. xix: 2.
Cv) schulte-ns ad Prov. xii: 7.
C^O schultens ad Prov. xviii: 19.
00 vitringa Ob/erv. S. 1. VI. c. 15. §, t-&
van be openbaering. 201
korte en zeer volleedige bepaeling van : een iegelyk, die de. zonde doet, die doet ook de ongerechtigheid , want de zonde is ongerechtigheid ï Joh. III: 4. Hy noemt de zonde ongerechtigheid , of gelyk er eigenlyk ftaet, onwettigheid. De zonde derhalven is eene afwyking , of overtreeding van de Goddelyke Wet,. Daer dan geene Wet is , daer is ook geene overtreeding. De Goddelyke Wet is het ïichtfnoer van onze daeden. Wanneer nu onze daeden , met de Goddelyke Wet, overeen ftemmen , zyn zy zeedelyk goed; maer wanneer zy daervan afwyken , of daermeede ftryden , zyn zy zeedelyk kwaed en zondig. Hieruit vloeit van zelvs voort, dat er hoofdzaekelyk tweederlei zóort van zonde zy : van bedryv , wanneer men doet het geene God ia zyne Wet verbooden heeft, en van naelaetigheid, wanneer men verzuimt te doen het geene God i.n zyne Wet bevoolen heefc.
Het heeft nu weinig betoog noodig , dat de zonde een grouwzaem kwaed zy , en zeer
verfoeilyk in haeren eigenen aert. Zy is
eene afwyking van de eeuwige en onveranderlyke regelen van rechtvaerdigheid ; eene fchending van Gods Oppergezach en Majafteit ; eene -verwoesting van de zeedelyke orde ; eene aendruiiching tegen Gods weldaedige oogmerken ; eene afwerping der af hangelykheid , waerdoor een reedelyk fchepfel zich
yin. deeu N 5
202 OVER de LEERSTUKKEN
zo gcdraegt, ais wilde hy God niet erkennen voor zynen Opperheer; en een opftand tegen den Almachtigen.
§• 870".
De gevolgen der zonde zyn allerrampzaeligst, de smet, de schuld , en de straf.
Door de smet verftaet men die zeedelyke onreinheid , welke elk eene zonde zodaenig aentimt , dat de overtreeder voor God ten eenemael wal gelyk zy. De benaeming is ontleend uit 2 Cor. Vil: 1. Dee e onreinheid ftaet over tegen het heeld van God, zynde die heerlykheid , welke wy door de zonde verloo-
ren hebben , Rom. III: 23. Om deeze
fmet der zonde in alle haere walgelykheid af te teekenen , wordt zy vergeleeken by etterbuilen , by de vuiligheid der geboorte , en by de wenteling in den flyk enz., Jef. I: 6. Ezech. XVI: 22. Hiervan is de Zondaer den heiligen God tot eenen walg: de afwyker fc den hf.er een grouwel, Spreuk. III: 32"; God haet alle werkers der ongerechtigheid, Pf. V:
6. Ook is de zondaer walgelyk m zich
gelven, alle zyne vermoogens zyn, door het inkoomen der zonde, verbasterd ; beide zyn verftand en geweeten zyn bevlekt , Tit I: 15.
De
VAN DE openbaering. 203
De schuld is de*verplichting van den Zondaer , om de ftraf van zyne overtreeding te oi> dergaen. Deeze fchuld vloeit onmiddelyk, uit de bedreiging der Wet, voort , en zy gaet met de fmet onmiddelyk gcpatrd. De Sm» is een natuurlyk gevolg der overtreeding , zodrae een.mensch de Goddsïyke wct ongehoorzaera is , wordt hy even da. rdföof onrein en walgelyk voor Hem, die te rein van oogen is, dan dat Hy het kwaed aenfehouwen zoude , Hab. b 13 ; de fchuld vloeit noodzaekelyk voort uit de bedreiging , do jt welke de Wet bekrachtigd is. De Heilige Schrivt fpreekt uitdrukkeiyk van deeze fchuld. Het is Gods recht, dat zy die zulke dingen doen, ftrydig met de Goddelyk Wet, des doods waerdig zyn, Kom. 1: 32. Uit kracht der zonde is de ganfche waereld voor God verdaemelyk, Rom. iïïlï 19- De fchuld is tot ver. ■ doemenis, Rom. V: 16.
De fchuld en de fmet der zonde gaen onaf. fcheidbaer gepaerd, maer evenwel zyn zy onderfcheiden. Ten acnzien van de fmet , worden de overtreedingen vergeieeken by wonden , vuiligheeden , een wechwerpelyk kleed , enz. en met betrekking tot de fchuld befchreeven , als misdaeden , belecdigingen , fchulden , enz. Matth. VI: 12. Rom. V: 10". Om de Gerechtigheid van den Middelaer worden wy vrygefprooken van de fchuld , en» vin. DEEL.
*«4 OVER DE LEERSTUKKEN
door de heiligende genaede van den Geest gereinigd van de fmet der zonde. *
De straf is hec droevig kwaed, het welk den zondaer , door. den rechtvaerdigen Richter wordt toegezonden. Deeze ftraf heet in de Hei-' lige Schrivt het eeuwig verderv, 2 Thesf h 9 , en de verdoemenis , Rom. V: is. De gemeene benaeming is de dood } de bezolding der zonde is de dood, Rom. VI: 23..
De Heilige Schrivt geevt ons aenleiding, om van eenen driedérleien dood te fpreeken ; dea liclmemelyken, den geestelyken, en den eeuwigen Dood. s
1. De LicBiüMEiYitÊ dood, welke ia ziekten , rampen , en verdrietlykheeden beftaet , en in de flooping van het lichaem voltrokken wordt , is eigenlyk de flraf vaa adams eerfte overtreeding; en vermits hy in zyn perfoon het ganfche menfchelyk geflacht vertegenwoordigde, zyn alle zyne nakoomelingen aen die zelvde ftraf onderworpen, Geo. II: 17. Rom. V: 12.
2. De geestelyke dood wordt door dea Apostel paulus befchreeven, Eph. fit j. gy waert dood docr de zonden en de misdaeden. Deeze beftaet in de treurige uitwerkfelen , welke de zonde, uit haeren eigen aert, op onze zielen maekt; in de berooving van de Goddelyke gunst, het onvermoogen ten goe-
de, en de onrust van het geweeten. - Dit
al-
VAN Ï)E OPENBAERING. 205
alles heet zeer nadrukkelyk de geestelyke dood: want gelyk de lichaemelyke dood voornaemelyk geleegen is in de fcheiding van ziel en lichaem , met dat gevolg , dat alle beweegingen en werkzaemheeden in het lichaem ophou» den, zo beftaet de geestelyke dood in de fcheiding des menfchen van de Goddelyke gunst en vriendfehap , en in eene berooving van die oorfprongelyke vermoogens , welke den mensch in den ftaet der Rechtheid in ftaet fielden , om het goede te beminnen en te betrachten ; waeruit de onrust en de befchuldiging van het geweeten natuurlyk voort vloeit.
Laeten wy een weinig meer in het byzonder aenwyzen , dat deeze geestelyke dood eene ftraf der zonde zy , welke, uit haeren eigenen aert, van zelve voortvloeit. De geestelyke dood ftaet over tegen het geesielyk leven. Nu leevt de ziel in nadruk, wanneer zy weerenlyk gelukkig is. Het leven van de ziel beftaet in drie ftukken , in de ondervinding van de Goddelyke gunst; in de geneigdheid tot al wat zeedelyk goed is, die hierin aen God gelykvormig is , is dat leven deelachtig , het welk in en uit God is; in de blydfjhap van het gemoed, en den vreede van het geweeten- Nu is een zondaer van dit . leven beroovd, en daerom naer de ziel geestelyk dood. vin. » r. E L.
S.OÓ OVER DE LEERSTUKKEN
De gee.telyke dood , 0f de dood der ziele beftaet derha:ven:
a. In liet verlies van de Goddelyke gunst D,t is een onmiddelyk gevolg van de zonde. De heilige God hm alle werkers der onzeWhtightid, Pf V: 6; gevolgelyk kan Hv de zondaers niet met zyne gunst vereeren. Onze ongerechtigheeun maeken eene fcheiding tusfehen ons en onzen God , en onze zonden verbergen het aengezicht van ons, dat Hy niet hoore , Jef. LiX: 2.
ü. In de geneigdheid tot het kwaede , en het onvermoogen ten goede. God is de oorzaek en Werkmeester van al het goede. Hy hadt den mensch voorzien met alle die gaeven en vermoogens, welke hy noodig hadt, om het goede te beminnen en te betrachten. Maer , do„r de zonde, heeft hy het beeld van God verlooren. Hy is beroovd van de waere wysheid in het verftand, en van de heiigheid in den wil; hy is verduisterd in het verjtand , en vervreemd van Gods leven , Eph. iV: ld ; zyn wil en neigingen zyn geheel verdorven , zyn bedenken is vyandfehap tegen God Rom. VIII: _ Deeze bJ0J van het Goddelyk heeld is wederom een onmiddelyk gevolg van de zonde: want hoe' hy, die niet handelt overeenkcomlhjr met het Beeld van God, dit Beeld, het welk m de gelykvormigheid met God geleegen is, behuuuen kunnen ? T
f. In
van de openbaering; 207
t. In het gemis van die blydfchap en gerustheid des geweetens , in welke hec waere leven van de ziel geleegen is. Welk waer genoegen kan nu een mensch genieten , die door de zonde van God is afgeweeken , de gunst van zynen Maeker verlooren heeft , en den hoogften Wetgeever niet anders, dan als eenen vergramden Richter , befchouwen kan? De befchuldigingen van het geweeten houden niet op zyn gemoed te ontrusten en
te pynigen. Dat dit alles wederom , uit
den aert der zonde zelve, noodzaekelyk voortvloeie, heeft geen betoog noodig.
3. De eeuwige dood is niet alleen de eindeloofe voortduuring, maer ook de verzwaering van den geestelyken dood in het volgende leven.
Alle de treurige byzonderheeden , welken den geestelyken dood der ziele uitmaeken , duuren in het volgend leven , wanneer er geene genade tusfehen beide koomt, eindeloos voort. De zondaer blyvt eeuwig gefcheiden van de Goddelyke gunst, eeuwig beroovd van het Goddelyk Beeld, eeuwig ontrust door de knaegingen van het geweeten. Dit vloeit wederom uit den aert der zaeke van zelve voort.
Maer dit alles, voor al de laetfte byzonderheid , wordt in het volgend leven nog aenmerkclyk verswaerd. Het gevoel van den
viii. deel.
So8 OVER DE LEERSTUKKEN
geestelyken dood zal veel zwaerer zyn. Ef zyn verfcheidene omftandigheeden in dit leven , welke veroorzaeken, dat de zondaer , omtrent de ellende van zyne ziel, minder gevoelig is , maer welke, na den dood van het
lichaem ophouden. Hiertoe behooren de
zinlyke genietingen, welke te weeg brengen 4 dat de zondaer minder acht geeve op den rainpzaeligen toeftand zyner ziele. De ichyngoederen en vermaeken van dit leven maeken hem als het waere dronken , zodat hy ongevoelig zy voor zyne ellende. Maer deeze dronkenfchap of verblinding neemt , met de zinlyke genietingen , by den do; d van het lichaem , een einde; dan ziet zich de zondaer
zo ellendig , als hy waerlyk is. Hier
koomen de weldaeden en zeegeningen by, welke God den zondaer fchenkt, in den ryk> dom van zyne langmoedigheid, om hem tot bekeering uit te lokken, Rom. II: 4. Dit maekt, dat de zondaer nog zo veel gevoel niet hebbe, als hy het volgend leven , wanneer de Goddelyke langmoedigheid geëindigd
is, hebben zal. Voeg er eindelyk by de
bedrieglyke hoop, waermeede zich de verdwaesde zondaer geduurig vleit; maer in de eeuwigheid ondervindt hy , tot aenmerkelyke verzwaering van zyne ftraf, dat hy zich bedroogen, en zyne hoop op nietige gronden gevestigd hebbe.
Dit
VAN DE OPENBAERING. 20?
Dit is het nog niet al. De eindeloofe voortduuring van den getstelyken dood zal nog gepaerd gaen met gevoelige frnerten. De Heilige Schrivten geeven ons daervan de aUerakeligfté afceekeningen. Zy fpreeken van een wechgaen in het eeuwig vuur , het welk den duivel en zynen engelen bereid is , Matth. XXV: 41 ; van het eeuwig verderv van het aengezicht des Heeren, en van de heerlykheid zyner Jterkte, 2 Thesf. I: 9 ; van tenen worm , die niet zal jltrven , en een vuur , het welk niet zal uitgebluscht worden, Jef. LXVI: 24. Mare. IX: 44 ; van verfmaedheeden en een eeuwig dfgryfen , Dan. XII: 2 ; van eene hitte des vuurs , het welk de tegenjlanders ver/linden zal, Hebr. X: 27. Alle deeze fpeekwyzen geeven ons een denkbeeld van de fchroomelykfte
frnerten en rampzaeligheeden. . Over het
eeuwig vuur evenwel verfchilt men. Zommigen denken aen een eigenlyk gezegd vuur, maer van het onze onderfcheiden (yj. Anderen verftaen deeze uitdrukking zinbeeldig, van de allerheevigfte angften en frnerten (z). Anderen oordeelen het raedzaemer hun oor-
(y) buud*os Theol. Bogm. 1. II. c. 3. §. 1(5. 11mborch Theol. Ckrill. 1. VI. c. 1 . §. 18. (z) F. turrettin Theol. Jileiicl. l'art. UI. Loc. 2».
Quxjl. ?. vitringa W JËSAÏAM Ton.. 11. p. 957.
VIII. DEEL. O
210 OVER DE LEERSTUKKEN
deel op te fcborten (a). Wy voegen ons by de laetften.
Deeze ftraf der zonde heet de eeuwige dood , omdat dezelve in alle eeuwigheid on ■ ophoudelyk zal voortduuren. Dan de eeuwigheid der ftraffen dient wat naeder betoogd te worden. Men heeft origenes de leer der wederoprichting toegefchreeven , volgens welke de helfche ftraffen een einde hebben zouden (b). Dan anderen zyn van oordeel, dat dit ftelfel origenes ten onrechte worde toegedicht CO- Wat er ook van origenes weezen mooge, na Burnet, hebben veele anderen , byzonder onder de hedendaegfche Hervormeren in Duitschland , de eeuwigheid der helfche ftraffen ronduit ontkend . en zoeken te wederleggen.
Dat de ftraf der zonde, wanneer er, in dit leven , geene genaede tusfehen beide koomt, in alle eeuwigheid, onophoudelyk zal voort-
duu-
00 pictet Theo!. Ckret. Tom. ii. p. m. "rivetus Qptfi Tom. iii. p. 2ii0. wauus Oper. Tom. i. p. 5,5.
W dingos ad jogustinum de Haref. c. 43. p. 94<ï. s ui ce au s Thtf. Eed. in yocs ASt,c.
00 grotius ad Malt!'. XXV: 4*. natalis alexan. der Hift. Eed. Sec. 111. c. 3. A,t. .;. & Dij. 8,. ou* de Angelis Se 8. iv. c. 6. §. t— erucker lliji. CrH. Phit. Tom. iii. Per. . paru 2> c. .. §. ^. TILLEM0NT il: moirés Tom. iii. p„t. 3. PABKidUi Bib!. Craca Tom.
V. p. 237 ,
VAN DE OPENBAERING. 2,11
duuren , leert de natuur der zaeke zelve , naerdemael de eeuwige dood, gelyk wy reeds gezien hebben , een natuurlyk gevolg is vaa den geestelyken dood. De Heilige Schrivten bevestigen het. Zy leeren niet alleen, dat de ftaet der dooden onveranderlyk zy, Luc. XVI: 26, maer zy fpreeken uitdrukkeiyk van een eeuwig vuur, Matth. XVIII: 8. XXV: 41 , van een eeuwig afgryzen , Dan XII: 2 , van het eeuwig verderv , 2 Thesf. I: 9, van eene donkerheid der duisternis in de eeuwigheid , Jud. vs. 13. Zy verzeekeren ons, dat de toorn van God blyve op de ongehoorzaemen , Joh. III: 16 ; dat de ftraffen nimmer einde hebben zullen ; zy worden daerom vergeleeken by een onuitbluschbaer vuur , Matth. III: 12 , by een worm , die niet Jtervt, en een vuur , het welk niet wordt uitgebluscht , Mare. IX: 44 , 46 , 48. De rampzaeligheid der godloofen wordt, in dien zelvden volftrekten zin , eeuwig genaemd, als de gelukzae^ ligheid der rechtvaerdigen : de godloofen zullen gaen in de eeuwige pyn , maer de recht ■ vaerdigen in het eeuwig leven, Matth. XXV: 46. Eindelyk beroepen wy ons op het zeggen van den Heiland, omtrent den verraeder judas: het waere hem goed, zo die memch niet gebooren geweest was, Matth. XXVI: 24; maer indien er voor judas eenige hoop waere, om, na het doorftaen van langduurige ftraffen,
viii. deel. O 2
212 OVER DE LEERSTUKKEN
in de Goddelyke gunst herfteld , en eindeloos gelukkig te worden , dan was het zeggen van den Heiland ongegrond, dat het voor hem beeter zou geweest zyn, niet gebooren te weezen (d). „ Die de eeuwigheid der heb „ fche ftraffen ontkent, kan de eeuwigheid „ der gelukzaeligheid , welke den goeden en „ vroomen beloovd wordt, naeuwlyks geloo„ ven. CO"
Ondertusfchen zullen er onderfcheidene trappen z\n , in de eeuwige ftraffen, naer de veelheid en zwaerbeid der misdaeden. Dit vordert de rechtvaerdigheid van God, die elk vergelden zal naer zyne werken , Rom. II; 6. De misdaeden zyn in trap en maet onderfcheiden , gelyk ons in het vervolg naeder blyken zal; gevolgelyk zuilen ook de ftraffen , naer die zelvde evenreedigheid, in trap en maet verfchillen. Dit bevestigen de Heilige Schrivten. Het zal Tyrus en Sidon, volgens de uitfpraek van onzen Goddelyken Leeraer, in den dag des oordeels , verdraeglyker zyn, dan Chorazin en Bethfaida,' Matth. XI: 21, 22; en op eene andere plaets, de dienstknecht, die den wil zynes heeren geweeten,
00 tAMPE Eif. Theol. Vo'. U. p. r. TURRETTiNtls
*i 2 Thtsf. I: 9. saurin Sermons Tom. JIi p. 20^ .
wa t ts toekoomende waereld II. Deel p. 82— fabricius Syll. Script, de yerit. Rel. Chrift. c. 47.
CO mo s h s is, Thai. Dogm. Put. II. p. 5GS.
VAN DE OPENBAERING. 1ÏJ
ten, en zich niet bereid , noch naer zynen wil gedaen heeft , zal met veele flaegen gejlaègm worden , maer die denzelven niet geweeten , en dingen gedaen heeft , welke Jlaegen waerdig zyn , die zal met weinige flaegen gejïaegen worden, Luc. XII: 47 , 48.
§• 877.
Deeze rampzaelige gevolgen der zonden hebben onze eerfte Voorouders, zodrae zy gevallen wae~ ren , aenftonds ondervonden.
De fmet der zonde openbaerde zich aenftonds in de poogingen , om hunne naektheid te bedekken. Zy fchaemden zich , en de fchaemte vloeit voort uit het denkbeeld en de gevvaerwording van iets fchandelyks, Rom. VI: 51. —— De fchuld erkenden de eerfte zondaers aenftorjds, in hunne vree-> voor God, en hunne onbedachtzaeme enderneeming , om zich voor Hem te verbergen , Gen. III: 18. Ook volgde de ftraf terftond op de misdaed. Zy werden aenfLnds aen de ftervelykheid, en alle ue onheilen , welke daertoe behoorea., ©nderwoipen. Zy leevden nog een reeks van zeer veele jaeren, eer zy , in nadruk , den dood ftorven. Trouwens in de bedreiging , ten daege als gy daer van eet, zult gy den dood fterven , Gen. II: 17, lag geenszins opgeflpo-
VIII. DÜEL. O 3
214 OVER DE LEERSTUKKEN
ten , dat hunne licbaemen, onmiddelyk na het begaen der overtreeding . tot ftof zouden ontbonden worden ; deeze uitdrukkingen gaeven alleenlyk de zeekerheid van den dood te kennen , i Kon I; 52. Zy ondergingen den geestelyken dood ; aenftonds werden zy beroovd van de Goddelyke gunst, van Gods beeld, en van den vreede des gemoeds. Hadt het Gode niet behaegd , zyne genaede aen de eerfte zondaeren te verheerlyken , de geestelyke dood zou den eeuwigen ten gevolge gehad hebben (fj.
V. dan laeten wy ons meer byzonder bepaelen, by de rampzaelige uitwerkselen van adams eerste zonde , in alle zyne nakoomelingen , gemeenlyk genaemd de ervzonde. H zo toegereekende, 3. als inkleevende.
§• 878.
De rampzaelige gevolgen van adams eerjte zonde Jirekken zich uit tot alle zyne natuurlyke
■'■ nakoomelingen. Deeze worden gemeenlyk voorgejteld onder den naem van ervzonde.
De
harc-k Hift. fn*i. 1. iii. c. 8—
VAN DE OPENBAERING. 2.IS
De naem van ervzonde is een zoon van kunstwoord, waervan zich. aug ustik us, in de V Eeuw , in zyne twisten met den verraadden pelagius het eerst bediend heeft. Ook is deeze benaeming in dit geval zeer gefchikt. Men verftaet er door de voortplanting van adams eerfte zonde, en alle haere rampzaelige gevolgen, tot alle zyne nakoomelingen ; zodat wy en alle menfchen dezelve , ab bet waere , van onzen eerften Stamvaeder over
erven. In den allereigenlykften zin beftaet
de ervzonde in dat zeedelyk bederv, het welk wy by onze geboorte overerven , en heC welk ons , van ons eerfte beftaen, aenkleevt. Maer deeze voortplanting van het zeedelyk verderv fluit de toereekening van adamsê eerfte zonde in zich, welke de bron en de oorzaek is van de aengebooren verdorvenheid.
De ervzonde is derhalven tweederlei, de toegereekende, en de indeevende.
VJII. DEEL.
04
2l6 OVER DE LEERSTUKKEN §• 8 ?9,
K- De toegereekende ervzonde is de fchuld van adams eerjte zonde, welke allen zynen nakoomelingen wordt toegenekend, even als of zy zelve , elk in eigen perfoon , het Proevgebod overtreeden hadden , zodat zy deel hebben aen alle de rampzaelige gevolgen.
De toereekening beftaet daerin , dat eene zeekere daed, welke iemand begaen heeft, op reekening van eenen anderen gefteld wordt, zodat de laetfte geacht worde dezelvde daed , als de eerfte, bedreeven te hebben. Het geene iemand , byvoorbeeld , door eenen anderen laet doen , wordt hy zelve gfereekend gedaen te hebben. Het geene een gezant in naem en op !ast van zynen Koning handelt, wordt de Koning zelvs gereekend gehandeld te hebben.
Op deeze zelvde wys nu , wordt de eerfte zonde van adam allen zynen nakoomelingen toegereekend , als of zy dezelve in
eigene perfoonen begaen hadden. Deeze
toereekening vloeit onmiddelyk voort uit de betrekking, in welke adam geftaen hetft tot alle zyne nakoomelingen. Hy was het plaetsvervangend hoofd , en vertegenwoordig.
de
VAN DE OPENBAERING. 217
de het ganfche menschdom (g). Zo als adam zich gedroeg omtrent het Proevgebod , zouden alle zyne nakoomelingen gereekend worden zich gedraegen te hebben. Na heeft adam het Proevgebod overtreeden. Gevolgelyk worden alle menfchen gereekend in en met adam dezelvde misdaed begaen te hebben. Even daerdoor zyn wy vervallen van alle de voorrechten , welke adam verbeurd , en onderworpen aen alle die rampzaelige gevolgen, welke adam zich berokkend
heeft. Iets van dien aert heeft ook plaets
in burgerlyke zaeken. Wanneer een Leenheer aen zynen Vafal zeekere leengoederen te genieten geevt, onder bepaelde voorwaerden , voor hem en zyne nazaeten , en de Leenman vervult de voorwaerden , dan hebben ook zyne nakoomelingen het genot daer van , als een gevolg van het goed gedrag hunnes Vaders; maer in geval de Leenman de voorwaerden verbreekt, dan worden zyne kinders en nazaeten met hem van de voordeden beroovd ; zy deelen in de fchaede en de fchande van hunnen Vader, als of zy 2elve de voorwaerden overtreeden hadden (h).
(g) Boven f. s5tp.
(70 stapfer grondlegging tot den waeren Godsdien si V Deel pag. 407 1
VIII. DEEL. O 3
2i}> OVER DE LEERSTUKKEN
De ondervinding bevestigt het. — Het ganfche men.chdom is onderworpen aen die zelvde rampen en onheilen , welke God op de eerfte zonde bedreigd heeft, Gen. III. Maer wy zouden in de rampen van adam met kunnen deelen , indien wy geene gemeenfchap hadden aen zyne fctiuld. Indien hy alleen voor zich zeiven gezondigd hadt, zou hy ook alleen in zyn eigen perfoon ge. ftraft zyn.
Maer daerenboven, de Heilige Schrivt leert het , met de allerduidelykfte bewoordingen Rom. V: 12 -ai. i Cor. XV: 22. Eph. II: 3
De Apostel maekt Rom. V: ti-si. eene allerduidelykfte vergelyking, tusfehen den eerften mensch adam, en tusfehen christus, als den tweeden adam. Hy merkt den eer! ften * dam aen , als het vertegenwoordigend hoofd van alle zyne nakoomelingen , en hy befchouwt chui'.tus als het plaetsvervangend hoofd van allen , die in Hem gelooven. Nu wordt de gerechtigheid van christus toegereekend aen allen , die in Hem gelooven , even als of zy zelve, in eigene perfoonen , die gerechtigheid hadden daergefteld. Gevolgelyk moet ook de eerfte zonde van adam, zal de vergelyking doorgaen, aen alle zyne nakoomelingen worden toegereekend, als of zy dezelve in eigene perfoonen
be-
tan de openbaering. 2!0
begaen hadden CO- Trouwens dit leert de Apostel ook ftellig , en met zo veele woorden , vs. 19: gelyk , door ae 0? geh orza mheid van dien eenen mensch, adam naemenlyk , veelen tot zondaer^ zyn gfi.id geworden , aho zullen ook door de gehoorzaemheid van éénen , te weeten christus, veelen tot rcchtvaerdigen gefield -worden. ■ Daerenboven alle menfchen , zegt de Apostel, hebben in a d a m gezondigd vs. 12 ". door éénen mevsch is de zonde in de waereld gekoomen , en door ae z07.de de dood, en alzo is de dood doorgegaen tot alle menfchen , in welken allen gezonaigd hebben. Maer hoe kunnen alle menfchen in adam gezondigd hebben , ten zy de eerfte zonde van adam, door welke de dood in de waereld gekoomen is , allen zynen nakoomebngen worde toegereekend ? Op dit bewys vallen twee uitzonderingen. 1. Dat paulus hier het oog zou hebben, niet op eene w.-rkelyke overtreeding , maer op het zeedelyk bederv , in welken allen zeedelyk bedorven zyn. Maer het woord zondigen zegt altoos eene wet te overtreeden , eene misdaed te begaen CO ; daerenboven de verdorvenheid is Soor twee menfchen, door adam en eva beide, in de
(i) de haas ad h. I. Examen van het ontwerp van Tolerantie X Zaanenppr. p. 144-171. (A) witsius Oecon. Foed. 1. i. c. 8. §. 30 - 05.
viu. deel.
220 OVER DE LEERSTUKKEN
waereld gekoomen, en paulus fpreekt hiep van een zondigen, het welk door éénen mensch , door adam is in de waereld gekoo^ men. 2. In het oorfprongelyke ftaet é(p &, het welk men beeter door naerdien, dan door m welken , vertaelen zoude. Zommigen ftaea er rterk op , om de beteekenis van in welken te behouden CO- Dan wy willen gaerne toegeeven, dat de gewoone beteekenis van é T)e heer heeft uit den hemel needer gezien , op de menfchenkinderen , om te zien , of iemand verJlandig waere, die God zoekt; zy zyn alle afgewteken , te zaemen zyn zy Jtinkende geworden; daer is niemand die goed doet , ook niet één , Pf. XIV: 3. LUI: 4, en op deeze plaetfen beroept zich paulus, ten betooge, dat alle menfchen, beide Jooden en Grieken, onder de zonde zyn, Kom. III: 9-12. — Maer de uitwerk felen van deeze algemeene boosheid des harten zyn, by verfchillende menfchen, aenmerkelyk onderfcheiden. Door de genaede van den Heiligen Geest, worden de harten der geenen , die God te vooren gekend heeft, krachtdaedig verbecterd , gelyk in het vervolg naeder blyken zal. Ook is er by onbegeraedigde menfchen een groot onderfcheid. De verdorvenheid fchikt zich naer de verfchillende karakters en temperamenten der menfchen. Hiervan daen de tegenürydige ondeugden van gierigheid en verkwisting. Zommige menfchen zyn van een zacht en aendoenlyk geitel , van eenen meedelydenden aert; deeze zullen niet ligt tot wreedheeden overfiaen , én in de zulken is het meer een uitwerk-
VAN DE OfENBAERING. 2?5
werkfel van hun temperament , dan eene deugd, dat zy gevoelig zyn over de ellenden van anderen. De toegeevlykheid en zachtzinnigheid by den éénen, de opioopendheid en de gramfchap by den anderen, zyn meerendeels uitwerkfelen van de verfchillende gefteldheeden. Eene befchaevde, voural eene Godsdienrtige opvoeding , de verkeering met deugdzaeme heden , het leezen van goede boeken , en byzonder de prediking van het Euangelie, hebben zeer veel invloed op de regeling van het uitwendig gedrag; zy zyn als een tegenwicht tegen de zondige neigingen van het boofe hart, waer door ten minlten derzelver uitbarfting beteugeld wordt. De geringe overblyvfelen van het Goddelyk beeld , het zeedelyk gevoel , en het geweeten zyn ook van een aenmerkelyk vermoogen , zolang men gehoor geevt aen deeze inwendige infpraek; maer, wanneer men zich eenmael aen een zeeker kwaed heeft overgegeeven, krygt men er ongevoelig eene hebbelykheid van , welke de ftem van het zeedelyk gevoel en het geweeten al meer en meer verdoovt. Eene ondeugd wordt, voor de eerftemael, met eenigen weerzin, met eene tegenkanting van het geweeten, en met fchaemte bedreeven , maer voor de tweede en derdemael wordt die tegenkanting al minder, men wordt er aen gewoon , het geweeten begint te flaepen, de
VIII. DEEL.
23Ö OVÏR DE lEERSTtrKKEN
fchaemte houdt op, en men wordt een ilaev van de ondeugd, zonder eens meer te bedenken , dat men kwaed doet. Voeg er de verzoekingen by. Meenig één is uitwendig deugd «aem, omdat hy nimmer in zulke omftandigheeden geweest is, in welke anderen vervoerd worden , om opentaere fchenddaeden te bedryven , zelvs zulke , welke door den waereldJyken Richter geftraft worden. Iemand , byvoorbeeld , die van zyne jeugd af in 'voordeeüge omftandigheeden geplaetst is; die altoos rykdom en overvloed heeft ; loopt geen geva. r om tot dievery, huisbraek, ftraet- of zeerovery te vervallen. Veelen zyn er, door de handen van den waereldlyken Richter, met eenen fthandelyken dood geftraft , of in tuchthuizen opgeflooten , die, wanneer zy beeter opvoeding genooten hadden , 0f ia voordeeligcr omftandigheeden waeren geplaetst geweest , zich van die fchenddaeden zouden onthouden , en den naem van eerlyke lieden verworven hebben, Eindelyk moet Gods wederhoudende genaede niet vergeeten worden , waer door zeer veele menfchen , zonder dat hunne harten inwendig verbeeterd zyn , van openbaere boosheeden worden terug gehouden. Waerlyk elk, die acht geevt op de uitgangen van zyn hart, op alles wat binnen ia zyn gemoed omgaet, zal erkennen moeten, dat het eea broeinest zy van allerlei ongerechtigheid ,
VAN DE OPENBAERING. 237
heid, en zich , met dankzegging tot God, verwonderen moeten , dat hy niet overflae tot de fnoodfte ondeugden.
B. Deeze verdorvenheid is niet alleen algemeen by alle menfchen, maer ook haere kracht en uitgeftrektheid is zo groot , dat wy onvermoogende zyn tot eenig goed.
Deeze Helling heeft eenige nadere opheldering noodig. Het kan niet in bedenking kocrmen , of natuurlyke menfchen zeekere loffe» lyke daeden verrichten , welke nuttig zyn voor anderen , en voor de geheele menfehelyke Maetfchappy. Dit zal niemand betwisten. Maer wy neemen het woord goed in eenen geitrengen zin , en verftaen er door zulke daeden , weike goed zyn in de oogen van den Heiligen God , die eenen eeuwigen afkeer heeft van alle zeedelyke verkeerdheid ; zulke daeden , weike voortkoomen uit het rechte beginfel van dankbaere lievde tot God , welke in alles zyn ingericht naer de regelmaet van Gods wet , en welker hoofdbedoeling is Gods eer te bevorderen. .—- Nu is de mensch zo bedorven , dat hy van zich zelve geen vermoogen hebbe , om zulke eeq goed te willen of te volbrengen.
x. Deeze (telling vloeit onmiddelyk voort uit het geene wy, omtrent de algemeene verdorvenheid der menfehelyke natuur , beredeneerd hebben. Het ganfche hajt van den
Vlli. DEEL.
238 OVER DE LEERSTUKKEN
mensch is onrein en geheel boos, hoe zou hy dan iets kunnen denken, willen, of doen, het welk den Heiligen God , die lust heeft tot waerheid in het binnenfte , Pf. LI: 8, behaegen zal? zyn verftand is verduisterd', Eph. IV: 18. V: 8, en wordt door de zinlyke voorwerpen nog al meer beneeveld. Zyn wil is afkeerig van God en zynen dienst, Rom. VIII: 7. Hoe zal hy dan iets willen en doen, het welk den heiligen God zou aengenacm weezen ?
ƒ?. De Heilige Schrivten leeren het allerduidelykst , zo door ftellige uitfpraeken, als door zinbeeldige vertooningen (v).
a. Tot de Heilige uitfpraeken brengen wy , Joh. VI: 44. XV: 5. Rom. V: 6. VIII: 7 , om niet meer andere plaetfen aen te haelen.
Joh. VI: 44. zegt de Heiland: niemand kan tot my koomen, ten zy de Vader, die my gezon. den heeft, hem trekke. _ Door het koomen tot Hem, verftaet de Heer jesus het geloovig aenneemen van zyne leer , en het gehoorzae-
men van zyne beveelen. Dit koomen tot
Hem is den wil van zynen Vader te doen , vs. 40. Nu verkiaert Hy uitdrukkeiyk, dat
nit-
Cv) zanchius Oper. Tom. IV. j. I. c. 6. ïuvetus Opcr. Turn. II. p. I173— hoornbeek Tinei. Trtiï. part. 1. 4. c. ic.
van DE openbaering. 239
niemand, wie hy ook weezen mooge, dat niemand van de kinderen der menfchen , in den gezegden zin tot Hem koomen , en den wil van zynen Vader doen kunne van zich zeiven , en door zyne eigene vermoogens ; en dat een mensch, zal hy tot Hem koomen , die inwendige werking op zyn gemoed noodig hebbe , welke Hy door het trekken van zynen Vader uitdrukt- Zonder deeze trekking derhalven , kan niemand door eigene krachten tot jesus koomen , Gods wil volbrengen, of eenig goed doen. Joh. XV: 5. zegt de Goddelyke Leeraer :
zonder my kunt gy niets doen. Het
ganfche verband van zaeken leert ons, dat de Heiland fpreeke van zulke werkzaemheeden , welke den Heiligen God behaegen kunne. De Heiland hadt zich zeiven vergeleeken by eenen wynftok , en zyne leerlingen by de ranken., uit hoofde van hunne vereeniging met Hem. De goede behaeglyke werkzaemheeden koomen daerom voor als vruchten, vs. 1-4. Hy zegt vs. y. dat elk die in Hem blyvt, en werkzaem is door zynen invloed, veele vruchten draege. Ter naedere bevestiging nu , dat alle goede werkzaemheeden haeren oorfprong aen zynen invloed verfchuldjgd zyn , voegt er by vs. 5 : want zonder my kunt gy niets doen , dat is, zonder mynen invloed kunt gy geen goed doen, al zo min als eene rank, vin. d 1 el.
240 OVER DE LEERSTUKKEN
zonder de voedende fappen van den wynilok , eenige vruchten zou kunnen voortbrengen.
Rom. V: 6. zegt paulus: wy waeren krachteloos. Het oorfprongelyk woord ca-öfvvjj
beteekent hier niet eene enkele zwakheid, maer eene geheele machteloosheid , waer door men van genoegzaeme krachten beroovd is : want de zwakheid blyvt altoos in dit leven by de zulken , welker harten door genade verbeeterd zyn , maer de Apostel fpreekt hier in den vcorleedenen tyd, van eene krachteloosheid , welke voor de bckeering plaets heeft.
De laetstgenoemde plaets Rom. VIII: 7. hebben wy , ten betooge der algemeene verdorvenheid , reeds bygebracht. Alleenlyk moeten wy nu onze 'aendacht wat naeder bepaelen by de laetfte uitfpraek: hst bedenken van het vleesch is vyandfchap tegen God , liet onderwerpt zich aen Gods wet niet , en het kan ook niet. Zou de Apostel het onvermoogen van den mensch, in zyne natuurlyke gelteldheid , wel duidelyker en nadrukkelyker kunnen voorftellen , dan door met zo veele woorden te verklaeren , het bedenken van het vleesch kan zich aen Goas Wet niet onderwerpen.
b- Dit natuurlyk onvermoogcu van den natuuriyken mensch wordt ook door zinbeeldi-
ge
VAN DE OPENBAERING- 24I
ge vertooningen , eigenaertig ufgeteekend. De natuurlyke menfchen worden vcrgeleeken by dienstknechten en by dooden, Rom. VI: 20. Eph. II: ii Coll. II: 13-
Rom. VI: 20. zegt paulus, dat de Christenen te Rome, voor hunne bekeering, dienstknechten der zonde waeren. Door de zonde, in het enkel vou wig getal, hebben wy zeekerlyk geene bepaclde misdaed te verftaen , maer de inkleevende en natuurlyke verdorvenheid van het menfchelyk hart , anders genaemd de zonde, welk in ons woont, Kap Vil: 17. — Deeze zonde, deeze natuurlyke boosheid, wordt hier voorgefteld , als een heer of dwingeland, die eene overheerfchende macht heeft over den wil van den mensch , zo.dat hy, aen zyne zondige neigingen en begeerlykheeden , niet minder onderdaenig zy , dan een dienstknecht aen zynen heer. Wy moogen er uit befluiten , dat de mensch, zo lang hy niet door genade uit deeze (laeverny verlost is, het goede noch wille noch volbrengen kunne, maer aen de boofo lusten van zyne verdorven natuur moet gehoorzaem zyn.
Eph. Ui 1, en Coll. II. 13. worden de natuurlyke menfchen gezegd , dood te zyn door de misdaeden en de zonde. By eenen doo¬
den houdt alle werkzaemheid en beweeging op ; hy heeft geen vermcogen om iets te
VUL DEEL. Q
242 OVER DE Ï.EERSTUKKEN
werken , en is onbekwaem tot eenig bedryv. 'Even zo is het ook geiteld met den natuurJyken mensch , hy heeft even zo weinig vermoogen tot goede gemoedsbeweegingen , en om Gode behaegelyke werken te verrichten , als een natuurlyk doode heeft, om natuurlyke werkzaemheeden te verrichten. Indien deeze niet des Apostels meening waere, is er geen zin in zyne woorden.
Wy zouden nog een beflisfchend bewys, voor 's menfchen natuurlyk pnvermoogen , kunnen afleiden uit deeze aenmerking, dat er eene almachtig werkende en hartveranderende genade noodig zy , om het gemoed van den mensch te verbeeteren; eene kracht, even zo groot, als er noodig was, om christus uit de dooden op te wekken , en om de waereld te fcheppen , Eph. Ij 19 , 20, u: IO# Maerj om niet uit veronderftellingen te redeneeren , welke nog niet beweezen zyn , zullen wy dit betoog verfchuiven , tot dat wy de gemelde waerheid zullen bevestigd hebben.
Hoewel het beantwoorden der tegenwerpingen eigenlyk tot de wederleggende Godgeleerdheid behoore , kunnen wy niet voorby, eene zeer fchynbaere bedenking op te los-' fchen. -— Zy is deeze, dat de leer van 's menfchen verdorvenheid en onvermoogen Jtrydig zy me onze vryheid. Maer deeze bedenking is van geen weezenlyk belang , dan alleen by
de
VAN DE OPENBAEItïKG. £43
de zulken , die onze leer niet verllaen , of niet yerftaen willen. Wy beweeren geenszins dat 's menfchen wil , in alle zyne handelingen , alle vryheid ten eenemael veriooren hebbe. De vryheid behoort tot het weezen van den wil. Een wil zonder vryheid is geen wil. Die gedwongen wordt, is veel meer lydende s dan werkzaem. Daerenboven die de geheele vryheid van 's menfchen wil ontkent, lochent tevens de zeedelykheid van onze handelingen; die gedwongen werkt verdient noch belooning noch ftraf. Maer wy leeren 5 dat 's menfchen wil verdorven zy, zo dat hy geen genoegen fcheppe in dat geene, het welk waerlyk goed is. Deeze leer nu verwoest onze vryheid in het geheel niet. Wat is de vryheid ? Zy is het vermoogen , om te, doen het geene ons behaegt. Zy ftaet derhalven over tegen den dwang. Maer de natuurlyke mensch wordt niet gedwongen tot het kwaede; hy doet het niet tegen wil en dank » maer vrywillig en met genoegen. De wü volgt het verftand, en verkiest het geene goed is, of zodaenig fchynt te weezen. Het verftand befchouwt de beweegredenen door welke de wil , tot dee/e of geene keus , wordt overgeboogen. Maer het verftand is verduisterd , het ziet de beweegredenen niet in, welke ons behoorden aen te zetten , om het geene waerlyk goed is te zoe-
VIII. DEEL. Q 2
244 OVER DE LEERSTUKKEN
ken ; en gevolgelyk kan de wil ook tot het goede niet ovcrgeboogen worden. Het verftand, door den uiterlyken fchyn bedroogen, doet den wil overbuigen tot het begeeren van zinnelyke dingen. De hartstochten, welke eenen verbaezenden invloed hebben op het verftand en den wil, zyn ongercegeld, en ftrekken zich uit naer het geene ongeoorloovd , en verdervelyk Is. De kracht der vleefchelyke begeerlykheeden , en der natuurlyke neigingen, wederhoudt den mensch \an het goede. De zinlyke begeerten , de zondigen lusten , de fterke neigingen , om te doen het geene het vleesch begeert, beletten den mensch om het goede te willen en te doen. Maer daerdoor wordt immers de vryheid niet gekrenkt, de wil verkiest het kwaede, en vindt daerin een overbuigend genoegen. De zondige neigingen beweegen den wil, om het kwaede te verkiezen , en wy doen het met genoegen ; en het is er zo vei- van daen, dat wy gedwongen, worden , dat wy ons hoogst beleedigd reekenen zouden, wanneer wy door uitwendig geweld verhinderd werden, om onze neigingen op te volgen.
C Wy gaen over om aen te toonen , dat de inkleevende zonde , of de verdorvenheid , uit de toegereekende zonde voortvloeie , zodat het zeedelyk bederv van onze natuur een onzaelig gevolg zy van adams
eer-
VAN I) E OPENBAERING. 245
eerfte zonde , welke allen zynen nakoomelingen wordt toegereekend.
Deeze Helling, raekt de manier der toereekening. Men vraegt naemenlyk , onder onze Godgeleerden, of de eerfte zonde van adam allen zynen nakoomelingen middelyk , dan onmiddelyk , worde toegereekend ? Deeze vraeg betreft niet zo zeer het weezen der zaeke : van weerskanten erkent men de ervzonde, zo toegereekende , als inkleevende. Maer de vraeg raekt alleen de manier , op welke de toereekening van adams eerfte zonde, en de gevolgen daervan, moet begreepen worden.
De meesten begrypen het op deeze wys,. dat de fchuld der eerfte zonde van adam aen alle zyne nakoomelingen worde toegereekend , omdat hy , als het vertegenwoordigen hoofd van zyn ganfche nageflacht, in hunne plaets gevallen is , en dat het zeedelyk bederv het gevolg zy van die toegeree. kende zonde , voorzover God de menfchen , by hunne geboorte , befchouwt als kinderen des toorns, Eph. II: 3, die in en met adam gevallen zyn, en daerom de zielen der menfchen , by haere fchepping , niet begivtigt met die gaeven en vermoogens, met welke adam in den ftaet der rechtheid bevoorrecht was , zodat deeze zielen , vereenigd met lichaemen , welke uit verdorven zaed gebooren worden , niet kunnen nalaeten te zondigen. —r Di&
val. deel. Q 3
24°" OVER DE LEERSTUKKEN
noemt men de onmtddelyke toereekening, omdat de fchuld der eerfte zonde van adam\ volgens dit begrip , allen zynen nakoomelingen , onmiddelyk en regelrecht, wordt toegereekend , ómdat adam in hunne plaets , ea als voor hunne reekemng gezondigd heeft; en dan is het zeedelyk bederv een gevolg der toegereekende fchuld van adams zonde.
Omtrent de midden der voorige Eeuw, heeft men beginnen te fpreeken van eene middelyke toereekening. josua de la *lace, een beroemd Godgeleerde te Saumur in Frankryk, beweerde, in eene verhandeling ever den ftaet van den gevallenen mensch voor de genade (V), dat het zeedelyk bederv allen menfchen aenkleeve, uit hoofde van onze natuurlyke voortteeling uit den verdorvenen Adam, volgens de wet der natuur, gelyk Irengt zyns gelyken voort; dat daerom, uit verdorvene Ouderen , niet anders dan verdorvene kinders kunnen gebooren worden ; en dat alle menfchen, uit hoofde van die verdorvene geboorte, aen alle die ftraffen onderworpen worden, welke adam door de zonde verdiend heeft. —- Dit noemt men de middeLyke toereekening, omdat de zonde van adam, volgens dit begrip, door middel der verdorvenheid, wordt toegereekend , zodat
het
00 Thefei Salmur, Part. i. p. 200 - 207.
iVA N DE OPENBAERING. 247
het zeedelyke verderv geen gevolg zy der toereekening van adams zonde, maer de toereekening van adams zonde zou uit de verdorvene geboorte voortvloeien.
Dit begrip maekte vry wat beweegingen ih de Kerk. De Kerkvergaedering te ch ar enton veroordeelde het zelve, in het jaer 1642 , en verboodt, onder bedreiging van de Kerkelyke tucht, om aftewyken van het gewoone begrip , door alle Protestanfche Kerken aengenoomen, welke alle de toereekening der eerlte zonde van adam aeD zyn nagedacht , zonder opzicht, (pufte) der overgeervde verdorvenheid , erkend hebben O). Veele Godgeleerden, vooral in ons Vaderland , beyverden zich om dit gevoelen te wederleggen (31) Ondertusfchen hebben ook zommige van de Onzen dit begrip overgenoomen , en zoeken te ftaeven , byzonder v 1trinca Vader en Zoon, schiere (z) ,
venema O) , siccama (b) j raven-
(*) aumon Mies de touies les Synodes Nationaux des Egli' fes Reformées en Trance Tom. If. p. 680.
OO j^gerüs Hifi. Eed. Sec. xvii. Tom. j. Dec. 4. I. 9, c. 5. weisman HOI. Eed. Sec. xvii. p. 817. eaylb OiS. Tom. i. Art. /Imyraut. j. j. schultens waerfchcuwing op den Caiech. van comrie §• 106—
(z) Btörina Ttflam. i. Hl. c. I. §. 20—
o) Eer en leer verdeedigd §» 39—
(bj Kort begrip der waere Codgel. c. 9. p. lSa—
viii. deel. Q 4
248 OVER DE LEERSTUKKEN
stein (c) , en anderen. De Hoogleeraer vitringa de zoon fielt de zaek voor, mee de volgende woorden : „dat de eerfte zon„ de van adam allen menfchen de oorzaek ,, zy van de fchuld des eeuwigen doods , omdat j, die zonde de oorzaek geweest is van onze verdorvenheid , welke verdorvenheid wederom „ de oorzaek is van onze fchuld. Het geene nu de oorzaek der oorzaek is , is ook de oorzaek van het veroorzaekte , volgens de ge„ woone manier van fpreeken. En deeze „ toereekening der eerfte zonde van adam tit „ fchuld zyner nakoomelingen , wordt middelyk ,, genaemd. Volgens dit gevoelen zyn wy „ alle tot den dood veroordeeld , onmiddelyk „ om onze verdorvenheid, en dusdoende vüdd.,, lyk om den afval van adam, omdat daeruit de „ verdorvenheid van adam en van alle men-
„ fchen is voortgevloeid. Daer nu de
„ verdorvenheid van adam tot zyne nakoo„ melingen is voortgeplant, is er eene waere „ toereekening gefchied van adams eerfte doe„ delyke zonde aen zyne nakoomelingen , welke „ daerin beftaet, dat de opperfte Beftuurer van ,, alle dingen gewild en vastqefteld heeft, dat de „ fchuld , welke adam zich, door te zondigen, „ hadt op den hals gehaeld , door de voortplanting. van zyne verdorvenheid, tot alle men-
„ fehea
CO Kort onty/e p der Godgel. c. 15. p. 213—-
van de openbaering.
249
j, fchen is overgegaen. Dusdoende is adams „ zonde voor ons de oorzaek der fchuld t uit „ kracht der Goddelyke toereekening , maer door
, middel van onze verdorvenheid. adam
heefc zyne vryheid misbruikt. Dit is de eerlte bron en oorzaek van alle rampen ; „ want, door te zondigen , heeft hy zich
, zeiven de fchuld op den hals gehaeld , en „ denzelven tot ons alle overgeplant , door „ de befmetting van zyne verdorvenheid , dat
, is , door middel van de inkleevende zon„ de Cd)."
Hoe zeer wy af keerig zyn, van de laetstgemelde Godgeleerden met gevolgen te bezwaeren , vereenigen wy ons met het meest gewoone begrip , het welk wy ter meerdere klaerheid nog eens zullen voorftellen , met de woorden van heideggerO): „ De toe-
reekening van adams zonde volgt niet op „ de inkleevende verdorvenheid van zyne „ nakoomelingen , maer gaet dezelve voor , „ als de verdienende oorzaek. daervan. Da „ eerfte zonde wordt ons toch niet toegeree„ kend , omdat wy verdorven gebooren wor„ den ; maer wy worden verdorven geboo„ ren , omdat de eerfte zonde ons tot ver-
dorvenheid en verdoemenis wordt toege-
Qd) vitringa F. Thefes Theol. c. XI. §. 41 - 46. (e) Corp. Theol. Chrifl. Tom. I. loco 10. §. 36.
viii. deel. q 5
250 over DE LEERSTUKKEN
„ rcekend. Want de toereekening beftaet „ daerin , dat God, toen adam zondigde, „ geoordeeld heeft, dat zyne nakoomelin„ gen, als deelgenooten van dezelvde zon„ de , zyn beeld niet waerdig zyn , maer „ veel eer alle die ftraf, waermeede Hy den „ zondigenden adam geftraft heeft, en dat „ zy daerom ook met den geestelyken dood „ moeten geftraft worden."
De osmiddelyke toereekening fchynt •ons, en met de natuur der zaeke, en met de Heilige Schrivt , beeter oveereen te ftemmen. — Meer met de natuur der zaeke. De oorfprong der algemeene Verdorvenheid laet zich beeter verklaeren uit de onmiddelyke , dan uit eene middelyke toereekening: want indien de toereekening , volgens de leer der middelyke toereekening, cp de verdorvenheid volgt, kan men geene voldoende reden geeven, waerom juist de eerfte zonde van adam, meer dan zyne volgende overtreedingen, welke hy begaen heeft, voor dat hem kinders gebooren werden , aen zyne nakoomelingen, die verdorven uit hem voortkoomen, toege. reekend worde. Maer, uit de leer eener onmiddelyke toereekening, laet zich alles gemakkeiyk en duidelyk ontwikkelen.
Ook ftemt deeze leer beeter overeen met de Heilige Schrivt, vooral met het redenbeleid van den Apostel, Rom. V. — De
zon-
VAN DE openbaering. 251
zondï, zegt paulus vs. 12 , is door eenen mensch, bedoelende adam, in de waereld gekoomen. Maer, indien de toereekening middelyk gefchiedde, en een gevolg was van onze verdorvene geboorte , zou de zonde door twee menfchen in de waereld gekoomen zyn, raerdien wy uit adam en eva beide verdorven
gebooren worden, De Apostel vergelykt
christus met adam vs. 14, en zegt, dat , gelyk door de ongehoorzaemheid vaa den éénen adam, veelen tot zondaers gefield zyn , alzoo ook, door de gehoorzaemheid van éénen christus, veelen tot rechtvaerdigen gefield worden vs. 19 ; en op eene andere plaets , 1 Cor. XV: 22. dat , gelyk allen in adam fterven, alzoo ook allen in christus levendig gemaekt worden. Maer wy worden in christus tot rechtvaerdigen gefield, en leeven in Hem , door eene onmiddelyke toereekening van christus gerechtigheid , zonder eenig opzicht tot inkleevende deugdzaemheid. Derhalven, zal de gelykheid doorgaen , wordt ons ook de eerfte zonde van adam toegereekend , zonder eenig opzicht tot onze inkleevende verdorvenheid. paulus fpreekt van ééne zonde , als de oorzaek van den dood. Door éénen mensch, zegt hy vs. 12, is de zonde in de waereld gekoomen , en door de zonde de dood , en de fchuld is uit ééne misdaed tot verdoemevm. deel.
252 OVER DE LEERSTUKKEN
nis , vs. 16, 18. Maer, indien de toereeke* ning gefchiedde door middel van onze verdorven geboorte, dan moest ons ook de overtreeding van e va , onzer aller moeder , worden toegereekend. Uit de leer der onmiddelyke toereekening laet zich de zaek zeer duidelyk verklaeren; de zonde van e va raekt ons niet, omdat niet zy ; maer adam, het vertegenwoordigend hoofd was van het ganfche menschdom, in welken alle zyne nakoomelingen gereekend worden , dezelvde zonde begaen te hebben , welke hy, als hunne perfoonen verbeeldende, begaen heeft (f).
VI. laeten wy er kortelyk het eer RN ander Bï'voegen, betreffende de werkelyke zonden-
§• 8Si.
De werkelyke zonden , de misdaeden, doo? welke wy , in eigene perfoonen , de Goddelyke Wet overtreeden, zyn de wrange vruchten van, het inwendig verderv onzer harten.
De zondige begeerlykheid van onze harten is de vuile bron der werkelyke zonden. De begeerlykheid ontvangen hebbende , baert zonde,
en
(/) marck BjU Parad. 1. III. c. 16. %. %,
VAN DE OPENBAERING. 253
en de zonde, voleindigd zynde, baert den dood, Jac. I: 15- Uit het hart koomen voort boofe bedenkingen , doodjlaegen , overfpeelen , hoereryen, dieveryen , valfche getuigenis/en , lasteringen , zegt de Heiland, Matth. XV: 19.
Deeze werkelyke zonden zyn onbereekenbaer veele in getal ; zy zyn meenigvuldiger dan de hairen van ons hoofd, Pf. XL: 13, De Dichter vraegt daerom : wie zou de afdwaelingen verflaen? Pf. XIX: 13.
Deeze werkelyke zonden zyn van verfchillende zoorten , en worden daerom in onderfcheidene gefiachten verdeeld (g). Men
kan dezelve onderfcheiden:
X. Ten opzichte der wetten , welke overtreeden worden. Deeze zyn van tweederlei zoort ; beveelende , welke eenen plicht voorfchryven , of verbiedende , welke eene ondeugd afkeuren. Kr zyn daerom zonden van bedryv, wanneer men iets doet, het welk de wet verbooden heeft , en zonden van nalactigheid , wanneer men niet doet het geene de wet vordert. Het is niet genoeg geen kwaed te doen , het welk God verbooden heeft , maer men moet ook volbrengen al het geene de wet bevoolen heeft. Wy moeten niet flechts aflaetin van kwaed te doen , maer ook leeren goed te doen., Jef. I: 16", 17.
(£) desinus \n Llüi theol. depeccalo Tom I. col. 6o2— VIII. CEEL.
25+ OVER DE LEERSTUKKEN
3. Met opzicht tot het voorwerp zyn de zonden driederlei, welke begaen worden , togen God, tegen ons zeiven, en tegen onze noesten. Een mensch zondigt tegen eenen mensch , en een mensch zondigt ook tegen den heer, l Sam.
II: 2j. Alle zonden Worden wel tegen
God begaen ; zy zyn overtreedingen van Gods Wet, en beleedigingen van zyne Majefteit. Maer evenwel zommige raeken meer ons zelve , gelyk overdaed, door welke wy de vermoogens van onze ziel, en de gezondheid van ons lichaem krenken ; andere hebben meer betrekking op onze naesten , gelyk onrecht , bedrog, laster , enz.
2. De zonden zyn ook onderfcheiden naer het werktuig , waermeede zy bedreeven worden , het zy met het hart, door gedachten , het zy met de tong , door woorden, het zy , met het leeden van het lichaem , door daeden.
A. Al het geene in onze gemoederen omgaet, ftrydig met Gods wet, zyn zonden met gedachten. „ Het getal deezer zonden is het „ grootlïe : want .honderd lichaemen zouden „ meenigmael niet genoeg zyn , ter uitvoe„ van alle de zonden, naer welke de ziel be- . „ geerig is (h)." Alle deeze zonden met gedachten , alle onbetaemelyke overleggingen,
nei-
(*) stapfer L c« V Deel p. 561,
VAN DE OPENBAERING. 255
neigingen, verbeeldingen, begeerten en voorneemens, noemt paulus , het bedenken van het vleesch, het welk vyandfchap is tegen God, Rom. VIII: 7 , en de Heer jesus, boofe bedenkingen , Matth. XV: 19.
Over deeze zonden met gedachten, hebben wy een aengeleegen verfchil met de Roomschgezinden. Zy ontkennen, dat de allereerfle opwellingen van begeerlykheeden, welke niet ter uitvoer gebracht , maer verdreeven worden , zondig zyn , in begenaedigde menfchen. Te weeten om llaende te houden , dat de geloovigen, in dit leven, tot dat toppunt van heiligheid geraeken kunnen , dat zy niet meer zondigen , beweeren zy , dat de eerlte beweegingen van begeerlykheeden, welke, in de harten der godvruchtigen, tegen hunnen wil opkoomen , niet zondig zyn (i). Het Concilie van Trente heeft daerom de volgende bepaeling gemaekt. „ Deeze heilige Synode belydt en gevoelt, „ dat er in de gedoopten begeerlykheid over„ blyvt, welke, daer zy tot eenen ftryd „ overblyvt , den geenen die er niet in be,, willigen, maer er zich door de genade van a, jesus christus mannelyk tegenkanten,
niet fchaeden kan ; trouwens die wettig
CO BELLARMiNUS de Contror. Tom. IL 1. 2. c. 13. viii. DEEL.
2jÖ OVER DE LEERSTUKKEN
,, gelireeden heeft , zal bekroond worden.
De heilige Synodus verklaert , dat de alge„ meeneKerk, door de begeerlykheid, welke
de Apostel zomtyds zonde Doemt, nimmer „ eenè zonde verftaen hebbe, welke in waer? „ heid en eigenlyk in de wederboorenen zon„ de weezen zou; maer zy heet zonde, om. ,, dat zy uit de zonde is , en tot zonde ,, overhelt. Die het. tegendeel gevoelt , zy
eene vervloeking (£)."
Wy daerëntegen houden ltaende, dat alle ongeregelde begeerlykheid zonde zy, ook zelvs de allereerlie beweegingen daer van, welke ia de harten der allerheiligflen , tegen hunnen wil, opkoomen (l). Uit alle de bewyaen , welk wy voor deeze Helling zouden kunnen aen voeren , beroepen wy ons op de volgende, als de voornaemfle.
a. üp de natuur der zaeke zelve. —*- De Roomschgezinden erkennen , dat alle begeerlykheeden , ook de allereerlie beweegingen daervan, zondig zyn, in onbegenaedigde menfchen. Derhalven moeten zy ook zondig zyn in de wedergeboorenen: want eene lirydigheid met Gods wet is en blyvt zodaenig, of zy in het hart van eenen natuuriyken,
dan
(i) Sef. V. Can. 5.
CO chamierus Panfirat. CathoU Tom. III, I. u, c. 4. Mvetus Oper, tom, III. p. 460—
van de openbaering. ?57
daa of zy in het gemoed van eenen wedergefoooren mensch plaets heeft.
0. De Apostel paulus zegt onbepaeld, en zonder eenigc uitzondering, dat de begeerlykheid zonde""zy: ik had de begeerlykheid niet ge".veeten zonde ie zyn, indien de Wet niet zeide , gy tuit niet begeeren, Rom. VII: 7: Maer paulus hadt zeekerlyk voor zyne bekeering zeer wel geweeten , dat zulke begeerlykheeden , welke met vermaèk aen de hand gehouden , en ter uitvoer gebracht worden ,
Zonden zyn (m). De Kardinael beê-
larminüs (k) begreep zeer wel de kracht van dit bewys , en maekte er daerom deeze uitzondering op , dat de begeerlykheid zonde genaemd worde i omdat zy de oórzaëk der èonde wordt, wanneer men dezelve opvolgt. Hy beroept zich óp Rom. Vi: 12 , en VII: ?8 , al waer de Apostel verklaert, dat deeze zonde niet in zyne ziel, maer in zyn lichaem huisvestte; nu kan er, zegt hy, geene eigenlyk gezegde zonde in het lichaem zyn. Dan, door het vleesch verftaee de Apostel niet zyn lichaem , maer zyn ganfche perfoon, voorzover hy vleefchelyk verkocht was onder de zonde , Röm. VII: 14.
f. God vordert het ganfche hart en dè gtf-
0*3 vitRiN ga 0'jfery. S. I. ih. c. 7. (n) l. c.
viii deel. R
258 OVER DE LEERSTUKKEN
heele ziel tot zynen dienst, Deut. V7: 5. Maer de begeerlykheeden , ook de eerfte beweegingen daervan , welke tegen onzen wü ia onze gemoederen opkoomen, zyn afkeeiïgheeden tegen God en zynen dienst.
2. Eindelyk, onze Goddelyke Zeedenmeester leert ons , dat de allereerfte beweegingen van begeerlykheid tot eenige zonde even zo ongeoorloovd zyn, als het werkelyk ter uitvoer brengen daervan : ik zegge u , dat is zyne uitlpraek , dat zo wie eene vrouw aenziet , om dezelve te hgeeren , die heeft aireede over/pil in zyn hart met haer gedaen , Matth. V: 28.
Te vergeevsch beroept men zich op de aengehaelde plaets van jacobus , Kap. I; 1 j: de begeerlykheid, ontvangen hebbende, baert zonde. De zonde, zegt men , wordt van de begeerlykheid onderfcheiden , en men befluit er uit, dat de eer fee onwiilige beweegingen van be-
geerlykheid niet zondig zyn. Maer dit
ligt in het geheel niet in den text. De Apostel verltaet door de zonde eene ongeoorloovde daed , welke ter uitvoer gebracht wordt. Deeze is de wrange vrucht der begeerlykheid ; maer zou eene zondige begeerlykheid daerom , omdat zy zondige daeden ten gevolge heeft, geene zonde zyn ? In tegendeel de begeerlykheid moet even daerom , omdat zy de moeder is van ongeoorloovde daedenj zoneig zyn, vermits het geene baert,
es
YAN DE OPENBAERING, 25$
en het geene gebooren wordt, in aert moe: o vereen (temmen.
B. Ook wordt eene meenigte van zonden ,
met woorden bedreeven. De Heiland
fpreekt van ydek woorden , Matth. XII: 36; een ydel woord is wel, naer den letter, elk een nutteloos woord , het welk te vetgeevsch gefprooken wordt , maer, volgens het redenverband, heeft Hy bepaeldelyk het oog op kwaedaertige redenen, welke God beleedigen * en voor den naesten fchaedelyk zyn , allerbyzonderst op de lasteringen, welke de Pharizeeuwen tegen Hem gefprooken hadden (0).
Alle zodaenige woorden zyn zondig, waer' door Gods eer , fcec welzyn van onze naesten , of ons eigen geweeten, gekrenkt Wordt. Alle woorden , welke nutteloos of ontydig zyn , welke uit trotschheid en cigenlievde , uit gramfchap , haet , of wreevel voortkoomen; welke met de goede zeeden ftrydig zyn , de boofe begeerlykheeden verraeden , ©f gefchikt zyn , om dezelve in anderen op te wekken.
C Zondige daeden zyn alle zulke bedryven^ welke met Gods wet ftrydig zyn, van Welken aert zy ook weezen moogen , en ojf Welk eene wys zy ook gefchieden moogen;
-f. Ten aen zien van de wys , op welke éê
(0) Bylehck;. XVM Deel p. 236. VlII. DEEL. R a
S60 OVER DE LEERSTUKKEN
zoDden bedreeven worden , zyn er zonden i» zich zelve , wanneer zo wel de daed zelve * als het beginfel daervan , met de Wet ftrydig is , en zonden by toeval, wanneer het misdaedige plaets heeft, niet in de daed zelve, maer alleen in het beginfel , waeruit zy voortvloeit , of uit de wys , waerop zy verricht wordt. Daerom zegt paulus: alle dingen zyn wel rein den reinen , maer den bevlekten en engeloovigen is geen ding rein , maer beide hun verfiand en geveeten zyn bevlekt , Tit. I: 15. By voorbeeld, alle werken van lievde en weldaedigheid zyn wel goed in zich zelve, maer zy worden zondig , wanneer zy niet gefchieden op de rechte wys ; een natuurlyk medelyden kan iemand aenfpooren tot weldaedigheid, maer zulfen de werken der lievde Gode aengenaem zyn, dan moeten zy voortkoo* men uit het beginfel van een dankbaer hart, en men moet daerin niets anders bedoelen dan Gods eer , en het weezenlyk welzyn van onze naesten. Uitwendige Godsdienftigheid is op zich zelve wel goed, maer zy wordt eene Gode walgelyke veinfery, wanneer zy alleen in uitwendige vertooningen beftaet, in welke het hart geen deel heeft. >
PI. Met opzicht tot het beginfel, onderfcheidt men bekende en onbekende zonden , ig zonden uit zwakheid en uit boosheid. Wanneer iemand weet, dit hy kwaed ge-
dien
VAN DE OPENBAERING. 26l
daen heeft , is zulk een wanbedryv eene bekende zonde. Maer er zyn ook onbekende zonden , wanneer men kwaed doet. uit onkunde % zosder het te weeten. De Dichter fpreekt daerom van verborgene afdwaelingen, Pf. XIX: 13 , en de Heiland van eenen dienstknecht, die den wil zynes heeren niet gewteten , en dingen gedaen heeft , welke flaegen waerdig zyn , Luc. XII: 48. De onkunde, uit welke zulke misdaeden voortkoomen , kan tweederlei zyn. Zy kan haeren oorfprong hebben , of in de natuurlyke blindheid van het vcrfland , welke maekt , dat de mensch zeer dikwyls het geene valsch is, voor waerheid , aenneemt, en het geene kwaed is, als geoorloovd aenmerkt; of zy kan veroorzaekt worden door traegheid , wanneer men niet naeuwkeurig genoeg onderzoekt, wat v/aer en valsch, wat goed en kwaed zy.
Wanneer iemand eenigo misdaed begaet, tegen de redelyke toeftemming van zynen wil, ja tegen zyn voorneemen , om-Gods Wet te gehoorzaemen , zondigt hy' ' uit zwakheid,Over zulke zonden uit zwakheid , welke haeren oorfprong hebben in de ongeyegelde neigingen , en de overblyvfelen der verdorvenheid , welke in dit leven niet geheel overwonnen worden , beklaegen zich alle Godvruchtigen. Het geene ik wil, dat doe ik niet, qiaer het geene ik haet, dat doe ik; ik heb een
VIII. DE Et. R 3
2Ö2 OVER DE LEERSTUKKEN
vermaek in de vet Gods , naer den inwendige» mensch, maer ik zie eene andere wet in myne leeden , welke Jlrydt tegen de wet van myn gemoed , en my gevangen neemt onder de wet «Ier zonde, welke in myne leeden is , zegt paulus
Rom. Vil: 15, 22, 23. Men zondigt
uit boosheid , wanneer men willens en weetens kwaed doet , met overleg , en voordbedachaen raede.
\. Ten aenzien van de trap der. boosheid , worden de zouden onderfcheiden in ligtere. of zwaerere. De laetfte noemt men roepende zonde, omdat zy zo hemeltergende .zynï dat zy eene meer dan gewoone ïtraf verdienen , en als om wraek roepen. De ftem van abels bloed riep van den aerdbodem , en het verkorte loon der werklieden roept tot den Heer Sebaoth., Gen. IV: 10. Jac. V: 4.
De Stoicynfche Wysgeeren beweerden 3 dat alle zonden gelyk waeren (p). Van die begrip was ook jovianus in de V eeuw (q)3 en in laeteren tyd de beruchte deurho ff CO- Maer dat de ééne zonde veel zwaerer zy, dan de andere, leert de Heilige Schrivt allerduidelykst. Het zal- den lande van Sodoma en Gomorra, jQ den dag des
eer-
(l>) p fan!" er -us !. C. cap. IK. .«. t3. (?) a ugus Ti sus Kt hartf. Har. Zi, C-0 Oodscleerdhiid \\ Siuk p. 15c
YAN DE OP E NBA V. RING. S63
oordeels, verdraeglyker zyn , dan zulk eene Stad , alwaer men het Euangeiie verworpen h.cfc ; gevolgelyk is de zonde der laetstgeir.clde Stad zwaerer cn grouwzaemer, dan die van Sodoma en Gomorra, Mat tb. X: 15. Die van Chorazin en Bethfaida hadden zwaerer gezondigd, dan die van ïyrus en Sidon, Matth. XI: 21, 22. Eene zonde ui: opzettelyke boosheid, is veel verfoeilyker, dan uit onweetendheid, Luc. XII: 47» 48- Die viy aen u heeft overgeleeverd , heeft zwaerer zonde , zeide de Heiland tot pilatus , Joh. XIX: 11. Zo iemand, de zynen , en voornaemenlyk zyne huisgenooten niet verzorgt — is erger dan een
ongeloovige , 1 Tim. V: 8. Dit is ook
blykbaer uit de natuur der zaeke zelve.
Eene zonde is zwaerer of lig ter; — naer de perfoon die zondigt; een ervaeren Schrivtgeleerde zondigd zwaerer , dan die onbedreeven
is in de wet; naer de perfoon, omtrent
welke men zondigt; het is zeekerlyk grouwzaemer misdaed God 5 dan eenen mensen te lasteren ; -— naer de daed zelve ; het is zwaerer zonde , iemand van zyn leven , dan
van zyne goederen tc berooven ; naer
de omftandigheeden ; eene mi-daed wordt zeer verzwaerd , wanneer men voorbedachtelyk zondigt, wanneer men zich aen eenige misdaed , by aenhoudendheid, fchuldig maekt, wanneer men zich in de boosheid
VIII. DEEL. R 4
£04 OVEK DE LEERSTUKKEN
Verhardt, het kwaed veronfchuldigt, andere^ verleidt, enz. ?. Men onderfcheidt de zonden nqg n ver-
geevlyke en onver geevlyke. Uit kracht de?
verzoening van den Middelaer zyn alle zonden vergeevlyk, voor allen , die Hem geloovig aenneemen ; want het bloed van jesu$ Christus Gods Zoon reinigt ons van alle zonden , ' i Joh. I: 7. Alleeniyk fpreekt d? Heiland van ééne zonde, welke Hy lastering tegen den Heiligen Geest noemt, en Hy verklaert er van , dat zy niet zal vergeeven worden , noch in deeze eeuw , noch in de toehorende , Matth. XII: 31 , 32; zog wie gelasterd zal hebben tegen den Heiligen Geest, die heeft geene vergeéving in de eeuwigheid , Mare. III: 29, Verg. Luc. XII: 10. —- Hiertoe brengen zommigen nog drie andere plaetfen, Hebr, VI: 4 - 7- Hebr. X: 26 - 29. 1 Joh. V: 16 , alwaey gefprooken wordt van zulke eene zonde, welke de bekeering ui'fluit, voor welke geen flachtoffer overig is, en voor welke men niet bidden mag. Maer deeze plaet,fen handelen niet' over de zonde tegen dra Heiligen Geest, paulus bedoelt Hebr. VI , X, zulke Jooden , die de leer van het Euaagelie , met eene volkoomene overtuiging, aengenoomen hadden , maer de belydenis daervan verIochenden,J om de vervolgingen «e ontwyken. joannes ken dat men voor:
iemand s
VAK CE OPENEAEHÏNG. 2,6$
iemand , die uit boosheid gezondigd heeft, piet bidden moet , dat hem die misdaed ver» geeven worde, omdat dit zonder voorafgaende boetvaerdigheid niet gefehieden kan, en dat men gevalgelyk eerst moet bidden, om bekeering van zulken zondaer.
Uit het ééne geval derhalven, in het welk de Heiland van de zonden tegen den Heiligen Geest gefprooken heeft , moeten wy cpmaeken , waerin deeze misdaed beftaen hebbe. — De zaek wordt zeer verfchillendlyk begree« pen CO- Zommigen hebben , in naervolging van augusttnus, de zonde tegen den Hei? Jigen Geest gezocht, in eene hardnekkige onboetvaerdigheid tot den einde toe CO j anderen daerin , dat men christus tegen zyne eigene erkentenis verwerpt CO J D°g anderen CO m ^et fmaedelyk fpreeken over de gaeven van den Heiligen Geest welke de Heiland na zyne hemelvaert , heeft uitgestort. Gemeenlyk befluit men uit de gemelde plaetfen van paulus en joannes , dat iemand , die , nadat hy den Christelyken
O) zanchius Oper. Tom. IV. 1. i. c. 9. rivetus O/er. Tom. J. p. 119?— marck tot. Bibl. Part. 11% Excrc. 31.
(t) Quenstedius Theol. DidaB. Polem. Part. II p. (u) amyvaldos Theol. Salmar. Part. IV. p. 10. (?) withby in de verklaering der Engeljchc Godgeleerden tyèr den Jlybel XII Deel p. 635—
viii. deel. R 5
266 OVER jDZ LEERSTUKKEN
Godsdienst eenen tyd lang beleeden heeft , en de gemeene gaeven van den Heiligen Geest deelachtig geworden is, het ChristelyJyk geloov uit eigenbelang verlochent. Dan wy hebben reeds opgemerkt, dat paulus en joannes, in de gemelde plaetfen , de zonde tegen den Heiligen Geest niet bedoelen (w).
Onzes erachtens kan de zonde tegen den Heiligen Geest in deezen tyd niet meer bedreeven worden. Zy hadt alleenlyk plaets in de daegen van 's Heilands verkeer op aerde , en beftondt in de boosheid der Pharizeeuwen, dat zy de wonderen , welke de Heiland door zyne Goddelyke kracht verrichtte , niet aen den Geest van God , maer aen den invloed van den Overften der duivelen toefchreeven. Het toefchryven van 's Heilands wonderen , aen den byftand van Beëlzebul, was eene lastering tegen den Geest , omdat Hy zyne wonderen verrichtte, door de kracht van Gods Geest , Matth. Xlh. 28. Docr den Geest van God verftaen wy de Goddelyke natuur *an christus, welke meermaelen, in tegenftelling van zyne menfchelyke natuur , de Geest genaemd wordt, Rom. I: 4. 1 Petr.
Ut: 18. Hebr. IX: 14. Deeze zonde was
ten eenensnael onvergeevbaer, omdat die lasteen-) vitjun ga f. Di£. de ufu notiurtis Spiritus S. rejlriiï» ad FiHum in cjus Opufculis qua eïid't Cel. vknema p. 391,.
van de openbaering. 467
iering eene opzettelyke boosaertigheid was. De wonderen , welke de Heer jiïsus verrichtte , waeren baerblykelyke bewyzen > dat Hy van God gezonden was. Dit bewys niet alleen te verwerpen , maer met eene opzettelyke boosheid , op de allerfmaedelykfte wys, te willen krachteloos maeken, was eene fchroomelyke verharding. Er was aen de hardnekkige Pharizeeuwen niets meer te doen. Zy flooten hunne oogen moetwillig voor het allerherderst licht ; en daerom was er voor hun geene vergeeving te wachten (x).
p. De Roomschgezinden onderfcheiden nog de zonden in vergeevlyke en doodelyke. —~ Alle zonden , hebben wy gezegd , zyn uit kracht van Gods barmhartigheid., en de verdien ften van den Middelaer , vergeevlyk ; maer de Roomschgezinden fpreeken van zonden, welke uit haeren eigenen aert vergeevlyk weezen zouden. Hiertoe brengen zy de zonden uit onkunde en zwakheid, welke met de lievde tot God en de Naesten niet ftrydig zyn , gelyk een onbedachtzaem woord , de fpoedige opwellingen van gramfchap enz. Doodlyke zonden daerëntegéri noemen zy zulke misdaeden , welke uit haeren eigenen aert des doods waerdig zyn. „ Vergeevlyke zon3, den uit de natuur der zonde zelve, worden
(.ï) Bybelverk. X/IU Deel p, sji—
vm. deel.
£68 Ofïft DE ZEURSTUKKEN „ de zulke genaemd, welke niet flryde* „ met de lievde Gods ea des Naesten , en „ tegen de zulke worden overgefteld, welke „ eigenlyk en volftrekt doodelyk zyn ," zegt de Kardinal kellarmyn (yy.
De vraeg is derhaiven , of er zonden zyn, welke uit haeren eigenen aert den eeuwigen dood niet verdienen , en om welke alleen God den mensch, wanneer Hy volgens het geftrengfte van zyne rechtvaerdigheid handelen wilde, niet vqor eeuwig van zyne gunst zou kunnen uitfluiten. Dit beweeren de Roomschgezinden , maer wy ontkennen het. Trouwens dat alle de zonden, van weikeu aert ook , den eeuwigen dood verdienen , leien de Heilige Schrivten allerduidelykst: De vloek wordt bedreigd a§ft elk, die de woorden der Goddelyke Wet niet zal hevestigen , dezelve doende, Deut. XXVII: 26. Vervloekt is een iegelyk die niet blyvt in al het geene gefchreeven is, in. het boek der wet, omdat te doen, Gal. Hl: 10. $r wordt derhaiven eene volkoome.^ ne gehoorzaemheid gevorderd, aen alle de g&booden der wet, met alle vermoogens, in alJe gevallen ; men moet in die gehoorzaemheid blyven en volharden, zonder immermeëZ aftewyken; en elk, die daerin te kort fcbiet, is vervloekt. De Apostel verklaert alle zonden,
Cp De Contrt». Tom-, IV. c*/, 6i.
VAN DE OPENBAERIN*. ïG$
den , zonder onderfcheid , door doodelyk , zeg. gende: de bezolding der zonde is de zood, Kom,
VI: 23. Dit vloeit ook uit de natuur der
zaeke van zelve voort; elke eene zonde % van welken aert ook, is een opftand tegen God, en eene beleediging van zyne Majefteit. De zonden , gelyk wy gezien hebben 5 zyn in rnaet en trap van boosheid zeer onderfcheiden; maer evenwel de allermiefte zonde is eene verlochening van Gods gezach , en eene uittartiDg van zyne rechtvaerdigheid (ï).
S2. Eindelyk hebben de Jefuiten nog een* onderfcheiding uitgevonden , tusfchen Godgeleerde en Wysgeerige zonden. In het jaer iö8f> gav s. bougot deeze Helling te Dyon ter verdeediging 'uit. „ De Wysgeerige of zee,, delyke zonde is de daed van eenen nienseh, 3, welke niet overeenftemt roet de redelykfc „ natuur , en de rechte reden ; maer Godgeleerde en doodelyke zonde is eene ftyt overtreeding der Goddelyke wet. De Wysgeerige zonde, hoe zwaer ook in hem, „ die of God niet kent, of aen God niet „ daedelyk denkt, is eene groote zonde, maer het is geene beleediging van God,
(z) chakierus Panjlrat. Cith. Part. XIU. 1. 6. e. f— kt vetos Oprr. Tom. III. p. 4*8—■ it »la— Gods Goedheid zelve vordert de herftel-
ling der zeedelyke orde. Gods Majefteit
vordert , dat zyn Oppergebied erkend, en zyn gezach geëerbiedigd worde, door het gehoorzaemen van zyne Wetten..
Vin. deel. T 3
-«94 OVER DE LEERSTUKKEN
§• 885.
Dan het is noodig , dat wy de noodz a eicelïkheid der voldoening wat naeder 9 en met opzet betoogen.
De rmdzaekelykheid der Voldoening is veelzms wederfprookerj. De Britfche Munnik pelagiüs ontkende , reeds in de V Eeuw, de voldoening van christus, beweerende, dat Hy tot geen ander einde gekoomen waere, dan om ons, door leer en voorbeeld , den weg der zaeligheid aen te wyzen (m). Trouwens, wanneer de mensch niet verdorven is, en genoegzaeme krachten heeft, om Gods wil volkoomen te gehoorzaemen, gelyk pelagius beweerde, dan is er zeekerlyk geene Vüdoening noodig.
De naervolgers van socyn ontkennen de noodzaekelykheid der Voldoening ronduit, be■weerende, dat er in God geheel geene ftraffende rechtvaerdigheid zy, als -ftrydig met zyne barmhartigheid; dat Gods natuurlyke rechtvaerdigheid niet anders zy , dan bijlykheid en rechtheid ; dat de rechtvaerdigheid, welke in het ftraffen der zonden blykbaer is, -: ■ "v:;- , - . ep
C^O aügustinus de Spir. & Ut. c. 2. De grr.da
«HRISTl c. J, 39.j SPANflllM Hij!. EcCl. Sec. V.
tel. 989—
▼AN DE openbaering. 295
en in de Heilige Schrivten, wraek , toorn , enz., genaemd wordt, alleenlyk een uitwerkfel zy van Gods wil; dat er derhaiven geene voldoening noodig zy , vermits God de zonden , zonder ftraf te vorderen , kan en wil vergeeven. ,, In God, zegt f. socinus, „ is geene rechtvaerdigheid, welke vorderen „ zou , dat de zonden geftraft worden , en „ waervan Hy niet zou kunnen afzien. Er „ is wel eene geduurzaeme rechtvaerdigheid „ in God , maer deeze is niets anders dan „ billykheid en rechtheid O)."
De beruchte Geestdryvfter antoinette' bourignon, die, na veelerlei lotgevallen, in het jaer 1680 , te Franeker geftorven is , ontkende meede de noodzaekelykheid der Voldoening volftrektelyk (0).
De geleerde hommius heeft veele plaetfen, uit de Schrivten der Remonftranten, bygebracht, om te bewyzen, dat zy, in dit ftuk, den Sociniaenen naby koomen Hierin onderfcheiden zich de waere Mennoniten. „ Immers Gods gerechtigheid, zegt j. rïs„ dïk (g) ,■ eischte voldoening voor de zon„ den. « De gerechtigheid en heiligheid
(n) FraUcl. e. ld.
(0) Getuigenis tier Waerheid p. 163.
Cp) Specimen Controv. Art. co.
(_q) Verdediging van de rechtzinnigheid der waere BlenncnU ten p. 299 -101.
viii. deel, T 4
%9$ OVER DE LEERSTUKKEN
„ bezit God op de allervolmaektfte wyze, „ en alzoo weezenlyk, omdat God zonder „ dezelve niet kan begreepen worden."
Wy beweeren , dat de noodzaekelykheid der Voldoening haeren grond hebbe ia Gods weezenlyke Eigenfchappen , zodat Hy , behoudenis zyne Volmaèktheeden , zonder voldoening, met den zondaer niet kunne verzoend worden. Wy ontleenen onze be-
wyzeD ,
A. Uit de befchouwing van Gods Volmaèktheeden zelve.
A. Gods oneindig verftani befchouwt da zaeken , zo als zy waerlyk zyn. Derhaiven kan Hy de zonde niet anders befchouwen , dan als ten hoogften affchuuwelyk. Aen den zondaer gevolgelyk , aengemerkt als zondaer , kan God geen welgevallen hebben, noch gunften bewyzen , ten zy er iets tusfchen beide koome, het welk aenleiding geevt, dat God den zondaer , in eene andere betrekking , befchouwen kunne.
B. Gods Wysheii, jn het beftuuren der redelyke fchepfelen, vordert, dat er, op het begaen der zonden , gevoelige blyken van zyn ongenoegen volgen , opdat de redelyke weezens van de ongehoorzaemheid worden afgefchrikt. Maer indien men ftrAffeloos zondigen Ronde, zouden de redelyke weezens daeruit befluiten moogen, dat God onverfchillig wae-
re,
van de opensaering. S97
re, omtrent de zeedelyke hoedaenigheid onzer handelingen.
C. Gods Heiligheid beftaet in eenen oneindigen afkeer van alle zeedelyke verkeerdheid. Maer, indien God de zonden ongeftraft liet, en den zondaer , zonder eenige voldoening , in zyne gunst herftelde, zou Hy zyne afkeer van het zeedelyk kwaed niet openbaer maeken , en derhaiven zyne Heiligheid verlochenen, Er is derhaiven een vast verband, tus ■ fchen de zonden , en derzelver ftraffen ; en daerom is het noodzaekelyk , dat God den overtreeder doe ondervinden, en andere reedelyke weezens doe opmerken , hoe verfoeilyk de zonden zyn in zyne heilige oogen.
D. Gods oppergezach vordert , dat Hy de fchending zyner Majefteit niet onverfchillig aenzie. Elk eene zonde is, in nadruk, eene misdaed van gekwetfte Majefteit. Of zou de Allerhoogfte redelyke fchepfelen , die Hem , zo veel in hen is, van den throon zyner Majefteit willen afftooten, op dezelvde wys behandelen , als anderen , die Hem eerbiedigen en gehoorzaem zyn ?
E. Gods Ofhangelykheid zou-verwoest worden , wanneer eenig fchepfel zich ongeftraft, tegen Hem verzetten konde.
F. Eindelyk beroepen wy ons op Gods rechtvaerdigheid. Deeze vordert, dat elk vergolden worde naer zyne daeden. Maer die
vui. deel. T 5
£98 over DE LEERSTUKKEN
zou niet gefchieden , wanneer God de zonde Straffeloos vergav, en de overtreeder met zyne gunst vereerde.
Uit dit alles befluiten wy, dat er eene voldoening noodzaekelyk zy, zal God met zondige menfchen verzoend worden, vermits het Hem, van weegen zyne Volmaèktheeden, onmogelyk is , het zeedelyk kwaed ongeftraft te lasten. Trouwens dat het ftraffen der zonden Gode noodzaekelyk zy, en niet van zyne willekeur afhange, hebben wy reeds, by eene andere gelegenheid, betoogd, en, tegen twee fchynbaere bedenkingen verdeedigd, hierin beftaende, dat deeze leer ftrydig zy met Gode coedheid ,, en dat God, in dit geval, van zyn recht zou kunnen afftaen (r).
B. Zehs leen de ondervinding, . dat het ftraffen der zonden , en derhaiven ook de voldoening, noodzaekelyk zy. De ondervinding heeft geleerd , dat God het zeedelyk kwaed , dikwerv op eene voorbeeldige wys , geftraft hebbe. Nu moet één van beide waer zyn ; of God heeft de zonden geftraft, omdat Hy het, uit hoofde van zyne Volmaèktheeden, niet kon nalacten; of omdat Hy vermaek fchept in het ftraffen. Het laetfte is ongerymd, en , met Gods goedheid blykbaer ftryjüjg. Derhaiven zou God zich zeiven
i ver-
(i) .l Dnl p. 395-399.
VAN DE OPENBAERING. 299
verlochenen , wanneer Hy geene voldoening voor de zonden vorderde, en dezelve ongeftraft liet CO-
C. Maer , dat de zaek volkoomen afdoet, de Heilige Schrivten leeren de noodzaekelykheid ier voldoening allerduidelykst.
Den Allerhoogften wordt toorn , yver , en wraek toegefchreeven. De toorn van God wordt geopenbaerd van den hemel, over alle godloosheid en ongerechtigheid der menfchen , Rom. I: 18. Hoe zal nu de Allerhoogfte met den zondaer verzoend worden, zonder dat de oorzaek der gramfchap , door eene genoegzaeme voldoening, worde wechgenoomen ? Of zou de Oneindige gelyk zyn aen eenen zwakken Vorst , die wel gevoelig is over de beleedigingen hem aengedaen , maer geen vermoogen heeft , om zyne rechten te doen gelden ? — De heer is een yverig God , Exod. XX: j ; zal Hy dan de tergingen onverfchillig aen-
zjen ? Een wreeker is de heer aen zyne
wederpartyders, Nah. I: 2 ; zou Hy dan den zondaer , zonder eenige Voldoening , in zyne gunst herftellen ?
God is rechtvaerdig. Hy zal eenen iegelyk vergelden naer zyne werken , Rom. II: 6. Is God onrechtvaerdig , als Hy toorn over ons brengt ? dat zy verre; anderzins hoe zal God
O) buurt Befchouv». Godgel. i Deel p. 1*4. viii. deel.
JOO OVER DJï' LEERSTUKKEN
de waereld oordeelen? Rom. III; 5,0". Hy is de Richter der gerechtigheid, Pf. \x: j . die den fchuldigen geenszins onfchuldig houdt, Èxoó XXXIV: 7. Zou dan de Richter der ganfche aerde geen recht doen ? Gen. XVIII- 25
God is waerachtig Zyn is naer
waerheid, Rom. II: 2. Gevolgelyk kan Hy niet anders, dan den zondaer als fchuldig be' fehouwen , en als zodaenig behandelen
God heeft eenen haet en afkeer 'van de zonde, welke Hy nicfe anders kan opcDbacr maeken , dan door den zondaer te ftraffen. Hy is te rein van oogen , dat dat Hy het kwaede aenfchouwen zou, Hab. I: l3. Hy is geen Gody die lust heeft aen godloosheid, de boofe zal by Hem met verketren , Hy haet alle Wrkersder ongerechtigheid. Pf. V- t k /ii „,..• 7 ,
v• j , o. ai wie onrecht doet
is den heer een grouwel, Deut. XXV: 16 Hoe beflisfchende zyn de Volgende uitfpraei - ken ! Het is recht by God , dat zy , die zulke aingen doen , des doods waerdig zyn , Rom. I: 3=- Die ziel, welke gezondigd heeft, zal jterven, Ezech. XVIIf: ao. Be bezolding der zonde is de dood , Rom. VI: 23. Vervloekt is een iegelyk , die niet Myvt in al het geene gefchreeven *s m het boek der Wet, om dat te doen; die alle gebooden der wet niet altoos, met alk zyne vermoogens, gehoorzaemt, Gal. III: 10. Kan nu de God der waerheid deeze bedrei^ ging onvervuld laeten ? Dan by deeze
plaets
van de openbaering. 30E
plaets dienen wy wat ftil te ftaen. Men maekt tegen het gevolg , het welk wy daeruit afleiden, eene en andere bedenking. > Deeze
bedreiging, zegt men , is ontleend uit Deut. XXVII: 26, en derhaiven alleen betrekkeiyk tot de Jooden , die onder de wet van mose leevden ; ook ziet zy niet zo zeer op de overtreeding van de Wet der natuur , maer van die gebooden, welke mose hadt voorgefchreeven. Dan wy antwoorden ; 1. dat de wet der natuur den meest weezenlyktn inhoud uitmaekte van de gebooden , welke mose aen Israël hadt voorgefchreeven. Veele gebooden van mose waeren willekeurig , en gefchikt naer de omftandigheeden , in welke zyn volk verkeerde ; maer de verplichting , om die ge. gebooden te gehoorzaemen, hadt haeren grond in de Wet der natuur.! Die derhaiven deeze gebooden ongehoorzaem was, maekte zich tevens fchuldig aen overtreeding van de Wet der natuur. 2. Men mag hier van het mindere tot het meerdere redeneeren ; was de vloek met zo veel nadruk bedreigd , op ds ïninfte overtreeding van een willekeurig gebod , hoe veel te meer zal hy dan vervloekt zyn , die der zeedelyke Wet ongehoorzaem is ? Men vergelyke de redeneering van v & o lus, Hebr. II: 2-4. Voeg er by , 3. dat de Apostel deeze bedreiging , in de aengehaelde plaets, Gal. III: 10 , algemeen opvat» vm deel,
302 over de leerstukken
te, en Iecre , dat christus gekoomen zy , om ons van dien vloek te verlosfen , welke wy ons zei ven , door het overtreeden van de Wet, hebben op den hals gehaeld, gelyk hv uitdrukkelyk verklaert, vs. 13.
De andere uitzondering is,' dat dergelyke bedreigingen voorwaerdelyk zyn, zo dat God gevolgelyk zyne Waerluid niet verlochene wanneer Hy de zonden ongeftraft vergeevt \ en dat Gods bedreigingen dan alleen volftrekt' en zeeker zyn , wanneer Hy dezelve met eenen plechtigen eed bevestigd heeft , Num XIV: 28. Hebr III: n. Pf. Xcv. I2 Het is waer, God heeft zomtyds 'voorvvaerdelyKe bedreigingen gedaen , maer dan is de voorwaerde duidelyk uitgedrukt , gelvk Ezech XXXVIII. Jon. II!: 4. MJhoe onwettig is het befluit, nit deeze byzonderheid, tot het algemeene, en tot eene bedreiging, welke volftrekt, en zonder eenige bepaehng is voorgefteld, gelyk het zo in ons geval, met de zaek geleegen is? Wyders is het geenszins noodig, dat God by zyne bedreigingen altoos eenen eed voege, om de onveranderlykheid van zynen wil aen te wyzen. Wauneer God zweert , gefchiedt het alleen" lyk, om de menfchelyke zwakheid te hulp te koomen ; maer het is even zo onmoogelyk, dat God liege , wanneer Hy iets gefprooken heeft , als wanneer Hy zyn woord
met
TAN DE OPENBAERING. 303
met eenen eed geftaevd heeft, flebr. VI: 17, 18. Voeg er by, dat Gods bedreigingen even zo onveranderlyk zyn, als de wetten % by welke zy gevoegd zyn ; maer de wetten der natuur zyn onveranderlyk, omdat zy in Gods Heiligheid en Rechtvaerdigheid gegrond zyn.
Hiermeede meenen wy de noodzaekelykheid der Voldoening genoegzaem betoogd te hebben.
