01 1888 3685 UB AMSTERDAM















DISSERTATIO I N A V G
PHIJLOSOPH1CA
V!'R. A JL I :M
UNIVERSAM HYPOTHESIUM PHILOSOPHICARUM THEORIAM EXHIBENS.






BISSERTATIO PHILOSOPH1CA 1NAUGUK.ALIS
UNÏVERSAM HYPOTHESIUM PHILOSOPHICARUM THEORIAM EXHIBENS,
Q, U ' A M,
ANNUENTE SUMMO NUMINE,
EX AUCTORITATE RECJORIS 'MAGNIFICI,
FLORENTII JACOBI VOL TELEN,
MED. D O C T. MEDIC1NAE ET C H E M I A E PRQFESSORIS ORDINARII;
nec non
amplissimi SENATUS ACADEMICI consensü, üt et kobilissimaeFACULTATIS PHILOSOPHICAE becreto,
PRO GRADU DOCTORATUS et MAGISTERII,
juhmisq_ue in PHILOSOPHIA et ART!BUS LIBERALIBUS
honoribüs et privieegiis
IN ACADEMIA L U O D U N 0 R A T A f A
rite ac legitime conseq.uendis,
PUBLICO AC SQLBMNI EXAMINI SUBMITTITi
PET k-v s JACOBUS DE BYE,
H a g a B a t a v ü S.
Ac\ diem xi. Decembrii mdccxc. Hora vm —x.
L U G D U NI B ATA F 0 RU My*
Apud HENRICUM MOSTERT et JACOBUM M0$$($&q
MDCCXC, \ * U^:i'">






V I R O
SPECTJTISSIMO GRJFISSIMO
HERMAN O DE VRIES, 7. u. n.
TOPARCHAfe IN LANGEE T R UI GEWEIDE,
CAUSARUM PATRONO INTEGERRIMO
PATRUO SUO EX AFFINITATE,
OMNI HONORIS ET O B S E RVA N TIA E STUDIO PERPETUUM VENERA ND O,
HANCCE DIS5ER.TATI0NEM PIIILOSOPHICAM
b. d»
PETRUS JACOBUSDEBYE, auctor.



La Conjecture eft une efpèce doeil, ou de Microscope, mais fouvent trompeur.
M. de Crousaz Logiqus ou fy/temc de refiexiom t. i. p* 16*5.



P R A E FAT I O.
omnium, artium difciplinarumqiie fuavifjimam efje harmonium, elegant em fimul ac necejjariam copulam, neWo , qui licet optime elaborata lente inJiruEtus s fmgularum, in quos compelli pojjint, limit es, accurate fe dijlinguere non pojfe candide profitetur , ihit inficias, Philofophiam inprimis , praepotcntem illam verifalfique dignofcendi magijlram , quae cujusvis dodrinae capita fuo quafi Jinu compleditur, aequalibus dotibus inftrudam ejfe iisdem ' evincitur ar gummis :ne autem verbis potius ,quam rerum ieftimoniis certare videamur , Jurisprudentiae Jludium, unicum fere civium felicitatis augendae adminiculum , nexu tam arÜo, quam neceffario , xum egregiis Philofophorum placitis conjundum ,tot fummorum virorum tejlimoniis optime adftrudum, tot tantaque arte confedis elogiis ornatum invenio , ut vel levis tantum hujus rei dubitatio tantis ingemis foret injuriofa (i): omni exceptione major em te-
Jlem
CO Cf. qui hoe argumentum traftarunt Marquardus Freherus e«8>«v /. I.c.i. in Thef. Jur. Cl. Ottonis torn. Lp. 862 feqq. V. G. Fors te rus De Juris interpretatione lik L c. 8. in Eod. Thef. torn. II. p. 987/%. inpnmis C. Landius in Enarrationum libro c. 12. Eod. Thef. torn. III.p. 1324. quiDiis adde Cl. Schultingii Orationem De Jurisprudentia M. Tullu Ciceronis. AmpUJj: Boersii Dijf. de Anthropologia veterum jèforumï-
A



11
PRAEFATIO.
Rem produeimus M. TülliumCiceronem, qui non a Praetoris Edicto nequè a XII tabb. fed pcnitus ex intima Philofophia hawiendam Juris difcipünam putabat (2): idem elegantïjjïmus orator, five, inqêty quem ifta praepotens & gloriofa Philofophia dele&at, dicam audachis, hofce habet fohtes omnium difputationum foarum, qui & Jure Civili, & Legibus continentur, ex ea enim-& dignitatem maxime expetendam videmus, cum verus juftusque Jabor honoribus, praemiis, atque fplendore decoratur: vitia autem hominum atque fraudes, damnis, ignominüs, vinculis, verbenbus, exiHis morte muiaantur (3). 1uare m ^iremur, hilariorisfamae apud Romanos JCtum, Ulpianüm Procuratorio quafi nomine de omnibus Legum interpretéus, fe Tuflitiam colere ac veram Philofophiam, non frmulatam afieaare (4) tefiari: quae quidem fe quis fecum reputet dc praecipua porro, quae e Philofophia pleno alverderivantur commoda vel levitcr contempletur, quare, cum. per plurcs annos in Academia Lugduno Batava Firorum in fua arte facile Principum eruditijjima placita audiendi mi daretur copia, Philofophiaefemul ac J-nrisprudentiae Jludia coluerim, ex me non quaefiturum rationem nullus dubito: verum cum, quo tantis valediclurus e/Tem deliciis, infearet tempus, eorum qui fummai J cum
( a ) De Legibus ï. 1. c. 5~ CO In Oratore l. uc. 43. (4) CtL.1. S- 2.f<JcP/L&J'



PRAEFATIO.
ïïr
mm lm.de- Philofophiae placita explicandi inplant provinciam, audoritate fimul 6? argumentis (5), Qquod tacere nefas ejjet^) fradus, quoddam pofius Philofophiae caput qualicunque demum modo excutere, quant Thef es quasdam controverfas tantum publkae. difcepmioni off'erre üpud animum conftitui.
Ab eo inde tempor e,quo non fine quadam voluptate Philofophorum fcripta evolvercm 9 ac praecipue ad ca, quae conjeduris ajfequi conantur 9 at tender cm, fuborta fuit fufpicio, utrum hocce utilijpmum Philofophiae caput pro dignitate fua ex cuff urn inveniri queat: quod cum fadum minime deprekenderim , fponte fua magis magüque arrifit heus, qui de Hypothefibus Phiiofophicis efl : quem quidem locum, ut rigidiori examini fubmitterem, complures me egerunt rationes, quas paucis contraxiffe hoe loco omnino expedire cenfeo.
Non efl cur vereamur, quemquam futurum adeo iniquum rerum aejlimatorem , qui paullisper abfolutam de Hypothcfibus Phiiofophicis disqniftionem ad verum fcientiarum florem minime conducere: fiatuerit: neque vero fua tantiimmodo infigni utilitate fefe infituti nojlri argumentum commendat, verum etiam vix quicquam praefentis temporis, rationibus accommodatius ad publicam Philofophantium disquifitionem a me eligi poffe quidem videbat ur ,
cum
m}n?rCf- hacdere B°mS- AJ.Cupe.rus in erudiciffitna Di£ quae inicribitur UV'M de Natura PofeffhnU in Praef.p. 2.
A 4



rff P R. A E F A T I O.
cum de argumento ad Academicam exercitationem apto elitendo contationem inftituerem.
AntiquMm univerfaefere Philofophiae plaata, cum propter ipfam rerum, quam tratlabat, indolem, tum Iropter artis DialeÜicae defeüum , conjeBanéftudm fuiiïe infefiWtna, in Prolegomehis Annalium Phihfiphtcorum auxilio in aprico cottocarc Jludui: verum depulfa barbarie, cum praefertim kifce , quae vivimus tempor»bus Miarior omnibus artibus difcipHnisque lux accenfa. , fuerit, non defuere laudanda femper Summorum Pmorum conamina, qui compendiofam tradendi methodum feeuU momentof«m certe Philofophiae locum , qm de hypothefibus eli, hic illic illuflrare allaborarunt: verum quofuccem,ïaliiex minus bene condita Conjefturae defm.ttone Jrias quae eodem vitio wtari merentur , fequelas deduxerunt: a!ii praeceptis, quae ad prudentiam m conjen'andi fiudio obfervandam tendebant, fuppeditandis umce inlenti, imiverfam de Probabilitate materiam pemtusnnsfam fecerunt, vel leviter tantum tetigerunt. nonnulh de nique, quibus de meliori luto praecordia Titan finxerrt, Jfere infinita, quae «Hyis pro/lant, Hypothefum firn, depromta propofuer'unt criteria, quae ad conjeauram Icconficldam, Hlamque dijudicandam egregie tend, rent, ifa tarnen, ut eorum fumma tantum, «ylnuti fin memlres, perftringere potuermt.
1 vero (ut, qui hoe loco jure memo Jubonn posret fcrupulum eximam} inquies, nonne jmdn. hjee def diL iedieamina attulerunt, quam falubemma? non.



PR AEFATIO. y
ne, quae in compendiorum angufiias compelli non potuerunt, erudito calamo adornare , imo perficere funt conati? nonne qui ulterius huic negotio impenditur labor , omnï deflituitur ut Uitat e? dicam, qui d rei fit', duo tantummodo, quantum quidem ficio, Doclijjïmorum Virorum, qui hoe de Hypothefibus argumentum expofueruut, fcripta in lucem edita inveniuntur: Cl. nempe ]. H. van Zwinden Oratio de Hypothefibus Phyficis, quomodo fint e merite Newtoni intelligendae : ac Traité des Syflemes ou Pon en démèle les inconvéniens & les avantages, par M. PAbbé de Condillac : de quibus quaenam nobis fedeat opinio , paucis dcclaraffe ab hoe locq minime ejl aüenum: primo quidem, u'F vel ipfa Orationis inferiptio doe et, Summus van Zwinden, Vir noflra laude facile fuperior , univerfum de Hypothefibus Phiiofophicis locum excutere minime fibi habuit propofitum y cum tantum eo fcopo, ut nocentijfimum eorum, qui fe Newton um ducem falutare profitebantur , radicitus errorem toilet-et fumma arte atque eruditione COnfeElam propofuit Orationem: multis enim Newtonus eo tantum nomine cognitus fuit, quod omnes Hypotkefes, nifi quae experientia conftarent ,rejecerit, unde obfervationes obfervationibus accumulantes utilijfimam Hypothefium, inprimis, quae Analogico nituntur ratiocinio , copiam e Phyficis difciplinis plane eüminare ftuduerunt : huic autem viti& fefe oppofuit Cl. van Zwinden , qui pof perpetuam Hypothefin Carteftanam intcr ac Newtonianam inftitutam comparathnem, ac varia deinde conjeclurarum, quas
A 3 New-



vr PRAEFATIO.
NeWTöNus propofuit, allata exempla^Jenique Tirum lil Hypothefis ex mero ingenio profedas unice oppugnasfe concludit. Quae cum ita fint, factie quisque intclhgit multa Philofophiae Logicae capita, praecipue de Probabilkate , ejusque dijudiemdde regulis doürmam, m~ primis autem Hypothefium Metaphyftcarum expofetionem ah hoe loco fore aliemjjima: interim mul turn a Viro ^ Cl hanc in partem collocatis l&boribus me acceptum referre palam profiteor, quam vel ipfa Differtationis nofirae doeet èivo^ia , meque ideo de Hypothefibus Phyficis caput areliffmis cancellis inclufffe, ne quae hoe loco apud Virum Cl egregie difputata exfïant, recantarc cogcrer diffiteri nefas effet.
Verum, an DotUJf. de Condileac rem acu letigcrit videamus. Vir Acutijflmus, vehementi in Metaphyficos odio agitatus in fióla fyfiemata mordaci calamo inventus efl, ac, Heet abufum, qui in conjeduris Metaphyficis nimis frequenter cernitur, imo ad alia Hypothefium genera magna cum ipfarum clade prorepfit, egregie profiigayerit; difputandi ar dor e in oppofitum vitium cecidiffe yidetur, cum in nullo cafu conjedandi negotium admittat, nifi experientia duce medium ad fit, cujus ope de Hypothefeos certitudine confiare pojfit, quare cum magna Virorum Summorum injuria, artium porro d'fciplinarumque cum detrimento utilisfimum hocce Philofophiae caput profcripfit: attamen in Ulo tradatu multa bonae frugis inveniuntur, quae praecipue Part. I. C.IV. hujus Differtationis applicare Jludui.
Jam



P R A E F A T I O. vu
Jam cum apparuerit y ex aliorum laboribus fapiendi minime uberrimam adefje copiam, parum abfuit y quin totam de Hypothefibus P hilofophicis trattationem misfam faciendi conflict caperem: verum haud immcmor ditli, in magnis voIuilTe fat efl:, eay quae de hac materia inchartam conjeci, tibi, Beneyole Lettor, ut offeram, aequi rerum arbitri auttores exfiterunt, praecipue caufati 3 quo quidem dijjiciüor locus deprehendatur , &0 faciliorem ad aliorum benevolentiam invocandam patere aditum y inprimis cum de re nimis nota me non difjeruiffe, vel ipfa loei infpettio doceat.
Ut vero de irflituti noftri, confiliique ratione, quae* dam aff iram, vel ipfa rei natura me admonet: prima yice hujus fpeciminis Urnen falutantes gr ave revera no$ perterruit obftaculum, Hifloriae nempe Experimentalis Philofbphicae defettus. Quod quidem inflitutum cum ad omniai artium ac fcientiarum genera fefe extendat, ita & in rebus Phiiofophicis utilijf mum, quantum quidem few, a; mik pro dignitate fta excuffum invenitur'; licet nonnulll ad illius egregias dot es y acfumma capitum jamjam attenderint. Conffit enim in accurata obfervationum fattarum narratione; continet methodum^ qua ad tantum perfetlionis culmen nonnulli per v ener int y feque ipfos perfecerint; evolyit tentamina, cjfeclu fua defiituta ; dedar at defettus in quovU fcientiae genere uhivis obvios; efficaces denique fnppeditat, quibus omnis noxa pellitur y mede las. Qjiare Jummo Jure in illa y quae cnumeraviy eommoda y quadrat fequens cujusdam fcriptorïs Gallid
0&~



vin PRAEFATIC,
obfervatio: ces Hiftoires ontre qu'elles plairoient nararéllement, paree qu'elles prefenteroient les differens effens de 1'efprit hümain elles inftruiroient encore, par les differentes vues qu'elles fourniroient foit en faifant voir 1'inutilite des unes foit in faifant voir ce qui manqueroit aux autres (6). Quibuscum certe corijungi meretur Cl. van Swinden de Newtono Judicium: Et fi vir Maximus omnium fuarum cogitationum integram feriem nobis reliquisfet, dubimn non eft, quin & in reliquis, quas adeo feliciter excogitaatque folide demonftravit, eum inveniremus eadem ubique Hypothetica methodo, frmifibusque procedentem tentaminibus (7).
Jam cum mulü perillufïres Hypothefium conditores flupenda ingenii, atque eruditionisfuae reliquerint nobis, monumenta, ac Hi/loricorum claffes fecuti fint, qui ex multis adminiculis eleclum ratiocinium litterh mandavit, non tarnen, ipfum, quem ingrejft funt in fmgulh dijudicandh tramitem indicent;. nihil fupereft, ni/7 ex accurate perfpeStisy ac fecum invicem collath conjefluris, veram in harum compofttione agendi rationem eruamus. Atque ülud fere unicum fuit in hac Diffèrtatione conficienda, quod nobis praejlo erat, fubfidium , cujus ope totumfere de
Hy-
(6) Cf. de Crousaz Logique Tom. 6. p. 241 feqq. qui illud per exempla ex variis artibus petita illuftrat: de Pifturae arte C/Gessners Werken, ^de Deel Brief over de Landfchaps - Schilderkunst aan den Heer Fueslin p. m. 245, 246. Cf. et Cl. Wvttenbachiüs in Praec. Philof. Log. P. III. C. I. §. 11. p. 104.
(7) d. Orat. ^.88. exemplum vid. ibid. p. 87.



* K A E F X T I ö;
Hypothjtbus Phiiofophicis locum ad finem perduximus \ tn qua quidem tratfatione praecipue annotare fuimut annift, quaenam regulae generales fïatui pofjint, quae cu■jusvis generis conjecluris applicatae, & modum quo dcbeant confici, ac jam confeflarum probabilitatisgradum, Jive ad incertitudinem commutetur, Jive cum nuda ignorantia coincidat, definire valeant:, quibuscum fwml conjuncla ejlfedulo inflituta inquifitio} in quibus cafibus omnia Hypothetica methodo progrediendi conamina omnifuccrffu de/fituantur, qua via, ni me fallant omnia, bene fixos conjedurarum agmini terminos confituimus.
Ut aute?n, quae in Parte hujus Differtationis prima, generaliora praecepta melius infelligantur, ac fimul eorum ufus appareat, Parti fecundae Phyjfcas Metaphyfcas conjetturas adjeci, praecipue ut poferius HypotheJïum genus a multorum injuriis illatis vindicarem, ac quousque illic progredi liceat ofenderem: deinde alias conjeiïurarumfpecies, quae Phiiofophicis non coniinentur breviter propofui, ut, quomodo univerfa de Probabiïkate doBrina, (cujus indoli accurate definiendae ufa'quefeduh mfliti, atque ex qua multa non levis certe momenti corollaria deduxi) quae Philofophorum induflriae unice debetur, & alm dhciplinis applicari poffn, evidenter appareat: ultimo denique loco alia adduxi exempla, quae Hypothejum condendarum fiudium egregie aliquando coll, absque eo ut in nonnullis dhciplinis generales fïatuipofjint r?gulae, evincant.
Caeterum, ubi te/limoniis agendum erat, breviter ipfos
B au-



2 TPRAEFATIO.
auiïores allegavi ne, quas nunquam foverunt (quaialiquando fupra modum ridiculas inveni) me ipfis attrihuisfe opiniones, viderer: ab exemplh vero longe iateque referendis, acfecum invicem comparandis abjlinui, primo enim ill ud a negotii, quod traBo, natura alienum effe eenJufcum non unum alterumve Jyfïema longe Iateque patens adftruendi, carpendive, quam quidem ex multis generaHa ejfata eliciendi fuerit animus, dein ne valde elaborata Hypothefium nonnullarum cenfura Differtationis, quam jam in majorem, quam par efl molem excrevip vereor, limites nimis jufto extendat.
Ipfa autem Differtationis Capita huic ordim alligavL
PARS PRIOR.
Cap. I Be natura Hypothefium in genere.
Cap* II. De regulis prudentiae, quas in Hypothefibus rite eonftciendisfequi expedit.
CAP III. Varias regulas, ex quibus de diverfa Hypothefium probabilitate conflare poiejl compleftitur>
Cap. IV. De mere fiBtm Hypothefibus.
Cap. V. De utilitate Hypothefium in genere. PARS POSTERIOR.
Cap. I. De Hypothefibus Phyficis. Cap II. De Hypothefibus Metaphyficis. Cap HL De Hypothefibus Juridicis & Hifloncis ^ Cap IV. De Hypothefibus ex rebus Pohticis, Sctentta mundi» atque Artibus elegantioribus, petitis.
PRO»



PROLEGOMENA,
HISTORICAS QUASDAM DE HTPÓTHESIUM COND ITA RUM ORIGINE AC PROGRESSU OB~ S E R PA TI 0 NE S CONTINENT.
5- I. ^^uicunque univerfam rerum, a fuinmo Numine tanta elegantia, parcimpnia, ac fapienria creatarura, feriem oculo philofophico contemplatus, in mutuam harum dependentiam , phaenamenorum , vel illtulrium caufas, imo in generalem , quam fcquuntur, normam penetrare ftudet^fingulis momentis, ingenio heet acutiffimo, atque omnibus, fecundum quas obfervationum dirigantur capita, regulis infh-uctus, rigida acerbae moïeftiae frena injici, ac faepenunicro felicem indaginis curfura fifli, gravi cum damno experietür; tanta enim caligine Naturae arcatfa prudens preflit Deus, ut non nifi modefte ac dubitanter tam profundam noftem minuere, atque hilariori quafi luce vegetari concefiüin fit: unde nonnulli, irnpie tarnen, argumentis ex-miferrima morrahum condidone, qua vencnatis eraditorum, qui omnia rixis implebant, 111 fe mutüo fagittis concutiuntur, ac infelici lubricarum fiétfonum rebus fummi momenri applicati'onè deduclis, evinccre funt conari, nimis fpiffis tenebris univerfam rerum indolem ac conditionem involutam, vel fakera vires intelleótus humani nimis efie limitatas, ut; fumma prudentia & bonitate fummum Numen in hocce negotio vérfatum fuiffe diceremus: quam quidem fententiam,- licet accuratiori circa rerum etiam minimarum fpecies indagine haud fit indigna, vel ex eo everti exiftirno, quod experientia tefle non ita crude de univerfali quadam ignorantiae caufa, quae fuperari nequit, poffit ftatui; multa enim artium , difciplinarumque capita, ut in progrefiu ad oculum patebit, ad tantum perfeétionis faftjgiam funt deduéla, ut totam hujus confummationem, non ita a Naturae arcams, ïllam ïmpedientibus, quam a nimis laxurianti ingenio, ac proinde jufio ordine cogitandi atque obfervandi regularum defeftu, magnara partem impediri jnre iummo adferas; porro, qui vel phaenomena naturalia evidentiffima, vel animae
B 2 vjj-iog



PROLEGOMENA,
vircs validjores efflagitat, pofita finitorum entium multitudine, aut Divinam cfficaciarri immediate operatitem evocat, aut faluberrimam lente, ac prudenter in auarumvis rerum myfteria penetrandi methodum, natura humani intelleftus maxime fundatam, plane tollit. Non tarnen is ego fum, qui multorum principiorum evidentiam aut intellectus noftri facultates, faepe graviffimo errandi periculo expofitas (O plus jufto efferam'; multa enim funt, quorum eflèntiam nunquam diftinfle aïïèqui pofiumus; quorum quoquc ignorantia aliquando non valde nociva eft; ad aliorum vero maxime neceiïariam notitiam non nifi conjectandi ïnodo perveniri poteft, cui negotio,. fumma virium concenti'one, a primis hujus feriei ineunabulis, genus humanum meübuiflè, nativa quaedam curiofitas, politica imperium regendi ratio, infatiabilis fcftas condendi, ac lucri percipiendi ambitio,:: fperata utilitas, ac trepida formido fatis funt argumenti, ut ftatuamus..
§. n. Qui quidem fortiffimi imaginationis. clatores, cum ïnnumeris fiftionunr elaffibus anfam dederint, utrum majorem felici vitae humanae curfui cladem intulerint, an vero artium difciplinarumque progreffibus revera ppiraiati; fuerint,. mteriores variae eruditionis recefTus probe perfcrutatus mento dubitabft (2) quam quidem dubitandi rationem firmiter efiè fundatam, ne verbis fucum facere videar, Hiftórica fide probare annitar: maximam enim' Philofophicorum annaliura partem Hypothefium confeftarum longa ferics conftituit, quarum integrum catalogum contexer;e,meque toftituti noftri ratio, neque ncgotii natura permittit, cum oftendiflèfufficiat, talem fuhTe omnium fere fyüematum, rationem, ut non nifi. recentioribus vatóe temporibus. rite ac methodice conjcftandi via fuerit apcrta, quamvis generalia circa hocce praecipuum Philofophiae Rationalis caput praecepta, unde facilis inprimis ipfas cohfiriendi ac dijüdicandi maiiat folertia, non ita accurate pertraélaverint turn vetercs mm reccntiores eruditi, qui licet cpnjecturis rite conficiendis fuerint intenti, artamen illam,. qua ufi funt methodum fedulb occultarum, unde hujus loei expofitio propter fingularium in quavis arte fdftorum progrefiuum narrationis defeétam, uti. in Pracfatione jam monui, difficili labore coagare deprehenditur.
$ lil.
(i) Cf. Hae de re bene multa apud Cl. van dë Wynpersse, quem virum eximium,, «grégie femper de rebus pliilofophicis disputantem per plures annos me audiviffe, imperife> gaudfeo, in Jnjl. Logkte 5.413- 4»5- «bi accurate objecUonum=,<iuae Pyrrhonis ScholaUogma.tic is propofuit, contextus eft catalogus
( 2 ) Cf, Pars I. C, r. % a.



PROLEGOMENA, $
$. III. Verum, ut ad propoficum redeam, conatum quendam animae humanae eflè infitum, quo ad ignoca inveftiganda impellimur, non eft quod muitte probem: pro variis tarnen ad hauc curiofitatcm incitamentis majori applaufu exeipiunturilli, qui huncce ftimulum-fequuntur: aliquando enim minus rede moderata' phiiautia in aliorum de nobis judicia penetrare faek: nonnunquam proprii lucri promovendi vehemens cupiditas aliorum decreta rimandi praebet occafioncm: fae ■ pe etiam torpens pigritia cidem inveftigandi ardori anfam dare folet: aliquando de nique laudanda femper ingenium acuendi, ac rerum naturalium caufas reddend! cupido generofa in verara naturae indolem inquirendi incitat conamina; quae fane: curiofuas juftis limitibus femper non eft circumfcripta, ac faepe eo usque fefe extendit, ut poft obfervata quaedam phaenomena ftatiin ipforum caufas explicare ftudcamus, & potms fifdria conjiciendi via inccderc cupiamus, quam molefta infcitiae cogitatione cruciari, quod fane vitium co periculofius evadit, quo minus; validis- fubfidiis dcüituti, illorum, quae nunquam, vel faltem difBailter cognofcipoflunt, explicadoni incumbunt homines: quo magis ergo ad remotiflima a noftris adfeendamus tempora,- co majori cum detrimento illud periculura adeft: primi enim mortales, amequam in diverfa corpora coaluerunt, impetu ad ignota inveftiganda delati, etiam fola rerum cognitionis faavitate, nuUo alio cmolumento aliquando invitati, rerum, quibus circumfundebantur, novitate attoniti , continuo nifu ac vehementi fciendi amore in ipfas illarum caufas penetrare ftuduerunr. cumque illorum intclleclus, tabulae rafae non diffimilis, primam idearum confo'ciationera ex fibi ignotis haurire cupiebat (3),. neceiïario in ilkm, quem delineavi, errorem inciderunt, ut leviter tantum conjeéhndo quamplurimos fcopulos' non evicaverint, qui tarnen, fi curiofa tantum fciendi cupidine abfolvereiur haecce contcmplatio, non valde fuffleur, nocui, verum ex eodeè fonte, alia accedcil-
te caufa, graves fuperftitionis propullularunt mores,.
S- IV. Si univerfum vitae curriculum non interrupta felicitatis feric perao-ere-tur, vel funeftis femper aerumnis cruciaretur, nunquam de boni malive o'rhdne' tam folliciti fuifient mortales a prima ito, ac puriffima fummi Numinis co-nkione nimis remon: verum ex continua boni malive fucceffione merito concludunt nunquam fe adeo vehementi infortunio pofte premi, quin hiiarioris condidonte km capaces, atque e contrarie fe nunquam tanta frui pofte felicitate, quae calami-
ta--
PB^T/r30*1" comParationem refpeau infanti5,.qui tenerae adhuc aetatis eft , inftituit. Cli*iSTn In-Fund.Jurhpr. Nat. §.70.
ü' g:



4 PROLEGOMENA.1
catum afmen expellat • hinc fpemque rcetumque inter dubii, ac faam ab Ente quodam fuperiore dependentiam agnofcere coafti veram horum phaenomenornm caufam conjiciendo fe totos dederunt; quae quidem opiniones non uni akerique manferunt propriae, fed, cum faepenumero a ciborum penuria, peftis bellique infolentia commune periculum immineret, in vulgus manarunt, & non nifi ens quoddam, aliös vexando beatnra, horum malorum unicam eflè caufam ftatuerunt. Ne tarnen acerbo t'crrore femper torquerentur, quam maxime erat nararale, quod 01a quoque entia vere exiflcre fibi fingeren:, quae iisdem, quibus maligna ifta principia pollent viribus, inftrufta, accuradffimo bonura inter ac malum aequilibrio ftatuendo fint paria: quo pafto omne fpatium hujüs generis Numinibus replebatur: fed quaenam flfe fuerunt ? ex naturali ftimulo objefta, quae ftmt vividiora ac majori efficacia in res terreftres influerc videnrar, magis attente obfervandi, fponte fua fluit, foli, lunae ftellisque fuurn cuique rcgimen adfignatum, ac inprimis planetis nomina, quae maxime effeclibus, ab fis, ut opinabantur,- editis, convenirent, fuiflc addita; a quibus dein, cum omnium linguarum applicatioues Divinae originis efiè cenferent, per plane vitiofam argumentandi methodum, ad ipforum vim atque influxum concludobant; dein Numina, quae ibi habitare fibi periuadebant variis- figuris '& fignis baculo quodam in terra, aedinciis, aliisque rebus faftis evocabant, ac inprimis fcripturae Hieroglyphicae auxlïo ex fingalis Hiieolis corporis cujuscunque varia myfteria concludebant; denique omnis actus, qui a voluntate non videbatur proficifci, Deos caufam efiè aflevcrarc erant foliti: en ergo foccundum ac flabile Aftrologiae praefidium: en deplorandae Magiae Chiromantiae, atque Oneirocriticae origo atque progreflus (4)- Unde rc&e colligitur anxïam formidinem lubricas Hypothefes conficiendi incitafie furorem, qui certe non unum altcrumve captum tenuit, fed multas gentes ita mvafit, ut illud Lucretii, primos in orbe Deos fecit timer , fi fano ferrfu ac de illis populis, qui fpiüae fuperftitionis tenebris immerfi protoplafas minime funt propinqui, accipiatur, gravi argumentorum pondere fiabiliri poflè crederem, inprimis cum antiquiffimos populos eadem chorda oberrames inveniamus, quod ut fii manifeftum, nonnulla tantum exempla in medium adferre ftfficiat.
§• V.
(4) Cf. 2.1. Vk*U de Condilia: Traité des fyflemes , ou Top. en demele les Uconven'ients et les avantages C. 5- qui ibi contra Aftrologos disputans harara fraudura origines plenias enarrat, ac praecipue elecantem, ac verpumilern circa oraculoram, praecipue illius, qaod maxime celebre Delphis erat conftitutum, originem . conjefturam fnppeditat; nempe quod forte quispiam exhalationibus terreftrrbus quafï mente captus, nonnulla cafu fortuito praedixerit , quibus eventus respondent, qualem locum Deum fibi fpeeïatim confecrafle exinde conjidebant veteres.



PRO L E G O M E N A. 5
§. V. ChaMaei & Perfae, gentes antiquiffimae, ad effeclus iiderum, eorumque influxum in res inferiores attenti nonnullas deortu, occafu, poflcuque ftelfarum collegerunt, fine quibus■ Aflrologia judiciaria conftare nequit, ac praecipue per artes Magicas modum Diis placendi, & in partes fuas cvocandi fe invenifie ja'étarunt ( 5 ): eodem plane tramice inceüerunt Arabes Veteres , qni ftellas efiè Deos, fed folétn Deorum fummum, corpora aftrorum viventia & rationalia hos Deos inprimis Planetas, cultu quotidiano & menfiruo colendos efiè, ftatuebant (6): fimili methodo Aegypti incolae quandam Divinitads partem mundi partibus ineflè- crediderunt, maxime foli, lunae, fideribusque reliquis, hosque Divinos fpiritus in his partibus habitantes pro Diis habuerunt ( 7 ): ac praecipue cum in fole & luna Numinum majefiatem refidere crederent, in his habitationibus Heroidibus fuis fuam fedem adfignaverunt (8): quae quoque opiniones tam altas radices egerunt, ut per multorum feculorum intcrvalla exindë complura fraudis & impofturae femina jafta fint: neque unice in hoe fed & inaliocafu, naturalis,, quam exhibui, de conjeaandi origine contemplatio Hiitorico tefiimonio confirmatur: traditio enim de Daemonum genere deceptorio , natura malo, ad gentes delata deprehenditur; Chaldaei enim inprimis, zcAegyptïi, cum huic rerum creatarum moli paffivae inefie vitia hand pauca, nulla vfcedomanda cernerent, principium quoddam malum ac in fenfum gratis aÖirrnferunt (9), de cujus eflentia ae diverfo operandi modo tam acriter digladiati funt recentiores, ut vel ex eo capite, non fine quadam veri fpecie, Hypothefes Metaphylicas aggreflus fit Doel;.
DE CONDILLAC (io}.
§. VI. Neque majori fucceffii ornari eorum conamina facile colligitur qui non
amV
Cs) Vide praxipua Aftrologiae ipforum capita in j. Bruckeri.j»^. mjï.PhU. Per.l. P. I. I. 2. c. 2. §, 21. De Chaïdaeïs et Perfis cf. ibid, c. 3.. §. 7. fqq, ( 6) Cf. ibïd. c. '5 5. 6.
(7) Graecos qa0que fidera et texram Deos adfpeaabiles et natos dixiffe Idem adfirmat / c Per. 7. P. pofier. 1. 1. c. 1. f. 19.
(8) Cf. ibid. P. I. c. 7. 5. 12. ..
^<9) Cf. Idem P.L l. 2. c. 2. $. 19. el c. 7,J. 13. Neque hic omitti poteftPerfarum de dnplicj uro prmcipio fententta Deum in condendo hoe raundo duobus pxincïpÜS concrariis luct? et ienebns, activo et paffivo opac habauTe. cf. Md. 1. 2, b. 3. g. ir/vel duo effe r,rum principla neoique duos, Jucera et tenebras , cujus utriusque in mundo fublunari effeöus fint, quod eona fint mixta malis. cf, ibid. § 9..



5 PROLEGOMENA,
animi generofa fntegritate, ac publicae utilitatis intuitu, fed proprii lucri. promovendi ardore, vel regurrt atque . imperii auftoritatis tuendae ac amplificandae gratia tnere fictitias conjefturas, tanquam veritates, totius Syllogifticae artis fubfidiis evictas, populo obtruderunt: multae enim opiniones precariae veterum ad fortitudinem gentis incitandam, vel fervilem atque idololatricam obedientiam praeftandam unice aecommodatae , ne ereftiora ingenia bas fraudulentas machinationes aggrederentur, explicationibus Phiiofophicis velata, ac innumeris avari & fallacis ingcnii figmentis mifere adumbrata a faccrdotibus in formam artis funt deduéta : et hanc quidem impofturam omnium artiura disciplinarumque progreflum, ac proinde udlifiimam conjeftandi methodum fpifla caligine immerfifTe, tot tantaque a priscis inde temporibus Hiftorica produnt documenta, ut quanta celeritate, ac conitantia ad noftram aetatem usque laniena ifta varios populos devaftavérit, per fingulas faétorum fpecies iMuftrare nccefiè non fit : illuftriora tantum memorabo; gentium Barbararum Sacerdotes homincs fuifiè callidiffimos, imo religionis' capiftro ad nutum Imperantis populum duxilTe, ncmo facile inficias ibit, qui Chaldaeorum (n) Perfarum (ia) Jegvptionim fapientes ftudiofe dogmata fua ut arcana habuifie, ne, fi in vulgus emanarent, imperio & pontificibus praefiita veneratio vilefceret'( 13): eadem, quam defcripfi, politica rcgnandi ratio, ut totam Afiam invafit, ita & in- Europam pcnetravit, ac Populi Katham, per tot fecula hujus Univerfi fcre domini, facinora firmiffirnae huic- normae alligavit: imo neque hodie illud malum ceflat, cum eadem ejusmodi Divini cultus femina in hodicrnis Rufibrum, &TurcarumMonarchiis, ut alias taceam regiones, maxime fint confpicua.
§. VII. Ex jam diftis, ni fallor, fatis clare apparere exifiimo, non nifi Hypotheticam argumentandi rationem, quae variis modis miferrimc contorta fuit, omni nifu promovere apud animum conftituifle fi hoe nomine infigniri mereantur,' veteres ac recentiores nonnullos fapientiae magiflros, ac rede conjiciendi fontes plane obturafiè; 'reftat igitur, ut antequam verae utüitatis, unici bene conjeftandi principii fructüs confideramus, alias caufas, quae huic utiliflimo negotio frena injecerunt ferrata, indicemus: innuo immane feeïae condendae fiudium, quo ardore vehementer abripiebantur veteres; ac plane inutilem óbjeöorum, quae captum humanum fuperant, nuda poffibilitate fufjultam tractationem: quod quidem primum vitium, ut 'ex prava fugitivae gloriae cupidine unice fit oriundum, per uniyerfas Philofophiae epochas fplendidum Divinae iftius feientiae
de-
( 11) Cf. Bruckerus c. C. 2- $t 3' {n) Eod. c. i. % 6. (13) Bod. c 7. j. e.



PROLEGOMENA. 7
decus imminuit non tarnen apud eos populos, Graecis Barham nuncupatos, unice viguit: ex arcana enim ac myftica Theologica tradendi methodo, fere omnes apud eas gentes eruditi umnn quafi corpus conltituebant, qui certe, fi in diverfas partes divlfi quemlibet ex populo fuorum fyitematum propugnatorcm adfcivislint, omne hujus doftrinae aedificium, tanta arte ac fallacia exflruétum, fua jnole corrui certocertiusvidiflènt: verum apud illas gentes, ubi Philofophandi libcnas tantis iimitibus non fiïit circumfcripta, innumeras fcholas, quae fingulae iterum Kf dtverfas feéhs erant fciflae, creftas tefiatur hiftoria Philofophica; &, fi vel illuflre hujus mali exemplum efflagitas, Graedam huic morbo valde We implician, infinita, quae tot fecufe perdurarunt, philofophumena evincunt, Neque m, quod adfirmes Hypothetica via incedendi rationem hoe modo vehementer ftimulari, ac probabilkatis lludium ad majus perfeéïionis culmcn ndfe-ndere- expenentia enim tefte, tantus opiriionis fine defendendae ardor fevafit lèctarum promachos, ut, etiamfi faliam deprehenderint, fiöis ratiociniis ac fephismatibus potiustfiam defendere maluerint, ne dignitas fuae fcholae vüefceret, quam periculofum deferere tramitem, vel, licet ingeniofam .agnoverit, atque omnibus phaenomemsex aflè fatisfaciéntem cónjecturam, nihilominus fuam .retmeri pofie, contendermt, fi modo qualemcunque phaenomenorum explicationem fuggerat (14).
& VUL Hifce praemiffis ultimo loco gravis detrimenti, quod conjectandi artem maxime impedivit, fcaturigo excuticnda.venit, nimirum, quod ab aevo fere nunquam phaenomenis Naturac perfcrütandis fefe aPpliCavcrint, vel in iilis difciPhms ubi taliadefuntphaenomena,principia evidenda ncglexerint; & Philofoohicum hie labor opusque unice fuerit, talium principiórum conflandi fyflemata, quae fua natura precariis Hypothefibus, ac vehementi feftamm ftudio fovendo praebent ^cafionem: tota enim Philofophia, a vcteribus tradia,, circa quinque potifllmum iubjeéta verfabatur, quae ineptiffimis fabulis miferrime. contaminarunt. Primo quidem ad Divinam effèntiam attenderunt; dein modum, quo totum hocce Uni-
ver-
< 14) Veteres hac quoqae fententia aliquando fuifft. ab^ptos, «* muttoram quat a Grae.
ZtttZ ?' 0P-m0nUin C,°mPami0neaPParet' neCmirara' FM bene conjectandi fonTjI r Tr 1R00U: maS1S fine dUbl° mirad lice£ ex ^^ibus poft „natas iitteras ex 3T, C"nefiana j°dem vido laborante, contemplari eraditos, quod icWo exemplo R0.
«™ ei l Zl'tT-T'11"'1 3PUd ^ Phyfici' Iads th:°r'iaM 3KEV''T»nomena,yaS 1?)"?^' T* ™ K™*™b™ ^ W«*P' cxnlicari phaeMemente NeZl-,- \ '■ J*" ^ ^ ** Oratio** de Hypothees Phyficis, quomod*
-ico tantum KT»?^** > * ^ Wft ^
c



t P R O L E GOM E N A.
verfum condicum fint, contemplati funt; in ipfa porro rerum creatarum element? ac veram horum principiórum naturam, vires & figuras penetrare gavifi, quarto deProvidcntiaeoperationibus, atque ipfa, qnae a fummo Numine, aliiseue inferioris ordinis daemonibus exferebatur in hoe regimine efficacia, multa difputarunt; quinto denique omnem de fpiritibus aliis dodtrinam, inprimis vero de animae humanae natura, ortu, propagatione, facultatibus, unione cum corpore, aclionibus, & paffionibns, fede, ftatu, loco, & conditione poft mortem mnumeras opiniones infelici fane cum fbccefiu tradiderunt, cum in genere iftud deomnibus hifce fere veterum laboribus judicium ferri queat, ipforum confiderationem obfeuram effe ac difficillimam, tum ob arcanam tradendi methodum & allegoriae velum, cui inepto ftudio fupra modum erant dediti, tum ob argument! Metaphyfici & a communibus notionibus valde recedentis fublimitatem (15): Iet quod a veritace haud alienum experietur, qui periculum faciet, ac eorum de hifee argumends fcripca evolvet, talem enim ingredietur, experieturque viam„
■ Quale fub ïncertam lunam,fiib Utct maligna Eft her in fylvas.
Omnium certe maximum, & digniffimum Philofbphandi ftudil argumentum efler quod de Deo tracTat, in confefla eft. In nulla ramen doétrinae parte, ut & 1» alns, jamjam recenfiris, difterendi objeéds, rationis ufus, ac Philofophica methodus, magis fuere negleéta; pardin quia Hypothefium fuarum fundamenta exponere impoftoribus mukis non fuerk neceflc, cum fefc Divino affiatos fpintu jaftarenr partim quia auftoritatis & antiquitaris praejudicio fafcinati antiqua fyftemata retinuerint, partim, quod ex perverfa ab Aristotele (.16) condita probabilitatis definidone, quae totum hujus fundamentum evertebat, acciderit « nobüiffitfia haec de probabilitate docdina per longum feculorum ordinem ad noftram fere aetatem neglecta manferit (17).. Mnito certe eonftaret, omnes;
omnis
"/tri Itantfutnmo jute T. B80ckeu/»r. *. Per.Tl. Part. * /. *. c. 3. f. f. de Ph.lofoühia Scholaftica judicium, et praefenti cafui queat appnean, cum ut: ammarn em non f tt attentam ad rerHatis conflderationem , fed vanam et ambHtofam fubtililatU cujmdam , et Juminis fihilefophkl afeBationem de #*öi ac nee ufu nee certhadine commendaml» quae. Jftónibus , innumerhlogomachns, praejudhiis, variUque difiincüombus, ettermini* barbar» a* ravim us'que iecertantem utramque paginam implere. (16) Cf. Topic. m>. T. c. 1.
(,7). Aristoxelbs probabilia Vocabat, quae omnibus vel ptensque vei fapxnubus: atq^



PROLEGOMENA. $
omnis aevi de hoe argumento in medium adferre opiniones, quae ex fuperftitione, vel male intelle&a Dei notione Metaphyfica originem trahunt fuam (18), cum cuique notiffimum fit, praecipuam Theologiae Revelatae utilitatem in eo pofitam efiè, ut reftae.rationi contraria evertantur philofophemata, quae myfticam, & fublimiorera de emanationibus ex infinito Deitatis fonte, pertraétationem usque ad rerum creatarum & vifibilium ordinem exhibuerunt.
§. IX. Ea, quae attuli, ad fententiam noftram veterum fragmenta fatis perfuadere, Hypothefium rite conficiendarum ftudiam minime exculium fuiflè, ftabiliendam, ■ mirifice confirmari video, fi ipforum Cosmogoniam vel leviter content plemur: miferrima certe hujus difciplinae, cujus contemplatio femper manebit vana, cum finiti intefle&us limitibus nullo modo fit accommodata, ante Qraeccmicae Philofophiae infantiam èxftitit effigies (19): neque majori fuccefiu Graecorum ante feóias conditas gaudere conamina, ipforum Theogonia, quae ad rerum omnia ac nafcentis mundi exordia fpeétabat, evincit ( ao ), cum neque ipfis illorum fcholis ereftis majus conjeclandi artis incrementum fperari potuerit, uti teftantur ex fchola bmca Thaletis, Anaximandri, & Anaxagorae placita, aliorumque fcita (ai). Generofa certe ab alio latere Socratis fuere conamina, qui cum nee Phyficorum fubtilitate, nee fophifiarum curiofitate anitnum humanum emendari vidifiet, civibus fuis philofophandum efiè ftatuit, neque, aoguftorum humanae mentis Hmitumt memor, ac rerum tune temporis con-
di-
*« vel omnibus vel plerisque vel maxime npth, et celebribus vlderentur: quare 2uc*toritatibus tantum certari oportere docetur: ac licet vagam iftam deflnitionem paullisper alterec G ic e$.0 de Inyent. lib. U e. 29. diffinaam tamen hujus notionem dediffe non videtur; dicit enim ; Probabile eft , quod fere fier: fokt, aut quod in opbmne pofitum eft, aut quod habet in fe adhaec quandam fimiïtttidinem five id falfum efifive verum: fic etiam Seneca Epifi. 117. in-quit apud no* arS«mentum veritatis eft, aüqufd omnibus vidari- de xecentioribus hujus loei fcriptcribus latum judicium cf. apud S. C. Holuiamom in PUI. Ration. quae Logica vul go dicitur Part. II. c. 3. §.aiÖ. pauca qaoque in progreffii aanotavi cf. Pars I. c. t. §.6\ et c. 3. J. 1.
(18) Quae eo plerumque tendunt, daas caufas effe rerum omnium, unam, a qua'fint «mnia; altéram, es qua fint oninla: ilir.m Deum ere, hanc materiam; et haec quidem principia fibi ab aeterno opponi, neoua a fe invicem dependere.
f19) De Ckald&eomm Cosraogoma cf. Bruckerus Per.I. P.I. i. 2. c. 2. 5. 23. Perfarum. Pd. c. 3, J.n. Inderum c. 4. f, 7. Phoeniceorum Eod. c. 6. §.5. Asgyptio'rum. 'Eod. c.y. §. 15. cf. quae de horam fyltematibus eruditiffime coUegit P. r. Jablonski Pantkim Jegrptiorum. inter aha bene multa cf. lib.1. c. 5. ,. et multis fqq.
( 20) Cf. Idem Per. 1. part. poft. l.j.c.i.
(ai) Cf. Idem Eod. I. 2. c. 1. 5, 7i 9 /j^ .
C e



ïo J? R O L E G O M E N A.
tiitionem, a qua non -multum fperare poterat, probe pcrfpiciens, Logicis, Phyficis, Mathematiusque fcientiis mültum tribuit, fed egregie de Moralibus- difcipiinis, ac iatis rede pro eo, quod vivebat, tempore argumentum de Deo cxcu{ïit(aa): et certe fi ab ea inde aetate ingenii humani anguftiae in ccnlum veniflcnt, ut lento gradu & modefte progrcdiantur Philofophi, fubfequendum feftarum acmulatio , felieiter a Socrate inchoatum acdificiura non cvertilfet: certe Plato, fectae Acadcmicac conditor, eadem cum magifiro fuo non presfit Velligia, cum de anima mundi, de Diis inferioribus, de Phyficis in genere, ac de anima humana talia prodiderit, quae utiliffimo Socratis fcopo e diametro crant, oppofita ('23)... In eadem revera fententia vcrfabitur, qui Philofophiam drifloteïtcam, notionihus novis abftractis vagisque repletam, ac Metaphyficis conrempiationibus obfcuratam evolvit (24); nee non Stoïcorum discipiinam, quae maximam partem morum, praeceptorumque aufteritate abfolvebatur, praecipue ipforum Pfychologiae, de Deo, fpiritibus, & materia principia rigido examini fubjieit (25); quique inter illos Aristonem Chiüm, Phyficam pariter cc Logicam efiè repudiandam, illam enim fupra nos efiè, liane nihil ad nos pertinere difierentem deprehendit (26): & licet arcanam fervaverit fapientiam Coetus Pphagorkus per fymbolica m tradendi methodum vitacque inftitutum, ipfius tan en placita, quantum probabiliter potuit detegi, hac in parte non multum artium disciplinarumque vigorem adjuvarunt, cum fyfiema Emanadvum omnem Pythacorae Philofophiam de Deo theoreticam contaminaverit (2.7) : quamvis fit agnosceHdum ex feóta Eleatica, quae quoque Icalicae originis fuit, duos viros fummos paullo meliorem viam fuifiè ingrefibs: Leucippus enim, quem Democritus fecutus eft, cum abfiractiones mentis pro caufis Phyficis venditari, atque omnia precariis Hypothefibus regi vidiffet, novum fyfiema Phyficum introduxit,. quod tarnen ob Cosmogoniae, objeéti captti humano fuperioris, explicandae tentarmina non aeque felieiter fiiccefilt (28).,. ut de SeEtae Heracliteae C20), ac Eni«urorum principiis Phyfiologicis, & Cosmologia ( 30), quippe quae eadem chorda oberrarimt, taceam. Neque in argumento de Deo tantum excutiendo, aut Cosfeogoniae principiis ftatuendis a recto tramite defiexerunt veterum complures; verum &Daemonoiogiam, atque omnem de fpirituum natura pertrattationem eorundem.
fy-
(22) cf. Eod. I. 2. c. 2. §. i».
(23) Cf. Eod. Part. poft. 1. 2 e. <5. %. 16- 19.
Cj24) Cf. Eod. c. 7. i 1. (25) C. 9. 5. 5, <f.
( 26) Cf. Eod. C. 9. SeSt. 2. f. 2; (27) C. 10. Se&. ii
v lS ) C. 11. ^ 12. (ap) C, <ao) C. 13. j. Si



PROLEGOMENA. it
fyftematum voluminibus neque infelici cum fucceflu adjeccrunt; quae inftituti noftm memores, houd cnumerare conftituimus, quoniam ««4»* locorum, quae ex DoctuT. Bruckero aUegavi, noftram opinionem pïeniffime probat,
§. X. Atque haec quidem funt, quae de Graecamca Plülofophta, Hypothefium rite conderukrura ftudio minime accommodata, obfervanda 'habeo, quibus paullo accuratius inftitifiè necefie vifum fuit, cum ipforum placita per longam feculorum feriem Philofophiae incrementis noxam intulerint, ac populum Romamtm inprimis tanta auctorftate tenuerint, ut principes ex illa gentc viri Graecorum dogmaubus recoquendis, aliquando perficiondis omnem operam navaverint; pauca huric fa fmem emendantibus, quae diverfarum feéïarum Graeeanicarum dogmata in unum quoddam punélum doftrinacque aedificium coülcfcere cocgic SeStae Ecte&icae (31) obfeurftate, aut progreflu temporis Philofophiae Scholafticae fubtilibus nugis, iw ut, abjecte etiam hujus fervitutis jugo, cum magni viri tot fcculorum opinionem audtorëm haberent, ae fibi perfuaderent, nihil Graecorum fapientiae pofte adjici, feculo etiam XVI Ariflrotelicam Philofophandi rationem fecuti fuerint; unde, ni fallor, fummo jure deducitur Graëcorum placita usque ad renatas litteras magnara m hominum animis ad talia dogmata excutienda movendis habuifie efficaciam; «quare Judaeorum aliorumque doétrinas filentio praetcrire poffum, quippe quae ad rem non faciunt, atque hilariorem jam demonftratis Iucem affundcre minime valent, Non tarnen ex iis, quae disputavi, quis colligat opto, nos omnes veterum Iabores tanquam ineptas fabulas confiderare, (contrarium enim fiatim innotefcet, ubÜ de aho ad conjeftandum incitamento, nempe inde fperata. utUitatë , verba faciéd^VCTqUe interini & illud defendi 1ueat' ipforum placita,- vel ab/urda, folerti' Philofophiae culturae anfiam dedifle) cum eo tantum capite ipfos fummo jure infimulan pofte exiftimem, quod problematice nunquam, thetiee vei o femper dlfïèruennt, ae naturalem doctrinam Metaphyficis principiis impleverint,- quae neque feiïfus implent, neque animum vcritatis cupidum fatiant, ita ut mera figmenta tanquam ventates. certiffimas obtruderint; unde contra illud vitium nocentiffimum ab< aevo tela ja&tata fuere quam plurima, verum, prouci humana obftabat imbecillitas, aut nimis viribus fuis diffidebanc, aut fidèbant plus, quam parelt, doéh ingema: Scepudsmus enim, prouti ad adfenfum Dogmaticorum faftui atque arrogantiae non praebendum tendebat, ex Pvrrhonis infiituto, utiliffimum fuit inentum; aft dolendum eft, illos Philofophos, in tanta ifttelleftus imbecillitate ullanu icientiae umbram homines afTequi pofiè, audaéter ftatuifie, quare cum nimis cras-
(30 Cojps ^taram exhibet BRucic erds- /. c. Per. II Part. I !. 1 e



ïi
PROLEGOMENA.
fam larvam vero vultuipraefixerat Pyrrhonis fchola, non diu obtinuit haecce do&rina, quae omnes fe&as ejuraverat 5 donec tandem longi temporis progresfu, ut nitor Philofophiae reftitueretur, alii innumeras omnibus placitis dubitationes oppofuerunt, alii vero, quod longe honeftius eft, advcrfus multorum mrr«<p.« disputarunt, & proinde limites pofuerunt, quibus conftaret, quae fciri posfint, quaeve lateant, ac in quibus explorandis fruftra confumatur labor; alii vero opera tam fublimï, quam ardua per ipfam fyftematum de rebus naturalibus, aliïsquePhilofophiae parribus confeóÜonem illudPoëtae Lyrici, primi inter Quirites, egregie confirmarunt effatum:
Eft modus in rebus, funt certi deniqmfines, Quos ultra citraque neqidt confiftere re&um.
«. XI. Ex iis, quae jam adduxi, de minus felicibus veterum circa hoe Philofophiae caput nativo fuo «itore amplificandum poliendumque conaminibus judicium ferfi poteft: verum aliqua veri fpecie quis poftet objicere, undenam ifta Hypothefium bene confeftarum, quae hodie proftat, feries nobiliffima? undenam artium disciplinarumque cultus hisce temporibus tam perfeftus exiftit? cum veterum laborum femina per univerfa fecula in Philofophorum animis tam altas radices egerint, ut totum hujus vigoris curfum neceflario impediri debuifte merito adferas? Ex eo certe antiquorum Philofophorum, de quorum placitis referendis huc usque fuimus folliciti plus iufto crefceret dignitas , alios ergo fontes fuppeditare neceffe videtur, unde hujus lucis origo repetenda eft; quos ad duo potiffimum revocamus capita: criraum enim fperata utilitas generofum ad bene conjeétandum conftituit incitamentum- alterum vero in magnopere extenfis DialeBkss pomariis eft pofitum: oUae tarnen duo a fe invicem divelfi minime oportet; verum, fi res bene fucccfiedt illa pari paflu ambulaflê ftatim probare conabor. Primo quidem per fperatam utiUtatem hoe capite non iutelligo eam, quae exprava ambitione in Sacns, vel in Politicis vel rei familiaris commodo promoto, tot, ut vidimus, ad fióhones elateribus colligitur, fed fflam potius, quae ex artibus ac disciplinis, focietati civih maxime' neceOariis, pleno alveo profluit. Antiquiffimas gentes quarumvis rerum, quae vitae commoda promoveant, eamque a multis injuriis defendant penuria laborafTe hiftoricis documentis conftat; omni ergo nifuin id incubuiüe nccefie fuit, ut felicitaties fuae promovendae fatis apta darentur inftrumenta, quae cum uno quafi iétu pro hum-na nimirum imbecillitate inveniri nequeant, diverfimode tentando , ac Hvpothetice pr'ögredtendo, artes humanae focietati colendae accommodatae ipfis innotuerunt, ita ut ad litterarum ufum, fiderum obfervationes ad agriculturam ad-
hi-



PROLEGOMENA. 13
hihendas, ignis artificium ad conflanda metalla necefl&riüm, religionis denique conftituendae notkiam pervenerint: primïs tarnen labiis illa omnia fuifle tacta, qui pofteriori tempore in illis artibus faéti funt progreflUs rrianifefte docent: pro fecu. lorum tarnen, quae vivebant antiquiores , ratione fatis ilMria fuere conamina, quae poftea fenfim fenfimque Httèrarum humaniorum florem maxime promoverat; quod ut oftendara nonnulla tantum notabiliora exempla in medium adferam; non tarnen, quibus mediis una gens nlteri ftimulos fubdiderit, vel quo ordine id faftum fueritj propter fpifïam hiftoricae fidei hac in parte caliginem anuotabo; cum fatis probabiliter id liceat conjici, ercctiora omnis aevi ingenia, antecedentes fut argumenti fcriptores evolviflè, ac de fuo quaeque adjeciflè; quod vel inde manufeftum eft, quod veterum annalium fedulam leétionem tanto ftudio commendcnt erilditi, cana. utilkatis, quae, inde deducitur, experientia probe edodL
$. XII. Ut igitur a vetuftiffimis populis exordium faciamus, obfervare convenit ut alias gentes propter hiftoriae Philofophicae defectum filentio praeteream, Phoe* «OTcelebrarinavigandi artem(32); exJegyptiis He'rmetem egregii's inventis genus humanum locupletaffe, ex quibus Arihtmeticae, Geometriae, Aftronomiae ftudium, litterarum atque Grammaticac inventio non minimi momenti fuiflb dicuntur (33); Prometheum, quantum ex Graecorum Philofophia fwSe^ poteft colligi, ftudüs focietati civili utiliffimis inclytum floruifte, ille enim artium. disciplinarumque non quidem inter homines, inter Graecos tarnen, primus fuit inventor (34-): quos quoque infignibus meritis fibi devinxit Orpheus carminis felicitate celeberrimus, quam tarnen gioriara Magicis artibus, atque Aftrologiae euku mke contaminavk C35): cui certe fummo jure jongitur Homeros, cm carmroe Epico nomtós immortalkatero fuit confecutus ; nemo enim per rëclam Pocfios culturam Cönjëclandi arti decus acceffifiê ibk inficias: Se&aHae quoqueGraecorum documenta aliquando mala aliquando tarnen mixta bonis fuerunt: neque de Graeds tantum, verum et de Pythagorkae feftae placitis eadem valer, obfervaïio, praeter naevos, quos de hac fchola (36) jam annotavi; poft Muficam ■ enim Geomotriae, ac Afironomiae ftudium modice coluit Pythagoras ex cujus difciplina in medendi arte, aliisque fcientiis illuftris prodiit Emp'edocles (38): nobüe dein Pythagoreae fcholae effulfit fidus Archyt asTa-
(32) Cf. Bruckerus Pér. LP. 1. l. 2. c. 6. $. 1. (33) Md. C. 7. f. <S.
U4) Cf. Eod. Part. poft. I. 2. c. 1. §. 4. f35) Cf. Eod. J. 7.
(36) Cf. §. 9. Proleg. (37) Cf. Bruckeros Md, K a. #, 10, SecL 1. fi M
(3«) Uta\ SeSi. 2. §. 3, *' ■



U PROLEGOMENA.
Tarentinus, qui rerum Naturalium, Mathematicarum, ac praecipue Geometricarum peritiflimus fuit, ac in Mechanica, quam primus in formam artis redegifle fertur, excelluit (39). Hiicc omiflis aliud non minus inclytum eorum , quae dixi exemplnm Populi Romani fuppedkat hiftoria: licet enim rerum Naturalium, praecipue Phyfices cultura apud Quirites non ita viguerk, praecipue tarnen Politica ftudia, Architecluram, navigandi artem , magnam Philofophiae tum theoreticae tum prafticae partem, bellandi folertiam, apud illos Boruifle ; imperium fub omnibus reguandi formis tanto aftu faepc reéïe adminiflratum, publica ac privata ftupendae magnitudinis, ac elegantiffimi fplendoris aedificia, tot contra Carthaghmnfes ac populos Afiaricos in mari faftae expeditioues, tot eruditorum de rebus Phiiofophicis comrn entaria, quorum exempla eruditiffima Ciceronis ac Sekecae fcripta evidenter conftituunt, tanti denique de toto fere tenarum orbe, fub jugum RomanorummifTo, triumphi, tanquam evidentiiiima documenta demonftrant.
f. XIIT. Non ramen iftarum artium disciplinnrusique capita certae methodo fucrunt alligata, vel quotidiano tantum ufui faepiffime accommodata, cum praecipue quoque Phyfices ac Mathematünr ad opera quaevis neceflaria applicatio non ita ■animos intentos tenuerit, vel fakem per magnum temporis intervallum ceftaverit: quae quidem obfervatio, fi ad nobis propinquiora defcendamus fccula, fulcris fuis nGn deftitui deprehenditur; poftqusm enim vividior Moralibus disciplinis per Euangelica effata lux a'ccenfa fuerit, primi Chriffiani, ut & illi, qui per mukum temporis fpatium fua dogmata adornare conati funt, Phyficam, aliasque disciplinas praélicas plane neglexerunt, contendentes, fublimiora efiè traélanda: alii vero in Arifiotelico Oceano mifere luctati funt, unde praefertim feculo VII usque ad XII ftudia fiorere non potuerunt, cum feculi infelicitas, ingeniorum paupertas & torpor, virorum doétorum raritas, falutarem eventum impediverint neque hilarior poftea harum rerum fuit facies, Scholafticorum enim, quorum natio comprehendk Philofophos ac Theologos, qui a feculo XII usque ad feculi XVI initium floruerunt, fplacita fui natura (40) ad diverfum plane fcopum tendebant, acparum, eredtioribus quibusdam ingeniis exceptis (41 ), ex quorum fcriptis multa delibata fuere^ quae Naturalem disciplinam promoverunt, fi integram ipforum gentem re» Ipicias, ad univerfum fcientiarum florem contulerunt.
$. XIV.
(39) cf. ma, %. 9.
(40) Cf. Bruckkri de his Philofophis judicium, quod §. 8. retuli.
(41) Quorum cataloguin contexuit ibem Hift. Phil. Per. 11. P, II, l, 2. c. 3. S. 2.



