645
B
4






VERHANDELING
OVER -
ZYDEWEE en LONGONTSTEKING*
EN EENE
BEHANDELING
daar in VAN
Br. A B M I R A A Lt
TE HAARLEM;
BRIEFSWYS VOOR GE STELT,
AAN i
B,. VERVEER,
ï E L O E N E N. DOOR
HENDRIK VERVEER^
Dr. IN,DE GENEES- en HEELKUNDE, BINNEN DE,STEDE BEVERWYK.
Te A M S T E L D A M, by \ HENDRIK GARTMANi
MDeCLXXXYI.






GEËERDE LEZER.
Afkeerig van de pracht der tytels , heeft men die echter moeten volgen, om aan de gemeene vooröordeelen te voldoen. Zoo Gy belang neemt in mishandelingen 5 en het opdoen van kundigheden



iv VOORREDE.
den buiten den gewoonen weg, — lees dan,.bid ik u, den volgenden aangenaam gefchrevcnen nuttigen brief.
Een vriend des Schryvtrt.



GELIEFDE BROEDER!
Ik vinde my verplicht om u eene historie meê te deelen, onlangs in deze ftreek my voorgekomen, teneinde gy, voor da vuist, my uwe gedachten daar over zoudt melden, ook om dat dezelve u heel ligt tot eene nutte waarfchouwing kan dienen. — Hoe dikwerf beklaag ik my zeiven, veelen myner brave en kundige medebroederen en dus ook u, wanneer ik zie en ondervinde, met welk een aantal byna onverduwelyke onaangenaamheden , de beoefening der genees- en heelkunst gepaart gaat! de ondankbaarheid en vuige ontrouw van fommige lyderen , die wy, dikwyls ten koste onzer eigene gezondheid, in den nood getrouwelyk byftaan ; hunne nalatigheid in het opvolgen en behoorlyk te werkftellen der raadgevingen en voorfchriften ; maar boven al de flinkfche , verwaande en hebzuchtige handels van eenigen onzer medebroederen zelve, zyn in de daad niet zelden de klippen, waar op onze goede wil en nutte zorgen flranden. In het gebeurde dat ik voor hebbeu te melden, zult gy mogelyk wel eenigen dier trekken vinden. Het is en blyft echter altoos de onvermydelyke plicht van eenen braven arts, om zyne lyderen in alles getrouwelyk te behandelen , de kwaadgezinde zoogenoemde broederen gade te flaan, en in hun rechte licht te befchouwen en te fchetfen. Ik zal tot het beoogde verhaal zelve overA gaan;



C * )
gaan; en alhoewel het my niet mogelyk is, in allen deele die zelfde woorden te gebruiken, die er by die gelegenheid gèfproken zyn , zoo kunt gy npchtans op de echtheid der zaak zelve, u gerust verlaten.
Vrydag den 13^" van Januari 1786, ver. Hond ik toevallig uit den mond van een' myner beste vrienden , dat zekere boêr, naar gïffifig 40 jaren oud, willem kkynen geheten en niet verre van hier woonende , zeer ziek waar en door ecnen dóftór hermaui's van DijiTER bedient wierd; ik kende den lyder van naby, hebbende zelf by diverfe gelegenheden veel belecfthcid van hem genoten ; en myn vriend leefde ook met hem in gtflte v/iéndlchap; dit, en de kennis die vvy van zyn braaf karakter hadden, deedt ons befluiten om den zieken eene vifite te geven; het welk dien zelfden namiddag omtrent vier uien gefchiedde.
Aan het huis van den patiënt gekomen zynde, ve; Honden wy, dat de ziekte, op Zondag (jen 8'^n der zelfde maand, zich met pyn in de forsr ontdekt had, ~ dat men vervolgens ïviaandag gemeklcn geneesheer tot asfistentje bad verzocht, — dar zyn welëd. van dien tyd af tot op dat uur , drie aderlatingen , ("waar van de laaste weinige uren te voren verricht was,) had doen te werk fïellcn, — dat ér pappen op de pynfyke plaats waren aangetegt, die ru ëerfter dooi1 een aarden kan met 'heet vvat'jr waren vervangen, — dat men één klisteer gezet had, — en dat de algemeene drank regenwater nret zoete melk was. Er
Hond



C 3 )
ftond ook een geneesmiddel om mwendig te gebruiken ; dan waar dit uit beftond, konde ik niet ontdekken ; het was zonder reuk en enkel zeer zoet van fmaak. — Ik fprak den lyder zelve eens toe, en onderzocht by die gelegenheid , voor zoo verre het mync kundigheden toelieten , hoedanig het met zynen toeftand gelegen waar; hy klaagde nog over pyn en benaauwtheid in de borst; — de ademhaling vvas kort en moeielyk, echter konde hy voor eene enkele reis redelyk wel inademen; — de hoest was vermoeiende, en hier door wierd een fchuimend flymig vocht opgebragt , terwyl er eene reuteling der borst plaats had, — het aangezicht rood', dan dit was ook in den gezonden ftaat den lyder by» zonder eigen, — de huid ftroef en droog, — de tong met een wit beflag bezet, — en de pols fnel en nog vry fterk. — Dus was te dier tyd, te weten Vrydag middag omtrent vier uren , de ftaat van dezen zieken. — Men vraagdenaar myne gedachten; ik antwoordde, dat de ziekte my zeer bedenkelyk voorkwam, en dat ik déze twee dingen boven al aanraadde : voor eerst dat men den practizerenden doctor, al ware het ook in den nacht, niet ontzien moest, — maar zyn welëd. terftond roe» pen, wanneer men Hechts vermoedde dat da omftandigheden verergerden, — want dat de kundigfte man hier met duizend oogen behoorde toe te zien: ten tweeden , dat men zeer naauwkeurig alle de bevelen van den doctor moest opvolgen , zonder daar van in 't minst af te wyken. Na nog een weinig verA 2 toe-;



u).
toevens, vertrokken wy. — Naar huis wandelende, was myn vriend hoogst begerig, om deswegens iets naders van my te verftaan; ik berichtte zyn ed. in fubftantic, dat alhoewel de ziekte zeer hevig was , het tegenwoordige doodsgevaar my echter zoo groot niet toefcheen, of er "bleef nog goede hoop op herflelling over, — dan dat er meer gevaar den lyder op de hielen volgde, — en dat ik vreesde dat de doftor daar door verrascht zoude worden , vermoedende dat zyn welëd. zulks niet te gemoet zag , doordien hy gezegd had niet eerder dan den volgenden dag weder te zullen komen, — dat men de zaak naar myn inzien wat te laf behandelt had en zulks nog deed e. z. v. Zyn ed. dit ter harte nemende, verhaalde dit , t'huis komende , aan eenige goede bekenden van den boer; waar op dezen, als mede zyn ed. zelve befloten, om nog dien zelfden avond den lyder eene nadere vifite te geven, gelyk ook gefchiedde. By die gelegenheid wierd de vrouw aangeraden om by den tegenwoordigen nog eenen anderen doctor te verzoeken; waar toe men , met goed. keuring van den lyder, befloot; en waar op ik des'avonds circa half tien uren verzocht wierd, den zieken nu a's doftor te komen zien. Ik reed ten fpoedigfte, weder door denzelfden vriend verzélt, derwaards ; maar nu waren reeds allé de opgetelde omftandigheden der ziekte zoo Zichtbaar toegenomen , dat zulks mynen vriend en allen die daar tegenwoordig waren verbaasde ; nu was het door my gevreesde gevaar tegenwoordig. — Wat nu gedaan ?



( 5 )
daan ? Ik verklaarde my, weinig zin te hebben om, nu de zaak zoo ver gevordert waar, hét werk re aanvaarden, maar verzocht dat men den heer van pint er zoude doen halen, ten einde onderling te beramen , langs welk een weg, en door welke middelen men best beproeven konde , om , ware het mógelyk , het leven van den lyder te behouden ; men zond om zyn welëd., maar hy weigerde te kamen, zeggende, dat hy wel met een doctor uit de ftad wilde piaÜizeren > ™aar nut Seen a,vïe~ ren. — Hier moet ik tusfehen beide eene korte bedenking maken. Is het niet een vréémde verkiezing, dat men zyn patiënt, die m doods gevaar geraakt, zoo maar laat liggen en er de handen van afwascht , enkel op zoo'n blaauw voorwendfel als het gemelde , — te meer daar de geleerde heer weet welk een tyd er verloopt, byzonder des nachts, om iemand uit de eene of andere ftad te bekomen ? en al wilde zyn welëd. al niet met een buiten-practizyn te doen hebben, zoo behoorde hy zich echter ten minfte eens tc laten zien , — al ware het flechts om zynen goeden naam tc beveiligen ; moet het anders met by veelen zoo voorkomen, als of de vriend huiverig is om zyqe zaak te verdedigen ? Die heer begeert niet anders dan met een doctor uit de ftad te confulerén; zyn welëd. moet bcgrypen dat de geleerdheid daar alleen huisvest, of dat de gevoelens der ftedeUngen best met de zynen ftrooken. Hier uit zoude men mogelyk dit befluit kunnen trekken, dat de geleerde man geheel warsch van alle eerzucht> cn van de naA 'i by-



(O
byheid der ware geleerden is, doordien zyn welëd, in weerwil van het boven gefielde , zeer voorname bemuurde Heden verlaten heeft, waar in een groot getal eerfte geneesheeren te vinden waren, en liever verkiest, om, gelyk ik en veele anderen, ten platten lande het dagelyksch brood te zoeken ; ten ware hy het zelve, door zyne komst, een groot gefchenk heeft willen toebrengen. — Of zoude ook zyne begeerte zich daar heen gewend hebben, om zulk cenen medebroeder by zynen lyder ter hulpe te verkrygen, wiens prakryk zoo gezegend waar, als die van zyn welëd. , fints ruim twee en een half jaar, in deze ftreken bevonden is te zyn V [NB. Adres deswegens
by laurens rechtdoorzee, gravemaker der stede beverwyk.].
Maar nu weder tot de zaak zelve , myn Broeder. Op gemelde weigering, declareerde ik my weder, weinig zin te hebben om den lyder te behandelen , — en gaf in bedenking, of men niet liever den heer van dinter wilde blyven gebruiken , betuigende , dat ik in dat geval met genoegen weder vertrekken zoude; dan men verzocht my eenparig (ook de zieke zelf) en in allen ernst, de zaak naar myn btste vermogen te behandelen. Dus fchreef ik voor: eerst nog eene aderlating en Spaanfche-vlieg-plaister op de borst, en daar na:
Extr. Rad. Gramin. %i Sal. Nitri pari 9 i v Oxym. fqüillit. 3 v i Syr. v. Rad. apcr. 51
4f.