Eéne fchynbaere tegenwerping is er , welke wy niet moogen onbeantwoord laeten , te minder daer dezelve door de hedendaegfche Hervormeren, als onoplosbaer wordt uitgegeeven. De Sociniaenen hebben reeds over¬
lang luidkeels gefchreeuwd , dat wy ons 00gerymde denkbeelden van het Opperweezen maeken, naerdien wy God befchouwen als een toornig, en wraekzuchtig weezen, het welk onverbiddelyk wreed is en vermaek fchept in het verderv van zyne fchepfelen. / Maer zeggen zy , God kan door den zon- ' daer niet beleedigd worden , naerdien zyne gelukzaeligheid onveranderlyk is; het is onbetaemelyk Gode zulke aendoeningen toe te fchryven , als by zwakke menfchen plaets hebben ; en derhaiven kan God geene zucht hebben , om zich over eenig ongelyk, Hem aengedaen , te wreeken. De tegenwerping is veelvuldige maelen volkoomen opgeloscht.
VIII. DEEL.
3ng O)-" God wordt wel dege'vk
door de zonden beleedigd, voor zo ver zyne eer gefchonden, zyne Volmaèktheeden verlochend , zyn gezach veracht, en zyne Ma-
je-
O?; VAN ALPHEN 1. C. p. £3, 85.
VAN DE O P E N B A E It IN G. go?
Jefteit verfmaed worden. Maer evenwel zyne Gelukzaeligheid worde niet verftoord, omdat zy oneindig en onveranderlyk is ; deeze oneindigheid en onveranderlykheid van Gods Gelukzaeligheid maeken , dat de Allerhoogfte niet vatbaer zy voor de gevolgen der beleediging , welke by eindige weezens plaets
hebben. God is Alweetend; derha ven
kent Hy alle zyne beleedigers, en befchouwt hen als de zodaenige. God is Heilig en Rechtvaerdig ; gevolgelyk kan Hy zyne beleedigers als zodaenig niet beminnen; maef Hy moet zynen afkeer van zyne beleedigers openbaer maeken. ——- God bemint zich zeiven, en zyne oneindige Volmaèktheeden » zou het Hem dan onverfchillig weezen , of redelyke weezens, welke Hy heeft voortgebracht , om zyne Volmaèktheeden te eerbiedigen , dezelve blykbaer verlochenen ? Is deeze verlochening niet eene weezeDlyke beleediging van den Onëindigen ? Zou God dan , op dezelvde wys, handelen met zulken , die Hem beleedigen , als met de zodaenigen , die zich overeenkoomftig het oogmerk vaa hunne fchepping gedraegen. . 3. Wy befchouwen God geenszins als eea toornig en wraekzuchtig weezen , het welk onverbiddelyk wreed is, en vermaek fchept in het verderv zyner fchepfelen. Zulke denk» beelden verfoeit onze ganfche' ziel. —— Djs
VHI. DEEL. V3
308 OVER DE LEERSTUKKEN
Heilige Schrivten fpreeken van Gods toorn ea !™d Dee£e wo°rden zyn van ons menfchen ontleend, maer zy moeten Gode betaernelyk verftaen worden. Met menfchen fpreekt God in de tael der menfchen. Gods toorn ,,; zyn afkeer van het zeedelyk kwaed, welke haeren grond heeft in zyne Natuurlyke Heiligheid. Gods wraek is de betoonin, van dien afkeer , welke ia zyne Rechtvaer^ d^gheid gegrond is. ~__ God is geen ae« die vermaek fehept in het ftraffen. Welk een affchuuwelyk denkbeeld van Hem, die de opperfte Goedheid zelve is.' God ftrafe den zondaer , omdat Hy niet onverfehillig weezen kan, omtrent de verlochening van zyne Volmaèktheeden , omdat de zondaer tegen da weldaedige oogmerken , welke God met hem voor beeft, moetwillig aendruischt, en omdat Gods Goedheid niet toelaet, dat de zee delyke orde ten eenemael zou verwoest worden. De heer heeft geenen lust in den dood van den godloofen , Ezech. XXXIil: n • en opdat Hy met zondaers, behoudens den luister van zyne oneindige Volmaèktheeden , zoa verzoend worden , heeft Hy zelvs van eeuwigheid een wel verordend middel uitgedacht, en in het werk gefield, gelyk vervolgens naeder blyken zal.
4- Eindelyk hebben wy er nog by te voegen , • dat de redeneering van onze tegenftree-
verss
VAN DE OPENBAERING. 30O
vers , wanneer dezelve doorging , veel meer bewyzen zoude , dan zy zelve bewyzen wil-
Jen. Wanneer God den zondaer, zónder
voldoening, vergeeven kon , dan moest Hy ook het goede kunnen onbeloond Jaeten. De Rechtvaerdigheid beftaet in twee ftukken , ia het beloocen van het goede } en in het {haffen van het kwaede (x). Beide deeze ftukken maeken in God ééne en dezelvde Volmaektheid uit. Beide zyn zy Gode even natuurlyk en noodzaekelyk. Die derhalven veronderftelt, dat God van zyn recht, om de zonden te ftraffen , kan afftaen , moet tevens beweeren , wil hy zich zeiven niet in het aengezicht tegenfpreeken, dat God ook hec goede kan onbeloond laeten (y).
Ten flotte moeten wy er nog by voegen, dat er verfcheidene geweest zyn onder de Onzen , die beweerd hebben , dat de Voldoening niet volftrekt, maer alleen veronderjlellendir wys (^hypothetwe) noodzaekelyk zy. ——. Zy meenen , dat God, wanneer het Hem zo behaegd hadt, zich , zonder de Voldoening van zyne Zoon , op eenige andere wys , met zondaeren zou hebben kunnen verzoenen ; maer God zou de Voldoening van zynen Zoon , als een middel der verzoening, in
O) Boren I Deel p. $93-—
(yj VAN ALPHEN 1. C, p. Io8 , 100,
VIII. DEEL. V 3
|IQ OVER DE LEERSTUKKEN
zyn befluit hebben vastgefteld , en in zo ver zou de Voldoening veronderjtellender wys noodzaekelyk zyn, als zy een gevolg is van zyn vrymachtig befluit, waerin Hy eene andere bepaeling zou hebben kunnen maeken , wanneer het Hem zo behaegd hadt (z) Om-
tfent dit begrip hebben wy het volgende kortely kaen te merken.
i. Dat het zelve niets minder dan nieuw zy. aligustinus heeft reeds in de V Eeuw gefchreeven: „ dat het Gode aen geen », ander, mogelyk middel ontbrooken hebbe, « aaer alle dingen , aen zyne macht, gelyke„ lyk onderworpen zyn, maer dat er geen „ ander voegzaemer middel geweest zy/, om »' onze ellende te geneezen (d)." Ten tyde der Hervorming, en na den zei ven, heeft deeze Oudvader veele naervolgeren gehad (h), onder welke ook calvinus (c) , en zANCHius (d), moet geteld worden, by welke verfcheidene anderen moeten ge. voegd worden (e),
2. Dat
Cz) b. s. crème r Difp. ThtoU i. de Jujlitia & MijerU
Da exercitie, tluJ!C impos!im olim po§m . (a) De TtiniU U Xlll, c. ic. €*> ni ve xus Qfier. Tom. Ut p. 845. (Ó AP* TltioU i H. c. 12. Se8.
De mcmttau c. 3. quaft. I. C*) PMiRicius SyU. Script, de ver. Relig. CürO. c. 14. votïius D@, Pm. Uk P. 2aa.—
VAN DE OPENBAERINC. 3rl
. 2. Dat men de voorftanders van dit begrip een fchreeuwend onrecht doen zoude , wanneer men hen van de dwaeling~der Sociniaenen eenigszins wilde verdacht houden. De naervolgers van socyn lochenen niet alleen de volflrekte noodzaekelykheid der Voldoening, maer ook by wys van vermderftelling ; by hen is Gods Rechtvaerdigheid niets anders dan billykheid en rechtheid.
3. Trouwens het beginfel, waeruifr de gemelde Godgeleerden werken , is geenszins de voldoening van christüs te lochenen , maer alleen , om dat zy meenen, dat men , volgens dit begrip , Gods volflrekte Vrymacht beeter kan ftaende houden , en dat de volflrekte noodzaekelykheid der Voldoening niet zo wel met de Goddelyke Vrymacht zou kunnen overeengebracht . worden. ■—- Dan hier tegen willen wy opgemerkt hebben , dat Gods volflrekte Vrymacht, door zyne zeedelykeVolmaektheeden , bepaeld worde. God wordt gezegd niet te kunnen doen , het geene Hy, uit hoofde van zyne zeedelyke Volmaektheeden, niet kan doen ; en in deezen zin , kan God de zonden zonder Voldoening niet vergeeven.
4. Wy meenen, dat de aengevoerde bewysredenen , en de bygebrachte Texten , by welke men nog voegen mag , Jer. V: 29. Hcbr. II: 10 * geenen twyffel overlaeten,
Vlll. DEEL. V 4
312 OVER DE LEERSTUKKEN
of de ftraffende Rechtvaerdigheid is Gode, buiten zyn Befluit , zo natuurlyk, dat Hy , behoudens zyne Volmaektheeden , niet zou hebben kunnen bcfluiten , om de zonden ongeflraft te vergeeven, of, dat het zelvde is geen onderfchcid te Hellen tusfchen zulken , die zyne Majefteit eeibiedigen , en die dezelve verfmaeden,
3. OVfcR HET ONVERMOOGEN VAN DEN ZONDAER, OM VOOR ZICH ZELVEN TE VOLDOEN, EN DE NOODZAEKELYKHEID VAN EENEN MIDDELAER.
§• 886-.
Er is dan ttne voldoening noodig , Be. ftaende in het draegen van de bedreigde Jtraf der zonden, en het volbrengen van de verzuimde gehoorzaemheid, opdat de luister van Gods verlochende Volmaektheeden herjleld worde. Deeze Voldoening moet gefchieden , of door den zondaer zeiven, of door eenen anderen in zyne plaets. Maer het eerjte is onmogelyk , derhalven moet het laetjte plaets grypen.
De zondaer kan voor zich zeiven niet voldoen.
Dit leert de natuur der zaeke. Tot de
Vol-
TAN DE OPENBAERING. 313
Voldoening, of het her Hellen van den luister der Goddelyke Volmaektheeden, welke door de zonden verlochend zyn, behooren twee ftukken , het draegen van de bedreigde ftraf der zonden , en het volbrengen van de verzuimde gehoor zaemheid aen Gods Wet. Maer het een is den zondaer even zo on-
moogelyk, als het ander. De ftraf der
zonden is eeuwig (f), en de zondaer kan de eeuwige ftraf niet draegen , zodaenig dat hy de rampzaelige gevolgen van zyne overtreeding te boven koome : want, hoe lang en hoe zwaer hy ook lyden mogt, nimmer koomt 'er tyd, dat hy genoeg geleeden hebbe, naerdien de eeuwige ftraf nimmermeer ophoudt. — De ellendige mensen is geheel en al onvermogende ten goede. Gevolgelyk js hem niets onmoogelyker , dan dat hy de verzuimde gehoorzaemheid aen de Goddelyke Wet zou kunnen volbrengen.
Hier by koomen nog de allerduidelykfte uitfpraeken der Goddelyke Openbaering. Niemand van hen zal immermeer zynen broeder kunnen verlos/en ; hy zal Gode zyn rantzsen niet kunnen geeven : want de verlossing hunner ziel is te kortelyk en zal in eeuwigheid ophouden, Pf. XLIX: 8 , 9. Wat zal de mensch geeven %
(/) Bovenij. 876.
VIII. DEEL. V 5
314 over 0E LEERSTUKKEN
tot losfing avTKMutyiufi van zyne ziel? Matth XVI: 26. Me mond is geflopt , en de geheel* waereld ts voor God verdoemelyk, Rom. m:
§• 887.
Er is derhalven, zullen wy met God verzoend worden, een mi ode la er noodig , die de Voldoening , voor ons en in onze plaets tt Veeg brenge.
paulus fpreekt meermaelen van den middelaer, 1 Tim. II: 5. Hebr. VIII: 6. IX: 15. XII: 24. Een midddelaer is in het gemeen iemand , die zich tusfchen twee twistende partyen in fielt, om de vyandfchap wech te neemen , en de vriendfchap te herfiellen. In ons-geval is de middel aer een perioon , die zich tusfchen God, als eenen vertoornden Richter, en tusfchen de menfchen , als verdocmelyke zondaeren, inftelt, om God te verzoenen , en de zondige menfchen in zyne hooge, gunst te herftellen. In deezen zin, wordt de gezeegende jesus de Middelaer van God cn menfchen genaemd , 1 Tim. ik 5.
Er zyn middelaers van verzoening en van voorfpraek. Een middelaer van de laetfte zoort is zodaenig een , die by iemand, die beieedigd is, intreedt, en door zyne voor-
fpraek
van de op enb aer in g. 315
fpraek te weeg brengt, dat de beleediger vergeeving erlange; in deezen zin was mose een Middelaer tusfchen God en Israël, Gal. III: 19. Een middelaer van verwening is zodaenig een , die de oorzaek der vyandfchap, door het herftellen van de beleediging, volkoomen wechneemt.
Nu zou een middelaer van voorfpraek , in ons geval, geenszins genoegzaem zyn, om God, met doemwaerdige zondaeren., te verzoenen ; daer toe is eene Voldoening noo» dig, eene herftelling van den luister der Goddelyk Volmaektheeden. Wy ellendige zondaers hebben der hal ven eenen middelaer van verzoening noodig, die alles herftelt, wat door de zondaers verdorven is.
De Openbaering wyst ons zodaenig eenen Middelaer aen, in den gezeegende Verlosfer. Zy befchryvt Hem, niet alleen als den Voorfpraek, maer ook als den Middelaer, die een waere verzoening heeft te weeg gebracht, i Joh. II: 1, 2 , die zich zeiven tot een rantzoen gegeeven heeft, 1 Tim. II: 5,6. Hoe blykbaer is derhalven de dwaeling der Sociciaenen , die beweeren dat Christus daerom alleen de middelaer zou genaemd worden , omdat Hy Gods wil, als zyn afgezant , bekend gemaekt en zyn getuigenis, zo met een heilig leven , als eenen geweldigen dood, bevestigd heeft ? „ Het woord Mid-
vih. deel.
3I<5 OTER DE LEERSTUKKEN
„ deteer , zegt crellids (g) , beteekent „ in de Heilige Schrivt niets anders, dan „ eenen uitlegger of bode van God , gezonj, den om verbonden met menfchen te flui„ ten , door welke het volk, omtrent den „ Goddelyken wil onderricht zynde, tot „ God naedert." Op de vraeg, waerom wordt de- naem van Middelaer , in de Schrivt aen Christus gegeeven? wordt in den Raccauwfcben Catechismus geantwoord : „ daerom , „ omdat hy een nieuw en altoosduurend ver5, bond , in Gods naem, met de menfchen „ geflooten , en den ganfchen wil van God, „ waerdoor ons de toegang tot God geopend
„ is , bekend gemaekt heeft (h)." Dan
in het vervolg zullen wy met opzet betoo' gen, dat chrjstus, als middelaer, eene waere en volkoomene verzoening hebbe te weeg gebracht (i).
In eene andere toefpeeliag wordt de Mid. delaer ook borg genaemd, Jer. XXX: 21. Hebr. VU: 22. Een borg is, in geldzae" ken , die de fchulden van anderen overneemt, om voor dezelve , in de plaets van dien an! deren , te betaelen. Nu worden de zonden befchouwd als onze fchulden, omdat wy
vol-
(?) Refponf. ai h. grotii librum de falisfaa. p. 185. (a; 1'. 23y.
(.ij arholdi Refut. Catech. Rafcov. p. 544—
VAN DE OPENBAERING. 317
voldoening voor dezelve verfchuldigd zyn, Matth. VI: 12. Luc. XIII: 4*. Daerom worde de Middelaer, die de fchuld van onze zonden overgenoomen, en voor dezelve , door eene volkoomene Voldoening , in onze
plaets geboet heeft, de borg genaemd. ■
Hoe veel verfchilt hier Van Wederom de leer der Sociniaenen , volgens welke Christus de eorc zou heeten , „ omdat hy
voor God inftaet, dat is, verzeekering „ gegeeven heeft, dat God de belovten van „ het Verbond houden zulle (k) ? " Dan ook hier van in het vervolg naeder.
De noodzaekelykheid van eenen middelaer, om, in onze plaets, de Voldoening te weeg te breügen, zullen wy met God verzoend worden , vloeit uit het onvermoogen van zondaer van zelv» voort. •— Wy gaen daerom over, tot
C^crelliü* in commtnt. td Htbr, VIL tz»
VUL DE Si.
318 OVER DE LEERSTUKKEN
i. de beschouwing der vêreisch* ten van den middelaer.
§. 888.
De vereischten van den middelaer moeten wy uit de Openbaering keren kennen. Zy zyn deeze vier ; hy moet zyn een waerachtig mensch , een heilig mensch , waerachtig God, God en mensch in één perjoon.
Daer de reden , aen zich zelve overgelaeten, niets weet van den weg der Verzoening, zou wy zeekerlyk van vooren , omtrent de vereischte hoedaenigheeden van den Middelaer , niets hoe geoaemd bepaelen kunnen. Wy hebben de ontdekking van deeze ganfche zaek alleen aen de Openbaering dank te weeten. Ondertusfchen kan het gezond verftand niet nalaeten, het geene de Heilige Schrivt daeromtrent geleerd heefc, toe te ftemmen en goed te keuren.
Volgens de leer der Openbaering, moet de middelaer de volgende vereischten bezitten , dat hy zy een waerachtig mensch, een heilig mensch , waerachtig God , en God en mensch in één perjoon (l).
i. De
CO suicerus Thef. Eccl. Tom. II. Art. Mfr. V: 21. Geen* zo«de & & Hem ( I Jüh , III: J. tfy fee/t.geen onrwfc gedaen , en er is geen bedrog m zynen mond gevonden , Jef. LUI9 i Petr. II: 22. Zelvs konde Hy bic; erfte vyanden , die alle zyne gangen naeuwkeung gaedefloegen, en geduurig op 2Vn verderv loerden , openlyk uittarten , en
jetSe^,r ^ Umr °VeTtUW ™y van ™ide Joh VIII: 46.
3 jesus christus is waerachtig God — Deeze aengeleegene waerheid hebben wy reeds met opzet betoogd (q).
4. T E-
(i) Bovsn §. 85S. J
van de openbaering. 329
4. jesus christus is God en mensch
in één Perfoon. Daerom heet Hy im-
manuël, dat is, God met ons, naerdien de Godheid , met de menfchelyke natuur, tot éénen perfoon vereenigd is. Het woord is vkesch geworden , en heeft onder ons, in onze menfchelyke natuur, als in eenen tabernakel gewoond, Joh I: 14- God is geopenbaeri
in het vleesch, 1 Tim III: lö. Dan,
over deeze hooge Verborgenheid zullen wy , in het vervolg , meer met opzet handelen (r).
Ook heeft Hy de Voldoening , voor en in onze plaets, vry willig op zich genoomen, en met eene volkoomene volvaerdigheid , daer gefield. Ik heb lust , 0 myn God , om uw welbehaegen te doen , en uwe Wet is het midden van myn ingewand , zegt Hy daerom , fpreekende ingevoerd , Pf. XL: 7-9- Hy deedt zynen mond niet op , als een lam werdt Hy ter flachting geleid, en als een fchaep, het welk Jtom is voor het aengezicht van zynen fcheerer, alzoo deedt Hy zynen mond niet op , Jef. LUI: 7. Toen Hy het meest duldeloos lyden , en den wreedflen dood voor oogen zag , zeide Hy tot zyne volgelingen : opdat de waereld weete , dat ik den Vader lievhebbe, en alzoo doe,
(f) Beneden §. 892. viii. deel. X S
33° over de leerstukken
'gelyk de Vader my gebooden heeft, Jtaet op, en toet ons van hier gaen , Joh. XIV: 31.
Deeze middelaer, die, ouder'bet Oude Testament messias, dat is Gezalvde genaemd werdt , hebben de Propheeten '
eeuwen lang te vooren , beloovd. De
eerfte Voorzegging omtrent den messia, werdt door den hoogen God zeiven, onmid! delyk na het begaen der eerfte zonde in het Paradys , uitgefprooken , Gen. III: 15 Dee ze Godfpraek , welke zeer dnister en ingewikkeld was , hebben de Propheeten vervolgens, van tyd tot tyd, naeder verklaerd en uitgebreid. Zy hebben de omftandigheeden van zyne verfchyning, met alle zyne verrichtingen en lotgevallen , zeer omftandig ea
naeuwkeurig bepaeld Alle deeze Voor-
zeggingen zyn in den gezeegenden jesus blykbaer vervuld , ten betooge, dat Hy de waere en beloovde messias zy. Dit Huk hebben wy reeds voorheen uitvoerig beweezen (V).
Dan laeten wy deezen middelaer meer byzonder befchoawen.
(s) vii Deei p. 123-22a»
A. IJf
yan de openbaering. 33i
A. in zïne naemen.
§. 891.
De middelaer heet jesus christus.
De eigen naem jesus is onzen Middelaar gegeeven, op Gods uitdrukkelyk bevel, door eenen Engel, aen joseph, den ondertrouwden man van de Moedermaegd , in den droom bekend gemaekt, Matth. I: 21 : gy zult zynen naem heeten jesus , want Hy zal zyn volk zaelig maeken van hunne zonden. —— Die Openbaering was regelrecht ftrydig met de vleefchelyke vooroordeelen der Jooden van dien tyd , welke den messias verwachtten, als eenen aerdfchen Koning , ' die hun eene lichaemelyke verlosfing , van de overheerfching der Romeinen , bezorgen zoude, de vryheid van hunnen Staet herftellen , en denzelven tot dien luister wederbrengen , die ten tyde van salomo hadt plaets gehad. Maer de Engel berichtte , dat de Middelaer koomen zou , om zyn volk zaelig te maeken van hunne zonden, om zondaeren uit hunnen rampzaeligen ellendeftaet te verlosfen , en in het bezit te Hellen van geestelyke en eeuwige zeegeningen. Om deeze reden wordt
Hy jesus genaemd. viii. deel.
31* over 0e leerstukken
De naem jesus fa oorfprongelyk een Hebreeuwsch woord mT of ^ ( Joomfog van den wortel ^, en beteekent den zodaenigen, die in de ruimte zet, die
Z. teDgte rrlost'die in "yh** flelt,
met één woord, eenen Verlos/er , eenen 2?e! tor 00- — De LXX Griekfehe Overetters, en de Oudvaders vertaeJen den
72i::vs>door ^?
Onze Middelaer heet , » nadruk Vfin ^ woord jesus, Hy is de ynhsft de z Hoeker by uitneemendheid. Hy heeft zyn volk zaehg gemaekt van hunne zonden ; H js met alleen de Verwerver, maer ook de Toepasfer der Zaeligheid. Deeze aeDgeieege. "C ™erhee<*en zullen wy i„ hec ven>0ë, nage. der betoogen. In Hem hebben wy de Verlos.
vei^ Zynnbked' Eph'I: 7' nylons verlost van alle ongerechtigheid, Tit II-
Be zaeligheid is in geenen anderen; ook is 'er ot der den hemel geen andere naem, die onder de menjchen gegeeven is , door welken wy moeten zaelig worden , Hand. IV: 12.
De naem jksus is derhalven van de meest verheevene beteekenis. Ondertusfchen is het op
lou-
(*) «01 cB rus Thtf Stel. in vcce
(u) a. scbultens in Origin. fair. 1. I. S. 21_ &' tn Vmdk. Orig. Hebr. &ect. I. p. si .
van de openbaering. 333
louter bygeloov gegrond, dat de Rootnschgezinden , op het uitfpreeken van deezen naem, hunnen eerbied door uiterlyke teekenen betoonen (v). Deeze gewoonte is ook door zom« mige Lutheraenen verdeedigd (w>, alsmeede door de Bisfchoppelyke Kerk van Engeland naergevolgd (x). Dit eerbewys
is een eigenwillige Godsdienst, voor welken geen de minfte grond is in de Heilige Schrivten. Te vergeevsch beroept men zich op het zeggen van paulus, Phil. II: 10, dat in den naem van jesus alle knye zal geboogen worden; want in den naem van j es u's zegt, ter eere van jesus zeiven , vergel. Jef. XLV: 23. (y).
De toenaem van den middelaer is christus. Deeze Griekfche naem koomt overeen met den Hebreeuw fchen ITE^D , messias, en beteekent den Gezalvden, Joh.
I: 42. IV: 25. De benaeming is ontleend
van de Perfoonen , die oudtyds met oly gezalvd werden , tot eene zinbeeldige vertooning , dat zy van God zelveD tot hunne ampten geroepen waeren, en, door de invloeden van zynen Geest, tot dezelve zouden
(v) spanhem1us Oper. Tom, II, Col. 916— (w) J. FECHTius Notf. Chrift. Exerc. 8. §. 6.
(* NEflL l/ift. der Parit. I D. 11 St. p. 170
(y) voet 1 u s Difp, Set. Part. UI. p. 157—■
viu. deel.
334 OVER DE LEERSTUKKEN
bekwaem gemaekt worden. Op deeze wVs werden oudtydsde Propheeten, Priesters , CQ Koningen gezalvd, gelyk ons in het vervolg nader blyken zal. Nu wordt onze Verlosfer de messias of christus, dat is , de Gezalvde genaemd, omdat God de Vader Hem van eeuwigheid gefchikt en verordend heefc tot die gewichtige ampten , welke Hy als Middelaer volbrengen moest. Ik ben van eeuwigheid af gezalvd geweest, zegt daerom de Opperfte Wysheid, door weüce wy Gods grooten Zoon te veritaen hebben (z), Spreuk VIII: 23. Ook is Hy in den tyd, byzonder by zynen Doop, ge.alvd, wanneer Hy de gaeven van den Heiligen Geest zonder maete ontvangen heeft , om Hem , naer zyne menfchelyke natuur, bekwaem te maeken tot dat gewichtig werk , het welk Hy hier op aerde volbrengen moest God heeft Hem gezalvd met den Heiligen Geest en met kracht, zegt Apostel petrus , Hand. X: 38.
(2) Boven §. 8<5o.
8. IR
van de openbaering.
335
B. er zyn in den middelaer TWEE natuuren.
§. 892.
De middelaer moet waerachtig God en waerachtig mensch weezen. Deeze beide na~ turnen zyn in jesus christus.
Dat de middelaer jesus christus waerachtig God zy, hebben wy reeds uitvoerig betoogd (V). Hy is de tweede Perfoon in de Eeuwige Godheid, eensweezig met den Vader , God boven al te pryzen in de eeuwig-* heid, Rom. IX. 5. Het zal nu maer op zyne Menfchelyke Natuur aenkoomen. Eerst zullen wy bewyzen, dat jesus chritus een waerachtig mensch zy ; daer na zullen wy onderzoeken, van waer Hy die menfchelyke natuur verkrsegen hebbe , en eindelyk de redenen opgeeven , waerom juist de tweede Perfoon , in de aenbiddelyke Godheid, de menfchelyke natuur hebbe aengenoomen.
A. jesus christus vs een waerachtig mensch, gelyk wy reeds gezien hebben (b). Dan er zyn er geweest, die aen christus
(a) Iioyen §. 855. Boyin §. 890.
viii. deel.
336 over de leerstukken
flechts een fchynbaer lichaem toegefchreeven, en anderen die zyne menfchelyke ziel ontkend hebben. Deeze dwaelingen ilelien ons in de noodzaekelykheid, om naer het menfchelyk lichaem en de ziel van den Middelaer , meer byzonder onderzoek te doen.
a. De doceten, of Schyndryvers, beweerden, dat christus geen waerachtig menfchelyk lichaem, maer alleen de uiterlyke vertoöning daervan gehad hebbe, zodat Hy flechts fcheen een mensch te zyn (c). Dit wanbegrip is oorfprongelyk vansiMON, en vervolgens overgenoomen door menander cerdo, marcion, saturninus, basi lid es, en andere Gnostieken (d) , als meede door de Manicheen (V).
Dan de Heilige Schrivt eigent den Middelaer allerduidelykst een menfchelyk lichaem toe. Hy zelvs fpreekt uitdrukkelyk van zyn lichaem , Matth. XXVI: 12 , 26. Nadat Hy aen het kruis geftorven was, heeft zyn lichaem in het grav geleegen, Joh. XX: 12. Hy heeft onze zonden in zyn lichaem gedroegen , 1 Petr. II: 24. Hy is des vleesch en des bloeds deelachtig geworden, Hebr. II: 14. Er wordt meer byzonder melding gemaekt , . van
(c) Tertullianus Prakript. [Jaret. c. 49. Cd) tertullianus 1. c. augustinus de Haref. e. 1. ring //»/?. Sym'j. Apost c. 3. §. 48. ie) augustinus de Haref. c. 46.
VAN DE OPENBAERING. 237
van zyne beenen, en zyne zyde , Joh. XIX: 33 5 34 5 van vleesch en zyne beenen, Luc. XXIV: 39; van zyne handen en voeten, Luc. XXIV: 39, 4° ; en van zYn hoofd »
Matth. VIII: 20. Voor het overige is
de dwaeling , welke wy thans beftryden , zo ongerymd, dat zy geene verdere wederleg, ging waerdig zy. Of zou alles wat de Heiland gefprooken , gedaen , en geleeden heeft, alleen in fchyn , en naer de verbeelding der menrchen , gefchied zyn ? Dan zou de Middelaer in de daed niet met al gedaen hebben.
fi. Even zo gemakkelyk laet zich de dwaeling der gcenen wederleggen, die de menfchelyke ziel van den Middelaer ontkend hebben. augustinus bericht ons, dat deeze dwaeling uit de Ariaenen zy voortgekoomen , die meenden, dat christus maer alleen een een menfchelyk lichaem zonder ziel, hadt aengenoomen (ƒ). Maer byzonder was dit de leer van apollinaris, die insgelyks in de IV eeuw gebloeid heeft. Deeze Bisfchop van Laodicasa in Syria, die zich eenen grooten roem verworven heeft, door het verdeedigen der waerheid van den Christen Godsdienst, byzonder tegen porphyrius, werdt door zyne zucht voor de Platonifche Wysbegeerte vervoerd, om de volkoomen-
(ƒ) L. c. c. 49l VUT. DEEL.
Y
338 OVER DE LEERSTUKKEN
heid van christus menfchelyke natuur te ontkennen , zich verbeeldende, dat men anders twee perfoonen in den Middelaer ftellen «ocstfe; In het begin fteldehy, dat e Godheid jn den Middelaer de plaets van eene menfc elyke ziel vervangen hadt fh). Naderhand heeft hy dit ftelfel in zo ver befchaevd dat hy wel eene gevoelige ziel, maer nochtans geenen menfchelyken geest in
christus erkende (i). Deeze ^
is met alleen veroordeeld in het Concilie van Alexandnen in het jaer 362 , in dat van Rq> me in het jaer 378, en m dat van Antioehien m het zelvde jaer. maer .ook in de tweede algemeene Kerkvergaedering, door Keizer theooosius den. Grooten , in het jaer 381 , te Conftantinopolea zaemgeroepen. b
De Middelaer heeft eene menfchelyke ziel van zyne Goddelyke natuur, geheel onder! fcheiden Dit is allerblykbaerst uit de
Euangehfche gefchiedenis. In zyne jeu„d nam de Heer jksus toe in wysheid , Lui il: 21 ; dit moet buiten allen twyffel van zyne menfchelyke ziel verftaen word-n daer de oneindige Godheid voor geen toenee-*
mea
Cg) wesjeliüs Keflor. Co«f. c 2. § 2a Qi) petavjus Theo'. Dogm. Tem. V. 1. ,. c. 6 § 5 (O Jaclonsky de orig. er jund. Nelioriammi p. i'7-L
VAN DE OPENBAERING. 339
men vatbaer is. Hem wordt eene ziel toegegefchreeven , welke in Gethfemane bedroevd v/as tot den dood toe, Matth. XXVl: 38; maer iets dergelyks kon in de oneindig gelukzaelige Godheid geene plaets hebben. Als rnensch waeren Hem zommige dingen onbekend , Mare. XIII: 32 ; maer de Godheid is alweetend. Hy zelvs onderfcheidt zynen menfehelyken wil ukdrukkelyk, van den Goddelyken wil, Matth. XXVI: 39.
y. De Heiland hadt alle de zwakheeden en aendoeningen der menfchelyke natuur , even als wy , de zondige alleen uitgezonderd. Hy is in alle dingen, gelyk als wy , verzocht geweest , doch zonder zonde , en daerom kan Hy medelyden hebben met onze zwakheeden, Hebr. IV: 15. Hy gevoelde alle de drivten, neigingen , aendoeningen , en zwakheeden van het menfchelyk hart. Hy is droevig geweest , Hem heeft gehongerd , en gedorst , Hy is vermoeid, en toornig geweest, Matth. XXVI: 38. Joh. XI: 33. Matth. IV: 2. Joh. IV: 6. XIX: 28. Mare. III: J, Aen ziekten evenwel is Hy niet onderworpen geweest ; omdat de krankheeden haeren oorfprong hebben in de kwaede gefteldheid van het lichaem , en in eene ongeregelde levenswys, welke beide in den Heiland geene plaets konden hebben (k).
(Aï) rivet os Oper. Tam. IL p. 821. VIII. BE EL. Y 2
34° OVER DE LEERSTUKKEN
Hy was ons der hal ven in alles gelyk, alleen]yk uitgenootnen de zonde. Hy was niet bezoeteld met de aengehooren ervfmet, Hebr Vil: 26, maer het heilige by uitneemendheid^ Luc. I: 35 ; Hy heeft zich, in zyn gansch gedrag, nimmer aen den minften fchyn van overtreeding fchuldig gemaekt, 2 Cor V- 21 Hebr. IV: 15. 1 petr. II: i0.
B. Maer van waer heefc Gods Zoon die onzondige menfchelyke natuur verkreegen * «. Het menfchelyk lichaem van den Middelaer is, op eene bovennatuurlyke wys, in de ingewanden van de maegd mar ia toebereid, en uit haer op de gewoone wys gebooren. Dit wil onze Geloovsleus te kennen geeven , met deeze woorden: Hy is omvangen van den heiligen geest, en gebooren uit de maegd mar ia.
a. Hy is ontvangen van den heiligen geest; het grondbeftaen van zyn menfchelyk lichaem is, in de ingewanden van de maegd maria, zonder toedoen des mans , op eene wonder-
daedige wys toebereid. Deeze groote
Verborgenheid werdt maria door eene Engel bekend gemaekt, die op haere vraeg, hoe zal dat weezen , dat ik eenen zoon baerea zoude daer ik geenen man beken ? antwoordde : de heilige geest zal over u koomen, en de kracht des Allerhogfien zal u overjchaduven , Luc. I: 34 , 3J.
Vee-
VAN Dï openbaering. 34!
Veelen verltaen door den heiligen «eest, die vervolgens de Aller hoog Jte gegaemd wordt , den derden Perfoon in de Gódheid (i)> anderen denken met coccejus (m), aen den tweeden Perfoon (ra). Wy
voegen ons by de laetften. De tweede
Perfoon , in de aenbiddelyke Drieëenheid , komt voor onder de benaeming van den Geest, den Geest der heiligmaeking , en den eeuwigen Geest, 1 Tim. III: 16. 1 Petr. Hls 18. Rom. h 4. Hebr. IX: 14. Op dien grond veritaen wy , in het gemelde antwoord i an den Engel, door den heiligen geest, en den Allerhoogften, den tweeden Perfoon in de Godheid , zodat Gods Zoon zelvs zyn menfchelyk lichaem in de baermoeder van maria hebbe toebereid. Trouwens de Middelaers was heer en meester van zyn eigen leven , zodat Hy macht hadt, om het zelve afteleggen , Joh X: 17 , 18 ; maer daertoe moest Hy zelvs de oorzaek zyn van zyne menfchelyke natuur. Daerënboven, was de Middelaer niet zelvs de oorzaek van zyne menschheid, dan zou zyne gehoorzaemheid
(i) lampe Dijf. P&ikl. TUeolog. Vol. il D>fp. i, c. 1.
(m) Ad matth. L i3, 20, en lucas li 35. uyn^us de Nut. Chrijli 1. I. c. 1. p. 128.
(re) t. H. van den honert Waeraeht. Weeg. Tom. ii. p. 1189-1507— j. van den honeut II. Mengelfiofftn Tom. i. P- 31 • 34'
viii. deel. Y 3
342 OVER DE LEERSTUKKEN
ons niet kunnen ten goede koomen ; indien zyne menschheid door den derden Perfoon was toebereid, zou Hy aen denzelven, als aen zynen Schepper, gehoorzaemheid zyn verfchuldigd geweest.
Het menfchelyk lichaem is door Gods Zoon , op eene gansch buitengewoone wys, in maria ontvangen. Deeze wonderdaedige werking noemt de Engel het ovcrkcovien , en everfchaduwen. Dat is met één woord te zeggen; Gods Zoon heeft, door zyn wonderdoend Alvermoogen, aen het oorfprongelyfc grondbeflaen van zyn menfchelyk lichaem, in de ingewanden der maegd maria-Co), een groeiend en le ven ver wekkend beginfel medegedeeld , en de ontwikkelende vrucht, door eene buitengewoone zorg,, bewaerd en gekocsterd, tot dat het zelve, ter gewooner tyd, met eene verheevene ziel vereenigd, en uit den fchoot van maria te voorfchyn gekoomen is.
Trouwens het was ook noodzaekeivk , dat het menfchelyk lichaem van den Middelaer op eene buitengewoone wys, zonder toedoen des mans, ontvangen wierd; opdat Hy geheel zuiver weezen zoude van de aengebooren ervfinet, welke, langs den gewoonen weg van voortteeling uit man en vrouw, wordt voortgeplant , Joh. jjfc 6. Wy verwerpen derhalven de groove dwae-
h'ng
t» NiEOWENTïa- mereWejch. c. i7. §. lZ) 12.
van de openbaering. 343
iing van de Ebicnieten, Cerinthiacnen, en Carpocratiaenen , die beweerden, dat jesus, uit joseph en mar'a, langs den gewoonen weg van voortteeling , gebooren zy (p)
b. christus is gebooren uit de maegd maria , dat is , Gods Zoon heeft zyn menfchelyk lichaem , uit de zelvftandigheid , uit het vleesch en bloed van makia aengenoomen, en uit haer , op den gewoonen tyd en wys, doen gebooren worden.
valentinus , en andere Gnostieken, heb- .. ben wel in de tweede Eeuw beweerd, dat christus de ftof van zyn menfchelyk lichaem uit den hemel medegebracht, en niet uit maria aengenoomen hebbe, maer flechts « door haer , als door eene buis, zy doorgegaen (q). Naderhand is dit wanbegrip, door eenige oude Wederdoopers , overgenoomen (V).
Dan dat het menfchelyk lichaem van christus, uit het vleesch en bloed van maria genoomen , en uit haere eigene zelvftandigheid gebooren zy , even als alle kinders uit hunne moeders gebooren worden,
(p) epiphanius Haref. 30. irenjeus contra I/are/. I, I. c. 2Ö. tert uliianl'S dc Pn/cripl. Hatet. c 48. augustinus ds Hare/, c. 7.
(5) iren/eus contra Har. \. i. c. 7. tertullianus de Pra'cript. Haret. c. 40. epiphanius Har. 31. augustus de Har. c. 11. (r) doreslaer contra Anabapt. p.. zoo—^ iii. deel. Y 4
344 OVER DE LEERSTUKKEN
leert paulus met zo veele woorden, Hebr. ■Ii: 14 : overmits de kinders des vleesch en de's bloeds deelachtig zyn, zo is jesus ook desge-
lyks derzelver deelachtig geworden. Anders
was Hy ook. niet de Zoon van maria, en de vruchf van haeren buik, Luc. II: 7. h 4.2* dan was Hy het zaed der vrouwe niet, Gen! III: 15, noch de Zoon van david, Matth. I: 1 , noch uit de Vaderen , wat het vleesch aengaet, Rom. IX: j.
li. De ziel van den Middelaer is , even als die van alle menfchen , onmiddelyk gefchaepen. morus beweerde, dat de menfchelyke ziel van christus, reeds lang voor * zyne geboorte uit maria, beitsen hebbe (s). Dit was ook de dwaeling van origekes die het voorbeftacn van alle zielen in het gemeen leerde (O, alsmeede van w. deurhoff («)• f. fowler, een Engelfche Bisfchop , ftelde, dat de ziel van christus, by de menschwording uit maria, plaetfelyk uit den hemel zy nedergedaeld, alwaer zy , voor het begin der aerde gefchaepen zyn*
de , met Gods Zoon vereenigd was (v). ,
Maer christus is op dezelvde wys gebooren , als alle andere menfchen , Hebr. II: 14,
CO 'tfjfiir. Piet i. i. c. 8. ^
(_t) Oper. Tom. i. p. 90, 91.
(«J Ltsr en eer verd. p. 19.
Cv; MACHius Exerc, Tent. Part. V. §. 3-7.
van de openbaering. 345
De Heilige Schrivt kevert geenen den minften fchynbaeren grond op , om het voorbeftaen van christus ziel te ftellen ; en de zielen van alle menfchen worden onmiddelyk door Ged gefchaepen O)-
C. Maer waerom heeft juist de tweede Ferfoon in de aenbiddelyke Godheid de
menfchelyke natuur aengenoomen ? Ge-
meenlyk fchryvt men aen praxeas, die op het einde der tweede Eeuw gebloeid heeft, en zyne naervolgeren , deeze dwaeling toe , dat God de Vader in het vleesch verfcheenen , of, wat meer byzonder , dat er maer één Perfoon zy in de Godheid , die, in onderfcheidene betrekkingen , Vader zou genaemd worden , voorzover Hy aen Israël de Wet gegeeven heeft, Zoon, voorzover Hy mensch geworden is, en Heilige Geest, voorzover Hy zyne gaeven aen de Apostelen heeft medegedeeld. Hieruit moest van zelvs voortvloeien , dat ook de Vader geleeden hadt en gekruicigd ware ; weshalven zy Pa~ tripasfiaenen genaemd worden. Dan het is eenigszins twyffelachtig , of men het gevoelen van praxeas wel te recht begreepen hebbe. Volgens zommigen zou hy gewild hebben , dat de Goddelyke natuur, welke hy Vader noemde, een menfchelyk lichaem uit maria
O) Vil Deel §. 82j.
viii. deel. Y |
340 OVER de LEERSTUKKEN
aengenoomen en met zich zeiven vereenigd hebbe, zodat niet de perfoon van den Vader s maer het Jichaem door Hem aengenoomen, zou geleeden hebben, gekruicigd , opgewekt , en ten hemel gevaeren zyn (x\ Volgens anderen zou p^axea, maer éénen Perfoon in de Godheid gefield hebben, naemelyk den Vada, wiens Kovog of Woord waerdoor zy de Goddelyke Wysheid vcrfton' den, in christus zou gewoond en gewerkt hebben (yV Dit algemeene is zeeker , dat praxeas, met zyne naervolgeren her moge n k s , noetus, en sahbellius zeer verkeerde denkbeelden gehad hebben, zo over de DRiEéENHEiD , als over de menschwor* ding van den zoon.
De zaek is deeze. Om naeuwkeurig te fpreeken , is niee de Goddelyke Natuur in het gemeen mensch geworden, maer Gods «oor,, de tweede Perfoon, is mensch geworden, dat is de Goddelyke natuur, zo als zy op eene byzondere wys, aen den 2oon eigen is. De zoon, zo als Hy op eene byzondere wys heftaet in het Goddelyk weczen, heeftde menfchelyke natuur aengenoomen (z). Trouwens , , de
.£W wesseltng ProluK u af. MOStIEIM * rel„ Vtryr. ante Confianünum M. Sec. II. p. 42j.
(y) van OER meersch Aexteik. 0P ZVSZLIVS Kerk,
\>ejin. p. 290.
. turettin Tkol. ElenB. Tom. ii. Loc. 13. CW?. 4- Tn, 11. ~ J
VAN DE OPENBAERING. §47
de mensc'hwording wordt allerweegen in de Heilige Schrivten , alleen en uitfluitender wys, aen den zoon toegefchreeven , Joh. h 14. Gal. IV: 4. 1 Joh. IV: 14. Daerenboven in den Middelaer is maer één Perfoon, 1 Tim. II: 5; maer, wanneer de ganfche Drieëenheid was mensch geworden , zouden er in den Middelaer drie Pcifoonen weezen. Eindelyk, was de ganfche Drieëenheid mensch geworden, dan zou ook de vader geleeden, en zich zeiven verzoend hebben.
Er waeren ook zeer gewichtige redenen voor, dat Gods zoon bepaeldelyk de menfchelyke natuur hebbe aengenoomen, en niet de vader , of de heilige geest. Dit vorderde de huishouding der drie Goddelyke Perfoonen. De vader koomt er voor als de eertte Perfoon , die Voldoening vordert , en den zoon als middelaer in de waereld gezonden heeft; de zoon als Borg van zondaeren, die van eeuwigheid de Voldoening op zich genoomen heeft, en ten dien einde in het vleesch verfchynen mest; en de heilige geest als de Werkmeester van die genadegaeven , welke zondaers ncodig hebben , om aen de Verlosfing van den Middelaer deel te hebben. —- Men voegt er nog de volgende redenen by : het was welvoegelyk, dat dezelvde Goddelyke Pei foon , die den mensch gefchaepen heeft, Joh. I: 3 Coll. vin. deel.
S4S OVER DE LEERSTUKKEN I: i5 , ook zyn herfchepper wierd, Eph. II: 10; dat Hy, die Gods zoon in dc natuur is," ons tot Gods kinderen maekte door de genaede; dat Gods beeld jn ons herfteld wierd , door Hem die zelve Gods beeld is, en het uitgedrukte beeld van zyne zelvsftan! digheid , Coll. I: 15. Hebr I: 3 ; en nimmer kon God de vader luisterryker proev geeven van zyne lievde tot de waereld , dan door het geeven van zynen eigenen en eeniggeboorenen Zoon, Joh. III: 16. (a).
§. 887.
Be beide natuur en zyn in den middelaer perfoneel vereenigd.
Er zyn in den Middelaer twee onderfcheidene natuuren, de Goddelyke en de menfche. Jyke. Deeze beide natuuren zyn zodaenig vereenigd , dat zy maer éénen Perfoon uit-
maeken. Deeze groote verborgenheid
drukt de Heilige Schrivt met korte woorden uit, op deeze wys: k woord is vleesch ge- worden, God is geopenbaerd in het vleesch, Joh. I: 14. 1 Tim. UI: l6. Er is geene andere* vereeniging , welke gelyk is aen de vereeniging der beide natuuren in den Middelaer, en
daer-
(,*; witsius in Synti. p. 204.
VAN DE OPENBAERING» 340
daerom kan deeze Verborgenheid door geene gelykenisfen worden opgehelderd (b). Om die zelvde reden is het veel gemakkelyker de dwaelingen , omtrent de wys' deezer vereeniging , te wederleggen , dan daeromtrent iets ftellig te bepaelen. Dit algemeene kunnen wy er, op het voetfpoor der Heilige Schrivten , van zeggen , dat de tweede Perfoon in de Godheid de menfchelyke natuur , welke Hy , door zyn Alvermoogen, in de ingewanden van de maegd maiua hadt toebereid , uit haer , langs den gewoonen weg van geboorte , aengenoomen en met zich onaffcheidbaer vereenigd hebbe , zodat die beide natuuren , na de vereeniging , den,
godmensch uitmaeken. • Er zyn, gelyk
wy gezien hebben , in den Middelaer twee natuuren , maer deeze beide natuuren zyn perfoneel vereenigd , zodat zy maer éénen Perfoon uitmaeken. Dit leert de Heilige Schrivt allerduidelykst:
1. Op zulke plaetfen , welke ons leeren , dat er maer één Middelaer zy , i Tim. II: 5. 1 Cor. VIII: 6. Eph. IV: 5. Derhalven moeten de beide natuuren , welke de Middelaer bezit , maer éénen Perfoon uitmaeken.
2. Op zulke plaetfen , welke beide de natuuren aen éénen en denzelvden Perfoon toefchryven, Rom. 1: 3, 4» Dezeivde, die krach-
(_b) de moor Cimment. Per?. Tom. III. P- 787— VIII. D I.SU
35° OVER DE LEERSTUKKEN
tig beweezen is te zyn de Zoon van God, is uit davids zaed , naer het vleesch. Rom. IX: j. christus, die uit de vaderen is, zo veel het vleesch aengaet, is God boven al te pryzen in de eeuwigheid. Gevolgelyk Z\n de beide natuuren , tot éénen Perfoon , in den Godmensen vereenigd.
Wy verwerpen daerom de dwaeh'ngen der geener, die het zy twee Perfoonen, het zy ééne natuur, of ééntn wil in den Middelaer Helles.
A. De eerfte dwaeling wordt aen nestorius toegefehreven. Hy was in eenekleine Stad van Duitschland ge ;ooren , in een Klooster by Antiochien opgevoed, en van Leeraer te Antiochien , door Keizer thecdosius II, in 428 tot Bisfchop van Conftantinopolen verheeven. De eerfte oorfpr ng van het gefchil tusfchen deezen Bisfchop, en zyne y verige tegen ftanders, lag hier in, dat hy de toenmaels gebruikelyke uitdrukking èeoTtaxc; open, lyk afkeurde, maria werdt QsoTuwg, de moeder Gods genoemd , maer, vermits God niet kan gebooren worden noch fterven, oordeelde hy het beeter maria te noemen Xpnormos, de moeder van christus. Maer dit werdt door zyne vyanden zo opgenoomen , als of hy de vereeniging der beide na-» tuuren in christus ontkende, en in den Middelaer twee Perfoonen ftelde, die, flechts door eenen band van vriendfehap , zouden
ver-
VAN DE OPENBAERING. 351
vereenigd zyn. De twist liep zo hoog, dat er beroeringen onder het volk uit ontftonden. cïrillüs de Bisfchop van Akxandrien yverde zo lang , tot dat de Keizer in het jaer 431 een Concilie te Ephefe beriep , het welk de derde algemeene Kerkvergaedering geweest is, alwaer nestorius afgezet , en in ballingfchap verzonden werdt, waerin hy, na verloop van 20 jaeren, geftor-
ven is. Al vroeg evenwel vondt hy ook
zyne begunftigers , onder welke joannes , Bisfchop van Antiochien, de voornaemfte was. -Ook zyn er veelen geweest, in laetere tyden, die nestorius verdeedigd hebben , als iemand die ten onrechte verketterd werdt (c). Zo veel is zeeker , dat de yver der tegenItanderen van nestorius met de Christelyke lievde onbeftaenbaer waere (d), en dat nestorius, zich , na het verwerpen van de benaeming Mosder Gods, onvoorzichtig hebbe uitgedrukt; maer dat men evenwel de gezonde leer, omtient de vereeniging der beide natuuren in christus, al gebrnikt men de gemelde uitdrukking niet, zeer wel behouden kunne.
De dwacling ondertusfehen, dat er in christus twee Perfoonen weezen zouden,
(c jablonski Excr:. lift. Theo!, de Nejlorianismo, Cd) weidman BUmoir. Ihfl. Keel. Turn. I. p, 522.
viii DEEL.
3J2 OVER DE LEERSTUKKEN
welke nestori us is toegefchreeven , laet zich uit die plaetfen , welke wy zo even hebben aengehaeld , Jfgtelyk wederleggen. Waer by wy nog ten overvloede zulke tex> ten voegen, in welke aen christus , benoemd naer zyne menichelyke natuur, zodaenige dingen worden toegefchreeven, welke aen de Goddelyke natuur alleen eigen zyn , en naer de Goddelyke natuur benoemd , zulke dingen , welke alleen aen de menschheid eigen zyn. Dit alles veronderftelt allerduidelykst eene vereeniging der beide natuuren, in éénen en denzelvden Perfoon. Zo wordt de Zoon des menjclien gezegd uit den hemel te zyn nedergedaeli , het welk , alleen op de Goddelyke natuur van den Middelaer toepasfelyk is, Joh. III: 13. Christus.is, naer zyne Goddelyke natuur , de Heer der heerlykheid , en, als zodaenig wordt Hy gezegd gekruicigd te zyn , 1 Cor. II: 8. Voeg er by Hand. III: 15 , de Vorst des levens is gedood, eu Hand. XX: 28 , God heeft zyne gemeente verkreegen door zyn eigen bloed.
De tweede Perfoon derhal ven in de Godheid heeft geen menfchelyk Perfoon aengenoomen. Dan waeren er twee Perfoonen in den Middelaer. Maer de tweede Perfoon in de Godheid heefc eene menfehelyke natuur aengenoomen, beftaende in alle de weezenlyke deelen en eigenfehappen, welke tot
eenea
Van de openbaerinc. -353
'eenen mensch behooren , 'doch zonder perfoonlykhdd. Te weeten j by ons is ixne smenschlyke natuur ook een mcnfchelyk perfoon. Maer in den Middeiaer kootnt het perfoneel beflaen niet ,van de aengenoomen rnenschheid s maer van Gods eeuwigen Zoon.
B. Door zich al te yverig tegen nestoeius te verzetten-, is iïutïches tot de tegenoverftelde dwaeling vervallen , dat er naemelyk , in den Middelaer j maer ééne na'tuur weezen zoude. Hy was Abt van het klooster te Conftantibopolen. Hy hadt zichj in het Concilie van Ephefus 431 , zeer yve. rig tegen nestoujus aengekant ,■ maer door deezen yver , die niet met verftand gepaerd ging , floeg hy, in zynen hoogen ouderdom g tot een ander uiterfte over. Gemeenlyk Itelt men de dwaeling van deezen eutyches zó voor, dat hy twee natuuren in christus ftelde , voor derzelver vereeniging , een door de Godheid» verzwol-
VIII. deel. / ï
354 OVER DE LEERSTUKKEN
gen zy, en niet langer zyne natuur en eigenfchappen behouden hebbe, zodaenig dat er na de vereeniging, in christus maer ééne natuur zy, de Goddelyke naemelyk O). Ondertusfchen is het twyffelachtig, of men de waere mening van den Abt wel begrepen hebbe (f). Zelvs 2yn er die oordeelen , dat zyn gevoelen wel in eene rechtzinnige beteekems zou kunnen verklaerd worden (g> Na veele Kerkelyke handelingen is de leer van eutyches, in de vierde algemeene Synode , op bevel van Keizer marci wus, eerst te Nicsa in Bithynien vergaederd, maer, mt vrees voor den mval der Hunnen, naer Chalcedon verlegd, plechtig veroordeeld, m het jaer 451.
Dan dat de beide natuuren in den Middelaer niet vermengd zyn, en dat elk derzelver haere eigene hoedaenigheeden behouden hebbe, blykt allerduidelykst
1. Uit zulke plaetfen, alwaer beide denatuuren in christus kennelyk van elkander onderfcheiden worden, Rom, I: 3, 4. IX: 5, welke wy reeds zo even hebben aengevoerd.
2. Uit zulke plaetfen , alwaer de eigen-
fchap-
0) hoor nu eek famma Contror. p. 897.
C O m o s h e , m infiit. Ui ft. Eccl. Sec. V. Part. a. c. 5. §. 22,
(S) smp-eus l»Jt. Theol. DoSm. 1. IV. c. 2. §. 44.
VAN DE OPENBAERING. 355
fchappen van beide de natuuren aen christus worden toegefchreeven. Naer zyne Godheid is de Middelaer Alweetend , Joh. II: 23 , 24. XXI: 1;; maer, naer zyne menschheid , zyn Hem zommige dingen onbekend , Mare. XIII: 3:. Naer zyne Godheid is Hy overaltegenwoordig, Matth. XXVIII: 20 ; naer zyne menschheid is Hy op eene bepaelde plaets, Matth. XXVI: 11. Hand. III: 2r. Daerënboven is dit ilelfel ongerymd.
3. De Middelaer moet God en mensch zyn C/0- Maer, volgens dit begrip is jesus geen mensch; en derhalven ook geen Middelaer, De gelukzaelige Godheid kan niet lyden. De onveranderlyke Godheid kan niet vermeerderd worden. Eindelyk de menfchelyke natuur is eindig ; maer het eindige is niet vatbaer voor het oneindige; gevolglyk is het onmogelyk , dat de menfchelyke natuur van christus, door de oneindige Godheid, verzwolgen of in dezelve veranderd zy.
De Kerkvergaedering van Chalcedon heeft daerom , ter verwerping van de gemelde dwaelingen, met recht vastgefteld, dat de beide natuuren in den Middelaer vereenigd zyn «<7Uy%VTws, «TpfTTWj, aSiciperais, uzupisug, dat is , zonder vermenging , zonder verandering, zonder verdeeling , en onaffcheidbaer.
(/O Boven §. 888. viii. deel.
Z 2
35°* OVER DE LEERSTUKKEN
C. Uic de naer volgers van eutyche? zyö ondericheidene aen hangen voorrgekoomen, Onder alle deeze was ook die der mono* theliten, of dryvers van éénen wil, die wel twee natuuren , maer flechts éénen wil en ééne werking, in den Middelaer erkenden, naemenlyk den wil en werking der Godheid ' welke, door de mcnschheid , als door een werktuig , werken zou. Deeze dwaeling is eerst omtrent het jaer 630, onder Keizer hebaclius, ter baen gebracht (i). Onder tusfchen is het zo zeeker niet, wat deeze lieden onder de woorden wil en werking verftonden, omdat zy, in de verklaering daer van , verfchülen en zich niet gelyk zyn. Het Concilie van Conftantinopolen , voor de zesde algemeene Kerkvergaedering gehouden , heeft deeze leer in het jaer 680 veroordeeld, Trouwens de Goddelyke wil van christus wordt van zynen menfcbelyken wil kennelyfc onderfcheiden , Matth. XXVI: 39 ; en , ver* mits de beide natuuren niet vermengd zyn , heeft elk derz»Iver haere eigene werking behouden.
Deeze vereeniging der beide natuuren , ia den Middelaer, om er dit nog by te voegen, heeft aenftonds van de ontvangenis van 'sHei-
lands
CO spanheim HM. Eed. ad Sec. VI. p. nu , uia, & «d See. Vil. p. lttg, *
TAN DE OPENBAERÏNG.
357
Jands lichaem eenen aenvang genoomcn. Voor zyne geboorte was maria reeds de moeder des Heeren , Luc. I: 43 ; en deeze beide natuuren zullen nimmer van elkander gefcheiden worden. De menfcbelyke - natuur , welke Gods Zoon heeft aengenoomen, is, ook in den dood van christus, geweest, en zal altoos blyven , de eigen menfehelyke natuur van Gods Zoon Indien de rnenschheid immer van den Goddelyken Perfoon werdt afgefcheiden , zou zy geen pcrfoneel beflaen meer hebben , omdat de Perfonaliteit hacrea •orfprong heeft uit de Godheid.
§. 894-
De gevolgen en uitwerJtfelen van deeze perfoneele vereeniging der beide natuuren- in den Middelaer , zyn de mededeeling ■ der genadegaeven , de mededeeling der verkingen , de mededeeling der eigenjchappen , en de mededeeling ier eer.
A. De mededeeling der genadïgneven. Tc. weeten , om haere perfoneele vereeniging met Gods Zoon , heeft de menfehelyke natuur van den Middelaer eènen zeer grooten overvloed der genaedegaeven van den Heiligen Geest entvaDgen , waerdoor zy ver weg
vin. deel. Z 3
558 OVER DE LEERSTUKKEN
verheeven is boven de Engelen , en de voor. treffelykfte van alle de fcbepfelen. Tot dee7 f.^eh°oren *» kennis, de wysheid, de heüighod , de onmoogelykheid van zondi-
gen, en de kracht van welfpreekendheid
Deeze gaeven heeft de Middelaer ontvangen met net raaete , Joh. III; 34, dat fc t£ \[ [ gen niet fpaerzaem, ge]yk wanneer men iets afmeet, maer in vollen overvloed. Nochtans waeren deeze gaeven niet oneindig want de eindige menfehelyke natuur is voor het oneindige niet vatbaer; maer zy zyn aen de menfehelyke natuur van den Middelaer medegedeeld , in zulken overvloed , als voor welken zy vatbaer was. Ook zyn deeze gaeven niet op eens aen de menschheid van chimstus medegedeeld, maer zy zyn van tyd.tot tyd, naer evenreedigheid van zyne jaeren , toegenoomen : want in -zyne jeugd nam Hy toe, in wysheid, en in grootte, Luc. II: j2.
De Roomschgezinden dwaelen derhalven , waneer zy leeren , dat de menfehelyke ziel van christus aenftonds met zo veel kennis en genade'vervuld zy, dat Hy naderhand mets geleerd hebbe, het welk Hy te vooren niet geweeten hadt.
B. De, mededeeling der werkingen beftaet daerin, dat alles, wat christus als Middelaer
ver-
VAN DE OPENBAERÏNG. 359
verricht heeft, aen den ganfchen Godmensch en beide zyne natuuren wordt toegefchreeven. Daerom is alles, wat christus gedaen en geleeden heeft , uit kracht der perfoneele vereeniging van beide de natuuren , van eene oneindige waerdigheid. Zo wordt het bloed van Gods Zoon gezegd, ons te reinigen , 1 Joh. I: 7. De Zoon wordt gezegd , gerhoorzaemheid geleerd te hebben , uit het gene Hy geleeden heeft, Hebr. V: 8.
C. De mededeeling der eigenfchappen, voor zo ver de eigenfchappen der beide natuuren tot den ganfchen perfoon van den Godmensch behooren. Hierom worden den Middelaer, benoemd van de menfehelyke natuur , zodaenige dingen toegefchreeven , welke der Godheid eigen zyn , en benoemd van de Goddelyke natuur , zodaenige dingen , welke alleen aen de menschheid eigen zyn. Zo wordt de Zoon des menfehen gezegd , uit den hemel te zyn nedergedaeld, Joh. lik 13, en van Gods Zoon gezegd, dat Hy om onzen wil zy arm geworden, 2 Cor. VIII: 9.
Dit moet evenwel zo niet begrepen worden , als of de eigenfchappen van de eene natuur aen de andere waeren medegedeeld , maer. de Middelaer, ais Godmensch, bezit de
eigenfchappen der beide natuuren. De
naervolgeis van luther dwaelen daerin, dat zy eene mededeeliDg der Goddelyke eigenvm. deel. Z 4
3ÖQ QVBR DE IHERSiUKKf»
fchappea , aen de menfehelyke natuur van christus, beweeren.
In het begin der Hervorming was er, over. dit ftuk, geen verfchil onder de Proteftan,ten (k). Maer, na den dood van den groo ten lu t b ei, heeft men over de mededeeling der eigenfchappen beginnen te twisten.. De leer der Lutherfchen, omtrent de waere en daedelyke tegenwoordigheid vaa christus licbaem en bloed in het Avondsnael, gav er aeuleiding toe. Na den dood van me1.ancht0n, begonden zyne Leerlingen in Saxen zich tegen de leer der Lutherfchen te verzetten. De Wirtemberger Godgeleerden gaeven een Formulier van eenigheid ujt in het jaer 15.80, waerin zy beweerden, dat de beide natuuren aen elkander zyn medegedeeld; de Goddelyke natuur zou zich de menschheid zodaenig geëigend hebben , dat zy der menf.helyke natuur waerlyk en werkelyk zy deelachtig geworden , en. dat de. menschheid der Goddelyke natuur, met alle haere volheid, zy deelachtig geworden (/).
Dan het zal niet ongepast zyn de gefehie* «dis van die Jeerftuk wat hooger op te hae. len , gradat het in een onmiddelyk verband ilaet, met dat der Jichagmelyke tegenwooa-
dig-
t (4) Jlugsburfchi Gchofshil. Art. 3,
CO "Airjus Ttuei. fan. IC éi 4. §. z,
TAN RE OFENBAERING. 3<5l
digheid van christus in bet Nacht-
roae], JQe groote lutheu zelvs heefc
den grondflag gelegd van. de leer der alomtegenwoordigheid van christus lichaem, in zyne zaemenfpraeken, met carelsiad en zwinclius gehouden, in de jaeren 1524, 15:6 —1528 , vermits hy , om zyn ftelfel no,pens het Avondmael, tegen de bewyzen van zyne partyen, te handhaeven , de toevlucht nam tot de alomtegenwoordigheid van christus lichaem. Na de zaemenfpraek in het jaer jji8 te Marpurg gehouden , heeft l ut her het twisten over dit ftuk veroordeeld , niet verder op. de alomtegenwoordigheid van christus lichaem aesgedrongen, en erkend, dat hy zich meermaelen onvoorzichtig hadt uitgedrukt (m). 's Mans leerlingen hebben , na zynen dood, wel de alomtegenwoordige heid van christus ljciaem ftaende gehouden., rnaer er ontftonden geene twisten uit, voor dat de bedaerde melanchion in het jaer 1561 gcftorven was. De VVirtemberger belydenis van het jaer '1552 en de verdeediging daer van, van het jaer 1561, welke de alomtegenwoordigheid van christus lichaem Helden, gaeven aenleiding, dat de Leerlingen van melanc.hton ju Saxen zich daertegen heevig aenkantten ,
C»0 turrettinus Comp. Hift. Eccl. Sec. XVI. p.
jSt— hos pinianus Conc. Difc c. 1. p. li •
VU.I. PEEL. Z 5
3<52 OVER DE LEERSTUKKEN
cn dat er verfchcidene twistfchrivten voor den dag kwaemen Qn). Om de gefchillen , welke hoe langs zo bitterer werden, by te leggen, riep augustus Keurvorst van Saxen ïn het jaer 1571 eenige Godgeleerden te Dresden te zamen, om eene belydenis nopens het Avondmart op te Hellen Maer dit gefchrivt voldeed t aen allen niet. Drie jaeren laeter beriep daerom de gemelde Keurvorst eene vergaedering van Godgeleerden te Torgaw, om eenige Artykelen opteftellen , welke de Saxifcbè Leeraers onderteekenen zouden. Maer dit weigerden veelen , byzonder die van Wittenberg, het welk ten gevolge hadt, dat zommigen gevangen , en anderen gebannen wer. den (0) ; zy fcheenen hun de begrippen van calvyn te zeer te begunftigen. Op bevel van den Keurvorst werdt er in het jaer 1575, wederom te Torgaw , eene byeenkoomst gehouden niet alleen van Saxifche, maer ook van uit heemfche Godgeleerden, en eene verklaering der betwiste Artykelen opgefteld ; maer vermits dit gefchrivt nog niet aen allen voldeedt, liet de Keurvorst, in het volgende jaer , zes Godgeleerden in eene Abtdy digt by Maegdenburg vergaederen , en ees Formulier van eendracht ontwerpen. Dit Formulier kwam
ia
00 HOSPINIANUS 1. c. p. 24— fabricius Cemi/el. Luth. p. c »5 - 750.
Co) HOSPINIANUS ]. c. c. 5,-—
VAN DE OPENBAERIN©. 363
in het jaer 1580 te voorfchyn, en werdt door veele Vorften > lteedelyke Regenten en Leeraers , in Duitschland onderteekend. Evenwel waeren er zeer veelen onder de geenen, die de Augsburgfche Geloovsbelydenis waeren toegedaen, die het zelve afkeurden. Vooral verzetten zich daer tegen de Gereformeerden O).
In dit Formulier van eendracht werdt de leer, omtrent de mededeeling der eigenfchappen, vastgefteld , welke zinds dien tyd door de Lutherfche Kerk is aengenoomen , zynde zeer onderfcheiden van l u t h e r s begrippen , dac er naemenlyk , door de perfoneele vereeniging der beide natuuren in christus, aen de menfehelyke natuur Goddelyke eigenfchappen werkelyk zyn medegedeeld, als alomtegenwoordigheid, alweetendheid, almacht, de kracht van leevendig te maeken , de majefleit, en de eer der aenbidding. i*— De uitmuntende mosh e 1 m verklaert het op deeze wys (q~). De menfehelyke natuur van christus bezit „ de ganfehe Goddelyke Majelteit, maer „ evenwel niet alle haere eigenfchappen op „ dezelvde wys; zommigen onmiddelyk, en „ andere middelyk. Te weeten deeze eigen-
(ƒ>) nuDD/eus lfag, Hift. Theol. Tom. II. p. ïztS— w al c ui lis Bib'l. Se!. Tom. i. p- 36+— hospinianbs 1. c. c. 9. p. 9t—
Qq) Theol. Dogm. Part. iii. c. I. Seiï. 1, §. 7.
W&ï, DEEL.
3S4 ® VER BE LEERSTUKKEN
„ fchappen zyn werkeade of ruftende. De 3, eerfte zyn de zodaenige, rnet welke eens „ werking gepaerd is ; by voorbeeld de een„ wigbeid en oneindigheid De menfehelyke „ natuur bezit de werkende eigenfchappen on„ middelyk, maer de rustende middelyk. Do „ menfehelyke natuur bezit de oneindigheid « niet onmiddelyk , maer middelyk, door de „ werkende eigenfchappen. Zy bezit naeme„ lyk eene oneindige kennis ; derhalven eene ,» oneindigheid, maer door middel van deken» nis. — Onder deeze eigenfehappsn heeft „ de alomtegenwoordigheid in de XVI eeuw 3, een. zeer groot gefchil gemaekc , tusfehen „ onze en de Gereformeerde Godgeleer-
„ den De alomtegenwoordigheid is een
„ deel der Goddelyke Majefteit. Maer da „ Goddelyke natuur heeft haere eigenfehap„ pen en majeiteit, aen de menfchelyk na„ tuur medegedeeld. Derhalren kan de men„ fchelyke. natuur van christus, in het „ heilig Avondmael, tegenwoordig zyn."
Wy daerëntegeD beweeren , dat de beide natuuren in den Middelaer , ook na de per-, foneele vereeniging, elk haere onderfcheidene eigenfchappen behouden hebben , en dat die Bybelplaetfen , op welke zich de Lutherfchen beroepen , alleen uit dit beginfel moeten verklaerd worden , dat de eigenfchappen der beide natuuren aen den ganfchen Perfoon
VAN DE OPENBAERINö.
3^
Toon van den Godmensch , gemeen zyn. Trouwens Gods eigenfchappen zyn van zyd weezen niet onderfcheiden (r). Indien nu aeu de menfehelyke natuur van christus Goddelyke eigenfchappen waeren medegedeeld , moest het Goddelyk weezen zyn medegedeeld; Maer wat is er ongerymder dan dat eea fchepfel een ongefchacpen weezen , én God zelvs , eou geworden zyn , dat eene en dezeivde natuur te gelyk eindig en oneindig ,
ee gelyk mensch en God zou zyn ? Het
eindige is niet vatbaer voor het oneindige, en derhalven kunnen de oneindige eigenfchappen van de Goddelyke Majeiïeit , aen de menfehelyke natuur van christus, niet zyn medegedeeld. Dan wat meer in het byzöndef: i. De Alomtegenwoordigheid is geenszins medegedeeld aen de menfehelyke natuur van christus: want iets, het welk eene bepaelde plaets beflaet, kan niet alomtegenwoordig weezen. Hy heeft naer deeze nat tuur dn waereld veriaeten , en is heenen gegaen tot zynen Vader , Joh. XVI: 28. Hy is opgf noomen in den hemel , Luc XXIV: 51. Hand. I: 9-ii. Hy heeft nu zyn verblyv in den hemel, Hand. III: 21. Derhalven hebben wy Hem niet meer met ons, Matth XXVI: iu
(O I Deel p. 32*—VIII. DEEL.
566 OVER DE LEERSTUKKEN
2. Noch ook de Alweetendheid: want de Heiland nam toe in kundigheden , en zommigen dingen waeren Hem onbekend, Luc II: 52. Mare. XIII: 32.
3. Even zo min de Almacht. Naer zyne menfehelyke natuur, hadt Hy de verfterking van eenen Engel noodig, Luc. XXII: 43; ook veronderftellen zyne fmeekingen tot God zynen Vader, de zwakheid van zynè menfehelyke natuur, Matth. XXVI: qo Hebr. V: 7.
4. De kracht van leevendig te maeken bezit de Middelaer, naer zyne Goddelyke natuur. Hy kan, even als de Vader, de dooden opwekken , omdat Hy , als Zoon , dezelvde Goddelyke natuur met den Vader gemeen heeft , Joh. V: 21 , 26.
5. De Goddelyke Majefieit is oneindig, en kan derhalven aen geen fchepfel worden medegedeeld.
6. Over de eer der aenbidding moeten wy meer met opzet handelen.
D. Het vierde uitwerkfel, naemelyk der perfoneele vereeniging , is de mededeeling der eer , zodat wy den Middelaer, als zynde waerachtig God, aenbidden moeten. Deeze Goddelyke hulde heeft alleen haeren grond in de Goddelyke natuur, maer uit kracht der perfoneele vereeniging, koomt zy den ganfchen Perfoon van den Godmensch toe ;
daer-
van de openbaering; 367
daerom wordt van den Zoon des menfchen gezegd , dat Hy macht hebbe , om de zonden te vergeeven, en een heer zy van den
Sabbath , Matth. IX: 6. XII: 8. Niet
dat wy christus , als mensch, met Godsdienftige hulde vereereh en aenbidden moeten ; in de aenbidding van den Middelaer, moet de menfehelyke natuur niet befchouwd worden , als het voorwerp der Godsdienftige hulde, maer als een onaffcheidbaer byvoegfel van den Goddelyken Perfoon , die aengebeeden wordt (Y).
Dan de Lutherfchen beweeren , uit de bovengemelde beginfelén , dat christus, ook naer zyne menfehelyke natuur, moet aengebeeden worden , niet alleen omdat dezelve met Gods Zoon perfoneel vereenigd , maer ook voornaemenlyk omdat de Goddelyke Majcfteit, met alle haere eigenfchappen, volgens hunne veronderftelling, aen de menfehelyke natuur is medegedeeld (£_). Maer de veronderlteliing , op welke deeze leer gebouwd is , hebben wy reeds genoegzaem wederlegd.
Dat de Middelaer , in den gezegden zin , moet geëerd en aengebederi worden, leert de
CO walrus Oper. Tom. i. p. 389— turrettin Theol. Elentï. Part. U. Loco 14. Quajii 18.
CO BDDDitis Theol. Dogm. Loco iv. c. 2. §. 17. mosheim Tlteoi. Dogm, Val. ii. Part. 3. c. 1. SeSS. u §. 7. viii. deel.
3Ó"8 OtfER DE LEERSTUKKEN
Heilige Schrivt allerweegen , Hand. VII: 50; Openb. V: 12, 13. Rom. XIV: 11. Phil. II: 10. Wy moeten in den Middelaer geloovent op Hem vertrouwen , en Hem gehoorzaem weezen ; maer alle deeze plichten (luiten Goddelyke hulde in zich , Joh. XIV: 11 XVII: 3. Eph. III: 12. Coll. I: 27. 2 Cor. V:
15. Op dien zelvden grond is ook de
Heer jesüs, geduurende zyn verkeer hier op aerde, meermaelen aengebeeden j Matth. II: 8,11. VIII: 25. XVI: 16. (u).
G. WY GAEN OVER tOT DE AM P TE N VAN DEN MIDDELAER.
§. 894*
De Middelaer is gezalvd tot drie ampten i van PROPHEET , PRIESTER , en KONING;
Over deeze zalving, beftaende in verordineering en bekwaemmaeking tot die ampten , hebben wy reeds gefprooken (v). De benaeming is ontleend van de perfoonen , die oudtyds gezalvd werden ; de Propheeten 4 "Briesteren , en koningen:
De
(u~) g r a p 1 u s Sift. Noyif. Qtatft, Tam. IV. p. 43 - 26* tv) Boven J. Z$u
tan de gfenbaerinc. 369
De Prophceten werden gezalvd , gelyk blykt uic het voorbeeld van eliza, i Kon. XIX: 16. Dan men is het niet eens, of elia zynen opvolger eliza, in eenen eigenlyken zin , met oly gezalvd hebbe. De Gefchiedfchryver bepaelt er niets van; alleenlyk zegt hy , dat el ia zynen opvolger zynen mantel hebbe omgeworpen , vs. 19. Hieruit hebben zommigen beflooten , dat deeze zalving leenfpreukig moete genoomen worden , voor de aenfteiling en verklaering van eliza tot Propheet, en dat nimmer een Propheet, onder de oude huishouding, eigenlyk met oly gezalvd zy. Dan in dit gefchil, het welk gehiel gefchiedkundig is, zullen wy oris niet inlaeten. Alleenlyk zeggen wy maer, dat de Propheeten met de gezalvden* des h e e r e n fchynen venvisfeld te worden , Pf. CV: 15 , en dat de Middelaer zeekerlyk, met opzicht tot zyn Propheticsch ampt, gezegd worde gezalvd te zyn , Jef. LXI: 1 • 3,
De Priesters werden gezalvd. God hadt aen mos e een uitdrukkelyk bevel gegeeven, om aaro\* en zyne zoonen te zalven,
Exod. XXX: 30. Men verfchilt weder-
om over deeze zalving. Zommigen bepaelen het alleen, tot de zalving van aaron en zyne zoonen, in welke alle hunne opvolgers gereekend .werden gezalvd te zyn. Dan het blykt uit Exod. XXX: 31 , dar
yilï. deel. Aa
37° over DE LEERSTUKKEN
d:eze zalvoly, welke mose moest verveerdigen , gefchikt waere , om in volgende tyden gebruikt te worden. Evenwel febynt het , dat alleen Hoogepriesters moest gezalvd worden, verg. Lev. XVI: 32. Num. XXXV: 25, althans, na de zalving van aaron en zyne zoonen, vinden wy nergens melding van gemeene Priesteren , die zouden gezalvd zyn.
De Koningen werden gezalvd. Wy vinden daervan een voorbeeld in saue, Lsraëls eer' ften Koning, 1 Sam. IX: iö, 17 X- 1 vervolgens in david, salomo, jo'as [ joahaz, en jehu. Ook worden de Koningen daervan Gezalvden genaemd , Klaeêl IV: 20. Jef. XLV: 1. De Jooden be-
weeren , dat de zalving alleen plaets hadt of wanneer iemand de eerüe uit een genacht Koning werdt, gelyk david en salo.mo, of wanneer er gefchil was over de Kyksopvolgmg, zo als in het geval van salomo (w). Maer deeze Helling is ongegrond • want er zyn verfcheidene Koningen geweest die de eerfte uit hun geflacht den throon be' klommen , van welker zalving geene melding gemaekt wordt, gelyk jerohbam, haeza, hosea en anderen; ook leezen wy niet, dat rehaueam en omri, die den Scepter
CO MARCKina Extrc. TV,,. Excrc. ix. iWf I. S. 3.
van öé openbaering. 371
biet zonder aenmerkelyken tegen ftand verkrccgen hebben, 1 Kon. XII, XVI, gezalvd zyn O)- Voor het naest zouden wy. den* ken , dat de zalving eene gewoone plechtigheid v/as, welke altoos plaets hadt, wanneer een Koning den throon beklom , gelyk de Krooning naderhand by andere volken.
Dan laeten wy de Ampten van den Middelaer wat meer byzonder overweegen.
§• 895.
32- Ten aenzien van onze
meedemenfeheu beval Hy , onzen naesten liev te hebben als ons zeiven , en aen anderen niet te doen , het welk wy niet willen dat ons gefchiede. Hy gav uitmuntende lesfen van zachtmoedigheid , nederigheid , barmhartigheid , befcheidenheid , en eene algemeene weldaedigheid. —-• Met opzicht tot ons zelve veroordeelde Hy de gierigheid, den hoogmoed, de eerzucht , de onkuischheid , en de wraekgierigheid. Zyne zcedenleer bepaelde zich niet by woorden en daeden, maer ftrekte zich ook uit tot verborgene neigingen en begeerten , veroordeelende zo wel de onkuifche gedachten en lusten, als de ontuchtige daeden , Matth. V—VII.
Eindelyk de Middelaer leerde met een Goddelyk gezach , als zynde niet Hechts de gezant , maer ook de eeniggebooren Zoon van zynen eeuwigen Vader. ■ Zulk een getuigenis van Hem gav joannes de doopkr, Joh. III: 31-33. God de Vader zclvs heeft by zynen doop, met eene hoorbaere* flem ,
dee-
van de openbaering. 377
deeze uitfpraek gedaen , deeze is myn gelievde Zoon , hoort Hem , Matth. III: 17. XVII: 5. In Hem woont alle de volheid der Godheid , Coll. II: 9. Die Hem ziet , ziet den Vader ; Hy is in den Vader , en de Vader is in Hem , Joh. XIV: 9, 10 , 11. God heeft in de laetjie daegen tot ons gefprooken door zynen Zoon, Hebr. I: i-
De naervolgers van socyn voeden eene tweederlei dwaeling, omtrent het Leeraerampt van den Middelaer.
u. Dat christus, kort na zynen doop, eer Hy zyn Prophetiesch ampt aenvaerdde, ten tyde van zyn veertigdaegsch vasten in de woestyne, naer den hemel zy opgenomen , om van God alles te hooren , wat Hy leeren moest. Dit gevoelen is het eerfte door f. socinüs uitgedacht ; hy zelvs noemt het daerom eene nieuwe en voorheen onbekende gedachte (a). Langs deezen weg, zocht hy alle die plaetfen te ontzenuwen , in welke van christus gezegd wordt, dat Hy uit den hemel zy nedergedaeld , dat Hy van den Vader uitgegaen en gezonden zy , dat Hy den Vader gezien en gehoord hebbe , welke blykbaer van 'sHeilands Goddelyke natuur moeten verklaerd worden. Trouwens dat deeze opneeming van christus in den
00 Oper. Tom* I. p. 675— VIII. DEEL. Aa 5
378 OVER Ti E LEERSTUKKEN
hemel een louter verdichtfel zy, blykt allerduidelykst :
a. Omdat niemand der Euangelisten daervan eenige melding maekt. socinus geevt er deeze reden van , dat de zaek van niemand gezien is, of heeft kunnen gezien worden. Maer zodoende kan mén alles verdichten , en meer nieuwe verdichtfelen maeken, en waerom zou zulks niet hebben kunnen gezien worden, zo wel als de Apostelen de hemelvaert van hunnen Meester gezien hebben ?
fa. cHRSTüsis maer éénmasl ten hemel gevaeren, Hebr. IX: ka, en de Heilige Schikt weet van geene andere hemelvaert , dan die op zyn lyden gevolgd is.
C. Ook was zodaenig eene opneeming in den hemel volftrekt onnoodig , daer de Middelaer naer zyne Godheid alweetend is, en naer zyne menfehelyke natuur, de gaeven van den Geest niet met maete ontvangen heeft (b).
2. Even zo ongerymd is de leer der Sociniaencn , dat christus moet befchouwd worden, als eene nieuwe Wetgeever, die het onvolmaekte van moses zeedelyke wet zou aengevuld, en nieuwe beveelen gegeeven hebbes
(*) ar nol di Kef ut. Catec/i. Ra:ov. p. 349— placveus Oper. Tom. ii. p. i3_^ hoornbeek Socin. Coafut, Tom. II. J. 1. c. 3.
van de openbaering. 379
bcn (Y). Het is waer, de Heer jesus
heeft de leer van mose en de Propheeten wel opgehelderd en duidelyker voorgefteld , maer geene nieuwe leerftukken voorgefteld. Daerom hadt paulus niets gezegd, buiten het geene de Propheeten en mose gefprooken hebben , dat gefchieden zoude , Hand. XXVI: 22. Ook heeft de Goddelyk Propheet de plichten der Godzaeligheid wel, met nieuwe drangredenen , aengebonden , maer Hy heeft geene nieuwe wetten voorgefchreeven , welke voorheen onbekend waeren. —- Men beroept zich te vergeevsch op de Bergpredicatie , Matth. V: 21 — : naerdien de Heiland in dezelve geene nieuwe wetten heeft voorgefchreeven. Alleenlyk heeft Hy de Goddelyke wet in het waere daglicht, en in de uitgeftrektheid van baeren geestelyken zin, voorgefteld , om zich te verzetten tegen de valfche verklaeringen , en de verdradjingen der Pharizeeuwen. De drie plichten , welke christus Matth. XVI: 24. voorfchryvt, zyn onmiddelyke gevolgen van de waere lievde tot God; en Hy heeft de wet der lievde een nieuw gzbod genaemd , deels omdat zy altoos nieuw bly vt, en nimmer haere kracht verliest , deels omdat Hy dezelve ,
(O smaicius de Diyiti. jesu christi c. 5. woi.r'oogen in comment. cd matth. c. 5t 21—
viii deel.
38o OVER DE LEERSTUKKEN
door nieuwe drangredenen heeft aengedroigen (d).
ü. De Heer jesus heeft als Propheet toekoomende dingen voorfpeld (e).
y. Eindelyk heeft Hy zyne leer' met veelvuldige en verbaezende wonderen bevestigd. Niet alleen in byzondere huizen. Matth. VIII: 14, ij. Mare. V: 37-40! maer ook in het openbaer op de weegen , in de Synagogen, Marc. I: 23-27, in den Tempel, Matth XXI: 14, en in de tegenwoordigheid van duizenden getuigen , Joh. VI. Hy is het land doorgegaen , goeddoende , geneezende allen, die van den Duivel overweldigd waeren: want God was met Hem, Hand. X: 38. Zelvs heeft Hy dooden opgewekt, Mare. V: 22-4.C Joh. XI: 1-4J.
Deeze wonderwerken heeft Hy niet, gelyk mose en de Propheeten, hechts als een werktuig, door Gods kracht, maer door zyn eigen Alvermoogen verricht , en daer door betoond, dat Hy den Vader gelyk was. Joh. V: lS, i9, 21.
(4) cloppenburg Oper. Tom. II. p. 373— ar nolbi Refut. Catech. Reccov. p. 353— hoorn heek Socm. Conf, Tom. II. p. 373— calo vi us Dibl. lllujl. nd mat Th. V: 21
(O VII Oesl p. ai—-
§. 2S6.
vak de openbaering.
381
§. 896.
3, De Middelaer ii priester. Tot dit ampt behoort het offeren , bidden , en zeegenen.
De Middelaer is tot het Priesterampt gezalvd. De heer heeft gezwooren , en het zal Hem niet berouwen , Gy zyt Priester in de een■mgheid , naer mklchisedeks ordening , Pf. CX: 4. Zyne ziel moest zich tot een
jlachtoffer ftellen, Jef. LUI: 10. Hec
werk van eenen Priester is, gaeven en flacht0ff er en voor de zonden te offeren , Hebr. V: 1; voor het volk te bidden , Num. XXVII: 21 ; en het zelve te zeegenen, Num. VI: 22, 23. In deeze betrekking zyn de Wettifche Priesters voorbeelden geweest van onzen Goddelyken Aertspriester, Hebr. IV: 14. VIII: 4. X: 21.
«. Hy heeft gaeven en flachtofferen Gode zynen Vader geofferd, Hebr. V: 7 VIII: 3. IX: 14, 28. X: 10, 12, 14- Het ilachtoffer was zyne menfehelyke natuur , Matth. XX: 28. Hebr. X: 10. De opoffering van dat flachtoffer beftondt deels in alle zyne lydingen , welke Hy ondergaen heeft, tot den kruisdood toe , deels in zyne volmaekte gehoorzaemheid aen de Goddelyke Wet, Eph, V: 2.
li. Hy bidt voor zyn volk, Rom, VIII: 34.
viii. o e el.
382 0VËR DE LEERSTUKKEN
Hebr. VII: 25. IXï 24, 25. 1 Job. I: |^
2. Deeze voorbidding beftaet daerin , dat
Hy van zynen Vader niet alleen verzoekt , maer zeivs op zyn recht, op grond van zyne verzoening, vordert, alles wat de zynen tot het leven en de godzaeligheid noodig hebben. Dacrom wordt zyne verzoening en voorbidding zaemgevoegd, Rom. VIII: 34,, 1 Joh. I: 1 , 2. In de daegen van zyn vleesch badt Hy nederig , hoewel met vrymoedigheid , op grond van zyne aenftaendé verzoening, Joh. XVII: 17, 19, 24; maer, nadat Hy de verzoening heeft daergefteld, Vordert Hy op zyn eigen recht.
y. Hy zeegent zyn volk. Dit deedt Hy in zyn verkeer hier op aerde , met woorden, Joh. XIV: 17. XX: ar. Luc. XXIV: 51. Maer nu Hy aen de rechtehand van zynen Vader verhoogd is , zeegent Hy ons met geestelyke zeegeningen in den hemel, Eph. I: 3.
christus is een uitmuntend Hoogepriester, onvergelykelyk ver verheeven boven de Aertspriesters van het Oude Testament , ten aenzien en van zyn perfoon , en van zyn ampt, en van zyn offer.
christus is een perfoon van de hoogde waerdigheid, oneindig verheeven boven alle
de wettifche Priesteren. Deeze waeren
flechts bloote menfehen , die veele zwakhee-
den
VAN DE OPENBAERING. 383
den. hadden , Hebr. VIi: 28 ; maer christus is Gods Zoon , Hebr. IV: 14. Deeze waeren zondaers , en moesten daerom eerst voor hunne eigene zonden offeren ; maer christus is volmaekt heilig, Hebr. VII: 2j, 27. Deeze waeren ftervelyke menfehen, en werden door den dood verhinderd altyd te blyven, Hebr. Vil: 23; maer christus is de Vorst van het leeven , Hand III: 15, en is een Priester in eeuwigheid, Hebr. VII; al j, 22 , 24.
Ook is het ampt van christus veel voortreffelyker , dan dat der wettifche Hoo-
gepriesteren. Deezer offeranden waeren
alleen fchaduwachtig , zy brachten Hechts eene lichaemelyke verlosfing te weeg , en werden alleen verricht voor Jooden. Maer de offerande van christus heeft een waere verzoening te weeg gebracht, voor allerlei volken. Met ééne offerande heeft Hy in eeuwigheid volmaekt allen , die geheiligd worden , Hebr. X: 14.
Het offer der wettifche Priesteren werdt genoomen uit redenloofe dieren , vooral uit bokken en ftieren , welker bloed de zonden niet kan wechneemen, Hebr. X: 4; maer christus heeft zich zeiven, door den eeuwigen Geest, Gode zynen Vader onftraffelyk opgeofferd, Hebr. IX: 14.
De Sociniaenen vergisfen zich derhalve»
VIII. DEEL.
384 OVER DE LEERSTUKKEN
geweldig, wanneer zy het Priesterampt van den Middelaer met zyn Koninglyk ampt vermengen. Tegen de duidelyse uitfpraeken det Heilige Schrivten, van welke wy er zo even eenige hebben opgegeeven, verwerpen zy de verzoenende offerande van christus, en beweeren , dat Hy het Priesterampt eerst na zyne verhooging acnvaerd hebbe , voortover zyne voorbidding, en Koninglyke zorg in eenen leenfpreeukigen zin , zyne offerande genaemd wordt. „ Wat het Priesterampt van christus aengaet, zegt f. soconus , wy onderfcheiden het zelve niet „ in de daed, maer alleen by manier van denken , van het Koninglyk ampt : want „ gelyk wy , daer wy weeten dat Hy een geestelyk en hemelsch Koning is, zyne ,, verwonderlyke en oneindige macht, in ons ,, te behouden , befchouwen, zo nellen wy „ ons, wanneer wy Hem als Priester begry,, pen , (het welk evenwel leenfpreukig verftaen wordt) de naeuwkeurige zorg voor » oogen , welke Hy voor ons draegt (f)."
Ter wederlegging van deeze dwaeüng, zal het genoeg zyn op te merken , dat het Priesterampt eene eigenlyk gezegde offerande vordere, welke van de voorbidding en voorzorg onderfcheiden is. Alle Hoogeprits-
ter , —
CD Thehi. h Offcio ch-.isti Thcm. 47, 48.
VAN DE 0P£*1BAERIN&* 38^
ter , — wordt gefield voor de menfchen, in de zaeken s welke by God te doen zyn , opdat hy offsre gaeven en flachtofferen voor de zonden , Hebr. V: i ; en daerom was het noodzaekejyk , dat ook christus wat hadde , dat Hy offeren zou, Hebr. VIII: 3. Nu heeft de Middelaer dat voornaemfte gedeelte van zyn Pnesterwerk hier op acrde verricht ; wanneer Hy zich zeiven voor ons heeft overge* geeven tot eene offerande en een Machtoffer Gode, tot eenen welriekenden reuk, Eph V: 2; en met die ééne offerande , heeft Hy in eeuwigwigheid volmaekt allen , die geheiligd worden ,
Hebr. X: 14 Voeg er by , dat het
Priesterampt en het Koninglyk ampt , in het weezen der zaeke , kennelyk onderfcheiden zyn. Koningen worden over menfchen ge« Held, om hen te regeeren , maer Priesters naderen voor menfchen tot God, met of* feranden en gebeeden.
§• 897.
C. Bit zal ons nog naeder blyken , wanneer wy het Koninglyk ampt van den Middelaer beJehouwen.
De Middelaer is door de Propheeten beloovd als Koning- God heeft zynen Koning g#* zalvd over Zion , den berg van zyne heiligheid 9
VIII. DEEE. Bb
386" OVER DE LEERSTUKKEN
Pf. Ut 6. Hy is die Koning , dis regeeren zou , voorjpoedig zyn , én recht en gerechtigheid doen op aerde , Jer. XXIII: 5. XXXIII: 15, J6. Trouwens het was ook noodig , dat Hy de gemeente, welke Hy door zyn eigen bloed vcrkreegen heeft , beftuurde , en tegen haere vyanden befchermde.
Het Koningryk van christus is geene waereldfche, maer eene geestelyke Heerfchappy. Zyn Koningryk is niet van deeze wae-
reld, Joh. XVIII; 3ö. . Te weeten, Gods
Koningryk is tweederlei. 1. Het Koningryk der natuur, het welk zich uitftrekt over alle gefchaepene weezens, koor/it christus toe, als God, uit kracht van fchepping, zodat Hy het zelve met den vadek, en
den heiligen geest, gemeen hebbe.
2. Maer het Koningryk der genaede, het welk christus, als Middelaer, bezit uit kracht van zyne verlosfing, bepaelt zich tor de Kerk, en alles wat daertoe betrekkelyk is. Ondertusfchen ftrekt het zich ook uit over de geheele waereld , voorzover Hy alle dingen dienstbaer maekt , aen de belangen der geenen , welke Hy verlost heeft. My, zegt Hy , is gegeeven alle macht in hemel en op aerde, Matth. XXVIII: 18. God heeft alle dingen aen zyne voeten onderworpen, Eph. I: 22. Hebr. II: 8,
Uit Konginglyk ampt beftaet in twee Hukken,
het
VAN DË OP ENC AERING.
het beftuuren en befchermen van zyn volk. De Middelaer regeert en beftuurt zyne onderdaecen, door zyn woord , en door de genaede van zynen Geest . Eph. IV: Ir , 12. Jef. LIX: 21. —— Hy befchermt hen tegen allen aen val der vyanden , zodat de poorten der hellt 'zyne Gemeente niet zullen overweldigen , Matth.. XVI: 18. Joh. X: 27. 28.
Dit Koningryk heeft christus aen-» vaerd , toen Hy zich gezet heeft aen 'sVa« ders rechtehand , na het volbrengen van het groote werk der verzoening, Hebr. j: 3, en Hy zal het eindeloos beftuuren , in allé eeuwigheid. Zyn throon is eeuwiglyk en altoos, Pf. XLV: 7. Hy zal over Jacobs huis Koning zyn in de eeuwigheid , en zyns Koningryks zal geen einde zyn , Luc. h 33. Met het einde der waereld zal wel het Koningryk der genadé een einde neemen ; dan zal de Middelaer aen den Vader reekenfchap van zyn beftuur geeven, in zo ver zal Hy het Koningryk Gode en, den Vader overgegeeven, en dan za.1 Hy, mee den Vader en den Heiligen Geest, over zyné verlosten heerfchen in alle eeuwigheid t l Cor. XV: 24-26.
