ft SPECIMEN
manïfeftum efl: ex loco libri Apocr. luditb. c. XVI: 14. <rc) J«x?v.
ër«Ta> itxcx >j Jc7t'w <ra, or» 'direct, v.x) iytvrfryiexv \ ubi eodem mo«
do ac n. 1. orationis feries connectitur. Conf. Erasmus et KopPE ad Ep. ad Rom. VMI: 22. Polterius e Marei c. XVI: 15. reéte effici, patet ex Lightfootii nota ad h. 1. et Krees, in Lex. p. 358. Hic tarnen totum umver/um, rx ndvlx, intelligendum effe fuadet v. 16. Conf. Glass. Philol. S. L. I.p. 43. Photii denique rationem, qui Amphil. Quaefl. CXCil. explicat t?f xvxiuuvH&iiirw yöitiug ?rp &> totojw» , nemi'nem hoe tempore probaturum exiftimo. Vid. Wolf.CP. Vol. V. p.801. Ex hac norma Euangelium comm. 2.3. wwySh & 7tx<ry d!<ru t? vW ra» «peivo» ab Apoflolo diétum, reducendum videtur ad xtjpu^S-l» jt«ipj óïxgpSfq i. e. ubivis terrarum, quibuscunque hominibusannun* ciatum, quod quidem non ftriéte , et omni fua vi de quibuslibet rtgionibus explicandum effe fuadet popularis, qua, ut reliqui Apoftoli, ita praefertim Paulus in Epidolis fuis utitur, fcribendi ra'tio. Conf. Koppe ad Ep. ad Rom. I: 8. p. 23. ut igitur non opUS fit, CUm Cl. MlCHAELIS b kxvtI rw xó<rpu> v. 6. orbem Romanum explicare, quem Ovidius fimpliciter orbem dixit, quum potius fignificet ubivis locorum, y\Hn ^33, quod ad fingularem aliquam regionem vel imperium non fit reflringendum.
Comma 16.
Diferte Paulus hoe et feq. comm. declarat, honores illos et titulos, quorum v. 15. meutio facla, ia Ctuilïum, fummo iurecon-
fer-



PHILOL. OGIC-UMi 15
ferri,- qui fcilicet omnium rerum fit auétor et confervator. Ulud autem tam luculenter oftendit Apoftolus, utmirer, quomodononnulli de alia k7i«» , quam phyftca, cogitare potuerint. Ponamus enim de Chrifto homine loqui Apoftolum, et x7iV»v illam w opa» 1m »*5 «6o'p*1«» myftice effe intelligendam, quis orationis nervum incidi, ufitatae verborum fignificationi vim inferri, imo fcriptoris roentem caligine plus quam Cimmeria opprimi, ftatim non animadvertat? Cum, fi contrarium flatuamus, omnia egregie co.haereant, et ab unoquoque intelligi poffint. Verum adeo contorta efl; haec opinio, ut diutius immorari faftidium moveat. Vid. Whitby et Polus ad h. 1. T. V. p. 149.
'iv *'»iJ« idem efl ac St dvlS. Conf. in re notiffima Hebr. I: 2. 3. Macc. L. 1: c. Hik 7. 14. Quod etiam adhiberi potefl: in explicando comm. 12. ut ;>wv<<u-*wj cum iv <pw7) coniungatur, atque illud ex hac rawone idem fit, ac «Ti« rS $<*to\, i. e. Euangdii lumine. Conf. AB. XXVI: 18. ubi <p£s rrfl aliud efl, nifi
verae religiotns doBrina. Nifi magis placeat, ('««v»V«vtj •
lv w <p«i»t» nihil aliud fignificare, quam comm. 13. i$v<t*-to èx t& 't&irie'.s t£ cxotcu? x. t. a., ut prioribus ipfum rem, i:s, quae mox fequuntur, modum etiam declarant Paulus. Alterum tarnen probavit Cl. Moshemius ad Cuoworth. Syjlem. IntelleB. Vol. Ui p.$2\. Conf. Eunesti in bibl. Tbeol. N.T. VIII: p. 759. et Cl. Michaelis ad. h. I. At vero, ne longius aberremus, univerlam terrarum orbis compagem per rd wmU intelligi , vel ex fubieétis u^^oXg manifefium eft. Cum enim confue-. ta Hebr. formula.*>*voV et yï, pKHI O Wl, lotum expri-
mit



ts s-V E C H5PE N
W amf«rf«W<" «1 ex primo Gemf. capite «j*ft ** btóori denXionn plane noffindtgent. lllud tarnen monere
•L ~ ii -»ft-» «4 *■* et ~ w ~ Tad «*
fari commode poft* ita tarnen, ut prins ad »«*«■ Ltaatut fed valla etiam coelotum fpam, et qmdqmd 2£. obvium effe non poffit, iatifftina figniffcanone eomUenriat, quibus etiam ange.oa cuntineri Inbens eonnteo, Conf
« q„i hic | Paufo tefellanlur. Ninürum exftmt altquand » Orie « dodrina, quam Pythagoteos etiam ptofeffos effe volnnt E li, qua ~ quamfcholavocat,^, m et «.OM» ƒ« * ta**»» C",,IS V °
„ uclionem cum a fummi Nnminis fanclitate abhorrere ex*' tem, fpirituum tantum fve mentium, meliotumque natutarum
LtemLun, ftatnebant. „ 6fc MM bate
, t J » «Of »<It (funt verba Cl. WtcnEEUS ,„ *ng£
" Lm,/ mé Kt *•* *** b' '"(M"
i. e. MM./p*» •*» "T c e m qne.oppolite ad p.avam Mam Pnilofoplnam, declatabt Snf ut alios mittam, quae de nac docttina brevuer «ft»



P H 1 L O L O G I C U M. f*
tarunt Ven. R. Schutte in Comm. ad i Cor. XV: 27. 28. infer, to Bibl Hag. Cl.1. Fase. III. p. 545- et Cudwordth Syjtem. Intdl Vol. I. p. 431. Quam vero explicationem contextm urn, verfo' et fimplicitati maxime repugnare, vel me non monente, adtendenti facile patebit. Etenim illud, eum fummo Ernestio, conceffu et confenfu omnium interpretum conftarearbrtror, unum fi excioias Cl. Michaeus, quique eum plerumque fequitur, Bruckerum, utriusque Epiftolae et ad Epbefios et Colosf. fcnntaepartempriorem continere explicationem benefich divim, qua Lntes incommunionembonorum, ex Chrifti meritis redundanüum, LVenirent,Iudaei lege rituali, invifaadeoEthnicis,liberarentur, et utrique unum Chrifti capitis corpus iam confhtuerent. Hinq vero, cum noftro loco (v. 1-5.) Colosfenfium fidem, fuumque propterea gaudium praedicaffet, qua nempe coeleftium bonorum Licipes evafisfent, (v. 12.) auctorem huiusbeatitatis commemorat, cuius naturam, virtutes, et calamitates immeritas «squ* ad v 24. fummis laudibus extollit. Cum enim fecum confideraret Apoftolus tantorum, quibus fummum Numen indignos mortales maftaverat, bonorum cumulum, benignitate divma meen, fus vividiffimiscoloribus et oratione, quae animi aeftum depmaic' huius felicitatispretium delineat; quae nempe exquifidfinu beneficii loco habenda fit, quod Deus ** tft ***** q™ adeo excelfaconditionegauderet, in eorum commodum crudehs, fimaemortifubiicere non dubitaverit. Haec fi ipfo tei mtmtu et fummi Ernest. in Opusc. Theol. p. 448. ac Tittm. /. /. 0 a6o audtorittte, cum eorum thefi, quiPaulliepiftoIaspravapo-
C



ïS SPECIMEN
ïius dogmata refutare, quam praecepta, ad vitam Chriftianam facientia, pandere nobis perluadere conantur, fi inquam haec Omnia invicem contendas, facile mecum, non tacitae cuiusdar» refutationis vefhgia, fed accenfi beneficiis divinis animi et in ïaudes Servatoris fui erumpentis ardorem agnosces. Quid enim ? fi hoe Apoitoli confilium ftatuamus, nonne tenebris obvolutam ©rationem, quam de mille vix unus perfpiceret, meliori doctrinae oppofuiCet? Quis unquam in eiusmodi contextu eiusmodi Philofophiae edicta dofdtm vocabulo tangi, non dicam intelligere , fed fufpicari pollet ? Cum enim, qui ftatim fubfequuntur, ptfifpot non exiguam, faltem fi ad fuperiora exigantur, difficuliatem habeant, illos explicationis loco fubiunxiffe Apoftolum, neminem, opinor, qui obfeura obfeuris cumulare detre&et, pu£naturum efle. Et vero, an temporum illorum fimplicitas, tam immanis a Chridi doétrina diifenfus, et ingenua Paulli indoles, ne plura addam, nonne haec omnia exprelTam magis iflius fententiae : tfö h Ai-ém ÈWn'/hj t. n. &c. declarationem pofiulant ? Si» Ve enim Apofioli nortri, five univerfi N. Foederis rationem confideres, non tacite, fed aperte, non ex angulo quodam, fed in omnium confpeélu adverfus inimicörum infidiasfuam religionem, fublimioremque do&rinam, nullo hoftium metu, adftruunt. Enimvero, ut quaedam tantum in memoriam revocem, cur Pharifaei Sadducaeique, cur ludaeorum cerimoniae cultusque ritualis, ourgentilium facra convivia, cur tandem IMicolaitae, Hymenaeus -et Alexander digito quafi monfirantur, haec vero philolo|>handi ratio, foediffimorum. errorum fcaturigo, non nifi obiter,
et



P H I L O L O G I C U M. 39
ft verbis maxime dubijs tangitur folum ? Manifefta enim ei aperta, quae in omnium oculos incurrat, huius fanétiorisque disciplinae oppoiiuo nusquam apparet. Quorum omnium attenta con* fideratio mihi faltem perfuafit, tam ineptae philofophiae cultorea „ quae totum terrarum orbem pejjimis doctrinis commaculaverit" $ quae funt verba Bruckeri Hiflor. Phil. T. 11. p. 639. apud ïittm. /. /. p. 299. iftos ergo futilis doétrinae magiftros fi re* fpexerit Apoflolus, clarius illum et totidem verbis, non hoe tan* turn loco, fed aliis etiam, Chriflianorum animos ab eiusmodi m» perffitione dehortaturum fuilfe: ut taceam, nondum argumentis adeo inviébs efle demonftratum, haec Orientis philofophorum fomnia Apoftolorum iam tempore ita invaluifle, ut loca maxime dubia, et quae aliter optime poflint intelligi, inde lucem nancisci debeant. Plura hanc in rem diiputavit Cl. Tittm. de Veflig^ Gn. p. 464.
"e< -re B-fóvci, u ts dffnAonfe. «■ f. a. Triplici fere ratione in» terpretes horum verborum fenfum confiituunt. Alii, quibus nuper adfenfum praebuit Cl. Michaelis in Paraphr. p. 181. et hoe ipfo anno Ven. Herwerden in V Heiland's verzoekingen in de woefi. p. 166. et 178. arbitrantur, de ordine angelorum commemorarij quod plurimis ex doctoribus Ecclefiae placuiflei qui tyapfc/oiv coeleftem ex ratione Pfeudo-Dionyfii defenderentj vix monere attinet.- Alii vero intelligunt reges, principes, magz* firatus, imo reges, et duces ludaeorum in Oeconomia Vet. Campegio Vitringae denique ludaeorum magiflraius his fignificare voluifle Apoftolus videtur in Archi-Synag. p. 35. cuius vefiigiis
C 2 w*