PROLEGOMENA. 15
§. XIV. Quae cum ita fint, omnem verae Philofophiae, adeoque Hypothctico modo rite procedendi methodi confummationem feculo XVI et fequentibus reliclara fuiflè apparet; interim vero, qui miferrimum in multis, hilariorem in nonnullis difciplinarum .fpeciebus progreflurn attenta mente confideraverit , certe mirabitur, qui fiat, ut in haec demum tempora relata videatur harum perfc&io; vel quanam in re conftiterint magnorum virorum Conamina, quidvc praeftiterint, merito inquiret, De priori quidem quaeftione agendi opportunitas hic non datur, quae commodiorem forte locum inveniet (4a ). Quod ad poftcriorem ardnet, fupra jam annotavï, uno quafi iélu ad fcientiarum principia perveniri non pofiè; in aliis conjectandi roema non plus ultra conftitucre, praecipuus ergo reclae Philofophiae inftaunmdae Iahor 111 eo occupatur, ut nimis vagac ac luxuriantes coërceantur opiniones, ataue figmenta, ut tutum ac ftabüe fternatur iter: atque illud duplici porfflïmum modo poteft effici; nimirum ex veterum codicibus optimS quaevis, quae fanae rationi atque experientiae conveniunt, colligendi, ac ipfius Philofophiae Ratïonalis capitum perfidendomm ftudio (43): in quo pofiremo perficiendi genere feculo XVI Ra-mus rejectis Philofophiae PerirWticae naevis excelluit, quem poftea Mallebranchius, Tschirnhausiüs, Lockius fecuti funt, ex quorum pro parte labonbus praecipue Philofophia Naturalis hunc fructum tulft, ut bene fundajarum Hypothefium confeclioni, ac variis hujus rei tentaminibus, illius artis regulae applicatae vera artium disciplinarumque, prouti fefe mme offerunt, promovennt commoda. Qua occafione minime filentio tranfeunda funt clariflima Baconis Verulamii, primi Philofophiae Eclecticae parentis , merita, qui multa praecepta de Hiftoria Naturali, atque Experimentorum neceffitate (44) exhibuit In genere quoque de multis iftius aevi, u« et noftri feeuli Phüofophis illud ferri poteft judicium quod de Buddeo relatum inveni C45): placuere enim in Z pidtcanch modeftta, mter novaturientium et antiquitatispraejudicia medium l ftens, fententiae moderatae, quaeque emendare magis vetera, quam nova Turn* , gare audaciora makbat. Quae quidem principia, ac bene conjeclandi artis ad minicula, duo terrarum orbis lumina fplendidiffima Newtonus et Leibni nvs egregieadornamnt; cum primus multa Phyfices capita, quae non nifi Hypo-"
. ( - ■ v
t.42) De his iftius defeaus caufis dicam in Part. II. c 1 f 1
(43) Quale delineavit ü. B. Bu.f1n0erüs H Orat.'de ReduSllone PMofaphiae r», ' „ Log,cae, Metaphyficae et Moralium dhciplinarum, quae DUucul. ipfms PhiiaP '■ T " P- 654-660. r«"oj. mferta eft,
(44) Qualem fpeciem fuppeditat Cl. van Zwinden in Orat. p. 74> 7-
(45) Cf. Bruckerus Hifi. PUil. Per. III. P. II. A l. c. 10. ' 3'
D



*6 PROLEGOMENA.
thefes prima vice adhibendo ad certitudinem poflunt evehi, ex primis principiis adftruxerit; alias vero conjecturas , non ita exploratas, moMtzQuaeftimum loco propofuerit; alter vero, licet aliquando Hypothefeos, a fe conditae, amore impeditus fuerit, multa tarnen ,;quae Hypothetice diflèruit, ad detegendas veritates adhibuerit, imo laudabili valde exemplo multa poftea mutaverit, et novam Hypothefin, qua novum motum univerfalem in globo noftro proponebat, iterum plane rejecerit. En oppoGta veteribus ac novis Dogmaticis mjra fummorum virorum modeftia ! en uberrimi, qui ex praefcriptis fumma prudentia conjectandi negotio limitibus in uniïerfam fcientiarum congeriem pleno alveo redundarunt, fructus!
DIS-



BISSERTATIO PHILOSOPHICA I N A V G- V R A L I. S.
UNIVERSAM HYPOTHESIUM PHILOSOPHICARUM THEORIAM EXHIBENS.
PARS P R I O R.
C APUT PRIMUM,
DE NATURA TITP0THES1UM IN GENERE.
$■ I- Cum m prolegomenis totics Hypothefeos, conjeBuraeve Vöcabuli men-onemmjecenm, nee tarnen, quid per hoe intelligendum fit, dixerim, utiliffi mum eerte arbitror, accuratam hujus voeis fuppeditare notionem, „on tantum,
feqÏÏ oporrr! e"rUm' materiem qUandam Plenius exc»^ndam fumfeiumt, ieqm oportere exnumem; verum quia In noftra praefeftim quaefdone bene ^



i8 DISSERTATIO PIIILO SOPHICA
fummi momend confectaria a rite condita definitione dependeant: dici enim vix poteft, quanta clades ex neglefto hoe ftudio praecipuo fane huic Philofophiae capiti illata fuerit, cum , ubi de theoretica probabilitatis doétrina, quae fui natura nimis vaga determinatu difficfilima eft, atque in cujus maxima parte definienda operam eollocabimus, fenno injicitur, mulcae caufae, extrinfeens accedentes faepe verara rei indolem mutaverint; ac lubrica principia reclam ex bene confticuca definitione argumentaridr methodum mirifice obfcuraveriut: cutigitur mal© qualemcunque- oiedelam allaturus, ante ómnia in ipfam Hypothefeos originationem inquiram. vnoS-wtnativa fua fignificationc fundamentum five bafin ( i}; aliquando conditionem fub qua (a}<; nonnunquam rei cujusdam caufam, faepius vero fumüonem five opinio* nem denotat: derivatur autem ab vvaTt&w' , quod proprio fenfu femper alicujusrei caufam ponit incoguitam, quam quovis modo expiscari hommes ftudent, unde licet alicubi pro leyiier fingere fumatur hocce- voca&ulum , faepenuroero- tarnen certum probabilitatis gradum involvit, qum idem fit % .quod fitppono} ideft, velut ptincipium pono., propofuum miM. habeo; unde vel ft-atim apparet, non quodvis figmentum , ex nimis luxurianti, attamen fubtili ingenio, oriundum. Hypothefeos nomine pofie infigniri.
§; IK
(1) Et liaec quidem (igmficatïo Logfcis non eft ineognïta, illis enim Hrpothejis allquanêcr dicitur: Thefeos generalis ad partkularem cafum applicatie: verum quia eo fenfu raio haec vox adMbetur, ac fatis ab Hypotheji, prouti illam definiam, fit diftincta, ex utriusque not:on;s confufione millum imminet pcriculum.
(a) Hypothejts apud Logicos faepe nuncupatur conditie , unde afiqüïd confequens fuspendhitr-, ElIioc quidem fisniScatuincerti notio hanc definitionem non ingreditur, cum, quae in enuneïationibus complexis incidens enunciatio Hypothefts dicitur, tanquam certa rei caufaponatür' V. C. virtus , quia ad fclicitatem ducit, eft colenda; vel ponitur tanquam conditio , cui prima quidsm frontc aliquid dubii ineffe. videtur., fed ex alterius partis confenfu interpofito ftatim evanefcit: omnis ergo enunciatio Hypothetica five conditionalis, quare fübjechim p;ïiedicato cuidam attribuatur, nee ne, ieddit rationem. Unde et hanc nctionem ad alias ideas explicandas adhibuerunt Logici:. fic de poJTibili externo five Hypothetica difiertint, taaquam tali lood quidèm in fe non repugnat, fed ad quod conftituendum caufae externae concurrant neaeffe eft: quam notionem quaeftioni, utrum Divina exiftenda a prior! demonftrari queat j, nee r,e, egreg'e applicuit R. Gudworthus in Syflemate IntelléSkmü hujus Univerfi torn. II. c 5. §, j©3. in not, pag, 207. Hoe eodem plane fenfu de necejjïtats Hypothetica loquuntur Philofophi, ideft, ea, quae oritur ex pofita aliare, eaque per fe non neceiTaria: de-quafgnificatione omnino cf. G. B. Biifiwg-erus in Di/ucid. Phllof. j§. 49, 50, et 18j. ?t Christ. V/qleivs- in Cosrr.ol. §J. 101, 103. Jam ut alia bic adjungam opus non eft, cum de caeteris. harum notionum fpeckhus,. ex his quae diximus fatis rectum ferri queatj.»-dieium.. , . „ . .



I N A U G U R A L l S.
§. II. Ut vero ordine quodam in hoe capite noftra procedat disputatio, poft. traditain ae longe Iateque explicatam Hypothefeos definitionem, ea, quae in aliorum definidombus culpanda videntur, annotabo, dein in varias Hypothefium diviftones mqmram, ut tandem nonnullas quaeftiimculas, huic materiac maxime affif nes exeudendi detur occafio. Quod'ad primum attinet: talis Hypothefeos, conjecluraeve (3) condi pofte definitio, mftri videtur, opinio ex objervationibus., expe* rtmemis, rerum analogia, vel notionik<s bene definitis probabiliter deduiïa ad izphcandam aücujus rei naturam caufatnye, fed itlteriori dhquiRtkni ac confirmatiOM committenda (4), quam quidem definitionem, ut potc nimis■ extenfam forte mirabitur ifte, qui non hifi de unica Hypothefium clafte, quae ad Phyficas refertur disciplinas, disputantes legerit ausftores: verum multorum ■ principiórum, quae communi Phaenomenonim nominc compledtor ,' (quo jure fkitkn dicam \ quaeque plerarumque conjeciurarum bafin conftkuunt, mentioncm huk defmitiöni in/jeclftè ideo neceftarium duxi, quod alioquin pro diverfa disciplinarum natura a generaii conjeiïurae■ notione tot admitti debeant exceptiones, quae latius, quam ipfaregula, paterent (5): fed alius forte hunc fcrupulum: iniiciet: omnis principiórum determinatio omitti debuit, cum jam data definitio omnibus tune Hypothefibus poftet applicari, neque, licet extenfa , quarumvis conjeaurarum naturami exhaunat: verum id non niu cum magno hujus artis detrimento poterat effici: tota emm Hypothefes inter atque alias conjeétandi 'fpecies, ut ftatim patebit, tolleretür driimftta: dem ex data definitione praecipua certe Hypothefium genera pofiunt deduci, cum aha minoxis ponderis, vel nimis. vaga deprehendantur, ut ceri» ferelfea aihgan queant. 0
S- m. Tn antecefium, quidper principia Hypothefn qaamvis conflituentta in tcuigi veiim,. monereexpediet. Quare obfervandum exiftimo,- communi>W- ■
me--
Hl Scio equidem conjeSiuram pröprie dici: opMonem de re el:r8m%k,*,h f '■
ÏÏ£ n0"0nem: apUd GalIk05 -W™» nonnulloSq„e7qS ïa ^
ZXr"' ^^r>?^ Promiscue u-traque vlcIouÏÏ^S:
dJ.4) Q'aa o^ne-obiternötandum dl, plane flbgnlari ttaéjf^ suVr-^ JL ' m°aam ""qUUi effi?*ndi > «0» *•* rei natura neceffariumfed e* 'Uijliiuto commünher rè ? taièna'è ' ^ 'luidem müo'' Iicet ab originacione Hujus vocis" non'ablüdat, ab hoe löco'
toL^tt^*™ panCOsiücidiife' ^Uriaium definitionttm ^cebiiceüfuxa in iicc
D 3



20
DISSERTATIO . PHILOSOPHICA
memrum nominc quaevis principia, tot conjecturae bene funoatae fulcra, pofte infigniri. Equidem fcio, male excipi folere, qui terminos artium migrare frudent, cum phaenomemrum appellatio ad res potius Naturales reftringatur, atque eo fenfu obfervationes, ac experiincnra contineat: non tarnen defunt, quae pro a nobis recepto loquendi ufu militant argumenta. Cum enim Cl. 'sGrave.s andius (ö) phaenomeiia definiat, tanquam, omnes fitus, et omnes motus corporum natura'gum ab a&lone ent is intelligent is immediate non p endent es, et qui a nobis fenfibus obfervari poffunt-, pro tubjeéta materia tantum naturalia innuit, minime tarnen alia quaecunque in omnibus fere difciplis obvia, quaeque notfram merentur attentionem, excludit: magis etiam generaliter Cl. Wolfius (7) hunc fenfum huic vocabulo accommodat, quod fint, quidquid fenfui obvium.confufe percipitur; quid ergo impedit, quominus docendi cauia, per phaenomena in praefenti materia intelligamus, non tantum quasvis Naturae operatior.es, verum et quaecunque principia vel veritates pro diverfa artium disciplinarumque indole diverfifiima, ex quorum copulatione, atque applicatione de conjecturae cujusdam probabilitate judicium ferri poteit; tune enim magis accurate in generalibus regulis conftituendis progredi pofllimus., ac minus arftis tota de Hypothefibus, Phiiofophicis inprimis, doftrina circumfcripta erit limitibus (.8 )
§. TV. Hifce praemiffis quo fenfu in praefenti traftatu Obfervatio inter principia, ad Hypothefin bene fundandam faepenumcro necefiaria, ponatur, breviter videamus: fi ad omnem v quam . circa humana verfatur curiofltas, attendamus materiam, tot funt obfervationum fontes, quot dantur artes ac disciplinae, et fic cum generaiï
ex-
(6) In Phrf. Elem. Mathem. torn. I. lib. 1. c. 1. Def.%. Aliam phaenomenorum definitionem exhibuit Mos es Mendelszoon over de klaarblykbaarheid in bovennatuurkundige weetenfchappen: in de iVysgeerige verhandelingen Tom. i. p. 175. qui fic definit: quando objectum aliter obfervamus , quam revera fefe habet, illud phaenomenon apparens nominamus, verum potius de reali, ac perfecta rerum repraefentatione hocce vocabulum in progreffu adhibefcimus.
( 7 ) In Costnologia §. 225. exemplum vide in Ejus Phil. Ratsen, five Logica $. 6\o. verum nullus dubito , nortram loquendi rationem recipi polfe, cum Cl. Hollmannus in Philof. Kation. quae Logica vulgo dicitur Phaenomena pro quibusvis Hypothefium principiis fumere fofêat Part. II. c. 3, §. 223. et Vart. III. c. 2. j§. 391 > 392-
(8) Et haec quidem illultrari poffunt ex iis, quae M. l'Abbé de Condillac Traité des Jyfiemes c, io. in f. p. 349, 5° de fyftemate Spinozae adfert, Detruisez, dira-t-il, mes principes fi vous voulez renverfer mon jyfieme, ou fi vous laisfez fubfifier mes principes, cpnvenez de la veritez de propofitions, qui &n font des fuites necejjaires.



I N A U G U R A L I §j
21
expenentiae definitione , quae ita concipitur, omnïï < quanmvis rerum cogtutio expemmdo acquiftta, plane coïncidit:. verum non tam laxo fignificatu vocem illam accipio: per obfervationes itaque intelligo, omnes perceptïones, quas op e «rganorum Jenforiorttm in nobh excitam operationes rerum naturales, quae Jponte fua fecundum immutabiics leges naturales, nullo remedio coacfivo mhacaïtvme. quafi fuspenfae ac ïmpeditae, continua [erie evolvuntur. Unice ersro ift$ rebus , quae fub fenfös cadunt haecce applicari poteft definitio, quarum praecipuam oartem confi.tuunt Phyfiéa , latlflïmo fenfu fumta, Hiftoria naturalis, atque Aftrononna (9): non tarnen inde concludas necefieeft, nos de fenfibusnulla arte adjntisMc difierere, organa enim fenfórfc egregie corroborari, ac perfici inftrumentis ingemofe detectis in confefto eft: inde Barometrorum, ad Thcrraometrorum ufus ad meteorologicas obfervationes valde neösflirtös; inde quoque Telescopii invendo in novum orbem accurate penetrandi fuppeditavit adminicula. Non tarnen fokmmo> do ea enfibus noftris obfervare pofiumus quae quafi fua fponte res extenfae nobisolferunt,. iedvarias etiam in fenfationum noftrarum objeftis refpeétu temporis,- loei,, rerumqueipfarum, .Rationes, data opera ipfi producere;. atque ad ea, quae tum ITnff Prer.ClpmUS' 3Ctenderc P^n:us, nirnirum cum ipfa alicujus phaenomem natura fui nobis denegat notitiam; unde fatis accurata, ni fallor , elicirur experimetm notio: fi per experimentum, tanquam artificialem experientiam (vo\ non ita fagacem ifiara machinarum traétationem , atque ufuffi inteH^s, verum £ tod, ut fontem fciemiae noftrae confideres, forte non ineongrua erft hae-ce definmo: cogmtto, quae ex phaenomems Natttrae, arte prodit&is, ac per vim Nauw
mam Uansfnfis, nauruur: atque hac in re proprie omne dffffnttfoms eJerimentum inter, atque obfervatibnem poficum efie criterium • nernö qui ' que fpcciei ferie, nonnulla tantum attenta mente confideret, ibïUnfi^^
' 'c suvii;;. • enim:
de qu bus in Part u r „ s . • a"uv,ui*JUngamus;;r^j,vo»eiauduiru:, Plinl lil Ir \ 5' I3" tUlS agetur* Porro pro diverfis disdl
tis n J T r ObfirVaU0nura f- ex attentione ad aftu, et oPeracicnes men-
gïmH etP^°^- nuncupantur; qaae de charactere, «5b£ ^
«guaine popalorum , Voüticae, Chïlk ; quae de Legibus agunt ^V/^^dlcumur • iZ l ,
h?r • ' tempus' occaöWe' oMervandi materi'am faróeditet ï
Jwam difflnetionea extendat Weuita, ac hoe paAx
Oo) Cum ■experiemia etiam accipiatur de per-epüone rerum externa*,,™ »™ • auscue cum e™^;™ - t. , . . . **leri,arum eaparttneniali ,-pio*-
" e3'P*rimento hoe vocabulo uti placet-



22
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
enim fugit omnia fere eleclrica, pleraque magnetica phaenomena, totam quoque de diveriis aërum fpeciebus, qui variis artis opcrationibus e corporibus eliciuntur, doclrinam jam tradita definitione abfolvi ?
§. V. . Atque hacc quidem hoe loco ( n ) ^e duabus iftïs Hypothefium principiis diéta fufïïciant, fuccedit tertium , in quo determinando eodem plane modo, quem in praecedentibus obfervavi, progredi omnino expediet: foecundum certe Hypothefium conficiendarum a litteris inde renatis fubfidium in rerum analogia infelici faepe cum fuccefiu quaefiverunt eruditi: non tarnen eorum fubferibo fententiae, qui analogiae, tanquam lubrico principia.-fine ulla difiin&ione dicam fcribunt, multi enim danturcafus quibus analogiae ufus valde fefe commendat, imo aliquando necefiarius redditur: nam cum fenfuum organa non nifi individua percipiant, de quibus tantum fumuntur experimenta, & fiunt obfervationes, ex iis fingulares folummodo elici debent propofitioncs, nifi ïnduétioni atque analogiae detur locus (12) praeterea, ubi & experimenta atque obfervationes, de re ipfa teftantia deficiunt, ; analogico ratiocinio faepe ufi fuere Philofophi : fic jam evicimus analogiam tertium quoddam cognitionis noftrae genus conftituere, quod vi vocis. fic poten; definiri: ea rerum inter fe convenientia, qua per obferyationem unius judkare datur de conditione aliarum frnilium (13). De fimilitudinis autem bene fundatae fundamentis cum hujus capitis cancellis non contineatur tra&atio, in alium, eumque commodiorem locum referimus dicendi materiam, ut ftatim nobis nascatur occafio de quarto, quod tanquam conjefturarum fulcrum, allegari folet, principio, quaedam ultimo loco obfervandi: jam quisque notiones bene definitas, abftraótas evidentiffimasque me innuere ftatim deprehendit: per qnas primo quidem intclligo omnia principia, quae fua luce radiant, bene defmita. Praeter illa eodem loco ponenda funt principia experientiae, quae circa proprias mentis nofirae affe&iones verfantur, et a confeientia fui funt infeparabiles (14), quibuscum denique conjunge onmia axiomata, uti vocantur refpecliva, five veritatum catervam, quae ex fmgulis artibus ac, difciplinis depromta, ac bene demonftrata funt, adeo-
que
( n ) Cf. C. II. §§. 12,
(12) Verum eo cafu alia analogiae eft definitio, quae pro parte cum data coïneidit Cf. Ibid. §.13-
(13) Hanc definitionem depromfl ex Cl. Van de Wynfersse Inft. Log. 1:6. I. c. 19. §. 390. qui feq. §. ratiocinium ab analogia defuratum aliquid certi habere poffe egregie demonftrat.
( 14) Sed cum praecipue haec principia in Hypothefibus Metaphyficis locum inveniant, Quantum fidei hisce fit tribuendum in Vart, II. c. 2 latius indicabo.



ï N A U G U R A L I S. &f
qne tanquam principia per fe certa applicari poflunt: ac fic, ni fallor, priorem definitionis, a nobis traditae pro virili fuppeditavimns explicationem; nunc vero obfervrmdum reftat, rariflime inveniri Hypothefin, quae ex una tantum horum principiórum clafle eft compofita, fi nonnullas in rebus Naturalibus conjefturas cxcipias : quae quidem principia ita breviter ilhiftrare placuit, cum fummae, quae circa eorüm applicationem üfu veniant cautelae Cap. II. rigido examini fubmittendae fint, ex quibus dein Hypothefeos, ex horum mifcela compofitae, probabilkas dijudicari poteft,
§• VI. Diximus porro in definitione, opinio (ex jam expftcatis principiis) probabiliter dcducta : unde certe larga disputandi, ac varia diftinguendi fefe offert materies. Quare in anteceflum obfervandum exifiimo, probabilitatis Philofophlcae Ci 50 , q«ae ex rebus ipfa ratione cognitis hauritur, duplex potiffimum genus conftitui; mTkeomicam enim & PraBicam dividitur: quarum fpecierum prima in Phyfcam ^ Moralem^tera vero in Phyficam & Politicam dispefcimr (16): vel enim circa effectus return fenfibus noftris obviostales fefe produnt res circumftantes, ut de ipforum caufis probabiliter fakem judicium ferri queat, & hoe quidem exfonte probabthtas Theoretica originem ducit fuam, quam in nofira materia unice curarmis; cum ad Pra&icam probabilitatem, quae in futurum profpicit, atque ex caufis ipfis, quae fe nobis offerunt, de effeftibus, inde neceflario, vel probabiliter oriundis, vaticinatur, fefe non extendat hicce de Hypothefibus Phiiofophicis locus (i?): cum vero in numerum opinionum referantur Plypothefes (18), ex notione probabilitatis, quae potiorein ad adfirmandum, quam ad negandum, rationem mvolvit, fponte fua profluit, aliquid amplius ad Hypothefeos fignificatum defideran, quam levem de rei cujusdam natura, caufave .fufpicionem: &, fi ad principia, quae ad probam conjeauram omnko requiruntur, attendas, ftatim hitelliges, non quamcunque opinionem, licet veri fpecie conifeer, atque idoneis fundamentis fit fubnixa, fed illamdemum, quaeilluftre acfplendidum quoddam Namrae phaenomenon, vel quaeftionem, quae ob fequelas inde deducendas, fmnmi momenri deprehenditur, explicanda vel decidenda fumit, quaeque talis eft, ut
con-
(15) Altera clafïls eft Hiftoria, aliarumque disciplinaram,
(16) Qui fingulas hujus probabilitatis fpecies egregiis exeraplis illuftratas invenire cupit, a eat S. C. HoLLMANNUM in Vhil, Ration. quae Logica vut go dicitur Part. II. c. 3. §5.220' 222, & i„ n0ft et Mi F_ Ci Baumeisteri Elem. Vliil. Recent, Lib. U. c a (X
et 190. T **• 74
(17) Excepto unico cafu, quem memorabo Cap. III. J. 6. Rag. 7.
(18) Cf. hac de re Christ. Wolfiüs £*gicé$ Part. II. Sec?. 1. c. 4 jj 6o2 6o6
E



,4 DI.SSERTA'TIO PHILOSOPHICA
comiciendr methodum admittat, Hypothefeos nomina fummo jure mfigoji'. ™& primo ex conjeSturarum cataiogo eximi debent omnes, quibus umverlae diseiphnae artesque featent quaeftiuneulac ( i9 ), quae the/ej r^cu^ ^ cerdtudinem fint redaeïae, vel prcbabiliter tantum eviclae pro certis habeantm, vel a quodam artis perito, vel ab omnibus fere defendantur, fi prmcipns, q™«*% po hefin fundandam nccefiaria pofui, non fiat fubnixa, vel mis leviter tmcïa mvcLtur, nulla ratione Hypothefium dam annumerari pofiunu Quibuseum procul omni dubiojungantur omnia virorum doaorum fyftemata de obje&s, quae lp fia ealigine femper premuntur, & ad quae enueleanda nulla principia, pro humanmmirum intelLus imbeciilitate , nunquam inveniri pofiunt , ac ^ ««^ conjedtandi viam praecludunr: unde, quod ex demceps uernonfirandis °) ^ fomere liceat, omnia de mechanisme hujus Univerfi, Cosmogonia, ac prmns reium WhüVophemata e conjectuur ordine ^^^^^ re, quod exempli ^ omnium^ re^
«tan. .de oFi»-,-—" ^ W
«nvitatis disqm&iones, proprie 8c diösow Hypothelmm nomme md,g.,a elTe ex rl^ L Cmacerce occalkme monendnm «ta, — fluo " nicaarac nnnqnam ad deduci ppffent tale dc h,s ril
Si!™ - f"Us enim «aaatio docebit,. in Us caiibus unnmam ,« ex H ^i umlfeataecolligimr, «te», «**W debere reto, mfi cpnmdo torent * qnibusagvau, natura ab omni conjiciend. methodo fe abemflina: lu Snamobjiciar veto, pam cfli momead, op-
dijudicemr; nam praeterquam, qnedpn«*F-, • «g ^ proprte alii, opiniombns non P°^ ' ' ZLaUfccre, ,
. :. ' inTate PuMico univerfali, tum fpeciali, Jure Civili,
(l50 innumens esemphs, quae tum i n e inam implent, iUnd
' ï r ampP ^ll Les vel — in O» ve,
S^^K^^lTE hoe laoora.e uecel* e.e « « (20) Cf. Cap. tU J. 14- *» ƒ ,
( «) * P*T' Fh'"'°f; ?uae ÏÏav t a Zwr,^ - Orat. pag, J. ƒ. iaa.) Verba funt Newto.ni, quae auej,«*vn



INAUGURALIS.
^5
§, VIT. Exiis, quae disputavi, facile colligitur, nullam opinionenr, five probabilis videri pofilt, five ex ibïo ingenio profefta fit, quando phaenomenorum defeftus adeft, Hypothefin dici mereri,- unde tainen minime effici debere exiftimo, eas . cogitationes conjeclnras non appellari, quae fiia natura ad experimentorum ceratudinem duci nequeunt, vel obferva:ionum aciem effugiunt; cum objecta, circa quae verfantur, fcb fenfus non cadant, in his enim cafibus magnum probabilitatis gradum adeflè pofte in fequentibus demonfirabo. Et fic quidem ex dïverfa phaenomenorum copulatione, et quae inde elicitur probabilitatis, Hypothefin inter aliasque opiniones fuppeditari diftinctioncm, non tarnen per iilam omnem hancce exhaufiam efie materiam, alia hujus infpeétio docebit: fi enim Hypothefin, ex bene firmis phaenomenis deduclam , optirao ratiocinio anaiytice fundatam, egregie Omatam, cujus proinde vel partes rainimae acT totum illud confiitiiencïum accurate collineant, oculis noftris fubjiciamus, merito fuboritur dubitatio, quonara criterio praccipua Hypvtksfm inter zcfyftema in genere innotefcat differentia-, fiad genuinam fyfkmmis notionem attendas, certe nihil aliud denetat, nifi doariuarum°ex certis _ quibusdam principiis ordinatam tradationem, vel diverfarum artis, drscipïinaere cujusque eo ordine, quo invicem fibi cohaerent, ac priora eorum, quae fequuntur, in fe continent rationem, partium dispoütionem: unde patct, magis generalem efie' -hane definitioneni , quae quoque in veritates, evidenter demonftratas quadrare poten-, adeoque unumquodvis fefiema ex pluribus Hypothefibus conftare.poflè: attamen fatendum eft, ufum loquendi etindem hujus vocis cum Hypothefi ferre fi-mificatum, quem certo fenfu haud renuo, fi de conjectura bene extenfa, ac variis^ar«bus conftante fermo fit: unde dc.Harmonia praeftabilita a Leibnitio traditam opinionem, vel egregiam Newton i de natura Iucis, ac de motti corpo•rum coeieftium theoriaui, fyjlematis ■ noroine appeüare haud dubito: cum idem fi ad alias Hypothefes minorts momenti extenderetur, valde ridiculum eflet fwv Verum quaenam hujus fignificatus fuit ratio? non alienus fum ab eorum opiniöne,' qui ftatuunt, ilium conje^uris Aftronomicis originem fuam debere, cum illa^ proprie fyfemata appellarentur, quoniam dispofitionem quandam ordinatam corporum coeieftium exhibebant, fimul autem Hypothefes erant, quibus utebantur Aftronomi ad explieanda motuum coeieftium phaenomena (24).
§. VUL
^ (23) Licet M. de Condillac op, latid. Cap. XIF- pr. inprimis omnes Hypothefes ene fundatas fyflematum nomine infigniat, cum dicat : L?s Hypothefes quand elles font faites uixant les regies, que nous en avons donnees, vieritent mUux le nor» de System e- hpn*. •>„
' ex hls, quae hoe locoattuli, dijudica. (24) Cf. M. Knützenius in Syftemate caufarüm effcienthtm: Jive de commercio menth
et corpora per infiusum Phyjicum Commentarius Phihf. % 8; in not. pag, m. 30 4»
E a



-6 X>ISSËRTAT10 PHILOSOPHICA
S- VUL Bene perpenfis quae ad aecuratam Hypothefeos notionem percinenr porro dispiciendum eft, cuinam fcopo inferviat recta conjedurarum compofitio, quo pertinent ifta definitionis verba, ad explicandam alicujus rei naiuram caujamve: heet facile agnofcani, in omni conjeéturarum confeeftione, illud praefertim intendere Philofophum, ut interiorem cujusdara rei indolem e tenebris inlucem producat; diverfis tarnen inckanlemts ad artium disciplinarumque pomoeria hoe modo extendenda inflammatur, quos quidem elateres brevitcr recenfere apud aniirmm conftmu. Primo enim, m omnibus cafbus, quibus in vera rerumprincipapenetrandt nunquam conceditur facultas, HypMefts ad faciüus explkanda paaencmena tendit: quo cafu a quocunque latere optime peripectam habere conjeéturam , non eft neceffe; fufficit enim , quod haec tanquam impoflibilis impughari nequeat, ac quo majores phaenomenorum diflicultates diluat, eo majore probabilitatis fpecie merito gaudet: quam quidem regulam cum egregio exemplo illuftree d e C o N d i l l a c ( 25 ) , illud in medium proferre neceffarium cenfeo. De Ciotu Planetarum circulari duo potifïïmum Cartesii ac Newtoni ceïebrantur fyftemata: quorum primus exiftimat, Deum omnibus maten*, particuiis raonjm uiiprefnfTerecftilmeum,. quam rooms directionem, fi aüj obftaculis nullam vim impulfivam expertac effent, unde motum circularem dcrivat, femoer fuiffent fecutaeomaia enfin plena fuiffe, neque obflaculorum tantam fuiffe efficaciam quae om" nem plane motum fifteret, fupponk Carteszus; Newtonus vero corpora ifta fecundum lineam reetam fuiffe projefta, mutua vero attradione pro ratkne maftarum, ac mverfa quadratorum fubftantiarum illa cogi, ut lineam reeftam defe rant, .fibi- repraefentat: praeterquam enim quod multa attradionis et rèpulfioirs dantnr exempla, calculo aceuratiffimo< phaenomena omnia cum hac opinione con.fpirant. Quis tarnenunquam adfirmare audebit, hanc veram hujus mechanismi effe caufam Deumque fibi tales movendi leges praefcripfiftè ? verum quemdam in fantem audire mihi videor : nonne haec Hypothefium fpecies cum alfo conjectandi ge«ere ceafundi debet, quia nunquam accurate ad detegendam alicujus.phaenomeni caufam accedere valemus? verum faepe ipfam phaenomenorum caufam deteri posfe, refpondeo: nonne enim adfeenfionem aquae in antliis a preflione aëris unice pendere exinde certo certius conftat, quod fublato aëre protinus cadat columna aquea? nonne adfeenfionem liquoris in tubis capillaribus attradioni vkri ac aduae effe attribuendum eo evinckur, quod eodem modo fub antlia Pneuma'tica hocce procedat experimentum? an non multa alia experimenta felieiter inftituta Hypothefin quandam in, eertimdinem mutarunt, cum e contrario in exemplo propofito nm> quam certi quid ftatuendi aperiri poffit via?. § IX.
<2.5) Op. jam faephis at.'. C. XII, f. 3.75-37$,



I N A U G U R A L I S. #
■ §. IX. Alter feopus, quem in Hypothefibus conficiendis fibi proponunt erudin magis accurata hujus rei abfoïvitur contcmplatione; confiftk enim in eo ut veTimes quae per quctidianam experiemiam funt eviüae, magis darejtc diftin&e mmtejcam, ac propter evidemiae caufas magis reddantur fenftbïïes. Neque in
oc cam fufficit, ipfarum naturam, agendique rationem ut impoffibilem non pofte praechcan, fummo enim defeéftu laborant hae conjeéturae, fi ab oroni parte perfcc a hujus mechanismi dari nequeat explicatio, fic ex gr. inter omnes conftat facilem QDjecta fibi repraefentandi rationem per continuüm laborem egregie adjuvari, atque omnes hommes eo niti decere, ut rede ac fine ulla molcftia cogitare valeantatque hujus quidem veritatis caufam fuo ratiocinio aftèqui tentavit Mallebranchiüs Q*6),verum ejus fyftema,quamvis fubtile fit atque elegantiffimum, ideo, qum ideam dUKnto ejus, quod in cerebro nofiro perngicur, minime fuppeditat veram hujus operatiems naturam minime evolvit.
Terdus porro feopus, qui ad conjedturas rite ftabiliendas incitat, confiftit in quorundam phaenomenorum Naturalium, experimentorumve, quae juavi inter (e nnculo junaa^eprehendumur* reddenda caufa , explicandaque natura, unde amphffima Hypothefium, iliaque fummi momenti hauritur materies, quae inprimis verum disciphnarum fiorem promovent; quae, qua methodo debeant confid quaeque m hoe cafu probabilitatis criteria fefe offerant, Cap. II & III. fufius ex! phcabo.
Quartus denique feopus in Philofophia experimentali ufu venit, quando- poft praevtam efeBuum, qui forte edi pojfent, contempiationem, ad nova experimenta injutuenda, objervattonesque faciendas, ad multa detegendaac veram nonnullarum1 erum naturam caufamque expiscandam^nanuduchnnr.auo quidem conjtóandi genere iplendidum multis fcientiis acceffit decus atque incrementum (27); in nulla tarnen;
latLli ff""01'0 ,* ïa VerUé UV- ÏÏ' parU l' Cujuscerteopimcnem^umlo^e:
^^SS"' h°- l0C° ref£rre afC0P° n0ftr°erit a3ienum: -terim tarnen prima,. ^ ' pnnciPia^iterrecenfebo: fupponit x°. metara efle caufam omniunr
Te en^T' ^ " -0rP°re hUm3n° °bVeniunC- * ™ magis pofTe fiedi, ad
TnoT 1^ qU°maS1ShUiCneg0ti0 ftud^h°™nes: dein fibi imaginatur omnes corpo-
s nortn fibras tot canales, fubtiliffimo fluido repletas, conftituere, quae usque ad cerebrumj «e extendant, ubi fenfationum fedem collocat, unde diverfi iterum derivantur rarjii, qui;
m iaeis noilris funt conjuncti, quare concludit., qüo magis illi ipfi incitentur, atque ift] asdeducit °Perationi' 60 feciliorem evadi conjectandi artem, ex quo deinceps principi0 variai
ma ? Galilaeus P«mus diüinae obfeivavit adfeenfionem aquae in antliishorrorinawae a vacuo non pofle adferibi, quia tantum ad altitudinem 32 pedum adfeendebat .: in>
^3- v«~



^8
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
men re majores cautelae funt adhibendae, ne blandiens prima fpecie opinio ita adeo obfervatoris excaecet ocuios, ut extra omne partium ftudium minime pofitus, longe alia, quam quae revera obtinent, produci exiftimet (ad).
§. X. Jamjam quatuor a fe invicem diftineftas fpecies, quibus feopus quidam Hypothefeos bene condendae continetur , cnumeravi; ultimo demum loco eftatum quoddam Wolfianum C2P)> praeccdentibus adjungam , cujus utilitas non tantum in Metaphyficis manifefia eft, verum per univerfam Philofophiam dispergitur, attamen rariflime felici cum eventu allaboratur: eftatum iftud, fere hue redire mihi videtur: fi ex a:ne pofitis nondum conftat, rem, de cujus exiftentia Hypothetice dijferuimus, vel revera exiftere, vei nondumprobdbMeeffe, quod exiftat, nonnulla tarnen in hac hypo thef demonfirata, atque ex mtione ejfentiae hujus rei deducla, aliorum coëxiftentium naturae illuftrandae egregie conducere, vel ubi in fpéciali cafu conjcBurae verkas evincitur, notiones ifiae antea ftabilitae pojjimt applicari: quem quidem fcopum, ut paucis illuftrem, fequentia notanda runt: exiftentia entis fmiplicis" in genere non nifi Hypothetice fuit demonftrata, neque aliter demonftrari potuit, nihil tarnen obftat, quonimusea, quae ex notione entis fimplicis confequuntur, compofito denegemus; unde fatis accurata compofiti idea fubnafcitur: dein fi in Pfychologia materiam five extenfum vi cogitandi gaudere non pofië, vel in Theologia Natnrali Divinum Namen ens fimplex efie , ac perfeftifiimum probavimus, quare illa, quae ex idea entis partibus carentis profluere colligimus, ne faepius repetita traclatio faftidium moveat, utrique entium ipeciéi non applicaremus: licet enim hoe exemplum ex disciplinis Metaphyficis fit petitum, nemo tarnen in rebus Naturalibus diftinétas caufarum notiones valde commendari ibit inficias, qui iftas eo, quem dixi modo, detegi pofiè non ignorat. Et haec quidem de diverfis, quos intendunt viri docli, fcopis diifta fufficiant, qui licet
Veram caufam inquirebat T orice li iüs , qui eo fcopo tubum fui nominis invenit, utMercurii ac aquae altitudines inter fe conferret, unde inter ipfas ac columnam aëris ejusdem pon-
deris aequilibrium adeffe deducit. Sic aëris gravitas evicla fuit, quae cum minime con-
itans deprehenfa fuerit, Barometri "ufu3 introducnis eft. —— Porro ut melius de gravitate aëlis judicium ferri pollet, de fpatio aëre vacuo cogitarunt, unde antliae Pneumaticae, hoe tempore ad fummum perfedtionis culmen dedudtae, ac tot egregiis ufibus infervientis, peten-
dae origines : < • quod quidem in Phyfiea disciplina progreifus fpecimen, leviter tangere
luhuït, cum plerasque hujus partes eodem modo felieiter cultas efle, fatis conltet.
(aS) De hac re in C. II. ubi de prudentia in experimenüs capiendis fermo injicietur, pletüus agendl dabitur occafio.
(Jao) Cl Woifiüs in Discurfu Praelhn. de Phil. in gen. §. tap,



INAUGURALIS. 29
Zl^T^Z'lne0tamm conamina confpirare obfer-
Jat' illud ^ e**/2*w detEgant' de 1™ Porro monendum
iici' vel orAn r r"11™ P^omeno"™ caufa fumitur, vel fenfibus ipfis ftuV Sb m ™ o113 T,qUain °&rri' vd eda!* «""P™ offerri pofiè: prima
unum f! TV0,^P°thefi C°ndenda' 30 diiudicanda verfaripofTumus, cum id uuum dunoniiraflè fttac, probabiiiter ren, quam fenfus nofiri penetrant, alterai Zl 1 ? CCrte ^ d°dbuS gaildeC Cd' Mairani de Aurora BofttmmZ\ q , Cn Z°diad £am Vivide fenfum vifus aflens, tanquam fpl nd ebffinn hujus phaenomeni caufam agnofcat: verum tam fixo pede progredr
?ub iit^rVCTCtCUn m TMS 6nim naCUra rd vel propter nimiam
fubt luatem fenfus effugxt, vel idea entis corporei non continetur: prforis cafus exemplum mter aha ubivfe obvia confKcuic flnidi Magnetici fubtiliffimif comLuo Z xu poros Magneucos una tantum direeïione penZutis, u^Si^T^Ï.
»o r i /v • q ' ^uae attulimus fans apparet, pofreriorem hint*eaufarum claflem maiorem reauirfro „^r™™ • . ' ^uuulürcm Mnc
tltudinem commutccur: quorum gulden, cafuun, «cèuratae deflnidoni „' ,
feos mwerfae nourae pooit Itafe , adeoqu0 futaam pi ÏÏ^ÏT
ffleumbere omnino erft ««ft; veram, cum anE pciperfas rfteSLfev'' othcucae ragui., „imis ^ „spot* ^ ƒ ^« 2^
luid iunl i- drf, :, ,P Vml' eXP°r"Cnm' no» ™S"° «ra confabitlaboi, pasmdBm fit, adjiccre; non tarnen ideo, quia fummorani Loglcorum Iabo-
( o ïe 3
*.». ai,.*,** C,,,u' '«t1!» «#« * »» K P« ,, ^ f
(Si) Cf. ^ ;;/. j| j. M



3o dissëhtattö philosophica
res carpendi fic animus, ipfa enim nofira definitio, quam naturae rei convenienter ftatuimus, quibus dcfectibus laborent nonnullorum colramina, luculenter demonftrat, ac veritate non praejudiciis agendum efiè admonet, cum & ab altero latere illud obfervari poflk, compendiofam, quam fequi coguntur, cogitata fua cum aliis communicandi methodum in caufa efle, quod fpurias quodammodo definitiones fuis obfervarionibus non cmeudaverint: interim tarnen negari nequit, celeberrïmo huic Philofophiae Rationalis capki magnum 'inde illatum fuifle detrimentum.
' §. XII. Primo quidem ante omnia notandum eft, Hypothefeos definitionem faepenumero in malam partem verti, cum pro figmentis nulla ratione excogitatis, ac ingenio tantum produétis adhibeant conje&urae notionem , quod certo fenfu admitti potcft, fi in eodem operc & vere fic dicftis Hypothefibus agant viri docfti, licet prudentcr magis genuina fua fignificatione hujus vocabuli ufus occurrat: fic fummus New tonus fe Hypothefes non érgere dedaravit, unde multis co nojmine cognitus fuit, quod omnes Hypothefes rejecerit, fed perperam, cum quidquid ex phacnomenis deducitur Hypothefin recle appeïlari centuerit: eodem modo DoftiiT. de Condillac (32) refpeftu principiórum, quibus Hypothefes fub«ituntur, triplicem divifionem fuppeditavit: primi gcneris funt vericates, evidentiffimae, generalifftmae, quae nunquam ad veram cognitionem hauriendam conducere conatur aflerere, unde fyftemata, quae ex his conftant, abftracta (fyftémes abftraitsj appellat: fecundi generis principia nuncupat Hypothefes, quae fulcris bene firmis deftitutae, poffibilem tantum phaenomenorum explicationem fuppeditant: ad tertiam denique claflbm refert vera fyftemata, quae ex ipfis Naturae phaenomenis , atque experimentis deducuntur , quo pofteriori fenfu rite confeftae Hypothefes infigniuntur: haec enim conjeéturarum denominatio quodammodo ferri poteft , cum ex aliarum bene confeclarura oppofitione vera elucefcat definitio, quae tarnen alteri definitionum claffi, quae proprie fic diétas Hypothefes, ut objeftunj fortitae , minime harum naturam diftinóte evolvunt , applicari posfunt , quas inter primo loco colloco fpuriam certe , quae a Cl. Ho um anno (33) traditaeft, definitionem, cum dicat: res mere poffibilis, de cujus veritate Metaphyfica , vel praefenti vel futura, faltem quaeritur , Hypothefis dicitur; primo enim omnem bene fundatae probabilitatis notionem, ad conjefturam tam' neceflariam, evertit: dein quid per verltatem Metaphyficam intelligat, difficulter concipicur : ifta enim veritas, quae in convenientia rei cum conceptu- fiji
eflèn-
(32) Land. op. C. I.
( 33 ) In Pklh Rathn. quae Logica vulgo dicitur Part. II. c. 3. j. 216.



INAUGURALIS. 31
tOèntiali, five formali (34; eftpofita, Hypothefes nonadmittit, cum ab altera parte, ambigue fatis, conjeéruras Metaphyficas eo nomine infignire potueritVir Claviffimus: tertio denique omnem probabilitatem Prablicam huc non pertinere antea jam dixi (35). Neque magis mihi arridet illa, quam Cl. 'sGravesandius (36), qui tarnen utiliffimas circa hoe negotium fuppeditavit regulas ( 37 nobis reliquit definitionem , cum per Hypothefin intelligat, figmentum aliquod, quo propofitae quaeflioni refpondetur: quis enim non videt omnia Hypothefeos hoe loco deefle criteria, cum nulla conjeBuram inter , atque opinionem, vel Ieviter fundatam ftatuatur dnTerentia, neque ulla phaenomenorum injiciatur mentio (38).
§. XIII. Jam memoratis fpeciebus aiiud addamus Ipecïmen, quo inquiritur, ctrum Cl. Wolfius (39) rem, dequaagimus, acu tetigent, nee ne: certe majori perfeeïionis gradu gaudere ejus definitionem negari nequit, quam quas huc usque attulimus;ita enim vir, fummo praeconio digniffiraus, de nofira materia dïsferit; fi qua in Philofophia fumuntur, quod per ea ratio reddi poffiii quorundam phaenomenorum, et ft demon/Ir ar i non pofiit, in iis rationem veram contineri, ea Hypothefin Philofophicam conftituunt: definio 'itaque Hypothesin Philosophicam, perfumtionem eorum, quae efie nondum demonftrari pot eft tanquam efent , rationis reddendae gratia: ad quam definitionem obfervare liceat, nofira quidem feutentia, non fatis difiinétam conjeBuram inter , ac quamcunque nionem Philofophicam differentiae fuppeditari notas characlerifticas: fecundo, hac methodo Hypothefium ufum nimis coarétari, cum ad res Naturales tantum refpeXifie videatur Vir Doftiffimus: neque objici pofle exiiiimo , per phaenomena hic intelbgi debere quaevis principia Hypothefin conffituentia: idem enim Philofophus alio loco (40) fatis clare manifefiat , fe phaenomena Naturalia fub oculos habuilTe: tertio denique, non tam accurate adfirmare yidetw'Hypothefin efiè fumtionem
eo-
(3O Cf. Cl. v. d. Wynpersse Infi, Metapkyf. $. 17c. (35) Cap. I. $. 6. pr.
(3<5) ln Intrad, ad miof. Metaphyf. et Logic. J. 9S9. 1
(37) Ibid. §J. 972-982.
(38) Prouti hanc vocem definivi cap. 1 J. 3.
(39) /* Dhcurfa praelim. de VMhf. in genere cap. IF. J. uS.
(40) In ÏWof. Ration. fm Logica Part. II Scêf. i. cap. W. $J. tfor-tfio. ubi fuam de t>r$ i^l^Tftimu0{MnZm P" eXemp!a' «^«^«P"»»» Per motum nimirum
rebus Naturalt ' r ■ ^ ^ ^ * ^ ïm'm> yt n™ W &
«aturahbus ipfiqsopmio queat intelligi.
F



32 DISSERTATIÖ PHILOSOFHICA
eorum tanquam effent, quafi dicat, takm enunciationem pêm tanquam certam '%: licet enim facile agnofcamus, Cl. Wolfium omne examen ulterius inllituendum haud exclufifie, ejus tarnen definitio dubitationi continuac, in Hypothetico prócedendi modo tam necefiariac, non ita faverc videtur (41)-
Aliae denique , quas relatas inveni definkioncs , vel'ad probaïitatem mon attendunt, vel'phaenomenorum nullam mentionem injiciunt, ut in hoe exemplo: Hypothefs eft propofi.tio ad probandam dliam veritatem incognitam ("4a): vel - Pro-' pofitiones Hypotheticae fuut, in quibus id, quodponitur, non eft qèidpiam com* per tum & eer tum, fed aliquid a mente imdginatum., confitlumque, eum in ftnem ■ut explicari poffit, qua ratione quaedam phaenomena & eventus. fieri pojjunt ■& pr laffe funt (43).
Quae quidem brevi tabella delineafie neccfiarium cenfui, ut bene determinatae definitionis elucefcat utiiitas, ac iis, . quae in initio hujus capitis de cladc, ex hoe fonte difciplinis illata, difièrui, momentum haud leve accedat.
§. XIV. Fere fub finem hujus capitis nonnulla addenda funt de Hypothefium Svifione: ex generali, quam exhibui, iftarum definitione, fponte fiiaapparet, conjcébmdi folertiam in omnibus fere artibus ac difciplinis fefe manifeftare pofte,, dummodo Hypothefes condkae, ex firnnffimis conjeéturarum phaenomenis, five futldaraentis, aliquid mutuenf, unde efficitur, tot dari Hypothefium fpecics , quot dentur artium difciplinarumque fyntagmata; fi nempe ipfaruöi natura hanc probabiliter concludendi viam non exeludat, verbï caufa, in arte Logica conje&uris rarifïïme locus concedicur, nunquam vero in Ontologia: attamen docendi caufa Hypothefes- omnes divido in Philofophicas ,l ac alias quascunque. Per priores inteiligb illas, quae verlantur circa difciplinas, PMUfoptéUe,yropne fic dictae, terminis eontèntas, quó pertinent i°. Phyficae, fub quibus latent Jftronomicae, ex Hi(loriaNaturaU, ac pro parte e Chemia petitae, &Hydraulicae. ttP.Metaphyficae.
3 °. Me-
(41) Cui fcrupulo fatis occurrit Cl. Dan. Wyt ten b achi vs, fummum Atïier.riei Amftelaedamenfis ornamenturn, qni in Vraecept. V hl lof. Logica* Part. 1. c. 2. §. 19. fic Hypothefin definit ' efl enunciatio, cujus veritas minime illa quidem eft explorata , fed ponitur tarnen ad t e m p u S Pro certa , ut cognofcatur, anea, quae inde confequuntur , fecum ipfa, et cum aliis rebus confentiant. cf. & Part. lil. c. 9. §. 7. de Hypothefi. cum qua fatis coincidit definitio,. quam tradk G. S. St-biWbïkiiïitHMtutfg des menschlichen verfandes zum regelmdsjigen te(ireben nach möglichst vollkotnner erkenntnifs. tom.L c. 3. 5- 127- »• 3-
(42) Cf. Chauvini in Lexko Philof in voce, Hypothefis.
(43) Cf. J. G. CE S.O.HU in RMtioti. ShUof, Inftit. c. VU. P- *». 74»



ï N A U G U R A L I &J
Mechanicae (44); non vero 40. Hypothefes qualitatum occultarun (45). Pofterioris generis Hypothefes .illas voeo, quae ex aliis aclibus, difcipiinisque petuntur, faepe tarnen funt mixti principii. quibus inprimis continentur Theologieae, quae in multis cum Hiftoricis convcniunt: a°!. Medicae: 3°:Juridicac,atque omnes, quae, licet minoris momcnti, ncnnullis tarnen fundamentis, pro diverfa fcientiarumindole diverlis, funt fubnixae: de quibus fpeciebus fequens valet obfervatïo: licet enim, quod ad divifionem attinet, ex a fe invicera diftinétis phaenomenis videri pofient derivari fingulae conjeclurarum fpecies, nullibi fere conjeétunim invcnies, cui ex variis principiis non sliquid fit admixtum, quo faao recTa de Hypothefi quadam judicii curfum ibcpenumero filii deprehendiraus.
§. XV. Hifce pcraélis tres qoaeffiones excuriendas furrifi , huic capïte finera ïmpofiturus.
Primo enim quaeritw, utrum ad naturam Hypothefeospertineat, ut omnia dubla ZxittafoMpoffmt (46)? breriter obfervo,licet omnes objeéEones, conjcaurae cuidam obmotas, probabihter faltem foivere valeamus, eo ipfo tarnen, illam ia certb tudinem minime verti;quera enim fugit ex duplici fyftemate, fibi inviccm oppofito,
fac-
(44) Per Hypothefes Mechamcas ilïae non funt intelligendae, quae diverfarum machina, fum conftructionera fpectant, fed tales, quae fecundum genuinum Philofophiae Leibnitianae principium, de omnibus Mechanice phüofaphandum cfife , Deumque corparibus nullas vir es concedere, nifi quae ex folo motu, ac materia explicari pofjint, efficiuntur. Cf. Cl. van Zwin den in Orat. de Philof. Newtoniana p. 60, 61. quod idem Vir Celeberr. in Orat. de Hypoth. Pbyf. p. 54 per Hypothefin Cartéfianam, qua omnia Naturae pkaenoraena ope ae» theris in vorticem agïtati, explicare conatur Cartestus, egregie illuflrat; cumecontr ' New tonus immediatas Diyini Numinis in res Natarales operationes admittat. cf. ' Eod p. 56. in nat. et p. 58. tint. E.
(45) Per quas inteiligit M. Knutzenius op. laad. §. 41. p. m. 138. eas, cuae fuffi* ciente dciürauntur ratione, cur fabjecto infint, vel faltem ineffe pofiint, eo fenfu, Quqaéco. lafticis adhibetur hocce vocabulum; quas merito Newton dm rejeciffe , cum'omni prorfusutilitate deftituantur, teftatur Cl. van Z winden Eod. p. 9. noi. T.
(46) Cl. Wolfius in Phil. Rat. five Logica J. 610, id , quod ad naturam Hypothefeosretulimus, ad ejus unprobabilitatem retulit, cum ait: fi qua cbfervantur phaenomena, qUo. rum ratio per Hypothefin nonpateat, ea improbabilis efl: nam, fi qua occurrunt phaenomena quorum ratio per Hypothefin non patet, fufpicio efl, eam in eadem non contineri, confequenter Hypothefin non efife veram : conjechira enim , quae omnium phaenomenorum rationem reddit bene fundatam, in certitudinem redigitur, licet viro Cl. concedam, fi multa phaenomena inde non explicentur, probabilitatem pro horum numero decrefcere; verum iliud adj'cio eo cafu fufpkionis, non Hypothefeos nomine, talem opinionem Jlifigniri de'pere
F 2



34 DISSERTATIO PHILOSOPHIC A
faepe dubia, ab utroque latere objeda, fatis refte aliquando folvi folere (47)? unde difiinguendum exiftimo, utrum phaenomenon, quod objicitur, refta via explicationi datae, vel ex ea deduftae confequentiae repugnet, tune enim mifia faciendaeft (48) commemitia opinio; an vero folvendi dubia penuria ex non bene cognita rei cujusdam natura oriatur (49), quo cafu Hypothefeos probabilitas parum minuitur,{i pars diiTentiens fcrupulum quendam, praetereaque nihil, proponat, neque idonea pro fua opinione fulcra fuppeditet.
Altera quaeftio haec eft, utrum in nu Ho cafu Hypothefs admitti deheat, nifi quando fpes elucefcat, Hypothefin unqitam ad certitudinem reda&um iri? certe licet eo perfeaiorem efTe conjeauram agnofcam, quo magis illa fpes adfit, nobiliffimam fane commodorum, quae ex conjeauris colliguntur, tolleremus feriem, fi id cum ipfarum indole firmo nexu cohaerere fiatuamus;. propter immcnfam enim phaenomenorum, quae nondum deteaa funt, multitudinem, machinarumve dcfeaum, intelleaus denique humani imbecillitatem,.multarum rerum, quas conjeclando afiequi conamur, evidentia in alto puteo jacere perget, ne dicam nonnullarum dirciplinarum, Metaphyficas puta, naturam non permütere, ut in multis cafibus ad bene firmam certitudinem concedatur tranfitus..
Tertia quaeftio huc redit, utrum Hypothefis quaedam aliarum de iïsdem phaefiomenïs conjt&urarum pojjibilitatem exctudere 'debeat? ad [quam quaeftionem adfirmandó- refpondere neque0, cum multa ejusmodi; occurrant exempla Hypothefium,, ' quae fingulae magno , adeoque contrario probabilitatis gradu gaudere intelliguntur?.
'verum. afio loco (5°) de hoc cafu fufius aSere con^itui^ cura ad feWS caPtTt nunc pleuius excutiendum transgrediamur..
(-47) Hac de re plenius sganr in Cap. tlf. f. S\
(48 ) Hujus generis eft fummi Leibnitii de mundo optimo conjeaura, quae, licet nr uuamque pcrtem magna veri fpecie pofiit disputari, tarnen videtur probabilior.
(49) Illud non tantum in Hypotheft locum invenit, verum et in cafu, quo pleniffime de rei' cujusdam veritate fumus perfuafi; ut hoc probem utar egregiis verbis M. de CrousaZ JiOgique torn. r. p. 55. Un homme raifonnable dontera-t-il que le chaleur rfamoulijfe la are, ne dureiffe la bouë, et que le froid, ri'ajfermiffe Peau, et ne caJJ'e les pierres liumïÜts , lors qu>un Metaphyftcièn deployeroit fa fubtilité a luiprouver, qu'une menie caufe ne pouvant étre contraire n.eUemême, et combattre fa propre nature, ne peut produire des e£ets fi oppojés?-
(50) Cf. cap. UI. §. 7-
€ A;-



I N A U G U R A L I S.
3.5:
CAPUT S E C U N D U M,
DE RE GUL IS PR U D ENTIAE , QUJS IN HTP0THES1BUS RITE CONFICIENDIS SEQUI EXPEDIT..
§• I' IPoflquum ea,^quae ad bene conceptam conjeBurae definitionem, ac? generales de natura omnium Hypothefuim obfervationes pertinent, capite fnperiori' abfolvimus, ordo poflulat, ut inquiramus, qua via, quave methodo Hypothefis,-. qaae datae definitioni rcfpondeat, queat confici; quem quidem löcum, non minimb certemomenti,peculiaricapite excutereoperae prctiumvifum fuit,cum regulas, quae' ad dijudicandam Hypothefin jam confeclam, conducunt, faepenumero cüm prudentiae praeceptis confundi viderim : attamen haud nego, quo majori d-^ucc conjectura' quaedam eft compofira , eo majori probabilitatis gradu ipfam corufcare ; Veruin' quae in dijudicanda Hypothefi quacunque, jamjam orbi erudito propofita, five' bene five male cpnlecla fit, occurrant notae charaéterifticae, toto coclo differunt.a; regulis, quas ars Dialetlica in hoc ncgotio fequi jubet.
Altera, quam praemictere ncceftè duxi, obfervatio, ad excefium in conjeftandü tran-iite pertinct, nempe cum ad regulas prudentiae Hypotheticae in hoc capite atrendam, quid vitii niere fiftitiis conjeéturis infit, quinamve fcopuli in hoc ncgotio vitandi fint, fimul pöflèm evolvere ; verum ne nimis jufio fèfe extendat h'aeccetraétatio, ordinis gratia totum hunc ,locum in Cap. IV. rejicio , cum tantum ea„ quae in Hypothefium confeftione funt obfervanda, adeoque poftive traftanda r. hoc capite adferemus.
Tertio denique, hoccecaput fequenti ordini alligavi, ut i°. regulas generales-, quaein omnia Hypothefium genera quadrant, fuppeditem; a '.nonnullade Metaphyficair^-
F 3 * ' fa»



36 D IS SER t ATI O PIIIL OSOPHIC A
Jas notione addam; 3°. de methodo, five Analydca, fiveSynthetica, quaedam adferam, ac ultimo loco, praccipuam phaenomenorum conjccluras conlticuentium Ieriem, illaque traclandi modum penltüs cvolvam.
§. II. Per fe patet-, qnando de Hypothefi bene condenda fermo injicitur, fupponi, illüm, qui-ad h'oc opusTefe accingit, re^ffime in diseipilnae genere, quam profitetur, verfatum ehe, vel faltem requin, ut multa, quae huic philofophandi generi vincula injieiunt, obfiacula non eruditionis defeftui, fed aliis caufis, quae unumquemque affiigere folent, tribui poffint: gloriofum certe ac utilifilmum Hypothefium condendarum ftudium efl:, quod quo magis implicitum redditur, eo majorem requirit diligentiam, ac iudefellum laborem, qui certe varias ob rationes fatis moleile folet fifti: quem enim 'fugit, naturalem multarum rerum, unde tam degans Hypothefibus condendis eüeitur materia, contempïationcm innurncris dubüs continuo involvi?praecipue, cum magnus caufarum numerus, modis,minficevanis, fefe manifeftet, aliarum numerus valde parvus fit, ac plerumque nobis incognitus, cum praecipua artium disciplinarumque capita non ita ad liquidum fint deduóta, quin magna prudentia atque induilriain ipforum applicatione requirantur: praeterea duas notiones comparandi facilcm raethodam, quam reficdendi, vel meditandi'facultatem diccre haud immérko pqfiis, non nifi labore continuo, ac plurimafum reram notitia, acquiri, experieritia conilat (1): tertio denique, nihilmagis, prudentia, quam hic delineo, duce, nifi auftoritatis, ac propenfionis praejudicia oppugnari conftat, haec enim vitia, quae in afteétus violentós abire folent, mirifice animum noftrum, ad rationes pro re amata conquirendas, harumque valorem itftëridendum, ab oppofitis vero confidcrandis probandisquerctrahunt (2), quibus & alios aficctus, temperiei vigorem, ac diverfam indolis naturam, fine ullo dubio jungi debere in confeflb eftrpróuti enim indole miti, melancholia, velfublimi, atque ad alta tendente imaginatione quis gaudeat, diverfa, praefertim in Metaphyficis, ponnntur Hypothefium principia (3). Qui quidem tres errorum fontes, praeter alios bene muitos, verum roinoris efficaciae, viris, fua eruditione minime defraudandV, faepe fuerunt impedimento, ne reda planaque via in hocce dimcillimo negotio bene traétando,progredi potuerint; unde prima, ac fine ulla exceptione verisfima regüla, omnium * qui unquam Hypothefin elaborandam tentant, mentibus fir-
mi-
(1 ) Qia de re Cf. G. B. Bii.fi ngerus ht Dtlucid. Philof. §. 264.
(2) Verba funt Cl. v. 'd. Wvnpersse »JHt. Log. & 489 et 499^ ubi egregia de utroque praejudicio extant.
(3) Quod egregieüluftravit D. Condillac op. laud. e. TL P- ai, ^, et 41, verum quia
haec



B N A U G U' R A L I SC 37
-miter infigi "debet: ab ipfo cujuscunqnc-.cöirje8urae confickndae initio extra omnes partes pofitus fis, neque ullo auclorhatis, aut efe&uum dominationi fubjeblüs, jed caute ac modefie ipfiam veritatem ajjequ\ ftudeas.
Vera enim, quae ex artibus ac difciplinis, bene excultis , pleno alveo fluit utili• tas, nunquam in crudkorura logomachiis, aut philautia ipforum incitata, vel inani "glome cupidmeeft pofita, unde nulla ratione his malis tam celerrime medicamina -fubdüci, concludas necefTe eft, nifi quod unice pro Hypothefi, cujus favore fu-mus cspti, colli,amus argmnenta , neque illis , quae affeétibus agitati finximus fyftemata, animo.fedato corrigendis, parati fimus C4), neque, quid conjecturae propcucae objia queat inveftigemus': quo enim ■ ardentius regulas [conficiendi fubonatur ftudium, eo lubentius ab hifce exceptiones tenemur admittere, quae fi: latius ipfa regula pateanc, concepta opinio generofe rnifla eft facienda
%. III. Hifce praemiffis, ea, quae magis fingularia funt, traftemus,'atque fecundum quas regulas Hypothefis rite confici debeat, videaimis ( 5 ).
Regula I. Haec eitei Explkationem ejus, quod obficurum eft, tentaturus., ftatum quaejüonk accurarljfime figat.
Sicutï enim in omnis próblematis, cujuscunque indolis fit, refolutione, elenchi ignorauo, ac petmo principii fummam femper cladem inferum, maxnne haec eautela m Hypothefium confeclione eft obfervanda : illae enim faepe in praecipua fcicnfmcia CapiCaa0CUIU' 2C raukar«^veritatum, quae poftea ex.illis eliciuntur ,. funt:
Regula II. Antequam progrediarh, omnia phaenomena , five principia Hypothefin qttandam confliwemia diligenter colligas : cum. qua regula fads coinClditaha: ^^^^^ exatnmandm, eft, «■ hujus cogmtto fatis ampla defideratur. Ut enim fyftema quoddam fit perfectum " diverfa arrium disclplinarumqtie cania ordine, quo unum p:rakemm,expli "tur' flfe öispm oportetM de primo prkci?io,omni,;m foute, conftare poiïït, unde famenens eft, oleum ct operam perditurum efie, qui omriia phaen'.mer.i non cal-lens cujusdam Hypothelebs condendae confiüacapk: alioquin enim ordo, qui ia paremus cognuis obfervatus fuit, per nova inyênta iterum deftruitur, ita ut Lr*
fyn--
haec infpeaio proprie ad nöidarum conjetoum indolem perdnet, in Cap. IK Cg lwiut, Dtfirt. ülam plenius declarabo. ,
(4) Cf.be Croosaz l.c. torn. VI. p. 7, 8. qm bene malta da his obfervat cgatelis
(5) Nonvmllas regolhs ex Cl. 'sGr.vvesaxdii Intro*, ad Phil. Logh. a § 0-„ ,3 & *x Cl., v. d. Wtn-pssm-b l. o. libr. II., cap. 6. depreeuw, hic foo ordrni allka ' L \>~newmwwbu, adftroxi, «fe vero, ipfa.-m„qaam ttaftamus., fc**»^■



38 DISSERTATIO PHILÖSOPHÏCA
fyntagma reftringere, extendere, aut mutare cogantur hocce vitio laborantes era»
Regula III. Inter lila phaenomena quaedam feligas, quae prae caeteris aliquid notabile habere videntur, ac facile absque caeteris pofunt invefigari.
Ad Hvpothefin conftituendam faepe innumera phaenomena, quorum fingula diverfa fub forma fefe manifeftare aliquando folent, funtobvia, alia horum minoris funt momenti, neque ita firmiter cum ipft quaeftione foivenda cohaerent, alia vero cum toto problemate adco funt copulaca, ut illorum a fe invicem diflbciatio non nifi maxime inconcmna efiet, quo certe cafu Philofophi labor fummopere intenditur: licet hac occafione obfervari pofiè exiftimem, cafum talem, quo omnia phaenomena ita fibi invicem fint junóta, ut in confectione conjecturae faltem feparari nequeant, rariffime occurrere: ubi fimul monendum reftat, noftro quidem judicio, aliam, illamque fpecialem regulam a Cl. 'sGravesand 10 (7) traditam, ex his iterum una feparatur, et quaeruntur quidam modi, quibus locum haec habere potefh tanquam praeceptum generale minime diftari debere, cum fere nunquam unum quoddam phaenomenon, vividiffimum , lummique momenti occurrat, quod prima fpecie cum aliis ejusdem caufae effeftibus, non ita conjunclum videatur, ut, quando de ejus origine conftat, reliqua phaenomena minoris ponderis inde dcrivari poffint, ledconceflb, tales dari cafus, ex praefcripta regula III. fatis poflunt expediri.
§. IV. Quibus regulis alia, non minoris utilitatis, addenda eft. t Regula IV. Ex phaenomenis iflis notabilioribus feparatis unam pluresve caufas deducas, atque illas cum reliquis ita compares, ut appareat, an inde quoque poffint derivari, nee ne (8).
Omnia enim phaenomena, licet minimi videantur efle ufus, in unum quafi punaumconvergant, neceflèeft, & licet ea, quae notabiliora funt, conjcdtandi negotio facdüus opitulentur, attamen cum minoribus & facile negleftis indicns omnmo debentcomparari,atque omnium, totum quoddam conftituentium, unam eandemque
cau-
(6) Quod idoneo exemplo ejus, qui horologiorum confieïendorum artem non callens, hotologii tentatexplicaüonem, iUuftrat Condii-lac op, laud. C. 14.
(8) Hanc regulam Cl. 'sGraves akdius /. c J.979- exemplo iönfeat Hugenii, qui,, cum pUBëtfca Saturnum faepe rotundum, faepius anfis munitum apparere obfemffet, examinavitmodos, quibus hae anfae explicari pofient, unde varias perpendendo arcumftanuas anfas iftas evanefcere, fi planum annuli tenue fit, et ita pofitum, ut continuatum per oculutt uaafiret, atque Saturnum annulo circumdari concludit.



