1542
H
—
32






HANDLEIDING,
CA TECH IS EER-M E ESTERS, en MEESTERESSEN,
aangesteld by de herstelde
LUTHERSCHE GEMEENTE,
te AMSTELDAM. Op verzoek van 't Eerw: Consistorie,
' "IN - T LICHT gege.yen, «oov* ft y
JOHANNES HAMEL AtL,
Oudften Leeraar der voorn: Gemeente.
Te AMSTELDAM,
by J. AMMELING, Boekverkoper, op den Zeedyk, in 't Concordia - Boek* 1 7 9 3-
Gedrjïkt ten vaorcleele van 't Fonds der voorn: GemeCflW»
Voor dj



Gene Exemplaren trorctéh vöór écht gehouden, dan, die door den Oudften Leeraar der herliëlde Lütherfche Gemeente ondertekend zyn.



VOORREDEN.
aar ik het' voor zeker hbitde ,.. dat *'er mede al gcm' g&wigiigbf 4* mwlyker t(tak\ zy, dan, enen'Catechiptins eptejtellen ; — zo ben ik altoos hmverig geiveest, om, hy tnderfcheidene voorkomends gelegenheden, deze taak op my te nemen, en mynsn aanjporers tot dienst te zyn.
Dan, dewyl de cmflandigheden ene %aak veranderen, zo heeft zulks inzonderheid plaats, by hst uitgeven van dit werkje, het welk den naam heeft: Handleiding voor de CatechifeerrneesterS en Meestercsfen, aarigefteld by de herftelde Lütherfche Gemeen? te te Amfteklam; -—* En des aangaande dient het volgende bericht.
„ De Voorftanders der voorn: Gemeente „ hebben de Meesters, en Meesteresfen on„ der anderen ook hier toe bepaald, dat zy » zich by )mn mderwys voornanrnlyk mllev> „ te honden hebben, mn <ew, Jkes Aan.gove* « « MP



iv V O OU RED E N. • r
» z<?« Leerboek, 7zaar V we/è, a/j ««ar e»£ > „ Handleiding, zv zouden gaan, ötjz
„ de" Kinderen , en Meerderjarigen , «aar „ hunne vatbaarheid, ae /ere aer ■waar„ foza" Je onderrechten, en hen tot ware le» » rfen van ^e/wj vormen.
„ Tot zulk ene handleiding verkoos men „ //e£ werkje van den Wel-Eerw. Heer J. G. „ Lohke/er , (i« leven veelgeliefd Hoog* ï, duitsch Leeraar te *ï Gravenhage') bety^ „ teld: Die ordnung des heils, das istj die „ lehre von des menfchen heil und felig„ keit, tabellarisch enüworfen, enz. hetwelk „ ik in *i jaar 1768» in' de Nederduitfche „ taal ten dien einde in'*t licht bragt, op „ dat de Authetir en de Vertaler het zelve '4 ten nutte van Imnne Gemeenten zouden ge„ bruiken.
„ De bovengemelde Foorftanders verzochten „ my, als oicdfteit Leeraar, om op den grond „ van dit werkje , ene nieuwe uitgave te „ -bouwen, en daar mede naar myn best goed» dunken te handelen. * „ In



V O O R R E DEN.
v
j /.„ In zo verre nu deze uitgave alleen maar „ ene Handleiding, en geen volledige Cate„ chismus zy, heb ik, aan het my voorge* „ flagen verzoek, wel willen voldoen." ! Enige, in het voornoemde werkje voorkomende min noodzaaklyke Vragen en Antwoorden, heb ik weg gelaten; enige kortheids halven famen gefmolten } en enige, omy tot ene verdere uitbreiding-, gelegenheid te geven , daar by gevoegd, i De Schriftmirplaatfen heb ik ontleend uit den Nederduitfchen Bybel, naar de overzetting van Dr. M. Lutherus, {in oÜavo gedrukt, en door den E. Kerkenraad van de Lütherfche Gemeente , binnen Amjleldam, in het jaar 1780, uitgegevenwelke uit* gave ik verkozen heb, dewyl dezelve tot eeri Hand- Bybel het meest gebruikt word.
Óver de fpelling, en wyze van opftel, (in dit werkje voorkomende,') moge iemand
vitten: deze genomerie vryheid kan ik
niet beletten; 't is my genoeg, dat het
* 3 een



vi VOORREDEN.
een -..en wjder , ,sc vh èepis , . de goedkeuring der genen heeft, welken .zich niet fchamen,Leeraars en Voorftanders der herftelde Lu. thedche Gemeente te zyn.
'Voorts 'beveelt , ik , -mynen ger.ingen •arbeid den grxrten God tot zegen; onder toewen. fching, dat de Meesters, en Meesteresfen deze Handleiding mogen gebruiken, om tot tne ryktre kennis der .waarheden des heils i opteklimmen, en in de,, door hen erkende,; ïwdrheden , de Leerlingen voorzichtig, en getrouw, te;mderwyzen;.-^— Midsgaders, dat -alle Leerlingen naar deze Handleiding l &ó Uhmam gemaakt .mogen werden, dat zy \ de dwalingen nimmer gehoor geven , en \ 'hunne ielydmis .der waarheid met hunnenï 'dmd bevestigen,
J. Hamel au.
V.



V. W elke kennis is 'er tot de zaligheid nodigt A. De kennis van God, en van den mensch.
I. DE KENNIS VAN GOD.
V. Waar uit kan men God enigermaten lereri kennen ?
A. Uit de natuur, Rom. i. vs. 19, 10. Dat
men weet, dat 'er een God is, dat is hen openhaar: want God heeft het hi>n geopenbaard, daar mede, dat Gods onzienlyk Wezen, dat is, zyn' eeuwige kracht en Godheid word gezien , zo men dat waarneemt aan de werken, naamlyk aan de fchepping der wereld, zo dat zy geen ontfehuidiging hebben. V. Waar-uit kan men God voomaamlyk leren
kennen?
a. Uit de nadere Godlyke Openbaring, of de' Heilige Schrift. Joh. 5". vs. 39. Z»ekt in de Schrift, want gy meent, gy hebt het eeuwig leven daar in, erl zy is 't, die van my getuigt.
v. Wat moet men van God leren kennen?
A. Zyn Wezen, zyue Volmaaktheden en Werken.
1. van gods Wezen.
A. Wat is God eigenlyk naar zyn Wezen? , A. Een Geest. Jon. 4. vs. 24. God is een Geest',• 1 in die hem aanbidden, moeten hem in Geest en in
waarheid aanbidden.
A V,



( 2 )
V. Is 'er maar één God?
A. Ja, Jef. 44. vs. 6. Ik ben de eerfte, en ik hen de laatfte, en behalven my, is 'er geen God.
Mare, 12. vs. 09. Het voornaam/Ie gebod van alle geboden is dit, hoort Israël, de Heer, onze God, is een enig God.
V. Hoe heet deze enige God ?
A. God de Vader, God de Zoon, en God de Heilige Geest, Matth. 28. vs. 19.
V. Zyn 'er dan geen drie Goden?
A. Neen, 'er is maar één God, en in het enig Godlyk Wezen zyn drie perfonen, 1 Joh. 5. vs. 7. Drie zyn 'er, die getuigen in den hemel, de Vader, het Woord, en de Heilige Geest, en deze drie zyn één, Pi'. 33. vs. 6. Matth. 3. vs. 16, 17.
V. Zyn deze drie perfonen daadlyk van eikanderen onderfcheiden ?
A. Ja, en wel
1. Inwendig, door zekere perfonele eigenfchappen, die de eene perfoon bezit, en de bside anderen niet bezitten.
2. Uitwendig, door zekere werken, waar van het éne dezen , het andere enen anderen perlbon inzonderheid word toegeëigend.
V. Waar in beftaan de perfonele eigenfehappen der drie perfonen ? A. Daar in, dat
li De Vader van eeuwigheid den Zoon geboren heeft. Pf. 2 vs. 7. Gy zyt myn Zoon heden heb ik u gewonnen, 2. De Zoon van Eeuwigheid van den Vader geboren is. Joh. 5. vs. 16. Gelyk de Vader het leven heeft in zich zeiven; aizo
heeft



( 3 )
heeft hy ook den Zoon gegeven, het leveii
te htbben in zich zeiven. 3, De Heilige Geest van den Vader en denZoon
van eeuwigheid uitgaat. Joh. 15. vs. 16.
Wanneer de trooster komen zal, welken
ik u zenden zal van den Vader, de Geest
der waarheid, die van den Vader uitgaat ^
die zal van my getuigen. V. Door welke werken onderfcheid men de drie perfonen der Godheid ? A. Door de werken.
1. Der fcheppinge, waar door de Vader zich byzonder geopenbaard heeft. Hand. 14. vs. 15. Gy mannen, wat doet gy daar? wy zyn ook ftetflyke menfchen, als gy, en prediken u het Euangelie, dat gy u bekeren zult van deze valfche tot den levendigen God, die gemaakt heeft hemel en aarde , en de zee en aW wat daar in is.
2. Der Verlosfivge, waar door de Zoon zich byzonder geopenbaard heeft. Col. 1. vs, 14. Am den welken wy hebben de verlosfing door zyn bloed [naamlyk~\ de vergeving der zonden.
3. Der Heiligmakinge, waar door de Heilige Geest zich byzonder geopenbaard heeft. Rom. 15. vs. 16. Dat ik een dienaar van Christus zal zyn, om te offeren het Evangelie Gods, op dat de Heidenen een offer worden: [Gode~j aangenaam, geheiligd door den Heiligen Geest.
9. VAN GODS VOLMAAKTHEDEN.
V. Wat is God naar zyne volmaaktheden? A 2



C 4 }
A, God is euwig, onveranderlyk, almagtig, alwetend , ahvys, overaltegenwoordig, waarachtig, heilig, rechtvaardig , goed, barmhartig, &c.
Eeuwig. Om dat Hy noch begin, noch einde heeft, Pf. 90. vs. <i. Eer dan de bergen wierden , en de aarde en de wereld gefchapen wier den, zyt gy God van eeuwigheid tot eeuwigheid.
Onveranderlyk. Om dat Hy altoos blyft, gelyk Hy is. Pf, 10a. vs. 28. Gy blyft, gelyk gy zyt, en uwe jaren nemen geen einde.
Almagtig. Om dat Hy alles doen,kan, wat Hy wil, Pf. 11 ƒ. vs. 3. Onze God is in den hemel, hy kan doen, wat hy wil.
Alwetend. Om dat Hy alles weet en ziet. Pf. 139. vs. i—4. Heer, gy onderzoekt my en kent wy, 't zy dat ik zit of op/ia, weet gy *t, gy verftaat myne gedachten van verre: 't zy, dat ik ga, of &gge 5 zo *j* gy rondom my, en ziet alle myne wegen: want ziet, geen woord is "er op myne tong, ft welk sy Heer, niet alles weet.
Alwys. Om dat Hy alles wyslyk regeert, en de beste middelen gebruikt ter bcreikinge van de beste oogmerken. Rom, 16. vs. 27. Den zeiven God, die alleen wys is, 2y ere door Jejus Christus, in eeuwigheid. Amen.
Overaltegenwoordig. Om dat Hy nergens in , of buiten gefloten is. Pf. 139. vs. 7—10. lYaar zal ik heen gaan voor uwen Geest, en waar zal ik heen vlieden voor uw aangezicht? voer ik ten hemel, zo zJl gJ daar, bedde ik my in de hel, ziet, zo zyt gy ook daar. Nam' ik vleugelen des dageraads, en bleef aan de uiterfte zee, zo zoude uwe hand my doch aldaar geleiden, en uwe rechte hand my houden: Heer, gy onderzoekt my en kent my &c.
Waar-



( 5 )
Waarachtig. Om dat Hy niet li'egen'kan. Hebr. 6. vs 18. V is onmogelyk, dat God tie^t.
Heilig. Om dat Hy het goede lief heeft en het kwade haat. Pf. 5. vs. y. Gy zyt niet'een God, dien Godloosheid behaagt, wie boos is, blyft niet voor u-
Rechtvaardig. Om dat Hy het gosde beloont en het kwade (haft Pf. 7, vs. 12 — 14. God is een rechtvaardig rechter , en een God, die dagelyks dreigt. Wil men zich niet bekeren, zo hee ft 'Hy zyn zwaard gewet, en zynen boog gefpannen e'n mikt, en heeft 'er dodelyk gefcbut op gelegt, zyne pylen heeft hy toegcricht om te verderven.
Goed. Om dat Hy vol van liefde en weldadigheid is. Pf. 145. vs. 9. De Heer is allen goedertieren.
Barmhartig. Om dat Hy zyn medelyden en zyne ontferming daadlyk toont Exod. 34. vs. 6. En toen de Heer voor zyn aangezicht voor by ging, zo riep hy: Heer, Heer, God barmhar tig en genadig , langmoedig en van groote genaderen trouwe. Pf- 145. vs. 3. Genadig en barmhartig is de Heer.
V. Bezit God nog meer volmaaktheden dan deze?
A. Ja, alle mogelyke volmaaktheden, want Hy is het volmaaktfte Wezen, 1 Tim. 6. vs. 15, 16. De zalige en alleen geweldige, de Koning aller Koningen , en Heer aller Heren; die alleen onfler flykheid heeft, die in een licht woont, tot het welke niemand komen kan ; den welken geen mensch gezien heeft, noch zien kan, dien zy ére, cn 't eeuwig ryk, Amen.
A 3 3.



( 6 -)
j. VAN GODS WERKEN.
V. Hoe heeten de werken van God?
A. De Schepping en Onderhouding.
V In welken Artykel van 't Apostolifchegeloof word van deze beide werken van God gehandeld ?
A. In den eerden Artykel.
V. Hoe luid de eerfte Artykel.
A. Ik geloof in God, den Vader, den almagtigen Schepper des hemels en der aarde.
V. Wat is dat?
A. Ik geloof, dat God my, met alle fchepfelen gefchapen heeft, en myu ligchaam en ziel, ook ogen, oren, en alle leden, verliand en alle zinnen gegeven heeft, en die nog onderhoud; en boven dien, met klederen, fchoenen, eten en drinken, huis en hof, Huisvrouw en Kind, akker, beesten, en alle goederen, ook met all' het gene, dat wy behoeven, en genering des ligchaams en levens overvloediglyk en dagelyks bezorgt; ook voor alle gevaren befchermt, en voor alle kwaad behoed en bewaart, en dat allemaal uit enkel vaderlyke Godlyke goedheid en barmhartigheid, zonder enige myner verdienflen, cf waardigheid, en dat ik om dit alles fchuldig ben, hem te danken, en te loven, hem daar voor te dienen, en onderdanig te zyn; flat is gewislyk waar.
a. VAN HET WERK DER SCHEPPINGE.
V. Waar in bcftaat het werk der fcheppinge?
A. Daarin, dat God hemel en aarde, en alles, dat buiten hem is, in den tyd van zes dagen uit nier heeft voortgebragt. Gen. i. ys. i. In 't begin " ' ' fehiep,



C 7 )
fchiep God hemel en aarde. Hcbr. II. vs. 3. Door het geloof merken wy dat de wereld door Gods woord vaardig is, dat alt', Wat men ziet, uit niet geworden is.
V. Hoe velerlei fchepfelen van God zyn 'er?
A. Tweërlei: redelyken en redelozen.
V. Hoe verdeeld men de redelyke fchepfelen?
A. In zichtbaren, en onzichtbaren.
V. Welke zyn de voornaamilen onder de zichtbare fchepfelen?
A. De Men/ihcn, om dat zy begaafd zyn met ene redelyke en onilerflyke ziel. Pred. 11. vs. 7. Matth. 10. vs. 18.
V. Hoe heten de eerst gefchapene menfchen?
A. Adam en Heva.
V. Waar uit beltaat de gefchapen mensch? A. Uit ligchaam en ziel.
V. Waar uit heeft God het ligchaam van Adam gemaakt ?
A. Uit een' kluit aarde.
V. Hoe heeft God de ziel gegeven?
A. God heeft dezelve het ligchaam ingeblazen, of onmiddellyk medegedeeld. Gen. a. vs. 7. God, de Heer, maakte den mensch uit een' kluit aarde, en blies hem in den levendigen adem in zyne neus, en alzo wierd de mensch levendige ziel.
V. Waar uit heeft God Heva gemaakt?
A. Uit ene ribbe van Adam. Gen. 1. vs. ar. Toen liet God, de Fleer, enen diepen flaap vallen op den mensch, en hy ontfliep, en Hy nam een' van zyne ribben, en floot de plaats toe met vleesch.
V. Welke zyn de voornaamilen onder de onzichtbare fchepfelen?
A. De Engelen; en deze zyn , of goede, of kwade Engelen.
A 4 «• VAN



C 8 )
«. VAN DE GOEDE ENGELEN.
V. Wat zyn de goede Engelen? A. Zy zyn
Heilige Geesten. Matth, 25. vs. 31. Ah d(t tnenfehen Zoon komen zal in zyne heerlykheid, en alle heilige Engelen met hem, dan zal tjy zitten op den fioel zyner heerlykheid.
Magtige Geesten- Pf. 103. vs. qo. Looft den Hete , zyne Engelen , gy flerke helden, die z^n ievel uitvoert, dat men'hore de fiem zyns woords"
Zalige Geesten. Matth. iS. vs. 10. Ziet toe, dat gy niemand van deze kleinen veracht; want ik zeg u, hunne Engelen, inden hemel, zien altyd het aangezicht myn's Vaders, in den hemel.
V. Wat leert ons de Schrift van hun geta! en hunne Orde?
A. God heeft ze gefchapen
In groot getal. Luc. q. vs. 13. Terftond was by den Engel de menigte der hemelfche heirfcharen, die loofden God.
En in de fchoonfte Orde. Col. 1. vs. 16. Door hem is alles gefchapen, wat in den hemelen op de aarde is, het zienlyke ,en onzienlyke, beiden de trooVen en heerfchappyën, en Vorstendommen en Overheden : 't is alles door hem en tot hem gefchapen.
V. Hoe gedragen zich de goede Engelen jegens God ?
A. Zo, dat zy
God aanbidden. Jef. C. vs, 3. En de een riep tot den ander, heilig, heilig, h'iiig is de Heer Zebaoth, alle landen -£.yn vol van zyne ére.
Hem loven. Luc. 2. vs. 13, 14. Terfiond was&c.
Eu hein dienen. Pf. 103. vs, 2.0, 21. Looft den Here, zyne Engelen, &c.
v.



C 9 )
V. Hoe gedragen zy zich jegens de menfchén?
A. Zo, dat zy de menfchén in 't algemeen, en <3e vromen in 't byzonder. befchermen en bewaren, pf. 91. vs. 11. Hy heeft zyne Engelen bevalen wegens u , dat zy u behoeden, op alle uwe wegen.
Hebr. 1. vs. 14. Zyn zy niet allemaal gedienfiige Geesten , uitgezonden tot dienst, om dier wille , die de zaligheid beërven zullen ?
Pf. 34. vs. 8. De Engel des Heren legert ziek rond-om de genen , die hem vrezen, en helpt ze uit.
V. Moet men de goede Engelen aanbidden?
A. Neen, want zy zyn fchepfelen. Openb. 19, vs. 10. Ik viel neder voor zyne voeten, om hem aan te bidden. En hy zeide tot my, ziet toe, doe 't niet, ik ben uw meaehtecht, en uwer broederen, en der genen, die het getuigenis van Jefus hebben, f>id God aan.
/3. VAN DE KWADE ENGELEN. V. Wat zyn de kwade Engelen? A. Zy zyn
Onreine Geesten. Luc. 1 j. vs. 24. Wanneer de onreine Geest van den mensch uitvaart, zo doorwandelt hy dorre plaatfen; zoekt rust en vind ze niet, dan zegt hy : ik wil wederom keren naar myn huis, pit het welk ik gegaan ben.
Sterke Geesten. Luc. 11. vs.-fti. Wanneer eer. flerk gewapende zyn paleis bezwaart, zo blyft het zyr.e met vrede.
En eeuwig verdoemde Geesten. 1 Petr. 1. vs. 4. God heeft de Engelen, die gezondigt hebben, niet verfchoont, rhaar heeft ze met ketenen der duisterpisfe ter helle verpoten, en overgegeven, op dat zy tot het oordeel behouden worden.
A S V.



