KORT B E R I G T
wegens de
KWAADAARTIGE KOORTS,
welke onlangs in
PHILADELPHU
heerschte;
êënevens eene opgaaf van het gebeurde omtrent dit onderwerp 1n verscheidene gedeeltens der ve reeni gde staten van noordamerica.
door
MATTHEUS CAREY.
UIT HET ËNGELSCH VERTAALD door
N. C. de F R E M E R Y,
Ai L. Mi, PHIL. ET MED. iiocT,
Tt II A A R L E M, Bi}
A. L O O S J E S , P. %
mdccxciv,






VOORREDE
VAN DEN
VERTALER.
e Geele Koorts, welke in den herfst van het voorledene jaar met zoo veel woede te Philadelphia geheerscht heeft, trok met reden den aandagt van allen, die de rampen van hunnen evenmensch met geen ongevoelig oog aanzien, tot zich, en verwekte dus een alge* meen verlangen om eenigzints nader wegens de bijzonderheden van deze verfchriklijke plaag onderrigt te worden. Het volgende ft tikje kwam mij ongemeen gefchikt voor , om aan dit oogmerk te voldoen , waarom ik gereedelijk befloot . op verzoek van den Uitgever , het zelve aan onze Landgenoten in hun* ne taal medetedeelen.
Men zal in het zelve een zeer nauwkeurig en allergeloofwaardigst berigt vinden van het ontftaan, den voortgang en het uiteinde eener ziekte, welke binnen den korten tijd van iets meer dan 3 maanden 4042 menjchen heeft in het graf gefleept, en welke met omftandigheden verzelt is geweest, en daden heeft veroorzaakt, welke de menfchelijke natuur in het fchoonst, maar aan den anderen kant ook in het hatelijkst dagligt ftellen , en dus den menfchenkenner, ftof tot zeer belangrij* 2 ke



iv Voorrede van den
ke waar neemingen en overdenkingen kunnen geven : waaromtrent onze Schrijver echter, in zijne Voorreden, voor de tweede uitgaave van dit werkje té recht aanmerkt, dat het even onbillijk en onoordeelkundig zoude zijn, de zeden en het character van de inwooners van Philadelphia te willen opmaaken, uit hun gedrag in oogenblikkcn van fchrik en verbaasdheid , waar in alle zagte menfchelijke aandoeningen, en gezellige deugden, uit zu<?t tot zelfsbehoud, ophouden , als het onrecht, yeerdig is eenenaltoosduurenden blaam op eeni.v volk te leggen, wegens wreedheden, door het zelve in tijden van burgerlijke onlusten, wanneer alle driften boven maate aan het 'zieden gebragt zijn, bedreven. . Hff Geneeskundige gedeelte van het werkje is, ik beken het, het minst belangrijke, dan wie kan dit van eenen Schrijver , die -elf geen Geneeskundige is, anders verwanen, JJe lengten zelf die lot nu toe van Gcncshecren , omtrent deze ziekte zijn vh-ahornen zijn nog zeer onvolkomen. Die, Veike ter mijner kepntsfe gekomen zijn, heb ik echter gebruikt , en 'er het voornaamfïe van, bij wijze van aantekeningen, op zijne plaats ingevoegd; terwijl ik, om den Geneeskundigen Lezer een eenigzints nauwkeurig denkbeeld van den loop en de toevallen dezer ziekte te geven, agter dit werkje het fraaije berigt t geen Dr. Lining, omtrent deze onderwerpen gegeeven heejï, heb laten vol-
Het



VERTALER. v
Het werkje zelve is volgens de derde Engelfche uitgaave vertaald, welke , blijkens de dagtekening der laatjle oorfpronglijke Voorreden den poften November 1793. te Philadelphia uitgekomen is. De eerfie uitgave was van den iqden der zelve maand; na welken tijd het door den Schrijver zeer verandert en verbetert is. De Schrijver verzekert ons alleen getracht te hebben, waare gebeurenisfen in duidelijke en eenvoudige woorden uitiedrukken ; de meeste daadzaken zijn door hem zeiven waargenomen, andere heeft hij niet dan van geloofwaardige perfoonen met alle voorzigtigheid evergenomen, en zeker, zoo iemand in fiaat was geloofwaardige berigten , omtrent de omftandigheden dezer ziekte medetedeelen, was het buiten tegenfpraak onze Schrijver , die zelve lid van de Commis/ie, tot onder [leuning der zieken en behoeftigen aangefield, geweest is.
yjgter het oorfpronglijke werkje is eene Naamlijst van alle de Perfonen, welke te Philadelphia aan de geele koorts geflorven waren , geplaatst, dan deze heb ik, als voor den Neaerlandfcheh Lezer van geen belang altoos zijnde, 'er uit gelat en.
Voorts zoude , volgens een uittrekfel uit een brief van Philadelphia van den \zden Julij, geplaatst in The London Chronicle van den i4den Aug. 1794, de geele koorts aldaar weder uitgebroken zijn, en twee huisgezinnen bijna geheel weggeraapt hebben , waar door de inwoners zeer bevreesd * 3 zou-



vi VOORREDE van den VERTALER.
zouden geworden zijn, en bereids begonnen hebben de Stad te verlaaten. Uit hst flilzwijgen van andere berigten , nopens eene zoo aanmerkelijke gebeur enis, meen ik echter te moeten opmaaken (en alle weidenkenden zullen zich gereedelljk met mij in den wensch yereenigen, dat dit bejluit waar moge be-^ yonden worden j dat dit berigt, of geheel, of immers grootendeels bezijden de waarheid is. Ondertusfchen is het niet dan al te zeker, dat deze verwoestende plaag op de Amerihaanfche Eilanden , en bijzonder onder de daar dienende Engelfche krijgsmagt, tans eene vreeslijke flagting aanrigt.
Eindelijk heb ik, na dat dit geheele Stukje bijna afgedrukt was , de Verhandeling van Prof. Rush over dit onderwerp ontfangen, welke in Junij deezes Jaars te Philadelphia uitgekomen is.
Deze bevat , niet alleen wat het Geneeskundige van deze ziekte betreft, maar ook nopens vecle andere omftandigheden, welke bij dezelve hebben plaats gehad , zoo veele •wetenswaardige bijzonderheden , dat ik voorgenomen heb het hoofdzakelijke derzelve bij wijze van een tweede Stukje den Nederlandfchen Lezer mede te dcelen , waar door men dan een genoegzaam volledig berigt wegens deze vreeslijke ziekte verkrijgen zal.
Haarlem 15 Oftober 1794-
B E-



n E R I C II T
BETREFFENDE DE
GEELE KOORTS.
EERSTE HOOFDSTUK.
Staat van Philadefohia voor dat zig de kwaadaartige koorts openbaarde — benevens enige weinige aanmerkingen over fontmi ge der waarfchijnlijke gevolgen van dezen ramp.
H et zal, voor ik deze ziekte begin te befchrljveiu niet onvoegzaam zijn, bij wijze van inleiding, benige aanmerkingen over den toeftand van Philadeiphia voor derzelvër begin, vooraf te laten gaan , welke aan fommïge omftandigheden, in het verhaal zelve voorkomende, eenig ligt zullen kunnen bijzetten i
De manufaftuuren, binnen en buitenlandfche handel van Philadclphia hadden zich, reeds federt eenen geruimen tijd, aanmerkelijk Verbeterd en uitgebreid. Na de aanneming van het Bondgenootfchap der Verceni de Staren, op welken tijd America op den oever van het verderf was, was de* toeftafid dezer Scad hoe langer hoe voordeliger geworden. De goede trouw, voordien tijd als gebannen, was nu algemeen hcrftcld. Alle foorten van goederen klommen tot op, en in fommige gevallen , tot verre boven, hunne wezentlijke waarde, en in den omloop van weinige jaaren zag men een nieuw land, A met



2
BERICHT BETREFFENDE
met eene geheel nieuwe Regcrings-vorm, zig uk eenen, aan de Regeringloosheid grenzenden, ftaat, tot de vastheid en fterkte der vermogendfte Natiën verheffen.
In dezen voorfpoed, welke de bijna geheel uitgebluschte hoop van vier millioenen menfchen weder opbeurde, deelde Philadelphia in'_eenen. hogen graad. Eene menigte van nieuwe huizen, in ftijna alle de lïraaten, in eenen even netten als frajen fmaak gebouwd, verfraaiden de Stad zoo zeer als zij dezelve vergrootten. Haare bevolking was zeer talrijk. De Huishuur was tot eene buitenfporigc hoogte geftegen', en bedroeg dikwijls twee, ja fomtijds zelfs driemaal de fom, welke men een jaar of twee te voren gegeven had ; en ging ( gelijk in toenemende lieden doorgaands het geval is) de wezenlijke vermeerdering van den handel verre te boven. Daar het aantal van lieden die huizen zog. ten, dat der huizen, die verhuurd wierden, ver te boven ging, bood de één, al meerder geld als de ander; en'het was hier mede zo ver gekomen , dat veelen, die zelf tamelijk goede zaken deden, bijna niets meer als hunne huishuur konden betalen , en dus in de daad enkel voor hunne huisheeren werkten ?*y. De Weelde, de gewoonlijke en genoegzaam onvermijdelijke medegezellin van den voorfpoed klom tot zulk eenen hogen trap, dat zij met reden bij hun, welke het onaffcheidbaar verband tusfchen de kragt, de vrijheid, en het geluk van een volk en deszelfs matigheid en goede zeden, m het bog houden, bekommering moest baren. De menfclicn waren federt enigen tijd gewoon hunne uitgaVen te regelen, niet na hunne wezentlijke voordelen
- (*) Het ongemak , 't geen uit deze oorzaak voortfproot was genoegzaam de enige uitzondering, die 'er op den algemeeuen bloeijendeu ftaat van Philadelphia te maken was.



de GEELE KOORTS. 3
len of inkomen , maar na voornitzigten, welke in ftrelende ogenblikken gemaakt de geringde waarfchijnlijkheid reeds als eene uitgemaakte zekerheid deden voorkomen. De menigte van koctfen, wagens , draagftoelen enz. onlangs door lieden van den midden - ftand aangelegt, is, bijna ongelooflijk. Laat het, omniet in bijzonderheden te treden, genoeg zijn over het algemeen optemerken, dat buitenlborigheid in vele opzigten langzamerhand de eenvoudige en goede zeden der Had verdrong, en, hoewel het vermetel zoude zijn de befluiten van den Hemel te willen onderzoeken, zal egter niemand , mijns bedunkens, kunnen of willen ontkennen , dat het noodig was, dat de hoogmoed van eene Stad , welke met groote fchreóen tot haar verderf, door overdaad en verkwisting, fnclde , op de eene of andere wijs vernedert wierd.
Met dat al waren de moeilijkheden, waarin, federt November 179a. tot het eind van Junij 1793. Philadelphia ingewikkeld was, zeer groot. Het oprichten der bank van Penfylvanien 7 welke het grootfte gedeelte van dien tijd in hare wording was, had inde twee andere banken zulk eene menigte van geld doen ophopen , dat daar door bijna alle foort van handel belemmert wierd; hier bij kwam het kwaad 't geen uit de menigvuldige bankbreuken in Engeland, waar door veele onzer voornaamfte kooplieden zeer in het nauw gebragt wierden, ontftond. Gedurende dezen tijd ondervonden vele menfehen meer moeilijkheden, dan immer in deze ftad hadden plaats gehad (*% Dan toen in Julij
de
C*) Met veel genoegen neem ik deze gelegenheid waar, om te willen verklaren, dat het liberale gedrag van de bank der Verenigde Staten , in dezen tijd vele waardige en naarftige lieden van eenen gehelen ondergang gered heeft.
A *



4
BERICHT BETREFFENDE
de bank van Penfylvanien, volgens de edelmoediglle en uitgebreidfte grondbeginselen ingerigt, geopend wierd, geraakte de handel fpoedig op den vo-^ rigen voordeligen voet. Ieder een zag uit deze inrigting eGiien belangrijken aangroeij in den Koophandel te gemoet. Dan hoe onzeker zijn alle menfchelijke voornitzigten! hoe wankelend alle ontwerpen, die daarop gebouwd zijn ! Alle deze vleijende vooruitzichten verdwenen , gelijk de onzekere fchijn-gezigten van eenen droom.
In Julij kwamen hier de ongelukkige vlugtelingen van Kaap Francois aan. En bij deze gelegenheid vertoonde zich de mildheid der inwooners in een zeer voordelig licht. Binnen weinige dagen vergaderde men bijna 12,000 dollars ter hunner onderIteuning. Weinig dagten helaas! vele dier milde gevers, welke zich toen in ruime omftandighedeix bevonden, dat binnen weinige weken hunne vrouwen en kinderen voorwerpen der algemene weldadigheid zouden worden, 't geen evenwel naderhand ongelukkig het geval geweest is. En dit levert ons wederom een treurig bewijs op van de fchieliike en onverwagtte verwisfelingen , welke 'er tot ieder's waarfchuwing op deze onbeftendige wacreld gedurig voorvallen.
Bijna op den zeiven tijd floop die verwoestende geesfel, de kwaadaartige geele koorts bij ons in, en vernielde de fchoonfte bloesfems, die de inbeelding kon daarftcllen , eer zij nog ontwikkeld warem Welke vreesfelijke contrasten hebben 'er na dien tijd niet plaats gehad! Menige vrouwen, toen in den fchoot des overvloeds en vergenoegens levende, zijn nu van hunne geliefde Egtgenoten beroofd , en met een groot aantal van kinderen overgelaten, tot welker opvoeding haar de nodige middelen geheel en al_ ontbreken. — Menige weezen hebben ouders, die hun konden voeden en befchermen , geheel verloeren — geheele huisgezinnen zijn weggevaagt, zonder eenig bewijs van hun voorig aanzijn over te laaten — veelen van onze eerfte handelhui-



de GEELE KOORTS.
5
huizen zijn geheel vernietigd door den dood der belanghebbers , welker zaaken noodzakelijk in zulk enen verwarden ftaat geraakt zijn , dat het ongeluk , \ geen hier uit voort kan vloeijen niet'te overzien is. De protesten van wisfelbrieven voor eenige weinige weken zijn buiten alle voorbeeld; want daar een groot deel der kooplieden en winkeliers de ftad "verlaten had , en het hun , door het ftilftaan van allen handel en het terug blijven van de hulpmiddelen, op welke zij gewagt hadden, geheel onmogelijk was enige fchikking ter betaling te maken, zijn de meeste hunner wisfelbrieven , op den verval - tijd geprotesteerd geworden (*).
Behalven 't geen wij reeds geleden hebben, worden wij met een ander kwaad gedreigd, 't geen op een ander tijd de ftad waarfchijnlijk geen nadeel van belang zoude toebrengen , maar , wanneer het nu ons tegenwoordig ongeluk koomt verzwaren, ons zijnen nadeligcn invloed'eenen geruimen tijd lang zal doen gevoelen ; ik bedoel het weggaan van' het Congres. De tijd tot deszelfs bijeenkomst was bepaald op den ecrften Maandag in December ; en het is niet onwaarfchijnlijk, dat men van de vrees der leden gebruik zal maken , om te bewerken dat hunne aanftaande bijeenkomst niet hier gehouden word.. De nieuwspapieren van New York melden reeds, „ dat daar het Congres volgens deszelfs
„ be-
(*) De Bank der Vereenigde Staaten, heeft op den 15 October laatstleeden gerefolveert , om den Casbier (waaruit ik begrijp den Kasfier van de Bank) te authorifeeren alle de Bank Nooten te vernieuwen , wanneer zulks door de trekkers en endosfanten begeerd word. — Verklaarende dat gecne Bank Nooten zullen geprotesteerd worden , als de trekkers en endosfanten, zig fchriftelijk willen verbinden, verantwoordelijk te zijn, op dezelve wijze als in geval van protest.
A 3



