(G : Tek Haaff, SIC Doctor,ScXector üud Premier C/ururffyn fyjZaMdrZerfer-jrospitizkn., Stads ('/i/ruT^v/t, •* Ëxarmnator fiy de OostlndüoSe Compagnie te <2iotterdam., Operateur ran den Steen te Delft 2, ld va» de-Jli.apf>y der IVetenj-c/tappen teJTaarlem, ran /ïetr -Bataafjck~ Gerwofrc/ïap der^ PpoefonderyindelyJh: W>w6egeerte te .Rotter dam, en van AetTronnaaate Genootrciïap der-JToru-ten en Wetenschappen te Iftrec/lt J2Ze£; /'/yfonde iv/i~me,n-.'//n l/< f/am dée&nts, met: reyrüt{-tëi>nn, 6/eti /»'w«ti<^/!-/»v«( d^ dée/ ^Mtv i'erdi'u./Uv tur, i. ffia/tar »>ee/i , *&eta*yfaxf Atï/pe /^es/t: ywn- de e/iJud^ Jïriü&tts. ■7a>i ifc/lar-it Tredikanr te Kottrrclam  MED. D O C T. INWIJDINGS- REDEVOERING Over de noodige kennis van den aart en de huishoudelijke gelteldheid van het menschlijk lichaam, midsgaders, over de onaffcheidbaare verwantschappen, die 'er, tusfchen de Genees- en Heelkunde, plaats hebben. UITGESPROOKEN Op den XXVIMen van Wijnmaand MDCCLXXXVIII, BIJ DE AANVAARDING VAN DEN POST VAN LECTOR CHIRURGIE CL1NICJE, AAN DE ILLUSTRE SCHOOLS TE ROTTERDAM. Beneffens de Waarneeming en Behandeling van eenige gevallen, in hec Gasthuis voorgekoomen. TE ROTTERDAM, Bij PI ETER VAN DIJK, Boekverkoop» in het Hang, 1790.   AAN DE WEL EDELE GROOT ACHTBAARË H E E R E N SCHOUT, BURGEMEESTEREN, SCHEEPENEN E N R A A D E N DER STAD ROTTERDAM^ MIDSGADERS DERZELVER MINISTERS, • a WORD  WORD D E E Z E INWIJDINGS-REDE VOERING, MET DE STUKKEN, ACHTER DEZELVE GEPLAATST, MET DIEP VERSCHULDIGDEN EERBIED, OP HET NEEDERIGSTE, ERKENTELIJK OPGEDRAAGEN, DOOR HOOGSTDERZELVER ONDERDAANIGSTEN E N BEREID VAARDIGSTEN DIENAAR G- TEN H A A F R Rotterdam 27 April 17ga. VOOR,  VOORBERICHT. /jM\ m wat reeden komt deeze Redevoe» AJ' ring en Aanfpraak, nu eerst, na dat „ dezelve reeds, zoo lang geleeden, ge„ houden is, in het licht? en waarom zijn „ dezelve niet, aanftonds na de uitfpraak, „ ten voorfchijn' gekoomen?" deeze en foortgelijke vraagen, die men mogt goedvinden te doen , zouden breedvoerig genoeg kunnen beantwoord worden; maar, dewijl ik geen lust heb lang te voorreedenen , zij dit weinige, den geëerden Leezer, genoeg. Onder mijne weekelijkfche hoorers; bij het openbaar onderwijs in de Cbirurgia Pra3ka, in het Gasthuis en aan het bedde der Lijders, zijn 'er verfcheidene, zeer opmerkzaame en. leergierige jonge Beoeffenaars en Leerlingen der Heelkunde , die zich , met ijver bevlijtigen, om in deeze gewigtige, en voor het menschdom onontbeerlijke kunst, groote voorderingen te maaken: onder deeze zijn 'er, die mij ernstig verzogten, om eenige van de gevallen , welker behandeling zij gezien en gehoord hadden, in het licht te * 3 moo-  vi afp*i& moogen zien, ten einde daar van, bij het naleezen, een nuttig gebruik in de kunstbeoefening te manken, fk begreep dat dit nuttig zou kun-211 zijn , niet alleen voor bun , maar ook"voor de Kunstgenooten in andere Steeden of Dorpen; te meer, om dat aan hun, in geene andere piaatfen van ons gezeegend Vaderland, daar men anderzins de Weetenfchappen met ijver kweekt, eenig onderwijs in het Fraiïkaale der Heelkunde, arm de bedden der Lijderen, gegtfeveri word. Men wachte derhalven, in de opgaave dier gevallen , geene opgefierde Vertoogen, of uitgewerkte Verhandelingen, die geleerdheid ademen, en voor mannen, volleerd fel de kunst, dienfh'g zijn; dit zou aan het oogmerk niet beantwoorden, het geen enkel is , mijne hoorers, die ik, in den mij opgedrar.gcn post, onderwijzen moet, nuttig te zijn , naar maate hunner meerdere of mindere vermoogens, in eene gezonde uitoeflening der FraQicaale Heelkunde. Bij deeze gelegenheid dacht het mij geXchikst, ook mijne Redevoering en Aan. . fpraak  VII- fpraak uit te geeven, die niet eerder in 't; licht gebracht zijn, om dat het geen door mij , in het kort gezegd is , .zeeker9 geleerder en uitvoeriger, door anderen, behandeld is. — Maar nu , bij de uitgaave fax gevallen, kan het een en ander , zijne 4 nuttigheid hebben, om den ijver der jonge Heelkundigen op te wekken, en hun hetf rechte fpoor te wijzen ,, om, in het vervolg , aan hunne tijdgenooten, van wtëzendlijken' dienst te zijn. Dit is, in de daad, mijne eenige bedoeling: fiaag ik daarin eenigermaaten, het zal mij tot blijd-: fchap zijn;.en het zal mij nimmer berouwen , in mijne klimmende jaaren, daar aan mijnen tijd befteed te hebben, of wijders te willen befteeden. .Nog maar'eene aanmerking — wanneer 'er, van tijd tot tijd, zich geene aanmerkelijke gevallen opdeedeti, heb ik , aan de leergraagte der jonge Heelkundigen,onderricht in die kundigheden, omtrent de Luës Venerea, die ik door veelvuldige ervaa-. ring verkfeegen heb, gegeevên. — lk ben verzeekerd dat deeze, 'alomheerfchende ziekte, met reeden als deallerfchadelijkfte, welke ooit het menschdom verwoestte, ja, als  als eene voordduurende Pest, befchouwd, en meer dan eenige andere, recht gekend moet worden , wil men in de geneezing ooit gelukkig flaagen. — En deeze is de eenige reeden, dat ik ook deeze taak (fchoon buiten mijne, anderzins Jmpek lnjlruffie,) gewillig op mij genooraen heb, te verklaaren. In andere Landen, vooral in de groote Steeden, zijn ter geneezing van Lijders, aan de gezegde ziekte Laboreerende, expres Hospitaalen aangelegd geworden. Dat dan mijne Kunst- en Tijdgenooten , dat elke Beoordeelaar, het een en ander, alleen uit mijn éénig oogpunt, om, naar de vatbaarheid mijner hoorers, nuttig te zijn , befchouwen. — En , indien 'er zich teegenftreevers moogen opdoen, zoo ~ betuig ik vooraf, dat ik 'er mij niet teegens verzetten zal. Want ik heb eene afkeer van allen, twist en bemin de rust — dit is, in twee. woorden, alles gezegd, en zal, van mijne zijde , aan het oogmerk der Wel Edele Groot - Achtbaaren , in allen opzichten trachten te beantwoorden. o p  OP DE INWIJDINGS- REDEVOERING VAN DEN WEL EDELEN ZEER GELEE 11 DEN H E E R E G. TEN HAAF F* MED. DOCT. LECTOR CHIRURG!JE CLIN1CJE AAN DE ILLUSTRE SCHOOL TE ROTTERDAM. ENZ, ENZ. Gelukkig ROTTERDAM! help mij uw BnrgerlieeröÖj Zoo vol van liefde én trouw, als Burgervaders eeren Wier zorg, wanneer het leed den fchaamlen lijder drukt, Hem, als huu Kroost, verzorgt, en aan den Dood ontrukt. Dat de Armoede elders fchreije, om dat zij troost moet derven, De grijze Maasftad ziet geen fchepzel hulploos fterven, Daar 't oog der Overheid elks nooden gade flaat, En kundige TENHAAFF aan 't veege ziekbed rtaat. Men zegt, dat toen zijn naam genoemd werdt bij de zieken. De bange Vrees verdween, de Rouw op vlugge wieken, Gezweept door zijnen Roem, uit Rotte's Gasthuis week. En vrolijkheid het zweet van klamme wangen fireek. Men  Men zegt zelfs, dat den Dood,bedeesd yoor's Mans vermoogen ' Een traan langs 't eeuwig droog der uitgegeetene oogen Van fpijt ontfchootenis, o;n dat Voorzienigheid Een teegeugif des doods, door zijne hand, bereidt. — Ziet, krijtende Armen! in 's Mans beelduis, roet verrukking, D;n braaven Menfchen-vriend, dia deel i:i uw verdrukking, In al uw fmertcn, neemt, en in uw bang geween Belangloos hnlpe biedt, voor de enkele Eer alleen. Genees- en Heelkunde, aan elkander naauw verbonden, Geleeraard door Natuur, g;bouwd op ech:e gronden, Gefterkt door oefening, ervaarenis en vlijt, Heeft U 's Mans brein, en hand, en ijver, toegewijd. — Dat hier de Goud-lust blooz', die ingebeelde kranken Aan 't logge leger bindt door nuttelooze dranken: Ver waandheid blooz', die op den roem der Driestheid hoopt, En duizendinaa'.eu Gif voor Theriaak verkoopt: Neen: braave Vriend! gij doerat de laage konstnaarijen, Dï vlekken van de kunst, de pest der maatfehappijen, En toont ons in Genees- en Heel-kunst, zaam gepaard, Twee dochters van Natuur, ter eener dragt gebaard. Zoo hebben AESCULAAP en CTURON 't ijs gebrooken, - Zoo HIPPOCRAAT, GALEEN en POD AL1ER gefprooken, Zoo leerden, op hun fpoor, de groote EUSTATIUS, EOERHAVE met ALUIN, en SCHACHT ca GAUBIUS. Triomf1,  Si Triomf! dit 's Rotte's roem, die, onder de gjftichten Van Wetenfcbap en Nut, een Gasthuis op zag richten, Daar 't nutte Zustertal een open tempel heeft, Waar in TEN HAAFF, met roem, zijn wijze lesfen geeft. — Volg, noeste fongHngfefapl der Ileeütonst toegeheiligd, Die onze leeraen hut voor 'c nederploffen veilige, 's Mans lesfen vlijtig op, dan zuit ge in ziekte en pijn Voor Adaras kwijnend zaad een Rei van Engien zijn. — Zoo waarlijk blijv' mijn Vriend, in 't klimmen zijner dagen, Den welverdienden roem van kunde ca braafheid draagen, ■ En zie, in roeenig Arts, gevormd door zijn beleid , Het loon van zijne zorg en zijn menschlievenheid. Zoo, eeven als wel eer geheele Legerfchaaren Getuigen van zijn konst en ondervinding waren, — Zoo, eeven als 't Bewind van 't Indiaansen gebied 't Beproeven van den Arts aan zijne wijsheid liet, — Zoo, — eeven zoo, — «og meer, zette inzijnhooger jaaren De Maas-ftad deeze kroon op zijne zilv'ren hairen; ,. TENHAAFF, diedeezenpost, belangloos, opzichnam „ Heeft meenig Arts gevormd,tot heil van ROTTERDAM." Gewis, daar gij den Dood zoo raeenigmaal bedwongen, Den half-gegreepen buit zoo dikwils hebt ontwrongen, Zal hij uw vijand zijn, tot nut van zijn gebied, En fpaarde, zo hij mogt, uw nuttig keven niet. **a Doch,  Kt Doch, gaat het naar mijn wensch, dan zal uw roemrijk leeven Bij de avond-fcheemering nog fchooner glansfen gceven, Als wel verdiende loon uw lof, uwe eer, voltooit, Eu het Hoogleeraars-kleed om uwe lenden plooir. En dan, ontfang, in 't einde, een leeven, dat onflerflijk Geen Arts, noch Wondarts, kent, maar dat, fteeds önverderflijte, Die God, wiens dienst gij kent, bemint en hier beleeft, In aller Artfen Arts, zijn volk bcfchooren heeft. JAN. S C H A R P, PREDIKANT TE ROTTERDAM. R E-  3HEBEVGEBJOT&. Wel Edele Groot Achtbaare Heeren» Schout, Burgermeesteren, Scheepenen en Raaden dezer Stad , onze zeer geëerbiedigde Overheden ! Hooggeleerde en vermaarde Hoogleeraars in Godlijke en Menfchelijke wetenfchappcn ! Eerwaardige en welfpreekende Heeren ! Bedienaars des Godlijken Woords! Beroemde Leeraars in alle andere wijsheid en nuttige konften ! A Zeer  ( * ) Zeer geleerde en ervaarene Konstgenooten in de Genees-en Heel-konst! Leergierige Jongelingen , die u de kennis der Heelkonst bevlijtigt! En wijders gij allen , zeer geëerde en beminde , Burgers en Vreemden, van wat Ouderdom, rangen ftaatenjaaren! die mij mee uwe geneegene tegenwoordigheid verëert! Zeer geachte Hoorers! Dé dagelijkfche ondervinding bevestigt door duizend onbetwistbaare proeven , dat genoegzaam alle konften en wetenfehappen , die door het menfchelijk vernuft, en de beftuuring eener weldaadige Voorzienigheid , ondekt zijn , kleine en geringe beginzelen gehad hebben • maar door den befchaavenden tijd, en aanhoudende oeffening der gefleepenfte vernuftenen werkzaamfte handen , telkens uitgebreid , verbeeterd, en zommigen tot een vrij hoogen trap van volkoomenheidgebragt zijn. En totdeezen gelukkigen aanwas heeft niet weinig toegebragt de opmer king, reeds van oudsgemaakt, dat veele v/etenl fchappen eene naauwe onderlinge betrekking op el-  * ( 3 ) eikanderen hebben , en in eeae meerdere of mindere verwandfchap met elkanderen ftaan, gelijk nog onlangs de beroemde Hoogleeraar R. Forsten dit in eene opzetlijke Redevoering, ten aanzien van de verwandfchap der Rechtsgeleerdheid met de algemeene Geneeskunde , door onwederlegbaare Proeven beveiligd heeft. Dan , naauwlijks zijn 'er eenige wetenfchappen , tusfchen welke zulk eene fterke , bijzondere , en in het oogloopende betrekking heerscht, als tusfchen de Geneesten Heel-kunde, die men veilig als naafte Bloedverwanten, die gaarne en getrouw eikanderen ten dienfte ftaan , befchouwen mag. In dcczc Redevoering zal ik trachten de gezegde onaffcheidbaare verwandfehapping te betoogen ; dezelve uit de zoo hoognoodige kennis van het voorwerp, waaromtrend zij verkeeren, en uit dc behandeling der ziektens en gebreken zelve af te leiden, en (zoo als ik wensch) duidelijk aan te toonen , dat 'er geene fcheidpaalen , die niet waggelen , geene grens - fcheidinr gen , die geheel affluiten , tusfchen de Geneesen Heelkunde kunnen gcfteld worden. Eene ftof, die mij in dit uur niet ongepast fcheen , om voor het aanvaarden van den post van Lector Chtrurgiae Clinicae, welken mij door de Wel Ëd: Groot Achtb : Heeren Bm-geA 2 mees-  C \ ) meelteren en Vroedfchappen deezer zeer aalï. zienlijke Stad (als echte voorftanders eener konst, die het heil van het Menschdom bevoordert) goedgunftig is opgedraagen , voor deeze zoo eerbiedwaardige Vergadering uirgefprooken te worden. 'tIs waar, dat zulks niet in de Taal, die men de Geleerde noemt, gefchieden en door defchoonheden der Romeinfche welfpreekenheid niet cpgecierd zal weezen ; maar daar ik in de Moederipraak , die ook haare bevalligheden heeft, zal fpreeken , heb ik hoop , dat ik door U lieden allen met des te meerder genoegen gehoord, en des te algemeener verft aan zal worden. Voor het overige , Gecsrde hoorers ! verfchoont gunltig de gebreken , die 'er zeeker in zullen voorkoomen , en vergeet niet in aanmerking te neemen , hoe vreemd mij het opzet is, om met luider fïemme voor eene vergadering , zoo luifterrijk als deeze is, te fpreeken, en doet mij het recht van te gelooven, dat ik , met nederig gevoel mijner onvolkoomenheid, mij geheel verlaate op het vriendelijk oog en gunltig gehoor van befcheidene en oordeelkundige Hoorers .' Zal immer een Genees- of Hcelmeefter in de noodige kennis van menfchelijke ziektens of gebreeken , en vooral in de geneezing derzei ve, ge-  ( 5 ) gelukkig flaagen , dan moet de grondflag van alles zijn eene naauwkeurige kennis van de natuur en huishoudelijke gefteldheid van 's Menfchen lichaam , zoo als het met de ziel vereenigd is : dat is met één woord, deMensch moet in zijnen gezonden en zieken ftaat wel gekend worden. Gezonden ftaat , die, naar aller toeftemming , daar in beftaat , dat hij in ftaat is, om alle de werkzaamheden, die tot het natuurlijk en dierlijk leeven behooren , gepaard met den invloed van den geest, zonder de minfte belemmering kan verrichten ; waar uit van zelfs bij teegenoverftelling volgt, dat wanneer die werkzaamheden of niet, of met moeite en pijn vergezeld, kunnen verricht worden , de mensch zich bevindt in eenen Zieken ftaat, dat is, door één of ander , min of meer gewigtig , gebrek gekweld wordt. Rampfpoedige weereld ! hoe broos , hoe onvolkoomenzijndeZoonenvanhetftof! - nauw* lijks één van duizend , en misfehien ook nog Die niet , verdient den naam van een volkoomen gezond mensch , die in de vafte of vloeibaare deelen geen het minfte gebrek heeft. — De . wi felvalligheid der lucht., die ons omringt, en die wij inademen , — de driften en gemoedsaandoeningen , mecnigmaal zoo onverwagts- in hollende bevvecging gebfagt, — het vocdzel, A 3 of  C 6 ) < of in den aart te taai , of in te groote hoeveelheid genuttigd, - deverfchillende, zomsfchade3i:ke dranken, — en wat niet al ? — veroorzaakt in ons dierlijk geitel zoodaanige veranderingen , dat wij niet anders , dan in eene zeer ruime beteekenis, voor gezond kunnen gehouden worden. Het lichaam (op dat ik de zaak een weinig dieper ophaale) heeft zeekere natuurlijke werk. zaamheden en eigenaarïige vermoogens, of, om berer te fpreeken , vermoogens , die 'er door den aanbiddelijken Schepper der Natuur zelve zijn ingelegd , en welker werkingen de Phijfiohgifien in vier zoorten onderfcheiden , te wee ten: 1. ) de Functiones vitales , die tot het leeven behooren. 2. ) Naturales, die de natuur des lichaams onderhouden. 3. ^1 Animales, die tot ziel en lichaam beide be¬ hooren , waar toe onder anderen de vrijwillige Spierbeweeging , het gevoel, en de werking der zintuigen gebragt worden. 4. ) En eindelijk Scxuales of Genitales, die tot de voortteeling noodig zijn. Ge-  C 7 ) Gebeurt het nu , dat de gemelde Natuurlijke, werkzaamheden, vooral welke men vittdes noemt, beginnen ftil te ftaan ; dan , helaas ! zijn de poogingen der Natuur , en de hulp der konst, doorgaans van geen of weinig vrucht, ten waare dat dezelve fpoedig door prikkelende middelen, krachtig toegediend , wederom in werking konden gebragt worden. Heilzaame pooging ! die nu en dan gelukkig flaagende, aan oogfchijnlijke verdronkene, verhangene , verflikte of voor dood gehoudene menfchen het , in fchiin , en waarlijk bijna , verlooren leeven, zoo gelukkig als menschvriendelijk, herfteid heeft! Die man derhalven , — en die ook maar alleen , — die de werkzaamheden of vermoogens der Natuur , met alle omzigtigheid weet te be-. ftuuren , door teegenftand te bieden , wanneer zij te driftig , en dezelve op te wekken en aan te fpooren, wanneer zij traag en kwijnende zijn , en die vervolgens in ftaat is, om overeenkoomftig den aart der bijzondere ziektéus en gebreken, de meest gepaste middelen voor te fchrijven en toe te dienen ; - die, zegge ik , cn die ook maar alleen , verdient met recht den naam van Geneesheer of Heelmeefter te draagen. En zal het dan nog denzei ven wel gelukken, zal men de Genees-of Heel-konst op een vaftén grond, en tot heil der Lijderen, beocffcnen, dan A 4 moet  ( « ) moet de Natuur , zoo veel als mogelijk is, in alle haare bijzonderheden gekend worden. Doch , wat is de Natuur ? denkt en vraagt mogelijk een opmerkend Hoorer. Groote Natuurkenners befchrijven de Natuur, als „Eene zaamenftelling van alle menfchelijke „ gewaarwordingen of werkzaamheden, die tot 55 het leeven en de bewaaring der gezondheid „ behooren of noodig zijn, " of, gelijk Eén der grootfte kenners van het maakzel der natuurlijke gefteldheid van 's menfchen lichaam , de groote en alom vermaarde Albtnus jich heeft uitgedrukt , „de Natuur beftaat in niets minder, 5, dan in den geheelen Mensch, en in dejizelven „ wel te kennen , en, zoo wel in den gezonden als zieken ftaat, naauwkeurig op te merken." Ja zelfs dan nog zal niemand een bekwaam Geneesheer of Heelmeefter zijn , wanneer hij in algemeene kundigheden berust , en niet daar bij de bijzondere gefteldheid van eiken lijder gade llaat en opmerkt. Dan eerst zal men zich, naar behooren , van zijnen pligt kwijten , dan eerst regt ontdekken kunnen , of een mensch wel of kwaaüjk vaart, en of, het zij leven, het zij gezondheid , met ziekten of gebreken bedreigd wordt, of reeds door dezelve is aangetast! Riimp-  C 9 ) Rampzalig dan de Lijder , die ongelukkig in de handen valt van zulke beoeffenaars der Genees-en Heelkunst, als'er van ouds waaren, en 'er nog zijn , welke men Emperki noemt, die alleen uit ondervinding werken , en dwaas genoeg zijn , om te denken , dat de groote toeftel van Geleerdheid, om ziekten en gebreken te kennen, weinig noodig is, en dat men , voor het bedde der Lijders , ook zonder geleerdheid te bezitten, de ziekten en gebreken genoeg kan beoordeeien en veilig geneczen ! - Misfchien genas onlangs de een of ander door zeeker middel, en vertrouwende, dat ook het zelfde middel ecnen anderen Lijder, wiens ziekte zij voor gelijkfoortig houden , ontwijfelbaar, geneezen zal. ö dwaaze onwetenheid ! ö ingebeelde wijsheid ! aan hoe veele ongel uk kigen hebt gij eene langduurige kwijning , of den dood zelfs , gekost! - Onbillijk echter zou iemand daarom de weldaadige konften van geneezen en heelen befpotten of verachten? Waar toch is de wetenfebap, in welker voorgewende beocffening men geene verwaande, onkundige, halfwijze, brobbelaars en kwakzalvers heeft ? en zou dan de Genees- en Heelkunde daarom verachtelijk zijn, om dat onkundigen dezelve misbruiken? A 5 Laa-  C 10 ) Laaten deeze halfgeleerde Genees of Heelmeesters , door een Iigtbedroogen gemeen geroemd, veel aan het bed der Lijders verkeeren , zij zullen , ja, veele zieken, maar in de daad weinige ziekten of gebreken, zien en kennen. Laaten zij , met al het hoog gevoelen, dat zij van zich zei ven hebben, verklaaren , of reden geeven : waarom een vastzittend en reeds wortel gefchooten hebbend knoestgezwel , - waarom eene reeds kwaadaartige kanker , - waarom een zweer in de long, - waarom eene uitteerende ziekte , - waaróm eene verouderde vallende ' ziekte, — waarom de watervrees , — waarom een verouderd beenbederf, diep in de gewrigten ingedrongen , en zoo veele andere gebreken, naar geene toegediende geneesmiddelen luifteren, en zelfs niet naar die geene, welke met algemeene loffpraaken als onfeilbaar zijn vereerd geworden? Willen zij immer iets van de gemelde dingen weeteh of verftaan, dan zullen zij zich gedwongen vinden, om de Natuurs- gefteldheid of werkzaamheden des Jichaams te leeren kennen , om langs dien zeekeren weg de gebreken in heur rechten aart te kennen, en de wijze, hoe dezelve kunnen èn moeten geneezen worden, en zij zullen , door overtuiging geleid , dc eenvouwige Na-  ( u ) Natuurkennis, als de fterkfte bewijsgronden de? waarheid bevattende, omhelzen, en dezelve, boven alle geheime middelen ter geneezing, verkiezen. Trouwens hij, die eene ziekte of gebrek in zijn waaren aart , oorfprong en gevolgen , wel kent, die is in ftaat , in zoo verre liet geneesbaar is, om de geneezing daar te ftellen : maar, die in de gemelde noodige kennis/tonbedreeven is, ftaat altoos in twijfeling , en loopt dikwils gevaar om het .eene gebrek voor het andere aan te zien. Zoo zag een onweetend of ('tgeen nog onverfchoonlijker is) een onoplettend Heelmeefter een Ettergezwel vooreen Breuk aan, hij ftak 'erhet lancet in maar het gevolg was treurig! Een ander onweetende zoogenaamde Opera-, teur ondernam, tegen den raad van oordeelkundige Genees- en Heelkundigen , om een groot hard gezwel, dat onder den oxel zat, uit tefnijden : hij fnecd ook in de daad het gezwel met een ftoute hand 'er uit ; dan hij ivist niet, wegens zijne onkunde in de gefteldheid des lichaams, dat dit gebrek aan deslrteria axiliaris, zijnde een groot bloedvat, gehegt was , met dat ongelukkig'gevolg , dat 'er eene zoo heevige bloedf orting op volgde, dat hij dezelve niet wist teftoji- pen a  pen , en de ongelukkige Lijder , in weinige oogenblikken den geest, onder de bloedftorting, uitblies. Beklaaglijk geval ! dat middagklaar bewijst, hoe ftoutheid, moed en onderneeming, zonder vafïe gronden van wetenfchap , nimmer iemand tot een Genees-of Heelmeefter vormen kunnen, waar aan zich ongelukkige Lijders gerust vertróuwen kunnen. Dan zeeker, wanneer de Anatomie , dePhijfiologie en de Pathologie, die de zoo hoog noodige kennis van ziekten en gebreken geeft, élkanderen de hand niet reiken , en , 't geen bij elkander behoort , gefcheiden wordt , dan zal wel haast het geheele gebouw der Genees- en Heelkunde onherftelbaar inftorten : maar, bij tegen overftelling , die Genees- en Heelkonst , die op de Ontleedkunde en op de kennis der natuurgelteldheid , dat is op vafte fondamenten , gebouwd is, die is alleen onwrikbaar en zeeker. Of zou het deeze konst alleen zijn , die in een goed Practicus een goed Theoreticus niet vooronderftclde ? bij wien de konst genoegzaam aan geene twijfelingen onderheevig is , in zoo verre namenlijk, als de ziekten en gebreken door menfcheliike oogen , als geneesbaar , kunnen befchouvvd worden. Zul-  ( 13 ) Zulke alleen , die beide deeze hoedaanigheden in zich vereenigen, zijn in ftaat om een echt en naauwkeurig verllag van ziekten en gebreken op te geevcn : zij alleen kunnen vaste indicatien ter geneezing vormen , en de middelen , die rechtftreeks gefchikt zijn, om de oorzaaken der ziekten en gebreken tegen te gaan of weg te neeraen, voor te fchrijven en toe te dienen. En , met dat al, is ook het gezegde nog niet genoegzaam, maar , zal de geneezing wel ge. lukken , dan moet een Genees- en Heelkundige wel opmerken, wat de werkzaame en nooit ftilftaande Natuur doet , — wat ze reeds gedaan heeft , — en wat ze nog in het toekoomende doen zal. Is de Genees- of Wondarts hier in onërvaaren of onoplettend , dan loopt hij een onvermijdelijk gevaar, om of door de zachtheid der ziekte, of door de geringe toevallen waar mede een gebrek vergezeld is, bedroogen te worden, of verfchijnzelen , die anderzins heilzaam zijn, zullen hem verdagt voorkoomen. — Bevreesd gemaakt , zal hij uit dat beginzel flegte dingen voorfpellen, misfchien de kracht der natuurlijke poogingen teegenftand bieden, misfchien zal het hem gelukken dezelve te doen zwiygen , maar dikwüs , helaas! voor eeuwig ! Zom-  ( H ) Zomwijlen verwekt de goedaartige Natuur heilzaame ont'aftingen door de Speen- aders of langs andere wegen , die in zommige gevallen, wel moogen getemperd , maar geenzints tegen gegaan worden. Laat een enkeld voorbeeld genoeg zijn. Bij een volzappig Man badt de Natuur eene zweer, ter ontlasting van de overvloedige ftoffen , aan het Been verwekt; maar ongelukkig boodt men deeze heüzaame ontlafting , door opdroogende middelen tegenftand , en het gevolg was , dat, de zweer geneezen zijnde, de Lijder door de beginzelen van eene Beroete werdt aange^reepen. — Toen moest men de aanwijzing der werkzaame Natuur opvolgen , men appliceerde terflond een fpaanfche viiegpleifter in de nabuurfchap van - en op het Lidteeken , en naauwii';ks was deeze werkzaam geworden, naauwliiks hier door de ontlasting op nieuw bevoorderd , of de gezegde toevallen verdweenen. Nuttige leering voor Heelkundigen , die hun inzonderheid omzigtigheid aanprijst in de geneezing van zeere beenen, gelijk zeeker Jongeling, na ontijdige geneezing van een kliergezwel, gekweld werdt met zeere oogen , waarvan hij echter fpoedig genas , na dat men de zweer in de klier op nieuw geopend hadt. Op  C -5 ) Op een anderen tijd verwekt de Natuur fterke Neusbloedingen , ommenfchen van laftige hoofdpijn en andere gebreken te geneezen, die veeltijds een allerheilzaamst voorteeken bevonden zijn. Dan weder verwekt zij de bloeding door de aders van den Endeldarm , welke men , al van oude tijden af, met reden als zeer heilzaam voor de verpoppingen in den onderbuik befchouwd heeft, zoo zelfs, dat, in gevalle de gemelde vaten zich niet uit zich zeiven ontlaften , de Heelkonst dezelve hulpe biedt door Bloedzuigers aan dezelve te zetten , of een der voornaamfte vaten met het Lancet te openen. Of is 'er iemand zoo weinig ervaaren, dieniet weet, hoe de gunftige Natuur dikwiis zeer geringe ziekten verwekt , om daar door de grootere te geneezen ? Haaren gunftigen invloed dankt de ongelukkige , wanneer zij , op eene onbezefbaare wijze de tusfchenpoozende koortzen verwekt, om de allerverfchriklijkfte kwaal , die immermeer den Mensch kan aangrijpen , te weeten , de vallende ziekte, te geneezen. Vraagt het eene oplettende ondervinding: — en hoe veele fleepende ziekten , waar tegen kundige Geneesheeren veele middelen ter genee-  C 16 ) neezing vruchteloos beproefd hebben , worden dikwils door Haar , op eene voor ons verborgene wijze , verdreeven ? — welke zonderlinge geneigtheden verwekt zij niet , in de verkiezing van fpijs en drank , die niet zelden het vermoogen hebben , om de ziekten niet alleen teegenltand te bieden, maar ook om dezelve geheel tén onder te brengen en eene volkoomene geneezing te bewerken ? — of, leert de bevinding niet, dat menfchen, aan heete koortzen laboreerende , van natuure eene zeer fterke begeerte hebben naar dunne doorfpoelende dranken en een afkeer van-verhittende middelen ? En dat in Gal- en Rotziekte eene dringende begeerte werkt naar voedzel en middelen , die deeze ziekte tcgenftand kunnen bieden en een afzien van zulke , die deeze kwaaien verergeren ? Duidelijke bewijzen , hoe de altoos werkzaame en heilzoekende Natuur overeenkoomftig werkt met de gezonde reeden , en de reegelen der konst. Onderzoekt het bij kinderen , bijzonder bij tedere meisjes , die ziekelijk of kwijnende zijn, om dat het zuur bij haar de overhand heeft: welk eene begeerte toonen deeze niet te hebben naar die dingen , die het zuur teegenltand kunnen bieden ? of waar van daan anders die ver¬ won-  C 17 ) wonderingswaardige lust , om krijt, kalk , aarde , en andere zoortgelijke dingen te kaauvven ? Dat meer is, vraagt het zommige dieren , die, in het veld gejaagd zijnde, door de fcherpte van hunnen bijzonderen reuk zoodaanige kruiden weeten te verkiezen waar door zij zich zclven van hunne ziekten weeten te geneezen, en wier kunde in dit geval die der menfchen zoo verre fchijnt te overtréffen , dat zij , volgens het fchrijven van den ouden Natuurkenner Plinius, het een en ander daar omtrend aan het oplettend menfchdom hebben onderweezen : onder anderen zag men de dolzieke geiten in het veld omzwerven , en door het eeten van den Hellebotus geneezen worden , en zints dien tijd heeft men ook dat lterke kruid aan woedende Menfchen toegediend , en 'er zommigen door geneezen, hoewel niet allen , om dat de oorzaak dier ziekte zeer verfchillcnd is , ."n dus door één en het zelfde middel niet kan geneezen worden. Bewijzen , die ons al te zaamen beveiligen , hoe de natuur , als met eene heldere en altoos brandende fakkel, in oude tijden de Geneeskonst hebbe voorgelicht, en hoe de Geneesmiddelen zijn ontdekt geworden. Zoo zijn 'er tegen alle bijzondere gebreken ook bijzondere Geneesmiddelen uitgedacht , en B men  ( -8 ) men heeft van hier Oog- Tand- Nies- MondBorst- Maag. Pisdrijvende middelen ; Ja, billijk onderzoekt men , of 'er wel naauwlijks ééne kwaal is , die niet door Braak- Purgeer- zwarte Gal-en Slijm-afdrijvende middelen kan geneezen worden ? Het is waar , van ouds af waaren 'er Geneesen Heelkundigen , die tegen bijzondere kwaaien geheime middelen bezaten, die zommigen al bij Erfenis verkreegen hadden. Dan, wat kan gevaarlijker zijn , dan zich van dezelve te bedienen , daar de gebreken , waar tegen dezelve worden aangepreezen , uit verfchillende oorzaaken kunnen ontftaan , en dus door geene