V JE M M. JLIV föMILXWG
OVER DEN 1 hy
WAAREN AA RJf//
en derzelver gemakkelyke Kt ?EKEM.
GENEEZING.
nagelaaten DOOR WYLEïJ
ÏMAN JACCffi VAN DEN BOSCH»
In deszelvs Leven Medicina Do&or in 'sHage, Lid van de Keizerlyke Academie der NatuurOnderzoekeren, van bet Keurvorstlyk Inftitut te Göttinoen, van de Keur-Mentzifche Academie derfraaye Wetenfchappen te Erfurt, van de Hóttandfche Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, en van bet Provinciaale UtrechtschE Genootfchap vanKonftenen Wetenfchappen-, Correfpondent van de Geneeskundige Academie te Parys , en van het Genootfchap te Batavia; mitsgaders Direcleuren Secretaris van de Natuur- . en Genees,-kundige Correfpondentie - Sociëteit ;e 5s Ha ge.
S=SSSSS^TE TT E R D. A M,
xx„ rW^nVA-RRAHAM ARRENBERG,
RL.ttAATSCJiAPi^f D C C X C L



\ Medicina igitur, quo ho^ie eólitar amhitu, efi , Smentia ac prudent direElio virium nature bumana ad
vine cif fanitatis a morbis tnorte t:i da ut. Itaifue ÜuBrina omnis Medica bomt f ugh ad banc ■ compoi^normam debet, ut quid Ndtüra faqiat aut
ferat, m%d$ obfeivatione quam diligentij/i.ne enar-
retur, i
Gaubius.
——- Cetta ergo anr'do*us conto gH variolofi nonHum cognita videtur: at ope aprethm erit, ut omnes boni de bac recog 'tent, et debita cus» truaentia te/reut varia qua profutura fuaitbii attenta bujus morbi meditatie.
van SwiETEN.
d. i.
De Geneeskunde is derhnlven, in die uitgebreidheid waarin zy thans geöeffend wo'd, eene werenfcrnp, en voorziend ze beftuuring van de krachten der natuur, ter tefcherming van het leevenen dpgezondheid, te^en de z'ekten e'i te^en den dood.
Daarom m'net aüe weiberaaden i e- eéskqi dig ondcrwys, tor doezen regel gebracht worden, dat ajhec gene de natuur doedofordenaar,, uir getrouwe waarBecmingen, allernauwkeurigst verhaald worde. en
Dus fchynd het waare tegengift tegen de pokfmet tot nog tre niet bekend te , yn; amr he zal wei der mneire waardig zyn, dat alle wéldenkenden deeze zaak tereinzen; en, met devereischtte voorzichtigheid, verfchetdene midde'en, we!ke eene aandachtige bebouwing deezer ziekte alsvoordeeHgzaiaanraaien, beproeven.
Gee.ie Exemplaar en worden ah echt erkend, dan die door G. J. van den Bosch aldus get eekend zyn.



VO 031BE3LICHT»
•L-J at de groote BoerhaavE, de ontdekking vait zodanige middelen, iveike een by zonder { Specifiq) vermogen bezit ten ter bejlryding van de -pokfmet, op de gewoone ofnatuurlyke zvyze medeged-eld, als allera angelegen st, doch tevens ah mogelyk, befchouwde; —. dat zyne beroemde Leerlingen, de Fryheer vanSwieten en de Hoogleer aar de Haen, benevens eeiiaantal andere Mannen van naam, dit denkbeeld fteeds levend hielden, en lle poogingen in 't werk fielden ter nafpooring deezer middelen , en ter aanmoediging van anderen tot dit onderzoek, zal, ook aan•'den cerstbeginnenden in de Geneeskunde, niet onbekendzyn.
De gunfligc gevolgen, met zv eiken de kon (lige mededeettng deezer Ziekte, vry algemeen, bekroond werd* deed veelen deeze Ontdekking, thans, als min-belangryk en min - noodzaakelyk befchouiven: zich vleyende, dat zuel haast de Inentiug algemeen aangenoomen, ên, daardoor, de gewenschie verzachting der ziekte ver* kreegen zoude worden.
De uitkomst bcarJivoordde echter, inzonderheid met betrekking tot ons Vaderland, aan deeze verwachting niet; en jaarlyks(Jchoon nu minder , dan meerder} bleev het getal der fiachtoff'ers deezer wreede ziekte , vry aanmerkeiyk.
A a' P&



ï'i VOORBERICHT,
Dit ladtfle, benevens de verfchillende gevoelens? zvelke omtrent de konfiige mededeeling deezer ziekte, aanhoudend, (^by zonder in dit Gemeenebest) plaats hadden, zvekten den, nu overledenen, Schryver deezer Verhandeling op, tot eene meer bepaalde en ernflige befchouzving deezer ziekte, en derzelver genoemde veilig/re behandeling. - Dit onderzoek had tot gevolg, de vitgaave zyner Proeve over de voorbehoeding der Kinderziekte; in het Jaar 1770 in 't lichtgekoomen: in het voorbericht van zvelke, hy verklaarde, zich niet te willen onttrekken, ingevalle deeze Eersteling behaagde, zyne eigene waarncemingen, in 't vervolg, ten algemeenen nutte insgelyks, mede te deelen:
Hoezeer deeze Proeve, met de goedkeuring van veele voomaatne Mannen, (en in 't byzonder , met die van des Schryvers zvydberoemde Leer meest er en , de Hoogleer aar en A. van Rooyen en H. D. Gaubius) bekroond zverd; — zyne bedoeling in dezelve, zverd door anderen, echter miskend: die oordeelden, dat des Schryvers oogmerk gezveest zuaare, den voortgang der Inenting te fluiten; immers, dezelve tegen tezverken.
Hoedanig de Schryver over de Inenting gedacht, en zich omtrent dezelve geuit hebbe, kan men in de genoemde Proeve (pag. 240, 241 en in de moto) zelve nazien. Het is waar, dat hy in bedenking gav, of de onvoorzichtige mededeeling van de pokfmet (zonder bekoorlyke voorzorgen, door afzondering van' den gemeenzaamen ommegang met anderen , enz.) niet gefchikler zvas ter vermeerdering, dan tot maatiging van haare zvoede? dan, in hoe verre hy zulks betoogd nebbe, kan de onzydige Leezer insgelyks in dezelve,
(van



VOORBERICHT. ir
(van Pag. 131 tot 161) nagaan. Doch het aldaar voorgedraagene, veroordeeld niet de Inenting ah zodanig, maer alleen de nadeelige gevolgen, tv elke uit eene onvoorzichtige behandeling noodwendig moeten voortvloeyen; want, was het eerfie waar, zoo had hy dezelve, onder behoorlyke voorzorgen , niet kunnen aanpryzen; :-gelyk in de cerstaangehaalde plaats gefehiedis. Behalven dit, zou men zich op onzydige Rechters over deeze Proeve, kunnen beroepen: gelyk de Schryvers van de Göttingifche anzeigen von Gelehrren vSachen &c., welke in hunne beöordeeling over dezelve, (in hun 83e StückJ zeggen, dat men den Schryver geenszins' als een vyand der Inenting befchouwen kan (t)
■Sedert de uilgaave der genoemde Proeve, verdubbelde hy zyne poogingen; en door eenige, fchoon in den aanvang min - aanmerkelyke, vorderingen aangemoedigd, zettede hy zyne nafpooringen met eenen flandvastigen yver voort; tot het hem, in het eind, gelukte, te geraaken tot ae ontdekking der begeerde middelen: welke vervolgens, van tyd tot tyd, de noodige verbeteringen bekwamen; tot dat zy eindelyk, dien trap van volkomenheid zvelke zy thans bezitten, bereikten, en tot een regeimaatig Stelzel konden worden gebracht.
Schoon hy moest ondervinden , dat deeze zyne poogingen , door driftige voor panders der konfiige mededeeling deezer ziekte, (zyne welmeenende bedoeling
mis
( t ) Op deeze wyze vond men, elders, deeze misduiding vsn des Schryvers bedoeling, do.ir hem zelver , wederleg!: en ae» oordeelde het niet ongepast, daarvan, by deeze gelegenheid, gebruik tc maaken.
A 3



VOORBERICHT.
nisker.nende,) in een win-gunfiig daglicht befchov.wd en voorgedraagen zverden, ontbrak het echter ook hief dan de zodanigcn , zvelke, den byzonder guhfligèh vit [lag vö.i zyh bef uier in aanmerking neemende, der zvaarheid turfde dceden, en de wczcnlylh-id (en gevoigtyk, ook de be'angrykhcid) zyn er ontdekkingens erkenden : En, 't en zvaare den dood van twee vermogende en waardige Men fchenvrienden, (het Vaderland te vroeg ontrukt!) niet zvas iüsfchen gekoomen, zou deeze Geneeswyze reeds voorlange, door hunne tusfchenkomst, aan het Menschdom zyn medegedeeld. Trouwens, de Ontdekker achtte, (en voorzeker, niet ten onrechte) dat, zyne onderzoekingen, hem tyd, geld, en moeite gekost "hebbende, en aaarenboven, van een ge'yk aanbelang voor geheel de Maatfciiappy zynde, de medcdeelingvan deeze <zyne Ontdekkingen, billyk, eenige fchadcloosflelling waard''g zvaare.
Zyn Afferven , ('t gene in de maand Mey vaq "het'Jaar j~88 , voorviel) beroofd: hem, vervolgens,., voor aliios, van het genoegen, om éénmaal zynè Ontdekkingen algemei n bekend, en de rampen van hei lyPnd Menschdom, door dezelve verlicht te zien. Hy fiad nochtans zorg gedraagen, dat zy niet, tevens tnet hem, der Mdtaïjthdppye ontrukt zouden worden: Tiet'gene men echter, inzonderheid ook te danken heeft, aan 'de Menfehen - vriend/yle balatigneeming van deh Wel Eerwaard, '^en lieer j. P-, Martin et, zynen ly zonderen vriéhd»
H't ontbrak, f dert, aan geene welmeenende Men'fchenvrienden, zvelke yverigst zvenschten, dat deeze belangryke Ontdekkingen, ten nutte 'van het Menschdom 3 der geleerde IVueretd medegedeeld'zverden. By-
zon-



VOORBERICHT. v
zonder e voorvallen, en gevolgen defzelve, belemmerden zulks voor eenen tyd: tui men, in het eind, ( zich omtrent de Maatfchappy en de NakomeUngfehap buiten verantwoording willende pellen,) ltfloot te beproeven, in hoe verre het Ontwerp van eene algemeene Intekening, door de IVel-Eerwaardige Heer en A. vandenBerg en J. F. M a rt in e t, benevens anderewelmeenende Mannen, ter hand gigeeven, (en gegrond op het gemeen belang van geheel hei Menschdou: „) ingang vinden mochte; zich, met de moeite en kost ai zvelke aan het zelve noodwendig verlnodrt zvaaren, (i er t cv oor der ing der bedoelde gewichtige einden,) volvaardig belastende. Dit ontwerp verwicrv, vervolgens, weldra de goedkeuring van zeer veeele voornaame Mannen; welken, dés, de beftuuring van het zelve, gerecdelyk aanvaardden: En, het is ingevolgen van dit Ontwerp, dat deeze Verhandeling thans het licht ziet ( j).
Ten aanzien van den vorm der zelve, en het verrichtte hy de uhgaave, acht men niet ondienfiig, alhier eenig verfletg te doen:
Ou-
' (40 Indien men, alleen met het zelfbelang te raade gegaan was , zou de uitgaave , als een gevolg van dit Ontwerp , voorzeker «eenen voortgang gehad hebben, «aar het £ezamc? lyke beloop der Intekening, -verre ber.eaen het middenmaatige was, en geheel niet geëvenredigd aan den aart der zaake: echter heeft men , getroffen door de elcnden waar aan het Menschdom , door deeze wreede ziekte, (welke zich, daar en boven, ter deezer tyd, op nieuvi aan zeerveele plaatfen vry hevig vertoond ) isblootgefleld, en uit aanmerking van de yverige poogingen door veele wclmee-nenden in deezec aangewend, heflorten , dé?niettegenftaande, tot de mededeeling deezer Genecswyze overtegssn.
A 4



vï VOORBERICHT.
Onder de papieren betrekkelyk deeze Ontdekkingen, trof men ook aan, zekere aantekening (*), in zvelke den Ontdekker berichtte, dat men deszeivs beftuur in de byüggende papieren (in afzonderlyke bezvaaring geplaatst) volledig zoude voorgeuraagen vinden, doch dat zynen tyd en'krachten, thans niet toelieten, die in de vereischte orde te fehikken.
De genoemde papieren beflond.cn, uit de eerfle en tzveede Af deeling deezer Verhandeling (f) • de tzveede als een vervolg of aanhangfel tot de eerfle: zvelke beiden, in denzelvden vorm in zvelken zy gevonden werden, alhier zyn medegedeeld. De voorjchriften en aantekeningen , bevattende de nadere verbeteringen van het Jaar 1784, (door den Ontdekker eigenhandig gefchreeven ) benevens de briefzvisfelingen omtrent dit ontzverp gehouden, maakten het overige deezer papieren uit: En uit deezen, heeft men het Aanhangfel tot de tzveede Af deeling, benevens de By lagen, famengeflcld.
Uit den aart der zaake is het blykbaar, dat, ingevalle de Ontdekker deeze Verhandeling zelve uitgegeevcn had, hy den inhoud van het genoemde Aanhangfel, in de tzveede Afdeeling zoude hebben ingelascht; en dat dit, benevens de byéénverzameling der door hem aangezveezene By lagen, de bedoelde orde zy, zvelke de
Schry-
(*) Kecnelyk zeerkert vóórdesScliryvers afiïurven vervaardigd.
(f) De eerfre fc'iyod omtrent bet J:ar ïrr9. de tweetfe omtrent 17S3. gefebreeven te zyn; doch beide feaert, nog nader overiien. Het gene d« reden oplevert, wiarem , in de eerstgejrenoemde, «c proeven in de Epidernie van 1784 gedaan en elders door den druk gemeen gemaakt, en in de laatfte , de eindelyk? yoltooyingen «er Ontdekking, niet aangetroffen worden.



VOORBERICHT. vu
Schryver verhinderd werd aan deezen zynen arbeid te geeven,
Men had, voel is waar, zulksinsgelyks kunnen doen, en de eindelyke voltooying deezer Ontdekking, in de gemelde tweede Af deeling kunnen inlas fchen; dan, omniet onzen arbeid met dien des Schryvers te vermengen, heeft men verkoozen , dezelve, gelyk gezegd is , in een Aanhangfel te plaatfen; terwyl men, uit zekere Handleiding tot het doen van Proefneemingcn, in den laatflen leevtyd des Ontdekkers opgcfteld, eenige nadere by zonderheden overgenoomen en in het zelve in* gelascht heeft: in het welke, wyders, niets gefield is, dan het geene in eigenhandig gefchreevcne aantekeningen van den Schryver, gevonden werd,
Ten aanzien der By lagen, tot deeze Verhandeling gevoegd, kan men berichten, dat dezelvde Stukken welke door ons daartoe gebefigd zyn, door den Schryver in zyn oorfpronglyk handfchrift waar en aangeweezen; fchoon hy, alleen die welke onder Letter A en B voot'hoornen, benevens het eerfle gedeelte der volgende, daadciyk in gereedheid had gebracht. Door ons is alleenlyk, daarenboven, bygevoegd de Bylage A*, behelzen* de des Schryvers befchouwing van de Gisting (fermentatio)^ als den voornaamen grondflag van alle yvaare en veilige behandeling der Kinderziekte.
De Schryver had, naamefyk, in zyne meergemelde Proeve, te kennen gcgeeven, aat hy het gevoelen vaneene crifis, in deeze ziekte, omhehde:' van het zvelk hy echter, in vervolg van tyd, terugkwam; en hetzelve verwisfelde, voor dat van eene fermentatie: dit zyn A 5 na-



vin VOORBERICHT.
nader gevoelen , vond men , met redenen gejlaavd, elders, opzettelyk door hem.voorgedraagen; kennelyk met oogmerk, om daar van, hy eene tzveede oplage of Latynfche vertaaling der genoemde Proeve, (met zvelke laat/Ie hyook zverklykcenen aanvang had gemaakt,) melding te doen. En zvyl het ons toefcheen, 'dat de mededeeling van dit Stuk (ook ter nadere opheldering van het verband, zvaar in des Schryvers befchouiving deezer ziekte, tot zyne behandeling der zelve plaat) niet ondienstig zoude kunnen zyn, heiben zve het zelve, uit dien hoofde, onder de By lagen tót deeze Fen.au deling een plaats gegecven.
De overige By lagen (zvelke zigbepaalen tot debricf•aisfelingen omtrend deeze onderwerpen gevoerd) zyn, met de mcestmogelyke naauivkeurigheid, door ons vervaerdigd. De uitvoerige mededeel'ing derbrief wis fa'ing met dén-lieer de Man, heeft tot bedoeling, dé voldoening der weetlust van deskundigen: daar, uit. dezelve, blykenkan, hoe deeze Ontdekkingen, van geringe beginfelen, langs trapswyze voordertngen zyn opgeklommen (f ). 'Tot het zelvde einde, heeft men, uit des Schryvers oorfpronglyke handfehriften, en andere } kennelyk-echte hefcheiden, hier en daar, eenige aantekeningen tot deszdvs voorfl'el gevoegd; zvelke echter, door het gebruiklyk teeken ([]), van die des Schryvers onderfcheiden zyn.
Mocht
Ci ) Hetgeeseons, tot de volledige mededeeling deezer briefWisleïing, onibiak, heeft de heufebe vriendelykheid van den Wel hè. Geftr. Heere M. V/. de Man, M. J Za., wel gelieven te vervullen; waer voor wy zyn Wel Ed. Gsftr. by deeze, ©pealyk, onze dankbaarheid betuigen.



VOORKERICHT. ix
Mocht men, intusfchen, onder het geene door ons3 ep de gezegde vijzen, tot deeze Verhandeling is gevoegd, het een of ander aantreffen, 't geene min noodt g of ter zaake dienende, toefcheen, fchryve men zulks toe, aan onze zvelmeenende bedoeling, en bezorgdheid om niets, deeze onderwerpen betrejfende, achter te houden; en verfchoone zulks, int dien hoofde.
Men zal, in de eerfle Af deeling deezer Verhandeling, enkele plaatfen aantreffen, gclykluidende met zodanige, als' in de meergemelde Proeve over de Voorbehoeding voorkoomen. De Schryver zelve erkende dit ( I Afd. § XL). En, wanneer men dè tegenwsordigé Verhandeling, als op zich zeiven fluande befchouwd, en deeze Geneeszvyze, als op de waai heden in de genoemde Proeve vervat, gegrond, zal men ongetzvyjfeld moeten toefemmcn, dat het, (zonder menigvuldige en moeilyke aanhaalingen, en eene wanjldllige gaaping) onvermydtlyk zvas, zvilde de Schryver, naar zyn gevormd Ontwerp, analytisch, voortgaan, of hy moest van eenigc dier waarheden „ tot zyn oogmerk dien ftig, op nieuw melding doen.
A.'voorens te bef uit en, achten zve ons gehouden, openlyk, onze ongeveinsde dankbaarheid te betuigen, aan soo veele zvaardige Mannen, Voorf anders der Geleerdheid en Vrienden van bet Menschdom, door welker vere nigde zvelmeenende poogingen, het gevormd ■Ontwerp ter gemeenmaaking deezer Ontdekking, tot ft and gebracht, en dezelve des, der Maatfchappye weder gefehonken zverd: hartelykst zvenfchcnwy, dat den Opperjlen Medicynmeeiter de toediening deezer middelen, voor daan, metgelyken zegen bekroone, met welke deaelven, bevoorens, fiseds begunfigd werden:
op



£ VOORBERICHT.
op dat dés, bun hart het edel genoegen fmaake, van net hunne te hebben toegebracht, tot de verlichting der rampen van het Menschdom; en zy, in de kalmteivelke bunne Ziel, door deeze verhevene aandoening gevoelen moet, hunne belooning vinden moogen! eene belooning, voor een gevoelig hart onfchatbaar.
de Erven I. J. van den Bosch.
Rotterdam «ien 31» van Louwmaand -79*-
KORTE



KOlTE STELLINGEN
omtrent den waaren aart der
KINDERZIEKTE,
en derzelver gemakkelyke en zekere geneezinge.
EERSTE AFDEEL1NG.
De mogelykheid om de 'Pokfmet, op de natuur lyke wyze medegedeeld, te verzwakken en krachteloos te maaken, aangetoond, • en met een aantal wèlgejlaagde Vroeven, nader bevestigd.
* * *
Inleiding.
§ I. ^T'an alle de kundigheden, welke het voorv werp van de wyduitgeftrekte Geneeskunde uitraaaken, zyn 'er geene, die meerder invloed hebben op den welvaart en de inftandhouding van het Menfchelyke Gedacht, dan het wél kennen, wél onderfcheiden, en zeker geneezen van de Kinderziekte.
§ II. Van de eerfte tyden af, in welken deeze Ziekte algemeen bekend is geworden, en inzonderheid in de voorgaande Eeuw, doch allerbyzonderst in onze dagen, heeft men ongelooflyke vlyt aangewend, ter verklaaring van haaren waaren aart, eij ter bepaaling van haare behandeling: gelyk. het wél ontwikkelen van deezen Wonderknoop, thans nog
gere-



§ över den waar en aart der Kinderpokjes,
gerekend word, een daad te zyn, welke geïyfc gefield mag worden, met de roemruchtige bedryven van Titu^ en Trajaan (*)
% III. Een onderwerp, zoo gewichtig, behoord bil!y<een yder op te wekken,tot de nafpooring van eemg piidd^l, vermogend ter voorkooming deezer wreede Ziekte, eérzyhaare woede op den mensch Uitoeffend; of ter verzwakking van het werkzaam en krachtig vermnogen van haar gif, wanneer zy zich reeds geopenbaard heeft.
§- IV. Als Lid van de groote jVLatfchappy der Waereld, en daar en boven door myne byzondere beftemming, verplicht, aan het behoud rayner natuurgenoottn te arbeiden, "zal ik ten minften trachten my van mynen plicht te Mvytcn; door myne kundigheden aantekenden, ter nufpoermg van het begeerde doelwit ( § III).
§ V. Ten einde, reeds by den aanvang deezer verhandeling cenigermaate te doen zien, dat deeze heilzaame pooging niet geheel vruchteloos zal afloopen, durv ik my, in het blyde vooruitzicht van $en gelukkigen uitflag, verbinden, door een' fchakel van waarheden en welgefkagde proeven, welr ke ik aan het oordeel van heden der kunst onderwerp, aantetoonen, geïyk ik zulks durve vast flellen: daar is een middel om het werkzaam vermoogen fan de medegedeelde pokfmet te verzwakken, ofdaadelyk krachteloos te maaken.
§. VI. Om in de vereischte ontvouwing en verklaring dier waarheden welke zulks duideiyk betoogen moeten, te beter te flaagen, zal ik, met de Aloudheid zelve beginnende, vervolgens tot den tegenwoordigen tyd nederkoomen, om uit deeze befchouwing, de behandeling der ziekte na de toenmaalige-
bevat-
(*■) [Zo frrsk ro« Le Camcs . btfiuwtnd Lid v~* dr geT.et'kvnatgc Fuculnit te par.ys.ia zyn Pruilt draniiinür la fesite vertle, .p. 19.]



m derzelver Genezing, g
bevattingen en de geneeswyze op dezelve gegrond, afteleiden; en tot de tegenwoordige verbeterde Geneeswyze te befluiten.
§ VIL Eindelyk, om allen ornflag, niet tot het weezen der zaake behoorende, tevermyden, verkies ik de behandeling by wyze van Aphorismi, of korte Hellingen; van welke de eene, de andere vervangen en verklaaren zal: om uit dezelve langs* wettige gevolgen, tot de begeerde waarheden den grond te leggen, en op dezelve de gedaane waarneemingen te doen berusten.
Aloude Behandeling der K inderpokjes, het eerfle Tydvak uitmaakende.
% VIII. Zoo dra de Kinderpokjes bekend en duidelyk befchreeven waaren, (ik beöoge hier alleen RHAzés, om van anderen vóór hem niette gewaagen," werden dezelve tweezins behandeld: of Mechaniek of Specificè. Volgens de'eigen' verklaaring van Rhazcs, was de eerfle wyze ingericht om de hitte te maatigen ai, of, het geene op het zelvde nederkoomt, om de gisting teftülen, gelyk hy zich elders uitdrukt (b); en delaatfle, voldeed aan dit oogmerk flilzwygende. Alle de vorderingen in de Inenting gemaakt rusten op dit grondbeginfel; 't zy men zulks toeflemme, of, daarvan afwykende, een ander Leerflelfel omhelze.
§IX. De wetten der Gisting bepaalen zich, volgens de bekende verfchynfels, tot deeze drie: te weeten, de verééniging van de gist m et het lichaam
dat
mm
(ö) Freind, Hifi. Meiic, Lottin 1733.p. m. 527, O) liid, p. 525, 529.



'i Óver den voaaren Aart der Kinderpakjes.
dat gisten moet; het houden van die beiden ineen dietrust; en het vermeerderen der warmte tot een **%ren graad. Dit omgekeerd zynde , verbreekt het gevolg langs de gewoone wyze zich vertoonende efmalkt eene veel zachtere, of gansch. geene of eene verkeerde uitwerking; ja fomtyds zoo, dat ze van de gewoone afwykt: 't gene volkomen plaats heeft Vde Inenting- en, naar maate deeze regelen ^ a 1 genoomen worden , isde uitkomst gun ftiger of mindlr gunftig: men vergelyke de eerfte Inentingen n Engeland en te Geneve gedaan, tegen de Hedendaapfche verbeterde van Sutton en anderen, en men zal ten vollen van deeze waarhad over-
r£SdXy vü'het wél onderleiden en beftutiren van dit ^wichtigLeerlluk, hangt deganfchegeneezmg en deToÏÏukkigen ofongelukkigen mtflag, zoowel in de Stuurlfke, als door konst medegedeelde
POsfl' Door de afwykingen van dit eerfte grondr, S- h t lnx X) is deeze Ziekte dermaate woeSSf-^U»*». (aaa^aoor h«*
wordeT waar uit alle de andere gewoone doodelyke Satlen hunnen oorfprong neemen ) dat 'er oo dezelve meerder meniehen gefoeuJe^^%danDe door de wreede Pest zyn omgekoomen ( ). De laate herdenking van deeze waarheid (§ IX, X},
( + ) CMe. zie deBylage, fui ««• A*> in ^t voerberic.t vermeld.] p.rftuk de paaien eener te



en derzelver Geneezing. '
5
is alleen in ftaat, aan de gewoone woede deezer ziekte eenige paal en perk te Hellen.
§ XII. Om deeze gewichtige reden, (§ XI) zul* len alle poogingen vruchteloos of ontoereikende blyven, om de ontvolking der Landen en Steden en2. te verhoeden, ten zy men dc voornaam e kracht van beftryden tegen dit geweldig vergif, leere aanwenden in die genen, welke natuurlykerzvyze daardoor aangetast worden; want offchoon men, by de Inenting, dit gewichtig voorwerp f § VIII—XI) vry naauvvkeurig betracht, word deeze bewerking nogtans, hoe heilzaam anders, in zich zeiven aangemerk , zelvs van haare grootfte voorftanders ongenoegzaam geoordeeld, om de gewoone flachting, door het verfpreiden van de fmet, te verminderen; welke dus onder de geringere Clasfe der Inwooneren, van middelen onbloot om tot de Inenting den toevlucht te neemen, of ztüken onder mèêrvermogenden, die een afkeer van deeze konftige mededeeling hebben, of ook* om gemoeds-zwaarigheden tot dezelve niet befluiten kunnen, fteeds vruchtbaar gekoesterd, geftadig verfpreid en onvermydelyk voortgeplant moet worden ( c ).
§XIII. Dat 'er van dit beftuur (§ XII) uit aanmerking van het meerder getal der genen die van de natuurlyke pokjes worden aangedaan, boven die welke dezelve door de konftige mededeeling beko©inen, veel afhange, leerd de ondervinding ten duidelykften. Weinig is 'ervan de behandeling deezer ziekte, federt de tyden van Rhazcs tot den tegenwoordigen, of, zoomen wil, tot de zestiende Eeuw, bekend. Het doet ook weinig ter zaake, of men
hier
(O De beroemde Baron Dimsdale beeft dit, nog nfct zeer lang geleeden, onbewimpeld verklaard , in zyne Verhandeling over de roddelen «m de Inenting algemeen» en van uitgebreideï auc te maaken.
B



6 Over den zvaaren aart der Kindersokjes,
hier veel dan weinig van weere: de hoofdzaak moet op twee, of, zoo men wil, op drie punckn nederkoomen. De meest aangenoomene zyn, rie broeyen* deGeneeswyze, de verkoelende, en, laarftelyk, die door Specifique middelen.
BROEYENDE GENEES WYZE.
§ XIV. In het denkbeeld van een uitflag te bevoorderen die naar buiten moest (eruptio cutanea), was men, naargelang der onderfcheidene denkwyzen, op verfchillende middelen bedacht, om dezelve, zoo door de beflooten' warmte der vertrekken , als door het houden der zieken in een bed waar in zy byna verfmoorden door het aantal dekens, en andere aanzettende warmte, (om hier niet te fpreeken van de Bezoürdica animalia, de Pe ro delporcoy Schaapen drek enz.) het vergif dus in een verdubbelde reden van zyn vermogen vermeerderende, nitwaards te brengen: door welke gekoesterde gisting, ten waare men toevlucht name tot helpende en verdunnende dranken, ter verdunning en verzwakking van het gistend pokfmet, 'er yzerfterke natuuren, welke" het geweld der ziekte en deezer middelen konden wederftaan, vereischt werden, om geene Slachtoffers derzelve te worden: welke behandeling het Eerfte tydvak der afvvykingeaanwyst; en onder welke deezeziekte zeer in woede heeft toegenoomen.
VERKOELENDE GENEESWYZE.
§ XV. Het tweede tydvak is dat der verkoelende Geneeswyze; welke men verfchuldigd is aan den onbezw'eeken moed van den grooten Sydenham; die het eerfte beftond de oude vooroordeelen te Verwerpen. Zy is regelniaatig gegrond, op de
over»



m derzeIver\[Geneezing'. f
overeenkomst deezer ziekte met de óntfteekénde ziekten (morbi inflammatorii) en heeft haar opzicht op de rejblutie der humeuren, de bevoordering der fuppuratie, en alle die toevallen, welke uit een ftrydig beduur gewoonlyk volgen.
§XV1. De verkoelende Geneeswyze werd, op eene andere wyze, in Duitschland beproefd, door Waldsc.hmidt; waar van denuitflag, volgen» zyne waarneemingen en die van Dol^eus (öQ; guhfïig fcheen te zyn: hoewel F. Hofmann getuigde, dat de pokpuistjes langer met paarfche kringen omzet bleeven, waardoor het Pokgif langer in het Lichaam teruggehouden, en min bekvvaamelyk uitgcdreeven werd (<?).
GENEESWYZE door MINERALIJ.
§ XVII. Men zoude intusfchen den zoogenaamden Adepti of Goudzoekeren, (die, beide hunnen tyd en hunne middelen, verfpilden in de navorfching van den Steen der Wyzen,) te kort doen, indien men dezelven niet in den rang der waare beftryders van de pokfmet, in eene andere rangfchikking, aanvoerde. Deezen hadden, reeds voor lang, ontdekt, en deeze Ontdekking zorgvuldig bewaard en levendig gehouden, de wonderbaare geneeskrachten in
de
(«O Volgens hun getuigenis, hadden zy het middel, door hun beiden uitgedacht, rne.r dan duizendmaal beproefd. Joh. Jac. Waldschmidt , Opera Ited. praS. Part. i, cas LXXfX 5? cas XXII, de Variolis 8t Morbillis. Joh Doiaus, EnoycLop. Med. Dogmat. Cap. VI. p. 561. vergeleeken met myne Proeve over de voorbehoeding der Kinderpakjes, bl. ai8, aio/. Men tneend, dat dir vocht beftond uit het Succus BuuU, &e. dan, de H'er Hall er. achtte, dat het de TinBur* aquofaRojerum. waare. [Men vergelyke hier mede, de verklaaring van dit verfchyDfel beneden , § LUI. J
CO M.R.3. Tem. 11, p. s8, SeS 1, Ca$. VU Oh, U $ 3



SS Over den ivaaren aart der Kinderpakjes,
de Metaalen geleegen; die zy door hunne geheime konft uit dezelve wisten te trekken, en Bezodrdica frigida noemden; in tegenftelling van de Bezodrdica ammalia ( § XIV); en aan welke zy zoo veel vermogen toefchreeven, zoo wel in Morbis malignis exanthematicis, als in Chronicis itiveteratisfimis: door welke poogingen, zy der Geneeskunde te veel diensts hebben beweezen, om, in eene verlichte Eeuw als deeze, geen goed gebruik van deezen hunnen arbeid te maken.
§ XVIII. De poogingen van Franciscus Air-
TONIÜS, PARACELSUS, VAN HeLMONT,
Basilius Valentinüs, en anderen, hebben de nuttigheid derzelve ( §XVII ) ten duidelykften doen blyken: dan, vermits het als nog de plaats niet is daarvan melding te doen, zal ik liever in de gefchikte Analyfis voortgaan; om daar uit, ter zyner plaatfe, de vereischte waarheden des te krachtiger * te betoogen.
§ XIX. De beftendige waarneemingen in de Geneeskunde nopens de Mercurialia en Antimonialia, ter geneezing van opene Zweercn en andere huidsgebreken, van oude tyden af in gebruik (ƒ_), fchynen mede het hunne toegebracht te hebben, om, door vergelyking van iömmige deezer uitkomften, ook nieuwe proeven op de Kinderpokjes te doen; welke naar maate van derzeiver gelukkigen uitflag, ook meer of min werden voortgezet (gj: en, indien
men
CO Als ia de Lepra, de Elephantiafis &c. Feeixd, Lïi. citat.
(_g) Eene toevallige waarneeraing ontdekte, dat, ter plaatfe alwaar een pleister met het Emplasirum de Kanis cum Mercurio befniecrd, m eenen Poklyder aangelegd was, geene pokjis zich vertoonden; niettegenstaande zy zich in .grootea getale rondom, dezeive , en op andere Licbaams-deelen voordeeden. Men beeft ook uit den mond vaa Boerhaa\ É de volgende woorden opgctcksfcd.; „ Qmr& Ckbmci r.Qrunt, Mircurium omnes cxxlcerafia-
ncs



*n dcrzelver Geneezing.
9
ïBen niet,door enkelebyzonderegevallen, wasafgefchrikt geworden, maar op den grond der welgedaane Proeven moedig had voortgegaan, zoo zouden de Kinderpok/es, reeês voor lange, in haar werkzaam en veripreidend vermogen gelluit, beteugeld, en merkelyk zachter en krachteloofer geworden zyn; waar door een .aanmerkclyk aantal Slachtoffers aan haare woede hadde kunnen ontrukt worden. Men kan dés, deeze Geneeswyze, als een derse tydvak maakende, befchouwen,
$ XX, Er is van deeze waarneemingen een veel grooter aantal voorhanden, dan men oppervlakkig denken zoude. De Heer A. Helvetius, Geneesheer te Mi idelburg-, gaf in zekere Verhandeling (ft), een vry oraftandig bericht van verfcheidene geneezingen der Kinderpokjes: waar onder 'er ook veelen waaren, in welke men zich van Mercuriale en Antimoniale middelen bediend had. De Weener Hofraad en Lyfarts de Ha en gewaagde vaneenige deezer Schryvercn , en prees onder anderen ook aan, myne bovengenoemde Verhandeling over dit onderweq:» ( i); als in welke dit Huk, naar zyn gevoelen, omftandiger dan wel in andere fchriften behandeld was. Men kan nogthans met geene genoeg-
zaame
„ nestellen; f.c enimfi caput ulceribas fcateat turn Emplastrum dt „ Rails cum Mere&rio peiibus applicatur , & caput ulceribus libe„ ratur; Sisnile quid etiam in Jitimonio esfe videtur". d. i. Alle Scheikundigen weeten, dat de Kwik alle zweeren kan geneezen; want, wanneer het hoofd met zweereo bezet is, en men een pleister de Ranis cum Mercurio tegen de voetzooien legt, zoo word het hoefd van de zweeren bevryd. Er fchynd ook iets dergelyks in het Spiesglas te zyn. \aAphor. 1392, Prax. Med. Tom. V p. 303, 309.
( b ) Verhandeling van verfcheidene gcneezing'n der Kinderpokjes, uit de voornaam/Ie Gencesheeren fumengetrrkken en met aanmerkingen verrykt door A. Helvetius, Mrddelb. 1724-
CO Rat' Mtd. coat. Pars *. Cap. 5.5 IX.
B 3



|0 Over den waar en aart der Kinderpakjes,
zaame zekerheid vastflellen, dat een Systematifche ordre in deeze wyze van geneezen tubbe plaats gehad; daar fommigen, de Mercurialia flechts onder purgantia mengden; anderen, flechts in ztkere gevallen zich daarvan bedienden; en weder anderen, deeze middelen wel in het waare oogmerk bézigden , doch door andere voorfchriften verbasterden (k \
§ XXI. Dan, deeze gewichtige onderneeming, om de ontvangene Pokfmet op een gewisfen voet te beftryden en dit in een Geneeskundig Samenflel in te voeren, fcheen voor den grooten Boerhaave bewaard. Hy, die alles las en onderzocht wat 'er in de geleerde waereld omging, vooral in de geneeskunde, omtrend zaaken die nieuw waaren; en boven dien door zyne uitgebreide correspondentiën, in Haat gefield werd, om nieuwe ontdekkingen, door zyn vernuftig brein, tot regelmaatige famenflelfels te brengen, twyffelde geenszins aan de mogelykheid om hier in te kunnen flaagen. — Hy ondernam in de Jaaren 1709 en 1712, in zyne bekende Aphorismi zich te uiten, dat de Pokfmet, volgens de opgegeevene waarneemingen (§XV—XX), konde beteugeld worden, door het tegengaan van haar vermógen met welbereide middelen uit Kwik en Spiesglas , of door een algemeen befluur tegen de ontlleeking (/): weshalven zyne denkwyze op het
ver-
(O Timmer is het, dat men deeze waarneemingen niet gebracht hebbe tot bepaalde grondbeginfelen , gelyk Sylvius en Yvo Oaukes, (van weiken § XXXIV en XXXV , nadergefprooken worden zal) gedaan hebben. Zy draagen te gr ote kenmerken van eea grondige behandeling, om tot onze tyden overgelaten te ïyB, zonder te zyn voortgezet; en ik beklaag my zeer, dat dezelve nog niet tot myne kennisgekoomenwaaren ten tyde van het febryven myner Proeve, en toen ik een aanvang xiaakte met het doen van Proevreemingen.
COS I389 Stim'uus videtur a&ferri posfe eorreltione per fpecifica ita diSe , vel me:hvdo üniverfali ar.tipbhgsstUs fif § 1392.
In



en derzelver GeneezitJg.
verkoelend beduur en de behandeling door mineraHa nederkwam. Hy zoude ten vollen zyn oogmerk bereikt hebben , waaren zyne voorfchriften (formvla), die op den duur niet konden gevolgdwórden (/*), met zyn gegeeven ontwerp (Pracepta) over eengekoomen: van zekerer aanleg waaren zyne poogingen 5 die hy zelve in 't werk Helde ; en indien het geval niet gewild had, dat hy door het verliezen van een kind, afgefchrikt wierd zyn voorneemen door te zetten (m) zoo ware het hem gewisfelyk gelukt verdere proeven te doen. Zyne beroemde discipelen, van Swiet en en de Ha en, ondergingen geen beter lot: maar moesten, zonder het -waare geheim om de Pokziekte, langs
de
In flibio & mtrcurio ad magnaat penttrabilitatem artt dtduStis, nee tarnen acrimonia nimium corrcfivis, fed bene unitis, ut qutertxus, incitat horum aliquando fucctsfus. d. i. n de freet „ febyrxi te kunnen weggenoomen wordsn, door middelen die H daar toe een Specifique kracht hebben, of door een sigemeene „ geneeswyze tegen ue outfteeking." — en, „ Eenig gelukkig „ voordeel in het Spiesglas en- het kwikzilver, door de konft, „ zonder nogtans door al te tytende zuurigheid, maar wel ver„ eenigd, tot een grojte doordringbaarheid gebracht zynde, wekt „ ons op om in het zelve zulk een Specifiq middel te zoeken." Mater. Medic. ad § 1392 cum nctis P. Camper, («k) Na de aangehaalde plaats (§ XIX noot g) doed men Boerhaate aldus fprecken : n verum cum tot adverferiosbujus „ ufum improbantes babueiim in hu jus ufu non continuavi, erg» „ banc rem felicicribus indagatoribus relinquo". d. i. Maar vermits ik zoo veele tegenftreevers gehad hebbe, die dit gebruik afkeurden , ben ik daar meedc niet voortgegaan ; waarom ik deeze zaake voor gelukkiger onderzoekeren ovetlaate. d e Ha en, welke dezelve plaats aanbaald, veegd 'er nog dit volgende by: „ Olim taliaquidcnz dabam , et fuccesfusindevidfbam . H advero turn inter muitos fanatos in fans moreretur., clamabant „ perentpiam a me infantem esfe: undepertttfus defliiui: Antimon nium diaphoreticum cum fuo nitro fixame fecit mirabilia baud „ itapridem.Cinnabaris natlva cum triplofacehari trita tacite data „ benignisftmas Vuitlat dedit". d. i. Voorheen fchreef ik dezelve
B 4 wel



ïs Over den zvaaren aart der Kinderpakjes,
de natuurlyke weg medegedeeld, tebeflxyden, deezewaereld verlaaten; hoe vverig zy zich anders benevens hunnen onfterflykén Meester, aanhoudend gekweeten hadden, om een iegelyk tot het ontdekken van deeze geneeswyze aantemoedigen, en hoe zeer zy hunne onvermoeidfte poogingen fteeds hadden aangewend, om die ziekte op de bestmogelyke wyze langs deezen weg te beftryden (n).
§XXII. Alles echter (§XXI), met ter zyde Helling van alle vooroordeelen, wel overwoogen zynde, hebbe men Boerha av e voor de beweegoorzaak te houden, van de tegenwoordige verbetering; in de geneeswyze, zoo der ingeente, als der natuurlyke Pokjes; en van hier de wezenlyke enbeftendige vorderingen afteleiden, welke men,
in
■wel voor, en zag 'er een goe 1 gevolg van ; doch toen 'er, van een aantal Kinderen, die herftelden, één overleed, riep men vit, dar ik het zelve vermsord had; hier over verdrietig zynde, heb ik 'er van afgezien. Het zweetdryvend Spiesglas, m«f 2yn vaEftaaakende Salpeter, heeft nog niet lang geleden wondren gednan ; de natuurlyke Vermiljoen, met driemaal zoo veel fniker gewreeven , bracht zeer goedaartige pokken voort. Rat. mcd. ccniin. Tom. i. p. 85, Z6.
fj77 ) D? taa! van B o ik. h a ave was: Quale Specificum invtTiiri pasje , comparatio bijionte entidetorum & indoles bujus mali faciunt [perare; & ad ixdagar.dum Impellït fumma hinc f aurj. humcr.o aer.eri utilitcs. 5 1391 - d.i.- „ De vergelyking van de „ Hiftorie der tegengifics en tien aart van dit kwaad, doenhsopen, „ dat zodanig tegengift kan gevonden worden; en net groote nut „ dat daar uit voor bet Menfchelykegedacht za! voortkomen , moet „ ops tot onderzoek van het zelve aanzetten." van Swie ten toonde zynen blaakenden yver, by de verklaaring van de aangehaalde rfragraaf, eindigende met deeze nadrukkelyke wor.rden: Et Ji ulhbi, certeir. boe caft, locum haitt. quod talis faftjecisfe, metces fit. d. i. „ En zoo immer, kan men gewisfelyk bier van „ zeggen , dat zulk eene daad zich zelve bebooen zonde." En de 1?aen fpande alle zyne krachten in, om deeze wy?e. ?aanjeineiyk te maakeu. Rat. mtd. cont. Cup. m. citator



en derzelvèr Geneezing. 13
in dit tweeledig opzicht, gemaakt heeft: 't gene ik tans, naar den rang der waarneemingen, voornemens ben nader te bewyzen.
§ XXIII. Volgens de eigen' verklaaring van Boerhaave ( o ■:, was Lobb de eerfte, die van de middelen volgens zyne opgaave, met kwik en zwavel bereid, in de Kinderpokjes gebruik maakte (p). Hy bediende zich wel niet van de eigene formulen van Boerhaave, maar zyne middelen kwamen dezelve zeer naby; beftaande alleen uit gemeene Zwavel en levendige Kwik, tot Aethiopsmineralis gebracht; en uit Aethiops met Zwavelbloemen ; fomwylen met bevoeging van Myrrhe, Saffraan enz. En Lobb erkende zelve, dat hy deeze handel wyze aan Boerhaave verfchuldigd was Cf").
§ XXIV. Het oogmerk van Lobb in het bezigen dier middelen, was om de koorts van het eerfte tydperk tegen te gaan, en langs deezen weg de Inënting te vermyden; gelyk zyne ronde taal dit duidelyk uitwyst, zeggende: indien de middelen, voor" gefield om de Kinderziekte in het eerfte tydperk te geneezen , de gewenschte uitiuerking hebben, zullen zy de Inenting, ingevoerd met oogmerk om de fterfce welke deeze ziekte veroorzaakt, voortekoomen, onnut maaken (r). Hy deed eenige weinige proeven O ),
(zoo
C<) de Ha en, l. e. p. 86, 87.
(p) Traité de la pttite Vérole. Paris 1749. Tom. I. p. 317. 318. 402. hebbende de Engeliche uitgaave met machtig kunnen worden.
(17) Ibid. Chap. IX p. 234, alwaar hy zegt: de groote Eoer.-' ha ave is de eerfte tuMe bet denkbeeld verwekt heeft, van de mogelykhtid om de Kinderpokjes in het etrüe tyJperk te gentezen, en dus de volgenden voortekomen.
CO Tbid p. 318. verg. met zyn coi Aphor. % f.39. Tsn. II. van deezen inheud: het is zeer wtarfehyvlyk Jat men £»K iderpokjes in bet eerfte tydperk genetzen ktnne, tact vo-jrkom:ug van de uitbotting, en der andere tyjpcrktn van de z;ekte.
Cs~) namelyk, vyf. Ibid. p. 294.
B5



Ï4 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
(zoo ook Richardson ééne (;)) en volharde fteeds in de gewoone geneeswyze van zynen tyd; wel rnet gelukkigen uitkomst, doch niet zonder den gewoonen oraflag.
§ XXV. Niettegenftaande den ongelukkigen uitflag der proeven, ter voorbehoeding in 't werk gefield, teEdinburg, met dm Aethiops mineralis («), volgde Hilary nochtans het zelfde voetipoor ( XXIII); doch hield zich nader aan B o e r h a a v e; en bediende zich van Antimonium diaphoreticum: kennis hebbende aan de waarneemingen van Gr affius (u*), zoo nam hy Mercurius du/cis in plaats van Aethiops; insgelyks met oogmerk om de koorts van het eerfte tydperk tegentegaan ( v : terwylhy, in het tweede tydperk, met de gewoone Bezoaraica Heev volharden (to)- Zyne waarneemingen waren zoo wezenlyk, dat hy zich op dc volgende wyze daar over durvde uitten: ik heb altoos opgemerkt, dat hoe langer de wyze, boven aangepreezen, agtervolgd tvas, eêr de befmetting in den Lyderplaats had, de ziekte evenredig zachter en gunftiger, de toevallen maatiger en de puistjes minder waren. Ik zag nimmer famenvloeyende pok/es op het gebruik van dezelve volgen; zelvs niet wanneer de Lyders, door zodanigen, die dat foort van pakjes hadden, of in zulke huisgezinnen, in welken die ziekte dikzuyls doadelyk geweest was, befinet w sar en. Het voomaame, zoo niet het eenige, vosrdeel, dat de Inenting heeft boven den gemeenen weg van befmetting, beftaat hier in, dat het .''Lichaam, door deeze of foortgelyke manier, voor den aanval bereid word; en die genen welke de Inenting
niet
CO MM- Tom, II. § 64a - 640. p. 416 - 418.
('O Mtdical E'fays
C«*) Epbem. N. C. Ann. 111. Obs. 56
(») A PraSieal Esfay on tbt [mail Pos, Ckip. VI,
<w) Ibiden, Ch»p. VII.



en derzeher Geneezing. 1$
niet goedkeuren, kunnen volgens het gene tny de ondervinding tot hier toe geleerd heeft, alle de voordeele/t der zelve genieten, zonder begunftigers van het mededeelen der ziekte te zyn. ( x).
§XXVI. Cantwell floegdenzelvdenwegin; en, niettegenftaande Me ad de poogingen van Boerhaave als onzinnig wraakte terwyl hy zelv, zich bevlytigde een middel tegen de dolle hondsbeet uit te vinden , bleev het denkbeeld, vaa de mogelykheid om te kunnen flaagen, fteeds levendig.
§ XXVII. Meest moet men zich verwonderen, datRoséN van Rosenstein, die aan de gegrondheid van het voorftcl van Boerhaave, en de echtheid der proeven van Lobb, twyfFelde, en die de pillen van Belloste van een gelyk voorbehoedend vermogen achtte, als den Aethiops mineralis (3), echter de eerfte was, na de bekende en beroemde Engelfche Geneesheeren, die, in een tyd wanneer de pokjes te Stokholm een' vreeslyke Slachting aanrechtten, bedacht was op het geevea van een voorbehoedend middel; waarmede hy veertig goede proeven deed, en de geenen die hetzelve gebruikten, van de toenmaalige befmetting bevrydde (a); fchoon het ongenoegzaam was, om de woede die toen plaats had, te fluiten: waarommen, volgens Murray (£), tot de Inenting den toevlucht neemen moest. In de Verhandeling reeds
aan-
(* ) liidem , pa» 61.
(y) H. D. Gaubii, Infiit. Patholog. Medie., $ 49». welke iefchuldiging van tÖEAO, Boehha av e a's een djodïn Leeuw aanvallende , de Heer Gaubius in zyne jaarlykfche Lesfen gewoon was te wederleggen.
(z) Handleiding tot dt ziekten der kinderen, hoofJfl. X1IL
co S»cr tfb'nifll. ©chroet». Jfafo. tcc QBiffMtfck
(O üifiorta Infltionis t'uriolarum.



'16 Over den waar en aart der Kinderpokjes.
aangehaald (§ XX), komen mede zestien gevallen voor, in welke deeze middelen als goede voorbehoedfels gewerkt hebbeji (&*).
§ XXVIII. OnderdeFranfcheGeneeshecrenmunt inzonderheid uit Va k. n i è r ; welke aan het voorftel van Boerhaave, en de proeven der Engelfche Geneesheeren geloof gaf; en zich omftandig, in zyne uitmuntende verhandeling, over het kwaadaartige der Kinderpokjes, omtrend dit onderwerp heeft uitgelaaten C c ).
§XX1X. Dan, alle deeze waarneemingen (§ XXI — XXVIII) bleeven opeen' ongewisfen voet, en men fcheen geen vast Systema te hebben, waarop dezelve gegrond waaren: zynde de eene alleen eene navolging of verbetering van de andere; of wel, deeze middelen werden niet dan voor het eerfte tydperk der ziekte gebc-zigd, en alleen door eenige weinigen na de uitbotting, of in het tweede tydperk der ziekte, toegediend. Ten einde hier dan aan deeze ongenoegzaam - bepaalde waarneemingen , het vereischte licht en kracht bytezetten, diend de zaak een weinig hooger opgehaald te Worden.
§ XXX. Twee voornaame waarheden werden in de voorgaande Eeuw erkend; en het is te bejammeren dat dezelve, tot groot nadeel der Geneeskunde, zoo al niet in vergeetelheid geraakt, immers meer veronachtzaamd dan gevolgd zyn; te weeten : het Leerfïuk van de Gisting, en het vermogen in de voorgeftelde middelen, om de ontjiaane gisting te befiryden.
§XXXÏ. Onnoodig is het, aan deskundigen voortehouden, hoe van Helmont, overeen-
kom-
O*} Proeve over de vsorbehosding der Kinderziekte, p. 195.
f CO Reetttïl piriodiqite d\bfervati$ns de Médecine, Tom. V V- 134-



én derzeïver- Geneezing.
komftig de waarheid, hier omtrend gedacht hebbej hoe Lister, Sidobre, Marescot, Willis, Sy'lvius, en anderen, méér of min, hunnen aandacht gevestigd hebben op een gisting, irt de Kinderpokjes; hoe, door toevallige proeven, (§XIX), de etter in de pokjes geweerd zy, en veele andere waarneemingen meer: van welke te gewaagen, het beftek van dit voorftel nietgedoog^.
§ XXXII. Zeker is het dat van Helmont ent Buxbaum, reeds vroeg, den Mercurius in de Kinderpokjes bezigden (rf ." , en dat zich de eerfte beroemde, door ééne gifte van zyne arcana, de koorts te kunnen bedwingen; en, elders, door dezelve den Archaus uittedryven. Franciscjus Antonius ftelde het vermogen van zyne Panacea te beftaan, in het uitdryven van het vergif naar buiten (e). Glauber gaf, ter voorbehoeding, aan zyne zeven kinderen, by dezelver geboorte, zyn Sulphur auratum in; en fchreef, dat ze geen van allen door de Kinder-ziekte zyn aangetast geworden. Welke poogingen, in eenen gezonden zin genoomen, niets anders aanduiden, dan dat zy het werkzaam vermogen van de pokfmet beftreederi hebben, na dat dezelve ontvangen was; of, voorneemens waaren dezelve tegentegaan, vóór haare effloreseentie, of daadelyke uitbotting (ƒ), weshalven zy niet anders gedaan hebben dan het gene Medicus met den Cortex Peruvianus, in het bedwingen van de koorts beoogde (g): welkeDimsd al e voor den erg ft en Vyand biel',, die, niet met
kracht
(<*)' Buxbaum, Difp. de Variolis baUenus in Patria gr*sfatis. Lipf. 1679.
(e) Panacea aurea. p. 45. Hamburg 1598.
(ƒ) Pbar&ac. Spagyrina Pars I p. 22. Amfterd. 1654-



tS Óver den waaren aart der Kinderpokjes,
kracht tegengegaan zynde, in ftaat was groot gevaar te veroorzaaken ( h )
§ XXXIII. Maer het zyn niet alleen deeze middelen , die zodanig een vermogen hebben ter beteugeling van de Pokimet, maar 'er zyn ook anderen: als, de Syrupus alyandaci Alsaharavii, de Campher, deMyrrhe, de zoo evengenoemde Cortex Peruvianus, de Flor es Aquilcgice^htiSuccus Betula, de Jeneverboom, de G-uajac, het Teerziater, en andere natuurlyke balfems, waarin een Virtus antifeptica vel antifermentativa, of een rotting - of gisting-tegengaand vermogen, gelegen is; en welke in myne Verhandeling boven (v, XX) aangehaald, wegens hun pokfmet-beftrydend vermogen1 genoegzaam verklaard zyn. En wanneer men den aan deezer middelen, mt de proeven van Pringle, Macbride, Gaber en anderen, vergelykt met de verhandeling van Peyrilhe (/), zal men bevinden, dat in deeze middelen waarlyK hec vermogen is, om aan het hoofdoogmerk waar toe, ze gebezigd worden, te beantwoorden.
. XXXIV. Dat'er nu indedaad, voorheen reeds, zulke eigenfchappen aan de eerstgenoemde deezer middelen ( XV — XXXII), toegekend zyn, blyict duidelyk uit het getuigenis van F. D.Le Boe Üïlviüs (kj; het welke men, niet van
zya
(i) Verhandeling van de tegenwoordige manier ven Inenting. p. 6"ó, 6 '
CO Diftrt. Academ. de Car.cro. 1775.
C*) « in<crpmriia . qutsPuris exeretionem movtant, velpromo, veint. p;«r"ero ac ornrctu Jo Antimoniaiia medicamenta , quippe t qus obfervavi fserenumero habere ir.faper vim corrigenai » ncxas ctrpori a Pure coxtingcntes, quin novam puris producn tiwem impediesdi postquam non minus adcorporis bumani. quan n Auri purificationim Jervit Antimonium riti tarnen preparatum , h q.am adir.i-iijlratum". d. i. Onder alle middelen , welke de Etter ^itdryven, of de mtdryviog derzelve bevoorderen , aehie ik,
die



in derzelver Geneezing. '~ 'ty
zyn begunftigd Leerftelzel, maar van de waarheid zelve afteleiden hebbe; naar dien ook anderen dezelvde waarheid ftaafden: gelyk hy, door de wyze van dezelve te gebruiken, aanwees, dat zyn oogmerk op de natuur der ziekte gegrond was ; naar dien hy zegd, dat het niet genoeg zy dezelve eenmaal toe te dienen, maar raadt, daarmede eenige dagen voort te gaan, tot dat de koorts en de andere toevallen weggenoomen, of ten minsten merkelyk verminderd zyn; waar door de pokjes dan, in veel kleiner getal en beter zouden uitkoomen ; daar by voegende, dat hy dikwyls gezien had , dat de Pokftof door den ftoelgang, met
j groote verlichting der ziekte, was uitgedreeven (/). § XXXV. Het zelvde fchreef men toe aaa de Abforbentia, Wedelius zegd, dat ze een
I krachtig vermogen hebben om de gisting (fermentatio) tegen te gaan en de onzichtbaare uitwaesfeming vry, en aan zich zeiven overtelaaten (*»). Zy werden Remedia fixa, bf vaste Geneesmiddelen, genaamd: tot welken de Antimonium en deszelvs Regultts medicinalis, benevens de Cinnabaris &c. mede behooren; gelyk men hier toe brengen kan, de Mercurius diaphoreticus van van Helmond, waar van hy zich waarfchynlyk in de geneezing der Kinderpokjes bediende; en die hy niet goedkeurde,
wan.
i die uit het Spiesglas, de besten te zyn, en pryze dezelven dus, { als zodanig, aan: naardien ik zeer dikwyls bevonden heb, dat i deeze, een byzonder vermogen bezitten, zoo om de Ziekten i met welken bet Lichaam, door Etterftof, word aangedaan, te i verbeteren, als om de nieuwe voortbrenging van Etter te be! letten: terwyl het Spiesglas, wyflers, wel bereid zynde, niet I minder gefchikt is om het Menfchelyk lichaam , dan om het i Goud, te zuiveren. Prase. Medic. Lib. 1, Cap. XV, $ XLUI i P- 193-
CO U>M- Jpp'nd. Traft. I, Cap. IX, S LXXI, LXXII. p. n. 6*1* <«) Dt Medisammt. faeuit.Ub.il, Seft.11, Cap. lU.$a7U



sso Over den waar en aart der Kinderpokjes'j
•Wanneer de Kwik in dezelve weder konde gerc-vrct* fieerd of herbooren worden. Ook hebben de voornaamfte Scheikundigen, het uitftëékendfle vermogen aan zoodanige bereidingen uit het Antimonium, welke zy vaste noemden, toegefchreeven; hoedanige de Flor es &'Sulphur fixatum zyn («). ïerwyl de Abforbentia, nog tot op den huidigen dag, Pracipitantia genoemd worden. Etmuller prees zulke Remedia fixiora, ten tyde van de uitgisting der pokjes, zeer aan(o); insgelyks Yvo Gaukes (ƒ>) ; welke wilde, vermits men boven al de koorts moest trachten te geneezen, dat men dan den aanpers van de mater ia morbifica order ziekteflof, die de koorts veroorzaakt, naar de huid zoude zoeken te dryven, (het gene het zelvde is als de Ebullitie of Fermentatie tegen te gaan ) waar toe hy Terrestria abforbentia & Cinnabarina voorfchreef: en men flaagde zoo gelukkig met dezelve, dat men, reeds op den achttien dag, derooven der pokjes zag afvallen, en de Febrisfecundaria voorkwam. Dan, alles wel befchouwd zynde, zoo heeft RtiAzè.-s mede Abforbentia, tegen het geweld deezer-Ziekte gebruikt: zyne Trochisci Spodii beitonden , volgens de eigen' woorden v.an Fr eind, uit dezelve {q). En dus Hemmen de laatere waarneemingen ten vollen in het oogmerk der eerften over een, om de opzieding in het bloed (Ebullitie) door het vergif der Pokken verwekt, tebedaaren, de koorts hier uit gebooren
te
'fjn) Men zie hier omtrend de Verhandeling van F. Kofmann, ie mirabiliSulphurisfixatiAr.timonii efficacid in Midicind. Oper. Supplem. Tom. I. p. 7c3.
(O Oper. Supplem. Tom. II, pars I Cap. X p. 349.
(ƒ>) Prax. Chirurg. Medic. Cap. LX p. 474.
(?) F rei nd, lib.citat. p. 527. waarvan de beichryving in de uitgaave van Channing door Hall er, Vol. II p. 2344 voorkomt.