6
BERICHT BF.TKF.FF F. NU E
„ befluit met gene waarfchiinlijkheid van veiligheid „ in het geheel te Philadelphia zal kunnen verga„ deren , wegens de tegenwoordige rampfpoedige „ bezoeking dier ftad, 'er geen twijfel kan zijn of „ het zal te New York zijne zitting houden, zijn„ de de lugt daar volmaakt gezond , de markten
overvloedig voorzien , en alle gemakken tot ,, dienst der'leden in gerceiheid. " ( *) Wanneer 'er ten tijde van deszelfs bijeenkomst maar eenige fporen van de ziekte over zijn, zullen oe inwoners van Philadelphia niet op het verblijf in deze ftad aandringen. Dan indien deze, gelijk daar alle waarlchijnujkheid toe is , geheel en al uitgeroeid is, vertrouwen wij te veel op deszelfs Rechtvaardigheid, dan dat wij zouden kunnen denken, dat het Congres het onheil , waar onder wij gezugt hebben, nog zoude willen vergroten.
Men zal mij, hoop ik, deze aanmerkingen ten goede houden. Ik ga nu tot het droevig onderwerp van mijn Cefchrift over. Mogt ik het zelve regt kunnen doen , en den lezer een volkomen en nauwkeurig berigt mede delen van de vreeslijkfte bezoeking , welke immer Amerika trof. Op het cerfte aanzien zoude men denken , dat het kwaad alleen Philadelphia gerroflen heeft , doch deszelfs •aitwerklèlen hebben zig in bijna alie rigtingen door de meeste der Vereenigde Staten verfpreid. Verfcheiden gcdeeltens van Jerfey, Delaware, Maryland, Virginia, Noord- en Zuid - Carolina, beh'alven de agterfle êlablisfemcnten van Penfylvanien, haalden 't geen zij behoefden, zo niet geheel, ten mmften grotendeels van Philadelphia, 't geen ook de markt was , waarheen zij hunne voortbrengfelen zonden. Van dezen kant afgcfneden moesten hunne kooplieden andere markten opzoeken, en daar deze alles 'r, geen 'er nodig was met', in voorraad
£*3 Columbtan Gazetteer, Oa^bcr 17. i?i>3-



re GEELE KOORTS.
7
raad hadden , wierden zij hier door zeer onvolkomen van het nodige voorzien : hier bij kwam dat door de veelheid der verkogte goederen de prijzen natuurlijk zeer ftegen. Behalven die moesten de kooplieden in plaatfen gaan, waar,zij geen gevestigd Credit hadden, en moesten derhalven in de meeste gevallen met gereed geld betalen; vele kooplieden op het land hebben ook geen gelegenheid gehad, om hunne producten ter markt te zenden , welke daar door onverkogt zijn blijven liggen. Hier door heeft de handel in vele gedceltens der Vereenigde Staten gekwijnt: en het is waarfchijnlijk, dat, als men de zaak alleen uit het oogpunt van den koophandel befchouwt, de flag, welken de koorts veroorzaakt heeft , tot in de zuidelijke Uiteinden? der Vereenigde Staten gevoelt is,
TWEEDE HOOFDSTUK.
Eer/Ie verfchijning der ziekte. Onderzoek na derzelver oorfprong. Gevoelens welke elkander ronduit tegen/preken.
D e kwaadaartige koorts, welke zulk eene vreeslijke'flagting te Philadelphia gemaakt heeft, ontdekte zich daar bijna op het eind van Juüj. Het kind van Doctor Hodge, waarfchijnlijk het eerlte flagtofFer der ziekte, wierd op den 16 of ayften dier maand ziek , en ftierf den 6den of 7den der volgende maand. Een zekere Mr. Moore (*)
in
(*) Deze man had 's morgeus gewandelc langs de werA 4 ven,



8 BERICHT betreffende
in het logement van Mr. Dënny, inde Watert-ftraat, kreeg den aden Augustus de ziekte, en fticif den volgenden Zonda>\ Mejufvr. Parkinson die in het zelfde* huis logeerde, wierd den sden ziek en ftierf op den jden der zelve maand.
Over den- oorfprong der ziekte zijn de gevoelens verdeeld. Sommigen' zeggen , dat zij bij "ons ontftaan is — anderen menen, dat zij door den Kaper de Smis Ciilotte, endoor fommige Franfche Schepen ,' welke van de Kaap kwamen , of door eenipSchip van het een of ander der Bfitfche eilander! ingevoert is. Ik zal den Lezer de fterkftc bewijs-. redenen voor beide gevoelens mededelen en hem dan zelf laten oordelen.
Br. Hlttchins'o.n toen Cences-heer der haven'van Philade'phia, hield ftaande, dat de ziekte niet van buiten aangebragt was, en febréef in eenen brief over dit onderwérp aan Capitein Falcoker, den Gezondheid*-officier der haven, „ dat „ het algemene gevoelen was, dat de ziekte door „ eenige befchadigde koffij en andere rottende dier„ hjke en plantaartigc zelfeandighedèn, ontftond." Tot dit gevoelen, 't geen hij echter niet geheel als het zijtje opgaf, lcheen hij fterk over te hellen; en meldde , dat 'er 'Óv5' 'ce-ne- werf een weinig boven .Arch-ftraat, „ niet alleen eene grote hoeveelheid befchadigde koffij was (*), welke zeer fchadelijke uitwerkfelen had, maar dat daar ook eenige andere rottende dierlijke en plantaartige zelfilandigheden lagen." De Dr. deed zijne mening, dat dc'^ziekte
niet
ven, waar de koffij lag, en aan welke de Sc/is Culotie vertuid lag; en was bij zijne t'huiskonist zftö,zick, dat hij genoodzaakt was na, zijn bed te gaan, uit he.t wejk hij niet weder opgedaan is.
Bt ftank van deze koffij was zoo vreeslijk hin. derlijk, dat de meiifchcn in die buurt het nauvvlijks achter in hunne huizen houden konden.



de GEELE KOORTS.
9
niet van buiten ingevoerd was, op twee omftandigheden rusten, omtrent welke hij zich vergist heeft, dat 'er namentlijk op den 26 Augustus, op welken tijd hij zijnen brief fchreef, geen vreemdelingen of zeelieden bcfmct waren, en dat de ziekte niet in de logementen gevonden is. Hem was'buiten twijffel onbekend ^ dat de tweede plaats, in welke men weet, dat zich de ziekte ontdekt heeft, juist een logement was, en dat eenige der eerlle zieken , Franfchen waren f * ).
Doctor Rush is van het zelve gevoelen metDr. Hutciiinson, en zegt genoegzame bew;jzen in handen te hebben, om daar te doen, dat de ziekte niet van buiten aangebragt, maar bij ons ontftaan .en geboren is. Tot nog toe heeft hij deze bewijzen niet gemeen gemaakt.
iemand, welke over dit ftuk in the indepenclant Gazetteer gefchreven heeft, voert de volgende twee redenen aan , om te 'bewijzen , dat de ziekte hier ontftaan is; vooreerst, de ziekte verfrfreidde zich met, wanneer zij na eene plaats buiten de ftad overgebragt wierd, 't geen hij meent, dat het geval zoude geweest zijn , indien zij van buiten aangebragÈ was. Ten tweeden, indien het waar was, dat de geele koorts uit de West-Indien overgebragr was hoe kin men dan begrijpen, dat zij in'gene^der an! dere Zee-havens ontftaan is, daar de gelegenheden voor derzei ver overbrenging, zo menigvuldig en talrijk waren ? (f}
Dat
(*) Van dit gevoelen vcrfchildcn Dr. Redman Dr F o u l k e en Dr. Leus.
Ct) Doétor D. Nassy, in zijne Obferr.ations on the caufe Na, ure, and Treatmcnt of the Epidemie disorder , pre-alent in Philadelphia. Philad. 1703. 8. fchjjnt tot dit gevoelen over te hellen , en meent , dat ook deze ziekte gelijk alle andere Epidemifehe A 5 ziek-



.10
BERICHT BETREFFENDE
Dat de ziekte van buiten is ingevoerd, is het gevoelen van het Collcgie der Geneesheeren, en van het Publicq in het algemeen. Dan daar de natuur der
zaak
ziektens aan , op de een of andere wijze, bedorvene levensmiddelen , en eene verandering in de lugtgefleldheid , moet toegefchreeven worden. Deze ge. fteldheid nu van lucht en levensmiddelen was volgens Dr. Nassy zijnen oorfprong verfchnldigt aan de groote warmte , die 'er in den zomer van 1752- plaats had gehad. — de groote veranderlijkheid van het weder in den volgenden winter, — de bijna tot het einde der lente voortduurende beftendige regens. Hier bij kwamen de rottende en fchadelijke uitvloeifels van de ingewanden der visfehen, die men in de ftad gebruikte en in de Delaware wierp , en van de rottende huiden van veelerlij dieren , die men in of bij de ftad aan de open lucht liet leggen; — het gemis van winden en onweder in de Lente; — en de uitvloeifels, welke door de warmte bettendig uit het groot aantal begraafplaatfen , te Philadelphia ontwikkelt worden. Eindelijk bragten volgens den zeiven Schrijver ook de groote hoeveelheid vleesch , gezoutene fpijze en onrijpe vrugten ; benevens fterke dl anken , kwalijk uttgegiste bieren, uit onrijpe vruchten gemaakte cyder enz. het hunne toe , om de inwoners van Philadelphia eene zodanige gefteldhcid mcdetedeelen, waar door zij ten uiterften vatbaar wierden , om door rottende uitvloeifels gevaarlijk aangedaan te worden. Dit gevoelen van Dr. Nassy is mij tot noch toe alleen bekend uit het uittrekfel 't geen de Schrijvers van het Aaalyür cal Review Marcb 1794. Vol. XVIII. p. 300-302,
van zijn werkje gegeevcn hebben. Hoe zeer ik
wel wil geloven , dat alle de hier gemelde oorzaaken, min of meer, en zelf mogelijk zeer veel hebben toegebragt , om de lichaamen der menfehen tot het ontfangen cener Epidemifehe ziekte te prredisponecren, koomt het mij echter voor, dat eene ziekte, welke in evenredigheid van het aantal der inwooners, zulk eene
groo-



de GEELE KOORTS.
ii
'zaak het bijna onmogelijk maakt, dit ftuk Heilig te bewijzen , en de vvaarichijnlijkheid van dit gevoelen enkel uit om kundigheden en vermoedens moet worden opgemaakt, zoo maakt dit de bcflisfing dezer zaak zeer moeilijk. Eene kwaadaartige koorts, volgens fommigen de Pest (*_) regeerde in
fom-
groote menigte menfclien heeft vveggefleept, vooral wanneer men het fchielijke ontdaan , de fpoedige uitbreiding, en den gelieelcn loop der/elve nauwkeurig in agt neemt, niet wel alleen uit zulke oorzaaken , welke ge■woonlijk niet dan doorgaande jaarlijkfche koortfeu (ƒ<;bres annua~) voortbrengen, kan verklaart worden , maar dat men hier wel degeiijk om zodanig eene oorzaak denken moet, welke door eene haar bijzonder eigene kwaadaardigheid in Itaat is . om in verfchillende perfoonen , in onderfcheidene faifoencn , en onder ongelijke omftandigheden , eene zich zelve in haai wezen altoos'gelijk 'blijvende ziekte voorttebrengen — en werké ziekte , eenmaal in eenen lijder voortgebragt zijnde , zodanige veranderingen bij hem te weeg brengt , waar door hij in ftaat geftelt word , om wederom dezelfde , in haaren bijzonder aart niet onderfcheidene ziekte , bij anderen op de egn;,of andere wijze voort te brengen. Jann;erkln<* pan. den Ver taaier, ■ (*) U'ilirekfcl v.jl een l.oudunsth nieuws - papier van den 13 Jttpifstits s ,, de Pest, van Mulat» overge,, bracht, welke zich het allercert op Crenada veitoont heeft, heeft zig op eene ontzettende wijze verfpreid. r> Tachtig mcufcheu ftierven te Gienada op eenen dag aan ,, deze befmetlijke ziekte De Stormachtige maanden, ,, welke r,u juist moeten aankomen, zullen waaifchiju,, lijk de.iz,ejY£i; viceslijke uiiwcrki'elen met venmnde,, deren. " (Uit een volgende paragraaph van het zelve nieuwspapier büjkt het , dat deze ziekte wezentlijk de geele .koorts wesO
Exlrat't uit- den_Courier een Londowch nieuws-papier van den 24 Jngaslus. " Voor dat de Vloot /Inti,, gua verliet, was daar de vrees, voor de Pest zoo groot,
„ dat



