B E R IC II T
WEEGENS HET WERKEND VERMOGEN, OF DE UITWERKSELEN VAN DE
AQUA MEPHITICA ALCALIN A,
o k
LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER
OP HET GRAVEEL, DE STEEN EN ANDERE ONGEMAKKEN, DIE DE PIS WEE GEN AANDOEN.
DOOR.
WILLIAM FALCONER,
M. D. F, R S. EN GE NE ES II EER- IN HE T G ENE RA AL HOSPITAAL TE BAT II.
DE VIERDE UITGAVE
MET B IJ VOEGSELS, VERANDERINGEN, EN EENIGE E ELANGRIJKE VV A ARNE EJH 1 N GE N , DIE INDE VOORGAANDE UITGAVEN NIET GEVONDEN WORDEN, VERMEERDERD, EN NA DEZE VIER» DE ÜITGATE UIT II E T
ENGELS CH OVERGEBR.AGT OOR
PAUL PHIL. du CLOUX,
MED. D O C T.
Te L E T D E N, lij
L. HERDINGH,
mdccxcvi,






O E Ë X B. D E
L A N D G E N O O T E N.
Indien 'de latijnfche fpreekwijze, bono vind non opus eft fufpenfa hedera, goede wijn heeftgeen uithangbord nodig * in 't algemeen waar is, zo is zij het bijzonder met opzicht tot dit bericht, waar in men zodaanig een belangrijk onderwerp met alle mogelijke duidelijkheid ett> goede trouwe voor gefield vind > dat men ''er zijn ingewikkeld geloof niet aan kan weigeren. Be grootheid van de kwaal aan de eene zijde9 en de moeilijkheid om die te geneezen, zal ik niet zeggen, maar veeltijds om 'er eenige tijdelijke verligting aan toe te brengen, maaken deze Waarneemingen des te belangrijker, en daar ik 'er zelfs meenigvuldige keeren zodaanig door gefolterd ben geweest, dat en de pijnen en dc nitgeflaane angflen mij zomtijds voor een nabijzijnde affnijding van mijne levensdraad deeden vreezen, kan ik het zeggen van dido in allen opzichte voor'het mijne aannemen, non ignara mali mifcris fuccurrere disco: Ver* a mits.



iv
mits ik nu aan het laatfte gedeelte van hei versje van dido niet meer door mij zelfs kan voldoen, heb ik het van mijn plicht ge'dgt dit anderen aan té beve&len.
Ik wierd door den Titel van dit Werkje, die ik m eèn maatidfchrift-yond, 'uitgelokt, óm mij door den Boekverkoper het koek zelfs te laten bezorgen , en vond ''er bij het lezen van dé eerfle bladzijden, voor mij zo veele wetenswaardige za-aken 'm^ aap ik met de grootfte graagte het^ geheele Werkje' doorliep, en mij verfchei-de gevallen h;rinnefdé\ wdar in ik de aan mijne zorg toevertrouwde lijders , indien ik dit ludpmiddel te dier tijd in zijne vermogende werking gekend had,-zo al niet- geheel geholpen ten min ft e hen aanmerkelijke verligting zoude hebben kannen toebrengen: en dit was de voornaam/Ie reden die mij bewoog om dit geneesmiddel met n-ijne landgenoten meer bekend te maken, en mij, fchoon niet genoeg fn onze taal.-ervaaren om de net gepaste en uifgezngpfte uitdrukkingen tot li-er voort' brengen" van verheevener denkbeelden op Vpapier te zetten, echter aarrdeze overzetting tewaagen;
Het zal hiér dhs meer op zaaken als op' woorden aankomen, en ik hoop dat mijne Landgcr.rten mijne uitdrukkingen verftaanbaar genoeg vinden zullen, om van hit middel zelf een behoorlijk, en tot nut'van hunnen evenmenschft rekker::! gebruik ie konnen maken.
De



ï)e Heer isgenhousz Af de geneeskundige wereld genoeg bekend en beroemd, en dis hei boekje van hul me over het geneezen van dj/leen, podagra, en blaauwfchuïi, uit het Engelsch in V Latijn, met eene aanprijzendeVoorrede heeft vertaald , fchijnt op dit later ontdekte middel mevr verirouwen gefield tehebben, en zet door zijn eige befekreve ongemak en genezing daar van aan deze verhan. deling zo veel luister en geloofwaardigheid bij, ah men eenigftnts kan verlangen : ook zegt zijn Ed. op pag. 114. dit zijn eigen, en andere gevallen in twee deeltjes van de Chemifche Bibliotheek niet naauwkeurig genvtg opgegeven te hebben: hier heeft zijn Ed. die bij hem genaamde onnaauwkeurigheid volkomen verbeetert, en zijn kwaal allerduidelijkst befchreven.
Ik zoude hier nu zelfs eenige gevallen kunne:: bijbrengen, waar van ik zeeker weet, dat zesdert ruim anderhalf jaar, dat mij dit middel bekend is, lieden aan wie ik het door mij zelf of door mijne goede vrienden aanbevolen heb, ""er veel baat bij gevonden hebben: ik zoude van mij zelve bonnen melden , dat daar ik voor keen zelden zes weeken vrij was van graveelacces, *t zij ligt of zwaar, en dan doorgaans ft'eentjes of fteenen kwijt rankte , die r.a verloop van 5, of 6 jaaren nu nog zo hard zijn, dat men ze naauwlijks door de ha* 3 mer



mer tot gruis kan krijgen, ik thans zeedert een dagelijks , doch zeer maatig gebruik van dit geneesmiddel maanden lang vrij ben gebleven, en zelfs niet lang geleaen in een ligt acces een fleem je kwijt geraakt zijnde, het zelve tusfchen mijne vingeren verbriezelen kon, zo los was het in zijn famenhang; maar 'er zijn in deze verzameling van Waarneemingen yan onzen Schrijver omftandigheden en be+ weegredenen genoeg gemeld, om eiken menfchenvriend in foortgelijke gevallen aan te zet* ten, tot het nemen van verdere proeven, die ik van herten wensche, dat even gelukkig als de bijgebragten mogen uitvallen.
O P-



OPDRJCHT
van de heer
FALCONER, Aan den heer BENJAMIN COLËÖRNËj
SCHILDKNAAP, INWOONDE* DER. STABT «AT Hi
Vergun mij U geluk té wenfchen met dé fteeds toenemende roem van een Geneesmiddel» waar van Gij de uitwerk zelen in haar vnllè uitgestrektheid ondervonden hebt, en waar aart Uwe tegenwoordige gelukkige (laat van gezondheid , zo wel als die van vêrfcheiden van uwê goede vrienden buiten alle tegenspraak toe te fchrijven is. Ik weet echter met zeekerheid, dat de eenigfte beweegreeden , die U deed wen-fchcn , dat de berichten die in deze bladeren bevat zijn, mogten gemeen gemaakt worden, is het nut, dat daar van op het roenschdonl moet nederkomen, op dat dus door het wijd efi zijd verfpreiden, en onderling mede deelen van zulke en diergelijke waarneemingen , de waare A aait
BENJAMIN COLËÖRNËj



q opdracht.
aart van dit middel meer bepaald, en de beste wijze om het zelve te gebruiken, op een vaste voet daar gefield wierd.
Ik durve mij met die hoop niet vleijcn , van door de Voorzienigheid beftemd te zijn, om zo eene wenfchelijke zaak tot behoorlijke rijpheid en volkomenheid te brengen; maar zal mij vergenoegen met die wensch, en zo ik vertrouwe niet geheel en al ongegrond, dat de Waarneemingen , die ik in dit Werkje bij een verzaamcld heb , en wier geloofwaardigheid, boven alle verdenken of tegenfpraak is, kragtig tot dit oogmerk zullen medewerken. Terwijl ik ondertusfchen met de oprechtfte wenfchen voor de aanhoudenheid van uwe gezondheid en gelukftaat blijve
WAARDE HEER.'
Uwe zeer verplichte en oprechte Vriend en ootmoedige Dienaar
W. FALCONER.
Over



Over het gebruik van de Aqm Mephitica Aicalina, of loogzoutig luchtzuur water, zijnde eene opïospng van vast loogzout in water ., verzadigt met vaste lucht, in graveel en fteenkw aaien.
D e eer van de oorfpronkelijke ontdekking , dat loogzouten door vaste lucht volkomen kunnen geneutralizeerd of geenfhgtig gemaakt worden , is men naar mijn inzien verfchuldigd aan den Heer bewlï van Groot Masfmgham, in Norfolk; welke in eenige proeven, te vinden in het Aanhangsel van het Tweede Deer van Di'. priestly's werk, genaamd Proef ondervindingen en Waarneemingen over verfcheide foor-' ten van lucht; dit ten vollen bewezen heeft, en met dit aldus bezwangerd water heeft zijrt Ed. aangeraden in rottige en andere ziektens, waar in mëit meent oirbaar te zijn veel vaste lucht in het lighaaitt te brengen, proeven te nemen: het blijkt echter nergens, dat deze Heer zelfs eenige geneeskundige ondervinding van deszelfs werkzaamheid gehad nebbe i dus hebben de Geneesheeren zeedert dien tijd, daar wel veel gebruik van gemaakt, in plaats van gëwoö* As üfl



4
over de uitwerkselen van het
ne ziltige waters; dog ook zo ik denk met weinig on'lerfcheid in de uitwerking.
Dog de eer van de ontdekking van de belangrijkile hoedaanigheid, die naar mijn gedagten van dit water tot nu toe bekend is, te weten het verligten van graveel en ftcenpiiren, moet aan een Inwoonder dezer ftadt Bath toegekend worden , namelijk aan den Heer benjamin coi-borne, Schildknaap, die eertijds de Geneeskunde met veel roem vcor zig zelfs, en groote verdienflelijkheid voor het menfehelijk geflapt geoefTend heeft.
Deeze Heer zelfs zeer veel door die kwaal gefolterd, wierd daar door aangezet, om de vermaardfte geneesmiddelen in dit vak te beproeven ; maar naar langduurige en treurige ondervinding wierd hij maar al te zeer overtuigd van de kragteloosheid of gevaarlijkheid van de meesten, zo niet van ailen dier zo hoog opgehecmelde fteenbreekende middelen , en dit bragt hem (gelukkig voor zich zelf) mede tot het onderzoek van het thans voorgefteld middel; de uitkomst ging zijne verwagdng verre te boven, want hij bevorderde daar door zijn gelukftaat, niet alleen, . door de verligting van zijn eige kwaal, maar bekwam dus ook gelegentheid om aan zijne menschlievende neiging op de belangrijkile wijze den teugel te vieren, door dit zelfde middel aan zijne vrienden , die zig in diergelijk geval bevonden, op het fierkst aan te prijzen.
Tot deze ontdekking wierd de Heer colborke gebiagt, deels door het waavneemen van de ontbindende kragt van het loogzout in pis-fteenen buiten het lighaam maar voor al door het zien veranderen van de pisfe in zoda&nigo lijders, die
het



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WA TER. 5
het loog inwendig gebruikten, wordende dezelve in plaats van drabbig of troebel en zeer tot zetten geneigd , helder en natuurlijk van kleur: maar daar het gebruik van enkele loog zeer moeilijk is door deszelfs onaangenaame fmaak , en walgelijkheid voor de maag, zo wel als door deszelfs invreetende en bedervende hoedanigheid , en prikkelende uitwerking op het dierelijk geitel, en voor al op de waterweegen : moest men dit zien te verhelpen, door de bijvoeging van iets, dat zich naderhand weder daar van kon affcheiden, en aan het loogzout de vrijheid laaten , om zich met het zuur, dat verondersteld word tot de {teenwording mede te werken, te vereenigen. Zoude er nu aan het oogmerk te weten , het voorkomen van de fteengroeijing , of de ontbinding van het reeds faamgegroeide, grootelijks voldaan worden : kwam het gemelden Heer voor , dat vaste lucht daar in aile opzichte bekwaam toe was, als maakende met het loog, een fal neutrum of geenflagtig zout zeer zagt van aart, aangenaam van fmaak en voor de maag niet nadeelig , van veel kragt tegen de verrotting, en tefR-ns zo los in zijn famenhang, dat het loog gemakkelijk van de vaste lucht daar het mede verbonden was , door het een of ander te ontmoette zuur kon afgefcheiden worden.
- Daarenboven bevond hij door proefnemingen, dat dit aldus famengefteld lighaam aanmerkelijke kragten bezat in het ontbinden van menfchen pis-fteenen buiten het lighaam, en dit zette hem aan om het op zich zelve te beproeven , en het aan anderen aan te prijzen , en de berichten van deszelfs gelukkige poogingen en uitkomst hier ingelascht zulA3 kn,



6
OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
len , zo ik vertrouwe , ten vollen bewijzen , dat zijn hoop niet kwalijk gegrond was.
De meest gefchiktfte wijze om deezc loogoplosfin<r te bereiden is , als volgt; doe twee en een half oneen (troiswigt.~) Dat is 1200 greinen, of indien men geen troiswigt bij de hand heeft, a| oneen (averdupioisw(gt'): 't welk omtrent 12.01 greinen uitmaakt) drooge [al tartan, in een open aarde pot of kom, en giet daar op vijf volle pinten (*J (wijnmast 3 van het allerzagtfte water, zo zuiver en helder als men het krijgen kan; roer dit vogt behoorlijk van tijd tot tijd om met ecne houte fpatel of (lokje, en wanneer het dus 24 uuren gedaan heeft , giet dan zorgvuldig, (op dat er niets van het onoplosbaare mede over ga) zo veel van dit water af, als er nodig is tot het vullen van de helft van een glaaze vat of fles, waar in men gewoon is water met vaste lucht te bezwangeren (f)-
Nu moet dit loogvogt aan een ftroom vaste lucht op de gewoone wijze bloodgefteld worden, en wan,neer de vaste lucht ophoud te rijzen, dan moet er ■weder eene nieuwe hoeveelheid van opbruizende ftof in het lagere gedeelte van het werktuig gegoten in het loogfmeltfel daar aan bloot gefield worden om het water daar mede te doordringen, en zulks moet tot viermaalen herhaald worden: wanneer nu dit toegemaakte of aldus bereide loogvocht omtrent 48 uur
ren
f *j Dat is zo als onze gewoone wijnflesfen van 16, 2? pneen
ff) Indien het wijnfteenloogzout goed is, dan moet ai cqee \yï,tcr zeven en een half grein zout bevatten,.



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 7
ren geftaan heeft, is het bekwaam tot het gebruik, en moet dan zorgvuldig in fchoone en zuivsre flesfchen , waar toe gewoone wijnflesfchen of halve flesfchen de besten zijn, afgegoten en behoorlijk gekurkt worden , vervolpens met den bodem bovenwaarts op eene-koele plaats in houte rakken met gaten , zo als men bij de wijnkoopers vind, geplaatst worden, en met deze voorzorgen kan dit water eenige weeken , ja mogelijk nog veel langer tijd goed blijven. (*)
De
(*) Dc Schrijver geeft hier aan de hand, hoe men dit werk (in Engeland) bett kan lecren verrigten, eu waar men te London het toeftel daar toe te koop kan vinden , waar voor ik eenvoudig voor die geenen, die de Chemifche Bibliotheek niet lezen, de apparatus of toeftel die daar in befchreeven word, zal laten volgen, zo als ik die bij dc kundigen Heer HuiGENs.tot het bereiden van dit water met fucces heb zien gebruiken, en die het onnuttig verfpillen van loogzout zo het mij toefchijnt voorkomt Men heeft eerst een flesje met èén wijde mond en regt opftaande hals, in wiens mond een kurke flopzel past niet twee gaten, in het een gat word een glaaze trechter met zegel-lak vastgezet , hebbende een pijp die tot in het midden van het flesje toeloopt, in het ander gat komt een tinne of g.!aaze buis gebogen als een Crj.
Ten tweeden , een groote en vrij fterke flesch , die vier of vijfmaal zo veel vocht kan bevatten, als men op eenmaal met vaste lucht wil verzaadigen.
Ten derde, een glaaze ftaafje met een kurk aan 't einde die in de glaaze trechter ftaat, en deszelfs pijp dicht tor. bij de onderfte opening volkomeu kan fluiten, waar toe A 4 msa



8 OVER DE UITWERKSELEN VAN HIT
UIL
De hoeveelheid van bovengemelde loogvocht tot vier flesfchen aldus toebereid, word geoordeeld genoeg te zijn om de gewoone glaazen of flesfchen, die tot de vaste lucht verzadiging gebruikt worden, tweemaalen te vullen , zonder dat men juist nodig heeft dit loogvocht zo ver af te gieten, dat men gevaar zou lopen om het troebel te maafren door het ontfmeltbaare, dat op den grond van het vat bezonken ligt, mede over te doen gaan. In 't algemeen moet het water, 't geen het Jal tartari of wijnfteen zout bevat, zo vrij zijn van eenig vreemd lighaam
als
men ook een fukje dunne rotting of tabakshaut kan gebruiken.
Men doed in de kleine fiesch zo veel loogzout of Potasch , als men denkt nodig te hebben, om genoegz»ame lucht voort te brengen: daar na zet men de kurk, waar in de trechter en geboge buis is vast gezet, in de haïs van *t flesje dicht, en na om de kurk een weinig wasch met ter. pentijn zagt gemaakt, gefmê'erd te hebben: vervolgens word het ftaafje N 3. in de trechter geplaatst, en deze met verdund Vitrioolzuur gevult: dan vuld men de groote flesch met Czuiver) water, en platst dezelve het onderfte boven in een bak of tobbe met water , zodanig dat het open einde van de geboge buis in deszelfs mond kome : het ftaafje dan van den trechter een weinig opligtcnde , laat men wat van het Vitrioolzuur bij de potasch in de kleine flesch lopen , cn tcrftond komt cr vaste lucht door de geboge buis in de grcote fiesch op, en na een weing ruitens, gaat men aldus voort, dan het ftaafje op, dan weder nederdrakkende , tot dat de gicote fiesch met lucht gevuld , en al het water ?ï genoegzaam ui: is , dan fluit men de mond van de
grootQ



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 9
als mogelijk is, op dat daar door niet veroorzaakt worde, dat het loog dit vremde lighaam ontbindende niet alleen het water wolkagtig maken, maar ook zomtijds andere lamenftelzels zoude opleeveren, wier uitwerkzelen het voorgefteld oogmerk geenfints zouden beantwoorden, en daarom is het nodig het zout van wijnfteen een dag te voren in het water te laten finelten, en de voorzorg die aanbevolen word, in het overgieten te gebruiken, om aan een of ander bezrnkzel, dat uit deze menging fpruiten aiogt, den tijd te laten om neder te ploffen, en om die
ont.
groote flesch onder water met de vlakke hand , en dezelve omgekeerd hebbende , giet men er de helft van de ontbinding van het loogzout (boven bij onzen Auteur befchreven , doch daar men in de Chemifche Biblio'h. andeis geen melding van vind) , in , en fluit dadelijk den mond van de fiesch met een welpasfcnde kurk toe , en fchud dezelve eenige tijd om, op dat de vaste lucht zig met het water menge , waar na de flesch omgekeerd met de mond n» beneden word neergezet, tot dat de loogzout ontbinding geheel en al met vaste lucht verzadigt is: dit aldus 's mor-, gens bereid , is 's avonds bekwaam tot het gebruik, en moet dan nog wat gefchut worden.
1 Men vind in de Scheikundige Bibliotheek op pag. 119 eene nieuwe methode om loogwater met vaste lucht te bezwangeren door de Heer l u 1 s c 1 u s stipriaan, welke zijn Ed. fchijnt overgenomen te hebben uit Vefprit de "Journeaux 1791. pag. 349. doch te gelijk zodanig vernuftig verbeetert heeft , dat men altijd en ogenblikkelijk zo veel vaste lucht kan hebben als men nodig heeft, ja zelfs die in voorraad gereed houden.
de ver.taaler.
A 5



10 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
ontfmeltbaare deeltjes zelfs van het fal lartarl af te zonderen (*).
Het is van geen minder belang verzeekerd te zijn van de zuiverheid en volmaaktheid van het Sal Tartari, en dus diend men Haat te konnen maken, op die geenen daar men het van ontfangt.
Wanneer het mephitiek loogwater dus behoorlijk toebereid is, zal het volkomen helder of liever eenigfints fpringende of tintelende zijn, als mede eenigfints zuuragtig, althans geheel bevrijd van de onaangenaame indrukzels, welke loogzout op de tong en in de keel maakt. In verfcheide van deze waarnemingen , zal men bevinden , dat de lijders van dit water, eenen geruimen tijd door, driemaal 'sdaags omtrent 8 oneen gebruikt hebben, zonder de minfte hinder aan maag } eetenslust, of aan de gezondheid ïn 't algemeen , gewaar geworden te zijn. Dceze hoeveelheid zal echter aan vcclen wat groot toefchijnen, en het komt mij voor, dat tri de meeste gevallen 16 oneen in 24 uuren zullen volftaan konnen: komt de teug wat groot voor ( f) om in eens te gebruiken, dan kan men het loogfmeltzel de helft fterker maaken, en dan zal de helft van de gifte of van de teug genoeg zijn.
De tijd om het in te neemen, is voor die het driemaal gebruiken, 'smorgens nuchter , ten 2 voor
den
(*) Indien het loog ontbir.dzel boven gemeld bevonden word de maag- te veel te prikkelen, kan de hoeveelheid zout vermindert worden: zie het geval van Mr. meim o t h.
(7) Zie het geval van Dr« c 00 per,



loogzoutig luchtzuur wa t e r.
ii
den middag ten tien uuren, en ten 3 in den avond; voor die het tweemaal gebruiken, 'smorgens ten 9 uuren , en in den avond: en indien het maar eens word ingenomen, dat in veele gevallen genoeg is tot voorbehoeding , is de beste tijd een uur of twee voor het middag eeten, en wanneer de maag gewoonlijk met fpijze 't minst belaaden is. Uit het geen ik hier en daar waargenomen, en omtrent deze zaak onderzogt heb is mij niet gebleken, dat eene gestrenge leevensregel volftrekt onder het gebruik van dit water vereischt word, als men maar in alles de gematigdheid in 't oog houd.
De Eerwaarde Dr. cooper heeft wijn, fruit en andere tot verzuuring overhellende dingen, onder het innemen van dit water gebruikt, en nogthans heeft voleens zijn oordeelkundig berigt, niemand meer baat bij dit middel gevonden dan hij!. Ik ben echter van gedagten , dat het raadzaam is zig van zuuren , en van zulke fpijs en d/ank, dat tot zuur overhellen, eenige tijd voor en na het innemen van dit water te onthouden: ook heb ik niet koanen bemerken, 't zij uit mijne eige waarneemingen, 't zij uit de berichten van anderen , dat er op het gebruik van dit middel eenig ander uitwerkfel van belang volg. de , als het geen 't meest te verlangen is , namelijk de vcrligting der-pijnelijke toevallen: nog is mij door een zeer gevoelig of aandoenlijk mensch, die mede in deze Stad woond verzeekert, dat hij onder het gebruik van de grootfte gifce, die mij bekend is, geen ander uitwerking was gewaar geworden, dan eene meer dan gewoone openlijvigheid.
De Heer benlij verhaald, dat hij door een zeeker dofis zijn hoofd had aangedaan gevoeld (ik onder-



ia OVBR DE UITWERKSELEN VAN HET
derftel met draaijirtgen ) als mede dat het als een Sterk pisdrijvend middel had gewerkt, dog zulke uitwerkingen hebben bij allen, daar ik eenig berigt van heb kunnen krijgen, geen plaats gehad, en die geen van welke ik boven melde, dat eenigflnts opénlijvig was geworden, heefr. geei vermeerdering van waterloofing béfpeurd. Het is waar dc gifte door de Heer benltj ingenoomen, was grooter; hebbende hij in eens zo veel van dit water gebruikt, dat het zelve bij opneeming 24 oneen lucht bevattede, daar de hoeveelheid van de gewoone gifte niet boven de 15 oneen inhield, dog driemaal 'sdaags gebruikt wierd, zonder die uitwerking gehad te hebben: met betrekking nu tot de-felfs pisdrijvende hoedanigheid, is het eene overbekende zaak dat de verwagting van iets , 't geen wij gebruiken zeer dikwits een kragtig middel is, om dit verlangde voort te brengen.
Indien dit water te koud of winderig voor de maag bevonden word, zo als ik zelfs ondervonden heb, dog dat ik geloof dat zelden gebeurt, kan er een klein weinig rum of brandewijn of eenig ander geestrijk vogt of tinctuur op ingenomen worden, zonder vrees van vermindering van de goede uitwerking (*) daar van. Een theeleepekje rum bij elke dofis van dit water gevoegd word in een van onze gevallen aangehaald, en ik heb voor mij zelve een weïnigje van een tinctuur vau Cardamom en Sp. Lavend Comp. telkens met voordeel gebruikt.
De Heer colborne heeft ondervonden, dat voornamelijk in koud weder, een vierde heete melk
een
(*) Zie het geval van Dr. cooper.



loogzoutig luchtzuur water. 13
een aangenaam bijvoegsel is , als makende dus dit water voor de maag zeer verdraagelijk, zonder in 't minst iets van zijne goede hoedanigheid weg te neemen.
Indien de pisweegen zeer teder of pijnclijk zijn, en het zenuwgeflel zeer aandoenelijk , is het nodig pijnstillende middelen te gebruiken; vijf, tien, twintig tot dertig druppels van de Tinctuur van Opium, of iets diergelijks kan een keer of twee daags tusfchen beiden gebruikt worden. Dit opiaat kan, of even te voren, of even na het gebruik van het water ingenomen worden; dog de dojts van het zelve moet trapsgewijze vermindert, en eindelijk geheel nagelaten worden, wanneer de pijn of andere dringende toevallen, ophouden , of in zo' ver vermindert zijn , dat er geen groot ongemak over blijft.
EERSTE WAARNEEMING (*)•
benjamin colborne, Schildknaap, woonende in deze ftad (Bath), wierd in 't jaar 1760. doof een heevige aanval van Graveel aange:ast, welke na zeven of agt dagen geduurd te hebben , en door pijnffillende , olieachtige en lijmerige middelen behandelt
(*) De gevallen die reeds in de derde uitgave vermeld zijn, worden hier op dezelfde wijze herdruktdog het geen er in de twee laatfte uitgaven bijgevoegd is , ftaat met Italiaanfchc letters aangeteekend , zijnde er de dagteekening bijgevoegd; en daarbij de te voren gedrukte waarneemingen niets is bijgevoegd, heeft men niets anders omwend de gezondheid der lijderen vernomen.