C 10 )
V. Waarom worden zy kwade Engelen genoemd?
A Om dat zy van God zyn afgevallen. Joh. 8. vs. 44. Gy zyt van den Vader, den Duivel, en naar uws Vaders lust wilt gy doen j dezelve is een moordenaar van aanbegin, en is niet ftaande gebleven in de waarheid; want de waarheid is niet in hem, minneer hy da leugen fpreekt, zo [preekt hy van zyn eigen, want hy is een leugenaar en een vader der zelve.
V. Zyn 'er veel kwade Engelen?
A Ja, Mare 5. vs. 9. En hy vraagde hem; hoe heet gy? en hy antwoorde en /prak : Legioen is myn naam, want wy zyn veel.
V. Hoe gedragen zich de kwade Engelen jegens God ?
A. Zy zoeken Gods eer en wil te verhinderen, 2 Cor. 4. vs. 4. De God dezer wereld heeft de zinnen der ongelovigen verblind, dat zy niet zien het klare licht des Euangeliums, van Christus klaarheid, dewelke is het evenbeeld Gods.
V. Hoe gedragen zy zich jegens de menfchén?
A. Zy trachiet] de menfchén te verleiden. 1 Petr. 5. vs. 8. IVeest nuchteren en waakt, want uwe wederparty, de Duivel, gaat rond-om als een brullende leeuw, en zoekt, wien hy ver/linde.
b, VAN HET WERK DER ONDERHOUDINGE.
V. Waar in beftaat het werk der onderhoudinge ?
A. Daar in. dat God het beftaan zyner fchepfelen doet voortduren. Pf 119. vs. 90. Gy hebt de aarde bereidt, en zy blyft paan.
Hand- 17. vs. a8. In hem leven, worden wy bewogen , en zyn wy.
En



C ti 1
En tot dit werk der onderhondinge behoren zyne verzorging, befcherming, bewaring, en regering.
V. Hoe heet de Godlyke ouderhouding, en alles," wat daar onder gerekend word, met één woord? .
A De Godlyke voorzïenigneid ; en deze is, ot algemeen, over alle fchepfelen ; of byzonder avede menfchén; of allerbyzonderst, over de vromen.
//. DE KENNIS VAN DEN MENSCH.
V Naar hoe vele ftaten rn^et de mensch gekend worden?
A. Naar vier (laten, en deze zyn, de Haat der onfchuld, der zonde, der genade, en der heerlyk* beid.
i. VAN DEN STAAT DER ONSCHULD.
V Wat bezat de mensch in den Haat der onfchuld? . ■ , '
A. Gods Evenbeeld. Gen. i.vs. 27. Godjchiep den mensch naar zyn beeld.
V. Wat verflaat men door Gods Evenbeeld?
A. Ene geiykenis des menfchén met God. Gen. 5. vs. 1. Toen God den mensch fchiep, maakte hy hem naar de geiykenis Gods.
V. Daar de mensch een redelyk fchepfel is (om dat hy met ene redelyke en onlteriiyke ziel begaafd is, en deze ziel een geest is, die ver (land en wil heeft) wat bezat dan'de mensch in den Haat der onfchuld, ten aanzien van zyn verftand?
A. Ene heerlyke kennis van God Col. 3. vs. 10. Trekt den nieuwen aan , die vernieuwd word jot de kennis, naar 't Evenbeeld des genen, die hsrn gefchapen heeft. V •



r >
V. Wat bezat de mensch in betrekking tot den wil? 6
A- Oprechie gerechtigheid en heiligheid. Eph. 4. vs. 24. Trekt den nieuwen mensch aan, die naar God gefchapen is, in oprechte gerechtigheid en heiligheid.
V. Is de mensch indezen gelukzaligen Haat der onfchuld gebleven? A. Neen , hy viel in den (laat der zonde.
2. VAN DEN STAAT DER ZONDE.
V. Waar door ontftond de (laat der zonde? . A. Door den val van 't eerlle paar menfchén, onze Voor-ouderen: Adam en Heva.
a. VAN DEN VAL DER VOOR-OUDEREN.
V. Van wien zyn zy afgevallen? A. Van God.
V. Wie heeft ze tot dezen afval verleid ?
A. De duivel in een' flang Gen. 3. vs. 1—6. En de flang was listiger, dan alle dieren op het veld, dewelke 'God, (le Heer, gemaakt had, en fprak tot de Vrouw: ja, zoude God geZegt hebben, gy lieden zult niet eten van allerlei bomen in den hof.
Toen fprak de Vrouw tot de flang? wy eten van de vruchten der bomen in den hof.
Mthar van de vrucht des booms, midden in den hof heeft God gezegt: eet 'er niet van, en raakize ook niet aan, op dat gy niet fterft.
Toen fprak de flang tot de Vrouw: gy zult geenzins den dood flerven.
Maar



e 13 >
Maar God weet, dat op welken dag gy daar va» eet i uwe ogen zullen geopend worden, en gy zult zyn als God, en weten, wat goed en kwaad is.
En de Vrouw zag, dat de boom goed was, om daar van te eten, en lieflyk aan te zien; dat het een aangename boom was , dewyl hy verftandig maakte, en nam van de vrucht, en at; en gaf haren man ook daar van , en hy at.
V. Hoe gefchiede deze afval ?
A. Inwendig in het hart, en uitwendig met de daad.
V. Wat deden zy dan?
A. Zy aten van den verboden boom. Gen. 3. VS. 6. En de Vrouw zag, &c.
V. Hoe word deze boom genoemd?
A. De boom der kennisfe des goeds en des kwaads. Gen. a, vs. 16, 17. God, de Heer, gebood den mensch, seggende, gy zult eten van allerlei bomen in den hof.
Maar van den boom der kennisfe des goeds en des kwaads zult gy niet eten, want op welken dag gy daar van eet, zult gy den dood flerven.
V. Wat hebben zy , door dezen afval van God, verloren ?
A. Gods Evenbeeld.
V. Hebben Adam en Heva alléén Gods Evenbeeld verloren?
A. Neen, ook alle menfchén, om dat zy van Adam afdammen. Rom. 5. vs. 12. Daarom, gelykerwys door enen menfeh de zonde gekomen is in de wereld, en door de zonde de dood, en alzo is de dood tot alle menfchén doorgedrongen, dewyl dat z£ allen gezondigt hebben.
b. Vaa



( u >
b. VAN DE ZONDE. V. Wat is zonde?
A. AU' onrecht, of, wat tegens Gods gebod ty. i Joh. 3. vs. 4. Wie zonde doet, die doet ook onrecht, want de zonde is V onrecht.
V. Hoe velerlei is de zonde?
A. Tweërlei: Erfzonde, en Werkzonde.
V. Wat is de Erfzonde?
A De beroving van't godtyk evenbeeld, waar door ieder mensch, van zyne geboorte af', een verdorven fchepfel geworden is. Pf. 5-1. vs. 7. Ziet, ik ben uit zondig zaad geteeld, en myne moeder heeft my in zonden ontvangen.
V. Wat ontbreekt ons dan van natuur?
A. AH' het goede. Rom. 7. vs. 18. Ik weet, dat ih my, ([dat is*) in myn vleesch niet goeds woont, het willen heb ik wel, maar het goede te volbrengen , vinde ik niet.
V. Waar toe hebben wy vau natuur onze begeerte?
A. Tot all' het kwade. Gen 6. vs. 5. De Heer zag, dat de boosheid der menfchén groot was op de aarde, en alf het dichten en pogen huns harten altyd alleenlyk boos was.
V. Wat is de Werkzonde?
A. Die wy zeiven begaan.
Met gedachten: Matth. 15. vs. 19. Uit het harte komen kwade gedachten, moord, overfpel, hoerery, dievery, valfche getuigenis, lastering. , Niet woorden: Matth. 12. vs. 36. Maar ik zeg tt, dat de menfchén moeten rekenfehap geven ten dage des oordeels van een iegelyk onnut woord, het y/elk zy gefproken hebben.
Met werken: Gal. 5, vs. 19. &c. De werken
van



t *5 )
van V vkesch zyn openbaar, als daar zyn, overfpel, hoerery, dartelheid, &c.
V. Hoe velerlei is de Werkzonde?
A, Tweërlei: de zonde, uit zwakheid, en uit boosheid.
V. Wie begaat de zonde uit zwakheid? A. Alleen een gelovige, en dit doet hy
I. Uit onwetendheid: Pf. 19 vs. 13. Wie kan merken, hoe dikwyls hy feilt? vergeef my de verborgene feilen. sl. Uit overeiling: Gal. 6. vs. 1. Lieve broeders, al waar 't ook dat een mensch van enigen feil verrascht wierd, zo helpt hem weder te recht, met eenen zachtmoedigen geest, gy, die geestlyk zyt, en ziet op u zeiven, dat gy ook niet verzocht wordt. V. Waarom zondigt t een gelovige niet met wil en voornemen ?
A Om dat hy uit God geboren is. 1 Joh. 3.VS. 9. Wie van God geboren is, die doet geen zonde, want zyn zaad blyft in hem, en kan niet zondigen, want hy is van God geboren.
V. Hoe zondigt men uit boosheid? A. Wetens, willens, en voornemens. M3tth. s6. vs. 14 — 16. Toen ging een van de twaalven, genaamd Judas Iscarioth , heen tot de Hogepriesters, en fprak: wat wilt gy my geven, ik zal hem u verraden ? en zy boden hem dertig zilverlingen. En van toen aan, zocht hy gelegenheid om Hem te verraden.
V. Kan men ook, deel hebben aan de zonden van anderen ?
A. Ja. i Tim. 5. vs. 22. Maak u ook niet deelachtig aan vreemder zonden.
V. Zya



C # )
V. Zyn alle zonden even groot en zwaar? A Neen , de ene zonde is altoos groter en zwarer dan de andere. Joh. 19. vs. 11. Die my aan U heeft ovrgeleverd, die heeft groter zonde. V. Welke zonden zyn zeer groot en zwaar? A. I. De hemelfchreiende zonden, of die tot God om wraak roepen, als moord- Gen, 4. vs 10. De ftem van 't bloed uws broeders roept tot my van de aarde.
Sodomitery. Gen. 18. vs. 20. De Heer fprak; daar is een geroep te Sodom en Gomorra, dat zeer groot is, en hunne zon* den zyn zeer zwaar.
Onthouding van den loon der arbeider eiu Enz Jac. 5. vs. 4. Ziet de loon der ar* beideren, die uw land in geoogst hebben, en van u verkort is, die roept, en het roepen van de Oogfters is gekomen voor de Oren des Heren Zebaoth. <i. De wezenlyke afval van het ware geloof, die met kennis gefchied. Hebr. 6. vs. 4—6. Het is omnogelyk, dat die eens verlicht zyn en gefmaaki hebben de hemel(che gaven en deelachtig geworden zyn den 'Heiligen Geest.
En ge/maakt hebben -het goedertieren woord Gods en de krachten der toekomende wereld. .
Is 'f, dat zy afvallen, en wederom zich zeiven den Zoon Gods kruisftgen, en voor enen fpot houden, dat zy zouden weder om •vernieuwd worden tot boete. ■ 2 De boosaartige en volhardende lastering te^en den Heiligen Geest, dewelke dooc ° der



( 17 )
de Joden ten tyde van Christus leren op aarde begaan is. Matth. 12. vs. 31 , 32. Alle zonde en lastering word den menfchén vergeven, maar de lastering tegen den Geest word den menfchén niet vergeven.
En wie iets fpreekt tegen des menfchén zoon, dien word het vergeven , maar, wie iets fpreekt tegen den Heiligen Geest, dien word het niet vergeven, noch in deze, noch in gene wereld.
V. Wat is de ftraf der zonde?
A. De dood. Rom. 6. vs. 23, De dood is de bezolding der zonde.
V. Hoe velerlei is de dood?
A. Drieërlei.
1. De ligchaamlyke of tydlyke dood. Gen. 3. vs. 17-19 Dewyl gy geluistert hebt naar de fiem van uwe vrouw, en hebt gegeten van dien boom, van welken ik u gebood, zeggende: gy zult 'er niet va» eten , vervloekt zy de akker om uwent wille, met kommer zuh gy u daar op generen all' de dagen uws levens.
Doornen en diste/en zal hy u dragen, en gy zult het kruid op 't veld eten; in 't zweet uws aangezichts zult gy uw brood eten, tot dat gy weder tot aarde wordt, waar van gy genomen zyt, want gy zyt aarde, en zult tot aarde worden. a. De Geestlyke dood. Eph. 4. vs. 18. Welker verftand verduisterd is, en zyn vervreemd van 't leven, dat uit God is, door de onwetendheid, die in hun is, en door de blindheid huns harten.
B 3-



C is 1
g. De eeuwige dood. Ma'tth. 10. vs. 28. Vreest u niet voor de genen, die het ligchaam doden, en de ziel niet' kunnen doden ; maar vreest veel meer voor dien, die ligchaam en ziel verderven kan in de hel.
V. Is den mensch van het verloren Evenbeeld Gods in 't geheel niets overgebleven ?
A. Niets. Rom. 3. vs. 23. Hier is geen ofiderfiheid, zy zyn allemaal zondaars, en hen ontbreekt 4e roem, dien zy aan God hebben zouden.
Want in V Verpand van den natuurlyken mensch is duisternis. 1 Cor 2. vs. 14. De natuurlyke mensch verneemt niets van den Geest Gods; want het is hem ene dwaasheid, en hy kan het niet erkennen, want het moet geestlyk geoordeeld zyn.
En in zynen Wil is wederfpannigheid. Rom. 8. vs. 7. Vleeschlyk gezint zyn, is een vyandfchap tegens God, nademaal V aan de wet Gods niet onderdanig is, want het vermag 't ook niet.
V. Kunnen verftand en wil van deu natuurlyken jnensch ook wederom verbeterd worden ?
A- Ja. Het verftand, door de verlichting. Luc. S4, 4f. Hy opende hen het verftand, dat zy da fchriften verftonden.
En de wil, door de wedergeboorte. Hand. 16. VS. 14, Een godvrezende vrouw, genaamd Lydia, een purperkraamfter uit de ft ad der Thyatirers, hoorde toe: dewelke de Heer hst hart open deed, dat zy acht gaf, op V geen van Paulus ge/proken wierd.
V. -Tot welken (laat moet de mensch zich dan ten dien einde laten overbrengen? A. Tot den liaat der genade.
3. VAN



3, VAN DEN STAAT DER GENADE.
V. Hoe veel Hukken behoren 'er tot den ftaat
der genade?
A. Vier; zynde de oorfprong, de verwerving, de aanbieding en de aanneming der genade, '
a. VAN DEN OORSPRONG DER GENADE.
V. Van wien heeft de genade haren oorfprong?
A. Van God, den Vader. Col. i.vs. 12., 13. Zegt dank den Vader, die ons bekwaam gemaaks heeft tot het erfdeel der heiligen in 't licht.
Die ons verlost heeft van de overheid der duisternisfe, en heeft ons overgezet tot het ryk van ïynen lieven zoon.
V. Wat heeft God bewogen zyne genade te fchenken ?
A. Zyne barmhartigheid. Eph. 2. vs. 4—9. Maar Cod, die ryk is van barmhartigheid, door zyne grote leefde, met welke hy ons lief gehad heeft.
Toen wy dood waren in de zonden, heeft hy ons met Christus levendig gemaakt, (want uit genade zyl §y zaüg geworden,)
En heeft ons met hem opgewekt, en met hem in het hemelfche wezen gezet, in Christus Jefus.
Want uit genade zyt gy zalig geworden door 't geloof, en dat zelve niet uit u, V is Gods gave.
Niet uit de werken, op dat niemand zich beroeme.
V. Hoe velerlei is de genade Gods? A. Tweërlei: zyne algemene en byzondere. genade.
0 & V, WU



( 20 3
V. Wat w!l God naar zyne algemene genade?
A De zaligheid aller menfcheu. i Tim 2. vs. 4.. Die wil. dat allt menfchén geholpen worden, en tot kennis der waarheid komen-
V. Is dit Gods hartlyke en waarachtige ernst?
A Ja Ezech. 33. vs. n. Zo waarachtig, als ik leef, fpretkt de Heer, Heer, tk heb geen behagen aan den dood des godlozen; maar, dat de godloze zich bekeert van zyn doen, tn leeft.
Ook heeft God de gehele wereld zó lief gehad, dat hy haar
I. Zynen eengebooren' zoon tot Verlosfer gegeven heeft. Joh. 3. vs. 16. Alzo hef heeft God ae wereld gehad, dat Hy zynen eengeboren' zoon gaf, op dat allen, die in Hem geloven, niet veih' ren wor-len, maar het eeuwig leven hebben.
2 En de gehele wereld door zynen zoon heeft laten verlosfen. 1 Joh. %. vs. 2, Dezelve is de verzoening voor onze zonden, en niet alleen voor de onze, waar ook voor {de zonden) der gehele wereld. V. Maar; welke menfchén heeft God ter zaligheid uitverkoren?
A. A'leen de gelovigen, naar zyne byzondere genade, wegens hun geloof in Jefus Christus. Eph. i- vs 4 —Ó. Gelyk hy ons dan verkoren h-eft in denzeiven, eer de grond der wereld geJegd was, op dat wy zouden zyn heilig en onfifafbaar voor hem in üe liefde.
En heeft ons verordineerd ter kindfchap tot Zteh zeiven, door Jejus Christus, naar 't welbekagen zyns willens. 'tot



( H )
Tot lof van zyne beerlyke gen-, de, door welke hy ons heeft aangeraam gemaakt in den geliefden.
V. Is het Gods vaste raadsbefluit, dat Hy, dé gelovigen alleen, wil zalig maken en de ongelo. vigen . die volgens Hand. 13. vs. 46 niet witten zalig worden, verdoemen?
A. Ja. Mare. 16. vs. 16. Wie gelooft en gedoopt word, die zal zalig worden, maar wie met gelooft, die zal verdoemd worden
Joh. 3. vs. 36. Wie in den Zoon gelooft, die heeft het eeuwig leven, wie den Zoon niet gelooft die zal het leven niet zien; maar de toorn Gods blyft op hem.
b. VAN DE VERWERVING DER GENADE.
V. Van wien is de verwerving der genade?
A. Van God den Zoon; want Hy is onze Verlosfer en Heiland. Col. t. vs. 14 i« jfaH den welken wy hebben de verlosfing door zyn bloed, naamlyk de vergeving der zonden.
Dewelke is het evenbeeld des onzlenlyken Gods* de eerstgeboren voor alle Jchepjelen
V. In welken Artykel van 't Apostolifche Geloof word van het genade werk der verlosfing door Gods Zoon gehandeld?
A. In den tweden Artykel.
V. Hoe luid de twede Artykel 1
A. En (ik geloof) in Jefus Christus, zyneri eengeboren Zoon, onzen Heer, die ontvangen i$ van den Heiligen Geest, geboren uit de Maagd Maria, die geleden heeft onder Pontius Pilatus is gekruist, geitorven en begraven; nedergedaald B 3 tef



( 22 )
ter helle, ten derden dage verrezen van den dood ^ opgevaren ten hemel , zit ter rechte hand van God, den Almagtigen Vader, vandaar hy weder komen zal, om te oordeelen de levenden en de doden.
V. Wat is dat?
A. Ik geloof, dat Jefus Christus (die waarachtig God van den Vader in de eeuwigheid geboren, en ook waarachtig mensch uit de Maagd Maria geboren is) myn Heer is, die my verloren en verdoemden mensch verworven, gewonnen, en verlost heeft van alle zonden, van den dood, en de tonagt des duivels, niet met goud of zilver, maar met zyn dierbaar bloed, en met zyn onfchuldig lyden en fterven, op dat ik zyn eigen zy, en in zyn ryk onder hem leve, en hem diene in eeuwige gerechtigheid, onfchuld en heiligheid; gelyk hy verrezen is van den dood , leeft, en regeert in eeuwigheid. Dat is gewislyk waar.
V. Waar vinden wy de belofte der zendinge van Gods Zoon?
A. In 't Oude Testament. Gen. 3. vs. 15. Ik zal vyandfehap /lellen tusjchen u en de vrouw, en tusfehen uw zaad en haar zaad; dat zelve zal it den kop vertreden, en gy zult het in de verzenen fieken.
Hoofd. as. vs. l8. En door uw zaad zullen alle volken op d''aarde gezegend worden.
Hoofd. 49. vs. 10. De fcepter zal van jfuda niet genomen worden, noch een meester van zyne voeten, tot dat de Held koomt. Deut. 18. vs. 18, 19. 2 Sam. 2. vs. 12, 13. Ezech. 34. vs 22—24,
V. Waar vinden wy de vervulling dezer belofte?
A. In



A, In 't Nieuwe Testament, Gal. 4. vs. 4^5* Toen-de tyd vervuld was, zond God zynen Zoon, geboren van ene vrouw, en onder de wet gedaan;
Op dat hy de genen ± die onder de wet waren, zoude verlos/en, op dat wy de kindfchap ontvingen.
V. Wat moet men van den Verloslèr leren ken- . pen?
A. Zyn Perfoon, . zyn Middelaars-Ampt, e», tyne Staten.
a, VAN DEN PERSOON VAN CHRISTUS. .
V. Wie is onze Verloslèr naar zyn perfoon?
A. Waarachtig God, en Waarachtig tnenseh. Rom. 9. vs. 5. Fan dtwelken (dat is, de Vaderen) ook naar '/ vleesch ajflamt de Christus, dewelke ts God boven alles, geloofd in eeuwigheid, Amen-
V. Waarom is onze Verlosfer waarachtig God?
A. Om dat hy van den Vader van eeuwighei<J geboren is, en hem in dc Heilige Schrift Godlyke Namen, Eïgenfchappen, Werken, en Eer werden toegekend.
Christus heeft Godlyke namen: want hy word genoemd:
God, boven alles geloofd in de Eeuwigheid, Rom. 9. vs. j".
De waarachtige God. 1 Joh. g. vs. 10.
Gods eengeboren zoon. Joh. 1. vs. 14, 18. ■ Gods eigen zoon. Rom. 8. vs. 32.
Gods geliefde zoon. Matth. 17. vs. 5.
Hy bezit Godlyke eïgenfchappen, want hy is Eeuwig. Joh. 1. vs. 1, 2. In 't begin was het woord, en het woord was by God, en God was het woord:
B 4 Dat



