01 1678 9771 UB AMSTERDAM



VERHANDELING
OVER DE
VOORNAAMSTE OORZAAKEN
VAN HET
OVERLYDEN
van eene zo groote menigte
JE X W JD M XL M
Met aantooning van de kragtigfte en eenvoudigfte Hulpmiddelen om hun ia het Leven te behouden.
door
J. BALLEXSER Ds
burger van geneve., Uit het Fransch Vertaald.
Te Alkmaar, by Molkman en Comp.
Te Amsterdam, ten Brink, van Es, G. Roos,
Brave en Briët. Te Dordrecht, Blusfé en Zoon, en Bonté. Te Haarlem . Walre en Comp, en Kampman. Deü Haag, Thirry en Menfing, Leeuwenftein
en Bouvink.
Te Leiden, Thyfens, Pont, van Tiffelen en Cyfveer.
Te Rotterdam, Bothal, Cornel , D. Vis,
P. Holftein en andere. Te Utrecht, Wed. ter Veen, Emmenes, en j. VifCh.
Eo verder de meesttBoekverkopers in de Republiek. A°. i8oc.






VOORREDE
VAN DEN
UITGEEVER.
D e Schryver deezer Verhandelinge was myn Landgenoot; ik volbreng een geheiügden pligt, door het in 't licht geeven van dit Gedenkteken der Let* teroeffeningen van een Man van verdienste, dien de Dood heeft weggenomen te midden van eenen Loopy aan het welzyn des Menschdoms geheel toegewyd.
De Akademie van Mantua, welke geene Verhandelingen aanneemt, in eene uitlandfche taal ge* fchreeven, was over deeze dermaate voldaan, dat zy, tegen den aart haar er Infïellinge, dezelve in het Italiaansch deedt vertaaien, opdat niets haare lekrooning mogt verhinderen.
Negthans zou ik geweigerd hebben, dit Werk * 2 in



VOORREDE van den UITGEEVER.
in het licht te geeven, uit vreeze van in het hart eens tederlievenden en eerzvaardigen Vaders een fmartlyk gevoel te zullen opwekken, indien ik niet gehoopt hadde,dat het verlangen van het Gemeen, en de leedbetooningen zyner Medeburgeren, eenfe gen troost by zo veele bitterheden zouden voegen»
VER-



VERHANDELING
OVER DE
VRAAG:
Welke zyn de voornaamfte oorzaaken van het overlyden van een zo groote menigte Kinderen; en welke zyn de kragtdaadigfle en eenvoudigfte hulpmiddelen, om hen in het leeven te behouden?
Niets (trekt der menschlyke natuure tot grooter roem en luister, dan wanneer zy mee de verheevenfte kundigheden die zagtaartige en meewaarige goedwilligheid paart, welke de zulken, die het nut van alle hunne natuurgenooten wenfehen te bevorderen, met de Zwakken in eene rye fchynt te plaatzen. Van deeze waarheid overtuigd, en verzekerd, dat het tegen de orde .der Natuure is, dat zo veele Einders in de eerfte dagen naa hunne ter waereldkomst fterven, vraagt de Akademie van Mantua: Welke zyn de voornaamfïe oorzaaken van het overlyden van een zo groote menigte Kinderen; en welke zyn de kragtdaadigfle en eenvoudigfte hulpmiddelen, om hen in het leeven te behouden? Wy zullen onze kragten beproeven omtrent deeze tweevoudige en geA wig-



a J. BALLEXSERD,
wigtige Vraag , en , zonder verdere Inleiding, in de eerde plaats, vier bronnen aanwyzen, welke wy voor de voornaamfte oorzaaken deezer verbaazende en befchreienswaardige verwoestinge houden. Deeze oorzaaken zyn de volgende:
i. De overgeërfde of verkreegene zwakheid onzer Ouderen.
a. Het gebruik van vreemde Minnen.
3. De gewoone wyze van de Kinderen te bakeren.
4. Het te vroegtydig fpeenen der Kinderen, en het vervangen van dit voedzel door eene andere ipyze.
Deeze bronnen zullen de onderwerpen zyn van even zo veele Afdeelingen, in welke ik , naa alvoorens het kwaad te hebben ontvouwd, de hulpmiddelen zal aanwyzen. En vermids deeze vier niet de eenige oorzaaken zyn der beklaagde verwoestinge, zal ik, in bygevoegde aantekeningen, voordraagen, wat de redelykfte Befpiegeling en best bekragtigde Ondervinding, tot de gezondheid en het behoud der Kinderen, oplevere.
EER-



PRYSVERHANDELING. 3
EERSTE AFDEELING.
De ve-rkreegene zwakheid der Ouderen, de eerjie oorzaak van het overladen der kleine Kinderen.
Onder alle de oorzaaken, die, in de vroegfte jeugd, den draad onzes leevensaffnyden , of het, in vervolg van tyd, aan duizenderlei zwakheden doen onderworpen zyn, is 'er geene gemeenzaamer of verdient meer onze opmerking, dan het overgeërfd Karakter onzer zieklyke Ouderen. Alle de gebreken des Iichaams, en ik had bykans gezegd ook die der Ziele, worden overhandigd en duurzaam gemaakt door de Voortteeling. Het zy de eerfce grondflag der Vrugt een veerkragtig bolletje of eene verzameling van leevendige bewerktuigde Klompjes zy; het zy dat dezelve, vóór de bevrugting, een daadlyk beftaan gehad hebbe, gelyk men, in laatere tyden, met meer waarfchynlykheids, heeft geloofd, zeker is het, dat zy overeenkomst moet hebben met het vrugtbaarmaakende vogt, welk zynen oorfprong hebbende in het bloed, en daar van als het weezen zynde , aan deszelfs natuurlyke gefteldheid noodwendig moet deel hebben. Indien nu het A s bloed



4 J. BALLEXSERD,
bloed befmet zy met den eenen of anderen Ziekte verwekkenden droesfem, zal het Zaadvogt insgelyks bedorven zyn; en gevolglyk zal het grondbeginzel, welk daar van voortkoomt, of liever, welk door het genoemde Vogt zal bevrugt worden , onfeilbaar deel hebben aan de ontaarting deezes Vogts.
Dk Grondbeginzel kan, in de daad, eene nieuwe volkomenheid ontvangen , of nieuwe veranderingen ondergaan, by de ontwikkeling, die in 's Moeders lichaam gcfchiedt; doch het kind heeft van zynen Vader ontvangen den leevendigmaakenden geest, welke in zyne Zenuwen (boomt en rondloopt. Dus zou het onmogelyk zyn dat het niet befmet wierdt door de gebreken der Zaadbeginzels van zynen Vader, en nog veel minder, ongetwyfeld, door die van zyne Moeder, en door de vermenging of overplanting, welke by hunne vereeniging gefchiedt. Laat ons met een opflag nagaan, of men, in den tegenwoordigen toeftand onzer zeden en gebruiken, en onzer Wetten en infteliingen, welke dezelve voortbrengen, moge hoopen, een overvloedig en fterk geflagt te zullen zien voortkoomen.
De groote hoop der bewooneren van Europa kan in drie Ordes of Rangen van Burgers verdeeld worden. In den eerflen Rang (lellen wy de Groote»



PR YS VERHANDELING. 5
ten en Ryken; in den tweeden de Burgers en Handwerkslieden; en in den derden, hoewel meer uit gewoonte, dan met reden, de Boeren, of arme lieden ten platten lande. Doch hoedanig is het middel van beftaan, de leevenswyze en het naageflagt van alle deeze lieden ?
De Kinders der eerften, zwakke vóórtbrengzeis van veraarte menfchen, of naauwlyks volkomen gevormd, hebben deel aan de gebreken hunner Ouderen, en doen boete voor allerlei foort van wanbedryven. De Kinders manden tweeden Rang, in enge en naauwbeflootene vertrekken opgebragt, en te midden van zwarte en befmette dampen gevoed , worden reeds nog zwakker gebooren; en deeze zaaden van onheilen, welke zy mede ter waereld brengen, groeien dagelyks op in een vergiftigden Dampkring. Wat aangaat de arme landlieden, die van alle kanten met buitenfpoorige belastingen gekweld worden , wier opbrenging hen het volftrekt noodig leevensonderhoud, en de rust des gemoeds doet derven; die te menigmaalen met hunne traanen bevogtigen eenen grond, dien hunne verzwakte handen niet meer kunnen ontginnen: deeze itammen, van fappen ontbloot, fchieten geene looten, of althans geene dan die zwak en kwynende zyn, en zich alleen vertoonen om fpoedig wederom te verdvvynen. De RyA 3 ken



6 J. BALLEXSERD,
ken en Grooten, dcrhalven, eenvoudiger en manlyker opgevoed, zouden huwelyken moeten aangaan, onder het geleide der liefde en onfchuld, veel liever dan onder dat der welvoegelykheid, waar mede eene zotte verwaandheid, of inhaalige fchraapzucht wordt bewimpeld. Onze {leden zouden niet opgevuld moeten zyn met lieden, op elkander gcilapeld, hun beilaan zoekende, in duizenderlei tegennatuurlyke houdingen, met handwerken , de oorzaaken van byzondere onheilen, die aan hun en hun elendig naageflagt alleen eigen zyn. De Hoofden der Natiën, eindelyk, de Befchikkers der Staatkundige Genootfchappen, zouden moeten willen gevoelen, dat overal, daar het volk gelukkig is, de menigte talryk is; en dat, integendeel, door onderdrukking en bedwang, alles uitdroogt, kwynt en vergaat (i).
AAN-
(i) De vogten veraarten by de ongelukkigen, die gebrek aan voedzel hebben. Het is opmerkelyk , dat ia zulke dorpen, alwaar de armoede minder is dan in de andere dorpen van het zelfde gewest, de menfehen 'ar minder ongedaan, fterker en welgemaakter zyn. „ Zulke „ lieden, zegt montesquieö , die arm zyn, om dat zy „ onder een harden Regeeringsvorm leeven , die hunne „ landeryen niet zo zeer aanmerken als een grond van be. „ ftaari, dan als een voorwendzel van overlast: deeze lie„ den teeleu weinig kinderen".



PR YS VERHANDELING.
7
AANMERKINGEN.
Het is een fïandvastige regel der Natuure, dat elk grondzaad gemeenfchap heeft, zo aan de goede of kwaade hoedanigheden der zelfftandigheid, welke het bevrugt, als van die, welke het heeft voortgebragt. De mensch, voorrgekoomen van wel gehelde en gezonde Ouders, die tot de drift, welke hen vereenigde, eeniglyk genoopt wierden door den leevendigen aandrang der Natuure, vindt in de omftandigheden zyncr ontvankcnisfe de beste gronden om te hoopen op eene duurzaame gezondheid en een lang leeven. De voorwaarden, derhalven, die wy als voorafgaande vorderen in hun, die zich in het huwelyk willen begeeven, zyn deeze: dat hunne welgemaakte en gezonde lichaamen niet te onëvcnredig zyn in grootte, dikte of ouderdom, en dat zy zelve gebooren zyn van Ouderen van een genoegzaam gelyke gefteldheid.
Het is niet genoeg dat eene Vrouw ontvangen hebbe; dat wil zeggen, dat een der Eyeren, in het Eyemest begreepen, bevrugt is door de omhoogheffing van een zyner wanden, en vervolgens in de Lyfmoeder is nedergedaald; het moet,daarenboven , wortel fchieten en onverhinderd opgroeien; deeze verblyfplaats moet eene veilige, A 4 aan¬
won schly!<e ge-
fteldheden der Vader- en, Moeders.



8 J. BALLEXSERD,
Zorgvuldigheidder zwangereVrouwe.
aangenaame en gemaklyke wooning worden. Het lot der Vrugt is aan dat der Moeder verknogt; haare ligtzamenkleevende deelen kunnen door de geringde beweeging vaneen gefcheiden worden: en even gelyk wy, door eene geringe fchudding, de bloemen en de vrugtcn der boomen zien afvallen , dus kunnen de zwangere Vrouwen, door een gering toeval, vóór den tyd bevallen, en de gegrondfie verwagtingen verydelcn (2).
'Er zyn, in de daad, voorbeelden voorhanden van misdragten, veroorzaakt door zeer geringe oorzaaken. En 't geen alleen ten genoegzaamen bewyze dient, hoe noodig het zy voor de Vrouwen , zich met den vereischten moed te wapenen, om vroegtydig heiland te zyn tegen allerlei voorvallende ontmoetingen, 'er zyn voorbeelden van misdragten, veroorzaakt door het onverwagt gezigt van een Rups, Spin of Muis. 'Er zyn'er,
die
(2) Van veel gewigts is het voor eene Vrouwe, om te weeten of zy zwanger zy dan niet, en in geval van de geringde twyfelinge, alles te vermyden wat haar zou kunnen fchaaden , en dikwyls zich te onthouden van geneesmiddelen , die men haar zou willen toedienen. Niet zelden is het gebeurd, dat Vrouwen, welke niet geloofden zwanger te zyn, en in onkundige handen vervielen, geneesmiddelen gebruikt hebben, die haar een misdragt en vervolgens den dood veroorzaakten.



PRYSVER HANDELING. 9
die gekwetst worden door het geklater van den Donder, door het onverwagt fterk kloppen aan de deur, of andere diergelyke dingen van al te naby gehoord. Alle de heevige driften der Ziele, vooral wanhoop en gramfchap, alles wat het bloed en de leevensgeesten bederft, als Nyd en Jaloersheid, zyn zo veele voorbereidingen tot een misdragt, en brengen dien te wege. Onbezonnene aderlaatingen , fcherpe geneesmiddelen, ftooten tegen den buik, naauwe keurslyven, het uitftrekken der handen boven het hoofd, het veelvuldig niezen, fchuddingen, onmaatig lachen, hard zingen , fterk dansfen: deeze zyn zo veele oorzaaken , bekwaam om den binnenften mond der Lyfmoeder te openen , of de Moederkoek los te maaken.
- De Vrouwen, die in groote fteden woonen, en onder haar vooral de aanzienlyke en ryke, zyn uitermaate lui en lekker. Zy verkiezen liever, geduurende eene Zwangerheid, zich driemaal te doen aderlaaten, op tyden door de Mode of het Vooroordeel vastgefteld, dan eene bekwaame beweeging te hebben, enhaaregefteldheid op zekere vreemde en kunstig vergiftigde fpyzen te beteugelen. Hoogstnadeelig is ondertusfehen deeze gewoonte voor Vrouwen, die niet te volbloedig of van overvloedige vogten voorzien zyn; of voor A 5 de



Haar voedzel.
10 l BALLEXSERD,
de zulke, die een weinig opgeblaazen, bleek of van een koudvogtig, flymagtig geitel zyn. Eene aderlaating, buiten eene volftrekte noodzaaklykheid gefchied, vernietigt het evenwigt tusfchen de vaste en vloeibaare deelen, en verhindert de voortkomst der leevensgeesten; zy is zelf een gewis verderf voor menfchen van een teder en zwak zenuwgeftel, en, de Veezeis ontbindende, dikwyls een middel ter veroorzaakinge van den misdragt, dien men zogt te vermyden.
Het is eene beweezene waarheid, dat de Vrouwen dit toeval zouden voorkoomen en zich beveiligen tegen de gevaaren, die het medevoert, indien zy haarer Verbeeldingskragt of Vraatzucht niet te zeer inwilligden. En vermids de ftaat van zwangerheid voor haar dikmaals een ftaat van Hegte fpysverteeringe is, als een gevolg van voorafgaande oorzaaken, is het noodig zich geftadig op de Reden en de Ondervinding te beroepen, om haar te beweegen tot het gebruiken van geene andere dan gezonde, zoete en vogtige dingen, van fpyzen, die gemaklyk zamenftemmen, en gefchikt zyn om de zwakke zintuigen der Vrugt, welke zy draagen, zonder moeite zich te doen ontwikkelen en uitbreiden.
Daar de fpyzen de Chyl der Moeder formeeren, en alle de vogten van het kind van tyd tot
tyd



PR YS VERHANDEL ING. u
tyd geformeerd worden, valt het gemaklyk te begrypen, dat het in dit geval niet min fchadelyk zyn zoude te veel dan te weinig te eeten, fpyzen te gebruiken, ftrydig met de vermogens van de Maag, die winden verwekken of fterke dampen doen om hoog ftygen, of pok vette, zwaare, gezoutene, prikkelende, lymerige, iierkgepeeperde of fcherpe fpyzen (3).
't Geen eene bevrugte Vrouw altoos moet in de gedagten houden, is, dat fchoon het haar geoorlofd zy, haaren drank door een eenigzins prikkelend inmengzel een weinig aan te zetten, iets
dat
(3) Wanneer de gefteldheid der lucht heet is, moeten de fpyzen vloeibaarer en zoeter zyn; men moet zelfftandigheden zoeken, die minst aan verrottinge onderheevig zyn, en volftrekt verwerpen alles wat hitte veroorzaakc, prikkelt, of de beweeging van het hart en der flagaderen vermeerdert. Wanneer het koud is, mogen de zwangere Vrouwen meer verwarmende en min vloeibaare fpyzen gebruiken : dewyl dit voedzel haar zal bevryden van de noodzaakelykheid om dikwyls te moeten eeten , of voor de gevaaren eener ondraaglyke gulzigheid beveiligen. Alles wat zy eeten, moeten zy insgelyks zeer fyu kaauwen: omdat, in deeze bewerking, een caauw van kwyl, die uit de geheele binnenfte oppervlakte van den mond nedervalt, in de voedende fpysklompjes doordringt, en dezelven in ftaat fielt om met geringe moeite in eene zoete en voedende Chyl te veranderen.



12 J. BALLEXSERD,
Haare leevenswyze in andere opzigten,
dat aan de Vliezen van de Maag werkzaamheid geeft, de verdeeling van 't water bevordert en het aan andere beginzels vaster doet kleeven, zy, nogthans, haaren fmaak in den wyn altoos moet maatigen , dien altoos verlengen, om deszelfs kragten minder verhittende en buikopenender te maaken. De fterke dranken, die de Reden befchouwt als een langzaam vergif voor den volwasfenen , worden aangemerkt als een kragtdaadig werkend vergif voor de Vrugt in de Baarmoeder en voorde zuigende kinderen. De Chyl, die zy ontvangen met deeze vuurige dranken belaaden, laat niet na om kalkagtige en zeer dikke fappen te veroorzaaken, bekwaam om de nog niet volkomen bevestigde natuurlyke werkingen te verzwakken , en zelf geheel te doen ophouden. De zwangere en zoogende Vrouwen moeten alle deeze dranken verre van zich wceren.
Hoe blind het Inftinkt der Dieren ons moge voorkoomen , het is, in dit geval, gelyk men heeft opgemerkt, bekwaamer en fchranderer dan onze Reden. De voordeden, welke hunne Wyfjes, geduurende den tyd van haaren dragt, genieten , zyn de dierbaare vrugten van hunne ingetoogenheid, en de beftendige eigenfchappen hunner gemaatigdheid en zelfbedvvinginge. Men ontmoet 'er geene onder haar, wier driften niet
min



PRYS VERHANDELING. 13
min heevig en fterk zyn dan voorheen; in alles, de leiding der Natuure volgende, veroorlooven zy zich niets, dat het gefchenk, van haar ontvan» gen, kan befchadigen, of deszelfs verderf dreigen. Indien het dan aan de Wyfjes der dieren past, haare zorgvuldigheden ten deezen opzigte te verdubbelen, hoe noodzaaklyk is dan zulks voor de Vrouwen , voor verftandige Weezens, welke in haaren fchoot draagen de dierbaarfte vrugt der Natuure: eene vrugt, welke zy boven alle dingen der waereld moeten wenfchen tot rypheid te brengen, al ware het om geene andere reden, dan om zelve, zonder toevallen en fmart, het tydftip haarer Verlosfinge te bereiken? Neen, het kan niet te menigmaalen herhaald worden, een verftandig en omzigtig gedrag is even noodzaaklyk tot eene gelukkige verlosfmg, als nachtbraaken, geilheid , geweldige driften en fterke lichaamsbeweegingen daar mede ftrydig zyn.
Niet min onvoorzigtig zou het zyn, voor eene Vrouwe, naadat zy bevrugt is geworden, van eene zeer werkzaame leevenswyze tot een ftaat van volflagene werkeloosheid , als van deezen laatften tot den eerften ftaat, eensflags over te gaan. Niemand kan fpoedig eene hebbelyke gewoonte afleggen, zonder des ongefteld te worden; niets ten minften is aan meer weezenlyke gevaaren
on-



H J. BALLEXSERD,
onderheevig. Men moet derhalven de gewoonte niet veragten, noch het onderneemen om tefpoedig van leevenswyze te veranderen. Nogthans past het eene zwangere Vrouwe, de flerke vermoeijenisfen even zeer als de overmaatige luiheid te vermyden, en zich in haare lichaamsoefeningen derwyze te gedraagen, dat zy eer te veel rust dan te veel beweeging neeme: om reden dat zy grooter gevaar loopt in eene onmaatige beweeging, dan in te veel rust , voornaamlyk in het begin der zwangerheid, en voordat de Moederkoek nog volkomen is bevestigd. Laat haar zich op eene aangcnaame wyze bezig houden; laat haar wandelen met een middelbaaren en vasten tred, en een flok in de hand, zonder zich bloot te ftellen aan verkeerde flappen of flruikelingen, veroorzaakt door een te bekrompen fchoeizel, op onef« fene en glibberige wegen. Even min zal zy zich bloot ftellen aan een fterken wind en vogtig weder, dewyl zulks de onzigtbaare doorwaasfeming zou kunnen belemmeren, welke dan overvloediger is , en wier onbedwongene ontlasting, ten allen tyde noodzaaklyk, maar byzonderlyk nuttig is geduurende den flaat van zwangerheid.
De "aangelegenheid deezer uitwaasfeminge wordt ontegenzeggelyk betoogd door de groote verligting, welke befpeurd wordt, wanneer zy behoor-
lyk



PR YS VERHANDELING. 15
lyk gefchiedt, en door de zwaarte en loomheid des lichaams, wanneer zy, door het een of ander toeval, wordt verhinderd (4). De uitwaasfembaare ftofFe is een uitwerpzel; indien zy weerhouden wordt, neemt zy wel haast eene flymerige en fcherpe hoedanigheid aan, die langs den weg van den omloop der vogten verzwolgen, hunnen geheelen klomp aanfteekt en bederft. Men moet, derhalven, zorgvuldig op zyne hoede zyn om de doorwaasfeming niet te beletten door mangel aan zindelykheid , of door onvoorzigtigheid , door zich, by voorbeeld, te dun te kleeden,door zich te knellen in keurslyven om dies te leevendiger of dunner te fchynen, of wel door in het gras te ■flaapen, of zich aan de opene lucht of andere koude en vogtige dampen bloot te ftellen.
Nimmer is eene Vrouw vatbaarder voor de indrukzels, die de fchielyke veranderingen in den Dampkring op haar kunnen hebben, dan geduurende haare Zwangerheid. Men vindt 'er zelf veele, die zich zeer kwalyk bevinden by de geringfte foortlyke verandering der lucht, of liever,
die
(4) Sanctorios zegt, dat eene vrye en onbelemmerde doorwaasfeming de naargeestigheid verdryft; en dat eene ongemeene vrolykheid, welker oorzaak onbekend is, daar Hit ontftaat, dal de doorwaasfeming behoerlyk gefchiedt*



ï6 j. ballexserd,
die zich zeer ongefteld gevoelen in de eene foort van Dampkring of Weder, en volmaakt wel in eene andere foort. Het is, derhalven, haar pligt, zorgvuldig op te merken, wat haar al of niet voe-; ge, haare opmerking uit te (trekken over alles wat haar omringt, ten einde zich niets te veroorlooven dan zulke zaaken, wier goede uitwerkzels zy ondervonden hebben, en voorzigtiglyk te vlieden de zulken, wier kwaade gevolgen haar gebleeken zyn.
Eene zwangere Vrouw moet leeven in eene lucht, die zuiver en rein in haare zelfftandigheid, en vry en gemaatigd in haare hoedanigheden is. Haare wooning moet van de Zon kunnen befcheenen en rein en zindelyk gehouden worden; dagelyks moet zy ten minsten eenmaal de onreinheden doen wegneemen. En opdat alles zamenftemme ter bevestiginge van haare gezondheid, en om de Vrugt, die zy draagt, tot rypheid te brengen, moet zy de gelegenheden tot gefchillen vermyden, en zich wagten voor alles, wat bekwaam zoude zyn om haar op eene onaangenaame en duurzaame wyze te treffen.
Het algemeen beloop onzer gezondheid begaat in de vrye oefening onzer dierlyke werkingen , in de goede gefteldheid onzer Zenuwen, in de vastheid van hun zamenweefzel, en ongetwy-
feld



PRYS VER HANDELING. ï?.
feld insgelyks in de zamenftcmming hunner beweegingen. Dan vérmids het eigenaartige der driften is, deeze eensluidendheid te vcrbreeken, of zelf geheel te vernietigen, wanneer zy zeer fterk of bykans eenzelvig zyn , ontftaat hieruit de noodzaaklykheid om derzelvcr uitfpoorigheid te maatigen of haar brandpunt te verdeden.
Terwyl onze ziel na alle de voorwerpen vliegt, die haar op eene aangenaame wyze aandoen , en zy dagelyks behangen fchept in een groot getal derzelven tadoorloopen, ondervindt zy even zo veele vermaaklyke gewaarwordingen, die ten gevolge hebben , dat zy over alle onze dierlyke werkzaamheden eene regelmaatigheid en gemakJykheid verfpreiden , welke de grondflag eener beftendige en duurzaame gezondheid zyn. Het Zenuwfap , dat leevenonderhoudend vogt, beweegt zich regdmaatig en gemaklyk ; eene zagte warmte , haar begin necmende in de harsfenen, verfprcidt zich door het gantfche lichaam , en brengt haare heilzaarae uitwérkzels tot alle de in gewanden over; de doorwaasfeming wordt gemak' lyker en gezonder ; in de eerfte wegen blyft niets over , 't geen het werk der Spysverteeringe kan verftooren , niets dat de dierlyke werkingen des lichaams kan belemmeren , niets dat ten hinderpaal verftrekt voor deszelfs algemeene welzyn. Maar deeze gelukkige gefteldheid is onbeftaanbaar B met



r3 ƒ. BALLEXSERD,
met de ftugge en flordige luiheid, die ons drukt, met den nyd , haat , vreeze en jaloersheid, die ons knaagen , en de gramfchap, die ons den dieren gelyk maakt.
De ingebeelde rampen, die ons zo zeer aandoen, en zo veele weezenlyke onheilen doen lyden, neemen haaren oorfprong uit eene verkeerde manier van denken ; en al wie vatbaar is voor ingebeelde rampen , kan het niet misfen, daar haare foorten zo menigvuldig en verfcheidcn zyn , of hy' zal een prooi van weezenlyke onheilen worden. Indien derhalven eene zwangere vrouw van eenige langduurige driften overvallen wordt, zou men , behalven het aanwenden van de zedclyke middelen, die meest bekwaam zyn om de rust in haar gemoed te herflellen , haar warme fpyzen moeten geeven, en haar veroorlooven het gebruik van een weinig zuiveren wyns , nevens alles wat de doorwaasfeming in eene bchoorlyke maate kan bevorderen. Wanneer 'er integendeel grond is om te dugten , dat de Lyfmoedcr te veel geprikkeld wordt, en de dierlyke geesten in eene groote wanorde gebragt zyn , moet men de toevlugc neemen tot bedaarende en verzagtende middelen, alle de omilandigheden wel in aanmerking genomen zynde (5).
Men
(5) Zomtyds is het noodig, aan diergelyke Vrouwen inzwelgende aardagtige middelen en een weinig Rhabarber^w