ÏNAUGURALIS.
Èasafem fuppeditari oportet: dixi, non tantum imam fed.& plures caufas efiè dedueendas; quibus verbis fignificare nolo, plures alicujus phaenomenorum congerici dari pofle caufas totales, id enim tiotio caufae, atque univerfa rerum conditaruin feries refutat, verum id mihi volo, faepe contingere, ut inter caufas, quas pcrpendendas fufcepimus, nulla detur,quae reliquis circumfhmtiis, ex praefcripto Regul ae UT. feparatis, fatisfaciat: tune enim fuccefiive omnes aliae caufae, quae ex phaenomenis velleviter poffunt coliigi, quaerendae funt, ut eadem obtineat comparatio.
Regula V. Col'lata cum omnibus phaenomenis, five principiis, conjetluram conftituentibus, caufa inventa, jam confi&a Hypothefs cum omnibus, Jecundum quas operationes rerum naturaks evohuntur, legibus comparetur necejfe efl.
Concedo quidem rariffime evenire pofle, ut Hypothefis rite facbi, ac omnibus fere phaenomenis ex ahe fatisfaciens, bene firmis naturae legibus contraria deprehendatur (9 ): ab altera tarnen parte agnofcendum elt, omnem Hypothefin, quae fcopum, quem fuuimum Numen in producenda hac rerum creatarum ferie intendilTe evinci poteft , evertit, quaeque parcimoniae legem, in ifta ferie ubivis efHcaciter operantem, fi alia conjeétura aeque probabilis adefr, negligit, vel denique, quae reguiis mouis e diametro efl oppofita, licet omnia ejus principia fecum invicem ad amuiïim confpirent, ulteriori examine indignam effe.
Regula VI. Deteiïa , quae omnibus fere phaenomenis refpondet, caufa, yidendum eft, an hoc patio phaenomena fibi invicem ita jungantur , ut perfecla inter illa inveniatur affinitas.
Cum enim o mis effectus tefletur de natura atque efficacia caufae fuae, facile apparet, per datam explicationem nihil aliud effici debere, quam ut oftendatur, omnia phaenomena eadem vi naciva gaudere, ita ut unum ab altero quafi dependeat, atque omnia conjunctim fumta , una eademque bafi fubnixa, easdem notas characteriiticas prae fe ferant: quae magis, fi exemplum efflagites, huic hegotio
lu-
(9) Hoc locoiunjje cafum , quo Hypothefis Ph'lofophica Moralibus, aut Theologicis disciplinis contraria rnanifefte deprehenditur, tune enim, fi conciliatio fieri nequeat, eft mifTa facienda, eo tarnen cafu evidentem contradicfionem adefle oftendi debet, ut egregie demonftrat Cl. Wolpius in Dlsc. praelim. ad Philof. c. VI. %\. 164, 168. fic nonnulli fyftcina Leibnitianum, de harmonia praeftabilita circa animae corporisque connubium , virtuti contrarium efie pronunciarunt; fic curia Romana fyftcmate Copernicano uti permittit, tanquam Hypothefi in explicandis, ac computandis motibus coeleftibus , non vero tanquam dogmate, ex quo Sacra Scriptura pofïït explicari, quod tarnen pofteriori tempore mutatum eft. cf. hac de re Natuurkundige aanmerkingen over het eerfe deel van de Kateehismus der Natuur, door J. F. Marti net p. 20-33.
G



■40 DIS.SERTATIO PHILOSOPHICA
kicera afftmdere poffiafc, nifi vividifnraa Electricitatis phaenomena-, quae magna certe pro partc ex Hypothefi Frankliniana arctiffime fibi invicem juncta apparent? verum enim vero fi contrarium obtincat, confecta conjcéhira ulteriori indagine quidem haud indigna eft , fed quia operationum naturalium harmoniam nort piene evolvit, non multum ad artium difciplinarumque cul'cura conferre poteft.
% V. Licet fequens regula non ad omnia conjec>urarum genera referri queat , attamen, cum praecipuam Hypothefium clafiem in rebus Naturalibus fpeélet, illara huic loco infercre haud dubitavi.
Regula VIL Ipfum ratiocinium Hypotheticum examinandumefl, atque e# eo confequentiae ducendae funt, eo fcopo , ut nova phaenomena inde eticiantur atque explorandtm , an haec revera locum habeant ( i o ).
Verum, uri quisque intelligit, maxima praecipue hoc cafu requiritur cautcla, ne concepta jamque blandiens Hypothefis adeo oculos noftros perftrin?at , uf phaenomena quafi ad uoftram torqueamus opinionem , quare regula,, omnium prima, hic inprimis ufu venire debet: interim probe' cil notandum, ab his fequelis aliquando omnem Hypothefeos cujusdam probabilitatem vél certitudinem pendere cum, quod ex poftea demonftrandis hic aiïumo, omnis conjeétura, phaenomena euidam e diametro oppofita, ftatim fit rejicienda ( i ï )• nee quisquam exiftimet,. velim, hujus regulac VII. ufum ad conjeduras Phyficas, vel Aftronomicas tantum referri (12): concedo quidem primariam huic in iftis difciplinis adfignari fedem, verum, cum omnia phaenomena Naturalia non uno quafi iclu percipiamus-V praecipue fi cum in fmem experimentorum ufus fit neccflarius, fiiepe contingit,. ut phaenomena, quae ex conjeétura deduximus, poftea clare oculis noftris fubjiciantur, cum alioquin fpiffa caligine fepulta nianfifiênt (13}.
Quibus reguiis vix opus eft, ut addam,
Regula si VIII, quae dicit. In univerfa, quae fuppeditavl, praeceptorum applicattone, leges argumentandi ex principiis bene firmis minime negligas.
Quem enim fugit hoc pacTo omnem evitari confufioi;em, atque cgregiam omnia fere dubia folvendi facultatem oriri? eo enim perniciofior haec levitas eft, quo ex falfo agnitis principiis, alia atque alia fynthetice deducentes, errores multiplicarc paratiores erimus (14).. ^. VL
(10) Cf. Cl. s'Gravesanbius /. c. J. 984. Cf. C ƒ//. I 8. 'Paft
(12) Uti eodem Hugenii exemplo /. c. hoc illuflrat Cl. 's G ravesandiüj.
(13) Suo loco videbimus Hypothefes Juridkas, atque Hip'orkas, aliasqus eadem regula icontïneri.
(14) Veiba funt Cl, v..», WïNPEasjE /. c. j, 683,



31 N A U G U R A L I 891 rft
j 5; VL Hifce Praemifiïs reguiis, quae ad compofitionem Hypothefeos unice ipeccant, neque alium fcopum incendunt, videamus. breviter, quid circa iHud quod caujam appelhmus, obfervare dcbeat Philofophus, cum in eo praecipue ejus opera collocetur, ut rerum caufas detegat. Ope fenfuum nimirum ad continuas mum viciffitudinesattendentes, multas res particulares five ouaiicates five fubftaniias noviter exifiere obfervare cogimur, iiksque fuam exiftentiam aliorum cntium eiücaaae debere, inde coliigimus; unde fimplices caufae, efecius, potentiae, vis « achoms ideae, quae aliquando complexae fimt, fubnafcuntur , quarum quidem adcarum defimtiones non ita concipi pofiunt, verum ad fynonvmias confusiendura Pt.\k-l$$? quare caufam definire poffiimus ens, quod in fe-kabel rationem Wttememreiafèdherfae 06), unde fatis clnre EfJiStus deducitur notio: pro cujus diverio opcrationis modo, innumcrae ab eruditis exxogicatae fuut dlflfnSionós quarum omnium rrübi praeplacet, illa, qnam Doftiff Lockius Cïf) propól luit dodrma, ,qUae huc redit, quando rei cujusdam panes antea non exffitermu, creatio èptpr harum productie: fi autem res ex Particulis antea exiftcmibus deducitur, ddlmgueudum elf, utrummbftanda producatur feomduni fixas-leres naturales, per pnneipium quoddam intcmum aaivitatis, omnibus rebus, avi «fi£l mus, rmprefllun, unde exiftcntia deducitur, eo, quem nunquam conciire vaFél mus, modo, quo cafu generatio appellatur,- an vero caufa externa effeftüm producat,per partmm quandam feperatiónem (par imefeparationfenfibk, ou une juxtapofmon), quod facere nuncupatur; an vero denique idea 'fimplex, quae antea ex iubjefto non poterat derivarb, attamen ex illo oriatur, quo cafu alterationis nomme Infignitur haec addo: quae certe caufarum diftinclio, five ad enda intelligentia reieratur, five namrales rerum operationes fpeétet, a Philofopho minime efl ne*IÏgenda, cum diverfae circa varias hafee fpecies adhibendae fint cautelae- qua occa fioneliceatrepetere, quod alia (18) jam attuli, quodque hk & 3*. niemontne' fpcciei appEcari poteft, ejus, quod tanquam phaenomenorum caufa di&atut' ex
SÏÏShSS?^ qftat" ^lig7Ur' VelfcParadra -ufaealicujus cxiftentia demonftra a elt, , cafu probabi],tas faepenumcro quandam patitur jaéturam ac magis imphcitam redditdemonftrandi methodum: & cafu magis firmo pede progredi poflumus (19). 0 "
(iS) Cf. M. de Ceoüsaz Syjleme de Refiexions lom. IV. p. 4. ( 16) Cum Cl. v. d. Wynpersse Ïh0, Metaphyf. Om'oU%. 22S.
(17 ) Effai Phünf. concertant rentendemeM hümaïn lib. 11. c. 26. f. 2. I '' 2'es iX\ l « *dmone Ganica in forma 4ta. par M, Co,tb. U^Jtefd. ehez P. M or tier
(.ïïj Cf. c /. 5. 10. huj. Part. ' M
( 19) Cf. Cl. van 2w«deh Reedevoering bver de oorzaakm Van het Noorderlicht; in het
G 3 JU



-42
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
§. VIL Jamjam circa- genera-era de caufis doftrinam quaedim piaecepta anno* tafle omnino ucceflarium exiftimo. Pri.no quidem egregie huic fcopo conducic rctam caufam fuppeditarc, cujus nota characlerifHca cd, quod invoivat contradictionem, illara agere, nee tarnen efleetum , quem ipfi tribuimus, fimul oriri: fecundo accurata inter realitatem eflectus , caufacque oftendatur proportie, quia nihil in effeftu efl , quod ipfi caufa d; re non potuit ( ao ), ideo fi plus perfectionis in ipfo effectu deprehendas, ffl'am ab alia caufa pendere, totumque ratiocinium, quod caufa totali fubnititur, omnibus fulcris defiitui manifeftum efl: unde certe illufirari poteft regula a Cl. Wyttenb aci-iio (ai) tradita; nulla fit rerum fingularium ex quibus cmjeciuram clucimus, quin ei rei, de qua quaeritur, aut tribui poffit-, aut proficifci ab ea, tanquam caufa potuerit , neque opus fit ad aliam confugere caufam. Tertio fub notione caufae ver ae, ut num. i°. deckravt, aüae caufarum definitiones continentur, quarum applicatio in Hypothefibus conficiendis faepe ampiiflimi ufus eft: in genere quidem, quod & per fe patet, de caufa fecunda , quae ipfa originem agnofcit, hic fermo eft, quaeïïtaö^ quam proxima e^nfideramj^minus implicita conjecturae compofido efficitur. Idem ratiocmium valet de caufa folit aria r cum fimplicilfimus naturae ordo caufas foeias five partialeSr regukri-ter refpuat ,. quarum quoque applicatio confufioncm parcre fokt; denique cum huc usque de vera caufa efficiënte, quae veraactione cffectum determinat ad exiftendum, five fik univoca fit, five aequivoca (22), folliciti fueri"tousr facile apparet, a reóto tramite maxime aberrare illos y qui particuks quascunque moventes, tanquam multoruin phaenomenorum caiuls agnofcunt,hac enim fenubus nunquam poffunt fubjici, neque illarum probabilitas poteft oftendï, atque?' sdeo hoc refpefitu tanquam entia racionis, quo nomine nulla vera caufa poteft infigniri, merito confiderantur, quia ex ingenio egregie luxurknte originem fuanr repetunt, certe cum maximo artium disciphnarumque detrimento: jam haec de Metaphyficis caufarum-nodonibus dicta fufficiantquae,. quem ufum praeftare poffint,
quis-
Algemeen Magazjn van weetenfehap-, honst en/maak. lilde Deel, n. 3. p. 391. de quo cafu & Locke /. C lib. IV. c. 16. %. 12. p. 555.
(20) Cf. e.lll.%. 10. ubi notandum eft, in hoc cafu attendendum eife , utrum experiëntfa totum mechanismum aperiat,. nee ne: prius. in horologii pardbus manifeftum- eft; fed frequen.tius experiendacaufam quidem , non vero modum, quo operatur, in aprico collocat: tune fupputanda eft vis, 'caufae,. et efleaus quant; tas, ut inter utrumque ftatuatur propoiüo,. 4trod faepe difficili calculo Mathematico fokt fubjici.
( 21 ) In P'raec. 'Philof. Logïcae Part. IÏÏ. c. ÏX. p. 227.
ixx) Defioidooes vide apud Cl. v. s. Wx « Fersss /, c. 5. 37^



INAUGURALIS. 43
quisque, qui Hypothefium condendarum ftudium. excolere conatur, facile poteft cxpcriri.
§. VIII. Ex illis, quas armli, reguiis, fatis clare poteft colligi, praeeipuutn fcopum ejus, qui conjeéturam conficit, in eo confiftere, ut ideam primara, ex qua omnes reliquae deriventur, detegat, unde fmgulas notiones, phaenomenavc attente feparatim contemplari, ut, per fingulos gradus progrediendo tandem, quo modo omnes ejusdem fint profapiae, attamen diverfimode modificatac, oftcndere valeamus, unde in ipfa Hypothefium confeétione non nifi Analytice quempiam procedere debere evincitur, tune enim Analytica methodus ufu venit, cum nihil certi dsfinitum fit, cum ten tan do, ad prima omnium femina perveniendi, quaeramus tramitcm. Quae quidem methodus tutiffima, ac magis cum Philofophi officia Cünjunfta, praecipue ab illis commendari atque evehi folet, qui nullam ex principiis univerfalibus, axiomatibus & definitionibus conclufionem valere , autumant (23), ac onmem fere Synthetkae methpdi ufum rejiciunt, a quibus Philofophis licet re ipfa quodammodo non diflèntiam, quo fenfu, poftea declarabo, al'iquo tarnen cum temperamento , haec accipi volo: primo equidem conccdo, ia conje&uris condendis Synthefm non nifi rariffime quaedam fuppeditarè pofie principia, nifi quae geperalia artium disciplinarumquc capita conftituant, atque in illis Analytice jam fint demonftrata: dein ex methodï Synthetkae abufu, ex quo propofita orta eft obje&io (24),, ad in omni cafu nocivam hujus applicationem nulla valet conclufio, cum optime idearum fibi invicem fuccedentium ordini declarando inferviat; verum ab altera parte Analyfln fummam praeftare utilitatem, pracferum hoc loco, nemo fint mficias, qui confideret, nunquam ren quandam accurate coucipi pofie, fi bene digeftara Analy/m forrnando impares fimus: maxima fane idearum noftrarum copia eodem loco habenda eft, ac machinarum"valde i> plieita fcries, illorum, qui ftaticam non callent, rèfpefta, cum nihil nifivagiquid, atque jndeterminati oficratut, quod demum. per Jnalyjm certo ordini alligari debet: jam
cum
(ï'3) De his nonnulla adfèram in Pan. TI. cap. II. j. 4.
(24) Cf. qui ïUam propofuit Condillac, op. laad. c. uit. qui ibidem annotavit in. Alge> braicis demonfirationibus aliquando Syntheftn adhiberi , fed fi accuratius , eam, quam in?reÜT funt eruditi, viam fpect.es, nihil aliud 'üfè, nifi Jnalyfin fédülö atque alture obumbratara. et occultam , quae tarnen procedendi ratio quodammodo poteft defendi,- quod ex feqq. p. 444v pat;et. L. Jnalyfe yt'gebnque a f'mcontenlent de conduire dansles calculs comp.'iques , par aef *outes, quelquefois J! fecretes , que les decouVerfes paroijfent Pejft' dU hafard'. — —. [Xlais p*reequils font moint cur/er/xde tracer fcrupuleufeme-nt la route, qidüs ont tenue que de pronveft qu'/ls ont fait Jes decouvertes, ils preferent la Synthefe .: de Metaphvfica QOtionum Analyfr 2ÜS dicendi locua nou eft,. cf. Part. II. c. 11. $'. 3. 5.
Q $



44
DISSÈRTATIO PHIL0SOPHICA
cm.-! probavcrimus, in materia, quam hic traaam us, Jnalyfin femper, Synthefm rariffime adhibcri pofie, vidcamus, quot fructus ex bene adhibita methodo colligi foleant. Ex accurata in diverfas ciaflès , adfccndcndo ad primum omnium fontein, idearum diftinflione primariura hocce commodum oritur, quod evidentiae fpeciem quandam non pro ipfa evidcntia fumamus , adeoqüe propofitiones univerfales, ndacrfa, axiomata faepe repetita, quae ut totidem veritates obtrudimtur, ad iftam methodum , tanquam ad lapidem Lydium exigamus: dein quod in fyftemata conflando Öia praecife adducamus1 bene firma argumcnta, quae ad rem faciunt, ne nimium porro in lectoribns fupponamus (25): ex illa quoque methodo & hunc percipimus fruaura, quod nunquam ad veritatem, feenndo loco pofitara, üiufirandam accedamus, nifi priore bene perpenfa, atque cvida, cui fcopo optime conducit a fimplicioribus ad magis compbfita adfeendere, unioncm omnium annotare, illa fecum invicem comparare, ac nunquam concluderc, antequam omnium confequentium eertitudo fyüogifticó modo fit probata, quo pado omnis Metaphorae adres , di"Vérfae plane naturae applicatio, perniciofum iftud doarinis inventum , radicitus tollitur C-ö)-
§. IX. In univerfo, quas cxplieui, regularum diclamine , multa fuppofui, quorum cxplieationem in finera hujus capitis ideo rejeci, quia fine praemifïis nullo modo intelligi pofiurit: innuo fpecialem prudentiae Hypotheticac partem , quae circa ipfa coivcauram quamvis conftituentia phaenomena,five principia, verfatur, quam, fecundum ordinem Cap.I.jam traditum, expendere conabor: qui quidem locus eo majorem requirit diligentiam, quo faepius ejus negleclus abfurdiflimorum fyftematuin alma mater fuerit. Quae enim evidentius, nifi duo ifta principia, quae axiomatum loco pefiime habentur, hocce eflfatum evincunt, Nunquam principia. Hypothefin conftituentia rigi'do examini efe fubmittenda, imo [ujficere, quod ex data conjeStura phaenomenorum reddatur ratio (17)? cujus mali progreffibus, Ut, quantum fieripofik, mora injiciatur, per fingulas fpecics euntes, primo loco quaedam de obfervaiionlbus rite inftituendis adferamus. Quid fit obfervatio, quove nomine ab experimento differat, alibi jam indicavimus (28): quod ad objeaa, circa quae verfantur obfervationes, attinet, difiicillimae indaginis oritur quaefiio, ac
mag-
(15) De quo cafu erudite disputat de Crousaz I. c. t. VI. pag. 11-13. et inprimis
p. 15- r9-
( 26) Cf- haj. Part. c. IV. §. 4.
(27) Quam cladem axiomata illa artibus disciplinis intulerint ibid. %. 7. indicabo.
(28) Cf. kuj. Part. c. I. J. 4.



I NAUGURALIS. 45
magna cautela opus eft, unde merito, q uand la raifon nous defautnous avons recours a fexperknce, qui eft un moyen beaucoup ne et plus foible, inquii Mont aigne ( 29 ), circa maxime enim intricatos abdltosque naturae receffus vcrfatur haccce intelleótus noftri operatio, unde primarium omnium praeceptum in co pofitumeft, ut obfervandl facilem habitum acqulrere fiudeamus, quae certe ingenii noftn dos, uti innegotiis, etiam levioris'momenti, quae quotidie vel civi privato obveniunt, maximam praeftat utilitatem, ac cgregia vitae bene inftitueudac fuppeditat praecepta, ita, praecipue in cafu, quo de bene firmis fcientiarum fundamentis quaeiho eft, omnino debet excoli, et cum omnes habitus repetitis contrahantur aenbus, ab eo inde tempore, quo vel primis labiis disciplinas tangunt, qui poftea eruditi evadunt, obfervationibus, cum gradu eruditionis fuac amice confpirantibus, fe totos dedant ncccfic eft, quo facto fenfim fenftmque ex illis, quae ab aliis curfim, ac fine ulla attentione confpiciuntur, nova quaedam, fimul & pulcherrima elici poiTunt: idem ergo accurato obfervatori accidit, quod de piétore egregio, qui, tabulas coloribus animans, naturam ingenii viribus aequat, affirmarï folet; is enim, cum alioquin arborem detegerc, quae perfeélae pidlurae eft cxemplar, dimciilimum fit, in arbufto deformi duos pluresve ramos fuo fcopo infervientes detegit, in alio optimam frondis collcclionem, imo in arboris trunco unicum locum, qm ingeniofe allatus, totam fuam tabellam mirifice adornare valet, invemi ita eerte in omnium rerum inveftigatione, id, quod conjeéturam optime illuftrat, ex eo, de quo alioqui non cogfcaflem homines, deducitur: qua tarnen occafionc & illud notandum cenfeo,quod, uti in Pifturac arte non ea femper accumulan debeant, quae font infolita, ne rnera figmenta chimaeraeve produci videantur , fic & m noftro cafu elegantem quidem, fed fimplicem operandi viam, quam natura fequi mtelligitur, eodem modo ^tuu nöftranrexcitare oporcere, quam illuftria ac infolita, quae producit, phaenomena: his accedat & alia eomparatio- licet accuratam, quod ad minimas partes etiam attinec, phaenomenorum trakationem fummi efie momenti concedam, fedulo tarnen caveamns, ne ad minutiilmia. quaevis, quae in illis occurrunt, attendentes, unicum punctum, in quod collineent obfervationes, negligamus; itcrum exemplo eorum, qui artis Apellaeae gnari funt, doccmur; ijli enim facpenumero ,per minutiarum coacervatam mifcelam,natfc vam pidurae fuae pulchritudincm, in anxiae fervitutis indicia commutant (
s- &
(29) CF. de Crousaz 1. c. t. lp. 154.
(30) Cf. Gessners Werken: gadeel. Brief over de Landfchaps-Schilderkunst aandeHeer Fuesün p. m. 243 - 2.55,



46* DÏSSERT ATIO PIIILO SOPHIC A
§. X. Juftis et accuratis obfervationibus vehementer nocent affectus perturbati,. ac partiura ftudia (31), quorum tanta vis eft, ut, qui his ferviunt,fe videre,audire, tangere putent, quae neque vident, neque audiunt, aut non tangerc (32), quae revera funt; quod vitium eo magis noxium eft , quo magis eadem phaenomena diverfis formis, quae iftis affcéribus blandiri pofiunt, induta appareant. Praeter mentem, afleftibus non turbidam, reqüMmus porro fummam fagacitatern , aciem animi, ac modicam faltem disciplinarum, quae investigantur, cognitionem, quia, utverbo jam annotavi, fi ad ipfa obfervationum objeéta attendas, artcm obfervandi fummo jure difficilem pronuncies, ncceffe fit; primo quidem, ut cujusdam rei natura ac proprietas detcgatur, omnino, ut exploremus requiritur, utrum objefti qualitates efientialcs fint, nee ne; fi fub diverfimode variis conditionibus eadem maneat quaïitas, eodemque gradu efficax, minime inter accidentia eft reponenda, cui certe cognitioni augendae optime conducit, fi corporum ftruéturam five mechanismum, ac methodum, qua in panes tenues dividantur, ubi de rebus Naturalibus quaefiio eft, bene perfpiciamus: alterum obfervationum objeftum conftituunt mutationes, quae corporibus, vel rebus obfervatis accidunt, circa quas attendendura eft, an mutationes ipfi objeefto acciderint, an vero rei cuipiam externae; fecundo cafu nihil probant: tertium, circa quod obfervationes inftitui folent, objeótum, funt operationes corporum, hominumve in alia corpora, quo cafu caufae effeótusque natura attenta meute confiderentur, illaeque applicentur regulae , quas jam antea fuppeditavi (33).
§ XI. Omnia, quae huc usque de obfervandi ftudio bene excolendo fuppeditavi , adminicula magnam partem obfervationïbus, proprio marte inftitutis, applicari posfunt, verum rei momentum fummopere augetur, fi de obfervationibus, ab aliis, in diverfis regionibus faftis quaeratur: circa quem cafum notandum, multas Hypothefes, quae phaenomena,ubivis terrarum obvia, ac quotidie varia, expheare anmtuntur, ejus efie indolis, ut aliorum teftimonio fubnixi progrediamur; aliae vero conjeftorae multorum aliquando feculorum feriem requirunt, ut Aftronomicae, ex. gr in condenda cometarum theoria: jam quis phaenomena Magnctica, Aurorae Borealis, aliaque bene multa explicare aggredietur, nifi in unum collecus, ad quae viri dofti in quacunque orbis terrarum plaga attenderunt. Cum igitur maxime ne-
ces-
(itfd §. 1. kuj. cap.
(32) Verba illa egregia funt A. de la Rive in Logica h JF. ». 14. j. 5- <3fcOd lUultr*. tnoi exemplis inveni apud de CrOUSAZ Logique Tom. I, p. 154- M< (33 ) Cf. $.5,6. hi<j. cap,



I NA U G U RAL I S.
47
ccffaria Ut harum obfervationum applicatio, quo pacto firmo greflu hic progredi ■poffiraus, videndurh eft: ante omnia, quantum fidei teftibus tribui queat, fedulo infpiciamus, quo pertinet, ut eorum mimcrum, integritatem, fcribendi induftriain ac folertiam, deinde ipfius narrationis cum legibus Phyficis, regionum natura , conditione aliisque convenientiam , contcmplemur (34), unde accurata de ipfa phaenomenorum indole fuboritur inquifitio: ipfae enim obfervationes, alibi . faétae vel repeti polTunt, vel non: 1°. cafu facillime, fecundum jam traditas regulas, veritatis erui pofiunt indicia. 20. vero cafu alia media, inprimis Mathematicae dcmonftrationes, funt adhibcnda: obfervationes porro, in exteris regionibus faftae, cum aliis bene cognitis conferantur, unde primo probetur haec propofitio , illas efie poffibiles; fecando , revera illas, eo, quo defcrihuntur, modo obtinuifie, quo facto tanquam principia, Hypothefin bene firmam conftituentia, poffiint confiderarï: verum enim vero, licet a nobis disputata propofito cafui quandam lucem fpargere poffint, femper. vera manet Doctiffi Lociui obfervatio, ces deux fondemens de credibilité (Jobfervmion ordinaire en pareücas, ei les temeignages particuliers dans tel ou tel exemplo) font fujets a une fi grande variété d'ob/ervations, de circonfiances, et des rappor ts contrair es, a tarnde different es qualifications, temperamens, defeins, negligé nee s &>c. de la part des auteurs de la relation qiïil eft impojfible de reduire a des regies precifes les diferens degrez, felon lesquels les hommes donnent leur ajjentiment (35 ). Quae quidem. a Doctifl. Lockio propofita effata difficillimo cafui (36), quo circa factas obfervationes repugnantia teftimonia prodita inveniuntur, pofiunt applicari: tune enim fides Hiftorica, inprimis autoris induftria, fi fieri poffit, modus, quo ad obfervationum faftarumnotltiampervenerit, ipfa harum natura, rei, de quaagunt, proprietates,
ac
(34) Hoc loco filentio praeterire nequeo, difficillimum efTe ex veterum monumentis, in quibus multa ad fuperftitionem relata funt, rerum Naturalium eiuere yefligia, ac de his certi quid definire : egregium hac in parte exempluro , quod omnes imitentur, dignifiimum pofuit Cl. van Zwinden in Orat. I. over het Noorderlicht in het Algemeen Magazyn van neetenfehap, kunst en/maak. 3de Deel „. j.pag.63. cui ibi ohfervat medii aevi, barbariëi plein, fcriptores, tirnidae attenüonis ftimulis incitatos, illustriora Naturae phaenomena, Hagrand ftudio litteris wandalle, quippe quae ut infortunii cujuscunque praefagia confiderabant, unde vir Cl. pag. 65, 66. multa de obfervatis Aurorae Borealis phaenomenis e tenebris 'in lucem produxit.
(35) Cf. 7. c. lib. IK c; 16. J. 9, pag. 553.
(36) Cf. Cl» Musschenbro eku Oratio de methodo injlttuendi experimenta Phyfica Tentanunibus experimentorum Naturalium oaptorum in Acadcmia del Cijme nto praemifTa p 9
H



43 DIS SERT ATI O PHILOSOPHICA
ac mutationes, mutua illarum collatio, aliaque, quae ex cujuscunque faéti indola pecuncur argumenta, in illis id reddunt probabilé, quod in aliis deftruunc
§. X1L Ad magis fpecialem prudentiae, circa Hypothefin conftituentia principia, traclatum, quoque pertinet ea, quae in experimentis inftituendis obfervari debet,, diligemia; quorum cum numerus fit fere infinitus, ac cautclae vel mimidftimae midfice varient, minime apud animum conflitui illius artis hoc loco fuppeditare theoriain, angufti enim, quibus haecce DhTertatio Academica includicur, limites, hu*. jus pomoeria jufto nimis extendi nullo modo patiuntur, praecipue cum hoc argumentum ab aliis jamjam egregie tractatum fit, quare generalia quaedam praecepta tantum, circa hanc artem adferrc conabor (37). Recle Verulamius (30). inquit, fubtüitas Naturae fubtilftatem fenfus & intellecius multis partibus fuperat ut pulchrae illae meditationes, & fpeculationes humanae, & caufationes res male fiana ft, nifi quod non adfitr quod avertat: externum enim rerum corticem fenfibus noftris tantum valemus affèqui, neque ex obfervationibus quibuscunque plura immediate colligi aut addifcf pofiimt, ita, ut non accedente rationis adminiculo, itr corporum, quae ut totidem thecae, cgrcgiis repletae thefauris, confiderantur, naturam penetrandi, obfervata nimirum-inter fe componendo, facultas, in aeternum latuifiet mortales: verum quidem cum rationis ope, quomodo extrinfecus corpus comparatum fit , non tarnen nifi difficillime , quid' ejus natura intus tranfigat,. comperaim exploratumque habeamus, vera ad iftum fcopum, quem propter obfervationum faciendarum ftudium commendavimus (39), perveniendi methodus, in excitandis, notandisque phaenomenis, quae, experimentis. de induftria facds, e. corporibus eliciuntur, confiftit. Non tarnen ex illis quisquam colligat, opto, nos obfervandi induftriam, proprie fic diclam,. eo ipfo deprimere, corpora enim multa: fponte fua offerunt, ex quibus tutae conclufionum fnraantur regulae, verum faepenumero interiorem horum mechanismum hoc pacto nunquam detegi.in confefib eft, quod cgregio exemplo illuftravit Cl» Mu s s en en b roeki u s (40), in eruenda nimirum in fua theca abfeondita horologii fabrkav ex plurimis diverfisqne invoca-
tis
(37) Cf. Cl. MosscHEN a roekius Orat. alt. et Baco de Verulamio in egregio opere de Jugmentis. fcïentïarum; quibus fummo jure addi meretur Cl. S. C. Hoilmannus In Philof. Rat'ion. quae Logica vulgo dicitur. Part. UI. c. 1. j. 257-265. qui accuratiffime ïU hanc rem incubuit.
(38.) In Novo organo. Part. II Jphor. 10.
( 39) Cf. 5. 9. huj. cap.
{40)>D, Orat, pag. 6,,



INAUGURALIS. #
ris fenforiis, in ea dari rotas metallicas, chalybeas, Iamellas elafticas coïligimus, nondum tarnen veras motus Leges, nifi thecam aperiendo, detegimus.
§. XIII. Ut autem artificialis expériewia, quae in disciplinis Phyficis praecipue ufu venit, fed et in Metaphyficis certo fenfu admitti poteft (41), vitiorum reddatur pura, ne pericula in corporibus tentara rudiffime inftituantur, obfcure vel male defcribantur, praecipua omittendo, alia intorqucndo : ne quoque fubrcptionis vitium aut caufae fellacia locum inveniant, praecipua quaedam fummatïm colleéta obfervari expediet. Nulla certe omnium Philofophiae partium difficüior eft , quam quae de experimentis faciendis agit: „ dcfiderat enim in üniverfis Phyfices „ et Mathefeos partibus verfatiflimum, qui et invenire et inventa dirigere novit „ inth-umenta, quorum opc tentatnina cum corporibus fieri pofiunt: tum poftulat
„ praeter dexteritatem et peritiam manuum, animum attentiffimum aptifiimumque „ ad phaenomena obfervanda notandaque: dein fagacitatcm fere Divinam ad diftin„ guenda phaenomena, quae a certis circurnftantiis experimentum comitahtibus „ onuntur, ab lis, quae excitata fuiffent, fi alia methodo aut occafione periculum „ captum foret C42J'. Quae cum ita fint facile apparet, hocce exccllcns prudentiae caput absque adminiculis rite adductis minime coli pofie: praecipue autem ïenfibus bene conftitutis, omnia quibus unquam utemur inftruraenta accuratiffime elaborata efle oportet; dein multa funt notanda, quae ad regionem vel urbem, vel tempus, (cum aliquando horam ipfam notaffe expediat) vel ventorum plaga, Atmofphaerae vanum pondus , calorem humoremve, phaenomenis nonnunquam nocivum, ad Atmofphaenci aëris ficcitatem (43), ventorum denique vicisfitudines pertinent: tafce- praemiffis ipfum experimentum capere valemus, explorato antea, quinam fit fimphcifiimus experimentandi modus, utrum quoque machinae a vïrtüre aut ab actione quadam explorandi, corporis turbari poffint (44). Fïaec'cum locum obtinuerint, atque experimentum ex voto fiicceflerit, fubfiftendum non eft-, fed denuo illud inftituendurn; prima enim vice, quod fummis viris interdum acct■dit, non ita poteft figi attentio. Huc usque de contractis experimentis, id eft, minoribus machinis, minimo fumtu ac parva quantitate inftitutis mentionem feeï-
inus,
(41) Cf. Part. II. c. 2. §. 13.
(42) Temperare me non potui, quin locum illam ègregium ac tam exafte natttrSe rei coftVenientem ex Cl. M us sc henbeo eki o d. Orat. p. 16. excerperem.
( 43 ) An ad phafes Lunares, ac folis locum in Ecliptica in nonnullis cafibus attendi <fefceat, dubitant eruditi cf. ibid.p. 19. (•44) Cf, Ibid, p. 20. ubi exemplum fuppeditatur idoneum,
H a



'Sö DISSERTATIO PHILOSOPHICA
mus, verum, fi omni fruélu noficr non deftituetur labor, excendenda funt experimenta, ut quinam tune fint effectus, exploremus: ad accuratius porro, menfurandam vim et efficaciam caufarum, materies,, circa quas experimenta infiituimus, feperatim traclare debemus, etelucescat, quidnam efiicaciae caufa, quae agit, derivet ob objeeftis, circa quae operatur (45). Verum ut haec funt generafiora, ita propius examinandum forct, quomödo corpus quoddam fit ffaétand'um, ur ejus ftfuéhira, genius, vires latentes, proprietates tandem omnes detcgancur: verum cum fingulae regulaé a diverfa corporum, quae tractantur,indole dependcant, imo vel in mmutrfiimas caurelas,, attamen obfervandas, dccurrant,fi certi quidquam vellemus definrre , tièftram fcopum in hac Difiertatione in ten tum minime attingcrem'us (46), quare pauca tantum ex bene multis dclibabo: corpus examinandum, omnibus organis fenforiis fubjiciatur, ut externe faltem innotefcat, dein aliis quibuscunque corporibus admoveatur, ut appareat, an vi- attraétiva gaudeat: porro omni arte in fimplicifiima, quoad illud fieri potefi, refolvendum eft, per ignem nempe, ptitrefaétionem , fermentationcm, folutionem, atque attritum: partes difïêlutae, quo pafto totum illud conftituant, variis mixturis explorandum eft,
§. XIV, Ex quibus omnibus fimul fumtis analytice concludere licet, mfinitumv experrmentonrm tentaminumque numerum ad tria , eaque fummi momenti capita pofte revocari: quomodocunque enim corpus tractemus, vel ad rem ipfam, vel ad tempus, vel ad locum referri poteft contcmplatio noftra; quae quidem diftinctio quaeftioni propofitac lucem affundet hilariorem (47). Circa rem ipfam varia hujus neretii fefe offert i'nfpeftió, mquïritur enim i°. Utrum-, quod in Hac re felieiter h> ftitutum eft experimentum, in alia quoque fuccedat; 20. num, quod in pluribus feorfim fumtis accidat, & in conjuncbs obtineat; 3°. an, quae cum his conjunfta hanc habeant fequelam, etiam conjuncta cum aliis, vel plane fibi oppofitis, eundem efteccum, aiiumve edaat; 4°. num circa quantitatem, ut jam momti, aliqüa orfatur mutatio; 50. num, qui ab his caufis producuntur effectus, iidem & ab aliis, plane diffimilibusy nafcantur, ex. gr. num gravitas hujus corporis pracfiet idem-, quod vis elaflica alterius. Secundo experimenta mirifieé variant, quod ad temporis intuitum attinet: practer ea, quae jam notavi (4°)» porro videndum,. utrum
quae.
('45 ) Quam' regafam, nti et alia de experimentis ihftituendïs praecepta illuflrat exemplis; vb Ckousaz Logiqae torn. Lp- 156. fqq.
(46) De hifce cautelis egregie diffemit Cl. Mus schenbro ekius d. 1. p. 31-45. ( 47 ) Cf. S. C. h o ll man n os /, ai 5- W. dl*. (48 ) Cf. §. 12. h, cap.



I N A U G U R A L I S. 51
quae lortgiori temporis fpario evcniant, et breviori èvenire poffint, et viee verfa, num ca, quae incerdiu fuccedunt, vel nonnmlis an» cempeftadbus, et noetu, aliisque tempeitatibus eosdera fortiancur effectus. 'Tertio denique loei mfpecHp-egrcgii ufus eft: -prouti locus fit claufus vel apertus, altus vel depreffus, diverfi faepenu-, mei 0 eduntur eftectus: quae omnia infinicis modis iterum pofiunt variare, unde faepc coiuingit, ut experimenta minus bene fuccedant Qelles ont leur caprices), atta- . men vel inde, ut noftra incendatur indufiria, atque omnis rnetus, ne felici careamus eventu, expeilatur, necefiè eft. Atque haec fere funt, quae de experimentisnte inftituendis in genere obfervari volo, ex quibus, me tantum ad cafum, quo Hypothefeos auctor proprio marte huic ncgotio fefe applicat, ateendifie manifeftum eft: verum, quid dicendum,. fi ex alibi inftitutis experimentis, quacque aliquandominime ad calculum vocari pofloat, conjecturae fuae eiicere debeac fundamenta? mme cafum in omnibus fere cafui, quo de obfervationibus in.aliis locis fa&is agirur, fimiliimum efle, nemo dubitat, undeeaedem, quas fupra fuppeditavi, cautelae (49) hic in cenfum venire debent. Porro et illud obfervandum reftat, magisadhuc implicitum efle illud negotium, cum in experimentis inftituendis duplicb quafi lente, quae ütraque multis fallaciae -caufis eft expofita, fenfibus nimirum ac inftrumentis, uti fit necefiè, quare de majori illorum eruditorum nobis con-
ftare debet, obfervationes e contrario una quafi lente mdigent, ac faepe circa phaenomena. iiluftriora, quae multorum fenfus afficiunt, verfantur, cum experiment* faepe in abditis locis ab uno vel duobus interdum erudicis capi foleant: verum cuinam fcopo experimenta bene capta. pofiunt infervirc? ut hoc modo certiffima, udf ioquuntur Geometrae, aequiramus data, vera Hypothefium probandarum principia: ex experimentis enim , eo, uti diximus, modo inftitutis, dein.colleclis, .ac: fuavitcr fibi invicem connexis, eae, quas comitantur fequelae , ope ratiocinii declu-étae, ad rationalem faepe adfeendunt vcrolimilitudinem, quae certe cum confequent-iïs ex rite factis obfervationibus,: quead-valorem, optime confpirant ; unde fumma deducitur conjeélandi ftudio udlitas, atque incrementum, nam, ut alibi oftcndere conabor (5°), co perfecbor Hvpothefis eft, quo major fit numerus rerunU fingularuim, unde conjecluram ducimus.-
§. XV. Verum, licet experimenta & obfervationes in multis fint ufus nobilifilmi attamen argumentum ab Analogia defumtüm, foecundum certe Hypotheilum principium conftituere,. jam ante obfervari (-51}»' non tarnen, quare ita exiftimem, ad--
(49 ) Cf. 5. 10. cap. ^ (50) Cf. c. UI, §. ö. Regi i,
(5-0 Cf. *. 5. /
H 3



52 DISSERTATIO PHILOSOPHIC A
didi. Primo quidem animae humanae naturalem atque continuüm ftimulum ïnefle ■ad Anahgicum ratiocinium nemo negabit, qui ipfam ad harmoniam porius, quam ad rerum a fe invicem differcntiae contemplationcm tendere, et hoc modo facilius ipfius curiofitati fatisficri obfervat: ifce enim ftimulus multum ab idearum nexu ac praecipue a convenientiae, atque ordinis legibus mutuari folet: unde Analogiae ■dicitur notio, a cujus accurata definitione multa pendere in fequenubus conftabit. VAnalogie ceft a.dïre la refemblance plus ou moins grande des faits, le rapport plus ou moins fenfible qiiils ont entreux eft donc Vunique regie des Phyficiens foit pour expliquer les faits connus, foit pour en decouvrir des nouveaux (52). Quo quidem tramite plerique aberrant Phyfici, qui hoc pafto diftinétas obfervationum experimentorumve fpecies non agnofcunt, vel accuratam Analogiae notionem minime fuppeditant: non autem ego renuo, omnia inter phaenomena,quocunque modo cognita, atque ad unum fcopura tendentia, convenientïam fatis perfcétam conftitui debere, ut Hypothefeos probabiiitas appareat; quae vero convenientiacum in totïdem phaenomenis, de ipfa caufae, quam quacrimus,natura teltantibus, unice fic pofita, nos vero de cafu longe diverfo agamus, operae pretium erkvera Analogiae, prouti pro diftinfto a reliquis conjeéturae principio fumitur, evoivere criteria: quare ante omnia aflflotandum cenfui, nunquam Anahgicum argumentum nifi ad exPlicandaea, quae fénfibm minime pojfunt fubjici, tendere pofe; ad quorum claüem referri pofllmt, quae pertinent ad exiftentiam, naturam, operationes entmm finkorum immaterialium, quae nos latent, uti funt fpiritus in genere, Angeh, Daemones- five ad exiftentiam entium extenforum , quae funt nimis remota, quam Ut fub organa fenforia cadant, ex. gr. fi dentur, plantae, animalia, hommes m planetis atque aliis hujus Üniverfi locis; five denique quae fpeétant ad operandi modum' quem natura in multis cafibus fequi videtur, vel quando effeftus diftmfte pereipimus, media autem, quibus produdifunt, nos penitus latent: quorum tarnen cafuum definitiones non ita accipi volo , quafi in omnibus, quae fenfibus minime aflêqui poffumus, Analogico ratiocinio detur locus: duae enim valde notabilesbic occurrunt limitationes, quae veram Analogie indolem manifeftant: prima eft, quando phaenomena, ex quibus de vera rei caufa, quae fenfibus fubjici neQuit deducitur conclufio, cum ipfa-caufa ita cohaereant, ac diredte de illa teftenmr,'tune enim Analogicum argumentum efiè definit, atque ad principia de obfervationibus , experimentisque tradita, recurrendum eft: quando autem tahaallegentur phaenomena, quae cum caufa, quam fuPPonimus, primo mtuitu nihil habent commune,
(52) Cf. Melanges de Utterature, mjlofreèt * m*fiphU- tm- * *** '=7'



I N A U G U RAL I S. 53
quaeque in diverfis Naturalis discinlinae eapMBbs proprium locum inveniunt, nihilon mus ta.cn collecra de prineipio quodam efficaci teftari videntur, AnaJogice proeedr.nus: quam qmdem mftmftionem faepifllme a Phüoibpfais negleftam., exemolis declarare expedu: fic, quando ut Magnetismi caufam, fluidum fubtihflimum, II «etis poros pervadentem, ac in gyrum quafi agitatum ponimns, omnia phaenomt na quae hmatura uerri, circa magnetem cliverfimode pofita, exhibere folet, vel ad obfervauor.es vel ad experimenta referri pofiunt: fic, ut alio utar exemplo, quando et diverfum refraffionis gradum in corporibus pellucidis, ut et diverkm fuperficiei corporum opacorum inaequalitatem variam colorum mifcelam producere nercipientes mde concludimus, veram colorum mftinclionem, quam corpora exhibent , m mverfa particularum pofidone, ac vi refracdonis efièpofitam, nulla modo Analogice ratiocmamur C53> idem plane obtinet in cafu,. quo Analogica ar-unienm per oofervanones experimentave confirmantur, ex. gr. ex Analogia quam\un m mter ac orbem terrarun, intercedere fibi imaginabantur, illam habitavi, atqu T molphaera cmgt concludebant, quod dein per obfervationes et calculos Erudidlf. du Sejour ad fummum probabilitatis gradum eveétum deprehenditur (54).
§ XVI.. Jam «flat, ut ex altera exemplorum claffe, quae noflram probare videntur diftmcWm, quaedam delibemus: fic enim fummus NewtonüT ut aethercm adefle probarct, Analogico ratiocinio ufus, ex quacunque Philofophiae" ISatmal sparte obfervationes atque experiment* perita adhibuit, omniaque,<mZ ope aethens exphcare fluduit, c«m de re ipfa teflantia phaenomena deficerent, eo' dem modo elaboravit (.55,): alterum exempium conflituit phaenomenorum ElecTri-
co>
f53) Quare non proboDoctiiT. Locni oper. laud. /. r.Ki'I „ «a Hypothefium principia corifundere videtnr rnm a doétnnam, qui tria
• \ ■ , . . . i-oi.tun.ere V.ctctur, r.um dicat : car ces chofes frerpicit arl Mr ■
iv-os m hujus §.«uuo propofui) et autres Cemblables re 'tüinïdnt Jr vent etre foumifet a W examen> ,a uJeWp^lJL^. ^ 7^' "° peuvent pa reit re plus au molh, proces, qtPentant «u'elLs comi-'- Z "W""' el!e* "°verlies qui fontetabliesdais notre efprit, et qu'elles ont du ra^oriZll*"* *f treconnoijfanee, et de nous objenations. L'.L.ocrE .^Z^T'T" " cesmatieres, et c^jl de la feulemem „„„„„ ■ > Jecours; 9<*e *oitr ajOns-Jam*
tKA, Qui in E-liofi-T h' ^onstous nos fondemens de pröbahiliti'.
V.54) yut in tcupircelebri folan i°. die Jiorli j „ • ;
ona acruraté» Vffit n Kr ■ ^iru. A. 1764, obfervavit luminis mftexionerrrM*
quaaccurate egu Cl. s Gravesan di üs ;„ Phyf, Elem. Matheni. Tom. II. / , c J ' Xt^ fqq, qu.que hu,us caufam fe ighorare candide profketur) majorcm Mte ' * *
producer vallat. C, CL van Zw xnuen & <W, j. „. I ^ Xa f », r
(55 Omma q„ae Newtonus adhibuit adminicula, atque Le op^on 3 methodum, fltfe atque.'emdite en-irrai/if rt -7 . °P3ffloniS applicafidis
uueeruüite enarravit Cl. van Zwinden ,* Or«;;0ïe ^r,_ 7/^ -7.6Sf



54 DISSERTATIO PIIILO SOPHIC A
■eorum ad Auroram Borealcm applicatio, cum hoc opus ct labor unice fuerit, ut oftendatur , quomodo fluidum Eleftricum omnia hujus Aurorae phaenomena poffic preducere, atoue cx co, naturam hoc modo operari concludit (56): m DoaiiL
enim Mairani muUa eX ipfo elcSanai'!m° deiU™r
phaenomena, primo cafu Analogiae, fecundo autem obfervauonum een» ft^ kim, manifeftum eft, licet facpenumero quidquam ,ex utraque fpeae conjeftum admixtum fit. De prima limitatione haec dicta fufficiant. Altera, quae non minoris momenti eft, erincit,' bene fixos Analogicis ratiociniis poni limices, quando de primis rerum elementis, de modo , quo hocUnWerfum efie coepit, ac: tonus^hujus Lchanismi legibus Philofophi funt foliiciti: hos autem cafus omnem Hypourefium ufiim plane excludere facili negotio evinci poteft; cum illa objefe, quae len us maxime fugiunt, nullade vera horum indole teftantia exhibere poflmt phaenom na ad alfa ergo ubique fparfa eonfugere necefiè eft, quae quidem tam paryu» nuLrum conftkuunt, vel ab adeo fubtili dependent mechanismo, « pnmum certe principium detegere nullatenus conceflum fit; V^^^^^L vcrfale, ex quo omnia, quae dixi, explicentur, Syfe** memo mtcr Ugmcnta referri tum ob jam memoratos fcopulos, tum quia oftendi nequeaC, pnnapia illa prima i'nter ac phaenomena, hoc refpeauparvo numero cogniui, eam quae «« 5Ur, intercedere convenientiam (58); qua tarnen oblervauonc ea, qua- d^ufu
r, 'PZncatiönie fEleBrMta a )a Vhyf.oH* et a la Medkine f>ar A. Paets vak
(56) Cf. V Application ae t,n y viri UoótifT. ibid. obfervant inommTroostwyk, et C R. T. Krayenhqff p. 1 © 1 • qui vir Voa
bus ejusmodi argument!., quae nos ad Analog.as ' °^Mtio.
operationes alio modo non produci, quam nob:s fuppeditavit imaginat
(57) In libro, fur TAurore Boreale. 1ö\ 21,25; fs Quo fane pertinet Do^ Lockm obfervatto /. ^- ^ . « • _
„ quameunque de corporum inti.ma ^^^^ t. U intus naL „ ram ftutaa impendi.cum «uturne ex gene atibueorumimmateriali■^'r.tr^flglt.vaie.tcondullo.iun^^J^fyg^^ confulamus.non male „ bus notio fuppeditaripofiit: » quae quidem ^•^"jSïteum defeau explicari netdata intelügitur , multa enim fa*a »^« ^ '" — enitalia detur nexus , queunt: quaenam ex. gr mter vccem fuavem, ^ ^modo efreaus centrarii, qui a re cum tarnen effectus ^f^^^Z^Sl ^eramus: quibus junguntur veritaquadam proficiscuntur , fibi inviet habere videntut ( Galli dicunt vertes Jafclèes et fiottantes, quae nullumnexum cum rehqu^s h*«e ^ qds negare audebit ? CïMelanges
atUmen »J* ff; 8 ubidantur exempla. Caeterum univerfale de omnium
. * ^M*» f- ft* ^;;Hv;othe't;ca methodo unquam poffe confici, ex eo manifeftum entium indole fyftema nu a S>PO het ^ penitus ignoremus; pnnexpia
«ft, cum in genere jmjiepo, 1me v * <nJlu



I N A U G U R A L I S. 55
Analogiae in Phyficis disputavi minime refelluntur: aliud enim eft, phaenomeni bene cognia caufam Analogico detegere ratiocinio, quam ex obfervationibus, experimencisque, quae fui natura in hoc cafu defeclu laborarc debenr, umverfalia ommum enuum ftamina legesque eruere, in uno enim corpore humanp tot tantaque fubuhffimae, ac proinde difficillimae indaginis profiant argumenta, ut ad primum mptus prmeipium, teftantibus fecandi cadavera artis peritifiïmis , non pofïïmus pcnetrare (59}- -
$• XVII. Vidimus in quibus cafibus ab Analogia petitum argumentum admitti queat; nunc vero, quid circa illam obfervari debeat, fi bene firma conjéétüris fulcraiuppeditet, breviter explanabo. Ubicunque phaenomena Naturalia in cenftm VOcantur ibi omnes regulae-, quas de obfcrvandi, atque experimenta ïnftituendt
folerna hoe capite allegavi, applicandae funt, ut talia facla revera fefe ita habere ■ hqmdo confiet, ne admodum failaX oriatur conclufio: quae cautela ideo magis necefTana eft, quia vel oeulatifïïmos Naturae perfcrutatores hoc modo in errorem Lapfos efie conftat: qui cafHS licet ficdifficilis, major tarnen, reouïritur attentio,fi per Analogiam ad veritatum, quae omnem obfervationum experimentorumque applicauonem refpuunt, notitiam pervenirc ftudeamus (6o): quod praecipue tune locum obtmere mtelïigitur, quando nnïverfalcs Naturae leges, Analogice evïétas, applicare volumus,ex.gr.fimileseffecbusafimilibus caufis oriri, verum quidem eft de effeftibus fimphcibus, non vero de maxime compofitis, unde omnes *.P,W«C colligere neceffe eft: eadem vaïet obfervatio de Naturae Lege a Cl. 'sGravesandio (61 ") tradïta, quaktates corporum, quae iritendi et remitti nequeum, quaeque corporibusommbuscompetunt, in quibus experimenta inftituere licet, Cvel quaS accurate fenfibus fubjicere licet^ pro qualltatibus corporum unlverforum habendas efe,
quae
enim omnium fcfeaUsfum a remotiffima rerum natura dependent, quae femper innnnw dubus manebit involuu: unde fi nor, fciamus quo fiv» Opgularum indples prodnéu fit nÜn quam in ïntimam ftruauram penetrare pofiumus."
(59j Cf. qoae ea de re annotavit Ccnduuc op. laud p. 363-61, ju & Doci;ir - r v * B G e o . s in W mtof * corporum habitudine anima, kujusque virium indice ac tr,ce pro gradu fefenfa Harderovic. A. 1789. 5- I*. j. , ubi ait, partiam corporis, qaaTa4 menns operat.oaes faaunt, tenera adeo et fubtUH fabrica eft, ut exercltafffmorum Ique fa fecanU, arte virorum aaem pterumque eludat, neque adeo obfervationes fatis ctarae ac certae Uc proftare videntur. '"s
(60) Talera, qui fummo Newtono accidit, cafum enarrat Cl. tam ZwinW/J Qratwne p. 52. ff"M,B""1
£61) Cf. Introd. ad.pjmof Lib. II. e. IÖ. n. 573 et in PHyf. Blern. Matkem. lib.J cXn t»
I



$<J DISSERTATIO PHÏLÖSOPHICA
quae regula & ad proprietates pertinet, quae in rebus particularibus obfervantur5 quare & omnia corpora gravia efie concludimus: attamen major fuperari debet difficultas, fi de effeótibus corupofitis quaeftio fit (6a). Neque minus-difficilis eft omnis de fpiritibus disclplma, quae a bene perfpeéto, quem natura fequitur, öpèrandi modo dependet, quare nejuftomajorem minoremve perfeftionis gradum ipfisattribuamus, attendendura eft, quam qui ex noftris operandi viribus poteft cölligi, quae quidem concludendi ratio prudenter inftituta, fummam utilitatem fugge-' Eit; non minori tarnen laborat vitio, fi 3°. de vera rerum corporalium exiftentia in plagis,a nobis remotiffimis, ratiocinari velimus, ex.gr. utrum planetae mcohs fint inftruéli necne: parum abeft, profiteor, quin toturn hoc conjeélandi caput profcribamus, verum cum aliquando felicibus inventïs anfam dederit, hocce flagrantiffimum imagiuationis fubfidium,uti ex jam allatis pro AtmosphaeraLunari indiciis apparet, pauca tantum hac de re proponam: quare generalis regula haec efto, non alio fcopo in ea, quae iftic forf tan peraguntnr, penetrare ftudeamus, m ut obfervationibus nonnulla detegantur quae ad majus rerum Naturalium tendunt ornamentum: ac fi unquam talia inveniendi contingat felicitas, nullo modo ad veram rerum , quae nos femper latere per gent, concludamus exifientiam. Sic ne ex forte deteefta Atmosphaera Lunari Lunam efle habitabilem cvincamus: tot enim ridicuH luxuriantis ingenii foetus in hujus generis exemplis inveniimtur (63), • . - - UC
(62) Cf. Idem, in Introd. ad Philof. I. c. n. 576.
(63 ) lüud exemplo quodam. illuftri declaraffe a re non erit alienum r poftta inter Planetas Tiarmoria, vems inter ffiös concentus Muiicus ponitur, qui in feptem tonis fundatur: 7 enim flatitur Planetae, (o fauftum inventum ! omnis enim evanefcit convenientia, fi Uranus poftea öeteéms caeteris adjungatur) unde fic ratiocinari folebant. fi quantitas materiae Bngulis Pla, netis contentae, mutuae afe invicem diftantiae, imo aliae tanotefcerent qualitates, concora iftk *Wtad& manifefta effet: porro : pofita entium fmitorum in Planetis exiftentia ipfls aue'••'attrifcuiwtot, huic concentui bene percipiendo accommodatas, ac proinde noitra audiendi Lgaua longe fuperantes, quare analogice ad reliquas corporum partes attendentes , illa no'tris longe rnajora audafter pofuerunt: idem alia via probare aggreffüs eft M. de Fonte•, aEO enim, quod pupilla oculi fefe maxime dilatet, quando lumen eft debilius, e
kE io' autem fefe cóntrahat, fi magis vividum lumen noftros oculos afficiat, de forma incoSuttTlovis Planetae, proportione fcüicet ad alias corporum partes inftituta, concludit: Jovis Terra-que a fole diftantiara ponit uti 26: 5- ergo quantïtas Luminis Solaris quae in Iove p'foicitur eft ad quantitatem Luminis folaris in terra uti 26 X a6: 5 X 5- verum cum expefter/tia conftet, pupillam dilatari, in- minori proportione, quam Lumeu minuatur, pupilla lefpea» utriusque Planetae incolarum varia eft, et quidem minor quam 26X 26: 5 X 5. igitur utriusque pupiüae diameter non eft «i 26 : 5. cum magnitude pupillarum fit ut quadra»
tum