C ** )
Dat zelve was in 't begin by God.
Zelfitandig Joh. 5. vs 26. Gelyk de Vader &e.
Onveranderlyk. Hebr, 1. vs. 8, 10, 11, 12. Maar van den Zoon (fpreekt hy:J gy Heer, hebt van 't begin de aarde gegrondt , en de hemelen zyn het werk uwer handen.
Dezelven zullen vergaan, maar gy zult blyven, en zy zullen allen verouden als een kleed.
En als een gewaad zult gy ze veranderen, en zy zullen zich veranderen, maar gy blyft dezelvde, en uwe jaren zullen niet ophouden.
Almagtig. Openb. 1. vs. 8. Ik ben de A en de O, het begin en het einde, fpreekt de Heer, die is , en die was, en die koomi, de Almagtige. Phil. 3. vs. 21.
Alwetend. Joh. ai. vs 17. Fetrus wierd treurig, om dat Jtfus ten derden maal tegen hem zeide : hebt gy my lief, en fprak tot hem: Heer, gy weet alle aingen, gy weet, dat ik u lief heb.
Overal tegen woordig, etc.
Hem worden Godlyke werken toegefchreven.
De fchepping. Joh. 1, vs. 3. Alle dingen zyn door dat zelve gemaakt, en zonder dat zelve is 'er niets gemaakt, wat 'er gemaakt is.
De onderhouding. Hebr. i. vs. 3. Die, r.ademaal hy is de glans zyner heerlykheid, en 't evenbield zyns wezens, en alle dingen draagt met zyn krachtig woord, &c.
De opwekking der doden, zonden te vergeven. &c.
Hem koomt Godlyke eer toe, als aanbidden, Hebr. 1. vs. 6. in hem geloven. Joh 11. vs. 25, 26. in zynen naam gedoopt teworden. Matth. 28. vs. 19.
V. Waarom is hy waarachtig mensch ?
A. Om



X 25 )
• A. Om dat hy -van de Maagd Maria in den tyd geboren is, en hem in de Heilige Schrift menschlyke namen, eigeufchappen en daden worden toegeëigend-
Christus heeft menschlyke namen, als daar zyn
Het zaad der vrouwe. Gen. 3. vs 15.
Ik zal vyandfchap ftellen tusfchen u, en de vrouw, en tusfchen uw zaad, en haar zaad, &c,
Abrahams zaad. Hebr. 2. vs. 16. By neemt ner" gens de Engelen aan, maar het zaad Abrahams neemt hy aan.
■ Davids zoon. Matth. 15. vs. 22. Ach Heer! gy zoon Davids 1 oatferm u over n.y.
Des menfchén zoon. Matth. 8. vs. 20. Jefut zeide tegen hem: de vos/en hebben holen, en de vogelen des hemels hebben nesten, maar des menfchén zoon heeft niet, daar hy zyn hoofd kan nederleg-
De mensch. 1 Tim, 2. vs. 5. Daar is één God, en één Middelaar tusfchen God, en de menfchén , tiaamlyk de men'ch Chistus Jefus.
Hy heeft (uitgezonderd de zonde) alk eigettfchappen, zwakheden, en hartstochten met ons menfchén gemeen. Hebr. 2. vs. 17. Hy moest in alle dingen zyne broederen gelyk worden, op dat hy barmhartig wierd &c.
Hoofdft. 4. vs. 15. Wy hebben fiiet enen Hógenpriester, die niet zoude kunnen rr.edelyden htbben met onze zwakheid, maar, die allenthalven verzocht is, gelyk als wy, doch zonder zonde.
V. Maar: dewyl Christus, God en mensch, is; is hy dan niet een Godlyke en menschlyke perloon ?
A. Neen. In hem zyn wel ene Godlyke en A j ene



( *6 )
ène menschlyke natuur, maar deze fwe naturen zyn verenigd in één perfoon, en deze vereniging is gene wezenlyke, toevallige, of natuurlyke, ook gene vereniging van perfonen, maar ene perfonele vereniging , welke met zyne ontvangenis begonnen is, en eeuwig duurt, en uit welke de mededeling der eigenfchappen voortvloeit. Col. % vs. 9. ƒ» hem woont de gehele volheidder Godheid' ligchaam lykt
V. Moest dan onze Verlosfer waaraehtig God, en waarachtig mensch zyn?
A. Ja; want hy moest in onze plaats kunnen ly-. den, er, ilerven ; en daar toebehoorde zyne menschlyke natuur; — En 't geen hy deed en leed, moest ene oneindige waarde hebben, en daar toe behoorde zyne Godlyke natuur. — Des blykt het ook , dat geen fchepfel ons kon verlosfen, volgens Pf. 49. vs. 8, 9. Kan doch niemand enenbroeder verlosfen; noch iemand God verzoenen.
Want het kost te veel hunne ziel te verlosfen, zo dat hy V moet laten aanfiaan eeuwiglyk.
VAN CHRISTUS MIDDELAARS - AMPT.
t V. Waar in beftaat het Middelaars-Ampt van Christus.
A Daar in, dat hy, ons tot heil, van onzent wegen met God, en van Gods wegen met ons iiandelt.
V. Hoe heet onze Middelaar met eigenlyke namen?
A. Jefus Christus, 1 Tim. z. vs. 5-. Daar is tin God, en één Middelaar tusfchen God en de menfchén, naamlyk de mensch Christus ffefui.
V. Waar.



< 27 )
V. Waarom word hy Jefus, dat is, Zalïgrhaker genaamd?
A. Om dat hy beftemd was, den Verlosfer en Heiland der menfchén te zyn, Matth. i. vs. n; Zy zal enen Zoon baren, diens naam zult gy Jefus noemen, want hy zal zyn volk zalig maken van hunne zonden.
V. Waarom heet hy Christus, dat is, gezalfde?
A. Om dat hy door den Heiligen Geest, naar zyne menschlyke natuur, ter volvoeringe van zyn Middelaars-ampt , is bekwaam gemaakt, Pf. 45. vs. 8. Daarom heeft u, God, uw God gezalfd 9 met vreugde-olie, meer dan uwe gezellen.
Hand. 10. vs. 38. God heeft Jefus van Nazareth gezalfd met den Heiligen Geest, en kracht.
V. Hoe velerlei is het Middelaars-ampt van Christus ?
A- Drieërlei. Het Prophetïsch, Hogepriesterlyk , en Koninglyk-ampt.
aa. VAN CHRISTUS PROPHETISCH-AMPT.
V. Waar in beltaat het Prophetïsch - ampt van
Christus?
A. Daar in, dat hy ons den weg ter zaligheid verkondigt:
Door zyne leer, Matth. 4. vs. 17. Fan dien tyd af begon Jefus te predikeu, en te zeggen: doet boete, het hemelryk is naby gekomen, Hoofd. 7. vs. 29.
Door zynen wandel, 1 Petr. 2. vs. 21. Hy beeft ons een voorbeeld nagelaten, dat gy zyne voetgappen zendt navolgen.
V. Waar



C 28 )
V. Waar door heeft Christus zich, als de beloofde Propheet voornaamlyk geopenbaard'
A. D oor toekomende toevallige dingen, die gebeurd zyn, te voorfpellen, en zyne leer met wonderen, of daden, die boven alle krachten der jiatuur gaan, te bevestigen.
bb. VAN CHRISTUS HÖGEPRlESTERLYKAMPT.
V. Waar In beftaat het Hogepriesterlyk • ampt tan Christus?
A. Daar in, dat hy ons de zaligheid verworven heeft, Hebr. 7. vs. 26 Zulk enen Hogen* friester betaamde ons te hebben, die daar was heilig, onfchuldig, onbevlekt, van de zondaars afgefcheiden, en hoger dan de hemel is.
V. Wat heeft Christus, als de waie Hogepriester , gedaan ?
. A. I. Hy heeft zich ze.lven aan het hout des Kruis voor onze zonden geofferd. 1 Petr. 2. vs. 24. Die onze zonden zelf in zyn ligchaam heeft geófferd op het hout, op dat wy, de zonden afgeftoryen zynde, der ge rechtigheid leven zouden, door wiens wonden gy zyt genezen, a. Hy neeft t^aj op aarde, (b) voor alle menlchen gebeden, en (c) ter rechte, hand Gods, in den Hemel, bid hy nog voor ons.
(a) Hebr. <r. vs. 7. Hy heeft in den dag zyns vleeschs gebeden en fmekingen t met een jlerk geroep, en tranen geófferd



ferd tot dien, die hem van den dood konde uithelpen, en is ook verhoord, om dat hy God in ere had
(b) Joh 17. vs. 20. En ik bid voor hun niet alleen, maar ook voor de gc?ien', die, door htm woord, in my geloven zullen.
(c) Kom. 8. 34. Wiet wil verdoemen ? de Christus is hier, die geflorytn is, ja veel meer, die ook opgewekt is, die ook ter rechtehand Gods is, en bid voor ons.
3, Hy heeft ons gezegend met alle goederen des heils , Hand 3. vs. 26. U, voor eerst, heeft God opgewekt zyn kind Jefus , en heeft hem tot u gezonden, om u te zegenen: op dat een iegelyk zich bekeere van zyne boosheid.
Eph. t. vs. 3 Geloofd zy God, en de Vader van onzen Here Jefus Christus, die ons gezegend heeft met allerlei geestlyke zegening in de hetuelfehc [goederen] door Christus.
cc. VAN CHRISTUS KONINGLYK-AMPT.
V. Waar in beflaat het Koninglyk-ampt van Christus ?
A. Daar in, dat hy ons de verworvene zaligheid fchenkt.
V. Waar over heerscht Christus, als Koning?
A. Over zyn drieërlei Ryk ; firekkende zyne heerfchappy zich uit :
1. In



C 50 1
I. In Zyn ryk der natuur, over alle fchepfe* len, Pf. 8. vs. 7, ,8 , 9. Gy zult hem tot enen Heer maken oyer de werken uwer handen, alles hebt gy onder zyne voeten gedaan.
Schapen en osfen allemaal; daarenboven ook de wilde dieren.
De vogelen onder den hemel, en de yisfchen in de zee, en wat in dc zee gaai. 1. In zyn ryk der genade, over zyne gelovigen, Joh. 10. vs. 27, 28. Myncfchapen horen myne ftem, en ik ken ze en zy volgen my.
En ik geef hun het eeuwig leven, eri zy zullen nimmermeer vergaan, en niemand zal ze uit myne hand rukken. 3. In zyn ryk eer heerlykheid, over de uitverkorenen in den Hemel , Eph. 1. vs. 10 -2-2. Welke hy gewrocht heeft in Christus, toen hy hem van de doden opgewekt heeft, en gezet tot zyne rechtehand in den hemel.
Over alle vorstendom, geweld, magt, heerfchappy, en all' wat genoemd mag worden, niet alleen in deze wereld, maar ook in de toekomende.
En heeft alle dingen onder zyne voeten gedaan, en heeft hem gefield tot een hoofd der gemeente over alle dingen.
y VAN CHRISTUS STATEN.
V. Hoe vele Haten zyn 'er in Christus? A. Twe: de ftaat van vernedering, en de Haat van verhoging.
aa. VAN



( 3* )
• ia." VAN DEN STAAT DER VERNEDERING.
V. Wat is de itaat der vernedering van Christus?
A. Die, waar door hy zich van het volle en gedurig gebruik van zyne Godlyke heerlykheid heeft onthouden, en de knechts gedaante, beneyens alle zwakheden der menschlyke natuur heeft aangenomen, Phil. a. Vs. 6-8. Dewelke, hoewel hy in Godlyke gedaante was, hield hy V niet yco'r enen roof., Gode gelyk te zyn.
Maar vernederde zich zeiven, en nam de gedaante van enen knecht aan, wierd gelyk een ander mensch, en in 't gelaat, als een mensch bevonden.
Hy vernederde zich zeiven, en wierd gehoorzaam tot den dood, ja tot den dood aan 't kruis. '■ V. Welke trappen, of' liever, welke hoofd-gebeurdtenisfen worden 'er tot zynen Haat der vernedering voornaamlyk gerekend?
A. Zyne geboorte, zyn lyden, zyne kruisiiging, tyn dood, en zyne begravenis.
au. VAN CHRISTUS GEBOORTE.
V. Van wie is Christus een mensch geboren?
A. Van de Maagd Maria, door de ontvangenis van den Heiligen Geest, Jef. 7. Vs. 14. Ziet ene maagd is zwanger, en zal enen zoon baren, dien zal zy noemen, Immanuël. Matth. 1. vs, 18* Joh. 1. vs. 14. Hebr. a. vs. 14. Matth. r. vs.' 20.' Luc: ï-. vs. 35-.
V. Uit welk geflacht is Christus mensch geboten? °
A. Uit



C 3* )
A TJit het gedacht van David- Jef. U. vs. I.
Daar zal een roeds opgaan van de Stam van Ifai, en eenfcheut uit zynen wortel vrucht voortbrengen
Mat.h 21 vs V wat dunkt u van Christus ? Viens zoon is hy? zy zeiden Dayids. V. Waar is Christus geboren.' A In deStadlSethlehem, in 't Joodfcheland, ra enen Stal, en aldaar in ene Kribbe. Luc. a. vs. 4,. 7. en 12.
(-0. VAN CHRISTUS LYDEN. V. Hoe lang heeft Christus in 't algemeen geleAn"Van zyne geboorte, tot in zynen dood; be-
ftaande, In armoede. Matth. 8. vs. ao. De Vos-
' fen hebben holen en de vogelen des hemels hebben nesten, maar des menfchén Zoon heeft niet, daar hy zyn hoofd kan neder' leggen, 2 Cor. 8. vs 9.
tt. In verachting, Matth. 13 vs. 55. Is hy niet eens timmermans zoon? &c.
» Fn in vervolging, Joh. 15. vs. 20 Wdmkt aan myn woord, 'f welk ikugezegt heb, de knecht is niet groter, dan zyn Heer; hebben zy my vervolgd, zy zuilen u ook vervolgen, Hootd. 8. vs. S9- « »7
V. Ho? noemt men het byzonder lyden van
C AiStZvne pasfie, of zyn bitter lyden en nerven, ©nder den Landvoogd Pontius PiUras.
V. Waar aan heen Christus geleden? ^



( 33 )
• •A; Aan zyne z>el. Matth. 26. vs. 38. Myne
ziel is bedroefd ter dood toe.
Kn aan zyn ligchaam. Luc 23. vs, 1. Toen nam Pilalus Jefus en gcesfelde Jiem. Hoofd. i8,vs 32, 33'. Hoofd 12. vs. 63—ój-. Mare. 15. vs. 18. Joh. 19. vs. r-f.
V. Dan, daar Christus nooit naar de ziel alléén, en nooit naar-het ligchaam alléén, geleden heeft, welke verdeling is dan wel (om ook deminftedw». ling te ontwyken) de beste ?
A. Deze: dat Jefus eensdeels voorden Godlyken en anderdeels voor den wereldlyken Rechter geleden heeft,
V. Hoe heeft Christus alles geleden ?
A. Waarachtig. Jef. 53. vs. 4. Waarlyk hydroeg onze krankheid, en laadde op zich onze fmerten.
Ontchuldig [oh 19, vs. 4. Toen ging Pilatus weder uil, en fprak tot hen: ik breng hem uit tot uf op dat gy erkent, dat ik geen j'chuld aan hem vind* Hebr. 7. vs. %6.
Vry willig en geduldig, 1 Petr. 2. vs. 22, 2.3. Die geen zonden gedaan heeft, ook is 'er geen bedrog in zynen mond gevonden.
Die niet weder fefiold, toen hijgefcholden wierdt niet dreigde, toen hij leed: want Hy gaf 't aan dien over, die recht oordeelt.
V. Welk lyden was wel het zwaarfte?
A. Het ziele lyden, om dat hy alle de zonder» 'der wereld, en alle derzelver IharTen, heeft gedragen en u'tgeftaan, lef 43. vs. 24, 2f. My hebt gy arbeid gemaakt met uwe zonden, en hebt my moeite gemaakt met uwe misdaden,
c



r Ik-, ik delg- uwe- overtreding om mynent-vil, en denk aan uwe zonden niet.
jy. VAN CHRISTUS RRUTSSTG-IN'G.
V. Wat is Christus aan het kruis voor ons geworden ?'
A. Een vloek. Gal 5. vs. 13. Maar de Chrisfitr heeft onsverlost van den vlóék der wet, teen % wierd een vloek voor ons; (want daar fCaat gefchrevenj vervloekt is iederman, die aaw het houi hangt. JDeut. 11, vs 23.
V. Wat heeft Christus aan het kruis gedragen van Gods zyde?'
A. Gods toorn. Matth. 17-. vs. 46. En-omtrent de negende uur riep Jefus mei. eem luide, ftem; en. fprak: Eli, Eli, Lama Jfabthani? dat is, myn. Gffd.' myn-Godl waagonx licU gy my vcl-aung . V. Wat heeft Christus aan het kruis gedragen va-n de zyde des Menfchén?'
A. De zonde der gehele wereld. loh. 1 vs. 29. Ziet, dat'is het Lam. Gods, dan-da-zonde- der werdd dr-aagt, Jef 53 vs-. 4.
■ VAN CHRISTUS DOOD'.
V. Hoe is Christus geitenen?
A. 'Gewillig, J@h 10. vs. 18. Niemand neemt liet yan my, maar ik laai het yun. my zeiyen; ik heb magt het te laten, en lub mag; hel weder- te nemen-, zodanig gebod heb ik omvangen-van.myneri Fader.
En wuaracntig. Luc.-23. vs 46 lin 'j^fus riep merluid, en fprak: Vader, ik beveel mynen- Geestin



C 35 )
in me handen, en ah hy dat gezegd had, gaf hij den geest of.
.te. VAN CHRISTUS BEGRAVENIS.
V. Hoe is Christus begraven?
A. Eerlyk en openlyk. [oh. 19» vs. 38-42, Jo-
feph van Arimathia (die een Jonger van Jefus was, doch heimlyk uit vrees voor de joden) bad Pilaius, dat hy het ligchaam van Jefus mogt afnemen, en Pilatus ftond het toe.
Ook kwam daar Nicodemus (die voor dezen by nacht tot Jefus gekomen was,) en bragt Myrrhe en Aloë onder elkanclercn, omtrent honderd ponden.
Toen namen zy het ligchaam van Jefus en bonden 't in linnen doeken, mei fpeceryen, gelyk de joden plegen le begraven.
En daar was aan de plaats, daar hy gekruist wierd, een hof, en in den hof een nieuw graf, in 't welke nooit iemand gelegt was. • Aldaar leiden zy Jefus heen, om den dag der toerustinge der joden, dewyl het grafnaby was.
V. Wat heeft Christus door dit alles te weeg gebragt ?
A. De verlosfing der menfchén. Col. 1. vs. 14.
Aan den welken &c.
V. Waar van heeft hy ons verlost ?
A- Van alle zonden, 2 Cor. 5. vs. 19. God
was in Christus en verzoende de wereld met zich zeiven, en rekende haar hare zonden niet toe, en heeft 'onder ons opgericht het woord der yerzoeninge. Van den dood. en de magt des duivels, Hebr. vs. 14, 15 Dewyl nu de kinderen vhesch en C 2 bloed



( 36 )
bloed hebben, zo is hy dezelve gelykerwyze deelachtig geworden; op dat hy door den dood de magt zoude benemen, dien, die het geweld des doods had, dat is, de duivel.
V. Is Christus verlosfing ene volkomene verlos» fine?
A. Ja, i Joh. i. vs. 7. Het bloed van zynen Zoon, Jefus Christus, maakt ons rein van alle zonde.
bb. VAN DEN STAAT DER VERHOGING.
V. Wat is de Haat der verhoging van Christus ?
A. Die, waar door hy de knechts gedaante, en alle zwakheden der menschlyke natuur heeft afgelegd, en in het volkómen en altoos durend gebruik der Godlyke heerlykheid getreden is. Phil. i. vs. 9—11. Daarom heeft God hem ook verhoogd, en, heeft hem enen naam gegeven, die boven alle namen is.
Dat in den naam van Jefus zich buigen zullen alle kni'èn der genen, die in den hemel, op d'aarde en onder d''aarde zyn.
En alle tongen bekennen zullen, dat Jefus Christus de Heer is ter ere Gods, des Fadei s.
V. Welke trappen , of hoofdgebeurdtenisfen worden 'er tot zynen ftaat der verhoging voornaamlyk gerekend?
A. Zyne opftanding, hemelvaart, zitting aan Gods rechtehand , en koomst ten- oordeel. NB. By deze afdeling zyn de Godgeleerden zeer onderfcheiden; want, gelyk velen de opftanding van den dood, als het eerfte tot den ftaat van
Chris-