PRYSV ER HANDELING. 19
Men heeft geloofd , dat alles wat de Moeder aandeedt , insgelyks op de Vrugt werkte , en dat de indrukzels op de eene mede op de andere werkten. De Oosterfche Wyzcn althans fcheenen de opvoeding hunner kinderen reeds vóór derzelver geboorte te beginnen. Terwyl hunne Vrouwen bevrugt waren , droegen zy zorge om ze , door aangenaame en onfchuldige tydkortingen , in eene bedaarde en vrolyke gemoedsge-. fïeldhcid te houden , op dat het Kind , nog in 's Moeders fchoot opgeflooten, gecne andere dan aangenaame , zagte en gelykmaatige indrukzels. mogt ontvangen. Dit was, misfehien, de oorfprong van den grooten eerbied der Afiatifche
vol-
geeven , om dus te ontbinden een fcherp fpeekfel en een lymerig vogt , welk het binnenfte van den Maag vervult , en dit na beneden doet afdryven. Zy, dit; aan doorwaasfeming onderheevig zyn , zullen wel doen met daar tegen kragrige zoupen, pruimenat, of diergelykezoete en verzagtende middelen te gebruiken. Zy moeten open lyf houden, en dagelyks ten minïlen eenmaal ontlasting hebben : dewyl de opitopping van den afgang en der winden groote wanorders kunnen veroorzaaken. Alles, derhalven, wat aan te veel gisting onderheevig is, en winden verwekt, moet van de zwangere vrouwen zorgvuldig vermyd wordjn.dewyl haare fterk gefpannen onderbuik de ademhaaüugbelet, en.de Vrugt, die zy draagen, fterk drukt.
B 2



2o J. BALLEXSERD,
volken voor de zwangere vrouwen ; het is bekend , dat elk, die in hun land zulk eene vrouw mishandelde, voor een wangedrogt wierdt aangezien , welk ieder het van zynen pligr. rekende te verdelgen ; en die haar niet de tederhartigfte believingen bewees, wierdt fchuldig gerekend aan het fchenden van een godsdienftig gebruik, welk zy met de uiterfte zorgvuldigheid deeden onderhouden.
Indien de verbeeldingskragt der mannen zomryds fterker geweest zy dan die der vrouwen; indien zy te ryk geweest zy in het uitvinden van wonderen en harsfenfehimmen , zo wel in dit als in veele andere opzigten , niet minder zeker is het, dat alles wat op eene zwangere vrouw te fterk kan werken , alles wat haar kan ontrusten, doen fchrikken en haare vermogens krenken, insgelyks, naargelang van deszclfs kragtdaadigheid, de tedere keeten der vrugt, die zy draagt, kan verbreeken , en derzclver formecring of ontwikkeling ftooren.
fdet is een zetregel in de Geneeskunde , door hipp ocrates allereerst opgemerkt, dat elke fchielyke en onverhoedfche verandering in ons lichaam > ons altoos ziekten veroorzaakt , ten minften zo wy niet fterk genoeg zyn om daar aan tegenftand te kunnen bieden. De vloeiftoffen, in
eene



PRYS VERH AND EL ING. ar
eene fnelle en oogenbliklyke verandering, nier fchielyk genoeg wykende voor de onvoorziene geweldige trilling der veefelen, raaken zy in verWarring, blyven eensklaps ftil ftaan, of ook wel, met groote golven , om zo te fpreeken, na binnen te rug vloeiende, wordt de orde en het evenwigt der dierlyke huishoudinge omverre geworpen. Dus moet 'er jegens de zwangere vrouwen groote omzigtigheid gebruikt worden; uit vreeze van de helderheid van haaren geest, die zo gereed ontrust wordt , te zullen ftooren , moet men wel op zyn hoede zyn, om haar onverhoeds geen goed , veel min kwaad nieuws te vernaaien (6).
Doch
(6) 'Er zyn Vrouwen, zoaandoenlyk van aart, dezulke , by voorbeeld, die met opftygingen gekweld zyn, dat de geringde onbedagtzaamheid, in haare tegenwoordigheid gepleegd, haar zeer fterk kan treffen, en voor de Vrugt, die zy draaien, doodlyk worden. Mohgagni verhaalt het geval eener Vrouwe , die , eenen Zoon begeerende, Tan eene Dochter beviel. Op het berigt hiervan, haaronvoorzigtig door haaren man gegeeven, verviel zy in eene zo groote zwaarmoedigheid, dat zy kort daarnaaoverleedt. Van s wie ten, die groote Lyfartz eener groote Koninginne, welke nevens ons zyn verlies betreurt, hadteene zwangere vrouw gekend , die zeer gerust hadt geflaapen terwyl 'er in haare buurt brand was ontdaan; haare Moeder, B 3 'saa-



22 J. B ALLEXSERD,
Doch gelyk 'er onvoorziene omftandigheden en oorzaaken van onverwagee verfchrikkingen kunnen gebeuren, tegen weike de menschlyke voorzigtigheid> en de voorfchriften der Gcneeshecren , de zwangere vrouwen niet kunnen beveiligen, moeten wy hier de voordeden van onverfchrokkenheid en moed aanpryzen , van zulk een moed inzonderheid , die meer tot hoop dan tot vrceze overhelt, en , door herhaalde werkzaamheden, zich boven alle voorkomende gebeurtenisfen en voorvallen verheft.
Dus heb ik, myns agtens,_ genoeg gezegd van de noodige vereischten der Vaders en Moeders, en van de leevenswyze, die eene Vrouw moet in agt neemen , zedert het eerde oogenblik haarer bevrugtinge , tot op den laatden tyd haarer zwangerheid. Laat ons thans onderzoeken, langs welk een weg het kind , naa dat het uit zyne gevangenisfe verlost is, en zyne banden verbroken heeft, om zich aan de zorge der menfehen over te geeven , af hanklyk zal worden van de goed-
wil-
'sanderendaags, haar hiervan verwittigende, engelukwenfchende , dat de flaap hasr voor alle vrceze hadt bevryd , wierdt deeze vrouw oogenbükkelyk van flerfce trillingen en flaauwten overvallen, die gevolgd wierden van bloedftortingen, en een misdragt van eene Vrugt van vier maanden.



PR YSVER HANDELING. 23
willigheid, het vernuft of de onbedrevenheid der zulken, welke de Natuur of het belang ter zyner hulpe roept. Wy zullen eerst handelen van do noodige voorzorgen by de bevalling ,• vervolgens van de oppasfingen aan den jonggeboorenen vcrfchuldigd , van den pligt der Moederen om haare kinderen te voeden en te zoogen , ten einde om hen te bevryden voor de tweede algemeene oorzaak , die zo veelen hunner doet fneuvelen.
B 4 TWEE-



24 J. BALLEXSERD,
TWEEDE AFDEELING.
Het gebruik van gehuurde Winnen; de tweede oorzaak van het overtyden der Kinderen.
Te vergeefs zou men voer de Vrugt, geduurende de negen maanden van Zwangerheid, gezorgd hebben , indien een enkel onvoorzigtig oogenblik het in de bevalling kan doen fncuvelen, of zyn lichaam aan zwakheid of mismaaktheid onderheevig maaken. Het is , derhalven, van belang, den loop en de wetten der Natuure in deezen arbeid wel te kennen, om te weeten , of men haar moet te hulpe komen . of het geheelc werk aan haar overlaaten. Met leedweezen vinden wy ons genoodzaakt te betuigen, dat 'er zelden eene Vroedvrouw wordt gevonden, genoegzaam voorzien van de noodige kundigheden, om haar beroep wel waar te neemen. De mcestcn verveelt het, haaren evenmensch in lyden te zien; zy tragten haar de behulpzaame hand te bieden; en door haare onbedagtzaame poogingen of gewettigde dwaalingen , maaken zy dikwyls eene verlösfing moeilyk , die onder een voorzigtiger en
be-



PRYSVER HANDELING. 25
bekwaamer beituur, eenvoudig en met den loop der Natuure overeenkomftig zou geweest zyn.
Zal eene verlosfing naar wensch gelukken, of althans door de fchuld der menfchen niet belemmerd worden , moet men zorgvuldig onderscheiden tusfchen de waare en de valfche pynvlaagcn. Vrouwen , die verfcheiden kinderen hebben ter vvacreld gcbragt, of ervarene Vroedvrouwen, zyn hier alleen voor misdagen beveiligd. — De Natuur is , in een waaren arbeid , bykans altoos genoegzaam voor haar zelve; zy baant doorgaans den weg met een zo goeden uitflag, zy weet zich van de gepaste oogenblikkcn zo wel te bedienen, de hinderpaalen uit den weg te ruimen , ter bekwamer tyd te rusten , gunfh'ge oogcnblikken voort te brengen, nuttige pynvlaagcn en heilzaame gillingen te verwekken, dat het niet voorzigtig is haar te tergen , voornaamlyk wanneer het hoofd des kinds zich voor de opening vertoont: eene gelukkige ligging, die men moet tragten te behouden , dewyl in dat geval weinig vreemde hulp vercischt wordt. Ik dring te fterker aan, op het gevaar van ontydige en verhaaste poogingen , en op de nuttigheid en noodzaaklykheid van geduldoeffeninge op dit tydftip , omdat het tegengefteld gebrek dikwyls in één oogenblik het werk van negen maanden vernietigt, en eenever13 5 los-



26 J. BALLEXSERD,
Josfing , welke de gunftigSe voortekens vertoonde , moeilyk maakt (7). Indien derhalven de kunst aan eene Vrouwe in den arbeid haare hulp biedt , laat het alleen zyn om alles in zyn geheel te behouden , en de uitdryving van het lichaam te bevorderen , door de Baarmoeder in ftaat te dellen om haar werk zegepraalende te verrigten ; laat het niet zyn om de Natuur te geleiden, noch om den tyd, dien zy aan haar werking wil beftccden , te bekorten; haare fchynbaare traagheid wordt voordeelig , dewyl de deelen dus tyd hebben om zich allengskens uit te zetten, zonder gevaar
(7_, Cr antz verhaalt het vcrfcbrikkelyk voorbeeld van eenen Wondheeler, die, naa alvoorens den tang in het harsfenpan der vrugt gedrukt , en een gedeeite der harsfenen te hebben uitgehaald, een uur daarnaa het kind nog leevendig ten voorfchyn bragt, doch zo wreed gekwetst, dat het, door zyn pynlyk fchreien, hem zyne wreedheid fcheen te verwyten , en wraak te eifchen. Saviard ver¬
haalt het zelfde van een Wondheeler, die hem in de Vroedkunde onderwees en de ven ter isopenhanig genoeg om diergelyk een geval, als hem zeiven gebeurd, te verhaa. len, met oogmerk, om aan de lieden van zyn beroep te leeren , nimmer een kind als dood te behandelen, enkel op het getuigenis der Moeder en der Vroedvrouwe. Wy hebben het voorbeeld van eene Vrugt, in den hals der Baarmoeder bekneld, naadat iietwateral was weggeloopen, en naa eenen arbeid van vyf of zes dagen gelukkig verlost.



PRYSVERIIAND EL ING. 27
vaar van aldaar eene ontftecking te verwekken of eene koorts te veroorzaaken , wanneer men haar geweld heeft aangedaan.
Het natuurlyk gevoel alleen is genoeg ter aanpryzinge , om tot eene Vrouw , in den arbeid, te fpreeken met een tederhartigen en medelydenden toon , doch tevens met eene houding , die alle verzekerdheid en geenerlci ongerustheid aankondigt. Zy moet vryheid hebben om te gebieden , te gillen, en de perfoonen, welke haar mishaagen , buiten de kamer te. laaten gaan. Zy moet haare poogingen van vrugt kunnen doen zyn ; haare voeten , handen en heupen moeten fteim hebben tegen iets, 't welk wederftand biedt, in diervoege , nogthans , dat het Staartbecn onbelemmerd agterwaards kan wyken : in één woord, opdat het kind geenerlcicn tcgenftand tegen eenen vryen uittogt ontmoete, moet zy eene houding aanneemen , welke gemaklyk is voor haar zelve en de omfhmders.
De Natuurlyke Verlosfing , zeggen wy , is die, welke door behulp der Natuure alleen wordt uitgewerkt ; dat wil zeggen , door de geftadige pooging der wateren , met hun bekleedzel in den Mond der Baarmoeder beflooten, als mede van de agtervolgende zamentrekkingen van dit deel , en van de bcwecgingcri en herhaalde trekkingen der
Vrugt.



28 J. BALLEXSERD,
Vrugt. Vrouwen , wier Bekken de vereischte gcftalte heeft, en die, door eene werkzaame leevenswyze , haare Ingewanden verfterken , bevorderen daar door de veerkragt haarer Spieren , en yerfchaffen aan haare vogten de noodige dikte. De zodanige, welke, door de rust, niettezwaarlyvig, noch, door buitenfpoorigheden, magtloos zyn geworden, genieten dit voordeel, gelyk alle deWyfjes der Dieren, by welken de Natuur alleen , bykans altoos, tot deeze verrigting voldoende is, omdat zy alles watzy verrigt, met orde doet, wanneer zy geenen tcgenftand ontmoet. Indien derhalven eene Vrouw welgemaakt van lichaam zy, en haar lichaam zich op het verst hebbe uitgezet onder kleederen , welke gemaklyk genoeg zyn , om aan de vogten een vryen omloop , en alle haare deelcn de noodige fpceling te laaten; indien zy breed genoeg zy van zyden en heupen, cn haare kragr.cn niet misbruikt hebbe , invermaa-. ken of cenige andere gelegenheden: in één woord, indien zy den Leefregel gevolgd hebbe, dien wy haar hebben aangeweezen , is 'er alle reden om te hoopen , dat de Natuur genocgzaame poogiugen zal aanwenden, en dat, onmiddelyk naa een korten arbeid , haar gillen van het gefchrei van haar kind zal vervangen worden. Dit oogenblik is, misfehien, het tydftip der vaderlyke tederhar-
tig-



PRYS VERHANDELING. z$
tigheid , cn van de zegepraal der huvvelyks aandoenlykhcid. Thans Haat de Kraamvrouw , met een goedwillig oog, haar gezigt op den prys haarer vermoeiende poogingen, en op haaren Echtgenoot , welke 'er de getuige en oorzaak van is. Zy geniet des zo veele vreugde , dat zy reeds de fmarten van het kinderbaaren heeft vergeeten.
Het Kind, zo ras het gebooren is, moet voor Zigtig aangevat en gelegd worden in zagteLuiers, die wel droog, en, wanneer het winter is, middelmaadg warm zyn moeten : want de zwaare en fpoedige koude moet, in deeze eerfte oogenblikken des leevens , vermyd worden; en wel om de gemaklyk te begrypene reden , van het gevaar eener te fpoedige veranderinge. Men moet het Kind op eene veilige plaats leggen , tot dat de Vroedmeester de Moeder voor een oogenblik kan verlaaten , om te onderzoeken , of des kinds ledemaaten , in den arbeid, gebroken of gekneusd zyn , en of alles zich in zynen vereischten en namurlyken ftaat bevindt.
Naadat hy alle de deelen van het Jonggebooren Kind bezigtigd heeft, moet hy het wasfehen, en zagtjes afdroogen met een linnen doek of een kleine fpons, zagt gemaakt door dien te leggen in een welriekend water; Loogwater is hiei toe zeer dienftig ; door zyne zoutigheid is het volmaakt
pp.
Zorge » welke voor den |onggeboorenenmoet geJraagenworden.



3o J. BALLEXSERD,
gefchikt ter wegneeminge van eene foort van witagtigen cnlymerigenMos, waarmede het Lichaam bedekt is, en wier laag, in verfchillende kinderen , meer of min dik is. Men wil , dat dit fchuim, ontftaan door het grondzakzcl der wateren , of door de ftoffe, welke de Slym- of Vetkliercn verfchaffen , welke zich met het water niet kunnende vermengen, genoodzaakt is zich op de oppervlakte van den huid vast te zetten , en aldaar , geduurende eenige maanden , opeen te groeien ; dat dit fchuim , zeg ik , noodzaaklyk was voor het Kind, in de Baarmoeder beflooten, ter voorkominge van eene te groote uitwaasfeming zyner zappen , ter oorzaake van de warmte der plaatze , welke het bewoont. Wat hier van zy , dit fchuim moet weggenomen worden , zo ras het Kind ter waereld is gekoomen : dewyl het de zweetgaten fluitende, de noodige doorwaasfeming zou verhinderen ; en eene gefladige ontlas-ting van overtolligheden verhinderende, zoude het, wederhouden zynde, niet nalaatengevaarlyk te worden. De Moeders der jonggebooren Dieren zyn hieromtrent zeer zorgvuldig ; het is bekend , hoe oplettende zy zyn om haare Jongen te> likken en te reinigen , met haaren kwyl, die eene foort van Loog of Zeep is, daar toe zeer gefchikt.
Naa-



PRYS VEPvII AND ELING. 31
Naadat het Kind behoorlyk gewasfehen en gereinigd is, en men, met kleine wiekjes, de Neusgaten , de Ooren, den Mond, de Oogen en alle verdere openingen heeft gezuiverd , droogt men het af , en men wryft het zagrjes, met rtelffieetene en zagtc Doeken , tot dat het over het gehecle Lichaam rein zy. Men begrypt ligtelyk, dat de verregaande tederheid van alle zyne Lichaamsdeelcn, van zyne beenderen , welke zo buigzaam zyn als wasch , vordert, dat zy van de perfoonen , die het kind behandelen , zeer omzigcig moeten aangeraakt worden , en dat men, in deeze geheele behandeling, met zeer veel zorgvuldigheids en behendigheids , moet te werke gaan.
Indien het Kind , naa zyne ter waereldkomst, zich verzwakt en afgemat vertoont, in gevolge van eene moeilyke verlosfinge of van eenigc andere oorzaak , kan men den omloop zyner vogten en zyne kragten herltellen met een gering hartfterkend middel , by voorbeeld , met gezuikerden en laauwen wyn , met een weinig honig en kaneel ; doch zo het zich vol leeven en welvaarende vertoont , moet men aan hetzelve niets geeven , voor dat het de vuiligheden des Buiks, langs de gewoone wegen , en door den Mond veele flymen is kwyt geraakt, welker ontlasting
men



Toeftand van het JonggeboorenKind.
32 j. ballexserd,
men zo veel mogelyk moet bevorderen. Ten deezen einde , ongctwyf'eld , en om deeze vrocgtydige ónrJastingen af te wagten , is het, dat de Natuur het Kind onvatbaar voor den honger maakt , en hetzelve zyn voedzel niet aanwyst, dan eenige uuren naa de geboorte , en dat zy ons aanwyst, tien of twaalf, ja zelf, indien het noodig zy, vier en twintig uuren daar mede te wagten , om de Moeder de noodige rust en bedaardheid te doen herwinnen, door een gezonden flaap en het gebruiken van een weinig voedzel.
Onder de veranderingen , welke het nieuwgcbooren Kind ondergaat, zyn die , welke uit de zwaarte der lucht of de drukking van den dampkring voortkoomen, de eerfte en gevoel igftc. Zo ras is het niet doorgegaan door de Engte, die aan hetzelve den weg tot het daglicht baant' of het verrigt eene werktuiglyke inademing , die het gevolg is van de drukkinge , welke het veerkragtig maakzel van zynen buik ondergaan heeft in de Baarmoeder door de wateren van 'het Lnmvlies en van de nog flerker drukkinge , welke dezelve zomwylen in de geboorte heeft gelee* den. Deeze wederwerking der zyden , veroorzaakt noodwendig eene leedige ruimte in de Thorax, welke aan de Lucht, door den Mond ïn de Neus van het Kind, den doortogt verkenen-



PRYSVERHANDELING; 33
ncnde , door haare aanraaking van het Snotvlies, hetzelve doorgaans doet niezen; deeze vloeiftoffe, vervolgens, deLongpyp dooiïoopende,cnonmiddclyk in de buizen der Long indringende , wordt dit Ingewand, dat dus lang onbewceglyk, en in eenen ftaat van traagheid hadt geleegen , uit zynen flaap als 't ware opgewekt; deszelfs vaten worden opgevuld en breiden zich uit; die vol waren, ontlasten zich, en brengen hunne overtolligheden over in andere kanaalen ; alle de werktuigen der adenihaalinge raaken aan den gang; 'er begint eene nieuwe orde van omloop der vogten; het gehcclc Lichaam is in eene foort van ftuiptrekkende bcwecging, en deeze toeftand houdt niet op , voor dat de buitenlucht overal heeft kunnen indringen, en door haare veerkragt weérftand bieden aan eenen tegenftand , zo groot als de drukking van den Dampkring.
's Menfchen eerfte oogenblikken zyn kenbaar door behoeften; dat wil zeggen, ter handhaavinge zyner beftaanlykheid, moeten noodwendig verfcheiden gelykfoortige oorzaaken zamenloopen, zonder welke hy het beftaan, welk hy heeft ontvangen , niet zoude kunnen doen duuren. Gelukkig zou hy zyn, zo hy met geene andere zwakheden , dan die zyner onmagtige natuure, hadt te kampen : men zou hem, uit eene in fchyn C ge-



34 J. BALLEXSERD,
}
Ieder
Moeder moethaa re Kin. ders met haar eigen Zog voe den.
Gevaaren van gehuurde Minnen.
;eringe oorzaak , een groot voordeel zien trekcen ! Maar hy verkiest om de proef te neemen ,an de grilligheden der Mode , .of van de verkeerdheden van eenen avcrechtfchen weg, in onkundige of loontrekkende handen, die dikmaals :en gebouw doen inftorten, om welks behoudenis fchuldige Moeders zich niet genoeg bevlytigd hebben.
Dat 'er, weinige oogenblikken naa de Verlosfing, eene geheele omkeering in de borften der Moeders gefchiedt, dewyl het melkagtig zap in de geflootene Baarmoeder niet meer kan indringen , en dat deeze omkeering duure zo lang toe dat het Vogt, waar van wy gefproken hebben, zich geheel gezet heeft en begonnen is gekleinsd te worden ; dit is eene algemeen bekende zaak, en alle Moeders ondervinden het. Maar dat dit Vogt gefchapen is tot voedzel van het Kind, tor dat de allengskens toeneemende groei zyner verteerkragten , en de uitbotting der tanden, het in ftaat ftclle tot het gebruik van een vaster voedzel , 't welk nieuwe kragtcn vordert om te kunnen verteerd worden ; ■ dat dit Vogt het best
gefchikt zy ter bevorderinge van des Kinds ontwikkelinge , van zyne dierlyke verrigtingen , en van de gantfche werktuiglykheid zyns beftaans, wanneer hy he tuit eene gezonde bron ontleent:
dit



PRYS VERHANDELING. 35
die heb ik voor, hier wat omdandiger te bewyzen, als mede om aan te tooncn , dat de tegenoverflaafide handelwyze , de te veel betreeden weg* den wil der Natuure wederdreevende , de Moeder zo wel als het Kirfd in gevaar dek van te (heuvelen aan geduchte ziekten, of om beginzels van zwakheid over te neemen , welke het leeven onaangenaam en wisfelvallig zullen maaken.
In de eerde plaats beweer ik , dat het zoogen der Moeder even zeer overeendemt met de orde der Natuure als de Zwangerheid zelve ; en dit voordel hangt af van de eerde beginzels der kennisfe van het Menfchelyk Lichaam. Want gelyk 'er geene deelen aan ons Lichaam zyn , welke niet hunne gebruiken en eigenfehappen hebben, zo heeft de Voorzienigheid , de Vrouwen twee bewaarplaatzen , of liever twee bronnen , die terdond naa haare Verlosfing ontfpringen , geevende , daardoor, ongetwyfeld, willen zorgen voor het behoud der jonggeboorene Kinderen, en hen daaruit hun voedzel doen trekken.
Het is zelf eene bewonderenswaardige nyverheid der Natuure, dat op het oogenblik als het Kind zich zoekt te verzadigen op den fchoot zyner Moeder, hetzelve aan haar reeds den gewigtigden dienst doet. Terwyl het Kind der Moeder behulpzaam is in het ontlasten van een Vogt, Ca dae



36 J. BALLEXSERD,
dat voor haar zelve niet gefchapen was, bevrydt hetzelve haar , langs de gewoone wegen, van eene overtolligheid, welke haar aan degeduchtfte toevallen, en zelf aan de zekcrfïe gevaaren, zoude blootftellen , indien het opgehouden of gebrek" kig afgeleid wierdt. De meeste zwakheden, aan welke eene menigte Vrouwen zukkelen, ontftaan uit haare losheid en onagtzaamheid ten deezen opzigte ; en zo men derzelver waare oorzaaken nafpoordc , zou men bevinden , dat zy daar uit ontftaan, of dat zommige kwalyk gezoogd hebben , of dat andere haare Melk langs een verkeerden weg hebben afgeleid (8).
Ge-
(8) 'Er is ééne oorzaak voorhanden , die wy, hoewel reeds meermaalen aangeweezen, niet met ftilzwygen kunnen voorbygaan, als zynde even nadeelig voor de gezondheid als voor de geftalte der Vrouwen : wy bedoelen het gebruik om het Lichaam te knellen , en het zelve , door middel van naauwe Ryglyven, allengskens dunner te doen worden. Wie kan 'er, indedaad, aan -twyfelen , of de buitenfpoorige Mode,bet ongerymd en barbaarschgebruik, var, het Vleesch , de Zyden, de Ingewanden te wryven, in één woord , van de natuurlyke geflalte te bederven, om eene andere, in derzelver plaats, aan te neemen, onder de Vrouwen de meest algemeene oorzaak zy van haare veelvuldige miskraamen, of zwaare Verlosfingen, als mede van kaare onbekwaamheid om haare Kinders te zoogen ? De moorddaadige drukking, welke zy, Yan tyd tot tyd, over
de



PRYS VERHANDELING.
37
Gelyk ieder Vrouw in haare Melk een haarbyzonder eigen hoedanigheid bezie, uit het onderfcheid van het fpysverteerend zuur van haare Maag oorfpronklyk, en het Colostrum , die witagtige Chyl, welke in haare borsten, onmiddelyk naa haare Verlosfing, wordt afgefcheiden, verfcheiden hoedanigheden bevat, welke, ieder op haar zei ven genomen, genoeg zouden zyn om haar van groot nut te doen worden, zo beweeren wy, dat haar Kind dit Vogt moet influrpen, zich daar mede voeden : deels om het overfchot van het Meconium af te dryven , en het Kind, door de zuivering der eerde wegen, voor pynlyke fnydingen te beveiligen, deels om in hetzelve eene zagte doorwaasfeming te verwekken , en zyn Lichaam tot het ontvangen van een vaster voedzel voor te bereiden. Want naar maate de behoefte om te
ee-
de geheele uitgeftrektheid van den Buik, de Lendenen en den Onderbuik hebben geleeden, heeft de kleine vaten verbryzeld, enden doortogt der Melk geflooten; 'ergefchiedc eene aanmerkelyke en hebbelyke afwending van alle de zappen na de Baarmoeder ; en deeze ongefteldheid , zo gemeen onder de Stadbewooneresfen, maakt haar kwaadvogtig, ongemaklyk voor haareEchtgenooten,onbekwaam tot de voortteeling, onbekwaam ten minften tot het bewaaren der Vrugt, en gevolglyk tot het afdoen van de taak, welke de Natuur met haar beoogd hadt.
c3