VHi. DEEL.
Bb %
388 OVER, DE LEESSTUKKEN
D, er is nog overig, dat wy d e j? .middelaer beschouwen in zyne staeten van ver n eed er1ng en verhooging.
§. 898.
Be Middelaer heeft twee Jlaeten ondergaen, vatt
verneedering en Vail verhooging.
Beide deeze Staeten van den Middelaer
waeren hoogstnoodzaekelyk. Dit vordert
de natuur der zaeke zelve ; om de zaeligheid te verwerven , moest Hy verneederd worden, lyden , en gehoorzaem zyn , tot den dood van het kruis , Phil. II: 7, 8; om de zaeligheid aen de zynen toe te pasfen * moest Hy verhoogd worden , en als Koning,
heerfchen. De Heilige Schrivt bevestigt
het uitdrukkelyk. Om nu niet te fpreeken van luisterryke Voorbeelden, gelyk joseph,, david, jona en anderen, zyn er veele, plaetfen , welke onderfcheidenlyk fpreeken van 's Middelaers verneedering en verhooging , en deeze beide Staeten te zaemenvoegen. De messias moest eerst zyne ziel tot een J'chulloffer Jlellen ; dan zou Hy zaed zien , en de daegen verlengen, Jef. LII1: 10. De christus moest lyden ,•■ en alzoo in zyne heerlykheid in| . gasn,
VAN DE OPENBAERING;
389
gaen, Luc. XXIV: 26. De Geest, die oud. tyds in de Propheeten was, heeft te vooren getuigd het lyden, het welk op christus koomen zou , en de heerlykheid daerna volgende, 1 Petr. I: 11. Hy heeft zich zeiven vermederd, gehctorzaem geworden zynde tot den dood , ja den dood des kruices; daerom heeft Hem God uitermaeten verhoogd , Phil. II* 7, 11.
Het is derhalven eene groote dwaeling van de laetere Jooden , dat zy van eenen tweederleien messias fpreeken , eenen verneederden , en eenen verhoogden. De Heilige Schrivt erkent maer éénen messias, welke zy , in zyne beide onderfdieidene Staeten. duidelyk befchryvt, Pf. VIII, XVI, XXII. Jef. LIÜ. Zach. IX: 9, 10. (g).
De verneedering en verhooging van den Middelaer is eigenlyk tot zyne menfehelyke natuur betrekkelyk. De Goddelyke natuur is onveranderlyk , en niet vatbaer voor vermeerdering of vermindering van haere oneindige gelukzaeligheid. Maer evenwel de Goddelyke natuur van den Middelaer is, in zeekeren zin , verneederd en verhoogd , omdat zy met dc menschheid perfoneel vereeoigd is, en voorzover als de Godheid de "ftraelen van haere glansryke Majefteit, geduu-
1 (g~) hoornbeek contra Judaos p. 239-f53— £iM° Brem, Clajj;. VIII, Fejc. 5, p. 807 K
VIII. DEEL. Bb 3
390 OVER DE LEERSTUKKEN
rende de verneedering van den Middelaer, verborgen heeft. In zo ver begeerde de. Middelaer, toen Hy op het diepst verneederd was , dat Hy mogt verhetrlykt ■worden , met de heerlykheid , welke Hy by den Vader liadt , eer de waereld was , Joh. XVII: 5.
§. 899.
4- Tot den Jlaet van 's Middelaer s ver nee-, d e r i s g brengt men zyne viensciiw.ording , zyne befnydenis , zyne armoede , zyne verzoe-. king door den Duivel , veelerlei fmaedheeden , en lasteringen , zyne lydingen , vooral op het laetst van zyn leven, zynen dood, en zyne begraevenis of nederdaeling ter helle.
a. De mensclnvording , op zjcb zelve en in het afgetrokkene befchouwd , behoort eigenlyk niet tot de verneedering van den Middelaer. Gods Zoon zou de menfehelyke natuur hebben kunnen aenneemen , en daerin zulke blyken van zyne Godheid geeven, dat Hy zich aen allen en in alles openbaer maekte, als Gods eeniggebooren Zoon. Ook zou Hy , van het eerfte oogenblik zyner rnenschwording , alle macht in hemel en op aerde hebben kunnen uitocfFenen , gelyk Hy pu doet na zyne verhooging. Voeg er by , dat de Middelaer anderszins pog zou Vjprnee-
derd
van de openbaering. 591
derd weezen , en eeuwig verneederd blyven, daer de menfehelyke natuur , met Gods Zoon , voor altoos en onaffcheidbaer vcreenigd is (/O-
Maer de menschwording, befchouwd in haere omftandigheeden en oogmerk , was de eerfte trap van 'sMiddelaers verneedering. Daerom heeft Hy, die in de gejlaltenis van God was , de geftalUnis van eenen dienstknecht aengenoomen , Phil II: 6, 7. Hy is naemelyk mensch geworden , geenszins om den luister van zyne Godheid zichtbaer te vertoonen , maer om , als Borg, in onze. plaets te lyden. Ook waeren de omflandigheeden van zyne menschwording zeer verneederende ; Hy werdt uit eene geringe vrouw , in eene beestenftal gebooren, Luc. 11: 1-7. Er was aen het teeder wicht noch gedaente noch heer« lykheid , Jef. LUI: 2.
(3. Hy is ten achtften daege naer de wet iejneeden , Luc. II: 21. Dit was eene bloedige en fmertelyke plechtigheid , en het eerfle blyk van zyne onderwerping aen-de wet van mose. —ft Hy werdt befneeden, omdat Hy een lid was der Joodfche Kerk , oorfprongelyk uit het zaed van abraham. Zyne befnydenis was eene plechtige verbindtenis,
(A) beid anus Corp. Theol. Tom. f. p. 571. beau. mus DoSr. Foed. Vel. 11. Part.. 4 Loco 19. c. 17. §. i.
viii. deel. Bb 4
$92 OVER DE LEERSTUKKEN
dat Hy zich aen de wet onderwerpen wilde, want die zich laet befnyden, is een fchuldenaer de geheele wet te doen , Gal. V: 3. Ook bekleedde Hy hierin de plaets van zondaeren , als Borg en Middelaer, zodat wy in Hem befneeden zyn, Coll. II: 11. (i).
y. Hy verkeerde in armelyke omftandighee. den. Hy werdt in het verachte Nazareth , een klein ftcedeken van het onaenzienlyk Gaïitea, opgevoed, en waerfchynlyk heeft Hy3 tot zyn dertigfte jaer , voor dat Hy als openbaer Leeraer te voorfchyn kwam, in het ambach: van eenen Timmerman , zyn bekrompen beftaen gezocht. Dit belicht justvn de Martelaer uitdrukkelyk (k). Ook wordt Hy de Zoon van den Timmerman , en de Timmerman zelvs genaemd , Matth. XIII:
55, en Mare. VI: 3. (/). De armoede
bleev den Middelaer vergezellen , ook in zyn openbaer leven. De Vos/en hebben hooien, en de vogelen des hemels nesten , maer de Zoon des menfchen hadt niet, waer Hy het-hoofd zou ne.derleggen, Matth. VIII: 20; Hy moest keven van de givten en gaeven van anderen s Luc. VIII: 3. «5. Toen Hy, tot zyne gewichtige ampten,
plech.
CO gerdes Exerc. Acfidcrn. p. 304—
CO ln dial. cum Tryphene p. 316.
tb süicerus Theol. Eed. in'voce Tenrav.
?AN BE OPENBAERING.
393
plechtig was ingehuldigd, werdt Hy door den Duivel verzocht, Matth. IV: i-n,
e. Behalven veele onaengenaemheeden varj dit leven , honger , dorst , vermoeidheid , droevheid , en verdriet, was Hy by aenhou» dendheid onderworpen aen den fmaed, de lasteringen, verguizingen van zyne vyanden , byzonder van de Pharizeeuwen , die Hem fcholden voor eenen vraet en wynzui* per , eenen vriend van tollenaeren en zondaaren , eenen duivelskonftenaer , die ge» meenfchap hieldt met Beëlzebul.
jj. Op het laetst van zyn leven heeft Hy veele fmerten ondergaen , welke by uitneemendheid zyn lyden genaemd worden. —— De gefchiedenis van 's Heilands laetfte lyden hebben alle de Euangelisten zeer omftandig befchreeven. Men kan er gevoegzaem vier hoofddeelen in onderfcheiden ; het geene Hy geleeden heeft, eerst in Gethfemane; daerna voor de vierfchaer der Jooden; vervolgens voor den Richterftoel van pilatusj en eindelyk op Golgotha , alwaer Hy , tusfchen twee moordenatren , aen het kruis genaegeld werdt.
vi. Hierop volgde zyn dood. Door wreede ■folteringen , en duldeloofe fmerten afgemat, 'gav Hy, het hoofd buigende, den geest, Joh. XIX: 30 Daerom werden ook zyne beenen niet gebrooken , gelyk die van dè andere
vin. deel. Bb v
394 over de leerstukken
kruicelingen , vermits de krygsknechten zaegen, dat Hy reeds geflorven was, Job. XIXs S1 ' 37-
fi. Wyders werdt het ]yk door joseph van Arimathea begraeven , gelyk alle de Euangelisten omftandig hebben aerjgeteekend. Door deeze begraeviog is de waerheid van* 's Heiland dood kennclyk bevestigd , daer de Roomfche Stadhouder pi-latus geene vryheid tot de begraeving geeven wilde, voos? dat hy naeuwkeurig hadt laeten onderzoeken 9 of jesus reeds werkelyk geftorven waere, Mare. XV: 43-45
< In onze Geloovsleus wordt er bygevoegd : neder gedoeld ter helle.
Deeze uitdrukking wordt zeer onderfcheidenlyk begreepen (m). Wy zullen maer kortelyk het volgende aenmerken. Het is de vraeg niet, wat zoortgelyke uitdrukkingen in de Heilige Schrivt te kennen geeven , Pf. XVI: 10. Joh. III: 13. tph. iy. 9> mae* wat zy, die deeze woorden het eerst in de geloovsleus hebben ingelascht, daer meede bedoeld hebben. De woorden neder gedoeld
ter helle fchynen van eenen Jaeteren oorfprong te weezen ; in de Geloovsleus van Aquilea zyn zy het eerst gevonden (n),
Maer
O») H. AlTiNC Script. Theol. Heideli. Tom. ii. part. i, trobl. 44. pea eson over het Geloov p. 407 .
(») RUFFlNt*5 Expof, SyKb. Jpo/l. C. 20,
van de openbaering.
395
JJaer wanneer, door wien , en by welk eene gelegenheid zy ingelascht zyn , is zo zeker
njct. In zommigc oude affcbrivcen , in
welke deeze woorden geleezen worden , vindt men geene melding van de begrae. Ving (o).
Wy bellen daerom over tot die gedachten , dat de één of ander der affchryveren deeze woorden eerst op den kant hebbe aengeteekend, en dat zy vervolgens in den Text geraekt zyn, zodat de woorden Hy is begroeven „ en Hy is nedergeiaeld ter helle , uitdrukkingen zyn van dezelvde bcteckeni- (/>). Dit fchynt ons des te aenneemenlyker, omdat de volzin geheel en volkoomen is, zonder de woorden nedergedaeld ter helle. Er ftaet niet Hy is gekruist, geftorven , begraeven , e n neder gedoeld ter helle; maer op den volzin, Jij is gekruist, geftorven , e n begroeven, volgt, zonder eenig verband met het voorige, ^edtrgedaeld ter helle.
(o) Dijput- Sedan. Tom. I. p, 581— turrettin Thcoi. Elenci. Tom. II, Loco 13. Quafi. . §, 2.
(ƒ>) pearson 1. c. p. 403. g. j. vossius Uarm. Euang% 1. II. c. 13. king Hsfl. Symb. c. 4. §. 71,
viii. deel,
3|Ö OVER DE EEERSTURKEÏJ
§. 903.
B, Tot den flaet van 's Middelaer verhoo* cing behoren vier trappen, zyne Opjïanding, Hemelvaert, zitten aen Gods rechte-
• hand , en wederkomst ten Oordeek
In den allereigenlykften zin , is de Middelaer verhoogd naer zyne menfehelyke natuur- (?) , maer in eenen oneigenlyken zin , ïs Hy ook verhoogd naer zyne Goddelyke natuur, voor zo ver Hy den luister van zyne Goddelyke Majetteit, welke Hy , geduurende 'zyne verneedering , eenigen tyd verborgen had , wederom allerduidelykst geopen-? baerd heeft, Joh. XVII: 5. «. De eerfte trap van zyne Verhooging
was de opstanding. . Zy beftondt
daerin, dat Gods Zoon, op den derden dag na zynen dood, het zelvde lichaem, het welk in het grav gelegd was, door zyn oneindig Alvermoogen leevendig gemaekt , en we* derom met zyne ziel vereenigd hebbe. Eerst zullen wy de zeekerheid van jesus opftanding betoogen , en vervolgens daer over eenige noodige aenmerkingen mae|en,
a. De
CÖ Boven % 858,
VAN DE OPENBAERING. 39?
c. De waerheid van Jesus opftanding is door veelen zeer uitvoerig betoogd (r).
£!. Wy beroepen ons vooreerst op het ge* tuigenis der Euangelisten , die allen eenpaerig verzeekeren, dat jesus uit de dooden zy opgeftaen. Nu bezitten de Euangelisten alle vereischtea , welke men in eenen geloovwaerdigen getuige vorderen kan. •
1. Zy hebben waerheid kunnen fchryven. Het ontbrak hun niet aen de vereischte vermoo» gens , om het waere van het valfehe , en het fclrynbaere van het daedelyke te onderfcheiden. Ook ontbrak het hun aen geene genoegzaeme onderrichting , omtrent de gebeurtenisfen, welke zy verhaeld hebben.
2. Zy hebben waerhejd willen fchryven. Zy waeren eerlyke en oprechte menfchen, lieden van een deugdzaem karakter , en van eenen onbefprooken wandel. Zelvs is hunne oprechtheid uit hunne fchrivten alleszins blykbaer. Zy geeven in hunne verhaelen de allerduidelykfte blyken van oprechtheid en openhartigheid. Ook kan men geene fchynbaere beweegreedenen uitdenken , welke hen, / tot leugens en bedriegeryen zouden, vervoerd hebben. Zelvs hebben zy zich , om dit getuigenis, allerlei verdrietelykheeden en folterin-
(r) j. a. fa13ricïus Syl. Script, de verit. Rel. C. c. 44, j, ó. walchius Bibl. Theol. Sel. Tom. I. p. 102-263—
viii. deel.
SpS OVER DE LEERSTUKKEN
gen op den hals gehaeld. £ Eindelyk zouden zy mee hebben kunnen bedriegen, al ware het bun voorneemen geweest.
Alle deeze flellingen hebben wy reeds Voorheen met opzet uitvoerig beweezen (s) ü. Bet tweede bewys ontlcenen wy uit de gefteldheid van jksds grav , op den derden dag na zynen dood. Met was leedig; anderszins had de Groote Raed der Jooden het ge* rucht van jesus opftanding, door het open* lyk ten toon ftellen van zyn lichaem, daedelyk kunnen fluiten.
VVaer was nu het lyk gebleeven ? verteerd kon het niet weezen. Het was natuurlyker wyze onmoogelyk , dat het lichaem van den Heiland , omwonden met zalven en fpece* ryen , welke gefchikt waeren , om het zelve eer en geruimen tyd tegen de verderving te beveiligen , binnen drie daegen zou ver* rot weezen. Voeg er by , dat de dooddoeken geheel en onbefchaedigd gebleeven wae
ren , Joh. XX: 6 , 7 Door wilde die*
ren kan het lyk niet verflonden zyn. Het grav was in eene rots uitgehouwen, en met
eene bende Soldaeten bezet. Ook is
het niet geftoolen.
De Joodfche Raed heeft wel uifgeftrooid , dat de Discipelen van den Heiiand zyn lichaem
ge-
(f) IV Deel p. i5S—
van be openbaering. 399)
geftoolen hebben , terwyl de Soldaeten flie* pen, Match. XXVIII: 11 - ij. Maer die
voorgeeven was een blykbaere leugen.
De Apostelen waeren • reesaihtige lieden ; zo drae hun Meester in lyden kwam , waeren zy wanhoopig gaen vluchten. Hoe zouden zy dergelyken aenilag hebben durven onder-
neemen ? Er was niets , het welk hen
daertoe beweegen konde. Zy hoopten dat jesus een aerdsch Koningryk zou oprichten. Maer deeze hoop was nu geheel verdweenen* Zy verwachtten dat jesus uit de dooden zou opftaen , of niet ; in het eerfte geval, zou het fteelen van zyn lichaem eene onnoodige en dwaeze onderneeming geweest zyn ; in het laetfte geval zoude niets hen hebben kunnen beweegen , om zich aen zulk een blykbaer gevaer bloot te ftellen , ten einde het doode lichaem van iemand, van welken zy niets meer te hoopen hadden , in hunne handen te krygen. — Maer gelteld zynde, dat de Discipelen dergelyken dievftal hadden willen onderneemen , dan nog zou de uitvoering volftrekt onmoogelyk geweest zyn , daer het grav verzeegeld, en met eene wacht bezet was. De Wachters, zeggen de Joodfche Overpriesters , hebben gellaepen. Maer welk eene ongerymdheid ! zouden Romeinfche Soldaeten , die onder zulk eene ftrenge krygstucht Honden, tot één toe geflaepen hebvm. d eee.
400 OVER DE LEERSTUKKEN
ben? en , zo zy alle geflaepen hadden, zou» den zy dan niet ontwaékt zyn , door het gedruisch , veroorzaekt door het afwentelen van den grooten fteen ? zouden de Discipelen zich den tyd gegund hebben, om de dooddoeken ordenlyk op te winden ? . Einde-
lyk, indien de Discipelen van den Heiland hunnen flag waergenoomen hebben, terwyl de wachters fliepen , waerom zyn dan de Soldaeten niet, over hun fchandelyk plichtverzuim , en de Discipelen over deezen dievital, naer vtrdienften geftraft ?
, Er blyvt derhalven niets anders overig, dan dat jesus waerlyk uit de dooden zy opgeftaen.
C. Het derde bewys neemen wy uit de veelvuldige verfchyningen van den verreezenen jesus. Hy heeft zich leevendig vertoond, niet alleen aen veele Godvruchtige vrouwen , welke by zyne begraeving waeren tegenwoordig geweest, maer ook aen alle zyne Apostelen , en dat met veele gewisfe kenteekenen, veertig daegen lang, Hand./I: 3. Zelvs is Hy eens gezien van 500 menfchen te gelyk , 1 Cor. XV: 6. Er is derhalven een t
zeer aenzienlyk aental van getuigen geweest , die den verreezenen jesus, op onderfcheidene tyden en plaetfen , met hunne eigene oogen genen hebben. Alle deeze men¬
fchen zyn zeekerlyk door hunne verbeeldingskracht
VAN DE OPENB AER.IN6» 4öl
kracht, niet bedrogen» Zy zaegen den Heiland op onderfcheiden e tyden , en op ver» fchillende plaetfen. Zy verkeerden gemeenzaem met Hem , en fpraeken Hem dikwyls, geduurende 40 daegen. -*— Zy waeren derhalven niet bedroogen , en dat zy niet hebben willen of kunnen bedriegen , hebben wy reeds zo even gezien.
Maer zegt men > deeze alle waeren des Heilands vrienden , die partydig waeren; was Hy waerlyk opgeftaen * dan hadt Hy daervan de waereld moeten overtuigen , door zich te Vertoonen aen zynen vyanden. »—fc Wy zullen deeze fchynbaere bedenking , met de vol» gende aenmerkingen » kortelyk beantwoorden»
1. Het is niet volkoomen waer , dat jesus Zich, na zyne opftanding , nimmer aen zyn8 Vyanden vertoond hebbe. De Romeinfche Sola daeten, die by zyne opftanding tegenwoordig zyn geweest, en saülus, aen welken Hy zich op den weg naer Damascus vertoonde 5 waeren zeekerlyk zyne vrienden niet.
2. Daeruit, dat jesus zich aen !zyn8 Vyanden niet vertoond heeft, kan met geens* zins befluiten, dat Hy niet zou opgeftaen zyn $ of zal men , wanneer iemand zich , om wyze redenen , niet meer in het gezelfchap van zyne vrienden vertoont, daeruit moogen afleiden , dat Hy niet leeve ?
3. De verreezene jksus hadt 'er wysse ft' vin. deel» Cc
402 OVER DE LEERSTUKKEN
denen voor, om zich aen zyne vyanden mee te vertoonen. Eene openbaere verfchyning van den opgewekten Heiland binnen Je rufalem, vooral op het Paeschfeest, zou" aenleiding gegeeven hebben tot een allerfchroomelykst oproer. Het volk zou zich zyne voorige wonderen en weldaeden herinnerd , en blykbacr gezien hebben , dat zy door hunne Opperhoofden , tot de grouwzaemfte fchenddaed vervoerd waeren , in het
vorderen van zyne kruiciging. - Hadt de
opgewekte jesus zich aen de Overheeden der Jooden vertoond , dan zou er één van deeze drie gevallen hebben plaets gehad; niemand van hen zou geloovd , of zommigen , of allen zouden geloovd hebben. Hadt nie mand der Joodfche Opperhoofden geloovd, dan zou men de verfchyning voor een louter bedrog of verdichtfel hebben aengezien ; hadden zommigen geloovd, dan zou men zeggen, dat deeze niet fchrander genoeg waeren , om het bedrog op te merken ; hadden zy allen geloovd, dan zou men zeggen dit de Christelyke Godsdienst door Staetkunde, en den waereldlyken arm was voortgeplant.
De opgewekte JEsüs handelde derhalven zeer wysfelyk, dat Hy zich alieenlyk aen zulke menfchen vertoonde , die niet gcfchikt waeren, om eenige toeltemming voor zich
tc
VAN DË OPËNDAERINÖ» 4Öj
té verwerven , dan door de duidelykfte kenmerken van de waerheid , welke zy grootmoedig beleeden , met eene gewillige onderwerping aen allerlei lyden en verdrukkingen (O-
ö. Wyders redeneeren wy j uit het gedrag
Van den joodfchen Raed. Hadden zy
kans gezien om het getuigenis der Apostelen » betreffende de oplbnding van den Heiland , te wederfpreeken , zy zouden het zeekerlyk gedaen hebben* Trouwens te prediken , dae jesus uit de dooden was opgellaen , was in de daed niet anders dan den Oudften van Israël openlyk te verwyten, dat zy niet alleen eenen onfchuldigen ter dood veroordeeld , maer zelvs den messias vermoord hadden, Hand. II: 22 - 25. IV: 10. Maer wat doen nu de Joodfche Overheeden ? Wel verre van hunne eer eenigszins te verdee» digen, en de Apostelen als lasteraers te ftraffen , doen zy alleenlyk hun best, om de zaek , waere het moogelyk, te verdonkeren; zy gelasten de Apostelen, onder zwaere bedreigingen , om van jesus in het geheel niet meer tegen iemand te fpreeken. Wan-
ft) lilienthal Oordeelt. Bylelyerll. xi Deel p. 90—* Iel and over de Deï lifche fchriylen i Deel p. 177. mens de ongegronde yraeg, waarom de verréezene jesus, aen zyne vrienden alleen , en niet aen zyne vyanden yerfilieetien zy, beantwoord,
yin. deel. Ge a
4°4 OVER DE LEERSTUKKEN
neer nu de Apostelen vcrklaerden , dat zy niet konden nalaeten te fpreeken, het geene zy gehoord en gezien hadden , beproevden de leeden van den Grooten Raed nog eens , of zy hen met bedreigingen tot ftilzwygen zouden kunnen beweegen, en ziende, dat zy ook daer meedeniet konden vorderen, lieten zy de perfoonen, die hen niet alleen als onrechtvaerdige Richters , maer ook zelvs als moordenaers van den mess tas, openlyk ten toon fielden , ongemoeid heenen gaen , Hand. IV.
Door zulk eene handelwys , betoonde de Joodfche Raed allerkenneJykst, niet in ftaet te zyn , om het getuigenis der Apostelen , betreffende jesus opftanding, te wederleggen.
e. Eindelyk beroepsn wy ons, op de zeer merkwaerdige gebeurtenisfen , welke op 's Heilands verryzenis, als zo veele onlochenbaere blyken daervan, gevolgd zyn ; de uitftorting naemelyk van den Heiligen Ge'ést, welke Hy na zyne verhooging beloovd, en de verwoesting van Jerufalem, welke Hy bedreigd hadt, Joh. XVI: 7. Hand. I: 4, j, 8. Matth. XXI: 40-44. (a). b. Tot naeder verftand van 's Heilands op-
ftan-
Ca) GROTius de Verlt. Ril. C. p. 100— stapper Theol. Polem. Tom. II. p. 440.456. 1151-1163. lilientiiAt Oordeelk. Bybelyerkl. XI Deel p. 1— dittonó H-aerh. van jesus opftanding. ch. bonnet PWof. naer. vorfch. p. 163- i.esz waerheid van den Chr. Godsd, p.
VAN DE OPENBAERING. 405
ftanding, hebben wy kortelyk het volgende op te merken:
a. Vooreerst dat zy , door verfchillende
fpreekwyzen , wordt uitgedrukt. Zom-
tyds wordt de Middelaer, in eenen lydelyken zin , gezegd door zynen Vader te zyn opgewekt , voorzover God de Vader , in zyne opftanding, een onlochenbaer bewys gegee* ven heeft, dat christus voor de zonden volkoomen hadt genoeg gedaen , Hand. JII:
26. Rom. VIII: 3. Eph. I: 20. Zomtyds
wordt de Middelaer, in eenen werkelyken zin, gezegd van de dooden te zyn opgeftaen , om daer door aen te toonen , dat Hy het leven , door zyne eigene Goddelyke kracht, wederom aengenoomen heeft, dat Hy den dood volkoomen overwonnen, en een wettig recht verkreegen hadt op die heerlykheid, tot welke Hy zich door lyden den weg moest baenen, Joh. X: 17 , 18. Hand. I: 22. II: 31. IV: 33: 1 Petr. I: 3.
De naervolgers van socyn, die christus voor eenen blooten mensch houden, kunnen niet anders, dan ontkennen, dat Hy, door zyne eigene Goddelyke kracht, zy opgeftaen. Volgens hen, heeft God den mensch jes us.uit de dooden opgewekt, en is deeze opwekking eene der redenen , om welke Hy leenfpreukig God en Gods Zoon genaerad
vui. de Et, Cc 3
405 OVER BE LEERSTUKKEN
wordt (r> De Zooa heeft de macht a
qm hevendig te maeken , die Hy wil, even gelyk de Vader de dooden opwekt en leevendig maekt, Joh. V: 21 ; derhalven hadt Hy ook de macht om zich zei ven op te wekken en leevendig te maeken. Ook fchryvt Hy zich deeze macht uttdrukkelyk toe , wanneer Hy tot de Jooden zeide, wyzende op zyn lichaem , breekt deezen Tempel, en in drie daegen zal ik denzelven oprichten , Joh. II: 19 ; en by eene andere gelegenheid , ïpreekt Hy : ik leg myn leven af, opdat ik het zelve wederom neeme , ik heb macht het zelve afteleggen , en. heb macht het zelve wederom te [neemen, Joh,. X: 17, 18; (w\
&. Even zo ongerymd is de leer der Sociniaenen , dat christus, eerst na zyne he-. melvaert, een onftervelyk en heerlyk lkhaem verkreegen hebbe. Het lichaem van den opgewekten Middelaer zou nog ftervelyk, en van dezelvde hoedaenigheid als onze üchapmen geweest zyn, tot dat het by de Hemelvaert veranderd werdt, in een geestelyk bemeisch , en onltervelyk lichaem (x). .
p au-
O) FAUSTUS SOCINUS Oper. Tom,, li. p. 513
Volzogen ad joh. III: 21. üc X,: i3. Cateci. Raccov. p. 187, 2;ö-:8o.
(w) ARNOLüi Re fut r Cateck. Raccov. p. 654.-66^,
«?lp.»p5:nburc Oper. Tom, II. p. 7(2— (ycj Cateci). Raccor. p, 280, 281,.
van de openbaering; 407
r au lus leert, met zo veele woorden , dat het lichaem van den opgewekten jrsus aenftonds onftervelyk geweest zy. God, zegt hy , heeft Hem uit de dooden opgewekt, alzoa dat Hy niet meer zal tot verderving keeren, Hand. XIII: 34; christus, opgewekt zynde uit de dooden , Jlervt niet meer, de dood heerscht niet meer over Hem, Rom. VI: Q. Dit brengt ook de natuur der zaeke zelve meede; de dood is de bezolding der zonde , Rom. VI: 23, maer, door zynen dood heeft de Middelaer de zonde verzoend, en den dood overwonnen ; hoe zou Hy dan , nadat Hy , door zyne opftanding, over den dood hadt gezeegepraeld, nog ftervelyk hebben kunnen weezen ?
Ondertusfchen is de heerlykheid van christus lichaem, by zyne Hemelvaert, volkoomen voltooid, Eph. I: 20, 21, voorzover Hy zyne heerlykheid , geduurende zyn verkeer met de Apostelen , eenigszins verborgen heeft, omdat zy dezelve in allen haeren luister niet zouden hebben kunnen verdraegen. Hy fchikte zich daerom naer hunne zwakheid. Uit dit beginfei heeft Hy ook gegeeten, niet omdat Hy voor zich zeiven fpys noodig hadt, maer om de Apostelen des te meer van de waerheid zyner opflanding te overuigen , Luc. XXIV: 30-43- Joh. XXI: ij,
VIII. DEEL. Cc 4
408 OVER DE LEERSTUKKEN
C, De tyd van xs Heilands opftanding was de derde dag na zynen dood en begraeving, Matth. XII: 40. XVJ: 21. XVil: 23. XX} 59. XXVII: 63. De gedeelten der daegeq werden by de Jooden voor geheele genoo. pien , Esth. IV: 16. Ook reekende men het feegin van eenen dag van den avond af. Vry. dag namiddag is de Heiland geftorven en begraeven , Mare. XV: 42. Joh. XIX: 42 ; des avonds begon reeds de tweede dag ; zaturdag avond nam de derde dag eenen aenvang, ena in den daerop volgenden nacht is de Heiland opgeftaen.
Dit was een zeer gefchikte tyd; langer kon het lichaem van den Middelaer niet in hes grav blyven, opdat het aen geen verdei v Wierdt bloot gefteld ;■ en ook niet korter, opdat siemand aen zynen dood zou kunneq twyffelen.
li. De tweede trap van *s Middelaers ver-, hooging , was zyne hemelvaert , waer* door zyne menfehelyke natuur, welke tos hiertoe op de aerde geweest was, van daey is wechgenoomen , en naer den zaeligen he-n met overgebracht.
ö. De waerheid van deeze gebeurtenis ist
tóeiblykbaerst j deels uit het getuigenis,
&ï Apostelen, Luc, XXIV: 51. Hand. I; g - U 4 hei welk wy reeds gezjen hebben
dai
VAN DE OPENBAERING;; 405
dat allergeloovwaerdigst is fjy) ; deels
yit het bericht van stephanus, die Hem in den hemel zag , ilaende aen Gods rechte-
hand, Hand. VII: 55 ; deels uit ver-
fcheidene Bybelplaetfen , welke de Hemelvaert van den Heiland, als eene zaek van onbetwistbaere zeekerhdd , veronderftellen , Hand. III: tof. Rom. VIII: 34. Hebr. IV: 14 { — deels uit de gevolgen , de uitftorting van den Heiligen Geest, en de verwoesting van Jerufalem , gelyk wy reeds omtrent de epltanding hebben aengemerkt.
b. Tot naeder verhand, van 's Middelaers Hemelvaert, moeten wy er kortelyk het volgende byvoegen,
a. Deeze hemelvaert beftondt in eenen plaetfelyken overgang van 's Heilands menfehelyke natuur , van de aerde naer den hemel der heerlykheid,.
In den eigen ly ken zin , is de Middelaer ten hemel gevaeren , naer zyne menfehelyke natuur : want de alomtegenwoordige Godheid kan aen geene plaets verbonden worden. In eenen onëigenlyken zin evenwel is Hv , ook naer zyne Goddelyke natuur , ten hemel- gevaeren , voorzover de ftraelen van haere heerlykheid zich , door de aengenoomen menschheid, niet meer op de aerde vertoo»
00 IV Sfel p, 153—
VIII. DEEL, CC 5
4T0 OVER DE LEERSTUKKEN
nen. lk ben van den Vader uitgegaen, zegt Hy daerom , en ik ben in de waereld gekoo* men; wederom verlaet ik de waereld , en gae henen tot den Vader , Joh. XVI: 28 , en niemand is opgevaeren in den hemel, dan die uit den hemel nedergekoomen is , naemelyk de Zoon des menfchen die in den hemel is, Joh. UI; 13. Daerom zegt ook pa u lus, die nedergedaeld is, is dezelvde osk die opgevaeren is, Eph IV: 10.
Hy verliet de aerde. Eyzonder verkoos Hy den Oiyvberg, om op die zelvde piaets , alwaer Hy op het diepst verneederd en bedroevd was tot den dood toe , een begin te maeken van zyne heerlykheid, Lu.-. XXIV: 51- Hy weidt opgenoomen in den hemel, Hand. I: o-u. Hy begav zich naer het huis van zyneti Vader , alwaer veele wooningen zyn , Joh. XIV: 2. Hy is door de hemelen heen gegaen , Hebr. IV: 14 , en de hemel moet Hem ontvangen, tot de tyden der wederoprechting van alle dingen. Hand III: 21.
De menfehelyke natuur van den Middelaer is derhalven niet , op eene onzichtbaere wys, overaitegenwoordig geworden. Zo begrypen het de Lutheraenen. „ chris„ tüs , zeggen zy (z) , is in den zichtbae-
fê) fi ü D D a. v s Theo!. Dogm. SU. 4. c. 2. §.
van de openbaering. 4I|
a, ren hemel opgeheeven , maer op die wys, 3, dat Hy , tot de verblyvplaets der zaeli,, gen , ja zelvs tot den throon der God„ delyken Majefteit gekoomen zy. Hier van „ daen wordt Hy gezegd, door de hemelen „ te zyn doorgegaen , Hebr. IV: 14 , hoo„ ger dan de hemelen geworden, en opge„ vaeren te zyn ver boven alle de hemelen, „ Hebr. VII: 26. Eph IV: 10. Maer dit „ moet evenwel zo niet verftaen worden, „ als of de tegenwoordigheid van chris„ tus lichaem, op die wys , aen deeze „ waereld geheel onttrokken waere. Dit was „ onmoogelyk , daer de alomtegenwoordig,, heid aen christos menfehelyke natuur, „ zo wel als de overige werkende ejgenfehap„ pen der Godheid, welke aen dezelve door „ de perfoneele vereeniging, zyn medege„ deeld, moet worden toegefchreeven. Men „ mag derhalven uit het opvaeren van ceristus naer de hemelen, alleenlyk tot eene zichtbaere en plaetfelyke, maer niet „ tot eene onzichtbaere afweezigheid van ,, christus lichaem, befluiten."
Dan de grondflag van dit begrip, de mededeeling naemelyk der Goddelyke eigenfchappen , aen de menfehelyke natuur van den Middelaer , hebben wy reeds met opzet wederfprooken (a). Daerënboven een lichaem
Cn) Boren §. 894. vhi deel,
4ra over de leerstukken kan niet. meer dan ééne plaets beflaen , welke met deszeivs hoegrootheid overeenkoomt, en het lichaem van christus is op eene bepaelde plaets in den hemel, en derhalven niet meer op aerde, Hand. III: 21. Hebr. I: 3. Matth. XXVI; 11. Voeg er by , dat'de" eindige menfehelyke natuur van den Middedelaer , voor de Alomtegenwoordigheid , eene oneindige Goddelyke eigenfehap, niet vatbaer zy.
&. Deeze Hemelvaert wordt, even als de Opftanding, door verfohillende fpreekwyzea uitgedrukt. — Zomtyds wordt de Middelaer , in eenen werkenden zin , gezegd opgevaeren te zyn , voorzover Hy zich zeiven , door zyne eigene Goddelyke kracht, ten hemel ingevoerd , en daerdoor zyn wettig recht betoond had , het welk Hy op de he. melfche heerlykheid verkreegen hadt , Joh.
XX: 17. Eph. IV: 8. Hebr. VI: 20. „
Zomtyds wordt Hy in eenen daedelyken zin gezegd opgenoomen tezyn , Luc XXIV: 51. Hand. I: 9, n. x Tim IIJ: 16, voorzover God de Vader, door het verhoogen van den Middelaer, eene kennelyke proev gegeeven heeft, dat Hy aen het oogmerk van zyn gezantfehap volkoomen beantwoord hadt.
C. De tyd van 'a Middelaers Hemelvaert was de veertigfte dag na zyne opftanding, Hand,
il
VAN DE OPENBAERING. 4tg
ï: 3. —— De verreezene jesus verkeerde nog eenen geruimen t\d hier op aerde, voor* naemenlyk om twee gewichtige redenen ; deels om zyne Apostelen , door verfcheida verfchyningen , in onderfcheidene omftandigheeden, des te meer van zyne opftanding te verzeekeren , deels ook om hen nader te onderrichten j omtrent het geene zy, als de eerfte grondleggers van zyn Koningryk, in da waereld, te weeten en te verrichten hadden. Maer waerom de Heiland, na zyne
opftanding, juist veertig daegen, en niet korter of langer , op de aerde gebleeven zy , kunnen wy niet bepaelen. Men maekt hier omtrent ettelyke zinfpeelingen , welke ons meer geestig dan bondig voorkoomen (b).
y. De derde trap van 's Middelaers Verhooging is zyn zitten aen 's Vaders rechte' hand.
a. De fpreekwys is zeer gewoon in de Heilige Schrivten. Zy koomt éénmael voor in het Oude Testament, Pf. CX: 1. de heer heeft tot mynen Heer gefprooken , zit tot myne rechtehand ; maer zeer dikwyls in het Nieuwe Testament. De Heer is opgenoomen in d-en\ hemel , en is gezeeten aen Gods rechtehand, Mare. XVI: 19. Hy is tér rechtehand van
ib~) marck Hifi. Exaltat. 1. t c. 7. J. C, & I, III, C 1.$.»- 4.
VIII, DE Et.
414 OVER DE LEERSTUKKEN!
God, Rom. VIII: 34. God heeft Hem gezet tot zyne rechtehand in den hemel , Eph. I: 20» Daer boven is christus zittende aen de rechtehand van God , Coll. III: 1.
Er is , die meenen, dat de fpreekwys ontleend zy van eene oude gewoonte der Koningen, die , op den ruimen throon zittende, iemand aen hunne rechtehand plaetlïen ; niet alleen om hem by uitneemendheid te vereeren , maer ook om de heerfchappy met hem te deelen , zynde de fcepter , het teeken der Koninglyke macht, tusfchen beide (Y). Maer de bewyzen, op welke men zich beroept ,
koomen ons geheel onvoldoende voor.
Het voorbeeld van salomo, die, op den throon zittende, eenen itoel voor zyne moeder deed zetten , en haer aen zyne rechtehand plaetfte, 1 Kon. II: 10, 20, doet niets ter zaeke: Dit was alleenlyk een uitneemend eerbewys, maer er was niets, het welk eenigzins geleek naer eene mededeeling
van de Koninglyke Heerfchappy. . salo*
m e verzocht aen den Heiland, dat haere zoonen, ja cobus en joannes, zitten mogten , de een tot zyne rechte , en de ander tot zyne flinkehand in zyn Koningryk , Matth: XX. ai. Maer zy bedoelde in het geheel geene gemeenfchap aen de Koninglyke
heer-
tC) VIT RIN GA OiflTY, S. TOM» I. p» «01—«•
van de openbaering. 41^
heerfchappy. Deeze vraeg hadt haere aenleiding in de belovte , welke de Heer jesus aen zyne Apostelen gedaen hadt, dat zy zitten zouden op XII throonen, oordeelenda de XII gedachten Israëls, Matth. XIX: 28. Deeze Ixlovte veiitondt de Moeder der zoonen van ze bedreus naer den Jetter. Zy verwachtte, dat jesus een aerdsch Koningryk zou oprichten , en begeerde, dat haers zoonen , in dat Koningryk , den eerften rang en de hoogfte waerdigheeden bekleeden mogten j zodat hunne eertplaets onmiddelyjs naest den Koning waere, de een aen zyne rechte , en de ander aen zyne flinkehand.
h. Zo veel is zeeker , dat deeze fpreekwys de hoogstmogelyke eer, en de Koninglyke macht te kennen geeve. Wy verftaen dezelve deels lettelyk, deels zinbeeldig.
a. In den letterlyken zin beteekent het zitten aen Gods rechtehand de hoogstmogelyke eer, welke de Middelaer in den hemel geniet. Te weeten, Hy wordt niet alleen,
in de aengehaelde plaetfen , gezegd te zitten aen Gods rechtehand, maer ook aen de rechtehand der Majejteit , Hebr. I: 3 , aen de rechtehand van den throon der Majejteit, Hebr. VIII: 1, aen de rechtehand van Gods throon , Hebr. XII: 2. Er is meer dan waerfchynlyk een zeer glansryk teeken van Gods onmiddeJyke tegenwoordigheid in den hemel, het
vm. deel.
4tö OVER DE LEERSTUKKEN
welk onzes erachtens, de Majejteit, en Gods throon , genaemd wordt. Hierop fchynt ook de Heiland het oog te hebben , wanneer Hy zegt, dat de reinen van harten God zullen zien , en dat de Engelen altoos zien het aengezicht van zynen Vader, Matth. V: 84
XVIil: io. Nu beflaet de verhoogde
Middelaer , naer zyne menfehelyke natuur b eene bepaelde plaets in den derden hemel. Deeze eereplaecs is allernaest het luisterryk teeken van Gods onmiddelyke tegenwoordig* beid aen de rechtehand. Dit is de plaets der hoogstmogelyke eer. Daer door is Hy onver» gelykelyk verheeven boven de Engelen en de voortreffelyklte der redelyke weezens , welke in den hemel woonen , maer op eenen aenmerkelyken afftand van de Goddelyke MajeHeit verwyderd zyn; en dit, meenen wy, bedoelt ook paulus , wanneer Hy zegt: God heeft den Middelaer gezet tot zyne rechtehand, verre hoven alle overigheid, en macht, en kracht , en heerfchappy , en allen noem die genaemd wordt, niet alleen in deeze waereld , maer ook in de toekoomende, Eph. I: 20 $ si. Trouwens de Engelen , en de machten , en de krachten zyn Hem onderdaenig , 1 Petr* III: 22. Cd). 6. Maer dit is het niet al. By deeze
hoogster Tempé Uelvetica Tom. VI. SeS. 4. p. 64C-—
VAN DE OPENBAERING. 417
hoogde eer , koomt ook de Koninglyke macht. Zo verhaelt paulüs de fpreekwys zitten aen Gods rechtehand, door als Koning te heerfchen , 1 Cor. XV: 25 , en nadat Hy die uitneemecde eer , van welke wy zo even gefprooken hebben , befchreeven hadt, Eph. I: 20, 21 , voegt Hy er by, God heeft alle dingen aen zyne voeten onderworpen , vs. 22.
Over deeze Koninglyke macht van den. Middelaer hebben wy reeds gefprooken (e).
C. Dan eens wordt de Middelaer , in eenen werkelyken zin , gezegd gezeten , dan eens, jn eenen lydelyken zin , door den Vader gezet te zyn aen Gods rechtehand, Hebr. I: 3. Eph. Is 20 , om die zelvde redenen , als wy reeds omtrent de Opftanding en Hemelvaert gegeeven hebben.
. ij. Dit zitten van den Middelaer aen Gods rechtehand, deeze zyne uitneemende eer en Koninglyke waerdigheid, heeft met 's Heilands aenkoomst in den hemel eenen aenvang genoomen, Mare. XVI: 19. 1 Petr. III: 22 , en zal eindeloos voortduuren , in alle eeuwigheid.
Het zeggen van den Dichter, Pf. CX: 1 , Hy zal aen Gods rechtehand zitten,
(O Boven §. 897.
vin. DEEL. Dd
4-18 OVER DE LEERSTUKKEN
tot dat alle zyne vyanden zullen gezet zyn ± tot eene voetbank zyner voeten, fluit geenszins den volgenden tyd uit (ƒ ) ; maer het geevt de zeekerheid der zaeke te kennen. Er zouden zich naemenlyk Veele vyanden , tegen het Koningryk van den Middelaer , met list en geweld aenkanten , maer God de Vader zou alle vyanden eens aen Hem onderwerpen , zodat zyn Ryk ongeftoord weezen zou. Hieruit vloeit de eeuwigheid der Koninglyke macht van den Middelaer van zelvs voort. Hy is in eeuwigheid gezeeten aen Gods rechtehand, zegt daerom paulüs , voorts verwachtende , tot dat zyne vyanden gefield worden tot een voetbank zyner voeten , Hebr. X: 12, 13.
S. De vierde trap eindelyk van 's Middelaer» verhooging is zyne Wederkomst ten oordeel.
Over het laetfte Oordeel zullen wy, in het vervolg , naeder en met opzet handelen. Alleenlyk zullen wy nu twee aenmerkingea mededeelen.
ö. Er zal op het einde der waereld , een algemeen oordeel gehouden worden , wanneer alle redelyke weezens reekenfehap van hunne daeden geeven zullen.
a. Dit leert de reden zelve. Hier in dit
le-
Cf) classiüs Phltol. S. p. 453-452.
VAN DE OPENBAERING. 419
leven is de plaets der vergelding niet, de boofen zyn meenigwerv voorfpoedig , en da tegenfpoeden der rechtvaerdigen veelvuldig; Gods rechtvaerdigheid vordert derhalven , dat er eens een tyd koome, op welken ieder naer zyne daeden zal vergolden worden. Dit hebben de Heidenen zelve begreepen (g) , en daeruit is het verdichtfel van de Richteren
adcüs , minos , en RHADaMANTÜS
voortgekoomen.
6. De Heilige Schrivten bevestigen het allerduidelykst. God zal ieder werk in het ge~ jicht brengen , met al wat verborgen is , het zy goed , of het zy kwaed , Pred. XII: 14. God lieeft eenen dag gefield , op welken Hy den aerdbodem rechtvaerdig zal oordeelen, Hand. XVII: 31. Wy alle moeten geopenbaerd worden voor den richterftoel van christus, opdat een iegelyk wechdraege het geene door het lichaem gefchiedt , nadat hy gedaen heeft, het zy goed , het zy kwaed. 2 Cor, V: 10. Verg. Matth, XII: 37. XIII: 41 43- XVI: 27. XXV: 31—
b. De verhoogde Middelaer zal de Richter weezen. Hy is de man, welken God daertoe geordineerd heeft, verzeekering daervan doende «en allen , dewyl Hy Hem uit de dooden opge-
Cg) l>n anner.us Syfl. Theol. Gent. Per/oris c. zo. witsius sEyypi. 1. 2. c. 15. §. 7-9.
VIII. DEEL. Dd 2
OVER DE LEERSTUKKEN
wekt heeft, Hand. XVII: 3,1. Voor zynen rictt* terftoel moeten wy allen geopenbaerd worden , 2 Cor. V: 10— Trouwens de Vader heeft al het oordeel aen den Zoon gegeeven; Hy heeft Hem macht gegeeven ook gericht te houden , omdat Hy des menfchen Zoon is , Joh. V: 22 s 27. In de daed, om gewichtige redenen. Gods Zoon heefc de menfehelyke natuur aengenoomen, en derhalven kan Hy, tot het algemeen gericht , zichtbaer verfchyn* nen. Daerënboven maekt dit Richterambt een aenmerkelyk gedeelte uit van 's Middelaers uitneemende eer , en Koninglyke macht. Ook vordert de natuur der zaeke , dat de Midde« laer den geenen , die zyne verzoening geloovig aengenoomen hebben , openlyk verklaere tot deelgenooten der hemelfche heerlykheid, en dat Hy het doemvonnis plechtig uitfpreeke , over zyne hardnekkige vyanden.
[I.
VAN DE OPENBAERING»
431
JL over de verwerving der verzoening.}$. de middelaer heeft EENE volkoomene verzoening met god te weeg gebracht. dit noemt men doorgaens de verwerving der z a e l i gheid.
§. 901.
Qe Middelaer heeft de zaeligheid verworven, door- de verzoening of voldoening,
welke Hy heeft daergefteld.
Uit hoofde der zonden, koomt God ia lÈweederleie betrekking voor , en als een vertoornd Richter , en als een fchuldeisfcher. God is door de zonden hoogstbeleedigd en vertoornd ; de zonden zyn zo veele fchulden , welke wy tegen God gemaekt hebben , voorzover wy nalaetig gebleeven zyn, in Gode de verfchuldigde gehoorzaemheid te bewyzen, en daer door eene andere fchuld op ons gelaeden hebben , om naemelyk de
ftraffen der zonden te draegen. Het een
en andeï hebben wy voorheen uitvoerig aengetoond'.
Nu is de Middelaer in de waereld gekooviii. deel. Dd 3
422 OVER DE LEERSTUKKEN
men , om al het geene te herftellen , het welk door de zonden verdorven en verlooren was. Hy heeft de ftraffcn der zonden , als Eorg , in de plaets van zondaeren gedraegen ; Hy heeft Gods wet volmaektelyk gehoorzaemd , om daer door voor zondaeren het eeuwig leeven te verwerven ; met één woord , Hy heeft alles gedaen en geleeden , wat er noodig was, om zondaeren van de rampzaelige gevolgen der zonden te bevryden , en in de Goddelyke gunst te herftellen. In die betrekking heeft Hy de verzoe-
ising met God te weeg gebracht. Hy
heeft als Borg voor zondaeren betaeld> door de ftraffen te draegen, en eene volmaekte gehoorzaemheid daer te ftellen ; in die betrekking heeft Hy de voldoening te weeg gebracht. verzoening en voldoe¬
ning zyn derhalven twee uitdrukkingen, welke in het zaekelyke dezelvde beteekenis hebben.
Door deeze Verzoening of Voldoening heeft de Middelaer alle Gods Volmaektheeden , welke door de zonden verloochend waeren , volkoomen opgeluisterd. Daer door is Hy eene verzoening geworden voor onze zonden, en niet alleen voor de onze , maer ook voor de zonden der geheele waereld, i Joh. II: 2; daerom heeft Hy de overtreeding gefiooten , de zonden verzeegeld , de ongerechtigheid verzoend, en eene
teu-
van de openbaering. 423
eeuwige gerechtigheid aengebracht , Dan. IX: 24. God was in christus de waereld mei zich zeiven verzoenende , 2 Cor. V: 19. ■ ■ Daer door heeft Hy voor zondaeren alles te weeg gebracht , wat zy noodig hebben, om weczenlyk en eindeloos gelukkig te weezen. Hier van daen noemt men deeze Verzoening doorgaens de verwerving der zaeligheid-
Dan dit gewichtig leerftuk , het welk de ziel van het Euangelie uitmaekt, is op verfchillende tyden , door onder fcheidene tegenftreevers, heevig betwist geworden. Vooral beyveren zich de nieuwerwetfche Hervormers in Duitschland , om de geheele leer der verzoening , uit den Christelyken Godsdienst, uit te monlteren, hoewel zy in de daed niets nieuws voor den dag brengen , het welk niet reeds over lang door de Sociniaenen tegengeworpen , en herhaelde keeren beantwoord
js Het is daerom thans meer dan ooit
noodzaekelyk , dat wy deeze aengeleegene leer opzettelyk betoogen , en tegen de meest fchynbaere bedenkingen verdeedigen.
De leer der Hervormde Kerk is deeze: d$ Middelaer jesus christus is de verdienende «orzaek van onze zaehgheid; alles , wat Hy geleeden en gedaen heeft, heeft Hy als Borg
viii. deel. Dd 4
424 OVER BE LEERSTUKKEN
in onze plaets geleeden en gedaen , om ons met God te verzoenen.
A. Ons eerfte bewys ontkenen wy uit de benaeming van borg, welke, in de Heilige Schrivten , aen den Heere jesus gegeeven wordt. Van een zo veel beter verbond'
is je>us borg geworden, Hebr. Vil: 22.
Nu zegt de benaeming van borg nog meer, dan die van middelaer. ' Een Middelaer ftelc zich wel tusfchen twee partyen , ' om dezelve te bevreedigen, maer een Borg doetnog meer ; hy ftaet in voor de onderhouding van het verbond , en fielt zich in de plaets van eenen fchuldenaer, hy neemt de fchulden , als waeren het zyn eigene , op zich , om voor dezelve te betaelen. In deezen zin zegt salomo, wees niet onder de geenen , die in de hand klappen , onder de geenen , die voor Jchulden borg zyn , Spreuk. XXII: 26. Ook verbindt zich een Borg zomtyds vry-, willig, om, in de plaets van eenen anderen , e'enig lyden te ondergaen ; zo was juda, by zynen Vader jacob, Borg gebleeven voor benjamin, en verzocht daerom, aen den hem nog onbekenden joseph, dat hy , voor en in de plaets van dien jongeling , flaev mogt blyven , Gen. XLIV: 32, 23. — Vermits nu christus de borg is van het beeter verbond, moest Hy, voor de onderben-
van de oeenbaerïng. 425
houiiag van dat verbond , inftaen , aen den eenen kant voor God, dat Hy ons zyne gunst fchenken zal , eri. aen den anderen kant voor ons , dat Hy , in onze plaets, aen Gods gerechtigheid zou genoegdoen. —■ Deeze benaeming van borg is des te gepaster , omdat onze zonden , in de Heilige Schrivten , zeer gemeenzaem voorkoomea onuer het zinbeeld van fchulden. Gelyk nu niemand de borg is van eenen fchuldenaer, ten zy hy voor de betaeling inflae en dezelve daerftelle , zo. zou ook e h ristus geen borg kunnen genaemd worden , indien Hy zich niet verbonden hadt , om onze zonden te verzoenen * en die betaeling werkelyk daergefteld hadt.
Uit deeze benaeming van borg, welkeook Jer. XXX: 21 voorkoomt, moogen wy befluiten , dat' Gods Zoon onze fchulden op zich genoomen , en zich verbonden hebbe , om voor dezelve, döor een» plaatsvervangende voldoening , te betaelen , en dat Hy , de menfehelyke natuur hebbende aengenoomen, die betaeling werkelyk volbracht heeft.
Van deeze Borgtocht wordt de Heiland zeer dikwyls in de Heilige Schrivten befchreeven. Thans zullen wy ons alleenl-yk by twee bekende plaetfen bepaelen, Jef. LïJI: 4-6. en 2 Cor. V: 21.
vin. deel. Dd j
4-00 over de leerstukken
In de eerstgemelde plaets , zeggen de geloovigen uit de Jooden, van den messias: waerlyk Hy heeft onze kranUieeden op zich genoomen , en onze fmerten heeft Hy ge-
draegen. Hy is om onze overtreedingen
verwond , om onze engerechtigheeden is Hy verbryzeld ; de Jtraf, welke ons den vreede aenIrengt , was op Hem, en door zyne firiemen
is ons geneezing geworden. De heer
heeft onzer aller ongerechtigheid op Hem doen aenloopen. Hier wordt de messias allerdui. delykst afgeteekend, als de plaetsbekleedende Borg van zondaeren , die voor en in hunne plaets de ftraffen ondergaen beeft , welke zy , door hunne overtreeding , rechtvaerdig verdiend hadden. Hy onderging als Borg , in onze plaets , de ftraf der zonden , daer door is Hy de verdienende oorzaek geworden van onzen vreede, en vsn de verzoening met den eeuwigen Richter. Alle de fchuld van onze overtreedingen was op Hem geiaeden , en uit kracht van die Borgtocht , welke Hy op zich genoomen hadt, moest Hy voor onze zonden boeten. —- Dit alles ligt zo duidelyk in de woorden zelve , dat het ieder eenen moet in het oog loopen (li). 2 Cor. V: 21. zegt f-aulus: Dien, die
gee-
(*) F, TURRETTIN de Saiisfait. C1IRISTI p. I2<
VAN DE OPENBAERING. 417
geene zonde gekend heeft , heeft God zonde voor ons gemaekt , opdat wy zouden worden rechtvoerdigheid Gods in Hem. «—— Dan vlekkeloosheiligen jesus, die nimmer eenige zonde , by ervaering en met goedkeuring, gekend heeft , heeft God zonden gemaekt en wel voor ons. Door zonde bedoelt de Apostel een zondoffer , gefchikt om de zonden te verzoenen (i) Zo wordt het Hebreeuwfche woord HNDH zonde, voor een zondoffer genoomen , Lev. V: 9. De Priesters worden gezegd de zonde van Gods volk, dat is hunne zondofferen , te eeten , Hof. IV: 8. Nu heeft God den heiligen christus zonde gemaekt, dat is, verordend tot een zondoffer, om voor de zonden van anderen te boeten, en dat wel voor ons , dat is , om, in het ondergaen van de ftraffen der zonden , onze plaets te vervangen , even als een zondoffer, in de plaets van eenen overtreeder, geflacht wordt. ——. Er is evenwel, die de woorden • van den Apostel dus opvatten: God heeft den onfchuldigen christus zonde, dat is, tot eenen zondaer, voor ens gemaekt of gereekend (k). Dan dit maekt , in den zaekelyken zin ,
(i) suicerus Thef. E:cl. Tom. I. p. s04. witsius Btifc. S. Tom. i. p. 191 , jfii.
(k) calovius Bill. Illujlr. ad. h. 1. veritus de Hebr, N. T. p. 241. bonnet Leeireed. 11 Deel p. 319. viii. deel.
4?3 $VER DE LEERSTUKKE^
geheel geen onderfcheid. De Apostel wil, voï, gens dit begrip, kortelyk zeggen; „ chris„ Ttis was in zich zeiven volmaekt onfchuldiê » maer G°d heeft Hem, als eenen by uitftek grooten zondaer, aengemerkt en 3S behandeld ; en dat voor ons en in onze „ plaets, voorzover onze fchulden , welke a, Hy op-zich genoomen hadt, Hem zyn toegereekend ; opdat wy, 0p grond van „ zyne toegereekende gerechtigheid , vols, maekt rechtvaerdig voor den eeuwigea „ Richter weezen zouden."
Wy zouden er nog veele andere plaetfen kunnen hyvoegen. Dan het gezegde zal genoeg weezen, om te doen blyken , hoe ongegrond de verklaering der Sociniaenen zy, die beweeren willen, dat christus onze borg genaemd worde, niet omdat Hy de betaeling lVoor de fchulden van onze^ zonden op zich genoomen , ea werkelyk daergefteld heeft, maer omdat Hy voor God by ons heeft ingeftaen , en verzeekering gegeeven , dat God zyne belovten zal naekoo-
men (l). , Onze fmerten te draegen , om
tmze overtreedingen verwond te zyn , zonde voor ons gemaekt te zyn enz. , geevt zeekerlyk geheel iets anders te kennen, dan hy ons in te ftaen voor, en verzeekering te
gee-
CO CKELfci us tnv Comm. ad bebr. VII: 22.
VAN DB OPENBAERING. 42^
geeven van Gods trouw , in het vervullen van zyne belovten.
B. Het tweede bewys verfchaft ons de befchouwing van 's Heiland lyden,
j esus was volmaekt onfchuldig , en heefe nimmer , in het minne opzicht, eenigermaete geftruikeld. Evenwel heeft Hy een allerbitterst lyden en de grootfte verfmaedheid ondergaen, welke kunnen genaemd of gedacht worden. Maer het zou vierkant ftrydig zyn met Gods oneindige Goedheid, Wysheid . en Heiligheid, dat Hy eenen onfchuldigen. mensch, ja zynen eigenen en eeniggeboorenen Zoon , zonder genoegzaemen grond, op zulk eene wreedaertige wys , hadt laeten mishandelen. Voor zich zeiven hadt de heilige jesus zulk een lyden niet verdiend 4 gevolgelyk moet Hy het zelve ondergaen hebben ten nutte van zondaeren.
Maer welke nuttigheeden kunnen nu zondige menfchen met mogelykheid trekken , uit het allerbitterst lyden van den heiligen jesus ? Deeze nuttigheeden kunnen geene andere zyn , dan een van de volgende drie, of wel alle drie te zaemen ; of christus heeft dit alles geleeden , om ons een voorbeeld te geeven van geduld, onder tegenfpoeden , of om zyne leer door eenen marteldood te bevestigen, of om voor de
vui. deel.
430 OVER DE LEERSTUKKEN
fchuld^ van onze zonden te betaelen , en ons met God te verzoenen.
A. Wy ontkennen geenszins, dat christus ons, in zyn lyden, een allervolmaekst voorbeeld van Jydzaemheid en onderwerping aen den Goddelyken wil, ook in de zwaerfte tegenfpoeden , gegeeven hebbe. Dit leert ons de Heilige Schrivt, met zo veele woorden ,
Hebr. XII: 2. 1 Petr. II: ai. Maer dit
kan onmoogelyk de eenige vrucht en het geheele oogmerk van jesus duldetoos lyden geweest zyn. Nimmer heeft iemand zulk een allerfmertelykst lyden ondergaen, en nimmer zal iemand zo veel lyden, als jesus geleeden heeft. Zyn lyden is zonder wedergae, zyne ziel was geheel bedroevd tot den dood toe, de inwendige angst was zo groot, dat zyn zweet wierdt gelyk groote droppelen bloeds, welke op de aerde afliepen, in heevigheid der benaeuwdheid riep Hy uit, myn God! myn God! waerom heit gy my veriaeten! Uit veel minder'lyden zouden wy geduld hebben
kunnen leeren (m). Daerënboven het
lyden van 1? au lus , of eenigen anderen Heiligen , zou genoegzaem geweest zyn, om ons geduld en onderwerping te leeren; waerom zou dan Gods eigen Zoon zelvs zulk een verfchrikkelyk lyden ondergaen
heb-
0») TVRRE TTIN 1. c. p. I«|0. rgi.
VAN DE OPENBAERING. 431
hebben , ten einde ons ftandvastigbeid in tegenfpoed te leeren , daer dit einde, door het lyden van eenen gewoonen mensch, genoegzaem kon bereikt worden ?
B. Wy willen ook niet ontkennen , dat de leer van het Euangelie, door het lyden en den kruisdood van christus, krachtig
bevestigd zy. Maer dit kan onmooge-
lyk het eenigfte of voornaemfte oogmerk van zyn verfchrikkelyk lyden geweest zyn. Daa hadt hy niets vooruit, boven eene groote meenigte van Martelaeren. Daerënboven was de marteldood, in het geval van den Heiland, geheel niet noodig , om zyne leer te beves. tigen' Hy heeft eene verbaezende meenigte van wonderen verricht ; en deeze waeren veel meer overtuigende bewyzen voor zyne Goddelyke zending, en den hemelfchen oorfprong van zyne leer , dan enkel het ondergaen van eenen marteldood , het welk Hy met zeer veele anderen gemeen zou hebben.
C. Het naeste en eigenlyke oogmerk van 's Heilands lyden kan derhalven geen ander geweest zyn , dan om , als Borg, voor de fchulden van onze zonden te betaelen.
C. Verder beroepen wy ons op zodaenige Bybelplaetzen, in welke christus gezegd wordt ons met zyn bloed, en met zynen dood te hebben vrygekocht. Wy
viii. deel.
43* OVER DE LEERSTUKKEN
zyn diere gekocht , i Cor. VI: 20 , eigenlyk ftaet er voor eenen prys rans, ten blyke dat er zodaenig eene verkryging bedoeld worde , die door zeekeren prys verdiend is De
Zoon des menfchen is gekoomen , om zyne
ziel te geeven tot een randzoen voor veelen hvrpov avTi woaA&iv , Matth. XX: 28. christus heeft zich zeiven gegeeven tot een randzoen voor allen uvriKvrpov mep tcivtuv , 1 Tim. II: 6. Weetende , dat gy — verlost zyt , door het dierbaer bloed van christus» i Petr. I: 19. christus heeft zich zeiven voor ons gegeeven , opdat Hy ons verlosfen zou van alle ongerechtigheid , Tit. II: 14. In Hem hebben wy de verlosjing unohvrpuciv , door zyn bloed » Eph. I: 7» Verg. Rom. III: 24. Gal. III: 13. Openb. V: 91
Om dit allerduidelykst bewys te ontzenuwen , beweeren de Sociniaenen, dat het woord Verlosjing , vrykooping , randzoeneering, in de Heilige Schrivten . doorgaens en bykans altoos in eenen eigenlyken zin genoomen worde , en , wanneer het van christus gebruikt wordt, niets anders beteekene, dan eenvouwjg eene verlosfing, zonder eenige tusfchenkoomst van een randzoen of losprys Qri),
■ Het
(*) sociNüs de Servatoro Part. ii. c. r. p. m— Prol. Theol. c. !9. voLKELius de Vera Relig. 1. iii: c. j8.p.9.Wolzogen Comment. ad matth. XXs 28.
Van ö#enbAerïng. 43$
■Het is waer, het gemelde woord beteeken t zomtyds , in eenen ruimeren en overdrachtigen zin , alletlei veriosfing, ook zonder tusfchenkoomst van eenen losprys ; zo wordt mose, die Israël uit de Kgyptifche dienstbierheid bevryd heeft , een Verlosser AvrpiuTqe genaemd » Hand. VII: 35. Maer meestentyd wordt het eigenlyk gebrul t, voor zulk eene' veriosfing, waer door iemand, door tusfchenkoomst van zeekeren prys , van eenig onheil Verlost wordt; en wel van zulk eenen prys* waer door eenig recht verkreegen wordt , en welke door deszelvs waerdy eenen anderen beweegt , om eene veriosfing of eenig recht te fchenken Zo werden de eerstgeboorenerl Onder Israël, elk voor den prys van vyf fikkelen , gelost, opdat de Levieten hunne plaets bekleeden zouden, Num. III: 46, 47.
Dat nu de veriosfing , welke aen chui tus wordt toegefchreeven , in den gemeldea eigenlyken zin moete genoomen worden , blykt allerduidelykst, niet alleen daeruit t dat er geene fchynbaere reden zy , om van de eigenlyke beteekenis af te wyken , maer voornaemelyk ook , dat de Heilige Sehrivt uitdrukkelyk melding maekt van het randzoen en den losprys , door middel van, welke christus zondaeren verlost heeft;' Dit randzoen, Avrpov, is de ziel van christus. Hy is gekoemen , om zyne ziel te gei* vni. deel. Ee
434- over be leerstukken'
ven tot een randzoem Kvt?ov , voor en in de plaets van veelen, Matth. XX: 28. De losprys is het bloed van christus, i Petr. I: 18 j 19. In de laetstgernelde plaets wordt het bloed van christus, als een prys van on« gelyk meerder waerdy, boven het goud en zilver verheeven ; nu maeken goud en zilver een eigenlyk gezegde prys uit.
Voeg er by , dat de Heilige Schrivt niet alleen fpreeke van eenen losprys , maer ook van een randzoen , avTthvrpov ; met een woord, het welk zulk eene losprys beteekent , welke eene plaetsvervanging en volkoomene vergoeding van eene fchuld te weeg brengt, christus heeft zich zeiven gegeeven tot een randzoen uvTiXvTpcv , voor allen , i Tim. II: 6. Het voorzetfel uvrt geevt eene eigenlyk gezegde plaetsvervanging te kennen.
Oog voor OOg 0$6«Api£)ï «1/7/ 0$S2Afi8, is
een oog in de plaets van een oog, Matth. V: 38 , verg. Luc. IX: 11. 1 Cor. XI: 15. 1 Thesf. II: 15. 1 Petr. III: 9. enz.
Zelvs leert de natuur der zaeke , dat de veriosfing, welke aen christus wordt toe. gefchreeven , in eenen eigenlyken zin , door tusfchenkoomst van eenen genoegzaemen los-
prys gefchied zy. Eene veriosfing van
gevangenen onder de menfchen gefchiedt, of door eene gunftige vrygeeving, of door uitwisfeling, of door geweld , of door vry-
koo-
Van de openbaering. 435
icooping; maer eene gunftige vrygeeving kon, in het geval van doodfchuldige zondaeren , geene plaets hebben, daer Gods rechtvaerdigheid niet toeliet , dat de zonde ongeftrafc zou blyven ; door uitwisfeling kon de beleediging, der Goddelyke Majefteit aengcdaen , niet herfteld worden ; door geweld kon de Goddelyke gramfchap niet bevreedigd worden ; gevolgelyk bleev er niets anders over, dan eene vrykooping, door eene plaetsvervangende betaeling voor onze fchulden (0).
D. Wyders beroepen wy ons op zulké plaetfen , in welke christus gezegd wordt geleeden te hebben , en geftorven te zyn , voor en om onze zonden , voor en in onze plaets, God heeft zynen eigenen Zoon niet gefpaerd , maer heeft Hem voor ons alleen overgegeeven i%ep ^wy zuvtuv, Rom. VIII: 32. christus is voor 077s, voor de godUofen gejlorVen vitep v^m, vzsp atre/Jwv «t£Öave{ Rom. V: 6, 8- christus heeft eens voor de. zonden geleeden, Hy rechtvoer'dig voor de onrechtvaerdigen zept u^apTiuv, vxep uhv.wj, 1 Petr. III: is, Hy heeft voor alleen den dood gefmaekt vicep tccivtos , Hebt. II: 9. Hy U een. vloek geworden voor ons, Gal, III; 13. —
(0) hoorneeek Hydra Socinianisme Tom. ii; p, — Tom. K. pt 626 turrsti n 1. c. p. 66—s
vin, pee ia, Ée g
43<5 OVER DE LEERSTUKKEN
Deeze en dergelyke plaetfen leeren ons aller» duidelykst , dat christus geleeden heb* be, om de ftraffen der zonden te draegen , en voor dezelve te boeten ; dat Hy geftor* ven zy , niet allen ten onzen nutte en voordeele , maer als Borg , in onze plaets , om ons van de rampzaelige gevolgen der zonden te be>ryden.
Dan, ook op dit bewys maeken de Soci* niaenen veele uitzonderingen. Volgens hen zegt de uitdrukking , voor de zonden te fterven , niets anders , dan , ter oorzaeke of by gelegenheid van de zonden te fterven ; de fpreekwys voor ons te fterven zou niets anders te kennen geeven , dan dat christus geftorven zy ten onzen nutte, om ons van de zonden afietrekken , en tot de
deugd aen te fpooren (p). Laeten wy
de zaek wat naeder onderzoeken.
«. christus wordt gezegd voorow, voor voor de godloofen geftorven te zyn, Rom. V: 6 , 8 , voor obj allen te zyn over* gegeeven, Rom. VIII: 32 , v o or de onrechtvaerdigen geleeden, en voor allen den dood gefmaekt te hebben , 1 Petr. III: is. Hebr. II:
0. Wat zegt nu het woordeken voor
óxep? Het wordt zomtyds gebruikt, dit kunnen
(A) sociNos de Strvatore p. 153— Cateeh. Racioy. c. 8. £«<*//. 23 , 34.
VAN DE OPENBAERING. 437
nen en wiiïen wy niet ontkennen , om bet nut en vruchtgevolg van eene zaek aen te wyzen. Zo vervulde paulus de overblyvfeJen der verdrukkingen van ch ritus, vooa dat is, ten nutte der gemeente , om haer , door het voorbeeld van zyne lydzaemheid , te verfterken , Coll. I: 24. Maer de meestgewoone beteekenis is die van eene plaetsvervanging. Zo gebruiken het de LXX zeer gemeenzaem. Zo zeide david: myn zoon absalom , —— och dat ik voor u, dat is in uwe plaets , geftorven waere , 2 Sam. XVIII: 33. De Levieten waeren den heere gegeeven , uit het midden der kinderen Israëls , voor, dat is in de plaets der opeËfog van alle baermoeder, .Num. VIII: 16. ïaulus gebruikt dit vtea zeer dikwyls in deezen zin , Rom. IX: 3. 2 Cor. V: 15 , 20 , enz. ; en dat dit des Apostels meening zy , in de aengehaelde plaetfen , Rom. V: 6,8, blykt ontegenzeggelyk , uit vs. 7. nat u vlyks zal iemand voor, dat is zeekerlyk in de plaets van eenen rechtvaerdigt-n, Jterven , vnep hmts.
Daerënboven wordt deeze fpreekwys van «hristus, in zulk eene byzondere betrekking , gebruikt , als zy op niemand anders kan worden toegepast. Hy alleen is voor allen geftorven , en dit wordt voorgefteld , als eene proev van uitneemende lievde , wel-
viii. deel» Ee 3
43§ over de leerstukken ke geen weergae kent, 2 Cor. V: 14, j5 j als iets, het welk, met uitfluiting van alle anderen, alleen aen christus eigen is Is paulus voor u gekruicigd ? vraegt daerom de Apostel , 1 Cor. I: 13. Maer indien deeze fpreekwys alleen te kennen gav , ten nutte van anderen geftorven en gekruicigd te zyn , dan zou christus niets meer gedaen hebben, dan paulus en veele andere Martelaers, die ook, tes nutte van anderen , eenen geweldigen dood ondergaen hebben. De Apostel veronderftelt derhalven allerduidelykst, dat niemand buiten christus kan gezegd worden, voor ons gekruicigd te zyn.
(i. christus wordt gezegd v00r de zon* den %tpt dixepTiuv geleeden te hebben „ 1 Petr, III: i3 , dat is, ter verzoening van do zonden , blykens het geene er wordt bygevoegd, Hy rechtvaerdig voor, dat is,
in de plaets van de onrechtvaerdigen. !
Maer , zeggen onze tegenftanders , deeze uitdrukking geevt niets anders te kennen, dan dat CHRIirqj geieedca hebbe, om ons van de zonden af tc trekken , en eenen afkeer van de ondeugd in tc boefemen. Dit willen zy bewyzen uit zulke plaetfen , in welke de beocflening der deugd, als het Toornaemftc einde cn vruchtgevolg van •*hristtts jyden, wordt voorgefteld, Gal.
h
van de openbaering. 439
I: 4. christüs heeft zich zeiven gegeeven voor onze zonden, opdat Hy ons trekken zou uit deeze tegenwoordige boofe waereld. Tit. II: i45 Hy heeft'zich zeiven voor ons gegeeven , opdat Hy ons verlosfen zou van alle ongerechtigheid, en zich zeiven een eigen volk reinigen , yverig in goede werken. 1 Petr. III: 1S , Hy heeft voor de zonden geleeden , opdat Hy ons tot God zou brengen. 2 Cor. V: 15 , Hy is voor allen geftorven , opdat wy niet meer ons zeiven zouden leeven , enz. Dan wy ontkennen geenszins, dat de heiliging van zondaeren meede het vruchtgevolg en oogmerk van 's Heilands dood zy ; Hy is ons geworden niet alleen tot rechtvaerdiging , maer ook tot heiligmaeking , 1 ■ Cor. I: 30. Maer dit fluit niet uit , dat de verzoening met God het eerfte en hoofdoogmerk zy van jesus dood. De heiligmaeking is een vruchtgevolg van de verzoening ; zonder deeze zou God aen zondaeren , die zyne gunst voor altoos verbeurd hadden , geene weldaeden bewyzen kunnen.
Verder zegt men , dat christus voor de zenden geftorven zy, alleen in zo ver, als de zonden aenleiding gegeeven hebben tot zynen dood, en men beroept zich op 1 Kon. XIV: Ió, de h e e r zal Israël over geeven, om j e r 0beams zonden wille, die gezondigd heeft , en die Israël heeft doen zondigen. Gelyk nu de zonde van jerobeam, dus redeneert menj ■ vni. deel. E.e 4
44Q OVER BE tEERSTHKKE-H
aenkidrog gegeeven heeft tot- het overgeeven van Israël , even zo hebben ook dei zonden oer menfcnen aenleiding gegeeven
tot den dood van jesus. Dan , door
de Zénden ven jrrofeam, worden niet flechts zyne perfoneele overtreedingea bedoeld , maer bepaeldelyk die raisdaed , dat hy Israël tot afgodery vervoerd hadt. Dife ligt duide-Iyk in den Text, hy hadt gezondigé. en Israël doen zond,gen. Om deeze zonden » tot weke de Israëliërs zich door jerokeam hadden laeten verleiden , werden zy recht-, vaerdig geftraft. De zonden van jerobeam( •waeren derhalven niet de aenïeidende oorzae, ken , maer hunne eigene zonden waeren de verdienende oorzaeken van hunne onheilen. Even zo zyn ook de. zonden welke j*süs als Borg heeft overgekomen , de verdienende porzaeken geweest van zyn lyden en fterven. 7- christus is een vloek geworden, voor
W UTfö fouv xcirupu , Oal. IU: 13. ju
zich, zd ven was Hy volmaekt heilig; derhalven kan Hy geen vloek geworden zyn , zonder onze zonden als Borg over teneemen, en alleen dien vloek te ondergaen. , \ welken wy verdiend hadden. Derhalven moet jeus , die den vloek , wel»en wy verdiend hadden * op zien genoomen heeft , niet flechts ten onzen nutte, maer in onze plaets geleeden heb,, ben , om ons van den vloek te verlosfcn. Hoe beflisfehend dit bewys pok weezen
ejooi
VAN DE OPENBAERING. 44Ï
pooge, weeten er evenwel de Sociniaenea pog eene uitvlucht tegen te maeken. chuis» xi", zeggen zy , is alleen lyk in zo ver een vloek geworden , als Hy de kruisttraf onder* gaen heeft , weke van God onder de wet
vervloekt was. Maer paulus zegt uit»
drukkelyk, dat christus zelve een vloek geworden is , omdat Hy alleen dkn fi> ek ondergaen heeft, welken God op de zonden bedreigd hadt , verg. vs. 10. Het kruis was geenszins de oorzack , maer een zinbeeid van dien vloek, en christus is daerom geep vloek geweest, omdat lly aen het kruis ge? hangen heeft, maer daerom heeft Hy aeri het kruis .gehangen, omdat Hy een vloek was , voorzover Hy allen den vloek , die op ons lag , als Borg in onze plaets heeft overgenoomen (qj
|ï. Eindelyk ontleenen wy nog een bewys , Uit zulke plaetfen , op welk christus ge-, »egd wordt , ons , door zyn bloed , en tfoor zynen dood , met God verzoend te hebben. Vyanden zynde , zyn wy met God verzoend, door den dood van zynen Zoony Rom. V: 10. God heeft o7p met zich zei-, yen verzoend , door jesus christus, 2 Cpr. V: 18. God heeft door. Hem vreede gemaekt door het bloed van zyn kruis, Coll. 1: 20, Hy is eene verzoening voor onze zonden ^
(? HlEBONYMUS ad Gal. lil: IJ.
YHI. DEEL* Ee J
44-2 over de leerstukken
i Joh. II: 2. God heeft zynen Zoon gezonden , tot eene verzoening voor onze zonden,
i Joh. IV: 10. Alle deeze en dergelyke
uitfpraeken geeven duidelyk te kennen , dat christus ons door zynen dood , en het Horten van zyn bloed, met God verzoend, en alles gedaen hebbe, wat er noodig was , om Gods toorn van ons aftewenden, en ons in zyne gunst te herftellen. Dit is de gewoone beteekenis van de woorden verzoenen en verzoening Ihxaneadm, haer/we. De LXX gebruiken het van eene verzoening, welke eene vergeeving van zonden ten gevolge heeft, Lev. IV: 23 , van den ram der verzoening, Num. V: 8.
Op dit bewys maeken de Sociniaenen we. derom vry wat uitzonderingen. Zy beweeren , dat wy flechts vyanden van God zyn, en dat het derhalven niet noodig zy, dat God met ons, maer dat wy met God verzoend worden ; zodat de verzoening , door christus te weeg gebracht, niet eene bevreediging van God met ons te kennen geeve, maer eene wederkeering van onzen kant tot God. Zy voegen er by , dat christus ons, door zyne lievde in zynen dood beweezen , krachtig hebbe aengefpoord , om tot God weder te keeren , en dat Christus God in zo ver verzoend hebbe , als Hy Hem , door zyne voorbidding ,
van BE OPENB aerikö. 44$
ding, bewoogen heeft , om onze zonden niet te ui-aften CO
te. Dan dat er wel degelyk eene verzoening van God volftrekt noodig waere, hebben wy reeds met opzet betoogd. God was door de zonden hoogst vertoornd , èn vorderde de opluistering van zyne Volmaektheeden , welke door de zonden gefchonden waeren , Rom. I: 18. Eph. II: 3. Gal. III: 10. enz.; en God wordt uitdrukkelyk gezegd , met ons verzoend te zyn , door den dood van
zynen Zoon , Rom. V: ïo. Van natuure
zyn wy ook vyanden van God, Rom. V: 10, en , zullen wy weezenlyk gelukkig worden , wy moeten langs den weg van het geloov tot God wederkeeren. Daertoe moeten onze harten geheiligd en verbceterd worden, Maer deeze heiligende genaede is eene vrucht der verzoening , welke christus heeft te weeg gebracht , Tit. II: 14. 1 Petr. II: 24. Hl: 18.
(3. Om ons met God te verzoenen , was de voorbidding van christus alleen niet genoegzaem. De verzoening en de voorbidding van christus worden kennelyk van elkaaderen onderfcheiden , 1 Joh. II: 1,2. Ook verfchillcn zy werkelyk in Jhet weezen der
zae-
(r) socinus de Seryatcre Part. I, p. 13S— Catech. EccL Polen. p. 152.
VIII. DE Ei.
444- OVER DE LEERSTUKKEN zaeke zelve ; de verzoening is op aerde volbracht, door den dood van den Middelaer , maer de voorbidding van christus gefchiedt in den hemel, Rom. VIü: 34. Hebr. VII: ■ 25; de voorbidding heefc haeren grondflag in, en ontleent haere kracht uit de verzoening.
Wy zouden er nog verfcheidene plaetfen kunnen by voegen, in welke christus gezegd wordt , onze zonden gedragen en wechgefioomen te hebben, 1 Petr. II; 24. j0h. j. 2flf de reinigmaeking van onze zonden te weeg gl bracht te hebben , Hebr. I: 3 , ons te reinigen van alk zonden, 1 joh. I: 9 , ons van onze %onden gewasfchen te hebben in zyn bloed, Openb. I: 5 ; alsmeede zulke plaetfen, alwaer de dood van christus befchreeven wordt, als eene offerande voor onze zonde, chris1 us heeft zich zeiven voor ons overgegeeven, tot eens offerande , ende een Jl.tchtoffer Gode, tot eenen welriekenden reuk , Eph. V: 2. christus is eenmael geofferd, om veeier zonden wech te neemen; Hebr. IX: 28 ; met eene offerande heeft Hy in eeuwigheid volmaekt de geenen die geheiligd worden , Hebr. X: 14.
Het geene de zogenaemde nieuwe Hervormers tegen de leer der Verzoening inbrengen, koomt in het weezen der zaeke, met de uitzonderingen en tegenwerpingen der Socieiaenen, genoegzaem overeen. Alieenlyk ver.
die-
VAN DÉ OPENBAERÏNG4 44$
dienen twee iroüte en ongegronde Verzee* keringen van deeze lieden eenige opmer* king.
1. Vooreerst zouden de Heilige Schryvers zich in alle die plaetfen , welke men voor de leer der Verzoening bybrengt , naer dè dwaelende begrippen der menfchen gefchikc
hebben (O- De zaek is, volgens die
Wysgeeren, deeze: van overoude tyden hadden zich de menfchen verkeerde denkbeelden van God gemaekt, en zich onder andere verbeeld , dat God door de zonde vertoornd worde, en daerom , zonder verzoenende offeranden , geene vergeeving fchenken kunne. jesus fchikte zich naer deeze vooroordeel len , en de Apostelen volgden zyn voorbeeld (t). Maer wat is er meer beleedi-
gend voor het Karakter van onzen Goddelyken Leeraer , dien getrouwen getuige t in wiens mond nimmer bedrog gevonden werdt ? Wat is dit anders , dan den Heiland alle gezach en geloovwaerdigheid te ontneemen , en zyn ganfche onderwys onzeeker te maeken ? Wat de Apostelen aengaet; deeze fpreeken van de verzoening, als eene allerzeekerile hoofdwaerheid, uit welke zy veele
Cs) 5 t ei n hart leer der gelukzaelighc'.d p. 35;, 354. van hemert de Reden en haer gezach in den Godsd. li Stuk p. 155 - 1:9.
(O van hemert lé c. p. I87.I29. I34.
VJII. JDEEL,
44)■ Eindelyk indien de toepasfing der
zaeligheid van ons en onzen vryen wil afhing , zou er niemand der kind. ren van adam zaelig worden, daer wy alle van ons zelve geheel onvermoogende zyn tot eenig goed (Y).
jesus alleen moet de ganfche eer hebben van onze geheele zaeligheid , zo van de verwerving , als van de toepasfing , zo van het begin , als van den voortgang , en de voleinding. Niemand homt tot den Vader , dan door Hem , Joh. XIV: 6. Hy kan volkoomen. lyk zaeligmaeken de geenen , die door Hem tot God gaen , Hebr. VII: 25.
§. 902.
De Verzoening, welke de Middelaer heeft te weeg gebracht , is volkoomen.
christus heeft eene volkoomene verzoening te weeg gebracht. Hy heefc aen Gods gerechtigheid volleedig genoeg gedaen. Door zyne voldoening heeft Hy de fchuld der zonden uitgewischt, en daer door de febeiding tusfehen den Heiligen God , en de afgevallene
00 J- VAN HONBRT I. C. §. I+-l8
{z) Boven §. 8;6.
VAN DE OPENBAERING. 451
rie kinderen van adam , wechgenoomen. Hy heeft Gods Volmaektheeden , welke door de zonden gefchoDden en verlochend waeren , volkoomen opgeluisterd.
Wy ftellen , dat de Voldoening van christus , „zo volmaekt en genoegzaem „ zy , dat Hy overvloedig voor alle onze „ zonden voldaen hebbe , niet alleen voor j, die , welke voor , maer ook na den Doop „ begaen worden, niet alleen voor de fchuld, maer ook voor de ftraf, niet alleen voor de eeuwige , maer ook voor de tydelyke j, ftraf; zodat er geene voldoenende ftraffen voor de geloovigen meer overblyven, noch in dit, noch in het volgend leven te on„ dergaen , om de vergeeving der zonden te
„ erlangen (a)." , Dit houden wy ftaende
tegen de Roomschgezinden , die onderfcheid maeken tusfchen de zonden , voor en na den Doop bedreeven , tusfchen de fchuld en de ftraf der zonden , en leeren, dat beide de fchuld en ftraf, zo de eeuwige a)s tydelyke , van die zonden , welke voor den Doop begaen zyn , om de voldoening van christus vergeeven worden; dat de fchuld en eeuwige ftraf der zonden, welke na den Doop begaen zyn, meede om christus verdienften , aen de geloovigen
00 TURRETTIN 1 C. p. 3f.8.
viii. deel. Ff 2
45* OVER DE LE£RSTü"l£KËfï
vergeeven worden, maer dat er dikwyls tyd»* lyke ftrafFen overblyven ; en dat, voor die tydelyke ftrafFen , uit kracht van christus verdienften , nog moet voldaen worden , zo na dit leven in het vagevuur, als in den tyd, door boetdoeningen , vasten , gebeeden , aelmoesfen , en dergelyken. Deeze leer
heeft het Concilie van Trenten uitdrukkelyk vastgefteld (b). „ rndien iemand zegt , dat „ eiken boetvaerdigen zondaer, na het ont„ vangen van de genaede der rechtvaerdiging, „ de fchuld der eeuwige ftraf zo vergeeven „ en uitgewischt worde, dat er geene fchuld „ van tydelyke ftraf, of in dit leven, of na „ het zelve in het vagevuur , te betaelen „ overbly ve, voor dat hem de weg naer het „ Koningryk der heemelen kan geopend wor,. den , die zy vervloekt O),"
Deeze dwaeling der Roomfche Kerk , welke de volkoomenheid van christus Voldoening blykbaer verlochent, is meenigmaelen en overtuigende wederlegd geworden (d). — Alieenlyk zullen wy kortelyk betoogen, dat
de
(*) Sif. V. Ca». 3o.
CO Sef. XJV. Can. 12, 13.
Qd) amesius Beliarminus enervatus Tom. iii. i, r„ c. 4— f. 6. c. 1— iieiüecoer. Tumul. Concil. Tridenf. Tom i. p, 504— chemnitius Examen CqnciL T/ident. Part. ii. p. ao— Part. IV. p. 47— caueljabuw Catholyk Memorieboek ii Deel c. 91
van de openbaering. 453
de Voldoening van den Middelaer zo volkoomen zy 5 dat Hy overvloedig voor alle onze zonden , hoe ook genaemd, betaeld hebbe j zodat er voor elk, die deeze verzoening geloovig aenneemt, geen fchaduw van fchuld pf ftraf overblyve.
«. Het eerfte bewys ontkenen wy uit de oneindige waerdigheid van den Middelaer. Hy > die voor ons geleeden heeft en geftorven is, was niet alleen een volmaekt heilig mensch, maer ook God boven al te pryzen in de eeuwigheid. Vermits nu de Perfoon , die voldaen heeft , oneindig is , zo moet; pok zyne Voldoening oneindig zyn. Nu , ?, indien zy oneindig is , wie zal dan ont,, kennen , dat zy volmaekt is , ja allervol5) maekst en 'alleralgenoegzaemst ? Want „ wat kan er grooter en volmaekter zyn, 3, dan het oneindige ? Indien zy volmaekt en volkoomen is, wat zyn er dan andere s, voldoeningen noodig ? In de daed , gelyk er, by de oneindige voldoening van chrisj, ning , niets hoe genaemd kan bygevoegd }, worden , daer het oneindige niet vermeer„ dcrt, zo. is het ook niet noodig , dat er ,, iets bygevoegd worde , omdat zy uit en ,, door zich zei ven eene oneindige waerdigs, heid bezit (e)."
(f) F TÜRR ET TIN I. C. p. 308.
VIII, DEEL, Ff 3,
454 OVER DE LEERSTUKKEN
fS. Alles, wat tot ons weezenlyk en eeuwig heil behoort, wordt uit de voldoening van den Middelaer afgeleid, zodat wy buiten dezelve niets hoe genaemd behoeven. Zyn bloed reinigt ons van alle zonden, i Joh. h 7. Er is geene verdoemenis voor de geenen, die in christus jesus zfü j God, die zynen eigen Zoon niet gefpaerd heeft, zal ons met Hem alle dingen fchenken ; en wie zal befchuldiging inbrengen tegen Gods uitverkoorenen ? Rom. VIII: 1 , 3a , 33. In christus hebben wy de veriosfing door zyn bloed, naemelyk de vergeeving der misdaeden , Eph. I: 7. Geheiligd zynde is Hy allen , die Hem gehoorzaem zyn , eene oorzaek der eeuwige zaeligheid geworden, Hebr. V: 9.
y. Eindelyk, om er niet meer by te voegen, de Roomschgezinden verdeelen de eer der verzoening tusfchen den Middelaer en zich zeiven. Maer de Heilige Schrivt geevt de ganfche eer der geheele Zaeligheid alleen aen den eenigen Middelaer , en fluit alle verdienftelykheid der werken geheel en al uit, Joh. XIV: 6. Hand. IV: 12. Rom. V: 18. .1 Tim. II: 5. Hebr. IX: 25, 28. X: 12, 14.
$• 903.
VAN DE OPENBAERING. 455
§. P03.
Deeze verzoening heeft de Middelaer te weeg gebracht , belde door zyne lydelyke en daedelyke gehoorzaamheid. Dan , omtrent dit fink , hebben, wy nog eenige vraegen kortelyk te beantwoorden.
christus heeft als Borg, voor en in onze plaets , een duldeloos lyden ondergaen , en Hy heeft de Goddelyke wetten , in alle opzichten, volkoomen gehoorzaemd. Het eerfte noemt men de lydelyke , en het ander de daedelyke gehoorzaemheid.
a. Vooreerst vraegt men , of de daedelyke gehoorzaemheid van den Middelaer ook borgtochtelyk zy , dat is te zeggen , of Hy^ ook voor en in onze plaets, de Goddelyke Wet gehoorzaemd , en daer door voor ons
de Goddelyke gunst verworven hebbe ? •
Er is naemelyk , die meenen dat chri>tus alleen door zyne Goddelyke gehoorzaemheid, als plaetsvervangende Borg , voor zonda> ren voldaen en de zaeligheid verdiend hebbe. Deeze befchouwen de daedelyke gehoorzaemheid van christus, als een noodzaekelyk vereischte, zonder welker Hy geen Middelaer , en zyne offerande Gode niet aengenaem hadt kunnen weezen. Dit begrip
vin. deel. Ff 4
456 over be leerstukken
fVhynt het eerst voor den dag gebracht door eenen Brandenburger Godgeleerden , met nacme karglüs, of pabsimomdj, omtrent het midden dér XVI eeuw (ƒ). Daerna is het omhelsd door piscator, menso, HENRlc.üs-, en jacouus alting, Vader, Zoon, en Kleinzoon , schiere enz.
Wy erkennen, dat de onfchuld en volmaekte heiligheid een noodzaekelyk vereischte zy in onzen Middelaer , en dat de lydelyke met de daedelyke gehoorzaemheid zo naeuw verbonden zy , dat de eene zonder de andere niet beftaen kunne : want in zyn lyden heeft de Middelaer zyne daedelyke gehoorzaemheid allerduidelykst openbaer gemaekt. Hy is gelworzaem geworden, zegt daerom paul i s , tot den dood, ja tot den dood van het kruis, Phil. II: g. —- Maer evenwel met dit alles, is de daedelyke gehoorzaemheid van den Middelaer ook borgtochtelyk geweest (g)
a. Dit leert ons de natuur der zaeke zelve- Door de zonden waeren alle Gods
Volmaektheeden verlochend. Zou nu God met den zondaer verzoend worden , dan
moes-
J. 7- scHuLTBNs omflandige Briev a:n hol nus p. 213-219.
(g J- J. schultens Dif. ad PUI. ii: 5- tr. c. 3. §. 7- de moor Comm. ,Perp, in marcki Compend., Part. lli. p. 9 H-—
VAN HE OPENBAERING. 457
moesten alle zyne Volmaektheeden worden opgeluisterd [h). Tot de Voldoening behoorde derhalven niet alleen , dat Gods Heiligheid en R.ctuvaerdigheid , door de lydende gehoorzaemheid >an den liorg , maer dat ook de rechten van Gods Onaf hangelykheid., wetgeevende macht en Majelteit, door zyrje daedelyke gehoorzaemheid, wierden opgeluisterd. — De natuur der Voldoening zelve vorderde gcvolgelyk van den Middelaer , dat ïiy , als Borg in onze plaets, de üraffen der zonden uraegen en Goüs wet volmaektelyk gehoorzaemen zoude ( i).
b. Dit leert ons ook de natuur van onzen ellendeltaet. Door de zonden hebben wy niet alleen tydelyke en eeuwige üraffen verdiend, maer wy heoben ook alle goederen en voorrechten verbeurd , met welke wy oorfprongegelyk begivtigd waeren. Derhalven moest de Middelaer ons niet alleen, door zyne lydelyke hoori-aemheid, van de ltidffen der zonden bevryden , maer ook voor ons , door zyne daedelyke gehoorzaemheid , het recht op het eeuwig leven en alle zaeligheeden verwerven.
c. Voeg er by , dat de Heilige Schrivt de
(7() Boven §. 883. (!) Boven §. oj^.