( 37 )
Christus verhoging behorende, rekenen (en dit doet ook de W. E. Heer J. de Hattogk', in zynen wegwyzer der eenvuldigen) zo zyn 'er ook anderen, die de hellevaart, of Christus neder daling ter helle, voor den eerften trap der verhoginge van Christus houden.
act. VAN CHRISTUS OPSTANDING.
V. Wat vooronderftelt de opftanding van Jefus ?
A. De levendigwording, of wederaanneming van 't leven, zo dat Christus, die de magt had zyn leven te laten, en hetzelve weder aantenemen, tyne door den dood van't ligchaam afgefcheidene u'el, met het ligchaam, in het graf leggende, weder vereenigd heeft, om meteen verklaard ligchaam uit het graf op te ftaan , en zich door zyne opftanding, als ten overwinnaar van dood, duivel en hel te openbaren. Luc. 24. vs.y. ÏVat zoekt gy den levenden by den doden? &c. 1 Petr. 3. VS. 18.
V. Wanneer is Christus opgeftaan?
A. Op den derden dag na zynen dood.
V. Door welke kracht is Christus opgeftaan?
A. Door zyn' eigene kracht. Rom. %. vs. 4. En krachtiglyk bewezen een Zoon Gods naar den Geest, die daar heiligt, zedert dien tyd, dat hy opgeftaan is van de doden, naamlyk Jefus Christus onze Heer. Joh. 2. vs. 19. Hoofd. 10. vs. 8. '
En door de opwekking zyns Vaders. Rom. 6. vs. 4. Christus is opgewekt door de heerlykheid des Vaders. Pf. 16. vs. u.
V Welk ligchaam heeft Christus na zyne or» ftanding ? r
C 3 A. Een



( 38 )
A. Een verklaard ligchaam. Phil. 3. vs. ai. Die ons nietig ligchaam verklaren zal, dat het gefakvormig worde zynen verklaarden ligchaam , naar de werking, met welke hy ook alle dingen zich kan onderdanig maken.
V. Ata wie heeft Christus zich na zyne opftanding geopenbaard ?
A. Aan zyne Jongeren, en vrienden. Mare. 16. vs; 9. Als nu Jefus was opgeftaan, vroeg, op den eerften dag na den iabbath, yerjeheen hy eerst aan Maria Magdalena, van Welke hy zeven duivelen uitgedreven had. Luc 24. vs. 13, 36. 1 Cor. 15. vs. 4—8.
/S/S. VAN CHRISTUS HEMELVAART.
V. Wanneer is Christus na zyne opftanding ten hemel gevaren ?
A. Op den veertigften dag, zichtbaar en heerlyk. Hand. 1. vs. 9—11. Hy wierd opgenomen, dat zy *i zagen en een wolk nam hem weg voor hunne Ogen.
En als zy hem na zagen ten hemel varen, ziet! toen (ïonden by hen twe mannen in witte klederen.
Die ook zeiden: Gy mannen van Gdltlèë, wat ftaat gy, en ziet naar den hemel; deze Jefus ,'die van u is opgenomen ten hemel, zal komen, gelyk gy 'hem gezien hebt ten hemel varen.
yy VAN CHRISTUS ZITTING AAN GODS RECHTEHAND.
V. Daar God geen rechte of {linkerhand heeft, -gelyk wy hebben, wat verftaat men dan door Christus zitting aan Gods rechtehand?
A. Zyne



( » )
A. Zyne .heerfchappy, als Koning, over hemel en aarde, x Petr. 3. vs 12. Die ter rechtehand Gods is gevaren in den Hemel, en de Engelen, en de geweldigen, en de knechten zyn hem onderdanig,,
iS. VAN -CHRISTUS KOMST TEN OORDEEL,
V. Wanneer zal Christus ten-oordeel komen? A. Ten jongden dage. V. Hoe aal hy komen ?
A. In de wolken des hemels. Mare. 13. vs. at>. En als dan zullen zy zien des menfchén zoon komen in de wolken des hemels, met grote kracht en heerlykheid.
Zichtbaar. Hand. t, vs 11. Deze Jefus &c.
Onverwacht. Loc. ai. vs 34. Wacht<u,-dat uwe harten met bezwaard worden met brasfen <en zuipen, en met zorge der neringe, en deze dag » fchielyk overkmne.
En heerlyk. Matth. af. vs. 3r. Als des mmfchen Zoon 'komen zal in zyne heerlykheid, en alle heilige Engelen met hem , 'dan zal hy zitten op den fioel zyner heerlykheii.
c. VAN DE AANBIEDING DER GENADE.
V. Wie bied ons de genade aan ? A. De Heilige Geest.
V. In welken Artykel van 't Apostolffcbe geloof word van den Heiligen Geest, en de aanble. ding zyner genade gehandeld ?
A. In den derden ATtykel.
V. Hoe luid de deerde Artykel?
C 4 A« &



< 4o )
A. Ik geloof in den Heiligen Geest, ene algemene Ghristlyke Kerk, de gemienfchap der heiligen, vergiffenis der zonde, verryzenisdesvleeschs, en een eeuwig leven. Amen.
V Wat is dat?
A. Ik geloot, dat ik niet uit myn eigen verftand, ïucn kracht, aan Jefus Christus, mynen Heer geloven, of.tot hem Komen kan; maar de Heilige Geest heefi my door 't Euauge.ie beroepen, met Zyne gaven verlicht, in hét rechte geloof geheiligd, en ben.»u ;en , gelyk hy de gehele Christenheid op de aarde beroept, vergadert, verlicht, heiligt en behoud in 't :echie enige geloof. In welke Christenheid hy my er, alle gelovigen dagelyks overvloedig alle zonden vergeeft, en ten jonglten dage my en "alle doden opwekken zal, en my met alle gelovigen in Chris'us een eeuwig leven geven zal. Dat is ge•wi^lvk waar
V. Wat moet men van den Heiligen Geest leren kennen ?
A Zyn Perfoon, zyn Ampt, zyne GenadeWeldaden en Middelen.
tt. VAN DEN PERSOON DES HEILI GEN GEEST-S. ■ -
V. Wie is de Heilige Geest naar zyn perfoon?
A- Waarachtig God, want
Hy word God genoemd. Hand. 5. vs. 3, 4. Petrus fprak: Ananiasl waarom heeft de Satan tiw hart vervuld, dat gy den Heiligen Geest liegen ZOUdt, en iets onttrekken van 't geld des akkers.
Gy hadt hem immers wel mogen behouden, (oen U» (i§m hadt, en toén hy verkocht was, 'was 't ook
in



( 4i )
in uw* magt', waarom hebt gy dat dan in uw hart
voorgenomen? gy hebt niet den menjchtn maarGode getogen, i Cor 3. vs. 16.
Hy is de derde perfoon in de Godheid Matth. 28. vs 19
Hy heeft Godlyke eigenfchappen Want hy is:
Almagtig 1 Cor. 12. vs tl. Dat altes Werkte dezelve enige Geest, en deelt enen ie geiyken het zyne toe, naar dat hy wil. Hand. 10 vs. 38.
Overaltegenwoordig Pf. 139. vs. 7-10. Waar zal ik heen gaan loor uwen Geest ? &c.
Alwetend' I Cor. 2. vs 11 De Geest onderzoekt alle dingen, zelfs de diepte der Godhdl.
'■Hem worden Godlyke werken toegeëigend, by voorbeeld:
De Schepping. Gen. 1. vs. iy *. begin fchiep God hemel en aarde.
En de aarde was woest en ledig, en het was duister op de diepte, en de Geest Gods zweefde op het water- Job 33. vs. 4. De Geest Gods heeft my gemaakt. Pf 33. vs. 6.
De Ontvangenis van Christus. Matth. 1. vs. 20. 't Geen in haar [Maria] geboren is, dat it van den Heiligen Geest.
. De fchenkihg der Wonder gaven. 1 Cor. 12. vs. 8—1 f. Den enen word gegeven door den Geest te [preken van de wysheid; den anderen word gegeven te [preken van de k'nnis, naar denzejven Geest • &c.
De Heiligmaking. 1 Cor. 6 vs. 1 I. Gy zyt a[gewas/chen, gy zyt geheiligd, gy zyt gerechtvaardigd geworden, door den naam des Heren Je[us, en door den Geest onze} Gods.
Hy bezit Godlyke, en dezelve eer.,met denfFar4crt~en den Zoon. Matth. a3. vs. 19. .Doopt ze in Cf den



.den naam des Vaders, en des Zoons, en des Jdeitigen Geests.
i Petr. 4. vs. 14 De Geest, die een Geest dor heerlykheid, 'en-Gods is , rust op u.
jp. VAN HET AMPT DES HEILIGEN GEESTS.
V. Hoe word het Ampt des Heiligen Geests onderfcheiden ?
A. In het Ampt van Beftratïïng, Lering, Vermaning, en Vertroosting.
M. VAN HET AMPT DER BESTRAFFINGE.
V. Wie beftraft de Heilige Geest?
A. De Menfchén , en dat wel om de zonde, om tte gerechtigheid, en om het oordeel. Joh. 16. vs. ■8—II. Als dezelve komt, zal hy de wereld beflraffen, om de zonde, om de -gerechtigheid, en om het oordeel.
Om de zonde, dat sy in my niet geloven.
Maar om de gerechtigheid, dat ik tot den Vader ga, en gy my voortaan niet (meer) ziet.
Om het oordeel, dat de Votst dezer wereld geoordeeld is.
bh. VAN HET AMPT DER LER1NGE.
V. v~2lke Menfchén 'leert de Heilige Geest?
A. Die zich van hem 'laten beltraffén. Spr. ii. vs. 1. Wie zich gaarne laat befirafen, die zal ■Verftandig worden.
V. Wat



( 43 )
V. Wat leert hy hen?
A. De kennis der Waarheid. Joh. 16. vs. 13^
Wanneer gene, de Geen der waarheid komen zal, die zal u in alle waarheid leiden.
cc. VAN HET AMPT DER VERMANINGE.
V Wie vermaant de Heilige Geest?
A. De gelovigen , en dat wel ten krachtiglte. Rom. 8- vs. 14. Dewelke» de Geest Gods dryft, die zyn Gods kinderen.
V. Waar toe vermaant hy hen?
A- Tot uitoefening van 't goede. Pf. 14.3. vs. ic. Uw goede Geest leide my op ene effene haan.
dd. VAN HET AMPT DER VERTROOSTINGEN
V, Waar in troost de Heilige Geest de gelovi-
A. In hun lyden, en hunne droefenisfen door de verzekering van Gods liefde. Rom. 5. vs. 3—5. Wy beroemen ons ook in de droefenisfen. &c.
y VAN DE GENADE^WELDADEN DES HEILIGEN GEESTS.
V. Welke genade-weldaden worden uit kracht van Jefus verworvene genade, den menfchén door den Heiligen Geest aangeboden?
A. De Roeping, Verlichting, Wedergeboorte, Rechtvaardigmaking, vereniging met God, en de vernieuwing, of heiligmaking.
aa. VAN



{ 44 )
aa. VAN DE ROEPING.
V. Wie worden geroepen?
A. Alle menfchén. i Tim. 2. vs. 4. God wil, dat alle menfchén geholpen worden, en tot de kennis der waarheid komen. 1 Petr. 3. vs. 9. Mare. 16. vs. 15.
V. Waar door worden zy geroepen ?
A. Door Gods woord. a.'Thésf. z vs. 13, 14. 'Wy zullen altyd God danken voor 'u, beminde Broeders van den Here, dat God u van 't begin verkoren heeft tot de zaligheid in de heiliging des Geests , en in V geloof der waarheid.
Waar toe hy u geroepen heeft door ons Euangelie, tot een heerlyk eigendom van onzen Here Jefus Christus.
V. Waar toe worden zy geroepen?
A. Tot zaligheid. Matth. t ï'pvs. aS, 29. Komt herwaarts tot my allen, gy die vermoeid en beladen zyt, ik wil u vei kwikken. &c
V. Hoe gefchied deze roeping?
A. Ernftig. Jef 6S vs. 2. Ik rekke myne handen uit, den gehelen dag, tot een ongehoorzaam volk. &c.
Krachtig. Joh. 6. vs. 44. Niemand kan tot my komen, 't zy dan ■ dat de vader, die my gezonden heeft, hem trekt; &c.
Doch ongedwongen. Matth. 13. vs. 37. Jerufalem, Jerufalem , gy, die de Propheten doodt, en (lénigt, die tot u gezonden zyn; hoe dikwyls heb ik uwe kinderen willen vergaderen , gelyk een' Hen hare kiekskens vergadert onder hare vleugels, en gy heb( niet gewilt.
V. K»n



c 45 )
V. Kan de mensch deze roeping wederftaan?
A. Ja, door boosheid. Hand. 7. vs. 51. Gy halftarrigen, en onbefnedenen aan harten en oren, gy weder (treeft altyd den Heiligen Geest, gelyk uwe vaders, alzo ook gy.
bb. VAN DE VERLICHTING.
V. Wie worden verlicht? A. Allen, die de roeping van God willen aannemen, en gehoorzaam zyn. Eph. 51 vs. 14. Waakt op, gy, die flaapt, en (laat op van de doden, zo zal de Christus u verlichten. V. Waar door worden zy verlicht? A. Door Gods woord. Pf. 119. vs 105. Uw woord is een lantaarn voor myn voet, en een licht op mynen weg.
2 Petr. 1. vs, 19. Wy hebben een vast prophetisch woord, en gy doet wel, dat gy daar acht op geeft, als op een licht, dat fchynt in een donkere plaats , tot dat de dag aanbreekt, en de morgen/Ier opgaat in uwe harten.
V. Wat word 'er by hen verlicht? A. Het verftand, door
1. De duisternis, of onwetendheid weg te nemen. Eph. 4. vs. 18. Welker verftand verduisterd is, en zyn vervreemd van 't leven, dat uit God is, door de onwetendheid, die in hun is, en door de blindheid huns harten. Luc. 1. vs. 79. a. Het licht des geloofs te ontfteken. Eph; S' vs. 8. Gy waart wel eer duisternis, maar nu zyt gy een licht in den Here; wandelt, als de kinderen des lichts.
3. Eq



( 4* )
3. En de hemelfche dingen hemelsch te leren verdaan. Eph i. vs. 16 — 19. Zo houde ik niet op, voor u te danken, en gedenk u in myn gebed.
Op dat de God van onzen Here Jefus Christus, de Vader der heer/ykheid u geve den Geest der wysheid, en der openbar inge tot kennis van hem zeiven.
En verlichtte ogen des verftands, dat gy erkennen moogt, welke de hoop uwer roepinge zy, en welke zy de tykdom van zyne keerlyke erffenis aan zyne heiligen, X Cor. 2 vs. 14", 15. V. Kan de verlichting ook toe, en afnemen? ■ A. Ja, zy neemt toe, by hen, die in de kennis van Christus zoeken te wasfen. 1 Petr. 1. vs. 2. Weest begerig naar de vernuftige loutere melk, als de nieuw geboorne kinderen , op dat gy door dezelve toeneemt. 2 Petr. 3. vs. 18.
En zy neemt af, by hen, die in de kennis van Christus niet zoeken te wasfen. Matth, 13. vs. 12. Wie daar heeft, dien word gegeven, op dat hy de volheid hebbe; maar wie niet heeft, van dien rvord ook genomen, '/ geen hy heeft,
cc. VAN DE WEDERGEBOORTE.
V. Wie worden wedergeboren?
'A. Die niet moedwillig wederftreven. Joh. 1. vs. 12,13. Zo velen als hem aannamen, dien gaf hy magt, Gods kinderen te worden, die in zynen Kaam geloven.
Die niet van 'i bloed , noch van den wil des
vleeschs,



C *7 }
v'.eeschs, noch van den wil. eens, mans,, maar va*
God 'geboren zyn.
V. Waar door gefchied de wedergeboorte? A. Door
Gods woord, r Petr. i. vs, 23. Als die weder-
gebot-n zyt, niet uit vergane klyk; waaruit onver-: gangklyk zaad, naamiyk, uit het levendige woord' Góds, dat eeuwigiyk' blyft.
En den Heiligen Doop- Tit. 3. vs. 5. Naar zyne- barmhartigheid maakt hy ons zalig, door het bad der wedergeboorte, en vernteuwinge des Heilik gen' G^ests. Joh 3. vs 5
V Daar de wedergeboorte tot' zaligheid nood*Knaklyk vy, volgens Joh. 3 vs. 3 en 5. Wat word men dan door de wedergeboorte?
A. Een nieuw fcHepfel Ezeeh. 36. vs. 26, 27. Ik zal u een nieuw hart, en. enen nieuwen geest in »' geven, en ik zal hef fteene-n-hart uit uw vleesch wegnemen', en' u- een vleelbhen hart geven.
M zal mynen- geest in u geven, en zal zulke liefden van u- maken , die naar myne geboden wandalen , en myne rechten houden, en 'er naar doen.
En een kind Gods. 2 Cor. 6 vs. 17. 18. Gaat uit van hun', en zondert u af, fpreekt de Heer, en raakt ntM onreins aan, zo zal ik u aannemen.
En uw vader zyn, en gy zult mymr zonen en dochteren- zyn, fpreekt de nhnagtige- Heer.
V- AVaar door onderfcheid, de wedergeboorte zich van de bekering, ren aanzien van de voorwerpen?
A. Daar door, dat de-wedergeboorte betrekking Reeft tot kinderen en' volwasfenen; maar de bekering alléén tot voiw-asfenen,
dd. VAN



( 48 )
" dd. vAn de rechtvaardigmakinö.
V. Wie worden van God gerechtvaardigd?
A. De boetvaardigen, en gelovigen. Luc. 18. vs. 13, 14. De Tollenaar jlond van verre, en wil* de zelfs zyne ogen niet opheffen ten hemel, maar floeg aan 'zyn'' horst, en fprak: God, wees my, zondaar, genadig.
Ik zeg u, deze ging af gerechtvaardigd naar zyn huis voor genen, want wie zich zeiven verhoogt, die zal vernederd worden, en wie zich zeiven vernedert , die zal vet hoogd worden.
Rom. 3 vs 26. Op dat hy rechtvaardig make den genen , die daar is des geloof.'s in Jefus.
V''. Wat doet God den boetvaardigen en gelovigen iu de rechtvaardigmaking? - A. Hy rekent hen de gerechtigheid van Christus toe, en vergeeft hen hunne zonden. Rom. 4 vs.5. Dien, die niet met de Werken omgaat maar gelooft in den genen, die de godlozen rechtvaardig waakt, dien word zyn geloof getekend ter gerechtigheid.
"Pf. 32 vs 1, a. Welgelukzalig die, diende overtredingen vergeven zyn , dien de zonde bedekt is.
Welgelukzalig is de mensch, dien de Heer de misdaad niet toerekent, in wiens geest geen vatschhe'td is.
V. Gefchied de Rechtvaard'gmaking door verdienst?
A. Neen, aan de zyde van God alleen uit ge* nade. Rom. 3 vs. 24 tVy worden zonder verdienst rechtvaardig uit yne genade, dooi de verlosfingy die door Jefus Christus gefchied is.



C 40 )
En aan de zyde van den mensch, alléén door 't geloot. Rom, 3. vs. 28. Zo houden wy 'jt nu, dat de. mensch rechtvaardig word, zonder de wer* kjn der wet, {alléén) door 't geloof.
ee. VAN DE VERENIGING MET GOD,
V. Waar in beftaat de vereniging met God ?
A- In de inwoning Gods in de gelovigen. Joh. 14. vs. ^3. IVie my liefheeft, die zal myne woor* den houden , en myn vader zal hem lief hebben, en wy zullen tot hem komen, en woning by hem maken.
V. Waardoor woont God in de gelovigen?
A. Door zyn woord. Joh. 14 vs. 23. Wie my liefheeft, &c.
En de Sacramenten, of Bondzegelen. Gal. 3. vs. 27. Zo velen als 'er van u gedoopt zyn, die hebben Christus aangetrokken.
1 Cor. 10. vs. 16. De gezegende kelk, den welken wy zegenen , is die niet de gemeenfehap van Christus bloei? het brood, 't welk wy breken, is dat niet de gemeenfehap van Christus ligchaam ?
V. Hoe woont God in de gelovigen?
A. Op ene verborgene en geestlyke wyze. Joh.' 17. vs. 21*. Op dat zy allen één zyn, gelyk gy, vader, in my, en ik in u, dat ook zy in ons één zyn. &c.
Gal. 2. vs. 20. Ik leef, nogtans nu niet ikt maar C'-iristus leeft in my, want wat ik nu leef in 't vUesch, dat leef ik in 't geloof aan den zoon Gods , die my heeft lief gehad, en zich zeiven voor my overgegeven.
V. Wat ontltaat 'er uit deze vereniging, en inwoning Gods in de gelovigen?
D A. Ene



( 50 3
A. Ene naauwe gemeenfehap met God. 2 Ccr. 6. vs. 16. Gy zyt de tempel des levendigen Gods, gelyk dan God /preekt: ik zal in hun wonen, en in hun wandelen; en zal hun God zyn, en zy zullen myn volk zyn.
V. Welke uitwerking heeft deze gemeenfehap met God?
A. Dat God onze God, en Christus verdienst ons verdienst word. Pf. 144. vs. 15. Welgelukzalig is het volk, wier.s God de Heer is.
Gal. 2. vs. 19. Ik ben door de wet , de wet afgeftorven, op dat ik Code leven zoude.
ff. VAN DE VERNIEUWING, OF HEILIGMAKING.
V. Wie vernieuwt, of heiligt God?
A. De wedergeborenen , en rechtvaardigen. F'>m. 6 vs. 22. Nu gy van de zonde vry zyt, en Gods knechten geworden, zo hebt gy uwe\rucht, dat gy heilig Wordt, en het einde het eeuwig leven.
V. Waar door vernieuwt cf heiligt God?
A, Door zyn woord. Pf. 119. vs. 9. Hoe zal een jongeling zynen weg onbeftrafbaar gaan? als hy zich houd naar uwe woorden.
Door zyne boadzegelen. Rom. 6. vs. 3, 4. Weet gy niet, dat allen, wy, die in Jefus Christus gedoopt zyn, die zyn in zynen dood gedoopt.
Zo zyn wy immers met hem begraven door den doop in den dood, op dat, gelyk de Christus is opgewekt van de doden, door de heerlykheid des vaders, alzo zullen wy ook in een nieuw leren wandelen.
Joh. 6. vs. SS—57- My» vleesch is de nekte fpys en myn bloed is de rechte dtank. ^



( st )
r Wie myi vlees ch eet, en myn bloed drinkt, dia blyft in «y, en ik in hem.
Gelyk de levendige vader my gezonden heeft, en ik kef om des vaders wil, alzo wie my eet, die zal ook leven om mynent wil.
Ook door kruis en lyden. i Petr. 4. r. Dewyl nu de Christus in 't vleesch voor ons geleden heeft, zo wapent u ook met dien zeiven zin, want wie aan -t vleesch lyd, die houd op van de zonde*
V. Wat vernieuwt, of heiligt God?
A. Ziel en Ligchaam. 1 Thesf. 5. vs. 23* De God des vredes heilige u door en door, en urt gehele geest, te famen met de ziel, en het ligchaam worde onbeftrafbaar bewaard, in de toekoomst van onzen Here Jefus Christus.
V. Wat Verzwakt God in de heiliging?
A. Den ouden mensch. Joh, 15. vs. 2. Élke rank aan my, die gene vrucht brengt, Zal hy weg nemen, en alk, die vrucht brengt, zal hy reinigen, op dat zy meer vrucht brenge.
V. Wat verfterkt hy daarentegen?
A. Den nieuwen mensch, 2 Cor. 4* vs. 16. Daarom worden wy niet moede, maar al is V * dat onze uitwendige mensch verderft , zo worat echter de inwendige van dag tot dag vernieuwd. Eph. 4. vs. 24- Hebr. 13. vs. 21.
V. Welke kracht word 'er in dê gelovigen gewerkt ?
A. Ene Godlyke kracht. 2 Petr. r vs. 3. Door zyne Godlyke kracht is ons 'alles, wat tot het leven, en enen Godlyken wandel dient, ge* fchonken.
V. Waar toe dienf deze kracht?
A. Tot oefening in de godzaligheid, fiorïi. tl.
D 2 vs.



