GEDACHTEN
OVER DE
BLOED- enWATERVLOEJINO/
UIT JESUS DOORSTOKENE ZIJDE, A ^ VAN DENHEERE
M» j. de MAN,
IN DESZELFS LEVEN, MED. DOCT., ARCHIATÈR DER STAD EN DES KWARTIERS VAN
N IJ M E G E N,
.... i £ :• . *1>%Ï* ■
LID VAN VERSCHEIDENE ZO IN-ALS BUITEN» LANDSCHE GENOOTSCHAPPEN.
UIT HET LATIJN VERTAALD,
DOOR >
W. L, KRIEGERj .
PREDIKANT IN 'SGRAVENHAGE.
I r,.r «?vi.:-, r.üu .
'■ ■- ""*» ygt|tH| Te amsterdam, Bij \ johannes allart. M d c c x c i v.






VOORBERICHT
van Oen
VERTAALER,
Deze verhandeling is door wijlend mijnen hooggefchatten vriend, den beroemden Geneesheer de man, gefchreven om geplaatst te worden, in de Nova Afta Phijiico medica Academise Cefareje Leopoldino Carolina; nacurce Curioforum &c. ea daar toe niet lang voor deszelfs overlijden (V welk in V laatfle van *t jaar 1785 voorgevallen is~) afgezonden. Om dezelve ook in ons vaderland meer bekend, te doen worden, had ik de vertaaling op mij genomen; doch het VIIL/fe Deel van, dat geleerde werk is veele jaaren achter gebleven, en werd met ongeduld te gemoet gezien. Eindelijk is de uitgaave daar van gefchied, en dit jiukje daar in geplaatst: ik vond geen reden, om mijne belofte niet te vervullen, daar V mij tot geen gering vermaak flrekte gelegenheid * te



ii VOORBERICHT van den VERT.
te hebben, terwijl ik V gene hier buiten het vak mijner kundigheden is aan anderen ter beöordeeling overlaate , om de hartlijke taaie van eenen Geleerden en Godvruchtigen Geneesheer aangaande het lijden van onzen gezegenden zaligmaaker meer uitgebreid kenbaar te maaken.
. - En vt is mij te meerder aangenaam hier door voor mij zeiven en voor anderen die den voortreflijken man van nabij gekend hebben, eene blijvende erinnering te vernieuwen, van zijne ingenomenheid met Jefus kruis, welke op het leerrijke en troostvolle jlerfbed mijns waardigen vriends zo zichtbaar is geweest ; daar de kragt zijns geloofs met zulke heldere ftraalen fchitterde, zijn vertrouwen op zijnen. door lijden verheerlijkten Verlosfer zo levendig was , en zijne vrienden Hem al juichende de haven der eeuwige ruste zagen inflevenen.
GE-



GEDACHTEN
OVER DE
WATER en BLOEDVLOEJING
uit jesus d00rst00ken
z ij eié:
Indien wij de juiste betekenis der^ woorden ga'deflaan, is er alle reden, zo ik meene, om te denken, dat de krijgsknecht van welken johannes meldt (*), war, anderen ook bijgebragt hebben öm aan eenen uit de Romeinfche ruiteren te denken , voor eenen Voetknecht te houden zij, wijl 't griekfche woord ( eigenlijk een krijgsknecht die te voet dient aanwijst:
Bij de oude Romeinen rog , was er, irf hunne legioenen , een zeker getal die
met
C) Hoofdft. XIX: 34.
A



GEDACHTEN OVER DE
met fpiesfcn gewapend waren , en vandaar met den naam van fpiesdraagers (hastat'i) benoemd werden.
Een van deze fchijnt het geweest te zijn, die met eene brede gepuntte piek, (want dit' betekent het woord Aoy^) de zijde des gezegenden verlosfers doorboorde , waarop terftond een vloed van bloed en water uitbrak, en uit deze wonde ftroomde.
Van alle tijden heeft deze bloed en watervloeiïng aan de verftanden der geleerden de grootfte moeite verwekt.
Veele naamen den toevlucht tot het getrouwe anker van onkunde en bijgeloof, door hier aan een wonderwerk te denken, bij de naamen van eenen blasiüs (*)
(*) In wslingii Jijntagma Mtd, Cap. X.



water- en bloedvloejing enz; g
nifanus (*) theophijl actus (f) ritterus (§) tarnovius (**) p o s-
nerus (ff) wil ik geen anderen voegen, hoe groot dit getal ook te maaken ware.
Dan zo ooit* is dit zeker met alesanders zwaard den knoop door te hakken, maar niet te ontbinden, of ik moet blinder dan een mol zijn. — Want hoe gaarn ik eerbiedig erkenne dat Gods voorzienigheid in dit geval bijzonder werkzaam zij geweest, zo houde ik het met hun die van oordeel zijn , dat het getal der wonderwerken niet moet vermenigvuldigd worden.
Of'
■ (*) Commerit in h. I. Jammis. Cf) In Joann.
(§) De aqua ex Christi latere profmente.
In Euang. jOannis. (jfj ln Düputat de fingularib. et mirandis.
A 2



4 gedachten over de
Of bedriege ik mij ? Er is die tegenwerpt , dat , de driedubbele verzekering van johannis die V gezien heeft die heeft het getuigd —— en zijne getuigenis is waarachtig en hij weet
dat hij zegt het gene waar is, overvloedig aantoont, dat hier iets bijzonders en waarlijk wonderdadigs plaats moet gehad hebben.
Hier op antwoorde ik, dat de Euangelist met deze woorden geheel iets anders fchijnt te hebben bedoeld , en wel om daar door te meer gewigt bijtezetten, aan 't gene in de profeetifche fchriftcn aangaande dit geval, te vinden was, 't welke terftond door hem, bij deze verzekering, Wordt aangehaald (*) want deze dingen zijn gefchied op dat de fchrift vervuld worde : geen been van hem en zal verbroken worden (f) en wederom zegt een
0tt*
C) vs: 35, 36.
(t) ExoA. XII: 42, Conf. Ps. XXXIV: 21.