VHI DEEL. Ff 5
45& OVER T>£ LEERSTUKKEN
daedelyke gehoorzaemheid van den Middelaer uitdrukkelyk voorftelle , als de verdiener de oorzaek van het eeuwig Jeeven, even als zyn lyden en fterven wordt afgeteekend , als de oorzaek onzer veriosfing van de {haffen der zonden. Door de gehoorzaemheid van den éénen christus, worden veelen tot rechtvaerdigen ge. field, Rom. V: 19. Verg. Phil. II- 7 0 Hebr. V: 7.10. 7'
. Met betrekking tot de lydende gehoorzaemheid van den Middelaer, vraegt men , of alles wat Hy geleeden heeft, geduurende den ganfchen tyd zynes levens, tot dat Hy aen het kruis geftorven is, borgtochtelyk geWeest zy ?
De Groninger Hoogleeraer alting begon in de voorige Eeuw te leeren , dat alleen die angften en benaeuwdheeden , welke de Heiland , geduurende de drieuurige zonsverduistering aen het kruis , heeft ondergaen, fchuldbetaelende geweest zyn , en dat Hem al het overige lyden , zo voor als na dien tyd, zy overgekoomen. niet om aen Gods gerechtigheid te voldoen, maer ten betooge van Gods waerheid , in de vervulling der Voorzeggingen (k). Naderhand evenwel heeft hy deeze ftelling, jn een gefchrivt, aen Heeren Curatoren opgedraegen , merkelyk verzacht
(*) Oper. Tom. IV. p. 64. Tom. vi. p. 394.
VAN DE OPENBAERING. 459
zacht CO- Onlangs beweerde de Heer
le sage ten nROEK, dat alleen de dood van christus, gepaerd met het nadr kkelyk gevoel van Gods toorn , van Gethfemane af, de eigenlyke Borgbetaeling van den Middelaer geweest zy , en wel zo , dat hy al liet voorige lyden daer van ten eenemael fcheen uit te fluiten.
Dan de Heilige Schrivt leert ons , dat al het lyden , alle de fmerten , ellenden , en verdrietelykheeden , welke de Middelaer, van de krib tot aen het grav , ondergaen heeft, borgtoehtelyk en fchuldbetaelende geweest zyn.
1. christus was volmaekt onfchuldig , Luc. I: 35- 2 Cor. V: 21. Nu zou het met Gods rechtvaerdigheid niet ftrookcn , dat Hy den Middelaer, geduurende zyn ganfche lyden , zo veel en op zulke verfchillende wyzen hadt laeten lyden, indien het niet geweest waere tot ftraf der zonden van de menfchen , welke Hy als Borg op zich genoomen hadt.
2. De Heilige Schrivt fpreekt in het gemeen van alle de lydingen , welke de Middelaer ondergaen heeft, als van fchuldbetaelingen voor onze zonden. Hy heeft onze
(O Oper. Tom. V. p. 479 — VIII. DE EU
40*0 OVER DB LEERSTUKKEN
fmerten gedraegen , en Hy is om onze overtru* dingen verwond , Jef, LUI: 4 , $, Gtó wf ff» > MjftWii, gebigd , Hebr. Ii: 10, 3. De dood van den Middelaer was de vol' toojj.ng van al, zyn lyden. Hy heeft zyne ziel gegeeven tot een randzpen voor veelen, en zyn leven gefield voor de fchaepen , 'Matth. XX: 28 Joh, X: ij. Wy zyn met God verzoend, doolden dood van zynen Zoon , Rom. V: 10.
4. De Heilige Schrivt fchryvt uitdrukkelyk eene verzoenende kracht toe, aen de wonden , de ftricmen , het bloed, en de armoe, de van christus , jef. LUI: 5. 1 petr }k 24. 2 Cor. VI11: 9. (m),
5. Eindelyk zou men nog in bedenking geeven kunnen, of christus wel de ftraffen der zonde volkoomen gedraegen heeft, daer Hy den eeuwigen dood nieq ondergaen hebbe? Dit is eene bekende tegenwerping der Sociniaenen (n)f Dan wy antwoorden, dat christus den eeuwigen dood wel deegelyk ondergaen hebbe, wat het weezen deezer ftraffe zelve aengaet, wanneer Hy in Gethfemane en aen het kruis angften en benacuwdheden
heeft
(*) wiTsius Oecon, Foed. 1. ii. c. 6. p. 17;
O) s o ci no« Prol. c. 18. 0,-cr. Tom. I p. 571, 57*.
c «elh o» Cmmenu ad Ga!. iii; r3< Cattch. Rac. c. 8.
.Qjiafi. i(>. 229.
VAN DE OPENBAERING. qël'
heeft doorgeftaen , zo verfchrikkelyk , dat wy er ons geen denkbeeld van maeken kunnen , Matth. XXVI: 37-39. Luc. XXII: 44. — Het is waer , dit duldeloos lyden heeft niet eeuwig , maer flechts eenen korten tyd geduurd. Trouwens de eindeloofe duurzaemheid is geen noodzaekelyk en weezenlyk vereischte van de ftraf der zonde. De ftraf der godloofea duurt eeuwig, omdat zy onophoudelyk voort, gaan met zondigen , en omdat de beleediging der Goddelyke Majefteit , van een eindig fchepfel , niet kan vergoed worden , dan door een eeuwig cn oneindig lyden. Maer de Middelaer is volmaekt heilig, en de oneindige waerdigheid van zyn perfoon zette zulk een onbereekenbaer gewicht van waerdigheid aen zyn korftondig lyden by, dat het overvloedig op kon weegen , tegen alle de beleedigingen der Goddelyke Majefteit (p).
(e) ar nol di Ft/ut. Cttlich, Racw, p, goi——
VIII. DEEL.
4Ö4 0YER DE LEERSTUKKEN
3. DE verzoening van den middeeaer IS alleen geschikt voor zeekere eepaelde persooneö welke god daertoe van eeuwigheid vrymachtig heeft
uitverkooren. ■ of ov£r
DE LEER der prjedestina tie.
55- 004.
De verzoening van den Middelaer is over. vloedig algenoegzaem voor alle menJchen , wat haere inwendige waerdigheid betreft, maer, ten aenzien van haere eigenlyke bejtemming en vrucht, is Zy geenszins algemeen.
De verzoening is door eenen Perfoon van eene oneindige waerdigheid verworven , en derhalven is zy ook van eene onb.paelde algenoegzaemheid , overvloedig toereikende ,
om alle zondaeren zaelig te maeken (p) -
Dit is de oude en beproevde leer van on*e Hervormde Kerk.
Zo begreepen het de Godsgeleerden , ten tyde der Kerkhervorming. De groote
cal-
O) Boven S- 931.
yan de openbaering. 463
calvyn zegt elders (q): „ Ik gae de droo„ men der krankzinnigen voorby , die, onder , dit voorwendfel , de zaeligheid tot alle „ verworpenen , en dus ook tot den Satan „ zeiven uitftrekken. Zulk een wangedrag verdient geene wederlegging. Die deeze „ ongerymdheid ontwyken wilden , hebben „ gezegd , dat christus genoegzaem voor de „ gehtele waereld geleeden hebbe , maer dat „ dit lyden alleen krachtig zy voor de uit-
„ verkoorenen. Dan , hoe zeer ik bely-
„ de, dat dit zeggen waer zy , ontken ik
evenwel, dat het op deeze plaets toepas-
„ felyk zy." Nog duidelyker fprsekt dq
beroemde ursinus (r). „ De oorzaek , „ w;ierom niet alle, door christus behou„ den worden, is niet dat de verdienjie en ge„ naede van christus niet zoude genoegzaem „ zyn : want Hy is de verzoening der zon-
den van de geheele waereld , zo veel de ,, waerdigheid en genoegzaemheid zyner betae„ ling aengaet , 1 Joh. II: 2 ; maer dat de „ menfchen door hunne ongeloovigheid , de
weldaeden van christus, in het Euange„ lie voorgedraegen en aengebooden, ver-
zaeken en verwerpen, en hierom gaen zy „ verlooren, niet door christus, maer
(}) Commerit. ad i Joh. ii; 2. (rt Schatboek over vr, 20.
viii. deel.
46"4 OVÊR DE LEERSTUKKEN
door hunne eigene fchuld." Een weinig verder zegt hy, in de beantwoording eter e rite „ tegenwerping: ,, De genaede is overvloe„ diger , dan de zonde , zo ve< I aen aet „ de genoegzaemheid der voldóenmg ," en in de beantwoording der derde 'tegen*èïpiig ; )5 de ,, waerdigheid en kracht der voldoening „ wordt niet geacht , uit de veelheid , of uit het getal der menfenen die door de„ zelve zaelig worden, maer uit de grootheid „ der weldaed (s)."
Zo werdt ook de zaek- begreepen . op de Nationaele Synode te Dordrecht in de jacren
1618 en 1619. Wy zullen niet alles op-
geeven , wat de inlandfche en uitheemfche Godgeleerden hieromtrent verkiaerd hebben, maer ons alieenlyk bepaelen by het geene in de- Canones , of Leerreegels , als de leer der Nederlandfche Hervormde Kerken , is vastgefteld , en door alle de Leeraeren , als overeenkomftig met Gods woord , onderteekend wordt. De dood des Zoons van ,, God is de eenige en volmaekte offerande „ en genoegdoening voor de zonden , van ,, oneindige kracht en waerdigheid , overvloedig ,, genoegzaem , om de zonden der geheele waereld te verzoenen. ,Deeze dood is daerom van
„ zul-
(sj Conf. pareus in aclvery. ad 1 joh. II: x. moli(i/Eus Anatome Arminismi. maresiiü byjl. Theo!. Loc» X. §. ai-
VAN DE OPENBAERING. 4 ÖJ
zulke eene groote kracht en waerdigheid , „ omdat de Perfoon , die dezelve ondergaen „ heeft, niet alleen een waerachtig en vol„ koomen heilig mensch is , maer ook de ,, eeniggeboorea Zoon van God , van bet „■zelvde eeuwige en oneindige Weezen met
„ den Vader en den - Heiligen Geesc ;
„ daerënboven , omdat zyn dood is verge-
zeld geweest met het gevoel van Gods s, toorn en van den vloek, welken wy
,, door onze zonden verdiend hadden.,
„ Doch dat veelen 3 door het Euangelie ge„ roepen zynde, zich niet bekeeren, noch
in christus gelooven , maer in het on„ geloov verlooren gaen , gefchiedt niet, by
gebrek "of ongenoegzaemheid der offerande „ van christus aen het kruis 5 maer door
hun eigen fchuld (f)"
Dan , hoe zeer t de Verzoening van den Middelaer algenoegzaem zy , tot zaeligheid van alle menfchen , ten aenzien van haere inwendige kracht en waerdigheid ; is zy evenwel, ten opiichte van haere eigenlyke beftemming en vrucht, geenszins algemeen , maer alleen gefchikt voor zeekere bepaelda perfoonen , welke God van eeuwigbeid vrymachtig heeft uitverkooren De
zaek is deeze , wanneer men het eigenlyk en
(r) Tweede Hoofdruk der Leere Art. 3 , 4,6. VUL DEEL. Gg
4-66 OVER DE LEERSTUKKEN
byzonder einde van christus verzoening befchouwt, dan is de Middelaer alleen en bepaeldelyk geftorven voor de uitverkorenen ; opdat Hy voor hun niet alleen de verzoening met God verwerven zoude, maer hun ook die krachtdaedige genaede zou meededeelen , door Welke zy de zaeligheid met de daed deelachtig worden.
Zo verklaert het ook ursinus <«> „christus is geftorven voor allen en niet „ voor allen. Voor allen , ten aenzien der „ waerdigheid en genoegzaemheid der Voldoe„ ning , welke genoegzaem is, om alle zon-
„ den der menfchen wech te neemen «
„ Niet voor allen , maer voor veelen , voor „ de uitverkoorenen alleen , voorzover deeze „ voldoening in hun allppn br*„u+
_ - «"-vu., uccrc ,
„ en aen hun door het geloov toegeëigend
s, wuruc. üv heeft zodapmcr
v-v-uk. vm-
„ «WCUiuö , voor ae zonaen des ganfchen menfchelyken gefiachts , betaeld , welke niet „ alleen voor de zonden van weinigen , maer „ voor de zonden der geheele waereld zou ge. „ noegzaem zyn , zo de geheele waereld het
„ maer bekende. Maer naerdien de men-
„ fchen alle te zaemen gelykelyk blind en „ verdorven waeren , en de één niet meer „ dan de ander, de weldaeden, in het Euan-
jj ge-
00 I. c. over vr. 45.
VAN DE OPENBAERING. 467
, gelie aengebooden , wilde aenneemen , ten , zy christus zelvs zommigen begivtigde , met het geloov, en deedt dat zy de voor„ geftelde medicyn der zonden en des doods „ aennaemen, zo heeft Hy daerom, naer het „ welbehaegen des Vaders , voor eenigen, „ dat is voor de uitverkoorenen , niet alleen „ genoegzaem maer ook krachtig willen fter„ ven ; dat is , Hy heeft voor de uitverkoorenen niet zyne weldaeden alleen willen „ verdienen , maer ook krachtig willen toeëi„ genen , door het geloov en den Heiligen ,, Geest."
Dat nu alleen bepaelde perfoonen de genaede des geloovs ontvangen , waer door zy de weldaeden , door christus verworven , ■voor zich zeiven aenneemèn, en met de daed deelachtig worden , leiden wy met de Dordfche Vaderen af uit Gods vrymachtig befluit. „ Dat God zommigen in der tyd met „ het geloov begivtigt, en zommigen niet „ begivtigt, koomt voort van zyn eeuwig be-
j} fluit . naer welk befluit Hy de harten
„ der uitverkoorenen , hoewel zy hard zyn , „ genaedig vernieuwt en buigt om te geloos> ven; maer de geenen, die niet zyn verkoo„ ren, naer zyn rechtvaerdig oordeel, in hun$ ne boosheid en hardigheid laet liggen (v>"
(v) E'.rfle Hoofdfl. der Leere Art. 6 VIII. D EED. Gg 2
4<58 over de leerstukken
De hoofdzom dan der zaeken, welke wy tot dus ver beredeneerd hebben, is deeze, dac de verdienften van christus wel, in'zich zelve aengemerkt , van eene oneindige waerdigheid zyn en blyven , overvloedig genoegzaem voor alle menfchen, maer dat zy alleen voor de Uitverkoorenen van weezenlyk nut en krachtdaedig uit werk fel zyn ; 0f met andere woorden, dat de oorzaek, vvaerom niet alle menfchen behouden worden geenszins daerin te zoeken zy , dat de ver* dienften van christds niet genoegzaem weezen zouden , maer alleen in het beOuit van God, die vrymachtig bepaeld heeft , wie der verloorene kinderen van adam, en wie niet, door de verdienften van den Middelaer werkelyk zouden zaelig worden. — Men denke niet, dat deeze twee Hellingen met elkander ftrjden zouden : want de bepaeling van den Vader, omtrent de krachtdaedige uitwerking van jesus verdienften, maekt geene verandering in den eigenlyken aert en de inwendige waerdy van jesus oneindige en overvloedig algenoegzaeme voldoening ; ' Gods befluit heeft niet de waerdigheid , maer alleen het krachtdaedig uitwerkfel van 's Heilands verdienften bepaeid. „ Dit , zeggen de „Dordfche Vaders i>; , is geweeSt de
„ hoogst
00 Tweede Hoofdji. der Leere Art, 8.
VAN E»E OPENBAERING. 4O9
», hoogst vrye Raed , de allergcnaedigfle wil ,, en bedoeling van God den Vader , dat de , leevendig- en zaeligmaekende kracht des dierbae,, ren dcods van zynen Zoon zich nitjirekken zou
tot alle de uitverkoorenen, om die alleen met ,, het rechtvaerdigend geloov te begivtigen, ,, en door het zelve onfeilbaer tot de zaelig„ heid te brengen; dat is, God heeft gewild,
dat christus, door het bloed zynes
,, kruices, die allen en die alleen , die
j, van eeuwigheid tot de zaeligheid verkoo„ ren , en Hem van den Vader gegeeven „ zyn , krachtdaedig verlosfen zou, hen met ,, het geloov , het welk Hy voor hun , ge-
lyk ook de andere zaeligmaekende gaeven 3, van den Heiligen Geest, door zynen dood ,, verworven heeft, begivtigen , van alle j, hunne zonden , zo aengeboorene als werke-
lyke, zo na als voor het geloov begaen , „ door zyn bloed reinigen, tot den einde toe ,, getrouwelyk bewaeren , en ten laetften , ,, zonder eenige vlek of rimpel , heerlyk 3, voor Hem Hellen "
Het was het oogmerk van christus, dat Hy die bepaelde perfoonen , welke de Vader ten eeuwigen leeven verkooren hadt, en voor welke Hy , naer 's Vaders vrymachtigen wil, als plaetsvervande Borg betaeld heeft , werkelyke verlosfen en krachtdaedig zoude zaelig maeken. Maer het meerder of
vin. deel. G g 3
47° over de leerstukken
minder getal van zondaeren , voor welke christus als Borg betaelen zou, om hen door het geloov onfeilbaer tot de zaeligheid te brengen , hadt geen den minnen invloed op den aert en inwendige waerdy der verzoening zelve, even als of zyne voldoening van meerdere of mindere genoegzaemheid waere , naer mactc van het getal der geenen , welke Hy werkelyk en krachtdaedig verlosfen
zou, grooter of kleiner waere. Neen
waerlyk ; de verzoening, welke een Perfoon van oneindige waerdigheid te weeg brengt , kan uit haeren eigenen aert niet anders , dan oneindig algenoegzaem weezen. Wanneer het Gods wil geweest wa^, dat zyn Zoon alle menfchen, ja tienduizend mael meerder menfchen , dan er ooit geweest zyn of zyn zullen , de tienduizenden vermeenigvuldigd , werkelyk zoude zaeligmaeken , hadt Hy niet meer moeten lyden en doen , dan Hy nu gedaen heeft; omdat zyne verdienften , als de verdienften van eenen onëindigen Perfoon s ook van eene oneindige waerdigheid zyn ; en, aen den anderen kant, wanneer het Gods wil geweest was , dat er maer één eenig zondaer zou zaelig worden , zou de Middelaer erenwel eene Voldoening van oneindige waerdigheid hebben moeten daerftellen, omdat Gods oneindige Volmaektheeden door de zonden verlochend waeren, en de beleediging van
Gods
van de openbaering. 471
Gods oneindige Majefteit niet anders , dan door eene oneindig algenoegzaeme genoegdoening, kon herfteld worden. Of, met andere woorden , Gods Volmaektheeden , welke door de zonden verlochend waeren , moesten volkoomen worden opgeluisterd , zou Hy met zondaeren verzoend worden; daertoe was eene oneindige voldoening , door eenen Perfoon van oneindige waerdigheid, noodig ; derhalven zou deeze oneindig algenoegzaeme voldoening even zeer noodig geweest zyn, wanneer God beflooten hadt Hechts éénen zondaer te zaeligen , als wanneer Hy voorgenoomen hadt, om alle menfchen te zaeligen.
Zelvs elk eene afzonderlyke zonde van éénen eenigen mensch , als zynde eene beleediging en verlochening van Gods oneindige Majefteit , vorderde eene oneindige genoegdoening. Gods befluit heeft derhalven niet de inwendige waerdy en genoegzaemheid van christus verzoening, maer alleen haere krachtdaedigheid en zaeligmaekende uitwerking , tot de Uitverkoorenen bepaeld.
Dan hoe zeer wy , aen de eene zyde , de algenoegzaemheid der verdienften van den onëindigen Verlosfer beweeren , houden wy even zo zeer , aen den anderen kant , ftaende , dat het van Gods Souvereiniteic of Oppermoogendheid, van Gods vrymachtig wel-
vni. deel. Gg 4
472 OVER DE LEERSTUKKEN
behaegen, het welk altoos wys en heilig geheel afhing , zuike befchikkingen te mae! ken over de krachtdaedige uitwerking van CHKJsros oneindig algenoegzaeme VoldoeJiag, als Hem behaegde; even als het aen Hem geftaen hadt , met het menschdom te handelen, als met de afgevallene Engelen en het ganfche nageflaehi van ad am , naer *yne rechtvaerdigheid , en volgens hunne verdienften, eindeloos te ftraffen,. zander eenig middel ter veriosfing te beramen.
God beiloot vrymachtig , mt het gevallen menschdom , zeekere bepaelde per/omen gelukkig te maeken , jn zyne vriendfchap te herftellen en een eeuwig heil te doen genieten Dit kon niet gefchiedeo , of er moest aen Gods oneindige Majefteit , welke door de .onden der menfchen beledigd was, eene volleedige vergoeding gegeeven worden , eene oneindige voldoening , evenreedig aen Gods oneindige Majefteit. Ten dien einde veren-uende God zynen Zoon , tot Borg en Middelaer , om die oneindige Voldoening te weeg te brengen , Hy beraemde de- middeten door welke de Uitverkoorenen het krachtdaedig uitwerkfel van. die Voldoening zouden deelachtig worden; Hy befloot de naede des geioovs, welke de Middelaer ook door zyne algenoegzaeme verdienden, vei' werven zou, aen hun te fchenken, en hen
met
VAN DE OPENBAERING. 473
met de daed eindeloos te zaeligen. ■—- Ver» mits God nu in geene andere , dan in eene oneindige Voldoening , berusten kon, zo kon de voldoening van Gods Zoon , offchoon zy, ten aenzien van het krachtdaedig uitwerkfel, alleen voor bepaelde perfoonen gefchikt was , niet anders dan voor allen genoegzaem zyn.
.God heeft dan van eeuwigheid bepaeld , wie der 'zondige menfchen , op grond der algenoegzaeme voldoening van christus, werkelyk en krachtdaedig zouden zaelig worden Dit befluit noemen wy , met de
Heilige Schrivt , de Verkiezing.
God heeft van; eeuwigheid zynen Zoon , tot Borg en Middelaer der uitverkoorenen , verordend, om die Voldoening van ohëiadige waerdigheid daer te fleHen , en Gods Zoon beeft dit groote werk der verzoening, tot het welk alle gefchaepene weezens onvermoogendë" waeren , gewillig op zich genoomen. Ook heeft de Heilige Geest op zich genoomen het geloov in de harten der Uitverkoorenen te werken , en hun daer door het krachtdaedig uitwerkfel der verzoening van den Middelaer toe te eigenen. —■' Deeze eeuwige bepaeling on overeenitemming der Goddelyke Perfoonea , is men gewoon den Raed des Vredes te noemen. Zommigen meenen, dat deeze overeenftemming in de
viii. deel. Gg j
474 OVER DE LEERSTUKKEN
Heilige Schrivt voorkoomt, onder de be aaerning van Tutamm fV>. Maer ik vrees ' dat deeze geheele leer der Testamenten op* eene willekeurige verklaering van eenige Z belplaetfen gegrond 2y. Het woord M lma' bet,eekent » het gemeen eene befchik-
Z ^^'val een T;tr *
over woorden niet twisten. Zo veel ifzeÏ
zomeren °VCT de Vei'losfing va* bepaeide zondaeren, van eeuwigheid eene eenswiilende overeenuemming, tusfchen de Goddelyke Per!
HX'scï^r^ Hier°P heef/ook de Heiige Schrivt het oog Pf. XL: ,
W: io-i2. Alieenlyk houde men wel in' he oog dat er geen drie onderfcheidene willen m God zyn , gelyk het zo ^
deren > * buiteQ an"
hezitten. Dan, m het eene Goddelyke weezen zyn drie onderfcheidene Perfoon™ welke elk hun perfoneel werk hebben m^ alles gefchiedt door denzelvden wil , en door
Weezen, het welk aen alle drie gemeen is,
O) coccejus Summa Theol. i „V '* ' . *«l GW/?. c. 13. s. 8. v'T8inga X)o&r,
van »e openbaering. 475
Uit kracht nu van deeze eenswillenheid tusfchen den Vader en den Zoon , is er eene nadere betrekking omftaen , tufchen de Uitverkoorenen , en Gods Zoon , als hunnen Borg ; zodat zy in het oordeel van God, het welk altoos naer waerheid is , konden gereekend worden , al dat geene te doen en te lyden, het welk hun Borg , ter betaeling voor de fchuld hunner zonden, gedaen en geleeden heeft , omdat Hy hunne plaets bekleedde. Uit dien hoofde is Gods Zoon het hoofd der Uitverkoorenen, die hen alle in zyn perfoon verbeeldt. Aen Hem heeft de Vader alle de Uitverkoorenen . tot zyn eeuwig ervdeel gegeeven , Pf. II: 8 , om hen alle en hen alleen krachtdaedig te zaeligen ; en hieruit vloeit van zelvs voort eene onmiddelyke en regelrechte toereekening van zyne verdienften aen de Uitverkoorenen , als of zy dezelve in eigene perfoonen hadden daergefteld. „ God , zeggen daerom de „ Dordfche Leerreegels , heeft christus „ van eeuwigheid tot Middelaer en hoofd 3, van alle de uitverkoorenen , en tot eenen „ grondflag der zaeligheid gefield fjy).M
Hiermeede meenen wy de leer van onze Hervormde Kerk duidelyk genoeg te hebben voorgefteld. Er is nog overig , dat wy de-
Cy) Eerfle Hoofdfiuk der Leere Art. 7. viii. deel.
47<5 OVER DE LEERSTUKKEN
zelve bewywn. _ Dat de verzoeni den Middelaer, een aenzien der innerly e waerdigheid , oneindig algenoegzaem zy * zo u«t de oneindige heerlykheid van' den
Se' d T G°dS °neiCd^ , welke door de zonden beieedigd was de/
« blykbaer, dat het geen naede bet og noodig hebbe. Maer daE 0o«
»»g ten aenzien van haere beftemming en 'krachtdaedige ukwerkfelen , naer God t machtige bepaeling, aJken voor zeekere p^J foonen gefebikt 2y , bewyzen Pe
delyke uitfpraeken der Heilige Schrivt.
/•,V^WS£ Uit zulke Plaetfen, alwaer de kraciHdaedlge uitwerking van chutstu
2&. XXVI: 28, Hebr, IX- 28 tor h«vancHKrsTus, Matth. i?/f- «5 ««enen die wr^. ^ 'J^ d
^« w goede werken , Tk. II- I/t L
Hem gegeeven heeft, Joh. X: ,9, tot zyne Hand. XX: 28, tot zyn geestelyk
jSTJi 5'2PjV: 235 töt *****
A. De krachtdaedige uitwerking van 's Heilands verzoening, is de mededeeling van de genaede des gel00vs , waer
onfeiloaer tot de zaeligheid gebracht wor« gely* wy zo eveQ geziefl hebb£n>
. Nu
VAN DE OPENBAERING. 477
Nu ontvangen niet alle menfchen de genaede des geloovs , 2 Thesf. III: 2 , maer alleen de uitverkoorenen , Tit. I: i. Derhalven is het Gods voorneemen en christus oogmerk niet geweest , om alle menfchen werkelyk tot de zaeligheid te brengen.
y. De vruchten en uitwerkfelen van christus verzoening worden uitdrukkelyk bepaeld tot die geenen , welke God te vooren in lievde gekend , en te vooren verordineerd heeft, Rom. VIII: 29, 30.
5, Het oogmerk van christus in zyne verzoening, was niet alleen om zondaeren te verlosfen van de fchuld en den vloek der zonden , maer ook om hen te heiligen, en daer door tot de hemelfche zaeligheid voor te bereiden , 2 Cor. V: 15. Tit. II: 14. 1 Petr. II; 24 , enz. Maer niet alle menfchen wor. den geheiligd , derhalven was ook het oogmerk van christus niet, om- alle menfchen te verlosfen, en onfeilbaer tot de zaeligheid te brengen.
s. Eindelyk , volgens de leer der Remonftranten , dat christus flechts eene mogelykheid van zaeligheid voor alle menfchen verworven hebbe ,• dat God in het algemeen zou beflooten hebben de zulken , die zouden gelooven en in het geloov volharden, te zaeligen ; en dat dit geloov van het goed gebruik der krachten van onzen vryen wil
VIII. DEEL.
478 OVER DE LEERSTUKKEN
zou afhangen; volgens deeze leer heeft christus geene waere en volkoomene verzoening aengebracht , en het was mogelyk , dat christus geheel vruchteloos zou geftorven zyn , omdat het mogelyk was, dat niemand der menfchen van zyne voorgewende eigene krachten een goed gebruik maekte.
Het ftelfel der Saumurfche Godgeleerden in de voorige Eeuw, camero, amyraut, testard en anderen (z), die van een algemeen befluit fpraeken , waerin God zou vastgefteld hebben, om christus tot eenen Middelaer te geeven voor het ganfche menfchelyk genacht, en van een byzonder befluit, waerin God , om dat Hy voorzag , dat niemand, uic hoofde der aengeboorene boosheid, gelooven zou, eenigen zou uitvet kooren hebben , om hen met het geloov te begivtigen en te zaeligen; dit ftelfel fchynt ons niet zaemen te hangen , en met recht
verworpen te worden. Het verfchilt
zeekerlyk aenmerkelyk van de leer der Remonftranten , daer het geloov niet van 's menfchen vryen wil, maer van Gods genaede wordt afgeleid , met erkentenis eener
on-
(z) camero Oper. p. 533. amyraldus Traite de la. ProduH. Ch. 7. terstardus hen §. 78, 79. bayl e Dm. Art. Amyraut. dlonoel, cameron, daili.e horus, vitbinga F. Tltef. T/ieol. p. 166.
VAN DE OPENBAERING. 479
onfeilbaere verkiezing van bepaelde perfoonen, naer Gods vrymachtig welbehaegen. Maer er wordt een tweederlei en wel een ftrydig befluit veronderfteld; een algemeen befluit, waerin God de zaeligheid van allen , en een byzonder , waerin Hy alleen het eeuwig geluk van weinigen 'zou willen. — Daerenboven, er wordt aen christus een tweederlei en verfchillend oogmerk toegefchree. ven , eerst om voor alle menfchen , en daerna om alleen voor de Uitverkoorenen te voldoen. . Ook is dit ftelfel geenszins noodig , gelyk men voorga v, om verfcheidene Bybelplaetfen overeen te brengen , in welke de verdienften van christus, dan eens tot alle menfchen uitgeftrekt , dan eens tot zee-
kere perfoonen bepaeld worden. Om nu
niet eens te zeggen , dat God veronderfteld wordt, in zyn eerfte oogmerk, om alle menfchen te zaeligen , door de algemeene boosheid te leur gefteld te weezen (a)-
(s) Examen van het ontwerp van Tolerantie, VII Zaemen. fpraek p. 455— turrettin Theol. Elenet. Part. I. Loc» 4. Quafl. 17. hbidegcer. Dif. Sel. DUT. 27—
VIII. DXEL.
480 OVER DE LEERSTUKKEN
God heeft van eeuwigheid , nat* zyn vrymachtig welbehagen , beflooten , zeekere bepaelde menfchen eindeloos te zaeligen , en de overige in den algemeenen ellendejtaet \t a ten liggen.
Dit befluit, waerJoor God het eindelyk lot van alle menfchen kinderen bepaeld heeft, noemen wy de psjedestinatie , of Voorverordineering. De benaeming is ontleend uit Rom. VIII: 26 , 30 , en Eph. I: j , die God te vooren gekend heeft, die Hy heeft te vcoren verordineerd %poaptae ; die Hy te vooren verordineerd heeft zpotap:creis;
Deeze voorverordineering verfchilt niet weezenlyk van Gods Befluit, waerdcor Hem alle dingen van eeuwigheid bekend zyn, Hand. XV: 18. God is eenvouwig; Hy .werkt niet , by opvolging, maer door ééne en dezelve daed van zynen eeuwigen Wil. Maer , naer onze manier van bevatting , is zy een byzonder deel van Gods befluit. Dat er zodaenig eene Voorverordineering zy , leert niet alleen de Heilige Schrivt , in de aengehaeide plaetfen , en veele andere, welke in het vervolg zullen tc pas koomen . maer ook de natuur der zaeke zelve, omdat God alle toekoomende zae-
ken ,
VAN PË öPENBAEiHNG, 4&f
ken i en gevolgelyk öok liet eeuwig lo« der menfchen bepaeld heeft. Trouwens anders zou God van het eindeloos lot def menfchen onkundig weezen*
Deeze voorverordineering beftaeC In twee deelen, de verkiezing en verwerping.
A. De Heilige Schrivt fpreekt Zeer dikwyls
van de verkiezing. Zo zegt, by
voorbeeld , de Heiland , veele zyn geroepen , maer weinige uitverkooren, Matth. XXj 16. XXII: 14. paulus fpreekt van Gods' Voorneemen, het welk naer de verkiezing ist Rom. IX: li. God , zegt hy , heeft ons uitverkooren in christus; voor dt grondlegging der waereld) dat is , van alle eeuwigheid , Eph. I; 4; en petrus fpreeke van uitverkoorenen, naer de voorkennis vm God den Vader , 1 Petr. I: 2.
Door de Verkiezing verftaen wy die yry* machtige en onveranderlyke daed van Gods wilt waer door Hy van eeuwigheid heeft vastgejteld t xeekere bepaelde perfoonen 3 uit kracht der ver* dienjten van den Middelaer 3 met het geloov tt begivtigen, en onfeilbaer te zaeligen; — of, met de woorden der Leerregels van de Nationaele Synode : ,, Deeze Verkiezing is een om*
veranderlyk voorneemen van God , doof 3, het welk Hy, voor de grondlegging def „ waereld, eene zeekere meenigte van men-'
vin. deel. Hh
4Si OVEr'DE leerstukken
„ fchen , niet beeter of waerdiger zynde „ dan andere, maer in de gemeene ellende „ met andere liggende, uit het geheele men„ fehelyk gcflacht , van de eeiue oprecht„ he;d door hun eigen fchuld vervallen, in de * zondc cn het verderv, naer het vrye ,, welkhaegen van zynen wil, tot de zae„ %hei4 , uit loutere genacde, uitverkooren „ heeft m christus, den welken Hy ook „ van eeuwigheid tot eenen Middelaer en U een hoofd van alle Uitverkoorenen , en „ tot eenen grondflag der zaeligheid gefield „ heeft ; en , opdat zy door Hem zouden „ zaelig gemaekt worden , heeft Hy ook „ beflooten dezelve aen Hem te geeven , en ;, krachtig tot zyne gemeenfchap , door „ Woord en Geest , te roepen en te trek„ ken,, of met het waere geloov in Hem te „ begivtigen , te recht.vaerdigen , te hcili„ gen , en, in de gemeenfehap van zynen „ Zoon krachtig bewaerd zynde, ten laetfien „ te verheerlyken , ten betooge van zyne » barmhartigheid , en tot prys van den ryk„ dom zyner heerlyke genaede (b)"
Alles koomt derhalven op deeze drie hoofdftellingen neder. — God heeft , uit het ganfche menfchelyk geflacht , zeekere bepaelde
perfoonen tot de zaeligheid gefchikt; de
reden der voorkeus van deeze bepaelde per-
(*j Eerjle Boopfluk der Ltirt Art. r.
VAN DE OPENBAERING. 483
foonen ligt alleen in Gods vrymachtig welbehagen ; dit voörneemen van God, naer
de verkiezing , is onverar.derlyk. A. God heeft , uit het ganfche menfchelyk ge~
fadlt, ZEEKERE BEPAELDE pejrsoonkn,
tot de zaeligheid grfchikt. Deeze leer
houden wy flaende , tegen alle de naervolgers van pElacius , die de zaeligheid afhangelyk maeken van de voorwaerde des geloovs , door den mensch zeiven te volbrengen ; byzonder tegen de Remonftranten , die het volfhek'te befluit 4 om zeekere bepaelde jperfoonen te zaeligen , geheel verwerpen , en leeren , dat God alleen de voorwaerde der zaeligheid vcstgefteld , en niets anders beflooten hebbe , dan alleen hen te zaeligen, die door de krachten van hunnen eigenen vryeü wil gclooven zouden, zonder hun getal en hunne naemen te bepaelen (c). De Nationao le Synode verwierp daerom de dwaeling der geenen , s, die leeren , dat de wil van „ God , o)?j die geenen zaelig te maeken , dié ■„ gelooven , en in het geloov en in de gehoor„ zeemheid des geloovs , volharden zouden , het j} geheele befluit der verkiezing tot zaeligheid it zy , en dat er niets anders , van dit befluit, Ai in Gods voord geopenbaerd zy (dj."
Het volftrekte befluit der verkiezing , om
fc) Apol. llemonjlr. p. ici.
(d tftiwerpffig der dwatüngen c. .1 Art. I.
VIII. Dïtji, Hh 2
484- OVER DE LEERSTUKKEN
zeekere bepaelde perfoonen onfeilbaer te zaeligen , bewyzen wy , onder veele andere,
m. Uit de reden en de natuur der zaeke God is Alweetend; en geene der toekoomende dingen zyn Gode van eeuwigheid onbekend geweest. Hy heeft derhalven van eeuwigheid geweeten , weJke bepaelde perfoonen eindeloos zouden zaelig worden. Maer indien God alleen in het algemeen de voorwaerden der zaeligheid heeft vastgefteld , en het volbrengen van deeze voorwaerden van 's menfchen vryen wil afhing, dan zou God eerst door de uukoomst moeten leeren , wie der menfchen zaelig wierden, en wie niet. . Daer-
enboven , gelyk wy reeds voorheen hebben opgemerkt, het was, volgens deeze leer, mo. gelyk geweest, dat niemand geloovde en dat de verzoening van den Middelaer ten eenemael vruchteloos waere.
ft. Uit het woord Verkiezen en Uitverkoop tien zelvs , het welk allerduidelykst een zeeker bepaeld getal van menfchen, met voorbygaen van de overigen, in zich fluit. Verkiezen en uitkiezen zegt , aen den eenen , boven den anderen , den voorrang te geven; uit veelen , eenigen, met verwerping der overigen, aen te neemen: want die allen aenneemt, maekt geene verkiezing.
7- In de Heilige Schrivt wordt de Verkiezing bepaeld tot zeekere perfoonen , die ver-
or-
VAN DE OPENBAERING. 485
ordineerd zyn tot het geloov en de zaeligheid. Er geloov den zo veelen, als er geordineerd waeren tot het eeuwig leeven, Hand. XIII: 48. Maer, zegt men , in deeze plaets wordt niet gefprooken van de eeuwige verkiezing , maer van de gefchiktheid deezer menfchen , tot het geloov en het eeuwig leeven , zodat de zia zy , „ er geloovden zo veelen , als er be„ kwaem waeren , en eene gefchiktheid had„ den tot het eeuwig leeven." Dan , bebalven dat er valfchelyk eene natuurlyke gefchiktheid tot het geloov en de zaeligheid, in zommige menfchen , veronderftald wordt, heeft de uitdrukking geordineerd te zyn nergens die beteekenis in de Heilige Schrivten. Ook wordt er niet gefprooken van menfchen, die tot het geloov, maer tot het eeuwig leeven verordineerd waeren ; en hoe kan er in eenig mensch eenige gefchiktheid zyn , tot het eeuwig leeven , voor dat hy in christus geloovt? Te vergeevsch beroept men zich op 1 Cor. XVI: 15 , alwaer het huisgezin van st eph anus gezegd wordt , zich zeiven den heiligen ten dienfte gefchikt te hebben , met het zelvde grondwoord : want daer ter plaets bedoelt de Apostel geene inwendige gefchiktheid, maer eene afzondering van zich zelve tot den dienst der heiligen.
. 5. Rom. VUI: 29, 3° > worden de zaelige
VIU. DEEL. Hh 3
43(5 ©VER DE lEERSTBREït}
Vruchten van ch*1STüs verzoening be, paeld tot die geenen , welke God te n rm
gekend en te vooren verordineerd heeft '
Deeze Voorkennis is niet enkel befibouwcnd want God kan in den mensch niets voorden" het welk Hy zelv5 hem niet gegeeven heeft! Maer er wordt eene genaedige verkiezing bedoeld, een voorkennen in Jjevde en barmhartigheid. Ook kan er geene andere Vooryerordmeering verftaen worden , dan welkede rechtvaerdiging en heerlykmaeking onfeilbaer ten zeekeren gevolge heeft, en volgens welke alle dingen den geenen , die God IieVW hebben, ten goede werken , vs. 28. Uit kan EU alleen van eene volflrektc , maer niet van eene voorwaerdelyke verkiezing gezegd worden De Verkiezing héét hier eene voer-
kennis vpoywas, voorzover zy eene bepaeBng is der perfoonen, die zullen zaeli* worden; en eene voorverordineering *fi60ptmt voorzover God beflooten heeft, deeze be-" paelde perfoonen met de genaede des ge. loovs te begivtigen , om de zaeligheid onfeilbaer deelachtig te werden. Die bepaelde perfoonen, welke God tot de zaeligheid gefchikt heeft, heeft Hy niet alleen uitverkooren tot het eeuwig keven , maer ooitot heiligheid en aenneeming tot kinderen, Eph. h 4, 5,
f, Eindelyk beroepen wy ons, om niet
meer-
VAN DE OPENBAERING. 487
meerder plaetfen aen te haelen (O °P 2 Tim. 11: 19, hti vaste fondament van God Jlaet , hebbende dit zegel, i,E heer kent de
cern en DIE de zynen zyn. fier WOrdt
ukdrukkelyk gefprooken van de geenen , •welke de heer kent, niet alleen door zyn oneindig verftand, maer ook door zyren
lievderyken wil , als de zynen. Indien
zelvden zin , kent ook de Heiland de zynen: Hy kent zyne fchaepen , welke Hem van den Vader gegeeven zyn; Hy fielt zyn leeven voor de fchaepen , en zy zullen niet verhoren gaen in de eeuwigheid , Joh. X: 14 , 15 , 27 , 28 , 29
B. De reden der voorkeus , waerom God deeze bepaelde perfoonen tot de zael'gheid verhoren heeft , ligt alleen in Gods viumacetig
W E L i! e h a e G e n.
«. pEr.AGius en zyne naer volgers leerden , dut de beweegoorzaek van de verkiezing tot genaede en zaeligheid geleegen zy, in de goede werken , welke God zou voorzien hebben , dat zeekere menfchen verrichten
(O calvinus Oper. Tom. vif. p, jo — zanciiius Oper. Tom. ii. Col. 467— Tom. vii. Co'. 18 | - 279— r e r k 1 n i 1 u s Oper. Tom. I. Col. 115-7=°— walrus
Oper. Tom. i p. 01-319— Tom 11. p. S.s 17; TRIG.
land Antapo'. c. 34 spanhe1m Opir. Tutu W. Col.
i234 j. \an DEN IJONERT di Grali.1 Pült. p. 3»—-
coles. GoJs Souyereinileil.
VUt. deel. Hh 4
488 OVER DE LEERSTUKKE»
ten zouden (f% _ De Roomschgezindea waeren , ia het Concilie van Trente, 0ver dit ftuk zeer verdeeld. Zommigen wilden de verkiezing afleiden uit Ggds genaedig welbe. hapgen, en anderen daeruit, dat God de verdienften der menfchen voorzien hadt. Hier ever is heevig getwist tusfchen de Franciscae. pen en Dominicaenen , en wordt nog getwist tusfchen de nu afgefchafte Jefuiten en Janft. nmen. Zommigen der Roomschgezinden ftelJen wel eene verkiezing tot de genaede, alJeen naer Gods welbehaegen , maer tevens gene verkiezing tot zaeligheid , uit kracht van toekomende verdienften , welke God voorzien hadt (g). Anderen leeren eene verkie. *>ng met alleen tot genaede, maer ook tot ^engheid , alleen naer Gods gunftig welbe, haegen. Op de laetfte wys begreep het ook de Kardmael bellaumyn, en voegt er by, dat dit het gevoelen zy, niet van zommi. ge Leeraeren , maer het geloov der algemee, ne kerk (h). Ondertusfchen is hunne leer , omtrent de verdienftelykheid der werken, met
dit gevoelen ten eenemael onbeftaenbaer.
De Remonftranten leeren uitdrukkelyk, dat God het geloov van zommjge menfchen , en
hun*
Cf) seanheim Hifi. Eed Sec. V. c. 7, §. Cg) pktarius Theul Dogm. 1, x. c. {h) Conlrov, Tom. IV, 1. a. Col. öo3, 6iz.
VAN DE OPENBAERING. 48^
hunne volharding in het zelve, voorzien hebbe , en daerdoor bewoogen zy , om hen tot de zaeligheid te verkiezen. Zy onderfcheiden naemelyk een voorgaend en een volgend, een algemeen en een byzonder befluit. In het voorafgaend of algemeen befluit , zou God de voorwaerden der zaeligheid bepaeld, en vastgefteld hebben de geloovigen eindeloos gelukkig te maeken ; in een byzonder en volgend befluit zou God die geenen, welke Hy voorzag dat gelooven zouden , tot de zaeligheid gefchikt hebben (0-
Dan dat alleen Gods vrymachtig welbehaegen de eenige oorzaek der verkiezing zy , zo tot genaede als tot heerlykheid , zodat er geene reden in den mensch zy, uit aenmerking van welke God den eenen boven den anderen verkoozen heeft, bewyzen wy (k) :
a. Vooreeist , omdat de Heilige Schrivt de verkiezing uitdrukkelyk toefchryvt aen Gods vrymachtig welbehaegen , zonder eenig opzicht tot de werken. Matth. XI: 25 , 26 , ik danke u Vader , Heer des hemels en der aerde , zegt de Heiland , dat Gy deeze dingen voor de wyzen en verjiandigen verborgen , en dezelve aen de kinderkem geopenbaerd hebt; ja
(i) Catech. Remonflr. Qjiafl. 39, 4°.
rivetus Oper. Tom. II. p. urt— Oper. Turn. ii, c, 19. t y r r E t r 1 n Theol. Elent t. Tom. 1. Loc. 4. Qiiafl. 11.
viii, deel. Hh 5
$oz over de Leerstukken Vader , want ahoo is geweest het welbehaegen roor U. Nu de openbaering der verborgenbeeden , welke het geloov en de zaeligheid ten gevolge heeft, hangt van deeze verkie*ng af, en wordt hier aen 's Vaders welbehaegen , met uitfluiting van alle redenen van voorkeus in de perfoonen , allerduidelykst toegefchreeven. - Het geeven van het Koning, ryt hangt af van 's Vaders welbehaegen, Luc.
XII: 32. Wat kan er duidelyker zyn,*
dan het zeggen van paulus, s Tim. I: 92> God heeft ons zaelig gemaekt en geroepen , met eene heilige roeping, niet naer onze wer»
t*V, maer naer zyn eigen voor, neem en en genaede.
De uitvlucht der Remonftranren , dat door Gods welbehaegen , in de zaeft der verkie'mg , d.e gunftige fbhiftklng bedoeld worde waer door Hy , uit alle mogelyke voorwaerden van zaeligheid, die van het geloov gekoo. zen heeft, is onbeftaenbaer: want het befluit der verkiezing is niet eene bepaeling van zaekea of voorwaerden, maer van perfoonen. Hy heeft ons uitverkooren , en die Hy te vooren gekend heeft, deeze heeft Hy te vooren verordineerd , Eph. I: 4. Rom. VIII: 29.
b. Daerènboven, de Heilige Schrivt leidt de zaeligheid , met alle geestelyke zeegeningen , alleen uit Gods genaede af, Eph. II: 8. Uit genaede zyt gy zaelig geworden ; Rom. lil:
24.
van si 0ïenbae?.in8. 4^1
owy worden om ni.t gerechtvaerdigd uit Godsgenaede, Tir. LH: 5; God heeft ons zaelig gemaekt , naer zyne barmhartigheid , enz. Maer hadt God zeekere merfchen uitverkooren , omdat By voorzag Jat jy gelo >ven zouden , dan hadden vy hunne zaeligheid te danken aca eene beet ere geftekineid , wdke zy hadden boven anderen.
c. Volgers de Remoolbantcn is het geloov de oor.aek , maer, soigens de Hftiiig« Schrivt, by omkeering , de vrucht en ;et gevolg der verkiezing, paulus fpreekt niet van eene verkiezing der geloovigen , maer van het geloov der uitverkoorenen, Tit. 1: U — Het geloovig koomen tot je^us is alleen dergeenen , die Hem van den Vader gegiëvm zyn , joh. VI: 37 > zy zyn derhalven niet aen je^us gegeeven, omdat zy geloovig tot Hem koomen zouden , maer zy koomen tot jesus, omdat zy Hem van den Vader gegeeven zyn. De zaeligheid en alle gees.-
tetyke zeegeningen worden , uit de verkiezing of voorverordineering , als de grondoorzaak afgeleid , Eph. I: 3 , 4- Rom VIII; z$ t 20, God heeft, ons te vooren veror¬
dineerd , tot aenneeming tot kinderen , Eph. I; 5 ; maer het geloov is het middel , om deel te hebben aen deeze aenneeming tot kinderen , joh. I: 12; derhalven is het geloov» zo wel als de gemelde aenneeming, de. vin. deel*
49* over de leerstukken
vrucht, maer geenszins de oorzact der ver-
verordineering.
Uit deeze en andere bewyzen , weJke wy er nog zouden kunnen byvoegen, beiluitea wy met de Dordrechtfche Vaderen (l) , dat „ de Verkiezing gefchied zy , niet uit een „ voorgezien geloov, gehoorzaemheid des ge„ loovs , heiligheid , of eenige andere goede „ hoedaenigheid of gefchiktheid, als eene „ oorzaek of voorwaerde , te vooren ver„ eiseht in den mensch, die zou verkoozea „ worden , maer tot geloov, gehoorzaem„ heid des geloovs , en tot heiligheid ; der„ haiven is de verkiezing de bron van alle „ zaeligmaekend goed , waeruit het geloov , 5, de heiligheid, en andere zaeligmaekende >, gaeven , en eindelyk bet eeuwig leven „ zelvs , als vruchten vloeien."
8. Ook verwerpen wy de Helling der geenen, die christus en zyne verdienften befchouwen , als de beweegende oorzaek der
Verkiezing. . Wy leeren wel , dat God
den Heer christus van eeuwigheid, tot eenen Middelaer en hoofd van alle de Uitverkoorenen , en tot eenen grondfiag der zaeligheid gefield hebbe (m). Dan daermeede willen wy alleenlyk te kennen geeven, dat christus
de
CO Eer/Ie Hoofdjiuk der Leere Art. t>.
(«0 Leerreegels der Dordrechtfche Synode c. i. Art. 7,
VAN DE OPEUR ATRIKG. 493
de verdienende oorzaek zy van alle de genaedeweldaeden , welke God in zyn eeuwig befluit , voor de Uitverkoorenen verordend heeft; dat Hy het Hoofd zy , voorzover alle de Uitverkoorenen in Hem , als plaetsvervangende Borg, gereekend worden ; en dat Hy , tot Middelaer zy aengefteld, om de genaede en heerlykheid voor de Uitverkoorenen te verwerven (n). Maer geheel
anders begrypen het de Lutheraenen , beweerende dat christus de verdienende oorzaek der Verkiezing zy , zodat de Verkiezing zou gefchied zyn , uit aenmerking der verdienften van christus , en God daer door bewoogen zyn tot de verkiezing. „ Daer wy, „ uit aenmerking van christus verdien„ ften , werkelyk zaelig worden , zegt n u d„ djeos (0) , mag men met i-jcht befluiten, „ dat ook het befluit der Verkiezing , uit „ aenmerking van christus verdienften , „ als eene uitwendige beweegende oorzaek, „ gefchied zy." Deeze leer verwer¬
pen wy ,
a. Omdat de Verkiezing allerweegen, in de Heilige Schrivten, aen Gods vrymachtig welbehaegen , en nimmer aen ch r i s t u s , ais de verdienende of beweegende oorzaek, wordt
O) ASa Synoii Dordme. Stf. 65, 67. Epijl. Eed SS Theol. EpiJI. 382, 323.
Ca) Theol. Dogm. Torn. U. p. l£o5— '* VIU. JBEEL.
vervangenae rsorg, gciccAcuu wmucu , cn
4S>4 ÖVER DE LEERSTUKKEN
toegefchreeveh. — christus is wel verot. dend, om de verdienende oorzaek te zyn van die zeegeningen, welke God voor de Uitvet koortnen gefchikt heeft, maer Hy is niet dé verdienende oorzaek van de verkiezing zelveHet is waer, God kan geenen zondaer genaede bewyzen , dan alleen met opzicht en uit kracht van christus verdienften, vermits de verzoening van christus de eenige grond is van alle genaede weldaeden ; maer ge; heel anders is het geleegen met die onëindigó barmhartigheid , welke God van eeuwigheid bewoogen heeft , om een middel ter verzoe* fiing uit te denken, en zynen Zoon te verordenen tot Borg der geenen , over welke Hy zich, naer zyn vrymachtig welbehaegen, ontfermen wilde. Daerom wordt de zending van den Middelaer uit Gods liefde en barmhartigheid afgeleid , Joh. III; 16. x tob. IV: io. '
b. De Verzoening van den Middelaer is derhalven niet de verdienende of bewee* gende oorzaek , maer het vruchtgevolg van de verkiezing. Opdat God de Uitverkoorenen , op eene Hem betaemelykje wys, zou kunnen zaeligen , heeft Hy zynen Zoon tot Middelaer verordineerd , i Petr. I: 20. De genae e is ons, vo r de tyden eer eeuwen, gegee* ven in christu-, aergtmerkt als Midde* laer, die deeze genaece verwerven zou,
maer
VAN DE OPENBAERING. 49$
maer niet om christus, als de verdienende of beweegende oorzaek der verkiezing, 2 Tim. I: 9C. Dit befluit der Verkiezing is onverander-
lyl. > Dit beweeren wy tegen de Remon-
ftranten , die ftellen dat de verkiezing veranderlyk zy , en , door den afval der geloovigen , kunne verydeld worden (p). „ Gelyk God zelvs ten hoogften wys , onveran„ derlyk , alwectend , en almachtig is, zo kan de Verkiezing, van Hem gedaen, niet herdaen , noch veranderd , noch wederroe„ pen , noch afgebrooken worden , noch de uitverkoorenen verworpen, noch het getal derzek.er verminderd worden (q)." Trouwens
a. Gods wil en befluit is zo onveranderlyk, als Hy zelvs. De raed des heesen beftaet in eeuwigheid , en de gedachten zynes harten van ge/lachte tot ge/lachte, Pf. XXXIII: 11, Gods raed zal bejtaen , en Hy zal al zyn welbehaegen dom, Jef. XLVI: 10. Maer de ver* kiezing is een gedeelte van Gods befluit,
£. paulus leert ons alle genaedeweldae. den , welke in de heerlykheid voltooid worden , befchouwen als zeekere vruchten ea
(p) Catech. R'monfir. Qtiejl. 39, 4a (j) Dortlr. Leerreeg. c. I. Art. ii.
Vilt DEEL,
49Ö OVEE 01 LEESSTUKKEN
onfeilbacre gevolgen van de Verkiezing , Rom. VIII: 29, 32.
y. Eindelyk verklaert de Heiland, dat hec onmoogelyk is de Uitverkoorenen te verlei den : er zullen valfche Christus/en en valfche Propheeten opjlaen, en zy zullen groote teekinen en wonderen doen , alzoo dat zy (indien het moogelyk waere) ook de Uitverkoorenen verleiden zouden, Matth. XXIV: 24. Dit veronder. Relt allerduidelykst, dat de Uitverkoorenen , uit kracht der onveranderlykheid van het befluit der Verkiezing , onmoogelyk kunnen
verleid worden. Men zegge niet, dat
de benaeming van Uitverkoorenen alleen voortreflëlyken aenduide: want , in de gelykiuidende plaets Mare. XIII: 20 , fpreekt dc Heiland van Uitverkoorenen, welke God heeft
uitverkooren. Even zo ongegrond is de
uitzondering dat de Heiland niet eene onmoogelykheid der verleiding van de Uitverkoorenen bedoele , maer alleen dat het zeer bezwaerlyk weezen zou , om hen te verleiden, naerdien Hy hen, in het eerfte geval, niet tot waekzaemheid zou vermaend hebben: want de onveranderlykheid van de verkiezing fluit geenszins de middelen uit, van welke God zich bedient , om de Uitverkoorenen onfeilbaer tot de zaeligheid te brengen (r).
B. De
CO HOORNBEEK Sodll. Confui. Tom. I. p. 49J. M».
LINAUS Enod. gravitfim. Qpa/I. Tiaft. -. c. i.
VA N £>E OPENBAERING. 497
B. Be verkiezing van zommige bepaelde menfchen fluit van zelvs de verwerping der overigen in zich. Het woord Ver¬
werping koomt wel by de Heilige Schryveren niet voor , maer zy fpreeken van een gefield te zyn tot toorn , 1 Thesf. V: 9 ; van een te vooren opgefchreeven te zyn tot het oor~ deel , Jud. vs. 4 ; van vervhekten, welke christus nooit gekend heeft, Matth. VII: 23. XXV: 41 ; van zulken , die tot ongeioorzaemlieid gefield zyn , 1 Petr. II: 8 ; van vaeten des toorns tut het verderv toebereid , Rom. IX: 22.
Wy verftaen door de Verwerping , die oraveranderlyke en vrymachtige daed van Gods wil, waer door Hy van eeuwigheid heeft vastgefteld, zeekere bepaelde perfoonen , ten betooge van zyne rechtvaardigheid, in de algemeene ellende te laeten liggen, en, door hunne eigen fchuld, te laeten verlooren gaen ; of, gelyk het in de Leerreegelen der Nationaele Synode is uitgedrukt, de Heilige Schrivt getuigt : „ dat niet alle „ menfchen zyn verkooren , maer zommi,, gen niet verkooren , of in Gods eeuwige „ verkiezing voorby gegaen , naemelyk die , welke God naer zyn vry , rechtvaerdig , onberispelyk , en onveranderlyk welbehae\ gen , beflooten heeft in de algemeene el„ lende te laeten , in welke zy zich zelve, „ door hunne eigen fchuld, hebben nederge-
VIII. DEEL. Iï
498 OVER DE leerstukken
» &ort, en hen, met het zaeligmaekend «. » oov, en de genaede der bekeering, rL te begivugen; maer dezelve in hunne eige-
„ oordeel geiaeten zynde, eindelyk niet alleen " T het °;ge,00V i niaer ook om alle an"dCre Z0Dden> ter openbaering van zyne „ reehtvaerdigheid , £e verdoeme„ en Tü. j, wig te Itraffeh (>).» U Omtrent deeze Verwerping hebben wy kor. telyk het volgende atn te merken (tj.
A Zy verkeert omtrent zeekere bepaelde
perfoonen. . ne ^„„„n ^paciuc
wel ^ Remonftranten erkennen
wel eene verwerping van perfoonen van ^wigbeid gefchied ; maer zy Zk^Z eene volftrekte verwerping , waer r - vastgelteld hebben * 'zeeLre tpaïd Pe foonen, met de genaede , welke tot he"
te gaen, leerende dat niemand Heilig ver!' worpen worde, voor dat hy, tot het O0gen. SÏaJ— ZyDeDd0°d'-^ongeloovvol Dan dat God zeekere bepaelde perfoonen fcebbe, hen met zyne genaede voorby te
gaen ,
CO Eer/Ie Iloofdji. Art. iS, (O eivetus Oper. Tom tt „ r Oper. Tom. III. Co! [J ?' "Ö3~
0l' ïz4*— tri clan d Antapok c. s.
van de openbaering. ^99
gaen, en in de algemeene ellende te laeten liggen, blykt
«. Uit de Bybelplaetfen , welke wy zo even hebben bygebracht , Rom. IX: 22.
I Thesf. V: 9. 1 Petr- 01 8' Jud- 4*
p. Anderzins zou Gods voorweetenfehap , omtrent het eindeloos lot der menfchen , geheel onzeeker weezen.
v Daerënboven , zeekere bepaelde perfóonen worden gezegd, niet te behooren tot de fchaepen van je sus , welke de Vader Hem gegeeven heeft , Joh. X: 26 ; en niet verlicht te zyn , omdat het alzoo des Vaders welbehaegen geweest is , Matth. XI: 25, 26.
S. Eindelyk alle Gods beiluiten zyn onver'anderlyk. Derhalven moet ook de Verwerping volftrekt, onveranderlyk, en onherroepelyk weezen.
B De verwerpihg is gefchied naer Gods vrymachtig welbehaegen. De Heilige Schrivt leert ons God in dit geval befchouwen , als eenen onafhangelyken heer, die met het zyne doet, zo als het Kern goeddunkt. Matth. XI: 25. God ontfermt zich diens Hy wil , en Hy' verhardt zich diens Hy wil; of heeft een pottenbakker geene macht over het leem, om , Vit denzelvden klomp , het eene vat te maeken ter eere, en het ander tot oneere? Zo heeft ook God vaeten des toorns tot het verderv , en vaeten der barmhartigheid tot heerlykheid toebereid,
VlII. deel. a' 2
SOO OVER DE LEERSTUKKEN
Rom IX: ,g,.„., 22, 23. Trouwers heÉ ganfche menschdom kwam aen Gods orëindi* verftand voor, als even zondig en verdoe«lyk ; gevolgelyk waeren er geene redenen, in de voorwerpen , om den eenen boven den anderen te kiezen of te verwerpen
Volgens de Remonaran, ten is het ongeloov en de verharding, hetzelve, welke God £ zommigen voorzien heeft , de oorzaek van hunne verwerping. Dan wy hebben reeds ge. «en, dat het geloov eene vrucht der verkieJgzy, en indien God beflooten hadt , ea gemand d,e genade te fchenken, welke tot
Joovd hT, n°0digiS' zou ook niemand geloovd hebben ; derhalven kan het voorgelen ongelo de oorzaek der verwerp,/ £ weezen. — Jn tegendee] het van jzommigen is het gevolg van hunne ver! werpmg, waer door God beflooten heeft hen , met de genaede des geloovs , oie£ tê begivtigen. De Pharizeeuwen geloovL nie omdat zy niet hehmdm m dg >
J sus Joh. X: 26. Zommigen zyn gejm tot ongeloov en or:gehoorzaemheid , \ ^ II: 8.
heeft GOV" ^ Veïkk™Z Vast^ld
heeft Zeekere bepaelde perfoonen , door de nadelen daertoe leidende, onfeilbaer te zae!
Paeld, door weJke de verworpen zeeker zul-
]en
VAN DE OPENBAERING. 501
len verloeren gaen. Deeze middelen zyn
mccrendeels ontkennende ; het niet fchenken van de genaede des geloovs , Hand. XIII: 48 , het overlaeten aen ?ich zeiven , het laeten wandelen in hunne eigene weegen , het niet openen van het hart enz. ; dan er koomen ook wel ftellige middelen by , het verblinden der oogen en het verharden van het hart , Jef VI: 9. Joh. XII: 37-41 , tot eene rechtvaerdige ftraf der zonden. Alle deeze middelen beftuurt God wys , rechtvaerdig , en onberispelyk, tot zyne altoos heilige oogmerken.
D. Ondertusfrhen heeft God de verworpenen niet te vooren verordineerd tot zonden , maer Hy heeft beflooten hen , om hunne zonden , eeuwig te ftraffen. De Voorverordineering is riet de oorzaek van de zonden , maer de Voorverordineering vindt de zonden in menfchen , voorzover zy alle , aen Gods oneindig verftand , van eeuwigheid , als zondig en verdoemelyk voorkwaemen (u).
iu) de moor Continent. Tom. II. p. iiz.
VIII. DEEL, li 3
50Ï OVER DE LEERSTUKKEN
§. 906.
Dan, omtrent de voorverordineering» waer door het krachtdaedig uitwerkfel van christus algenoegzaeme Verzoening tot zeekere perfoonen bepaeld is , hebben wy nog het een en ander aen te merken. Wy zullen het by weege van vraegen voor/tellen , en dezelve kortelyk beantwoorden.
m. De eerfte vraeg verkeert, omtrent de voorwerpen der voorverordineering, of de orde der Befiuiten. Zy is deeze, hoe God de menfchen in het Befluit der Voorverordineering befchouwd hebbe, of hoe de menfchen aen het Goddelyk verftand zyn voorgekoomen ?
Zommige meenen, dat God de menfchen befchouwd hebbe, als kunnende gefchaepen wordm en vallen. Deeze worden genaemd Bovenvaldryvers, omdat zy, met hunne gedachten , als het waere tot boven den val der menfchen opklimmen. Zy begrypen de orde der Befluiten op de volgende wys : de Voorverordineering zou het befluit , om menfchen te fcheppen en den val toe te laeten , zyn voorafgegaen ; eerst zou God beflooten hebben , om zyne Barmhartigheid en Rechtvaerdigheid te openbaeren, in de zaeligheid
vaa
VAN DE OPENBAERING. 503
zommigen , en in het verderv van anderen ; daerna om menfchen te fcheppen en den val toe te laeten , ten einde het gemelde oogmerk te bereiken ; en eindelyk om den
Middelaer te zenden. Dit begrip heeft
mannen van naem tot voorftanders (v) zelvs wordt 'er de groote calvyn onder gefield , hoewel deeze zaek zeer twyffelachtig zy (w).
Anderen zyn van oordeel, dat God, in de Voorverordineering , de menfchen befchouwd hebbe , als gefchaepen en gevallen zynde , en heeten Beneedenvaldryvers (Jnfralipfari) omdat zy met hunne gedachten , als het waere beneeden den val blyven. Zy begrypen de orde der Belluiten op deeze wys : eerst zou God beff oten lu bben menfchen te fcheppen en den val toe te laeten ; wyders zou God bepaeld hebben, zeekere perfoonen, uit het gevallen menschdom, te zaeligen, en de overigen in de algemeene ellende te laeten liggen ; dan , terwyl God aen zondaeren geene barmhartigheid bewyzen kon , zonder Voldoening, zou Hy vervolgens zynen Zoon tot Middelaer verordend, en eindelyk vastgefteld hebben , om den uitver-
(v) BIZA Annot. ad Rom. IX. gom Anus Anal. Explic.
Rom. IX. heid anus Corp. Theol. Tom. I. I. ;.p. 217
voetius Dtlp. Sel. Part. I, p. 154-4*-°— BURMANNUS Syn. Theol. Ton:. I. 0 ;,8 g. 13.
(w) rivet os Difp. Oper. Tom. Iï. p. 1(59.
VIII DEEL. Ü 4
5)•" De Hoogleeraer g oma rus evenwel verfchilde hier in , dat hy tot het begrip der Bovenvaldryvers overhelde (%), en de afgevaerdigden der Zuidhollandfche Synode verklaerden , dat er , over dit ftuk, geene bepaeling behoorde gemaekt te worden, indien men maer vastftelde, dat God alle menfchen in eenen gelyken ftaet befchouwd hebbe (a). Naderhand is er over deeze zaek heevig getwist, tusfchen voetius, die het begrip der Bovenvaldryvers, en ma rest us, die het gevoelen der Beneedenvaldryven verdcedigde.
, tJit het geene wy boven beredeneerd hebben (&) , ?al men genoegzaem bemerkt hebben , dat wy het ftelfel der Beneedenvaldryvtrs verkiezen. Trouwens het andere begrip fchynt ons wat hard, dat God zou br11 joten hebben , zyne rechtvaerdigheid in zommige menfchen te openbaeren , voordat zy befchouwd werden als zondaers. Daerënboven koomt de orde der befluiten , welke zich de Beneedenvaldryvers voorltellen , beeter
(/) Eerjle Uuofdjluk der Leere Art. 7. (z) ASa bynodi Scjj'. 7.
O) Epiflola Ptxjtdsthm & Erud. Vir. Eplfi, 340. (*; § 9-3»
vin, deel. li 5
SOÓ OVER DE LEERSTUKKEN
overeen met de Heilige Schrivten , in welke de verordening van den Middelaer, en de verzoening, door Hem te weeg gebracht aen de Verkiezing worden ondergefchikt ' Eph- J: 3 7- Eindelyk fchynt de natuur der zaeke zelve te vorderen , dat men de voorwerpen der Voorordineering befchouwe, als menfchen die gefchaepen en gevallen zyn, om dat ook de verwerping een deel is der Voorverordineering, maer er kan geene verwerping zyn zonder voorwerpen , welke der verwerping waerdig zyn (c).
§. Voorts zou men kunnen vraegen , of de algenoegzaeme Verzoening van den MiddeJaer, wanneer het krachtdaedig uitwerkfel daervan alleen voor bepaelde perfoonen gefchikt is, niet voor veelen onnut, en christus voor hun te vergeevsch geftorven zy?Op deeze fchynbaere bedenking antwoorden zy :
a. Dat het meerder of minder getal der geenen , die tot de zaeligheid gefchikt zyn , geenen invloed altoos hebbe op de icnerlyke waerdy van christus verzoening. Het is een gansch averechtsch denkbeeld, wanneer men zich verbeeldt, dat christus juist zo veel geleeden en gedaen hebbe, als noodig
was
f<; turrettin Theo!. Elenet. Tont. i. Loco 4. cw?
van de openbaering. 507
was voor het bepaelde getal der Uitverkoorenen , en dat Hy meer zou hebben moeten lyden en doen , wanneer God een grooter aen tal van zondaeren tot de zaeligheid gefchikt hadt. Elk eene overtreeding is eene beleediging van Gods oneindige Majefteit, en eene kennelyke verlochening van zyne Volmaektheeden. Ter verzoening van ééne overtreeding was derhalven reeds eene oneindige Voldoening noodig. Indien God bepaeld hadt, om maer éénen zondaer te zaeligen, of wanneer Hy vastgefteld hadt, alle zondaeren te zaeligen, zou er, in beide gevallen, eene Verzoening van oneindige waerdigheid noodig geweest zyn. Gevolgelyk kan men , uit de verkiezing van bepaelde perfoonen tot de zaeligheid , niet befluiten , dat de algenoegzaeme verzoening van den Middelaer voor veelen onnut zy , vermits de Verzoening niet anders dan oneindig algenoegzaem
zyn konde. - Zodrae God beflooten had ,
zondaeren te zaeligen , was 'er eene alge. noegzaeme Verzoening noodig, en het ftondt geheel aen de Goddelyke vrymacht, om te bepaelen , wie aen de krachtdaedige uitwerking van deeze algenoegzaeme Verzoening, al of niet zouden deel hebben.
b. Deeze oneindig algenoegzaeme verzoening van den Middelaer is de grond, op welken God het heil, het welk christus ver-
viii deel.
5°S OVER DE LEERSTUKKEN
worven heeft, aen alle zondaeren , die on« der het Euangelie leeven, ernftig en welmeenend laet aenbieden , om het zelve door het geloov aen te neemen , met verzeek* ring, dat elk , die in de Verzoening van christus berust, zeeker zal zaelig worden. Op dien grond verklaert God in het Euangehe, dat de Middelaer eene volmaekte Verzoening heeft te weeg gebracht , overvloedig algenoegzaem om de zonden der geheeie waereld uit te delgen ; en dat die verdoften , zo voor alle zondaeren in het gemeen , als voor elk in het byzonder, algenoegzaem , noodzaekelyk , gepast en begeerlyk zyn. Op dien grond heeft elk een zondaer recht en vryheid, om de Verzoening van christus voor zich zei ven geloovig aenteneemen, als overvloedig genoegzaem, om alle zyne zonden , hoedaenig zy ook weezen moogen, volkoomen uit te delgen.
c. De zaeligheid der Uitverkoorenen is wel de voornaemfte, maer niet de eenige vrucht van christus algenoegzaeme Verzoenmg; er vloeien ook uitneemende nuttigheeden uit voort, welke zich uicftrekken tot het menschdom in het gemeen , en gevolgelyk ook tot de verworpenen.
De oneindige Voldoening van den Middelaer ftrekt tot welzyn der geheele waereld. ly is de eenige bron van al het goede, het
welk
van de openkaering, 509
welk God aen het zondig menschdom bewyst. Op grond van die algenoezaeme Verzoening bewyst God veele verfchooning, en langmoedigheid aen alle zondaeren, gepaerd met eene verbaezende meenigte van zeegeningen en weldaedigheid. Met één woord, al het goede , het welk het menschdom in deeze waereld geniet, is de vrucht van christus Verzoening.
Zonder opzicht tot de algenoegzaeme Voldoening van den Middelaer , zou God het zondig menschdom geen enkel oogenblik draegen kunnen. Zo drae adam gezondigd hadt, was aenftonds alle zeegen verbeurd. Gods rechtvaerdigheid vorderde de verdelging van hem en zyn ganfche geilacht. Maer op grond der algenoegzaeme Verzoening vaa den Middelaer, welke zeeker zou worden daergefteld , en nu werkelyk is aengebracht, heeft God de zondige kinderen van adam, tot op deeze dag, kunnen en willen draegen.
God overlaedt het menschdom, by aenhoudendheid, met zegeningen en weldaeden. Hy
doet zyne zon opgaen over boofen en goeden ; Hy reegent over rechtvaerdigen en onrechtvacrdigen , Matth. V: 45. Hy loet zich niet onbetuigd , goeddoende , van den hemel regen en yruchtbaere lyden geevende , vervullende onze harten met fpys en vnlykheid, Haad. XIV:
viii. deee.
510 OVER DE LEERSTUKKEN
17. Genaedig en barmhartig is de Heer, langmocdig, en groot van goedertierenheid ; de Heer is aen allen goed , en zyne barmhartig* heeden zyn over alle zyne werken, Pf.
CXLV: 8 , 9. Maer welk is nu de
grond , op welken God alle deeze zeegeningen bewyst , aen eene zondige waereld, welke voor Hem verdoemelyk is ? moet deeze vcrfchoonende en weldaedige handelwys niet eenen genoegzaemen grond hebben , die beftaenbaer is met Gods Volmaekt heeden, byzonder met zyne Heiligheid en Rechtvaerdigheid ? Kon God aen zondaeren , die Hem beleedigd en gehoond hebben , op eenen anderen billyken grond eenige weldaeden bewyzen, dan de algenoegzaeme Voldoening van den Middelaer , door welke alle zyne Volmaektheeden volkoomen zyn opgeluisterd ? Door deeze Voldoening derhalven is dit alles , voor eene zondige en verdoernelyke waereld , verworven.
Ondertufchen openbaert God ook zynen toorn van den hemel over de ongerechtigheid der menfchen ; en Hy geevt veele kennelyke blyken van zyn rechtmaetig ongenoegen, over het wangedrag van de kinderen der men*
fchen. Voor de Uitverkoormen zyn alle
die onheilen alleen vaderlyke kastydmgen ten hunnen nutte , en alle dingen werken hun meede ten goede, Rom. VIII: 28 ; terwyl
zy
VAN DE OPEN BA ER INC. 5H
zy de onbekeerden tot nadenken moesten brengen , en aenfpooren , om te ontvlieden van den toekoomenden toorn.
God befloot vrymachtig zommigen s» de gemeene ellende te laeten liggen , en hen, niet alleen om het ongeloov , maer ook om alle andere zonden , ter betooning van zyne rechtvaardigheid , te verdoemen en eeuwig te ftraffen (d).' Evenwel wilde Hy het zondig menschdom , op grond der algenoegzaeme Verzoening van zynen Zoon, weldoen , en onder alle die zeegeningen , ook oordeelen en ftraffen mengen , om de menfchen zo door het een s als door het ander te doen opmerken , hoe fchandelyk en grouwzaem de zonde zy , begaen tegen zulken goeder tieren en en recht» vaerdigen God. Hy wilde den verworpenen het volleeedig verderv niet eerder doen gevoelen , dan nadat zy, door het misbruik zyner goedheid , en de verfmaeding der kennelyke blyken van zyne rechtvaerdigheid, de maet van hunne zonden , tot heC einde van hun leven , vervuld hadden.
Kortom, zou God , aen eenen eenigen zon» daer , genaede bewyzen , dan moesten alle zyne Volmaektheeden, welke door de zonden verlochend waeren , door eene oneindig algenoegzaeme Voldoening, volkoomen werden
() Eerjls Hoofdftuk der Lteri Jrt. 15. V1U. DEEL.
$11 OVER J>E LEERSTUKKEN
opgeluisterd. Nu hing het ten eenemael vaa Gods vrymachtigen wil af, om te bepaelen, wie der zondaeren , aen de hoofdvrucht deezer Verzoening , zynde de eeuwige zaeligheid , deel zou bebbeo. 4 Maer, op grond van die algeroeg/jwnne Verzoening, kon en wilde God ook dc zondige waereld , in zyne Jangmoixighcid en go^derticienheid draegen. Hy bepaelde daeron , dat alle inwooners der waereld , ook de Verworpenen , uit krach: yi < je Verzoening , veele en veeier lei zeegeningen genieten zouden. „ Nu kan „ God, zonder krenking zyner Volmaekthee„ de aen zondaeren , ook aen de boosten , ,, die verlooren gaen , veele weldaedighee„ den bewyzen , nademael Hy zyne gerech„ tigheid in zynen Zoon op aerde zo luister„ ryk verheerlykt heeft , dat geen mensch „ wettige redenen vinden kan , om God , weegens deeze zyne goedheid, van onheiligheid of onrechtvaerdigheid te verden* ken. —— Myne ziel wordt met een innig •i genoegen en zaeligheid overgooten , wan^ neer ik overdenk, dat de ganfche waeh reld, alle redelyke, ja redenloofe fchepfelen „ elk oogenblik van hun belïaen , en alle „ goedertierenheeden , welke hun beweezen „ worden , aen de koomst van mynen groo •
„ ten Heiland verfchuldigd zyn ; en het
„ zal de rampzaeligheid, voornaemelyk van
„ hen,
VAN DE OPENBAERING. 513
„ ben , die onder het Euangelie verlooren gaen , onbedenkelyk verzwaeren , wanneer 3, zy zich in het eeuwig verderv zullen te binnen brengen, dat zy dien jesus , van welken zy zo veel goeds in de waereld „ genooter^ hebben , ondankbaer hebben „ verworpen." Het zyn de woorden van den godvruchtigen Grysaert appetius (e)-
y. Er is eene bedenking van nog meerder aengeleegenheid. Zy is deeze. Is christus Voldoening van eene oneindige waerdigheid, overvloedig genoegzaem , om de zonden der geheele waereld uit te delgen; zyn alle Gods Volmaektheeden daer door volkoomen opgeluisterd ; hadt God alle menfchen kunnen zaeligen ; waerom heeft het Hem dan niet behaegd , om alle menfchen deelgenooten te maeken van de eeuwige zaeligheid ?
Hierin eerbiedigen wy de vrymacht en oppermoogendheid van den Onëindigen, en zeggen met paulus: 0 mensch , wie zyt gy die tegen God antwoordt ? zal ook het maekfel tot den geenen die het gemaekt heeft zeggen , Waerom hebt gy my alzoo gemaekt? Of heeft de Pottenbakker geene macht over het leem , om uit
(e) Voorreeden voor het vervolg der Aenmerhingtn, over het recht gelruik des Euangeliums p, 27—
VIII. DEEL. Kk
514- OVER DE LEERSTUKKEN
denxelven klomp te maeken liet eene vat ter eere t
en het ander ter oneere? Rom. IX: 20, 2r.
De hoofdbron van de dwaeiing der Remonlïranteo , in deeze zeer atngeleegcne leer, is blykbaer deeze geweest , dat zy Gods hoogfle Oppermoogendheid en volftrekte VryT macht , vooral in het zaeiigen van zondaeren , uit het oog verlooren.
Alle menfchen kwaemen aen Gods oneindig verftand even verdoemelyk voor. fjy hadt derhalven zyne rechtvaerdigheid, in het ver. derv van het ganfche menschdom , even als in dat der Duivelen , kunnen verheerlyken. Het was enkele barmhartigheid , dat Hy zommigen verkoos tot de zaeligheid , en daertoe zynen Zoon tot Middelaer verordineerde , om als Eorg voor hun te voldoen. Zouden deeze Uitverkoorenen gezaeligd worden , dan was er eene algenoegzaeme Verzoening noodig ; hun moest daerënboven de genaede des geloovs gefchonken worden , om werkelyk deel te hebben aen de krachtdaedige uitwerking van die algenoegzaeme verzoening. Nu was God de genaede des geloovs aen niemand verplicht ; Hy beflcot daerom dezelve alleen aen zommigen te gee-
ven. „ Zommigen zyn niet verkooren , .
„ naemelyk die , welke God naer zyn „ gansch vry , rechtvaerdig, onberispelyk,
»>~en
VAN DE OPENBAERING. 515
„ en onwranderlyk voorneemen , beflooten heeft , —— met het zaeligmaekend geloov „ en de genaede der bekeering niet te begiv„ tigen (ƒ>"
Wy leeren derhalven geenszins , dat christus het plaetsvervangend hoofd zy van alle menfchen , of dat het zyn oogmerk geweest zy , om alle menfchen te zaeligen. Hy heefc alleen als Borg voor de Uitverkoorenen betaeld ; maer deeze betaeling kon , om de meermaelen gemelde redenen , niet anders dan oneindig algenoeg-, zaem weezen. Hy heeft ook de genaede de* geloovs verworven , maer alleen voor de Uitverkoorenen, aen welken God beflooten hadt dezelve te zullen fchenken.
S. Eindelyk, daer de Verzoening van den Middelaer geen zaeligmaekend uitwerkfel hebben kan , zonder de genaede des geloovs , welke God beflooten heeft alleen aen den Uitverkoorenen te fchenken, zou men kunnen vraegen , wat men dan te denken hebbe van de kinderen , die voor het gebruik van hunne vermoogens fterven, eer zy geloo» ven kunnen ? —- De Dordfche Vaders leeren met zo veele woorden, dat de kinders, die uit geloovige Ouderen gebooren zyn, en
(ƒ) Eerƒ'te Hoofd/tuk der Leere Art. 15. VIII. DEEL. Kk 2
$l6 OVER DE LEERSTUKKEN
voor de jaeren van onderfcheid fterven , toe de zaeligheid verkooren zyn. 3, Nademael „ wy over Gods wil uit zyn woord moeten „ oordeelen , het welk getuigt , dat de kin„ ders der geloovigen heilig zyn , niet van „ natuure, maer uit kracht van het Genaede„ verbond , in het welk zy met hunne Ou„ deren begreepen zyn ; zo moeten godzae-
lige Ouders niet twyffelen , aen de verkie„ zing en de zaeligheid van hunne kinderen , „ welke God in hunne kindsheid uit dit le-
ven wechneemt (g)."
Omtrent de kinderen der ongeloovigen kunnen wy niets bepaelen , en laeten dezelve over aen den rjkdom van Gods oneindige barmhartigheid in den Middelaer (h).
(^■) Eer/u Hoofdftuk der Leere Art. 17, calvinus Inftitj Rel. Christ. I. 4. c. 16.
(A) j. j. schultens Omfiandige Briev eten holtios P- 92 > 95—
HL
VAN DE OPENBAERING. 517
III. er IS NOG OVERIG, DAT ïïï HANDELEN, OVER DE TOEPASSING DER
VERZOENING. X. DE VERZOENING VAN DEN MIDDELAER WORDT, DOOR HET EUANGELIE, AEKGEBOODEN. DEEZE AEHBlEDING heet ANDERS DE UITWENDIGE ROEPING.
§. 907.
Het zou ons weinig boeten , dat de Middelaer eene volmaekte verzoening heeft te weeg gebracht , wanneer zy ons niet bekend gemaekt , en vryheid gegeeven werdt , om dezelve aen te neemen. Daerom laet God deeze Verzoening , door het euangelie, aen zondaeren voorJiellen en aenbieden. Deeze bekendmaeking en aenbieding der Verzoening heet doorgaens de
UITWENDIGE ROEPING.
Het woord euangelie beteekent eene aengenaeme en blyde boodfchap. Byzonder en by uitneemendheid wordt het gebruikt van de heucbelyke bekendmaeking der volmaekte verzoening , welke door den Middelaer verworven is , en aen zondaeren minzaem en welmeenend wordt aengebooden, Mare. I: 15. XVI: 15; en dat deeze aengeleegen boodfchap , met het hoogfte recht, het Euangelie
vin. deel. Kk 3
5l8 OVER DE LEERSTUKKEN
genaemd worde, heeft geen betoog noodig daer er, voor eenen ellendigen zondaer' geene beuchelyker tyding , dan deeze , kan gedacht of genaemd worden. —— Meer omHandig fpreeken de Heilige Schryvers van Gods Euangelie, Rom. I: i, van christus Euangelie, Rom. I: i7 , Van het Euangelie des vreedes , der genaede , en der zaeligheid , Epn. VI: 15. Eph. I: I3. Hand. IK: a4. Elders heet het Euangelie het woords des geloovs , der waerheid , en des leevens , Rom X* 8. Coll. I: 5. 2 Tim. II: Ijr. Phi]. H; Iö>
De prediking van dit Euangelie wordt anders genaemd de uitwegge roeping.
De Heilige Schrivt gebruikt het woord Roepen op veelvuldige plaetfen. Zomtyds voor eene Roeping en uitnoodiging , welke ook gefchiedt aen de geenen , ; die niet uitverkooren zyn , en by welke dezelve geen zaeligmaekend uitwerkfel heeft, Matth. XX: 16. XXII: 14 ; zomtyds voor eene Roeping, welke het geloov in de Uitverkoorenen te weeg brengt, en de zaeligheid ten gevolge heeft, Rom. VIII: 3o. Op deezen grond onderfcheidt men de Roeping in eene uitwendige en inwendige (h); de laetfte wordt ook genaemd de krachtdaedige roeping , omdat zy gepaerd gaet met eene krachtdaedige werking,
(AJ augustinus de Pradeft. Sanct. c. 8. §. I5.
van de openbaering. 510
king van' den heiligen geest, én het zaeligmaekend geloov , in de harten der Uitverkoorenen , te weeg brengt. Ook heet
de uitwendige Roeping zomtyds de algemeene , en de inwendige daertegen de byzondere.
Er is derhalven een weezenlyk onderfcheid, tusfchen de Uitwendige en Inwendige roeping. Zy verfchillen , ten aenzien van
de werking ; in de uitwendige biedt Godt de zaeligheid aen , maer by- de inwendige geevt Hy tevens de noodige genaede , om van die aenbieding een recht gebruik te maeken ; met opzicht tot het werktuig , de uitwendige Roeping gefchiedt alken door het Euangelie, maer de inwendige ook door de krachtdaedige genaede van den Heiligen Geest ; met betrekking tot de uit-
geftrektheid , de eerfte gefchiedt aen allen , die onder het Euangelie leeven , de laetfte bepaelt zich, naer Gods eeuwig en vrymachtig voorneemen , alleen tot de Uitverkoorenen (0-
Over de inwendige roeping zullen wy in het vervolg handelen ; thans bepaelen wy ons tot de uitwendige. Alleen lyk heb ik nog maer aen te merken , dat beide deeze zoorten van Roeping by de Uitver-
(0 tur pettin Theol. Eletret. Tom. 11. Loco, 14. Qtiaft,
.§•7- • • • v H W&fbA
vin. deel. Kk 4
520 OVER DE LEERSTUKKEN
koorenen gepaerd gaen, maer, met opzicht tot de Verworpenen , blyvt het alleen by de Uitwendige De Inwendige Roeping heeft derhalven , in Gods gewoonen weg , nooit plaets, zonder de Uitwendige; maer de Uitwendige gefchiedt aen veelen , zonder dat er de Inwendige bykoomt.
De uitwendige roeping, of de
prediking van het Euangelie , beftaet daerin , dat God aen alle menfchen , die onder het Euangelie leeven , de Verzoening , welke de Middelaer verworven heeft , niet alleen laet bekendmaeken, maer ook oprechtclyk aenbieden, mei bevel om dezelve door het geloov aen te nee-
men, onder belovte der eeuwige zaeligheid ■
Deeze Roeping behelst derhalven drie dëelen
1. Eene bekendmaeking van de Verzoening,' welke christus verworven heefc Tit III: ii. ' '
2. Eene aenbieding van die Verzoening , waer door alle zondaers minzaem en welmeenend genoodigd worden , om die Verzoening aen te neemen , en daerin geloovig te berusten , 2 Cor. V: 10.
3- Een bevel, om die Verzoening geloovig te omhelfen : want dit is Gods cebod , dat wy gelooven in den naem van zynen Zoon Jesus christus, i Joh. Hl: 23. Daerom fpreekt paulus ook van de Wet des gelojvs Rom. lil: 27. *
Het
VAN DE OPENBAERING. 521
Het eerfte en het laetfte ftuk heeft geen naeder betoog noodig , maer by het tweede , de Aenbieding , moeten wy wat ftilftaen. —— De Aenbieding ligt , in het woord Roepen of noodigen , duidelyk opgeflooten. Hoe kunnen ellendige zondaers geroepen en genoodigd worden, indien hun niet een zeeker goed aergebooden en beloovd wordt ? Wat zou het eenen armen baeten , die van gebrek vergaet, dat hem bericht gedaen werdt van eenen overvloedigen maeltyd, welke in gereedheid is , indien hem de noodiging en aenbieding niet gedaen werdt, om er gebruik van te maeken ? even zo weinig zou het ook eenen ellendigen zondaer baeten, bericht tc ontvangen , dat er eene Verzoening zy te weeg gebracht , wanneer zy ook niet voor hem verkrygbaer waere. „Om wel te ver. „ ftaen , welke eene beteekenis en kracht „ wy aen het woord Roepen hechten moe-
ten , wanneer de Heilige Schrivt van Gods „ Roeping fpreekt, moet men letten op de „ gelykenisfen , met welke de Schrivt de „ weldaeden der genaede pleegt af te beel-
den. Wy weeten , dat de Heilige Schrivt „ de weldaeden , welke christus voor „ ons verworven heeft, met een maeltyd en „ gastmael vergelyke , Luc. XIV: 16. „ Matth. XXII: 2. Er fchuilt hier der-
halven eene leenfpreuk in het woord roe-
vm. deel. Kk 5
522 OVER DE LEERSTUKKEN
„ pen. De weldaeden van chrijttjs worden „ niet een gastmael vergeleeken ; de dienaers ,-, van het Euangelie met de knechten , die „ roepen ; en God met eenen Huisvaeder „ d.e beveelt de menfchen te roepen,.tot „ het gastmael van zynen Zoon , het welk »» Hv voor He™ heeft aengelegd. Uit deeze „ Jeenfpreuk nu moet de kracht der woorden „ Roepen en Roeping worden afgeleid (*; "
De Heilige Schrivt fpreekt zeer dikwyla van een roeping , fo den zin van eene uitnoo. digmg , Spreuk. I: 20, 21, 24. vill- 1 4 , Jer. VII: 13, Matth. IX: 13. Mare' ïl' 17. Luc. V: 32. Matth. XXII: 3, p . l4 .J De Dordfche Vaders noemen de Uitwendige Roeping eene belovte en aenbieding. „ Voorts „ is de belovte des Fuangeliums, "dat een „ iegelyk, die in den gekruisten christus » geloovt, niet verderve , maer het eeuwig „ leven hebbe ; welke belovte alle volken en „ menfchen , tot welke God zvn Euangelie „ naer zyn welbehaegen, zendt, zonder on„ fcheid moet verkondigd en voorgefteld „ worden , met bevel van bekeering en ge-
» loov 0)-" „ God beloon met ernst
„ allen , die tot Hem koomen en gelooven , „ de rust der ziele en hec eeuwig Jeven. ~
Dat
C*' MOSHEIM r.lcm. Theol. Dogmat. Part. III. p. 8(,7_ W Berf* Hoofdf uk der Letre Art. 5.
VAN DE OPENBAERING. 523
Dat er veelen , door de bediening des „ Euangeliums geroepen zynde,, niet koomen en niet bekeerd worden , daer van is de fchuld niet in het Euangelium, noch in christus, die door het Euangelium „ wordt aengebooden enz. (m)."
§• 907.
De uitwendige Roeping gefchiedt aen alle zondaeren , die onder het Euangelie leeven , en de aenbieding der Verzoening , welke daer door gedaen wordt , is ernstig e»
wel m eenend. ■
A. De Uitwendige roeping gefchiedt aen alle zondaeren , die onder het Euangelie leeven , en aen elk van dezelve , hoofd voor hoofd , zo aen Verworpenen , als aen Uitverkoorenen. „ De belovte des Euangeliums moet „ allen volken en menfchen, tot welke „ God, naer zyn welbehaegen, zyn Euange„ lie zendt , zonder onderfcheid verkondigd „ en voorgefteld worden , met bevel van „ bekeering en geloov («).'' • Dit vordert de natuur der zaeke zelve , en kan onmoogelyk anders weezen. Het hoofdoog-
(in) Derde en Vierde Htofdfl. der Leere Art. 8, 9. O) Dordr. Leerrcg. Tweede Iloofdft. Art. 5.
viii. deel.
5H OVER BE LEERSTUKKEN
merk der Uitwendige Roeping betreft wel *L leen de uitverkoorenen ; de prediking van het Euangelie is het middel, het welk God verordineerd heeft, om het geloov in hunne harten te werken , en hen onfeilbaer tot de weligheid te brengen, het Euangelie ü eene kraan van God tot zaeligheid , eenen iegelyk die ëeloovt, Rom. I: l6. CHKISTUs £
dienaeren des Euangeliums gegeeven tot volmaekmg derHeüigen , tot opbouwing van zyn geezW licham, Eph. IV: I2 , I3. Maer vermits de Uitverkoorenen alleen Gode bekend zyn , kan de Uitwendige Roeping niet anders cian algemeen zyn , aen alle menfchen , die onder het Euangelie leeven , ook aen de verworpenen (o). — De ^ ^ bevesigt het. Het bevel van christus was algemeen en onbepaeld: predikt het Euangelie aen alle creatuuren , Mare XVI- iT Onder de veelen, die geroepen worden*, zyn maer reinigen uitverkoorenen , Matth XX-
van f^7 i4* • Dk °°k de «eïykeni-;
van den Zaed.aeier ; het zaed van het Euangelie het welk op zeer onderfcheidene plaetfen gezaeid wordt, brengt maer by weinigen vruchten voort, Matth XIII- o_
Men zegge „iet, dat dan de Uitwendige Roeping aen zeer veelen nutteloos en te
VerCo.; ma ec k II Ériey over de Kerk %. 3.g.
van de openbaering. 525
vergeevsch gefchiede: want fchoon dc algemeene prediking van het Euangelie, alleen by de Uitverkoorenen , het geloov te weeg brenge, en een zaeligmaekend uitwerkfel, hebbe, is , zy ten aenzien der VerworpeI nen , niets minder dan nutteloos. Zy trekken daeruit aenmerkelyke voordeden , zelvs ontvangen zy daer onder groote gaeven van den Heiligen Geest CP)-
Veelen, die de genaede des geloovs niet ontvangen , worden, door de prediking van het Euangelie , in hun uitwendig gedrag verbeeterd, en van buitenfpoorigheeden terug
gehouden. By zommigen brengt zy niet
alleen eene uitwendige ingetoogenheid des levens te weeg, maer zelvs eene naeuwgezetheid in den wandel , ja meenigmael zulk eene verlichting , zulk eene lievde voor de waerheid , en zulken yver voor de zaek van den God dienst, dat zy de Uitverkoorenen , voor
eenen tyd , voorgaen en befchaemen.
Door het middel der prediking van het Euangelie , ontvangen zommigen veele en uitneemende gaeven van den Heiligen Gee^t, zodat zy met woorden en daeden , aenmerkelyk dienstbaer zyn aen de bevordering van Gcds eer , en zelvs middelen in Gods hand , ter uitbreiding van jesus Koningryk, Hebr. VI:
O) hei da n us Caufa Dei p. 4I4~" viii. deel.