'en derzelver Geneezing," 'ar.
, sa
fe'beteugelen, en de irritabiliteit (welke niet anders is als de Archaus van van Helmont) bovenmaate bier door opgewekt, te ïtillen, en de gevoU gen daar van, dus voortekoomen; 't geneeigenlyk Specifice te geneezenj genoemd word. RHAzès deed dit met zyn beftuur en de zoo even genoemde geneesmiddelen; benevens een' zekere Syroop van paarlen, waarvan hy getuigd, dat indien iemand dezelve gebruikte, wanneer 'er negen pokpuistjes uitwaaren, het tiendeniet te voorfchyn zoude koomerï. (r ) Li ster, die van dergelyke Syroop van Alyandacus van Alsaharavius gewag maakt, welke hy meende verlooren geraakt te zyn, hecht een' gelyke waarde aan' den Cortex Peruvianus, op welks gebruik altoos dücretce pokken gevolgd waaren (.r); en waar van zich Medicus bediende, niet oogmerk om de Koorts te beftryden en' de Pokziekte gcmakkelyker te maaken (*;. De
Mm
(r) Ibidem j^p. 235.
CO Zie hier zyne eigene woorden: „Taceo ufam CcrticisPeruvianig „ a quo propinaio, ait di/iinSat fempet variolas fequutas fuijfe. „ Perinde ut a Syropo Alyandaci flLSAHAHAVlI, qui exibi,, tus ante ertptionem variolarum , ft exierint novem varioLs , „non tarnen pervenienU dd deeem. Ita interdum forte fortuna , „ & antiqua 6^ nova inier fc mirijice concordant, in maximum. „ mortalium bonum. Sed prob dolor! Corticem habemus; fyru„ pus verb ifle mirubilis, quantüm fdo , cum AuBure periit". —. d. i Ik zwyge van het gebruik van den Cortex Peruvianus, doot welker dikwylig gebruik, men zegd , dat' altoos van één gefcbeideue potjes gevolgd zyn. Van feiyken als van de Syroop van Alsaharavius; dewelke vóór de uitbotring gegeeven, indien 'er negen pokjes uit zyn , geen tien zullen verfchynen« Sotnty'ds (temmen op zóo eene wyze de oude met de nieuwe waarneemingen , ten nutte der ftervelingen , wonder overéén. Maar , helaas 1 de Cortex hebben wy; doch deeze wonderbaar© Syroop , zoo verre ik weet, is met den Uitvinder Verlcoie» ge* gaan. Exercit. IJ;die. VIII de Variolis p 316.
W aWcWctarfct)* ^e«rtwr)tuticjen/ H SJflWb/ p. p4ï
w



2,1 Over den waaren aart der Kinderpakjes,
Mercurius werd het eigen middel tegen de nokje* genoemd ; door welker gebruik nien beweerde ■ daf iemand, of geheel en al voor de pokfmet beveiligd, of dérwvze voorbereid werd, dat de pokjes gemakkelyker, fnoediger, en in minder o-etal uitkoomen zouden (.). De Campher is, van de tyden van RnAzès af, tegen deeze ziekte in gebruik geweest v . Aan de Myrrhe werden uitfteekende krachten toegefchreeven w , 't gene van de Antifnonialia en Abforbentia ten vollen o-ebleeken is. Weshalven , uit al het gene tot du* verre is aangevoerd, blykt:
COROLLARIA,
L Dat diezelvde waarneemingen, die Rhazés ten zynen tyde deed, door veele laatere bevindingen op het zelvde grondbeginfel rusten en nederkoomen.
II. Dat het voornaame van het geneeskundig beiruur, beftaan hebbe in het tegengaan van het werkzaam vermogen van de pokfmet; 't zy dat zy daadelyk ontvangen waare, of vóór dat zy haar geweld vertoond had.
III. Dat deeze middelen beftaan hebben uit Mercurialia, Cinnabarina, Antimonidtia Myrrha enz waar uit, ten
IV. Ontegenzeggelyk volgd: dat 'er, van alle tyden, zekere middelen bekend en in gebruik geweest zyn, tegen de te ontvangene of reeds ontvangene pokfmet; en dat 'er dus waarlyk zoodanige middelen zyn, bekwaam om het werkzaam vermogen van dezelve krachteloos te maaken: tegen welk'e zy, met meerder of minder vruchts, gebezigd zyn.
§ xxxvi.
C«) M. A N. C. Ann 3 0bf. 9 & 56 p. 13 & 56. Cf) Freind & Channing in Loc. ca. p. 2?5. L O) M, d* iV. C. Diar. UI p. 13, 8».



en derzelver Geneezing.
§ XXXVI. Men hield dezelvde middelen (§XXI—XXXV) byhet voortzetten der Inenting onder het oog, enflaagde zoo gelukkig met dezelve, dat men de wezenlykfte vorderingen aan deeze handélwyze verfehuldigd is:
1. K i r k pat r i k liet Kinderen van 6 a 7 jaaren, na voorafgaande onthouding van Vleesch-foupen en geeftige dranken \ Calomel met purgeermiddelen gemengd, gebruiken ( x)
2. Volgens het bericht van Dr. Gale aan den Heer Huxham gezonden, hebben de Inénters in deEngeljche Coloniën zich, opgelyke wyze, van middelen uit Mercurius en Antimonium bediend ( y)
3. Sommigen in Schotland hebben insgelyks, ter voorbereïdinge, den /Ethiops Mineralis toegediend ; hoewel de Hoogleeraar A.Monro dien, als nutteloos, verwierp {£).
4. Waarfchynlyk heeft Baker foortgelyke middelen gebezigd; gelyk men meend te moeten opmaaken uit het doen inneemen van de pil, den nacht na de inenting, en Welke om den anderen avond gebruikt werd, tot de Koorts zich openbaarde (a); zeggende hy op bet einde zyner Verhandeling : dat ver/cheidene Geneesheeren van naam, en ender anderen Andrew van Exeter, zeer perk ftaande houden, dat de Mercurius dulcis, kort vóór de inenting gegeeven, van zeer groot nut is; waarop hy, het geval van Dr. Gale, door Huxham medegedeeld, omltandig aanhaald (b).
£. Glass
(*) Analyfis of Ineculation, p, 230. vel Comrr.er.t. de reb. inSc. Nat 6? Med. gcfii>. Vol. IV p. 148.
00 Pbilof. Tranfa&ions lot 1765. Vol.LV, p. 193. Genet k.Bibl, III Deel. p. 193.
(z) Account of' the Inoculation of tb» Small-pox in Scotland,' p, 18. Gtnccsi. BUI. Ili Deel. 743.
O) Enquiry into the merits of a Method of Inocvleting tbc Smali-pox. p. 10. Ger.. Bib.. III Teel. 4 St p. 752 »et 757-
(*) Ibid. f. 23. hier in beftainde: „ dat hy, te weettr Dr. n Gale, na dat hy de Kwik <-n het ópieigtat gebïuikt had als



24 . Over den waaren aart der Kinderpokjes,
5. Glass was van gedachten, dat het groot fuccès, van de wyze op welke Sutton de inenting in 't werk ftelde, voornaamelyk afhing van de Kwikpoedzvs en Zouten, geduurende de Koorts van de Inenting gegeeven; waar door hy den Lyder in ftaat ftelde tot zweeten, als zulks noodig was O); en hoewel dit laatfte tegengefprooken werd (c*) zoo ftond men nochtans toe, dat het Kwikmiddèleti waaren (d); en Saunders bewees genoegfaam, dat het voornaamfte ingrediënt Calomel was (e). Chandler achtte, dat het middel van Sutton Kwik bevatte, om' dat het by veelen' kwyïing verwekte Cf), Hy zelv gav aan volwasfen Lydercn, naar bed gaande, Calomel, naar mate hunner jaaren en krachten; en herhaalde dit fomtyds, telkens na verloop van twee dagen, driemaal; geevende des morgens
Sal
„ aiddelen orn de Lyders tot de Inenting té bereiden, van de „ acht bondtrd Ingcënten Hechts verloorcn beeft; daar hy 'er „ anders iin van de her.derd verloor. En , volgens deezen „Schryver, zyn 'er van "de zeventien duizend In^eënten , op „ de wyze door hem in dit Gefchnft onderzocht, behandeld, „ maar vyf of zes geitorven ; weike zich zeiven door hunne „ eigen' onachtzaamheid de dood op den ha!s haalden: zynde „ één derzelve fteik aan den drank overgegeeven, en naauwlyks „ herfteld van een' tusfchenpoozende koorts, welke hem ómaan„ den had geplaagd;'eene onachtzaamheid weike hy verburgen „ had. Een Jufvrouw had alien raid'welke, men haar gav in den „ wind geflaagen; en, onr'.er arjdere, geduurende haare ziekte, „ een' zeer groote quantiuit geest van Hartsboorn gebruikt".
CO L'teer to Dr. B aker. .Geneest. £:'*/. III Deel. 4 St.p. 759,
C^O Gentlemens Migazinc, for Februury 1767.
(O Ibidem, p. 763.
CO Brief van de lieer In g e nh o os z aan den ITcl-Ëtrw Heer C h ai s , p. 8.
B C-O An Esf"y 'owardsan hveftigation of the pre/ent fuvtsfull ardmost general Mtttod of Inoculation,.p. 6. Geneest. Btbliotb, IV D«el. 3 Stuk p. 504.



fn derzelver Geneezing. 25
Sal mirab. Glauberi: aan Kinderen alleenlyk Pillen van Aloë, Kermes min. en Campher (g). Andrew handelde op gelyke wyze (h). Ruston zeide, dat de proeven/gehoomen om de middelen van de Suttoniaanen te ontdekken, geleerd hebben, dat de ba fis van het poeder, uit Calomelbeftaat, en de pillen uit dt MafapillularumCochice(i); en geevt drie voorfchriften op van middelen uit Kwik en Spiesglas, die in America gebruikt worden^;. Dimsdale heeft zich insgelyksvanM#curiusdulcis en middelen uit Antimonium bereid, met Abforb'entia bediend (/). De Zwcedfche Prinfën zyn met dezelve voorbereid (m). RoséN had ze in beftendig gebruik'■ n). Hast toond, in de berichten van den flaat der Geneeskunde in Zzveeden, dat men de Calomel met Sulphur auratum Antimonii tertiiprcecipitat. en Campher, ter voorbereiding tot de Inenting gebruikt hebbe (0). En wie weetniet dat men tegenwoordig naauwlyks eene Inenting aanvangd, zonder de toediening van deeze of foortgèlyke middelen; 't zy dat men een Vomitif met Abforbentia , of purgeer-mïddeleh met Kwik gemengd, voorfchryve.
x § XXXVII.
O) lhiiem , p. 30. Geneeskundige Bibliotheek, IV Deel,
3 Stuk p. 595.
(*) The PraSice of InocuHtion impertially cortfidtrd. p. 7. Geneesk. Bibliotheek. v Deel, 3 Stuk p. 402.
CO An Effay on Uoculation for the Smaü-pox, p. 88.
(*) Ibidem , p.65 zie van beiden Genee-.k. Bibliotheek. VDeel, 2 Stuk p. 408 & 409.
CO Verhandeling van de tegenwoordige manier van Ir.ënting der Kindei pakjes.
(_m~) Geneesk. Bibliotheek. V Deel, p. 430.
C'0 Handleiding tot de kennis en geneezing van de Ziekten der Kinderen. I Deel, 13 Hoofdft.
C<0 Geneesk. Bibliotheek. vi Deel, p. 543.
. c3



s6 Over den waaren aart der Kinderpokjes ,
§ XXXVII. Men moet verbaasd liaan over de gemaakte groote vorderingen, welke, in weinige 'jaaren, een' zaak van zulle een uitfteekend nut, tot ;dat toppunt van volkomenheid gebracht hebben, dat 'er thans naauwlyks menfehen fterven (p)y aan eene Konstbewerking ter voorkoming van grootere onheilen, welke, nog voor weinige jaaren, gemeenlyk aan één of twee der hondera het leeven kostte (q).
§ XXXVIII. Ik beken dat men hier tegen zal kunnen inbrengen, dat, vermits Sutton zyne Geneeswyze verborgen hield, men met zekerheid daaromtrent niets bepaalen kan ; doch , alles wel onderzocht zynde, blykt het duidelyk genoeg, hoe zeer zyne Specifica geheim gebleeven zyn, dat zyne behandeling nogtans op goede gronden rustte; naardien de Geneesheeren en Heelmeefters van 'sKonings Huis, (onder welke eerften de Heeren
D'JNCAN, WlNTRINGHAM en WARREN
W .aren , en onder de laatften de Heeren JIanby, Hawkins en Middleton,) door Zyne Groot-Brittannifche Majefteit gelast, om te onderzoeken waar in de wyze der befluuring van de Inenting, volgens Sutton, geleegen waare, >iisf±ïjs-: ■ ■ ■■ , ,. yer?
Cp) Dimsdale had, toen hy zyn Werkje uitgaf, van 150* die hy desiydi reed» ingeënt had, niet één verlooren; en had uadetluDÓ het zelvde ?f!uk in 4 r.f 5000 aderen: gelyk te zien is Uit een Brief vu D . Ingenhoi sz aan den Wel-Eerwaa-den H^-er tHAisp.8. RnfcUTToN met de zyneB , verTic :ttf deeze Kn. bewe king, trer jelvr gunrtigen uitflag , aan omtrent 50x00: waar Sutherland nog 10,00-> byvoegd; en toeltüt dat \i 10 van zouden geflorven zyn. Ibidem , en ar-dereD.
07") Arh-ervolcens de Londotifche Stetflvften , door Jurin & Scheuchzer opgemaakt. blykt, dat'er, van de j afen 1721 tot i7zu .9 an de 273 . of éin v»D de dertig ingeën'e KinJeren, geduureDde d,t tvdvak geftorven zyn; van de volwassen maar iin 1 an de vyfiig : of, volgens de tafel van Rirkpatrik» geduurecde dieazelven tyd, 17 van 897. enjs



en derzeïyer Geneezing. 2,?
verklaarden, dat de gahtfche Geneeswyze beftond, in het regelmaatig gebruik van de .uitwendige vrije lucht, in alle getyden des Jaars te doen genieten; in de Lyders, door alle de tydperken der ziekte, hoe zwak zy ook waaren, een goede Levensregel te doen onderhouden; en openende en verkoelende Geneesmiddelen te doen gebruiken (r)i welk laatfte genoegzaam is, om te doen zien, dat hoezeer Sutton aan een oordeelkundig beituur den eerften rang gav , hy nogtans zich ook van goede Geneesmiddelen bediend hebbe. De be-. roemde Lyffirts van Swieten, voegde, ter nadere verklaaring, hier by, dat Sutton een' ftrenge onthouding van vleesch, bouillons, vettigheden en eyeren beval; en eenigc poedertjes deed gebruiken, die iets van 't Antimonium cn dtnMercurius behelsden ;' maar dat hy van de bereiding zyner Geneesmiddelen , aan welke hy een groot vermogen tegen de Kinderpokjes toefchreef, een groot geheim maakte. Van Swieten was van oordeel, dat deeze voorzorgen, zonder gevaar konden achter gelaaten worden; terwyl ook andere Geneesheeren beproefd hadden, of de onthouding van alle dergelyke voedfels volftrekt noodzaakelyk waare: weshalven men in het Weeshuis ttWeenen, in de Voorftad gelegen, na de Inenting, niets in de gewoone regeling der fpyfen veranderde; zonder eem'g nadeeiig gevolg: Alle de inëntelingen3 zegd deeze groote Man, genooten de vrye lucht den gantfehen dag, en /liepen in ruime, hooge en luchtige bed/leden; en vermits Sutton, vervolgd hy, zyne middelen, in welke hy een specificq vermogen achtte gelegen te zyn, geheim hield, kan de men niets zekers van dezelve vastftellen. De Heer van Swieten had dus het genoegen, zonder, geduurende
het
CO Comment.dtreb. in Sc. Natur. Sflftd.gtfi. Vol. XVI. r- 348-
C4



£8
Over den waaren aart der Kinderpokjes,
het gantfche heloop der behandeling-, een"eema middel te hebben doen gebruiken, een vry oroot aantal de inenting gelukkig te zien onderaan. De lpys beftond uit vleesch-nat, vleesch van jonge dieren, zachte moeskruiden, rype tuinvruchten brood en meel-gebak; men gaf hun ook eyeren! Zy hadden allen hun yerblyf in het ruime Zomerpaleis van Haare Keizerlyke Majefteit, welke al het gene tot onderhoud en legging, noodig was verzorgde. Ik zoude te ver uitweiden, indien ik het gantfche beloop der behandeling, door den Heere van Swieten in deeze inenting gehouden wilde mededeelen O*) : waaromtrend men zich te verwonderen hebbe, dat deeze beroemde Geneesheer welke de ontdekking van een Geneesmiddel om het geweld der Kinderpokjes .te bedwingen , zoo hoog fchatte (§XXI), in deeze gevallen den goeden uitflag, geheel en alleen, aan het in acht genoomen geneeskundig beftuur hebbe toegefchreeven • daar nogtans de ondervinding zoo dikwils geleerd heeft, dat zich onder de inenting zodanige gevallen kunnen voordoen, welke, zoo wel als in de natuurlyke pokjes, de hulp van inwendige middelen vereisfchen, Sydenham was, in den beginne, mede zeer fterk voor het koude of verkoelende beftuur, doch kwam, in zyne laatfte Jaaren daar van terug; en de Engelfche Geneesheeren wenscheen, m hun Bericht, dat Sutton insgelyks méér onderfcheiding in zyn beftuur maaken mogte Ri-iAzès handelde ook regelmaatiger, en gaf by zyn beftuur, ook zyne Geneesmiddelen ( fiXXxV > En dat Sutton, behalven het zyne, ook middelen geweeten hebbe, om de ontvangene pokfmet te faeiayden, moet men afneemen uit de aanbieding ,van zynent-
t> *) Men zie de Voorredt, van het 'Pyfie Bul z yner Cm ment ar, tjt tl. Boerhaave /ipkir.



en derzel-oer Geneezing.
zynentwege , door den Engelfchen Afgezant te Parys gedaan, wanneer Lodewïk de XV aan deeze ziekte sevaarlyk krank was ; aanneemendè deezen Vorst te behouden: 't gene hy voorzeker niet zoude gewaagd hebben, indien hy zich niet ten vollen verzekerd had gehouden, van het pokbeftrydend vermogen van dezelve; vermits hy, in dit o-eval, niet meer den toevlucht tot het uitwendig of. mechanisch beftuur der ziekte neemen konde, dewyl dezelve, naar de gewoone regelen, reeds hulpeloos geacht werd. Uit alle deeze waarneemingen , welke nog verder door myne eigene bevindingen ftaan bevestigd te worden , kan men pp nieuws befluiten:
COROLLARIA.
I. Dat, gelyk in het beftuur der natuurlyke Kinderpokjes, wezenlyke vorderingen, uit het wel en ónderfcheiden gebruik maaken van mineraale mid1 delen ! § XVIII) gemaakt zyn; van gelyksn de verbeteringen in de Inenting, uit dezelve zyn getrokken.
II. Dat, gelyk Boerhaave in het eerstgenoemde, den grond gelegd hebbe tot eenen vasten voortgang; Sutton, en die zyne behandeling, nader by, of verder af, gevolgd zyn, de Inenting zeer gemakkelyk gemaakt hebben.
III. Dat wyders, en de poogingen van Boerhaave, op de waarheden boven (§XXI) aangevoerd, gegrond, en die van Sutton, op de Deere daar uit getrokken ( XXIII -XX VIII, XXXVI- XXXVIII) en het natuurlykst beftuur yan RHAzès (g VIII), het naast haare betrekking fchynen te hebben, tot de eerfte deezer Waarheden boven (% XVIII) gemeld.
C 5 IV. Dat



Over den waaren aart der Kinderpokfes,
IV. Dat 'er, 'ik herhaal het andermaal,) ontwyffelbaar, middelen zyn, om de ontvangen'pokfmet te verzwakken en krachteloos te maaken. ft gene te beivyzen was. Waar uit, ten -
V. volgd, dat 'er eene aanmerkelyke, en tot nog toe gewenschte verzachting, in de natuurlyke Kinderpokjes kan verkreegen ivorden; terwyl die genen welke de Inenting verkiezen, die gemakkelyker en veiliger ondergaan kunnen,-wanneer het blykt, dat 'er zodanige tegengifdge middelen voor handen zyn, die het werkzaam vermogen van de pokfmet kunnen verzachten: daar de meeften ze nu veelal, door een mechanisch beftuur alleen, ondergaan; en zy niet altoos zeker zyn tegen de toevallen der gewoone variola. — En eindelyk —
VI Dat'er, langs deezen weg, op de veiligfte wyze, zoo niet eene uitroeying, (door verlcheidirne Geneesheeren, wel met de beste oogmerken voorgefteld, doch in veele opzichten onuitvoerlyk,) ten minften eene aanmerklyke verzachting, van de "Kinderpokjes te verkrygen zyn zoude; inzonderheid in-zulke Landen en Scaaten, in welke de wi! der Overheid de hoogfte wet is: by al dien men, in doorgaande befmettingen, f gelyk in andere befmettelyke ziekten fomtyds plaats heeft) eene algemeene Voorbehoeding beval, of eene algemeene Inenting , naar de vrye keuze van ieder Onderdaan: waar door eene aanmerkelyke verfpreiding der Pokfm t, door de vermindering van de etter en het beletten van haare voortplanting door de rooven, klederen enz., zoude kunnen worden voorgekoomen. En het komt my niet onwaarfchynelyk voor, dat men, op deeze wyze handelende, de natuurlyke pokjes zoo gemakkelyk, zoo niet lichter, vinden zal dan de Ingeëriten: 't gene bevestigd word door myne eigen' Waarneemingen , welke my nu nog overig blyven mede^e deeien.
Ver-



en der zeiver Geneezing. 31
Verflag 'vM eemge eigen Waarneemiflgen, federt het Jaar 1760 gedaan.
F § XXXIX. De twisten welke, federt een geruimen tyd, wegens de Inenting hadden plaats gehad, en het gerucht dat de S utton i a anen in dei. zen maakten,- fpoorden my aan, om alles wat voor en tegen dit {tuk was aangevoerd, naauwkeurig na te gaan : wel verre dat my deezcn arbeid zoude afgeichrikt hebben, of dat ik den yver van veelen als om ftryd deeze gewichtige zaak trachtende te beflisfen , zoude hebben afgekeurd , dacht my dat zodanige onderzoekingen te veel goeds behelsden, om ter bekwaamer tyd, geen gebruik van dezelve te maaken. Het was niet door teleurftelling dat ik op eene andere geneeswyze bedacht was: ik had tot op dien tyd, volgende de wyze van de Ha en s ., vry gelukkig gedaagd; en van alle de Lyders, federt het jaar 1764, (het eerfte waarin my de behandeling der Kinderpokjes voorkwam,.) aan myne zorg toebetrouwd, maar drie verboren; welke ook. boven her bereik der toenmaalige behandeling waaren: Dan, de groote toeftel van Geneesmiddelen, uit dagdyklche .lavementen, Spaanfche vliegen, verfcheiden foorten van verkoelende- en borst- en keel-dranken beftaande, en desniettegenftaande, het onvermogen om de Febris Secundarla voortekoornen, deeden my te eerder tot deeze verandering befluiten.
§ XL. Van het eerfte oogenblik af, dat ik aanving my met deeze gewichtige zaak, ernftig bezig te houden, werd ik meer en meer overtuigd, dat,
* 't en
O) Ratio. Mtitn&i. Part II, Cap. III.



fc* 0ver den waren aart der Kinderpokjes,
'X en waare men geraakte tot de ontdekking van eenig middel, vermogend om de Pokfmet, op de natuurlyke wyze medegedeeld, te verzwakken en krachteloos te maaken, alle de verbeteringen in de konftige behandeling deezer Ziekte, tot het waare doelwit, (de voorkooming der flachting welke dezelve aanrecht, i ongenoegzaam zouden blyven En, aan de andere zyde, in aanmerking neemende dat men de Inenting nimmer wezenlyker zoude' kunnen verbeteren , en tot een' beftendige volkomenheid brengen, dan in zoo verre men in de navorfching daar van flaagde 5 vond ik my aangefpoord tot het fcnryven myner Proeve ove? de Voorhenoedtng der Kinderziekte (t ); m welke ik ai het gene my, tot oP dien tyd, nopens dit onderwerp bekend was, (zonder echter nog andere Waarneemmgen gedaan te hebben, dan die in dezelve Cu) zyn medegedeeld,) voorfteide: een groot gedeelte waar van, ik in deeze Verhandeling heb moeten overneemen.
XLI. Men
CO C Wylen de Leidfebe Hoogleerasr A. va n R o y e n heeft, benevc-s andere voornaame mannen, deezen arbeid wel met zyne goedkeuring, ap eene byzondere wyze, gelieven re vereeren. Men zie de Bylage A. - Insgelyks de Weener Lyfa.p de Haen. welke nopens denzelven fchreev: „ Tandem „ Medicus Haga öatavus van den Bosch non minus pracM tica quam erudita Ddfertstione hanc materiam fufius traaavit: h cujnscum irbem uaiverfum interfit, nullus dubito quin , quod „ lin*ua Patria cetcris uatunibus mortua fcripferit, in Latium , » W «liquis Eukvs geatihus prcftt, transferre pr.,tinus veüt"' Ub. Cit. Pars I, Cap. 5 § IX. p. 87. d i. - Eindelyk heeft een Hollandsch Geneesheer, Dr. van den Bosch, in 's Hage , in eene niet min pradifche dun geteerde Verhandeling, deeze Stem meer uiiv.erig behandeld; en 'er is geen tzoyfel aan , of de geheele ztuereld, zal, wegens bet belang dat zy daar by heeft, htm vtrxveten, dezelve (daar by ze in zyne Moedertaal, welke voor alleaniere volken dood is, gtfebreeven heeft') ten fpoedigjUn in de taal der Gtleerden overtezetten; op dat ze , ook aan de Overige bewoners van Europa , nuttig en voordcelig zyn moge.1
C«0 LS 11, VII, XXVII en elder».]



en clerzeher Geneezing.
33
XLI. Men was, wel is waar, reeds meermaaïen op deeze heilzaame onderneeming bedacht geweest; doch men heeft het, of daar by gelaaten, of zich met eenige Waarneemingen vergenoegd ( XXIV—■ XXXVIII). Boerhaave zelv, is niet verder gegaan dan tot het voorftel daar van, en het .doen van eenige proeven met de Cinnaber; doch hy trad terug, toen zyn lyder aan deeze ziekte overleed; volgens het geene daar van getuigd word door den Baron vanSwieten: hier door werd hy geheel daar van afgefchrikt, en liet de verdere nafpooringen hier omtrent, aan gelukkiger onderzoekeren over. Doch niet de Cinnaber, maar de hevigheid der ziekte en de ongenoegzaamheid van het middel veroorzaakten den dood van deezen lyder: hoewel de Chineefen zich van hetzelve, ter voorbereiding tot de Inenting, bedienen.
XLII. Boerhaave liet echter zyn gevoelen, omtrend de mogelykheid om in deezen te kunnen flaagen, niet vaaren; maar toonde, by de uitgaave van de Verhandeling van Lobb (§ XXIV) over de Kinderpokjes en haare voorbehoeding, daarin te yolharden; aan dezelve, onenlyk, zyne goedkeuring verleenende: gelyk ik daar van omftandig melding heb gemaakt in myne genoemde Proeve (v). .
XL1II. Hoe uitmuntende ook de Verhandeling was, door Hilary (§ XXV) over deeze ziekte gefchreeven, en niettegenftaande hy zyne Waarneemingen , met den 'gelukkigen uitflag welke deeze Geneeswyze in veele lyders had (§ XXV), bekroond zag, werd 'er echter zelden gebruik van gemaakt; zoo weinig als van die van anderen: immers vind men nergens, zoo veel my bekend is, dat deeze Waarneemingen gevolgd zyn.
$ XLIV. Be-
O) Peg. 183.



34 Over den waaren Aart der Kinderpokjes,
§ XLIV. Behalven de aangehaalde, zyn 'er, snyne.s weetens, geene andere Waarneemingen hier omrrend gedaan; uitgenoomen die re Edinburg, alwaar zy een' ongupfögen uitilag hadden.
§ XLV. De beroemde "Rosén van Rosenstein, bed!' nde zich, van zyne voorbehoedende miu^len '§ XXVII;, ook flechts tot op den tyd van de uitbotting; en was als dan, gelyk te vooren, genoodzaakt tot een groot aantal andere middekn den toevlucht te neemem
§ XLVI Tot de verfeheidené poogingen, in 't werk gefield ter ontdekking der middelen, van welke Sutton zich bediende, beh'óoren ook de proeven van de Heer L. Rouppe, federt Geneesheer te Rotterdam; aan twee Bootsgezellen en twee Kinderen, met Campher en Mercariós du/cis gedaan ; en medegedeeld in een brief aan wylen den Hoogleeraar G a u b i u s ( w .: zy werden gedaan op pokjes, langs de natuurlyke weg medegedeeld, en koomen derhalven te meerder in aanmerking. Het was eerst in December van het Jaar 1768, dat ik gelegenheid bekwam deeze Waarneemingen te beproeven : ik begon myn beftuur volgens de befchryving van dezelve,, en volhardde daar mede tot den zesden dag; wanneer ik my genoodzaakt vond, weder tot myne voorige Geneeswyze terug te keeren r welke déstyds beftond , in dë goedgekeurde behandeling van Uimsdale. In de eerfte dagen bcfpeurde ik geene voordeelen van dit beftuur; maar het verbaasde my, op den 17 dag der ziekte, in welke zwaare famenvloeyende pokken de hoofdrol gefpeeid hadden, te zien dat alle de toevallen bedaard waaren, dat geene Fsbris Jecundaria zich vertoonde, en dat de Lyderes, een meisje
van
Cw) Te vinden in de Geneeskundige Bibliotheek ven Prof: Sandiiori, IV Deel, pag. s.05.



en derzeher Geneezing.
35
van 17 Jaren, zonder verder eenig middel te gebruiken, volkomen herftelde (x). Ik had, federt, gelegenheid deeze proef in drie andere meisjes} beneden dezen ouderdom, te herhaalen; en de uitkomst was dezelve.
§ XLVIL- Deeze geringe, doch wezenlyke, vorderingen gaven, aan den eenen kant, wel eenige hoop; dan, het mishaagde my zeer, een middel te bezigen, dat men in het hevigfte der ziekte, wanneer den ftryd eerst recht aanving, moest laaten vaaren : waarom ik befloot daarvan aftezien , en eenen anderen weg te beproeven. Eenigen tyd daarna, daartoe gelegenheid bekoomen hebbende, gav ik kleine giften van Calomel met Regulus Antiman. Medicin.; welke, wel langer konden gebruikt worden, en de Febris Secundaria mede eenigerihltate voorkwamen ; doch niet genoeg aan het oogmerk voldeeden, om eene meer algemeene verzachting in deeZe ziekte te bewerken (y). Sedert dien tyd verliet ik de Mercurialia, en bepaalde my tot die middelen waar van ik my tans bediene, en welke, door trapswyze verbeteringen, allengskens die volkomenheid verkreegen hebben welke zy thans bezitten 3 ter gemakkelyke geneezing van deeze Ziekte : de uitkomst was gelukkiger; de middelen konden, door alle de tydperken van de Ziekte, gebruikt worden; en op den elfden dag, zag ik myne poogingen, door den afloop der Pokziekte, bekroonen.
§XLVI1X .
( * y Men zie de Bylage BV
(y) [Onder de genen welke op deeze wyze behandeld werden, bevond zich een Lyder, in gevorderden Ouderdom, met aller-» famenvl'jeïendfte Pekken en voorafgaande allerysfelykfte lumbago; welke echter, na de uitbotting, flechts maatig Koorts had, geen Febr. ftcvud. onderging, en ia 23 dagen herfteld was.]



56" Over den waaren aart der Kinderpakjes j '
5 XLVIII. Er openbaarde zich geene Epidemie tot in 17/3; wanneer zich de Kinderpokjes in versheiden Plaatfen vertoonden. Een myner Vrienden, [nu wylen] de Heer M. J. de Man, Med. Doctor te Nvmegen, .van myne poogingen verwittigd, fchreef my den 7 April van dat Jaar, met verzoek om eenige opening omtrend de wyze op welke ik myne proeven deed. Ik vond geen zwaarigheid hier aan te voldoen, en deelde hem dus myne gedachten" mede; ten einde hem in ftaat te itellen om dezelve te volgen en zynen medeburgeren nuttig te zyn. De uitkomst beantwoordde hier wederom aan de verwachting; en den 15 Mey daaraanvolgende, fchreef deeze verlichte beöeffenaar der Geneeskunde my hier omtrend het vólgende: „ Intusfchen verplicht my Uw Ed. in„ formatie aangaande den Regulus Antimanii Medii ,, cinalis, om myne plechtige dankzegging deswe„ gens te doen. Tot hier toe heb ik denzei ven in „ twaalf lyders met het uiterfte fuccès gebruikt, „ zonder een eenigen te verliezen; en ik heb beti vonden, dat 'er minder etter in de ppkjes gefor„ meerd word, en de Febris Secundaria weinig of „ niets zy. Onder anderen heb ik een vclwas„ fchen Vrouwsperfoon behandeld, die mogelyk „ meer dan 10,000 pokken had, en geduurende de „ fuppvratie'altyd wel at, Hiep enz:; ja byna niet „ ziek was. Dit aanvanglyk tot uwe en myne „ bemoediging: {Trekkende het my tot geen min„ der vermaak, een ander de verfchuldigde juftitie „ te doen, als zelve eenigen lof te ontfangen." Deezen Heer heeft, na dien tyd, nog verlcheiden' andere goede proeven gedaan; onder anderen nog in 1778, aan twee zyner eigene Kinderen en zyne Dienstmaagd; met het zelfde gevolg: alleenlyk Haagde' hy niet in Veftculops, in het Jaar 1773; zynde myne Waarneemingen alstoen nog niet
vér



en dcrzelv.r Geneezing'.
Vér genoeg gevorderd, om den noodigen raad tegen dezelve te geeven (s),
§ XLIX. Ik vernam, wat myne eigen' Waarneemingen betreft, de goede uitwerkingen van dit middel, niet vöör de maand July van het Jaar 1772, in een jong meisje, van Amfterdam met de befmetting alhier gekoomen, welke zich vervolgens ontwikkelde: hét eerfte tydperk wel beftuurd zynde, werd haar liet middel, ten tyde van de uitbotting toegediend; met dit gevolg, dat, van de eerfte, ópenbaaring der ziekte te rekenen,, zy met den elfden dag, geheel,herfteld was ; niettegenftaande men niet minder dan zestig pokjes op het aangezicht telde (f). , , , .
§ L. Kort daar aan, had ik gelegenheid dit middel te beproeven aan een my'ner eigen Kinderen een meisje vart 9 jaaren , welke hevig door de, kinderpokjes aangetast werd: op een afftand van, zes uuren , van my verwyderd zynde, was het niet vóór den zesdén dag der ziekte dat ik" haarbezogt; Wanneer ik haar in een harde koorts vond met een radde pols; de pokjes in groote , menigte.
f» Men zie de briefwisfeling hier omjrJnt gehoudèa, in hm geheel, in de Bylage C.
■ (f) E?y beeft niet meer dan omtrent 24 gr. ya» den Reguktt. gebruikt, ia kleine giften. Eerst van deeze formule: Rcgul* Antim.Mcd. Schulzii. gr. iij. Capbur*. gr. j. Pulvis t c^eL tfo. c. gr. viij. m.f. pulvis. Vervolge»s* Rcgul. Mtd. Antim„ ptapr. gr. iij., Capbur* gr. j. Sacckar. Alb. 9j. Ofwel, Rcgul, Antim. Medicin. gr. iv. Capbura gr. j.; Refin. Cort. Ptruv». V- f-j- Saccbar. Alb. 9j. Eindelyk ook met byvoeging vsa Antimonium iiapb. non Abl., en uitlaating van deCapbiira. Eea lewys van de ongeftadigheid myner toenmaaüge behandeling. Zy:gebruikte maar een balf poeder, elk van 3 grein, telkens. Ifc »av haar ook Claret, cn fchikte my 'voorts naar rte aanweezigs' indicatiën : een Uxttif van Manna of Sal Glauber.1 yO#£fchryvende, wanneer'er ontlasting noedig wa§, enz.] —r~



3 8 Over den waaren aart der Kinderpakjes 3
menigte famenvloeyende, fchynende het geheele aangezicht flechts eene enkele korst te zyn ; de keel zeer bezet,'de oogen geflooten, de hette en gloed hooggaande, ,en de overige toevallen naar evenredigheid: de noödige verkoeling, door Enemata, Veftcantia en Refrigerantia aangepreezen hebbende, ftelde. ik deii Geneesheer welke haar dusverre had behandeld, myne Geneeswyze voor, met .verzoek die te willen volgen. Hy ftond zulks toe, en behandelde myn Dochtertje óvereenkomftig dezelve; waar door zy, insgelyks zonder febris' fecundaria te ondergaan, gelukkig herfteldè (f).
LI. De gelegenheid om proeven met deeze middelen te doen, kwam my weder voor in de maand September van het' Jaar ,1773 , in de behandeling van drie Kinderen aan' myn beftuur betrouwd ; ■twee van welken, famenvloeyende pokjes hadden, en het derde, copieufe discreta. De koorts van het eerfte tydperk was, in twee deezer kinderen, allerhevigst : in het eene met geweldige ylhoofdigheid gepaard, in het andere met hevige ftuiptrekkingen. Zy werden in dit tydperk, overeenkom, ftig elks byzonderc gefteldhe'id (cónftitutio) , behandeld. Op den derden dag openbaarden zich de pokjes; na het uitkoomen van welke, hun het middel, § XLVIII gemeld , riaar' gelang hunner jaaren, werd toegediend: waardoor, na het gebruik van eenige giften, de ziekte dérmaaten gemaatigd werd, dat zy zich niet als des nachts , in het bed hielden, zich naar gewoonte vermaakten met fpeelen, èn zeer goeden eetlust hadden, eetende het geene hun voorgezet werd; zonder dat ik naauw acht gav om hun dierlyk voedzel te doen
ont«
Of) [Zy gebruikte den Regulus Antim. Med. in kleine g/fren y:m vitr af tyf gieiaen, met drie deelen Refin.Cort. Peruviar.i ; étie of vieiraaaka 's daags, naar de oautandjghïid vereisente. J



' . en derzelver Geneezing^
©nthouden ; de zwelling was op den zesden dagzeer raaatig , en de roodheid, welke zich anders over het geheele aangezicht verfpreid, vertoonde zich niet dan rondom de pokjes; den gewoonen kring vormende. Ik zag met groot genoegen, de opgekomene pokjes (papulct), hier en daar , met groote menigten verdwyrien, zonder weêr te koomen (\). ' \ In alle deeze Kinderen begonden de pokjes, op dén 7": en 8" dag, te droogen in het aangezicht; in het welke zy den 9 dag volkomen droog waaren; en op den elfden dag over het geheele lichaam. Deeze zelvde orde heb ik in andere Kinderen 5 federt dien tyt waargehoomen. 7— Het Was verwonderlyk den afloop deezer ziekte te zien, in een meisje van 14 jaaren , welke in de koorts van het eerfte tydperk doodelyk ziek was geweest, en, ha gedaane aderlaating en gebruik van ontlastende middelen, ook wormen loosde: de dyën waaren in deeze Lyderes, tegen het gevoelen van Cotunnius (aj, wel degelyk met pokjes be-; zet. Onder het zelvde geneeskundig beftuur, was zy, naar maate van het groot aantal pokjes, byna niet ziek,' na de uitbotting; zat dagelyks óp , nam haare middelen met vermaak in en at en fliep wel, terwyl op den elfden dag, niet dan groote, drooge, verhevene rooven, zich op het aangezicht en het overige des lichaams vertoonden. Hier werden geene paerfche kringen aan de pokken, vernoemen; en zy herfteide volkomen, zonder
eenig'
O) drié Kinderen geiruikten ia hst tweede tydperk,
een halt' dragma van den Regulus Antim. Kedic,, tweedragmen S2I Mirab. Glaub eri en Campher; verdeeld in *e3 poeders: •m op de gezegde wyze te gebruiken. ] u
O) Welke gefchreeven had, dat dezulken die met wormea bezet waarsn, geene pokj«i op de dyen bekwamen. diStdib.Vafiil.
P a



'wf* Over deti zvaare» aart der .Kinderpokjes,
eehig kennelyk litteken overtehouden (*). In drm andere Kinderen, aan welken ik dit middel, reeds by den eerften aanval der pokkoorts, toediende, werd dezelve daar door zodanig haare kracht benoomen , dat de pokjes achterwege zyn gebleeven , zonder zichtbaare fuppuratie: men konde niet dan enkelde flipjes zien ter plaatfe daar de pokjes zich zouden vertoond hebben. Ik flaagde toen zoo gelukkig, dat ik in myne aantekeningen fchreev: „ dit middel gaat de pokkoorts zoo krach„ tig tegen, dat de Kinderen onder deszelvs ge„ bruik geen fchaduw van ziekte gehad hebben;
dan alleen op den zesden dag, by hét begin van „ de febris J'uppuratoria , of koorts van het tweede „ tydperk; op welken men befpearen konde dat „ ze min of meer koortfig waaren." Alle deeze proeven flaagden naar wensch, zonder dat zich eenige infortünia openbaarden (f). Alleenlyk kondeik niet, naar myn genoegen, ilaagen in een
Kind
' (*) [D*eze gebruikte, na de eruptie, dezelvde poeders, uit Regu:. Bfed. A'.t. 5 3» Camph. 4 gr., & Sal Mirab. Glauïeri 3ij- m. f. pulvis vj. welke vyf of zes maaien herhaald zyn ; ^oo dat zy 3 dr.gm. Rcgul. , met iloaceSalGlaub., en 24 gr. Campber heeft gebruikt. Óp 'temde gav ik haar, Pulv. Cortfachiii, gr. 15. Syr. Alt-de q. f. ut fimt Pi'lultc No V: en twee d8gen daarna Pulp. C^ftt. '■urn Tamarind. * ^ j/3, Sal Glaub. 3'ij- & Pulv. Cornachi\i 3,3- Zonder verder eenig ander middel voortefebryven ; uitifpnoonien alleen aeeze' eenvoudige
■formule : Spir. Mindereii 3*y> dq. F. öambuc. ^j, Jn het
eerfte tyiperk, had ik baü doen gebruiken : bceoS. Hirdei Lib. ij SalMirab. Glaubtri 3yj. Rob. Rib-.finr,, Syr.iub. iiai » § /3. Spi'i Nitri d. Ik gav haar onk het Elix. l'itripl.
met Koud water. £eu hewys van myne genachthe.d aaa de Aeida; doch waarvan ik federt ben teruggekoomea; gelyk beneden ( U Afd § Vïl) nader word gemeld. ]
fjf) C 10 a,!e deeze »VÏ>ven werden Digefiiva by de pokmiddelefl gevoegd; de TinSura aquofa rofa urn ter verkoeiinge al« eei geL'iesmiddêr, es kond pompwater voor dsti dorst gegeeven.1



en derzeïver Geneezing. Aï?
Kind van elf maanden, 't welke men de middelen, (welke te dier tyd onaangenaam van fmaak waaren,) frietbehóorlyk "konde doen gebruiken; welke hinderpaal ik naderhand heb uit den weg geruimd, door, zonder de Kinderen te kwellen , aan de Moeders of Voedfters de middelen in te geeveh; welke proeven even gelukkig, zoo in de voorbehoeding als in de pokziekte zelve, gedaagd zyn. In dit Kindje, deeden zich verfcheiden' verzwaarendé omftandigheden op, welke de proef-twyffelachtig maakten : want, ten r , gebruikte dit Kind geen ander voedfel dan de borst; ten 2., was de Moeder, door dit en een voorig Kind dermaaten uitgeput en'afgemat, dat zy zelve ziek werd; en her Kind, eerst niet dan ontaart zog kon toedienen, terwyl daarna, de brandigheid der tepels weldra het zoogen geheel belette ; waar door dit wichtje van zy n gewoon voedfel beroofd werd; ten 3 . , konde men hetzelve, wanneer de ziekte op het hoogste was, de middelen niet meer inkrygen; waar door de pokjes die reeds verdvveenen waaren, weder te voorfchyn kwamen; ten 4? , verzuimde men, toen het Kind eenigzins beter werd, my daarvan terftond kennis te geeven ; zoo dat het, aan zich zeiven overgelaten zynde, aan eene peripneumonia overleed.
§ LIL Denvoorigen uitdag zoo gundig zynde, beproevde ik het vermogen der pokbeftrydende middelen, op een'andere wyze; doende dezelve, tot pillen gebracht, met koud pompwater gebruiken; en de uitkomst was even gewenscht (f). Ik
begon
(f)[Oeeze pillen beftonden , tft Tjl. Regutus Ant. Med 3j Suïyhur Aitim. 9> Bat], Peruviar. q. f. at fiunt piliuU gr. iv. Van weike ik , om de drie uuren, één deed gebruiken met koud water. Van dezelvde formule bediende ik my in het geval 'i gene vervolgens voorkant.]
D3



i^a Over den ivaaren nart der Kinderpokjes ,
beeon hier mede by een Meisje , welke door de eerfte koorts hevig aangetast was, gepaard gaande met braaken: de pokjes zich openbaarende, deeé ik haar het bed verjaateh, en gav haar myne pillen; welke zy, na de eruptie, vrolyk gebruikte, zonder verder over ziekte te klaagen; tot groote verwondering der aanichouweren : onder welken 'er waaren, die ontkenden dat hetwaare Kinderpokjes zouden zyn. Drie Geneesheeren onder de nieuwsgierigen zich bevindende, betuigden hunne geneigdheid om met dit middel'proeven te doen; waar toe ik hun in ftaat ftelde , verzoekende , 'in der tyd , my den uitilag te berichten. Zy deeden drie proeven; waar onder e'e'n, in een Lyder, met petechiën bezet; en getuigden , dat zy met hunne gewoone wyze, de pokjes zoo wel niet beftuuren konden : zynde dezelve op den n« dag droog geweest , en de. Lyders volkomen herfteld. In de maand January van 't Jaar 1776, heb ik, met dit zelvde middel, nog een eenig Zoontje van voornaame familie, (op wiens lyf, zoo men zeide, een Millioen Guldens ftond,) behouden; en gelukkig, mede al fpeelende, geneézen : ..hebbende dit middel alleenlyk, in eene nabuurige plaats, waarheen het, ter beproeving, gezonden was, die gelukkige gevolgen niet gehad: het zy het aldaar te vroeg, of niet met de vereischte onderfcheiding, toegediend werd. Waarom ik befloot het zelve van daar, gelyk ook van eene andere plaats, terug te eisfcheö , ter voorkooming van kwaade proeven; naardien het gebruik van dit middel meerder Oplettendheids vereischte, dan ik in den beginne gedacht had, en dan dat, van het welke ik, in de voorige gevallen, my had bediend; terwyl ik ook aan deeze Heeren Doctoren, voor als nog, alles niet mededeelen konde.
§ LUI. Dan, in de maand October van het Jaar -773? werd de zaak voor my allerernftigst, en ik
werd



m derzelver Geneezing.
43
werd in de gevoeligfte beproeving gefield: en, genöomen ik konde geene andere gevallen dan dit, aanvoeren, zou het, (zoo ik achte,) genoegzaam zyn , om myne oprechtheid en welneemendheid. in deezen , voor het oog van geheel de Waareld, te bewyzen. Myne zes overige kinderen werden door deeze ziekte aangetast. ' 3k had hen door de Inenting niet kunnen 'beveiligen,' doordien myne geheele familie zich daar tegen verklaard had; ook hadden ze geene voorbehoedende middelen gebruikt, wyl ik in myn-eigen' kinderenzoo wel als in die van anderen, den goeden nitflag dier middelen beproeven wilde, welker heilzaamheid in het tweede tydperk der ziekte, reeds aanvanglyk gebleeken was. — Door zekere omftandigheden, drie dagen afweezig geweest zynde, vond ik, by myne terugkomst, myne derde dochter in een hevigen aanval van de koorts van 't eerfte tydperk. Men' had haar een laxatif toegediend, en echter vomeerde zy telkens: vermits het een zeer levendig kind, en de pols zeer opgezet was,liet ik haar een kleine aderiaating doen, en fchreev vervolgens, verkoelende en verdunnende middelen voor. De pokjes uitgekoomen zynde, werdzy, op de wyze boven (§ LI) gemeld, behandeld; en gebruikte de Tin&ura aqnofa rofarum, en koud water voor den dorst: de proev'Haagde ook in deeze,en de pokjes waaren den elfden dag droog; zonder byna eenige fchaduw van Febris fecun aria te verneemen. Ik zag in dit geval,1 allereerst, het verfchynfel door F. Hof fmann vermeld f§XVI); 't gene my niet dan naderhand, door het leezen van die plaats, bekend werd; waarom ik my, in't vervolg, daar niet meer van bediend heb. Myne overige vyf kinderen werden vervolgens aangetast; onder welke myne oudfte Dochter, toen twaalf Jaaren oud, aan den oever des doods geraakte; doordien men haar uit het bed genoomen, en met de voeten in 't water D 4 gezet



44 ©ver den waaren aan der Kinderpokjes,
gezet had; een middel, door veele Geneesheerea zoo zeer aangepreezen, ter afleiding ( b) : zy werd doodelyk benaauwd ; de pols was klein en rad; de ademhaaling werd zeer'' belemmerd; en het aangezicht en de lippen zwart: alle middelen, uit Spir. Mindereri enz., vruchteloos bevindende, en niet dan den laatften doodfnik te gemoet ziende, nam ik het bcfluit, haar ouden Rhynfchen wyn, van 16O0, te geeven; waarvan dien nacht, "een halve flaccon gebruikt werd, met dit gevolg, dat ze weder bykvvam en de pols, kloekcr werd : waarop ik,om te beter de borst en benaau wde longen te gemoet te koomen, een' kléine aderlaating van 334 oneen beval; zynde het bloed zeer zwart. De pokjes uitgekoomen zynde, gebruikte zy dezelvde middelen als boven; kreeg een groote pok op'het wit van het oog, (ad nata albuginea) die even fpoedigals de anderen, zonder letzel, droogde; en de ziekte was geheel afreloopen met den elfden dag: op welken zy betuig, de een onverdraaglyken honger te gevoelen; en,ziende het middagmaal gereed, gaf zy haare begeerte te kennen, om Stokvisch met aardappelen, by voorkeur boven andere fpys die aangerecht was, te mogen eeten; 'tgene haar wel bekwam, 'cp binnen weinigp dagen was zy volkomen heriteld. Welk ëenverfchil van behandeling! - van myne vier andere kinderen, hadden twee die ziekte maatig: hebbende den een discretce, de andere cohcerentes; doch de twee jonglten werden allerhevigst door dezelve aangetast; zynde van den beginne af, vmheuonfluente ftort. Allen werden ze op dezelvde wyze behandeld; en men deed hen, zoo goed men konde, op den tyd de middelen inneemen: in weerwil van het geweld der ziekte, bleev den eetlust henbeitenB ,;, : , \ ..• ' dig.
Zij Conftr. F. Hoffman, M. R. 5. Tom. II. [p. 58/3



en derzeher Geneezing. 45
dig by; doch, in eenen ouderdom zynde welke voor geen redenen vatbaar is, wilden zy géftadigin hunne wiegen blyven liggen; in welken ze door de Dienstbooden, na de gewoonte desLands, geduurig vry warm werden toegedekt; het gene hun beroovde van de voordeden welke de anderen genooten : terwyl, daar en boven, de fcherpheid der urine 9 waar aan zy dus van tyd tot tyd blootgefleld waaren, hun zeer fchadelyk was; en veroorzaakte, dat, hoezeer de cofjfluentes in het aangezicht, in discretce veranderd waaren, en, even fpoedig ah by de anderen , droogden, die van het onderlyf zoo gelukkig niet voortgingen, maar deeden vreezen voor gangreena; welke echter, door het aanleggen van een uitwendig middel, uit eene folutio Myrrhce in Vino albo beltaande, (f, overwonnen werd: zoo dat ook deeze kinderen, zonder merkelyke zichtbaare overblyvfels, gelukkig geneezen werden; en alle zeven bevinden zy zich nog in leeven, en in goeden welftand. In geene van deeze allen, heeft eenige Etterkoorts plaats gehad (*).
% LIV.
(t) [Te weeten |i. Pulv. Myrrha. cum S. q. Pïni Albl v. g. |xn. vel ^xvi. zacntjes in een tinne kom gekookt, (in 3nier vaatwerk mislukt de oplosfing) tot de volkomene ontbinding der Nlyrrhe ; zoo veel vochts 'er weder by doende als bet verkookt, om niet te dik te worden, en tot een maatig vloeiba.ir vocht; te dienen : 't welk do.jrgedmn zynde , cm het half \ heel, twee, of drie uuren, wedet ververscht word; «aar maate van hetSgevaat en der gangranu.~]
(*) [ Nog yond men ^ingetekend : n In de maand Qéto'ier « [ '773]. gav ik aan een klein Kjrd, in het eerfte tydperk, een „ Mixtuur uit T}t. Sp. c. c. Suec 3 $. Syr. 5 r*i. e.ptr. Jiv. » dq- F- Sambuci | ij/J. De pokjes niet willende nhkroaen „ met het Pulv. Cin .ab. Nativ. gr. v. Sulph. Antim. gr. j.
Saccbar. 9i. tot drie poedeis gemaakt, ©m daar van om de „ drie uuren, één te gebruiken, voegde ik den volgenden dag
<*alt by » Rr- 'j Campb. me; 9' Saccb. , in twee giften verdeeld. ,3 Het Mixtuur werd herhaald »'s mede het poeder; en de uit-
D 5 bot-



46 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
§ LIV. In vervolg van tyd, deeden zich niet minder doorflaande blyken op, van de pokbeftrydende Kracht deezer middelen en van hun vermogen ter verandering van confiuentes in discrete. Zonderling in een meisje.van zeventien jaaren, welke in den eerften aanval insgelyks doodelyk ziek was: zy vloog in haare ylhoofdigheid,- in weerwil van alle aangewende gewoone middelen,; telkens uit het bed, zonder bedwongen te kunnen worden; het gene aanhield tot op denvyfden dag,- -wanneer de pokjes zich zichtbaar openbaarden; welke van de famenvloeyende foort -waaren, en alles kwaads voorfpelden. Het gewoone pokmiddel werd,: gelyk in de voorige: gevallen, :toegediend; met deeze gewenschte uitkomst, dat zy,, insgelyks binnen den gewoonen tyd, volkomen ftérfteïde: door den dag zat zy op en at met finaak; gevoelde niet meer dan een' zeer geringe aandoening van defcbris fecundaria; en onderging ; niet het geringfte verlies van haare fchoonheid: kunnende men flechts eenige weinige flaauwe tekens der ziekte, ontdekken op het voorhoofd; tegen het welke, in de eerfte dagen, een doek met azyn was aangelegd geweest. • Verfcheidene andere proeven in anderen, zyn op denzeivdcn voet in 't werk gefteld: in dén van welke zich gelegenheid op deed ter beproeving, om de koorts van 't eerfte tydperk in diervoege tegentegaan , dat 'er geene pokjes op volgden; 'tgene my, in eene vrouw welke de Kinderziekte nooit gehad had , en twee haarer Kinderen , door dezelve aangetast, (en waar vanzy het eene thans zoogde) behandelen moest en oppaste, gelukte: gelyk ik ook in een
ander
„ bottin? gefcbiedde. Ik gaf toen Manna , en vervolgens de M p-edcrs van R,fgul. Antim. Mtdic. 3/8 Sal mirab. G'.aub. 3j. „ Saccbtr alb. jij. ,o ra giften. Daarna laxantia; en bet Kind m is volkomen heriield." ]



en dtrzelver Geneezing. 4f
ander dergelyk geval, op dezelvde wyze daagde. Dan, deeze proeven geenen genoegfaamen trap van zekerheid hebbende, begeer ik dezelve niet als duchtige waarneemingen aantevoeren; fchoon ik de mogelykheid daarvan, niet in twylfel zoude durven trekken (*,V In alle deeze proeven was ik gelukkig gedaagd: alleen uitgezonderd een jongetje, dat zich in het aangezicht, aan de rechterwang, zodanig gekrabt en gehavend had, dat zich dtgangrana daarin openbaarde; waardoor de huid van het aangezicht en van den hals, zoo hard als leder werden even als men dit verfchynfel befchreeven vind door Boerhaave (ff), welke zulks ook ongeneeslyk verklaarde : gelyk dit kind dan ook dit noodlot ondergaan „moefl; ,• hoewel de pokken voor het overige volmaakt wel Honden, en verder alles met de voorige proeven overeen kwam. Ter deezer tyd was my nog niet gebleeken, hoedanig het vermogen der ontdekte middelen zoude gunnen zyn, ingeval de gangrana zich in de pokjes mocht openbaaren : een toeval, door alle beoeffenaaren der Geneeskunde als hoopcloos befchouwd, en ook by my als zodanig aangemerkt: In de volgende waarneemingen zal ik zulks behandelen; terwyl ik, alvoorens tot dit gewichtig ftuk overtegaan", eerft aantoonen zal, wat 'er, uit de voorgaande waarneemingen, ten nutte der Geneeskunde , voortvloeye. Dezelve hebben my doen zien:
I. Dat in alle myne lyders welke famenvloeyende pokjes hadden, dezelve veranderd zyn in van één
&•
(*) [Dit zal niet vreerad kunnen voorkomen , aan hun die wëeten dat Boerhaave verklaarde, dat een pokzitkte dikmaah zonderpokken i.. jiphor. 1393. cum.Com. G. Van Swieten, Tom. v , p. 53 & 55- ]
Ctt) IJptior. 429 Stq. ]