14 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
delt te zijn , waar bij ook een aderlating gevoegd ■was, eindigde met de loozing door de pisfe van eenen rooden fteen , grooter dan een wikke Qvesc&~) waarna hij geduurende agt of tien maanden, tamelijk wel bleef, hoe zeer niet zonder loozing van kleine fteenagtige famengroeizels, die de waterweegen pijnelijk aandeedden ; omtrent 10 maanden na de eerfte aanval, kreeg hij een tweede, die minder heevig was, en ook zo lang niet duurde , en op dezelfde wijze eindigde, namelijk , door het loozen van een fteen van diergelijke couleur, als de voorgaande, dog minder in grootte.
Het toeval van graveel kwam binnen vijf of fes maanden wederom, dog was niet zo heevig als het eerfte: intusfchen gebruikte hij bij aanhoudenheid lijmerige en glibberigmakende middelen; en vervolgens het middel van Juffr. step hens, toebereid door de Heer d'eschesnay, tot de gifte van omtrent een once daags, eens of tweemaal in de week. Vervolgens bleef hij omtrent anderhalf jaar vrij van het graveel; dog dit middel bekwam hem zo kwalijk, gevende hem walging, onverteerbaarheid en raau wigheden , dat hij hetzelve moest agterlaten i Na drie of vier maanden verlopens, kreeg hij weder een aanval en vervolgens alle tien of twaalf wceken: ondertusfchen was hij beezig met een infufie van de Semin. Dauci Sylvefi. of wilde wortel - zaad te gebruiken, en dronk voor zijn gewoone drank enkel gedeftilleerd water.
In 't jaar 1766. nam hij een proef met het lixiviuni van Blackris (of het middtl van Chittick*) en meende dat dit hem beter bekwam, dan de zeep; dog het was zo brandig en prikkelend voor zijn mond en
keel,



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER.
15
keel , en gaf zo eene pijnelijké aandoening aan zijne maag, dat hij genoodzaakt wierd, dit mede agter te laten, waar op even als te voren zijne graveelige toevallen, om de agt of tien weeken wederom kwamen. In 't jaar 1774. reisde hij na Spa, voor de pijnen in zijne ingewanden, die hij roefchreef aan het gebruik van dat brandend lixhium boven gemekl, en voelde geduurende het drinken van Spawater geen graveel; dog zo dra was hij in Engeland niet te rug gekomen , of zijn kwaal kwam weder te voren.
In 't begin van 't jaar 1778. nam hij eene proeve met het enkel water met vaste lucht doortrokken ; dog bevond, dat het te veel prikkelde en pisdrijvende was. Den 27 Maart van 't zelfde jaar, wierd hij -door de jicht overvallen, en dit duurde tot den 14 April, toen hij door een heevige braaking , verzeld met pijn in de linker nier overvallen wierd: door een aderlating en het warme bad geraakte hij wederom een fteentje kwijt , waar na hij een tweede aanval van jicht kreeg, dog die niet lang duurde.
Zo dra deeze aanval voorbij was, begon hij met het gebruik van loogwater met vaste lucht, zo als boven befchreven is, bezwangert, (tweemaal 's daags fes of zeven oneen*) ; en wierd geduurende dit gebruik geen graveel gewaar; zijn water had geen bezinkzel hoegenaamd , en floeg niet aan de pot aan; floeg hij eenige dagen over met dit gebruik, dan kwam dit weder voor den dag, en hij voelde ligte vlaagen van graveel.
Van dien tijd af bleef hij volkomen gezond , en vrij van graveel tot den 26 April 1783, wanneer bij 's morgens omtrend drie uuren eene prikkeling- in de waterweegen befpeurde , die zijn flaap j Hoorde;
ech-



l6 over. de uitwerkselen van het
echter was zijn pisfe niet hoogkleurig, omtrent zeeven uuren in de morgen kreeg hij twee losfe ftoelgangen, en befpeurde maar weinig pijn in de nieren ; dog een zeer doof gevoelen over het fchaambeen, 't geen aldus mer eenige ongefteldheid duurde tot twee uuren, wanneer de fteen in de blaas fcheen gekomen te zijn, en van dien tijd af, had hij geen ongemak meer: om nu dien fteen uit de blaas kwijt te raken, gebruikte hij veel lijmerig vogt, en hield zijn water zo lang mogelijk op, waar op hij omtrent fes uuren 's avonds een rood fteentje kwijt raakte, dog kleinder dan de voorigen. Ondertusfchen moet hier aangemerkt worden, dat vier of vijf weeken voor dit laatfte toeval de Heer colborne te Harrowgate geweest was, en aldaar het water gebruikt had , 't welk niet alleen de ftoelgang bevorderde, maar ook de pis afdrijvende hem in het denkbeeld had gebragt, dat hij zo allenskens de aqua mephitka zou konnen nalaten , doch hij ondervond tot zijn grievende fmert, dat dat fteentje in dien tusfehentijd, aangegroeit was. Dus heeft hij van dien tijd tot heden nooit twee dagen overgeflagen zonder de aqua mephitka te gebruiken , en voelde zedert ook geen het minfte ongemak of befpeurde eenig zanderig of ander bezinkfel in zijn water, ook geen aanllag aan de pot, ten zij het middel een dagje was overgeflagen, dog terftond op het gebruik daar van benam de volgende pis aan de voorgaande haare wankleurigheid , en bleef volkomen helder.
Geduurende de tijd, dat hij aan 't graveel onderworpen was geweeft, was zijn pis geneegen tot fcbielijke rotting , dog zedert dat hij dit water gebruikte, kon dezelve drie of vier dagen in het warmde
we-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. ïjr
weder bewaard worden zonder de minde teekenen van rotting : zijne gifte , als een middel van voorbehoeding gebruikt, is omtrent zeeven oneen 'sdaags. Zijne gezondheid, kragten en welgemoedheid zijn allert Volkomen, en zelfs, zo als het hem voorkomt, beter dan over twintig jaren.
Zedert dat dit berigt gefchreevert is, 't welk nu om« trent twee jaaren geleden is, heeft de Heer colbor* ne twee aanvallen van jicht gehad, de een ligt, dog de ander heeviger, en hebbende hem een veertien da* gen omtrent gaande gehouden , deze beide aanvallen zijn zeer wel afgelopen, zonder verplaatfing van jichtige doffen in het hoofd, de borst of andere ingewan-den , en geduurende deze beide aanvallen bleef hij de Aqua Mephitka gebruiken, en deed er een weinig brandewijn bij, alles zonder het minst ongemak , ert alle zijne vermogen waren weder zo goed als over twee jaaren.
De'cemb. 16, 178S. De Heer colborne, heeft zedert vier of vijf maanden dit water maar eens of tweemaal 's weeks gebruikt, én echter is zijn waterpot geheel van eenig aanflag vrij gebleven: Zijn eetlust komt hem beter Voor op die dagen als hij het middel gebruikt: hij heeft in deze maand Novemb. 1788. geen meerder jicht gehad, dan zedert drie of vier jaar geleden.
Decemb. 1, 1791. De Heer colborne, heeft mij berigt dat hij Zedert tenige jaaren niet het minst van zijn kwaal gevoéld heeft, niettegenftaande hij dikwijls geduurende dftè of vier maanden nagelaten heeft het middel te gebrul* ken, en dat geduurende al dien tijd zijne pisfe zeldzaanï B eenig



iS* OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
eenig zet fel, dat aan de waterpot bleef aanhangen, gemaakt heeft.
T*WEEDE WAARNEEMING.
Juffr. southcote, wocnende mede in deze Stad, voelde omtrent het jaar 1754, de eerde aanval van deze kwaal, welke verfcheide dagen duurde, waar na zij tot haar groote verwondering een fteen loosde , hebbende zij voor dien tijd geen het minde denkbeeld van den aart van haar kwaal gehad. Geduurende oma-ent 10 jaaren bleef zij vrij van dit ongemak, maar in 't jaar 1764, kreeg zij een tweede aanval, en vervolgens kwam die alle tien of twaalf weken weder met ontlasting van veele fteentjes, dog waar van 'er een , als te groot voor de doorgang, na haare gegronde meening, binnen gebleeven was, 'twelk haare fmerten vermeerderde, en op de minfte beweeging , bloed deed voor den dag komen. De pijn in de nieren bleef aanhoudend, en de laatde aanval van deze kwaal in 't jaar 1779. was zo heevig, dat geduurende tien of twaalf dagen haar leeven in gevaar was. Eindelijk , echter, na een ruim gebruik van olie en lijmerige middelen, gevoegd bij de pijnftülende en het warme bad loosde zij een langwerpige fteen omtrent van de groote en houding van een groote orange pit: zo dra als zij na dit heevig toeval een weinig kragten had wederom gekregen, begon zij met het gebruiken van de Aqua Mephitica, tot fes of zeven oneen tweemaal 'sdaags, en hield daar mede eenige tijd aan, en voelde voorts geen graveel meer , ook geraakte zij geen fteenen meer kwijt, en haarpisfe bleef klaar, en zonder eenig bezinkfel. Vervolgens had zij eenig



LOOGZOÜTlfe LUCHTZUUR WATEfe. IC)
gevoel van zwaarte en ongemakkelijkheid in de blaas, en loosde ook zomtijds bloedig water , verdraagt echter de lighaamsbeweeging wel, kan zomtijds een uur of twee wandelen j en rijd genoegzaam dagelijks zonder fmert of verzwaaring van ongemak: in 't algemeen is de daat -an haar gezondheid, fchoon week, veel beter zedert het gebruik van het middel, dan het in vroeger tijd was.
Zedert dat de bovenftaande Waarneeming opgemaakt, en na den Drukker verzonden was, heb ik het volgende bericht gekregen.
In 't begin van Sept; 1784. réisde Juffr. southcote na Berkshire, alwaar ze drie weeken bleefi zo als ze aldaar was aangekomen kreeg ze de koorts* welke haar het gebruik van de Aqua LMephitica deed nalaten, en dit nalaten duurde zelfs een maand n£ haare terugkomst te Baths Geduurende deze tusfehenpoozing begon zij in haar linker nier eenig ongemali te voelen, waarop zij het "middel weder eens daags befloot te gebruikern
Den 27 December, voelde zij veel pijn en andere* toevallen, die gewoort zijn de loozing van een fteeri te verzeilen, Welke ook na eene pijnelijke nagt om* trent 9 uuren van de volgende morgert voor déh dag kwam, en omtrent zo groot als een erret was; daar' op wierd zij fpoedig beter, ert vaart nu vrij wel, zij meend, en dat wel zeer waarfchijnelijk , dat dezó fteen, geduurende de nalaating van het middel is gegroeit : zedert heeft zij geen nieuw aanval gehad, eri kan de wandeling en het rijden zonder de minde pijri of ongemak verdragen; dog voelt echter zomtijds eeri onaangenaame aandoening in de blaas ^ en gelooft j dat daar twee fteenen gevormt zijn. April 30, 1787a Ba H



20 over de uitwerkselen van het
Zedert dat het gemelde berigt het ligt gezien „ hee't, heeft de lij der esfe twee aanvallen van beroer ~ „ te gehad, waar van de laatfte haar na een kort „ lijden heeft weggenomen, den'i ^fan. 178^ in de ou„ der dom van 68 jaaren. ■ De Heer symons, een „ voornaam Chirurgijn in deze Stad, heeft haar lijk „ geopend, en heeft haar lever in een ftaat van ver„ rotting gevonden, de galblaas zo groot als een hoen,, der-ei, en deszelfs vliezen een vierde van een duim „ dik: In V midden van de galbuis, vond hij een gal,, fteen van de grootte van een hinder-marmer die „ wel binnewaarts na de galblaas toe, maar niet na ,, voren kon bewogen worden. De blaas en nieren wa,, ren volkomen gezond, en met geen fleenagtig famen„ gr oei fel, hoegenaamd, bezet.
DERDE WAARNEEM ING.
De Eerwaardige Dr. c oóper van Sunning in Berkshire, een man van een zeer braave en vriendelijke inborst, geeft mede een aanmerkingswaardig geval aan de hand van de werkzaamheid van dit middel; dog vermits hij zelfs in een brief aan mijn overleden vriend zijn geval met zo veel naauwkeurighud en eigenaartig verhaald , als leevendig uitdrukt , welk gevoelen in hem door de gelede pijnen opgewekt, en niet gemakkelijk uit te wisfehen is, kan ik niet nalaten aan den Leezer zijne eige woorden mede te deelen : alleenlijk hier bijvoegende, de bevestiging van zijne beterfchap, en zijne tegenwoordige goede ftaat van gezondheid getrokken uit een Brief, die ik onlangs het genoegen gehad heb van hem zelfs te ontfangen. Ik zal echter de vrijheid gebruiken, hier eene geringe



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER.
21
ringe aanmerking bij te voegen , dat de Heer cooper, namelijk in het eene gedeelte van zijn Brief aan de Heer dobson, fchijnt gemeend te hebben, dat de Aqua Mephitka Alcalina, of het loogfmeltzel met vaste lugt bezwangert reeds aangepreezen word, in de Medici. Comment, als een middel tegen fteenagtige ongemakken, daar het eeniglijk aangeprezen word, als bevattende eene aanmerkelijke hoeveelheid vaste lugt, welke door het daarop volgend bijdoen van een zuur, dat onmiddelijk na het loogfmeltzel moest gebruikt worden , wederom los gemaakt wierd. Het blijkt ondertusfehen geenfints , dat Dr. dobson in de tijd dat hij de Bied. Comm. over de vaste lugt in de wereld bragt, eenige kennis gehad heeft van de goede uitwerkfelen van het loogfmeltzel aldus bezwangerd in deze ziektens, en wanneer hij deszelfs gebruik aanprijst, is het enkel betrekkelijk, tot deszelfs onmiddelijke ontbinding, door middel van een zuur : daar het middel daar Dr. coopkr zo veel baat bij gevonden heeft, volgens zijn eige bericht het loogfmeltzel bezwangert met vaste lucht zonder eenig ander bijvoegzel is: enkele keeren heeft hij echter gébruik gemaakt van de opbruifcliende zoute drank (*), wanneer het werktuig om het water met vaste lucht te bezwangeren , niet bij de hand was.
Brief
(*) Waarfchijnelijk van het anticmtticum Rive'rii, of de drank door hdlmi aangepreezen. Zie deszelfs boekje door de Heer ingenhouss in 't Latijn overgezet, de Cur, Scorb. Podag. calcul. De Vertaal.
B 3



S2 OVER de uitwerkselen van het
Brief van de Eerwaardige Dr. cooper aan Dr. dobson.
waarde heer!
Met veel genoegen heb ik uw voorneemen gehoord om de pen weder op te vatten , ter aanprijzing van de vaste lucht. De kragtdadige werking van dit vlugge element met een gedeelte loogzout, in rottige en andere ziektens, is genoeg bekend geworden dooruwe geestige verklaaringen over dat onderwerp, en thans blijft er niets over om deszelfs grondaart va«t te Hellen, dan het meer bekend maken aan het menschdom van deszelfs groote boedanigheden in graveelkwaalen: Hier van hebt gij zo als ik vast del, meenig bewijzen voor U, zelfs in deze plaats, en eenige denkelijk nog fterker, dan mijn geval kan zijn: indien echter dit mijn geval in 't minst de zaak der waarheid kan bevorderen, en uw goedgunftig voorneemen eenigfints helpen, deel ik U dit van herten mede: en inderdaad ik voele mij zelfs zo zeer verplicht aan dit middel van zout van wijnfteen en vaste lucht, als hebbende mij uit een ftaat van elende en fmerte gered , en mij in het volle genot van gezondheid en gemak herfteld, dat het zwijgen daar van in mij de hoogde ondankbaarheid zou aanduiden, terwijl het in mijn magt ftaat om recht aan deszelfs yerdiende te doen wedervaren
Het was dan in !t begin van Augustus 1772 na mijn beste herinnering, dat ik de eerde aanval van graveel voelde .welke,omtrent 12 uuren duurde :hinc mihi prima labes. Daar ik tot nog toe geheel niet bekend was met den aart en de toevallen van deze kwaal, was ik verlegen, om mijn ziekte daar ik zo veel fmerte bij gevoelde, te benoemen, tot dat er een
klein



loogzoutig luchtzuur water. 23
klein fteentje voor den dag kwam, en mij genoeg vergewischte, wat er de oorzaak v*n was.
De aanhoudende angst daar ik nu in was, van haast wederom een aanval van die pijn te krijgen, en de vrees die mij bijbleef van door een kwaal aangetast te zijn, waar van ik altijd had gehoord, dat ze de fteen des aanftoots der Geneesheeren was, nam mij alle troost weg, en maakte mij mijne leevensftonden bitter. Gij begrijpt ondertuslchen, mijn Heer, dat ik niet naliet om mijn toevlugt tot de beste raad die ik bekomen kon te nemen, en ik hield mij zeer zorgvuldig en naauwgezet aan elke raad en geneeswijze, die mij opgegeeven wierd: niet tegenftaande dit befpeurde ik met groote bezorgdheid, dat mijn kwaal in plaats van te verminderen, trapsgewijze toenam volgens de juiste aanmerking van de Heer pope, dat een verfche kwaal, die ons op 't laatst moet t'onderbrengen, toeneemt met onze groei, en kragten bekomt onder onze fterkte.
Ik raakte aanhoudend veel zand of liever meenige kleine roode fteentjes kwijt, en zo om de twee of drie maanden en fomtijds fchielijker, wanneer er een grooter fteentje was gevormd, dan om gemakkelijk door de pislijders te konnen glijden, voelde ik de allergrievendfte fmerten voor dat het fteentje in de blaas was. De aanvallen duurden te dezer tijd ruim dertig uuren, en eens of tweemaal veel langer , en waren verzeld met een fcherpe brandende pijn omtrent de nieren en in de geheele onderbuik, met eene doovigheid in mijne dijen en been en, eene verftoptheid van mijne ingewanden, en heevige ongefteldheid in mijn maag. De Caftor• olie of oleum ricini, ftoovingen, verzagtende middelen en laauwe baden, die ik te vooren B 4 in



24 over de uitwerkselen van het
in mijne ligte aanvallen met voordeel gebruikt had, deeden hier veeltijds nier.s af, en niets dan opiaaten of pijnftillende middelen gaven mij eenige verligting: ook eindigde mijn lijden niet altijd zo als te voren, wanneer de fteen langzamerhand in de blaas gevallen was. want dezelve bleef tweemaal ongelukkig eenige uuren vast zitten, onder pogingen van door de pisloop. door te dringen, en veroorzaakte bij gevo'g wederom een onverdragelijke fmert, verzeld van eene geheele opftopping van water: om nu te willen ondernemen om van het geene dat ik bij die gelegentheid voelde, een denkbeeld te geven is boven de kragt der woorden, en op dien afltand van tijd, terwijl ik dit nu befchrijf maakt mij het herdenken daar aan de ziel nog beanftigd, kunnende het alleen die geene regt befeffen, die het ongeluk heeft van met de flcenkwaalen te worstelen te hebben.
Vermits ik overm;gd was, dat de zagte middelen, die ik tot nu toe gebruikt had, niet magtig waren om eene dikwils herhaalde aanval van deze kwaal voor te komen, nam ik voor om mijn toevlugt tot fterker te nemen, zo als zeeploogen en fmekende of oplosfènde middelen.
Van het eerfte foort gebruikte ik bij voorkeur dat geen dat door de Heer blackri aangeprezen word,en onder de naam van Recept van Chittick voor de fteen, bekend is: dit middel gebruikte ik gereegeld geduurende vier maanden, en nam zeer zorgvuldig de leevensreegelen daar bij bepaald in acht: ook kan ik mij niet herinneren, dat ik geduurende het gebruik daar van; een heevige aanval van mijn kwaal gehad heb; dog zomtijds deed het mij bloedig water loozen, Sn. ik geraakte aanhoudend yeele graveelftoffen kwik;
daar-



loogzoutig luchtzuur water. 25
daar ik echter bemerkte, dat mijn gezondheid, mijne geestvermogens, mijn eetlust enz. onder het gebruik van dezen tot rotting overhellende fpijzen, die tot medehulp van het bovengenoemde middel noodzaakelijk behooren, gekrenkt wierden, begreep ik dat het hoog tijd was om het zelve na te laten ; en kort daar na voedde zig daar nog bij de droefheid verwekkende kenmerken, dat terwijl eerlang alles dat na het leven kan doen verlangen, mij fhond te begeven mijn fleenkwaal, zo vast en ingewortelt als ooit, mij bijbleef.
Dit middel dan nalaatende, begaf ik mij tot het Smeltmiddel van per rij, en vermits ik vernam dat deszelfs deugd en kragten in 't gemeen aangeprezen wierd, onder bijvoeging van verfcheide agtbaare namen , beklaagde ik mij dat ik daar niet eerder aan gedagt had , en achte meest al den tijd , die ik tot hier toa aan het gebruik van andere middelen hefteed had, voor verloren , dog mijn haarftig gebruik van dit zo zeer öpjehemeld middel had voor mij geen beter gevolg, dan her voorgaande, want na drie maanden gebruikens daar van, vond ik al mijn hoop en vervvagting in eens te leur gefield door een van de zwaarfte aanvallen van graveel, die ik ooit gevoeld had: willende echter dit beroemde fmelt -middel zo flerk mogelijk beproeven, bleef ik met deszelfs gebruik volharden, ja zelfs veel langer als het met mijne gefteltheid fcheen overeen te komen, want het maakte mij hardlijvig, en gaf mij in 't geheel een onaangenaam leven, en zomtijds zeer fchrikbarende toevallen.
Het zoude zo wel moeilijk als lastig zijn alle zogenaamde nofirums of geheimen en derzelver verfcheidenheid op te tellen, die ik geduurende zeven jaaren overgehaald wierd, om door te flikken,
B 5 Non



SÖ OVER DE UITWERKSELEN VA N FIE T ^
Non mihi fi lingue centum fint oraque centum Ferrea vox, omnes posfim comprendere formas.
Al had ik honderd tongen en honderd monden met een ijzereftem, zou ik alle de verfcheide vooiTchriften die ik gebruikt heb, niet konnen uitdrukken: genoeg zal het zijn te melden, dat daar ik van geen van allen eenig ander foort van verligting gevoelde dan een tijdelijke ophouding van pijn, ik bijna wanhoopte van ooit zodanig een middel te zullen ontmoeten, dat mij weezentlijke en aanhoudende verlichting kon toebrengen. Eindelijk in 't begin van April 1780 door een mijner Vrienden uwe bekendmaking te voren gemeld , over de vaste lucht, mij in handen gekomen zijnde fchepte ik bijzonder behagen in 't berigt, dat er in Hond van verfcheide verrigte gcneezingen van rottige en andere ziektens, door middel van die lucht en het vaste zout van wijnfteen , en in de groote waarfchijnelijkheid van de uitwerking van deze faamgevoegde middelen in toevallen van graveel, en door het hooggefchattc character, en de bekende goede naam, van deszelfs beminnenswaardige uitvinder aangemoedigd , befloot ik terftond een proef met dit buitengewoon middel te nemen, en fchafte mij zodanig een werktuig met zijn toebehoren aan, waar mede ik de vaste lucht kon bereiden , en begon omtrent in 't jnidden van dezelfde maand met het gebruik van dit -genceswatcr met vaste lucht , neemende het in na het voorfchrift door U uitgegeven, en had al fchielijk groote reden om mij geluk te wenfchen met deze onderneming, want binnen veertien dagen befpeurde ik eene merkelijke verandering , zo omtrent mijn bijzondere fmerten als met opzicht tot mijne gezondheid.



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER, 27
heid in 't algemeen, en tot. mijn eetenslust en opgewektheid in 't bijzonder, zijnde ook de voorige onaangenaame gewaarwording in de nieren geheel en al weg. Ik loosde niet langer zand of graveel, en voelde die aanhoudende prikkeling niet meer om mijn water te maaken zo als te voren: mijn flaap wierd ook niet meer gedoord cüoor zulke meenigvuldige en vergeeffche aanporring<;n tot waterloozing als te voo-« ren, in een woonj door een aangenaam genot var» gemakkelijkheid en verkwikking, daar ik zo lang van beroofd was geweest, fcheen ik mij zelve een geheel nieuw fehepzel toe. Ik hield met dit gebruik, ge* duwende vier ma?mden aan , en moest toen daar mede ophouden, om een koorts die mij omtrent drie weeken bijbleef: d;och zo als de koorts mij verlaten had, begon ik weder met het zout van wijndeen en vaste lucht, en heb dit tot nu toe, met zeer weinig tusfchenpoozing aangehouden, en ik kan U verzeekeren , Mijn Heer, met de zuiverde waarheid, dae ik van het ogenblik dat ik met dit middel begonnen ben, tot den dag waar op ik dit fchrijve, geen de minde aanval van deze mijne kwaal gehad heb, als eene enkele keer omtrent derdhalf jaar geleeden, dat ik zonder pijn een deentje kwijt geraakt ben , zogroot als een erretj s zeer glad en volmaakt rond, en dat ik in allen opzichte een onafgebrooke daat van volkome gezond'heid genoten heb, en wanneer ik hier of daar op reis of van buis ben, daar ik mijn werktuig voor de vaste lucht niet bij mij heb, dan neutralifeer ik elke gift van mijn genees water ( eerst door het bijdoen van een weinig fuiker, zoet gemaakt) met ïemoeiifap, voor dat ik het gebruik, en ondervind daar }iet zelfde nitwerkzel vap als van dit vaste luchtzuur.
Met



S.B OVER DE UITWER R S F. LEN VAN HET
Met opzicht nu tot de leevensreegel, wil ik wel bekennen dat ik mij nergens voor mijde , als voor dat geene dat te zout of te ve_d toegemaakt is: en ik begrijp niet dat eenig ander kostvermijding nodig kan zijn onder het gebruik van een middel, dat best geholpen word door zulke zaken , die gelijktijdig voor heilzaamst en aangenaamst gehouden worden voor de menfchelijke gefteldheid , als daar zijn wijn, melk, vruchten, groentens en diergelijken, en op dien grond heeft ons middel zeekerlijk veel voor boven d'e middelen die van een brandagtigen aart zijn, fchoon men daar en tegen mogelijk onderftellen kan, dat zijne fmeltende of oplosfende vermogens minder zijn: nogthans indien het, zo als de ondervinding toond, de formeering van zulke zelfitandigheden in de nieren en in de pisblaas, waar uit naderhand de fteen geboren word, voorkomt, of de aangroeijing van eens geformeerde fteenen belet is deszelfs aanfpraak op de verdienften van een voorbehoedmiddel al.efints even groot: als men nu daar bij deszelfs volmaakte orfchaadelijkheïd, nemaar ook deszelfs gelukkige werking op het geheele menfchelijke geitel in 't oog houd, zullen er weinige zijn, die na mijn inzien, aarfelen om dit middel voor het allerkragtigfte van de tot hier toe aanbevolen middelen in graveelkwalen te verklaaren. Ik wil hoopen dat een aanhoudende proef van drie jaaren ten vollen mijne gezegde omtrent deszelfs uitfteekenheid zal rechtveerdigen , en indien gezondheid , gemakkelijkheid en verkwikking zeegeningen zijn , daar wij allen na trachten, en die wij hartelijk begeeren, verdiend dit middel, daar het mij in de gelukkige genietingen daar van (bijnageheel en al , voor mij verloren) herfteld heeft,
mij-



loogzoutig luchtzuur water. 2.$
mijne zuiverfte dankerkentenis, en dankvolle bekentenis.
Ik ben, waaide Heer, met de oprechtfte hoogachting Uw zeer gehoorzaame en nederige Dienaar Bath den 16 April E D WA RD C O O P E R.
1783.
NB. Ik vergat te melden, dat ik in 't voorjaar van 1782. met een aanval van jicht in beide mijne voeten, die mij drie weeken thuis hield, bezet raakte, en dat ik aanhoudend mijn middel heb blijven gebruiken , doende bij elke gifte een half theeleepeltje rum, en dat ik er niet het minst ongemak van gevoeld heb.
Uittrehzel uit een Brief van de Wel-Eerw. Dr. co op er aan wtlliam falconer, M. D. gcdagteekend, December 18, 1784.
Al dat ik nu verder te melden heb, ten opziet van mij zelf, is dat ik aanhoudend zo wel b'ijve , en zo vrij van eenige aanval van mijn kwaal , als ik was toen ik mijn geval in April 3783. befchreef: ook blijve ik ftandvastig in het gebruik van de loogoplosfïng met vaste lucht, drinkende daar eens of tweemaal 'sdaags, al na het valt een paar oneen van, 't welk altijd als een voorbehoedmiddel blijft werken , en mij geheel en al bevrijd houd van de minfte aanval van fteen of graveel: hoe zeer ik groote reden heb van te denken, dat er in een van mijne nieren een fteentje gevprmd is , om dat ik te voren daar ter plaats veel pijn gevoeld heb.
Het



30 OVER de uitwerkselen van HET
Het is nodig ter deezer plaats den Leezer té herinneren , dat de hoeveelheid loog in het geneesmiddel van Dr. cooper bevat, het dubbel is van dat geen, dat door de Heer colborne gebruikt is, en dat dus de twee oneen, waar van in de Brief van Dr. cooper als zijn dagelijkfche gifte melding gemaakt word, het dubbel uitmaaken van het geen waar van in 't begin van dit werk is gefproken.
Vittrekzel van een Brief van den i April 1787.
Mijne gezondheid is, God dank, zo volmaakt, als toen gij laast van mij gehoord hebt, en ik heb geen de minfte aanval van mijn oude kwaal gehad, 't welk ik alleen toefchrijve aan mijne flandvastigheid in deszelfs gebruik: ik gebruik het op dezelfde wijze als ik tot hier toe gedaan heb, uitgezondert, dat ik het nu zelden meer dan eens 's daags inneem, en ondervinde deszelfs voorbehoedend vermogen zo goed als ooit: eene langduurige ondervinding heeft mij mede overtuigd , dat dit middel even zo onfchadelijk, als wel overeenkomende met mijn geitel is. Ik heb in Sept. 1785. en in Jan. 1787. wel twee aanvallen van jicht gehad , dog in beide die aanvallen heb ik het middel door gebruikt, alleenlijk er een weinig turn of brandewijn bijdoende , en bevonden dat het mijn maag opbeurde en verfterkte.
f-'olgt nu een Uittrekzel uit een Brief die ik van Dr. cooper ontfangen heb van den 26 November 1688.
Om meer bijzonderlijk op uw onderzoek, raakende mijne tegenwoordige ftaat van gezondheid , te antwotir*
den»



loogzoutig luchtzuur water» 31
den: Heb ik het genoegen u te verzeekeren , dat dezelve zo volkomen is, als toen ik u voorgaande winter te Bath zag, uitgezonden mijne meerder toeneeming in jaaren, en daar-uit volgende gebreken. Ik meen u verhaald te hebben, dat ik geduurende de geheele voorgaande zomer, en een groot gedeelte van */ najaar gefukkeld heb aan een zeer pijnelijke er. gevaarlijke onpasfelijkheid, en dat ik geduurende mijn fhuis blijven daar door, mij van het gebruik van de Aqua Mephitica Alcalina heb moeten onthouden : ik ondervond echter geen het minfle ongemak door deze tusfchenpoozing van gebruik, 't zij met opzicht tot de pijn in de nieren, of van eenig graveel: zeedert dien tijd ben ik weder tot mijn gewoon geneesmiddel overgegaam , maar ge* bruik het niet meer in die hoevelheid nog zo dikwils als te voren , namelijk maar eens 'sdaags, en dat zelfs niet gereegeld. Daarenboven , wanneer beezighcden of woordgeevingen mij van huis doen gaan, laat ik het wel eens een veertien dagen agter, en vind er mij niet kwalijk bij, zijnde geheel en al vrij gebleven van eenig toeval of neiging tot fteen of graveel: Indien ik echter weder eenige hindernis gewaar wierd , die in ftaat was om mij ongerust te maken, zoude ik terftond mijne gift vergrooten , en mijne aandagt meer gevestigd houden op een meenigvuldiger en gereegelder gebruik van het zelve: ook heb ik geen de minfte twijffel of de kragten van de Aqua Mephitica Alcalina, zouden alle angstvallige vrees, en onaangename voor* gevoelen wel haast weder doen verdwijnen.
December 1, 1791. Doftor c 0 o p e r , heeft in 't vervolg geen aanval van graveel meer \gekregen , fchoon hij de Aqua Alcalina Mephitica niet aanhoudend gebruikt.
VIER-



3a OVER DE UITWERKSELEN'VAN HET
VIERDE WAARNEEMING.
Een aanzienlijk man in deze Stad, die verkozen heeft niet genoemd te worden, oud 65 jaaren, en van een blaauwfchuitige gcfteltheid, was zedert eenige jaren gewoon zodanige geneesmiddelen te gebruiken , die fterk op de pisweegen werken, als het uitgeperfte fap van pisfebedden en de Tinctura Catitharidum.
Omtrent drie jaaren geleden voelde hij een heevige pijn in de piswegen en in den endeldarm, en loosde eenige zandige famen groei fels, waar van er van de grootte van een peperkorrel of wikke waren, ook waterde hij zeer dikwils bloed, en dat wel zo veel dat het bloed in de pisfe bijna famenftolde als of het door eene aderlating op den arm versch uitgevloeit was : deze ontladingen begrijpt men waren met veel pijn verzeld: tegen deze toevallen gebruikte hij , op ingenomen raad het lixivium van Blackrie van 40 tot 80 druppels driemaal 's daags in kalfsvleeschnat of uijenfoepe, als makende hij tot zijne gewoone fpijzc veel gebruik van uijen: onder dit gebruik vermeerderden zijn bloedig wateren en pijnen, en dit deed hem tot het inneemen van omtrent een half pond honing 'sdaags befluiten, altijd met het bovengenoemde middel aanhoudende: dog de honing fcbeen als een fterk pisdrijvend middel te werken, en vermeerderde zijne fmerten zodanig, dat hij dezelve zo wel als het lixivium moest agter laten, daar op nam hij een proef met zuiver water met vaste lucht bezwangerd, geduurende omtrent een maand , doch zonder eenige merkbaare verlichting, Toen ging hij op raad van de Heer colborne,
over



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 33
over tot het gebruik van het loogfmeltzel met vasts lucht doortrokken, zo als boven befchreven is : en dit doed hij nu zeedert ruim twee jaaren , nemende er driemaal 's daags 8 oneen van in , en in minder dan drie weeken, na dat hij dit begonnen had, befpeurde hij weezentlijke verlichting : zijne fmerten verminderde, zijn water wierd helder en natuurlijk van couleur zonder eenig bezinkzel of neerploffing, en zijne gezondheid (uitgezonden: eenige ligte pijn van tijd tot tijd,) bijna geheel herfteld.
Het verdiend opmerking, dat het bovengenoemde brahdig zeeploog zeer kwaade uitweikfelen in 't lighaam fchijnt voort te brengen, als maakende de fappen geneegen tot rotting, waar van verfcheide blijken waren, en onder anderen , het dikwijls bloe* den u;t de neus, iets daar hij nooit Voor dit gebruik aan onderworpen was geweest , en 't geen ook na het ophouden met gebruiken van dit middel volkomen agter bleef.
Zedert anderhalf jaar raakt hij geen bloedig water: meer kwijt, voeld ook geen pijnen in de pisloozing r en geeft geen fteenagtige famengroeijingen meer op , en zedert fes maanden gebruikt hij maar vier oneen driemaal 'sdaags, zijnde dit de helft Van 'tgeen hij in den beginne innam. Het werkt als een zagt openend middel, waar van hij eene ftoelgang daags heeft, 't geen maakt dat hij daar toe geen pillen van Aloë, zo als hij te vooren van tijd tot tijd gewoon was , behoefd te gebruiken; ook werkt het niet als een pisdrijvend middel: zijn cetenslust en gezondheid in 'ï algemeen zijn zedert het gebruik van dit middel vrij wel. Over het geheel heeft hij een gezond bloo-« zent uitzigt, een fterk lighaamsgeftel, goede eetlust, C en.