C 52 3
vs 2. Verandert u door vernieuwing van uw* zin, op dat gy beproeven moogt, welke de goede, de welbehagelyke, en de volkomene wille Gods zy. Gal 5. vs. 24. Col, 3. vs. 10—12. 1 Tim. 4. vs. 7.
2. VAN DE GENADE-MIDDELEN DES HEILIGEN GEESTS.
V. Waar (oe gebruikt de Heilige Geest de genade-middelen?
A Daar toe, dat ons de genade Gods in Christus Jelus aangeboden en gel'chonken werde.
V. Welke zyn de genade - middelen des Heiligen Geests?
A. Het woord Gods^ en de Sacramenten.
aa. VAN HET WOORD GODS.
V. Waar vinden wy het woord Gods?
A. In de Heilige Schrift. Hand. 17. vs. n. Dezelven waren tle edelften onder die te Thesfalot.ica , die namen het woord Gods aan, geheel QemtJigSyk'i in onderzochten dagelyks in de Schrift, of 't alzo ware-
V. Wat is de Heilige Schrift?
A. Ene verzameling van boeken, die door Godlyke ingeving gefchreven zyn van Mofes en de Propheten, ais'ook van de Euangelisten en Apostelen.
V. Waar in beflaat de Godlyke ir.geving der Heilige Schrift? A. Daar in, dat de Heilige Geest
1. De



C 53 )
1. Da Proprieten en Apostelen tot het fchryven heeft Opgewekt en aangedreven.
2. Hen alles, wat zy gelchreven hebben, zaaklyk en woordlyk heeft geopenbaard, en omniddelyk als in de pen gegeven.
3. Hen bewaard heeft, om gene onwaarheden daar .onder te-vermengen.
V. Waar uit weet men hoot\izaaklyk, dat de Heilige Schrift van God zy ingegeven ?
A, I. Uit de daar in vervatte, en juist vervulde voorzeggingen. '
2. Uit de wonderwerken, waar mede God de Leer der Heilige Schrift heeft bevestigd.
3. Uit hare Godlyke kracht aan de harten der menfchén.
V. Waar toe dient de Heilige Schrift. A. Ter Onderwyzinge tot zaligheid. 2 Tim. 3. vs. 15. Dewyl gy van kindsheid of ds Heilige Schrift weet, kan u dezelve onderwyzen tot zaligheid, door '/ geloof in Christin Jefus. V. Hoe word de Heilige Schrift ingedeeld?' A. Naar den tyd. In het üude en Nieuwe Testament, de boeken. In Historifche, Leer, en
' Prophetifche boeken, den inhoud. In Wet, en Euangelium,
ka.. VAN DE WET.
V. Wat is de wet van God ? A. Ene openbaring van zynen wil, in 't geen wy te doen, en te laten hebben. . V. Hoe yelerlei is de wet van God?
D 3 A.



X 54 )
^ A. Drieërlei, de wet der Ceremoniën, der Politie, en der Zeden.
V. Aan welke wet alléén zyn wy, als Christenen, verbonden?
A. Aan de wet der zeden; in zich vervattende tien geboden, in twe tafelen: handelende de eerlie tafel van de liefde Gods, en daar toe behoren de drie eerfle geboden; en de twede tafel van de liefde des naasten, en daar toe behoren de overige zeven geboden. Deut. 4. vs. 13. Exod. 31. vs. 18. Hoofd. ao. vs. 1—17. Matth. 23. vs. 37-40.
V. Hoe luid het eerfte gebod?
A. Ik, de Heer, ben uw God, gy zult gene andere goden nevens my hebben.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten den waarachtigen God boven lille dingen bekennen, vrezen, liefhebben, en vertrouwen; (alle afgodery en beelden dienst Vlieden.)
V. Hoe luid het fwede gebod?
A. Gy zu't den naam des Heren, uws Gods, niet misbruiken.
V. Wat is dat?
A, Wy moeten God vrezen, en liefhebben, dat wy by zynen naam riet vloeken, zweren, toveren, liegen, of bedriegen, maar detuelven, in alle noden, aanroepen, bidden, loven en danken.
V. Hoe luid het derde gebod? A. Gy zult den vierdag heiligen. V'. Wat is dat ?
A^ Wy moeten God vrezen en liefhebben, &t Wy d« predikatie en zy« woord uier verachte",



C 55 )
ten, maar dezelve heilig houden, gaarne horen en leren.
V. Hoe luid het vierde gebod?
A. Gy zu't uwen vader, en uwe moeder eren, op dac tiet u wel ga, en gy lang leven moogt op aarde.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten God vrezen, en liefhebben, dat wy onze ouders, en heren niet verachten, noch vertoornen ; maar dezelven in ere houden , hen dienen, gehoorzaam zyn , lief en waard hebben.
V. Hoe luid het vyfde gebod?
A. Gy zult niet doden.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten God vrezen en liefhebben , dat wy 'onzen naasten aan zyn ligchaam gene fchade, noch leed doen, maar hem helpen, enbevorderlyk Zyn, in alle ligchaamlyke noden.
V. Hoe luid het zesde gebod ?
A. Gy zult geen overfpel doen.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten God vrezen, en liefhebben, dat wy kuisch, en eerlyk, in woorden en werken leven ; en een iegelyk moet zyn' echtgenoot liefhebben , en eren.
V. Hoe luid het zevende gebod?
A. Gy zult niet ftelen.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten God vrezen, en liefhebben, dat wy onzes naasten geld, of goed niet nemen, noch met valfche waar, of handeling aan ons brengen; maar hem zyn goed, en nering helpen verbeteren, en bewaren.
V. Hoe luid het agtfte gebod?
D 4 A. Gy



C 56 )
A. Gy zult geen valfche gctu;gen;'s fpreken tegen uwen naasten. V. Wat is dat?
A Wy moeten God vrezen en liefhebben, dat wy onzen naasten nietvalschlykbeliegen, verraden, achterklappen, of enen kwaden naam maken ; maar moeten hem ontfchuldigen, goed van hem fprekeu, en alle dingen ten besten keren.
V. Hoe luid het negende gebod?
A. Gy zult niet begeren uws naasten huis.
V. Wat is dat ?
A. Wy moeten God vrezen, en liefhebben, dat wy niet met list naar onzes naasten huis, of erfgoed ftaan, noch het zelve onder enen fchyn van recht aan ons brengen, &c. Maar hem bevorderlyk en behulpzaam zyn, om het zelve te mogen behouden.
V. Hoe luid tiet tiende gebod?
A. Gy zult niet begeren uws naasten huisvrouw, knecht, dienstmaagd, os, beest, of iets, dat het zyne is.
V. Wat is dat?
A. Wy moeten God vrezen, en liefhebhen, dat wy onzen naasten zyne huisvrouw, dienstboden, of heesten, niet affpannen , afdringen, of afhand'g maken; maar by dezelven aanhouden, eh vermanen, dat zy blyven, en doen, wat zy fchuldig zyn.
V. Wat zegt nu God van alle deze eeboden?
A. Hy zegt aldus: Ik, de Heer, uw God, ben een yverig God, die de misdaad der vaderen bezoekt , aan de kinderen, tot in 't derde en vierde ge/Jacht, die my haten, en doe barmhartigheid a«n vele duizenden, die my liefhebben, en myne vetoden houden. '
V. Wat.



< 57 5
V Wat is dat?
A. God dreigt alle de genen te ftrafTen, die deZe geboden overtreden; daarom moéten wy voor zyne gramlchap vrezen, en niet tegens zyne geb. den doen; maar hy belooft genade, en alle goed, aile de genen, die zyne-geboden hóuden: daarom, moeten wy hem liefhebben, en vertrouwen, en gaarne doen naar Zyne geboden.
V Daar wy de wet van God niet kunnen volbrengen, waarom eischt God het dan?
A. Om dat hy op zyn recht (iaat, en 't^geenwy 'niet doen kunnen', heeft jefus, tot wien, als tot deu zonden deiger, de wet ons dry ft, voor ons gedaan.
1313. VAN 'T EÜANGELIÜM.
V. Wat is het Euangplium?
A. Ene blyde boodfchap der genade Gods in Christus Jefus.
V. Wat leert ons het euangelinm?
A. Het geen wy, moeten geloven.
V. Waar in bdtaar het kort begrip van 't euangelium ?
A. Daar in, dat God de wereld heeft lief gehad, en zynen zoon tot enen zaügmakér gegeven. Joh. 3. vs. 16. 17. AUolitf, &c.
V. Wat toont ons het euangelium eigenlykaan?
A. Christus met alle zyne verworvene heilsgoederen , Hand. 4 ys 12. In genen anderen is 'er heil, ook is 'er geen andere naam den menfvhcn gegeven, door weiken wy zullen zalig worden, Hoofd. 10. vs. 43. 1 Cor. 1. vs 30.
V. Welke orde vordert het euangelium ?
A De orde,
D j Des



ft 53 )
Der boete, Luc. 24. vs. 46, 47. Ak« is VgeJchreven, en alzo moest de Christus lyden , en weder opfttian van de doden ten derden dage.
En prediken laten in zynen naam boete en vergeving der zonden, onder alle volkeren, en beginnen te jerufaïem. Hand. 17. vs. 30, 31.
Des geloofs. Mare. 1 vs, 14, 15. Na dat Jobannes overgeleverd wierd, kwam Jefus in Galilea, en predikte het euangelium van 't ryk Gods.
En jprak: de tyd is vervuld, en het ryk Gods is fjaby gekomen, doet boete, en gelooft aan '/ euangelium Joh. 3. vs. 36.
En der gehoorzaamheid. Rom. 10. vs. 16. Zj zyn niet allen het euangelium gehoorzaam, Gal. 3. vs. i.
V. Wat werkt, en fchenkt het euangelium den genen, die daar aan geloven ?
A. Geest. Joh 3. vs. 6 Wat van den Geest geboren word, dat is geest- Rom. 8 vs. 9.
Kracht. Rom. 1. vs. 16. Ik fchame my het euangelium van Christus niet, want het is een kracht Gods, die z ilig maakt allen, die daar aan geloven. I Cor. 1. vs. 24.
En leven. 1 Cor. 3. vs. 6-~9- D'e ons bekwaam gemaakt heeft, om hst 'ampt des Nieuwen Testaments te voeren, niet des letters, maar des Geests, want de letter dood, maar de Geest maakt levendig.
bb. VAN DE SACRAMENTEN.
V. Wat zyn Sacramenten, of heilige bondze. gelen?
A, Zy zyn uiterlyke van God ingsftelde hande-
lin-



( 59 )
Ifelgen, waar ia hy ons döor aardfche en zichtbare tekenen , hemelfcno en onzichtbare dingen raededeelt.
V. Welke waren de Sacramenten in het üade T estament ?
A. JDeBefnydenis. Gen. 17. vs. 12. Rom. 4, vs 11. En tiet Paaschlam. Exod. ia. vs. 3. &c. Hebr. 11. vs. 28.
V. Welke zyn de Sacramenten in het Nieuwe
Testament'? •
A. De Doop, als in de plaats van de befnycenis. Col. 2. vs. 11, 12. In der. welken gy cok befneden zyt met de befnyding zonde* banden , Jkc.
En 't Avondmaal, ais in «le plaats van 'x paaschlara. 1 Cor 5. vs 7. ff*y hebben ook ten paétcè* jam, dat is Christus, voor otfs geófferd.
aa. VAN DEN HEILIGEN DOOP, V. Wat is de doop?
A. De doop is niet enkel water alleen , maar bet is dat water, het welk in Gods gebod begrepen , en met Gods woord verbonden is Hierom heet het, een •wateibad in "t woord, Eph. 5. vs. 26. U»k e n bad tier wedergeboorte en vernieuwing des Heiligen Geests. 'I'it 3- "Wi 6" V. Welk is dan zodanig een woord Gkxis?
A Daar onze Heet Jefus Christus fpreekt : Jvlatth. 28. vs 19. Gaat heen in de gehele weteld, leert alle volken, en doopt ze in den naam des baders, en des Zoons , en des Heiligen Geests.
V. Wie heeft den doop geboden, en ingefteld?
A. Onze Heer, Jefus Cnr-stus.
V, Wie hteft de Heer bevolen, om te dopen?
A. Zy*



C 60 )
A. Zyne Jongeren, en alle beroepene Leeraars i Cor. 4. vs, - 1. Daar voor koude ons een iegelyk, naamlyk, voor Christus dienaars, en huishouders over Gods verborgenheden.
V. Wie moeten, naar jefus bevel, gedoopt •worden ?
A. Alle volken, — en dewyl onder een volk ook' kinderen behoren. Gen 17. vs 14. Zo moeten ook kinderen gedoopt worden, zo wel als bejaarden. Mare. 10. vs. 13-16. Hand. 2. vs. 38, 39.
V. Waar toe dient de doop?
A. Om uit het ryk des Satans, tot Gods genaderyk gebragt te worden. Gal. 3. vs. 27. Zo velen , als 'er van u gedoopt zyn , die hebben Christus aangetrokken.
V Waar uit biykt dit?
h. Uit de krachr, en het nut van den doop; want de doop heeft zyne kracht van Christus dood en opllanding, Kom. 6 vs. 3. 4. Weet gy niet, dat allen, wy, die in Je jus Christus gedoopt zyn, die zyn in zyntn dood gedoopt.
Zo zyn wy immers met hem begraven door den doop in den dood, op dat. gelyk de Christus is apgewekt van de doden, door de heertykheid des vaders, alzo zullen wy ook in een nieuw leven wandelen. Col. 2. vs. 12.
V. Wat nut of voordeel geeft de Heilige doop ?
A. Hy werkt vergev.ng der zonden. Hand. 2. vs. 38- Doet boete, en een iegelyk late zich doopen op den naam van Jefus Christus, tot vergeving der zonden, zo znlt gy de gave des Heiligen Geests ontvangen.
Hy verlost van den dood, en den duivel, en
geeft



( 61 )
geeft de eeuwige zaligheid allen den genen, die geloven , gelyk de woorden en belofienisfen Gods
luiden. . V. Welke zyn zodanige woorden en beloftems-
fenGods?
A. Daar onze Heer Christus fpreekt: Mare. 16. vs. 16. Wie gelooft, en gedoopt word, die zal zalig worden; maar wie niet gelooft, die zal verdoemd worden, ' -. •
V. Wat is het zichtbare, en aardfene in den doop i A. Het Water. Joh. t. vs. 26. Jóhannes fprak: ik doop met water. Hand. 8. vs. 36 Hoofd. 10. vs. 47.
V. Hoe kan het water zulke grote dingen doen?
A. Water doet het voorwaar niet ; maar het woord Gods, 't welk met en by het water is; en 't geloof, dat zodanig een woord Gods in het water betrouwt. Want zonder Gods woord is het water niet dan enkel water, en geen doop . maar met het woord Gods is 't een docp, dat is, een genaderyk water des levens, en een bad der wedergeboorte, in den Heiligen Geest, gelyk Paulus zegt in den brief aan Titus in 't derde Hoofdftuk : Naar zyne barmhartigheid maakt hy ons zalig door het bad der wedergeboorte en v'ernieuwinge des Heiligen Géests: Welken hy ryklyk over ons uit ge fort heeft door Jefus Christus', onzen Zaligmaker, op dat wy door deszelfs genade rechtvaardig, en erfgenamen zyn des eeuwigen levens, naar de hope, dat is gewislyk waar.
V. Wat is het onzichtbare-en hemelfche in den doop ?
A. De Heilige Geest, die zich met het water verenigd. Juh. 3. vs. 5. Jefus antwoorde: voorwaar ,



C «* )
Waar, voorwaar ik zegge u, 't zydan, dat iemand gebaren word uit water en geest , zo kan hy in 't ryk Gods niet komen.
V. Wat beduid dan dusdanige waterdoop? A. Het beduid, dat de oude Adam in ons, door dagelyks berouw en boete moet verdronken worden, en derven, met alle zonden en kwade lusten; en dageiyks wederom moet hervoorkomeu en opftaan een nieuw mensch, die in rechtvaardigheid, en reinheid voor God eeuwig leeft. V. Waar ftaat dat gefchreven?
A. Paulus fpreekt tot de Romeinen in 't zesde hoofd fiuk: Wy zyn met Christus door het doop [ei begraven in den dood, cïc.
V. Kan het verbond, het welk by den doop tusfchen God en den mensch gemaakt word, ook verbroken worden ?
A. Niet aan de zyde van God, want Hy is getrouw en waarachtig
Maar aan de zyde van den mensch, door moedwillige zonden.
V. Kan het verbroken doop-verbond ook vernieuwd worden ?
A. Ja, door ware boete en ene waardige genieting van 's Heren Heilig Avondmaal.
/?j3. VAN HET HEILIG AVONDMAAL.
V. Wat is het Heilig Avondmaal ?
A. Het is 't waarachtig ligchaam en bloed van rnzen Heer Jefus Christus,'onder brood en wyn ons Christenen te eten, en te drinken van Christus Zeiven iugefteld.
V. Waar ftaat dit gefchreven ?
A. Dus



( 63 )
A. Dus fchryven de heilige Euangeh'sten , Mattheus, Marcusen Lucas, en ook de li Paulus: t
Onze Heer Jefus Christus, in den nacht, toen hy verraden wierd i nam hy hethood, dankte en brak het, en gaf het zynen Jongeren, en fprak: neemt, eet, dat is myn ligchaam, dat voor u gegeven word, doet dit tot myne gedachtenis. ^Desgelyks nam hy ook den kelk na het Avondmaal, dankte, en gaf hen dien, en fprak: drinkt allen daar uit; deze kelk is het Nieuwe Testament in myn bloed, dat voor u vergoten word, tot vergeving der zonden; doet dit, zo dikwils gy 't drinkt, tot myne gedachtenis.
V. Wie heeft het Avondmaal ingefteld?
A. De Heer Jefus Christus zelf.
V. Wanneer heeft Hy 't ingeileld?
A In den nacht, toen hy verraden wierd ; waarom het ook het Avond- of Nachtmaal genoemd word.
V. Voor wie heeft Christus het Avondmaal in.
gefield ?
A. Voor zyne Jongeren , en alle gelovigen. I Cor. II. vs 27. Wie nu onwaardiglyk van dit brood eet, of van den kelk des Heren drinkt, die is fchuldig aan het ligchaam en bloed des Heren.
V. Wat is het zichtbare en aardfche in 't Avondmaal?
A. Btood en wyn.
V. Wat is het onzichtbare en hemelfche in 't Avondmaal ?
A. Christus ligchaam en bloed; naamlyk, dat zelve ligchaam, het welk aan 't kru;s voor ons gegeven, en dat zelve bloed, het welk aan 't kruis voor ons vergoten is,
V. Hebr



( <54 )
V. Hebben brood,'en wyn niet malr de betekenis van Christus ligchaam, en bloed? A. Neen , want
1. Volgens de woorden der infteiling zeide Christus by de uitdeling van het brood, dit is myn ligchaam, en by de uitdeling van den wyn, dit is myn bloed.
2. En Fantas verzekert uitdruklyk, dat het gezegende brood ene gemeenfehap desr ligchaams, en de gezegende kelk ene ge~
' meenfehap des bloeds van Christus zy, en dat die geen, die onwaardig eet en drinkt, fchuldig zy aan het ligchaam, en bloed- van Christus, i Cor. 10. vs. 16. Hoofde ii. vs 17 V Maar, word ook het brood in het ligchaam, en dé wyn in het bloed van Christus veranderd?
A. Neen; want dan zou-'er een'nieuw wezen moeten ontltaan; en brood en wyn, midsgaders het ligchaam, en bloed zouden met daadlyk tegenwoordV kunnen zyn; ook fpreekt Paulus van brood en wyn", zo wel na, als vóór de zegening. 1 Cor. II. vs. a.7-29. .
V. Op welke wyze is d^n Christus ligchaam en bloed met brood, en wyn in 't Avondmaal verém'cd?
A Op ene boven natuurlyke en onbegryplyke wyze; zo dat wy ook des aangaande ons verftand gevanl-en moeten nemen onder de gehoorzaamheid van Christus. 1 Cor. 10. vs. f.
V. Kan dan Christus ligchaam en bloed, aan alle 'plaatfen , waar het Avondmaal gehouden word, tegenwoordig zyn?
A. Ja , want Christus is overahegen woord 1 er * Matth, nS. vs. 20.