4^ Over den waaren aart der Kinderpokjes,
gefcheidene; en dat, zoo wel in de eene als in de andere foort, een groot getal pokjes verdweenen en te ondergebracht zyn.
II. Dat deeze ziekte, volgens de medegedeelde waarneemingen, binnen zeer korten tyd, namelyk, van elf tot dertien dagen, naar maate van het vroeger of laater uitkoomen der pokjes , zy afgeloopen ; en dat, wanneer die uit waaren , dé be-> handeling in acht dagen haar beflag verkreeg: en dus oost met ongelyk minder kosten, dan volgens de gewoone geneeswyze plaats hebben kan; naardien den grooten toeftel van • geneesmiddelen by dezelve gebruikelyk (§ XXXIX), hier onnoodig is.
III. Dat, door het vermeesteren van het pokgif , het overwinnen van de benaaöwdheden in de keel en aan het hart, der bezetting op de boritj verwekte kwyling enz. hebbende" ik in geene myner lyderen Salivalis vernoomen,) veele der gewoone toevallen der ziekte werden afgefneeden: het delirium hield Jna het gebruik yan eenige poeders of pillen teriïond op ; de nachtrulT. werd , zonder gebruik van opiata, bevorderd en genooten de eetiuft bleef; en , om alles in het kort iamentetrekken, de ganfche gedaante van de Morlus univerfaiis inflamma.orius & fuppuratorius, fof alftemeene ontfteekende en veretterende ziekte ) werd, in eene Morbus particularis cutaneus , cum levamine omnium fymptomalum , ' of eene byzondere huidsziekte; met verzachting van alle haare. toevallen,) op eene gewenfehte wyze veranderd.
IV. Dat door deeze behandeling , de febris Jeeundaria, of Etterkoorts, welke geoordeeld word de grootfie flachting en de meeste befmetting te veroorzaaken, afgefneden of voorgekomen werd ; waardoor, bovendien, defchoonheid werd behouden : blyvende 'er byna geene gedenktekens Van deeze wreede ziekte over. Slechts in één myner
proe-



en derzelver Geneezing. 49
jsroevelingcn , doch welken, niet voor den negenden dag der ziekte , onder , myn beftuur gefteld werd, heb ik napokken vernoomen: en dit in eene Epidemie, weike byna allen wegrukte welke zy aantaste, e)
V. En, gelyk door de fpoedigere geneezing , en het achterblyven der» febris fecundaria , deezè ziekte eene gantfch andere gedaante bekoomt, zoo zyn ook de rooven , I welke, volgens den Heef Paul et, het meeft de befmetting voortplanten, door het aanraaken, enz.,) van eenen verfchillenden aart: bevattende weinig of geen etter, en zynde,' voor 't meerendeel, groote drooge blaazen; waar door dan ook het linnen minder kan befmet worden : hier uit volgd dan tevens, dat by deeze Lyders minder reuk befpeurd word, en hunnen adem ook minder befmettelyk zyn moet. By alle de Lydcrs, welke ik op deeze wyze behandeld heb,, werd naauwlyks eenigen reuk vernoomen.
§ LV. Tot dus verre dan , boven myne verwachting gelukkig geflaagd hebbende, had ik weinig gedachten dat my nog veel zwaarer proeven te doen ftonden : veel minder nog , dat ook die met gewenfchten uitftag zouden worden bekroond. Sydenham en Boerhaave ftelden de gevallen waar het hier op aankoomt, hoopeloos te zyn; en de eerste, wift zich in dezelven niet te redden, dan door een vdmitif te geeven uit het vinum antimoniatwn. ■ Het eerste geval was als volgd : by een Kind gevraagd zynde, 't welke door de Kindfziekte was aangetaft, wilde de Moeder niet gedoogen, dat ik hetzelve myne middelen , tegen welke men haar ongetwyffeld vooringenoomen had , zoude voorfchryven; waarom' ik verkoos te vertrekken, liever dan myne geluk-
CO Mea zie de Bylage D,



$ö Over den waaren aart der Kinderpokjes,
kig-flaagende geneeswyze te verzaaken en te onfej eeren: ik Jiet dan het kind aan de zinnelykheid der moeder over. Doch, tot myne groote verwondering , werd ik naderhand, en wel op den elfden dag der ziekte, verzocht hetzelve te komen zien; wanneer ik het, in eenen allerverfchrikkelyksten en doodelyken roeftand aantrof: de pokken , welke meestendeels famenvloeyden , waaren ingeflaagen, en de bezetting óp de borft, welke vól was, was zeer groot, waar door de ademhaaling ten uitersten belemmerd werd; terivyl de keel niet minder bezet fchecn. In deezen tóeftand het kind vndende, vertoonde ik aan de moeder, dat het nu te laat was, en dat zy eerder van goeden raad en goede middelen had. behooren gebruik te maaken ; daar het thans boven myn vermogen was haar Kind te redden. Dan , ik werd, door ik weet niet welk Instinct, (of hoe zal ik het noemen?) bcvvoogen, een middel te beproeven , dat, zoo veel my bekend is, nimmer op deeze wyze, door iemand anders is voorgefchreeven; offchoon ik voor als nog, onzeker was van de uitkomft: welke echter, zoo in dit geval als naderhand in andere , allergewenfchfl: was. Ik belloot dan, bewoogen door den toeftand van het Iydertje, en getroffen door de traanen der moeder, eene onzekere proev te waagen; en begaf my dus tot mynent, ter bereiding van het middel, door deezen gelukkigen inval my ter hand gegeeven. Ik deed vervolgens het Kind eene gifte van hetzelve gebruiken: drie uuren daarna, wederkoomende, en eenige vermindering in de pols befpeurende, gaf ik eene tweede; met verzoek my de uitwerking van dezelve te doen weeten. Het bericht was gunstig ; en men bemerkte dat het Kind , op elke gifte , beter werd. Ik deed dan met dit middel voortgaan , en het Kind herftelde volkomen; en is nog, ten tyde van het tehry ven deezer verban-



en derzeher Geneezing.
handeling, fteeds gezond en zeer welvaarende. Eene andere gelegenheid had ik, kort daarop, ter beproeving van dit middel, in een Jongen" van omtrend tien Jaaren, met zwarte, gegangraneerde pokken als overdekt; inzonderheid op de borfl en in het aangezicht. Niet dan een gewisfen dood, was ook hier te-verwachten, in de kamer in welke hy zich bevond, was het, wegens de Verflikkende hitte, byna niet te houden: in diervoege, dat een naauwkeurigen Thermometer van Prins, welke ik federt eenigen tyd had nagegaan , 80 graaden in dezelve aanwees. Ouden Rhynfchen Wyn, Refina & Extr. Cort. Peruviani^ Bezodrdica, Engelfche Lady Kent's poeder, enz. alles was vruchteloos , en de krachten verminderden, oogenfchynlyk : wanneer ik te raade werd, uit hoofde van den gelukkigen uitflag in het boven aangevoerd geval, ook hier dit middel te beproeven. De uitkomft was niet minder gunflig: het Kind herflelde voorfpoedig, en bevind zich, federt, gelyk het voorige, in een zeer welvaarenden toeÜand. Het verdiend ook aangemerkt te worden, dat geen van beide deeze Kinderen, even weinig als de andere proevelingen , eenige ingedrukte putjes op het aangezicht gehouden hebben. Alleenlyk befpeurd men eenig verfchil in de kleur van de huid, ter plaatfe waar de pokken zich vertoond hebben. Onder alle myne proevelingen, zyn 'er niet meer dan drie, welke eenige gedenktekens der pokjes behouden hebben; en dat alleen op het voorhoofd : namelyk, myne oudste dochter, de jonge dochter boven (% LIV.) vermeld, en de Ahortiva , van welke beneden gefprooken worden zal; die de eenige is welke eenige gedenktekens der pokjes op den neus heeft : hebbende, voor 't overige, geene myner proevelingen,, zoo veel my bekend is, eenige indrukzels op de
wan-



Over den -waaren" aéi-t der Kinderpokjes,
wangen, beneden de oppervlakte der huid Cd) nu wylen de Heer Job Ba ster, alom zoo lófielyk bekend, vereerde my, op de geruchten van deeze wonderbaare geneezingen , met zyne veelgeeerde_ Letteren, in dato 13 Juny 1774, Van oeezen inhoud : „ Voorleden Jaar fchreef reeds 5, de Heer MeusscheN, Legations - Raad van „ de tlmjen van Saxen-Gotha en Hildburghaufenrj „ my uit sHage, dat Uw. Ed. een geheim be„ zat , om de variolcè confluentes, zónder eenig1 i, gevaar in discretce te- veranderen: dit is my door & een anderen , onzer beider vriend , bevestigd • „ daar byvoegende, dat Uw. Ed. de menfchlie„ vende genereusheid zoude hebben, om d at ge„ heimpuhiycq te maaken; Deeze laatste periode „ doed my de vryheid neemen, deezen aan Uw.Ed. j, tefchryven, met ootmoedig verzoek, dat Uw.Ed" 5, dan de goedheid gelieft te hebben , my zulks' „ als Uw. Ed. tyd zulks toelaat, te communiceeren„ om dat voorleden Jaar de confluentes hier veelen „ hebben weggelleept, en dezelve zich weder begmnen te openbaaren. " — Waarop ik het' noodige zyn Ed. bericht hebbende , het volgend antwoord ontving, in dato 1 July; het welke ik als een getuigenis van een groot Man , die niet minder wegens zyne rondheid en oprechtheid, als wegens zynen yver in de Natuur- en Geneeskunde, te overbekend is, te eerder hier by voege • het was van deezen inhoud: „ Het geheele Men„ fcheiyke gellacht is^ Uw. Ed. ten hoogsten ver„ plicht, voor Uw. Ed. onvermoeide poogingen, „ om voor zoo een gevaarlyke ziekte als de Kin-
der-
(«O Maar deeze drie had men , in de 'tyd der toorts het bed doen vetJaaten-j ten beftuur, zoo zeer aangeprezen door den Heer Dihsdale'; terwyl zulks', t«n aanzien der aaaeren, geen riants jjeaad hwêa.



"en derzelverGeneezing, ( ^'tê
i, derpokjes, zulk een Specificq middel uittevinden; _„ het welke den.. Almachtig en met zyne zegenin„ gen , door .de allergewenfchtste uitwerkiri„ gen, fchynd- te bekroonen: volgens de getuige„ nisfen van Uw. Ed. en den Heer de Man." ( dezelvde , van welke boven ( § XLVIII ) twaalf gevallen zyn aangehaald) — Én, nopens de Mttastafis ad petlus, voegde zyn Wel Ed. 'er by: „ ik ïieb voorleden Jaar, door dit toeval, ^ eene voornaame Dame verlooren. " ( f) — De Epidemie, op het einde van het Jaar 1773. door het zachte en natte weder, zeer in kwaadaartigheid toegenoomen zynde, behandelde ik, in een aanzienlyk huis, drie kinderen ; waar onder volwasfcne, by welke zulke zwaare bloedftortingen plaats hadden, ; zoo door de neus in den oudsten jongen Heer,, als door andere wegen in de jonge Juffrouw , dat ik nimmer de weêrgaê daar van gezien heb: door de bekende middelen in dit gevaarlyk en veeltyds doodelyk toeval, bracht ik bun zoo ver te recht, dat de pokjes begonden uittekoomen ; wanneer ïk , door een' hevige ziekte aangetaft , verhinderd werd de geneezing voort te zetten; welke ik dus aan eenen_anderen Geneesheer overgaf Zy zyn allen nerfteld,
' doch'
(f") [De Ontdekker hid , Éamelyk, in zynen brief aan den Heer Bast er. onder anderen melding gemaakt, van de gc" wenschte uitwerkingen van zeker middel, ter beteugeling van die zargelyk toeval , door hem gebé/igd Het zelve was van deeze faamenrtelling : T$L. Cuvabarh Nativtt gr. vi'j. Rcgul. An. timonii Medicinalif SchulZII. gr. iv. Camphcia gr. ij. Sulphttr fixat. Antimonii F. liof fMARfil gi. j. M. /. fulv. Alle. £ uuren één te gebruiken, voor een volwasfen men.«ch. T«e«~ Jongens, aan welke het zelve, met gewenscnten uitfiag, weid toegsdiend, gebruikten ia greintn.J
Ê '



54 Over den waaren aart dér Kinderpokjes,
doch niet zonder eenige merkbaare littekens te hebben behouden. — Ter deezer tyd, was ik nog onbewuft van de-kracht van het Pokmiddel in dit geVaarlykft toeval; en durvde hetzelve des, uit vrees Voor de gevolgen van eene' onzekere proev, niet aanwenden. — De Dame, boven gemeld, weke, in January des Jaars 1777, Zes weeken zwanger zynde, in den beginne der ziekte eene zwaare hctmorrhagia uteri onderging en abortiëerde, gebruikte het gewoone, nu verder verbeterde middel; met dit gewenfcht gevolg, dat, onder dit toeval, de famenvloejende pokjes nochtans in discreten veranderden, waarvan men weinig voorbeelden aantreffen zal; en dat, niettegenftaande dit doorgaans doodelyk verfchynfel, op den elfden dag den gëwoonen afloop der ziekte (gelyk in alle de voorige proeven waargenoomen werd) plaats had. De Vader deezer Lyderesfe was, door zynen gewoonen Geneesheer verzeld, van Amflerdam herwaard Overgekomen , om zyne Dochter te bezoeken ; en door denzelven, indien het noödig waare, my hulp te bieden: dan, deeze den wonderbaaren voortgang der ziekte ziende, keerde, met den Vader, nog denzelvden dag weder te rug. Hy bleev echter van gevoelen, dat de Fèbris fecundaria onvermydelyk waare; het tegendeel waarvan, ik, op grond myner voorige Waarneemingen , durvde ftaande houden: en de uitkomft bevestigde myn vertrouwen. Deeze Dame is federt beftendig welvaarende; en ten tyde van het fchryven deezer Verhandeling, voor de vierdemaal zwanger.
§ LVI. Veele andere gevallen zoude ik hief kunnen byvoegen ; als : de behandeling van ee« meisje met famenvloeyende pokken, voor welke men my eerft op den elfden dag, raad vraagde ; e.i die zeer fterk faliveerde; 't gene echter, na het
ge-



en derzelver Geneezing,
gebruik van eenige poeders ophield, terwyl zy voorts, binnen weinige dagen, volkomen herftelde; — het beftuur van een huisgezin, uit vyf Kinderen beftaande, in het welke de huisknecht aan zulk een kwaadaartig foort van pokken overleeden was, dat hetgeheele huis met een' ondraagelyken £ank vervuld werd waartegen men buspoeder branden, en andere dergelyke middelen aanwenden moeft, ter afweering.der geduchte gevolgen eene r zoo hooggaande befmetting: Ik fchiieev deezen kinderen toen, zoo ver de tyd ftrekte, voorbereidende middelen voor; en zy kreegen de pokjes zoo gemakkelyk, dat ze al fpeelende geneezea zyn: het jongste, een zuigeling , voor het welk» de Moeder de middelen ingenoomen had, bekwam flechts nvee pokjes in het aangezicht en vier op geheel het overige des lichaams (f). enz. - In de voorbehoeding heb ik het vervolgens zoo ver gebracht., dat de nokken in é6i kind, zonder de -koorts van 't eerste tydperk, zyn uitgekoomen; zoo dat liet geheel niet ziek was, en geene middelen verder gebruikte. De proeven van het doen gebruiken der middelen door de Moeders ? zyn' nader, in een kind dat een groot aantal pokjes had, bevestigd. — In eene doorgaande zwaare Epidemie in eene nabuurige Stad , in veeJen met zwarte en gegrangreeneerde pokken , Haagde het middel waar van boven (§.LV) gewaagd werd, op eene gewenfehte wyze ; en men deed verfcheidene goede proeven met hetzelve: by drie van welke ik tegenwoordig geweeft ben; die alle verbeelding te boven gingen en nochtans voorfpoedig terecht gebracht werden (\). — Eenige haperingen,
(f) [Dit huisgezin, was dat van den WelEd. Geftr. Heere gab/l. Orosfuird P. van der. Meulen, te Tsfel/lein. j
(|) fJNamelyk, te Delft, ■ rder het beftuur van wylea im Heer bt. j. Vehsrdcce.]



5 o Over den waaren aart der Kinderpokjes',
gen , echter , in andere gevallen ( gelyk § 'Lij LIK ) hebbende plaats gehad, verdubbelde ik myne poogingen om dezelve te boven te koomen; waarin ik gelukkig Haagde, éh waardoor deezé nieuwe ben-indeling der Kinderziekte, langs trapswyze vorderingen , eindelyk die volkomenheid fchynd verkreegen te hebben, dat men deezé zielip te, onder een gefchikt gebruik vari dezelve, met zeer geringen toeftel, gemakkelyk ziet'genee'zen,enfpoedig aflóopen: weinig andere hulpmiddelen behoevende; buiten de: noódige indicatiën ter ontlasting, enz. — Het middel tegen de gangrana, beneyens dat ter verandering 'van continenten in discreten, hebben, ook in een andere Stad, in drie kinderen, hetzeivde vermogen betoond. Op deezè gronden, heb ik insgelyks nog verfcheidene andere 'goede proeven gedaan: in 't voorjaar van 1778, deed ik 'er drie, en één in 't najaar ; in Kinderen , die na de uitbotting byvn geene iehaduw van ziekte gehad hebben: derzelver getal beloopt reeds meer dan honderd vairallerlciën a'art(f).— Dan betreffende de byzonderheden van het beduur teil aanzien der Voorbehoeding, en dé waarfchynlyke mogelykhcid' om de Koorts van het eerste Tydperk t'e kuiinen voorkoomen, waaromtrend ik geene andere proeven gedaan heb als die boven (§ LIV) gemeld zyn , — vermits ik geene genoegzaame zekerheid, voor my zeiven en anderen, aan diè waarneemingeri hechten kan, 't en zy het blyke dat
het
(f) [Namelyk, in dejiaren 1772-1778: tefwyl van een aantal nadere proeven, in 1784 en 1785 gedaan, in der tyd eenig .verflag gegeven is in de Genees- Nutuur- en Huishoud - kundige Jaarboeken, No. 19 en 20; 't gene hier achter onder de Byjagen , Letter D voorkoomr ; gelyk des Schryvers oogmerS ook fchvnl te zyn geleed , blykends de noor.fc) van het IV« Coro la-him hier boven; vergeleken met het gemelde Vêrfla/, ia het geval op den 29**3 ©Sober voorkomende.]



en derzelver Geneezing. 57
Lt. r/aarlykpokje.s waaren, kan ik van dezelve alhier niet gcwragen: gelyk ik ock hier by niet voegen zal de Theorematapratlica, die uit het aangevoerde natuurlyk zyn voortgevloeid (*), wyl ik alvoorens zoude dienen optegeeven waarin eigenlyk myne wyze van behandeling deezer ziekte beftaa: het gene den inhoud zyn zal eener volgende Afdceling; in welke ik als dan, tevens de Cautela 'pra&ica die men in het oog te houden -hebbe, aanwyzen zal, en den zekeren voet waarop men zonder ftruikeïeA kan voortgaan. Doch, alvoorens hier toe oyertegaan , maak ik het volgend —
BESLUIT.
§ LVII. Uit alle deeze waarheden en waarnee-
min-
f*} [Elders, vond men de volgende Th.eoremata praftiea, als vobrtvloeipiide uit bet tot bier tot voorgedraagtne, Qen dés', uit de proeven xóór het Jaar 1779 in 'f werk gefield) afgeleid :
| I, Mercurialia , vó.ér en na den uitfjag, mogen met recht onder de fpecificque pokmiddelen gerekend werden: welke echter , by de Febris fuppuratoria éer fchadelyk dan voorderjyk zyn; uit hoofde van dé turba dié ze in het bchaam;. maaken , terwyl ze de koorts en yling veimeerdeien en de kwyiing aanzetten.
II. Antimonialia , hoe heilzaam ook vóór en na de koorts van het eerste tydpetk. zyn min veilig, zoo riet fchadelyk en Zeer nsdeelig , voor en aleer de eruptie daar is.
III. Cinnabarina met Campber gemengd, fchynen in dit tydperk de veiiifften te zyn ; en wellicht in ftaat om de uitbotting voor te fcoomen.
IV. Van allen i.yn de veiügsten , welbereide Antimonialia met abforbentia , na de eruptie en onder den termyn van de Febris Jecundaria.
V. De btiofuzjak van deeze middelen beffaat, in bet gefchikt geregeld en voortduurend gebtuik; r.m met alleen de kcons van het tweede en derde tydperk te fnuiken , maar ook die van het vierde aftefnyden. ]
E3



%t Over den waaren aart der Kinderpokjes, enz.
mingen, zoo befpiegelende als beöeffenende, doof herhaalde proeven bevestigd en geftaafd , blykt dan , dat 'er een middel zy , dermaate vermogend ter verzwakking van het werkzaam vermogen der Pokfmet, dat de ziekte eene geheel andere gedaante aanneeme, en die van eene huidsziekte, zonder de gewoone toevallen, bekoome. Dus word dan de voorzegging van Boerhaave (e)op eene gewenfchte wyze vervuld ; en aan het verlangen .voldaan van geheel de geleerde Waereld, welke thans , haare tot heden plaats gehad hebbende Problemata Theoretica, in Theoremata Praelica veranderd ziet. door eene reeks van Waarneemingen, welke, fchoon in den aanvang gering fchynende, door onvermoeiden yver en taay geduld, zyn voortgezet, tot op die hoogte welke zy thans bereiken ; van waar zy, door grootere Vernuften , wellicht verder opgevoerd zullen kunnen worden, tot den allerhoogsten trap van volkomenheid, waarvoor zy vatbaar fchynen.
Adspiret CCePTIS, qui regitastra, DeusJ
CO Qwlt Specificum invtnui pei/e &c. (§ XXL not. s.)
TWEE-



TWEEDE AFDEEL1N:&
HET
G E H E T M
PPENGELEGD,
o f
}ïet bestuur, om, op eene gemakke-
lyke Wyze, de natuurlyke e*r konstige Kinderpokjes, te sehandelïn, ontvouwd.
Nu Ha res cenfömmata efi dum incipit. &
Etiamfi omnid a Veterïbus inventa funt, Jioc femfer novum erit; ufus efi inventorum ab aliis Scientia.
Senec a.



Si quod in bodiernö rerum ftatu ccrrupti'fimo efi vfacndï genus, ftquod tfi Studium , cui quii ab.qc consciir.tite./«fióne operam navare, ex quo verum & teale emolumentutn in proximum derivare, quodque me-tem ad Deum elevandi & cieie ti.i fpretis terrenis adjpirandi occaji.ncs pricbcre f teft plurimis, pr-xin Chysnie-Medicum idesfe asferam. Ea enim fubrie , attn.te & prudent er ex-.rcita, egregia fulmi* tsistrati" fubfidia, morbis & infirmitatibus proximt , ftitSiOribu s' medicamentis fuhxinienéi, animttm ipjius ffu8um for~ fe & prostratum , Christiana paraclefi erigendi, morbjrum cmuium fcaturigintm , peccatum inquam , detegmdi ; ad fummum ArebUtrum , ómni qae vita foniem dcducc di, & toties Ucuieetum 'irga tgcnos amorem , realiter excercindi, dumque in <ei>ri; , tinqvam in fptculo , prtpriam quotidie miferiam conjpicis , ir.time temet coram Deo prosternandi S? bttmi.iandi.
F. Hof2mann , de Suipburiius Metallorum dat is. -
fndien 'er ia den tegenwoordige^ zeer bedorvenea ftaat van zaaken en wyze van ieeven , indien er, (zeg ik,) thirs eeniee oeffeiing zy, waarin «jen , zonder gemoedsbezwaar, yverig allen vlyt kan aanwenden , - door welke men, voor zynen naasten waare en wezenlyke voordeelen iaD bekoomen , - door welke de ziel tot God kan opgeien! worden , en meenigvaldige aanleiding ontvangen tot he£ betrachten van de Hemelfche dingen , met verfmaading van alle Aarlfche, - betuig ik, dar het de beo-ffeuing is van de Geneeskundige Scheikunde... Want, gemaatigd, aan; dachtig , en' voorzichtig uitfctö-ffend wordende, verfchaft de/elve uitmuntende nu'nmiddelen, om onzen naasten , jn ziekten en ongeiteldh,-den, door de keure der geneesmiddelen, te hulp te kcoaien; zyn getnoed, wanneer het yerbr ken ea nciersefjagen is, door Chr.-cteljke vettroostiajen optebeuren; den oorfprong van afle kwasten, de zonde , te outdekk n; ons opteleide'n tot d n Opptrften Medicynmecs'cr en oorfprong van ons ailer )eeven;en ons eene onafgebroouene liefde jegens nood'ydenden te doen betoonen; dewyl men in dé zieken, als in eenen Spiegel , zyne eigene elende befcinuwd , op dat men zich, van gantfchii harte , voor God vernedere en verootmoedige.



'ê-oer den waaren aan der {Kinderpokjes, enz. 6j
TWEEDE AFDEELING*
Verflag der Geneeswyze van welke ik my thans, bediene.
* * *
ff I, ine beginfelen op welke deeze wyze van AJ behandeling gegrond is, genoegfaanl duidelyk, zoo ik achte, verklaard hebbende, en haare trapswyze voortgangen, door eene re^ks van waarneemingen , omltandig hebbende voorgedraagen , ga ik thans over om deeze Geneeswyze zelve, aan welke ik my, na zoo veele proeven, gehouden hebbe, te ontvouwen.
Bcfcuur in eerste TyJ]?erk.-
§ II. By een Lyder, in welken de pokjes te gémoet gezien worden , gevraagd wordende, wanneer de Kinderziekte heerfcht, of wanneer het blykbaar een Pok-koorts is, handel ik overeenkoomstig de kennelyke indicatiën welke zich verwonen; te weeten: [zelden, en alleen] wanneer de pols uitermaaten rad is, of ingeval 'er drift naar 't hoofd plaats heeft, doe ik een ader openen; vermydende, insgelyks, zoo het mogelyk is , van Veficatoria gebruik te maaken, om door dtzelve? In den voortgang der ziekte of der geneezing, niet E 5 be-



és Over den waaren aart der Kinderpokjes,
belemmerd te worden : geneigdheid tot braaken, [ of geweldige hoofdpyn] zich vertoonende, geev ik een zacht vomitivum van Pulv. cort. rad. Ipecaeuanhct ree. contus.; 3, 6, of 9 greinen, naar de onderfcheidene Jaaren, meteen half drachma Sacchar. alb: tot drie poeders gemaakt; welke ik, met tusfehenpoozing van een quartieruurs, achter malkander doe gebruiken, tot op het daadelyk braaken toe; laatende, alvoorens zulks gefchiede, niet toe, te drinken (f). De tong bezet zynde, beveel ik e n Clysma; gelyk ook in het eerftgemeld geval van ylhoofdigheid; of. wel een laxans, naar gelang der omltandigheden: alle geweld en hevigheid vermydende {a). De eerste wegen gezuiverd zynde, vergun iü zoo veel koud water [of flappe
laau-
(t) C *k wacht my ook zorgyu!dig, ia bet eerste tydperk zieken tm het bed te neemen; veel minder met de voeten ia *£ water te zetten: waarvan ik de droevige gevolgen , in myne ondste dochter en in eene abortiva , welke ik mede deezer waereld meende te zullen zien overlyden, (zie boven $ LUI, LV.) heb ondervonden. 2
C« ) Er kangd zeer veel af, van het beduur van dit tydperk; in het welke alles in de kracht der gisting is , en de ■atuur werkzaam om dezelve te bedryden : zoo dat men , d»or nog een derde hevigheid daar by te voegen, alles in ver. warring brengd. De VaJer der Geneeskunde heeft ons, omtrenoT dit beftuur , zyne wyze voorfchriften nagelaaten ; welke de groote F. Hoï/mann, zoo voortreflyk als ziaryk, verklaard heeft, in de Vlle Wet , de methodo , erdint 8 legibus eSis in medendo. Tom. I, Sect. II, Cap. II. § XIII p. 417, 418. - aan de andere zyde, moet men ook het gif met verdikken, Bit vrees van fjtnwylén ranspfpoedige verplaatGngen (<netastafts~) te veroorzaaken. Het is tyds genoeg het gif te bellryden wanneer de pokjes nitgekoomen zyn; en alles komt bier neder •p het maat.gen der gisting: het eene, alleszins, de veiligste iandelwyze is. Men zie F. Hoffmanjj Ui. citat. Cap. V , Corol. 1. p. 438.



en derzelver Geneezing. 63
hauw* Thee] te drinken, als de lyder begeerd (b) ; dienende terzelver tyd een Mixtuur toe, van de volgende famcnftelling, waarmede ik doe aanhouden, tot dat zich de pokjes openbaaren:_
Pp. Antimonii diaphor. abluti 3i. (*) Spir. Min der er i fij._ Syr. 5 rad. aper- \j. Aq. F. Sambuci ^iv. Spir. Nitr. dulc. recl. M. D. Om daarvan, om 't Uur, een Lepel te gebruiken (f) ; en in hevige benaauwdheden, zelvs fomwylen alle quartier-uurs. t III. Myn oogmerk, in dit eerste Tydperk der ziekte, is om al het kwaad, door- het pokgif in de eerste wegen veroorzaakt, wegteneemen; trachtende, zoo veel in myn vermogen is, het effecJ der gisting te verbreeken, en te beletten dat de digestive humeuren, [of de vochten uit de verteer mg
der
(>■) Een groot anti-fermtntat'voum, volgens Brinkman,
£5cytragc p emer «cucn rijemc ïkt ©flynuigcn/ f. 20.
( * ) [ )och die beproefd goed mret zyn ( wit en niet geel) en waarop ik ftaat kan maaken: laaiende daartoe, eerft de Antimonium ptobeerea, of zy tot het Antimonium diaphortticumweX vloeyen en gloeyen wil; waarop wel dietid gelette worden. En, indien er geene ontlasting is, voeg ik er bv Z,?) pulveris Cornaebini; weke in't vervolg blyven, cf er uit gelaaten worden kan , na dat de natuurlyke aanwyzingen zulks vorderen: hatende ik onder de Specificque behandeling, tegen bet gevaelen der meesten, niet of weinig, wanneer zulks hoogft noodig is, laxeeren; om het vermogen dier middelen niet te vetzwakken, of buiten het Lichaam te brengen: my vergenoegende , dit in het eerste Tydperk te doen. - Elders treft men deeze f rmule aldus aan: ■jr, Antim. diaphor. abl. gij. Syr $rad. ape<. |i Aq. F. Sambuci gvj. Spir. Uindereri ^.Nitri^),SalGlaubt i 5i3. M.}
(f) [Voor kleine Kinderen, een kleine-, voor grootere, een grooter, en voor volwasfenea, een vcrlie gtoote Spys-lepel. ] J



$4 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
der fpyfen voortfpruitende,] met het venynig beginfel befmet, niet alzoo in het bloed overgaan'. Waarna ik, de weerftandbieding der huid, zoek wegteneemen, op dat het gif dezelve moge bereiken ; het gene convulfiën, of vergaêringen (congestiones) in de herfenen én elders, voorkoomt: Inzonderheid, wanneer ik de zieken niet voorbereid heb; terwyl men anders zoo veel'omflags niet behoefd. Zeer hevige benaauwheden plaats hebbende , en de natuur' ontoereikend zynde ter opwekking der benoodigdé krachten, doe ik, onbefchroomd, ouden Rhynfchen Wyn gebruiken, (gelyk ik, in de behandeling van myne dóchter (§ LIII) heb getoond,) om daar door de gisting optewekken : j^elyk de Heer Brinkman zulks ook verklaard,
In het tweede Tydperk.
§ IV. De Pokpuistjes beginnende te voorfchyn te koomen, blyv ik voortgaan met het Mixtuur, tot dat de uitbotting haar beflag heeft: alsdan verander ik van middelen, en dien myne Lyderen poeders toe,, van de volgende famenftelling:
i^. Regul. Antim. medieinal. probe elu; triati ac tenuisfime triti.
Antimon. diaphoret. abluti a 3j.
Puiv. e chelis 6-) compofit. 5ij- -
Caphurce gr. xij.
Sulphur purisfimi Antimoniigt. vj. M. F. Pulveres No. XII. van welke ik, om de 3 of 4 uuren, een poeder doe gebruiken; naar gelang der omftandigheden: dat is, wanneer de koorts hevig is in dit Tydperk, of zoo de pokjes famenvloeyende zyn, geev ik, om de drie uuren een poeder; en wanneer
zy



m derzelver Genèezing. '%
zy verminderd, vergenoeg ik my, o'rn de vier of vyf uuren (f) , of wel', flechts driemaal 's daags , een poeder te doen gebruiken. Alles moet geregeld worden, overeenkomstig den ftaat der ziekte, de hoedanigheid van dén zieken, en deszelvs krachten opzichtelyk zynen ouderdom: Al het welke, elk voorzichtig Geneesheer, doör zich zei ven , kan beöordeeleri. § V. Dit middel is, voor het tweede Tydperk, genoegfaam, en toereikend vermogend ter maarïging van de koorts in hetzelve: gelyk het tevens aanmerklyk werkt, om reeds gevormde pokpuistjeste disfipeeren. Wanneer men al te fterk wil voortgaan, loopt men gevaar de natuur te onderdruk•ken. Men moet deeze1 gisting, welke van een anderen aart is als de eerste c), alleenlyk beftuuren; en, dit doende , verricht men genoeg, ter hulpbieding aan de natuur, in de kooking ' Coclio)', welke, onder deeze handelwyze , ongelyk minder etterftof in de pokjes voortbrengd: die tevens dermaate gecorrigeerd is, dat zy geea vierde deel der gewoone hoeveelheid opleverd; zynde de blaasjes, ten einde van dit Tydperk, bykans ledig. Na het gebruik van eenige giften deezer poeders, bevinden de Lyders zich beter, hebben goeden eetluft, en eeten fmaaklyk geduurende dit beftuur; en het is verwonderlyk de aanmerkelyke verandering te befpeuren, welke door deeze' eenvoudige Geneeswyze te wege gebracht
word
Cf) C"BV voorbeeld: ten 7, " » 4 en 10 uuren, en één des nachts, wyl de ziekte, als men 'snachts ftilftaat, te veel veldï wint. ]
(e) Brinkman, /. e. p. 66 ea 91.



€6 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
word. Men behoefd geen toevlucht te neemen tot Opiata of Anodyna, wyl de Lyders wel flaapen, en over geen drift naar 't hoofd klaagen. Het eenige waarop men acht te geeven heeft, is, dat debuik niet verftopt zy, wyl deeze middelenden ftoelgang nietbevoorderen; 't gene meer plaats had, toen men zich van Antimonialia met het Sal mirab. Glauberi bediende. Intusfchen is hetaèforbeerend vermogen zoo groot in deeze bereidingen , dat het Sal mirabile ook niet veel uitricht. Men kan, daartegen, hulp verfchaffen door een Clysma, of eenig laxaiif; gelyk het genoemde Zout van Glauber zelv.
§ VI. Thans doe ik myne Lyders het bed ververlaaten en zich op-houden , of ook zoo zy daar toe inltaat zyn, in hunne kamer wandelen; hatende hen zich vermaaken naar hun welgevallen 4 gelyk verlcheidene geduureude hunne ziekte gedaan hebben. Men behoord echter naauwkeurig acht te geeven op de pols: die geregeld zyn moet; en noch te zeer opgezet,noch tezeernëergedrukt of te zwak ( + )• In het eerste geval, moet"men met de middelen, om de drie uuren, voortgaan, gelyk boven is gezegd; ten einde de#ze, al te hevige, beweegingen te beteugelen en te doen ophouden. In het tweede, voegd men, tot elk poeder, nog een grein Campher, en een half grein Sulph. pur. Antimonii; of, wanneer men hetzelve niet bekoomen kan , bediene men zich van welbereid Kermes minerale, 't welke, op een gloeyende kool gelegd, geenerhande vlam of blaauwe rook opgeevt.
En
C t) [ d'E ™'ddel OP net principlum vitale werkt , en door het te veel te bedwingen , teveel verdooven zoude tterwyl de n-.'n-t wetkzaam blyven moet, om het vergif te onder te brei-



tn derzelver Geneezing. èf
Én indien het noodig was , kon men, om het uur, een lepel van het mixtuur (g IJ) doen gebruiken. Doch, wanneer men in het befljuur wel voortgaat, behoeft men het zelve niet. — In den loop van dit beftuur, moeten de puistjes die overgebleeven zyn , (wyl verfcheidene derzelve verdwyncn,) naar maate van hunnen voortgang in de fuppuratie, grooter worden en zich verheffen, en de huid moet zwellen; gelyk in den gewoonen loop van discrete pokjes plaats heeft. Doch bovenal, moeten de kringen of boorden der pokjes eene koraal- roode kleur hebben, en noch bleeknoch donker-rood of bruin-rood zyn: In 't laatste geval, is de natuur onvermogend, om het gif te boventekoomeh, of men is in gevaar van door de gangrcena aangetaft te worden ; en dit zyn die gevallen, voor welke men altoos zoo zeer gevreesd heeft. In deeze gefteldheid maakt men terftond gebruik, van de middelen welke ik daar tegen gepaft bevonden heb, en waarvan ik boven rf§ \N) gewaagde; gelyk ik de befchryving derzelve, beneden, mededeelen zaJ : men vind dit meerendeels in de vepculojk en gangrcenofce, in welke men dezelve dan ook, van den beginne aan, moet toedienen , en zelv zoo ras zich den kwaaden aart vertoond; want als dan blykt het waterige van 't bloed Qympha), dermaate bedorven te zyn, dat men geen oogenblik verzuimen mag, hetzelve te corrigeeren; aan de natuur tevens de vereifchre krachten verfchaffende, en de disfoiutie der humeuren door middel vandepmrcfa&ie, of devolüagenedejlrutlie door de gangrana ,voorkoomende en tegengaande. In deezen zyn alle myne proeven beflisfende geweeft, en ik kan my niet een geval herinneren, waarin zy my gemift zouden hebben; even weinig als aan wylen de Heeren Verbrugge te Delft, of »u Bois Hoole-
we#f.f



ó8 Over deti waaren aart der Kinderpokjes ,"
werf f te Alkmaar; gelyk zy zei ven in hunne brieven varklaard hebben ff). — Zonder deeze buieengetvoone en ongunftige toevallen, loopt de ziekte dit tweede Tydperk gelukkig door ; uit het Welke zy, met groote, van één gefcheidene pokjes , (doch , 't gene tevens aanmerking verdiend , byna geene etterftof bevattende , als ■ welke reeds voor het grootste deel gedisppeerd is,) overgaat in het derde Tydperk, in het welke de ziekte afloopt; gelyk ik boven gemeld heb : in diervoege , dat den geheelen loop der ziekte geëindigd is in elf-, of, ten hoogsten , in dertien dagen ; te rekenen van het begin der eerste- koorts; of wel, in acht dagen na dat de uitbotting gefchied is. -'• *
§ VII. Geduurende deezén tyd ,' doe ik fteeds voortgaan met het gebruiken van koud water ("§ II ), indien myne Lyders het willen drinken , of vergun anders»ook eenigen anderen laauwen drank Cf). Vermydende, federt het Jaar 1773, de acida mineralia; uit hoofde der verlchynfelen die ik van - dezelve heb waargenoomen, en welke ik, . federt, . ook heb bevestigd gevonden door den Heer Hoff-
MANÏf,
( f ) Men zie da Bylaage É.
r Cl) [Voor voedfel, laat ik het gewoone onder de Inenring gebruiken : d ch by hun die zich wel bevinden , my weinig daara ti bekreunende. Kinderen konren hun genoegen vinden in timpjes , krentekoekjes en fcortgelyk droog gebak : allecnlyk hebbe men zich, zoo veel mogelyk, van zuuren te ont-. h 'Uden, weike deeze m dde en , in 't gemeen , nitt zter willen verdiaagen: men moei ook niet, koit na het ïBLeemen derzel. ve, melkfpv/en of melk en watergebruiken; cm geene walging of overgeeven te verwekken. Wie zxh met een ttug koud water kan behelpen, doet beft : anders zyn een dün gerstenbloem van fago- of brood-water, riet wemig Citroen en Suiker, dunne Water-Choc.lasd at ook f*»»*»««r - «



è» derzelver Geneezing.
ÜANN-, gelyk boven (§ LUI) is aangevveezen: eri wanneer men het Stelfel van de Fermentatie of Gisting, dat op den aart der zaake zelve gegrondt is Cd) , Wil aanneemen , zal men zulks lichtelyk kunnen vereffenen'. Daarentegen, bediend men zich met goed gevolg van dezelve, in den ftaat der putrefactie, wanneer het bloed ontbonden is t, in welk geval men mineraale zuureh behoord voos te fchryven. Doch de werking der gisting in het waterige van 't bloed (lympba), welke men in het tweede tydperk der Kinderziekte te bèftryden, of te beftuuren heeft,,duld geene wrange zuuren^ Wyl zy zelve door een acidutn word veroorzaakt, het gene, door het bykomend gebruik deezer mineraale zhurèn'p toeneemd, en vermeerderd word. En deeze is de waare oorfprorig dér pürpere kringen, welke men alsdan rondom de puiftjesbéfpeurd; en die tot genoegzaame blyken ifrekkert van eene eorrofive verandering, welke te vooren niet aanwezig was, maar haaren oorfprong heeft ontvangen van deeze ftrydige en heterogene deelen. jïn, gen'öomen' 'ér waare geene andere beweegreden, vooe het gebruik der Abforbentia in de Kinderpokjes , dan deeze, zou zy voldoende zyn, om de tegenftreevers te overtuigen en hun ftilzwygen op te leggen, omtrend de overeenltemming die 'er hee.rf.cht tusfchen het geneesmiddel en ,den aart der ziekte zelve: liet gene de Goddelyke goedheid , ih onze dageji, wel heeft willen doen bekend worden. — Indien de Heer Boerhaave de dierlyke gilling, of ten minsten de animalifatie, (e had kunnen erkennen,, in de aangenoomene betekenis, en zich een recht begrip gevormd had van de veranderingen, welke, geduurende de
<«*) Men zie Brinkma», f.c.p. 13a, 14*, 143. ( «) Ibidtm , p. ai.



Over den waaren aart der Kinderpakjes,
gisting, in het waterige van 't bloed (lymphd), gefchieden, zoo had hy gewisfelyk, door middel van zyn verheven vernuft, de Theorie en de Practycq der Kinderpokjes , tot den hoogstcn trap van volkomenheid opgevoerd. En van deeze Théorie, ik herhaal het, hangd het gelukkig flaagen in de Kinderziekte, ten eenemaal af (ƒ).
§ VIII. Ik bedien my van dezelvde handelwyze in de Inenting : geevende deeze middelen , wanneer de nood zulks vereifcht; inzonderheid in de Rofalia: welke door de beroemdste Inenteren, en' daar onder de Heer Dimsdale, altoos alszorglyk belchouwd werd. Ik doe alsdan myne Lyders het bed houden , en geev hun, naar gelang hunner Jaaren , poeders van de boven (§ IV) gemelde famenftellmg; na eenige giften van welke, dit bekommerend toeval gemakkelyk te boven gekoömen word: het welke, zoo 't my toefchynd, niet anders is , dan eene roosachtige ontlteeking , die haaren oorfprong verfchuldigd is aan de gisting in de wey van het bloed; en welke, misichien, meesfaltoos zal worden waargenoomen in galachtige geitellen.
In het derde Tydperk.
$ IX. Dit is het tydvak, waarin de Kinderpokjes in haare volle fuppuraüe zyn. Wanneer men § IV - VIII aandachtig overweegd, kan men met grond zich vleyen, dat, dezaaken op devoorgeftelde wyze beftuurd' zynde, 'er in dit Tydperk niet veel meer waarteneemen vallen kan. Gemeoftlyk bepaald zich zulks, tot de bevoordering van het afval»
(O IHitm. tfc roa. alwaar hy aaatoond, dat de Kinderziekte in ecae waare gisting beflaa.



v| en derzelver Geneezing.
vallen der {drooge korsten: liet gene men met dezelvde- .middelen verricht, inzonderheid wanneer inen dié famenfteld met de byvoegfels , § VI gemeld (f): waar méde men voortgaat tot dat zy alle afgevallen zyn; tnsfchen beiden eenig laxatif voorfchryvende. Indien men in het tweede Tydperk geregeld heeft voortgegaan, zal men de voorgefielde waarheden ten vollen bevestigd , cn de uitkomft met eene gelukkige geneezing bekroond zien. Zoo ik hier meerder wilde byvoegen, zoude Ik , in plaats van deeze ftoffe verder lichts bytezetten , haar verduisteren. Deeze Geneeswyze volgd van ,zelve, als zynde eenvoudig , klaar, en op onveranderlyke , zoo befchouwende als beoeffenende beginfels, gegrond: begiufels, uit den aart der ziekte zelve voortvloeiende , én het onderzoek van volgende Waarnee meren overwaardig. •• Wanneer men haar wel betracht , behoefd men zeldfaam eenige andere middelen; behalVert die,welke het onderfcheidene van' eenigebyzondere perfoonen,of eenige byzondereomftandigheid, vereisfchen : en de Febris fecundaria, het gevreesde toeval van het vierde tydperk, dat, van al de voorgaanden, het meeste toebrengd tot de {Lichting, zal Zich niet vertoonen. En, genoomen, men had met deeze geneeswyze niets uitgewonnen, dan afleen het vóórkoomen van deeze koorts, dan zelv zou men meerder hebben uitgerecht, als (tot dusverre) alle de genen, welke zich met de nafpooring eener voldoende Geneeswyze bezig hielden, hebben kunnen te wege brengen»
' Ver-'
Ct) Cla dc (in het Voorbericht genoemde) Handleiding tot het doen van proeven, vind men de poeders t\o 4 en 5 , (liicc achter in het Aanhangfel voorkoomeBde) sis byzocdei hier toe gefehikt, vermeld. J
F a



72 Over den waaren aart tier Kinierpokjes,
Verdeediging van myne Geneeswyze.
% X. Gaerne wil ik aan den Heer Schutster het recht doen, van te erkennen , dat hy, vóór my , zich van den Regttlus Antimonii medicinalis met Abforhentia, bediend hebbe; dat hy ze insgelyks heeft doen gebruiken door de Voedfters van zuigelingen; en dat hem, hun vermogen ter verbetering der gebreken van de waterige deelen (lympha ), en van de opflorping of opneeming (rejbrbiio ) der etterltof ( mater ia purulenta ), zeer wel bekend geweeft zy : gelyk hy zulks befchreeven heeft (!g), en ik daar van gewag gemaakt hsb in myne Proeve over de Voorbehotding der Kinderpokjes (§ XXI, XXXVII); doch, de regelmaatige wyze, om zich, fuccesjivelyk , van dezelve te bedienen , en de verbeteringen welke deeze middelen , in zekere gevallen, noodig hadden, heeft hy niet aangeweezen; even weinig als de hoedanigheid van den Regttlus, van welken men zich in deeze ziekte te bedienen hebbe : welke zoodanig behoord te. zyn, dat het middel in evenwicht zy, niet de natuur en de ziekte zelve. Ik Item in met deezen verdienftlyken* Schryver, op 't voetfpoor van zoo yeeie andere voortrellyke PraBici, aan .welken de Geneeskunde deeze ontdekkingen verfchuldigd is, dat men deeze poeders aan de Kinderen , naar gelang hunner jaaren en hunner krachten, toedienen moet; doch, mynes oordeels, zou men, zich bepaalende tot de gewoonlyke gifte van Geneesmiddelen, inden onderfcheidenen ouderdom
der
O) Nov. Alt. Pbyjisi-medica. Tom. U, ObJerv.VUl &' ix.' f. 1$. fc ftq.



en derzelver Omezzingd: 7&
derLyderen (h), daarvan, inde Kinderpokjes, weinig vruchts befpeuren. Ik heb aan myne eigene Kinderen, dezelvde hoeveelheid toegediend, welke ik aan volwasfene perfoonen had doen gebruiken; én de kleinste gift die ik immer voorfchreev, beftond in een derde deel, of wel de helft; met byvoeging van tweemaal zöo veel Suiker : doende hetzelve inneemen met Chocolaad, of in een ouwel. De ziekte is te hevig, om met zulke kleine giften te kunnen beteugeld worden. — Boven alles waarop in deeze kleine flachtolFers dier wreede ziekte te letten ftaat, hebbe men vooral naauwkeurlg acht te geeven, op de veranderingen welke in de pols ontftaan, benevens op het gene plaats 'heeft omtrend de puiftjes; gelyk ik boven (§ VI) heb aangemerkt.
§ XI. De beweegreden welke my deed betruiten, by den Regulus, ahforbèntia té voegen, Was gegrond in het" beginfel van de verbetering (corretlio) van dit mineraal; achtervolgends de indi'catiè'n dér Pary/che Academisten (ij, en de vermaaningen van den grootcn F. Hoffmann: welke laatste zelvs had aangeraaden, by deeze bereiding uit het Antimonium, in de Kinderziekte, te Voegen poeders van Bezoardica terrestria ( k ); ert welke dezelve, in de onzuiverheid der Wèi (ferum), op verfcheidene plaatfen, had aangeprce* zen, ter bevoordering van de uitdryying naar de oppervlakte der huid (/;: het gene overeènftem-
'd£
(* ) H. D. Gaubii , Liber de mtthod. ctr.cinnand. formulas Medicam. p. 18.
(«') Memoires deVAcademie Royale des Sciences. 1734. p. 133,
(*) Not. ad Pot kr ii Pharmacop. Spatyric. Lib. II. Cap. XU. p. 261. • •
C /) Ibidem, hco citato , en' elders.
F 3



-74 Over den waaren aart'der Kinderpokjes,
de met de Wuarneemingen die ik reeds gedaan had, en van welke ik in myne Proeve over de Voorr behoeding melding heb gemaakt; en waar mede, voorts , overeenkoomt,' het gene daaromtrent, in § XXXV van de yoorige Afdeefing, is vóorgedraagen.
§ XII. Ten tyde van het fchryven myner ge» melde Proeve , omtrend het Jaar 1770, was ik nog onbevvuft van de gewichtige ontdekkingen vanSYLVius en Yvo Gaukes enz:, van welke in de voorgaande Afdeeling (^XXXIV, XXXV) melding is gemaakt. Déstyds nog zonder bepaald Syftema zynde, en bevindende dat, niet zelden, de waarneemingen van deezen, ftrydig waaren tegen die van anderen, was het, midden door de duisterheden en nevelen heen, dat het licht moeit nagefpoord worden. Ik had, daarenboven , nog geene andere proeven gedaan, dan die, waarvan in de Bylage B verflag gegeeven word; toen my, door den Heer de Man , verzocht werd, om eenig bericht omtrend myne wyze van behandeling; welke, déstyds, niet meer dan eene zeer luwe fchets was,Van het groot ontwerp, dat ik, jby voo!komende gelegenheden, wenfehte tot ftand te brengen. Ik kon dés , niet dan algemeene en onbeflis'fende raadgeevingen mededeelen : volvaer.dig om aan zyne begeette te voldoen , bepaalde ik my tot dén Regulus medicinalis antimonii, gepaard met eenig neutraal zout. ïh myne eerste proeven, bediende ik my van de harp van Kina, met byvoeging van Suiker tot dit mineraal. In vervolg van tyd, ging ik over tot hef Sal Glauberi, uit hoofde van deszelvs overeenkomft met het Ys; dat Rhaz és zyne pokzieken deed gebruiken: eene analogie, welke my toefcheen door den Heer Dim soa le gevolgd te zyn, in het geeven van het S«/ Glaube&i , als_een laxatif. ! • , Aan



en derzelver Geneezing.
7d
Aan de eerste proeve ontbrak déstyds de juiste evenredigheid; geiyk men in de gehoudene Briefvvisfelingen kan ontdekken : desniettegesftaande Haagden de proeven , blykends het bericht van den Heer de Man, boven het gene ik had durven hoopen. Eenige mingunstige gevallen, in het Verfl. g myner Waarneemingen (boven) gemeld, noodzaakten my echter, zoo wei in de bereiding van het mineraal, als in dtbygtxoegdt ingrediënten, verandering te maaken.
§ XIII. In het begin , bediende ik my van den Regultts medicina!is van Schulz; gemaakt Oief vier deelen Sal Tartari, en één deel Antimonium. Ik deed ook proeven met dien van Vogel, gemaakt met Nitrum: doch bevond denzelven, tut deeze proevneemingen niet gefchikt; uit hooide van zyne opeengepakte famënfteüing (com'pofitio cómpaila), door welke de zwavel niet genoegzaam vry, noch bekwaam ter uitdryvmg van het gif naar buiten, is: welk vermoeden ik ook bereids, gevoed had, omtrend dien van Schulz. Ik verkoos dus de bereiding van Ma rcgraaff Maats en Ckaanen, welke F. Hoffmann gevolgd heeft (mj. Ik heb ook eene andere bereiding van deezen Schryver (nj beproevd: van welke , zoo ik my niet bedriege , de preparatie» met zeezout gemaakt, tot het doen van proeven in de Kinderziekte , wel de, bekwaamste zyn; doordien het Sulphur Antimonii, in deeze bereidingen, meerder vry is en minder vaftgehecht
aan
(m ) Oi/ervat. Phyf. Chemie. Lib. III, Obferv. VI. p. ^4. Tom. IVi Ptidrmac. borufj'. Brandmb. p. 114. Ed. 1731.
O) De Analyfi Chemice-Medi:a Refulf Antimonii meticinar Ik, ia eodem Tomo, p. 567.
F 4



fó' Over den waaren aart der Kinderpokjes.,
gan de deeltjes van den Regulus: zoo dat het, het geheele vergif zooniet nederploft, of zal. ik zeggen:, verflikt; maar. yeelêer , de natuur, op eene bekwaamere wyze, behulpzaam is,, ter uitdryving van hetzelve naar de huid. De zwavel die ik uit dezelve deed bereiden, was ,ook beter gedpprapriëerd als die der andere; weke dezelvde hoedanigheid hadden als hunne moeder', namelyk, dat ze te traag waaren in hunne werkingen. Ik móet echter "erkennen, dat ik zeer goede uitkomsten gezien heb van de eerste bereiding , en de famenvoeging'met het Sal Glauberi,- en dat 'er, wellicht, niets ontbrak om haar vermogen te doen/uitbliriken, dan de byvoeging van het ■Sulphur pui'.Antimonii ,"eji de Campher ;. gelyk thans in de 'formuïen plaats:h£eft.! Voorts, 'moet ïk verkïaaren, 'dat de, con/iru&ie van den Regulus met de'Refina Corficis, my niet voldeed, (hoe zeer ik anderszins genegen vyasfMED.icus te volgen , uit' hoofde, van' zyne aj/èrtiën omtrent het jpecificq vermogen der Kina; welke .reeds door Liste'r" als' zoodanig was voorgemeld,) wyl ik te veel verhitting , 'onder, dészelvs gebruik , in ïhyne Lydéren beipeur'de; ik beproefde' dés,' op 't voetfpoor der bovenaangehaalde'.Schryveren, ter niaatigirig deezer hit;e',' het .Sal 'Glaüber'i : dan , deeze proeven' Werden, by mangel van voldoende waarneëmingen, 'afgekeurd, '. Men kan 'er zich echter, in gróote confiüentèf, van bedienen, om die ïn diicreten ie veranderen', ("wanneer de pokjes. riet van het vejiculeuje ïbórt' zyn, want alsdan kan men zich op dit famenftel niet verlaaten ,) het gene ik , meermaaLgn ? met een gevoelig vermaak , heb waargenobmèn: en , ingeval men. befpeurde, dat de natuur of het gif te zeer onderdrukt werd, zou men de bereiding met Abjbrbentia ,(§IV;., kunnen bdzigen j waardoor I 1 i '* • ' . \ men



en derzelver Geneezvig,
men fëker is, zonder eenig gevaar te kunne»
voortgaan. " 1 - •
§ XIV. Bemerkende dan, dat deeze proeven zoo veel omzichtigheids vorderden, verzocht ik myne Vrienden de hunnen te ftaaken , wyl ik gewaar werd, dat deeze Ontdekking Verdere nafpooringert vereifchte, alvoorens men algemeene regelen omtrend dezelve konde bepaalen. Ik maakte dan ook verandering in myne compofitie; dié vermeerderende en verminderende, gelyk boven (§ VI) gemeld is; en deed dezelve vervolgens, aan hun welke genegen waaren die te beproeven, toekoomen. Op deeze wyze ben ik de eenige bezitter gebleeven der laatstgedaane Ontdekkingen; welke my genoégfaam wezenlyk •toefch eenen , om dezelve te eenigertyd gemeen te maaken, en aan het onzydig oordeel vari bevoegde Konftrechters te onderwerpen.
Voorzorgen , by de bereiding del middelen uit het Antimonium, in acht te neemen.
§ XV. Om my te verzekeren van de goede hoedanigheid van het 'Antimonium, bedien ik my niètdan van dat, van 't welke ik zeker ben dat men goed Antimonium diaphoreticum kan maaken; doordien het beftuur niet wel voortgaat, wanneer het met ongelykaartige deeltjes (particulce heterogena) bezet is. Van weinig aanbelang is het, of de ftreepen regelmaatig loopen of niet: men maakt thans goed Antimonium diaphoreticum , in 'twelk men dit caraSler, weleer zoo onderfcheidende in het Antimonium geacht, niet aantreft; en men ziet, uit $en zoodanig mineraal, dat niet dan ongunftige c, F 5 ■ ken-



f8 özér den zvaare» aart der Kinderpokjes,
kenmerken van zyne goede hoedanigheid vertoonde , goede bereidingen van het "gezegde middel voortkoomen : daarentegen, flaagd men fomwylen niet, met dat 't welk uiterlyk alles-vertoonde wat men begeerde; en echter fomtyds geen goed Antimonium diaphor eticum verfchaft. Waar men zulks aan toetei'chryven hebbe, 't zyaan eene vermengingvan Lood, of aan eenige andere oorzaak , dit is zeker, dat dit Antimonium niet gelchikt is tot Geneeskundige proeven.
§ XVI, Van de goede hoedanigheid van het Antimonium verzekerd zynde , ga ik over. tot de vereifchte bereidingen ; verkiezende ik, tot liet maaken van den Regulus medicina/is , de wyze, § XIU aangewezen: met vyf deelen Antimonium crudum, vier deelen Zeezout, tri één deel Sal lartari. En , dat men zich op deeze famenflelling veriaaten kunne, blykt, doordien de Heer Vogel. zelv, daar aan de voorkeur gav, buven die van Schulz: terwyl ook degedaaneWaarneemingen, zulks nader hebben getoond.
§ XVII. Belangende de Zwavel uit het Antimonium, van welke ik my bediene,- de lamenftelling van dezelve is deeze : ik neem vier oneen Regulus Antimonii, van de bereiding boven (§ Xlll) gemeld, en eene gelyke hoeveelheid Sal Lartari, tot een zeer fyn poeder gebracht; doende zulks, geduurende vier uuren , kooken met acht ponden. Kalkwater, waarna ik dit decotlu.ii, nog heet, filtreer ; laatende het zich zei ven precipiteeren, zonder eenig acidum daar by te voegen. Deeze zwavel komt het naaste by, aan die welke Hoffmann befchreeveu heeft, en die hy vaste noemde: gelyk ik dit alles uitvoerig verklaard heb in myne meêrj gemelde Proeve.
5 XVIII. De middelen aldus bereid zynde, is 'er nog eene andere voorzorge in acht te neernen:
na-



en derzelver Geneezing.
namelyk, om dezelvcn , gcduurende een geruimen tyd , in een porphyrlieenen of marmeren vyzel, wel te wryven , of te vermengen met de Abforbentia: 't gene door den Heer Hoffm ann, op verfcheidene plaatfen, ernstig aangepreezen werd; ten einde de werkzaame deeltjes (particulct a&ivce ) deezer bereidingen, te beter te kunnen verdeelen, en dezelve., verder , van hunne ongelykaartige natuur te ontdoen.
Geneesmiddel , waarvan ik my bediene in de Veficulofs cn Qangranofa.
% XIX. Ik neem één deel Zwavel (§ XVII), twee deelen Camphef, drie deelen Regulus Antimopiï vier deelen Myrrhe, en acht deelen Cinnaber; vermengende dezelve nogmaals zorgvuldig met elkander , op dat alles volkomen in de juiste evenredigheid zy.
§ XX. Belangende deeze famenllelling: het pokbeltrydend vermogen blyvt, in dezelve, op een gemaatigden graad , en de Antimonialia geevenredigd aan hunne wyze van werking: zoo dat de Regulus, de uitwaasfeming niet te ontydig verhaalt, en de Zwavel dezelve niet meerder aanzet, dan zulks vereifcht word; wordende zy tevens geholpen door de Campher, die hun tot aandryvmg ot behulp verftrekt, om hun in deeze werkingen voorderlylc en behulpzaam te zyn : men voegd daar by de Mvrrhe, die de Koningin onder de anti-feptica ge" J noemd