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 5
ander, fchrift : zij zullen zien in welken zij gefloken hebben. (?)
Misfchien heeft ook de Geest, die zijne pen beftierde , gedoeld op 't heilzaam werk der rechtvaardigmaking en heiligmaking. Deze beide uitneemende weldaa'den tog , welke door de water en bloedvloeiing , als afgefchetst kunnen worden befchouwd , v worden als vruchten van 'sHeilands dood, wel in orde -van opvohging , doch evenwel ten nauwften faamverbonden aan den uitverkorenen gefchonken.
Veelligt zag hij ook met godvruchtige verwondering in het bloed eene toefpeeiing op 't fakramenteele teken van .'t Avondmaal en in 't water op dat van den doop , in deze beide plechtigheden tog, worden de hemelfche goederen onder deze tekenen afgefchetst en vergewist.
Dan
<*) Zach. XII: 10.
A 3



6 GEDACHTEN OVER DE
1 Dan ik worde te verre heen gevoerd, en zou de feis in eens anderen oogst Haan. 't Is mij genoeg, aangetoond te hebben , dat uit de woorden der H» Schrift niets kan worden afgeleid, 't welke eenigzins daar voor zou pleiten dat wij aan een wonderwerk te denken hebben.
Anderen hebben daarom eenen veiligeïen weg zoeken in te flaan: doch hier zijn wederom zo veele verfchillende :paden , dat er zo veel zinnen als hoofden zijn te tellen. En hoe gaarn had ik eenige opvatting gevonden , die ik met genoegzaame overreding als de mijne kon önderfchrijven.'
Doch ik kan niet ftemmen met bart tholinus die, in plaats van bloed en water,alleenlijk denkt aan de bloedige wei uit de holte der borst voortgevloeid. (*)
Want
(*) Epist Mei, 72 Cew. 1.



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 7
Want laat het zo zijn, zo als die geleerde man 'wil , dat er beftendig bij alle .lijken in de borst een bleekroode bloedige wei gevonden wordt, en dat zulks, wegens de veelvuldige lichaamsfmerten en zielsbenauwdheden., meer dan gewoon in 't geftorven lichaam van Jefus heeft plaats gehad : 't blijkt duidelijk genoeg dat de fcherpe fpies dieper zij doorgedrongen, .en de inwendigfte en edelfte deelen doorftoken heeft. Dit mogen wij afleiden uit de eigene beduidenis van 't woord («..w-O \ welke de Euangelist in 't aanhaalen der Godfpraaken bezigt (*), als ook uit de breede gedaante van de fpies , waar door de wonde is gemaakt , vergeleken met het aanmerklijke overgebleven lidteken , waar in aan thomas vergund •werd, om naar zijne begeerte, niet flechts tien vinger te fteeken , gelijk in het reiken der nagelen in 's Heilands handen , maar zelfs zijne hand te mogen brengen (f).
Eiij
(*) Joh. XIX: 37. (f) Joh. XX: 25, 27.
A 4



3 gedachten over de
En , daar er , zonder dringende noodzaak van den eigenlijken zin der woorden in de heilige fchrift niet mag afgeweken worden , wie vindt zich dan niet genoopt, bij een nauwkeurig inzien van 't geene ons verhaald wordt, om geredelijk te erkennen , dat er onderfcheidelijk bloed en water uit deze wonde zij gevloeid , en wel eerst het bloed en daar. na het water?
Daarom denke ik ook niet dat baptista (*) het juist getroffen heeft, wanneer hij wil, dat het uitgeftorte bloed met water langs de ftok van den piek, op de handen en in de oogen van den krijgsknecht , zij ncdergevJoeid , waar van hij op deze wijze zingt: ,, O blinde naar de „ ziel, niet minder dan naar, 't lichaam, ,, de heilige borst zijt gij met uwe fpies p genaderd , en hebt dezelve den fteek „ gegeven; het bloed, met water uitge*
» ftort,
C*) $otta Mantuanus, Lik- Fastpr.



watert en BLQEBVLOEJfNG en?. 2~
,, ftort , ' is op uwe vingeren langs den „ piek gedropen, toen het uwe oog aan„ raakte , werd het gebrek weggenomen." enz.
Even weinig worde ik bewogen door 't gezag van ambrosius , welke met.
hieronymus, damascenus, r u f f i"
nus, tertullianus en anderen, (*) uit het bondzegel van den doop aanleiding nam , om wel met een godsdienftig. oogmerk, maar echter te onbedachtzaam de ' orde der uitgevloeide vochten omtekeeren , en 't water voor het bloed te plaatfen , gelijk de doop. voor 't avondmaal gaat.
Ten aanzien van laurentius, (f) en anderen, die met Hem gevoelen, nebbe
(*) Voetius Patr. II felecta Disput Theol.. de itfosfo Christi latere.
(f) Libri IX Hift; anatom. ds organis vitalibus,
A5