CO
Aq. Still. Sambuci I v i i j m.
om 't uur een kleen kopje, en voegde er die klisteer by:
3*. Frutt. TamarM. 3 13 Flor. Chamom. Vuig. § i
t« S. f. «4* Co/öf. 3 x arfrt'e «eZ. flïö. 3 i 772. F. Clisws.
Ik beval de kan met heet water weg te nemen , en dat men nu in plaats van zoete melk met water , variche , warme gekarnde melk met honig , in kleene hoeveelheden .effens , te drinken zoude geven, en daar van telkens kort na het gebruik van het drankje eene zekere gift toedienen. Nu was het omtrent half twaalf; ik verzocht dat men my des morgens ten acht uren weder halen zoude , en vertrok.
Maar wat gebeurt er in dien nacht? na dat de aderlating" e. z. v. verricht waar en de lyder één kleen kopje van het geordoncerde drankje gebruikt had , verbeeldde men zich dat hy ftierf. De zieke nu van den lloomfchen Godsdienst zynde , wierd de heer pastoor geroepen; en deze (zoo my van geloofwaardigen gezegt is) raadde dat men des morgens vroeg een doétor uit de ftad Haarlem zoude verzoeken ; het welk ook gefchiedde. Deze aanrading van den geestelyken heer waar gewis (ik fpreek in ernst myn Broeder) eene A 4 ze^r



C s )
zeer brave daad; zyn eerw. was ontwyfelbaar verplicht, om mynen lyder, nu in groot gevaar zynde, nog zulk een arts aan te raden, van wiens byzondere bekwaamheid hy meende overtuigt te zyn; alleenlyk bevreemd het my geweldig , dat die zelfde heer pastoor nog nimmer de arme behoeftige leken zyner kerke, die ik dagelyksch in alle gevallen myne kunst betreffende , uit liefde byfla , in den nood zulk een uitmuntenden geneesheer heeft toegefchikt, maar die rampzaligen fleeds ftilzwygend aan myne bekrompene kundigheden heeft durven opofferen. — Zoude ook in de oogen van zyn welëerw. de gezondheid en het leven der fchamelen van minder waardy zyn , dan dat van hun die milddadig geven kunnen ?
Waar het niet een flinkfche ftreek, — waar het niet ontrouw van de vrienden van den lyder of hunne raden gehandelt , dat zy geheel buiten myn weten iemand anders ontbo den ? zy waren immers ten volle overtuigt , dat ik niet alleen genoegen nam om met een myner medebroeders over den zieken te practizeren, maar dat ik zelf daar liefst heen wilde; zy hadden nog weinige uren te voren my als 't ware gedrongen om den patiënt alleen te behandelen, en hem geheel aan my overgegeven ! — Ik fchepte er fleeds groot genoegen in dat onpartydige kundigen (geen waanwyzen) over myne behandeling oordeelden ; ja ik hebbe , flaande den tyd van negentien jaren dat ik zoo uit- als inwendig ziektens behandelde, daar zeer dikwyls, tot myne gerust-



( 9 )
rustftelling en leering om verzocht, en my altyd wel by bevonden.
Des anderen daags 's morgens ten acht uren bezocht ik mynen lyder; de toevallen waren minder: dat is, de pyn was geheel verhuist, en de pols veel zagter; — hy had ook een uur of twee vry wel geflapen ; — de borst bleef echter benaauwt en reutelend — en de hoest als voren; — nochtans waren de fluimen iets beter; — het voorgefchrevene middel waar geheel gebruikt, altans men zeide zoo; ook verhaalde men dat de zieke zeer benaauwt waar geweest , en dat men dus uit vrees den pastoor gehaald had, nu dat waar we], _ maar er wierd niet gerept van een anderen doftor, waar om men reeds uit waar. De lyder vraagde my by die gelegenheid Heilig af, wat ik van zynen toeftand dacht ? ik zeide, dat indien ik Hellen mogt dat er geen misbruik van myne woorden zoude gemaakt worden , indien het onverhoopt anders mogt uitvallen, dat wel zyn konde, ik my deswegens zoude verklaren, — en liet, in dat goede vertrouwen my dus uit: dat alhoewel zyne ziekte zwaar en gevaarlyk was , ik echter nu veel hoop had om hem te genezen. — Daar op verklaarde ik my, van des middags ten half twaalf uren te rug te zullen komen, en vertrok, — na alvorens het zelfde drankje te hebben voorgefchreven, met by voeging van 90 droppen van het bekende Hofmans-vocht, en de vrouw geraden te hebben van in alles naauwkeurig te zyn.
Voor dat hc* weder tyd was den zieken naA $ der



( 13 )
der te bezoeken, had ik reeds van ter zyde vernomen , d~.t een der bloedverwanten om een doétor naar Haarlem uitgereden waar; Waarom ik een copie van het laast voorgefchrevene middel uit den apotheek haalde, ten einde dit te kunnen vertoonen. — Om twaalf uren kwam ik mynen lyder weder zien , en vond voor deszelfs ziekbedde den verwachten geneesheer, die even voor my gekomen waar, reeds verfchencn; wy groetten elkander , en ik verftond dat zyn welëds naam admiraal was. Zyn welëd. ving aan, met my in de Latynfche taal toe te fpreken; ik zeide, die niet te verftaan; — het antwoord was: ik /preek norit anders dan Latyn, wanneer ik met iemand con/uleer $ en anders moeten wy ons ftraks afzonderen om vry te fpreken, want ik ben niet gewoon om in prafentie van de omftanders over de zieken te f<reken: deze woorden, byzonder het woordje ik, wierden met zeer vee! yver, en op een toon die my niet geviel, uitgefproken. Ik verbeelde my nu onzen ouden buurvryer era s mus levensgrootte voor my te zien ; dan in weerwil dezer verrasfehing, merkte ik echter duidelykst dezen flinkfeheft trek, en derzelver kwade gövolgen voor myne eer — by het laagdenkend gemeen. Ik zeide, dat het niet noodig waar dat wy ons tot dat einde afzonderden. — Waar op de geleerde, nu in de noodzakelykheid komende van zich zoo te vernederen om in zyne moedertaal te fpreken, zich nanftonds dus uitliet: Het zal met uw patiënt wel gaan; over een uur of twaalf hebben wy wat goed zweet, en dan
nog



C ii )
nog een paar dagen, dan zal ,t wel fchikken: wat het laaste aanbelangt, hier in is myn vriend flechts één dag misgist , gelyk nader blyken za|.— Deze voorzegging kwam my geweldig voorbarig voor; het icheen my toe, dat myn medebroeder nog niet genoeg van den toedragt der zaak waar ingeügt, noch den zieken fiaaüwkenrjg genoeg had gade geflagen om zo haastig dit vonnis te vellen ; waarom ik de vryheid gebruikte om zyn welëd. de historie der ziekte , voor zoo verre my die bekent waar, in het Neêniuitsch te befchryven, en Helde hem daar na een copie van myn laaste voorfchrift ter hand. — Zo dra zyn welëd. dit had ingezien ; voer hy eenigzins driftig uit, zeggende: i k geef altyd een afkookfel van den graswortel, met rykelyk conferf van fier en falpeter ; de gekamde melk met honig keur ik aft als te fcherp voor de luehtpyp zynde; zuren kamen hier niet te pas; en wat doen uw Hof mansdroppen hier ? die keur i rc ook af, maar boven al de zee-ajuin-honig ; de ftof moet eerst ryp zyn. Ook moet er niet weder adergelaten worden ; (dit laaste waar ik volkomen met zyn welëd. eens, doordien de pyn der borst genezen waar, — reeds vier aderlatingen verricht waren — en de krachten aanmerkelyk verminderden ; echter heeft zyn welëd. den volgenden Dingsdag avond nog eene vyfde aderlating geordoneert, zoo men zegt om het zweet te doen uitkomen , waar op de dood haastig gevolgt is;) de lyder moet niet anders drinken dan gerstewater met zoete melk en fuiker e. z. v. —■ Ik antwoordde, dat ik in plaats van 't afkookfel