algemeene , maar bijzondere middelen, die tegen de oorzaak van het kwaad zijn ingericht , moeten geneezen worden. Zjj derhalven , die voorgeeven geheime en algemeene Genees- en Heelmiddelen te bezitten moeten , over het algemeen , als Baatzoekende en bedrieglijke Lieden befchouwd worden. Maar zelfs, vooronderfleld zijnde , dat een Genees- of Heelkundige , door diepe overpeinzingen , veeljaarige ondervinding , of anderzints , een heilzaam middel had uitgevonden .., dan moet hij, verre van het voor zich alleen te hou-  ( 19 ) houden en 'er een geheim van te maaken , gulhartig hetzelve aan allen , tot heil van het menschdom , bekend maaken, waar toe hem (het is waar) geene burgerlijke wetten , maar waar toe hem de pligt zijner Menschlievenheid verbindt: of, zou de Man , die een middel verborgen houdt, waar door Menfchen van ziekten of fmertelijke gebreeken kunnen geneezen en herfreld worden', en hardvochtig genoeg is om het denkbeeld te verdraagen , dat zijn Natuurgenoot hulpeloos lijdt en kwijnt en fterft, zou zulk een wreedaart de liefde des naa'ftens kennen ? Dan zelden zal zoodaanig iets gebeuren : in teegendeel door eene bedorvene Eigenliefde, die veel te hoog van zich zeiven denkt, verbeelden zich zommige Genees- en Heelmeefters geheimen te bezitten , die in de daad geene geheimen zijn , maar Aan kundigen, zoms zelfs aan de oudheid , reeds lang bekend geweest zijn. Laage bedoelingen van trotfche zielen ! die'geen ander oogmerk hebben, dan, door Baatzuchten hoogmoed aangevuurd, de onnoozeiheid te verfchalken, de Domheid tot zich te trekken , en zich te doen voorkoomen als konflenaars , die, meer verlicht dan anderen , door hunne geheime middelen , wonderen verrichten kunnen: Kan het ook edelmoedig zijn, zich achting door bedrog cn laagheid te verwerven , en meer te willen fchijnen, als men in de daad is ? B 2 Hoe  ( 20 ) Hoe meenigwerven beeft men gezien , dat de geheime en zelfs met loffpraakeii vereerde middelen , zoo rasch dezelve ter toetze gebcagt worden , tcrltond al dien grooten roem verliezen ? De Belladona , de Cicuta, het Arfenicum, het Succus Douci, en andere middelen meer , waar aan men het vermoogen heeft toegekend, om de Kanker te geneezen , maar die hier aan geenzints hebben beantwoord, beveiligen het gezegde ten vollen. Wil men echter zich van de Geheimen-Vergif, ten - of andere middelen van dat zoort bedienen , dan moet men dezelve met de grootfte omzichtigheid , en veiligst in verdeelde giften , aan de Lijders toedienen. Trouwens die immer de Genees- of Heelkonst met roem , met zeekerheid en met een gunfligen uitflag zoekt te oefrenen , die moet in alles zeer omzichtig te werk gaan , en nimmer zich door haaftigheid of doldriftigheid laaten vervoeren , en nooit moeten de Dienaaresfen der Natuur als Meefteresfen over dezelve te werk gaan. Eeven eens als een welberaaden konflenaar, die een gebouw zal llichten , zich vooraf eene naauwkeurige teekening maakt, die hem, in het bouwen, tot een vallen regel en plan verftrekt, eeven  C « ) eeven zoo moet de voorzichtige Genees- of Heelmeefter , alvoorens hij de geneezing van eene ziekte of van een gebrek onderneemt, zich een vaften regel ter geneezing voorftellen. Genoegzaam in alle ziekten en gebreken , koomt het , ter geneezing , voornaamelijk op de rechte kennis van den aart en de waare oorzaak der ongefteldheid aan , en het gebrek, dat wel gekend wordt, mag veilig meestal als half geneezen worden aangemerkt: Maar in vcrhoolcne ziekten of gebreken, dat is , in zoodaanige, waar van men den rechten aart niet kent, en welker oorzaaken men niet weet op te fpooren , valt het zeer bezwaarlijk om eene vaste Indicatie ter geneezing te maaken. In zulke gevallen handelt men wijsfelijkst, wanneer men , naar de gefteldheid der Lijders, algemeene middelen voorfchrijft, en zeer naauwkeurig acht geeft , of de goedertierene Natuur zelve niet eenige aanwijzing doet, wat weg men hebbe in te liaan , op dat men nergens op een' doolpad geraake. Vindt men ongeneeslijke gebreken of ziekten, dan zullen kundige Genees- of Heelmeefters nooit geneezing belooven , en daar mede de Lijders vleijen , wat anders zou hier van het gevolg zijn , dan verachting en befpotting ? daar in zuik een li 3 §<-■-  ( 32 ) geval niets overig is , dan zulke middelen aante wenden , die den voortgang , zoo veel mogelijk is , aan het gebrek betwiften. Voor het overige zullen zij, in de behandeling v?b gewigtige ziekten of gebreken, niet ligtvaardig te werk gaan , maar met alle behoedzaamheid handelen, want die ligtvaardige onderneemingen doet, brengt zijne onkunde aan den dag, en die, bij tegenoverftelling , altoos met vrees iets onderneemt , geeft hier door zijn onvermogen te kennen. -— Omzichtige voorfpellingen in zoortgelijke gevallen zijn alleen in ftaat om alle vooroordeelen weg te neemen , en hij , die de ongeneeslijkheid van een ongeneeslijk gebrek voorfpelt , verdient grooter roem , dan die een geneeslijk gebrek daadelijk geneest. . ^ Ik heb genoeg getoond , tot mijn teegenwoordig doel , welke gelijke betrekking beide de Genees- en Heelkunde hebben tot de Natuur , en hoe hoognoodzaaklijk de oplettende befchouwing van het onderwerp in beide is.: maar nog duidelijker zal ons de onaffcheidenlijke verwandfchap. ping deezer konften blijken , wanneer wij nog, met één paar woorden , de afkoomst derGeneesen LJkonst befchouwen , die zeeker als een weldaadig gefchenk der Godlijke Algoedheid moet erkend worden. Kunt  ( *3 ) Kunt gij 'er aan twijfelen , Geëerde Hoorers! daar de Godlijke wijsheid in den redelijken mensch iets ingelegd en als het waare in gefchaapen heeft , waar door hij , zonder dat hij het zelf recht bezeft, de naakende onheilen leert afweeren. Gevoelt de mensch koude, dan rimpelt zich de huid , en betwist hier door derzelver indrang. — Wordt het oog met beleediging gedreigd , terftond fluiten zich de oogleden. — Doet een al te fterk geluid het gehoor aan ; dan fluiten wij de ooren. - Is de Long met flijm bezet, dan verwekt de Natuur hoest, om ze te ontlasten. — Is de Maag dooreen tezwaaren last bekladen of met Gal-ftof vervuld, dan verwekt de Natuur braaking, of tenminften neigingen totbraaken, die duidelijk aanwijzen, dat de Natuur door konst moet geholpen worden. — Is het lichaam met te veel rood bloed vervuld, dan verwekt de Natuur veeltijds ontlaftingen , of zij geeft door genoegzaame aanduidzelen klaar genoeg te kennen , dat er door de konst bloed ontlast moet worden. Op deeze en honderd andere wijzen helpt de Natuur den Geneesheer op den weg en baant hem een vast fpoor, door aanduidzelen, die Ja wel ook eenigermaaten op de gebreken , die de Heelkonst geneest , kunnen betreklijk gemaakt B 4 wor-  ( 24 ') worden ; maar om in de geneezing daar van gelukkig te flaagen, wordt buiten dezelve zeer veel konst en oordeel gevorderd. Verbeeld U een Heelmceffer , geroepen bij Lijders , wier armen of beenen gebrooken of ontwrigt zijn, — wier barsfenpan gebrooken of ingedrukt is , en waar onder bloed is uitgcftort, — of bij zulken , daar aanmerkelijke bloedvaaten geheel , of ten deele , door- of af. gefneden zijn , en bij welken daar door eene aanmerklijke bloedftorting is veroorzaakt. Vergeefs zal hier de Hcelmeefter op de aanwijzingen der Natuur ftaan wagten , daar , helaas! de ongelukkige Lijder groot gevaar loopt, om het leeven fpoedig in den dood te eindigen, indien niet de bedreeven hand des oordeelkundigen Heelmecfters fpoedig toefchiet, om dus. daanigezeer gevaarlijke Lijders fpoedig te redden. 't Is waar , dat zomtijds de poogingen der Natuur , vooral wanneerze door gëerie verkeerde middelen verhinderd worden , wel verwonderingswaardige geneezingen in ziekten voortbrengen ; maar in de genoemde Heelkundige gebreken fchiet de Natuur te kort, om de geneezing derzeive daar te Hellen. Vraagt het den moedigen foldaat, die ernftige veldflagen heeft bijgewoond, en die zal getuigen,  ( *5 ) gen, .hoe honderden, zwaar gewond, naar Heelkundige hulpe reikhalzen , — hoe veelen van dezelve (van voor de poorten des doods terug gebragt , en dik wils zelfs zoo fpoedig geneezen, dat zij andermaal den vijand heldhaftig onder de oogen zien durfden) uit éénen mond beveiligen , dat niet de Natuur , maar de hulp der konst alleen, hen gered heeft. En zoudt gij dan kunnen onbillijk zijn, Geëerde Hoorers ! — verdient de weldaadige Heelkonst , om deeze reden , niet verre boven alle andere konflen , in uwe harten geacht en geëerbiedigt te worden ? Immers dienen verre de meelte konflen alleen om het leeven der Menfchen te' veraangenaamen , daar in tegendeel de [Jeelkonst, met de verwandfehapte Geneeskonst , het leeven zelve en de gezondheid ,' de grootile fchatten , die men aan deze zijde van het Graf bezitten kan , onderhoudt , bewaart en beveiligt. Of wie is 'eronder U, die haar desweegens den welverdienden lof zal willen bctwiflcn ? - Boven alles , zoo gij let op die groote mernigte van gebreken, die, behalvende genoeirde, fpoedige hulp ter geneezing vorderen, en daar de poogingen ter redding vruchtloos van de Natuur zullen verwagt worden. B 5 • D jch  C 26 ) Doch dit uur , waar in mijne Redevoeringbeperkt is, zou veel te kortzijn, indien ik alles, wat hier omtrend te zeggen valt, zou willen te berde brengen ; Staat mij derhalven toe het volgende, Hechts als met den vinger , aan te roeren. Welk een aantal kinderen zouden het licht des leeveris niet aanfchouwen , maar in de donkerheid des Baarmoeders fterven , of in de geboorte fneuvelen, bij aldien niet debedreeven hand des oordeelkundigen Vroedmeefters , die de kunst van Siphora en Püa volmaakt, waare toegefchooten , om fpoedige verlosfing en hulp aan Moeder en Kind toe te brengen ? Andere , pas in de weereld ingekoomene kinderen zouden dezelve, zonder haar te zien, fpoedig wederom verlaaten , indien zij aan de Natuur waaren overgelaaten. Die met een geflooten Mond , — geflooten Pisweg , — geflooten aars, — en geheel vastzittende tong gebooren worden , ftrekken hiervan ten bewijze. Of , wanneer Menfchen , door tegennatuurlijke of heevige zwelling, zwaare ontfteeking of anderzints , in de keel en luchtpijp zijn aangegreepen, zoo dat de flikking, en vooral de adem. haa-  C 27 ) haaling dermaatefi is belemmerd , dat deeze Lij. ders in gevaar verkeeren , om door fpoedige ftikking te zullen fterven , dan maakt de Heelmeefter eene konftige en gepafte opening in de luchtpijp , onder den naam van Bronchotomie bekend , waar door zij veeltijds uit een doodelijk gevaar gered worden. Gevolglijk is 'er buiten de te zaamen vereenigde Genees- en Hcelkonst, geene konst of wee-tenfehap , die de kortftondigheid des vlugtigen leevens , en het heirleger van ziekten en gebreken , waar mede het Menschdom worftelen moet, tegenftand biedt. En och of twee Uiterften , waar aan zich vaak de menfchelijke dwaasheid vcrflaaft, dien heilzaamen invloed maar niet al te veel verhinderden ? Aan de eene zijde zijn 'er menfcben , die, ge. lijk men fpreekt , eene verftaalde Natuur hebben , en hier om zeldzaam aan ziekten of gebreken onderworpen zijn , en desweegens, als van ouds her, met de Genees- en Heelkonstfpotten. Zonder te begrijpen , dat, naar maate zii eene fterkere Natuurs- gefteldheid hebben , die den Natuurgenoot in krachten overtreft , zij ook des te meer , en zelfs op het onverwagtst , aan de  C 28 ) de heevigfte ziekten en gebreken zijn bloot geHeld: waar van de heete koorts, — de Beroer, te , — de Pleuris en zoo veele andere , die meest al de zoodaanigen aantallen , ten bewijze llrekken. Aan den anderen kant vindt men Menfchcn, die al te grooten vertrouwen in Genees, en Heel'jneefters Hellen , en zich verbeelden, dat zij, door zich .dikwils te doen aderlaaten , en dat veeltijds zeer ontijdig , en door het veelvuldig gebruik van Geneesmiddelen , hunnen leevensdraad merklijk zullen uitrekken: — dan deeze behoorden te bezeffen , dat ontijdig aderlaaten en het niet noodig gebruik van Geneesmiddelen veel meer fchade dan heil aanbrengt, en nimmer aan hunne verwagting zal beantwoorden. Dit is de reden , dat de heldhaftige Romeinen , die zich oudtijds , om overwinningen te behaalen, den krijgsdienst zeer ter harte namen , op zeekere tijden geene Gencesheeren , maar wel Hcelmeellers , binnen Romen dulden wijden, voorgeevende, dat, door het aanhoudend gebruik der Geneesmiddelen , de Soldaaten laf- hartig en als verwijfd gemaakt wierden , en dcrhalven alleen wondartfen , ter geneezing der kwetfuuren, met roem in den krijg verkreegen noodig hadden. ' Ves-  C *9 ) Veftigen wij het oog op de oudheid der Genees- en Heelkonst, dan doet het in de daad weinig ter zaake , welke men voor de oudfte te houden hebbe , en echter koomt het mij waarfchijnlijkst voor, dat de Heelkonst voor de oudfte moet geacht woYden. • Het eerfte Menfchen-paar , fchandelijk Gods gebod hebbende overtreden , en hierom regtvaardig tot baïlingfchap verweezen , heeft gewislijk, wegens den noeften arbeid , hen opgelegd , eerst en meest aan uitwendige gebreken onderheuvig geweest. Dan , het gemis van bijzondere aanteekeningen belet ons ten opzicht van de drie duizend eerfte Jaaren onzer Tijdreekening iets zeekers te bepaal en : De Vader echter der Genees- en Heelkunde, de groote en door alle landen vermaarde Hrppo. cr-ates , die vier honderd Jaaren voor Christus geboorte leefde , heeft aan beide dt takken der Genees- en Heelkonst een uitmuntend licht bijgezet. Onwrikbaare colommen , te weeten , gezond verftand, — getrouwe waarneemingen, — en beproefde ondervinding, — fchraagdenhet fchoon gebouw zijner Geneeswijze, Hij  C 3° ) Hij heeft de voorfchriften van beproefde Geneesmiddelen , zoo ten In- als uitvvendigen gebruike , die , in de eerfte tijden , op de pollen en de deuren der Tempelen gefchreeven waaren, zeer zorgvuldig bij één verzameld , en door zijne fchranderheid en welwikkend oordeel , met alle naauwkeurige oplettenheid beproefd, en de befc van dezelve, in eene gereegeJdc orde, aan de Nakoomeiingfehap overgeiceverd. 's Mans vergoodde fpreuken , die de verloopene eeuwen reeds verduurd hebben en waarfchijnlijk de volgende eeuwen wel verduuren zullen, bewijzen alzints, dat hij, in de Genees. en Heelkonst beide, zeer geijverd heeft, en wel voornaamelijk in de Heelkonst. Want hij heeft aan de Heelkundigen geleerd , hoe men de Fistels , zonder te fnijden , maar door af te binden ,- geneezen kan. Hoe men uitgellort bloed van onder de harsfenpan, waar door zomwijien eene haaflige dood veroorzaakt wordt , door de Trepaan moet ontlallen. Wijders , hoe men door de Paracenthefis, Bloed , — water — en etter uit de borst en buik ontlaften moet. Hoe  C 3i ) Hoe men ontwrigte leeden, door konftige handgreepen en werktuigen in heure plaats moet brengen , en welke de veiliglte weg zij, om gebrookene armen en beenen te herftellen en te geneezen. En , om niet alles op te tellen, hoe verre die beroemde Vader in de Heelkonst het gebragt, en welke gewigtige proeven hij genoomen heeft, en hoe folide zijne gevolgtrekkingen en waarneemingen geweest zijn , kan men gemaklijk uit veele zijner gezegden opmaaken , waar van dit ééne ftaal voldoende is : „ Al wat door de Middelen niet kan geneezen „ worden , dat geneest men door het ftaal; — „ en al wat men door het ftaal niet kan genee. „ zen, dat geneest men door het vuur ; — en „ al wat men door deeze hulpmiddelen niet kan „ geneezen , dat moet voor ongeneesbaar ge„ houden worden." Na deezen koomt Celsus in aanmerking , die in de eerfte Eeuw der Chriften Tijdreekening, onder Keizer Tjberius , onder de Romeinen zeer beroemd geweest is. Het is zoo , zommigen hebben getwijfeld , of hij wel immer in perfoon de Genees- en Heelkonst heeft geoeffend, en of hij dezelve niet alleen bij befpiegeling gekend heeft: meestal is men echter van gevoelen, dat  C 32 ) hij beide de konften daadelijk geoeffend heeft , en dat zulks genoegzaam kan beweezen worden uit zijne fchriften , waar in hij de allergewigtiglte gevallen, die in de Praclijk voorkoomen, behandeld heeft. Dan, wat hier ook van weezenmooge, deeze beroemde Romein heeft opzetlijk betoogd , dat de Heelkonst de eerfte is uitgedacht , en dat de Geneeskonst uit dezelve is voortgefprooten. — Teffens beduidende , dat 'er aan de Heelkonst nooit meer fchade is toegebragt, dan toen dezelve van de algemeene Geneeskonst zoodanig is afgefcheiden geworden , dat men deeze aller, gewigtigfte, allervoodzaaklijhfte , en voor het Menschdom allerheilzaamfte konst, in de uitoef-fening aan geringe en onwectende lieden , zelfs aan flaaven (hoewel onder het zoogenaamd be.ftuur van Geneeskundigen) heeft toevertrouwd en overgelaaten. Meêlijdige Hemel! hoe veele ongelukkige Lijders zijn 'er in dien tijd dc beklaaglijke flachtoffers geworden van de onweetenheid deezer nieuwe zoogenaamde Heelmeefters ! — daar het uit alles , wat ik tot dus verre beredeneerd heb , klaarer dan de middag, blijkt, dat nooit iemand de Heelkonst, met een gewenscht gevolg , dat is met eene gegronde verwachting van Geneezing kan uitoeffenen, indien hij dezelve niet van den  C 33 ) den grond af, dat is , op dezelfde gronden, waar op de algemeene Geneeskonst rust ; geleerd heeft. Heil zij derhal ven het Menschdom! en lof den alleen wijzen God , die de wetenfehap geeft den geenen , die verftand hebben , dat , ten gelukke voor rarapfpoedige Lijders , in de volgende tijden , fchrandere Mannen , zoo in Frankrijk, Engeland, Duit^chland, als in Holland en Elders de Heelkonst gehandhaafd , uit de verneederende laagte opgebeurd , en dezelve van onder de heerfchappij van Heersch- en Baatzuchtigen ver. lost , en tot den rang , den oorfprongelijken rang , van eene vrije , onafhangelijke konst hebben vvedergebragt , die van tijd tot tijd , in veele opzichten , met eer en luifter is vercierd geworden ! En , in de dnad, de beroemde Celsus dwaalde niet, wanneer hij de Geneeskonst befchouwde, als uit de Heelkonst gefprooten en afkoomftig , gelijk de alom bekende en vermaarde van Swi», ten , in zijne Commentarien op de /Jphorismi van den grootenen nooit volpreezcne.n Boerhaven, in het Hoofdltuk over de wonden , beveiligd he:.ft. Trouwens zij , die men voor de eerfte Geneesheeren houdt , zijn in de daad Heel mee (lef.- geC weest,  C 34 ) tveest. De beroemde Escolapius, die naar het getuigenis van Galenus , de grootfte Geneesmeefter van zijnen tijd geweest is, ja zoo groot, dat de bijgeloovu;heid der Heidenfche weereld aan zijne nagedachtenis Tempelen gewijd , en hem als den God der Geneeskonst geëerbiedigd heeft , muntte voomaamelijk uit in de geneezing van de uitwendige gebreken , gelijk ook beide zijne niet min vermaarde zoonen Machaöm en Podaliiuus in het Leeger , dat Trojen beleegerde , wonderen in de Heelkonst verricht hebben. " Een groot Man , te weeten de geleerde Le Clerk, fchrijftniet minder bondig: ,Het is eene „ bekende zaak, dat in de eerfte tijd de Genees- en Heelkonst door één en denzelfden Man is „ uitgeoeffend geworden:" want de groote kundigheden van de eerfte Geneesheeren waaren in de Heelkonst geleegen , en langs deezen weg hebben zij bekwaamheid in de Geneeskonst verkreegen; immers is hier door de weg tot dezelve gebaand geworden . en zulks heeft nog plaats, z'.-lfs in gewigtige gevallen. — Oordeelt zelve. Wie beeft, voor den fchranderen en beroemden, Heelkundigen f&ttt , de ziekten van de Galblaas en Galfteenen zo naauwkeurig befchreeven? — Wie heeft, buiten den vermaarden Puros, de zog-en melk-verplaatzingen zoo naauwkeurig gekend, en als eene vrij algemeens ziekte bij  C 35 ) bij de kraamvrouwen , beneevens de daar doof zoo algemeeue en zeer gevvigtige ziekten , bekend gemaakt ? — om van andere voorbeelden thandï te zwijgen. 1 Befchouwen wij den aart der zaak zelve , dan laat het zich zeer gemaklijk bezeffen , dat eene Juifte kennis van de uitwendige gebreken geleegenheid kan gegeeven hebben tot de kennis van de inwendige. — Immers koomen ze voor in het zelfde onderwerp , — en de groote overëenkoomffen,.— dezelfde kenmerken , — dezelfde toevallen , — en vooral dezelfde geneeswijze toonen dit ten klaarflen aan : — waar door wij een nieuw, maar önwederfpreekelijk , bewijs hebben voor de onaffcheidbaare verwandfchappen $ die 'er tusfchen de Genees- en Heelkunde ftandvaftjg plaats hebben. Laat mij met eenige weinige trekken het gé^ zegde ftaaven ! Voor eerst. Hoe dikwils ontmoet een Heelkundige het zeer gewigtig gebrek van uitwendige ontfleeking , onverfchillig in welk deel van het lichaam dezelve ook mag voorkoomcn. Verftaat hij nu wel in den grond dat uitwendig gebrek in deszelfs oorzaaken , -— voortduuf ing , — vermeerdering, --^ gevolgen * —? voorfpeüing , — onderscheidene wijzen fcad C 2 fcitf,-  C 3 gebragt of voortgeplant. Gebreken , welke nooit, door uitwendig® Middelen alleen, kunnen geneezen worden, gelijk de Ondervinding duizendwerven beveiligd heeft. Welk eene verregaande omzichtigheid, en Genees- en Heelkundig doorzicht wordt 'er niet vereischt, om in de Geneezing van deeze, thands onder het menschdom zoo zeer heerfchende ziekte , gelukkig te flaagen I Zeekcrlijk moet de Genees-en Heelkonst beide hier vereenigd werkzaam zijn, om eene volkoomene geneezing te bewerken , en echter leert dezelfde ondervinding , dat in de geneezing van de gemelde gebreken, die uit eene Caufa Venerta ontftaan , de Heelkundigen doorgaans het meefte doorzicht hebben , en eeven daarom de geheele geneezing meestal aan hun , met het fchoonfte gevolg, wordt toebetrouwd. Eeven eens is het geleégeh met de ObftruÜiones Glandularum , die niet zelden aan de halzen der kinderen voorkoomen . en waar in de uitwendige middelen alleen doorgaans onvoldoende zijn om eene volkoomene geneezing te bewerken, — Vruchtloos heeft het bijgeloof wonde- ren  C 44 ) ren verwagt van de aanraaking van Konings-handen of van die der zevende Zoenen , die , met alle ijdele loffpraaken , niets uitdoen in de geneezing. — Neen , Toehoorers ! alleen Uit- en teffens Inwendige Middelen , naar de gefteldheid des lichaams — naar de bijzondere oorzaaken en bijzondere omftandigheden toegediend , en dus de zaamenwerking der Genees- en Heelkonst beide kan hier het gewenschte doel befchieten. Onder de Inwendige Middelen , tot dat einde dienftig , zijn zeeker de Mercuriaïia als de voornaamfte te fchatten ; dan , deeze vérèifchen in derzei ver toediening eene bijzondere kundigheid en oplettenheid , zoo van den kant des Geneesheers , als van dien des Heelmeefters. Nog meer. Geen Heelkundige kan , door uitwendige middelen alleen, de gebreken , uitScor. lut gebooren , vooral wanneer die verouderd zijn , wegneemen , en, ten zij, door de Inwendige , teffens de oorzaak wordt teegengegaan, zijn doorgaans alle andere poogingen te vergeefs en vruchteloos. En , op dat ik met weinige woorden veele dingen zaamentrekken , — in wonden, met verplettering door fchietgeweer , vooral door Canonkogeis en Bomben toegebragt , daar ligteïfi* ontfteeking, koorts, en verfterving in het Je- lee-  ( 45 ) leedigde deel ontftaat: - zoo ook in zwaare verpleiter de Beenbreuken : — In zwaare ver br andheid , daar het beleedigde Deel in een verfchroez'de doode korst verkeerd is : — In verfterving aan de Beenen van oude Lieden , die uit gebrek aan Doorflraaling gebooren wordt: — in Water, zucht, daar de deelen koud en leevenloosgeworden zijn : In alle deeze , en honderd andere gebreken , zal de Heelmecfler met de belle en allergepafte Genees- of Heelmiddelen , alleen uitwendig toegediend , zeldzaam , immers zeer traag, de volkoomene geneezing bewerken. Gevolgelijk, hier, zoo ooit, moeten kundige en ervaarene Geneesheeren in aanmerking koomen , maar vooral zulke , die de Geneesen Heelkonst beide geleerd hebben en recht verHaan ; deeze kunnen in de gemelde gevallen als nuttige Raadgeevers gebruikt worden , wier kunde en licht den weg aanwijst , om de toevallen te weeren , en de geneezing door inwendige middelen te bevoorderen. En echter wil ik , met dit te zeggen , geenzints Hellen, dat bedreeveneHeelkundigen, zoo als wij te vooren befchouwd hebben , op zich zeiven ftaande , van dit beftuur zouden moeten verHeeken worden , en bij hunne Lijders, aan uit-  f 46 ) uitwendige gebreken laboreerende, niet zelve de gepafte inwendige Geneesmiddelen zouden moogen voorfebrijven en toedienen : Verre van daar. — Wie zou dan in de Leegers te velde, wie op Oorlogs- en andere Scheepen , wie ten platte Lande , aan de ongelukkige Lijders de inwendige middelen toedienen ? — De Betweeter , die het ftuk tot zulk eene hoogte drijven wilde , zou daar door den Heelmeefter gelijk ftellen aan een Konftenaar , die een fchoon gebouw vervaardigen moet , maar wie men weigert de noodige bouwftoffen daar toe te geeven. Dit wil ik alleen betoogen , dat beide de Genees- en Heelkonst zuftcrlijk te zaamen moeten vereenigd zijn , om de uitwendige gebreken , die uit inwendige oorzaaken ontftaan zijn , te geneezen. Zoo ontfangt de Genees- en Heelkonst beide haar aandeel in de geneezing derzelve. Ën Zoo wordende onaffcheidbaare Verwandfchappen dier konften op het allerzeekerfte beveiligd : Het geen het voornaame ftuk was, dat ik mij had voorgefteld in deeze Redevoering te betoogen. Hoe ik daar in gedaagd , en of ik mijn oogmerk wel bereikt, en door de uitvoering aan mijn doelwit beantwoord heb , ftaat niet aan mij te beflisfen , maar laat ik gaarne aan het oordeel mij-  C 47 ) mijner zeer geëerde, vooral van oordeelkundige Toehoorers over. Nog een kort woord nopens den post, die mij door Hun Wei Edele Groot Achtbaare goedgunltig is opgedraagen , en die ik , binnen weinige dagen , op den bepaalden tijd , gereed bete te aanvaarden. Dezelve zal voornaamelijk hier in belïaan: Dat ik mijnen aandacht, en alles wat ik in de heikaa.no G nees- en Heelkonst vermag , inzonderheid zal moeten bepaalen op de Lijders, in het bij uitftek wel geordonneerde, gefchikte, zuivere , en zelfs bij andere Natiën hooggeprezene en beroemde Gasthuis dezer aanzienlijke Stad. Daar zal ik aan het bedde der zuchtende Lij» ders , ingevolge mijne zeer ampele Inftrucïie , ten dienfle van jonge beoeffenaars der Heelkonst , alle de Uitwendige gebreken, in derzel- veraart, — onderfcheidene oorzaaken, bij* zondeie kenmerken en gevolgen , moeten verklaaren. Daar zal ik verder hun moeten leeren en betoogen , hoe dezelve door welgepaste midddelen en konftige verbanden ter geneezing moeten bc handeld worden. Nuttige , gewigtige Post! - zoo roemrijk voor de lofwaardige lnfiellers. als heilzaam voor on-  C 43 ) 'ónze Stad- en Natuurgenooten ! — Lang en algemeen was dit gedeelte der Konst verwaarloosd en veronachtzaamd , hoe zeer men het als één der voornaamfte takken in de uito'.ffening der algemeene Geneeskunde houden moet , en hoe ernftig men op alle de Univerfiteiten , zoo ten opzichte van de Mencina Clinica als Chirurgica, naar zoortgelijke inrichting geiïjkhalsd heeft — Leijkn alleen heeft onlangs d t beginnen te herHellen , terwijl over het algemeen dit heil voor "de Genees- en Heelkunde moogelijk voor het volgend geflacht bewaard blijft ? Gij intusfchen , Burgers en Inwooners van deeze Stad ! Gij kunt , gij moogt U beroemen , dat inzonderheid de weldaadige Heelkonst met ongemeenen luifter onder U beoeffend wordt — Hier immers behoeven geene blinde Menfchen naar reizende of omzwervende Oculiften te wag.ten: — Hier behoeft men geene Steen of Breukfnijders van elders in te haaien : — Fn , in één woord , alle heelkundige bewerkingen worden Hier , onder ons , met het fchoonst gevolg uitgeoeffend. Tot de roem en luider der Heelkonst, en ter bekwaammaaking vari Heelkundigen , binnen dèeze Stad , heeft zeeker de wel eer zeer vermaarde , alle roemrijke nagedachtenis over waardige Heer P. Vink , Hoogleeraar in de Geneeskonst en Heelkunde, den grond gelegd, - en op den-  C 49 ) denzelven wordt nog bij aanhoudenheid , door de cierlijkftc en konftig.";e fteerieh het Heelkonftig gebouw, door den beroemden Eoogieeraar, va;i denzelfden Naam en Waardigheid , meer en mee;- opgebouwd en tot volkoomenheid gebragt. En , £mag ik er dit nog bijvoegen ?) indien Ik, uithoofde van mijnen vcrkrecgen Eerepost, iets kan toebrengen tot flerkte , cieraad of verderen luifter van die konst, waar in hetMenschdom het grootst belang heeft; zulks zal Mij, in mijne klimmende Jaaren , tot groote vergenoeging zijn. Zoo heb ik dan eindelijk , zeer geëerde T. H. den Taak , dien ik. mij in dit gewigtig Uur had voorgemeld, met aanmerkelijke inkorting , afgehandeld. Zoo heb ik duidelijk beweezen , hoe noodig de kundigheden zijn van de Katuurgefteldheid van het rr.enr.chlijk lichaam, en dat op deeze' kundigheden het Genees- en Ileelkonftig Gebouw , als op een onwrikbaaren grond , moet gevcf;igd zijn. — Mitsgaders de onaffcheidbaare verwandfehappen , die er tusfchen de Geneesen Heelkunde plaats hebben , zoo uit den aart der zaak zelve , als uit de Genees- en Heelkundige gevallen , bij de Hukken betoogd. Dan , hoe zoude ik kunnen deeze roemrijke Spreekplaats aftrseden , zonder alvoorens te volD doen  ( 50 ) doen aan de duure verpligting, die ik gevoel , om aan U , Wel Edele Groot Achtbaare Heeren ! in het openbaar mijne verfchuldigde erkentenis te betuigen voor den nuttigen en Honorabelen Post , die mij door Uwe Goedwilligheid is opgedraagen. Hebt dank , mijne Heeren ! voor het goed vertrouwen, dat U Wel Ed. Groot Achtb. van mijne vermoogens, gefchiktheid en gewilligheid om Uwe zoo heüzaame oogmerken te bevoorderen , hebt gelieven op te vatten. .Aanvaart mijne welmeenende betuiging , dat ik mijne kundigheden , meest door ftandvaftigen en eigen arbeid, en door veeljaarige