*J* 0VEK DE LEERSTUKKEN
4 , 5. X: 26. Een voorheen afgodifche NE. euqdkezah verkondigde de eer van den God des hemels, en de verneder ,lT„AS was een prediker van JESusEuaDgelieJC )
De prediKing van her Euangelie is een uitramende zeegen , voor volken , welke daermeede verwaerdigd worden, al hadt zv maer by zeer weinigen een zaeligmaekend uit werkfel. Daerdoor zyn zy verlost , uit de duisternis der afgodery en het bygeloov daerdoor zyn de barbaerfche zeeden be! fchaevd, daer door zyn de wreedheeden van den oorlog beteugeld , daer door is eene algemeene zachtheid en toegeevlykheid inge. voerd, daer door zyn de banden der Maetfchappy naeuwer toegehaeld, en daer aen hebben wy zo veele menschlievende inftelüngen en geftichten te danken (r).
De uitwendige Roeping derhalven, of de prediking van het Euangelie, is een ui£. neemend gefchenk der Goddelyke goedheid: en dat niet alle volken daer meede verwaerdigd worden , is alleen afteleiden, uit de vrymacht van God, die deezen zeegen aen niemand verfchuldigd is. „ Van deeze ver3> fcheiden uitdeeiing moet de oorzaek niet „ geiteld worden , in de waerdigheid van het
C?) Dordr. Leerreg. m e„ iy Booflft'. Art 9 " CéQe
VAN DE OPENBAERING. <27
„ ééne volk boven het ander, of In een bceter gebruik \an het licht der natuur, maer „ in het gansch vrymachtig welbehaegen , en „ de onverdiende lievde van God ; waerom „ ook zy , aen welken zo groot eene genae„ de , buiten ja tegen alle verdienfte , ge5) fchiedt, dezelve met een neederig en dank„ baer hart erkennen moeten O)."
B. De Aenbieding, welke door de Uitwendige Roeping gedaen wordt, aen allen die onder het Euangelie leeven , is ernftig en welmeenende. Dit is de uitdrukkelyke leer van onze Kerk , met zo veele woorden vastgeftcld, in de Leerregelen der laetfte Nationaele Synode „ Zo veelen als er door het Euange„ lium geroepen worden , die worden (Jerio) s, ernftig en welmeenend geroepen: want God „ verkbert ernftig en waarachtig in zyn „ Woord , wat Hem aengenaem zy , naeme„ lyk dat de geroepenen tot Hem koomen ; „ Hy beloovt ook met ernst , allen die tot Hem koomen en gelooven , de rust der „ ziele en het eeuwig leeven (t)." Trouwens de grond van deeze algemeene en welmeenende aenbieding is geleegen , gelyk wy reeds gezegd hebben («) , in de onëin-
(s) üordr. Leerreg. III en IV fioofift. Art. 7. (t) III en IV üuv'dft. Art. 8. (b, § 0°5-
VIII. DEEL.
5^8 OVER DE LEERSTUKKE!*
dig algenoegzaeme Verzoening van den Middelaer (v).
Maer, zeggen de Remonftranten , deeze leer is vierkant ftrydig met die van een volftrekt Befluit der Verkiezing; indien God hadt vastgefteld , om alleen bepaelde perfoonen te zaeligen , zou de roeping en aenbieding door het Euangelie niet welmeenend weezen kunnen, maer, ten aenzien der Verworpenen , geveinsd en bedrieglyk zyn.
Er was naemelyk, ten tyde der Remonftrantfche twisten , geen gefchil , over de aenbieding door het Euangelie aen alle zondaeren , die onder het zelve leeven. Deeze zaek Rondt van weerskanten vast (V). Maer htt gefchil beftondt hierin, of de mensch van zich zelve het vermoogen hebbe, om de genaede, in het Euangelie aengebooden , geloovig aen te neemen. Dit beweerden de Remonftranten. Maer de onzen leerden , dat er eene krachtdaedige werking van den'Heiligen Geest tot het geloov noodig zy, en dat God , in het Befluit der Verkiezing, vastgefteld hebbe, de genaede tot het geloov noodig , alleen aen zeekere bepaelde perfoonen te geeven. Deeze leer van het volftrekte Befluit der Verkiezing was, volgens de
Re-
00 Derde Leerr. II Hoofdft. Art. 3, 4. (w) TRIGLAND Kerkel. Gefch, p. 43a
ya.n de openbaering. 53c?
Remonftranten , ftrydig met de algemeene welmeenende aenbieding, en, om deeie te behouden, verwierpen zy het Befluit der Voorverordineering.
Zy beweerden, dat God, wanneer Hy vastgefteld hadt, alleen bepaelde perfoonen te zaeligen , en aen deeze alleen de genaede des geloovs te fchenken ; alleen in de aenbieding der genaede aen alle menfchen , die onder het Euangelie leeven, geveinsd en bedrieglyk handelen zoude. „ God, zeggen zy in de Haeg„ fche Conferentie O) > (lastering zynes s, heiligen naems zy verre van ons) zou ge.
veinsdelyk handelen met een groot deel der men* „ fchen, welke Hy roept en noodigt ter zaeligs, heid , wanneer Hy die alle te vooren , en „ zonder te zien, hoe zy zich tegen dien roep „ zouden gedraegen, voorgenoomen heeft
„ te verdoemen. Of men moest zeg-
„ gen , dat de Predikatie des EuangeÏS liums deezen, naemelyk de Verworpenen 45 gansch niet aen gaet, en dat God hen daermeede niet meent, maer alleen zyne „ Uitverkoorenen. Is dit zo , dan was het „ te vergeevsch, dat christus zynen Apos„ telen zou beveelen , het Euangelie te pre„ diken aen alle Creatuuren. Hy behoorde „ gezegd te hebben , alleen mynen Uitver-
00 p. 83,84. viii. deel.
LI
53° over de leerstukken
„ koorenen , met verklaering daerby , om „te weeten wie die waeren, om niet te „ doen tegen zyn gebod." Op deeze tegenwerping hebben de Onzen
uitvoerig geantwoord (y) Wy zu]]en
met de volgende korte aen merkingen, vol! Itaen kunnen.
«. Wanneer wy kortzuchtige menfchen het verband tusfchen twee Leerftukken , welke met elkander fchynen te ftryden , niet kunnen aenwyzen , zyn wy niet bevoegd , om éen van beide te verwerpen. Zulk eene fchynftrydigheid vertoont zich meermaelen aen ons bekrompen doorzicht, in andere gevallen ; neem by voorbeeld , de leer van de éénheid des Goddelyken Weezens, en van de drie onderfcheidene Perfoonen; de leer der Goddelyke Medewerking met onze vrye en zondige daeden ; en die van Gods vlekkeloofe Heiligheid, die geenszins de oorzaek van het zeedelyk kwaed worden kan enz. _ Wanneer twee Leerftukken overtuigend beweezen zyn , moeten wy dezelve beide geloven , ai kunnen wy het verband, weegens ons bekrompen verftand, niet doorzien. m wordt de leer van het volftrekte Befluit
ifi Ouegfcbe Cor.fcr. p. \~.»t? ^ n . „ " 'LT' p* «S«-aiI— heidanüs Canfa
» Ja 413'*:9~ «»'«»"»» A't'PoU p. 3E5, 386. p.
Quïl u3' TÜRRETTIN «•* Tom. 11. Loco,*.
VAN DE OPENBAERING. 531
der Voorverordineering , zo wel als die der algemeene v/elmeenende Aenbieding, in de Heilige Schrivt , allerduidelykst geftaevd. Derhalven moeten ook beide deeze Leerftukken vast ftaen, al waere er, in de overweeging van beide , iets , het welk wy kortzichtige menfchen niet ten vollen doorzien
kunnen (z). 1
(J. Dan , omtrent beide deeze Leerftukken , kunnen wy zo veel zeggen, als overvloedig genoeg is, om Gods genaedige handelwys, tegen de kwaelyk geplaetfte befchuldiging van geveinsdheid te verdeedigen. Te weeten ,
God verklaert niet in het Euangelie , dat Hy voorneemens zy , allen , die uitwendig geroepen worden, te zaeligen ; maer Hy getuigt uitdrukkelyk, dat Hy voorgenoomen hebbe, alleen aen bepaelde perfoonen die genaede te fchenken , welke zy tot het geloov noodig hebben , om hen daer door onfeilbaer te zae-
jjgen. Het geene God getuigt , is altoos
de waerheid. Hy biedt de zaeligheid aen allen aen, wanneer zy gelooven , en verklaert daer door, dat er eene algenoegzaeme Verzoening zy te weeg gebracht, en dat allen , die dezelve geloovig aenneemen, zeekerlyk zullen zaelig worden. Nu is in de daed zulk een
(z) clarisse Bundel van Letrred. p. 34. VIII. DEEL. tl 2
53* OVER DE LEERSTUKKEN
onaffcheidbaer verband tusfchen het geloov en de zaeligheid, dat niemand, die tot jesus koomt , zal uitgeworpen worden.
y. Door deeze aenbieding geevt God e'lken zondaer recht cn vryheid, ja Hy beveelt hem, om die verzoening geloovig aen te neemen. Dat nu God beflooten heeft, alleen aen bepaelde perfoonen de noodige genaede des geloovs te geeven , beroovt niemand van het recht en vryheid , om die Verzoening geloovig aen te neemen zo hy wil , en het blyvt
ieders plicht om te gelooven. Nu is de
zondaer en onmachtig en onwillig 0m te ge■looven. Maer dit is zyn eigen fchuld, en dit heeft hy aen de hardigheid aen zyn eigea hart te wyten. „ Dat er veelen door de „ bediening des Euangeliums geroepen zyn„ de , niet koomen , en niet bekeerd w'or„ den , daer van is de fchuld niet in het „ Euangelie, noch in Christus door het „ Euangelie aengebooden zynde, noch in
„ God , die door het Euangelie roept, -
„ maer in de geenen , die geroepen wor« „ den (a)."
S. God meent het derhalven wel, wanneer Hy verklaert , dat de Middelaer eene volmaekte Verzoening hebbe aengebracht, en dat daer door alle zyne Volmaek theeden ,
wel.
00 UI en IV Hoofdft. fa Lttre Art. 9.
VAN DE OPENBAERING. 533
welke door de zonden verloochend waeren , volkoomen zyn opgeluisterd , en dat ook alle menfchen zouden zaelig worden , wanneer zy die verzoening geloovig aennaemen. Maer de zondaers hebben het aen zich zeiven , en de boosheid hunner harten te wyten , dat zy noch kunnen noch willen gelooven, ten zy er eene almcchtige genaede bykoome: en deeze genaede, welke God aen niemand verfchuldigd is, heeft Hy beflooten alleen aen den
Uitverkoorenen te fchenken Daerënbo-
ven , Gods Befluit verandert de weezens der zaeken niet; derhalven wordt ook de verplich.ting van eenen zondaer, om God te gelooven , in alles wat Hy getuigt , door Gods Befluit geenszins vernietigd of verminderd.
s. Dusdoende worden de ongeloovigen onverfchoonbaer gefteld , en hebben hun verderv aen zich zeiven te wyten. Niet dat God hun de zaeligheid aenbiede, opdat zy dezel e verwerpen zouden , maer opdat de boosheid van hunne harten zou openbaer
worden , Luc. II: 34. De ongeloovigen
doen wel het geene God bepaeld heeft , dat zy doen zullen , maer evenwel zy zyn daerom onverfchoonbaer , omdat zy niet doen het geene God hun bevoolen heeft ; nu is niet Gods verborgen wil, maer zyn bevel, het richtfnoer van onze dacden. Zy zyn niet minder onverfchoonbaer, dan herodes en
viii. deel. LI 3
534 OVER BE LEERSTUKKEN
pontius pilatus, die ook niets gedaen hebben, dan het geene Gods hand en raed te vooren bepaeld hadt dat gefchieden zoude,
Hand. IV: 28 Het is waer, zy kunnen
niet gelooven , maer dit onvermoogen gaet gepaerd met onwil : gy wilt tot my niet koomen, zeide de Heiland tot de ongeloovige Jooden Joh. V: 40. O). • K- Eindelyk zyn er geene mindere zwaerigheeden , tegen de leer der Remonftranten, dan tegen de onze. De Remonftranten be¬
kennen , dat God weete, dat veelen niet zullen gelooven.. Derhalven weet God ook reeds van eeuwigheid, dat Hy deezen niet zaehgen, maer om hun ongeloov veroordeelen «al. Nu kunnen wy met het zelvde rechtvraegen , waerom God de zulken door het Euangelie roept, welke Hy weet, dat niet zullen gelooven en zaelig worden (O?
W TURRETTiif Theol. Eknet. Tom. II. Loc is. » SSS, 555. 3 e
CO braunibs DoSir. Fotd. p. 364,
3. Het
VAN DE OPENBAERING.
535
3. het MIDDEL, DOOR het WELK WY aen de VERZOENING en HAERE g eZEEGENDE VRUCHTEN I deel k r YGEN, is HET GELOOV, wa erm rede de IiEKEERING ONAFSCHEI di3aer GEPAERD GAET
§. 909.
A. Het geloov, waerdoor wy de aenbieding ■ van liet Euangelie aenneemen, it het van God verordineerde middel , door het welk wy deel krygen aen de Verzoening van den middelaer, en haere gezeegende vruchten.
De Heilige Schrivt leert ons allerduidelyks , dat 'er een onaffcheidbaer verband zy , tusfchen het geloov , en de zaeligheid. Zonder geloov , is het onmoogelyk Gode te behaegen, Hebr. XI: 6. God heeft zynen eeniggeboorenen Zoon gegeeven, opdat een iege'lyk, die iti Hem geloovt, niet verderve, maer het eeuwig leven hebbe, Joh. III: 16. Die in den Zoon geloovt, heeft het eeuwig leven , Joh. III: 36V Dit is de wil des geenen, die jesus gezonden heeft , dat een iegelyk die den Zoon den* fchouwt , en in Hem geloovt , het eeuwig leven hebbe , Joh. VI: 40. Geloovt in den Heer jesus christus, en gy zult zaelig worden',
viii deel. LI 4
53°" OVER DE LEERSTUKKEN
Hand. XVI: 31. Die in den Zoon geloovt, wordt niet veroordeeld , maer die niet geloovt is alreeds veroordeeld , Joh. III: 18.
Gelooven is in het gemeen iemands getuigecis als waerachtig aenneemen , en zich op zyne belovte veriaeten. Wanneer wy iemands getuigenis niet aenneemen, maeken Wy hem tot eenen leugenaer, 1 Joh. V: 10. De voorwerpen van ons geloov zyn derhalven tweederlei , getuigenisfen of verklaerin-
gen, en belovten. Het Geloov, van
het welk de Heilige Schrivt fpreekt, als het eemge rmddel ter zaeligheid, verkeert omtrent het getuigenis van God. Daer is een ander, zegt de Heiland, die van my getuigt, en tk weet, dat het getuigenis, het welk Hy van my getuigt, waerachtig zy , Jöh. V: 32.
In het gemeen moeten wy alles ge'loov'en en voor waerachtig houden , wat God in zyn woord getuigd heeft. Dit alles kan men brengen tot Gefchiedenisfen , VoorzegginLeerftukken, Belovten, en Zeedeplichten. Byzonder evenwel verkeert het Geloov , aen het welk de zaeligheid verbonden is, omtrent den Middelaer, en omtrent de belovten, welke God ons doet, op grond der verzoe-' Hing van zynen Zoon. Dit is Gods getwgenis , het welk Hy van zynen 'Zoon. getuigt
heeft dat ons God het eeuwig leven gegee-
m heeft, en dit zelvde leven is in zynen
Zoon,
VAN »E OPENBAERING. 537
Zoon, i Joh. V: 9-li- De grootfte en dierbare belovten zyn ons gefchonken, 2 Petr. I: 4. Trouwens christus en zyne Verzoening is de hoofdinhoud van het ganfche Euangelie, I Cor. II: 2.
Het geloov derhalven , met het welk de zaeligheid verbonden is , bcftaet daerin , dat men het getuigenis aenneemt, het welk God, van den Middelaer en zyne volmaekte verzoening , in het Euangelie gegeeven heeft, en dat men zich volkoomen *erlaet op die dierbaere belovte, welk God doet, uit
kracht van die Verzoening. . Anders
wordt het genaemd een betrouwen op Gods Zoons Pf. II: 12. Hem aen te neemen , Joh. I: 12 , tot Hem te koomen , Joh. VI: 44- enz-
Wil men eene. meer uitvoerige befchryving, men houde zich aen de Formulieren onzer Kerke. Een oprecht geloov is niet alleen een zeeker weeten of kennis, waer door ik het al voor waerachtig houde, het welk ons God in zyn ' Woord geopenbaerd heeft , maer ook een zeeker vertrouwen , het welk de Heilige Geest, door het Euangelie , in myn hart werkt , dat niet alleen anderen , maer ook my , vcrgeeving der zonde , eeuwige gerechtigheid , en zaeligheid , van God gefchonken zy , uit loutere genaede, alleen om de verdienften van christus wil (c).
(c) ikUtlb. Catechismus wc. tl, viii. deel. LI 5
538 over de leerstukken
Het voorwerp des geloovs is alles wat ons in het Euangelie beloovd wordt (d). Dit Geloov heet het oprecht Geloov, in onderfcheiding van andere zoorten , welke ongenoegzaem zyn, waer van in het vervolg naeder; het zaeligmaekend Geloov Jac. II: II: 14, omdat het eenig middel is ter zaeligheid; het rechtvaerdigend Geloov, omdat het het middel is ter rechtvaerdiging, Rom. III: 28 V 1 • het levendig Geloov , omdat het gepaerd gaet met , en eene vrucht is van het geestelyk leven , Jac. II: 1? , 26 . het heilvattend Geloov , omdat wy daer door het heil van den Middelaer , zo als het ons in het Euangelie om met wordt aengebooden, met eene vol! Koomene berusting , met blydfchap en dankzeggmgj aenneemen.
Vooraf hebben wy nog op te merken , dat dit Geloov niet Hecht, eene bloote daed zy . maer eene blyvende hebbelykheid. Te weeten wy verwerpen de dwaeling der Remonftran! ten „ dat , m de waere bekeering des men» Jchen , geene nieuwe hoedaenigheeden , krach„ ten, of gaeven, in den wil, door God, kun„ nen ingejtort worden , en dat derhalven het „ geloov, waerdoor wy eerst bekeerd worden, „ en waer van wy geloovigen genaemd worden „ met eene hoedaenigheid of gaev zy, van God
in-
{fl) ltidsm vr. ï2.
VAN DE OPENBAERING. S19
, ingeftort , maer alleen eene daed des men„ fchen , en dat liet niet anders kan gezegd „ worden eene gaev te zyn , dan ten aenzien „ van de macht, om tot het zelve te koomen: „ want daermeede wederfpreeken zy de Hei„ lige Schrivtuur , welke getuige , dat God 3, nieuwe hoedaenigheeden des geloovs, der „ gehoorzaemheid , en van het gevoelen zy„ ner lievde, in onze harten ui ftort (Y)." „ De daed des geloovs gaet aenftonds over in eene hebbelykheid, welke de ganfche ziel, met alle haere verfnoogens en neigingen , verlicht en beftuurt. De ziel onderwerpt zich aen het Euangelie van christus , 2 Cor. IX: 13, de heilige broeders , die der hemelfclie roeping deelachtig zyn , aenmerken den Apostel en Hoogepriester van hunne belydenis christus Hebr. III: u Het geloov beilaet in eene blyvende werkzaemheid, Coll. I: 23 , en heeft invloed op alle de vermoogens der ziele. Het verftand begrypt den weg der verzoening, Jef. LUI: 11, het oordeel onderzoekt de gronden van zeekerheid , Hand. XVII: 11, en de wil past de belovten van het Euangelie, met eene hartelyke berusting, en blymoedige dankbaerheid, op zich zeiven
(f) Katioiiaele Synode III en IV Hoofdd. Fetwerjiinjen der fcyaslingen Art. 6.
VIII. DEEL.
54° OVER DE LEERSTUKKEN
toe , en verzeegelt dat God waerachtig zv ' Joh. III: 33. Cf). ë y>
Dan laeten wy de gemelde befchryving van het Geloov wat naeder verklaeren en aendringen. Dat de Heilige Geest , door het Euangelie , het geloov in onze harten werke, zal ons in het vervolg naeder blyken. — Thans bepaelen wy ons tot de weezenlyke daeden van het Geloov. Zy zyn drie, kennis, toeftemtning , en vertrouwen. De eerfte is betrekkelyk tot het verftand, de tweede tot het oor. deel , de derde tot den wil.
*. De eerfte daed van het Geloov is de kennis. Het is een zeeker weeten of kennis : „ want van eene onbekende leer is geen ge» loov, naerdien men eerst eene leer ken„ nen en verftaen moet, eer men dezelve „ geloovt (gy Laeten wy eerst de noodzaekelykheid der kennis tot het geloov betoogen , en dan onderzoeken , hoe ver dezelve zich uitftrekke.
a. De Roomschgezinden fpreeken van een ingewikkeld geloov, en beweeren , dat er niet zo zeer kennis , als wel eene eenvouwige toeftemming tot het geloov vereischt worde. 9, De toeftemming, zegt de Kardinael bel-
jj LARC/3 db moor Comment. Tom. IV. p. 3co
(£) ur sinus Schatboek, Zond. vu. 0<«ejl. 3.
van d e openbaering. 54T
3, larmyn (K), is tweederlei; de eene volgt de reden en de blykbaerheid der zae„•ke , de ander het gezach van den fpreeker; de eerfte wordt de kennis genaemd , wanneer wy eigen lyk fpreeken willen , en de
ander het geloov ; zodat het geloov
beeter door onkunde , dan door kennis, ,, befchreeven worde." De bron van deeze dwaeling is het gezach der Kerke, en op deezen grond zou men verplicht zyn te gelooven wat de Kerk geloovt , het zy men er kundigheid van hebbe , dan niet.
Dan dat de kennis tot het Geloov noodzaekelyk zy , laet zich zeer gemakkelyk betoogen , uit den aert der zaeke zelve: want het geloov beftaet in het aenneemen van Gods getuigenis , maer hoe kan men Gods getuigenis aenneemen , wanneer men niet weet, wat dit getuigenis behelfe ? — Daerenboven het geloov, hebben wy gezien, is met de zaeligheid onaffcheidbaer verbonden; maer aen de onkunde der geenen , die onder het Euangelie leeven, wordt het eindeloos verderv bedreigd , 2 Thesf. I: 8 ; hoe zou dan het zaeligmaekend geloov meer in onkunde, dan in kennis beftaen kunnen ? —« Voeg er by, dat een Christen zyn geloov be*
(ft) De Controv. Ttm. IV. Cel. 947. viii. deel.
542 OVER DE LEERSTUKKEN
lyden moet , Rom. X: 10. i Petr. III: 35 ; maer. hoe zal iemand belydenis doen van zyn geloov, die niet weet wat hy geloove ? (0.
De kennis is derhalven zo noodzaekelyk tot het Geloov , dat het zelve , zonder kennis , onmoogelyk beftaen kunne. Zommigen even! wel willen de kennis meer als een voorvereischte, dan als eene weezenlyke daed van het geioov befchouwd hebben. „ De kennis, „ fchreev wittichius (k) , wordt wel „ vooraf tot het geloov vereischt, maer, ei„ genlyk gefprooken, is zy geen gedeelte daervan : zy wordt wel vooraf veronderfteld , „ maer zy behoort niet_ tot het weezen van 3, het geloov." Dan dit voorftel werdt, door anderen, euvel opgenoomen, en gav aenleiding tot eenen heevigen penneftryd. (I). Dan , onzes erachtens , was deeze twist van geene aengeleegenheid, en een enkele woordenftryd , daer er , van weerskanten , even ftellig beweerd werdt, dat de kennis eea noodzaekelyk vereischte zy van het Geioov ,
zo-
(t> coccejus Oper. Tom. IX. p. 7n-~ chamierus Panfir. Calhol. Tom. III. I. 12. c. 5— werenfels Qpufc. Tom. I. p. 1—
(k) Theol. Pacif. c. it. §. 12S.
(.h maresius de abufu Philof. Cartes. Art. 1*5. Num. 64. vam mastricht Novit. Cariefian. gangrana Se&. II. c. 56. S. 2— wit tic hi us Append. ad Theol. Pacif. ad Ouaft. 5»
VAN DE OPENBAERING. 543
zodat het laetfte zonder de eerfte niet beftaen kunne.
b. Maer het is eene moeilyker vraeg, hoe ver zich de kennis moete uitftrekken, en wat een Christen al weeten moete , om te gelooven tot zaeligheid ? zo veel is zeeker , dat het waerachtig geloov een geduurig toeneemen in kennis vordere. Wy moeten , als nieuw gebooren kinders , zeer begeerig, zyn naer de redelyke onvervalsclite melk , opdat wy door dezelve moogen opwas/en , 1 Petr, II: 2. Wy moeten opwas/en in de genaede, en in de kennis van onzen Heer en Zaeligmaeker jesus christus , 2 Petr. III: 18. Maer, wanneer men meer byzonder vraegt, welke zyn de grondwaerheeden , welker kennis tot het geloov en de zaeligheid volftrekt noodzaekelyk is, word de zaek zeer moeilyk om te bepaelen ; deels omdat de Heilige Schrivten daeromtrent niets beflisfchen, deels omdat de waerheeden, welke de voorwerpen van ons geloov uitmaeken , zeer naeuw aen elkander verbonden zyn , deels omdat de vermoogens en de omftandigheeden der menfchen zeer onderfcheiden zyn. (m) Zo veel is zeeker, dat er tot het geloov kennis vereischt worde van die waerheeden , welke in een onaffcheidbaer verband ftaen
(m) spanheim Oper. Tom. Part, 2. Col. ia8p—VIII. DEEL.
514- OVER DE LEERSTUKKEN
met de zaeligheid; de leer Eaemelyk van 's menfchen ellende , van de Drieëenheid , van den Goddelyken Middelaer , en de Verzoening, welke Hy heefc te weeg gebracht, als de eenige en algenoegzaeme bron van alle zeegeningen. Ondertusfchen kan het geloov met zeer \ eel onkunde, vooroordeelen , en aenmerkelyke dwaelingen , gepaerd gaen , gelyk bekend is uit het voorbeeld van 's Heilands Discipelen zelve, en van veele eenvouwige lieden , die den Heer jesus lievhebben in onverdervelykheid. Het bleek byzonder in de eerfte daegen van het Euangelie, dat God het dwaefe der waereld hadt uitverkooren , opdat Hy de wyzen befchaemen zoude , i Cor. I: 27. (V).
Het is derhalven eene grove dwaeling der Sociniaenen , dat zy de hoofd waerheeden van het Euangelie alieenlyk bepaelen tot deeze ftukken,' dat er één God zy , eeuwig , volmaekt rechtvaerdig , volmaekt wys , en volmaekt machtig, en dat er , in het Godlyk
weezen , maer één perfoon zy (0). De
leer der Drieëenheid is buiten allen twyffel eene der allereerfte grondwaerheeden van het
Euan-
00 coccejus Oper. Tom. IX. p. c.3— voetius Difp, Sel. Part. H. p. 511— witsius in Symb. Exere. 2. j. a. turrettin Df. Vol. II. p. 427— de msor Comment. Tom. I. p. 475—
(oj Catech.. liactv. c. 2. Qiafl- 5a, 71.
VAN Ï>E '0?ENB AËRÏNG.
545
Eiiargelie, -als met.de die van christus eeuwige Godheid en volmaekte vt-rzoening, Joh. XVil: 3 ; zonder kénnis van deeze waerheeden , kan men zich geen begrip altoos maeken van den vvreg der zaeligheid , en niemand kan te-a afliet fundament leggen, dan het gene gelegd 'is , het welk is jesus christus, ï Gor. Uh tr.
13. De tweedè daed van het geloov is dè Toejlemmir.g: „ Een oprecht Geloov , zeggen de I kidelberger Godgeleerden , is niet alleen een zeeker weeten of kennis, wacr35 doer ik het al voor waerachtig houde, het welk •,, God ons in zyn Woord geopenbaerd heeft" Trouwens het Weeten is zeekerlyk tot het geloov riet genoeg , 'ten zy men de gekende waerheeden töeftemmé, ên voor waerachtig houde-. De grond van deeze Toeftem¬
ming is de onfeilbaerheid van God, fpreekende ïn zyn Wóórd. Op dien grond onderwerpt men zy.e belydenis onder het Euangelie van christus , 2 Cor. IX: 13. Dusdoende 'met men dè 'waerheid , en dat geen leugen uit
■de waerheid zy , 1 Joh. II» 21. Met
voorwerp van deeze toeftemming is, in het gemeen 3 alles wat Goi ons in zyn woord geop-eniaerd :heeft, in het byzonder evenwel die dierbaere belovte , van welke vervolgens gefprooken wordt , betreffende de vergeevmg der zonden, de eeuwige gerechtigheid , en zaelig-^ yiiié deel, Mm
546" OVER DE LEERSTUKKEN
held, uit loutere genaede, om de verdienjten van
christus Wil.
Deeze Toeftemming is niet alleen bcfpiegelend , voorzover men zich vastelyk verlaet op de waerheid van God , in de verklaeringen en belovten van het Euangelie, en men den weg der zaeligheid, in het Euangelie geopenbaerd, befchouwt als zeer gepast, Godebetaemelyk en begeerlyk. -—- Jn zwakgeloovigen1, gaet deeze Toeftemming wel gepaerd met twyftelingen en bedenkingen , maer zy zoeken deeze zwakheeden al biddende te overwinnen, Mare. IX: 24 Luc. XVII: 5. (ƒ).
7. De derde en meest weezen lyke daed van het Geloov is het Vertrouwen, zodat men de belovten van het Euangelie met vertrouwen aenneeme, en op zich toepasfe. .
Een oprecht geloov neemt je sus christus, met vertrouwen, voor zich zei ven aen, in alle die gezeegende betrekkingen , in welke Hy door het Euangelie worde voorgefteld, om door Hem niet alleen gerechtvaerdigd en gezaeligd, maer ook geheiligd te worden , 1 Cor. I: 30. Dit heet het aenneemen van christus , Joh. I: 12.
Door dit vertrouwen eigent men zich de belovten van het Euangelie toe, en verlaet
men
O) c alvinus Inftit. Rel. Cfirijl. h III. c, a. $. 15—
VAN DE OPENBAERING.
547
men zich Volkoomen op de Verzoening van den Middelaer , als den eenigen grondflag van leven en van zaeligheid Daerom wordt
het Geloov eene vrymoedigheid genaemd , Hebr. IV: 16, een toegang met vertrouwen, Eph. III: 12 ; eene volle verzeekerdheid des geloovs, Hebr. VI: 11, 12. X: 22. Door dit Geloov ftae't men in de genaede, en roemt men in de hoop van Gods heerlykheid, Rom. V:
2. Een oprecht Geloov is een zeeker
'vertrouwen , dat niet alleen anderen , maer o o K m y , vergeeving der zonde , eeuwige gerechtigheid en zaeligheid van God gefchonken zy , uit loutere genaede , alleen om de verdienften van christus wil. Een geloovïge. houdt het daer voor , dat de gemelde belovten en aen* biedingen van God in het Euangelie, niet ïlechts aen anderen , maer ook perfoneel aen hem gedaen worden ; hy verlaet er zich op, met een vrymoedig vertrouwen ; en hy berust , met zyne ganfche hart, in de ver* dienften van christus, als in den eenigen. en algenoegzaemen grond van zaeligheid.
Men vraegt, of het vertrouwen der verzee'kerdheid , waer door men by zich zeiven Verzeekerd is, dat men christus op de rechte wys heeft aengenoomen , en onfeilbaer zal zaelig worden , ook tot het weezen
(?) cal vin us hftit. Rel. Chrip-, 1. III. c. 2. §. lJ-27< VIII. DEEL. Mm 2
548 OVER DE LEERSTUKKEN
des- geloovs behoöre , zodat het oprecht geloov zonder deeze verzeekering niet beftaeü kunne, dan of derelve eene uitmuntende vrucht, en de hoogfte trap van het geloov zy? zommigen begrypen het op de eerfte wys, en befchouwen de gemelde verzeekerdheid als eene weezenlyke daed van het Geloov (r). Dan wy voegen ons by de zulken , die de gemelde verzeekering befchouwen , als eene uitneemende vrucht en zeer hooge trap van het Geloov, welke niet by allen plaets heeft, die jesij- hebben aengenoomen , Mare. IX: 24. Luc. XVII- y Matth. IX: 2 , 22. De Heilige Schrivt getuigt , „ dat cie geloovigen , in dit leven , „ tegen verfcheidene twyffeliingen des vlees> fches ftryden, en, in zwaere 'aenvechtingen „ gefteld zynde, dit volle betrouwen des ge„ loovs, en de zeekerheid der volharding niet », altyd gevoelen (V)-" Voeg er by , dat het geloov , van de Verzeekerdheid, onder fcheiden worde, 1 j0h. V: 13. (t).
On-
(r) junius Cf er. Tom. I, Col: sofip wai. l m u s Oper. Tem. I. 4IJ— h ei degger Corp. Theol. Tom. II. Loc* sli.%. 8)— marc mus Compend. Theol. c. 2z. §. 22—« ♦rolykhert Godgel. Of feu. p. 97
CO Dordr. Leerreg. Hoofdfl. V. Art. Ü.
VIH. DEEL.
558 OVER DE LEERSTUKKEN
zaem in de lievde, Gal. V: & Men
drukt zich derhalven ook niet naeuwkeurig uit, wanneer men zegt , dat de Lievde eene weezenlyke daed van het Geloov zy ff). He: waerachtig Geioov gaet wel onaffchW baer gepaerd met de lievde, zodat het zonder die niet beftaen kunne Jac. Ut £S. i Joh. II: 4 ; maer daerom is de Lievde ■het geloov zelvs niet (gy.
t 907.
è. Be bekeering gaet onaffcheidbaer ge. paerd met het Geloov.
A. De Bekeering is , met één woord * verbeetering van hart en wandel. Zy wordt in de Heilige Schrivt , onder zeer nadruk' kelyke benaemingcn voorgefteld, welke of een wederkeeren van eenen dwaelweg, of eene wederwys worden , of eene verandering van gedrag , te kennen geeven (//_).
De Bekeering beftaet in twee d'aeden, in het haetcn van het kwaede, en in het lievheb* ben van het goede, of van het kwaede ofte-
CO wi t t1 c 111 us Theol. Pauf. §. i38. W^ ^ «'-isias Mife. S. Tom. ii. Exerc. 23. §.
tójo. vi: 29. XX; 2. vriemoet clclr- tm' »• p- 161— 3u1cerus taea eccu f(ki tterttvaac, jtSTaiii^tii. al bert. Obf. ad Matth. viii, ai. kras mus Aimot. ad Matth. iii. 2.
VAN DE OPENBAERING. 55$)
wyken en het goede te doen , Pf. XXXIV: 51. XXXVII: 27. Meer byzonder kan men de volgende daeden , in de Bekeering, onderfcheiden :
a. Eene ernftige overdenking van het voorig levensgedrag , het welk men , in den dienst I: den zonde , heeft doorgebracht. Dit heet zyn hart op zyne weegen te fiellen, Hagg. I: 5 , 7-
|3. Een hartelyke berouw , over zyn voorig wangedrag , gepaerd met fchaemte en zelvsverfoeijing. Dit is de droevheid naer God , l welke eene onberouwelyke bekeering werkt tot zaeligheid , 2 Cor. VII: 10.
y. Een haet tegen en een afkeer van de zonden. Dit heet allen valfchen pad te haeten, de valschheid te haeten en daervan eenen grouwel te hebben , Pf. CXIX: 128 , 163. I. Een ernüig voorneemen, om zyn ge! drag door Gods genaede te verbeeteren , ij en de werkelyke uitvoering van dat voornee* jl men. heer, zegt daerom de Dichter, ik I zal den weg van uwe gebooden loopen ; leer • my den weg van uwe inzettingen , en ik ; zal denzelven houden, tot het einde toe , Pf. ! CXIX: 23, 33.
Tot deeze Bekeering, heeft een uitverkooren zondaer , die van natuure dood is in zon! den en misdaeden, Eph. II: i, de genaede
VIII. DEEL.
500 O VER DE LEER3 TITKKËN
van den Heiligen Geest volftrekt noodig , ge= lyk in het vervolg raeder blyken zak Daeróm wordt zy befchreeven , als eene gaev vaü God , Hand. XI: 18. 2 Tim. II; 2J . in het byzonder als eene vrucht van christus verdienften Hand, V: 3r , En een werk van den Heiligen Geest , Zach. XII: m.
Voorts onderfcheidt men de Bekèêring, Jn eere waere , door welke het hart inwendig verbeeterd wordt , en in eene valfche of geveinsde > welke alleen in uitwendige vertooningen beftaet; in eene eerfte, wanneer een zondaer > voer de eerftemael , van de dwaeling zynes wegs, tot den dienst van God wederkeert , en in eene tweede j wanneer een geloovige zich , uit eenen meer dan gemeehcn zonden val, wederom opricht; dit keet wederom op ie richten de traege handen en de flap. pe knyeu Hebr. XII: 12 , te gedenken van waer men is uitgevallen, zich te hekeeren en de eerjte Werken te doen , Openb. II: 5.
B. Deeze Bekeering gaet onaffcheidbaer gé. paerd met het Geloov , zodat het Geloov zonder de Bekeering , niet beftaen kunne! Trouwens het Geloov is , gelyk Wy gezien hebben (i), eene hebbelykheid, welke haéTen gezeegenden invloed verfpreidt, over alle de vermoogens der ziele, en over den
gans
CO Boven §. 908.
VAN DE OPENBAERING. 561
ganfchen wandel. Daerom worden het Ge. loov en Bekeering te zaemengevoegd- Mare. j: 15. Bekeert u en geloovt het Euangelium. — Zelvs ligt de Bekeering in het Geloov opgeflooten. Het Geloov toch neemt het ganfche getuigenis van God aen ; nu getuigt God in zyn Woord , dat de zonden Hem op het hoogst beleedigen , dat Hy met den onreinen zondaer geene gemeenfehap hebben kunne , en dat zyn dienst allerbeminnelykst, ja de zaeligheid zelve zy ; dit getuigenis kan niemand met zyn ganfche hart gelooven, zonder zich te bekeeren , door de zonden te haeten en na te laeten , en door het goede te beminnen en te betrachten. Evenwel is er dit weezenlyk onderfcheid tusfchen het Geloov en de Bekeering , dat het eerite meer bepaeldelyk verkeere omtrent Gods belovten , en de andere omtrent Gods gebooden (k).
Men vraegt nog, of het Geloov de Bekeering voorgae, dan op dezelve volge ? (0 Het antwoord op deeze vraeg hangt af van
(*) calviNus lnftit. Rel. Chrift. j. BI. c. 3- §• 5« span hei m Dub. Euang. Part. III. Dubio XX. p. £.3— walrus Oper. Tom. I. p. 4+1—
{[) calvinus 1. C. §. I. wa l M V S 1. C. § p. zd. SPA N»
heim 1. c. p. &6. wiïsius Riifc. S. Tem. B. p. 804—« ' pictet Thecl. Chret. Tom. II. p. 19=.
VIII. DEEL. Nn
56l OVER DE LEERSTUKKEN
het vcrfchiliend oogpunt, uit het welk men de zaek befchouwt.
Mare. I: ,j wordt eerst van de Bekeering en daerna van het Geloov gefpooken, Bekeert u en geloovt het Euangelie. Maer deeze ver
maeningis, in °DS ^ "iet beflisfehende: Het is zeer gewoon , dat twee zaeken worden zaemengevoegd , wanneer de Jaetfte als een middel is tot het eerfte. Men kan het daerom zeer voegzaem neemen in deezen zinbekeert «, en geloovt ten dien einde het Euangelie'.
De Dordfehe Vaders plaetfen , in hunne Leerregels , zomtyds de Bekeering voor het „ Geloov „ De belovte des Euangeliums » moet allen volken en menfchen , tot wel» ke God , naer zyn welbehaegen , zyn ,, Euangelie zendt, zonder onderfcheid ver! „ kondigd worden, met bevel van Bekeeringen „Cekov. O; Zo ook, „dat veelen, door „ het Euangelie geroepen zynde, zich niet " mgt bskemn> ™» ^ chkistüs geloo.
ven enz." (n). Maer evenwel elders plaetfe° zyjheb komsn jesus, en het Geloov voor de Bekeering. „ Dat er veelen , door „ de bediening des Euangeliums geroepen „ zynde, niet koomen en niet bekeerd wor„den, daer van is de fchuld niet in het Euan-
» ge-
00 Tweede Iloofdftuk Art. S. (») Ibidem Art. Q,
VAN DE OPENBAERING. 563
, gelie; maer dat anderen, door de bediening " des Euangeliums geroepen zynde, koomen en || bekeerd worden, moet men den mensch niet |! toefchryven (0)." Ook fpreeken zy van het , Geloov, door het welk wy eerst bekeerd wor-
''den (/>). Wy moogen er dit algemeene
uit befluiten, dat de leeden der Nationaele Synode geen groot gewicht gefteld hebben in deeze orde , wanneer de zaeken zelve maer recht begreepen worden.
Verftaet men door de Bekeering de bekeerende Genaede, anders genaemd de Wedergeboorte of inftorting van het leven , of de fchepping van den nieuwen mensch , en door bet Geloov de uitoeffening van het zelve , dan js er geen bedenking op, of de Bekeering gaet
in deezen zin voor het Geloov. Verftaet
men, door het woord Wedergeboorte, niet de eerfte inftorting van het geestelyk leeven , dan gaet het Geloov voor de Wedergeboorte. Daerom verklaeren wy , in de Nederlandfche Geloovsbelydenis. „ Wy gelooven , dat het „ waerachtig Geloov , in den mensch ge„ wrocht zynde, door het gehoor van Gods „ Woord , en de werking van den Heiligen „ Geest, hem wederbaert en maekt tot eenen nieuwen mensch , en doet hem lee-
(0) Ibidem Art. 9, 10. (p~) Ibidem Verwerp, der dwael. Art. 6. VIII. D EEL. Nn 3
04 OVER DE LEERSTUKKEN
* VCn in eef nie™ leven , en maekt hen, j, vry van de flaeverny der zonde (?)™ Maer verftaet men door de Bekeering ons dat delyk wederkeeren tot God, dan rol, 2! m orde der zaeke, op het Geloov: want nL' mand zal eenen verkeerden weg ver-al eer hy geloovt , dat hy dwaefe E ^ 231 °°\ een z°^r, van den weg dc? ongerechugheid, niet tot den dienst van Go" wederkeeren , voor dat hy Gods getu genT omtrent het fchaedelyke van den zonde we,; en het bemmnelyke van zynen dienst, geloov"
Ondertusfehen hadden er de Dordfch ders zeer wyze redenen voor, om de Bel nng, h.er «, daer, ^ to gelooy }*£ Zy wdden daerdoor de dwaeling der Remon taten verwerpen, omtrent een Geloov het welk alleen door eene zeedelyke dmg zou veroorzaekt, m door Je ChTe n van onzen vryen wil uitgeoefend «doen blyken, dat zy een Geloov bedoe'. len i het welk eene vrucht is van r
« ^. «4. " be"
van öe openbaering. 56J
bekeerd worden, niet anders is, dan eene zachte aenraeding , en dat God zulke
, krachten zyner Almacht , in de wedergeboorte des menfchen , niet gebruikt , waer-
, door Hy zynen wil krachtig en onfeilbaer ?) zou buigen tot geloov en bekeering" (ƒ).
3. het geloov wordt in onze h a rten gewrocht, door eene kracht: daed-1ge en onwederstaen caere genaede van den heiligen geest, anders genaemd de inwendige roeping en wedergeboorte,
§. 910.
D.e werkmeester van het Geloov is de heilige geest. Het middel, waer van Hy zich bedient , is de prediking van het Euangelie. Maer deeze uitwendige Roeping door het Euangelie is , van weegen de hardigheid onzer harten , niet genoegzaem. Er moet, zal een zondaer tot het Geloov bewrocht worden , en zich bekeeren , eene krachtdaedig werkende genaede van den heiligen geest bykoomen , welke or.»
wederstaenhaer ü.
(f) j. van laar Goidelyke EuangePeflem p. 137»
viii. deel* Nn j|
5Ö6 OVER DE LEERSTUKKEN
Wy zyn van natuur ten eenemael onver-
moogende tot eenig goed (t). Het heeft
derhalven geen opzettelyk betoog noodig
dat wy ook uit en van ons zeiven onvermoo!
gende zyn tot het Geloov, het welk het
eerfte begin en de bronwel is van alle goede
werken. Trouwens zonder het Geloov, is hes
onmoogelyk Gode te behaegen, Hebr XI- 6
en door het Geloov worden eerst onze 'harten
gereinigd , Hand. XV: 9. Het Ge.
Joov dan is geen werk van „„„„
& «er* van onze eigene
Krachten, maer eene gaev van God, Eph IJ. 8. Het wordt ons uit genaede gegeeven , in dl **k van cnarsTOS, in Hem te gelooven, ttnLI: 29. bemand kan tot my koomen, zegt de Hedand, ten zy de Vader, die my gezonden heeft, hem trekke , Joh. VI: 44.
Dit Geloov is meede eene vrucht van christus verdienften. Het Geloov is zeekerlyk eene genaedeweldaed , Eph. If: 8. Phjl. I: 29; maer buiten christds* en zonder opzicht tot zyne verdienften , kan Ood, aen eenen verdoemelyken zondaer, geene weldaeden bewyzen. Daerom zegt Pdü. lus dat wy gezeegend worden , met alle geestelyke zeegeningen in christus, Eph h 3- GO- * ' '
„ De
C*J Boven §. 880.
00 HE1DANÜS „edeTh ym dm .Remmjlu
I?8-i8?. voetjus Diff. Sek Part. V, p. 270-710-
VAN 0*E OPENBAERING. 567
De werkmeester van het Geloov is in het gemeen de Drieëenige God. Het wordt daerom aen den vader toegefchreeven , die den uitverkoorenen zondaer , op grond der verdienften van zynen Zoon , die genaede fchenkt, welke tot het Geloov noodig is, Joh. Vl: 44 ; aen den zoon , die de genaede des Geloovs verworven heeft, met het recht, om de zaeligheid, door de kracht van den heiligen geest, toe tepasfen, trouwens Hy heeft de belovte des Heiligen Geest es ontvangen van den Vader, Hand. II: 33. Hy is verhoogd , tot eenen Vorst en Zaeligmaeker, om Israël te geeven zo wel bekeering , als vergeeving der zonden, Hand. V: 31. (v). In het byzonder evenwel U de Heilige Geest, volgens de Huishouding der Goddelyke Perfoorsn , de toepasfer der zaeligheid, en de Werkmeester van het Geloov. Daerom heet Hy /e Geest des Geloovs 2 Cor. IV: 13. Niemand kan zeggen jesus den Heer te zyn , en Hem, als den zodaenigen, geloovig erkennen, dan door den hkjlicen gei'st , 1 Cor. XII: 3.
Het middel , door het welk de Heilige Geest het Geloov werkt , in de harten der Uitverkoorenen, is de prediking van het Euangelie , het welk daerom genaemd wordt het woord des Geloovs , Rom. X: 8. Hoe zullen zy in
O') triüland AntapeU r>. 247——— viii. deel. Nd 4
5<58 OVER DE LEERSTUKKEN
christus gel0oVen, van wdkm ^ hord hebben? en hoe zullen zy hooren , zonder die hen predtke? Zo is éan het geloov\it het gehoor en l t gehm dQor ht
God, Rom. X: 14 , 17.
C. Dan de uitwendige Roeping, door het Euangeire, «, van wegen de hLdigheid o" zer harten, niet genoegzaem, om het Geloov te werken. _ Dit Jem de ondervind klaer genoeg. Hoe duidelyk het Euangelie
gen worde , zyD er e J d*z,ehin het ongeloov verharden , zoda.
tioTS Roepmg geenen den
wa de Tl l °P haft e° °P dea wandel. /* tf ,^m^
XLIX. 4. We 0Kze J
peggen de eerue pakers van hel kngehe, Jef. LUI; 1. Zo ging het zelvs met de prediking van onzen Goddelyken Leeraer Hy leerde wel als macht hebbende, deedt yeele teekenen, maer met dat alles ge oovden de meeste Jooden niet in Hem , job xj?
. -Daerënboven verteekert ons de"
Heiige Schrivt, dat er eene inwendige £ a-ede van den hkiLIG£n GfiEsT , Vde uitwendige prediking geheel onderfcheiden, by het Euangelie koomen moet, zal het wee!
zen-
VAN DB OPENBAERING. 569
zenlyke vruchten voortbrengen, Jef. LIX: aI pf. CXIX: 18. Eph. I: 17 , 18. Hand. XV- 9 Dan daedelyk zullen wy gelegenheid hebben , om deeze laetfte Helling met opzet te betoogen.
Alieenlyk merken wy nu maer aen, dat de reden , waerom de prediking van het Euangelie alleen niet genoegzaem zy , om het geloov te werken , in de natuurlyke hardigheid van onze harten geleegen zy. „ Dat veelen, „ door de bediening des Euangeliums geroepende zynde , niet koomen en niet bekeerd worden, daervan is de fchuld niet 11 in het Euangelie, noch in christus " door het Euangelie aengebooden zynde , „ noch in God, die door het Euangelie roept, „ en zelvs ook dien Hy roept verfcheidene „ gaeven mededeelt , maer in de geenen s „ die geroepen worden." (w) De fchuid van veeier ongeloov ligt niet in het Euangelie. Dit fielt den weg der verzoening allerduidelykst voor , en de drangredenen zyn zo overtuigend, zo beweeglyk , en zo uitlokkende , dat alle menfchen , wanneer zy redelyk handelen , daer door moeten bewoogen
worden, 2 Cor. V: n. De fchuld
van veeier ongeloov ligt niet in christus, door het Euangelie aengebooden: want
(w) Dordr. Leerreg. III en IV. Hoofdfl. Art. 9.
vin. deel. Nn 5
57° OVER DE LEERSTUKKEN
de Verzoening , welke Hy heeft aengei bracht , is overvloedig genoegzaem voor allen „ Dat veelen, door het Euan„ gelie geroepen zynde, zicn niet bg „bekeeren, noch in christus geloo„ ven , maer in het ongeloov vergaen
gefchiedt niet door gebrek of ongenoeg' „ zaemheid der offerande van christus aen „ het.kruis geofferd, maer door hunne eigen' „ fchuld (xy> — Ook ligt de fchuld van veeier ongeloov niet in God, die door het Euangelie roept. Het Goddelyk aenbod is ernftig en welmeenend. „ zo veelen er door „ het Euangelie geroepen worden , die wor „ den ernftig geroepen. Want God verklaert „ ernftig en waerachtig in zyn woord wat „ Hem aengenaem zy, naemenlyk dat de ge „ roepenen tot Hem koomen; Hy beloovt ook 3, met ernst allen, die tot Hem koomen ge „ naede en het eeuwig leven." (y). God'doet aen de menfchen , die onder het Euangelie Jeeven, alles wat er zeedelyker wys zou kunnen gedaen worden , om hen te beweegen tot ' het geloov. Zelvs deelt Hy verfcheidene gemeenere gaeven aen zommigen meede • maer de ongeloovigen wederftaen den Hei' Lgen Geest, predikende door het Eüange.
lie
(x) Ibidem II Hoofdfi. Art. 6.
00 ltidem III en IV Hoofdfi. Art, g.
VAN DE OPENBAERING. *75
lie en zyne gemeenere gaeven , Hand. VII: 51-
Maer de fchuld van veeier ongeloov ligt in hen , die geroepen worden , en in de hardigheid van hunne harten. „ De oorzaek „ of fchuld van het ongeloov ,^ gelyk ook ,] van alle andere zonden , is geenszins in " God , maer in den mensch (z)" De Vooroordeelen beneevelen het verftand en overdwarfchen het oordeel, de trotschheid des harten en hooggevoelendheid van zich zeiven, maeken, dat een zondaer zich niet wil vereenigen met den diep verneederenden weg der Verzoening, die in het Euangelie wordt voorgefchreeven , volgens welken God en christus alleen de ganfche eer der geheele zaeligheid hebben moeten ; de aerdsgezindheid en de gehechtheid aen de zinnelyke voorwerpen zyn de oorzaeken , dat een zondaer geen behoorlyken acht üae op het Euangelie , noch belang ftelie in de belovten van geestelyke en eeuwige goederen. Indien het Euangelie bedekt is, zegt paulus 2 Cor. IV: 3,4. zo 'is het bedekt , door de dingen , welke verhoren gaen , dat is , door vergangelyke dingen en fchyngoederen deezer waereld, door welke de God van deeze eeuw de zinnen der ongeloovigen verblind heeft, opdat hen niet be-
O) lUdem I Uoofdfl. Art. 5. VIII DEEL.
5?2 OVER DE LEERSTUKKEN
Jtraelede verlichting van het Euangelie der heerlykheid van christcs , die let beeld ' ,Z° m°etdee-Piaets, onzes erachtens, volgens de zaemenfteljing der oorfprongelyke woorden, vertaeld worden —De Heiland brengt de oorzaeken , dat het Euangehe by veelen geene vrucht voortbrenge, tot de volgende boofdzoorten , de zorgeloosheid , de gehechtheid aen. de voordee* len van dit leven , de zorgvuldigheeden der waereld , en de verleiding des ryksdoms, in d* gelykems van den zaedzaeier Matth. XIII Cal De goedertierene God laet, aen zyne afval! Jige onderbenen, zyne genaede op het min«ernst aenbieden. Maer de meesten willen dit aenbod niet aenneemen, zy verkiezen lieü ver m den ftaet der zonden, en in den dienst der waereld, te blyven. _ Het is met hc£ Euangehe even eens geleegen , als met dS zon; het M haere fchuld niet, dat de blindeq en zulken , die hunne oogen moetwillig toefluiten met zien. en a]s ^ hetzaedö g
welk, hoe vruehtbaer ook, te vergeevsch op eenen rotsiteen valt. Derhalven is niet Go*\ maer de mensch zelvs de oorzaek van zyn eeuwlg verder*. _ De Heiland heeft het eigenaerngafgeteekend, iD de gelykenis van het gastmael, tot het we]k ^
wor»
O) Mdm iii en iv Hoofdfi, Art. ot
VAN DE OPENBAERING. 573
werden , en de meesten weigerden te koomen , omdat zy zich beezig hielden , met waereldfche zaeken , Luc. XIV: 16——
D. Zal een zondaer tot het Geloov bewrocht worden en zich bekeeren, er moet eene krach tdaedige werking van den heiligen
geest , Welke onwederstaenbaer ü,
by de prediking van het Euangelie koomen.
Er is een meer dan menfehelyk en eindig vermoogen noodig, om de beletfelen wech te neemen , welke den zondaer weederhouden , van het Euangelie te gehoorzaemen, zodat het Geloov niet aen den mensch, maer alleen aen Gods genaede moet worden toegefchreeven. Dat anderen , door de bediening des „ Euangeliums geroepen zynde , koomen en ., bekeerd worden , moet men niet aen den „ mensch toefchryven , als of hy zich zel4, ven , door zynen viyen wil, 1 zou onder„ fcheiden van anderen , die met even groo., te of genoegzaeme krachten tot het geloov
en de bekeering voorzien zyn , (het welk „ de hovaerdige kettery van pelagius fielt) „ maer men moet het Gode toefchryven , „ die , gelyk Hy de zynen van eeuwigheid
uitverkooren heeft in christus, alzoo
ook dezelve in den tyd krachtdaedig roept, „ met het geloov en de bekeering begiv „ tigt enz. (c)."
(J>, Ibidem 1i[ en U Hoofifl, Art, 10, vul deel.
574 OVER DE LEERSTUKKEN
*, Die inwendige werking , waerdoor de heilige geest het Geloov, in het hart van eenen uitverkooren zondaer, te weeg brengt, is krachtdaedig en bovennaTuuR-Lyif. Het is eene almachtige werking, vtr weg boven het bereik van alle eindige vermoogens.
pelagius erkende ook eene werking der genaede , maer hy verftond er niets anders door , dan de natuur of onze redelyke vermoogens , en de wet, waerdoor God ons leert, wat wy doen moeten , en ons opwekt tot het goede (c) — De Sociniaenen fpreeken van eene Goddelyke hulp , welke aen niemand der geenen, aen welken God zynen wil heeft bekend gemaekt, geweigerd wordt. Deeze Goddelyke hulp zou tweederlei zyn, eene inwendige en uitwendige. De uitwendige zou bertaen in belovten en bedreigingen, en de inwendige daerin , dat God het geene Hy beloovd heeft, in de harten der geenen, die Hem gehoorzaem zyn, ver zeegeit (d). Zy verlïaen naemenlyk , door den heiligen geest, die het Geloov en de Bekeering werkt , niet eene inwendige werking van den Heiligen Geest, maer het
Euan-
00 augustinus de gratia cbristi 1. iii, c. 7, 12, (d) Catech, licic, Qutsjl. 370, 427.430.
VAN DE openbaering. 575
Euangelie, en de belovte van het eeuwig leven , in het Euangelie voorgefteld (e).
De Remonftranten beweeren , dat aen alle menfchendie onder de bediening van het Euangelie leeven, eene genoegzaeme genaede , welke de oorzaek is van alles goeds, gefchonken worde , en dat deeze genaede alleen beftae , in eene zeedelyke aenraeding. „ God, zeggen zy (ƒ) verleent aen zon„ daeren die genaede, welke, tot het ge„ loov en de gehoorzaemheid , niet alleen
noodig, maer ook genoegzaem is, wan„ neer Hy hen, door het Euangelie, tot zich „ roept, en hun het geloov en de ge-
hoorzaemheid ernftig voorfchryvt, —— uit
eene genaedige en ernftige geneigdheid, om „ die alle, welke geroepen worden, te zae„ ligen , en daertoe tot het geloov te bren„ gen; het zy zy met de daed gelooven en „ zaelig worden, het zy niet, en hardnekkig
weigeren te gelooven, en dusdoende zaelig „ te worden (g)." Dan wy verwerpen, met de Nationaele Synode , de dwaeling der
geenen, ,, die leeren dat God zich
„ van zyne zyde betoont gereed te zyn, j, om christus aen alle menfchen te open-
hoornbeek Socln. Cotifut. Tom. iii. 1. i. C. 9.
c/) Conf. Remonflr c. 17. §. . GjO Catech. Remonflr. Quafl. 88. viii. DEEL.
576 OVER DE LEERSTUKKEN
„ baercn , naerdien Hy de middelen , welke „ tot de kennis van christus, tot het ge„ loov , en tot de bekeering , noodig zyn , „ aen allen genoegzaem en krachtig toe-
„ dient; dat de genaede, waer door
„ wy tot God bekeerd worden , niets anders
„ zy , dan eene zachte aenraeding ; en
„ dat er niets is, waerom deeze aenraedende „ genaede alleen niet zou genoegzaem zyn, „ om den natuurlyken mensch geesteiyk te „ maeken ; ja dat God niet anders de toe„ itemming van den wil voortbrengt, aan „ door deeze wys van aenraeding, en dat „ de kracht der Goddelyke werking , waer„ door zy de werking des Satans te boven ,, gaet , hierin beftae. dat God eeuwige, „ maer de Satan de tydelyke goederen beloo-' „ ve (h).
Dan wy leeren , dat die werking van den heiligen geest, waer door Hy het Geloov en de Bekeering , in de harten der Uitverkorenen, te weeg brengt, Krachtdaedig en bovennatuurlyk zy. „Voorts, wan„ neer God zyn welbehaegen in de üitver„ koorenen uitvoert , en de waere bekeeering a, in dezelve werkt, zo is het, dat Hy hun „ niet alleen het Euangelie uiterlyk doet pre.
„ di-
C70 Leerreg. lil en IV Hoejift. Ftrwtrp. der Dmel. Art. 5,7.
'van oe 0pen3aekih8,
S77
i, diken , en hu,n verftend krachtdaedig èool .; den heiligen geest verlichc , opdat 5 zy die dingen, welke des Geestes van , God zyn , recht verftaen en onder* , fchciden zouden , maer Hy dringt ook in , tot de binnenfte deelen des menfchen , met , krachtige werking van denzelvden weder, baerenden Geest ; Hy opent het hart , het , welk geflooten was, Hy vermurwt het gene , hard , Hy befnydt het geene onbefnceden , is. In den wil ftort Hy nieuwe hoedaenig, heeden, en maekt , dat dezelvde wil, die , dood was, leevendig worde , die boos , was , goed worde , die niet wilde , nu dae* , delyk wille , die wederfpannig was , ge-
„ hoorzaem worde. Dit is die wederge-
,i boorte , vernieuwing , nieuwe fchepping , , opwekking uit de dooden , en leevendig,, maeking , waer van zo heerlyk in de „ Schrivtuur gefprooken wordt, welke God, „ zonder ons, in ons werkt; en deeze wordt „ niet in ons te weeg gebracht, door middel ,, van de uitwendige prediking alleen , noch „ door aenraeding , maer het is eene
gansch bovennatuurlyke , zeer krachtige , en t, te gelyk zeer zcete , wonderlyke , verborj, gen , en onuitlpreekelyke werking , welke ,
naer het getuigenis der Schrivtuur (welke „ van den Aucteur deezer werking is ioge„ geeven) in haere kracht niet mindtt noCk gt*
viii. deel. O o
578 OVER DE LEERSTUKKEN
„ ringer is , dan de fchepping of de opwekking der dooden (i)."
Onze bewyzen, voor deeze leer der boventuurlyke en krachtdaedige genadewerking, zyn onder andere de volgende.
a. De menfchen , hebben wy voorheen uitvoerig betoogd (k), zyn van natuure ten eenenmael onvermoogende ten goede. De Heilige Schrivt teekent de zondige kinderen van adam niet alleen als blinden , die verduisterd zyn in het verftand, Eph. IV: 18 , en de dingen , welke des Geestes van God zyn,' niet begrypen kunnen , i Cor. II: 14, ais kranken en zwakken, maer ook als dooden, Eph. H: i, 2, als flaeven der zonde, Rom. VI: 19 , als vyanden van God , die zich aen zyne wet noch willen noch kunnen onderwerpen , GgU. I: 2i Rom. VIII: 7. Zal nu
eene enkel zeedelyke aenraeding genoegzaem zyn , om zulke geheel onvermoogende menfchen tot het geloov en de bekeering te brengen ? Zal een doode , door eene zeedely. •ke aenraeding , hoe krachtig en nadrukkelyk ook voorgefteld , om op te ftaen, leevendig gemaekt worden ? —-De uitzondering der Remonftranten , dat de ftaet van eenen zondaer by den dood vergeleeken worde, niet bm zyn volftrekt onvermoogen , maer alleen
Ci) Ibidem III en IV Hoofdft. Art. n , 12. °m
VAN BE OPENBAERING. 579
om zyne zorgloosheid aen te duiden , gelyk zulken dikwyls blinden genoemd worden , die wel kunnen, maer niet willen zien; deeze uitzondering te maeken is in de daed de Hei» lige Schrivt geweld aen te doen , en de nadrukkelykfte verklaeringen van den God der waerheid, zonder .eenige noodzaek, in ver» grootende fpreekmanieren te veranderen (l).
b. De uitwendige roeping en aenraeding door het Euangelie wordt van die inwendige werking, welke het Geloov en de Bekeering te weeg brengt , allerkennelykst onderfcheiden. Ons Euangelie, zegt paulus» i Thesf. I: 5 , 6 , is onder ulieden niet alleen in woorden geweest , maer ook in kracht en in den heilicen geest. Maer hoe kunnen nu de woorden, door welke het Euangelie wordt voorgefteld, van den Heiligen Geest en zyne kracht onderfcheiden worden , indien de geheele werking van den Heiligen Geest enkel beftaet in eene zeedelyke aenraeding, door de woorden van het Euangelie ? De dienaers van het Euangelie worden by hooveniers vergeleeken , die planten en nat maeken , en de wasdom wordt aen de kracht van God toegefchreeven, 1 Cor. Illi 6 , 7. Derhalven is het werk der Euangeliedienaeren, in de zeedelyke aenraeding, blykbaer onderfcheiden van die inwendige en
(l) turrettin Theol, Elenet. Tom. II. p. 5^8. VIII. DEEL. O O 2
5?o over de Leerstukken
krachtdaedige werking , door welke God den wasdom voortbrengt. Daerom worden zy , die door de prediking van het Euangelie' planten en nat maeken, gezegd niets te zyn, m vergelyking van God, omdat alle hunne poogingen te vergeevsch zyn, wanneer er G..ds krachtige werking niet bykoomt, even gelyk al het planten en nat maeken van eenen hovenier niet baeten kan, wanneer God niet , door eene inwendige werking , tot welke de hovenier niets het allerminlte kan toebrengen, den wasdom te weeg brengt.
c De Heilige Schrivt fpreekt uitdrukkelyk van eene inwendige werking, door welke God de menfchen bekeert, en tot het geloov brengt. Het wordt ons gegeeven in christus te gelooven, Phil. 1: 29. God werkt 1 n o n s , beide liet willen en het werken , naer zyn welbehaegen , Phil. II: i9. God yervult d het welbehaegen zyner goedigheid , en het werk des geloovs met kracht, 2 Thesf. I: n. God werkt in ons het geene voor Hem welbehae. gelyk is, door jesus christus, Hebr.
XIII: 21. Men zegge niet , dat de mid-
delyke werking van den Heiligen Geest , en de zeedelyke aenraeding door het Euangelie, eene inwendinge werking kunne genaemd wor« den, omdat zy niet alleen de ooren raekt, maer ook het hart aendoet: want, in des*. zen zin, zou elk eene redenvoering en wcor-
de-
VAN DE OPENBAERING. 58I
delyk voorlid eene inwendige roeping kunnen genaemd worden. In de aengehaelde plaetfen, wordt de manier, op welke God werkt, van die , op welke de predikers van het Euangelie werken , duidelyk onderfcheiden.' Of kan de meest begaevde Leeraer, met alle zy. ne aenraedingen en drangredenen , in de menfchen v/erken, beide het willen en het werken?
d. De Heilige Schrivt leert allerduidelykst, dat er eene krachtdaedige en bovennatuurlyke werking vereischt worde, om ons tot het geloov te brengen, niet minder dan er noodig was , om christus uit de dooden op te wekken, paulus fpreekt van de uitneemende grootheid van Gods kracht, aen hun die gelooven , naer de werking der fterkte van zyne macht, welke Hy gewrocht, heeft in christus, als Hy Hem uit de dooden heeft opgewekt, Eph. I: 19 , 20. Waer toe de opeenllaapeling van alle deeze nadrukkelyke woorden , indien al het geene God werkt aen hun die gelooven , eenvouwig beftae in eene zeedelyke aenraeding ? Was er, tot de opwekking van chrisV.us uit de dooden, niets anders noo« dig , dan eene uitwendige en zeedelyke aenraeding ? Werdt daertoe niet eene Goddelyke kracht vereischt , oneindig meerder dan alle gefchaepene vermoogens? —— Men gegge niet, dat hier gefprooken worde,
Vin, deel*. 0o 3
582 OVER DE LEERSTUKKEN
van de opwekking der lichaemen : want het ganfche verband en oogmerk van des Apostels redeneering leert allerduidehykst, dat hy handeie van onze bekeering, verg. Kap. II: 5 > 6 j io. Ook fpreekt hy niet in den toekoomenden , maer in den tegen woord igen tyd. Van even zo weinig gewicht is de uitzondering , dat paulus fpreeke tot zulken, die reeds geloovden, en derhalven het oog hebbe , niet op de werking, maer op de verflerking van het geloov: want de Apostel wekt de geloovigen op tot dankbaerheid , uit aenmerking van de krachtdaedige genaede, welke God hadt te koste gelegd, om hen tot het geloov te bewerken ; en , in allen gevalle , is er zulk eene krachtige werking noodig, om het geloov te onderhouden en te bevestigen, dan wordt vooral geene mindere vereischt , om het geloov voort te brengen. Hiertoe behooren ook de leenfpreukige uitdrukkingen van eene fchepping, Eph. II: io , een een nieuw hart, en eenen nieuwen geest in het binnenfte der menfchen te geeven, Ezech. XXXVI: 26, 27, een nieuw Jchepfel , 2 Cor. V: 17, eene nieuwe geboorte, Joh. I: ia. jac. j. 18. 1 Petr. I: 3. eene lee. wndig maeking, Eph. II: 1, 5, 6. Coll. III: i- Maer zou het met de Goddelyke Wysheid beltaenbaer zyn , eene werking, die niets anders is, dan eene zeedelyke aenrae-
ding,
VAN DE 0PEN3AERINS. 583
ding, met zulke zeer krachtige en nadrukkelyke fpreekwyzen te befchryven ?
e. Verder beroepen wy ons op het voorbeeld van lydia , welker hart de Heer geopend heeft, dat zy acht naeme op het geene van paulus gefprooken werdt , Hand. XVI: 14. Het hart van lydia moest door den Heer zeiven geopend worden, om acht te neemen op het woord van paulus, derhalven kon het, door de prediking van dien Apostel alleen , niet geopend worden ; maer het hart van deeze vrouw moest eerst , door eene inwendige werking des Heeren, geopend worden , voor dat het woord van paulus vrucht kon doen. Daer nu deeze opening van het hart niets anders beteekenen kan , dan ;het wechneemen van die beletfelen, welke de vrucht van het woord verhinderden , moest zy , zeekerlyk door eene inwendige genaede, van het woord geheel onderfcheiden, te weeg gebracht worden.
ƒ. Eindelyk , om er geen meer bewyzen by te voegen (m) , uit de leer der RemonIbanten vloeien zeer veele ongerymde gevolgen voort (ra).
(m) TRIGLAND Antapol. C. 23 MOI.IN.aEUS /JnalO'
me /Irminiarrismi c. II. AMESiws in feript. Anti Syncil. p.
2cö h e id a n us caufa Déi 1. 6. c lo ppe nbur c'Oper.
Tom. 11. p. 30c— ovven opening van Arminianery c. 12. (n) MftRESius iyll. Difp. SeleEl. Tart. i, p. 6«o— viii. DEEL. 00 4
584 OVER D3 LEERSTUKKEN
a. Zommigen der geenen, die het Euangehe hooren , worden bekeerd, maer de meesten blyvpn ongeloovig. Indien Bu de wer van den heiligen okEst alleen middelyk zy, cn in eene zeedelyke aenraeding beftae. eau moet de reden van deeze onderfcheidene Uitwerkfelen der Euangelieprediking , in de menfchen geleegen zyn. De reeden van dit verfchii ligt-niet in de prediking; deeze gefchiedt zeer dikwyls 0p denzelvden tyd 0n dezelvde plaets, door den zelvden perfoon cn met de zelvde drangredenen , maer met zeer onderfcheidene uitwerkfelen , by de toe, hooreren. Maer, wanneer men beweert, dat de reden der onderfcheidene uitwerkfelen van de Euangelieprediking , in de menfchen, die dezelve hooren, geleegen zy , fpreeke nen de Heilige Schrivt vierkant tegen J Cor IV: 7. (0). b *
6, Volgens de leer der Remonftranten , zal het van den mensch zeiven afhangen , of hy aen de zeedelyke aenraeding door het Euangelie gehoor wil geeven en zaelig worden ; mei, volgens de leer der Heilige Schrivt, hangt en het geloov en de zaeligheid af van Gods genaede, Eph. II: g.
C. Volgens de leer der Remonftranten is God onzeeker, wie der menfchen aen de
zee-
CO TV HSïTiiii TheoU mu, Tom. II. p. 585,
VAN DE OPENBAERING. 585
Eeedelyke aenraeding door het Euangelie zullen gehoor geeven en zaelig worden. Maer, volgens de Heilige Schrivt, worden gy, welke God voorverordineerd heeft, onfeiibaer zaelig, Rom. VIII: 29, 30, omdat God beflooten heeft , aen deezen de genaede te fchenken , welke zy tot het geloov noodig hebben, gelyk wy te vooren betoogd hebben O).
Ü. Volgens de leer der Remonftranten , is er geen weezenlyk onderfcheid , tusfchen de werking van God, om menfchen te bekeeren , en tusfchen de werking van den Satan , om hen te verleiden : want de Satan bedient zich ook van aenraedingen en belovten , om roenfchen te verderven. Het is waer, God beloovt eeuwige, en de Satan flechts tydelyke goederen. Maer dit maekt geen onderfcheid , in de wys van, werking , 'welke in beide de gevallen alleen in eene aenraeding beftaet. ■ Zelvs zou men moogen
zeggen , dat de werking van den Satan nog onvergelykelyk krachtiger zou zyn; daer God alleen , door de prediking van het Euangelie, op het gehoor zou werken, maer de Satan werkt , door uitwendige en betoove, rende aenlokfelen, op alle de zintuigen , SS Cor. IV: 3 , 4« (/O §• yoï«
VUI« BE EL.. O O. $
58Ö over de leerstukken
' °m teJ^«iten , niemand zou verplicht zyn om God voor de genaede des geloovs " danken, of reden hebben, om dezelve af efmeeken. De zedelyke aenraeding zouden alle menfchen, die onder het Euangelie lee ren , gemeen hebben , en de geloovigen zou den het goed gebruik, het welk zylae^" maeken , aen zich zeiven verfchuldiPd zvn Maer, in de Heilige Schrivt, i,^'" meenzaemer, dan gebeeden om en dankzegpngen voor de genaede des geloovs, Eph. v 7' Ui 15» *7. 1 Theff. III: ï2, ' ^br. XIII: „. ƒ. Die krachtdaedige werking van den heili ge n geest, door welke Hy het Geloov "> de harten der Uitverkoorenen te weel brengt, j8 onwederstaenbafr s Zy die de kraclndaedigheid der werking van den heiligen geest loochenen, ontt jennen ook dat dezelve on.ederjta^er zy. Het Jaetfte B een gevolg van het eerftl
» .s dan de menfchen, door het Euanf;;je' te raedM e» op te wekken, om te fvCn ,Zkh 16 bekeeren' ^ kunnen
-fn opvolgt
D« was reeds de leer van pelagihs, in
de
van de openbaering. 587
de V Eeuw (q). Hier meede ftemde socinüs overeen, fchryvende : dat het ge.
loov in christus niet in dien zin eene „ gaev van God zy , dat het door zeekere „ zonderlinge en inwendige Goddelyke kracht, „ welke niet kan wederilaen worden , ia da „ harten der menfchen worde ingefchreeven , „ maer voornaemeiyk door zeekere uitwen„ dige middelen , welke ook den geenen , „ die niet gelooven , gemeen zyn , in hun „ te weeg gebracht worde, wordt, door
het gene wy boven gezegd hebben , ge-
noegzaem beweezen" (r). — Dit was ook het gevoelen der Remonftranten , het welk in de Nationaelc Synode veroordeeld is. Zy verwierp de dwaeling der genen , die leeren , „ dat God zulke krachten zyner Aimacbt, „ in de wedergeboorte des menfchen niet „ gebruikt, waerdoor Hy deszelvs wil krach„ tig en onfeilbaer zou buigen toe het ge„ loov en de bekeering , maer dat alle wer-;
kingen der genaede volbracht zynde, welke „ God gebruikt, om den mensch te bekee„ ren , de mensch nochtans Gode en den „ Heiligen Geest , wanneer Hy deszelvs we„ dergeboorte voorheeft, en hem wederbae' „ ren wil , alzoo wederftaen kunne , en
C?) augustin u5 de 'Har. c. 88.
CO socinus Oper. Tom, i. p. 605, 610.
viii. deel.
588 OVER DE LEERSTUKKEN
„ ook dikwyls met de daed wederflae, dat „ hy zyns zelvs wedergeboorte ganfchelyfc « belet; en dat het overzulks in zyne ei, „ gene macht bly vt, wedergebooren te wor-, j, den of niet" (s).
Wy daerentegen leeren , dat de mensch de krachtdaedige werking van den heiligen geest niet wederftaen kunne , zodat zy altoos en onfeübaer het geioov ten zekeren
gevolge hebbe. „ Die wedergeboorte
• „ wordt in ons niet te weeg gebracht, „ door zulk eene manier van werking, 'dat „ het , wanneer God zyn werk volbracht „ heeft, nog in de macht des menfchen zou „ ftaen , om wedergebooren of niet weder, M gebooren te worden , bekeerd of niet be. „ keerd te worden ; maer het is eene gansch
„ bovennatuurlyke , en zeer krachtige -
„ werking, dewelke, in haere kracht^
„ niet minder of geringer is, dan de fchep, „ pmg, of de opwekking der dooden ; al„ zoo, dat alle de geenen , in welker har. „ ten God op deeze wonderbaere wys werkt 4 „ zeeker , onfeübaer , en krachtig wederge* »' booren worden , en daedelyk geloo, „ ven" C0-
Na, '
tO Leerreg. iii en iv Hoofdfi. Verwerp, der DwaeS, érl. 8.
(Q Ibidem III en IV Hoofdfi. Art. ia.
Van de openbaer in Gé. 589
Kadat wy de krachtdaedigheid der werking van den heiligen geest betoogd hebben» is het niet noodig , dat wy de onmderltaenbaerheid van dezelve met opzet bewyzem Een nietig mensch kan zich nekerlyk tegen Gods almachtige werking niet verzetten Wanneer des heer en hand is uitgeftrekt , wie zal haer dan keeren ? Jef. XIV: 27. Ik zal werken , zegt de Allerhoogfte , en wie zal het keeren ? Jef. XL1II: 13. Alieenlyk zal ik eenige ongerymdhceden opgeeven, welke , uit de leer der Remonftranten, regel, recht voortvloeien.
a. Indien de werking van den heiligen geest wederftaenbaer was, dan zou het geloov en de zaeligheid van onzen wil afhangen ; maer de Heilige Schrivt leert ons , dat het geloov , dat niet alleen het werken, maer zelvs het willen van het goede , geheel en alleen van Gods genaede af hange , Eph. II: 8. Phil. I: 29. II: 13.
b. De werking van den heiligen geest gefchiedt naer Gods voorneemen, Rom. VIII: 28 , maer hing het van ons af, deeze werking op te volgen , of dezelve te wederftaen , dan zou Gods voorneemen veranderlyk zyn.
c. God zou voor de uitkoomst niet kunnen weeten, wie al en wie niet zouden
vul deel.
59° OVER DE LEERSTUKKEN
goedvinden om te gelooven en zaelig te worden.
d. Wanneer de genaede. wederftaenbaer was, zou het mogelyk zyn , dat allen dezelve wederftonden , dat niemand geloovde en zaelig wierdt , dat het ganfche voorneemen der genaede verydeld wierdt, en dat christus geheel te vergeevsch geftorven waere,
Er is nog overig, dat wy het een en het ander aenmerken , omtrent de wys, op welke de heilige geest het Geloov en de Bekeering werke. „ De wys . van deeze wer„ king kunnen de geloovigen , in dit leven , „ niet volkoomen begrypen" O). Dit ftaet ondertusfchen in het algemeen vast, dat de mensch geenszins gedwongen worde , om tegen zynen wil en dank te gelooven : want „ deeze Goddelyke genaede der wederge„ boorte werkt niet in de menfchen, als „ in ftokken en blokken , ook vernietigt zy „ den wil en deszelvs eigenfchappen niet, „ noch dwingtze met geweld , tegen hunnen „ dank , maer maektze geestelyk leevendig, „ verbetertze en buigtze te gelyk lieffelyk en „ krachtig, zodat , waer de wederfpannig„ heid en tegenftand van het vleesch te voo„ ren geheel de overhand hadden , daer nu „ eene gewillige en oprechte gehoorzaemheid
„ des
(o) Ibidem Art. 13.
VAN DE OPENBAERING. 5QI
„ des Geestes de overhand beginne te kry„ gen; en hier in is de waere gcestelyke „ wederoprichting en de vryheid van onzen „ wil geleegen" (v). De werking van den heiligen geest is niets minder dan een redeloofe dwang , maer eene aengenaeme overreeding van het oordeel, en eene zachte overbuiging van den wil. Daerom zegt paulus , dat God in ons werke eerst het willen en daerna het werken , Phil II: 13. De Heilige Geest neemt alle beletfelen , welke ons van het Geloov terug houden, uit onze harten wech ; Hy maekt het verftand vatbaer , voor de drangredenen van het Euangelie, en vermits de wil het verftand volgt , kan de mensch niet anders dan dat gene willen , het welk aen zyn verftand als goed en beminnelyk voorkoomt. „ Niemand koomt tot „jesus , ten zy hy wil. Hy wordt der„ halven op eene wonderbaere wys getrok„ ken , opdat hy wille, door Hem , die „ inwendig in de harten der menfchen zelve „ weet te werken , niet opdat de menfchen , „ het welk onmoogelyk is , tegen hunnen „ wil gelooven , maer opdat zy, van niet willende , willende worden" (w). Dan een weinig meer in het byzonder. —
(v. Ibidem 111 en IV Hoofdfi. Art, 16. (u>) augustisus Oper. Tom. X. Col. 183. witsius Oecon. Foed, 1. III. c. 5. §. 24. VIII. DEEL.
5$>2 OVER DÊ LEERSTUKKEN
Die onmiddelyke en heerfchappyvoerend* werking, door Welke de heilige geesï het Geloov en Bekeering te weeg brengt neemt de beletfelen wech, welke den zondaer wederhouden van het Euangelie te ge* hoorzaemen. Deeze beletfelen zyn van natuure , deels in het verftand , deels in den wil. Hy verlicht het verftand, buigt den wil krachtdaedig over, en deelt den zondaer nieuwe krachten meede. Zonder dit alles > zou hy Gods roepende ftem , in het Euan. gelie , nimmermeer opvolgen.
«. Vooreerst verlicht de heilige geest het verftand van den zondaer , het welk van natuure verduisterd is, Eph. IV: 18. i Cor. II: 14 , zodat hy nu de waerheeden van het Euangelie , in derzelver belang en Godebe. taemelykheid, begint te befchouwen. Van deeze verlichting fpreekt de Heilige Schrivt uitdrukkelyk, 2 Cor. IV: 6. Eph. h 17, 18. Niet dat een natuurlyk mensch de waerheeden van het Euangelie, op eene befpiegelende wys, niet recht zou kunnen begrypen ; maer , wanneer het verftand van eenen zondaer verlicht is , befchouwt hy die waerheeden op eene beoeffenende wys , met toepasfing op zich zeiven ; dan ziet hy , dat die waerheeden vooral, welke den weg der ver. zoening betreffen , met betrekking tot hem welven, zeer belangryk , en ontwyffelbaer
zee-
van de openbaering.
593
zeeker zyn, gelyk de H.oogleeraer bonnet, in zyne Brieven aen den Heer van hemert> onlangs naeder heeft aengetoond.
Wy zullen er kortelyk iets naeders van zeggen* De waerheeden , welke de mensch tot zaeligheid gelooven moet , verkeeren of omtrent hem zeiven, of omtrent God, of omtrent den weg der verzoening , of omtrent de eeuwige dingen.
a. Vooreerst omtrent hem zelveri, —— Van natuure heeft de.mensch zeer verkeerde begrippen , omtrent zich zeiven ; hy heeft zeer verheevene gedachten , omtrent zich zeiven , zyne krachten , de deugdzaemheid van zyn hart, en de braevheid van zyne handelingen. Hy is , in zyne eigene oogen , veel beeter dan veele anderen. Het Euangelie daerentegen verklaert , dat wy onvermoogende en doemwaerdige zondaers zyn. Deeze verneederende waerheid geloovt de natuurlyke mensch wel in het algemeen , en op eene befpiegelende wys, maer hy heeft dezelve nog nimmer erkend , met betrekking op zich zeiven. Wanneer nu de heilige geest het verftand van den zondaer verlicht , geloovt hy deeze waerheid met toepasfing tot zich zeiven ; dan begint hy te zien, dat hy zelvs één der grouwzaemfte zondaeren zy, dat hy het eeuwig verderv
vin. deel. Pp
594 OVER DE LEERSTUKKEN
rechtvaerdig verdiend, en den Verlosfer volflrekt noodig hebbe. 6. Door de verlichting van den heilige*
éZZ£m Z°Ddaer ^dere denkbeelden omtrent God v
tuure bcft-houwt hy God,' of als eene on'
lTLg°T: ' °f ^ «*» o-erbidde ken dwingeland. Maer nu begint hy God L befchouwen als eenen verzoenden Vader d e wel de zonden onmogelyk kan ongeftraft ^ten, maer Wiens Volmaek theeden , zo fcnandelyk door de zonden verloehend/dooJ de voldoenmg van zynen eigenen Zoon, vol. Koomen zyn opgeluisterd.
C. De weg der verzoening is, in het E gehe allerduidelykst geopenbaerd. De zal daer begrypt ook wei , dat hy die verzoe. ning noodig hebbe; maer de trotschheid van Zyn ban. ™ekC> d3t h* meer of min van het zyne wil medebrengen , en niet befluiteQ kunne , om aen den Middelaer alleen de gen. fcbeeer an zyne gehee]e d j n
ven. By eenen anderen koomen bedenking* op , of hy wel gemeend worde , fo de aengeding van het Euangelie, en of de Ze »»gv.n den Middelaer ook wel voor hZ * genoegzaem zy. _ Maer ^ W Achting van den Heiligen Geest ziet hv betrekking tot hem zei ven , dal
de
van de 0penï1aerinc. S'gS
de Verzoening ook voor hem gepast, begeerlyk , en genoegzaem zy , en hy vertrouwt dat de eeuwige zaeligheid , niet alken aen anderen, maer ook aen hem, uit genaede gefchonken worde (ar).
b. Omtrent de eeuwige dingen , weet een zondaer , dat er , na dit leven , eene eindeloofe heerlykheid voor de geloovigen te wachten zy ; maer de gehechtheid aen de zinnelyke dingen , aen de goederen en vermaeken van dit leven, veroorzaekt, dat hy zorgloos zy omtrent de eeuwige dingen,
en daerin geen weezenlyk' belang. Helle.
Dan , wanneer hy door den Heiligen Geest verlicht is, begint hy het gewicht der eeuwige heerlykheid in té zien , en dezelve als het hoogfte goed te befchouwen , niet dé> dingen aen te merken , welke men ziet , maer de dingen, welke men niet ziet, 2 Cor. IV: 18 , en de dingen te zoeken , die boven zyn,
Coll. Mi K (i. De heilige ceest neemt ook de
beletfelen uit den wil wech. De zonde
is ons , door het zeedelyk bederv , tot eene natuur geworden , en wy kunnen daervan , door eigene krachten , geenen afftand doen. De Heilige Geest moet niet alleen het verftand verlichten, maer ook krachtdaedig op
den
(_x) UeUeïb. Cateck. vr. 21. VIH. DEEL. Pp 2
556 OVER DE LEERSTUKKEN
den wil werken , om in denzelven eene g& heel andere neiging te weeg te brengen. Daerdoor wordt een zondaer bewoogen , omde hem aengeboodene genaede, met blydfchap en dankzegging, aen te neemen, en zyn gedrag te verbeeteren.
§• 912.
B. Deeze krachtdaedige en onwederjlaenhaere werking van den heilige* ge£st, door velke Hy het Geloov en de Bekeering te weeg Irengt, heet de inwendige ro„ikJ en de wedergeboorte.
Eerst zullen wy deeze benaemingen opheideren en daerna , omtrent de zaek zelve , nog het een en ander aenmerken.
A. Deeze werking van den heiligen geest heet in het gemeen de Genaede, omdat het eene werking is , welke gefchiedt uit loutere genaede, zonder opzicht tot eenige verdienften, gelyk in het vervolg nader blyken zal. In deezen zin koomJ net woord Genaede dikwyls voor Zo fpreekt rAULns van dg welke hem gegeeven was\ i Cor. III: l0 van de genaede Gods, door welke hy was het geene hy was , I Cor. XV: 10. Het is derhalven eene zeer ongegronde aenmerking van
cl Eu»
van de- openbaering. 507
^lerigus (y) , dat het woord Genaede, ia deezen zin , eerst na de tyden van a ugustinus zou in gebruik gekoomen zyn, en in de Heilige Schrivten nergens gevonden worde (z). Het is waer, paulus fpreekt van de buitengewoone gaeven , welke hy als Apostel ontvangen hadt , maer de werking van den Heiligen Geest in de Apostelen , en in hen , die gelooven , is eene en dezelve werking; en al werdt het woord Genaede nergens, in den gemelden zin, van de Heilige Schryveren genoomen, zou men het evenwel in deeze beteekenis zeer gepast gebruiken kunnen (a). Meer byzonder heet deeze werking van den
heiligen geest de inwendige roeping en de wedergeboorte.
U. De inwendige roeping. Het
woord roepen koomt, in deezen zin, zeer dikwyls voor, Rom. VIII: 28, 30. 1 Cor. I: 9. Hebr. III: 1. 2 Petr. I: 10 , enz. Deeze benaeming is, in dit geval, zeer gepast, omdat de Item van het Euangelie het middel is , waervan zich de Heilige Geest bedient, 3 Thesf. II: 14, en omdat deeze werking
Art. Crit. Vol. i. Part. a. SeSl. 11. c. 8. Reg. 7« $• 12, 13-
o) budd/eus Theol. Mor. p. 37, 38.
00 driebergen de Pradest. & Gr at. c. X. $. 2, 10.1e blanc Thef, Theol. p. 511.
viii. deel. Pp 3
508 O VER DE LEERSTUKKEN
beftaet in een almachtig bevel van Gods wil, waer door Hy den zondaer, uit zynen ellendeftaet , tot den ftaet der genaede
•werkelyk overbrengt, Coll. I: 13. (b). -
Zy heet de inwendige roeping, omdat zy ininwendig op het hart werkt, in onderfcheiding van de uitwendige, welke zi h alleen tot het gehoor bepaelt , de hemelfche Roeping , en de Roeping welke van boven is, Hebr. 111: i. Phil. III: 14 , omdat zy uit den hemel gefchiedt en naer den hemel leidt; de heilige Roeping , omdat zy ten oogmerke heeft , den mensch te heiligen, 2 Tim. I: 9. 1 Thesf. IV: 7 ; de onberouwelyke Roeping , omdat zy den mensch tot den ftaet der genaede onfeübaer overbrengt, Rom. XI: 29.
ü. Deeze werking van den heiligen geest wordt, onder eene andere beeldtenis, •ook de wedergeboorte genaemd, omdat men daerdoor, als het waere, op nieuws gebooren, en in eenen anderen mensch veranderd wordt, Joh. III: 3 , j. 1 Petr. I: 3; eene geboorte uit God, omdat God de werkmeester is van die gezeegende verandering des harten , welke als een nieuw leven mag worden aengemerkt, 1 Joh. V: 4 ; eene vernieuwing , Tit. III: 5. Rom. XII: 2; eene levendigmaeking , Eph. II: 5 , 6.
Te
C>) wjtsiüs Qtcon. Fotd. 1. III. c. 5. $. ai
van de openbaering. 599
Te weeten , van natuure is de mensch geheel onvermoogende ten goede. Deeze ellendeftaet wordt eigenaertig by den dood vergeleeken , Eph. II: 1, Wanneer nu de zon-, daer , door de almachtige werking van den Heiligen Geest , verbeeterde neigingen verkrygt , wordt hy eigenaertig aengemerkt als een nieuwe mensch, die andermael gebooren 'en levendig gemaekt is. Die nieuwe neigingen worden daerom genaemd het geestelyk leven, en het leven van God , Eph. IV: 18. Dit geestelyk levensbeginfel verfpreidt deszelvs heilzaemen invloed over alle de vermoogens, en heeft de verbeetering van den wandel ten gevolge, Ezech. XXXVI: 26. Gal. V: 6. 2 Tim. I: 5-7. 1 Joh. III: 9. Matth. V: 33. 1 Thesf. V: 23. 1 Petr. II: 12.
B. Dan, omtrent die almachtige werking van den heiligen geest, welke wy nu genoegzaem' verklaerd en betoogd hebben , moeten wy nog het een en ander aenmerken.
«. Dat de mensch , onder deeze werking van den heiligen geest, geheel lydelyk zy, en daertoe, van zynen kant, niets kunne toebrengen. Dit vloeit uit ons natuurlyk onvermoogcn onmiddelyk voort; ook ligt het, in de zinbeelige fpreekwyzen van eene nieuwe geboorte en eene levendigmaeking , duidelyk genoeg opgeflooten. .
vin. deel. Pp 4
C*0O OVER DE LEERSTUKKEN
Het is waer, de mensch wordt gezegd zich zeiven een nieuw hart, en eenen nieuwen geest te maeken , Ezech. XVIII: 31 , en vermaend •zich te bekeeren. Maer, op deeze wys, wordt den mensch zyn plicht voorgefteld, en ons onvermoogen ontflaet ons niet van onze verplichting. Voeg er by, dat men onderfcheid maeken moet, tusfchen het beginfel van het geestelyk leven, het welk, door een fcheppend Alvermoogen, in onze harten wordt ingeftort, Eph. II: 10, en tusfchen de uitwerkfelen daervan op den wandel; in het eerfte geval is de mensch geheel lydelyk maer in het laetfte werkt hy , door de bel kwaemmaekende genaede van den heiligen geest. Zo doende wei kt hy zyne zaeligheid uit, maer het is God, die in hem werkt beide het willen en het werken, PhH. H*2, 13.
a. Wy verwerpen derhalven, ook in dit geval , alle verdienften uit welvoegelykheid, waer van de Roomschgezinden fpreeken. Volgens ben naemelyk is het welvoeglyk , dat God aen de zuiken, die wel gefteld zyn , en doen het geene in hun vermoogen is , de genaede der bekeering fchenke. Maer, by den natuurlyken mensch, kan geene goede gefteldheid , noch eenig werken , door eigen ' vermoogen plaets "hebben. Wy worden geroepen , met eene heilige roeping , niet naer onze
fAN de obenbaering. <5oi
%e werken, maer naer Gods eigen voorneemen en genaede , 2 Tim. I: 9- Of vie heeft God. eerst gegeeven , dat het hem zou weder vergolden
worden ? Rom. XI: 35- ~ Daerënboven
wanneer er eenige verdiende, in dit geval, plaets hadt s van welken aert die ook wee • zen mogt, zou de mensch ftoff hebben om te roemen ; maer wy worden zaelig uit enkele genaede, en alle roem is ten eenemael uitgeflooten , Rom. III: 27. Eph. II: 8, 9.
b. Wy ontkennen alle voorbereidingen vaa onzen kant , en alle goede gefchiktheeden ia den mensch zelven, waer van de Remonftranten fpreeken. „ Er is, zeggen , eenig werk „ des menfchen , het welke zyne leevendig„ maeking vooraf gaet , naemenlyk het er„ kennen en betreuren van zynen dood, het begeeren en bidden , dat hy daeruit ver. L lost worde , het hongeren , dorften , en „ zoeken naer het leven. Dit alles en zelvs , nog meer vordert chris vos in de zut„ ken, welke Hy levendig maeken en wederl, baeren zal (c)-" —- Maer hec ™beeld van eene levendigmaeking en fchepping , gelyk wy reeds gezien hebben, fluit alle voorbereiding van onzen kant geheel en al uit (_d). Ook leert de ondervinding, dat menfchen ,
(c) CM. fl&g. p. 253 x 254.