34 over de uitwerkselen van het
en is wel te moede , verdraagende het rijden in een wagen zeer wel, en kan op één tijd een mijl vijf of zes zonder vermoeidheid, of ander ongemak, wandelen, 't geen hij ook dagelijks, als het weder het toelaat, doed.
Op den 14 April 1737. had ik het genoegen den lijder waar van hier gemeld word te zien, en denzelven in volmaakte gezondheid te vinden, zijnde zelfs fterk en voortvaarend voor zijne jaaren, en hebbende deze twee laafte- jaaren geen graveelpijnen gevoeld, hield echter regelmatig met het gebruik van de Aqua Mephitka Alcalina aan.
„ De bovengemelde lijder blijft nog aanhouden met ,, het gebruik van V middel, fchoon niet dagelijks, en „ blijft volktme vrij van zijne voort ge graveelpijnen.
Novemb. 25. 1791.
„ Zeedert dien tijd heeft hij een of twee ligte aan„ vallen gehad; doch is ook niet jlandvastig in V ge„ bruik van V middel, ja iaat het bij wijlen een aan„ merkelijke tijd geheel achter."
VIJFDE WAARNEEMING.
De Eerwaarde g. hamilton van Taplow in Buckinghamshire , een man van tusfehen co en 70 jaaren oud , is een nieuw voorbeeld van het vermogen van dit middel, zo als blijkt uit het volgend uittrekzel uit een Brief van hem aan den Heer george burges, Schildknaap, in deze Stad woonende, gefchreven, en door dezen met toeftemming des Schrijvers aan Doctor dobson medegedeeld.
Ik was zedert omirent vijf jaaren met een fteen in mijn blaas gekweld, en geDnikte geduurende dien
tijd



loogzoutig luchtzuur water. 35
tijd verfcheide foorten van ontbindende , of oplosfende middelen, doch zonder vrucht.
In 't voorjaar van 1780. haalde mij de Heer potT een fteen af, die twee oneen woeg: zedert dien tijd was ik bevrijd van pijn, doch befpeurde van tijd tot tijd graveelfroffe in mijn Water, en nu en dan fteentjes die groot genoeg waren om mij bevreesd te maken, Voor het aangroeijen van een nieuwe fteen.
In de winter van het jaar 1781. was ik te Bath, en geraakte gelukkig in kennis met Dr. cooper, welke met dezelfde ongemakken , als ik, was gekweld geweest, en nu een middel gebruikte, 't welk hij mij zeer fterk aanprees, zeggende, dat hij het nu bijna twee jaaren , na mijn best onthoud , gebruikt had, en in al dien tijd de gewoone toevallen van zijrt kwaal niet gewaar geworden was, en dit was watetf met vaste lucht bezwangert, in twee (*) quarten van dit water deed hij twee oneen Sal Tartari fmelten. Hier van gebruikte hij tweemaal 'sdaags een kleine hoeveelheid, en deed daar een weinig fuiker en omtrent twee theelepeltjes limoenfap bij : en zo dikwils als ik hem ging zien, vergaste hij mij op een glas van dit water': zo dra ik te Taplow terug was gekomen, zond ik na de Stad om een toeftel tot het maaken van vaste lucht, 't welk ik ook in Januarij
178a.
(*) Quart volgens ze vvïl, is een halve (loop, en vier quarts maken drie Amfterdamfche mengelen : en volgens Boy er is een quart gelijk aan een Parijfche pint of onze Wijnflesch; dus zou dan dit fmeltzel het dubbel in fterkte van ons bovengemelde zijn. de vertaal er.
C a



36 over de uitw er rselen va n het
178a. kreeg, en begon terftond met het gebruik daar van, zo als het mij door Dr. cooper voorgefchreven was, uitgezondert dat ik deze twee giften in eens innam, en er de fap van een halve lemoen of citroen in deed , als willende mijn maag zeer wel het zuur verdragen.
Zecdcrt dat ik dit middel gebruikt heb , ben ik geen graveel kwijt geraakt, nog ook geen bezetzei, deszelfs gewoone voorlooper, in mijn waterpot gewaar geworden: indien dit bericht voor Dr. dobson, of zijne lijders Van eenige dienst kan zijn, kan hij er zodanig gebruik van maken, als hij goedvind; zeggende ik met dido,
Hand ignara mali miferis fuccurrere disco.
Gedagteekend Taplow den 8 April 1783.
„ Volgt een affchrift van een Brief, welke ik het „ genoegen gehad heb van de Heer hamil,, ton te ontvangen.''''
Taplow April 10, 1787. Uw Brief van den 7, is mij deze morgen toegekomen , waarop tot antwoord diend, dat ik aanhoudend de vaste lucht met dc Sal Tartan gebruike, en meen dat ik er baat bij vind: laastleden winter kreeg ik gelegcntheid om met Dr. warren raad te plegen voor een en ander ongemak, waaronder hetvoornaamfte was, verlies van eetlust: waarop hij mij raadde mijn gewoon middel zo lang agter te laten, als ik zijne voorfchriften gebruikte, zo als ik ook eenige weeken deed , tot dat ik veele onaangenaame pijnen in mijn
rug-



lo o g z 0 u t i g luchtzuur wat 2 r.
37
rugge gewaar wierd, die door kleine fteentjes veroorzaakt wierden: dit ontruste mij, en bragt mij weder tot het gebruik van de vaste lucht, daar ik terftond baat bij vond : eenige tijd daar na prees ik het den Heer wood, en den Heer charteris aan, beide welken mij verzeekerd hebben , d^ar grootelijks bij verlicht te zijn : ik vergat te melden , dat ik drie fleenrjes zo als boven gemeld is, kwijt raakte. Indien het geen ik gemeld heb van eenige dienst kan zijn, kunt gij er in uw nieuw uittegeevene werk gebruik van maaken.
,, De Heer hamii.ton is zedert geftorven, dog heeft, zo ik verneeme, geen graveel meer gehad."
ZESDE WAARNEEMING.
william ainslie, Schildknaap, woorende in deze Stad , een Heer van tusfehen 80 en 90 jaaren oud, gewoon veel beweging vooral op de jagt te maken , voelde in 't jaar 1780. in de pisweegen pijn en prikkeling, verzeld met bloed watering, 't geen agt of negen dagen duurde , dog zonder het loozen van graveel of zand: vervolgens bleef hij vrij wel, echter niet zonder gevoel van ligte prikkeling, fchoon er niets fteenagdg voor den dag kwam, tot aan Augustus 1781, wanneer hij weder eenhoevige aanval van fmerte en prikkeling verzeld met eene bioedwatering kreeg, en dit wel na te paard gereden te hebben: korten tijd daar na wierd het water weder held r, dog de heevige prikkeling bleef twee of drie dagen aanhouden, echter zonder dat er iets van graveel of fteen voor den dag kwam.
In Januarij 1782. kwam hij van Dorfet na Bata in C 3 een



J8 over de uitwerkselen van bet
een Chais rijden, welke beweging zijne fmerten vernieuwde , en voornamelijk de prikkeling zo fterk opwekte, dat hij bezwaarlijk zijn reisje kon volbrengen, Terftond na zijn aankomst te Bath, kreeg hij de raad om het oplosfend middel van adams te gebruiken , waar van hij iets meer dan een fles van een guinéc gebruikte, en geduurende dit gebruik zieh zelfs beter meende te gevoelen, inzonderheid met opzichte tot dc prikkeling ; doch op 't laatst van Februari i kreeg; bij eene fterke neusbloeding, die 48 uuren
ijl**
duurde, en hem eenige pinten bloed deed kwijt raken.
De Geneesheer , die hij ter deze gelegentheid raadpleegde, meende dat hij het gebruik van zijn geneesmiddel moest agterlaten, dog van dien tijd .af bragt de minfte beweeging bij hem, pijn, prikkeling en bloedwatering te weeg, zo dat hij verplicht was. zich zo weinig mogelijk te verroeren , aangezien zelf de beweging in een draagftoel dezelfde toevallen veroorzaakte.
Hij bleef dan in dezelfde toeftand, hoe zeer hij zeer veel vérzagtende en glibberig makende middelen ,. ja zelfs zomtijds de heulfap , om de pijnen te ftillen, gebruikte, tot dat hem in den beginne van April 1783, geraden wierd, het loogfmeltfel met vaste lucht te beproeven , nemende hij daar tweemaalcn *sdaags 8 oneen van in, en na verloop van vijf of zes dagen vond hij terftond baat: zijne pijnen verminderden , en hij begon een weinig te wandelen , dog iets meer beweging gaf hem op nieuw bloedig water en de andere toevallen , dog in ligter maate, en van korter duur dan te voren.
in \ begin van Mcij vond hij zich zo wel, dat
hij



loogzoutig luchtzuur water. 39
hij een reisje in een postchais na Dorfet durfde ondernemen, en deed de eerfte dag omtrent 05 mijlen af, doch de weg wat ruuw zijnde en het rijtuig on. gemakkelijk, kreeg hij op nieuw een aanval van pijn en bloedwatering : dit niettegenftaande reed hij de volgende dag 15 mijlen af, en had 'er geen ongemak van, om dat de weg beter was en het rijtuig vrij ge» makkelijk: de derde dag bragt hem 25 mijlen verder, namelijk aan 't einde van zijn reis, daar hij zeerwel vergenoegd en volmaakt gezond aankwam: omtrent de q8 Meij begon hij de hoeveelheid van zijn geneesmiddel te verminderen, en gebruikte het maar eens 'sdaags, en bleef zedert zeer wel tot in 't begin van Auguftus, wanneer hij weder een ligte aanval van pijn voelde, dog die van korten duur was.
In de volgende maand Oclober was hij in ftaat om een uur of ander half zagtjes te paard te rijden, met weinig pijn en tamelijk gemakkelijk, hebbende hij zyn water toen en vervolgens langen tijd natuurlijk van kleur, in groote hoeveelheid en zonder pijn of ongemak geloosd: In Meij 17S6 ftierf de Heer ainslie, oud 87 jaaren, van eene bevanging op de borst, door koude te vatten, zonder eenige toevallen, die men aan de fteen of eenig ander ongemak in de waterweegen kon toefchrijven.
ZEVENDE WAARNEEMING.
De Heer eolfe van Amesburij en Wiltshire wierd in Meij 1779. door het graveel aangevallen, 't welk omtrent twee maanden duurde, bij wijle zeer pijnelijk was, en verzeld ging met walging, b.aaki.g en C 4 ver-



40 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
verlies van eetlust, tot dat er een fteentje zo groot als een wikke voor den dag kwam, toen wierd hij beter en bekwam zijn eetlust weder. Tusfchen den voornoemde tijd en het jaar 1784 kreeg hij verfcheidemaalen dezelfde toevallen, altijd met misfelijkhcid , braaking enz. verzeld , en dit geduurende een, twee, ja drie dagen voor dat het graveel ten voorfchijn kwam, bij wijle van de grootte van een gerstenkorrel: waar voor hij een 'aftrekzei van Althéa wortel, met Arabifche gom, en andere verzagtende middelen gebruikte, ook bij gelegenthcid het Oleum Caftorei of Ricini: Saterdag den 13 Sept. 1784. door het jagen verhit zijnde, kreeg hij een fchiclijke koude en rilling met fteekende pijnen, als van de jicht, in de zijden, borst, rogge en lendenen > Wélkte eenige dagen duurde, en zelfs fchenen aan te wakkeren. Den 11 van dezelfde maand voelde hij eenige pijn in zijn maag en ingewanden, en fprak er zijn Apotheker over, die hem eenige buik - openende middelen ingaf, die ook zeer gefchikt na beneden werkten, maar hem mtsfelijkheid en gencigtheid tot braken gaven. Dit deed hem denken , dat hem de gal plaagde waar voor hij ook eenige middelen gebruikte, zelfs met verlichting, dog de pijn in de rug en in de borst bleef hem bij: en hebbende toen eenige zaken in Dorfethire te verrigten, dagt hij dat een reisje daar heen goed voor zijne gezondheid zoude zijn, waar op hij ep Dingsdag den 1 Febrüarij na Salisburij vertrok, en daar van daan na een Vriend in Dorfcthire, 't welk omtrent 30 mijlen van de genoemde Stad af ligt. Dog dit reisje, dat hij in een dag te peerd deed, verergerde hem zodanig, dat hij met veel moeite aan het einde kwa.HU De volgende dag was hij beter, dog niet vrij
van



loogzoutig luchtzuur water, 41
Tan de bovengemelde pijnen, hij was niet graag, ook hardlijvig, zijnde zijn afgang hard en zwart: hij bleef in deze ftaat tot de iode December in den avond, wanneer hij met misfelijkheid in de maag overvallen wierd, en zeer veel bloed overgaf, 't welk de volgende nagt wederkwam, waar op Doft. pultneij van Blaadfbrt gehaald wierd, die hem eenige bloedftelpende middelen voorfchreef: hij bleef tot 't laatst van December aan zijn's Vricnds huis, en keerde toen te rug, altijd met pijn als te voren, en een zeer wankelbaare gezondheid. Na dat hij agt of tien dagen t'huis was geweest, loosde hij een fteen, die veel grooter was, als die hij te voren was kwijt geraakt, omtrent van de gedaante van een garften korrel, dog veel breeder, waar na zijne gezondheid en ectenslust weder beeter wierden; dog na weinige dagen wakkerde de pijn in zijn maag weder op, met veel gevoeligheid en geneigtheid tot braaken, zo- dar hij met groote moeite dc beweging van een post-chais kon veelen: waarop zijn kwaal geoordeeld wierd f imengefteld te zijn uit gal, jicht en graveel, en hem geraden wierd om na Bath te gaan, daar hij den 5 Meij 1785 aankwam; en eenige dagen daar na om Dr. ad air zond, die hem een en ander geneesmiddel voorfchreef en een voorzigtig gebruik van het water van Bath aanraadde : dog zijne gezondheid niet verbeeterende, wierden er andere geneesmiddelen voorgefchreven, en hem een fpaanfche viieg op de maag gelegt, waar op de pijn wel terftond verlichtte, dog zijne andere pijnen in de rug, borst enz., bleven hem bij, en zijne misfelijkheid en braaking gingen haar oude--, gang: toen wierd Dr. falconer geraadpl. welke te gelijk met Dr. ad air hem aanraada C 5



42 OVER DE UITWERKSELEN VA N HET
proef te neemen met de Aqua Alcalina met vaste lucht, tot een pint 'sdaags, verdeeld in drie giften, en het warme bad tweemaal 'sweeks te gebruiken, en naauwlijks had hij dit geneesmiddel twee of drie keeren gebruikt, of hij vond verbeeterins in zijn eetenslust, en zijne pijnen merkelijk vermindert : dus na drie weeken gebruik, wierd zijn maag vaster, zijn eetlust kwam weder, zijne misfelijkheid verliet hem trapsgewijze, en zijn braaking hield geheel op, en van dien tijd af, bleef hij volkomen gezond, en geheel bevrijd van graveel.
Geduurende zijn laatfte aanval, was zijn water hoogkleurig, en ichoon hij geduurende de nacht niet veel water maakte, was er zeer veel bezinkfel in: doch terftond op het gebruik van het loogwater, wierd zijn water bleek, kwam vrij gemakkelijk en in groote hoeveelheid voor den dag, en liet geen de minfte bezinklêl of wankleurigheid in de pot na:
„ Dit verhaal is getrokken uit een brief van de Heer „ rolfe aan mij, en zo veel mogelijk met zijn eige „ woorden uitgedrukt, zijnde deze brief gedagteekend „ van Amesburij 19 OEtober 1785. en zedert dien tijd „ heb ik het genoegen gehad om van de Heer rolfe „ het volgend bericht, gedagteekent Amesburij jfanua„ rij 305 '787. te ontfangen."
Indien ik anders als wel was geweest, zou ik U al eerder een lettertje met opzicht tot mijne gezondheid gefchreven hebben : ik kan mij niet herinneren ooit gezonder geweest te zijn, fchoon ik de voorlede zomer een fteen ben kwijt geraakt, maar die was als broos, en kruimelagtig, zo dat ik hem met mijne vingers drukkende, in ftukje-s kon doen vallen: Ik denk dat ik dit fteentje vergadert had, door dat
ik



loogzoutig luchtzuur water. 43
ik mijn glaaze toeftel in April gebroken had, en in een maand tijd geen ander had konnen bekomen, en in dien tijd denk ik juist dat de fteen geboren is: ondertusfchen volharde ik in 't gebruik van het loogwater met vaste lucht, te weten driemaal 'sdaags eenderde van een pint.
ACHTSTE WAARNEEMING.
De Lieutenmit Colloncl gould oud 55 jaaren, en eertijds in het derde Regiment Guardens gediend hebbende,, was zedert omtrent zijn dertigfte jaar onderworpen aan de jicht, en had er van tijd tot tijd aanvallen.van: omtrent 19 jaaren geleden had hij verfcheide maaien opftoppingen van water, die fomtijds drie of vier uuren duurden, en na niets luifterden dan na eene Bougie of kaarsje daar hij telkens zijn toevlucht toe nemen en dezelve eens geduurende twee geheele maanden dragen moest: deze vlaagen bleven in den begin lang weg, dog in de laatfte jaaren, wierden zij meenigvuldiger. Zijne aandrang tot wateren kwam zo dikwils wederom, dat het ophouden daar van hem zeer moeilijk wierd, en zelfs bijna ondoenelijk was. Zijn water was meest al troebel en zeer genecgen tot rotten, en had reeds eene rottige reuk, als het geloosd wierd: ook was hij gewoon met zijn water veel fnotterig flijm kwijt te raken, in zo ver dat het bijna een duim hoogte maakte in een pot, daar niet meer dan anderhalf pint water in was: van tijd tot tijd kwam er ook een roode graveelftoffe voor den dag, echter nooit zo groot dat men het een fteen kon noemen : veel pijn en een aanmerkelijk gevoel van zwaarte drukte hem in de buikzijden (hypochondriaj) en ftrek-
te



44 over de u i t we r k s e l e n va n het
\ te zig zomtijds tot in de rug uit: Ten tijde als hij zijn water maakte, voelde hij ook aandrang, tot afgang-
Wanneer nu de jicht in de uiterftens plaats genomen had, dan was hij over't algemeen vrij van deze toevallen: omtrent Maart van 't jaar 1785. zette hij zig aan 't gebruik van rijstemelk, aardappelen en raapen en andere groentens, en dronk geen gegifte drank, maar alleenlijk garste water, en na dat hij daar mede omtrent d;ie weeken had aangehouden, kreeg hij een heevige pijn in de waterwegen, en raakte geduurende twee dagen omtrent een half pint bloed des daags kwijt; pijnftillende middelen , dranken met Jperma ceti of walrus, en verandering van leevensregel, te weten het gebruik van dierlijk voedzel, en een gemaatigd gebruik van wijn verligtten deze toevallen, waar op een ligte aanval van jigt volgde.
Geduurende de zomer wierd zijn gezondheid merkelijk verbeererd door het genieten van de vrije lucht en door het daagelijks te paard rijden geduurende zes weeken, echter bleef zijn water troebel en Hinkende , zelfs toen ook wanneer hij in 't laast van Augustus een vrij gunftige aanval van jicht kreeg, die hem omtrent drie wecken duurde.
Vrijdag den 7 October begon hij op raad van de Heer colborne met het gebruik van de Aqua Mephitka Alcalina , en nam er daags tweemaal omtrent een derde van een pint van in, waar bij hij een weiniaje heete melk voegde, 't geen zijn maag zeer wel verdroeg. Zijne tijden van gebruiken waren omtrent twee uuren nademiddag en omtrent zes uuren in den avond, en hij behield er eene gewoone ftoelgang van, zonder meer: op de waterwegen had het geen
prik-



loogzoutig luchtzuur water. 45
prikkelende uitwerking , zelfs was hij daar omtrent beter dan voor heen. Na verloop van vijf dagen, dat hij dit middel had beginnen te gebruiken, begon zijn water helder te worden, zonder fnotlijm of dank, ook gemakkelijker om opgehouden te kpnnen worden, 't welk hij nu drie of vier uuren kan doen , en loozen het dan, hoe zeer niet zonder pijn, echter veel gemakkelijker dan te voren. Dit water is thans van eene bleeke barndeene couleur geheel zonder reuk, en kan 24 uuren, en waarfchijnelijk veel langer ftaan, zonder de minfte verandering te ondergaan, of het minde zetzel in de pot na te laten: zijn eetenslust en geheele gezondheid zijn zedert dit gebruik veel verbeeterd, zo ook zijne kragten, en bekwaamheid tot wandelen , zijn fpijs is visch en andere eenvoudige fpijs, met een half flesje röodè Portwijn 'sdaags en zomtijds wel iets meer na dat het hem fmaakt, zomtijds gebruikt hij vrugten,maar deze bekomen hem na zijne gedagten niet wel.
Dit bericht is uit des Colonels gould eige mond in de maand Januari] 1786 overgenomen , doch fchoon dit loogwater de fmerten veel matigde door de fcherpte van het water weg te nemen, fchijnt het echter, dat dc blaas en waterwegen, en de geheele gefteltheid van den lijder, door zo meenigvuldige aanvallen in ettelijke jaaren zo veel geleden heeft en verzwakt is, dat de kwaal ongeneesbaar was, want hij ftierf op 'c laatst van 't jaar 1786 van een inwendige verderving.
NEEGENDE WAARNEEMING.
De Heer francois loftus van Market-Weigton in Jorkshire , oud 76 jaaren, dog van eene goe-
de



46 over de uitwerkselen van het
de gefteldheid , en in 't algemeen vrij gezond, uitgezonden deze zijne bijzondere kwaal, was reeds tweemaal van de fteen gefneden, waar van de laatfte keer iets meer dan agt jaaren geleden, toen de Heer colborne deze zijne brief gedagteekend den 27 Jan. 1786. ontfing; waar in hij meld, dat hij genoegzaam zeeker is, dat er zich weder een nieuwe fteen in zijn blaas gevormt heeft, en fchoon hij te gelijk geen gewag maakt van de toevallen , die hem in die gedagten gebragt hebben, kan men uit de droevige ondervinding , die hij reeds daar van gehad heeft, hem de beflisfmg daar van gerust toevertrouwen.
Deze lijder dan in een van de maandelijkfche berichtfchriften een verhaal gevonden hebbende, van de goede werking van de Aqua Alcalina Mephitica, begon daar een proef mede te nemen , volgens het voorfchrift, dat daar in voorkwam, dog het welk bij ongeval twee oneen wijnfteen - zout in plaats van één in twee pinten water deed oplosfen.
Van dit middel gebruikte hij geduurende zes weeken daagelijks omtrent anderhalve pint, dog zonder eenige v'erligting van zijne toevallen, uitgezondert dat zijn water, 't welk te voren troebel was , en veel bezinkzel, dat aan de pot bleef aanhangen , neder liet vallen, bijna helder wierd.
De Heer colborne waarfchuuwde hem dat er een drukfout in het Maandbericht ftond , en raadde hem de proef met de halve gift van het loogzout te nemen; doch zijn eerstvolgende Brief van Maart 7, 1786. gaf veel gunftiger bericht van hem, want zijn water gaf hem in de doortogt geen fmerte meer , en hij kon het ook langer ophouden, nog voegde hij er bij dat de 'fteen een erffelijke kwaal in zijn geflacht
was,



loogzoutig luchtzuur wat e r.
47
was , en dat zijn Vader die mede gehad had , dog er zich niet van had willen laten fnijden.
Zijne volgende Brief van Junij 7, 1786. bevat weinig meer dan een bericht in algemeene bewoordingen, van zijne verbeetering, en eene bevestiging (door onderzoeking) dat hij een fteen in zijn blaas had, en hij voegt er bij, dat zijn water meer ftinkende is, dan te voren: zijn Brief van den 25 Julij 1786. geeft veel gunftiger bericht van zijn ftaat, als zijnde de fmerten genoegzaam weg ; zijn water zonder ftank, en zijne gezondheid volkomen herftcld ; waar bij hij voegt dat hij met veel gemak drie of vier mijlen kan wandelen , zo dat hij nu zijn middel als onnodig, verder nalaat: geduurende het gebruik daar van was hij nooit loslijvig geweest, maar altijd regelmaatigin zijn afgang.
Zijn Brief van den 6 Octet er 1786. bevestigt zijn meening omtrent de werkzaamheid van het middel: hij meld er in , dat zijne gezondheid en kragten zeer goed zijn, en boven al wat men op zijne jaaren zou können verwagten, en dat hij zonder het minfte letzel vier 'mijlen had gewandelt.
Een volgende Brief van den 9 Januarij 1787. is van dezelfden inhoud, en hij drukt, zich er zodanig in uit dat hij zeer gezond, leevendig, en bijzonder fterk is, geheel van pijn bevrijd , en in ftaat om met genoegen , drie of vier mijlen ver te wandelen , en voegt er. bij , dat hij nu het water maar tweemaal 'sdaags gebruikt, en ondervind , dat het zeer wel aan zijn oogmerk beantwoord.
In een Brief aan den Heer colborne van den 6 December 1788. drukt zich de Heer loftus op de volgende wijze uit : „ Ik heb nooit verzuimt het loogwater, zedert dat
» &j



48 over de uitwerkselen van het
gij van mij niet gehoord hebt eens daags tot een „ half pint vermindert, te gebruiken : dan zal ik , na „ uw ge dagten, al fterk moeten zijn, zo ben ik ook,
en kan vier of vijf mijlen ver 's daags met genoegen „ wandelen , ja zelfs te paard rijden , en zie nooit „ eenige gruisjes in de pot, maar zo als iets velag,, tigs, en een rood fcharp zand, dat aan den bodem „ van de pot, en aan de zijwanden blijft aanhangen. „ Ik ben wonderlijk fterk en zeer gezond, en voel zel-
den eenige pijn.
,, Uit een Brief gefchreeven den 17 Meij 1789. door „ de Heer loftus , aan den Heer colborne, „ blijkt dat zijne fmerten wederom gekomen zijn , en „ dat hij te Tork negen of tien keeren door een zeer „ kundig man in zijn beroep, gefondeerd is; dog dat „ men geen fteen heeft kennen ontdekken: men meen„ de veel eer dat h '.j eene verzweering in zijne blaas „ had, om dat er een wit bezinkzel in zijn water lag.
„ In een tweede Brief van den 8 Mei 1789. zegt „ hij, dat het witte bezinkzel in zijn water vermin-
dert is, dog dat hij zich echter niet beeter bevind, en zeedert dien tijd heeft men er geen bericht meer „ van gekregen. Het is geenfints te verwonderen, dat „ na tweemaal fteehfnijdens eene verzweering in de „ blaas zou konnen plaats hebben."
TIENDE WAARNEEMING.
william melMOth, Schildknaap, een man reeds van zeekere jaaren, was zeedert veel tijd onderworpen aan heevige pijnen in zijn rug, vooral als hij veel gewandeld had , 't peen hij aan zwakheid toefchreef, veroorzaakt door aanmerkelijke bloedverliezen-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 49
zen door aambeijcn , welke kwaal hij al verfcheide jaaren gehad had: geduurende de tijd, dat hij aan de bovengemelde kwaal fukkelde, had hij een of andermaal na het te paard rijden kcffijkleurig water geloosd ; en nu omtrent ió jaaren geleden, kreeg hij een aanval van graveel, en loosde iets fteenagtigs ; dit kwam wederom dan eens met korter , dan eens met langer tusfèhenpóozing, dan eens met meer, dan wederom met minder pijn, tot omtrent nu 15 maanden geleden, wanneer hij zijn toevlucht tot het loog mephitie water nam , cn daar van daagelijks omtrent een half pint van de gewoone fterkte gebruikte : dit deed hij omtrent een maand of zes weeken geduurende, en loosde aanhoudend met zijn water, tamelijke groote en veelvuldige geftolde bloeddccltjes, dog zonder eenige fmért: hier uit kon hij echter denken of vermoeden, dat het geneesmiddel met te veel geweld op zijne waterwegen werkte , en op dit vermoeden verminderde hij trapsgewijze de fterkte van het middel , en vond eindelijk, dat drie drachma's wijnfteen • zout in twee pinten water gefmolten, best met zijn geftel overeen kwamen ; want zeer zeldzaam kwamen er thans bloedfpatjès in zijn water ten voor»' fchijn. Van deze aldus verzwakte bereiding gebruikt hij nu zeedert eenige maanden omtrent een half pint 'sdaags, en foms wel eens minder, en zijne gezondheid is thans zedert het gebruik van dit middel veel beter als meenig jaar te voren, ook zijn zijne kragten merkelijk hcrftcld, zo dat hij hu door de Stad kan wandelen zonder graveelpijnen te voelen , 't welk te voren op de minde beweeging plaats had: ja hij kon naauwlijks een voet buiten de deur zetten, zonder draagftoel te gebruiken, dat nu niet meer nodig D is.