ondervinding verkreegen , gaarne ten dienfte en lee, ring der jonge Heelkundigen zal aanwenden , en mij dus dien Post, en het vertrouwen van U Wel Ed. Groot Achtb. zal trachten waardig te maaken. Eindelijk betuig ik mijne dankbaarheid aan de Wel Ed. Groot Achtbaare , - Hooggeleerde, Wel Eerwaardige , - Geneesheeren , - Heelmeefters , - en aan alle de zeer geëerde Toehoorers , die mij , en deeze plegtigheid met hunne tegenwoordigheid hebben gelieven te verëeren! IK HEB GEZEGD! AAN*  AAISÏRAAK, e ij de OPENING der LESSEN in het GASTHUIS. WEL EDELE HEEREN, en wijders zeer GEËERDE HOORERS» DE dag en het uur is gekoomen, dat ik, ingevolge mijne zeer ampele Inftruéïie , den post als Lector Chirurgie Clinicce, of die der beëeffenende Heelkunde , zal aanvaarden , en die voornaamelijk hier in zal belïaan , dat ik aan de leergraage Jongelingen der Heelkunde , alle de uitwendige gebreken , die in dit zeer roemwaardig Gasthuis geduurende de zes Wintermaanden zullen voorkoomen , in derzelver aart — ondêrfcheidene oorzaaken — bijzondere kenmerken — zeer onderfcheidene gevolgen enz: zal móeten voorhouden ; en wijders leeren , hoe de gezegde gebreken veiligst ter geneezing moeten gebragt worden , welke middelen en ver* banden enz: daar toe dienltig zijn. Dan alvorens ik deezen zeer gewigtigen , en allernuttigfte taak der algemeene Geneeskonst d 2 op-  ( ?o opvatte , zoo achte ik het niet ondienftig , om aan de gemelde Jonglingfcbap , een zeer kort vertoog te geeven van de noodige kundigheden dié de Heelkundigen, in het algemeen befchouwd zijnde , moeten bezitten ; en hier uit zullen zij zelve kunnen opmaaken , dat 'er voor af veel moet geleerd worden , wil men een bekwaam man in.de bejeffenende Heelkunde worden. Niemand kan op eenigen grond tegenfpreeken, dat de Heelkonst niet voor de aller gewigtigfte, noodzaakHjkft'e, en allerheilzaamfte korst, die, immermeer door het menfchclijk. vernuft is uit. ge'BagT , tb houden zij : Want eigentlijk is zij èe'rie konst die door het gezond vcrftand — door konftige handgi eepen — gepaste werktuigen — di2n/:ige middelen , wel en cicrlijk aangelegde verbanden enz: de uitwendige gebreken herfield- of geneest, en de ongeneeslijke verzagt, Cf voor de Lijders draaglijk maakt. Het deel der konst dat door de middelen geneest , wordt Chirur ia Medic-i, en dat door de handen herllelt , Cidrur0,i ManurMs genaamd. De eerfte verftanden onder het Menschdom, zijn van de vroeglte tijden af werkzaam geweest, en z"n het nog, om deeze heüzaame konst meer en meer te volmaaken. Pan. , vermits de Mensch, zoo als die uit ziel en lichaam beftaat, en desweegens als het uit- mun-  C 53 ) rr.untenfte fchepncl meet befchouwd worden , het voorwerp der Konst is , zoo kan dezelve te recht, als een Godiijk gefchenk befchouwd worden. Gelukkige Landen en Steeden , daar deeze konstin het openbaar doorkundige enervaarene Mannen Geleeraard wordt; en Heilzaam voor de jonge Heelkundigen, wanneerze van het enderwijs het rechte gebruik wecten te maaken ! De Heelkonst moet geenzints , zoo als zommigc verkeerdelijk denken, als een handwerk befchouwd worden ; want een heelkundige heeft zeer veele zaaken te verrichten , daar het niet alleen op handig te zijn aankoomt, maar daar de hand door het hoofd - verftand - en oordeel moet beftierd worden. Ja j de kennis en het oordeel moet de handigheid ver overtreffen , voor al in duiflere gevallen , indien men in dezelve gelukkig wenscht te flaagen : bij voorb: om maar een Cafüs , voor honderd andere , te fteüen : — Eene geklemde breuk die niet anders dan door eene konfiige konstbewerking , (Operatiz') kan gered worden, wat al om Handigheden kunnen zich bij dezelve opdoen. Onderfcheidene groote. — Bijzondere deeiendieinden breukzak befiootenzijn. - Won" derbaare verëenigingen dier deelen onder den anderen — bijzondere legging derzelve — en D 3 voor-  ( 54 ) voor sl de zeer onderfcheidene toevallen, die veeltijds een haaftigen dood aankondigen. - Alle deeze gewigtige omftandigheden, moet zich den Heelmr. voor- en onder de konstbewerking, weeten voor den geest te brengen. Des kan men ligtelijk bezeffen dat zich dit zeer gewigtig werk niet zoo zeer grond , op eene vaardigheid der hand; maar op eene oordeelkundige kennis van zaaken , die geenzints aan Lij. ken te leeren zijn ; maar die door een gezond oordeel, gefta'adige onderwijzing, het bijwoonen van konst -oeffeningen enz: kunnen en moeten verkreegen worden. — Ta genoegzaam in alle de uitwendige gebreken , die een Heelmr. ter geneezing moogen voorkoomen, moet hij niet als een handwerker , maar als een geleerde ver. fchijnen. Heelmeesters , die doorkneede kundigheden bezitten , en door dezelve zich alle omftandigheden weeten voor den geest te brengen , die zullen in hunne eerfte proeven ter verrichting van gewigtige konstbewerkingen , veeltijds , de fchoonfte bewijzen van hunne kundigheden geven. — Kunstbewerkingen die aan doode lichamen geleerd worden, kunnen in diervoegen aan geen leevende verricht worden , om dat doode deelen , van leevende merklijk verfchillen , en om dit verfchil wel te verftaan , is een zeer oordeelkundig bezef noodig. Door  ( 55 ) Door geftaadige oeffening en ondervinding, verkrijgt een heelkundige, ja wel, meerder vaardigheid in de handen ; dan dezelve zijn niet te vergelijken , bij de kundigheden , en vaardigheden van den geest, om in donkere gevallen gelukkig te llaagen. Heelkundigen, die zich toeleggen om Operaden te verrichten , moeten een klaar inzien in de Natuur , Siaakzel, Werking en gebruik van het lijdende deel hebben , in een woord , zij moeten niet alleen de Jnatorde , maar tevens Phifiologie, grondig verfiaan ; want hebbenze dien aangaande geen kennis , dan ftaan ze meest altijd in twijffeling en verleegenheid ; een goed Theorist vooronderftelt een goed Pratlicus. De uitwendige gebreken, geeven wel verfchijnzelen , die voor de zinnen kenbaar zijn ; maar deeze verfchijnzelen leeren geenzïnts den aart der gebreken recht kennen : Want verre de meefte gebreken zijn in hun aart en natuur zeer onderfcheiden , en vorderen deswegens eene onderfcheidene en bijzondere manier van genee- zen : Bij voorbeeld , welk een groot onder- fcheid wordt 'er in de tegennatuurlijke opzwel, ling van het kniegewrigt niet waargenoomen , als de zoogenaamde Witte Sponsachtige opzwelling —~ de Waterzugt — gigffge zwelling , en die uit de Lues - Schorbut. Rachi'is - Spina - Ventofa of die D 4 door  C 56 ) door uitwendige be'ecdiging enz: zijn hervoort gebracht. . Wie zal kunnen of durven ontkennen , dat de toevailen en gevolgen van deeze opgetelde gewigtige gebreken , niet aanmerklijk van den ander verfchillen , en om deeze reden eene bijzondere geneezingswijze \ orderen ? Immers kan men op geene zeekere gronden geneezing verwagten , van hun die dien aangaande geene kundigheden bezitten, maar zich vergenoegen om met zeekere handigheid middelen aan te wenden, wier kracht zij veeltijds niet kennen — handigheid is in de daad een groot cieraad in de»heelkunde , ja dezelve kan niet ontbeerd worden ; maar zij voldoet niet om in donkere gevallen 'ter geneezing wel te flaagen ; Want in die gevallen , moet voor de onderneeming ter geneezing, alles gewikt en gewoogen worden, wil men met zeeker. heid op goede uitkoomften wagten. De gerechtlijke heelkunde, of fchocn die maar van weinige heelkundigen gevorderd wordt, meet vnn alle zeer wel verftaan worden ; want veeltijds wordenze op het onverwagtfee geroepen, in gewigtige gevallen , daar dezelve ten hoogfren noodig is, en daar men vcrpligt wordt om zeer ampele bcrigten aan de Rechters te moeten gee'veö. — Wat behoef ik te verklaaren welke kundigheden hier toe vereischt woi-den ? Heel.-  ( 57 ; ElEEi.KüiTDrGEiS' , en vooral die , welfce zich ten platten lande willen neerzetten , alwaar meest al geene Doóloren of Vroedmeellcrs wonnen , moeten van den eerflen tijd af dat ze de heelkonst beginnen te leeren, zich teevens op de Gene.s- en Vroedkonst toeleggen, om a^n de zieken, wier getal veeltijds groot is ; en, in zwaare verlosfingen, de baarende, door de Vroedvrouw te onderfchraagen , en de r.oodige hulpe toe te brengen: — In een woord , alle heelkundigen , die met roem hunnen post tragten te bekleedcn , moeten zich van der jeugd af naarltig toeleggen om de gronden der konst wel te verftaan , om dus eene doorgrondige befpiegelende kennis te verkrijgen. — Dan hier meede is het doelwit niet voikoomen bereikt, bij de befpiegelende kennis moet de beoeffenende hand aan hand gepaard gaan : immers is het al van óuds gezegd , en het wordt door de ervaarenheid daagelijks beveiligd , dat de ondervinding de bcf;e leermeesteresfe is, vooral wanneerze op valte gronden flcunt. Buiten de noodige kundigheden en ervaaringen , moeten de heelkundigen nog zeer gepaste hoedaanigheden bezitten, zoo naar het lichaam, als naar den geest. — Door de zeer beroemde Romeinfche Genees- en Heelkundigen Celsus , zijn deeze hoedaanigheden op eene alleroordeelkundiglle wijze befchreeven. — De tijd verbiedt , D 5 om  C 58 ) oru dezelve te berde te brengen. — Dan, eene der grootfte hoedaanigheden mag ik niet voor bijgaan,, zij is deeze, dat een heelkundige vooral tyenschiievendheid moet bezitten , en die moet onder anderen hier in beftaan, dat hij den armen zoo wel als den rijken tijdig en ontijdig ter hulpe toefchiete, ja nooit aan iemand, wie hij zij, zij-ne hulpe weigere, en zoo hij in deezen naiaatig is, en geene hulpe bewijst, dan aan die geenen wel*ke hem rijkelijk beloonen , dan kan hij onder de menschlievende Weldoeners niet geteld worden. Heelmeesters moogen geene beproefde middelen , door veeljaarige ondervinding verkreegen, geheim of voor zich zeiven houden : Want door zulks te doen , zullen zij klaarlijk toonen dat ze de Liefde tot den naaften niet bezitten. De tijd verbiedt mij om de noodige kundigheden des Heelmrs. verder uit te haaien, trouwens in de redevoering is zulks uitvoeriger verricht. - De Lijders zijn naar onze hulpe reeds reikhal, zende ; terftond zullen wij dezelve gaan zien. Dan nog een paar woorden ter aanfpooring der leergierige Jongelingfchap. — Heeft een der ouden niet ten onrechte gezegd, dat men in alle aanmerkelijke zaaken de befte geleegenheid moet waarneeraen , zulks moet vooral, om zich in de Heelkunde bekwaam te maaken, gefchieden, want  ( 59 ) want wanneer men de gepaste gelegenheden uit het oog verliest, kan zulks niet anders dan Schaade en Schande ten gevolge hebben. De oude Vader der Genees- en Heelkunde Hippocrates , heeft ten dien opzigte , in de eerfte zijner Spreuken gezegd: de kunst is lang y maar het leven kort, willende hier mede te kennen geeven , dat men zich de gepaste gelecgenheden nimmer moet laaten ontglippen , veel minder verwaarloozen. Die dan onder de leergraage Jongelingfchaps lust heeft, om in de beöcffenende kennis van de uitwendige gebreken , die in dit uitmuntend, zeer zuiver en bij andere natiën geroemd Gasthuis nu tegenwoordig zijn , of wijders zullen voorkoomen , vorderingen te maaken, die neeme de gunftige geleegenheid waar, om ook langs deezen weg mannen in de Heelkonst te worden , zoo dat ze hunne tijdgenooten ter redding van gebreken , van dienst kunnen zijn , en het volgend geflachte zich deswegens mag beroemen. Ik betuig, dat ik alle mijne kundigheden, door ftandvaftige Studiën , en Konstoeffeningen verkreegen, zal trachten aan te wenden, om aan het heilzaam oogmerk van de Wel Ed. Gr. Achtb. Heeren , de inftellers van het Heelkundig Leótorraat te beantwoorden ; Ja , ik biede mij geheel aan U lieden, lusthebbende Jo • ling-  C 60 ) Iingfcha? ! aan , en vertrouw , dat mijn oogmerk alleen zijn zal om uwen voordgang in de Heelkonst te helpen bevoorderen -— van eene vriendelijke bcfcheidenheid , ook in het beantwoorden uwer vraagen, noopens gewigtige, of donkere gevallen , kunt gij allezints verzeekerd zijn. — Hoor mij dan met die toegeneegenheid en bedaardheid, zoo als ik voorneemens ben tot ■ U lieden te fpreeken , en ik zal mijn werk, zonder veel omllag, trachten te verrichten. — Ik zal de Kortheid — Klaarheid — en eenvouwigheid, om des te verftaanbaarer te zijn , al. lezints in het oog houden , en mij in het geheel met geene zifterijen ophouden. — Bedankende inmiddels de Wel Ed. Heeren , en verdere geëerde Hoorers , voor hunne tegenwoordigheid , en wij begeeven ons naar de bedden der Lijderen , om derzelver gebreken van nabij te bezien , en zullen trachten hun de noodige hulpe toe te brengen. Uitgefprefcn in het Gasthuis d:zer Stai, door G. T E N H A A F F. Lector Chirurgiee Clir.icce. Rotterdam 14 November 1788. EER-  EERSTE VERZAAMELING VAN HEELKUNDIGE WAARNEEMINGEN, NA HET AANVAARDEN VAN HET LECTORRAAD, IN HET GASTHUIS, DEN JONGEN HEELKUNDIGEN, TER HUNNER ONDERWIJZING, VOOR GEHOUDEN. ifie P. B. Is door een' val, op een'Vuur- val haard, aan het voorhoofd eene aanmerkelijke wonde toegebracht , beflaande in eene genoegzaame afflrooping der gemeene en bijzondere bekleedzelen , ja , zoo dat het voorhoofdsbeen bloot gevonden wierd. — Deeze wond was van eene heevige bloeding vergezeld , en had meer dan een verband , door een kundig Heelmeefler aangelegd , ter bloedftelping gevorderd. Deezen Lijder , in het Gasthuis opgenoomen zijnde , vond ik wel prefent van geest, maar zeer belemmerd in de fpraak , en dus vorderde deeze aanmerklijke , door geweld aangebrachte hoofdwonde , verdubbelde oplettenheid. Om  ( 6% ) Om een goed denkbeeld van dusdaanfge wonde te hebben , moet men zich de deelen , waar in dezelve voorkoomt , voor den geest weeten te brengen- Dan , ik vooronderfïel dat dezelve genoegzaam bekend zijn , en er dus geene uitlegging dien aangaande noodig zij. Door het gezicht — en het gevoel, — word men van den vvaaren toeftand van dusdaanige kwetzing , ten klaarilen overreed : En , of fchoon men geene toevallen , die gewoonlijk op zwaare wonden en kneuzingen des hoofds, volgen , gewaar word — als ontlasting van bloed uit den neus en de ooren gaï- braaking - ijlhoofdigheid - geeileloosheid - lam, heid - ftuipen enz: zoo kan men echter hier uit met zeekerheid niet befluiren , dat de uitwendige deelen , alleen beJeedigd zijn : Want , de gezegde , of andere aanmerkelijke toevallen , openbaaren zich veeltijds , eerst daagen daar na, en , bewijzen dan ten du1dèl|'kften , dat niet alleen de uitwendige deelen, maar het bekkeneel en de herzenen zelve , door dusdaanige fchok , merkelijk beleedigd zijn ; dies moet men in de beöordeeling , en voorfpelling , noopens de hoofdwonden; vooral zoo 'er eene aanmerkelijke kneuzing, teevens plaats heeft, dezelve geenzints als gering opgeeven : Want de pees callot, en het pericranium , zeenuwachtige uit- fpan-  C <53 ) fpanzels zijnde , worden dikwijls na aanmerkelijke kneuzingen, van zeer heevige toevallen, als ontfteekinginde oogen, zwelling van hetgeheele hoofd - heevige pijn - koorts - ftuipen - ontfteeking en verettering der nabuurige deelen enz: achtervolgd — en wanneer de uitwendige lucht, in den beleedigden vetrok is ingedrongen , dan doetze het geheele hoofd , zoms dermaaten op. zwellen , dat de oogen zich vast toelluiten : Vooral Haat op te letten , of de gezegde toevallen , haaliig of langzaam , opkoomen, of vermeerderen , gebeurd het laatfte , dan is er verdubbelde oplettenheid noodig: Want zulks geeft niet onduidelijk te kennen , dat er , bij de kwetzing der uitwendige deelen van het bekkeneel, ook eene beleediging van het bekkeneel zelve , of van de inwendige deelen . of eene uitftorting van bloed , op , of tusfchen de zeifltandigheid der herzenen plaats heeft - Dan^ volgen 'er geene van de gezegde toevallen, dan moeten de Wonden en Kneuzingen van de uit. wendige deelen des hoofds , even als alle andere verfche wonden en kneuzingen , behandeld worden. — Dat is, de gaapende wonden moeten , door plaaflcrs- naald- en draad- of doof gepaste Verbanden , verëenigd en door Baffamique middelen , en middelen die de kneuzing der deelen verbeeteren , wijders geneezen worden. Dan  ■ Dvr, wanneer zich b:j dusdaanige wondsn, hos» vige bioedftorting laat zien , zal men veiligst doen , dezelve niet terftond, en rnet alle kracht, zoo als zommige uit vrees doen , teegenftand te bieden , en vooral niet , wanneer de Lijder volbloedig is ; want hier door zullen de toevallen, die op ducdaanige wonden gewoonlijk volgen , op het krachtigfte voorgekoomen worden. -Maar, is dé Lijder zwak , vervald hij in f aauwtens , of in fcuiptrekkingen , dan moet de bloeding ter. ftond geftild worden , door Agaf&üs- de bovist, de droog e fpons, en voor al door de heet gemaakte Therbintijn ~olij> die teevcns een ichoonen balsem voor de wond is , kan zulks , met een gepast verband gepaard , aller veiligst gefchieden. Wijders diend ten opzichte van deeze en zoortgelijke wonden opgemerkt te worden , dat wanneer zich achter de afgcfcheurde lap , of in de diepte der wond , bloed- of in het vervolg , ander vocht , of etter , verzaameid heeft , dat men deeze ftoffen niet influitè - want door het ftilftaan zouden ze ter bederving neigen , de r.abuurige deelen aandoen , opfpanningen , en, hierdoor toevallen, veroorzaaken ; ja, de wond zoude hier door in eene kwaadaartige zweer verkeeren kunnen , en hier door eene langwijlige geneezing veroorzaakt worden — om zulk een onheil voor te koomen, meet men acht geeven, '• 3 dat  C 65 5 dat de wond, aan hetlaagfte gedeelte, een weinig open blij ve , om aan de verzaamcide ftoffen, eene gemaklijke ontlading te verfchaffen. - En wanneer het Bekkeneel geene aanmerkelijke kneuzing, of verbreeking hebbe ondergaan , dan behoeft men zich over de ontblooting , niet zeer te bekommeren. Want de bevinding heeft meenigvuldige maaien geleerd , dat zonder zichtbaare affcheiding des beens, gelukkige geneezingen zijn ge volgt, vooral, wanneer men den toegang der lucht , tot het ontbloote. been , door fpoedig en zeldzaam te verbinden , hebbe afgeweerd. — Maar, wanneer men dusdaanige wonden , met afgefcheurde lappen , om de bloeding te fluiten , met plukzel en andere bloedltelpende middelen opvuld , dan kan men geene fpoedige , noch zeer gelukkige Geneezing verwachten ; Want de buiienfte beenplaatjes , van het vlies , dat hun dekt en voed , berooft zijnde , verfterven gewoonlijk , zoo als de kleur vati bruin of zwart aanduid , en fcheiden zich af, alvoorens'ereene volkooomene geneezing worde daargefteld. — Dan,vermids de bevinding leerd , dat de affcheiding, door de natuur bewerkt, veeltijds zeer langzaam toegaat, fchiet de konst toe , met veele kleine gaatjes in het ontbloote been te booren , waar door eene fpoediger affcheiding word bevorderd : Want uit de gaatjes , die tot in het leevendige van het been geboord zijn, koomen vleesheuvels te voorfchijn , die de E been-  C 66 ) beenplaatjes opligten , en dus ter fpoediger affcheiding behulpzaam zijn. Deeze wonden moeten altoos fpoedig , dat is zonder lang te draalen, met Balfamiqus en geestrijke middelen , als de Balf: vulmrar van Haal enz: verbonden worden. Dit zij genoeg, ter betooging hoe men hoofdwonden der uitwendige bekleedzelen , met ontbiooting van het been vergezeld, om eene fpoedige en gelukkige geneezing te erlangen , moet behandelen. En even dezelve handelwijs hebben wij , bij deezen Lijder , naauwkeurig gevolgt, en zijn in de {geneezing , in den tijd van weinige daagen , zeer gelukkig geflsagd. "p; Het is den ervaarenen Heelkundige bekent, king. dat in het algemeen , wonden, die door ftompe werktuigen toegebracht, en dus met kneuzing vergezeld zijn — of ook daar eene, meerdere of mindere, uitftorting van bloed enz: in den vetrok , plaats heeft , dat deèze niet terftond kunnen veré'enigd worden , zoo als bij gefneedenc of gehouwene wonden terftond behoord te gefchieden : Want hier door komt men de verettering voor, en men zal eene zeer fpoe. dige geneezing erlangen. — Het geval van deezen onzen Lijder , behoord tot de eerstgemelde won-  C 07 ) wonden , daar alvoorens eene verettering , en verteering van het aangedaane deel, moet plaats hebben. — Deeze verettering en affcheiding, is door gepaste middelen , fpoedig geflaagt , waar na dezelve als eene vers aangebrachte wonde , ter geneezing is behandeld geworden , naamentlijk datze , door hechtplaafters , en vereenigende bandage , zeer fpoedig ter volkoomene geneezing is gebracht, zonder dat er de geringfte affcheiding van het ontblooten been , hebbe plaats gehad. Het bijzonder toeval , dat zich bij deezen Lijder openbaarde , was de geraaktheid in de tong, of belemmering in de fpraak — dan deeze is , geduurende de geneezing van de Wonde des voorhoofds , wel merkelijk verbeeterd , maar niet volkoomen geneezen. — Dan , of dit toeval , door de fchok en betneerflaan bij den val, het hcrzengellel getroubleerd heeft , dan of er een takje van het zeevenue paar zeenuwen zelve, op eene of andere wijze , eene beleediging , of drukking , hebbe ondergaan , waar door de zeer bezwaarlijke fpraak zij veroorzaakt geworden , zulks is zeer bezwaarlijk tevverklaaren. Het eerfte fchijnd bij onzen Lijder plaats gehad te hebben ; want de bevinding leerd , dat de toevallen , die gewoonlijk op eene fchudding «ter hersenen volgen, wel fpoedig te voorfchijn E a. koo*  C 68 ) koomen ; maar zomvvijlen , fchoon trapswijze , weederom verdwijnen , daar in teegenoverftelling , wanneer er eene affcheiding der herzen vliezen , drukking door uitftorting van vocht enz: plaats heeft , de toevallen dan trapswijze opkoomen , en zomwijlen dcrmaaten vermeerderen , dat men , na verloop van eenige daagen , om dusdaanige Lijders te redden, ee;e doorbooring van het bekkeneel heeft moeten in het werk ftellen. De bevinding leerd , dat Lijders , die door eene geheele of halve beroerte zijn aangevallen , meest alle aan eene belemmering in de fpraak onderheevig zijn, en zomwijlen hunne overigen leeftijd zoo blijven ; immers 'er niet volkoomen van geneezen worden. — De Nervina anifpasmotica en vooral de Opiata , na voorgaande buikont. laftingen, en aderlaatingen, 't zij eens, of meer, na de gefteldheid des Lijders ingericht , zijn als de allergepafte inwendige geneesmiddtdcn tebefchouwen — En plaatzelijk zijn de mondfpoelingen , die prikkelende zijn , uit een afkook, zei van de Ruthce Salvia enz: met bijmenging van eene goede hoeveelheid moftert , vervaardigd , zeer dienftig ; immers roemden onzen Lijder , dat hij er merkelijke beeterfchap door befpeurde; dan hij is er niet volkoomen door geneezen , hebbende eene belemmering in de fpraak behouden. sds  C 69 ) üde N. N. Werd weegens eene heevige ver J vai. brandheid aan beide de beenen (door het neerftorten van een kachel , daar een ketel water op ftond te kooken , veroorzaakt) in het Gasthuis gebracht. Korte Bj- De graaden der gebrandheid worden, det^Ge1-8 niet ten onrechte , bij de ontfteebrandheid, \\nge in derzelver gevolgen, vergeleeken. Voor de eerfte graad der gebrandheid , houd men , wanneer dezelve niet verder is doorgegaan , dan datze eene teegennatuurlijke jeukte — roodheid —en fpanning, die veeltijds zeer pijnlijk is , heeft te weeg gebracht: de verbrandhéid is pijnlijk , om dat door de hitte , de vaten en veezelen zijn ingekrompen , en , dus gefpannen zijnde , veroorzaakenze , eene alleronaangenaam fte aandoening , die alle menfchen pijn noemen. De 2de graad is die , daar de opperhuid , op de gebrande plaats , zich in gedaante van bladders , van de onder geleegene huid , affcheid , vergezeld van ontfteeking en pijn rondzomme de bladders, en zomwijlen met geringe doode korften , onder dezelve geleegen. E 3 Ds  C 70 ) De 3de graad is die , wanneer de gebrandheid ttiet kracht en dermaaten diep is ingedrongen , dat'de aangedaane deelen in doode korllen crufta gangrenofa , meerendeels verkeerd zijn. D e 4de en heevigfie graad der gebrandheid , word gefteld te zijn , 'wanneer een gantsch deel, door de kracht van het vuur , dermaaten isaangegreepen , dat het leevenloos geworden is , ja zoo , dat het als een volkoomen , verftorven deel , moet befchouwd worden. Ge- Orn in de Geneezing der gebrandheid nee- auijji we! teliaü^ap. , moet dezelve naar geraade van de graaden derzei ve ingericht worden, en dus koou.c i hier geene geheime, of zoogenaamde familtezalven , om alle zoorten van gebrandheid te gc;.eezen, teftaade. Door zachte, verkoelendeende hitte temperen* de middelen, als koud water. Oxicraat, Nutritum, Devehf: Coetulieum enz: kan de eer (Ie graaa der verbranding , fpoedig geneezen worden. Maar de tweede vorderd zachte etter verwekkende middelen , de Emplaitra van Dtacul: Cwn GumUng: Z>' altham in den aanvang , en daar na met het - ung: album Camphorat vermengt, is om een goed Cicatrix te vormen, zeer dienftig. Db  ( 7i ) De derde graad moet, even als een Gangrena, of verderving , door derker verettering verwekkende middelen , Scharficaüones , of inkervingen , om de cruftaas fpoediger te doen fcheiden , behandeld worden , en , deeze gefcheiden zijnde , moeten de overgebleevene ulcera, even als;die van de tweede graad, door de gezegde lidteekenvormende middelen , getraceerd worden. — Door zommige word het itvg: de lapk Calminaris , om fpoedig huid te maaken , en de zweeren op te droogen , aangepreezen — dan veeltijds ziet men , na het aanwenden van dit raiddel , op de bloodleggende huidteepels , dat er heevige pijn , en bloedigen etter , door veroorzaakt wordt , en hier om is dit middel af te keuren, zijnde het Ung: alb^Camphorat: beeter. — Betreffende de 4de of hoogde graad der gebrandheid , die aan eene volkoomene verderving, Spacelus, gelijk (laat , vorderd aan het lichaam , in de zachte deelen , diepe infnijdingen, in hoope dat hier door , het doode van het leevendige fpoedig mooge afgefcheiden worden — Maar heeft deeze verbranding , in eene der extremiteiten , arm , of been , plaats, dan moet dusdaaDjg verbrand lid , fpoedig geamputeerd worden ; U , alvdorens dat zich heevige zwelling , die gewoonlijk van ontfxeking vergezeld gaat , aan dnsdaanig deel openbaard : want het is zeer gevaarlijk , om een verdorven Lid , in eene reeds geimflamroeerde plaats , af te zetten ; dewijl de E 4 on-  C 72 y ondervinding meenigvuldige maaien geleerd heeft, dat zulks van verfterving in den ftump , ja , van den dood , is achtervolgd geworden. ijfij Besch0™ïnwe nu de gebrandheid dca Lijder. van beide de beenen van onzen Lijder van naar bij — wij zllnen 'er geringe en meerder ontfteeking - verettering — enCrufta Gangfénofa', aan befpeuren. — Dan wij zuilen , naar gera.de van deeze graaden der gebrandhcid, gelijktijdig zeer onderfcheidene middelen ter geneezing toedienen. - De ontftookene deelen, daar her kooieend water rasch overheen geloopen heeft ; zullen met het Ung: Nutrit: bellreeken worden — de diepere inbranding, door bladders , die door de meerdere , of aanhoudender hitte veroorzaakt zijn , zullen geopend , en met Ung: Althce op linnen gefmeerd , verbonden worden.'- De Crufia Gangtenufa zul! len , met het Ung: digeftivum , vet op linnen gefmeerd zijnde, overdekt worden ; en indien de affcheiding van dezelve . hier door niet fpoedig word te weeg gebracht, zullen er meer prikkelende middelen als de fopo niger enz: onder de digeflif gemengd worden — Door deeze aan te wendene gencezingswijze , vlei ik mij, dat de gebrande beenen van onzen Lijder , fpoedig geneezen zullen — zoo als onze voorfpelling is geweest, zoo heeft de uitkomst allezints aan eene gelukkige en zeer voorfpoedigc geneezing, ter  C 73 ) ter verwondering van veele mijner Hoorers beantwoord. Dan , vermits de geneezing der gebrandheid, niet altoos zoo fpoedig en gelukkig fiaagt , verdiend ter leering van jonge Heelkundigen opgemerkt: OPMERKINGEN. i) Dat men nooit voordeelige voorfpelüng van eene fpoedige geneezing der gebrandheid moet maaken: want de bevinding heeft anderen en ook mij , meenigvuldige maaien geleerd , dat verbrandheden , die gering fcheenen , in de geneezing zeer langduurig geweest zijn , vermits de deelen , die weinig fcheenen verbrand te zijn , wijders in zich zeiven verftierven , zoo dat men daar na taaije Crufiaas ontdekte , die er in den aanvang niet gezien wierden , en die veel tijd ter affcheiding vorderen , alvoorens de geneezing zal ilaagen ; ja , die hier door veeltijds aanmerkelijk vertraagd word. — Heeft men in dusdaanige gevallen eene fpoedige geneezing beloofd , en volgt die niet op de belofte , dan krijgen de Lijders een mistrouwen in den Heelmeefter, het geen hij , door eene , op reeden en bevinding fteunende 'voorfpelling , zoo veel moogelijk moet trachten voor te koomen. E 5 2) Da*  t 74; ) a) Dat een Heelkundige wel moet gaade flaan, den ftaat van gezondheid van dusdaanige Lijders , en dit vooronderfteld , dat hij in de beoordeeling van dezelve , moet kundig en ervaaren zijn :.. want verbrandheden in kwaadzappige lichaam9a>, ja, daar de verbrandheid gering fcheen, veranderen veeltijds in zeer kwaadaartige zweeren , die veel tijd en oplettenheid ter geneezing vorderen..— Bij Lijders aan het Schörbut , of de Luës laboreerende en welke ziektens zomwijlen, vooral als,dezelve zeer verouderd zijn, bezwaarlijk zijn te onderkennen, word veel wijsheid, om in de geneezing wel te .flaagen, gevorderd — De Genees en Heelkonst moet , tot dat einde, hand aan hand gepaard gaan. — Een Heelkundige , die zich in dusdaanige gevallen , alleen op zijne, fclpon beproefde, uitwendige middelen, verlaat, ,loopt gevaar oca zich, ter befpotting te fteilen-,, weegens.het niet flaagen in de geneezing-. ób iw t nebiarw 8 ta tevroa 3) De ondervinding; Icerd , dat deelen , die rijk van zeem-ven , of nv:. mernbraneufe uitfpanzeis overd 'Ju zijn , en du^ meer dan andere, mingevoelige deelen , aan toevallen van pijnr. koorts enz: onderheevig zijn , verdiend de voorfpeiling, en ook de geneezingswijze, die vooral door zachte ftreelende , uitwendige middelen, en inwendig , door verkoelende , pijnftillende toe  C 75 ) toe te dienen moet verricht worden, wel in aanmerking genoomen te worden. 