INAUGURALIS. S7
ut jam traditas regulas extra omnem controverfiae aleam collocent: cum ct ab altera parte ipfi, qui talia obtrudere conatur figmenta, femper quaeftiones bene multae, dubiaque obmoveri queant, quibus nunquam parata efie poteft refponfio C^4}*
§. XVIII. Verum cum haec nimis vaga inveniantur, quam ut certis reguiis affigan poflint, de modo concludendi in hoc argumentationis genere quaedam adducam,qui quidem modus ad varia capita revocari poteft; 1°. enim ab exiftentia fimihum proprietatum, aut relationum ad exifientiam aliorum, quae plerumque cum iis funt connexa; 20. a fimilitudine relationum ad convenientiam proprietatum, quae ipfis objeeftis inftmt; 3°. ab oppofitis rebus ad oppofitas relationes concludimus: aliquando autem praefuppoficis Naturae legibus noftmm fubnititur ratiocinium, 1°. hi exiftendo continuauone; 2°. perfefta ad fcopum fuum attingendum aptitudine ■ 3° di. verfo operandi modo; 40. denique uruverfali objetaim,Voprictatum, ac relatio-
num
tum diametn, verum inter utramque diametrnm ea proportione, quae efl inter 25: 10. flvfe 13.5. Pofita quoque fouta terram incolentium forma, quae fit 5 pedum Parifiacotum 8* 7515 particnlarum (pes enim Parifiacus conftat I44o partic.) deprehendimus ordinarii Joris incolarum formam debere itaftatui, ut fit 19539 partic. five 13 ped. - pardc atquefecundum M. Eioenschmid cubitus Gigands cujus mentionem Mo suTinjicit, conftabat
21 Pa"' Pn ' EjUS efg° C0T)iÜS l0nSitud° dime"ebatur per ai456 parde. quibus fi
demas r44o Ocei longitude erat 300x6 five r3 Ped. gg, quare vidimus quam parvafit difterentia mter hunc cafum, ac lovem habitantium longitudinem, five 13 Ped. é% Quod qui-
11. 1 aTeh°cloco ldeo volul» ut etiam Mathefin f33n,ends lubricis obcruden-
dis infervire poft, oftenderem. Cf. poteft hac de re Com.luc. /. c p. 4n fa
(64) Sic quaen poteft, concefio, Planetas eft habitabiles, quare cometae etiam incèh non funt mftrucü? fed quomodo Cometa, cvd A. i58o. fere diseum Solarem tedgï pote,
^imSeï ' T ^ * ^ ^ P«ïïffêD'? fi Cometae non fint vivend-
bus impleti, quare hoc de Planetis affirmamus? quare funt corpora onaca' i»*J T fconitum omnium de töce rebus cogiudonu?™ oonToi 2S
TTJ~ttfiZrz tD;z:Z f; TtY«*6;p *
. '^menfes, qui flottent fi lom de notre terre contenton-
kous chgnorer presque entierement r„ »,.t „„ % . , ' colnentom
. . , cement ce qui arrtve autour de nous dans le peilt globe cue nous l,a-
Jfawaïf f«»A pe|«s i tes pleds tu petts voir Pen/es -tu lire au dejfus de ta téle.
I 2



58 DISSERTATIO PHIL OSOPHICA
ft.» C"™ "*! «-» mutationes in „Ae
P°rct üt ,v C ^' » f rat'OCmi0 IWl,d ParV™ ™ tóbui poflè ap,
P.;rct. Ut exeuplo quodam res manifefta fit, „onIK fpirtaunl ni f £ J>
fl tut, funt, exdlenda, ex ratione ad qnendan, probabLus gradum, 111 r obfirvamns, f„ tan, diverfa cautam, varfetate, b.flM.tómSTl'1
at^l^rinotari merea'r'racui fisno'k'™ «*■» S « nI;, ;
onem c9 m •" C01i° regl"an' ■"«■ ™> »-W«r= qua» veto ,il bene perfptciamlB, nonne probabiliter conclndefe Keer: enndem Lf,f ab„"r,inib"S q-valde^anteeeC'r
^«trio'^' adte"S—> ProbabiLatl pcue coiuscat de quo Cl. Bixfingeru s in hurrc fenfum.difterie C 68 V ^ hgtam autem hic advocamus ex eo, quod in ma*na ™ ■
Ex quibus furnrnatim fumds r»mr«m ex Analogie» ratiocinio derf , JU* ..««o «BgW,, ,„ae praeeiP„= eonfifiit 7. ,„ cmlklm p^IU S
tia*
(.65.) Cf. Ernst Platneus Vhiihn^i'ri * . • ïbfophïfchen gefchhhte torn. ,. //*. ï ^ f ^^ ft*
^XT-ï.arsumenta pleDe ^ ci-v- * W f.
^««^ÏÏÏ^S^^ enim COhaefi0nem' ^« mutatnm non iricerte ^ Z^TTA' mm app—nt' ™» noae
. luo- ln genere Uiud ratiocinium fequente regula nitS ^ JGUTB,«»U,..«. P^, l p/tsfi MatJ^7T9^2t^mt
**~*m omm, quoa fi negetur, ficUtas Imer Homlnes Mruitur , aut hh • *" ™*
tur-„ ubi fimui 0bfervac vir Cl nos a rpr„m • ,V ram adlml»
,,-a» ^;«u/^~z°eoni,tois ««-^
,( 0*) ƒ# Diluc. Phiiof. Seëi. IJl. c. 5. J, 3*1, (%) Cf. kw Part, ft uu j & ^ ^ '



ÏNAUGURALI &
S9
Eione; a°. in aperienda obfervationum, experimentornmque via • q° in craffa circa objeéta immaterialia tollenda ignorantia: 4°. denique in fuppeditandis reguiis <renerahbus, quae ex hac rerum creatarum ferie deducuntur, et magni in exploranda quadam conjeftura funt momenti (» Qui autem diverfus ex hoc vario fcopo naicatur probabilitatis gradus, qUando vel tota Hypothefis, vel pars quaedam illius Analogico conftat argumento, fequente capite expediemus.
Reilat denique, ut de quarto Hypothefin confiituente principio, befte definitis abftracbs propofitionibus, dicamus, verum, cum multae conjecturae hoc modo ex Analogico ratiocinio colligantur, eaque principia in Hypothefibus Metaphyficis proprium locum inveniant, ubi de hisagenms, illorum naturam declarabimoefrO.
O) Hac de re jam egi hoe cap. 5. 3. Res, y. (70 CL Part, JI. Cap. H. $. 5. 6. i3.
^3



ffc DJSSERTATIO PHILO SOPHIC A
9SS9I
CAPUT TERTIUM.
VAKIJS REGULAS, EX QUIBUS DE DIVERSA ILYP 0 THE SLUM PROBABI L ITA TE CONSTARE POTEST, COMPLECTITUR.
5' !• um *n capi[e fuperiori bene multa de conjeclurarum compofitione praecepta fuppeditaverim, praecipuus hujus Disfertationis locus, qui cum his fuavi nexu jungitur, excutiendus eft, nempe, quibus fubfidiis de diverfo probabilitatis Hypotbeticae gradu judicium ferri poffit, quod quidem negotium ut rite peragatur, ordine fixo multa haud parvi momenti in hoc capite tracftare conftitui, quorum ille erit nexus, ut i°. nonnulla de eo, qui Hypothefin quandam dijudicat, requifua annotem: e°. naturam probabilitatis in noftra materia evolvam: 30. regulas quasdam generales, quibus nonnullae fpeciales fuccedent, ex quibus probabilitas ifta dignofcitur, proponam: 40. cafum, quo duae pluresve de iisdem phaenomenis confedtae funt conjeclurae, examinem: 50. quando conjeaura falfa deprehendatur, vel in certitudinem commutetur, accurate disquiram.
§. II. Cum pro gradu cognitionis, qua quisque pollet, propofitio quaedam, uni incerta, alii dubia, tertio probabilis,. quarto denique certa appareat, fponte fua fluit, multum referre, quisnam conjecïurae judex conftituatur: ut igitur firmo pede hic liceat progredi, ante omnia rêquiritur, ut ille fatis ampla eruditione fit inftruclus, non tantum in eo fcientiae genere, quod examinat, verum & in aliis disciplinis, unde Hypothefium defumuntur fubfidia,nam quoplenius perfeftiusque quis genuinum naturae ordinem ac praxin noverit, ac probe fciat, quaenam •circumftantiae, quaenam attributa cum verjtate conjuncla efle foleant, eo tutior et
ae-



I N A U G U R A L IS. * 61
aequior erit judex, qui pedetentim progreditur, ab ideis fimplicibus incipiens ad generationem compofitarum femper attendit, qui propofitiones, atque inde deduéla corollaria bene examinat, qui artis fyllogifHcae auxilio adjutus, vera a falfis, dubia a certis, discernere valet; quae omnia eo magis neceilaria redduntur, quando materia valde compofita eft, atque implicita, quo cafu facile evenire poteft., ut totum fyftema Hypothedcis fundamentis fubnitatur , tune acerrimum examen iterum eft inftituendum, prouti ac fi quaeftio noviffime ac prima vice agitaretur. Denique quod fua luce radiat, omnes affeébus, praejudicia, feeftarum ftudium, aliaque, quae refte judicandi vigorem vehementer impediunt, ac concutiunt, huic negotio, fumma femper mfi^eix pertraftando, funt perniciofilfitua (i).
§. III. Inter rerum cognitiones, quibus homo inftruclus effe debet, probabili' tatis notitia tanquam praecipua haberi poteft, tum, quia ingenii noftri cum limitibus maxime convenit, tum, quod in plerisque cafibus certitudinis locum occupat, cujus certe infafta ac felicitatem hominum efficacia ab aevo,ita Philofophorum induftriam excitavit,ut certitudinis potius, quam probabilitatis fulcra dilabi pafti fuifient (a): quae quidem induftria circa tres potiffimum artis conje&andi fpecies verfatur, quarum primam Probabilitatum Analyfis, in omnibus ludorum generibus, quae a fortuna pendere creduntur, Lotharia puta aliaque, conftituit, quaeque ars certis ac notifiimis reguiis alügari folet, ita ut per methodum Mathematicam numerus ac relatio cafuum poflibilium determinari queat. Altera fpecies in hujus Analylios multis vitae communis quaeftionibus applicatiorie^eft pofita, agit enim de determinanda probabilitate vitae et mortis, navigationttm'periculi, ut pretium aiTecurationis definia'tur, annuorum redituum, infitionis Variolarum, aliarumque rerum, in quibus cafibus , accuratae obfervationes atque experientia numcrum cafuum fuppeditare debent, "ut exinde omnia data poffibilia colligantur, quo nominc haec fecunda artis conjeaandi fpecies a prima differre deprehenditur, licet Mathematicam demonftrationein minime refpuat: quae tarnen omnia minus quadrant in tertiam hujus artis fpeciem, quae fcientias doctrinasque tanquam objeflmm fortitur, in quibus etiam propriam fuam fedeni invenit (3), quae quidem fpecies a reliquis toto coelo diverfa eft, cum fere nunquam Matheïeos applicationem admittat, fatente enim immortalis gloriae Pbi-
lo-
( 1) Hac de "re plenius egi c. 2. §. i. ac in Prolegomenis paffim.
(2) Cf. hac de re ïfysgeerige verhandelingen brieven en gefprekken van MOSES iVlr-\jelsz o on door G. brender a BrandIS. Ijle Deel over de tVaarfchynlykkeld ƒ,115.
( 3 ) Cf. Melanges de Dtterature, d'HiJloire, et de Philofophi* et praecipue Eolaircifemetil Jar les JLlemens de PhilofophU t, 5. ƒ>• 51-53»



6* DISSjERTATIO philosophica
lofopho Mendelszoonio (4), univerfalia Philofophiae etMathefeos praecepta nimis ab obviis Naturae phaenomenis funt remota , quam ut abftracbae conclufiones illis applicari queant (5); in iilis enim cafibus quaedam affumere, quorum exifientiam ignoramus, imo illas conjungere circumftantias tenemur, quarum «exum non ita clare perfpicimus: nam cum facfta Naturalia aliaque, probabilitatis, cujus divifionem quoad nofrram materiam alibi jam indicavimus (6), criteria conftituant, fequitur ex illis ipfis, quae non funt homogeniae, ut non ex generali quadam in Mathefi computatione, de diverfis hujus gradibus ratiocinandum elTe: neque bis tarnen evincere animus efl, omnes Hypothefes Mathefeos auxilio carere pofTe, cum alio loco (7) jam fit evidtum, quae vis, principia in fingulis artibus bene demonftrata ad conjectandi ftudium multum conferre pofte, unde fimul apparet, praecipue in Aftronomicis, Phyficis, ac Hiftoricis Hypothefibus, data quaedam ope Mathefeos egregie pofie confirmari (8), eamve ad hoc illudve phaenomenon clarius explicandum recle conducere: interim cum de vario, quo de probabilitate judicium ferendum eft modo faerimus folliciti, nihil impedit, quominus Matheir.r ticorum induftriae, accuratam hujus vocis notioncm, quae utpote generalis omnibus hujus fpeciebus applicari poteft, deberi candide affirmernus, cum ex illorum de hac re theoria,reguIisque, evidentia fubnasci poffint criteria,quorum paucis tantum infiftcmus. Omnis verkas in eo confiftit, ut de quodam determinato fubjecfto, aliquid affirmetur, aut negetur: in utroque cafu explicari debet, quare praedicatum huic fubjefto tribuatur nee ne: quando omnia principia funt nota, quae rei cujusdam naturam abfolvunt, evidens oritur conclufio: verum fi nonnulla tantum data innotescunt, ex quibus confequentia non omnibus numeris perfecta deducitur,,probabilis tantum elicitur notitia,cum plenae evidentiae quaedam deficiant; ex proportione ergo inter data principia, ac ea, quae ad certitudinem requiruntur, probabilitatis gradus dignofcitur; cum enim omne, quod probationi infervire poteft, fed folurrj»
ac
(4 ) d. I. p. 115 , 1 rtf.
(5) Demonftrationes enim Mathematicae nifi circa ideas non Verfastuf, et ubi de rebus ipfis agitur ante omnia requiritur, ut cum rebus ideae contfeniant, quod nulla Mathematica demonflratione probari poteft, unde prius de convenientia idearum cum rebus , ex reguiis fere firmis, judicium ferri debet. Cf. Cl. 'sGravesanbiu» in Praefat. primae editionis El. Phyf. Math. J, i7iq-
(6) Cf. c. 1. §. 6. (?) Eod. §. 5.
(8) Quod ex tota Oratione Cl. vi» Z winden over het Noorderligt in het Algemeen Magazynvan weetenfthap, kunst en [maak. %dê Deel ». 3. clare apparet, ubi multae couiputatiope» Mathematicae occurrant.



1NAUGURALIS. 63
Sc per fe non probat, quendam efficiat probabilitatis gradum, verum quidem eft, quod Cl. Wolfius (9) aflerit, probationem probabilem a demonftratione non dïjferre nifi principiis, cum demonftrationis principia fint definitiones, axiomata experientiae, & propofitiones jam demonftratae, adeoque non nifi certae : non tarnen Viro Summo in eo aflèntior, quod inde deducit, probabile vero admittit principiaprohabibia{ratio enim, quare propofitionem quandam probabilem affirmernus., non in eo eft, quod ipfa principia, quae dantur, vacilïènt,, tune enim inter dubia atque incerta effent coilocanda, fed quod aliae veritates, qaae ad coufummandam evidentiam tendunt, nondum fint cognitae, quo fane principio niti videtur regula Mathematicorum prima, uti numerus cafuum, ex quibus certa quaedam deducitur fequela, fe habet ad numerum omnium cafuumpoffibilium, ita probabilitas hujus confequentiae fe habet ad certitudinem (jo), quae regula fane naturam probabilitatis abfolvit, non tarnen eo usque extendi debet,ut, fi phaenomenorum valor, quod plerumque ik, fit diverfus, ad eorum numerum folummodo refpiciatur: ab altera autem parte haud renuo, aliquando nonnulla principia Hypothefin conftituentia in utrumque lams pofie flecti, verum & haec ex aliis bene firmis tune explicentur necefiè eft , neque quisquam talia ut probabilitatis fundamenta, fi nihil aliud accedat, admitcat (n). Atque id orane in materia, quam traaamus, egregiae eft applicationis, cum nulla Hypothefis diligente indagine fit digna,nifi quae nonnulla faltem principia, de quibus dubitari nequit, complectatur, quod quoque ob Naturae operationes, faepenumero latentes, in effëaum deduci nequit. Caeterum, cum probabilitas non res ipfis., fed noftram harum cognitionem fpeaet, quae ab infimo gradu usque ad perfuafionem indubitatam a'ugeri poteft, f revera enim certitudinem pro toto habemus, quod in partes divifibile coneipimus (ra)) in ufu vulgari & verofmilitudinem eadem definitione comprehendi»US, cum ea opinio Hypothefeos nomine infigniatur, quae ad certitudinem non
eft
(9) In PkM. RatUn. five Logica 5, 588. idem vir DoótiiT. noftram videtur adfirmare fententiam. J. 581.
( 10) Cf. Moses Mendelszoon /. c. p. iai.
(11) Licet enim re ipfa Cl. Hollmanno in Philof. Rat. qua, LogUa vul go dicitur P. III. c. 2. §. 392. affentiar, fi ipfa phaenomena adhuc incerta, atque extra controverfiam nondum pofita fint, longe minorem inde oriri probabilitatem, tarnen ab illo facïam in probabilitatem plenam & fubftdiariam, diftinaionem rejiclo, nam, fi Hypothefis pofteriori genere tantum fubnitatur, nullo probabilitatis gradu illam effe inftruaam oronino tenemus.
(ia) Cf. Cl. 'sGravesande Introd. ad Vhil. $.591. Hanc regulam & in Hypothefes Juridicas quadrare pofie alio loco evici. Cf. Part. II. c. 3. $. 10. in net.



<54 DISSERTATIO PHILOSÖPHIC:A
eft deducfta, ea tarnen cautela adhibita, ne levis fufpicio ad conjeélurarum clafiênt referatur (13).
§. IV. jam cum ad Hypothefeos probabilitatem requirantur, & principia bene firma, & legititna ex ilïis de caufa indoleve rei conclufio, fequens tractatio docebit,quomodo utraque requifita in conjeétura quacunque rite efle obfervata, legitimo modo conftare poffit, quem in iinem regulas quasdam proponere, ac fingularum valorem oftendere, neceftarium efle duximus, quas tantum generali Hypothefium contemplatione abfolvi pofte, ipfa rei natura docet: cum enim nulla Hypothefis „ ex quocunque fcientiarum genere petita, iisdem fulcris fubnitatur, quae in fingulis mirificc variant, ac diverfum demonftrandi fontem, imo & probabilitatis criteria fuppeditant, fieri nequit, ut praecife eam, quae in fingulis dijudicandis obfervaridebet, methodum fuppeditemus 1 quare cum omnis Hypothefium theoria maneat eadem, ac concludendi ex phaenomenis modus quoque minime variet, talem regularum feriern condere animus eft,quales pro re nata nunc huic nunc illi conjecfturae poffint applicari, quo certe traraite progrediendo muitos faepe errores detexerunt viri Dofti: neque hac obfcrvatione noftram regulas generales inter1 ac fpeeiales everti diftinaionem ad oculum patebit, fi, quid per illam intelligam, innotescat. Reo-ulas itaque generales appello, quae omnibus Hypothefibus, quomodocunque, veL^refpeau disciplinarum, ex quibus petuntur, vel principiórum, quibus fubnicuntur, vel fcopi, qui per illas intenditur, vel indolis, ac naturae qua gaudent, dijudicandis infcrvire pdffijnt? fpeciiétes dein voco illas, quae fcopi, vel principiórum,. aliarumque cfrcumftantiarum intuitu fingularem requirunt traftationem, cum, quae in generali Hypothefium ex certis disciplinis petitarum contemplatione occurrant,. notae probabilitatis in iis cafibus charaaeristicae, ex Parte II.. hujus Diflertationts elici poffint, licet tarnen, utraque regularum fpecies in eo conveniat, quod omnibus conjeauris five rite confeais, five mere fictitiis aliisque applicari debeant,. unde in hoe capite ad ea, quae de prudentia Hypothetica relatafunt, proprie non attendimus.. Jam primo de reguiis generalibus videamus..
PvEgul a I. Omnis Hypothefis talia comprehenddt, qualia poflibilia efe, de» "tnonfraripoteft.
Ad probabilitatem enim pertinet demonftratio .poffibilitatis (14), quia firn-
plex
(13) U« dixi c. ï. 5. <?. '>r':'( i4.) Cf. Dï Grousaz Logtqus P. I. SèSt. 1. Aap. 4. p. *»> 171 m lllud Pe* aionera veteram de Jwrrore Naturae a vacuo., quod revera nihil fignificat, bene illuftrat.



INAUGURALIS. 85
plex poffibilitas probabilitatis initium conflituit, cum ignorantia illud ipfum, quod fieri poffit, incertum ponat: atque id non de interna tantum, fed & de externa poflibilitate, quae a rerum coexiftentium natura ac conditione dependet (15 ), intelligi debet, ita ut omnis conjectura, quae quidquam manifefie abfurdi,aut viis naturae folitis contrarii compleclitur , ulteriori inquifitione plane indigna cenfeatur necefiè fit:quae quidem regula, cum inprimis cafui, quo id, quod tanquam caufaponitur, fenfibus non fubjicitur, applicari foleat, minime tarnen in cafu, quando caufam vere exiftentem contemplamur , eft negligenda , cum femper de modo, quo ex phaenomenis ad hanc caufam conclufio elicitur, dubitari queat , utrum horum refpecbu illa ut pofiibilis praedicari mereatur: neque quisquam objiciat, in praxi tarnen cum ignorantia aequiparari fimplicem poffibilitatis cognitionem (_ 16 ): etenim non de probationibus hic agimus, cum ad Hypothefin non fefficere dicamus, quod tanquam impoflibilis oppugnari nequeat (17verum de minimo probabilitatis gradu diflèrimus, ut fic ad magis compiexas illins fpecies fponte dilabamur.
Regula II. Quo magis principiis ac yeritatibus per [e certis, aut folide demonftratis , Hypothefis fiubnixa eft, eo majori probabilitatis gradu corttfcat (18).
Probabilitas enim conjecturae pendet a fundamentis, quibus fuperftruitur,adeoque quo majora adfint veritatis indicia, cum veris propofitionibus magis analoga, ac cum aliis circumltantiis attributisque, quae cum veritate juncla efle folent , conformia, quo magis etiam exempla ad cafum, de quo agitur, accommodata, eo magis Hypothefeos crefcit dignitas , praecipue cum ex iis fundamentis bene firmae educi foleant conclufiones , unde fimul efficitur, maleagere, qui ex numero phaenomenorum ad majorem probabilitatem ièmper concludunt, cum interdum ma, quatuorVe data, fedulo evicta, plurimum in hoc negotio efficere valeant Q 10^.
Re*
(ts) CF. quae hac de re annotavï e. 1. ?. I. in ndt.
(16) Cf. Cl. 's Gravesandh Jntrod. ad Phil. §. 599.
(17) Nifi in cafu memorato. c. 1. §. 8. ■
(18) Quae regula cum fequente aliquid commune habet, Qtw magis in ipfa rorum, quas traBamus, elementa penetrare valeamus, eo probabilior eft conjeBura: cum eo cafu compofitorum generationem eo accuratïus aiTequi poïïimus, quod exemplo Hypothefeos ex Arithmetica defumtae illuftravi In hoc cap'.'l. 9.
(19.) Cf. PraBifche Logik von Villaüme. c. 18. §. «30. qui fatis appofito exemplo hanc rem illuftravit, quod breviter huc redit. Cartesii ac Leibnitii de ?,$ ad corpus fyftemata iis nituntur fundamentis, ï°. quod anima fit immaterialis, 2". quod fpicitu» in corporea agere nequeat: primo quidem, inquit, naturam animae penitus ignoramus,
Ka (ed



ér
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
Regula KL Quo major eft numerus phaenomenorum, quae ex affumta^ fere evicla caufa commode explicantur, eo magis ere feit conjetlurae valor.
Ex notione enim probabilitatis, quam fuppeditavi ( 20 ), fpontë fequitur huncce valorem crefecre vel decrefcere, quo pluribus cum rei circumrtantiis conjecturs convenit, eamque magis efle perfecliorem, quo plura rcfolvendi objecti praedicata innotefcunt, & elegantius cum illa conveniunt (21), in quo vero cafu aflènfus rsofter debilior eft, vel fortior pro ratione hujus meniurae: quo tarnen loco praecife inter hoc maximum, minusque pedes fint figendi, nemo unquam certe definire potefi (22). Qua occafione obfervandum puto aliquando non numerum phaenomenorum, fed id utrum magis illufiria explicentur data, fpedtandum, licet inde non colligi velim , illa quae minoris videantur momenti negligenda efiè.
Regula IV» Quo fuaviori vinculo phaenomena , 'quae bafin, Hypothefeo» eonftituunt, fecum invicem conjungantur, eo minus evidentiae deeft requifitis..
Cujus regulae veram indolem cum alio loco jam plenius exhibuerim (23), int hujus explicatione fuperfedere poffiim.
Regula. V. Si luculentiffme pateat, caufa quadam pofita, multa per ne* ceffarium confequens fieri debere, ad quorum originem explicandam Hypothefis: concepta eft, ad fummum probabilitatis gradum ifta evehitur.. " De qua quidem regula varia notanda occurrant: i°. enim non agimus de cafu r quo conjeftura ad nova phaenomena detegenda, experimentave inftituenda-tendit r nam tune apofteriori ev'mckm illud,. de quo a privri ratiocinati fuimus, qua de re: Éarfm quaedam afferam:: 20. trachunus tantummodo cafum, ubi ex iis, quae apofteriorl innotuerunt, argumenta a priorl colligimus , quo paclo hujus argumentandi' generis naturam minime tolli ex eo apparet, quodaliud fit, oftendere, quomodo; phaenomcna.a caufa. quadain. dependeant,. aliud v,ero,.danGm1;rare,pofita-hac caufa f:
quae.'
fed pofito, illam efle incorpoream , an talis in corpus operatio eft impcfiibilis?fed conceffb, ïnEorporeum in corpus agere non pofie, nonne fieri poteft animam efle corpoream, porroomnia' corpora tantum in concéptu exiftere, non:tarnen vere dari: quae licet aliter fint. demenftrata, idonee tarnen regulam II. illuftrant. (20) Cf. 5. 2- hu}, cap.
('xi) Cf. Cl. v. d. Wtnpersse Jnfl. Log. §. 694.
(22 ) Sic Mathematicorum more evidentiam cum quantitate maxima, ac probabilitatem' cum- mutaWi quantitate comparare pofiumus: quod tarnen maximum non tanquam infinitum confiderari debet, quippe tune Probabilitas — o efiet. Cf. Doctiff". Brender a Brandis* op. ad. §. 3; cit: n. E.
(, 23) Cf. omnino c.Il. j. i..Regula.Fl. et de CoHBai*o oper.laud. 0. 12, p,2&$,Hi



I N A U G U R A L I S. 67
quae probabiliter eft evicta, alia phaenomena non pofie nafci, nifi quae obferva" rionibus accuradffimis reperta funt: 30. eo ipfo Hypothefin in certitudinem non commutari docet hujus regulae ad cafus , qui tantum, cogniti funt, applicatio, cum & ab altera parte in eodem cafu talis dari pollet phaenomen«n congeries , qualis caufae allegatae non e diametro eflet oppofita, attamen adeo obfcura, uc ex ea derivari minime poffit: aq. denique numerum phaenomenorum, de quibus haec demonfiratio apriori vaiet, varium efle pofie, adeoque et in hoc cafu diverfos probabilitatis gradus confpici, manifeftum eft-
§. V. Regula VI. Quaecunque Hypothefis ad expücanda phaenomena' fufficiens , operationes naturae via fimplici, ac ndnimo fumtu peragi demonf rat,: multum certe meretur fidei.
Quae regula, cui omnis aevi Philofophi tantam vim attribuerunt, egrcgiis fundamentis nititur, nam i°. omnis-fententia ,- quae viribus intellectus humani opitu-latur, alii magis implicitae eft praeferenda ; i°. quia fyftema quodcunque a fua per~-; feótione maxime remotum eft,fi principia multipliccntur, cum, fiunum fuppeditetur principium , ex quo ex. gr. omnes leges motus corporum elici poffint, huic parti Philofophiae nihil deeffèt (24). 3°. evincitur in Theologia Naturali Deum^ fummae atque infinitae fuae fapientiae viam eligere naturalem ,-breviffiinamque,. .unouniverfa rerum conditarum.feries evineit, ea, quae per pauca aut- minimis fumtibus fieri naturaliter poffint, per plura feu longiori demum via non abfolvi. Quid?' ut uno exemplo omnia coniprehendam, an minori apparatu innumeram iftanvcli-matum ac tempeftatum varietatem, dierum ac noclium diflerentias, producere potuic fummurnNunien quam,.eum axin terrcfirem paullo orbitae fuae iöclinatam pofiicrit?.'. niirum ergo non efl:, fi tot eruditos argunientationem noftram fuo calculo comproban-tes, vel ex ejus defeclu conjectaras nonnulks rejicientes- inveniamus' audiamus»
fum--
(14) Cf. Dï Condiilac op. ïaud. c. ï'6'. p. 421 ,52.
(as) Sic, Ut M. Kuntzen ii in Syftemate caufarum efficteritium §.' 35; p, m. 115, mt. verbis ütar , Nonne ideo repudiant reliqua ( Tychonicum ac Ptolomaicum ) fyftemata qua-~ niam tot Epicycü ac Epicyclorum Epicycli, & nefcio, quae anomaüae in iisdem motus maxime intricatos reddunt,. adeoque fupremi conditio conditoris fapientia minime digita videntur •: ipfe quoqae Knut ze n i us eo capite etiam harmoniae praeftabilitae circa inentis cum corpore connubium rejecit, quod, quae per compendia fieri poffunt, per ambages a Deo factafupponit, cum tot artificia ad hunc contentum , ■ tum in eorpore, tum in mente producendum1 fint necefiarïa, ut omnem fuperent captum : fic etiam fummi H Alle i opinionem, qua! magnes quatuor polis inftruetus terxae vifceribus inerit, eo refpeöu minus probabilem,.; cum*
K 33 gjt



6% Dl SS ER TA TI O PHILOSOPHICA
fummum Leibnitium ( Si quis, inquit, Aftronomus rationem phaeno» menorum redder e poteft paucis fuppofitis, meris nimirum motibus circularibus, ejus certe Hypothefis ejus Hypotheft praeferenda erit, quae multis motibus yarie implexis ad explicanda phaenomena coeleft-ia indiget ( 27). Rede tarnen vir lil. adjicit, phaenomenorum rationem reddi debere , qua fane obfervatione oppofito occurrit vitio, quo laborant illi, qui ideo Hypothefin probabilem denunciant, quod fimplicior fit, licet phaenomena bene multa inde non explicentur, faepe enim contingit, ut majori apparatu ad operationes fuas peragendas indigeat Natura, quod fi ex certis indiciis pateat (28), fimplicior conjeeftura certe eft deferenda.
Denique notandum eft, fumraa cautela in hoc capite verfari debere judicem Philofophum, cum in multis cafibus intima rerum natura minus nobis fit cognita, quam ut ftatim de eo, quod fimplicius, aut majori fumtu conftare videatur,judicium feramus: nonne, ut animaliuin plantarumque genera in ftatu fuo confervaret, fummum Numen immenfam feminis quantitatem produxit, cujus millcna pars, quantum quidem deprehendimus, ad exiftentiam non deducitur? nonne idem feopus minori fumtu pollet attingi?verum omnis forte ifte interims, alendis, ac progrelfii temporis procreandis aliis 'ftaminibus eft accommodatus, faltem quis dubitat fumma etiam fapientia, in hoc cafu verfari folere Numen fupremum ([ 29 )?
Regula VII. Q110 magis Hypothefis fcopo, quem Deus in hoc Univerfo intendiffe probari poteft , fatisfacit, eo probabilior redditur.
Nititur hujus regulae demonftratio eo principio, omnia in hoc Univerfo fibi invicem efie nexa , et praecife convenire cum voluntate Divina: porro haec regula a fuperiore differt, quod haec magis fit generalis, ac non ita ad iplum rerum creatarum ordinem, quam quidem ad univerfum, ob quem conditae funt, fcopum attendat C 30 ).
VIII.
et alia occurrant indicia, rejecït III. Eui.Ea.us. Cf. Brieven over de Natuurkunde en PPysbegeerte. lilde Deel. 17ifte Brief, et DoaifT. V7. Rendorp in Theftbas Phil. Inaug. TneflI. infcripta de Magnetismo telluris p. 13.
(26) Cf. ejus Praef. ad Nizolium de vera ratione Philofophandi.
(27) Idem ex Leibnitii ad Hugenium epiftola indicat Cl. van Swinden in Orat. p. 26, n. G-
(a8) Sic in fyftemate Newtoni de theoria lucis, feptem colorum differentiae ex ipfis experimeatis deducuntur, cum aliis Hypothefis, quae mechanice duos colores flavum et coeruleum explicaret, fufficere videretur.
(29) Cf. qui hoc exemplum plene propofuit, Villaume PraBifche Logik c. 18. §. 230. p. 220, 221.
(30) Cf. c. II. %. 3. Reg. r. ■



/ . I N A • U G U. E "A L I m ttfc
Rëgüla VUL Qjio plures ex jam traditls reguiis, quae cuidam Hypotkefi applicari pojfunt, in ipfam quadrant, eo tütius potejl admitti.
Dixi de induftria, quae cuidam Hypothe/i applicari pojjunt: pro diverfa enim ■conjecturae natura aliae atque aliae regulae applicari debent, ut in cafu regulae fextae luculenter apparet, .ac magis erit confpicuum, ubi de quibusdam reguiis fpeeialibus tradendis fuerimus follkid.
- §. VI. Jam pro viiiïi de reguiis getieralibus traftatum abfolvimus, quare ordo monet, ut et nonnulla de reguiis fpecialibus adjiciamus, quas diverfo refpeélu confiderari poffe jam antea monuimus (31 > primo ergo de principiis, quae obfervationibus, experimentis, atque analogia nituntur, quaedam anno tab o : de conjecturis ergo, quae ex illis funt confeclac, hanc rcgulam accipite.
Regula I. Q110 major fit numerus rerum ftngularium, ex quibus conjeftu* ram ducimus, eo perfect ior illa eft (32).
Per res fingulares intelligo finguladata, quae ex illis principiis colliguntur: jam quando in tali conjeftura veritates aliunde petitae in fubfidium vocantur, eo ipfi» apparet, phaenomena multa derlcere, licet ab altera parte haud renuam , iftas veri* tates auxiliatrices, fi bene fint deraonfiratae, multum lucis faepenumero conjeétuv ris afi'undere: porro obfervandum efl, hanc regulam argumento Analogico tum demum applicari pofie, fi obfervationes experimentave hujus bafin conftituant, nor* vero, fi gmeralior cohetudendi adfit methodus (33 ).
Regula II. Quo majoriattentione atque induftria obfervationes funt faclae, experimentave capta, eo magis conjeclurae dignitas crescit.
Haec regula fua luce radiat, atque hunc in finem praecepta nonnulla de utroque cafu alibi dedimus' (34):" neque haec Analogico ratiocinio adaptari poflimt, nifi? in quantum illa principia hujus ingrediantur naturam.
■ Regula IïI. quae ad Analogicum argumentum fpe&at, huc redit: Oaandv de rebus immaterialibus, vel iis, quae humanum captum fugere videntur, vel 0 fenfibus extemis funt remotlfimae, conje&urafiat, quo pauciora dubia ipfi oh moveri queant, eo majus commodum de ea poteft fperari.
Etenim cum hae quaefliones nunquam Philofophico ratiocinio ad evidentiam pos-fmt redigi, imo continuis objeaionibus fintexpofitae, facile apparet praecipuum haruim
fco--
(31) Cf. $. i.-h. cap.
(32) Diaante Cl. Wttt ej» b acht o in Praec. Plül. Logica* Pi UI, c, 48 aitfj( 33) Quae criteria accurate fads evolvi c. II. §. i%> fn>
X34) Cf. c. II. S. & — 1.3,



7o DISSERTATIO PHILOSOPHICA'
feopum efle, uti afio loco jam fufius oftendi (35), ut crafla ignorantia circa haec objecta evanefcat, vel nova, diverfae tarnen indolis,. detegantur phaenomena: atque in eo fane criterium maxime notabile pofitum eft, quo argumentum analogicum hoc fenfu fumtum ab aliis principiis differat (36), cum alia tarnen hujus fpecies majores cautelas recuirat, de qua hanc regulam condere necéfiarium Cxifdmo.
Regula IV. Quo luculentius in argumento Analogico, quod ex obfervationibus experimentisque componitur (37), Naturam ob ijlam conyenientiam revera fic agere, ac verum caufam inter ac phaenomena adejfe nexum oflendatur, eo magis ejusmodi fefe commendat Hypothefis.
Non enim dcmonftrafTe fuffkit, magnam inter fyftenm probandum,aliaque phaenomena adefïè convenientiam (38), neque poffibilitate, quae leviter corroborata eft, abfolvitur haec contemplatie, verum de probabilitate, in aclum deducla, hoc loco mentio fit, unde fine ullo dubio ex reguiis generalibus regula ordine quinta hic applicari poteft, licet! ab alio latere facile concedam, rariffime,fi alia non accedant adminicula , regulae quartaeufum in ratiocinio Analogico fefe manifeftare, quod tarnen non impedit, quominus Analogicam conjecturam, quae hoc defecbu laborat, non magno probabilitatis gradu gaudere dicamus.
lam haec de illis, quos memoravi, cafibus dida fufficiant: fuccedunt aliae regulae, quae ex diverfis, quae Hypothefes comitari aliquando folent, circumftantiis, funt hauftae.
Regula V. Quo magis obfervationes experimentaque, quae ubivis terrarum injlitui necejfe efl, fecum Invicem confpirant , eo prohabillor efi conjeclura.
Haec enim multarum Hypothefium natura eft, ut talis teftimonii requiratur confonantia, inprimis fi phaenomeMori quoddam Cosmicum explicare aggrediamur, vel ubi quaeftio injicitur, utrum fub diverfo climate iidem prorfus edantur effeaus, vel quo refpeftu in diverfa] orbis terrarum plaga ipfi differre debeant, ut Hypothefeos
(05) Multa de hoc argumento attuli <?.ÜT..|.
(36) Qaa cum definitione confentire videtur G. B. Bilfincerus /'* 'Dilucid, Philof. J. 561, cum dicat, Quanti fit argumentum ah Analogia iis in locis, ubi sola fub Deo natura agit, id Afironomi, Phyfici, et Anatomtci, et Chymici dudum experti funt, adeo ut non dubitent ex Analogia decidere tamdiu donec contrarium luculentiffime demonjïretur. qui tamea vir Cl. ad cafum in fequenti regula memorandum non videtur attendifTs.
(37) Q.a0 fenra hoc accipi debeat, vid. c. II. §. 13. (g8 ) Exemplum vid. c. II. J. 14. in not.



tNAU'GURALIS. 71
feos dignitas crefcat: ea, quae ad teftimonü de hisce phaenomenis fidem attinenc (39)» ano loco declaravi (40).
Regula VI. Omnes conjeBurae, quae uno iSiu non pojfunt conflcl, eo perfecliores evadunt, quo major feculorum feries in illis confummandis elapfa fuerit.
Quae regula potiffimum fpectat ad Hypothefes Aftronomicas, ut in theoria cometarum condenda manifeftum eft, atque etiam ad illas extenditur conjeéturas,quae a progreffibus, tempore in fingulis disciplinis faais,dependent, quo nomine omnino Phyficae funt habendae, ut et in genere nulla detur Hypothefis, nifi ad quam egregie illuftrandam multorum eruditorum accuratiora effata haud leve decus conferre foleant; quae tarnen aliquando breve temporis fpatium requirunt, quo refpeclu a jam memoratis eftèntialirer funt diverfae.
Regula VIL In Hypothefibus, quae ad novas obfervationes faclendas, ac nova experimenta capienda tendunt ,gradus probabilitatis crescit pro numero principiórum, quaefumma induftria traclata, ex illa elkiuntur.
Saepe enim contingit, ut conjeétura quaedam initio minime fit fundata, ita ut ad opiniones proprie fic dichts referri queat, attamen quae novis detegendis principiis eft accommodata, a quorum fuccefiu tota hujus vis dependet: quo magis ergo illa fcopo fuo latisfaciant, ac majori numero Hypothefin confinuent, eo firmiora hujus fulcra conftituunt.
Regula VIII. Quo magis demonflretur, effectum nunquam fifli, fi caufa vel non adfit, vel nimis fit debilis: imo efecütm magis minusve obfervari, quando caufa majorïbus vel minoribus eum in finem viribus fit inflru&a, eo probabilior evadit conjeclura (41).
Quae regula demum locum habet, ubi illius, quod tanquam caufa dicLitur, exiftentia feparatim efl evidla, ac proinde fenfibus noftris fubjicitur, ut in lumine Zodiaci fumme probabilis ponitur Aurorae Borealis caufa.
§. VII. Cum omnia, quae in abfoluto de utraque regularum fpecie traétatu ad cafum referri poffint, quo una tantum de quodam fcientiae capite conjeétura eft confeéta, fatis aperta nunc fint,alium locum excutere vifum fuit, nempe, quando duae pluresve de Phaenomenorum quadani congerie Hypothefes funt compofitae: licet non diffitear, quando de opfofita probabilitate injiciatur quacftio, multa ex jam allatis applicari
pos-
(39) Cf. e. II. 5. 9.
(40) Cf. Locke EJpii Phitoj". concernant P entendement humain I. IP~. cap. 16. 6. p. g's'i',
(41) Hanc regulam haufi ex Orat. 3. Cl. van Swindem over het Noorderlicht: in het algemeen Magazyn van weetenfchap, kunst en fmaak. lüd» Deel. n, 3,
L



7* DISSÉR* AÏIÖ PHILÓSO'PHÏCA
pofie, funttamcn,quae fingula, hrevitertantum,at-tingemiis.Dè qüibus in anteceimhtmt*. ncre necefiè eft, nos in fcquenti traftatione omnes cafus, de quibus utramqueregularum ferie m propofu'inms, fimul hoc loco- eoraplefH, • ita • -ut -omnem- inref Hypothefes diverfae indolis diitin&ionem plane negligamus. Jam vero haec oppofita probabf» -Btas variam fuam exferit efficaciam: vel ip. contra jam confeéram Hypothefin multae objca-iones ae dubia proponuntur, absqne eo ut nova conjcéhira iilius locum occupet: vel 20. iiia, quae in contrarïam obmoventur fententiam, ex alia eaqueop<pofita Hypothcfi dccucuntur: vel 30. duaé pluresve probabiles conjecturae inveniuntur confectae, quarum una quidem altcrius fundamenta probabiliter cvertit, non vero, quo defe&u fingulalaborant, oftendit,quo cafu ,licet proprie fic diélae objecïiones fententiam defenfam directe non feriant, tarnen oblique eundem effe&um praeftare deprchendunttir: vel denique 4° cafus n°. 30. propofiti conjung'untur, ita ut Hypotbefi aliis fundamentis fubnixae fimul addatur obje&ïones foivendi copia (42),.. per quas quidem obje&io&es fi intelligas evidentia argumenta, quibus contraria propofitio probatur, vel receptam opinionem falfam efiè, ut in cafu i°. evincitur, certe a difficukatibus, atque iis, quae ignorantiam ut fundamentum fortiuntur, dubiisFunt diftinguendae (43). De objeckionibus, proprie fic nuncupatis, videbimus,
' • quan-
(42 ) Qua occafibne obfervandum puto, nonnullös hanc diiïïeul'tatum toilendarum methodum fequi, ut, quando de una caufa plures Hypothefes tantum poflibiles clTe declaraverint, Tt-liquas evertant,. ut -fua., quae remanet, falva fit: fed quo jure, in Part. II. c. II. §. 9. in-
dicabo» . , ,(^) .ï> \tttjj'(r,>ii • •• i. ;'.(.',
. (43) Éx quibus dijudica,, quo jure Doaifl". Roe li, in-Diffi. egregH-de Congé! athne, in If.trod. p. 3. pro tra-du definfa Lug.Bat. J. 1790, de oppofita.probab^itate-dispatans, caftrax,. quo duae de eadem re confeftae Hypothefes nullam chiecten conqja fe habearxt arguméa«m , cur una alteri esfet praëferenda ,. fic opinetür, videndumKffe', tum quaenam cum Naturae ftmp'ici'ate maxime conveniat, tum quaenam minus ftSio fundamento pitatur, ita ut de hujus exU ftsnfia , fa/tem certo eonfiet: primarn caütelam ex praefcripta-in'h. rap. Regula VI. J.'s.'omliino admitto : fecunda vero an admitti poffit, vehemer.ter dubito: fi eriïm öctum piincl"« Hypothefeos fundamentum,. facile -apparet, directum .contra illam ruilware argumentum , ac proprie fic dictom objectionem , quo cafu omnis-toi.ütur probabilitas., etfalfa eyaöit conjeélura. Neque-fi forte ex doctrina viri DocUfri 'per fictum fundamentum intelligas caufam , quae fenfibus fubjici.nequeat, ut in Musschenbroekii de Congelatione Hypotheparticulae funt frigorificae, minime autem illud quod ex mero ingenio depromtum eft non melior evadit interpretatie; licet enim concedam ,. priori cafu aliquando probabilitatem facra-ram pati, quia magis implicita redditur demonftrandi methodus, verum non eo intuint tantum aliam praeferri debere , exiftimo , quae caufam,. quae fenfibus éft obvia ,. arrijjic,. nifi verofimiliter demenftretur in illa, phaenomenorum, quae proftant, contineri ratio»«n.r q»od quaeftioniinqna vexfatur vir DoctirT. minime poteft applicari, i°. quidem con*
tra



I N A U G U ïl A L I S. 7f
quando deHypothefi plane falfa fernio injicietur, cunrtantum ea, quae ad probabilitatem pro parte evcrtendam funt apta , boe §. traétemus. Certitudinem argumento probabiii, a contraria parte allato minime alterari pofie apparet, quia hoc non excludit certitudinem contrarii; verum longe aliter res fefe habet, quando probabiiiter tantum pro quodam fyftematc óisputatur, quo cafu fequens regula fefe maxime commendat, eo ipfi- memento, quo alia [enientia, quae quoque fins fulcris dejiituta non eft, prolata apparet, contrariae conjeSfurae yalor decrescet; cujus regulae haec ratio eft, quod falfum efle poffit quod nicitur magna probabilitate,et verum quod minori fubnititur (44): cum tarnen iftac difilcultates falva propcficione fubfiftere poffint, aut tantum obfeuri, quod fub illa comprchenditur evin-cunt, facile apparet, re ab utraque parte bene perpenfa, duas pofie dari con-. jecturas, quae prima fpecie, etiara diligenti Naturae perfcrutatori, aeque probabiles appareant, unde certe eorum cadit opinio, qui ad naturam Hypothefeos bene fundatae requirunt, utpraeter iftamatia nulla fit, ex qua phaenomena inteUigt ■ac proficisci pojfint, cum ita potius criterium Hypotheticum concipere placeat, tie omnem oppofiti poffibilitatem excludat. Equidem concedo rariffime poiTe evenire ut duo excogitentur fyftemata,. quae eadem phaenomena exliqtridisderivent fontibus, cum perraro Natura ita incouftans ac fallax fit, quin fagacifilmum ingenium fophismaticam unius argumentandi methodum detegat: cum tarnen cafus ejusmpdi exiftcre poffit, non video cur Hjmothefis quaedam deferi debeat, cum nihil aliud nifi conjeédura aeque probabilis obftet, licet tune de hac re judicii fuspendendi conamina magnam utilitatcm praeftare foleant, fi de Hypothefeos cujusdam applicatione agatur. Denique ex regula, quam rejeci, etiam conftarct haec-
ce
tra Hypothéfm Müsschenbroekii tiüttüm dlre&um'rnilitat argumentum, fatente v'ro DocïilT. 2». vero ipfa, quam amicus -nofter iuppeditat, 'phaenomenorum explicatio caufa privativa fubnititur.- praeterea pace ejusdem viri obfervare liceat, illum noüra quidem fententïa minus accurate loqui ,• qui Hypothefin ideo non direUum contra fe habere argumentum dicat, quod phaenomemn quoddam explicare Valet, quod Ji convertatur propojitio Vera non eft; omnium enim fere Hypothefium indoli convenit. ut dubia folvendi adfit penuria, Cf. c. I. §. 15. huj. Diff. quae ex non bene cognita rei cujusdam natura poteft oriri, absque eo ut vera objeblionis vice fungatur, atque Hypothcfi ex oop.ido fit oppbftta.
(44) Cf, qui nonnulla de hac materia proddxit, Cl. 'sGravesande Intr. ad Phil. lib; li. c. 19. De eodem cLfu Cf. Cl. Wolfius in Phil. Ration. five Logica $. 592- qui hanc rationem reddit, quoniam probabilitatis notio eft relativa, quae refpeSlum ad cognofcentem involvit, evidens eft, refpe&u ejusdem fubjeSti cognofcentis hic adfirmari, quod fieri minime pomf. at «adem propojitio fit fimul probabilis et improbabilis.
L 2



74
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
ce propofitio: cum ifia opinio conjeétura efle definat, neque ulteriore indagine,neque eruditorum attentione amplius digna fit, quod certe foret abfurdum. Verum cum probabilitas non ipfas res, fed noftrutn de his fpeétet judicium, imo una fit vcritas, quae plures caufas ejusdem phaenomenorum complexus totales non adHikcit, duo de una eademque re fyftemata oppofita fimul fubfiftere non pofte, extra omnem controverfiae aleam pofitum eft, igitur quid in hifce cafibus eligamus, dieendum eft. Verum eadem , quam fupra jam obfervavi (45), hunc locum premit difficultas, nempe quod- propter immenfam principiórum, ac concludendi modi in Hypothefibus diverfi generis varietatem, omnis firmiter procedcndi de-negetur occafio-, unde hoc Logicae pröbabilium, quam in defideratis effe Leib niti us jam agnovk (46}, caput nunquam ullam perfcétionis umbram poteft affèqui, attamen' nimis crafta, in qua verfamur, roliitur caligo, fi hoc praefcripto> omnia comprebendam cum omnibus' reguiis tum generallbus tum fpecialibus oppofttas conjeciuras conferas, ut de eo , quod magis probabile efl, con'flare' poffit. Circa quam duo funt notanda: i°. fi ex generalibus reguiis ordine quintauni aiterive Hypotheö eum-effectu applicari poffit, hujus probabilitatem fere ad evidentiam accedere, imo afiam efie rejiciendam, quod et de aliis, pro- ea, qua magis ad veritatem ipfam.' tendmit, ratione, aliquando verum deprehenditur. 20. Haee tantum pertinere ad cafum 2nm: ac 31""., in initio hujus §. memoratos, cum fi ab una parte detur Hypothefis, ab altera vero quaedam tanta dubia proponantur, quae oppofitae Hypo^ thefi minime fuam debent originem (ut in cafu eodem 1". loco memoratae) regularum, quas condidi, congeries rari alicujus fit ufus, artis vero fyllogifticaei eautelae eo loco omnino- funt adhibendae..
3. VIII. Per illa fane ih fuperiori $. traétata fponte duciimir, ad quaeftionem de- Hypotite/ï aperte falja excutiendam. Illud dupliciter evenire folet, veb eiiirn unum plurav-e argumenta ipfi e diametro funt oppofita., quando cafu fortuito vera phaenomeni detegitur caufa; vel ex ea ducuntur confeqnentiae, quae manifefte funt abfurdae;- utroque cafu conjeéturam generofe miffam faciendam effe vel apriori pater, obfervante enim Cl. Wolfio (47), fi requifita quaedam ad: veritatem dèfunt, quae ob cetera praefentia adeffe fupponimus in propofitione pro» babili,erit eadem falfa,nam eo cafu defunt requifita, per quae praedicatum fubjeéto ttibuendum determinatur,\ atque idem per. expericntiam confirmari folet, nam, ut
ad:
Cas:) Cf. huj. cap: 5. 3. pK {46') Cf. Wolfius /. c, J. 593,; - <14T;') Eod. p. s9*>



ÏNAUGURALIS* ff
ad priorem cafum attendam, quando experientia plane adverfatur Hypothefi compofuae, vel unum notabile phaenomenon ipfi objiciatur, qua contraria fententia prebatur , quoniam quae fibi mutuo repugnant vera efie nequeant , plane rejicienda efl Hypothefis (48). Eodem plane fundament» nititur pofierioris cafus decifio, quando de fequelis ex Hypothefi quadam deduftis agitur, quae experientiae vel veritatibus folide demonftratis, aperte funt oppofitae (.49)» five Hypothefis unice fequelis producendis fit cxcogitata (Tcf. huj. c. §. 6. reg. 7.) five e3£ eo fcopo confeéta conjeéhira deducantur: cum Cicerone (i. IV. de Fin.") enim, teneamus illud neceffe effe, cum confequens• aliquod falfum fit, illud, cujus id confequens fit, non effe verum ^ at fi conjeétura quoque fundamenta habere videatur bene firma,- difficillimae indaginis quaefiionem offerri haud ren uo , non tarnen' eo- cafu conjeéturam admittendam cenfeo, cum,licet id nondum appareat, principia vacillantia adeffè fummopere fit probabile: quae tarnen eo usque extendi non debere obfervo,ut quaevis dubia,veri fpecie haud deftituta, Hypothefin tanquamfalfam declarare valeant, ideo enim adjeci objectiones evidenter ipfi adverfari debere, nam, io. naturae omnium conjeélurarum convenit-, nonnulla manere obscura ac ex-plicatu difficilia; a°. difiicultates ex ignorantia circa veram objeéli indolem petitae non ejus fiint valoris, ut e-vertant conjecturae probabilitatem (.50), quibuscum
con-
(48) V. C. fi quis furhit, folërrt mbveri mdtü aeqaabiü circa tellurem in circnlo eidem ccncentrico, huic de motu illius proprio Hypothefi inaequalitas ejus repugnat. Ct idem J. «09. «or. Sic Hypothefis Ptolemaica, a plerisque primitivae Ecclefiaepatribus appröbata, falfa ea , quod yeneris et Mercurii pKaenomena eideni aperte adverfantur.
(49J Ct Cb 'sGHiïEfANDE7. C. j. 667.
(50 ) Quod valdc notabili exemplo illuftraboi Contra fenteritiam, quae JjirologiatH artém \agam atque incertam pronunciat, varia obmoveri pofiunt dubia , quae inter et illud inve-" nitur, temer arte agire ,qui de arte quadam difputat cujus refpt&u in fpïjja verPatur ignorantia , cum ccimputatwnes jijirologicae inprimis fint ihtricatipümae. Verum non perfpefta horum1 evidenda egregia poteft fuppeditari folutio, quae huc redit:■ oonceffb ,- dari infiuxum afiroïum,(quod tanien minime concedi peteft) taliaab Afroiogis obfervari-debertnt, ad quoiurh' accuratam tractionen nunquam poffunt pervenire: i°. quidem omnia ad figna Zodiaci referanc, ac prö diverfis, quae occupant aftra, loeis, illorum mutari efficiam ftatuunt: veruta tune fingula loca fingulis momentis, quibus obfervatio inftituitur, deberént notari, quod' cum difltcillimum eflet, Zodiaeum in irplagas divifeiunt, ad quas tantum attendere fulint : deficit ergofolers determinatio : af», praecife locus', quo conftitutus eft homo, no-tandus foret: verum orbem terrarum tanquam purt&um refpeélu Planetarum confiderantes-,plane illam negligunt differentiam: 30. cum unius planetae operatio ftatim altèrius fuccedat efficaciam', quocumeffecluuna alteiam deftruat definiri nequit:' 4,,. an aftrainfiuuflt fingulis D10-mentii? fic etiam. ftatim quando aafcitur homo? fed quare fion ftatfm poft oèncepdoiiem?:'
li- Ji a**



76* DISSERTATIO PHILOSOPHICA
conjunge omnes difficultates, quae falva Hypothefi poterunt remanere; y>. nde obfervant eruditi (51), aliquando in contrarium obmoveri argumenta, quorum folutio quandam cognitionem fupponit, quibus inftruéti efle non polfumus, quaeque igitur contradiftorium adefle non demonftrant, fed amplilfimum tantum disputandi -campum aperiunt: jam his quae dispntavimus tres obfervationes adjiciamus, finera huic §. impofituri; quarum 1». eft, omnem hancce traftationem ad Hypothefes mere fiaitias, quae nulio nituntur fundamcnto,minime pertinere, cum, ubi de objeaionibus agimus, illas principiis bene firmis oppofitas conciperc foleamus. a°. obfervamus ad hunc locum non folum referri Hypothefes ex rebus Naturalibus petitas, verum et omnes, quae bene fundatae apparent, V.C.Hiftoricas, Juridicas &c. quod tarnen 3o. ita liniitó', quod in iftis conjefturis, quarum indoles uc aliquando ad certitudinem cvehantnr non permittit, rariffime regulae a nobis traditae ufu venire poffint: cum enim objefhoncs totidem faaa conftiruant bene eviéla, quae in hifce conjefturis deficere folent, facile apparet, illas non faepe efle ob vlas.
'$. IX. Reftat denique ut non minimi certe momenti hujus Differtationis locum, quando nempe Hypothefis in certitudinem mutata dici queat, ptearas declaremus. Certitudinem Logicam', quae in bene fundata veritatis perfuafione pofitaeft, in rebus Phiiofophicis revera obtinere, neque omnia continuo fluxu agnari tot locis ita egregie proditum exftat (50> « nihil novi hic adjici pofie plemffime conftet Quare de cafu, quo a probabilitate ad certitudinem conceditur tranfitus, disputaturi, tantum de modo, quo de hujus criterio conftare poteft, erimus folliciti, non tarnen, quo modo pro diverfa artium dïsciplinarumque indole tardms vel citiu's ad evidentiam perveniri queat, vel quaenam pro fingularum natura certitudinis fufficere videantur requifita, adjiciam; generalis enim eft de omnibus Hypothefi-
ac etiam poR interkum ? fed conceffo diem natalem fufficere, ut infmxus mitium üatuatur, cuo pafto an praecife fciunt Aftrologi? quo memento ? quare minuto fecundo (quod ommno eft neceffanum) homo in lucem fit editusf omnes id ignoramus, cuinifo, ipfa hora imo die toto tantum Out contenti, unde inepta certe oriri debet conelufio ac falfiffima computati0; Quae fane dubia refutandi methodus in illis praecipue caObus, quos memoravi, ampüffimi poteft effie uPus. ^ fm n p_ m, 37Ö. J. 15. et S. C. Hollma».
Pi.ll. L. \uae Logica vuigo dicitur §. ai9. Cf. et 'sGkavesanue / , §.986. qui et huno cafumadjicn, quando numerus phaenomenorum fatis augen non poteft, utomms fcrupuhis removeatur, idem dicendum eft.
f» Cf. CL v. p. Wynpersse injl. Logic lib. 1. c. 19. et Cl. 'sGravesanoe mtr.
md Pk'd. lih. II. c. 13-16.



I N A U G U R A L I S. 77
■ fibus in hac Parte priore contempiatio, ac sdeinceps, etiam de nonnullis faltem discipiinarum fpeciebus, in Parte pofteriori haec duo fingulatim pertraébmdi orietur occafio. Qaamvis omnes Hypothefes iis dotibus non gaudeant,ut in hunc §. relata ipfis applicari poffint, de reliquis haec in genere funt notanda. Ad evincendam' conjecturae cujusdam evidentiam duo requiruntur, i°. ut omnes Hypothefes, dere quadam confeélas enumerare, atque explicare valeamus, i°. ut adat medium, ad quod tanquam ad lapidem Lydium certitudinis criteria probe exigamus, quae ineo pofita efie videntur, ut talia adfint probandi inftrumenta, quae ita fibi invicem nexa & quafi jugata funt, ut iis ipfe nexus adefle non poffit , nifi fimul & resipfa vera fit, quo cafu jufia erit probatio; & hisce notis characteriflicis omnem certitudinis mediacae naturam abfolvi firmiter tenemus (53}: cujus quidem utriusque requifiti exempla conitituunt evidentia Hypothefes ex Machematicis atque Afironomicis disciplinis defumtae, in Mathematicis enim ope numeri cujusdam omnis eomputatio, an. vera au falfafit, accurate inveftigari, ac, quod magis efl, ad ipfa principia five unitates penetrari poteft, quae in Aftronomicis toti'dem bene probata faéta confiituant: quae ideo obfcrvafiè utile vifum fuit, quoniam fcientiae,- .quae' tam firmis nituntur fundamentis , ccteris omnibus ut exempla proponi debent:igir.nr, ut praedicata fubjecto adaequate convenire dicantur, quo cafu Hypothefis talis efie dcfinit, fequentes Regulae omnino funt notandae, quarum nonnullas cx; regularum generalium tractatu haufimus, aliae vero aliunde funt defumtae , qua' vero infpeclione fimul apparet, quaenam ex reguiis generalibus in cafu, quo de' ipfi certitudine agitur, nullius vel- exiguac fint spplicationis.
Regula I. Si evidenter demonfiretur cx caufa quadam affümta' omnia' phaenomena neceffario product debere, quae fieri objèrvamus, Hypothefis in cer■ titudincm commutatur (54);
Tune enim, cum quodnam caufam inter atque eflfc&um ar&iïfimum datur vincn*-lum, ac quomodo effi-dus praecife talis fit, qui' ab hac caufa unice produci pos» fit, ita ut hac negata effectus,-. de quo agitur,- exiftere non pefiit,- evidenter demon--
flra-
f53) Qaa tarnen obfêrvat?one tniislme rejicio Cl. v. n. Wvnpeksse DoSrinam in injt. iLngkis- §. 3p(J, 99. qui hanc veri et falfi dijudicandi regulam tradit: ideneum criterium, quef ttlicujus judicii vf.rltas t'uto digwtfeatur , nat aliud cjj'e paffe quam veljmmediatam retationis' inter ejus fnbjèbJum et praedlcatum percepjoncm t vel ejus cum immedia-'is veriiatibus leg'uime' faStam connetüonem ; vero indefinitam eiTë veri inveniendi viam unice urgseïj cr.m fi e:; prae-fcripta a nobis regula veritas fit evidla, vir' Cl. eïfötatB flfmis'fitnum maiiëat.
( 54) Ex iis , quae de hac regala h.cap. §, 4. lieg.5.-cWcivavi, facile hüju3 ad hunc CcfuJH1 ïatelligitur applicatio.



78 DISSERTATÏÖ PHILÓSÓÊHICA
ftratur, imo per accuratam computationem evincitur, partes effectus ea praecife indole ac magnitudine gaudere, quibus Jnftrucftam efiè caufam oportet, quid evidentiae requifitis deeflet, non video.
Regula II. Si omnia phaenomena, quae ex Hypothefi colliguntur, praecife eo modo tyeniunt, evidentiae adfunt criteria ( 55 ).
Verum quidem efl Naturam multa phaenomena nonnunquam in medium producere, unde ftrifto fenfu in cafibus regula I. et II. memoratis evidentiam nondum adeffe adflruere poffes. Verum enim vero quando omnia phaenomena , ab una eademque caufa pendere ad amuffim demonftrantur, timendum non eft.,ne aliquando plura fententiam receptam fint everfura, nihil porro impedit quominus id, contra quod nullum dubium poteft obmoveri, verum perfecte cum operationibus naturae confpirat, tanquam artium disciplinarumque principium ponamus, atque eo tramite multi eruditi praecefierunt, cum fecundum hoc theorema de Hypothefium certitudine judicarunt (56).
§. X. Regula III. Quando res, de qua agitur, ejwmodi efl, ut praeter eam alia nulla fit, ex qua phaenomena explicentur, adeoque oppofita vero fimilis Hypothefis fit impojfibilis, ad certitudinem evehitur conjeclura.
Quae regula, licet diverfo demonftrandi generi alligetur, cum regula prima, cujus indolem fatis declaravi, pro parte coincidit, unde huic loco non ulterius infiam.
Regula IV. SI per affumtam Hypothefin omma clare exphcentur phaenomena, ac nexus inter illa accuratiffimus conflitaatur, licet Regulae I. ac HL non accedat applicatio, certitudinisplena dantur argumenta ( 57).
De-
rS5) Cf. Eod. §. 6. Reg. 7.
( -6) Liceat uti verbis Cl. 'sGravesandk Intr. ad Phit. §. 985. Phaenomena ex Hypothefide Annulo Saturni deduSta in coelis poftea fuerunt obfervata ita ut HüGENIUS apparentias Saturni praedixerit, harum fingutarum tempora determinaverit, quibus omnibus extra dubium po/uit quae de annulo ipfe primum finxerat; aliud exemplum Cf. apud Cl. v. D.fi«. pers se Injf. Log. §.695. de certis marini viciflitudinibus ,quae motum Solis Lunaeque fequi deprehenfae fuut; qua de re eruditam differtationem confcripfit S. J. vawdeWynperssk de Jejiu Marino pro gradu defenfa Lug. Batav. A. 1780. alias hujus generis fpecies vid. apud Mr.de C*OV.SA.ZLogiquetom.I. pag. 166-6S. & apud Co n dil la c Traite1 des Jyftemes e. XVI. p. 421-27.
( 57) Errare enim videtur Cl. Wolfius in Phil. rat. five Logica §. 610. qui ad id , ut quaedam opinio Hypothefis appellari poffit, requirit, ut omnia phatnomena exinde explicentar, quem cafum nos ad ejus evidestiam retulimus.