50 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
is. Geduurende het gebruik van het mephitic water, heeft de Heer melmoth even als te voren gebruik gemaakt van groenten s en andere zuuragtige fpijzen, zo als hij gewoon was onder zijn dierlijk voedzel te mengen , eh over de maaltijd twee of drie glazen wijn gedronken : ook wel eens Ale of Porcer. Nooit heeft hij eenige ftrijdigheid van het water met zijn maag ondervonden, echter deed hij in zeer koud weder , nu en dan een theelepeltje Brandewijn in zijn glas.
Den 14 Decemb. 1788.
„ Deze dage:: kreeg ik bericht van de Heer mel„ mo th, ter beantwoording van mijne nieuwsgierig' „ heid omtrent den ftaat van zijne gezondheid: dezel„ ve was, zegt hij even volkomen, als toen ik het be„ richt gaf tot de voorige uitgave: en dat hij had aan. „ gehouden met het gebruik van het water op dezelf„ de wijze bereid voor hem als te voren , en in de-
zelfde kleine hoeveelheid, en dat zedert dat hij zijn „ toevhtgt tot dit middel genomen had, hij, geen de ,, minfte aanval van zijn kwaal meer ondervonden had.
Den 3 Decemb. 17 91.
„ Ik ben door de Heer colborne onderricht, dat „ de lieer melmoth aanhoudend bevrijd blijft van „ alle ongemak in zijne waterwegen, en verder vol„ maakt getond is , niet tegenftaande hij nu zedert „ zes of zeven maanden het gebruik van zijn middel „ gthe.l nasélaaten heeft.'"'
ELF-



loogzoutig luchtzuur water* 54
ELFDE "WAARNEEMING/
De Heer patrick westoby van Gainsborough in Lincolnshire , een man van hooge jaaren , kreeg op zeker dag in de zomer van 177ó. fchielijk eene opftopping van water , terwijl hij beezig was zijn water zeer vrij te loozen ; dit duurde eenige ogenblikken , doch zonder veel pijn. Om nu dit te verhelpen , gebruikte hij, zo fchielijk als hij het krijgen kon, een aftrekzei van klisfen- wortel met een wei. nig zoetemelk en honing r 't welk de volgende nacht de pisfe goed afzette, en hem een klein rond fteentje aan de eene zijde wat plat, en aan de andere zijde wat verhecven van omtrent twee halflijnen middellijns deed loozen: hij bleef omtrent een jaar vrij van dit ongemak, waar na hij wederom een nieuwe aanval voelde met herhaalde aandrang om zijn water te loozen, zomtijds zelfs met een weinig pijn: hier voor gebruikte hij zijn voorig aftrekzei weder, maar vond er dezelfde baat niet bij als voorheen ; daarom ge^ bruikte hij dat zelfde en het volgende jaar veel van het fmeltmiddel van adaiis, maar ondervond er geen, beterfchap van: in de volgende twee of drie jaaren had hij elk jaar twee of drie aanvallen, dog die zeer gemaatig waren, en door zagte pisdrijvende en pijnftillende middelen verholpen wierden. Geduurendö de twee laatfte jaaren, die onmiddelijk voor deze laat-» He aanval voorafgingen, waaren zijne aanvallen zeldzaamer, dog meer dringends , en meer verzeld met bloedig water, en veele persiingen op het water, als mede met grooter fmert. in de waterwegen; dit duurde zommige nagten vrij heevig, maar hield na Verloop van twee of drie weeken weder op,
D a Dê«



52 over de uitwerkselen van het
Den 3 Febr. 1785. vroor het fterk, en toen kreeg hij een heevige aanval , met fterke persfingen op 't water , zo dat hij in 't beloop van eene nacht omtrent dertig keeren zijn water loosde , 't geen altijd bloedig was : alle deze toevallen verdwenen echter in korte tijd, zo dat zijn water toen weder vrij en ruim met de behoorlijke couleur en zonder pijn voor den dag kwam: Terwijl hij het bed hield, was zijn water bleek en helder, en wilden er telkens uit, 't geen zijn flaap verbaasd ftoorde: een aftrekzei van de Kina, met een pijnftillend middel verhielpen dit, zo dat alle zijne klagten binnen een maand ophielden.
In de volgende maand Augustus kreeg hij weder een aanval, die drie weeken duurde, en volgens in 't laatst van October een nieuwe die met twee tusfchenpoozingen elk van 14 dagen, alzo aanhield tot den 18 Jan. 1786. Het weder was zeer ftreng, en zijn aanval fteiker dan ooit; zijn water was bloedig, met veel persfingen verzeld, pijn en prikkeling in de waterwegen , geheel zonder flaap als door de kunst. Dien zelfden dag omtrent o uuren, begon hij het mephitkc water tc gebruiken , en hield daar regelmatig mede aan , volgens het voorichrift in het aanhangzel voor het werk van Dr. dobson, geduurende vier of vijf dagen zonder eenige merkelijk» verandering in zijne toevallen te befpeuren , als alleen , dat zijn water een weinig helderer wierd: Zondag den 11 jan. bragt hij 24 uuren in groote fmerte door, dog de volgende Maandag en Dingsdag , befpeurde hij op den bodem van zijn waterpot een bruine poeder omtrent groot genoeg om er een fchelling mede te bedekken, en hij was van gedagten dat dit een ont-
bin-



loogzoutig luchtzuur. water. 53
binding van zijn fteen was : toen wierd hij ook gemakkelijker; dog twee of drie volgende avonden kreeg hij weder pijn in de rug, bet fchaambcen en in de dijen , een weinig lager, dan de heupen, en dit waren nieuwe toevallen: 'swoendag 's morgens begonnen deze zijne toevallen te verminderen , zijn water gemakkelijker af te lopen, en beter couleur te krijgen, ook waren de persfingen zeldzamer , en de gevoeligheid minder : geduurende deze tijd befpeurde hij in zijn water iets , dat hem voorkwam briefes van een fteen te zijn : voor dat hij nu begon" het mephitic water te gebruiken , nam hij pisdrijvende pilletjes in van Genever-olie, Arabifchc Gom en Beerenduiif Quva urp~), maar het water Jat hij toen loosde was rood, dik en troebel, en liet ccn bezinkzel vallen, dat zeer fterk aan de pot bleef kleeven : zijn kwaal bleef minderen tot op den 7 Febr. 17S0. toen kreeg hij weder een aanval van pijn en bloedig water, 't geen maar korten tijd duurde; wanneer zijn water weder bleek en helder wierd, het geen hij echter niet veel te gelijk loosde, maar altijd met eenige pijn.
Toen verminderde hij op raad van de Heer colborne, de gifte van het water, dat hij dagelijks gebruikte en deed bij elke gifte eenige druppels laudanum, 't geen het gevoel van prikkeling in de waterwegen wegnam, èu vervolgens wierd zijn water helder, en zonder fnotflijm of blced, ook loosde hij het gemakkelijk, en kon het zonder hinder ophouden. In Junij 1786 was hij in zo ver herfteld, dat hij daagclijks drie mijlen zonder pijn kon wandelen, en niets voelde dan eene geringe doove pijn ten tijde als hij de laatfte druppel van zijn water kwijt raakte. Als zijn water wat ftond, het het veel aanhar.gend bezinkzel los en zomD 3 tijds



54 over de uitwerkselen van het
tijds ook klein gruis als van gcbriezelde fchulpen: Van dien tijd af tot aan April 1787 ging hij voort met het gebruik van het Mephitic water tot omtrent twee derde of de helft van de gewoone gift, en voelde zedert niets van zijn kwaal meer, uitgezonden: eens 't geen hij toefchreef aan het breeken van zijn werktuig, waar door hij in omtrent zeven weeken geen gebruik van het middel kon maken, en toen een ligt toeval kreeg, verzeld van meenigvuldige persfmgen op 't water, doe: verder met weinig pijn.
Het gebruik van bet water weder in trein gebragt zijnde , deed alle deze toevallen in omtrent veertien dagen verdwijnen: Thans, den 4 April 1787 is hij vrij van alle pijn en prikkeling , of andere toevallen van de fteen.
TWAALFDE WAARNEEMING.
Een knegt van de Heer chari.es sheppard Schildknaap van Castle Godwjn, bij Painswick in het Gloucefterfe , kreeg omtrent Ocrober 1785 een opftopping van water , en moest zijn toevlugt tot de Catheter neemen, door welkers inbrengen men ontdekte dat er een fteen in de blaas was. De noodzakelijkheid tot deze toevlugt kwam nog een keer of twee geduurende de winter weder, zo dat dit ongelukkig mensch daar door buiten ftaat raakte om eenig werk te doen, en zelfs om eenige roeden ver te wandelen zonder bloedig water kwijt te raken : ook had hij aanhoudende loozing van ilijm.
In Meij 1786 begon hij met het gebruik van dit Mephitic water, en vond reeds baat voor dat hij het een veertien dagen gebruikt had ? en kon binnen ees
wee-



loogzoutig luchtzuur water. 55
weeleen wandelen en te paard rijden, zonder eenig bloed kwijt te raaken , ook verminderde de flijm merkelijk. Geduurende de laastvoorgaande winter had hij een of twee aanvallen, die waarfchijnelijk aan het drinken van Cyder of appeldrank'moesten toegefchreven worden. Thans is de ftaat van zijne gezondheid gefchikt, en zelfs geneugelijk. Plij heeft reeds tien mijlen gewandeld, en agt mijlen met veel gemak gereden, ook kan hij een ganfehen dag in den hof werken, wagt zig echter voor zwaar werk, om dat hij dan de fteen aan zijn wigt gewaar word, en meermaalcn aandrang tot wateren voeld, waar bij hij dan wel eens van die fnotflijm loosd : Dit bericht is overgenomen uit een brief van de Heer sheppard gedagteekend. Castle Godvvin den n April 1787.
DERTIENDE WAARNEEMING.
De Eerwaarde arthur evans oud omtrent 50 jaaren van een fcheurbuikig geftel, heeft zeedert eenige jaaren verfcheide aanvallen van graveel gehad, in November 1785 wierd hij zeer heevig aangetast met herhaalde braakingen en pijnen in de nieren: in December daar aan kwam hij te Bath, en zijnde met de Heer colborne in kennis geraakt, pleegde hij hem raad over zijn kwaal, en kreeg de vriendelijke raad van hem om terftond aan het Mephitic loogwater te gaan, en om drie lcepels heete melk telkens bij dit water te doen, tot dat de fteen was voor den dag gekomen: dus nam hij volgens deze raad dagelijks een half pint of halve fles in. Na een week gebruikens kwam er een langwerpige fteen voor den dag, hebbende de gedaante van een kleine koffijboon dog zonder D 4 veel



56 over de uitwerkselen va n het
veel pijn, en dit was juist drie wecken en vijf dagen, zeedert de eerfte poogingen door hem aangewend om de fteen kwijt te raken.
De Heer evans hield met het gebruik van dit water (dog zonder melk) aan tot injunij 1786, wanneer hij van Bath vertrok, en terftond daar op het ongeluk had van zijn werktuig te breken, waar door hij van het Mephitic water geduurende volle drie wecken beroofd was, 't geen ten gevolge bad, dat hij omtrent in 't laatst van Augustus een nieuwe aanval, echter zonder braaking kreeg, waarop weinige dagen daarna eenige kleine fteenrjes volgden, en toen bleef hij verder zeerwel tot in Februarij laastledcn, wanneer hij zeer onverwagts met meenigvuldige braaking en pijnen in zijne nieren overvallen wierd: dit gebeurde 'savonds, en reeds vroeg in dc volgende morgen kwam er een klein fteentje voor den dag, welke den Heer coljorke bij onderzoek voorkwam eer een afbreekfel van een oude fteen , dan een nieuw famengroeifel te zijn: hebbende de Heer evans van Augustus toe Februari] laatstleden niet nagelaten zijn dagelijkfche gifte van dit water te gebruiken, cn hebbende ook zedert dien tijd niets van zijn kwaal gevoeld : die zijn zijne eige woorden April 23, 1787. „ zedert „ die tijd is de lieer evans geftorven, doch ik ben „ onderricht dat zijne doodziekte niets gemeens met r> zHn graveelkivaal gehad lieeft."
VEERTIENDE WAARNEEMING.
Van de Heer m. s. brantwaijt, Schildknaap van Taverhain bij Norvvich , en door hem zelfs befchrevem
Ik



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 57
Ik wierd in Junij 1785 door een ligte aanval van jicht aangetast, en geduurende mijne jichtpijn, voelde ik een heevige pijn in de geheele rondte van mijn lighaam, doch vooral in mijn linker nier verzeld van verfcheide poogingen om mijn water te maken, dat mij zeer langzaam en met veel pijn afliep: ter dier tijd kwam de Heer colborne van Bath mij bezoeken , en op het zien van mijn waterpot, en mijn Coffijcouieurd water, zo wel als uit de befchrijving van de toevallen, die ik geleden had, deed hij mij begrijpen, dat ik een (leen bij mij droeg: toevallig had de Heer bent. colborne een kleine reistoeftel bij zig om de Aqua Mephitka Alcalina te maken, zo als hij ook deed, en na een dag vier of vijf gebruikens, daar van kwam mijn water veel vrijer en zonder prikkeling voor den dag, en wierd volkomen helder. Toen hij mij verliet, bleef ik drie weeken zonder dat water, en loosde in die tijd een klein fteentje, en wat roode graveel fioffe ; ook wierd mijn water troebel, en gaf mij oneindige pijn in 't doorgaan: Na verloop van een dag twee, drie, begon ik weder het Mephitic water te gebruiken, en mijn water wierd helder, en kwam zonder prikkeling voor den dag, en ik bleef geheel bevrijd van alle toevallen van graveel , en was gezon ier dan ik ettelijke tijd van te voren geweest was: en inderdaad daar ik mij zo wel bevoelde, liet ik het water een maand vijf of zes ftaan, dog toen kreeg ik weder een heevige pijn in mijn regte nier, verzeld met koorts en misfelijkheid, 't geen twee of drie dagen duurde: echter niet vermoedende dat dit door het graveel kwam, en mij in 't vervolg weder wel bevindende, gebruikte ik het middel niet weder voor dat ik een tweede aanval diev?el D 5 hee~



60 over DE uitwerkselen van HET
wanneer hij zijne kragten tot iets zwaars wilde infpannen , zeer dikwils eene flijmerige ontlasting van een ligt gede couleur kwijt. Eenige tijd daar na kreeg hij eene geheele opftopping van water, waar voor hij op raad van den Heelmeester adergelaten wierd , en eenige middelen gebruikte, 't geen dan zijn waterioozing weder herftelde : omtrent zes maanden daar na kreeg hij weder eene opftopping van water, welke met een fterke bloedontlasting eindigde, en dit laatfte toeval kwam toen van tijd tot tijd weder: Twee Heelmeesters, welke hem toen bezogten, waren van meening dat hij een fteen in de blaas had: hij bleef dus in dien ftaat met groote pijn in de lendenen, en veel aandrang tot waterioozing tot den 74 Dec. 1786. toen hij zeer erg geworden zijnde wederom met eene Heelmeester raadpleegde , die hem eenige hulpmiddelen deed gebruiken , doch te vergeefs; waar op een ander Kunstgenoot hem de fteenfnijding aanraadde. Zijn water was toen vuil en troebel , en deed de blaauwe gewasfen een roode couleur aanneemen.
Den 27 Januarij kwam hij bij de Heer colborne, die hem het mephitic water, aan de hand gaf, en de wijze hoe het te gebruiken: terftond wierd zijn water helder en doorfchijnend, en hij kon het langer ophouden, dan te voren, zo dat hij verfcheide nagten maar eens behoefde te wateren : de pijn in zijn lendenen bleef agter, en voor het tegenwoordigen, den 20 April klaagt hij nergens over.
„ Deze man is zedert dit bericht van Bath na Bris>•> to1 gegaan ; doch de Heer colborne heeft nu „ onlangs tijding gekregen, dat hij zeer wel vaard, „ en geen vernieuwing van finerten gehad heeft, ech-
„ ter



loogzoutig luchtzuur wat e r.
6t
„ ter bij aanhoudentheid met gebruiken van het water voortgaat."
ZESTIENDE WAARNEEM ING.
Zeeker werkman in deze Stad, genaamd ralph, was zeedert een reeks van jaaren toevallig gekweld, met eene vernaauwing van de pisloop (urethra) y die hem zeer dikwils de doorgang van het water verhinderde , waar voor hij kaarsjes (bougies) moest gebruiken, die hem veel pijn aandeeden, zonder hem eenige aanhoudende verlichting te geven: g< duurende het voorjaar van 1785. kwam zijn kwaal zo dikwils weder, en met zulk eene heevigheid, dat het niet mogelijk was eene bougie meer in te brengen. In. deze droevige toefcand gaf hem niets eenige verlichting , dan pïjnftinende middelen , welke ook dikwils, herhaald , en in groote hoeveelheid moesten toegediend worden.
In de maand Mey van dat zelfde jaar kreeg hij eene verzweering in de bilnaad , die eene meenigte etter ontlaste, en in een maand tijcis weder genas;, doch de moeilijkheid van het water te loozen bleef hem bij , en zijn water was zeer met flijm bezet: hij bleef dan omtrent in dien zelfden toefland tot den 11 Decemb. 1786, wanneer hij het mephitiec water begon te gebruiken. Zijn water liep hem toen druppelsgewijze af, en was zodanig overlaaden met fnotflijm , die aan de pot bleef kleeven , dat zelfs met het omkeeren van de pot dezelve er niet afging, ook was de reuk daar van zo ftinkende , dat men die naauwlijks veelen kon, en zodanig loogagtig en geneegen tot rotting, dat dezelve met vitriool-olie opbruisde,
en



54 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
flaapt wel, kan zijne gewoone bezigheiden zeer wel verrichten, en geniet over het geheel een veel beter gezondheid als voor eenige jaaren.
„ Deze man blijft zeer wel, fchoon hij niets meer „ gebruikt, zijn toefland blijft dezelfde; hij heeft hu „ den i. December 1791. al bijna twee jaaren niets „ gebruikt."
AGTTIENDE WAARNEEMING.
De Eerwaarde Henry wilson, Vicaris te Ileversham nabij Kendal in Westmoreland oud 69 jaaren was al een geruimen tijd, meest echter bij tusfchenpoofingen aan pijnen in zijn watergang onderheevig ge: weest : dit vermeerderde fterk door vogtigheid en koude, zelfs ook door gematigde lighaams beweeging: kunnende hij geen quartier uurs wandelen zonder koffij gecouleurd water kwijt te raaken ■, en zelfs was er dikwils bloed bij: dit ging ook fomtijds verzeld met heevige pijn, en zeker altijd met veel ongemakkelijkheid: zijn water maakte een korst aan de waterpot, en liet daar en boven veel los rood zand zinken. Ja zomtijds dreeven er als (tukjes vel in, en zijn eetenslust was gering. In deze toeftand begon hij den 10 Meij 1788 met het gebruik van het Mephitiec water, ander halve fles daags in drie giften verdeeld: 'smorgens een uur voor het ontbijt, ten 11 uuren voor de middag, en ten c uuren na de middag. Wel dra verminderde hij dit tot een fles 'sdaag^p dezelfde tijden gebruikt. Eerst gebruikte hij het met heete melk als boven gemeld is, vervolgens met wijn, en toen met gegemberde wijn, dog kwam weder tot de melk: dit vervolgde hij 'ao geduurende drie maanden, met een'ge dog niet
groo-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WAT ER* 6g
groote verligïiog van zijne kwaal: Echter was zijn eetenslust verbeeterd en zijn water maakte geen korst beer aan de pot: aldus was de toefland van deze man zó. als hij mij die zelfs in 'j begin .van September befchr.èer : zijne laatfte berichten zijn echter meer voldoende; want in eene brief van den 7 Nov. 1788 zegt hjj; alle onaangenaame toevallen van mijn kwaal hebben mij nu verlaaten; ik vinde. mijne eetenslust opgewakkert, riiijne gezondheid veel verbeeterd, ook ben ik zo bekwaam tót allerleije lighaamsoeffeningen als wandelen enz., als ik voor ettelijke jaaren was, en/gaa nochthans in mijn 70de jaar. Koude en nattigheid zijn altijd even nadeelig. voor mijne kwaal; dus het waarnemen van mijne Sondagsplicht, eene begraaf* fenis, een kort verblijf in een flagregen, doen mijn kwaal voor den dag komen, 't .geen mij dan een dag drie of vier in dé rriat houd! dog ik kan thans zonder ongemak een uur of anderhalf agter een in, mijn Kerk blijven, echter niet dien zelfden tijd aan ftorm en regen bloot gefield zijn.
Ik wil wel bekennen, dat 'er een flerk voorneemen, èri geen klein geloof in de kragt van dit middel vereischt word om' het zo lang agter een te gebruiken , en ik heb het meer dan .drie maanden ingenomen , voor dat ik er eenige baat bij vond: de mecsten tijd viel het mij zeer koud en .onaangenaam in dè maag, en echter kon ik het niet alle wijle met brandewijn of eenig ander geestrijk vogt aanzetten: dit niettegenflaande overrcedet gij en de Bisfchop van Landaff mij om in hét gebruik te volharden,' zo als ik ook deed, en pluk thans met genoegen de vruchten van deze mijne gehoorzaamheid: ook kan ik niet nalaaten U mijn oprechïfte dankbaarheid te



66 OVER. DE UITWERKSELEN VAN HET
betuigen voor deze zeegen die ik thans geniete van bevrijd van ünerten te zijn.
Uitirekzel van een Brjef van den 24 Decemb. 1788.
Ik heb nu al zeedert eenige tijd, twee of drie keeren 's weeks, bezoeken te voet op een afftand van twee of drie mijlen gedaan: vrijdag over agt dagen was ik bij de geboorte-vei jaaring, van een Jufvrouw in deze nabuurfchap, en kwam 'er faturdag 'smorgens ten drie uuren van daan, zonder eenig ongemak van mijn nacht opblijvens , of van mijn morgen - wandeling te voelen.
Ik kan U met waarheid, en het grootile vergenoegen verzeekeren, dat beide mijne gezondheid en eetenslust «u al zedert eenige maanden, aanmerkelijk verbeeterd zijn, 't geen ik, onder Gods zegen, meen verfchuldigt te zijn aan het Mephitic Akali water.
Uittrekzel uit een Brief van dezelfde gedagteekend den 11 OStober 1791.
„ Waarde Heer, zedert mijne laatfte brief aan U „ bijna drie jaaren geleden , gefchreven, kan ik met „ het zelfde genoegen en in waarheid betuigen, dat ., ik Goddank, geheel bevrijd ben gebleven, van gra„ veel of fteenpijnen ; en dat mijne gezondheid vol„ maakt is cruda mihi viridisque Seneéta: Ik heb „ echter met het gebruik van het water fteeds aange,, houden,' en neem daar [alle dagen om elf uuren ,, 'smorgens een halve fles van in: ik wierd omtrent „ een jaar geleden, overreed om voor een maand het ,, gebruik er van na te laten, dog mijne ligtgeloo,, vighcid bekwam mij duur, want alle ' mijne voor*
„ gaan*



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 67
gaande fmerten kwamen wederom op , oogfchijtteiïjk met verdubbelde kragt: doch door het ogenblikkelijke „ weder gebruiken van het middel, was ik wel haast, „ en aat wel binnen twee of drie daagen bevrijd van ,, alle mijne fmerten , en raakte toen een fteentje kwijt „ omtrent van de gedaante van een pit van een ap„ pel, en van een ligte fteenkouleur, en toen dit fteentje „ eenige uuren in de waterpot had gelegen , had het „ al iets van zijn gewicht en gedaante verloren : in* „ dien gij van dit mijn bericht in uwe vierde uhga„ ve (mijn Heer') gebruik gebeft te maken, kunt ,, gij dit met alle vrijheid doen."
NEGENTIENDE WAARNEEMING.
De Eerwaarde robert burton van Oakingham in Berkshire , een man van 67 jaaren, van een fterk geitel, en van eene gematige leevenswijze, was zomtijds onderworpen aan jicht. en loosde dikmaals mee zijn water roodagtig graveel', en wel eens (teentjes als een fpeldekop : voor omtrent a»t jaaren had hij fterkbloedende aambeijen, daar hij van te vooren ook wel eens mede gekweld was, en omtrent deze zelfde tijd was zijn water dikwils coïïijcouleurig , ja zelfs op de rninfte li^haamsbeweeging met zuiver bloed, zo 't fcheen bezet, echter zonder veel pijn : deze bloedloozing verminderde door het gebruPc van de kina.
In 't begin van Augustus (1788.) kreeg hij een aanval van jicht, die hij anders niet fterk zedert tien jaar, gevoeld had, en hier op volgde terftond zwaare pijn in 't wateren met fterke persfingen, en weinig kwijt te raaken, met huiveringen , en zeer zwaare prikkelinge in de rug, uitgezonuert als hij in ijn E 2 bed



<5S over de uitwerkselen van het
bed lag: toen meende men dat hij een fteen in de blaas had, maar bij het onderzoek (feunded) kon men 'er geen vinden.
Alle morgen loosde hij veel fnotterig flijm van een bruine couleur, zomtijds ook wel gemengd met kleine klonteftjes bloed , dog niet fterker van reuk, dan gewoone pisfe. Hij gebruikte toen het zuur en loogwater door de Heer iiulme aangeprezen, geduurende. omtrent drie weeken, dog zonder eenige baat: daar op wierd dit nagelaten , en kalk water van oesterfchulpen bereid in de plaats ingegeven. De lijder wierd er erger tegen aan, dus hield men daar weder mede op, en men gaf een aftrekzei van roode kina, daar men ook mede aanhield, tot dat een fterke bloedvloeijing hem noodzaakte alle geneesmiddelen, uitgezonderd famentrekkende en pijuftillende agtdr te laten.
Toen deze vloeljing ophield , ging hij weder aan de Kina, gebruikende daar driemal 'sdaags van, met vijf droppels laudanum in ere laatfte gifte : de dorst was aanhoudende, echter zonder koorts, en alle andere gewoone toevallen van deze kwaal bleven hem op eene hooggaande wijze bij.
Dit berigt gedagteekend den 23 Sept. 1788. wierd mij toegezonden, en daar op mijn raad gevraagd : waar op ik het aanhoudend gebruik van de kina, doch in kleinder gifte aanraadde, en te gelijk dat men eeri proef met het mëphithk water zou nemen t te weten een half pint 's daags met heete melk ( zo als* boven meermaal gemeld is), verdeeld in twee giften
met eenige druppels laudanum er bij, en wanneer ei?
hardlijvigheid bijkwam, wat manna.
In



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 69
In een Brief van den ai November 1788. kreeg ik het volgende bericht over het gebruik van dit middel:
Van de drie dozijn halve pinten heb ik er een-entwintig met heete melk met laudanum gebruikt , zo als mede de kina zo als het was voorgelèhreven ; doch vermits het laatfte middel mij te hardlijvig hield, en de middelen daar tegen mij in een ander uiterftc laagten , heb ik het zelve agtergelaten.
Als ik hardlijvig ben , raak ik veel bloed kwijt, dog geen bloedige pisfe, zo als ik te voren gewoon was, en als ik loslijvig ben, is het mij benaauwd en mijne fmerten vermeerderen, zo dat ik nu alleenlijk het loógwater gebruike.
Wat mijne tegenwoordige toeftand aangaat, mijn eetenslust is goed, mijn ilaap verkwikkelijk, en vrij gezond, zo ver als het kan zijn onder zo vecle prikkelingen tot waterioozing, welke hoewel zeldzaamer dan over een vee; tien dagen , menigvuldig genoeg zijn om mij een waterglas in 't bed te doen houden waar van het gebruik mij noodzaakt om bijna den mecsten tijd op mijn rug te leggen. In deze houding ont'ast zich - mijn water zo gemakkelijk, dat als ik wakker word , ik het glas dikwils bijna vol vind. Op andere tijden moet ik fterk persfen om mijn water te loozen , doch voel die lastige prikkelingen in mijn ru^ niet meer : zeedert nu omtrent een week ben ik regelmaatig in mijn afgang: dc nood tot- wateren dringt mij zo fterk niet als te voren , en de flijm is ook merkelijk vermindert, fchoon er ieder nagt genoeg afloopt om te doen zien , dat de oorzaak van de kwaal nog aanweezig is: welke die ook zij, zijn zitplaats fehijnt in de krop van mijn blaas te.zijn, want E. 3 het



7<3 over de UITWERKSELEN VA N h E T
her gevoel aldaar is de eene tijd als van eene verzweering daar de pisfe over heen moet lopen, -en op een andere tij i van een foort van jeuking , als van eene geneezende wond: ik heb met zeer veel naauwkeurigheid gelet, of ik ook ftcenbrie/.eltjes of graveel zou vinden , dog te vergeefse!"!. In 't algemeen is mijne gezondheid veel beetcr, dan over drie weeken, fchoon de jicht op mijn knie gevallen is, die tot nog toe niet zweld; dit is mijne teegenwoordigc toefland.
Zeedert heb ik eene tweede Brief van de l ieer burTONvan den 15 Dec. 1788 onifangen, waar in hij mij meld, dat omtrent 14 dagen, na zijne voorgaande Brief van 22 Nov. hij eene gruizige zclfftandigheid kwijt was geraakt, zo groot als een ftuiver, welke hij een ftukje van een fteen meende te zijn, en dat zijn water tegenwoordig zeer helder is, en dat hij het genoég kan ophouden om de tijd van drie quartier, of een geheel uur tusfehen de twee waterlooangen te bepaalens zijn flaap is verkwikkelijk, zijn eetenslust en verteeringskragt goed, en zijne gezondheid is na zijne meening genoegzaam herfteld, en hij in zo verre wet, zo als hij zich uitdrukt, dat hij een goed deel van de geneugtens van het leven fmaaken kan.
TWINTIGSTE WAARNEEMING.
jac. clayton, Schildknaap, woonende te London op het Pleyn van Cavendish, kreeg in 't laatst van 't jaar 1785. voor het eerst een aanval van graveel, en vervolgens een keer of twee in de week, vergeld met groote en meenigvuldige prikkelingen in de waterwecken, en ïoosde dikwils kleine fteentjes, zo groot ft als



loogzoutig luchtzuur water. 71
sis fpeldekopjes, en zommige vrij grooter, en van eene verfchillende gedaante en couleur, dan eens geel, en dan weder wit; dog altijd met veel pijn verzeld , als zij voor den dag kwamen : hier voor gebruikte hij veele hulpmiddelen, dog met weinig verligting: ook dronk hij een aftrckzel van althéa met wilde wortel-zaat , en dan eens wederom gcrftcn • water met Arabifche Gom, doch alles te vergeefsch.
Den 30 Julij van 't jaar 1787 begon hij van het Mepnitiek water zeeven oneen 'sdaags te gebruiken, en in de drie eerde maanden, na dat hij hier mede begonnen was, kreeg hij maar zes of zeven aanvallen en dus de helft minder dan hij gewoon was: omtrent in 't midden van 0>5tob;r daar aan had hij in de tijd van twee dagen verfcheide aanvallen , en in een van deze aanvallen, die vrij heevig was, raakte hij in eens vijf of zes {teentjes kwilt, en in een tijd van zes uuren daar na nog zeeven of agt, waar van zommige zo groot waren als, en ook wel geleekenen na halve kersfefteenen, andere wederom oneffen en driehoekig, doch de meeste van hen hol of bol, even of ze van een fteen zo groot als een kleine waineut af komftig waren: onder die geduurige pijnen moest hij dikwils zijn toevlugt tot verzagtende Ciijftecren, en fomtij Js tot het laudanum nemen , waar van hij in de heevige pijn wel eens van 30 tot 60 druppels gebruikte: dit laatfte wilde hij echter liever nalaaten, om dat het zijn eetenslust bedierf, die anders onder het gebruik van het Mephitic water fcheen verbeeterd te zijn: komende dit water in allen deelen wel met zijne geftcldheid overeen.
In 't begin van November 1787 loosde hij nog zeeven fteenen, zelfs grooter dan pok te voren, en wit E 4 van