8o Over den waaren, aart der Kinderpokjes,
noerad kan worden (o); als mede de Cinnaber (p), welke het vermogen van allen te famen verdubbeld. Van deeze compofttie geev ik, aan een Kind, zes greinen, welke ik, met twee deelen Suiker, fyn gewreeven doe vermengen-; om de drie uuren, eene gifte daarvan doende gebruiken : aan volwasfène perfoonen, geev ik 12 greinen; vermeerderende allengskens de hoeveelheid, tot 18 greinen uiterlyk. 'Voorts in acht neemende, het gene om^ trend dit onderwerp gezegd is, in het belluur van. het tweede Tydperk.
COROLLAR JA,
5 XXI. Wanneer men zich thans, met oprechtheid en den vereilchten aandacht, herinnerd , het gene in de voorige Afdeeling deezer Verhandeling is voorgedraagen, en 't welke men uitvoeriger behandeld vinden kan in myne meergemelde Proeve, durv ik oriderneemen
de
(s) De Heer Phiscle heeft aangetoond, dat de Myrrhe in de menttrua aquofa, ten minsten twaalf maal meerder amiieptifch bevonden is dan bet Zeezour. - Met twee greinen Camphei neet nieter vermengd , bewaard men Vleefcb beter tegen bederf dan met zestig greinen van dit Zout. Traité fur les Subft. Sept. & Anti-Sept. p. 170. Edi't. de Paris (755.
(_p~) ,, In febribus malignis, nbicuraque ferum qnafi coagnlatum, ijc incoctum eft & fudor hinc nullus ohtineri poteft, „ & omnia quaO «runtur, Cinnabarina aliis prudeater maritata „ Bezoardicis , ej«s fiuxüitate» maxime promsvent. G. Schul„ zn, Scrutinium Cinnabarintim SCc. Halis Saxon. 1680. p. 84. d. i. In kwaaiaartige koertfen , wanneer de Wei als gcftremi en ongekookt is , (en dit is juift bet gene tn de vtfi. culofa en gangrienofie plaats heeft) en daar men , uit dien beefde , geen zweet verwekken kan; daar alles , als bet ware ■ ,verbrand werd, bevoordirt de Cinnaber, met andere tegengiften voorzichtig vermengd, haare vloeybaarbeid aanmerkelyke



en derzelver Geneezing. Si
de asfertiën , welke ik, in § XLVIII der gemelde Afdeeling, beweerde, - namelyk , dat de Jphorismi van den Heer Boerhaave haare vervulling bekoomen hebben, - te verklaaren en te ftaaven.
En , in de eerste plaats, ten aanzien van zyn 1389e Jphorismus: „ Stimulus videtur auferri posfit „ correctioneper Specifica ita dihla , vel methodo univcr* „ fali antipblogistica." - antwoorde ik — ^
Dat zulks, door de gedaane Waarneemingen , gebleeken is: daar de pokjes, zonder merkelyke evncuatïën , noch door den ftoelgang, noch. door de waterloozing , noch by wyze van uitwaasfemingj maar ongemerkt, door de correclie van het pokgif, het zelve binnen zyne paaien beperkende, gedisfipeerd zyn.
Ten tweeden. Betrekkelyk de 139c6 : „ Correc„ Ho Specifica niti debet invento remedio oppofito Mi „ veneno bontagiofo. " —■
Dit Leerftuk ziet men thans, door de gèzondfle analogie, en de Ontdekkingen, na het overlyden van deezen grooten Man, hieromtrehd gedaan , gevoegd by myne herhaalde Waarneemingen , in het luisterrykste daglicht gefield. Zoo baand, éénmaal, de waarheid zich een weg door de duisternisfen heen, en verdryvd de nevelen ,. met welke zy door drieste vooroordeelen, maar al te vaak, verdonkerd werd! — Door deeze Ontdekkingen is gebleeken , dat 'er eene gisting plaats hebbe in 't Menfchélyk lichaam, verfchillende van die , welke men in de Planten waarneemd ; dat deeze gisting haare onderfcheidene tydperken en haare trappen hebbe; dat men dezelve kan verminderen en vermeerderen; dat deeze gisting plaats heeft in de waterige deelen of de wei van het bloed, terwyl daarentegen de verrotting , in desaelvs roode of vaste deelen, word waargenoomen; dat 'er in de Kinderpokjes eene byzondere gisting
plaats



%% Over den waaren aart der Kinderpokfes,
plaats hebbe, binnen haare eigene grenzen bepaald, die insgelyks haare zitplaats heeft in het weiachtige gedeelte van 't bloed ; en , cindelyk , dat 'er middelen zyn, die het vermogen bezitten , om deeze gisting te maatigen, te corrigeeren, te vermeerderen, en te verminderen; gelyk 'er ook zoodanige zyn, welke deeze .zelvde uitwerkingen hebben in de Kinderpokjes ; zoo als door Overtuigende bewyzen is getoond.
Ten derden. Belangende dat deeze middelen te zoeken waaren in het Antimonium en den Mercurius, volgens de I39~e_ Aphor. „In Stibio <S? Mercurio „ ad magnum penetrabilitatem arte dedu&is, nee tarnen },/aiina acrimonia nimiumcorrofivis, [ed bene unit is, }3ut queeramus , incitat aliquis horum aliquando „ fuccesfus.."
Hier doet zich eindelyk de waarheid hooren. Overbodig is het, zulks, ten aanzien van het Antimonium, te bewyzen: maar, de Mercurius word in het Antimonium gevonden ; en is zoo fterk daarmede'vereenigd , dat men denzei ven niet dan met moeite, van het Antimonium kan affcheiden (q),
' en
r\q~) De geachtste Scheikundigen ftemmen deeze waarheid toe. Om hun alle niet te noemen, zal het genoeg zyn den beroemden F. Hgffmani* aantehaalen , daar hy zegd;Mercurius vivus ^ fine additione Mercuiii ex Regulo ejus, fed paucisfimus, qui„ que crasfioris eft CHififtentiae quant vulgaris, parari poteft. RtM gulus Antimonii aliquoties per fe fubliuietur; deinde cum Sale „ Tartari & Sale Ammoniaco probe trituratus destilletur, denovo H fublimetur , fic tandem abit in mercurium currtntent: vidë „ hanc prseparat. in Epifl. ad Langelott. " In Not. ad PoTBRiUM , Cap. XII. Lib. II. Oper. Snppl. I. p, 262. Deeze beieiding van Langelott . vind men in de Epbem. N. C. D. I. A. 111. p. 88. Vóór hem, gav Basilius Valentinüs, eene befchryving van de wyze, em den Mercurius uit bet Antimonium te haaien, in zyne Curtvs Triunifhalis, edente Keriulingjo , p. 248. j welke G. We-
be



en drzelver Geneezing. %
én in de Cinnaber word hy gefixeerd door'de Zwavel ( r ). Dat zy eene groote doordringbaarheid moes* ten bezitten, - dit is uit alle de gedaane proeven -> met den gunstigsten uitflag bekroond , ten vollen gebleeken: in welken men een groot getal pokjes geheel verdwynen , famenvloeyende in van één gefcheidene veranderen, de pokftof in de puiftjes disftpeeren , de korsten afvallen, de krachten wederkeeren, en de Lyders tot voorige gezondheid herftellen zag. Gelyk mede volledig is aangetoond, dat geenerhande zoute of bytende ficherpheid (acrimonia falina vel corrofiva,) - welke in deeze middelen niet moeftgevonden worden, — aanweezig zy in die, van welke men zich bediend heeft; maar dat dezelve, in tegendeel, zacht en van alle ficherpfieid ontbloot waaren; en door de beroemdfte beöeifenaaren der Geneeskunde aangepreezen. — Voorzeker, indien Hy, onze Bataavfiche Hippoiraat,. tot deeze Ontdekking, van welke hy zoo vernuftig het beftek ontworpen had, daadelyk had mogen geraaken, zou hy den grootsten nadruk
heb-
delius heeft aangehaald , in zyne Pharmacia in artis foratan rtdaita, benevens Zwoel f er. , p. 172. Lib. II. Seék. IV, Cap. III. Indiervoege , dat hy de bereiding of de handelwyze bevestigd en goedkeurd; terwyl hy, in de voorige $, gewaagd van mercuriaale deeltjes , die in dea Regulus gevonden wor-* den. Men zie ook Barchusen en verfcheidene anderen. F. Hoïfma'nn verklaard denzelven , op verfcheidene plaatfen , inzonderheid in zyne Objeruat. PbyJ. Chemie, Lib. III, Obf. II & III, en in zyne Disfert. Chemie. Disf. II , van het geflacht van den Mercurius QJHercurialis pro/apW) te zyn.
(O Ees» zaak ta overbekend, om nadere bevestiging te b$s havea.



54> Over den zveereh aart der Kinderpokjes,
hebben bygezet, aan de juiftheid zyner Zinfpreuk; met welke het my vergund zy, dit voorftel thans te befluiten:
Simplex Sigillum Veri!



'én derzelver Geneezing; t$&
AANHANGSEL.
Behelzende de byzondering der zes onderfcheidene middelen, van welke in het Verflag der gedaane proeven, in de Genets-, Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken, 4* Deels, 1* en 2* Stuk geplaatst, gewaagd is; en de nadere vermeerderingen en verbeteringen in de Epidemie van 1784 gemaakt:
N°. 1 (f). \. Regul. Antim.medic.proheelutriati ac tcnuiffime trit. Antim. diaphor et. ahluti a 3j. Pulv. e cheiis 69 comp. gij. Cdmphora gr. xij. Sulphur.pur. Antim. gr. vj. M. F. Pulveres N°. XII.
Cf) [Van dit middel is ook in de voarige Afdeeliag, § IV, de famcnfteliing opgegeeven : doch me» heeft hetzelve hier wederom genoemd, em in dit Aanhangfel, elk der onderfcbeidene middelen van welken gewaagd was , naar rang optegeeven. — Men vind van dit middel gemeld, dat deszelvs gebruik zeer veele opmerking vereifchte: waarom de Ontdekker fomwylen alleen No. i enz. aan zyne vrienden, terproevneeming, toezond, met achterlaating van No. 1: waar deezé opmerking in beftaa, zal men boven (§ VI) hfibbin vérmeid gevonden. Ten overvloede > hebben we zulks, by deeze gelegenheid, Hechts willen herinneren.]
G
, )



&6 Over den -waaren aart der Kinderpok/és,
N° -j. fy. Sulph.fixat. Antim. gj. Camphor. 3ij. Regul. Antim. med. Antim. diaphor. abl. Pulv. e chelis 69 compofit. a 3iv M. ut F. Pulv. N°. LX. alle drie uuren, één te gebruiken. Men kan 'crfj Suiker by voegen. Dit poeder word gebruikt in de plaats van het eerfte; maar is in confluentes niet voldoende, flaagende als dan zoo wel niet als het eerfte ; en het is minder vermogend alsN0. 3. Ik geev het in gewoone copieufe pokjes, en die middelmaatig zyn: aan een volwasfen mensch, zelvs aan die boven de 12 of 3 4 jaaren zyn, een geheel poeder; in die béneden dezelve, of 6 a 8 jaaren zyn, de helft; met de tusfchenpoozingen boven (lie.Afd.§ IV) gemeld. '
Wanneer de Pokjes famenvloeyen, en naar N0. é niet luisteren willen, bedien ik my van N°. 3; met inachtneeming van de gewoone bepaalingen en voorzorgen ; wanneer men doorgaans merkelyke verandering befpeurd: en ingeval de cmflutlie te voorzien is, is het best, van den beginne af hier mede een aanvang te maaken;op de gemelde wyze, voor zich tig en oplettend voort gaande: wanneer alles naar wensch zal flaagen. Dit middel is van de volgende famenftelling :
N'. 3A. \. Sulphur. fixat. Antimsnii 5f. Camphorce 3ij. Regul. Antim. medicinalis Cinnaharis nativ. Myrrhcs eleei. a 5iv. Sacchar. albijf. 3xij. , Fiam Pulv. N°. LX. dat is, elk poeder van 5.7 gr*
Of-



en derzelver Geneezing'^ 0~
r Of - ... - < r
3 b. fy. Sulphur. fixat. Antim. % « Camphor. 3ijv ,
Regul. Antim. med. i Cinnab. Antim. ter fublimdii Myrrhct elecJ. a 3iv. M. F. Pulveres N". LX.
Men kan 'er weder i£ once Suiker by doen: wanneer zy 27, en an' ders 15 gr. weegen. Met dit middel doet men doorflaande proeven, en zal in de uitkomst zelden bedroogen worden. Het is fterker dan het Voorgaande; en kan zoo wel, in copieufe, als famenvloeyende Pokjes, met vrucht, gebruikt worden.
Het gebéurd niet zelden in zwaafe' Epidemiën£ of ook onder eene niet recht gepaste behandeling, of wanneer men te laatby de Lyders gevraagd word, of deeze, door armoede of onreinigheid, verwaarloosd zyn, dat 'er zich zwarte flippen o£ gegangrceneerde plekken óf blaasjes opdoen.: als dan moet men van de beide voorige middelen afzien, en terftond tot N°. 4 overgaan; altoos het boven ( § VI) gemelde onder het oog houdende. Echter kan men nu, in de boven bepaalde jaaren, zoo lang het gevaar van gangrcena duurd, alle drie uuren een poeder ingeeven; en, wanneer het poeder 'er uit mocht koomen herhaale men het te vooren (§11) gemelde zacht Vomitif; en maake, na twee uuren wachtens, alsvooren eenen aanvang: wanneer de middelen 'er doorgaans in blyven; het gene men ook ten aanzien der voorige poeders, in acht nceme. Dit middel is van de volgende famenftelling:
4 C-J-)- Sulphur. fixat. Antim. 3j.
J Camphora 3ij. P.eguL
(1) [Deeze formule koomt overeen met die welke boven (§ XIX) is opgegeeven.]
G 2,



85 Cver den zvaaren aart der Kinderpokjes,
Regul. Antim. medic. 5iij.
Myrrhce elect. 3iv.
Cinnabar. nativ. F. omnium Pulvis fubtilijjimus & divi~ datur in dofes LX. om de drie uuren, ée'n. Men kan 'er xij dr. Suiker byvoegen.
Indegangrcenofce, moet den Regulus verminderd, en de Cinnaber vermeerderd worden; wyl de ondervinding geleerd heeft , dat de Regulus wel de Pokjes, maar niet de gangrcena beftuurd; waar toe de Myrrhe, vlug gemaakt door de Cinnaber, het waare middel fchynt te zyn. Dit hebben alle gedaane proeven bevestigd; en zulks ftemd ook over eên met het getuigenis van Schulz, de Cinnabarinis (i). En, ingevalle de ziekte hooggaande is, en 'er eene zichtbaar-verzwakte pols, verval van krachten, blaauwe en loodkleurige huid, of vlekken, plaats mochten hebben; of dat het bloed ten monde of elders uitkwam; doe ik myne Lyders tuslchen de poeders, het volgende Mixtuur gebruiken : J^. Extr. Cort. Pcruv. elect. rubri 5ij. Theriaca Andromacki 5j.
Syr,
(.L) [Wannser bet bloed ontbonden is, moet de Cinnaber uitgchaten worden; gelyk ook Schulz leeid, dat de Cinnaber niet belpt, alwaar liet blosd zoodanig Keileid is,~maar we! daar gangrtna gevonden word. Om de boven gemelde reden , is femwylen , zoo wel de Regulus als de Cinnaber achterwege gel.aaree; en dés, in het eerste gevsl, voorgsfc'ireeven : Sulphur, fitst. Antim. jj. Ctrsphar. |3 Myrrfia m. f. pulv. om v2b het zelre als vooren 13 gm.. te gebruik i.; in het iwnde gev.tl; ni Sulph. fixet. Ar.tim. Ji. Camphor. 3'j Myrrb* ?*■ Cinnab. nativ. ?j at. i. dofss 15 &r. alledrie uurei een poederI gel; k ook hut voorige.-]



en derzelver Geneezing. 8«>
Syr. Bal/amici[oïFelonicarubr."] 3yj.
udq. arboris Fitce $vj.
Elixir Viirioli 9ij. (*). M. Om het uur een lepel. Het welke ik, flechts in één Kind heb zienmisfen; waar het bloed, by aanhoudendheid, zoo geweldig ten monde uitkwam, dat 'er geen mogelykheid was hetzelve iets in te krygen. — Anderszins kan, in bloedfpuwen uit de long en bloedwateren, de Balfamus adfiringens, by Loeb voörkoomende, met vrucht gebruikt worden: beflaande uit 01. Therébentince 3ij. inflill. in vafe vitreo.^ adde gutiatitn au fenfim fienfimque 01. Vitrioli 3v. agita hanc miscelam ftcpe cum j'patula lignea, addendo lentiusculè Spir. Vini re&ificat., agita denu-ó inviccm, ut fiat Baljdmum. dofis 30 guit', vel 40. met eenig bekwaam vocht: puta aq. frigida coBa.
Onder de anomaliè'n van de Fokjes, een gevreesd foort, onder den naam van Vcficuloj'ce en Siliquo/k bekend, zich bevindende, (doorgaans doodelyk onder de gewoonlyke behandelingen, doch welke ik echter, onderden Goddelyken zegen, heb mogen te recht brengen, waarvan eene doorflaande proev in da-gemelde Genets'*-Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken (§) voórkoomt,) bedien ik my, in zoodanig
(*) [I« r!aa!s van ie Elixir Vitrioli is fomwylen gene* men Liq-.or ccrru ccrvi juccin. j^ij, ot Tr. Croci gi/3, volgers dekennelyke aEnwyzmgec: vaD oordeel zynde, dat oae/.e forrr van een kouden aart is, en opwekking ncodig beeft: gelyk my de gelukkige uitkomst daarin heeft bevestigd. — En on deeze wyze gaa ik voort, tot ik hei gewenlthte oogmerk bereikt heb: verminderende, wanneer het kwaad oveiwunnen , en Ue Pokjes aan het zwetreu gebracht zyn. ]
($) [Hier achter onder de Bylagen , fub. Lit. D, medegedeeld. In welkeByhge men tevens nader bericht zal aantreffen, omtrent de gevailen welke vervolgens aangehaald wordea.]
G 3



90 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
'danig geval, van Honden aan van N°. 4; en zoo de krachten te veel bezwyken mochten, doe ik het Mixtuur, zoo even vermeld, gebruiken: tenvyl ik, zoo dezelve niet genoegzaam worden opgewekt over gaa tot N;;. 5, of myn zoogenaamd IVon der poeder. Doch wanneer men naauwkeurig en oplettend procedeerd, zal men, (mits niet te laat gevraagd wordende , of de proev te laat in 't werk Hellende) doorgaans gelukkig flaagen [met de bevoorens gezegde middelen.]
Een ander doodelyk toeval, en waarvan geene der foorten bévrydzyn, is hét gevreesde inllaan, op het onverwachtst, der pokjes; dikwyls wanneer ze in vollen laai aan 't zweeren liaan: een toeval, dat my niet zelden in grooten angst en verlegenheid gebracht heeft; en waarvoor de grootfle Practici,van alle tyden, met reden , zyn bevreesd geweeft. Tegen het welke ik echter, door gelyken zegen, op eene gewenschte wyze heb mogen flaagen; gelyk de aangehaalde proeven in de gemélde Jaarboeken, uitwyzen. In dit zoo allerzorgeiykst geval, geev ik terHond het bovengemelde lTon derpoeder, alsN0.4 my nietvoldoed; dochN». 5 gaat vry zeker : hoedanig in het geval van het kind van den Heer van deiHoek, aldaar vermeld, gebleeken is. Het is van de volgende famenflelling:
N°. 5. 1^. Sulphur. fixat. Antim.gr. iij. Camphora gr. vj. Regul. Antim. med. gr. ix. Myrrhce eicel. gr. xviij. . Cinnab. nativ. gr. XLviij. Sacchar. alb. 5ij. M. F. Pulv. de gemiddelde gifte, 20 grMen zie, voorts, omtrent dit middel, de Aantekeningen [beneden]; in welke deszelvs nuttigheid en gebruik duidelyk genoeg voorkoomen.
in



en derzelver Geneezing. 91
Eindclyk, heb ik een middel moeten uitdenken voor Kinderen, welke door dereuk en de fmaak van de bovengemelde middelen afkeerig geworden, dezelve niet gebruiken wilden; het welke op gelyke uuren en met gelyke voorzorgen toegediend word: en als dan gemakkelyk, zonder dat zy wccten een middel te gebruiken, kan ingegeevenworden; evenaarende ook vry naa aan de voorige middelen Dit Kinderhoeder, het welke, behalven dien van Suiker, bynagecnen fmaak heeft, word op de volgende wyze gemaakt: N". 6. Sulphur. fixat. Antimonii gr. vj.
Regul. Antim. medicinalis Cinnah. Antim. ter jublim. aa 3?Sacchar. alhtjf. 3ij. diu terendo F. Pulver es, N'. VIII., alle drie duren een, met water of dunne chocolaad, te gebruiken; of ten f, 11, 4, 7 en 10 uuren [en één des nachts]
Wanneer de Kinderen zeer zwak zyn, neeme men Antim. diaphor. ablut.
Men zie over dit middel, verder, ook de Aantekeningen [beneden].
Zuigelingen moetende behandelen, vind ik ver» kieslyk, dat de Moeders of Voedllers, voor de Kinderen de middelen gebruiken; welke als dan naar de onderlcheidene gevallen, toegediend worden; doch het Kinderpoeder valt daar toe het gemaklykst en minst bezwaarende: wordende de middelen op gelyke uuren door hun gebruikt. Het inneemen der Voedfters, in de plaats der Kinderen, is verre beter dan den zuigelingen zelve de middelen te doen gebruiken-, door dien de natuur deezer kirfderen te zwak is, om pokziekteen tegengif tevens te wederftaan; en men veeltyds moeite met hun heeft in het je en 4e tydperk, met het droogen, en afvallen der pokjes, en het verplaatfen van de Etterftof; welke, G 4 te



£s Over den waaren aart der Kinderpokjes ,
te veel of te weinig gedbforbeerd; doorgaans die onheilen veroorzaakt: daar het middel, vooraf geanimalifeerd zynde, zeer gefchikt voor deeze onderwerpen is. Het geene de fehoonfte proev, en het zonderlinglte voorwerp van verwonderingen verrukking opleverd, die men immer befchouwen kan: naardien men aan het zog, niets hoegenaamd kan befpeuren; en nogtans het vermogen van het middel, aan den zuigeling zichtbaar medegedeeld word.
Ten befluite, voeg ik er by, dat men, na het afvallen der pokpuistjes, om den anderen dag, een zacht laxattfuit Manna, CaJ/ia enz. voorfchryve: wyl ik, onder de etterwording, niet gewoon ben zulks te doen; bchalven in geval van nood, dooreen Lavement; om de Diarrhcea voortekoomen, die in Kinderen wel eens plaats heeft (*).
AAN-
(*) [Nog viDd men gemeld , in eenen briev yan den a8n. Noven.ber 1734, ( doeze middelen tggeltidepde,-benevens de opgaave vac derziiver toediening) aan nu wylen den Hsere Med. DotJor A. Symooni te Atnfterdam; ,, Kincelyk, is'er „ dine treurise vtnooning; en die dikwyls de he»te poogingen „ re lenr fïeid: te wteten, sis 'er van den eersten beginne af, „ z-varte vleiken aanweezig zyn en de pokpuiftjes voorafgaan. „ — Betersn raad weete ik in deez?n niet, dan dien van wel, ken men zich ia de Peft bed.-ud , en welke door D12„ mer.br.oek omftandig befchrsevea is: waaróm ik Theriae. „ Zojdc gte'-en, ea myne 'nandeiwyze by (a ) \j,vcreer.koniende „ m.chl. i?-%<)bu' boxc*~\ luiudeo ; hebbende geleerd , da ie inïfuftt vao ótBedro del porto Kier niéts uitricht.'' — En verder: „ In 't geval komeode vjb te laat by de zieken geioepen te wor„ dia, en de eleodisen moetende te bulpe ko men, bedieoe ik „ rny, zoo de boisr b;zet is, van b<"t DïceBum P. FoREsti, „ LH. I. Ni tri', Spir. nitr. d. a 3j. Mat.rt. Calubr. ji.St'Ueü ^ nad van F reu nd en Losb, in deezen, volgc.-ide ; en „ g^tve. cm de 3 or 4 uuren, h.t ff^nJe'p' eder. Is 'cr groote v iiaarerigheid, dan hat ik het Mix;uur [_boven bl. 89] met den „ TbtrUc. gebruiken : geleerd hebbende , dat deeze uit zwak., bt-id gebooren word, ea U. or verfterkende middelen geneezen „ moet woHltn." Deezen ervaaren Arts heeft met deeze mid-
dslea,



tn derzelver■ Geneezing.
AANTEKENINGEN.
Van alle de proeven welke ik, federt het Jaar 1771, met Antimonialia enz., op de Kinderpokjes gedaan heb, zyn 'er geene gunftiger geflaagd, dan eenvoudig met den Regulus Antimonii medicinahs, met weinig of geene byvoegfels uit Kermes miner. tnCambher: En, 't en waare ik het Kind waarvan boven (I; Afdeel. § LIV) gewaagd is, aan de sangrètna in het aangezicht verlooren had, zoude Ik 'èr mogelyk nimmer van zyn afgegaan. Alstoen ben ik aan het veranderen, en by voegen van andere middelen geraakt; welke de pokziekte wel zachteiykbeltuurden, doch geenszins het vermogen hadden, om famenvloeyende pokjes, in discreten te veranderen. Het is voornaamelyk den Regulus, die dit doen moet; en wel, tusfchcn de eruptie en
de
Celen, verfcheiden gewenschte proeven, en daar onder één ia een allerzurgelykst geval, gedaan: van welke men echter, ter vermydmg van mm-nood ge uirvoerighci J, geene opzetlyke ruddiog heeft willen'maaken. — Men vind door Zyn Wel-Ed., j.open» één dier pmeveliogen, onder arceren, gemeld: dat de „ vt/icul* i* facit [onder de fuppuratii^ aüe zeer dor en droog „ waaren-'; waar op, in antwoord, gemeld werd: „ het dorre van ' de vtficut* is niet altoos kwaad; maar wanneer ze het gantfche aangezicht bedekken , zelden van een goed voorteken. Ik „ doe, in dit geval, eén pap van haver-gnrt en fomwylen een „ weinig VI erbloemen daaronder, (doch, om deszolvs zwaarte, ■„ flechts dtia befmeerd) tusfehen twee doeken, op het aange„ zicht fettgen; terwyl ik voorts, naar het byzocdere, de proev
" voortzet". En elders vind men gemeld; 't gene men hier,
insgelyks als een toegift, volgen laat: „ deeze middelen doen „ ook groote dienftea in Uorb. ftros. lympbaticis, na een voor„ afgaand zacht vtnitif. Men flaa , op deeze artikels', de Ccn„fuitat. F. Hof f manui na; en beproeve dan , of deeze mii„ delen zoo onvermogende zyn, als de groote Boerhaave, „ Hundertm ark enz. gemeend hebben. Worden myne da„ gen r.og wat gerekt, dan hoop ik te v:rDeemen, wat zy sn tf Phtijicis vermogen".
G5



54 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
de etterkoorts van het tweede Tydperk. Men moet hier mede echter voorzichtig zyn mgangranefa, in welk amen op denzei ven niet vertrouwen kan; zo als de Heer de Man insgelyks befpeurd heeft: maar dten als dan met gelyke deelen Myrrhe en Cinnaher vermengen; ofvedéer, verminderen, en de Cinnaber vermeerderen; gelyk in de allereerfte proev met dit [dus famengeftelde] middel, gebleeken is, en3 nader, allerzonderlingft in het Kind van de Heer van der Hoek, in 't welke zich, van den beginne af, de gangrana aan den hoek van 't linker oog en in verfcheidene puistjes, (die door de bovengemelde middelen tot jnppurqtie. waaren gebracht) vertoonde; tenvyl zich daarenboven, een groote zwarte blaas op de linker-wang gezet had, weke door de poeders waarin de Cinnaber de overhand had , mecie aan 't fuppureeren was gebracht , doende tusfehen beiden het gewoone middel van Extr: Cort. Peruv. en Therisc. gebruiken; toen de pokjes eensklaps, alle wit werden , en op de handen met putjes zich vertoonden: doch welke men, door het gebruik van het gemelde middel, in weinige minuuten zag opkleuren en zich opheffen; en dus alles uit het grootst gevaar in de aangenaamfle hoop op herfteili'ng overgaan: het famenftel van dit wonderbaare middel is boven \bl. 90] onder den naam van 't Wonderpoedcr medegedeeld.
Dit zelve middel is ook van de meeste uitwerking geweest, in het geval waarin de etterkoorts in eene febris he&ica fcheen overtegaan; en waarin het bovengemeld Mixtuur uit Extr, Cort. Peruv., Theriaca, & Aq. arboris vitce niet voldoende was' noch Diuretica & Laxantia 'door Freund en Lobb, als de befte ter te onderbrenging deezer koorts geoordeeld, ) uit DecoeJ.P.Forefi, Nitr.. Spir.nitr. d. en Manna gegeeven, genoegzaam bevonden werden wanneer men met hetgebruik der poedertjes ophield



en derzelver Geneezing* 9£
hield: terwyl men telkens wezenlyke voorderingen belpeurde, zoo ras die regelmaatig gebruikt werden. — Dan, hctis opmerkelyk, dat dit famenftel dat vermogen niet bezat, wanneer de Ci?indbaris Antimonii ter fublimata hier toe gebézigd werd.
Dit zelve bleek ook in het Kind van denKoetfier van den Heer h\ Colonel van Oyen : welk Kind geen zoet wilde gebruiken, waardoor ik my genoodzaakt vond, het gewoone Kinderpoeder, 't welk doorgaans met Suiker opgemaakt word, nu met G.Arabicum, tot een fyn poeder gebracht, famenteftellen en te verzachten; 't gene echter geen genoegzaam vermogen had, om de pokjes behoorlyk uittedryven, en tot volkomenheid te brengen: men kon het kind deeze, hoewel fmaakeloose poeders niet dan bezwaarlyk inkrygen; en de pokjes biceven rood en vunrig, en wierden met putjes ingetrokken: waarop ik de zoogende Moeder voorfloeg, of zy, voor het Kind, de middelen wilde inneemen; 'tgenc zy vol vaardig aannam, en (in den beginne, om de 3 uuren, vervolgens minder) de poeders gebruikte: met dit gewenscht gevolg, dat de pokjes ïegelniaatig opkwamen, alle vol etter werden, en op den elfden dag hunne volkomene rypheid hadden en vervolgens afvielen. By deeze, bleek hetzelve yan de Cinnqb. Antim. ter f'ublim., welke hier insgelyks meerder bezwaarde en minder afdeed; terwyl de nativa meerder verrichte: daar echter, in proeven van het Kind van den Heer Donart en den Heer Berkelbach, zoo my voorftaat, Cinnabar. Antim. , met gelyke deelen Myrrha en Regulus Ant(tnonii medicinalis, gebézigd zyn. 1— Voor het overige, fch'ynd de Cinnaber dat vermogen niet te hebben, 't gene den Regulus Antimonii medicinalis bezit, om het getal der pokpuistjes te verminderen: gelyk ik duidclyk belpeurde dat de Cinnaber, met Sulphur fixatum, niet bewerken kon in het kind van den Heer Mondt; doch. toen 'er den Regulus by-
kwam,



$6 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
kwam, zag ik regelmaatigen voortgang van de ziekte; welke op den gewoonen tyd, zonder merkelyke littekens, noch Febris Secuiidaria, gelukkig afliep (*): door welk geval, de Kinderpoeders zyn te voorfchyn gekomen. Hier uit blykt dus wederom, dat rnen met Cinnaber niet te veel moet willen doen: gelyk ook by het oudfte zoontje vail den Heer Ckerix, de proev mislukte met Cinnaber nativa, die zevenmaal gcfublimeerd en afgebrand was; daar driemaal gefublimee'rde Cinnaber Antimo TÜi met Regulus, by het Kind van den Heer Mondt voldeed; en ook in het Kind van den Heer Berkèfc bach, (beide boven vermeld) eene geweuièhte werking deed.
De .reden waarom ik my doorgaans van zoo veel Suiker bediene, is tweeledig: om de vü drascica der Antimonialia ie corrigecren; en, om dat R h a z és zich mét zoo veel vruchts van zyn Tchirpacbia bediend heeft.
'theoremata practica.
i. De Voorbehoeding in deeze ziekte is wezenlyk en kan tot een hoogen trap gebragt worden, 't zy men de manier van t. Lobb volge, en die verbetere; of dat men den weg van RoséN va>j Rosensïein infla, en hetpurgative in de Pillen vermindere, in welke verandering men bevestigd word door verfcheidene Proeven, en die van den Heer van Woensel (f). II. In
c") [Nog v°nd men aangemerkt: „ de Cinnaber heeft in „ zich weinig vermogen, om het aantal puisrjes te verminderen, M maar is allervoortreflykst om het kwaaae er^uit- en de traageb „ op- te kiygen: 't gene dus hfet tegengestelde is van óciRriu„ lus, die vermindering in getal en erterwordmg tewege bren^J; w daar de Cinnaber de g'S'ing vermeerderd of maaü-J, en het „ gif naar buitea brecg.1.*']
Ct) [tVjuv. Expsr. fair.es avec le Mercure dans la fitthc t'd~ roit; Ger.ee^k. Bhl. II. Deel 4 Stuk, en elders.]



en der zeker Geneezing.
97
IT. In den aanval van de ziekte zelve, is'het veiligft, het pokfmet door Antimonialia niet te bedwingen: maar, in tegendeel, het zelve door zachte Emeticaen Diaphoretica, gepaard met zachte Laxantia lucht té geeven; van het hart of het centrum des lichaams af , en naar de huid toe te dry ven; en de Aderlaating zoo fpaarzaam mogelyk in 't werk te Hellen.
III. In famenvloeiendc , doch geene gegqngraneerde pokjes, of die zich als waterblaasjes vertoonen, is de Regulus Antimonii medicinalis van eene zekere bereiding, het meest vermogende om eene aanmerkelyke vermindering in het aantal pokjes te Wege te brengen ; en dat irt den tyd van de uitbotting tot den overgang tot verettering , of in het tweede Tydperk.
IV. De Weg in deezen tyd gebaand zynde, zal men de ziekte gemakkelyk, zonder etterkoorts zien eindigen, in den omtrek van 13 dagen: te weeten, de eerfte begin fels van droogen den 92. dag in het aangezicht, den 11» dag geheel droog en den 130 in het zelve afvallende.
V. In gegangretneerde pokjes is het altoos een goéd teken , wanneer de pokjes rondom de zwarte vlekken beginnen te etteren , of de randen van de pokjes zelve te zweeren: 't gene inzonderheid door de Cinnaber bewerkt word; hoewel de Myrrhe en de Campher ook hun aandeel hier aan hebben; en waar toe de Regulus op zich zeiven onvermogende is. ,
VI. Tiet zelvde heeft plaats oirkrent de Vcficulofx, Cry/iallina en Siliquojk tot welke insgelyks de evengenoemde middelen vcreischt worden: met dit onderlcheid, dat deeze meerder hoeveelheid van Regulus kimnm verdragen dan de gangrainofie; hoewei ze de Cinnaber ook noodig hebben, ter voortfttiwing van het fmet; doch in eene mindere veelheid dan de evengemelde.
VII.



9?) Over den waaren aart der Kinderpakjes, enz,
VII. Uit allen dezen (III—VI.) blykt, zoo als herhaalde Proeven dit buiten alle tegenfpraak gefteld hebben, dat de Regulus Antimonii medicinalis een werkzaam vermogen heeft om het pokfmet te beftryden en te onder te brengen; daarentegen de Cinnaber om de verzwakte natuur-krachten op te wekken , de gisting te vermeerderen en het pokfmet uit te dry ven, niet alleen geduurende het 2- en 3e, maar zelv in het 4* Tydperk ; wanneer alle zwelling geheel verdweenen en de zichtbaare gisting opgehouden heeft.
VIII. In 't gemeen echter, doen de Antimonialia hun meefte vermogen geduurende de gisting, en minder na de zelve.
IX. Uit deze Behandeling en de bekende Proeven hier mede gedaan, is het ten klaarflen gebleeken, dat de Pokziekte door dezelve eene gantsch andere gedaante bekoomt: als onder welke de gewoone toevallen van ylhoofdigheid, bezetting in de keel en op de borft zeer maatig zyn, ja zelfs niet te voorfchyn komen; en deeze ziekte zonder kwyling, en Diarrhma doorgaans afloopt: vooral, wanneetmen, volgens § III. en IV, den tyd wel waargenoomen heeft.
EIN'DE.
Ê Y-



9j
B y l a ö e A*
Van de Gisting, als den voorrTaamen grondflag, van alle rechts en veilige behandeling der Kinder' pokjes; 't zy dezelve door de Natuur, of door de Inenting aangebracht worden.
Ik beken dat ik , ja, in navolging van verre de meesten, de Kinderziekte, in myne Proeve over de Voorla boeding derzelve, (bladz- 9, vergeleeken met bladz 17, 19 — 24.) als eene crijis heb aangemerkt: als toen niet in 'c begrip zynde, dat de Hoofd-rol welke in deeze z.el.te, inzonderheid, gefpeeld word, baaren voornaamen groudflag in de Gisting hebbe { a) , welk denkbeeld
van
(a ) Men zie het donrwrocbt Traftaatje van wylen den Heer J. P. Brinkman, 25et)ttage JU Üï\tV «CUCtl ^mit ïtr ©aljtUUgCU; Dusselborïf, Cleve unfc Leipzica. 1:74. Overwiardig, in eene gemeenzaamer Taaie verkleed te worden. [Men heeft van dit Werkje, benevens van des Heeren Srinkman's «grijf Hfa fcje QBtftlUtU) tt#
^cfcn-(£itcré beroet Swculatton/ C 't gene tot een SuppU.
at ent ir Vervolg vjl bet eerstgenoemde ftrekt,) onder des Schryvers Papieren , eene Hollandfche Vertaaling aangetroffen; wel door eene onbekende hand gefchreeven, doch blykb.'3r onder deszelvs opdicht vervaardigd. Men zal dezelve, nader, met deoorfpronglykeo vergelyken , ( 'r gene andere bezigheden tot dus verre niet htbben toegelaaten} en alt dan aan het Publycq mededeelen.]



100
B Y L A G E tf.
van de tyden van R h a z k s af ( b), min of meer, heeft ftand gegreepen; en door my in eene Nmfbl. 20. a)
was aangehaald. Hoewel Boerh 4ave de moge-
lykheid om zodanige crijïs voor te koomen, dnidelyk had verklaard; en door my insgelyks (bi- 17.) was aangevoerd géwordén* Dan , vermits de dagelykfebe ondervinding bevestigd heefc, dat de uitvoering hiervan, door de gewoone wyze wan refolutic en afleiding, niet altoos mogetyk zy; was 'er eenen anderen weg noodig, om' dit ontvangen gift in zyn verbarid te ontwikkelen, te b'eflrvden, te onder te brengen, en alzo deszelvs krachc te verminderen, en een fpoedigeren afloop der ziekte te bezorgen; waar van ik ook reeds eenigeflaauwe trekken gezien'en ( bl. 17.) aungeteekend hadde.
Om dan dit gewigljg Stuk, waar van zoveel in de kennis der Kinderpokjes, en in derzelver beftuur af hangr, in deszeivs Aavc en Natuur onderfcheidener in te zien, zal het niet. ondienfiig. zyn dit wat hooier op te haaien.
I. De groote Boerhaave, de Gisting, weike in het Plantcn-ryk gefchiedt , in Dierlyke lichaamen niet kunnende begrypen te beftaan, (en dus in het gevoelen van van Ha lm oNT niet kunnende inftetrimen, die dezelve ten duidelykden, in de tninfte etterwording, meende te ontdekken, en met anderen, had omhelsd (fc)i) verwierp die geheel en al, en wilde dezelve, als in den rVlensch te gefchieden, geenszins gedoogen(rf). — Naar zyne Verklaaring, beftond de Gistin% in eene mottts inteftinus ('inwendige beweeging;, welke eene byzondere eigenfebap van het Planten ryk was; of fchoon hy toeftond dat de verrotting van Dierlyke Vochten ook we,l
in
fi) Coofer. RHAZès edenti Hallero, p. mo, 261, 3?3. cum Fr e 1 n d Hiftor. tledic. p. s»S. edit.£e^. 1733- cum ï G We rn er , Dif. caufamcurbomines femel tantum variolis ieri's ccrripizntvr aiumbrans Rcfp. A. J. Orlovio. C««* ment.de reh. in fciint. nat. & med. gefi. Vol. X. p. 363. 364.
( c ) Variis in locis.
(«O Element. Chemite, Tom U. p. 166, 167, 168 & feqq.



B Y L A'G Ë N. ibi
in eerie mbitis inteflfnus beftond, doch welke geen en zuuren, of brand.waaren geest, maar iets van den Phos* pborus voortbragt, en alzo van alle gistingen onderfchefden was; kunnende hy, volgens zyne gemaakte bepaalingen, geene gistingen aan de Dierlyke Lichaamen, (en du< o^k niet in den Zieken ftaat) toeftaan: welke hy geloovde alleen tot. de Planrgewasfen te behooren. ■ II. Hy'had ie nochtans inde Spysyerteering (ZJigf ,rr«?) crkflud ( è). En men heeft reden om te denken , dat, in dien riir fch'tterend Lichc aan Leiderisvans nogfcheen, de g-oote Ma:, 'ba" zoo veele Ontdekkingen op dit ftuk gediidn, en door de ciuidelyKe Proeven, by de Inenting zoó zichtbaar, tot de omhelzing van dit Leeril.uk, genoopt zou zyn geworden: daar hy zelve toefiemd, dat de Lucht zich gelyktydig niet he:fp?ekfel vermengd , en zich invoegd in her lyrtffgé der ipyz. n, fpeekfei, flym van de tong, h t verhemelte erz. ( f); en dat'er een beginfel van gistimr voorr^ebr.ich'. worde (g~): „ 'cgene, zegd de la „ Min jat, berekend, dat het wel Wasris, dat de gisting, „ ja, do eerfté werking Van de fpysverteering zy; maar „ dut 2e, naauwlyks Verwekt ofin beweeginggebragtzytv „ de, terftond, (en, om zoo tefpreeken, by haar eerfte ,, begin,) bepaald of Uil gehouden word; uit hoofde van „ den geduurigen nieuwen aanvoer van vochten , die ge* „ ftadig wordssn afgefcheiden en zich met de fpyzenkoö„ men cevermengèn, doch voornaamelykvan vvegede Gal, „ die een g^óöte Vyandin van alle gistingen is,(b); gelyk „ van H e'lmo nt gedrongen geweest is, eene gisiing^j „ etkenneninde Gfy/, geheel vcrfchillende van die, welke
„ in
Ce) Infimt: Medic. j LXVII. [cum CommeM, Halleri & de la M e t t r 1 e , in hunc locum. ] (ƒ) Ibidem, § LXIX. ig ) Ibidem , § LXXVIII.
( o ) [ Waar mede de Heer B fc i N x m a k, UI. eit., icsgdySs inlteiiid. j
H



so2 B Y L A G E N.
„ in de voedfels plaats heeft" (i). — En, ofTchoon Boerhaave ftelde, dat 'er zonder Lucht geene Gisting gel"chiedde,uemd hy nochtans metdemeesten,(uitgenoomen 1-Jallf.r) volgens f)ALEStoe,da' 'erLucht in het Lichaam koorae (k): waar op de la Mettrie ter verklaaringe zegd: „ daar nu de twee foorten van Lucht, de uitwendige , en de „ inwendige,overvloedig gevonden worden in het fpeek„ ïel en de voedfels, welke zich met hetzelve vermengen, wie kan verhinderen dat ze gisten? Het is waar , dac „ de inwendige Lucht hier zonder veerkracht, en byge,, volg zonder werking zy;" ( 'twelk echter geen wettig gevolg is, gelyk beneden nader blyken zal;) want 'er „ bevinden zich in het liclaam geene van die oorzaaken, „ die wy verklaard hebben , door welke de verbor,, gen lucht haare werking kan wedeskrygen" (/). (hoewel in den zieken • ftaat het tegendeel word waargenoomen) —- „ De Heer Boerhaave kan niet ontkennen, „ dat 'er in de Longen eeniee van deeze famengeftelde ,, vloeiftciTe koome; welke men Lucht noemt; maar hy „ ftemd niet toe, dat deeze deeltjes die zich met het bloed „ vermengen, veerkrachtig zouden zyn ; en deeze haare „ kracht in het bloed kunnen 'behouden: of, 't gene op „ het ïelvde neêrkoomt, hy kan niet toeftaan, dat 'er in het ,, bloed, eigenlyk gezegde Lucht koome"(f»). Het gene hv alleen ontkenthad: naamelyk.dat, offchoon de lucht [door de Long] in het bloed kwatue, zy in het zelve van veerkracht beroovd Wr-s. Macbride ftemd dit toe, maar zegt: dat ze vlug is ^n) : mogelyk uit hoofde vari
x de
(i) InjHtut. de Miieeine de Mr. H. Boerhaavé; avec uri Commtritaiït par M. de la Mettrie. ïsm. I. p. 272. C*) Jpbori/m. § LXXIX.
CO Re la Mettrie. Livre cité, Toa. I. p. 250. (ct ) Ibidem.
O) Lib. citat. p. 30, waarin de geleerde Leipficbers mede infte mmeo. Cemmcxt. de reb. &c. Vol. XIV. p.337. bewyzende ecüier, dat zy door gisting weder vast worde. Ibid. p. 338.
/



B Y 1 A G E N. iog
de warmte des lichaams; efi dus genoegfaam in ftaat, cru die veranderingen te ondergaan, welke de Natuur ons, in iedere byzondere afwyking van den gezonden ftaat, met opzicht tot de Scheivochten (Jbumores inquilini digtftivi) allerduidelykst aanwyst. ——• Vooral wanneer men acht geevt op de. Gal, in den zieken-ftaat voor zoo Veele veranderingen vatbaar; en welke wy boven als de Vyandin der Gistingen zagen voorgelteld. — Want, lét men op dia eerfte en eenvoudige ontaarting, of afwyking van derzelver natuurlyken ftaat, welke men by de walgingen, bittere en vetachtige oprispingen en daadelyk overgeeven gewaar word; en die men alleen aan . byzondere fpyzen, door de hitte des Lichaaras ontaart en fcherp geworden, wil toelchryven (o)' zal men bezwaarlykde. Gal, in haar onvermogen befchouwd, om deze weikjngnaar bover> tegen te gaan, kunnen uitfluiten. — Waarom men, wel degelyk te ondcfcheidcn hebbe, in den gezonden en zieken ■ ftaat des Lichaams; en welke ongefteldheden , uit ontaarting, of veranderingen, gelyk in verrede meeste foorten van vergiften, en zoo ook in de Pokfmet, piaats
hebben, gebooren worden. Blykt dit niet ten aller»
duidelykfte, ten —■
Illn. In de benaamingen zelve, welke men aan verlchel" cjene deezer verlchynfelen gegeeven hebbe? —— Zyn de Èacontsïni van Hip po c ratk s. ojy*ir(«èfj c%y*er.iAoSt{ t to bey&', in deezen buiten betekenis? Worden dezelve, benevens de Meteorismus , niet duidehk verklaard door de woorden uitzetten, zwellen, ofgseven; (gelyk het Fraafche levér, 't welk levain, by ons gist, voortbrengt,) en waar van de voornaame oorzaaken in de Maag en, in de Gal huisvesten V gelykerwys Wede tius dit dérwyze \ erklaard en tot verfcheidene Ziekten overgebragt heeft (/>);
en
Co) De la Mettrie, Itcrs ci.^. p. 339.
fp) Pharmacopaa 4croiaatsca, Lib, I. Cap. II. N*. I. fs^r p. B7 &c.
H 2



io4 B Y L A G E N.
en de beroemde Sta hl, die de Gisting zoo naaüijH eu'rig heeft befchreeven (q), eene foorc van gisting toeftaan moest, om de oorzaak der Galkoortien e verklaar ren. — Overtuigd cns de zuure reuk van den Spiritus rector, welke men in zdb veele ziekten aantreft, niet, tfat da
vochten met zuure deeltjes ais dan vervuld zyn ? Daar
men weder eene andere reuk by de verettering van wonden en zweeren, (vooral otk in de Kinderpokjes,) eene andere in de veriotting, gewaar word; en dat vvtl van elkanderen onderfcheiden, in de byzondere iuorren, die dezelve voortbrengen. — Heeft riet wylcn de beioemde Koog-Leeraar Üaueius, die het Stelle! der Zie Jekunde zo me-fterlyk verbeterd heeft, in zyne vtikl- arin. gen over dit Leerftuk. (zoo aldaar in niet duideivk, Ichopn hy 'ergantsch niet af keerig van was; maar byzonder in zy e gémeenzsame gefprekken,) wel degejyk eene gisting in de Pokzickte erkend (f ); die verk'aarende uit de gfcring der vloeiftoffen in het Piamenryk ; ais waar in de gisting eenmaal geëindigd zynde, niet meer konde opgewekt worden; en daar uit de reden afleidende, waarom de Pokftof eenm:a! wel gevat hebbende, zoo zelden ten r\\ e.denmaaie treffe, en den menfdi aandoe (r): ten minften, . nderfchtiden genoeg (eeraaronde, dat 'er zich eer e byzondere verandering in de vochten, naarrelyk, ee re andere by de Euerwo^ding , en eene andere in het cortofiie van de KankerftofFe, opdeed; weike dezelve aan eene mot is irteftimts verfchu'digd was; daar toe de vèrgtlykïng van de P■ tgetabilif.be gisting weder bybrengende (f)'; en welke, mer die verandering n die in d° dierlyke Lichaaïpen plaats hebben, weinig van de A umaïijatie, (van welke
be-
(ó De Teirib. èïlïof. 8c. in CollcS. D:Jtrtat. H a ll e r i, Vol. V. p. 165. § XXX.
(f) [Men z:e hier omtrent de Bylage C, in den Briewan den.7 Juay 1774Q
( r ) Vergelefekon. niet I. G. Werseh .boven 0»)aangenaali.
O) I Jiitut. Paikc'.og. Hidiciniit. ad § 3*3 > ¥&'



B Y L A G E N. 105
beneden nader) verfchi'd. — De la. Mett rie ftemüe, gHyk boven reeds is angeweezen, volgens het onderwys van den Heer Boerhaave, toe, dat de'gisting en de verrotting, hierin met eikanderen over een koomen, dat ze motus intejlini des lichaams zyn; welks famenweevfèl zy vetbreuken, en niet alleen zouten, maar ook eene veerkrachtige Lucht voortbrengen (t). — Weshnlven het verlchil, van naby befchouwd. zo groot niet zvn zal, als het zich in den eer'flen opflag vertoonde: en , wel bezien zynde, minder in eenedaadelyke wezenlvkheid, dan wel in eenen woordenfiryd, 'tgene de vegetabilia zïïecn toekoomt, of doot de werking van het vuur word voort-
gebragt, begaat. En waaraan de laatere ondekon-
gé'n van de Heeren P,uncle, M a c b r i d e , Brinkwan en anderen (uj geen gering licht hebben nygez?r; 'terwyl het te hoopen is, dat de opgegeevene Prysvraage, in 178c door de Academie v&nBeriin voorgefteld,
dit Stuk eenmaal van alle nevelen ontdoe. Vergelykt
men nu, ten —
IV»». Dit Leerftukby de hebandeling der Kinderpokjes, zoo, die door I.enting worden medegedeeld, als die door den g°woonen weg worden aangebragt, (met ter zy de fielten van alle vooringenomenheid, en een bedaard oordcel, ) zoo zal alles uit derzelver onderfcheidene behandeling ten duidelykften b:yken. — Immers, indien men de Wetten der Gisting in aa-tmerking neeme; weike hoefdzaake I yk op deze diie nederkomen : narmelyk, de vereeniging van de gistende vermogens onderling, of met die lichaamen , we'ke vatbaar voor gisting zyn; — het houden van dezelven in eene diepe rust; — en, het vermeerderen van de warmte rot op eenen zekeren trap.
Dit, in de eerfte plaats, op de Inenting roegeDSst zyn de, zat de waarheid van het boven gezegde al ras blyKm : te weeten, dat men hier lUlzwygende voldoet, in het gene men
coor
(O Livrt citi, p. 335.
Commcntar. derebus 8c. Vol. XXVII. p. 678 5c ftqq.
H 3



%o6 B Y L A G E N.
door Specifique middelen daadelyk betrapt, Wy! — (i) door eene mindere veelheid van de Pokflof, en op afgelegener deelen des Lichaams als de longen zyn, mede te deelen, eene kennelyk-maatigere gisting, of opbieding, in het bloed, of dtszelvs wei, befpeurd word; —— (i) '\ti plaats van de lichaamen in eene diepe rust te houden , zy integendeel tot eene geduurige beweeging worden aangezet; —— (3 ) in plaats van de warmte tot eenen zekeren trap te vermeerderen, men door het weeren van alle gisting-verwekkende fpyzen en dranken, en ruim gebruik var» de vrye en ververschte lucht, die alleszins tracht re maatigen. . In de tweede plaats. In eene omgekeerde rede, ziec men het tegendeel , in de behandeling der natuurlyke Kinderpokjes, in welke eene broeiende behandeling en de gisting vermeerderende Geneesmiddelen plaats hebben. Als door welke de Pokfmet den ruimen teugel verkrygen» de, deszei vs geweld in eene onbepaalde maate uitzet, en alle de gevolgen van eene onbeperkte Gisting gewisfelyk na zkhfleepen moet: de dagelykfche bevinding hiervan, allerwege, onwraakbaare getuigenisfen geevende.
In de derde plaats. Allerduideiykst, ziet men het nut van het bewee/en Leerftuk, in 'de behandeling door Specifica , cvereenkoomüig de Wetten der Gisting, en in evenredigheid van de beproevde uitkomst in de Inenting. Als'die de gisting beteugelen, daar die te fierk is; en, opbeuren, wanneer zy ie zwak is; en dus, het vergif bedwingende, de koorts matigende, de krachten opwekkende , en , door het te onderbrengen, beuuuren, en maatigen van het vermogen der Pokfmet, haare werking beteugelende, eenen ipoediger afloop der ziekte en vermindering van haare gewoone toevallen bezorgen.—— A! het welke, ten —
Vn. f;yelkandergenoomen,onsgenoegzaamovertuigan moet. dat de kennis der Gissingen, alleen ons in {raat kan Hellen, ot waai» begrbpen omtrent de behandeling cl.-: Kinderziekte, in wat opzicht ock genoomen, te vor>
men,



B Y L A G E N. 107
men; eii ons op den zekeren weg eener veilige beftuui ring van dezelve , en tot de behandeling door eigen]yk gezegde Specifica, die de Pokfmet bedwingen, en de i daar uit voortgebragte Gistingen maatigen, te doen geraal ken. — Want in de gantfche uitgebreidheid der Natuurj wetten, zyn 'er immers tot heden maar twee weger, van i Voortplanting bekend: de Generatie, door voortteeling; en de AJfimitaiie, door mededeeling van het zelvde vermogen aan een ander. — Daar nu, zelv door het Zonnei Microscoop, geene levendige Schenfeltjes inde Pokfmet , hebben kunnen ontdekt worden, (wat anderen hier om* treur ook hebben voortgebragt,) en de mecfteVerfchynfelcn met de Wetten der Gisting inftenirnen, blyvt 'er niets anders voor ons over, dan die in gehoorzaamheid te omheli zen; cn, even eens als in alle Natuurwetten, hoewel het quomodo niet altoos blykt, ons aan de zelve te on-
\ derwerpen. Echter met deeze voorbehouding , dat de
Pokziektë b-jftaa in eene Afiimilitie, tot haate eigene beginf-len bepaald: en dat men, om verwarring te ontgaan, ; dezelve niet verder uitftrekke, als de Verfcb > nfelen daar ; -van opgeeven.
Om alle duisterheid te vermyden, kan men ——
1. Zich beaienen van het woord Animalifalie; 't ■ welk de Franfchen op dit Stuk vernuftig hebben uitgedagt
('v ) : en uitdrukkende, eene gisting in bezielde Lichaamen, door haar eigen gist voortgebracht.
2. Toeftemmen, dat dezelve zich door het gantfche Lichaam verlpreiddc (w) , en zonderling de wei van het bloed, als de gewoonlyke baarmoeder van alle Etter-
1 wordingen en gewoone ontaartingen aandoe; waar van '- Pringle gantfchniet afkeerig was (*),
3- Er-
£e) [Brinkman, Lib. cit. p. <u êt/ij.] (:i>) [Ibidem , p. 32. ]
(*) [fRlNGi-F. , Traité- fur lis fulfianccs feptiqties & ', anti-faliques, t,xper. XXXVI, p. 2460c feq. Edit. de Paris, I benivens G. A. H 0 f f m a n n , £ecOWmifcb - spi)ttf;catlf(()C
H 4 '



jp|J B Y L A G E N.
3. Erkennen, dat deze yinimalijotk haare trappen, oi onderfcheidene Tydperken hebbe (v), vaa begin, ftaat, voortgang, vermindering en over^ng in eene gantfche ophouding of vernietiging van hrfr gtheel door het koudvuur (gangrcena); of, door verkeerd beduur, in verrotting (2). waar uit, ten —
. 4. Onbegrypelyke nuttigheden in de Geneeskunde voort, vloeyen: zoo , om die onderfcheidene trappen re beftuuren; als, om een zeker middel ten dien einde uit te vinden*
2f6rjanb(»4tt<p, IV 2#etL Uipf. 1752. vid. commmt. tt
reiui Sfc. Vol. XIV, p. 336 & Macbride, Expcrimtntal EJays cf Alimcntary StruS-urcs. Efs. I. London 1764. Commmt. Cit. Pol. cit. ook is dit ten allerduiJelykrte betoogd dooi BrinkMan, iD zyn meergenoemd Tractaatj;. ]
O) [Brinkman, LH, cit. p. 6$.j
CO Ubid. p.91.3
B Y-



B Y L A GE A.
Missive van wylen den Heere A. va n R o y e n, Hoogleer aar in de Geneeskunde &c. &c., aan 's Lands Hooge Schoole te Leyden; ten antwoord op de toezending, van een Exemplaar van de Proeve over de Voorbehoeding der Kinderpokjes.
Wel Edele zeer Ervaaren Heer !
Eindelyk heb ik my, door den lastigen po;tvanhet Rectoraat geduurig geoccupeert, by het invallen van deeze Kers- Vacantie , kunnen verledigen en rrogen verlustigen in de belcbouwinge van Uw Ed. pryswaardigen arbeid: Twee volle avonden heb ik met veel arende en met niet minder verinank en genoegen daar toe betreedt, en twyftel ook geenfins, of dit onderwerp verdient wel deetjelyk met UwEd. uit dat oogpunt befchouwt, en mee aanhoudenden yver door daar toe bekwaame Geneesheeren verder gepousfeerd, en, wyl'i niet onmogel^k voorkomt, voltooyd te worden ; nadien men als dan de Inenting, (welke, ten zy de Perfconen tot Jaaren van onderfcheid gekoomen dezelve uit eige beweeging gelieven te ondergaan, gemoedszwaaigheden ontmoet, welke tot hier toe onoplosbaar zyn) niet zoude noodlg hebben.
Danke daarom voor dit aangenaam praïfent, en wen' fchende dat deeze en alle Uw Ed. verdere poogingen ten nutte van het algemeen welzyn aangewendt, mogen gezeegent zyn, hebbe de eer raet de meefte hoogachiinge te zyn.
Wel Edele zeer Ervaaren Heer! ■"■~~^s^ U IVel Ed. Ootmoedige Dienaar (was getekend) A. VAN RO YEN
LlYDEN,
èen 24d;cember
1770. H S ~~ BlfLAGB



B Y L A G E B.
j Geneeskundige Waarneeming wegens de Behandeling van famenvloeyende Kinderpokjes ; in het begin volgens het voorlid van den Heer Dr. Rouppe (a), en vervolgens naar dat van den Baron Dimsdale: met gevolg van eene voorfpoe^ dige herftelling.
Lengum itereftper Pracepta, brtve tfefficax p;r Exemph.
Se nec a.
Den ziften December 1768, werd ik des avonds om 9 uuren gev aagd, by Juffr. N. N., by we'ke een' Meisje aan haar vermaagdfchapt, dien dag van Rotterdam gekomen was; alwaar zy tenige dagen in een huisgezin verkeerd had, waarvan twee Kinderen aan de Kinderpokjes ziek lagen. Her Meisje, dat weinig tyds te vooren, door zekere omitandigheden, zwaare fchrikken ondergaan had, was federt dezelve, te'.kens aan ongeregelde beweegingen in hec Zenuw geitel, op de min'! e aandoening, onderhevig; waar door het Lichaam zich in eene geduu ige onbe 'aardheid bevond,en waardoor nooozaakelyk, alle bykomende ongefleldheden venr,eerder«n en verzwaaren moesten. Zy had den gamanen dag geklaagd overonlydelykepynin het hoofd, rug en lendenen, en over or.d'aaglyke benaauwdheden voor hec hart, welke o;nttentden avond hooggaande werden; zoo datzy,by tyj_-n , luiiskeels fchreeuwde, y^felyk gilde, en a's getrokken werd; en waar door zy van imre leger llede, zynde een Rustbank
(1) Dreze Geneeswyze is re vinden, in eenen Bricv aan nu wyien de-; Hvjg^el. Ikere Gaubiüs ^efcineveo; éi te vinden in Je Ge-.cc k. Bibl. van den Hooggei. ilent E. Saouor. ; IV D. p. 389.