13
BERICHT BETREFFENDE
fommige der West-ïndifche Eilanden, eenigen tijd voor dat onze koorts hare verwoestingen begon. Hier van heeft men in de meeste Vereenigde Staten ontwijfelbare bewijzen, welke ook gelegenheid gegeven hebben tot het vastftellen van eene Qjiarantainc. Dat de ziekte bij ons door fchepen vim het een of ander dezer Eilanden is ingevoert, is hoogstwaarfchijnelijk, hoewel het uit de natuur der zaak zeer moeilijk is, den juisten tijd van derzelver invoering vastteftellen.
Vair dezen kant is de zaak het best voorgeftelt door Dr. Currie en Dr. Cathrall, van welke de eerfte benevens enige andere Heeren door het Collegie van Geneesheeren benoemd was, om deze zaak te onderzoeken. Hun berigt zal ik den Lezer met hunne eigene woorden mededelen.
,, Het blijkt uit de boeken van den Major Hodgdon en Mr. Vanuxem, dat de Sloep Amelia Kapitein W. Williams, aan de Werf van Mr. Vanuxem kwam, onmiddelijk van zijne Pakhuizen, en die van Mr. le Maigre, tusfehen Mulberry en Se.sfafras ftraten op den 23 Julij 1793.
en
,, dat alle de fchepen van Grenada genoodzaakt waren Quarantaine te hcrüden , en alle de brieven uit dat ,, Eiland berookt wielden , eer men ze opende. Men ,, zeide , dat de befmetting tot op Dominica doorgedrongen was. "
Extract uit the Oifcrver een Londonsch nieuws-papier van den 25 Augustus. ,, Met leedwezen heb,, ben wij vernomen, dat de Pest op eenige van onze ,, West-Indifche Eilanden uitgebroken is. Op Grenada ,, en Dominica, zijn de verfehijnfelen, zegt men , alf. lerfchrikbarendst."
DxtraB uit een nieuws - papier van Kingfion van den aden Ociober. ,, Op de Eilanden Barbados en Dominica blijft ene kwaadaarrige koorts heerfchen, bijna 300 blanke inwoners zijn op het eerfte en bijaa 500 op het laatfte omgekomen. "



be GEELE KO ORTS. 13
en dat onmiddelijk haare lading ontfcheept wierd, welke geheel uit 'balen koflij beftond , welker onderfte gedeelte , door den lekken ftaat Van het fchip geheel onder lag, en zeer bedorven gevonden wierd, terwijl zij op de werf gelegd zijnde, gedurende eenige dagen enen onverdraaglijken ftank van zich gaf. Dit vaartuig bragt verfcheiden pasfagiers van de Kaap mede, welke alle zoo wel als het fcheeps-volk ('t geen uit den Kapitein éénen blanken jongen en drie Negers beftond) bij hunne aankomst ogenfchijnlijk wel waren: maar allen wierden, terwijl zij aan de werf lagen, ziek, en in die ziekte behandelt door den Heelmeester van het Fregat de Argonaute, alles ging zeer wel, en de Kapitein was maar twee dagen ziek. Van de pasfagiers, die zich in verfchillende delen der ftad verfpreid hadden , konde men geen berigt bekomen. Omtrent den zelfden tijd wierd 'er ook een gedeelte huiden , van Nieuw Orleans gekomen, opgeflagen in den kelder van Dr. Foulke, en nog eenen anderen kelder, beide aan de west-zijde dier ftraat gelegen. *
„ De Kotter de Sans Culotte, van Nantes kwam (na eenige dagen op ftroom voor anker gelegen te heben) den 29 Julij, aan dezelfde werf', daar de Amelia lag, met zijnen prijs de Flora van Glasgow, en begaf zich den 25 Augustus na Kenfington, om te repareeren. De Sans Culotte was in eenen ilegten toeftand ; had op zijnen weg na deze haven verfcheidene prijzen gemaakt, en 'er waren bij zijne aankomst veel zieken aan boord van zijnen prijs de Flora, (gelijk ons uit het verhaal van den Klerk van Mr. le Maigre gebleken is3 een van welke reeds in het begin van Augustus behandelt is, door Dr. Cathrall en Dr. Caiton, Chirurgijn van den Burger Genet. Deze patiënt, die een Franschman was, lag op de werf aan de zijde van het Pakhuis van Mr. Ball, en had alle de tekenen van eene kwaadaartige koorts. Dr. Caiton, berigtte Dr. Cathrali. ook
dat



14
BERICHT betreffende
dat 'cr nog een andere zieke aan boord was. Dr. C ai ton 'ftierf weinige dagen daarna aan dezelfde ziekte. "
John M'kenzie Scheeps - timmerman , die aan boord werkte, zegt, dat toen de Sans Culotte te Kenfmgton kwam, hij niet dan versch volk aan boord had: en Mr. Vanuxem erkent, dat dit Schip een gedeelte van het fcheeps-volk had afgedankt, en andere in hunne plaats aangenomen.
Een Deensch Schip, de Henrij, Kapitein Swartz van Sr. Thomas komende , lag aan de werf bij Raceflreet, tcrzclvcr tijd , dat de Sans Culotte zich aan de reeds genoemde werf bevond. Dit Schip vertrok na Kenfmgton den 16 Augustus. Kapitein Swartz, wierd twee dagen na zijne aankomst aldaar ziek, en twee van het fchcepsvolk ftierven naderhand nog. Alle drie ftierven zij met duidelijke tekenen der geele koorts, of den West - Indifchen Synochus. De Kapitein ftierf den tienden dag na het begin der ziekte, en de twee anderen reeds in een vroeger tijdperk der ziekte.
„ De vrouw uit de Herberg, waar deze lieden geftorven waren, wierd een weinig naderhand door de ziekte aangetast en ftierf ook. Door deze lieden , welke geftorven zijn, en door een jong vrouwsperlbon, Eccles genaamt, welke ziek van Mr. Vanuxem, vertrok, fchijnt de ziekte het eerst te Kenfmgton gebragt te zijn; maar voor zoo veel wij uit berigten hebben kunnen opmaken, is zij het eerst waargenomen in Watcrftraat, in het Logement van Richaro Denmy, die ook een Ordinaris hield, aan welke vele der Franfehen, onlangs met de verdagte fchepen aangekomen , aten. "
Mejufvr. Parkinson, die bij Mr. Dekjjï logeerde, wierd den derden Augustus ziek, en ftierf den zevenden. Twee jonge Franfchen waren ■weinige dagen voor den dood van Mej. Parkinson bij Mr. Denny komen logeren, een van deeze' wierd fchiclijk daarna ziek, en ftierf. On-



de GEELE KOORTS. i$
middelijk na zijnen dood, zegt de dogter van Mr. Denn y , ging de ander hoger op in de ftraat logeren , en ftierf' ook kort daarna. Omtrent* twee weeken na den dood van deze Franfchen ftierven Mr. Denny met zijne vrouw, en twee van hunne allernaaste buren aan dezelfde koorts. Beide de dogters van Denny, wierden door dezelve ziekte aangetast; dog herftelden. De jongfte, die aan de zorg van Dr. Hodge was toevertrouwd, herftelde niet, dan na zeer gevaarlijk ziek geweest te zijn. "
„ Eenigcn tijd na het begin der ziekte bleef zij alleen tot dat gedeelte van Waterftraat bepaald, en men kon, gedurende de eerfte veertien dagen, bijna alle de gevallen , welke 'er voorkwamen, als hunnen oorfprong van die zijde hebbende, nagaan (*).
„ Ónder de eerfte flagtofFcrs in die buurt waren Mej. le Maigre, Mr. Miller en Mr. Berkha r t. "
„ De Brik van Mr. Steinmetz, over welke Mr. Rush het bewind voerde, welke men in het eerst meende de befmetting hier gebragt te hebben, kwam niet aan voor den 5 Augustus , toen de koorts reeds eenigen voortgang gemaakt had. Wanneer men alle deze omftandigheden met elkander vergelijkt — wanneer men daar den befmettelïjken aart der ziekte, en de gelijkheid van derzelver
voor-
(*) Hiermede flemt overeen het bericht van den Eerw J. Hl C. Helmuth, Euangelisch Lutersch Predikant te Philadelphia, welke in een ftukje, 't geen hij over deze koorts gefchreven heeft, (doch 't geen wij ondanks alle aangewende moeite niet hebben kunnen magtig worden) meld , ,, dat 'er in den omtrek der Waterftraat in weinig dagen 16 perfoonen geftorven waren, eer nog het overig gedeelte der ftad veel van het gevaar wist. " Zie nieuwe a.'g. K. en L. Bode No, 24. U. 189.



-i6 BERICHT betr effende
voornaamfte toevallen met die van den Sytfochui Occidentalis, of geele koorts der West-Indien, bijvoegt, kan 'er geen twijfel meer over zijn, of de befmetting, waar uit de ziekte hier ontftond, was van buiten aangevoerd. Kn daar zij juist in dat gedeelte van Warerftraat, weinige dagen na het aankomen van de Amelia, Sans .Culotte en Flora, bet eerst voorkwam, is 'er een allerfterkst vermoeden, .een vermoeden, dat bijna aan de zekerheid grenst * dat de een of ander van het frheepsvolk, of de pasfagicrs van een dezer fchepen, de ziekte hier gcbragt en medegedeelt hebben."
,, Dat de koorts uit de verrotte koffij zijnen oorfprong zoude genomen hebben, gelijk men op heeft gegeven , is geheel ongegrond; want hoevyel 'er veelc voorbeelden zijn , van zeer kwaadaartige koortfen , die door de uitvloeifels, welke uit rottende plantftoffen, in lage, mistige, niet wel dooide lugt gezuiverde plaatfen, in zoel weder, ont* ftaan, voortgebragt wierden, zoo kan men echter geen één geval opnoemen, waarin eene ziekte met zulke toevallen , als de onze kenfehetfen, uit zodanig eene oorzaak met eenige waarfchijnlijkheid kan worden afgeleid, gelijk men ook geen welbevestigd voorbeeld kan bijbrengen van eene koorts, die uit befchadigde planten zijnen oorfprong nam, of welke , zoo zij 'er al uit ontftond , zich van do zieken tot de gezonden door befmetting voortplantte. "
,, Dat de droge en warme ftaat van onzen dampkring geen deel aan het voortbrengen der ziekte gehad heeft, niettcgenftaandc deszelfs ondcrftelde gelijkheid met den fcaat des dampkrings ttisfeheri de keerkringen (welke, in het voorbijgaan , daar* altoos gezond is, zoo lang het droge weder aanhoud , zoo als doorgaands het geval is in die maanden, welke met onzen winter overeenkomen) kan men tot eene groote maat van zekerheid brengen uit overweging, dat de ziekte eerft tot eenige weinige bijzondere perfonen is bepaald gebleven, en wel
in



de GEELE KOORTS. 17
In dat gedeelte der Waterftraat, 't geen digt aan de verdagrte fchepen ligt, — dat de ziekte van den een aan den ander medegedeclt, en zoo vervolgens voortgelopen is, —'dat de gevangenen, van wélke 'er meer dan 200 in het gevangenhuis zaten, 'dat de perlbnen in het arm • huis, en' de zieken in het hospitaal, welke alle geheel geenc gemeenïchap mét befniette perfoonen gehad hebben', ook allen zijri vrij gebleven, — da't de ziekte zich niet door het land verfpreid heeft, en daarbij toeval gebragt zijnde aan niemand der perfonon in het huis, waar de zieke lag, is medegedeelt; "
„ Dr. LiNiNG , die een zeer nauwkeurig berigt van deze ziekte gegeven heeft, merkt te regt aan, dat de geele koorts, zoo als men deze ziekte gewoonlijk noemt, niét afhangt van enige bijzondere gefteldheid van het weder', buiten befmetlijke mrasmata- gelijk klaar blijkt , daar zij te Charlestown maar viermaal in 25 jaaren Epidemisch geheerscht heeft, in de jaaren, namentlijk 1 32. 17 9. 17.45 en 1748. hoewel in geen dezer 'jaaren het weder op den duur warmer,' dioger of regenachtiger geweest was , dan in verfchefden andere voorgaande of tusfehen beide komende jaaren ; en de laatfte maal toen zich de ziekte daar openbaarde, was het weder koeler, dan na gewoonte, door het lang aanhouden van koude Noord-üoste Winden. Behalven dit bericht ons dezelve geloofwaardig Schrijver, dat zoo dikwijls deze koorts daar <r%. woed had, men derzelver oorfprong altoos met gemak aan den een of ander, onlangs uit één der West-Indifche Eilanden aangekomen perfoon, had kunnen toefchrijven."
Het blijkt ook uit de aanteekeningen van Dr. Redman uit deze ftad, dat toen de ziekte hier A°. 17C2. voorkwam , dezelve medegebragt was door een matroos, Welke met dezeive°uit de Havannah gekomen was, en zijn intrek bij de Nieuwmarkt op den berg nam, waar hij de ziekte aan de familie , bij welke hij logeerde, mededeelde , van B wel.