éo SPECIMEN
inhaeret Doftiff. Damm ad b. I. Conf. Wolf. C. P. Scilicef Cl. Michaelis pluribus paraphrafeos fuae locis jUüd fibi fumit, Epiftolam hanc adverfus genus quoddam hominum effe confcrip*am, qui angelos, vel tanquam deprecatores apud Deum religiofe haberent, vel quacumque de cauffa cultum iis praeftarent, Chrifiiano homine indignum. Cui, praeter antiquiores, addend'i funt inprimis Grotius et Peirce. Et fane, fi huius Ep. c.II: 18. 19. fimpliciter legas, haec opinio omni fundamento minime videtur deffituta; unde non exigua oriri poffit fufpicio ex -coll. Epb. f7: iz. hic etiam angdorum varias dajjes Apoftolun» in animo habuiflè. Verumtamen fi vel concedamus, fymig* *Si dyy. illic vere fignificare cultum angdis praeftitum, quod ■contextus aperte refpuit, num ftatim inde licet inferre, totam ad Colojf. epidolam ab his erroribus dehortari ? Quod profeéto praecipitanter nimis concludi, nemo non fentit. Cl. Ernesti in Sibl. Tbeol. N. Tom. lil. p. 420. quem fequitur Doederl. Infiit. Tbeol. C.brift. 1.1. c. U. Exc. I. p. 438. et Tittm. de F. O. pag. m. 381. arbitrantur, genitivum *& dyy'ihm referendum effe, cum ad fyrnte/y, turn vero etiam ad Tantnofyotty; fywKtix %m dyy. autem idem fignificabit, quod v. 23. ibtte&ïn<rxii*, quae ibidem cum TXTrtivotptotrvyy coniungitur. lam vero folent Hebraei illud, quod valde eximiam est et praeclarum, eiusmodi nominibus exprimere, quae excellentiam et praeftanti«m talem indicent; e. g. Zyrbü Wm princeps Dei eft princeps <xcellens Gen. XXIII: 6. Conf. c. XXX: 8. Pf. £XXX: 11. cedri maximae 3 et procerijfimae. Vid. plura apud
Glass,



p H I L O L G G I C U M. ai
Geass. Phil S. L. I. Tratl. p. 44. ubi conf. omnino Cl. Dathe. Nee tantum nominibus Dei, verum etiam "jN^D ita uti folitos fuiffe, probat Tittm. ex 2 Sam. XIV: 20. ubi <™<p.'# *nj\* ff a^Sn yhO HD3n, maximam fapientiam ac prudentiam, vel *7?/?g««» benignitatem et iuftitiam denotare docet ex coll. aSöW». 17. XIX: 27. 1 &w». ffiX- 5, et ex N. T. ^flF. £7: 15. 1 Co>\ Xllh 1. Unde efficiatur, &f-fxticw t. «, nihil aliud fignificare, nifi vitam et Jan&itatem, quae babeat fimilitudinem cum vita et/an&itate angelorum, fitque adeo purifftma ac perfe&ifima. Vid. Tittm. /. /. p. 386. Conf. quos-laudat Wolf. ad h. I. Quae ad locum noftrum translata, »«*«-. et öp^o-x. t. «. ftngularem religionis affe&ationem, quae cernatur in ieiuniis et.abfiwentia a cibo potuque &c. v. 23. denotare evincent. Haec breviter ex eorum meute difputafle fuffecerit, ut oftendatur, non cultum aliquem angelis bebendum, fed ajfeffatum maxime religionis ac reverenliae ftudium effe intelli?endum. Cum enim Apoftolus Ülud agat inde a v. 8. ut homines illos, qui nimis faverent legi ludaicae, quae duram corporis traftationem, abftinentiam a cibis, ceteraque iniungit ad externum cultum facientia, reprimcret, equidem non video, quid in eiuscemodi orationis ferie Gnoilicorum Effenorumve de angelorum cultu commentum refutatione indigeat. Quod fi re vera tangere voluiffet Apoftolus, alia certe ratione, nimirum ut «,vWoA*1fe/«v., xeprehenfurum fuiffe animadvertit fummus Ernesti. Nee posTurn non eidem adfentiri, cum eiusmodi explicandi rationem vel a vérbali, quod «WK, Lexicorum transluüone, vel nimia cupi-
C 3 <&i



SPECIMEN
dine orientalis eius Philofophiae veffigia ubivis inveniendi qine hodie adeo mvaluerit, imgnarnquedo&inaefpederapraefeferar denvandam arbitratur. '
Quod fi tarnen aliquis maius quid formula illa m. Kx} W r. «. mdicari arbitretur, nee me, ut dicam, quodfentio, adeo permovere potuit fumraorum virorum audoritas, ut ipforum ex phcatione penitus adquieseerem. Dum itaque faepius orationis" argumentum, Paullique de lege Mofaica deelnaam animo renete tem, aha de loco difficillimo mihi venit fententia, quam fi no * * omm veritatisfpecie deftitutam, effe peritis harum rerum arbitris perfuadere poffim, erit profecto, quod vehementer mihigratuler Nmmum, fi iuculentis Stepbani PaulUaue teffimoniis fua manet' auaontas, vetusilla, ut videtur, ludaeorum doétrina de an»elo. rum m lata lege minifterio tanquam res certa omnibusque tune tempora nota, non Mythologiae aJicuius ludaicae figmentum a quovis cordatiore cenfebimr. Omnem de hoe negotio fcrupulum exnnet Cl. Preses ad Par. Ep. ad Hebr. c. I. p. a«. q^j T fa quantum praefentes facro horrore legisque fuae latoris reverenüapercellere et univerfae ludaeorum religioni fplendorem e. cu;que conaharedebuerit, unusquisque intelligit. Nee profecto mu-um acctdere potest, vel hanc ob cauffam ludaeos legum f2 rum tenaaffimos fuiffe, easdemque non facile cum ChriLa . hffone, quae ab externo fplendore nullam habebat commendationem, commutafe, aut, fi commutarent, coniungendas putaffe: praeapue fi reputemus, hilloricis tefiimoniis confiare, „L? tjuandam, five <p,a9^,w apud ludaeos iis temporibus invaluiflè,
quam



PHILOLOGICUM. 23
quam adeo amarent, ut Mos folum fapientes haberent, qui idoneatn legum doclrinam fibi comparajj'ent. Vid. Iosephus Antiq. Iud. XX: 11.2,. laud. a Tittm. de F. G. p. 359. Illam autem potiffimum fuiffe verfatam in facrarum literarum interpretatione legisque fcientia, ex Ioseph. 1.1. et Philone faüs efl: manifeflum. Si igitur eiusmodi fuit illorum temporum ratio, cum Apoftoli religionem a Chrifto acceptam propagarent, ratio facile apparebit, cur Paullus in Ep. ad Gal. c. UI. forfan etiam Hebr. 11: 2. cum docet, legem ritualem Chrifti adventu effe abrogatam, de divina eius origine angelorumque minifterio mentionem iniiciat. Scilicet cum illa ad tempus tantum effet data Gal. IIJ: 19. 24. et promiffiones, quas Deus olim Abrahamo fecerat, tam gentilibus, quam ludaeis lummo, quae Chriftus paraverat, bonorum cum ulo perficeret v. 13. 26-29. hinc omnes discere poterant, totam illam cerimoniarum pompam et apparatum nihil effe, nifi <jWv iw» piXAÓvlü»/, to cfe cu/lix tS Xfif». Coloff~. II: 17. Quibus omnibus cum homines fuperftitiofi reluétarentur, infanam rituum obfervantiam fuis de divina eorum origine et fplendida angelorum praefentia opinionibus urguebant, foriitan plurima, quam quae xei verkas pateretur, adfingentes, quo facilius Chriitianornm ex gentibus animos in fuas partes pertraherent. Quod quantas dediffe turbas, inde colligas, quoniam Apoftoli cogerentur unis viribus fe in folenni conventu his ludaeorum erroribus opponere, ne fimpliciores Chriflianorum mentes illis caperentur. Jam vero in noflro loco eandem legis abolitionem docet, et plurima inde a comm. 6. commemorat, quae adverfariorum conamina, ad Chri-
ftia.



H SPECIMEN
ffiariam religionem fiéHs de Iudaici cultus dignitate encomiis of. fuscandam,luculenter demonltrant, ut adeo ab eorum erroribus fuos dehortari voluiffe mihi quidem perfuafum fit. Conf. Tittm. /. /• p. 362. feqq. Si igitur ftatuamus, eiusmodi homines bic* cogitaffe Apoft., qui divinam legis originem atque externam dignitatem contra eius doclrinam in fubfidia vocarent, facillima huiusloci videatur intelligentia, modo «n,»^ nimicim illam animi modefliam indicare fumamus, qua fuae de patria religione fcntentiae fucum quaererent, negantes quippe, Deum unquam in huius abolidonem paffe confentire, quam ipfe ohm tantacum dignitate inffituiffet: b^i» ** dyy&m autem eandem iiiam, quam fupra ex nimia erga legem rcverentia dcrivavimus, [uperftitiomm indicare putemus. Quod egregie <^™e/«f vocabulo Apoftolum expreffiffe arbitror, ut indicet, illos opinionibus luis de angelorum in lata lege minifterio adeo fervire, ut fere cuitum illis rdigiofum non alio modo praefiarcnt, ac fi eiusdem legis, quam adeo gloriabantur, expreffis mandatis iniuncuim haberent. ®^im enim et V>^ de ea religionis parte adhiberi, quae externo ritu ablblvatur, et hinc ron raro ad illos transferri, quos mfirns et iimSeU^tag Graeci dicunt, id eft, feperJlisio/os, et pittates adfe&atores, dudum obfervarunt Viri Docti. Undepatet, egregie affectatum illud religionis ftudium i&^wl wttm nomine ad linguae Hebraicae indolem conformato v. 23. ab Apofiolo xepeti. Si igitur iUt, quae haclenus differuimus, non omm fundamento carere cenfenda fint, illum loei vexatiffimi feafom conffituerim: „Nee eft profetfo, quod eorum contu-
me-



PHILOLOGICUM. kW
^ melias ac reprehenfiones quidquam curetis, qui affectatam re„ ligionem, melioresque, ut putant, de Deo fenfus, & angebr „ rum in lege lata minifterium fucatis coloribus exornant, no« „ ftraeque fententiae opponunt; quippe qui, temere fapientia „ humana inllati et ftiae religionis pompa fuperbientes,"
$v<ri5fMvo; k. t. a. Conf. aristaen. L. II. Ep. VI. üifofixliTt ie jus7«p«"<0f rxïs QxvlxffixH Ka} vVêpopay (j'juwv tuv (èxft^óvlw yxy.xl.)
„ ea traétant continuo et curant, quorum ne ipfi quidem ido„ neam cognitionem habent, quaeque nihilominus neceffaria et j, Deo gratiffirna effe fibi perfuadent. ** Conf. Krebs. in Obf. Flav. ad h. Lp. 339. Reliquis argumentis, quibus ex hac epiftola pro fua thefi comparari putant, iam immorari non attinet poft egregiam Ernestii in Opusc. Tbeol. zc TiTTMANNilibrofaepius laudato in illis explicandis diligentiam. Cacterum illud velim unusquisque adtendat, B-f^Ktixv tóSv dyy'ihm, qualem nos explicavimus, non adorationem, aut cultum, Deo tantum praefiandum , complecti, neque adeo eifü>\o\x!(tixt, ut eruditi fere fibi perlüadent, h. 1. ab Apoiloloargui, verum nihil aliud, fi reéte iudicamus, fub illa forinula latere, nifi nimiam erga patriae religionis in.h'tuta reverendam, quam fpeciofo maiefiatis fummae^ titulo, angelorumque in eadem lerenda miniüerio velare cona» bantur.
At vero maior forfan alicui difïïcultas oriri videatur ex Ep. ad Eph. C. VI: 12. ac C. I: 21., maxime cum omnes in eo confentiant, Epifiolas ad Coloff. et Ephefios fcriptas non multum invicem differre. De pofteriori deinceps videbimus. Quid igitur
D 1.1.