7?- OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
van cou'eur, hol en bol van gedaante, en zo groot als een kersfeiteen: dit' kan men nu gemakkelijk begrijpen, dat veel fmerte in de pisweegen veroorzaakte, en zelfs eenige tijd daa' na nog in die deelen eene' aandoenelijkheid, en in de krop van de blaas een gevoel van zwaarte overliet: op zeekeredag omtrent ih 't midden van de maand November kreeg hij een' heevige pijn in de rechte nier, en voelde binnen een' Uur of twee een fteen voorwaarts fchieten , welke hij ook omtrent drie uuren in de morgen loosde, en de grootHe was, die hij immer geloosd had: na vérloop van een halfuur, dat de eerfte was geloosd kwamen ér nog zeven of agt kleinder voorden dag: hier op volgde zó eene heevige pijn in het water maken, dat die zelf grooter' was dan onder het loozen van de ftecnen : zijn water Was wolkig en flijmerig, en liet een rood bezinkzel op de grond van dé pot vallen : te dezer tijd gebruikte hij z'omwijle een warm' bad, en plaat-felijke ftoovingeh Van Camilbloemen in een flennij zakje, en dit veilig-' te hem voor een tijd.'
Voor dat hij aan 't gebruik van het Mephïtkk water gegaan was, waren de fteenen dié hij loosde , geel en hard , doch zedert dit gebruik waren de fteentjes kleinder en wit en kruimelde weg' onder de drukking van de vingers: In Januarij 1788 loosde hij twee gladde eii èffene fteenen, de een zo groot als een wikke, en de ander van de gedaante van een gerstkorrel, doch beiden zonder veel pijn. Zeedert den 8 Jan. 1788 tot deze tijd <i December 1788 heeft hij maar twee keeren eene ligte fbhrijnin'g in het loozen van zijn water befpeurd, die zelf ieder keer niet meer dan een uur geduurt heeft, en zeedert Februarij laastleden, is hij volmaakt wel: hij kan nu een reisje van twintig mijlen agter één mét
zijn



loogzoutig luchtzuur water. 73
zijn wagen zonder pijn afdoen: ook is hij in ftaat oni een mijl of anderhalf ver te wandelen, daar hij voor het gebruik van dit geneeswater zijn vertrek niet op en neder kon gaan: zeedert Januari] laastleden ("1788) heeft hij er een half pint 's daags met omtrent een halve theekop warme melk van gebruikt: Het bovenftaand bericht is letterlijk waar:
Qivendis-fquare JAMES CLAYTON,
Dec. 2, 178S.
Den 1. December 1791.
„ De Heer clayton U zeedert dien tijd geftorven „ dog van een andere ziekte, ah welke tot onderwerp „ van de bovengefchreeve brief gediend heeft"'
EENENTWINTIGSTE WAARNEEMiNG.
Gopie van een brief van dc Heer williamsou Lieutenant Collonel van het Koninglijke Artillerij Regi^ ment, aan een Vriend over de Steen en het Graveel, daar hij mede gekweld was geweest, en de wonderlijke uitwerking daar op door het gebruik van de Aqua 3/e-, phitiea Alcalina,
's Hooter's - Hill, den 15. Oclober 1788. waarde heer! Met groote bereidwilligheid gaa ik mij nederzetten om U eenig bericht van mijn kwaal, zijnde Graveel en Steen, en van de belangrijke dienst die mij het gebruik van de Aqua Mephitica Alcalina daar tegen bewezen heeft, te geven. In 't laatst van 't jaar 1781. zijnde in de Barbados, E 5 kreeg



76 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
v ven hebt, en ben daar bij zo gelukkig, dat het be„ richt, dat ik u van mijne ftaat geven kan, zeer aan?, genaam voor mij zelfs is, en zo ik vertrouwe, ten „ hoogfte voldoenende zal zijn voor het belang, dat gij „ ftelt in de herftelling van die geenen , die gij met uw.
raad begunftigd hebt: Het was dan in Junij 1787. „ dat ik het eerst bekend wierd met het Mephitic wa„ ter, en in mijn bericht, dat in de laast voorgaande „ uitgave van uw gefchrift, over de hoedanigheden van „ dit water, ten voorfchijn kwam, drukte ik de goede „ uitwerkzelen, die ik daar van voor mij zelf ondervonden „ had, hartelijk uit: zeedert dat tijdftip ben ik vol„ komen vrij geweest van eenig toeval, hoegenaamd „ van mijn kwaal, uitgezonden eens; te weeten in '£ „ jaar 1790. op eene lange reis van zeeventien weeken, „ uit de Weit-Indien, toen ik genoodzaakt was wat „ fpaarzaam ,met mijn water, dat ik op flesfen bij. „ mij had „ te heven , ja zelfs mijn gtwoon gebruik
van een half pint daar van 's morgens, omtrent drie v wecken op te fchorten, waar op dan ook eenige „ onti ustende toevallen volgden , V geen mij terftond „ mijn ttevlugt deed nemen tot eenige weinige flesfen, „ die ik nog bewaard had, die terftond de gewenschte „ uitwerking hadden, en daar ik kort daar op aan* „ 'landde, kreeg ik weder gelegentheid om mij op nieuw „ van dit water te voorzien; en nu ben ik zedert mijne „ tetugkomst in Engeland volmaakt wel, blijvende „ echter altijd getrouw in V gebruik van het water , „ dog maar eens 's daags een halve fles , te weten 's mor9, gens. Hier mede betuige ik te zijn,
mijn hser! Uw ootmoedige en
verpligte Dienaar. JOH. WILLIAMSON.
TWEE-



loogzoutig luchtzuur water, 77
TWEE-EN-TWINTIGSTE WAARNEEMING.
Medegedeeld dóór de Heer perry.
Eene Dame in deze Stad, die haar rtaam liefst niet genoemd wil heoben , vijftig jaaren oud, van een teder geftel, was zeedert'verfcheide maanden geplaagd met walging, verlies van eetlust, heevige pijnen omtrent de nieren, meenigvuldige en persfende aandrang tot wateren, waar op dan ook weinig water te gelijk kwam, 't welk een weinig 'geftaan hebbende veel flijm en zand liet bezinken; meenig glibberigmaakende en olieagtig middel wierd te vergeefsch gebruiktj waarop ik van haar ftaat onderricht, haar aanraadde driemaal 's daags maar twee oneen van het Mephillc water te gebruiken, 't geen haar maag zeer wel verdroeg ; en binnen 't beloop van een week vond zif haare gezondheid merkelijk verbeterd , haar water wierd helder, en de overige toevallen van 't graveel verlieten haar: dus een maand met dit gebruik aangehouden hebbende, blijft zij verder wel zonder eenig ander middel.
DRIE - EN- TWINTIGSTE WAARNEEMING.
Medegedeeld door de Heer perry.-
thomas shell, een jongeling van 13 jaar, en hier woonagtig, kwam in September 1787, op raad van de Heer colborne bij mij , op dat ik zoude onderzoeken of hij ook een fteen bij zig droeg: hij. had veel pijn en moeite in zijn water te maken, 'c geen dan zelfs maar druppelsgewijze voortkwam, ook
klaag-



8b OVER DE UlTWERKSELÈN VAN H&T
Vijf - en - twintigste waarneeming.
Copie van een Brief van de Heer bourne, Genees*] heer te Oxford, aan william falconer, M. D.
Oxford den 6. Mey 179c.
waarde heer!
Ik heb uw bericht over de uitwerkingen van het Mephitic water in fteenkwaalen met veel genoeien gelezen , en hebbende thans eene proeve van deszelfs deugd voor handen , dagt ik niet ongéVoégelijk het zelve aan ü mede te dëelen, ten einde gij er in eene volgende uitgave van Uw Werk na goedvinden gébruik van zoud konnen maken:
De Heer goswell, wiens géval ik ga melden, is een achtenswaardig oprecht en gevoelig man, zijn goed oordeel field hem in ftaat om zijne toevallen duidelijk te befchrijven, daar zijn onkunde in hst wétenfch'ap"pelijke een waarborg is, dat hij geene omftandigheden na eenige geneeskundige denkbeelden van zich Zelfs zal buigen; Wat mij aanbelangd , ik kan niet verdagt gehouden worden van grootfpra'ak, aangezien ïk in 't geheel niet bemoeid bén geweest met het beft'ier der middelen die dén lijder verlichting gegéveö' hebben.
Ik ben waarde Heer!
Uw verpligte en opreg'te Dienaar robert BOURNE,"
Den 2.3 January 1790.'
Dc Heer william goswel —, Koopman in Hout / van Woodftock in Oxfórdshire, thans 50 jaaren oud/
waï



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WA TER. 8l
was voor het jaar 1786, van tijd tot tijd met pijn in de omftreek van de nieren gekweld geweest, wan bij dan wel eens moeijelijkheidin 'c wateren kwam: z elfs was de pij i twee keeren zo groot geweest, dat hij zb een klisteer had laten zetten , die hem onmidde'ijke verligting gaf, zo dat hij geen ander gedagten had, of het was het Colijk.
In 't najaar van 1786. kreeg hij op het onverwagtst een heevige pijn in de regter nier, zich van daar over het laagere gedeelte van de buik tot aan de blaas uit«rekkende: daar op volgde braaking, duurende dé pijn omtrent 48 uuren zonder tusfehenpoozfogs Geduurende deze tijd kwam het water druppelsgewijze voort, en was bloedig, dog na dien tijd Wièrd hij weder gemakkelijker, en loosde zijn water vrij wel, tgeen ook niet meer bloedig was ; deeze ftilftand duurde een dag of agt, wanneer hij te paard rijdende, fchielijke aandrang tot waterloczing kreeg , <W bndervond toen hij er zig toe zetten wilde 4 dat hii zeer weinig loozen kon, en dat de pooging daar toe hem veel pijn in de pisgang veroorzaakte; daarop trok hij weder na huis, en zette zig aan \ drinkeri van een aftrekzei van tamme p:t.erce1ie, zig zo lang als hij kon, onthoudende van eenige poogiag. om zijn water te maken , in de gedagten dat hoe'voller'de blaas wierd, hoe meer kragt of geweld hij tegens de oorzaak van de verftopping zou konnen infpannen; en indedaad door fterk persfen , raakte hij ftraks door dé pisloop een fteen kwijt, van gedaante als een oranjepit, en bijna een halven duim lang: van deze tijd af tot in de zomer 1787. had hij het vrij wel en waterde gemakkelijk , dog toen kreeg hij weder op het onverwagtst pijn ia zijn regter nier, die na omtrent een ™ ïwr



82 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
uur bijgebleven te zijn , hem weder verliet; blijvende hij zig verfcheide uuren ftil houden, en zo lang hij zig ftil hield , -waterde hij gemakkelijk , dog op de minfte pooging om zig na gewoonte te bewegen, kwam de pijn in de nier weder , wel niet zo fterk, echter met geduurige aandrang tot wateren, waarop hij dan maar weinig te gelijk loosde, en wel van een coffy-couleur, waar van het bloed zig door ftilftaan afzonderde, en van toen af aan gaf het wandelen ofte paard rijden hem telkens een gevoel van pijnelijkheid in de regter nier, welke pijn zig langs de heup tot onder de knie van de regterzijde verfpreidde, en verzeld was met een gevoelen van zwaarte , dwars over het opperfte gedeelte van de fchaambeenderen, en met geduurige aandrang tot water maken, waar van er echter altijd maar weinig te gelijk voor den dag kwam , en dezelve vertooning als bovengemeld maakte, dus had hij het niet langer gemakkelijk, als dat hij zig in rust hield.
In deze ftaat, die altijd zeer onaangenaam voor een man van een werkzaam leven, an in een uitgebreide beezigheid gefield , is, bleef hij meer dan anderhalf jaar, en gebruikte onderwijle goede raad, beproefde meenig geneesmiddel, en leefde zeer regelmaatig: onder de middelen, die hij gebruikte was het kalkwater, en het wilde wortelen - zaad : het kalkwater maakte hem hardlijvig, en fcheen voor het overige hem niets te baten voor zijn kwaal: hij fprak gunftiger van het aftrekzei van wilde wortel - zaad , en fcheen overtuigd te zijn , dat dit hem zomtijds veel verligting gaf; Geduurende al dien tijd was zijn waterpot fteeds met een tamelijke dikke grond bezet, en hij loosde ook wel eens graveelftoffë.
Om-



loogzoutig luchtzuur water. 83
Omtrent de maand April 1789 , hadden zijne ongemakken hem mager, zwak en zwaarmoedig gemaakt toen kreeg hij kennis aan den Heer knipe, een kerkelijk perfoon, die in zijn nabuurfchap eene kerkelijke bediening had, en zijn geval verneemende zig herinnerde , dat een zijner vrienden in een gelijk geval door het Mephit.' Ahal. water geholpen was, en daarop terftond uw werkje zeer vriendelijk aan den Heer uoswell zond, welke zig onmiddelijk een werktuig aanfchafte om dit water na uw voorfchrift té bereiden, en daar van terftond driemaal 's daags een derde van een pint zonder eenig bijvoegzel gebruikte. Na verloop van iets meer, dan een maand, begon hij verligting te voelen , en na twee maanden was hij merkelijk beter , waagde het van dien tijd af orri trapsgewijze meer beweeging te maken , en ondervond er geen leed van : dus voorzigtig voortgaande was hij wel haast weder in ftaat om zijne beezighéden aan te vaarden , 't zij dat hij dit te voet, 't zij hij het al rijdende, zo als het te pasfe kwam, deed: eindelijk was hij zomtijds wel eens vijf of zes uurén 's daags op de been, kon agt of tien mijlen heen en weder rijden , ja zelfs meer dan eens heeft hij in eeri veerrijtuig veertig mijlen wegs 's daags afgelegn, zonder eenig toeval van zijn oude kwaal gewaar te worden; Zeedert deze verbeetering is zijn waterpot ook in 't geheel niet meer aangezet, en hij is geen graveel van eenige grootte, maar zomtijds een foort van een fijn zand kwijt geraakt, en kan nu een geheele nagji door in zijn bed blijven liggen , daar hij voor deze zijne verbeetering, al was hij wel, de waterpot iil één nagt 4 of 5 keeren moest gebruiken. Hij mec'.id zeerwel te weten, dat hij zedert het gebruik van diü F 3 (jé:



84 over de uitwerkselen van het
geneesmiddel meer water kwijt raakt, als voor zijne ongefteldheid, fchoon hij echter niet meer drinkt. Ook was hij te voren hardlijvig, doch dit is nu mede verbeeterd, en hij houd regelmatig open lijf door het gebruik van 't middel: zijn vlcesch is wedtrom gekomen , en zijn moed opgewekt: de eetenslust blijft goed; dog die had hij doorgaans in zijne ziekte, volgens zijn zeggen niet verloren : omtrent zes maanden lang heeft hij een pint of fles 'sdaags gebruikt, en nu zedert 6 maanden, maar twee derde.
Coptj van een Brief van de Heer william g oswe ll, aan Dr. bourne, te Oxford.
Woodcott den 28 Nov. 1791.
mijn heer! Zeedert dat ik in Januari]' 1790. de eer had U bericht te geven van mijn geval, heb ik niets van mijne oude kwaal meer gevoeld; zomtijds heb ik wel eenig zanderig zctzel op de grond van mijn waterpot befpeurd, dog ben geen pijn of ongemak gewaar geworden , hoedanig men bij het Graveel of de Steen doorgaans bemerkt, en die ik zo lang van te voren en zo heevig gevoeld had, maar ben God dank zedert dien tijd in eene volmaakte goede welfland, en blijve.
Uwe ootmoedige en verpligte Dienaar WILLIAM GOS WEL.
P. S. Ondertusfchen blijve ik met het water aanhouden , en gebruik ier daags in twee kceren, namelijk 's morgens en 'savonds omtrent een halve fles van.
■ 4 ZES-



loogzoutig luchtzuur water. 85
ZES -EN- TWINTIGSTE WAARNEEM! *G.
Uittrckzel uit een brief van de Heer samuel bentley van Uttoxeter, in '/ Landfchap Stafford aan
w. falconer, m. d.
Utto.xeter 12 Aug. 1790.
waarde heer!
Ik heb uit Uw uitgekome werkje, handelende-over het famenftellen van de Aqua Mephitica Alcalina, zo veel nut getrokken, en voel mij zo zeer aan U verplicht, dat ik uit dankbaarheid , en om regt aan dit middel te doen wedervaaren U mijn geval en de uitwerkzelen , die dit water op mij gehad heeft, moet mededeelen : zullende het na mijne gedagten voor de wereld een wonder zijn, en een zo zeeker bewijs van de kragtige werking van dit geneesmiddel, als Gij 'er tot nog toe een eenig bekend gemaakt hebt.
Voor af moet ik U berigten , dat ik van mijn tedere jeugd af aan, van een zwak en fchraal iigbaamsgeftel geweest ben, 't geen door een kwaad foort van pokjes nog verergerd is: dat ik, nu over de festig jaaren oud zijnde , zeedert de laatfte 16 of 17 jaaren tamelijk gezond ben geweest (uitgezonden dat ik dikwijis met aar bei :n gepiaagt ben ) en mijn beroep vrij wel volgen kan, dat echter zo zwaar niet is, dat ik eenig foor: van fterke beweeging behoef te doen, uitgezonden zomtijds vrij lange dagrijzens te rijden; en daar ik tusfchen mijne beezigheden in, nog al wat leeg tijd heh, kan ik mij ook weder met wat anders vermaken als fomers in dc klootbaan, en 's winters met mijn patrijshond , kunnende ik zonder groote vermoeidheid daar mede het grootfte deel van den dag in beweeging zijn.
F 3 'ik



86 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
Ik vermijde echter zorgvuldig mij, in iets dat mij fchade kan toebrengen, in 't eeten en voor al in 't drinken toe te geven.
Omtrent de bovengemelde tijd, kreeg ik dikwijls jichtige pijnen, en mijne gezondheid begon grootelijks af te nemen, zo dat ik dikwijls niet wel was; hier bij kwamen dan huiveringen, koortfige en vleeschverteerende toévallen, veel pijn in de lendenen en zeer dikniaalcn was ik zo zwak en week, dat ik op de minfte beweeging flaauw wierd, zo dat ik genoodzaakt wierd mijne beezigheden en verfcheide van mijne tijdkortingen daar te laten: In mijn waterpot vond ik zeer dikwijls meenigte fijn rood zand, doch was niet van gedagten dat het graveel mijn voornaamfle kwaal was; echter bevond ik naderhand dat dit de zaak was, en dat dit van jaar tot jaar toenam, want de graveelftoffe'die ik loosde wierd al zwaarder, en ik raakte dikmaalen fteentjes kwijt van de grootte van een wiek, en als ik maar het miufte koudje gevat had, voelde ik terftond zeer heevige graveelpijnen. Ik bleef in dien toefland tot in het voorjaar van 1789. en toen wierd ik zo erg, dat niets dat mij gewoon was te helpen, mij de minfte verlichting gaf. Ik nam de raad in van de Geneesheeren ter p'aatfe daar ik woone, en alle de gewoone middelen wierden in 't werk gefield; doch zonder verlichting, en fchoon ik met de uiterfte naauwgezetheid de voorfchriften volgde, bleeven mijne pijnen mij even heevig bij, en waren verzeld met alle de yerzwaarende omflandhheden , die deze vreesfelijke kwaal doorgaans meebrengt: ik was niet in flaat om eer, klein toertje te rijden, zelfs niet met dé zagtmogeljjkfte flap, en kon mijn thuki niet omwandelen of mijn water was genoegzaam geheel bloed, ja het was
even



loogzoutig luchtzuur water. 87
even eens, als ik maar in mijn eetzaal wandelde: bij al dat bad ik zo meenigvuldige persfing en prikkeling tot wateren, fchoon maar met weinig druppelen, dat ik zomtijds tien of twaalf keeren in een quartier de pot nemen moest, en bij het loozen van de laatfte druppel was de fcherpte zo groot, dat het mij doodelijke pijnen verwekte.
Ik moest [dikwils een droog hemd aandoen , en binnen vijf minuten tijda was het weder het zelfde, zo dat ik binnen weinige weeken mij zelf geheel begon te verveelen, ja mijn ftaat verergerde zo zeer, dat mijne fmerten mij onverdragelijk wierden: en daar deze kwaal in mijn geflacht erffeüjk was, en voor eenige van mijne voorouders doodelijk was geweest, begon ik mij zelve als onherftelbaar aan te merken, tot dat (gelukkig voor mij) de huisvro we van den Edelman door wie gij deze brief ontfangt mijne droevige toeftand vernam, en mij uwe verzameling van waarneemingeu toezond met de wijze om ae Aqua Mephitka Alcalina te maken, en daar ik hier verfcheide gevallen in vond, die zeer veel overeenkomst met het mijne hadden, in 't bijzonder, dat van Doctor cooper, fchafte ik mij terftond het glaaze toeftel van park er aan5 en onder anderen kundigheden, iets van de Scheikunde weetende , gelukte het mij terftond dit water volkomen met vaste lucht bezwangert te konnen bereiden, en ik heb het genoegen U te melden, dat na verloop van veertien dagen dit middel tweemaal 's daags gebruikt te hebben ik beeterfchap begon te befpeurea: de eerfte verbeetering vertoonde zich in mijn water, dat helder en vrij van flijmerigheid voor den dag kwam, en vervolgens loosde ik ook geen bloedig water meer; echter voelde ik wel dat ik of in de F 4 krop



88 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
krop van dc blaas of in dc pisloop (urethra) (teentjes had zitten , die hoe onaangenaam mij het gevoel daar van was mij echter zo fterk niet meer prikkelden. Het eerfte uitgaan dat ik na mijne beterfchap Waagde, was omtrent vijf mijlen in een postchais te rijden om mijne dankbaarheid aan mijne weldoenfter te g'aan betuigen; de dag daar aan raakte ik een fteen kwijt als een groote erwt, aan de eene zijde een weinig uirgeknaagt, en dat wel zonder de minfte pijn : naderhand loosde ik er verfcheiden, die meer doorknaagt waren, zo dat zij tusfehen mijne vinders aan (tukken braken, 't geen volgens mijne gedagten de kragt van dit geneesmiddel boven alle twijffeling fteld: doch de laatfte fteen, die ik kwijt raakte, omtrent drie maanden na dat ik het middel had beginnen te gebruiken, was aan de binnenzijde geheel en al weggevreten , zo dat het niets anders w-as, dan eene (leenagdge holligheid met een tusfchenwccfzel van vezeltjes als een fpinneweb, en zo tcér, dat, toen ik het in een papiertje wilde rollen om het te bewaren het geheel tot (tof verviel.
Het was omtrent den 18 Junij van het voorlccde jaar, toen ik het middel begon te gebruiken, waar van ik tweemaal "sdaags een vierde van een pint of een (* ) (tumbler) tot den 1 Januari] innam, en zeedert dien tijd heb ik het maar eens 's daags gebruikt , en -mij geheel bevrijd gevonden van pijn en andere toevallen van mijn voorig lijden: Ik befpeur ook die prikkelingen en poogingea tot wateren niet meer , nog die
fcherp-
( *) Tumbler is een glas dat niet ftaan kan , en dat mea elkander donder het drinken wergeeft, omvrent van, ^ ;■( « Qncen.



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 89
fcherpte zo als te voren , zo dat ik nu mijn water drie, vier, ja vijf uuren kan ophouden, en mijne morgenwandeling in de open lucht als voorheen , voor mijn ontbijt doen , en tusfchen het ontbijt en middag eeten mijne tien of twaalf mijlen rijdens zonder hinder afleggen kan. Ik heb dus geen reden om te denken, dat er eenig overblijfsel van fteen of graveel bij mij is: ook geefc mij dit middel niet alleen hartelijkheid , even ais of ik een glas Champagne wijn gedronken had, maar komt zo wel met mijne gefleldheid over een, dat ik geheel weder in 't vleesch ben gekomen, in zover, dat ik alle mijne kleederen heb moeten laten uitleggen.
Ik zou U wel eerder gefchrevcn hebben, om U mijne gelukkige redding van mijn kwaal door dit middel te melden, maar wilde een geheel jaar die proef voortzetten, welk jaar dan nu al meer dan vervuld is! ja ik zoude bijna twijfelen, of ik wel zo wel blijven zoude , indien ik het middel in 't geheel agter liet, en daarom gebruik ik 'er eens daags een klein (*) (tumbler) glas van, en meen dit langen tijd aan te houden, om dat het zo wel met mijne gefteldheid ftrookt.
Gelieft dan mijne dankbaare en oprechte erkentenis te ontfangen voor die oneindige dienst, die mij Uw geneesmiddel gedaan heeft, en gelooft mij met de meefte achting te zijn,
Uwe ten hoogst verplichte Dienaar, S. B E N T L E Y. '
Uit-
(*) Hier fchijnt het een gewoon drinkglas te beteekenen.
Fs



92 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
ruuwe zelfstandigheid digt bij de krop van de blaas gingen, en evenwel als ik ze'er weder uithaalde , kon Ik nooit het minfte indrukzel op haar gewaar worden: geduurende dan het jaar 1779 tot 1786. droeg ik die kaarsjes, dog had onderwijle meenigmaal eene geheele opftopping van water , waar van ik mij in 't 't begin van dat tiidftip door het inbrengen van een Catheter, wel af kon heipen, dog de doorgang vervolgens te naauw wordende voor de dunfte Catheter, die'ik krijgen kon, was ik genoodzaakt mijn toe» vlucht tot een zeer dun kaarsje te nemen.
Van het jaar 1786, liet ik het gebruik van de kaarsjes na. en bleef aanhoudend met moeite wateren , dog had geen geheele opftopping voor December 1790, wanneer ik eens op een avond, al vrij wat fterk brandewijn met water vermengd, gedronken hebbende menigvuldige prikkelingen tot wateren voelde, en het niet zeer gemakkelijk loosde : de volgende avond weder in gezelfchap zijnde, hield ik zeer onvoorzigdglijk mijn water een langen tijd op, fchoon ik neiging om het te loozen voelde , tot dat ik de gewoone toevallen van de opftopping befpeurde :^ Ik Hiep den geheclen nacht niet, en moetende een reisje van huis doen omtrent vijf mijlen ver, ging ik te paard zitten , en doordien het een koude en natte dag was, voelde ik eene huivering over mijn geheele lighaam, en tragte meenigmaal mijn water te maken, doch te vergeefs: daarop keerde ik weder na huis, en liet een warm bad gereed maken, ontbood een Genees- en Heelmeester, die mij door dat bad, de aderlating, pijnftiUende middelen, clijstceren, en andere middelen weder te regt bragten van de allerbenaauwfte en heevigfte kramptrekkige poogingen , die
ik



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 03
ik ooit 'had ondervonden , om mijn water te maaken , waar van de opftopping agt-en-twintig uuren duurde, voor dat de pisfe druppelsgewijze voor den dag begon te komen, 't geen mij dus zes uuren ophield, eer mijn blaas geleegd was: ook moet ik hier melden, dat 'er allerleije foorten van Catheters en kaarsjes be« proefd wierden, om die binnen te brengen, doch te vergcefsch: na verloop van een maand, was ik wel wat herfteld van mijne flapheid, en de gevoeligheid die gewoone gevolgen van opftopping van water zijn; doch ik vond de vernaauwing en aandoenlijkheid van mijn pisloop in dezelfde toefland', als voor dit laatfte' toeval: en op aanfpooring van een Geneeskundig vriend, die toen te Bath was, wierden 'er proeven met mijn water genomen, met lekmoes gekleurd papier , en bevonden dat het overladen was met zuuri daarop begon ik op zijne aanprijzing van het Mephitica Alcalina water volgens Dr. falconer's bericht bereid, gebruik te maaken, en bevond binnen kort dat mijn water gemakkelijker voortkwam, en dar de ftraal volder wierd: onder het aanhoudend gebruik van dit water vernieuwde ik de proeve mee mijne pisfe, en bemerkte dat het zuur daar van geheel weggenomen was , want het gewoone proef-papier hier mede nat gemaakt, gaf geen blijken van zuur meer; dit fcheen dan mijnen Geneeskundigen vriend zo wel als mij de voornaamfte zo niet de eenigfte oorzaak te zijn van de pijnen en andere ongemakken , die op verfcheide tijden de gevolgen van die vernaauwing waren geweest. Ik boude met het water aan van f tot een geheele pint 's daags, en ben zo gelukkig van ze denken, dat ik thans mijn water zo gemakkelijk, en bijna zo vrij looze, als ik ooit in mijn leven gedaan heb;
ik