$ BERICHT betreffende
welke zij zich door de andere deelcn der ftad door befmetting verfpreidde.
„ Dezè laatstgemelde omftandigheden overwegende, en met de voorafgaande daadzaakcn, welke wij getrouwelijk opgegeeven hebben, vergelijkende , en daar bij de gelijkheid der onderfcheidende toevallen van onze ziekte , aan die van de geele koorts der West - Indifche Eilanden, in aanmerking nemende, zijn wij ten vollen overtuigd, dat de ziekte hier van buiten ingevoerd is" (*>
(Was get.)
W. M. C II E R I Ei
J. Cathrall.
Philadelphia, .18 Novemb. 1793.
(*) Dit gevoelen word ook aanmerkelijk verfterkt door het berigt van den Eerw. Helmuth, dat de oord der ftad, the Peck genoemd, aan de Zuidzijde van Philadelphia gelegen, die anders voor de ongezondfte gehouden wierd , nogtans vrij gebleven is , zoo dat flegts 3 of 4 perfoonen aldaar geftorven zijn , die de befmetting in de ftad hadden opgedaan; ja dat zelfs ver feheidene ftcdelingen derwaarts gevlugt en verfchoont gebleven zijn, daar men het anders voor gevaarlijk hield, em dier tijd van het jaar , zich één uur na zonnen ondergang daar op te houden. Zie Nieuwe Algemeent K. tn L. Bode No. 34. hl. 190.
DER'



de GEELE KOORTS. i9
DERDE HOOFDSTUK.
Toevallen der ziekte. —. Korte fchets van de wijze van behandeling.
I3e toevallen, welke het eerfte tijdperk der koorts kenfchetften, waren in de meeste gevallen, ha eenen aanval van koude, die eenigen tijd aanhield, ren fnelle, gefpannen pols — drobge heete huid — pijn in het hoofd, den rug en de lendenen — een rood opgezet Wezen — bntftokene ogen (*) — vcgtige tong, — benauwdheid, en een gevoel van pijn in de maag, welke door drukking vermeerderde, —- herhaalde misfelijkheden en pogingen , om over te geven , zonder dat 'er iets ontlast wierd, behalven 't geen de lijder laatst gebruikt bad, — hardlijvigheid enz. wanneer men ontlastingen bezorgde, toonden de eerfte doorgaands dat 'er een gebrek aan gal, of eene oorzaak , welke
der-
(*) Dr. Hillary, die in zijne Obfervations on the Changes of the Air, and the concomitant Epidemiï cal Difeafes in the Island of Barbadoes . London 1766 8. p. 143. enz. een zeer naówfceurig berigt van deze koorts geeft , houd de angst en benauwdheid die de lijders in de pracordia gevoelen, benevens een ontftokene roodheid en brandende hitte in de oogen voor de bijzonder kenfchetzende tekenen dezer ziekte , bijzonder wanneer deze toevallen door misfelijkheid, met fterke pogingen om overtegeeven, en galagtige geele brakingcn verzelt gaan.
B 2



ao BERICHT eetii effende
derzelver overgang in de ingewanden verhinderde * voor de hand was. Vrij fterke purgeer-middelen bragten echter over het algemeen hier verandering in te weeg.
Deze toevallen duurden doorgaands met meer of minder geweld van één tot twee, drie, vier, ja zelf vijf dagen; verminderden dan en de lijder was van alle ongemakken , behalven eene algemene zwakheid, bevrijd. De koorifigc toevallen dus fpoedig verdwenen zijnde , wierden zij onmiddeiijk gevolgt van eene geelachtige kleur in het wit van hét oog — eene verminderde drukking in de prcecotdia — een beftendig overgeven van alles, wat in le maag kwam, met veel utoeitc , en eene fchorre holle ftem.
Wierden deze toevallen niet fchielijk verligt, dan volgde 'er wel ras eene braking, van eene Hof, welke in zclfftandighcid en kleur volmaakt na koffij-dik geleek, en de zwarte braking genaamt wierd, waar bij zich fomtijds voegden, of 'er anders op volgden, bloedftortingen uit de neus , de keel, het tandvleesch en andere gedeeltens van het lichaam — een geelachtig rode kleur, en rottend voorkomen van het geheele lichaam, hik, onrust , diepe en moeilijke zugten, door ftaapzucht afgebrokene ijlhoofdigheid , en eindelijk de dood, welke, wanneer de ziekte een ongelukkig uiteinde nam doorgaands tusfehen den vijlden en achtften dag voorviel.
Dit was de gewoonlijke loop dezer vreeslijke ziekte , door al derzelver tijdperken. — Mén befpeurde evenwel zeer aanmerkelijke veranderingen, zoo in deze toevallen, als in de during van de onderfcheidene tijdperken der ziekte, na dat het geftet en temperament van den lijder, de ftaat van het weder, de behandeling enz. verfchilden.
In eenige gevallen openbaarden 'er zich van het begin af tekenen van verrotting , of deze waren voor het eind van den derden dag aanwezig. In deze lijders nam men de zwarte braking, welk toeva!



de GEELE KOORTS.
2}
•val doorgaands dodelijk was, en de algemene veelheid eerder wauw In deze gevallen' waren "ook eene ftille ijlhoofdigheid en groot verval van krakten beftendige toevallen, waar bij zich al zeer Ipoedig eene fiaapzucht voegde.
In andere helden de toevallen meer tot den nerveujen, ais tot den ontftokenen ftaat over. Hier wierden de geele kleur van de ogen en huid en de zwarte braking Zeldzamer waargenomen. In de meeste gevallen evenwel, bijzonder na dat de nachten merkbaar kouder, geworden waren , gaven alle de toevallen eene fterke prikkeling van het gehecle geftel en eene ontftekingachtige gefteldheid te kennen. In deze gevallen, was de'huid altoos droog, en de tuslehenpozingen der ziekte zeer duiftcr.
De koorrzige toevallen lieten echter , zoo als reeds opgemerkt is , den derden, vierden of vijfden dag, na, en de lijder herftelde dan, of'er volgde Ipoedig eene vcrfchillende , maar veel gevaarlijker reeks van toevallen, namelijk zwakheid', een flauwe pols , koude huid (die eene taanachf>e met purper vermengde kleur, aannam) zwarte braking, bloedftortingen, hik, angst, rusteloosheid, flaapzugt enz. Veele welke den agrftcn dag overleefden , en ogenfchijnlijk buiten gevaar waren, ftierven onverwagt aan eene bloedftorting (*).
Daar
( ■ ) Dit bengt wegens de toevallen der ziekte ben ik aan de goedheid van Dr. Currie verfchuldigt uit wiens brief aan Dr. Senter het een uittrekfcl is. Aanmerking van tien Schrijver.
Het volgende berigt , 't geen Dr. Nassy van de toevallen dezer koorts geeft, koorat wel in de hoofdzaak met het bovenftaande overeen , dan daar het zelve over fommige omttandigheden eenig meerder licht verfpreid, heb ik niet onvoegzaam geacht het zelve hier in te voegen. „ De heerfchende koorts, zegt hy, bcB 3 gint



2r2 BERICHT BETREFFENDE
Daar deze ziekte voor bijna alle onze Genees-? heeren nieuw was , is het niet te verwonderen, hoe zeer het ook allerongelukkigst voor ons was, dat 'er een groot verfchil tusfchen hen ontftond over de wijze waarop de ziekte best moest behandelt worden, en zelf over haar naam. Doctor Rush heeft met eene openhartigheid, die hem eer aandoed, bekend, dat hij in het eerst den aart der ziekte zoo zeer miskende , dat in zijne eerfte gevallen alle zijne lijders ftierven, daar hij zich enkel op vrij fterke, uit midden-zouten famengeftel-
de
gint met pijn in de lendenen en het hoofd, die eerst ligt zijn, maar vervolgens hevig worden, en meer of min merkbare huiveringen verzeld gaan. Vervolgens ■worden het aangezicht, en de oogen zeer rood, en deze laatfte beginnen te traanen. Sommige zijn reeds van den ecr'tcn dag af ijlhoofdig , andere worden dit niet voor den derden dag , waarna zij in eenen ftaat van zwakheid , of in eene diepe fiaapzucht geraken, waar uit zij nimmer herftellen. De buik en hypochondrie* zijn , weinige pijn uitgenomen , bijna in den natuurlijken ftaat , doch de m.'.ag is doorgaands gefpannen of pijnlijk De tong is altoos van het begin af tot het einde toe ,.• met een witte korst beflagcn , terwijl de kanten hoog rood zijn "
Sommige hebben reeds den eerften dag brakingen; andere niet voor den. derden of vierden. De ftof, welke zij opgeven, is witachtig', groen of zwart', bij fommigen enkel bloed. Dikwijls word men eenen Moedigen loop gewaar , die altoos door eene meer of min fterke neusbloeding voorafgegaan word. Sommige zijn dorfhg, bij anderen word men dit , hoe zeer zij ook eene droge tong hebben , niet gewaar Somtijds is de huid droog en faamgetrokken; doch fomtijds ook rijkelijk met zweet bedekt. Dan nimmer zag ik op de huid mijner lijders pestbuilen (buboncs) of carbunculi, of iets dat na eenen pestaartigen uitflag geleek. Bij niet meer dan drie perl'onen zag ik eenige weinige rode vlakjes, als vlooi - beten op de maag of borst. "



de GEELE KOORTS. 23
de purgeermiddelen cm de ingewanden te zuiveren, verlaten had. Hier door afgefchrikt beproefde hij de wijze waarop men in de West-Indiën deze ziekte behandelt, namelijk door China, Wijn, Laudanum en het koude bad, dog had het ongeluk, dat hem ook deze behandeling in drie van de vier reizen mislukte. Vervolgens bediende hij zich met zeer veel vrugt van fterke purgeermiddelen uit Calomel en Jalapp, en van aderlatingen.
De eer van zich het eerst van Kwikzilver in deze ziekte bedient te hebben, word door velen aan Dr. HoDGEen Dr C arson toegefchreven, welke beide dit geneesmiddeel een week voor Dr. Rusn zouden gebruikt hebben. Dit ftuk kan ik niet beflisfen , maar zeker gaat het, dat, wie ook het eerst dit middel in gebruik gcbragt heeft, deszelfs vermogen zeer groot was, en velen van den oever des doods te rug geroepen heeft. Desniettegcnftaande heb ik alle reden, om te geloven, dat eenige perfonen van mijne kennis de flagtoffers van den groten roem, dien dit middel verkregen had , geworden zijn; daar men het in verfcheidene gevallen aan menfchen, bij welke te voren een weeke gefteldheid plaars had, toediende , bij welke het dan ook eene fpoedige ontbinding te weeg bragt.
Mij is van geloofwaardige lieden berigt, dat de aftrek van purgeer-middelen uit Calomel en Jalapp zoo groot was, dat fommige Apothecars elke gift niet in het bijzonder konden mengen en gereed maken, waarom zij eene grote hoeveelheid van beide de geneesmiddelen in de vereischte evenredigheid vermengden , welke zij dan naderhand in bijzondere giften verdeelden; hier door gebeurde het nu fomtijds dat in plaats van 10 gr. Calomel en 15 gr. Jalapp ('t geen de gewone hoeveelheid was) de eene lijder een veel grooter hoeveelheid Calomel, de ander veel meer Jalappe kreeg. De kwade gevolgen hier van lopen ieder een ligt in het oog.
Een burger van veel natuurlijk verftand, die zich B 4 ' door



BERICHT r. r trk ffendk
"door zijne oplettenhc;d voor de zieken zeer voor"delig ónderfcheiden heeft, zegt waargenomen te hebben, dat de ziekte doorgaans met hardlijvigheid aankwam, en dat, bijaldien men deze niet in de eerfte 12 uren te boven kwam, hij dan bijna niemand heeft zien herftellen, daar 'er integendeel even weinig ftierven, bij welke de buikzuiverende middelen, binnen dien tijd gewerkt hadden.
Het vermogen der aderlatingen , in alle gevallen , die met geenc rotting verzeld gingen , was gn»ir. De hoeveelheid van bloed, welke men in eenige gevallen afgelaten heeft, is verbazend. Men liet Dr. Grtffits zeven maal binnen vijf dagen, en hij zelf fchrijft- zijn herftel voornamelijk aan dit "middel toe. Dr. Me as te verloor in vijf dagen twee-en-zeventig oneen bloed, waar door hij, 'fob ion zich reeds in het gevaarlijkst tijdperk der "ziekte bevindende, herftelde. Vcele anderen liet -men noch meer bloed af, weUe nu echter zoo volmaakte gezondheid als immer genieten. : Dr. Rush cn Dr. Wtstar, hebben zich zeer ten voordeele van de heilzame uitwerkfe's van een koele lucht en koude dranken, in deze ziekte uitgelaten. De laaifte zegt meer verligting van een jkoele lucht , dan van eenig ander middel ondervonden te hebben. Hij lag ijlende , en in zware pijn, tusfehen een venfter en deur, waar van het eerfte open was. De wind veranderde fpoedig, en blies koud en ruw ten vollen op hem , waar van de uitwcrkfels zoo aangenaam waren , dat hij fpoedig van zijne ijlhoofdigheid herftelde, — zijne pijn verliet hem — binnen één uur kwam hij geheel tot reden, en de koorts verminderde fterk. - Een agtingswaardig burger, 'die zelf de koorts gclr.d, en derzelver uitwerkfels aan elf van zijne familie , welke 'er van herftelden , wairgenomen heeft, bcrigtte mij, dat het wegbrengen der zieken van een befloten warm vertrek na een ander, welks warmte eenige 'graden minder was ( welke verandering hij eenige malen daags in het werk ftelde)
een