(i))wiTSius Oecan, Foed. j. iii. ii. 6. §. 9.
viii. deel. Pp 5
6*02 OVER DE LEERSTUKKEN
die ukerlyk meer dan anderen gefchikt fcheenen , om de inwendige genaede te ontvangen , daer van verftooken bjyven , en dat in tegendeel de zuiken , die geheel ongefchikt fcheenen , deeze genaede zyn deelachtig geworden , Jef. LXV: i, 2. Rom. X: 20, 21
Ondertusfehen zyn er, zelvs onder de Onzen , die van voorbereidingen tot de bekeering en wedergeboorte fpreeken; biertoe brengt men eene buigzaemheid van den wil de overdenking der zonden , eene vrees voor de ftraf, en eene wanhoop aen zyne zaeligheid , met opzicht tot zich zeiven en al het zyne (O- Evenwel fchryvt men deeze voorbereidingen aen den Geest toe, en erkent er geene de minfte waerdigheid of verdienften in. Maer onzes erachtens , is de benaeming van voorbereidingen, in ons geval , gansch niet gepast. Deeze werkzaemheeden hebben ook by de tydgeloovigen plaets , en worden , zelvs in de verworpenen , door de gemeenere gaeven van den heiligen geest, te weeg gebracht, en, voorzover zy met de zaeligheid gevoegd zyn , moeten zy als vruchten der levendigmaekende genaede befchouwd worden (f). Bet ftelfel, omtrent de orde des beils, het , , welk
_W f.RKinsib, oper. Tom. i. Co!. i3o7.am«s1üs Otfp. de pr dat het woord rechtvaerdigen, ss pHIf cn p'IS'n, eigen lyk niets anders is,
4j dan rechtvaerdig maeken ; dat nü
5, paulus vain de eerite rechtvaerdiging
(jO 1sellar minus ContTOV. TOM. IV. Col. 703. tolkïüs Comm. ad Rota Vlil: 33. O) !. c. Cu/i v8j , gjfe VIII. DEEL. Qq 2 .
6l2 over pe leerstukken
„ fpreeke, waer door iemand van eenen god„ loofen een- rechtvaerdige wordt , zou „ met veele bewysredenen kunnen betoogd ,, worden."
Wy zouden misfchien van onzen kant kunnen toeftaen , dat het woord rechtvaerdigen , op zommige Bybelplaetfen , te kennen geeve , iemand rechtvaerdig en heilig te maeken (V); maer evenwel dit beweeren wy Heilig , dat het woord rechtvaerdigen, zo in het Hebreeuwsch als in het Grieksch, wanneer de Heilige Schryvers over de rechtvaerdiging van eenen zondaer voor God handelen , en byzonder in de Brieven van paulus aen de Romeinen en Galaeten, in eenen richterlyken zin genoomen worde , voor iemand vry te fpreeken en rechtvaerdig te verklaeren (t), _ Onze bewyzen zyn de volgende :
*. Omdat het rechtvaerdigen tegen het verdoemen wordt overgefteld , Spreuk. XVII: ij. me den godloqfen rechtvaerdigt , en den rechtvaerdigen verdoemt , zyn den heer e een grcuwel; Rom. VIII: 33: 34. God is het die rechtvaerdigt, wie is het die verdoemt? Nu zegt
het
CO ie b lan c Thef. Theol. p. 242. witsius de Oecon. Foed. 1. m. c, 8. §. Cu
CO chamierus Panftrat. Catiol. Tom. III. I. 21. c. 5,
chemnitius Examen Conc. Tddenl. Part. i. p, 130 .
Rivetus Oper. Tom. III. p. S76—
VAN DE OPENBAERING. CT3
het verdoemen zeekerlyk niet iemand Hecht en ondeugend maeken , maer hem, by wys \an een richterlyk vonnis , fchuldig verklaeren en veroordeelen; derhalven moet ook het woord rechtvaerdigen de richteriyke beteekenis hebben , van iemand \ry fpreeken en on-
fchuldig verklaeren. Dan op dit bewys
behoeven wy niet langer te ftaen , omdat het door de verftandigfte Roomschgeiinden wordt toegegeeven («)•
3. paulus handelt uitvoerig over de leer der rechtvaerdiging, byzonder in zyne Brieven aen de Romeinen en Galaeten , met opzet betoogende, tegen eenige dwaelgeesten uit de Jooden oorfprongelyk , dat de zondaer voor God gerechtvaerdigd worde , alleen uit genaede , om de verzoening van den Middelaer , zonder dat de verdienftelykheid der werken , hoe ook genaemd, eenigzins in aenmerking koome ; men zie, by voorbeeld, Rom. I: 17: III: 20, 21, 24, 27, 28. IV: 1- V: 1. Gal. II: 16. III: n.
enz. Nu moeten wy zeekerlyk het
woord rechtvaerdigen in diezelvde beteekenis neemen, in welke het door paulus gebruikt is , wanneer hy opzettelyk handelde over de leer der rechtvaerdiging van den zondaer voor God; maer niets is er blyk-
(«) IOÜTÜS l. €.
VIII. DEEL. Qq 3
ÓT4 OVER DE LEERSTUKKEN
ba:rcr , dan dat de ü.pcstel eene richteriyke yryfpraek btdoele,
y. Voeg er by , dat de Rechtvaerdiging ook met andere fpreekwyzen befchreeven worde , welke kennelyk van de Richtbank ontleend zyn, niet in het gericht te treeden, PL CXLIII: 2. niet a de verdoemenis t; koomen , Joh. V: 24. ciiet veroordeeld te worden , Job. III: ui. te reekenen tot rechtvaerdikheid , Rom.. IV: 3. de zonden niet toe te reekenen , 2 Cor. V: 19 , bevryd te ?yn van de verdoemenis , Rom. VIII: 1.
S. Eindelyk indien het woord rechtvaerdigen , in eene natuuriyke beteekenis, te kennen gav, iemand te verbeetercn , van eenen godloofen tot eenen rechtvaerdigen es dcugdzacmen te maeken , zou de Rechtvaerdiging het zelvde zyn met de heiligmaeking. Maer deeze twee weldaeden zyn weezenlyk onderfcheiden , gelyk in het vervolg naeder. blyken zal.
Wy verkiezen daerom de Nedcrduitfche woorden rechtvaerdigen en Rechtvaerdiging, beven die van rechtvaerdigmaeken en Rechtvaerdigmaeking , welke in ons geval dikwerv pleegen gebruikt te worden. De laetfte zyn niet alleen onnaeuwkeurig , maer zelvs eigenaertig gefchikt , om de zaek uit te drukken » zo als zy door de Roomschgezinden begreepen wordt.
B. Dan
van »e openbaering. ÖI5
B. Dan laeten v y de leer der Rechtvaerdiging., zo als zy door paulus wordt voorgefteld , kortelyk naeder verklaeren en betoogen.
a. De rechtvaerdiging is die richteriyke daed van God den Vader , waer door Hy den uitverkoorenen zondaer vryfpreekt en rechtvaerdig verklaert. De Richter is byzonder God de Vader. God is het die rechtvaerliigt; christus is het die geftorven
is , Rom. VIII: 33 « 34- ZY die ge'
rechtvaerdigd worden , zyn de Uitverkoorenen ; die God te vooren verordineerd heeft, deeze heeft Hy ook geroepen , en die Hy geroepen heeft , deeze heeft Hy ook gerechtvaerdigd , Rom. VIII: 30. Niet, dat deeze beeter zyn , of eenige meerdere waerdigheid hebben: want zy zyn kinderen des toorns van natuure , gelyk alle .anderen , Eph. II: 3 , en met de geheele waereld voor God verdoemclyk, Rom. III: 19. De daed der rechtvaerdi¬
ging beftaet in de vryfpreeking en rcchtvaerdigverklaering. De eeuwige Richter verklaert de Uitverkoorenen, in zyn onfeübaer oordeel, voor volmaekt onfchuldig, en waerdige voorwerpen van zyne onderfcheidende gunften. Dit vonnis beftaet derhalven in twee deelen , in eene vryfpreeking van de fchuld en ftraf der zonden, en in eene verklaering, dat de vin. deel. Qq 4
dathet oordeel Z ■ God naer waerheid zy , Rom. ,I: h
dan de eeuwige Richter den fchuldgeZ0Z ' daer onfehuldig verklaeren , of, gefyk ™l
God 7 "ff' ROm' IV: *>
God den godloojen rechtvaerdigen ? De eronrf
van dit 'rechtvaerdig vonnis is ge]eegen in de toereekening der borgtochtelyke Voldoe-
nwg van den Middelaer. tp .
* Middelaer JESÜS CHRIST J'^; Borg , voor en in de plaets der Uitverkoorenen , door zyne lydelyke en daedelyke ' gehoorzaemheid, eene volmaekte gcnoegdoc nmg te weeg gebracht. Uit kracht van die borgtocht , wordt de Voldoening van den Middelaer, aen de Uitverkoorenen, toe£e. reekend. Wanneer een Borg voor eenen fchuldenaer betaeld, wordt de fchuldenaer gcreekend zelvs betaelt te hebben Nu christus is de Borg der uitverkoorenen en daerom wordt de Voldoening van chkiL tus hun toegereekend, even als of zy de" zelve in eigene perfoonen volbracht hadden • en , op grond van die toegereekende Voldoe' mug, worden zy van God befchouwd, als volkoomen onfchuldig en rechtvaerdig, m„
als
\
van dé openbaering. 6l?
als hadden zy nooit zonden gehad noch gedaen ,' 'ja afhadden zy ook''alle die gehoorzaemheid vol'bracht, welke christus voor hun volbracht heeft (v>
paulus fpreekt uitdrukkelyk van deeze toereekening , Rom. IV: 3, 4» 5- De fpreekwys is ontleend van de kooplieden , die reekening houden van ontvaugst en uit.aev. Wanneer nu een Borg voor eenen fchuldenaer betaelt , wordt die betaeling gefield op reekening van het geene van den fchuldenaer zei ven ontvangen is. Even zo reekent ook God de Vader, op grond van de Borgtocht zynes Zoons, als of de Uitverkoorenen alles gedaen en geleeden hadden , het welk ch rist is in hunne plaets gedaen en geleeden heeft , en derhalven als of zy in eigene perfoonen betaeld hadden : want , indien één voor allen gejtorven is , zyn zy alle gejtorven , 2 Cor. V: 15. Gelyk de eerfte zonde van adam allen zynen naekoomelingen wordt toegereekend, als of zy dezelve in eigene perfoonen begaen hadden, zo wordt ook de gehoorzaemheid van christus allen uitverkoorenen toegereekend , als of zy dezelve in eigene perfoonen hadden daergefleld , Rom. V: 18.
Dit weinige zou genoeg weezen, indien
O) Ueiiell. Catsch. vr. 21. viii. deel. Qq 5
Ó-S OVER BE LEERSTUKKEN deeze leer niet, door de Rooms chgezinden Socimaenen, en Remonftranten, jammerlyk
misvormd en verdonkerd waere. tn het
vervolg zullen wy voegzaemer gelegenheid hebber om de Sociniaenen en Remonftranten te wederleggen; thans bepaelen wy ons tot ce Koomschgezmden.-
a De eenige en waerachtige grond, op welken God den uitverkooren zondaer, die in zich zeiven godloos en verdoemelyk is rechtvaerdigt, is de volmaekte Borgerechtig! heid van den Middelaer, welke hem , als zy. «e eigene gerechtigheid, wordt toegeree,i ,' r~ toercekening gefchiedt niet
enkel by verbeelding , maer zy is even zo zeedelyk en rechtvaerdig , als de betaeiing van eenen Borg den Schuldenaer, » wiens plaets hy voldoet, wordt toegereekend en als paulus begeerde, dat het geene onbsimus fchuldig was hem zou worden toe*ereekend , Philem. vs. 18. ö
Dat nu de volmaekte gerechtigheid van eiiaisTus, welke den Uitverkoorenen, uit kracht van zyne Borgtocht, wordt toegereekend , de eenige grond en verdienende oor-
1 To^ rechtvae^hg voor God leert de Heilige Schrivt allerduideMst.
gr. De gerechtigheid van cp,if,„ wordt den Uitverkoorenen toegereekend op dezelvde wys, als de eerfte zonde van adam zynen
na-
* TAN BE OPENBAERING. 619
nakoomelingen wordt toegereekend, Kom. - V: 18 •> 10 : ëetyk d°or ééne misdaed, 'de fchuld gekoomen is over alle menfchen tot verdoemenis , alzoo ook door ééne rechtvaer ligheid , h m$ Smaita^cnoQ, koomt de genaede over alle menfchen lot rechtvaerdiging des leevens: want gelyk , 'door de ongehoorzaemiieid van dien éénen mensch, ' veelen tot zondaers zyn gefield geworden , alzo» zullen ook , door de gehoorzaemheid van éénen , veelen tot rechtvaerdigen gefield worden.
Hier wordt de ééne misdaed van adam, waer door alle menfchen voor God verdoemelyk zyn , allerkennelykst overgefteli tegen de ééne rechtvacrdigheid van christus, waer door de Uitverkoorenen tot rechtvaerdigen gefteld worden Nu kan de daed
van éénen onmoogelyk die van veelen worden , dan alleen door toereekening , waer door veelen gercekend worden dat geene gedaen te hebben, het welk één in hunne plaets gedaen heeft. Op dezelvde wys derhalven , als de overtreeding van adam allen zynen nakoomelingen wordt toegereekend, wordt ook de borgtochtelyke gerechtigheid van christus den Uitverkoorenen toegereekend.
ïi. God xechtvaerdigt den godloofen, Rom. IV: 5. Maer , vermits God rechtvaerdig,
tig-
W §. 9-*-
VAN DE OPENBAERING. Ö2I
tigheid van christus niet geheel uit (x) , maer zy leeren tevens, dat eene ingeftorte rechtvaerdigheid of deugdzaemheid de verdienende oorzaek zy van onze rechtvaerdiging. Hun gevoelen koomt hier op needer , dat ons, uit kracht van christus verdienften, eene inwendige deugdzaemheid , of gelyk zy fpreeken , eene inkleevende rechtvaerdigheid , worde medegedeeld, en ' dat die inwendigs deugdzaemheid , welke zich in goede werken openbaer maekt, de grond zy, op welken wy gerechtvaerdigd worden, en het recht verkrygen op het eeuwig leeven. De Kerkvergaedering van Trente maekte daerom deeze bepaeling: „ indien iemand zegt, dat.de „ menfchen gerechtvaerdigd worden, of door „ eene enkele toereekening van christus „ gerechtigheid, of alleen door de vergee„ ving der zonden , met uitfluiting van de „ genaede en lievde, welke in hunne harten „ door den Heiligen Geest verfpreid wordt , ,, en hun inkleevt , of dat de genaede, door welke wy gerechtvaerdigd worden, alleen „ de gunst van God is , die zy eene ver„ vloeking (y)." Door deeze inwendige deugdzaemheid nu , welke zy aen de verdienften van christus toefchryven , wor-
•f» Concil. Trident. Sef 6. c. 4. O') Ibidem Sef. 6. Cant. II.
viii. DEEL.
<522 OVER DE LEERSTUKKEN.
den de zondaers, naer hunne gedachten t vrienden van God , zodat zy op het eeuwig leeven hoopen kunnen (z).
Wy erkennen gaern , dat het beginfel der heiligmaeking , het welk den Uitverkoorenen wordt medegedeeld, of, gelyk het de Roomschgezinden noemen , de inkleevende rechtvaerdigheid , eene vrucht zy van c h r i s t u s verdienften ; maer wy ontkennen , dat dezelve , in de rechtvaerdiging, geheel of ten deele in aenmerking koome,1 zodat zy noch van naby, noch van verre , de verdienende oorzaek zy , om welke een zondaer voor God gerechtvaerdigd word , en wy leeren in tegendeel, dat de toegereekende gerechtigheid van christus de eenige grondflag en verdienende oorzaek der rechtvaerdiging zy:
a. paulus zegt met zo veele woorden j dat wy gerechtvaerdigd worden, om niet, uit Gods genaede , door de veriosfing, welke in
christus jesus is , Rom. 111. 24.
Hier wordt de Veriosfing, welke in christus jesus is, voorgefteld, als de grond en verdienende oorzaek van onze rechtvaerdiging ; maer dit kan geene plaets hebben , ten zy de Veriosfing van christus ons worde
tóegereekencL Het woord om niet, of
gelyk het eigenlyk zegt te geev, Supezv,
Huk
f» Ibidem Sef. 6, c. 7.
/
TAN DE OPENBAERING. 623
fluit alle verdienftelykheid van onzen kant ten eenemael uit. Dit wordt naeder be¬
vestigd , door de volgende uitdrukking uit, Gods genaede. Deeze genaede is Gods ongehouden goedheid en menfchenlievde, gelyk zy Tit. ÏII: 4. genaemd wordt , en zy ftaet tegen de verdienften der werken over , Rom.
XI: 6. Eph. II: 8. - Derhalven kunnen de
inkleevende rechtvaerdigheid, en de goede werken , welke de vruchten van het beginfel der heiligmaeking zyn , als verdienende oorzaeken in de rechtvaerdiging , geenszins te te pasfe koomen.
fi. De Heilige Schrivt fluit alle verdienftelykheid der werken, hoe ook genaemd, in het ftuk der Rechtvaerdiging, volftrektelyk uit. Uit de werken der wet, zal geen vleesch gerechtvaerdigd worden voor God , Rom. III: 20. Wy beflüiten, dat de mensch — gerechtvaerdigd worde , zonder de werken der wet , Rom. III: 28 ; gelyk ook ijAvio den mensch zaelig fpreekt , welken God de rechtvaerdigheid toer eekent zonder werken, Rom. IV: 6. Wy weeten , dat de mensch niet gerechtvaerdigd worde uit de werken der wet, Gal II: i5. Maer, volgens de leer der Roomschgezinden , worden de inkleevende rechtvaerdigheid, en de goede werken, welke vruchten zyn van het beginfel der heimaeking, aengemerkt als werken , welke de rechtvaerdiging verdienen.
VIII. DE E JU
634 OVER DE LEERSTUKKEN
Dan , om hunne leer , in weerwil der ditf. delyke uitfpraeken der Heilige Schrivten, liaende te houden , beweeren de Roomschgezinden, dat, in de aengehaelde plaetfen niet alle werken uit het ftuk der Rechtvaerdiging worden uitgeflooten , maer deels de fchaduwachtige werken , deels ook de zeedelyke werken, die de meededeeJing der bekeerende en heiligende genaede voorafgaen , zodat die zeedelyke werken, welke uit het beginfel der medegedeelde genaede voortvloeien , verdienftelyk weezen zouden. Dan dee¬
ze onderfcheiding is geheel willekeurig en ten eenemael ongegrond. De Apostel fpreekt onbepaeld van de werken der wet, en maekt geene de minne uitzondering. Hy ftelt het gelooven over tegen het werken ; hy zegt, dat de mensch, wanneer hy uit de werken gerechtvaerdigd werdt, roem zou hebben; en hy verklaert, dat de roem geheel en al zy uitgeflooten, Rom. IV: %, j. JH: 27. —. Maer wat meer in het byzonder.
1. paulus zou, van de werken der wet fpreekende. bepaeldelyk de gehoorzaemheid aen de fchaduwachtige gebooden bedoekn — Dan dat de Apostel het oog hebbe, 0p de geheele wet van Mps.E, en wei byzonder op de zeedelyke gebooden , is uit het verband en beloop zyner redeneering allerduidelykst. Hy bedoelt die wet, uit welke de
ken-
VAN »E OPENBAERING. 625
kennis der zonde is, Rom. UI: 20, uit wel. ke het blykt , dat de geheele waereld voor God verdoemelyk zy , Rom. III: 19 > van welke gezegd is, de mensch , die deeze dingen doet , ral door dezelve leeven , en van welker vloek christus ons verlost heeft,
Gal. III: 12 , 13. Wel is waer, dat het
gefchil tusfchen paulus, en de valfche Leeracren , welke hy met opzet wederlegt, oorfprongelyk was uit de verkeerde begrip, pen , welke de laetften hadden over de noodzaek'elykheid der befnydenis, en der onderhouding van de fchaduwachtige wet; maer daeruit vloeit geenszins voort , dat de Apostel , wanneer hy de werken van de rechtvaerdiging uitfluit, alleen de onderhouding der fchaduwwet bedoele : want de befnydenis bracht de verplichting meede, om de ganfche wet te onderhouden , zo wel ten aenzien van de zeedelyke , als de fchaduwachtige gebooden , Hand. XV: 5. Gal. V: 3 , en dit alles befchouwden de dwaelgeesten, tegen welke paulus zich verzet, als verdienftelyk.
2. paulus zou, ten aenzien der zeedelyke wet, alleen zulke werken uitfluiten, welke de bekeering, of het inflorten der hebbelyke rechtvaerdigheid, voorafgaen. — Maer voor de bekeering kan de mensch , die dood is in zonden en misdaeden, niets goeds verrichten; gevolgelyk behoevde de gehoorzaemheid aen
VIII. deel. R r
626 OVER BE LEERSTUKKEN de zeedelyke wet, welke de bekeerin, zou voorafgaen, niet te worden uitgeflooten ü 'Adlus beroept zieh , ten betooge van *yne leer, dat wy zonder de werken gerecht" vaerd,gd worden, op de voorbeelden van abraham en david , R0m. IV. 2 ° Maer deeze geloovden reeds, toen J B ' reehtvaerdigd werden, derhalven worden ook die zeedelyke werken uitgeflooten, welke deeze geloovshelden na aUMe verncht hebben. — God ruktraer^ Z godloofen Rom. IV: S, Gevo]ge]yk ^ de zeedelyke werken, welke hy verricht
vangen heeft, met in aenmerking Ein„
delyk wy worden^ net geloov gerecktvZdigd, zonder de werken der wet t Rom m, 28 derhalven kunnen de zeedelyke werken [ welke wy verrichten, nadat wy de genaede des geloovs ontvangen hebben , de verdienen! de oorzaeken van onze Rechtvaerdming meuitmaeken. 6
chLDrciJeer der Roomfche Kerk v^o0.
Chent de algenoegzaeme verdienften van den Middelaer, aen welken de geheele eer van ome gaEfcne zae,gheid £oekoomtj ^
L\ J*S' 14 ' en geevt deD mensch ftof
tflUrR weiH? paülus *» ~i
wtflmt , Rom. lil: 0?. M verdiende kracht van onze werken wel aen
de
VAN OE OPENBAERING. 627
de verzoening van den Middelaer dank ; maer hoe kari de mensch door dat geene , het Welk hy uit genaede, om christus wili ontvangt, iets verdienen, ten zy men eenige Verdienftelykheid ftelle in het goed'gebruik van die genaede , en de eer der rechtvaerdiging met christus deele?
Het geene de Roomschgezinde Kerk verder , omtrent de verdienftelykheid der goede werken, leert, zo uit weivoegelykheid, als uit iaedevaerdigheid (ex congruo & condignoj, zullen wy in het vervolg naeder ter toetle brengen*
§. 914*
De Heilige Schrivt leert allerduidelykst , dat wy tvor het Geloov gerechtvaerdigd worden. Ondertusfehen is het Geloov geenszins de verdienende oorzaek , maer alleen van onzen kant j het middel of het werkmg der rechtvaerdiging.
De Borgtochtelyke Gerechtigheid van den Middelaer , welke den uitverkoorenen zondaer wordt toegereekend, is-de verdienende oorzaek van zyne Rechtvaerdiging. Het Geloov is. het middel of het werktuig van zyne Rechtvaerdiging . voorzover hy de gerechtig • heid van den Middelaer, door het geloov j
viii. deel. KT 2
P „„. u T genaede °f ™-aa i gerechtigheid van den
Middelaer wordt den uitverkoorenen zondaer onmiddelyk, uit kracht van chiusxu 0t ocht toegereekend. Op &ond der « t.gheid van den Middelaer, welke den uit ver. koorenen zondaer, als zyne eigene gerecht g. heid, is toegereekend, fchenkt God hem de genaede des geloovs. Door dit geloov nl™ hy nu, van zynen kant, de gerechtigheid christus aen, en door dit geloov 2 een wysfelyk verordend middel of werk «8 00 , krygt hy voor zich zeiven werkt lyk deel aen de vruchten van chrxsxTs toegereekende gerechtigheid, de vergeeving zonden en de aenneeming tot S
on,' 77, ^ dC Hdlige Sch™ leert
on du,d lyk> dat het geloov het middel en het werktuig zy van onze rechtvaerdiging. ™rde, door het geloov , Roffl> m. ^ £
00 §• S°8. ^
van be openbaering. 629
geenen die niet werkt , maer geloovt in Hem , die den godloofen rechtvaerdigt , wordt zyn geloov gereekend tot rechtvaerdigheid , Rom. IV: 5. Weetende dat de mensch niet gerechtvaerdigd worde uit de werken der wet, maer do:r het geloov van jesus christus, zo hebben wy ook in christus jesus geloovd, opdat wy zouden gerechtvaerdigd worden , uit liet geloov van christus, en niet uit de werken der wet, Gal. II: 16. Verg. Rom. I: 17. Phil. III: flUit deeze plaetfen leeren wy, dat wy door en uit het geloov, als een middel en een werktuig , gerechtvaerdigd worden, en dat wy, wanneer wy gelooveff, van onzen kant werkelyk deel krygen aen de vruchten van christus gerechtigheid, welke ons, op grond van zyne Borgtocht , van Gods zyde, als onze eigene gerechtigheid, is toegereekend.
Met dit weinige zouden wy wederom volftaen kunnen , indien deeze duidelyke leer der Heilige Schrivt niet , op verfchillende
wyzen , verbasterd en verdonkerd was.
Wy zullen daerom eerst de dwaelingen wederleggen , en daerna eenige vraegen beantwoorden.
A. De dwaelingen , welke wy bedoelen , koomen daerin overeen , dat het Geloov de verdienende oorzaek zy van onze reehtvaerdi-
viii. deel. Rr 3
6"3° OVER DE LEERSTUKKEN
ging, maer ever wel de fcaefc worde op verfchillende wyzen begreepen.
a. De Roomschgezinden leeren, dat het geloov ons niet alleen voorbereide, om da inkleevende rechtvaerdigheid, en de vergeeving der zonden aen te neemen, maer ook de rechtvaerdiging beginne en verdient ln» ditn ?eménd zegt zo luidt de bepaeling Van het Trentfche Concilie (b) , „ dat de „ godloofe door het geloov alleen gerecht„ vaerdigd worde , ■ en het zo begrypt, dat 5J er niets anders vereischt worde , om ter „ verkryging van do genaede der rechtvaer„ diging mede te werken , en dat het geenszins noodig zy , dat hy , door eene bej, weeging van zynen wij, voorbereid en gel, fchikt gemaekt worde , die zy eene ver5, vloeking-" Daerom fchryvt ook de Kardinael beuarm/nus, „ dat de vergeeving „ der zonden door het geloov verkreegen worde, en dat derhalven de mensch ges, rechtvaerdigd worde uit het geloov , nies „ omdat het geloov alleen de belovte aen, a, neemt, en hy dezelve geloovende omhelst, 3, maer omdat het de vergeeving verwem 3, en ook eenigermaete verdient (c).H Deeze leer der Roomfche Kerk veronder-
ftelt,
CO Sef. Vf. Can. 5.
CO Contny, Tem. IV. Col. 751.
van db openbaering. 63I
ftelt, dat de rechtvaerdiging beftae in de inftorting van eene inkleevende rechtvaerdigheid , tot welke wy moeten voorbereid worden , daer zy eene richteriyke daed is, gelyk wy te vooren betoogd hebben; en, offchoon het geloov van onze zyde noodzatkelyk zy, om de weldaed der Rechtvaerdiging aen te neemen, wordt een godloofe daer door geenszins voorbereid, tot het ontvangen van de inkleevende rechtvaerdigheid ; in tegendeel het geloov is eene vrucht van die genaede , welke ons, in de wedergeboorte, gefchonken
wordt. ~ Volgens dit begrip , zou het ge-
loov een verdienftelyk werk zyn; maer de Heilige Schrivt ftelt de werken tegen het Geloov over, en fluit dezelve uit de rechtvaerdiging geheel uit , Rom. III: 28. IV: 5. (d).
(3. De Sociniaenen befchouwen de daed des geloovs, als de verdienende oorzaek van onze rechtvaerdiging, zodat dit geloov beftae, in het gehoorzaemen van Gods gebooden , terwyl God onze gebrekkige gehoorzaemheid, door eene gunftige fchatting , voor volkoomen zou aenneemen ; zodat zy de toegereekende gerechtigheid van den Middelaer geheel
00 chamiebus Panftr, Cath. Tom. III. 1. 2». r1 vitos Oper. Tom. III. p. 447— hbidegger Tumul, -Cov.ï<, Trident. Tom. 1. ad Sejj". 6. Quaft. 9.
viii. deel, Rr 4
OVER DE LEERSTUKKEN
verwerpen (V) Dan dceZe grove dwae-
ling, welke de ganfche verzoening van christus volftrekt verloochent, heeft bykans geene wederlegging noodig. Alieenlyk herinneren wy , niet één woord, dat de Heilige Schrivt de geheele eer van onze ganfche zaeligheid alleen aen christus toefchryve, Hebr V: 9. VII: 25, Joh. XIV: 6; dat alle verdienften der werken ten eenemael worden uitgeflooten , Rom IV: 27 ; dat de werken niet het weezen van het geloov uitreaeken, maer vruchten zyn van het geloov, Gal. V: 6. Jac. II: 18 ; dat God, in de rechtvaerdiging van eenen zondaer, zyne rechtvaerdigheid betoone, Rom. III: 25 , 261 en dat God, wiens oordeel naer waerheid is, Rom. II: 2, geene gebrekkige gehoorzaemheid, voor volkoomen, kunne fchatten en aenneemen (ƒ).
y. De Remonftranten leeren , dat de daed des geloovs den menfche, 0m de verdienften van christus, genaedig tot rechtvaerdig. heid wordt toegereekend , zodat niet de gerechtigheid van christus, maer het geloov,
CO sociNus Oper. Tom. 1. p. 803. Tom. II. p. 229. voLKF.Liui de yera Relig. 1. V. c. s: Cateeh. Racoy. OriaJI. 52.
CO hoornbeek Socm. Cenfut. Tom. H. 1. 3, C. 2, cloppenbubg Oper. Tom. II. p. 393—
van de openbaering. 633
loov, eigenlyk de verdienende oorzaek van onze rechtvaerdiging zy (g).
a. Dan het geloov is alleen een middel of werktuig, waer door wy de gerechtigheid van christus aenneemen, en dit is de eigenlyke en meest weezenlyke -daed van het
geloov , Joh. I: 12. Voeg er by , dat
de Heilige Schrivt fpreeke van eene rechtvaerdiging uit en door , maer nimmer om het
ge]oov. Trouwens het geloov is, in dit
geval, een recht gefchikt middel, vermits wy daer door de gerechtigheid van den Middelaer voor ons zeiven omhelzen, en ons dezelve toeëigenen ; en door het geloov wordt alle roem uitgeflooten, Rom. UI: 27. IV: 16. Eph. II: 8,9.
b. Is nu het geloov alleen een middel , door het welk wy gerechtvaerdigd worden , en werkelyk deel krygen , aen de vruchten van chr ist üs toegereekende gerechtig, heid , dan kan het de verdienende oorzaek
der rechtvaerdiging niet weezen. Daeren-
boven wordt het geloov onderfcheiden van de gerechtigheid, welke ons wordt toegereekend : want de rechtvaerdigheid is uit God , door het geloov, Phil. Hl: 9.
(g} abminios Oper. p. 127. episcopius Oper. Tom. ii. p. 313, 454- Cor,f. Rem. c. 18. §. 3 limborch Theol. Chrijl. !. 6. c. 4- Oord. Leen. 1. Hoofdfi. Ven. dit @wael. Art. -. ii Hoofdfi. Vtm. der Dwael. Art. 4. viii. deel. Rr 5
^34 OVER DE LEERSTUKKE^
c. Het geloov is eene gaev van God, Eph U: 8. Maer , door het geene ons uit enkele genaede gegeeven wordt, kunnen wy niets verdienen.
d. Eindelyk, volgens de leer der Remonftranten , is het geloov een verdienftelyk wew maer paulus, hebben wy gezien, ftelt de werken tegen het geloov over , en fluit dezelve geheel uit.
Men ontleent eene zeer fchynbaere tegenwerping uit Gen. XV: 6, en Rom. IV: j : abraham geloovde in den heer, en Hy reekende het hem tot gerechtigheid, zegt mose waeruit paulus dit befluit afleidt, den geel nen die niet werkt, maer geloovt in Hem, die den godloofen rechtvaerdigi , wordt zyn geloov geree. kend tot rechtvaerdigheid. In deeze plaetfen zeggen de Remonftranten , wordt duidelyk geleerd dat God de daed des geloovs den menfche toereekene tot rechtvaerdigheid m Maer het is, uit het ganfche beloop van pa ui lus redeneering, ailerblykbaerst, dat hy de voldoening van christus voorftelle , als de eenige verdienende oorzaek der rechtvaerdiging , en het geloov als het middel , door het welk wy werkelyk deel krygen , aen de vruchten der rechtvaerdiging. Vs. 2. zegt hy, dat abraham niet uit de werken gerecht-
(!0 cOrcell^sus Oper. p. pjg.
VAN DE OPENBARING. 635
rechtvaerdigd is , derhalven kan het geloov onmoogelyk j als een verdiei ftelyk werk,'befchouwd worden. Vs. 5 wordt het geloov tegen het werken overgeheld, en 'God wordt gezegd , den godloofen te rechtvaerdigen ; maer in eenen godloofen kan niéts zyn , het welk den grond en de verdienende oorzaek der rechtvaerdiging zou uitmaeken. Vs 6. verklaert de Apostel , dat God den menfche de rechtvaerdigheid uereekenes zonder werken , derhalven kan het geloov niet inkoomen als een werk (i).
Maer wat dan ? hoe wordt dan het geloov gereekend tot rechtvaerdigheid ? gemeenlyk antwoordt men , dat het geloov hier genoomen worde, voor het voorwerp omtrent het welk het geloov verkeert, de gerechtigheid naemelyk van den Middelaer , gelyk zo de hoop genoomen wordt, voor de zaek , welke men hoopt , en de lievde , voor het voorwerp , het welk men bemint; zodat de meening van mose deeze zyn zoude: ,, arra„ ham geloovde God, en het verheeven „ voorwerp van zyn geloov , de toekoo5, mende voldoening van den beloovden mes„ sias, welke hy geloovig hadt acngenoo-
f (i) H. alting Script. Heid. Turn. I. p. 202— uiveTus Oper. Tom. p. 318— heid anus Wederl. van den Remonflr. Catecii. p. 208—- vriemqbt Dit!. Cfof. Tom, 111. p. 59 - 62. VXII DEEL.
OVER DE LEERSTUKKEN
„ men , is .hem tot eenen grond van recht„ vaerdiging toegereekend.
Dan , om recht uit te fpreeken, deeze verklaering is my zeer gedrongen voorgekoomen. Indien mose dit hadt willen zeggen zou hy zich ongemeen duister hebben' uitgedrukt. Laeten wy niet onze bevattingerj
m den Text indringen , maer met den nadruk der woorden zelve raedpleegen. Het Hebreeuwfche woord, van het welk mose zich bedient, door reekenen vertaeld, zegt in den eerften zin fnoeien, eenen boom van wilde Jooten te zuiveren; hiervandaen wordt het overgebracht, tot het beoordeelen van eene zaek, waerdoor men het valfche als van het waere affnydt, daerom wordt het genoomen voorbeoordeelen, fchatten.., en waerdeeren,
Neh. XIII: 13. Pf. LXXXVIII: 5 , Het
woord rechtvaerdigheid beteekent hier niet eenen grond van rechtvaerdiging, maer den zeedelyken toeftand van iemand, die voor God gerechtvaerdigd is. _ Voorts hebben wy er »og eene aenmerking by te voegen, dat abraham toen niet eerst voor God gerechtvaerdigd werd, toen hy de belovte van welke mose fpreekt ter aengehaelde^ plaetfe , geloovde. Hy hadt reeds jaeren te vooren geloovd, Gen. XII: I>4, maer nu was zyn geloov merkbaerer. Hy was derhalyen ook reeds lang te vooren gerechtvaerdigd.
Op
van de openbaering. Ó37
Op deeze gelegde gronden nu , wil mose die zeggen: ahraham gav nu eene uiu
neemende proev van zyn geloov, door het „ welk hy in Gods belovte berustte, en om „ de kracht van zyn geloov, welke hy, in dit „ geval, zo duidelyk openbaer maekte, oorj, deelde God hem, op grond der toekoomen,, de gerechtigheid van den messias, zo „ volkoomen rechtvaerdig, als of hy alle
gerechtigheid in eigen perfoon volbracht „ hadt." Dit voorbeeld nu van abraham brengt paulus , met het hoogfte recht , by , als een bewys, dat de werken in de Rechtvaerdiging niet in aenmerking koomen , dat het geloov een werktuig zy , door het welk wy met de daed deel kryhen aen de vruchten van christus gerechtigheid , en een blyk, dat wy voor God
gerechtvaerdigd zyn. • Ik heb gezien , dat
de Heer rodolph de zaek meede op zoortgelyke wys begrype. Op de vraeg , wat zegt het dan , dat het geloov gereekend worde tot rechtvaerdigheid ? antwoordt hy : „ dat het „ geloov, zo als het christus aenneemt ,
voor dat geene geoordeeld worde, waer„ meede het recht, om de belooning der „ rechtvaerdigheid te vorderen , verbonden „ is, en dat derhalven hy , die in chris„ tus geloovt, by God den Richter even
viii. deel.
Ö38 OVER DE LEERSTUKKEN
,, eens gefchat worde , als iemand , die de „ wet volkoomen gehoorzaemd' hadt {k)."
B. Er is nog overig, dat wy eenige vrae. gen beantwoorden,
cc. Vooreerst vraegt men , of het geloor eene voorwaerde der rechtvaerdiging kunne genaemd worden ? zo begrypen het zommi* gen (0- Maer de benaeming van voorwaerde fchynt ons zeer ong; past (m) ; die van een middel of werktuig fchynt ons veel beeter te beantwoorden , aen de leer der Heilige
Schrivt, en de natuur der zaeke. HeÉ
geloov is wel een veieischte, om werkelyk deel te hebben aen de vruchten der toereekening van christus gerechtigheid , welke van Gods zyde onmiddelyk gefchiedt, zodat niemand aen de vruchten van christus toegereekende verdienften daedelyk deel kunne hebben , ten zy hy geloove. Maer alle vereischten zyn geene voorwaerden ; wanneer iemand een kleed gefchonken wordt, om zyne naektheid te bedekken, kan hy er geen daedelyk nut van hebben, zonder dat hy het aencrekke ; het aentrekken derhalven van het kleed is wel een vereischte en een middel; om er nut van te hebben, maer men
kan
(k) In Ccleeh. P$lat. p. J4.8, ?4p.
(I) van mast richt Theol. Praft. p. 814,
(rit') Boren §. 908.
VAN DE OPENBAERING, 639
kan het niet , dan zeer ongepast, eene voorwaerde Doemen. —— De eigen lyk gezegde voorwaerde der rechtvaerdiging is eene volmaekte gehoorzaemheid , en deeze voorwaerde heeft de Middelaer voor de zynen volbracht (n).
(i. Men vraegt, of het' geloov alleen ons rechtvaerdige ? —- Dat de werken , als verdienende oorzaeken , van de rechtvaerdiging ten eenemael zyn uitgeflooten, heeft geen betoog noodig. Maer de vraeg is, of alle de daeden , welke tot het geloov en de daermeede gepaerd gaende bekeering behooren, middelen zyn ter rechtvaerdiging ? Zo begrypen het zommigen (0) ; maer de weezenlyke daed van het; geloov, waer door men de gerechtigheid van christus aenneemt, en zich zeiven toeeigent, is het eigenlyk gezegde middel, waer door wy werkelyk deel krygen aen de vruchten van christus verdienlten (p). Zo veel is aen den anderen kant zeeker, dat het rechtvaerdigend geloov onaffcheidbaer gepaerd gae met de bekeering en heiligmaeking , zodat de goede werken kennelyke bewyzen zyn van het geloov en van de rechtvaerdiging. In
C») witsius Oecon, Foed. p. 387— ilfifc. S. Tom, Ü. P. 79?—
(0) lf. el ANC Tkef. Theo!, p. (p) witsius Oecon. Foed. p. j8j. VIN. DEEL.
640 OVER DE LEERSTUKKEN
deezen zin zegt Apostel ja co bus, dat de mensch uit de werken gerechtvaerdigd worde« en niet alieenlyk uit het geloov , Kap. II: 24.
7. Wyders vraegt men , of het geloov de rechtvaerdiging voorgae , dan dezelve volge ?
Over deeze vraeg is , omtrent het midden deezer Eeuw, vry wat LiLweeging in onze
Kerk ontftaen. De Predikanten hol-
tius (q) en comrie (r) beweerden, dat het geloov eene vrucht en een gevolg zy van de rechtvaerdiging. Tegen deeze leer verzetten zich de Hoogleeraers j. van den honert (Y), en j. j. schultens ({)• De Predikant j. j. brahe verdeedigde de leer der eerstgemelden (w). Ondertusfchen werdt zy van anderen voor onrechtzinnig uitgekreeten O). Dit gav aenleiding, gelyk het in zoortgelyke gevallen altoos gaet, dat er verfcheidene twistfchrivten voor en tegen in het licht kwaemen. Tot dat de Edelmoo. gende Heeren Staeten van Zeeland , by een
be-
C?) Verhandeling over de Rechtvaerdiging door het Geloov. Twee Predikatiën over Zondag 53 en 24 van den Heidelb. Catech:
CO Verklaering van den Heidelb. Catech. Zond. 23.
CO Verhand, van de rechtvaerdiging uit en door het gelooy. Briev aen de Clasfis van Leiden.
CO fVaer/choinving op den Catech. van comrie §. 93—
(jij Aenmerk. over de 5 IValcherfc'ie /Irtykeltn.
(v) IVolke van getuigen voor de leer der rechtvaerdiging door en uit het geloov.
VAN DE OPENBAERING. 641
befluit van 18 Sept. 1761 , de hand op deezen twist gelegd hebben (w). — De HoogJeeraer b. s chemer mackre onderfcheid tusfchen de rechtvaerdiging van den godloofen en van den geloovigen (.%■).
Zommigen zyn van oerdeel , dat beide deeze begrippen zeer wel zullen vereffend worden (y). Ook hangt de beantwoording van deeze vraeg geheel af van het verfchillend oogpunt, uit het welk men de zaek befchouwt, zodat zy , die de rechtvaerdiging vcor het geloov, en zy, die het geloov voor de rechtvaerdiging ftellen , beide gelyk htbben.
Er is eene tweederlei rechtvaerdiging , en aen de zyde van God , en ten opzichte van
den zordaer. De rechtvaerdiging , aen
Gods zyde , beftaet in de onroiddelyke toereekenirg van christus borggerechtigheid aen den uitverkoorenen zondaar Deeze toe? reekenlng van christus gerechtigheid is de eenige bron van alle genaedeweldaeden. Op deezen grond fchenkt God, aen de Uitverkoorenen , elk op zynen tyd in zyne orde , de genaede des geloovs. In deeze be-
(w) Nederlandfche Jatrboeken Ao. tf6i, van de maend April.
(x) Theol Supra nat. c. 6. Sea. I. Euangeh/che Geloovskeeien 0 12 §. ij. c. 15.
(yj struchtmeybr vereeniging der Rechtzinnigen i» het /luk der rechivaerdigmaeking.
VIII. DEEL. SS
€4-2 OVER DE LEERSTUKKEN
trekking is het geloov eene vrucht van de rechtvaerdiging , en gaet de rechtvaerdiging voor het geloov. —_ De rechtvaerdiging, ten opzichte van den zondaer, beftaet daerin dat hy werkeiyk deel kryge aen de vruchten van christus toegereekende gerechtigheid Dit gefchiedt, wanneer hy de gerechtigheid van den Middelaer voor zich zeiven geloovig aen neemt, Joh. I: I2 , en in zo ver geloov voor de rechtvaerdiging.
Deeze onderfcheiding koomt volkoomen overeen met de Symbolifche Boeken on* zer Kerke. „ Wy verftaen niet, zegt de „ Nederlandfche Geloovsbelyd.nis, dat het „ om eigenlyk te fpreeken, het geloov zelvs „ zy, het welk ons rechtvaerdigt: want het „ is maer een werktuig , wacrmeede wy christus als onze rechtvaerdigheid om* „heizen <»" Derhalven is christus reeds onze rechtvaerdigheid, voor dat wy Hem door het geloov omhelzen. Maer nu kan christus , voor dat wy Hem door het geloov aenneemen , onze rechtvaerdigheid niet zyn , dan alleen door toereekening. Daerom wordt er by bygevoegd: „ maer JEsüs »> christus, ons toereekenende alle zyne „ verdienften , en zo veele heilige werken É » welke Hy voor ons, en in onze plaets ge-
„ daen
(5) Art. 22.
Van de openbaerïng. 643
ï, daen heeft , is onze rechtvaerdigheid." Dat het daedelyk deelgenootfchap aen de vruchten van christus gerechtigheid, eene Vrucht van het geloov zy , wordt geleerd ih deeze woorden : „ daerom houden wy die
jjg fondament altyd vast , fteunende en
,, rustende , op de gehoorzaemheid van den ,, gekrubten christus alleen, welke onze i, is , wanneer wy in Hem gelooven."
De Heidelbergfche Catechismus leert, deels Üat God ons de volkoomene genoegdoening van christus toer eekent, deels dat wy alleen door het geloov rechtvaerdig zyn , daeronl dat wy de genoegdoening van christus niet naders, dan alleen door het gehov, aenneemen en ons toeeigenen kunnen , om naemenlyk aen de vruchten van die genoegdoening werkelyk deel te hebben O).
S. Eindelyk vraegt men , of de rechtvaerdiging van eeuwigheid gefchied zy , dan of zy in den tyd gefchiede, en wanneer?
Jn zeekeren zin kan men zeggen , dat de rechtvaerdiging van alle de Uitverkoorenen van eeuwigheid gefchied zy, voorzover God hen in christus, als hun hoofd, en hunnen Middelaer befchouwt, en hunne rechtvaerdiging vastgefteld heeft. In deeze betrekking is ons de genaede gegeeven in chris-
(e) Zond. XXIIH vr. 60, 61.
viii. deel: Ss 2
044 OVER DE LEERSTUKKEN TOS, voor de tyden. der ecuwen, 2 Tim. I:
9- Maer eigenlyk is de rechtvaerdiging
gefchied in den tyd, ten aenzien der verwerving , wanneer chriSTus geftorven, en ten aenzien van de openbaere bekendmaeking, wanneer christus opgeftaen is van de dooden: want toen christus geftorven is , zyn alle de Uitverkoorenen in Hem geftorven , 2 Cor. V: 15 , toen was God de waereld in christus met zich zeiven verzoenende, 2 Cor. V: i9, en by zyne opftanding is het gebleeken, dat Hy eene vol. maekte gerechtigheid hadt aengebracht. Toen is Hy gerechtvaerdigd in den Geest, 1 Tim. III: 16. Hy is overgeleeverd om onze zonden ! en opgewekt tot onze rechtvaerdiging , Rom. IV: 25 Met opzicht tot de toepasfing, ge¬
fchiedt de rechtvaerdiging, wanneer een zondaer geloovt , dan fchenkt God hem, op grond der verdienften van den Middelaer, welke hem zyn toegereekend, de genaede des geloovs , en , door dat geloov , krygt hy werkelyk deel aen de vruchten van christus gerechtigheid (b).
W TürretTin Theol. Elenet. Tom. ft p. 748,
§• PI5.
VAN DE OPENBAERING. 64.5
§• 915.
B. De vruchten der Rechtvaerdiging , aen welke de zondaer werkelyk deel krygt , wanneer hy dezelve door het geloov aenneemt , zyn de
vergeeving der zonde «m de aenneeming tot kinderen.
Doorgaens fpreekt men, in de behandeling van de leer der Rechtvaerdiging , van het vonnis , het welk men als tweederlei befchouwt , het vryfpreekend, door het welk de uitverkooren zondaer, wanneer hy geloovt , ontilaegen wordt van de fchuld en ftraf der zonden , en het toewyzend, waer door hem het Goddelyk kindfehap , en het recht ten eeuwigen leven , wordt toegeweezen. Dan het zy ons vergund , onze gedachten eenigzins anders te leiden , dan men, zeedert eenigen tyd, gemeenl.k gedaen heeft.
De Rechtvaerdiging beftaet , onzes eracbtens , in de toereekening van en rist os gerechtigheid , waer door God de Vader den ukverkoorenen zondaer, volgens een rechtvaerdig vonnis, zo,onfehddig en rechtvaerdig oordeelt , als of hy nimmer zonden begaen , en alle gerechtigheid volbracht hadt , welke de Borg in zyne plaets volbracht heeft, vin. deel. Ss 3
646 PVER D, E LEERSTUKKEN
In deezen zin zyn alle de Uitverkoorenen gerecht vaerdigd , by den dood van den Middelaer , maer de toepasfing van deeze rechtvaerdiging gefchiedt, ten aenzien van eiken, Uitverkoorenen in het byzonder , wanneer God hem de genaede des geloovs fchenkt ; en dan krygt hy werkelyk deel aen de vruchten der rechtvaerdiging, de vergeeving der zonden, en de aenneeming tot kinderen. „ Wy meenen daerom, dat men de zaek >;, gemakkelyker en kiaerer begrypen kunne, „ op deeze wys, dat, vermits christus' „ ons , tot eenen borg en een hoofd , door „ God verordend en gegeeven is , alles wat „ Hy gedaen en geleeden heeft , om de wet „ volmacktelyk te vervullen , zo ten aenzien „ van de gebooden , als de fioffelyke be„ trachting , uit kracht van die vereeniging, het onze gereekend worde, als in „ onze plaets verricht , en ons van God zo „ wordt toegereekend, als of het door ons „ zelve volbracht was; dat r-u , uit deeze „ toereekening van christus volmaekte „ gerechtigheid , twee weldaeden voort„ vloeien, zo de vergeeving van zonden , ,, als de toewyzing van recht tot het leven ,,of de aenneeming tot kinderen, in welke „ twee ftukken de geheele Rechtvaerdiging „ begreepen is. Zodat de toereekening der „ gerechtigheid de grond en verdienende
„ oor-
VAN DE OPENBAERING. 647
„ oorzaek zy van de rechtvaerdiging, maer „ de vryfpreeking en aenneeming tot kinde„ ren , de twee deele der Rechtvaerdiging, „ en even zo veele gevolgen van de toeree„ kening der gerechtigheid , welke onaffcheid„ baer zyn van eikanderen (c)."
A. De htilryke gevolgen der rechtvaerdiging, aen welke de uitverkooren zondaer werkelyk deel krygt, zodrae hy geloovt, zyn de vergeeving der zonden , en de aenneeming tot kinderen.
a.. De vergeeving der zonden. —— Trouwens de Middelaer heeft voor de zonden, door zyne lydelyke gehoorzaemheid, volkoomenlyk betaeld , en de reinigmaeking van onze zonden door zich zeiven te weeg gebracht, Hebr. h 3Wanneer derhalven een zondaer de verzoening van den Middelaer , door het geloov , voor zich zeiven aenneemt , krygt hy werkelyk deel aen de vergeeving der zonden , op grond der betaeling van den Borg, die hem, als zyne eigene betaeling, van God is toegereekend ; dan heeft hy in christus de veriosfing door zyn bloed , naemelyk de vergeeving der misdaeden , ^ph. j: 7. Am jesus geeven alle de Propheeten getuigenis , dat een iegelyk, die in Hem geloovt , vergeeving der zonden ontvangen zal door zynen naem , Hand. X: 43.
fc) turrettin Theol. Elev.et. Tom, II. 717. VIII. DEEL. Ss 4
648 OVER DE LEEBSTüKken
rfeeze beving der mhdaedes 1Mekt, dat elk een geiooige Biet ^ aenfprekely* zy voor de fchnMen , noch te vreezen heboe voor der «1 ver ftraffen : want er is geene verdoemenis voor de geenen die in cHRIS. "S ^ > Koffl' VJH: , Dacrom Wordt deeze weldaed in de Heilige Schrivt uitgebet , door een bedekken van de zonde , omte: z, door de gerechtigheid van een Bor f als voor Gods oogen bedekt*, Pf. AAXJ : i . door ecn nkt toereekenm
. ongerechtigheid, zodat men voor Ue ftraf niet te.vree2tnhebbe> KI XXXII: 2;doorecn t#^g«S ««• engmüMgbeeslen-, Pf. LI- u en een uitmsfehen der zonden , Baaó IIi- 10 ' gelyk een fchuldëifcher de fchaid uitftryks wanneer er voor betaeld is ; cour een lechl werpeil achter den fug m fa ^ ^ ^ ^
MiCb. VII: j9, omdat de Goddelyke Rjcb' ter aen de zonden, ter tofcefo^, eveQ zo weinig denkt , als of zy nnnmer begaen waeren en,. Wy verwerpen daerom de dwaehng der Ro.mschgezmden , vorens welke de vergeeving der zonden beftaen zou f de ™nie'W van de fmet der zonde «oor eene mftorti.g van zced J k >
vaerdIgneld, «f het beginfel der beUigmae. kmg Op deeze wys zoekGD zy hunn£
flaende te houden, dat de Rechtvaerdiging beftae in de fcftorting vm zeedeJyke
\aer-
TAN DE OFENBAERING. 649
\aerdigheid. Daerom zegt de Kardinael n e t> larmyn, „ dat de dood van christüs „ niet alleen de oorzaek geweest zy van de „ vergeeving der zonden , maer ook van de , inwendige vernieuwing. Want, volgens ,, de leer der algemeene Kerk , kunnen dee.
'is twee dingen niet gefcbeiden worden , „ daer ééne en dezelvde genaede ons , om „ christus verdien Hen , ingeltort, en ons „ inkleevende, zo wel de zonden uitdelgt, „ als de ziel met rechtvaerdigheid ver„ ciert (c)." Trouwens de gemelde fpreekwyzen der Heilige Schrivt leeren duidelyk genoeg, dat de vergeeving der zonden beftae in eene vryfpraek van de fchuld, en een ontflag van de ftrafFen der zonden.
Omtrent deeze vergeeving hebben wy nog aen te merken , dat zy volkoomen zy , en zich ukftrekke tot alle zonden.
a. De vergeeving der zonden is volkoomen , zy beftaet in eene volleedige bevryding van de fchuld , en alle ce ftrafFen
der Zonden. Wier dwaelen wederom de
Roomschgezinden , die Hechts eene gedeeltelyke vergeeving ftellen , 10 jat men wel zou bevryd worden van de fchuld en eeuwige ftraf der zonden , maer niet altoos van de tydelyke ftraf in dit leven , en na het zdve
(<0 Cuittry. Tom. ii. Col. 795. viii. D EEL. Ss 5
°> OVER DE LEERSTUKKEN
in het Vagevuur. Het Concilie van Trente tfaekte deeze bepaeling: „ indien iemand zegt dat eiken boetvaerdigen zondaer , „ na het ontvangen van de genaede der „rechtvaerdiging, de fchuld der eeuwige „ itraf zo vergeeven en uitgedelgd worde „ dat er geene verplichting meer overblyve * „ om tydelyke ftraf te ondergaen , of in dit „ leven, of in het volgende in het vage„ vuur, eer hem de weg naer het Koning. » ryk der hemelen kan geopend worden , die
„ zy eene vervloeking (e)." £erje k
welke de volkoomenheid van chiustus voldoening blykbaer verloochent, gelyk wv
lieotnT/r6 andefe ge]egeDhdd ^ *. De vergeeving ftrekt zich uit tot alle zonden , van welken aert ook, zo wel tot de toekoomende, als tot de voorleedene en tegenwoordige. _ Er zyn er onder onze Godgeleerden , die meenen, dat aen eenen zondaer, wanneer hy geloovt, wel de voorleedene, maer niet de toekoomende overtreedingen vergeeven worden (g). Wy houden het evenwei , met anderen (/;), daer voor,
(0 Sef. VI. Can. 3a. dat C f) Boven §.9 2.
Cff) R.vktus Oper. Ton,, m, p. ,09,.,,98- PICTET Theol. Chret. Tom. II. 1. 2 c. 11. §. ,
W voetiü, SeleS. Difp. Pari V. p. i8i__ WJTSIÜS K/C. 6. Tom. IL p. üoS— witsius.
VAN DE OPENBAERING.
dat een geloovige vergeeving van alle zonden, erlange, zo wel die, welke hy nog begaen zal, als die, welke hy reeds bedreeven heeft. Trouwens er is geene verdoemenis voor de geenen r die in christus zyn, Rom VIII: 1, en , door het geloov gerechtvaerdigd zynde, hebben wy vreede met God , Rom. V: 1 ; maer waeren de toekoomende zonden niet vergeeven , dan was er nog verdoemenis voor hun , en hunne vreede met God was niet volkoomen.
christus heeft, als plaetsvervangende Borg der Uitverkoorenen, voor alle hunne zonden volkoomen betaeld , derhalven zyn alle hunne overtrcedingcn, toen christus geftorven is , op éénen dag wechgenoomen, en , toen christus uit de dooden werdt opgewekt, beeft God als het waere openlyk eenen briev van kwytfchclding gegeeven. Nu wordt de ganfche gerechtigheid van christus aen eiken Uitverkoorenen toegereekend , en , op, dien grond, wordt hem aiies, wat christus voor hem verworven heeft , niet ten deele , maer geheel toegeweezen. Gevolge]yk worden hem niet alleen de voorleedene. zonden toegereekend , onder verband om geene zonden meer te begaen , of, zo hy dezelve bedreeven heeft, naer eene nieuwe verzoening uittezien ; dan zou de verzoening van den Middelaer zeer gebrekkig weezen; maer christus heeft hein , en alle die ge-
VIII. DEEL.
$5* OVER DE LEERSTUKKEN
heiligd werden , met ééne offerande , in eeuwigheid volmaekt , Hebr. X: 14. Indien aJ.
leen de voorleedene zonden , aen de geloovdgeö vergeeven waeren, zouden zy geenen beftendigen troost hebben, maer in eene ee duurige vrees leeven moeten, uit aenmerking, dat één eenige zonde, welke niet vergeeven is, genoegzaem zy , om hem uit den hemel uit te fluiten.
Maer, mag men vraegen , hoe kan God toekoomende zonden , welke nog niet begaen zyn , reeds by voorkooming vergeeven ? Wy antwoorden, op dezelvde wys, alscHKi, fus voor fchulden , welke nog niet begaen wae. ren , door eene voorloopige betaeling vol-
daen heeft. Het is man. „ xr
"cc IS waer > een Vorst onder de menfchen vergeevt wel voorleedene imsdaeden , maer niet zulke, welke nog in het vervolg ttaen bedreeven te worden. Maer hier is een zeer merkwaerJig onderfcheid • een Vorst vergeevt uit enkele genaede , eH God vergeevt op grond van eene volmaekte voldoening, door welke voor alle misdaeden, zo voorleedene i als toekoomende , betaeld is m. Op deeze wys begreep het ook de groots
öai.vyn (k) Voor het overige be-
fchouwt God de zonden der gerechtv«crdigden met een heilig ongenoegen, wei niet
(i, WIT* Hit 1. c. p 8;o— CJi) Conjlit. I. III c 11 §. 11
van de openbaering. f53
als een Richter, maer als een lievderyk Vader. Uit dit beginfel kastydt God de geloovigen meenigmaelen ten hunnen beste, flebr. XII: 5 , 0 ; om deeze redeu moeten wy geduurig en op nieuws bidden , om de vergeeving der zonden (O-
3. De andere vrucht der recht aerdiging is
de Aenneeming tot kinderen. Van deeze
weldaed der genaede fpreekt de Heilige Schrivt dikwyls. God heeft ons te vooren ver. ordineerd , tot aenneeming tot kinderen , Eph_ I: 5. God heeft zynen Zoon uitgezonden —- opdat wy de aenneeming tot kinderen verkrygen zouden, Gal. IV: 4, 5. Zy, die jesus hebben aengenoomen, hebben macht ontvangen, om Gods kinders genaemd te worden , Joh. I: 12. Zo veelen er door Gods Geest geleid worden , die zyn Gods kinders , — en indien wy kinders, zyn , zo zyn wy ook ervgenaemen, Kom. VIII: 14 , 17. Gy zyt alle kinders van God , door het geloov in christus, Gal III: 26. Nu zy wy kinders van God , 1 Joh. III: 2.
De fpreekwys is ontleend van de bekende gewoonte onder de menfchen , dat iemand , die kinderloos is , de kinderen van eenen
(I) witsius 1. c. p. 15— Plurimts de hac auafiione des, patarunt. claudius Oeuvres Pojlliumes Tom. V. p. 55——
VLACK Dtf. Trad. Dijf. ?. S18. ?/. p. 206-392 Sect. 4.
p. 2r>s— en leidekker Dij]'. Jpol. contra j. vues p. 9 —
viii. deel.
6*54 OVER CE LEERSTUKKEN
anderen tot de zynen aenneemt, en tot zyne. ervgenaemen aenftclt. Op zoortgeiyk eene wys neemt God de geloovigen , op den graod der Verzoening van zynen Zoon , tot zyne kinderen aen ; Hy behandelt hen als een lievderyk Vader , en verklaert hen tot ervgenaemen van alle de gcnaedegoederen , welke christus Voor hun Verworven heeft i i Cor. III: 22 , 23 , zodat zy een Wettig recht hebben , op de zeegeningeh van dit , en de heerlykheid van het volgend, leven (jn).
Deeze Aenneeming tot kinderen is een vruchtgevolg der Rechtvaerdiging. De BorgtochteJyke gerechtigheid van den Middelaer wordt den Uitverkoorenen, als nunne eigene^ toegereekend ; zy worden gereekend dat alles gedaen en verdiend te hebben , wat chris1 u s als Borg voor hun gedaen en verdiend heeft. Wanneer nu een uitverkooren zondaer de gerechtigheid van Christus door het geloov aenneemt, krygt hy werkelyk deel aen alle de vruchten van christus gerechtigheid; hy ontvangt niet alleen vergeeving van zonden , maer hy wordt herfteld in de vriendfehap van God , God be-
fchouwt
(m) hoornbeek Theol. Pracl. pari. I. 1. 7. c. K. witsius Oecon. Foed. \. III. c. ic. van mast richt Theol: Prati. Tom. II. 1. 6. c. 7. pictei Theol. Chret. Tom. \U 1. 11. c, 8.
VAN DE OPENBAER.ÏNG. 6$$
fchouwt en behandelt hem , met dezelvde toegeneegecheid , met welke een Vader zyne kinderen befchouwt en behandelt , en, uit dien zelvden hoofde , heeft hy een wettig recht op de zeegeningen van dit, en de heerlykheid van het volgend leven.
B. Deeze twee vruchtgevolgen der toereekening van christus gerechtigheid, de vergeeving der zonden , en de Aenneeming tot kinderen , gaen onaffcheidbaer gepaerd.
Er is, die meenen, dat alleen de lydendê gehoorzaemheid van den Middelaer den Uitverkoorenen worde toegereekend , en dat derhalven de geheele Rechtvaerdiging alleen in de vergeeving der zonden geleegen zy. Dan wy hebben reeds voorheen betoogd * dat ook de daedelyke gehoorzaemheid van den Middelaer borgtochtelyk zy (ra). Deeze wordt derhalven ook aen de Uitverkoorenen , toege^ reekend ; op dien grond ontvangen de geloovigen , te gelyk met de vergeeving der zonden , de aenneeming tot kinderen en het recht ten eeuwigen leven- — Dit leert ook de natuur der zaeke zelve. Door de zonden hebben wy niet alleen tydelyke en eeuwige ftraffen verdiend , maer wy hebben ook de Goddelyke gunst verbeurd, met alle die zeegeningen en voorrechten , welke ons, in onze
(b) Boven §. 5,03. viii. deel,
Ó\;ö" OVER DE LEERSTUKKEN
eerfte Voorouderen, gef honken, waeren Derhalven konden wy , door de vergeeving van zonden, en de bevryding van de wel verdiende ftraffen , niet volkoomen herfteld en gelukkig worden , ten zy wy tevens , door de Aenneeming tot kinderen , het recht ten eeuwigen leven verkreegcn. Het was gevolgelyk niet genoeg, dat wy van het kwaede verlost wierden ; wy moesten ook het goede deelachtig worden.
De Vergeeving der zonden en de Aenneeming tot kinderen zyn dan wel onderfcheiden : want, „ het is niet voiftrekt noodzaeke„ lyk, dat hy, welken de zonden vergee „ ven zyn , en die van de ftraf des doods „ bevryd is, aenftonds met de kroon der on„ ftervelykheid begivtigd worde, daer God „ den mensch , wanneer het Hem behaegd „ hadt, op nieuws tot het werk hadt kunnen „ verzenden , om daerdoor den prys te erian„ gen. Op de loslaeting uit eene gevangenis „ volgt wel noodzaekelyk de vryheid , maer „ niet aenftonds throon en fcepter (0) " — Maer evenwel, uit kracht van chris'tus borgtochtelyke voldoening, gaen deeze beide genaedeweldaeden onaffcheidbaer gepaerd Door het geloov in christus, ontvangen wy de vergeeving , en een ervdeel onder de geheiligd
(o) TBRRETHN Theol. Elemt. Tom. ii. p. 718.
van DE openbaering. 64?
ligden , dat is, het recht op het eeuwig leven , met alle de heiligen , Hand. XXVI: ï8. christus heeft ons niet alken gewasfchen van onze zonden, voorzover alle misdaeden ons om zynen wil vergeeven zyn * maer ook gemaekt tot Koningen en Priesteren , voorzover wy tot Gods kinderen worden . aengenoomen, en het recht ten eeuwigen leven erlangen , Openb. I: 5 , 6.
A. met de rechtvaerdiging is de heiligmaeking o n a f s ch e i db a e r verbonden.
§. 913.
A> De heiligmaeking , welke met de Rechtvaerdiging onaffcheidbaer gepaerd gaet is die werking van den heiligen geest, waer door een geloovig zondaer, van de fmet der zonde , hoe langs zo meer gereinigd * en , naer het Goddelyk evenbeeld , hervormd wordt,
Van deeze Heiligmaeking fpreekt de Heilige Schrivt dikwerv. christus is ons geworden tot heiligmaeking, 1 Cor. I: 30. Wy moeten onze heiligmaeking voleindigen in Gods vrees , 1 Cor. VII: ï. Z>
Dee/e Heiligmaeking is wel van de Rechtyaerdiging onderfcheiden , maer evenwel zy gaen onaffiheidbaer gepaerd.
De Roomschgezinden verwarren ongélukkig de Rtchtvaerdiging, met de Heiligmaeking. Dan dat deeze beide weldaeden weezenlyk onderfcheiden zyu , heeft weinig of geen betoog meer noodig, nadat wy beweezen hebben , dat de Rt chtvaeruiging eene richteriyke daed zy {q) Alieenlyk merken
wy maer aen . dat wy , volgens de uitdruk kelyke leer van paulus, gerechtvaerdigd worden , zonder de werken ; maer was de Rechtvaerdiging het zelvde met de Heiligmaeking , dan zouuen wy wel deegelyk door da werken gerechtvaerdigd worden. Voeg er by , dat de Heilige Schrivt deeze beide weldaeden allerkennelykst onderfcheide , i Cor.
O) marck Obferv. S. Tom. II. p, L43— lam fe T/w, ,/ici. 1. 2. c. 9. budd/eos Theol. Mor. Care. I. c. 5. MOiüeim Zeeden!. IV Deel c. 2. (5O Hoven § 513,
vm, deel, Tr 3
«552 OVER DE LEERSTUKKEN
li 30. VI: 11. Trouwens de Rechtvaerdiging verkeert omtrent de fchuld, en de Heiligmaeking omtrent de fmet der zonden ; de Rechtvaerdiging gefchiedt eens en volkoomen, maer de Heiligmaeking trapsgewys (V).
Evenwel gaen de Rechtvaerdiging en Heiligmaeking altoos onaffcheidbaer gepaerd.
Dit vloeit uit de natuur der zaeke zelve voort: want, door de rechtvaerdiging, worden wy in de Goddelyke vriendfehap herfteld, en verkrygen wy het recht ten eeuwigen le* ven, maer de Heilige God kan, met onreine zondaeren , geene gemeenfehap hebben. Het oogmerk van christus verzoening was niet alleen om ons te verlosfen, maer ook om ons te heiligen , Tit. Ui i4; en het Geloov , door het welk wy gerechtvaerdigd worden, is de wortel en het beginfel der Heiligmaeking , Gal. V: 6.
§- 017.
B. Be vruchten der Heiligmaeking zyn de goede werken, welke, offchoon zy niets verdienen kunnen , ■ evenwel noodzaekelyk zyn.
«. Door goede, werken verftaen wy alle zulke daeden van geheiligde menfchen , welkt
CO Junius Oper. Tom. I. Col. 2177—
VAN DE OPENBAERING. 653
kt zy , door de genaede van den heiligen geest, uit het geLov , volgens het voorfchrivt
van Gods wil, en tot zyne eer verrichten. <•
De benaeming van goede werken is ontleend uit de Heilige Schrivt, Zy wordt bepaeldelyk genoomen voor de weldaedigheid aen nooddruftigen , 1 Tim. VI: 18 , maer ook, in het algemeen , voor alle daeden der menfchen , welke Gode behaegen, Matth. V: 16. Eph. II: 10. Coll. I: 10. 2 Thesf. II; 17. Tit. II: 7. III: 8; anders zinbeeldig goede vruchten geheeten, Jac. III: 17, vruchten des Geestes , Gal. V: 22. Eph. V: 9, vruchten der gerechtig' heid , Fhil. I: 11 , vruchten der bekeering waerdig , Matth. III: 8.
De Heilige Schrivt fpreekt ook van deugd , Phil. IV: 8. 2 Petr. I: 5. Maer evenwel deeze benaeming is minder gebruikelyk, waer van de uitmuntende mosheim zegt (V) „ jesus „ en zyne getuigen beezigen daerom zo wei,, nig het woord deugd , ten einde niemand „ de Godzaeligheid der Christenen , voor die „ trotfche en onechte deugd der Heidenfche „ Wysgeeren, welke daerby nog zo ver„ fcheideniyk verklaerd werd, houden mogt." In de daed, het woord Deugd hadt, by de Griekfche en Romeinfche Wysgeeren , zeer
(s) Zeedenleer IV Deel c. i. §. i. p- 22viii. deel. Tt 4
054- OVER BE LEERSÏlHiKEN
onderfcheidene beteekenisfen ; zy alle pree. zen de deugd, en gaeven er lesfcn over , maer met dat alles waeren zy, over den aen van do Deugd, zeer verdeeld. Volgens plato was de Deugd eene opklimming van de verftandige ziel, tot den oorfprong aller zielen , door den dood der zinnen , en de verzwakking van het lichaem; volgens arutot eles een wandel, overeenkoorcftig de gefteldheid van het land , waerin men ieevt, en de zeeden van de verilandigften onder hee volk; volgens de stojcyken eene uitroeiing van alle natuurlyke aendoeningen en neigingen; en volgens ep reu Ros eene vermyding van alle die dingen , welke onrust m de ziel, en fmerten ia het lichaem , kunnen veroorzaeken (t) Voeg er by , da*
wy, door-goede werken , alle daeden verftaen zo uitwendige, als inwendige, welke met Gods wet overeenkoomtn , maer het woord Dcuga beteekent, ook in den %1 van onze Wysgeeren, meer het goede voorneemen, dan de uitvoering. „ De Deugd is eene be,v fiendigc en oprechte wil , 0m zyne daeJ5 den naer het voorfchrivt van Gods wil * m te rich£eQ (O-" In de Godgeleerdheid
ont-
f0 WOSBEIM i. c. p, r>, '10.
00 h eink c ««i Elem. Mi/of. Rstim. & Mor,.!, Psè -4 c. 3. Sus. 3 5. ai7.
van de openbaering. 655
onthoudt men zich daerom ook van hes woord Deugd (v).
Goede werken zyn derhalven niet alleen goede gedachten en voorneemens, maer ook alle woorden en daeden, welke met Gods wet overeenkoomen. ~— De vereischte hoedaenigheeden der goede werken zyn drie. Zal eenig werk goed en Gode behaeglyk weezen, het moet voortkoomen uit het rechte beginfel van het geloov , ingericht zyn naer het richtfnoer van Gods wet, en uitloopen tot het rechte einde , de bevordering van Gods eer.
a. Een goed werk moet voortkoomen uit het rechte beginfel, naemelyk het Geloov: want door het geloov worden de harten gereinigd , en zonder geloov is het onmoogelyk Gode te helwegen, Hand. XV: 9. Hebr. XI: 6. Trouwens , door het geloov krygen wy werkelyk deel aen de gerechtigheid van christus, en zonder opzicht tot christus kan God geen welgevallen hebben in eenen zondaer en zyne verrichtingen. Maer de onvolmaektheeden der geloovigen worden bedekt , door de vol-, maekte gerechtigheid van den Middelaer. Hec geloov is de bron der lievde tot God, Gal. V: 6. Door het geloov weeten wy, wat Gods wil zy, en vertrouwen wy,
(y) 11. altihg Theol. Prol/I. Loco 1s. Proil. 4, viii. deel. Tt 5
6S6 OVER DE LEERSTUKKEN
dat wy, om christus wil, de voorwerpen zyn der Goddelyke gunst, en dat God op dien zelvden gr0nd een welgevallen in onze daeden neemen zulle, Rom. XIV- 23
*' Een ë°ed wei* moet beantwoorden , aen het rechte richtjhoer, naemclyk aen Gods wet, welke Hy ons in zyn woord heeft voorgefchreeven. Dit leert de natuur der zaeke zelve. Menfehelyke voorfchrivten en willekeurige dingen kunnen derhalven in geene aenmerking koomen. Van zulken eigenwillig Godsdienst heeft de eenige Wetgeever eenen afkeer, Jef. XXIX: 13. Matth. XV: 8 o Mare. VII: 7. Coll. II: l8 , 20 , 22.
c Een goed werk moet uitloopen op het rechte einde. Het voornaemfte einde is Gods eer , 1 Cor. VI: 19 , 2a X: 31. j Petr II9, 10, waeraen de Richting van onze naesten, en de verzeekering van onze zaeligheid, ondergefchikt zyn, Matth. V: 16. Phil II15- 1 Petr. II: I2. Phil. I1: I2> a petr> £ f
Deeze goede werken zyn vruchten en uitwerkfelen der Heiligmaeking : want het is de HEiLiüE geest, die ons niet alleen tot de goede werken opwekt en aenfpoort, maer die dezelve ook , door de kracht van zyne bovennatuurlyke genaede, werkelyk voortbrengt. De goede werken zyn vruchten des Geestes , Gal. V: 22. God werkt in ons beide het willen en het werken , Phil. II; 13. Door
de
VAN BE OPENBAERING. 657
de genaede dienen wy Gode welbehaeglyk , Hebr. XI!: 28. De God des vreedes volmaekt ons in allen goede werke , opdat wy zynen wil moogen doen , werkende in ons het geene voor Hem welbehaeglyk is , door jesus christus, Hebr. XIII: 20, 21.
Uit het gezegde is het klaer genoeg, dat natuurlyke menfchen , die door Gods Geest niet geheiligd worden , geene goede werken kunnen doen. Wy erkennen zeer gaerne, dat een onbegenaedigd mensch een treffelyk burger weezen kunne , en aenmerkelyke dienften aen de maetfchappy toebrengen. Ook willen wy den lov der uitmuntende mannen onder de Heidenen , die, van wegens hunne deugden , hemelhoog geroemd worden , geenszins verdonkeren. Maer dit beweeren wy, dat niemand , zonder de heiligende genaede van den Geest, iets verrichten kunne , waerin de Heilige God een welgevallen reemen zou. In deezen zin, verklaerden augustinus en andere- Kerkvaeders , tegens pelagius (w), de deugden der Heidenen voor
blinkende zonden (x). Te weeten , men
moet het onderfcheid , tusfchen de werken van geheiligde en natuurlyke menfchen , niet
(w) Epift* ad demetriadem Virginem falfo HiERe» Nymo adfcripta en inCerta ejtts Openbus Turn. IV.
OO c. J. vossius Oper. Tom. VI. p. 468, 4^9. vrieMoet ad Dicta Clafica V. T. Tom. III. p. 124 , 125. VIII. DEEL.
<5jS OVER DE LEERSTUKKEN zoeken in de daeden, maer m de wys , 0Q welke zy verricht worden. De vraeg is niet, of éene zeekere daed uitwendig, met Gods wet overeenïtemme, maer of zy gefchiede op zuk eene wys, als Gode welbehaeglyk ». Het geene eene daed weezenlyk goed maekt, koomt alleen van Gods genaede welke m ons werkt, maer het uitwendige kan ook een natuurlyk mensch verrichten
Een onbegenaedigd mensch kan, door de krachten der natuur , zulke werken verrich. ten welke uitwendig met Gods wet overeenftemmen, maer hem ontbreekt het weezenlyke het welk tot eene goede daed vereischt wordt Hy werkt niet uit kracht
van het geloov, en eene oprechte lievde toC God, maer uit eenen geheel anderen grond
en een geheel ander oogmerk Wacht hv
3-ch van grove zonden , en verongelykt hy zynen naesten niec, het gefchiedt , 0f Z agenhevde, en voorzichtigheid , om de ftraf te ontwyken, of om . den roem van eenen toeven man te hebben ; maer hy doet het met met betrekking tot God , om de eer van .zynen weldoener te bevorderen. Doet hv werken van lievde en barmhartigheid , hy zoekt daer door zyne eigene eer, hy hoopt! dat het hem zal weder vergolden worden of omdat hy zacht van aert is, en eenen medeJydenden inborst heeft.
Wy
van DS openbaering. 659
Wy verwerpen daerom, met jansenius (y) , de dwaeling der Roomfcbe Kerk4 dat een mensch, voor dat hy wedergebooren is , door de krachten der natuur, goede werken verrichten kunne (z)- Het geene wy reeds hebben aengemerkt , is ter wederlegging genoegzaem (a). Evenwel hebben de Remonftranten (b) willen beweeren , dat zy , die de gemeene genaede wel gebruiken , en zich, naer maete van hunne krachten , op natuurlyke eerlykh id toeleggen , Gode aengenaem zyn , en van de zaeligheid niet worden uitgeflooten , als meede dat de uitmuntende mannen onder de Heidenen , om hunne deugdzaemheid behouden zyn (c).
(i. Onze goede werken kunnen niets verdienen.
De Roomschgezinden leeren , dat de goede werken , in den eigen lyken zin , uit meedewaerdigheid , het eeuwig leven verdienen. Zy fpreeken van verdienften , uit welvoeglyk~
0>; lu AucüsTiNO Tom, II. p- *i -241—
(z Conal. Trïdent.' Sef. VI. Can. 7. BEL LA r Ml UW I Controv. Tom 1. Col «,78.
(a) chemnetiI's Examen Conc. Tridenl. run. i. p. 107. hf. ibe g oer Turn. Conc. Tnd Tom. I. p. 319.
(2>) Confifia Remonjlr. c. 17. p. 158. lïmborch Theol. Chrift 1. IV. c. 4. §. 13. c. i §. II. Amica.Coll. cum. crudito Judao p. 191. cattenburg Spicil. Theol. Chrijh 1, IV. c. 3. §. 7-
(c; trigland Antapol. c. 29. p. 401
viii deel.
C5o OVER DE LEERSTUKKEN
heid en uit medewaerdigheid. Deeze onderfcheiding hebben zy van de Schoolgeleerden
overgenoomen. (d) Over de verdienfte
vit weivoeglykheid hebben wy reeds, by eene
andere gelegenheid, (e) gehandeld. De
verdienfte van meedewaerdigheid fteilen zy daerin, dat de goede werken, welke een geloovige, door den byftand der genaede, verricht , eene belooning waerdig zyn. Ondertusfchen verfchilden de Schoolgeleerden aenmerkelyk, over den grond der verdienftelykheid, zommigen beweerden , dat de goede werken , door de hulp der genaede verricht, verdienftelyk zyn uit medewaerdigheid, niet met opzicht tot de natuur van het werk zelvs , maer alleen uit hoofde der Goddelyke befchikking ; anderen leiden de verdienftelykheid uit den aert van het werk zelvs af; anderen voegen beide de gemelde begrippen te zaemen , zodat de grond der verdienftelykheid zou geleegen zy en in de natuur van het werk, en in Gods bepaeling (f). De Kardinael eellarmyn beg:eep het op de laetfte wys , en hier in meende hy , dat het Concilie van Trente met hem overeenftemde (g).
Dan
00 th. aqui.n'as Summa Theol. Qu.-cfl. 114. Arr. 6. bonave ntura Sentent. Diftincl. Art. 2. (e) Boven §. f>u.
C/5 TURRETTiN Theol Etenet. Tom. II. p. jQa, (_g) Conircv. Tom. IV. Col. 994—
VAN DE OPENBAERING.
66l
Dan wy verwerpen alle verdienften , hoe ook genaemd. De mensch , in welken ftaet hy ook verkeeren mooge , kan nooit meerder doen , dan by verplicht is, want alles wat wy zyn en vermoogen , zyn wy geheel en alleen aen God verfchuldigd. Wanneer gy zult gedaen Itebpen al het geene u bevoolen is , zo zegt , wy zyn onnutte dienstknechten : want wy hebben maer gedaen het geene wy fchuldig waeren te doen, Luc. XVII: 10. Zelvs zou de rechte adam, wanneer hy in de gehoorzaemheid was volftandig gebleeven , volgens het recht , niets verdiend hebben; hy zou den loon verkreegen hebben , niet uit hoofde der inwendige verdienftelykheid van zyn werk , maer alleen uit kracht der Goddelyke belovte,
Voeg er by , dat er , in de beste werken der allerheiligfte menfchen , niets gevonden worde van het geene tot een verdienftelyk werk behoort, en de belooning, welke God beloovt, wordt niet naer fchuld, maer alleen uit genaede gefchonken , Rom. IV: 4. De vereischtens van een verdienftelyk werk zyn de volgende: 1. Dat men werke zonder verplichting : want die niet meer doet , dan hy verplicht is, heeft geenen grond altoos, om eene belooning te wachten. Maer wy zyn Gode alles verfchuldigd. 2. Dat men het werk zelvs, en door eigene
vin. DEEL.
662 OVER DE LEERSTUKKEN krachten verrichte; maer al het goede, het welk wy verrichten, hebben wy aen Gods heiligende genaede te danken, Phil. JJ: 13, 3. Dat men den geenen , die het werk beloont , een weezenlyk voordeel toebrenge; maer God is oneindig gelukzaelig, en wy kunnen Hem geene nuttigheid toebrengen , Hand. XVII: 25. job. XXII: 2., 3. 4. Eindelyk dat er eene juiste evenreedigheid zy , tusfchen het werk en het loon ; anderszir s is het geen verdiende loon; maer tusfchen onze gansch zeer gebrekkige gehoorzaemheid, en de heerlyke vergelding der hemelfche gelukzaeligheid is geene evenreedigheid altoos, Rom VIII: 18. 2 Cor. IV: 17.
Wat nu meer byzonder aengaet het geene de Roomschgezinden verdienden uit meedewaer* digheid noemen; deeze leer verloochent de volkoomene genoegdoening van christus, welke in de Heilige Schrivt wordt voorgeHeld , als de eenige en algenoegzaeme bron van alle zeegeningtn en zaeligheid , Hebr. V: 9. VII: 25. X: 14. enz. Indien wy meer of min iets te danken hebben aen ons zeiven , en onze eigene verdienften, dan zyn wy niet
alles aen christus alleen verfchuldigd.
Ja maer, zeggen de Roomschgezinden , de verdienende kracht van onze werken is eene vrucht der verzoening van christus, en derhalven verloochenen wy de volkoomen-
heid
VAN DE OPENBAERING. 66%
heid van christus voldoening in het geheel niet. Dan wy antwoorden , dat deeze leer niet zaemenhange. christus heeft het vermoogen , om iets door onze werken te verdienen , geenszins voor ons verworven : want, volgens dit begrip, zou christus de zaeligheid alleen middelyk verworven hebben , voorzover er onze verdienden nog zouden moeten tusfchen beide koomen, om zyne verzoening van kracht te maeken; en, hoe men het keere of wende, wy zouden de zaeligheid maer ten deele aen christus, en ook ten deele aen ons zeiven te danken hebben , het welk vierkant inloopt tegen de leer van petrus, Hand. IV: 12. Alieenlyk zullen
wy er nog maer by voegen, dat paulus het eeuwig leven eene genaedegivt noeme, in tegenftelling van den dood , die de bezolding der zonde is, Rom. VI: 23 ; maer, volgens het begrip der Roomfche Kerk, zou het eeuwig leven zo wel eene bezoJdmg zyn , als de dood (hy.
y. Dan , offchoon de goede werken niets verdienen , zyn zy evenwel nuttig en nood' zaekelyk.
a. Dat de goede werken nuttig zyn , kan
(Ji) chamierus Paitftr. Cr.th. Tom III. ï. 14. heide G Ge r Tam. Conc. Tridtnt. ai Sef V. Quajl. ac— «s*ius Bellarmmuj entrv. Tom. IV. 1. 7. c. 1— voetius Dïfput. ScleB. Part. II. p, 72Ö— cloppenburg Oper, Tem. I. p. C06—
VIII. DEEL. Vv
664. OVER DE LEERSTUKKEN
in geene bedenking koomen. Dit leert de Heilige Schrivt, met zo veele woorden Tit. UI: 8 , 14. Trouwens daer door wordt Gods eer en de ftichting van andere menfchen bevorderd , Matth. V: 16". Joh. KV: 8. 2 Cor. IX: 2 Hebr. XII: 1. Ook kunnen wy voor ons zeiven , uit de goede werken , als zo veele vruchten, van ons geloov verzeekerd worden, Matth. VII: 17.20. Jac. Ut 18 , 22 , 24-26.
b. Maer, omtrent de noodzaekelykheid der goede werken tot zaeligheid is meer bedenking. Ten tyde der Kerkhervorming, hebben zommigen uit de Onzen , zo wel als uit de naervolgeren van luther CO» zich van deeze uitdrukking onthouden ; opdat zy niet zouden fchynen , eenige verdienften aen de goede werken toe te fchryven. Zelvs is er, over deeze fpreekwys, vry wat beweeging onder
de Proteftanten ontftaen (k). Dan deeze
uitfpraek is niet alleen waer, maer zelvs zeer gepast, wanneer zy wel verftaen wordt.
Wy meenen , dat dezelve zonder gevacr ,, kunne behoucen worden , wanneer zy wel ' j, verklaerd wordt, en zelvs moet aenge„ drongen worden, tegen de losbandigheid
»» der
CO mosheim Theol. Dogmat. Part. II. p. 764,
(_k) WHCHiBS BW. Theol. Se!. Tom. II. c. 5. Setl. 17.
Hös heiH Kerk. Gefch. XVI. Eeuw. III A/W. 2 Deel c, I.
£. 29. we is man N Memor. Eccl. Part. II. p. io?3.
VAN DÈ OPENBAÈRiNG. ê6$
è, der Epicuristen , zodat de werken , of„ fchoon zy nietst tot het vcrkrygen der %i zaeligheid kunnen toebrengen , evenwel 4, noodzaekelyk gefield worden , om derzel„ ve deelachtig te worden , voorzover nie. „ mand , zonder de werken, kan behouden 3, worden (Z)-"
Trouwens dat de goede werken in zo ver' tot de zaeligheid noodzaekelyk zyn , als niemand zonder heiligmaeking, welke zich in goede werken openbaer maekt, kan behouden worden, duldt geene tegen fpraek , daer er, tusfchen de Heiligmaeking en de Rechtvaerdiging , zulk een onaffcheidbaer verband is, dat de eene zonder de andere niet beftaen kun-
ne (WJ). Voeg er by, dat de Heilige
Schrivt zo mecnigmaelen en ernftig, op dei betrachting van goede werken aendringe, Matth. V: iö. Rom. VI: n , 12. XII: I, M 1 Thesf. IV: 3,4-1 Petr. I: 15» ifc * Joh. IV: 21. enz., dat het oogmerk van den Middelaer niet alleen geweest zy, om de zynen te verlosfen, maer ook te heiligen, 1 Cor- I: 30 Tit. ïh 14 ; en dat n.emand zonder heiligmaeking God zal zien, Hebr. XII: 14. (»>
(0 tmtrrettin Theo'. EUMU Tom. II. p. 7C8* mos; H e 1 m Theol. Dofimat. Part, II. 7C5. (m) Boven §. 916.
(n) TÜBRETIIN 1* C. p. 768-77'.
VHI. DEEL. Vv 2
666 over de leerstukken:
§• oi 8.
C. De Heiligmaeking gefchiedt by trappen , en koomt, in dit leven, nimmer tot volmaektheid.
e. De Heiligmaeking gefchiedt trapsge.
wys. Dit leert de ondervinding duidelyk
genoeg ; dit bevestigen de vermaeningen , welke in de Heilige Schrivt aen de godvruchtigen gedaen worden , om in alle goede werken vrucht te draegen en te wasfen in de kennis van God , Col. J: I0 ; om op te wasfen in de genaede , en in de kennis van onzen Heer en Zaeligmaeker jesus christus, a Petr. III: 18 , om de heiligmaeking te voleindigen. 2 Cor. VII: i.
0. De Heiligmaeking koomt, in dit leven nimmer tot volmaektheid.
pelacius leerde, in de vyfde Eeuw, dat de mensch , wanneer hy wil, door de krachten der natuur, een geheel onzondig leven leiden kunne, en dat zommige uitmuntende heiligen of nimmer, of, althans na hunne bekeering , niet meer gezondigd hebben (o). „ De Pelagiaenen gaen zo ver , dat „ zy zeggen , het leven der rechtvaerdigen , „ in deeze eeuw, hebbe in hec geheel geene r . » zon-
CO J. vos ai os Hip. Peieg. j. v. Part. I. noïusiu, UtJ}. Pelag. 1. t. c. 6.
van de openbaering. 66j
„ zonde (/>)•" Het is waer > PELA-
c i u s fprak wel van den byjtand der Goddelyke genaede , maer hy verbergde zyne waere meening , ouder algemeene en dubbelzinnige bewoordingen (?). Hy bedoelde eene genaede , welke aen allen gemeen is , beftaende in de wet, het Euangelie , en het voorbeeld van christus, en eene genaede, welke den wil overbuigt, ontkende hy ronduit (r). Deeze leer, dat de mensch in dit leven de hoogde trap van heiligheid bereiken kunne, zodat hy in het geheel niet zondige , is de bron geweest der overige dwaelingen van p elagius en zyne aenhangeren (?)•
De Roomfche Kerk leert, dat de geloovigen , door de hulp der Goddelyke genaede in dit leven , alle Gods wetten , met weinig moeite, onderhouden kunnen , en dat er verHheidene Heiligen geweest zyn op de aerde , zo voor , als na de koomst van christus, die in het geheel niet zondigden. ,, In-
dien iemand zegt , dat het ook voor eenen „ mensch , die gerechtvaerdigd en onder de „ genaede gefield is, onmoogelyk zy , God»
(_p) AuciusTiNUS Bier. 88;
(q~\ A ucus t 1 n os de Grettia chriiti c. 57. iubr9nvmus Epifi. ai ctesipii
(_r) august inus eop.tr a Epifi. Pelag. 1. II. c. 13. $• 17» (i) hieïionymus epifi. ad ciesihi. ÜiaL n-.lv.
t e l a g.
viii. deel, Vv 3
66$ over DE leerstukken
„ gebooden te gehoorzaemen , die is , (volii gens de uitfpraeken der Kerkvergacdering „ van Trente) (j) eene vervloeking." De Kardinal eelearmyn drukt zich uit op deeze wys : „ Alle de Catholyken belyden , „ dat de onderhouding der Goddelyke Wet „ voor rechtvaerdige menfchen , Volftrekt moo* „ gelyk zy , wel niet door de krachten van „ den vryen wil alleen , gelyk de Ketters ons lasterende aentygen, maer door den „ byftand van Gods genaede , en door den j, Geest des geloovs en der lievde, die ons
in de rechtvaerdiging wordt ingeftort In dit opzicht, verfchillen de J.infenUien van de Roomfche leer, en daerom is ook hun gevoelen, over dit Huk, door Paus
innocentius X, veroordeeld (v). .
Zelvs gaen de Roomschgezinden nug eenea Rap verder , en beweeren , dat de Heiligen in dit leven niet alleen Gods wet volkoomen gehoorzaemen kunnen , maer zelvs overtollige werken doen , tot welke zy niet verplicht zyn. Deeze overtollige werken zouden beftaen, in het volbrengen der Euangelifche raedgeevinget1 welke zy zeggen, dat christus by de zeedelyke wet gevoeg heeft; daer door zouden zy niet alleen voor zich zeiven
CO Sef. VI. Ca». ,8. eeD? O) Conlrov. Tm. IV. frt. Wf.
fV) LEIDIilECÏR Ifiil. llf—w
VAN DE OPENBAERING. 66$
eene meerdere maet van heerlykheid in het volgend leven verkrygea, maer ook voor anderen de vergeeving van zonden verwerven O).
Wy daer en tegen belyden, „ dat wy „ geen werk kunnen doen ,. of het is befmet „ door ons vleesch, en ook ftrafwaer-
, dig (x) ; dat ook de allerheiligften,
" zo lang zy in dit leven zyn, maer een klein
beginiel der gehoorzaemheid hebben (3O ; " dat God hen , die Hy , naer zyn voor„ neemen , tot de gemeenfchap van zynen „Zoon, onzen Heer jesus christus „ roept ; en door den Heiligen Geest we« „ derbaert, wel van de heerfchappy en flaver„ ny der zonde verlosfe, maer dat Hy h n, „ in dit leven, van het vleesch en het „ lichaem der zonde, niet ganfchelyk verlos„ fe. Hieruit fpruiten de daegelykfche zonden
der zwakheid , en aen de allerbeste werken „ der Heiligen kleeven ook gebreeken (z)."
Trouwens dat de heiligheid , ook van de meestgevorderden in de genaede, zo lang zy in dit leven zyn , altoos gebrekkig en onvolkoomen zy , leeren de voorbeelden van uitmuntende Heiligen, van loth , mose, david, salomo, petrus, enan-
(V) be Lt ar minus Controv. Tom. II. Cal. söi~~"
(x) Ifedirl. Celoovsbel. Art. 24. (y) Heidiïb. Catech. vr. 114. O) Dnrdl hc teem V. Uuufdjl, Art. 1 , a. VIII. OEEL. Vv 4
°> OVER DE LEERSTUKKEN
deren, die fchandelyk gevallen zyn, en de Hedlge Sehnvt bevestigt het, n*L befti^fchende uitfpraeken. Geen mensch is die niet zcndigt , , Kon. VIII: 46, »fc ^
r«n van myne zonde? Spreuk. XX: o JL
Jlrmkelen allen in veele, Jac. UIs 2
»y zeggen , «fo* wv gem zmüe ^ J
1 Joh. I: 8. Dan het fchynt ons niet ongepast, de dwaehng der Roomfcbe Kerk, "i bzot derhecden wat naeder te wederleggen Zy koomt op deeze drie Rellingen needfr, a. dat de goede werken der Heiligen volkoómen zyn, en dat de vergeevelyie zonden, gelyk zy het noemen (peccata yenialia) niet beletten dat een rechtvaerdige rechtvaerdig bly'
aeerde"Tn, b;dat ^ geloovi8e° . bier op aerde tot dien volmaekten trap van heil,.