( 65 )
Ën by Godisgeen dingonmogelyk. Luc. i.vs. fit V. Welke uiterlyke handelingen behoren 'er tot
het Heilig Avondmaal?
A. De handeling des Leeraars, en die der Disch*
genoten.
V. Waar in beftaat de handeling des Leeraars?
A. In het zegenen, en uitdelen.
V. Is dan het zegenen zo noodzaaklyk ?
A Ja, om dat wy anders alleen maar brood, eti Wyn ; en geenzins het ligchaam, en bloed van Christus ontvangen; maar met, en door middel van het gezegende brood ontvangen wy Christus} ligchaam; als ook met, en door middel van den gezegenden wyn ontvangen wy Christus bloed, i Cor. 10. vs. 16.
V. Mag dan niemand anders, dan een beroepen Leeraar het Heilig Avondmaal uitdelen ?
A. Neen; want de Leeraars alleen zyn tot Huishouders over Gods verborgenheden gelleld. r. Cor., 4. vs. 1.
V. Waar in beftaat de handeling der discheenoten? ö
A. In het nemen , en genieten.
V. Tot welk ene gedachtenisishet Heilig Avondmaal ingelteld ?
A. Ter gedachtenisfe van Jefus dood. 1 Cor. it* vs. 16. Zo dikwils , als gy van dit brood eet, eti van dezen kelk drinkt, zo zult gy den dood des He* ren verkondigen, tot dat hy koornt.
V. Is het ook nodig des Heren Avondmaal dikwils te gebruiken ?
A. Ja; wegens het groot nut.
V. Welke nuttigheid heeft dan zodanig eten, en drinken ?
E A. Dit



( 66 )
A. Dit wyZen ons deze woorden: voor u gegeven ', en vergoten, tot vergifenis der zonden. Naamlyk, dat ons in dit Sacrament vergeving der zonden, leven en zaligheid , door zodanige woorden gegeven word; want waar vergeving der zonden 'is, daar is ook leven , eu zaligheid.
V. Hoe kan het ligchaamlyk eten, en drinken , zulke grote dingen doen?
A. Eten en 'drinken doet het zeker niet; maar de woorden, die daar (taan: voor u gegeven, en vergoten tot vergifenis der zonden. Welke woorden zyn, benevens het ligchaamlyk eten, en drinken, als het hoofdftuk in dit Sacrament; en wie dezelve woorden gelooft, die heeft, 't geen zy zeggen, en gelyk zy luiden, naamlyk, vergiffenis der zonden.
V. Wie ontvangt dan dit Sacrament waardig ?
A. Vasten, en zich ligchaamlyk daar toe bereiden is wel een goed uitwendig gebruik , maar hy is waardig, en wel gefchikt, die 't geloof heeft aan deze woorden: voor u gegeven, en vergoten tot vergiffenis der zonden. Maar, wie deze woorden ' niet gelooft, of twyfelt, die is onwaardig, en ongèfchikt: want het woord voor u, eischt enkel gelovige hanen. . .
V. Wat behoort 'er tot ene waardige genieting ?
A. Ene nauwkeurige voorbereiding, endezeis: Of uitwendig, bellaande in vasten, en zich
ligchaamlyk bereiden. Of inwendig, beitaande in de zelfs beproeving, i Cor. it. vs. aS. . . „
V Wat volgt 'er uit ene onwaardige genieting .-
A. Paulus zegt: i Cor. it. vs. ag. Wê omvaardishk eet, en drinkt; die eet, en drinkt zich ze.-



C 67 )
rffi het oordeel, daar mede, dat hy niet onderfcheid het ligchaam des Heren.
V. Maar, dewyl de waardige genieting van 's Heren Avondmaal, de verzekering geeft, van de vergeving der zonden, wat moet 'er dan nog met ene nauwkeurige voorbereiding gepaard gaan ?
A. De bekentenis der zonden.
V. Voor wie moet men de zonden bekennen?
A. Voor God. Pf. 31. vs. 5. Ik fprak: ik wil den Here myne overtredingen bekennen, toen ver— gaaft gy my de misdaad myner zonden. Ff. 51. vs. 5, 6. Spr.28. vs. 13. Joh. i. vs. 8, 9.
Voor den beledigden naasten. Matth. 5. vs. 53, 24. Wanneer gy uwe gave offert op den altaar , en wordt aldaar indachtig, dat uw broeder iets tegen u heeft;
Zo laat uwe gave aldaar voor den altaar, en ga eerst heen, en verzoen u met uwen broeder, en koom als dan, en offer uwe gave, Jac. 5. vs. 16.
Voor den Leeraar. Matth. 3. vs. 6. Zy, die z;ch van Johannes lieten doopen, bekenden hunne zonden. .
V. Waarom moet men de zonden voor den Leeraar bekennen ?
A. Om dat hy het ampt van de fleutelen des hemelryks heeft.
cc. VAN DE SLEUTELEN DES HEMELRYKS.
V- Hoe vele fieutelen des Hemelryks zyn 'er? A. Twe; de fleutel van binding, zynde demagt om de zonden te behouden. En de lleutel van ontbinding, zynde de magt om de zonden te vergeven. E-a V. Wie



( 68 )
V. Wie heeft deze magt den Leeraren gegeven?
A. Christus, Joh. ao. vs. 22, 23. Hy fprak tot hen: ontvangt den Heiligen Geest.
Wien gy de zonden vergeeft, dien zyn zy vergeven , en wien gy ze behoudt, dien zyn zy behouden.
V. Voor wie moet de fleutel der bïndinge gebruikt worden ?
A. Voor godlozen , en onboetvaardigen.
V. Wat moet een Leeraar, uit kracht van deze fleutel der bindinge , den godlozen én onboetvaardigen aankondigen?
A. Gods toorn, en ongenade, Jef. ƒ8. vs. r. Roep luidkeels, [chroom niet, ver Hef'uwe flem ah een' bazuin, en verkondig aan myn volk hunne overtreding, en aan Jacobs huis hunne zonden. Jac 5 vs. 19, 20.
V. Heeft een Leeraar ook de magt, om de genen, die in openbare ergernis leven, uit de gemeenfehap der kerke uit te fluiten ?
A. Ja, Matth. 18. vs. ij"—17. Zondigt uw broeder tegen u, zo ga heen, en beftraf hem tusfchen u en hem alleen; hoort hy u, zo hebt gy uwen broeder gewonnen.
Hoort hy u niet, zo neem nog een, of'tws tot u, op dat alle zaak befia in den mond van twe, of drie ^getuigen.
Hoort hy die niet, zo zeg 't de gemeente, hoort hy de gemeente niet, zo houd hem, als een heiden en tollenaar.
V. Voor wie moet de fleutel der ontbindinge gebruikt worden?
A. Voorde boetvaardigen en gelovigen.
V. Wat moet een Leeraar uit kracht van deze fleutel der ontbindinge, den boetvaardigen, en gelovigen aankondigen? A. Gods



A. Gods genade, en de vergeving der zonden," Jet". 40. vs. 1, 2, Tt oost, troost myn volk, fpreekt uw God.
Spreekt met Jerufalem vriendlyk, en predikt haar, dat haar'' ridderfchap een einde heeft; want haar' misdaad is vergeven , want zy heef dubbeld ontvangen van de hand des Heren, in plaats vanalle hare zonden. ~
d. VAN DE AANNEMING DER GENADE.
V. Wat heeft men by de aanneming der genade te leren kennen ?
A. Eensdeels , in welke orde de genade moet aangenomen worden, en anderdeels, door wien de aangebodene genade van God word aangenomen.
a, DE GODLYKE ORDE, IN WELKE DE GE' NADE MOET AANGENOMEN WORDEN.
V. Welke is deze Godlyke orde? A. De boete, of bekering.
aa. VAN DE BOETE, OF BEKERING.
V. Wat is de boete, of de bekering?
A. Ene verandering des harten, waar door men Zich van den dienst der zonde , der wereld, en des duivels aftrekt, en zich tot God wend. Hand. 26. vs 28. Om open te doen hunne ogen, dat zy zich bekeren van de duisternis tot het licht, en van 't geweld des Satans tot God; om te ontvangen de vergeving der zonden, en het erf met de genen, dis geheiligd worden, door 't geloof in my.
E 3 V. Van



( 70 )
V. Van wien word de bekering gewerkt ?
A. Alléén van God, Jer. 31. vs. 18. Bekeer gy my, zo word ik bekeerd.
Pnil. 2. vs 13. God is het, die in u werkt, &c.
V. Waar door werkt God de bekering?
A- Door de wet. Rom. 3. vs. 20. Door de wet komt kennis der zonden.
En door 't euangelium, Rom. 1. vs. 16. Ik fchame my het euangelium van Chrhtus niet, want &c.
V. In welke menfchén werkt God de boete, of bekering ?
A. In allen, die niet moedwillig wederftreven, openb. 3. vs. 20. Ziet, ik (ia voor de deur, en klop aan; is V, dat iemand myne (tem horen zal, tot dien zal ik ingaan , &c.
V. Hoe vele ltukken behoren 'er tot de boete, of bekering?
A. Twe, berouw of leedwezen over de zonde, en het geloof in Christus.
V. Wat behoort'er tot het berouw, of leedwezen over de zonde ?
A- De kennis denzonde, en de treurigheid over de zonde.
V. Waar uit word de zonde gekend?
A. Vit de wet van God. Rom. 3. vs. 20. Door de wet &c.
V. Wanneer heeft de mensch ene ware kennis van zyne zonde ?
A. Als hy zyn verderf inziet, daar voor verfchrikt, en zich zclven aanklaagt, Luc. 18. vs. 13.
De tollenaar Rond van verre, en wilde zei/s z^ne ogen niet opheffen, ten hemel, maar jloeg aan zyn* barst, en fprak: God! wees wy, zondaar, genn-
éi§' •kse- *$» v?. .7—49. Y« Ww:



( 71 )
V. Waar uit ontftaat de treurigheid over de ronde? A. Uit het gevoel van Gods toorn over de zonde. Pf. 38. vs. 3—7. Uwe pylen (leken in my, en uwe hand drukt my.
Daar is niets gezonds aan myn ligchaam, wegens uw dreigen, en daar is geen vrede in myne gebeenten , wegens myn' zonde. > Want myne zonden gaan over myn hoofd; als een zware last zyn zy my te zwaar geworden.
Myne wonden (linken, en vloeijen van etter over tnyti' dwaasheid. -
Ik ga krom, en zeer gebukt, den gehelen dag ga ik treurig.
V. Wat is het geloof in Christus? A. Een levendig vertrouwen op de genade Gods in Christus Jefus. Hand. 10. vs. 43. Fan dezen geven alle*Propheten getuigenis, dat door zynen naam, allen, die in hem geloven, vergeving der zonden ontvangen zullen. . , V. Waar door openbaart het geloof Zich m t begin der bekering ?
A- Door de genade honger , of, door naar Gods genade te verlangen, daar om te fmeken. en dezelve te zoeken. Pf. 25, vs. 1. Naar u, Heer! verlang ik. Pf. 42. vs 2. Matth. n. vs. 12.
V. Hoe vele (lukken- behoren 'er tot het zalig», makend geloof?
A. Drie. „, .
' 1. De levendige kennis van Christus, en de genade Gods, Joh. 17. vs. 3. Dit is het eeuwig leven, dat zy u, dat gy alleen de ware°God zyt, en dien gy gezonden hebt, Jefus de Christus, kennen. «. De godlyke toeflemming aan alle godlyke E 4 waar-



( n )
waarheden en beloftenisfen van Christus - Hebr. 11. vs. i. Het geloof is een gewis toeverzicht van t gene, dat men hoopt, en met twyfe/t aan 't gene, dat men met ziet.
3. Het vast vertrouwen op het verdienst var» Christus, Gal. 2. vs. 20. Ik leef, &c
1 Tim. 1. vs. 15. Dat is immers ge* wislyk waar, &c. ° V. Is het geloof by alle gelovigen even fterk 2 A. Neen; 'er zyn:
Zwakgelovigen, Rom. 14. vs. r. Den zwakpiet m ■ neSm aan,> tH Verwert de galens
En fterkgelovigen. Rom. 15. vs. 1. Wy die fterk zyn, moeten de gebrekkelykheden der zwakken dragen, en geen behagen aan ons zeiven hebben.
bb. VAN DE VRUCHTEN DER BOETE OF BEKERING.
V. Welke vruchten volgen op de boete, of bekering? r '
A. De goede werken, Matth. 7. vs 17—19 feder goede boom brengt goede vruchten voort, maar een kwade boom brengt kwade vruchten voort.
Een goede boom kan geen kwade vruchten voortbrengenden een kwade boom kan geen goede vruchten voortbrengen.
Een iegelyk boom , die geen goede vruchten voort-, brengt, word afgehouwen , en in het vuur geworpen.
V. Wie werkt de goede werken?
A. De Heilige Geest. Gal. 5. vs. 22. De \rucM des geests is liefde, vreugde, vrede, lang-.-
- me*



< 73 )
'moedigheid, vriendelykheid, goedertierenleid, geloof, zachtmoedigheid, kuischheid.
V. Wie doet goede werken 1
A. Alleen, een gelovigen. 'I it. 3. vs. 8. Zulks wil ik, dat gy (leeds leert, op dat de genen, die aan God gelovig zyn geworden, in een'' ftaat' van goede wet ken gevonden worden, dat is den mensch goed, en nut- Kom. 14 vs. 23
V. Naar welk voorbeeld moeten zy gedaan worden ?
A. Naar 't voorbeeld van Jefus Christus. Phil. 2- vs. f. Een iegelyk zy gezint, gelyk jfejus Christus ook was. Matth 11. vs 19.
V. Tot wat oogmerk moeten zy gefchieden?
A. Tot Gods eer , en tot best des naasten. Matth. 5. vs. 16. Laat alzo uw licht lichten voor de lieden, op dat zy uwe goede werken zien , en uwen vader in den hemel pryzen.
1 Cor. 10. vs. 24 Niemand zoeke het gene't zyne is, maar een iegelyk, V gene des naasten is.
V. Zyn dan de goede werken zo noodzaaklyk?
A. Ja; want God heeft ze geboden. Col. r. vs. 10 Dat gy wandelt waardiglyk den Here , tot alle behagen, en vruchtbaar zyt in alle goede Werken, en wast in de kennisfe Gods.
Zy zyn kentekenen van 't geloof. Jac. 2. vs, 18. Toon my uw geloof met uwe wei ken, zo zal ik u ook myn geloof betonen met myne werken.
En, het geloof zonder goede werken, is een dood geloof, Jac. 2. vs, 17. Alzo ook het geloof, indien 't de werken niet heeft, zo is het dood aan zich zeiven.
V. Kunnen wy dan door de goede werken d$ zaligheid verdienen ?
E 5 A. Nee»,



( 74 )
A. Neen, want wy zyn fchuldïg, dezelve te doen , Luc. 17. ys. 10. Wanneer gy gedaan hebt, aW, wat u bevolen is, zo/preekt: wy zyn onnutte knechten; wy hebben gedaan, 't geen wy te doen fchuldig waren.
En Ciod beloont ze uit genade, tydlyk, en eeuwiglylt, Hebr. 6. vs. 10. God is niet onrechtvaardig, dat hy zoude vergeten uw werk, en den arbeid der liefde, welke gy bewezen hebt aan zynen naam, toen gy de heiligen diende, en nog dient, j Tim. 4. vs. 8.
cc. VAN DE HULP-MIDDELEN DER BOETE, OF BEKERING.
V. Welke zyn de hulp-middelen der boete, of bekering ?
A. Van Gods zyde, het kruis, en van 's menfchén zyüe het gebed.
«cc. VAN 'T KRUIS.
V. Wat is 't kruis?
A. Allerlei lyden , het welk God zyne kinderen laat ondervinden, 2 Tim. 3. vs. 12. Allen, die godzalig willen leven in Christus Jefus, die moeten vervolging lyden.
V. Hoe lyden Gods kinderen ?
A. Uitwendig , en inwendig. Matth. 5. vs. jorl-- Zalig zyn, die om de gerechtigheid vervolgd worden, want hun is het hemelryk.
Zalig zyt gy, als de menfchén u mynent iv?gen /maden en vervolgen, en /preken allerlei kwaad tegen u, is '/, dat zy 'er aan liegen. Zyt



( 75 }
Zyt vrnlyk, en blymoedig, het zal u in den hemel wel beloond worden, want zo hebben zy vervolgd de propheten, die voor u geweest zyn.
a Cor. 12. vs. 7. En, op dra ik my wegens de hoge openbaringen niet zoude verhef en, zo is my gegeven een paal in 't vleesch; naamlyk , des Satani Engel, op dat hy my met vuisten fla, op dat in my niet zoude verheffen.
V. Is het een teken van Gods toorn, dat zyne kinderen kruis, en lyden dragen? _
. A. Meen , maar een teken van Gods kerde. Hebr. ia. vs. 6, 7. Wien de Heer liefheeft, dien kastydhy, en geesfelt enen iegelyken zoon, dien hy aanneemt.
Is 't, dat gy de kastyding verdraagt, zo bted God zich zeiven u aan, als kinderen; want, waar is een zoon, dien de vader niet kastyd?
V. Waar toe dient het kruis voor Godskinderen ? A. I. Om hun geloof te beproeven. 1 Petr. 1. vs. 6, 7. In welken gy u verblyden zult, gy , die nu enen kleinen tyd (is 't, dat het noiig is) treurig zyt in menigerlei aanvechtingen.
Op dat'uw geloofoprecht, en veel kostelyker bevonden worde, dan het ver gang. lyk goui, dat door '/ vuur beproefd word, tot lof, prys, en ere, wanneer geopenbaard word Jefus Christus, Jac, 1. vs. 12, a. Om hen voor zonden te bewaren, 1 Petr. a. vs. t. Dew\d nu de Christus in '# vleesch voor ons geleden heeft, &c. 3. Om hen Christus gelykvormig te maken, Luc. 9 vs. 23. Wie my volgen wil, die verlo'jgchstje zich zeiven, en neme zyn,
kruit:



t 76 3
kruit op ziek, dagelyks, en volge my na. 2 Cor. 4. vs. 10.
V. Waar in beihat het lyden der godlozen ?
A. In allerlei plagen. Pf. 32. vs. 10. De god-, loze heelt vele plagen. Exod. 6. vs. i. Hoofd. 7. vs. 5 Hoofd. 10. vs. 7
Met welke plagen God de godlozen om hunne zonden ftraft. Jer, 2. vs. 29 Het is uwer boosheid fchuld, dat gy zo gekastydt wordt, en uwer ongehoorzaamheid, dat gy zo geflraff wordt; zo moet gy gewaar worden en bevinden, wat al jammer en hartzeer het brengt, dat gy den Hetr, uwen God, verlaat, en hem niet vrast, fpreekt de Heer, Heer, Zébaoth
V. Wat is Gods oogmerk by het lyden der godlozen ?
A. Hunne bekering. Luc. 1$, vs. 13—0,1.
/3p. VAN 'T GEBED, V. Wat is het gebed?
A. Een geïprek met God. Pf. 19. vs. 15. Laat u welbehagen de redenen myns mo>ids, en het ge* fprek myr.s harten, voor u', Heer! myn rots, en wyn verlosfer!
V. Tot wien moet men bidden?
A. Alléén tot den enigen waren God, den Vader, den Zoon, en den Heiligen Geest. Matth. 4. vs. 10. Gy zult God uwen Heer aanbidden, en hem alleen dienen.
V. Mogen wy niet tot de Heilige Engelen, of £ot Maria , of andere Heiligen in den hemel bidden? 1 A- Neen; zulks is afgodery. Openb. 19, vs, 10!
Ik



( 77 )
Ik viel neder voor zyne voeten om hem aatitebidden; en hy zeide tegen my, ziet toe, doe 't niet, ik hen uw medeknecht, en uwer broederen , en der genen , die het getuigenis van Jefus hebben, bid God aan, Jet'. 64. vs. 16.
V. Om welke gaven moet men bidden 7
A. Niet alleen, om ligchaamlyke; maar ook, cn wel voornaamlyk om geestlyke gaven. Matth. 6. vs. 33. Tracht ten eerften na het ryk Gods, en ■na zyne gerechtigheid, zo zal u dit altemaal toe' vallen. Phil. 1. vs. 9. , ■••
V. Moeten wy alleen voor ons zelven bidden?
A. Neen; maar ook
Voor alle menfchén, 1 Tim. 2. vs. 1. Zo vermaan ik nu, dat men voor alle dingen, ten eerften, doe , afbiddingen , gebeden , voorbiddingen en dankzeggingen, voor alle menfchén.
En by gevolg ook voor ome vyanden. Matth. 5\ vs. 44. Hebt lief uwe vyanden; zegen die u vloeken , doet wel den genen . die u haten , bidt voor de genen , die u leed aandoen, en vervolgen.
V. Hoe moet men bidden ?
A. Aandachtig. Matth. 15. vs. 8. Dit volk genaakt my met hunnen wond, en eert my met hunne lippen, maar hun hart is verre van my.
Ootmoedig, Gen. 18. vs. 17. Abraham antwoorde, en zeide: ach! ziet! ik heb my onderwonden met den Heer te fpreken, hoewel ik aarde, en asfche ben.
'Gelovig, Jac. 1. vs 6. Hy bidde in t geloof, en twyfele niet, want, wie twyfelt, is als een zeegolf, die door den wind gedreven, en bewogen word.
Aanhoudend, 1 Thesf 5. vs, 17. Bidt zonder ophouden.