be GEELE KOORTS. 25
iBOH albrbijzondcrfte en ten uiterfte voordelige verandering 'in het voorkomen , den pols, en den moed der-zieken, te weeg bragt (*~).
(*") In de Medicinisch-Cbirurgifche Zeiltuig ^79\. Beylage zu No. 3. 6'. 143. 144. vind men het volgend bericht, wegens eenige toevallen dezer koorts, en fommige , in de lijken der aan dezelve geftorvcne perfoonen , waargenomene verfchijnfclen , 't geen ik vertrouw, dat den Geneeskundigen Leezer niet dan aangenaam zal kunnen zijn De geele koorts, zegt men daar, 'overviel de mehfch'en gewoonlijk met huiveringen , koude , hevige- pijnen in het hoofd en in de rug: de lijders wierden vervolgens plotslijk geel, braakten fterk , geraakten in een buitengewoon iïerk zweet, begonden te ijlen en te ra azen , en ftierven grotendeels in minder als 6 dagen. De Genecsheeren P. S. Physick en j. Cathrall openden eenige lijken, en maakten het volgende als den uitflag hunner waarnemingen bekend; 1.) de herzenen waren in alle derzelver deelen gezond en in eenen natuurlijken toeftand. 2.) De ingewanden der borst waren Ook volkomen gezond. Het bloed, 't geen men in het hart en de aderen vond, was echter zeer vloeibaar , en geleek, wat zijne conöttentüe aangaat, veel na' net bloed van perfonen, die gehangen of door den Blixem gedood zijn. 3.) Dc' maa" en het begin van den twaaifvingerrgen darm fcheeneu het meest geleden te. hebben. Bij twee perfonen, die den vijfden dag der ziekte geftorven waren, vonden wij het binnenfte vlies der maag, voomamentlijk aan derzelver uiteinde zeer ontdoken, en deze ontfteeking ging door den geheclen Pylorus, en ftrekte zich tot een' gedeelte des twaalfvingerigen darms uit. Deze ontfteeking had het zelfde voorkomen , als die , welke men bij menfchen , die fcherpe vergiften^; gelijk rottenkruid , ingenomen hebben, vind, gelijk wij dit eens aan iemand, die zien daar mede vergeven had, waargenomen hebben. De Gal in de Galblaas had hare natuurlijke kleur, doch was zeer taai. In een ander ; die op den achtften dag der ziekte geftorven was, zagen wij verl'chcidene vlekken van uitgeftort bloed , voomamentlijk aan den uitB 5 gang



b6
BERICHT betreffende
gang der maag, alwaar de ontfteeking aanmerkelijk ver. mindert was 'Er was etter in het begin van den twaalfvingerigen darm , en het binnenfte vlies was op die plaatfen verd.kt. In cwee andere perfonen, die noch later aan de ziekte ftierven, zagen wij de maag op verfchillende plaatfcn met vlekken van uitgeftort bloed bedekt, zijnde de ontfteeking geheel verdweenen. In de maag en ingewanden vonden wij hier een zwart vocht , 't geen de lijders voor den dood door braaken en ftoelgang kwijt geraakt waren Het icheen als of deze ftof door de lever afgefcheiden was , wijl de galblaas een yocht, dat volmaakt van den zeiven aanwas, bevatte. Dit vogt was zoo fcherp , dat het aan de handen van den Profeétor eene aanmerkelijke ontfteeking veroorzaakte > die zelfs eenige dagen aanhield. In deze twee laatfte lijken vond men het binnenfte vlies der ingewanden op verfchcidene plaatfcn ontftoken. De lever zag 'er natuurlijk uit, behalven bij een der laatstgemelde perfonen , alwaar men op derzelver oppervlakte eenige weinige bloedaderen zeer uitgezet vond. Alle de overige ingewanden des buiks waren gezond. De buitenfte oppervlakte der maag en ingewanden was niet ontftokenj alleen waren de aderen meer dan gewoonlijk uitgezet, en daar dit door de buitenfte vliezen doorfcheen, hadden daar door die deelen een donkerbruin voorkomen. De maag , was bij perfonen , die zeer fchielijk aan de ziekte ftierven, altoos famengetrokken, doch bij hun welke later ftierven , en bij welke men uitgevaat bloed waarnam , was zij van lucht uitgezet.
VIER-



de GEELE KOORTS.
2?
VIERDE HOOFDSTUK.
Eerfte onrust in Philadelphia. — Vlugt der Burgers. — Armen-bezorgers door de menigte van arbeid ter nedergeflagen.
V an welk eenen oord ook de ziekte haaren oorfprong nam, zoo duurde het eenigen tijd , eer zij de algemene aandagt na zich trok: hoewel zij in dien tusfchentijd reeds veele perfonen weggesleept had. Het eerfte fterfgeval, 't geen een onderwerp van algemeen gefprek wierd, was dat van Peter Aston, op den 19 Augustus, na eene ziekte van weinige dagem. De dood van Mrs. le Maigre op den volgenden dag, en van Thomas Miller op den 25. benevens, die van eenige andere perfonen , na eene korte ziekte , verspreidden eenen algemenen fchrik.
Het vlugten uit Philadelphia begon omtrent den 25 of 26 dezer maand: en het Publicq was zoo bevreesd , dat men gedurende eenige weken , bijna alle ureii van den dag, karren , wagens, koetfen en andere rijtuigen bezig zag om menfehen en goederen na het land, in alle mogelijke rigtingen, over te brengen. Veele floten 'hunne huizen geheel; andere lieten 'er hunne dienstboden, om zorg 'er voor te dragen, in. Alle bezigheden begonden toen op te houden; kunftenatirs en werklieden wierden niet gebruikt, en de ftraten leverden enkel het gezigt van droefheid en treurigheid, op.
Op den 22 Augustus, liet zich de Regering het eerfte aan de ziekte gelegen liggen : op dien dag fchreef de Major van Philadelphia Mathew
Clark-



£3 BERICHT betreffende
Clarkson, Esq. aan de Commisfarisfen der Stad , en gaf, na nun van den toaftand der SLad kennis gegeven te hebben, de ft'riktftë orders, dat de ftraatvegers de ftraten tog vooral wel moesten fchoou maken ep zuiveren , en dat al de vuiligheid onmiddelijk moest weggedaan wofdem Deze bevelen wierden op den'-7 herhaald, en diergelijke aan de Klerken, van de markt gegeven.... . " "
Den i'5. derzelver.'maand had het Collcgie der Geneesheeren eene vergadering, op welke zij den aart der -'ziekte en de middelen tot voorkoming en herfteV derzelve in overweging namen , zij gaven een adres aan de Burgers,' door den Prefldent en Secretaris ■ ondertekend' uit, waar bij zij hun aanbevolen, alle onnodige vei kering met• beünette perfonen te vermijden ; tekenen aan de deuren of venfeers, waar zulke perfonen zich bevonden , te Hellen 5 ten uitenten voor de zuiverheid en het lugten van de kamers der zieken zorg te dragen ; een groot en lugtig hospitaal in de' nabuurichap der ftad voor derzelver opneming te bezorgen; het luiden der klokken te doen ophouden; hun' d.ic jjau de ziekte ftierven, in rijtuigen, en zoo ftil mpgelijk. te. begraven ; de ftraten en werven fchponfte houden ; alle vermoeiing van lichaam en geest te vermijden, gelijk ook 'het ftaan of zitten in de zon, of in de open lu;t 5 hunne kleding, na het wcCr tc fehikken , en hieromtrent nog in te warme nog in te koude kleding de maar. 'te 'buiten tc gaan ; alle onmatigheid te vermijden , maar gegiste d-anken als__wijn , bier en cydcr met mate 'te' gebruiken. Zij verklaarden ook van gevoelen te zijn, dat het branden van vuren in de ftraten.eon zeer gevaarlijk, en onvermogend middel was, om den voortgang der .koo:ts te'ftuiten, en dat zij,ten dezen opzigte meer van het branden van kruid zouden verwagten. Zij voegden hier bij dat de weldadige uitwerkfclen van Azijn en Camphcr, zich bijzonder tot de beünette vertrekken bepaalden, cn dat zij niet te dikwijls op zakdoeken of'in reukflesjes ,



DE GEEL E KOORTS.
29
flesjes, door perfonen die de zieken oppasten, moesten gebruikt worden.
Volgens dezen raad deed' men onmiddelijk hef luiden" der klokken ophouden. Dit was een zeelnuttige maatregel, daar zij te voren bijna' den gehelen dag door geluid hadden , en dus de gezonden zeer verfchrikt, en de zieken , in zoo ver de inbeelding daar toe kan mede werken, tot het graf hadden helpen brengen. 'Er had zich een denkbeeld onder het volk verfpreid , dat het branden van vuren in de ftraten zeer ftrekte tot zuivering der lugt, en tot het Hoppen van den voortgang der ziekte. Het volk hield derhalven bijna eiken nacht, groote vuren op de hoeken . der ftraten aan brand. Den 29. publiceerde de Major, overeenkomftig de mening van het Cóllcgie der Geneesheeren, eenè proclamatie , waar bij dit aanfteeken van vuren verboden wierd. Tn de plaats hier van namen nu velen den toevlugt tot het affchieten van fchietgeweér, 't geen zij zich verbeelden een zeker voorbehoedmiddel tegen de ziekte te zullen zijn. Dan dit wierd zoo ver gedreven, en was met zoo veel gevaar vcrzeld , dat het door een bevel van den Major verboden wierd.
Den 29. fchreef de Gouverneur van den Staat een brief aan den Major,, fterk aandringende op de noodzakelijkheid, van het nemen der gefchiktfte en meest afdoende maatregelen, om de verfpreiding van de ziekte voor te komen en dezelve uit te roejen: begerende tevens, dat men de verfchillende middelen, door het Collegie der Geneesheeren aan de hand gegeven , ter uitvoer brengen zoude. Op den zeiven dag berigtte hij" in zijn adres aan het wetgevend lichaam, dat 'er eene befmetlijke ziekte in de Stad heerschte, en dat hij alle mogelijke middelen , om derzelver oorfprong en aart na te gaan, en uit te vorfchen, hoe ver zij zich reeds verfpreid had, had in het werk gefteld. Hij verzekerde hun tevens, dat de Gezondheids-officier en Geneesheer der haven alle mogelijke voorzorg
zou-



30 BERICHT BETREF FE Ni>K
zouden nemen, om de algemene ongerustheid te verminderen en weg te nemen.
Daar het getal der zieken dagelijks toenam , en eene order tegen het toelaten van perfonen , die aan befmetlijke ziektens laboreerden, hun vart eenen toevlugt in het Arm - huis deed verftoken zijn (_*). was 'er voor eenen tijd eene plaats, om hun in te nemen, nodig, en drie van de Armbezorgers namen op den 16. Augustus, bezit van het perk, waar Mr. Rick ets onlangs zijn Paarderijders-kunft.cn gedaan had, zijnde dit de eenige plaats, die men zich voor dit oogmerk verfchaffen kon. Na die plaats zonden zij zeven befmette perfonen, die daar eenigen t'jd in de open lugt en zonder behoorlijke hulp lagen (f,>; een van deze kroop 'er uit op de publieke weg , alwaar hij op eenen grooten afftand van alle huizen, ftierf. Twee ftierven 'er in het perk^ waar van de een bij tijds weggenomen wierd , de ander lag , meer dan 48 uren in eenen ftaat van rotting, daar het ten uiterften moeilijk was, iemand tc krijgen, om hem weg te brengen. Bij deze gelegenheid zag men een blijk van moed in eene dienstmeid, tot welken op dien tijd weinig matts in ftaat waren. De voerman, die het eindelijk op zich nam het lichaam weg te nemen, niemand hebbende , om hem te helpen, en niet in ftaat zijnde , om alleen
het
(*) Omtrent dezen tijd was het getal van armen in het Arm-huis tusfchen de 300 en 400; en des befticrers , bevreest voor het uitbreken der ziekte onder hun, drongen op deze order, welke langen tijd te voren gemaakt was, aan. Zij gaven echter bedden, beddegoed , en al het geld uit hunne fchatkist , ter verligting der zieken buiten dat huis
(f") Men bood hogen loon voor lieden, die deze ongelukkigcn zouden willen oppasfen , maar konde 'er geen bekomen.



de GEELE KOORTS. 3!
het lijk in de doodkist te werpen, was op het punt om zijn voornemen op te geven , en de plaats te Verlaten. De dienstmeid wierd hem gewaar en begrijpende waar het hem fcheelde, bood zij hem hare dienden aan, onder voorwaarde , dat hij dit voor de familie , b;j welke zij diende, zoude verbergen. Zij hielp hem dus het lichaam in de doodkist leggen, 't geen toen reeds van wurmen krielde, en in den ergften ftaat van verrotting was. Met veel vermaak kan ik hier bij voegen, dat zij, niettegenftaande haar zeer gevaarlijke daad, noch leeft.
De inwoners van de buurt waar het perk was, wierden nu zeer bevreest, en dreigden het zelve te verbranden of te vernielen, als men de zieken niet wegnam; en men mag veilig geloven, dat zij we» zentlijk hunne bedreigingen zouden ten uitvoer gebragt hebben , had men één dag langer uitgeftelt, aan hun verzoek te voldoen.
Den 29. hadden zeven der Armbezorgers eene zamenkomst met eenige van de Stads-Regering over de koorts; op welke men overeenkwam , dat het allernoodzakelijkst was, dat men een gefchikt huis voor een hospitaal digt bij de ftad bezorgde, om daar de befmette armen in op te nemen.
In gevolge hier van namen op den avond van dien zeiven dag de arm-bezorgers eenige refolutien , te weten , dat zij hun uiterfte bést zouden doen, om een huis tot een hospitaal gefchikt, te bezorgen , 't geen hoewel buiten de ftad gelegen, evenwel zoo digt daar bij was, als men behoudens de veiligheid der inwoners mogelijk zoude oordelen , ten einde daar in de armen, die of nu of in het vervolg met befmetlijke ziektens bezogt en buiten ftaat zouden zijn, om zich op eene andere wijze de benodigde hulp te verfchaffen, op te nemen; dat zij Geneesheeren, oppasfers, dienstboden en al het geen ter hunner bezorging in dat huis nodig was, zouden bezorgen; dat zij in iedere wijk gefchikte perfonen zouden opzoeken, ten einde na zulke armen, welke befmet mogten zijn onderzoek
te