SPECIMEN
M. per »(x*t et ifrri&i quibus mox nepw^a^s rS <nc0'Tar Tj iïwos t»tsw et ™i jtk«7**W fcft Ts-irfW * T0?f imf*»toif fubiunguntur, intelligamus oportet ? Cl. Michaelis in Paraphr. p. 1Z6. iterum fuas angelorum claffes hinc extundit, qui, per aëra noftrum vagantes, hominibus quaslibet infidias ftruant: adeoque ftiamfefïe wi jmv^W èfr jt. è. t. i. cum reliquis eosdem de* fiotare ftatuit. Tittmann. contra de V. Gn. p. 455. contextum poftulare defendit, ut bomiaes potente* illius temporis eosque infigms improbitatis intelligamus; diffentiente tarnen, ut videtur, Doederl. Inftit. Tbeol. Chrift. L. I. C II. Exc. I. p. 454* qui «.-/«axpa'f. t5 rw'w explicat: tfifotm, „\ *<,V^ ^ «Wtw, te»»/* tenebricofi, hominum ignorantia ac vitiis mi/ero■Tum. Krebsius tandem in Lexic. p. 353. notat, ludaeos fuo O^IJ? ^tf 12' partim de hominibus, magnisfcilicetregibus, uti, qui fint vere ko^c^xto^, partim etiam diabolo tribucre. Quam fententiarum discrepantiam vix aliquis e contextu dirimat. Verum, fi vel maxime concedamus, univerfum hunc locüm de ma^ lis gemis explicandum effe, quoniam differendi feries, qua Paul* lus utitur, mamfcfte poftulet, mirfl propterea in nexu plane dispari idem illud obtinere putandum eft? Nam quidquid tandem ilh omnia fignificent, reftringuntur certe, aut faltem refiringi cenfentur, addito iilo ««rpoxp»'^ — ■„ j^»^ quaé una cum iis, quae praecedunt, manifefte opponuntur ™ xTux *x) i. e. homines imbecilliores, Qii Vid. Cl. Praeses
ad Paraphr. Ep. ad Hebr. p. iaï. Iam jgitur pofteriora illa maks genios denotare flatuamus, quod ex coü. C. II: », et comm..
prc#:



PHILOLOGICUM. '*>
proximo ii. ubi f*t5-oSt!uv t* «?«*/3oa», Chriftianisinfidiasftruentis ,fit mentio, mihiquidem arridet; num inde ftatimfequetur, dp^dt e* t£x<rw aliud quid denotare non pofle ? Nonne contra diclioni Paullinae, qua nomina eiusmodi, quae fcholaftico more abftracla recle dixeris, dtdiabolts nusquam ita adhibentur, convenientius mecum exiilimes, d^w et i&<n£iv formula in univerfum holtes Chriftianorura potentes, magiftratus e. g. tam gentilium quam ludaeorum compreliendi, qui perditiffimis aevi illius temporibus Chriftianae. religioni quasvis calamitates minabantur ? His autem machinatienes et inlidiofas fatanae daemonumque pugnandi artes merito annefti, nemo dubitabit. Enimvero quicunque Novi foederis do* clrinam accuratius perfpexerit, facile mihi concedet, adverfarios illos, quibus etiam impios doélores, multitudinis aura fuperbientes, annumerari, ab eorum temporum conditione non videtur alienum, igitur df%d; illas et i&rtat fatanae fraudibus, qualicumque tandem ratione, infervire potuifle, eiusque infligatione in Chridianorum perniciem incitari; quae vero omnia an p&oSticut « iietfïÓKx nomirie comprehendi pofiint, dubio carere exidimo, Conf. Koppe et Küttneri Hypomnem. ad h. I. p. 408.
Et vero unde Paullum univerfam hanc doélrinam de tot di« gnitatibus angelorum haufifie cenfebim'us? Si ex receptis tune temporis opinionibus, quae certis ludaeorum monumentis live traditionibus innitebantur, cur pluribus locis eius veftigia non occurrunt, aut faltem clarioribus verbis locoque magis opportune relatam invenimus ? Quid enim totius univerfi creatio cum
D 2 aan



W SPECIMEN;
. a"geIorura dignitatibus? Mythologiarn vero, vel fabularem orientalium populorum Theologiam neminem huc in partes fuas vo caturum effe arbitror, qui aliquam ^ rationem habeat Quid igitur? An ex V. T. optatam huie negotio lucem comparare lieert Imo vero, fi generalia quaedam de angelorum m hls terris minifterio excipias, tam altum illic de w efl fiknnum, ut, non dieam tempus, fed ne ipfam quidem Ulorum creationem expreffe memoret. Quod fi adeo eruditorum fentenm vera fit, nofter loeus hac in re clafficus merito habeatur. Afferuntur quidem vulgo in fyftematibus duo loca Pf.ClV: 4. « lob. XXXVIII: 5. verum, fi qmd iudico, maxime aliena! Etemm fi illud Pfalmi :
nvrn Vïxhp r\zy -.zrh vmwo
fi inquam illa verba per fe fpetfes, elegautiffima longe efl- BeZae, Calvjni, et Cl. Michaelis ad Lowth. de Poef. Hebr Srael. FllI; p. 153. ratio, qui ita explicat:
Faciens, ut venti fint angeïi fui,
Ut ignis ardens fit fibi minifrrorum loco.
et mihi etiam femper placuit, nifi graviffima Paulli audoritas Hebr. I: 7. obfiaret, ubi confulatur eruditiffima praeceptoris dileéhffimiobfervario; qui tarnen non aliter hoe didum inteMigen.dum effe mecum exiffimat, quam: qui angelos Juos facit fpirU
tas



PHILOLOGICUM. 2$
tus i. e. agiles, ut celeres ventos, vique pollentes. Egregium autern Iobi carmen, quamvis univerfi effectionem celebret, nihil quidquam de tempore, quo raentes excellentiores fuerint effeéiae, definit, nedum de angeüs loqui videtur verbis illis : qui% anguiarem telluris lapidem teelt ?
npa ♦pao TH?9
Valde enim probabilis eft eorum fententia, qui omnia dicta ftatuunt de aflrorum micantibus illis choreis, quas ftellas matuunas hic appellarit Deus, quaeque laetiiïïroo clangore et concentu coelum refonare fecerint; iim' y*p, inquit Heraclides ütAlleg. Homer. C.XU.p. 43. Ed. N. Schoiv. w'x imt apavioi fx&'df(*oflxf èWjWfAs~f typt x.cnd r^v düicv Qcpdv dno^x\hóiA.(voi, f^aAif* S\ ■riji qKioims 7[ipio$x rvflnus <p£poft|v»jf funt enim re vera coelici „ quidam foni cum barmonia coneïnni, qui a perpetiio motu con„ cinuntur, et maxime, dum Jolis ei reu; tus intente ptrficitur. u Quam in rem Platonis U jroAm/ow dielum laudat, fupra lingu-
los coeleiies Orbes $é|3i)«v<xj 2s/p>;v« «-u|k<pepüf4v>jv, $«inj» hieou tva-Tw. Similiter Ephefnis Alexander defcribens, quomodo erraticae ftellae ordine ferantur, de üngularum fonis haec verba fubdit:
n«'vle? i' ixlarovoTo Au'p>i? QBoyyoien truyuiov 'ApuoviV »po<ré;£!!<n, Stx^d? «IaAoj div' aAAcu.
j, omnes, ac fi lyrae de feptem chordis fonanti accinerent, barD 3 „mo*



So SPECIMEN
,, momarn reddunt unam et aequabikm, limite certo invicem dis iun&ae. Conf. Doft. Nic.'Schow Om. C^.;. 259. Nifi" per Ö7T7K »33 *»£C/0J inteliigere malueris, quos muficis Juminum coeleftium concentibus applaufiffe dicat Deus, quod forfan mehuseft, nihil autem de angelorum creatione conftituit Conf omnino fornmus Schcltenstos. Nequa ignoro, fuiffe inter veteres, qui ciiuv&s Hebr. I: 2. de angst'is intelligerent, quos fecutum fuiffe I. A. Fabricium in Cod. Jpocr. N. T. T. II. p ?lQ illic a fummo praeceptore didici; quam tarnen opinionem fi Fa' et Novi Foederis confuetudim contrariam cum V. Cl pronurc'i m, vixquisquam, puto, me pardum lludio duci criminabitur
Verum, ut illuc revertamur, licet nulli dubitemus de vera
angelorum exifientia, et origine adeo, five ante five poft huius mund.imtia accepta, illud igitur, rationis lumine edotfi plus fatis, ne quaefo, eiusmodi facrarum literarum locis inferamus ubi ü vel contextus faveret, verba tarnen aiiam (ïgnificationem pouV lam. His fi addas, quae fupra de Philofophia orientali five Cno« ftica ddputavimus, fatis fpero erit eviéhim, nullam hic nee Esfe norum, nee cuiuscunque de angelorum principatibus opinionis refutationem occurrere. Nee minus importune quidam in diffineftfones borum vocabulorum inquirere videntur, qui e. g. fyyot rS erana ™ nwj fpeciatim refponderë exiftimant, atque ita fuum cuivis vocabulo fignificatum adfignant, quod aPaulli ora tione maxtme abhorret. 111e enim pro egregia, qua pollet, dicendi cop.a faepms voces ita cumulat, ut vehementem, quo impellitur ammiaffedumfacile agnoscas, ipfe au£em rem quafi exhaurire'