06 over de uitwerkselen van het
danum ïïquidum, of pilletjes van opium, gerftenwater met Arabifcbe gom , en daarop terftond Bristol'swater: mijn eeten beftond voornamelijk in vleesch of visch, en ik onthield mij van alle gezoute fpijze, of die moeilijk te verteeren was: mijn ontbijt en avondmaal was meest al een half pintje zoete-melk of chocolaad, daar ik ook niet ligt van af zal gaan.
t— q O
Den i a Januarij, kwam 'er met moeite een vrij groote ronde fteen voor den dag: van dien tijd aan tot den i April, voelde ik zomwijle pijn, vooral omtrent de krop van de blaas, en loosde nu en dan mijn water met pijn aan 't einde van de pisloop, zijnde het water ook troebel: ik gebruikte van tijd tot tijd verzagtende middelen, en gerftenwater met Arabifche gom, en een aftrekzei van lijuzaat met honing zoet gemaakt*
In April deelde ik deze ömftandigheden mede aan Dr. fothergill te Bath, zijnde ik toen ter bezoek bij mijn Schoonzoon de Heer vigor, te Bathford; en voelende eene geftaadige pijn, vooral omtrent mijn regter pisleider: hij raadde mij het warme bad aan* 't geen ik tweemaalen met een zeekere geneugte gebruikte, ook dagthij dat ik vrijelijk pijnftillende middelen kon gebruiken , doch voornamelijk raadde hij mij met de Aqua Alcalina Mephitica, een proef te nemen : ik begon dan daar mede den 13 April, en gebruikte in vier keeren 'er een halve ftoop (anderhalf Amfterdam-1 fche mengelen) van, 't welk mij zeer wel bekwam, dog vermits ik fchielijk weder na mijne woonplaats te; Cheferel in 't Landfchap Wilt, en as mijlen ver van Bath afgelegen, vertrok, kon ik voor den 5 Meij geen Water weder krijgen , maar omring toen een mandje
met



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 97
met vier flesfen 'er in, waar van ik 'smorgens en 'savonds regelmatig een half pint gebruikte, den 21 Meij kreeg ik wederom even zo veel voorraad van Bath, zo dat ik in 't geheel niet meer gebruikte dan vier ftoop (*): mij dan beeter bevindende, en veel moeite hebbende om het verschbereide water aldus van Bath in flesfchen te ontfangen , zo dat 'er altijd tuschenpoozingen of gaapingen in het gebruik bleven, befloot ik 'er mede uit te fcheiden. Eerst kreeg ik het in mcngeles flesfchen, doch naderhand had ik halve flesfchen , bevattende elk eene juiste gift.
Den 10 Junij in mijn rijtuig wat rond gereden hebbende, loosde ik bloedig en troebel water zonder iets anders 'er bij, en was van dien tijd af tot den 5 September vrij wel, had zeldzaam pijn, en loosde' geene fteentjes : deze beeterfchap kon ik echter niet toefchrijven aan het weinig Mephitic water, dat ik toen en zelfs nog met tusfehenpoozingen gebruikte : de eenigfte uitwerking , die het mij toefcheen te doen, was, dat het de pisfè een weinigje meer afdreef.
Den 5 September, heevige pijn in de hacht:, en voor de eefftfc keer zo het fcheen omtrent de rechter pisleider.
Den 21 en 25 September, wederom pijn meerder of minder, maar altijd in de nacht, zomwijlen misfelijk 'er bij, doch niet fterk.
Den 5 November, 'snachts en den volgenden dag groote pijn: de deelen wierden geftoofd met blaazen, met heet water, ook met olie en laudanum liquidum
ver-
(*) Of zei Amfterdamfche mengelen.
G



p8 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
verzorgd , en een uur of twee voor het ra bed gaan , gebruikte ik rijkelijke giften opium.
Den ii,-2.4 en 29 November had' ik heevige pijn, zo 't fcheen in de regter pisleider, doch vermits ik zedert eenise tijd geen toevallen van fteen befpeurd had, en ik 'er ook zeedert den 12 Januari]' geen geloosd had, was ik in twijffel of deze pijn niet krampagtig was, vooral daar ik aan vreesfelijke krampen in mijne beenen, en oek zomwijlen in de rechter zijde van mijn borst onderworpen ben geweest.
Den 2, 18, 19, 22, 28 en 31 December, vreesfelijke pijnen zo 't mij voorkwam in de rechter pisleider , die eenige uuren geduurt hebben, en trapsgewijze weder opgehouden zijn : zonder bloedige pisfe , of moeite in 't wateren , of gevoel van fteenloozing, dus kan dit al wederom om bovengemelde reeden krampagtig zijn:
1789.
Den 4. 6 en 8 Januari] , zwaare pijn en misfelijkheid , tot overgeevens toe , zo dat ik de opium zelf moest gebruiken, doch zonder de verwagte verligting.
Den 10 Januari]' kwam de pijn wederom, waarop ik weder ftoovingen van warm water in blaazen cn fmecringen van olie met laudanum in 't werk ftelde, en verzagtende dranken , aftrekzeis van althéa wortel en hoefblad enz. gebruikte.
Den 23 Januarij , kwam de pijn met groote heevigheid weder, en duurde langer dan gewoonelijk , en van dien tijd af heb ik' zelden van dat foort van pijnen meer gevoeld , maar echter nu en dan troebel water geloosd , waar van het bezinkzel zomtijds zo hard aan de grond van de waterpot vast zat, dat het 'er zonier fchrapper niet kon afgekregen worden.
Woens-



ldogzoutic luchtzuur water. 991
Woensdags den 3 Jütlij geraakte ik verder met Dr. forthergill in gefprek, en verhaalde hem, dat toen hij eenigen tijd geleden, mij het Mephitic wa* ter aanprees , en ik toen op mijn buiten verblijf in Wiltshire zijnde, het niet gemakkelijk kon bekomen, vooral daar het in flesfchen moest overgebragt worden , en ik niet in de gelegentheid was om het zelfs te maken , ik 'er bij gevolg geen genoegzaame proef mede had konnen nemen , waarop de Dcctor' zeide van meening te zijn, dat ik het weder moest beginnen, en inzonderheid daar de zcmer op handen was , en ik het aanhoudelijk bij de Heef becket in Corn. Street, te Bristol , die het in de hoogfte trap van volkomenthcid berei ide, kon bekomen : vervolgens wenschte ik door de' Heer eorthergill, bij de Heer colborne, met wie hij gemeenzaame kermis onderhield , ingeleid te worden, om zijn gevoelen te weten, of" hij "van oordeel was, dat ik mij tot een regelmaati g gebruik van dat water zou begeven: dit gefchiedde den 3 ]vl* nij 1789 en ik ontmoette daar de groorite vriendelijkheid, en die Heer vertoonde mij Verfcheide proe^ ven , die hij met menfchelijke fteenen ondernomen had, eu gaf mij voldoende reden , die ook bij den Heer r o r t h e r g 1 l l goedgekeurd wierden, waarom hij dagt dat ik onmidJelijk daar weder mede beginnen' moest: hij onderftelde, namelijk dat ik in de krop Vul de blaas een of ander klein fteentje, of gedagtig fleertzand had zitten, dat niet weg kon, en t'eikens pijn ert prikkeling tot dikwils wateren, en weinig te gelijk te loozen,veroorzaakte: Hij was zo vriendelijk van mij, terwijl ik voor drié of vier dagen te Bati ftil Was, eenige flesfchen van dat water bij te zetten, en dicfl G a fai



IOO OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
dag zelf en de volgende dronk ik 'er 's morgens en 's avonds een halve fles van me: een paar eetenslcepels heete melk in elke gifte; en van dien dag af, tot den 30 September, had ik nu en dan maar een weinig flijm in het water, maar dien dag zelfs was ik misfelijk, en voelde aan 't einde van de pisloop veel pijn.
Van den 1. tot den 9 Odtober, loosde ik geen zand of flijm, en was vrij wel, maar op den 9. zelfs raakte ik een foort van zand kwijt, dat harder was dan ik het ooit geloosd had.
Van den 9 Oftobcr tot den i\, maar een weinigje flijm, en ook, wat zand , dat zo hard niet was als het voorige: den 16 October kwam 'er -een afbreekzel van een fteen met eenige pijn voor den dag : dog tot den 31. was ik zeer wel: dc geheele maand November door was ik vrij wel, geen zand , en nu en dan maar een weinigje flijm: in December was ik mede vrij wel, en mijne ongemakken na allen oogenfchijn verdreven zijnde, liet ik het Mephitic water geheel na.
1790.
Van den 1 Januarij 1790 tot 14 Meij 1791, festien maanden lang was ik geheel vrij van mijn ongemak, uitgezonden: eenigfints meer prikkeling tot waterioozing dan in de gezonde ftaat: het wandelen of rijden deed mij geen kwaad, ook gebruikte ik geen hol - kusfen meer zo als te voren om de krop van de blaas bij het zitten van drukken te bevrijden.
1791.
In de maand April 1791 raakte ik in 't bed door de koorts, cn eene vreesfelijke hoest, die mij zwaare fluimen deed loozen, — geduurende dien tijd voelde
ik



LOOGZOUTIG LUCHTZUURWATER. lol
ik ook eenige dagen een heevige fmert op de krop van de blaas, en allerverbaafenfte pijn in het waterloozen en was weinig ogenblikken zonder de pot nodig te hebben: in deze droevige gclteldheid, gebruikte ik binnen 24 uuren een mengelen of twee van de gewoone amandel melk van deLondifche Apotheek, daar op raakte ik terllond twee groote kantige fteenen aan elkander vast, met onuitfpreekelijke pijniging en bloedige pisfe kwijt, welke mijn Heelmeester de Heer lowe van Bristol naauwlijks kon gelooven, dat ik door de gewoone weg had geloost. Toen begon ik te begrijpen, dat ik zeer onvoorzigtig gedaan had met het gebruik van het Mephitiek water zo lang na te laten: (ook heb ik 'er waarlijk genoeg voor geleden), en het is waarfchijnelijk, dat die fteenen in dien tusfchentijd waren aangegroeid, waar en tegen ik na alle menfchelijke waarfchijnelijkheid , indien ik het water al eens voor eenige weinige maanden had agtergelaten, en het dan bij voorbeeld eens daags gebruikt, geen hernieuwd gevoel van fmert nog eenige nieuwe aanwas van fteenen zou gehad hebben. Vijf dagen daar na in de maand April, was de gevoeligheid in de pisloop zo groot, dat ik mijn water niet dan met onbegrijpelijke pijnen loosde, en zo dra was 'er na zo eene fcheuring geen heeling voor handen, of ik nam onmiddelijk mijn toevlucht tot het Mephitiek water: weinige dagen daar na, loosde ik met niet viel pijn een ftuk van een klein fteentje, en in de maand Meij en ook op den 30 Meij weder een ftukje, dog geen van allen zo hard als die ik te voren geloosd had.
Op den 1 Junij raakte ik een oneffen fteen van middelbaare grootte, met eenige pijn en bloed kwijt. Ik hield met het gebruik van het water, geduurende de G 3 maan-



J02 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
maanden Meij, Junij, • Julij, Augustus en September {ian, en was vrij van pijn en fteen, doch raakte nu en dan ( fchoon zeldfaam) een weinig geel zand, en ook Wat hangende flijm kwijt.
Daar ik nu ondervond, dat het in mijn geftel fterker pisdrijvend was dan te voren, en ik geduurende zo eenen langen tijd vrij wel was, befloot ik het trapsgewijze na te laten, en ecu poos tijd daar na 'er weder aan te beginnen ; doch tot mijne verwondering raakte ik den 12 Oclober een klein hoekig fteentje met weinig pijn, kwijt, en zeedert dien tijd tot heden ben ik geheel en al bevrijd van eenig overblijfzel van mijn kwaal. De vraag is nu, was dit hoekig fteentje zeedert den 1 Junij in de blaas agter geblecven, want zedert dien dag tot den 12 Oétober was 'cr geen geloosd j of was deze fteen geboren onder het gebruik van dit water, geduurende alle die maanden? het eerfte komt mij en Doctor forthergill het waarfchijnlijkst voor, te weten dat dit fteentje klein zijnde hier of daar in de nieren of in de blaas zal gebleven, en piet onder het gebruik van het water geboren zijn.
Briftol wells den 23 November 1791.
Qopie van een brief van de lieer johan ingenh o u s z Lijfarts van haare Keizerlijke en Koninglij'ke Majefteit aan den Heer william falconer m. d.
waarde heer! Gij zult mij altijd bereid vinden, beide om als piensch zo wel als Geneesheer, zo veel als in mijn vermogen is mede te werken tot verligting van de men» fghelijke e'endc, en om uwe belangelooze poogingen %Ql z.q een loffelijk oogmerk ingericht (als daar is het
ge-.



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. I03
gemeen maken van een zo heerlijk en mogelijk een zo heilzaam middel als 'er ooit ontdekt is, tegen de meest folterende kwaal, die immer bekend was, de fteen namelijk en het graveel) te onderfteunen. Een middel dat aan de weereld zo edelmoedig, terftond na dat het ontdekt was, aangeboden , dien waardigen en oprechten menfehenvriend den Fleer benjamin colborne, den uitvinder daarvan een onfterffelijke eer aan doed.
Ik zal U eerst eenige waarnemingen befchrijven, die mij mijn geleeerde vriend Doctor van breda Geneesheer te Delft in Holland, in verfcheide brieven heeft medegedeeld , na dat ik hem deze belangrijke ontdekking had bekend gemaakt, waar na ik U eenig bericht van mijn eigen geval, en van eenige anderen zal geven, die ik, zeedert mijn tegenwoordig verblijf in Uw gelukkig eiland, toevallig waargenomen heb. Een jongeling omtrent 15 jaaren oud van kindsbeen af onderworpen aan toevallen van het graveel, wierd zeer onverwagt in 't midden van Junij 1790 door een fcherpe pijn in de linker nier aangegrepen, waar bij dan ook eene genoegzaam geheele opftopping van water kwam: deze toevallen door eene gepaste geneeswijze veel verligt zijnde , bleef 'er voor eenige dagen in den omtrek van de linker nier eene hinderlijke pijn over, waar na die pijn trapsgewijze lager en lager tot in de blaas zakte, en daar binnen weinige daien vast bleef zitten, verfpreidende zich na de lagere en lii ker zijde van den onderbuik: Deze pijn dan aldus vastzittende, kwam 'er ook pijn in 't waterloozen bij , voor al als de blaas bijna leeg was. De Heer van breda niet twijffelende of een fteentje of graveel-ftoffe in de linker nier geboren, was door de linker pisleider na de laagte geG 4 zakt.



104 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
zakt, en verftopte den uitgang van dezelve in de holligheid van de blaas, fchreef hem een pint of flesch van het Mephitieke water alle dagen voor, welke een drachma of £ loots fal tartari bevatte , en binnen vier of vyf dagen kwam de pisfe in grooter hoeveelheid en met veel minder pijn voort, zijn eetlust, en zijne geheele gezondheid, die zeer van haar ftel waren verbeeterden beiden zeer veel. Na dit middel vijftig dagen gebruikt te hebben, was hij volkomen herfleld, en verliet Delft: hebbende de Geneesheer verder niets van hem gehoord, en onzcekcr zijnde of hij zedert het gebruik van dit middel ooit eenige fteen was kwijt geraakt.
Een man oud 4S jaaren was zeedert meer dan twee jaaren gekweld meteen moeilijkheid in 't water maken, het geen in Julij 1790 zodanig toenam, dat de pisfe niet dan druppelsgewijze voortkwam, en er eindelijk niets voor den dag kwam dan door middel van een hol kaarsje , 't geen niet alleen pisfe maar ook een dikke flijm deed loozen : voor dat dit kaarsje in 't werk gefteld wierd, had hij oneindige pijn en folteringen geleden door het aanhoudend persfen van zijn water, en de inbrenging daarvan gaf hem niet als eene onvolmaakte maar kortftondige verligtïng: daar op begreep de Heer van breda dat het gebruik van het Mephitiek water hem goed zoude doen, en gaf hem daar van 's daags een pint te gebruiken.
Na de cerfte giften ingenomen te hebben, klaagde de lijder over pijnen in de buik, die echter wel dra verdwenen , en binnen korten dagen raakte hij meer pisfe kwijt , doch vermenpd met verbaasd veel taaije flijm eenigfins na geJée gelijkenende, die op de grond van de waterpot neerzonk, eu 'er zo fterk aan
kleef-



loogzoutig luchtzuur water. 105
kleefde, dat na dat de pisfe 'er afgegoten was, dezelve 'er niet afging, al hield men de pot het onderfte boven.
De hoeveelheid van flijm, die de lijder geduurende de eerfte tien of twaalf dagen loosde, was niet minder dan een pint 's daags: dog de pijnen die geduurende deze loozing heevig waren , namen allenskens af, en te gelijk vermeerderde het water in evenredigheid. Na 25 dagen het middel gebruikt te hebben, verlieten hem alle de toevallen van zijn kwaal, zijn water wierd natuurlijk van couleur, en daar was geen flijm meer in te vinden : hij hield echter aan met het water, dog gebruikte 'er maar ccn halve fles 'sdaags van: na aldus twee-en-dertig.flesfen gebruikt te hebben, was hij volkomen vrij van alle toevallen, en hij bleef vijf maanden wel, dog in Januarij 1791 berigtte hij zijn Geneesheer, dat 'er in zijn water weder eenig vertoonzel van flijm kwam, en dit water met het blaauw proefpapier van dc Heer colborne onderzogt zijnde , bewees klaar , dat 'er een zuur in heerschte , waarop de Heer van breda hem raadde om met het Mephitiek Alcalin water weder te beginnen, waar door dan ook binnen korte dagen alle fchijn van ongemak verdween: dus blijft de Lijder daagelijks eene gifte gebruiken , en is geheel en al vrij tot op den huldigen dag in Maart 1791. Zeedert de mededeeling van dit geval heeft mij Doctor van breda nog eenige andere ongemakken die de pis weegen aandoen, opgenoemd, en die hij mede door dit zelfde hulpmiddel genezen heeft, waar onder ik 'er twee van de aanmerkelijkfte vernaaien zal.
Eene Vrouw van een meer dan middclbaare ouderdom, en zeer zwaarlijvig , had eene gefteldheid tot G S water-



106 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
waterzugt, Zij raakte weinig water kwijt, en op het laatst kwam 'er genoegzaam niets voor den dag , om dat 'er, zo 't fcheen bijna niets door de nieren afgekleinst wierd : in deze droevige toefland pleegde zij met den Heer van breda raad, die haar terftond het gebruik van de Aqua Mephitica aanprees, en naauwlijks had zij daar twee pinten van gebruikt of zij vond haar zelve veel verligt: de pisfe begon fterker en in grooter hoeveelheid geloosd te worden, en binnen weinige dagen was zii vrij wel, zijnde haar eetenslust ook verbeeterd: zo dat zij met het middel bijft aanhouden.
In een brief van dezelfden Heer van den 4 Julij 1791 deeld hij mij het volgend zeer aanmerkelijk geval mede: Een lijder met de fteen gekweld raadpleegde den Pleer van breda, welke hem tot het gebruik van het Mephitica Alcalina water bragt, en onder dat gebruik begon hij wel haast een groot getal kleine fteenagtige famemroeifels, doorgaans zo groot als een kersfefteen te loozen, die allen voor de vingers zeer bros waren, en als uit laagjes of fchillen beftonden, die wederom een ander foort van kleine fleentjes bevatteden, vrij effen, bruin van couleur en veel harder dan haar dekzels, en van onderfcheide grootte, zijnde 'er zommige niet grooter dan kleine fpeldekoppen: behalven deze overdekte fleentjes of dopjes raakte hij mede een goed deel van dat zelfde foort van fleentjes kwijt, die reeds in twee, drie of meer ftukjes gebroken waren, als ook een evenreedig getal van die bruine effen fleentjes, die zo als het klaarblijkelijk was, in de blaas in die witte dopjes gezeten hadden, en van welke fchillen of dopjes, die afbriefeltjes klaarblijkelijk de overgebleven ftukjes waren : Zijn water was met een wit zinkzel bezet, 't welk niet fmeltbaar in 't water,



loogzoutig luchtzuur water. I07
'er in fcheen te drijven als eene floffe van een andere aart, zijnde als krijtagtig en van de zelfde aart als de dopjes of plaatjes die de kleine bruine fleentjes overdekten. Op de tijd, datdezï brief gefchrevcn is, had de lijder reeds zo veel van deeze kleine fteentjes of pitten en dcrzelver overtrekzels geloosd, dat die bij elkander cevoegd wel de grootte van een duive ei zouden evenaaren : hebber de mij de Heer van breda 'er eenigen van gezonden.
Ik heb verder berigt gekregen, dat deze lijder na een groote mecnigte van deeze fleentjes, en van die krijtagtige floffe geloosd te hebben , dagelijks beeter 'word; en den 13 Oélober 1791 geheel vrij was van pijn in 't water maken-: Echter was de Doclor van begrip, dat de lijder nog niet inde grond genotenwas, doch de lijder zelfs was zo in zijn fchik , dat hij tegen den raad van zijn Geneesheer aan , met het water ophield. De witte dopjes of overtrekzels vond de Heer van breda zeer fmeltbaar in het Mephitiek water, maar de bruine effen korrels geenfints zo makkelijk, echter wierden die met 'er tijd fpongieagtig in datzelfde water; B'j het onderzoek van die fleentjes vond ik dat nog de witte dopjes, nog de bruine kerntjes met het vitriool zuur of met het Sal Tartan opbruisden. Bij het breken van die harde bruine korrels, zetten ik ze voor het vergrootglas, en bevond dat zij in haar middelpunt eene kleine efFcn holligheid hadden waar in zeer waarfchynelijk de eerfle pit gezeten heeft, fchoon ik die thans 'er niet in gevonden heb: zijnde mogelijk weggerold, of mede gebroken door den flag, waar mede ik de bruine korrel aan flukken gebroken had, of mogelijk door deszelfs kleinte mijn gezigt ontfnapt: Dezelfde Geneesheer heeft nu onlangs een lijder her-
fleld '



Io8 over de uitwerkselen van het
fteld die aan handen en voeten de jicht had, waarna ook zwelling volgde: fes flesfen van dit water hebben eene volkome hertelling te weeg gebragt. Ma zal ik U een kort bericht van mijn eigen geval geven.
Na dat ik zeedert het jaar 1780, ("toen ik na Weencn terug keerde, na een reisje door Vrankrijk, Holland en Engeland gedaan te hebben ) doorgaans , en aanhoudende eene befchoüwende en zittende levenswijze geheel en al tegens mijne voonge werkzaamheid geleid had, wierd ik eindelijk (zijnde toen te Parijs in 1788.) bijna op dezelfde tijd van jicht en graveel te gelijk aangevallen. De pijn begon in de linker nier, zakte lager tot de blaas, waar in een fteen van een halve duim langte, en een zesde gedeelte duims middellijn eenige dagen bleef zitten, en mij vreesfelijk folterende pijn voornamelijk in 't watcrloozen gaf: eindelijk raakte ik in eens bevrijd van alle die droevige aanduidende toevallen , door het loozen van dien fteen, zonder eenige moeite of persfingen: onmiddelijk na dit tijdftip begon ik nu en dan een of twee kleine fleentjes, die allen even hard , ros, en crijflalagtig waren , tc loozen : mijn water was zeer dikwils bezet met een rood zandig bezinkzel, en terzelver tijd, voelde ik mij met toevallen van galagtige famenzetzels gekweld, want ik kreeg in dc tijd van drie of vier maanden, drie of viermaal de geelzugt, die altijd voorafgegaan wierd door lastige pijnen in de bovenbuik: Ik nam de raad in van verfcheide Geneeskundige vrienden te Parijs, dog geene beviel mij beter, dan die ik van mijn ouden vriend de Graaf ca rbury ontfing: Zijnde dit een zeer geleerd man, en die al zeedert verfcheide jaaren met de plaats van
lijf-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. IOO
lijfarts van de Graaf en Gravinne van Artois is vereerd geweest.
Deze Heer raadde mij alle morgen twee uiren voor mijn opftaan , het uitgedrukte fap van een geheele limoen met honing of fuiker zoet gemaakt, en in omtrent twee chocolaadskoppcn warm vleeschnat van kieken of van kaTfsvlëè'sch uitgedeidl, te gebruiken , en noemde mij verfcheide lijders, die door dit middel genezen waren , onder anderen wijlen de doge van Venetien, aan wien het door wijlen den beroemden Baron van swieten was voorgefchreven. Ik gebruikte dit middel geduurende omtrent agt maanden, en kreeg aldus dagelijks vier of vijf oneen honing in: fchoon ik nu wel door de gemelde middelen niet genezen was , daar echter deze pijnelijke en ontrustende toevallen niet weder kwamen , na dat ik zc eenige tijd gebruikt hadden , heb ik zeekerlijk reeden om te geloven, dat dezelve eenige goede werking gehad hebben in het beteugelen van de heevigheid van zo eene famengeflclde kwaal, en indedaad ik liet met eenige weerzin het gebruik van mijn fap van limoenen na , toen ik begon gebruik van het Mephitiek water te maaken, om dat ik een zeeker vertrouwen op dit middel ftelde , en ook gedeeltelijk om dat het voor mijn fmaak het aangenaamste ding was, dat ik immer geproefd had , en mij behalven die allerlekkerfte fmaak, ook zo dra het in de maag kwam eene zeer betooverende aandoening veroorzaakte , die als een Nepenthes Helcna of kalmte verwekkend Tovermiddel door alle mijne leden heen drong, en een nieuw en aanhoudend gevoelen van het alleraangenaamfte foort bij mij te weeg bragt, en zodanig
als



Itü OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
Voor dat ik deze brief befluit, zal ik U nog eenige gevallen medcdeelen, daar ik getuigen van geweest ben.
Een gemeen werkman van 80 jaaren oud was zeedert 20 jaaren met ongemakken van de fteen in de blaas gekweld geweest, en boe zeer hij veel leed, had hij niet opgehouden, te werken, om zich het nodig onderhoud te verfchaffen , tot op de twee laaste jaaren na, wanneer hij aanhoudende pijn had gevoeld inzonderheid in zijn water maken, 't welk veroorzaakt wierd door meenigvuldige en genoegzaam aanhoudende ontlasting van zand, kleine fleentjes , en fcharpe pisfe.
In 't begin van de voorgaande zomer begon hij het Mephitiek water te gebruiken, en vond binnen weinige weeken onder dit gebruik, zo veel verligting, dat hij weder aan 't werk kon gaan als te voren: loozende hij zijn water zonder ongemak, en vrij van fleenagtigc famengroeizels , echter veroorzaakte hem de groote fteen , die hij in zijn blaas droeg, van tijd tot tijd en in zommige houdingen van zijn lighaam , pijn, en dit geval en eenige anderen van dien aart, die ik onderzogt heb, hebben mij eene waarfchijnelijker reden aan de hand gegeven, dan die geene die gewoonelijk gegeven word, waarom die gcenen die een fteen in de blaas dragen, onder het gebruik van liet bijtend loog, of het Mephitiek water veele verligting gevoeld hebben , en de fteen echter onopgelost in de blaas blijft zitten.
Zommigen hebben wel gezegt : dat de looge zelfftandigheden C hoezeer de ondervinding heeft getoond, dat zulke uitwerkzelen tegen haaren aart ftrijden ) op de oppervlakte van die fteenen een overdekzel van
flijm



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 113
flijm voortbrengen , doch ik meen met meer rcede te konnen onderftellen, dat de loogen die uitwerking hebb-n door de bovendrijvende zuure fcherpte van de pisfe te neutralizeeren, of geenflagtig te maken, en daar door den verderen aangroei van die fteenen te beletten.
Een Heer van mijn kennis, omtrent 40 jaaren oud, had zedert zijn vijftiende jaar moeilijkheid en pijn in 't wateren befpeurd, waar van de grondige oorzaak eene ontfteeking en verzweering in de voorftanders uit een Venerifche oorzaak fpruitende, was : de moeilijkheid in 't wateren wierd van tijd tot tijd grooter , zo dat 'er eene geheele opftopping uit voortkwam , en hij in gevaar van zijn leeven raakte: een hol kaarsje, fchoon niet zonder groote moeite en pijn ingebragt? bevrijdde hem meermaalen van de dood. '
De voornaamfte zitplaats van zijn pijn was omtrent de krop van de blaas , en na dat men in zijn water een zuur ontdekt had , wierd hem aangeraden om tot het Mephitiek water over te gaan, \ welk hem in.kort zo veel verligting gaf, dat hij nu zijn water vrij en met zeer weinig pijn kan loozen; fchoon dat het buiten twijfel is, dat de voorftanders ( pro flat ^ aanhoudend ongefteld blijven: ondertusfehen gaat hii voort met het middel.
Ik kan U verzeekeren, dat ik bij allen die geenen die dit water een langen rijd achter den ander gebruikt hebben, geene ongefteldheid hoegenaamd befpeurd neb, die met eenige waarfehijneHjkheid aan dit gebruik kon toegefchreven worden , en dat integendeel de verteenngskragt en defterkte van de lijders,die in verfchei den van hen (waar onder ik mij zelve ook wel recke nen mag) merkelijk door het lang cn hevig lijden wa-
ren



114 over de uitwerkselen van het
ren afgenomen, in 'c algemeen aanmerkelijk verbeeterd zijn.
Voor 't overige zijn mij verfcheide gevallen, daar eene valkome hertelling van ongemakken van de fteen heeft plaats gehad in veele brieven medegedeeld, na dat ik de uitwerkzelen van dit geneesmiddel op het vaste land meer had bekend gemaakt: 't geen ik voornamelijk gedaan heb in twee brieven, die ik in de twee eerde deelen van een nieuw Scheikundig tijdfehrift in Holland onder den naam van Scheikundige Bibliotheek gedrukt, heb ingelascht: fchoon nu de bijzondere omftandigheden van die waarneemingen, niet naauwkeurig genoeg befchreven zijn, kan ik alleenlijk en in 't algemeen zeggen, dat het gebruik van dit middel meer en meer buiten 'slands doorgaat, na mate het meer bekend en zijn uitwerkzelen meer ondervonden worden. Ik laat U volkomen vrij om uw gebruik van deze brief te maken, daar gij het goed vind Bath. 25 November
I79I. john ingen-housz.
Verfcheide andere berichten, die getuigenis van de goede werking van dit geneesmiddel dragen , en die door de Heer colborne en mij ontfangen zijn, zouden hierkonnen bijgevoegd worden; maar daar ze met de reeds gemelden ten vollen overeenkomen, heeft men het onnodig geoordeeld daar mede de grootte van dit gefchrift, dat mogelijk reeds te ver uitgedeid is, verder uit te breiden : andere bijzondere gevallen mogt men 'er met de naam van de lijders niet in melden: zelfs was mijn voornemen in 't begin om niet als zulke gevallen jte befchrijven, waar bij men de naamen der lijders mogt zetten, om daar door een zeekere borgtogt voor het gebeurde te verfchafïën, doch van dit voornemen ben
ik