3fr BERICHT betreffende
te doen; hun in hunne eigene huizen onderftand te bieden , of, indien dit nodig was, ra het hospitaal te doen brengen. Zij behielden zich tevens de vrijheid, om zodanige iömmen, ais zij ter uitvoering hunner plans nodig mogten hebben , op den Major der Stad tc trekken.
Volgens deze beiluiten wierd 'eï derhalvcn eene commisfie uit hun midden benoemt, om na eene voegzame plaats onderzoek te doen; deze' vonden,' na een nauwkeurig onderzoek, dat een p-ebouw^ 't geen aan Bmh-hill, het buiten verblijf v?n Wil^ i.iam Ha milt on Esq. behoorde, het best aan het oogmerk voldoen zoude. Deze Heer toen afwezig zijnde, en geen Agent in de Stad hebbende, gingen op den 31. Augustus, daar de dfingëndé nood geen uitftel leed, agt der Armbezorger* ,• ■ verzcld van Hilary Baker Esq. één der Schepenen van de Stad, met toeftemming van den Gouverneur, na het huis, waar op zij zich bepaald hadden, doch daar eenigen weerftand van de zijde des huurders ontmoetende, namen zij het Hecren-huis zelve in bezit, na het welk zij, "dien zelvcn avond nog, de vier. patiënten , die nog in het Perk waren , overbragten.
Kort hier na ontdeden alle de Armbezorgers der Stad, bchalven James Wilson, Jacob Tomkins Jun. en William Sansom, zich van de uitoeffening van hunnen post, zijnde zij bijna allen uit de Stad vertrokken. Voor deze dadelijke verlating van hunnen post, namen zij een befhiit, ftrekkende, om gedurende het aanhouden der ziekte volftrekt geen armen in het Arm-huis te laten.De reden, waarom zij dit beiluit namen, was om dat eenige armen, welke te voren, met een certificaat van de Geneesheeren, waar bij zij verklaard wierden van alle befmetting vrij te zijn, toegelaten waren , desniettegenftaande aan de ziekte geftorven waren. De 'geheele zorg voor de Stadsarmen , het zorgen voor Bush ifüH, het zenden van zieken daar na toe , en het begraven der per-
fo-



h ë GÈELE KOORTS.
Tonen, die daar geftorven waren , kwam dus op het hoofd der drie evcngenoemde perfonen neder. Ongetwijfeld zal het dén lezer ten fterküeu aandoen, dat twee van hun, James Wn.soN,-en Jacob Tomkins, uitftekende en Onvermoeide jonge lieden, welker dienden op dit tijdftip van de uiterfte aangelegenheid waren , de flagtoffers van de zaak der mcnschbeid Wierden. De derde, WilSansom, wierd mede, onder het waarnemen van *:fjnen gevaarlijken post, door de ziekte aangetast, en tot den oever van den dood gebragt, maar had echter het geluk van te heritellen.
V IJ F D E HOOFDSTUK.
Algemene moedeloosheid, — Elendige Toti.ee*
len. Affc huwelijk gezigt der mensch*
lijke natuur, — Edel en vervrolijkend con* trast.
D e ontftettenis van het volk te Philadelphia, was nu alle palen te buiten gedegen. Schrik eri naarheid, waren bijna op ieders aahgezigt te lezen. De meeste, die dit maar enigfints doen konden vloden uit de Stad. Vele der gene, die overbleven , floten zich in hunne huizen op, en vreesden zich op ftraat te vertonen Daar men het tabakroken als een goed voorbehoedmiddel aanzag, hadden vele, zelf vrouwen en kinderen, beftendig rol* len tabak in den mond. Andere zich meer op knoflook verlatende , kauwden die bijna den gatlfehefl dag, terwijl fommige dien in hunne zakken ert fchoenen hielden. Vele waren bevreesd de bar* / C bieri



S4 BERICHT BETREFFENDE
biers of paruikmakers omtrent zich te laten komen, daar 'er voorbeelden geweest waren, i dat fommige de doden gefchoren hadden, en vele tot het doen van latingen gebruikt waren. .Sommigen, die hunne voorzorg zeer ver dreven, kogten lancetten voor zich zeiven , daar zij zich met die der laters niet durfden te doen aderlaten. Sommige huizen waren bijna geen ogenblik op den dag vrij van den reuk van aangefloken kruit, tabak, lalpeter, gefprengde azijn enz. Vele der Kerken waren voor het grootfle gedeelte verlaten en fommige geheel gefloten. Het Koffij-huis, de Stads Bibliotheek, en de meeste der publieke gebouwen waren gefloten, drie van de vier dagelijkfche nieuwspapieren hielden °P C *) •> geh'jk mede fommige der andere nieuwspapieren. Vele waren bijna alle ogenblikken bezig met hunne vertrekken fchoon te maken, te fchuren en te wasfehen. Zij die het waagden, om buiten de deur te komen, hielden zakdoeken of fponsfen, met Azijn of Campher doortrokken, voor den neus, andere reukflesjes met de Vinaigre de quatre voleurs. Andere hielden Hukken geteerd touw in de handen of zakken, of hadden fluitjes Campher rontom den nek hangen. De lijken der fatzocndelijkfte burgers , zelf die niet aan de ziekte geftorven waren, wierden op het onderftel van eene flede, na het graf gevoert, wordende het paard door eenen neger gedreven, zonder dat 'er iemand van hunne vrienden of bekenden bij was,
en
(*) Bij deze gelegenheid moet ik aanmerken, dat de Federttl Gnzette, welke bij Andréw B r o w n gedrukt word , zonder tusfehenpozing en met de gewone viijt, gedurende den gehelen loop der ziekte, voortgezet wierd, en \an zeer veel dienst was, om den ingezetenen van de Vereenigde Staten authentique berichten van den ftaat der Stad in het algemeen , en der ziekte i\ bet bijzonder te doen toekome«.



n e GEELE KOORTS.
35
en zonder eenige foort Van plegtigheid. De menfchen foegen op het zien aankomen van een lijk ogcnbliklijk eenen anderen weg in. Vele gingen nimmer op het voetpad , maar'midden op' des ftraat, ten einde de befmetting uit huizen , waar menfchen in geftorven waren , te vermijden. Kennisfen en vrienden vermijdden elkander op ftraat, en toonden alleen hunne kennis, door een koele buiging van het hoofd. De oude gewoonte van elkander de hand te geven, wierd zoo algemeen aiyefchaft, dat velen het aanbieden der hand voor eene belediging opnamen. Men vermijdde iemand , die krip of eenig ander teken van rouw droeg gelijk de pest. Ja vele lieten zich nog al wat voórftaan op de gefchiktheid, waar mede zij ieder een, dien zij ontmoetten , vermijdden. Men kan waarlijk niet denken, dat London, in den laatften tijd der Pesc grooter tekenen van vrees vertoonde, dan te Philadelphia, van den 25. of 16. Augustus tot vrij laat in September gezien wierden. Wanneer de menfehen al eens het befluit namen van na buiten te wandelen en lucht te fcheppen, wierden zij fpoedig weer tot mismoedigheid en vrees <rebra°t door de zieken-wagen , die patiënten na het hospitaal, of dedood-llede, welke lijken na het graf voerde.
Terwijl de zaken in de Stad in zulk eenen deerlijken toeftand waren , en het volk zich bijna op den hoogden trap van wanhoop bevond, kan men zich niet verwonderen over de droevige tonelen die men zag voorvallen, en welke eene'gehele losmaking van alle gezelfchaplijke banden zelfs tusfchen de naaste bloedverwanten en beste vrienden dreigden. — Wie kan zonder fchrik zijne oo^en daan op eenen reeds twintig jaar getrouwden eergenoot, die nu zijne vrouw' in den laatften doodangst verliet, — op eene vrouw, welke zonder eenig gevoel haren egtgenoot op zijn doodbed van hare hulp verftoken liet — op ouders die hunne eenige kinderen verzaakten — op kinderen, die ondankC 2 baar



B<5
BERICHT betreffende:
baar van hunne ouders wegvlugtten, en hun aan hun noodlot overlieten, en dat dikwijls zonder op ecnigerhande wijze na hunnen welftand onderzoek te doen op meesters, die, op het minst vermoeden der koorts, hunne getrouwde dienstboden na Bush-h'tll zonden, en dat op eenen tijd, toen dat hospitaal gelijk het graf, wel alles wat 'er in kwam, verflond, maar niets te rug gaf— op dienstboden , die hunne zagte en menschlievende meesters, die dikwijls maar een weinig oppasfmg nodig hadden, om hunne gezondheid en welvaren weder te krijgen , onmededogend verlieten — wie kan, zeg ik, nu aan deze dingen zonder afgrijzen, zelf maar denken ? En evenwel alle deze dingen zag men dagelijks in iederen hoek der Stad gebeuren; en de kragt der gewoonte werkte hier zoo iberk, dat zij, die 'er zich aan fchuldig maakten, dit zonder eenig gevoel van naberouw deden, en 'er ook bij hunne medeburgers niet om in dat afgrijzen waren , 't geen zij zich om zulk een gedrag, op alle andere tijden zouden op den hals'gehaalt hebben. En wezentlijk de zugt tot zelfbehoud, trok in dezen ongelukkigeu rijd zoo fterk den gehelen aandagt van velen tot zich, dat z'j nu minder gevoel hadden van den dood van ouders, mans , vrouwen , of óénige kinderen , dan zij anders van het affterven van een dienstbode , ja zelf van een begunftigd fchoot-hondje zouden gehad hebben.
Dit gedrag veroorzaakte tonelen van benauwdheid en elende, welker gelijke men bezwaarlijk vinden zal, en waar voor generhande verfchoning te vinden is, dan inden buitengewonen toen algemeen heerfchenden fchrik, en in dè groote wet van zelfsbchoud , welker gebied zich over de geheele dierlijke waereld uitftrekt. Lieden van' groten rijkdom , die dagelijks aan honderden werk en onderhoud gaven, vond men aan de zorg van eenen Neger overgegeven , na dat hunne vrouwen, kinderen, vrienden, klerken en dienstboden de vlugt genomen , en hun aan hun lot overgelaten hadden.
In



de GEELE KOORTS. 37
In de meeste gevallen kon inen zelfs voor geld gene behoorlijke hulp en oppnsfing krijgen. 'De armen waren 'er, gelijk men ligt begrijpen kan oneindig erger aan, dan de rijken. Velen van deze zijn 'er omgekomen, zonder dat 'er eenig menfehelijk wezen, hun een dronk water, of de behoorlijke geneesmiddelen toereikte, of hun eenio-e de mmfte dienden deed. Vcrfchcidene malen heeft men op draat de dode lichamen gevonden van menfehen, welke huis nog woning hadden, en zich zelf gene lcbuilplaats hadden, kunnen verfchaiTen. _ Men vond een' man cn vrouw, die te voren m ruime omdandigheden waren, dood in hun bed liggen met hun kind, een klein fchaap , dat nog aan de borst lag, tusfehen beide. Hoe lang zij dus gelegen hadden kon men niet te wetcn^ komen.
Eene vrouw, welker man even te voren aan de koorts gedorven was, wierd door barensnood overvallen, en had niemand, om haar bij te daan, daar geen der buur-vrouwen in het huis durfde komen. Zij dond gedurende eenen geruimen tijd eenen angst, die boven alle befchiijving is, uit. Eindelijk kroop zij met veel moeite na het vender en febreemvde om hulp. Twee mans, welke juist voor bij kwamen, liepen de trappen oo, maar kwamen ongelukkig te laat — zij wordeide reeds met den dood, en dierf ook binnen weinige minuten in hunne armen.
Eene andere vrouw, welker man en twee kinderen dood bij haar in de kamer lagen, verkeerde in dezelfde omdandigheden als de voorgaande, en had nog vroedvrouw nog eenig ander mensch, om haaien] te ftaan. Haar derk roepen aan het vender deed een' der voerlieden , welke in dienst van de Commisfie ter hulp der zieken waren na boven komen , met wiens hulp zij ook van ei n kind verloste, 't geen binnen weinige minuten f ierf, waar in u \!00r de mceder' welker kragtrn door baren arbeid , door de ziekte, en door bet aandoenlijk C 3 to-



S&* BERICHT betreffende
toneel, 't geen zij voor zich had, ten ecnemaal uitgeput waren, fpoedig gevolge wierd. En zoo lagen *er dan in eene kamer niet minder dan vijf doden, die eene gehele familie uitmaakten, welke binnen ééne twee uren voor het geweld der ziekte had moeten bukken. Vele voorbeelden zijn 'er ge veest, dat zeer fatfoenclijke vrouwen in hun kraambed geheel van de hulp van hunne vrouwelijke dienstboden hebben moeten afhangen — andere konden gene hulp, dan die van hunne echtgenoten bekomen , daar fommige der Vroedvrouwen dood, en andere uit de Stad vertrokken waren.
Een dienstmeid , welke bij eene familie in de Stad, bij welke de koorts zich geopenbaart had, woonde, wierd voor gevaar bedugt en befloot zich na het huis van eene harer bloedverwanten op het land re begeven. Zij wierd op den weg daar na toe door de koorts aangetast, en befloot na de Stad terug te keeren, dog kon daar geen mensch vinden, die haar wilde innemen. Een der Armbezorgers liet eenen wagen komen, en haar na het Arm-huis brengen, waar men haar ook weigerde intenemen. Zij wierd dus terug gebracht, en de Armbezorger, bood vijf dollars om haar ééne nacht herberg te geven , dog vrugtcloos. Eindelijk , na dat alle moeite , om haar eene fchuilplaats te bezorgen , vrugteloos was afgelopen , ftierf zij op den wagen.
Wilde men alle de verfchriklijke gevallen van dezen aart opgeven , zoo zoude het niet moeilijk zijn daar mede een groot boeit te vullen, dog deze weinigen mogen volftaan, om ons een denkbeeld van den akcligen toeftand der Stad te geven. Het is evenwel van belang optemerken, dat de meeste van deze gevallen in den eerften tijd der algemene verbaastheid voorvielen: toen naderhand de burgers een weinig van dezen eerften fchrik bekomen waren, wierden zij veel minder.
Daar deze afgrijslijke omftandigheden ten uiterften gefchikt zijn, om het raenfchelijk characber
in



de GEELE KOORTS.
39
ui een zeer haatlijk dagligt te doen voorkomen, zal het billijk zijn , dit', voor zoo veel de liefde tot geregtigheid en waarheid het toelaten, ook van eenen eenigzints voordeliger kant te befchouwen.
Midden onder het, algemeen de overhand genomen hebbende, verlaten'der zieken, kan men nog menig raifterrijk voorbeeld aanhalen van mannen en vrouwen, van welke fommige in de middelbare, andere in de lagere kringen van het leven geplaatst waren, welke zich, in het beoeffenen der plichten van menschlievenheid , aan gevaren blootftelden , welke mannen , die hondcrtmaal in het üagveld den dood zonder vrees onder de ogen hadden gezien, deden beven. Sommige van hun zijn helaas! in de goede zaak geftorven \ maar hoe zouden wij hun beklagen , daar zij nimmer hun leven, met meer waaren roem hadden kunnen eindigen i — Met regt word hier de eerfte plaats bekleed door J oskph Inskeep, een in de onderfcheiden maatfchappelijke betrekkingen van burger , man, broeder en vriend alleruitfteckendst mensch. — Den zieken en vcrlatenen, om het even of hij met hun bekend was, of niet, had hij zijnen tijd, ter hunner opbeuring en vertroosting in hunnen druk, gewijd. Veelvuldig zijn de voorbeelden van menïchen, welke door zijne vriendelijke zorg en oplcttenheid zelf uit de kaken van den dood gered, cn aan hunne familien weer gegeven zijn. Dikwijls is hij genoodzaakt, geweest' lijken in de kist tc leggen, als men niemand anders om dien dienst te ve'rrigten , bekomen kon. De verdienden welke zich' Andrew Adgate, Joab Jones , en Daniël Ofley op dezelve wijs verworven hebben , waren groot, en van het uiterfte aanbelang voor een aantal elendige fchepfels, die van allen anderen troost verftoken waren. Van de waardige Wilson en ïomkins heb ik reeds melding gemaakt. De Eerwaardige H. H. Flemminq en Winkhouse, putteden zich door onvennoeiC 4 den