4) In de gebrandheden , daar een merkelijk verlies van fubllantie des deels , door het affcheiden der Cmftaas plaais heeft , en vooral in het aangezicht plaais hebbende , daar moet men , tot de volle geneezing toe , zachte middelen toedienen, anderzinr.s loopt men groot gevaar , om door gerimpelde lidreekens die gewoonlijk volgen , een grooten misftand te veroorzaak en , die altijd tot berisfping en fchande van den Heelmeefter , in het oog loopen. 5) De gebrandheden aan de vingeren , en toonen voorkoomende , moeten altoos ieder op hun zeiven verbonden worden. 3de H: Hm. Laboreerde aan aanmerkelijke , Ge- J * val. gezwollene, of zuchtige beenen — Dee. ze waaren de gevolgen van aanhoudende en tusfehepoozende koortzen. — Oor- Niets is gemeener, dan, dat na heevigé zaaken' en lang aanhoudende koortzen, de beenen aan Oedemateuft opzwellingen onderheevig worden : Want wanneer de werkzaamheid der koorts, die in eene werking en teegen.werking , inkrimping en wecderuitrekking heiraat, een geruimen tijdheeft' aangehouden, dan word  ( 76 ) word het geheele lichaam , dermaaten verzwakt, dat er een zeer gebrekkige omloop der vochten door veroorzaakt word — geen wonder dat de beenen , die het verfte van het hart geleegen zijn , op het ftcrkfte aan de verzwakking onderheevig zijn. — Dan de Oedemateitfc beenen hebben , tot hun grondoorzaak , niet alleen eene algemeene verzwakking des lichaams , docr de koorts veroorzaakt; maar hier komt nog brj , dat door het geweldig zweefen na het aftoopen der koorts, veeleder dunde vochten uit het lichaam gedreeven zijn geworden, en dus de overgebleevene ligtclijk een lijmachtigen aart aanneemen, waar door geleegenheid tot inpakking en daarop volgende koude zwelling , gegeeven word. Dan vermits de Oedema dus niet alleen als een gevolg der koorts , maar uit nog andere oorzaaken kan gebooren worden ; ja , een gebrek is , dat veeltijds van neetelige gevolgen is achtervolgt en ter geneezing den Heelkundigen veeltijds veel moeite geeft , acht ik het niet ondienftig , om aan de jonge Heelkundigen, eene befpiegelende kennis noopens dit gebrek meede te deelen , om de geneezing op des te vaderen grond te vefligen. Be- De Oedema, is een onpijnlijk gezwel — ïing. bleek van kleur — koud en zacht in het aanraaken , en door den vinger gedrukt zijnde, een put achter zich laatende, die echter ,  ( 77 ) ter, fchoon langzaam , weer verdwijnt, en in den vetrok zijn zeetel heeft: dan , vermits de vetrok , of het vetvlies , door het gantfche lichaam is verfpreid , en de vetcellen met elkander gemecnfchap hebben , kan alomme in het lichaam dusdaanig gebrek gebooren worden. — Dat de vetcellen met elkander gemeenfchap hebben , zulks blijkt ten klaarften , want , wanneer men in de Hijdrops anafarca , de Oedemateufe beenen opend , ziet men het water , uit het geheele lichaam , der waards heen vloeien , zoo dat de gezwolle oogleden , hier door ontzwellen. De huid is wel aanmerklijk uitgerekt. dan dezelve heeft geen deel in deeze ziekte — zij ziet bleek , om dat het water en weivocht, dat opgehoopt achter dezelve verzaameld is , er door heen fchjjnd. — Deeze doorfchijning word zichtbaarer , naar geraade dat de "huid, door het toeneemen van het gebrek , te meer word uitgerekt. — En vermits het vetvlies, weinig zeenuwen heeft, zoo zijn de Oedemateu/e opzwellingen , zeldzaam pijnlijk. Oor- Het vocht, dat de zwelling veroor. keu. zaakt , of hervoordbrengt, is voornaamentlijk de .wei van het bloed — die er, of in te groote hoeveelheid zich bevind, of ook te taai, of lijmachtig geworden is, en hier door belet word , naar het hart gevoerd te worden , het zij dat er eene te geringe veerkracht, in de va-  ( 73 ) Vaten , of eene drukking op dezelve , plaats Lebbe — wanneer het aderlijk bloed , dat naar het hart moer te rug keeren , in zijn' loop gefluit word , dan worden de zijdelijke watervaten hier door gedrukt , en er word eene ophooping gebooren , die tot het vormen van eene Oedema geleegenheid geeft. Oude zwakke menfchen - koude lichaamenflechte voedzelcn - Jangduurigeziektens - en onder deeze heevige koortzen , zoo als ik reeds verklaard heb - flechte voeding - gebrekk igè bloedmaaking-verlies van veel rood bloed, door wonden - uit den neus - door demaanftonden ambeijen - Baarmoeder - veel aderlaaten - bloedfpoegen - bloedbraaken - opftopping vangewooneontlaftingenj alsdermaanftonden - ambeijen , gezwellen in den buik - borst-hals-lies - onder de oxelen - ftilftaand - of zittend leeven - Alle klemmingen, of drukkingen , kunnen, als oorzaa. ken, om dit gebrek voord te brengen, befchouwd worden : want bij oude lieden , ziet men gewoonlijk de onderfte extremiteiten , het eerfte zwellen , om dat er de veerkracht het eerfte in ontbreekt. — En de bevinding leerd , dat eene flechte Diëet en flechte voedzelen , zoo als men op lange fcheeps reizen waarneemd, daar toe geleegenheid geeven. - Veele mefjes, enzommige vrouwen , hebben eene bleeke kleur , gczwolle handen, bol aangezicht, men ziet weinig bloed- va-  C 79 ) vaten bij dezelve , om dat den omloop te traag is, waar door het bloed eene taaije of lijmachtige gefteldheid aanneemt — door te grooten verlies van bloed, vallen de vaten toe, de fijnfte fluiten zich eerst, daar de vochten in ophoopen , en uit de voedzelen kan zoo fpoedig geen rood bloed gemaakt worden , waar door de leevende kleur en de warmte in de deelen word te weeg gebracht — de vochten ftaan in de uiteindens der vaten ftil , en brengen aldus het gebrek her voord. — Men ziet zulks klaar in de kraamvrouwen , die door de kraam veel bloed verlooren hebben , en ook bij die , welke aan miskraamen onderheevig zijn. Deeze verliezen veeltijds hunne leevendigheid van geest , het vuur ftraald niet meer in de oogen , ja zommige koomen als in eene andere gedaante te voorfchijn. — Mannen, die lang aan fterk bloeden der ambeijen gelaboreerd hebben worden ten laatften aan zwakheid en zuchtige beenen onderheevig. Wijders door ontijdige en te fterke aderlaatingen , waar door de noodige evenrecdigheid tusfchen vafte en vloeibaare deelen word weggenoomen. — Door te 'veel rust des lichaams word 'er eene vermeerdering en ophooping van vochten in het lichaam hervoord gebracht, hier door worden de vaten te fterk uitgerekt, en verliezen  C 80 ) zen aldus hunne veerkracht , en , zoo word dö . grond tot het bedoelde gebrek gelegd. — Door verftoppingen in de klieren , voornaamelijk in de ingewanden , waar door belet word , dat de terug gevoerde vochten zich niet in het hart ontlaften kunnen; want bij vooroverzittende lichaamen , als bij de ftudiofi die altijd zittende fchrijven , worden de klieren in de liezen en ingewanden derwijze gedrukt, dat het aderlijk bloed word terug gehouden — zulks kan door eene proef beweezen worden. Wanneer men de Vena crmalis in een hand toebind , ziet men het been fpoedig opzwellen en Oedemateus worden. Zoo heb ik gezien, dat door eene aanmerkelijke fchirrhus onder den oxel, de Vence axillarice gedrukt zijnde , den arm en hand , op eene verbaazende wijze , Oedemateus wierd , ja , zoo , dat er ten laatiten eene verfterving in den arm en den dood des Lijders door veroorzaakt is geworden. Ge- De gevolgen van Oedemateufe opzwel, gen. lingen , vooral aan de beenen , bij lijvige menfchen , die zieb te zeer aan de Ihidie en een zittend leeven hebben overgegeeven , zijn Enfipelas , Phelgmone , Gangrena , Sphace. lus, of verftikking , en daar op volgende verrotting, in den vetrok , ja van het geheele deel, wordende zulks doorgaans van den dood achtervolgd — vooral is zulks te vreezen bij water- zuch  C 8r ■) zuchtigen en in den hoogfleri ouderdom - door de daagelijkfche ervaarenheid word dit gezegde allezints bevedigd — Trouwens door Hippocratei , is de Oedema , die bij waterzuchtigen voorkomt , en van verderving aan de beenen achtervolgd w-^rd , voor doodelijk verklaard. Zoo lang'er bij de Oedema geene ontdeeking komt, kunnen de vochten lang fril ftaan , zonder aan bederving onderheevig te worden, dan, zoo draa dezelve door de ontlteeking , dat is door eene vermeerderde beweeging , in werking gebracht worden , ontdaan 'er verdikkingen in den vetrok , die doorgaans van de allerflechtfte gevolgen zijn , en des te fpoediger voortgang maaken , wanneer men heete en broiende pappen om dusdaanige deelen legt, zoo als door onkundigen , helaas ! meermaalen gefchied , en waar door niet zelden de verderving , ja den dood verhaast word ; vooral word zulks bij oude lieden , daar den omloop des bloeds zwak is? waargenoomen. Wanneer er Oedemateufe opzwellingen , na eene uitlïorting van water in de borst- of buik gebooren worden , zijn dezelve door geene uitwendige middelen te geneezen, ten zijalvoorens deeze uitftortingen , door inwendige middelen kunnen weggenoomen worden. F Veel-  Veeltijds ziet men dat zuchtige beenen , door het leggen, ontzvvellen ; maar dat de buik dan dikker word , en wanneer het water tot in de borst opklimt, dan worden 'er benaauwdheden gebooren , die door opzitten weer verminderen — van hier is het, dat dusdaanige Lijders des nachts , veeltijds , in een ftoel zittende , moeten flaapen. Wanneer 'er eene Oedema, door het aanhoudend verlies van rood bloed word veroorzaaktDeeze is niet te geneezen , ten zij de oorzaak alvoorens worde weggenoomen: want de natuur word door de geftaadige ontlafting van rood bloed , dermaaten verzwakt ,. dat de vaten hun inhebbend vocht niet meer kunnen voortperfen, zoo dat het in de einden derzeive ftil blijft Haan , waar door dan verftikking word veroorzaakt. D e heevigfte Oedema die men bij zommige zwangere vrouwen , vooral op het einde der dragt waarneemt, dezelve geneezen doorgaans uit zich zeiven, na dat de verlosfinge gc-fchied is — Dan , omtrent dezelve ftaat op te merken , dat zommige na de verlosfing , op de 7, 8, of gden dag , een pijn in de lies befpeuren , waarna het been aan die zijde, door eene heevige zwelling word aangetast. DE  C 83 ) De oorzaak van die toeval zit in den buik en is niet zelden uit eene verplaatfiing van zog , aldaar gebooren - door de ophopping van hetzelve word zwelling, drukking, ontlteeking en toorts veroorzaakt; en waar na veeltijds eene aanmerkelijke zwelling van het been aan die zijde volgt — En zoo wanneer dit toeval niet regt gekend, en niet naar vereisch van zaaken behandeld word, zijn de gevolgen daar van, veeltijds neeteüg. DecoSta Refolventia antjlogiftica leniter laxantia en Diuretica gepaard met rust, en eene gepafte leevenswijze , zijn de gepafte inwendige middelen ter geneezing — uitwendig eene verzachtende ftooving , of pap , in de lies te leggen , om de ingetrokkene vaten te relaxteren , is noodig — en zoo 'er eene verflapping, of zwakheid in het been , overblijft, moet het met gepafte verfterkende middelen, en Bandages, wijders geneezen worden , en hier in flaagt mes doorgaans zeer gelukkig. Wanneer Asthmathici, zuchtige beenen krijgen, dan worden deeze Lijders veeltijds beetér, door dien de ftof , die de benaauwheid veroorzaakte, zich naar elders verplaats heeft: maar houd de benaauwdheid aan , en zwellen de beenen meer en meer, dan is het te vreezen:dat deeze ziekte, van een doodelijk gevolg zijn,zal. Fa D Jt  ( U ) •€e- De Geneezing der Oedema word werk- nee- zing. ftelng gemaakt : Voor eerst : door de oorzaaken , waar door dezelve is aangebracht , weg te neemen , zoo zulks moogelijk is, immers haar verderen voordgang te doen verminderen. — De purgeermiddelen uit de fchammomium en jalappe maaken ruimte of leedigheid in den buik , om de vochten van elders te kunnen ontvangen , enze vervolgens wederom uit te drijven — de Cortex mediana Sambuci, Brionia op wijn gezet, doen fterk wateren. De- Baccalauri, Jumperi , Tart vvriolat , Oximel esquilliticum, Roop. Jumperi enz: drijven de weivochten uit, door fterk zweeten. Daar na is een Vinum medicat martialis corroberans van zeer grooten dienst. — Bij Voorbeeld. Rimatur mart§ i G Cmamom § & Macis 51 • Rad: Cedoar I Bac: junip: a^ii Infund: in Vinum renan pt iii — Van dit heilzaam middel moet, drie of viermaal daags , twee tafel lepels vol gebruikt worden. Ten Tweede door uitwendige middelen die de geneezing kunnen bevorderen , deze zijn : 1) De  i) .De Wrijvingen ; want waaneer de verflapte vaten en veezelen gcwreeven worden, dan word door deeze werking en teegen werking de veerkracht in dezelve opgewekt, en de flilftaande lijmachtige vochten in beweeging gebracht en verdund — En deeze wrijvingen , doen noch des te beeter uitwerking, wanneer men er doordringende rookingen bij docd gepaard gaan : Bij voorbeeld, wanneer men Maftüh, Q'.ibanum, Salvia , Rosmarinum op vuur ftrooit, en de rook hier van , in wolle lappen vangt en met dezelve de verflapte deelen wrijft : Dusdaanige wrijvingen zijn aan flappe kinders ter verfterking allerheilzaamst. 2) De Verbanden , Expuljïn genaamd, die des morgens , wanneer de beenen dun zijn , van de toonen af, tot aan de knie toe , met- ranverfes opgewonden worden , zijn dienilig , want hier door worden de vochten teegen gehouden en de veezclen en de vaten verfterkt, vooral als men zwachtels van dun flenel, in plaats van linnen beezigd, en dezelve , in verfterkende middelen , als het Aq: calc: de Spir: matricalis, Rosmarinum enz: alvoorens doorvochtigd. 3) De gereegene linnen koufen , worden tot dat zelve einde , ja , door zommigen booven de omzwachteling verheft, dan dezelve dienen wel pasfende gemaakt te zijn- F 3 4) De  C 85 ) 4) De Scharficatioms , die tot in den vetrok doorgaan , geeven eene daadelijke en allerprompde ontlading in zuchtige beenen, opzwelling van het ichrotum, in de Labia bij zwangeren, enz: dan men geeve wel acht , om de inkervingen niet groot , of diep te maaken , vermids zulks lichtelijk eene verderving in dusdanig dêel zoude veroorzaak en — En vermids de huid in Oedemateafe deelen zeer gefpannen en dun is , kan de gezegde kunstbewerking , allerveiligst, met de punt van een goed fteekend lancet, waar meede men kleine Puntiones maakt, gefchicdcn — Van de geze.de bewerking ziet men allerheilzaamfte uitwerking bij Lijders die aan de Hijdrops Anafarca laboreeren, wordende het gantfche lichaam hier door van het warer , zomtijds al vrij fpoedig , ontlast ; want her. vetvlies heeft, van het hoofd tot de voeten toe , gemeenfchap aan elkander ; want , wanneer aan de voet opening gemaakt is , en in het vetvlies geblaazcn word , dan ziet mee het geheele lichaam opzwellen — Door de Vafa limphatica en het vetvlies is het, dat de vochten , des nachts , in Lijders die te bed leggen, uit de beenen naar den buik, en borst tc rug keeren — Langs deezen weg worden de zieke floffen , van het eene deel des lichaans, naar het ander heen gevoerd — hier door leeren wij verdaan , hoe venijnen kunnen opgeflorpt, en in den omloop des bloeds gebracht worden wijders, hoe eenEmpliijfma lucht gezwel, over het  C «7 ) het geheele lichaam , dat echter van de Oedema zeer verfchild , kan gevormd worden. 4de N. N. Laboreerd aan de Ascites of waterrat zucht in den buik en daar wij Paracenthefis Abdominus zuilen ihfiüveeren. Wanneer'de uitmuntende onder deGeneeshee. ren met hunr c Lijders aan het 'Buikwater labo eerende genoegzaam den geheel mers heb ik meermaalen deeze konstbewerking , met het fchoonfte gevolg, zonder alvoorens,een band, die veeltijds hinderd, aan te leggen, verricht ; maar, na de ontlading van het water is het heilzaam , den buik door eene gepaste op* zwachteling te fluiten. Zommigen der Heelkundigen willen , dat men de Lijders op den rand van een ledikant , of rustbank , voor af moet leggen , om de flaauwtens voor te koomen ; zulk een voorzorg is met te berispen — dan , vermids het water beeter uitvloeid , ja zich genoegzaam tot den laatflen druppel toe , ontladen kan , wanneer de Lijders bij deeze konstbewerking in een gemaklijlïe .doel zitten , is zulks te verkiezen. HtT  C 93 ) Het werktuig dat men eertijds , tot deeze konstbewerking beezigde , was een gewoon Lancet , waar meede men de bekleedzelen van den buik doorftak , en wijders eene holle fonde in bracht, langs welke het water zich dan ontlafte, dan , vermids de ontlading veeltijds niet zeer vaardig of gelukkig flaagde , heeft men , ter verrichting dier konstbewerking , een veel gepaster werktuig bedacht: het beftaat in een driekanten priem, ter dikte van eene pen , paflende over eene zilveren buis, daar van achteren, a's een leepeltje, aangevoegd is, om het water, in den uitloop , vooral wanneer men de konstbewerking liggende verricht', tebcftuuren f — Dit konstwerktuig is , onder den nanm van Troüquart , onder alle Heelkundigen bekend; oogcnblikliik voor dat men de Operatie onderneemd , word dezelve met oüj beftneerd , ook js het niet ondienftig om de plaats , daar men de j#Een zeeker Prorefïbi' op eene Hoogduirfche Academie prijst in eene Diferatie , bij het ftellen der lJaracen'belïs jib'dominïilh & Schrotalh, zeer aan, dat men voor de doorfteeking met de Troisquart, door de Bi/iorie , eene klcina infniiding , van 2. of 3. linien, door de huid , 'c vetvlies en de fpierveezelen maaken zal, wordende de Troisquart , dan veel gemaklijker, cn zonder de mh'fte aflcheuring , waar door meermaalen toevallen zijn veroorzaakt geworden, in. gebracht. — „ Meermaalen heb ik van deezen oordeelkun- digen rand gebruik gemaakt — en de gezegde doorboo„ ringen , veel gemaklijker dan op de gewoone bekendo „ wiize , volbracht." Eu hierom is dezelve waai dig aange5, preezen te worden.  ( 96 ) Ïk acht het ter leering der leergierige Jongelingfchap in de Heelkunde , orn een kort vertoog noopens de Fratiuuren in het algemeen te geeven, zeer dienftig : Want er is geen deel in de Heelkunde , waar in men de geleerdheid , of befpiegelende kennis , minder noodig acht, 'dan in dc kennis en behandeling ter Geneezing van gebrookene beenen; ja, zommige zouden het wel voor fchande houden , wanneer men hun de hoögè noodzaakelijkheid van de befpiegelende kennis der Fratiuuren uit den grond wilde Jeeren en doen verdaan; Ja, veele menfehen denken' dat tot de herftelling en Geneezing dcrzelven , geene de minde geleerdheid noodig zij , en dat zulks door eene vaardige hand , genoegzaam alleen verricht kan worden — wijders dat dc konst , om gebrookene armen of beenen te herHellen en te geneezen , van den vader tot den zoon, als een erfgoed, overga. - En dit is misfchien de reeden alleen , dat dit zeer gewichtig ftuk in de Heelkonst , zoo veele verbeeterin. gen , als andere deelen der kunst , niet hebbe ondergaan ; ja men heeft blindelings , de manier en wijze der ouden , zonder behoorlijke op. merking, of verbeetering , hier , of daaromtrent , te maaken, naargevolgd. Ons oogmerk is echter geenzints , cm dit gewichtig deel der Heelkunde, uitvoerig te behandelen: Neen - Ik zal mijne Geneeswijze en lehandding (Me-  C 97 ) (Methodus Curandi) zoo als die op reeden en bevinding fteund , zoo kort en zaakelijk als doenlijk is, voorftellen , en dezelve , door prafticaale waarncemingen , trachten te Herken. Een Heelkundigen , die een recht denkbeeld van de Fratiuuren begeerd te hebben ., moet zich den aart van het gebrooken deel — deszelfs dikte — vaftigheid — mitsgaders de fpieren — peezen — banden — vaten en zeenuwen , die aan het zeiven gehecht zijn, weeten voorden geest te brengen. De gewocne Diffinite van eene Frattuur is , daize eene fcheiding des geheels , in eene deiharde deelen des lichaams, door een uitwendig geweld toegebracht , zij — dit 'gezegde is , in zich ze!ven zoo klaar , dat het geene verdere vèrkiaaring verdiend — Dan , er is groot onderfcheid in de F> attuuren , en dit onderfcheid verdiend naauwkeurig gekend te worden. Onder- Voor eerst is er groot onderfcheid fcheid. jn proftuuren 5 zoo ten opzichte van het gebrooken been zelve , ais van de deelen, die in de nabuurfchap geleegen zijn. Ten Tweeden , naar de Figuur , of wijze der breuk , zelve. G Ten  C 9S ) Ten Derden , naar derzelver oorzaak , of geleegenheidgeevende oorzaaken. Ten Vierden , naar de meerdere, of mindere , afwijking der gebrookene eindens. Ten Vijfden , naar de heevige of geringe toevallen, die fpoedig, of langzaam, de breukvergezellen. Deeze noodige onderfcheiding verdiend eene korte verklaaring. Betreffende het Eerste, naar den aart van het been dat gebrooken is: want zommige beenders zijn hard, andere zacht- en of de breuk in het midden , of aan de eindens plaats heeft': want in de midden zijn de beenders het hardfte , ja , als van een glasachtigen aart; dewijl de beenlaagen hier zeer compaSt op den ander liggen , daarom neemt men bij deeze breuken veeltijds fplinters , of fragmenten waar , die zeldzaam aan de eindens der beenders , om datze zacht- en fponsachtig zijn , worden waargenoomen. Betreffende het Tweede , zommige beenders zijn recht - andere fchuins en zomwülen in veele ftukken gebrooken. J Het  C 99 ) Hst Derde , de oorzaak betreffende , deeze is doorgaans een meerder , of minder , uiterlijk geweld , dan zulks kan door eene inwendige kwaade gefteldheid , als Lues, Schor jut, Rachitis aanmerkelijk geholpen worden — door de bevinding , word dit gezegde allezints begunftigd en beveiligd ja , zoo heeft men bij menfchen , die zich in hun bed wilden omkeeren , de beenen gebrooken gevonden. — Bij oude lieden breeken de beenders ligtelijk , om dat de natuurlijke olie, daar de beenlaagen door te zaam vereenigd worden , bij hun ontbreekt, waar doorze dan ligt broozeren ligt breekbaar worden. Het Vierde Onderscheid , in de gebrookene beenders , verdiend alle oplettenheid : want breuken die fchuinszijn, daar hebben de gebrookene eindens geene fteunpunten aan elkander , en zulks geeft geleegenheid , datze ver van den anderen wijken , en dat düsdaanig deel dan veeltijds aanmerkelijk korter word ; edoch zulks heeft geene plaats , wanneer de beenders dwars doorgebrooken zijn. Het Vijfde Onderscheid , word afgeleid naar de toevallen die de beenbreuken verge. zeilen, als Ontwrigtingen— Wonden, zomwijlen met heevige Bloedingen — zwaare Kneuzingen — heenga Pijn — Ontftesking — Koorts enz: G i Dee-  ( 100 ) Deeze toevallen vorderen meest , alle eene bijzondere wijze van geneezen. Wijders kan men de Fratiuuren nog onderfcbeiden i in Eenvoudige daar nets gevorderd word , dan eene \eiëeniging der gebrookene eindens , 2 Meervoumge , daar men op meer zaaken ter geneezing te letten heeft 3 , Volkoome11e , daar het been geheel doorgebrooken 'is , zoo als men gewoonlijk in de lange beenderen waarneemt. 4 , Onvolkoomene, daar het been maar ten deele gebrooken is , zoo als men bij kinders, daar de de beenders zacht zijn, en ook in de breuken der platte beenders , als Schap, la, OJJu iuotninata, Os Jlernum f«2: meermaalen waarneemt. Ke£ De Kenmerken der Fratiuuren zijn. r, ken. de teegennatuurlijke figuur die het gebrooken deel aanneemd. 2, uit de gekende oor.zaak, zwaare val,flag. enz: 3, dóe* de oepvaiie of kraaking die men gewaarword, wanneer men het gebrooken deel aanraakt. 4, door de gefchonderïe werkzaamheid van het deel. . Wwneer een Heelkundige bij een gefraStu. reerd deel ter herftelh'ng word geroepen , moet hij het beleedigde deel terftond , bij het gezonde vergelijken : want een deel dat natuurlijk krom is , dat kan nooit recht geneezen worden — ook moet hij onderzotken of de been- pun-  C ios ) punten in het vleesch fleeken, waar door heevige pijn en andere toevallen zuilen veroorzaakt worden. Eene breuk naar de lengte, of liever gezegd, eene fpleet , die zomwijlen na eene heevige flag , vooral teegen het Os tibia , word toegebracht, mcmiaalen heb ik zulks door het flaan van een paard zien veroorzaaken — door de diepe pijn en heevige gefpannenheid , die trapswijze vermeerderd — door het verlies van kracht ; want de Lijder kan op het been , noch gaan , noch ftaan, door de bijkoomende zwelling en ontlteeking , zomwijlen verzweering met gevolg van CarifS en langduurige geneezing, zoo als de bevinding , meenigvuldig maaien geleerd heeft, word deeze breuk gekend. „ Een Man die door het optrijsfen van een ,,'zwaaren balk , een flag mee eenen grooten „ ijzeren haak , teegen het fcheenbeen kreeg , , met gevolg van heevige pijn , zwelling enz: — „ Na eene gepaste infnijding , ontdekte ik niet „ alleen eene fpleet in het fcheenbeen , maareei e „ verplettering van de oppervlakte van het zel„ ven - Na de infnijding weeken de toevallen', „ de affcheiding van de uiterfte beenlaagen ge- fchiedzijnde, genas de patiënt fpoedig." - Meer gevallen van gelijke natuur zoude ik kunnen aanvoeren , daar de fpoedige en gepaste infnijG 3 " 3int  C 102 ) dingen , door het beenvlies heen , gelukkige en zeer fpoedige geneezingen hebben aangebracht; dan ik moet mijn -plan volgen , dat is in alles kort zijn. Gevoi- Beschouwenwe de toevallen, ofbeeFraftu" ter gezegd , de gevolgen , die de Fracren- tuuren kunnen vergezellen , als Pijn , die gewoonlijk door de gefpannenheid van het beenvlies, en door de fteeking van dc beenpunten in hetzelven , of de naabuurige deelen , word veroorzaakt. - Verlies, van de natuurlijke beweeging , om dat de fpieren hunne werking niet verrichten kunnen, wijlze hunne fteunpunten verlooren hebben — "Jeukte , de eerfte graad van ontfteeking , door de belette doorftraaling, om dat de vaten vernaauv/d zijn , en de vochten eenigermaaten ftilftaan — Koorts, als een gevolg van de gezegde toevallen - Verzwe ring , als een gevolg van voorafgegaane ontffee. king Verjierving: wanneer de omloop der vochten , door voorgemelde, en zomwijlen kwaa.ijk behandel de toevallen, geftremd is en vooral is zulks te vreezen , wanneer de gebrookene eindens niet behoorlijk teegen den anderen zijn geplaatst, of alzoo niet hebben kunnen gehouden worden - wijders is zulks te vreezen , wanneer de bloedvaten, die door het beenvlies, in het been gaan , op de plaats der breuke zijn verfcheurd , en hun bloed , in de nabuurfchap der breuk ,  C io3 ) breuk, hebben uitgeftort, waar door aanmerkelijke opzwelling, gefpannenheid - pijn - koorts ftuiptrekkingen , ja de Tetanus of hondskramp , meermaalen gevolgd van verderving des deels, is veroorzaakt geworden — Door eene fpoedige doorfnijding van de gefpannenheid der deelen , en ontlading te geeven aan het verzaameld bloedig vocht , worden veele onheilen voorgekoomen — „ Zoo was het geval van zeekeren Lij„ der , die bi] eene Frmcluur in de Tibia , eene „ aanmerkelijke opzwelling kreeg , dan naauw„ lijks had men dezelve door eene gepaste in„ fnijding geopend , of de vrees voor aanmer„ kelijke toevallen verdween , en de Lijder genas fpoedig." — Zoo word de hooge noodzaaklijkheid van gepaste infnijdingen, tijdig te verrichten , ook door dit geval , allezints beveiligd. Wanneer de zeenuwen die omtrend de breuk geleegen zijn , en het gevoel en de beweeging bevorderen , dermaaten gedrukt of op andere wijzen beleedigd zijn , zoo datze hun plicht niet meer verrichten kunnen , dan moet men zich geenzints verwonderen, dat bij dusdaanige Fractuur^ , het lid , meerendeels van gevoel en beweeging beroofd word - Wanneer er dus. daanige toedrukking of beleediging , omtrent de flagaderen , iivde nabuurfchap der breuke , G 4 plaats  C ï geene „ verééniging: de arm bleef in diccelve ongc„ lukkige gefieldheid — Men ftelde voor, om, „ aan de buitenzijde , eene infnijding te doen , „ en om dan den arm , dermaaten te buigen , „ dat de begroeide eindens buitenwaarts koo„ mende , konden afgezaagd •, en dan , teegen „ den anderen geplaats worden; doch men oor. „ deelde, dat dusdaanige konstbewerking, van „ te grooten gevaar zoude zijn , hierom deed „ men een koker van leer vervaardigen , die „ den arm nauwkeurig infloot , en waar door „ veel kracht aan denze'vcn orn eenige dingen „te  ( io7 3 „ te verrichten , gegeeven werd, wordende de „ inbuiging hier door teevens merkelijk betwist. „ Een tweede geval, een geftudeerd man , van „ goeden huize , had het ongeluk , dat hij als „ Soldaat diende - In de beleegering van Ber„ gen op den Zoom , brak hij het linker Os Fe„ motis , in het midden derzelve — Een gerui„ men tijd na dit toeval , werd hij in het Hos- pitaal gebracht —Bij het onderzoek , vond ,, ik de breuk nog geheel los — en als het „ been opgeligt, of bewoogen wierd, boog het „ dermaaten toe, even als of zich , op de plaats „ der breuke , een nieuw gewricht gevormd „ hadde. „ De asnleidende oorzaak van dit ongelukkig „ geval , fcheen mij toe , voornaamentHjk cnt„ ftaan te zijn, om dat de beeneindens te ver van 5, den anderen verwijderd waaren , zoo datze „ geene de minde lleunpunten aan den anderen „ hadden — ook was het zeiven, de noodi„ ge dille rust en gepafte ligging niet gegee„ ven. - Niet teegen.baande dat de Fracluur op „ nieuw, met de vereischte oplettenheid werd 5, behandeld, wilde dezelve echter niet vereenigen. Deeze Lijder ftierf, na verloop van eenige maanden , aan de Eofpitaal koorts, die er yeelen , vooral indien zij er lang in blijven 3, moeten , wegdeept. Na den dood fpeurde „ ik  C 108 ) „ ik de gefteldheid van deeze breuk na , en „ vond , dat de beeneindens , knoestachtig , „ door Cailus overdekt waaren , waar door de „ verëeniging is betwist geworden." Voor- D e Prognnjls , of voorfpelling , noogtag. pens de beenbreuken in het algemeen , die moet gegrond zijn : i) Op de onderfcheidenheid der breuke , want de ondervinding heeft van ouds af, al geleerd dat de dwarfe , of zoogenaamde Radijs breuken , minder gevaarlijk zijn en fpoediger geneezen , dan de fchuinfe breuken , om dar , in de fchuinfe breuken de beeneindens , genoegzaam geene fteunpun ten aan eikanderen hebben , en dus>bezwaarlijk, in eene ^oede geftalte zijn te houden — En die aan veele ftukken geHaagen of gebrooken zijn , fleepen , doorgaans het grootfte , gevaar met zich en vorderen veel tijd ter geneezing — „Zoo was het geval, bij de FraÜunr van „ eenen zeekeren Heer — bij de herftelling waaren er, vleeschdeelen, tusfchen de frag„ menten geraakt, die veele v evallen , als ,, zwelling - pijn - en verettering aanbrachten ,, en de geneezing allezints betwifteden, en zoo „ lang duurden tot dat de vleeschdeelen, door de » ver-  C 109 ) „ verettering verteerd en de gezegde toevallen ,, geweeken waaren •— toen Haagde de genee,, zing wijders gelukkig" — In een woord , in alle gecomponeerde Fuitluuren , daar dé nabuurige deelen , als vaten , zeenuwen , peezen en vliezen , veel geieeden hebben , daar is de volkoomene en fpoedige geneezing , veeltijds zeer bezwaarlijk te verkrijgen — en dan vooral niet, wanneer de gebrookene eindens , teevens , ver van den anderen zijn geweeken, en niet'behoorlijk teegens den ander..n kunnen gebracht worden — In dusdaanige neetelige gevallen , heb. ben zommige Heelkundigen , de afzetting van dusdaanig gefra&ureerd deel, aangcraaden: d; n, de bevinding heeft mij meermaalen geleerd , en de beroemJe ISjlgk heeft het met uitmuntende gevaden gcflaaft , dat de neeteligfte beenbreuken kunnen geneezen , en men dus .niet , dan in d^n uiterften nood, tot de Amputatie kooroen moet. I _ • '■: 2) Ten opzichten van des Lijders gefteldheid, kan men voorfpellen . dat de Fratiuuren , in gezonde Hernamen voorkoomende , alles gelijk gefteld zijnde , fpoediger zullen geneezen , dan in die , welke aan eene zieke gefteldheid - als Lues - Schorbut, Hijdrops enz: onderheevig zijn. 3 ) In eene gemaatigde luchtftreek - in de lente, of herfst geneezen de Fratiuuren fpoediger,  C "° ) ger, dan in groote koude, of in heete landen. 