( 78 )
In,Jefus naam, Job. 16. vs. 23. Foorwaar,
voorwaar, ik zegge u , is 't, dat gy den Vader iets bidden zult in mynen naam, zo zal Hy 't u geven.
V. Welk is het volmaaktfte gebed?
A. Het onze Vader, of gebed des Heren.
V. Waarom heet het, 't gebed des Heren?
A. Om dat Christus het geleerd, en bevolen heeft, Luc. rt. vs. 1,1.
V. Waarom het volmaaktfte gebed ?
A. Om dat alles, wat wy nodig hebben, daar ïn begrepen is.
V. Hoe word het gebed des Heren ingedeeld?
A In de voorreden, de zeven beden, en het befluit.
V. Hoe luid de voorreden ?
A. Onze Vader , die gy zyt in de hemelen.
V. Wat is dat?
A. God wil ons daar mede lokken, dat wy geloven zullen, dat hy zy onze rechte vader, en wy zyne rechte kinderen ; op dat wy getroost, en met alle toeverzicht hem bidden, gelyk de lieve kinderen hunnen vader bidden.
V. Hoe luid de eerfte bede?
A. Uw naam worde geheiligd.
V. Wat is dat ?
A. Gods naam is op zich zeiven heilig; maar wy bidden, in dit gebed, dat hy ook by ons heilig worde.
V. Hoe gefchied dat?
A. Als het woord Gods zuiver, en rein geleerd word, en wy ook heilig (als de kinderen Gods) naar het zelve leven; daar toe help ons, lieve vader, in den hemel! maar, wie anders leert en leeft, dan het woord Gods leert, die ontheiligt onder



( 79 )
der ons den naam Gods, daar bewaar ons voor, lieve hemelfche Vader!
V. Hoe luid de twede bede?
A- Uw ryk kome,
V. Wat is dat?
A- Gods ryk koomt wel zonder ons gebed van zich zelve ; maar wy bidden in deze bede, dat het ook tot ons kome.
V. Hoe gefchied dat?
A. Als de Hemelfche Vader ons zynen Heiligen Geest geeft, dat wy zyn heilig woord (door zyne genade) geloven, en godlyk leven, hier tydlyk en namaals eeuwig!yk.
V. Hoe luid de derde bede?
A. Uw wil gefchiede op de aarde, als inden hemel.
V. Wat is dat?
A. Gods goede genadige wil gefchied wel zonder uns gebed: maar wy bidden in deze bede, dat
hy ook by ons gefchiede. V. Hoe gefchied dat?
A. Als God allen bozen raad en wil breekt, en verhindert, die niet willen toelaten, dat wy den naam Gods heiligen, en dat zyn ryk tot ons kome, als daar is des duivels, der wereld, en onzes vleeschs wil: maar ons fterkt en vast houd iu zyn woord en in het geloof, tot aan ons einde, dat is zyn genadige goede wil.
V. Hoe luid de vierde bede?
A. Geef ons hedeu ons dagelyks brood.
V. Wat is dat?
A. God geeft het dagelyks brood ook wel, zonder ons gebed, allen kwaden menfchén : maar wv bidden in deze bede, dat hy het ons toch erken.
3 nen,



( 8o )
nen, en ons dagelyks brood met dankzegging ontvangen laat.
V. Wat is het dagelyks brood? A; Alles, wat tot des ligchaams onderhouding, en nooddruft behoort; gelyk eten, drinken, klederen, fchoenen , huis, hof, akker, beesten, geld, goed, een vrome echtgenoot, vrome kinderen, vrome dienstboden, vrome getrouwe overheden, goede regeering, goed weder, vrede, gezondheid, tucht, ere, goede vrienden, getrouwe buren, en diergelyken.
V. Hoe Iüid de vyfde bede?
A. Vergeef ons onze fchulden, gelyk wy onzen fchuldenaren vergeven.
V. Wat is dat ?
A. Wy bidden in deze bede, dat de Vader in den hemel, niet wil aanzien onze zonden , en ons om derzelver wille zodanige bede niet ontzeggen wil: want wy zyn geen van dien waardig, daar wy om bidden, en hebben het ook niet verdiend: maar wy bidden, dat hy het ons uit genadcaltemaal wil vergeven; want wy zondigen dagelyks veel, en verdienen niets, dan enkel ftraf. Zo willeu wy wederom ook hartlyk vergeven , en gaarne wel doen den genen, die zich aan onsverzondigen.
V. Hoe luid de zesde bede?
A. En leid ons niet in verzoeking.
V. Wat is dat?
A. God verzoekt wel niemand; maar wy bidden in deze bede, dat God ons wil bewaren en onderhouden, op dat de duivel, de wereld, en ons vleesch ons niet bedriegen , noch verleiden tot ongeloof, wanhoop, of tot andere grote en fchandelyke ondeugden; en of wy daar mede aange-
vocb»



C 8i )
voehten wierden, dat wy toch op het laatst overwinnen, en de zege behouden mogen.
V. Hoe luid de zevende bede?
A. Maar verlos ons van het kwade.
V. Wat is dat?
A. Wy bidden in deze bede, als in een font , dat de Vader in den hemel ons van allerhande kwaad des ligchaams, en der ziele, goed en ere, verlosfen, en ten laatften, als onze uure koomt, een zalig einde verlenen, en ons, met genade, uit dit jammerdal tot hem nemen wille in den hemel.
V. Hoe luid het befluit?
A. Want u is het ryk, en de kracht, en de heerlykheid, in eeuwigheid, Amen.
V. Wat is dat?
A. Dat ik zal verzekerd zyn, dat zulke gebeden by den Vader in den hemel aangenaam en verhoord zyn ; want hy zelf heeft ons geboden zó te bidden, en beloofd, dat hy ons zal verhoren. Amen! Amen! dat heet ja, ja! het'zal zo gefchieden.
0. DOOR WIE DE AANGEBODENE GENADE VAN GOD WORD AANGENOMEN.
V. Wie neemt de aangebodene genade aan ?
A. De ChristlykeKerk, of die kerk, van welke Christus de Heer ed het Hoofd is. Eph. ï. vs. 22. Hy heeft hem gefield tot een hoofd der gemeente over alle dingen.
V. Hoe veletlei is de Christlyke Kerk?
A. Tweërlei. ^ F De



( 8» )
De zichtbare, of de ganfche gemeente, die zich uitwendig tot de lere van Christus bekend , en zich bevind daar, waar Gods woord zuiver geleerd, en de factamenten naar Jefus inftelling bediend worden.
En de onzichtbare, of de gemeente der gelo. vigen , welken by God alleen bekend Maan. fl Tim. 2. vs. 19. De vaste grond Gods beftaatt en heeft dit zegel: de Heer kent de zynen, &c.
V. Hoe velerlei is de onzichtbare kerk?
A Tweé'rlei;
De fitydende, die op aarde is, en met hare geestlyke vyanden te ftryden hebbe. Eph 6. vs. 12. Wy hebben niet te vechten met vleesch, en bloed, waar met vorsten en geweldigen; naamlyk; met de Heren der wereld, d:e in de duisternis dezer wereld heerfchen, met de boze geesten onder den hemel..
En de triuvipheerende, die in den hemel is, en over hare vyanden zegepraalt. Openb. 21. vs. 4. God zal afvegen alle tranen van hunne ogen, en de dosd zal niet meer zyn, noch rouw, noch geroep, r.och fmert zal meer zyn, want het eetfie is vtrgaan.
V. Hoe heten de Leden der Christlyke Kerke?
A. Christenen ; om dat zy in Christus gedoopt ïyn. Gal. 3. vs. 27. Zo velen als 'er van u gedoopt zyn, &c.
V. Waar wierd hun die naam van Christenen gegeven ?
A. Te Antiochiën. Hand. 11. vs. 2.6. Zy bleven by de gemeente een geheel jaar , en leerden veel volk , waar van de jongeren eerst te Antiochijjm Christenen genoemd wierden. 7
V. Zyn alle christenen ware christenen?
A. Neen;



C 83 )
A. Neen; 'er zyn ook Naam-Chnstenën Öperib. 3. vs. i Gy hebt den naam, dat gy leeft, en g$ zyt dood. . '
En Valfche Christenen, om dat zy Jefus in het hart, en met de daad verloogchenen. Matth. 15. vs. 8. D't volk genaakt my, &c. Tit. 1. vs. 16. Zy zeggen dat zy God kennen, maar met de Werken verloogchenen zy 't, nademaal zy die zyn , aan diwelken'God een gruwel heeft, en geven geen ge* hoor, en zyn tot alle goed werk ondeugend. 2 Tim. 3 vs. f
V. Wie zyn dan ware christenen?
A. Die met den Heiligen Geest gezalfd zyft. 1 Joh. 2. vs. 20. Gy hebt de zalving van dien, dit heilig is, en weet alles.
V. Waar toe zyn zy gezalfd?
A. Tot Geestlyke Koningen , Friesteren , en Propheten.
Upenb. 1. vs 6. Hy heeft ons tot koningen, en priester en gemaakt voor God, en zynen Vader.
1 Petr 1. vs. 9 Gy zyt het uitverkoren geftacht, het koninglyk priesterdom, het heilige volk, het volk des eigendoms, om te verkondigen de deugden det genen, die u geroepen heeft van de duisternis tot zyn wonderbaar licht.
Joh. 6. vs. 4f. Daar jlaat gefchreven in de propheten, zy zullen allen van God geleerd zyn.
V. Wat moeten de ware christenen, als geestlyke koningen, doen?
A. Zy moeten heerfchen over
De zonde. Hom. 6 vs. 12. Zo laat nu de zóffr de niet heerfchen in uw jlerflyk ligchaam, om kaar gehoorzaam te zyn in hare lusten.
De wereld. 1 Joh. f- vs. 4. Al wat van God F a" , £<«



( 84 )
geboren is, overwint de wereld, en ons geloof is de overwinning, die de wereld overwonnen heeft.
En den duivel. Eph. 6. vs. ïz. Wy hebben niet te veehten, &c
V. Wat moeten zy als geestlyke priesteren doen ?
A. Zy moeten offeren, bidden, en zegenen.
V. Wat moeten zy offeren?
A. Ligchaam, en ziel, en alles, wat zy hebben. Rom. 12. vs. i. Ik vermaan u, lieve broeders, door de barmhartigheid Gods, dat gy uwe ligchamen begeefd tot een offer, dat levendig, heilig, en Gode welbehagelyk zy, 't welk zy uw verflandige godsdienst.
V. Hoe moeten zy priesterlyk bidden ?
A. In heiligheid, i Tim. <i. vs. 8. Zo wil ik nu. dat de mannen bidden in alle plaatfen, en opheffen heilige handen zonder toorn, en twyfel.
V. Waar mede moeten zy zegenen?
A. Met goed te doen
Aan ieder man. i Petr. 3. vs. 9. Vergeldt niet kwaad met kwaad, of fcheldwoorden met fcheld. woorden; maar daarentegen zegent, en weet, dat gy daar toe geroepen zyt, op dat gy den zegen moogl beërven. Gal. 6. vs. 9. Hebr. 13. vs. 16.
Voornaamlyk aan de geloofsgenoten. Gal. 6. vs. 10. Als wy dan nu tyd hebben, zo laten wy goed doen aan ieder een, maar altenneest aan de geloofsgenoten.
V. Wat moeten zy als geestlyke propheten doen ?
A. I. Zich zeiven, en anderen onderrechten, Col. 3 vs 16. Laat het woord van Christus ryklyk onder u wonen in alle
wys-



C 85 )
wysheid, leert, en vermaant u zeiven, met pfnlmen en lofzangen, en geestlyke liederen, zingt en fpeelt den Heer in uw harte.
3. Zich zei ven en anderen tot het goede vermanen, i 1 hesf. 5. vs. 11, 14. Vermaant u onder eikanderen, en (licht de een den ander, gelyk gy ook doet. 2 Thesf. 3. vs. 15.
3. Zich zeiven en anderen in droefenisfen troosten, 1 Thesf. ƒ. vs, 14. Troost de kleinmoedigen, draagt de zwakken, zyt langmoedig tegen ieder een. V. In welke gemeenfehap (laan de ware chris* tenen ?
A. In ene geestlyke gemeenfehap. Eph. 4. vs. 15, 16. Laten wy oprecht zyn in de liefde, en ■wasfen in alle delen aan dien, die het hoofd is, de Christus.
Uit welken het gehele ligchaam te zamen gevoegd is, en 't ene lid aan 't andere hangt door alle gewrichten, door het welke het ene aan het andere handreiking doet, naar V werk eens iegelyken lids, in zyne mate, én maakt, dat het ligchaam wast tot zyns zelfs verbetering, en dat alles in de liefde.
V. Met wien (laan zy in de gemeenfehap? A. Met Christus, en onder eikanderen.
I. Met Christus, door het geloof. Eph. 1. vs. 22, 23. Hy heeft alle dingen onder zyne voeten gedaan, en heeft hem gefield tot een hoofd der gemeente over alle dingen.
Welke is zyn ligchaam, naamlyk, de F 3 vtl-



( 86 )
volheid des genen, die alles in allen ver* vult.
9. Onder eikanderen, door den band der Jiefde, Eph 4. vs. 3 , 4. Zyt naar/lig, om te houden, de enigheid in den geest, door den hand van vrede.
Eén ligchaam , en één geest, gelyk gy dan ook geroepen zyt op ener lei hoop uiier roepinge.
Hand. 4. vs, 32. De menigte der ger lovigen was één hart, en één'' ziel &c, Col 3 vs. ia—14. V. Hoe hoog moet een Christen den anderen liefhebben ?
A. Zo hoog, als Christus ons heeft lief gehad t ^ebbende zyn leven voor ons gelaten Joh. 13 vs. 34, 35". Een nieuw gebod geef ik u, dat gy u ohder eikanderen lief hebt, gelyk ik u heb lief gehad; op dat ook gy elkander lief hebt.
Daar by zal een iegelyk erkennen, dat gy myne jong'ren zyt, zo gy liefde onder eikanderen hebt.
Joh. 15. vs. 12, 13. Dit is myn gebod, dat gy u onder eikanderen lief hebt, gelyk ik u lief keb.
Niemand heeft groter liefde, dan die zyn leven laat voor zyne vrienden, 1 Joh. 3. vs. 16.
V. Hoe vele hoofd- (tanden zyn 'er in de Christlyke Kerk?
A. Drie: de Leer, Overheid, en Huis (land*
V. Van wien is de leer-(tand ingelteld?
A. Van God, 2 Cor. 5. vs 19, 20. God was fn Christus, en verzoende de wereld met z ch zeiven » en rekende haar hare zonden met toe, en heeft tnder ons opgericht het woord der vctzoeninge.
&i W-H& »* boden in Christus plaats, want



( 87 )
God vermaant door om; zo bidden wy nu in Christus plaats; laat u met God verzoetten, Rom. 10.
VS V? Waar toe heeft God de leeraars uangefteld ?
a.' Om de menfchén ten hemel te Leiden. Hand. 10 vs. "8. Hebt dan nu acht op u zeiven , tn op de'gehele kudde, onder dewelke de Heilige Geest u gefield heeft tot bisfchoppen, om de gemeente Gods te weiden, dewelke hy door zyn eige bloed verworven heft, Hoofd. 26. vs. i3. 1 Petr. 5. vs. 2, 3.
V. Wat zyn de menfchén den leeraars daar toe
fchuldig? '
A. Gehoorzaamheid, Hebr. 13. vs. 17. Zyt uwen leeraren gehoorzaam, en volgt hen; want zy waken over uwe zielen , als die rekenfehap daar voor geven zullen ; op dat zy V met vreugde doen, en niet met zuchten, want dat is u nietgoea, Luc. 10. vs. 16. _ -
V Is de overheid - ftand ook van God./
a! Ja, Rom. 13. vs. 1, 2. Een iegelyk zy onderdanig de overheid, die magt over hem heeft; daar is geen' overheid, dan van God, en waar een overheid is, die is van God ingtfield.
Wie zich nu tegens de overheid fielt, die wederflaat Gods injleliing; en die dezelve wederftaan, zullen over zich een oordeel ontvangen.
V. Wat moet de overheid naar Gods mitelling doen? .
a. De onderdanen regeeren, en belcnermen., Rom. 13. vs. 6. Daarom moet gy ook fchatting geven, want, zy zyn Gods dienaars, die zulke befcherming moeten handhaven.
V. Waar toe zynzy , diegeregeerd en befchermd worden, verpligt ?
f4 A. i ot



C 83 )
A. Tot onderdanigheid, Rom. 13. vs. 1 2. Men iegelyk zy onderdanig de overheid, &c. '
V. Heeft God ook den huis - ftand inuedeld?
A. ja, Gen. 3. vs. 19. In 'i zweef &lc.
V. Wie behoren 'er tot den huis - ftand?
A. Echre lieden, ouders, kinderen, heren, vrouwen , en dienstboden.
y,\.Uoe inoelen & echtelieden zich naar Gods jnftelling gedragen?
A. Zy moeten eikanderen liefhebben en eren vroom leven, en zich eerlyk generen, 1 fetr' 3- vs. 7.
yi mannen, woont by haar met verftand, en geeft aan 't vrouw/yke, als het zwak ft e vat zyne ere, als aan mede erfgenamen der genade des lerens: op dat uwe gebeden niet verhinderd worden.
Col. 3. vs. i§, 19. Gy vrouwen, zyt onder dafiig uwen mannen in den Heer, gelyk 't betaamt.
Gy mannen hebt lief uwe vrouwen, en zyt niet bitter tegen haar.
Hebr. 13. vs. 4. De echt zal eerlyk gehouden worden, by allen, en het echte bed onbevlekt; maar de hoereerers en overfpelers zal God oordeelen , Eph. 5. vs. 22 , 2j\ 29.
V, Wat eischt God van de ouderen? A. Dat zy hunne kinderen in de tucht en vermaning tot den Heer zullen opvoeden, Eph. 6. VS. 4. Gy vaders, vei wekt uwe kinderen niet lot toorn, maar voedt ze op in de tucht, en vermaning tot den Heer, Spr. 13. vs 24. Col. 3 vs. at. V. Wat eischt God van de kinderen? A. Dat zy hunne ouderen gehoorzamen, hen dienen, lief en waard hebben. Eph. 6 vs. i—3. Gy kinderen , weest gehoorzaam uwen ouderen in dlH ff?re} want dat is biilyk, £ert



( 89 )
Eert vader, en moeder , (dat is het eerfle gebod, dat een belofte heeft:)
Op dat het u wel ga, en gy lang leeft op d' aarde. Col. 3. vs. 20.
V. Hoe moeten de heren en vrouwen hun huis regeren en voorftaan V
A. Tot hun eigen en des naasten welzyn. Luc. 16 vs, 1, 2. Daar was een ryk man, dié had eer? huishouder, die wierd voor hem beruchtigt, als of hem zyne goederen doorgebragt had.
En hy riep hem, en fprak tot hem : hoe hoor ik dit van u, doe rekening van uw huishouding, want gy moogt voortaan geen huishouder ir.eer zyn.
V. Hoe moeten zy zich gedragen jegens hunne dienstboden ?
A. Vaderlyk en moederlyk. Eph. 6 vs. 9. Gy heren, doet ook dat zelve jegens hen, en laat het dreigen, ten weet, dat ock uw Heer in den hemel is, en dat by hem geen aanzien des perfoons is.
V. Hoe moeten de dienstboden zich jegens hunne heren , en vrouwen gedragen ?
A. Zy moeten hen eren , gehoorzamen, gewillig, en getrouw dienen. Col. 3. vs. 22—24. Gy knechten, zyt in alle dingen gehoorzaam uwen ligchaamlyken heien, niet met dienst voor ogen, als om menfchén te behagen, maar in eenvoudigheid nes harten, vrezende God.
En alF wat gy doet, doet dat van harte, als den Here, en niet den menfchén. Eph. 6. vs. 5—8.
4. VAN DEN STAAT DER HEERLYKHEID.
V. Wat word door den ftaat der heerlykheid verftaan?
F S A. De