PHILOLOGICÖM. 31
videatur. Quod fi teneamus, quis non ftatim mecum intelligit, egregie argumenti Paullini vim augeri, fi illum nihil aliud hoe loco indicare voluifle dicamus, nifi Chrifium tanta dignitate eveétum efle, ut vel reges, fummique magifiratus fua fceptra, thronosque, fuas dignitates ipfi foli accepta referrent. Etenim cum 0ftentatio illa et pompa, quibus reges potentesque in civitate funt ornati, maxime mortalium oculos ferit, et fplendore fuo ac faftu in admirationem rapere folet, hinc Apolt. quidquid in rerum natura excel/um, infigne ac potens reperitur , quidquid fua fe dignitate comm en dat, bis formulis comprehendit, fimulque Chrifium eorum omnium efFeétcrem praedicat. Quem horum verborum fenfum efle genuinum, vel inde conftat, quod mox omnia compleótens, tx tsx^x, inqnit, &t dvls xx\ in <-:.v1g\ ÏxIiïxi. Quo igitur refpectu etiam angelos h. 1. efle intelligendos, equidem non negaverim. Hoe cogkafle videri pofiit Theodoretus, cum ad Rom. FM: 19. hoe fcriberet: ^ op£7s »p#»sv, yry,
£}<*a«tt#v, xïfX, r,Aiov, <r£A);h)V j TïXtrav rr,v ïfco{A.fvtiv xl/ffi» Kot) mot rssTOif xcpxrx, xyyi^nt, dpyxyyiAxs , Jwcijusif, i^mxi xv^ct^x? ^
T*VT(X 7TOJVTi» TtJ» CjAiTtfXV TTfGCfAiVll TtKiiwolt. Egl'fgia liaDC UI TCIll
funt verba ex Ep. ad Èpb. 1: 2.1. feqq. UxB-iav h hfyci «W
— Cmpavca 7roLnyig xpyffs kx) i^a<n'x( > x-x} efvvap.ÉWf xxi xvpióryiroi, kx} irxvlcf ivlpxws cvo^xfouivx, fc pcvsy sv duövi -rï-ua , dhKx
xxi h tw jUjAAovl^. Quo in loco dpxjis x. i. ckc formtilam mox per addituin vxflos 6vóp. k. t. a. explicari, omnes qui in N. T. fcriptis aliquantum funt verfati, cognitum perfpeétumque habent. lilud autem ex 'Hebr. Q£> T3ÏH nihil aliud efle nifi tcxm <n(è»~



33 SPECIMEN
fwov, nihil, quod infigne ac magnum erat, excepto, iam demonftravit Cl. Koppe p. 286. Quin ipfe Pauilus ita explicat in Ep. ad Phil.II: 9. cum in eodem negotio, 0 2no\, inquit, xvlèv
virifv^catrt, nat iyxptexTa xvtw hvofAX ro vVèj> kxv tvoyix. Quorum
explicationem fublimi carmine expreffit fummus ille Homerici et Virgiliani fpiritus heres, Iohn Mieton Parad. Lofi. Book UI: 17.
all poiv'r , ƒ give thee, reign for ever, and affume Thy merits: ander thee as Head fupremt Thrones, Princedoms, Powers, Dominions I reduce : Ail knees to thee ƒhall bow, of them that 'bide In Heav'n, or Earth, or ander Eartb in Heil.
Unde 1 Petr. III: 22. xyyi\ot ab i^mnxtr et $wx[xt<ri id e. quacunque apudhominespote/late, imperia, regno, mihi quidem videntur difiinguendi. Conf. omnino Rom. FIÏI: 38. ubi et êwd^tn, fi omnia ex copiollie orationis lege explicare nolueris, quidquid Cl. Michaelis in Paraphr. p. 83. et Rev. Clartsse Orat. 5. T. II. p. 88. pbloquantur, certiflime ab xyyihot; differunt: nulla vis neque humana, ncque humanam fuperans &c. quod iterum patet ex addito in \iïtnS Wi?x. Ad eandem normam 1 Cor. XF: 24. x/yjv e. k. malim cum Zeltnero accipere de illis, qui imperium vel poteftatem in Chriftianos noxiam exercere, et nimio fplendoris fui failu inflati femet.fupra commu-
nera



PHILOLO GICUM. 33
flem ferum humanaram fortem efferre gaudebant, qnam cum Do&iff. Schutte in Comm. ad h. I. inferto Bibl. Hag. Cl. I. Fase. III. p. 526. haec omnia ex re Taébea et militia veteram nimis anxie explicare, aut cum Semlero ordines angelorum inde extundere. Conf. Pf.2: 9. 10. CX: 1. 2. Dan. VII: 14.24. Apoc. I: 5. Pf. 89: 28. Col. II: 15. Quae fi quis attente perpendat, nullus dubito, quin illam mecum fententiam ampleélatur, omnibus illis locis, ubi tt-xmat, ivydptis &c. multi-
tudinis numero iunéla leguntur, poteftatem primo locohumanam intelligendam efle, five cum regum principumve dignitate, five privatorum ambitione et nocendi ltudio coniunctam; pro ratione autem argumenti, vel ordinis differendi daemonas, aut mentes, five probas five improbas, deinde facris fcriptoribus fuiffe obverfatas. Fuere quidem, in his Harwood in libro, quem inferipfit: A new Introdu&ion to tbe fiudy and knowledgs of tbe New Tefiament p. 303., qui e. g. Epb. VI: 12. et Col. II: 15. de Iove reliquisque Gentilium Diis explicarent; quod talmen dodtioribus merito displiciturum arbitror. Conf. Tittm. X. 1. p. m.454. Nee efl: etiam, quod quis dubitet de iis , quae lupra in genere difputavimus : Paullum nempe in verbis diflinguendis non adeo effe fubtilem, fedpropopulari, qua utitur, Icribendi ratione , plurimis faepe ad rei momentum augendum vocibus, imo integris diétionibus uti: cum non tantum in eius Epiflolis,fed apud alios etiam fcriptores j/3pai£bv7«f eiusmodi exempla quam plurima proftent. Conf. modo e multis Phil. II: 10. cum Apoc. V: 3. et 13. Omni enim ex«eptione maius videtur, ym iTrafxvim, »#) imyitm, k»] xxt*~



34" S P E C I M E N 3
yftovlm in univerfum omnes, nemine prof/as excepto, ubicunqin üerrarum degat, fimpliciter denotare. Quod fi itidem locum habere ftatuas ColoJT. 1: 20. non opus erk' amplius, de vera eius dién" fententia digladiari. Ad eundem i&pyxrixt niodura Macc. d. I. c. I. comm. 4. de Alexandro. dicitur: xxl awtyxyt Sivxpu
iffyypxv <r<po'Jp«f, xxl %upm, xxl- è&vuv, xxl Tvpxvvcov. quibus
verbis non nifi latijjimam eius ditionem indicari, quis non videt? Alia dabit Cl. Praeses ad Paraph. faepius land. p. 78. Conf. Cl. Koppe in Pro/eg. ad Ep. ad Rom. p. 14. et quae notavit ad Rom. VIII: 35. Quod probe tenuifie videtur Chrysostomus -Homil. in loan. V. Vol. VIII. p. 37. edk. Montfaucon. lm yup fAijre u5W|éA>r ra tüv ytvrtrwv ri TÏj; rS BiS SvifMxpyixq £ix T« dopxlx dvrx thM — 7ra.fxJpciiA.uv ml xCtos tx xlS-t)Tx xxl nxci yvupipx tx iv toi? if'pxvo"? dirxp&fMTTXt hiyuv' tm Bpóvot Iht x. r. y\. to yxp sin è<f>' ixx^a xttjAtvov xSh cÏAKo ypTv i[jt,<pxivii, ij «at» to to, ttxvtx JV xvtS iyiviro , xxl ;£«p!f xvjü c-j/jvsro, i/tJê 'Iv, o yi-
yoviv. Ceterura non vulgaria de his psp^r? dabit Rev. Thed. Adrian. Clarisse in Orat. Sacris T. II. p. 83.
Tx TTxv-x eTi' xvtS &c. omnia ab ipfo et in fui gloriam creata funt. Mud innuere videtur per e<V «Jtov. Conf. Rom. XI: 36. ii' avrë xxl tU xvtüv tx ttxvtx , id eft éiV <fo'£#v xv'rS i Cor. X: 31. Conf. Hebr. II: 10. atque illic Cl. Praeses. Quamvis tarnen priorem illum locum ex Ep. ad Rom. non tam de omnium rerum produ&ione, quam de confiliis Dei ad hominum falutem procuran■dam explicandum efle exiftimem. Conf. Clericus Artis CriJtjcae P. II. p. 445. Magis huc pertinet Prov. XVI: 4. Uni-
ver°



P H I L O L O G I C U M. W:
Vér [urn paravit Deus T13V01? fut eau fa, 'propter fe ipfunï. Alii affixum in referunt ad in luinc fenfum: quaevis habent fu*> urn mjm /w/toi», j&w». Vid. fummus Commentator
ad h. 1. et Glass. Phil. S. L. I. Tratl. Pil. p. 544- Q^d fi vero accurate illa, quae praecedunt, perpendas, videbis, omnia, quorum aliqua in hominibus fit vis et facultas, Deo tanquam primo auaori et opifici adferibi, et ad ipfum folum referri. Ita v. i. feq. a Jehova est refponfum ïhgiiae — Spiritus elibrat B&s; quae adeo poftulare videantur, univerfum conditum a Deo dici, non ut quaevis nexum fuum, confiliumque habeant, verum ipftus mminis caujfa, quaecunque funt, fafta praedicari. Conf. M. Antoninus de rebus fuis L. W. $ 23- naturam alloquitur: <g « tt*W, lv «> *J*T», ik «ï TTdvrx. Quod poftremum tarnen nihil aliud efle arbitrer,• nifi quod§ 14. doerat: feMti*
„ z« id, qaodproduxit te, velpotius, mutatione quadam inter" veniente, in rationem feminalem recipieris. i. e. Deum ipfum, Znde decifus et cuius pars es. Vid. Gatakerus p. 103. Redius Atiienagoras in libello s RcfurreBione L. U. p. i?4-; Ubi de catiffis, propter quas condid a Deo fint homines, ita fcribit: ïèföbi, on pv tov TTfoltov «*) «Wa-rtpov AÓyov ï»< È*vrov **) *fc inl v/w w «VapyiW 9-e«pKf*évf,» «ytóoT,™ &3 «cp.'*v tóftrw 0' &eoV tov ^V™- „jatis liquet, quod, intuitu primariae et „ univer/alis rationis, hominem Deus creavit ob fff ipfum, faam* " que bonitatem et fapientiam, quam facile in omnibus perfpici-



& SPECIMEN
,, as." Vid. egregia Cl. Moshemii ad Cudworth. Syftem I». teil. obfervatio T. II. 586. 2. et Koppfi ^ ^ }
Comma 17.
; ^ ^ W'™v *• * * i. efl: — % ^ r« wtl„mConf. laan. /; 3. XFlI: ^ ud ^ ^ p^
'T H*"*0"1?3 exP]icuere * WW »*W Saepip m SS. praefens adhibetur pro tempore praeterito, quod exemphs confirmare nihil atdnet. Conf. fakem Prov. I. L com z< •J. - lp it^,* — ^ ^ cura w& c> '
,Vid. Glass. 5. Z. / 7> /// * „nP n r ■
, .. ^" • UI- P- 3°8- Duphcem notionem
admitut méVr**, dtenm Mftftendi, alteram ^//ow>, etCÖ«. twuatioms rei iamiam exftftemis. Priori ufu adhibuit Maxim.
Tvrius r./. z>,# ^A 253. ^ „ T- ^ nr^ . ^
» ^ cum mtu Iovis t£r™ exftitit, et quidquid terra edu-
* cat, et mare exftitit, quidquid mare producit, et aër exfti„ Ut, et quidquid aër fert, coelum exftitit, et quidquid in coeh
* «a**'4"" ~ mnia haec opera Iovis nutus perfecit « Vid Cl. Kypke ad zPetr. III: 5. AJtera fignificati()j ^ Graecorum ufu frequeuti, quo preteritum tempus pro praefenti