( 12 )
fel der genoemde wortel het extract bezigde; dat de Hofmansdroppcn tegen de fpanning die op de borst plaats had, waren ingericht; dat de zee-ajuin-honig gefchikt was, om de verflikkende flof ter uitlozing los te maken, waar toe ik ook de gekarnde melk met honig onder anderen voorfchrecf. — Maar niets kon baten ; het afkookfel was en bleef veel beter, ook vaar er te veel extraït in myn drankje ; er was veelte veel falpeter in; de zee-ajuin-honig, Hofmansdroppen en de gekarnde melk met honig waren alle fchadelyk. bit wierd alles nader bevestigt, met het zeggen, ik doe zoo en zoo, als boven.— Intusfchen trachtte ik onzen yveraar te beduiden , dat de drangrede, van ik doe zoo by my van geen waardy was, en dat ik reden meende te hebben , waarom ik myne keuze in deze, verre boven de zyne fchatte. Hy zeide ook , dat de Hofmansdroppen door zyn welëd. by de dames gebruikt wierden; waar op ik vraagde, of hy ook, indien eene dame in dien zelfden toeftand was als onze lyder, dat vocht nuttig zoude oordeelcn ? en het antwoord was volmondig, ja. — Terwyl ik myne handeling op een befcheiden wys trachtte te verdedigen, wierd my door hem al fpottende gevraagt, op wat hooge fcholcn ik zulks geleert had? ja ook, wat meer is, of ik wel wist in welke deelen de ziekte plaats had? Deze verwaandheid trof my geweldig , zoo dat ik veel werks had myn drift te bedwingen ; dan ik wederhield my echter, flechts antwoordende, dat het libbenvlies en de longe met derzelver verwantfehap my veelligt beter dan Hem zelve
bc-



( 13 )
bekent waren. Gy weet myn Broeder, hoe gemeenzaam ik, reeds in myne vroege jeugd, onder de oogen en onderrichtingen der eerfte ontleders , met die en andere deelen des menfchelyken Hchaams verkeerde ; mogelyk wel reeds in dien tyd, toen déze erasmus nog bezig waar, met Nominalivo hac Men/a etc. op te zeggen. — Waarom, vervolgde de vrager, zyn de aderlatingen niet haastiger op eikanderen gevolgt? Ik zeide, dat zulks buiten my waar; dat men zich deswegens by den heer van dinter behoorde te vervoegen: — dat ik van gevoelen was, dat men zeker in den aanvang der ziekte, in zulk een bloedryk geitel, ten dezen aanzien, anders had behoóren te handelen, blykt uit het'gczegde tegenmyncn vriend, dat men de zaak te laf behandelt had, en zulks nog deed. — Om te bewyzen dat tachtig azen falpeter, in myn voorfchrift opgegeven , te veel en nadeelig waren, voerde de doorzichtige arts aan, (behalven het gezegde, dat hy fléchts 60 az"n in 12 oneen vocht deed vermengen ,) dat de boer die hem tot daar yerzelde, had "betuigt, dat de lyder, door het gebruik van de eerste nft van het bejehreven middel, als op dm oever des doods geraakt waar: indien na zoo een kleen gedeelte van het beoogde drankje die uitwerking by mogelykheid hebben konde, moest dan de zieke niet volflxekt zeker, door het gebruik van meer dan 2omaal zoo veel, naar de eeuwigheid verhuist zyn geweest, vóór dat deze groote geneesheer verfcheen-, onder wiens voorzichtige en zeer geleerde behandeling, hy omtrent vier dagen later, daar
heen



C H )
heen vertrokken is? — Tusfchen beide vraagde my de Stedeling, of ik dan geen lust of zin had om met zyn welëd. te prattize'en? ik zeide, ja, maar niet met achterlating van de by my in deze heüzaamfte middelen, en dus niet in het blinde enkel op zyn gezag, en ten koste van myn goed geweten. — Hy beklaagde zich vervolgens, de reis ondernomen te hebben; daar het gevolg daar van waar , met my te twisten. Wel na , zyn Welëd. konde ook die moeite wel hebben uitgewonnen, en den lyder maar in de handen der buiten-doólorcn hebben laten berusten; mogelyk dat dezen niet flechter dan zyn welëd. zelve zouden geflaagt hebben. — In 't kort myn Broeder, ik gaf hem mynen zieken over, en beloofde den Geleerden'heer in allen ernst, gelegenheid te zullen zoeken, om zyn Welëd over het gebeurde, het zy by monde of in gefchrifte , nader te onderhouden; waar na ik vertrok. — Men heeft my ook bericht (dan hier op kan ik niet zeker vertrouwen) dat meergemelde doftor, na myn vetrek, gezegt zoude hebben: fmyt nu al die vodden maar weg ; de geordoneerde middelen van den heer van dinter en my beoogende. Hoe verre kan de verbeelding een' zot niet vervoeren!
Uit hoofde nu van deze belofte , om myn party op zyne gezegdens te dienen en naar waarheid op de onbefchaamde vragen te antwoorden,— om zyne verwaandheid, is 't mogelyk, eenigzins te breidelen, — den hoon cn het nadeel my aangedaan vergoed te zien, — myne vyanden den mond te floppen , en het
lich:-



( 15)
lichrgeloovig gemeen de oogen te openen, — zal ik hier nog een en ander doen volgen, en myne handelwys in het befchrevene geval pogen te verdedigen. — Vergun my, om hier 'in.eenige gebeurtenisfen en flellingcn aan te halen , waar van ik weet dat Gy volkomen bewust en het met my eens zyt! myn oogmerk is niet alkm, om , door het fchry ven van dezen , U van het bovenftaande te verwittigen, maar tevens om, voor alle kundigen, de zaak, door het in druk geven van denzelven , ter bcoordeeling open te leggen; ja ik zal aan myncn tegenftrever, een afdruk hier van, met rouwgewaad omhangen , toezenden, ten einde hy , onder anderen, zich den vroegtydigtn dood, van den braven, maar helaas! gefolterden boer, erinnere.
Alvorens ik echter myne eerfle bedenking hier op laat volgen , betuige ik in allen ernst, dat ik my duizend malen beklaagde van geene kennis der vreemde talen te bezitten , — en dat ik de grieven van dat gemis, heden nog duidelykst gevoele ; — ik erkenne gereede. lyk , dat dezelven menigvuldige toegangen verfchaffen , tot vorderingen , in veele uitmuntende kunsten en wetenfehappen, zonderling in de genees- en heelkunde. Beklaaglyk is 't, dat men, in dit gemeenebest, de moedertaal verachtende en de uitheemfche voortrekkende, den toegang ter vorderingen fluit, voor veelen die met my in dit geval gelyk (laan, — en waar onder er heel ligt, indien dit anders waar , een groot getal zoude gevonden worden , die in het vergaderen van ware kennis
verre



verre boven de anderen zouden uitmunten. Miar aan den anderen kant is en blyft liet ook zeker, dat er, buiten de vreemde talen, een aantal voortreflyke gelegenheden voor handen zyn, om in de genees- en heelkunst geoefent te worden , — en dat de Latynfche taal op zich zelve befchouwt, het wezen der zaak in geenen deele uitmaakt, — althans dat een onderling gefprek in gemelde taal, voor het ziekbedde van den lyder, niets ter zake doet.
Ik ben altyd gewoon Latyn te fpreken e. z. v. byt onze held my fcherp toe, na dat ik zyn welëd. reeds betuigt had, die taal niet te verftaan. 't Is tans de tyd om aan te toonen , dat andere geleerden, — waar by ik myn medebroeder admiraal, hoe groot hy ook zyn moge, niet vergelyken kan, — in dat geval ten mynen aanzien veel gunftiger gedacht hebben; tot dat einde zal ik hier een getuigfchrift van den Hooggeleerden Heer r. forsten, my by zekere gelegenheid ter hand gepelt , woordelyk inlasfchen , zynde van de. zen inhoud:
„ L. S.
„ Ik hebbe de Heer hendrtk verveer, Rottcrd immer, geadmitteerd Chirurgus by het Col leg. Chirurg. Roterodam. op deszelfs verzoek in het Geneeskundige, en wat daar toe vereyscht wordt behoorlyk geëxamineerd. — Zyn Ed. gaf my zoo veel doorflaande blyken van zyne vorderingen in deeze Weetenfchap, dat ik geen zwarigheid zoude gemaakt hebben ,
htm



( 17 )
hem tot een tweede examen ter verkryging van de Doctorale waardigheid in de Geneeskunde toe te laaten, zoo niet eene Reiolurie van de Senatus dezer Academie uitdrukkelyk verbood, iemand het Latyn niet verftaande, te promoveren. — Ik hebbe niet willen naalaten, dit, op verzoek van gemelde heer hend r. verveer, plechtig by deezen te verklaaren en met myne handtcekening te bekrachtigen.—
(Is getekent:) r. forsten,
Medic. Dr. & Profesfor Ord. aan de Provinciale Gelderfche Academie.
(Ter zyde ftaat:)
Gegeevcn te Harderwyk Den 12. April 1780.
Konde ik reeds te dier tyd myn Broeder, fchoon by den Hooggeleerden geheel vreemd zynde, zulk een getuigfehrift bekomen , — hoe duldeloos moest het dan niet voor my vallen, om hier, zelf in den aanvang van het gefprek, zoo laag behandelt te worden, —■ enkel om dat ik geene vreemde taal kan fpreken; — te meer daar deze in 't oog loopende handelwys, by de onkundige landlieden voor goede munt kon worden opgenomen, -— en ik daar door in myn genoegen en beftaan geweldig bena« deelt worden!
De ervaren geneesheer zegt, in eene gevaarJyke en hoogst twyfelachtige ziekte, waar in de uitkomst, zelf voor den kundigften man, B »