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR. WATER. II5
ik bier en daar afgegaan, echter kan ik getuigen dat zodanige berichten uit zulke handen kwamen , dat 'er fchoon geen ftaande bewijzen bij waren, 'er echter niet de minfte twijfeling in te vinden is. Ik moet nog melding maken van een geval, daar ik volkomen ftaat op kan maaken, en daar dit Geneesmiddel in een heevige druppelpis groote dienst gedaan heeft, daar geen het minste vermoeden van fteen bij was, en daar het toeval echter alle tien of veertien dagen wederom kwam: het gebruik van dit middel verlengde de tusfchentijd van de aanvallen tot op eenige maanden, en verminderde de heevigheid van de pijn, en de hitte van het water merkelijk. Eindelijk, daar men zou konnen zeggen , dat de befchreve gevallen, hoezeer oprecht en na waarheid opgegeven, echter maar eene uitkipping uit andere gevallen fchijnen te zijn, in welken dit middel van geen dienst of zelfs fchadeüjk kan geweest zijn, kan ik echter de wereld verzeekeren, dat 'er onder mijn toezigt geen geval is geweest, waar in dit water het minfte nadeel heeft fchijnen toe te brengen, en dat ik die zelfde berichten insgelijks van anderen bekomen heb: maar een geval is mij voorgekomen, waar in het middel van geen de minfte dienst geweest is: hier was het voornaamfte toeval eene pijnlijke, en dikwils herhaalde pooging tot waterioozing, en dan kwam 'er altijd weinig water voort, echter niet zeer wankleurig , uitgezonden dat 'er zomtijds wat bloedfpatjes bij waren, dog men zag geen graveel nog flijm. Nadien nu deeze toevallen fchenen te komen van eene fcherpte in 't water, wierd het Mephitiek water aangeraaden,'t welk geen verligting bijbragt, zonder echter op eenigerhande wijze het ongemak te verzwaaren.
H a PROEF-



Iï6 over de uitwerkselen v a. n het
PROEFNEMINGEN.
Over het oplosfend vermogen van het loogfmeltzel met vaste lucht verzaadigt, of het loogzout-luchtzuur water.
Door benjamin colborne, Schildknaap.
Iy en ftukje van een fteen van een ockeragtige couleur, en aar. de buitenzijde oneffen als eene moerbezie wegende 5: greinen, wierd in omtrentderdhalve oneen van de Aqua Alcalina Mephitica in een flesje met een kurk toegcflotcn, gedaan: na verloop van twee dagen, wierd 'er de vocht afgegoten, en nieuwe vocht bijgedaan, en dit wierd geduurende 31 dagen, alle dagen of om den anderen dag herhaald; waar na de fteen wederom gewogen wierd. en bevonden fesendertig greinen van zijn gewicht verloren te hebben.
Een ander ftukje van dezelfde fteen , wegende 41 greinen, wierd op dezelfde wijze behandelt, en in 37 dagen 32 greinen ligter.
Een derde ftukje van dezelfde fteen van 54 greinen, behandelt als boven, wierd in dertien dagen 32 greinen ligter.
Een ander ftukje van een fteen van een ligt ockcr couleur en van een vast weefzel, weegende 41 greinen , verloor bij dezdfde behandeling in 33 dagen, maar elf greinen van zijn gewicht.
Een efTe witte fteen wierd in twee ftukjes gezaagd, waar van het een weegende 29 greinen, in een loogfmeltzel , dat maar onvolmaakt met vaste lucht bezwangei'd'was, gedaan: het ander van ao greinen gewichts, wierd in gelijke hoeveelheid van het loogfmeltzel, doch allervolmaaktst met lucht bezwangerd gedaan, en na verloop van 28 dagen, had het eerfte fes greinen
en



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER, 117
en het tweede agt greinen van zijn gewicht verloren.
Een menfchen fteen wierd in vieren verdeeld, het eerfte deel fwintig greinen zwaar, wierd in een verzaadigd loogfmeltzel, dat met het gewoone winkel* loogzout gemaakt was gedaan.
N°. s. weegende 19 greinen in een diergelijk loogfmeltfel, gemaakt met eene evenreedige hoeveelheid van Oleum Tartan'per deliquium gezet.
No. 3. van i3 greinen in een loogfmeltzel gemaakt van wijnfteen - zout van de Apotheekers-kamer, en
No. 4. weegende 18 greinen in een loogfmeltzel gemaakt van brandloog ( cauftic lixivium) met vaste lucht, geenflagtig gemaakt (neutralized) en zo na mo« gelijk van dezelfde fterkte als de voorice.
Na 45 dagen geftaan te hebben, had het eerfte ftukje 13 greinen, het tweede 13 greinen, het derde 14 greinen, en het vierde 11 greinen verloren (*_).
Een ftuk van een fteen van 51 greinen, in een mee lugt bezwangerd wijnfteenloog, wierd in 18 dagen, 29 greinen ligter.
Een twede ftuk van 56 greinen in loogfmeltzel van delf loog in dezelfde evenredigheid gemaakt en met lucht bezwangert verloor 13 gieinen in iS dagen.
Een derde ftuk van 55 greinen in een geenflagtig gemaakt loog-fmeltzel van zout van wijnfteen, verloor in 18 dagen 11 greinen.
Nog een ftukje van 41 greinen.op dergelijke wijze behandelt, wierd in 31 dagen 30 greinen ligter.
Een ander ftuk van 49 greinen in een geenflagtige oplos-
fing
C*) N. B. Men heeft de proeven met die verfchillende loogen genomen , om tt ontdekken, welk het meeste vermogen had.
H3



It8 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
fingvan wijnfteenzout gelegd, verloor in dezelfde tijd maar 4 greinen.
Een ander van 56 gr. op dezelfde wijze met delfloog behandelt, verloor in 31 dagen 18 greinen.
Een ftuk van 64 greinen in een fmeltzel, maar half zo fterk en met loog van wijnfteenzout gemaakt wierd in 31 dagen k<x gr. ligter.
Allen die bovengemelde fteentjes waren als met gaatjes ingegeten , even als een wurmfteekig ftukje hout; dog bleven hunne oorfpronkelijke gedaante houden , tot dat zij op 't laatst geheel aan briezeltjes vielen.
B IJ GEVOEGDE PROEVEN.
Door dezelfden Heer. EERSTE PROEVE.
Den 16 Oftober. Een ftuk van een menfchen fteen hard en van .een ingedronge zelfftandigheid , wegende 55 greinen, wierd in een groote fiool met een wijde mond gedaan , en daar op alle dagen de eerfte pisfe van iemand , die het Mephitiek water dagelijks gebruikte , gegoten. De fiool wierd op een maatige koele plaats gezet, en de pisfe alle dagen regelmatig vernieuwd.
Verlies van Overblijfge wicht. fel.
Van den 16 Octob. tot 16
Nov. - - 1 gr. 53 gr.
Van den 16 Nov. tot 16 Dec. 7 gr. 46 gr. Van den 16 Dec. 1786. tot 16
Jan. 1787. ... 10 gr. 36 gr. Van den 16 Jan. tot t6 Febr. 10 gr. 16 gr. Van den 16 F tbr. tot 16 Maart 4 gr. 11 gr.
Van den 16 Maart tot 16 April J 4 gr. 18 'gr.



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 119
TWEEDE PROEVE.
Een tweede ftuk van dezelfde fteen wierd wederom b een fiool met een wijde mond gedaan, en daarop alle dagen de pisfe van een gezond mensch gegoten, die nooit eenig teelten van graveel had befpeurd, en niet gewoon was eenig geneesmiddel hoegenaamd te gebruiken : deze fteen woeg, toen de eerfte pisfe daat op gegoten wierd 45 greinen.
Verlies van [Gewicht van hel gewicht. overblijfzcl.
Van den 16 OcL 1786. tot
16 Nov. o 45 gr.
Van den 16 Nov. tot 16
Dec. - . -| o 55 gu
In 't laatst van December had men verzuimd de pisfe te verwisfelen, en dezelfde pisfe bleef op die fteen tot den 26 Januari]', in welke tijd dit vogt meer ftinkende en loogagcig was geworden. Geduurende dien tijd was de fteen in drie ftukken gevallen, en had tien gr. van zijne zwaarte verloren. Van dien tijd af wierd de pisfe weder alle dagen vernieuwd , en op den 26 van Januari], woegen die ftukjes van bovengemelde fteen 35 greinen.
Verlies van Overblijvend, gewicht. gewicht.
Van den 26 Jan. tot 26
Febr. - - . 0 35 gr.
Van den 26 Febr. tot bijgekomen
26 Maart - - - i' gX. 36j gr>
Van den 16 Maart tot bijgekomen J
26 April ... 2> ^ [ 3p gr>
H 4 DER*



120 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
DERDE' PROEVE.
Den 24 Januari} 1787 wierd 'er een heele fteen, wit van couleur en wegende 60 gr in een fiool met eene wijde mond gedaan, en daar alle dagen eenige pisfe opgegoten van iemand, die in de gewoonte was, zo als in de eerde Proeve, om dagelijks gebruik van bet Mephitiek water te maken : deze pisfe' wierd dagelijks vernieuwd, en in den tijd van twee maanden was de fteen agt greinen ligter geworden , en binnen de derde maand was bet geheele verlies 25 greinen: de laagjes of plaatjes van de fteen begonnen van een te fcheiden , en het bleek dat de werking van het fmcltmiddel in het eene gedeelte dieper was doorgedrongen , dan in het ander.
VIERDE PROEVE.
Een ftuk van een ander fteen die zeer hard en rood van couleur was, en 54 gr. woeg, op dezelfde wijze en geduurende dezelfde tijd behandeld zijnde, als in de voorige proefneeming, wierd 17 greinen ligter.
Aanmerkingen over de toevallen van zodanige Lijdenr, die met de fteen gekweld zijn, en over de uitwerkzelen van het Mephitiek water op dezelven, door denzelfden Heer.
De pisfe in 't algemeen maakt doorgaans het papier, dat met zonnewend of tournefols fap gekleurd is, rood, en deze couleur is duurzaam : doch de piste die door zodanige Lijders die het Mephitiek water eenige tijd gebruikt hebben, het eerst geloosd word,
verwt



LOÖCZOUTIC LUCHTZUUR WATER. lat
venvt het papier in 'tblaauvv: dit heeft zelfs plaats, al is het water maar een quartier uurs voor dat men zijn pisfe loosd, gebruikt.
Wanneer het Mephitiek water met vaste lucht verzaadigd is, zal het onmiddclijk het gekleurd papier niet veranderen, maar na het papier een korten tijd in de bloote lucht gelaten te hebben, zal het zelve blaauw worden , door het vervliegen van de overtollige vaste lucht.
De Pis van de meeste menfchen , die gezond zijn 44 uuren in de waterpot geflaan hebbende, zet den bodem en de zijden van de pot, min of meer aan, doch dit gebeurd nooit, zo ik geloove, in die geenen die dagelijks eene genoegzaame gifte van het Mephitiek water gebruiken.
Het water van die geenen , die met graveel of fteen gekweld zijn , is in 'c algemeen van eene zuuragtigen aart, en verwt het papier, dat met de fap van zonnewend gekleurd is, rood, en wanneer dit plaats heeft vind de lijder doorgaans baat "bij het gebruik van het loogwater: doch wanneer het papier door de pisfe blaauw word, dan is deeze meestal Hinkende en rotagtig , en dan zal het loogwater de flank wel wegnemen , en de toevallen merkelijk verligten , dog dan is hier geen volkome genezing van te wagten.
Lijders, die aan fteen bfgraveel onderworpen zijn, moeten hunne waterpot zorgvuldig nazien , of dezelve op den bodem of aan de zijden eenig aanzetzel heeft, zijnde dit het voornaamfbe kenmerk om den aanwas of de vermindering van de kwaal te beöordeelen. Indien 'er in de pot geen wankleurigheid ontflaat, na dat 'er de pisfe eenige tijd in geftaan heeft, en vooral indien de pis het voorig aanzetzel doed H 5 ver-



124 OVER. DE UITWERKSELEN VAN HET
om eene ftooving op de fchaambeenderen te maken , en geeft doorgaans verligting: ook kan een clijfteer van een paar oneen olijfolie met 40 druppels van de Tint}. Thebai. ingefpoten en geduurende eenige uuren binnen gehouden niet dan goed doen. Indien echter het Mephitiek water geduurende de aanval van de kwaal, te veel fcheen te prikkelen, 't geen dog zelden gebeurd, kan men gerften-water met Arabifche gom daar voor in de plaats gebruiken, tot dat de pijn geftild is, en dan weder tot het geneesmiddel zijn toevlugt nemen.
De volgende proeven zijn door mij zelfs omtrent het' zelfde onderwerp genomen.
Twee {teentjes van dezelfde gedaante, wit van couleur, met flipjes of oogjes, en van zo een famenftel, dat die gemakkelijk met de punt van een mesje konde afgefchrabt worden, het een van 5 greinen , het ander van ai, wierden in zes oneen van het loogfmeltzel gezet : in 38 dagen ( onderwijle dat het fmeltvogt zes keeren vernieuwd wierd) verloren zij ff greinen van hun gewicht, doch bleven omtrent van dezelfde grootte, ett op de minfte aanraaking wierden zij zo bros bevonden, dat zij van elkander vielen. Twee andere fteentjes, gelijk aan de voorgaande en wegende beiden zes greinen en een half, wierden op dezelfde wijze behandelt: na verloop van 38 dagen waren zij beiden aan de buitenzijde van fchulpagtige gedaante, en binnen in als wurmfteekig, en in 't geheel zo bros, dat zij op de minfte aanraaking tot briefeltjes vielen: de uitwendige flipjes waren vermindert, dog de binnenfte gebleven, daar was 'in 't geheel maar anderhalve grein over,
zo



loogzoutig luchtzuur water. 125
zo dat zij 5 greinen ligter geworden waren. Zes kleine fleentjes gelijk aan de voorgaande, wegende vief greinen, wierden behandelt als boven. Binnen 38 dagen hadden zij 3* greinen verloren, en waren zo bros geworden,, dat zij op de minste aanraaking van een vielen.
VERGEL IJKEN END TAFEREEL.
Tusfchen de ontbindende kragt van het loog fmelt vocht met vaste lucht verzadigt, en het enkele water met dezelve lucht bezwangerd.
proeven van de Heer colborne met het Mephitiek loogwater.
De gewoge zwaarte Tijd van derzei ver! Verlies van van de Steenen. weekinginhetvocht.; Gewicht.
51 greinen. 31 dagen. 36 greinen. 4i 37 32
54 ' 13 32
41 33 11 .
3o . 2g , Ix ,
51 — 18 20 ,
55 18 11 ,
4i 31 132 •
49-— 31 4 ,
64 31 i 42 ,
proeven van de Heer colborne met de pisfe van iemand, die het Mephitiek Alcal. water gebruikte.
De gewoge zwaarte Tijd van Weeking. Verlies van van de Steenen. Gewiet.
55 greinen. l8a dagem 37 greinen/
54 "" 90 ~5
proe-



Iü8 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
PROEVEN
Fan vergelijking omtrent de hoeveelheid vaste lucht in het wijnfteenzout, en in eene evemeedige hoeveelheid van Mephitiek loogwater.
EERSTE PROEVE.
Twee oneen wel gemeeten Mephitiek Uogwater, wierden in een flesje van omtrent drie oneen gedaan, en zeer naauwkeurig in een fijn fchaaltje gewogen: dit te zaam aan een zijde gezet zijnde, mengde ik 40 druppels vitriool-olie met eene gemeete once water, en woeg het te famèn met het flesje, dat het bevattede: doen goot ik het zuure vogt druppel voer druppel bij het loog, tot dat de opbruizing geheel ophield, wanneer ik beide de flesjes met het geen zij bevat reden op nieuw woog.
Het zuure vogt was 17Ó greinen vermindert, en het loogvocht had maar 158 greinen aangewonnen, zo dat 'er p greinen luchts vervlogen waren, en hier uit blijkt dat 15 greinen zout gefmolten zijnde, 9 greinen vaste ducht kunnen bevatten, 'twelk, als men veronderfteld .dat vaste lucht in zwaarte totgemeene lucht is, als drie iOt twee, omtrent 13 oneen gewichts zal uitmaken.
TWEEDE PROEVE.
Twintig greinen droog wijnfteen-zout wierden in een flesje gedaan en naaawkeurig gewogen, zo als mede met een ander flesje dat verdunde vitriool - zuur bevattede, gedaan wierd: Toen drupte ik het zuur in het
loog,



loogzoutig luchtzuur water. iüe>
loog , tot dat alle opbruizing ophield, en toen ik beiden op nieuw woeg, had het zuur drie-en-vijftig greinen verloren, en het loog zeeven-en-veertig en een half grein gewonnen, dat een verfchil maakt van vijf ën een half grein : daar üit blijkt, dat het droog wijnfteenzout niet half yerzaadigt is geweest met vaste lucht, zijnde in dat opzicht tot dat geenet dat in het Mephitiek loogwater bevat is, als elf toé vier-en'-twintig.
Volgens de proeven van de Heer dobson in zijri Medical Commentary op dit onderwerp, bevatte hei wijnfteen - zout, dat hij gebruikte , eene kleindere evenreedigheid van vaste lucht, dan het geen hier gébruikt is : bevattende volgens zijne bereekening twee. drachma's , of een half loot maar 28 greinen vasté lucht, daar in de bovengemelde proeve, diezelfdehoéJ veelheid gereekend word 33 greinen te bevatten,.
AAK*



130 over de uitwerkselen van het
AANMERKINGEN
over, en
GEVOLGTREKKINGEN
uit de voorgemelde
WAARNEEMINGEN en PROEVEN.
D e bovengemelde Waarneemingen , welke allen of door de Lijders zeiven, of door lieden van de kunst die de zorg over hen aanbevolen was, befchreven zijn , en wier trouwe boven alle verdenken is, zullen ongetwijffeld den Lezercn van veel belang zijn voorgekomen.
Het eerfte geval, namentlijk, geeft een voorbeeld aan de hand van eene volkome herftelling in een lijder , die al ver zijn middel leeftijd was overfchreden, en 'lie reeds achttien jaaren zeer heevig door zijn kwaal was aangetast geweest., die ook genoegzaam alle de beroemdfte hulpmiddelen beproeft had, zonder daar bij eenige baat voor zijne fmerten te ondervinden , en dat zelfs met aanmerkelijke vermindering * van zijne gezondheid. In deze omftandigheid fchijnt het Mephitiek loogwater niet alleen een eigenaartig middel voor de ongemakken van de fteen geweest te zijn , maar ook tot herftelling van eene gezondheid,
die



loogzoutig luchtzuur water. ï%i
die zo zeer door het mecngvuldig lijden, en door het gebruik van alle die fterke middelen, voer dat hem dit hulpmiddel bekend was geworden, ten agteren was geraakt, boven alle verwagting te hebben medegewerkt. De tijd die in zulke omftanuigheden, alleen de waarheid van een zaak bevestigen kan $ fchijnt de herftelling van zijne gezondheid boven alle mogelijke twijffol gefield te hebben , en 'er zijn nu meer dan dertien jaaren verlopen , zedert dat hij dit geneesmiddel heeft beginnen te gebruiken , cn geduurende al dien tijd , heeft hij geene ftoornis 'in zijne gezondheid ondervonden , dan in zo ver die duidelijk en geneeskundig kan bcreekend worden, veroorzaakt te zijn, door das hij het middel nagelaten heeft voor dat zijne neiging tot fteenmaking geheel en al te ondergeoragt was , en deze tijd fchijnt nu gekomen te zijn , ten minfte in zo ver als zó eene zaak bepaald kan worden; want hij is rtu in ftaat geweest om veele maanden agter den ander dit geneesmiddel aan een zijde te leggen, zonder iu 't minst iets van zijn voorige kwaal te ondervinden, waar van hij anders de heevige aanvallen met zeer kleine tusfehenpoozingen gewoon was te voelen. Ik heb 'net genoegen , dat ik na drie jaaren verlopens het h-richt j dat ik in dc laatfte uitgave van dit mijn werk, over de gezondheid van de Heer colborne heb medegedeeld , kan herhaalen : zijn eetenslust, fterkte, geheele geftel en zielsvermogens dragen de klaarblijke» lijkfte kenmerken van de fchuldeloosheid, zo al mei van de goede uitwerking van dit midd-1 cn de gezondheid in 't algemeen: De jicht, waar toe hij üit zijné gefteldheid geneigt is, is niet menigvuldiger nog fterker geweest, dan gewoonelijkj en heeft geën van éi I 2 léés



l$l OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
leevenswerktuigen zo aangedaan, dat hij daar door opkrimpingen of zwellingen in zijne leden, die hij allen volkomen tot zijn gebruik heeft, ondervonden heeft.
De tweede Waarneeming bevestigd niet alleen het bericht wegens de uitwerking van dit middel in 't verzagten van de pijnelijke toevallen , maar maakt het ook zeer waarfchijnelijk , dat het de ombindende kragt in eene groote maat bezit. Mejuffr. Southcote had verfcheide fteenen geloosd, en daar onder zulken, die door hunne grootte zeer zwaare pijn in de doorgang veroorzaakt hadden, en wierd door eigen gevoelen grootelijks daar heen geleid , om te denken, dat 'er één bij haar gebleven was, die door zijne grootte den doorgang niet had konnen te boven komen: toen zij echter ftierf van eene ziekte , die geen de minfte gemeenfchap met de fteen of het graveel had , en haar lighaam geopend en naauwkeurig doorzogt wierd, vond men geen fteen nog in de nieren, nog in de blaas, zijnde deze beide deel en in een volmaakt gezonde ftaat bevonden, 't geen te meer te verwonderen is , zelfs in de veronderftelling dat 'er geen fteen tegenwoordig geweest is, indien men maar alleen bet oog flaat op de vreesfelijke folteringen, die zij te voren, toen deze deelen zo aangedaan waren, had moeten ondergaan.
De derde Waarneeming eischt niet veel uitbreiding, als keverende een breed en omftandig bericht op van eene volmaakte herftelling, van een zo fmertelijk toefland , als men zich met mogelijkheid kan verbeelden, en hier is nog iets merkwaardigs bij, te weten dat de geheele gefteldneid tot fteenjroeijing bijna, zo al niet geheel fchijnt overwonnen te zijn, 't geen daar uit blijkt, om dat zij het gebruik van het
ge-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 3l$$
geneesmiddel een geruimen tijd , zonder ongemak te voelen, heeft konnen nalaaten.
De vierde Waarneeming is een treffen 1 voorbeeld beide van de werkzaamheid en de fcbuldeloosheid van dit middel, en toont klaar, zo wel als de voorgaande Waarneemingen, dat de gevleidheid tot fleengroeijing door een langduurig gebruik van het Mephitiek loogwater kan overwonnen , en geheel 't onder gebragt worden.
De vijfde Waarneeming bewijst duidelijk het vermogen van dit middel op een lighaam, dat zo wel tot aanwas, als tot ophooping van fleenagtigs famengroeifels fterk geneigd was.
De zesde Waarneeming pleit voldoende zo wel voor de zagtheid als voor het vermogen van dit middel: wordende het gebruik daar van door een lijder van 84 jaaren begonnen, en drie jaaren aangehoudei, niet alleen zonder het minfte nadeel voor zijne gezondheid, maar ook met merkelijke verligting van zijn kwaal.
De zeevende Waarneeming is een voorbeeld van fpoedige verligting door het gebruik van dit middel, en van deszelfs groote kragt in 't ontbinden van de fteen, of ten minften in het verminderen van de famenhang van zijne deelen.
In de agtfte Waarneeming is dit aanmerkelijk, dat 'er door dit middel zo veel verligting is toegebragt, daar de werktuigen, die tot af kleinfing en loozing van de pis dienen, waarfchijnelijk geheel en al ongefteld waren: en hoezeer hier geene volkome herftelling kan bijgebragt worden, die ook na alle waarfchijneiijkheid door geene middelen hoegenaamt kon uitgewerkt worden: echter waren de zwaarfte toevallen, vooral de moeilijkheid in 't loozen van de pisfe, in zo verre I 3 ver-



IJ4 OVER.. DE UITWERKSELEN VAN HET
verligt, dat die in geen vergelijking kwamen met het geen hij te voren geleden had, en het is zeer waarfchijnelijk uit de onhandigheden van de 16 en 27 Waarneemingen, dat indien dit geneesmiddel eerder ontdekt was geweest, het eene volkome geneezing zou te weeg gebragt hebben. _v
De negende Waarneeming geeft eene aanmerkelijke fchoon maar tijddijkeverligting op:dogdaar de-opkomende fmerten eindelijk duidelijk bewezen , dat hier eene verzweering in de blaas zat, welke kwaal niet ongewoon is bij de zulken die bij herhaaling van de fteen gefneden zijn, kon het hoogwater wel verligting maar zo 't fchijnt, geene genezing uitwerken,
Inde tiende Waamcemlng vind men een bewijs, dat eene zeer zwakke ontbinding van loogzout, en in kleine giften gebruikt, zomtijds een vermogend middel }s, zelfs in zulke gevallen, daar alle de toevallen zeer pijnelijk en hoogstdrinoende zijn. ' De vier volgende Waarneemingen brengen een genoegdoenend bewijs mede van de verligting in foortgeHjke kwaaien, dog hebben dit bijzonders dat uitgezonden in No. XII, alle de pijnelijke toevallen uit de weg geruimd zijn, fchoon 'er genoegzaame reden was om te denken , dat 'er een fteen was blijven zitten.
Inde vijftiende Waarneeming vind men een aanmerkelijk bewijs van her. vermogen vanuit middel in pijnen in de waterwegen, die wel na pijnen door de fteen veroorzaakt gelekeuen , en echter hunne oorfpronk aan uitwendig geweld verfchuldigd waren,
' In de zestiende Waarnecming fchdjnt de lijder de waterwegen geheel onc.eft.eld te hebben gehad, ja zelfs mor «Hik de afkhinfende deelen,en échter is deze geheele « V'" • on-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER.
Ï1S
ongeile 1 eid verdwenen, en zo als bet voorkomt des lijders gezondheid merkelijk verbeeterd.
De zeventiende Waarneeming is bijna gelijk aan de laatst voorgaande.
De agt'iende Waarneeming verfchild hier in van de meeste anderen, dat de verligting veel langzaamer i? aangekomen , daar echter de geneezing zo vast en volkomen, als het eenigfints met mogelijkheid zijn kon, .volbragt is: eene omstandigheid op het eerfte gezigt eenigfints buitengewoon in zulke eene ouderdom, indien men geen andere diergelijke voorbeelden kon bijbrengen. Ondertusfchén geeft dit geval een zeer belangrijk nadenken in de practijk van de Geneeskunde, te weten, dat zodanige lijders niet ligt moeten wanhopen aan hunne verligting of geneezing, al worden de fmertelijke toevallen bij hen zo fchielijk niet verligt, als bij zommigen, daar in deze waarnecmingen melding van gemaakt is: had deze lijder niet veel geduld en ftandvastigheid gehad, zoude hij zijne genezing gemist hebben, en dit geval zou hebben konnen bijgebragt worden als zodanig een, daar het middel van geen uitwerking op de kwaal geweest was.
De negentiende Waarneeming bewijst de kragt en fchuldelooze werking van dit middel, heeft anders niets bijzonders dan het geen reeds boven aangemerkt is, namelijk dat eene gevorderde ouderdom geen tegenwerping hoegenaamt tegen het gebrek van dit'middel opleevert.
De twintigfte Waarneeming behelsd een voorbeeld van de aanmerkeiijkfte verligting in eene waare fteenkwaal, en toont 'er bij dat dit middel de kragt van fteenontbinding bezit.
Tn de een-entwintigfte Waarneeming vind men weder I 4 een



jjö over be uitwerkselen van het
een fpreekend voorbeeld van het vermogen van ditmiddel, na dat de meeste van de gewoone middelen ( bijzonder ook de zeep-logen ) gebruikt waren, zonder eenige verligting zelfs voor een tijd te geven: en de baat die deze lijder ondervonden heeft, fchijnt niet gehindert of tegen gehouden te zijn, door verandering van luchtftreek, reizen op zee, of gewoonelijke werkzaamheden, die de dadelijke krijgsdienst vereischt.
De twee-en-twintigfte Waarneeming bevat niets aanmerkingswaardig dan de kortheid van tijd binnen welken de lijder verlichting voelde.
De drie-en-twintigfte Waarnecming zo wel als de voorgaande zijn medegedeeld door de Heer perry een voornaam handr Arts in deze Stad, en toonen op eene genoegdoende wijze, dat het Mephitic. Alc. water het vermogen bezit om de menfchelijke Steen te ontbinden; dog in hoe ver, is nog niet bekent: dit blijkt echter uit ons berigt , dat de ontbinding van de Steen binnen de twaalf maanden gefcuied. is. Het is uit de laatfte berigren hoogstwaarfchijnelijk , daar de lijder gezond biijft, niet tegenftaande hij het water in geen drie jaaren gebruikt heeft, en fchoon h''j het gebruik daar van niet langer dan een jaar agter den ander aangehouden heeft, dat de gefteldheid tot ^eenwording dóór dit middel in jongere lijders lohielijker overwonnen word dan in bejaarden.
De vier-cn-twintigfte Waarneeming toond de werkzaamheid aan van dit middel in eene kwaal, die duk dglijk haar oorlprong fchuldig was aan de ontaarding f n, prikkelend'? hoedanigheid van de pis.
De herhaalde goede uitwerking, die op het gebruik var, het geneesmiddel volgde, en de wederkomst van
de