1 N A U G U R A L I S. 7P
Demonftratio enim, quam innuo, faepe intricatiffima eft, et ab interiori corporum mechanismo, rerumve intima cognicione dependen, unde ex Hypothefi, quae omnia phaenomena eo, uti dixi modo explicat, docendi caufa corollaria 'deduci pofiunt, praecipue in illis disciplinis, ubi raro ad certitudinem ipfam datur adicus.
Regula V. Si liquido demonfiret ut-efeclum nunquam fifti, fi caufa vel non adfit, vel nimis fit dcbilis: imo efeclum magis minusve obfervari, quando caufa majoribus vel minoribus eum in finem viribus fit inftmcla, conjeclura in certitudinem commiltatur C5^)>
Verum non fine quadam rationis fpecie quaeritur, utrum Hypothefis in certitudinem mutetur, fi nullum ipfi obmoveri queat dubium? Negando refpondeo; licet enim concedam naturam Hypothefium in eo efie pofitam , ut femper ob fcuri dubiive quid remaneat, nou tarnen ex eo concludere licet, quando deficit objeétio vel dubium, maximeillam in certitudinem commutari, cum faepe ob crasfam circa fubjedum, quod in quaeftione eft, ignorantiam, argumentorum oppofitioni non detur locus: praeterea, ubi talis, de quo disputo, cafus adeft, hujus Hypothefeos naturam eo tendere, ut nunquam evidentia fperari poflet, deprehenditur, unde facilis ad propofitam quaeftionem eft folutio.
Quae quidem ad hoc caput difta fufficerent, nifi inconcinnam eorum curiofitatem evertere expediret, qui certitudinis, quam defcripfi, multo plura defiderant requifita, nempe qui ipforum cujusvis generis phaenomenorum idonea explicadone non contenti,in ipfa rerum ftamina,reruminteriorem indolem penetrandum efie exiftimant, adeoque principia iterum probandi methodum introducunt: verum nonne artes disciplinaeque ad magnum fuae perfcétionis culmen adfcendifiè affirmemus, fi eorum, quae obfervamus, caufam detegamus absqueeo, ut fecundo loco ipfam hujus efTentiam accuratiffimo examini fubjiciamus: liceat rem exemplis, ex disciplina Phyfica petitis (59) illuftrare: an non talem direétionis acus Magneticae caufam detexifie fufficeret, unde ejus mutationes certis reguiis alligari ac praedici poffint, licet materiei Magneticae interiorem indolem penitus ignoremus, nonne corpora coeleftia irr-fe invicem gravitare probavit fummus New tonus, cum tarnen gravitatis caufa nos lateat (60); atque hac quidem obfervatione ad fequens caput excutiendum tranfimus.
( 58 ) Cf. quae de hac regula dixi hoc cap. J. 6. reg. g. • (59) Plura de his rebus ad. Part. II. c. i. adferam.
<6e) Hac parte a vero tramite aberiafle videtur beCrousaz Logique t.IK pag,211,
M CA-



8o; DISSÈRTATIO J-lH ïh 04 CH? H ï C A
CAPUT' QÜARTUBt..
D£ Üfj5#£ FICTITIIS H TP 0 THE SI BUS,
§• L ^^uamvis ex iis, quae in praecedentibus capitibus dïsputavi, fatis colEgi queat, quaenam fint-Hypothefeos bene fundatae requifita, adeoque primoquidem intuitu, praefens traaatüf> fupervacua videri poffit,- cum oppofita ex oppofitis elucefcant , attamen huncce locum diligentius excutere- confiitui, quiamiüta quae huc referuntur , ex faéta oppofitione minime manifefta fiunr,, alia vero; peculiari indigent explicatione b quae omnia ut ordine quodam decurrant, hac methodo proponere vifum fuit: nempe ut, r°. veram fyltematum ficbidorum divifionem,, ac naturam exponam: ü°. expofi-ta per exempla illultrem: 3°.de indole fcriptorum, qui talia fingunr, ut & de Hypothefium fuarunï defendendi mediis nonflull& adiiciamr 40. populi iila dijudicantis verum genium evolvam: 5°. denique de abfurditate' atque abufu harum fféhonum pauca. addarrr. Ex qua quidem contemplatione uberrimos capere poffiumus fructus,. remedium enim turiffinium in tanto-fyfiematum Oceano naufragium non faciendi, in eo corififfit,. ut operam denras fcien^ tiae quomodo Hypothefes Philofophicae , de quibus doquor, formari. potuerincr quaenam fuerint incitamenta, quove ordine ideae variae Ln Philofophorum mente fibi invicem fucceflerint. Unde in librorum lecHone inffituta,. ne nominis blanditiisvolentes abripiamnr,, ac ut juftum viribus noftris in aliorum voluminibns dijudicandis ftatuamus pretium ,efficimus; qui cerce agendi modus, licet difficilis fit,.cum imaginatio-effervefcens averaperceptione tantum diftet,. quantum mem fiétionum eonge* ries a bene: confefita conjectura, ac majore labore confixt, attamen, fi hunc fco-
pus*



I N A U G U R A L I S. «i
pum attigerimus, eo ipfo fumma fruimur felicitate, cum' jucundiffimum verïtatis inventae fenfum deguftemus ( i). ...
. §. II. Per Hypothefes. mere fi&itias intelligo tales ] quae idoneis fundamentis' deftitutae, pro arbitrio, ex ingenio fok proficiscuntur , attamen cum pro earum probabilitate multa adferri foleant argumenta, breviter videamus, quaenam hoc loco allegentur principia, quae huc redire obfervavi: diftinguo primo inter notiones ■abftraétas, proprie fic dictas, ac quaecunque alia conjeclurarum fifiitia fulcra; primum genus conflkuunt propofitiones univerfiales, quae fine ulla diftinftione ü omnibus cafibus verae deprehenduntur, dein effata, quae ceito refpecbi a noniiullis lateribus Veri fpecie corufcant,ac proinde in omnes cafus quadrare cenfentur, ■denique convenienriae vagae, quas inter res oppofitae ac longe a fe invicem diverfae indolis, intercedere exiftimant. Secundi generis exempla exhibet omne illud, quod tanquam phaenomenorum caufa accipitur, ac pro diverfis disciplims Hypothefiumque fpeciebus mirifice variat, ac cujus criterium nuda poffibilitate abfolvitur: principiórum enim abfiraclorum defeétus, huic alterive commëntorum claffi producendaeanfam dedit, qui quidem deplorandi luxuriantis ingenii foetus, utpotcraro fcparati occurrant, cum ex illorum miscela abditos quosvis Naturae recefius explicare conati fint Philofophi, vario cum effecT:u verum disciplinarum fiorcm impediverunt, unde omnem horum applicationem ad duos potiffimum cafus referendam exiftimo, vel enim horum ope ea evoivere tentant, quae humano captu longe funt fublimiora, in quibus proinde fruftra femper confumitur labor, ideo quod obiefta «imis remota, vel difficillimae indaginis fint, deinde frivolam hancce ac incautam procedendi methodum ipfis disciplinis, quae Hypotheticum ftudium minime excludunt, applicare laborant.- Verum ne fine ulla véri fpecie haec affirmatie dicerejnur, fmgula, quae hic enumeravi, paucis illufirem omnino erit necefiè : quod igitur ad veritates univerfaies attïnet, plerique Philofophi Deum , animis hominum principia univerfalia, bene firma, fallere nefcia, infculpfifTe, ftatuebant, ita ut cognitionum noftrarum originem in ideis, a fenfuali perceptione maxime remotis, quaererent, unde larga quasvis propofitiones derivandi, expïieandi, definiendi, deterrninandi denique defumta fuit materia; verum experientia tefie, ideae eo difficiliores funt quo magis a fenfibus diftant, ac e contrario eo minori molefiia formari pofiunt ...quo magis ad fcnfualia accedant : idea igitur abfiraéla debet explicari ex minus implicita, usque dum ad primam ejus originem, quae in perceptione fenfuali
fub-
(i) De hac felicitate, pulcherrima. hapet De Crousaz, Log)qite t g p ,3 $
Ma



DISSERTATIO PHILOSOPHlCA
fubfiftit, perveniamus: dein notiones iftae univerfales fua natura funt vagae, cum e contrario, quae a fenfibus derivanturquafi per fe ipfas fint determinata :non quidem ego renuo notiones iftas communi omnium confenfu pro evidendflimis haberi, imo. maxime necelfarias efie, 'ut cognidones ordine fiant, cum hac methodo fingulae ideae fuis adjungantur claffibus (a),. aft in "iis verum particularium cogm> tionis fontein efle pofitum unice nego, quodque ex jamdemonftraris. apparere videtur, cum enim, licet iplendidiffima. hisce fuperftruantur imaginationis aedificia, nofirae cogitationes faepiffime verbis, quibus nulla certa fignificatio competit, mifere erucicntur: praeterea notiones iftae univerfales non nifi breviffimam idearum particularium , quas fenObus ante acquifivimus , naturam denotandi; methodum conftituimt, igitur femper a fenfualibus initium eapiendum eft, quod ideo magis neceffa*rinm redditur, quod quaeftionem propofitam omni parte perfpeclam habere, rariffime nobis concedatur: quare omnes fere , a priori ad id quod pofterius eft hac metho*do deduclas conclufiones, merito rejiciendas efle cenfemus»
III. Qui quidem varii generis fyftemata conffandi ardor, cum hisce princrpiis fubnixus nimis fterilisj appareret, varia excögitarunt Philofophi, ut hisce haud fpernendum decus accederet; i°. enim muiras- propofiriones, quae in nonnullis ca* fibus verae demonftratae funt, aliis., in quibus falfa efle conftat, explicarunt, quod unico tantum exemplo illuftrare animus eft. Cartefianorum, illud principiunr, amne. quod dara ac difincia alieujus rei idea continetur, veritati polfumus dicere confentaneum C 3)» Ane cillo dubio verum eft, fed quamnam fundit utilitatem ? multas res non nifi pro parte cognofcimus, cum multis inftruclae fint proprietatibus,quas ignoramus, vel quod iftae longe majori numero occurruut,. quam in. uno ambitu compleéti valeanuis:. quibus cafihus.fi applicaremus Cartefii effacum, error valde effet fenfibilis-: initio quidem Cartefus hanc propofitionem non niS principio, cogito, ergo funt, applicuit, in quo certiflinie valer; verum poftea ille, at» que ejus fectatatores hanc eo usque extenderunt, ut ad quaevis objefta cogno* fcenda adhiberent, cum eadem methodo alia. ejusdem generis principia in fenfum male fanum flexerint, . Jam
(a) Btotari'onmiho"meretnr, nos hoc loco tamum de principiis illis gensralifflmis five am)ormaübus agere,. non vero dicete eundem defeétum obtinere in ideis abftraftis-circa ipfas rerum proprietates, quas in Bart. II. c. a. §. 6. uberrimae applicationis effe polfe, demonftrabimus,, de eorum abuiu unice hic eft quaeftio, imo confentientibus omnibus, fi de iftis. i*. loco memoratis axiomatibus agatur> v. c. totum eft majus fua parte, nunauam ex his par*: iicularis deducr poteft notitia.
{.$), Cft CMiE-jnPft-ï^. p;,;/. Pars 1. |. 30..;%. & $. 54. fqqf.



ï N A U G U R A L I S. 83
Jam cum principiórum abftraclorum fecundae fpeciei defecftum annotaverinr,quid de tertia harum fpecie dicendum reftat, adferamus. Saepe Philofophi (4) reriim> diverffifimae naturae eandem fupponunt convenientiam, V. C. a qualitatibus atque^ attributis corpormn ad entia immaterialia concludunt, verum quo vitio haec methodus laborety fi agatur de vera multarum rerum caufa diétanda, vel ex eo apparet, quod aliud fit, famitiarem quam quidem claram ac diftiniïam rei fuppeditare ideam, prius iili praeftant, pofterius negligunt: ex ipfa porro vocabulorum fignificatione, circa res maxime diverfas, ad naturam atque operationes aliorum ent-ium» concludunt, ipfa quidem rei vocabula rebus impofita, ipfam harum indolem deno-tant, quando res bene innotefcunt,, verum ad res aliquando oppofkas translata nori' nifi vagam confiituunt analogiam,
Praeter eam,. quam memoravï, fallentium principiórum congeriem , aliud exem^ plum reftat, de quo paucis tantum diflerui: nempe omne illud, quod in diverfis; disciplinis varium, tanquam phaenomenorum caufa obtruditur: hujus natura in ea eft pofita, ut. femper talis, quae eft effeétuum per caufas doétrina, fuppeditetur, quae' non confulta natura principia vacillantia ex. mero ingenio depromit , ac non eo1 fcopo phaenomena confulit, ut inde de caufa conftaret,, fed- ut ex caufa jam recepta, ac omni nifu defendenda, deducantur (5 ).
Ex quibus omnibus colleétis facile de adminiculis horum fyftematum judicium ferri poteft: vaga enim comparatio, incautus analogiae ufus, Metaphoricae locu-> rioiles, quae licet elegantes, verum phaenomenorum fenfum minime fundunt, allegoriae vela,ejusdem rei, et definitionum denique variètas (6quae a diverfo irnaginationis gradu, recepta opinione, ac diverfa temperament!,- qua utuntur Philofophi, dispofirione, dependent, ex quibus proinde vehementer a fe invicem dis» crepantes eliciuntur fequelae, totidem harum conjeclurarum bafes confticuunt.
§.. IV.. Atque hoc quidem apparatü multorum explicatiónem aggrdli funt, quü iiigitivae famae hoc pafto confuluerunt,Philofophi: quodmr ofteidtm nonnulla ex"iis, quae attuli, exemplis illuftrare. conftitui,. eo tarnen ordine,. ut quae antea jamt
di<-
(4) Ut principiórum abftractörüm amplikrent foeenndltatëm.
(5) Verum ea, quae pro hac conjedlandi methodo adferuntur arguraenta, vel'quo nornihe* iftae conjedlurae ab aliis rite confcdtis praecife differant, non adferam, cum liaiic rem' pt@> more fuo eruditiffime tradtaverit Cl- v. S win den in Qratienis P. 1. quae inferibitur de iïfr--» potliejibus Cartejlanis uil et p. 35-37.
(6) Quae omnia notabili exemplo illuftrat Lock e JËJptlPhil. toneer'rtetnft t'Entend', hunth l.W. c. 7. JJ. 16, i'7iS.p. 5®3-
m 31



g4 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
diéta funt, quambreviffime referam, ne taediofa harum rerum tractatio faflidium moveat, ac nimis fpeciminis hujus Philofophici pomoeria extendat (7): quod igitur ad 10. loco memorata principia attinet, non illuflrius exemplum in medium proferri poteft, quam quod ftylo tam eleganti atque erudito traétavit Doftiff. de Condillac (8), quando totum fyflema a Spin os a confiétum refutat, ac egregie oltendit Philofophum illum, qui unicam tantum fubftantiam, cujus omnia entia, quae pro diverfis fubfhntiis nos accipimus, non nifi modificationes funt, adefle : atque onrnia, quae accidunt, necefiariam naturae hujus fiibfiantiae unicae efie fequelam, adeoque nullum inter bonum malumve moraïe adefle discrimen exiftimabat; non, nifi axiomata nimis vaga, definitioncs minus accuratas ope horum principiórum condidifie, nihilque, quod verae rerum cognitioni adipifcendae conducere poterat, protuliffe. Quae quidem cum nimis fint excenfa, quam ut hisce cancellis concludi queant, imo fecundae principiórum fiélitiorum claffis exemplum (9) jam exhibuerim, videamus de tertia horum clafle, ad quam egregie fiéta inter res longe a fe invicem diverfas naturae pertinet convenienria, quem in finem aevo fuo inter Metaphyficos primi Mallebranchii (10) doftrinam de duarum mentis humanae facultatum, intelle&us nimirum ac voluntatis natura compendiofa methodo hoc loco inferam : fic enim Philofophus fentit , quoniam ideae iftae nimis abltractae funt, quam ut imaginatione diftincte eas afièqui poflimus, ope proprietatum, materiae inditarum, illae funt explicandae. Id quod extenfum efl: duplici gaudet facultate, nempe quod varias figuras in fe reeïpere, ac proinde varie mutari poffit (quod fic gallice effertur, la première faculté efl celle de regevoir differentes figures, & la feconde efl la capacité cfetre milej. Sic anima humana plures ideas, quando intelle&us adeflè dicitur, vel pluresinclinationes acquirit,ubi voluntas dari deprehenditur: in extenfo porro duae figurarum fpecies pofiunt caelari vel quae ad externam rerum, (qnoèfigurawappellat) vel partium ipfas conflituentium, (quod configurationem nuncupat) figuram referuntur; quam circa diftinótionem duplex idearum oritur divifio, primae perceptiones purae (perceptiom pures, fuperficielles a Pame) quae animam minime penetrant, aliae vero ipfam efficacius ac vividius affiCiunt, uti gaudii, ac doloris affectus: jam hae facultates in extenfo mere paffive fefe
(7) Cf. elegantifómum , quorlque in omnes a nobis propofitas fictionum fpecies quadrat» exemplum, quod propofuit DoóHiT. Condillac c. c. 4. p. 46-48.
(8) Traité\des fyftemes cap. i o. quod inferibitur , Le fpinofisme refuté. p. 229-353. ■ (9) Cf. fe. cap. §. 3. pr.
(10) Recherche de la verité liv. I. chap. i. iiv- XV. ehap. 1.



I NAUGURALIS. S5
fe habeant, idem ad animam, ac proinde ad intelleétum referas necefle eft, • qui igitur nullas propria vi formare poteft notiones: alia porro ex facultate mentis atque extenft pafïiva, deducitur inter utrumque convenicntia,- quod ficuti materia per' figurae mutationem vere nonalterctur, fic quoque anima per idearum diverfitatem nihil fere mutetur: quod vero min'me cafui, quo conftgurationis nexus per operatiofiem quandam violentam tollkur, applicari debet, tune enim extenfum quam maxime mutatur: jam idem in anima locum obtinere dicendum eft, fi gaudet vel do* Iorem fentit: Deus eodem modo omnium, qui in extenfo obtinent, motuum caufa eft, quam quidem inclinationum,- quae in anima noftra deprehenduntur:atque eodem modo, quo omnia per lineam re&am moventur, fi alia id non impediant, omnes appetitus recta via ad felicitatem tendunt {\des inclinations droiies); verum inter utrumque motum magna inrercedit difFerenria: materiae enim nulla actio, nulla adeft efficacia : cum anima inclinationes, quas Deus ipfi inspreffit,, diverfimode pro lubitu poffit determinare, atque eo modo- ita a recbo tramite recedere, ut Iata vitiis aperiatur porta, quod tarnen non ita intelligendum, ac fi animavere ageret, cum proprie fefe retineat, ac fimpliciter non fequatur eam , quam Deus-ipfiimprefièrat,inclinationem,-quod ergoaiTtu immanenti,qui nihil in fubftantia mutet, peragkur. ' Unde voluntatem definit, impulfum five motum naturalem ad bonum acquirendum in genere.-
§. V. Quae quidem pauca ex bene multis primi Carr; fianos inter Philofophi ïorf cis contrahere placuït, quia praecipue hac chorda multi' oberrare pergunt r qui' fi'clam convenientir.m tanquam eonjedturarum fundamentum admktunt", dum ex iisquae ftatim adferam, clare patebit, quanto defeclu laborent haecce fummi viri pla< eka. Mallesranchius enim ta co cff, ut accuratas ac diftinclas rerum,» quas tracïat (n ) , notiones fe propofiturum promittat,- atque hunc in finem ntkur' medio , unde non nifi ideae faniiliareirnsgis manare poffimt, cum nulla comparario' rerum veram naturam exponere valeat:- quaenam enim quaefo inter figuram eorpo--
f ti) Qua oceafibne omrrino notandtmi' exiïlimo Viram DbclifT. fibi minime conflare, cttna? alie^stis locis alics reprehendit, quod fatis ?ccuratas notiones non fuppeditaverint, cum nit ,< ear il femble que les notions ou les iJe'csqt/on a de ces deux-' facultês (l'entendement, & la va*hmté) ne fint' pas affèz nettes ni ajpsz dif.inctesquod fe praeftiturum promittit, cum per?" iftam comparatibnem' fe redditaram effe inqüit, eest notions plus diftlnSies & mémeplus famlliai* res, cum alio loco defectus fuorum principiórum fentiens, fic löquatur, ntals Urn faut past s'imag'tner, que la. eomparaifon foit exacte ; quocum fcopo igitur COUVeaientia tampaïum con-" gruae totum fuutu fyltema- confidenter fandare potuit?;



86 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
ris excernam, atque ideam, qua extra nos pofita nobis repraefentamur, intercedit convenientia ? quaenam inter figuras partium corporis internarum , atque ideas, quae illud,quod in nobis ipfis peragitur, fuppeditat,analogia?nonne eo pacto inter ideas, atque fen&ciones nimis lata extenditur differentia, quafi eaedem fenfadones repraefentandis rebus extcrnis minime fufficiant ? quid denique dicendum efl; fi hujus fyftemaris fpecies fequelas? fic enim intelleclus mere palïïvus evincitur, eodem ac materia talis dicatur cum tantum refpeétu idearum, quas ex fenfibus haurit, hocnömine poffit infigniri: porro hac methodo explicari nequit, quo majori efficacia in motus a Deo imprefibs mutandos gaudeat anima, quam quidem extenfum: quis enim aclum, qui non agit , poteft concipere? verum quomodo porro, quae ex principio motus in corporibus, qui loei mutationem involvit, animae nofirae applicantur? mens noftra inquit Philofophus, fentit, qua re corpus indigeat, fentit fimul motum, qui ad media, quibus confervatur, tendit, unde motus corporis motibus animae funt aequales: verum an inde hujus affectus notio rite evolvitur ? minime: principia porro, quae inde de voluntate & libertate deducit,eodem laborant defeótu: nam quomodo ex eo, quod Deus amorem erga fe ipfum animis humanis indidifle dicatur, concludi poteft, appetitum circa bonum in genere ipfis elfe impreffum, quem quisque pro fua libertate verfus objeéta, quae maxime placent, dirigat: an fub praetextu, quod Deus omnia bona poflibilia in fe contineat, ad notionem, tam vagam, tam difiïcilem determinatu valet fequela? nonne omnes appetitus noftri feruntur in objefta bene definita: nonne appetitus boni in genere breviffimam methodum bona fingularia fignificandi continet? quae cum ita fint, manifefto mihi apparere videtur, nimis vagam convenientiam, fubfecutasque definidones, parum vel nihil ad veram eorum, quae anima nofira intus transigat (ia), cognitionem pofie conducere. Scio equidem a multis viris docbis principia ifta jam effe explofa, verum nihil inde lucrantur, qui hunc fyftematum condendorum modum alio tarnen ordine omni nifu defendere conantur, cum exemplo hocce valde notabili, aliam in omni cafu ex tam fiétis principiis concludendi viam non fuperesfe, probe fuerit eviétum.
Haec jam ad primam principiórum ex ingenio fictorum clafiem difta fufficiant, ordo nunc poftulat, ut in alia horum parte (13), quae ex mero ingenio finguntur, eosdem errores bene conjectandi fontes obturafle, oftendamus: horum certe exempla
(ia) Nee mirum, DoctilT. enim Coijdillac I. c. c.Vll. ex iis,quae a MallëbranCHio adhibentur, fundamentis, Geometrarum more hoc theorema, nihil inter amorem atque odium int er efl, (quod manifefte falfum effe agnofcit) optime deducit,
(13) Cf. /*. taf. SS- a. & 3. fub finem.



INAUGURALIS. 87
pla occurrunt ubivis quam plurima, ex quibus unum akerumve feligere non magno certe conftaret labore: verum, praeterquam quod ex hoc in capite jam traditis, ac in fuperioribus capitibus, bene conjiciendi requifitis accurata fatis colligi queat notitia, operam me inutilem navaturum fore firmiter perfuafus fum, cum abfolutiffimum ac fumma eruditione ornatum hujus rei exemplar pofuerit Cel. van S winden (14)7 qui diverfa, quae ad aetheris exifientiam evincendam principia adhibuerunt Cartesius ac Newtonius, ac methodum, qua fuum quisque iyftema aliis Philofophiae locis applicuit Philofophus uterque, tam egregia fibi invicem oppofuit, ac quid in Cartesio, figmentorum patre, vituperandum fit, annotavit, ut nihil certe adjici queat (15).
§. VI. Quae cum ita fint, fummo jure qnemquam me interpellantem audire videor, quid? nonne ex vetuftae Philofophiae documentis de harum fictionum defeftibus fatis conftitit, quam ut pofterioris aevi Philofophi eodem procederent tramite: nonne id unicum, quod in fallaci labyrintho nafcantur homines, cujus exitus nequaquam per principia univerfalia, vagamque ipforum applicationem poteft detegi, aberrantia ingenia convincere potuit, ne hoc modo inutiliter tempus tererent? haec igitur, uti prima quidem vice mira videantur, quadam indigent explicatione, utdiverfi, quibus incitantur, elateres, quodammodo illatam reparent injüriam: quod ad primum attinet, imagimiio in ncxuidearum, quando una occafione alterius excitatur, eft pofita: fi nexus iftc vividiflime appareat, ac repraefentandi modus facilior fit, plus vigens illa eft: cum magnus idearum numerus eodem continetur vinculo, magis. extenfa eft imaginatio: propter fuave, quod inter notiones
ab
e !4) D. Orat. Pars II. quae infcrïbitur De Hypothefibus Phytic'is proprie fic d'ttTis pag. 35-68. Cf et Expojïtion des Decouvertes Philofophiques de M. le Chevalier Newton par M. M kclaurin inter alia bene multa Lib. I. c. 4. p. m. 65.92.
(15) Non minus notabile exemplum, quod brevitate fua, praefertim hoc loco maxime fe commendat eft apud de Crousaz Logique t. iy. pag-. 208. ubi hoc refert: on con(oit qu'un certain mouvement feroit capable de produire des eertains effèts, on veut qtdil les produife. Je cencois que fi la mallere fiuide, qui environne la Terre, decrit en tout fens des cercles, ou des are des cercles , qui ay;nt pour cent re commun le centre de la Terre: ces mouvement feront capables de caufér Ia chiite des corps qrPon eppeïle pefans: donc ƒ ai trouvé la Veritable caufe de cctte chilte. Mais tPeJl-ce point la une fuppofition gratuits? quelle preuve ai-je de ces mouvemens, fi differens par la dijferencs des termes, ou ils fe portent, & en meme tems fi uniformes, paree qrdils font tous conceniriques ? Qjielle caufe puis-je allcguer qui les git fait naitre, & qui les fafe fubfijier ?
N



88 DISSERT ATIO PHILOSOPHICA
abftracTas, ac ideas fenfuales exftat cormubium, naturaliter ducbnur ad id, utilfeï notiones per imagines, quae fub fenfus cadunt , repraefentemus. Magnis ergo imaginatio gaudet dotibüs, cum uno quafi iétu omnia, quae ad evolvendam illuftrandamque objecti naturam pertinent,. fimul menti obveniant : ex eo igitur principio , anima noftra omnes alras, foecunditatem, ac valde extenfam idearum copulationem derivat. Verum ex eodem foute nocentes propullulant errores^ fi enim, nobis invitis, illae ideae, quas inter adelfe debet nexus, tanquam fibi conjimclae obveniant, fi earum confociatio non per rei ipfam naturam, fed per accidentia contingat, multa expliccntur, quae minime intelligunt Philofophi, fi nexus fupponatur, qui non adelt, fi denique ideae vagae tanquam adaequatae obtrudantur: his accedit 2°. loco, facilltas in illis fyfiematibus conSciendis: haec enim,, quam propofui, procedendi methodus nobis maxime blanditur , cum celerrimnm idearum curfum, lieer fint objecta, quae tractamus, difficillima, minime fiftat, ac quando effervefcens imaginatio affectosque verae rei indolis examen obtegant, minime admoneat: naturale enim eft, quando de cujusdam phaenomeni caufa injiciatur quaeflio, hoc modo idearum quandam fuboriri copulationem, ex qua irmumera ftatim accurata ferie deducuntur corolioria, unde , qui femper ordinem diligimus, caufae inventioni, fi modo poffibilis fit, affenfum noftrum praebeamus. Verum ne in jucundis, quae imaginatione nimis vivida obveniunt, deliciis, unicum figmentorum quaeras progrefium, 30. addimus, auèloritatis praejudicium: is enim, cui illud MT«; tf tc alta mente repoflum maneat, vel qui opinionem communi aflenfu receptam miftam facere nolit, aliquando omni argumentorum ponderc, ejus, cujus nullmra nifi^ auctoritatis datur fundamentum , fyftema defendere conatur: quem in finem principiórum, quae memoravi, applicatio, per fe vaga atque indeter minata, ara-' pliflimi ufus eft:cui certe fimilis eft ille, qui fyftema, a fe confeétam-, tanto favo' re profequitur, ut potius valde ridicula fingat, quam femel defenfam doctrinam deferat (16): 4um. ad talia figmenta incfemëntüm in honore, qui hoc modo maxi. me celebrart folet, eft pofitum : talis enim temporum, quae vivebant multï Philofophi, ratio efiè folebat, ut Hypothefis, principiis abftractis, aut vagis relationibus fundata, cujus ope novosimoabditos naturae receflus explicare conabantur,ftunma fty'K elegantia ornata, per multa corollaria valde entenfa, in republica L'ttcra|ia. jus civicum confequeretur, unde magnis encomiis eorum evehi folerent cona-
niê-
(16") Quod eleganter illüftrat Locke ?. c. 1. IV. e. 20. j. 11. p. 597- cum ait, tbvtlev argument ga'on peut emplóyer pour Pengager a eela, feront fans deute auffi peu capables de' prevaloir far fon efprit que les efforts, que fit Bofcés pour obliger fe voyageur a quilterfoni manteau qiP'ü teint (Coulant plus ferme que le vent foujpoit avec plus de violtnce..



ÏNAUGURALIS. S9
inina, quae minimo labore confiabant, quare ne miremur, inanem gloriae cupidinemadilla, quae maxime placent, efficienda, Hypothefium condkores faepenumero incitafie.
; §. VII. Verum ^ quamtumvis fortia adfint ad fiftiones incitamenta, huncce tarnen ardorem valde minui debere, nonnemo forte objiciet, fi ad modum, quo talia fyfiemata refutari foleant, attendamus: quem fcrupulum ut eximam, in varias, quibus fuas opiniones defendere conati funt ifli Philofophi, methodos inquiram, cxpediet; duo enim ftatuebant hunc in finem principia: i°. fufficere , fi Hypothefis pojfibilem tantum phaenomenorum caufam fuppeditet: unde licet iftorum ratio maxime contorta , vel multa horum negle&a effent, nihilominus conjeéturam fuam optime ftabilitam prae fe ferebant, cum neque ad phaenomenorum mutuum nexum, neque ad illa, quae fingula apofieriori fuppeditant, principia, attendi debere audaccer ftatuerent: 2™. quod ponebaat, principium huc redit, ipfa principia rigido examini minime fiubmittenda effe : quod axioma certe abfurdo corollario anfam dedit, licet ab altera parte militet conjeclura bene fundata, notiones abfiratlas minime effe deferendas ( 17).
Atque his quidem aftutiis effecbum fuit, ut multi ab hifce conjefturis evertendis abfterreantur, cum ex fententia vulgi, is, qui dubia contra tantae molis opera neélere auderet, cavillator audiret: verumtame'n, cum generofa virorum, qui malignum vulgi fpernebant judicium , ingenia omne harum opinionum fubverterent fundamentum, quomodo fefe geflïfie illos fingendi magifiros opinaris? dicam quid rei fit: experientia tefte argumenta luce meridiana clariora faepe turbidorum afT feétuum violentiae fraugendae minime funt paria, non, quafi intelleétus humanus fponte fua ducatur ad opinionem minus probabilem amplectendam, verum quia homines felicem verkatis indagandae curfum faepenumero ipfimet fittere foleant, quo certo loco ponendi funt illi, quorum mentionem hic injicio; quare ne miremur, duplicem potifilmum veritatis denegandae viam ipfos fuifle ingrefibs: i°. quidem, ne contra bonam fidem , aut rationis ipfius evidentiam agere videantur, follicite inquirunt, nonne fubtili quodam fophismate fibi objecta laboret argumentatio, quod facile, cum femper ad ipfa verba attendant, detegere valent: nulla enim tam
ac-.
(17) Qua obfervatione hoc mihi nolo, quaelibet principia vel phaenomena fatis clare demonftrata, adhuc rigido examini effe fubjicienda:illud enim Pyrrhonismo anfam daret. Quomodo homines, qui non facile quid ut verum accipiunt, fint convincendi, dccuit ps, CstO USAZ Logique t. 5, p, 15a - 157.
N 2



DISSERTATIO PIIlLOSOPHICA
accurate concepta exffat oratio, quin hoc pacto innumeris tricis involvi poffit i8). <x°. plenum propofitis dubiis affenfum fe praebere non pofTe } ideo affirmant, quod omnia, quae pro fua opinione a'dferri polfent argumenta, nondum dececta fitft, oppofitaque dodtrina eodem vitio laboret, adeoque dubia folvendi penüriam, non ex fonte opinionis fuae, fed ex defecTu cogrrkionis huraanae, quam in dubiis objeéti» etiam captant, derivandam efiè conti .leuter autumant. Quibus certe mediis, evi-dentiae vel probabilitatis bene fundatae affenfui fulcra permuka fubduci , nemo eft, qui ignorat.
§. VUL Quae cum ita fint, ab altera parte obfervandüm reftat, nunquam ad tantum gloriae fuae culmen adfcendere potuifie,- nifi judicantium turbam ifti fyftematum condendarum rationi, omni animi impetu favere, certo certius praevidiffènt : omne enim illud, quod animum reereat, licet vel fit abfurdiflimum, vel objeéti,captu humano fnblimicris, explicationem intendat, canto applaufu folet excipi, üt, quos in argumentis propofitis obfervant defeclus, non inconcinno*, ac lubrico disferendr modo , verum quae in ipfo objeéto innumerae occurrunt, diffkukatibus at* tribuant, atque hoc modo mera idola pro totidem veritatibus fibi obtrudi patiantur homines: imo aliquando, vel ipfi, praefertim in rebus, ad religionem pertinentibus talia fingant, quae poftea argumentis Phiiofophicis induta , tanquam certiffima reeipiwntur dogmata. Me ergo a rei natura alienum minime acturum efie cenfeo, fi breviter in proprios horum fontes penetrare ftudeam. i°. Praeter principia ,. de quibus in irrkïö §. praeeed. memionem feci, a Philofophis tam felici eventu recepra, mukae propofitiones dubiae, quas quisque fibi condir, evidentiae fpecia vel'atae, normarn veritatis vel probabilitatis indicia dijudicandi conftituunt,- quibus accedunt multa, quae ab infantia a parentibus nutricibus,que recipiunt homines, ae tanquam faera atque inviolabifia computant , quafi1 ab ipfo Divino Numine ©riunda: quare fententiam quae hifce praejudicatis opinionibus vel pro parte fubnititur, absque ulla indagine admitti necefiè efl:. 20. Eodem plane loco ■ habcncü funt, qui ex particulari fyftemate abripiuntur, Hypothefium,- cum hoc plane com> eidentium, arbitri, qui non candide affeftuum potius , quam veritatis rationem habeim ge. Alii e contrario fine ullo examine Hypotheun rite conditam elamkant,. ideo quia haec populo placeat, vel: cum fuo temperamento, ac vivendi more , vel Poitica agendi ratione magis-conveniat-: 40. Denique caufa- magis particularis, quare
mul-
(18) Deüs-, qui odiofas*féquelas exfyftematibu's fibi objeciis deducunt, C£-de Crousaï-
90



ï N A U G U R A L I S. ff
multa ludibria recipiantur fyftemata, in ipfo judicandi' acurninis defectil pbfita eft:' ■magna enim hominum pars, ut viétura quotidinnum atque amiétum fibi quaerant,fubfidiorum ,• quibus conjetfruras dijudicant, defeftu laborant: alii vero, vatoren* mediorum, quae ad manus funt, ut probabilitatis gradus dignofcatur, pcnitus igno-rant, ae bene exterifum corollariormn agmen eo, quo par eft, ingenii acuminè,affequi minime valent (les gens i&nfylloglsme). Normulli denique 5°.aliis negotiis' ita funt impliciti, ut-plane omnem eruditionis cognkionem refpuant : hos inprimis novitas ac varietas deleftat: iftorum imaginationi, fi qua pollent, maxime blan-diuntur fictitia fyftemata, unde minimo rerum pondere valde perculli',. aliorum. aucftoritate abripiuntur.
§. IX. Atque haec quidem admonuiffè fufficiat, utcorollarii' inftar, de abfurdicate atque abufu principiórum fiétkiorum nonnulla adjungam.
Cum enim in genere perquam dfflcile fit, omnes rei', cujus naturam Hypothefisexplicat, partes uno iftu contemplari, ac proinde caute ac pedetentim progredi masculae fit Philofophiae, manifeftum eft, methodum, quae non confulta natura tagentem phaenomenorum feriem, quae vel non exiftunc, vel longe alia facie induta funt, quam celerrime deducit, ac explicat, quae explicationes vagas in infinitum extendit, quae, ubi dubium obmovetur, denuo nova fingit, quae porro fupponic phaenomena, eaque per principia, eodem modo incognka, illullrat, qnae pro; diverfo fingentium temperamento (19), alia fuppeditat folvendae qüaeftionis media, quae eruditorum animos dividit, ac utiliffimum artibus disciplim'sque adjüfflesK tum, quod in amico litterarum commercio confiftit, plane toilk, ac fcriptis erifti-cis omnia implet, fummo jure abjurdam praedicari:
Jam vero ut de abufu Hypothefium, qui tum ad fióhnas, tum ad bene confedtas: conjefturas referri poteft, pauca fuppedifero., ordo poftulat.
Propter vehementem ex ingenio quaevis fingendi ardorem, nihil iritactum reliquerunt Philofophi , unde omnia Philofophiae capita horum figmentorum farïaaihe' fcatere deprehenduntur. Nihil quoque refert, in quibus disciplinis hifce abufü fuerint,: cum ubivis üdem femper defectus fint obvik Unde five ad ilios cafus at-'
ten<--
( iq ) Sic , ut' hoc exemplo ut'ar, qui indole manfueta a'c benigna gaudet', principia ex boni-tate Divina dedufta adhibet, ac tanquam primarium Divini Numinis charaaerem ponit':' alter • cujus imaginatio ad fublimia tendit, ad ordinem ac fapientiam, qua omnia in hoc univerfo-1 condita jundtaque funt, attendit : terdus deniquej qui melancholico utitur temperamento • qui nunquam placidus ac quietus fe ipfum ut alios odio perfequitur, fati efficaeiam-omnibar applicatv



5>a
DÏSSERTATIO PHILOSOPHICA
tendas, qui omne Hypothefium condendarum ftudium excludunt, vel in quibus , fi rite peragatur negotium, optimo cum fucceflu adhiberi pofiunt, figmentorum abufus, praeter jam memorata vitïa, manifeftus eft, nimirum, quod ea tanquam totidem cognitionis noftrae principia, bene demonftrata, obtruderint Philofophi, quae non tantum Theoretica contemplatione abfolvuntur, verum et ipfi Praxi irreparabile damnum attuLerunt: eodem loco habendae funt Hypothefes rite confeétae, fi cavillandi, ac peftiferum disputandi,ac fe invicem laceffendi contagium nutriant; fi Religionis ac morum principia evertant (20); fi denique tanquam veritates, quae firma fynthefeos fundamenta conftituunt, audacter proferuntur ( 21).
(20) Cf. de his, qni Hypothefibus, ad dogmata religionis, vel disciplinarum moralium vel «vertenda, vel probanda adhibent, ea quae ex Cl. Wolfio annotavi ad C. //. §, 4.
(21) In quantum hic exceptio admittenda fit in P. II, c, 2, inquirara.
e a-



I N A U G U R A L I S. 9 3
CAPUT Q U I N T U M,
BE UTILITJTE HTPOTHESIUM JN GENERE.
§• I. C3um Jam parum abfit, quin univcrfam de Hypothefibus Phiiofophicis
theoriam breviter contraxerimus, antequam .ad nonnullas harum fpecies, pro diverfa nempe disciplinarum, ex quibus peti folent, diftinctione, paulo plenius excutiendas transgrediamur, nonnulla de ntititate, quae ex quacunque Hypothefi colligi poffit, monenda fuperfunt, quae hoc capite eo ordine traélare conftkui, ut poft praemifiam generalem de uülüafe, quam ex omni Hypothefium congerie in artes disciplinasque redundafle probabile eft, contemplationem, i°. in varios cafus 'quibus vel e mero-ingenio depromtae, vel rite confeétae funt, Hypothefes, inquiram: dein i°. quaeftionem, quando Hypothefes- formari queant, proponam, ac pro virili decidam.
II. Quicunque immenfam Hypothefium fiétarum, quae ab illis inde tempo* ribus, quibus artium fcientiarumque culturae vel leviter operam dederunt mortales, funt repetendae, farraginem, earumque ad rerum fummi momenti praxin applicationem attenta mente confiderat , imo cum tam parvo conjecïurarüm bene' eonfeftarum numero confert, merito haerebit dubius, nonne ex non bene culto hocce ftudio magis incommodis impiicitum fuerit genus huraanum, quam quidem: ex rariffime promoto hcc doótrinaé genere fructus perceperit :• ad quam quaeftionem^ quamque difficiüimam efiè quisque fatebitur» brevker fic refpondeor nullum certe;



$4 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
. te datur disciplinarum genus, ad cujus fummam uno quafi icm perveniri poteft perfeótionem, tum ob latentes multarum rerum proprietar.es, tum propter imbecillem intelleftus noftri progrcdiendi rationem, unde lubricarum conjeclurarum confecïio jta cum cujusque doélrinae nore conjunctaeft, ut tanquam maium, quod evitari non poffit, eonfiderari queat, unde omnes hujus ftudii defectus Philofophis pro ingenio fingentibus minime funt imputandi: verum cumdceo, quod revera contigit, hoc loco agamus, diftinétione quadam controverfiam componere ftudebo: diftmguo enim inter diverfa, circa quae verfabantur fiétitiae conjeéturac, objcéta, prouti nempe ad Religiofa vel Politica placita in genere, vel ad artium disciplinarumque cultum, quo vitae humanae promovcntur commoda, referantur: i°. cafu irrcparabile damnum ex illis fuifie ortum, neque eas ita eruditorum curiofitatem incitaftè, omnia, quae in Prolegomenis CO' ^e diverfis ad illas elateribus ex Hifloricis annalibus attuli,manifefte probant,cum vel nulla vel exigua ab alio latere opponerentur conamina: cafu, conjeéturas iftas hommum felicitati param nocuiffè ex eo poteft cölligi, quod ab aevo, pro temporum fane ratione fatis rectc, ea, quae felici vitae curfui opitülantur, fioruerint ftudia (2)9 quae quidem perfedtionis femina fatis fiétitiis conjecburis fuerunt impedimento, ne nocerent.
§. IIL Hifce omiiTis ipfam, quae ex conjecfturis fiélitiis aliquando colligi poteft, Utilitatem contemplemur, de qua ficfentio: in omnibus cafibus, qui Hypothefes excludunt, ideo quia mechanismus fiujus Univerfi, vel prima rerum principia, vel modus quo hoc Univerfum efie coepit, in cenfum veniant, quorum naturam jam alibi ( 3) indicavi, conjecturae non nifi fcepticismo bene ordinato anfam dederunt, ut praecifé definiatur, quae fciri poflint, quaeve lateant (4), atque ad quae evolvenda nullus unquam conceditur aditus (5): unde fine ullo dubio manifeftum
eft,
(1) Cf. ibid. §. 3. & multis feqq. (ï ) Cf. Proleg. §5. II , 12.
(3) Cf. c. II. §, 14.
(4) De Scepticis recentioribus , 'qui illam vïam ingrefiï funt, Cf. Bruckerus in Hifi. Phil. Per. III. part. I. lib. 3. cap. I. §. 3.
( 5 ) Quare certe mihi errare videtur Cartesius, qui in Princip. Phil. Part.III. §.45. de liis cafibus ita differit: fi quae principia pofiimus excogitare, valde fimplicia et cognitu facilia, tx quibus tanquam ex feminibus quibusdam , et fidera et terram, et denique omnia , quae in hoc mundo afpeetabili deprehendimus, oriri potuijfe demonjlremus, quamvis ipfa nunquam fic orta effe probe fciamus hoc paSto tarnen eorum naturam lon^t meüus exponemus, quam Ji tantum qua/ia jatn prif, defcribersmus.



INAUGURALIS. 95
eft, cum iis, quae vivimus, temporibus haec accurate fint determinata, omnem Hypothefium circa haecce objeéta confectionem prorfus efie fupervacuam, ac non nifi fiagranti honoris ftudio efie attribuendam.
§. IV. Jam fecundo loco de iis videamus conjccluris , quae ex disciplinis , in quibus probabilitatis definiendae ftudium maxime cernkur, petuntuf: jam dudum agitata quaeftio eft, an Hypothefes (opiniones potius dicendae funt) nullis principiis fubriixas unice eo fcopo condere liccat, ut tandem verkas detegatur, atque erudkorum ukerius progrediendi incketur curiofitas? quod certo fenfu admitt'i posfe cenfeo: non enim ab una parte acutiffimi ac fublimis ingenii hominïbus interdict necefiè eft, ne ipfam praecurrant experientiam, fi modo modefte ac dubkanter placita illa fe eo, quem dixi, fcopo, condidifiè, publice profiteantur: ab altero ramen latere illorum jactantiae occurrendum eft, qui fyftemata, qüantumvis abfurda, eoHómine commendant, quod obfervationibus poftea facds, anfam dederint, atque hocce intuku Cartesii placita cum a Newtono ac Hugenio ex ip-, fis Naturae phaenomenis deductis Hypothefibus confuderint, ut jus civitatis in orbe litterato confequerentur mera figmenta; cum fyftema Cartefmnum non fua foecundkate, fed quod aliorum induftria, cafu fortuito fuerit inckata (par contre coup), omni fructunon fuerit deftitutum: unde concludimus conjecturas in praefenti cafu, fi non confidenter ac tumide, tanquam Hypothefes ex phaenomenis rite electae vel veritates bene firmae proferantur, fi quoque omni probabilitatis fpecie non careant, minime efiè repudiandas.
§. V. Supereft tandem, ut utilitatem, quae ex conjecturis , fecundum eas, quas fupra (6) tradidi, regulas, confectis colligitur, confideremus, quae pro diverfo illarum fcopo , ac probabilitatis gradu varia eft: nam cum medium adfit ad quod totum ratiocinium praecife exigitur, recta via ad ipfa fcientiarum principia ftabilienda adornandaque tendunt: aliquando vcritatum,, ubivis cognitarum, illarum ope detegitur vera caufa, aliquando phaenomena facilius explicantur, nonnunquam denique Naturae effectus, nondum cogniti, innotescunt (j).
%. VI. Quibus cafibus fi adjungamus, faepenumero per Hypothefes rite conditas, craflam ckca res non extenfas depeili ignorantiam, facile refponderi poteft ad
quae-
(fj) Cf. cap. U. L part,
(7) Quae omnia late explicui c. I. %\. 8-10.
O



•g6
DISSÈRTATIO PHILOSOPHICA
quaeftionern , tn quibus cafibus Hypothefes quea'nt confici. Equideni' percipio, horum cafuum diftinclione omiffa, nulla ex Theoretici circa Hypothefes contemplatione colligi commoda , verumtareen iis viris non affentior, qui nunquam huic rei operam dandam effe urgent, nifi haec duo concurrant, iv. Ut omnes de quaeftione propofita faftas opiniones probe calleamus, 20. ut medium adfit, quo inquirimus, utrum a nobis facla conjeclura veritati conveniat, nee ne (8): eo enim fcopo Hypothefeos definitionem adeo extendimus (9), ut & aliis cafibus Hypothefium ufum applicemus, neque femper requiri, ut Hypothefis ad certitudinem deduci poffit, alio loco (10) indicavimus.
(8) Sic fentit DodtilT. de Condillac /. 0, C. XII. p. 357. ( 9) Cf. c. I. §. 2.
Cf. Eod. S. is. Quaeft' a'
DIS-



DISSERTATIO PHILOSOPHICA IHAUGURALIS.
UNIVERSAM HYPOTHESIUM
PHILOSOPHICARUM THEORIAM EXHIBENS.
PARS POSTERIOR.
CAPUT P R I M U M.
DE HYPOTHESIBUS P HTS IC IS.
5. I. IPoft generaliaHypothefium Philofophicarum principia, in Parte priore tradita, fecundum eam, quam fupra exhibui, illarum divifionem CO' norirmllas fpecies,pro diverfarum, ex quibus petuntur, disciplinarum indole, maxime varias,
in
(1) Cf. Part. I. c. 1. J. 14.
O *



p8 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
.si Parte pofteriore breviter pertra&are ordo poftulat, in quo negotio ita verfari placuit, ut, ne omnem Hypothefium Philofophicarum feriem percurram, illarum tantum duo exempla proponam, quorum primum circa Phy/kas verfatur conjeéturas, quas hoc capite declarabo. Si norionem Phyftcae disciplinae evolvas, nihil aliud illa fignificat, nifi yirium ac proprietatum corporum, ex quibus hocce Univerfum conftat, feientiam, unde circa res Naturales, harumque phaenomena verfatur ( a ) haec disciplina; five ut plenius Cl. Musschenbroekius (3} deeiarat, Phyjica examinat fpatium totius univerfi, indagans ejus naturam, proprietates, aétiones, paffiones, fitum, ordinem, multitudinero, vires, effectus, horum caufas, modos, magnitudines, origines, &ea Mathematice, quantum fieri poteft, probans.Ex cujus quidem definitionis fingulis partibus, quatenus Hypothefes condendi ftudium non excludant, quaenam illarum in Phyficis} natura fit, generatim dijudka, quam definitionem in eodem hocce capite plenius evolvere conabor. Jam cum in priore hujus Differtationis Parte multa exemplis,ex hac disciplina petitis, illuftrare fuerit neceffe, imo eo fcopo accurata, quantum quidem fieri potuit, omnium Hypothefium theoria condita fuerit, ut proinde partes vel minimae, inprimis, ubi de Hypothefi quadam conficienda, dijudicandave quaeftio eft, cuivis conjecturae applicari poffint, ea, quae jam funt diéla, vel plene omittam, vel leviter tantum tangam, ne prolixitads reus Conftituar: praetcrea, cum Phyficarum difciplinarum culturaad tantam hodie perfeétionis fuae d-^w adfeenderit, quod inprimis rectae Hypothefium condendarum methodo, quam duce Newtono omnes fere Phyfici fecuti funt, acceptum referri debeat, novi quidquam aut infoliti in medium proferre noftras vires facile fuperat, quare illud, in quo praecipue punctum mihi verd videtur, tantummodo brevi oratione complectar, fequentem ordinem hoc capite fecuturus, ut i°. de praeftantia atque utilitate. ftudii Phj'fïces nonnulla-adducam; i°. rationes,, ob quas hocce ftudium tamdiu neglectum fuerit, fuppeditem; 30. in genénilem. Phyficorum fcopum, et, quae exinde deducitur, Hypothefium in hoc loco divifionem inquiram-, 40. harum naturam ■ declarem-7 50. regulas, unde de probabilitate conftat, allegem; 6°. de evidentia; 70. de defectu Phyficarum disciplinarum disferam; 8°. denique, quodnam hujus fit remedium, proponam, huic capiti fiuem iropofiturus.
f2) Cf. Cl. 'sGkavesaptde m El. Phyf. Math< lïb. I. P. 1. e. 1. j. 1. & fqg.. C$) I» Jnfi. Phyficis c. 1., I 6.



INAUGURALIS.
93
$. II. Nemo, qui debita ergs Summum Numen pcrfufus eft reverenda, Naturalium rerum ftudium, & ad ejus exiftendam evincendam, imo ad conftituenda fummae bonitatis, fapicntiae, ac providentiae monumcnta, neceflario conducere, eumque in fmcm rationis nofirae lumen ita adauétaui efle, ibit infidas, cum non rofficiat, Supremi Numinis potentiam fapientiamque argumento Metapbyfico novifle, quas omnibus moment-s ex effectibus ipfis contemplari debemus. Porro hujus'ftudii accurata notitia veros fuperftidonis atque idololatrïae fontes obturat, vanam, quae' ilüftriflinia Naturae phaenomena incuteré folent, formidinem depellit, inutilcm rerum minoris momenti admirationem propuifat, ac rationis vires maxime excitat, et evölvic. Verum haec unica non funt, quae Phyfices cuituram maxime commendant, commoda: practer fuavem enim, quae ex hoc ftudio colligitur, rerum cognitionem, qua men tem noftram adomare valemus, innumcris dotibus haec disciplina inftrüéta invenitur, fi communi hominum vitae curftii applicetur: quid enim ad hominum felicitatem, fecuritatem, fanitatem, prosperitatem magis accommodatum eft, nifi Philofophiae Naturalis ftudium, cum ex illo artes disciplinaeque omnes deriventur, omnia harum principia, ac concludendi modus unice explicentur: quae magis luculenta reddi pofiunt, fi ex innumera exemplorum clafie quaedam delibemus. Nonne enim hocce ftudium inter ac Medicas contemplationes arcbffimum exftat connubium, five ea, quae ad morbos curandos neceflaria funt, adminicula fpectes, five ab altera parte Pfychologiam a Phyfiologicis obfervationibus maxime pendere adferas (4)? nonne porro rapidam flümihummarisve violentiam, aggerümet cataraclarum ope egregie compefci, imo omnia Hydraulices principia unice hunc in finem concurrere , quotidiana docet experientia (5)? an nou innumeras mnchinas , miaano laboris temporisve cum dispendio„ communi vitae optime opitulari certo certius conftat? quis denique bellaffdi artem, tot malorum fcaturiginern, verum ad defenfionem maxime necefiariam, ex ftudio Naturali, ope Mathefeos adjuto, unice derivari, ignorare poteft 3 quae quidem fufficiant, ut'valde'
ex>
( 4 ) Cf., quantum enim asimae vitea e corporum condïtione d'ependean't egregie oftendir hac de re DoctitT. S. J. van Geuns in jam alk Diff] Puil. de Corporum habitudine, animae hujusque viriam indice ac moderatrice.%.\ï.in f. Illam porro materiem eruditiflime tractavie Doaiff. C. G.Deutrich in Dijj". de morbis mentis deliëta escufantibus■■, de&n&Lipfiae 4. 1774... quam vide praecipue §.3,4.
( 5 ) Qui magis fpeciale horum commodcrum exemplum efflagjtat, adeat Doel. N.C. be Frbmert, amicum noftrum integerrimum, qui in Diff. Phil. de Fbimim-b pro gradu defenfcf Lag. Bat.. A. 1790. Cap. VI. eleganter fimul et erudite de remediis, quibus fulmïnis perieula uterti pojj'unt, ditferuit..
o s



IOO DISSERTATIO PHILOSOPHICA
exccllens rerum Naturalium ftudium, cujus pomoeria conjeÉtandi modo valde exten-
fa funt, pracdicarcmus.
G PI V-rum cum Naturalis disciplina tatitae felicitatis ferax fit princlpium, qu! fic,"memo quaeres, ut per tot fecula ncgleOa jacuerit, adeoque vel parvam vel plane nullam utilitatem protulerit: de prima hujus defedus caufa ta e fummorum virorum eft judicium ( 6 ), on fcait qu'au. lieu de la connotj/ance de la Nature, ee qui portalt autrefoh le nom de Phyflque, ne contenaitquedes ven, les, des chicanes Metaphyfiques, des melanges, des notions yagues ,d taees fau/jes , & de qualités fenfiblë, deguifeës /bus des mms en parne pompeux en parm , , •n- ■ ■>„ „*nP,^r,r ls< ianorans, o QU enjler de vaiutè barbares, qui tfaboutiffotent qua etourdü les ignoran , u j J
les fots, qui donnoient dans ces pieges , quae egregia obiervatto, cum mpnmis Anfto elic e tradendi methodo magnam partem merito applican queat exmde apparet, fi lumcVirum per multa fecula fceuri fuerint, quem ms fpeculaaon^us Naturam ipfam exhaufifiè opinareutur, rerum naturalium ftudmm mmus rede fuiffe cXm: inftrumentorum porro defeetum (7) aliorum conammtbus obfttafie : qtn enim fugit ampliffimam machmarum feriem , qua hodieuumur, apraevia, adeoque Hypothetica effeftuum , qui forte ^f^^^. pendere? His caufis accedun^aliae ^^^^^^ Ipfl-ns facultates nimium deprefïermt nonnulb, ita ut oenc ex d^acquSn pofie clamLent, unde oieum operamque illmu depermturum opin^ur quihanc traaarecupiebat, omnem plane laborem nnlfum fecerunt: a« cX in fato quodam, quod omnium artium fcientiarumque curfum fiftere folet collocamus: quonam autem ex fonte haec caufa derivanda fit, non mnotefcit mfi Zl craffae, qua fcientiae fubmerfae erant, caligini, hancce adfcnbas : longa enim feculorum feries inter inventa, quae firmis analogiae vmcuhs fecum mvtc m 'mL videri poffent, decurrit: per exempla res magis mamfefta. Ars nltas cudendi veteres minime fugit, ars vero caelandi, ac Typograplnae non n f p ft tr fecula funt cognita. Magnetis porro verfus Boream detefta dn-ecbo, 1 nifi centum annis poft! pixidi nautieae conficiendae hut apphcata: objeda, n0n nifi centum anms po , P aquaplenam, majora, ac clanora
quamvis mmuta et obfcura, per vitream puam, <»w* r ^
• n • Af Acad Royale des Sciences T, L P- 4>
(6) Cf M*r. d>l* • ünae phyficaefaüsidoneaeconjeaurae prolatae, quarum
(7) AllquandoproraUone ds P Troostwtk et C. R. T. Krayenhoff «ernpluru adferuat E*WTA. ^ fyfemate de. Aurora Boreali M. Eberie Capplïeatton de PFJeeiricite a ia . nvt i '
mardi §. 78. quod refert §. 77.



1NAUGURALIS. 101
cerni jam obfervavit Seneca (K): quare non confccerunt Microscopïa, quae ex parvo globulo, aqua inipleto conftahar.t, quae objeda fub foco pofita egregie amplificarent? quare lentium inventie, organis viforiis adjuvandis quam maxime accommodata, feculo demum XIIL in-ufum protrach fuit? & quod maxime no tandum eft, unde fit, quod inter lentium fimplicium, ac duplieium, ïnventionem tria fecula delapfa fint? alia ejusmodi exempla in medium adferre, eorum, quae fuavi nexu jüncba apparent, quae tarnen poft longum temporis intervallum detecta funt, non foret difficile, verum dicta fufuciunt, ut propofitae quaeftioni fatisfiat.
§. IV. Jam cum horum fummi momenti defeétuum catalogo optata medicamina attulerint fummi, quibus de meliore luto praecordia finxit Titan, Phyfrci, videamus, qua via, quave methodo tantum praeftiterint; quare primo diverfum , quem fibi in Natura ïnveftiganda proponunt, feopum invefttgemus. Tota de rebus Naturaïibus Philofophia, ut difertis Ccleb. van Swinden (9) verbis utar, verfatur integra in perfcrutandis rerum proprietatibus, earumque nexu, hcibitu, analogiis perveftigandis ; variisque , quae ad res producendas , mutandasve concurrunt, caufis fecernendis ; Usque , quae cuique competant , enucleandis; yiribus denique , quas exerere po funt, determinandis : quae quidem Philofophia ut rite excolatur , ac fuo fcopo fatisfaciat, ad dupliccm potifïïmum, in qua omnia corpora verfantur, fi datum quietis excipias, quam nonnulii pro ftatit aequilibrii tantum hahent, cor.ditioncm probe attendere.Phyficos necefiè eft: vel enim corporum agitatorum motus &a loéliones abftracle confiderant, vel ad effectus ,■ quos edunt , fi in fe invicem' agam , fumma fagacitate attendunt. Jam vero cum de his omnibus concludendi via unica in fingulis, quae in corporibus confpiciuntur, phaenomenis perfcrutandis fit pofita, varia inde principiórum, ex qurbus confichmturHypothefes., oritur diitinelio, quae huc redire videtur: fi Naturam
(8) cf. ia Natnr. Qtiaejl. Mr. I. Edit. L'pfii p. e>t. ubi in hunc fenfum refert. Dixï modo fieri fpecula, quae multiplicent emne corpus , quod imltaniur, illud adjkiam, omnia pér aquam videntibus longe effe majora; tiiierae quaniumvis m'mutae ac■. objenrae, per ritream pilame aqua plenam majores clarioresque cernuntur. Sidera ampliorem per ,-iubem adfpkknti ridenturr quia acies nojlra in humida labitur, nee apprehendere, quod vult juleliterpo.eft. Qttod manifefi'ttm efi.fi pocutum impieverls aqua, & in id conjeceris annulum: quidquid videtur per Aamo» rem, longe amplius vero eft. Qiiid mirum'. majorem reddt imaginem Solis , quae in nube humida vifitur , cum de caufis duabus hoc accldat? quia in siube eft aliquid vitro fimüe, quod poteft pellucere, eft aliquid & aquae: quam fi nondum habet, tarnen jam apparet ejm natura> im quam ex fua vertatur.
(9) lr> Orat. p. 68y 69»



ioa DISSERTATIO PHILOSOPHICA
ram fponte operantem examini fubmittunt, obfervaticnum ; fi ipfi , vi quadam adhibka , phaenomena extorquent , experimentorum elicitur feries; fi denique phaenomena, de re ipfa non teftantia, undequaque colligunt, uc jam memoratis finibus fatisfiat, analogico utuncur argumento. Unde triplex Hypothefium Phyficarum elicitur divifio, cuius veram indolem cum jam diverfis locis (10) indicaverim , ulteriorem tractationem hoc loco filentio tranfire pofTumrquae tarnen principia non femper eo, quo conjeclura conditur, momento fenfibus offeruntur, imo vero faepe conjeclando deteguncur, unde, quod ad modum Hypothefes formandi attinet, duplex kerum illa claffis fefe offert: vel enim ex obfervationibus, jamjam eognitis, opinio deducitur, vel illa tendit ad novas obfervationes faciendas: idem de experimentis , ac nonnunquam de ratiocinio analogico poteft ftatui.
§. V. Hisce praemifiis , quibus fulcris niti debeant Hypothefes Phyficae, fi hanc disciplinam vere pcrficiant, ut & de earum natura paucis videamus. Cusn enim reetae rationi maxime conveniat, conjectandi materiam non quaerere xnifi media adfint, quibus de Hypothefeos conditione judicium ferri queat, quae in hac materia ex abftra&a fubfiantiarum contemplatione minime deriventur ( 11 ), confentiente fummorum Phyficorum , eorumque , qui in Phyficis rite progrediendi methodum excuficrunt, docTrina, ipfa phaenomena, quae Natura quocunque modo exhibet , fumma ingenii perfpicacia funt confulenda, ac nihil in Hypothefi flatuendum, nifi quod ipfa fuggerant, ac protinus rejiciendum eft, cujus contrarium ex illis datis certiffimis elicifur, quorum foccundam maflam ipfa Natura, licet de induftria multa aliquando celare videatur ( 12. ), fiippeditat: multa enim facba particularia cognita, nexus, qui inter illa eft conftitutus, novae, quas producere valemus, ad illum nexum vel extendendum, vel reftringendum copulationes,Hypotheticum ftudium eleganter locupletarunt: verum ( 13 ), cum in triplici, quem memoravi, cafu fenfus noftri non nifi individua percipiant, tantum aliquid in Natura intus peragi intelligimus: caetera, quae hic defunt, ex ipfa ratione funt fupplenda, ut de phaenomenorum caufis, ac mutuo nexu, quo fefe invicem expücent, certi quid ftatui poffit: porro ubi experimenta eum in finem inftituuntur, ut rei cujusdam interior indoles detegatur, fcopum quendam, ob quem illa iriftituimus, adeffe debere, omnibus in confeflb eft, unde Hypothefium in hac materia
con-
( 10) Cf. Part. I. c. u ». 4. 5. C, II. §. 9- 16.
(it) Uti egregie declaravit Doctiff. Locke EJfaiPhil. concern. 1'Entend. humain Lib. IV. s. 12. 5. 9. p. 536, 37.
(12) Cf. tje Crousaz Logique t. FI. p. 29.
(13) Cf. Melanges de Lifter. d'Hift. & de Philof. torn. V". p. 54» 55.