ÏO GEDACHTEN OVER. DE
be ik aantemerken: dat ik geredelijk toefta, waar van ilraks nader, dat het water door hun te recht uit het pericardium, of hartenzakje, wordt afgeleid; doch van waar is dan het bloed gekomen ? uit de huid ? of uit de fpieren die aan de huid gelegen zijn ? Voorzeker dit wordt weerfproken door die aanmerklijke veelheid van bloed , welke uit het doorftoken lijk is voortgevloeid, zo dat dit de bijzondere oplettenheid van den Apostel die dit aan? fchouwde, na zich heeft getrokken.
Ja, dat er uit meerdere diepte, om z© te fpreeken , een beek van bloed uit de wonde ontfprongen zij, blijkt genoeg, op dat ik het te voren gezegde niet herhaale, uit het woord dat de euangelist gebezigd heeft: daar kwam bloed en water uit (ifytëtvj.
Of zou dit bloed zijn ontfprooten uit <le zelfftandigheid der gewonde longen ? Doch ook dit fchijnt mij niet overtuigend
*e



WATERS EN BLOEDVLOEJING ENZ. H
i
rè zijn: Dewijl het longebloed na den dood geen kragt, noch aandrift heeft om uittefpringen, en bovendien is door de lucht, welke door de wonde is ingedrongen, dit ingewand geheel ingevallen, waar door de ruimte van de borst zo aanmerklijk verwijd is, dat het bloed uit de long en niet uit de zijde is uitgevloeid, noch in 't onderfte of liever achterfte gedeelte van de borst vervallen is. Ja dan kan de fpies door de tusfchenruimte der waare ribben in de borst zijn ingegaan: doch dit weerfpreekt ten fterkfte, dat aanmerklijk lidteken, in 't welke , zo als ik reeds heb opgemerkt , thomas bevolen werd niet zijnen vinger maar zijne hand intebrengen; hoedanig een lidteken voorzeker niet tusfchen de ribben, zonder het verbrijzelen van dezelve zoude plaats kunnen hebben, waar door tevens het gene uit de voorzeggingsrolle door den euangelist is aangehaald (*) onvervuld gebleven, ja geheel verijdeld zou zijn. Om deze redenen
C*) Exod. XII: 46. Psalm XXXIV: 21.



lp. .gedachten over de
lien denke ik , dat in deze opgegevene gedachte het juiste wit geenzins getroffen zij.
En hoe uitneemend zoude ik verblijd zijn, wanneer ik mij kon vereenigen, met het gene door het puik der Nederlandfche Heejmeesteren, mijnen waarden vriend van der haar, voor eenige jaaren x over dit onderwerp is aan 't licht gebragt. (*) Dan , er zijn voor mij eenige zwarigheden, die mij hier in weerhouden.
Die geleerde man wil dat het bloed van den geftorvenen Heiland in de rechter holligheid van het hart , of in de groote holader (yena cava), niet minder dan gewoonlijk na eene aderlating in eene kom gefchiedt , zich ïn twee deelen zoude
(*) Hollandfche Maatfdiapplj der Wetenschappen te % Haarlem VI Deel 2 ftuk bl. 923. Zie ook Agemeene Vaderlandjche Letteroefeningen V Deel 2 ftulf V|. 288.



water- en bloedvloejing enz. 13
gefcheiden hebben , waar van het eene famengeftold (gecoaguleereT) en het andere dunne wei geweest zij.-
Deeze ontvangplaats van dit bloed eh water nu doorwond zijnde, 't zij dat dan het hart, of de holader geweest zij, zo zou daar uit eerst het verdikte bloed eh naderhand de wei uitgevloeid zijn.-
„ Doch," het zijn de woorden van Bartholinus die ik aanhaale, „ de „ koude heeft niet zo terftond het lichaam „ van Christus geheel bevangen: dit we„ ten zij die gewoon zijn bij ftervende „ te verkeeren , deze getuigen dat dik„ wijls eenen geheelen dag , na 't uit,, blaazen van den adem', de warmte in „ 't lichaam overblijft , zo dat er geen ,, ftromming der vochten in 't lichaam „ van Christus zo fpoedig plaats kon heb„ ben." O
Evetf-
(*) Yid. Conf. Epist 72«



*4 GEDACHTEN OVER DE
Evenwel, fchoon ik hier in wat ongeloovig ben , ik' zal eens toegeeven, dae zo veel fmerten te ondergaan , zo veele aandoeningen te verduuren het bloed des gezegenden lijders zo merklijk ontftoken hebbe, dat bovendien de koude der drieuurige duisternis het verdikte bloed van de wei hebbe afgezonderd , dan nog bevatte ik niet hoe de verdikte klomp bloed uit de wonde in de zijde zij uitgevloeid, ja het water of de wei vooraf zoude gegaan , en als 't ware zich voorgedrongen hebben,
Maar, ik. zal mij niet langer bezig houden met de opvattingen van anderen te weerfpreeken, gij mijn lezer zdk reeds begeerig zijn, om te weeten welk mijn gevoelen is , ik zal u daarom hier toe teröond voordleiden.
Om dit met eene geregelde orde te doen , zal ik de zaak êen weinig hooger ophaalen, en een toneel openen, dat niet
met