33 J. BALLEXSERD,
eeten toeneemt, en de noodzaaklykheid der eerde ontlastingen ophoudt, verliest dit Vogt zyne buikzuiverende kragt; het wordt dikker en lyviger, en het heeft alsdan alle de hoedanigheden verkreegen, welke, ter voldoeninge aan meer gevormde zintuigen, kunnen begeerd worden. Twee fpeeltuigen , volmaakt gelyk gedemd , hoewel van eene verfchillende grootte , zouden degts eene onvolmaakte fchets geeven van de volmaakte overeenkomst tusfehen de Moeder en het Kind, welk zy zoogt. De tedere Zceven van het Kind , zyne tedere Vaten , vatbaar voor zulke gedalten en zulk eene ruimte , als dczelven het best voegen, wenden en keeren I zich in zulker voege , dat in dezelfde maate en evenredigheid, als het voedend zap in 's Moeders borden wordt toebereid , zich tevens in het Lichaam van het Kind alles fchikke, om het, zonder moeite, te ontvangen en te verteeren.. .,
Aldus vindt het Kind, zints den eerden dag zyner geboorte , eene bepaalder evenredigheid vastgedeld ten aanzien van zyne tedere zintuigen, cn die met de natuur zyner Vogten meest over. eendemt. Maar waar ontmoet het deeze zo noodzaaklyke , zo wenscblyke Evenredigheid ? In de -.armen en onder het hart van het dierbaarde dat het op de waereld heeft, van. eene naauw toeZien-



PR YS VERHANDELING. 39
ziende Moeder , niet minder oplettende om alle rampen, welke het zouden kunnen beltonnen, af te weeren , als yverig om aan de zulke , van welke het reeds wordt aangerand , verligting toe te brengen. Welke zorgen zyn dierbaarder! Welke tederheid kan beter geplaatst zyn ! Indien het hart maar één (lap- deedt, de Natuur zou de overige doen : want haare taal zegt aan alle leevendige Weezens, dat hunne verknogtheid aan de geenen, aan wien zy het leeven hebben gegeeven,, aangroeit naar evenredigheid van de moeite, welke zy neemen , om het hunne te bewaaren. Zy boezemt hun allen dat verwonderlyk Inftinkt, die gelukkige waakzaamheid in , welke hen aanfpoort , om de menigvuldigftc oppasfingen met vermaak te verrigten. Indien men 'er onder ons te dikmaals van afwyke , het gefchiedt alleen, door zich lafhartig te laaten medevoeren met den itroom van een van ter zyde inkoomenden aandrang , en door zich te laaten verblinden door voorbeelden, welke, ongelukkiglyk, min fchandelyk dan misdaadig zyn.
In de gehuurde Minnen moet gezogt worden ■ de oorfpronklyke oorzaak van de, meeste fcherpe Ziekten , door welke de Kinders, in den vroegften leeftyd , zo dikmaals aangetast worden en bezwyken. De misflagen, welke deeze VrouwC 4. lie-



4o J. BALLEXSERD,
lieden, ten aanzien van haaren Leefregel, begaan; het gebrek van oplettendheid op de hoeveelheid van fpyze , welke zy gebruiken ; de onmogelykheid , in welke zy zich bevinden , om zich van het vereischte voedzel te verzorgen; haare harde en moeilyke lecvenswyze : deeze en eene menigte andere drukkende omftandigheden, met welke zy zo menigmaalen gekweld zyn , laaten niet na groote veranderingen in haare Melk te wege te brengen ; en haare onbedagtzaamheid in andere opzigten , haare misdagen en onvoorzigtigheid, deelen de kleine ongelukkigen, haarer zorge aanbevolen , de eerfte beginzels mede van dien zwerm van onheilen, onder welke zy zullen bezwyken.
Niets, in de daad , is zo zeldzaam, dan Kinders van de Minn te zien t'huïs komen , zonder eenige uitwendige mismaaktheden, of eenig blyk te vertoonen van de grootfte ongemakken, welke door den tyd, en de verltandigfte oppasfingen, naauwlyks kunnen verholpen worden. Zommigen,aan deeze of geene Ledemaaten verminkt, of wanftallig gemaakt door tegennatuurlyke buigingen en draaijingen huns lichaams, zyn dikwyls met buikloopen , overvallen, enz. gekweld; anderen , bleek , opgeblaazen, of vermagerd, draagen met moeite een leevensvonk, die elk oogenblik gereed is om uitgebluscht te worden.
Doch



PRYSVERIIANDELING. 41
Doch de arme Kinders raaken niet vry met het verlies hunner gezondheid, in onbekende en loontrekkende handen ; hun kwalyk gevoed en gebrekkig opgepast lichaam heeft gemeenfchap' met hunnen Geest, en ongetwyfeld invloed op hun Karakter. Althans heeft dit gevoelen vry veel waarfchynlykhcids, en men heeft op geene losfe gronden geloofd, dat een Minn, in zekeren op» zigte, den eerften fteen konde leggen aan het gebouw der gcduchtfte hartstogten. Alle de verdichtzels, van menfchen, opgekweekt door wreede en bloeddorftige Dieren, zyn aan dit gevoelen den oorfprong verfchuldigd. Indien dan de Neigingen van eene met kwaade hebbelykheden doortrokkene, onmaatige,en misfchicn wreede Vrouwe , op haaren Vocdfterling, door middel van het Zenuwvogt en het Dierlyk zap, welke hy zuigt, kunnen overgeplant worden; indien zy, door den arbeid uitgedroogd, door vermoeicnisfengedrukt, hem flegts eenen van zweet rookenden boezem aanbiedt, uit welken ter naauwer nood een verzuurde en ontftookene Melk getrokken wordt; of indien zy, hem eene Chyl aanbiedende, voortkoomende uit een bitteren Gal, het zaad der heilloosfte Ziekten mededeelt : wat waagt gy niet, barbaarfche Moeders, door het vertrouwen Van een zo dierbaar Pand aan eene onbekende t C 5 Wie



42 J. BALLEXSERD,
Wie zal u zeggen, dat deeze Vrouw niet het hart bedorven heeft door een langzaam knaagend en weezenlyk verdriet, of misfehien gefolterd door wreede zelfswroegingen! En genomen dat 'er geen gebrek aan haar Lichaam noch aan haaren Geest ware, wie bemerkt niet, dat de knellendfte armoede, haar noodzaakende om eene offerande te doen van de oppasfingen, welke zy aan haar eigen kind verfchuldigd is, uw kind aan alle kanten zal omringen ; dat het zal woonen in een vogtig en morsfig Vertrek, daar het van allerlei foort van Infekten zal geplaagd worden, en dat het, in ftede van de frisfche Landlucht te genieten, zal kwynen in het midden van ftinkende morsfigheid ?
Doch laaten wy onderftellen, dat eene Minn in 't geheel geen gebrek lyde ; laaten wy onderftellen, dat zy oppasfende, zindclyk, verftandig en zelf genoegzaam verknogt is aan de geheiligde Moederlyke pligten, om niet de haatlyke offerande te doen, welke wy haar verwecten hebben. In dit geval moeten wy noodwendig onderftellen dat zy zich in eene van deeze drie omftandigheden bevindt: haar kind moet in haare armen geftorven zyn — zy moet het gefpeend hebben of zy moet twee kinders tevens kunnen voeden. In een deezer gevallen moet zy noodzaaklyk zich
be-



PRYSVERHANDELING. 43
tevinden ; maar laat ons zien , wat hieruit 011vermydelyk moet voortvloeien.
Indien deeze Vrouw haar kind verlooren hebbe, dit is reden genoeg om de moeite te befpaaren om haar niets meer te vraagen, en by haar geen verder onderzoek te doen; haar kind is aan eene ziekte of door een toeval geftorven; en dan Wordt zy reeds zo verdagt of liever zo afkeurenswaardig, dat alle verder onderzoek volftrekt overtollig zyn zou.
Bevindt zy zich in het tweede geval; dat wil zeggen , heeft zy haar Kind gefpeend, dan zal gewisfelyk haar Melk te zwaar, te oud zyn, dan dat zy voor den jonggeboorenen tot een wenschlyk voedzel kunne verftrekken: in ftede van aan hetzelve te verfchaflcn het ligt en natuurlyk geneesmiddel , die verdunnende, afdryvende ftoffe, bekwaam tot het zuiveren van zyne Maag en Ingewanden, en om in zyn Bloed die vloeibaarheid te veroorzaaken, welke daar aan voegt, om hetzelve tot aan de uiterfte einden der kleine vaten te brengen, zal dusdanig eene Melk verftoppingen veroorzaaken, en zyne kragten verzwakken , in plaats van dezelven te doen aangroeien.
Eindelyk, indien de Minn zich bevindt in het derde geval; dat wil zeggen, indien zy twee kinders tevens wil voeden , wie zal u verzekeren,
onna-



44 J. BALLEXSER.D,
onnaiuurlyke Moeders, dat deeze Vrouw zo wel eene Moeder als gy zelve zyn zal, en dat haar eigen kind niet alle haare zorgen en oppasiingen tot zich zal trekken, terwyl het uwe, dus door eene misdaadige onverfchilligheid aan het Geval overgelaaten, misleiden zal kwynen op eenen reeds uitgezoogen boezem , of fneuvelen door overmaate van een door kunst gemaakt voedzel?
Wil men zich in zyne kinderen zien herleeven, men moet reeds van het oogenblik der geboorte daar aan beginnen te arbeiden, en dan alleen kan men op een gelukkigen uitflag hoopen. In deezen leeftyd, hangt de Natuur in evenwigt tusfchen het goede en het kwaade, en het Lichaam tusfehen gezondheid en ziekte. Van deeze waarheid gemoedlyk overtuigd, zouden de Moeders, ongetwyfeld, zich haare onverfchilligheid ten deezen aanziene vervvyten, en minder van het middelpunt haarer beftemminge afwyken, indien de zulken, welke, om zo te fprecken, de verdeediging der Menschlykheid, welker bewaaring hun is aanbevolen, op zich neemen, eerderde getrouwe Tolken der Natuure, dan de lafhartige believers van eene verblinde en moorddaadige gewoonte waren j indien zy deezen Moederen voor oogen hielden, dat men niet kan heerfchen over < de Natuur dan door haar te gehoorzaamen — dat



PRYS VERHANDELING. 45
zy alles niet orde doet — dat de behouding haar doelwit is, en dat het Melkagtig Zap niet te vergeefs, terftond naa de verlosiing, in de Borsten klimt; maar dat de formeering van dit Vogt, deszelfs verfchyning ten tyde als het Kind zich tot het leeven en het licht begint te bereiden, niet minder een bekwaam en heilzaam geneesmiddel, dan een gepast voedzel is, om in zyne tedere Zintuigen de fterkte en gezondheid te doen uitfpruiten, zyne ontwikkeling te begunstigen en het leeven te onderhouden. 6 Frankryk! konde ik tellen , hoeveel het verfmaaden deezer heilzaa'me gewoonte, in weerwil van zo veele raadgeevingen, u elk jaar, elk dag, koste, myne berekening zou u met fchrik en verbaasdheid vervullen (9).
Ieder
Cs>) Bodin verhaalt, in zyn Boek over het Gerneenebest, dat hem uit de Lysten van een Hospitaal, in Frankryk zyn Vaderland, is gebleeken, dat van vyftig Kinderen, daar gebragt, naauwlyks één tot volwasfenheid gekoomen was. Nog onlangs heeft men beweerd: ,, Dat „ 'er niets heilzaamer, niets verftandiger kan uitgedagt wor. „ den , dan de zorge, welke te Perpignan voor de Von9I delingen wordt gedraagen, en dat evenwel bykans niet „ een in leeven blyft. Van de honderd kinderen, zegt „men, daarenboven, welke jaarlyks derwaarts worden
gezonden , bereiken bezwaarlyk eenige weinigen den
„ ouder-



4Ö J. BALLEXSERD,*
Ieder Moeder, deezen pligc betragtende, zou zich veele Ziekten befpaaren, en ieder Kind, zints den aanvang zyns beftaans, gewoon aan een voedzel, 't welk zyn aanweezen bewaard, zynen wasdom ontwikkeld heeft, zou daar in meer overcenkomsts met zyne tedere Zintuigen vinden, dan in een vreemd voedzel, dat dikwyls zwaar en ftrydig genoeg is met zyn teder Werktuig, om hetzelve niet te kunnen verteeren, zonder dat daartoe poogingen worden aangewend, welke deszclfs Eenflemmigheid verbreeken, en, misfehien, wel dra hetzelve geheel zullen floopen.
Niet alleen moet deeze gewigtige bezigheid voor de Moeders worden overgelaaten, dewyl de affchciding haarer Melk alsdan volgens de orde der Natuure gefchiedende, zy geenen vyand meer te duchten hebben, en deeze Melk meer overeenkomsts met de Vogten haarer kinderen
heb-
„ ouderdom van zeven jaaren, om vervolgens na het Hos„ pitaal der Bermhartigheid gezonden te worden". Op het gezigt van deeze algemeene Slagtinge, hebben eenige kundige Burgers, zich verontwaardigende over zo veele moedwillige Doodflagen, hunne ftemme verheft tegen het gebruik van gehuurde Minnen, en aangetoond, dat het niet minder de fchande der Moeders, welke hetzelve volgen, uitmaakt, en de wanhoop der Familien, dan het den ondergang der Staaten veroorzaakt.



PRYSVERIIANDELING. 47
hebbende, hen beter voedt, en hun beter vleesch geeft; maar ook, omdat haare waakzaame tederheid zich volmaaktlyk fchikt naar duizend kleine oppasfingen , naar duizend geringe oplettendheden , welker verwaarloozing van zommigc, en enbcfcheidene aanwending van andere, niet onder de geringde oorzaaken zyn te tellen, om welke zo veele kleine Schepzeltjes, in deezen tederen ouderdom , eer met den Dood worftelen, dan gezegd kunnen worden te leeven.
AANMERKINGEN.
Keuze eener Minne, in gevalle van weezenlyke noodzaaklykheid. Haar
Leefregel.
Nïta dus aangetoond te hebben de noodzaaklykheid , en de verpligting der Vrouwen, om haare eigen Kinders te voeden en te zoogen, om zich het naaberouw te befpaaren over den be« fchreienswaardigen toeftand , aan welken haare onverfchilligheid en verwaarloozing deeze onfchuldige flagtoffers zoude blootftellen; naa beweezen te hebben, dat deeze Lesfen niet flegts raadgeevingen zyn, welke voordeeliger gevolgd dan verwaarloosd kunnen worden, maar Wetten, welke



48 J. BALLEXSERD,
ke men als heilig moest aanmerken, en wier ui rvoeringe men zich niet kan onttrekken, zonder zich aan het gevaar, van Menfchenmoorders te worden, bloot te ftellen: moeten wy, nogthans, erkennen, dat 'er ongelukkige gevallen kunnen zyn, in welke eene Moeder zich van deeze zorge mag en moet ontflagen rekenen. Dit heeft plaats, zo dikmaals men overtuigd is , dat haar Boezem niets anders kan ten voorfchyn brengen dan eene kwalyk bereide Chyl, een bedorven Vogt, 't welk door deeze of geene oorzaak veraart is. Alle deeze Vrouwen zondere ik uit,als mede dezulke, in welke aanmerkelyke kwaaien befpeurd worden, de zulke die van eene drooge Lichaamsgeaartheid zyn , in welke een kwynend leeven wordt opgemerkt, en die een teeringagtig geftel hebben (10). Dat Moeders, dus gefteld, haare
Kin-
(10) Morton , een Engelsen Geneesheer, merkte evenwel aan, omtrent het einde der voorgaande Eeuwe, dat Moeders, met de Teering gedreigd, in Engeland zich daar tegen hebben beveiligd , door haare eigen Kinders te zoogen. En de vermaarde MNNiEUs zegt in zyn Nutrix Aoverca: „ Wy kennen Vrouwen, die lang gezukkeid „ hebbende aan de Scorbuit, kwaadvogtigheid, enz. „ daar van geneezen zyn zo ras zy zoogden; niet alleen „ hebben zy haare Gezondheid, maa.- ook eene frisfche „ kleur herkre'egen, en zyn zelf vet geworden ". Deeze
getui-



PRYSVERHANDELING. 49
Kinders van haare Borden houden, om. ze te geeven aan Minnen , die aan geene kwynendc of tusfchenpoozende ongefleldheid onderhevig zyn, maar die , door eene gezonde Melk , de zaaden der Ziekten kunnen doen verdikken , de ongemaatigdheid van het bloed verbeteren , en, indien het zyn kan , deszelfs gehcelen klomp als herfcheppen.
De Minn moet van de Moeder alleen verfchillen ten aanzien van haare kwaade hoedanigheden , en in alle andere opzigten naar haar gelyken. Ik zou gaarne zien j dat haare jaaren, geftalte en leevenswyze, zo na mogelyk, de zelfde waren. En fchoon 'er Vrouwen worden gevonden , die tamelyk goede Minnen zyn zedert haar achttiende jaar , en zommige tot aan haar vecrtigde jaar, moet men, egter, dezelve kiezen tusfchen de 20 en 35 jaaren , omdat, op dien ouderdom, de Melk gezondst en overvloedigst is.
Een Minn, welke, in haare jeugd, aan Engel-
fche ziekte , angstvalligheid of aan toevallen van
vallende ziekte, onderworpen geweest is, of die van
geene gezonde en fterke Ouders gebooren is, zou
eene gedeldheid kunnen bezitten , om aan haaren
zuigeling de zelfde zwakheden te kunnen mededee-
len.
getuigenisfen zyn , oogetwyfeld , eerwaardig ; nogthan» geloof ik, dai de proefneemingen zeer gevaarlyk zjn,



5o J, BALLEXSERD,
len. Gyzult, hierom, na haar moeten verneemen; gy zult moeten agt geeven op haare Voorouders, op haar Geflagt, en vooral op haare Kinders. Zy moet ten minde één Kind hebben , en met geen erflyk gebrek befmet zyn.
De Minn moet fterk zyn, indien het Kind dik is , doch een weinig minder fterk, zo het teder is: opdat het zich niet overlaade aan een te vast en lyvig Vogt \ als mede dat het zonder moeite kunne te boven komen den tegenftand der plooien , aan het einde der Melkhuizen , de gewaarwording van het zuigen aan de Zenuwen mer dedeelen, en een weinig van derzelver zap nevens het voedzel in den Mond binnen haaien.
Ik zou wenfchen, dat de Minn de vezelen vast en buigzaam, het vleesch fteevig, vcerkragtig en behoorlyk gekleurd hadt , dewyl de fraaie kleur van het ge-laat ontftaat uit de juiste vermenging en de goede hoedaanigheid der Vogten. Zy moet welgemaakt, zwaar van Borftcn, niet zeer diklyvig en vry van verftoppingen zyn. Hét verfchilt weinig of zy wat meer of min manziek zy, indien maar haar Man haar niet te na koome, ■indien zy niet blootgefteld zy aan ftuursheden» aan kwaade behandelingen in het huishouden, van eenen onbefchoften, of dronkenen, verkwistenden of jaloerfchen Echtgenoot: want uit welke
oor-



PRYS VERHANDELING. 51
oorzaaken ook haare harckwellingen ontftaan , zy hebben altoos ten gevolge , dat zy de orde der afscheidingen verwarren , de vezelen overlaaden met eene floffe, welke niet heeft uitgedampt, en de vogten ontftellen en zelf bederven.
Dewyl de Melk van roodhairige Vrouwen doorgaans zuur is , zult gy deeze kleur in eene Minn, die gy zult uitkiezen, vermyden: zy moet blond of bruin hair en wenkbraauwen, eene zagte uitwaasfeming , vast en rood Tandvleesch , gezonde .Tanden, een zuiveren adem, vermillioene Lippen, een onbelemmerd gezigt, een goed gehoor, en, indien het zyn kan, eene aangenaame ftemme hebben. Zy moet bevallig, vlug , blygeestig, leevendig zonder toornigheid, en voorzigtig zonder bangheid zyn.
Onder de voorwaarden, welke de Geneesheeren , in het kiezen eener Minne, vorderen, is, dat zy verltands genoeg bezitte, om de heilzaamfte en kragtdaadigfte middelen te kunnen kennen en gebruiken , ter behoudenisfe en opkweekinge van den Zuigeling, die aan haar vertrouwd wordt. Zy pryzen het aan, dat haare ziel vry is van dwaalingen , voóroordeelen en kwaade hebbelykheden ; dat zy bezield worde door die zuiverheid van hart, die liefde tot het goede, zonder welke alle goede dingen onuitvoerlyk worden.
D 2 Van



52 J. BALLEXSER D,
Van geen minder aangelegenheids is het , in haar te ontmoeten, twee overvloedige bronnen van eene behoorlyk gefchikte en gezonde Melk, voortkoomende uit de gevolgen eener gelukkige Zwangerheid en goede Verlosiinge. Voor een Kind , dat vóór den tyd , by voorbeeld , in de zevende of achtfte Maand , ter waereld was gekoomen , als mede voor een teêr en zwak Kind, zal volftrekt vereischt worden een ligte en nieuwe Melk: van acht dagen, by voorbeeld, opdat derzelver dunheid evenredig zy aan de fynheid der Vaten , welke zy moet doorloopen, en die eene te zwaare en te dikke Melk niet zouden kunnen verdraagen , noch daar aan den doortogt verleenen.
De Melk moet als kwaad worden aangemerkt, wanneer zy te vet en te lymerig , te helder en dun , voornaamlyk, wanneer zy zout of bytend, geel en een weinig drabbig, zuur of na het zuurc is overhellende. Schoon de gebreken van dit Vogt voor het oog dikwyls onmerkbaar zyn , en de zaaden eener Ziekte, meer dan eens, overgeplant zyn door middel van eene in fchyn zeer fchoone Melk , nogthans is het van dienst, dat zy halfdoorfchynende , een weinig blaauvvagtig, bykans zonder reuk , van een Amandelfmaak zy, en weinig geur hebbe wanneer de Minn zich nog
niet



PRYS VERHANDELING. 53
niet ontnugterd heeft. Een droppel in het oog gedaan moet het niet prikkelen, noch aldaar eenige pynlyke gewaarwording veroorzaaken ; op den Nagel gelegd, moet dezelve aldaar blyvcn leggen, zonder ter zyden uit te loopen, wanneer de Vinger een weinig fchuins wordt gehouden.
'Er kunnen nog andere proeven genomen worden , om zich van de goede hoedanigheid der Melk te verzekeren ; by voorbeeld , wanneer een Linnen doek daar in nat gemaakt, en vervolgens gedroogd wordt, moeten daarin geene vlakken blyven. Men kan ook dezelve op een zuiveren aarden fchotel verzamelen, en daarnaa verneemen , of de plaats, welke zy beflagen heeft, ook te lymerig is geworden. Eindelyk kan men haar in een Glas gieten, en opmerken, of zy zich gemaklyk met het water vermenge ; of met Zuure of Alkalifche ftoffen gemengd, eene opbruifching verwekken, dan of deeze ftoffen haar alleen doen ftremmen, en haar verdeelen in twee gelyke deelen. van welke het een vloeibaar, het ander vaster is. De blaauwe aftrekzeis van Planten, de Violetten-ftroop, by voorbeeld, moet niets groens noch roods vertoonen , wanneer zy met dit Vogt vermengd wordt. Men heeft opgemerkt, dat de Melk, die door D 3 druk-



54 J. BALLEXSERD,
drukking voortkomt, voordat de Borst nog eenigen tyd in den Mond van het Kind geweest is, altoos helder en wateragtig is ; doch zo dra de warmte deezer plaatze haar uitgezet en bevogtigd heeft, haare Pooren de Melk laaten uitvloeien, zodanig als zy van natuure is. Wanneer men, derhalven, op de Melk der Minne eene proef wil neemen , moet men deeze voorzorge gebruiken: men moet haar de Borflen een weinig doen ontlasten , door een volwasfen perfoon daar aan te laaten zuigen. Dit is bykans altoos noodzaaklyk ten aanzien van onze Vrouwen , welke voor de eerftemaal zoogen , om reden dat dit Licbaarosgedeelte gefchuurd en genoodzaakt is binnenwaarts te wyken , door het gewoon draagen van Ryglyven,
De Borflen van eene goede Minne, leedig ge* .zoogen zynde, moeten in den tyd van twee of drie ■uuren wederom vol worden. Zy moeten niet
dun noch flap, te groot noch te hard, maar vol -en vrugtbaar zyn , eenigzins van eene peeragtige ^gedaante, en met aderen bedekt. Haare Tepels
van eene helder bruine kleur , moeten van eene :juiste evenredigheid zyn ; ieder derzelven moet
doorboord zyn met verfcheiden kleine gaatjes, in
de gedaante van een Gieter, opdat zy eene te
groa-



PRYSVERHANDELING. 55
grooter menigte Melks tevens kunnen doorlaaten, of althans , opdat zy vol zynde , te gemaklyker kunnen gezogen worden.
Men oordeelt, dat de Minn eene genoegzaame hoeveelheid Melks heeft, wanneer men dezelve ziet loopen uit de hoeken van den mond van het Kind terwyl het zuigt, en wanneer, naadat het veel gezöogen heeft, 'er nog genoeg overblyft om een weinig uit te melken , en, des gevraagd wordende, om te proeven te geeven.
Eene der noodige vereischten van eene goede Minne wordt ontleend uit haaren ftaat van onbekrompenheid , waar door zy in ftaat wordt gefield om zich , zonder moeite , van gezond en genoegzaam voedzel te kunnen voorzien, en zelf van genoegzaame verandering van fpyzen, om den tegenzin te voorkomen , welke het gewoone gevolg is van het te aanhoudend gebruik der zelfde fpyzen. Bovenal moet in agt genomen worden, dat haare fpyzen beftand zyn tegen de byzondere en overheerfchende gefteldheid haarer Vogten. By voorbeeld , indien zich in de Minn te veel zuurs vertoonde , zouden de afgekookte dierlyke zelfftandigheden , zwart Vleesch, Waterkers, alle Tegengiften tegen het zuür haar best voegen. Indien , daarentegen, de oorzaak van een Alkalifchen aart ware , zou het gebruik van afdry* D 4 ven-



5<5 J. BALLEXSERD,
vende middelen, van zuuragtige Peulvrugten, van Limonade en gekarnde Melk haar dienftig zyn.
Over 'c geheel genomen, moet eene zoogendc Vrouw de fpyzen gebruiken , aan welke zy ge» woon is , en van welke zy meest houdt : men moet hieromtrent der gewoonte en den Landaart iets toegeeven. Over 't algemeen zyn dezulke meest aan te pryzen , welke veele zappen bevatten , die overeenkomst hebben met de Chyl, zoete en vogtige zappen, die open lyf houden en gemaklyk te verteeren zyn. Van deezen aart zyn, gebraaden of gekookt vlecsch van jonge Dieren, zagte Moeskruiden en Wortelen , zeker fruit, wanneer het wel ryp is, weeke of in 't geheel niet gekookte verfche Eyeren, wel doorbakken brood, en Melkfpyzen. Integendeel, gezouten en gerookt vleesch, dat zwaar in de Maag legt, vet vleesch, brood, waarin veel Dolik, en dat niet behoorlyk gekneed , en niet wel doorbakken is; oude Kaas, Uyen, Knoflook, Mostaard, alle fterk of kwalyk riekende fpyzen : dit alles moet vermyd worden, dewyl het eene fcherpe, walglyke en gevaarlyke Melk geeft.
Goede Minnen , zo wel als de Vrouwen, die een weinig in haare Zwangerheid gevorderd zyn, krygen dikwyls honger; zy kunnen niet tegen de onthouding en het vasten. Nogthans moet men



PRYS VERHANDELING. 57
■agt geeven , dat de toevoer nimmer het verlies zeer verre overtreffe , opdat het Lichaam volharde in dat gelukkig evenwigt , het welk deszelfs buizen vry, de veerkragt onbelemmerd en de vogten vloeibaar houdt.
Wat aangaat den algemeenen Leefregel eener Minne, deeze is genoegzaam de zelfde als die van eene Zwangere Vrouwe , met dit onderfcheid, nogthans, dat zy, om de ongefteldheid van haare Maag te weeren , zich aan een weinig fterker Lichaams-oefFeningcn kan overgeeven, zonder dat het haar evenwel geoorlofd zy, zich af te matten of te verhitten door het zwaare Landwerk. Misfchien moet zy ook een weinig meer tegenftands bieden aan haaren Eetlust, wanneer zy valt op fpyzen , die ftrydig zyn met de verteerkragten. Want gelyk by de Minnen een gedeelte van haar voedzel zich na haare Borflen wendt, en haare Melk alle de eigenfchappen behoudt van de Chyl, en zelf van de zappen der fpyzen , uit welke de Chyl geformeerd wordt, zo volgt, dat naar gelang haare fpyzen ligter en bckwaamer zyn , om eene zoete en overvloedige Chyl te verwekken, hoe het voedzel, welk zy geeven, beter zyn zal.
Indien eene Vrouw gewoon is dagelyks wyn te drinken , moet van haar niet gevorderd worden, dat zy, voor Minn dienende , zich daar van teq D 5 eene-



58 ƒ. BALL EXSERD,
eenemaale zal onthouden , om reden , gelyk wy reeds gemeld hebben , dat niemand fpoedig van gewoonte kan veranderen , zonder ten minden eenige ongefteldheid daardoor te ondergaan. Doch de zuivere wynen en geestige dranken moetender Minne zo wel als Zwangere Vrouwen verbooden worden : deeze verhittende dranken ontfteeken de Geesten en het Bloed , van welke de Melk gemaakt wordt; zy maaken het Kind dronken of prikkelen geweldig zyne Zenuwen en Vezels; zy verflinden de zappen , tot derzelver bcvogtiginge, wasdom en buigzaamheid gefchikt (ri). De Minn moet uitfpanning, eene zagte bewee-
ging
OOBoerhave zegt, ,, dat de geestige dranken, wel„ ke de Vrouwen gebruiken , terwyl zy zoogende zyn, „ eender voornaamfte oorzaaken zyn, welke zo veele Kin. „ ders in de wieg doen fneuvelen, en dat zy eene nog al„ gemeener oorzaak zyn van de teerheid , zwakheid en
„ kwyninge deezer Kinderen" In de daad, wanneer
men den geest van Wyn giet op het wateragtige gedeelte van het Bloed, klontert en kaast dat wateragtige gedeelte, 't welk anders helder van kleur is, terftond tot een witten klomp , die allengskens hard wordt als het wit van een gekookt Ey. Op de zelfde wyze doet de geen van Wyn de Gal zamenftollen ; waaruit gemaklyk kan afgeleid worden, wat men, ten aanzien van de Kinderen, te verwagtenhebbe , wanneer hunne Bloeders of Minnen geestige dranken gebruiken.