( t8 )
te dier tyd, voltrekt onbeflisbaar waar, dat het met den lyder wel gaan zoude, — en dat voor en aleer zyn welëd. van bet noodige, om te kunnen oordeelen, bewust was: Is dit het werk van een verftandig do£èor? geeft het niet veeleer eene verregaande onkunde in de praktyk der geneeskunst te kennen ? het is ten minfte volkomen zeker, dat hy in zyne voorzegging zeer Hecht géflaagt is, doordien de dood van den ongelukkïgen lyder , zyne behandeling bekroonde.
ÏDat ik nu eerst myn gedrag in het beoogde s;eval met U eens nader inzie , en , alvorens tot iets anders over te gaan, onderzoeke , in boe verre het zelve met het gezond verftand, de regelen der geneeskunst en de gevoelens der kundige artfen ftrookte.
Myn lyder waar, door het zydewee en longontfteking, twee ziektens van een en denzelfden aart en die meestal met eikanderen gepaart gaan , op eene hevige wys aangegrepen; zyne verregaande bloedryke gefteldheid , gaf veel aanleiding tot het verzwaren dezer ziektens en derzelvCr toevallen; waarom men zeker, in den beginne der ziekte, het gevaar had moeten trachten af te weren, — voornamelyk door herhaalde en kort op elkander volgende aderlatingen, om de drift van het bloed naar de lydende deelen te beteugelen , — want anders wordt de verftopping in de enge uiteindens der flagaderlyke vaten, die in deze ziektens voornamelyk door de roode bloedbollen zelve wordt voortgebragt, haastig veel erger, uitgebreider en menigvuldiger; de oplosfching - & wordt



C H )
wordt onmogelyk ; er komt verharding, verergering of de dood dezer delen en die van het geheele lichaam : ja van het gepast te werk Hellen der bloedontlastingen in den aanvang dezer ziektens, hangt menigmaal de geheele uitkomst , en dus het behoud der lyderen af. Klisteren, die van een verkoelenden, verzagtendcn , bederfwerenden en voor de darmbuis koesterenden aart zyn , behoorde men , naar myne gedachten , mede reeds te dier tyd naaritig tocgedient te hebben ; want alhoewel de purgeermiddelen in deze moeten gefchuiuvt worden , behoort men echter de ingewanden , zonderling in dusdanige geitellen , van de opgehoopte en ligt tot bederf overhellende drekltofFen te zuiveren ;. hier door wordt ook de winderige opfpanning van den buik, die anders de ademhaling nog bezwaarder maakt, en de benaauwtheid vermeerdert, aanmerkelyk te keer gegaan; zoodanige klisteren ontfpannen ook , uit hunnen eigen aart , de vezelen, — en de nutte vochten, waar uit zy beftaan, worden door de, opflorpende vaten, die zoo wel in alle groote en kleenc holligheden des lichaams, als in de oppervlakte der huid, in menigte te vinden zyn, ingezogen en doen mede niet weinig tot de genezing. Moge Iyk had ook de uitkomst dezer ziekte gelukkiger geweest, indien men vroegtydiger de blaartrekkende plaisters gebezigt, en de aarde kannen met heet water achter gelaten had. Intusfchen weet Gy, uit het vorige gezegde , wat er in de eerfte zes dagen verricht was; Gy weet ook daar uit E a deri



( 20 )
den toeftand des lyders , ten tyde wanneer myne behandeling haar aanvang nam.
De overgeblevene pynen der borst, volheid der pols , de korst die op het laastafgetapte bloed te zien waar, en dus de nog overig zynde ontfteking zelve , vorderde volftrekt de door my aangeradene aderlating ; en dat de geordoneerde Spaanfche-vheg-plaister een uitmuntend middel in dat geval was, zal niemand, die in deze kundig is , ontkennen ; trouwens dit wierd door den grooten admiraal zelf, niet tegengefproken. De borst was vol en reutelend, en dus reeds te veel door een verflikkende flof bezet, die noodwendig, wilde men de ademhaling niet geheel uitgebluscht zien, ten fpoedigfte ontlast moest worden ; ook wierd er, door vermoeiende pogingen deinatuur, een fchuimend flymig vocht opgegeven: alle de door my voorgefchrevene middelen waren recht gefchikt, om tot dat groote einde te dienen,; maar bovenal kon de zeeajuin-honig het meest van nut zyn, doordien deszelfs losmakend vermogen de zoo te duchten ftof ontbond , tot de uitwerping bereidde en dus de pogingen der natuur aanmerkelyk te hulp konde komen. In alle ware pntftekingen , is fpanning en een te groote geneigtheid tot famentrekking in de vaten ; deze moest hier méde yverig te keer gegaan worden: de door my aangepreze zagte zuren, als de azyn en de opgegevene algemeene drank , waren hier zeer nuttig voor. In deze ziektens worden de vochten geweldig bewogen; het dunnere van dezelven vervliegt,
ter-



< 21 )
terwyi het overige , zees haastig , tot eena verregaande en hoogsfgevaarlyke bederving overheid; hier op moet een geneesheer mede wel degelyk letten , op dat hy niet, ondoorzichtig handelende , de ontfleking bsftryde , terwyi hy door eene andere doodelyke ziekte verrascht word : geene andere middelen, dan alleen gepaste en verlengde zuren , zyn mngtig dit kwaad te weren; dezen beveiligen den hoop der vochten voor bederving, terwyi zy dezelvcn behoorlyk verdunnen , en dus de verftoppingen tekeergaan; zy rypen en ontbinden de flymen, ftiïien de pyh, verminderen de benaauwtheden, en zy verkwikken en verflerken de lyders; dit laaste fchynt zelf de plompfte boer te weten , wanneer hy' de in z.vym gevallenen met azyn bevochtigt, en hun die doet rieken , om -weder tot zich zeiven te komen: — dan hoe onontbeerlyk deze zuren in de ontftekingen en dus ook in het hier beoogde geval zyn mogen , zoo moeten dezelven echter met. zeepachtige middelen, om geene fchifcing der vochten te veroorzaken , fleeds gepaart gaan; hier is de honig weder een uitmuntend middel, en om die reden door my aangeprezen ; dezelve houdt da vochten gelyk en bevordert vervolgens de rypwording en ontlasting der fluimen. — Bezie nu zelf het voorfchrift van het klisteer, en onderzoek of dat ook gefchikt waar , om tot die eindens te dienen, waar toe ik zeide, dat zulk een hulpmiddel, zelf in den aanvang der ziekte, waar aan te pryzen geweest: — Nog iets aangaande- de hofmansdroppen : dezen B 3 zei-



( » )
ïelde ik tegen de fpanning voor te fchryven: dat nu dat vocht het vermogen bezit om de ontfp inning te bevorderen , en dat tevens in de befcbrevene ziekte fpanning der vezelen plaats had, die te keer gegaan moest worden, zal niemand ontkennen: — Maar hier kwam nog by , het voorgevallene van den laasten nacht, en de gevolgen van dien: de lyder waar reeds door den geestelyken heer bedient; hy zag en hoorde de droef- en verlegenheid van zyne vrouw, bloedverwanten , huisgenooten en andere vrienden ; hy waar bewust dat men om eenen derden doétor uit waar, en bevroedde dierhalven ten klaarfle , dat het gevaar waar in hy zich bevond, zeer groot moest zyn; was het dus wel te verwonderen , dat , daar hy zich nog in den bloei zyner jaren, in ruime omftandigheden bevond en prefent van geest waar, ik zwyge van zyne betrekkingen, het geheele zenttwgeftel geweldig aangedaan was ? hier door werden de fpanningen der vezelen in het algemeen, en die der lydende doelen in het byzonder, en voorts de overige toevallen , natüurlyk aanmerkelyk vermeerdert ; en daar tegen waren myne Hofmansdroppen , onder het drankje vermengt, ingericht, — llrookende te gelyk met de andere omitandigheden en voorfchriften , doordien dit vocht onder de verlengde en waterige zuren getelt wordt. — Dat wy nu zien of ook de gif't van het falpeter en ExtraCt der graswortel ie groot geweest is.
Verre de meeste menfehen, maar boven al de landlieden, zyn afkeerig van het gebruik
der



( 23 )
der medicynen; ook is het altyd de zaak van een geneesheer, om het zynen lyderen zoo gemaklyk te maken als eenigzins mogelyk is, en zoo kan men ook best (lagen; om deze redenen is myn gewoonte de geneesmiddelen min omflagtigte maken, en liever, ais zulks noodig is, dezelven met de algemeene drank te laten verlengen , — door welks gebruik de onaangename fmaak der medicynen ook rasch wordt weggenomen. Nu had ik 80 azen falpeter, in myn voorfchrifc , met ruim 8 oneen vocht doen vermengen , als mede één once Extraft; maar ik had aan dc oppasfers bela3t , gelyk reeds gezegt is, dat men telkens na het geven van een kopje van het drankje, eene wat grootere gift gekarnde melk met honig daar op zoude laten volgen; waar door het dus van 8, omtrent tot 20 oneen verlengt wierd. Waar er dan nog te veel van de twee opgenoemde middelen in? is het niet minder, 80 azen in 20 oneen, dan 60 in 12 ? De algemeene drank deed ik dikwyls en in kleene hoeveelheden Seffens geven ; voor eerst om geene winderige opfpanning van den buik te veroorzaken ; ten tweeden om de opflorpende vaten goede en herhaalde gelegenheden te geven om ten nutte mede te werken , en ten derden om de maag, het dunne gedarmte, en andere deelen daarook toe medewerkende, het gemaklyker te maken , om dezen zoo heilzamen drank in de melkvaten te doen ingaan.
Ik zal nu vervolgens, tot (laving myner gezegdens, de gedachten van eenige geneeskundigen hier doen volgen.
0 B 4 Na