water- en bloedvloejing enz. 15
met aanlokkende fieraaden verfraaid is „■ noch met geen fehoone verwen is gemaald, daar geen goud, zilver noch diamanten fchitteren. Neen, voorwaar, hier is niets dan een treurtoneel te bezichtigen-
Ik kan niet anders dan iemand die met fwadder bezoeteld, met doornen gekroond, met geesfels verwond, met ijzeren nagels aan 't verfchriklijk kruis geklonken, en met een flagregen van laster en fmaad overftelpt is ten toneele voeren: met één woord ik wil den lijdenden zaligmaaker in uw geheugen , zo veel mij mogelijk is, vertegenwoordigen, ik zal met mijn zwak penfeel Hem voor uwe oogen poogen aftefchilderen!
jesus christus, met den Vader erf den Heiligen Geest waarachtig God, door eene eeuwige geboorte, de eeniggebooren Zoon des Vaders , in de volheid des ujds door den Heiligen Geest, uit Maria
mensch



16 GEDACHTEN ÓVEÏl rj E
itiensch geworden, die, op dat hij naSr zijne oneindige en onuitfpreeklijke goedertierenheid, menfehen met zonden beladen en in ellenden gedompeld , die van het erf bezit van eeuwig heil vervallen waren, van den bedreigden dood verlosfen , en hen bewooners van de zalige hemelgewesten maaken zoude, zich" vrijwillig aan den wreedften, ijsfelijkften èn fchandelijkiten dood heeft overgegeven , waar doo'r Hij een volwigtig en heilaanbrengend zoenoffer daarftelde; heeft in den hof Gethfemane, onder de donders van den Godlijken richter, en 't ontftoken blikfemvuur tegen de overtreeders der Godlijke wet, als Borg, den zwaarften ftrijd aanvaard, daar zijne fchuldelooze ziel gefolterd werd door de allerverfchriklijkfte en onuitfpreeklijkfte angften, terwijl Hij herhaalde gebeden ten hemel zond , en zijne leerlingen tevens tot waaken en bidden vermaande.
Terftond werd Hij, door judas zijn eigen leerling , die zich, aan de ondeugd had verkogt* en, O ijslijkfle aller misdaa-
den f



water- en bloed vl0ejing enz.
'den! de verraadcr der onfchuld werd, daar hij door gevloekte gouddorst vervoerd, onder het masker der vriendfehap, met eene geveinsde kus zijnen meester poogde te bedriegen, in de handen zijner doodvijanden overgeleverd , van alle de zijné werd Hij trouwloos verlaten, met harde touwen gekneveld, door eene bende, met zwaarden en ftokken gewapend, omfingeld, en zo, als den grootften kwaaddoener, naar an* nas en cAjafas weggevoerd, alwaar Hij te recht werd gefield voor eenen bloedraad der 'alleronrechtvaardigfte richters, die niets ten doel hadden, dan te dorften naaf den geweldigften en ' wreedften dood der vleklooze onfchuld.
Hier werd Hij door valfche getuigen, Van alle kanten famengeraapt, befchuldigdj en voor een Godslasteraar uitgekreten! «— Hij die nooit iets vuuriger begeerd had dan de eer van zijnen hemelfchen vader!
Hier werd Hij verloochend, ja afgezwoB -



l8 gedagten over de
ren, door den onbedachtzaamen en grootfpreekenden petrus, zijn gezegend aangezicht moest kinnebakflagen verduuren, dat aangezicht zo aanminnig als onder de zon nooit aanfchouwd is , of ooit aanfchouwd zal'worden !
Hier werd Hij , en dat wel in eene nachtvergadering, de bitterfte doodltraf waardig gekeurd , Hij die de eenige bron van 't leven is, die aan allen het leven gaf, en niet weinige door wonderwerken bij het leven behield, ja meer dan een uit den dood te rugge riep!
Deze donkere nacht, zo donker als de duisternis der helle, voorbijgegaan zijnde, werd de onfchuldige Jefus gebonden gebragt haar pilatus, van daar naar herodes, door dezen ten fchimp gefteld, en , als een voorwerp van ieders fmaad, met een fpotgewaad omhangen, terftond naar pilatus terug gezonden, daar Hij
van



water- en bloedvloejing enz. 19
van Godslastering befchuldigd , ten dood geëischt werd.
Dan de befchuldiging van Godslastering bij den landvoogd niet voldoende gekeurd zijnde, werd Hij aangeklaagd als fchuldig aan oproer tegen de Majefteit des Keizers ; hoe verre was Hij echter van alle oproer verwijderd , daar Hij zo nadruklijk had aanbevolen dat men den Keizer moest geeven het gene des Keizers is!
Pilatus, op dat Hij zijne handen niet met onfchuldig bloed zoude bevlekken, daar Hij naar de beide partijen gehoord te hebben, zo zeer van Jefus onfchuld overtuigd was, zocht elke gelegenheid aantegrijpen, om zich van dezen rechtshandel te ontdoen.
Nu er door de Oudften , de Priesters en 't volk geëischt werd , dat Hij op 't feest eenen gevangenen ontdaan zoude, B 2 vol-