PRYSVERHANDELING. 59
ging hebben , en wandelen , en tevens veel rust neemen. Indien zy den nacht flaaploos doorbrengt, door de lastigheid van haaren Zuigeling, moet zy 's anderendaags verligting hebben in het huiswerk , opdat men haar den gewoonen flaap, of zelf een weinig meer doe hebben : want indien zy te vooren zes of zeven uuren in de vier en twintig fliep , zal zy wel doen, Minn zynde, een uur of twee meer te flaapen.
Indien haare woonplaats in de itad zy , moet dezelve in eene ruime Straat zyn , afgeleegen zo wel van de Misthoopen , Kerkhoven , Markten en Hospitaalen , als van de nabuurfchap van Tinnegieters , Styfzelmaakers , Lederberciders, en van alle plaatzen , op welke de lucht vervuld is met befmette dampen of zvvavelagtige en bytende ftofdeeltjes. Haare Kamer moet groot zyn , op de bovenfte verdieping van een huis , 't welk des Morgens van de heilzaame ftraalen der Zonne wordt befcheencn. Buiten de ftad moet een Landfïreck worden gekoozen, die niet bloot ligt aan ftilftaande Wateren , aan overftroomingen van Rivieren of Watervloeden; een vlakke of liever heuvelagtige Landftreek , daar de lucht vry kan fpeelen, die befproeid wordt van beekjes van een zuiver en fnelloopend water , vlietende over een fteenachtigen grond : in één woord, eene droo-
ge



6o J. BALLEXSERD,
ge plaats, wier gezondheid door wel bevestigde proefheemingen gefhafd is (12).
Vrugdoos zou het, ondertusfchen, zyn, eene wooning te verkiezen in eene zuivere lucht, zo men dezelve niet inademde ; indien men woonde in eene laage , kleine en vogrige Kamer , in de nabuurlchap van Modderpoelen , Moerasfen en Mesthocpen. Niet minder moet de Minn vermyden, haare Kamer door flegteoly of Hinkend vet te verlichten, als een vuur te branden van verrotte ftofien, die bekwaam zyn om een dikken rook te verwekken , niet minder nadeelig voor de oogen dan voor de ademhaaling. Integendeel moet zy haar Vertrek zeer zindelyk , en alles daar buiten houden, 't geen in ftaat zyn zoude om den Dampkring te bederven.
's Nachts moet zy van het Bed gaan , zo dikmaals zy het Kind aan de Borst legt ; niet alleen uit hoofde van den flaap, welke haar zou kunnen overvallen en haaren Zuigeling in gevaar ftellen van verflikt te worden, 't geen meer dan eens gebeurd is ; maar ook dewyl het beweezen is, dat
de
(12) Het zekerite bewys eener gezonde lucht , welke men op de eene of andere plaats inademt , is', dit aldaar weinige Vreemdelingen fterven , en dat de meeste lieden, daar woonagtig, een hoogen ouderdom bereiken.



PRYSVERIIAXDELIXG. 6r
de Mond van het Kind, even eens als een Zuigpomp werkende , naar gelang de lucht veerkragtiger zy , hoe het zuigen aan de Boriïen gemaklyker zal vallen, en in eene dunne lucht, hoedanig men heeft in eene welgeflootene Kamer , en nog meer agter de Gordynen, een Kind, dat een weinig zwaklyk is, niet zonder de grootfie moeite een weinig voedzel zal kunnen binnen trekken.
Zo ras de Minn 's morgens is opgedaan, moet zy zich kammen, en den Mond, Neus, Handen, Borden , en onder de Armen, met laauw water, waslehen; en om alle deelen van het Lichaam rein te houden , moet zy dikwyls fchoon Linnen en Koufen aandoen. Te noodzaaklyker zyn deez'e voorbehoedzels voor eene Minn , naar maate de morsfigheid de vrye dcorwaasfeming belemmert, en haare belette doorwaasfeming invloed zoude hebben op haar Zog, zich daar mede vermengen, en deszelfs hoedanigheid merkelyk veranderen.
Eene Minn , van eenige derke en fchielyke drift overvallen, van eenig hartzeer, eene vervoering van gramfchap, zelfvan een treurig en Schrikverwekkend Tooneel getroffen , zou niet zonder gevaar op ftaande voet haaren Zuigeling aan de Borst kunnen leggen. Door ontwyfelbaare waarneemingen is het betoogd , dat Kinderen onverwagt overvallen zyn van (ruiptrekkmgen , omdat
zy



62 J. BALLEXSERD,
zy gezoogen hadden aan de Borflen van Minnen, nog geflingerd door verfchillende beweegingen eener heevige gemoedsaandoeninge (13). Hierom zou men, in diergelyke gevallen , eenige uuren daar mede moeten wagten , zelf met eeten , tot dat de rust , en de affcheidingen van het Zog behoorlyk herfleld zyn. Zelf zou men de eerfte Melk, welke zich vertoonde , door een, volwasfen mensch of op eene andere wyze laaten uitzuigen.
De werking der Minne op het Kind, aan haare Borflen liggende, is zo onmiddelyk en fterk, dar. zy niet ongefteld zyn kan, of het Kind moet des gevoel hebben. Het Zog, gelyk wy hebben, aangemerkt, koomt voort van de Chyl, deeze van het afkookzel van de Maag , en , gelyk bekend is , het mist nooit dat dit afkookzel bedorven
(13) Uit veele getuigenisfen zullen wy alleen dat van ettmuller aanhaalen, die verhaalt, een jonge Vrouw gekend te hebben , die haar Kind zoogen , en haare Tepels willende uitnaaien, zomtyds een jongen hond daar aan liet zuigen. Op zekeren tyd wierdt zy van een grooten fchrik. bevangen; daar van bekoomen, gaf zy haar Borst aan den kleinen hond, om haar Kind, door deeze ontftelde Melk, geen nadeel te doen. Maar wat gebeurt'er? een oogenblik daarnaa wordt het Diertje van een zwaar Toeval bevangen.



PR YS VERHANDELING. 63
ven is, zo ras de dierlyke huishouding een weinigvan haar ftel is. Indien het , derhalven , een kwaad zy , om geringe oorzaaken van Minn te veranderen, het is een nog ongelyk grooter kwaad, een Kind het Zog te laaten gebruiken van eene Vrouwe, die bedorven is door eene opkoomende Ziekte, een toeval,buitenfpoorigheden, hartzeer, zwangerheid , de kwaade hoedanigheid van het voedzel , welk zy gebruikt, morsfigheid, de inademing eener onzuivere lucht, of gebrek aan oplettcndheid ten opzigte van haaren Leefregel.
Hetgeen wy dus verre gezegd hebben, zou, myns oordeels , genoeg zyn om de oplettendheid der Ouderen gaande te maaken omtrent veele andere byzonderheden, die my niet voor den Geest koomen , of die ik met ftilzwygen voorby gaa, in de hoop van eens hier of daar gelegenheid te zullen ontmoeten om ze aan te merken.
Midlerwyl vraag ik de Moeders, die geene zwaarigheid maaken om haaren Kinderen eene zorge te weigeren , welke de Bosch-Monfters, met geen minder gewilligheid dan tederheid, aan haare Jongen zo overboodig befteeden , of zy kunnen befluiten, om hen eene geheele Maand, enzomtyds een gantsch Jaar uit het oog te verliezen ? Of zy, in gevalle van eene weezenlyke noodzaaklykheid , aan haar Geweeten , aan haare Eere, aan
haa-



64. J. BALLEXSERU,
haaren pligt voldoen, indien zy niet metdegroocfte omzigtigheid , ten deezen oogmerke , eene Vrouw verkiezen, welke op eene waardige wyze het kwaad kan vergoeden , 't welk zy gedaan hebben, of het goed, dat zy niet hebben kunnen doen ? Maar hoe veele van onze Moeders doen meer moeite om het zoeken na een Dienstmaagd, dan na eene Minn ?
Neen, het is niet genoeg, in weinig tyds eene Vrouw te hebben gevonden, welke begaafd is met de meer of min weezenlyke hoedanigheden, welke wy ten deezen oogmerke vereischt hebben; deeze hoedanigheden moeten by haar beftendig zyn ; zy moet dezelve behouden , zo lang het Kind aan haare Borflen zuigt , en zich uit deeze bron van leeven of van finarte laaft. Het is derhalven van groot gewigt, de Minn dikmaals te gaan zien, en zich te doen verzeilen van een perloon, die doorzigts en ervarenheids genoeg heeft, om de waarheid te zien midden door de wolken, in welke deeze maar al te dikwyls listige Vrouwen haar zomtyds bedekken ; van een perfoon, die bekwaam is om het Kind te onderzoeken, en uit deszelfs afgang op te maaken , de overheerfchende hoedanigheid van de vogten der Minne en van haar Zog , om daaruit zekere gevolgen af te leiden ten aanzien van haaren Leefregel in *t
al-



PRYS VERHANDELING. 6§
algemeen en van de keuze haarer fpyzen in 't byzonder.
Ligtlyk is het af te neemen , dat een Kind kwynt op den fchoot zyner Minne, uit zyne vermageringe en de zagtheid van zyn vleesch , uit zyne greetigheid en gulzigheid in het zuigen , en uit de natuur der harde ftoffen , welke hetzelve afgaan (14). Het Zog loopt nimmer uit zynen Mond; de vreugde blinkt niet in zyne oogen; een ftreelend lachje verfiert zynen Mond niet; het neemt af, verwelkt allengskens, tot dat het eindelyk bezwykt en geheel uitdroogt. —— Laaten wy nu overgaan tot de Derde aangeweezene Oorzaak , en aantoonen , dat dezelve niet min verdei flyk is voor de Bevolking , dan het gebruik van gehuurde Minnen.
(14) By de Kinders, die behoorlyk gevoed worden, is de afgang geelagtig, overal even dik, hoewel eerder vloeibaar dan vast, en met geene zogkorrels doormengd. Wanneer , integendeel , de Kinders ziek zyn, is hun afgang wit- of groenagtig , zomtyds zwart : de laatfte kleur is «le ergfle.
E
DER.



wem
66
J. BALLEXSERD,
DERDE AFDEELING.
De gewoons manier van Bakeren— de derde oorzaak van den dood der Kinderen.
Indien de Gezondheid of de Ziekte voifhekt afhange van hetgeen de vryheid en onbeiemmerdheid aan de onderfcheidcne verrigtingen onzes Lichaams geeft of beneemt; indien van alle de oorzaaken , welke de voeding en wasdom kunnen beletten, 'er geene zekerder noch onmiddelyker zyn, dan eeti ftaat van drukkinge op deszelfs Ledemaaten ; eindelyk , indien elke tcgennatuurlyke houding noodzaaklyk fmartlyk of belemmerende zy , indien zy even nadeelig zy voor het waaken als voor het flaapen, dat wil zeggen, voor de beweeging en de rust: welke nadeelen moeten dan voortvloeien uit het bakeren , die ongerymde en verflikkende , en nogthans onder ons zo bekende en algemeen heerfchende uitvindinge?
Zo dra is het eerfle uitfpruitzel van den nieuwgeboorenen mensch niet bezield door een adem des leevens ,• ten minflen heeft het Kind naauwlyks het daglicht aanfchouwd , of het wordt veroor-



PRYSVERHANDELING. 67
oordecld om te zuchten in de boeijens van een Zvvagtzel, voordagtlyk gemaakt om het zelve de vryheid te beneemen, om den aandrang zyner Natuure te volgen , welke hem aanfpoort, om zich in de gunftigfte legging te plaatzen. In deeze knellende gevangenis is het, dat hy als een misdaadige geboeid, zyn leeven een begin neemt onder de folteringen, zonder andere misdaad begaan te hebben, dan geboren te zyn geworden.
Het is bekend , dat alle eigenwillige beweeging , geduurende den llaap, opgefchort zynde, de optrekkende Spieren een weinig meer kragts oefFcnen dan de uitftrekkende, en dat de buiging der Ledemaaten gemaklyk en van zelf gefchiedt. By de nog jong bejaarde, voornaamlyk de kleine Kinderen , is deeze beflendige Lichaamshouding het uitwerkzel van verfcheiden natuurlyke oorzaaken: by voorbeeld, van de aanmerkelyke vogtigheid , de overgroote zwakheid en geduurige geneigdheid tot flaapcn. Indien gy derhal ven hunne Ledemaaten recht uitftrekt, door alle buiging der gewrigten zorgvuldig te verhinderen , door middel van een weinig knellende omgewondene zwagtels , wederilreeft gy der Natuure in haar meest geliefde werk , en gy ftraft haar doodlyk zedert den eerften ftap , welken zy onder uw oog doet.
'Er zyn geene Ziekten , welke deeze Banden E 2 der



68 J. BALLEXSERDj
der jonge Kinderen niet kunnen veroorzaaken: 'er heerscht geen vooroordeel, 'c welk een groo> ter getal doodt of verminkt (15). Dewyl het zo noodzaaklyk evenwigt tusfchen de vogten , die van het hart na de uitwendige deelen vloeien , en tusfchen de zulke, welke van de uitwendige deelen na het hart wedcrkeeren, noodwendig onderfchept en afgebroken wordt, door de drukking van de Borst, en door het gebrek van de vrye beweeging der Long , is het gemaklyk te voorzien , dat daaruit eene vrugtbaare oorzaak moet ontftaan van hartkloppingen, ftuiptrekkende hoesten, flaauwten, kramptrekkingen, enz.
In-
(15) Ik zie, dat het reeds eene oude gewoonte is, van welke aristoteles en plutarchus gewaagen , daar zy licurgus pryzen over derzelver hervorming in zyn Vaderland , en waarvan zelf iiippocrates fpreekt, dit gebruik onder de Egyptenaars veroordeelende. Moet de oorfprong daar van worden toegefchreeven aan het gemak, welke het geeft om de Kinders te draagen? of zou men in 't eerst de proeve htbben genomen om mismaakte Kinders te bakeren, en naadat het gelukt was , op deeze wyze zommige ledemaaten recht te buigen, daaruit beflooten hebben, dat zy, in deezen vroegen Leeftyd, altyd dus moeten gekneld worden ? Het ftaat ons vry dus te gisfen, ingevolge eener menigte gebeurtenisfen , welke ons dagelyks leeren, dat verfcheïden dwaalingen uit eene misbruikte waarheid allengskens gebooren worden.



PR YS VERHANDELING. 69
Indien men wist, dat de eerde bewecgingen der ademhaalinge nimmer recht volleedig zyn; dat de zyden zich gedadig buitenwaarts moeten uitzetten , en dat de geringde drukking dezelve belemmert; zou men deeze beenagtige en buigzalme Doos met geene banden knellen : datbeweegend werktuig, 't welk een Ingewand bevat, welks ontelbaare holligheden met lucht moeten gevuld worden , dezelve beurtlings uitdryvcn en binnen haaien , om , door deeze vrye en onbelemmerde beweeging , de gezondheid nevens het leeven te doen rondloopen , en deszelfs wortels uitgebreider en werkzaamer te doen worden.
Maar het is niet alleen door het beletten van de beweeginge der zyden , en door de belemmering der ademhaalinge , en de werkingen van het Middelrid, en van eene genoegzaame uitzettinge van het hart, dat deeze Banden gevaarlyk en onfeilbaar nadeelig zyn ; zy zyn het daarenboven door de drukking, welke zy oeffenen op de Maag, en door de knelling, die zy veroorzaaken op de Nieren , de Ingewanden , en alle andere werkplaatzen, in den Onderbuik bevat. De Mild en Lever loopen, by de kleine Kinderen, groot gevaar van ongedeldheden en aangroeijingen, door de werkeloosheid hunner vaten veroorzaakt; en indien de Lever, welke, op deezen E 3 ou»



7° J. BALLEXSERD,
ouderdom , zeer groot is, door de Zwagtels gedrukt wordt, zal dezelve niet nalaaten om op den bodem van de Maag te drukken, dit Ingewand te prikkelen , en veelvuldige en aanhoudende braakingen en wan verteeringen te veroorzaaken.
Dit is het niet alles. Ik moet nog bcwyzen, dat de uitvinding van het bakeren niet heilzaamer is voor de volmaaktheid der uitwendige dcelen, dan voor het welzyn der Ingewanden ; en dat deezè jammerlyke gewoonte , een grooten hinderpaal Hellende tegen de gezondheid en het behoud des Lichaams , voor het uitwendige des Lichaams, eeniglyk dient om het te mismaaken. En, in de daad, hoe weinig ook de voeten, beenen en knieën van een Kind gekneld of gedrukt wor» den door de zwagtels , terwyl zy zich niet volmaakt in hunne natuurlyke geftalte bevinden; hoe weinige poogingen het ook aanwende , om zich van deeze banden los te maaken , en het daarin tegenftand ontmoet, zal zulks niet nalaaten, om het geheel eene gefchiktheid te doen aanneemen tot wanftalligheden , en deszelfs orde en verdeeling veel meer en veel zekerder te fchenden, dan de kwaade liggingen , in welke het zich zoude kunnen plaatzen, indien het in vryheid en op eene veilige en gemaklyke plaats aan zyn Inftinkt ware ovcrgclaaten.
Het



PRYSVER HANDELING. 71
Het is eene waarheid, van elk erkend, dat de gewrogten dermaatcn van de oorzaaken af hanklyk zyn, dat die niet kunnen bertaan dan zo lang deeze ftand houden , en dat de laatfle ophoudende, de eerfie insgelyks moeten verdwynen. De poogingen van het Kind , volgens dit onlochenbaar beginzel, evenredig zynde aan den ftaat zyner kragten , valt het bezwaarlyk te begrypen , dat het zich nadeel doen kan , door de beweegingen, welke het uit zich zeifin zyne Wieg maakt: deeze beweegingen zullen evenredig zyn aan de zwakheid van alle de kragten, welke het bezit; en zo het gebeurde , dat het, zich omkeerende , eene ongemaklyke houding aannam , zou de fmart hetzelve wel haast waarfchouwen om van legging te veranderen.
De gewrogten der Kunst, dit heb ik reeds aangemerkt , evenaaren nimmer in welvoegelykheid die der Natuure : de algeregtftc handen kunnen nimmer tegen de haare uit. Dit eenpaarig en eenvoudig werkend weezen langs alle de wegen, welke het zich gebaand heeft, baart eene verbaazende verfcheidenheid van gewrogten, die alleen afhangen van de flaauwe fchaduwen, welke het op zyne voortbrengzels doet drukken. Men ziet daar van de gelukkigfte uitwerkzels in alles 't geen door zyne handen beflaat, in alles wat leeE 4 ven



-z J. BALLEXSERD,
ven heeft ontvangen. Onder de Dieren ontmoet men 'er geene , wier Ledemaaten geboogen of gekrenkt zyn , of het moet ontftaan zyn door vreemde en van buiten inkoomende oorzaaken; by hen wordt alles gevonden op zyne plaats, en in den ftaat, welke vereischt wordt tot de volmaaktheid van ieder beweeginge , en tot de volmaakinge van elke byzondere of algemeenc vcrrigtinge. Wat hebt gy dan voor uw Kind te vreezen ? Meent gy dat de Natuur voor hetzelve niet zo veele zorge draagt als voor de zwakfte of de fterkfte foorten onder de Dieren? of dat zy u minder gunftig zyn zal , dan de talryke en fterke • volken, die wakkere en kloeke Natiën, welke de menschlievendheid bezitten om haar te vertrouwen, en haar te laaten begaan?
De Natuur wreekt zieh van de folteringen, welke men haar aandoet; zy beweegt zich onregelmaatig na de deelen , daar zy den minften tegenftand ontmoet; het bloed en alle de zappen vloeien in grooter menigte na deeze minder gedrukte plaatzen , veroorzaaken aldaar knoesten en opzwellingen ; en in. het hoofd , inzonderheid , wanneer de Kinders fchreien , is eene overtolligheid van bloed in ftaat om alles te bederven. Daarenboven, wie kan 'er aan twyfelen, of deeze moordende banden den voortgang der Beenwording



PRYS VERHAND ELING. 73
dinge ftremmen , welker veraarting , in deezen vroegften leeftyd, van de hoogfte aangelegenheid is, en eene aanhoudende drukking op de deelen, welke vatbaar zyn voor indrukzels en wasdom, gelyk, by voorbeeld , de zamenbindzels , de kraakbeenen , kan nalaaten aldaar pynen te verwekken en mismaaktheden te veroorzaaken ?
De Armen worden maar korten tyd onder de Luiers beflooten gehouden ; en dit is, ongetwyfeld , de reden, dat ze zcldzaamer verminkt zyn dan de voeten en beenen. Want eene oorzaak, welke de eenpaarige verdeeling van het leevendigmaakcnd en voedend zap op zekere deelen kan beletten , moet noodwendig derzelver orde en overeenftemming Itooren , en aldaar verfcheiden ongefteldheden verwekken , die , fchoon in den beginne onmerkbaar , ten langen laatfte niet te minder zeer weezenlyk en zeer mismaakt zyn. G1 lemeau heeft dit reeds, in het midden der zestiende Eeuwe, aangemerkt. „ Het is noodzaak„ lyk , zegt hy, toe te zien, dat de Minn of de „ Baker het werk niet bederve , en dat zy het, ,, van een in alle zyne Liehaamsdeelen welgc-
maakt Kind , niet mismaakt en fcheef doe „ worden".
Doch onderfleld zynde , dat het Bakeren met plle mogelyke oplettendheid en zorgvuldigheid geE 5 fchic-



74 J. BALLEXSERD,
fchiede; gelïeld, dat men alle kunst en omzigtigheid daar aan befteede , voor welke de Moeder alleen vatbaar is : wat zou , naa dit alles, deeze uitvinding zyn , dan eene pynlyke kneeveling, van welke ieder Kind , dat een weinig leevens heeft, zonder ophouden, en door het aanwenden der uiterfte poogingen , zich zal tragten te ontflaan. Kan men , in de daad, in eene geduurige knelling zich bevinden , blootgefteld aan de verdooving der Ledemaaten, en eene fmertlykedrukking lydcn , veroorzaakt door een aantal omgewondene banden , die zo veele prikkelingen verwekken, zonder imart te gevoelen en tefchreien? Het zou boven het vermogen van den fterkften Mensch zyn , dat te wederftaan. Van hier, dat deeze ongelukkige Kinderen , gelyk de Heer d e buffon zegt, tot eene foort van wanhoopoverflaan; zy doen alle mogelyke poogingen,- zy rigten een gefchrei aan , 't welk zo lang duurt als hunne kragten het kunnen verdraagen , en deeze overmaatige poogingen veroorzaaken ziekten , of brengen hen ten minfte in eenen ftaat van vermoeidheid en verzwakkinge, welke hunne Lichaamsgefteldheid-in wanorde brengt, en zelf invloed kan hebben op hun karakter.
Laat ons dan, om kort te gaan, befluiten, dat het bedwang, waaraan men de kleine Kinders,
door



PR YS VERHANDELING. 75
door het bakeren en zwagtelen , blootftelt, een niet minder groote hinderpaal is voor hunne rust, ik wil zeggen hunnen flaap , dan voor den vryen en gelykmaatigen omloop der vogten door alle hunne Ledemaaten en Ingewanden; dat het eene in 't oogloopende oorzaak is van flaaploosheid, prikkelinge , hoest, buikloop, hartkloppingen, fcherphcid in de eerite wegen, beflootene winden en fcherpe fnydingen ; onderfteld zynde zelf, dat dit werk met allen mogelyken overleg en oplettendheid vcrrigt worde. Maar zo het niet dikwyls herhaald worde, zo het worde overgelaaten aan het ongeduld van eene onbedrevene of onoplettende huurlinge, welke haare oppasfingen waardeert , niet naar 't geen zy op zich zelve zyn, maar volgens de moeite, die zy haar kosten, dan neemen de gevaaren deezer kneevelinge toe , en het gevaar is zo oogenfchynelyk , zo dreigende dat het wel haast het Zwaard der Gezondheid en des Leevens wordt. Wy herhaalen , het vry gebruik der kleine Leedemaaten is zeer noodzaaklyk voor het Kind, om zyne geringe kragten te oeffenen, zyne gevoelige of ongevoelige Spieren uit te breiden, dezelve te ontwikkelen, en veerkragt aan dezelve te geeven (16). Zyn Inftinkt, of
lie-
(16) Hoe men minder dierlyke beweeging by de leevens-
be-



Hoe h< Kind moet in de Wieg gelegd worden.
76" j. ballexserd;
liever, de Natuur, eischt deeze vrye beweeging,; omdat daardoor alle de werktuigen des Buiks ontwikkeld worden , deszelfs vergroote inhoud aan de Longen vryheid geeft om zich uit te zetten, het hart de noodige ruimte ontvangt voor zyne kloppingen, en het Middelrift, zondertegenltand, een werk kan verrigten , van welks regelmaatigheid de weHtand des Leevcns 3f hangt.
AANMERKINGEN.
« Alle de behoedmiddelen , welke tegen de toevallen des vroegiten leeftyds moeten genomen worden , beftaan in 't algemeen in het afwenden van den indruk der uitwendige voorwerpen , opdat dezelve 't minst onvervvagt en leevendig zyn moge. Een nieuw gebooren Kind , aan hetwelk zich geene lichaamlyke mismaaktheden vertoonen, moet eenvoudig (naadat alvoorcns de Navelitreng behoorlyk verzorgd is) gelegd worden, in Luijers
van
beweeging voege , hoe de vaste deelen zwakker worden. Om hiervan overtuigd te worden , behoeft men flegts het oog te vestigen op een been , dat gebroken geweest is; toe mager en zwak blyft het, zelf lang naa dat hetgeneczenis? Dit ontftaat uit het gebrek van beweeginge, in gevolge van de drukkinge en knellinge, in welke het zich bei vindt, terwyl het verband daarop legt,



PRYS VERHANDELING, ff
van een zagt Lywaat, die wel fchoon en droog zyn. Men winde het vervolgens , zonder het te knellen , in een kleine wollen Deken , dezelve voerende met een zagten linnen doek , opdat de Deken zyn teder aangezigt niet aanraake. Het hoofd moet omzigtig behandeld (17), en zorgvuldig gedekt worden ; een vier of acht dubbeld zamengevouwen fyn Lynwaat moet zyn harsfenpan bedekken, om de harsfenen tegen de kragt der lucht te beveiligen, en dit Lynwaat vervolgens gedekt worden met een hulzel, hetwelk van vooren met een breed en plat Lint moet worden vastgemaakt ; onder dit alles toeziende om de Ooren niet te pletteren, en een linnen doekje agter dezelve leggende, om te beletten dat ze niet zamenplakken. Aldus wordt het Kind gelegd op een kleine effene Matras , met wel gedroogd haverftroo gevuld , en in eene Wieg , of liever een kleinen , draagbaaren Mand , welks randen een weinig hooger zyn dan het Kind , wanneer het evenwydig met den grond daar in legt uitge-
ftrekr.
(17) Indien men eene geringe onregelmaatigheid in den harsrenpan bemerkte, de omringende lucht alleen, hetzelve van alle kanten drukkende , zou niet nalaaten om daaraan eene geregelde en natuurlyke gedaante te geeven , zyndS «He van een Verwulfc.