4) In jonge en gezonde lichaamen , geneezen de Fratiuuren fpoediger, dan in oude en zwakke menfchen, ter oorzaake dat de Callus , in de eerfte, fpoediger groeid , en zijne vaftigheid verkrijgt. Zoo heb ik jonge kinders , wier armen in de verlosfing rukeloos gebrooken waaren, fpoedig , ja in weinige daagen en door zeer zeldzaam te verbinden , geneezen. Hildanus verhaald , in zijne Waarneemingen , bij zwangere vrouwen , Fratiuuren ontmoet te hebben , daar geene verééniging gefchiede , dan na dat de vrouwen verlost waaren — Hij ftelde : dat de geneezing niet wilde flaagen , om dat al het voedzel naar het kind ging, en de breuk hier door van de noodige Cal. lus, ter verééniging, wierd beroofd Dan e.'zijn Voorbeelden genoeg , en ik heb dezelve in mijne Pratlijk ook waargenoomen , dat zwangere vrouwen , zoo wel als de niet zwangeren geneezen kunnen ; ja, ziet men niet , dat zommige vrouwen , geduurende de zwangerheid , zeer gezond en fterker zijn dan buiten dezelve En waarom zoude dan de geneezing der Fratiuuren , bij haar niet flaagen ? Be-  ( III ) Ge- Betreffende de Geneezing der Frattw- nee- zing. ren , in het algemeen moet men op drie voornaame hoofdzaaken naauwkeurig acht geeven. Eerst , om het gebrooken been te herftellen. Ten Tweede , om het in den herftelden ftaat te bewaaren. Ten Derde , om de toevallen voor te koomen , of , de reeds teegenswoordig zijnde , te geneezen. Dan , alvoorens men tot de herftelling overgaat , moet de Lijder ter plaatfe overgebracht worden , daar hij de noodige rust hebben kan : vooral is zulks noodig , wanneer de breuk in eene der onderfte leedemaaten is. Betreffende het eerfte , naamentlijk de herftelling, daaromtrent zijn genoegzaam alle Heelkundigen in hetzelve denkbeeld , dat zulks door uit- en teegenrekking , en gelijke fchikking van de gebrookene eindens moet gefchieden — dan deeze konstbewerkingen zijn niet altijd en even noodzaaklijk , ja , veeltijds geheel onnoodig , zoo niet fchaadelijk : want meermaalen vind men de gebrookene eindens zeer digt bij den anderen , en waar toe zoude dan de uit en teegen- rek-  C ) rekking enz: dienen ? niet anders dan , om onheilen , of toevallen , aan te brengen. Wanneer de fpieren in eenen buigzaamen, of verflapten , ftaat gebracht worden , dan haagt men in de gezegde handgreepen, doorgaans zeer gemaklijk — en dus moet het gebrooken deel, geenzints in eene uitgeftrekte linie , zuo ais zommigen willen ftaande houden , maar in eene natuur eigene , dat is , in eenen buigzaamen , of verflapten, ftaat gebracht worden: want door deeze word den teegenftand , die men gewoon- - lijk in de herftelling ontmoet , weggenoom*.-:■ : Immers zijn het de fpieren, ja , die alleen, die -ich teegens, de uitrekking aankanten , en om deeze te overweldigen, worden , niet alleen de handen van fterke mannen , maar banden en ftroppen aangegreepen , dan dezelve moeten; in de daad , niet anders dan als zeer fchaadelijke werktuigen befchouwd worden — Waarom word door de minstgeoeffende Heelkundigen , „eene Fractuur in den arm , in teegenoverftelhiig van die in het been , vooral in het Dijebeen , zoo ligtelijk herfteld ? is het niet , om dat de fpieren , door de houding van het deel , zich in een verflapten ftaat bevinden ? In teegen overftelling van eene Fractuur in het Dijebcm , wanneer het deel in eene rechte lijn , Linia reSta , gehouden word , dan trekken de fpieren , de gebrookene eindens, doorgaans ver voor'  C i*3 ) voorbij den anderen , waar door het deel dan merkelijk verkort en het kreupel gaan voor altoos , veroorzaakt word. — De natuur wijst in deezen den weg aan , hoe men zich , om dusdaanige onheilen voor te koomen , hebbe te gedraagen — in twee woorden , het deel dat gebrooken is, moet, voor- en in de hertelling , in eenen buigzaamen en rullenden flaat gebracht, en gehouden worden, op dat er door de inkorting der fpieren , geene nieuwe verplaatzing , of te rug trekking der beeneindens, zoude veroorzaakt worden : want de gebrookene eindens verplaatzen zich nooit, op zich zelvcn befchouwd 2ijnde , het zijn de fpieren , en die alleen , die zulks verrichten , en om deeze reeden moeten dezelven , buiten werking gehouden worden. W ij houden de Extentie en Contra Extentie in eene Linia recta, niet alleen voor fchaadelijk, maar in zommige gevallen ten uiterlten gevaarlijk : want, wanneer eene breuk, reeds van heevige zwelling , . zwaare ontlteeking — pijn — koorts enz: verJ gezeld is , dan mag men geene uit , of reegenrekkingen doen , uit gegronde vreeze , dat hier haaftig, heevige pijn — koorts — ftuiptrekkingen en verltervingen door veroorzaakt zullen worden. — In dusdaanige gewichtige gevallen , moet men aderlaaten , zelfs , bij herhaaling, en door verkoelende , refolveerende, zacht ontlasH ten-  |ende middelen , en teevens door gepaste uife» wendjge ftoovingen enz: in een woord , door de zoodaanigen , die de verdere ontlteeking en al derzelver gevolgen kunnen teegen ftaan, toe te dienen. Dan , vooral moet het deel in eenen buig zaamen of verflappenden ftaat gehouden worden — Meermaalen vind men bij Fratiuuren , vooral die , welke door een heevig geweld zijn toegebracht, dat er eene dermaate groote kneu2ing en zwelling, vooral omtrent de gewrichten plaats hebbende , teegenwoordig is , die veeltijds het aanweezen der-Fractuur verdonkerd — Dan , zoo dra de gezegde toevallen , door gepaste middelen zijn weggenoomen , zal men fpoedig genoeg , van het aanweezen der Fractuur verzeekerd worden —.meermaalen heb ik , door de bevinding , dit gezegde alzoo bewaarheid gevonden; ja, Heelkundigen, die dachten dat er geene Fratiuur plaats had , van het daarzijn , klaarlijk overreed, f Dus- t Een zwaar koebeest vie!, teege'r.s liet been van een' Wètfcchbottwef', waar door eene heevige kneuzing en zwelling van het been, gevolgt van eene verfterving op de plaats «er kneuzing, vergezeld zijnde van eene breuk in de Tibia, werd veroorzaakt ; dan de Fibula was geheel gebleeven en door de merkelijke zwelling werden de gebrookene eindens getwist van den anderen te wijken : het een en ander gaf gedegenheid , dat de Lijder, oP dit zeer beïeedigd' been, met allgen flaan maar gaan kon ; dan , zoo dra was de 1 zwel-  C ii5.) Dusdaanige omzichtige en ftreelende behandeling , moet , vooral bij gecomponeerde Fratiuuren , in acht genoomen worden , en booven alles moeten dezelve , in eene goede richting en verflapten ftaat der fpieren , worden gebracht , geduurende dat men de noodige middelen ter geneezing aanwend — door deeze zeer omzichtige en ftreelende geneeswijs , zijn veele neetelige beenbreuken ter geneezing met het fchoonfte gevolg bekroond geworden. Wanneer bij eene gecomponeerde Fratiuur de beeneindens , door de huid geboord zijn , en over elkandcren'zitten, dan moet men vooral geene fterke uitrekkingen , doen , zoo als ik , door onkundigen, meermaalen heb zien verrichten ; want dusdaanige handelwijs, word niet zelden , van dc hecvigfte toevallen achtervolgt; beeter doet men , in dusdaanige gewichtige ge. vallen , de huid te doorfnijden , om geleegenheid ter gemaklijker , in brenging te geeven — dan , is de vergrooting der wond nog niet voldoende , " dan Troct men de uitfteekende punt a door eene fcherpc beentang af knijpen , of door H 2 mid- zwellng," door gepaste middelen niet verdweenen , of de breuk deed zich klaar zien ; ja zoo, dat de Lijder van toen at" , niet meer op het been (laan , veel minder gaan kon. Dan de breuk dwars zijnde , hadden de gebrookene eindens breede fleunpunten , en zulks gaf geleegenheid , tot eea« voorfpoedige en volmaakte geneezing.  ( .«6 ) middel van een fijn zaagje afzaagen , waar nadc hertelling dan gemaklijk verricht kan worden. „ Een Jongeling werd, door een bierwagen „ over het fcheenbeen gereeden, zoo dat het „ zelve als verbrijzeld was — De Heelmeefter >, voegden de Hukken , zoo veel moogelijk , h bij den anderen, dan eene uitteekende punt, j, die niet Kon naar binnen gebracht worden , „ werd afgezaagd , waarna het been , in eene „ goede en gemaklijke legging gebracht zijnde , 3j gelukkig is geneezen geworden. „ De zeer aanmerkelijke beenbreuk van den ,, Hr. Harthals , die door het neêrflorten van „ een zeer zwaaren teenen drempel, die van eene aanmerkelijke hoogte was neêrgefiort, sj en het fcheen-'en- kuitbeen in veele Hukken „ verbrooken had , heb ik op dien zeiven voet „ behandeld — Dan , er was, behalven de verj, brijzeling der beenders , eene verbaazende uitftorting van bloed , die zich zeer fpoedig „ door den vetrok van het gehtele been , al„ Jerweegcn, en tusfchen de fpieren verfpreid„ de , waar door het been zeer haaflig tot berj, Hens toe , opzwol, en dus van eene haallige „ verdikking fcheen achtervolgd te zullen wor„ den — dan , door ruime , en fpoedig in het „ werk gefielde infmjdingen , waar door ontlass, ting aan het opgehoopt bloed , en ontfpan- ning  ( «7 ) ?, 'riiog gegeeven werd, zijn de gevreesde onheilen voorgekoomen — Maar de gevolgen van „ dc verplettering van het been zelve — de „ verplettering of affcheuring van het beeft. „ vlies — het verflerven van de beeneindens, de bijgekoomene verzweeringen — de affcheiding van de verftorvene beeneindens enz: „ hebben de geneezing zeer vertraagd , en lang„ dutirig gemaakt. Dan echter is deeze zeer „ gewichtige Beenbreuk , die door zommige „ voor ongeneeslijk gehouden wierd, zonder „ merkelijke , of in het oog loopende wange„ Halte, volkoomen geneezen - Maar door het „ aanmerkelijk verlies van het been zelve, dat„ we weegens de verderving , door de beroo„ ving van het beenvlies , door konst hebben „ moeten wegneemen ; zoo is het been alleen„ lijk een weinig korter geworden — En zulks ,, zoude ik door eene gepaste uitrekking , toen „ de Callus nog zacht waare, hebben voorgekoo„ men , dan hier in werd ik door den Lijder verhinderd ; dewijl hij vreesde dat ik , door „ dc zachte en herhaalde uitrekking , die ge„ noegzaam zonder pijn gefchiede , bet been „ langer dan het gezonde zoude maaken ; dewijl de Callus hardwordende inkrimpt en doed ver„ korten, zoo waare zulks niet te vreezen — „ Dan , de onmooglijkheid daar van , wilde hij „ niet hezeffen: edoch, door eene fchoe , met H 3 »eeI1  ( "8 ) „ eene weinig hoogere hiel aan dat been fe dra* „ gen , word den misftand , volkoomen weg. „ genoomen." Het 2de gedeelte van het geneezen der gebrookene beenen> beftaat in her wel zetten , of te zaamen voegen der gebrookene Hukken ; zulks gefchied door eene zachte beweeging , rechts - of links - voor - of achtcrwaards; tot dat einde var de Heelmeefter het deel met beide Zijne handen , in tusfchen dat twee helpers het Zeiven in eenen buigzaamen ftaat , dat is , in de verflapping der fpieren houden — hij drukt met de vlakke handen, of duwt met de duimen, de ftukken op hunne plaats — Dan , wanneer men in deeze konstgreep niet gemaküjk flaagen kan, zoo moetze echter met geen geweld doorgezet worden : Want dus doende zoude men gevaar loopen om de beenpunten in de zachte deelen te duwen , waar door gewichtige toevallen veroorzaakt kunnen worden — de bevindin» heeft zulks meermaalen beveiligt : Echter moet men trachten de gebrookene ftukken , zoo na bij den anderen te brengen dat de Callus op eene onbelemmerde wijze eene vafte verééniging der zelve kan voordbrengen — Het merkteeken dat het zetten we! is verricht — zoo dat er geene fplinters in de zachte deelen fteeken — geene vaten of zeenuwen , of peezen, of vliezen kun- nen  C "9 ) nen gedrukt worden enz: is , dat de Lijder over geene merkelijke pijn klaage , ook dat er geene bovenmaatige zwelling plaats heeft. Wijders moet een Heelkundige naauwkeurig acht geeven om de lengte en natuursgeftcldheid van het deel te bewaaren , en hier om vergelijkt hij het terftond met het gezonde. Dan in fchuinfche breuken gebeurd het meenigwerven , dat het onderfte ft.uk voorbij het bovenfte word opgetrokken , niet teegenftaande het zelve wel gezet was door de fchuinfche ligging word dit toeval , dat gevolgen kan naar zich fleepen , het befte voorgekoomen — De'Fracmuren in het Dijebeen, zijn, weegens de kracht der fpieren, aan dit toeval het meefte onderheevig , de daagelijkfche ervaarenheid beveiligd dit gezegde. De herftelde breuk word door een gepast verband — gepaste ligging en rust , in de mooglijkheid ter geneezing gebracht — Dan, vooral moeten de fpieren vbuiten werking gehouden worden. Het verband dat ter geneezing dienftig is , moet altoos , voor de herftelling in gereedheid gebracht worden, en dusdaanig vervaardigd zijn, dat het geene welke men het laatfte beezigen moet, het onderfte moet gelegd zijn , en alles H 4 naar  X «o ) naar den aart der breuk moet ingericht worden. IN eene eenvouwige breuk verkiezen zommige Heelkundige om een Empl: devenfivum om de breuk te leggen — dan , vermids dezelve veeltijds jeukte veroorzaakt, zoo dat men het verband ontijdig diend los te maaken , verkies ik dezelve niet; maar neem in derzelver plaats eene ingefneedene Compres, die in oxicraat doorweekt is , hier door kan de Fractuur gevoeglijk bij den anderen gehouden en de jeuking voorgckoomen worden — wijders bedienen zich zommige'van een trap Compres om eene gelijke dikte aan het deel te geeven , dan dezelve kan in de meefte gevallen ontbeerd worden. De breuk word met omzwachtelingen verzeekerd , leggende eerst twee of drie flaagen om de breuk , dan klimt men langzaam opwaards —. En met een tweede zwachtel , op gelijke wijze aangelegd , gaat men nccrwaards , doch in eene teegengeftelde richting — dan in plaats van de omzwachteling is het achtienhoofdig verband te verkiezen , om dat men het zelve kan los maaken , zonder dat het deel behoefd opgeligt te worden , en zulks is vooral in den beginne dienflig , om dat de bijkoomende zwelling en ontlteeking , of andere toevallen zulks vorderen : want meermaalen heeft men toen het eer.  ( 121 ) Ite verband van omzwachteling waare afgenoomen, door dit verzuim aanmerkelijke toevallen, ja verderving in het gebrooken deel gevonden — ook kan door een wel aangelegd achcienhoofdig verband , de breuk zoo wel, als door de omzwachteling veréénigd gehouden worden ; zoo als wij bij de Lijderes , die hier voor Uw oog geplaatst is, klaariijk zien : en zulks is door den beroemden Engelfchen Heeimeefter Pot uitvoerig verklaard. Ter verdere verzeekering der Fratiuuren, legt men fpalken aan , die , naar de verkiezing des Heelmeefters , van onderfcheiden flof vervaardigd zijn — dan de korte ftjjve fpalken 'die van hout vervaardigd zijn , en die door zommige nog gebeezigd worden , zijn te verwerpen, om datze te veel knellen , en dus oorzaak geeven dat het deel onder en boven de breuk opzweld , het geen veeltijds van zeer kwaade gevolgen is — Ik verkies lange en eenjgermaaten buigzaame fpalken — het Itijve bordpapier heb ik aan het oognerk allezints voldoende bevonden: want wanneer deeze eenigermaaten door. vochtigd aangelegd worden , dan neemenze de natuurlijke geftalte van het deel aan , waar door men eene naauwkeurige fluiting, natuurs verëeniging, en prompte geneezing verwachten kan door de bevinding word dit gezegde beveiligd. H 5 De  C 122 ) D e fpalken moeten met Compreffen van zacht linnen, dat zonder naaden is, gevuld worden twee dusdaanige fpalken zijn voldoende om een gebrooken deel, het zij arm of been, wel te fluiten , en dezelve worden door riemen of linten, op de welaangelegde plaatfe verzeekerd — wijders moet het verband door opdruiping eenigermaaten vochtig gehouden worden — de eerfle daagen is de bekende Oxicraat , die uit water , waarin een weinig gemeen of Ammoniac zout gefmolten is, met bijmenging van wijn en brandewijn, dienflig — wijders gebruiktmen ter befproeing een meer verflerkend middel. Bij Voorbeeld. Balf: Opotel § i f5 Spir: Vin: Camp: 5 i — Sal: amon § fS Aq: Camomill §xxv M. Door de zeer en naar waarde beroemde J: vander Haar in 's Bosch , is een zoortgelijk middel, in gelijke gevallen aangepreezen. Betreffende de gepaste ligging , daar toe zijn van ouds de beenladen in gebruik geweest, en die door zommige nog gebeezigd worden —ook de zoogenaamde llrooarmen , om daar door de gebrookene beenen in eene uitgeflrekte , of rechte linie te houden , op het fterkst aange- pree-  C 123 ) preezen — Dan, vermids de gefpannenheid der fpieren hier door niet beteugeld word, is het beter het gebrooken been, in een zacht bedde kuffen te leggen, en wel eenigermaaten fchuins; want hier door word de gefpannenheid der fpieren teegengegaan , en eene allergemaklijkfte , en min pijnlijkfte legging voor de Lijders bezorgd — door twee!of driebanden , word het kuffen aan het beleedigd deel geveftigd , de voet word door eenebekleedefpalk , of voetzool, onderfleund — Het wel aangelegd verband word daageliiks twee of drie maaien , vooral op de plaats der breuk , met het voorgefchreeven middel befprocid — en wanneer de geneezing , of verééniging der breuk , begind openbaar te worden , dan befproeid men dezelve alleenlijk met fterke brandewijn , of voorloop , dewijl de bevinding leerd , dat de Callus hier door , voor uitfpatting werd beteugeld, en fpoediger hard word Door dusdaanige min omflachtige behandeling, kan een eenvouwige beenbreuk, door zeldzaam te verbinden , fpoedig geneezen worden , zoo als bij deeze Lijderes ten klaarften blijkt, zijnde dezelve op de gemelde wijze behandeld , en door zeldzaam , dat is , twee of drie maaien te verbinden , volkoomen geneezen. Dan,  C m ) Dan, vermids bij alle Heelkundige gebreeken uit veelerleij oorzaaken , zoo ook bij de Fraetuuren, toevallen kunnen koomen , zoo moeten de Heelkundigen zelve , of gecombineerd met den Geneesheer, dezelve trachten voor te koomen, of reeds teegenswoordig zijnde, fpoedig geneezen — En dit is het derde of laatfte ftuk , dat ter Geneezing der gebrookene beenen , naauwkeurig diend in acht genoomen te worden ; tot dat einde moeten de Lijders , na de beenzetting , vooral de volbloedigen , terftond adergelaaten worden, en aan dezelve eene verkoelende leevenswijze — zachte voedzelen , en verdunnende dranken voorgefehreeven worden - verhittende middelen , en hartstochtelijke beweegingen moet men zorgvuldig vermijden — De pijn en lichte zeenuwtrekkingen, en vooral de ongeduurigheden en nachtfehrikken , daar de Lijders , vooral de eerfte nachten , aan onderheevig zijn, moeten door rustverwekkende middelen teegengegaan worden — een grein Opium bij het flaapen gaan toegediend, voldoed doorgaans aan het oogmerk , en zulks kan eenige avonden met vrucht herhaald worden , indien de gezegde toevallen mogten voordduuren — Dit zij genoeg om een denkbeeld te geeven aan de jonge Heelkundigen, hoe de Fratiuuren in het algemeen - en teevens hoe men eene eenvouwige of fimpele Fractuur, ter geneezing moet behandelenDan , hoe men de gecomponeerde, en die met vee-  C 125 ) veele en gewichtige toevallen vergezeld zijn , moet behandelen , daar van zullen we nader fpreeken , en wel zoo dra ons dusdaanige Fractuur en ter geneezing zullen voorkoomen. 6de 13, Maart 1789 N. N. Brak door het vallen van een fteenen , met fnceuw overdekten, trap, de linker Korte kniefch'rjf — de volgende dag werd hij in opgaa- het Gasthuis gebragt, hebbende , meer ^Gé! dan vierentwintig uuren, hulpeloos geval« leegen — Ik vond de gebrookene ftukken zeer ver van den anderen verwijfd — de knie was geboogen en neerhangende , en het been, zoo onder als boven de knie, zeer heevig gezwollen , ontftooken en pijnlijk , ja, men had niets in het werk gefteld om de eerfte toevallen teegen te gaan. Ik verzorgde terftond eene gemaklijke ligging voor den Lijder en bragt het beleedigd deel in die gefteldheid , dar de gebrooken ftukken zich niet verder van den anderen verwijderen konden — het been lag ik in eenen verheevenen toeftand , en aan het lichaam gaf ik genoegzaam eene zittende geftalte , waar door terftond eene ontfpanning en vermindering der pijn werd te weeg gebragt. — Wijders bragt ik op eene zachte wijze , zoo veel doenlijk waare , het opgetrokken ftuk der kniefchijf, neerwaards — en door een eenvouwig gepast verband , heb ik daa-  C 126 ) daagelijks de gebrookene en zeer ver van elkan. deren verwijderde ftukken, trapswiize, zoo tot elkander gebragt datze eikanderen genoegzaam aanraakten — wijders door gepasterèfolve)rende middelen , de eerfte toevallen , als pijn , zwelling, en ontfteeking enz: fpoedig over' wonnen. Dan , ik acht het niet ondienftig ten nutte van de jonge Heelkundigen , om mij over de breuk in de kniefchijf, een weinig breeder , ter hunner onderwijzing , uit te laaten , en zal'mijne Hellingen dien aangaande, met getrouwe waarneemingen , doch zoo kort doenlijk is, fterken — om een klaar denkbeeld van de breide in de kniefchijf te hebben , moet men zich , gelijk als bij andere heelkundige gebreeken, de natuuriijke gefteldheid van het gebrooken deel voor — en onder de behandeling ter geneezing , voor den geest brengen : want dan zal men niet twijffelmoedig zijn , maar op zeekere gronden de geneezing veftigen , en dus het gelukkigst flaagen. neffini- Alle Heelkundigen weeten , (immers Knie. behooren te weeten) dat de kniefchijf fchijf. op de ge]eeciing der knie zijne natuurlijke plaats heeft, datze van onderen vast is door een' band aan de Pmnbsrantie van het fcheenbeen , en van boven.door de Musculinc- tl.  ( ï2? ) tóf, en zijdelings door de vasti; ja hier door , als met een' peezigen band omringd is — wijders , dat de kniefchijf van onderen zeer glad , en met geen beenvlies is bedekt: maar in een Capfula , die met flijm vervuld is , beflooten zit —- zij heeft flagaders en aders die zich zijdelings door dezelve verfpreiden — Dit zij genoeg om een kort denkbeeld van het maakzel des deels te hebben. Oor- Wanneer nu iemand met eene geboozaau' gene knie , op de kniefchijf neervald , terwijl de rechte fpieren dezelven opwaards trekken , zoo datze, als hol liggende, moet befchouwd worden , wanneerze door een taamelijk geweld ligtelijk breeken kan, en wel naar het Figuur der holte, dat is gewoonlijk, dwars, hebbende het geweld om te breeken , op die plaats ontvangen — op deeze wijze word'de breuk gewoonlijk veroorzaakt, wordende dan door de kracht der fpieren , die aan de kniefchijf gehegt zijn, het bbvenfte ftuk, zomwijlen zeer aanmerkelijk opgetrokken en van het onderften verwijderd , zoo dat er eene gaaping, die de toppen der vingeren toelaat, befpeurd word, — Niemand kan er aan twijffelen , of in dusdaanige breuk , door eene geweldige val veroorzaakt , daar de gebrookene ftukken ver van den an-  ( 128 ) anderen zijn verwijderd , of het beenvlies zal, boven op de kniefchijf liggende , gefcheurd , immers aanmerkelijk gefpannen en uitgerekt zijn ; waar door dan heevige pijn en andere toevallen veroorzaakt kunnen worden — Dan , niet alleen dat deeze breuk , door een zwaaren val kan gefchieden ,• maar zulks kan ook door eene fterke uitrekking , zonder een daadelijken val veroorzaakt worden , vooral bij vette menfchen, daar de fpieren doorgaans zeer gefpannen zijn — Waarnee- Zoo heb ik een zwaarlijvig man mingen. behandeld , die zonder te vallen , ,, alleen door ftruikelen , en de knie te „ buigen , de rechter kniefchijf brak — en „ korten tijd daarna , zich haaftig , voorover „ buigende , op gelijke wijze de flinker. „ Eene Daame van aanzien , met eene ge„ boogené knie uit de koets flappende , hoorde „ haare knie kraaken; zij gaf eene fchreeuw en „ zeide aan den knecht, die gereed Hond haar „ Ed: uit de koets te helpen : mijne knie is ge„ brooken — fpoedig bij haar koomende, vond „ ik de kniefchijf in 't midden gebrooken , en 33 het bovenfl.uk reeds aanmerkelijk opgetrok3, ken. „ Een Heer van aanzien , had een man van „ Diftinctie uitgelaaten tot op de ftraat en ge- com.  ( 129 ) „ compiimenteerd, waarna hij, zich omkeeren^ „ de , ftruikeldc ; doch greep zich aan het ijzeren hek , de knie boog en knapte, men „ vond de kniefchijf gebrooken , zonder dat „ dezelve aan den grond geraakt had. — „ Eente Vrouwe van aanzien deezer Stad , ,, veel werks van een' jachthond maakende — „ deez' fprong haar onverwacht teegens het lijf f „ zij ftruikelde en boog zich voorover , en de ,, kniefchijf brak , met verbreeking van vaten „ en veezelen , waarop terftond eene zeer aan„ merkelijke zwelling en Ethijmojts volgde — „ Dan deeze refolveerde fpoedig door de gepaste „ middelen aan te wenden , en de breuk genas „ zoo gelukkig, datze daarna zeer wel, ja uuren ,. ver , heeft kunnen gaan — Zoortgelijke ge,, lukkige geneezing heeft plaats gehad, bij eene ,, andere Daame binnen deeze Stad , zeer lang „ van geftalte - Deeze ftruikelde in haare eet,, zaal en boog zich voorover , zij hoorde de „ kniefchijf breeken , alvoorens zij met denzel, ven den grond bereikte, zij bleef zoo liggen , met het been onder het lichaam geboogen , „ tot dat ik haar te hulpe kwam : ik gaf ter,. ftond aan het been eene richting, waar door „ dc fpieren ontfpannen wierden , en ïeïdé het }, op een groot bcddekuff.n , en deed haar, vooroverbuigende zitren — Terftond deed ik in de eetzaal eene rustbank plaatfëti en I in  C 130 ) „ intusfchen dat dit gefchiede, vervaardigde ifc 3, het verband , beftaande in eene lange halfuit- „ gefneede Compres en een langen zwachtel „ De Lijderes , lang en mager zijnde , was het „ gemaklijk om de gebrookene ftukken tot el„ kanderen te voegen — dit verrigt zijnde , „ leide ik de gemelde Conpres over de knie , „ door den zwachtel werd dezelve van boven „ geveftigd , en van boven omgeflaagen zijnde, „ werdze wijders omwonden , en door de on„ derfte eindens van de Compres neer te haaien , „ voegde zich het bovenfte ftuk der fchijf tee„ gen het onderften aan , wijders werden door „ denzelven zwachtel, het onderfte gedeelte der „ Compres toegefiaagen zijnde , de beide ftukken „ naauwkeurig teegens den anderen geflooten." Op dezelve wijze als ik in u lieder teegenswoordigheid het verband heb aangelegd , van deezen Lijder, die ons de ftof tot deeze verhandeling en waarneemingen verfchaft heeft. „ Het been werd van onderen verheeven , en het lichaam eene vooroverbuigende rich, ting gegeeven — zoo dat de fpieren in eenen verflapten ftaat waaren. - Dit eerfte verband, „ fchoon niet vast aangelegd bleef echter zoo 9, wel zitten , dat ik geene afwijking van de „ gebrookene ftukken , ontdekken konde — „ zij genas volmaakt , maar door het lang leg- » gen,  ( 131 ) „ gen, datze uit vrees van op nieuw de knie„ fchijf te zullen breeken , verkoos , was 'er „ eene, dochonvolkoomene ftijfheid, inhetge„ wricht der knie, gebooren, die eenige belem}, mering in het gaan veroorzaakte : dan , door eene geringe val en buiging der knie, waar „ door eene uitrekking werd te weeg gebracht, verloor zij de ftijfheid , waar na Haar Ed: ,, volmaakt heeft kunnen gaan ; doch uit vrees heeftze, nooit dan halve trappen, zoo als men zegt, kunnen beklimmen, ook droegze , na „ de geneezing, de kousfenbanden boven de ,, knie , het geen een goed verfterkend middel „ is , om de breuken in de kniefchijf voor te „ koomen ; en dit komt mij onder anderen ,, voor , de reeden te zijn , waarom de mans, „ minder onderheevig zijn de kniefchijf te bree. „ ken, dan de vrouwen." Gecom- Wanneer door een heevig geweld, de Breuk, de kniefchijf in onderfcheidene ftukken is gebrooken , zoo als ik bij een dronken bierdraager , die een half vat bier een trap afdroeg en met het vallen teegens den rand van den trap , op die wijze de kniefchijf brak , heb waargenoomen — Dan deeze Fratiuuren zijn bezwaarlijk te geneezen, om dat men zeer zeldzaam de gebrookene ftukken in de noodige richting, of fchikking ter geneezing, brengen kan i a WH-  ( 132 ) Wijders om dat deeze breuken , doorgaans van heevige toevallen, als pijn — zwelling — ontlteeking , en derzelver gevolgen , worden ach. tervolgd , die allezints verbieden , om de gepaste en noodige verbanden ter verééniging aan te leggen, zoo als meermaalen, ook in dit laatst gemelde geval, gebleeken is. Op- Deeze aangevoerde gevallen bewijzen. nier- J ' kiag. mijns oordeels genoegzaam , dat de breuken in de kniefchijf niet kunnen betwist worden : 't is wel waar , dat groote mannen in de heelkunde gefield hebben , dat er meer eene affcheuring der peezen , bij de inplanting der kniefchijf, dan wel eene waare breuk in dezelve zoude plaats hebben. — Dat dusdaanige affcheuring , door eene flerke buiging der knie ge. beuren kan , en meermaalen gebeurd is , en dat men de ophooping der teruggetrokkene en afgebrookene peesveezelen , en de daar door veroorzaakte zwelling , die dan knobbelachtig voor komt, voor een gedeelte van de afgebrookene kniefchijf gehouden hebbe, en , dit gebrek, alsdan , voor eene waare breuk ter geneezing is behandeld geworden , dit kan gecnzints ontkent worden — Dan zulks betwist de waare breuken in de kniefchijf niet - Edoch, hoe kleiner het afgebrooken fcuk is , en hoe hooger hetzelve is opgetrokken , hoe bezwaarlijker dusdaanige  C 133 ) ge breuk is te kennen , en ook te geneezen — door de bevinding word dit gezegde allezints beveiligd. Ge- Betreffende de Geneezing der gebroo- nee- zinj. kene kniefchijvcn , kan men het in het algemeen daar voor houden , dat dezelven zeer bezwaarlijk , volkoomen of naauwkeurig kunnen geneezen worden , om dat de gebrookene ftukken niet altijd met de vercischte naauwkeurigheid teegens den anderen kunnen gefield, veel minder gehouden worden - maar om te ftellen dat de gebrookene ftukken , zoo als zommige willen , nooit weedcrom vercénigen, dat flrjjd merde bevinding , en teegens de reeds opgegeevene gevallen : ja nooit moeten de verheevenfte denkbeelden , dien aangaande , bo-c ven de reeden en bevinding heerfchen. Op- Een groot Heelkundigen, weleer mijn kiiig,' getrouwen leermeefter, dc Heer Professor T: Schwenke , verhaalde in zijne openbaarc leffcn , dat hij er eene meenigte onder zijn beftuur , had zien geneezen — onder anderen een Man van bij de zeeventig jaaren oud — Deeze was , na omtrend 70 daagen gelecgen re hebben , zoo volkoomen geneezen , dat hij het been naar zijnen wil kon buigen en uitftrekken , zonder dat er de minfte afwijking in de I 3 breuk  C 134 } breuk, konde befpeurd worden , en even geinaklijk als te vooren konde gaan — Een vriesfche Schipper deed mij zijne knie zien en voelen , zijnde hij onder het oog en beftuur van den weleer alomme beroemde. Professor Camper, van eene breuk in de kniefchijf geneezen — Ik vond dat de gebrookene ftukken , door tusfchenkomst van veel Callus veréénigd waaren , doch zoo , dat deeze kniefchijf veel breeder was dan de gezonde: waarfchijnlijk is bij deezen man , na de verééniging , door de be. weeging , de Callus ftoffe , trapswijze verlengd en uitgerekt ; doch zoo , dat de ftukken wel verwijderd , doch gcenzints van den anderen waaren geweeken. Dat eene , nog niet harde, , Callus kan uitgerekt en verlengd worden , zulks heb ik bij gebrookene beenen , die ingekrompen waaren , ter oorzaak dat de gebrookene ftukken , die geene fteunpunten aan eikanderen hadden , maar voorbij den anderen gefchooven waaren, door eene nieuwe uitrekking, tot merkelijke verlenging van dusdaanig deel , met hef fchoonfte gevolg ondervonden. Brj deezen Man was geene de minfte verftramming in de knie , of verhindering in de beweeging overgebleeven. Om  C 135 ) Om in de geneezing van eene breuk in de kniefchijf, gelukKig te flaagen, moet bet deel, geduurende den tijd die daar toe vereischt word, geheel in een' rullenden Haat gehouden worden — Indien zulks, door onachtzaamheid van den Heelmeefter , of van den Lijder zelve , word verzuimd, dan zullen de gebrookene ftukken , fpoedig van den anderen wijken , en blijven dezelve eenigen tijd in dien afgeweeken toeftan d , dan begroeid ijder derzelve met Callus , en dan word de verééniging , voor altoos hier door betwist. — De geneezing gefchied hier , even als in de fcheiding van een zacht deel , of verfche wond, dat is , men moet de teegennatuuriijke , of door geweld veroorzaakte , fcheiding , door de konst trachten te veréénigen —Dan de Callus , die ter verééniging van deeze breuk noodig is , die is , zoo als de bevinding leerd , veeltijds te gering , vooral wanneer het bovenfte ftuk klein is, om eene ftandvaftige verééniging te bewerken, en dit is meest al dc oorzaak van de gebrekkige geneezing , niet teegenftaande men , door de konst , alle poogingen , ter volkoomene geneezing , hebbe aangewend. Des is de gebrekkige geneezing geenzints aan het onvermoogen der konst, of onkunde des Heelmeefters, maar aan den aart van het gebrek zelve toe te kennen , en , dit is zeer noodig onder het oog des Lijders , en der vrienden geI 4 bracht  C 136 ) bracht te worden , op datze beide hier door , op goede gronden , te verontfchuldigen zijn. De Callus is geene vloeibaare ftof, waar door de beenbreuken aan den ander gefbudeerd worden , zoo als zommige verkeerdelijk gedacht en gefchreeven hebben — neen : het is eene uitbotting van vaten en vcezelen , die zich weerzijds veréénigen en ais inmondingen aan elkander maaken, zoo dar de veezelen zich veréénigen , en de vaten elkanders vochten over neemen men begrijpt lichtelijk , indien zulks gebeuren zal , dat 'er dan eene naauwkeurigc venéniging van de afgefcheidene deelen moet plaats hebben , en teevens tijd vereischt word , om aan deeze pas veréénigde deelen , hunne vast en hardheid te doen erlangen ; want volgens de ftéliing van de geleerde en alommc vermaarde Ballek , is de Callus , waar door de gebrookene beenen veréénigd worden , in den aanvang zacht, leederaebtigen rekbaar - wijders word dezelve als kraakbeenig , en ten laatflen , zoo hard als het been zelve; en geen wonder, want zij is de beeniïof zelve. De Veréé iging in zachte of vleeschdeelen wel verricht zijnde, gefchied in 3 of 4 daagen maar in de beenders in 14, 2r, 28 , 40, 60,ja, tot 70 daagen , naar geraade dat dezelve , van meer  meer of minder zachter gefteldheid z'rjn , en naar de krachten die zij ter haarer verrichting noodig hebbe. De FraÜuur in 't Os Femoris, bewijst dit laatfte gezegde. Ik heb reeds gezegd, dat door gepaste verbanden , de verééniging allezints moet begunftigd worden — dan, vermids''er veeltijds, bij de gebrookene kniefchijf , vooral , wanneer dezelve door groot geweld is toegebracht , heevige kneuzing — aanmerkelijke zwelling — pijn en ontfteeking enz: plaats heeft — zoo als deezen Lijder , ons ten voorbedde verftrekt, dan kan er geene fpoedige verééniging van de gebrookene ftukken plaats hebben ; maar , dan moet men door gepaste middelen , de gezegde toevallen eerst uit den weg ruimen , cn zich alleen vergenoegen , met aan het beleedrgde deel eene gepaste ruftende ligging te geeven ~- Dan, vermids de ondervinding , de getrouwe leermeefteres, meermaalen geleerd heeft, dat hier toe veel tijd , onder de toediening* van gepaste middelen , vereischt word , en dus de gelcegenheid der verééniging verloopt — daarenboven , om dat door het lang ftil liggen , het gewricht verftijft, en de gebrookene ftukken zich zoo vast niet veréénigen , of zij wijken , zoo draa de Lijders beproeven te gaan, weederom van elkanderen , zoo als eene aanzienlijke vrouw, na datze twee maanden lang ftil op een rustbank gelcc1 5 gen  C 138 ) gen had , en foen het been op den grond wilde zetten , om te beproeven ofze ftaan en gaan konde, tot haare groote finerte ondervond — Want , na deeze losJaating der gebrookene ftukken , zijn dezelve nooit weederom veréénigd ; deeze aanzienlijke Dame , werd daarna , altoos in den gang , voornaamentlijk bij het opklimmen van trappen , door knechts onderfchraagd. Om deeze reeden, naamentlijk om het ligt van een wijken van de gebrookene ftukken , hebben oordeelkundige Heelmeefters aangeraden, dat mert zich geene moeite moet geeven , om de ftukken volkoomen te veréénigen , maar veel liever , zoo dra als de eerfte toevallen geweeken zijn , ja terftond , indien er geene toevallen zijn , de Lijders laaten ftaan , en trapswijze leeren gaan , en dat men langs deezen weg , de fpoedigfte en gelukkigfte geneezingen te wachten heeft. „ Sltgtixg heeft ons een geval meede ge„ deeld, dat deeze geneeswijze zeer begun„ ftigd — Een man , achter een kruiwaagen gaande en een' zwaaren last voordftuende „ viel en brak de kniefchijf, terftond werd hem „ een verband aangelegd , waar door het op. „ trekken van het bovenfte ftuk , beteugeld ,, werd — waar na de man den kruiwaagen „ weederom opvatte en zijn weg \ ervolgde, en  ( 139 ) „ en wijders zich in bevveeging heeft gehou- „ den — en onder dezelve geneezen is. Dan „ dusdaanige gevallen moeten , onder de zeer „ gelukkige en zeldzaame , gefteld worden." Wijders heeft de ondervinding dikwils geleerd, dat bij Lijders, die door het lang ftilhouden en liggen , van eene breuk in de kniefchijf zijn geneezen geworden , eene merkelijke ftijfheid in het gewricht, dat geen geringen hinder in de beweeging aanbrengt, door eene ftruikeling , of tweeden val , waaraan zij ligt onderheevig zijn , de gebrookene ftukken van den anderen zijn geweeken, en zij alsdan, wanneer men geene konst aanwend , omze op nieuw te veréénen , veel becter dan te vooren hebben kunnen gaan Meer dan een geval zoude ik dien aangaande kunnen te berde brengen. Alleen dit volgende ter ftaaving van het gezegde — ,, De zufter van zeekeren Predikant ?, binnen deeze Stad, was van eene breuk in de „ kniefchijf, door de verééniging der gebroo„ ken ftukken , zeer wel geneezen ; maar de „ overgebleeve ftijfheid in het gewricht, (die men door verzachtende middelen en trapswij„ ze beweeging , moet overwinnen) gaf gelee„ genheid, bij het afgaan van een' trap , datze „ ftruikelde en de knie boog , waar door de „ ftukken, eenigermaaten van een weeken — „ waa*-  ( 14® ) » waarna zij toen veel gemaklijker gaan kon. » de" ~ want door dee*en val was de tallus , nog zacht zijnde , eenigermaaten gerekt , maaide gebrookene ftukken , niet van eikanderen geweeken. - De bevinding leerd wijders, indiende kniefchijf in het midden gebrooken is , wanneer de gebrookene ftukken het meefte fteunzel aan eikanderen ontmoeten , en niet vastklemmende teegens den anderen gevoegd worden , dat de geneezing dan het befte flaagt , en dit is het geen dat wij bh' onzen Lijder , ^ die geleegenbeid tot het voorftel van dit geval gegeeven heeft , ) in aanmerking neemen zullen, zoo dat wij hem . zoo men zegt, gaande en ftaande , zullen trachten te geneezen. Na dat de eerfte toevallen van pijn — zwelling — en ontfteeking, door gepaste middelen aan te wenden , als eerst degemeene, daarna de , door Campher Spiritus verfterkte Oxicraat, en wijders door meer verfterkende middelen, en de vereenigende Bandage, boven reeds befchreeven, ge weeken waaren , hebben we den Lijder op het been laaten ftaan , en door behulp van kruk. ken laaten gaan , hem belaften de om de knie niet te buigen — na verloop van eenige dagen befpeurde hij in den gang aanmerkelijke bceterfchap , zonder dat er merkelijke zwelling in het been , het zij onder of boven de breuk , konde befpeurd worden — Ten laatften hebbenwedc Empl:  C Hi ) Empl: de Ruflingi , die zeldzaam roos verwekt, zeer verwerkende is en voor beleedigde gewrichten allerdienftigst, op zeemleer geftreeken, aangewend — Deeze heeft aan de gebrookene ftukken , niet alleen de afwijking betwist, maar teevens het gewricht dermaaten verfterkt dat de Lijder roemde van dag tot dag beeterfchap in den gang te befpeuren, ja zoo, dat hij het Gasthuis , na verloop van weinige weeken dat hij daar geweest was, na een Compliment van dankzegging gemaakt te hebben , vaarwel zeide. 7de C: M: Werdt, weegens eene aanmerkevai. liike zwelling , wonde en kneuzing , en Echimofis omtrent het gewricht , aan den voet, in het Gasthuis, ter geneezing gebrachtdit toeval was hem , des nachts , in een heevigen ftorm, door eene zwaare fchok op een Schip toegebracht. Door een naauwkeurig onderzoek , is mij gebleeken dat er eene breuk van de binnen ehklaauw , vergezeld van de reeds gemelde toevallen, plaats had — dan, vermids de gebreeken aan de gewrichten niet gering te achten zijn , en van neetelige toevallen kunnen achtervolgd worden , zoo acht ik het niet ondienftig , om een kort vertoog van dit, of zoortgeüjk gebrek, en deszelfs gevolgen en geneezingswijze , op te gee-  ( 142 ) geeven , op dat jonge Heelkundigen hier van zouden kunnen gebruik maaken. De Kenmerken van dusdaanige breuk , zijn voornaamentlijk , gebrek in de beweeging , gewaarwording van kraaking , wanneer men het gewricht, met de eene hand omvat en met de andere den voet beweegd. De Gevolgen van deeze breuk , vergezeld van Contufie kunnen zijn , koorts — pijn — ontlteeking en verzweering enz: Dan, deeze toevallen moeten, dooreen oplettend Heelkundigen , zooveel moogelijk, voor. gekoomen worden - ruime aderlaatingen, fpoedig in het werkgefteld — verkoelende en zachtontlaltende , middelen , gepaste leevenswrjze , beftaande in eene fobere Diéét - dunne dranken , met vermijding van alle fpecerijeachtige , gerookte , gezoute en bezwaarlijk te verteerene fpijzen — diepe rust enz: zijn tot dat einde dienftig. Ge- Wijders de uitwendige hulpe ter Geneezing. neezing, moet beflaan , in de afgebrooken enklaauw op haare natuurlijke plaats, zoo hij van daar afgeweeken is, te herftellen ; zulks gefchied , door het been en den voet, uitge- itrekt te laaten houden , terwijl de Heelmeeiter met  C 143 ) met het vlakke der hand, de herftelling doet — de gelijkheid des deels , die hier op volgd , en die door de hand te voelen is , toont aan , dat de herftelling wel verricht is — door een gepast verband word , het herftelde deel , in zijne plaats gehouden — eene lange fmalle Compres , die op de wreeg van den voet kruist, en om de enklaauwen heen gaat, is hier toe dienftig; wijders eene gepaste omzwachteling , die zich van de teenen af, tot boven de kuit uitftrekt - Dit verband moet,, met de bekende Refoiventia, als de Oxicraat, die uit water en azijn, met inmenging van het zij Sal ammoniac , of gemeen zout , en een weinig Spir: Vin: Camphorat beftaat, doortrokken zijn - ook moet het zei ven , van tijd tot tijd , daar meede befproeid worden — Dit verband kan 3 , 4 , of meer daagen blijven zitten; doch , zoo het pijn of zwelling ten gevolge heeft, moet het veranderd en loffer aangelegd worden, en wanneer de eerfte toevallen geweeken zijn , moet men meer verfterkende middelen, als de Spir: Matricalis of- antparaliticus, onder het gemelde middel mengen — en , zoo dikmaals het verband vernieuwd word, moet de Heelmeefter , met zijne eene hand , het been boven de breuk omvatten , en met de andere hand , -den voet zacht beweegen , om dus eene zachte beweeging in het gewricht te maaken — wanneer deeze in het oog fcbijnende , geringe zaak , verzuimd , of vergeeten word, is er , na  C 144 ; na de geneezing, dikwijls eene groote ftramheid, of Anchijlofis , in het gewricht over gebleeven, die zoms meer moeite , tijd , en middelen ter geneezing , vorderd , dan het gebrek zelve : wanneer de geneezing gelukkig ilaagt, dat is: wanneer zich geene toevallen hebben opgedaan , dan kan de volkoomene geneezing, in 11 daagen bewerkt worden. Dit voorftel ter behandeling, heeft allezints aan het oogmerk beantwoord ; dewijl deeze Lijder, binnen den gezegden tijd , volkoomen geneezen zijnde , het Gasthui* verlaaten , en zich weederom op zijn Schip begeeven heeft. Gae • • • • N. N. Een zwaarlijvig vrouw-, val. perfoon, had zich , door het vallen van een' trap, eene breuk m de kleine pijp van het been, die van eene allerheevigfte Diftorfio, of verftuiking in het gewricht van den voet, was vergezeld , toegebracht , waarbij fpoedige opzwelling — heevige pijn enz: was bij gekoomen , en waarom dezelve , ter geneezing , in het Gasthuis was opgenoomen- Ver- De kleine pijp, Fibula van het been , kina- r J ' ring. doet niets van boven , ten opzichten van de geleeding der knie; maar van onderen fchietze, voorbij de geleeding van den voet , en verfterkt aldaar , allezints het gewricht, het  C 145 ) het voorbij fchietende gedeelte , dat word de buitenfte enklaauw genaamd — om te weeten of de kleine pijp , na eene mistreede — ftruikeling — zwaare val of flag — niet of al, gebrooken is , moet in geene aanmerking genoomen worden , dat dusdaanige Lijders , op het beleedigd deel kunnen ftaan , ja gaan ; want hier uit te willen befluiten , dat er geene breuke plaats hebbe , zoude verkeerd gehandeld zijn — de kleine pijp word , niet ten onrecht, als een fpalk voor de groote befchouwd , die wel helpt tot de geleeding, maar die het lichaam geenzints draagd , en hierom kunnen de Lijders , fchoon dezelve gebrooken is , gaan en ftaan — Maar de groote pijp gebrooken zijnde , zijn deeze vermoogens geheel weggenoomen — Dat Lijders , met eene breuk in de kleine pijp gaan en ftaan kunnen , zal dit voorbeeld genoegzaam beveiligen — waar- „ Eenige jaaren geleeden , werd ik geming. „ roepen bij zeekeren zwaarlijvigen man , „ die op de Leuvehaaven had gevallen, bij „ geleegenheid dat de ftraaten zeer glad waa„ ren — hij had zoodaanig gevallen , dat de „ voet, binnenwaards , onder het lichaam ge„ raakt waare , en dat hij omtrend een hand„ breed boven de buiten enklaauw , en de pijp „ had hooren kraaken — met moeite had j, men hem opgeholpen , en was toen, fchoon K ,j met  ( 146 ) j, met moeite en pijn , naar de kipftraat gegaan „ daar hij woonde — Het been was bij miine j? komst , reeds merkelijk gezwollen en pijn„ lijk ter plaatze der breuke — Ik beproefde 5, op eene zeer omzichtige wijze te onderzoe5, ken , of er, ter plaatze daar de Lijder de knap „ gehoord en gevoeld had , eene breuk waare, -, en terftond werd ik van het aanweezen der„ zelve verzeekerd" — Ken- Om zich van het aanweezen van eene merken, breuk in de kleine pijp , die tusfchen de fineren geleegen is , te verzeekeren , moet men het been met de eene hand , onder de knie vatten , en met de andere hand den voet — Men beweegt en draaid dan, gelijktijdig - op- en neer - buiten-en binnen waards , wanneer men doorgaans eene kraaking, Crepitatio, inde hand die het been houd , zal gewaar worden. WiTDKRS.kan.men hier bij, ah? een teeken der breuke befchouwen , wanneer de voet zoodaanig binnenwaards is hellende , dat de Lijder naauwüjks het vermoogen heeft om dezelve rechtuit te kunnen fteeken ; immers niet omze dus , lang in dien ftaat te kunnen houden. De Geneezing van dusdaanige breuk , wanneer er geene merkelijke zwelling , pijn , of ontlteeking , meede vergezeld is, flaagd doorgaans zeer fpoedig, vermids de gebrookene eindens  ( 147 ) dens, zeldzaam ver van den anderen verwijderd zijn , cn dus gefchied de verééniging gcmaklijk. De groote pijp verftrekt bier voor de befte fpalk aan de binnenzijde — en aan de buitenzijde is een Compres , met eene bordpapieren fpalk , en eene eenvouwige omzwachteling, voldoende om de geneezing te bewerken , wordende het verband nu en dan , eerst met Oxicraat en daarna met brandewijn befproeid , cn de noodige rust en gemaklijke ligging aan het beleedigde deel gegeeven, wanneer het zelden mist mislukt, of de geneezing is, in eenentwintig daagen volkoomen geflaagd. Dan, veeltijds gaat er met dusdaanige breuk , vooral zoo dezelve laag , dat is , even boven denenklauw, is voorgevallen , eene Diaftafis, of verwijdering van de hoofden der beenders , ofwel eene verdraaijing of verftuiking van den voet , gepaard, zoo als wij bij de Lijderes, die her onderwerp van dit vertoog is, duidelijk waarneemen , en aan uwen aandacht vertoonen zullen Deeze vergezellende gebreeken kunnen , van aanmerkelijke toevallen achtervolgd worden - uit het maakzel van het deel, dat uit eene te zaamenftelling van veele beenders, peefen en banden, die uit hunne natuurlijke plaatslijke gefteldheid gerukt, immers zeer geforceerd zijn , kan men ligt op. maaken , dat er op dusdaanige beleediging ^ aan. merkelijke toevallen kunnen volgen. Bij voorin 2 beeld  C 148 ) beeld heevige zwelling — pijn — ontlteeking met al derzelver gevolgen — verzaameling van Lidvocht — wangeftalte — teegennatuurlijke dikte in het gewricht — ftijfheid , en veeltijds eene langaanhoudendc zwakheid ; ja , wanneer de verftuiking , door een heevig geweid is aangebracht , dan kan men dusdaanige onheilen voorfpellen , en men doet voorzichtig om in dusdaanige gevallen , geene fpoedige geneezing te belooven ; want uitgerekte peezen en banden , buiten de gemelde toevallen , vorderen veel tijd ter geneezing , dat is om hunne verloore veerkracht weederom te erlangen — £n de uitgeftorte en opgehoopte lidvochten verdikken — pakken te zaam of veréénigen zich, zomwijlen met de peezen , en betwiften aan dezelve hunne natuurlijke werkzaamheden , en brengen dus eene volkoomené of onvolkoomene Anchijlofis, zoo als ik reeds gemeld heb, hervoord — En , zoo wanneer het Lidvocht , door het ftilftaan , reeds fcherp geworden is , en de naabuurige deelen , heeft aangegreepen , en zich eindelijk eenen weg naar buiten baand , dan worden hier ter plaatze , verzieringen van een allerflechts zoort gevormd , die zelfs z mwijlen met Curies, of bederving aan de hoofden der beenders, achtervolgd worden , en die dan zeldzaam te geneezen zijn , zoo als de bevinding meenigvuldigmaalen , heeft geleerd en beveiligd.  C 149 ) ' De fpoedige Amputatie van dusdaanig lid , is zomtijds het zeekerst middel ter behouding des Lijders — Dan het is de plicht des Heelmeesters , om te trachten in dusdaanige! gewichtige gebreeken , de gemelde onheilen voor te koomen , en zoo zij er , bij zijne komst reeds eenigermaaten teegenwoordig zijn , dezelve , zoo het doenlijk is . fpoedig te doen verminderen — Tot dat heilzaam einde is de raad van den uitfteekenden Heelkundigen , den grooten Petit , om dusdaanig verftuikt lid , terftond en bij herhaaling , in een emmer met koud water gevuld, te fteeken ; dit eenvouwig voortreflijk middel, kan te recht, als een voorkoomend , en teevens als een krachtig , refolveerend middel , befchouwd worden ; trouwens , de ondervinding heeft dit gezegde duizendmaalcn beveiligd — wijders zijn de aderlaatingen om de pijn — koorts • en ontlteeking , zoo die reeds teegenwoordig zijn mogten , weg te neemen , zeer dienftig ; vooral wanneerze fpoedig in het werk worden gefteld — Uitwendig moeten de bekende en te vooren reeds aangepreezene refolveerende middelen , als de gemeene Oxicraat- en die welke door de Sal ammon Éf Campher is verfterkt aangewend worden. De Balf: Opotel §im aq: Camomill §x gefolvecrd , is een fchoon refolvens. Het Aq: Vulnerarium van Thede dat uit Sp: Vin: retlijicat: 01: Vitrioli Sacharum en Aq: Acetofa vervaardigd word , word tot hec K 3 ge-  gezegde einde , om de onheilen , bij Diftortiones & Contufiones veeltijds koomende, voor te koomen , op het krachtigfte aangepreezen en is in dusdaanige gevallen , als een fterk Ahfolbens # Corroborans te befchouwen — Blijft 'er , na de geneezing eene zwakheid in het gewricht over , deeze moet men , door verfterkende middelen', als de Spir; Vin: reUificat 6? Spir: Matricalis , Ros. marinusenz: overwinnen, de Aromatique wrijvingen van den rook vanMaftich, Oliban:[em: in wolle lappen opgevangen, voldoen veeltijds aan het gewenschte oogmerk ter verfterking — de overgeblevene ftramheid word, door het fmeeren met verzachtende zalven , als het Ung: Mandatum & Populi enz: verbeeterd — doch zij word allerbest door deAkenfche dambaden geneezen : voor de gcenen die zulks vergelden kunnen , zjjnzê zeer aan te prijzen. De Lijdercs betreffende , waar over wij deeze korte , doch zoo ik meen , zaakelijke leczing gehouden hebben , is, volgens de voorgeftelde Methodus Curandi, of geneeswijze, van baaré verdubbelde gebreeken , naamemiijk , de breuk in de kleine pijp , en de heevige Coqfufus cn verftuiking , zoo volkoomen geneezen , datze het Gasthuis fpoedig heeft kunnen verlaaten. g N. N. Een zwaarlijvig , reeds bejaard val. vrouwsperfoon, had door eenen val van een-  ( i5i ; eenen hoogen trap , bij aftuimeling , zich , in de linker Schouder aanmerkelijk bezeerd : ook had het gewricht van den Elleboog, jaden gantfchen arm , door deeze geweldige fmak , dermaai en geleeden , datze geen het minde vermoogen had, om dcnzelven eenigermaaten te kunnen beweegen - heevige zwelling - pijn en koorts, waaren de gevolgen , of toevallen , die zich fpoedig hadden geopenbaard. — Weegens de teegennatuurlijke gefteldheid , die men in het gewricht van de Schouder befpeurde , dacht men , dat er bij de zwaare kneuzing , zich over den geheelen arm uitftrekkende , teevens eene ontwrichting in het gewricht van de Schouder , plaats hadde. Deeze Lijdcres werd , in het Gasthuis , ter herftelling en geneezing gebracht. Door een naauwkeurig onderzoek , vond ik , dat er geene ontwrichting in de geleeding van de Schouder plaats hadde ; maar dat , bij dc aanmerkelijke kneuzing, teevens eene breuk van het raavenbeksuitfteckzel van het fchouderblad , Accrmnium genaamd , teegenswoordig waare : want buiten de algemeene kenmerken der breuken in de beenders, befpeurde ik dit bijzondere, dat het afgebrooken ftuk , met den arm teevens , waare neergezakt, en door de vergelijking van deeze Schouder , met de andere en K 4. voor-  ( 152 ) vooral door het betalten en dc gehoorde kraa Icing, werd ik ten klaarflen van de aanweezenheid der breuke overreed. Jpe°r" EENE eenvouwiêe breuk , dat is eene üug. zoodaanige , daar het gezegde been , alleenlijk gebrooken is , laat zich gemaklijk geneezen ; maar wanneer het gewricht teevens heevig gekneust is , en er eene uitltorting van bloed , in de nabuurfchap plaats heeft — als cr heevige pijn -— koorts en benaauwde ademhaaling bij komt, dan kan dezelve van zeer kwaad gevolg zijn. Jet- O p de volgende wijze word de herltellü>g. ling het belle verricht : door het opvoeren van den arm , word door het hoofd van het opperarmbeen het afgebrooken Accnmium naar zijne natuurlijke plaats , dat is , op. waards , teegen het Schouderblad aangevoerd. En , op dat het niet weederom afzakken , maar op de herllelde natuurlijke plaats , blijven zoude , vuld men het hol van den Oxel, met kusfentjes of ComprsJJln op — hier over heen, eene lange fmalle Compres , die op de breuk en over de Schouder kruist - en zulks word , door eene gepaste omzwachteling , die de Sptca ge•naamd word, onderfteund — wijders word den arm door een fcbjerp , of fervet, wel opgefchort, teegens het hchaam opgehouden, en voor  C • 153 ) voor het neerzakken befchermd — Door aderlaaten en het voorfchrijven van eene foobere leevenswijze , en verdunnende en de zachte uitwaasfeming , bevorderende middelen , komt men de pijn en koorts voor , en dezelve reeds daarzijnde , wordenze 'er door verminderd — uitwendig wend men , zachte refolveerende middelen , aan, om de Contufie en Echimofis te doen verminderen — de bekende Oxicraat met bijvoeging van de Sal: ammoniac en Spir: Vin: Cam.phorati enz: is tot dat einde allezints dienftig —i midsgaaders die middelen , die ter geneezing der Contufie en Difiorfie, in het agfte geval vermeld zijn. Wijders word de geneezing door verfterkende middelen en gepaste , verbanden voltooid — Indien de Spieren, na heevige Contufie , min of meer verlamd blijven , is eene wrijving met de Spir: Antparalit: met de Tinct Cantarides vermengd, een zeer voortreffelijk middel zoo als wij in deeze Lijderes- en in meer anderen hebben ondervonden — Eene verftramming in de beweeging , geneest door het ftrijken met het C7,'2g: Popul enz: en gepaste beweegingen. io.ie W. S. Was als Scheepstimmerman op val. 