40 BERICHT betreffende
den arbeid uit, daar zij dag en nagt bezig waren , om de zieken op te pasfen , en voor hunne geestelijke en tijdelijke behoeftens zorg te dragen.'
Van hun, die gelukkig het gevaar ontkomen , en ten nutte van hunne medeburgeren gcfpaard zijn xal ik 'er ook eenige weinige noemen. Zij genieten de volmaakte beloning door een geweten, 't geen hunne daden goedkeurd, en ik geloof van harten gaerne, dat zij in de afgelegendfte oorden, geheel van het oog der menfehen afgefcheiden, volmaakt het zelfde zouden gedaan hebben; doch het naaste bij het gevoel van wel gedaan te hebben, komt de goedkeuring van onze vrienden en medemenfehen ; en wanneer de fchuld groot, en het eenigfte middel ter betaling het toebrengen van den verfchuldigden lof is, dan is het onthouden van dezen lof de ergfte foort van gierigheid. Wij zijn doorgaands gereed, ja al te gereed om onze me-> demenfehen te berispen, en geven, als of wij bevreesd waren hun te kort tè zullen doen , nog wat op den hoop toe. Zoeken wij dan zoo zorgvuldig de menfehen door berispingen van dwaasheden , ondeugd en misdaden aftefchrikken , waarom zijn wij niet even eens geneigd, om hun, door het ruimfchoots mededcolen van den verdienden lof, tot deugd en heldenmoed aan te fporen. Konde ik mij voordellen, dat in eenig toekomflig diergelijk ongeluk, mijne bij deze gelegenheid zwak gcuitte dankbaarheid voor de verdienft.cn dezer waardige perfonen, een middel zoude zijn, om andere ter navolging van hunne heldenmoedige deugd jian te fporen, dit zoude mij het grootfte genoegen, 't geen ik immer gefmaakt heb, geven.
De verdienften van den Kerw. Henry Hbenut ii, zijn van het verhevenfte foort. Zoo lang de ziekte hcorschte , beileedde hij zijnen geheelen tijd in het beocffenen der werken van liefde , in het bezoeken en opbeuren der zieken, het vertroosten der bedroefden cn voeden der hongerigen, Vele. honderden van zijne Gemeente heb.



de GEELE KOORTS. 4t
ben firits den aanvang der ziekte den tol der natuur betaald, en ik geloof, dat hij de meesten hunner oppastte. Hij was aan zoo vele gevaren bloot gefield , dat hij nu tot een levend wonder van behoudenis verflrekt. De Eervv. C. V Keating, en de Eerw. Mr. Ustick', hebben dezelfde voetflappen gedrukt, en namen met gelijke getrouwheid en even groot gevaar hunne plichten bij de zieken waar. De Eerwaarde oude Vader Samuel Robesen, heeft als een goede Engel onvermoeid in zijne geheelc buurt, bezi^ Geweest met familien , waar geen één mensch was welke den ander eenigen bijfland konde bieden, te helpen , en hun zelf de minfle keuken-dienflen te bewijzen. Thomas Allibone, Lambert Wir.mer, John Barker, Hannah Paine John Hutchinson, en nog veel andere meer hebben zich door de belangc;ooste en menschlieyendfle dienstbetohingen onderfcheiden. Magnus Miller, Samuel Coates, en andere goede burgers fehooten in dien tijd van drukkende ellende en moeite geld aan bijzondere perfonen, welker middelen van beflaan afgefneden waren en welke te voren aan een onafhankelijk beflaan gewend, nu van alle middelen van beflaan volflrekt verfloken waren. Eene waardige Weduw, welker naam het mij leed doet niét te mogen noemen, kwam op het Stadhuis, en gaf uit haare zeer middenmatige middelen, twintig' dollars aan de Commisfie ter onderfleuning der armen. John Connelly heeft uren bij zieken, welke van hunne eigene vrouwen en kinderen verlaten waren doorgebragt. Tweemaal wierd hij door de ziekte aangetast, en was tweemaal op den rand van het graf, 't geen reeds ter zijner ontfangst gaapte — desmettegenflaande ontkwam hij telkens het dreigende gevaar, en keerde weder tot het goede werk t geen hij begonnen had. Bij dit deel van mijn verhaal voel ik mij door aandoeningen overweldigt, welke ik vrees , dat mijn kwalijk befneden C 5 pen



4'-
BERICHT BETREFFENDE
pen moeilijk in het hart mijner lezcren zal doen overgaan. Hoe gaarne wenschte ik, dat zij op dit gedeelte dezer fchilderij met hetzelfde onuitfprceklijk vermaak hun oog vestigden , 't geen ik in hetzelve optemaken, ondervond. Wanneer wij den mensch in dit ligt befchouwen, verliezen wij zijne zwakheid, zijne onvolmaaktheid, zijne ondeugden uit het oog, en hij vertoont dan eenigermate het beeld van dat Godlijk Wezen , dat eei> onuitputbare bron van genade en goedheid is. Mij doet het als mensch een allergrootst vermaak, dat ik eene grootmoedigheid, die alleen in ftaat zoude zijn, om het characlcr der menfehen tegen tegen* fpraak en vcrwijtingen te beveiligen , heb mogen bijwonen en aan dé waereld mededelen.
ZESDE HOOFDSTUK.
Be elende neemt toe. Men verzoekt
menschlievende burgers de Armbezorgers te helpen. Tien nemen 'er vrijwillig dien post op. Vastftelling van de Gommis fte tot onder penning der zieken. Staat van Philadelphia.
De gefteldheïd der zaken wierd ondertusfehen ■hoe langer hoe ernftigcr. De overblijvende Armbezorgers , welke hunnen post nog waarnamen , bezweken bijna onder den arbeid, welke hun post inedebragt, en die eindelijk zoo zeer vermeerderde, dat zij geheel en al buiten ftaat waren , om denzelven 'waar te nemen. Van dag tot dag groeide liet getal der zieken aan. Door den algemeen heerfchenden fchrik konde men bijna geen oppasfers,
voer-



de GEELE KOORTS.
43
voerlieden of helpers bekomen. Daar derhalven de zaken dus Honden publiceerde de Major der Stad, den 10. September, een adres aan de burgers, waar bij hij hun bekend maakte, dat de overblijvende Armbezorgers in de grootfte verlegenheid, om hulp in hunnen post waren, en waar bij hij tevens de hulp van zodanige menschlievende burgers, als eenig gevoel van dé algemeene elende hadden, allerernftigst verzogt. In gevolge hier van hielden de burgers, Donderdag den 12. September eene bijeenkomst op het Stadhuis, op welke 'er echter door de algemeene conflernatie, maar weinige verfchenen. Men onderzogt hier den Haat der armen in het brede, en tien burgers Israël Tsrael, Samuee Wetherill, Thomas Wistar, Andrew Adgate, Caleb Lownes, Henrt Deforest, Thomas Peters, Joseph Inskeep, Stephen Girard en John Mason, boden ■zichzelven ter onderHeuning der Armbezorgers aan. Op deze bijeenkomst benoemde men eene Commisfic , ten einde met de Geneesheeren, welken de zorg over Bush-hill was toevertrouwt, te fpreeken , en een raport wegens den ftaat van dat Hospitaal te doen. Den volgenden avond berigtte deze Commisfie reeds, dat het Hosnitaal in eenen zeer flcgten ftaat was, en bijna aan alles gebrek had.
Zaturdag den veertienden, hield men eene 'tweede bijeenkomst, op welke men , den jammerlijken ftaat der zaken ten vollen overwogen hebbende befloot 1500 dollars van de bank van Noord-America te lenen , ten einde alles 't geen ten gebruike en ter hulp der met de kwaadaartige koorts befmette perfonen, nodig mogt zijn, daar'voor te bezorgen. Ook benoemde men in deze bijeenkomst eene Commisfie, die de geheele zorg voor den onderftand der zieken, het bezorgen van Geneesheeren , oppasfers, bedienden enz. op zich zoude nemen.' Deze Commisfie heeft ook van dien dag af tot nu toe uit kracht van deze aanftelling, voor de zieken,



44
BERICHT BETREFFENDE
ken , _ armen , weduwen en wezen zorg gedragen. Het is zeer aanmerkenswaardig, en kan in tijden van algemene rampen ter aanmoediging van andere ftrckken , dat deze Commisfie oorfpronglijk maar uit zes-en-twintig perfonen beftond, meest menfehen uit den middenftand , vier van deze , A ndrew Adgate , Jonathan Dickinson Sergeant, Daniël Offley en Joseph Inskeep ftierven, de twee eerften kort na het aanvaarden van hunnen arbeid — vier anderen gehoorzaamden nimmer aan hunne aanftelling, zoo dat de hitte en last des daags door agtien perfonen gedragen wierd , welker arbeid zoo aanmerkelijk door de Voorzienigheid gezegend is, dat zij de werktuigen hebben mogen zijn, waar door de voortgang der verwoesting gefluit, de zieken onbedenkelijk verkwikt, en het vertrouwen bij de verfchrikte inwoners van Philadelphia genoegzaam herfteld zijn. Het ftrekt ter eere dezer Commisfie, dat zij doorgaands hunnen arbeid met meer eensgezindheid uitvoerden , dan men anders gewoonlijk in even groote Collegien vind.
Nimmer ondervond eenige Stad zulk eenen toeftand, als waar in Philadelphia tans verkeerde. De Prefident der Vereenigde Staten was volgens zijne jaarlijkfche gewoonte "met zijn huisgezin na MountVcrnon getrokken. De meeste zoo niet alle de overige Ministers van het Gouvernement waren afwezende. De Gouverneur ziek geweest zijnde, was op raad van zijne Genees-heeren na zijn land-huis nabij de Watervallen van de Schuil-kill gegaan, — en bijna alle de Officiers van den Staat 'waren ook uit de Stad. De leden der Staatsregering, behal ven den Major en John Barclay Esq. waren weg, gelijk ook de meeste der onbeampte burgers. Van den ftaat der Armbezorgers heb ik reeds gelproken. In de daad, de Regee'ring ftond bijna in alle betrekkingen ftil, en fcheen als door ftilzwijgende, doch algemene toeftemming, aan de Commisfie toevertrouwd te zijn.



de GEELE KOORTS.
is
ZEVENDE HOOFDSTUK.
Grootmoedig aanhod. Deerlijke toe/land van Bush-hill. Order die men daar invoerde.
Op de bijeenkomst van den 15, viel 'er eene omftandigheid voor, welke het treffcndfte penceel bezwaarlijk regt kan doen. Step hen Girard een welvarend Koopman, een inboorling van Frankrijk, en een der leden van de Commisfie , getroffen door den elendigen Haat der lijders, bood, getroffen door den elendigeen toefland der lijders' te Bush-hill, zich zeiven zoo vrijwillig als onverwagt aan, om het opzigt over dat huis te aanvaarden. De verwondering en blijdfchap, welke buitengewone daad van menscblievenheid, verwekte, laten zich eerder denken dan uitdrukken. E rter Helm een inboorling van Penfylvanien, mede een lid der Commisfie , bood door dezelfde grondbeginfelen gedreven, in het zelfde vak zijne dienften aan. Men nam hunne aanbiedingen aan en dien zelfden namiddag aanvaardden zij reeds hunnen gevaarlijken, doch roemwaardigen post.
Om zich een juist denkbeeld van de waarde van het aanbod dezer mannen te maken , is het nodi<* de algemene ontfteltenis, welke toen aan alle kanten der Stad heerschte, en waar door men het helpen der zieken als weinig minder dan een zekere dood aanzag, in aanmerking te nemen. Zich door geene bedenkingen van dezen aart latende tegenhouden , zonder eenige mogelijke drangreden dan de zuiverfte menl'chenliefde, kwamen zij nu en boden zich zeiven aan de verdwijnende hoop,der Commisfie aan. De dankbaarheid hunner mede-burgeren