78 J- BALLEXSERD,
ftrekt (18). Men moet het op de zyde leggen, om dus de ontlasting te begunfhgen van de Hymen , welke de Longpyp belemmeren j haare ontlasting maakt de ademhaaling gemaklyker. Ook hebben wy reeds gezegd , dat men ze , zo dikwyls zy ten voorfchyn komen, moet afdroogen • want hoe het dezelve in grooter menigte kwyt raakt , hoe het minder onderheevig zyn zal aan een moeilyken en ftuiptrekkenden hoest, en andere toevallen. Men verkiest in 't algemeen het Kind op de rechter zyde te leggen , om alzo aan het hart meer ruimte te geeven om het bloed uit te dryven , en aan de Melk eene grooter fchuinsheid om na de Nieren neder te daalen. Het kan
zyn,
(18) Deeze legging is de verkieslykfte in de eerde dagen naa de geboorte ; maar in 't vervolg , en voornaamlyk over dag, moet het hoofd en de buik een weinighooger gelegd worden, door middel van een kusfen, hetwelk tot onder de fchouders loopt: omdat deeze legging hetzelve de voorwerpen gemaklyk doet zien het heeft dan meer vryheids om het hoofd om te wenden, en de armen en beenen te beweegen. De beweeging deezer deelen (dit kan niet te dikwyls herhaald worden) vergoedt in hun het gebrek aan kragten , het geeft fpauning aan de Spieren , en fpant dus te zamen met het hart, 't welk daardoor te onbelemmerder is, ter ontwikkelinge van het geheele werk» tuig.



PR YS VERHANDEL ING. 79
zyn, dat deeze ligging eenig voordeel heeft; vermids evenwel de Maag een weinig van ftrekking verandert naar gelang zy voller wordt, haare groote kromheid zich voorwaarts verheft, hetwelk aan het voedzel eene gemaklyke helling na de Poortier der Maag geeft, en daarenboven een lang aanhoudende gelyke houding aan groote nadeelen onderhevig is (19) , gelooven wy dat het beter is, het Kind beurtelings, nu op de eene, dan op de andere zyde te leggen.
Onder de dingen , welke voor ons zyn toebereid, door de handen der Natuure of die der kunst,
zyn
(19) De geduurige drukking van zommige deelen , op welke het Lichaam rust, de vaten , welke door dezelve loopen , fluitende, verkleint hunne Middellyn : zodat zy minder bloedsof voedend zap bevatten, dan andere deelen, in welke de tegenftand minder is, en op welke deeze vogten in overvloed uitloopen ; dit geeft aanleiding tot zigtbaare veranderingen en zelf tot groote mismaaktheden. Deeze algemeene aanmerking , op de Wetten der Waterweegkunde gegrond , kan op verfchéiden byzondere om. Handigheden worden toegepast : wanneer men , by voorbeeld, de Kinders op de armen draagende, 'er niet opbe dagt is , om hen van tyd tot tyd , van houding te doen veranderen , helt hun lichaam ongevoelig na de eene zyde over, en zy krygen eene kwaade houding. De zyden zyn genoodzaakt binnenwaarts te vvyken, .en veele Kinders krygen daardoor eene zwakke en mismaakte Borst.
Misbruik van de Kinders te wiegen.



8o J. BALLEXSERD,
zyn 'er weinige , wier gebruik niet verderflyk wordt , zo ras het overbodig of averechts wordt aangewend. Men hadt opgemerkt, dat eene langzaame en zagte beweeging der Wieg heilzaame indrukzels kondc maaken op de kleine Kinders* hen verligten in hunne ongemakken , hen daar van ten minften aftrekken, door ze tot ilaapen te noodigen. Maar dewyl dit gebruik het nadeel heeft, dat het de onagtzaamheid der Minnen begunftigt, die, verre van te tragten om de oorzaak van eenige ongemakken , door eene langzaameen gelykmaatige beweeging der Wieg , ongevoelig te verdryven , eensklaps de tegenftanden willen overwinnen , en de wreedheid hebben om de Wieg zo geweldig te fchudden , dat de Kinders, die daardoor in eene foort van bezwyminge vallen, eindelyk genoodzaakt zyn zich fh'l te houden : dit zo zynde , zeg ik, is dit gebruik weezenlyk bedenkelyk, en met 'er daad, door zyne gevolgen, zo gevaarlyk geworden , dat het beter zy ten eenemaale daar van af te zien en het te verbannen.
'Er is , in deezen vroegften leeftyd, geen gevaar in , dat men een Kind in de rust, ftilte en donkerheid laate leggen; de werkeloosheid zyner Zintuigen zal het altoos genoegzaam ten llaape noopen , wanneer het in geene pynlyke of knellende banden is geboeid. Want het aan te pry-
zen,



PRYS VER HANDELING. 81
ztm , gelyk van nut zyn zoude , om de Kinders te wiegen zonder hen te fchudden , hunne fmarten te ftreelen zonder hun fchreien te fmooren, en gebruik te maaken van de kunst zonder de Natuur te dwingen : dit zou , ongctwyfeld, te veel gevergd zyn van die gehuurde en kleinverftandige Vrouwlieden , die menigmaalen de genegenheid misfen, welke de Natuur aan de veragtfte haarer fehepzelcn heeft gegeeven.
Wat u aangaat, die dit fchandelyk verwyt niet verdient , maar die veelligt door het gebruik mis-leid zyt, tederhartige Moeders , wiegt nimmer uwe Kinders om hen te doen flaapen, of te noodzaaken zich ftil te houden wanneer ze fchreien; geeft zomtyds flegts eene flaauwe bewecging aan hunne wieg , eene langzaame en zagte beweeging , bekwaam om hen te vermaaken, en hunne zinnen af te trekken ; laat dezelve , indien het zyn kan , gepaard gaan met uwe itemme i een gezang voortbrengende op de wyze van eene Minneklagt. Het zingen alleen zóu genoeg zyn om hen tot flaapen voor te bereiden , en dit middel is zo onfchuldig als voordeelig; terwyl, door een weinig iferke fchuddingen , de Melk, welke zy gezoogen hebben, eene verandering, ja zelf eene fcheiding in de Maag ondergaat, als in een Vat , dat heen en weder geflingerd wordt. Uit deeze F fchud-



82 J. BALLEXSERD,
fchuddingcn volgt een nog grooter nadeel, het in wanorde brengen van den omloop of de rondloopende beweeginge der vogten , die, zich in het hoofd vastzettende , de harsfenen drukken , en minder eenen natuurlyken flaap , dan eene eigenlyke duizeling, of eene foort van Beroerte, veroorzaaken (20). Men kan , derhalven, de gewoonte van het fterk wiegen der Kinderen niet te ernftig afkeuren : dewyl, van den eenen kant, de Melk, welke zy gezoogen hebben, hierdoor, vóór den tyd , door de Natuur aangeweezen, zuur en ontbonden wordt ; en, van den anderen kant, de harsfenen, het voornaamfte werktuig der dierlyke vwrigtingen , ligtlyk daardoor nadeel
kun-
(ao) Dit is een ander fchadelykgebruik, datal van oude herkomst is. Martialis fpot met zekeren chauidemes, omdat hy zich met het wiegen van Kinderen bezig hieldt. En Dr. krugeu berigt ons, dat de Saxen zints voorlang een fpreekwoord gehad hebben , volgens 't welk zy, van een perfoon , die langzaam van begrip is, zeggen : Men beeft bem zo lang gewiegd, tot dat by [lomp is geworden. Ik heb Kinders gezien, zegt van zwieten, die, ingevolge van deeze heillooze gewoonte, tot op den ouderdom van drie of vier Jaaren zonder begrip bleeven. Hy brengt het voorbeeld by van een zeer fterk en kloek Kind van acht jaaren, die door zyne Speelmakkers gewiegd zynde, overvallen wierdt van eene fchemerige duizelinge, gevolgd van eene Galbraaking, en (lompheid.



PRYSVERHANDELING. 83
kunnen lyden , en op eene onherdelbaare wyze invloed hebben op de voorcrcfFelykheid en waardigheid haarer verrigtingen, zo noodzaaklyk voor de Reden en her. Leeven.
De eerde voorzorge, welke men moet gebruiken , wanneer men een Kind in de Wieg hoort fcbreien, is, toe te zien, dat men geencn misflag begaa omtrent de oorzaak van zyn gefchrei, en de natuur der hulpmiddelen, welke men hetzelve moet toebrengen. Een Speld, kwalyk gedooken [gebruikt nooit Spelden]; een vcrvcelend geraas; het fteeken van Infekten ; een dildaande Dampkring , en die eenigzins dinkcnde is , hoedanig men inademt agter dikke en welgeflootene Gordynen ; te veel warmte; eene ongemaklyke legging ; morsfigc en vogtige Luyers, enz. zyn zo veele hinderpaalen tegen eene zagte rust, en kleinigheden , die genoeg oppaslens en voorzigtigheids vorderen , om dezelve niet te vertrouwen aan die hebzuchtige Landvrouwen, die de zorge, welke zy aan haare Zuigelingen bedeeden, berekenen tegen het voordeel, welk zy daar van trekken , en , gelyk wy reeds hebben aangemerkt, haare oppasfingen fchatten , niet naar 't geen zy in zich zelve zyn , maar naar de moeite, die zy haar kosten. Het zou my gcmaklyk vallen , te bewyzen, F 2 dat
Alire meene behoed middelen.



84 ƒ. BALLEXSERD,
dat de Zindclykheid eene bron is van den flaap, de vergenoegdheid, en het welvaarcn; dat zy de Spysverteering, den omloop des Bloeds, de ademhaaling en alle verrigtingen , van welke een gezond en fterk leeven afhangt, bevorderen. Om hier van overtuigd te worden , heeft men flegts op te merken, met welk eene zorgvuldigheid en waakzaamheid de Vogelen , de Infekten en allerlei Dieren, hunne Jongen in hunne fchuilplaatzen houden, hoe zorgvuldig zy zyn in hen te likken, en te reinigen, en hoe weinig zy hier omtrent hunne moeite en oppasfingen fpaaren ! De reinheid , in welke een Minn haaren Zuigeling moet houden , heeft , derhalven, haare regels , en dezelve is een weezenlyk gedeelte der zorgvuldige oppasfingen , welke hy van haar vordert. Deeze regels beftaan in de byzondere oplettendheid , om van Luyers te veranderen, zo dra ze nat of bevuild zyn, dezelve te wasfchen in een Loogwater van asch, het Kind zelve te wasfchen met een zagt Linnen, nat gemaakt in laauw water, dat met een weinig Brandewyns is aangezet; en dit moet zo dikmaals gefchieden , als noodig is, om het Kind altoos rein te houden. Indien men niet de voorzorge gebruikt, om de Kinderen dagelyks te reinigen van die foort van vettigheid , welke uit den grond hunner Ingewanden
voort-



PRYSVER HANDEL ING. 85
voortkoomt, en langs alle de wegen der onzigo baare doorwaasfeminge , in dampen of rook, na buiten wordt gedreeven , zo wordt deeze ftoffe opgehouden , en na den vloed der rondloopende vogten wederkeerende , mist zy niet om dezelve te bederven. Daarenboven wordt de huid verhard ; 'er ontftaan knoesten, pynlyke loopende Zeeren en Schurfdheden, wanneer men verwaarloost om dien , door zagte wasfchingen en wryvingen, fchoon te houden (21).
On-
(21) Men ziet hier uit, een nieuw voordeel om het ba. keren in Luyeren na te laaten: dewyl de verfchooning dus gemaklyker vallende en fchielyker kunnende gefchieden, het waarfchynlyker is , dat de Minnen dezelve dikmaaler zullen in het werk ftellen. Onderfleld zynde , derhalven, ('t geen door de ondervinding wederfproken wordt) dat een gebakerd Kind nimmer fchreit dan wanneer het nat is, of wanneer het ongemak heeft van zyne vuiligheden , zou ik van oordeel zyn, dat de moeite en omflag alleen, om alle deeze banden en zwagtels telkens los en vast te maaken, eene voldoende reden zyn zoude om het gebruik daarvan voor altoos te verbannen. Want indien het waar zy , dat de reinheid de doorwaasfeming, en nevens haar de ontlasting van het vlugfte en kwalykriekendfte gedeelte onzer vogten bevordert; indien zy, even als de gezondheid der lucht, en de onbelemmerdheid onzer Lichaamlyke beweegiDgen , een der gefchiktfte middelen is om den flaap aan te brengen, en ons voor veele Ziekten te beveiligen, valt het F 3 ge-



86 J. BALLEXSERD»
Onder de oorzaaken , welke de volwasfenen geneigd maaken tor. flaapen, en zelf daar toe noodzaaken, zyn zommige, welke kragtdaadig op de Kinders werken ; ook zien wy , dat zy daar toe meer geneigd zyn dan de volwasfenen. De algemeene ontfpanning hunner vogtige Spieren; de dikmaals herhaalde toevloed van eene nieuwe Chyl, in het Bloed overgeftort; de volmaakte rust hunner ziele, en de bykans aanhoudende beweeging, welke zy waakende maaken , wanneer ze in vryheid zyn : dit alles bereidt hen eigenaartig tot deeze verrigting , die, voordeelig voor allerleien ouderdom , inzonderheid in deezen bekwaam is om de voeding en den wasdom van het Lichaam
uit
gemaklyk te begrypen , dat het Kind, welk zich in zyne Luyers bevuild heeft , aldaar langer in zyne vuiligheid zal kwynen , dan indien men het fpoedig en gemaklyk konde reinigen, zo dra het afgang heeft en zo dikmaals het fchreit. Het is bekend, dat de afgang, van een fcherpen eoprikkr. lendenaart, doorden tyd, veroorzaakt, ontfleeking en ontvelling der deelen, welke zy aanraakt, of althans jeukingen en fteekingen , die deeze kleine fchepzeltjes geweldig kwellen. Wy pryzen het aan, zich te bedienen van Linnen, dat nat gemaakt is in laauw welriekend water, dewyl droog Linnen niet bekwaam is , om de fclierpheden, die den huid knaagen, weg te neemen , en deszelfs buigzaamheid te bewaaren.



PRYS VERHANDELING. 87
uit te werken , en het op eene vaste en duurzaime wyze te verfterken (22).
Niet te veel agts kan men ondertusfehen geeven op de natuur des Dampkrings , welke de Kinders , terwyl zy flaapen , en zelf wanneer zy waaken , omringt, welke dampen zy inademen, en welke lucht zy ontvangen in de allernaauwtle vcrecniging met de beginzelen huns leevens. Want vermids zy den huid veel buigzaamer , en de zweetgaten veel opener hebben dan de volwasfenen ; dewyl hun Lichaam als een fpons is, waarin
al-
(22) De Kinders moeten in hunne vroegfie Jeugd lang en dikwyls flaapen; hoe korter naa de geboorte, hoe zymeer (laaps noodig hebben ; de Natuur eischt, in deezen tyd, eene zeer langduurige rust, om haar werk gelukkig te volvoeren , en deszelfs duurzaamheid te bevestigen. Laat dan de kleine Kinders lang flaapen, en zelf alle Kinders , die zwak en eenigzins van een teder geitel zyn. De regel, door galenus hieromtrent gegeeven , is, dat de Kinders meer moeten flaapen dan waaken, tot op den ouderdom van drie of vier Jaaren. Zelf merkt hy aan , dat'er Kinders geweest zyn, die, door twee dagen agter elkander te flaapen, van zwaare ziekten zyn gencezen. Zo waar is het, dat het oogenblik des Leevens, waarin het werktuig rust, dat geen is , waar W de Natuur meest waakt over de behoudenis en bevestiging van haar werk. Rhasis wil , dat wanneer een Kind meer voedzel dan naar gewoonte heeft genunigd, men het zeer lang zal laaten flaapen.
F 4



88 J. BALLEXSERD,
alles indringt, zelf de uitvloeden eener verdorven ne uitwaasfeminge , die zich heeft vastgezet in de Hufsgeraaden , de Matrasfen , de Dekens, kan men omtrent dit alles ten hunnen opzigte niet te omzigtig zyn; en een zo klaarblykelyk en gemeenzaam gevaar behoorde wel in opmerking genomen , en niet meer als een harsfenfehim behan' deld te worden.
Laat uw Kind ook niet flaapen in een laag Vertrek , alwaar men den Zolder en het Befchot ziet vlakkeiïg worden, de Huisgeraaden verrotten, het Yzer roesten , het Brood verfchimmelen en het Zout fmelten : uit deeze kenmerken kan men afleiden de tegenwoordigheid van eene vogtige^ ftilflaande , ongezonde Lucht, welke de veerkragt en trilling der Spieren vernietigt, en. aanleiding geeft tot verpoppingen en fkauwten, welke alleen moeten toegefchreeven worden aan de lymerigheid der Zappen , en aan eene belette doorwaasfeming (23). Om de zelfde reden moet
men
(23) De Heer thieri, in denjaare 1750, geroepen., om onderzoek te doen na de geileldheid der Wateren van de Fonteinen en Putten , in eene Voorftad van Weenen, Leopoldftad genaamd , verzekert, dat dezelve, zedert de groote pverftrooming van den Donau , in den Jaare 1744 voorgevallen, nog zo vogtig was, dat ajles aldaar verfchir^.
mei-



PRYSVERHANDELING. 89
men zich wagten voor alle vogtigheid der Dekens , de dampen der planken, en onlangs fchoon gemaakten Vloer.
Wanneer de lucht in de Vertrekken niet geftadig vernieuwd wordt, heeft zy ook de zelfde uitwerking op 's Menfchen Lichaam. Door verfcheidenmaalen in de Borst te dringen , zonder dat eenige andere lucht zich daarmede vermenge, wordt zy Hinkende en vervuild, en overlaadt, langs dien weg, de Long der Kinderen dermaate, dat zy , in plaats van gemaklyk adem te haaien, niets anders doen dan hygen. Dit toeval is zeer algemeen by de zodanigen, welke aan de indrukzels der buitenlucht niet genoegzaam blootgefteld, en al te naauw opgeflooien gehouden worden; hunne zamengeperste Longen ontvangen geene genoegzaame hoeveelheid Luchts , om hen gemaklyk te doen ademhaalen: en het bloed, welk altoos rondloopt, in de lucht, welke onmiddelyk op hetzelve werkt, geene verfrisfching vindende, noch de vereischte veerkragt, welke het aldaar be • hoorde te ontmoeten , zo volgt de Uitademingop geene behoorlyke wyze op de groote Inademingen , welke zy genoodzaakt zyn te doen.
Be-
inelde, voornaamlyk gelykvloers, en dat hy, in geene der andere Voordeden, de aangezigten zo opgezwollen en bleek gezien hadt, als die der Kinderen in de Leopoldftad.
F 5



<jo J. BALLEXSERD,
Bezwaarlyk. zoude het geloof verdienen , hoe groot het onderfcheid zy, ten aanzien der vermogens van den Geesten het Lichaam , tusfchen de zulken , welke in eene vrye en veerkragtige lucht leeven, en de zodanigen, welke een vo«tigen , ftilftaanden of kwalyk vernieuwden Dampkring inademen. Een vrye omloop des Bloeds, eene gemaklyke adcmhaaling, een gezonde Spysverceering, onderhouden en verderen alle de dierlyke en vcrllandelyke vermogens der eerften terwyl by de laatften alles traag en kwynendis,' door de geringe fpanning der Spieren en de overlaading der Vogten.
Zo veel invloeds heeft de Lucht op de vaste cn vloeibaare deelen onzes Lichaams , dat zy , zuiver zynde, de bron wordt van fterkte, het fteunzel der gezondheid, de bloem des leevens; maar, van den anderen kant, onzuiver zynde, zwakheden en den Dood zaait. Ondertusfchen verilaa ik door eene zuivere Lucht niet zulk eene , die volflrekt bevryd is van alle vreemde (lonen : dit is, in onzen Dampkring , onmogelyk; cn genomen dat het mogelyk ware, zou zy zo fchadclyk worden, dat de Dieren in dezelve niet zouden kunnen leeven.
. Ik bedoel dan hier, ccnvoudiglyk, eene Lucht, die vry is van alle verdorvene en Hinkende dampen , of de zulke , die ontftaan uit ftilftaande
VVa-



PRYSVERHANDELING. 91
Wateren , welke veele Infekten tot zich lokken; eene Lucht, die eer droog dan vogtig, eer in beweeging dan ftilftaande is: in één woord , eene vrye Lucht cn ontheeven vanfeherpeitoffen, hoedanig ook de oorzaak daar van zyn moge.
Hierom moet een Kind 's nachts niet nedergelegd worden in het Bed en agter de Gordynen zyner Minne, uit hoofde van den warmen en vogtigen Damp , om niers meer te zeggen, welke, genadig , op deeze plaats uitwaasfemt , en die zyne Long dermaate zou overlaaden , dat zyne ademhaaling 'er merkelyk door zoude lyden. Men moet het ook niet zo warm toedekken, dat daardoor een eigenlyk zweet verwekt worde. Laat veel liever het Dekzel zyner Wiege zich op een bekwaamen afiïand van zyn hoofd bevinden ; laat het Dekzel van Gaas, en de Wieg niet zo digt gefiooten zyn [mids men het inkoomen der Infekten belette] dat 'er geene nieuwe Lucht zou kunnen indringen, welke de binnenlucht ververscht, dezelve yler en veerkragtigcr maakt , meer bekwaam om den Omloop des Bloeds en der Vogten , cn nevens denzelven alle de verrigtingen der Dierlyke Huishoudinge te bevorderen.
Doch fchoon de werking der Lucht alle de Spieren verharde en verfterke , aan dezelve meer fpannings en kragts gceve , om aan haare onge-
maa-



92 J- BALLEXSERD,
maatigdheid tegenftand te bieden; nogthans moeten de jonge , zwakke en tedere Kinderen tegen de felle koude beveiligd worden , ®m door zagte middelen hunne onzigtbaare doorwaasfeming te onderhouden, en hen te beveiligen tegen zwaare Verkoudheden , Kinkhoest, Buikloop en hardnekkige fnydingen. Ten dien einde zal men hen met voordeel kleeden in een klein Kamizool met mouwen , die hun de armen eenigzins warm houden. Dit Kleed, welk men een Beddejak noemt, moet een weinig laager dan tot over den Navel nederhangen , en rondom den Middel worden vastgemaakt , zonder dat het eenig nadeel kunne doen aan de beweeging der Borst, welke het werk deiLongen is , het beginzel van den wasdom en de weezenlyke zitplaats der Stuiptrekkingen, zo gemeen aan deezen Leeftyd , en zo dikmaals ver-, oorzaakt door onze onvergeeflyke misdagen.
Dewyl de wasdom des Lichaams niets anders is , dan eene ontwikkeling van alle deszelfs deelen , en dezelve op eene zagte en onmerkbaare wyze gefchiedt, moeten alle middelen worden aangewend om dien te bevorderen , en alle hinderpaalen, daar mede ftrydig , geweerd worden. Deeze beflaan in de knelling der Kleederen , de belemmering onzer bewecgingen, de drukking en het bedwang : die, in de werking der Lucht op
alle



PRYSVERHANDELING. 93
alle de deelen onzes Lichaams en het vrye gebruik van alle deszelfs Ledemaaten.
Maar wagt u , dat de Lucht, welke op het Kind in zyne Wieg werkt, niet als by ftroomen of vlaagen op zyn Lichaam en nog minder op. zyn gelaat werke. Het kan niet anders zyn, of het zou daar door ongemak lyden. De reden hiervan is, dat de zamentrekking, welke deeze indruk op" een éénig en op zich zelve ftaande deel veroorzaakt , veel meer gefchikt is om deszelfs uitwaasfeming te doen ophouden , dan eene algemeene koude, welke eenpaarig op het geheele Lichaam werkt (24). Het is zo, het zou beter zyn, een Kind te laaten flaapen in de opene Lucht, dan het neder te leggen in eene Kamer , daar het blootgefteld zyn zoude aan togtigheid , veroorzaakt door kwalyk geflootene Venfters of Deuren.
Wy hebben gezegd, dat een Kind moet leeven op eene drooge en opene plaats, in een hoog
Huis,
(14) Sanctoriusis misfchien de eerfte , die opgemerkt heeft, dat een fcherpe en heevige koude, op een éénig lichaamsdeel ontvangen, een kragtiger werking op het geheele Lichaam doet, om deszelfs doorwaasfeming te beletten , dan de zelfde indruk, over de geheele uitgeftrektheid des Lichaams ontvangen. Een indruk, zegt hy, over veele onderfcheiden Spieren verdeeld, verdeelt de kragten, en doet, gevolglyk, minder uitwerking.