20 GEDAGTEN over DE
volgens gewoonte, liet Hij de keus tusfchen jesus en barabbas, die in dien tijd gevangen was, aan hun over, en wilde Jefus zelfs eerst geesfelen eer zijne banden geflaakt wierden.
Nu gegeesfeld , met fpotklederen omhangen , met doornen gekroond, door fchimp afgemat, met zwadder befpogen zijnde, werd Jefus ten voorfchijn gebragt, op dat daar door de barmhartigheid des volks mogt bewogen worden.
Dan, ö toppunt van boosheid! de moordenaar barabbas werd gekozen, de onfchuldige jesus werd verworpen, en, met herhaald en algemeen geroep der menigte , werd de kruisftraffe voor dezen geëischt. Ja de weergalmende lucht werpt het verdubbelde geroep : kruis Hem ! kruis Hem! als 't ware vraagende terug, kruist gij Hem? kruist gij Hem? Ten teken van eeuwige afkeuring en verontwaardiging , fchijnt zo een fpreekende echo
als



water- en bloedvloejing enz. si
als uit den grond hun geroep terug te kaatfen.
De Jooden echter gierende op hun prooi als woedend roofgedierte, wijl hunne harten harder dan koper en iteen waren, lieten zich niet afzetten.
Daar alle omtuiningen waren doorgebroken , en de fchaamte geheel afgelegd, terwijl zij door haat verblind waren geworden, drongen zij pilatus met onftuimig geroep, indien gij dezen loslaat, rijt gij des Keizers vriend niet, die zich. zeiven koning maakt weerfpreekt den Keizer. Pilatus wordt door de vrees voor het woedende volk en 's Keizers pr> gunst eindelijk overwonnen. .
Nu konden geen herhaalde kloppingen van zijn nog waakend geweten, noch de getrouwe waarfchouwingen van zijne, door den droom bekommerde echtgenote meer B 3 baa-*



aa gedagten over de
baaten. Hij plaatst zich voor aller oog op den richterftoel, en fpreekt het ijslijk vonnis der verfchriklijke kruisftraffe uit! Dus wordt de verfoeilijkfte misdaad bedreven; der onzinnigheid bandeloos den teugel gevierd, en door wreedheid de ftraf bepaald! Zonder toeven vliegen de gerichtsdienaars toe met hun verfchriklijk gelaat, en na dat zij de kleding van Jefus verwisfeld hadden, wordt Hij aangegrepen cn onder den toevloed eener groote me. nigte met twee moordenaars die deelgenooten der zelfde ftraffe waren, zwoegende onder't kruishout, dat Hij een tijd l?ng droeg , naar de verfchriklijke ftrafplaats Golgotha onder befpottingen en geween uitgeleid.
Wel aan lezer, dat wij ons bij dit treurtoneel vervoegen, en den ftervenden verlosfer met Godvruchtige traanen navolgen!
Hier wordt de Christus gevoerd op den doodshoofdberg, die van 't verachtlijk,
over-



WATER- EN BLOEDVLOEjTNG ENZ. £3
overfchot der boosdoeners dat hier aan 't roofgevogelte ter fpijze werd gegeven, dien naam droeg.
Hier zou de dood zijn verfchriklijke pijlen op Hem affchieten, en Belials beken Hem verfchrikken!
Hier naderde Hij aan de hel , maar weigerde den bedwelmende beker te drinken, dien men Hem aanbood.
Aan den Heer van alles, die alles kleed en voedt, worden de klederen uitgetogen, en deze door een heilloos rot al lotende
gedeeld j
Het fchandhour wordt opgericht, en 'c opfchrift van zijne befchuldiging, als Koning der Jooden, ter zijner befchimping in drie taaien daar aan gehecht, terwijl B 4 even



24 GEDACHTEN OVER D 3
even dit zijne hooge waardij en zaligend werk aankondigde,
Terftond wordt de zachtmoedige Zalig-,, maker in 't midden der kwaaddoeneren als. de ergfte derzelven, op een uitftek fchreije-. Jings zittende, aan 't ftrafhout gehecht, waar aan Hij eenen langzaamen dood zou fterven % als hemel en aardev onwaardig.
De beide armen werden aan den dwars-balk met ijzeren nagels vastgeklonken, en r veelligt, de armen en beerien met harde touwen daar aan gebonden,
Befchouwt hier Christenen, Jefus aan 'tvloekhout hangen , van wien de profeeten dit alles voorfpeld hadden, en de voor^. beelden in de afgerolde eeuwen zulks 'had-, den afgetekend!
Jefus hong hier, op dat ik zwijge van
de



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 2<J
de herhaalde en opeengeftapelde befpottingen, en ijslijke lasteringen, beladen mee al de zonden zijns volks, van welke, als van walgelijke etterbuilen, zijne vleklooze ziel, zo wel als de heiligheid zijns vaders, de volkomendfte afkeer had!
Hier hong Hij onder 't gevoel van zijns vaders toorn, van de ftrafeifchen der wet, . en de vuurige pijlen van den fatan!
Hier ondervond Hij a!s in een bundel faamgepakt, het verfchriklijke van den eeuwigen dood , dien de zonden der- men-. fchen verdiend hadden.
Hier leed Hij de verfchrikkingen en fmerten, welke zo veele duizenden der zijnen, eindeloos in de buitenfte duisternisfe, Zouden hebben moeten lijden,
Dan ik trede hier niet dieper in, 't B 5 zou-.