«iet zondigen; — c. en J *^ kunnen doen, dan zy verplicht zyn, of evenolhge werken verrichten.
a. Dan wy leeren, dat'de goede werken der geloovigen Gode wel behaegen , omdat het gebrekkige, door de verdienften van CHKisTus, bedekt is, maer dat zy, met ét alles wanneer zy naer het geftrenge du Goddelyke Wet beoordeeld worden, ten
eene-
VAN DE OPENBAERING. 6/1
eenemael on volmaekt , en door de overblyvfelen der verdorvenheid befmet zyn.
Ook onze beste werken zyn, in dit leven, „ alle onvolkoomen , en met zonden be,, vlekt (s)" Trouwens de begeerlykheid des vleefches blyvt over, ook by de heiligen in dit leven ; hit vleesch begeert tegen den Geest , en de Geest tegen het vleesch ; en blyvt derhalven altoos een ltryd, tusfchen deeze twee beginfelen , en deeze Jlaen tegen malkander en , alzoo dat de Heiligen niet doen het geene zy willen, Cal. V: 16, 17. Men voege er de üybelplaetfen by , welke wy zo even hebben aengehaeld , 1 Kon. VIII: 46. Spreuk. XX: 9. Jac III: 2. 1 Joh. I: 8. (b). Alieenlyk bepaelen wy ons by die bekende plaets van pao lus, Rom. VII: 14-24. Ik
ben vleefchelyk verkocht onder de zonden ;
ik weet , dat in my , dat is in myn vleesch ,
geen goed woone ; - want het goede, dat ik
wil, doe ik niet , maer het kwaede , dat ik niet
wil, doe ik ; zo vind ik dan deeze wet in
my , als ik het goede wil doen , dat het kwaede my byligge ; —— ik zie eene andere wet in myne leeden , welke ftrydt tegen de wet van myn
(<0 Heidelb. Catech. vr. 62. calvinus Inflit. 1. III. c.
14- $• 9- c- '5- §• 3.
(b) c ha mierus Pan/Ir. Cathol. Tom. UI. L 2. c. heid li co er Tumu'. Conc. TrJent. ai Sef. VI. Qjiajl. >T. KI vet Ui Oper. Tom, lil. p. 41 it
viii. deel. V v 3
€fZ OVES de lee 8stukken
gemced, en my gevangen neemt onder de wet der zonde , welke in myne leeden is. Ik ellendig mensch ! wie zal my verlosfen uit het lichaem deezes doods ?
Maer de groote vraeg is, 0f hier van eer en wedergeboorenen en heiligen mensch gefprooken worde ? Dit ontkennen de Soci DKenen en Remonftranten (c) , en beweeren, dat paulus , als in zyn perfoon , den ftaet van eenen natuurlyken mensch , die onder de wet gefield is , op eene verbloemde wys be. fchryve, en den ftryd afteekene, die" er is tusfchen het verlland en de begeerlykheid. 5, Ook ontbreekt het, onder de Onzen, riet „ aen zulken , die tot dit gevoelen overhel„ len (d), en een zeekeren nieuwen en der „ den ftaet verdichten , tusfchen den ftaet „ der natuur, in welke de mensch, voor zy„ De wedergeboorte , en den ftaet der genae„ de , in welken hy na zyne wedergeboorte „ verkeert, naemelyk eenen ftaet onder de „ wet, en onder den geest der dienstbaer„ heid, in welken de mensch nog niet weder-
» ge-
00 socinus m Comment. ad b. I. limbor ch Theol Chrifi. 1. V. c. 15. §. 5.
00 j. «. turrettin ad h. I. IiEAUSOERE & lkn,
»ant Notes Lilt. fur le N. T. & Remarq. fur le N. T. ad h. !. ostervald Sources de la Corrupt. Tait. L c. 4. Re. fexionsfurla Bible ad h. 1. Uti & Acres , quos recenfuit cl. venbma in Olferv. ad stspbani de urais Epift. ai Rom. ad h. I.
VAN BE OPENBAERING. 673
s, gebooren , maer ook niet geheel onwedergebooren is , maer voorzien met eenige kennis van de wet, en begaevd met den
ï\ geest der dienstbaerheid, in welken hy die wisfelende beurten ondervindt, zodat hy
„ zomtyds , door de 'kennis der wet, en den
„ aendrang van den geest der dienstbaerheid, tot het goede fchyne over te hellen , maer
„ zomtyds daer van af te wyken , en tot de zonde gedrongen te worden , door het on vermoogen der bedorvene begeerlykhee-
„ den (e)-"
Dan wy volgen het gewoone begrip , dat paulus van zich zeiven, als van eenen wedergebooren mensch, en van den ftryd tusfchen het beginfel des geestelyken leevens, en de overblyvfelen der Verdorvenheid handele. Onze bewyzen zyn de volgende.
1. Er is geen derde , of midden, tusfchen den ftaet der natuur en dien der genaede» even zo min als er een derde ftaet is , tusfchen den dood , en het leeven (ƒ).
2. Toen paulus den briev aen den Romeinen fchreev , was hy zeekerlyk in den ftaet der genaede. Nu fpreekt hy niet van zynen voorigen onbekeerden ftaet, in het.
(O F. TURRETTiN ThsoU Elenet, Tom, II. p. 7<4.
(f ) Boven §. 912.
viii. deel.
6?4 OVER DE LEERSTUKKEN
voorleedene, gelyk vs. o, maer in den teeenwoordigen tyd, van zyne toentnaeligeV fteldheid; ik «en vleefchelyk verkocht, ik doe het goeie niet , ik Mn ten vemaek .% ^ vet , vs. 14 , 19, 22.
3 paul us verklaert het kwaede te haeten, en het goede te willen, hoewel onder veelen tegenftand, vs. »*, lS. Nu is bet alleen een vrucht der heiligende genaede, dat een wedergebooren mensch het kwaede haete, en het goede wille. — Zelvs hadt hy een vermaek in Gods wet, naer den inwendigen mensch, en diende de wet Gods mt zyn ' 22, 26.
4- Ook is er niets, ja deeze ganfche rede jeenng, het welk niet op eenen wedergebooren en aenvangelyk geheiligden mensch , kan worden toegepast. _ Hy was vleefchl lyk verzocht onder de zonde , vs 1 j, voor ver hy, onder de blykbaerue tegenkanting van het vernieuwde levensbegin fel , tegen zynen wil, aen veelerlei begeerlykheeden van het vleesch, en nog overgebleeven verdorvenhei dienstbaer was. — Vs zmden mhem vs. i7, voorzover de begeerlykheeden der overgebleevene verdorvenheid hem wel met overheerschten , maer nog fterk in
hem woelden Hy wenschte verlost te
vorden , uit het lichaem deezes doods vs 24 dat is, door den dood des iichaems, volkoo'
men
VAN DE 0PF.NSA.ERINO. CWj
men bcvryd te worden van alle overblyvfelen der verdorvenheid (g).
b. Wy leeren, dat niemand, in dit leven , tot dien volmaekten trap van heiligheid koomen kunne , dat hy in het geheel niet zondige ; niet om dat dit in zich zelve onmoogelyk is , maer omdat het "Gode niet behaege , daertoe de genoegzaeme genaede te fchenken, opdat er een onderfcheid zy , tusfchen den ftaet der genaede, en dien der heerlykheid , en opdat de geloovigen een verlangen zouden hebben naer den hemel, alwaer zy van alle overblyvfelen der zonde volkoomen zullen gereinigd zyn. — Deeze Helling vloeit uit de voorgaende, onmiddelyk voort: want zyn de beste werken der allerheiligen alle onvolkoomen, en met zonden bevlekt , dan kan niemand , hierop aerde, tot dien trap van heiligheid gcraeken , dat hy niet zou zondigen (h).
c. Ook is het gezegde genoegzaem , ter wederlegging van het ftelfel der overtollige werken : want , indien niemand kan doen het geene de wet vordert, fpreekt het van zelvs, dat men geene overtollige werken verrichten kunne; en indien iemand alles gedaen hadt,
(?) F. TURRETT1N 1. C. p. 763, 764.
(b> c ham iet. us Panjlr. Calkót. Tom. UI, I, ï. c. x. KEIDEGGER Tumul. Conc. Tridtnt. ad Sef. VI. (^uajl. 13.
VIII. HEEL.
6-]6 OVER DE LEERSTUKKEN wat hem gebooden is, zou hy riet meer gê> daen hebben , dan hy fchuldig is te doen . Luc. XVJI: 10. 0> *
C WY GAEN OVER TOT DE DEwAERINC OF VERZEEGELINC, WAERUIT DE VOLHARDING DER HEILIGEN VOORTVLOEIT.
S* 9*9-
ï)oor de bewaering verjiaen wy die genaede* weldaed, waerdoor de Uitverkoorenen , die gerechtvaerdigd en aenvangelyk geheiligd zyn , in den Jtaet der genaede , waeruit zy op zich zelve Jtaende ligtelyk zouden uitvallen , krachtdaedig bewaerd worden, zodat zy, by hun* nen dood , onfeübaer zaelig worden.
Een teder kind is geduurig in gevaer van te vallen, zo het niet gaedegeflaegen en onderfteund wordt. Zo gaet het ook in de genaede. Het geestelyk leven , het welk den Uitverkoorenen, in de wedergeboorte, wordt medegedeeld, is teder. Zyne krachten tot het goede zyn zwak ; hy heeft daerenboven
te
(i) cham1erüs 1. c. Tom. III. 1. 20. c. 20 hji1
de go-er /. e. ad Sef. XXV. Ot:ajl. 7. rivetus Oper Tom. III. p. 453. voBTius Polit. Eccl. Part. II. p. 567*» ViTRiNGA Olferv. S. Tom. II. 1, 5. c. iS.
VAN de openb AERlr. G &fö
te ftryden met de overblyvfelen dei verdorvenheid, met de aenvechtingen van den Satan , en met de begoochelingen der waereld ; indien hy derhalven aen zich zeiven wordt overgelaeten , zou hy oogenblikkelyk in gevaer zyn van te vallen. Zal hy dan niet wederom in den voorigen jammerftaet nederftorten , dan moet God hem in den ftaet der genaede krachtdaedig bewaeren , opdat hy de zaeligheid na dit leven gewisfelyk deelachtig worde. Zy, die wedergebooren zyn , worden in de kracht van God bewaerd door het geloov , tot de zaeligheid, welke bereid is, om geopenbaerd te worden in den Uetfien tyd, i Petr. I: 5. Wy vertrouwen, dat Hy , die in 6ns een goed werk begonnen heeft , het zelve vol' eindigen zulle , tot op den dag van jesus christus , Phil. I: 6.
Deeze Bewaering is het werk van God in het gemeen. Het wordt daerom ook aen den vader en den zoon toegefchreeven. De fchaepen van christus zullen niet verhoren gaen in de eeuwigheid, niemand zal dezelve uit zyne bcwaerende hand rukken , en niemand kan hen rukken uit de hand van zynen Vider, Joh. X: 28 , 29. Byzonder evenwel is dit werk aen den heiligen geest eigen, als den Toepas fer der zaeligheid , die ons verzeegeld tot op den dag der Veriosfing, Eph. IV: 30.
viii. de Et.
678 OVER DE LEERSTUKKEN
Het gevolg van deeze cewaesing is de Volharding der Heiligen , zodat alle de Uitverkoorenen in den fiaet der genaede volharden , cn ten laetften onfeübaer zeeker zaelig worden : want die God te vooren verordineerd heeft , deeze heeft Hy ook geroepen , en die Hy geroepen heeft , deeze heeft Hy ook gerechtvoer, digd; en die Hy gerechtvaerdigd heeft, deeze heeft Hy ook verheerlykt, Rom. VIII: 30.
Gods kinderen zondigen wel, zelvs vervallen zy zomtyds tot zeer .groote misdaeden , maer zy worden nimmer ganfchelyk verftooten uit den ftaet der genaede; zy verflaeuwen wel eens in het geloov en de hoop , maer evenwel de wortel der zaeke blyvt in hen , fehoon de vruchten niet altoos even zichtbaer zyn. Ook is er een zeer aenmerkelyk onderfcheid , tusfchen hunne zonden en die van natuurlyke menfchen. De laetften zoeken de gelegenheid tot zondigen op, en vermaeken er zich in ; maer de eerften zondigen uit onbcdachtzaemheid , uit zwakheid, , overyling', en door verleiding, daer zy telken oogenblik aen allerleie verzoekingen blootgeftcld zyn ; fpoedig volgt het berouw en de droevheid , niet omdat het kwaed naedeelige gevolgen heeft , maer het fmert hun , dat zy den genaedigen God, en hunnen barmhartigen Vader, beleedigd hebben. Met dit weinige zouden wy wederom vol-
ftaen
VAN DE OPENBAEP JNff. 679
ftaen kunnen , zo niet de dwaelingen, welke omtrent deeze leer zyn opgekoomen , ons in de noodzaekelykheid ftelden, om de zaek meer byzonder ter toets te brengen.
A. In dit opzicht , verfchillen van ons allen , die buiten ons Kerkgenootfchap zyn.
«. pelagius beweerde , dat men den vryen wil niet handhaeven kunne, ten zy men ftelle, dat de mensch de genaede behouden of verliezen kunne, naermaete hy wil (*).
0. De Sociniaenen leeren , dat het aen de geloovigen ftae, om het geloov te verwerpen , en tot den dienst der zonden weder te keeren. „ Uit deeze plaets, zegt f. soci„ nus (hy bedoelt 1 Joh. II: 19.) beflui„ ten zeer veelen, dat het onmoogelyk „ zy , dat iemand het waerachtig geloov „ in christus bezitte , en dus een „ waer Christen zy , en daerna afvalle; „ hoe zeer dit blykbaer ftryde, en met „ de reden zelve , en , met niet weinige „ plaetfen der Heilige Schrivten (i)." volkelius fpreekt duidelyk , zeggende: „ dat „ de menfchen de toeftemming, welke zy „ voorheen aen Gods woord gegeeven heb„ ben , wederom afwerpen kunnen , van het
(k) augustinus Opsr. Tom. 11. Col, 618.— 6. j« yossius Hifi. Pelag. I. VI. Thef. 13— (l) In comment. ai, I, e. VIII. DEEL. XX
68o OVER DE LEERSTUKKEN
iy geloov en de gehoorzaemheid afwyken is s> allerblykbaerst (;»)." '
V. De Roomschgezinden Reilen, dat de Volharding in den ftaet der genaede wel eene gaev van God zy , maer dat de gdoovigen deeze gaev Jie,en ^ en ^ g
zonder eene byzondere Openbaering, van zyne Volharding kunne verzeekerd weezen Jn „ dien iemand , met eene volftrekte e" on" „ feiloaere zeekerheid , zegt , dat hy die » groote gaev der Volharding tot den einde ft toe gewiafelyk zal hebben , ten zy hy » dit , op grond van eene byzondere Open. „ baenng, zegge, die zy eene vervloeking » zo luidt de uitfpraek van het Trentfche Con-
van de leer der Roomfche Kerk afgeweeKen \0)*
De Remonftanten leeren , dat iemand , die wedergebooren is en geloovt, van zyn geloov en uit den ftaet der genaede *M en ernéelyk kunne afvallen, zodat hy ophoude te gelooven , m dien ftaet fterven en verloeren
&Tuu'! Ü°eVfel Zy' Ze^ea *y> die de » hebbelykheid des geloovs en der heiiigmae-
• r „ kl3]g
00 Sef. VI. Can. id.
00 AucusiiMi Tom. III. p. &77.m.
VAN DE OPENBAERING. <5gl
„ king reeds ontvangen hebben, zeer be„ zwaerlyk, tot hun voorgaend godloos en „ losbandig leven , wederom vervallen kun„ nen , zo gelooven wy evenwel, dat het „ wel deegelyk gebeuren kunne, en zelvs niet „ zelden gebeurd zy, dat zy allengskens „ wederom afvallen , en ook ten laetüen van „ het voorig geloov en van de lievde geheel „ vervallen, en dat zy, den weg der gerech„ tigheid veriaeten hebbende , tot de voorige „ vuiligheeden der waereld , welke zy waer. „ lyk veriaeten hadden , gelyk de zwynen „ tot de wenteling des ilyks , en de honden ,, tot hun uitbraekfel wederkeeren; en dat „ zy in de begeerlykheeden des vleefches, „ welke zy te vooren waerlyk ontvlucht „ waeren , wederom ingewikkeld worden ; en „ dat zy dus doende van de Goddelyke ge„ naede geheel en ten laetften of eindelyk uit„ vallen , ten zy zy zich in tyds oprechte„ lyk bekeeren. Ondertusfchen ontkennen „ wy niet volftrektelyk, dat zy, die één„ mael waerachtig geloovd hebben, wanneer zy „ tot hunne voorige godloofe levenswys we„ derkeeren , door de Goddelyke genaede an„ dermael kunnen vernieuwd worden en zich „ bekeeren ; offchoon wy gelooven , dat dit „ zelden en zeer bezwaerlyk gefchieden kun„ ne (p).
Cp) Conf. Remonpr. c. 18. §, 6. ARMi ntus Oper p. 136—' VIII. DEEL. Xï 2
682 OVER DE LEERSTUKK7.N
e, De Lutherfchen begrypen het ecnigzina
anders. Zy maeken onderfcheid tusfchen
Uitverkorenen en Wedergeborenen, en meenen, dat alle de Uitverkoorenen wel wedergebooren en geheiligd worden , maer dat alle wederge, boorene.geloovigeen heilige menfchen niet uitverkooren zyn. Nu zouden de Uitverkoorenen we ]geheel, maer de Weder gehoor enen zouden niet alleen geheel, maer ook eindelyk, uit den ftaet der genaede vervallen kunnen. Dat i , de Uitverkoorenen zouden zeeker zaelig worden ; zy zouden wel dc genaede en het geloov geheel verliezen kunnen , maer evenwel, voor hunnen dood , zouden zy zich op nieuws bekeeren , zodat er niemand van hun eindelyk kunne verlooren gaen ; maer de wedergeboorenen zouden niet alleen geheel, maer ook eindelyk , uit den ftaet der genaede kunnen uitvallen , zich niet op nieuws bekeeren en verlooren gaen (q).
B. Wy daerëntegen leeren , dat de Uitverkoorenen , die alleen wedergebooren en geheiligd worden, Rom. VIII: 30 , nadat zy de gaev des geloovs ontvangen hebben , zo krachtdaedig in den ftaet der genaede bewaerd worden , dat zy daeruit noch in het geheel, noch eindelyk kunnen uitvallen. „ De Be'.
Cf) cerhardi loc. Theol. Tom. IV. c. i3. Se«. j. db Hartogh mgWyzer der EmyuU.gen c. 14. p. 8f. ,. va* »«««»tl.6Ml U I0, 3SI> 353> 3S4> 3Ö0.36/<
van de openbaering.
<583
keerden konden in de genaede niet volftan„ dig blyven , zo zy in hunne eigene krach-
ten veriaeten wierden ; maer God is ge„ trouw , die dezelve in de genaede , hun „ eenmael gegeeven , naer zyne barmhartig ,, heid bevestigt , en ten einde toe krachtig
bewaert: — want God, die ryk is in barm„ hartigheid , neemt, naer het onveranderlylc j, voorneemen der Verkiezing , den Heiligen
Geest van de zynen niet geheel wech , en
laet hen zo ver niet vervallen , dat zy „ van de genaede der aenneeming, en van „ den ftaet der rechtvaerdiging uitvallen. -— „ Alzoo bekoomen zy dan dit niet, door „ hunne verdienften of krachten , maer uit
de genaedige barmhartigheid van God , dat „ zy ncch ganfehelyk van het geloov en de „ genaede uitvallen , noch tot den einde toe ,, in den val blyven of verboren gaen. Het ,, welk, zo veel hen aengaet, niet alleen lig„ telyk zou kunnen gefchieden , maer ook onj, twyfelbacr gefchieden zou; dochten aenzien „ van God, kan het ganf.helyk niet gefchie* „ den, dewyl noch zyn Raed kan veranderd , „ noch zyne bebelovte kan gebrooken, noch „ de roeping naer zyn voorneemen wederroe„ pen, noch de verdienfte, voorbidding, en „ bewaering van christus krachteloos gemaekt , noch de verzeegeling van dea
ViU. deel. Xx 3
684 OVER DE LEERSTUKKEN
„ Heiligen Geest verydeld of vernietigd won „ den (r)."
Wy zouden deeze leer van de krachtdaedige Bewaering der geloovigen, en van de volharding der Heiligen in den ftaet der genaede , zeer uitvoerig betoogen kunnen (V). Kortheidshalven zullen wy ons alieenlyk bepaelen tot de bewyzen , van welke de Dordfche Vaders met een woord melding maeken.
ct. Gods Raed kan niet veranderd worden Jef. XLVI: 10. Pf. XXXIII: 11. Nu heeft God vaneeuwigheid in zynen raed vastgefteld, zeekere bepaelde perfoonen te zaeligen CO » en alle de genaede weldaeden , welke in de heerlykheid voltooid worden, zyn zeekere vruchten, en onfeilbaere gevolgen van de Verkiezing, Rom. VIII: 29, 30. Maer Gods Raed zou veranderlyk en zyn voofneemen wankelbaer zyn , wanneer de Uitverkoorenen , welke Hy vastgefteld heeft te zaeligen , geheel uit den ftaet der genaede
kon-
CO Dordr. Leerreg. V Hoofd. Art. 3, 6, 8.
(O heidegger Trumul. Conc. Tident. ad Sef. VI. Quafl. 15. hoornbeek Socin. Confut. Tom. I. I. 1. c. 6, gomarus Oper. tart. II. p. 3jo— rivetus Oper. Pan. Tom. II. p. 1185— iwissus frmHe. I. 111. Errat. 8. SeCt. 1— spanheim Synt. Difput. I. p. i40_
cloppenburg Oper. Tom. II. p. 311—
CO Boven %. 9^5.
van de openbaering. 635
konden uitvallen, en eindelyk verlooren gaen.
(3. Gods belovte kan niet gebrooken worden. Maer God heeft uitdrukkelyk beloovd , dat Hy de zynen in den Itaet der genaede bewaeren , en nimmer veriaeten zulle , Pf. LXXIU: 24. CXXXVI1I: 8. Jef. LIV: 10. Joh. V: 24. Voorwaer , zegt de Heiland , die myn woord hoort , en geloovt Hem , die my gezonden heeft , die heeft het eeuwig leeven, en koomt niet in de verdoemenis , Joh. VI: 40. XI: 26 , een iegelyk , die — in my geloovt , zal niet fterven in de eeuwigheid , 1 Cor. I: 9- Phil. I: 6. 1 Thesf. V: 23 , 24. 1 Petr. I: 5.
y. De roeping , naer Gods voorneemen, kan niet wederroepen roepen. Derhalven moeten zy , die geroepen zyn , zeeker zaelig worden. Trouwens de genaedegivten en de roeping van God zyn onherouwelyk , Kom. XI: 29, en wy worden geroepen tot het eeuwig leven , 3 Tim. VI: 12.
S. De verdienften , voorbidding en bewaering yan christus kunnen niet krachteloos gemaekt worden. De verdienften van christus kunnen niet vruchteloos zyn. paulus merkt het aen, als eene groote ongerymdheid , dat christus te vergeevsch zou ge'ftorven zyn , Gal. II: 21. Maer indien de afval der Heiligen mogelyk was , dan kon het ook gebeuren , dat alle geloovigen , uit
viii. deel. X x 4
ÖS6* OVER DE LEERSTUKKEN
den ftaet der genaede vervielen, en dat christus te vergeevsch geftorven waere.
De voorbidding van christus, fteunende op zyne volmaekte verdienften , is altoos van kracht. De Vaeder hoort Hem altyd, Joh. XI: 42. Nu is christus de voor' fpraek der geloovigen , 1 Joh. II: r. Hy leevt altyd, om voor hun te bidden, Hebr. VII: 25. Maer konden de geloovigen afvallen en verlooren gaen, dan zou 's Heilands Voorbidding vruchteloos weezen.
De Bewaering van christus is eene Goddelyke Bewaering, tegen welke niemand zich verzetten kan. Van deeze bewaering geevt Hy zelvs dit getuigenis: ik geev hun , myne fchaepen naeme'yk, die my van den Vaeder gegeeven zyn , en in my gelooven , het eeuwig leven , en zy zullen niet verlooren gaen %n de eeuwigheid, en niemand zal dezelve uit myne hand rukken , Joh. X: 28.
e. De Verieegeling van den heiligen geest kan niet verydeld of vernietigd worden. lfouwens de heilige geest is de almachtige God, en het werk van den Almachtigen kan met verbrooken worden.
§. 920.
VAN DE OPENBAERING. 687
§. 920.
Dan van de verzeegelino door ^«heiligen geest, dienen wy een weinig naeder te handelen.
Op drie plaetfen van het Nieuwe Testament vinden wy melding van de ver zeegeling der geloovigen, door den heiligen geest , 2 Cor. 1: 21 , die ons met u bevestigt /«christus , en die ons gezalvd heeft, is God; die ons ook heeft verzeegeld, en het onderpand des geestes in onze harten gegeeven, Eph. 1: 13, 14> in wel' ken gy ook , nadat gy geloovd hebt ., zyt verzeegeld geworden , met den heiligen geest der belovte, die het onderpand is van onze ervenis. Eph. IV: 30, bedroevt den heiligen gcEst Gods niet, door welken gy
verzeegdi zyt , tot den dag der veriosfing. ■
Uit deeze plaetfen leeren wy , dat de geloovigen , als door een ingedrukt zeegel, onderfcheiden , Code toegewyd, en onfcl.endbaer gemaekt zyn , en dit zeegel zyn de gaeven van den heiliten geest, die in hen woont, Rom. VIII: 11. i Cor. VI: 19.
Eene verzeegeling beftaet'in het indrukken van het beeld, het welk op het zecgcl gegraveerd is, in de verzeegelde zaek; by-
VlII DEEL. Xx J
6"88 OVER DE LEERSTUKKEN
zonder wordt het gebruikt, om den inhoud
van een gefchrivt te bevestigen. De
Verzegeling derhalven door het zeegel van den heiligen geest, van welke-in de aengehaelde plaetfen gefprooken wordt, be. ftaet in de mededeeling der verlichtende heihgende, en vertroostende gaeven van den hei li gen g eest. Deeze gefchiedt wel wat den eerften aenvang aengaet, in de Wedergeooorte, maer, door de heiligmaeking , worden deeze gaeven vermeerderd en
bevestigd Daerdoor worden de geloovi-
gen verzeegeld voor zich zei ven , voorzover zy meer en meer verzeekerd worden van hunnen genaedeftaet, en van de aennaederende volkoomen Veriosfing; in zover wordt de heilige geest era onderpand in onze harten, 2 Cor. I: 2I, en het onderpand van on-
ze ervenis, Eph. I: I4. Door deeze Vef_
zeegehng zyn de geloovigen onfchendbaer Daer door verklaert God , dat zy zyn eigen, dom zyn , voor het welk Hy zorgen zal; en m zo ver zyn zy verzeegeld tot den dag der Veriosfing, even gelyk iets verzeegeld wordt, om het zelve ongefchonden en veilig te bewaeren, Eph. IV: 30. (u).
Maer deeze verzee geling van den heiligen geest kan niet verydeld of ver-
nie~
f» witsius Oecon. Foed. 1. UI. c. 13. §. 34
van de openbaering,
nietigd -worden. Het zecgel van den hei-
ligen geest dient, om de zeekerheid der Goddelyke belovten, in de harten der geloovigen, te bevestigen, even gelyk een zeegel, aen een gefchrivt gehecht, de zeekerheid van den inhoud bekrachtigt. Deeze verzcegeling gefchiedt inwendig, door de heiligende en vertroostende gaeven van den heiligen ceëst. Nu moet het geene Gods onfcilbacre Geest getuigt en verzeegelt, onbetwistbaer zeeker zyn. Maer was de afval der Heiligen moogelyk, dan kon ook het getuigenis en het zeegel van den heiligen
geest bedrieglyk zyn. Men zegge
niet, dat de wedergeboorenen verzeegeld worden tot de zaeligheid, maer niet tot het ( geloov , en dat derhalven ten minften een geheele afval uit den ftaet der genaede moogelyk zy : want die verzeegeld wordt tot de zaeligheid , welke hy zeekerlyk erlangen zal , wordt ook tevens verzeegeld tot het geloov , het welk beftendig in zyn hart zal plaets hebben , om dat het geloov het middel is tot de zaeligheid. Trouwens is het mogelyk, dat iemand het Geloov geheel verh'efe, dan is het ook mogelyk , dat hy in dien ftaet fterve en verlooren gae (v).
(li) TURKETTiN Theo!. ËUuttï Turn. IL p. ^9<
VIII. DEEL.
ÖpO OVER DE LEERSTUKKEN
D. DE UETSTE VRUCHT DER VERZOENING, DOOR WELKE ALL E CENAEDEWELDAEDEN VOLTOOID WORDEN , IS OE HFERLYKJIAEK IN O.
§• 021.
Alle de heilgoederen , welke de geloovigen , uit kracht der verdienjten van den Middelaer ge-, nieten, zullen in de heerlykheid van het voU gend leven voltooid worden.
De geestelyke zeegeningen , met welke de _ geloovigen in dit leven verwaerdigd worden zyn maer beginfelen, en maeken als het waere de voorfmaek uit van die onnadenkelyke heerlykheid, welke zy ,. in de huishoudj
der eeuwigheid , genieten zullen. Deeze
gelukftaet zal zo uitneemend weezen dat wy er ons , in deezen ftaet der onvoltnaektneid, met dan kwynende bevattingen van maeken kunnen : want het is nog niet geopenbaerd, wat wy zyn zullen , i Joh 2 paulus noemt denzelven eene verheeriyking Kom. VIII: 30. Elders fpreekt de Heilige Schnyt van eer, Pf. LXXXlV: 12 j van heerlykheid, Rom. II: 7. V: 2. VIII: 2: , van zaeligheid, 1 Thesf. V: 0. 2 Thesf. li 10,
1 Petr.
VAN DB OPENBAERING. 6$l
1 Petr. Ii 5 ; van eene onverdervelyke , onbevlekte , en onverwelkbaere ervenis , welke in i'e hemelen bewaerd is , i Petr. I: 4 ; Van de kroon dtr rechtvaerdigheid en des levens ,
2 Tim. IV: 8. Jac. I: 12 ; maer allermeest van het ecuwig leven , Matth. VII: 14. Joh. III: 16 , 36. XVII: 3 , enz. Trouwens, in deezen ftaet der heerlykheid, zullen Gods kinders eerst met nadruk dat vrolyk en vergenoegd leven genieten, en dit hun geluk zal, zonder ftoornis , onafgebrooken , in alle eeuwigheid voortduuren (w).
De Openbaering geevt ons geen volleedig bericht, omtrent deeze heerlykheid , omdat wy daer voor , in deezen ftaet der onvolkoorrienheid , niet vatbaer zyn. Zo veel weeten wy evenwel, uit de Heilige Schrivten , dat deeze onnadenkelyke zaeligheid beftaen zal, niet alleen in eene volkoomene bevryding van alle die rampen en ellenden , welke de treurige gevolgen der zonden zyn , maer ook in eene altoosduurende bezitting van al dat goed, het welk ons, beide naer ziel en lichaem, weezenlyk kan gelukkig maeken.
(V) f. turrettin Theol. Elenet. Part. IIL Loco *9 S- 18. HEiDEOGBR Corp. Theol. Tom. II. 58. §. 120. pigtet Theo'. Chret. Turn. II. 1. i> c 15- moshei m Elenh Theol. Dogmat. Part. HL c. %• Seft. 2> $. I.
VIII. DEEL.
6p2 OVER DE LEERSTUKKEN
§• 922.
Deeze heerlykheid neemt eenen aenvang by den dood van het lichaem , en zal , in den laetften dag der'waereld, haer vol bejlag erlangen.
A. De zaeligheid van de ziel neemt eenen aenvang by den dood van het lichaem.
Te wceten , de dood van het lichaem is, op zich zeiven befchouwd, wel een kwaed, het welk zynen* oorfprong heeft uit de zonde (x) , maer, ten aenzien der geloovigen , heeft dezelve, uit kracht van christus* verzoening , eene geheel andere betrekking. Dezelvde lichaemelyke dood, die voor den onbekeerden eene ftraf der zonde is, dient den geloovigen tot een middel, om hunne zielen volkoomen te bevryden van de overblyvfelen der verdorvenheid , en om hunne hchaemen tot de opftanding des levens voor
te bereiden. Het is hier mede even eens
geleegen , als met alle rampen en verdrietlykheeden ; deeze zyn , voor de godloofen , ftraffen der zonden, maer voor de rechtvaer. digen vaderlyke kastydingen ten hunnen beste, en middelen , om hun weezenlyk geluk te bevorderen , Rom. VIII: 28. De dood der
ge-
C*J Boven §. 876.
VAN DE OPENBAERING. 693
geloovigen is geene betaeling voor hunne zonden , maer alleen eene afjterving der zonden , en een doorgang tot het eeuwig leven (j).
De Roomschgezinden houden ook den dood der geloovigen voor eene ftraf der zonde (z). Zelvs in onze Kerk is , over dit
ftuk , een heevig gefchil ontftaen. 'De
beroemde Hoogleeraer c. vitringa de Vader liet eene ftelliug verdeedigen, dat christus de Uitverkoorenen , door zyne volkoomene voldoening , verlost hebbe van alle ft*af der zonde , en derhalven ook van den tydelyken dood , voor zo ver dezelve, als eene ftraf der zonde, befchouwd wordt. Daer tegen liet zyn Ambtgenoot h. a. roëll de volgende ftellingen verdeedigen: dat de voldoening van christus , op zich zelve befchouwd , wel van eene genoogzaeme kracht zou geweest zyn , om de geloovigen van alle rampen deezes levens, en ook van den lichaemelyken dood te bevryden , maer dat christus, met dat oogmerk, niet voldaen hebbe, en dat Hy derhalven, eigenlyk ge fprooken , voor die ftraffen der zonde niet betaeld hebbe. Dit gefchil heeft aenleiding gegeeven , tot veele en veelerleie twistfehrivten (a),
(y) Heidelb. Catech. w. ^.vitringa OhJ. S. 1. ii. c, 7 ,6.
(2) bellarminus Controv. Tont. III. Col. 1091.
( t §. 1+41.
VAN DE OPENBAERING. 695
De lichaemelyke dood is in zo ver een voorrecht voor de geloovigen , en een middel ter bevordering van hun weezenlyk geluk , als zy daer door niet alleen van de verdrietlykheeden deezes levens, en de overblyvfelen der verdorvenheid bevryd , maer ook in de heerlykheid van een beeter leven ingeleid worden , Rom. VI: 6 , 7. VII: 24. 2 Cor. V: 1.
Aenftonds , rodrae de ziel, door den dood* van het lichaem is afgefcheiden , wordt zy der zaeligheid deelachtig. Dit leert de Heilige Schrivt zeer duidelyk. Warneer het jlof weder tot de aerie keert , gelyk het geweest is , keert de Geest weder tot Gvd , om naemelyk de vergelding van haere werken te erlangen , P,ed. XII: 7. De afgefcheidene zielen van de verworvene geloovigen hecten geesten der volmaekte rechtxa.rdgen , Hebr. XII: 23 ; derhalven zyn zy gelukzaelig. auraham jsaac en jacob, en allen , die in het geloov geftorven zyn , leevai Gode , Luc. XX: 37, 33. De boctvatrdige moordenaer zou aenftonds, met christüs, in het paradys weezen 5 Luc. XXUI: 43; nu beteckent het Paradys zeekerlyk eenen ftaet van gelukzaeligheid (d). Daerom hadt paulus eene begeer*
f,0 cal.VINUS Oper. Tom. VIT. P- 337— wttsius CW. Foed. I. Ut, c. t* i M- TqRRE.T.TiN Theol.
viii. deel, Yy
6*Q6* OVER DE LEERSTUKKEN
te-, om ontbonden en met' christus te zyn, achtende dit ver weg het beste ,- Phil. }: 2^ Eindelyk, om er niet meer by te voer;en in de gelykenis van den ryken map , wordt t az a k u s , nadat hy geftorven was, afgeteekend, als zynde in abrahams fchoot. De fpreekwys is ontleend van de hoogfte eereplaets aen eenen maeltyd, en beteei^ent het genot van dezelvde heerlykheid, welke abraham bezit , Luc." XVI: 22.
Wy verwerpen derhalven de dwaelirg der geenen , die beweeren , dat de afgefcheidene zielen der geloovigen, tot aen den dag der algemeene vergelding , in een zoort van werkeiooien flaep verkeeren , als meede der Roormchgezinden s omtrent het voorburg der Vaderen , en het Vagevuur.
«. Zommigen der Wederdooperen hebben, ten tyde der Kei-hervorming, de oude dwaeling wederom ttr baene gebracht, dat de zielen, nadat zy door den dood van het lichaem zyn afgefcheiden , in eenen diepen flaep verkeeren , zonder gedachten , pewaerwording , geheugen en werking (e). Dit begrip wordt meede den Sociniaenen toegefchreeven (ƒ).
Ook
ElencJ. Tom. ii. Loco l> Q,:afl. i5. §. 5. MARCK EipcS, O!or Fut. i. h c. 3. §. 3.
. (O Cal vi nu s Oper. Tom. vii. p. 385
CD hoor niseek Soein. Confut. Tom. iii. p. 475
clop penis urg Oper. Tom. ii. p. 4i3>
VAN DE OPENBAERING. 607
Ook is het van zommigen onder de Mennonieten overgsnoomen (g) , daer het door anderen in dat zeivdc gencotfehap verworpen wordt Qtif. Zelvs zyn er onder de Remonftranten geweest, die omtrent dit Huk niets bepaelen wilden. „ De opftanding der dooden , zegt cuRCEï-tiEüs (ij, vooronder* 3. ftelt, dat de zielen na den dood overig ,, blyven; maer of zy, in dien tusfchenftaet, J5 eenige kennis behouden, en iets verrichten, ,, betaemt ons, buiten de Schrivt , niet te bepaelen."
Dan deeze dwaeling wordt, door het geene wy zo even hebben aengemerkt, genoegzaem wederlegd (k).
'ft. De Roomschgezinden verdichten , behalven den hemel , vier verblyvplaetfen der af? gefcheidene zielen , in het middelpunt der aerde , het voorburg der. geloovigen , die voor de koomst van christus geftorven zyn, het vagevuur , het voorburg der kinderen , en de hel. — Thans bepaelen wy ons tot de eerfte en tweede.
(j») van eeghem onderwyziyig in den Christelyken Godsdienst 51 Hoofdfi. vr. 726—■
(A) van huizen Godgeleerdh. der Doopsgezinde Christenen p. 274.
CO Inflit. Chrffl. Rel. I. f. c. 10. §. 6.
(J) hoornueek Socin. Confut. Tom. III. p. 485— c aivin us 1» c. gerdes Exerc. Aead. p. 585— mauck EipeB Glor. fut. 1. I*. c. II.»
viii. deel. Yy 2
Co8 OVER DE LEERSTUKKEN
a. Betreffende het Voorburg der Vaderen, beweeren zy , dat de zielen der rechtvaerdigen, die onder het oude Testament geftorven zyn , in eene zeekere onderaerdfebe plaets zyn r.pgeflooten geweest, tot dat zy , by de nederdaelirg van ch ris tos ter helle, daeruit verlost , en , by zyne hemelvaert, in den hemel zyn overgebracht. De oorzaek van dee^e opfluiting zou de ervzonde geweest zyn, voor welke christus eerst voldoen moest , eer de gemelde zielen der hemelfche zaeligheid konden deelachtig worden. „ De „ zielen der heilige Vaderen, zegt de Kardi „ nael bellarminos (T), waeren veroor„ deeld tot eene ^tydelyke ballingfchap , „ waer van de oorzaek was de tydelyke „ fchuld , door de zonde van onzen eerften „ Vader gemaekt: want deeze hadt den be„ mei door zyne zonde geflooten , zodat „ dezelve niet konde geopend worden, voor „ dat christus zyn bloed met de daed ge-
„ ftort hadt." Van dit begrip zyn ook
zommigen der Kerkvaederen niet vreemd f».
Dan de Apostel petrus verklaert uitdrukkelyk , dat wy , die onder het Nieuwe Testament leeven , door de genaede van den Heer jesus christus zaelig worden, op zulk eene
W Controy. Tom. II. Col. ;o —
(«O g. j. vossius Oper. Tom. vi. p. s7f- PHARI.i, tn Syoib. p. 434— k1ng Hifi. Sym>j. p. i;0
van de openbaering. 6)C}
wys , als ook de Vaders zyn zaelig geworden , Hand. XV: ii. De rechtvaerdigen zyn, volgens de leer der Propheeten \ in den vreede ingegaen , Jef. LVII: 2. Voeg er by de gelykenis van lazarus en den rykcn man , Luc. XVI: 11. Ook is er geen fchynhacre reden voor dit verdichtfel: want de Verzoening van den Middelaer was zó zeeker , dat alle de geloovigen der oude huishouding , door de terugwerkende kraeht van christus voldoening, vergeeving van alle hunne zonden , zo ervelyke als daedelyke , verkreegen hebben , Pf. XXXII: 1 , 2. O).
b. Even zo ongegrond is de leer van het vagevuur , volgens welke de zielen der geloovigen , welke niet volmaekt heilig zyn, naer eere onderaerdfebe plaets verhuizen zouden , om aldaer eenigen tyd gepynigd en gezuiverd te worden , tot dat zy , voor de vergeevelyke zonden en de fchuld der ftraf, volkoomen voldaen hebben , ten zy zy , door zielmisfen en de voorbiddingen der kevenden , geholpen worden (0).
Deeze leer van het Vagevuur is eerst, in het Concilie van Florence 'sjaers 1439, vastgefteld , en in dat van Trente naeder beve^Cn) ciiAMiERUS Panlat. Cathol. Tem* ui p 5*f TBR uk tt in TneJ. EUneU Tom. h> Loco 12. Oytejl. 11. p. ft, 6-
(0) Jl e li. ab minos Cor.ttov. T "•■ i'. Col. 7 9-»
vin. deeu Yy 3
700 OVER DE LEESSTUKKEN
dgd (/O- — Maer het Vagevuur is t\a de Hei. lige Schrivten, geheel ombekend. Dit erkennen zommigen der Roomschgezinden zelve Qq\ De Openbaering fpreekt alieenlyk ven twéé onderfcheidene ftaeten na dit leven , M-tb. VII: 13 , i4. Ook i> de toeftand der dooden onherroepelyk, Joh. IX: 4. Voeg er by, dat dit verdichtfel gegrond zy op valfche veronderftellicgen , omtrent de vergeeviyke zonden , en de fchuld der ftraf , welke wy reeds wederlegd hebben (r) , en dat het zelve de volkoomenheid der Verzoening van den Middelaer kennelyk verloochene (s).
Wy houden het daerom, op de.voorheen gelegde gronden , daer voor, dat de zaeligheid fler geloovigen , daedelyk met den dood van het lichaem , eenen aenvang neemc. Ondertusfehen is men het, ook onder onze Godgeleerden , gansch niet eens , over de verblyvplaets, en den toeftand der afgefcheidene zielen der geloovigen. Gemeenlyk denkt men , dat de zielen de?
W Sefone 6. Can. 30. Sef. «. cap. ». Se\ 25. fka»aolo-s*rpi Hift. Conc. Trident. I. VIII. p. 720-741— (?) J. r.ERARDus Conf. Cathoi. I. 2. Part. 3. c. 9. CO Boven §. o02.
CO c ham ik ros Panflratia Cath. Tom. III. I. :C. p.
6oC- rivet». Oper. Tom. III. p. 22g ïpanhe.m
Oper, Tom. m. Coj. 2j6.2ri_ HEJDEGGER TmmU Conc. Trident, Tom. 11. p. 6So. V0KTIBS oifp. SeL Part. *$ pi caïeljauw Ulemoriel). Tom. II. p. 7:9—=
VAN DE OPENBAERING. 70I
geloovigen daedelyk , na den dood van het lichaem, in den hemel worden overgebracht, en aldaer , in de onmiddelyke tegenwoordigheid van God , eene onuitfpreekelyke zaeligheid genieten , welke evenwel, na de opllandin« der lichaemen , nog meer zal voltooid
worden (0- — Anderen zyn van oordeel' dat de zielen der geloovigen wei in eenen ftaet van gelukzaeligheid verkeeren , » het •vrolyk vooruitgezicht der zaeligheid, weike in den jongften dag zal voltooid worden , maer dat zy evenwel , voor de opftanding , niet in den derden hemel, tot Gods onmiddelyke tegenwoordigheid, worden toegemeten Zo begreepen het veelen der Kerkvaderen («). Zelvs wordt calvyn van zommigen onder de voorftanders van dit gevoelen gefteld O), hoewel hem van anderen het voorheen gemelde gewoone begrip wordt toegefchrceven O). Zo veel is althans zeeker, dat deeze beroemde Kerkhervormer eemgzins anders, zo niet gedacht, ten minften gefproo-
Tom. I. Col. «35. voktius Difp. Sek3.Fart.il. p.65o— witsius Oecon. Foed. 1. 3. C H. £. li— koom. Waereld p. 1 —
r«) vossius Oper. Tom. VI. p> *Z5 pf.tavius
no«. Theol. Tom. I. 1. 7- c. J- P. walc uiui Mc &. I. 2. p. 372— ueylingiusO//. 5. T-m. I.p.65—• 00 liflit- C&rijl. I, IU. c. 25- §• f>> Cw) 11 alting 27ieo<. ?»>«. P- 76o> 7f'l.
vin. deel. Yy 4
702 OVER DE LEERSTUKKEN
ken hebbe, dan gemèenlyk van onze God™.
leerden gedacht en gefprooken wordt fi)
In volgende tyden heeft dit begrip veele en
Voornaeme voorftanderén. gevonden (y)
„ Hier ftaet nog by te voegen, z,gc de b£
„ro-mde s her loc*, dat hoewel _ de
kwaede menfchen ellendig en de goede ge-
" U}!Zae"2 , zodrae zv ait deeze
" aem?'gaeD ' dc kwaeüe echte* niet ter „ helle g doemdj aocfade goedefl .n ^
» nel zullen ontvangen worden , voor den V dag des oordeels. —. Wanneer wy fteF. « ven zullen onze zielen leeven in de n P aetfen, welke God voor de afgefcheidene „ zielen bereid heeft en *a ^cneicene
lichaem™ J ' wannecr wy onze .hchaemen wederom zullen* aengenoomen „hebben zuien wy ontvangen worden in " de Wfte hemelen , al waer chrisios is
opgevaeren (O." Zo veelis zeeker, d d volkoomene voltooiing der gelukzael^
Ivkt't P' ,6 ^P^.. allerdmde. Ijk t tot oen laetften dag der waereld bepaeld. worde Matth. XXV: 4 anderen denken niet i aen eenen uitwendigen rcrichtshandcl, maer aen eene inwendige bekendmaeking van het Goddeiyk vonnis aen het geweeten (*$ Het voornaemfte bewys beftaet hierin, dat ■de onderfcheidene vergelding der zielen van rechtvaerdigen en onrechtvaerdigen , welke : daedelyk na den dood van het lichaem eenen aenvang neemt , zulk eene byzonder oordeel veronderftelle. Wyders beroept men zich op het zeggen van salomo-, dat de ziele tot God wederkeere , Pred. XII: 7. Het oordeel , waer van paulus fpreekt, Hebr. IX: 27, is zeekerlyk het algemeen oordeel in den jongften dag (0 —— Ondertusfchen ontbreekt het niet aen de zulken, die geenen ge-
fi)j. utinc Oper, Tom. V. p. 44- heideggeKCorp. li Theol. Tom. II. Loc. 28. §. 83. aiarck Expccï. Glor. Fut. 1, II. c ?. § 15. ge rdes Exerc, Acatl. p. £83—
' (i) GEEDES 1- C. p. 583.
ih) stapper Grondt, lot den waeren Godsd. XI. Deel p. 53s. (/) wAircK 1. c. I. 111. c, i. §. 5« 8° Opufc. PMhlogi- Theol. Tor.:. U. p. 571—■
VIII DEEL.
7IO OVER DE LEERSTUKKEN
noegzaernen grond vinden, voor zulk een byzonder en perfoneel oordeel (m).
Zo veel is zeeker, dat er, in den laetHen dag der waereld , een algemeen gericht»
zal gehouden worden. God zal ieders
werk w het gericht brengen , met al wat verben gen is , het zy goed, het zy kwaed, Pred. XII: H- (»). De Zoon des menfchen zal koomen , in de heerlykheid van zynen Vader, met zyne Engelen , en alsdan zal Hy eenen iegelyk vergelden naer zyn doen, Matth. XVI: 27. God heeft eenen dag gefield , op welken Hy den aerdbodtm rechtvaerdig zal oordeelen, door eenen man, welken Hy daer toe geordineerd heeft , Hard. XVI1: 31. Wy moeten alle geopenbaerd worden voor den Richterjtoel van christus, opdat een iegelyk wechdraege het geene door het lichaem gefchiedt , naer dat hy gedaen heeft, het zy goed, het zy kwaed, 2 Cor. V: 10. Het is den mensch gezet éênmael te fterven, en daerna het oardeel, Hebr. IX: 27. Onze Goddelyk* Meester zelvs heeft een uitvoerig bericht gegeeven van deezen allergewichtigften Ge. nchtshandel , Matth. XXV: 31-46.
De Richter zal de verhoogde Middelaer zyn. Hy is van God verordineerd, tot eenen Richter van leevenden en dooden, Hand. X: 42.
Ver-
O) t. capellus Oper. p. 256. shf.rlock U c. p. 24 .
C»j vriemoet ad Diha Ciaf. V. T. Tom. iii. p. 344-
VAN DE OPENBAERING. 72*
'Vcrgelyk Hand. XVII: 31. 2 Cor. V: 10.— De Richteriyke macht koomt alle drie de Goddelyke Perfoonen gelykelyk toe , daerom wordt dit Oordeel aen God in het gemeen toegefchreeven , Pred. XII: 14. Rom. II: » Jac IV: 12. Maer de Richteriyke waerdigheid maêkt een gedeelte uit van die onnadenkelyke heerlykheid, welke de Middelaer, door het werk der verzoening , verworven heeft: Vont ook de Vader oordeelt ■ niemand , waer 'heeft al het oordeel aen den Zoon gegeeven Job. V: 22. Trouwens, daer Hy de menfehelyke natuur heeft aengenoomen . kan Hv tot deezen Gerichtshandèl , zichtbaer en luisterryk verfchynen. De' Vader heeft Hem macht gegeeven ook het gericht te houden , md&t Hy des menfchen Zoon is , Joh. V: an Daerënboven vordert de natuur der zaeke Zelve, dat christus hen, welke Hy verlost heeft, openlyk voor ervgenaemen van het eeuwig leven verklaere , en zyne vyanden die zich tegen Hem en zyn Koningryk: hebben aengekant , in het openbaer veroor -
deele. .
De perfoonen, die zullen geoordeeld worden, zyn de Duivelen en alle menfchen. —* De goede Engelen zyn reeds geoordeeld, en daerop in hunnen ftaet bevestigd. Ook zullen zy den Richter, als zyne trawanten en dienaers, vergezellen. De Zoon des men-
VIII. DEEL.
722 OVER DE LEERSTUKKEN
xtï f kTH mt Matth. XVL «7. Wanneer de Zoon des menfclten zal tomen %n zyne heerlykheid, en alle de } Engelen met Hem, dan zal Hy zitten op den throon van zyne heerlykheid , Matth. XXV ,7 Maer den Duivelen zal het befliafchen[flo t vonnis plechtig worden aengezegd. Zy zul
j ,- y Worden bewaerd tot
het oordeel 2 Petr. II, 4 Be Engelen t die hun heffel niet êewaerd, M ^ »> £ veonfieede veriaeten hehben , Gc,, , f * - groeten dag, met eeuwige anden onder de duisternis bewaerd, Jud vsf/_ Maer voornaemelyk zullen alle ménfcheT zonder uitzondering, geoordee]d ^ * rechtvaerdigen en "urut-n ,
X: 4a. f Tin, IV rir ^' ^ Openb. XX: ,2 l ' " «™»«.
Dit oordeel zal niet alleen verkeer*, omtrent onze uitwendige bedrvven Z
«" iegelyk wechdraege het Tl lichaem gefchied fr 7 gW° d°°r het
2 Cor V ' *f 7^ heeft ,
a//e ydel W0Qrd , ]m mik de
VAN DE OPENBAERING, 723
de menfchen zullen gefprooken hebben , zullen zy reekenfchap geeven in den dag des oordeels , Match. XII: 3&\ God zal al wat verborgen is in het gericht brengen , Pred. XII: Hdien dag zal God de verborgene dingen des menfchen oordeelen , door jesus christus,
Rom. II: i<5.
Het richtfnoer, naer het welk de menfchen zullen geoordeeld worden , zal het Euangelie zyn voor hun, die met de bekendmaeking daer van verwaerdigd zyn , en voor de overigen de Wet der natuur: want, zo veelen als er onder de Wet gezondigd hebben, zullen door de Wet geoordeeld worden, en, ten aenzien der Christenen , zal God de verborgene dingen dtr menfchen oordeelen, door jesus christus, naer het Euangelie, Rom. II: 12 , 16.
§. 025.
y. In dien grooten dag zal de zaeligheid der 'geloovigen, beide naer ziel en lichaem, vol* tooid worden.
Deeze zaeligheid zal zo uitneemend zyn , dat wy er niet anders dan ftaemelende van fpreeken kunnen : want het is nog niet geopenbaerd , wat wy zyn zullen, 1 Joh. III: 2. paulus noemt het een gansch zeer uitnee-
vjii. deel. ZZ 2
724 OVER DE LEBRSTUKKïM '
mend eeuwig gewicht van heerlykheid , 2 Cor»
Op het voetïpoor der Goddelyke Openbaering, zuilen wy kortelyk het volgende aenmerken.
a. Ten aenzien van de ziel, zal deeze zae hgheid beftaen , in eene opgehelderde ken nis van van God, 2yne Volmaektheeden werken en weegen, zo in de natuur, als in de genaede; in eene volmaekte heiligheid ; m eene ongeftoorde blydfchap zo groot, dat wy er ons, in deezen te-en' woordigen toeftand , gcen denkbeeld van maeken kunnen.
a. In eene opgehelderde kennis. Wy kennen hier ten deele, en wy propheteeren ten deele, doch wanneer het volmaekte zal gekoomen zyn, zal het geene ten deele is te „iet gedaen worden; *y zien nu, door eenen fpiegel, in eene reden, niaer alsdan zullen wy zien van aengezicht tot oengezicht; nu kennen wy ten deele , ^aer alsdan zullen wy kennen, gelyk ook Wï gekend zyn, i Cor. XIII, 9 , Nj* dat wy den Onëindigen God. volmaektelyk kennen zullen , maer naer "evenreedigheid van onze vatbaerheid: want een eindig ver«and kan den O.ëindigen niet volkoomen begrypen.
De Heilige Schrivt fprPekt ^ ^ m . Matth. V: 8. , Joh. Hf. a. x Cor.
xiii:
TAN DE OPENBAERING. 7^5
XIII; 12. Zommigen zyn van oordeel,
--dat deeze fpreekwys in het algemeen eenen ftaet van de hoogfte gelukzaeltgheid, in Gods onmiddelyke tegenwoordigheid, aenduide, met toeipeeling op de Oosterfche Koningen , die de cnderdaenen zelden in hunne tegenwoordigheid toelieten , en al?een3yk aen hunne eerfte Staetsdienaers en gnnfteHngen vergunden , om hunne aengezichten te zien (o> — Anderen verftaen het van een verftandig be-
fchouwen, met de oogen der ziele (j>>
Zo veel h zeeker , dat God zelvs, die een zuiver onftoffelyk weezen is, niet in eene eigen lyken zin kunne gezien worden , Exod. XXX11I: 20. Joh. Ir 18. 1 Tim 1: 17 VI: 16. Voor het naest evenwel zouden wy denken, dat er, in den derden hemel, een ongemeen glansryk teeken zy van Gods onmiddelyke tegenwoordigheid, het welk de opgewekte en gezaeligde geloovigen , met hunne lichaemelyke oogen, aenfehouwen zullen (?>
Deeze kennis der gezaeligden zal geduung toeneemen. Trouwens terwyl het verltand
(0) j. A. turrettin in comment. ad 2 Th/f. T> 7fp) f. turrettin Thtol. EleneU Tom Ui Loc. 10.
Quafi. 8. §. 8— r. burmann Syn, Theol. Tom. II. 1. 8.
c. 25. §. 10—■ (j Boven §. 900. wesselius Ditf. Leidenf. p. 116—-
makck Utft. Exalt. 1. UI. c. 16. §. 9. VIII. DEEL, • Z Z 3
7Z6 OVER DE LEERSTUKKEN
eindig is, kan het geduurig in kennis toenecmen. De oneindige meenigte der zaeken welke kunnen gekend worden , zal eene ge-' duurige ftof van nieuwsgierigheid opleeveren om al meer en meer te weeten. Welk een genoegen geevt het in deezen ftaet, in kundigheeden toe te neemen, en hoe veel te grooter zal dit genoegen zyn , wanneer wy van alle beletfelen zullen bevryd weezen (r) ? — Hoe meerder vorderingen men derhalven in dit leven gemaekt heeft, hoe meer men boven anderen vooruit heeft.
Ö. By deeze kennis zal eene volmaekte heikgheid koomen. By den dood van het lichaem , worden alle overblyvfelen der verdorvenheid wechgenoomen, want die gejtorven is die is gerechtvaerdigd van ae zonde, Rom. VI: 7; en de Heilige God kan geene gemeenfchap hebben met iets, het welk onrein is : zonder heiligmaeking zal niemand God zien , Hebr, XII: 14.
C De zaeligheid zal beftaen in eene onuitfpreekelyke vreugde, welke nimmermeer verftoord wordt. Verzaediging der dg is Gods aengezicht; lieffelykheeden zyn in zyne rechtehand eeuwiglyk, Pf. XVI: ir *• De lichaemen der gezaeligden zullen
CO 2iMMerman Opusfc. Tom. I. Part. 2. p, m o s ft e 1M BUm. Theol. Dogm. Part. UI. c. , SeS \ l' c r e u e r Exerc. Theol. de kominii beatilate. " '
van de openbaering. 727
veranderd, en by uitneemcnheid verheerlykt worden. — Zy zullen onftervelyk zyn , en daerom geen voedfei noodig hebben. Buik en fpys zal te niet gedaen worden , 1 Cor. VI: 13. XV: 50, 53. Alle zwakheeden , ziekten , en ongemakken zullen onbekend zyn , 1 Cor. XV: 43. De lichaemen der gezaeligden zullen Jieerlyk en geesllyk , dat is, ongemeen fyn en vlug weezen, 1 Cor. XV: 43, 44. Kortom, de lichaemen der gezaeligden zullen zoortgelyke zyn , als die der Engelen , Matth. XXII: 30 , en als het verheerlykt lichaem van christus , Phil. III: 21. (O-
Maer wanneer zullen de lichaemen der geloovigen deeze heerlyke hoedaenigheeden erlangen ? Onzes erachtens na het algemeen oordeel, zodat de lichaemen der rechtvaerdigen , wanneer zy uit het ftof des doods zyn opgewekt, van die der godloozen , en der geenen die alsdan leeven zullen , niet zullen onderfcheiden zyn ; maer, na het uitfpreeken van het vonnis , zullen de lichaemen der rechtvaerdigen die heerjyke verande-
ft~) lampe in Mfrci. Duisburg. Tom. i. Fafi. 4. p. 618. cesdes ad 1 Cor. XV. p. *t«* 85^— vossius Oper. Tom. V!. p. 417. turrettin Theol. Elenel, Tom. 111. Loc. 20. Quajl. 9.
viii. deel. Zz 4
?2g OVER DE LEERSTUKKE^
ring ondergaen, van welke paulus meiding maekt, terwyl die der godloofen blyven zullen , zo als zy waeren , alieenlyk met die uitzondering , dat ook de laetlte onftervelyk zullen gemaekt worden. - Voorts is er by ons geen twyffel aen , of er zullen onderfcheidene trappen zyn in de toekoomende heerlykheid. Zo hebben het reeds hik-ronymus , en veele andere Kerkvaeders begreepen (O- Trouwens aen de Leeraeren, die er veelen rechtvaerdigen , wordt eene uitncemende. maet van ' heerlykheid toegefchreeven, Dan. XII- 3 (u) Die verfmaed, vervolgd, en gelasterd wor' den om jesus wil, zullen eenen grootea loon hebben in de hemelen , Matth. V; 11 , 12. Elk zal vergolden worden naer. zyne wer' ken, Rom. II: 6; gevolgelyk zal de vergel ding geëvenreedigd zyn naer de vorderingen in heiligheid, paulus leert duidelyk, dat er onderfcheid zal zyn, tusfchen de verheerJykte lichaemen, gelyk er is tusfchen de Zon , de Maen , en de Starren , en ook de eene Star verfchilt van de andere, 1 Cor. XV: 41. Daerënboven, zullen er trappen zyn
in
CO Adverrus jovinianum 1. IL c. i . peiaviüs Stigwu Theol. Turn. I l. 7. c. lo. ,,. suiCER.us in Symb A'watio-Conjlantinop. p. u5
(«) turrettin ThtU. Elenct. Tom. 111. Loc. 20. Oaa/l. 19, §. 6. fl
VAN DE OPENBAERING. ?29
* de rampzaeligheid (v), dan moet er ook onderfcheid zyn in de heerlykheid (w).
Men heeft nog verfcheidene gisfmgen gemaekt , over den ftaet der heerlykheid.
Zo veel fchynt men te moogen vermoeden , dat wy fynere en nieuwe zintuigen bezitten zullen. De zinnen zyn toch de eerfie bronnen van onze kundigheeden , cn onze meest afgetrokkene denkbeelden worden van de
zinlyke ontleend. Onze tegenwoordige
zintuigen zyn, buiten allen-twyffel vatbaer voor volmaeking. Hoe aenmerkelyk kan het gezicht door kunstwerktuigen verfterkt worden ! Het is daerom zeer waerfchynlyk, dat onze zintuigen zullen verfynd en verfterkt worden, om meerdere en naauwkeuriger waerneemingen te doen op de ftoffelyke voorwerpen. Alieenlyk zal misfchien de fmaek , die eene regelrechte betrekking heeft tot de voeding , met buik en fpys te niet gedaen , of in een ander zintuig van een uitgebreider en verheevener gebruik' veranderd worden. -— Ook is het hoogst vermoedelyk, dat wy met nieuwe zintuigen zullen voorzien worden , welke ons kunnen in ftaet ftellen , om hoedaenigheeden in de lichaeme-
Cv) Boven § 876.
calv^VS Wh Rel. ChriJ!. 1. 1H. "5: S-. '* HEiDANüsCr/). Taeol. Tom. II. Loc.*8.15'^ watt*. Dood en tleme! Secï. 3.
VIIL DEEL. Zz 5
73© OVER DE LEERSTUKKEN
Jyke voorwerpen te ontdekken , welke ons, m deezen tegen woordigen toeftan d , geheel onbekend zyn en altoos blyven zullen
Langs deezen weg kunnen onze kundigheeden zeer aenmerkelyk worden uitgebreid Dusdoende zullen wy nicuwe en blyken van de oneindige Volmaektheeuen des grooten Scheppeis ontdekken , en in ftae gefield worden, o,n ons me^enbidding en dankzegging te verwonderen , over de orde, d»e er heerscht in het algemeene ontwerp der fcheppmg, waervan wy hier een zeer gering en met noemenswaerdig gedeelte bcfchou»en Wy zien hier Hechts-eenige weinige fchaekeis' van de groote keeten der fehepping, de uiter. ile einden van Gods weegen.
flier worden onze zintuig afgemat, onze eendacht wordt afgebrooken , en ons geheU ' gen is zwak; maer, in den ftaet der gelukzaehgheid, zal alle vermoeijing onbekend wee. zen de aendacht zal niet afgemat worden en het geene eens in het geheugen is, zal e nimmer weder uit geraeken. Dusdoende «tf. kn wy het verband der dingen veel beeter JDtten, en telkens gedrongen worden, om in eenen aenbiddenden eerbied uit te roepen , hoe groot zyn uwe werken, Hter! gy hebt ze alle met wysheid gemaekt!
Misfchien zullen onze lichaemen zo vaerdig zyn , dat wy alle de planeeten , in alle de
ge-
van de opehbabrikg, 7S1
gedeelten van het wyd uitgeftrekt Geheelal, zullen kunnen bezoeken, om ook aldaer de proeven der Goddelyke Volmaektheeden op
te merken. 1 Dan ik zal hier in niet
dieper indringen , noch fchynen wys te willen zyn , boven het geene geopenbaerd i«. Die meer van zoortgelyke gisfingen begeert, raedpleege met den Heer j. c. lavater, in zyne uitzichten in de eeuwigheid, en den Zwitzerfchen Wysgeer c. bonnet, in zyne Philofophifche navorfchingen van de bewyzen voor het Christendom (x).
IV. korte verhandeling over de sacramenten en de kerk.
Er is nu nog overig, dat wy er het een en ander by voegen, omtrent de sacramenten en de kerk. Dan dit Deel is reeds boven maete uitgedygd. Om het-niet al te wanflaltig te maeken, zullen wy ons met eene korte fchets , over deeze aengeleegene ftukken , vergenoegen moeten. Wy zullen daerom maer kortelyk zeggen , hoe het ons is voorgekoomen , en de Hellingen met eenige weinige bewyzen, welke ons het meest beilisfchende fchynen, bevestigen. Misfchien zullen wy deeze fchets, ter geleegener tyd , naeder bearbeiden en uitbreiden.
(x) p. 3°^— viii. deel.
?$» OVER r>E LEERSTUKKE» §• 926".
De ker sacramenten , welke door d» vexlchillende begrippen zeer omflachtig geworden u , zullen wy in eenige hoof aftellingen tt zaemen trekken..
tt. Laeten wy vooraf het noodige, orn, trent den naem, aenmerken.
Het woord sacrament is van eenen Latynfchen oorfprong, en reeds zeer vroeg iQ de Kerk gebruikt. tertüllianüs ^ Oudvaeder van de tweede eeuw, heeft er zich reeds gemeenzaem van bediend, om er de talige piechtigheeden van onzen Godsdienst door aen te duiden (y). Hiehn zyn hem
veele anderen naergevolgd. De heilige
teekeuen, welke de Griekfche Vaeders of Verborgenheden noemden , beeten by de Latynfche Sacramenten. Ook heeft de Vulgata het woord (wSVim. in het Nieuwe Testament allerweegen door Sacramentum . vertaeit. De Latynfche Kerkvaders fchynen evenwel niet geoogd te hebben, op het geene de Latyaen door het woord Sacramentum
aenduiden (z) Vermits nu. het woord.
Sa-.
00 Mycrras praxeam, De corona milMs, De pUdicuu>.% & /ld Martyret. ■
CX) calvuus ïnfiit, Chrill. j. IV, c. 14. J. ,3.
VAN OPENBAERING.
Sacramentum by de Latynen geheel iets anders beduidt (a) , en het Griekfche woord Mviwov in de fchrivten van het Nieuwe Testament nergens voor de uiterlyke plechtig' heeden van den Godsdienst genoomen wordt, badden de Kerkvaeders zich van deeze uit. drukkingen , in ons geval, wel moogen onthouden. Dan daer zy, van de vroeglte ty» den , als baer burgerrecht in de Kerk verkreegen hebben , kan men deeze naemea behouden , wanneer maer de zaek zelve wel begreepen wordt.
De Heilige Schryvers fpreeken van teektnen , zeegelen , en teegenbeelden , Gen. XVII: ii. Rom. IV: li. i Petr. III: 21. Deeze benaemingen zyn en duidelyker en eenvouwiger.
Van den naem gaen wy over tot de zaek zelve.
paulus noemt de befnydenis een teeken, het welk abraham ontvangen heeft, zynde een zeegel der rechtvaerdigheid des geloovs, Rom. IV: ii. Naer ons inzien zegt hier de rechtvaerdigheid des geloovs zo veel, als de leer van de rechtvaerdigheid des geloovs, dat naemelyk elk een zondaer, die geloovt, voor God gerechtvaerdigd wordt, en werkelyk deel krygt aen de vergeeving der zonden.
(a~) varro de Ling. Lat. I. 4. livius Hij!. Rom. i. 5» VIII. DEEL.
734 over de leerstukken
Dit is de gewoone fchryvftyl van den Apostel in deezen briev; de rechtvaerdigheid van God is de leer van 's zondaers genaedige rechtvaerdiging voor God , Rom. I: i7. Mi 21, en het geloov is de leer des geloovs', of van de rechtvaerdiging, alleen door het geloov, zonder de verdienftelykheid der werken, Kap. Hl, gr. abraham dan heeft het uitwendig teeken der befnydenis ontvangen , als een zeegel van de leer der rechtvaerdigheid de? gekovs, om hem te verzeekeren , dat een zondaer voor God gerechtvaerdigd worde, alleen door het geloov, het welk hy reeds in de voorhuid , lang voor dat hy befneeden werdt, hadt uitgeoeffend. De woorden hem was toegereekend zyn er, door de Onzen, zonder noodzaeke ingelascht.
Deeze befchryving, welke paulus van het Sacrament der befnydenis geevt , hadt men op alle de Sacramenten kunnen toepas fen (b) , en dezelve noemen uitwendige teekenen , welke de leer der rechtvaerdiging door het geloov verzeegelen. Trouwens hiermeede itemmen de befchryvingen van onze oude Godsgeleerden hoodzaekelyk overeen, calvïn noemt een Sacrament een uitwendig teeken , waerdoor God de belovten van zyne goedwillightid* jegens ons, aen onze gewetens verzet4-
geit,
(J)TURRETTIN TheoL Ekm> Tog,. jj^ ^
1. §. 9. 1 '
VAN SE OPENBARE ING.
735
geit ("c). Volgens ursinds zyn de Sacramenten plcchtigheeden door God ingefteld, om zeegelen te zyn van zyn verbond, dat is, van zyne goedwilligheid jegens ons (d). olevukus be* fchryvt de Sacramenten, als aenhangfelen van het Euangelie, zynde als zo veele zeegelen, welke de belovte verzeegelen (e). God, zegt onze Nederlandfche Geloovsbelydenis (f) heeft verordineerd de Sacramenten , om aen ons zyne belovten te verzeegelen , en om panden te zyn der goedwüliglieid cn genaede van God te onswaerds , en ook om ons geloov te voeden en te onderhouden. Nog duidelyker zegt onze Catechismus : de Sacramenten zyn heilige zichtbaere waerteekenen en zeegelen , van God ingezet, opdat Hy ons, door liet gebruiken derzelve , de belovte des Euangeliums des te beter te verjtaen geeve , en verzeegele (gj.
A. Tot een Sacrament behooren derhalven de volgende byzonderheeden.
A. Vooreerst een uitwendig zichtbaer tee* ken. Daerom heeft augustinus een Sacramant genoemd een teeken van eene heilige zaek (Ji). Dit teeken moet zichtbaer zyn»
Cc) I. c. 1. IV. c 14. §. I,
(ri) Explic. Catech. ad Quafi. 66.
(e) Oyer het Gcnatde- verbond ii Deel §. 49.
(H 33.
Gr) Vu 66.
(h) Ad MARCEL LINUM Epifi. 5.
viii. deel.
1%6 OVER RE LEERSTUKKEN
opdat Gods belovte, welke door het Euangelie gehoord wordt , door de oogen gezien Worde. Daerom heeten de Sacramenten , by aogustinus, zichtbaere voorden
B. Ten tweeden eene Goddelyke inftelling-. Dit fpreekt van zelvs. God heeft alleen recht en macht , om plechtigheeden in zynen eerdienst te verordenen , Matth. XV: 9 ; en Hy , die de belovte doet, kan dezelve alleen verzeegelen.
C. Wyders eene beteekenende zaek. Deeze is de belovte van het Euangelie , welke God ons dusdoende des te beeter te verftaen geevt , gelyk onze Catechismus heeft: want de Sacramenten doen niets anders dan Gods woord, naemelyk ons christus , en in Hem de Jchat* ten der hemelfche genaede , voorjtellen en aenbieden (k). Er moet in een uitwendig Sacra*
ment niet meer gezocht worden, dan de j, belovte behelst, opdat het niet in eenen „ afgod ontaerte (*).'*
D. Vervolgens eene verzeegeling van de beteekende zaek, Rom. IV: 11, zodat de Sacramenten de beteekende zaek niet alleen afbeelden , maer ook verzeegelen, om ons des te
meer
(t) Centra fabstüsi I. XIX. c. i5,
O) CALVINUS 1. C. §. 17.
(// turreiii.1 Theol. Elenet. Tom. III. Loco 19. 5- §•
VAN DÈ OPENB AE&ïN6è 73?
ïneer te verzeekeren van Gods trouw en welwillenheid in zyne belovte. De fpreekwys is ontleend van eene oude gewoonte, volgens Welke op gefchrivten van groot belang eén Zeegel gedrukt werdt, om den inhoud daer vaü des te meer te bevestigen, Esth. Mi 12» VIII: 8.
ci. Deeze verzeegèlende kracht der Sacra* menten is blykbaer , niet alleen uit de duide* lyke leer der Heilige Schrivten, Rom. IV: 11. ï Petr. III: 21 , maer ook daeruit, dat de beteekende en verzeegelde zaek , alsmeede de uitwerkfelen der Sacramenten , aen de teekenen zelve worden toegefchreeven , Exod* XIII: 11. 1 Cor. X: 16. enz. XI: 24» Voeg er by, dat ook andere teekenen , welke by eene belovte gegeeven werden , die belovte verzeegeld hebben, Richt. VI: 36, 37» Jef. VI: 5- 7. Zach. III: 3', 4.
Wy verwerpen daerom de dwaeling der Sociniaenen, dat de Sacramenten niet meer weezen zouden , dan eenvouwig blyken en leufen der belydenis van het Christendom * om ons van de Onchristenen te onderfcheiden (n).
p. Men heeft, Voor ettelyke jaefen, in onze Kerk beginnen te twisten over de verra") Catech. Rsccov. c. i. de Bnptismo Qtiaft. 5. socinu» Üifp. de Baptismo. vo L KELi us I. 4- c 22.
vin. deel. Aaa
738 OVER DE LEERSTUKKEN
zeegelde zaek der Sacramenten, of naemelyk de Sacramenten* Gods belovte m "het Euangehe, dan wel het perfoneel aendeel d»r geloovigen aen de beloovde zaek, chris Tüs naemciyk met aile zyne fchatten en gaeven , verzeegelen.
Het eerfte begrip, hebben wy reeds £e zien, is de leer der oude Godsgeleerden " het geene wy uitvoerig zouden kunnen aen! toonen. Thans zullen wy maer zeer kortelyk eenige redenen opgeeven , welke het bv ons boven alle bedenking ftellen , dat de Sacramenten niets meer verzeegelen , dan de beJovte, welke God doet in het Euangelie *o=« wy daerdoor des te meer verzeekcrd worden van Gods waerheid en trouw die zyne belovte aen allen, die er zich geloovk pp verheten, ontwyff.Jbaer vervullen 2al
a. Ons eerfte bewys ontleenen wy uit de'be naemingen der Sacramenten. Zy heeten teekekenen desverbonds , Gen. XVII: u , zsegelent Rom TV ^.UC^mi des J00vs,
ze vs' 1 cc" ^ C" ^
zelvs, Gen. XVII: 10, Luc. XXII- 2o
Waer wat behelst nu Gods Verbond en Tcs'
tament? Zeekerlyk niets anders dan de be
lovte van de vergeeving der zonden en van
het eeuwrg leven, aen elk die geloov, Der
halven kunnen ook de Sacramenten niets
^ d3n de **>V* verzeegelen. „ Zy zyn
aen-
VAN DE OPENBAERING. 7gp
„ aenbangfels van het Euangelie , welke de „ belovte verzeegelen (o)."
b. Wyders redeneeren wy uit de natuur der Sacramenten , welke niet meer verzeegefen kunnen , dan zy beteekenen. Nu beteeikenen de Sacramenten geenszins het geloov ter geenen , die dezelve gebruiken , maer de , j„_ „„„.,o^0 wpIVp in het Euanee-
jlie beloovd worden. Gevolgelyk verzeegelen :de Sacramenten aen de geenen, die dezelve gebruiken, niet dat zy waerachtig gelooven en bezitters zyn van de beloovde genaede , maer alieenlyk de belovte der genaede, welke God aen eiken zondaer , die geloovt, onfeübaer vervullen zal.
c. Letten wy vervolgens op den oorfprong ; der Sacramenten. Deeze is geleegen in eene j bekende en overoude gewoonte onder de menfchen, om onderhandelingen en belov; ten , niet alleen door eenen eed , maer ook door uitwendige teekenen, als zo veele zeegelen, te bevestigen, Gen. XXXI: 46-53. Jof. iXXIV: 26 , 27. Richt. VI: 6, 21. XIII: 19, Jao. enz. Nu heeft God, door eene zeer gun. Itige nederbuiging , zich naer deeze gewoonte ï willen fchikken , om onze zwakheid te hulp ! te koomen, en ons van zyne getrouwheid , ! in het vervullen der belovte van vergeeving
(0) OLEVIANBS 1. C.
vin. deel. Aaa 2
74-0 OVER DE LEERSTUKKEN
en zaeligheid, aen alle die gelooven, door uitwendige plechtigheeden , te verzeekeren.
d. Eindelyk, om er niet meer by te voegen, neemen wy nog een bewys uit het gebruik der Sacramenten. Indien de Sacramenten den gebruikeren derzelve verzeegelden, dat zy een perfoneel aendeel hadden aen het beloovde goed, dan zouden alleen waere geloovigen gerechtigd zyn , om de Sacramenten te gebruiken. Maer de Sacramenten van het Oude Testament, de Befnydenis en het Pafcha, wefden aen alle de Israëlleren , alsmeede aen de vreemdelingen, die belydenis deeden van den Joodfchen Godsdienst, zonder uitzondering toegediend. Alleen eene wettifche onreinheid , welke haeren grond hadt in eene willekeurige en tydelyke wet, floot eenen Israëliër uit van het Pafcha, gelyk van alle andere heilige dingen. Gevolgelyk moeten ook alle belyders van het Christendom gerechtigd zyn , om de Sacramenten van het Nieuwe Testament, welke de Befnydenis en het
Pafcha vervangen, te gebruiken. De
kinders, welker Ouders, ten minften één van beide, belyders zyn van het Christendom, zeggen onze Randteekenaers by, i Cor. VII: 14. „ Zyn in Gods uiterlyke verbond „ begreepen , en hebben toegang tot de tee„ kenen en zeegelen van Gods genaede." — Om nu niet te zeggen, dat wy althans voor
ons
VAN DE OPENBAERING. 741
■ ons niet begrypen kunnen , hoe men , wanneer men de Sacramenten befchouwt als zeegele.i van perfoneele genaede, den Kinderdoop zal ftaende houden , en voorkoomen , 1 dat het Avondmael niet eene pynbank worde 1 voor de geweetens der menfchen.
s. Wy gaen over tot het laetfte vereischte der Sacramenten, de vereeniging naemelyk van Ihet teeken met de beteekende en verzeegelde ;i zaek. Deeze beftaet niet alleen in de over.| koomst tusfchen het teeken en de beteei kende zaek , maer ook in eene betrekkelyke vereeniging van die beide, zodat iemand , die het teeken op de rechte wys geloovig aenneemt , ook tevens de beteekende en verzeegelde genaede werkelyk ontvange. — Dit vloeit uit het voorheen beredeneerde van zelvs voort. De Sacramenten verzeegelen de j belovte van het Euangelie, dat elk, die gej loovt, vergeeving van zonden en het eeuwig leven erlangen zal Wanneer iemand derhalven de Sacramenten , als zeegelen van Gods belovte , geloovig aenneemt, ontvangt hy tevens de beloovde genaede.
In deeze vereeniging hebben die Sacramenteele fpreekwyzen baeren grond, welke zo gemeenzaem in de Heilige Schrivten voorkoomen , dat de naem van de beteekende zaek aen het teeken , en de naem van het teeken aen de beteekende zaek gegeeven vin. deel. Aaa 3
742 OVER DE LEERSTUKKEN
worde ; zo heet de heiliging des harten de befnydenis, en christus het Pafcha, Rom II: 20. i Cor. V: 7 ; alsmeede dat de hoe-" daenigheeden , en uitwerkfelen van de beteekende zaek, aen het teeken, worden toegefchreeven , 1 Cor. XI: 24. Hand. XXII: 16 1 Petr. I!L 2I.
B. De Bedienaers der Sacramenten Zyn de
predikers van het Euangelie . Dit leert
de natuur der zaeke zelve. Zy , die gezonden zyn , om de belovte van het Euangehe , uit Gods naem en van christus weegen, voor te ftellen , zyn ook alleen gerechtigd, om die uitwendige plechtigheeden te bedienen, welke God heeft ingefteld, om die beiovte te verzeegelen. Trouwens aen die zelvde perfoonen, welke chri.tc. in last gegeeven heeft, om het Euangelie te prediken aen allen creatuure, heeft Hy de bediening van den Doop aehbevoolen , Matth XXVIII: 19.
üit het geene wy tot dus ver, omtrent de Sacramenten, hebben aengemerkt, leiden wy deeze gevolgen af.
1. Dat de Sacramenten noodzaekelyk zyn, wel niet volftrektelyk , maer by toeval vm onze verdorvenheid. Te weeten, eene eenvouwige belovte van den God der waerheid moest over genoeg zyn, om er ons, met een volkoomen vertrouwen, op te ver-
lae-
VAN DE OPENBAERING. 743
laeten. Maer het ongeloov . het welk zo diep in onze harten geworteld is, heeft het noodzaekelyk gemaekt, dat de God der waerheid zyne belo fte plechtig verzeegele, om daer door onze zwakheid te hulp te
koomen , en ons geloov uk te lom Om deeze reden kwaemen de Sacramenten , in den den ftaet der rechtheid, geheel niet
te pas. ;
Men verftae het evenwel zo niet, ais or het gebruik der Sacramenten noodzaekelyk zyn zoude tot dc zaeligheid, zodat niemand zonder dit zou kunnen behouden worden. God verklaert zyn belovte in het Euangelie, en dit Euangelie is het gewoone middel, door het welk de heilige geest het ge loov in onze harten werkt ; maer de Sacramenten zyn Hechts aenhangfels , welke God zeer gunltig by het Euangelie gevoegd heeft, om ons geloov de» te meer uit te lokken en te verfterken.
De Sacramenten zyn dan zelve uitneemende voorrechten van het Christendom , en dezelve niet te gebruiken is eene blykbaere verfmaedkig van Gods genacdi^e nederbuiging Dusdoende veracht men Gods inftelhngen Deut. X: 13, en men is het uitdruki-.elyk bevel van den Verlosfer ongehoorzaem , Hand. II: 38. Luc. XXII: 19 , men fcheidt bet geene God heeft zaemengevoegd , Haud. vim deel. Aaa 4
744 over de leerstukken
ÜL4r l en,meD Mt Zicb zeIve* & g* meenfchap der ChristeJyke Kerk
2 De Sacramenten zyn geene bloote gedenk. Rekenen van voorige gebeurtenisfen * ge]^ dc fteenhoop in de Jordaen, en de roede £
dinl™ ,Q ^ Tabernakd' Kaer °<* fbeeï
zaeken gelyk het bradende doomenbosch , fn het vhes van Gideon. _ De D hef »»«t ons Liet alleen de reimgmaeking deF -nden welke de Middelaer door zich ze . kert onf bracht, maer verzee.
werden. Het .1^^ gedachtemsmaeltyd van chrisïüs Eenden dood, maer ver7eeW ~ dar Pit ^i» , verzeeJE LEERSTUKKEN
ting , en is zyn gedrag te pryzen , wanneer Dy de Sacramenten veronachtzaemt, weike God , als aenhangfels en zeegeis , by hec Euangelie gevoegd heeft ?
4- De Sacramenten hebben geenszins een natuurlyk vermoogen, om de genaede te werken en te weeg te brengen , gelyk de Koomfche Kerk beweert (Pj , ' ffiaer zy zyn alleen teekenen en zeegelen van de beloovde genaede, Gen. XVII: u. Exod XII: 13. Rom, IV: n. Trouwens de Sacramenten zyn flechts aenhangfels van het Euangelie gefchikt om den inhoud daervan te bevestigen. Het geene nu het Euangelie zelvs niet doen kan, kunnen ook zeekerlyk deszelvs aenhangfels niet uitwerken. Maer het Euangelie werkt zelvs de genaede niet ; het is flechts een middel, door het we'lk de heilige geest werkt (q). Ook leert ons de Heilige Schrivt uitdrukkelyk, dat de Sacramenten alleen , zonder de werking van heiligen geest , die het geloov te weeg brengt, geen het minftc vermoogen hebben , Rom. II: 28 , 30. 1 Petr. hl: 21
5. Eindelyk het nut cn de vrucht der Sacramenten hangt geenszins af van de goede meening des Bedienaers , gelyk de Roomsen*
geCP) Concil. Trident. Sef, VII. Can. 6-8. j Boyen %. 910.
VAN BE OPENBAERING. 747
•gezinden leeren (r). Heeft de Bedienaer geene goede meening , dan bezondigt ny zich perfoneel voor zich zei ven , maer dit kan den gebruiker niet benadeelen. Ook heeft de meening van den Liedienaer geenen den minnen invloed op den aert der Sacramenten, naerdien der zei ver beteekenende en verzeegelende kracht haeren grond heeft in Gods bevel en belovte. Derhalve kan de meening van den Bedienaer het gebruik der Sacramenals zo min onnut maeken , als de prediking van het Euangelie, Phil. L *«, 18. Om niet eens te zeggen , dat de Roomschgezinden , door deeze leer , hunnen ganfchen Godsdiens t .twyffclachtig maeken (#).
§• 927-
Laeten wy, omtrent de sacramenten van het nieuwe testament, het een en ander meer byzonder aenmerken.
X. Er zyn, naer de verfchillende bedeeling der tyden , onderfcheidene Sacramenten gefeest, Onder de Belovte hadt alleen de
befnydenis plaets , welke tevens diende , om abrahams nakoomelingen van alle andere
O) Co cü. Trident Sef. Vil. Can. lï.
(_s TURRïTTin T.ieol.. £len£l. Tom. iii. Uco 19. Q,tajt.
7. §- ^. **
VlII. DEEL.
74-8 OVER DE LEERSTiriCKF.jJ
volken af te zonderen, Gen. XVH. Onder de wet „ er het pafcha er
welk tevens een gedacbtenismaeltyd wa van de veriosfing der Israëlleren , Bit\ diens* baerheri van Egypte. Deeze beide, als het bende eene byzondere betrekking tot Israël zyn onder het Nieuwe Testament , daer God *u de belovte van het Euangelie doet aen
alle volken, voor altoos afgefchaft Jn
derzelver plaets heeft christus twee ande re Sacramenten ingefteld, den doop en het
wachtmaee, matth> xxvj ^
De Sacramenten des Nieuwen Te tamênts zyn, van die der Oude Huishouding, niet £ weezen noch ten aenzien van de be eekende zaek onderfcheiden , gelyk het Concilie vaQ Trente verklaerd heeft Q), maer alleen n de mterlyke omftandigheeden : want de Z Jhydems was een zeegel van de leer der recht, yaerdigheid des geloovs, Rom. IV: „ Nu i<5 de rechtvaerdigheid des gekoys de vergeeving van zonden, welke men door het geloov deelachtig wordt; en deeze zelvde Tel wordt ln den Doop beteekend en verzeegeld. De voorhuid beteekende het zeedelyk bederv het welk door de natuurlyke geboorte wordt* voor geplant, en de bloedige plechtigheid vertoonde de verzoening van den Middelaer"
z0n»
ft) Stf. vii. Cen. „,
VAN DE OPENBAERING. 749
zonder welke geen zondaer by God genaede
vinden kan. Het Pafcha beteekende en
verzeegelde, dat christus , als het tegenbeeldig Paeschlam, zou geflacht worden , het welk ons in het Avondmael, als werkelyk gefchied, wordt afgebeeld.
By den Doop en het Avondmael heeft men , in volgende tyden , nog vyf andere plechtigheeden gevoegd , welke de Roomschgezinden voor Sacramenten erkennen , het Vormfel, de Oorbiecht , de Priesterordening , het Huwelyk , en het laetfte Olyfel. Dan deeze verwerpen wy , -vermits zy in de Heilige Schrivt , immers in de hoedaenigheid van Sacramenten , alsmeede in de eerfte eeuwen van het Christendom, geheel onbekend zyn.
De twee Sacramenten, Doop en Avondmael, zyn genoegzaem, de ééne als eene plechtigheid van inlyving in de gemeenfchap- der Christenen , en de andere als eene herhaelde belydenis van ons geloov in den Verlosfer. Ook hadt de Heiland er wyze redenen voor, om niet meer plechtigheeden in den Godsdienst in te ftellen, „opdat de menfchen, „ meer van de zinnelyke dingen afgetrokken, „ zich geheel op de overdenking van ver„ ftandelyke en Goddelyke zaeken toeleggen , „ en leeren zouden , God in geest en waer-
viii» peel.
75° over si leerstukken
,, Mi, overeenkoon.ftig zyne hooge majefteit , j, te dienen (u "
Ondenusfchen is er nog een algemeen Sacramem , voor het ganfche menschdom, het welk van eene altoosduurer.de kracht is naemelyk de Reegenioag. God gav aen Kftf AcH , ra den vloed, en in zyn perfoon aen geheel zyn volgend gedacht , eene nade-" re Openbaering t. Ook beloovde Hy , dat de ganf,he aerde nooit weder door eenen alge-, mëenen vloed zou overftroomd worden, en Hy ftelde den Regenboog tot een altoosduurend teeken en zeegel van deeze belovte, Gen. IX: 8-17. Zo meenigmaelen wy derhalven den Rtgenboog aenfchouwen, moeten wy ons deeze Goddelyke belovte herinneren , en ons van haere vervulling verzeekerd houden.
D. Wy gaen over , om zeer beknoptelyk ' het een en ander, omtrent den doop en het NACiiTMaelj aen te merken. Eigenlvk heeft de Heer jesüs geene nieuwe piechtighecden ingefteld, maer deselve alieenlyk tot zyn" ocgmerk dienstbaer gemaekt (v).
A. De Doop was reeds lang te vooren by de Jooden bekend, Zy waeren gewoon de Heidenen , die zich by de gemeenfehap der Joodfche Kerk voegden, niet alleen te befny-
den,
(«) doedkrlein ],j!t. Theol. Clirifl. Part. II. p. rlQ. (y) waresius Syfl, Theol. Ulo iS. §. 40.
VAN BE OPENBAERING.
751
iïten , maer ook te doopen , en , uit deezen Doop der Aenkoomelingen , heeft de Heiland iaën leiding genoomen, om deeze plechtigheid, in de plaers der afgefchafce befnydenis , tot een altoosduurend Sacrament van het Nieu-
we Testament in te nellen. Wanneer
de Doop der aenkoomelingen by de Jooden eenen aenvang genoomen hebbe , is niet gejmakkelyk te bepaelen , maer zo veel is zee|ker , blykens verfcheidene plaetfen in den Thalmud , dat dezelve, voor den tyd van christus, reeds lang in gebruik geweest Izy (w). Trouwens de Overhceden en Wetgeleerden der Jooden verweeten juannes den Boetgezant niet , dat hy eene nieuwe plechtigheid invoerde; maer het kwam hun ; vreemd voor , dat hy niet Heidenen , maer i geboorene Jooden doopte , en daerom vraegI den zy , op welk een gezach hy doopte, i Joh. I: 25. (x).
A. Het Griekfche woord Doopen , waervan ; zich de Schryvers van het Nieuwe Testament bedienen, beteekent in het gemeen wa:-fchen, j afwasfchen. Zo wordt het genoomen, voor I het wasfchen van drinkbeekers , kannen , koperen vaeten en bedden , Mare. VII: 4, 8. : Zo gebruiken het de LXX , 2 Kon. V: 13.
O) vvesselius Dif. /Icaii. Dijf. 15. de moor C«»
I T.au. V. p. 585
(.r) witsius Mifcel. S. Turn. IL Exen. 15. §. 5Ö. VIII DEEL.
752 O.VER DE LEERSTUKKEN
Uit de oorfprongelyke beteekenis van het woord doop en doopen, vloeit derhalven geenszins voort, dat deeze plechtigheid door indompeling moet bediend worden.
B. Dan befchotiwen wy de zaek zelve. - ■. De inftelling van het Sacrament des Doops vinden wy , Matth. XXVIII: 19 , alwaer de Heiland, kort voor zyne Hemelvaert, den Apostelen bevoolen heeft alle volken te onder, wyzen, dat is tot Discipelen of Christenen te maeken , door dezelve te doopen in den naem van den Drieèenigen God, en te leeren onderhouden al wat Hy hun bevoolen hadt.
a. Het uitwendig teeken is zuiver en onvermengd waeter. Dit leert de natuur der zaeke, daer zuiver waeter gefchikt is ter afwasfching. Dit bevestigt het voorbeeld der Apostelen , Hand. VIII: 36. X: 47.
Met dit waeter moet de Doopeling gewasfchen worden , het zy door indompeling ,
het zy door befprenging philippus
doopte den jEthiopifchen edelman door indompeling , Hand. VIII: 38 , en in de eerfte Christen Kerk fchynt de indompeling doorgaens in gebruik geweest te zyn (z). De Griekfche Kerk dringt daerom op de noodzaekelykheid der indompeling aen , en , omtrent het midden der voorige Eeuw, ftonden er in
En-
00 vossius de Bmismo Bi ff. i Thef. 6~i.
VAN DE OPENBAERING. 753
Engeland eenige Wederdoopers op, besveerende , dat alle de geenen , die in hunne kindsheid door befprenging gedoopt waeren , voor ongedoopten moesten gehouden , en
door indompeling herdoopt worden (z>
Dan , vermits het woord Doopen , gelyk wy reeds hebben opgemerkt , geene indompeling vordert, kan deeze plechtigheid der afwasfching even zo wel door befprenging verricht worden. Ook is het meer dan waerfchynlyk , dat de Apostelen zomtyds door .befprenging gedoopt hebben ; immers liet de kortheid van den tyd , noch de omftandigheid van de plaets toe, dat de Apostelen, op den PiDXtcrdag, 3000 menfchen zouden hebben ingedompeld , Hand, II: 41J wanneer zy den Doop jn byzondere huizen bedienden , is het niet vermoedelyk, dat zy gelegenheid gehad hebben , om deeze plechtigheid door indompeling te verrichten , vooral wanneer het onverwacht gefchiedde , gelyk in het geval van den Stokbewaerer met zyn huisgezin, Hand. XVI: 27, enz. Kranken en bedlegerige perfoonen hebben niet anders , dan door befprenging, kunnen gedoopt worden (V), en CYPRiANüs oordeelde het onverfchillig , of
(z) voetius HUL Eccl. Tom. I. p. 691» 'S»« MO?-REii) Hifi. Eccl. Sec. XVI. p. 805, 806. Ca) vossius 1. c. Th, 9.
vm. peel. Bbb
7)4 OVER DE LEERSTUKKEN
de Doop op de eene, dan op de andere wys, bediend worde (b). Voeg er by, dat de beteekende zaek, de afwasfching naemelyk d»r zonden, zeer voegzaem woidt afgebeeld wanneer het hoofd van den Doopeiing als den ganfchen perfoon verbeeldende, met wae ter befprengd wordt, Ezech. XXXVI- 2r Hebr. X1L 24. 1 Petr. I: 2 (c)m _ ^ wel zouden wy het befprengen met eene genoegzaeme hoeveelheid van waeter verkiezen , zodat het hoofd als overftroomd wor-
S^ET^"**"£eduideJyker
Hoe dikwyls deeze befprenging gefchieden moete, het zy eens, het zy driemaelen , heeft christus niet bepaeld. Dit behoort daerom onder de onverfchillige zaeken. Zo veel is zeeker, dat de gewoonte van driemaelen te befprengen, de oudfte zy, en in zo ver de meest verkiesbaere (e). _ By de befprenging moeten de woorden der mftelJing worden uitgefprooken, N N ik doop u in den naem van den va oer, en van
den
(*1 Epifl. r. 297, 25)8.