I N A U G U 5 A L I S. m
conficiendarum, quanvalii in dubium vocare comti funt , fummo jure evincitur'ne-' celiitas, ahoqum.enim experimenta experimentis coücervando praecipuam, quam attmgere debent, metam negiigunt Philofophi: nee quis objiciat, volo hoc pacto reftam Hypothefeos notionem minime ufu venire, cum, experientia tefte tales conjednrae , initio pro ingenio excogitatae, fi deincepsper experientiam con' firmentut, talcs efie definant, verum prima omnium Hypothefium initia leviter tantum tundan fólere nerainem fugit, quae deinceps vel in totum Vei pro parte pro-' ban pofiunt: non eni.m exigimus, ut experientia omnes plane Hypothefes Pbyficas plenjffirne confirmee, cum dubia multa etiam in hoc cafu fuperefiè queant atta men aliud dicendum effe exifiimo, fi de legibus, ex. gr. de motus proprietatibus, condendis_quaeuio fit,, tune enim minime funt perfeftae, nifi;ad certitudinem redigantur, .qua tarnen obfervatione aliam Phyficarum Hypothefium da/Tem, quae ver ' fatur circa objeéta, quae ad experimentorum obfervationumque certitudinem duri non pofiunt, ab hac materia non excludo. (14): illas enim, fi ukerioribus'mvefii^«omous tantumfflodo..commende;itur,. et.fuo frucbu...non deftüui, fuora oftenfum
: §. VI. In fchemate, quod de óixline, in hoc Capite obfervando,in §. 1. éxp&ul me de reguns, quae ipfius ex claris, iftis- phaenomenisconclufionis valorem dijudicant, afturum - efie, promifi, eo tantum fcopo, ut ex iis, quae in Parte hujus Dis, fertauoms^pnore dc hac materia in genere longe Iateque diflerui, quaedam huic loco de Hypothefibus Phyficis applicarem, quod quafi per indicem ideo tantum cfr>ere confticui, quoniam multae regulae, tum generales tum fpeciaies, ex disciplina P hyfica param funt defumtae, licet ct aliis disciplinis, ubi eadem occurrunt principia, applicari queant: triplici ergo cafui, quo vei obfervationes, vel experimenta Ve
analogia eotiderti funt Hypothefium Phyficarum principia, regul^II III IV h mis V. atque VIII. ex gencralihus (*c5),: regula I. II. ahquando'v. & V?7x ipeciaffius^, ampiifiimi fimt ulbs: obfervationibus deinac experimentis propria eft' regula VIII. In argumentum analogkum tantum quadrat regula IV. & ad Caf.,m quo fnm^^^^ experimentaque capienda Hypothefis tendk' referri poteft regula Ml ex reguiis fpecialibus (i7> Jam, ciun pom) J£
jV
öLVl ^;Cdam NEWT0NIÜM in Phyfids ad*ifi!*> sc proponuirc viee ia *
(15) Part. I. c. 5. 5. 4, (16 ) Cf. P. I. C. lil. $f. 4, s.
(17) Cf. Eod. 5. e. -;;
P



ïo4
Dl SS ERT AT IO PHILOSOPHICA
jeétura co.probabilior fit,quo-majori 'fagacitate atque induftria fit confecta, ïdemque in' Pbypothefibus Phyficis quam maxime verum deprehendatur, et hac in parte cautelas neceflarias minime óeglexörimus\ ömnino regulae, quae de hoc ftudio prudenter ex-' colendo antea (18) tradidi, huic quoque materiae adaptentur.
§. VIL Verum, cum, in quacunque demum disciplina adhiheamus conjecburas, ' femper id ante oculos conftitui oporteat, ut ad fummum evidentiae gradum evehantur, fi natura disciplinae, ex qua petuntur, id permittat, hoc loco examinabo, quid de evidentia in Phyficis dicendum fit. Varfi varia hac in parte ftatuunt, quae prima quidem fpecie fibi invicem contraria videri poflunt, verum ex bene declarata doétrina, quousque in Phyficis progredi fic conceffum, ut in feq. §. annotabo, facile eonciliantur. De generali evidentiae notione jam ante (19) diflerui, attamen, quid de praefenti materia fentiam, nonduin exhibui, quare quid per evidentiam Phyficam, meo quidem judicio, intelligi debeat, paucis evolvam: vividiffimus nimirum perfptcuitatis fplendor , qui quidem vim adf'enfid nofiro non infert? fiquidem ejus contrarium non inyolvit contradicllonem, nee rationi qua conftituti fumtis opponitur,fed direble repugnat Naturae claris et prohe cognitis legibus: differt igitur haec fpecies a Mathematica ac Metaphyfica evidentia, per primara enim evincitur, contrarium contradicbionem involverc, per fecundam fpeciem nobis invitis affenfus extorquetur, quod alio loco (20) plenius declarabo. Definitionem porro, quam propofui,idoneo fundamento niti, certoeertiusapparet,cum leges Naturales ratasatquefixas efiè, ac non, nifi rariffime graviffimas ob caufas, ïmmutari, fummo jure fupponant Philofophi, ex.gr.. nonne fponte omnium fefe praeberet ludibrio, qui ferio de hujus enunciationis veritate dubitare vellet, fi duo corpora, puta aurum et aes, aequalia mok, fed inaequaïïa ponder e, per aquam dimiffa fimul dilabantur , quod gravlus, veloclus defcendet: verum hujus aliorumque caiuum definitio per fe evidentiam non involvit, cum Deo fic jubente leges, feeundum quas moventur corpora, mutari pofient: jam ex his, quae hoc loco expofui, fequitur hujus evidentiae criteria minime adefie pofie, nifi in. quantum regulae, quas-: fequi Naturam obfervamus, nobis clare ac perfpicue innotescant, quas cum conjefcando fere femper afiequi cogamur, merito quacritur, quomodo evidentiam veram adefie, demonftrari pofiït: fatendum eft , in Phyficis nos faepe evi^
den*
{i#) Cf. P. r. c, a, totum-; ( 19) Cf. l'art. J. c. 3. 5. g, isto) C£ Part. U. c. a, <S„



INAUGURALIS. io5
dentiae defecftulaborare, ob multas,quae in obfervationibus experimentisque continuo eveniunt, riifiicultates, verumtamen in multis cafibus media veritatis dignofcendae certiffima adeiTe nemo negabit, qui ipfas obfervationes et experimenta, tanquam fingula data, quae optimam interioris rei indolis analyfin exhibent, quae igitur tanquam numerus tertius aliquando quaeilionem propofitam folvere poffint, intellexerit: quem in fmcm generales, quas ftatui regulas, quae ipfam certitudinem dijudicant, omnino funt adhibendae, praecipue iftae, quas 1°. 111°. IV°. & V*. loco inveniuntur: de cafu, quo ad novum quid detegendum Hypothefis quaedam concepta eft, confule regulam II.
- %. VIII. Attamen quo paéïo cum jam traditis illorum conciliare pofiumus fententiam, qui omnem plane evidentiam e Phyficis difciplinis pröfcribere videntur? quos inter DocliiT Lockius (21) primo loco memorandus eft, qui fua'm hac de re opinionem ka refert: je ne nie pas, qtdun komme accoütumé a faire des experiences rmjonnables & regulier es, ne foit capaMe de pénétrer plus mant, dans la nature des corps, ■& de former des conje&ures plus juf es fur leur proprietez encore inconnue , qidune perfonne qui n"a jamais fongé a examiner des corps; mals pourtant ce tïefl que jugement & oplnion, & non connoijfance & certitude: idem alio loco adhuc evidentius evolvit, cum dicat (sa), c'eflpourquci quelque lom que Pindufirle humaine puiffe porter la Philofophle experimentale fur des thofes Phyfiques, je fuis tente de croire que nous ne pourrons jamais parvenir fur ces natures a une connoifance fcientifique, fi fofe niexprimer ainfi, paree que kous riavons.pas des idees parfaites & complet t es des corps mêmes, que [ont le plus pres de nous, & le plus d notre disfofition: et paullo infra , la cèrtitude & la demonfiratlon font des chofes aux quelles nous ne devons point prétendre fur ces matiéres. J
Quae quidem viri Doébifi. effata, fi omnibus omnino Phyfices partibus applicaremus, nimis deprefiam efie rerum Naturalium cognitionem, quae jam illius temporis fatis ampla deprehenfa fuit, ftatucre cogeremur, cum experientia tefte magtïr'feü gum generalmmferies,imo mukorum phaenomenorum Naturae, caufaeveexpheniones e tenebris in lucem fint producbae: verum quo paefto ad harum rerum intdligentiam pervenerunt Phyfici? an interiorem caufae mechanismum penitus perfpexerunt? minime; neque hoc fuit necefiè: nonne enim fuffick hanciilamve phaenomenorum congeriem a quodam principio pendere demoiiftraffè, absque eo, ut praccife'
om-
(ai) Loc. dit. 1. iy. e. 12. 5. 10. p. 538. (aa) Eod. i. Ip~. c 3. 5. 26. p. 46a.'
P a



io6 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
omnes hujus principii dotes calleamus? & hac quidem obfervatione ducór ad illos cafus cxpendendüs, quos DoélitT. Lockius innuifie mihi videtur. lile, qui diligentem ac fagacem Naturae perfcnuatorcm fe praeftat, facile Naturalem disciplinam liraitibus valde arctis contineri agnofcet, in omni ergo hujus mveftrgatione duo fupponantur phaenomena necefiè eft, extenfionis nimirum ac motus, in quorum naturam minime penetrare valemus: qui enim motus pfineipiuro in vi, corporibus infita, quaerit, obfeurum per aeque obfeurum explicat, cum idea hujus.vis accurata nullo modo fuppeditari pollit, ac tantum ad effectus attendi debeat. Subftantiae quid fint, a nobis inter ignota referendum eft, fatente Cl. 's Gr ave s and I o C - rO' uuasdam ex. gr. mater iae proprietates novimus, .fed in quo fubje&a haereant, hae nos omnino latent: an corpori non multae aliae tribuendae fmt proprletates, de quibus nullam habemus ideam, quis af er ere poteft? cuinam enim innotuit , fic pergit vir Cl. an praeter corporis proprletates , quae a tnateriae effentla profuunt, non dentur aliae a Dei libera poteftate pendentes, fubftamiamque extenfam & folidam, (haec enim a nobis. corpus vocatur.y quibusdam, fine quibus exifiere poffit, proprietatibus ornarl. Quantum igitur ab hac regula aberrant ilii, qui omnia, quae ad corpus pertinent,clarilfime fibi innotefcere alferere non dubitant? verum non tantum in illos, qui generaiia omnium corporum attributa explicare conantur, fed et, qui & interioris horum mechanismi feientiam ad Phyficas referunt diseiplinas , quadrat Doftilfi X o c k 11 obfervatio: dubitandum non eft, fi particularum, ex quibus duo.corpora funt compofïta,: ftguras, magnitudines, ftructuras, motusque bene perfpieeremus, multas illo-: rum • operationes a pripri pofie praedici, quae non nifi a pofteriori obfervare vale-? mus, attamen propter nimiara fubrilitatera fenfuum aciem effugiunt, atque omnes. enrum Mechanicae "affectiones manent ignotae: quod proprie loquendo ad evidentiam in. Phyficis disciplinis, ut jam obfervavi, non requiritur. Altera fyftematum elaffis, quam e Phyficis eliminare expedit,, verfatur circa objecta, quorum notiones nunquam acquirere poffumus: cum enim omnes ideas fimpliees ope fenfuum ac-' quiramus, quae praecife cum objectis, unde hauriuntur, conveniunt, minime determinare valemus, an eaedem notiones in alias hujus Univerfi partes quadrant,ncc ne:; tertio denique, licet nonnullae corporum proprietates non fint incogmtae, attamen cum praecife , quo gradu vaftiflimi orbis. terrarum corporibus competant, ignoremus. penjtus in diverfurn operandi modum , efficaciam, ac combinationem minime: fenetrare poteft humanus intellectus: unde de mechanismo hujus Univerfi ratio,-
in) d- Fra^ 4%



I N A U G U R A L I S.
tfociniura, quam maxime Phyficis' disciplinis a nonnullis- adaptatum, Hypothetica methodo minime traftari pofie, evidenter conftare-poteft.
Ex quibus omnibus, omnem Docdiil Lockii doftrinam huc redire colligitur: licet Hypothefes in rebus Naturaiibus rite condantur, attamen ad certitudinem, quod ad prima entium ftamina attinet, perduci nequeunt, quod facile & nos concedimus: fimul autem certitudinem, quae pro fubjeéta materia ac fcopo ftifficit, adeife, -iftorum autem obje&orum, ad quae Hypothefium ope attingere non poflueius, nullam utriusque fpeciei certitudinem dari pofie,. manifeftum eft.
§• IX« Ex-jam allatis exemplis, quinam Phyfices culturae praefcribuntur termini", detegitur, non tarnen, in ipforum Naturae phaenomenorum explicatione ubivis firmo pede incedere pofie Philofophos, inde colligitur: fumma enim in rebus Naturaiibus arcana, fingulis momentis obvia, magnam ingenii fagacitatem ac perfpicaciam requirunt, cui faepe effervescens imaginatio maximo eft impedimento: quem in finem' varia praeceptafuppeditarefelcnt, quae recenfere noftro fcopo minime convenit, cum quaedam alibi fint annotata (24): attamen hóe loco filentio praeterire non pofium tutiffimum, quod huic malo vehementer obftat, remedium, quod integrum adducere conftitui, cum elegantia atque ingenii acumine fefe maxime èo^enaéfc^'iy^s confiftit enim in »vti wcik? (Jnti-Phyfïque), five fcientia, in qua Phaenomena, e diametro illis, quae fieri obfervamus, oppofita, vel quaeftiones proponuntur, quarum explicatio vel folutio omne, quod Naturam tranfigere clare perfpieimus , evertit, nimirum ut appareat, quantae cautelae in .dijudicandis conficiendisque Hypothefibus; quae primo intuitu veri fpecie indutae apparent, fint obfervandae.
Primum hujus remedii exemplum ita concipitur,,
Mercurius in Barometro adfiendit ad ptuviam denotandam^
EXPLICATIO.
Si pluvia inftat, magis nër vaporibus eft impletus, adeoque gravior, ero-o Mercurii fuperficiem magis premi necefiè eftAlterum exemplum eft,.
( 24.) Part. T. c: 2. ,.
f25) IHud proftat in opere Gallico Melanges de• LHterafure,. d'HiJloire,, & de PhHofophimpar M. d'Alembert torn. y. $. F. p. 61-65. qaod rtmedium ex Gallico fermoae fere totum referre conftitui,.
. P ï



ioS DISSERTATÏO PHIL O S O PHIC A
Hiemis tempé ft as fere unica eft, qua magna grandinum copia ex Aimofphaera emitti debeat.
EXPLICATIO.
Atmofphaera tempore hiemis rnuko frigidior eft , quam aliis anni tempeftatibus: naturale ergo eft, guttulas aqueas, ipfam tranfeunr.es, in glaciem converci.
Utraque propofido falfa eft, i°. Mercurius enim in Barometro defcendit, fi pluvia inftet: a°. tempore aefiatis major faepe grandinum copia decidit, quam hiemis.
QUAESTIO.
Quaeritur, an pofiibile fit, ut nucleus frudtus terrae immilTus, intra certum annorum fpatium producat arborem frugiferam , fimilem illi, a qua nucleus defumtus eft.
RESPONSUM.
Evidenter hoc impoflibile eft, quomodo id, quod minus eft, poffir producere id quod plus eft: faltem fi hoc axioma maneat ftabile, totum eft majus fua parte.
ALTERA QUAESTIO.
An fieri poteft, ut liquor quidam, ab animali in corpus foeminae vibratuin, aliud ejusdem generis animal producat? I
RESPONSUM.
Quanta abfurditas ? quinam nexus datur inter liquorem, non intelligentem rj brutum) cujusnam demum fit fpeciei, atque inter ens cogitans ac fentiens? quod quis non habet, non poteft dare: qui hanc quaeftionem movent, Materialisroi fufpicionem in fe evocant, verum Hypothefis tam abfurda nullo malo plenam poteft efficere fcaturiginem.
QUAESTIO TERTIA.
Quandam pul veris fpeciem inventam referunt, illa proprietate inftrucftam, ut, fi jpfam fcintilla afficiat, ingenti cum fragore explodat, imo, licet parva fètis quanticas adfit, magna aedificia penicus defnuere queat, quaeritur an hoc fit pofiibile?
RES-



INAUGURALIS. 109
RESPONSUM.
Omnia Mechanices principia contrarium evincunt-, ut enim parva mafla fatis amplam evertat fumma requiritur celeritas, quomodo ergo una fcintilla tantam celeritatem certae quantitati pulveris pyrii in quiete conftituti conciliare poteft ? quia j ab una parte ipfa fcintilla multo minor eit quam pulveris quantitas, imo illa, qua in pulverem iftum fertur, celeritas parvi momenti eft: ex quo concluditur, quaeftionem propofitam ad fabulas Romanenfes efle referendam.
Jam quis haecce exempla fiétitiorum fyftematum conficiendi furorem hoc modo egregie compesci, in dubium vocabit? et licet haecce moncla non ita fefe extendat, fingulas pro lubitu quisque fpecies jam dittis adjicere poteft , fi modo ipfam calleat methodum.
CA-



iio DISSERTATIO PHILOSOPHICA
CAPUT S E C U N D U M.
DE HYPOTHESIBUS METAPIIYSICIS.
%• I- /V ltcrum Hypothefium Philofophicarum exemplum circa Metaphyficas disciplinas verfatur, quod difficillimae indaginis effe quaeftionem, nemo, qui in abditos Metaphyfices receffus penetravit, nofbro quidem judicio, ibit inficias. Non enim ibi, uti antea de 'Phyficis conje<5r.uris ( i ) obfervavi, trita via efl, cum hocce Philofophiae caput nullibi pro dignitate fua excultum invenerim, necmirum; muki enim, qui Phyficas disciplinas fupra modum extollunt, fimul Metaphyficara deprimunt, atque in illam invehi folent, ut fecundurn genuinam hujus disciplinae rationem, nullam Hypothefium condendarum materiem in illa dari obviam, magno aufu, praefertim Phyfici e Gallia oriundi, tueri conentur: in oppofitum vero feruntur vidum, qui ope Metaphyfices quarumvis caufarum, maxime abfconditarum, fontem aperiri audafter prqferunt, imo fomnia fua de rebus, quas nunquam humanus intelleórus percipere valet, vel quae perniciofa rebus, ad mores vel rcligionem pertinentibus, deprehenduntur, ut totidem veritates oflendunt: alii denique juftos huic disciplinae pofuere limites, verum aut nihil aut parum de Hypothetica in hac procedendi methodo attulerunt: cui fcopo itaque ut fatisfiat, medium efiè tenendum, atque ex multorum operum collatione, inprimis ex dub ia folvendi, vel
fuam
(i) Cf. Part. II. c. i. §. i.



INAUGURALI S. in
fuam opinionem defendendi capitibus, generalia quaedam haurienda efle, nemo non diffitetur. Jam cum pro parte hanc difficilem telam abfolvere inftituti fit noftri, arrogantiae notam ut effugiam, monere necefiè mihi duco, nos tantummodo talia, quantuin quidem pro hujus icientïae infantia liceat, allaturos efiè, cum fuaves fatis ex opera in hanc partem coïlocata me percepturum fruétus palam profirear, fi aliorum hoc paéto incitata indufiria huic fimimi momenti Philofopbiae capiti fplendidum decus atque ornamentum conciliaverit.. Interim a nobis obfervata, tuut levia, fequenti ordini alligavi, ut in priors hujus capitis fe&ione, i°. triplici Metaphyfices fignifkatu declarato, 2°. de analyfi idearum Metaphyfica difieram, qua prima & fecunda hujus vocabuli notio abfolvitur; 30, judicium nomiullorum, qui unice has Metaphyfices fpecies admittunt, referam; 4°. veram indolem, foecunditatem , atque ad objecta immacerialia abftractarum, quae bene conditae funt, propofitionum applicationem, fi . ipforum objectorum exiftentia evicta fic, demonftrera, & fimul de differentia Metaphyficam inter ac Mathematicam evidentiara aéturus firn; 5°. definitionem Hypothefium Metaphyficarum, fimul aliorum de his., ac in genere de Metaphyficis disciplinis opinionem exhibeam; 6°. generalia quaedam omnium Hypothefium Metaphyficarum principia proponam; 7°. ad fpecialia nonnulla earundem fulcra, ac has defendendi methodum defcenaam: deinde ad feclionem pcfleriorem, quae quatuor disciplinasMetaphyfices feparatim tractat, trsnsiens, i°.loco, post praemiflam Pfychologiae definitionem, adfcopum noftrum, imo ad .univerfam, quae ex hoc ftudio redundat, utilitatem attendam; 20. dupiiceru Hypothefium Plychologicarum definitionem dcclarabo; 30. in primi generis principia, obfervationes nempe ac experimenta, inquiram ; 40. horum ftudium difficillimum efle adfiruam; 50. defectum harum conjccturarum annotabo; é°. aliam Pfychologicarum Hypothefium fpeciem, quae varias de anima humana quaefiiones complettitur , per exempla, larga manu allata, illufbrare animus eft , ut 7°..de Hypothefibus, ex Theologia Naturali petiris, quaedam innotefcant; 8°. quatuor Cosmologiae partes. breviter percurram; 90. de vera Hypothefium Metaphyficarum imole nonnulla adferam, ut 10°. denique de ubcrrinm, quae ex illis colligitur, utiliteit e difièrens huic capiti finem imponendi nafcatur occafio. .
SECTIO P R I O Pv. /
% II., Metaphyficas. quas voeamus, demonftrationcs, fi non plane rejiciendas, fufpectas tarnen paullo prudentioribus'fuiffe, non eft adeo mirandum, fi in tantam figmentorum feriem, quae ex illis derivatur, oculos conjiciamus, unde non tam maligno confilio, quam vero artium .fcientiarumque amorc feducii, Mctaphyft-
Q . .. .y- .} £| ces



D1SSERTATI0 PH1LOSOP HIC A
ces notionem nimiura coar&arunt nonnulli, qui acl unum tantum cafum hancce referri poife eonndenter ilatuunt: alii deinde hujus vocis fignificatum aliquanto latius extendunt, ac non line fummo fruelu variis objectis applicari pofie, fummo jure defendunt. In genere quidem triplici fenfu illud vocabulum fumi folet: i°. nulla invenitur fcientia, cui Metaphyfica non multum lucis tribuat, fi per illud verbum intelligas, explicationem principiórum generali um fecundi generis, quibus unaquaeque fubnititur fcientia, quaeque magnam veritatum, quae nondum funt deteftae, feriem fibi involutam continent: 2°. verum, quando Metaphyfica non nifi objecta immaterialia traétat, ex omnibus fcientiis, quae de rebus, quae externis fenfibus posfuntpercipi, agunt, ex. gr. in Medicina, Pharmacia., Botania, Chemia, & Phyfica proprie fic dicta, quae tantum extenforum proprletates traclat, eliminatur: attamen in Phyfica generali, (fi ita diftingui fas fit) propria Metaphyfices fedes invenitur : haec enim fcientia, utpote a Phyfica fpeciali feparari hoc nomine meretur, de ideis abflraftis, quaefpatium, motum, tempus in genere, ac generales materiei qualitates plenius evolvunt , maxime diflerit: eodem plane fenfu haecce disciplina circa alias fcientias occupatur, Grammaticam puta, quatenus explicat ideas, quae verbis fiunt manifeftae, Muficam fubintellige, quatenus ad fontes usque voluptatis, quae ex harmonia fonorum elegantilïima percipitur, penetrat:: ad Geometriam denique fpedat, quippe quae non tanquam Phyfica generalis proprietates extenfi in genere, fed prouti figuris recipiendis apta invenitur , tracïare necefiè habet: y. denique Metaphyfices fpecies , de qua maxime controvertitur, quaeftiones varias de Deo, anima'humana, & mundo excutit, ac hunc in finem idearum abftracliarum confectum catalogum adhibet,|ac ope rationis, & multorura diverfi generis principiórum auxilio adjuta, in multarum rerum, quae fenfus fugere folent, certitudinem vel probabilitatem penetrare gaudet. In qua quidem triplici divifionis fpecie explicanda ita verfabor, ut quaenam aliis de fingulis fedeat opinio, iteratavice praemittam, dein noftram qualemcunque epicrifin adjiciam..
§, III. Quoad ipfum inftitutum, non quatenus illud uberrimae applicationis effe negant Philofophi, fed quatenus recte adhibitum omnium fcientiarum bafin bene confirmat, Metaphyficarum disciplinarum indolem , i°. & 20. loco determinatam, ejusque ufum minime rejicio ( 2). Dupiici enfin modo eruditionis omnis
ft-
(2) Egregiam Metaphyfica, Roe fenfu fumta, praedat in Geometria utilitatem , cum accuratas notiones fnppeditet, methodum controverfias inter Geometras agitat.is tra&andi evolvat, denique viam monftret, qua ad nonnullorum problematum folutionem perveniamus, quae©mnia exempüs illuftrata proftant in Melanges de JJtterature, d'HiJioire, & de PUilofup.ua um, f. I 15. P- a57-36u



I N A U G U ït A L I S. 113
fifti folèt curfus, cum nimis limitata, quam acquirere poflumus , rerum notitia, ac facilis inter ipfas conftituti nexus defeétus quotidie vexent litterarum cukores, quodcunque Philofophiae caput pro dignitate fua excutiendum fumant: quare amplifiima Metaphyfices urilitas in eo cörififtk, quod praecife eum, quo ideae nofirae gciïerentur, ac continuo evolvantur, .modum dülin<y:e contempletur, quod quidem tentamen non nifi nofirarum cogitationum hifloriam continet, cujus omnia data probe novimus, utpote a nobismet ipfis producta, de quorum vero ac facili commbio tantummodoi movetür controverfia. Hac methodo porro continetur accurata definitionum copia, quae propter linguarum omnium indigentiam atque imperfeftionem maxime efl ncceffaria, in qua materia elaboranda iVïetaphyfice, quo dixi, fenfu aco:;xa, fummaimpotefr praeftare utilitatem, fi ope hujus tabdia accurato ordine dispolka f Gdb uxcunr une table nuancée') omnium idearum abflractafum harumque nexus cl ufiehtur, adeoque ut notionum fignificatus feparando (.décompoferj, vel exBéaqensdo (generalifer ), accurati definiantur termini ( 3 ), Verum enim vero, & eet .analyfis ■ ejusmodi Metaphyfica plurimum locis rerum cognkioni aftundat, ka ut intelleftus nofler evidenter principiórum generationem affequi valeat, attamen ad prima principia pervenh i non pofie manifeilum efl, cum tantum illa, quae fecundi erdinis nuncupantur, hic in cenfurn venire polfint: fuo enim loco jam obfervavi, omnia fere principia, quae tanquam artium disciplraatumqué fundamenta pohuntur, ex aliis, iisdemque generalioribus, quae nimis fublimis atque abditae naturae funt, quam ut in ipforum naturam peuetrandi detur adkus, propter ipfam objeétorura, circa quae verfantur, internam llructuram, plane incogftkam, derivari.
§• IV. Post expofitam primam & fecundauv"divifionis Metaphyfices partem, in anteceffüm quaenam aliorum de his fit fententia exponam: muki enim, licet circa obiecba, cujuscunque generis, hancce ideas componendi methodum valere exirtiment, ultra analyfm minime progrediendum efie atitumant, quos inter promachus invenitur Docliffi Condillac (4)5 Cl1^ tam larga manu pro fua fententia attulit
ar-
(3) F.a, quae hic annotavi, multis exemplïs illuftrare, ac praecife methodum, qua refte idearum abaraciarum conSeiatur catalogus, indicare, cum valde extenfa tracfatio otnnino neceifaria foret, ab hoc loco aüenum effe arbitror, illa enim ; qaae ad definitionem illufrrandam pertinent, tantum acducére potui: qrü multa de hoc udliilimo phflbfophandï genere, ordine fuo reet; diypofito, invenire cupit, adeat Melanges de Litterature ös. eod. §'. a p- 10- 32. cf 3c S. c. H 0 l lm an n as in Philof. Ratio», quae Logica vutgo die. Part. III. éi 1. §. 281. qal 5. 2S4. eod.de abrrrahendi utilitate nonnulla ad&rt.
(4) Traité des fyjlémes c. Lp. 7.
Q *



ii4 Dl S.SER TlA TJ O PH XL OS O P HTC A
arguménta, ut hunc-uoum nominafle fufficiat) cum dicat, les notions abfraltes font abfolument neceffaires.pour mettre Vordre dans nos connoiffances, paree qii elles marquent a chaque idéé fa claffe. Voila nniquement quil en dolt etre Pufage.Mals de svimagi?ie"r qu'elles foient fakes pour condulre a les connoifances pdrticw lier es, deft un ayeugkment (Fantam plus grand, qu'elles ne fe forment elles meines, que d"apres ces connoifances: -omnem igitur fyntheticam horum prineipio-* rum applicationem excludit vir DoétiiL* (5), quam nullo modo applicari pofie aniinadvértit, nifi quando obfervationes, probe inftitutae, id quod objeeïis vere inefie deprehenditur, manifeftent: verum aliam, a priori maxime diverfam, fententiam tuentur Philofophi, qui ne de rebus quidem, quae fenfuum aciem fugiunt, praecipue de Deo & anima, hac methodo Metaphyfica ratiocinari debere in caflurn clarnant: en ipfa verba: (Ja Metaphy fiqüe') efl la plus futile lorqu' orgueilleufe, & tenebreufe lout a la fois, elle ienfonce dans un region refufée a fes regards, qu'elle dijferte fur les attributs de Dleu fur la nature de Pame, fur la liberté, & fur d'autres fujets de cette efpece, ou toute Pantïquité philofophiquesef per dut\% & ou la Philofophie moderne ne dolt pas efperer O" etre plas heureufe ( 6 ~).
Jam fi, demonftravero fuavem idearum catenam de objeclis, quae non funt extenfa, vivido evidentiae fplendore indutam efie, fecundum, qui rem o veri debebat, fcrupulum eximam: deinde fi evifta rei cujusdam, de qua quaeritur, exiftentia, omnia fere, quae in conceptu noftro dantur, bene evoluta hujus indolis criteria, ipfi applicari debere probaverim, ie. loco. própofita dubitatio evanefcit: circa quod tarnen annotari erit neeefle g nos . minime ftatuere notiomum univerfalium abftracbarum* que ad objefta quaevis, de quorum exiftentia non conftat, applicationem ad veram horum indolem declarandam fufficere, haec enim alio loco (7) jam occupavi, quod certe Hypothefium Metaphyficarum vitium omnino vitandura effe oenfemusr porro eo usque ne ullus unquam procedat vehementer intercedo-, nifi adhibita accuratifiime confefla analyfi Metaphyfica.-
§. V. Theoreticam dari Philofophiae partem , quae idearum nexum , atque: originem tantum contemplatur, quascunq.ue demum notiones evolvendas tractat,,
jamCs ~) Eod. c. uit. p. 44.ö~.
(6) cf. Melanges de Litterature &c. I. c. J. 15. p. 253. quam obfervationem, licet 32e. divffioni Metaphyficarum. disciplinarum quoque applicari poiïit, contextus docet, in locum praefentem omnino quadrare: illam propofuit Frsdsricus //. Rex Berusftae,-. utexpraefatione ejusdem Hbri {Melanges) apparet.
(7) Cf, Part. I. cap. ir.'$, \- .;, .



ÏNAUGUR. ALIS.
fana fuo teurpore Ariftotelem obferyafie, haud obfcure ex ejus fcripcis colligitur,cura fcientiae, quam Sttn^mw, appellabat, generaiia quaedam, de entium attributis univerfalibus ipfum praemififie obfervent eruditi (8), cujus disciplinae praecipuus feopus in eo eft, ut fumma rerum genera ordinet, et co'nnecftat, discriminaquoque, fubtilius licet eruenda, perveftiget, exponat, et applicet tollendis difficultatibus. Sicuti enim in Geometria, five extenfum vere exifterc, five tantum phaenomenon [efie evincatur , in idea extenfi univerfa veritatum, quae circa varie dimenfam rerum fuperficiem continetur catena (9), fic in omnibus ideis, quasope fenfuum acquirimus, innumerae aliae, tanquam totidem thefauri absconditi inveniuntur, ita ut harum analyfis, nihil aliud fit, nifi lens, objeefta muftiplicans,. quae tantum ea evolvit, quae ex unica ifta idea derivari'poterant; unde colligitur Philofophiam, quam tanquam fcientïam qualüatum delineavi, hoc paclo' multumlucis mutuare folere, quae fi omnia, quae ad notionem corporum individuo nexufecum invicem eohaerere abftracte confideravcrit, per oppofitam ratioeinandi methodum , ad entia immateriaiia transferat, proprietatum,- quae his inefie depreTienduntur, amplifïïma fibique bene connexa feries conftituitur: fic ex. gr. fi abanima humana incipiat, ejusque attributa confideret, addendo, vel detrahendo,ad illas, quae fummö Numini competere debent, qualitates merito concludit: .unde. in Theologia Naturali fi vel unum Divino Numini competens attributum innotescat, omnia reliqua firmiter cum iilo necti inveniuntur', imo exinde egregie explicantur: equidem fcio hanc methodum a multis in dubium vocari, quafi nulla accurata notio hoc paefto detegi queat, attamen unicam effe., quae eraflam ignorantiam depellit, quaeque eodem, ac Mathematicae conclufiones, certitudinis gradu^ gaudet, licet evidentiae utraque fpecies diffcrat, affirmare non dabito.-
Licet enim intricatiffimae conclufiones non nifi idcam evolvant,- ac tale in aprica collocent,' quod antea tanquam obfeurum obverfabatur, cum, quod in ipfa rei notione manifeftum non eft,. ex illa minime derivari queat, licet porro intellecbus-
no*
(2) Cf. hac de're G. B. Bilfino eri Dtluc. Phil. $. r. &, qui omnium A'rist^elis Kbroram , qui communi nomine Metaphyfica appellari folent, breve compendium propofuits. ac Metaphyfices Hifloriam egregie illuflravit, S. C. Höllman in Prima Philtf. quae Meta-phyfica vil!go dicitur', in prolegomenis p. i - i 12.
(0) Nam licet exterifum obfervare poflimus, absquë eó ut verkatès Mathema'ticas' fimul1 cogitemus, quae cum illo connexae funt, tarnen agnofcimus, öpe accuratae idearum evolutionis , illas omnes implicite in notione extenfi contineri, adeoque óbjeedve confideratas'ab! üla, absque contradictione, feparari uon poffe: idem de Matbefi in genere verum effe depre-kenditur.
Q 3



u6 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
nofler cuivis rei varias notas characlerifticas afïïgnec, quae ab omni parte rem ipfam definiant, imo accuratam ac ciaram hujus notitiam evolvant, atque hunc in finem vel pofitive vel negative ad ipfas qualitates concludat, ipfas cum aliis rebus comparet, quo cafu fimul qualitatis notio quodammodo cum quantitatis idea coincidit (10): licet denique hoc patio fingulis notionibus fui ponantur limites, ac interior cujuscunque rei natura declaretur, variis defeclibus laborat contemplatïva haecce Philofophia, ut ad evidentiam Mathematicam, qua quisque in veritatum, ibi demonfiratarum, rapitur adfenfum, non poffit evchi, licet idem cërtitudinis gradus adfit: i°. quidem Marhefis per figuras egregie mtelteclum adjuvat, quarum ordinem ac nexum cum ordine ac nexu idearum convenire fponte noltra intelligimus_: verum in Philofophiae, quam dèfcribo, parte, verbis ütuntur Philofophi, quae ambienitatis multum habent, ac erroribus patent j ita ut per minimam negHgentiam ipfa rei notitia perire poflit, ac bón nifi vacua figna fint relïqua. 2°. Si ad ipfam qualitatum natuiam attendas, iike fibi invicem ita firmiter jimclae funt, ut una absque reliquis bene explicatis intelligi nequeat, cum, fi erroris periculum evitare velimus, fingulis vicibus ad ipfa principia debeamtts regredi; Mathematicus vero demonflrationes eo defeclu minime laborare neminem fugit: 30. denique m dijudicanda Mathematicae disciplinae evidentia nullis praejudiciis agitatür intelleclus nofler, cum, quaecunque demum efficiantur hujus enunciata, nullo modo praeconceptas multoruni opiniones eo ipfo alterari poffe conflet: quantam enim cladem huic etiam Philofophandi capiti partium ftudium mtulerit, ex iis, quae antea de hoc defeétu obervavi (11), fatis clare innotefcit.
§. VI. Jam, uti vidimus, licet evidentia Metaphyfica fit fumrria ac vividifïïma perfpicuitas, qua cognofcimus datum aliquod attributum cuidam fubjeclo ita convsnire, vel fecus ut plane «i/Wtov fit, aliter rem fefe habere oppofitumque verum effe, nondum praecipuum, fi hoc tramite proccdere pergit, attinget fcopum Philofophus , qui vel eo nomine maxime a Mathematicis differt, quis enim nifi ludibrio fefe vellet exponere , ut Mathematicae methodi requifftum judicaret, quod per evolutioncm notionum, quae inter poffibilia referuntur, ad ipfam objeétcrum realitatcm concluderet, neque hoc paélo Scepticorum vel Idealiftarum
tri-
(10) Licet enim in fcliolis ac in vita communi.qualitates a quantitatibas discernere foleamus, hoc tantummodo fic per abitraftionem, nam proprie dicendo non poteit accidens qualitas adefTe fine quantitate, omnis enim nota characteriftica, cujus quantitatem confldero, in fe fpeciata, nihil aliud eft nifi qualitas., obfervante celeberrimae farnae Philofoplio M. Men-
-DELsZOONio Mbhandlung über die evidents: in Metapbyfichen fTf',ffenfchaften c..p, 2. pr. qui praecipue cap. feq. principia Theologiae Naturalis eleganter illunravit.
(11) Cf. Part. I c. JF. §. 8.



INAUGURALIS. 117
tricis haec disciplina fubjicitur, verum longe alicer illa Philofophiae pars, quae quodvis reaie feponit, fefe habere inteliigitur: Philofopho enim, licet in idearum abfa-actarum aliarumque nexu bene perfpiciendo omnes i'crupulos removerit, exorbo haaglnariö in realem faciendus eft tranfitus, ut evidenter oftendat, lubjectmn, cujus qualitates abftrafle confideravit, revera adefle; vel, ut contraria ratio docet, ac ex ruutua praedicatorum ideali inter fe repugnantia poteft colligi, illud non cxifterc, vel ejus exifientiam contradicbionem involvere, quare fenfus externi internique, imo in genere argumenta a poftcriori, uti dicuntur, in cenfum venire debent, quo facfto omnia, quae cum fubjeclo firmo nexu cohaerere judicaverit, ipfi poteft attribuere, fi fenfus non amplius confuli poffint, ex. gr. evicfta a poftcriori Divina exiftentia, fieri nequit, quin omnia, quae ex unica perfeftiffiml notiönö profluunc, Divino Numini applicari poffint. Atque hac quidem methodo medium, ni fallor, inveni, inter oppofitas eruditorum fcntentias, quas §. IV. propofui , cum kde objecbis non extenfis minime femper abfurdam efle idearum compaginem, neque, nifi horum exiftentia aliunde fit probata, quidquam horum, quae concepimus, notionum applicari pofie, nihil qüóque fi experientia contraria ftatuit, ex illis ideis decidi debere, ccrco certius fimus perfuafi. Verum quamvis bene definitas propofitiones hisce dotibus inftrudlas affèruerimus, etproea parte aliorum opiniones rejeccrimus, minime haec omnia applicari debere ad veritates, omnium primas univerfalifïïmas.five axiomata, ex. gr. totum eft majus fua parte, moneri necefiè exiftimo; licet enim nulla ars disciplinave adfit, nifi quae tacite illa axiomata fupponat, non tarnen ipfa harum principia, quae Metaphyfica methodo determinarï debere adftruximus, afficiunt, ac fi fenfualis non antecedat perceptio, ad fingulariurr» veritatum cognitionem nulio modo conducunt, unde eo fenfu recliffimc Hypothefes Metaphyficas a nonnullis impugnatas fuiffe haud abnegamus, cum duplici tantum ufui infervirmt hae veritates generales: i°. conducunt ad fundamenta fcientiarum, quae per fe firma funt, cum aliis hoc modo tanquam axiomata communicanda: 2°. in disputationibus continuis funt introductae, ne longiluma fyllogismorum feries harum curfum fifteret (ia).
§. VIL Jam, ut propius ad noftrum accedamus propofitum, facile inteliigitur circa ipfa principia, hac methodo demonflrata, nullas Hypothefes (13) admitti
pos-
(is) Cf. Lockius /. c. lib. IV. e. 7. $. 3. p. 497, 98. qui 'lbid. recWune obfervat, eo Ciodo tanquam artium fcientiarum que fundamenta habita fuiffe. (13) Alio fenfu M. MïNrjfii,8zaoNit;s d. f. 0. 3. principia iita no» adneceffarias, vet



n8 D1SSERTATI0 PIIILOSOPHICA
pofTe, cum per fe fint finniffima, ac ex ipfius rei notione non interrupto nexu profluant, quare fumma disciplinarum capita conftituunt, uti in Pfychologia et Theologia Naturali admodum manifeftum eft, verum, quae tantam bilem movit, ac mirum in modum fummorum virorum animos dividit, controverfia, .diverfimodam hó-. rum principiórum applicationem fpecftat: illi enim Hypothefeos definitionem minus ardlis limitibus folent includere, quam ut ad certitudinis notionem ab ea excludendam adduci poffint, attamen in eo Hypothefium Metaphyficarum verum criterium fere femper pofiturn effe, poftea probare conabor. Mirum ergo non eft, quod tanto agmine principia, ex quorum mifcela pro parte faltem conjeéburae confici folent, aggrefli fuerint, ita ut totum Metaphyfices fcopum evertant, quem Cl. Bilfingekus (14) in c0 pofiturn declarat, ut do&rlnas in Phyfica,. in Philofophia Morali &c. praefuppofitas., etfi non generaliffimas ex. gr. de natura animae humanae et fimlles, fic evolvat, ut discipünis illis, quoad fieri potefi, demonfirandls ferviant et fufficiant, ut porro cognitionem de rebus creatts generalem, et de Deo fipecialem fic tradat, ut intelligatur, quis fit rerum omnium a Deo ortus., fub Deo progreffus, et ad Deum reditus. Quod quidem Hypothefium Metaphyficarum genus integrum rejecit Newtonius, illud nimirum, quod definiente Cl. van Swinden (15), deducitur e notionibus, quas de Deo, ejusque fapientut, bonitate, regimine, ut et de eorum , quae materialia non funt, actione ex veritate habemus, aut, ut aliquando fit, effinguntur. - neque reclius de hac conjecfturarum claffe fenfertmt, qui praeter jam explicitam idearum accuratam dispofitionem, acerrime huic dicam fcribere non dubitarunt, quam his verbis delineatam reliquerunt: tout le refie des objets dont la Metaphy-
fi-
ad Hypotheticas tantum veritates ducere aflïrmat: idque ex opinione fua , qua ex illa propofitione, ens neceffar'ium eft poffthile, ejus exiftentiam derivat, profluit, cum liane unicam viam effe aulumet ex regno poffibilium ad realia direfite perveniendi, unde veritates, quae a poftcriori demum evincuntur , Hypotheticas appellat. ( 14 ) In Dilucid. Philof. %. 2.
(15) In Orat. de Philof. Newtoniana p. 55. attamen minime credo fummum N e wïöNiuM his omnibus indiftincte dicam fcripfiffe, cum multa, quae experientia innotefcere iwillo modo poffunt-,„fatis prebabiiiter ex illis deducantur , cum neque eo fundarnento ilias Hypothefes rejicere potuerit, quod minus bene fint fundatae, vel ad certitudinem redigi nequeant: ipfe enim tales propofuit conjefturas, quae utroque abfolvuntur criterio , verum hanc ïlluftris Philofophi mentem fuiffe, cenfemus, Hypothefes Metapbyticas non adeo impenfe, ut genuipos fijntes, e quibus Leges Naturales hauriun.tur,, effe commendandas , cum et in. eadem verfemur fententia, quandocunque ex ipfis Naturae phaenomenis conclufio fieri poteft, ea, quae ex generalibus notionibus colüguntur, ,eife rejicienda, quod in progreffu plenius evincam.



INAÜCURALIS. 119
Jique s'occupe, ou dont elle peut s'occuper, nous prefente peus des veritês ciairement connues, une obfcurité impenetrable dans quelques unes de celles, dont nous ne pouvons douter, et quelquefols même une oppofition entre ces verltés, qui pour rietre qu'apparente, n'en pas moins forte a nos yeux ,on peut regarder la Metaphylique comme un grandpays, dont une petite partie efl riche, et bien connue, mais confine de tous cotés a des vaftes deferts , ou l"on trouve feulement de diftance en dlfance quelques mauvals gites, prèts a s'écrouler fur ceux qui /$ refugent (16) : eodem tramite aberrarunt et alii, quorum placita, cum in idem collineent punctum, hic commode potui omittere (17), attamen in genere obfervandum eft, haec omnia fumma auctoritate prolata ratiocinia tantum, ad abufum Hypothefium Metaphyficarum pertinere, aft nullo modo ipfam, quae ex iis colligitur, Htilkatem impingere: ne vero disciplinas Metapbyficas plus jufto extollere videamur, duo funt notanda, i°. nullam inveniri fcientiam, quae fua natura precariis conjecburis magis anfam dat, praeter Metapbyficam , cum, ut alibi jam explb cui (18), non '3ene determinatae definitiones, allegoriae vela, concludendi denique modus plane fmgularis ac funeftus multa obfcuraverint (19), quibus poftea lux accenfa eft quam vividiffima, unde fummam fagacitatem ingeniique acumen requïri, uc firmo progredi pede concedatur, palam eft: a°. quantumvis rite haecce disciplina allaboretur, illam fuos agnofcere limites, quorum determinatio fummum huic addere poteft ornamentum, neglecbus vero infefta aliorum tela in fe neceflario debet invocare.
§. VUL Antequam in fingulis Metaphyfices capitibus, quaenam fint fundamenta, quibus conjeclura ex his defumta fuperftrui poffit, quinam quoque in fingulis concludendi modus fit, oftendam, generalia quaedam principia praemittere rteceffè eft, quae ex bene declaratis (ut in hoc negotio femper facbum efie fuppono) de-finitionibus deducuntur, atque omnibus Hypothefibus Metaphyficis applicari folent,
ubi
(16) Cf. Melanges dC itterature &c. §. ï. p. 5. Verba Gallicaliic ideo retuli, quia, praefertim ubi lila refutari necefiè fit, nativus eorum fenfus per verfionem facile poteft alterari.
(17) Cf. ibid. p. 254. ubi alligator epiftola fummi cujusdam Monarchae (ILegis Borusfiae), qui plane eandem fovit fententiam.
( 18 ) Cf. Part. I. c. 4. §. z. fub fin.
(19) Huc referas ea, quae de Con dillac /. c. C. III. p. 4t. mordaci calamo fcripfit : mais quand 'tl s'agit des ideè's abftraites de la Metaphyfique, des exprefiions peu determ'tnèes dont cette fiience eft remplie, qtPon juge des contradi&ions & des abfurdités ou ils fint tomber. Pour moi 'tl ms paroit que parm'i les Metaphyficiens tottt n'efi que dispute des mots &' que quiconque fauroit ieterthiner fes idees , difiiperoit tout le chaos de la Metaphyfique.
R



iao
DISSERTATIÖ PKILOSOPHICA
ubi fimul de modo, quo bas ipfas dcfendere conantur Philofophi, nonnulla adiungam. Iis ergo, quae ex plurimarum Hyppthedum collatioue elici licuit, efiatis generalibus praemittendae funt duae regulae, quae, quid ante oimiia vicari debeat, indicantv i\ eft (ao), in omnibus cafibus, quibus experimenta (ai) vel obfervationes ufu venire pofflint, ex generalibus notionibus five defmitionibus non 'efl philofbphandum (aa), ex qua tarnen regula minime colligas quaefo, in eontrario cafu haecce adminicula ufu non venire, cum, fi experimenta, vel obfervationes non actfmt, generales illas notiones minime rejiciam, fed fummis cautelis adhibitis, illas applicari debere contendam ; quousque vero in utroque cafu prudens procederè debeat, in fingulis Metaphyfices partibus oftehdere conaborv ê. non nifi rarifiime ad Divinam omnipotentiam, aut immediatam in rebus Naturaiibus opermonem confuglendum eft; ex hisce enim attributis muitos perperam caufae fuae praefidia petiiflè, neminem fugit, cum tanquam nodi lolvendi ultimo refugio, talibus argumentis faepe ufi fuerint , qui potentiam Divinam ad contradicloria quaevis extendunt,vel Deurn ex machina arcescunt:: ideo enim, fecundum fixasNaturae leges, easque fimplicilfimas, omnia dirigit luprenium Numen, ut non, nifi neceffitate cogente, ad hancce efiicaciae fuae exferendae methodum confugere liceat, adeoque, fi alia explicandi via fuperfit, hanc excludi, ac nunquam adhiberi necefiè eft, nifi probabiliter faltem dcmonftretur, alio operandi tramite mcedere voluifie, cum alioquin miraculorum non fic prodigum fummum Numen O 3): ^ec duo hoc loco fufficiant, cum reliquas cautelas, in fingulis Me-
ta-
,J) Haec regula, quamvis denique contempleris di*ciplinam, in qua Metaphyfica rerum explicatie ufu venit, extra omne dubium ponitur: ex Geometria petitum exemplum fit inftar omnium ; fi v. c. quaeratur quaenam fit linea , quam corpus ao uno pun^o verfus almd motum temoore brevifiimo percurrat, Metaphyficus, fi Geometriam noncallet, üneam quaefltam reftam effe refpondebit, quia ifta omnium fic breviffima, adeoque quae mimmo tempore ^tZrUVZl calculo adhibitoprolinea reaa curvam *b«*ol necefiè effe, in Mathematicis demonfiratur : cf. Melanges de Litterature J. 15. p. 250. (2I) Illa tantum certo fenfu in Pfychologia ufu venire , fequens docebit demonftrauo. _ („YNon hic attendo ad unïverfum Metaphyficorum nonnullorum ardorem , qui omnia, enam euae ad Pbyficas pertinent disciplinas, per fuas definitiones expUcare conati funt: de tia i^m fufius egi P. / e. W. verum tantum ad obfervationum ad disciplinas Metapbyficas proprie fic d;aas applicationem attendo, unde quod de defeaibus, in his obfervari folitis, poftea expikabo, nulli alii disciplinae adaptare animus eft, cum negoüi, quod hic trafto,
natura id non patiatur.
(„) Primum exemplum eonftituit Materialiftarum opinio , qui Deum matenam cogitanscm producere poire contendunt: cf. de fiac re M. KnutZENIUS de Humanae mentis indlvh * dua



I N A U G U . R A L I S. %%\
taphyfices capkibus obfervandas, ibidem expendam; quare ad arguménta, quae in quocunque Hypothefium Metaphyficarum genere adliiberi foleant, fiat tranfitus, quae inter primo loco ponimus ratiocinium ab Analogia pethum, cujus naturam , etiam prouti ad praefentem pertinet matcriam, cum alio loco declaraverim (24 ), pauca tantum hic annotaffe fufficiar.: non enim ad caufarum Phyficarum inventionem, quam ad craffam quidem, in qua circa multas res verfamur, dcpellendam ignorantiam, attendi folet, cum illue magis requiratur, et profit, veras regulas, quibus certi ex pofitis caufis effectus fequuntur, quam ipfas vires et efficiendi modum, cognofcere (25). Secunda argumentorum claffis Naturae legem , quae in parclmonla fundatur, fpectat; Déum enim in condenda hac rerum finitarum ferie via breviffima omnia abfolviffë ex antecedentibus patet ( aö ): verum in nullo fere argumento majores requiruntur cautelac, cum rationes, ifti oppofitae, fumma probabilitatis fpecie, primo quidem intuitu, velatae appareant, ea nimirum quae exDivina fapientia adfenmtur, cui convenienter fefe ftatüere multi ftatuunt, fi artificiofiffime , ac methodo valde impiickaDivinura Numen proceflïlTe defendant( 27 ): fane in genere hoc minime negari poteft, quo majori arte machina fit confeefta, eo magis artificis encomia crescere, verum vi deftitukur argumentatio, fi ejus ufum fpecies, quando enim effeftus minoribus cum expenfis idem obtineri queat, grandis moles fupervacua eft. Tertia conjecburarum feries ex fcopo, quem Divinum Numen in hoc univerfo
con-
iua natura five imtnaterïaïïtate comment. Philof. §. rilt p. i6t.fg4. i» nat. qui ibid. obfervat a Doctiff. Lockio (ci.Effai Philof. concernant Pentendement humain lib. IV. c. 3. §. 6. p. 440et multis fqq.) abfolutam materiae ad cogitandum iinpotentiam minime fuiffe perfpect,arn, adeoque non ita materialismi fufpe&nm reddi debere. cf. Moses Mendelszoon over de Óvfiqttelykhetd der Menfchelyke ziele; ïfie Deel der F/ysgeerige Ferhandelingen, p. 28-64. qui cbntrariam a Lockïo fententiam egregie defendit.
Alterum exemplumcernitur in fyftemate caufarum occafionalium Cartes 11 circa commercium mentis cum corpore: in qua opinione JJeum O. M. ad malum concurrere obfervant eruditi.
(24) Cf. Part. I. c. n. J. 16.
(25) Verba funt Cl. v. d. Wtnpersse Infl. Metaph. §. 1085.
(26) Cf. Parte i, e. III. §.5. .
(27) Eo intuitu fyftema caufarum harmonicarum defendit Bilfingerus In Dduad, Philof. SeSt. III. c. 4. §. 339. Deum ab initio noviffe appetitus animae omnes, etiam liberrime elicitos,etpraeparafie machinam, quae ex fuae conftitutionis et naturae neceffitate deftinato tempore producat motus, animae defiderüs (fed mechanismo corporis non repugnantibus) congruos, quae quomodo Knutzeniu» refutaverit Part. I. c. III. §. 5. jam exhibui.
R a



122
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
condendo intendijfe apparet, deducitur, qui, five in gloriae fuae manifeftatione, five in viventium felicitate, quae hujus confequentia eft, collocemus, uberrimum' conjecftandi aliquando, et decidendi continet argumentum, quod non illi, ac reliqua, difficultati efie obnoxium, ubivis manifeftum eft.
§. IX. Quibus quidem Hypothefium condendarum Mens, fivea priori, ex ipfis notionibus, folide deducantur, five a poftcriori, ex mundo creato, deriventur, quorum diverfa mifcela pro fubjecta materia ac conclufionum methodo, innumeris modis vari'at, alia minoris momenti, plerumque ut oflendant modum, quo quid fieri poffit, jungere folent Metaphylici, quae paucis contrahere a re non alienum efie cenfeo: i0. inter veritatis requifita collocant, Wam, quam fovent, opinionem efie pofilbllem (e^Q, Heet enim ab hac dèmonftratione omnium Hypothefium conftitui debeat exordium (29} , attamen non fufficere, fi non alia bene evicfta accedunt principia, manifeftum eft: a°. eadem criteria adefie adfirmant, fi nulla dubla ipfi queant obmoverl ( 30 J , verum cum objeftionum penuria ex eadem crafla circa objecti naturam ignorantia, quam Hypothefis confecta expellere annititur, poffit erin, neque huic fulcro fidendum eft: 30. licet de ipfa caufa non conftet, idéneam phaenomenorum expltcationem tantummodo requiri, in praefenti materia opinantur Philofophi, quae quidem conclufio poteft admitti, cum in ipfam caufae indolem penetrandi hoc loco fere femper deficiat facultas: 40: denique cafus valde fihgularis offcrtur, quo pro veritate fuae conjecturae indicia folent colligi, cui tarnen minime acquiefcendum effe probare conabor. Sic enim ratiocinantur: ad explicandam phaenomenorum uonnullorum caufam uno plura fyftemata tantum funt. poiTibilia, igitur, fi triafunt, everfis duobus, tertium manebit firmum, unde veritatem probandi methodum duplicem efle afTeverant, vel remotive evincendo reliquorum falfitatem, vel pofitive demonftrando certi cujusdam fyftematis certitudinem: verum hanc argumentandi rationem vitio laborare, evifiu facile eil,.fi obflervemus, propter nimis occultam objeélorum, praecipue immaterialiurnnaturam,. hoc nimis confidenter afleverari', maxime, fi circa unicam caufam jam multa fyftemata proftant, unde ad aliorum inventionem, quodammodo inferri poteft argumentatie: dein nullum cafum exiftere, quo duae pluresve Hypothefes tam folide' refutentur,, ut. nulla dubitandi ratio fuperfit, paullisper fundata, unde certe teme-
ra-
(2») Quod argumentum inter alia adhibuitKm ut zen ius de S$piemate ïnjluxus Vhyficï §§, 3T+» 25-P- 113. tanquam veritatis indicium..
C-«90 Cf- Pa«. Z. c. ƒ//.§,. I. Reg. i. -
(; jp), Cf. Bart. J. «. ui. §, 19. fqS,



INAUGURALI5. 123
farium eflet, ex eo capite commendare veile conjecfturam, quod unica fit, quae fuperfit, unde quaedam operandi ratio expiieari debeat, attamen fimul vel me tacente inteliigitur, fi alia Hypothefis, quae remanet, folidis fundamentis fit fuperftru&a, illam omnino, verum non hoc refpecftu, efle admittendam ( 31 ).
Qua obfervatione ergo vei fponte dilabimur ad oppofitam, vel quocunque modo deminutam Hypothefium Methaphyficarum probabilitatem excutiendam, quae quotuplici modo proponi poffit, in parte hujus Diflèrtationis prima ( 3a ) jam explicui, ubi fimul monui, quamdiu inter ipfam certitudinem falfitatemque conjecburarum ,■ quae fibi opponuntur, agnofcendam, anxius haeret intellectus nofter, probabilitatis criteria, fibi invicem objeda, tam diverfa conftitui, ut ex hoccelabyrintho evadendi ■via non, nifi ex finguloixun, quibus fuperftruébae funt opiniones, fundamentorum accurata dijudicatione, patefiat: interim nonnulla.annotari pofiunt de cafu, quo, novofyftètnate non confecbo, dubia tantum Hypothefi cuidam objiciuntur; i°. quidem, fi obfervationibus certari non liceat, ex harum defeétu nullum fumatur argumentum ; af.' ratiocinium, ab ignorantia petitum, minus folidum effe, triplici rationa evincitur; primo enim multa funt, quae ne clare quidem, multo minus diftincte percipere poilimus, quae tarnen omnia eam ob rationem nemo prudens vocaverit in dubium; fecundo quia cafus exifiere poteft, quo ipfam rei, de qua quaeftio eft , naturam, penitus ignoremus (ex. gr. in computationibus Aftrologicis), attamen pofitam rem .talia ..concomitari debere probe evincimus-, quae cum non obferventur (quod fieri negatur},. totum fyftema cadere necefiè efle, demonftramus (33); tertio denique, cum omnium, praecipue Metaphyficarum, conjecfturarum criterium fit, ut nonnullorum dubiorum folutio fpifia caligine fepulta maneat. Caeterum, fi.de Hypothefi Metaphyfica, quae plane falfa eft, injiciatur quaeftio, praeter ea, quae de hoc argumento in genere jam attuli (34} r haec obfervanda habeo: fi conjeétura neque a priori, aut undequaque per argumenta probari affirmative non ooffit, illa quidem cum diflèntientium damno non debet, afleverari. & propugr
(31) Hanc argumentandi rationem pro parte fecutus eft Kitutzénios k land. J. 14; &. té. p. 61. & p. 67. qui triplicem tantum mentem inter ac corpus commercii explicationem poffibilem effe demonftrarc conatur, atque ad fyftemata ex hifce mixta attendi non debere,admonet; verum quo fundamento, ex bis, quae Hoc loco attuli, dijudica: cf. interim alias* circa idem' commercium compluresxonjecturas enumefantéin- Ma-iebra -n-c-h 1 o-ait 'Rtchercbk-' de la verité lib. III: V. UI. c. 1. '•
(32) Cf. Part. I. c. /ƒƒ. §. 7.
(33 •) Quod plene propofui eod. $.' 8. in nol". (f^) Cf. ibidem. %. St
R 35



124 DISSEllTATÏÖ PIIILO S Ö PUI CA
nari, veram ideo negari non meretur, cmn ia-fe illa ipfa vera efiè poffit, verum ob defe&um pröbationum adftrui nequeat | fed fi neque per experientiam, follicite infiitutara, ■cognofcatur, neque per argumc-nta inferri a prióri aut a pofiériori, rsèque omnino -inteiligi a nobis poffit, fine mora mifia facienda efl ( 05 ); cuae rèèë> la utrique cafui, &i quo ex experimentis ac obfervationibus elicitur conclufio, & quo ex notionibus generalibus conjeclura componitur, poteft ndaptari, unde areumento a contrario ad cafum, quo in certitudinem verdtur, concludi poteft, de quo,quocl adpraefeötem materiam attinet,nonnulla fubfmem hujus capitis monebo.
SECTIO POSTER-10 R.
§. X. Cum in priore hujus capitis fcétione, de iis, quaenniverfaeMetaprryficae applicari poffint, dixerim, paulb penitius in ipfa hujus diverfa capita penetrandi nafcitur occafio-, miffa igitur Ontologia, quippe quae tanquam totius fyflematis vocabularium , non nifi notiones in univerfum explicat, quaeque adeo Hypothefium ftudium non admittk, nifi pro diverfa, quam nonnulli de rebus üV.gularibus fovent, opinione, aliae atque aliae tradantur definitiones, quae iterum in disciplinas, unde hauriuntur, delegari debent, ad ipfam Pfychologiam traebmdam pervenimus, quam tanquam fcientiam de natura animae humanae, five fcientiam de anima humana, quatenus ea, quae per experientiam de illa cognovimus, ex conceptu quodam generali pofiunt legitime deduci & inteiligi, definimus; ex qua definitione patet, omnem de aliis fpiritibus doclrinam ad praefentem locum non pertinere, ad quem tarnen 'referre neceffèf fuit , quaecunque in Cosmologia de anima humana agitantur controverfiae, quia iisdem, quae afferemus, niti principiis deprehenduntur, quod commode ordinisgratia,absque eo ut disciplinae ,optimo jure ac prudenter a fe invicem a viris er-uditis fegregatae, iterum confunderentur, hic enim non de methodica illas tradendi ratione agitur, verum Hypothefes, ex quocunque disciplinae promifcue defumtae genere, dijudicantur.
§. XI. Quam quidem Hypothefium confeétionem, uti & totlus disciplinarum Metaphyficarum utilitatem, multi in dubium vocarunt, atque eo capite oppugnare ccffl^ti funt, quod objectum tam craffa caligine involutum, cujusque explicatio minimi ufus eft in rebus Praclicis, noflra nequidem attentione fit dignum, verum faniora fuadent, ut hancce opinionem miflam penitus faciamus, cum admirandum illud
(35) Cf. Bilfinserus tn pilucid. Philof. SeSt. JU. t. 4. j. 324.