l6 GEDACHTEN OVER DE
zoude ftoutheid zijn zulks te doen, 't is de liefde die ons tot weenen verplicht, daar de menschlijkheid ons tot ontzetting noopt.
Ja, geheel de natuur Hond verbaasd; de hemel zelfs ontzettede zich, terwijl de zon op 't midden van den dag zich met eenen fluier dekte, daar zij haaren fchepper, die de vriendelijke nabijheid zijns vaders voorheen genoot , maar nu wegens Godlijke verlaating, immers wegens gemis van die troostlijke nabijheid, bange zuchten {laakte, dus niet kon hooren klagen, noch den ondergang van de zonne der gerechtigheid op Golgotha niet kon aani'chouwen.
De aarde verfchrikt en davert door ftuiptrekkingen onder de voeten. Met het voorhangfel des tempels fcheuren de rotzen te gelijk, de deuren der graven wor-« den opengebroken, de rustende beenderen der geftorvene heiligen worden geroerd en
de-



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 27
deze opgeftaan en uit de graven gegaan zijnde, verfchenen daarna aan veelen in de heilige ftad.
De lucht zelfs geraakte in beroering, daar de dampkring ginds" en herwaards gefchokt, het vreeslijk gedruis der fplijtende grafzerken alom deed hooren, en elk werelddeel met fchrik en ontzetting vervulde.
Gij ftemt zeker met mij in waarde lezer , dat geduurende den tijd van dit lijden, voornamelijk in de zes laatfte uuren de ziel des lijdenden verlosfers, door zo veel opeengeftapeld leed ongemeen gefolterd is geworden.
Gij zult geredelijk erkennen, geen fchip werd in de onftuimigfte zee ooit zo geflingerd , door woedende golven zo zeer «j-eteisterd, door loeiende normen in de diepte der zee zo weggeduwd, of tegen rotfen zodanig verbrijfeld, als de
ziel



28 GEDACHTEN OVER DE
ziel van den zachtmoedigen verlosfer door ftormen , baaren , teisteringen , angften , fmerten en verfchrikkingen gefchokt en als verbrijfeld is geworden.
Is nu bij Jefus even als bij ons zo een nauw verband tusfchen ziel en lichaam, °t zal u niet verwonderen derhalven dat gelijk het lichaam ligtlijk aangedaan is , door zo veele geweldige aandoeningen in de ziel ook het lichaam ellendig geteisterd is geweest,
Het komt tog met de reden en ondervinding overeen , dat onder zulke geweldige fchokken in de ziel, zo lang het beginfel van leven . Qrritabile principium) in 't lichaam heerscht, het welke voor de oorzaak van alle beweging wordt gehouden , en te recht Godlijk wordt genoemd , de kleenere flagaders zijn famengetrokken , en dat zo veel fterker en meerder als de aandoeningen der ziele geweldiger en talrijker geweest zijn.
En



WATER- EN BLOEDVLOEIING ENZ. 20 /
En hier uit befluite ik dat er eene groote famentrekking van vcele bloedvaten is geweest. Ja, hoe zeer is deze geweldige famentrekking vermeerderd geworden, door de onuitfpreeklijke lichaamsfnlerten, welke Jefus geleden heeft, dit zal niemand ontkennen , die het door kinnebakflagen geteisterde aangezicht , de door geesfels opgefcheurde rug , het met doornen gewondde hoofd , het fcherpe uitftek van 't .kruis , dat Hem ten zetel diende, de geweldige rekking van alle de leden, en de dikke ijzeren nagelen door de peesachtige handen gedreven, in behoorlijke overweeging neemt.
Dit alles is nog vermeerderd, door de fchielijke koude der lucht , waar in Hij moedernaakt hong , toen de drieuurige duisternis de aarde als met eenen nacht bedekte.
Eindelijk dit alles is nog vergroot door de knellende banden , met welke de armen



3<3 GEDACHTEN OVER DE
men en mogelijk ook de beenen aan 'c vloekhout vastgebonden Waren, waar door niet alleen de kleinere , maar zelfs ook de grootere flag&ders famengedrukt en geprangd zijn geweest.
Zijn zo veele bloedvaten en daar onder ook de grootere, zo geweldig geperst geworden , welk. een beletfel heeft dit gegeven voor de rondvloeiendë vochten , welk een wederftand is hier door aan 't kloppend hart veroorzaakt, welk eene bat lemmering is aan beiden door de fteeds in zwaarte toeneemende ftraffe te wege gebragt!
Het purperverwig bloed derhalven in de ongeklemde bloedvaten opeengekropt zijnde, heeft het niet anders kunnen zijn, of daar is eene zeer aanmerklijke uitzetting en fchuuring te wege gebragt.
Maar dit heeft in de groote flag-
ader



WATER- EN ELOEDVLOËJING ENZ. 3I
ader {Aorta) allermeest plaats gehad, en er is geen twijffel aan , of de kroonflagadeven {Arterits coronarice) hebben veel van 't uitgezette bloed, meer dan gewoon, door de zelfftandigheid {parenchijma) van het hart overgevoerd.
Van hier eene meerdere affcheiding van het waasfemachtige vocht het welke binnen in het hartezakje (JPericardium) geduuriglijk uitdampt, om het hart vochtig en flibberig ter bevordering van deszelfs beweegbaarheid te houden.
En zeker , door deze volheid van de groote flagader {Aorta) is, naar de gewoone wet van den omloop des bloeds, veroorzaakt , dat de linkerzijde van het hart zich niet fpoedig genoeg heeft kunnen ontlasten , en bij gevolg heeft dit ook niet kunnen gefchieden door de aderen en flagaderen der longe (Vena et arterice pulmonales) noch door de rechterzijde van het hart.
Er