■
( 24 )
Na dat j pringle het, met omzichtigheid, ftout en herhaalt aderlalen, vooral in de drie vier eerfte dagen dezer ziektens, aangeraden , en het aanleggen van Spaanfche vlie* gen volftrekt bevolen had, laat hy zich verder dus uit: „ In de eerfte tydpcrken van het Pleuris , ofte Peripneumon!a , zyn laxerende klysteren en vei koelende , zweetdryvende midde en bekwaam ; maar alle purgatien en verhittende middelen doen nadeel. Ten tyde a's de perfoon verljgting vind door de blaarpleister, moet men het zweeten ondernemen: maar zoo dra het fputum begint, dienen de zweetmiddelen geheel weggelaten, of met de ontbindende borstmiddelen vereenigt te worden ; waar onder het fap van Zee-ajuin heE voornaam fle is, ofte in groote hitte of droog, heid eenige aangename zurigheden:" en verder : „ Als de flym taai of de lyder hardlyvig is, zoo kan als dan de Zee-ajuin daar by gemengt worden."
Van de Spaanfche-vlieg-plaisters, die hy zelf in den aanvang der ziekte Jlerk aanpryst , ja die hy zegt voor de eerfte aderlating aangelegt te hebben, wanneer de Heelmeester afwezig was, meldt hy onder anderen: ,, Ten aanzien van de hoeveelheid en de herhalingen van het aderlaten, kunnen geene naauvve regelen bepaalt worden; sydenham heeft veertig oneen tot eene matige hoeveelheid beftemt, die een mensch in een pleuris verliezen konde; maar de hoeveelheid zoude wel te weinig zyn, indien niet de Blaar-pJeiscers het vervulden , devvelken ook niet alleen de



( 25 )
£enezïng verkorten, maar ook liet verlies van een groot gedeelte bloed doen fparen." . Een groote Blaar-pieister op het lydende deel gelegt, (dus g*at hy voort) is van grooter dienst , dan dat dezelve op eene andere plaats gelegt wierd ; anders zoude , door de prikkelingen, de ziekte toenemen ; daar in tegendeel door oplegging op het zieke deel, het de verftoppingen ontbindt en helpt door den kortften weg."
Van het gevaar der longontfteking boven dat der pleuris {prekende, zegt hy nog :,, Maar men kan in dat geval , na het aderlaten, op de Blaar-pleisters het meeste fteunen:" en \yeder op een andere plaats: ,, Maar ten opT zichte van de Blaar-pleisters heeft men by zulke omftandigheden weinig voorzichtigheid noodig , vermits zy altyd gebruikt kunnen worden , het zy om de pols te verheffen of de borst te verligten, of om de uitracheling der fluimen te bevorderen."
Die zelfde beroemde arts zegt: „ Waar de koorts, harde pols en taaie huid op 't bloed, nevens andere kenmerken van eene ware pleuris mankeeren , doet het aderlaten nadeel." Uit een tegenoverftelling hier van, kan men opmaken, dat indien de opgetelde omftandigheden aanwezig zyn,de aderlatingen vereischt worden.
De beroemde geneesheer tissot, handelende over de borstontfteking , zegt mede : „ Maar het voornaamfte middel is het aderlaten ; zoo rasch de koude geëindigt is , moet men op eenmaal twaalf oneen bloed uit den B 5 arm



( 26 )
arm tappen, en zelf, indien de zieke jong en fterk is, veertien of zestien." En hy laat daar op volgen: „ Wanneer de ziekte ernftig is, dan verligt deze aderlating den kranken merkelyk, gedurende eenige uren; maar de kwaal komt weerom; en om dit te verhoeden, moet men , ten zy het alles buitengemeen wel ging, de aderlating herhalen na verloop van vier ,uren , en nngmaal twaalf oneen bloed aftappen; dit is dikwyls genoeg; maar byaldien de kwaal , na verloop van acht of tien uren , weder fchcen toe te nemen, zoude men eene derde, ja zelf eene vierde aderlating moeten doen."
Deze zoo kundige arts raadt ook het herhaalde zetten van verzagtende klisteren, met honig vermengt, in ernst aan.
Hy geeft, als een algemeenen nuttigen drank, op, een afkookfel van gerst of haver, met azyn en honig e. z. v. vermengt. Hy fchryft als een goed geneesmiddel voor, een fterk aftrekfel van vlier met honig-azyn, maar voegt er by: „ Als deze drank de gewenschte uitwerking niet doet, kan men in de plaats nemen _ oxymel fcillit. en fcillit. azyn, van ieder drie oneen; ammoniac-gom twee dragma, tot een drank om by. lepels vol te nemen : wanneer men dezen drank niet kan gebruiken , en dat die doet braken, dan kan men \ volgende poeder geven." In dit poeder ordoneert hy weder de Zee-ajuin , en laat die met een lepel wyn, of met honig gebruiken. Nog zegt hy van de Zee-ajuin : „ De preparatien van de Scüla zyn zeer duur; maar
daar-



C 27 )
daar is geen krachtdadiger middel, in de ge. vallen waar in men ze aanbeveelt." e. i. v.
J. huxham , over dit onderwerp fchry* vende, zegt : „ Zoo dat het verzuim van aderlaten in het begin ven eenige fcherpe ziekte, dikwyls nooit vergoed kan worden in de volgende tydperken van de koorts, wanneer de verdikking en inpakking der verpoppende {toffe zoodanig toegenomen , en de taaiheid en lymigheid der vochten zoo groot geworden is, dat zy de kracht van allerhande verdunnende en doorfpoelende middelen te loor {tellen."
En wat verder volgt: ,, Gepaste doorfpoeding is volftrekt noodzakelyk in alle koortfen, byzonderlyk in heets koortfen met ontfteking; want in dezen wordt het bloed te dik en te lymig , door het vervliegen van dcszelfs dunfte gedeelte ; en het overblyvende wei wordt korstiger of geleiachtiger, door de groote en gedurige hitte ; zoo dat verkoelende , dunne , doorfpoelende vochten noodzakelyk zyn, om het gedurig verlies van het waterig vocht en van het wei te vervullen , en de geheele masfa in een behooriyken trap van vloeibaarheid te houden; — die vochten moeten van een zuurachtigen , en eenigzins zeepachtigen aart zyn; — de eerfte hoedanigheid is noodzakelyk , om dat ze verkoelende moeten zyn, en den aangroei van de loogzoutige fcherpte der vochten voorkomen , welke fcherpte anderzins gedurig toeneemt, door de te groote fchuring en hitte van het bloed enz. ; — de andere gemelde hoedanigheid .
zeep-



C 28 J
zeepachtigheid nametyk , wordt in de koeldranken verëischt, om dat dus niet alleen de trage beweging van het taaie bloed, door de vermenging met dunne vochten, welke daar aan ontbreken, bevordert, maar ook de vochten beter in een ftaat van vereeniging gehouden worden , door de zouten, de olieachtige deelen , en het water volkomener met het bloed te vermengen. — Behalven het voordeel dat de Diluentia aan de vochten des lichaams toebrengen , doen dezelven geen gering nut aan de vezels en vaten, welken zy eigenaartig geneigt zyn te ontfpannen, inzonderheid ais zy wat warm gedronken worden. Kleene hoeveelheden tevens, maar dezelven dikwyls herhaalt, is de beste wyze van doorfpoeling; want van dezelfde hoeveelheid vocht, in een zekeren tyd gedronken, zal waarfchyrilyk door de opflurpende vaten, die menigvuldig zyn van den mond tot de maag, meer worden ingedronken , als men dat vocht by kleene teugjes gebruikt , dan wanneer men het met groote golpen doorzwelgt, om dat het op de eerfte wyze meermalen, en langer tegen de gemelde vaten wordt aangebragt. — Na het aderlaten, zyn verkoelende, verzagtende, zagtelyk afgangvenvekkende klysteren van groot nut, in de behandeling van fcherpe koortfen, zelf in het begin, om de harde uitwerpfel-ftoffen, die dikwyls in de darmen ophoopen , te losfen, en eenige ontlasting te geven aan eene galachtige fcherpe ftof" e. z. v.
Nu zullen wy nog eens zien , wat er van verfcheiden andere voorname mannen , betrek»



C 29 )
trekkelyk het nut der gefchiktè zuren in de behandeling over de longontsteking en het zydewee gezegt worde; eenigen zyn zelf van gevoelen, dat het delfbare zuur , behoorlyk verlengt, hier nuttig is.
Dat ik de prysverhandeling 'over de zuren van den zeer geleerden a. ypey hier eerst eens' naarga; deze zegt, in zyne optelling der ziektens, waar in de zuren te pas komen :
Byzondere ontitekingen, als pleuritis, pe* ripneumonia enz. Dat in deze ziekte de zuren uit het ryk der plantgewasfen heilzaam zyn, zal niemand ontkennen : dcwyl dezen , by een uitmuntend verkoelend en koortsftillend vermogen , eene groote verdunnende kracht voegen." —■ Wat verder zien wy , ter plaatfe daar hy het ónderfcheiden gebruik van verfchillende zuren bepaalt: ,, Daar en tegen zyn de groeiende zuren beter, in alle ware ontftokene ziektens, als pleuritis, peripneumo~ nia enz. vooral zoo zy genoegfaam verdunt zyn , en gepaart gaan met zagte zeepachtige middelen, als fuiker, honig enz." vervolgens in dat zelfde hoofdfluk: „ In tegendeel wyst ons het ontbindend vermogen der plantzuren de reden aan, waarom deze laasten de voorkeur verdienen , in alle zoodanige ziekten, in welken de vochten merkelyk zyn verdikt, gelyk in veele ontitekingen; en teffens, waarom zy zoo dikwyls van het grootfte nut in de verïloppingen der ingewanden, de hypochondrie enz. worden bevonden , in welken eene bederfwerende kracht, gepaart met eene ontbindende „ wordt gevordert: — de heilza-