B Y L A G • E N. m
bank, herhaalde maaien opfprong: alle welke toevallen, my niet dan kwaad vermoeden inboezemden; enzwaare, gevaarlyke Kinderpokjes deeden te gemoec zien.— Déstyds noch niet overreed zynde, van de beftaanhaarheid om de behandeling der Inenting, met hoope van goeden uitkomst, in de Natuurlyke Pokjes over te brengen, noch zeker, dat deeze bandelwyze door andere Geneesheeren in gebruik waare gebragt, — fcheen het my te gevaarlyk, tegen derfalgerneenen Stroom van denken en beoeffenen aan , my het eerst te waagen, in het beproeven van een zaak, die als nog problematicq fcheen. WVshalven ik befloot, myne Lyderes op de bek waaralle wyze, voor hec tegenwoordige, te gemoet te komen; intusf:ivn myne gedachten nader willende regelen; ik begon dan de geneezing op de volgende wyze.
De Pols die zeer ongenadig, dan opgeheeven, dan neergedrukt was, verzeld van groote magteloosheid en benaauwdheid, gav genoegzaam te kennen, dat eene aderlating van groote nuttigheid zyn konde; ter vermindering van de benaauwdheid, en gemakkelyker bloeds-omloop door de longen: ik beval dezelve dés: na de aderlating, op welke eenige flaauwte volgde, werd alles wel wat verminderd, doch niet geheel weg genoomen. Vervolgens deed ik twee Spaanfche-vliegen aan de fcheenen, benevens Zuurdeeg aan de Voetzooien aanpeggen; terwyl ik den volgenden drank voorfchreev:
3^o. Decoili Hordei jxvj, Ni tri depurati 3j. Caphur<e gr.vj. Syr. e limonibtis 5]. M. S. Alle uur een Theekopje vol In te neemen.
De Nacht werd zeer Qnrustag, en met geduurige verrooning der bovengemelde toevallen, ( gepaard met een ysfelykgefchreeuw, fomtydsmet trekkingen en fchielyk opvliegen uit het bed ,) doorgebragt: tegen denmorgenftond
be-



na E Y L A G E N.
befpeurde men echter eenige vermindering derzei ven: gelyk ik, den iqfie.n, wanneer ik des morgens by haar k/vari, de pols war bedaarder vond; tërwy.1 de pynen in het hoofd en de lendenen als nog, (fchoon minder hevig) bleeven aanhouden. Alles my, als boven, eene zwaar* K''nJerziek'.e blyvende voorfpellen. trachtte ik, z >o veel niogelyk, derzelver geweld in de beginfelen regen te gaan: En vermits my (in het jaar 1763 ) de heil^aame vruchten van Buikzuiverende middelen, in eenezwaare, al^emeendoorgaandeKinderziekte, in veelen van Wonnen \erzeld, (by welken de benaauwdheden aan het hart, de zwaarItc* coevallen der genen die van dezelve bevryd waren, overtroffen ) gebleeken waaren, in welke ik dezelve, inde meeste gevallen , met goed gevolg gebézigd had; fchreev ik bet volgende Buikzuiverende middel voor:
s\>. Rhei EhSli 9j. - ■ Merc. dulc. gr. v. Capburce gr. iij. Confav. Ros. rub. q. f. Ut Fiat Bolus.
De Campber werd by den. Mercur. duk. gevoegd, om de klacht van denzeiven, zoo veel mogelyk, te bedwingen ; vermits ik federt lange van oordeel geweest ben, dat in alle Koortfige geitellen dit middel zeer omzichtig behoord te worden gebruikt, en het zelve door her tegen, giftige van de Campber, hier in zeer kan beteugeld w*. rden. Niet'egenflaande myne voorzorge, namen de benaauwdhedi n t a den middag zoodanig toe. dat de Lyderes, tegen den avond, aan de genen die nnar oppasten , in groot gevaar (cheen ; gelyk ik , haar toen op nieuw bezoekende, de benaauwheden zwaar en hoog-gaande bevond: geene ontlasting gehad hebbende, beval ik, ten fpoedigiie, eene gemeene, laxeere:' de £/y/iW toe te dienen; dan, door dezelve geene genoeg/.aame ontlasting bekoomenae, terwyl de benaauwdheden even zeer bteeven woeden , deed ik de volgende vervaardigen:
Py. Decoci.



B Y L A G E N. tig
Pp. DecoB. Emoll. & Carmin.pro Clyster. §x»
Nitri depurati 5ij.
Mell. cornm. |j. M. F. C/ysma.
lamsterren, van het ondergaande drankje, alle halv uar één lepel doende gebruiken;
B^. Spir. Minderen
L'iq- anod. min. Hoffm. ieflill. 5j. Jig.ft. flor. Sambuci fiv.
M.
Door eenige ontlastingen, en het geft.adig gebru:k van dir middel, [cheenen de genoemde toevallen, allengskens tot bedaaten te komen: gelyk ik, des avonds om 10 uuren haar wedtr bezoekende, duidelyk vernam; wanneet ik de pois re elyk bedaard vond. De volgende nacht werd ook geruner dan de voorige doorgebragt Waarom ik, des morgens, (intusfchen door de waarneemingen van den Heer Roup pe (i>) in myne handel wyze gefterkr,) andermaal een Mercuriaal purgeermiddel met Campber gav, beftaande uit :
$p. Merc. daleis Caphurts a gr. iij. Rad. Gialappce pulv. gr. viij, Syr. Althes q, £ Ut Fiat Bolus.
De benaauwdheden wederom , bevöorens dit middel zyne weiking verricht bad , vermeerderende , werden vervolgens, na eerige ontlastingen, seer verminderd. De drank was, overvloedig gersten • wate>-, gcklokte kaarnemelk en flappe thee; terwyl de vrye lucht, door hec
opea-
O) Lib. cit, p. 4«S.



ti4 B Y L A G E N.
openzetten van de deur, telkens bezorgd, en de Lyderès door dekking niet bezwaard werd: des avonds werd een once Syr. e Meconio gegeeven. Deeze nacht was tamelyk gerust: tegen den morgenflond , openbaarden zich de Pokjes in een groote menigte , zelv in den neus, mond en keel; en maakten de doorzweiging zeer moeilyk. De Koorts was wel minder, maar eene aanhoudende walging nam hand over hand toe, en werd door herhaalde braakingen gevolgd; die den gantfchen dag hevig waaren. Dés ik genoodzaakt werd, dezelve dooreenig bekwaam middel tegen te gaan; waartoéik, het btken.de' middel van Riverio s , voorfchreev :
~Rp. Sal. Ahfynthii 5,3.
Succ. limonum M. atq. in a£iu eJfervefceHt'ns exhibind.
Waardoor, de gemelde bovenwaardfche moeilyke ontlasting weggenomen zynde , de uïcbotting naar wensch voortg'ng. De drank door den Baron Dim s dal e (c), onder de uitbotting, aangepreezan, beftaande uit:
j^a. Decocl. Hordei |xxs, Crem. Tart. 3ij. Mann. Calabr'm. lij.
M.
werd vervolgens aanbevoolen te gebruiken ; en tevens de voorige Clyffeer des avonds herhaald. Den liften, was er weinig Koorts; de Pols zeet bedaard; de Ijiiflag vertoonde zich, van tyd tot tyd, allengskens meerder, en werd met evenredige zwelling,naarmaate van de veelheid der Puistjes, (die menigvuldig waren) gevolg.:; de be. naauwdheid in de Keel begon, naar evenredigheid der Ziekte, toeteneemen; en alles zich tot eene iigte Saüvatie
te
(Je) Verhandeling van de tegenwoordige manier van Inênttp der Kinderpokjes. 's Hage 1768 , paj. 52.



B Y L A G E N. 115
te fchikken. Het Meisje had, by verkiezing, groeten trek naar Kaarnemelk, waarin Pruimen gtkookc waren: ik liet haar toe ajt te gebruiken; om door deeze Voedfels, mee de Geneesmiddelen geholpen, tebetermyn oogmerk re bereiken, en eene maatige o tkstinii te blyvea behouden: geiyk sy , deezen dag eenigemaalen Stoelgang gehad hebben :e, des avonds wederom ëén once vaa den Syr. e Meconio gebruikte. De nacht was echter, in weerwil van deeze voorzorge, wegens de benaauwdheid in de Keel, welke van tyd tot tyd toenam, niet lustig ; maar alles verëigerde integendeel zoodanig, dat mea zich genoodzaakt achtte, des nachts myne hulp te ver* Zoeken, üe Lydces wem uit het bed genoomen, de Voetbaden herhaald, de Zuurdeeg ververscht, en opnieuw •de voorige. Clyfteer in 'c werk gefteld; terwyl den volgenden gorgeldrank werd voorgefchreeven:
l^o. Cop'jurce gr. x.
cum amygd, dulc ecortk. n°. ij. trit. adce
Sal. pbatynget' a Zobelio defcriptl 3j. Aq. fortittr itifus. flor. Sambuci |viij. Mell. Rofarum h%
M,
Gelyk een fterke waesfcm van den damp van Vlierbloemen, zoo veel de Lyderes konde, ingeademd werd. WePike poogingen dan ook niet vruchteloos afliepen; inaa; integendeel den volgenden nacht draaglyker maakten ; gelyk , op den zyjlen, de Pols en alle uitwendige verfctiynfeien vertoonden. De Pokjes ftonden in groote merigte, op de plaatfen daar zy van een gefcheiden waren , met roode ringen , en evenredige zwelling van handen en aangezicht, naarbuiren; de kwyling begon ook meerder toe te neemen : weshalven de Voetbaden, ces morgens en des avonds, met ververfching van het Zuurdeeg, herhaald werden. In het derde Tydperk dus verkeerende, werd het insgelyks aangeprezen middel van
<fen



7.tG B Y L A G E IN.
den genoemden Heer D imsda ie, met by voeging vaa Limoenen Syroop gegeeven: beftaande het zelve uit —
Ejo. DecoB. Hordei jxxx. Spir, PitrioÜ dcbilh 3;3.
— du/cis.5<,
Syr. e Limonibus |i(3.
Met de gorgeldrank werd, voortgegaan, en des avondseen once i>yr Diacodii gegeeven.
\ Den ,oflen, myne Lyderes des morgens bezoekende, vernam ik dat de nacht, by tusfchenpoofen, naar maare van de hevigheid der toevallen, redelyk wel was doorgebragr. Dé pols kwam my echterminder kloek voor; de zwelling was niet zo fterk; de pokjes fcheen ook niet zoo vlug te flaan; en begonnen met ingedrukte flippen van boven, zich famengetrokken te vertoonen; 't gene my deed vreezen dat dezelve mogten inflaan: waarom rk , ter op wak* kering van de krachten , zes dragmen van het attrekfel van den Pi-ruviaanfchen Bast, by hec voorige middel voegen deed;hat Zuurde ?g_ vernieuwde; ver'fche Lucht in de kamer deedkoomen ;en de Voetbaden, benevens het opzitten,zoo veel de krachten toelieren , aanprees; als mede, dat de middelen koud gegeeven zouden worden; het gene niet dan met fchroom, door de oppasferen werd verricht. Des avonds werd de gifte van de Syr. Diacodii herhaald. De nacht van den 31/rê//, werd zeer onrustig doorgebragr; gelyk ik des morgens, ongaarne, gewaar werd, dat de zwelling van de banden en armen en van het aangezicht, merkelyk verminderd was en de kleur der ringen veel bleeker geworden; terwyl de kwyling insgelyks gering was, en, uit allen deezen , de benaauwdheid aan het hart meerder: waar uit de natuurlyke gevolgen, in den polsflag befpeurdwerden.
De hevigheid der ziekte, en de daar uit voor myneLyd .res voortfpruitende gevaarlykheid, benevens dsproblemavque crifis, waar in zich de voorige met de hedendaagiche manier opdeeden, deeden öay in deezen de party
kiezen,



B Y L A G E N. u?
kiezen, ore,, rn'her aanleggen van twee verfche SpaanfcheVliegen, in dit geval den raad in te neenvn van den Heere M. W. Sch we n cke, wiens heufche vriendelykheid, Cn beproevde ervarenheid in de Geneeskunde, zonderling in het beduur der Kinderziek'e, overb kend zyn. Na het geval aan deezen Heer te h;bb?n voorgefteld, was Zyn Hoog-gei: van oordeel, cm, by ner aanleggen derSpaanfchevliegen , het zuurdeeg tot aan de kuiten en tot tegen de Spaanfche-vliegen uit te breiden; met de kouden drar.k gerustelyken vrymoedig voort te gaan, en zelv terftond by myne wederkomst een glas koud pompwater ar.n de Lyderes re geeven ; echter zorgdraagende, van geene al te ilerke vrye lucht my te bedienen; en met het gebruik van den Cortex Peruvianus aan te houden.
Hoe zeer ik dit wys en genegen advys billyken moesr, en my door veele gevallen, het heilzaar.e van dit eenvoudig , maar waarlyk groot hulpmiddel genoègfaam en overtuigende gebleken ware ,(waar in de ILer' chwencke my, nader, door twee aanmeikelyke gevallen, uit de Disfertatio Medica van J C D i e t z , de nova Variotas inferendi tne'bodo, had zoeken teb krachugen,) b: ken ik nochtans gaerne, hetz'elve niet dan met vrees aan de Lyderes te hebben toegediend. Zoo groot hde kracht der vooroordeelen, tegen middelen, waar van het gebalk
, niet algemeen aangenoomen is! En de dagelyki'che ondervinding leerd de meesten onzer, hoe moeiiyk het zy,
■ zyne oude gronden re verbaten, en nieuwe (wanneer wy zelve doof onze eigene proeven, niet eènige zekerheid bekoomen hebben ,)aan te neemen. Deuicweiking was nochtans allergewenschtst; en het meisje, dat geen gcnoe.Karmen koelen drank van de genen die haar oppasten gtkreegeft had, fchoon zy relkens riep: geev ny koud water; myn keel brand ! gevoelde nu eene nanmetkeljk; verdgring; terwyl zy zien (lil in het bed hield, en in eene zachte uitwaesfeming geraakte; weke verder fieholpen werd, door het volgende middel met hec Extracl van den koorts -bast:
l lp. Extract.
3p. Extracl.



nH B Y L A G E N.
B^. ExtraB. Cort. Peruviani 3iij\ Syr. Diacodii |j. Aq. St. Melisfce fv. M. Alle 2 uuren een lepel, rustenen den drank.
De nacht van den \ften January 1769, werd,echter, door de hevigheid der toevallen, zeer onrustig, met geduurige fchrikken zo ras de ©ogen door den flaap waaren aangedaan, en opvliegen uit het bed, doorgcbragt: alleenlyk verkwikte de flaap, in den morgen ftond , eenigen weinigen tyd. Door het aanhoudend kwylen ,'t gene weder toegenomen was, en de zwaare brand in de keel, was 'er gelladigeongeduurighèid: de koorts was, nochtans, onder alie deeze verzwaarende toevallen, niet vermeerderd, maar integendeel, merkelyk bedaard; 't gene my zeer verwonderde, zoo wel als dit zich deezen dag, aan het voorhoofd, eene en andere opdroogende pok vertoonden; 'c welkmy zeer fpoedig voorkwam. In het vootbygaan , moet ik hier aanmerken, dat de pokjes, fchoon wel groot, en met ontiteekene randen, op die plaatfen daar zy discreet waren, C want de meeften vloeiden famenechter niet zeer ve rheeven, maar meerendeels ingedrukt waren De benaauwdheid indekeel, was doorden dag merkelyk minder; depolsdên grmrteben dag zeer bedaard; en de ontlasting van de urine 1 gemakkelyk en overvloedig: zynde'er hier in, rimmerbelemmering of pynelykheid, geduurende het gantfche be. loop der ziekte, befpeurd. Met het opzitten werd des morgens, en des avonds met de voetbaden en ververfching van zuurdeeg, aangehouden; insgelyks met hec Decocium en het Mixtuur: maar de Syroop des avonds niet gegeeven.
De nacht tusfchen den ïften en xden, werd weder onrustig doorgebragt : de last in het hoofd vermeerderde zeer, zoo wel als de benaauwdheid in de keel; waardoor de pols ook radder floeg, en daar op volgende verheffing van koorts befpeurd werd. 't Welk ik, des morgens, verneemende > en door het gebruik van den koortsbas



E Y L A G È Si li|
bist en der Syroop van Diacodion, den ftoelgang traag zynde;, vond ik goed het volgende voor te fchryven:
fy=. Mercur. duk. gr. ij.
Capbura gr. iij.
Pulv. Cornacbini gr. x.
Syr. Althéa q. f. tl// Fiat Bolus.
Dit middel, gelyk gewoonlyk plaats heeft, vöór deszei vs werking de benaauwdheden vermeerderende, werd tegen den avond, met de voorige Clyfteer geholpen; waar door eenige ontlastingen volgden, tot groote verligting van de Lydères; gelyk de nacht van den ^den, tamelyk gerust werd doorgebragt: hoewel, door deri brand in de keel, het geftadig kwylen, nog twee ontlastingen , en daardoor veroorzaakte onrust, de flaap telkens afgebroken was. Het fcheen my ook, des morgens, toe, dat de pokjes zich niet zoo vlug op de armen en handen vertoonden, dan de voorige dagen; èn dat de pols zeer flaauw was: waarfchynlyk grootendeels veroorzaakt door getnoeds- aandoeningen van haare Moeder, welke, op de tyding, ter hulpe van haar zieke Dochter was óvergekoomen. Ik raadde alle omzichtigheid aan, én hen Vermyden van alles wat de hartstochten konde gaande maaken; terwyl ik het gebruik der voorgefchreevene middelen, het drinken van koud water, en het opzitten zoo veel de krachten toelieten, aanbeval. Onder het in ach: rieemen hier van, werd den dag tamelyk wel doorgebragt, én alles fcheen ten goede te zullen fchikken ; wanneer 'er door de onvoorzichtigheid van iemand, de beenen ontbloot ziende, ter verbinding van de Spaanfche-vlieg pleisters, gezegt werd, tvat zyn de Pokken ingejlagcnl 't gene van dit onaangenaam gevolg was, dat het Meisje, hier door nu alle hoop ter herftelling meenendeafgefneeden te zyn, uitriep : mt tr.oet ik jltrven! En 'er grootè benaauwheid aan, hec hart cn in ce keel omftonc;
I % mee



iao B Y L A G E N.
met een ingetrokken pols: alle welke omftandigheden, weinig goeds voorfpelden, ln den vóóravond, het lavement herhaald zynde, werd, voor het tegenwoordige, een fterk Sinaphmus aan de beide beenen gelegd, een glas koud pompwater gegeeven, de Lyderes maatig toegedekt, en haar bevoolen zich in hec bed ftil te houden: intusfchen fchreev ik het volgende middel voor:
j^o. Extratt. Cort. Peruvian, 3iij, Aq. flor. Napbtz
• St. Melis/a §iij,
Syr. Fiolarum^).
M. Aile uur een lepel vol in te neemen.
Het diinken van het koud pompwater, was van dit gezegend gevolg, dat, weinig cyds daarna, de pols ruimer en de benaauwdheid minder werd; gelyk een uitbottend zweet over het gantfche lichaam daarop volgde: bet welke, door het voorgefchrevene middel geholpen, al het oogenfchynelyk gevaar wegnam;- de zwelling weder te voorlchyn bragt; en de pokken meêr deed uitkomen; terwyt alles met eenige verkwikkende flaap verzeld werd : 'tgene ik, desmorgens van den &den, metgenoegen vernam. Alles zich deezen dag, naaide hevigheid der ziekte, en gemerkt hec tydperk waarin wy verkeerden, raar wensen fchikkende, en de Lyderes, tweemaalen natuurlyke ontlasting gehad hebbende, werd des avonds alleen een or.ee Syroop van Diacodion gegeeven.
De volgende nachc was, echter, minder rustig dan men verwacht had; 't zy de Moeder, die haar bewaakte, onpas* felyk zynde, de noodige hulp van drinken, Cdat zy dik wyls eischtej en andere behoeften, naarvereisch niet had kunnen roedienen,ofanderszins: De benaauwdheid in de keel, was hooggaande geweest, welke men, echter, door het drinken van koud water, gtootelyks verligt had, waar op zy fterk had gezweet; en van 12 uuren des midderoachts, tot 6 uuren des morgens, geflaapen: de pols was mnatigj
fchoon



B Y L A G E N. isti
fchoon zy over grooten last in het hoofd klaagde; de keel bleev moeilyk, hoewel die niet zoo naaüw was, ofzy konde eenige vygen, naar welke zy begeerte had, doorzwelgen; des morgens was'er ook ontlasting geweest, van hardenftoelgang: waarom ik, tevens ter verligting van hoord en keel, het volgende voorfehreev :
JJp. Mum. Calabrin. fij.
Sal. mirab. Glauberi 3j. Solui, cum aq. fervent, q. f exbib.
'tgene aan het oogmerk beantwoorde: Alzoo zy, na ontlasting van dunne ftoffen, in Oaap geraakte; waarin ik haar, des avonds Komende, bevond, en welke ook eenige uuren van duur was; dccb daar na, was zy,volgens gewoonte, weder woelende. Den gantfchen dag van den 6den was gewenicht. De pokjes, die in her aangezicht meest droog waaren, en op de armen, hier en daar. ook al begonnen hadden , maakten nu op de laatfte, Herken voortgang met droogen; gelyk men ook aan de beenen, hier en daar, belpeurde. De kwylitig verminderde allengskens; insgelyks ce benaauwdheid aan het hart. Tegen den avond, was'er een ruime natuurlyke onths'ing, welke door eene andere gevolgd werd en gtooteiyks veriigtte. Des avonds werd eene once Syr. D'.acoóion gegeeven , om daar van, des benodigd, gebruik te maaken.
Den itkn, vernam ik, dat de voornacht woelende geweest was; doch, na het geeven van de Syroop geruster. De dorst begon allengskens af re ntemen, en de eetlust daarentegen op te wakkeren, niet byzondere trek tot deeze en geene Voedfels: als appelmoes, haver-gort met korenten enz.: welke ook waarfc'rynlyk, (gelyk daags te vooren, her eeten van vygen en korenten,) tot de daar op volgende ontlastingen hebben medegewerkt. Ik kan, hier ter p.loatfe, niet voorby te melden, dat ik nimmer in eenige pokziekte, zoo fte;k heb zien drinken als van dit Miisje: hebbende zy, buiten het menigvuldig koud Water, geduurïg gebruik van Medicynen, Thee, en andere l 3 dranken,



r|| Ji Y L A G E N.'
dranken, in den tyd van 14 dagen, 18koppen (f ) kaarnemelk, 't zy enkeld, of met meel of gepelde gerat gekookt, gedronken.
^ Den p<*««, haar bezoekende, vernam ik den aanbondenoen voortgang der volkoomene geneezing, in zoo verre, dat de Pokken, aan het meeren deel van hetLichaam, droeg, en de korsten in het aangezicht en op de handen en beenen • wit waaren;die aan het Lichaam bruin van kleur; de kwyling van geen aanbelang: dus deeze z waare Ziekte , zoo goed als geëindigd was in den tyd van 17 dagen; daar men zich, volgens den gemeenen loop, omtrent deezen tyd, dikwyls nog in het grootfte gevaar bevind. De afgeloopenc nacht was wel doorgebragt; gelyk zy nog twee ontlastingen in dezelve gehad had , zoo als in de voorige. De eetlust wakkerde allengskens aan; zoo dat zy deezen morgen reeds , voor haar ontbyt, een goede Boterham mer zoogenaamde Ponds-koek gegeeten had; en een uur of twee daar na , nieuwen trek naar VoedleJ te kennen gav.
Den iiJc, haar bezoekende, bevond ik alles, als boven, ten goede voortgaande. Ik achtte het dés onnodig, haar verder met Geneesmiddelen te bezwaaren ; wyl de Natuur in alles haaren plicht deed; en de ontlastingen geè'venredigd waaren aan het gebruik der voedfels Den ï4</en , ging ik haar nog eens zien, om myne nieuwsgierigheid te voldoen; wanneer ik vernam dar zy, twee dagen te vooren , twee leever.dige Wormen met den Stoelgang geloost had: weshalven ik haar eenige Pillen deed gebruiken uit Purgeer- met Kwik-middelen faraengefteld ; waar op zy nog een Worm ontlastte.' waar na, zy geene Geneesmiddelen meer gebruikt heeft; maar in korcen tyd , tor haare voorige gezondheid is heriteid. De beenen en voeten , vertr.-.agden het meefte de volkomene geneezing : daar de herhaalde trekkende m ddeien en Voe'baden, de Vaten zeer verwyderd iradden; waar door de Etterflof, hier niet zco ras dan aan
hec'
ft) Z-k-re maat in 'iUage gebrnikelyk.]



B Y L A G E N. 5s3
het overige de« Lichaams, konde opdroogen; maar,-integendeel, door den famenvloeien'en aart der Pokjes, hier een aanmerkelyke veelheid Stofs ontlastte; waar door eene langduurige gevoeligheid aan deeze deelen werd toegebragt.
AANMERKINGEN.
Uit de flaauwe fchets van dit geval, in vergelyking van de geheele Geneezings-wyze des Heeren Dimsdale, blyktnochtans, (in aanmerking neemende den kwaaüaartigen en famengeftelden aart dèr Pokjes in het bovengemelde geval,) genoegzaam de voortrcrTelykheid deezer Behandeling, boven die, welke tot heden, van de beroemdfle Geneesheeren, (offchoon veehyds ook met gewenschten uirflag,) 'n hec we;k geiïeld is: want, daar men in dezelve de Kinderziekte, als eene tot het genacht der Ontfteekene Ziekten behoorende behandeld , verzwakt men, volgens deeze, het famenltel der Vaten niet zoo zeer; terwyl men de zondigende Stoffe, of het gene deeze Gisting (laat het my voor een oogenbiik gegund zyn, dit woord te gebruiken) bekwaam is voort te brengen, door Purgeermiddelen buiten het Lichaam voerd; en op tene beproevder wyze, meester blyft van het evenwigr., tusfehen de binnenfte oppervlakte der Darmen en de buitenfte van het Lichaam, of de Huid : in welke beiluuring toch, naar de uitbraak van Hippocrates(J), de vermeerdering of vermindering der ontlastingen in een van beide, malkanderen altoos volgen: gelyk dit ten allerklaaiften blykt, in den bovenraaatigen Stoelgang, welke, veelcyds, door eene vermeerderde uitwaesfeming. gelukkig verminderd word; en daarentegen het fterk zweeten, door eene vermeerderde fJuiks- ontlasting. Men ziet du zelvde goede gevolg, in de behandeling der Petecbice; gelyk hierom reeds de ontlastingen, door
Pur-
(<*) Epidcmior. Lib. VI. Seft. VI.
I_4



fxjf B Y L A G E &
Purgeermiddelen, tot den elvdm dag, met gewenschten uirflag, door den beroemden Vogel (e) zyn in 't werk' gefield en aangepreezen. Maar daarenboven, komr men', door deeze handelwyze, beter voor, de docdelvl.e benaauwdheden aan het hart, welke allen uMag, of huidsziekten pleegen te verzeilen, (en de waarheid van het zoo evengeftelde' krachtdadig bevestigen,) dan men met eenig* Opiata immer doen kan: wyl dezelve, offchoon in eene meerdere gifte toegediend, de benaauwdheden eindeJyk wel overwinnen , maar de kwaadaartige ftof niet verminderen , en dus ook niet die des uitflags kunnen tegengaan, 't Gene my toefchynt ook min of m~er gebleeken te zyn in myne J yderes: aan welke herhaalde maaien Syr. Diacodii gegeeven is, met oogmerk om derzelver nurtgheid re blyyen ondei zoeken , (als toen nog niet kunnende jnltemmen met La n «stom, nopens de fchaadelykheid der O/iaten en blaartrekkende middelen in de naruurlyke Kinderpokjes,) rerwyl ik echter, hec meeste nut en de gerustfle nachten befpeurd heb, na voorafgaande ontlastingen dcor de Natuur of ce Konsc verwekt.
Deeze ontlastingen dan, op eene befcheidene wvze en na de veelheid der ftcffe , de grootheid en aanhou' denheid der benaauwdheden, en daar uic ontflaane gevolgen in her hoofd enz., (want eene ai te fterk verwekte, of re di,wyls herbaalde, ka; ruim zoo fchadelyk als nuttig zyn, ) ingericht, veiftnaffen de allerbekwaamfte gelegenheid voor eenen kouden teug; naardien de eerfle wegen tekens gezuiverd wordende',' de gewaarwording van het koud ^dronken Water, aan de inwendige oppervlakte der Darmen een allerbekwaamst middel verfchaffen kan, om, door eene vernaauvving van derzelver Vsarjes hetv-r:ifc der Pokjes, door dezelve opgeflorpr, naar de huid te diy%en; f en dus in effecten doen, 'tgene men in vroeger tyden, niet zonder gevaar, door Btzoardica heeft zoeken aitte werken,) of, 'tgene hec.zcivde is: aoor eene zachte
uit-



B ¥ L A G E N. fif
trttwaesferning, de Pokken uir te dryven. Onnodig is hetj hier breed op re geeven van de vermogens van dit eenvoudig . doch kachtig Geneesmiddel (f): c'aar het hiertoe genoeg is, de^zeivs natuurlyke werking op hec fiirienftel der Varen flechts te kennén; benevens deszei vs gebruik, zoo algemeen by ibmrcigen; welke zich, met viuclv , daar van bedienen in veskoudheden, om daar door eene zachte uirwaasleming re bekoomen. Het is over bekend, dat de Ouden het zehe bézigden in Rotko rtfeh en heete brandende Ziekten {Ftbres Arden.es) Qg~): gelvkikmsgelyks
deszei vs
Cf) Men zie de doorwogte Verhandeling van den beroemden f. liorFHANN, De Aqie fr.igUa potu falutmi. Tom. III. Sea. II. Cl . XI.
' Cs) D.n zeiven op de aangehaalde plaats: inzonderheid in §X. &c. - gelyn men, deszelvs gebruik in koortfen suet uirflag verzeld, in §XIv", op eene zeer a.iortierkeiyke wyze aangeprsezen vind: om deszdvs merkwaard gbsid den Nedeilandfcbcn Leezer geenszins te onthouden, dus luiden 'sMans woorden: „ Waarom wy des te „ meer wraken, en de verkeerde gewoonte , zo wel van iotcmige ,', Geneesheeren , als der omtlaDdeien, oordeeieu ie moeten ver„ werpen, welke in het dringt» der brsndende hitte ia Koart„ fen . zelv mer uitflag , (als Kin'derpoi;je<!, Mazelen , Purper- en „ Rotfeoortfen,) den zieken het koude driaken vnlftrekt onthouden, „ én niet dan warme dranken van Thee en KotTy toeftaaB,- en „ dezeive, daar en bo/en, in de vertrekken en btdden oj fluiten „en verflikken: vermits zy, daer door, niets anders ürtwer,', ken , dan dn ze de hitte en brand vermeerderen, de krachten „ ontbinden , de benaauwdheden inroepen , en zelv dikwyls den „ uitflag naar buiten, mtêi beletten dan bevoorderen. Daar.in„ tegendeel, den kouden drank, indien de zelve maarverftandig „ en voorzigtig word toegediend, de krachten terftond herfteld, „ en den loop der ziekte zelve gemakkelyber maakt; want dezelve „ verfterkt en bewaard het famen weevfel van het bloed en de vcch„ ten, welke de hitte trachr te ontbinden; en verfterkt da, door de „ ontftuimige beweegingen verzwakte, vefelen, en haald dezel„ ve naauwer toe; waar door zy, het gene tot nadeel ftrekte, „ te fpoediger uitwerpen." Deeze plaats is des teopmerkelyker, wy! dezelve alles bevat 't gene men tans aan dit middel toefchryvt; endoor deszelvs geduurig gebruik by de Bitkomst dagelyks bevestigd ziet. Zoo dat 'er niets krachtrgers verder bygevoegd kan wordea.
I 5



'f*6 B Y L A G E N.
deszelvs gebruik, in twee gevaarlyke Ziekten, de uit. werking der gewoone Artzenyen heb zien overtreffen.
De één, zynde een Gry.aart van 80 Jaaren, werd door eene hevige P eripneumania aangetast, in welke de belette u twerping der fluimen hem dikwyls doodelyke benaauwdheden veroorzaakten; welke door niets fpoediger werden weggenomen en de fluimen losgemaakt, dan door het geduurig drinken van koud water. De ande. e. eene Vrouw, van meer dan 60 Jaaren, uit eene hevige ziekte, aa« eene zwaare Sprouw krank liggende, we'ke een en andermaal overwonnen was, doch telkens wederkwam; eindelyk, met alle oogfchynelyk-doodelyke toevallen verzeld, inde zwarte overging, en niet dan eengewisfen dood dreigde, had insgelyks haare behoudenis, naast God, aan dit middel te danken: want de ondraageiyke droogte van den mond en verdere inwendige deelen, niet genoeg kunnende lesfen, door alle bekwame hulpmiddelen welke men haar toediende, deed zy door haare gebaarden, aan de amftanders verfiaan, dat zy haare Kwaaien wenschte mer koud water tegemoet te mogen koomen; E gene men, echter, uit vreeze van nadeelige gevolgen, zonder myne toeftemming niet geeven durvde; doch ik ftond zulks, als een Infiinitus Natura, gereedelyk toe: waar op zy, na 30 kleine Thee-kopjes, fuccesfivelyk ra eikanderen, gedronken te hebben , groote verh'gting van alle haare toevallen ondervond; terwyl ook daar op°eene heilzaame crifis volgde: enzy, daarna, nog veele laarenge. zond geleevt heeft. Men wraake dan niet het gebruik van een Middel, dat zoo door zyne algemeenheid en oudheid, als door zyn uitfteekend nut, alle aanmerking verdiend.
Het tweede voordeel, uit deeze behandeling voortvloeiende, is het voorkomen van de Febris Secundarfawelke, door de wederkeering van den erter, en deszelvs vermenging met het bloed en andere vochten des lichaams, veeltyds onvermydelyk is, in weeiwil van dc op letten dfte behandeling. Daar, integendeel, he: miasma Furielofum, of de Pokfmet, volgends deeze behandeling, in den beginne
door



B Y L A G E N. ff£
door eene getemperde lucht, meer van de huid afgeweerd , (b ) , en door geduurige ontlastingen ten ftoelgang uitgeworpen word; en uit dien hoofde, by vervolg in mindere veelheid, en door eene gemakkelyker verdeeling; in de vaten, (door het geHadig gebruiken van kouden drank en verkoelende geneesmiddelen,) by w> ze \ an eene zachte uitwaesfeming, naar dehuidgedreeven word en aldaar een geringere menigte etters voorbrengt. Zoo dat de pokjes jpoediger opdroogen, en het tydperk van deeze zoo gevaarlyke ziekte merkelyk vetkort word
Eindelyk blykt uit dit geval, deu hardnekkigen tegenfland, welke de wormen in de darmen, veeltyds, onder het gebruik van de bekwaamfte middelen tot derzelver doodingen t'onderbrenging, bieden: in weerwil van derzelver aanhoudend gebruik, in het lichaam blyvende; daar dezelve anders ook wel eens gemakkelyk geloost worden, en als van zelve den uitgang zoeken: gelyk ik, elders, breeder betoogd hebbe (/).
TWEEDE GEVAL. Des Maandags morgens, den 6«fc* February deezes Jaars [i7°y]> wera" ik gevraagd by de Zuster van de eerstgenoemde Pokzieke, welke, herwaards g.koomen en by dezelve gefl.3apen hebbende , van haar befmet was. De gewoone toevallen welke zich, des Zondags avonds, met huivering en vermoeidheid, geopenbaard hadden, werden van hitte, benaauwdheid aan hec hart en pyn in de lendenen vry hevig gevolgd; zoo dat zy het hoofd naauwlyks
konde
Qh) De Heer Dimsdale meld in zyne 26e Waarneeming., dat hem by eene naauwkeurige opmerking fcheen te blyken, dat het getal der puistjes in het aangezip, door zyne behandeling, minderwas, dan wanneer hy het eerst den Lyder zag; en dat gevolglyk eenige puistjes te ruggedrceven waaren , na dat zy alreeds rc voorfebyn waaren geksomen. Men zie de aangehaalde plaats, pag. 121.
(z) Hijitria Conftitutionis Epidemie* Verminofe &c. Lugd, Bat. 1769.



ï«8 B Y L A G E N.
konde oplfgten : het aangezicht was zeer opgezet, en de pols zeer driftig. Dienstbaar zynde, werd zy uit bet huis alwaar zy diende, met een Koets gebragt, terplsatfe daar haare zuster zoo hevig deeze ziekte had doorgeftaan.
De Tong was tusfchen de verhevenercode tepeltjes, met eene gèele korst zeer beflagen; eh den adem benaanwd: waar uit, de bezetheid der eerfte wegen met kwade Stoffen , natuurlyk afreleiden was. We,ha!ven , de volgende Bolus, terflond werd voorgelchreeven ;
%o. Merc. dulc, gr. v. Camphor. gr. iij, Rad. Gialdpp. £)j. OxymelL Scfllit, q. f Ut Fiat Bolus. '«1
Dit middel traaglyk werkende, werd des avonds door een gewoon Clyjieer geholpen; waar op eenige ontlastingen volgden.
Myne poogingen waaren den gantfehen dag vruchteloos geweest, om haar te doen opzitten; alzoo zy door machteloosheid , het hoofd niet konde ophouden; 'tgene dés, met het inlaaten der buitenlucht door de opgèfchooven raam, getracht werd te vergoeden.
Den 7 den haar niet erger vindende, fchreev ik haar pil. lenvoor, uir eenige greinen Merc. dulc. mPulv. e chel.6?. compoft . en één grein 1'art. Emetic., cum Mucilag. G, Tragacanth. (f); en beval daar op een glaskoud water te drinken: tevens haar, met allen ernst, raadende het bed te verlaaten, en zoo veel mogelyk hier toe alle krachten in te fpannen. Het drinken van het köud water en het opzitten , verligrten haar merkelyk; en verminderden grootelyks haare toevallen. De Pil geene ontlasting bewerkt
heb-
C t) [De hoeveelheden van den Merc. dulc. en het Pulv. e cbtl, ia het ootfpronglyk handfehrift zeer onduidelyk uitgedrukt zynde, hsefc men dezelve niet met zekerheid kunaec beuaalen. j



B Y L A G E N. l#
hebbende, dan alleen een weinig overgeeven van Galachtige (toffe, werd, den 3^», den onderftaanden drank voorgefchreéven; en daarmede, den grf«, aangehouden:
ï^. Fol. Senn. mundat. 3ij. Tamarindor. ^ifi. Coq. cum. f- q. aq. cj? colatur |xij3 adde
Sal. mirab. Glauberi 5ij. Mann. Calabrin. §ij.
I SSrv5 ;i'St%
De uitflag kwam zeer gemakkelyk te vporfchyn; terwyl met het opzitten, aangehouden werd; en het getal dér pokjes, naar maate van de zwaare toevallen, niet groot was, en (zoo ik my niet bedrieg) minder dan in hec eerfte uitkomen toefcheen: waarom ik, myne nïeuwsgie-j righeid willende voldoen in het verder tegen gaan der pokjes, den io^en en li''"', 's morgens en 's avonds een Êolus gebruiken deed, van
I$o. Merc. duk.
Camphor. a gr. vj. Pulv. rad- Gialappa gr. xij. Syr, Altbecz q. f. Ut fiani Bol, no, ij.
Het Meisje b'leev opzitten en mét het drinken van koud water voortgaan; en zy kon naauwlyks gezegd worden ziek te zyn. Geene meikelyke ontlasting onder het gebruik der Boluli, gehad hebbende, werd den iz^<», de drank van Senebladen en Tamarinden &c. herhaald.
Den 14^" werd de pil, wegens eenige koortsen last in het hoofd, dit tydpeik gewoonlyk verzeilende, met £ gedeelte van den Tart. Emeik., en drie uuren daar na een Theekopje van den volgenden drank, gegeeven:
DecoEl.



Uo È Y L A G E N,
~Bp. Decoct. Hordei ^xxx-; Cretn. tart ar. 3 ij. Mam. Calabrin.
M.
en daar mede vervolgens, alle uur; voortgegaan; 't genë den lóden herhaald werd: en welke geneesmiddelen de laatfte waren , die zy gebruikc heeft. Ik bezogt haar den 17dett voor het laatst; wanneer de pokken in het aangezicht en op de handen volkomen droog waren. Èenige dagen daar na, trad ik, om myne nieuwsgierigheid te voldoen, in 't voorbygaan, in huis; wanneer ik haar, volkomen gezond en gekleed vond, zittende te arbeiden. Dit was' den23/fo»van dezelve maand, efi den lyden dag van het eerfte begin der ziekte.
Ik heb, op dit geval, geene andere aanmerkingen te maaken , dan dat uit hetzelve, gelyk uit het voorige, de gegrondheid der behandeling, met herhaalde buikzuiverende middelen, door alle deTydpei ken en vooral in het eerfte, met be» fcheidenheid toegediend, ten klaarften blykt. En dat de voorzorgen inheteerfteTydperkgenoomen, en, overeerfkomftig den aart der toevallen, naar eisch ingericht, inzonderheid hoop geeven kunnen om de zwaarfte toevallen gelukkig te keer te gaan; en de mindere fpoedig geheel te overwinnen: en daar door deeze gevaarlyke ziekte te ver. korten en draaglyker te maaken.
Cömmenta dekt dies, Experimenta 'Judicium confirmant.
By-



. 13*
Ë Y L A GE C*
Uittreksels van Brieven, gewisfeld met wylen den Heere M. j. de Man, Med. Doclor en Archiater des Quartiers van Nymeoen, Lid -van verfcheideti geleerde Genootfchappen enz., te Nymegen; omtrent eene verbeterde Geneeswyze der natuurlyke Kinderpokjes,
Na eene voorafgaande behandeling van het Ignis facet, Eryfipelas urticatum, en intertrigo gangrtznofa, waar óver wy onderling eenige brieven gewisfeld hadden, drukte ik my, in deeze bewoordingen, aan Zyn Wel Ed. uit:
„ £Tu nog een enkel woord van den boven afgeknip„ ten draad. Vooraf moet ik melden geen vyand van de ,, Inëntingtezyn; maar in tegendeel, hoe langer hoe gun„ ftiger, in zeker opzicht, over haare welgeördineerde uit„ voering te denken: Doch begrype tevens, dat men
allen niet inenten kan; in 't gemeen, de natuurlyke „ Pokjes niet genoeg gade flaat; en te veel over de verbe„ tering van derzelver behandeling heenen loopt: zaaken, j, die ik in myne Proeve breeder behandeld heb. De be„ handeling dan van de natuurlyke pokjes, van tyd toe „ tyd, naauwkeuriger dan voorheen in 't oog gehouden „ hebbende, winne ik meêr en meêr, (door het beftrv,, den van de eerfte koorts en uïtdryven van het virus,') „ in een gemakkelyker behandeling en fpoediger afioo"
pen der ziekte. Voorleden maand heb ik een Meisje, ,. van Amfterdana herwaards koomer.de , dat zoo veel „ pokjes had, dat men 'er 250 in het aangezicht tellen „ konde, zoo gelukkig behandeld, dat de geheele genee„ zing en volkomene herftelling in elv dagen ten einde
liep.



i$z B Y L A G E N.
„ liep. Bulten eene aderlaating, en een purgans, ex Sak „ mtrabii ^LAURtsi, gebruikte zy, des morgens en „ des avonds, een poeder van den Regulus Antimonii „ medicina iscr Rtftn. Corticis Peruviani. De tyd is thans „ te kort, om in etn breeder detail re koomem —Intus„ fchen bidde ik Uw Ed:, eens te wilieh doordenken op „ dit onderwerp. Behaagen eenige van myne ruwe voor. . „ ftetlingen; ik wil gaen e daar over vriendelyke criti„ qutn ótitvangW, en her gene ik verder, van deezen „ aarr, mogt gis Pen, of my verbeelden opgemerkt te „hebben, mededeelen: ten einde wy te flrnen aan „ een zoo nuttig ftuk, voor het weizyn van onze mede„ burgeren, werkzaam mogen zyn. Sed b<sc £p alia inter nos." enz.
's Ha ge den 21D. Augustus 1772.
Geene Kinderziekte zich, inrusfchen, te JVymegen op» doende, leed het 10: den 7". April 77:, alvóorens deezen Heer. over dit onderwerp my onderhield: welken briev ik alhier woordelyk 'aate volgen ; niet om hier door eenige ostentatie te maaken, maar om daar door te doen blyken het belang dat de Heei de Man ftelde in myn aat.bod.
,, Sedert ee~ korten tyd, de varipla alhier epidemid p beginnende re grasjeeren, zy:^de ;u het vyfde Jaar „ waarin ik dezelve gewacht nebbe, zoo hecht ik thans „ meer dan ooit. op middelen, om dezelve, volgens „ Uw Ed: zeergeleerde Proeve over de Voorbebo^ding der „ Kihceizakte, ("waarin ik niet weinig den ongemeenen ., arbeid, ftupende lecïuur, en oordeelkundige redeneefingén, bewonderd heb J of ze prceveniè'eren, of mer„ ke'yk te cicureeren. »
„ Derhalve» vvordé het my gegund, deeze volgende „ vraagen te noen:
,, i° Wat Uw Ed; het meest verkiest: den Regulus „ Ant'mo ii medicinalis, of het Sulphur auratum Antimonii „ tertia prtSci^itMtoms?



B Y L A G È N. ig3
c» ,,Tndiendeneerften,(gelykmy voornaamljkuitUw „ Ed. jongde Misfive roefchyne), of Uw £d gewoon zy te 5, gebruiken den gemeenen Regulus Antimonii Med., zoo „ais die gewoonlyk in onze Apotheeken bereia word met „het Sal maünus deer epitatus& Sal Tartaria dan wél, of ,, UwEd. de Methode van Hüffmann, of van S ch tjlz, „en welke van deezen, veiliger zoude achten?
3° „ Eloe groot de hoeveelheid zy van dit middel, by ,,Uw Ed. voor Kinderen gebnnkelyk, en welke de pro„portie van het zelve, tot üe Calomelas Turqueti en de „Camphora ?
4J „ IFanneer; hoelang; en hoe dikwils, UwEd dit „ driemanfehap van tegenpekkige middelen ter hulp neeme?
5" „ Of Uw Ed. daar ook tevens eenige purgantia by ,, voege, of tusfehenbeiden laate gebruiken; dan in 't ge«,heel niet? - ■ ; ^
6o „ Of'er ook eenige Cautela ten opzichte van de Ca„ lomelas zy waar te neernen: en welke? , „Uw El. zal my zeer verplichten door eene fpoedige „ refcripti'c op deeze vraagen; en ik daar tegen verbinde
my, om Uw Ed. deelgenoot te maaken, van al hot gene s, my ter deezer materie merkwaardigst ontmoet: ten fc'mde ajOnze Konst meer en meer toeneeroe''. enz.
(getekend) M. j. de Man, J. TV. Zn.
A N T W OORD.
's Hage den 8" April 1773.
. ■ ,, Belangende de voorgeftelde Vrafgeti-0
i° IVat ik bet meest verkies enz. Onbewimpeld den Regulus medicinalis. En konde ik altyd een Sulphur krygen , gelyk ik eens byna vast gehad heb, alsdan vereenigd met het Sulphur fix itum Antimonii.
2° Ik bedien my van den Regulus, nn'ar hét voorfchrifc van Schulz: ex 4part. Antimonii crud. & p. i Salis Tart. ('c Sal marinüs behoevd 'er nier by, gelyk Hoffmakn naderhand zelv aangetoond heeft.} Van deezeri



134- B Y L A G E N.
Rgulus heb ik aan een Podagricus, in verfcheiden maaien 's daags 36 greinen gegeeven , en daar by 2 a 3 greinen van myn toenraaalig Sulphur fixatum ï zonder zichcbaare alceiatie in het Lichaam, dan eene dagelykfche heiizaame beterfchap.
3° De hoeveelheid kan eenigermaaten blyken uit 20 In Variolops ben ik nooit zoo hoog gekoomen; maar achre, dat men die veilig ad fcopu.n propbylaBicum, tot die gifte kan toedienen; refledteerende op de quantiteic van den Mtbiopi by Lob Ben Rosensthin, By Kinderen heb ik nooit minder dan 3 greinen gegeeven, 2 a 3 maal 's daags; en dat met Suiker, of Refina corticis Peruviani, of beiden te gelyk. ochustee gaf^r.v, en even zoo veel Antim. diaphor., met 2 deekn corr.ü cervi, zeer gelukkig. — De Calomel heb ik met dezelve niet vereenïgd, als in de Pillen naar de wyze van Rcsenste 1 n, waar mede ik niet flaagde in myn Dochtertje te 3Jiddel!:arniSy dewelke, toen zy in het grootfte gebaar was, door den Regulus Amimonii, Reftna 'corticis en Ca;,ipbtr wonderbaarlyk gered wierd: de omlianaigheden kan ik thans niet uicbreiaen. — In 'c gemeen moet ik meiden, dat ik niet zeer voor Mercuriaiia ben, vooral wanneer 'er koorts is: de reden zal Uw Ed. in myne Pröevi vinden. De aanmerking van den Heer Camper, r.opens de formule van Boe r h a ave , is ook zeer gegrond.
4° Wanneer, hoelang, enz.? Onrniddeiyk na het beda-ren van de eerfte hevigheid der uitflag-koorts: dewelke ik, na de byzondere indicatiën, met eene aderlaating, tomiüf, laxans, of ruime drank, zoo goed my mogelyk, tegengaa, en daar op direct geeve den 'Regulus, zoo ais* boven reeds gemeld hebbe; waar door ik gemeenlyk de febris fecundaria vooikoome, en de Ziekte , zonder zit htbaarë koorts, in weinig dagen afloopt : de langfte uit myne proeven in 21, de gemiddelde in 17, de kerfte termyn in 11 dagen. - By elk poeder kan een grein Camfber worden gevoegd, en zoo vee! Cortex, als dé byzondere indicatiën vereisfehen. Gelukkig neb ik , alleen
met



B Y L A G E N. 135
met den Regulus en Suiker, geflaagd. Naderhand heb ik 'er de Cortex bygevoegd; en ik begin haast in her. denkbeeld te koomen, of de Cortex de gantlche Ziekte niet zoude kunnen overwinnen. Behalven de Waarneeiningen van Listek & Medicus, dunkt my zulks uk de Analogie te blyken. Lees , bid ik U, myne Mgrot. XV ^ Petecbiis(f) , en flaa dan va n Swieten eens op, Tom V p. 57. Wanneer het blyken zal, dat de Far'wiie zyn naturte malignes; dat zy in den beginne moeten tegengegaan worden; dat de Cortex dit vermogen heeft in maiignis: en waarom dan ook niet in de Farioieeï 5° en 6° zyn duidelyk uit het voorige," enz. ■
[En, nader, den 271; derzelve Maand.']
——. M Nopens de Foorbeboeding der Kinderpokjes, ver* soek ik Uw Ed., de noot z op pag. 214 van myne Proeve te willen inzien, en met de daar aangehaalde Auteuren te vergelykiin, en ze tot een voorwerp uwer attentie te maaken, My dunkt, indien wy gelegenheid hebben van eenige experimenten te doen, dat dit articul nimmer uit het oog behoorde verlooren te worden. — De volgende noot (a), geevt een formule op, die beflist heeft; maar door meer andere proeven behoord geflerkt te worden.— De kracht van hec Teerwarer moet ^roor zyn, volgens de aanhaalingen , p. 9(6; en van den Jeneverboom, op p. t\7. Ik bidde U, kan het zyn. laaten ze in
uwe Proeven gedacht worden. ■ Het middel van
Waldschmidt heeft, meene ik, volgens Haller beftaan uit de Tinclura aqttofa Rofarum, -— De tegengiftige krachc van de Carcpher moet hier groot zyn, zoo als uit de proeven van Rosenstein en Rouppe blykt. HirschiELL heefc ze tot een Voorbehoedend middel, mee acetum defiill. gebruikt, Deszelvs Briev:
diend
(f) [ Te Vinden in des Schryvers Bijloria conflïttitiwis Eplttittdca Permiüof* &c. iêUgi. Batav. 1769, psg. ni.'j
k 2



.13* B Y L A G E ft
diend Uw Ed, te leezen: te vinden in de Geneeskundige Bibliotheek, VII Deel, p. 779; en over waardig zyn nagefiaagen te worden, Lobb & Hilary. Cantwell heb ik niet kunnen msgcig worden. —— Laat het my by dit weinige,nog geöorloovd zyn het volgende 'problematics te voegen. Zoude het Acetam S wietkni i '& Hartsoekeri, tanquam malignis accomodatijjimum, in deeze Ziekte niet in aanmerking kunnen kooraen ? — Zoude men den Regulus Antimonii medicinalis, van den beginne af, met de 'Magnefia a/ha , of eenig ander Sal tr.edic. ,• (by voorb. Sal mirab. Glauberi,) op deeze vvyze, niet geruscelyk durven geeven: \ Sa/is alicujus medii Jvj. Regul. Aniimonii medicinalis Schulzir 5ij. Camphor^ gr. viij. div. in dof.xij. ter ae die i. filmend, P
Mag men , in deeze kwaarlaarrige Ziekte, niet bi'lyk denken, aan het Elixir. dntipepJilentiaté Cr' p l l i i.; waar van Uw Ed. omftanaig kan nazien Dieherbïoek, dePefie, Lib. lil. p. 146? — Veel waarfchynlykheid heeft zich hier in, aan my opgedaan: en ten einde zulks re beproeven, heb ik, in voorraad, diergelyk middel laaten vervaardigen ; loco- Flor. Sulpb., de Kerm. mintr. n.eemende, die byna de proef van eenen vasten Sulphur hieid". enz.
{getekend) I. j. van den Bo s c h.
[A N T W O O R D.]
Nytr.egsn den ijn Mey 1773.
— Ik ben reeds lang verfcbuldigd geweest op Uwe verplichtende jongfieMisfiven te antwoorden: dan, aangezien de Rotkooiffen, Kinderpokjes enz. mydagelyks dehanden vol geeven, on dezelve daerenboven zoo zaakryk zyn, héb ik tot hier toe niet daar aan kuunen voldoen ; en kan bok thans njet: maar hocpe, uij ne gedachte»! daar cVer nader to Iaa'.ea g^au.
Or*