I N A U G U Pv A -L I S, ■ '*ia5
lud crbis rerumque creatarum compendium, -mens noftray Univerfi dëlinentrix, Deique conditoris invifibilis imago, accuratiorem hominis contemplationem fummo jure mereatur, cum nullo modo dubitari queat, quin propria fuae mentis confideratio fumma quemlibet admiratione aiieécura fit,'nifi inimica'attentioms confuetudo riativo ejus ofnciat Tplendori: verum non tantum iliavkatis, ex hac opera pleno alveo derivacdae, intuitu, fed & ob maxima, quae exinde oriuntur, commoda, raa■ xime fefe commendat haec fuae mentis inveftigatio: quadruplex enim lècundum virorum fummorum placita ejus ftatuitur ufus. iu'. Metaphyficusqui in explii cando cogitationum nexu ac ordine, in vera earum diftinêtione, in ratiocinandi le'gum inventione litns eft. zw, Mcrails & Politicus, qui in incitamentis ad virtutem fuppeditandis, ac citiorem terrorem iucutiendo conciliaudis hominum animis, gerendisque rebus maxime eft'- neceflarius (36> 3l,s- Theologicus Natut*aHs\ qui in formahdis vi propria mentis de Deo eiusque attributis accuratis notionibus eft pofitus. 4US. Denique in Theologia reyelata- eft confpkuus, quo pertinet poslibilis elevationis animae poft hanc vitam ad gradus cognkionis majores Philofophica demonftratio,ne dicam, ex fok eviefta animae humanae immaterialitate, quaeftio"nibus de libertate, de natura Divina, ab extenfo realiter diverfa, de immortalitate mentis noftrae, vividam lucem acceffiffe. Jam cum ubivis in hiscfe disciplinis firmo pede ftare non fit datum, attamen illae magnam praeftent util katern, fequitur, omnia huc conducentia rerriedia'egregium 'adferre ufum,"qüae inter conjecturarum confeftio primo loco coilocari mèretur', ad quarum contemplationem nunc progredimur, praemiffa ante duplici in Pfychologia earum diftiniftione, quae Hypothefium Pfycbologicarum diverfam indolem conftkuk; pro duplici nimirum fcopo, quem in hac materia intendit Philofophus,: vel enim ipfam mentem, vi infica operantem, contemplatur, ac ex collatis, quae edit, phaenomenis, regulas generales, fecundum quas ideae ac appetkus fibi invicem fuccedunt, eruit, quas dein in ideam generalem, a qua reliquae dependent ac profiuunt, colligit; vel fecundo multas quaeftiones,ad quas folvendas ipfa mentis nofirae contemplatio vel paruin, ac faepifiime nihil conferc,vel conferre poteft, traftat(37), ex. gr. quae ejus ortum, locum, cogitandi vigorem, aliquando interruptum, commerciiim cum corpore % ftatum poft mortem, fpeclant, Jam cmn Hypodiefes pro hac diyifione diveriimodis nitantur prin-
(36) Eqnidem iclo hunc ufum a nonnullis in dubium effevccatum, verum coütrsriam ajs hifce fententiam egregie adfttuxit B 1 ufinoerus /. laud. Ss£i. III. c. i..J. 237.
(37) Haec diftinctio eo etiam ex capite póteft dcfèodi, licet vel mentem materialem fuj>* poneremus,. prior haec Hypothefium Pfychologicaruru claffis faannam praeftaret utüitatesa»



126* DISSERTATIO PHILÖSÓPHICA
cipiis, ordine fingulas tracTabo, ut primo, quaenam fint prioris generis fundamenta declarem.
§. XII. Mentem bumanam , cujus exifientiam propria quemvis convincit confcientia, quanmmvis fit fublime indagationis argumentum , adeo ut fatente Tul li o CS8)' finguklïis quaedam. fit natura et vis animae, fejunSia ab his ufitatis notisque naturis, ita quidquid efi'illud in nobis, quod fentit, quod fapit, quod vult, quodviget, coelefte ac Bivinum effe, cognitu perdifficilem efie, principes ex antiquicate Philofophi uno ore fatentur, ita ut Aristoteles, qui ni- mium in hac materia explicare voluit, afferere haud dubitaverit, -actPm cfs «*/ w%s k' ia»*ji9tn* *w Xetfi&v met vipv ttipi «vVws ( tyxts') C 39 )• Quare et S ekeca (40) refte dicit, multa funt quae effe concedimus: qualia fint, ignoramus. Habere nos animum, cujus imperio impellimur, et reVocamur, tmnes fa^ tebuntur: quid tarnen fit animus, ille recior dominusque noftri, non magis tibi quisquam expediet, quam ubi fit, alius illum dicit effe fpi rit um, alius concentum quemdam-, alius vim divinam et Dei par tem, alius tenuifimum aërem, alius incorporalem potent lam. Non deerit qui ftnguinem dicat, qui calorem ; adeo animo non poteft liquere de eet er is rebus, ut adhuc ipje fi quae rat. Quantumvis enim animae humanae cognitio, noftris praefertim temporibus, ad majus perfecbonis culmen fitredaftum, multum tarnen caliginis fuperefiè obfervatur, quae et vetenbus et recentioribus Philofophis fummo eft impedimento, ac pro parte femper manebit, verum tantum abeft, ut haec omnia verum fapientiae cultorem, cujus non tantum eft, ea obfervare, quae fenfibus funt expofita, fed etiam obvelatas caligine, tenebrisque involutas rerum naturas ratiocinando in vividiffimam protrahere lucem, abfterrere debeant, ut potius ad tantam disquifitionem fufcipiendam eo magis incitentacinflamment; eo enim, duplici potiffimum tramite, pèrveniripoteft, per obfervationes nimirum atque experimenta, quibus fulcris fplendidfifima Pfychologiae aedificra exftruxerunt fummi in hac fcientia viri.
§. XIII. Quod ad obfervationes inftituendas attinet, ex his foecundam Hypothefium ftudio deducimateriam, qui ampliflimum earum ufum confideravent non ibit inficias, multa enim phaenomena, quae cogitandi principium exhibet, harum
ope
(38) Tuscul. Quaefl. l'tb. 1. c.
(39) Libr. i. c. 2. de Anima. cf. et Diooenes Laertius ub. IX. p. tn. 631.
(40) Nat. Quaejl. lib. Vil. c. 24.



INAUGURALIS. ia?
ope annotari pofiunt, fi quis ada&us, operationes mentis fuae, prouti continuo nexu evolvuntur, vel a rerum externarum in has adione akerantur, attendit; fi natura cogkans ipfa fuam aciem in fe convertat; fi hoc pafto fumma inter varia unius generis phaenomena obfervetur harmonia, atque interior harum operationum, ut et cum corpore commercii natura inveftigetur; fi denique ea, quae ex aftibus aliorum hominum externis coiligi poflimt,; cum illis, quae in nobismet ipfis deprehendimus, conferantur. Alterum operationum mentalium cognoscendi principiuin in experimentis colïoco, quae in hoc capite omnino admitti debere cenfeo: cquidem non ignoro, nativam experimenti notionem ad res potius extenfas referri, 'non tarnen omnem experimentorum tractationem e Pfychologia eliminari oportere inde effickur: nonne enim mentem, ut in fe redeat, imperare pofllimus, fe ipfa excutiat, infpiciatque, nonne hac methodo varios intelleflus, ac vohmtatis aftüS data opera in nobis exckare, atque idearum tenorem, qui fua fponte procedk, fubito interrumpere, ac quid tune in nobis eveniat, follicke attendere valeamus, ne dicam , fubtiliffimas, quae in hac disciplina occurrant, quaefiiones, tam arcle cum Phyfica rerum follicka traclatione connexas efie, ut non ita facile Utriusque doftrinae limites diftinguere valeat inteileétus nofler (41}.
§. XIV. Verum cum omnium obfervationum experimentorumque ufus propria fuarum actionum mentis confeientia nitatur, morito quaeritur, utrum vera hujus detur certkudo? an ea, quae hoc modo nobis cognita fiunt, fic intus tranfigere fimus perfuafi? omnino: in iis enim, quae nobis per immediatam confeientiam innotescunt, errorem dari non pofie, inde evincitur, quod , cum nullae affecbiones rationales m mente formari queant, absque fui confeientia, ita viciffim contradieïionem mvolvat, confeientiam earum dari fine ipfis C^X adeoque fingula data vera certitudinis, imo evidentiae fpecie fint induta, quae tarnen minime impediunt,1 quominus utrumque Hypothefium Metaphyficarum principium follicitam fagacitatem omnino requirat: multae enim mentis nofirae-operationes non lento gradu nrocedunt, na ut inter fingulas accurate definkum intervallum obfervari oueat, veram faepiffime adeo fubitaneae funt, ut omnem temporis definitionem excludere videantur, fic ex.gr. per minimam temporis particulam, bene extenfam rei cujusdam
de-
(41) Altera obfirvathium refpeau mentis datur claflis, quae ex particulari corporum hafcitu ad animae virium diminutum, auaumque vigorem concludit, fed quae proprie noa eft bujus loei. r *
(4a) Ut egregie demonftravit Cl. v. d. Wtnpers«s InflH. Log. 5. V7
s



128 DISSERTATIO PHIL O S O P Hl CA
demonftrationem uno ictu intelligit mens noftra: 20. multi habitus, faepius repetiti, absque eo, ut fere fuarum aclionum confcia fit anima, exferuntur: unde manifefta efi inter obfervationes cxperimentaque, circa res extenfas facla, difierentia; licet enim natura multa eo videatur fcopo abfcondere, ut ad horum notiti.am nunquam perveniant mortales, magis cOnfians eft, quam fequitur, operandi methodus, ita ut quae una vice non fucceifit obfervatio, altero die fummo cum fruftu repcti posfit , ut vera rei cujusdam detegatur iudoles , quod et aliquando in Metaphyficis Hypothefibus locum invenit, quae in praefenti negotio fummam praeftare folent utilkatein (43): cum enim fyftema Pfychologicum gradatim. omnes perfcétionis numeros acquirat,, facile apparet, prius conjeduris efie agendum, circa quas ex praecedentibus generalis regula poteft colligi, nulla principia effe admlttenda, nifi quae fingula data ex objervationibus experimentisque deducia fiuggerant, adeoque Hypothefium condendarum fiudium hisce unice fiubmitti debere. Cujus regulae verkas ex eo evidens eft, quod nulla alia, nifi vaga via fuperfit, qua ad operationum animae noftrae naturam. poflumus pervenire : ne tarnen exiftimemus, hoc pacïo veram iftorum principiórum intimam naturam nos pofie evolvere, nam uti proprietates fenfibiles corporum, ,explane abfcondita harum conftkutione, cujus cognitio nobis denegata eft, deriventur, ita etiam obfervationes de modo, quo* anima-noftra intelltgat, aut affieiatur, ex ipfa animae eflentia, quam Philofophorum; nemo unquam perfpiciet, originem fuam repetunt.
$, XV. Propofita regula, quae non nifi ex datis evidentibus conclüdi debere ad'monet, foecunda conclufionum invenitur, cum fimul doceat, quo usque in hoe primo Hypothefium genere procedére poffit Philofophur, licet natura humanae mentis > quamponimus in facultate cogitandi ac vi operandi, quibus diverfas 'cogkationes inchoat ,hasque fiftk,vel fefemovet,utproexplicata materia valeat ratïociniumnoftram notitiam plane non fugiat, et quidem ita,. utDoctiiT Loc mus variis- in locis (44) aslerere haud, dubkaverk, aeque accuratas de mente noftra formari pofte notiones, quran. quas materiae contemplatie fuppeditat\ ab altera tarnen parte, multum du-
bii
f43) Forfitan quis objiciet, tf 'fj'ft«na 'VtyétStotf^--** datis collis atur ceftifltai» omnis ufus Hypothefium excluditur,. utpote qoae tantum ad probabilia tendunt vernm antea evicimus ad quamcunque Hypothefin quaedam requiri principia certiffima, attamen quorum numerus nimis pai.vus fit, quam ut firma,iegni paffit conclufio-, idem. iu ConjeaurisPfychoJo-gleis obfervari debere monemus.
(44) Cf.' Eff-ai Philof. concernant Pentendement humain lih 11. e. 23. §. 5. p. 232. & 0 tod. p. 238,. SS aa,.. S3..J6. 340, 41. eod.



I N A U G U R A L I 5. 12*
bü remanere ipfe vir Docllfïïmus, qui Pfychologiatn egregie adornavk, ingenue fatetur (45), quare illud ipfum, quod in nobis viget, agic, cogkat, fe omnium miaime eognofcit, & fpeculi inftar, non fuas fed alicnas fufcipk fpecies (46); unde fine dubio graviter peccant, qui fpecialisfimum (47), uti vocant, agendi modum, animae proprium explicare aggrefii, ex quavis hanc inter ac res corporales imaginata convenientia derivant fyftemata: quam abfurdum fit inter res diverfiffimae naturae analogiam quandam ilabilire, per exempla propofita alibi obfervavi (48). Verum ne in totum officio deeffe videar, hic tantum obfervo, nihil magis nonnullis fuiffe familiare, quam, ut inteilectus facultatem explicent, aniinam tanquam glacicm fuperficiemve politiffiinam, radios refiecbentem , vel tanquam lapidem , cui. figurae infculpuntur, fibr repraefentent, quae quidem metaphorae ad vera agendi principia penetrandi nunquam -concedunt adinjm': verum ne quisquam exi-flimet, quaefo , nos ideo ad vagam convenientiam provocare, ut omnem, praecipue In cafu, quem traétamus,;metaphorae ufum .profcribamus, praeterquamenim , quod maxime jucunda fit allegoriae applicatio , egregie infervit rerum., quod alioquin non vaieremus, naturae declarandae4. ideae enim inteïlecïuales purae, ut funt faepifiime imperfeclae, fugkivae, atque obfcurae, lingüarum defectui toiiendo minime pares inveniuntur , ne dicam tam immcnfam eruditionis compilationem,; quae hodie proftat, omni prorfus frucbu deftitutum iri C49): unde merito colligitur, minime effe inconcinnum, multarum animae operationum definitiones ex metaphoris* baurire, ex gr. vis, prmcipium, aclio, aliaque.
§. XVI,
(4S) Cf. 'ibid. c. 17. J. 27. p, 27S.
(45) Cf. CL Da». WvttenSac mos Praee. philof. Leg. Paft. II. c. 1". J, 1. p. S5><
(47) Multarum enim rerum indoles non permittit, ut diftinfta comprehendantur notione, in quo cafu, fi de eorumdem aftualitate (venia fitverbo, fed Philofophis ufitato) conviai funt Philofophi, nil requirunt amplius: qaa occafione obfervo (quae obfervatïo et in feqq. S5. ufui ere poteft) egregie hoc intuitu M. Knutzenium de Syftem. Injluxus Ph;fici §. 40! p. 137. fpecialislimam hujus influxus explicationem, id eft, modi modum, non requifivifie , cum neque in caufarum occafionalium, aut harmonicarum fyftematibus illud praeftetur quod quoque per rei naturam impoffibile eft. Ea, quae porro vir Cl.deScholasticorum fententiis, de modo, quo ideae menti a corpcre communicantur, adfer:,. egregie confirmant, quae de coml paratione ia hoc capite minus valida obfervavi. Cf. Idem §. 11. p. 47, 4s.
(48) Exemplum hujus rei ex M all eb r an cm o pe'tuum ,' plene enarrari in Part I. c. IV. J. 4- ac refutavi 5. 5. •* • ' 1 - '
(49) Aliquando Mr. du Marsais hoc'teatavit. cf. Encyclopedie artide abitraftio'a cf. Sc Melanges de litterature p, 30.
S 2



i3ö DISS'ERTATTO PKILO SÖP'HIC A
§1 XVI. '-Hifce pracraifils al'teram' Hypothefium Pfychologicarum fpeciem pnulisper' contcmplemur, eas nimirum, pro quarum probabilitate duplex argumentorum , quae propofui, feries , ex ipfa animae noftrae contemplatione deducta, nullo. modo allegatur, verum quae longe alia fubnituntur concludendi ratione ; in quo quidem ncgotio ita verfabor, ut in genere quaenam harum fint fulcra inquiraiti, ut de eorum valorc judicium ferri queat, minime vero quae in fingulis evidentiae criteria occurrant, evolvam, ne fcopum, hi hac DifTertationc intentum, plane mifiam facerem , ac faepiüs jam recantatis, ac tanta animorum difcordia agitatis, ultra modum inhaererem: multa, quae adferam, exempla fola fciendi curiofitas progenuit , ab aliarum vero demonftratione vel probabili multae conclufiones Praéticae dependent, quae omnia eo ordine dispofui, ut i°. "de cafu, quo ex experientia ratiocinantur Philofophi, agam; a°. cafus, quo ratio tantum confuli folet, adferam; 30. denique, nonnullas quaeftiones, quae nullo modo finito ingenio tractari pofiunt, proponam. Quod ad primum attinet, fi mentem noftram cum corpore junclam , ac motuum, repraefentationumque coexiftentiam contemplamur, id unice obfervandi ftudio debcmus, cum ex ipfis utriusque notionibus id minime potuifiet eolligi (50): jam vero, cum nullum ex triplfci fyftemare, ad hoc commercium explicandum excogitato, directe experientia nitatur, illud,'quod influxus Phyficus audit, eo intuitu fefe commendare videtur, quod, fatente Cl. Wolfio, fummo Hypothefeos caufarum harmonicarum promacho, illa, quae obfervamus, eo modo accidant, ac fi influxus proprie fic diftus locum haberet (51)' adeoque fit fimpliciffima explicandi via,- qua occafione obfervandum exiftimo, cum heterogenia omnino mentis ac corporis ratio inveniatur, omnes leges Phyficas, quae de corporum mutua in fe aeftione agunt, in cenfum non pofie venire , vel ad defendendum, vel refutandum quodvis fyftcma, probari enim deberet has regulas etiam menti eflè praefcriptas (52 ). Si porro de quaeftione, utrum mens noftra acftu femper cogitet, nee ne, judicium ferre velimus, praeter alias
ra-
(50) Cf. Locke c. lib. 1F. «. 3< 5- a8' P'
(51) In Pfychol. Ration. §. 537,
(5a) Cl. B1 lfin&erus in Dihtcid. Phil. Seè. UI. c 4. §• 327. hanc ebjeftionem propofuit.S Caufae et effeftus inter fe funt proportionales, fed vires mentis et corporis motus non funt fibi invicem proportionales, motus ergo corporis a vi mentis haud producuntur. Aliud cft argumentum a Cl. Wolfio in FjyMt. Ration. §. 588. propofitum, influxum Phyficum ïurbare ordinem Naturae, cum eandem virium vivarum motricium quantitatem in mund© 310a confervari fupponat: quarum obje&ionura vaiorem *z di&a regula dijudica.



I NAU G U RA LI S. 13.1
rationes, ex obfervatïs negativa fententia defendi poife videtur (53). De controverfia porro, in quo loco fit anima noftra, licet magis curiofa quam neceffaria fit, non, nifi ex infipe&a humani corporis interiori ftruftura, quidquam poteft proferri ( 54 ). Quaeftioni porro, utrum brutorum animae non differant a mente humana, vel univerfe,-an omnes animae re ipfa non difcrepemr'a fe invicem, fed modificentur a corporum fuorum varietate, accurata horum inveftigatio multum lucis adferre poteft (55)- Nonne denique ex fedula proprietatum, quae materiae competunt, inveftigatione, animam efie fubftantiam, ab omni corporeamole eflèntialiter diverfam, evinci poteft (56}.
§. XVII. Qui illa, quae leviter tantum tangere potuimus, fugitïva tantum contemplatione intuetur exempla, difficillimum efle obfervandi ftudium, quod in his totum occupatur, fine dubio agnofcet, unde, quas antea fuppeditavi, prudentiae regulae (57) hic omnino ufu veniunt, quas ergo repetere revera fupervacuum foret, quare poft duas praemiffas obfervationes huic tracbatui finem imponam. 1». eft, ex praecedentibus haec regula fluit: Ouamdiu obferv'ationes, aliquando et -experimenta in praedi&is cafibus locum invenire pofiint, vel quamdiu fpes adeft, ex illorum appllcatione quidquam demonftrari po/fe, omne ex propoftlonibus, licet bene definitis, admittendum eft ratiocinium. z\ efto: cum haec adminicula faspiflime deftcere intellïgamus, enunciata ex legibus Naturae generalibus vel attrtbutis Divinis dedu&a, non, nipi Jammis cautelis adhibitis, in horum locum fubintrent: de quo quidem cafu cum brevi antea jam quidquam monuerim (58)., ad" aliam Hypothefium Pfychologicarum clafièm, quae fola rationc fubnituntur, fiet tranfitus, ad quem locum referimus de immortalitate animae noftrae , egregio ad quaevis officia peragenda incitamento , controverfiam , imo et iliamr quae quando mens noftra creata fit declarare ftudet: verum, ne quisquam aflerat»
ali-
(53) Eandem"fovit fententiam Lockius 1. c. lib. II. e, i. j. 10-25 ƒ>. 64-75.
(54) Cf. qui varias veteram de hac re opiniones recenfet, M. Knutzenius d. 1. %. 37. p. 125-127.
(55) Hanc quaeftionem ridiculam pronunciat r/Alembert Melanges de Litterature &e. Tom. Fl. j. 8. p. 139. egregie iliam traslat DoctiiT. S. j. van Geuns d. Dij?, p. 35- fqi-
(56) De obje&ione Materiaiiftarum, fuam ex obfervationibus dedueunt, animam humanam procreari aparentibus, cf. M. Knutzeniüs de ImmateriaUtate mentis hutnanae J. 17. p. 95 - 101.
( 57) Cf. Part. I. Cap. 2. §. 9- 13. (§8) Cf. J. 8, huj. cap.
S3



x32 DÏSSERTATIO PHILOSOPHICA
aliquando et obfervationes hic adhiberi, V. C. in prima quaeftione, anullum annihilationis exemplum in natura inveniatur, annotare fufficiat, minime hifce primaria pro his fententiis argumenta abfolvi, unde hoc refpecbü ex fola ratione fuam derivare concludendi rationem merito defènderes. Aliae denique quaeftiones adeo fpiffa involvuntur caligine, ut neque expcrientiae, neque aliaruin veritatum fubfidia hic quicquam valere fummo jure ftatuere polïïmus ; quare omnis de his inquifitio frivola efl atque inconcinna, ex. gr. in quo loco anima poft difTolutuin cum corpore vinculum commoratura fit; an in co ftatu corpusculo quodam fubtiliffimo erit inftrucla: utrum animae noftrae in alios fpiritus agendi denegari debeat elficacia: quibus viribus gaudebit: denique utrum poft refurrecïionem (de revelatis hac de re veritatibus hoc loco non difputo) eodem, quod exuit , induta corpore erit. Haec jam de tripiici Pfychologicarum conjecburaruai fpecie dicla fufficiant, alia forte de eodem argumento proftant fyftemata, quae commode ad unam alteramve illarum claffem referri pofiunt, fi modo recba (quod noftro quidem judicio eflccimus j proftet divifio.
§. XVIII. Cum ea, quae de Pfychologicis contemplationibus attuli, fcopo noftro optime fatisfaciant, ad aliud Metaphyficarum disciplinarum genus tranfimus, quod Theohgiam fpeótat Naturalem, five omnem de Deo cognitionem, ratiocinando ex principiis rationis dedu&am, pro cujus varia inftitutione alia obfervationum feries proftat, muki enim ipfa attributa Divina ac fubfiftendi modum unice in hoc capite tracftant, alii vero et operandi facultates adjiciunt (59): prius fi eligas, parura abeft, quin hanc disciplinam cum Ontologia comparare pollis, ut fere nullius Hypothefeos capax fit (60), quod et nobis maxime arridet, unde hic omnia perfequinec licet, nee vacat; meminimus enim diclorum §. 5. huj. cap. quo de notionibus accuratis de Divina effentia formandis differuimus , ac fimul per fe certiffimas efie, evicimus, fuppofita, quod fieri debet, Divina effentia a pofteriori: verum licet methodo jam dicla multae Summi Numinis eruantur perfeétiones, aliae funt, quae obfervationibus, circa res creatas inftitutis, debentur, vel faltem vividius illuftrantur (61), de quarum evidentia non femper inter omnes conftat, quare va-,
rias
(59) Piïorem methodum fecutus eft Cl. r. d. Wynpeêsse in Jnft. Melaphyf. de Theol. Naiurali: altera via procefiit Cl. Bilfingerus in Diiuc, Phil. SeSt, 1F. e. 3. J. 458.
(60) Cf. J. 10 huj. cap.
(61) Aliud exemplum, quo cbfervationibBS utuntur erudid, eft in probanda univerfali Diyini Numinis agnofcendi 5rgeAir>"/«.



I N A U G U R A L I S. 133
rias fingendoconjeifturas ad ipfas definitiones tradendas defcendunt, in quibus cafibus eaedein prudentiae regulae, quarum jam toties mentionero injeci, omnino runt applicandae. Caeterum fi neque ex notionibus abftracïis evidentibus, neque ex experientia ullavaleat conclufio, fi objeérj fublimitas oculos humanos perftringat, ab omni conjectura fedulo cavendum eft: fic ne modum , quo intellecftus Divinus circa multitudinem poffibilium verfetur, vel utrum facra Trinitas ex ratione evinei poffit, unquam finitis ac imbecillibus ingenii noftri viribus aflèqui ftudeamus. Denique ipfiim vel principia ifta componendi, vel ex illis concludendi methodum minime curamus , ne , quae fummi in Metaphyficis difciplinis coryphaei hunc in finem attulerunt, illisque fplendidiffimum Theologiae Naturalis aedificium inaedificarunt, iterum recoquere ipforum cum injuria cogerer ( 62).
§. XIX. Succedit Cosmologla (63).- cujus quidem disciplinae indolem, ut fcopo noftro fatisfiat, intaétam minime rel-inquere poiTumas: per mundum intefiigo, rerum omnium mutabilium fimul, & fimul coexifientium atque inter fie eonnexamm fieriem. Cosmologia, ergo,nihil aliud fignifkat, nifi disciplinam, quae mutuum ordinem et nexum fiubfiantiarum, quatenus vera efficacia in fie invicem operaH intelüguntur, atque unum totum confiltuunt, confiderat: jam, cum non ita vires fingulis propriae hic in cenfum veniant, quarum naturam pro parte , fatis exigua, Phyfica explicat, facile apparet, non proprie dnftum hujus univerfi mechanismum, cujus explicationem foiido, ut videtur, fundamento , antea rejecimus (64), ad hanc difciplinam pertinere, cujus univerfum locum ad quatuor praecipue capita revocari pofie ipfa hujus indoles evincit: compie&itur enim 1 °.. omnem de fbiricibus aliis-, praeter Deum ac mentem humanam (ejus enim argumentum, fupra expofui} do&rinam: a<?. de viribus fubftantiis conceffis ac mutua in fe invicem aftione difierit: 3°. fupremi Numinis in hoc univerfum efficaciam confiderat 40. denique quaeftiones, ex. gr. de mundi origine, perfeaione, aliisque, quaedefiniri nequeunt, uti oftendam, excutit: ex quibus vel fponte inteliigitur, omnes,, quae circa haecce objeéla verfantur, Hypothefes, fulcris,. ex univerfa Metaphyca defumtis, fubniti: quarum ufum fefe hoc loco maxime commendare, nemo
(<5i) Inmio Cl. Bilïinsersm ac Cl. v. o. Wy-np'érss'é, quorum prior l. c. Theölegiae Naturali cap. i. de Methodo tra&andh Theologiam Naturalem praemifit, alter vero' exemplo tam illuM quam arduo Mathematicam fecutus methodum omnibus numeris perfectum hujus disciplinae propofuit fyftema.
(63 ) De cujus disciplinae utilitate cf. Bil?in&eRus /. c. Seff,-11, c i, K -g;
{H) Cf. Part. I. c. II. J, 14. fub. ƒ.. S7' 3 '



134
DISSERTATIO PIIILOSOPIIICA
facile negabit, qui confideret, illa capita, quae jamjam bene eviéta proftant, antea fine dubio Hypothetica methodo tradtata fuiffe, de aliis vero non nifi conjeéturarum ope pofie disputari, atque ex iisdem quoque principiis confiare, quaenam Óttitii indagine indigna videantur. Verum, cum horum omnium tam immcnfa detur moles, ut quid in fingulis locum invcniat, enumcrare, nimis longum foret, neque infiituti noftri ratio- id permittat, per analyfin quandam, noftram de his opinionem confirmare ftudebimus.
§. XX. 1°. Quidem,/quod ad docrrinam de fpiritibus attinet, nullum , neque ex propriae mentis, neque ex extenforum contemplatione, nobis medium conceditur, quo horum exifientiam probe evincere valeamus, quae non nifi ad parvum probabilitatis gradum, argumento nempe ab analogia defumto (6*5), non intercedente revelatione, poteft deduci, fi principium vere percipiens, attamen ratione deftitutum, in animalibus excipias, circa quod argumenta ex experientia defumta ampliflimi funt ufus. Igitur ficuti ab una parte valde temerarium eft, fi praefracfte illos non exiftere contenderemus, ab alio latere de propria ipforum indole ratiocinari aeque abfurdum videtur: quis enim,quot clafies conftituant, quove ordine fint dispofiti, an majori ingenii acie, memoria, aliisque facuitatibus homines fuperent, quo pacbo fibi objecba externa repraefentent, an tranfeunte efficacia fefe mutuo afHciant, an in corpora agant, audacfter conjeélari poffet, cum crafia, nullo modo tollenda, crucietur de his rebus ignorantia: quibus tarnen efficere minime conamur, ut viris fumma laude certe non defraudandis, ingeniofas conjecturas fuper his rebus interdicamus , dummodo hifce unice non intenti, Docbiffi Loc* Kil veftigia premant, qui poft elegantem fane opinionem propofitam, hoc modo" fefe excufat, je demande pardon a mon Lè&eur de la ÏÏberté, que fai fris da lui propofer une penfée fi extravagante touchant la montere dont les étres qui font au deffus de nous, peuvent appercevoir des chofes ( 66 > Conjecerat enim vir noftra laude facile fuperior , fi fpiritus fefe corporibus diverfae figurae, ac partium dispofitione jungere poffint, illis fimul competere facultatem, fefe ipfis comparandi organa fenforia, intelligendi aciem, quae praecife fcopo, quem intendunt, aut naturae objecfti, in quod penetrare conftituunt, Convenire intelliguntur: cum ex. gr. homo, qui tam acutiffimis organis viforiis effet inftruétus, ut omnem per lentes objecïorum amplificationem fuperarent, minutiffimas extenforum figuras,
valde
( 65 ) Cf. Eod. §. iS.
{66) L- c lib. It. c. 33. J. 13. p. 537, 38.



ÏNAUGURALIS. 135
valde fubtiles , quae forfitan in corporibus animatis funt obviae, canales aeque bene perfpiceret, ac fi externam eorum conditioneai ac motum, cum hifce doti■ bus non gaudeac , obfervat. Verum quis hanc conjecburara , quamvis ingeniofiu» agnofcat, tanquam probabilem pronunciabit ? Jam has quaeftiones breviter tantum enumèrare placuit, ut de effati noftri veritatc conftaret: aliae forte dantur, quae ex illorum, quae fieri vidimus, adres incorporeas trarifiatione deduci pofiunt curiofae quaeftiones, quas eadem cenfura dignas pronuncio.
§. XXI. Airerum Cosmologiae qaput de viribus, fubftantiis conceffis, ac mutua harum in fe invicem aétione agit: de quo cafu fi Hypothetice diflerere velimus, fequens regula omnino applicari debet, ex .caufis finalibüs, aut generatiorïbus Metaphyfices principiis ad particularium naturam minime conclu~ di debet, fi ipfa experientia confuii queat , licet alioquin prudenter adhibita ifta principia , ut jam ante obfervavi, egregium praeftare foleant ufum, circa quem pérpètua inter Leibnitianam ac Newtonian a m fcholam agitata fuere diffidia : verum N e w t o n o nos in praefentia aflentiri minime diffitemur; In genere quidem dari caufas finitas, vere agentes, tranfeuntes vocant, quidquid velit Leibnitius, evincunt obfervationes, imo mutuo ac fuavi nexu omnia colligari eadem probant argumenta: utrum vero dentur fubftantiae, quae omni nexu Phyfico cum aliis deftituantur, an vero aliae mere paffivae inveniantur, neque ex caufis finalibus, neque ex aliis Metaphyfices principiis adftrui poteft. Caeterum qui propofitam legem neglexerunt, aliam multoruni phaenomenorum caufam audaefter ftatuerunt, quam quae, confulta ipfa Natura, revera locum habere deprchenfa fuit, fic, ut exemplo rem illuftrem, 111. Leibnitius quaeftionem, utrum vacuüm adeflet nee ne, non ex legibus motus et gravitatis, ut New tonus, dijudicabat, fed e fitpientia Divina respondens, ■illud non dari affirmavit: eodem modo, ne Deum fingulis momentis miracula patrare diceremus, motus corporum coeieftium ex fluido fubtiii fumma elafticitate donato, explicabat (67). Ne tarnen ex praefcripta regula colligas velim, aliis viribus fubftantias non effe praeditas, quam quae fenfibus fubjiciuntur, id eft, omnia Naturae phaenomena mero mom et corporum mafTa vel foliditate effici, quod ex Hypothefium Mechanicarum (68) theoria fequi videtur, nam fatente fummo
New-
(67) Cf. Cl. van Swinden in Orat. de Philof. Newtoniana p. ,58.
(68) Quae corpora nullas reconditaa vires habere, imo ne Deam quidem has ipfis con» ciliare potuiffe fiatuebant: de his jam egi in Part. I. C. 1. §. 14. Not. 44.
T



i36- DISSERTATIO PHÏLOSOPHICA
New ton o nihil impedit, quominus Deus latentes alias vires concedere po* tuerit, quae ex fold niotu et materia non pofiunt explicari (69). Denique hifce «lterius infillere non placet, cum generalia, quae alio loco (70 j obfervavi, hic, ut et fqq. §§. ppffint applicari.
|. XXII. Tertio de Divina in res crcatas efficacia afturus, praecipuam, quae ibi agitatur, in regimine Dei Phyuco, quaefrionem , quatenus fupremum Numen ad acliones vere liberas concurrat, quae controverfia tot eruditorum ingenia milcrrinie faepe, rariffime vero felieiter exercuit, plane miffam facio, quippe .vires noflras, ut lubenter fatemur, longe fuperantem. De altero tarnen cafu, quo de immediata Dei in res extenfas, absque miraculis, aeftione diffieritur, utrum nempe Caufa Prima ordine conrtanter eodem quasdam Naturae operationes efficaciter producat , obfervandum cenfeo, licet omnem operandi efficaciam hic excludere veile fit temerarium, ab alio latere egregiam effe Cl. v. d. Wynpersse obfervationem ( 71), quo plus in Naturae peryeftigatione proficitur, eo plenius phaenomena per appllcatas Leges Phyficas explicari folere tum terreftrla, tum coelejïia.
Quarta denique Cosmologiae principiórum claffis , quae de origine mundi, perfeftione ejus, aliisque quaeftionibus agit, multas continet opiniones, jamjam ad certitudinem redaétas, quas inter haec propofitio, mundum non effe afe, primo loco collocari meretur: de Hypothefibus in hoc cafu conficiendis ex antecedentibus ferri poteft judicium, unde, ne repetam, quae jam toties dixi, de fequentibus vanum eft conjeclare veile, quo ordine mundi partes fint conditae, utrum hocce Univerfum poffer prius creari, quinam mundi fint termini (72); cum neque experientia, neque bene elicita ex notionibus perfeclionum divinarum confequentia, aliquid harum quaeftionum dijudicandae probabilitati opitulentur; quamvis alioquin notiones illas univerfales minime excludam, quod vel ex unica Hypothefi, qua ex fententia fummi Leibnitii mundum hunc omnium poffibilium effe optimum, quod fatis clare ex hisce elici pofie videtur, conftare poteft, cum unice ex iftis notionibus bene definitis lux ipfi poffit accendi.
S- XXIIL
(69) D. Orat. p. 6t. <7o) Cf. §. 9. h. Cap:
(71) In Inft. Metaphyf. J. 1081', 82. j. 5. ÏOgS.
(72) Quid de quaeftione de ultimo poflibili fit fiatuendum. cf. t. x>. Wtn>erssz Jnft. Ptletaph. %. 1026.



INAUGURALIS. IJ7
§. XXIII. Ex quibus omnibus in unum colleétis , quatenus iniquum multo* rum de Hypothefibus Metaphyficis judicium rem acu tetigerit, luculcnter poteft conftare, qua fimul occafione, quaenam fit ycra illarum indoles, docemur. i?.Qui-" dera maximam conjefturarum, quae hoc loco obviae funt, partem cum illis Hypothefibus Phyficis convenire, quibus id, quod fenfibus minime fubjicitur, tanquam vera phaenomenorum caufa ftatuitur, quae igitur fui natura magis dubiis funt expofitae. 2o. In multis conjecluris Metaphyficis non nifi ad probabilitatem, aliquando leviffimam , cujus gradus cum fujpicione coincidit, adfeendere poflumus, unde non fine ratione Cl. B ilfingerus C 73 ) fuam de illis Hypothefibus proponit opiironem: ne mireris me hic pcffibilitatem hqui, circa res fupernaturales non pias poteft Philofophia, quam aut relinquere aut oftendere earum pos-, fibilitatem; verum nimis modefte de his rebus dillèrens Vir Cl. aliorum objeeïionibus contra hanc disciplinam hoc paélo plus jufto (fi de contrarïo non conftaret) faviffe videri poffet, multas enim Hypothefes Metaphyficas, non pofiïbiles tantum, verum probabilcs, aliquando & certifiimas evafiffe non admodum difficile demonftratu eft. Cum de evidentia Metaphyfica jam ante plenius (74) dilferuerim, ea, quae hoc loco attuli, vel anico exemplo adfirmare placet: praeter ea enim Metaphyfices capita, jam ad certitudinem redacba, ac prius Hypothetica methodo traclata, dogma de Immaterialitate animae extra omnem dubitationis alcam pofiturn nobis videtur, innuo nempe illud, quod ex materiae ad cogitandum impotentia deducitur argumentum (75), quod quidem exemplum ideo allegafle expedit, quod nonnulli omnem certitudinem Metaphyficam ex revelatione efle derivandam clamitent (76), quod & huic praecipuae de natura animae quaeftioni applicant (77). Quo vero jure id fiat, aequus rerum arbiter ex propofitis facile dijudicabit ; verum fi maximam partem earum, quae in Metaphyficis agitantur, controverfiae per Sacram Scripturam unice evinci pofie adfirmes, ne ego intercedo, dummodo adjungas, revelationem, omnem, qui fupereft, fc'rupulum tollere quidem, adeoque numerum argumentorum augere, non vero penitus controverliam decide-
re,
(73) Eod. SeB. JU. c. 1. § 238. (74I Cf. h. Cap. SeEl. I. §. 6.
(75) Cf. quae de hoc dogmate allegavi Eod. §. S. ïn not.
(76) Hanc fententiam defendit D'Alember't. Melanges de Litterature &c. Tom. y,
J.-8. p. 135, 3<S- . . „ , -
(77) Duo loco adferunt ad evincendam animae humanae immatenalitatem nempe Lcciej. C. XII- vf. 7. Matth. X. vf, 28. ex quibus licet non evidenter hoc probari poffit, ex oppofitis tanien fibi invicem materia ac fpiritu probabiliter colligi pofie videtur.
T a



i38
DIS S ER T ATI O PHIL05 O PHIC A
re, minime vero magis adaequatas objeétorüm, quas tractat, notiones fuppeditare,
vel quousque progrodi liceat, definire, quod in immortalitate animae humanae, ac ipirituum fupra nos exiftentia, (ut duo tantum ex bene multis adferam exempla) affatim clamant. Jam, ut ad propofitum redeam, ex his, ni fallor, corollarii loco poteft deduci, praeter hoc remediuuTex Sacra Scriptura petkum,. nonnullis cafibus exceplis, commune Hypothefium Metaphyficarum criterium in eo effe pofiturn, ut ultra probabilitatem non poffit adfurgere ipfarum demonfiratlo, cum pleraeque modum quo quid fieri poffit, non vero, quae praecife rerum fit indoles, evolvant.
§. XXIV. Jam non amplius de fumma, quam iftae conjecturae függerunt, utilitate, dubitari pofie exïftimo, dummodo ex praefcriptis reguiis conficiantur , fingulis fuus probabilitatis gradus bene defmiatur, ac fimul, in quibus cafibus earum confecbio lubrico talo nitatur, obfervetur, ita ut ad propriam horum objectorum hoc modo minime penetremus naturam : interim haec commoda ad varia capita revocari posfunt , quorum fummam hoc loco breviter recenfebo: praeterquam enim, quod multa, quae in Sacris Litteris affirmantur, hoc pacto rationibus Phiiofophicis illuftrata, in aprico collocata fint, crasfam ab objecftis immaterialibus depellunt ignorantiam Hypothefes Metaphyficae, imo infihitis erroribus, praejudiciis ac controverfiis finem iinponunt, ita ut, fetente ipfo Condillacio, qui tanto, uti vidimus, animi impetu, in hoc ftudium inveclus fuit, raultae gentes ad tantam idololstriarn nunquam fuiflenf prolapfae, ut fingulis Naturae infolitis operationibus diverfi generis Numina praeficerent, fi principia quaedam generalia de omnium rerum nexu atque ordine applicafient, quibus evincitur, id, quod tanquam' unius particulae hujus Univerfi acftio pöni pollet, efie totum quoddam omnium hujus actionum fimul fumtarum (78), ex quo vel uno exemplo apparet, Hypothetica dogmata , licet omnia his objecfta dubia folvere non valeant, fi ita potenter aliorum aflènfum fleclant, ut. vel ad perniciofas opiniones deferendi, vel de difficillimis negotiis judicium fufpendendi confilia incitent, felicitatem generis humani fummopere augere : quantum enim intercedit difcrimen, utrum in doctrina de imputatione morali mentem noftram tanquam meram machinam,. an vero tanquam fuarum actionum liberum principium confideremus! percipiendae denique ex Hypothetica procedendi ratione utilitatis valor maxime crefcit, fi probabiliter tantum disputatis aliquando multa fuperftrui pofie demonftraverim:. equidem non ignoro,
ft
(78) Trcdts'de Syjlëmes Cap. V. p. 60, ft';



I N A U G U R A L I S.
licet nofla pugna fit obvia , afiurfetarö jamque blandientem Hypothefin minime cum certo dogmate efie confundendam, quam perniciofam ratiocinandi methodum, praecipue in Phyficis, fummo, ni fallor, jure ideo rejcci: verum ubi de ipfa mortaliurn falute controverfia eft, argumenta a tutiore, uti vocantur, nullo modo raifla faeienda efle cenfeo, quod praecipue in difciplini*, quae ad certitudinem non femper pofiunt reduci, ccnfpicuum eft: quem enim fugit, ut unico exemplo omnia abfolvatn, ex immortalitate animae, ex ratione non nifi ad fummum probabilitatis gradum fine ulla experientia deduéla, fummi momenti, praefertim in rebus moralibus, pleno alveo derivari fequelas? ex quibus dijudica, quam fallax Condillacii ac fequacium fit judicium, quod in hanc Hypothefium clafiem quadrare ex ipforum mente inteliigitur , les Hypothefes quon fait dans des cas ou Vexperience ne pent pas faire juger de leur folidité', ne peuvent donc pas conduire a la decouverte des yraïs principes. Elles riont, ainfi que celles dont nous venont de parler, dautre avantage que de lier en un fyfteme plufieurs y'erit"és, ei les rendre par la plus fenfibles. (79)
(79) Cf. Ej4. Cap. XII. p. 387.
T 3
139



M.o DISSERTATÏO PIIILOSOPHICA
CAPUT T E R T I U M.
DE HYPOTHESIBUS JURLDICIS ET HISTORICIS.
§. I. ]P0U abfolutum de Hypothefibus Phiiofophicis trachttum, aliarum coniecturarum fpecies ideo hoc loco adduxi, üt, quam late artis Dialeclicae bene ex-
'cultae, fefe extendant pomoeria, ad oculum pateret: non enim, quae ibi traduntur praece'pta tantum in Phiiofophicis difciplinis foecundae funt appficationis. verum et per univerfum fcientiarum campum longe Iateque dimetiuntur, quod inprimis in Probabilitatis doctrina cernitur, cujus principia, licet non ubivis eadem, cum diverfis fulcris fubnitantur, attamen in unicam. concludendi methodum collineant: fecundum jam ante traditam Hypothefium definitionem (O vel Philofophicae
' nuncupantur, vel ex aliis quibuscunquc difciplinis, quae proprie a Philofophia funt diverfae, petuntur, quarum pofteriorem fpecicm per exempla quaedam hoc loco declarare apud animum conftitui: cui fcopo ut fatisfiat, ex difciplina, in qua per plures annos magna cum voluptate verfatus fui, quae in Jure imerpretando applieandoque confiftit, nonnulla depromfi, quae ad praefentem locum pertinere videbantur cui deinde brevera de Hypothefibus Hifioricis traéïatum adjungere ftudui, quo'd ut facerem triplex me impeilit ratio: tum quia Hiftoria adjuvante multa Philofophiae capita adfummum fplendorem funt evecla, quiaomne, quod veteres ac recentiores de argumento Philofophico attulerint, hoc paéto unice ab interim vindicatur; tefte enim Tullio (2) Hiftoria effteftis temporum, lux veritatis,pita me-
mo-
f 1) Cf. Part. !• c.i. 5.14. (i) De Qraure. h U. «• a.



/ I N A ü G U KALIS.- 14*
moriae, magifira vitae,- nuntia veritatis- (3): tum quia nativi juris, inprimis Romani, elegantiain, atque ornamenta multum a rerum geftarum bene compofitis annalibus mutuare deprehendcrira (ex Politica enim ac Hiftorica Legura intcr.pretationc, imo quae de JCtorum vita, fciptis, moribus, ac fortuna proftant documentis, difficillimi faepe folvuntur nodi): turn denique, quod fpecialia quaedam conjeaurarum, quae in utroque difciplinae genere occurrunt, principia, fuavi nexu copulari invenerim: in qua quidem traaatione multa fiipponere, omittere, ac leviter tantum annotare coaaus fui, ut juftos ponamus, qui noftram difputationem, jam nimis, ut vereor, extenfam, circumferibant, limites: fumma ergo rerum capita , eaque neceflaria unice perftringerc animus eft, ut fequenti ordine omne hocce negotium abfolvam: i°. utriusque Hypothefium. fpeciei definitiones dabo, ac in quibus cafibus conjecturae iftae ufu vermint annotabo. 2°. de probabilitate Hermeneutïca, five interpretationis quaedam adiiciam. 3°. faaam iftorum cafuum divifionem amplius illuftrabo, ut, quinam hoc loco nobis fit feopus, indicem. 4°. de natura probabilitatis , quae certitudinis.moralis vices implet, fententiam noftram proponam. 50. de argumento a fcriptorum filentio petito, quaenam nobis fedeat opinio, paucis declarabo. 6°. quae regulae ex illis, quae in anteriori traiïatu ftabilitae funt, hic in cetjfum veniant, oftendcre conftitui. 70. denique cautelas in, utraque conjeaurarum fpecie obfervandas breviter percurram.
<S. Iï. Per Hypothefm Juridicam intelligo eam, quae circa juris quoddam fjflema interpret and-urn , vel ad quaeftiones cujuscunque indolis applicandum verfatur, unde vel ftatim apparet in duplici potiflimum cafu conjeaurae Juridicae locum concedi: i°. vel enim non plene conftet de fententia compilatorum , quod ad jus conftitutum attinet , vel Lex de quaeftione quadam incidente nihil definivit, vel faltem non nifi emforie traclavit; utroque cafu vel interpret!» vel judicis partes confpici manifeilum .eft: a°. altera vero conjeaurarum fpecies ad Judicem tantum pertiner, coufiftit enim , *, quando civilis vel crirninalis quaeftio agitatur, in determinando, utrum deiiaum, quod in Legis aculeos incurrit, vere fit commifium, relations faaa ad ejus .auaorem. (Hypothefes Juridicas eo fenfu a Medicis differre, quae, five in morbo quodam cum alio, qui ipfi fimilis videtur, comparando,five in'eruenda convenientia inter morbos, qui prima fpecie a fe invicem differre videntur, confiftunt, illud cum Phyficis commune habent, ut ex obfervationibus conftent, raro
ex
( 3 ) Cf. de hac materia egfegiam Diflertat. quae Belgice proftat fub titulo V'.rkandelmg over Ut famenjlellen der Biftorien, of het befchryven van Gefchïedenhfen inzonderheid die van Holland, door ZoGJtAfHOS te Lsyden: byfiS.HE.SL van de* Etk. A°. 1757. p. 4, 5, fq.



t42 DISSERTATlO PHILÖSOPHICA
ex experimentis, ne illud P l i n n ( 4 )l 5*»***» et per experimenta
mortesaguh, locum obtineat, fiad corpora vivenda hanc Plinh obfervanonem reftringas, nam in öadavèribus experimenta capi posfunt, quae dein viventious applicrmtur, obfervant eruditi, quod detecto malo aliquando de remedio folhciu ene debèamus, in Juridicis vero probato delifto cx Lege ftatim medicamen aafit) (5> oonderandis, quae de corpore deliéti reftari videiftnr, indiciis: y, deiiclo probato :ejusqne auclore detcdo circa excufandi caufas ptóefèrtim Pnyfieas verfatur, quo cafu ad Medicornm fcbolas confugiendum eft, ■
HypothefTn IMoricam definio, Wam, quae in dtjuécanés aut componendts documentis eft pofita, aefidem, quae Bifioricis haberi polfit, aut rerum geftarum indolem perfcrutatur. Quae res et variam adtpitdt mfpeaionem; i-. quidem de genuino fcribtorum fenfu, qui facia narrant, vel dogmata heten, manoanc, qms Sotefl follicLs efie; in ipfam rei geftae probabilitatem vel certuudinen inqtuïir vel qo. ïofam Hiftorïam conferibens, ac ftyio gravi adornans ex variis hunc in finehi fibi obhtis adminiculis ad quorundam fatforum rerumve caufas, progreftus, exïtus probabiliterconcludit- 4* denique controverfias exeutrt, quarum definitio in futurum profpieit, atque ultra Hiftoricos annales fefe extendit: verum quo jure ultima fpecies a nonnullis huc referatur, ftatim apparebit.
€ IIT Cum prima utriusque, quam memoravi, Hypothefeos fpecies in vero fcrïptorum fenfu eru'endo verfctur, a re minime fore alienum arbitror, ft hujus cafus naturam paullo plenius evolvam. Non alia hoc loco agendi via fupereft nifi ^rpretandl^Hermeneutïea, quam quidem doft—, ab anttquionbus Philotophrae ratiomlis fcriptoribus fere defertam, dercliclamque, poftquam um alteraeve difciplinae propria judicata fuerit, tandem fedi fttae, Philofophiae nimirum Ratmnah, iterum vindicarunt viri Doéti (6), ac tam egregiis praecepus reguhsque locupietarunt, ut annotando ipfos,'ex quibus fflae hauriri pofiunt fontes hoc negotio facile uperfedere Poffini(7): ne tarnen quisnos omnem caufam deruiffe arbttretur,
\ % XSt Z*;XÏo*:L Obfervationes vid. in Melanges ée &c. Tom. F.
1 ^jT^i-« - *~ Vm.Uprurn^rUU. , ,Ch, Thomas,*.!. der ausfubung der vernunfftl. c. lil.
(7) Totam hanc rem egregie tractarunt S. C. Ho «mankus,n f^^X^ Z ^L ca lulgo dicitur Part. lil. e. , §. 38c-3PO. (de Icriptonbus Dogmata c . ,b, . ».
1 ) et CL D. W tttenbach1us te ' Vraeo. I*- ?«* * * * 6' £ ^ *
M. F. C. BAUMEiSTKaus te Élem. Philof. recenüoris Loglcae Part. U. c. 4. $• ^



ïtfAÜOUftALI S.
*43
ffónnuïïa tantum annotabo: cum omnis fcriptor, imprudentiae nota minime no* tatus, tales res fcripfiflè, cenfendus fit, quae inteiligi pofiunt, & nihil abfurdi in fe contineant, facile patet, fi in locum obfeurum incidimus, non ftatim gladio nodum folvendum efle, verum omni opera anniti nos debere, ut fpiflam tollaraus caliginem: quod, cum uno quafi iftu effici non poffit, Hypothetice procedendi rationem fere unicam efle, quae hoc loco ufu venire folet, faltem cum prima vice agitetur quaeftio, adfirmare nullus dubito: Quocunque demum ex fonte pro tal* •conj'eftura hauriantur phaenomena five ad aucboris confilium, vitae rationem, ingenium, confuetudinem, totius porro operis nexum, loca quae vocantur parallela, codices authenticos, Hiftoriam aliaque bene multa refpicias fubfidia, totidenl probabilitati fulcra accedere pofiunt , ex cujus confenfu de affiumta Hypothefi Judicium ferendum eft, unde quo plures ex pro parte recenfitis phaenomenis cum aflumt* alicujus loei interpretatione poffibili confpirent, eo probabiBor fit conjeétura, cum non ita facile ad ipfam certitudinem fiat tranfitus, utauaori oppofitum quemcunque fenfum impofJSbilem efiè exïftimemus: non autem ad numerum, verum ad valofém principiórum attendendum efle, facile apparet, fi unicum locum valde vividam iucem opinioni cuidam affundere pofie reputemus: poito fi ipfa, quae in fubfidium adducuntur , vacillent principia , neque alia bene multa fuperfint, quae nofirae opitulentur conjecburae, probabilitatem ad nihilum redigi iu confeflb eft, atque ex iis, quae antea de hoc argumento attuli (8) extra omne dubium collocatur. Jam cum ille, quem trado, cafus in omnibus fere Hypothefibus Phyficis, quae ex Phaenomenis experimentisque coHiguntur, fit fimilis, quaenam ex jam allegatis reguiis applicari poffint, poftea indicabo.
§. 'IV. Non autem hifce cancellisHypothefium ufus in Hermeneutica probabilitate continetur, cum interdum conjeaura, quae unice tendit ad facilius explicanda phaenomena , cum vera principia detcgendi faepe defkiat occafio , uberrimara poffic habere urilitatem: hujus naturam jam ante (9) declaravi, ac fimul addidi, minorem hic requiri probabilitatis copiam, ac fufficere, quod tanquam impoffibilis oppugnari non poffit, finge in quodam fcrïptore vel etiam in corpore juris Jufiinianeo nonnulla loca occurrere, quae in fe fpeaata nön quidem difficilia funt, attamen conjunaa vel non idoneum vel obfeurum fenfum fundunt: ad quae fecum invicem juganda, ita ut in commune quoddam pun&um convergant, fi conjeaura excogitetur, cum alia procedendi via deficiat, quae, ut in pofteriori exemplo maneamus,neque
Ana-
( 8) Cf. Part. I. c 3. 5. 3. fub ƒ. tiot. (9) Cf. «** «. 1. S- 8. »• 1.
V



144 D ISSERT ATI O PIÏILQS OPHIC A
Analogiae- Juris, neque ftatui pubjico-privatoque Romanorum, nee denique fimae rationi fit contraria, non video , quare hoc cafu respui pofiit, dumrnodo, ne quidquam huic fuperllruatur, caveamus (ia), - omnes enim conjecluras, licet recta via per phaenomena non probentur, attamen omni fundamento non. fint deftiturae, quia dub"s folvendis aptiffiraae reddimtur, absque artis feientiaeve prindpiorurn cum detrimento, egregie ad cujusvis doélrinae partem illuftrandam conducere in .fingulis fdcntiis compicuum eft, idem in Hiftoricis maxime ufum venire pofie ncmo eft, qui 'dubitat, dumrnodo utriusque difciplinae hac in parte convenientiam bene perfpicit, verum & in alio cafu idem obfervatur concentus. Cum enim, non ad certitudinem vel probabilitatem nobis liceat .adfeendere in eruendis fcriptorum cogitatis, aliquando-nulla via ex hoc labyrintho evadendi aperta eft, quo cafu ad crifin confugere eft necefiè: ars autem Critica ex duplici potiffimum derivatur fonte, vel enim ex libris vel fcriptis fanioribus petitur, vel ingenio doclrinaque expromitur, ac duplex ejus eft officium, cum aliquando nonnulla tollat, addat, fubftituatve, aliquando totum locum fpurium pronunciat ( u) cujus quidem artis principia adeo difficilia funt, utpote ex univerfa omnium artium difciplinammquc abditis receffibus hauriri folita, ut Hypothefium condendarum in hoc capite ftudium ingenium fubtiliffiraum, atque in omni antiquitate- verfatiflimum omnino requirat , (ia) attamen bene excultum bene firmis fabnitatur fundamentis, quae eadem, quam in %. 3. propofui, obfervatione conünentur..
V,,. Hifce praemiffis faclam utriusque Hypothefeos in varias partes diyifionem
. paullo attentius contemplemur. Quod ad Juridicas attinct conjecluras. dixi
20. loco Judicem defmito vero Legis lignificatu, in ipTum deli&um, relatum ad ejus auaorem r inquirere folere, in quo negotio tam varia pro natura cujusque fatfi vel criminis diverfa, ufu venire folent probabilitatis principia, ut haecce defjnire veile noftras qualefcunque vires facile fuperet, quare in tranfitu. obfervare liceat , noftro quidem judicio eo per-fc-aiores eflè conftitutiones criminales, quae fingularum praefumtionum, uti vocantur, ad torturam, vel condemnationain valorem minime defmiunt, neque Judicis adfenfum txtorquent, verum omnem de probabilitatelocum
ipfius
(10) (Jualem Hypothefin ipfe adhibui in Specimi'ne noftro Juris Criminalis Inaug, de DeJlm calumniae in Judiciis pubiicis commijf» c. 3-5.
(u) Quem in finem egregia adduxic praecepta, qui forte hoc uno nomine cognofci me* tetur j. O. do Soria in Rationalis Philof. Inflit. Part. 11. c. 3. §. 32. Can. 1-8. p. J73-79"(ia) Ia hoc ftudii genere omnes alios antecellere duumviros eruditiflimos D. Rhunkb»iuM, & L^üSACiuM, (quos in litteris humanioribus addifcendis me duces fortitum fuiffe impenfe gandep) Cttuj verum teftimonia adfont, verbis monere HÜhi necefiè non arbitror



I N A Ü G U R A L ! S, HS
ipfiirs arbitrio, integritati ac prudentiae relinqtmnt: Jam cum omnia prima inquifitionis vice minime fint manifefia, inprimis cum totum hocce negotium difficühmum fit, ac fphliffimis tenebris faepenumero involutum, Hypothetica procedendi rano maxime fefe commendat, ut plena haberi queat probatio, de cujus cnteno ftatim quaedam adjiciam, ne dicam in mukis, praefcrrim quaeftlonibuscivilibus!urnmum, aliquando & .minorem prcbabilitaris gradum ad condemnattomem iuutcere, fi ea, quae adducuntur, indicia unica furtt, quae de rei natura teftantur, ad aha vero detegenda nullus unquam conceditur adkus (13) non minori cum diligenna mgeniique acumihe Judex verum debet, ubi de corpore deiiBi inquircndi cogatneeesfitas* Corpus dèüSft refte Mmwt veritas five exiftentia delicli non habita re/peclu auSïoris, de qua ut conftet, omnes circumftantiae loei, temporisaliorumque funt conjuno-endae, ut faltem quid probabüitcr concludi poffit (14-) cui negotio maxime opitulari ab aevo deprehenfae funt praefumtiones ex ipfa humana natura petitae ex. gr. ubi quem iüteremtum conftet, fcelere potius occifus praefumi debet, quam fibi manus violentas intulilic cum fit deliélum contra naturam: verum
hunc cafum miflum faccre potero., cum imuimera, quae ibi offeruntur conjefturarum priacipia certis reguiis minime queant aliigari: de modo autem ex his concludendi ftatim quaedam annotabo.
Succedit denique ultima quaeftio, quam fi proprio martc decidcre valeat judex * eo melius cum jurisprudentia agi videtur, illa nimirum, quae quatenus morbus mentis delicta excufet, conterapletur. In determinandis poenis naturae delicïorum competentibus ad JCtorum caftra abeundum eft, qui, fi de morbi natura atque indole in delinquente certiares facti fuerint per roedicorum disquifitiones, hifce, ceu firmioribus fundamentis fuum fuperftruunt judicium, utrum caufae, deliftum ex» Cufantes Phyficae adfint nee ne; omnis enim excufatio nititur demonftratione, qua imputandum non efie deliclum au&ori evincitur, quippe in cujus arbitrio pofiturn non erat, ut evitaretur. Jam cum arbitrium fane iilius non fit, qui firn mentc uti nequeat,'qui rerum caufas introfpicere, effectus inteUigere, et dijudicare, hinc cos difcernere non valeat, omnino inquirendum eft, quaenam partim conditiones fint, quibus morbi ejusmodi veri, non fimulati praefentia evincitur, partim, quantum illae ad excufandum illegale facinus conferant: ne illorum hallucinatione abripiauiuï, qui omnes delinquentes, eo, quo deficiunt, tempore furiofos, nee mentis fuae
■ • , coni-
(13) Quales cafus enumerat DeSHJp. E. tvsAe in r.ot. ad fcfett du (M* di la Nature af des eens par Mr, L. Bv db Wolff. Tom, II. ad J. 778. pag. 5.9-
(14) Cf. B o bh m bk vs ad Confiit. Qrimin.Carol. Art. 6. J. 10. p. 40. n. 2. Quffi multa fcitu digniflima de iac materia tradit.
V 2



i4« DISSERTATIO PHILOSOPHICA
compotes eflèfibiimaginantur,aqua quidem clemenciafaniorJurisprudentiaCriminalis merito abhorret.
§• VI. Si ipfam mentis contemplemur naturam, illam mutationis: minime 'ea* pacem, quum immortali ejus fubftantiae non competant defeftus & interna quafi mutatio, convincimur, ideo menti ea propter morbus-vel imbecillitas nulla adjudicandaeft; attamen illam aliqua debilitate laborare, aut morbo adfici dicimus , fi obfervamus eam facultatum difcrepantiam, quae reótae rationi non convemt. Cum enim omnis fere idearum ortus a fenfibus. proficifcatur, fi hi bene dispofiti funt, congruentera in mente ideam excitari experimur, fi fecus obtineat, ac hoc modo judicium nafcatur, quod veritates non continet, feu natas ab esterna quadam fenforn pcrturbatione ideas cum iis fponte imus genitis confundat, aliquam nervi mutationera evemfie , licet veram ejus indolem afièqui minime valeamus, jure merite ftatuimus :. mentis enim vitium atque imbecillitas duplici potiffimum refpeélu cermtur: i?, occurrunt nempe homines, ftupidi,ac fatui ea hebetudine animi infiructi, ut ab externis caufis nervos adficientibus- parum aut nihil mutentur- haec fi immutabihs eft, caufam aliquam latentem. Phyficam praefupponit, vel in neglectU; curae tantum confiftit: utriusque cafus inveftigatio ad Medicum forenfem pertinetAliud deinde vitium nafcitur quod-, ut egregiis DoBif. Deütrichii (15) verbis mar, in eo cefiftiti „ quam primum vivlda illa diverfijfima contemplandi „ ideas facultas, et quae inter eas; vagando quafi, aliquas ex reliquarum ferie„ pmraiïas, jungit & conferendo unit velunicae aut fimptici.fer.Ul tantum in,, haereat, ut ab ea aegerrime fecedat, quin produclam Iterum iterumque repe„ tat. Tune enim derelltlum quafi corpus vehementer in fut nutritïone laeditur „ homine fcilicet in diuturno &pertinaci, ut Boerhavius ( 16 ) declaratie„ Una verfante, quem morbum veteres abatra Mie Mel ancholiam nuncma„. runt, quae in nervorum concujftones, ac eonquafiationes involuntarias abit feu, Epilepsiam: cujus quidem morbi ea natura obfervatur,, ut periodos haoea'-ac•intcrcalaria tempora, in quae Medico forenfi diJigentiflime quoque inquiri necefiè.' eft,. cum a illis, uti & ab deliriis febrilibus, <\me tranfitoria vocmtm, (alia «oun. magis funt diuturna) maxime dependeat, delicftorunr imputatio :. ex quibus-;
per-
pon? Zrt 'rïV*"- " 11 .f' " «*'* 24"^ CafÜm ™** «"gularem pro,
7fatl" """"f COmmiö1' & 9Didem d8dem *etra" condidonibus, £«•
j^ari^liS00™ m~ ednGUnt' qwm taalen ob ™ci°*" allegals, *oena capitis Magutratns M',t»eydenfu liberavic.