C 20 )
me famenloop dezer twee nuttige eigenfehappen in den edik, was ook de reden waarom de onftérflyjïe boer have het nut van dit heerJyk , doch gering middel zoo zeer verheft."
De beoogde boer have zegt: „ Ik voege ook by de andere eigenfehappen van den azyn het ontbindend vermogen : want indien dezelve, warm gemaakt, word gedaan by bloed of wei , verdunt by deze vochten , doet ze niet ftremmen , in flym proppen, maar ontbindt in tegendeel het geftolde."
Doctor g. g. ten haaff laat zich, in zyne befchryving over de zuren , dus uit: „ Eindelyk moet ik hier nog byvoegen, dat ik uit voorgemelde reden ook nog kan afleiden , waarom men in ontftekende ziektens, waar in men gewoonlyk de zuren als allergepaste middelen aanpryst, de plantaartigen wegens hun ontbindend vermogen boven de delfbaren, die eerder te famenpakking fchynen te werken, zoude kunnen verkiezen."
in de verhandeling over de zuren van den geleerden e. krumpelman, vinden wy onder anderen deze woorden: ,, Dezulken, (ziektens bedoelende) welker naaste airzaak ligt in de dikte van 't roode bloed, 't zy dezelve een gevolg is van fterke uitwafeming, van andere ontlastingen, of van iets, dat den omloop door de kleene vaten moeielyk maakt, en opftoppingen daar in te wege brengt, waar uit ontftekingkoortfen , plaatslyke ontstekingen van allerlei aart en de daar mede verknochte kwalen voortvloeien. Niemand is onbewust, dat men in deze gevallen, na vooraf-



( 3» )
afgegane aderlatingen, tot de koeldranken zyn toevlucht neemt." Die zelfde fchryver zegt ook: ,, De azyn , een voortbrengfel van 't groeiend ryk, is, wegens de olie of geest, die er een deel van uitmaakt, zoo zeer niet in ftaat om het bloed te verdikken en deszelfs hitte te temperen, maar bezit, behalven een zagtere bederfwerende en verfterkendc kracht, tevens het vermogen om te ontbinden en de uitwafeming te bevorderen."
Van welk een uitmuntend vermogen vervolgens , de zagte zuren, zonderling de azyn, uitwendig in ontitekingen te werk geltelt, bevonden worden, is aan alle heelkundigen overvloedig bekent; waar uit ook het nut daar van, inwendig gegeven , kan afgeleid worden.
Maar genoeg hier van, om myne gezcgdens te bevestigen. — Kortelyk nog iets van de Spaanfche-vJieg-plaisters in 't byzonder.
M. j. de man, in zyne prysverhandeling over de Spaanfche vliegen, zegt mede, als hy de krankheden , waar in zy te pas komen, optelt: „ In ware plaatslyke ontitekingen, 't zy men de oirzaak daar van, in de vaten, 't zy, in eenig, in de vetrok uitgeftort bloed enz. te zoeken hebbe." En verder handelende over de plaats, waar in men in deze ziektens de bedoelde hulpmiddelen moet te werk Hellen, zegt hy:,, Tegen het ware zydewee, of Pleuris, is majerne, zoo veel ik wete, de eerfte geweest, die, op het pynlyk deel, eene Vliegplaister gebruikt heeft: —■ Van dezen heeft het me ad geleert; en daarna hebben veele anderen dit voetfpoor gevolgt, als hunglb,
ME-



C 32 )
medicus, r0sen van rosensteyn, wh ytt , h. j. col li n , tissot , u n"
zer enz. getuigende zy allen (en dit moet ik mede onderfchryven) daar van eene uitmuntende werking ondervonden te hebben."
Wy vinden ook in het werk over de Spaanfche vliegen van den meer aangehaalden a. ypey: „ De ziektens, in welken men met voordeel Spaanfche vliegen kan aanleggen, zyn plaatfelyke inwendige ontitekingen, en voornamelyk het zydewee. Veele geneesheeren vreezen vooral de verhittende krachten van dit middel in zoodanige ziekten; doch hunne tegenwerpingen worden door de ondervinding overvloedig wederlegt. Dit getuige ik alleen (zegt de beroemde Weener geneesheer a. de haan) dat zoo dikwyls ik in zydeweeën, die tegen de herhaalde aderlatingen en andere middelen aanwoeddcn, de pyn door de Spaanfche .vliegen heb weggenomen, en zoo dikwyls ik hetzelve in de longc-zydeweeën heb volbragt, de koorts niet-alleen niet vermeerdert, maar veel vermindert is geworden."
Ik zal uwen aandacht , myn Broeder, niet langer vermoeien, met het aanhalen van nog een aantal geleerden, over deze onderwerpen; het gezegde is over genoeg om myne Hellingen en handelwys te rechtvaardigen, en meerder klem by te zetten.
De geleerde admiraal, myn voorfchrifc afkeurende, zegt: Ik geef altyd een Afkookfel van graswortel met ryk lyk conferf van vlier en Jalpeter. Ik zoude gewis een gedeelte, van den waan, de onbedrevenheid , of kwaadge-
zind»



C 33 )
fefh'dhetd, (hoe za! ik het best noemen ?) van mynen medebroeder moeten overnemen, indien ik zeide, dat zulk een middel nimmer in de behandeling der ontltokene ziektens, of in het zydevvee of lougontiteking, te pas konde komen; het tegendeel is dikwyls waar bevonden. Maar ik houde volmondig (taande , en beroepe my op het getuigenis der aangehaalde en beroemde fchryveren , dat zyn welè'ds. mid. del in dit geval, en dat tydperk der ziekte, te krachteloos en dus onvoldoenend waar, — en dat het zelve rechtftreeks tegen zyne gezegdens aanloopt. — Hy zegt , zuren komen hier, als te fcherp zynêe, niet te pas, en keurt, om die reden, de gekamde melk met honig, en myne geordoneerde Zee-ajuin-honig , als zeer fchadelyk zynde , op eene meesterachtige , maar tevens voorbarige en onkundige wys, af. Is een drank als de zyne van zuren ontbloot? dat flechts de eenvoudigfte mensch , die anderszins zyne fmaakzenuwen ten gebruik heeft, dit beflisfe, wanneer hy de ongefuikerde conferf van vlier in den mond neemt. £n daar het volItrekt noodzakelyk is, dat in zulke gevallen, de doorfpoelende dranken van eenen zuren aart zyn , — zoo was zyn welëds. gerftedrank met zoete melk vermengt, mede geheel ongefchikt ter bevordering van het groote oogmerk, dat is, het behoud des lyders ; beha!ven dat die met zyn geneesmiddel, dat zuren bevatte, in geenen deele overeenftemde. En wat redenen kunnen er toch , door een verftandig man, by mogelykheid aangevoert worden, om het afkookjel der meergenoemde wortel (byzonder C in



C 34 )
in den winter) zoo verre boven het extract daar van te verkiezen ? bet extract voorfchryvende, heb ik gelegenheid, om myne lyderen, ter afwering van het doodsgevaar , ook fpoediger' by tefïaan, — dan wanneer het afkookfel, tot welks bereiding veel meer tyd verëischt wordt, moet toegedient worden. — De Hofmansdroppen, zegt de Vriend, zoude hy geven, indien eene dame in het zelfde geval waar, waar in onze lyder zich bevond, en nochtans keurt zyn welëd. dezelven fterk af. Hoe dit verklaart moet worden, bekenne ik volftrekt niet te vatten. .Om wat redenen heeft hy toch dit middel den boer onthouden? deze waar reeds, zoo door de ziekte zelve, als door andere folteringen, en het daar uit voortgefprotene verlies zyner krachten, en door akelige vertooningen , zoo aandoenlyk geworden, ja ieedsgetroffen , dat hy, in dat geval, voor geene Dame behoefde te wyken. Wanneer ik decze ganlfche handelwys in 't algemeen, maar in het byzonder en voornamelyk het gedrag van dezen Grooten Arts betrekkelyk den zieken,my voor den geest brenge, dan moet ik vragen: wat heeft toch deze Taalmeester op de Hooge fcholen geleert ? welk een leermeester heeft hem ingeblazen, om zyne Hellingen en handelingen meest te onderdennen, met het herhaalde en nadrukkelyk zeggen, ik doe zoo? dan deze fpreekwys konde zyn welëd. overgenomen hebben, uif zeker bekend gezang, beginnende:
Ik Hans Michel woon in de Lomhertflraat, en kan maken al wat ik zie.
De



( 35 )
De Geleerde moet noch het tégenwoordig* noch het te vrcezenc gevaar op dien tyd recht gekend hebben; gelyk ook duidelykst blykt, uit zyne gunstigs voorzegging', van dewelke my nog onlangs, door de droeve Weduwe getuigt wierd.' Zyne behandeling waar ook in alles in dien fmaak ingericht, als of er nog tyd genoeg voorhanden was; terwyi men ondertusfehen mogelyk reeds de beste gelegeriheid, om de volkomene genezing te bevorderen, verzuimt had.
Zondag immers , wierd de van lichaam groote, fterk gefpierde en bioedryke lyder door de ziekte reeds hevig aangevallen; de eerfte do&or, Maandag geroepen zynde, beveelt het te werk ftelien van eene aderlating; Dingsdag wordt de tweede lating gedaan ,en niet voor Vrydag de derde; vervolgends wordt er, in al dien tyd, niet anders gedronken, dan zoetë melk met regenwater, en een laffe drank voorgefchreven, waar aan niets dan een zoete fmaak te proeven waar, en één klisteer den laaften dag toegedient; terwyi de zure zeepachtige , onontbeerlyke doorfpoelingen , fpaanfche vliegen en andere oplosichende middelen, geheel achter bleven
Indien men nu flechts voor het meerdere gedeelte geloof mag flaan aan de ftellingen en gezegdens der aangehaalde fchryveren, moet dan zulk eene handelwys niet geweldig in het oog loopen, — en wat is er dan toch voor de ongelukkige lyderen, waar mede men dusdanig te werk gaat, te wachten"?
Dat ik daar en tegen het gevaar opmerkte, C 2 en