94 J- BALLEXSERD,
Huis, 't welk van den Morgen af aan van de Zon wordt befcheenen. Nogthans moet niet een te fterk Licht met geweld zyne oogen drukken, noch in de Vogten en Spieren , waaruit het is zamengefteid, fterke en fchielyke fchuddingen kunnen veroorzaaken. Het moet ook niet van ter zyden, maar van agteren of van vooren, koomen , mids het zagt genoeg zy , en altoos even
fterk op de beide oogen tevens werke. Ik
verzoek vergiffenis aan de Geleerden, die dit kezen , dat ik hen , in deeze Aanmerkingen , heb opgehouden met eenige geringe kleinigheden; doch laaten zy de moeite neemen om hunne ge. dagten te laaten gaan over de nadeelen , welke derzelver verzuim nafleept, en zy zuilen hun niet minder noodzaaklyk fchynen tot deeze Verhandeling, dan hetgeen ik in dezelve, omtrent aangelegener of deftiger onderwerpen, heb aangedrongen.
VIER-



PRYSVERIIANDELING. 95
VIERDE AFDEELING.
ify te vroeg fpeenen der Kinderen, de vierde oorzaak van hunnen Dood. Misbruik van den gezvoonsn Pap. Aanmerkingen over bet krygen van Tanden.
Het is een ftclregel in de Geneeskunde , dat hoedanig de geaartheid van het voedzel hetwelk men lang agtereen gebruikt, zodanig ook de gefteldheid der Vogten is , welke daar van voortkomen. Inzonderheid moet men op deeze wyze redekavelen ten aanzien van den ouderdom, van welken wy thans handelen ; dien ouderdom, van welken mag gezegd worden, dat de beweeging nog niet fterk genoeg is tot het breeken en kleinzen der fpyzen , welke van een zwaaren, groven en kleeverigen aart en zwaar te verteeren zyn. Hier toe behooren de fpyzen, welke bereid worden van meelagtige ongegiste zelfftandigheden, en die , met eene geringe hoeveelheid Waters of Melks gemengd , gelyk onze gewoone Pup , een dik beflag uitmaaken , vry veel naar Kalk gelykende.
In de daad , wat is de Pap, welke men doorgaans aan onze Kinderen geeft ? Het is een kleeverige en aardagtige dikke ftorFe , beftaande uit
Melk,



96 J. BALLEXSERD,
Melk , dik gemaakt met Meel, 't welk geene toebereiding heeft ondergaan , noch door de Natuur , noch door het Vuur : een Meel, 't welk niet gegist hebbende, eene aanzienlyke menigte Luchts bevat, en waarvan men eene foort van Mastik bereidt, door hetwelk de verteerende zappen niet kunnen heen dringen, en bezwaarlyk kan gebroken worden door een nog naauwlyks gevormd Werktuig. Zodanig is de natuur van de Pap, een voedzel flrydig tegen de zwakke werking van eene jonge Maag , bekwaam öm door zyne lymerigheid valfche Spysverteeringen te verwekken, de Ingewanden te bepleisteren , de Monden der Melkvaten te fluiten, deeze Aders te verpoppen , en den ingang van de Chyl in de naauwe wegen te beletten , welke als zo veele wortels zyn , dienende om aan onzen geheelen wasdom leeven by te zetten. Nooit kan men derhalven, met te veel yvers zyn zegel hangen aan de berispingen , welke de Reden beflecd heeft aan dit lymerig voedzel, hetwelk niet minder eene weezenlyke oorzaak is van de Wormen, welke de Kinders plaagen, dan de bron van de hardheid en zwellinge van den Buik , van gebrek aan wasdom en kwyninge (25).
De
(«5) Velsciiius en hildanüs hebben zeer merk-
baa-



PR YS VERHANDELING. 97
De Uiye Minnen, zege de Heer levret, zyn 'er zeer op gefield om aan haare Zuigelingen, voornaarrdyk des avonds, Pap te geeven: dewyl deeze kleine arme fchepzeltjes, veel werks hebbende om dit lymerig en klecvcnd voedzel te verteeren, in langen tyd geen trek hebben om te zuigen. Maar indien wy jaarlyks eene Lyst hadden van de kinderen , fchielyk gefiorven door wanverteering van de Pap, of langzaam door de verftopping der Klieren van het Darmfchcil, zou men ondervinden , dat het gebruik van de Pap misfehien meer Kinderen in de eérfte jeugd heeft doen omkoomen, dan alle de Ziekten te zamen, van welke zy, terwyl ze nog aan de Borst zyn, kunnen worden aangetast.
Alles fpant, in de daad, te zamen, ten bewyzc der noodzaaklykheid om het te algemeen aangenomen gebruik van de Pap af te fchaffen; of zo men daar van niet geheel wil afzien, dat men
; dan
baare verftoppingen in het Maagportier waargenomen, veroorzaakt door het gebruik van Pap; en ettmulLer zegt, dat dezelve veel beter gefchikt is voor Boekbinders, om hunne Boeken te plakken, dan om de Kinders te voeden. Ik zou over de honderd Schryvers kunnen noemen, welke het gebruik van dit voedzel veroordeeld hebben.
G



yS J. BALLEXSEPvD,
dan ten minste het Meel laat droogcn en roosteren. Het zou, ongetwyfeld, beter zyn, zich te bedienen van een Meel, gemaaleh van Koorn, welk men eerst hadt laaten uitloopen, gelyk plaats heeft omtrent de Garst, waar van het Bier wordt gebrouwen. De cerfle verrigtïng befiaat hierin : men legt het Meel in den Oven, in een platten, zeer breeden en onvernisten Aarden fchotel; men roert het van tyd tot tyd om, ten einde om het te zuiveren van eene groote menigte Luchts, welke het bevat, het te verdeden en overal even fyn te maaken. De tweede verrigting, en die de voorkeuze verdient, befiaat in de Tarwe korrels nat te maaken, cn ze uit te fpreïden op eene plaats, die warm genoeg is, om den fpruit en den wortel fpoedig te zien uitbotten ; vervolgens neemt men ze van daar, fprcidt ze uit, zeeft ze, en laat ze maaien. Dit Meel is zoet, zappig, een weinig zuikeragtig , aangenaam van fmaak, niet rymerig,en het fmelr gemaklyk' in den Mond. De Pap, daar van bereid, is ongeiyk minder taai, minder floppende dan de andere; welke, beftaande uit raauw Meel, welks deelen door gisting verdeeld noch verkleind zynde, noodwendig verfloppender cn bckwaamer zyn moeten om beflootene Winden, fpanningen van de Maag, raauwigheden en flymen te verwekken, en allerlei Ziekten,



P RYS VER HANDELING. 09
ten , uit wanverteeringen onitaande, te veroorzaaken.
Doch hoewel de Pap, bereid van Meel, welks korrel gegist cn gebot heeft, zich in den Mond gemaklyker laate ontbinden; hoewel het zuiverder van lucht, en in het gebruik boven de andere Paji zeer verre te verkiezen zy; hoewel men dit Meel kan vergoeden met geroost brood, fyn geitampt of in water geweekt, om te dienen in de plaats van Mout (26), welke men niet overal kan bekoomen : nogthans is het voorzigtigcr, deeze Pap niet te gebruiken, voor dat het Kind zes Maanden oud is, en dezelve, in 't eerst, zeer dun en zeer vloeibaar te maaken, om haar te voedender te doen zyn, cn te gemaklyker om
van
(26) De Turkfche Salep zou met groot nut kunnen gebruikt worden, gemengd met Melk of Vieeschnat, van alle vettigheid zorgvuldig gezuiverd. Dit poeijer, dat fterk kan verlengd worden en ryklyk doprmengd is met riekende deeltjes, zuigt het vogt, in welke het geworpen wordt, kragtig in, en doet hit, fchoon in eene geringe maate gebruikt, welhaast in Pap veranderen. Dit voedzel is verzagtende, verfterkende, bekwaam om het zuur van de Maag in zyne werking te verhinderen, de fcherpheid der eerfte wegen weg te neemen, en zelf een behoedmiddel tegen een beginzel eener Longziekte. Ik heb 'et zeer goede uitwerkzels van gezien.
G 2



■ioo J. BALLEXSERD,
van eene jonge Maag verteerd te kunnen worden. Wanneer men bemerkt, dat deeze Pap het Kind in zyne Ademhaaling niet belemmert, dat dezelve geene verftopping noch buikloop veroorzaakt, kan men 't dezelve tweemaal 'sdaags geeven, met eene tusfehenpoozing van zeven of acht uuren, tot dat het daar aan volkomen gewoon zy of geheel gefpeend worde.
De groote Kunst, die te werk moet gefield worden tot het wel voeden der Kinderen, befiaat niet alleen in de keuze van het bekwaamfte voedzel, dat meest gefchikt is naar de zwakheid van hun geftel, en de tederheid hunner Werktuigen; maar ook in het zorgvuldig bepaalen van de maate van hun voedzel, en in 't hun toe te dienen, naar gelang van de verfchillende trappen van zwakheid of werkzaamheid hunner verteerkrag. ten. De beste regel is, de Kinderen vyf, zes , zeven of acht keeren, in de vierentwintig uuren, te laaten zuigen; dikmaaler en in mindere hoeveelheid , wanneer zy jonger , tederder of zwakker zyn, zonder hen immer met voedzel te ovcrlaaden. Want zo men hen te veel laat gebruiken , indien men de algemeene regels der fpysverteeringe niet in agt neemt, zal men hun alle de ongemakken laaten lyden, welke men zo onregtvaardig te laste legt aan andere oorzaaken,
als,



PR YS VERHANDELING. 101
als, aan de Tanden, die zy nog niet hebben, aan Wormen, enz.
De overlaading van Melk is niet minder verderflyk voor de Kinders, dan de overlaading van brood voor de volwasfenen. Alles wat zy meer gebruiken dan zy noodig hebben, in flede van hen te verfterken, verzwakt hen. Het minste toeval, 't welk daaruit kan ontdaan, is de overgeeving van eene overlaadene en te zeer uitgerekte Maag, die daar door gewoon wordt om het voedzel niet lang genoeg te kunnen binnen houden. Hieruit ontftaat ook mecrmaalen , dat de Monden der Melkvaten, te zeer verflapt, ontvangen en doortogt verkenen aan eene groote menigte van kwalyk bereide Chyl,.welke de Leevensflammc , in haare eigen ftoff'e, verflikt en uitbluscht, bykans even eens als eene te groote menigte Oly eene Lamp doet uitgaan. Indien men dan eene Gulzigheid opmerkte, gevolgd van geduurige en overvloedige braakingen, van Melkagcigen Buikloop, enz, zou men de maate van het voedzel moeten verminderen, en de tusfehenpoozen langer maaken, opdat de Zappen, door herhaalde Omkopen, meer tyds hebbende om behoorlyk toebereid te worden, de deelen, welke zy moeten aanvullen en onderhouden, vaster cn veerkragtiger mogten worden.
G 3 Een



io2 J. BALLEXSERD,
Een ziek Kind, by voorbeeld, moet minder voedzel gebruiken, dan wanneer het gezond is, en zo veel te minder gebruiken , naar gelang het minder kragten hebbe. Wanneer men deeze oplettendheid niet gebruikt, wanneer men het aanfpoort om te eeten, en zich zonder orde en maate te overlaaden, en zulks in het dwaas begrip van het eerder te zullen heifcellcn, en hetzelve kragten te geeven door het veel voedzel te doen gebruiken, mist het nooit, of men zal de oorzaak van zyn ongemak vergrooten, en het, kort daar naa, met meer heevigheids, daar van gevoel doen hebben.
Gebrek aan Eetlust is het eerde teken van gebrek aan fpysverteerkragten. De tegenzin tegen het voedzel is by de Kinders altyd op eene voldoende reden gegrond, en redelyk. Dezelve wyst ons aan, of dat de ipyze, welke men hun geeft, onfmaaklyk is: en dit is genoeg om van naby daarop te letten, en 'er niet te llerk op te dringen om hun die te geeven; of deeze afkeer wyst aan, dat de Natuur op het oogenblik van eene fcheidinge is, en datzy uitftel noodig heeft om zich zelve te overkoomen.
De uitwerkzels der dingen worden door de ondervinding geleerd; maar de oorzaaken deezer uitwerkzelen worden door Redekaveling ontwikkeld.



PRYSVERHANDELING. 103
kcld. Eene Minn,. die een weinig overlegs en opmerkzaamheids bezie, kan gemaklyk onderscheid bemerken tusfchen het gefchrei van een Kind, veroorzaakt door Buikpynen cn fnydingen, cn tusfchen een fchreien, door honger of de behoefte om te eeten verwekt. Zy weet dat het laatfte minder fterk en aanhoudender is, dat het gepaard gaat van zekere houdingen en opdagen van het oog, waardoor het de Minn overal met het gezigt volgt, — van een voorkoomen van hartzeer, wanneer zy uit des Kinds oog vcrdwynt, en van betuigingen van blydfchap, wanneer zy wederom ten voorfchyn koomt en haaren boezem ontbloot. Niets diergelyks wordt 'er opgemerkt, wanneethet Kind lydt cn door de aanvallen van pynfehreit: die een weinig opmerkzaamheids bezit, zal hierin nimmer bcdroogen worden. Maar by ongeluk zyn 'er weinige oplettende Minnen, weinige die weeten dat de honger zich niet met pyn begint te doen gevoelen, en dat het gefchrei deszelfs tegenwoordigheid niet aankondigt. De meeste van haar verbeelden zich , dat het fchreien des Kinds altyd uit honger voortkoomt, en dat zy, wanneer het fchreit, niets anders behoeft te doen dan het aan de Borst te leggen, of, hetgeen nog erger is, met Pap te overlaaden, zonder te bedenken , zonder te bemerken dat de oorzaak zyner G 4 kwel-



i°4 J. BALLEXSERD,
kwellingen misfchien ontfïaat uit het ongemak zyner Maage, overlaaden met een niet behoorlyk verteerde of zuure Melk , die in eene bytende fcherpe ftoffe verwandelt, zyne Ingewanden knaagt, fnydingcn veroorzaakt, welke nieuwe kragten ontleenen van het voedzel, waar mede het overlaaden wordt om zyne klagten te ffillen. Het is te bekend, dat eene algemeene en moorddaadige gewoonte deeze onkundige Vrouwen regt geeft om haare Zuigelingen zo veel te meer te overlaaden, hoe zy minder voedzel noodiV hebben. ö Voor dat zy, derhalven, het Kind de Borst aanbiedt, moet de Minn, hoe onbedreeven zy ook zyn moge, ten minsten zich bedenken, of 'er meer dan twee uuren zyn vcrloopen, zints het Kind niet heeft gezoogen, cn alleen in dit geval de toevlugt neemen tot dit of andere hulpmiddelen, indien het gebeurde, dat, in het ander ger val, het Kind geftadig tusfchenpoozende zuchten of weeklagten uitboezemde.
De geneezing van bykans alle ongefteldheden der zuigende Kinderen hangt af van de fpysveranderinge der Minne, van haare oplettendheid in het houden van een voorzigtigen en gemaatigden Leefregel; een Leefregel, die, door zyn zagtheid en vogtigheid, haare Melk kan ligter doen
wor-



PRYSVERHANDELING. iot
worden , derzelver fcherpheid verminderen, er eene grooter hoeveelheid en beter foort verfchaf fen. Dit kan zy gemaklyk verkrygen, door he gebruik van Koemelk, gemengd met een afkook zei van Garst, Haver, Ryst, Vinkclzaad of eer weinig Zoethout. Geftoofde Latuw, verfchc Eyeren , kleine Wortels: in één woord , alk zoete, vogtige en buikopenende fpyzen, zullen tot voordeel van haaren Zuigeling gedyen in allerlei foorten van Ziekten, en zyn inzonderheid aar te raaden ten tyde van eene moeilyke cn pynlyke Tandhaalinge.
De Tandhaaling is het werk van de Natuur alleen ; eene niet zeer eenpaarige werking, die zomtyds moeilyk valt, en, in dit geval, zeer veel oplettendheids en toezigts vordert. Indien de Tanden langzaam uitkoomen, of veelen tevens dreigen uit te koomen, worden de toevallen gevaarlyk ; en de Kinders, het gewigt van zo veele rampen niet kunnende verdraagen, bezwyken onder de pyn, of zyn in groot gevaar van het Leeven 'er door te verliezen.
Het oogmerk , welk men zich hier moet voordellen , is, de grootte van het ongemak te verminderen en de doorbreeking van het Tandvleesch te bevorderen. Het meest dienffige ten dien einde, is, het Kind aan de Borst te laaten: voorG 5 eerst,
I i
De Tandhaaling.



io6 J. BALLEXSERD,
eerst, omdat in deezen tyd de deelen van den Mond zo gevoelig zyn, dat zy het aanraaken van de Lepel naauwlyks kunnen verdraagen; en het geen, ten anderen, van nog meer waarde is , is, gelyk wy zo even gezegd hebben, toen wy deiMinnen een bekwaamen Leefregel, ter verligting cn verzagtinge van haar Zog voorfchreeven, dat men de hevigheid van het kwaad kan voorkoomen, de hinderpaalen wcgnccmcn, en op eene zagte en kragtdaadige wyzc het werk der Natuure bevorderen.
Ten deezen einde moet men, by de eerde ongemakken der Tandhaalinge, een begin maaken met het zuiveren der ccriie wegen ; vooreerst door het voedzel een weinig te verminderen, en vervolgens door het voorzigtig gebruik van zagte middelen, die een weinig buikopenende zyn. 'luis geene reden om te vreezen, door deeze handelwyze de kleine Lichaamen te zullen verzwakken, en in fiede van nut, hun nadeel toe te brengen. De byzondere oorzaak, de voornaame bron van alle de toevallen der Tandhaalinge, ontftaat doorgaans uit den tegcnlland der vaste deelen, die door de Overlaading toeneemt, In fiede, derbalven, van het gedrag te volgen van zo veele onvoorzigtige Minnen , die geen ander middel kennen om het fchreien haarer Kinderen te (tillen.



PRYSVERHANDELING. 107
len, dan hen door fterk wiegen te verdooven, of met Zog of Pap te overlaaden , moeten zy het gierigst zyn op haar voedzel, om de maate hunner kragten niet te veel te verhaasten, en geen nieuwen wasdom te geeven aan de oorzaak van een ongemak, 't welk niet zou nalaaten te verergeren, hen aan nieuwe gevaaren bloot te ftellen, en een nieuw gefchrei te veroorzaaken (27). Deeze Leefregel, welks nuttigheid erkend wordt in alle gevallen van fcherpc Ziekten, is, misfchien, het allerweezenlykst in dit ongemak, 't welk te geweldiger en hardnekkiger is, naar gelang de Lichaamen meer vastheids, tegenftands en kragts aankondigen.
Gelyk alle kaauwende Dieren het uitkoomen hunner Tanden bevorderen, door het byten op cenige lichaamen, op welke hun Tandvleesch kan vatten, en het Kind, omtrent deezen tyd, door een werktuiglyk Inftinkt, alles na zynen Mond begint te brengen, kan men hetzelve te
kaau-
(17) Gelukkiglyk heeft de Voorzienigheid, van haare yyde, wyslyk hier voor gezorgd, en dit zou dikwyls belt waam zyn om het werk gelukkig ten einde te brengen. De afkeer van fpyze, welken de kinders op deezen Lee£ tyd bezitten, is eene weldaad; de wanorde, in welke alle hunne werktuigen zich bevinden, in aanmerking ganomen zynde.



io8 J. BALLEXSERD,
kaauwen geeven een langwerpige korst brood, of een Wortel van Althéa, van witte Maluwe, gefchraapt en geweekt Zoethout, enz. Men roemt zeer het Brein van een Haas, gekookt en met honig gemengd, waar mede men den vinger beftrykt, en het pynlyk Tandvleesch zagtjes wryft.
Indien ondertusfchen de Maatigheid, de Open. lyvigheid en de Leefregel der Minne, en de andere kleine behoedmiddelen , ongenoegzaam wierden bevonden, om de al te geweldigepynenteverzagten, en de zwaare toevallen eenige dreigende gevaaren aankondigden (fchoon deeze vry zeldzaam zyn onder de zulken, die weinig voedzel gebruiken en een zagten afgang hebben), zou men de toevlugt moeten neemen tot eene kleine Infnyding, onmiddelyk boven het Vlies van het gedeelte , welk ieder Tand tragt te doorbooren. Maar draag zorge om nimmer de toevlugt te neemen tot dit middel, dan wanneer het blykt dat dit Vlies geen bloed meer bevat, wanneer het witagtig is, zeer dun cn gereed is om door te breeken. En dan nog moet deeze Kunstbewerking nimmer vertrouwd worden aan de onkunde en onhandigheid der Minnen of der Speenfiers, gdyk zommigen los genoeg zyn om te doen (28).
Laa-
(28) Dit heeft ook plaats omtrent hei aangroeien van
de



PRYSVERIIAN DELING. 109
Laaten wy nog aanmerken, voordat wy deeze Afdeeling, raakende de Tandhaaling, befluiten, dat de frisfche en zuivere lucht, die ten platten Lande wordt ingeademt, deeze gewigtige en hachlyke bewerking der Natuure zonderling begunftigt; dat het een misflag, en wel een zeer groote misflag is, de Kinders, in deezen tyd, uit deeze veerkragtige en gezonde Lucht over te brengen in die der Steden, en voornaamlyk van eene groote Stad, alwaar zy haar gezondfle en heilzaamfte hoedanigheden heeft verlooren; dat deeze reden in aanmerking moet genomen worden, om de Kinders niet zo ipoedig van het Land thuis te haaien: dewyl dit verblyf de eenige fchaêvergoeding is, dat zy niet gezoogd worden door haare Moeders, voornaamlyk zulke Moeders, die de Hoofdlieden bewoonen, in enge en morsfige ftraaten, en gelyksvloers, alwaar de Lucht ftilftaande, vogtig en ongezond is voor allerleie Ouderdommen, en voornaamlyk voor dien der Kindsheid (29).
Maar
de Tongriem, eene eenvoudige bewerking, wanneer de Nood zulks vereischt; maar eene bewerking, die meer dan gemeene kundigheden en alle de handigheid eens bekwaamen Wondheelers vordert.
(29) Staatkundige Rekenaars hebben waargenomen, dat, in de groote Steden, van de acht en twintig Inwoo-
ners,



iio J. BALLEXSERD,
Maar indien de Landlucht verre te verkiezen is boven die der Steden; indien zy bezwangerd is met het vlugfte en hartiterkendfte , 't geen de planten in zich hebben; indien zy bovenal veel bevat van die dunne en fyne Luchticoffe, dat
ge-
ners, jaarlyks, ecu, in de kleine van de vier en denig één, en ten platten Lande van de acht en dertig flegts één fterft. Te Parys worden de menfehen, door elkander, genomen, twee of drie en twintig jaaren óud; en hier onder zyn nog niet begreepen de Sterflysten van die menigte Kin'eren, welke by de Minn derven, buiten de Hoofd, liad, in welke zy gebooren zyn. Te Geneve en op deszelfs grondgebied, is, volgens eene naauwkeurige berekening, van 6706 geboorenen, de gemiddelde leeftyd, die van zes en dertig jaaren. In tegendeel blykt het, uit de Lysten, door den Heer simpson, in den jaare 1742, in 't licht gegeeven, dat te Londen en in deszelfs nabuurfchap, meer dan de helft der geboorenen beneden de drie jaaren fterft: een ongelooflyk getal, indien deeze Lysten niet bekragtigd wierden door het voorbeeld van den Heere bermingh am , een' Engelfch' Wondheeler, die eene Verhandeling heeft gefchreeven over het wel voeden en oppasfen der eerstgeboorene Kinderen: „ Ik ben de Zoon, „ fchryft hy, van eene Moeder, die zes en twintig Kin„ deren heeft gehad; onder deeze wareu vier, vóór den „ tyd gebooren. Ik ben de eenige, dien myne Moeder „ gezoogd heeft, en ook de eenige, die van dezelve nog „ in leeven ben, hoewel buiten Engeland, myn Vader. „ land".