B Y L A G E N. 137
Ondertusfchen verplicht my Uw Eds. informatie, aangaande den Regulus Antimonii medicinalis, en deszelvs gebruik in Var'wl'ts, myne piechtige dankzegging jeswegen te doen. — Tot hier toe heb ik den zei ven , in twaalf Lyders, met bet uiterfle fucces gebruikt, zonder eenen eenigen te verliezen; enbevinde, dat 'er minder Etter in du Pukjes geformeerd, en de fehr.s fecunclaria weinig of niet zy. Onder anderen, heb ik een volwasfchen Vrouwsperföonbehandeld, die mogelyk meer dan io,ccq Pokken had; en welke, ge;uurende de fuppuratie^ altyd wel at, fliep, enz. ja bynu niet ziek was". —— enz.
{getekend) M- j. de Man, J. IV.Zn.
[Briev aan den Hscr de Man.]
's Hage den i8n. Mey 1.773.
— „UwEd. vriendehke Misfive, my gister geworden zynde, kan ik n;et afzyn zoo fpoedig mogélyk eenige reïcriptie te rug te zenden; gemerkt my. federt mynen laatiien, nog eenige aanmerkelyke zaaken zyn voorgekoomen, die forns van nut zouden kunnen zyn in het behandelen der grasfeerende Epidemie. Onder her leezen, naamelyk, van de Verhandeling over de uitwerkingen van d<.'Cimnber eti Calomel, in de Gal- en Rot-koortfèn, enz.door Daniël Lysons, M. D. te Batb, vertaald door Dr. j. Vfirac, zyn my zulke renex'iën voorgekooraen, die van groote nettigheid 'souden kunnen zyn; indien gelyke waarneemingen, in het tegengaan van de koorts in het eerfie tydperk, Haagden: waaneer men, myns oordeels, het zeer verre zoude kunnen brengen in het betiryden van die wreede ziekte ; veele moeilykhsden ontgaan waarin men thans, mer al of niet in te enten, gebracht word; en de pokziekce op eenen zeer vasten en zekeren voet gelukkig kunnen behandelen. De analogie (Irookt hier zee 1 wel mede: dekoortfen die Lysons behandelde, wa?ren continue; hy merkte ze aan als maligne, va n Swieten heeft de pokjes ook zodaK 3 uig



+38 B Y L A G E N.
nig aangemerkt; en, nevens Dimsdale' en anderen, (het gene ik doorgaans in myne Proeve in het oog heb zoeken te houien) geleerd, dat men die ten eerilen bc-, ftryden moet: want, laat men die den gewoone l©op houden, kimt men veeltyds te kort. Lys ons bemerkte dit insgelyks in zsne zitken : behandelde hy ze volgens de ge v\oone wyze, .zoo liep het (legt af; ging hy de koorts ten eerilen tegen, zoo kwam hy in 2 a 3 dagen alles te boven. — Ten aanzien van bet Pokgif, is 'er een dubbeldeprkrogative in de Campier; van, naamelyk, de koorts te huiken, en de Pckl'met krachteloos te maaken.— Ik twyffel de.haiven geenszins of Uw Ed. nieuwsgierigheid zal hier door opgewest worden, om dit kleine Tractaatje zelve te leezen, en het nut, met uwe eigene reflexien, te beöordeeien : geenszins bekommerd zynde, of Uw Ed. zal insgelvks wel eenige Proeven, ter nadere bevestiging, in het werk frullen. —■ In dit werkje zal Uw Ed. ook eenige fraaye kleinigheden over de Calomel vinden; die insgelyks zeer met mynepr&mhfen ftrooken : in welke ik heb zoeken aan te toonen, dat, zal men Mercurialia geeven, die zeer zacht zyn moeten. — Uis deeze confideratiën, zoude men de Calomel in propbylaxeos Scopum kunnen gebruiken , de Campber in het beüryden van de eerfle koorts, en de Regulus Antimonii medicina*. #ï, benevens de Tr\ aqusfd Rofarv.m voor het verdere beloop der ziekte. Sedert mynen laatften, heb ik verfcheiden plaatfën over de dcida nagezien; en bevinde, dat men in Pestryden daar al zeer fterk op vertrouwd heeft, en dat zy, in de Pokziekte, den onderzoekeren zelden te leur gefield hebben", enz.
(gitskend) I. J. van den Bosch.
[A N T W O O R D]
Nymegen den iq» Mey 1773.
— „Betreffende UwEd. voorgefiagerie onderfcheidene aiddelen,ter voorbehcedingder Kinderziekte; zoo geloov
ik



B Y L A G E N. 139
ik zeker, dat er eenige onder zyn, waarvan men iets zoude durven hoopen. De meeste prys echter, Zoude ik ftellen op den Regulus Antimonii medicinalis en de Campber; welker laatfte vis anti-feptica in malignis, reeds overvloedig bekendis, edoch de byzondere vis anti- variolofa, (behalven uit het gene door Uw Ed is bygebracht geworden,} allerduideljkst biykt, uit het gene C L. Hcffmann vermeld, (te vinden in de Geneesk Bibl. V D.el p. 1S4 eniO endoorden HeerTrompel, {ibid. p.191) bevestigd. Ook zegd P. Peters en, Koningl. Zweedfche Reis-apotbeek, p. óQtff dat de Campber, in 'c gemeen, de verëttering beiet; en keurd daatom af, dezelve in eene groote hoeveelheid en langduurend, in Roos en Ontüeeking, u<twendig te appHceeren. Aangaande verdere merkwaardige lieilzaame krachten der Campber, verdiend geleezen <£ worden, C. piPoNTtAü, Mémnges de Chirurgie, Lions 17Ó0, in 8°., weike op p. 183, verhaald, ^'tgene my echter zeer bedenkelyk, en tot nog toe twyffeiachtig voorkoomt) waargenomen re hebben, dat eene Lyderes, aan welke binnen een half uur , 60 greinen Cawpher waaren toegediend, daar van eene byna doodelyke k^ude ïud ondervonden , willende daar uit de verkoelende kracht der Campber aantoonen : hoewel ik li :ver zoude van meeninge zyn,kot? aliam bujus remedii. quocdrefngtrïum, raiionem ejj'e, quam qu<z Fint, Fini Spuitus Emplafirorum ve/icantium efi, a'tibus & faepe ad moderamen reducatur pdlfui, quaterus removeantur caujee, prafertim fpasmi, qui' eundem, aucto va-a inter {$ bumoresattritu, incitaverant. Ceteram iis adjlipulor,qui Cam' pborce non minus , ac Fino &? Cantbaridibus viriut.m cetlefaciendi tribUant Exeufeer deeze kleine digresfte.
Dan,
(e) \_Dat is: dat 'er geene andere reden is te geeven, vaa de verkoeling door dit middel, als die, w^ar dour de Wyn, Brandewyn en Spaanfche-Viie.i'pteafters hetztlvde beweiken: door wclkï insgelyks , niet zsldea , de pois tot bedcaring gebracht W.ird; voor zoo vér ie ooizaaken, en byzoad^er de fplLDjogen , weinea de p'Jis, door de venr.eeiierde wiyvisg der vstcrj en K 4 vog-



?4« " B Y L A G E N.
Dan, hoe het zy, >f fe zeker, dat de Campber, ter rechter tyd gebruikt, veelvuldige merites, enwaarfchynlyk ook tegen de Kiuderpokjes, hebbe." enz.
(.getekend) M. j. de Man, ^ w. ztj>
[B r i e v aan den Heer r> e M a N.1
$ iïag-e den 12» Ocïober 1773.
— „Nimmer had ik kunnen denken, dat myne gedachten aver het beftryden van de pokfmet zoo ferieus zo,,den geworden zyn; zulks dacht ik zelv neg niet, wanneer ik aan Uw Ed myne gedachten wegens den Regulus medi> ctnahs communiceerde. Thans echter, is de analogie p enen deeze Ziekte en het Geneesmiddel, door herhaalde proeven van verfcheiden loert, zoo boog gek'ommen, dat ik geen ogenblik meer twvffele, aan de volkomene ontdekking van het waare tegengift in deeze wreede ziekte. Om deeze reden verzoeke ik Uw Ed. op het v.iendelykfte, dit middel voor als nog te willen biyven voor z,ch zeiven houden : niet, om dat bet niet nuttig is en betaameiyk zynen medemensen van dienst te zyn,en, was 't mogelyk, uit de kaaken des doods te redden; maar, m dat, door kwalyk genomene Proeven, of een niet wel bered middel, het goede dat in bet zelve is, niet in verdenking koorae; en wyi ik, nu ik zie dat myne poogden met vruchteloos zsn, het ontwerp gaerne tot die vérheid zag, dat het als een algemeen geneesmiddel konde voortgebracht worden. Mag ik my vry, en in eene vooronoerftelde fecretesfe aan Uw Ed openbaaren, zoo manqoeeren 'er twee dingen aan ten Regulus; naamelyk- da: Wanneer hy niet wel geêdukoreerd is, 'er fommige' dee'
. - len
vegrtn op elkander, hadden aangeprikkeld, weggenocmen worden. Voorts ben ik het eet die genen ééns , welke aan de Camphtr geen minder verwarmende kracht, als aan dsn Wyn ti Spsasfche-Vliejeü toekennen. 1



B Y L A G E N. ïlï
jan van den gemeenen Regulus aan Wyven hangen; er» dat hy, op hec einde van de ziekte, te zwak is, om ; ec miasma dat in depapulce is biyven hangen, zoo vaardig als den eerften aanval, te overwinnen; waardoor de b ibbèHs te lang overblyven. Die moet verholpen worden; en ilc ben'er werklyk mede bezig: insgelyks mee proeven "e peemen, abipfomorbi inv.jione; waar va'-, ik 'er i ae li di e heb, die wonderbaar geflaagd zyn. Men zag de iipp n waarde Pokjes zouden gkx>men zyn, maar de pokjes Zelvebleeven achterwege, en de Kinderen waaren nièl zu k. Die genen welke ik den 3den dag, volgens dee e nieuwe manier heb gaan behandelen, zyn allen in ev dogen ie ziekte te boven geweest, zoo dat alle de Pokken , over het gantfche Lichaam, droog waaren. Ik heb 'er twee met famenvloeyende behandeld en üe uitwerking wa.- d< zelvde. Op het aangezicht zag men ze, mee hoopje* van vyf tn twintig te gelyk vcrdwynen. Allen hadden zy op dt-n 6dendag, eene ligte vermaaning van koorts; waaren voor het overige niec ziek; en a'en fajaakeryk hec gtne ae jeuken dagelyks cpdischte." enz.
(getekend) I. j. van den Bosch,
[A N T W O O R D.]
Nymegen den 16"] Ödlober [773.
„ Ik verblydde my, uit TJw BdJ jongite Mjelive ce verneemen, dar Uw Ed: gegronde hoope vametnde'te hebben, om, door herhaalde Proeven.' in onzen Regulus een volkomen tegergift tfg.-n de Pok es. met vern et g.i-g en uitroeying van derzelver miasma, eerlang te zuilen vinden. Ik wensch dat de Allerhoogfte, met vvien Uw Ed: dit weik, gelyk beraamelyk, begonnen h ert, Uwe poogingen verder zegene; en wy ons eerlang verrykt mogen zien mee een middel, w ar onz nst reeis zoo lange, als haar een Lapis tbaofipbort reikhalzende heeft uitgezien.
K 5 Ik



f« B Y L A G E N.
, Ik had, in eene myner voorigen, Uw Ed: gemeld, dat
ik reeds een gewenscht effect in de Kinderziekte, weike alhier grasfeerde, echter nu geheel ophoud, van onzen Regulus ondervonden hadie.
Dan, federt tien tyd, heb ik, cnder deszelvs gebruik drie Patiënten veriooren; als: i° Een jonge flerke Dienstmaagd, die over het geheele Lichaam de Conf.uentes had, en den isdeit dag overleed; hebbende in het midden der ziekte, eene flerke florting door de Menfes gehad.. 2» Een Kind van byna anderhal v Jaar, mede met d'e Cen'fluenzes over het geheele Lichaam bezet; by wien op den 17^» dag, de Pokjes op de beenen, in plaats van te droo^en, als ontledigde zakjes t'famenfloegen, waarop'een doorloop, ftuiprrekkirgen , en den xo/len dag, dé dood volgden: zynde het my echter twjffèlachtig, of de dentiüo mede alhier niet te befchuldigen zy. 30 £n liratitelyk eene adelyke Dame, waar van ik eene breedvoerige en' gearticuleerde Hiftoüa morbi, ( of die fomwylen Uw Ed: in deszelvs poogingen van dienst zoude kunnen zyn) niet ondienftig geoordeeld heb, hier te laaten vólgen. Ik heb de gebruik-e middelen neminatim, daatby opgegeeven, ten einde Uw Ed: van alle omftandigheden, geene uitgezonderd, een volkomene onderrichting zoude hebben. Dan, UwEd. gelieve hierin zich' alcyd voor oogen te ftellen, dat deeze Lyderes, door voorgaande ziekte, zeer verzwakt wss geworden; en haare krachten dienvolgens telkens ondeiöeuning en opwekking vereischten (b).
He* nut der Campber, dunkt my, word hier uit ontegenzeglyk beweezen.
Ook heb ik van den Regulus medic. alom ondervonden, dat onder deszelvs gebruik , de Koorts zeer gemaatigd, ia by veelen zeer gering was, en alle de Lyders by hun volkomen verfland gebleeven zyn.
Dan,
O) [Meo heeft deeze Hifloria morbi aan het einde deezer ByUse, »Js een Supplement tot dezeJve, eene plaats gegeeven. 3



B Y L A G E N. 143
Dan, uit aanmerking van deeze twe laatfte g. val en ben ik m vermoeden geraakt, ef.óit middel fomwyUa (gelyk het Sulphur. aurat. Antimonii in intermittmUbw) de Koorts niet al te zeer wederftaat; en daar dcor, vooral in zwakke voorwerpen, gelyk deeze geweest zyn, oorzaak zy, dat, of de Etterftoffe niet genoeg raar buiten gehouden, of, door opflorping van het eene deel, Jïath fuis temporibus, naar binnen gekeerd zynde, wederom pro morbi [ui gm'm, naar andere en gewoone deelen , (by voorbeeld , van de handen naar de voeten ,) niet uitgedreeven worde: met dat gevolg, dat de pokjes eensklaps, zonder tot de verdrooging te koomen , met eenen doodelyken uitgang, nederflaan." enz.
(getekend) M, j. de Man, J. W. Zn*
[WEDER-ANT WOORD.] 's Hage den 9n. November 1773.
— „Uw Ed. weet, hoe ik in myne- laatften, over den Regulus Antiman, med. dacht, en op wat wyze ik dien verhoopte te verbeteren lk vley my, in deezen niet geheel bezyden het waare gedacht te hebben: ten minfte, ik heb in drie Kinderen, waar onder een van myne Dochtertjes, een fpoediger afvallen van de Pokpuisten bemerkt; die onder het gebruik van den Regulus te lang bleeven ftaan zonder afvallen. Hei middel is nu zeer eenvoudig, en alleen door het Sulphur fixat urn Antim. verholpen; van welke compofitie ae Kin eren om de drie uuren, een Pd van 4 gr. inneemen. Het eerfte Meisje heeft, na de eruptie, niets anders gebruikt; en heeft, na zwaare Pokjes, ligte, zonder ziek te zyn, gekreeg. n; en is den elvden dag volkomen herlle d geweest : met afvallen van alle de puisten. In myn Doch'ertje hen ik het virus zoo veel botgelaatenalsikkor.de. en niet gel xeeid: zelv zoo, dat'erpyn en benaauwdheid in de keel kw,am n; toen heb ik beginnen te geeven, alle 3 um\n, Bp. R/gul.
Ant.



i44 B Y L A G E N.
Jnt med. gr. v Sal. mir. Glattb. gr. x. Cons. rofar. rub. q f. ut jat bolus. Hier mede twee dogen aangehouden zynde, werd, om de 3 uuren, de Pii met wat Ekct. e Casfii gegeeven. De Pokjes zyn maar een dag laater droog geweest, en twee dagen laater afgevallen. Had Ik maar gelegenheid een meerder aantal Proeven te doen, tornt het my voor, dar men dit middel ras ter eene genoegzaame volkomenheid zoude kunnen brengen", enz.
(getekend) \. j. van den Bosch.
[Briev van den Heer de Man.] Nymegen den 13° November 1773.
. Tt " UlvE^.zal my verplichten, per naaste, mv te mformeeren: * y
I? Of UwEd., in her bereiden van het Sulphur fixatum Antimonii, Boerh aave vo'ge (Cbem.froceJ.izo), of eene andere methode bjrer keure?
20 Hoe dit middel in gedaante van Pillen door UwEd. gebracht worde ?
31 Wat Uw Ed. denke van F. C. Medicus, t)(*rl ter 7iuêmtüi\Q ter £mtet-S3lGttcrn: willende, dat de Kinderpokjes uit geen byzonder venyn oorfprong'yk, maar alleen eene fc/iris inflammatoria zyn, waar in het bloed , en ontftooken , en in den Vee-rok uitgetart word; met gevolg van fuppuratie enz.: welke echter geprasvenieerd zoude kunnen worden; indien men He-hts door bekwaame middelen, in het beg'n, de inflammatie tegen ginge". enz. —.
{getekend) M. J. de Man, J. H'. Zn.
[ANT-



B Y L A G E N. 145
[ANTWOORD.] 's Hage den 1? Maart 1774-
„_. .5 Belangende de voorgeftelde Vraagen in Uw Ed. Mis live van 13 November:
10 In het bereiden van het zoogenaamde Sulphur fixai turn Antimonii, velpotius per [e pracipitatum, volge ik de befchryving door my uit F Hoffman opgegeeven* 7:00 na mogeiyk: neemende Regul. Antim. SchulzK & Sal Tart. a fiv. Aq. Calcis Lib. viij, welke te famen eenen geruimen tyd gekookt hebbende (puta 3 a 4 uuren) zoo word het Vogt zachtjes af of door-gegooten, (zy hebben het hier laaten fi.treeren) en doorgaans uic deezen Proceffus, ruim één Ünce zuiveren fraay gecouleurden Sa'/^rbekoomen; welke veel zachter is dan de Kermes Mineraal', ten min (ten geene vis draftica, in eene bdhoor'.yke gifte toegediend, bezittende; maar wel eene heilzaams vis alexipbarmaca.
2° Hoe tot Pillen? Balfami Peruviani, Vitelliori q. II fubcicïi ope. En wel doorgaans van 3 deelen Regu'us, 1 d. Sulphur maakende eene Pil uic, en eene gelchikte gifte voor een Kind.
31 Wat ik denk van Me d icus ? Het eerfte laat ik onbéllisr: maar ten aanzien van het tweede, ftemme ik hartelykmec hem in; engeloove dat het onvergeeviyk is, dac men geen meer moeite aanwende; en die Re/olutie, welke zoo menigmaal mogeiyk gehouden en verklaard, ja, door de Natuur zelve gedemonitreerd is, niet meer bewerkt, bevoorderd, doorzer, en met nieuwe Proeven ftaavd. De vooroordeelen zyn nog te groot, en daar zal meer prceparatie noodig zyn, om deeze ftyfhoofdigheid te overwinnen. — Intüsfchen heb ik dit werk niet geheel onmogelyk gevonden, vermits ik my verbeelde, in drie onderfcheidene onderwerpen,blykbaare uitwerkfelen [daar* van] gezien te hebben : naamelyk, door het geeven, (onüiiddelyk naden eerften aanval en het volvoeren van de
na-



B Y L A G E N.
natuurlyke indicatiën,) van een Bolus ex gr. v. Camphor è 's avonds en 's morgens. Ik geloov 'er ééns Myrrba bygedaart te hebben. Altans daar is in deeze drie, op of ra deezen aanval, geene Pokzièkre gevolgd; en de Lyders Zyn, tor heden, gezoi d gebleven. Ik zoude gaerne meêr Pr even hebben willen doen, maar konde nier zeer daarin vo Htgaan , wyj ik liever eerst* myn oogmerk bereiken wi'-)e, in he voorrzetten myner Proeven op de Febris fecundaria: waarin ik al vry wel gellaagd ben", enz.
(getekend) I. j. van den Bosch.
\En, omtrent de Gisting in de Pokjes,, in eenen naderen Briev, als volgd."]
's Hage den 7n Juny 1774.
I «=— „Ik heb dit Stuk over en weder doorzien, ea cén en andermaal daar over, met onzen gemeenen grooten Leermeester, de Heer Gaubius, gefprooken ; die my niet weinig over her zelve voldaan heeft. — Zyn Ed. ftekre rny.met kracht van redenen, voor, - dat dtn grooten Maaker van 't Heelal, maar- twee wegen van vermenigvuldiging heeft gelieven daar te It-ellenTen dat aan ons menfehen geene andere bekend zyn: te weeten, alleen de Generatie en de Fermentatie. En dat 'er geene bewyzen genoeg zyn [in deezen], voor de Generatie; die wel tot fommige Huids-kwaaien, maar niet tot alle kan gebraent wo, d n:,weshaiven de Variola allerwaatfchynlyksr tot de modus affimilandi per fermentationem behooren ■■( Lees nu, uit dit oogpunt, de § 5-00 van de inftit. Patbulog ) zeggende wyders, dat dit. Stelfel eene aangenoomene Leere is geweest bv de oude Alchemisten, en dat zy zoodanig eene fermentatie erkend hebben in de Lig. haamen. onderfcheidea van die der Vegetabilia Jive linofa vel cërevijïatm; dar zyde verrotting als eene fermentatie, five ex motu intejiino voortgebracht, aanmerkten: ja, dat van Hélmoni, op verfcheidene plaatfen leerde, dat
'er



B Y L A G' E N. i\f
'erin elk byzonder deel eene fermentatie gefchiedde; he; oog hebbende op alle fecretUn', zoo wel in den gezonden als zieken ftaat; dat Stahl dit Leerftuk nog zuiver heeft voorgedaan; maar dat de groote Boerhaave, (dit niet met zyne mathematifche denkbeelden kunnende overeenbrengen,) hetzelve verworpen had: mogeiyk ten hadeele van veele zaaken welke hier door licht ontvingen; .dat de Keer Brinkman te C/eve, een vry duidelyk denkbeeld over dit Stuk, in een Hoogduitsch Traéiaatje over de Fermenlatio vegetabilis, en eeu ander over de Fermentatio animalis, had opgegeeven: zynde het alleen jammer, dat deezen Heer zich niet genoeg op de Chemie verftond, en de Inënting al te vér gepousfeerd had.
Appliceer nu deeze dingen eens op de Kinderziekte, en dan zullen veele zaken vry klaar worden. Wat begunftigd bet meest de gewoone fermentatie ? Na de vereeuwiging der beide Lichaamen, eene bepaalde warmte en ongeftoorde rust. Wat bevoorderd bet meest de Kindaziek' ie? Eene zekere Luchtsgefteldheid volgens Hu x h am; wakker broeyen tusfehen de Dekens, en flil, toegeftopt, in het Bed te bly ven liggen. Wat kerd ons de behandeling van RH.\zès en de Inenting, welke (myn's oordeels) daarvan ontleend is, ten minften door Sutton, naar dezelve is verbeterd? De Lichaamen in eene maatige beweeging te houden , en de warmte dezelve omringende, zoo veel mogeiyk te verminderen. Wat doen hunne Geneesmiddelen? het medegedeelde gif levendig te houden, het naar buiten te dryven en daar door te verminderen, of de flüte en rust aan hetzelve te beneejberi ; of de hitte in het Lichaam indiervoege te maatigen, dat de Gisting daar door niet merkelyk kan worden sangezet. Was dit niet de bandelwyze van Sutton en de zynen, nut zood;a de Koorts verhefte, hunne Pillen te geeven ? Moet men, tot dit oogmetk , niet een groot vermogen in de Campker zoeken ? Deeden zy dit niet met hunne Pillen, in welke veel Campber kwam? Welke myner Proeven Jlaagden bet best? Immers die, by weken de Campber gevoegd was. Over-



M B Y L A G E N.
Overweeg dit weinige eens. - Alles, beken ik kan men niet doorzien ; maar'dit worderi wy dagelyks gewaar, da. de VV.tten in de Natuur, eenvoudiger zyn dan wv ©ns zeiven uikw erf daarvan verbeelden". (*) enz.
(getékend) L J. van den Bosch.
' [Deeze Briefwisfeling werd, wat deeze Onderwerpen betrefr, eerSt door eene ernltige Ziekte welke den Heere de Man aantastte, vervolgens door dien'er zich geene gelegenheden tot Proeven voordeeden, (uitgezonderd al een één geval in de maand Juny van het Jaar i77f (e)) voor een geruimen tyd ongefchoüt: tot dat de Heer de M * n, op het medegedeeld berichr, van den ongunftigefi mtftag welke eenige Proeven, te Delft met deeze middelen genoomen, (zoo als zy déstyds ingericht waaren) hadden gehad, op de volgende wyze antwoordde, op den iS» Jaruary i777 : tevens bericht geevende van zeven wel g*.fiaagde Proeven.]
■» Ik
■ C*3 [/* bet vervolg ven dazen Briev, vind men bei volgende kis eet n-ialje daarvan gtmeld. — „ Zeker voornaam Doèor té 'i, Amïcdam behandeld; vruchteloos eene waterzuchtige Dame; „ Cé, een V'nen : haar aanprees , J [pond] beste Potascb, waarop „ gegoo.en §. |ior ko'.kcnd water ; de ascb wel gefmolttn zynde, „ nnesr alle door een wollen lep gegooten, en daar van drie„ nual 's d ags lyfütn drop, els, met Wyn of B;er, worden ge„ bru.fe:. Haar Medicus lachte met het GeneesmiJdsl; vergunde „ echter dn men het bepreevJe: en, op den derden dag van het „ gebiuik , v<,nd hy zyne Lyderes deimaate veran.'.erd, dat hy „ ra.dLc daarmede voonttgaan. Zy ja herfteld; en nu gebruikt. „ du D-.iSo; dir midiel by alle zyne waterzuchtige Lyders: van n titn die het zelve gebruikten , zyn 'er zeven of acht herfteld." „ bet gene men als eene toegijte , bier nog beeft tiillen iyvoegen.']
(c) (Men hjeft geacht, deskundigen geenen ondienst te zullen djen met de m?d-;dee'ing van dit zondsrliug geval, en de osdeif. h.iJer.e icuinerking!.ri daaromtrent geaaakt. Men heeft het zcive dés. acMer deeze B>i3ge, als eea tweede Supplement tot dezelve , geplaatst.) <



35 Y L A G E N. 149
„ ïk verwonder rny ieer, dat, daar de Proeven mét Uw Lds. Antimoniaale middelen te Delft genoomen, (even als te vooren by Uw Ed. en my) eene gewenschte uitwerking: gehad hebben, dezelve naderhand met eenen ongelukkigen uitflag zyn achtervolgd geworden.
Uw Ëd. meend dit te moeren toefchryven, aan den te casten famenhang van den Regulus Antim. Medicinalis; die ook boven dien', niet genoeg gewreeven zoude zyn geweest, enz.
Maar, was het niet dezelve Regulus, waarvan ÜwEd. voormaa's mee vrucht gebruik gemaakt, en den JHeer Dr. Ver brugge voorzien had? of was deeze nieuw toebereid? mogeiyk van Antimonium, dar een menigte lood (gelyk het Engelsch Spiesglas) in zich bevattede; of, genoomen van het onzuivere bovénite en breede gedeelte van den Antimonie-kegel.
i Indien dir laatfte megt plant? gehad hebben, zoo zoude Uw Eds, vermoeden my niet ongegrond voorkcomen: maar, is hét eerfte waar, zoo zoude ik liever die farale gevolgen toekennen, of aan eene toegeroomene kwaadaartigheid der regeerende ziekte , of aan de byzondere gefteldheid der Lyderen; wier natuu: krachten , nnodig om de Pokftoffe uit te dry ven en buiten re houden, fom■wylen te zeer door den Regulus, weerhouden en verflauwd kondén zyn geworden. Immers onzen Regulus Antim. Medicinalis, is het waar koorrsverdryvend Poeder vs.n Cr aa Nius (zie Pbarmacop. Borufs. Brandenb. Edit. I734-, P- '°7) en ten hoogfttn aangepreezen (in de pbarm. Argentor. i\nn, 172^- p. 2yz-; in alle foorten van Koortfen; zoo geduurige als afgaande: in voege dat ééne gife, of twee, gezégd worde dikvvyls deezé ziekte te hebben verdreevefi.
Dit zoo zynde, zoude daar door fomwylen, in rt'tïtuvrlyk zwakke Lyderen, de Koorts al re zeer kunnen Bedwongen worden;' en, daar door, of de Poi ffoffe niet naar behooren uitgezet; of, uitgezet zyrde, weder naar binnen kunnen keeren : En dit laarfte. Ju hsb



£5- B Y L A G E Pt.
heb ik vermoed by myne overledene Lyderes; van welke ik, ruim drie Jaaren geleeden, UwEd, omftandig de gefchiedenis mededeelde (d).
Ook is het. onder anderen, aan deeze koortsverdryvende , en den drift des bloeds (tillende kracht, dat men kan toefchryven (i° ) de achterblyving of geringheid der Febris fecundaria; (%o ) de mindere hoeveelheid van Etter in de verzweerende Pokpuistjes; (3° ) de Refolutie dier Pokjes, fomwylen zonder vereiteting; waarvan ik, in hec gepasfeerde Jaar, nog twee voorbeelden gezien heb: één naamelyk, in een Meisje, wdkè eene menigte van Pokjes, byna connuent, in het aangezicht had, die allen eene geringe hoeveelheid Etters droegen; terwyl 'er 30 of 40 op de beenen, zonder de minfte verkering, per refo.utionem verdweenen; met éene gewenschte h=rfteilmg van deeze kleine Lyderes. Len ander Meisje, by den afloop van het voorig Jaar, kreeg de Kinderziekce, na voorafgaande aanhoudendeen geweldig Koorcs; war tegen ik, den eerften en tweeden dag, mee een gezegend gevolg, een braakmiddel, enden derden dag eenp r.ans rejngeransgzv: de pokjes, den vierden dag te voorfchyn koomende, met achterblyving der koort*,' konden ge=n rwmttgin getal bereiken; en deeze zyn alle, onder het gebruik van den door my voorgefchreevin'/J«a/„, zonder de minde Supurutie, verdweenen. O ik wierd ik voor weimge dagen, door een buiten-Predikant geraad' pleegd, w.ens vyf kinderen luccesGfe de Kind-rziekte kreegen: ik heb ze allen, na voorafgegaane E ,etica, mat omen Regulus behandeld; en ontving eergister de aangena ms tyding, da: zy, tot den laatflen toe, gelukki» » neezen waaren: en'er onder deezen, één geweest wa< by wien de pojc;es byna zonder eenige ettermaakine wai! réu heengegaan." enz.
(getekend) M, J.deMj*, J. IV. Zh.
(O !M«d zie hier aaven p. ijj. f
f Terwyl



£ Y L A G E N. '*«
, £ Terwyl dezelve Heer, den Maart 1778, van de. volgende Proevneetningen bericht gav : ~\ . „ Het zal Uw(Ed. tot genoegen ftrekken, wanneer ik tevens melde •,> dat • myne twee jonglte Kinderen, in de afgeloopene,Maand November, door de Kinderziekte aangeiast zynde,„door my op de gewoone wyze, alleen mee den Regulus bshandeld zyn geworden; met zoo> een gelukkig gevolg, dat zy, na de eruptie, byna niets anders gedaan hebben, dan den geheelen dag om eetea te roepen, te zingen, en vroiyk en dartel te zyn; zon-; der eene fchaduw van Etterkoorts te gevoelen: ja dat4 by de jongfle, de meeste Pokjes gerefolveerd zyn, zoo dat 'er maar achttien op 't aangezicht bieeven ftaan; waar van flechts twee gezwooren hebben , terwyl dc overigen allen verdroogd en afgevallen zyn: di.n twaelfden dagwas by beideo alles gedaan. Zy waaten aangeftooken door een myner meiden, welke allerzwaarst de famenvloeyende had; me: eene Jalivatie, welke van den 6? tot den 23" dag, in weerwil vau herhaalde buikzuiveringen en andere bekwaame middelen,, hardnekkig voortduurde.
Ik heb den Regulus, ra twee voorafgaande Emefica, aanuondgna de eruptie,, ook by deeze gebruikt, en haar daar door van de tëbris fecundaria bevryd. Maar den 14° dag, (lonken fchielyk haare anders zeer gezwollen beenen, en zy geraakte op eenmaal fterk aan het ylen; als iemand wien de Pokftoffe naar hec hoofd ware geflaagen. . , ■ . . ■ ■ j
Ik gav haar aanflonds ,alle twee uuren, een theekopje van een deco&um, van een once Manna, een once Kina en een half lood Sénêbladen', het welke, flechts viermaalen geïjoomen, ja of 14 ruime floelgangen verwekte, en myne Lyderes tot vollen yerltande wederbrachc." (e) enz.
(getekend) M. J. de Man, J.W.Zn, [AN T-
(O [ De Heer de Man doedbier op volgen: „ Ik kan Uw w Ed. du buikzuiverend Du^&um , wegens z>ne zacbt.e en ech»'ter overvloedige werkingen, niet genoeg asnpryzen. — Hec



«ffi* B Y L A G E N.
CA N T W 0-0 R D.j 'j Hage den 50 Juny 1778.
„ V< zeg Uw Ed. dank, voor de communicatie
van de behandeling der Kinderpokjes in uwe lieve fpruiter.; als mede van het andere 'zwaare geval: waar in het Pttrgttns ze'-er veel goeds gedaan heeft, om het gevaar afte wenden waa~in zy door het inflaan der Pokjes gebracht was. Mag ik hier myne gedachten op uiten, zoo kan bet wellichc van den Regulus, of te veel van den zeiven, gekootnen zyn; welke, te veel ebferbeerende, zulke toevallen veroorzaaken kan. Sedert myne eerfte ontdekking aan UwEd., heb ik, zoo ikmy niet bedrieg, meer geleerd; en bevonden, dat dezelve eene vermogende cvre&ie ondergaan kan, en met andere middelen , geene Salia zvnde, moet verbeterd worden ; dat d ; Regulus geene Feficülofte , veelmin Gangramife geneezen kan, maar wel [de geneezing] bevoorderen; tn dat deeze en de voorige wyze altoos en alleen moet nederkomen, in he: evenwicht in deeze ziekte tusfehen de Natuur en bet Pokgift te bewaaren. De Heer G a itbius en andere voornaame Mannen, hebben lang van my gevergd , dat ik myne waarneemingen zoude operfbaarenten 'r gene my hiervan weerhouden heeft, is, grootendeels, de regenftand die ik allerwege hier ontmoet heb; anderdeels, wyl ik niet gaerne, zonder wel beflaagen te zyn, voor den dag wilde koomen." enz.
(getekend) 1. J. van den Bosch (f\
PDeeze
„ belust tilt eene Colatuur van 7 oneen, waarmede ik een once „ cqua Ctnnam. doe mensten. Het is onbegrypelyk hoe tw»e „ drachmen fol. Scnn. met een once Manna , een zoo krachtig „ afkookfel geeven kunnen." 't Gene men, als eene toegift alhier nng beeft willen byvoegec. ]
Cf) [Uit deeze briefwisfeling blvfet, dat de Ontdekker a*n deezen ;ynen byzondere» Vriend , dea Heere deMa» de be fivftUn van zyne Ontdekking , onder vooronderfielde geheim" houding, wel heeft willen mededeeleo; teo einde door nadere
Proe-



B Y L A G E N.
[ Deeze verdere Brievwisfeling bevat, voor zoo veel dit onderwerp betreft, weinig aanroerklyks. Het gene uic dezelve, boven, is medegedeeld, zal, (zoo mtn vertrouwd 3 aan déskuncigen, eenig nader licht nopens den trapswyzen voortgang deezer Ontdekking hebben verfchaft: zynde deeze briefwisfeling voorts geheel afgebroeken , door het overlyden van den Heere de Man: wiens gedachtenis nog lange in zegeninge zyn zal. by allen die deezen ervaaren Geneesheer en waardigen Menichenvriend hebben mogen kennen.]
[Eerfte Supplement tot Bylage C.]
„Eene ongehuwde, voortreffelyke, adelyke Dame, oud ruim 45 Jaaren, was Jaariyks, vooral in de Lente en Ma-Zomer, aan Rfaumatique pynen dour het Lichaam, in 't byzonder door den Ri.g, tusfehen de bchouderbladen, federd lange onderhevig, en, nu en dan, door bykoomende kooitfen, genoodzaakt geweest, het bedde te houden.
Hier door was haar geftel merkelyk veizwakr geworden; hoewel 2y, in 't begin van dit jor.glte voorjaar, onder hergebruik van bewaame middelen, zeer in krachten fcheene toegenoomen.
Dan,.in 'c laatst van Mey wierd zy aangetast van eene aanhoudende, nochtans aflaatende (remitfeni) koorts; welke niet dan na veertien dagen overwonnen werd, en dusdanig haare krachte* benoemen had, dat zy dsge]yks maar eenen korten tyd, in een Leuning-Stoel , buiten haar bedde, opzitten kon.
Dit
Proeven, in zyne Waarneemingea bevestigd te werden: ecbier is hy zelv de eenige beznter der Ontdekking gtbleeveD, de— wyl hy , de van tyd tot tyd gemaakte veibeteungcn aan dtnztlven met medegedeeld heeft, verkiezende die alvuoiens, deer nog meerdere proeven gtftaavd te zien; tn doordien ce einüciyke volioovin:< der Omdekking, eerst na hei overlyden van dtn Keef de Man h«.gft piaits $eb.ad.]
^ 3



% B Y L A G E N.
! Dit naauwlyks vier dagen gedaan hebbende, werd zy, de? nachts tusfchen den 140 en iyi) Juny, door eene hevige Koorts, welke aanhoudende was, echter haare kennelyke aflaatingen hadde, befprongen.
Ik zag dezelve, in 't eerst * aan, als eene recidive der vootigeKoorts, en gav den iyo juny hetDecocïum fub A.
Den 16% de Lyderes zich niet beter, en eenigszins walg-agtig bevindende, fchreev ik voor het Braakmiddel Jub B; 't welke zeer gerhaklyk werkte.
Den 17» , werd, mede ter bevordering des ontbreekenden Stoclgangs, gegeeven het Decoclum fub C.
Den 18? , g^ene Stoelgang gevolgd zynde, en de Koorts even fterk byblyvende, werd haar toegediend de Wey fub D, benevens het Mengzel fub E. ■ '
Dien zeiven dag, aan den avond, werd ik, op het onverwagrfte, en niet zonder verbaazing, de Pokjes op haar aangezicht, en hier en daar op de handen ontwaar.
Den 197 was 'er geen Koorts; en ik fchreev voor de Poeders fub F. 'm . • -
Den 207 , klaagde de waardige Lyderes over pya in de Keel, en eene belemmerde doorzwelging \ waar tegen men haar een matrasje van de Kruiden fub G, en de Syroop fub H, deed gebruiken; leggende tevens de' Spaanfche - vliegplaaster fub 1, tusfchen dc Schouder? bladen.
Den 21" was de Keel byna toe, en de doorzwelging geheel onmogelyk.
Ik bediendemydès, volgens den raad van Tho: Gameid on (zie Comm. Lipf. Vol. IL p, 344 & 345) van het middel fub K; welks waesfem, door hulp van een Tregter, met een pyp van ongevaer drie voeten lang, (daar toe afzonderlyken met allen haast vervaardigd,) door den mond, in de keel werd gebracht, en van eene zoo gezegende uitwerkinge was, dat, aanftonds daar op, de Lyderes, met gemtk, drinken konde; en een aanhoudend gebruik van dit middel verder niet vereischc werd. , t. . . tJ
©p



B Y L A G E N. iflfc
Op het voorhoofd en den neus waaren de Pokjes famenvloeyende; doch op het overig gedeelte des aangezichts, almede op de armen, voeten enz. ondeifcheiden otdiscreei.
Ook ontdekte ik, dienzei ven dag, op het voorhoofd, hier en daar, als van onder de meenigte der famenvloeyende Pokken doorfchynende , eenige paers-blaauwe, of zwartagtige plekken,waar van deeze en gene de grootte van een Huiver had: tetwyl zich tevens op de armen, overal, tusfchen de (aldaar discreet zynde) Pokjes, duizenden van paers blaanwe Stigmata of Stippen, openbaarden; welke niet grooter waren, als de punt van * eene naald, en veel al, by wyze van kleine trosgelyke vtrzamelingen,kkine en onderfcheiden'vlakken uitmaakten-.
Het was my twyffelagtig, of ik deeze Stippen tot de Petechia, of tot di miliaria brengen moeste, hoewel het eerftenmy w arfchynlyker voorkwam; dan dezelve, als ook de opgemelde groore plekken van het voorhoofd, maakren my niet weinig bedugt,
I te deed aanltonds het Mengzel fub L. vervaardigen, en, daar by, tevens tweemaal 's daags een der Poeders fub M. inneemen: leggende op het voorhoofd Compresfin, nat gemaakt in denSpiritus van Campher metwater vermengd.
De Lyderes, welke zich flaauwhartig gevoelde, door den reuk van deezen Spiritus verkwikt wordende, en ik my te gelyk herinnerende de nuttigheid van het uitwendig gebruik der Campher in deeze ziekte, wierden de Lakens daar en boven, op myn bevel, rykelyk mee dien Spiritus bsfprengd.
Aan den' avond van deezen dag, b?gon men eenige koorts te befpeuren ; welke echter, nu en vervolgens, zeer gemaatigd gebleven is.
'Den aijien waaren de plekken aan het voorhoofd flaauwer, gelyk ook de, Stigmata op de armen. Plet aangezicht begon te zwellen. Men bleev by de middelen vaa den voorigen dag.
Behalvende befprengingmetden£/>/Wrt/J,deed ik,overal tusfchen de Lakens, het poeder van Campher ftro^ijen L 4 hut-



■f ró B Y L A G E N.
herhaalende zulks, in 't vervolg, dagelyks, eenige reizens zoo dat 'er eenige oneen van Spiritus en poeder van Campher, op deeze wyze , 'gebruikt zyti geworden; waar van, onder anderen, het gevolg was, dat men geen benaauwende nuk, by de Lydtres, ontwaar werd
Den zijlen Ichreev ik voor, her iVlengzel /ubN; waar rriede tevens cweem ial 's daags een der Reguiine Poeders, als te voören, wérd ingenoomen.
De paeis-blaauwe plekken aan het voorhoofd, en de Stigmatu op de armen , waaren nu geheel verdweenen: Euueh, tüsf'cheB oe bevende oogleden en de winkbrauwen, al Waar byna' geene Pokken waren, toonde zich nu, wederzyds , eene gelyke, groote, maar langwerpige, zWartagtige, vlak; welke, na 3 of 4 dagen, onder het gebruik der Campber-ópiritus, mede verdweenen zyn,
Den ziften was 'er mets aanmerkenswaardig. De Koorts was maatig', als tevooren; de flaap doorgaands, des nachts, gering; maar des> daags, nu en daq, by afgebrooken poofen.
Den liften was, na eene onstuimige en benaauwende nacht, het aangezicht merkelyk geflonken; én de Pokjes» op de handen, begonnen eenen rooden raad te vertooheiij terwyl die van hec aangezicht aanvingen te droogtn.
Den itflen werd, wegens gebrek aan ltoelgang, een Clyfteer, maar vruchteloos, Ichoon Dy nerhaaling , gezet; en, uit dien hoofde, mee eeyolg van 1 of 2ftoelgangen'. gegeevep de Weydrank Jub D; d« overige middeien cevens, toe hier toe gecontinueerd wordende.
Den oyflen waaren de handen maar een weinig gezwollen ; de Pokjes aldaar echter niet veel opgeaet; doch der% elver randen tooder en vuuriger.
De Lyderes, eenen afkeer van den Hinkenden reuk vaa voorn. Regulus hebbende, wilde dien niec verder gebruiken. Ik Ichreev haar voor hec Mengfel fub O.
Den aSy/e«, na eene benaauwénde en rusteloofè nachc, was 'er, des morgens, meerdere bedaardheid. De Pokjes aan de handen waaren meer opeezet; en leverden, ky d Jürfuyiiuge, eeuen goeden Lcter opv Aan de beenen-



B Y L A G E N. itf
begonnen, rondom dczelven, mede roode randen te verfchvnen.
De Lyderes «iep genoegzaam deezen geheelen dag; en zeide, des avonds,'by hérhaalinge, dat zy ongemeen Wffl was; eifchende, voor hec eerfte, eenige i'pys.
Door den vooiigen nacht, en deezen langwyligen flaap, was de befprenging met de» Campher spiritus, eenigen tyd, verwaarloosd geweest; en men belpeurde toen, by onze Kranke, eenen, byna ondraagelyken, dank; weike daadlyk, na eene ruime befprenginge, verdweenen, en saiec meer opgemerkt is.
Den vjfttn weinig en ongerust geflaapen. Des morgens vonü ik de Pokjes op de armen nog in volle verzweering; en , eene en andere, mee eene ichaar doorknippende, verwonderde ik my over de meenigce van ecter, die 'eruit te vooren kwam.
Aan de beenen vyaaren ook de randen rood en de Pokjes meer opgezet.
Dan, des namtddags, wederkoomende, ftond ik verbaasd over de Ipoedigé én doodlyke verandering.
Het aangezicht was bygeflaagen; de handen en voeten waaren koud; en de Pokjes alomme van haaren etter, door opflorpmge, betoovd, vertoonden zich, als witte en ledige blyntjes; terwyl mede alle de roode randen, om dezelve, geheel verdweenen waaren; zyndedePols zwak, maar fchielyker, als te vooren.
Aanftonds appiiceerde ik twee ruime SpaanfcheVlicgplaafters aan de kuiten, deed de Lyderes, en zulks om de 3 of + uuren, eene maatige hoeveelheid Wyn gebruiken , en voorts , gezec op den tyd , inneemen het Mengzel fub P: blyvende zelv dien geheelen nacht by haar.
Edoch, onaangezien, voor eenen korten tyd, hier en daar, de Pokjes weuerom fcheenen op te koomen, en roode randen te krygen, zoo wierd ik nochtans
Den 3cy?«», 's namiddags,genoodzaakt,dit beminnelyk voorwerp, als overleden, met alle goeden en vroomen, fchoon in eene Zalige Heerlykheid haar naöogende, te betreuren.
■ ~ L 5 Aan«



«S* B Y L A @ E N.
Aanmerkelyk is het, dat de Zieke tot het laatfte toe. by volkoomen vetftand gebleeven zy.
A.
Manna pure fij. Cor/. /'erwt;, op/. ?jo
Co£. c. aq. comm, |xiv, CoAtf. fvij. aaVe
yf^. Cinamom. §j. §. alle twee uuren een Theekopje vol,
A
R. Pulv. Rad, Ipecacuarih. dr.,3.
Öxymell. Squill.
Aq. menth. a. dr. x. M. S. alle halv uur twee Lepels vol,
c.
ï^. Mann. purct f iij. Cor*. Peruv. 51J.
refiduum §xv. Co/a;, ötftfe
Cinamom. fj.
S. alle twee uuren een Theekopje vol.
D.
?o. Z<2t%> ök//t/f ^xxiv.
Mann. pura f ij.
jPrwff. Tamarind. q. f Co^awfc ƒ. mannatum. 5. alle uur een Theekopje £vol. E.



B Y L A G E N. E.
Fxtrabl. Cort. Peruv. f/3. 1 Aq. Cinamom. 3vj. Co;-;. Citri.
— Ceraf. nigr. fimpl. a.
iSyr. Cor£. aurant. 3vj. M. S. alle twee uuren twee Lepels vol
F.
Bf>. Reguïi Antim. Med. dr.j.
Sacchar. conici dr.j/3. M. F. Pulv. No. vj. §. driemaal 's daags een Poeder.
G.
'Bf. Flor. Sambuci
Cbamami. a pts aq.
M. D.
H.
3^». Syrup. Moror. §]. D.
L
3^o. Empl. veficator. fuper alui, inflar palm. confpergend. Camphor. fcrup. 0.
K.
fjf. Hb. Malvee m. j/3. .F/or. Sambuci m.j3.
Coc.'



*P° B Y L A G E N.
Coc. c. aq. comm. f. q. vaft claujl Colat. unc. vj adde Acet. vini Me//, comm. a fij. TinSt. Myrrh. x\. D. '
L.
' Extracl. Cort. Peruv. 5ij.
Camphor. Sacchar. trit. gr. xv. Aq. Cinamom. .
— Cort. Citri a fj.
— Ceraf. higr. 1)1. Syr. Cort. Aurant. ?3.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
M.
%>. Regul. Antim. Bfed 9ij. F. Puh. No. iv.
S. 's morgens en 's avonds een Poeder, met een lepel vol van't voorgaande mengzel.
N.
3°. Extract. Cort. Peruv. 5j Z. Syrup. Kermefin. Aq. Cinam. a.
— Cort. Citri
— Ceraf. nigror. a §j. Camphor. Sacchar. tntx 5j.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
O.



B Y L A G E N, 5i6a
O.
if. Extracl. Cort. Peruv. 3j.
Camphor. tantillo Sp. vini folut. gr. XV." EUx. Vitriol. acid. Lond. gtt. xxx. Syr. Cort. aurant. Aq. Cinam. a fS.
— Cort. Citri %f>.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
P.
$r. Camphor. tantillo Sp. vini folut. gr. xij? ExtraB. Cort. Peruv. 3j. Aq. Cinamom. 3ij.
— Cichor. Ij 3.
— Cor£. Citri
Syr. Cort. aurant. a §3.'
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
[Tweede Supplement tot Bylage C.]
Een Dochtertje van annzienlyken huize, had zich, federd Zondag, den nden deezer maand [Maart 1775"]» geheel niet wel gevoeld, Wanneerik, dingsdags den laden, des' ademidoag'!, verzocht werd tot haar te koomen.
Ik vond haar zeer koortfig; haare oogen waterig, en op haar aangezicht eenige roode vlakjes, die geheel uit. gebot waaren; terwyl'er eene menigte van anderen, als Van verre onder de huid fcheenen te zitten. Op de armen waaren die vlakjes in een grooter getal; aan den hals ea od de bor^t weiniger.
Ik gav haar aanftonds een Braakmiddel, van de Ipecicuanhai 't welk eene voortreflyke werking deed, en der Lvderesfe eene merkelyke verlichting aanbracht.
Den



I*É É" Y L A G E7INL
. Den lyn, 'smorgens, was myne Patiënte minder koortfig; zy had 's nachts nog al eenigszins geflaapen; haar aangezicht en armen, waaren met eene menigte van vöorftaande vlakjes, echter door groote interfïitia van elkander onderfcheiden, uirgeflaagen; de oogen waaren zeer waterig; de oogleden rood en geswollen; de neus mede eenigszins, en zeer verftopt, zoo dat zy 'er zelvs naar fprak — Ik deed haar, alle twee. nuren, een lepel van een Julapium gebruiken. Des avonds Honden de vlakjes wat vuuriger, en . 'er waaren 'er nog eenigen hygekooraen. Hec kwam my in allen deelen vóór, .de Variole discrete, van eene groote foorc, te zyn; immers tiec.ovum ovo Jtmilius: zynde zy van grootte en <*edaante ais vloobeeten, eenigszins verheven boven de huid.
Donderdag, den i6" , was de nacht minder gerust geweest; de koorts Wat meerder; de vlakjes op het aangezicht en armen, als gisreren; op de borst en beenen de uitbotting ongelyk minder, en de meeste vlakjes fchée' nen aldaar nog onder de huid te zitten; de zwelling der
oogleden en verftopping der neus, alsvooran. Ik deed
haar een verkoelend CVjy^erapplieeeren; en fchreev haar. die elv jaaren oud was, de volgende poeders voor: ''
Rcgtdi An'im. •m.dkin, Sacch conici a gr. x v. , Camphor. gr. iij. M. F. Puheres N. iij.
Hiervan gelastte ik' driemaal 's daags een poeder te neemen; en verder niets: behalven eene dunne amandelmelk tegen den dorst.
Dagelyks herhaalde ikhetvoorfchrifcdier Poeders; en de Juffrouw welke over de Kin deren gefield is, gedroeg zich in alles, alsofdezelven op hunnengezetten tydgebruikt Werden: en in dat denkbeeld, deed ik dagelyks twee vifjtes.
Vrydag, den i-jo ^ werd jk >s morgens verzocht, de eerste vifïte by deeze Patiënte te doen. Zy had dien' nacht met eenige y [hoofdigheid doorgebracht; in den
mor-



B Y L' A G E N. 16$
morgendond eene foorc van Stuip gehad, met verdraaying van de oogen, enz.; en de Koorts was heviger. — Behalven een Cly/leer, dat aanflonds veel verlichting aanbracht, deed ik twee Spaanfche-vliegen, ter grootte van een fchelling, aan de kuiten leggen.
Des anderendaags, zynde naar myn rekening (wanneet ik den dag der uitbotting voor den vierden telle,) den achtften dag der ziekte, verwachtede ik het begin der Suppuraiie. Dan, de Patiënte, Ichoon nimmer zonder Koorts, was des nachts bedaarder geweest; en, in plaats van Suppuratie, vond ik de vlakjes 's avonds platter ea bleeker in het aangezicht; maar op de armen en het overige des Lichaams, als den voorigen dag; de Spaanlche-vliegen hadden wel getrokken, en hebben vervolgens welgedraagen; de oogleden waaren minder gezwollen; de oogert echter nog waterig; de neus minder verftöpt,
Zondag , den 15» , was de nacht zeer onrustig geweest, en de Lyderes wat ylhoofdig: de vlakken vond ik 's avonds in het aangezicht allen verdweenen; ook waaren die van den rechter-arm bleeker geworden, maar op den flinker-arm nog vuurig. Het Kind nochtans was vrolyker; en by myne avondvifite, met eenig poppengoed lpeelende<
Maandag, den2c//V»s had de Lyderes wel geflaapen» De Koorts, die eene Febris continua was, cum exacerbationibus noBurnis, was veel minder; op den rechterarm konde ik geene vlakjes meer befpeuren, noch op de borst en beenen; en die van den flinker-arm waaren ongelyk bleeker, en fcheenen roede te zrallen verdwynen.
Dingsdag, den ziften, had het Kind wel geflaapen, en driemaal, van zelve, purgative ftoelgang gehad; de Koorts was weinig of niets; de oogen Honden vrolyk; de neus was van alle verflopping bevryd; en nergens konde ik eenige vlakken vinden: als alleen op den flinker-arm, nog eenige zeer flaauwc en naauwlyks zichtbaare overbiyvlels derzplven.
Den ziften , had zy wederom drie ftoeigangen , ais Vooren, Mondei Koorts, vrolyk en dartel zynde, oit-
floeg



iSi E Y L A. G E K
floeg ik haar van de Poeders, (gelyk ik meende) en fchreev, om den volgenden dag te gebruiken, een inf'ufum voor, exfol. S. S. f. gij 8? Mann. f3; waar van zy, donderdags, vier ftoelgangen had: doen de volgende dagen, verviel zy tot eene diarrbcea, die tot den avond van den aGflen, geduurd heeft; en toen van zelve ophield en het Kind vo.komen gezond liet.
Tot den nften, in het vast vertrouwen zjTnde, dat de Poeders, op hunnen tyd , gebruikt waaren geweesr, konde ik niet anders, dan deezen gunftigen afloop der Et< kre, ftnefuppuratione, daar aan toelchry ven: gemerkr, dat Uw Ed. my, den 12" Ocfober 1773, gemeld nad, in drie onderfcheidene Kinderen, daar mede wonderbaar geflaagd te hebben; zeggende: men zag de flippen, waar de Pokjes zouden gekonmen zyn, maar de Po'.jes zeiven bleeven achter we ge.
Ik wenschte Uw Ed. reeds in myn haft geluk, met dit nieuw béwys voor uwe Srelüng, —wanneer den Heer Vader van het Kind, des avonds van eene Commisfie geretourneerd zynde, my onderrichtede, van de Gouvernante zyner Kinderen verftaan te hebben, dat men het Kind, uit vreeze voor de nieuwe en ongewoone wyze van behandeling, niet meer dan drie Poeders gegeeven-: en my alzoo ichandelyk bedroogen hadde.
Ik kan dienvolgens, bezwaarlyk aan deeze drie Poeder?' de verdwyning dier vlakjes toekennen; maar word eerder genoodzaakt my zeiven af te vraagen: zyn bet wel Pokjes, of zyn bet nok andere Exanthema-a. febrilia geweest, die met de Pokjes eene naauwe overeenkomst hebben; te meer, wyl 'er eenige anomaiia, die echter der Pok'es niet ongewoon zyri, mede gepaard hebban gegaan ? —. maar, dan vraag ik my zeiven weder: wat naam zal ik 'er aan geeven ? De Petecbite kunnen , wegens hunne platte gedaante en matigniteit, in geene aanmerking koomen. Met het Eryfipelas racsmatum, hadden zy geen het minde gelyk De MorbiLi zyn het mede niet zeweest: immers myne vlakjes waaren eenigszins b wen de huid verheven, en werden coor geen ueu mimten
hoest



B Y L A CE" N. 165
hoest verzeld; behalven dat het Kind, in voorige jaaren„ de Mazelen gehad hebbe. Het konnen ook de Rubeol<& niet geween zyn, wyl die ongelyk kleiner zyn, en met eenen hoeft aankoomen. Zia het gene Sennertus daarvan zegd, Oper,Tom II. p. m. 8:9, ve>geleeken met Hoffmann, Oper. Tom. II, Cap, F lil, en Blancard, Lexicon fub boe titulo. Veel minder is hec de Ro[falia of Rofania ge weeft; aangezien die, door den tyd, totgeheele Roos-plekken ovcgaat, waarmede het gantfche Lichaam als overdekt word; daar myne vlakjes interjlinclte gebleeven zyn: Men zie wyders, 't gene Sennertus, Lih. cit. p. 830, over de Rojpilia zegd.
Maar, mat dan? zyn het ook Variole geweeft, welke de Natuur zelve gere/blveerd heeft ? het Syfiema van Medicus de Variolis, (zie E. Sandifort , Bibliotb. I Deel bl. 697 en verv., vergeleeken met IV. Deel. b?. 5-07,) maakt zulks mogeiyk; maar daarenboven, vind men 'er, hoe zeldfaam ook, fomtyds vooibeelden van: als te zien is by van Swieten, Comment, Tom. V, pag 6"j,infine, 6? pag. 68- usque ad Calcem.
Zoude de diarrbcea, (waarvan hier vooren) ook eene iiarrhoea critica geweelr. zyn , waardoor de gerefilveerds ziek.'eitoffe , vervolgens uit het lichaam gedreeven zy ? immers, het toegediend laxans, komt my niet voor in ftaat te zyn , om zoo lang achter eikanderen, zoo veele ftoelgangen te verwekken.
Intusfchen kan Uw Ed. begrypen, hoe my deeze be. handeling, waar voor zich geen Genees arts immermeer behoeden kan, gefmaakt hebbe". enz. —•
[De Heer de Man ontving hier op , het volgend antwoord: 3
'sEage den 3in Maart 177$".
„ Ik had wel gevreesd dat 'er iets gaande zoude zyn geweeft; alzoo ik onlangs vernam, dat men van myne M bc