(36;
en voor eene ernftiger behandeling was, is boven in veele opzichten gebleken. — Ik aarzelde zelve orn den lyder, waar mede het reeds zo verre verloopen waar, alleen, ter behandeling te aanvaarden ; liefst wilde ik met mynen medebroeder van dinter deswegens handelen; maar deze, dit misfchien te laag vindende, of geen lust gevoelende om zyne handelwys (indien zulks eens te pasfe mogt komen) zoo laat in den avond te verdedigen , verfchoonde zich, ,met te zegden , dat hy niet dan met een dottor uit de jtad praCtizeren wilde, en liet dus zynen benaauwden lyder, die nu in het nypende gevaar begon te komen, ten minden voor een al te langen tyd, geheel hulpeloos liggen, indien ik niet in deze had willen toetreden.
Myn eigen eer en belang, en'de dankbaarheid en achting die ik voor myne leermcesteren voede, verplichten my om in deze, op de zoo hatelyke vraag van myn party, namelyk op wat Hooge fcliolen ik dit geleerd had, naar waarheid, voor de vuist, en in allen ernst, te antwoorden.
Vergun my dus, dat ik een verhaal der zaken, hier toe betrekking hebbende, zo kort my doenelyk is, hier nog by voege.
Twaalf jaren oud zynde, wierd ik tot de Heelkunst opgelegt. Myne twee eerfte meesters, by welke ik tot dat einde beueed wierd, en die het onderwys in deze voornamelyk op zich namen, waren wel, in naam, meesters der uitmuntende kunst, maar verflonden er helaas veel te weinig van, om my, of iemand
an-



C 37 )
anders te onderrichten: één van hun nochtans had eene uitgebreide praktyk, die hem zeer voordeelig waar: Dan dit is niet zeiden het lot der onkundige, waanwyze KwakzaJveren; gewis heeft de geleerde en zoo zeer gewilde admiraal dit zelf wel by bevinding. Van dien kant waren myne vorderingen dierhalven zeer fchaars. — Na verloop van verfcheiden jaren, kwam ik in handen van een zeer beroemt Heelmeester, in Rotterdam, (gelyk de voiigen) woonende; een man uitmuntende zoo wel in het befpiegelende als bewerkende deel der genees- en heelkunst; wiens asfche met recht befchreid wordt j dooreen aantal dankbaaren, door zyne kundigheden aan het doodsgevaar ontrukt; door veele kundigen, verftand gen, en door ve.ien wier namen zelf reeds over bekent zyn, uit hoofde hunner vorderingen, wiet leermeester hy geweest is. Ik zoude zyner gedachtenis, en zyn nakroost te kort doen, Indien ik verzweeg dat dc beoogde man jacob van lil is geweest. Deze onderwees my dagelyks in de ontleed- en heelkunst, en gaf my de Nederduitfche fchryveren aan de hand, die my in die gevallen te ftade konden komen ; en daar zyn ed. ftads-chirurgyn was, had ik byzondere gelegenheden om dagelyks een groot getal zoo uit- als inwendige ziektens te' zien, en zelf te he pen behandelen; en dat niet alleen op het voetfpooren onder deoogen van gcmelden heelmeester, maar ook in het aanzien en met de onderrichtingen van verfcheiden andere zeer uitmuntende genees- en C 3 heelr



C 38 )
heclartlen. De kennis van den gemelden mynen kundigen meester van lil, betrekkelyk hec inwendige, en tevens zyne praktyk daar in, waar niet minder te fchatten, dan die van het uitwendige; ook wierden ten zynen huize, de geneesmiddelen, in deze praktyk te pas komende, bereid. — Ondertusfchen had ik reeds te voren verfcheiden jaren, de openbare lesfen der uitmuntende ontleders, de groote vinken, zoo over de kennis van 's menfchen famenftel, als over de heelkunde en derzelver bewerkingen zelf, bygewoont; maar nu wierd my gelegenheid gegeven, om èok van de byzondere onderrichtingen, en de preparatien der gemelde alleszins beroemde mannén gebruik te maken, gelyk gefchiedde. Hier wierd my onder anderen zonneklaar aangé toont, die deelen waar in de belchrevene ziektens haar zetel vestigen. — Nu, een en twintig jaren oud geworden zynde, begaf ik my aks heelmeester, naar Streefkerk, en een jaar daar na, naar Lekker kerk, alwaar ik nog twintig maanden woonde; en alhoewel ik aldaar weinig of niet re doen had $ zoo kan ik échter nog met het groótftc vergenoegen , aan die tyden gedenken, daar zy my de gelegenheid verfehafteh' om de beginfelen van kundigheden, die ik gelegt! had, verder aan te kweken en uit te breiden; m}rne boeken, 's menfchen geraamte en andere deelen, te Voren daar toe bereid, waren hier zo wel des nachts, als by dag en meest altyd myne metgezellen,— Myne bekwaamheden te dier tyd, zelf als te bekrompen kennend», en dezelve
uit



( 39 )
uit dien hoofde mistrouwende, vervoegde ik my beftendig, in voorkomende gevallen, by myne vorige lesgevers en andere bekenden, ten einde hunüeder raad en byftand te verzoeken: — de dankbaarheid vordert dat ik hier van hunüeder goedwilligheid te mywaards en van het voordeel dat ik daar uit getrokken heb, getuige; — nimmer weigerde de hooggeleerde h. vink, noch veele andere voorname geneeskundigen, daar ik my mede toelcide op de kennis en behandeling der inwendige ziektens, hunne nutte onderrichtingen; nimmer ontzeiden my de eerfte^ heelmeesters hunne hu'p onraad, wanneer ik die flechts begeerde; een g. ten haaff, c. imchoor, gram en verfcheiclcn andere beroemde meesters in de heelkunst, waar opde Maasftad te recht mag roemen, waren fleeds bereid my te hulp te komen. -- Door d t alles, wierden myne goede concepten in en voor my zelve flcrkcr en klaarder, terwyi my dus op eene aanvallige wys myne dwalingen , en het wczenlyk gebrekkige mynèr kundigheid wierd aangewezen, benevens de middelen en wegen om dat te verheelen; en hier door wierd , natuurlyker wys, myn lust tot nader onderzoek fterk opgewekt. — Ik daagde , door opgcmclde hulp en raad zoo aanmerkende gefteunt, menigmalen ln myne ondernemingen, ter bevordering van myn genoegen, en den welvaart va'fi hun die hunne gezondheid en leven in myne handen vertrouwden. De gemelde tyd verdreken zynde,
wierd ik te rade, om meer en meer gelegenheid



heit) ter vordering tc krygerj, en ook in alles verder te komen, om my in Rotterdam ter neder te zetten; alwaar ik in het begin des jaars zeventig als hee'meester wierd aangeftclt, na alvorens, volgens ordonancie , bchoorlyk geëxtmineert te zyn ; — dat de geleerde admiraal vry naarfpore, in welken fmaak dat 'onderzoek gefchiedde , en hoedanig ik daar in Haagde; — er zyn nog verfcheidett van hun die daar by adfifr.eerden in wezen, en of die vriend of vyand zyn, op hun beroepe ik my; zy zyn myn getuigen. — Door deze bevordering aangemoer digt, wierd myn yver van tyd tot tyd grooter; ik zette my terftond in allen ernst,om aan de leerlingen, in de ontleed- heel- en het befpiegelende deel der verloschkunde, onderwys te geven. Hier in flaagde ik zeer. wel; myn naam wierd eenigzins grooter; ik leerde my zeiven, en had het genoegen, om ten aanzien der weetgierige jeugd ten nutte mede te werken: ja ik durve zeggen , dat er heden veele bekwame meesters in de heelkunst, zoo in gemelde Maasftad, als ten platten lande en wyd en zyd ter zee te vinden zouden wezen, die, deze lesfen bygewoont hebbende, hunne kundigheden deels daar aan toekennen. — Dan, ik zoude hier wel naar den ftyl van a dm ir aal beginnen te fpreken; geen nood echter, de zaak kan alleszins onderzoek Jyden. ■— Nu waar ik in de nabyheid en gemeenzame verkeering van en met hun, die my het meesre nut konden aanbrengen, en nam dus ook alle voorkomende gelegenheden waar, om
daar



( 41 )
daar gebruik van te maken; myn praktyk nam, zoo wel wat het in- als w'ïwendige aanging» toe, (echter in den aanvang, gelyk het veel gaat, by den gemeenen man) en ik Haagde meest gelukkig.
Het vervloekte huiskrakeel en hare gevolgen , noopten my, den vasten wal , ten minsten voor een wyl, te verlaten. Ik bood my als eerfte chirurgyn aan, om op een der 's lands fchepcn, voor het edelmogend collegie ter admiraliteit op de Maze, te dienen ; ik wierd ten dezen einde weder geëxamineert, goedgekeurt en aangeftelt, en diende in gemelde qualiteit, omtrent twee en een half jaar, onder den capitein cs. van gennip, ten tyde toen de vice - admiraal reynst, alsVchout by nacht, 's lands fdhepen in de Middelandfche zee en elders commandeerde; dit waar in de jaren zeven en zeventig, acht en negen en zeventig. — Op dezen rogt kwam ik in de noodzakelykheid om een groot aantal zieken te zien'en tc behandelen, niet alleen op het fchip door den capitein cs. van gennip zelve gecommandeert, maar ook op verfcheiden anderen , het fchip van den fchout by nacht zelf niet uitgezondert; en ik durve zeggen , dat, over het geheel genomen , myne verrichtingen zeer voorfpoedig waren, en niet weinig in myn voordeel pleiten. Hier moet ik den ftouten vrager weder, ten onderzoek van myne oefening en verrichtingen aldaar, aan de benoemde en veele andere officieren , ja aan hun edelmogenden zelYe adres geven. Ook heeft in deze ftede C 5 nog