PRYS VER II AND EL ING. nr
gcdeeke van den Dampkring, hetwelk zo leevenwekkend en zo gezond is: waarom fterven 'er dan de Kinderen, zo teder, zo mismaakt en kragteloos? De reden hier van is, dat de gezonde Lucht niet alleen genoeg is tot het onderhoud der gezondheid, en de beveiliging van het Leeven der Kinderen; het is, omdat het geen nadeclig zyn kan, met nog meer oplettendheidsvermyd, dan het nuttige zorgvuldig moet in 't werk gefteld worden: dit bevat in zich eene reeks van dingen, wier aangelegenheid niet kan bcgrcepcn worden, dan door een gezond Oordeel, en niet ingeboezemd worden dan door eene verlichte waakzaamheid.
Een Voorwerp, der in agtneeminge van eene ? Regeeringe, oplettende op haare Bevolking, over- ^ waardig, zoude, ongetwyfeld, zyn, de Geestly- \ ken ten platten Lande onder de vcrpligting te( leggen, zich te oeffcncn in de beste beginzels van' de Natuurlyke Opvoedinge der Kinderen, en, op, zekere vastgeftelde dagen der Weeke, op eene; bevattelyke wyze, over dezelve lesfen te geeven aan de Moeders en Minnen, Ledemaaten hunner Gemeenten; haar, op ligtverftaanbaare gronden, voor oogen te houden de gevaaren, aan welke zy haare Zuigelingen bloot Hellen, door averechtfche handelwyzen, of misdaadige verzuimenisfen; alsmede
lüdelen
an on-
envys
oor de
/linnen
n de
bloeders,
[ie ten
ilatten
..ande
vooneti.'



na J. BALLEXSERD,
mede wat zy moeten in het werk ftellen, om hen te beveiligen tegen knellende ongemakken , en zelf welke middelen, ter herftellinge hunner wankelende gezondheid , moeten gebruikt worden. Zou deeze Inftelling minder redelyk zyn, dan die, uit kragt van welke het niet vry ftaat aan eenige Vrouwe, wie zy ook zyn moge, om zich voor Vroedvrouw uit te geeven, zonder alvoorens een onderzoek, ten dien einde bevolen, en waaraan zy, door billyke Wetten, onderworpen zyn, ondergaan te hebben? Is het van minder gewigt, voor de veiligheid hunner geboorte te zorgen ?
Maar ik zeg met te meer vertrouwelykheids, en ik herhaal het, omdat het, tot heil van het Menschdom, niet te dikmaals kan herhaald worden , dat indien de Springvceren der Moedcrlyke genegenheid, door de Staatkunde te werke gefteld, in alle harten vernieuwd worden; indien de Moeders niet meer weigeren, de Vrugten haarer huwelyksvereeniginge zelve te voeden en te zoogen, en indien zy daartoe genoopt worden, op eene wyze, welke haare Eigenliefde en trotsheid ftreelt; indien het eindelyk gelukt om het ongerymd en 'moorddaadig gebruik van het bakeren, van de fteevige Pap en van andere gewoonten , door ons reeds gegispt of nog te gispen, af te fchaffen, geloof ik dat men den Kinderen veele
Ziek-



PRYS VEPvIIAN DELING. 113
Ziekten en ontydige fterfgevallen zal befpaaren, en voor de Maatfchappy zal behouden eene groote menigte Onderdaanen , welke haar dagelyks ontvallen, zelf door de middelen, welke men hadt uitgcdagt om hen te behouden.
Het Speenen der Kinderen; misbruik van
deszelfs overhaast'wge.
Onder de Wet van mozes, wierden de Kinders der Priesteren niet geteld onder die geenen, welke uit de inkomsten van den Tempel opgevoed wierden , voor dat zy volle drie jaaren bereikt hadden} en het blykt uit andere plaatzen, dat die gewoonte onder de Ouden ftand greep, om den Kinderen niet vroeger dan op deezen Leeftyd het voedzel te onttrekken, welk de Natuur voor hun bereid heeft, en alleen dan wanneer deszelfs bron was opgedroogd. Het is eene groote misflag dat wy deezen tyd zo zeer vervroegd hebben; het is zelf eene der oorzaaken van het verval, in hetwelk vervolgens geraakt zyn het leeven en de gezondheid der menfchen ; die minder flerk en minder kloek zyn geworden, alleen omdat men de oorfpronklyke deelen van ons Lichaam den tyd niet geeft om hunne geheele volkomenheid te bereiken , en te geraaken tot den trap van fterkte H of



ii4 J. BALLEXSERD,
of vastheid, welken zy zouden verkreegen.hebben , door de Zuigelingen langer te laaten volharden in het gebruik van de Melk hunner Moeder, of op den fchoot eener Vrouwe, welke naar haar gélykt. Men fpeent de Kinderen, onder de geringde voorwendzels, op den ouderdom van acht of tien Maanden, tegen het gevoelen der echte Geneeskundigen, die eenpaarig aanraaden, om hier mede aan te houden, zelf tot dat het Kind reeds zestien of twintig tanden heeft, en het niet af te breeken, voor dat 'er genoegzaame tekens zyn, dat het gistzuur der Maage behoorlyk toebereid is, dat de Spysverteering niet meer bezwaarlyk valle of gebrekkig zy, gelyk altoos plaats heeft, wanneer het fpeenen te vroeg gefchied is.
Men geeft voor, dat de Kinders, die te lang zuigen, bot en ftomp blyven; en deeze belachelyke Helling, gelyk zo veele andere, wordt geloofd, om redenen, die haar moeten doen verwerpen. Want de Vrouwenmelk verwekt eene Chyl, die op verre aaa niet zo dik of aardagtig is, als die van de meeste andere Dieren, en als de zappen, die uit andere voedende zelffiandigheden voortkoomen. Het Kind, welk deeze Melk zuigt, gebruikt ze warm en met alle haare geestige deelen gefterkt; zy heeft geene uitdamping ondergaan, niets is vervloogen van het fynfle,
het



PRYS VERHAND ELING. 115
het heilzaamftë dat zy heeft, om te verkwikken, te voeden, te verflerkcn , en de verftoppingen, zamenpakkingen en allerlei ongemakken van deezen aart, te voorkoomen. Het is dan volkomen zeker, dat indien de Kinders niet zo lang zuigen en zy te vroeg geipeend worden, de andere Melk, de Melk van het tweede Voedzel, en alles wat daarop moet volgen, niet zo gemaklyk zal overgaan in de wegen der Chylwordinge; dat zy niet zo wel gevoed, niet zo glansfig, vrolyk, noch kloek zyn zullen.
Ten bewyze hiervan, behoeven flegts de herhaalde proefneemingen te worden bygebragt van een Franschman , den Heere chamousset, die in de Geneeskunde zeer bedreeven is, en wiens boezem van eenen vuurigen yver ten beste van zyn Vaderland blaakt. Met droefheid befchouwende, dat aldaar zo veele Kinders by de Minnen fterven, en op het berigt van eenige Reizigers geloovende, dat zekere Noordfche Volken hunne Kinders alleen met Melk van Dieren voeden, ondernam hy het, in de nabuurfchap van Parys, op eene luchtige plaats, en onder het oog der Regeeringe , zeker getal Kinderen te doen voeden zonder behulp van Vrouwenzog, en in ftede daar van andere foorten van Melk te gebruiken. Deeze onderneeming viel kwalyk uit % verH 2 fcheide



n6 J. BALLEXSERD,
fchcide dcezer Kinderen fneuvelden onder de proefneemingj de andere, dreigende te bezwyken, wierden wederom toevertrouwd aan Minnemoeders (31). Dc reden hier van is, dat het veel minder voordeelig, min gezond is voor kleine Kinderen , tot voedzel te gebruiken eene Melk, die gekookt of niet onlangs gemolken is, dan eene gezonde Vrouw te zuigen; eene Moeder voornaamlyk, die onmiddelyk uit haaren boezem eene volkomen toebereide Chyl ontleent , een verzagtend vogt, bclaaden en ryklyk bezwangerd met het leevendigftc , het fynite gedeelte der Geesten, hetwelk niet flegts de Kinders voedt, maar hen ook vervrolykt, herltelt en verfterkt. Wat is, in de daad, redelyker om te gelooven, wat is beter beweezen, dan dat de Vrou-
wen-
C31) De Boerinnen van West-Gothland, zegt de dios. co 111 des van het Noorden, brengen meer Kinders ter waereld en zyn vrugtbaarer dan de Vrouwen van andere Provinciën; nogthans houden zy 'er minder in het leeven: dit moet toegefehieeven worden aan de Koemelk, waarmede zy haare Kinders voeden; de oude Vrouwen neemen dit werk op zich, terwyl de Moeders dagelyks buitens-
huis met de zorge voor de huishouding onleedig zyn.
Ettmuller zegt', dat 'er weinige voorbeelden zyn van Kinderen, onder de geenen welke niet gezoogen hebben , die den ftaat van volvvasfenheid bereikt hebben.



PRYSVER HANDELING. 117
wcnmclk, door haare overeenkomstigheid, beter verteert, zich beter vereenigt met het bloed, om geene andere reden dan 0111 haare groote gelykibortigheid? Wyst de Natuurkunde dit verfchynzel niet aan in alle Natuurlykc Lichaamen ? Maar indien de Vrouw, die haar Kind haare borsten aanbiedt, volkomen gezond is, en deeze Vrouw de Moeder zy, moet dit voor het Kind geen zeker middel zyn, om 'er zich wel by te bevinden, cn wcelig te tieren, onder begunltiging van een voedzel, waaraan het gewoon is, en welks zoetigheden het zo menigmaalcn gelmaakt heeft ?
Laat ons, derhal ven, bcfluiten, dat men, in de zes eerfte maanden naa de geboorte, de toevlugt niet moet neemen tot de Melk van Dieren, dan wanneer buitengewoone oorzaaken ons daar toe noopen; dat men langen tyd moet aanhouden met het onmiddelykfle, het natuurlykfie voedzel, en dat geen voedzel beter is dan de Melk der Moeder, of van eene andere Vrouwe, wanneer zy alle voorwaarden bezit, welke wy in haar vcreischt hebben.
Niet genoeg zou het, ondertusfehen, zyn, het voegzaamfte voedzel , voor de Kinders in den vroegften Leeftyd, aangewcezen , cn de voordeelen te hebben opgeteld, welke zy trekken door het gebruik van dit voedzel, op den fchoot hunH 3 ncr



n8 J. BALLEXSERD,
ner Moeder, wanneer zy gezond is, of op dien van eene andere Vrouwe , waardig haare plaats te bekleeden. Thans moeten wy, daarenboven , onderzoeken , op wat wyze men, in gevalle van weezenlyke noodzaaklykheid, de Menfchenmelk kan vervangen door die van Dieren, en bezien , aan welke foort van Melk wy de voorkeuze moeten geeven.
Vooreerst moet het, in de eerfte dagen, eene Melk zyn, welke de meeste overeenkomst heeft met de hoedanigheden van het Zog eener Vrouwe , die kort geleeden verlost is; die ligtst en dunst is; die weinige verandering behoeft te ondergaan in de Maag van een cerstgebooren Kind, en die de minste grove en te ontlastene deelen verwekt. Gelyk men nu de Koemelk kan verdunnen , en de Kaas- of aardagtige deelen daar van affcheiden, en daar van de zo genaamde Karnemelk bereiden, zou men in 't eerst zich van deezen drank kunnen bedienen, zo men dien heeft verkreegen zonder tusfehenkomst van eenig Zuur, door haar alleen te laaten fülfraan, haar op te hangen, en haar een gemaatigden trap van warmte te geeven. Dit voedzel bezit eene hoedanigheid , welke hetzelve zeer naa doet koomen aan het Coloftrum of de Mcik der Moeder, hoedanig zy is in de eerfie dagen, welke onmiddelyk
op



PRYS VER HANDELING. 119
op de Vcrlosfing volgen; en men mag verzekeren, dat wanneer de Kinders ongelukkig van deeze Melk beroofd zyn, de andere de eenige foort is, welke in haare plaats kan gcfteld worden.
Met is hier de plaats niet om aan te merken, dat geenerlei voedzel, in 't algemeen, als gezond en heilzaam kan befchouwd worden, en dat hy die vraagt, welk voedzel heilzaam zy, de zelfde vraag doet, als hy die vraagt, welke wind voordeelig zy voor een onbekenden Koers. De Koers is hier zeer bekend: hy is ons aangeweezen, afgebakend zelf door de Natuur, naar het eerile voedzel , welk zy, by onze ter waereldkomst, ons toebereidt, door de hoedanigheid onzer zappen , en door de gefteldheid onzer Ingewanden.
Dewyl het eene Vrouwenmelk is, in welker plaats men onderneemt een bekwaam voedzel te ftellen, hebben wy gezegd, dat men de aandagt moet vestigen op de Melk der Dieren (3a). De
Koe-
(32) Van helmont, die dikwyls te zonderling is in zyne begrippen, wilde in de plaats van de Vrouwenmelk ftellen, eea voedzel, onder den naam van Pap, van Bier, Honig en Meel bereid — dat wil zeggen een kleeverig Lym, zwaar om te verteeren door eene niet zeer werkzaame Maag, en 't welk niets anders zou uitwerken, dan derzelver zuuragtig beginzel te ontwikkelen en liet in H 4 de



i2o J. BALLEXSERD,
Koemelk, by voorbeeld, is eene foort van Melk, welke, over 't algemeen genomen, gcmaklykst te bekoomen is; en wanneer de Koe, van welke zy gemolken wordt, jong en gezond is, in eene gezonde Lucht leeft, in goede Weiden graast, of op eenen zindelyken (tal gevoed wordt, wanneer zy nu en dan na buiten geleid cn wel gevoed wordt, geeft zy eene Melk, die zeer gefchikt is tot voedzel van het Kind, hetwelk gefpeend zal worden. Dit tydfh'p moet verfchooven worden tot den ouderdom van twee jaaren of nog verder, indien de Minn genoegzaamen overvloed en eene goede foort van Melk blyft behouden (33).
Over
de omflandiglieid brengen om nadeel te kunnen doen. Het zou bezwaarlyk te raaden zyn, welke redenen deeze Wysgeer konde hebben om de voorkeuze te geeven aan dit zonderling mengzel; dar zekcrlyk genoeg verfchilt van de hoedanigheid onzer Vogten, indien duizend andere voorbeelden het naagefiagt niet leerden, dat menfehen, meest gefchikt om invloed te hebbtn , nooit meer van het fpoor geleid worden, dan wanneer zy den Wierook verfpillen aan de afgoden hunner vcrbeeldinge, welken zy alleen op het altaar der Natuure moesten branden.
(33) De Minn, zegt astruc, moet Mejks genoeg nebben, om haaren Zuigeling tot aan de zes maanden geheel te kunnen voeden; twee derde deelen tot aan de lien of twaalf maanden; en ten minsten de helft tot dat het gefpeend wordt. Het is nadeelig, wanneer zy daar toe niet
be-



PRYS VER HANDELING. 121
Over de Kragten der Maage kan men wel oordeelen, door het befchouwen van de uitwendige Zenuw-Spieren-, het maakzel is het zelfde, en zy allen, wat haare voeding aangaat, zyn van het zelfde beginzcl afhankelyk. Wanneer zy, dcrhalvcn , een veetkragtig cn vast geitel aankondigen ; wanneer het Kind zwaar van Vleesch en beenderen is; wanneer zyn gelaat verfierd is met leevendige kleuren en zyne Kaaken met eenige Kiezen zyn gewapend, zyn dit zo veele aankondigingen dier byzonderc ommcwentclinge, door welke men narigt ontvangt, dat de Natuur heeft gefproken, en dat de Maag een tamelyk vast voedzel kan verdraagen. Doch gelyk ieder fpoedige verandering haare ongemakken heeft, zelf voor de fterkfte volwasfene perfoonen, begrypt men gcmaklyk de noodzaaklykheid, om met zeer
groo-
bekwaam is. Petnyborelley verhaalt, dat zekere Minn zo veel Zogs hadt, dat zy, behalven de twee Kinders, welke zy zoogde, nogthans dagelyks genoodzaakt was het overtollige zelve uit te zuigen, waar van zy Boter maakte, welke zy verkogt aan eenen.Apotheker, die 'er zich als van een groot geheim tegen de Teering van bediende. Wylen de Heer rouelle heeft ons, in zyne Scheikundige Lesfen, diergelyk geval verhaald van eene Vrouw in zyne buurt; wier boter, zeide hy, van eene voortreflelyke hoedanigheid was.
H 5



I2ï J. ballexserd,
groote omzigtigheid te werk te gaan omtrent de jonge Kinders, in het zamenpaaren, en vervolgens in het in de plaats ftellen van een ander voedzel, met datgeen, aan hetwelk zy gewoon zyn.
'Er is geen Voedzel, hetwelk zo fpoedig en zeker den groei der Kinderen bevordert, dan hetgeen van een zagten en gcmaatigdcn aart, cn niet zeer gefchikt is om de Zintuigen te prikkelen; van een voedzaamen aart, om hunne verliezen te vergoeden, en genoegzaam te voldoen aan de ontwikkeling huns lichaams; van een vogtigen aart, om hunne vogten behoorlyk te verdunnen. De Melk bekleedt hier den ecrflen rang, wanneer zy versch en niet lang geleeden gemolken is, en op den vereischten tyd gebruikt wordt.
Men heeft, gelyk wy gezegd hebben, voor de Kinders verfcheiden toebereidzels met Melk gemaakt , het zy met geroosterd en wel doorbakken brood, bloem van Tarwe of versch gemaalen Mais; 't zy met Ryst, Havergort of andere uitgebotte en fyn geftootene Zaaden, van welke ligte Pappen bereid worden. Gekruimd brood, ontbonden in een ligt en van alle vettigheid gezuiverd Vleeschnat, of eenvoudig in water met een weinig verfche Boter en het geel van een Ey, Jan met voordeel in de plaats van Melk gebruikt



PRYSVER HANDELING, 123
bruikt worden, en bezit het voedzaamfte, welk de twee Ryken opleveren.
De Kinders verteeren gemaklyker de tedere dierlyke zelfftandigheden, nevens alle derzelver afkookzels, fchoon zy dus lang alleen van Melk geleefd hebben, dan de fpyzen, welke enkel het groeijend Ryk oplevert. De reden hier van is, omdat de Melk, en voornaamlyk die van eene Vrouwe, een weinig meer naar het dierlyke dan naar het groeijende fchynt over te hellen: voornaamelyk, wanneer zy, door een langduurigen omloop, behoorlyk verdund is , en nog meer, wanneer de Moeder of de Min, door elkander genomen, meer Vleesch en Vleeschnat dan Zappen van planten gebruikt. Voordat men, egter, Vleesch geeft aan de Kinderen, zelf gebraaden Vleesch, hetwelk minder dan het gekookt Vleesch van zyne Zappen heeft verlooren, en 't welk, misfchien , insgelyks, wanneer het Vet 'er behoorlyk is afgenomen, de doorwaasfeming beter bevordert, is het heilzaam daar mede zo lang te wagten, dat hunne Tanden eene zekere vastigheid in haare wortels hebben gekreegen, en dat zy zeiven in ftaat zyn om te hooren naar de Lesfen om hetgeen zy eeten, wel te kaauwen, voordat zy het doorzwelgen. De Kinders zyn doorgaans gulzig in het eeten;
en



ia4 J- BALLEXSERD,
cn fchoon zy genoegzaam fterke Tanden hebben om hunne fpyzen te kaautvcn, geeven zy zich daar toe den tyd niet, Hokken dezelve eenigzins raauw door, en kunnen ze daar door niet wel vertceren. Dit befpeurt men inzonderheid by de zulken, welke men lang laat vasten, of de zodanigen, omtrent welken men onoplettend genoeg is, om hen, met alles, wat zich voordoet, op te (toppen: deeze laatfte ontkoomen zelden veilig de kwaadaartige ziekten, wanneer zy daarvan worden aangetast; de andere worden overvallen van verftoppingen der Maagc, oprispingen en walgingen (34). Hierom moet men zich tegen de gulzigheid der'Kinderen aankanten, hun niets anders geeven dan 't geen hun dienllig is, en 't geen wy boven aanmerkten, hier in agt neemen, en de jongfte en zwakile minder tevens, maar herhaalder keeren, laaten eeten.
Het
(34) Indien het van dienst zy, de Kinders zeldzaamer en minder hoeveelheids te eeten te geeven , teru-yl zy Tanden krygen, en in gevalle van Euikpynen, Ontfteekin. gen, enz, zou het zeer ontydig zyn, wanneer zy gezond zyn, hen aan eene foort van Vasten en onthoudinge te onderwerpen. De Meesters der Kunst zyn het allen eens met hippocrates, dat zy meer middelen hebben ora het overtollige af te fuyden, dan om het gebrekkige aan te vullen.



PRYS VER HANDELING. 125
■ Het voedzel is met alleen wcezenlyk noodig voor de Kinders, om het verlies van kragten te vergoeden, dat door het waaken en de werking hunner Zintuigen noodzaaklyk wordt veroorzaakt; maar het moet daarenboven uitleveren eene genoegzaame hoeveelheid van Zappen, tot hunnen groei gefchikt: een werking, welke plaats heeft omtrent den aanwas van een bewerktuigd Lichaam , of van de werkzaamheid, door welke deszelfs verliezen meer dan vergoed worden. Het middel, om hier in gelukkig te fiaagen, is, dat men zoeke na eene zagte zclfftandigheid, die veele waarlyk voedzaame deelen bevat: eene zclfftandigheid , die eene lymige ftoffe kan uitmaaken, in het water ontbindbaar, en bekwaam om de Spieren uit te rekken zonder ze te breeken, en ze te verfterken zonder ze hard te maaken.
De ftoffe van het voedzel , welke men den nieuws gefpeende Kinderen geeft , moet twee hoedanigheden bezitten: zy moet weinig tegenftands aan de Werktuigen der Verteeringe opleveren; zy moet wyders genoeg toebereide zappen bezitten, dar. men voor de vermeerdering van de raauwheden van de Kwyl niet behoeve bcfchroomd te zyn. Een weinig vleesch, zeiden wy, is een heilzaam voedzel; niet het vleesch van jonge Dieren, hetwelk doorgaans flymerig,
vet-



126 ƒ. BALLEXSERD,
vee- of olyagtig is; maar een weinig volwasfener vleesch, indien het gegeecen worde met brood, in zeer kleine Hukken gefneeden,en die foort worde uicgekoozen, welke de minst fcherpe beginzels bezit.
Dewyl de uitwerkzels der planten op het Menschlyk Lichaam zeer onderfcheiden zyn, naar gelang zy van eenen meer of min zuuren, prikkelenden of bitteren aart zyn, moet men vermyden alle de zulken tot fpyze te gebruiken, die van een fterken fmaak, raauw of windeiig zyn, en die de zoetigheid van Spinaadje of Latuw niet bezitten. Laat dit een algemeene Regel zyn;. geeft geen Zalade, geene zuure Peul- of diergelyke Vrugten aan de Kinderen, voordat zy zich genoegzaam met Vleesch kunnen voeden en eenigzins fterke lichaamsbeweegingen hebben. Want indien de Maag dezelve niet fpoedig meester worde, volhardt de werkzaamheid der Gistinge daar uit nieuwe geestige deelen te trekken, welke een beginzel van prikkelinge zyn, bekwaam om het Zenuwgeftel op eene gevoelige wyze aan te doen, Kolykpynen, Buikloop cn andere ongemakken, van derzelver knaagende eigenfehap afhankelyk, te veroorzaaken.
De Natuur heeft gewild, dat alles, wat treffende hoedanigheden bezit, eer tot een Geneesmiddel, dan tot fpyze zoude dienen. Om hier
van



PRYSVERHANDELIING. 127
van overtuigd te worden, is het genoeg op te merken , dat de fterke geuren, de vuurige en vlugge geesten, in de vogten eene vreemde warmte veroorzaaken , als mede eene gemaakte verdunning, welke de vaste deelen knaagen, en de Zenuwen prikkelen (35). De Thee en Koffy
be-
(35) De Oorfprong der Natuure, den Kinderen geen ander dan eenpaarig, zagt en gemaatigd voedzel geevende, en dat niet zeer gefchikt is om een gemaakten Eetlust te verwekken, heeft zeer vvyslyk gezorgd, om de onfchuld der kindsheid niet te ontrusten, noch de tederheid haarer Zintuigen te kwetzen. Deeze Regel, welken de Natuur ons in den vroegften leeftyd voorfchryft, fpoorE ons de Reden aan om vervolgens in agt te neemen. Alles wat zo algemeen en zo oneigen den naam voert van Lekkernyen, het Zuikergebak, welks aangenaame fmaak zomtyds eene reden is om daar van overmaatig veel te gebrui. ken ; de Suiker-Erwten, die, behalven de lymerige hoedanigheid van haaren korst, zomtyds met vergiftige kleuren zyn befchilderd: dit alles is van geen nut voor de Kinderen , om verfcheiden redenen: vooreerst, omdat zy hen afkeerig doen worden van de Soupe en alle Melk- en eenvoudige Spyzen , die hun dienstig zyn; vervolgens, omdat men door hen te gewennen aan de onmaatigheid, en hunne Zenuwen dikwyls en fterk te prikkelen , deeze Lekkernyen eene groote verflinding veroorzaaken in die Zappen, welke tot een Brandpunt voor hunnen wasdom moeten dienen , en als tot eene bewaarplaats van hun leevensonderhoud. Het is bekend, dat de Kinders, door eene lang-
duu-



ia3 J. BALLEXSERD,
behooren tot deeze foort. Deeze Planten, welke in tyd van nood heilzaam , en in zekere gevallen geoorlofd zyn, veroorzaaken, door een onbedagt gebruik, tedere en zwakke geitellen: zy verdry ven den flaap, verwekken eene bleeke koleur en vermagering, verfehroeien en verbranden dc Spieren, en beletten haaren wasdom.
Een gezond gehemelte, welk de noodige aandoeniykheid bezit, kan geen fhiaak vinden dan in eenvoudig toebereide Geregten; cn deeze Gcregten bereiken twee voornaame hoofdoogmerken: te weeten, de bewaaring der Gezondheid, door het verwekken van eene zoete cn overvloedige Chyl , en de onbelemmerde oeffening van alle dierlyke verrigtingen. Men moet dan beletten, dat de fmaak der Kinderen niet te kiesch worde of ontaarte; en wanneer hunne Maag befmet is met eene overtollige fcherpheid, of een verduidend of bykans onverzaadeiyk Zuur , moet dat Zuur verzagt worden door kragtige Vleeschzoepen in een Haat van gezondheid, en door afdryvende middelen in gevalle van ziekten.
Het is eene gewigtige aanmerking omtrent het
voed-
duurige onthouding van met fpeceryen fterk gemengde Geregten, van Wyn, en diergelyke, een kioc* geüel en fterke Lichaamen verkrygen.



PRYSVERHANDELING. 129
.Voedzel der Kinderen, dat men het hun nimmer zeer heet laate gebruiken. Het is bekend, dat heete fpyzen het Tandvleesch bederven , den flokdarm doen inkrimpen, de kleine openingen der Kwylvaten toefchroeien; en dat alzo de Maag, minder voorzien zynde van die en andere fpysverteerende Zappen, haare werkingen kwalyk verrigt, en in 't vervolg langduurige en wreede pynen doet gevoelen.
De voorzorge, om het eeten te laaten bekoelen , dienstig in allerleien ouderdom, is het zo veel te meer in deezen, omdat men daar door voorkoomt , dat oude Vrouwen, wier Tanden dikwyls bedorven zyn of wier Kwyl na het fcherpe helt, de fpyze der Kinderen niet in haaren Mond brengen, en ze met dit Vogt befmetten.
Naa dus eene keuze te hebben gedaan van het voedzel, dat meest dienstig is in den tyd als het Kind gefpeend wordt, zo laaten wy ons een oogenblik bezig houden met de foort der Vaten, in welke zy moeten bereid worden.
Gebruik nooit koperen Vaten tot het bereiden der fpyzen voor de Kinderen, veel minder om ze daar in te bewaaren, zelf niet om ze daar in zo lang te laaten ftaan als noodig is om ze te doen bekoelen. Dit Metaal , gelyk men weet, kan ontbonden worden in allcrleie Ontbindvogtert, I zelf



t2o J. BALLEXSERD,
zelf in Oly en Vet; en niets bewyst duidelyker, dat de Vaten, daar van gemaakt, door de koude Vogten zyn befmet, dan uit hetgeen aan de Melkvrouwen des Zomers gebeurt. By warm weer en in de langde dagen , ziet men haar de Melk, van den morgen tot den avond, in een koperen Emmer draagen, zonder dat zy zuur worde: de reden hiervan is, dat het Zuur der Melk, zich losmaakende, dit Metaal aantast en met hetzelve een Onzydig Zout maakt, welk de gisting van het overige belet.
Van vertinde of met Lood gevoerde Vaten heeft men insgelyks groote nadeden te vreezen : want genomen dat het Koper zo volkomen, als het doorgaans gebrekkig is, door het Vertinzel gedekt ware, het Tin in genoegzaam alle, het zy Zuure of Alkalifche, vaste of vlugge Schei vogten , ontbindbaar zynde, wordt het Koper wel haast ontbloot (36); en om nu niet te fpreeken van de fyne deeltjes van het Rottekruid, waarmede
(36) Met geringe moeite kan het Koper, zelfvan eenen eerstvertinden Ketel, zigtbaar gemaakt worden, door in denzelven te leggen een Vlug Alkalisch Zout, of hem met den Damp van Azyn te bewaasfemen. Naa verloop van een of twee uuren vertoont zich eene ontelbaare menigte van kleine blaauwe Vlekken, welk de plaatzen zyn daar het Koper is aangetast.



PRYSVERHANDELING. 131
mede het Tin bezwangerd is, en van het Lood, welk een gedeelte van het mengzel van het Vertinzel uitmaakt: de Sausfen, in deeze vertinde Vaten of Ketels bereid, moeten noodwendig bevatten, en bevatten met 'er daad, een ontbonden Vergif, welks uitwerkzcls, hoewel langzaam, daarom niet te min weezenlyk en zeer heilloos en fchadelyk zyn.
Zilveren Vaten van een goed alloi, gebakken aarden doch onverniste Vaten, zyn veiliger en onfehadelyker m het gebruik, en vercifchen geene andere voorzorge, dan dat zy fchoon gewasfchen en zindelyk onderhouden worden, en dat men daarin niets laate liaan, zonder ze te dekken met een fync Teems, welke belet dat de Infekten daarin hunne Eyeren kunnen leggen. — Het is, misfehien, hier de plaats om aan te merken , dat men vroeg moet beginnen om den Kinderen de begeerte of gewoonte af te leeren, om te proeven hetgeen zy niet kennen, in de ftad of buiten de ftad, in de Tuinen of in het Veld. Een oneindig getal ontegenzeggelyke voorbeelden bewyst, dat duizenden van Kinderen, door deeze oorzaak, geftorven zyn, of 'er groot nadeel door geleeden hebben.
I 2 AAN.