*2 GEDACHTEN OVER DE
• Er bleef derhalven een opeengehoopte overvloed van bloed, en voor de rechter holligheid in het rechter oor van 't hart, en in de holader (yena cava) en deze was zo veel meerder, naar mate, zonder twijffel, de door de pijnen drillende vezelen der fpieren,het bloed, met meerdere fnelheid, door de aderen naar het hart hebben te rug gevoerd.
Derhalven het bloed dus opeengehoopt zijnde , zo is de genoemde ader en het rechter oor van 't hart daar door vervuld en zeer aanmerklijk uitgezet. (*)
Maat1
(*) Hoe merklijk intusfehen, de vrije omloop van 't bloed door de longaderen geltremd zijnde, de holader (yena cava} word uitgefpannen blijkt uit morgagno QEp. XIX art. 17) welke de neder, gasnde holader i.vreo cim) door bloed zeer uit. gezet heeft gevonden, 't Zelfde vindt men ook aangaande het rechter oor en den boezem van de holader (wm m eene bomtienauwdheid
(art/nna) ópfta»fct door c. h. korlanus, Rarior. O!/, daad. 1 91, in Gas/en-
dum p. 111 maakt melding van ccocn verworgden,
wieng



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 33
Maar van hier is ook dat het hloed-.dcr aderen, door de kroonflagaderen Qco-
ro-
wiens holader (yena cava) nabij het hart , tot de grootte van een vuist was uitgezet, Een gelijk geval van eenen verflikten vindt men bij fonta, kus Conf. resp. p. 59.
Jac. consentikuS p. 294. befchrijft gevallen van verworgde dieren, bij welke de holader fom» tijds gefcheurd gevonden wordt, zie maller in inftitiit Med, Boerh. § 619 in nota.
Maar misfchien werpt mij iemand tegen, dat de groote ftetn met welke jesus riep toen hij den geest gaf ten bewijze ftrekt, dat de ademhaling bij Hem geheel onbelemmerd is geweest, en dat er geen opeengehoopt bloed in de longen kan geweest zijn. Doch met gelijk recht zou dan hier uit kunnen afgeleid worden, dat de zaligmaker, door alle de folteringen die Hij ondergaan heeft, geheel niet zoude zijn afgemat geweest, 't welke nooit iemand heeft gedacht, of ook ooit ligtlijk zal gelooven.
Hier uit kon dan tegen mij niets met grond be« flooten worden, wijl dit iets bovennatuurlijks is geweest, en een nieuw en kragtig uitwerkfel van den invloed der Godheid, waar door jesus ontegenzeglijk openbaar gemaakt heeft, dat Hij na het doorftaan van zo veele afmattingen, indien Hij gewild had , door zijne Godlijke kragt, zijn leven langer C had



54 GEDACHTEN OVER DE
rondrite) terug gebragt, van 't hart minder vrij heeft kunnen ontvangen worden, daar voor 't overige die aderen door de nabijgclegene uitgezette nagaderen overal gedrukt en geprangd wordende, de wederkeerende vochten traager voortgcvo%d hebben.
Wat is hier uit gevolgd? Dit, dat het waasfemachtige vocht van 't hartezakje (Pericardium) naar maate van deszelfs vermeerderde affcheiding niet heeft kunnen opgeflorpt worden.
Zo is dan dit vocht vermeerderd, en 't hartezakje {Pericardium) dermaate uitgefpannen, en niet minder gezwollen geweest als het bij eene wezenlijke waterzucht uitgezet is.
In
had kunnen rekken , maar dat dewijl nu alles volbragt was, Hij nu ook zijne meischheid daar Hij van dezelve die Godlijke onderfteuning onttrok», vrijwillig in den dood overgaf.



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 35
In dezen toeftand Jefus eindelijk geftorven zijnde., is al 't flagaderlijke bloed , door ftuiptrekkende bewegingen , door de knellende banden veroorzaakt, nit dezelve in de aderen overgegaan en opeengehoopt, ja heeft aldaar nog eenen * vermeerderden toevoer van bloed bekomen.
Dit was de toeftand van 't lijk van Jefus toen, 't zij dan uit onbefchaamde boosaartigheid, 't zij dan uit nieuwsgierigheid om te onderroeken, of de dood van den lijder ook Hechts gemaakt en voorgewend was , of ook wel om der Jooden gunste te winnen , en wel ligt op aandrang van eenigen uit hunne ovcrften, die door dolle woede vervoerd waren, één van de krijgsknechten met de hciligfchendcnde fpies de zijde des Heilands doorboorde , waar door een vloed van bloed en water uit die wonde ontfprong.
Gij ziet dus waarde lezer ! in zo verre mijn taak volvoerd, dat ik nu met weiniC 2 ge