's Lands Werf, in de heevigfte koude werkende, en had hier door het ongeluk, dat hem de toppen zijner vingeren van de rechterhand , daar hij , met bloote handen , zwaare houten van onder de fnceuw ophaalde , geheel K 5 be-  C 154 ) bevroozen , zoo dat hij fpoedig zijn werk moest laaten Iteeken — Hij nam terftond zijn toevlucht tot zeekeren Heelmeeftcr , die oordeelde , dat de toppen der vingers , geheel Jeevenloos waaren , en dat de befte, of de fpoedigfte, geneezing zoude zijn, om de doode toppen van de vingeren , door eene tang af te knijpen De Lijder hier door afgefchrikt , kwam mij raad pleegen - Ik raade hem aan, om zich naar het Gasthuis te begeeven , en dat hij daarzijnde , ik dan alle poogingen ter geneezing zoude aanwenden , en geenzints terftond de doode , of ongevoelige toppen der vingeren , afknijpen — hij volgde mijnen raad en den volgenden dag mijn' post in het Gasthuis waarneemende , bood hij zich aan , om , volgens mijne belofte geholpen te worden — Dan , alvoorens ik opgecve, hoe wij met deezen Lijder ter fpoedige geneezing gehandeld hebben , acht ik het niet ondienftig , vermids wij , nog in de ftrengfte koude verkeeren , om in het algemeen , noopens de uitwerking der koude , op het menfchelijke lichaam , kortelijk iets te zeggen tot onderwijs en leering van jonge Heelkundigen ; doch zoo kort en zaakelijk , als tot verftand daarvan vereischt word. Denkwij- De gedachten der Natuurkundigen ze omtrent ö de Koude, verfchillen , In het gevoelen waarin cigentlijk de koude beftaat - Zommi-  C 155 ) gen zijn van oordeel, dat de koude , alleen een gemis van warmte zij — Anderen Itellen , dat buiten het gemis van warmte, de koude, vooral de vorst, nog iets bijzonders in zich bevatte : naam en tl ijk, dat er in de lucht, Spiculce, als puntjes haakjes - criltalletjes - of zoortgelijkemaak. zelen , omzwerven , die onze lichaamen , derwijze aandoen , datze aan het zeiven, een aller onaangenaamst gevoel veroorzaaken — Dan, wij laaten de beflisfing van deeze denkwijze over de koude , den natuurkenners over - onzen post vorderd geenzints , daar over te handelen. Ons oogmerk is alleen , om met weinige woorden aan te wijzen , welke uitwerkingen de koude op onze lichaamen hebbe , en hoe dezeU ve, als toevallen of gebreeken befchouwd zijnde, kunnen voorgekoomen of geneezen worden. rkwer- In een geringen graad werktze , als Km:; der Koude, een prikkelend middel , waar door de veerkracht der vaten word opgewekt, en bij gevolge, den omloop der vochten, vcrfneld , en hier door eene vcrflerking en verwarming , in de lichaamen veroorzaakt ; maar in een vermeerderden graad , veroorzaakt de prikkeling der koude , fpanningen , ja , zomwijlen kramptrekkende beweegingen , bij voorbeeld , in de onderkaak , dat men dan klappertanden noemd -. wijders benaauwdheid en kortamigheid  ( 156 ) op de borst, ftijfheid door hetgantfche lichaam, even als of het zei ven, door een Tetanus, hondsiramp , waare aangegreepen. In den hoogften graad der koud® , worden de vafte deelen des lichaams, ftijf, en de vochten, onbeweegbaar en koud , als ijs — de koude grijpt eerst de uitwendige deelen des lichaams aan , en verwekt haaftig pijn , en ontlteeking m dezelve — en bij voortduuring, en heeviger werking, word de huid bleek en ongevoelig — dan worden deeze menfchen , door eene ongewoone dofheid — benaauwdheid — en overgroote geneigtheid tot llaapen , een voorbode van een naakend gevaar , aangegreepen — En wanneer deeze teegennatuurlijken flaap niet met kracht teegenltand word gebooden , is er een haaftigen dood te vreezen — uit deeze werk, zaamheid der koude , en de daar door veroorzaakte toevallen , kan een opmerkende licht opmaaken , dat er , de uitwendige vaten des lichaams, door de koude tezaamgetrokken en toegeperst zijnde , een vermeerderden invloed van vochten naar de inwendige deelen , moet plaatshebben , en wel voornaamentlijk van de inwendige deelen van het hoofd , alwaarze den minften teegenltand , om datze door de uitwendige koude niet kunnen aangedaan worden , ontmoeten — hier door is het , dat die geenen , die door ftrengc vorst fterven , door eene beroerte in  ( 157 ) in het herzengeftel huisveftende , worden aangegreepen — dan de long brengt ook het zijne daar toe te weeg , vermids de beweeging van het bloed , door de koude , die hier daadelijk op werkt , in zijnen omloop merkelijk word verhinderd , en dus tot eene Suffocatio, verdikking , en den dood geleegenheid geeft. Menschen , die zich in de allerftrengfte koude , in de lucht begeeven, moeten zich van de Hechte gewoonte onthouden , dat is , van veel geestrijke dranken te drinken, vermids den omloop des bloeds in de inwendige deelen , hier door te fterk word voordgezet — wijders moetenze zich , in eene ftandvaftige beweeging houden , niet gaan zitten , veel minder liggen : want dan zullen deeze Lijders, in plaats van te ruften , zoo als zij zich verbeelden , in de gezegde beroerte , of verftikking , die doodelijk is , vervallen. I n een bevroozen deel , treft men eene onbuigzaamheid in de vafte deelen aan , en eene verdikking in de vloeiftoffen , en daar door word eene verhinderde beweeging derzeive te weeg gebracht — Indien deeze twee hoofdgebreeken kunnen weggenoomen worden, dan is de geneezing niet ver te zoeken — Dan , is zulks moogelijk ? — zoo lang ais er in de herzenen , en in de groote vaten van het hart, een-  ( I5S ) eenigermaaten werkzaamheid is overgebleeven , kan zulks voor möogeftjk gefield worden ,' en hier om is het de plicht van alle Genees- en Heelkundigen , om de tot hier toe bekende middelen, met allen ijver ter toetzê te flellen , vermids hij van buiten niet weeten kan , immers met geene volkoomene zeekerheid , hoe dat het inwendig gefield is. — Dan , of het moogelijk zij, om menfchen , die, zoo als men zegt, 3,4,5, of meer daagen bevroozen zijn geweest, weederom te onc dooien , en te doen herleeven , daaromtrent heb ik geene ondervinding. — Men verhaald dat menfchen , die dood fcheenen , na verloop van 2 a 3 daagen , op de voorfchreevcne wijze behandeld, teekenen van eenig leeven gegeeven hebben ; en toen wijders , door fterk prikkelende niesmiddelen , inblaazing van verfche lucht enz: volkoomen zijn te recht gebracht: Dan ', hoe zal een bevroozen lichaam , of deel van hetzelve, best ontdooit worden ? zulks' moet trapswijze en met de allergrootfte omzichtigheid verricht worden : want , wanneer één, door koude overrompeld lichaam , eensklaps in de warmte gebracht word , zoo als meermaalen, door onweetenheid gefchied is, dan loopt men gevaar , dat het door de heevigfte ontfteekingen , en al derzelver gevolgen , heevige pijn , klop-  C 159 ) kloppingen, paarswording, aanhoudende koorts enz: zal aangegreepen worden , om dat de beleedigdigde deelen , een te Herken vernieuwden invloed, hebben ondergaan , in een woord, al te fpoedige verwarming van een bevroozen lichaam , of bijzonder deel , neemt alle hoopè van eene gunftige geneezing weg. Een geringen graad van koude, verwekt Jeukte en knobbels , maar een vermeerderde*], veroorzaakt ontlteeking en verzweering , uitltorting van vocht onder de opperhuid , zomwijlen in den vetrok , en aan de toppen der vingeren, veeltijds de Fijt — Is de long door koude fterk aangedaan , ontftaat er hoest en benaauwdheid, en zomtijds bloedfpoegingen. Ge- Om een bijzonder bevroozen deel, met zing. goed gevolg te ontdooien , moet het zelve met koud water gewasfen , of nog beeter , zooze er is , met fneeuw gewreeven worden, toe zoo lang , dat er gevoel en leeverl in befpeurd word - waarna het dan , met geestrijk ke middelen , als de Spiritus Vini - cüm CampherSpir: Lavenbulcs, Rosmarina, AntparaLiticce, Mairicalis enz: om de beginnende leevenskracht verder op te wekken , moet gewreeven worden — Wijders moeren deeze Lijders, zachte uitwaaze^ ming bevorderende , middelen , als de aftrekzeis van de vlier en Caruillebloemen, toegediend  ( ï6o ) diend worden — zij moeten in een koud vertrek , dat is , daar geen vuur is , dus behandeld - en in een koud bed gelegd worden hebbenze dan het geluk , om in eene zachte uitwaazeming te geraaken , dan verdwijnen zomwijlen alle de te vreezene gevolgen, fpoedig, en zij bekoomen als een nieuw leeven — Dan , wanneer deeze geneezingswijze te laat word ondernoomen , dat is , als cr de teekenen van verderving reeds zijn , dan moet dusdaanige bevriezing , als een verdorven deel behandeld worden. De gemeende gevolgen der koude , in deeze en andere noordwaards geleegene Landen , zijn , de zoogenaamde winterhanden en wintervoeten , die veeltijds zeer ladig , en geduurende den wintertijd bezwaarlijk te geneezen zijn — Deeze gebreeken zijn dermaaten algemeen bekend , datze geene uitvoerige befchrijving vorderen — De afwisfeling van hitte en koude — vooral bij kinderen , en teere vrouwtjes, geeft geleegenheid om de gezegde gebreeken hervoord te brengen — die zweetende voeten hebben , krijgen ligt winterhielen — Misfchien heeft er , bij zommige menfchen , eene bijzonzondere (Dispafitio) gedeldheid , in de vochten plaats , die tot de gezegde gebreeken aanleiding geeft. Wan-  C 161 ) Wanneer er bijzondere fcherptens, of kwaade gefteldheden , in de lichaamen plaats hebben , dun ontftaan er , zomwijlen , uit de winterhanden , of voeten , zeer hardnekkige verzweeringen — die foms van eenen zeer langen duur zijn. .Lijders , door de Lues befmet , zijn aan dusdaanige gebreeken zeer onderheevig , en dezelve geneezen niet, dan na dat de befmetting , door gepaste middelen , geheel is uitgeroeid. i Door zich aitijd met koud water te wasfehen , zich niet te zeer warm te houden , alle broeiende zaaken te vermijden , kan men de winterhanden en voeten best voorkoomen. Dan, vermids men weinig moeite doed om dezelve voor te koomen, zijnze vrij algemeen, vooral bij teederc kinderen. Ter uitwendige geneezing derzelve , zijn de loodmiddelen , met verzachtende gepaard, als het Ung: Nutrit', het Ung: Album: Camphorat met het Ung: Althce vermengd , als de befte te befchouwen , en wil men dezelve meer kracht, ter verfterking en geneezing, bij •zetten, dan mengd men in dezelven eene zeekere hoeveelheid Spir: Vin: Camphor, of Spir: Matrkalis —■ door het draagen van fokjes van gewast linnen , ook van zeemleer , word de koude op nieuw afgeweerd. Indien de bevriezing van aanbelang is, dan word er, ter voorkoo. L ming  C 162 ) ming van onheilen , onder de geneezing , eene gepaste leevenswijze gevorderd ; ook moet het deel eenigen tijd in rust gehouden worden; want, die met zoortgelijke gebreeken , geftaadig in beweeging zijn , die geneezen zeldzaam voor het eindigen van den winter. DrT korte vertoog, zij genoeg , om een denkbeeld te hebben , hoe men de gebreeken , het menfchelijk lichaam door ftrenge koude toe. gebracht, moet geneezen. Betreffende nu , den Lijder , in het hoofd van dit vertoog gemeld, bij hem maakte ik terftond eene Indicatie, om het verftorvenen, door etterverwekkende middelen en zeldzaam te verbinden , het doode van het leevende te doen affcheiden , tot dat einde heb ik , de toppen deivingeren , door vet gefineerde Emplaftra ex Gummata, belegd: en, deezegeneezingswijze, heeft volkoomen aan het oogmerk beantwoord : want het verftorven is hier door , zeer fpoedig van het ondergeleegen leevende , afgefcheiden , en de geneezing is , door Balfamica , wijders zoo gelukkig geflaagd , dat de Lijder geene verhindering , om zijn werk weederom te verrichten , heeft overgehouden Bij het heenengaan , be. tuigde de Lijder , weegens de fpoedige geneezing , zijne dankbaarheid , en zeide dat hij zijne vingers, aan dien Heelmeefter zoude laaten zien,  zien , die hem dezelve, door eene tang had wil. len afknijpen. i'de A. M. S. Een zeer fterk, gezond vrouws val perloón , ruirn30jaaren oud zijnde, werd, weegens eene Fractuur in de Fibula , vergezeld van eene zeer heevige kneuzing en Diflor. fis , in de geleeding van den voet , in het Gasthuis , ter geneezing opgenoomen — Door eene gepaste behandeling , zoo als in het agtfte en neegende geval gemeld , en dus niet noodig is , weederom op te geevett, werd deeze Lijderes , van de gezegde gebreeken , fpoedig geneezen — Maar zij laboreerde nog aan een bijzonder gebrek , en dat reeds lang geduurd had , en waar teegens veele middelen , zoo uitals inwendig , ter geneezing, doch te vergeefsch waaren toegediend. Dit gebrek beftond , in eene aanmerkelijke opzwelling en verharding der linker Glandula Parotis , hebbende de groote , van een kindervuist ; z'rj , was onbeweegbaar vastzittende aan de naabuurige deelen , en dus was dezelve , als een allergewichtigst gebrek te befchouwtn Haar ernftig verzoek was , om ook van het zelve geneezen te moogen worden - Ik beloofde haar, alle poogingen ter geneezing te zullen aanwenden; maar van den gelukkigen uitflag L Sf [ion,  ( l beweeging en befproeijing in het zelve plaats heeft , dan is het niet hoopeloos, om dusdaa. nige vers ingepakteftof, door gepaste middelen, weederom in bewceging te brengen ; meermaalen heb ik door deeze behandeling eene gunftige M Re-  ( i?8 ) Refo/u'ie te weeg gebracht: vooral is dezelve te wachten, wanneer eerstbeginnende Schirrhi, in gezonde lichaamen voorkoomen — Dan, wanneer de Refohctie, naar de toediening van gepaste middelen niet luifterd, moet men zonder draalen middelen aanwenden , die de ettermaaking met kracht kunnen bevorderen, en zoo zulks, zonder gevaar gefchieden kan , moet het gezwel geflooten gehouden worden , tot dat het zich geheel ter verettering gezet heeft - Langs deezen weg zijn veele Lijders van verharde gezwellen geneezen — Dan, niemand beroeme zich, dat hij waare Schirrhi, waar uit de Kanker gebooren word , aldus geneezen hebbe : want eene waare Schirrhi is voor geen middelen vatbaar , dan alleen om dezelve te tergen. De mid- De middelen die men ter Refolutie, D' of verdeeling , van eene nog niet volkoomene Schirrhus aanwend , moeten vooral g.eene verettering , in dezelve te weeg brengen — derhal ven zijn verzachtende, zuure ftoovingen — dampen — baden — rookingen , met oordeel aangewend , allezints dienftig bevonden: Bij Voorbeeld de Flor: Samlmci — de Melilot Ccamomilla, met azijn en water, of rijnfche wijn getrokken , en de damp 'er van teegens de Schirrhus aangebracht, of linnen lappen in dit aftrekzel nat gemaakt, en dus als een ftooving warm aangelegd, ook kan het Schirr. heu-  C 179 ) heufe deel 'er raeede gewreeven worden — ontbindende zouten, als de Sal: Ammoniac — Salpeter enz: kunnen , in de gezegde ftooving , gefmolten worden — en vooral is de Sapo hifpanica, in gemelde ftooving gemengd, dienftig: de Sulpherbaden , die te Aaken gevonden worden , zijn veelmaalen, om Schirrhi te refolveeren, van de fchoonfte uitwerking gevonden; om datze eene ontbindende kracht bezitten , en op het krachtigfte de bederving teegenltand bieden — De azijn, op een heetgeroaakten fteen, en de damp teegens dezelve aangevoert, heb ik meermaalen, roet de fchoonfte uitwerking, ter Refolutie toegediend — De Mercurialia , werden niet ten onrecht , als zeer krachtige middelen ter Refolutie. der Schirrhi, aangepreezen — De Empl: de Rc~ nis cum: Mcrcuris, die, behalven de Mercurius, uit zeer ontbindende middelen beflaa- , is meermaalen met het fchoonfte gevolg, in verfche, of nog niet volmaakte, Schirrhi, ter verdwijning derzelven aangewend! Maar in de verouderde, of reeds volmaakte, is dezelve meermaalen van de nechtfte uitwerking bevonden ; om dat door haare werkzaamheid, de fiaapende wolf is wakker gemaakt geworden : vooral is zulks te vreezen , wanneer de gezegde plaafter de roos verwekt —« wijders verdiend opgemerkt, dat de Mercurialia, hetzij uit of inwendig toegediend, geene Saiivaiie te weeg brenge: want hier door zal men geene Refolutie van het gebrek, maar veel eer eene beM 2 der-  ( ï8o ) derving in de vochten, en verbreeking ïn de vaten der klieren , te weeg brengen : want de Mercurialia zuilen wel teegens de verftoppingen , maar geenzints door dezelve heen werken — de Mercurialia met de Campher gepaard , en onder fmeerzels gemengd , heb ik meermaalen van de uitmuntende uitwerking, vooral op verharde ballen geftreeken wordende , bevonden te zijn. De Rooking van de Cinaber fatïit, heb ik meer. maaien van de fchoonfte uitwerking ter Refumie bevonden. Bij Voorbeeld: R: Cinaber ji Maftich Benfoin a gr. v. Gum: tragacant gi M. Hier van worden met water, twee koekjes gemaakt , waar van 'er één op een kool vuur gelegt word , en het deel boven den rook gehouden, en zulks moet tweemaal daags herhaald worden; dan men geeve naauwkeurig acht dat er geene Salivatie door veroorzaakt worde En wanneer dit doordringend middel ter Refolutie aan het oogmerk niet beantwoord , dan moet men de inwendige middelen beproeven, en de Geneesheer en Heelmeefter te zaam hunne konst en vermoogens te werk ftellen , om des Lijders heil te bewerken -— De bekende Decotta E mollü entia  C 181 ) entia & Refohentia, die het vermoogenbezitten, om de taaiheid van het bloed te verdunnen, en te verbeeteren , zijn meermaalen van de fchoonfte uitwerking bevonden — De Deutla 6? ExtraÜa Grammis Taraxicum, worden door den alom vermaarden Geneesheer, Zimmerman , tot dat oog. merk, dat is om de verftopte vaaten los te maaken , zeer geroemd en aangepreezen — immers hebbenze een zeer ontbindend vermoogen — Een ander Decu&i: ook tot dat oogmerk dienende , word dus vervaardigd: R: Rad: Barden §iv Fol: Althte Mal va; a M ij ConfifTae, Coq; ad Colatur ft ij om alle drie uuren 3 once in te neemen. Verkiest men een meer werkzaam Decotl, zulks kan uit de zuiverende , en oplolfende houtdranken, vervaardigd worden — Het Pokhout — dc Saflaferas — cn de Salfaparil, zijn hier toe zeer dienftig. Bij Voorbeeld: R: Rafur Lign Guaj: — — Saffafras a §ii Rad: Salsparil 2ji — Liquirit §15 M: F: Species pro Decoéï: Bot: i M 3, Hier  C 182 ) Fier van moet alle drie uuren , dat is viermaal daags een chocolaadekop vol, van gedronken worden. De vermaarde van Swieten, in zijne Commentaria op den grooten Boerhaven, prijst als een der befte middelen ten inwendigen gebruike, om een Schirrhus te refolveeren, aan, de Acitum Fini, die door een loog zout is zoet gemaakt , waar vanmen, bij opklimming in de doozis, den Lijders eemgemaalen daags , eene zeekere hoeveelheid, naar de gefteldheid derzelve, toediend — Dan ik zonde verkiezen , om het gemelde zout in rijnfche wijn te ontbinden , en alzoo heb ik het zelve , met het fchoonfte gevolg toegediend. Bij Voorbeeld : R: Sal: abfint 5Ü Vinum Renanum tbi M Viermaal daags twee leepels vol. w-w- „Eene ongehuwde Jufvrouw binnen miDg. „ deeze Stad , had door drukking van „ eene te vastklemmende bandage , ter ,, oorzaake van eene Frattuur in het fleutelbeen, „ onderfcheideneScW» in haaren zeer fchoonen „ rechterboezem, die vrij groot was gekreegen„ te vergeefsch hadze lang plaafters op denzelven „ gedraagen — Door het gebruik van de gezeg- » de  ( 183 ) „ de Vinum Medicatum inwendig , en de voor, gemelde zuure dampen uitwendig , met de rook van de Cinaber tusl'chenbeide toegediend, ,, zijn de Schirrhi deezer Dame gerefolveerd , „ uitgezonderd een, die de grootfte cn de hard„ fte was , en midden in de borst was gelee„ gen - Deeze was een volmaakte Schirrhus, „ dat is zoo eenen, wanneer hij uit het lichaam „ genoomen en doorfneeden word , men dan 3, geene vaten van vochten onderkennen kan „ op deeze doen de uit. of- inwendigen, niets 5, goeds — En hier om nam ik dezelve , noch „ los in den boezem leggende , door de opera„ tie , met het fchoonfte gevolg weg: zijnde „ van geene recidives , maar van eene volmaakte „ geneezing achtervolgd geworden. Zoo lang een knoestgezwel nog in geen volmaakten ftaat gekoomen is , kan het zelve door Refolutie of Suppuratie geneezen worden — De Refolutie is gemeener dan de Suppuratle _ Echter gebeurdze , en is dan van een goed gevolg. — „ Eene oude vrijfter , bijna feeventig jaaren „ oud, had lang eene hardigheid in haar eene „ borst befpeurd, en deeze pijnlijk geworden. „ zijnde , fchreef men haar eene DecoSt: iSm„ moliens voor — en uitwendig wende men verzachtende en etterverwekkende middelen , aan : het gezwel brak van zei ven door, M 4 35 daC  ( i84 ) „ dat altijd van de befte geneezing word achter„ volgd, en zoo was het ook hier , zijnde zij , raseh en volkoomen geneezen: „ Eene andere vrouw, omtrent ruim veer„ tig jaaren oud, had eenen geruimen tijd, „ onderfcheiden Schirrhi in haar borst gedraa>, pen: men had haar fterk aangeraaden om de „ borst af te zetten, dan, hier voor bevreest „ zijnde , geraaktezc in mijne handen. Door „ /hanteerde en fterk matureerende middelen, bracht „ ik eene trapswijze verettermg in dezelve, zoo „ dat de eene Schirrhus voor, en de andere na, „ uit zich zelve doorbrak, en zij eindelijk „ volkoomen genas, zonder ooit recidive ge- '.'aar te worden." In de Geneezing der knoestgezwellen verdiend wijders opgemerkt , dat er eene gepaste leevenswijze diend gehouden te worden - de fpijze moeten zacht - niet te veel en ligt verteerende zijn - cn de dranken dun , en niet verhittende, in een woord, fpijs en drank moeten van dien aart zijn , datze niet fpoedi? ter verrotting overgaan - Wijders moeten de° Lijders zich zorgvuldig voor gemoeds aandoeningen wachten. Wanneer een knoestgezwel volkoom™ gerefolveerd is , moeien de vaten van de klier, om geene recitiva te krijgen , verfterkt worden J! Een  C 185 ) Een af:rekzel van verwerkende kruiden met wijn 1 kan hier toe dienftig zijn — ook de wrij. vingen met den Baif:opotelt.och, Spir: matricalis—• Rosmarinus — Lavendel, Antparalit, &c. Dan wanneer alle uit- en inwendige middelen ter geneezing vruchteloos beproeft zijn , en het gebrek onder de toediening verërgerd, dan moet men van dezclven afzien; want met deeze hardnekkig te willen voordzetten , zoude niet alleen ontfteeking in de huid veroirzaaken; maar den flaapenden wolf'er door wakker gemaakt worden. — In een woord , men zal dus doende , het knoestgezwel in een' Kanker doen veranderen. Wat ftaat een Heelkundigen dan te doen? Zal hij de Lijders of Lijderesfen, die wel het meest aan dit gebrek onderheevig zijn, van de hand wijzen, en zeggen: ik kan u niet helpen? Niet alzoo, mijne Konstgenooten — hier geld de Les van den Vader der Genees en Heelkunde Hippocrales, die heeft gezegd, dat de middelen niet geneezen, dat geneest het ftaal, dan om het ftaal met een gewenscht gevolg te beezigen, moet 'er op onderfcheidene zaaken naauwkeurig gelet worden. 1. De Perfoon die eene Operatie moet ondergaan, moet, buiten het gebrek, eene vrij gezonde gefteldheid hebben; heeft hij die niet, dan is 'er weinig verwachting van eene gelukkige ge- M 5 neezin<7.  C 1*5 ) neezing. Want in plaats van goeden etter die de Balfem in eene wonde is , zal men dunne fcherpe ftof zien uitvloeien, die de wond, in plaats van te geneezen, in eene Hinkende zweer zal doen verkeeren. 2. Moet de oirzaak wel gaade gellaagen worden: want, zoo het gebrek, uit eene eigenaartige kwaade gefteldheid — uit overerving enz. gebooren is, dan is 'er weinig hoop, dat de wegneeming van een Scirrhm, van eene gelukkige geneezing zal agtervolgd worden. 3. Moet men in aanmerking neemen , of het gebrek, zonder leevensgevaar, kan weggenoomen worden : des moet het volkoomen onder het bereik van den Heelmeester zijn. — In tee- genftelling, wanneer een Schirrhus te diep zit aan groote vaten — aan voornaame zeenuwen enz. zich heeft vastgehecht , zoo dat 'er na de uitfnijding, heevige bloedftorting, verbaazende ftuiptrekkingen, ja de hondskramp zoude kun. nen volgen , zal men best doen het gebrek onaangeroerd te laaten. — Nooit moet een Heelkundige eene Konstbewerking verrichten , waar door des Lijders dood zoude kunnen verhaast worden; zoo als men in groote verouderde Schirri aan den hals — onder den oxel, of in de lies enz. die aan de nabuurigc deelen gehecht zijn, meermaalen heeft waargenoomen. 4. Wan-  C 187 ) 4. Wanneer 'er zich, op meer dan eene plaats, knoestgezwellen in het lichaam gevormd hebben, zal men best doen dezelve onaangeroerd te laaten: want de zaaden dier ziekte in het lichaam huisvestende, zullen fpoedig de overgebleevene Schirrhi doen vergrooten , ja zelf kwaadaartig doen worden , of nieuwe vormen ; de bevinding bevestigd alzins dit gezegde. Het voornaame ■ oogmerk waarom men de knoestgezwellén, die naar geene middelen willen 1uitteren , wil uicfnijden, is, om de Kanker, die 'er veeltijds uit voordfpruit, voortekomen; dus kan men ligtelijk befeffen, dat zulks in jonge, gezonde lichaamen , zender verzuim, ja fpoedig gefchieden moet: want door dit verzuim, zijn veele Lijders, aan degrootfteelendeonderheevig geworden: zoo als door veele treurige gevallen zoude kunnen beweezen worden. Los liggende knoestgezwellen, dat is, die van de ondergeleegene deelen kunnen opgeligt worden, en in de Celhtlnfa huisvesten — aan geene vaten zeenu wen — fpieren enz. gehecht zijn, deeze zijn yan de gemaklijkfte foort , en in het vooruitzicht, om van eene gunftige geneezing agtervolgt te worden — Moeilijker zijn die , welke zich reeds aan de huid, die dezelve bedekt, verëenigd hebben. — Echter is het zeer practicabel, ook deeze weg teneemen, wanneer men maar genoeg, ■zaame oplettenheid heeft, om niets van de reeds aan-  ( i«8 ) aangedaane huid agter te laaten, en zoo men hier in mistast, zal de wonde niet geneezen, of geneezen zijnde, ligtelijk weederom openbreeken , en een Ulcus Cancrofum te deezer plaats voordbrengen , die in de voordkruiping geen teegen. ftand kan gebooden, en veel minder ter geneezing gebracht worden; immers zijn de middelen, die zulks zoude moeten verrichten, nog onbekend — het verfchefap uit de geeie peen , is misfchien het ftreelendfte en zuiverhoudenfte middel, dat 'er, totheeden toe, bekend is, om 'er deKankerzweeren meede te verbinden: dan het geneest dezeiven niet, zoo als de bevinding mij meermaalen geleerd heeft. Nooit moeten aanmerkelijke knoestgezwellen, door bijt of brandmiddelen (Cauteria Potentiala 6P Attiiaiia) getracht worden, weg te neemen; want de gevolgen van dusdaanige rukelooze onderneemingen zijn allergedugtst geweest, in een woord, zij hebben ontembaare uitspattingen van Kankerzweeren , uit gebreeken , die nog lang in rust hadden kunnen blijven, voordgebracht. Dan, wanneer verouderde Schirrhi, purperachtig worden, en komt 'er dan jeukte bij, en word deeze ondraaglijk, veranderd dezelve infeheuten en diep zittende pijnen, toond zulks klaar genoeg aan, dat het gebrek, van kwaad toterger, voordgaat. Deeze  C 189 ) Deeze redeneering acht ik genoegzaam, om een algemeen denkbeeld , van de oorzaak — voordgang — gevolgen der Scinhi, cn wijze hoe dezelve te behandelen , te erlangen. Ik vlei mij dat de jonge Heelkundigen zullen begreepen hebben, dat de knoestgezwellen onder de allergewigtigfle gebreeken moeten gereekend worden, en om deeze redenen eene uitvoerige verklaaring, die als een uitflap moet gehouden worden . vorderden: ja, dat inderdaad, het meergemelde gebrek, als zeer gcwigtig moet befchouwd worden , zal blijken , wanneer we het alleraanmerkelijkfle gezwel, de Schirrhus in de GlanJula Paroüs, in derzelver gevolgen, midsgaders het groot gevaar dat met de Operatie op dezelve, onvermijdelijk vergezeld gaat, aan den opmerkzaamen jongen Heelkundigen zullen voorzeilen : dan zal het niemand vreemd voorkoomen , dat dezel ve, om eene aanmerkelijke groote zeer verharde - aan de huid - en rondsomme geleegene deelen, vastzittende Parolis, voor eene der allergewigtigfte Operatien te houden is. En dit js waarfchijnlijk de reden, waarom anderfins groote mannen in de Heelkunde, dezelve, als te gevaarlijk zijnde, afraaden, en zij voegen'er bij, dat de wonde, die hier door gemaakt word, onder de doodelijken moet gereekend worden: cn zij ftaaven hun gezegde met voorbeelden. — In de Acta van Noren berg , word een Cafus van eene allerongelukkigfte uitkomst gemeld. 