PHILOLGGICUM. Sf
fanat adhibetur, omnino videtur deducenda, (vid. Clarke act Homer. Vol. I. p. 8. ed. Ernesti.) convenit cum Hebr. Jlare, perdurare. Conf. Doed. Inftit. T. C. T. I. p. 331. Huius notionis exemplum e Philone attulit Krebs. in ObJ'. Flav. ad h. I. p. 334. cui add. Horapollo Hierogl. L. I. C. XIII. iw
Srj TTfÓvOIX B~iS t>)v v/jCIJV 1tpO<stiüCii, »} tuv UsipVV KX) tx 7TXV10{
KoVjua «.tvyiffti s>it£A£ït<xi. Scy.iT yxf xvtoK Si%x £h« pqSh gaw? tr\jvtsx~ vxi. „ Videtur enim ipps nihil prorfus [me Deo confiflere five „ per maner e." Quam unice huk loco aptam elfe patet inde, quod creationis negotium in antecedentibus Chriflo iam adferuerat Apoftolus. Ceterumvix opus efl:, admonere, h idem efle ac Si xCtS , eius virtute et vi. Conf. modo notiflimum illud h «u3» ^w^v k«) wipibx xx) iffA.h, .r4#. XVH: 28. Vid. Deyling, O*/. 5. />. >/. O*/. ZZ. p. 478.
Comma 18.
"oj sfie «p^ wpwTOTOKOir e. t. Plurimi longe interpretes in ea verfantur fententia, «p^v b. f. plane relpondere ™ x-nx^ twv xixo^Y-itm. 1 Cor. Z^": 20. 23. Quam rationem derivant ex Hebr. fVi^ïn et , quomodo nempe dicantur primi-
tiae fub Ecclefia Judaica Deo offerri folitae. Conf. Levit. XXIU: 10. et 17. Relandus Antiquit. Hebr. C. VIII. P.M. § i.et 7. Cum bis Chrysost. fecifle videtur, cum Hom. VII. in Epifi.ad ThejJ. Opp. T. XI. p. 473. fcribit: mwTtwws «• ». Ta-firn?
E 3 «»*



3» SPECIMEN
*7r«p£>j'. Alios laudat Wolf. Qnamvis vero facilüme Iargiamur, »V«p^i)» tm xiKOi^nyivm, fi rem ipfam fpecles, nihil plane ab xtM TTfcorór. differre(Vid. Cl. Praeses in Paraphr. laud.p. 130.) gramnuticam tarnen eius tituli rationem cum noftro plane eandem efle, perperam inde a pluribus conchiditur. Licet enim veriflïme dicatur, srpMToWor U t. v. idem efle ac *V*p;tfj rüv y.sx, non tarnen faris videtur illuftrari adiun&um per adpofitionem, quam Grammatici vocant, d?Zy\ quod de frimhih non uflirpatur. Neque etiam «yfe^feptfró* prorfus refpondere diclioni Hebr. coniunciae H'WI T«r? «7r«p^«r? tok irpwroyivwipd-wv-t
Exod. XXllI: 19. quodputat Wolfius , unicuique fatis efl: manifeflum. Videtur potius ex folo ftn«n illuftranda tift ifxns notio, ac tum exdicendigenereGraeco Hebraeo de eo, quod'praeeipuum, nobilijjimum efl, manifefte debet explicari. Ita ïSam.Ui^d. bvTW nnw*73 nWIÜ nil aliud denotat, nifi: ep/M»j ^ praeflantijjimis populi mei oblationibus. Conf. C.XV: 21. lerem. XLlX: 35. Deus dicitur fra&urus arcum Elamitarum jVtWl Dnnaj /» £«0 w«* virtusque eorum fita est. ol ?• cip& <Ws-£/«f uvWw. et Num. XIV: 20. dicitur ma rHÊfci
&c. Vid. Glassius Z>£//o/. S. L. I. p. 48. Ad hanc normam fi noflxum dpyj exigamus, adieciivo fuo ^totojw iunftum, idem fignificabit, quod *pxm W<w, i&xé™™; five dmylg, imnm KpatTifof, ó«i H wtpw êytlpcno, aut, fi mavis S. Codicis verbis uti, Zpjim é| dy»?»fftuf VÉKp«y. AT/^/.- 23. (hac enim vel fimili ratione fenfus est fupplendus.) omnium eorum princeps longe fupremus, qui ex mor tuis in vttapt redierunt; beatam fcilicet et
int'



PHïLOLOGICUM. 39
immortalem; quod rede animadvertit incertus auftor hopiiliae cuiusdam, quam Chrysostomi operibus annexuit Doftiff. B. de Montf. Vol. VHl. p. 224. • & xP'f<?f "v<wif *'*vVo7r,v7£' 9-*v*TI?» k»} «to «p^yif, «V fV#A x*j fffiifaf «Vo^V^v — „ c«?» „ m/ffi fcrw»? mortem fubierunt, Chriflus refurgem dus
" plane expers est, proptereaque dux et princeps, quippe qui in " vitam rediit, et nunquam moriturus est." Conf. omnino Scriptor Re/p. ad Orthodox. 85. ASt. XHI: 34. et Rom. VI: 9. Quod fi nunc cum hoe d^ titulo contendas fupremam
regni Meffiatici gloriam, quanta cogitari poffit unquam, quam L fcriptores nominibus ^ *«! ?f%> **fif>
pflo, « wiv ovoju*, ^p^vroff t»v /Wl«v W defcil-
bunt, et Chrifto plerumque pofi peradum redemtionls opus, mortemque triumphatum habendam oftendunt, fi ergo haecomma ad locum noftrum adplices, ea, quae mox fequuntur: &» d^k h *&« *f»Tti»ïs minus commode cum Beza et KYPKioexplicari apparebit, ac fi masculino genere Jolos denotaret fideles, Uwk Rom. VflU 29. Reftius ita loei fententiam CO» ftituas: „ipfecaput est corporis Ecelefiae, atque, ut omnium, m ex mortuis in vitam redierunt, princeps et primarius est, " ita etiam in omnibus primas tenet, et cun&a imperio fao mo" deratur. * Conf. Bos. Exercit. Phil. p. 205. et Kypke Om S T. tl p-321 • Isocrates in Panath. p. 253. d?yj,y*; *»> AJ^J*« «W iM fcelerumnimirum, p. 277. alionomi-
ne dicit^t^vW & W<*>- quem locum notavit Cl. Praeses ad Ep adHebr.p. io7. X^mmMem. L. I. CU. § 24. 'a^A



40 S P E C I M E N
- inquit, «Va t£ w^o/pver x«} pVA'öif fl-pwleuwv, wjffj «|
Tav yvftvixwv dymm «&AtjT#) irpctfltvoïïtf % tïpiKtiinv dvrë. Egregie
cum nofïris conveniunt, quae ibid. L. II. C. VI. § 20. fcripfit:
l< Se Sri 01 d(VW dffxSvlei ?n<rtd^scn té jrep) t£ multven 'tv rxït jroAsar -— rivh £t< <p/Aoi ttovlw, x. t. a, „Quod fi etiam Mi, „ gw' virtutis funt jtudiob, /»^r /e feditiones de principatu „ in civitatibus eontendunt, quinam deinceps inter fs amici e~ „ runt? " Conf. Z. ///. C. ^. § 8. In hac explicatione mecum facere video Cl. Bruckerum Vol. V. p. 152. qui illam confirmat ex // Ep. loann. Comm. 9. ubi Diotrephes dicitur, id e. qui in omnibus primas partes fibi vindicare ftudet. In fuperioribus tarnen ninws' videtur argutari.
Comma 19.
dn h ttCtm luSómti irdv r. ?r. k. &c. Duplicem hic diflkultatem movere folent Interpretes, alteram in verborum nexu, alteram in fignificatione tS Ttx^upa, pofitam^- De quibus priusquam difieramus, illud praecipue adtendi velim, orationis nervum, fi non incidarur, hoe commate maxime conftringi, adeoque nou exiguam univerfi contextus rationem efTe habendam. Illud certe aliquid habct, quod tot memoratis 9-e*v9-p«V» encomiis, tantisque, in quorum fastigio pofitus fit, honoribus, tandemtanquamcumulus addatur nxfyuua, illud, quod in ipfo C. II: 9. addito JhóVa? adjunclio, fuptiliMs habitare dicitur, neque fane tenuem graviffimae
figüi-



PHILOLOGICÜM. 4ï
fignificationis fufpicionem movet. Ut autem, quantum fieri posfit, ordine difputatio noftra procedat, figillatim de utroque videamus.
L Non pauci Interpretes, in his Whitby praecipueetBRuckerus, Valentinianorum five cuiuscunque tandem Orientalis Philofophiae impia de aeonibus fuis figmenta h. 1. reftitari ftrenue defendunt. Scilicet excogitarunt fibi mortales fuperftitiofi Deum fummum, aeternum et invifibilem, quem 0«9o\ appellavere. Mi comitem dedere filentium five tW>, ex quo Deo et ifta eiuspoteftate, vel, ut aliisplacet, coninge, fubftantia, proceflèritaliud par, unde per varias deinde emanationes triginta ilü aeones orti fuerint, qui, emiffionum tandem fine fado, *rMj>p* conftituifle cenferentur. Vid. plura apud Georg. Hooper in Conietl. de Vakntinian. Haerefi. § 6. quas invenias in Mufeo Hag. T. II. P.I. p. 137. Bruck. Hip). Crit. Phil. T. III. p. m- et 1uae notavit ad h. I. p. 253. et 178. Cudw. in Syjlem. lntell. T.H.p. 297. Add. omnino laudatos a Cl. Tittman. de Vefl. Gnoft. p. 409. et quae ipfe copiofe difputat p. 458- Q^s igitur errores hicperftringat Apoftolus, foli Chrifto illam dignitatem vindicans, quam vana Ethnicorum fuperfiitio per ficlitias aeonum fuorum emanationes inter plures didribuebat. Neque fane haecfententia ita comparata efi, ut Paullo indigna, aut cum contemtu reiicienda videaturj verum quicunque ffili epifblaris rationem, atque ipfum huius capitis argumentum, quale fupra dcfinivimus, mecum adtenderit, fimplicitatem, eximium illud etiam in interpretando veri figilluia, in illa defiderari facile percipiet. Nam ut alia mit-
p tam,



|t SPECIMEN
tam, quae tandem nos cogit ratio, ut primaria illa, quae oratio^ nis contextus, ad Hebraeam dicendi confuetudinem conformatae, fubminiftrat, interpretatie-nis adminicula aliunde are eflitis poft habe« amus? Nec^minos haec opinio displicuit Cl. Michaelis, qui tarnen Paraphr. p. 191. ab alio errore fibi non fatis cavit. E denos enim hic iterum tangi putat, ipfamque didlionem defumtam eflcatcmplo, cuius xx^u^* Deus ipfe fuerit. Quam V. Cl. feutentiam, non memorato auctoris nomine, luculenterLatine expreffit et xefïicavi: CL Tittm. /./. p.375. Magis fe commendateorum ratio, qui ex HebraeOmm dicendi ufu unice explicandum tuentur. Ui nempe fsepe voccm NI^O, pro confueta pknitudinis notione, uftrpant de fumma rei, feu, quodcunque ad rem aliquam pertinet. Ita Pf. XXIF: 1. ntffröi pKH ftVl»4? rfi mfi* «' yï, *»} to jTAtj'pa^* tivrntl 1 Cor. X: 26. riNVTÖI TJ? tsoXh <ruv nü<n roTs xscroixSav «v'tk>. Amos VI: 8. quos Aristides de non agendis Comoed, p. 282. <x.7rx\n* t* 7iXiipd^.a,tj(> r(jï isótews VOCat. Conf.
Philostr. Heroica L. X. § 12. Biel in voce. et quae notarunt Wolf. et Cl. Koppe ad Epb. I: 23. Gen. XL1I1: 20. Ephraimi pofteri dieuntur a^Uil - KI1?» id eft, fi Akxandrinos confulas, ttaïS-o; èSvaf», fi Onkelofium, et qui illum fequitur, Schultensiüm , nobiles five optimates, qua tarnen notione ufu communi non videtur adhibiium. Vid.Doederl. Paraphr. Ief.p.%. Conf. lef. XXXI: 4. Koppe ad i?o«\ XI: 2$. ubi ^a^w^** Ta» &vw aihilabud eft, nifi 5r<*'vT« TX) &vn QZ2^X1 *73)univerfitasgentium; ut nx^upot, tvAoj,/*? ibid. 0. XV: 29. pro tv Sa* tf èuXoylx. et trmtfSm 3-Aij-
tupet!» Mare. VlIIi 20. pro w^fcs nhjftif. Conf. egregium
Pai-