3<J GEDACHTEN OVER DE
ge woorden het uitvloeien dezer beide vochten kan ophelderen.
Laat ons ftellen dat door de rechter zijde, langs den kant der tiende ribbe, voor (misfchien ook eenigzins boven) het kraakbeenig buigzaam uiteinde van de elfde ribbe de fpies zij ingegaan in 't lichaam, èn in eene fchuinfche richting opwaards gaande door de zelfftandigheid {parenchijma) van den lever zij doorgegaan, en de met bloed opgevulde nederwaards gaande holader (yena cava) doorftoken heeft, waar door dit bloed terirond is uitgcftort, terwijl de fteek voortgaande, ook opening gegeven heeft aan de vochten waar mede het hartezakje (Pericardium) zo zeer was vervuld.
De zaak is dunkt mij klaar, en ieder, die met onbenevelde oogen ziet, zal mij toeftemmen, dat het niet anders heeft kunnen zijn , of de doorboorde ader heeft boven de wond opeengehoopt bloed ge--
had,



water- en bloedvloejing enz» 37
had, want van de lagere deelen heeft dit niet opwaards kunnen klimmen, dit nu is terftond door de in den lever gemaakte opening uit hoofde van deszelfs eigene zwaarte uitgeftort , terwijl door diezelfde kragt de groote hoeveelheid van water of 't wijachtige vocht van het hartezakje {Pericardium) is uitgevloeid.
En zeker, dus wordt in alles de zin en de orde van 't heilig gefchiedverhaal bewaard, en, mij is door niemand eene betere verklaring getoond. Daar bij worde op deeze wijze plaats gelaten voor dat aanmerldijke lidteken zonder eenige verbrijzeling van beenderen gelijk ik te vooren reeds heb aangemerkt.
Bovendien wordt ook mijne gedachte, dat de rechterzijde des Heilands doorftoken is, bevestigd, door de Perfifche Hi~ porie van Christus , befchreven door Xaverius en uitgegeven door ludovi-
CÜS DE dieu.
C 3 Ook



38 GEDACHTEN OVER DB
Ook wordt dit begunftigd door de Arabifche overzetting, volgends het getuigenis van kirstknius (*) , een Geneesheer zo doorkundig in de Arabifche taaie, wiens woorden zijn: „ dat het de rechterzijde „ van onzen zaligmaker Jefus Christus „ is geweest, welke toen Hij oan V kruis „ hong door één der krijgsknechten met ,, eene fpies door/loken is, blijkt uit alle „ de Arabifche vertaalingen , V zij de„ zelve gedrukt of dat het handfchriften „ zijn, met de grootfie eenftemmigheid"
Niet minder komen hier mede over een de oudfte fchilderftukken en penningen , onder welke de gouden Conftantinopolitaanfche munt het meeste bekend is. (f)
Zelf meent rit terus (§) dat Profeet
Eze-
(*) In Prafat grammat, arabic
(t) t.ampe Camment analijtico Euang. Joanz.Tcm. Hl. p 628 in not.
. (§j Disfert de aqua ex Christi latere prcflun.ti.



water- en bloedvloejing enz. 3£
Ezechïü (*) op deze zijde de toefpeeling heeft gemaakt, wanneer Hij zegt: ziet d& wateren fprongen uit de rechter zijde.
Daar hesychius en procopius het bevel in mos es wet vervat, (§) dat het lam gedacht moest worden aan de zijde van den altaar noordwaards, dat is aan de rechter zijde, overbrengen op het lam van God, dat gedacht is voor de zonden der wereld, en in de rechter zijde doorftoken is.
Dan dit laate ik ter beoordeeling van hun over , wief werk het is de gewijde fchrifren te verklaaren.
Dit eene wil ik hier flechts bijvoegen, dat dit uitvloeien van bloed en water ieder afzonderlijk een ontegenzeglijk bewijs is, dat jesus aan het kruis airede den
geest aiegcven had. *• h ö ö Want
(*) Cap. XLVII: 2. Levitikus I: 11.



40 GEDACHTEN OVER DE
Want indien Hij den adem nog niet had uitgeblazen, en er omtrent het hart, de bronader van 't leven, nog eenige omloop van vochten ware overig geweest, zo zoude zeker de gewoone holader terflond het geftadig ftroomende bloed van de onderfte deelen hebben uitgeworpen, en dit op generlei wijze van 't vocht uit het hartezakje -hebben kunnen onderfcheiden worden.
„ Zo betaamde het Gode door zo veel „ lijden aan Jefus den weg tot het eeu„ wige leven te ontfuiten. O.' gij alle „ die naar V einde der loopbane den „ leidsman begeert te volgen, ziet Hem, „ aan wien het bleeke gelaat van den „ dood het aangezicht misvormd heeft, „ wiens lijk fiddering verwekt, terwijl j Hij naakt 'ter flraffe overgegeven, in „ zijne zijde met eene fpeere doorwond is
„ O lijk van een vriend! „ O levenwekkende dood voor den God„ vruchtigen! O verz-üchting van fmer„ ten ! O gewenschte dood! O wonden „ recht gefchikt om V beste geneesmiddel
„ te



WATER- EN BLOEDVLOEJING ENZ. 4Ï
P> te zijn ! In de droefheid brengt gij groote en nieuwe vreugd aan, gij ver„ vrolijkt het hart dat fmerte heeft, en „ ontheft fchuldige ellendelingen van de, „ firafe !
„ O kruis gij zijt het uiterfle doel ,, van mijn geloof, gij zijt alleen mijne ,, onder/leuning in zwakheid en wanke„ ling , Gij zijt genoegzaam om mijne „ zekere vertroosting tegen rampen te „ zijn, Gij zijt de eenige aangenaame
verkwikking voor mijn gemoed! (*)
(*) Dit zijn de verfen van barleus uit zijne Heroicor, Lib. I. Hijmnum in Christum, welke ik met eenige verandering de mijne gemaakt hebbe.