*66 B Y L A G E N.
behandeling zegd , „ dat myn oogmerk is de pokken „ niet te doen zweeren, het gene zeernadeelig was, wyl „ het kwaad hierdoor in 't Lichaam bleev, en men dus ander„ maalvooreenenieuwebeimettingbiootflond. " ik vertrouwe dat Uw Ed. redelyker denkt, en met my btgrypr, dat het voornaame doel is, de koorts te fnuiken ,• en door deezen weg, alle doodelyke Symptmita voortekoomen: het gene alle braave Gencesheeren van alle tyden gepoogd
hebben. Wat nu het medegedeelde geval betreft,
daaromtrent vinde ik geene de minste zwaarigheid, om daals eene goede proev van het gelukkig bedwingen eener Febris exantbematica, te houden.
Ik moet alleen vraagen; zyn 'er thans Variolaie Nymegen; en welke? —- Ik heb, in twee lyders, de gantfche pokkoom, door Evelien , zien achterwege b'yven. Dacht Woodward nier dat dit moogelyk was ? Be* trachtte Rh Azès hit zelvde oogmerk niet? — Maar ten tweeden; Is het thans niet een aangenoomen regel' dat de Inecacuaiba eene vis anti-venenoja hebbe? Dacht de Mokchy z ioniet? Brykt dit niet in het Pulvis Doeceri, waar in het vermogen van het Opum , door d» Ipecacuanba beteugeld'word? — 'Verder: heeft Meao i iet geleeraard, dar de Campher dit zetyde vermogen beZitre; en wel in Variolis; anUquam h.fi.^-.matio abeat in fuppürathnem ? — Maar, behalven die. L je ziek-e niet critke afgeloopen? heeft de Diarrbcea niet al les beflift? Hebben wy niet veele getrouwe Waarneemingen van drr foort? Mag men geen Morbus inflammatorius refolveeren? Dwaalde Bot khaavë zoo, als hy dit leerde? Is de Natuur zoo tegen haar zelve, als zy dir in foramfre gevallen, onder etne goede directe, doet? Overweeg deeze.door gecrek aan tyd afgebrookene,rede~eerin gen, met ruimer aandacht: en zie, cf'er geene gronden ge.ioeg uverolyven, om uwe zaak mannelvK te verdedigen. " enz.
(getekend) I. J. va n den Bosch.
CA NT-



jj VLAGEN. i$? [A N T W O O R D.]
Njtnegen den y« April 1775".
„ Het is eene volftrekte leugen en laster-taal, dat Uw Lid oogmerk , in het behandelen der Kinderziekte met den Regulus Antimonii tned' cinalis, zyn zoude , de verzweering der Kindeipokjes, onverminderd en onveran~ derd detzeiver fchadelyk vcnyn , te beletten: Dit zoude ten uiterste nadeelig zyn; en Zikerlyk daardoor (gd k Uw Ed. te recht aanmerkt) het kwaad in 't lichaam blyVen.
Nooit ben ik van die gedachten geweeft : maar wel , gelyk ik als r og denke , dat Uwen Regulus medicinalis een overheerl\k middel zy , (waar voor de Posteriteit Uw hd. nog damt zal moeten zeggen,) om her pókv-ènyn in zynen eigen gevaarlyken aart tecorrigeeren, te verzachten, ja, infommige gfvaheninweke de zelvskwaadaartigheid niet zeer groot is, geheel te itfringeerenen (even a's het Vuur het Water, het Alcali het Acidum duet) te dooden ; met dat gevolg, dat aité nadetlige uitwerkingen, die anderszins daar uit te wach en waaren, gefnuikt worden: óe febris fecënddria , östwélyk , niet alleen zeer gemaatigd , maar fomtyds zelv geheel voorgekoomen word; ja , by fomrni en, het poklmet tot zoodanig eene zachtheid gebracht, dat de pokvkkjes (gelyk ik Uw Ed. uit myne eigene ondervinding, in myuen briev van den ïyMey 1773, mededeelde) tot eene geungere en ligtere verèttering toornen; ook wel eens , (gelyk Uw Ed,, in deszelvs geëerde leaeren van den iz4"> Oótober 1773 » <9v£ drie onderfcheidene vooib eiden van Kindeken, by welken Uw Ed., naamelyk , den R gu'us gebruikt had a> ipfa morbi 'tnv fione, rr.y bevestigd ht eft,) geheel buiten verette i g b'yven ; en, ond. r eene gezegende herflclling der Lyderen, wederom verdwynm. —
Dan, ik gaa ter verdere beantwocrding'van Uw Ed. MisCve over:
M 2 I7 w



B Y L A G E N.
UwEd. vtaagd my: of er tbans Varhl<z by om zyn1?
Ik moet antwoorden, dat, ongevaer vyf of zes weeken voor dat het bewuste Kind ziek werd , eer Officier, die uic een ander Guamifoen herwaerd gek^omen was Om zynen Broeder te bezoeken, die ziekte alhier gekreegen hebbe, en daar aan gefrorven zy.
Dat, door de ingeente Pokfmet van dien zeiven Heer, zynen Broeder, als ook een Kind van een ander Heer, de Pokjes bïkoomen hebben; doch beiden gelukkig herfteld zyn, fchoon de eerflgemelde dagelyks uitging.
Dat wyders, in het Dorp Bemmel, één nur van hier gelegen en van waar dagelyks veele Inwooners in deeze Stad koomen, die ziekte allerfterkft, en (zoo als my gezegd is) byna hais aan huis, regeeere.
Dat het, alzoo , aan geene gelegenheid ontbrooksn heefc, of nog ontbreeke, om deeze imet in het midden onzer Burgeren te zien woeden.
Dat immfchen, (of het mogte hier of daarin een achterbuurt zyn , zoo als my, ten tyde dat het bewuste Kind ziek werd, fchoon met geene genoegzaame zekerheid , gezegd is geworden) myns weetens, thans niemand aan de Kinderziekte krank zy.
Ik beken, dat, indien deeze ziekte by ons, Epidentice, grasfeerde, 'er een flerker argument uit gebooren zoude worden, om de vlakjes myner Lyderes , fchoon zender verettering verdweenen cum dhrrbxi critica, voor waare pokjes te veiklaaren.
Dan, dit niet zoo zjnde , befiist echter niets; gemerkc:
i f Dat men noch niet weete wat gelchieden zal; en, in geval van eeneEpidemifcbe ziekte, één altoos de eerfie moete zyn, welke daar mede aangedaan word.
■7 ? Dat de FariJa niet altyd Epidemkee zyn , maar bok fonvyds Sporadica; en 'er byna geen Jaar voorbygaac, dat men binnea onze Stad, niet een «^«i perfoon de po . jes zie hebben.
Vaa even weinig belang en gewicht is de detquamma-
tb



b y l a g e n. ïó$
tio Epidermidis, die ik, eerfl gepasfeerden Vrydag den 31I Maart, uiteen myi er gor-de vrienden, vernam dat het meergemelde Kind ('c welke ik reeds , als geheel herfteld, verlaaten had) féderdtwee dagen had ondervon~ den; en waar door, (gelyk my 's anderendaags, by eigen onderzoek, bleek,) voornaamelyk op den flinker-arm, ter plaatfe daar de uitfljg geweeft was, (maar byna niets op den rechter - arm, alwaar de vlakjes nochtans in geen minder getal waaren waargenoomen,) de opperhuid by affchilfering uf ontvelling, was afgelcheiden geworden. Immers , die afTchilfering of ontvelling , bcwyft niets , dan alleen dat myne vlakjes (gelyk ik ook, in royLe voorige, Uw. Ed, gemeld hebbe) boven de huid verheven zyn geweeft: door weike verhevenheid , zóó hier als in alle andere uitflagen die verheven zyn, (b. v. de Mdiaria, Eryjipelas, Rosfolia enz.) ook zelvs in de verhevene bubbels, welke poft fuppui'atasV'atklasoverblyven, de opperhuid van de onderliggende huid, als van eene voedende moeder , word losgemaakt , opgeheven, verwyderd, en vervolgens, indien zulki>eenigen tydduure en tevens met eenen opdroogenden brand verstldgaa, verdord; en by wys van fchilfering cf ontvelling, zich affeheid: zie hec gane ik van de affchilfeiing der Miliaria heb opgemerkt, in myne Perban 'eiing over de Rotkoorts,'
bladz. 41 in nota. Kunnende ik geene andere reden
geeven , waarom de rechter-arm genoegzaam niets verveld zy , dan alleen, om dat de uitflag, één dag korter aldaar geduuid heeft, en alzoo de opperhuid, nog niet geheel verdord, tot haare voedende huid te eerder is wedergekeerd; op nieuws daar mede vereenigd ; en tot haare gewoone gemueizaamheid, door de herftdde uitwaesleming van noodige vochtig- of vettig-heden , wedergebrachc.
Ondertusfchen is my Uw Ed. Misfive zonderling aangenaam geweest, wegens het appui, 't welk ik, ter manmoedige verdeediging myner zaake , daar ih vinde: het was my desceaangenaamer, naarmaatehetvoortkoomt \'& eenen Perloon , wiens Ichitteiende Geleerdheid en bem 3 proev-



17Q B Y L A G E N.
proevde kunde, de Nyd zelve, at is hec ook met tandknerfing, erkennen moet." enz.
Nafcbrtft. Voor zeer weinige dagen , verhaalde my een Dame van de eerfte distinctie, wel te weeten, dat, wanneer de Kinderziekte zeker aanzienlyk Huisgezin alhier aandeed , de tweede Zoon van her zelve de meesfe pokvlakjes bad; die echter alle, rr.ee eene Di.rtbxa critica , en voikotnene hertelling van den tdeien Lyder , zonder te verzweeren , verdweenen zyn. Dit zoude veel overeenkomt mee myn ge*al hebben. "
[En, nader, den 31» Mey daaraanvolgende, j
„ By het dagverhaal, aan Uw Ed.reeds gedaan,
weet ik niets m^er te voeden; als alleen, dat voor omtrenf vier weeken, binnen onze Scad , eene Burgervrouw twee Kinderen aan de pokjes hebbe ziek gehad; zonder dat ik thans weete, dat 'er iereand aan laboreere: ita quandoque non nifi /loradice, tantd Jecus favitid dirm ftcpe, t'itnque deleterius, bic morbus obiervatur ; t gene ter ftaaving dïend, van het voonreflyk Specimen Medicum Inaugurale van zeker onlangs gepromoveerd Medicus.
En betrekkc'yk het gemelde Kind, zoo behoevt men zich niet te verwonderen, dat deszelvs pokjes, in dac huisgezin geene anderen htbbeaangeftooken, wyi zy, niet ai fuppurationem g<koornen zynde, geene kracht ter besmetting gehad hebben: in pureetentm fola coniagionis vis üeiitescit.
< ;ndercu<:fchen kan Uw Ed. , in alles gelyklui 'ende gevallen, als hot myne gewee.-ti? met evengemeldMeisje, vinden bvden Heere M. Gihard over de inenting ; zie onze Hedendaagfcbe Vaderland cbe Letteroefeningen, IVe Dee's 4e Stuk; en wel, bladz. 152: Als ik één van try:e ir.ge'nten enz —
Men vind ook een gelyk geval van Dr. Hannes, by lï. .Va NfiiroRi, Geneeskundige Bib'iotbiek VII* Deel b'.. 7bo op 'c einde , er. 7S1 aan 't begin. " énz.
(getekend) M. J. de MaxJ, W. Zn.
B Y-



m
B Y L A G E D.
Verslag van dé laatfte gedaane geneezingen, in de Epidemie te 'sHage, in 1784 en 1785.
Juny en J"!y. De Kleinzoon van Mor.fieiir Bsuwman, Ch.ru'rgvn ooder de Hullaudfche Guardes , die met menigvuldige Pokjes b^zetwas, en, onder bet gebruik deezer Middelen, byna Biet deed alt om eeten vraafen; ea zeer gelukkig, ia den tyd van 13 üanen, volkomen beriteld wa».
Zes Kinderen vrn den Heer Kamerbewaarder May, in de Papeftraat, w«ar van *er twee niet copieuje Pokpuistjes bezet v»aaren, welke op zicii zeiven gelaaten zynde, in famenvloeiende zouden over(eta»n zyn, die echter alle , deeze Ziekte zeer gemakke'yk zyn door^ekoomen (f).
Twee Meisjes van den Armen rp Loosduinen, die op eene verichnkkelyte wyzt door de Posziekte waaren aangedaan; de eene met eene Fcb'is i'carlati'ia, en de Menllrua onder dezelve daarnevens , «n va» weike men arle hoop van herftellicg ten eeaemaai bid vaarwel gezegd; die echter beide gelukkig door dezelvde middelen geneezen zyn.
De Zoon van den Jood L e v i, te Loosduinen, die in het tweede tydperk bover maare ziek wa.s, doch op bet gebruik der Middelen beterde , en vu volgens zeer geniakkelyk door dot-ze wreede ziekte gekooaicn 15.
Augustus. Ken Kind van Monfiesr D o N A R T, Mr Paruikniaaker, in het Nooidëiode, zynde een Menje van 6 Jaaren , waar van de Vader , eerst des avonds van den rwaaivden dag derziekte, myne hulp verzocht; zynde her Kind van het hoofd tot de voeten als me; ééne Pok overdekt, die aï!e ingtflagea waaren, en niet dan ééne neêrseplofte Blaas vertoorden. Myne vrees voor ces* pnede uitkomst te kunnen geevende, befloot ik echter, op her aanhouden van der» bewoogen* Vader, hem twee Poedert mede tc geeven; verzoekende tevens, over rwee of drie uuren weder (e konmen , om my de uitwerking van het middel te beiden. Het gevolg was, dat de Pokjes op het gebruik van de tweede Poeder oprekoomen waaren , en het Kind zich merkelyk beter bevond; waarna het op dezelvde wyze heeft blyven voortgaan, en Zeer gelukkig dit doodsgevaar omwuiiUld is. ^Augustus.
Cf) [ Het getuifecis deswegen* door den Heer Vader p? geeven, vtna n:ej in de Algrm. Gerees- Natuur- en Huisfoudk. 'Jaarboeken , IV deel 2 stuk, bi. 6y.J
M 4



*7* B Y L A G E N,
4 Augustus. Een Kind van MonCeur Mondt, Kruidenier, i> aeVleerfleeg, zynde een Jongetje van tusfchen de 3 en 4 Laren t welk met zeer copieufe Pokjes bezet w=s , die famengevloe.d zonden hebben, 't en ware zulks door deez. middelen verhoed w« geworden : hy nam het Kinderpoeder, op den gefteldea tyd, zeer gewillig in; en is de ziekte, binnen den gewoonea tyd . van 13 dagen , zonder merkeiyfc ktfel, zeer gelukkig doorgekomen Een Kind van Menöeur Tornes, in het Kafteel van <Y^„ , by t welke deeze ziekte met ces Coma Somr.oltutum gepaard ging welke echter te gelyk met dezelvde middelen is behandeld geworden, eo gelyktydig met het ondelbreagen der Pokjes zeer gelnksig geneezen is.
Een Kind van den Hoer Berkelbach , Ciercq van den Heer Griffier Facel, oud omtrend 8 Jaaren, op den agtflen dag d»r Ziekte, vertooaende zich reeds eene gangrtneufc vlek aan de Knie, en liggende het Kind onbeweeglyk als een blok op de l.nkerzyde, byna fpraakeloos, in het Bed. _ Op het aanhoudend imeekea van üa Ouders, gav ik een Poeder en bevai over driaure» een ttveede te geeven, wanneer ik zoude weder komen" en bsvoad toen het Kind zoodanig veranderd, dat het zich g«makkelyk omkceren konde: dit haar genoegen aan de Ouders «elvabetnigende, met te zeggen: ja ik ben beter! en het weike das voortgaande , zeer gelukkig herfteld is; terwyl de zwarte vlek, onderket beilendig gebruik der middelen, allengskens verdween. Men zeide dat dit Kind door den gewooaen Medicus was opgegeeven. (f}
20 Dito. Een Kind van omtrend 5 Jaaren, by den Wachtniees.er Roust, in 't We?tëinde , op den twaalfden dag der ziekte, ia 't welke de Pokjes volkomen waaren iugeüagen, en het Kiad in het zichtbaatfte gevaar verkeerde: 't welke nochtans onder het gebruik deezer middelen, by den Godlyken zegen, volkomen herfUid is getvorden.
22 Duo. Een Kind vsn Monfienr van der Meer. Koopman in Mincraale Wateren, op het Spui, 't welke, fchoon lasdg, achter, naar gslang der ziekte, dezelve zeer geiliakkejyk beeft doorgeftaan.
Een Kind van een Sergeant, van de Compagnie van den Heer Coll. nel B e n t 1 n c k , mede in het eerfte tydperk des leevens *c welke by zyr.e Pokjes fterk met de Rjfalia in '£ aangezicht bezet was, is mede op den gewoonen tyd, zonder Febris fecundana, zeer gelukkig t.erlteU.
23 Dito. Een Kind van den Kruidenier Klein, in de Boekhorsiftnat, tusfehea d6 5 en 6 Jiuwoudxyndc, ky '1 welke ik
V
Cf) £ Ibidem, bladz. 71.3



* Y L A G E N. 173
op èm agtften dag der ziekte gevraagd werd, wanneer de gangrana zich reeds in de Pokpuistjes openbaarde, f en, zoo men zeide , door dengewoonenGeneesbeer opgegeeven,) werd na het gebruik der middeleo van tyd tot tyd beter; en was byna niet ziek: de gangreena verdween, en het herftelde fpoedig ( *).
Eeu Dochtertje van dan Heer Feering, Kastelein in het Logement van Haarlem, met zeer zwaare toevallen van Colyken en Citarrhale ziekte verzeld, kwam mede alle deze belemmerende toevallen, en haare pokziekte gelukkig te büven.
Ees Kind van Moofr. Cherix, in de Breéftraat, nog in de Wieg liggende, ftond, de middelen caarftig toegediend wordende , deeze ziekte zeer gemakkelyk door.
27 Augustus. Een Kind van den Schryver der Comp. van den Colonel Zweert* , in de Vlecrfteeg , genas al fpeelende en ectende.
2 September. Drie Kinderen van den Sergeant Er li, in de Comp. van den Heer Colonel May, herftelden zeer gemakkelyk, al ectende.
7 Dito. Vier Kinderen van den Heer Procureur van der Ven, in de Bagyneftraat; die mede zeer gemakkelyk deeze ziekte hebben ^dootgertaan: zoo als uit bet getuigenis van den Heer Vader blyken kan ( f ).
11 Dito. Het tweede Kind van Mr. va n der Meer., *t welke mede gemakkelyk herftelde ; hoewel lastig en tegenftrubbelende.
13 Dito. Het Kind van den K»etfier van den Heer Baron Nagel, oud 3 Jaaren , by het welke ik op den agtften dag der ziekte, (en na, zoo men zeide, van den Geneesheer verlaaten tc zyn,) gevraagd werd, was met gavgraneufe Pokjes, en een groote bloedblaas op de muis van de hand, bezet: — Dit Kind was zeer lastig, en onwillig in het gebruik der middelen in dit geval nffodzaakeiyk; echter is het, hoewel met langer fukkelen, ten vollen te recht gekoomen , zonder verminking.
Een Kind in het Leidfcbe Veerhuis, in 't zwarte Paard, *t weike binnen den gewoonen teimyn van 13 dagen ten vollenherfteld werd; en van den gewoonen Medicus, van welken het reeds eenige middelen, volgens zyn Ed. eigen getuigenis, te vergeefs gebruikt had, aan myne zorge was toebetröowd.
Een
(») [Ibidem, bladz. 73.] Ct) [Ibidem, bladz. 74-]
M 5



174 B Y L A G E N.
Een Kind van Monfr. Giezekam, in het Westëiode, op dea agtften da,, der peltte, ( vo^ena gezegde der M ieder, van d*a gewoonen Geneesheer epgtgeeven,) Zwaar ziek zynde, en mes veelvuldlj;e Pokjes bezet, kon men (zeer jong zvnde ,en nog m deW.eg «tAende} bezwaarlykde middelen doen inneemea ; waar «ede de Moeder ook achreriyk was: in weerwil echter van ellen doezen regenfland, i, hec Kind, onder dea Goddetykeo zegen, volkosen herfteld.
Her Kind van Schipper van Vechelen, op de Veerk-^d;r gene zwaar met de SeqrUtina en eeo.ge gegangr^eerd: Pokj.-t. m het iangezicbt bezet was. ta ,lt0o» in het bed gehouden Jïfd, was, hoe-ei ik het van den beg.nne af zelvs bebmueil had door her onregeJmaang gebruik der m.duelene3 toegetvenheid der «abeflaanden, bovenmate ztek: echte, werd ouk b.er Utei relakkic overwonnen, en het K,nd is ,ot volkomen gezondheid geraakt: doch meer Mgedachteai» zyner z.ekte , dan e«üge uwner Lvdsren, draagende. 3
J6 September. De Zoon van den Boekverkoper van Br. echt, in de gedempte Raam, metontaliyfce P kje» weiue dreigden iec*a/t««r4«, 'c gene nochtans verhoed werd , on''er2.De deezeziekte zoo gewenscW, dat'er w.uwlyk, Koorts -e ohrdekfceo w.s; en is op -en gewoonen tyd volkomen benteJd (.(:).
17 Dito. V,er Kindeien van den Stnkadoorer B e r e r ta twee van welke zeer zwaar gepokt hebben , werden , tegen den re! fel, in hec Bed gehouden ; het j^ng-re beneden het Jaar zynde wetdeo de middelen door de Moeder, d,e het Kind nogzocede' Meenomen; *t ,-ene in deeze proeven ever, goed üueO* aJt 0f zy aan de iuiReliDgeD zelve waaren totgedieud. ° '
■ ,? 'C!'ter Van deI> Heer P- oe Waal, Mr. Timmerman !n.tVwh,BT- Dit k*1*™ ^s «er ftUg, cn mide naallwJyks hauen zoo dat deeze eenigeputjj, la bet aangezicht heerr-overgehouden: t gene anders onder decz; behaodehng zeldzaam is.
Een Kmd van den Molenaar re Lcosduinen, net kwa.dasrtige Pokjes, verzei I van eeoe hevige SearUtina in het aangezicht en eemge zwarte Pokjes in hetzelve, (aan welk foort in d-tHu" weiD.ge dagen te vooren, een Kmd was overleeden , ) by 't weüe ik na eruptie en in deezer fhat der Ziekte gevraagd werd , beterde onm.ddelyk na het ,ebru:k der middelen; de ScmUtina en Gen g'tna verdweenen oogenlchynelyk, en het Kind hertelde itceuTg.
Nog twee Kinderen in het zelvde Huis: naamelvk een Meisje
Z£™^ad'wdke beide evea **»
Twee
Ct) l Ibidem, bladz. ?6\ ]



B Y L A G E N. 175
Twee Kinderen van Schipper Oordf.nbacu, op de Bierkade, die zwaar gepokt «ebben , en /onder Kennelyk leilel betiteld t.VXl, „
i9 Stpttmtm Twee Kinderen van Monfr. Kopte lm an, jndeToo.enftraat, die al fpeclende , en zonder gedaante van z«ek te zyn, door deeze ziekte zyn genomen.
at Dit» Een Kind van den Notaris C o f. d e r s o o n , op de Plaats in het Masazyn van Kindergoed, oud o.ntrent 8 jaaren, „Dde'dit Kind byna levenloos , en a;S op den oever van den «Jood *n met dezelve wortelende, by 't welke ik op den zesden dag der ziekte, des avonds, gevraagd we.'*. - Het was punch en blaanw, met gtngrtn* in de pokpu.Mjes, byna over tetgehee.e lichaam, en een zwarte gegangr^eerdc plek op de Imker wang, teï grootte van byna een ftuiver. Na het gebruik van eenige .„eden kwam bet Kind by, en beterde van dien tyd oogenblikkelyk; zynde voorts, tot een ieders verwondering , zonder tnerkfc iyk le'tzel, tot volkomene gezondheid herfteld.
2a Dito, Het Kind van Mr. Orth, Juwelier in de oude Molstraat, met verf'chrikkelyke famenvloeijende pokken, gepaard met zwaare toevallen van ftuiptrekkingen, uit wormen oatitaande; 'c welke nogthans alle deeze wretde bykoomende toevallen doorgedaan hebbende, tot volle gezondheid is weder gebragt.
27 Dito, Een Kind van Monfr. Gravens, in de Komeny, 0p "de Luïzeiaaikt, dat bezwaarlyk wilde inneemen, zeer ziek geweest is, en echter ten vollen herfteld is gewordea.
Twee Dochters van den Heer Maas, Binnenvader in bet Tuchthuis te Delft, welke meest opzittende, zonder kennelvke letzels, zeer fpoedig herfteld zyn , niettegecftaande zich de iwrlaüna by dezelven openbaarde.
Het Kind van Monfr. Pot ter. Kruidenier in de Vleerfteeg, met fcarlatina, zwaare lamenvloeijende pokjes, dreigende gangrana , tandgekners enz.; 't welke echter zeer wel is te recht gekorven.
1 O&ober. Drie Kinderen van de Wed. van Duin, Slagteres op bet Zand, welke fuccesüve, niettegenftaande de veele pokken in het Meisje, gelukkig 'er door geraakt zyn, binnen den gewoonen tyd van 13 dagen.
2 Dito. Een geval, waaraan ik niet dan met afgryzen gedenken kan, (waar van ik daar na nog een diergelyk gezien heb,) ia \ welke de Bloed-vloed uit den mond zoo groot was, dat de belette neérzwelgirg het gebruik der middelen verhinderde: zynde het Zoontje vaa den Boomkweeket va n tl e y n 1 n g e n , op de
Looi»-



«T6 B Y L A G E N.
Loosdninfche Weg, by 1 wefe ik op den vyfden dag der ziekte £ev„agdwerJ Ik VODd hï[byD8 ]eeveEjü05> paer!Clfen. «onder bewustheid, mei een bezweken póis, beweeg.ngloo. , * '""lc P°kkeD " v,«"« «ver bet lighatBJ vérfpreid, vooraaamdyk in het aangezicht, en op de dven en beenen - Eene Bftt oneigealyke vertoon;»* van de Pestl - riet m.ddel tegen de-. gangT*** werd hier«nm.ddelykgegeeven , 't gene zc*r bezwaarJ>fc toeging; met moeite kwam het b.nnrn : van , rot q uuren moest zulks herhaald w„rd?n. liet leed lang, eér 'er bewceg.ng 10 het hghaw, te krygen was; maer toen deeze opgewekt werd" XW.m het bloed ten monde uit; waar op ik befloor dir Lyjer.ieven als eenen Pestzieken re behandelt n , en eene rum e veelheid ™ri* van "n C«r1'* Tbtriata A,.dr»macbi, Aq*a A.buis en Elix, Puttin , ,usfcrj,D he, Poim:ddel te doen ge-
allede doodelyke toevallen overwonnen wa3ien : zynde het K:nd, door den Goddeljken zegen, ten vollen herfteld geworden, en federt hy volkoaaene gezondheid gebleeven.
3. 03ober. Drie Kinderen van den Beeldhouwer van Malsem «het Vosfentuinije, fuccesfive na elk.nde.c»; onder weike een' Kmd van 3 Jaaren , zwaare en kwaadaarnge Pokjes gehad heeft met zwarte flippen. . '
14. Ditt. Een Kind van den Timmerman van se r. Va is in deLorreltraat, by 'c welke ik op den agtiten dag der z cl té gevraagd werd, hebbende kwsadsartigc Pokjes, die met witden unkoomen. Dan , op het gebruik der middelen reczen ze fpoed.e op, en het Kind heifieide, van tyd tot t>d, tot de volkomen* geneezing.
De Nicht van den Kek van Bois, in de Nienwftrs.t, weike, vooraf eemge dagen met eene f:0ris UUiari, zynde aangetast geweest, op eene alierbevigfte wyze door de Kinderpakjes werd aangedaan; d,e door hunne menigvuldigheid en aariénftaan, op fommige .laatien in het aangezigt, in eikandc-r moe.ten vloeden: weike nochtans, geduurende bet gantfche beloop der Niette, fteeas gezond van harte geuieevea is, wel dep, geduu «g ttek tot ceten had, en deeze ziekte, op den gewoonen tyd" 2ecr voorlpeedig is te boven gekoomen.
18 Dito. Een Kind van den Soldaat Troost, in de BiM pooit, mee weinige Poeders fpoedig geholpen.
Een Kind van den Sergeant Grenad,er Ha r t , by Gtavtm ep de Luizemaikt, dat zwaar gepokt beeft, n:e: vry vaa de R fatut was, en nochtans gelukkig ieifleiu «.
Een



B Y L A G E N. 177
Een Kind van den Kruidleezer van den Berg, op den hoek van de Groote Markt, met veelvuldigs Pokjes , kwam, byna zander gedaante van ziek te zyn , gelukkig en fpoodig door deeze ziekte heen.
Juffrouw Anrech, in de Bagyneftraat, welke zeer gemakkelyk de ziekte te boten kwam, en meest altyd opzat: niettegenftaande haare menigvuldige Fokjes.
23 OStober. Mejuffr. Saiin, in de Asfendelftftraat, welke, in het begin der eruptie door hevigekoorts, gepaard met delirium, werd aangetast: doch deeze fpoedig overwonnen zynde, liep de ziekte gemakkelyk en genoegzaam zonder koorts ten einde.
24 Dito. Een Meisje by A. Farenhout, 't welke fieeds opgezeten en gewandeld heeft, ea zonder koorts of ziekte-'er doorgekomen is.
27 Dito. Het Pochtertje van den MesfemaketDAWANS, by , welke ik na de eruptie kwam. leed zonder fmerte het overige der ziekte , met gevolg van fpoedige geneeziDg.
29 Dito. De Dochter van Monfr. Goldsmeeding, in de Snuifwinkel, in de Boekharstftrait, zynde een week en zwak geftel, welke de men/iraa had, en by welke ik eerst in het tweede tydperk gevraagd werd, was de eenige, zoo vet my bewust is, die napokken gehad heeft.
2. November. Een Kind, omtrend 3 Jaaren oud, van dea Sptegelmaker van der Hoek, by 't welke zich driemaal de gangrana in het aangezicht heeft geopenbaard, eens met eene Bloedblaas opdewang , welke overwonnen zynde, door farmeel inflaan van alle de Pokjes gevolgd werd: die, alle vol met rypen Etter gevnld ftaande, eensklaps wit en ingetrokken werden, met doodelyke benasuwdheiJ op de borst;*t gene eene allerysftlykfte vertooning, en een akeligvooruitzigt opleverde! Dan, dit geval gav aanleiding tot de famenftelling van een nieuw middel, 't gene, om deszelvs prompte werking, den naam van Wonder-fotder bekomen heeft. Dit middel tweemaalen gebruikt zynde, vertoond» zich alles weder in vollen gloed. Doch waarop wqder eene Peripneumonia , verzeld van bloedfpuwen , (*t üene ik nimmer elders waargenomen heb) volgde. Alle welke toevallen echter volkomen overwonnen zyn, en het Kind ten vollen herfteld, zonder eenig letzel over te houden. — De Ouders hebben , do»r hun fchriftelyk getuigenis, zeer gaerne het zegel dei waaiheiJ aan dit zonderling geval willen hechten (.*)•
1» Duo.
(») [Ibidem, bladz. 76-]



B Y L A G E N.
10 November. De Dochter van Monfr. van der Türg, Mr< J.yfteffl-ker, in de Boekhorstftraat-, zat meest altyd op, en heeft de ziekte gemakkelyk, genoegzaam zonder koorts , of eenig Jetzei over te houden , doorgedaan.
12 Dito. Het Doktertje van wylen den Heer Dr. van Dalen weke myne hulp verzocht in bet vierde tydperk ; betuigende zyn te kort komen in deezen. Het lag in eene geweldige Febris fecundaria , doorgaans met Coma verzeld , en als met de dood wortelende : zy heeft zeven weken blind gelegen ; de Com* bleef haar meest by. Dan, daor het aanhoudend gebrul der gezegde middelen, is dit Kind, met den Goddelyken byland tot volkomece gezondheid gekoomeo , en tot beden gebJeeven. — D: Pokfmet bad een vinger byna doorgewreeten, en \r was eene girgreneufe plek op de kDie, zoo groot als een duiver of meer. (" j-)
Een Kind by de We-!, van Hetningen, gene ziek was, zwaar de K inderziek-e ondergaan beeft, en echter gelukkig , op den gewoonen tyd, de ziekte te boven gekoomen is.
13 Dito. Een Kind van een j-.ar, van Monfr. Kramer, aan de Wal, zeer kwaadfappig , en altoos in Wieg oBder vertikkende Dekens, wel toegelopt, als begraven liggende , kwam , met weinig gebruik van de Kinderpoedeitjes, insgelyks de ziekte gelukkig door.
Een Kind van den Bleiker B e l i . aan de Veenweg , \- welke ik niet gezien , maar waar voor ik , op 'i berich' van den Vader , de noodige middelen gegeeven h b : welke , op den gewoonen tyd, van gewenschte uitwerking geweest zyn.
Het Kind van den Koetfier van den Lr. Colonel van O yen, nngznigesde: jroör't welke de Moeder de middelen gebruikt- ea door haar toereikend voedfel, de krach-derzelven haaren zuigeling mededeelde; waardoor zy het genoegen bad, gelyke gelukkige uitwerkingen te ondervinden, alszy van anderen vernoomen had.
21 Dito. Het Zoonrje van den HeerSTRorwK, Ca telcin in her Logement van Amfterdam , 't welke tweemaal den aanval der P.kz.ek e beeft ondergaan; terwyl 'er iutusfenen zie 1 eene i-bfi. Catarrbatis Stationaria opdeed, welke den twimigften d>g enttee afl.ep; wanneer zich weder een enkel PJtpumic verto-inJe. '
«December. En Kind by Monfr. Bekcer, on'er de Lilebo.men, mede een zuigeling van één jaar, voor 't welke de
ftioe-
Ct) [Ibidem, Uadz. ?«.]



B Y L A G E N. 179
Moeder, even als de bovengemelde, de middelen innam, en haar Kind, even als de voorige, bet gevaar onttrokken zag.
14 Dtctmbtr. De jongs Juffr. Bastïr, Nicht van den Heer Pikeur, onderging de ziekte gemakkelyk, zat meest op, cn wsa byna niet ziek.
15 Dito. Het Dochtertje van den Bakker van Marle, op de Heeregraft, welke kwaadaartige Pokjes had, fpaarzaam de middelen gebruikte, en echter, even als de voorigen.het gevaar ontworfteld is.
31 Dito, Het Kind van den Heer Schout van de*. Harst, te Scbevcninge*, oud si Jaar, op den- agtften dag , wanneer de Pokjes zeer flaauw en waterig Honden : doch die onder het gebruik der middelen opreezen en vol etters geraakten , terwyl de kwyling .ophield; dan op den elvden dag necrfloegen, doch door 't zoogenaamde W^nder-Potdtr weder opkwaamen ; waarop het Kind eetlust bekwam , de drooging volgde, en den vyfticnden dag alles, als met koeken, afviel, en het Kind zyne voorige gezondheid bekwam. Alles volgens eene uitgebreide verklaaring, welke de Vader van het Kind , en de beide wederzydfche Grootvaders daar van gegeeven hebben (•).
Dit zyn de voornaarafte gevallan, welke ik met meer anderen, gelyk van de Kinderen van den Heer J. P. Kempff, Apothecar, wiens fchriftelyke getuigenis de behandeling bevestigd (f), zoude kunnen vei Herken.
'.Er hebben zich nog drie aanmerkelyke gevallen in 1785 vertoond; als één in den Zoon van den CasteHin Straatman, te Scbeveninsen , die , na het gebruik van N°. 3., zeer hongerig werd , en byna ciet meer ziek was.
Benevens twee Kinderen, een van 3 Jaaren, en een zuigeling. Het eeifte nam het Kinderpoeder zeer wel in, en herftelde ais de voorige. Voor den Zuigeling nam de Moeder, evenals de bovengenoemde Heldinnen , het middel in, en oiogt zich, ia de even gelukkige uitkomst, verblyden.
Deeze
(*) [Ibidem, bladz. 73.] (t) [Ibidem, bladz. 81.]



ï8o B Y L A G E N.
*******
Deeze Proeven maaken een getal van omtrént negentig uit, ■welke, gevoegd by die van 1773-1778, (die ongevaer honderd feeloopen hebben, en van de eerfte waren (*),) benevens die, welke onder myn beftuur te Loosduinen en 's Graavenzande gedaan zyn , (in de eerfte plaats by de tweehonderd, in de laatfte plaats omtrent honderd,) te Tarnen niet veel v*n de vyfhonderd zulleu verichillen.
(•) [Hier boven in djjn Text (I. Afdeeling $ XLVII-LVI, ) nredegedeeldj.



xii
b Y L A G E e.
[Uittreksels van Brieven, vanwylenden Heere Jacob Verbrugge, Medicina Doclor, enz. te Delft, omtrent de getvenschte uitwerkingen der middelen in Gangranofa, in de kwaadaartige Epidemie aldaaró Van het Jaar 1776.]
Delft den 19a November 1776.
,.,'» —■ Dagelyks doe ik Proeven, te veel om hier thans te melden, doch overal tot hier toe met bet uiterfle fuccès. Onze Patiënt, de jongen van den Bakker, dien UwEd. heeft gezien, is nog in leeven ; de handen en 't gezicht zyn niers meer gezwollen geweest; doch, zoo ik my niet verkeerdelyk vleije, hebben de voorgelchreevene middelen, paal en perk gefield aan den verderen voortgang van gangrana in de Pokken : zelv zyn 'er reeds verfcheidene in het weezen droog; en zyne voeten zyn heden, buiten de voorige dagen, zeer gezwollen. De ioodverwige couleur, door ons gepa'sfeerde Saturdag gezien, en die hem continueel is bygeblecven, was heden aan de beenen in eene aangenaame roode couleur veranderd. De Jongen neemt zyne Middelen allerzorvuldigst in, om dat hy zelvs een gezicht heefc, van bet gevaar waafin hy is. Ik durv my zeiven nog niet vleijen; fchoon dit alles nog eenig bod fcbynd te bieden: echter ila ik verftomd over het gene ik zie", enz.
[En, nader, den 23" derzelvde Maand:]
„ Met leedweezen vernam ik, uit Uw Ed. Misfive van gisteren, de ongegronde inquietude, waarin Uw Ed. over het Kind van Macor was gebracht. Het zelvde geval, wensch ik, zal ons nieuwe floiTe geeven tot verMyding: vier dagen lang, hadden by deezen Jorgen, de N PokkeE



i8a B Y L A G E N.
Pekken zeer jjmflig gefhan, zynde difcreta, echter wat weinig verheven; ik gav hem om die reden tot bier roe (om het middel niet buiten noodzaak aan te fpreeken) de Pillen of Poeders niet: docb, den 5» dag, Hond ik verbaasd over de fchielyke ontaarting zyner Pokken; niet alleen in zyn wezen, maar zelv verfcheidene aaneengeschakeld, waaren aan het lyf te zien, die donker paersch en zwartachtig zagen. Kier opdeed ik de fado de gewoone Poeder, om de drie uuren, in de quantiteit van 10greinen, met Suiker en Wafei gebruiken; en, om het uur, een lepel van een fterk Mixtuur met Extr. C. Peruv., en van tyd tot tyd, een teug Rhynfchen Wyn inneemen. Den 6? dag, was ik niet minder verwonderd, dat de gangrxna niet flechts niet verder geprofeteerd, maar zelv op verfcheidene plaatfen meikelyk verminderd was; de Jongen begon te zwellen; de Pokken begonnen te fuppareeren; en tot gister avond, zynde den dag na dat de Pokken uitgekoomen zyn, gedraagd zich de ziekte redelyk: hier en daar waaren nog eenige foppen, aie dagelyks afneemen, te zien. ——.
De Jongen van den Bakker (*>, die heden den 13» dag. zyner ziekte beleevd, was, tot gisteren , nog in cenzelvden toefrand als ik aan UwEd. laatst befchreev: uitgenootüen, dat de Pokken in het wezen meerder gedroogd zyn, en min of meer beginnen te fchuiven; aan zyne handen en voeten , weike laatfte nog eenigszins gezwellen zyn, giat de opdrooging zeer langfaam voort. De flank d'e hy gisteren van zich gav, was fchier niet te weêifban, waar tegen ik direél de noodige prtecaunë'n gebruikte; voorts was zyne tong zeer zuiver, de eettiH fcheen beter, en dé krachten waaren niet vermin, dtrd; zoo dat men bvna eenige hoop op den te vooren reeds halv dooden, zoo hem den Hemel verder gunftig is, zoude beginnen te ftelleu". enz.
[Twee
C*3 [Dezelvde waarvan in den veorijea Briev gewaagd werd.j



B Y L A G E N. tfy
[Twee dagen daar na, berichtte zyn Wel Ed,, teo aanzien deezer twee gevaarlyke Lyders:]
„ De Jongen van den Bakker, geevt {leeds meerder fitiop oo hertelling: de opdrooging der Pokken gefchied wel'kngfaam, doch zyn eetlust word berer; de tong was frisfcher, en de krachten neemen gerJigsïins toe.
De Zoon van Macor verbeterd dagelyks: de zwarte Pokken zynbvna weg; de handen en voeten z'yri meer gezwollen; en de Juppuratit der Pokken gaat gelukkig Voort'*. —•—
[En, laatftelyk, vind men, in eenen Briev van den co? 1 'derzelve Maand, omtrent dezelven gemeld:]
„ De Jongen van den Bakker, en de Zoon vwMtcof, beginnen dagelyks meer en meer te reconvakfearen". — ,
[En, dewyl hier vooren (I. Afd. §LII en Bylage G p. 148.) gewag gemaakt is van rmnguniHge ui koulil en der middelen, tot beflryding van de Pokfmet, te Delft plaats gehad hebbende, zal men, om eenigszins nader te doen blyken wat hier van zy, nog den volgenden Briev , ( welke een zaakelyk verflag behelsd , van de Proeven tot op dien tyd gedaan) hier by voegen.]
Delf den 30»». November 1776.
— „ Thans heb ik de Eer Uw Ed. te melden, dat de Proeven door my genoomen, niet dan in gevallen, die zïcb, van bet begin af kwalyk lieten aanzien, met eikander beloopen op een getal van zeventien : waar ender zes ftervgevallen; welker fommige aan verzuim te imputeeren zyn. Negen zyn 'er uit groote gevaaren gered; twee nog in critique omftandigheid. 1° Onder de zes ftervgevallen, is her eerfte, vaneen Meisje van 13 Jaaren, die aan confuenten laboreerde ; by wtlke zich, N & reeds



iH B Y L A G E N,
reeds op den dag der ziekte, gangrana fn ionimige Pakken vertoonde , doch die op het gebruik der middelen , reeds op den zeverden dag verdweenen was: de ziekte ging gelukkig voort tot op 'den i2« dag derzelve, wanneer de kwyiing (de eenigfte, die ik onder alle de gevallen heb gezien; cesfeerde, en de daar opvolgende benaauwdheid, het gebruik der middelen (zelv van eenig dun vocht) belette, en de Patiënte, op den 13° dag der ziekte, overleed. — Het tweede Stcrvgeval' verfeerd omtrent een Jongen van 3» Jaar, die op den 14° dag der ziekte, cmvulftv ftierv; doch by wien het gebruik der middelen ze,r gebrekkig is geweest en afgebroken. — Het derde raakt een Jongen van veertu-n Jaaren , bj wien de ziekte denzelvden loop als by den Bakkers Jongen , van het begin af, hield; wien ik derhalven op dezelvde wys, zeer zorgvuldig heb behandeld; doch d;e,des niettegemiaande, op den ton <i^> aan 2yne ziekte overleed.-Het vierde geval, was by een Jongen bv wien ii, eerst op den dag der ziekte," wierd gevraagd; by wien dus de middelen, te laat in 't werk gefield, '"vruchteloos zyn geweest; en welke, op den 13» da% convu fo ftierv. - Het vyfde betreft cen Meisje van 3] Jaar, by wieden 2° dag der ziekte, de Pokjes reeds m menigte opKvvamen , èn diredl de Pillen gebruikt werden; den 4° dag waaren de Pokken auen in cén gevloeid; den j« dag -.ras 'er gavgraina in dezelve. Ik begon dés, van de Poeders, alle 3 uaren , 6 greinen, (mot tu^fchenvoeging van een Unclus met Extr.C. Peruv. ) in te geeven ; den fin dag waaren'er, hier en.daar, onder de huid effufion's Ignts te tien; den 8* dx? overleed zy. In dit geval was de kwaadaardigheid der Pokken , grooter als ik ze ÏQ eenig ander heb ontmoet, — Het zesde geval, is direct gelyk aan het vyfde: met deeze uitzondering, dat degu>i. grain langfaamer toenam; en het Meisje tot den ica da? her leeven behield. ' 5
* Uit de regen gunflige Proevelingen, is UwEd. van ötie gevaden ooggetuige geweest. Onder de overige zes,
is



■
B Y L A G N. r 185
is dé Jongen van Xdacor, die zwarte Pokken kreeg; i drie, by welken ik voor confluenten vreesde, doch die I vol van difcreta waaren, en zonder eenig interval, inden tyd van 11 a u dagen alle gevaar te boven waaren; de I twee overigen, dreigden gangrttna, het welke gelukkig ] (by de eene door de Pillen , by de andere door de I Poeders) wierd overwonnen.
3° Van de twee die rog crhiq liaan, is er één, gelyk ; aan den Bakkers Jongen; hy beleevt thans den 12"] dag I der ziekte: met dit onderlcheid evenwel, dat hy in het begin, onder het gebruik der Pillen, gar.gimeufe Pokken : kreeg, die thans door de Poeders gelimiteerd worden. ', De tweede, is op den vyfden dag der ziekte; en dus nog , niet in het grootfle gevaar.
Dus is het met de Proeven gefteld. — De kwaadaar; tigheid der Pokken alhier, fchynd , in de verfchtidene i gevallen te groot, om door een anderszins heil faam midi del, te worden gefluit.
Daar ik my het meeste over beklaag, is, dat (i° y l deeze ziekte in 't algemeen in Kinderen valt, wien zelden ! de noodige hulp kan worden toegebracht; ( 2° ) men 1 menigmaal te laat by dezelven ontboden word; ener
eindelyk, zeer dikwils, verzuim omtrend het gebruik;
der beste middelen, van den kant der oppasferen, plaats i heeft", enz.
(getekend)
j. Ve rbb.u g g e.
N 3 £En,



i85*
B Y L A G E N.
[En, in de Brieven van wylen den Heere J. du Bois Hoolewerff, Stads Mcd. Doctor te Alkmaar, mitsgaders Schepen en Raad dier Stad enz., vind men, nopens het effect der middelen in Gangranofa en Fèjlculofa, het volgende gemeld.]
Alkmaar den 141) fuly 1777.
In het Rocn-.fche Weeshuis is in de voorleden week, op Maandag PjfDjijgsdag, een Meisje, oud vyf Jaaren, tie't geworden : geene andere Zieken in dir huis zynde, wachte men het wat af, om my te vraagen. Donderdag werd i!c gevraagd, doch toen buiten de Stad zynde, kwam ik Vrydags; en zag terftond dat het Pokken zouden worden; 'er was nog dagelyks ontlasting geweest, de Tor.g fcheen redelyk zuiver, de Koorts was niet zeer zwaar; ik beval, het Kind op eene luchtige (echter niet koude) plaats te brengen en fchreev een Julap'mm voor.
Zaturdag morgen vond ik het in een geheel anderen fla3r: o noemelyk vol a!Ierk!einfte Pokjes en niet als Vejkuloj*; op het lichaam vol met blaauwe en zwarte Hippen; de PoKjes bleek; fomryds was het Kind nog al preient, doch benaanwd; het drinken ging goed: terftond heb ik geb uilct van de roode poeders; ik zond 'er vier na toe, om 'er, om a= 3 a 4 uuren, één van in te geeven. Er zal in ieder van de poeders 7grein geweest zyn, en tweemaal zoo veel Suiker, 's Avonds vond ik het Kind in denzeivden toeftand: de poeders waaren wel gebruikt doch met m 'eice , met behab van een rype kers. — Voorts, had zy dikwyts gedronken.
Zondag morgen ten 7 uuren het Kind bezoekende, vond ik het niet flirnmer: de nacht was redeiyk doorgeb*aeh'; de blaau ve cn zwarte flippen waaren niet vermeerderd; het aangeaient meer gezwollen; en de Pokken
rooder;



B Y L A G E N.1 ri87
rooder; vier Poeders waaren 'er wtêr gebruikt en tusfchen beiden eenig vocht.— Ik begon , des morgens, rret het geeven van ieder Poedertje uit 10grein, met twee deelen witte Suiker. Des avonds vond ik het Kind in denzelvden toefhnd: het aangezicht meer gezwollen, zoo dat de oogen eenigermaate gtflooten waaren, en de neus zeer verftopt; de Pok teen iets rocder; de Koorts zeer gemaatigd; de blaauwe en zwarte flippen niet vermeerderd. Ik belastte voorttegaan, met alle 3 uuren een Poedertje, en tusfchen beiden een teugje Rhyrafchen Wyn te geeven.
Maandag morgen, had het Kind eene onrustige en woelige nacht gehad: het kwam my voor prefenter te zyn, en meêr gevoel van de ongemakkelykheid der ziekte te hebben, dan den yooiigen dag; de zwelling van het aangezicht, was nog veel vermeerderd; oogen en reus 'vraaren geheel dicbr; de Pokken rooder, iers verhevener, en meer met eenig vocht opgevuld; de blaauwe en zwarte flippen vond ik niet vermeerderd, behalven hier en daar een enkelde in het aangezicht, dcch van niet veel aanbelang. De Poedertjes waaren, op zyn tyd, gebruikt; doch met wat moeite. — ik moet Uw Ed. betuigen, dat ik tot dus ver, zeer voïdsan ben; en het buiten myne verwachting gaat, dat dit Kind nog leevd: en op deeze wyze voortgaande, heb ik hoop, dat her zelve dit doodelyke gevaar or.twoi Heten zal. Myne vermaaningen zyrt gédsurig ?n allererniligst, om eene zorgvuldige oppasfing te houden", enz.
Najchrift. Deezen avond cmrrent 9 uuren, het Kind bezoekende, z^g ik met verwondering, de Pokken over het geheele Lichaam merkelyk gj-zwoüen en verhevener geworden; de zwarte flippen verdwyren; het Kmd is woeliger en lastiger, doch dit fdbYyV ik aan meerder gevoel toe; de Pols is ruimer, en Wakkerd b' t^r op; de Koorts komt my veer gemaatigd te zyn. Ik khep groote hoop en ben recht verblya", —•
N 4 [En,



'ü5S B Y L A TG E IN. 4
£En, nader, in eenen Briev van den 20» derzelvde Maand.]
„ Dingsdag morgen (den 150 deezer) vond ik het Kind, 's morgens, redelyk.- doch de Poeders waaren met geen mogelykheid meer in te krygen... Des nachts had men het Kind, om de drie uureji, J2 druppels van de Tinctuur gegeeven, met koud W3ter; en hier werd den geheelen dag mede aangehouden, 't gene gemakkelyk ging. Des avonds was het Kind mcoy; de Pokken begonnen goed rc zweeren.
Woensdag morgen vroeg, vond ik het zoowel niet: de nacht was zeer onrustig geweest, de tong fterk bezet en droog; ik twyrTei of cie oppasfmg wel zoo goed als te vooren geweest was: de Pokken waaren platter; echter waaren de zwarte flippen geheel wc. Ik beval eene zorgvuldige oppasfmg, en veel te doen drinken, Dien moigen .uit de Stad moetende, belastte ik een Apothecar, eenige maaien te gaan zien of alles wel in acht genoomen, en me: het gebruik der druppels aangehouden werd.
Donderdag 's morgens, vond ik het weder alles naar wensch : den geheelen voorgaanden dag had het niet breed geweest: de Apothecar meende, dat 'er vry wat Koorts geweest was; alles was zorgvuldig in acht genoomen en 's nachts was 'er ontlasting van afging geweest. De Pokken ftonden in vollen zweer en rypheid; en het kwam my voor dat alles naar wensch 'ging: met de druppels werd nog aangehouden. — 's Avonds was het ook mooy; ook was 'er wederom ontlasting geweest.
Vrydag morgen, was alles naar wensch: hier en daar begonnen al Pokjes te droogen: doch 's nachts had het Kind de handen weeten los te krygen, waar door zy zich fterk de Pokken, in bet aangezicht, door-gekrabt had; ik belastte, hier voor zoo vee! zorg te draagen als moge yk was. 'Er begon trek tot eeten te koomen; het aangezicht was merkelyk geQonken, daar en tegen de hinder, goed gezwollen. * Zaturdag



B Y L A G E N. 189
Zaturdag morgen vond ik het weder gewenscht; en geen Koorts van eenig aanbelang: zynde deeze dag nu den i-o • en ik ben tans voor weinig gevaar meer beducht. Het Kind begon nu ook al weder te zien; en tweemaal daags was 'er ontlasting, zoo'dat ik geene laxantia noodig oordeelde.
Heden morgen heb ik het Kind bezocht, en vind het zoo wel in alles, dat ik niet noodzaakelyk vind, dat 'er iets meer aangedaan worde: het eet, drinkt, en flaapt wel, dagelyks is'er goede ontlasting, enz". —
[En, laatftelyk, in eenen Briev van den 19» Augustus 1777; als volgd:]
, Met veel genoegen heb ik uit UwEd. laatfte Misllve gezien, dat Uw Ed. voldaan was, over den uirflag van de Proevneeming aan dat gevaarlyke Lydertje: het Kindje is aoo fris en gezond, dat haar niets deerd; en het fraaifte van allen daar by, is, dat de oppervlakte van het aangezicht zoo gelyk en egaal is , dat men mogeiyk zal twyffelen, het Kind tot volwasfen ouderdom gekomen zynde, of het wel gepokt heeft", enz.
[Terwyl gemelde Heer, in het vervolg van deezen] Briev, nader, het volgende meld : ]
„ Ik heb, over eenige dagen, ook gebruik gemaakt van de bleeke Poeders, by een Kind, zynde een Jongen van circa 10 Jaaren oud : de Pokken waaren op zyn tyd, en wel uirgekoomen ; de Symptoma'a, gelyk gemeenlyk , waaren ra het uitkoomen , ook veel geminderd: doch twee dagen daarna, kwam 'er eene aanhoudende Koorts, met groote hette, benaauwdheid , en allerfterkst ylen nacht en dag; de Pokken waaren menigvuldig, en ik vreesde voor dat kleine Waasachtige foert. Epispastka deed ik wel aanleggen, doch ik ftelde hier niet veel vertrouwen in. Stipt alle drie uuren, liet ik 15- grein van de bleeke Poeders, met 30 grein Suiker gemengd, N s 6e'



i<?o B Y L A G E N.
gebruiken; en zoo vee! drinken als het Kind wilde: tusfchen beiden, nu en dan een kopie geevt-nde van een Julapium; om dat de bette en dorst zoo groot waaren: verder beval ik, vooral eene gemaatigde luchtigheid in het vertrek, en by het Kind in acht te neerneru Het is hier ook n.-ar wensch gelukt: den volgenden dag veranderden de Pokken, van het kleinite in het allergfootfte foorc dat ik ooit gozien heb ; machtig vol wierden dezelven met Etter; ik kon ze nu wel noemen, efiscretot cöbérentis. i)e ylhoofdigheid en koorts bedaarden geheel. De Pokken zyn ai droog, ik heb een laxans geg-even om den afgang le bevoorderen; en ben byzonder, ook over dit geval, voldaan. .— Dezelvde Poeders heb ik ook, doch maar aof 3 dagen, doen gebruiken door een Jongetje in hec Koomfche Weeshuis, daar de zwelling der Pokken my nier voldeed, en de ylhoofdigheid te groot was: fpöedig wierden de P< keen groot; toen hield ik op, en het Kind is ook al herfteid". enz.
( getékend}
J. DU BOIS HoOLEWERFF (*).
(*) [In de volgende Brieven vao deezen verdiens;!vken GeBeesfceer, worden nadere ccallen geteeld, in weike de;ie mijdelen met geiyke uitknrï:ften rehezigd werd»o: doch welke men ter vertnydin? vr.n min-coodige uirvoerigi.e.d , met ftilzwygca voorby zal gaan.]
NAAMLYST



H A'AMLtST.






I A AMEI
DER
JDJE JE Xj STJË JE MM 31 JÉ JST
IN DIT
O N T W E R. P C%
ALKMAAR.
M. S. du Pui, Stads-Medicina Do&or & Profesfor, B. Lunu s, Stads - Medicina Do&or. van den Berg, Medicina Do&or. Het Collegium Medico-Pharmaceuticum.
AMERS*
( * ) Men beeft, met de meestmo(relyke naiuwkeurigbeid, de
overgezondene berichten, in het famenftellen deezer Naamlyst, gevolgd; en zich ftiptelyk aan dezelven gehouden. Waar men de qualireiten ciet gemeld vond, heeft men gemeend, het daar voor re moeten houden, dat zulks, nit verkiezing, niet gefchied waaie; wyl men de mededeeling, ook biervan, verzocht had: de tyd liet ojfe niet tee, daaromtrent, nader onderzoek te doen. —■ De naamen der refpeftive Heeren welke zich , bet zy van den beginne aan of fedeit, met het beftuur dsezer zaake hebben gelieven te belasten, zyn, aan bet hoofd der Inteekenaaren van elke Stad, met eene onderfcheidene Letter, gedrukt: en de Baamen der Heeren Intekenaren , gefield naar de Plaats hunner Woonine: waar door dezelve, dés, niet altoos zullen worden aangetroffen onder die aaansen, aan walker hoofd de gene, by welken hunne iDtekening gefch.edde, geplaatst is. — De fpaade inzending der berichten van verfcheidene Plaarfen, heeft ons genoodzaakt, deeze Naamlyst aan bit einde der Verhandeling, in flede viuviór dezelve (gelyk gebruikelyk is) te plaatfen.