IN A U G U R A L I S. 147
perpenfis Medicorum officium, quantum quidem ad praeféntem locnm flifficiat, ad varias parte? revocari poteft: cum omnis animae noftrae imbecillitas ex duplici potiffimum caufa derivetur, quarum una innata eftr ac perpetuo corpus comitatur, quae vel ad totum corpus fpeétat vel ejus^partem tantum, quaeque vel exterius manifeéla eft, vel non nifi disfeetione cadaveris illuftratur, quod poftremum ad praeféntem quaeftionem non pertinet: alia vero introducitur , quae acquifita nuncupatur, Medicorüm eft ad caufas morborum mentis-innatas, atque acquilitas, figna earum diagnoftica, (17) ac prognoftica diligentiffime attendere, cum in acftibüs forenfibus in pofterius genus inquirendi aliquando ingruat néceffitas: exqiiibus adducbis nemini non firmiter conftare poteft,. utiliffimum efie Hypothefium condendarum in hoc negotio ftudium, quae bene elaborata Medica contemplatione ad forum transferuntur, ae laepenumero non nifi ad fummum probabilitatis gradum poffimt evehi: verum e diverticulo rcdeamus in viam, cui paullo accuratius inftitifte pïacuit, eum de hac re differendi in progrelTu non dabitur occafio, ac ad Hiftoricas Hypothefes iterum revertamur..
§. VII. Diximus^i $. 1. fecundum Hypothefium Hiftoricarum objeftüm efle,v<?r katern vel falfitatem lp/lus nar rationis: non enim fufficit, verum fcriptoris fënf. ftan ex ipfius fcriptis elicuiffe, ft de ipfa facfti, quod narratur, veritate non conftet: quae quidem res , inprimis fi vetuftos rerum annales cohfulere velis, fpiffis tenebris tegi folet,- quare faepe non nifi ad probabilitatem quandam perveniri posfit, quae duplici refpeélu ab eruditis difpefci folet in Probabilitatem fcriptoris et fatll: priorem vocant, fi quodammodo nobis conftet illum et fcire potuifie et dicere etiam ingenue volunTe.- alter cafus ad ipfam rem geftam, prouti vel poffibilis fit, vel contracMionem in fe involvat,- fpeélare folet: verum licet minime pofteriorem inquifitionem, quae'ad ipfum facbum fpeétat, rejicimus, quod et ftatim declarabo , attamen, fi fcriptori rem bene conftitilTe fimus perfuafi', ipfa fadi probabilitas fimul elucefeit, unde non rem ipfam, verum fadam diftinétionem nos oppugnare manifeftum eft: illis igitur fukris omnis nititur-probabilitas Hiftorica,: quod breviter et nervofe affirmat Cicero, ut te fa• fide•■ digni fint, quibus caufa fuflijjlma efl, ut fcire pottier int \ nulla cur mentiamur, verum duplicis iftius lau-
dis
(17) Cf. P. ZacCRiae Qitaeft. Medico legales lib'. II. Tit: 1. qitaeft'. 3. infcr'tpto; de Jignis non fanae mentis pag. m. 115 - i tü. egregria porro <3e officio defenfcris hac in parte Cf.poteft F. L. Stolzii Prax. Crim. Spec. deeo, quod' Jttftum eft,indefenjiöne ifiquiftti exca-' pitè imbecillitatïs mentis & quaeftione, quousque excufet. Upftae'. A. 1743, 4».
V3



ï43 DISSERTATIO PHILÖSÖPHIC A
dis intettigemiae nimirum ac voluut mis judicium, obfervtmte Cl. Wyttenbachio propter varietatem rerum ad ccrmtn artis rationem revocari vïx poteft, et / ufu potuis, quam praeceptis eft- difcendum, nee mirum .-cum fola de intelUgentia quaeftio rot difficultatibus laboret, ut ad quoddam fyftema redigi minime poffit, 'cui fi jüngamus alteram comroverfiam, num et -verum, quomodocunque cogoi'tum , dlcere voluerii fcriptor, longe difficilliorls ind.iginis cvadit negotium, cum de re quam maxime occulta, ac in intimo quafi hoir.inis finu latente lermo fit, ac fimul infinitae latentes amoris bdWqué caufae tam fubtiliter ac artificiofae detectie varie intorqueri poffint: quare firmum rhane't CL Hollmanni de his rebus judicium, facilius, .quid -nullam probabilitatem pariat, quam quid aliquam pariat, dicere generatim licere: quae tarnen digculrates minime viris fummis fcrupulum injecerent, quominus in hanc prcbabüitatis fpeciem fedulo inquirentes 'incertos non dimitterent lecbores, quare eadem ,. quam circa artem Hcrmeneuticam attuli, et hoc loco applicari poteft obfervatio, accuratam fcriptorum, qui hoc'argumentum eruditiffime traftarunt hic fufficere allegationem ( 18 > Verum fi quis quaeret, an hoc §• disputata etiam conjecturis , cx Jure peti folitïs , poft bene intelleaam JCtorum fententiam adaptari poffint, diftingueiidum videtur, inter ieriptores, qui commentariis fuis hanc illamve jurisprudentiae partem adornant, ac hunc in finem Leges ftatuta, aliave fcita allegant, atque inter illos, qui ipfam Jurium collio-ationem. auftoritate Juris donatam profemnt. 1». Cafu omnia, quae hic attuli, applicari dèbent. ' ao. autem poft bene evictum Jurisconditorum fenfum omnis porro ceflat inquifitio, ex. gr. utrum JCti Romani, etiamfi Hiftoricorum vice fungentes, ex iis, quae ex antiquitate vel facbis liiftoricis concludunt, vera fciverint ac'dicere voluerint, abfurdum efTet quaerere, cum tantum cogitata fua, quae Imperiali auftoritate confirmata proftant, communicare voluerint, adeoque,fi vel de ipfa conftet-fancTaone, omnis examinis, ülterius inftituendi, curfurn fifti debere, res ipfa clamat.
%. VIII. Tertium quod $. a. memoravi Hypothefium Hiftoricarum argumentum eft in ipfo fcriptoris officio pofiturn, qui fefe ad fcribendum accingens undequaque ea,
quae
(18) Cf. AuStores ad J. 3- Capith citatos GL HotlMA if w u m 7. e f %. 404-500. Cl. Wyttenbachium /. C Part. UI. C. 8. §. 3. p. 211. Bavmeistervm /. c. j|. 173- 185. Quibus junge Verhandeling door Zoorapbos ad §. 1. Cit. C. *■ p. 93Effais de, Moniaigsï lib. I. c. 30. p. 296, Fleurt Pref. de PHiflor. Eccief. Tom. 1. pt 6. Methode pour etudier PHSJl. par Langlet du Fresnoy. Tom. V. pag. 285. fqq.



I N A U G U R A L I S. 149
quae huic fini inferviunt, colligit, celles puta, leges,■ fcita, numismata, vetufta monumenta , lkteras ad Principes datas , Xcnotaphia , diaeria, diplomata, geographiae ,. chronologiae , ac genealogiae adjuraenta , aliaque bene multa fubfidia, quae omnia cum ad certitudinem faepifllme non cendant, fcriptoris ciï toiiere difficul'tatcs;. fi vero hoc fieri nequeat, ac de ncgotio fummi momenti quaeftio fit, conjeduris agendum cd, ne fiugulas opiniones accuraulando, atque •conmfum variarum opinionura fadorumque chaos condendo ledoribus mora injiciatur valde ingrata: Et licet hoc cafu omnino.Hypothetica via proccdere liceat, fedulo tarnen obfervemus, oportet, ut omnia harum principia in unum quafi pundum collineent, ac nihil adfit, quod conjedurae confeétae e diametro opponatur: regulae, quae hic ufu veniunt,praeceptis non pofiunt determinari. (19) Ergo quid quam de ultimo cafu, quo Hiftoricarum Hypothefium ufum confpici nonnulli adfirmant, videamus: dic'unc enim, haec ars circa quaeftionis folutioncm, quae ultra tempus praefens extenditur, ac Hifloricis fundamentis fubnixa-, eft verfatur. Cao) verum fi ipfa Hiftoriae cujuscunque criteria confulamus, potius ad negotia practerita pertinet, quam quidem in 'futurum' profpicit, porro cum de Theoretica tantum piobabilitate in hac DifTertatione nos. aduros pronfiferimus (21) lianc quaeftionem, quae proprie ad divinationis fpecies, non vero au conjeduras, uti nos quidem hog vocabulum defmivimus referri debet, hoc loco mifTam facere pofiumus.
§. IX. Ouanti ufus ac momenti' teftium fit depofirio in rebus, ad Jurisprudentiamatque .Hiftoriam pertinentiöus ex iis, quae de variis' Hypothefium, de illis conditaruih fpeciebus in hoc capite obfervavi, claro ccailat, qua occafione. fimul addidi, omnes vsfivuaae, quae fidern teliibus habendam comitari folent, tam diverfhe indolis efie, ut certo pede progredi hoc loco fere nemini conccflum fit: quae CUTQ ita. fint, ea, quae attuli genera'em de concludendi atque animura eonvincendi methodo theoriam minime respuere, quisque cognofcit, qui de quaeftionc, quid ia
te-
( 19 ) Cf. "ë. Verhandeling door Z o g r a r h o s. p. 95 , 96.
(29) Cf. Melanges de Diteraturj &c. §. VI. p. 81. ubi Atlegatur exemplum Georoetrae
Angli.qoi in libro, qui inferibitar Principes Mathemaftques de la Theologie Cretlenne, finera hujus univerfi determinar." conatus eft fumtis hisce principiis: i°. ficiem Chriflianam nullam, fore tempore fupremi Judicii v>. teftimonia , quibus illa fnndatur, in ratione', qua a primo ipfius fonte receditur , din.-inni — altitoum deróum 'obfervari ïblere, fi de orali teldrnonil Divini propagatione ferrno fit, non vero- fi fcriptis fit conögoatum,. ibidem -annoutufl» ifrvvnie.' - ' "•■ •'•'•' ''''•''•''• \""- ' 'O l*
<2i) Cf Part. I. C. 1. 5. <S. I



i5o DISSERTATIO PHILOSOPHICA
tefte fidem faciac, five utrum fides ex perfona narrante, an vero ex rebus narratis aeftimanda fit, non unam efie Doctorum virorum fententiam, fecum reputer: a cujus definitione probabilitatis materiae, quae praecipue nofirae indaginis eft, haud parva lux affundi poteft: in qua quidem traclanda controverfia, ea tantum, quae naturae rei convenienter ftatui pofiunt, adferam, non quemadmodum JctorumRomanorum de teftibus doétrina cum Hodiernis moribus conveniat, vel quid vitii utrique conftitutioni infit, ac diverfa corollaria, quae ex utraque fententia profluere dicuntur, traétare apud animum conftitui, quippe quod ab hoc loco alienilfimum arbitror, igitur ipfam rem ex primis notionibus repetamus.
In omnibus cafibus, quibus rem ope alicujus medii, fenfus puta, analogiam ae reftimonium cognofcimus, medlatatn, ubi de folis teftibus agitur, moralem certitudinem adefle dicimus, quae licet in diftincfta perceptione convenientiae vel pugnae praedicati cum fubjeéïo confiftat, hoc modo non ex cafibus, qui funt obvii, erui poteft certitudo: aliam ergo viam ingreffi funt Viri doóti, qui veritatis dignofcendae criterium in ultimo praecipue cafu in eo politum exiftimant, ut i°. probandi media talia fint, quae exifiere non potui/Jent, fi negotium, de quo agitur, vel non, vel aliter exi fiat. 20. ut inter illa talls fit nexus, qui $ocum habere non potui ff et, fi res, de qua quid adfirmatur, aut negatur, vera non ejj'et unde 30. clicitur, in quocunque ca/u media ifia, ad faclum quoddam probandunt adhibita, invicem confpirant, ut convincant, et fi eodem tempore contradiclionem involvat, illam convenientiam obtinere,fi res non vera effiet,plena eft probatlo (_ 22) verum alii non five quadam veri fpecie obfervant, facile acctdere pofie, ut in quaeftionibus extricandis occupemur, quae hujus regulae ufum respuant, ac perfuafionis vim ex perfeéta argumentorum cum primis cognitionis principiis convenientia aeftimandam efiè praedicant, quo praeter jam memorata cognofcendi media, contradictionis ac rationis fu/ficientis , Philofophis maxime celebrata principio pertinent (23).
§. X. Quamcunque ex his veritatem dignofcendi criterüs ambabus manibus anplechris fententiam , ab ea probabilitatis criteria pendere, imo mathematicam certitudinis definitionem a morali convicftione excludi , lubenter concedes, qui enim cum fummo Leibnitio C34) Mathematicorum imitatione certitudinem
aut
(22) Sic fiatuit Doédfr. E. Lusac ad Wolfii Injlitutions du dro'tt de la Nat. & des Qetis torn. 2. §, 778.
* (23) Cf- Do£tiir. J. Walraven in Diff. cui titulus Spec. Jur. Inaug. exhibens feleS» quaedam de Probationibus p. 16, n. pro gradu Hardervici defenfa A. 1782. (24) Opp. Tom. ri. p. 36.



I N A U G U R A L I s: i5r
veritatem confiderat ut totum, et probabilltates ut partes, ita ut fie habeant probabilitates ad veritatem, quemadmodum anguli acuti ad rectum : Certitudinem moralfem ut totum, probabilitatem vero ut totidem partes homogeneas computer necefiè eft, jam quis non vidct ad indiciorum, quae quocunque modo allata funt valorem, non vero ad numerum respici, imo horum naturam totius ac partium notiones plane respuere: licet, fi ejusdem inveAiantur valoris, ad numerum omnino attendi debeat C25) ïgicur quo paóto talium argumentorum valor dijudicetur, ac in quo proprie confiftat, omnino dtcamus. In antecefilim obfervamus, quod ad propofitas, quae primo intuitu difcrepare videri pofiunt, fenténtïas attinet, illas facile, pofie conciliari, fi priori loco allataih opinionem pofteriori fententia tanquam fulcro fubnixam concipiamus: co enim melius ncxum talem adefie , qui «on adefiet, fi ipfa res non foret veriffima, judicare valemus, quo perfe<51iora furie cognitionis mediatae adminicula, fenfus nempe, analogia ac tefiimonium, & quo magis cum primis fcientiae principiis, contradi&ionis nempe aut rationis firjficientis conveniat, utrumque enim prioris regulae bafin confiituere nemo facile in dubium; vocabit: ex qua quidem conciliationc illud omnis Juridicac ac Hiftoricae certitudinis, quae ope tefiium acquiritur, (alias probationis fpecies filentio praeterire cogor) efle criterium, etiamfi teftcs non omni exceptione majorcs teflantes inducas, quod taiis loei vel circumfiantiarum adfit conditio, atque ea, quae producuntur, argumenta per fe fore mipoflibilia, fi ipfüm, quod evincunt, facbum non exifteret, unde facile probabilitatis notio profluit: cum talis fit mentis humanae imbecillitas, ea variorum cafuum atque eventuum indoles-, ut ea, quae nos convincant, media deficiant, probabili faepenumero certandum efl, et ouidem fecundum hanc regulam : quo magis vel quo minus nobis fiedeat fufptclo, allata argumenta eorumque nexum potje locum habere, absque eo, ut res Ipfa. vera fit, ea> tninorem majoremve probabilitatis gradum adefie concludimus; eamque maxime naturalem intelleéhjs humani operationem iefler, quisque ex experientia coghofce-
re
(25) imo aliquandoaLEiBNino traditam, imo ex Me n de ls zo o ni o anobisjam allegatam regulam ad Tart. I. C. 3. J. 3., aliquando & quaeflionibus in Jure obviis applicari poffe docuit Amplif. G. Schol ten in Diff] ad §. fq. all. p. u?, quare egregiuni exemplum totidem verbis hic inferere haud dubitavi: Quidam praepopus efl aggeri cuJlodiendó, vi aquaeagger rumpi'ur, cujlos neg'.igentias accufatur , rejpondit, aquasvento excitatas tam fubita incrementa cepiffe, ut monendi tempus éefuérit; Judici latet ex qua parte ventus Jlaverit hoc tempore, verum cotiflat (cum ventus offe potiflmum mcd's ft: re poffit.) fi Jex modisftet ventus, aquas 'tam fubito crescere non poffe, ex duobus a'utetn'aliis plagls fi veil.'at, illud evenire potuiffe, hoc cafu probabïiitas erit uti 6 ad 2.
X



xSft DISSERTATIO PHIL O S O PHI CA
re poteft, cum enim certitudinem inter atque ignorantiam media quaedam fit cognitio, quae tarnen ad ulnam metiri, ac in partes dividi nequeat, illa vel firmior vel debilior evadit, quo magis ad primum vel ad pofterius punctum accedic.
§. XI. Verum ut hanc doctrinam ab injectis fcnipulis vindicemus > nonnulla dubia, quae hoc loco adferuntur, folvendi infiat necefïïtas: fic enim quisquam ratiocinari poflet, in omni cafu, quo argumenta a quocunque tefie prolata ita cum re connexa funt,. ut illam alio modo fefe habere iinpoflibile fit, ad ipfam testium perfonas ac integritatem attendendum nou effe , concedi poteft verum cum illud non femper obtineat, in fola narratione fubfifti necefiè eft, ita ut confentiente lil. Wolfio fides habenda fit eorum teftimonio propterea, quod dicunt, quod eo fundamento nititur, quod fcire potuerint ac dicere voluerint id, de quo tefiantur: facile largimur magnam inter utrumque cafum intercedere difterentiam, verum minime concedimus, omne fidei, quam ipforum narrationi habemus-, fundamentum in eo effe pofiturn, propterea quod dicunt, neque ab alio latere ipfam illorum integritatem negligendam efie cenfemus: en, quae nobis fedeathac de re opinio: Quotiescunque teftes producuntur, qui omni falftloquii carent fufpicione y ideo illorum dictis ftdem facimus, quod moraüter impojjibile fupponimus, (fi de fola teffatione ferm o-fit) talia illorum adduci poffe effata, ac fimul negotium, de quo quaeftio eft, effe falfum: ipforum ergo bene evióta integritas ad hanc praefumtionem plene confirmandam tendit, quae quidem praefumtio, fi quaedam n-spi;-»r«; ipfam, quam habuerunt teftes, caufam aliter , quam quod fenfu Logico , vel morali verum dicerent, tangunt, pro eo gradu diminuitur : pro quarum menfura itaque omnis Hiftorica vel Juridica probabilitas computatur. Quibus quidem omnibus a nobis disputatis et hoc addere liceat, praefcriptam regulam tum demum valere, fi ipfum, quod tefiantur facbum, phyficam impoffibilitatem non involvat, cum a bene fixis a fummo rerum Creatore legibus non recedi debeat, quae tarnen non impediunt, quominus, ne facris litteris vis inferatur, propter Divinam cum illis conciliatam aucboritatem, miraculorum cafus ab hac obfervatione excludantur r unde generalis regula effici pofie nobis videtur: in omni cafu quo factum Phyfica impoflibile, facro codice excepto, vel cujus exifientiam elegantior eruditio ac fapientia merito in dubium vocant (aö) Negromanciam fpectrorumque aétionerm
$ . XIL
(aö) De fummis cautelis in hisce cafibus adhibendis egregia proftaat apud Melanges de Utterature torn. y, j, $, p, 87.



ÏNATJGURALIS* 153
puta, prodncitur, neque ad argumentorum inter fe invicem neceflariuni nexum, neque ad testium integritatem attendendum effe ( if ). f
XII. Omnia,quorum fummahucusque perftrinxïmus, Hypothefium praefertim Hiftoricarttm principia ex ip iis datis, five ex iis, quae teftibus probantur, five ex dfveiü generis monumends defumi folent, verum quomodo ex fcriptorum reticentia aliquando ratiocinandi incumbat neceffitas, ac quo frudu argumentum a filentiouti vocant, adhiberi poffit, nondum declaravimus, quare breviter, quaenam fit ejus indoles, adferre animus eft: duplici potiffimum fenfu hoc argumentum fiami folet: i°. quidem fadum quoddam ab uno alterove fcriptore fufe narratur, ïIIi autem, qui ipfi funt coaevi, fcriptores huic non cbloquuntur,verum omnia filentio praetereunt. 20. rei cujusdam apud nullos fcriptores profiat indicium, quo fenfu. hoc loco illud argumentum accipi debet,'ut fignificct tale de fado quodam ratio•cinium, quo illud vel exftitiffe vel minus, ex eo colligitur, quod ne verbum quidem apud fcriptores optimae notae de illo inveniatdr. Quod ad prins attinet, fi ex eo, quod nulli rem geftam falfam litteris non commendarunt, ad hujus veritatem concluderc vdimus vacillans ac lubrica argumentatio eft, inprimis fi de fado quodam infolito quaeftio eft: varias enim ob caufas fieri poteft, ut perniciofa foret rcfutatio: quis enim ingruente barbarie ac fuperftitione , quae de oraculorum apud gentiles refponfis et vaticiniis vel Monachorum fraudibus ac impofturis litteris prodita inveniuntur, audaci calamo aggredi eo tempore aufus fuifièt? quis porro in perineptis et anilibus fabulis confutandis oleum ac operam perdere operae pre•tium exiftimafiet"? an ergo eo fundamento, quod ea refutata non fint, quae naturam fuperare videntur, aut de fpecbris, daemonum apparitionibus,Magüs &c. apud nonnullos inveniuntur, fide noftra digna computabimus? verum augetur difficultas, fi de proprie fic dido argumento a filentio fermo fit, quo faepe ufi funt Hiftorici, vel ut omnem fidem narratis derogent, vel ut Legem vel Conftitutionem aliudve fadnm, quae revera exftitifie perfuafi funt, ad longe antiquiora tempora, quam contraria defendit opinio, iterum reducant: quae ambo unica tantum dernonftratione compleduntur, qua evincunt, rem ejus efiè indolis, ut ea neque a fcriptoribus ejus aetatis, ad quam res pertinet, neque perconfiiium fcriptionis omitti potuerit, fed neceflario debuerit commemorari, ac hoc pado omne negotium ad
eum
(i7) Dum huncce de fide teftibus habenda abfolvifiem tr=aatum cafu fortuito in fumma eruditione, ac eleganti ftylo confcriptam dijfertationem incldi, cujus auctor eft Ampliff. G- Scholten, fub titulo Dij'. Jurld. ftpens princ'ipi» naturalia de probatione per teftes ex Jure Romauo & Patrio illuflrata, quae jondla eft cuu ejusdem Viri Ampliff. Diff. Juridice
% a Pa-



ï54
DISSERTATIO PHILO SOPHIC A
eum denuo cafum refemir, cujus definitionem multis nubibus obteétam efle in §. 7. obfervavimus: attamen, ne plane officiodceffe videar ,propofitam quaeftionem exemplo illuflrari expediet; Ampliff'. H. Brencmannus Legem Kemmiamv apud Romanos vetuftiflimam , quae calumniae damnatorum froritibus. litteram k inuri juficrat, non per Imp. Con stantinum in L. 17. Cod. de Poenls demum efle fublatam, fed primis Reipublicae Romanae temporibus ufu obfoleviffe, conjecit, atque inter alias fummi ponderis rationes argumentum dk Hiftoricorum filentio petitum, eleganter fimul ac crudite adduxit, ac his verbis propofuit. „ Quis ,, enim Suetonii antiquitatum confervandarum fedulitatem, quis TaCïTI aut „ Dionis Cass 11 cMptfèettir facile vicerit? quis omnes ritus, follennia, mores „ legcsque Populi Romani Plutarcho ftudiofius annotaverit? Et tarnen apud „ \mrimom horam Legis Remmiae ritus quoque, ac poenae tam fingularis mentio 00 „ currit, licet ftigmata delinquentium, & alias hujusmodi res folerter confervave„ rint, licet etiam innumeras calumniantium animadverfiones ab hominum oblivio» „ ne cum cura vindicaverint.
§. XIII. Cum hicce de Hypothefibus Juridicis atque Hifioricis traclatüm fere ad fitten perduximus, non incongmum foret, ut ea, quae in Parte hujus Philofophici fpeciminis priori attulimus, omnium conjeclurarum principia praefenti materiae appliccmus, verum omnem fcopum, quocurn generalem hancce contemplationem praemifimüs, hoc pafto everti, fi fingula repetendi ingrueret neceffitas, qnisque it> telligit, ..igitur non nifi breviffime huic ncgotio mfiftam, ac praecipna tantum ibidem excufia loca commemorabo —• primo fefe offert prudens Hypothefium fecundum traditas confectio (29) dein fequuntur praecipuae in dijudicanda quadam Hypothefi monelae, ex quibus nonnullae hoc loco uberrimae funt applicationis, ex reguiis (30) generalibus Regula I, II, III, IV, et VIII; ex fpecialibus Regula
VII;
Politica dc jure iiofiem ïmmïnentem praevenhndt L. B. Ao. 1782. in %°. ubi, quae Koe loco breviter tantum attingere potui, fingula per exempla illuftrata proftant praecipue-p. 110-115, ubi de evidentia in probationibus agitur —• de probabilitate autem cf. p. 116-118. Jungantur porro iis, quos ad %. 7. allegavi auöoribus, qui de duplici cafu, quo probatur, et teftes fcire potuiffe et candide narrare voluiffe ea , quae adfiimant, agunt, ab eodem Firo jimpiijf. traditae regulae p. 156-162.
(28) in Eruditiffimo traclatu, qui inferibitur de Leg'ts Remmiae exitu, inferto Tkefaur» juris Cl. Ottonis torn. lil. p- 1574- — De eo» quod, propofui argumento agit Vir Am.jplt£\ c. XFt. p. 1617.
(29) Cf. Part. 1. c, 2>
(30) Cf. Part. l. c. 3.



I N A U G U R A L I S.
155
'VII; quae certo fenfu hic poteft admitti, flc enim conapitur: In Hypothefibus, quae ad novas obfervationes faclendas, ac nova experimenta capienda t en dunt, gradus probabilitatis crefcit pro numero principiórum , quae fumma induftria tratlata ex. illa eliciuntur: facile enim e venire poteft , ut praefertim in Hiftoricis conjecturis levi fundamento conjieiendi viam ingrediamur, qua exploremus, an loca, quae apud fcriptores proftant, aliaque argumenta nondum detccta huic opitulentur , nee ne: quo cafu, fi experimenta a diéta regulaexcipias, illam hic ap^ plicari pofie, nemo facile ibit inficias: quibus omnibus xaddi pofiunt, quae'ibidem de oppofita probabilitate, de cafu, quo falfa declaratur conjeétura, ac in certitudinem vertatur, attulimus: ad quod poftremum obfervari debet, praeterjam memorata criteria (31) ufu venire Regulas II, III, et IV. porro magnam de utilkate Hypothefium in genere CsO traétatus partem ad hunc locum referre haud dubitamus, ea vero, quae ad Hypothefes fiétas attinet, fequenti §. explanabo.
§. XIV. Licet ex iis, quae haétenus disputavimus, videatur manifeftum, ipfa Hypothefium Juridicarum atque H'iftoricarum principia ob infinitam fere ac plane diverfam cafuum multitudinem, non ita pofie definiri, attamen ex eo cohcludi nequit, harum confedlionem omnem certitudinem respuere, ac fictitiae conjectandi methodo aperire tramitem: quae fane multis fedit opinio, qui fpiffam, quae aliquando detegitur, caliginem, mcris figmentis tollci'e ftuduerunt, adeoque in oppofitum vitium lapfi funt., quod quidem incommodum hoc %. paucis illuftrare conftituimus. Ut igitur ab Hermeneutica probabilitate fiat exordium, hominum quoddam datur genus, quibus haec interpretandi ratio perquam familiaris et fere propia eft, ut Hypothefium Cartefianamm conditores imitentur, ex mcro ingenio concludant, ipfa phaenomena, quatenus opinioni fiiae conveniunc, admittant, ea vero, quae fibi contraria videri pofiunt, vel in alium fenfum torqueant, vel plane negiigere. confuefcant, vel loca quaedam difficiliora arripiant, cum iitis fenfum, fuae conjecturae convenientem accommodent: ciarioribus autem quovis conamine,-ac vi omni adhibita fimilem fenfum vindicent, vel contradiétionem pugnamque cum illis a fe explicatïs fingere ftudeant, tropicas deinde et figuratas Iocutiones detegere opinentur, ubi plana ac fimplex eft narratio, vel ubj iftae revera proftant, metaphoriam excludant, ac in genere plane alium fcriptionis fenftmi, quam qui rei naturae fcriptorisve intentioni conveniat, in ipfam inferant, imo ex placitis, quae ex vario, quam cftingunt, Imperantium charaftere, vitae inftituto, politica co, quo Lex ferebatur ■ ' ' - : ■. ,;i ! hr; ; '( ttem-
(31) Cf. ft', Cap, J. 0, 10, (3a) Cf. Part. 1. e. y,
X 3 ' '



i$6 DISSERTATIO PHILO SOPIIIC A
tempore, Reipublicae Romanae conftimtione funt varia, diverfa derivent ratiocinia. Non incongruum hac in parte multorum confiHUffii invenitur, qui quemvis Interpreten], five Miftorici five JCti, fiveJudicis partes impleat, Philofophiae Stoicae praeceptis iiubutum exigunt, ita ut nullis comraotus afFeétibus, femper idem, incorruptus veritatis fit indagator, quae monela valde neceflaria efiickur, fi ad alia, praeter ipfa verba, iuterpretationis adjumenta refibicias: quem diverfum enim, ut hoc exemplo utar, fenfum fundere folent nomralke Impp.Rornanorum conftitutiones, ne dicam multis illud efie follenne, utcumfingulari odii affcétu ad legenda aliorum fcripta fe accingant, eoque folum modo verba illorum interpretari foleant, ut, quod jure damnare in iisdem poffint, habcant.
- §. XV. Eodem plane chorda obcrrr.n , qui in qiweftionibus juridicis antea a nobis memoratis, licet odio vel partium ftudio non ducantut, letl ratione fubnixi circumftantiarum, uti dicuntur, congeriem ad fuam qualemcfmque opinionem jntorqucnt, ac' plane idem cum Cartefianh vitium committunt, quod in antecedentibus jam fatis oppugnavimus: ac quaitrvis haec a fan&iflimo judicis officio maxime fint aliena, ac non facile praefumantur, aut locum obtinere deprehendantur, alii .fefe offerunt cafus, qui fua quafi natura ad fi&is conjecturas magis videri poffint procliviores: innuo ipfum Hiftoricorum munus, a quo non ita facile harum agmen, nifi fumma prudentia adhibita, expellitur. Nullus enim tantis praejudicii alendi laqueis irretitur, nifi Hiftoricus. Muka dantur, five ad Politicam imperii recniandi formam, five ad moralia quaedam placita referri foleant, quae ipfi pla•cent alia funt, quibus ex praeconcepta opinione, dicam fcribit: quibus omnibus ea, quae relata invenit, facile attemperat, ac quafi invitus nudae veritatis veftigia deferere cogitur: verum hi non unici funt, qui in hoc negótio evitari debent, fcopuli, ipfa enim vividiffima] Hiftoricorum iinaginatio in intima Imperantium confilia penetrare gaudet, vel ex afiumto Regis aliusque^ qui fummum auftoritatis vel erudidonis culmen adfeendit , charaótere multa faéta pleno alveo^ deducit. Priorem agendi modum per fe paullo prudentioribus fufpecbum videri non ita difficile demonftratu eft, cum ex fententia fummorum virorum fere nullus eorum, qui diverfis partibus in republica quavis funt addiÖi, familiaritate eodem modo uti posfet ut in abfeondita ac femper latitantia arcana penetrandi offeratur occafio: (33) in'altero autem cafu male cultum Hypothefium condendarum ftudium infinitos femper ab aevpfecum traxk errores; tefte enim experientia nihil difficilius eft, quam verum cujusdam viri characterem ex abfeonditis receffibus in lucem protra-
he-
(33) cf- Verhandeling door Zographos C. 3- P> 53» 54»



I N A U G- U R A L I S.= 157
here : bene probata hunc in finem ufu venire indicia nemo eft, qui dubicct: verum aliam viam ingrediuntur fcriptores, indiciis leviusculis de fuo addünt multa-, atque effervefcentis imaginationis auxilio talem Imperantis indolem depromunt , quam deinde omnibus ab ipfo gellis applicant, ac fi quid fuae opinioni e diametro oppofitüm inveniant, vel plane ex annalibus a fe conferiptis eliminant, vel variis coloribus ita obtegunt , ut tota narratio falfiffima contineat, quae omnia, quae hic disputavi, et alio cafui applicari pofiunt, quo ex vetuftis documentis , numismatibus, aliisque adminiculis conjeaura componitur, cum tempore exarati littemurn duftus, unde inferiptiones valde alterari folent, in ambiguum faepe fenfum fieai poffunt, unde cum dubiis, quae Phyfica edunt, phaenomenis, merito comparantur: eadem quoque monela de fcriptioris cujusdam certitudine vel probabilitate jnftiturae inquifitioni poteft adaptari. De iis, quae in hoc §. disputavi, eorollarii loco fequens obfervatio elicitur, eo nocentiffimas efiè harum fiftionum fpecies, quo difficiliora adhiberi debeant veritatis detegendae admimcula: multum enim differt, utrum res, de qua quaeritur, fitpraefens, diuturna, an conftans,an mutabilis et brevi tranfiens : quare praecipue Hifloricas conjefluras, ab iis, quae ex Phyficis difciplinis petuntur, in eo differunt, quod in pofteriori cafu faepenumero res, quae praefens fit, tracletur, circa quam repeti queant obfervationes et experimenta, atque hoc intuitu parum difficultatis continent, in priori autem cafu, de incertis ac obfoletis indiciis, quae omnem indaginis aciem fugiunt, quaeftio faepiffime injicitur, ' •
C A»»



i58 DISSERTATIO PHILOSOPHICA
CAPUT Q U A R T U M.
DE HTPOTHESIBUS EX REBUS P0LITIC1S, SC IE NT IA MUN D /, A TOUE A R TIBUS ELEG ANTIO RIB US, P ETITIS.
§• I- JE* praecedentïbus, ni fallor, jam duplex oritur Hypothefium divifio, quae ipfa eorum principia fpeéf.at: alia enim funt notiffima et certis reguiis quodammodo poffint alligari, ut Phyficae, aliquando Metaphyficae, aliarum autem conjecburarum fundamenta omnem quidem praeccptorum non respuunt applicationem, verum ob miram varietatem negotium-illud maxime implicant, ut Hifioricae nonnunquam et Juridicae Hypothefes: jam tertiam hisce adjungimus claffem earum, quae quidem certis niti pofiunt principiis, attanien experientia fola, non vero praeceptis niff generalisfimis addifci queant, in quae breviter hoc capite inquiram.
De Hypothefibus PoUtkis.
§. II. Propter verfus omnes partes valde extenfos fingulorum imperiorum limites, variam civium in diverfas claffes divifionem, atque ordinem, indeque enata oppofita diverforum ordinum commoda, crefcentem denique vel diminutam in dies vicinorum potentiam, alia longe civitatum ratio efl coepit, quam prifca fimplicitas, atque prima focietatis origo tulerit, quare ne miremur, implicitam valde ac multis dubiis involutam imperium adminiftrandi indolem evafiflè, quae probabilitatis rationem



INAUGURALIS. t59
nem fequi, rato autem ad certitudinem fua placita dirigere fuadet: unde conjeéhn•di ftudium genuino cujusvis civitatis regnandae fpiritui fulcra fubminiftrare , nulla faepe arte fallaciave evertenda, fimul colligitur: cum ergo disciplina Politica tot conjeefturarum ferax fit principium, videamus; quo fenfu et in quibus cafibus hoc loco ufu venire poffint: dividuntur enim ratione temporis dupliciter: vel enim quaedam phaenomena, quae vel in propria ditione vel apud alias gentus vifum ■ valde afficiunt, caufam reddere conantur, vel cum praefens fit gravidum foturi, ex rebus hodie circumftantibus, quid fecuturum fit, hoc pacbo concludunt Politici. Praeterea, cum Corpus Politicum fit Machinae inftar, cujus omnes partes vel fubtiliffimae ad unicum tantum punctum tendunt, atque ab uno eodemque motus principio dependent, primario Politicorum Scopo opitulantur Hypothefes ex illa fcientia petitae, ut unusquisqHe fummum pro fua quaque conditione felicitatis gradum afTequatur, atque omnia ad commune bonum tendant absque eo, ut minimie parti focietatis injuria inferatur, vel privatorum commoda fibi e diametro oppofita reddantur: verum cum, fi apud unara gentem crescit potentia, in eadem ratione apud reliquas decrescat, ac proinde aliorum populorum fyftema Politicum cum fuae focietatis commodis arefto nexu conjungere debeant Politici, alterum invenitur Hypothefium hoc loco objectum; Tertio denique vel Populum nullis turbis civilibus laceratum, fed placidum ac felicem gubernant, vel infauftis anarchiae anguibus ereptum reftaurare, ac erigere tentant Imperantes, quo cafu, ut hoc obiter obfervem,non eft cligenda forma imperii,quae videtur perfectiffima, verum quae populi genio , confuetudini., Legibus denique maxime eft accommodata.,
$. III. Quae cum ita lint, merito ïnterpellarï mihi videor, quinam demum Hypothefium Politicarum fontes? quae fulcra? quae regulae? Refpondeo: experientia tefte , ex minimis circumftantiis tam acutiffima nonnullorum figmenta, omni ratione minime deftituta, mole fua collapfa fuere, imo multis hilarior refpondit eventus, qui non ab arte, verum a fortuna tantum videbatur proficifci, ut parum abfit, quin omnem in- Politicis conjeftandi arcem vagam atque incertam pronuncies. Verum longum abfit, ut talem foveamus fententiam: fentio enim, propter nimiam mi^s.isi»v varietatem , neque hujus artis ipfa principia, neque, quae haec dijudicant, regulas fuppeditari pofie, licet virum prudentiffimum, in rebus Politicis egregie verfatum, qui tantum eam, quae vivk, temporum conditionem ad calculum revocat, ex mutuo variarum rerum concurfu, quid fiat, quidve eventutum fit, jure merito aliquando tutiffime concludere pofie, omnino adfirmemus,
Y mul-



ico DISSERTAT.IO PHILOSOPHICA
multa enim funt, quae in fubfidium adhiberi folent, fundamenta, ea nimirum, quae ex gentis alicujusindole,chara&ere, divitiis,relationeadexterospopulosrepetuntur, quibuscum conjunge prudentem vetuftorum monumentorum applicationem : licet enim ratio cnjuscunque flatus quotidie mutetur, ita ut, id quod veteres dicebant, neminem in ea idem flumen bis defcendere, ita utnemobiseandemcivitatempofTetintrare, civitatibus queat applicari, adeoque fingulis fere momentis fyflema Politicum alterari expediat, multa tarnen in antiquis illis annalibus inveniuntur, quae, quid gliscenti malo termini, inflanti periculo praefidii opponi poffit, doceant: ubi fere redit (cum omnis bellandi ars (i ), Politicis adaequari mereatur) quod de Luc u l l o referunt Hifloriae Romanae annales: illum nempe , qui cum nunquam militiam armatam fuerat fecutus, prima vice exercitum contra Mithridatem ipfe duxit, atque omnia bene gerendi principia ex vetuftis fcriptionibus depromfm
De Hypothefibus ex fcientia mundi pethis.
%, IV. Succedit fcientia mundi (Germanis Welkentnis , Galli dicunt efprit de conduite) quae certe ars hominum commoda egregie promovet, et naturales five fumma induftria acquifitos dotes felicitati humanae accommodat, quaeque tantam exferit efficaciam, ut omnia, quae in univerfo terrarum orbe fummo cum fucceftu geruntur, ex unico fere hocce principio derivari poffint:definiri folet, ars omnes fuas actiones ita dirigendi, ut maxima ex aliorum commercio vel fa* miliaritate nobis oriantur commoda: quae quidem ars triplici potiffimum refpeébi ufuvenit, vel enim efficere ftudemus, i°. ut alii homines nobis profint,.ao. vel ne nobis noceant, vel denique 30. quando exiftunt eventus, qui a noftra poteftate minime dependere videantur, ut illos praecaveamus, vel fi illud fieri nequeat, ut nobis leviter faltem profint, vel non noceant. Ex quibus patet, hancce per hypothefes ratiocinandi methodum praecipue locum habere, ubi determinare fufcipimus, quid homines in mente habeant, et quid ipfos ad agendum impellat, cujus quidem méthodi principia difficillima determinatu efiè, five ad privam hominum indolem,, charafterem, mores, ftatum, honores, aetatem, fexum, eruditionem, honeftatem vel aftutiam, aliaque ejusmodi innumeras differentias attendere velis, fi>e hujus
ar-
(1) Cf. Melanges de litterature torn V. c 6, p. 103. *bt inter alia bene multa haec tabentur. La Po/itique, qui eft une des principales porties de eet art de conje£turer feryiroii a prouver, *!« étoit 'neceffaire, combien les regies de cei> art font pc» ajfurées, combien tlits fautives, combien Papplhatsoo "ie- ces regies ejl Jouvent trompé» par les evenemens^



I N A U G U R A L I S. 161
artis abditcs valde recefTus ac propriam indolem refpicias, nulla dubitandi ratio, fupereft: porro, cum omnia fola experientia addisci poffint, regularum confectionem fere impoffibilem efie, non vero hanc artetn, utpote utiliffimam rclegari debere , folummodo. evincitur : quare hac egregia obfervatione toti huic loco fineni imponere conftitui (fufiicit enim diiFerentiain inter-hoc conjccburarum genus aliasque. Hypothefium fpecies annotaffie): Mals ce feroit une entreprife presque illufoire que de donner des principes fur ce fujet: la diverpté des casA des circon-. ftances, des fituations, demandent presque toujours des regies dipjerentes , et plutot une espece de coup tToell, et d'inflincl pour fe determiner, que la Logique lente, et timide des Mathematiciens, et des Philofophes vulgair es (a), quam regulam, utpote naturae negotii maxime accommodatam fecutus efl: ///. Knigge, qui noftra quidem fententia illud argumentum omnium optime elaboravit, dom non nifi regulas generales ubique fuppeditaverit, ac quavis oblata occafione fpeciales cautelas ob jam allegatam rationem minime evolvere fe potuiüe, candide profefius (3).
De Hypothefibus ex artibus elegantioribus defumtis.
§. V. Quo nomine omnes compleftor, quae a Mechanicis diftinguuntur, ac multis modis a fe invicem difcrepant: fi per Mechanicam intelligas eam, qua machinis applicantur Leges motus ex Phyficis deduftae, nullum dubium remanet, quin, quando Hypothetice in hoc capite procedatur, illas conjecfturas easdem ac Phyficas fequi regulas, cum ipfa, quae hic ufu veniat, operandi methodus, id quod natura; tranfigit, imitetur: fufficit ih principium motus penetrafie, quod facili negotio conftat , cum ipfae machinae fenfibus queant fubjici, ac non nifi magnam artificis fagacitatem requirant; verum longe diverfa Artium Elegantiorum, Poëfin, Piéturam, Muficam aliasque puta, ratio eft: in illis enim principium dependet a quodam genio, (organifation') Enthufiasmo, vel naturali fenfibilitate, quae ad certum gradum aucfta vel deminuta deprehenditur, qua nativam harum artiüm indolem, ac elcgantiffimam harmoniam fponte fua penitus perfpiciant nonnulli, ita ut egregie ipfam imitentur naturam, neque tarnen modum, quo talia peragunt, ipfimet concipere valeant; ex qua quidem explicatione abunde
con-
(2) Cf. Melanges l. c. p. 102.'
(3) In opere quod infcribitur, over de verkeeriitg met menfcken door ben Vryhesr vam Knibge. Amjlerdam by J. Allart I7gp.
Y &



162 DISSERTATIO PHILOSOPHICA INAUGURALIS.
conftare arbitror, omne fere conjectandi ftudium hic nullam adferre pofte utilitatem, cum ad id, quod galli genie vocant, excitandum, vel hujus caufam detegendam nullus unquam pateat adicus, quae tarnen non impediunt, quominus Hypothefes , quae varias illarum artium partes illuftrant, vel bene firmos inter illas limites ponunt, illi nativae alacritati maximum perfecbionis gradum conciliare posfint , quae pro diverfa ipfarum conditione ex reguiis ante traditis confici ac dijudicari poflint.
T 2 J T ïï J£
c ö-



CQROLLARIA et THESES.
I.
Qoanqoam fummus Newtonüs, quidquid ex phaenomenis.,non dêducatur,Üypothefeos nomine infigniendum efFe exiftimavit, non omnes tarnen lllum Hypothefes rejeciflè, verum ad conjeéturas, quae ex mero ingenio prefecftae ut difciplinarum principia audaefter obtrudi folent, tantum attendiffè, ex iis , quas Analogico: ratiocinio propofuit, evidenter colligi pofie videtur.
ï I.
Quamvis- nulla dubia Hypothefi queant objici,: eo ipfo illam ceriitudinem non act m pifa, neque ad hujus.indolem:peraaese., ut omnia. dubia in illa fblvr poffint defendimus.. • 1 5
I I I.
Omnes Hypothefes, quifens totius Univerfi mechanismum, prima omnium rerum itamina, ac modum, quo haec rerum creatarum feries efie coepit ( Cosmovo' mam vocant) explicare mulei annifi fuerunt, inter luxuriantis ingenii figmema referendas efle, neque ullam praeftare utilitatem, nifi quousque in conjeaandr ftudio progredi liceat, declarent, defendi pofie exiftimo»
I V.
Hypothefes ex difciplinis, quae probabilibus conjefturis anfam praebent. petitae, quamvis levibus tantum fulcris fubnitantur, fi modefte fint propo-
Y S firac



i64 CO ROL L AR IA !t THESE S,
»ó wlrG jL~X ■*• *T*Xi v-lvl v/ «/i V/ v^y1
fitae egregie artium difciplinarumque florem promovere fummo Jure ftatuuat Viri Dofti.
V.
Qui in Philofophia experimentali mediatn .Empir'ms, iuter ac. Dogmaticos-we&' tur'rationem , Tëliciffirnum Philofophiae Rationalis ec Experimentalis cotmubium ftatuunt, quod fummum Newtonum efteciffe, extra omnem comroverfiae aleam pofiturn videtur.
V I,
Summam conjeclurarum Metaphyficarum efie utilitatem ex eo apparet , quod multa Hypothetice prius in illis disputata, etiam non intercedente Revelationis auxilio, poftea ad certitudinem fint deduch; aliae vero éjcrs :fint iM9lis, ut aliquando in,certitudinem commutari poffint; aliae denique'tatito vetofimüitudiuis gradu corufcent, ut evidentiae parum deeflè videatirr.
V I I.
Cum ad notïonem Hypothefeos non pertmeat, ut tandem ad certitudinem redigi poflit, in difciplinis Metaphyficis, five ad obfervationes, atque experimenta, *quae ibi proprio fenfu ufu veniunt, five ad propofitiones bene definitas , five 'denique ad analogicum refpicias ratiocinium, eo nomine non rejieiéndas efie in . illis faébas conjeduras, ftatuimus,
VIII.
Cum in genere plures de ëadem f.e Hypothefes., quam quae confeétae inveniuntur, effe impoffibiles femper dernonftrari nequeat, ex duabus pluribusve ever-
N fiSJ



C O R O L X A R I A M * T IIX S E X is»
fis, fi alia non accedant adminicula, illius , quae fupereft, conjecburae vim eo tantum intuitu minime intendi apparet. Influxui ergo Phyfico, quo commercium mentem inter ac corpus explicant, haecce ratiocinandi methodus ut nonnulli faciunt, applicari nequit: licet argumentum pro Influxu ex facili aclione mentis in elementaria corporum, quae vi perceptrici, .fed longe minoris ordinis praedita dicuntur, deductum , neque ex eo petitum, quod hoc fyfiema tanquam impofiibile oppugnari nequeat, nuliius ponderis efie, firma fedeat opinio, unice tarnen aliis de hoc commercie., conjecburis Influxum. Phyficum antecellerecenfeo,quod regulae conveniat, Deum fimpliciffimo modo effeétas folere producere, imo, fatente ///. Wolkio Harmoniae Praefiabilitae Promacho, omnia, quae circa hocce commercium obfervamus, eo modo eveniant, ac fi revera Caufarum Efficientium fyfiema verum foret.
I X.
Cum ad contradicïioria, adeoque ad materiam cogitantem producendam Divinam omnipotentiam extendere veile, maxime fit abfonum, merito Materialismi incufantur, qui ita procedunt: hac tarnen labe vacuüm effe exiftimo Do&ijj. Lockium, qui EJJai Philof. concernant Ventendement humaln lib. IF. c. 3. §. 6. eadem chorda oberrat, cum vlro -Doftiffl abfolutam materiae ad cogitandum impotentiam minime fuiffe perfpeétam exiftimem.
Cum igitur de immaterialitace animae nofirae dubium moveri foleat, quantumvis evidenter eviéta, magis cautum videtur^ ex ea hujus immortalkatem non deducere, nifi cum aliis rationibus individuo nexu jungatur, ne fumme verofimilem fententiam Hypothefi niti dicant difientientes: ad quod autem graviffimum dogma evincendum , praecipue ex Divini Numinis bonitate et fapientia facit' Philofophica argumentatio a fummo M. Mendelszoon in Phedone fuo propofita, quam tanquam optimum pro ea veritate ex ratione petitum argumentum defendimus.



i66 C O R O L L A & I A ü t THESES.
X I,
Pia, et Divinis perfe&ionibus cóhfentanèa efl dodrina lil. Leibnitii, Deum hanc totam rerum fmitarum férièm \ oraniumque, quae in hac obtinent, efteduüm conjugatiohem, tanquam omnium poflibilium perfediffimam , cuicunque alii coagmentatiorii antepofuiftè.
X ï I,
De origine idearum omnino rejiciendae videntur CartesiI, ac Leibnitii fententiae, non enim veritatum univerralium, fubftantiarum, qualitatum, rnodorum fimpliciorum ideas Summum Numen menti nofirae indidiflè, neque absque ulla rerum externarura in mentem adione, ex vi perceptrici femper aduofa • ideas praecedentes rationem fufficientêm fequentium in fe eontmere, probabile effici poteft,
XI 1%
h\ quaeftlone, quando mentes humanae creatae fint, magis nobis arridet illorum opinio, quae contra Leibnitium. illas a Deo circa id tempus, quo cum corpore nafcituro conjungendae funt, creari ftatuit.
X I V.
Hylozoismi, et Metempfychofeos fufpicionem non incurrunt, qui cum Viris fummis' Bavlio, et Bonneto ftatuunt, omnes animas quoad naturam non discrepare a fe invicem, fed modificari a corporum fuorum varietate, attamen
ma-



COROLLARIA et THESES. 167
■ magis placet contraria opinio, quae' non obftante Phyfico corpus inter ac mentem influxu defendi pofte mihi videtur»
X V.
Merito Bo&iffl Lociuus /. c. lib. II. c. 1. $. l0. queritur, nonnullos ex fuo aalerto, animam humanam non femper acEu cogitare, hanc deduxilfe fequelam, qituns chofe cejjc ddexiftèr, paree que nous ne fehtom pas qitelle exlfle
i pendant notra jbmmell. Cum animae continuüm agendi nifum competere haud deneget: quam quidem Lockii Opinionem, utpote unice:ex experientia Üemonftrahdam, imo hac fubnixam, veriorem efle cenfeo.
XVI.
Ad expHcanda phaenomenaElccftrica optima videtur Franklinian a de.eleftricitate Pofitha et Negativa Hypothefis, licet eam multisdifficultatibus adhuc premi non diffitear.
XVII.
Ad veram" idenritatem materiae Fulmïnis et Elearicae pïeniffime demonftrandam, praeter alia hujus thefeos fulcra, faciunt illa experimenta Ele&rica, quae ope fulminis e coelo eliciti a pluribus Phyficis proftant inftituta.
X V I I I.
Sive lümen 2odiaci pro atmofphaera folari fumamus five minus (prius autem verofimilius redditur) fplendidiffimum naturae phaenomon, quod Auro-
Z ra



COROLLARIA et THESES.
ra B ore a lis exhibet, ex CL Ma irani cónje&ura explicari, atque ad eum, quae in Phyficis requiritur, fere certitudinis gradum evehi, contendo, unde er, quam CL Franklin propofuic Hypothefis, analogico potiffimum fi.ndamento fubnixa, magnam partem eadere videtur.
X I X.
Qui ad congelationem explieandam cum CL Musschenbro-ekió parucül'as frigorifigas invocanr, minus felieiter procedere videntur, quam qui folam ignis . deminutionem tanquam hujus phaenomeni caufam allegant..
X X.
Ad naturam liquiditatis perperam a quibusdam refertur motus particularum iatefti» nusperpetuus». • '• . /.
X 2L
Inter varia, quae ad phaenomena Magnetica explicanda excogitarunt fyfiëmata, optime cum obfervationibus convenire videtur, quod ipfam teilurem vi magnetiea impraegnatam flatuit. - .
X X i L
Syftëma murdi',. quod Copernicanum vuig© audit, veteri PtolemaIc©. et recentiori Tych&nico juie praefertur,
i€8
XXlffi



C O R OLLA -R.I A et THESE 3 vtiy
X X I I L
Lomen potius cum Newto-no pro materia fui; generis, quam cum Eucsao,.
pro mouiiicanone Aetheris videtur habendum..
XXIV.
Adfeenfionem aquae in tubis capillaribus non aëris prefllonl, vel quod aër, qui per arclius foramen intrat, rarior effe incipiat, verum mutuae vitri atque aquae attractioni efle adferibendum, affirmamus.
X X V, "
Planetas incolis eflè infiruétas vel habitabiles nullo argumento: evincitur, ac tabs de> his conjecbura fere cum poflibilitate nuda, quae cum ignorantia coïncidit, fubnititur: omne ergo, quod argumento Analogico de fyflemate Planetario in hoccaflrevincere conanturViri doéti, non nifi eo tenderé debet, quam ut obfervationi-" bus circa res naturales faciendis occafïo detmv
X X V ï,
Licet methodus fynthetka, quae et fcientifica audit, multo Faciiius in errores procreandos fit proclivior, quam Ahalytka, minime tarnen negligenda videtur,;, fi circa principia legitimo modo Analytice jam demonfixata verfietur.
XXVffi.



ï70: C O R O L L AR I A et THE S E S.
XXVII.
Licet fcepclcismus bene ordimras temerariis Hypothefibus" dicam fcribat, uc fic vere arcium disciplinarumque florera promoveac, illa tarnen de omnibus cognitionum noftrarutn fontibus dubitandi, ac vires intellecftus humani deprimendi ratio, qualem multi Receritiores fecuti funt, quamvis omni veri fpecie non fit deftituta, ob exceflum nimium ompino eft rejicienda.
3, :.:<J. . X X V I I L
Aftrologia, licet ab antïquiffimis temporibus originem fuam repetat, unice fallendo populo eft accommodata, ac tancis dubiis involuta, ut ipfam vagam ac plane incertam artem pronunciare Iiceac .
XXII
Licet argumenta' prima fpecie fatis valida ex Stoïca Philofophia bèWta pro Auto» cheiria voluntaria taedio vitae perpetrata addueantur, multae tarnen rationes illam in nullo cafu permiflam efiè, arguere videntur.
X i X.
Vera Libertatis criteria tollunt, qui pacla vi metuque injufto-extorta. jure naturae valere ftatuunt.



aan
M r N E N' 'FR I E N D
PIETER JACOB de BYE,
TER GELEGENHEID, DAT ZTN EDELE- TOT MEESTER IN DE FRTÊ KUNSTEN, ALS "ME EDE TOT LEE RAAR IN DE WYSBEGEERTE EN IN BEIDE DE RECHTEN OP EENE DAG BEVORDERT WIERD.
CjHj blonde Nimphjes, die bij Leyden 1
Den Rhijnflroom klief: en dobb'rénd Zingt;Gij kunt, U thans mee recht1 verblijden ■ En met uw zang den lof verbrijden Van Hem, die nu naar d'Eerkroon dingt,
■ Roomt, dart'le koeltjes wilt hier fpeelen j
En roert het geurig loof en kruid! Het choor der fchelle Philomeelen Moet thans op hooger toonen kweelen
Ter eer van Themis waardfte fpruit.
o Zeetel van 's Lands Palinuurenf
ö Haag op uwen luifter ftout! Een plaatz kan zonder llerke muuren De tijd — ja de Eeuwigheid verdtmren,
Daar zulk een man het licht aanfehouwt»
wil



Wil de Onfchuld tot een fchuts-heer ftrekken Mijn Vriend! dit is mijn grootfte wensch;
En mij uw vriendfchap nooit onttrekken,
Maar gunfliglijk mijn fouten dekken; Denk fleeds: mijn vriend is flechts een mensch.
Zo zal het onrecht u fteeds vreezen
En gij word hier op aard vergood ,s Wanneer de weduwen en weezen Die gij uw bijftand hebt beweezen,
Uw naam noch kusfchen naa uw dood.
De tijd moog fchennen, d' afgunst hoonen,
Uw naam verduurt den nijd en tijd
Mijn Vriend! men kan met glorie-kroonen. Nu reeds U niet naar waarde loonen,
Wijl ge allen lof ontwasfchen zijt.
SAMUEL IPERUSZOON WISELIUS, jCtus.
Leyden den xi. December 1790.
AMI-



A M 1 C O C O N J U N C T I S S I M O
PETRO JACOBO de BYE,
SUMMOS IN UTROQUE JURE AC PHILOSOPHIA HO NO RES FE L IC I TE R JUSPICANTL
^3ittiarae nofirae Canores
parta Amici Gloria
Pofcit: eia! Mufa! cantes
nobiles Viétorias, Laeta cantes, graca, amica,
fefta cantes Carmina; Tuque praepetes Trochaeos
blanda fundas Cithara! „ Sed Laudes Metro renuunt cantare jocofo; „ Laurigeros celebres heroïca Carmina laudant: „ His Anchifiaden celebravit Mufa Maronïs, „ Quem, fortem Bello, quem, Praelia femper amantem, „ Duétorem Danaum clararunt mille Tropaea, „ Quem quoque Laurigerum celebrabunt poftera Secla: „ Efl: aliquid, fateor, criftatas fundere Turmas, „ Et furibundus Humi profternere mille Phalanges, „ Hoftibus et viftis, generofae Foedere Pacis „ Ifto, Vifloris Sertis fplendere corufcis. „ Aft etiam Laudes heroïca Carmina pofcunt „ Fefta tuae! binis rarum eft gaudere Triumphis; „ Quod tibi, Petre! datur: delabitur ecce volucri „ Nimbo diva Themis, jufta fpe&anda Bilance; „ Defcendunt Artes, quas concomitatur Apollo; » Uranieque vigii, coeli aftrorumque perita.
„ Ac-



„ Accipe, quae tradunt, coeleftia Signa Favoris! „ Sic juvat ingenuas Animum formare per Artes! „ Sic juvat Aftraeae ketam facraflè Juventara! '„ Sic juvat auguftum Sophiae confcendere Tempmmt „ Praemia durn Divae tradant tibi tanta Laboris. „ Jamjam vicbici certant tibi ciiigere Lauru „ Tempora, te, bina, quodrarura, Fronde coronant; „ Applauduntque Chori; follennes cantat Honores „ Nuntia Fama tuos; fidi gratantur Amici „ Munera, fanguincis. non poftponenda Triumphis. Jam volubiles Trochaeos
Mufa diclabit novos.
Sint Deis libata Bacchi
Dona recreantiaf
Victor efl Amkus; atra
fis procul Difcordial
Procul iniquae o efle Curae!
procul acerba Jurgia!
Jam, Sodales! Thura Divis
confecremus mafcula:
Sic Amico dent beata
Fata ! fic Concordia
Diva, Vinclo firmiore,
noftra jungat Peclora!
CORNELIUS FELIX van MAANEN, Jur. Utr. Stud.
Lngd. Bat. ad Diem xr. Decembris.
1,790.






Ofiero tibi bic, E. L.» Diflertationem non omnino ad finem perducburfV ïascft, quae defiiut ante Ferïas exarari non potuerant. Propofituro tamcn' q turnt dkïtius- differre non r^ffern, mnlui ea quae nunc exftantin lucem emittere, quam rem ïn medio relinquere. At quoniam tarnen abJblvere- mibi eft animus id quod incepi; fi qui fint qui ea quae adhus de&nt., habere cupiant, n adeant DD. Luzac & van Dajiwe.,, qui ?a poft feeks aeftivas cupicntibus remïtterc poterunt.