1 fü  C 190 ) Ïü yenals een Patiënt onder de handen, door de bloedftorting geftorven. - En ten flot, in het verhaal van dit geval, WOrd gezegd - hieruit hebben wij met fchande geleerd , dat foramige verharde gezwellen niet willen aangeroerd worden, noch het Heelkundig mes, willen, of kunnen verdraagen. - Dan, uit dit gezegde moet geenfins afgeleid worden , dat men nooit dusdanige gebreeken door de Operatie moet wegneemen, geenfins: want, door de oude Hollandfche, ervaarene Heelkundigen, als Roonhuizen en anderen, ,s deeze Operatie meermaalen, en met fucces verricht; jazoo, datzevan eene volmaakte geneezing is agtervolgt geworden. — Toen ik m 'sHage de Heelkonst leerde, is door den toen ter tijd vermaarde en in onderneemingen zeer ftoute Heelkundigen, E: Drikgberg, de konst ' bewerking op verharde klieren , door de uitfnijding, meermaalen met fucces ondernoomen, dan dezelve zijn ook, fomtijds, meteen ongeluk! kig gevolg verricht. Bij voorbeeld: een zeker voornaam Hoer, was expres naar Holland ge. koomen, om met den destijds alomme vermaarden Boerïiave, over een lastig Scirrheus gebrek aan den hals, dat hem veel ongerustheid baarde, te confuleeren. De gemelde groote geneeskun! digen, was van oordeel, dat het gebrek, door geene uit- of inwendige middelen, konde geneezen worden; maar dat het misfchien, door een kundig en ervaaren Heelmeester, met eene ftoute hand be-  f 191 ) begaafd , door de Operatie, met fticces zoude kunnen weggenoomen worden. — Hijrecomman. deerde hem, tot dat einde zich aan dengemelden uitmuntenden Heelkundigen, Dringberg, te addresfeeren. — Deeze ondernam de Operatie, en fneed het gebrek volkoomen weg — en fruitte de bloedftorting, die 'er op volgde, door dedroogefpons, zoo als hij in foortgelijke gevallen, meermaalen, met het fchoonfte gevolg had verricht. Dan, de bloedftorting, des nachts op nieuw ontftaan zijnde , vorderde een tweede verband, dat misleiden te ftijf wierd aangelegd, waarna deezen Lijder, door eene heevige benaauwdheid in de keel wierd aangegreepen, waar door hij op het onverwagtst, flikkende den geest gaf! Andere Lijders zijn, na de Operatie, op foortgelijke gebreeken, aan heevige ftuiptrekkingen onderheevig geworden, en die na de geneezing, veeltijds een fcheef gezicht, fcheele, of altijd openftaande oogen, agter zich gelaaten hebben: zulke en andere toevallen, ja, die fomtijds op het onverwachtfte den dood aanbrengen, maaken den bekwaamften en ftoutften Heelkundigen huiverig, in het verrichten van foortgelijke Operatien. Dan, dat dezelve echter meermaalen gelukt zijn, daar van vinden we bij den vermaarden Heister en andere Schrijvers, behalven de voorgemelde, genoegzaame voorbeelden. Uit mijne meer dan veertigjaarige konstoeffening, zoude ik gevallen vaa  ( 192 ) rin foortgelijke konstbewerkingen op verharde Kliergezwellen aan den hals, die van eene gelukkige uitkomst geweest zijn, kunnen aanvoeren : dan, ik vrees dat ik over dit ftuk reeds te wijdloopig geweest ben ; edoch , de zaak oordeelde ik te gewigtig, om zeniet naar waarde te behandelen. — Een geval zal ik , ten Hot deezer Verhandeling, den jonge Heelkundigen aanvoeren. Waar- „ Eene zeekere Vrouw reeds beiaard nee- J roing. ,, zijnde, had eene verharding in de Gian- „ dula Parot is, ter groote van een groot „ hoendereij, veele middelen waaren 'er, door „ oordeelkundige Heelmeesters, ter verdwijning, „ doch vruchteloos toegediend: het gebrek werd „ dagelijks grooter, het geen haar eene geduu- „ rige ongerustheid baarde: om haar Ed: hier „ van te bevrijden , raade ik de wegneeming 5, aan, en vleide mij, vermids het aan de na- „ buurige deelen nog niet volkoomen verëenigd ,. was, met een gunftig gevolg - Dc Lijderes „ betoonde zich bereid om de Operatie te willen „ ondergaan. — Na haar eenige dagen door 5, eene gepaste leevenswijze en middelen re heb- „ ben voorbereid, ondernam ik dezelve, op „ de volgende wijze * na dat ik alles wat tot de „ Operatie en het verband vereischt werd, in „ gereedheid had gebragt. — De Lijderes werd op eene gemaklijke ftocl , in een goed dag- „ licht  ( 193 > „ licht geplaatst: door eene kleine fcheptang, „ onder den naam van die vanHelvetiusbekend, „ vatte ik het gezwel, en haalde het zelve uit zijn' fchuilhoek uit, door een gepaste Incifie5, mes, maakte ik eene langwerpige omfnijding rondsomme het gezwel om het dus los te „ maaken: een kundig helper zette de toppen „ van zijne vingers op de afgefneedene bloed„ vaaten , om in de verdere bewerking door „ de bloeding niet belemmerd te zijn — door „ een dunne van ftaal vervaardigde fpatel, die „ eenigermaaten gcboogen en weerzijds fcherp is , „ pelde ik het gebrek met alle omzichtigheid, om „ in den grond geene groote vaten te kwetfen, „ uit, en zulks Haagde gelukkig. — Naeenevoch„ tigp fpons eenige minuuten teegens de wond „ gehouden te hebben , fpeurde ik de voor„ naamfte bloedende vaten op, en zette op de „ monden derzelve trapswijze de Agaricus, en „ perste dezelve dus eenigermaaten te rug — „ hier op plaatfte ik eene fijne fpons, die met „ de Spiritus Therebent, eenigermaaten doortrok„ ken was, deeze vulde genoegzaam de holte „ daar het gezweluitgenoomen was: eene groote „ hoeveelheid van droog plukfel, en eene wel„ kleevende pleister werd 'er overheen gelegd, „ en door trapswijze drukdoeken en omzwach- ' „ teling werd het verband voltooid. -- Het „ verband werd door de hand van een' helper „ gefteund. — De Lijderes werd voor aan in N „een  C 194 ) „ een Ledikant gelegd. — De helper bleef „ eenige uuren lang mèt het hol der hand het „ verband fleunen. — De Geneesheer fchreef „ de Liideres eene ftreeien-'e en pijn ftil lende „ amandelmelk voor. — Zij geraakte in eene „ zachte rust, 'er kwam geen nieuwe bloeding, ,, of eenig fchrik verwekkend toeval , maar zij „ klaagde dat de flikking, wanneer ze dronk, „ moeilijk was. — Ik verzeekevde haar, dat dit „ toeval zoude verminderen zoo dra als het „ eerfte verband zoude afgenoomen zijn, dan „ dat zulks niet veilig voor den vierden dag „ kon gefchieden ; want door ontijdig losmaaken ,, van het verband, was'er eene nieuwe bloed„ Itorting te vreezen. — Intusfchen werd het „ zelve eenige maaien daags met eene fpons in „ oxicraat gedoopt, bevochtigd; dit gaf reeds „ merkelijk foulaas, dewijl de hardheid en klee„ verigheid van het verband , mit.-gaders de „ reuk 'er door verbeeterd word. Op den vierden dag nam ik, na het verband „ alvoorens geheel doorvochtigd te hebben, „ het zelve af; naamentlijk alleen htt huitenfte j, gedeelte, de zwachtels en kompresfen met „ eenig doorweekt plukfel, blm ende de fpons „ met de Agaricus nog in de diepte der wond „ zitten — de randen der wonde werden met „ etterver wek kende zalve op wieken geftree. j, ken, verbonden. — Deeze vernieuwing van „ het  ( 195 ) „ het verband bracht te weeg, dat de verhin„ dering in de flikking fpoedig , ja genoegzaam ,, geheel verbeeterde. — Door de aanwending „ van de etterverwekkende zalve , werd alles „ van rondsomme in de wonde dermaaten los» dat op den zevenden dag de fpons metde^grt„ rictis, uit zich zelve ter wonde uitviel. — Door de etterverwekkende zalve, waar onder ik nu de Tinü: ni'rtha gemengd had, gaf de ,, wond fchoonen etter — het hol derzelve „ vulde zich met vleesch. — En wijders, op ,, dat het vleesch niet te flap of fpónsachtig „ worden zoude, werd het plukfel ih aq: Pha,, gaJenica, door Spir: matricalis verfterkt , in „ plaats van de digejlif gebcezigd, en hier door „ werd een vast vleesch gevormd. „ Alles fchikten zich tot eene volkoomenë ,, geneezing, ik gaf haar een weinig van hetge„ zegde aq: Phagadenica eri een ftuk pleifter, zij ,, vertrok in die verwachting dat de geringe „ zweer fpoedig in een vast lidteeken verkeeren ,, zoude. — Dan , na verloop van eenige vvee„ ken kwam zij mij eene vifite geeven, en Üeetf „ mij zien dat de zweer wel kleener géworden', „ maar niet volkoomen , zoo als zij verwaclfÊ „ had , was geneezen; ja, Haf onder het veel „ fpreeken en vooral onder het eren , veel „ vocht door deeze geringe zwéér zicffontlas-.te;' „ ik verklaarde aan Krrr Ed: dat ik zulki meer^v 2 „ maa-  C 190* ) „ maaien na eene kwetfing en overblijvende „ zweer in de klieren, vooral in de Parotis, » had waargenoomen , en dat deeze lekking, als »? zeer he'lzaam, m )est gefchat worden, om ,j dat hier door eene nieuwe opzwelling in het „ overige derzelver zoude voorgekoomen wor„ den: ja dat men vooral geene po-gingen doen „ moest om dit zweertje te doen fluiten. — „ Door onachtzaamheid, of door het aamven. „ den van verkeerde opdroogende, of te f.nm„ trekkende middelen, is dit zweertje ten laat- ften geflooten. — Dan, na de opftopping van „ dit geringe riviertje , is 'er eene trapswijze „ opzwelling in de overige gedeelrens van de „ Parotis ontftaan, die na verloop van eenigen „ tijd, niet alleen eene verbaazende groote heb„ ben verkreegen , maar ten laatften kwaad„ aartig geworden zijn, en eene verfchrikiijke „ Kanker, die veeltijds blo.-dde hebben voord„ gebracht. — De Lijderes is na veel bekom„ mering en elende uitgedaan te hebben, door dezelve ten graave gedaa'd. — Was het ge„ ringe zweertje dat geene verhindering aan„ bracht , volgens mijn raad open gehouden „ geworden , zij zoude aan geene Rrcirüve, noch „ aan de verregaande elende hier uit oorfprong. „ lijk, onderheevig geworden zijn." Op- Dit geval leerd , dat de gelukkigfte nier- 0 0 king. Operatien, wanneer men de gevolgen van de.  C 19? ) dezelve , die men niet voorzien kan , gering acht . van de aHerongelukkigfte gevolgen zijn kunnen; immers komt een gering verband aan te leigen, niet in vergelijking van zich anderfins bloot te Hellen aan nieuwe opzwellingen en uitfpattingen van het gebrek , waar door het foms in veel erger toelland geraakt , dan het voor de Operatie waare. Op- Toen de Lijderes , die geleegenheid kiug. tot deeze leezing of Verhandeling heeft gegeeven , had gehoord, dat de Operatie, op dusdaanig gebrek als het haare, niet altijd, maar veel eer zeldfaam, van eene gelukkige uitkomst word achtervolgd, verkoos zij om liever het Gasthuis te verlaaten, dan zich aan de wisfelvalligheid eener zoo gevaarlijke als gewigtige Operatie te onderwerpen. 12de A: P: Is eene Lijderes, die zich feederd val. eenige maanden in dit roemwaardig Gasthuis, weegens doorgaande ziekte, en daar opgevolgde miskraam, bevind. Dan laboreerd, federd eenige dagen, aan eene zeer heevige ontlteeking in 't oog (Oprhalmia Gravijfunaj die onze opmerkzaamheid verdiend , en hier om zullenwe van de ontlteeking een kort Vertoog, ter leering voor de jonge Heelkundigen geeven. N * ■ In-  C 198 ) Wei- Dat het oog, onder de zintuigen, voor het edelfte en allernoodzaakeüjkfte deel des lichaams, moet gefchat worden, kan door niemand op eenigen grond, die de waardije \ an dit allernoodigst deel kend , teegengefprooken worden. _ fcn dat het zelve, veel meer dan eenig anderdeel des lichaams, aan gebreeken, ja aan zeer veele en allergewichtigfte, die veeltiids van eene onherftelbaare blindheid achtervolgd worden , onderheevig is, zulks word door de dagelijkfche ervaaring allefins bevestigd. Dan, om een recht denkbeeld van de ooggebreeken in het algemeen te erlangen , moet men zich ten allen tijd', bij de behandeling derzelve , het maakfel van den oogbal , zoo als dezelve uit vliezen en vochten enz. gevormd is, weeten voor den geest te brengen, en die hier van onkundig zijn, moeten voor Kwakzalvers, of onkundige Oogmeesters, waar aan zich nie-' mand , met zeekerheid, betrouwen kan , gehouden worden. Het zoude echter buiten ons beffek zijn, wanneerwe ons met eene Anatomifche of PhL fiologifche verklaaring van dit edel deel wilden beezig houden. — Wij zullen zulks, immers voor een groot gedeelte, van onze opmerkende hoorders, vooronderftellen — en hierom zullen, we terftond tot de behandeling van het 002- ge-  C 199 ) gebrek, daar deeze Lijderes aan laboreerd, toe treeden. — Doch zoo kort als doenlijk is, te meer, om dat ik befpeur dat onze tijd reeds ver vcrloopen is. Dit volgende zal genoeg zijn ter befpiegeling. Dtfi- De Ópthaltnia, is eigentlijk eene ontnU1C' fteeking des oogs, die door de roodheid — jeukte — hitte — pijn — fpanning enz. met verhindering in het zien, en het niet kunnen verdraagen van het licht, gekend word. Oor- De naaste oorzaak van het gebrek, bezaak' ftaat in eene inpakking van rood bloed in de vaten des oogs , die natuurlijk geen rood bloed voeren , — door een vermeerderden aandrang van achteren door de flagaderen aangezet — of ook wel door meedelijdenhcid (per Conjbifum) derwaards heen gevoerd — of door eene kramptrekking (Spasmus) der vaten , waar door de vochten hun doorloop word betwist, word in het algemeen de ontlteeking veroorzaakt, en aldus wordze hier ook gevormd. Onder- '£R is veel onderfcheid in de Oogfche,d' ontfteekingen , zoo ten opzichte der plaatsof deelen die aangegreepen zijn , — meer of min heevigheid — aanhoudenheid — en vooral met opzigte der toevallen , als heevige fteekende hoofdpijn , koorts enz. Dan meest heeftze haar N 4 zetc!  C ^o© ) zetel in de Membrana Conjuntliva : niet dat in dezelve nieuwe vaten geformeerd zijn geworden , zoo als fommige gedacht hebben; «een: het is eene uitzetting der natuurlijke vaten,' wordende buiten hunne veerkrachtgedreeven en als verlamd zijnde, vorderen dezelve daarna veel tijd ter wederherftelling, van daar gaat de ontlteeking voord tot in de Comta, ja fomtijds tot in de üvea voordkruipende, wanner dezelve als allerheevigst is te befchouwen en Chemofis genaamd word. - Dit gewichtig gebrek word kenbaar door de heevige toevallen, reeds gemeld, vooral om dat deeze Lijders geen het minfte licht m de oogen verdraagen ktinnen, en hier om in het duifter zich verbergen. Toefhnd Beschouwenwe nu de Oogontzieke fteeking van onze Lijderes — gij ziet den rechter oogbal geinflameerd " zij knijpt het oog, zoo dra het ter onderzoeking, eenigermaaten geopend is, terftond weederom toe, om datze het licht in het zelve met kan verdraagen. - Zij klaagd over hoofdpijn , koude rillingen , koorts en al derzelver gevolgen, die aanduiden dat 'er ontfleekinplaats heeft. Het komt mii voor dat dc naaste oorzaak derzeive, een heevige Catarrhui óf zin. kmgftof is en wel van eenen bijzonderen aart, uit eene kwaade gefteldheid in de vochten zijn oorfprong hebbende. - Be Schalies en an-  ( 201 ) andere ongefteldheden , daar de Lijderes reeds eenigen tijd aan gelaboreerd heeft en nog laboreerd, geeft niet onduidelijk te kennen, dat 'er eene bijzondere fcherpte heerscht, die door eigenaartige middelen , vooral inwendig, toe te dienen, zal moeten overwonnen worden; want in dit denkbeeld wordenwe te meer gefterkt, om dat de algemeene bekende middelen , waar door de belette pospiratie word hcrftcld — de vochten in het algemeen verbeeterd — de aanpersfing verminderd — afleiding van het zieke deel — door aderlaten — zacht ontlastende middelen — Epispastica en Vificatoria — en uitwendig Refolventia en Lenïter adflringentia, aan haar zijn toegediend, maar de volkoomcne geneezing niet hebben kunnen bewerken, om dat de bijzondere fcherpte hier door niet beteugeld is. — Ik melde zulks ter leering voor de jonge Heelitundigen, die zich ten platten Lande willen neerzetten, of elders begeeven, daarze verplicht zijn om teevens inwendig te praftifeeren , en om dan gelukkig te flaagen, moetenze de oorzaaken der gebreeken wel kennen. — (Dit zij in het voorbijgaan opgemerkt.) Gence- Om in de geneezing der Oogontfleczm'é' kingen in het algemeen, wel te flaagen , is een zaak die alle oplcttcnheid verdiend j en dezelve moet ja wel, gelijk alle andere ontfteekingsn-, ter geneezing behandeld worden; N 5 dan,  ( 202 ) dan, vermids' het oog een zeenuwrijk deel is, zoo zijn de toevallen, die de ontlteeking gewoonlijk vergezellen, doorgaans zeer heevig, en hierom word 'er eene prompte en in de meeste gevallen eene Cura Antiphlogistica, die fpoedig eene Refolutie kan te weeg brengen, gevorderd. De aderlaaiing, zelfs bij herhaaling, op den arm, ook op de voet, zijn allernoodzaakeüjkst. Voornaamenrlijk als de ontlteeking gevolgd is, na eene terugbüjving van gewoone bloedontlastingen , als mmflrua enz. dan in verzwakte lichaamen , mag men, om de gezondheid niet verder te krenken, dezelve veeltijds niet in het werk Hellen, dan met de grootlte omzichtigheid. — En de bloedzuigers rond>omme het oog en in den grooten ooghoek gezet , worden van de fchoonfte uitwerking in dusdaanigen toeltand bevonden. Wijders kunnen de reeds gemelde algemeene inwendige middelen , en die voor. naamentlijk, welke in de ontlteekende ziektens, al.- de Pleuris enz. aangepreezen worden, fpoedig worden toegediend. — De Nitrofa hebben hier boven alle anderen den voorrang. Bij voorbeeld: R: Sal: Nitr: Sach: Alb: 031) M: F: Pulv: No. VIII. Alle anderhalf uur êéne Poeder met koud water in ce neemen. Het  ( *ö3 ) Het Sd: mirab: Glauberi — de Tartarus tavtarifatus^ Cremortart: zijn ook middelen die het bloed verkoelen, de hitte temperen, en alzoo de ontlteeking doen verminderen. Bij voorbeeld: R: Sal: Mirab: Glaub: §" IS Nitr: Depur: 5 i Succi Citr: 3 vi Aq: Melif: § iv Sijr: Citri § fï M. Alle 2 uur een leepel vol, iö een voortreffelijk Antiphlogistica. Verkiest men een Conditwn, Antiphlogist:, dat teevens zachte ontlasting geeft. Bij voorbeeld: R: Pulp: Caffia. Thamarind 5 h i Cremort tart § Ü Nitr: Depur: 5* ii M. Vicrmaalen daags een brok ter groote van een Nootmuskaat. D e Emufio Nitrofa Camphorati, van de beroemde Werlfhof, die genoegzaam in alle inwendige Inflamationes, volgens het getuigenis van Heyster en andere groote Geneeskundigen ,  ( 204 ) digen , met het fchoonfte gevolg , word toegediend , komt in de ontfleeking der oogen ook te ftaa te , en meermaalen heb ik de fchoonfte en prompfte uitwerking 'er van, bij fommige Lijders gezien. De uitwendige middelen, die men, ter geneezing van de Opihalmia aanwend, moeten , naar den aart en heevigheid derzelve enz. ingericht worden, en dus koomen hier geene onbekende algemeene, Famielje-Oogwaters te ftade; immers zullen die in allen getallen , geenzins aan de verwachting beantwoorden. — Bijvoorbeeld: in eene üogontfteeking , die met heevige toevallen , ais heevige gefpannenheid in den Oogbal — diep zittende pijn in het hoofd — koorts, met afwisfelende huiveringen enz. is gepaard, moet men trachten deeze toe/allen fpoedig te doen verdwijnen. — De gewoone en bekende oogwaters, uit het Aq: Goularrti, Vitriol albi, in water gefmolten, of andere Leniter Adftringentia vervaardigd , die voldoen niet r in teegendeel, de ontfleeking word 'er veeltijds door vermeerderd , om datze de ftof vaster doet inpakken. — Maar de E'molientia, gepaard met Refrigeranda en Anodina , daar door worden de gezegde toevallen veeltijds fpoedig overwonnen, waar na als dan, de meergemelde refolveerende en adftringeerende middelen , met te meer vrucht worden toegediend. Bij voor- beeld-:  beeld : een pap uit merg van gebraade zuure appelen , daar de bekende Species Emollientes, of ook kruim van brood, met een weinig Saffraan en 'liniï Opii 6? Nuiritum in is gemengd, vervaardigd; en 3 a 4 maaien daags warm op. gelegd zijnde, doet de toevallen verminderen, of geheel verdwijnen. — De Tjvfituur üpii, die met water vervaardigd is , in het oog ge° droopen, voldoet allezins aan het oogmerk, ter vermindering .en verdwijning der gezegde toevallen, en zijn de traanen fcherp en heet, dan moet in het gemelde tin&uur eenig flijm van geweekte Kwecpitten , of een weinig Pulv: Gum: Arabci gemengd worden. — De Pil lts de Cyneglosfe in Aq: Rofar: gefmolten , en met een Compres warm op het oog gelegd , word. zeer ter pijnftilling geroemd. R: Muscilaginis Seminis. Sidoniorum § i Camphor: gr. iij Extr. Opi gr. ij Aq: Rofar: 3 ij M. Om laauw in het oog te druipen. Dan men ftelle zich niet voor, dat alle opgegeevent middelen , ten allen tijde aan de verwachting zullen beantwoorden; geenzins: want dpor. geringe omitandigheden kan zulks betwist ° wor-  ( 20ö )- worden ; door de ervaaring word dit gezegde genoeg bevestigd. De meer refolveerende middelen zijn, wanneer de eerfte toevallen zijn geweeken: R: Aq: Rofar: g v Extr: Goülardi gt. xv M. Dit middel voldoet veeltijds aan het oogmerk , om de ontfteeking, wanneerze niet zwaar is, te doen verdwijnen; het zelve moet met compresfen dikwijls herhaald en koud opgelegd worden : dan het zelve word veel krachtij ger , wanneer 'er eenige druppelen Spir: Vini Camphorat: Spir: Matrkal: of Lavendel: in gemengd zijn. De Lapis Divin gr. x Aq. Sambuci § v Spir: Matrical: 5 i M. is een oogmiddel , dat tot het zelve einde, daagelijks met vrucht word toegediend. Van de Floris finci, wanneer dezelve wel vervaardigd zijn, neemt men 2 grein per onc. in Aq: Rofarum — Sambuci — Ptaiïtagnü enz. dat insgelijks een uitmuntend oogmiddel oplee- verd,  v. 207 ) verd, dat door bijvoeging van de Spir. Lovenduli, of Matricalis, naar vereisch kan verfterkt worden. — Dit is geenzins van de minfte oogmiddelen , en word genoegzaam in de meeste OpihaU mia, door mij min of meer verfterkt zijnde, voorgefchreeven , en wanneer 'er een weinig Sacharum Jlbum in gemengd is, en in bet oog eenige maaien daags gedroopen word , geneest het de Puftulce, die zich ten tijde van de Variolee, meermaalen in de oogen laaten zien. R: Aq: Rofar: — Bantag: a 5 ig Vitriol Aibi gr, xv Sach: Candi Pulv: Irid: Flor: a 3 i M. Dit middel word door de beroemdfte Franfche Oculisten zeer geroemd , het kan met compresfen op het oog gelegd , en teevens 'er in gedroopen worden, om de gebreeken, die zich op oen oogbal openbaaren, te doen verdwijnen. De afleidende middelen als de Epiipastica, uit Termcntum panis Acetum cj5 Sinapi vervaardigd, en tusfchen de Schouderbladen aangelegd, zijn al van ouds aangepreezen. — De kificatona magna Emplafira in de nek gelegd, hebben veeltijds eene fpoedige afleiding van de zieke ftof te weeg gebracht. De  C 208 ) De Fontanellen zijn eertijds, vooral als de Opthalmia reeds wat geduurd had, ter afleiding krachtig aangepreezen. Dan de thans algemeen bekende Ecorche de Garou, voldoed veel beetcr aan het oogmerk: dezelve maakt meer Stimulus op de huid, en lokt veele dunne vochten derwaards, die zich in den gantfehen omtrek ontlosfen, waar door veeltijds eene allerheilzaamfte afleiding van het zieke deel , ja eene fpoedige en allervolmaaktfte geneezing word te weeg gebracht. Dan, wanneer de Qogontltcekingen langduurig zijn, na de gewoone en bekende middelen niet willen luifteren: of, ja wel voor eenigen tijd geneezen zijnde , fpoedig weederom koomen, zoo dat men aliezins vruchteloos gewerkt heeft , en niet zonder grond in de vertwijfeling verkeerd, of 'er niet wel verborgene zaaden of overblijffels van Schrophuleufe., Scha. Meufe en Venerische gebreeken in het lichaam, die op dees of geene deelen vallen , cn daar hun rol fpeelen, plaats hebben; in dusdaanige denkwijze wij te meer gelterkt wordende , zoo als ik reeds te vooren gezegd heb , wanneer men do >r de gewoone middelen geene geneezing , immers geene uitwortelende geneezing bewerken kan ; moet men tot die middelen , waar door de oorzaaken der ziekte kunnen weggenoomen woxden, zijn toevlucht riee- men,  C 209 ) men, 'vooronderfteld zijnde, dat 'er eene verhoede Caufa veaeria plaats heeft, het geen men foms, wanneer de Lijders .zich geflooten houden , en 'er geene andere Signa morbi teegenswoordig zijn. »- Dan moet men tot de zacht fte -mercurialia inwendig'toe te dienen zijn toevlucht neemen : van deeze heb ik de fchoQoftfe cn promptfte uitwerking gezien. — ï , 2, a 3 grein merc: dulcis , met een weinig Thriaca tot Pilletjes gemaakt,- dagelijks gebruikt, tot dat zich de allereerfte beginfelen van Salivatie vertoonen; dan, Haat men eenige dagen met demenur: toe te dienen ftil, of wanneer men de Saïiraiio vreest , geeft rnen eene afleidende -Purgatie-; het Pulv: Oimachin: tot een drachma toe, zal tot dat einde zeèr voldoende .zijn. — De Merc:. Panacea van den weleer beroemden Chirurgvf Dringberg in 's Hagc, tot, 1 a 2.grein, inSucc: Liaiüritie.tot. Pilletjes vervaardigd,' cn b.ij het flaapen gaan", een geruimen tijd ingenoomen , zal allezins aan het. .oogmerk , . ter ontworteling diör ziekte , beantwoorden. Andere.,ja uitfteekende Heelkundigen , roemen , dütze van de Pilulcz. van Jacobus Koffman, die uit ae Merc: Sübiiviatiis Comfiw vervaardigd worden de uitrauntendfte. uitwerkingen, hebben gezien. Mercar: viv: 5 i , Solv: in aq: q: fi Mica Panis 3 vi M. E&ctiflïmai. O Tien  C aio ) Tien Pilala moeten i grein Mêrv: SuMtmat: in zich bevatten: deeze Pilulcs worden bij opklimming gegeeven , eerst 3 maal daags twee, daarna drie, wijders vier, tot vijf. — Een voornaam Heelkundigen in eene andere Stad woonende, geneest meenigte ziektens en gebreeken. met dezelve. De Pihda Pknchi, d ie uk de Merc: vivis & Gum: Arabici vervaardigd worden, kunnen insgelijks, om Van geene andere Prceparationes Mercurialis te gewaagen, dienftig zijn. — Zijn de Lijders van een Schrophuleufe gefteldheid, dan word de Secuta extracta met de Merc: duleis vermengd, en in forma van Pillen, bij opklimming toegediend , fomwijlen zeer heilzaam bevonden. — In de Schabieufe gefteldhedcn is dcFloris SulpherÜ) met Cremortar: vermengd , en de ALiops mineralisj ter geneezing aanteprijzen. — Ik behoef niet te verklaaren , dat 'er in de toediening deezer middelen, eene gepaste leevenswijze, ter hulpzaame geneezing gevorderd word. In eene algemeene verflapping der vaste deelen, doet dc Cortex Pcruvianis, zoo in- als uitwendig toegediend, alleruitmuntendfte uitwerking: vooral wanneer de Oogontfteekingen, bij tusfchenpoozingen, zich weederom op nieuw openbaaren. De beroemde Smukker bevecld, om in dusdaanige donkere gevallen , de Mercurius dulcis met den Coit: pcruv: te faam te paar en! Be-  Beschouwen we nu kortelijk nog de gevolgen, die foms, na de geneezing der Opthalmia overblijven: deeze zijn, of vlakjes , die alsover^ Wijffels of lidteekenen der Pustula, die bij de ontfleeking plaats hadden, zijn te befchouwen. — Bij de Variüce worden dezelve veeltijds waargenoomen — ook volgt fomwijien eene meerdere of mindere ondoorfchijnendheid van het hoornvlies, waar door de lichtflraalen betwist worden den oogappel in te gaan. — D& Franfche 'Oculisten prijzen het volgende Tinctuur ter geneezing aan, dat uit Foelie, Kruidnagelen, van elks een half dragma, Aloë cn Mirrhae, van elks tien grein, Opriment, anderhalf dragma, Grifeum, een dragma en een pint witte Wijn vervaardigd word: dit middel moet warm getrokken , dikwijls omgcfchut, daarna gefiltereerd, en, 3 of 4 maal daags, eenige druppelen daar van, in het oog gedroopen worden. —Het volgend middel word insgelijks zeer geroemd* R: Merc: Viv: Spir: Nitr: Fumans a. 5 i M. Dit word in eene kleene Fiool, in een warm zandbad gefield, zoo lang tot dat de Spir: vervloogen is, dan word 'er een pint water op gegooten en wel doorgefchut zijnde, word het gefiltereerd en ten gebruike bewaard. — Het O 2 zelvei  C 212 ) zelve word, met gedisteleerd water vermengd zijnde , in het oog gedroopen. — Be Lapis Infemalis, een half dragma, in twee once zuiver water gefmolten zijnde , word tot dat zelve einde fterk aangepreczen, en is vooral dienftig, indien de vaten eenigermaaten fponsachtig gezwollen Zijn. Dan, een opmerkenden begrijpt ligtelijk, dat men met dusdaanige fterke middelen, in de toediening omzigtig moet zijn, en dat men eerst tot de zachtfte en daar na tot de meer fterkere, zijn toevlucht moet neemen: en vooral diend opgemerkt, dat men geduurende dat de ontlteeking nog woed, geene fcherpe middelen in het oog moet brengen; eerst behoord dezelve overwonnen te zijn , anderzins zal dezelve 'er door verergerd, en de gevolgen 'cr door verzwaard worden. — In alle gebreeken , zoo ook in deeze, word veel wijsheid en oplettenheid, om in de geneezing wel te flaagen, gevorderd. De Pomade Opthalmique, word ter geneezing van kleine ulcera in het oog, zeer geroemd: zij word dus vervaardigd: R: Sain doux, of zagt vet zonder zout § fi Tutia en bolus armenis a 5 ij Prscipitat album 5 i M: F: Ung: Hier  ( 213 ) Hier van word een brokje, ter zwaarte van een grein, aan een kopje van een Sonde gedaan, in het oog gebracht. Het witte glas tot een allerfijnst Poeder gebracht, en met even zoo veel Sach: album (witte Suiker) vermengd, en dagelijks 2 a 3 maaien in het oog geflrooid, of ingeblaazen, doet de vlakjes in de oogen verteeren , en maakt het hoornvlies doorfchijnend. Een dragma Alumen usti in een onc: Sach: album , lang gewreeven zijnde , en op dezelve wijze toegediend, voldoet aan het zelve oogmerk. Dit volgende middel word, ter geneezing der ulcera, vooral in de Palpebrce plaats hebbende, geroemd. R: Buturi recentis in Sulfi § irj Vitriolum album g M: Exactiaftme. Met een zacht penceel, of ook met den vinger, word dit zalfje aangefmeerd. Het middel van den beroemden Hans S0lane, word tot dat einde zeer geroemd: R: Tutia Prasparat: ~ i Lap: Hematit: 9 ij Aloë Prteparat: gr: xn Margarit: pr: gr: iv Exung: de Vipera; q: f: M: F: Linimentum. O 3 Noc  C "4 ) Nog zijn 'er gebreeken die na de geneezing der Opthalmia veeltijds overblijven, namentlijk, zwakheid in het zien, gepaard met aanhoudende traaning. — Deeze moeten door(Corroborantia,) verfterkende middelen, zoo uit- als inwendig toe te dienen, geneezen worden. — Inwendig allerbest door de Cort: Peruv: in Pulv: 3 maal daags een half dragma , in een lepel vol wijn gemengd, toegediend; ook is een fterk afkookfel van dezelve dienftig, en boven al word geroemd de Infufio Cortices Peruvianivenofifrigidi. R: Cort: Peruv: § ij Vin: Rub: fl> ij M. Dit uitmuntend verfterkend middel, möet eenige dagen, zonder vuur, ftaan trekken, en wel gefchud worden — daar na gefiltereerd zijnde, word 'er, naar vereisch, Tintt: Cinamomi en Sach: album, bij gemengd ,334 maal daags, word 'er éön onc: van gebruikt. — Uitwendig word de Spiritus Rosmarinus , Antparaliticus , Lavendula &c. Sp: Salis Ammoniaca, op de handen geftreeken zijnde, voor de verzwakte oogen gehouden: wordende zulks van een uitmuntenden dienst ter verfterking van verzwakte en verduifterde oogen bevonden. ■ De  ( mj ) Opmer- De Lijderes in den aanvang deezer Verkl"s' handeling vermeld , is door de voorgemelde oogwateren, bijzonder door dat middel, dat met de Floris Cinci enz. is vervaar, «digd, van de ontfleeking volkoomen bevrijd geworden, en de onderfchijnendheid in de Cornea, is door het inblaazen van het Pulvis, uit wit glas en fuiker bereid , na dat de ontfleeking geweeken was, dermaaten verbeterd, datze met dit oog , even als met het anderen zien kan. De Schalies, daarze lang aan gelaboreerd heeft, is door het R: Ung: Alk § iij, met den Suhlimat: Corrofivum gr. x in Pulv: Sublillisfim.cz naauwkeurig vermengd zijnde, volkoomen geneezen , hebbende zij zich met het zelve, bij het flaapen gaan, gefmeerd. Indien de Schurftzweeren , zoo als fommige flellen, uit kleine leevende wormtjes veroorzaakt worden, die door hun gekreevel, wanneer de lichaamen warm worden, eene ondraaglijke jeukte en zweertjes in de huid veroorzaaken, dan moet zeeker de Sublimatus Mercurius, als een allerflerkst Venenum zijnde, voor een allergepast middel ter geneezing en verr nieling der gezegde wormtjes gehouden worden. ZAAKE-  ZAAKEILÏÏJK R.ËGISTES.. Redevoering in de Groote, Kerk. Bladz. it Aanfpraak, bij'deopening der Lesfenin bet Gasthuis. 51. Eerjle Verzameling van Heelkundige Waarneemingen. Eerfle Geval. Betreffende eene zeer aanmerkelijke Wonds door er; ml op een Vuurhaard aan bet'voorhoofd'toegebracht.I3!adz.(ïr. Tweede Jl;ep;cffpnde eene hevige Ferbrandbeti I aane bfiide de beenen. - - 69. Berde RarJft zuchtige beenen, en derzelver gevolgen. - • - 1 ' - 75. Vierde 1 Betreft bet tvater in den Buik, met de verrichte aftappingen. - 87. Vijfde Handeld over eene Break in bet Scheen- en Kuitbeen. - 95. Zesde —■ Betreft de Breuken ut je'Kmefcbijf.xe^- Zevende Raait eene Bretik•van eli binnen en- - ■ klauw- imtdeftcuzwg.enz:• .141 Acht/tc ■ Betreft ééns. Breu^-in-ek 1; lei ure Been- w{» .;i"lt* » wet. è&te, zwaare verftuiklng 'm r . ' 'gepaardf- - - - '.- f+4. Negende ihtYeft eene Breuk van bet Ravenbcks uitfteekzel des Scbouderblaeis, gepaard jiMiimmskèJifitè£neu'Jng enz. 150. Tiende —1 Betreft de vorst, waar door de toppen fj .1 der vingeren waaren aangegreepehhfó. Êlfde Iland'elH over de verbfrding der Gla'n- "•' ' • 'dula'Parot'is, -met WriariKémingeu ge- -1.7 bi ' fterkr. - ... 16;^ Twaalfde > IFqrd.van eene heevige Oegoiitfteejting ■ ■ gehandeld.. - . - ' T 497. « T £ R Ó- T T E R D A M, '' Ter D r u k ic e r ij e van STEFANUS MOSTERT en ZOONEN, Boekdrukkers in den Groenendaal.