( 42 ) ,
nog één der officieren, die te dier tyd onder den heer reynst diende, zyn buirenverblyf, op wiens getuigenis ik mymede, hier in, beroepe. — Het zeeleven , nier zeer in myn fmaak vallende,verzocht ik, na het voleinden van den togt, myn ontflag; dat ik flechts met moeite bekomen konde.
Van dit zwervende leven ontheven zynde, vatte ik myne zaken in Rotterdam weder op , en alles gelukte, nog beter dan tevoren. — Hier weder eenige maanden vertoeft hebbende , wierd my , door mynen zoo waardigen vriend, den tot zynen lof bekenden heer k. roskam kool, voorgedragen, om my ki deze ftede met der woon neder te zetten; en daar het buitenleven my verre boven dat van de ftad beviel, had ik in dat voorftel niet weinig behagen; dan, er was eene zwarigJièïd, voortspruitende uit zeker zwak, inde dttkbeeldcn van hun, die, in deze ftreek, in d;it geval, myne lyderen ftonden te worden'; dat waar, de titel van geneesheer wierd vcreischt. — Nu, geene genoegfame kunde van de Latynfcbe taal bezittende, waar het moeielyk dien eernaam te bekomen. Ik pleegde aanftonds weder met den meerge. melden hooggeleerden heer vink des wegens raad, en voor's met anderen der te voren beoogde genees- en heelkundigen. Zy allen durfden my aanzetten dat werk te ondernemen. Ik reisde naar Leiden, en vervoegde iny aldaar by den hoogleeraar han, verklarende de redenen myner komst; zyn welëd. berichtte my, dat myne promotie aldaar, uit
hoof*



! ■ ( 43 )
lioofde van gebrek aan taalkennis, niet gelukken konde; echter onderhield zyn welëd. my, over eenige zaken de geneeskunst rakende, en moedigde my mede aan, om in myn oogmerk te volharden, er byvoegende, te gelooven, dat te Harderwyk, indien men anderszins bekwaam waar, het zoo zeer op de taal niet zoude aankomen, en dat deze ook geenszins het wezen der zaak uitmaakte. — Terftond vertrok ik naar gemelde academieftad , en liet my by de profesforen in de medicynen aandienen. Den hooggeleerden r. forsten het eerst aantreffende, deed ik verflag van myne omftandigheden en oogmerken;_ zyn welëd. zeide my , te geloovcn, dat, indien ik flechts op de vraagflukken, die my in deze ftonden voorgehouden te worden, naar eisch konde antwoorden, het andere naar allen fchyri wel fchikken zoude,en dat ik dierhalven dienzelfden nademiddag ten zynen huize moest komen, ten einde zyn welëd. als dan onderzoeken konde, in hoe verre myne kundigheden zich uitftrekten, om al of niet tot het wezenlyk examen toegelaten te worden. — Ik verfcheen op den bepaalden tyd en plaats, dan de hooggeleerde betuigde my zyn leedwezen , doordien zyn welëd. by nader onderzoek bevonden had, dat het examen niet in het Nederduitsch gefchieden konde; dat het echter wel in vroeger jaren aldaar in gebruik waar geweest; dat dierhalven het nu te doene onderzoek betrekkelyk myne kundigheid, niet behoefde, en voor my vergeeffche moeite zyn zoude. Ik nu niet gaarne geheel vruchteloos



C 44 J
loos willende vertrekken, verzocht den heer forsten, om my , in weerwil van het gezegde, nochtans, volgens affpraak, te ondervragen; het geen daar op aanftonds begonnen wierd en eenige uren duurde. Dit afgelopen zyndc, verklaarde de hooggeleerde heer weder ten fterkfle, leedwezen te hebben, dat ik, om opgenoemde reden, niet tot het examen konde toegelaten worden; dat hy echter, ten overvloede, de overige hoogleeraren zoude doen vergaderen, ten einde de zaak nog eens voor te dragen, en verflag van het genomen onderzoek te doen. Des avonds wierd ik verzocht om voor dat aanzienlyk collegie te verfchynen; alwaar my nogmaals door den Profesfor forsten als boven betu gt, en het te voren geplaatlte bewys van z\n welëd. ter hand gefteid wierd. — En offchoon zulk een be wys, myne te voren verkregene e^amenbrieven en zoo veeJe getuigenisfen van wezenlyk geleerden , immers indien men voor de vuist zal fpreken, niets minder voldoenend waren, dan eene doctorale bul ie, begreep men echter dat dezelve, zoude ik myn oogmerk bereiken, verëischt wierd. — Alen zeide my, dat men te Duisburg enkel naar bekwaamheden zag, en raadde dat ik my daar heen begeven zoude; ik deed zoo, en ondervond dat ik wel onderricht was. — De bevinding leerde aan veelen, dat alhoewel men aldaar niet naar de Latynfche taal ziet, het echter niet gemaklyk is om tot geneesheer verheven te worden; verfcheiden onkundigen kwamen om die reden 3



( 45 )
tien , (zoo als men zegt) van daar met de kous op 't hoofd t'huis, waar van zelf nog een voorbeeld in deeze kleene plaats te vinden is. — In 't kort, ik wierd wel haast, door den zoo zeer vermaarden hoogleeraar ly de n f r ost, tot doctor in de genees- en heelkunde gepromoveert, en kwam in de maand Mei van 't jaar 1780 alhier met der woon, om in die qualiteiten te ageren; — dit deed ik nu omtrent zes jaren , over een zeer groot getal lyderen , die niet alleen in deze nede, maar ook wyd en zyd te vinden waren. — Dat men weder, ten dezen aanzien, naauwfaurig onderzoek doe, wat ik ondernomen hebbe en met welke uitkomsten; — hier wyze ik myn party gerust by de edelen en grooten dezer landen, die in dit quartier hunne lusthuizen hebben, — by alle verftandige ■— de beste burgeren , — by veele behoeftigen , door my genezen, — ja wat meer is, by myne grootlte vyanden, die lang en herhaald zich te vergeefsch bevlytigden my den voet te ligten, om anderen, in weerwil van hunne eigene overtuiging, voor te trekken; jadezen gebruiken my zelve in den nood , als hunnen genees en heelmeester; zy kunnen , en worden hier door my benoemt, om admiraal van myne daden te berichten.
En daar ik in het begin der laastgemelde jaren in deze ftreek byna geheel onbekent waar, wierd er zeer dikwyls, (vooral by de voorname lieden) opdat hun vertrouwen op my gevestigt wierd, verëi cht om met andere, my toenmaals geheel onbekende geleerden i



( 4* )
den, over myne lyderen te handelen: dit gefchiedde of by monde of in gefchrifce: —■ men verkoos daar toe altyd uitmuntende verfbmden,als een hooggeleerde verschuur,
hovius, de f am ars, deiman en foort-
gelyken meer. — Ik zag byna altyd rnyod bedenkingen en behandelingen met hunne goedkeuring bekroonen; en haperde daar al eens iets aan, (dat ligt gebeuren kan) dan gaven deze zoo zeer beroemde heeren, my, cp eene vricndelyke wys, hunne bedenkingen in overweging, en openden my, tot myne leering, de oogen. — Voor deze hunne heufche behandeling, zeg ik hun allen by deze openlyk dank. — Niemand van hun beproefde, orn my met vreemde taal, of het uitroepen van ik dos zoo, te overheeren. —. Ik zoude U gewis elendig vervelen myn Broeder, indien ik, in deze, alle de voorname gevallen, waarin ik, ftaande den tyd dat ik zoo hier als elders practdfeerde, by anderen over myne lyderen raad vraagde, of hun zelve tot dat einde daar heenen zond, aanhaalde, — indien ik U alle de hooggeleerden, geleerden en kundigen optelde, die daar over oordeelden , en U meldde wat ik daar door leerde; dus hier over nader by monde. — Ondertusfchen is het ontegenzeglyk waar, dat dit alles groote aanleiding ter vordering gaf, indien ik flechts een nut gebruik daar van . maakte, en even zoo is het met de hooge fchoolen gelegen. Dat ik nu in het begin myner oefeningen my voornamelyk op de heelkunst en derzelver aankleve, my bevlytigde,.
kan



C47 )
kan mimmer fchaden; want welk een geneesheer zal niet toeftaan, dat die voortreflyke kunst, eene getrouwe gids en heldre fpiegel voor de geneeskunst is, door dien men uit de uitwendige gebreken, de innerlyke ziektens en derzelver algemeene behandeling ter genezing leert kennen. — Ziedaar op de zoo haatelyke en waanwyze vraag, rondborstig geantwoord. Ziedaar myne onderrichters, de middelen en gelegenheden opgenoemt, waar uit en door ik leerde myne lyderen te behandelen, myn eer te verdedigen, en niet ftilzwygende voor zulk een admiraal de vlag te ftryken. — Dat zyn welëd. my nu openlyk aantoone, waar in en in hoe verre ik in het hier voorbefchrevene geval verkeert gehandelt hebbe, my dus leerende, en zyn gedrag mede verdedige of Jlille zy.
Ik hebbe langwylig geweest; vergeef my dit, het konde niet wel anders vallen. — Vaarwel!
Ik ben uw Broeder
VERVEER. Beverwyk, 16 Febr. 1726.