PHIL. OLOGICUM. 43
EpiLONis locum de Abrah. p. 387. A ubi **** laudibus exto1"
lens, poW h dfavih, iliquit, a») Pé/3es/ov «yaSov rim i-xp*. toV Éivè xatniyWl** |3fe, srJUi'p»f*« ?jpnf«» „fola
„ igitur conftans et falli nescium bonum eft fides erga Deum, W folatium vitae, fpei melioris fumma." Adi etiam Aristoph. in Verpis v. 658. et quos laudat L N. Richter ad Epb. IV: 12. Mui. Hag. T. Lp. 301. lam vero illud omnium fere, peritiorum faltem, confenfu fumere audeo, quod plerique Codices Latt. interpretandi caulTa hic ex loco maxime parallelo c. U: 9. adiungunt, UOmt, ducibus Grotio, Welsio , et Vatablo , ad fenfum genuinum effe fupplendum. Cum enim ex fuperioribus fatis fit manifeftum, ttA^»**» inftgnem abundantiam, quae finibusluis non contenta ubique je extendat, denotare, fponteA poftoli confilitim eo nos ducit, ut non aliam hic plenitudinem intelligamus, nifi quae fumma i. e. divina, atqueomnisgenerisvirtutum maieftate abfolvitur. Conf. aPetr. h 17. Ioan.I:i$. Hebr. 1:$. Nifi forte magis refpexerit Paullus egregiam illam, qua fuos, poft deviftaro mortem, maclet, felicitatem. Non diffimüi fere ratione explicandum c. H: 9. Propterea enim fuos cavere iubet a fallaci illa atque inani Iudaïzantium dodhina, quae, humanis praeceptis mere conftans, cum perfetfiore Chrifti disciplina non fit comparanda. —• in b «vartp etc. quippe in iIk fumma virtutum divinarum maiefias habitat, nam idem eft, ac ™<r* étitm. Egregie adeo, ut a quovis perfectionum fplendore, ita praecipue a fapientiae doétrinaeque praeftantia commendatur, et d&pivw ac üsVpw v. 8. opponitur. Conf. modo v. 3.
F 2 Atj



44
SPECIMEN
Atque hic novam explicandi rationem, quam noviffime Doe* Derl. in Infiit. Tbeol. Cbrift. L. 1. C. I. S. 111. p. 331. feqq. et L. II. P. II. C. I. p. 240. et Cl. B. Koppe ad Epb. I: 23. omnibus viribus fumfere defendendam, modefte examinare liceat. Quae tarnen illorum ingenio non debetur, quippe iam ante propofita a Tellero itt 9S?ccrtctbuc^ bnë fft, %. fub voce §y$U @. 160. 162. et qui eum cum magno adplaufu fecutus est, Bahrdtius in N. T. II. Jbjchn. S. 755. No. 923. Illud autem non novum eft «vp*p«, ut fibi perfuadebat Tellerus, fed iam ante II. fecula fummatim efl propofitum, et retufum ab Hier. Zanchio Opp. T. I. p. 129. Quod didici ex libro nuper vulgato,
qui bfcribitur uan am'ge %attom m. p. 304. Putant
ïlli, to TtKY^tfiiA» «fr BiórtjTOi non differre a ttm^uxti &t2 Epb. III: 19. vel ttK. tS tx tsxvtx h 7rxm TTAJipï^êv» Epb. I: 23. quo regnum Dei univerfum, vel univerfitas gentium, quae terrarum orbem incolunt, defignabitur, cuius imperium et poteftas Chrifto data dicatur. Illam autem univerfitatem o-^t/xiV m Chriflo habitare declarabit Paullus in hunc fere fenfum : omnes imperü divini amplijjimi cives iam cogi poffe in Rempublicam, et in unum quafi corpus componi e confilio Divino ; non itaque ejje, quod vanis ludaeorum ftudiis et argutiis abri pi fefe patiantur quidam,, ut repudient gentiles, ac civitate Christiana excludant. Verum , fi quid iudico, fine ullo fundamento haec ita dicuntur. Etenim fi Epb. 7;o3. ad Koppii rationem exigas, eandem fententiam minimum ter in eodem capite repeti neceOeefl, com. 10.22. et 23.. «a^fc^x enim tï ttxvtx h ?rt n. explicandum ex comm. iq. il-
lic



P H I L O L O G I C U M. ïtf
lic autem nihil aliud docetur, nifi quod figillatim v. 20-23. et per partes demonftretur. At vero nulla videtur neceffitas, ri rSp» «vt« h. 1. per <wv explicare, cum familiaris S. fcriptoribus metaphora, qua de Chrifto, illud de Ecclefiadicitur,
facillima fit, atque adeo commode retineri poffit. Neque etiam multum praefidii ponant velim in eo, quod *i*tS&cu — fignificatione fcilicet Paullo propria! — Gal. V: 14. et Rom. XIII: 9. videatur commutari cum «v*m<p***»»V*o&*i, quod c. 10. figmficat omnia communi imperia ampleèJi et regere, hicque adeo repetereturinformula illa rd k ffc Verum fi loca
laudata-infpiciamus, quod Rom. 'MM «v*«<p*a*«2t*. et Gal. V. sr^pgT». paftve, loco noftro atque etiam comm. 10. figmficatione, quam vocant, media dicitur, quod profefto non exiguum discrimen facere, qoisqüe intelligit. Et vero, an locis illis laudatis eadem prorfus obtinet xS 7r^*<&«> ct «W<p. not»? In altero dicitur, indifta de adulterio, caede, et furto «»*«(p«a. i. e. contineri fummatim in uno praecepto de amando ^, ip #ro omnem legem in eodem illo praecepto ■ Iudicent pentio •
res. _ Si ufum in linguis nolis contcmnere, huuc mecum loei noftrifenfum conftitues, opinor: Christum Deus univerjae Ecclefiae caput et principem conftïtuit, quae est corpus eius, et fingulari Jummi miminis, quod omnia vi fua comprebendit, praefentia et favore gaudet. Ma enim pofteriora r. *&rd i '*. periphrafin Dei continere videntur fimilem ei, quae occurrit v. 1 r. quocum fane egregie conveniet Philonis locus de vita Mo fis 171, 34- quem laudavit Koppe: 6 *«'VTWV ««MM**
F 3 ™



SPECIMEN
-rff ivttytrtfot IxvrS SwJ/muï. Ad eandem normam Epb. 1IJ: ig. ftx TAtjpa^rê l(? xxv to ttk^mpx rS Btè, nequaquam cum Elsnero de corpore Chrifti myffico, nee etiam cum Koppe et DoeDerl. de univerfo Dei regno explicandum cenfeam, fed fimpliciter de fumma bonorum multitudine, et omnibus beneficiis, quae Deus in fideles confert et cumulat. Conf. Tittm. /. /. * Iam vero, fi cum Bruckero Col. /.- 18. h $. «rpWè* omnium rerum principatum fignificare recto pugnavimus, quomodo quaefo conveniunt invicem „ Chriflus omnium est princeps, vdubique
primas tenet, quoniam ,pro confilio Dei benigno, in Chrifto vel
Ecclefta — univerfitas habitat, i. e. omnes recipiuntur«<i ut explicat Doederlein p. 332. In altero certe c. II: 9. loco
Paul-
C) Confer. Col. I: 9. l'vx irKYifu&fa rr,y Iniymm r. K T A ut
plunore voluutatis eius cognitione, quavis rerum divinarum beritil quotulte crescatts, Quem verum loei fenlbm arbitror. Cl Michaelis per «rv««v ****** mMgnfapientiam ,quaeveruslegh Mofaïcae ejijenjus, quem ad modmn fere mtvunrnui faóöux et ttÓux
qnam fententiam attenta ütrrüsqttè loei compaïatio rcfeffl? Vel fic tarnen quaen posfet, an «*/« idem iignificet, quod «Jkw, Vuko quidem ad actiones, «,W» autem ad mentis intedigendi 5.
oicandique faculutem referri, conffat fatis. Quod vero S ïh dki non tantum Graecorum Ioquendi confï.etudo, fed Novi Testament emin dicendi ratio fatis confirmnt; «cp/« enim cernitur in cogmtio* «e et contemplatie rerum utilium, ut eleganter de ea disfem Socrates apud Xekoph. Mem. I. IF. c. FI « 7 pn„fT"„ 0
vitam Peregr>n, expount, religionem Chrifiinnorum vocZ ad"Z. hkm faptentiam rKv bxvyxw c.XI. p. 333. Vid. omnino
I. C.