132 J. BALLEXSERD,
AANMERKINGEN.
Oorzaak der Ziekten in deezen Leeftyd. Behoedmiddelen omtrent het gebruik van Geneesmiddelen.
Hoewel de Ziekten, aan alle leevendige Weezens, gemeen zyn, in welken tyd huns leevens zy ook befchouwd worden, nogthans is het zeker , dat de Kinders aan dezelve inzonderheid onderheevig zyn. De overtollige maar tevens noodzaaklyke vogtigheid ; de algemeene verilapping der Spieren, derzelver traagheid; de menigte der plooien in de Vaten; de verdikking der Vogten; de Zwakheid der Ingewanden en fpysverteerende Werktuigen; het heerfchend Zuur; de fcherpigheden; de grofheid, eindelyk, en de verregaande aandoenlykheid der Zenuwen : alle deeze oorzaaken verwekken een groot getal Ziekten, wier bronnen men niet met de noodige zorgvuldigheid tragt weg te neemen , of zich daar omtrent te verzekeren, ten einde om dezelve te bellryden of tot een heilzaam doelwit te doen medewerken. Maar indien 'er Ziekten zyn, die te zeer verwaarloosd worden, en wier gevaarlyke uitwerkzels zouden voorkoomen worden, door het uitblusfchen der eerire Vonken, welke bekwaam



PR YS VERHANDELING. 133
kwaam zyn om ze voort te brengen; 'er zyn insgelyks Ziekten, die te algemeen worden aangemerkt als vorderende de hulp en toediening van Geneesmiddelen: tervvyl het, integendeel, verftandiger zyn zoude, haar beloop van naby te befpieden, de hinderpaalen uit den weg te ruimen, en ze, voor 't overige, te behandelen als zo veele noodzaaklyke ongefteldheden (37) , ja zelf als een goed teken van eene kwaade oorzaak, wier geneezing aan den tyd en den Leefregel vertrouwd wordt.
Vry algemeen zyn de Kinders onderheevig aan uitflag op den huid of Melkzweeren, aan een geduurig loopen der Ooren, aan Buikloop en aan
Neus-
(37) „ Even eens als in de Kelders, zegt St. marths, „ de nieuwe Wyn, vol dampen zynde, opbruischt, en „ poogingen doet om uit de Vaten te geraaken, tot dat „ hy gezuiverd is van de morsfigheden, welke onder het „ persfen daar mede vermengd worden, en tot dat de i, Vogt rein en zuiver is geworden; dus is het bloed der „ Kinderen in eene buitengewoone beweeging, tot dat „ het zyne volkomene reinheid heeft verkreegen, en ge„ heel zuiver door zyne Vaten droomt". Dit, egter, heeft geene plaats, dan in zulke Kinderen, die het ongeluk gehad hebben van eene vreemde Melk te zuigen. Voor 't overige, was St. marthe een Dichter. Zie zyne P#iotrophia,
I 3



134 J. BALLEXSERD,
Neusbloedingen in eenen vroegen Leeftyd Weinig moet men zich bekommeren over deeze gedienstige ongefteldheden, die," voor het meerengedeelte, aan haar zelve willen overgelaaten worden , als zo veele wegen, welke eene zwakke of wederftreefde Natuur zich met een goeden uicflag gebaand heeft, om den Bloedklomp te zuiveren cn het Lichaam van een menigte gevsarlyke en onnutte raauwigheden te verlosfen. In ftedc derhalven van zyne goedkeuring te geeven aan de meest geroemde Geneesmiddelen tegen de Loslyvigheid, de opftyging der Vogten na het hoofd, de Koortsagtige Ongefieldheid, cn de andere ongemakken der Kindsheid, welke de voordeden aankondigen, die men van den toeneemenden leeftyd moet verwagten; is het voorzigtiger, en heilzaamcr, haar allengskens van zelve te laaten uitflyten, zonder eenige andere hulp dan het middel eens zagten en vocgzaamen Leefregels, en de bedagtheid, om, door alle mogdyke reinheid en een weinig beweeging, eene wenschlyke en genoegzaame doorwaasfeming te onderhouden.
Maar de kleine Kinders zyn onderhevig aan eene groote menigte andere Ziekten, van eene ernfrigcr en zwaarwigtigcr natuure , welke uit verfcMJcnde oorzaaken ontftaan, en hen niet op de zelfde wyze aandoen in de verfchiilende tydper-
ken,



PR YS VERHANDELING. 135
ken, van het tydftip hunner geboorte, meer of min verwyderd. Zy zyn onderworpen aan Breuken , veroorzaakt, door de algemeene verslapping hunner Veesfeien en den geringen tegenftand, welken zy bieden tegen de herhaalde en fterke aandrangen van het Middelrif en van de Spieren des Onderbuiks, ontftaande uit het aanhoudend en fterk gefchrei, welke de Zwagtelbanden hun afperzen, uit de hevige buikpynen of andere diergelyke oorzaaken. Zy zyn onderworpen aan Wormen , by mangel aan gisting van hunne Gal, en by gebrek van eene genoegzaam fterke Spysverteeringe om de Eyeren dier Infekten te verflinden , welke dezelve gelegd hebben in de Potten of Vaten, waarin hunne fpyze bewaard wordt, wanneer men ze niet zorgvuldig toedekt, en meer byzonderlyk, wanneer men raauw Meel gebruikt om Pap voor hun te kooken. Zy zyn onderworpen aan Slymen, aan Mondzweeren, de Kinkhoest, aan Zwellingen der Oorklieren, de En< gclfche Ziekte en Stuiptrekkingen: ongefteldheden, die, wanneer zy geene heerfchende ongemakken zyn, allen haaren oorfprong ontkenen van overgeërfde gebreken, van onagtzaamheid of onverHandige oppasfingen , van gulzigheid of eene kwaade Spysverteering. Men zal van ons niet verwagten, dat wy ons zullen ophouden by deeze I 4 byzon-



136" J. BALLEXSERD,
byzondere gevallen (38), welke buiten het bellek deezer Verhandelingc zyn, en alzo, gelyk
veele
(38) Schoon ik, in dit Werk, my meer bevlytigd hebbe om de Ziekten der Kinderen te voorkoomen, dan om ze te geneezen, nogthans vind ik my verpligt, hier eene korte fchets te geeven van het gedrag, welk de zulken moeten in agt neemen, die zich niet in de omftandigheid bevinden van een Geneesheer te kunnen raadplee. gen. — 1. In gevalle van Snydingen in de Ingewanden, zo het Kind door de Moeder gezoogd worde, kan 'ergeen heilzaamer geneesmiddel toegediend worden, dan haar Zog en een goede Leefregel, als kunnende het ongemak van langen duur, noch zeer zwaar zyn, voornaamlyk naa de volkomene uitdryving van het Meconium; eenige kleine Lepelvollen van eene buikopenende Siroop, het zy van witte Maluwe , het zy van Suikerden, zullen meer nuts doen aan het Kind, dan het gebruik van eenige foort van Oly. Indien het van eene gehuurde Minne gezoogd wordt, moet men tragten, door de middelen, welke wy hebben aangeweezen, haare Melk te verdunnen en te ver. zagcen. In gevalle van verftoppinge, moet men het Kind ontlasting toebrengen door middel van een Zetpil van
Zeep. 2. In eene Uitzakking van bet fondament,
leg het Kind op den bolk , breng het uitgezakte deel voorzigtig binnen, en leg 'er vervolgens op een Compres, nat gemaakt in rooden wyn of knud water. 1 3. Wanneer het Kind een Breuk heeft gekreegen, leg het neder op den rug, met de beenen om hoog, druk zagtjes de Zwelling, om haar na binnen te brengen, zo zy niet van zelve binnenwaarts geweeken is, houd de plaats vast mei
de



PR YS VERHANDEL ING. 137
veele andere ongemakken , de noodzaaklykheid mede brengen om eenen Geneesheer te raadpleegt,
de hand of met een Compres, nat gemaakt in rooden wyn of zuiver water, tot dat een bekwaam Wondheeler het alles verzekere door een welgelegd Verband. Verdryf voorts alle oorzaaken, die bekwaam zyn eene wederinftorting te
wege te brengen. 4. Een dikke en bardc buik ont-
flaat uit de algemeene belemmering in den Omloop van den Onderbuik en eene gefchiktheid tot Verfloppingen , of liever uit reeds ontftaane Verfloppingen, veroorzaakt door het gebruik van eene te dikke of ongeftelde Melk, van te dikke en van raauw Meel gekookte Pap , van kwalyk gegist brood : in één woord, van kwaad voedzel, hetwelk men moet veranderen, zo ten opzigte van de hoeda. nigheid als de hoeveelheid, door het gebruik van verfierkende en opllurpende Poeders daar nevens te voegen. —5. Il'anverteeringen en Buikloop vorderen eene beter keuze en minder hoeveelheid van fpyze: een half vierendeel Loods Jenever - besfen, in een Pint water gekookt, waar van men hen dagelyks eenige Lepels laat gebruiken, gemengd met een weinig Suikers. — 6. De Kinkhoest, of Maagflymen, geneest men door de ontlasting van dit Ingewand, door Braaking, verwekt door het gebruiken van drie of vier Greinen Ipecacuanha in een weinig Vleeschjiat; zes Greinen van het Poeder van de Iris van Florence, versch geflooten, in een weinig waters van den gezegenden Distel, ja zelfde Kreeftsoogen, alle half uuren twaalf Greinen tevens gebruikt wordende, doen de toevallen be-
daaren en geneezen ze dikwyls. 7. De Spruw zyn
kleine ronde en oppervlakkige Zweeren, welke het bin« I 5 nenfte



i38 J. BALLEXSERD,
gen, en wel zulk eenen Geneesheer, welke zich meer beyvert om alles aan de Wetten der Natuure
nenfte gedeelte van den Mond beflaan en verzeld gaan van eene brandende hitte; deeze kondigen aan een fcherp en lymerig vogt, welk moet te keer gegaan worden, door de Minn te doen gebruiken een Afkookzel van Garst er» Zoethout, en aan het Kind te geeven een Drank van Dui. vekervel in Wei gekookt. Dit Geneesmiddel is wyder* zeer goed in alle Huidziekten. — 8. De Stuipen outltaau zomtyds door de gevolgen eener moeilyke Tandhaalinge, door het aanweezen van Wormen, de fcherpigheid van het Zuur, of worden door fchrik veroorzaakt, en veraarten in vallende Ziekte. Van dit alles hebben wy in den Text gefproken, daar wy zelf gehandeld hebben over de middelen, welke tegen de Wormen moeten gebruikt worden. Wanneer evenwel de Wormen daar zyn, zyn twee Greinen zoete Kwik met vier Greinen van het aftrekzei van Rhabarber, ingenomen met een weinig buikopenend Queevleesch, of flegts eenige Lepels van een Pint waters, waarin men een Vierendeel Loods onbereide Kwik heeft gekookt, twee zeer goede Geneesmiddelen om de Wormen te dooden en af te dryven. Om de zuuragtige Ongemaatigdheid te verdryven, welke zich openbaart door het' rieken uit den Mond, eene doorwaasfeming, die na het fcherpe overhelt en eenen grocnagtigea afgang, behalven dat de Minn vleesch moet eeten, en, gelyk wy boven gezegd hebben, de gefteldheid van haar Zog verbeteren, zal men het Kind nevens de Alkali, hartfterkende met aardagtige opflurpende middelen doen gebruiken; dit zyn zeer heilzaame en onfchadelyke Genees-
mid-



PRYS VERHANDELING. 139
re op nieuw te onderwerpen, dan, ter geneezinge zyner Zieken, nieuwe wegen op te zoeken:
want
middelen. — 9. De Engelfcbe Ziekte, Knoestigheid, is eene fponsagtige opzwelling der beenderen, eene verflapping en opzwelling der Gewrigten, nevens eene invalling der Zyden. De behandeling is de zelfde als die der fcherpvogtige Ongemaadgdheid, met dit onderfcheid dat zy zamengeftelder is, en, gevolglyk, den raad eens Geneesmeesters vordert. 10. De Scorbut is kenbaar aan de gezwollenheid van het aangezigt en van de beenen, de geele of blaauwagtige Vlekken , en aan de gereedheid van het Tandvleesch tot bloeden. Dit ongemak, even als de Kliergezwellen , wordt best door den byftand van een' kundig'
Arts geneezen. II. Maazelen en Kinderpokjes zyn
twee Ziekten der Kinderen in hunnen vroegflen Leefiyd, die geene andere oplettendheid vorderen, dan dat zy eene zagte en genoegzname Doorwaasfeming behouden, dat hun niets Kouds gegeeven en het kwaad der Ongeireldheid niet, door te veel voedzel vermeerderd worde. Wanneer een Kind, boven de drie of vier jaaren oud, de Kinderziekte zal krygen, ziet men't eerst verdrietig, onlustig, huiverig, fchreiende en dorstig: het heeft pyn in den rug en in het hoofd, en eene geneigdheid tot braaken, die men wel zal doen te bevorderen met acht of tien Greinen gefmolten Ipecacuanha, of een Grein Braakzout. In de Kinderziekte zy dit een algemeene regel: Men moet in agt neemen om de Kinders openlyf te doen houden, voornaamlyk zulke Kinders die veel eeten, wanneer men hen }n gevaar ziet van deeze Ziekte. Niets is in dat geval heilzaamer, dan het veiminderen van den Klomp der Vogten
en



i4o J. BALLEXSERD,
want hier kan de geringde dvvaaling de gevaarlykftc gevolgen naa zich fleepen , voornaamlyk in een tyd van eene moeilyke en pynlyke Tandhaalinge.
De voortreftelykde Geneesmiddelen zyn de zulke, welke de meeste werkzaamheid of doordringendheid bezitten, en die, gevolglyk, de meeste wanorde kunnen veroorzaaken, wanneer zy in ecnig voorwerp gefteldhedcn ontmoeten, die tegen hunne werking dryden. Maar vermids de bedorvene gelleldheden eens menschlykcn Lichaams niet grondig kunnen gekend worden, dan van de zulken alleen , die in deszelfs maakzel en huishouding bedreeven zyn; dat wil zeggen, van de rechtfchapen Geneesheeren; zo kan den Vaderen en Moederen nimmer ernftig genoeg worden aangeraaden, om wanneer hunne Kinders ongedeld zyn, zich by hen alleen te vervoegen, cn de ervarende, bekwaamde en verdandigde Artzen uit te kiezen. In 't algemeen moet men nimmer door te fpoedige
en van derzelver driftigheid, door Braak- en Buikopenen.
de middelen, die de eerfte wegen zuiveren. Ik zal
niet tegen de Inenting fpreeken, omdat het niet geoorlofd ii, tegen veelvuldige en gelukkige proefneemingen te redekavelen.



PRYS VERHAND EL ING. 141
dige uitwerkzels de ongefteldheden der Kinderen zoeken te geneczen, voornaamlyk wanneer zy niet zeer pynlyk noch van veel belangs zyn. De hulpmiddelen, die vreemd zyn aan de Natuur , fterk werkende Geneesmiddelen , Drogeryen , welke zy niet kan meester worden noch met de Vogten eenigervvyze gelyk maaken, veroorzaaken in hun veranderingen, gelykfoortig met die der Vergiften. Ik herhaal het, omtrent de Kinders kan men niet te omzigtig of fpaarzaam zyn met het gebruiken van Geneesmiddelen, zelf van die 't meest geroemd worden. Want behalven dat de dwaalingen , die den Dood aanbrengen, veel meer te duchten zyn, dan de Weetenfebapj, die niet altoos geneest, voordeelig is; behalven dit kan het niet ontkend worden, dat 'er Ziekten zyn, die aan het Lichaam eene bekwaame gefchiktheid tot een lang leeven byzetten, gelyk boer have omtrent de afgaande Koortzen heeft beweerd; en indien het waarheid zy, dat de Geneeskunde flegts eene gisfende Weetenfchap is, zou deeze Waarheid byzonderlyk op de Kinders kunnen worden toegepast.
De Natuur, die vermogende'behouderesfe , heeft onze Lichaamen zodanig gefchapen, dat, zo veel mogelyk was, alles 't geen hun heilzaam is, ons aangenaam, en 't geen voor hun nadeelig
is»
Onbetrompenïeid, vryleid, vroykheid;n bet fpel, nut-



tig voor de Kindsheid.
142 J. BALLEXSERD,
is, onaangenaam is geworden. Het is in gevolge van eene haarer v\ enen, dat de rust over dag, een zittend leeven, geenzins valt in den fmaak van Kinderen op deezen Ouderdom; zy verkiezen liever te huppelen, te fpiïngen, en hunne Lichaamen in verfchillende bogten te draaien en te wenden ; door alle deeze beweegingen , deeze kleine oeffeningen, ontlasten zy zich van hunne overtollige Vogten, en doen de zulken, welke zy noodig hebben, eene volkomener kooking en bewerking ondergaan.
Niet alleen zyn de verfchillende beweegingen, welke de Kinders maaken, zo veele kragten en werkingen, dienende tot het kleinzen en zuiveren hunner Zappen, en om ze gelyk foor tiger te doen worden met de deelen, welke zy moeten aanvullen ; maar zy dienen, daarenboven, ter voorkoominge van de kwaade gevolgen hunner onmaatigheid, en ter verkryginge van alle de voordeelen, welke uit eene goede Spysvcrteering moeten getrokken worden. Zo zy minder gefield waren op het Spel, op loopen en tydkortingen, zou hunne Chyl kwalyk bereid, cn derzelver affcheiding onvolkomen zyn. Zelf is de fchynbaare dwaasheid der Kinderen niets anders dan een gevolg van de wysheid der Natuure.
De vrolykheid, aangezet en onderfchraagd door
ver-



PRYSVERHANDELING. 143
vcrtrouwclykheid en Vryheid , een goed humeur en alle driften , die hetzelve bevorderen , zyn zeer nuttig voor de Kindsheid, en ftemmen alle, door de zelfde Wcrktuigelykheid, tot haar welzyn zamen. Door deeze wordt de verdoofde warmte opgewekt, en de Omloop der Vogten aangeprikkeld, welke, te gader met de Doorwaasfeming , eenpaariger en vryer voortgaat; het voedend Zap wordt gelykmaatiger verdeeld door alle de Deelen, welke allen, onverhinderd, een vocgzaamer en evenrediger aanwas ontvangen, waar van niet alleen eene goede geftalte, cn aangenaame gelaatstrekken (39); maar ook een gelukkig geitel, en beftendiger en zekerder leeven afhangen. Verre, derhalven, van zich te verzetten tegen het fpeelen der Kinderen, of hen te noodzaaken om ftil te blyven zitten, onder bedreiging van ftraffe, moet men, integendeel, hen aanfpooren om zich te beweegen, te ftoeien, te lachen, indien zy, door eenige heillooze ongefteldheden, 't zy natuurlyke of verkreegene, zich
aan
(39) De Gelaatstrekken van een Kind, zo ze het niet reeds zyn , kunnen niet regelmaatig gemaakt worden; doch de hebbelyke aandoeningen van vrolykheid fchikken het gelaat op eene wyze, die met hunne natuur overeenftemt; dat wil zeggen, lachende en aangenaam.



144 J. BALLEXSERDj
aan laaghartige of fülzwygende luimen mogten ovcrgeeven, of voor de bekoorlykheden des vermaaks niet ligt aandoenlyk zyn.
Op den ouderdom, welken wy thans bereikt hebben, of liever reeds vroeger, moet men een begin maaken om de Kinders te wapenen tegen de geftrengheden der faifoenen en de ongemaatigdheid van den Dampkring; op het tydïtip dat zy alleen beginnen te loopen, of een weinig laater, eenige maanden naadat zy gefpecnd zyn , moet men een aanvang maaken met deeze proefneemingen en ze vervolgens in noodzaaklykheden veranderen. De beweeging , welke zy onder deeze proeven maaken , belet dat zy geen gevoel van koude hebben , en de vrolykheid, welke men moet zorge draagen om daar mede te doen gepaard gaan, vermeerdert de goede uitwerkzels, welke deeze beweeging nimmer nalaat te wege te brengen.
Maar draag zorge dat gy niet te fchielyk loopt, wanneer gy een Kind laat wandelen, dat reeds vermoeid of aan het loopen niet zeer gewoon is. De verdubbelde poogingen, welke het zou moeten aanwenden om u te volgen , voornaamlyk wanneer gy het by de hand leidt, zouden het buiten den adem brengen en de Ademhaaling zeer benadeelen ; Bloedfpuwingen , Aamborffigheid,
Long-



PR YS VERHANDELING. 145
Longziekte of ongeneesbaare Breuken, zyn meermaaien het gevolg geweest der onvoorzigtigheid , van op de langzaamheid der Kinderen in het gaan geen behoorlyke agt te hebben gegeeven (40).
De Kinders hebben de hersfenen, naar evenre» digheid, veel grooter dan de Volwasfenen; en dit Ingewand, gelyk bekend is, is het algemeene Middelpunt, waarop alle onze Zenuwen , alle onze gewaarwordingen uitloopen en zamenkoo-
men.
(40) Meer dan eens heb ik gelegenheid gehad om hier van te befchuldigen, jonge Gouvemanten of Kindermei' den, by haare wederkomst van eene wandeling met de Kinderen. Deeze jonge Dochters vermaaken zich, op de Zon- en Feestdagen , verre van huis, en zyn vervolgens genoodzaakt, haare fchreden te verdubbelen, deeze ongelukkige Slagtoffer* by de hand houdende, om op het bepaalde uur wederom thuis te zyn. Laat ons dan de waarheid bekennen; indien het zeer voorzigtig , zeer voegzaam zy, de Kinders niet lang aan hun zelve, ze niet alleen te laaten, uit vreeze dat zy zich aan de verveeling en droefheid zouden overgeeven, het is niet minder voorzigtig, hen niet te doen verzeilen dan van zulke perfoonen, die door natuurlyke middelen, als Gezan gen, Zindelykheid, voorzichtige lichaams oelFeningen,de zorge voor den flaap en het wandelen, allerlei heillooze aandoeningen van de Kinders weeren, en de zoete en beminnelyke vreugde voeden, die kun zo dikmaals uit de pogen ftraalt.
K



ï46 J. BALLEXSERD,
men. Indien dan de hersfenen, door haare aanmerkelyke grootte , en vervolgens het geheele Lichaam, by de Kinders zo ligt aandoenlyk zy, dat men hen, op het geringfte toeval, van Stuiptrekkingen , en dikwyls zelf van die zeer hevig zyn, ziet bevangen worden, hoe zeer zyn dan diegeenen te berispen, die hen, waar mede het ook zyn moge, doen fchrikken, dreigen of bang maaken ? Eene aanhoudende beeving van alle Ledemaaten , aanvallen en opftygingen van vallende Ziekten, ongeneeslyke ftotteringen in het fpree. ken , hartkloppingen en eene menigte andere Ziekten , van de valfche en onregelmaatige beweegingen der Zenuwen afhanklyk, zyn, menigmaal, de droevige Vrugten, die geplukt worden, van de verfoeielyke dwaasheid der zulken, welke deeze middelen te werk ftellen, om 'er zich mede te vermaaken of gevreesd te maaken.
Laat de Gemaatigdheid de ziel en het beginzel van de Opvoedinge uwer Kinderen zyn. Vaders en Moeders, dit is volftrekt noodzaaklyk; wapent u met ftandvastigheid en gezag: deeze hebt gy noodig; anders zouden zy niets worden, of ten minsten verre beneden blyven' van hetgeen zy zouden hebben kunnen worden. Doch daar gy zo wel weet dat zy u moeten gehoorzaamen, leert gy zelve dan ook dat gy aan de Reden moet
gehoor-



PRYS VERHAND ELI NG. i47
gehoorzaamen; dat deeze Reden u zegt, dat gy een vryen loop moet geeven aan den werkzaamen geest der Kinderen , hunne blygeestigheid en goed humeur voeden, hen dikwyls doen lachen , en hun alle onfchuldige beweegingen veroorlooven, die, op eene gemaatigde wyze, hunnen wasdom kunnen bevorderen. Wat aangaat zulke beweegingen, die gemaatigdheid van Geest vorderen, of hen tot een zittend en opgeflootcn leeven verpligten; men heeft het u reeds onder het oog gebragt om ten deezen aanziene bedagtzaam met hun te werke te gaan, om deeze groene en frisfche loten niet te veranderen in fchraale en kwynende takken , welke getuigenis zouden draagen van het geweld, der Natuure aangedaan.



By M. Schalekamp zyn , onder andere, mede de volgende Boeken gedrukt en te bekomen:
Wysgeerige en Staatkundige Gefchiedenis van de Bezittingen en den Koophandel der Europeaauen in de Beide Indien. Uit het Fransch vertaald. 4 deelen in gr. 8vo. a . . ƒ 12 : •:De volgende deelen op de pers.
JosEPHing Zangen uit het Fransch van denHeere Bitaube. 2 deelen gr. 8vo. metpl. 2:10:-
De plaaten apart. . . 1 : -: -
Abraham en Izak, Godsdienstig Schouwfpcl. Uit het Hoogduitsch van den Heer J. C. Lavater, gr. 8vo. . . : -18 : -
De jonge WERTHERjTreurfpel. 8vo. : • 6 : -
De Eremiet, in aangenaame Godsdienst-ZedeStaatkundige en andere Vertoogen. Uit het Hoog. duitsch, in gr. i2ve. . . 1 :13 : -
Verhandeling over den Lindworm, mitsgaders de Geneeswyze, welke men te MoratinZwitzerland diesaangaande in 't werk gefield heeft; op last des Konings van Vrankryk onderzogt en openlyk bekend gemaakt. Uit het Fransch vertaald en met eene Voorrede vermeerderd, door *** Med. DocL in gr. 8vo. met plaaten. . : - 15 : -
Verhandeling over de Oorzaaken en Toevallen van het Graveel en den Steen , als mede van uitftekende Hulpmiddelen om diekwaal tegeneezen, door D. d'Escharny. gr. 8vo. : - 14 : -
Pharmacopcea Hodierna of Hedendaagfche Apotheek, door P. van H/>mel. 2de druk. 8vo. 1 : - : -
Proeven met de Papiniaanfche Pot; waar door aangetoond word dat door dezelve, niet alleen de Plantgewasfen , Dieren en Mineraalen binnen weinig uuren ontbonden, maar ook de zuiverfte extracten en weezenlyke zoutten kunnen bereid worden, door A. L. Haan, Phyjïcus enz. met eene Voorrede vermeerderd door B. Tiboel, Jpothekar te Groningen en Lid van de Maatfch. te Haarlem, in gr. 8vo. . . : - 12 : -
Bedenkingen over de inwendige Klaarblyklykheid van den Christelyken Godsdienst, door den Heere S. jErxYNs, Schildknaap. Uit het Engelsch, volgens de Vyfde Uitgave, vertaald en met eenige Aantekeningen opgehelderd, in gr. 8vo. :-ia:-