L00CZ0UTIG LUCHTZUUR WATER. I37
de kwaal op 't verzuim van hetzelve, leeverd een vollcoome bewijs op, dat zo ver als zo eene zaak kan bewezen vjorden, het Mephitiek water de oorzaak van de verbeetering was.
De vijf en twintigfte Waarneeming die.de leezer ongetwijffeld zal bevinden zeer eigenaartig en naauwkeurig befchreven te zijn, is een merkwaardig voorbeeld van de kragt van dit geneesmiddel , 't welk , zelfs door de lighaamsbewceging, of de reizen van den lijder zo te paard als met rijtuig geduurende zijn werkzaam leven, niets van deszelvs uitwerking fchijnt verloren te hebben of daar door in deszelfs geneezende kragt te zijn vertraagt geweest.
De zes-en-twintigftc Waarneeming voldeed volkomen aan de vervvagting , met betrekking tot de verligting van ongemakken , die in dit geflacht erffelijk ' fchijnen geweest te zijn.
De zeven-en-twintigfte Waarneeming, fpreekt van een ongemak in de pisweegen geoaard met groote pijnen en beknelling, en ook waarfchijnelijk met iets kwaads in de voorftander dog denkelijk zonder eenige geformeerde Steen s dit Geval fchijnt klaar aan te duiden , dat de pijn door de fcherpte van de pisfe veroorzaakt was, en de kwaal ook door dezelfde oorzaak aanhield, waar door die voortgebragc wasgewecst: in zo ver dat toen deze fcherpte die van een zuuragtige aart was, door het gebruik van 't loogwater verftompt of geenflagtig was gemaakt, de pijn en beknelling beiden ophielden, en terftond wederom kwamen, Vanneer het middel verzuimd wierd: en dit Geval ij dies te aanmerkelijker, om dat het bewijsd, dat indien het al niet volkomen geneesd, het echter in ongemakken van de piswegen die niet door de Steen verooor* 5 zaakt



ÏAO OVRR DE UITWERKSELEN VAN HET
re folteringen en fterke bloedontlastingen geloosd worden.
De zanddeeltjes, die voor den dag komen, zijn dikwijls zeer weinig in ftaat, om die ongemakken, die men voeld , te veroorzaaken , indien maar niet de vliezen , die deze weegen uitmaken, in een ftaat van ontfteeking en geduurige prikkelbaarheid zijn : en deze fcherpe gefteldheid van de pisfe gaat doorgaans verzeld met eene geneigtheid tot bezinking of neerploffing: daar van daan komt dat troebele in 't water geduurende de zodaanige aanvallen , waar in de lijder zich vaak te vergeefs vleid, dat dit eene f'cheiding in de ziekte zal maken, daar het integendeel niet als een teeken is van deszelfs overhand: deze beide omftandigheden nu is het met het vaste lucht bezwangerd loogfmeltzel in ftaat om weg te nemen, verftompende door deszelfs gefteldheid de fcherpte der pisfe, en gevende daar aan weder te gelijk met de natuurlijke couleur het vermogen om die ftoffe die natuurlijk uitgeworpen moest worden, in een ftaat van ontbinding op te houden.
Eene andere omftandigheid ter begunftiging van eene proefneeming met dit middel is , dat het zonder het minfte geweld werkt, en de eerfte uitwerking in alle de bovengemelde waarnecmingen fchijnt te zijn het verligten van de pijn en ongemakkelijkheid , en het herftellen van de pisfe in deszelfs natuurlijke couleur en andere eigenfehappen: het werkt als een zeer zagt prikkelmiddel op de pisaffcheiding, en fchoon het in één geval eenigzints openende fcheen te zijn, was dit echter van zo weinig aanbelang , dat men haast zou hebben konnen twijffelen , of men het aan de hoedanigheden van het middel zelfs dan aan het
meer-



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. 141
meerder vogt dat 'er bij gebruikt wierd, moest toefchrijven, 't geen zo als men weet dikwils die uitwerking doed. De eetenslust, verteerkragt, en de gezondheid in 't algemeen, hebben 'er niets door geleden: het heeft geen rottende hoedanigheden in zich zelfs, en brengt die ook niet in 't lichaam: het neemt integendeel door deszelfs gebruik die weg , die door het brandend zeep-loog in 't geitel voongebragt fchenen te zijn : De lijders die ik bijgewoond heb, en die hetzelve beproefd hebben, ondervonden deszelfs fchuldelooze werking in derzelver geheele gefteldheid alzo fterk als in hunne bijzondere fmerten: ook fchijnt het , dat het niet nodig is dat men om eenige li-se ongefteldheid het gebruik van dit middel ftaake : men heeft het in plaats van gewoone ziltige dranken mede konnen gebruiken, zonder eenig aanmerkelijk verfchil in deszelfs werking te befpeuren: en eene van onze waarneemingen toond aan, dat het zelfs zon¬
der lchijn van benadeeling, kan gebruikt worden geduurende eene gewoone aanval van jicht: men wil daarom niet beweeren, dat dit middel onverfchilbg in allerlei foorten van gezondheid kan gebruikt worden: de hoeveelheid zou dikwils bij zommigen eene tegenwerping maken, de fmaak weder bijanderen onaangenaam zijn , en 'c gebruik in eenige kwalen (hoewel ik 'er voor het tegenwoordige geenen ken) voltrekt ftrijdig kunnen zijn , dus is de^onderywdmg gepaard met voorzigtigheid de eenigfte gidze om ons in zodanige omftandigheden te konnen leiden.
Hoewel ik nu voor het waarfchijnelijkst houde dat het voornaamfte nut, dat dit middel voortbrengt' is de hoedanigheden van de pisfe te veranderen tooi nen nogthans de proeven, dat het aanmerkelijke ver-
mo-



144 OVER DE UITWERKSELEN VAN Hïf
van 'er eenige meer tegenftand, dan zommige anderen boden, dog geen van allen heefc deszelfs invloed geheel veriedelt: Van dit verfchil kunnen verfcheide oorzaaken zijn, hcedanige zijn, dat de fteen veel langer aan de lucht is b'oot geftéld geweest, 't geen hem harder gemaakt heeft , zo als dit aan verfcheide foorten van fteenen blijkt? ten a. dat de fteen langzaamer of fchielijker voortgebragt is, ten 3. dat dezelve meer of minder dierlijk lijm bevat, en waarfchijnelijk andere omHandigheden meer, die wij tegenwoordig , en mogelijk nimmer zullen verftaan.
Het is eene. tamelijk beweeze zaak , dat pisdrijvende middelen , als zodanige aangemerkt geen goede uitwerking in fteenkwalen doen : want behalven derzelver prikkeling, die ik geloof dat altoos fchadelijk is, weet men bij ondervinding, dat eene fchielijke affcheiding van de pisfe, de fteenwording niet voor* komt: die lijder waar van te voren gefproken is, heeft klaarblijkelijk de groei van een fteen ondervonden, terwijl hij beezig was met een regelmatig gebruik van het water van Harrow-gate , dat een fterke pisdrijvende kragt heeft.
De proefnemingen met een fterkverzadigde loogontbinding als een tegenrottig middel, bevestigen de waarnemingen van de Heer colborne, over de uitwerking, die dezelve op zijne pisfe gehad heeft, en wij kunnen uit beiden opmaken , dat 'er geen gevaar voor eenige neiging tot rotting is, 't geen men anders met reden van een loog zou kunnen verwagten.
In de voorige uitgaven van dit werkje, is 'er eene waarfchijnelijke gisfing gemaakt, dat eene ontbinding van delfloog (akali fojjile), met vaste lucht verzaadigt dezelfde uitwerking op de fteenkwalen zoude
heb-



loogzoutig luchtzuur water. 145
hebben als het loog uit de gewasfen: en ik ben in 't eerst tot die meening gekomen, zo door de oordeelkundige proeven van de Heer colborne, welke bewezen heeft, dat dit loog buiten het lighaam dezelfde fteenontbindende kragt bezit als het ander, als door de groote overeenkomst van deszelfs Scheikundige eigenfehappen met het eerfte, en deze meening heeft zich naderhand bevestigd, door, het geen mij te voren niet bekend was, te vernemen, dut dit geneesmiddel onder dc gedaante van mineraal water reeds lang in gebruik, en zeer beroemd in de geneezing van diergelijke kwaaien was, geweest.
Het water te Carlsbad in Bohème , dus genaamd ter eere van ca rel de IV, en welks geneeskragr.cn 111 't jaar 1370 ontdekt wierden , is door de Heer F. iioffman reeds geroemd om deszelfs goede eigenfehappen in ftecnkwaalen: In ziektens (*_), zegt hij
daar
(*) Si-ve tnim renes, ureteres S" vejica muco iartareo S? fabulo obfldeantiir , five calculus & lapidofa materia in ureter urn cayo fubfijfat, 6? diros dolores fufcitct, tam praclara < arolindrum eft' facultas, ut copioftus ad rtnalct fubos delatk, tni'us contentas [ordes , s? materies alienas aliquando & ftuxiles reddchdo ejiciani, fpasticis autem ftriiïiiris ureterum ïefificrido , eosdemque ampliando S" laxando humoris ope ohbcèrefcvnteth in eorum alveo lapidem protrudant & elidant. 'Qain ipfam autem gehcrationem calculi, tjusque incrementuffi arrrevertunt; dam humores diluunt & falfedinem & aay. fo'ohiabl corum conlemperant , qi:o minus mucofit & /alfa materia coirt & cincrementum lapidofum exoriri potjit: AcCcdit & iUnd qaod thermales hx aqu<e, ft uri a ctm ar dore 3 dtd'jre fiiUe', txoptatiffimam'fpóhdea'at optn, hoffÜah de Thermis Carolinis 5 XlV. Cap. V.
K



146 OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
daar de nieren, pisleiders en de blaas belemmerd zijn met een foort van wtjrifteenige flijm, en graveel, of daar de fteen reeds dadelijk geformeerd is, en door zijn verblijf in de waterwegen de pijnelijkfte angften verwekt, zijn de wateren van Carlsbad van bijzonder nut door het afvagen en wegfpoelen van zulke ftofte van de wanden van deze wegen, en door het ftillen van de krampagtige famentrekking van die doorgangen , gevende dus eene vrije uitloozing aan die fteenagtige famengroeifels, daar en boven, zegt hij, komen zij de formeering en aangroei van de fteen door hunne doorfpoelende kracht, eri tempering van de ziltige fcherpte van de vochten voor, waar door dan ook belet word, dat die zoute en {lijmerige ftofte een harde en fteenagtige vastigheid krijge : ook doen deze wateren wonderen in het verkoelen van de hitte en verzagten van de pijnen, die de pisfe anders in haare loozing veroorzaakt.
Deze goede uitwerkingen van de wateren van het Carlsbad zijn volmaakt dezelfde , als die door het gebruik van het Mephitiek loogwater voortgebragt worden , 't geen niet te verwonderen is , aangezien deze twee geneesmiddelen, zo na bij elkander komen, want het water van Carlsbad berat als een van zijne voornaamfte deelen ( *) , het delfloog rijkelijk met ( f) vaste lucht verzaadigd, 't geen deszelfs ge-
luk-
(*) Affufo fyrupo violarum Thermo: ha viridem colorem induunt. De Thermis Carolinis § VI. Cap II.
(tj Thermo: hu cum quocunque acido, Jive fit mite , ut acetum five forte , ut Spiritu. Salis, Vitrisli, aut nitri, efervefcunt cum magna bullularum & exhalationum in ae'rem copia. De lhermis Carolinis VI, Cap. II.
Licet



loogzoutig luchtzuur water. I47
jukkige uitwerking in deze kwaal meer genoegdoende uitlegt, clan met dc Heer dobson, dit toe te fchrijvcn aan deszelfs volkomen vervulling met lucht : dit water bevat echter volgens de Heer hoffman maar een gering deel loogzout, te weten een vierendeel loots (*) in een Hoop of een en eên half Amfterdamfche mengele, daar 'er agt maal zo veel in het Mephitiek loogwatcr bevat word : doch het is bekend, dat 'er bij zulke proefnemingen altoos veel van die ziltige ftofFe verloren gaat; zijnde het niet mogelijk uit eene zout-oplosnng van dien aart zo veel zout uit te halen, als men verzeekerd is, dat het bevat, om dat 'er een gedeelte van verflrooit raakt door deszelfs verandering in vlug loog , door de vereeniging met. het Phlogiston, en een deel door crijftalfchieting op het kleinspapier, en door andere onnaauwkeurigheden , die in zulke proefnemingen onvermijdelijk zijn: en dus is het wel zeeker, dat het Carlsbad-water meer loog bevat, dan door de Heer hoffman
fchijnt
Licet odor circa fcaturiginem obvius , volatile quoddavi prlncipium falinum prodai; non tarnen urinofi qv.ippiam re. do/et, fed fimilis odor ferme ejl illi , quando coquitur Sal Ttrtari cum ejus cremore miflum in aqua. De Thermis Carolinis §. XIII. Cap. II.
(*) Ex libris duabus medici ponderis obtinuimtts drachmam materia falino-terrea, qua aqua ope iterum liquata, & per cbartam emporeticnm trajetla , concretione facta , falis pv.ri dedit drxehmam circiter dimidiam: hoe fal te$e f&. pore , proxime occtüt ad ingenium Sa.'is Tartan intenfe alcalizati. Gtafiigït enim cum quovis acido Sf cum fait Mtnmoniaco mixtum , penetrantijfmum volatilem Spirit urn edicit. De Thermis Carolinis <j. VII. Cap. II.
K £



148 over de uitwerkselen van het
fchijnt gefield te zijn , fchoon ter zeiver tijd de bezwangering niet fterk is: doch om deze minder fterkte te gemoed te komen, word dit Carlsbad-water in veel grooter hoeveelheid gedronken, dan het Mephitiek loogwater. De Heer hoffman fpreekt van 15 tot 18 glazen, als een daagfche gifte (*) voor zwakkere menfehen om mede te be innen, welke naderhand in de meeste tot dertig, en bij zommige weinigen tot 40 opklimt: Hoe veel nu de Ollula bij hoffman bevat , is moeilijk na onze maate te bepaalen ; doch men kan naauwlijks denken, dat mineraal water met minder maat, dan een vierde van een pint zal gebruikt worden: dus zal de gemiddelde gifte volgens deze reckening weinig minder dan drie Amfterdamfche mengelen 'sdaags zijn , welken volgens hoffmans reekening (die ongetwijffeld beneden de maat is) 112 greinen loogzout zullen bevatten, dat niet ver af is van de hoeveelheid, die in een pints (flesch) van het boven befchreven Mephitiek loogwater opgelosch* is, zijnde iao greinen, 't geen dan tot het geen dagelijks te Carelflad gebruikt word, is als 15 tot ia.
Dezelfde beroemde Hoogleeraar fchrijft bijna dezelfde kragten toe aan het Selfler- water, 't welk volgens zijn bericht een wonderlijke kragt bezit in de kwaaien van de nieren (t) van de blaas of van de pisleiders, wanneer
(*) Proinde tutius ejl primo die XV. tantum vel XVU{. ebihcre ollulas , nifi majorem dofin firmitas, minusque mtiilis corporis conjlitutio fuadeat. Infequenli vero tempore plurimis ad XXX. usque quotidie ollulas , paucioribus ad XL- adfeendere conducit. De Thermis Carolinis. Ibid. VI Cap VII.
Cl) In renum, veficet & ureterum mortis, qui vela iar.
t6'



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR. WATER. I49
•nee? deze deelcn of verdopt zijn door een wijnftcenige flijm of fteenagtige ftoffe, of door verzweeringen aangetast en doorknaagd worden: want het neemt de fcherpte van de vogten weg, het ontbind en fpocld de flijm weg, cn zuiverd de nieren, de pisleiders en de blaas van alle ftoffen van dit foort dat hier of daar haarplaats gevestigt mogten hebben , cn diend niet alleen tot voorkoming van de fteenwording, maar belet ook den aangroei van reeds gevormde fteen , en verfchaft de aangenaamfte verligting in de druppelpis, ten tijde dat de pis met pijn en moeite geloosd word, en dik cn troebel in haare houding is: Het Seifter-water bevat mede een delfloog zo wel als het Carlsbad watftr
maar in eene grooter hoeveelheid, zijnde in anderhalf
(Amflf)
tareo mueo & ealculofa matcria bas lias obftruetite val ab emja êf exulecrata ipfarum fubjlantia praveniunt, admirabilem habet virtulem : Dum cnim humorum acrimoniqm temparat, mueum disfolvit öf eluit, renesque EP uretcres a materia ipfis inharehtc rtpurgat, non modo ad calculum pracavendum aut jam prafentis incrementa impedienda ,prafentis eft efjicacia, veritm ttiam in flranguria, dijjicilique ac dolorifica urina crasfa ac tupUda midione , exoptatisfimas tffert fuppetias. hoffm. de Elem , & vinb. fontis Selterani S. XIV. Cap. II.
( *) Selteranarum libras du as medicas fuper leniori igue fuem carbones fv.bminiftrant ardentes, evaporationi commifimus & en ! matcria: alba falina tenuisfima, drachmam unam cum dv.odccim granis obtinuimus. Idem refiduum in aqua llquatum Zf per chartam colatum bibulam, pr abuis lixivium ex quo levioris exhnlationis ope , alcalini falit fcrup, 1. obtinuimus. hoffman. de Elem. & viri,bus F 8,9? vis Selterani §. V. Gap. II.
K 3



I^O OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
(Amft) mengelen Selder - water vier fcrupels loogzout, daar in ciczelfde hoeveelheid, Carlsbad-water maar drie fcrupels gevonden worden: dog het loog in beiden, fchijnt ten vollen met vaste luchtvprzaadigd te zijn: (*) Ik weet niet net, hoe veel Selder-water -er dagelijks gebruikt word , doch indien de gifte daar van zo ruim is als van het Carlsbadwatjer, dan zal de lijder ook dagelijks 150 greinen of twee en een half vierendeel loots loogzout in krijgen zo de grootte van de ollula is als bovengemeld.
Bij bet Selder-water Cf) word gcwoonclijk in gebreken van de nieren melk bijgedaan, voornamelijk ezellinne-melk, en yoorts de een of ander fpeccrij, (§) even als te voren in dit werkje is vermeld. Doctor nooth zeer.bekend door zijne Genees- zo wel als Wijsgecrige kundigheden, heeft mij de waarfchijnelijkheid iian de hand gegeven, dat h;t .loogzout met vaste lucht verzadigt en daar na geciistallifeerd , mogelijk even diendig* zoude zijn, door zijn deenbreekende kragt en verzagting van de fcherpte van de pisfe, als het Me-
phi-
(*) Sicut ergo Jjngula h,ec experimenta planum atqu.eUftatum f«cii:;:t, fontcm fclteranttm effluentem fitll\ elalhii furi éoplttm in complexv. fuc altre j ita pariter ex variis a me obfervatis phecnomenis eviHum esfe credo, eundem inftar omnium aquarum falubrium , maximeque ecldularUW> ■purisfimo Ulo yolatiU & minerali fpiritu esfe imbutum, lbid. $. VI. Cap. II. Nee dubitere amplius licel , quin eidem fpirituofo minerali ingredientl, falubris harum aquarum facullas quoad maxïmam partem tribuendci eft. Ibid. 5. IX. Cap. H.
(f) Ibidem $. XI. XII. XIII. XIV-
( §) Ibidem, §. XIX,



LOOGZOUTIG LUCHTZUUR WATER. I5I
phitiek loogfmeltzel zelfs, en dat het alsdan wel zo gerieflijk en gemakkelijk vervoerbaar zoude zijn , en geheel en al ontbloot van die prikkeling op de waterwegen die een overvloed van vaste lucht zomtijds wel eens in dezelven voortbrengd. Hebbende voor mij zelve geen proeven met dit bereidzel genomen, kan ik ook van deszelfs uitwerking niet oordeelen. Ik ben echter van gedagten, dat het niet onwaarfchijnelijk is, dat het zulks doen zoude , inzonderheid als wij nagaan, dat een gelijkaartig zout uit het Carels-badwater gecriftalHfeerd door de Heer hoffman (*) in diezelfde kwaaien aangeprezen word,.
Indien dan zo eene toebereiding vervaardigd word, ■moet 'er de uitcrflc nauwkeurigheid in acht genomen worden, om eerst het loogfcmeltzcl in zijn uitterfle volheid met vaste lucht te verzaadigen, en het dan trapsgewijze tot uitdamping te brengen , en dat wel
door-
(*) Et cum oh abforbenttm fuam facultatcm , acldum cujus cum terra connublum gignit calculum , cicurare & in fal medium converlere valeat, hinc tam ad avertendam tar. tarei coagv.lt genefin , quam exlv.rbandiim minor em calculum inpgnis cft cficaci,e: quo nominc cliam iis commendari vix polest , qui vel ob nativam, vel ab alio qualicunque errerc. dicctetico eontraSam renum & urinar'ue vcjice imbectlHtatem, cjusmodi calculofis concretionibus £? gencrandis & fovendis punt idone;. Qitcmadmódum pariter fingularcm ejvs etxperiuntur cffieaeiam, qui vehementes a calculo in ar&um (tnervoftm, ureterum cavum intrufo dolores fentiunt , quibus pra omnibus aliis medicinis lithonthripticis, tam refolvendo , prafertim ft recent fuerit tartarei muci concrementurn, quam exturbando illius copiam egregie &" cito opitw fatur fal Carolinarum, dc Sale Med. Carolinar. § XXIÏ.
K4



I5ü OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
doorgaans met de minstmogelijke hitte , en met het dikwils van het vuur af te nemen , het zout laten cristailizeeren het geen mede allengskens moet gefchieden; en daarom wanneer het vocht van 't vuur afgenomen word, moet het zeer langzaam verkoelen, en wanneer het koud geworden is, zorgvuldig afgegoten worden van de criflalleh, die reeds gefchoten zijn . en wederom op dezelfde wijze ter uitdamping op 't vuur gezet worden, en ik begrijp, dat wanneer het vocht bijna tot diehoogte is uitgedampt, dat de cristalfchieting op het punt ftaat van te beginnen, cn dat het vogt koud geworden is, het als dan nodig is hetzelve wederom in het glaaze werktuig tè gieten, cn het op nieuw met vaste lucht tc bezwangeren, het geen waarfchijhelijk', door het op nieuw aanvoeren van vaste lucht, die door de hitte eenigfints tc leren gegaan kan zijn, de cristalfchieting zal bevorderen , en de gcenflagtigheid (jntutralhui' tion) van het loog bevestigen. Wanneer de Mtphifieke loogfmclting tot de uitdamping beftemd wórd, moet die vrij fterkef zijn, als wanneer ze moet gedronken worden; echter moet ze zo zwaar niet beladen zijn , om eenige hinder .of opftopping in de buis %c maken,, waar door dc vaste lucht opreizen moet: omtrmt vier oneen wijnfteenzout op een pint '(fles) water fchijnt dc juiste evenredigheid te zijn: hier diend ook aangemerkt,dar, hoe fterker het loogfmeltfel is, des te meer tijd vereischt word, cm het behoorlijk door de vaste lucht te neutraïïzeeren: (*) mogelijk zal het delf loog beeter tot deze bewerking dienen, om dat het
ge-
(*) Dit dus met vaste lugt toebereid loog van beide foort, vind men in groote volmaaktheid, bij de Heer Thomas willis een voornaam Scheikundige.



loogzoutig luchtzuur water. 153
gemakkelijker cristallen fchiet dan het gewasloog, do» men moet hier ook op aanmerken, dat dit delfloo* begint te criftalliceeren, voor dat het door de vaste lucht volkomen onzijdig gemaakt is, en om die reden moet 'er meer voorzorg gebruikt worden, pm die verzadiging met vaste lucht volkomen te verkrijgen, voordat men tot eenige uitdamping overgaat, cn deze uitdamping moet zo langzaam als 't immers mogelijk is, gefchieden.
De ondervinding zal verder moeten leeren, tot wat gifte men zulk een middel zoude konnen ingeven: mogelijk zou een drachma of vierendeel loots 'sdaags genoeg zijn om mede te beginnen, en dan zoude men verder tot twee , drie cn meer konnen opklimmen: De Heer hoffman zegt, dat 'het zout van Carelsbad' tot zes drachma, ja zelfs tot een once ingenomen word zonder eenige ander uitwerking, als eene ligce buikzuivering voort te brengen. (*_)'
Men
(*) Zie Medio. Comtnentar. p. 12?,.
Men vind in de Scheikundige Bibliotheek op pag 167. een Voorflap ter gemakkelijker ber.-id:ug van het met luchtzuur verzadigd zo:u.
Een uit de natuur zo veel mogelijk met luchtzuur verbon- ' de Loogzout met een of ander fterk met luchtzuur bezwangerd mineraal water te gelijk in te geven: zulk loog hebben wij in de Sal Soda, 'twelk door de mindere fcherpte vaa fmaak, en verduuring van lacht zonder vochtig te worden, vertoond eene grooter hoeveelheid luchtzuur in de Natuurlijke ftaat bij zig tc hebben: dus twee Drachmas Sal Soda in een once water ontbonden en van deze ontbinding telkens een leepel vol in goed mineraal water ingenomen, zoude waarfchijnelijk hetzelfde efTeér. doen : best Selfterwater, voor al, het geen onder den naam van Lamfcheider water verkogc K 5 word,



IgÓ OVER DE UITWERKSELEN VAN HET
'zaaken blijven in haar geheel, cn de bovengemelde Waarneemingen toonen buiten eenige twijfïel aan, dat de fmertelijke toevallen in fteenkwaalen onder het gebruik van dit geneesmiddel zijn weggenomen, en de lijders gemak is bijgebragt, en dat zonder het minste nadeel voor de gezondheid in het algemeen, ja zelfs met aanmerkelijke verbeetering van dezelve in de meeste gevallen.
Nu is het verder dc taak van de Wijsgeeren om de oorzaaken van deze uitwerking op te fpeuren, en daarom heb ik mijn gevoelen, hoe onvolkomen het ook wezen mag, te berden gebragt: en of de meening die ik voor de mijne aangenomen heb wel of kwalijk gegrond is, de zaaken fpreeken voorn amenlijk, en zullen, zo ik vertrouw, anderen aanzetten om met dit middel ,het welk op zo eene gemakkelijke en gunftigc wijze op de gezondheid in 't algemeen werkt, én eene zo gezeegende weg aanbied, om in een van de grievendfte kwalen , die ooit de menfchelijke Natuur ondergaan heeft, de grootfte tot hiertoe bekende verligting aan te brengen, verdere proeven te nemen.
N A S C II RIF T.
De volgende Waarneeming, welke onder het drukken van dit Werk medegedeeld is, is te belangrijk om agtcrgelaten te worden , vooral daar dezelve het gebruik van dit middel aan de hand geeft, in een ongemak in de piswegen , dat niet het minst verband had met de fteen , maar waarfchijnelijk zijn oorfprong verfchuldigd was aan eene bijzondere fcherpte 'in de affcheiding zelfs: en dit geval is bevestigd door
een,



LOOGZOUTIG 'LUCHTZUUR WATER. I57
een man van groote naam in zijn beroep , en wiens openhartigheid in dit verhaal hem zeer veel eer aandoed.
Een jonge vrouw van ao jaaren, en die tot hier toe zeer gezond was geweest, begon in Maart 1789, te klagen over menigvuldige doffe pijn omtrent de plaats van de blaas, waar bij kwam het dikwils waterlozen, met weinig te gelijk, en verzeld met fcherpe pijn en toevallen van de fteen, daar op wierd ze gerendeerd , en daar men geen fteen vond , vielen de gedagten op een knoestgezwel omtrent de krop van de blaas, en deze meening wierd verfterkt, door dat zij in haare klagten, altijd van een gevoel van zwaarte fprak : Het weder niet gunftig zijnde om een kwikcuur te ondergaan, dagt men haar de Cicuta of dolle kervel te konnen ingeven, tot dat de zagte tijd wat aankwam, en dit middel gebruikte zij twee mamden lang, dog zonder eenige verligting: zelfs begon haar maag dit bij de geringfte gifte weder uit te werpen, en bij gevolge hield men daar mede op : vervolgens wierd zij aan de melk cn de meelfpijzen gezet, en dronk een aftrekzei van Althéa met Arabifche gom 'er in, en fcheen zig voor een korten tijd ook wat beter te bevinden, dog na verloop van veertien dagen, kwam "er weder een nieuw veiTchijnzcl voor den dag, want toen begon zij veel flijm met haar water te loozen, en van dat tijdftip af wierd haar pijn zo onverdraagelijk, dat zij zomtijds groote giften van heulfap moest gebruiken: zij begon omtrent de helft van Juli, met het gebruik van de kwik , en nam in 't na bed gaan een pilletje van bilfekruid Chyoscyamum) in plaats van opium in: dit hield ze zo aan tot Oclober toe, zonder eenige andere verandering te befpeuren, dan eene merkelijke vermindering van kragten: en daar
op



l6o over de uitwerkselen van het enz.
Nonvich den 24 Febr. 1792. De Heer g. harwood een voornaam Pleitbezorger van deze plaats , was zeedert eenige jaaren met zodanige toevalkn gekweld geweest, welke duidelijk pf het verblijf van zanderige ftoffe in de nieren en blaas, of de vorming van een fteen in de laastgenoemde, aankondigden. Deze ongebakken vermeerderden merkelijk in 't midden van de zomer, van 't jaar 1789. en hij kreeg de raad om eene proeve met het Mephitiek loogwater te nemen. Na dat hij dit middel langer dan twaalf maanden gebruikt had, raakte hij agt fteenen kwijt , alle met effe oppervlaktens, waar van de grootfte zo groot was als een gewoone erwt: na dien tijd bleef hij regelmaatig met dit middel aanhouden, en laastledcn December kreeg hij een allerheevigfte aanval , en in 't beloop van iets meer dan een week raakte hij omtrent hondcrt en vijftig ftukjes fteen kwijt, en eindelijk een klein fteentje, dat zo zagt was dat het op de minfte drukking verbriezeld kon worden.
Zeedert dien tijd heeft hij geen nieuwe aanval van zijn ongemak meer gehad, nog ook geene loozing van bloedige pisfe, ('t welk te voren de minfte of zagtfte beweeging veroorzaakte) fchoon hij thans zomtijds drie mijlen ver wandelt.
Ondertusfchen blijft hij aanhoudend in het gebruik volharden, zo als hij ook voor de laatfte aanval altijd gedaan had, en blijft fteeds kleine ftukjes fteen •kwijt raaken, dog een geheele fteen had hij zeedert . niet meer geloosd , 't welk hij geheel en al aan dit middel toefchrijfc.
WILLIAM ATTHIL,
gard. harwood. ' c ii1 r u r G jj n.
EINDE.