( 90 )
A. De eeuwige taligheid.
V. W at gaat 'er voor af, eer de ftaat der hecrlykheid begint ?
A. De dood, de opftanding der doden, het laat(le oordeel, en het einde der weteld.
a. VAN DEN DOOD. '
V. Welk een dood word hier bedoeld?
A. Alleen de ligchaamlyke dood,
V. Waar in beftaat dezelve?
A. In de ontbinding van ziel , en ligchaam. Pred 12. vs. 7. Het ftaf moet weder tot de aarde komen, se.'yk het geweest is, en de geest weder tot God, die hem gegeven heeft.
V. Waar door is de dood in de wereld gekomen?
A. Door de zonde. Rom. 5 vs. 12. Gelyker-
wys door cén' mensch, &c. Hoofd 6, vs. 23.
V. Dan, daar alle menfchén fterven moeten, en de menfchén, cf godlozen, of vromen zyn, Wat is dan de dood voor de godlozen?
A. Ene ftraf, Rom. 6. vs. 23. De dood is de biznlding der zo;ide.
V. Waarom?
A. Om dat zy door den dood in de hel komen. Luc. 16. vs. i\. A'.s hy i;u inde helle, en in de kwak was, hicfhy zyne oger. op, en z?.g Abraham van ver re, en Lazarus in zyr.en fchoot.
V. Wat is de dood voor de vromen.
A. £ue weldaad van God. Joh. 8. vs 51. Voorwaar, voorwaar, tk zegge u, is 't.dat ieman i myn woord haaien zal, die zal den dood niet zien, in teuwigheid. Joh. 11. vs. 2y.
V, Waar-



t 91 )
V. Waarom?
A. Om dat zy door den dood tot- God komen, Openb. 14 vs. 13. En ik hoorde een' [tem van den hemel tegen my zeggen. Scwy[, zalig zyn de doden, die in den fin e [erven, van nu aan; ja, ■ de geest zegt, dat zy rusten van hunnen arbeid, want hunne wet keu volger, un na. Luc. 23. vs. 43. Phil. 1. vs. 23.
V. Daar de uure des doods ons onbekend, en van God vast gelleld is, wat is dan onze pligt?
A Dat wy ons altoos tot ons fterfuur txreiden, Pf. 90. vs. !2. Leer ons bedenken, nat wy [erven tr.oeten, op dat wy verftandig worden.
b. VAN DE OPSTANDING DER DODEN.
V. Waar in zal de opftanding der doden be* liaan?
A Daar in, dat alle verllorvenen wederom levendig zuilen worden, zo dat de ontzielde ligchamen uit de verrotting, en het ftof, met de ziele» weder zullen verenigd worden.
V. Is'er dan ene opftanding der doden te verwachten ?
A. Ja. Hand. 14. vs. 15. Ik heb de hoop tot God, op der.weiken zy ook zefs wachten, naamlyk. dat 'er toekomende is de opftanding der doden, beide, der rechtvaardigen, en der onrechnuardigen. 1 Cor.
lf. VS. 12. &C.
V. Wanneer zal zy gefchiedcn?
A. Ten jongden dage. Joh. 11. vs. 24. Manha [preekt tot hem; ik weet wel, dat hy weder npjlasn zal in de opftanding ten iongfen dage, 1 Cor. 15^ vs. 5*- ? vs' l6' y > |vifl



( 92 )
V. Wie zal de doden opwekken?
A. Christus, als God en mensch, in één perloon. Joh. 5. vs. 25. Voorwaar, voorwaar ik zegge u, de uure koomt, en is nu aireed, dat de doden de ftem des Zoons Gods zullen horen; en die dezelve horen zullen, zullen leven.
V. Welke ligchamen zal hy opwekken?
A. Alle ligchamen der ver/iorvenen, zo der godlozen, als der rechtvaardigen. Dan. 12. vs. o. En velen, die in de aarde liggen flapen, zullen ontwaken; enige ten. eeuwigen leven, enige tot eeuwige verfmaadheiden fchands. Joh 5. vs. 28,29. Hand, aa. vs. 15.
V. Welke ligchamen zullen éérst opgewekt worden?
A. De ligchamen der gelovigen. 1 Thesf. 4. vs. 16. De doden in Christus zullen éérst op/laan. V. Hoe velerlei zal de opftanding zyn? A. Tweërlei.
De opllanding des levens, welke de gelovigen Zullen ondervinden', en
De opllanding des oordeels , welke de godlozen zullen ondergaan. Joh. 5. vs. 28 , 29. De ure komt, in welke alle, die in de graven zyn, zyne ftem zuilen horen.
En zy zullen voortgaan, die goed gedaan hebben tot de opftanding des levens, maar die kwaad gedaan hebben, tot de opftanding des oordeels.
V. Welke ligchamen zullen de gelovigen ten dage der opilandinge hebben?
A. Wel hunne eigene ligchamen, maar zy zullen verklaarde ligchamen zyn. Phil. 3. vs. 21. Die ons nietige ligchaam verklaren zal, dat het gelykvormig worde zynen verklaarden ligchaam, naar de
wer-



( 93 )
werking , met welke hy ook alle dingen zich kan enderdantg maken.
Den engelen gelyk zyn. Luc. ao. vs. 35-, 36. Dewelke waardig zyn zullen, d''andere wereld te vcrhygen, en de opftanding van de doden, die zullen ,noch trouwen, noch ten huwelyk uitgegeven worden:
Want, zy kunnen voortaan niet fterven; want zy zyn den engelen gelyk , en Gods kinderen, dewyl zy kinderen zyn der opftandinge.
En geestlyke eïgenfchappen hebben. 1 Cor. ïji vs. 42- Alzo ook de opftanding der doden, het word gezaaid vergangelyk en zal opftaan onvergangelyk.
Vs. 44 Het word gezaaid een natuurlyk ligchaam, en zal opftaan een geestlyk ligchaam &c.
Vs. 53. Dit vergangelyke moet aantrekken het onvergangelyke, en dit flerflyke moet aantrekken, de onfterfiykheid.
V. Hoe zullen de opgewekte ligchamen der godlozen zyn?
A Den duivelen gelyk, Openb. ai- vs 8. Den verizaagden , en ongelovigen, en gruwelyken, en doodftagers, en hoereerders, en tovenaars, en afgodendienaars , en allen leugenaars zal hun deel zyn in den poel, die met vuur en zwavel hrand.
V Maar, wat zal 'er by hen gebeuren, die den jongden dag beleven ?
A Zy zullen veranderd worden, 1 Cor. ij1, vs 51. Ziet! ik zeg u ene verborgenheid; wy zullen niet allen ontflapen, maar wy zuilen allen veranderd worden, 1 Thesf, 4. vs. 17.
c. VAN



( 94 )
c. VAN 'T LAATSTE OORDEEL.
V. Wat verflaat men door 't laatfte oordcel?
A. Dat plechtig en openbaar 'vonnis, het welk ïichtbaar over alle menlchen geveld zal worden, en 't geen van 't byzonder oordeel na deu dood Onderfchtiden is
V. Waarom heet het het laatfte oordeel ?
A. Om nat tiet ten jongiten dage, dat is, op den laatik-n dag van a.le dagen der wereld zal gehouden worden.
V. Wie zal de menfchén oordeelen ?
A. Christus, joh. 5. vs. 22. De vader oordeelt niemand, maar ai? het oordeel heeft hy aan den zoon gegeven, Hand. 10. vs. 42 Hoofd. 17.vs.31.
V. Hoe zal Christus ten oordeel komen?
A. Zichtbaar, Opeub. 1. vs. 7. Ziet, hy koomt in de wolken, en alle ogen zullen hem zien, &c. Hand. t. vs 11. 1 Thesf 4, vs, 16
In de wolken des.hemels, Luc. 21. vs. 27. Als dan zullen zy dés mevfehen zoon zien komen, in een wolk , met grotJ. kracht en heerlykheid.
Met alle heilige engelen , 'Matth. 25. vs. 31, Ah des menfchén zoon konten zal in zyne heerlykheid, en alle heilige engelen met hem, dan zal hy zitten op den jlael zyner heerlykheid.
Jud vs 14. Ziet, de Beer koomt met veel duh zend kiïligtn,
V. Waar toe zal Christus alle engelen mede brengen ?
A. Om de rechtvaardigen en godlozen van eikanderen te fcheiden. Matth. 13, 14. Des menfchén zoon zal zyne engelen zenden, en zy zullen vergade-



( 95 )
deren uit zyn ryk alle ergernisfen, en die daar on-
recht dom, Hoofd. 25. vs. 31 — gg.
V. Wie zullen dan voor Christus rechterftoel
gefteld worden ?
A. 1. Niet flegts alle menfchén, 3 Cor. 5. vs. 10. Wy moeten allen geopenbaard wor» den voor den rechterftoel van Christus, op dat een iegelyk ontvatige naar dat hy gedaan heeft by lyfs leven, 't zy goed, of kwaad.
2, Maar ook de duivelen, 1 Petr 2. vs. 4.
God heeft de engelen, die gezondigd hebben, niet verfchoont, maar met kete* tien der duister nisfe ter helle ver floten, op dat zy tot het oordeel behouden wor* den, Jud. vs 6. V. Tot wat einde?
A. üm, naar dat zy gedaan hebben, het oordeel te ontvangen Roin. 2. vs. 6-10. Die een iegelyk geven zal naar zyne werken, &c.
Openb. 22. vs. ia. Ziet, ik kome haastiglyk en myn loon met my, om enen iegelyke te geven, gelyk zyne werken zyn zullen.
V. Wat zal Christus aan de menfchénoordeelen?
A. Hunne gedachten, 1 Cor. 4, vs. 5. Oordeelt niet voor den tyd, tot dat de Heer koomt, die ook zal aan '/ licht brengen, wat in''t duister verborgen is, en den raad der harten openbaren: als dan zal eenen iegelyke van God lof wedervaren.
Hunne woorden, Matth. 12. vs. 36, 37. Ik zegge, dat de menfchén moetenrekenfehapgeven&c.
Hunne werken, Openb 20. vs. 12. Ik zag de doden, groot en klein voor God ftaan, en de boeken wierdety geopend, en een ander bock wierd
open-



( 96 )
opengedaan, dat des levens is, en de doden wierden geoordeeld volgens het fchrift, in de boeken, naar hunne werken.
V. Hoe zal Christus zyn oordeel houden?
h. Rechtvaardig, Pf 89 vs. 15. Gerechtigheid, en gericht is de bevestiging uws ftoels.
En onpariydig, 1 Petr. 1. vs 17. Nademaal gy dien dis enen vader aanroept, die zonder aanzien des perfoons oordeelt, naar eens iegclyks werk, zo leid u ven wandel, zo lang als gy hier vreemdelingen zyt, met vreze.
V Naar weiken regel zal het oordeel gehouden worden?
A. Naar den regel des godlyken woords Joh. 12. vs 48 Het woord, het welk ik gefproken heb, dat zal hem oordcelen ten jongjlen dage. Openb. 20. vs. 12.
V. Welk een oordeel zullen de gelovigen hebben ?
A. Een genadig oordeel, waar by Christus hen zal roemen, ten aanzien van hun geloof, en hunne goede werken, Matth. 10. vs. 32. Wie
my bekent voor de menfchén, &c.
Hoofd. 25. vs. 35, 36 Ik ben hongerig geweest," en gy hebt my gefpyst; ik ben dor/lig geweest , en gy hebt my ie drinken gegeven; ik ben een vreemdeling geweest en gy hebt my geherbergt ;
Ik ben naakt geweest, en gy hebt my geklecdt; ik ben krank geweest, en gy hebt my bezocht; ik ben gevangen geweest, en gy zyt 'tot my gekomen.
V. Waar tue zal hy tien roepen?
A Tot het eeuwige leven. Matth 25 vs. 34. Dan zal de Koning zeggen tegens die tot zyne.'
rech-



t 97 )
rcclveVaud', loomt gy gezegende;: myns vaders1, beërft hei, ryk., dat u bereid is van 't begin der wereld.
V. Welk een oordeel zullen de godlozen hebben?
A. Een ongenadig oordeel, zo dai hy
Hunne zonden zal openbaar maken. Matth. if.
vs. 42, 43- Ik ben hangerig geweest, en gy hebt my .niet gefpyst, &c.
Hen zal verltoten Matth. 27. vs. 41. Dan zal
hy ook zeggen tegem die ter linkerhand: gaat weg yan my, gy vervloekten, in het eeuwige vuurdat bereid is voor den duivel en zyne engelen. Hoofd. 7. vs. 23.
En aan 't eeuwig vuur overleveren. Matth. 25. vs 41-46. -Zy zullen in de eeuwige pyn gaan.
V. Wat zal met het laatlte oordeel verbonden zyn ?
A. Het einde der wereld,
d. VAN 'T EINDE DER WERELD.
V. Waar in zal het einde der wereld beftaan?
A. Daar in, dat hemel en aarde, met alle zichtbare fchepfelen (de menfchén uitgezonderd) ten jongden dage door 't vuur vergaan znllen. 2 Petr.
3. vs. 10—tz. De dag des tieren zal komen, als een diefin den nacht.
Op welken de hemelen met een groot kraken zullen vergaan, en de elementen zullen van hitte fmehen; m de aarde en de werken, die daar in zyn, zullen verbranden.
Daar nu dit alles zal vergaan, hoedanig behoort gy lieden dan te zyn in heiligen wandel en in godzaligheid?
b G Ver-



( 98 )
Verwachtende, 'en haastende tot de tnclcoomst van den dag des Heren; op welken de hemelen door vuur vergaan, en de elementen van hitte ver/meiicti zullen, Luc. si. vs. 33,
V. Wanneer zal het einde der wereld zyn?
A. Ten jongden dage, maar, wanneer deze jongde d&g zal komen , is onbekend. Matth. 24. vs. 36. Van dien dag, en van die uure weet. ïneman'd, zelfs de engelen in den hemel niet, dan alken myn vader.
lutuslcnen zal hy fehielyk en onverwacht, als een dief in.den nacht komen, 1 Thesf. 5-, 2. De dag des Heren zal komen, &c. 1 Petr. 3. vs. 10.
V. Wat volgt nu op dit alles?
A. De eeuwige zaligheid en eeuwige verdoe* Bietris, naar ziel en ligchaam.
, et. VAN DE EEUWIGE ZALIGFIEID.
V. Wat worden de volhardende gelovigen in den hemel? A. Eeuwig zalig, zo dat zy Van al 1' het kwade bevryd Zullen zyn, Openb.
f: vs. 16. Zy zullen niet mc-er hongeren, noch dorsten, ook zal op licn niet' vallen de zon, of enige hitte. ■
God en Christus volkomen zullen aanfehouwen , 1 Cor. 13. vs. ia. fly zien nu door enen /piegel in een donker woord, maar dan van aangezicht, tot aangezicht, &c 1 Joh. 3. vs. 1.
Met het godlyk evenbeeld eeuwig veriierd zullen zyn. 1 Cor. v,. vs. 49. Gelyk vr gedragen ■fi'ebben het, beeld des, aardfehen; alzo' zullcti wy tolt dragen ha beeld des hemdeken.
En



v< 99 >
Ën in het gezelfchap van alle heilige engelen , en uitverkorenen ene onuitfpreeklyke , en heerlyke vreugde genieten rullen, Hebr. 12. vs. 22, 23.
Gy zyt gekomen tot den berg ziott, en tot de flati des leyendigen Gods, m.het: hemelfche Jeruzalem4 en tot de menigte veler duizend engelen.
En tot de gemeente der eerstgeborenen, die in den hemel aangefchreven zyn, -en tot God, den vechter over allen, en tot de geesten der volkomen rechtvaardigen. ■■ ... ... '■
i Petr. i. vs 8. Den walken gy niet gezien, en nogtans lief hebt, en nu in hem gelooft, hoewel gy hem niet ziet, zo zult gy u verblyden met ene onuitfpreeklyke en hcerlyke vreugde.
V. Zal deze zaligheid inden hemel algemeen zyn?
A. Ja, maar onderfcheiden in trappen, of in klaarheid. 1 Cor. 15-. vs. 41, 42. Ené andere klaarheid heeft de zon, &e
V Waarom zal de klaarheid der zaligen onderfcheiden zyn?
A. Om dat hun lyden, en hunne werken onderfcheiden geweest zyn, 1 Cor. 3. 8... Een iegelyk zal zyn loon ontvangen naar zynen arbeid, 2 Cor. 9. vs. 6 Wie fpaarzaam zaait zal ook fpaarzaam eogflen, &c
V. Hoe lang zal die zaligheid der zaligen duren? A. Van eeuwigheid tot eeuwigheid, Matth. 25.
vs. 46. De rechtvaardigen zullen gaan in het eew wig leven.
p. VAN DE EEUWIGE VERDOEMENIS.
V. Wat zullen de volhardende ongelovigen in de helle zyn ?
Ga A. Eest-



A. Eeuwig verdoemd, ïo dat zy
beroofd zullen zyn van het aandeel aan hef zal?£ aanfchouwen van Ciod, en van het genot der hemelfche vreugde, 2 Tnesf. 1. vs. 9. Zy zullen pyn lyden, het eeuwige verderf, van het aangezicht des Heren, en van zyne hcerl.yke magt..
En in het gezelfchap der van <Jod afgevallene, en eeuwig verftotene engelen onuitfpreeklyk grote kwaal en pyn zullen ondervinden , Luc 16. vs. 23-25.. Als hy nu in de helle, en in de kwale was, &c.
V. Zal de verdoemenis óók onderlcheiden zyn in trappen?
A. Ja, Matth. 11. vs. 27. Het zalTyi 'us en Sidon verdragelyker gaan ten dage dss oordeels, dan u lieden, Luc. 12. vs. 47, 4t>.
V. Hoe lang zal de verdoemenis der verdoemden duren ?
A. Van eeuwigheid tot eeuwigheid r Mare 9»
vs. 44. Hun worm zal niet ft erven, en hun vuur niet uitgebluscht worden, Üpenb. 14. vs. 11. D* rook van hunne kwaal zal of gaan van eeuwigheidrot eeuwigheid.
F L A Dl



BLADWYZER
DER
HOOFDSTUKKEN.
I. DE KENNIS VAN GOD.
t. Van Gods weien. Bladz. t.
2i Gods volmaaktheden. 3*
— Gods werken. 6»
*' a. Van het werk der fcheppinger 6.
« Van de goede engelen. 3*
p. — de kwade engelen. • 9'
b. Van het werk der onder houd inge. io.
//. DE KENNIS VAN DEN MENSCIL
i. Van den ftaat der onfchuld. B'adz. n.
|. . den ftaat der zonde. i*.
a. Van den val der voorouderen. J2.
b. — de zonde. ' J4«3. Van den ftaat der genade. 19°-
a. Van den oorfprong der genade. -—— I9>
b, dc verwerving der genade. — af,
G 3 *• Va»



BLADWY2ER.
a. Van den perfoon van Christus. Bladz. 03,
&• Christus middelaars ampt. -
aa. Van Christus prophetisch-ampt 27,
, 1 bh. hogepriesterlyk-
ampt. 2g>
cc ; koninglyk-ampt. 20.
y Van Christus Maten. ^0t
aa. Van den ftaat der vernedering. , 3I,
aa Van Christus geboorte, —*tt
/3j3. lyden. 32\
77. kruisfiging. 34.
SS. . dood. —
ts- begravenfs. . a-t
bb. Van den ftaat der verhoging. —_ gö, aa. Van Christus opftanding. rj.
@3. hemelvaart. 38,
yy. zitting aanGods
rechtehand. —_ ^8.
SS. koomst ten
oordeel. —grp.
C Van de aanbieding der genade. ■ 2g, a. Van den perfoon des H Geests. ■. 40.
fi. het ampt des H. Geests. ■ 42.
aa. Van het ampt der beftraffinge. —. 43.
bb. leringe. 43,
cc. —■ — vermaninge. 42,
dd. ■ vertroostinge. 43.
7. Van
1



BLADWTTZERi
y. Van de genade - weldaden des
H. Geests. J31adz. 43'
aa. Van de roeping. «3—W* 44*
bh. de verlichting. -——' '4Si>
cc. de wedergeboorte. "■■ 1 46.
dd. de rechtvaardigrnaking. 4—.— 48.
es. de vereniging met God ■ ■ 49.
ff. de vernieuwing, of, heiligmaking. 5 $Q'
$. Van de genade middelen des H.
Geests. 5a*
aa Van het woord Gods. — 5a»
au- Van de wet. —— 53*
,33. het euangelium. —> f7.
bb. Van de facramenten, » -—-—• f8. act. Van den heiligen doop. • 1 ■ - 59»
pp. het heilig avondmaal. —— 6%.
cc Van deüeutelendeshemelryks. 67.
d. Van de aanneming der genade. — 69.
a. De Godlyke orde , in welke de
genade moet aangenomen worden. ——«—* 69,
aa Van de boete of bekering. > -69,
5b, de vruchten der boete ,
of, bekering. -' '— 72»
cc. „— de hulpmiddelen der boete , of, bekering. ■ "- 74»
a«. Van 't kruis. : 74.
{30 Vaa



BLADWYZEH.
^/3. Van 't gebed. Bladz. 76. P# Door wie de aangebodene genade
van (iod word aangenomen. 8r.
4. Van den ftaat der hetrlykheid. " 89.
a. Van den dood. .- 90.
b. —— de opftanding der doden. ■ gi.
c. —— het laatfte oordeel. ■■ 94..
d. —— het einde der wereld. ■ - 97. «. Van de eeuwige zaligheid. - 98.
— de eeuwige verdoemenis. 99.