00 witsius Oecon. Foed. I. 4. c ir, § ,4
(O xertültianüs ^. p raxkam c. i ^
ul' tj'"- l' 6^~~ hoohmbïek J. p. JI5__
VAN DE OPENBAERING.
?55
den zoon, en van den heiligen geest, waer door het waeter geheiligd wordt , tot een teeken van christus bloed (ƒ). Dit is ook de beftendige gewoonte der Christen Kerk geweest, van de vroegite tyden af (g). Het is waer, wy kezen dat de Apostelen in den naem van christus gedoopt hebben , Hand. II: 38. VIII: 10", maer daeruit volgt geenszins, dat zy zich van het gemelde Formulier niet bediend hebben : want de uitdrukking zy, doopten in den naem van christus zegt eenvouwig, zy doopten op last en gezach van christus.
fl. De beteekende zaek van den Doop is in het gemeen de belovte van het Euangelie,
Hand. Iï: 39. ' Meer byzonder beteekent
het waeter het bloed en den Geest van christus , door welke onze zielen van de vuiligheid der zonden worden afgewasfchen, 1 Joh. 1: 7- Hcbr- 1X: H- KXLIV: 3. 1 Cor. VI: 11. De befprenging met het waeter beeldt ons af, hoe onze zielen , door het bloed en den Geest van christus, dat is, door zyne verzoening en genaedewerking, moeten gereinigd worden van de fchuld en de fmet der zonden.
(;ƒ) AUGUSTINUS TvclB. 15. 2«JOlI. V0ET1US Peilt,
Eccl. Tom. I. p. 677, 678.
(g-) VOSS1US 1. c. Difp. II. Th. 5. B1NGHAM O/itf.
Eccl. Vol. IV. p. 163.1S1
viii. DEEL. Bbb 2
75$ OVEK DE LEERSTUKKEN
7- De Doop is een zeegel op Gods belovte m het Euangelie, zodat aen elk, die zich laet doopen , verzeegeld wordt , dat hy, wanneer hy geloovt, zo waerachtig door het bloed van christus en den Geest van christus, van alle zyne zonden zal gereinigd worden , als zyn lichaem
met waeter gewasfchen wordt. Op dee
ze verzeegelende kracht zien die Sacramenteele fpreekwyzen, over welke wy reeds gehandeld hebben (h).
3. christus heeft het bevel om te doopen, met dat om te leeren , onmiddeiyk verbonden , Matth. XXVIII: i9. Zy derhal ven, die geroepen zyn om te leeren, ZV0 ook alleen gerechtigd om te doopen.
e. De voorwerpen van den Doop zyn zee kerlyk geene leevenloofe drgen (i) , geiyk de Roomschgezinden deeze ongerymdheid beweeren (£) , maer menfchen , die belydenis doen van het geloov in christus, Matth XXVIII: 19. Dan niet alleen moeten de' volwasfene belyders, maer ook hunne jW kinders gedoopt worden. Onze betredenen zyn voornaemelyk de volgende:
fh v k /: a- Het
W §• sm«. vossius i. c. Di[r. Iü. Th. 1. wit.,„, Qecov. Foed. I. iv. c. 1(5. §. 3. CO vossius 1. c. Dijp. x. Thef. 2.
lom. iii. p. j54j iö5f r
VAN DE OPENBAERING. 757
a. Het eerfte ontleenen wy uit de inftelling van den Doop, Matth. XXVIII: 19. christus heeft bevoolen alle volken tot Christenen te maeken , hen doopende. Maer onder de volken zyn ook de kinders begreepen, en de Heiland heeft onbepaeld gefprooken , zonder eenige uitzondering, Daerënboven Hy ontleende den Doop uit de gewoonte der Jooden , om de aenkoomelingen uit de Heidenen , met hun ganfche huisgezin, te doopen. Hadt nu de Heiland de kinderen niet willen gedoopt hebben , dan zou zyne wysheid gevorderd hebben , daeromtrent eene uitdrukkelyke bepaeling te maeken. In het onbepaeld gebod, om alle volken tot Christenen te maeken en te doopen , ligt derhalven een ftiUwygend bevel, om ook de kinderen te doopen (/).
b. De belovte vau het Kuangelie, welke m den Dcop beteekend en verzeegeld wordt, behoort zo wel tot de kinderen , als tot de volwasfenen , Gen. XVII: 3. Matth. XIX: 13-15. Hand. II: 39- O0-
c. De kinders der Christenen zyn Müg, dat is afgezonderd van de ongeloovige wae-
(7) vossius 1. c. Difp. XIII. Th 5- marckius Exirc. Text. Part. VI. Exerc 311 $.20. lightfoot Hor. Hebr. in matth. ui- 6. wesselius Dif. Acad. Dif XV. §. 33.
o) vossius 1. c. Difp. XIII. Th. 3, 4, 6- o. witsius Oecon. Foed. 1, IV. c. 16. §. 4'"47.
VIII. DEEL. Bbb 3
758 OVER DE LEERSTUKKEN reld , i Cor. Vil: 14. Derhalven moe¬
ten zy ook, door den Doop, <.an de kinderen der ongeloovigen onderfcheiden worden , en zyn zy , gelyk onze Randfchryvers ter aengehaelde plaets zeggen , gerechtigd tot de teekenen en zeegelen van Gods genaede.
d. De Befnydenis werdt aen de jongen kinderen der fraëlleren bediend, Gen. XVih 12. Maer de Doop vervangt, onder het Nieuwe Testament, de plaets der befnydenis gelyk paulus zegt, Coll. II: „, Ia % al. waer hy de beteekende zaek der befnydenis met die van den Doop vergelykt, en leert* dat door den Doop dezelvde genaede verzeegeld worde , als oulings door de befnydenis (0).
e. Voeg er eindelyk by, dat de kinderdoop in de Christen Kerk , van de vroeglte tyden
af, hebbe plaets gehad Om nu niet te
fpreeken van de Apostelen , die ganfche huisgezinnen gedoopt hebben , onder welke ook meer dan waerfchynlyk kiaders geweest zyn Hand. XVI: r5, 3t, 33- 1 Cor. I, l6 , be* roepen wy ons op de Kerkvaderen, tertullianus, die in de tweede Eeuw ge, , bloeid
C»)^ marckius Exerc. Texi. Part. VL Exerc. 40.
CO vomc, 1. c. Difp. XHÏ. §. „. WITSIlM 0ecl)n, Foed. 1. IV, c. ,6. S. ,6. j. van den hoxert t'oorrecde* Voor het Schalt, van ursinus p. 149.^6.
van de openbaering. 759
bloeid heeft , fpreekt ukdrukkelyk van den Doop der kinderen (p), zo ook cypriakus (q), en origenus zegt, met zo veele woorden : „ de Kerk heeft van de Apos„ telen de overleevering ontvangen , om ook 1 ,', aen de kleine kinderen den Doop toe te dienen (r) , om geene melding te maeken „ van auGusTiBüs (» , en anderen (i>" " B. Wy zullen er nog, met een enkel woord , eenige algemeene aenmerkingen byvoegen.
i. De Doop is eene inlyving of overgang in het genootfchap der Christenen. Daerdoor verklaert men, dat men christus erkent, als de eenige en algenoegzaeme oorzaek van zaeligheid , en dat men voorneemens is , de waereld te veriaeten , en den Drieëeuigen God te dienen Zo veelen wy in christus gedoopt zyn, hebben wji christus aengedaen , Gal. III: 27. O) ; zo veelen wy gedoopt zyn , zyn wy door het bloed van het Nieuwe Testament geheiligd, Hebr. X: 29, door
(p~) De Baptifmo c. 18. (?, EpiQ. 64. ad FiDUM. (r) in Rom. K V. c. 6. 00 De gen- ad Ut. c. 23.
(t) vossius 1. c. Difp. xiv. BINCHAM ). c. p. 19'— •
wallus Il.ft. Bept Infant. }. o. wal c mus Hip. Pradob. 4. prior Sec. cave eerfte Cnristend. p. 276. koelman der Labadistifche dwaelingen grondig ontdekt en wederlegd p. 7^6— («) doe der le in i. c. Part. ii. p. *55« 6iö'
viii. deel. Bbb 4
?6o over de Leerstukken
deü Doop wordt men der meenigte vaa de Christenen toegedaen, Hand. II: 41, en *7 zyn allen tot één lichaem gedoopt, het zy Jooden , het zy Grieken , het zy dienstknechten
zy vrye , t Cor. XII: 13 (v) Mae;
evenwel dit is het eenigfte oogmerk niet van den Doop; dezelve heeft ook eene beteekende en verzeegelende kracht, gelyk wy gezien hebben.
2 De Doop is noodzaekelyk, niet, gelyk de Roomschgezinden willen , dat dezelve een natuurlyk vermoogen, om de rechtvaerdiging of eene inwendige reiniging te weeg te brengen bezitte, en daerom ter zaeligheid volitrekt noodzaekelyk weezen zou. Wy hebben reeds betoogd , dat de Sacramenten geen vermoogen hebben , om de beloovde genaede te werken O). Ook kan het uitwendig waeter geenen invloed maeken op de ziel om dezelve te reinigen, Jer. II: 22. Voeg er by, dat veele gedoopten verlooren gaen, en dat de zaeligheid, niet aen den Doop, maer alleen aen het geloov verbonden zy, Mare. X VI: Iö. Maer de Doop is daerom noodzaekelyk, omdat christus het aen alle die zyne leerlingen zyn willen, uitdrukkeiyk bevoolen heeft Matth. XXVIII: ic,, en omdat men daer door' m de Maetfchappy der Christenen overgaet.
Die
09 voSsius 1. c. D'-rt> IV. Th . ,
ijPn-r ; . 1P' 1V* n- 3' i- VAN DEN HO»
* 5.KT in de aerg(!ia:id£n ynorreeden
(*) Boven §. 9ïö.
VAN de OPENBAERING. 7*51
Die zich derhalven niet laet doopen , verklaert geen Christen te zyn.
3 De Doop , ééns wel en wettig bediend zynde, moet niet hcrhaeld worden, Dit leert de natuur der zaeke zelve : want men kan maer éénmael der gemeenfehap van de Christenen worden ingelyvd ; ook waeren de eerfte Christenen nimmer gewoon den Doop
te herhaelen O).
4. De Doop is een altoosduurend Sacrament van het Nieuwe Testament, het welk tot de voleindiging der waereld moet onderhouden worden. Trouwens, wanneer de Heiland aen de predikers van het Euangelie bevel gav om te doopen , heeft Hy er deeze belovte bygevoegd , U ben met ulieden alle de datgen tot de voBndïging der waereld, Matth. XXVIII: 19, 20 (y).
B Het tweede Sacrament van het Nieuwe Testament is het Avondmad , of het Nachtmael , dus genaemd, omdat de Heiland het zelve in den avond of nacht , welke den dag van zynen Kruisdood onmiddelyk voorging, na het vieren van het Pafcha, heeft ingefteld, 1 Cor. XI: 20. Anders heet het de tafel des Heeren , omdat het een maeityd is door den
r») vosfiW *• c- xvn- Th- l6- BINGHAM 1- c" Vol. IV. p. 393—
(jO VOSSIÖS 1 c. Dl/P' Vit- Th. 14. hoornbek
Socïn. Confut. Tom. IIL 1. 3- C. It.
vni. deel. Bbb 5
7^2 OVER DE LEERSTUKKE??
Heer jEsrjs, ter zyner gedachtenis, ingefteld, i Cor. XI: 24 ; de breeking des broods , om dat het breeken van brood een meest weezer> lyk gedeelte van deeze plechtigheid uitmaekt Hand II: 42, de dankzegging, en de gemeenfehap , 1 Cor. X: 16. De leer van het Heilig Avondmael, dis . merken wy vooraf aen , moet zeer duidelyk en verftaenbaer weezen. Dit vordert de natuur der zaeke zelve. Eene plechtigheid, welke de Heiland bevoolen heeft , dat ten allen tyde door alle Christenen van allerleie rangen en* ftanden, zou waergenoomen worden, kan ten aenzien van haeren aert en oogmerken , 'niet duister weezen. Indien er veel nadenken en groote feberpzinnigheid gevorderd werdt om de bedoeling van deeze plechtigheid te doordien , zou zy niet gefchikt zyn voor alle en allerleie Christenen. Trouwens hadt men er niet van tyd tot tyd menfehelyke vonden en bygeloovigheeden ingemengd, de leer van het Avondmael zou voor den eenvouwigflen aller-
duidelykst weezen Hier koomt nog by
dat de Apostelen , toen de Heiland het Avondmael inftelde , geene naedere verklae. *mg gevraegd hebben , noch omtrent de hoofdzaek , noch omtrent de byzonderheeden , ten blyke dat zy alles wel begreepen hadden. Ook moet er, omtrent dit Huk, m de eerfte daegen van het Christendom,'
gee-
TAN DE OPENBAER ING. 7°"3
geene bedenking, geweest zyn , daer de ^pos,telen , die andere leerftukken met opzet behandeld hebben , zeer weinig melding maeken van het Avondmael. paulus fpreekt er tweemaelen van , niet om deeze plechtigheid te verklaeren , maer eenmael by gelegenheid dat hy de Christenen te Gorinthus vermaende, om zich te wachten van alles, wat eenigen' fcbyn hadt van afgodsdienst, gebruikende deeze drangreden, dat, zy door het Avondmael, gemeen fchap hadden met christus, i Cor. X: 14-18. 5 en kort daerna nog eens by gelegenheid , dat dezelvde Corinthifche Christenen , nadat zy op de lievdemaeltyden overdaedig gegeeten en gedronken hadden , het Avondmael hielden zonder de vereischte aendacht en eerbiedigheid, 1 Cor. XI: 20-31.
Behalven de gefchiedenis der inftelling van het Avondmael, Matth. XXVI: 26, 29. Mare. XIV: 22-25. Luc. XXII: 10, 20, zyn er derhalven maer twee plaetfen in het Nieuwe Testament , in welke van deeze heilige plechtigheid met opzet gefprooken
wordt. Laeten wy daerom eerst zien ,
wat ons de woorden van den Heiland en den Apostel paulus , omtrent het Avondmael leeren, om daerna kortelyk iets te zeggen, over de menfehelyke vonden , welke er naderhand zyn bygevoegd.
A- Wanneer wy eenvouwig met de gemel-
VUL DEEL.
?64 OTER DE LEERSTUKKEN
de plaetfen raedpleegen , beftaet de leer van het Avondmael kortelyk in de volgende zeer duidelyke byzonderheeden.
«. De Heiland heeft het Avondmael ingefteld, in den laetften nacht voor zynen Kruisdood, toen Hy gereed ftondt , om de Verzoening te weeg te brengen. Hy lag met zyne Drsapelen aen , om zyn laetfte Pafcha te eeten ; en wanneer deeze plechtigheid verncht was, nam Hy eene bolle broods en eenen beeker met wyn , welke van het Pafcha waeren overgcfchooten , en richtte daervan eenen nieuwen maeltyd aen , op welken Hy zyne Discipelen óflthaelde. Hv verordende , dat zy van tyd tot tyd zoortgelyken maeltyd, ter zyner gedachtenis houden zouden, en dat deeze plechtigheid, by alle Christenen , moest onderhouden worden , tot aen den laetften dag der waereld Het eerfte verhaelen ons de gemelde Euangelisten, en het laetfte bericht ons paulus me: zo veele woorden, i Cor. Xfc 24, 26 * Wy leeren er uit, dat het Avondmael de plaets van het afgefchafte Pafcha vervange , dat de plechtigheeden niet nieuw waeren zynde ontleend van die, welke by het Pafcha pkets hadden 00, en dat een der voornaemfte hoofdoogmerken van het Avondmael zy , om eene plechtige naegedachtenis te
(z) BWXTORF ie Syn. Jud. c. 13. ^ou-
van de openbaering.
75
houden van den Heiland en zynen verzoenenden dood. Trouwens, in het Pafcha vierden de Jooden gedachtenis van de veriosfing uit Egypte ; maer de verzoenende dood van den Middelaer , waer door Hy eene eeuwige veriosfing heeft te weeg gebracht, is eene gebeurtenis van onvergelyk meerder gewicht en
aenbelang. Doet het , zeide Hy , ter my-
ner gedachtenis ; Hy bedoelde niet eene eenvouwige herinnering , gelyk men aen eene onverfchillige zaek gedenkt, maer eene gedachtenis , welke met eerbied en dankzegging gepaerd gaet; paulus noemt het daerom een verkondigen met lov en dankzegging, 1 Cor. XI: 26. In de daed, er is niets meer gefchikt , om onze lievde en dankbaer. heid tot en aen den Verlosfer op te wekken , dan de rechte nagedachtenis van zynen verzoenenden dood , aen welken wy alles verfchuldigd zyn.
Volgens lucas Kap. XXII: 20, noemde de Heiland den Drinkbeeker het Nieuwe Testament in zyn bloed. Wy leeren er uit, dat de bedeeling van het Nieuwe Testament, waerin de zaeligheid aen alle volken wordt aengebooden , eenen aenvang genoomen hebbe met, en gegrond zy in den bloedigen dood van den Middelaer. Toen mose de wettifche bedeeling inwydde , fprengde hy het bloed der offerdieren op het volk, en zeide
VIII. DEEL.
765 OVER DE LEERSTUKKEN
ziet dit is het bloed des verbonds , Exod XXIV: 8. verg. Hebr. IX: 18-20. Even zo' heeft ook de Heiland , door het Horten van zyn bloed , het beetere verbond, het welk in beetere belovten bevestigd is, Hebr. VIII: 6 , ingewyd , en gewilt dat de Christenen daer van eene dankbaere nagedachtenis houden zouden.
ft. De plechtigheeden waeren tweederlei, ten aenzien van den Bedienaer , en met or>
zicht tot de Dischgenooten. De eerfte
richtte eenen mael yd aen , beftaende uit brood en wyn, die wel zeer eenvouwig was , maer tevens alles behelsden , wat tot verzaediging en doistlesfching noodig is. De Heiland nam, naer de gewoonte van eenen huisvaeder b, de Jooden , eene bolle broods, zeegende het, brak het in voegzaeme Hukken , en gav dezelve aen zyne Discipelen , om te eeten ; wyders nam Hy eenen drinkbeeker met wyn , en , gedankt hebbende, gav Hy dien aen zyne Discipelen, zeggende: drinkt allen daeruit, Matth. XXVI: 26, 27. De Dischgenooten naemen de ftukken van het gebrooken brood, beneevens den drinkbeeker , eetende en drinkende allen.
Vermits nu de Verlosfer deezen zeer eenvouwigen maeltyd, tot eene altoosduurende plechtigheid , ter zyner gedachtenis heeft ingefteld, om ons met dankbaerheid te herin-
ne-
VAN DE OPENBAERING. l6j
neren , hoe zyn lichaem verbrooken en zyn bloed vergooten zy , tot vergeeving der zonden , moet die plechtigheid , op diezelvae eenvouwige wys , zonder menfehelyke byvoegiDg , beftendig worden waergenobmen.
Het brood, van het welk zich de Heiland bediende , was, by gelegenheid .van het Pafcha, ongezuurd. Hieruit is de bekende twist omftaen , tusfchen de Griekfche en Latynfchen Kerk, welke voornaemelyk is uitgeborften in de XI Eeuw , ten tyde van den Griekfchen Keizer constantinus monoma chus, en den Patriarch van Conftantinopolen machiel certjlarius (a), wanneer Paus leo IX. hadt vastgefteld, dat er , in het Avondmael, ongezuurd brood , moest gebruikt worden, daer de Oosterfche Kerk in tegendeel beweerde, dat het brood in bet Avondmael noodzaekelyk gereezen weezen moest. Dan de Heiland nam zulk een
brood, als voor handen was , het welk , by gelegenheid van het Pafcha , by toeval ongezuurd was, zonder eenigen fchyn van bevel, dat wy ons altoos van zulk een brood bedienen moeten. Daerënbooven de Heilige Schrivt, van het Avondmael fpreekende, maekt in het gemeen melding van brood , Hand. II:
Ca) spanheim Hrjl. Eccl. Sec. XI. c. 9. Col. 1544—viii. DEEL.
7Ö8 OVER DE LEERSTUKKEN
32. 1 Cor. X: 16, 17. XI: 26-28 , met eea woord, het welk by de LXX zo wel van gercezen als ongereezen brood genoomen wordt (b). Voeg er by, .dat het ongereezen brood , ut het Pafcha, diende ter herinnering van de omftandigheeden der veriosfing uic Egypte , en behoorde tot de fchaduwachtige dingen, welke, met de invoering van de beetere Bedeeling, zyn afgefchafc; om nu niec uitvoerig aen te toonen , dat de Christenen der eerfte eeuwen zich, in het Avondmael, van gemeen en gereezen brood bediend hebben (c).
De ouwels , welke men in de XI Eeuw heeft ingevoerd (d), en nog by de Roomschgezinden , als meede by veele Lutheraenen , in gebruik zyn , koomen geheel niet te pas, Zy hebben geene voedende kracht, en verdienen daerom den naem van brood niet (e), Behalven dat de breeking des broods, naer ^welke . als een meest weezeniyk gedeelte het ganfche Avondmael genaemd wordt, Hand. II: 42, dusdoende geheel wordt wechgenoomen.
De drinkbeeker was vervuld met wyn , de vrucht des wynjloks genaemd, Matth. XxVJk
29,
O) vossius S. Can* Symbol. Difr. I. Th. 6. WBlNBfl»» Orig. Ecclef. Tom. VI. p. 265— (d) hospinianus Hifi. Sacram. Part. I. p.316-^ CO vossius 1. c. üijp. IV. Th. 1.
VAN T) E OTENBAERÏNG. 769
m- C f )• Waerfchynlyk was deeze wyn, naer . 6e' gewoonte der Oosterlingen, met waeter gemengd (g). Maer christus nam zulk eenen wyn , a's in dien tyd gebruikelyk v/as , derhalven moeten wy ons ook van zuiken w\n bedienen , als men in ons land gewoon is te drinken. Het is gevolgelyk eene geheel ongegronde Helling der Roomfche Kerk , dat de wyn in het Avondmael noodzaekelyk met waeter moet gemengd worden.
y. Het Avondmael is niet alleen een gedachtenismaeltyd van christus en zynen verzoenenden dood; maer ook een Sacrament, hebbende eene beteekenende en verzeegelende kracht. Onlangs heeft een ongenoemd Schryver, in een werkjen genaemd , het Avondmael gemakkelyk gemaekt , uitmuntende dingen , omtrent de gedachtenisviering van '«Heilands dood, aengemerkt, maer tevens de beteekende en verzeegelende kracht van dit Sacrament geheel zoeken weeh te redeBeeren.
Alles is in dit Sacrament even eenvouwig. Wy kunnen en behoeven daerom geene omflachtige bewysreedenen , voor "deszelvs berekende en verzeegelende kracht, by te bren-
(ƒ) vossius 1. c.
Gj) vossius I. c. L>ijp. IV. TheA ö, 8. witsius Oecow* poeder. 1. IV. c. 17. g. ii.
vhi. DEEL. CCC
77° OVER DE LEERSTUKKEK
gen. Zy heeft haeren grond, deels in den oorfprong van deeze plechtigheid, deels in de belovte van christus, deels in de Sacramenteele fpreekwyzen , deels in den aert der zaeke.
i. Het Avondmael heeft den oorfprong in en is gekoomen in de plaets van het P.fcha' Nu was het Pafcha een Sacrament (h), het be" teekende en verzeegelende den toekoomenden dood van den mes iAs, t Cor. V: 7. Derhalven moet ook het Avondmael, het welk onder den dag der vervulling, de plaets van het Pafcha vervangt , eene beteekenende en verzeegelende kracht hebben, opzichtelyk den dood van Middelaer, door welken de verzoening werkelyk verworven is.
2. De belovten, welke christus by het mitellen van het Avondmael gedaen heeft zyn kort maer zeer veritaenbaer ' Wanneer Hy het gebrooken brood aen zvnen Discipelen gav , Voegde H er J alleen du bevel by, neemt en eet, mnor ook deeze belovte , dat is my„ Uchaem. Die belovte nu kan geenen anderen zin hebben, wanneer men niet tot ongerymdheeden vervallen wil, dan deezen gewoonen en zeer bekenden, het. beteekent myn lichaem. Het ,„ brood
W wxts.us Oecon. Foei. j. Iv. c. §. fi>
VAN D - O PK NT! A EllING.
771
l'brood is derhalven een teeken ^'a'i christus lichaem. ■ Volgen-s Luc. XXII: 19.
'zeide Hy nog duidclyker, dat is myn lichaem, het welk voor u gegeeven wordt, en volgens paulus 1 Cor. XI: 24 , dat is myn lichaem, het welk voor u gebrooken wordt. Ligt daerin biet blykbaer de verzeegelende kracht van dié belovte des Euangeliums , dat christus in de plaets van zondaeren geftorven zy, en dat zyn lichaem vcor allen , die Hem geloovig aenneemen , zo waerachtig gebrooken en in den doöd gegeeven zy, als wy het brood voor onze oogen zien breeken ?
Wanneer de Heiland den drinkbeeker gav aen zyne Discipelen, gav Hy niet alleen dit bevel: drinkt alle daeruit, maer Hy voegde et ook deeze belovte by, want dat is myn bloed, het bloed van het Nieuwe Testament, het welk voor veel f. n vergooien wordt, tot vergeeving der zonden, Matth. XXVI: 27, 28. Mare. XIV: 24 , of deeze drinkbeeker is het Nieuwe Testament in myn bloed, het welk voor u vergooten wordt, Luc. XXII: 20. paulus heeft het zaekelyk, deeze drinkbeeker is het Nieuwe Testament in myn bloed. — Wy leeren er niet alleen uit, dat de Heiland, door het inftellen van het Avondmael, de beetere bedeeling van het Nieuwe Testament hebbe ingewyd» gelyk Jwy reeds opgemerkt hebben, maer ook dat de wyn een teeken zy van christus bloed *
viïi. deel. CCC S
772 OVER DE LEERSTUKKEN
als meede een zeegel op de belovte van het Euangelie, dat het bloed van den Verlosfer waerdoor Hy de beetere goederen van het Nieuwe Testament verworven heeft, als een borgtochtelyke zoenoffer, zy uitgeftort , voor veelen die in Hem gelooven.
3. Dit bevestigen de Sacramenteele fpreekwyzen , welke van het brood en den wyn gebruikt worden. De drinkbeeker heet de ge■ meenfehap aen het bloed, en bet brood de gemeenfehap aen het lichaem van christus, 1 Cor. X: 16. Deeze fpreekwyzen veron' derftellen blykbaer , dat de gemeenfchap aen chrjstus verbrooken lichaem, en aen zyn vergooten bloed , dat is aen alle goederen van het Nieuwe Testament, welke Hv door zynen dood verworven heeft, beteekénd en verzeegeld worden.
4 Hier koomt de natuur der zaeke zelve by , daer het Avondmael alle die vereischten bezit, welke wy voorheen gezien hebben, dat in een Sacrament gevorderd worden.
Om deeze gelegde gronden zyn het brood en de wyn teekenen van christus lichaemen bloed. Trouwens gelyk brood en wyn alles opleeveren , wat wy tot voeding en verfterking van onze lichaemen noodig hebben , zo heeft christus, toen zyn lichaem aen het kruis verbrooken, en zyn bloed vergooten werdt, alle die heilgoederen verworven, by welke onze
VAN DE OPENBAERING. 773
ze zielen eeuwig leeven kunnen. Meerder overeenkomst behoevt men niet te zoeken. Het verbreeken van het brood, en de uitHoning van den wyn, beteekent het verbreeken van christus lichaem en het vergieten van zyn bloed. Het omdeelen van dit brood en den wyn verbeeldt het aenbieden van christus, met alle zyne heilgoederen, ?„ i-.Pt t?.nan2elie. Het aenneemen van het
brood en den wyn vertoont het geloovig aenneemen van den Verlosfer. Het eeten en drinken , waer door men met de fpys en den drank vereenigd wordt, verbeeldt onze veree. niging met christus door den Geest des
geloovs. Dusdoende verzeegelt ons de
ganfche plechtigheid, dat allen, die in christus gelooven, zo waerachtig deel hebben aen de vruchten van zynen dood, en daer door eeuwig leeven zullen , als wy van het brood eeten en van den drinkbeeker drinken.
5. De Bedienaers van het Avondmael zyn de predikers van het Euangelie , blykens het geene wy , omtrent de Sacramenten in het gemeen,' en den Doop in het byzonder, hebben opgemerkt.
5. De Dischgenooten van deeze heilige maeltyd zyn alle Christenen , die gedoopt zyn , en belydenis van hun geloov gedaen hebben , mits zy deeze belydenis door hun gedrag niet verlochenen. Trouwens
viii. DEEI. CCC 3
774 over de leerstukken
het Avondmael vervangt de plaets van het Pafcha. Maer alle Israëliërs, die befneeden waeren en belydenis deeden van den Mofaifchen Godsdienst, waeren niet alleen gerechtigd , maer ook verplicht om het Pafcha te eeten Vermits nu christus geene naedere bepaeling gemaekt heeft, dat het Avondmael alleen door waere begenaedigde menfchen moest gebruikt worden , zo volgt van zelve, dat alle die gedoopt zyn, en belydenis van hun geloov. gedaen hebben , en gerechtigd en verplicht zyn, om deezen heiligen maeltyd by te woonen. — De Sacramenten, hebben wy betoogt CO j ftrekken zich even zo wyd uit als het Euangelie; het Avondmael verzeegek die belovte, welke God doet in het Euangehe; derhalven moet het gebruik van-het Avondmael niet eenig tot geloovige menfchen bepaeld worden. — By de Jftelling van den Doop heeft christus zynen Apos! telen bevoolen , om alle volken tot' Discipelen of Christenen te maeken , door de menfchen te doopen , en hen tevens te leeren onderhouden aües wat Hy hun gebooden hadt ' MaEth- XXVIII: I0; maer tot hes
SVf8?175 Zynen AP°"efcn gebooden hadt behoorde ook althans de plechtige gedachtenisviering Van zynen dood in het Avondmael.
Het
CO Boven §. 92s.
VAN DE OPENBAERING. 775T Het is waer, wanneer iemand het Avondraael niet geloovig gebruikt , heeft hy er aeen nut van ; zelvs zal deeze plechtigheid, bivvt hy zich in het ongeloov verharden , zvn oordeel verzwaeren want die onwaerd!gllk eet en drinkt, die eet en drinkt zich zeiven een oordeel, niet onderfcheidende het lichaem des Heeren i Cor. XI: 29. Onwaerdiglyk zegt zo veel als onbetaemelyk, niet overeenkoomftig met den aert en de waerdigheid der zaeke, zonder eene dankbaere nagedachtenis van 'S Heilands dood , en de uitneemende lievde, welke Hy daerin geopenbaerd heeft, pauLÜS verklaert het naeder, door het lichaem des Heeren niet te onderfcheiden , dat is geen onderfcheid tc maeken tusfchen deeze heilige plechtigheid, en eenen gemeenen maeltyd 1 het brood en den wyn, welke teekenen zyn van christus lichaemen bloed, herinnerende zinbeelden van zynen verzoenenden dood, zo onachtzaem en oneerbiedig te gebruiken, als of het gewoon brood en gemeene wyn
waere Maer zou daerom iemand, die.
gedoopt is en belydenis doet van zyn ge-, loov, niet gerechtigd en verplicht zyn, om het Avondmael te gebruiken ? Is het niet even eens geleegen met het Euangelie ? Die het onwaerdig hoort, hoort zien ook een oordeel, 2 Cor. II: 15 , l6Zal men derhalven weezenlyke vrucht heb-
VIII. DEEL, CCC 4
?7<5 OVER DE LEERSTÜKICEN
ben van het Avondmael, men moet ztc% zeiven beproeven, dat is beproevd Hellen daerna trachten en daerom bidden , dat men waerdiglyk eete en drinke , geJyk de am waerdigheid der zaeke vordert, met een ge loovig en dankbaer hart, i Cor. XI: 28
Uit het beredeneerde vloeit van zelvs voort , dat men tot het Avondmael geenekinderen of zinneloofe menfchen moet toelaeten , omdat zy ongefchikt zyn tot de plechtige nagedachtenis van 's Heilands dood; noch menfchen, die niet gedoopt zyn, en geene belydenis gedaen hebben , omdat zy nog met behooren tot de maetfchappy der Christenen; noch dwaelgeesten, die de grondwaerheeden van het Euangelie verwerpen, noch zulken die ergelyk zyn in hunnen wandel naerdien dee.e beide hunne belydenis, of door leer, of door leven , verlochenen.
Het Avondmael moet dus dikwyls gevierd worden Dit vordert niet alleen de natuur der zaeke, maer ook bet uitdrukkelyk bevel van CHRrsxus, Luc. XXII: 19. 1 Cor. XI25, 26. Iets naeders heeft de Heiland omtrent den gezetten tyd niet bepaeld, laetende de fchikking daeromtrent aen de vryheid der Christenen. Ten tyde der Apostelen, en nog eenigen tyd daerna , vierde men het Avondje] daegelyks , zo rr.eenigmaelen het Euangehe verkondigd werdt, Hand. II: 4*
Ai
VAN DE OPENBAERING. .77?
Allengskens evenwel werdt het vieren van deeze plechtigheid zeldzaeraer (k). Zo veel •s zeeker , dat het Concilie van Lateraen in het jaer 1215, het vieren van het Avondmael, zeer verkeerd , op eenmael des jaers bepaeld hebbe , welke bepaeling het Concdie van Trente naeder bekrachtigd heeft (J>
De Doop cn het Avondmael eindelyk zyn de twee Sacramenten yan het Nieuwe Testament, welke in het weezen der zaeke, de beteekenis en ver eegeling der belovte van het Euangelie, overeenftemmen. Maer evenwel zy verfchillen in ettelyke byzonderhee-
den Door den Doop wordt ïnen der
mae'tfchappy van de Christenen ingelyvd, maer in het Avondmael herhaelen wy telkens onze belydenis , verklaerende , dat wy by de leer van het Euangelie blyven. Om deeze reden behelst ook ons Formulier , voor de bediening van het Avondmael, eene herhaeling der belydenis van de XII Artykelen des
loovs> Door den Doop verbinden wy
öns tot den dienst van den Drieëenigen God: want wy worden gedoopt tot den naem, dat is, tot den dienst van den Vader , en van ■ den Zoon , en van den Heiligen Geest. In het Avondmael verklaeren wy telkens op
(*) HOORNBEEK Mlfc. S. p. 47 i~ <^VE CA™'
\cndom p. z°~>(0 Sef. isVIII. DEEL. CCC5
77>>. OVER DE LEESSTUKKEN
nieuws, dat wy ons aen deeze verbindtenis houden. Die derhalven het Avondmael veronachtzaemt , verloochent zynen Doop en
zyne belydenis. . Het Avondmael is eene
plechtige nagedachtenis van 'sHeilands dood, en eene krachtige aendrang tot Godzaeligheid; wy herinneren ons de lievde van christus , welke de kennis te boven gaet , . en deeze lievde van christus dringt* ons] om niet meer ons zeiven te leeven , maer Hem die voor ons gejtorven en opgewekt is, 2 Cor.
V: 15. Eindelyk, wy verklaeren, in het
Avondmael, de gemeenfchap der Heiligen wy eeten van één brood , en betuigen daer door, dat wy veelen één lichaem zyn , dewyl wy alle éénes broods deelachtig zyn , 1 Cor. X: 17, en dus doende is deeze plechtigheid eene herinnering van onze verplichting tot onderïinge lievde.
B. Dit is hoofdzaekelyk alles , wat ons de Heilige Schrivten omtrent het Avondmael leeren. Het geene men er verder heeft bygevoegd, zyn enkel menfehelyke vonden, van welke de meeste zich zelve verwoesten.
a. Hiertoe behoort althans het bedienen van het Avondmael onder één teeken. Te weeten? wanneer de eerbied voor deeze plechtigheid tot bygeloov was overgeflaegen, en de dwaeling, dat het brood en wyn in christus lighaem en bloed veranderen
zou,
VAN DE OPENBAERING, ?79
zou, was ingevoerd, begonden zommigen * ïeeds in de XIII eeuw , den. beeker aen de leeken te onthouden , het welk evenwel door anderen werdt afgekeurd O) > tot dat het Concilie van Conftans in het jaer 1414 goedvondt , om vast te Hellen , dat het Avondmael voortaen, alieenlyk onder het ééne teeken van brood, aen de leeken zou worden toegediend (n). Maer dus¬
doende wordt het denkbeeld van eenen maeltyd , tot welke beide fpys en drank behooren , biykbaer wechgenoomen , en men overtreedt den letter van christus bevel, die uitdrukkelyk van den Drinkbeeker gezegd heeft , drinkt alle daeruit, Matth. XXVI: 26. Luc. XXII: 19, 20. 1 Cor. XI: 26, 28.
Vermits de Heiland beide de teekenen afzonderlyk heeft uitgedeeld, verwerpen wy ook het indoopen van het brood in den wyn, het welk men het eerst, ten behoeven van krakken , in het Oosten heeft uitgevonden (V).
(3. De zogenaemde Transfubftantiatie der Roomschgezinden , die beweeren , dat de zelvftandigheid van brood en wyn, in de zelvsftandigheid van christus lichaem eü bloed veranderd worden , terwyl de uitwenen) SPAN HE IM Bffi, Eccl. SCC. XIII. Col. igg3. (s) Se1. 13, 30.
(o) assemannus Bibüoth. Oriënt. Tam. II, Part. II. p. 313—
VIH, DEEL.
730 OVER DE LEERSTUKKEN
dige hoedaenigheeden van brood en wyn overig blyven , is bJykbaer ftrydig , en met het getuigenis van onze zinnen, en met de uitfpraeken van het gezond verftand; daer het ongerymd is, dat iets te gelyk menfchen vleesch en brood zou zyn \ dac de zelvftandigheid van christus lichaem , onder de uiterlyke hoedaenigheeden van een" klem ftuksken brood, zoude verborgen zyn dat het brood zou veranderen in iets, het welk reeds te vooren was, en dat de'menfchelyke natuur van christus, 0p duizenden van plaetfen, zou tegenwoordig zyn Om nu niet eens te zeggen, dat christus' by de eerfte Avondmaelviering , zyn eigen lichaem en Hoed zou gegeeten en gedronken hebben,.
7- De Lutheraenen fpreeken van eenen Confubjtantiatie , en leeren dat de menfehelyke natuur van christus, in eenen eigenlyk gezegden zin , in het Avondmael tegenwoordig zy, zodat zyn lichaem en bloed, met dit brood en den wyn , werkelyk gegeeten
en gedronken worde De Augsburgfche
Confesfie zegt uitdrukkelyk (p) , dat het lichaem en bloed van christus, in het Avondmael , waerachtig tegenwoordig zyn, en aen de eetenden omgedeeld worden. In het af-
fchrivt,
O) Jrt. x.
VAN DE OPENBAERING. 781
fchrivt , het welk aen Keizer ka rel V. het eerst te Augsburg werdt overgeleeverd , ftondt alieenlyk , dat het lichaem en bloed van christus, onder de gedaente van brood en „,n , tegenwoordig zyn. Van deeze uitdrukking fchynt melANChton, de opfteller , xich bediend te hebben, om den Keizer en de Roomschgezinde Vorften niet te zeer te ergeren , of hunne gemoederen te verbit. teren Maer vermits deeze woorden al te zeer'tot de dwaeling der Roomschgezinden fcheenen overtehellen, werdt er in de uitgaev der Belydenis eenvouwig gefteld , dat het lichaem en bloed van christus waer achti* tegenwoordig zyn en omgedeeld worden. Deeze uitfpraek werdt van veelen , in eenen gezonden zin, overgenoomen en onderteekend, eelyk van zakchius, martyr, en anderen , dat naemelyk het lichaem en bloed van christus, in eenen geestelyken, zin tegenwoordig zyn, voorzover zy in het woord der belovte aengebooden, en door het geloov aengenoomen worden. Maer in eene nadere herziening der Confesfie, heeft men zich van deeze woorden bediend , en dit is het gewoone begrip der Lutheraenen , dat het lichaem en bloed rara christus, te gelyk. met het ^ brood en den wyn , aen de eetenden , waerachtig gegeeven worden. Dan dit begrip is ftrydig; met de
Vlll. deel.
782 OVER DE LEERSTUKKEN inftelJing van het Avondmael: want dan zou christus lichaem, ter zelvder tyd, oP het tafelbeddeken geleegen hebben, en in den mond van elk der Apostelen geweest zyn; — met de natuur van christus lichaem , het welk maer op ééne plaets te gelyk kan tegenwoordig zyn , zynde in den
hemel aen Gods rechtehand; en met het
oogmerk van het Avondmael, naerdien men geaachtenis viert van iemand, die afweezig is.
S. üit het geene wy zo even , omtrent de iransfubftantiatie, hebben aengeraerkt, vervalt van zelvs de leer der Mkfe, en de aenbidding van den gewyden ouwel.
De leer der Roomfche Misfe koomt hoofdzaekelyk hier op uit, dat christus, die zich eenmael aen het kruis aen zynen Vader heeft opgeofferd, het Avondmael hebbe ingeheid ; om daer door zyne bloedige offerande aen het kruis te vertoonen , en de zaelige kracht daer van, tot vergeeving der zonden, welke wy daegelyks bedryven , toe te pas*"en C?)- 5, Jndien iemand zegt, zo luidt de „ uitfpraek der Trentfche Kerkvergaedering, » dat in de Misfe geene waerachtige en eigen„ lyke offerande aen God worde opgeofferd, M die zy eene vervloeking (r)." De
C?) Concü. Trident. Sef. 22, cap. j, z. &Ond(O Md. cap. i.
VAN DE OPENBAERING. 7S3
grondüag van deeze dwaeiing ligt in de Transiubftantiatie, welke wy reeds wederlegd hebben. Trouwens is er ia het Avondmael, niet anders dan brood en wyn , dan kan christus daerin niet waerachtig en eigenlyk worden opgeofferd.
e. Op de veronderftelling, dat de gewyde ouwel in christus lichaem verandere, wordt dezelve in de Roomfche Kerk aengebeeden O). Maer, vermits die veronderftelling valsch en zelvs ongerymd is, wordt de Godsdienftige hulde beweezen aen iets, het welk niets anders is, dan een enkele ouwel.
§. 928.
Er is nog overig, dat wy kortelyk iets van de kerk zeggen, zynde de Maetfchappy der Christenen , of de meenigte der menfchen , die belyden in ch ritus te gelooven.
Het geene wy doorgaens de Kerk noemen , heet by onze Vertaelers van het Nieuwe Testament de Gemeente. Het oorfprocgelyk woord Ey.-aKwix beteekent eene zaemengeroepen meenigte , eene byeengeroepen vergaedering. De Griekfche Schryvers gebruiken het van algemeene volksvergaederingen , welke
(j) Ibidem Sef. 13. Can, 6. viii. DEEL.
734- OKER DE LEERSTUKKEN
Biet alleen op vastgertelde tyden, maer ook by bukengewoone gelegenheeden , werden zaemgeroepen (O- In soortgelyken zin koomt het voor, Hand XIX: 32, 39, 40, van eene zaemgevloeide meenigte des volks, en van eene richteriyke vergaedering. De LXX bedienen er zich van , wanneer er gefprooken wordt van de algemeene volks vergaedering der Israëlleren , welke plechtig werdt zaemgeroepen , om Gods wetten te ontvangen. Maer , daer het in ons geval eigenlyk op aen koomt , wat beteekent het woord Ejwa,^*, het welk de onze door Gemeente vertaelen * doorgaensch in de Schrivten van het Nieuwe' Testament ?
Voor de eerftemael ontmoeten wy het Matth. XVI: 18, wanneer de Heiland tot petr ps zeide, met den vinger op zich zeiven wyzende, op deezen Petra zal ik myne gemeente bouwen. Door deeze Gemeente bedoelt de Verlosfer, het geene Hv anders gewoon was zyn Koningryk te noemen de meenigte der geenen naemelyk, die zynen naem belyden , van welke zy, die Hem met een hartelyk geloov omhelfen , de treffelykfte leeden zyn. Voor de tweedenmael vinden wy het Matth. XVIII: l? , a]waer CH1Us. tus leert, dat men van de ergernisfen , na
VOOrCi) l. bos dntia. Grac. Part. II. c 10.
VAN Dïï OPENBAERING. 785
Voorafgacnde vermaeningen aen de geenen, die dezelve gegeeven hebben, kennis moec peeven aen de gemeinte, dat is, aen de Maetfehappy der belyderen van zyn Euangelie j of immers aen de opzieners, die dezelve vertegenwoordigen , en dat zy , die onboetvaerdig blyven, moeten gehouden worden voor heidenen en tollenaeren , als die kennelyk bctoonen , dat zy tot de Maetfehappy der Christenen niet behooren («)•
Voorts koomt dit woord , in de Handelingen en Brieven der Apostelen , zeer dikwyls voor, en bcteekent of in het algemeen^dè Maetfehappy der Christenen , gelyk i Cütt X- 32. veest zonder aenjtoot te geeven , en den Jooden en den Grieken, die naemelyk het Euangelie niet kennen of verwerpen , en der Gemeinte GoJs, dat is j den zulken , die belydenis doen van het geloov aen het Euangehe. De Gemeinte Gods , welke paulus vervolgd hadt , was het genootfehap der geenen die JESUS naem beleden, ï Cor. KV: 9. Gak I: 13. Eph. lift 21 i of het woord Geroeinte wordt meer byzonder genoomen voor d<£ belyders van het Christendom 5 ia bepaelde plaetfen , zo hadden de gemeinten door ge*
Cu) VeïSf. Tii Kantlcckenwgen by Matth. XVIII: if» tri ƒ U„n Anmpol. P. 06a. makckzus E.urc. ft* Pan. V; Sxerc. » = .
viii. deel.
78* OVER CE LEERSTUK^
en Samaria, vreede en ^ngejticht, Hand. IX: 3I. zo leezen w! van fjtomm* te Jerufalem , Hand. XI: 22 Hand XIII: van eJk ^
Ouderlingen verkooren werden , Hand. X55
Kom 2XVlVaD de,G~ £e Cenehreeni Rom. XVI: i, van de Gemeinte te Corinthen i Cor.. ; 2. van de G^, te Laodicea ! Coll. V: 16. van alle de Gememten alommè m welke ,4DtDS ]eerdSj j ^ • J7-> enz.
De Heer jesds fprak doo f«»*3*, fJet Koningryk Gods, en het AV «WJ* Ar hemelen-, en verftondt er door den ftaet zyner Kerke, zo als dezelve hie op aerde gefleld is; of de meenigu, der geenen d,e Hem als hunnen Koning belyden Dit Koningryk beftaet niet alleen uit we{ benende, maer ook uit huichelachtige 0.nde daenen , die Hem Hechts in de uLe dW vertooning vereeren. Daerom wordt het
oSfonde7'^^' °P-lkenbe onkruid onder de tarwe vermengd is, en
by een vüehnet , in het welk goede en
te&mt grooten oordeeIsdas zal ^
Plaets S Ö °PreChten en h^helaers ,
Plaets hebben, want, in de V(llïin, $ '
eeuwen, zal de Zoon des menjchen
len uitzenden , en z* r«/;«, g > e» zy zullen uit zyn Koningryk
ver-
Van de openbaering. 7S?
ytrgatdtr'm alle de er gemsfen , en de geenen dié de ongerechtigheid doen , Matth. XIII: 4J-
n De Kerk of de Gemeinte is derhalven , volgen* het gewoon gebruik van dit woord te de Heilige Schrivten , de Maetfehappy der Christenen, of de meenigte der geenen di« belyden, dat zy in »*»T.P- gelooven» waervan zommigen alleen met den mond be. lyden , en anderen met het hart geloov». ^v gelvk aen een groot huis , m het welk Jet alleen''gouden en zilveren vaeten zyn, maer ook houten en aerden vaeten , en zommige ter eere , maer zommige ter oneere, 2 Tim. 11: 20, 'Men ia daerom gewoon de Kerk te ondericheiüen , in eene uitwendig* en inwendige * anders genaemd eene zichtbaere en onzuht* Ta r JL De Maetfehappy der Chnstenen, die den naem van belyden , mK*.
men de uitwendige en zichtbaere , omdat zy "uitwerdig, voor het oog der menfchen zich* baer is.'be oprechten, onder de leeden deoZcr Maetfehappy, die met het hart ^ ven, noemt men te inwendige en onzichtbaer ■ Kerk omdat het verborgen *fr* des ha ten alleen voor den Moetenden zicht*
^Seeze inwendige en on-ichtbaere. Ö* be»doelt onze Nederlandfche Geloovsbelydenis(v)
(y) Avt. XXVIt. viii. deel.
Ddd 2
788 OVER DE LEERSTUKKEN
wanneer zy zegt, wy geïoovm en M eenige Catholyke of algemeene Kerk, dewelke is eene heilige vergaedering der waere Christgeloovi. gen, alle hunne zaeligheid verwachtende, fm Jesüs christus , ,.gewasfchen zynde door zjn bloed, geheiligd en verzeegeld door den Heil>gen Geeu. In deezen zin geloovenwy,^ de Zoon van God, .uit het ganfche menfchelyk facht zich eene gemeinte, tot het eeuwig leven uitverkooren, door zyn Geest en woord", Z d" **" geloovs , van het begin
^ waereld tot aen het einde, vergaedert, beIcnermt, en onderhoudt <». _ Deeze uef
"/rr5^ hGtgeene Wy voo^en,omtren de verkiezing en krachtdaedige roeping beredeneerd hebben , klaer genoeg Dat er' zulk eene inwendige Kerk ten allen tyde geweestzy, en altoos blyven zal, tot'aen de voleinding der waereld , zouden wy uitvoeng betoogen kunnen (x). Alieenlyk zullen wy nu maer herinneren , dat christus een eeuwig Koning zy; derhalven moet bet Hem n™mer aen onderdaenen ontbreeken ; maer vvcuneer er immer een tyd geweest was , of koomen zou, in welken er geene waere geloovigen op aerde gevonden werden, zou
(w) Heidelb. Catech. vr 54 chris-
VAN DE OPENBAERING.
christus een Koning geweest zyn of worden, zonder onderdaenen, die Hem in waerheid hulden deedeu. Voegt er by , dat God de waereld in zyne langmoedigheid draege, om der uitverkoorenen wil, opdat zy alle tot bekeering koomen, 2 Petr. lil: 9; gevolgelyk zou God , op zulken tyd, wanneer er m het geheel geene uitverkoorenen waeren , de waereld niet kunnen draegen.
Ondertusfchen is deeze onderfcheiding , m eene inwendige en uitwendige Kerk, grootelyks misbruikt, vooral door den beruchten Scheurmaeker jean de labadie , oorfprongelyk een Jefuit, die in het jaer 1650 Leeraer der Hervormde Kerk geworden is , eerst ra Frankryk , daerna te Geneve , en eindelyk te Middelburg , tot dat hy in het jaer 1669 afgezet is, en een afzonderlyk genootfehap heeft trachten op te richten. Hy beweerde, dat de zichtbaere Kerk het Koningryk van christus niet zy , dat een onbegenaedigd mensch, al belydt hy den waeren Godsdienst, en leevt onberispelyk, geen lidmaet zy van de zichtbaere Kerk , dat men niemand tot lidmaet der gemeinte moet aenneemen* en tot het Avondmael [toelaeten , het zy hy met ' genoegzaeme bewyzen doe blyken , dat hy wedergebooren zy , dat daerom de Kerk van Nederland de Gemeinte van christus met ' iy, en dat men met dezelve geene gemeeafchaj vin deel. E>dd 3
fQa OVER «E lïïRSTUKREtf
hebben moet , dat de kinders van ocbegena* digde menfchen niet moeten gedoopt worden, dat de dienSt van Leeraers, die niet wederge* booren zyn , geheei onnut zy , dat eik , di* m gaeven uitmuat , prediken mooge enz (y) % De waere Kerk wordt van de valfche'
onoerfcheiden , door zeekere kenmerken
Eik, die zich eenen Christen noemt,'moet Wh by de gemeenfehap van chrstus Kerk voegen om met dezelve den gemeenfchappe. iyken Godsdienst uit te oeffeaen , Hebr X' sj. Vermits er nu veele genootfchappea zyn, welke zich beroemen de waere Kerk te zyn , heeft men kenmerken noodig , om de, zelve daeraen toetzen. Zy zyn deeze twee, de zuivere verkondiging van het Euan, gehe,. en de bediening der Sacramenten *aer de inftelling van christus.
A. De zuivere verkondiging van Euangel^ w*nt die jesus Discipelen zyn , moeten in zyn voord blyven, Joh. Vill: 3I. Elk e£„ ^ genoodfchap der Christenen verklaert, door Ge loovsbelydenisfen, Formulieren, of hoe het aQ ders heete, hoe men daer de leer van chri," ?us en zyne Apostelen begrype; derhalven
/i^°EiMAN m
f'*" WW«w- W, E,l. Sec. xvii. p. 704. VAW
VAN DE OPENBAERING. 79* moet men deeze verklaeringen aen Go-is Woord toetfen, en daer zy met Gods overeenftemmen , is de waere Kerk.
B Met de zuivere prediking van het Euangelie moet de bediening der Sacramenten , volgens d3 inftelling van christus, gepaerd gaen Er moeten geen meer Sacramenten erkend worden , dan christus heeft mgeiteld ; men moet niet fcheiden , het welk Hy heeft zaemengevocgd , noch menfehelyke vonden aenneemen ; ook moet men aen de Sacramenten geene meerdere kracht toekennen , dan christus er acn toegefchreeven
heeft. . ,
In dat genootfehap der Christenenen , alwaer deeze beide kenmerken gevonden worden , is zeekerlyk de waere Kerk, fchoon er al eenige dingen mogten plaets hebben, welke haer ontfleren , daer toch alles op deeze aerde onvolmaekt is. „ Overal, zegt oalvvn (z) , alwaer wy het woord zuiver „ hooren prediken , en de Sacramenten naer christos inftelling zien bedienen, "i daer moeten wy geenszins twyffcien dat *1 eenige Kerk van God zy («)•"
Wanneer men de Roomfche Kerk toetst aen deeze kenmerken , zal men zeer fpoedig
(z> / flii. thrip. Rel I. IV. c t. §• 9-«-
O) Neder!. Geloevsle'.. /Iri. XXIX.
vin. deel. Ddd 4
792 over da Leer stuk ken
bevinden, dat de Hervormden zich van haer met het hooefte rechr hnuu ~ * den (?). 3 bben afSefchei-
Op de vraeg der Roomschgezinden , waer dan de waere Kerk, voor de tyden van' zvvinglIUs en luthek , geweest Zv antwoorden wv dat rr / i>cweest zy, Iieenen ™i / 5 d°°r alie eeuwen geenen, ook onder de dikfle duisternis der dwaehngen en bygeioovigheeden , aloos de zodaemgen geweest zyn, die de zuivere leer beleeden, en de heerfchende dwaehngen open Jyk verworpen hebben, byzonder onder de ^geniën , Waldenfen , Husfieten , Wde! fieten en anderen (c\ f>o'- »v„ lengeweeit, reeds in ^TeL"" T'
en HADRIJKüs VI. ^ VnP(r ' [ ' '
* Roomfche Kerk zelve ï'?7' dM IK zelve de wonde geheel
CO Centuriatora Maudclmstnies n„,r , i.AS NA CR m dc nSflC4^Xt2 292^
-0.-/A ^ L in ,J ***** v°e-
±Y{'.
V Eindelyk is de Kerk hier op aerde altoos onvolmaekt, zo in kennis , als in heilig-
heid. Zy beftaet uit feilbaere menfchen ,
die ligtelyk dwaelen kunnen , en maer ten deele kennen, i Cor. XIII: 9; en dat de heiligheid in dit leven altoos onvolkoomen zy , hebben wy reeds te vooren betoogd (f).
§• 929.
Vermits de Kerk eene Maetfehappy is , vordert de natuur der zaeke , dat zy befimtd worde. Over dit kerkbestuur zuilen wy het een en ander , wederom zeer kortelyk , aenmerken.
„ Wy gelooven , dat deeze waere Kerk geregeerd moet worden, naer de geestelyke „ policie, die ons onze Heer heeft geleerd „ in zyn woord , naemenlyk dat er Dienaers „ of Herders moeten zyn , om Gods woord te prediken , en de Sacramenten te bedie„ nen , dat er ook Opzieners cn Diaconen „ zyn , om met de Herders te zyn tals de ,, Raed der Kerke (*)." Trouwens geene Maetfehappy kan, zonder orde en eenig zoort van Regetiing, beftaen Q). N. Maer de vraeg is, hoedaenig dit Kerk.-
(f) B»ven §. 918.
CJQ Ncdsrl. Gclooyslcl. Art. xxx.
(O cAi.viNUS M. FM. drift. 1. IV. c. 3. §. i - 3. marck top.; Brky oyer at Kzrk e.i ka IC.rkbtfuur v. 4. YlH. DE EU
79Ö" over de LEERSTUKKEN bertuur weezen moete. De RooRlsch anden dnngen op eene eenhoofdige Regeenng. Zy beweeren, dat de Apostel petr us na christus, het eerfte Opperhoofd, of de algemeene Bisfchop der Christelyke Kerk geweest zy, en dat de Bisfchoppen van Rome , die zy Pausfen noemen, zyne opvolgers zyn in die waerdigheid
A. Dan petrus is nimmer het Opperhoofd der Chnstelyke Kerk geweest. PET *ÜS had, geen gezach of voorrang boven de and^ ^stelen. Zy waeren alle gelyk, Joh. XX: s hceft c«"stus het ftaen fer het Meaterfchap uitdrukkeiyk verboo-
eenV ^T' ^ *7' —
eene gelyke waerdigheid met petrus; rA.
cobos en joannes worden, zo wel als
ret rus , onder de Apostelen geteld, die
geacht werden pilaeren te zyn; zelvs maekte
paulus geene zwaerigheid , petrus in het '
aengezicht te wederftaen , omdat hy te be-
Jraffen was, Gal. IJS 7, 9, n. 0ok is
het er zo ver van daen , dat petrds zich
eenig meerder gezach , of eenen hoogeren
rang zou aengemaetigd hebben , dat hy zich
zeiven eenen Meedeöuderling noeme, en alle
heerfchappy over het ervdeel des Heeren
veroordeele, 1 Petr. V: i-4. (m),
B. De
O) CHAMiERus Panfir. Cathol. Tem. II. p. io2^ Tui RE xtin Theol. Elencl. Tom. lil. Loco ,8. n^p. l6 l?
VAN DE OPENBAERING. 797
B. De Roomschgezinden beweeren , dat petrus, verfcheidene jaeren , zyn verblyv te Rome, als Bisfchop gehad hebbe. Dan het is, op zyn allerminst, zeer twyffelachtig, of petrus immer te Rome geweest zy f» Maer gefteld zynde, dat petrus Bisfchop van Rome geweest zy , en dat de Pausfen zyne opvolgers geweest zyn , dan nog zouden de laetften geenen den minften grond hebben , om zich voor Opperhoofden en algemeene Bisfchoppen der Kerke uit te geeven, omdat petrus,'gelyk wy reeds gezien hebben , geen gezach noch voorrang boven de andere Apostelen gehad heeft.
Het oppergezach , het welk zich de Roomfche Bisfchoppen , boven hunne Ambtgenooten, hebben aengemaetigd, is van veel laeteren oorfprong. De drie voornaemfte Bisfchoppen waeren, in de vroegfte tyden, die van Rome in Europa , van Alexandrien in Africa , en van Antiochien in Afia , by welke die van Conftantinopolen , ten tyde van constantyn 3e» Grooten , gekoomen is. Maer al langzaem en by trappen hebben zich de Roomfche Bisfchoppen , van tyd tot tyd, al meerder en meerder macht aengemaetigd,
(s) sPANHEiM Oper. Tom. Ü. Part. U Col. 346—' Part. IV. p. ?.8l— turrettin Theol. Eletiê!. Tom. UI. loco 18, Quffift. 18. VIII. DEEL.
".o OVER DE LEERSTUKKEN
tot dat zy van Keizer phocas den tftrtfrfien tytel van algemeene Bisfchoppen verkreegen hebben. Nadat Conftantinopolen eene Stad van gelyke waerdigheid met Rome geworden was , hebben de Bisfchoppen van beide deeze fteeden eenen tyd lang geyverd, om het meesterfchap. In de VI Eeuw won het joanmes, Bisfchop van Conftantinopolen, die het zo ver bracht, dat Keizer .mauritius hem den trotfeben tytel van algemenen Bisfchop toeftondt. Dit deedt den toenmaeli. gen Bisfchop van Rome, gregorius den Grooten, zo veel verdriet, dat hy tden nederigen uithing , en verkiaerde , dat' iemand, die zich den aigemecnen Bisfchop noemt, den Antichrist in verwaendheid overtreffe (o). Maer zyn opvolger bonifacius III. wist het by Keker phocas, die zynen voorzaet Mauritius vermoordde, en des Bsfchops gurst noodig hadt , om zich op den throon ftaende te houden, zo ver te brengen, dat de Roomfche zeetel, in het j\er 6.6, tot het hoofd van alle de Kerken verheeven , en hy met den trotfehen tytel van algemeenen Bisfchop vereerd wierd. Van dien tyd af aen, is de naem van Paus, die te vooren aen alle de Bisfchoppen in de voorraemfte Steeden gemeen was, als eene benaeming van de hoogde
macht,
CO GRE6CRHJS U. Epifi. 30, 36, S8, ?3.
VAN OB OPENBAERING. 799
macht , alleen by uitfluiting aen den Roorafchen Bisfchop gegeeven (ƒ>>
Voeg er by , dat de opvolging der Roomfche Paufen meenigmaelen zy afgebrooktn , zodat er dan geen één en dan wederom veele zogenatmde Hoofden der algemeene Kerk waeren. De kuiperyen en fcheuringen hebben veele Tegen - Pausfen veroorzaekt. Geduurende de groote fcheuring, van cregorius XI. in het jaer 1378, tot clemens VIII , die de Pausfelyke waerdigheid in het jaer 1429 heeft afgelegd , zyn er geduurig Tegen Pausfen geweest, die geen van alle door veele Vorften en Kerken erkend werden, en , in het begin der XV Eeuw , waeren er drie zogenaemde Pausfen te gelyk , tot dat zy in het jaer 1417 , in het Concilie van constans, alle voor onwettig verklaerd zyn , wordende martinus V in hunne plaets verkoozen (q).
3. christus heeft het befluur der Kerke aen zyne dienaers toevertrouwd. Opgevaeren
O) calvinus lnjL Chrift. Rdig. }. iv. c. 7 §. fl
ipanheim Ui/l. Eccl. Sec. II. c. 13. Col. 683. Sec. IV. c i1. Col. 8j-— s e 1 l 1 n g 1 v s OhJ. S. Part. IV. p. 4*7— tu ure tt in Tkeol Elencl. Tom. III. Loco iS. Qiitefl. 20.
Qq) spanheim Hjl. Eccl. Sec. XIV. c. 4. Col. 17 o. Sec. XV. c 1 Col. 1817— c 9- Col. 18Ó2-— calvinüs lafl. CtiriJI. Rel. 1. IV. c. 7. §. 23—
VIII. DE EU
SOO OVER DE LEERSTUKKEN
zynde verre boven alle de hemelen, heeft Hy gei geeven zommigen tot Apostelen, en zommigen. tot Propheeten , en zommigen tot Euangelisten , en zommigen tot Herders en Leeraars , tot volmaeking der Heiligen , tot het werk der bedien ning, tot opbouwing van zyn lichaem , Eph. IV: 10 12. Deeze heeten dienstknechten van God, Tit. I: f. Jac. I: i., dienstknechten van jesus christus, Kom. h i. Ga]. I: IOi Phil. I: i. 2 Petr. I: i ; dienaers van christus, en uitdeelers"van Gods Verborgenueeden l Cor. IV: i.
Deeze Dienaers van christus , welke Hy tot de beftuurers van zyne Kerk heeft aengefteld , zyn tweederlei, -buitengewoone of gewoone.
A. De buitengewoone dienden, in den eerften tyd , om de Kerk te planten; hunne zending was algemeen , en duurde maer voor eenen tyd , zodat zy , in hunne verheevene ambten, geene opvolgers gehad hebben. Deeze waeren de Apostelen, I>ropheecen en Euangelisten.
A De Apos'elen waeren on middelyk van Christus gezonden; zy waeren verwaerdigd met buitengewoone gaeven , en zelvs hadden zy de macht , om deeze gaeven , door oplegging der handen, aen anderen meede te deelen ; ook werkten zy , door den
Geest
yAN DE OPENBAEFING. 801
Geest der onfeilbaerheid, in alle waerheid geleid (r).
B De Propheeten hadden eene byzondere saev om de oude Voorzeggingen te verklae* 'en tevens om toekoomende dingen te voorfpellen. Rom. XH: 6, 7- i Cor. XIV: „ Hand. XX: 23 XXI: 9 , i°- CO-
C De Euangelisten waeren meedehelpcrs der'Apostelen, en vergezelden hen in het verkondigen van het Euangelie, Hand. XXI-
8. 2 Tim: IV: 5- CO-
B. De gewoone Dienaers noemt paulus, Eph IV- U. Éérders en Leeraers. Doorbelde deeze benaemingen, worden de verfchillende deelen van hun werk aengeweezen (u> Zv heeten Herders, van wegen de teedere ZL, welke zy hebben moeten voor de eenwige belangen van de leeden der Gemeinte, welke hun is toevertrouwd; en Leeraers, vermits zy hun werk maeken moeten , om de menfehen in de leer der waerheid grondig te onderwyzen.
Behalven de Herders en Leeraers, fpreeken
T„«i JI Crl üi'g F' BUR.MAN-
cr5 span he 1 m O er To,n ^ nus Exerc. Acad. Part. 11. p.
Wfc & Tom. I. 1. i. c. «1. P- sc8 Có voet1us 1. c. p. 364— w.ïtmo» 1. C §. 5J(b) calvin us Comment. ad Eph. IV. II.
via. deel. Eee
t02 OVER DE LEERSTUKKEN
ook de Heilige Schrivten van Bisfchoppen, of Openers, van Ouderlingen, Diaconen, en Li.Monesfen. '
A Wy leezen dikwerv van Bisfchoppen of Qfmrx, Hand. XX: 28. Phil 1. , 7 III: 2. Tit. I: 7. J' 1 Ijm'
Dan deeze Bisfchoppen waeren oorfprongelyk ,an de Herders en Leeraers, die anSers ook Ouderlingen genaemd worden , geens-in • °f<*heiden; zy worden OpüerJTZ fchoppen genoemd, omdat hun ambt mede brengt een naeuwkeurig opzicht te houden over oe Gemeinte. Trouwens dezelvde Per. foonen, d.e Hand. XX: 1?. Ouderlingen dlr Gememte heeten , worden vs. 28. BisfchopZ
de Herders en Leeraers, 0f de Ouderlingen geneel worden voorbygegaen , indien z/, in' tang en waerdigheid, van de B^fcbL n waeren onderfcheiden geweest W.
fch?CWe] D" ocde""c^ tusfchen Bisfchoppen en Ouderlingen niet van een Goddeijk gezach zy, is he: evenwel ai zeer vroeg
IV^/7;cR0N™ÜS ^ Tit h ZANCHI«S Op., Tam
van de 0pen3aëring; 803
ingevoerd. Het is derhalven op een enkel menfchelyk gezach, dat zommige Dienaers der Kerke zich, onder den tytel van Bisfchoppen , eenen hoogeren rang, en eene meerdere macht hebben aeDgemaetigd, boven hunne medebroeders. Te weeten, de Voorzitter in de vergaedering der Leeraeren van elk eene Gemeinte fchynt fpoedig by uitneemendheid de Bisfchop genaemd te zyn, en den rang van Voorzitter levenslang behouden te hebben. Dit gav aenleiding , dat deeze Voorzitters zich al trapsgewys meerder en meerder gezach, boven hunne Ambtgenooten , aenmaetigden. De Bisfchop van Jerufalem fchynt hierin de Voorganger geweest te zyn (w).
Het Trentfche Concilie heeft derhalven zonder eenigen grond vastgefteld, dat de Bisfchoppen , in rang en gezach , boven de gewoone Leeraers verheeven zyn , en een uitfluitend recht hebben , om te ordenen en het vormfel te bedienen (af). Ook heeft men, in de Hoofdkerk van Engeland, dit onderfcheid behouden , het welk aldaer, onder Koning eduard VI, alsmeede in Ierland is ingevoerd (31). Dan, vermits christus de ge-
(«0 mosheim lnjlii. Wp. Chrift. Maj. p. 175— De rebus Chrijlian. ante constantinum Magnum, p. i'ï ' (X) Sef. 23. c. 4- Can. 6.
fy) gesdes Scrin. Antiq. Tom. VII. Part. I. p. 5—■
vin. deel. Eee 2
804 over de leerstukken
daeote van het Kerkbeftuur niet uitdrukkelyk bepaeld heeft , levert deeze onderfcheiding, wanneer er anders alle bygeloov en overheerfching van geweerd was , geene genoegzaeme reden op, om de gemeenfchap met zulk eene Kerk , in welke zy plaets heeft, af te breeken O).
B. De Regeerende Ouderlingen , die niet geroepen zyn om te leeren , maer het meedebeftuur hebben over de Gemeinte, maeken , met de Herders en >bDiaconen , als den Raed der Kerke uit (a). Deeze Regeerende Ouderlingen, gelyk zy genaemd worden, zyn van groote nuttigheid; maer het is zo zeeker niet, of dit ambt van eene Goddelyke inftelling, en reeds in de tyden der Apostelen bekend geweest zy. Dit wordt door zommigen beves-
t]gd 00 j en door anderen ontkend (c).
Althans de voornaemfte plaets, op welke men zich beroept, i Tim. V: 17 , kan al zo wel van de Leerende Ouderlingen verftaen worden.
Dat
f2) alting Theol. ProU. Noy. Loco 15. p. 676, 677.
«Panheim Oper. Tok. II. Cel. 110^
(«) Nederl. Gelooysb. Art. XXX.
CO marc ki us Exerc. Te.xt. Part. VI. Exerc. 45. voetius Pol. Eccl. Tom. III. p. 436_ A, RENESSE van het Regeer- Ouderlingfchap.
Ce, f. eurmannus Syn. Theol Tom. II. p. 491— v',tringa de Synag. Veteri 1. II. r. 4i8— vensna Hifi. Eccl. Tom. III. p. ioi
VAN DE OPENBAERING. 805
Dat de Ouderlingen, fchryvt paulus, die wel regeren, dubbele eer waerdig geacht worden, voornaemehk die arbeiden in het woorden deleer; hier worden de Ouderlingen die regeerenden in de leer arbeiden, niet onderfcheiden als he1, die een verfchillend ambt bekleeden; maer de Apostel wil alleen dit zeggen, dat de Her d rf die de Gemeinte wel beftuuren , dubbele eer waerdig zyn, vooral dan wanneer zy zich met onvermogen yver bevlytigen , om het woord van het Euangelie , op eene duide]vke en overtuigende wys, te prediken (d).
B De Diaconen draegen zorg voor de arffie leeden der Gemeinte. De allexeerfte melding van Diaconen vinden wy Hand. VI. Van hier leidt men doorgaens de inftelling van dit ambt af 0> Dan anderen zyn van oordeel, dat het ambt der D.aconen, die " door de Apostelen werden aengefteld, buitengewoon , en alieenlyk betrekkelyk geweest zy tot de Gemeinte te Jerufalem , alwaer de ryken hunne goederen verkochten , om den armen te hulp te koomen , zodat die bediening flechts voor eenen tyd geweest zy (ƒ>
tQ A. SCHUT. tetus «J h. 1. h. ** CrU. Tom. VII.
Clf9p7ARSoN Oper. Pop. p. 5 — A:Ml tl Zkf. Tm. U p- 4,6. * Bod.
p. 743 VENKUA
(ƒ) vitringa ie Syn. Vet. i. l. P bóo mi. Eccl. Tom. UI. p. a°4-
vni. deel. Eee3
Bo6 OVER DE LEERSTUKKEN
Maer naderhand , wanneer de Gemeinten ver-
S? "dWefden' ^-^conen aen g fteW, om m de behoevten der armen en eindigen , uit de Jievdegaeven der meerver^ zogenden, te voorzien, paulus fpreekt van de Diaconen, Phil j. T nnt P ! M-,^ u i J' 1 » ook onder-
feneidt hy hen van de opzieneren , en geevt de hoedaenigheeden op , welke in hen gevorderd worden, , Tim. III: 8-10. —\Z het overige wordt het woord Diacon zeer dikwyls gebruikt , vao de DieRaeren d£;s
XI: 23. Eph. Hl: 7. VI: 21. enz.
D. De Diacones/en waeren den Diaconen toegevoegd , om zulke dienften te verrichten! welke beeter voor vrouwen voegen Zy wae' ren er reeds, ten tyde der Apostelen, zo het fchynt uit Rom. XVI: 1. , Ti$n V- 9 13. Ook maekt plinius melding van vrou' wen , welke den Christenen dienden (V) Hoewel andere meenen, dat paulus , in dé laetstgemelde plaets, fpreeke van arme weduwen, welke uit de Jievdegaeven onderhouden werden (fi). In VoJgende ,den ^ thans waeren er, in de Gemeinten der Christenen, Diaconesfen (i). in de Westerfche
0?) em 1. x Eoift. 97. Keric
(h) dodweuus Dij). Cybrian. DJ. V. s. z, (0 voetius Pol. Ecel Tom. iii n .o» 0,fc. Meel. Vol. i. p. 34:_ P' £ °' ÜING«^M
VAN de openbaering. 807
Kerk is deeze bediening in de V Eeuw afgcfchafc maer in de Oosterfche Kerk heeft zy tot het einde der XII Eeuw ftand gchou-
~T m , Ondertusfchen is dit ambt,
vooral in grooto Gemeinten , zeer nut-
dSi 'De Roeping, de Ordening , en het werk der Dienaeren des woord verdient eene nae-
dere oomerking. . ,
A De Roeping gefchiedde oorfprongelyk door alle de leeden der Gemeinte , Hand : 2o XIV: *V> Cor. VIII: 19. Jitü. moest n3'de Gemeinten van Creta Ouderlingen aen.
gedaen-, in andere door den Raed der Ker-
(*) bingham 1. C. p. S56
(■/> wal/eus 0/>w. Tom. I. P- 4W -
j6,_ rüFENDORF 4 ca"^ -
tam Civ. §• 39»
viii. deel. eee 4
8o3 over »b leerstukken
ke; in andere door eene gemengde verga* denng van burgerde 0,erheeden en Se lyke perfoonen;- in nog andere ftaet de be. noemmg van den Dienaer des Woord, . vervolgens door den Kerker ^oep^ wordt aen byzondere P,rfü0Den toe of door het bouwen der Kei Gf 1 derzms, recht gekreegen hebban °' De laetfte manier van beroepen, welke zomrmgen geheel afkeuren (n) k' *
J^*- den ^ ^ df ^ Zy aen welke de Beroeping « toever.
7; 'rer zorgvu^
of by die ftaet verkoozen te worden de vereiste hoedaenigheeden van eenen wa'erd" gen Opener bezitte, welke P4DID^ opgegeeven, i Tim. Uh 2_ '™' *eft a Tim. IJ; 24 2- r^ 7' I:
geene
00 voet.oj ftj Ècci Ptr
OhdgTTichthu van de brrr «: ; •*cronioI
•p. 5?-— Chrijl.
(?) voETjtJS rötó< ^ hïim C^r. Tom. U. Sso_ * J"- P-span.
VAN DE OPENBAERING. 8cQ eeene Kerkelyke bedieningen , voor geld of Lfchenken, gekocht worden. Deeze mts, daed noemt men, naer s.mon den Tove. naer, Hand. VIII: 19, Simome (q).
B Nadat de beroepen Opziener , omtrent zyne leer, gaeven, en gedrag, naeuwkeurig onderzocht f, I Tim. III: ft V: 22 (O , moet hy genrJmd worden , door eene plechtige oplegging der handen , naer het voorbeeld der Apostolifche Kerk, I Tim. IV: 14. a Tim. I: <5. Door deeze plechtigheid wordt hy aen den dienst der Kerke toegewyd , en in den ran? der Opzieneren ingelyvd, ook worden hem de nooiige gaeven van dea Heiligen Geest toegebeeden («)• • C Het werk der Opzieneren brengt pa ritus, Hand. XX: 28, tot twee hoofdzaeken, acht te hebben op zich zeiven en de geheele kuddff> Tot het eerfte behoort bet toeneemen in kennis en godzaeligheid , en het geeven van een goed voorbeeld in den wandel, Het ander beftaet in het prediken
van het Euangelie, het bedienen der Sacra-
(,) unch.ds Oper. Toni. IV. Col. «etiüs Dilb. Sel. Pe.n. IV. p. 5:6—
(O SPANóVtÜ Oper. Tom. II. Col. 89c. BittGHAM Orig. Eed Vol. II. p. i«- voetiü9 Pol. Eed. Tom. 111. p. 5,6_ Aüa Syn. Dordr. S«ff. 18, 19.
0) eitïUM" '• 1V" c' 3' S' lö' /Ma Syn..Dordr. Seff. 161. SPANHBiM Oper. Tom. II. p. 883- voetius />«/. £cci. 2"mb, HE P-
vin. deel. Eeej
SlO OVZS. de leerstukken
menten , het beftuor der Gemeinte , en het tydig eu ontydig aenwenden van aJIe yverige poogingen , om de menfchen te beweegen tot het geioov en de bekeering (t).
Dat de Opzieners der Gemeinte, voor al Jen hunnen arbeid, behoorJyk moeten beloond worden , om een onbekommerd Jeeven te leiden, en .zich geheei aen de belangen der Kerke toe te wyden , leert de natuurlyke billykheid zelve, welke niet toelaet , dat één benadeeld worde , door alle anderen te die nen , 2 Cor. VJtt 13 , I4> Gal. VI: 6. Tit. III: 13. Ook hebben de Apostelen hun onderhoud van de Gemeinten ontvangen , 2 Cor XI: S. Phil. IV: 10 , 15 , l6. (u)t
§• 530.
Ten jlotte zullen wy er een enkel woord byvoegen, omtrent * kerkelyke macht , en
de macht der o v e r h e e d e N 171 Kerkt-
lyke zaeken.
X. Wanneer wy fpreeken van eene Kerkelyke macht , bedoelen wy geene gebiedende cf heerfchende, maer eene bedienende macht, welke christus aen de opzieneren der
Ge-
ff) voetius Pel Eccl. Tom. HL p. 403— F. cos ter vs de getrouwe Prediktr.t. C<0 ««itiim TkeoU EleïB. Tom. ËL p. -o:—
VAN DE OPENBAERING. 8H
■Gemeinten, ter beftuuring van zyne Kerk, gegeeven heeft. Deeze Kerkelyke macht bewyzen wy ; — uit de natuur van eene Maetfehappy , welke zonder orde en beftuuring niet beftaen kan ; maer er kan geene beftuuring plaets hebben , zonder eenige macht, om het algemeene nut te bevorderen,
en het kwaed afteweeren ; uit het zeg-
gen van christus, wanneer Hy aen de dienaeren des Euangeliums de fleutelen van het Koningryk der hemelen gegeeven heeft, dat is de macht , om den ingang der Kerke voor den geloovigen te openen , en voor den onboetvaerdigen toe te fluiten , Matth. XVI:
19, ao, verg XVIII: 18 5 uit het voor-
fchrivt van paulus , om tegen eenen Ouderling geene befchuldiging aen te neemen , dan onder twee of drie getuigen, 1 Tim. V: 19; maer befchuldigingen aen te neemen, en getuigen
te hooren , is eene daed van gezach ; ■
uit de eertytelen , welke aen de bedienaeren van het Euangelie gegeeven worden, en eenig gezach in zich fluiten over hen, die aen hunne zorg zyn toevertrouwd j zy heeten opzieners, Hand. XX: 28, uüdeelers van Gods verborgenheden, 1 Cor. IV: 1,2., voorjtanders, 1 Thesf. V: 12., huisverzorgers van God, Tit. I: 7., voorgangers, Hebr, XIII: 7, 17. ■ Deeze Kerkelyke macht is van het gezach der burgerlyke Overheeden geheel onderfcbei-
viii. DEEL.
8f2 over be leerstukken
den. Trouwens het Koningryk van Chris Tm is met van deeze waereld, J,n. XVlil- - Maer de Opzieners der Gemeinten moeten het woord van God openlyk verkondigen (?) i de waere meening daervan , volgens de regelen der Uitlegkunde , verklaeren , dezelve t-een de dwaelingen verdeedigen, i Tim k 0,4. aTim. I: l$> Tit. 1: 10, H 5 en om den vreede, de eensgezindheid, en goede orde te bewaeren , in belydenisfen , geloovsleufen, en Formulieren van eenigheid, bepaelen , welke leer zy houden voor meest overeenkoomftig met Gods woord (z).
B Met opzicht tot de goede orde , heeft de Kerk macht om de noodige fchikkmgen vast te (tellen. Niet dat het der Kerke zou toekoomen, om wetten te maeken, welke
maac* over dt Kerk en het Kerkuur, eerfie Br,*y e r 6,7, tweede Briev §. 14-
cl, voetiosM Eccl. Part. Ilt. p. 1— J. van bf.n honert Briev » stinstra p. 5— Examen van het Qnmrp van Tolerantie II Beel p. bübdxüS Ifag.
ai Theol. Tom. 1. p. 528— VIII. DEEL.
$H over de EEErstükkek het weezen van den Godsdienst raeken • fa *t geval is God de eenige VVergeever , 'jac IV: i2 en de openers der Gemeinte zyn flecns dienaers, die Gods wetten, zynes naemens, aen de menfehen voordellen God wordt te vergeevsch gediend door willekennge aftellingen der menfchen , Matth. XVi 9- Maer , vermits God geen God is vm ^ varn«g, en wil , dat alle de diWgen, ook in de Gemeinten der heiligen , eeriyk en met orde ge/cbieden, i Cor. XIV- « ,~ Hp n„ . ^1V- 33» 40, moeten
de Opzieners zorgdraegen , dat die dingen welke tot het uitwendige van den openbaeren eerdiemt behooren, hecaemelyk en ordentelyk gefchieden. Deeze dingen verordineerde paolos, in de Gemeinte van Corinthen, en onder anderen bepaelde hy, dat er eiken zondag, eene inzaemeling van lievde' givten voor de nooddruftigen gefchieden zou I Cor. XI: 34. XVI: 1. Omtrent dergelykó dingen heeft men , in volgende tyden , veeïerlei bepaelingen gemaekt, en deeze Canon* of Regelen genaemd (V>, van welke verfcheidene verzaemelingen voor handen zyn , welke den grond uitmaeken van het zo genaemde Jus Canonicum, 0f de Kerkelyke Rechtsgeleerdheid
(a) CilVINDS hflit U IV. C. IC. §. *;..S2. VOETIIM
folit. Eccl. Tom- I. p, 254_ m Au c k eerjli Briev onr de Kttk §. 13.
VAN DE OPENBAERING. 8tj
beid (&)• De Canones waeren onderfcheiden, Ler de verfchillende omfhndigheeden van ty. den , plaetfen , en zaeken (c).
C. Het derde ftuk is de Kerkelyke tucht , hierin beflaende , dat menfchen , die dwaeien , in de grondwaerheeden der leer , of ergerlyk in leven zyn, nadat alle middelen van verbee-. tering vruchteloos beproevd zyn , uit de Ge: meinte worden uitgeflooten , tot dat zy verli beetering belooven en bewyzen. Dit
|| vordert de natuur der zaeke zelve; zuli ke menfchen verlochenen hunne belydenis, en betoonen dat zy tot de Maetfehappy der Christenen niet behooren. Dit leert het uitdrukkelyk bevel van christus , Matth. 1 XVIII: 17 , en bet voorbeeld van paulus ,
1 Cor. V: 3, 6, 11. Rom. XVI: 17.
2 Thesf. III: 14 , 15- Tit. III: 10. 2 joh. vs. 10. (d), Deeze uitfluiting is tweederlei , of eene mindere, wanneer een ergerlyk lidmaet het gebruik van het Avondmael ontzegd wordt; omdat hy de belydenis , welke men daerin herhaelt , verlochent; of eene meerdere , wanneer hy openlyk verklaerd wordt , geene gemeenfehap te hebben met .de Maetfehappy der Christenen (O-
(by voetius 1. c. p. 255.
(c) spanheim Kr/?. Eccl, Sec. VI. Col. 10s4.
Cd) voETios Pol. Eccl. Tom, VI. p. 858—
Ce) voetius 1. O p. 869— CALVIHUS Infllt-. p. 78*4 • viii. deel.
8l5 OVER DE LEERSTUKKEN
a; De macht dcr Burgerlyfee Overheeden verkeert over alle perfoonen, die onder hun gebied behooren, ook over de Opzieneren der Gemeinten. Dit leert het üitdrukkelyk bevel ven paulus, Rom. XIII: i, en het voorbeeld van christus, Matth. XVil- "a-2> Joh. XIX: ii. ~* '*
Ook ftrekt zich de macht der Overheid uit tot Kerkelyke zaeken. „ Wy gelooven dat on„ ze goede God, uit oorzaek der verdor„ venheid van het menfchelyk genacht, Ko„ ringen , Princen , en Overheeden veror„ dend hebbe ; — en hun ampt is niet al„ leen acht te neemen , en te waeken over „ de Policiën , maer ook de hand te houden „ aen den heiligen Kerkendienst. om te wee„ ren en uitteroeien alle afgodery en valfchen „ Godsdienst, om het ryk van den Antichrist „ ten gronde te werpen , en et Koningryk van jesus christus te voorderen, het „ woord van het Euangelie o"eral te doen „ prediken, opdat God van een iegelyk ,, geëerd en gediend worde, gelyk Hy in „ zyn woord gebiedt (/)."
De macht der Overheid in Kerkelyke zaeken moet noch te wyd uitgeftrekt , noch te eng bepaeld worden (g).
Cf) Nederl. Geloovs b. Art. XXXVI.
Zy
Cg) voetiu. Pol. Eccl. Ton,. \.t ,ai_ RIVET[JS Oper. Tem. I. p. i37i— h ubekus de Jure Ciyit. ]. I. g. c. i- ö.
VAN DE OPENBAERING. 8l7
Zy (trekken dezelve te ver uit, die alle Kerkelyke macht aen de Overheeden toefchryven, gelyk Thomas erastus, Hoogleeraer in de Geneeskunde te Heidelberg , die in eene verhandeling, welke, na zynen dood , in het jaer 1589 is uitgekoomen , beweerde , dat de geheele Kerkelyke macht eenvouwig tot de prediking van het Euangelie , en mondelinge beftraffingen, moest bepaeld worden ; dat het opzicht over de zeeden aen de Christelyke Overheid toekwam; en dat er derhalven niemand , om een ergerlyk gedrag , van het Avondmael behoorde geweerd te worden C*>- Maer de Kerkelyke tucht heeft christus den .dienaeren van het Euangelie aenbevoolen , Matth. XVI^iP XVW- 18. Ook is de Kerkelyke macht alleen geestelyk , en van de burgerlyke macht geheel onderfcheiden ; derhalven behoort zy
niet aen de burgerlyke Overheeden (0-
Zo hebben ook de Remonftranten , met gr otius en uitenbogaert aen het hoofd, aen de Burgerlyke Overheeden , om dezelve te vleien , in den beginne al te onbepaelde macht in Kerkelyke zaeken toegefchree-
fh) h. alting öi/f: EeiL Palat. c. 54, 55, 59(0 vounus 1. c. Tom. IV. p. Sl7— hubEHOS 1. C. 1. I. ScH. 5. c. 6. 5. 1 - S« VIII. DEEL.
SlS 0VER »* LEERSTUKKEN
ven mi maer naderhand, toen zy minde ■
gunst vonden by de hooge Overheid
2y merkelyk van toon ve^d ^ *"
Rn i, • fdemi k3nt ve™inderen de Roomschgezmden de macht der Overheeden al te zeer, door de Kerkejyken aen het Burgerlyk
bepae de heerfchappy toe tc fcfa D de Overheid macht hebbe in Kerkelyke
weie ' ITT1 alkCD de ™ weAe zy vereerd worden vm r- • 7jr,nAr. Tom. II. Co/, pc
0» ;uu»MIKÜS Tom. Ji. Ot* S7I. vok.
™ ' • Tom, I p. i5a
C»j plato de ^„W. ,. 2j c, Clc, rf£ A. ^ IL
VAN DE OPENBAERING, 8f
van het Euangelie behoorlyk onderhouden, en overal , waer het noodig is, aengefteld worden. Ten dien einde moeten er hoogere en laegere fchoolen opgericht en onderhouden
worden. — 3- Zy moet acht &eeven op hec gedrag der Leeraeren , en zorg draegen , dat zy hunnen plicht betrachten , door de yveri» gen te vereeren , de traegen op te wekken , en de onwaerdigen, volgens de Kerkelyke wetten , te doen ftraffen: 4- Zy moet zorg
draegen , dat de voorfchrivten , welke de leer en het Kerkbeftuur betreffen, onderhouden worden. — 5-, Zy moet gelegenheid geeven tot het houden van Kerkelyke vergaederingen, en derzelver befluiten , tot rust en heil der Kerke , met 'haer .hoog gezach
bekrachtigen (o). ■ ■ 6. Ten aenzien der
Kerkelyke tucht , koomt het der Overheid toe , om zorg te draegen , dat er van deeze Kerkelyke macht geen misbruik gemaekt worde , gciyk iu de Roomfchc Kerk gefchied
is cn dat ^2er door riiemand ' in 7'yn
burgerlyk recht , verkort worde fq). Daer-. Öm hebben ook de ! leeren Sleten van Hof land en West- Friesland, by hun Edele
(o) tbrp.KT1IN Theol. EUntt. Tom. III. Loco 18- nj'rjl. 34. §. té. (p) wAL'ins Oper Tom. II. p. 5— (?) j. c druman Difp. Inaug. de Jure fummi Impiruntit
circa Sacra c. ;.. §. 7»
VIII. DEEL. Eff 2
818 OVER DE LEERSTÜKKEN
ven (*) ; maej. naderhand, toen zv min,w gunst vonden by de hooge Overheid zva *y merkelyk van toon vertnderd fl) ^ ^en den anderen kant verminderen de Roomschgezmden de macht der Overheeden J te zeer, door de Kerkelyken aen het Burgelk beftuur te onttrekken, en den Paus PJT bepaelde heerfchappy L [t^ ^
]e CI'heid m3Cht hebbe in K«kelyk. «e.en, leeren met alleen de tytel,, met
^ ezy vereerd worden, van Go^, £ jei. AL1X: 23 , maer ooI( de
Zfive' H- « ^ zorg voor den welvaen der burgerlyke Maetfehappy toevertrouwd , met alles wat daertoe betrekkelyk is • maer daetoe behoort ook voornaemenlyk de'Go
Om er kortelyk iets meer byzonder van aen
Kerk befchermen, en alles aen wenden, om W rust en haeren voorfpoed te bevorderen. Zy moec zol'g draegen , dat de predikers
Cl) span hei m oper. Tom. II. Col 9r.
CoU Eccl. jom.l p. ,5:!
(*J rLAT0 de *. 6. ciCMg * /V. V. I. II.
VAN DE OPENBAERING, 8 10
van het Euangelie behoorlyk onderhouden, en overal , waer het noodig is, aengefteld worden. Ten dien einde moeten er hoogere en laegere fchoolen opgericht en onderhouden
WOrden. - 3- Zy moet acht §eeven op hec
gedrag der Leeraeren , en zorg draegen , dat zy hunnen plicht betrachten , door de yverigen te vereeren , de traegen op te wekken , en de onwaerdigen, volgens de Kerkelyke wetten , te doen ftraffen. 4- Zy moet zorg
draegen , dat de voorfchrivten , welke de leer en het Kerkbeftuur betreffen, onderhouden worden. — 5- Zy moet gelegenheid geeven tot het houden van Kerkelyke vergaederingen, en derzelver befluiten , tot rust en heil der Kerke , met 'haer ;hoog gezach
bekrachtigen (o). ■ 6. Ten aenzien der
Kerkelyke tucht , koomt het der Overheid toe , om zorg te draegen , dat er van deeze Kerkelyke macht geen misbruik gemaekt worde , gelyk in de Roomfche Kerk gefchied is O), en dit daer door niemand, in zyn burgerlyk recht , verkort worde Cq). Daerom hebben ook de !leeren Sleten van Holland en West-Friesland, by hun Edele
(o) Tonr-ET-riN Tieol Eicel. Tom. III. Loco iS. QpaJI.
S4- §• '- ■
(p) WAl'JBÜS Oper Tom. II. P- 5—
(,) j. c muua» Difp. Inaug. de Jme fummï Impsruntit
circa Sacra c. §. 7-
VIII. DEEL. Eff 2
S2Q 0VEU DE LEERSTUKKEN ENZ.
Groot Mogende Refolutie van 18 Sept. i727 gelast, dat de Synoden zich onthouden zul. len , van, „ in het vigileeren voor de gere„ cipieerde leer, en de goede zeeden, waer„ omtrent zy altyd hebben te wachten de „ hulp en voorftand van hun Ed. Groot „ Mog., iets te onderneemen of te ftatuee„ Jen , zonder derzei ver voorkennis en goed„ vinden , het welk niet zou overeenkooï, men met voorige Refolutien en Orders „ van Hun Ed. Groot Mog. , of met het »> Seene» dat lange peren in de Kerken >> ^eufcerd is " Dusdoende heeft zich de Souverain niet de Kerkelyke tucht aengetrokken, maer, in de uitoeffening daervan, de
voorzichtigheid aenbevoolen. (r) ? £-m.
delyk koomt het der Magiftraet toe, de roe" pmg van eenen Leeraer goed te keuren of aftekeuren , niet alleen omdat de Overheeden de aenzienlykfte leeden der Kerke zyn, maer ook omdat het acn hun ftaet te beoordeelen of iemand als eene medelid, en voornaemelyk als een openbaer Leeraer, gefchikt is voor hunnen • Burgerftaet (s).
W marck Tweede ü.-iev over de Kcrkenhet AWMefiUUr§ 18. CO voetius Col. Eed. Tom. UI. p. 5*0-563. 6?2 573. grotius de Imper. Summ. Potest. circa Sacra c, lol
hu be rus i. C. C. 10. drunan I. C. C. 3. g. 6,
EINDE VAN HET ACHTSTE DEEL.