PHILOLOGICUM. 4? /
Paullini argumenti vis omnis infringitur, fi cum Doederl. eius nexum conftituas. Ubi enim dicitur, gentiles repudiari ac civitate Chrijliana excludi ? Paullum ipfos ab erroribus revocare manifeflum eft, eiusmodi autem reprehenfionis nullum adparet veftigium. Chrifto potius, fi quid video, adfcribitur virtus quaedam et fapientia, humanis illis figmentis longe fuperior, quaeque unoquafi ittupravas illius $»Ao<ro<pi*f aciem obtundat. Conf. Tittm. de V.G. p. m. 373. De comm. feq. forfan vera eft L. Bosn fententia in Ohf. Critic. C. XXVIII. cui ró ia hic imperativï modi effe videtur, aut, fi vulgaris ratio cum Wolfio magis placeat, intellige de perfeclione, beneficiorumque fru&u, in quorum partem fideles, Chrifto auBore, venerant. Illud autem ante omnia obfervari velim, fcriptores facros Ecclefiam veluti v»o\ BtS, v«ov Wirï, h $ Stis oUü iCor. III: 16. coll. C. XVI: l&
2,Cor.
I C Harenberg in Luciani vindiciis infert. Bibl. Hag. Clas.IlL Fase. II. p. 531. Krebs. in obf. Flav. p. 3*5- Tittman. 1. 1. p 059. Maxime buc pêrfinet ?m0># votplw kx) diroKxKv^itm, Epb. I: 17- quod Pel' conl'uetarn fatis facris lcriptoribus figuram idem esleputem, ac wiZpx coQixi «VoJtextfAvppIvijf i. e. praeclaram rerum dhimrum fcientiam, ut Hebr. noan nri lastra nn &c. de qufbus vid. Cl. üathe adGLAsanPW. 5.7 /ƒ.;>. 8io. f ƒ//■ 10. et /e/ tr, F: 1. Doederlein. Inftil. fbeol. Cbriji. 1.1. />. 336 et quós laudat praeftaiitisfimus H. Meder hl disfert. ad .Z^c. /: 35. Ouid9 quod «-o^i* et <n/W«f in N. T. ita permutantur, ut nullus veri alicuius discriminis locus reünquatur. Conf. e multis iCor.I: 19. Epb I' 8. non aBter ac Hebr. HOSn et HT3 Jef. XXIX: 14.
Stm et «W* PJH et mttn iW //: 3, 7- a»D3n et
Q'i'DJ ut apud Alexandc wtro) et imnp&os Jef. V: i\. IntelH«amus igitur rerww divinarum tiotitiam, qua Dei bene-
fkio Coloffen/ium animos imbutum tri precatur Apoftohts. Conf. Cl.
Michaelis in Parapb. Ep. ad Epb. I: 8. 74-



43 S P E C I M E N
n'Cor. VI: 16. et maxime Epb. II: 22. alKtirnpiov to? 1 Pet. II: *. oi>coy 7rv£upo4Tixov Hebr. III: 6, oÏkov ^p'r5? laepiffime delineare; eandem autem Ecclefiam, non fidelium tantum, fed univerfitatem gentium, five totum plenifiimumque Dei regnum, in ipfo Deo Kccroixlia-xi, eiusmodi inquam Ioquendi formam nullo ex S. God. exemplo probatum iri confidenter adfirmo. Quod enim Doederl. C. 18. fuae explicationi inferuit vel Ecclefia, illud omni prorfus exemplo caret. Et vero ubi unquam Ecclefia in Chrifto o-uifAXTiKÜ; habitare tlicitur, tanquam corpus? Quod ita quidem explicare conatur, ac fi Apoft. diceret: Quos iam incolas dixi regni Chriftiani, ii conftituunt corpus Christi capitis omnium rerum. Nonne vero ita Chriftus in Ecclefia dicitur habitare, fi 7rdfOiKoi illi et c-uftTroAïTtf*, quos ex Eph. II: 19. huc confert, corpus Chrifti conftituunt? Aut enim ipforum interpretationem non fatis capio, aut, fi rede intelligo, manifefte fibimet ipfa repugnat. Iisdem enim verbis Paulus irdv to ka^ul*ct dieet x«Toi»?iro{* h ^pi?-y, et corpus Christi conftituere. Praeftat igitur cuy.cniM<; hic ex com. 17. exponere vere, non per umbram quandam aut fpeciem, quaeoculosfallat. Conf. Vitring. Obf. S. C. I. p. 160. et Cl. Michaelis in Paraphr. p. 191. et 200. Acgustjni locum hanc in rem Tom. II. Opp. p. 103. edit. Bafil. 1528. defcripfit I. H. Maius Obf. Sacr. L. II. p. 30.
II. Alterum, de quo hic folet difputari, pofitum eft in conftruétione. Woxsrv enim (quod fimpliciter fignificat veile. He-
sych. fviïÓKyfXV, É(3ssAav7i!, rfriAno~M, Yiyd^cxv. Conf. Macc. /.
XIV: 47. VI: 23. Sir. XV: 17. 1 Cor. I: 21. 2Cor. V: 8. Vid.
Biel



P H I L O L. O GIG U M. 4*
Biel in Tbe/. PbiJ. T. Lp. 654. Suicer. Tbef. T. I. p. 240. Conf. Krebs. in voce) ubi cum infinitivo confiruitur, plerumqne perfonam, ut aiunt, agentem attingit. e. g. Luc. XII: 32. ivSómsii 0' vxlif Cfiüv ^Svxi u>r» ti* (èxTiXuou, voluit pater vester vobis dar e regnum. Conf. \Cor.I:i\. &c. Xenoph. Eeh. hllh p. 42. TtfwVtjv, puta virginèm, Ua& ™ a"p«' B-Co-xi. Hoe autem noitro loco deflderatur, ubi cum Theophylacto et plurimis itv terpretibus ita oratio est fupplenda: Sé* wSw,™ tJ tt«7p} , vel i jr*7i)P, x*t0(*i)ff-«i 7txv to tta. h «W, x*! A' dnoK. Cui tarnen memorata modo difficultas videtur obftare. Cl. Ernesti in Opusc. Pbilol. et Crit. p. 407. ui huic incommodo occurrerct, aliam proponit leéBonem, ut nempe levi mutatione katoikizai pro k*whcH«m fcribamus. Et fane quam faepe haec verba invicem confundantur, ut aequales fere litcrarum duétus cnivis odendunt , ita egregie patet ex obfervatis a Cl. Ernesti ad Xenoph. Mem. I. I. c. I % 7.. Periz. ad Aelian. V. H. VIII: 5. XIII: 42. Conf. Ioan. Carol. Zeune ad Xenoph. 'kw$i*+ Kv'p* l. VI. e. IV. § 7. et Obs. Miscell. Vol. IV. T. //. p. 288. Verum, licet ingeniofiffima fit coniectura, parallela, ut nobis, quidem videtur, loei noftri cum c. II: 9. ratio huic emendationi obftat, quae tune certe ab aliqua parte immutabitur. Exftant quidem exempla, quibfis eadem vis terminationibus verborum eiusmodi tribuitur, e. g. xe^*'« idem fignificat, quod Mtpifr 3 Reg. c. XVII: 19. Vid. Munck. et H. Verheik al Anton. Lieer. Mttam. cl XXXI. p. 204. Quod timen huic loco adplicuiffe ninds forfan violentum alicui videatur. Si ex
Codd. audtoritate aliquid mihi praefidii fperare auderem, equi-
G dem



5° SPECIMEN
dem ex librariorum oscitantia, qui nKy^x. ad ttSóxtict forfitan proxime retulerint, articulurn Tor .e contextu excidiffe coniicerem, ita locum reftituturus: Sti h ,««t« iviónws (o nx-rfy') tot ttxv to 7rXr,fU[*» «Meimjircu. Sic Maccab. I. I. c. XIV: 41. 42. legas: ó« hMwxv o< iato* ««) £ ;£fsrf, T» (&M z/uwv*
tyxptvov >wt) xpwepix x«J t» efv*» «Jtoh ?px!t)yov x. t. \. Conf.
v. 47. Mm. VI: 6. et Biel F^fi Pbikl. T.I.p.65$. Dirimant eruditiores. * Interea conftruétionem vulgatam non omni exemplo carere docuit Raphelius T. II p. 530. cuius ex Polyb. exemplo addi fortaffe poterunt Thucyo. VI: 9. i^l pfc „, ^eï", aW ts'ts hi, %fy,v*i o-ü^xS-xi fc. vjpSt, Conf. 1. Z7///. 8.
Ari-
* Non minori diflicultate labornre videtur dictum illud Paulli Gal. III: 16. in quo expticaiido quantum fe'fe torlen'nt interpretes, intelligas ex Cujlielm. Surknhuis. in /3</3aw xxTxAAxyïs p. 574. Cl. Ernesti in Bibl. Tbeol. Nov. Vol. II. P I. p. 28. ürusio , Vatablo Grotio et Pricaéö ad h. 1. Vide, num locus ita poffit illudrari. Gene/. XXII: 17-18. ex verfioue Cl. Dathii, raagnus ille lovae angelus fic Abrahaüium alloquitur: „TefeliciJ/tmumefficiam. Po* fteros tuos (*]JHï to a-akp^x <r5 LXX.) augebo, ficuti ftellas coeli, ficuti arenam ad maris litora. Hojiiumque fitorum oppida occupabunt. ptfn »U ^3 IJnD ID-l^nm in mo quodam pofterorum tuorum /efe beatas exiftimabunt omnes gentes &c. xx\ ivivAcyy^ko-ivIxi ir t<£ éviffótil <r» jtxvtX tx XBvrj Tik *£f, e', quod omiira praep. £v fcribitur ^c>. ƒƒƒ; 25. Hanc igitur piomiflio»em in Iefu Nazareno impletam ellé , a quo et per quem i. e. fide in ipfum, omnes nationes fefe beatas existiment, non obfcure docet Apoitolus. Huc iam refpiciens: ™ S\ 'Afipxdp, inquit, tpptëwrxv dtiTrxyytXixi xx) ra ff7s'ip{xxri «sur*. Jtqui Abrabamo et eius femint promts/tones faStaè fuhf. \Gen. "XXII: 17). Quod vero ne perpenuu intelligereturj veratn loei Mofaici fententiam uncis quafi inelm
dens



P H I LOL O G I C U M. 'gi
Aristoph. in Nubibus v. 1417. Anacreon Carm. XL1V. Vid. Obs. Miscell. Vol. ///. T. III. p. 442. add. Theocr. Eid. I. v. 150.
"üpctv TtmA\>&al vjv in) Xfx'vxtm $ox.x<rtï;. KxTomw autem improprie h.l.adhiberi, ut faepius in N. T. vix monere adtinet. Vid. modo Epb. III.-i?. II: 22. loon. XIV: 23. Conferri etiam poffer Iefaiae illud nVT T\T\ vStf nnJi qua propagine refidebit fpiritus Iebovae, *xl «WtwVstoji eV«Wv 7mv,w* —! iprA««i .«0w\ mtv[>ix QÓfix. 9-eS, 01 0'. lef.XI: 2. Neque Latinorum ufus verbi habitare valde abludit apud Cicer. Orat. pro L. Murena c. iZ. Conf. Ernesti in Cl. p. 541.
G 2 Haec
-dens ftatim fubiungit: Aij**' (fc. 0 iEhóV) xos) to~? <rirtij*»ftv <rS ' hivKcyrfrnQ-tj'PiXi Trina tx è'&vij -ri;? 5/^, «V è?r) jroAAav, «AA
£1?? f<p' ÉvoV jc#J ffJTtf^XTi <TiS IveuASJ'IjS'JjVovl»! 7T. t. ê. t. J/.
« *fj ^p'Jo'f. Undepatet, tam>Hï> quam eiti^x aeque a ilfo/« acPaudoduplici fignificatione adhiberi, altera, quae conveoiat fere cum v;or? vSt StxSnw; Act. III: 25. vnts r?f fixriAtias Blatb. VII/: 12. Jioiï t5 vujwfpwvoj il/tf/^i /X: 15. vid. Vorstius Hebr. P. II. Cap. XXIV. altera vero, qua Mesfias femen mulieris, ftirps _ <tf yèwfw Davidis^ filius bominis faepisfime dicatur. Conf. omnino Siracb. Cap. XLIV: 19. feq. Propterea igitur numerum fingularem urfislè ltatuaturApoftolus, ut ostenderet, femen illud, five filium olim nasciturum, quo auclore felicitas eximia omnes gentes maneret, probe esfe diflinguendum ab illo Abrahami fèmine, quod cum fidcribus litorumque arenis multitudine contenderet. Paullo enim non potuit esfe ignotum, to JHT> fi collectiva notione fumatur, eandem vim habere, acfynonyma D*J2 vel QHV; quo ipfo evineitur, emphafin non esfe quaerendam in Graeco <sitkpy.x fed in Hebr.JHT» quod totam etiam Abrahami fobolem posfet denotarc, uostro autem loco ad unum tantum reftringiwr,