IP4 NAAMLYST der
AMERSVOORT.
Dk. Vroom Dn. Zn., Medicina Do&or (federt overleden.)
H. Berghuis, Medicina Do&or, Schepen der Stad Amersvoort.
Boshuifen Craanen (Br.
D. van) Deventer (C. A. van) Goudoever (H. van) Hana (H.) I-ioog (Do. Tbs.) KoJffC Mr. N. C.) Moesberg. Philippo ( Do. C.) Pul C. z. ( W.) Roorfciaar (Jan van) -Ve-fchuur (E.) Vogelefang ( G.) Vroufli (Dk.) 'Wildfchut ( Do. J.)
AMSTERDAM.
L. L. van M eurs,
Medicina Do&or.
M. Nieuwenhuyzen, Medicina Do&or.
J. Allart, Boekhandelaar.
Antena (Jacobus d') Me
die. Dndor. B. CC t.)
18. (G.) B. (W.) 13. ( W. A.) Brandis (G. Brender a) Bruyn ( George) Bruyn (Jb van Oosterwyk) Üruyn (Willem) Bruyn (Martinusde^ Budde (Johs. Lamb.) C (J.)
Coevenhoven (Pieter van) Fab icius (A. H.) f Fabricius ( J. T.) I Geuns ( S. J. van) Phil
f Med. Doclor. Geus CJacob de} Hekman ( J. A.) Heurn (J. V.) Heyder ( Dk. de) Heyliger (T. Hope) Hinloopen (D. van_) infinger ( H. A.) Jolle (P. j.Le) Ketwich ( A. v.) Kliek (J. C.) Klinkenberg ( Do. J. van
Nuys) L'k,;ates (Jan) Marwyk (G. M. van) Meurs ( A. G. van ) Meurs, GJ. Brandt (E.
E. van) Meerei (Pieter) N. N. N. N. Noirbenius.
Üosierwyk(Lamberrus van) Posna



INTEKENAAR EN.
195
Posno (J. L.) R. (A. v.)
Rensfelaar W. z. (A.van) Rensfehar (J J,) Ryninks (j F. ) Sande (Gc. ten } Schumer (Ls.H>; ) Chirurg. Schuttrup (AC.) Soudden (B. C. ) Sylvius (Gebroeders) Tange ( van) Tayfpii, Jansz. (Franc.) Teerink (Jan) Thorneze (Wed. H de) Titfingh (Gulielmus) Tonneman (Jeronimus) Vaillant.
Wayenburg ( A. van) Wayenburg ( Hk. van ) Wilda (Harmen)
ARNHEM.
Ahazüeervan den Berg, Predikant in de Hervormde Gemeente.
G. j. van Wy, Anat. Chirurgice e? Artis (jbftetr. Leehr, Stads Operateur en Vroedmeester.
B. (R )
Bek'xirg (/T/r.Schievclberg)
Advocaat, te Haisfen, Boonzaior ( M.) Boot (Do.]. C.) Brantfen (B. M.)
Brak (Hcrms. van den)
te ijameveld. Brown ( John) Crantti'jurgh (Dr. Hendrik
van) re Cuyk. E. (j'N.V.) Eek van Overbeek (Baro-
ne'.fe)
Esfen (Baronv&t)) Heer van Scbtffeiaar, teBatneveld. i Everts ((Jerh.) te Twello.
Feriet ( Dr. P. ) te Spankeren.
Geer ( B. van) te Velp.
Haas ( Abm. de)
Haerfolte ( Baron van )
Heeckeren, Geb. van Westrenen (Baronesfe van)
Hesfels (J.) te Apeldoorn.
HcfT ( Dr. F.H.C.) Burgemeester.
Hoogland (D.) te Earneveld.
HoogUnd ( E. L.) te Earneveld.
Huisman ( Do. D. ) Predikant te Appeldoorn.
Incor.nue (Une)
Jacobi ( D. A.) Retïotder Latynfche Schooien.
K. (C.)
K. (de Wed)
Kalteeie (Do. R. P. van de) Predikant te R.oofendaal,
Knipfcha r (de Wed.)
Langebeek (Do. A.)
MartejM (dejufften)
Menfinga



195
NAAMLYST der
Menfinga (Do.].) Predikant te Barneveld.
Meurs (Mr. H. W. van) Advocaat.
Meyer, Geb. Cohen (de Wed.)
Kilo ( J. D. W. ) te El-
berfeld. Nyvenheim ( Baron van
Nieuwkerken en) Heer
van Eek en Wiel. Op ten Oord (de Juffren) Post (Do. E. J. ) Printen (Mr. J. J ) Land-
febryver en Griffier van
den Lande van Cuyk. Raders (Mevrouw) te Does- j
borg.
Raders (A. W. van) te i . Doesborg.
Raeber (F. H.) te Appel j doorn.
R.andwyk (Reynderr, Ba
ron van ) Ruuk (Dr. O. de) Stads-
Medic. Dodor. S., tot B. ( Baron V. S.)
te Velp. Schusler.
Serrurier ( de Wed. L. ) Stolk ( Do. J.) Predikant
te Velp. Tengnagel (L. D. W. C
Baron van ) Torck , Geb. Baronesfe
Roode van Heeckeren
( Baronnesfe ) te Ruo-
fendaal.
Troost ( A.) Troost ( VV.) Umbgrove (de Wed.) Vietbabér ( T.) Viervant (R. R.)
AXEL.
Julius Hendrik Wieben, StadsMedicince Do&or.
S f ronk ( M. ) Cbirurgyn
en Vrosdmeester. Stark (Joh. Georg) Cbi-
rurgyn ■ Majoor van bet
tweede Baitaillon van
Baden.
, BERGEN op ZOOM.
Van Riemsdyk en van Bronkhorst.
BERKEL.
J. van Zwigt, Heden Vroedmeester ; Lid van de Natuur- en Geneeskundige Correspondentie - Sociëteit in 's Hage.
Bik (Dirk) Koopman, te
Pynaker. Bosch ( Nicolaas van den)
aan den L>ydfen Dam. Bravenboer (Willem) aan
den Bergfen Hoek.
Suifèa



INTEKENAAREN,
Buiten (Huygvan) Veen
man, te Pynaker. Buifen ( Jan vari) —■ — Coert (Jn. Hk.) Genees- en
Heelmeester, — — Dros (Cornelis) Koopman,
aan den Bergfen-hoek. Erbervelt (Gerard) Groene veld (Samuel) aan
den Bergfen-hoek. Hoogftad ( Do. Jo'annes)
Predikant, — —Kerkhooven (Jacob) Schout
van Soetermeer, aan den
Leidfen-dam. Kindt ( A. ) Genees- en
Heelmeester, te Zoeter-
meer.
Koot ( Jan ) Bouwman, onder Berkel.
Kouwenberg ( Lambertus van) Secretaris vin de Hooge en V"ye Heerlykheid Bleisvvyk-
Langeveld Jr. (]&n)Secretar!s van Berkel en Rodenrys.
Leeuw ( |an de) Mr. Timmerman.
Lengkink ( Arie) Geneesen Heelmeester, te Rhoon.
Lodenfteyn f J. v. ) Genees- en Heelmeester, te Bleiswyk.
Looyaarc ( Klaas ) aan den Bergfen-hoek.
Moutton ( Ifaac ) Geneesen Heelmeester, te Benthuizen.
Noordermeer (de Weduwe Ki/rneHs) aan den Berg* fen-hoek
Noordermeer (de Weduwe. Leendert) — —
Noordhoek CJan) 1
Nozeman (CorneKus) Pre» dikant onder de Remonfirantsch Hervormden, te Rotterdam , Lid van de Maetfchappy der Neder' landfcbe Letterkunde, te Leiden, enz.
Oosten (J'mannes van) Genees- en Heelmeester, aan den Bergfen-hoek.
Puffelen (Jan van) Veenman en Turf [chipper, te Berkel.
Roscam CS. L>) aan den Leidfen-dam,
Schrader (Jan ) aan den Bergfen-hoek.
Taay (Do. Barend) Predikant te Berkel.
Verduvn (Helena Dros, Weduwe Eldert) aan den Bergfen hoek-
Voor myne Natuurgenoótett. (onder de Spreuk:)
Werkhoven (Marinus van) Gaarder van des Gemee> nelands middelen, aan den Bergfen-hoek.
Westmaas (Cs.) Genees- en Heelmeester, te Pynaker.
© ZurcheS



NAAMLYST der
Zurcher ( I. I. ) Med. & Chirurg. Do&or , aan den Bergfen-hoek.
BEVERWYK.
H. V erve er, Medicina Do&or.
J. H. Hansen, Apothecar.
Hooft Gt. Z. CD.) Husfing Cl.) Med. Do&or. Wael Cl. Schouten de)
BODEGRAVEN. |
J. L. Loggen,! Predikant in deLutherfche Gemeente.
Dirigeerende Leden van H
Kinder-Fonds. Grasftek (Dj. f. van ) Marchant (J. P.) Khyn CA. van)
'sBOSCE
Robertus Al-
berthoma Che-
valiür, J. U. D. Predikant in de Hervormde Gemeente.
Bonn CJoh. ) MA. Do&or ö5 Prefesjbr, en Raarj der Stad 's Bosch.
IBronkhorst (M-.J.H. Breugel van) Secretaris te j Heesch. Deckers (J. H.) Medicina
Do&or. Goyarts (J. B.) Medicina
Do&or. Heurn (Afr.J.van) Griffier van de Leen- en Tolkamer. Jonge CF. A. de) OudPenjionaris Honorair der Stad Zierikzee. Kempenaar C Mr. D. D.)
Raad der Stad 's Bosch. Martini (A.) Oud-Penfionaris der Stad 's Bosch. N. N.
Niepoort C R. F. v. d.) Raad
der Stad 's Bosch. Oever (Do. H. H ten) Velingius C Profesfor A. ) Verfter CF.) Med. Do&or. Walraven CA.) Med.Docl.or.
BREDA.
H. MlRANDOLLE
van Ghert, Med. Do&or.
Camphuizen r C.) Giis (J. van 5 Pastor. HofO-ede qDo J.J.) Huyfers CB.V.) Leesgenoodfchap: de Leeslust wy slons &c (Het) Motman (Mr. G.W.) Segers CC, A.)
Campen.



INTEKENAARER 19*
'CAMPEN.
Mr. M. Tyde man,
Griffier van Ridderfchap en Steden 's Lands van Overysfel.
CULEMBORG.
W. Verhagen,
Predikant in de Hervormde Gemeente. Hendrik Teessen. , Stads- Apothecar.
Hees C van) Joosten (Johs.) N. N. N. N. N. N. Stegerhoek. Vos ( J. P. de) Walbeek.
DELFT.
A. van Willigen.
Boogert ( Dr. Fmncois ) Raad en Burgemeester.
Broek (Vrouwe P. MPauw, Weduwe van den)
Duvn C Dirk van) Med. DoBor.
Man (Christiaan Joan de) Soldy- Boekhouder van de Oost-Indifcbe Compagnie, ter Kamtr Delft.
O
DEVENTER.
LODEWYK Sc HE
kes, Predikant in de Hervormde Gemeente.
rhemmen f I.) Med DoQ.
Chirurg, en Vroedmeefter, Vries (5. de)
DORDRECHT.
J. B. Crol, Medicina Do&or en Oud Le&or Anat. & Artis Qbftetr.
frederikvan DEfï
Berg.
Aken (Joh. van) Attenhoven ( E. M. van) Backer (H. J.) Bank ( tUias van der) Bank (Do. Gme. Van der) Bank (Joh. van der) Apotbec. Blusfé (Pierer) Bosveld ( Do. P.) Bracht (Hn. van) Brandeler (A. B, V. D.) Breda ( l. van ) Breur (Mr. J.) J.U D. BrouwerB. (Do ?.~)S S.
Tbeol. Profesfor. Bruyn de Neve ( W. I. dé) Buck (Wr.) Crans (Dirk) Daals CJakobus van) Dam (R. L. Van)
2 Door*



4oa NAAÜLYST dex
Doorflng (Do, Jacob Hendrik van tien ) Eist (J. van der) Gevers (Hugo)' Gregoor (Nikolaas) 't Hooft (CornO 't Hooft (Jacobmina ) Hordyk (Wrs.) Horst (E. L.van der) Kastendyk (Joh.) Keman Cjsn ) Kuipers (Do. Gs.) Kuyfer Clf. de) Lidc de Jeude ( H. van) Loon CM. van) Mor jé CP.) M. N. N. N. N. N.
Nerum C H. van ) NotemanCArn.)^rö^c^/i., Pasteur cJ. D.) Pot, gehoor en Onderwater
C G. van der) Rhyn (Dj. N. van) Roodenburg CNicol.) Smak CS.)
Star (Dr, H.van der) Sterling ( Hs. U.) Stoop CA. A.) Stoop CA. B.) Tricht C Adr. van ) Veth CG.)
Vries CT. N. de) Medicina
Doctor. Walpot , Thomas Zoon
(iiendr.)
E DA M.
cornelis van GalÈN,
Stads Medicina Do&or. ENKHUIZEN.
BROëRIUS van der
Velden, Oud-Schepen.
Alting CM. M.) Schdtes
van Runewold,te Meppel. Arentz c fohannes Reinhar-
dus) Medicince D-jftor. Blok, Pietersz. (Anthony)
Apothecar, Jongh (Jan de) Oui-Preft-
dent Commissaris van de
kleine Gericbtszaaken. Jungius (Rdnharrius Jo-
hannes) Medicina DoSlor. KaempfFCC. F.) Procureur,
te Oldemarkt. ' Kok CF. A.) Med. DoElor. Poorte CI, v.) Reuter CCarcius) Medicina
DoStor. Robbé CPieter Fredrik) te
Steenwyk. Sombeek (Mr. Cornelis)
te Oosthuizen. WittCPancrasde)iToopOTi7«. Witt(Wourerde)A^oo/)mtf».
E L B U R G.
c. van Manen,Med. Do&or.
FR A-



IN TE KENA AREN. 20*
FRANEKER.
A. Ypey, Med. & Anat. Profesfor.
G. Coopmans, Med. Do&or.
H. van Blankendaal, Med. Do&or.
DE FYNAART.
P. va n Du uren,
Predikant in de Her^ vormde Gemeente.
Biert CM.) Breda ( G. A. van) Burgers (I,) Hollander CC. de) Linden CP. van der) IN1. N. N. N. N. N. N. N.
Ryvenberg(C) Chirurg,
G O 1 E S.
M. Slabber, Raad der Stad Goes, Bailluzv.vm Baarland en Baken dorpe en Secretaris van Oüdehnde, Lid van de Keizerlyke Maatfchappy te Ober-Lausnits, en van de Hollandfche en Zeeuwfche Maatfchappyen derWetenfcfiappen.
O
Zére Cl- PO Stadi Medicina Dottor en Operateur' ^oel C L>-) Med. Doftor. rielensCH. 1.) Med.Dotlor. Walckicrs CPJMed.Doclor.
GORINCIIEM.
[I. van Gennep, Med. Do&or, Schepen der Stad Gorinchem.
Bly CRich. de) Cruyskerken C Ad. van ) Eybergen C J. V.) Goerzee Cj.) Heyligers.
Kneppelbout (Do. ]",) Rom C R-) Med, Doctor. Schoor CA. v.) Vogel C Wm.)
GOUDA.
J. Bleu la Np, Med.
Do&or. J. van Steel, Stads
Chirurgyn.
Berg ( I. van den) Besfan CI. ) Bleuland ( Jacob ) Biummeler CG. ten) Carlier C A.) Carlier C Q.) Elsnerus CA. S. P.) G: CH. V.)
Hickart, Marinusz. (D.) 3 Hoven



üo» NAAMLYST der
Hoven C P. R- V.)
Jacooi (J. C.)
Jager C P. de )
Kempen (J. M, van)
Kerkhoven.
Lohoff C D.)
Maas CGerrir)
Mullarr CA.)
Muys Wz. CW'ra.)
Neomagus C R. E )
Oftade C Boon van)
Oftade CM. E. Boon van)
Pierfon C P.)
Polyn C H. )
Roofendaal.
Routeshoufer.
Slicher ( j. L 1
Smic (Do J. A.)
Stom man (PO
Trouw C D.)
Vatebender C G. G. C.)
Verblaauw C W.)
Verboom. Medic. Doctor.
Verryst (Dr. Albert) Raad in de Vroedjchap en Oud Burgemeester der Stad Gouda.
Verfchoor Cl.)
Verfluys (Jan)
Visfcbef (Do. J. de)
Vooys C ir. de )
GRONINGEN.
A. Ph. G. L o o f f, Medicina- Do&or.
Giaatsma C Abr.)
Graatsma CJ.) Chirurg.
Muller CJ. H.) Med. Doet, in de Wildervank.
Nievelt, van den Brieierr. C Baron van Zuy len van )
PoKA?. W. H.van de) Predikant in de Wildervank.
Steege (Jacobus van der) Med. Docior.
Woivendyk C D. ) Med. Do.tor.
HAARLEM.
Jaques Rocqüette, Medicina Do&or, Anat. Chir. & Artis Objïetr. Le&or.
Berkbout CI. Teding van ) Boesfes ( A.) BogeCCM. BuggeV.D.) Couderc ( H. Z. 5 Couderc qq. ( H. Z.) Diepen ( Do. O, van _) EnfcheJe (Joh.) Groenou (J. van) Heshuyfen (Ad. Jan) Hceun, geboren Geelvinck
( M. L. ) Fr ouwe van
V elzen. Hoofd (Jacob Penninck) Hovens (Kd.) voor de Na.
latenfcbap van een Heer
P. Teiler van der Hulst. K C de Weduwe G. ) Kakebeen CC.)
Kafteele



JNTEKENAAREN. 403
Kafteele (P. L. van de) Kafteele, gehoor en Delo
(Weduwe van de) Kucnen Pb. z. (J. D) Malefy t C A. de Waal) Marken (Do. N. van) N. N. N. N. N. N. N. N.
Oordt ( Do. G. van ) Oudenaarden (W.) Med.
Doctor. Penninck ( M. Hoofd, Wed.
Dr. A.) Pluyrn CA.) Piuym CM.) Pluym CWillem) QuaeoC Do. W. Mobachius) Ravekes (de Weduwe) Roest (Do. J. van der) Roos.
Rutiers (Do. A.) Schneevoogt (G.) Spiilebout (I.) Spiilebout C P.) Spiilebout (de Weduwe) Styrum (Jan van ) Sypefteyn (W. van) Vinne ( V. Huurkamp van der)
Vollenhoven C W. J. van ) Yfermans. Medic. Doctor. Zand (Do. J. van der) Zeebergh CA. van)
HAASTRECHT.
A. Ledeboer, A. L. Mag., Philof. Dotlor} Emeritus Predikant te Haaftrecht.
Hanzon CPieter) Chirurg. Lees • Coliegie te Haastrecht.
(Het) Leufea CPieter)
's H A G E.
Mr. p.van SWINDEN,
'sLands Advocaat. A. LaurilI/ARD dit FalloTj Stads-Medichtte Do&or, Secretaris van de Natuur- en Geneeskundige Correspondentie - Sociëteit te 's Hage.
Beaufort (Mr. J. M.)
Dame (f. C.) Lector in de Ontleed-, Heel- en Vroedkunde; Stads en '$ Lands Heel- en Vroedmeefter.
Hees (Mr. Johan van Heere van Berkel en Rodenrys.
May de Huninguen. Generaal-Major.
Mom C l, G. Zanders, voor Arnolds. Conft.) te Ba-
i tavia,
jj Muysfon ( H. ) Colonel.
G 4
Over-



m NAAMLYS T der
Overklift CD.) Ponie CAlIart) Notaris. Rengers C L. Baron ) Saumaife (W, A. de) Co
knel onder de Guardes
Dragonders. Zanders CI. G )
HARDERWYK.
M. van Geuns,- Med. Do&or, Prax. Botan. Chcm. & Obft. Profesfor, en 's Lands Archiater (federt aan defloo-
gefcIlOOl teÜTRECHT). johannes WlEH.
Tilanüs, S. S.Theol. Do&or en Predikant in de Hervormde Gemeente.
Aken (B. van) Koopman. Ber'jhuys ( Wyn'and ) Mtd.
D >Bor te Nykerk op de
Veluwe. Bunskerken CL.) Schepen
der Stad Harderwyk. Cooth (D,-. M. S. van)
Schepen — — Grooten C R - den ) Gurafter CJ. L van de) te
Nykerk op de Veluwe. Hart CS. van der) Ont~
faiger ,
Heringa F'. Zn. (Dj J.) Pre- «
dikarit, .
Heydendaal (ÜJMedJJoct. J
Luyken (Do. W. C.)
Mol (J.) U.tyMed. Doctor, te Medenblik.
?vïuntinghe ( H. ) 5. S. Tbeol. Dictorty Profes [or.
NieuboffCB ) Pbilof. Doet. 6? Profesfor.
Of het nut deed,
Drzs/vde Zinfpreuk Idem.
Om mee te doen.
Op hoop van Zegen.
Pypers CArnoldus) Apothecar te Njkerk op de Veluwe.
Rhoer CC. W, de) J. U. Dr. Hiflor. Eloq. fc? Ling. GiiffC. Profesfor.
Roscam CP.) J. U. Dr. [f Profesfor.
Scheidius C E.) S.S.Tbeol. Doctor & Profesfor.
Scherpencamp (J.) te Nykerk op de Veluwe.
Schot C Dr. G.) Schepen
der Stad Harderwyk. Van goeder harte.
Veen CE ) J. U. Dr. te Medenblik.
Vries (f. C. F. de) Secretaris der Stad Harderwyk. Westervelt C A. P, van ) J. U. Dr. tyC.
HEERENVEEN.
H. van Weerden,
Medicina Do&or.
Heioma i



INTEKENAAREN.
Ileloma (M. van) Commis der Gemeenelands Middelen, te Qude-Bercoop.
Semler (JanGeorg) Notaris.
Sloterdyk (Willem Aagustinus Posthumus van) Premier van de Stad Slooten.
HELVOETSLUIS.
Mr. Ru gier van Alder were lt, He ere van Rofcnburg; Commis van 'sLandsMagazynen.
Andel (Hugo van) te Briefte.
Blanken Jansz. (I.) Opzichter van. 's Lands Werken •
Bruch (I. H.)
Bruch (Pierer)
Donnet (C. H.) Medici, nee Doctor, te Brielle.
Rosten (Joh. vaia)
Sluis ( Mr. A. van der) Raad en Burgemeester der Stad Brielle.
HOORN.
C. W. R. Scholten, Medicina Do&or (federt overleden)
R. Prins, Medicina Do&or, Schepen der O
205
Stad Hoorn, Examinator hy de Oost-Indifche Compagnie ter Kamer aldaar. >
J
M. J. de Crane, Rector der Latynfche Schooien te Hoorn; Lid van de NcderlandJ'che MaatJ'chappy der Letterkunde te Leyden.
Arends junior ( Gerrir)
Binkhorst (Mr. Fr.) PrttJtJent Schepen.
Blocquery (Mr. Chr. J. van de) Oud- Schepen en Se-, cr et ar is.
Blocquery (J. Chr. van de) Oud-Burgemeester.
Carbafius (Mr. B. F.) Hoofd-Ofjicier.
Courech (Do. J.) Predikant in de iNoordzype.
Dirxs (Dr. J.) Raad in de VroedJcbap en OudSchepen.
Engelberts (Do. E. M,) 'Predikant te Hoorn ; Lid van de Hollandfcbe Maatfchappy der Weten/chappen te Haarlem, enz. j Gallis ( Mr. D. ) Oud' Schepen.
Grasftek (Do. G. van) Predikant te Aslèndelft.
5 Hesfelberg



ao6; NAAMLYST der'
Heselberg CQ. C. ) Ritmeester by ae Arm Je van den Staat.
HofxnecsterCCarel )Cbirurg.
liooivverf (.Mr. Jac. van) O. id-Raad en tra/idem Burgemeester.
Jongemaats C Dirk ) Raad tn de 'froedfcbap et Oud
' Schepen.
Kerk (Jin)
Kerk Comelisz. (Jan)
Koper CM.) Oud-Schepen.
JJerens (Mr. Al.ard) Raai in de Vroedjcbap en OudSchepen.
N. N.
N. N.
Nieuwftad CV/, van) OudSchepen.
Rooktiuyzen CE. van)
Schagen C Mr. J.) OudSoepen en Secretaris.
S;ro CD.) Capitein by de Ed. Oost- lndtfche Coatfag.iie ter Kamer Hoorn.
Stralen Jansz. (H. van) Secretaris van de Ikeren Magijir. en Gideput. van de Zeven Steden van Westvriesland en bit Noorderguartier, envandeHéèren Gecommitteerde Randen van de Staa l en van HAland en Westvriesland,
r refideerend; te Hoorn.
Velius (J. Co 1de van der Burg, Weduwe)
Vicq CG. de) Oud-Scbepem Wolf CC. van de) Oud-Commisfaris d;r mindire Gericht s-zaak en.
HULST.
J. H. Gallandat,
Medicina Doctor.
Bacot C H. A.) Cbirurgyn in Hulfle,-Ambacht.
Endthoven C P. J. van) Med. Licent.
N. N.
StefFers (J. H.) Med. Doel. in Hulltcr Ambacht.
De LANGSTRAAT. S. Magnet, Predikant te Raamsdonk.
Dirk Elemans, Hcere van Sprang, Secretaris der Stede Klundert.
Mr. J. P. Kleyn, Advocaat, op de Hüoge
swaluwe.
Amya (I.) Secretaris op de Hooge Swaluwe.
Groshans, Med. Doctor, te Raamsdonk.
Hardeveldt (Do. K.W.V.) te Made en Drimmelen.
Hoek CC. H. van der) Baiiluiv chr beide Heer' lykbeden , de Hooge en Laage Swaluwe.
Knook



INTEKEN A AREN. m
Knook C D. C ) in de j Kiundert.
Lind C W. de)
Meerhout C Cornelis)
Paling ( Mr. C. L. ) Secretaris te Raamsdonk.
Rsupp (J. VV.) Medicina Doctor.
Silvius N. Zn. (J. C.) geadmitteerd Cbirurgyn op de Hooge Zwaluwe.
Son ( Mr. S. de Jongh van ) Heere van Raamsdonk.
Verkouteren (I. H.)
LEEUWARDEN.
Mr. J. BoREEL van
Haersma, Ontvanger Provinciaal.
Mr. F. R I N I a va n
Nauta, Burgemeester der Stad Leeuwarden.
Beekerk (Haye) Gorter (Claas Oene) Ruitinga C Watfe) Schekinga (Vrouwe A. A. van )
Sraal (Abraham) Leeraar
der Doopsgezinden. Sybouts ( Sytfe) Veen (johs. van der) Vries (Feike de) Zeper (Pier)
LEYDEN.
Cornelis Terne,
Medicina Doctor en Stads Vroedmeester.
Bemmelen ( van) Kost'
fcbaoibouier. Blom (A-) Med. Stud. Coeverden (J. v.) Kapitein
der Scbuttery. Couwenberg.
Harmeien (F. van) Chirur-
gyn te Zegwaard. Harrcnos (A.) te ■ Houcl (L. G) Apothecar. Kruyff (R. de) Med, Doe.
tor.
Leesgezelfcbap te Leyden
(Een) Luymes (Aeg.) Med. StudMeerman (Mr. Johaa) Vry.
beer van Dalem, Scbepen
en Raad der Stad Leyden. Muys (J. H. W.) Med.
Doctor. P, (T. S.A.) Schadee (Cornelis) Bailluw
van den Tempel, Officier
en Schout van Berkel en
Rodenrys. Schippers ( Adr. Wilh.
B ans) Medic. fc? Cbir.
Doctor te Zegwaard. Sleurs (C. A.) Med. Dtóor. Terne (Engelina Sophia) Verhoeven (tl. P.T'immerO
Med. Stud.
Wie-



£o8 NAAMLYST dï»
Wieman Junior (Hendr. Christ.) Med. Stud.
De LEMMER.
G. van Bleiswyk, Predikant in de Hervormde Gemeente.
Agesz CTjeerd) Binkes ( F. H.) Boeie (J.) Chirurgus. Buwalda CArrieu ) Bylsma ( Nyske) JDipgemans Cl.) ' Don . er <J-n ) Feitema (Kdte ) Graad (Jan de) Haga C ü. ) Halbes ( Ijeerd) H&nieus Cjohannes) Hoeksma C Feyte H.) Kieinhouwer Cl.) Lehux CThoma) Mihzesz CFrans) Aiolenaar(WiebeNoIkeSz) N. N.
Poppes (Poppe Jansz) Poppes C Poppe Idsktsz) Ruurdsz C P olken ) Sieboluz CBouwe) Sieboltsz (Jelte) Sleeswyk O-ornelis) Stapert (jouwen N. _) S;apert (Nanne I.) Srapert (Sybrand I. ) Stoüelsz (Wouter j
Vlot (Dr. J. G.) te
Workum. Vry (Siebe Uilkesz de) Wesfelius (Do. Joh.) Predikant te Langweer, Willemsz (Ane) Witteveen CAne) Witteveen ( B.rtelt) Witteveen ( Cornelis _) : Witteveen (Frederik) Wirteveen (Gabriël) W tteveen ( Harmanus) YgrarnsZ (Hans)
MAASSLUIS.
E. Mol l, Predikant in de Hervormde Ge. meerite.
Bezoïen (Mar. van) Burch ( Do.Matthys van der)
Predikant te Maasland. Burgh (Jacobus van den) Dolmsk>r (Joh.) EndSteph- z. A y van der) End (Hendrik vinder) Kortuyn CC.) Jellico ( Do. Abr.) Rustend Predikant van Schipluiden. Leeuw , J. van der) Lely (C<irn. van der) Meer (Maiia Adriana van
Hoey, Wed. vilder) Oosterveen (Jacobus) Schelvisvanger CL.) Schim CP.) valk (Hendr.) j Vaik C G. van der)
MI D-



INTEKENAAREN. 209
MIDDELBURG.
Egbert Philip van Visvliet, J.U.& Med. Do&or; Kiesheer der Stad Middelburg, enz.
Gerardus de Wind, Med. Do&or, Anat.Chir. & Obftetr. Profesfor.
j. P. Er m erin s, Medicina Do&or.
* * * * Voorde Stad Middelburg. els Griffier ter Secretarye
B. F. van de Coppello.
# * * *
Abeele (Ds.van den) Cht-
rurgyn. Ackermans (Pieter) Allaart (johs.) Armand ( D.) Balloc (7)o. C II. D.)
Pbilof. Profesfor. Bscius C J. A. ) Berkers Jr. C Dr. Hk. ) Be veren (W. A, de) Bisdom ( M. D. ) Blinde (Jac. de) Bruyn CJ. J. D.) Boddaert CC. J.V. D.FLlm) Bogaard Cjacobjan) Boom C Leonardus L-ouys-
fen ) Med. Do&or.
Brande (Mr. J. P. van den) Baronet
Bruistens C N. ) V. D. M.
Buisfon Cj. Brungné Du)
Catsman (iraac)
Catsman CPieter)
Changuion cP«ul)
ChuyCCathai inaReynierfen Thoren, Weduwe de)
Citters (A. S. van)
Citters van Duynbeek (Fred. van)
Citters (G. van)
Cittersx (Jacob van) OudBurgemeester.
Citters (Jan Cornelis van)
Citters (Wilhem Aarnout van)
Columba (J. S Schorer,
Weduwe') CoppePo ( B. P. van de)
Gr ffizr ter Sccret.rye. Danckaerts (H. S.) Dasfevael (5 te ven) Denis (D.)
Dryfhout (Do. A.) Secretaris van het Zeeuwfcb Gznootfcbsp te Vlisfingen.
Dryfhout (Do. A.) voor het M ddelburgfcne Departement,
EvenTen (M M. van Gelre, Weduwe) F"erny(Daniel Kornelis van) Fremery (Do. Joannes de ) Geene ( M.) j, Haringman ( Jan ) l Horst (Dirk van der)
Houw



210
naamlyst der
Houre (Jobannes van) Pbar. macopaus.
Hurgronje (Paul)
Huysfen van Katfendyke (A. Burgronje, Weduwe')
Huysfen de Kattendyke.
Kakenberg (B. H.)
Klemme (H. v.)
ICosrer Pietersz. C Si'rrlon de)
Kreke (B. van de)
Kreke ( Jacob van de )
Kruysfe C Jan van de )
Lampfins (M.Samyn, Wed.)
Lang ( Ericus de)
Lantsheer (J. P.) Liebert. Cbirurgyn. Linde ( v. d.) Lynden ( van) Mahieu C Pieter Ee) Meertens ab Z. (Jacobus) Meyners D.V.z. CG. F.) Mounier ( M. G. de Mom
chy, Weduwe) Mulder (Matrhys) Cbirurgyn op Borsfelen. Mulder M.z. (Cornelis) Noofe (J.) Onbekende (een) P- C V. D.)
Perre ( facoba van den Brande , Douariere van de)
PbiLintrope (de Loge de) Poort (P. H. Wed. van der) , Pous ( S. C. Mathias, \
Weduwe ) Puyt J. z. (Jacobus de)
I Radermacher ( D. ) Heere J van Nieuvvetkerk.
s. cj. p.)
I Schelvisvanger (Do. J.) I Schippers D. z. ( Adriaan)
Schorer CD. J.) I Schorer C J. A.) | Schorer c J. H. ) ' Schorer ( M. van Citters,
Weduwe ) Serié (Cornelis Johannis)
Pbarmacopceus. Serié (Pieter Jacobus) Sinclair CS. M. V. D. H.) Sinclair C W.) Smit C Abraham de) Smirh (Jacobus) Soelen CJohannes van) Solingen (A. V.) Steengracht d'Oosterland. Superville ( D. J. de) Thehoff (Jacobus) Tim C Pieter Johan ) Turcq C B. J.) Turing (Johan) Vermeule CC.) Visvliet CAnna Henrietta
van )
Visvliet CH. G. J. van)
Visvliet CM. van)
Visvliet CR. Bodt, Weduwe van)
Visvliet C Wybo van)
Wind C Sarauei de)
Wybo (Anna Elizabetb.)
Zeebergh (P. S. Wybo, Weduwe van)
MUY-



INTEKENAA RE N.
au
M ü Y D E N. Delpierre (Mr. J. H.)
Storm ( Rutger ) Stads Cbirurgyn.
NAARDER
J. H. van Munster, Stads Medicina. Do&or.
C. S wav ing, Predikant in de Hervormde Gemeente.
Achter (Do. C G. van) Bolten Senior C Jan ) Brouwer ( Cornelis) Cos CJ.)
Ham (Do. F.) teHilvcrfum. Leek C Cornelius van ) Merkus CJ. G.) Port C Jacoba van der) Port C Margareta van der ) j Quykingh (de Weduwe P.) Schrieck ( de Weduwe C.) Thielen c W. ran) Thierens C Hendr. ) Thierens CJacobus) Thierens (J. A.) Thierens Cjoh. Pet.) Wydenbrugh (J. van)
N Y M E G E N.
P. N. L o t i c h i u s, Med.Doel.; Quartiersm Stads-Archiater.
M. W. de Man M.J. Z.,Med. Do&or; Raad der Stad Nymegen.
B. B.
B. CV. D.) Berkhoff(G.) Brousfon. Lindfchryver. Brouwer.
Harencarspel (Do. F, J.van)
Kop.
L. CV.)
Looyen ( A. A.)
N. N.
SalouthaC A. Salouthayde) Schenk van Nydeghero. Smits. Schepen der Stad
I Mymegen.
I Wyck (Do. H. J van)
OLDENZAAL.
A. L. Meyer , Medic. Do&or en'sLands Phyficus.
Hinderinck CJ- PO Ap: tbecar te Nort-hoorn, in de Graaffcbap Bentheim.
Kersbergen (Barths. van) Cbirurgyn te Ootmarfum.
Lees-Collegie te Oldenzaai. (Het)
OUD-BEYERLAND.1
Joh. de Bruyn, Med.
Do&. teOud-Bejrerland. Cs. Snip, Heelmeester te
Zuidland.
Mattheus



aia NAAMLYST der
Mattheus Weymans, i Heelmeester te Zuidhud-
Geer c A. van der) te Oud
Beyerland. Gyn (]ai\van)Cèirarg.tc-r Haupt ( H. C.) Cbirurgyn
te Zuidland. Hüuven (Do. J. H. van der)
te Nieuw-Beverland. Jager (Do. J. G. de) te Heer
Simonshaven en Bierr. Kluyt ( Cornelis) Cbirurgyn
te Spykenis. JVleyer ( Adrianus) Chirurg.
te Korendyk.
OUDENBOSCH.
Ad. vi ng e r h o e d t s,
Medicina Doctor. Henr. van Etten? Procureur.
OUDEWATER.
J. W. van No o rt, Medicina Doctor.
OVER-FLACQUÉ.
S. A. de moraaz,
Medicina Doctor, te Sommelsdyk. L. Kolff, BaittmJo enz. te Middelharnis.
Antmacc (Corn.) te Ooit gtnsp'.ast.
[ Fauel ( Th.) Cbirurgyn te Sommelsdyk.
Kolff ( Adr.'Quir.) te Middelharnis.
Oldenborgh (P-van) Secretaris te Willemftad.
Sprangers (Jac.) te ,
PURMEREND.
A. J. Menger, Med. Doctor, Oud-Raad en Burg'emeefler.
Appel (Simon)
Balen ( Bernardus Arnoldus
van) Blauw (Jan) Hoog (Hend. Corn.) Klinkert ( A.) Lees-Collegie. (I/et) Louwen ( Alben) Peereboom (B.) Rynink (Herm.) Schaink (Mart.) Selleger (Bernard.) Visfcher (Klaas) Woltman (j. M.) Wormer (Jacob)
RIDDERKERK.
Joan Hu go vander G r o e , Predikant te Ridderkerk.
Bom (A. J.)
Bra-



INTEKENAAREN. "hl*
Bravenboer (C.) 1 Bravenboer (H.) Schepen. Broeiing ( B. ) Schout en Secretaris te Heer Jans-
Dam. ) Clement (Dt. Boudewyn)
Predikant te Voorthuifen. Dikke ( A. ) Ouderling. Dolder (Do. V. va») Pre■ Ükant te, Ysfelmonde. Donker (C) Cbirurgyn
te Heer Jans-Dam. Faasfen de Heer (Do. P.)
Predikant te Ryfoort. Groot (P. de) Kerkmeester
te Heer Jans-Datn. Groot ( W. de) Heiningen ( B. van ) te
Charlois. Heïnoort (W.) Ouderling. Huyfer ( G. H. ) Diacon. Huyfer (P. K.) Schepen. J, (A.) te Hendrik Ido-
Ambacht. Jong (H. de) Diacon. Karsfenboom (G.) Diason
te Ryfoort. Kranendonk ( de Weduwe A.) Kranendonk (A. P.) Subflit,
Dykgraaf &C ■ Kranendonk ( de Weduwe G.) te Ryfoort. Kranendonk (H.) Kulk (A. van der) Ou
derling. Kulk (W. van der) Lagendyk (A.) Schepen.
Lagendyk (D.) Kerkmeester. Lagerwerff ( J. ) Pondgaarder.Lagerwerff (M.) Ouderling. Leeuwenburg (de W>.d. A.)
te Krimpen aan deLccq. Leeuwenburg ( Jan ) te
Ysfelmonde. Maaskant (de Wed. Fr.) Metfelaar (B.) Molenaar (Pieter) te Ysfelmonde,N. N. N. N. »
I Nugteren ( A. ) Ouderling. P. te Hendrik Ido-Ambacht. Plaifier (F.) Ouderling te
Ryloort. Roos ( J.)
Schippers (W. ) School-
metster. Smouter ( J. ) Ouderling
te Ryfoort. Soiingen (W.van) Siaay (A. v. d.) Staay (deGebroeders J.M; F. van der) te Ryfoort.
Staay ( P.W«v.d.)
Steehouwer ( A.) te Hen.
drik ldo-Ambacht. Sterk (Do. Jan) Predikant
te Zwyndrecht. Stoop ( N. ) Cbirurgyn
te Heer Jans- Dam. Strefo (Do. Phil. Jac.) Predikant te Krimpen aan de Lecq. Thuyl ( W. van) Heemraad. p Veld



NAAMLYST der
Veld ( H in 't )
Veur (P. T. van der) te Krimoen aan de Lscq
Vries (Do. Elias de) Predikant te Puttershoek.
W. te Hendrik Ido-Am bachc.
Waal ( W. BI. van der) ROTTERDAM.
Daniël Barbe, Predikant in de Hervormde Gemeente.
Petrus Godofredus Sprenger
van EYK,
Jan Sc harp,
Wilh. Greve, Med.
Doctor; en Examinat. hy den Ed. Hove en Hooge Vierfchaare van Sehieland, als mede Do&or by de Nederd. Gereformeerde Diaconie Gua lt h e ru s Jacob , van den Bosch.
* * * *
De Scad Rotterdam
* * * *
Arrenberg (Reinier) Arrenberg (Gerard \br ) Barre ( Chri.riaan ) StadsJipotbecar in bet DiaconieHuis.
Charante (N. H van) Cornel (N.)
Cos terman Corn. zn, (G.)
Diekamp ( G.) Eynden ( Gerardus van ) Greve (Do. Wilh.) Emer.
Prcd:ka,-:t van Backel. Herklots C W. H.) Ho°g ( Job. ) Prefident.
Schepen. Hoog (Mr. Marinus) Raad
in ce i'roedfcbap. Hoogerwaard ( Ary ) te
Kralingen. Hope ( Agatha Maria) Hoppe^eyn (S.) Haberr (Ifaac) Jong Ads. zn. (Dmiel de) Klerk (Cs.) 4p,tbecar en
Chemist. Kloppenburg (B.) Kolff (Cornelis) Kolff (Elita) Laan (J. van der) Laurillard dïc Faliot (If ) ' Leesgezelfchap , onder de ■ Zinfpreuk : Onderzoekt
de Schrift. (Her) Lezenne (Job. de) Breuk.
meester. Loeff ( M. M. van der)
Notaris en M. keiaar. Lurkus ( M. ) Heel- en Vroedmeester te Colynsplaat.M. ( V. V.) Mee< ( Adr.) Mees (J Rud.) Moll OH.)
Monté (Johan Ph. de) Raad in de Vroedjcbap.
Neve



ÏNTEKENAARËN. %ï$
Neve (As. de Bruyn de) Medicina Do&or.
Noorden (j- van) Medicina Doctor-
Obyn (D.) Apothecar.
Oordt ( A. van )
Oordt (Greg van) Raad in de Vroedfchap.
Prey (johs. Zs. Simon) Komt Schilder.
Prill ( W. de ) Notaris.
Schemrner (H.)
Sieburger ( Hermanus ) Cbirurgyn te Kralingen.
Staal (Mr. C. van der) Raad in de Vroedfchap en Oud-Burgemeester.
Sterke (G. de)
Sterke ( M. de)
Sterke (S. de)
Stotk (Jan van)
Suerciondt ( B. ) OudSchepen.
Suermondt ( W.) Raad in de Vroedfchap
UytdenbrcecK ( R. )
Vink ('HO Med. Dtéïor, Anat, & Chirurg. Profesfor , en Raad in de Vroedfchap.
Veen (Ph. van)
Westerhom (Do. Martinus) Emeritus Predikant van Brouwershaven.
Yzendoorn (P. van) Baad in de Vroedfchap en Burgemeester.
S ALTBOMMEL.
Th. O t t o/, Stads-
Medicina Do&or <3?
Profesfor ( federt over-
leeden.) Scipio de Kanter,1
Stads Medic. Do&or.
SCHIEDAM.-
Mr.' WlLHEM VAN
Walwyk, Raad in de Vroedfchap en OudBurgemeester.
SCHOONHOVEN.
F. A. Hondorff Blok,
Medicina Do&or.
Het Gezelfchap : Voof Waarheid en Godsdienst.
SLUIS in VLAANDEREN.
G. W. Callenfels,"
Medicina Do&or en Regeerend'Burgemeester der Stad Slxd&',Lid van het Zeeuwiche Genootfchap en Lid-Confultant van de Natuur-en Geneeskundige Correspondentie - Sociëteit in 's Hage. % Bye



&t6 NAAMLYST der
Bye (Anthonye de) Burgemeester en Cbirurgyn te Yfendvke.
Heulen (Do. I. H. van) Predikant tp het Retranchement.
Jansfen (J. Q.) Cbirurgyn te Aardenburg.
Melmer (A. A.) Cbirurgyn Major onder bet Regiment van den Generaal Lewe.
Second ( f.)
k. STEENBERGEN.
Mr. J. C. van de Leur,
Secretaris der Stad Steenbergen.
AHebes ( A. I.) Cbirurgyn en Vroedmeester.
Anemaet, (A. J ) Weduwe wylen den H;ere Burge. miester en Secretaris A. Anemaet.) i
Boer (Heyliger) Weesmeester eH Subftit. Secretaris
Bruce ( Robert ) Capitein in ,t Regiment van den LieuteitantGeneraaWieawenheim.
Cornélmfe (Abraham)
Diepenbeek ( C. J. .van ) Qud-Scbeptn.
Dongea ( Do. J. van ) Predikant ts Steenbergen.
Druten ( J. van )
Giliam (A.) Oud-Scbepen.
Groot (W. de) Med. Doel,
Molenfchoc (L.) Med. Do&. Neömagus ( Ben], ) Stad-
bauder en Snbft.D ykgraaf} Nieuwenhuyzen CGerard
van)
Ollayen ( Cornelis van ) Overbroek ( D. A.) Weesmeester.Quist (Johannis) Schindier (D.) Spelt N.z. (A. van der) Stuten CA.) Schepen, Weert C.z. (E.de) Burgemeester.Winckel (Do. C.P.) Predikant te Halteren.
t h i e l;
Mr. J. D. van Leeuwen, Ontvanger der 's Lands - Middelen.
N. van Lokeren ,
Medic. Do&or-}
N. N. N. N. N. N. N. N.
tholen.
G. Nieuwen huis', Medicina Do&or.
Greep ( Bernardus ) Cbirurgyn.
Hancke (Do. B.) Predikant te Oud-Vosfemeer.
Labee



INTEKENAAREN. 2.1?
Labee Ks. zoon ( Leendt.)
Cbirurgyn. Moor (Pieter de) Cbirurgyn tn Vroedmeester van
Scherpenisfe. Wagtho ( Anna Tan den
Bosch, Weduwe K.) Wagtho (Cornelis) Schepen
tn Notaris. Was (J.) Cbirurgyn en
Vroedmeester tt St. Maar-
tensdyk.
UTRECHT.
Petrus Luchtmans , Anat. & Chirurg. Profesfor.
A. van Paddenburg, Academie - Drukker.
* * *
liet Provinciaale Utrechtt s c h e Genootfchap van Kotiften enWetenfcbappen.
* * *
Bachiene (Do. P.J.) S-S.
Tbetl. Profesfor. Boterhoven (I.) Scbiut 1
van Nederlangbroek. | Diedenhoven ( N. M.) Doelen (Do. van) V. D. M. j Doelen (I.van) Driel CD. van) Drieling (F. H. A.) Ca- j
nonnik.
Doude (Dr. Hermanus) j K. CA. M.)
P
D. (N. N.)
Otterloo (H. van) Boekbandelaar.
Pothuyfen (Dr. H. van)
Scbalkwyka Velden (H.N) Schout van Zuilen &c.
Schalkwyk ( J. van >
Schuppen (S. van)
Stuart CM.) Removfirantsc» Predikant.
Swanenburg (de Weduwe wylen Do. )
Velden ( Abraham van de)
Weyla»d (Do H ) V E E R E.
Jakob Johan Andrie ssen, Medic. Do&or; Raad,Oud-Burgemeester en Schepen der Stad Veere.
J.A.Ardesch, Raad en Schepen der Stad Veere.
* * * *
De Stad Veeri.
* * * * Boddaert (Johan) Bricheau (Jean) Bruiring (Dt. Hermannus
Adrianus) Byleveld CC. G.) Byleveld CJan) Ch. (Jonkvr. Jac.) Ch. ('Jonkvr. M.) Chalmers CJ.M.) 5 Clieve



NAAMLYST D K>
Cliever (D Wm. de) Cliever (D.Wiii.de) qf. Enfants de la Vertu (la
Loge:) Evera ( Jacob ) Med. Doel. Gregory (George John) H. CJ- S.) Hoyinck (Mevrtw) Jacobze (,Af ) LoetT (MS. van der
7befaurierdtr Stad Veere. Mauregnau!: (de) Mofer ( N. ) Murray ( Peter ) Neve J. z. r W. de ) Schadden (Do. Casp. Job.
Alb )
Steenhart C Pieter Haak ) Thurinj CJ-) Tiffe'enC. z.( Johannes van) ToiléC ZKHenrik Antoni) Visvliet (M. J. van) Wanders (Do. A.)
VIANEN.
P. Toppen, Medicina Doctor en Schepen.
VLISSINGEN.
J. C. BaeRts , Medicina Docior.
* * * Het Zeewvf.he Genootf-hap vort Komsten en Weten fjitppen te V lissingsn. als Secr'J.iris. A. Dryfhout.
WAGENINGEN.
D. B. Mosburger, Med. Docior, Burgenieeper der Stad Wagenin gen.
Jacobs C NT.) Med. Doctor. Klinkenberg van Echctn. Burgemeefier.
WEES P.
J. Houtman, Th. Z., Medicina Docior.
Honen ''Do. T. H. van den) Predikant te Nichrevecht.
Poll (Do.R. van der) Predikant te Abcoude.
Schouten Cl.) Cbirurgyn.—
Spruit CGerrir) • ■■ te Nichrevecht.
Timmer CGerrit) Cbirurgyn enApotbecar te Weesp.
- WOERDEN.
T. van Vlist.
Asfum CG. van) Baarfel C t. H. van ) Blanken CW. M. Resler ,
Wed: wylen Do. Bogaard (C.) Buyt (Do. P ) Gerlsgh Cf- H.) Ham. HnfdgaardtT &c. Isfendorp C Dr. Fredrik )
Koo.



IN TEKEN AAR EN.
Kooning (Hk. de) Pot (W.)'
Sprenger (J. P.) Chirurg.
Valk (CD.)
Vos (.Do. M. C.)
de YOUWRE.
W. Sic ca ma , PreE diksnt in de Youwre.
YSSELSTEIN.
Mr.V. vander Meulen. SubftituutDrosfaerd,enz •
Baggen (N. J. V.)
Bruggen (Herms. Ter)
Codoe ( Corn. Job. van Asfelen )
Falck (L. C.)
Graves (Cornelis) Schout van Benfchop en NoordPolsbroek.
Griethuizen (Jjn van)
Hugenholtz (Johs.)
Hugenholtz (Do. P. A. C.)
Oeveringh ( W. H.)
Pafchen, geb. Tra Kranen (de Weduwe)
Roest (H. van der)
Roller (Do. J.) Predikant in Lopiker-Kapel.
Tra Kranen ( J.)
Tra Kranen ( S. E.)
Voüenhove (J. N.)
Willeumier (Jan)
P
9.1 J
de ZAAN.
F. le Maire , Medic. Do&or, te West-Zaandam.
Albert Masker, Chirurg, en Apothecar te Oosc-Zaandam.
Hend. Tobbe, Chirurgen, te Zaandyk.
P. va n der Smissen, Chirurg. & Apothecar, te Wormerveer.
Te West-Zaandam.
Lees- Collegie aan de Zaan
('r Geneesk. ) Breda (Frans van ) Mareland M. z. (J. van) Nieuwltad ( Do. W. van Komes (Dirk) Schoorel (Claas) Spiers Corn. z. (Willem) Zomer ( Abraham )
Te Oost-Zaandam.
Bee1dfnyder(W.J.) Medic. Di&or.
Willige (Wm.) Cbirurgyn en Apothecar.
Te Zaandyk.
[ Breet ( Arent )
I Breet (Cornelis)
4 Graft-



42XS NAAMLYST der
Graftdyk ( Klaas) . Honig Jacobsz. (Cornelis) Honig Jtcobsz. (Jan) Honigh (Adriaan Cornelisz.)
Honigh(Cornelis Adriaansz) Honigh ( Gerrit Corne'
lisz.) Kee (Maarten) Kool (Jan) Kop (Sirrion) Ley ( Aris van der) Neven Molsz. (daas) Swart (Pieter) Vis (Jan) Vis C Pieter) Vleuten (Adriaan van)
Te Wormervcer.
Aalsmeer (Claas) Koopman.
Dekker (Jan) Koopman.
Gelder (Pieter Smit van) Koopman.
Hasn (Jacob Tysz.} Koopm.
Kuyper (Cornelis) Koopm.
Makkis (Willem) Koepman
Mol Louwerensz. (Cornelis ) Koopman te Wormer.
Neliius (Antonie) Chirurg, tn Apothecar.
Peeting ( Jan )
Rysfel (P. Cl. van) Notaris en. Procureur.
Schenk (Dirk) Stud.Cbir.
Steenmesfer (Joh.) Bock. houder.
ZIERIKZEE:
Adr. Bruynvisch Maatjes, Stads" Med. Do&or en Raad der Stad Zierikzee.
R C. Ermerins, Med. Do&$r:, .
Bal (Cornelis) Cbirurgyn op Dreifchor.
Boeye (Samuel)
Coenraats (D.) Cbirurgyn te Nieuwkerk.
Gelre (Mr. Pieter Paul van) Raad der StadZierïkzee, en wegens dezelve, Gecommitteerd Raad van de Ed: Mog: Heeren Staaten van Zeeland, en Raad ter Ad* mirehteit.
Graafe:!andt(Leendert van) Stads-Cbirurgyn en Vroed/^Brouwershaven.
Haman (Arnoldus Jacobus) Cbirurgyn te Renisfe.
Hocke J. z. (Corn.) Secretaris te Bommeneede.
Hocke ( Daniël) Schepen der Heerlykbtid Dreifchor.
Hocke J. z. (Jacob)
Lange (Mr. Adriaan de ) Racdenregeerend Burge-
. meester derStadZicvïkzec.
L'ens.
Maatjes (Daniël Joh.) StadsCbirurgyn te Zierikzee.
Meer*



INTEKENAAREN. aaï
Meerten (l. van) Heem- I raad van den Lande van 1 Schouwen. - 4 n. n. \ n. n. Predikant. 1 n. n. te Brouwershaven. ] Potter (Pieter de) Chirur. gyn en Vrotdmeester te Zierikzee. Vis ( Cornelis) Wilkes( Andr. Adr.) Cbirurgyn te Brouwershaven.
ZUTPHEN.
T. F. Martinet, .J.L.M.,Philof.Do&.,
Predikant in de Hervormde Gemeente te Zutphen; Lid van de Haarlemfche,Vlisfingfche en Rotterdamfche Maatfchappyen der We-1 tenfchappen. ■ \
OVE RGESL AG
Onder Amfterdam. Swart (Steven)
Onder 's Bofcb. Haar (J. van der) Heelmeester
te 's Bosch. Lisfe (Louis J. van der) Mti. ' DoBor te Vectel.
Onder Goriochea. Lintner (D. C. ) Apothecar.
Onder 'sHage. Baelde ( Mr. P. ) Oud-Raads- j
heer in den IJove van UitlandHamel (Mr. P. Th. van) Advocaat.
P
ï. N. f. N. 4. n. >i. n. <t. n. SI. n.
sr. n. sr. n. sr. n. tsr. n,
n. n. n. n.
ZWOLLE.
J. H. S t o lt e, Medic* Do&or, Oud - Burgemeefier derSttid Zwolle.
Maurik ( Matthys van ) Sonsbeek CR. van) Medic DoBor, Burgemeester en Cameraar der Staa Zwolle.
EN N AAM EN.
Heringa ( Do. Joh. ) Preaikan?
in 's Hage. Huygsns (Johannes) Notaris
tn Procureur. Kribbe. Schout van den Leyd-
fcheu-dam. Scbepman (Mr. H.) Advocaat. Spyk (Mr. J. A. van der)
Advocaat. Washington (J. J.) Cltrcq ter
Griffie van Hun Hoog Mog. Onder Naaréen. Bruins, geioortn Pronckm (de
Weduwe )
j buiten



£3»
BUITENLANDSCHE
INTEKENAAREN.
DUITSCHLAND.
ĥ G. Leidenfro st,
Medicina Docior & Profesfor, aan de Koningl: Pruisfifche Academie te Du i sburg aan den Rhyn.
Carstanien, Medic. Doctor & Profesfor. —
H. F. Delius, Pra-
fident van de Keizerlyke Academie der Natuuronderzoekeren enz. te Erlangen.
De Medicynfche Faculteit vaa de Uni verdeelt te Er l a n ge n.
Leonardus Ludo-
vicus FlNKE,Mê-
dicince Doctor & Profesfor , Bïblioth. &c. aan 't Konigl. Pruisfifch Gymnafium te
LlN GEN.
Christtan Friedrich trendelenb urg, Med. Doel. te Lubeck.
Theodor Friedrich t ren delenburg , Med. Docior,
Ackermann. Med. Docior. Curtius ( Carl Werner )
Med. DoElor. Lemcke ( Hans Bernhardt
Ludewïs» ) Pbyficus fif
Med. Docïor. Paarmann. Med. Doctor.
Sche-



N A A M L Y S T der 223
Schetelig (Jacob August) Med. Doctor.
Lentin j Hof medicus
• te LuNEBURG. Ebeling. Med/V. Doctor.
M u N c h , iSV^
• c«f te Ratzeïürg by Hamburg.
' ENGELAND.
Melchior Justus van Effen , Predikant in de Hollandfche Gemeente te London.
C. Schwiers, Predi-
Bosma (D.)
RUSLAND.
G. van der Weide,
Major en Capitein Ingenieur ten dienste van Haare Keizerlyke Majefleit aller Rusfen : Correspondeerend Lia van de Natuur- en Geneeskundige Correspondentie Sociëteit tes'üzge enz. te Riga.
Borreman. Med. Doctor.
Kofman ( Carl Ferdinand ) Medic. DoEtor & Profesfor te St. Petersburg.
Kill. Overfte by de Artillerie, te Riga.
Marpurg. Perb. Div. Minister in Lyfland.
Sixt. Med. Doctor te St. Petersburg.
Witte (J. E. de) Lieut. Colonel Ingenieur, Ridder der Orde ven St. Wolodimir enz.
Zadig. Medic. Doctor.
SURINAAME.
Isaac Vieira, Raad in denEd. Hove van Politie en Crimineele Justitie, te Paramaribo.
U
i Engelen (Jacob Voegen van) Medic. Docior; Raad in den Ed. Hove van Civile Justitie; Lid van de Hollandfche Maatjcbappy der Wetcnfcbappen te Haarlem ent.
Kammel. (C. M.) Prac. tifeerend Cbirurgyn; OudCommisfaris van 't Csilegie van kleine zaaien.
'tLeesgenoorfchap: Nuit:g en Vermaakelyk.
Mey-



AH XNTEKE NA AREN.
Meyers. Medic. Dottor. Wirtheym (Jofeph) CUl rurgyn.
| Z W E E D E N.
I J. Reftelius, alsSeI cretaris van het Collè{ geRoyaldeMedecine, i te Stockholm.



f Men gelieve van de volgende Drukfeilen kennis te nee: men en dezelve, benevens eenige ingefloopene onnaaiwrê' keurigheden in de fpelling, gunstig te verfchoonen:
lladz. regel fiaat Uttti
4. Ct) d« woorden van deezo noot behooren tot de noot (|); ea wederkeerig die van (|) tot Ct )• _ 7 (d~) op Veis- Men vergelyke hier me- Men vergelyke hier mede de. de de verklaaring van dit § LUI beneden; en dever-
verfchynfel beneden, $ LUI. klaaring van dit verfchynfel jtezeeven in de He. Afdeel*
S vu.
r 15. 00 op'tein- paf. 310. PaS- 3i.
so. (O °Per- Supplem. Oper. omn.
2.5. 17. - tertii tertis
34. C«0 op 't ein- pag. 205. P»g. 389-
de.
37. (f ) r. 5. - Regul. Med. Antim. prspr. Reg. Ant. Med. 43. 4. - welneemendheid welmeenendheid
. g. - met niet
75. 13 - met vier deelen [al Tartari met vier deelen Antmeni-
eneen deel Antimonium, urn en een deel SalTartari.
81. 1. - § XLV1II. § LVII.
82. C#. ) 8 en 9. videbancprseparat. in Epift. vide de hac preeparat. i»
ad Langelott. Epift.Langelottiad Natur. curiofis. 95. - 28. - in in de
145. - 15. - Kermes Mineraal Kermes mineralt
18. - Vitelli ori Vitelli ovi
l95 - 4. _ Rensfelaar CJ- J-) Rensfelaar (J- J. van)
204 Col. 2. 25. Schot CDr. G.) Schot (Dr, J.) \
ac6 - 37.- Stralen Jams. CH. van) Stralen jansz. (Mr. H. van)