S P E C I M E'N" [ q Haec igitur efto loei noftri — „ patri gratias agU
mus, qui nos in partem venire voluit egregiae, quam fidelibus „ paravit, felicitatis, atque ex ferreo tenebrarum imperio ereptos „ in beatiiïïmum filii fui regnum tranftulit. Hic autem miferos „ mortales fuo fanguine liberavit, iisdemque peccatorum veniam „ conciliavit — hic inquam, qui Dei invifibilis imaginem re„ fert, et rerum omnium dominus efl ac princeps. Illo enim „ auclore omnia, quae coelum et terra continet, quaecumque „ oculis adfpicimus, vel aciem noflram fugiunt — brevi, quid„ quid in rerum natura praeftantia et fplendore fuo hominum ani„ mos in admirationem rapit, omnia per eum et propter eum „ funtcondita; qui et ipfe illis longe anterior efl, omniumque „ perdurationis caufTa fuprema. Atque hic in tanto dignitaris fa„ fiigio collocatus corporis Ecclefiae caput, quemadmodum eo„ rum, qui ex mortuis in vitam rediere, Jonge princeps efl, ita „ ut nihil cum illo fit comparandum, verum ubique et imperium „ et primas partes obtineat. Quid ? quod ipfa Patris voluntate „ fumma virtutum divinarum maieftas, fummus bonorum cumu„ lus in illo quafi federa fuam habeant.<e



QUAESTIONES THEOLOGICAE, ET PHILOLOGICAE.
i.
Illud et ludaicae et Christianae religionis originem divinam luculenter probat, quod utraque miraculis et vaticiniis fit con~ firmata.
II.
fhiamvis autem Hebraica et Graeca lingua hodie ufu fit obfoleta9 infcite tarnen inde librorum S. aucloritatem impugnat J. J. Rousseau dans 1'Emile. Oeuvres T.V1II. p.ior. «ne voila -t-il „pas une manier e bien fimple d'inltruire les hommes, de „ leur parler toujours unelangue, qu' ils n' entendentpoint?" „ et paulo post: u qui m' asfurera, que ces livresfont fidelle„ ment traduits, qu" il est meme posfible, qu ils le foient, et „ quand Dieu fait tant, que de parler aux hommes, pourqud „ fout - il, qu' U alt befbin d' interprete ? a
III.
Quod Homero vitio vertit Longinus , illum Deos fuos-homines fecisfe, in fcriptores facros non poteft transferri.
IV.
Naturam Divinam tribus esfe communem ex loco i Joan. V: % non probaverim.
X,



. ;s v.
Nee facile'adfentiar viris doiïis, in his CL Michaelis in Compl Theol. Dogm. p. 74> tui QWp njn Prov. XXX: 2-4. idem adferere opinantur.
VI.
Univerfum hoe ad faam gloriam a Deo .conditum esfe, temer e a Baylio, Kingio aliisque negatur.
VII.
Erravit, fi quis alius, C/. Doederlein Infh'tut. Theol. Christ. T.I. p.462. in rebus ad Gerafam geftis, Math. VIII: 28-34. coll. Mare. V: 1. nullam daemonis vim agnoscens.
VIII.
Solem e mundo tol/ere videntur, qui providae Optimi numinis curae 'eundem fubtrahunt.
IX.
Pfalmum VIII. de Mesfia agere non facile crediderim.
X.
Idem vero, Petri au&oritate Acr. III: 22. 23. re&e adfirmatur de loco Deut. XVIII; 15. 18. quidquid Tellerus apud Cl. Ernesti Bibl. Theol. N. Vol. V. p. 137. de Iofua crepet.
XL
drridet valde conieblura Ven. 1.1. Gülcheri Genef.XLIX: 10. legentis rif vel proles eius in Mus. Hag. T, II. p. 1.
XII.



XII.
Cbristum vere, atque ipfo vocis ftgnificata, pro peccatis bumanii fatis fecisfe non uno loco inculcant au&ores facri.
XIII.
Veria Sm*m, 2ty.xi$<r$-M, pHSM in negotio falutis adhibita fignificationem habent forenfern et'iudicialem.
XIV.
Non ego cum fummis Criticis Bibl. Critic. P. III. p. 35. Longini de diclo Mofis iudicium mp} v&s Se&. IX. fpuriim propterea exiftimem, quod oratio abrupta nimis videatur.
Dl-



DISCIPULO CARISSIMO IOANNI van SLOGTEREN,
§ic decet, aetherias, divina oracula, leges
Qui populo dodfo pandere voce parat, Ingenuoque facras ardore accedere ad aras
Geftit, et haud turpi thura adolere manu; Sic decet, e fidis multum crevisfe magiftris,
Artibus et mentem perpoliisfe bonis; Sic decet, a teneris moliri gnaviter annis
Ingenii magnas magna minantis opes, Divinis vivax quis confiet gloria chartis,
Conftet et asfertae religionis honor. Haec tua laus: prima iam doftus, Iane, iuventa
Praemia laurigero fers tibi nexa iugo; Haec tua laus: docta iam vicïor, Iane, palaeflra
Praemia laurigero fers tibi nexa iugo,
Prae-



Praemia, quae frustra fperet, qui durus ad.arte»
Palladias pigrum peétus inersque gerit, Kec valet in fublime aliquo fe attollere nifu
Semper in immunda ferpere natus humo, Et tarnen, heu!, ftudiis fe facris tradit, Agyrtes
Ventofüs plebi posfit ut ire ftupor. Ergo operae felix! digno molimine in altum .
Niteris, et turbae te eripis ipfe rudij Ingenii felix! iam praemia parta laborum,
Virtutique fuus mox comes ibit honor, Mox et Idumaea redimiuis tempora fronde
Regnabis facro voce manuque choro.
y
Sint rata, quae tenui properavi carmina plecr.ro, Ut maiora tibi barbitos icta fonet!
I. R U A R D ls



AAN MYNEN VRIEND
IOHANNES van SLOGTEREN.
9 die in 't prilste van mijn leven Mij zijt tot eenen vriend gegeeven —
Voor wien 'k de.teêriïe vriendfchap voel, — Begunftig gij mijn lofgezangen Ter uwer eere aangevangen,
Zoo tref'k, o vriend.' mijn eenig doel.
Gelukkig hij! die waare vrinden
Mag op het pad zijn's levens vinden, —
Zij zijn veel meer dan fchatten waard — Zij geeven reeds een heerlijk Eden Van aangenaamftè zaligheden
Den zwakken fterveling 0p aard'.
O.' Zoo gelukkig mag 'k mij noemen —. In u me op zulk een' vriend beroemen, Wiens hart in alles voor mij pleit. Door God aan mij ten vriend gefchonken, Zijt gij aan mijn geluk geklonken
Tot zsïïs in de eind'looze eeuwigheid.
Hofc



Hoe veele onfchuldige vermaaken
Mogt ik reeds door uw vriendfchap finaaken
In onze pas ontloken jeugd! O Vriend! met welk. een welbehagen Herdenkt mijn ziel die blijde dagen
Van vergenoegen en van vreugd!
Schoon ons toen 't fchoolfche juk moest prangen, En naar die vrijheid deed verlangen,
Die ons. verlostte van dat juk; Verdreef, wierd 't maar voor oogenblikken Ons toegeftaan den dwang te ontflippen,
De vriendfchap egter al den druk.
Hoe vrolijk rolde dan ons leven, Van kommervolle zorg ontheven,
Op fraaie wandelpaden heên, —i Wanneer wij langs de koele zoomen Van onze vaderlandfche ftroomen
Verheugd en vrolijk gingen treên.
En moesten wij, als wintervlaagen De vreugd uit bosch en velden jaagen ,
Ons houden bij den warmen haart, Dan kondet gij, door uw gefprekken, Voor mij al 't droevig leed bedekken,
Dat ons de barre winter baart.
H Dan



Dan traden wij met blijde zinnen Den aangenaamen lusthof binnen
Der Goddelijke poè'zij, Waar zuiver nektardranken vloeien En de allerfchoonfte bloemen groeien
In geur en kleur, en rij aan rij.
Dan moest verdriet en droefheid zwichten Voor Nazo's ted're minnedichten —
Voor Flakkus grootfche en ed'le lier En 't zoet van Janus kusjes plukken — 1 Dan kon Tibullus ons verrukken
Door zijn gevoelig hart en zwier. —
Dus, Waarde Vriend, wij 'k n dees klanken Om voor uw vriendfchap u te danken:
'k Zal u verheffen in mijn lied. Offchoon ik weet, dat men mijn toonen Met zeer geringen lof zal kroorren —
Te zwijgen duldt de vriendfchap niet. .
Belust op letteroefeningen
Wist gij naar roem en eer te dingen
In 't Griekfche en Roomfche letterveld —. Door vlijt geleid, trad allerwegen U de overwinning lagchend tegen —
Zij heeft uw glorie vastgefteld f
Dit



Dit deed nog meer mv' ijver groeien,1 En in uw ziel een zucht ontgloeien,
Om 't pad der wijsheid in te flaatl. Gij waagdet het langs fteiler trappen jfeJaar hooger glorie toe te flappen —
En de uitkomst toont uw' ijver aan.
Gij druktet 't voetfpoor van die helden, Die al hun roem en glorie fielden
In u, o Godsdienst! hulp te biên. Aanfchouw gij zelf, met eigen oogen, In deeze blaên zijn vlijtig poogen —
Hierin kunt gij uw' helper zien !
Zij fpreekt u toe — „ van vergenoegen Doet gij nu weêr mijn' boezem zwoegen, „ o Jong'ling! mij zoo dier — zoo waard! „ Gij doet mijn' ouden glans weêr praaien — „ Mijn borst weêr ruimer ademhaalen
Op dees van mij verbasterde aard'.
„ De mensch, van 't effen pad der reden, „ Door bijgeloof en helfche zeden ,
„ Geheel ontaart en afgedwaald, „ Wil naar mijn Hem niet langer hooren — „ Heeft mijnen wisfen val gezworen —
„ Zijn woede reeds in top gehaald!



Nu wilde ik hem ook niet meer fpaaren; j „ Maar was bijna weêr heen gevaaren
„ Naar 'ttbU} gewest der zaligheid, „ Waar in den drom der Cherubijnen, Die voor den troon van God verfchijnen, „ Me een herelijker lot verbeidt.
„ Maar nu ik zie, dat jongelingen
„ Mij zoeken aan den val te ontwringen,
„ Nu fioor.'k mij aan geen nijd — of haat — „ Nu blijf ik nog op aard' verbeien — „ Moet traanen van genoegen fchreien
„ Om 't weêrzien van mijn dageraad.
r„ Gij, die in 't bloeien uwer jaaren Reeds zulk een kennis mogt vergaêren
„ In de oude taal van 't West en 't Oost, „ Zult eerlang in mijn tempelzaalen „ Gelijk de gouden flarren praaien —
„ Mij ftrekken tot mijn hulp en troost.
r„ Gaa voort dan op uw gloriewegen!
„ Zoo fchenk ik u mijn heil — mijn' zegen
„ Tot eenen welverdienden loon, —
„ En 'k zal — hoe 't ook de nijd moog' doemen
„ Uw' naam bij Grotiussen noemen,
„ Zoo lang op aard' geleerdheid woon'. te
LG: W: GOLTS van der TUUK.