46 BERICHT betreffende
rer zal, vertrouw ik, zoo lang duren als de gedagtenis hunner menschlievende daden, en deze zal, voorzeker, altans met het tegenwoordige geflagt niet uitfterven.
Den 16 deden de Opzieners van Bush-hill, na den ftaat der zaken aldaar perfoonlijk in ogenichijn genomen te hebben , raport wegens den' toeftand van dat hospitaal, welke waarlijk allerelendigst was. Het zelve leverde zulk een droevig tafrèel van menschlijke elende op, als immer beftönd. Een deel overgegeven ongebondene oppasfers en bedienden (daar het allerbezwaarlijkst was op dien tijd lieden van een goed gedrag te krijgen) verzwolgen 't geen ter voeding 'en verkwikking der zieken, welke (behalven op het uur als de Geneesheeren daar waren) bijna geheel van alle hulp verftoken lagen, diende. Stervende en dode lagen zonder onderfchcid onder elkander. De afgang en andere ontlastingen der zieken bleven in°dèn allerergften ftaat, dien men zich voorftellen kan, in de kamers liggen. 'Er was geen de minfte fchijn van orde of geregeldheid te zien, en Bush-hill was in de daad een groot menfehen flagt-huis, waar talrijke flagtroffers op het altaar van ongebondenheid en onmatigheid geoffert wierden ; geen wonder derhalven , dat 'er in de Stad eene algemene vrees voor dit hospitaal heerschre, en dat men het gaan na het zelve, als eenen genoegzaam zekeren dood befchouwde. In gevolge hier van zag men verfcheidene voorbeelden van zieken, welke hunne deuren floten, en alle pogingen, om hun daar heen te brengen, wederftondenl De armen waren op het laatst zoo bevreest van na Bush-hill gezonden te zullen worden , dat zij hunne ziekte niet eerder wilden erkennen., voor dat het onmogelijk was, die langer te verbergen. Men moet hier omtrent aanmerken, dat de vrees voor befmetting zoo groot was , dat zoo dra iemand ziek wierd 'er een alarm in de geheele buurt ontftond , en men alle moeite aanwende, om den zieken na Bush-hill gezonden
te



de GEELE KOORTS.
47
te krijgen , ten einde den voortgang der ziekte, zoo veel mogelijk, te fluiten. Vele en zeer droevig waren de gevallen van arme lieden, welke men op deze wijze na dat hospitaal dwong te gaan, fchoon zij enkel aan verkoudheden en gewone koortfen leden. Men had ook verfcheidene voorbeelden van menfehen , welke fchoon maar zeer ligt ziek zijnde, door de ijdele vrees hunner naburen na Bushhill gezonden waren, doch de eerfte gelegenheid waarnamen, om van daar te ontfnappen, en na Philadelphia te keeren.
De fchikkingen, welke men nu te Bush-hill maakte , waren de volgende. Een der kamers in het Heeren-huis ('t welk behalven drie groote portaalen uit veertien 'kamers beftond) gaf men aan de moeder en eene bediende onder haar. Elf kamers en twee portalen aan de zieken, 1 lun die in eenen zeer ergen ftaat waren, leide men in eene bijzondere kamer, en de ftervende in eene andere. Mans en vrouwen wierden in bijzondere vertrekken gelegt, en door oppasfers van hunne eigene Sexe bediend. Men gaf aan eiken zieken eene bedftede, fchoone lakens, een kusfen, twee of drie dekens , een kom, fchotel, lepel en fchoon linnen, als dit nodig was. In het Heeren-huis waren 140 bedfteden. Het nieuwe houten-huis, 't geen door de Commisfie toen men zag, dat de oude gebouwen niet meer in ftaat wéren, om de zieken gevoeglijk te bergen, gebouwt wierd, is zessig voet breed en agtien voet diep, met drie kamers in de benedeiifte verdieping, waar van de eene voor de voornaamfte oppasfers van dat huis, de twee andere voor de zieken waren. In elk van deze twee laatfte kamers waren 17 bedfteden. De zolder, welke men voor de herftellenden gefchikt had kon 40 bedfteden , bevatten. De Schuur is een ruim gemaklijk fteenen gebouw in drie vertrekken verdeeld, waar van het eene voor de daar zijnde Genees-heeren en den Apothecar dient, terwijl in het tweede veertig bedfteden voor reconvalesceren-
da



43
BERICHT BETREFFENDE
de mannen, en in het derde zeven-en-vijftig bed* fteden voor reconvalescercnde vrouwen zijn.
Op eenen kleinen afftand ten westen van het hospitaal wierd 'er een houten loots om de doodkisten te bewaren, en de doden daar te leggen, tot zij na eene begraafplaats gevoert konden worden, opgeflagen.
Behalven de oppasfers, welke men in het huis gebruikte, waren 'er drie koks, vier werklieden en drie wasch - vrouwen , welke beftendig ten dienst van het hospitaal bezig waren.
De zieken werden tweemaal daags door twee Genees-heeren Dr. Deveze, en Dr. Benjamin Duf ie ld (*) bezogt, welker voorfchriften door drie blijvende Doctoren en eenen Apothecar, gereed gemaakt wierden.
Ééhen der blijvende Doctoren was het uitdeden der levensmiddelen aan de zieken toevertrouwt. Te elf uren gaf hij hun vleesch-nat met rijst , brood, gekookt rundvleesch , kalfs - en fchapenvleesch en kuikens, met rijst voor hun , welker maag geen fterker voedfel verdragen konde. Hun tweede maaltijd was des avonds ten 6 uren , en beftonduit vleesch-nat, rijst, en gekookte pruimen
met
(*) Zeer korten tijd na de aanftelling der Commisfia bood Dr. Deveze, een agtingwaardig Fransch Geneesheer van Kaap Francois, zijne dienften aan , om in zijn vak te Bush-hill te adfifteeren. liet zelfde deed ook Dr. Benjamin Dufield. Men nam hunne aanbieding aan , en beide hebben dezen post met groote nauwkeurigheid waargenomen. Dr. Deveze Hond van alle andere pradijk, welke in eenen tijd, dat 'er zoo veel gebrek aan Genees - heeren was , zeer voordeelig zoude geweest zijn, af. De Commisfie heeft, uit aanmerking der groote dienflen dezer Heeren , onlangs aan Dr. Dufield 500, en aan Dr. Devezb 1500 dollars prefent gedaan.



dé GEELE KOORTS.
49
met bloem vari rijst. De zieken dronken onder het eetcn porter of roden wijn en water. Hun gewone drank tusfchen beide was een aftrekfel van Centaurie-bloemen en gekookte Limonade.
Zoo dra was niet door deze fchikkingen orde en nauwkeurigheid ingevoerd , of de zorg en het mededogen , waar mede de opzieners niet alleen de zieken zelf behandelden , maar Welke zij ook de oppasfers en bediendens verpligtten na te volgen, gaven het hospitaal fpoedig eenen beteren naam, en in den loop van 14 dagen verzogten reeds eene menigte menfehen, welke t'huis gene gefchikte perfonen om hun optepasfen konden krijgen , na Bush-hill te mogen gezonden worden. Eindelijk kwamen 'er zoo veel perfonen, welke met andere ziekteris behebt waren in, dat het nodig was eene refolurie te nemen, Waar bij befloten wierd voortaan niemand toetelaten , dan met een getuigfehrift van eenen Geneesheer voorzien , waar bij verklaard wierd, dat die perfoon aan de kwaadaartige koorts laboreerde: want, had men alle, die dit verzogten, ingenomen, zoo zoude het hospitaal, 't geen eigentlijk voor eene buitengewone gelegenheid gefchikt was, ras gevuld zijn geworden met lijders, welker ziektens hun het regt gaven , van in het hospitaal van Pënfylvanien, opgenomen te worden.
Het getal der perfonen, welke federt den 16 Sept. tot nu toe in het hospitaal opgenomen zijn , bedraagt omtrent 1000 ; van welke 'er bijna 500 geftorven zijn , terwijl 'er tans nog omtrent ao zieken en 50 herftellende in het huis zijn, hebbende 'er omtrent 430 herfteld zijnde , het huis weder verlaten.
De oorzaak, waarom 'er zoo groot een aantal der ingekomenen ftierf, is, dat in eene menigte van gevallen de vroegere bevreesdheid, die mén voor het hospitaal had , zoo vast bij fommigen was ingeworteld , en andere door zulk eenen zotten hoogmoed gedreven wierden, dat zij in 't geheel 'er niet y\% toe wilden gaan, yoor dat zij reeds buiten alle D hoop



5* BERICHT BETREFFENDE
hoop van herftel waren. In gevolge hier van zijn 'er vele voorbeelden geweest, dat menfehen na het hospitaal gaande, op den wagen geftorven zijn. Ik vergroot de zaak in het geheel niet, als ik ftel, dat ten minften een derde van alle, die in het hospitaal aangenomen wierden , hunne inkomst geen twee dagen overleefden. Hadden deze twee oorzaaken niet mede gewerkt, zoo zoude het getal der dodenzoo in de Stad, als in het hospitaal waarfchijnlijk vrij wat minder geweest zijn : daar 'er nu menig een, wiens lijn gevoel hem met afgrijzen van het gaan na het hospitaal deed afzien, in de Stad, uit gebrek aan de nodige hulp, welke hij te Bush-hill zoude gevonden hebben, ftierf.
Ik kan dit hoofdftuk niet befluiten, zonder 'er bij te voegen, dat de opzieners van het hospitaal met even veel ijver in hunnen post volhard hebben , als waarmede zij denzelven hadden op zich genomen. Gedurende den gehelen loop der ziekte tot nu toe, hebben zij- zonder ophouden dagelijks zes, zeven, ja agt uren daar door gebragt, met eene bijna volkomene opoffering hunner bijzondere bezigheden. Zij hebben in het opbeuren en vertroosten der kranken — in hun voedfel en geneesmiddelen toe te reiken — in de tranen van hunne ogen af te wisfehen, en in het bewijzen van eene menigte onaangename liefde-dienften, eenen moeilijken post waar te nemen gehad, welke niets, dan de edele grondbeginfels, waar uit zij gehandelt hebben, hun draaglijk konde maken.
AGT-



de GEELE KOORTS. 51
AGTSTE HOOFDSTUK.
Verdere handelingen der Commisfie. Lenin* bij de bank van Noord-Amerika gedaan. Oprigting van een PVees-huis. Hulp aan de,armen bewezen. Aanftelling van eens adffteerende Commisfie.
J3 e Commisfie befloot bij haare aanftelling;, dar dne hater leden dagelijks op het Stadhuis zouden zitten, om verzoeken om onderftand aan te nemen , om zorg te dragen voor de begravino- der doden , en het na Bush-hill brengen der perfonen welke aan de kwaadaartige koorts ziek lagen. Doch daar drie menlchen onmogelijk den menigvuldicen en moeilijken arbeid, welke 'er te doen was, konden volvoeren , wierd deze fchikking verandert en bijna alle de leden der Commisfie volbrapten dagelijks dien post.
-Men nam een zeker getal wagens en voerlieden tot begraving der doden , en wegbrenging der zieken aan: en het was eene droevige vertonin* hun bijnaden gehelen dag in het waarnemen van deze treurige pligten bezig te zien.
Volgens het befluit der Stads-vergadering, door welke zij aangeftelt waren , leende de Commisfie 1500 dolars van de bank van Noord-Amerika. Verfcheiden der leden fielden zich als borgen voor die font, ingeval het wetgevend lichaam zoude weigeren fchiKkingen tot derzelver afdoening te maken. Deze loei Ichielijk uitgegeven zijnde, wierd 'erop £> 2 den



52
BERICHT BETREFFÉNÜE
den zei ven voet eert nadere lening van 5000 dollars gedaan ( *_).
In den voortgang der ziekte zag de Commisfie de verzoeken , welke hun gedaan wierden, toenemen. Door de veelvuldige ftcrfgevallen van hoofden van fmlilicn , wieid 'er eene groote menigte kinderen in eenen veriatenen en elendigen toeftand overgelaten. Het verbeter-huis-, waar men te voren gewoonlijk zulke hulploze fchepfelen plaatfte, was hun door het bevel, 't geen ik reeds gemeld heb, gefloten. Vele dezer kleine hulpeloze wezens leden waarlijk aan de eerfte noodwendigheden van het leven , gebrek. De dood van hunne ouders en befchermers , welke voor hun de flerkfte aanbeveling aan de algemene weldadigheid behoorde geweest te zijn, was juist de reden van hunne elenden , en waarom zij gelijk de pest gefchuwt wierden. Men heeft de kinderen van eene familie, welke te voren in ruime omftandigheden was, in eenen Smits-winkel, vuil, morfig en uitgehongerd gevonden , hebbende zij in eenen geruimen tijd zelf geen brood geproeft: en 'er gebeurden buiten dit verfcheiden gevallen van eenen gelijken aart. Dit kwaad trok al fpoedig den aandagt der Commisfie tot zich , en zij huurden den 19 September een huis in Flfth-ftreat, waar zij 13 kinderen plaatsen. Het getal van tijd tot tijd toenemende, bezorgden zij zich den 3 Ocbober, den Loganiaanfchen Boekwinkel, welke door John Swanwick Esq. edelmoedig tot een Weeshuis afgedaan wierd. Een verdere aanwas van hunnen last maakte het nodig, dat 'er eenige bijvoegfels bij denzelven gebouwt wierden , welke nu ten einde gcbragt, en
bijna
. (*) Bij het betalen d&zer lommen weigerden de beftierers edelmoedig het ontfangen van interesfen voor derzelver gebruik.



db GEELE KOORTS. 5y
bijna half zoo breed, als dat gebouw zijn. Tegenwoordig zijn 'er in dat huis,'onder het opzigt"der Wees-Commisfie omtrent 60 kinderen, en omtrent ao zijn 'er bij minnen buiten 's huis befteed Van het begin dezer inflelling af, zijn 'er 100 kinderen aan hunne zorg toevertrouwt geweest van welke er 15 geftorven en bijna 70 aa,/hunne bloedverwanten of vrienden weergegeven zijn. Men heeft voorbeelden, dat 'er tor vijfden zes kinderen van ééne familie in het huis zijn.
Men heeft deze waarde panden met de meeste oplettendheid behandelt. Zij worden wel gevoed ordentelijk gekleed, en behoorlijk bezorgd. Men' heeft Mary Parvin, een zeer gefchikt mensch voor ent oogmerk, tot moeder aangefteld, en buiten deze word 'er een genoegzaam aantal perfonen - om _ hun te helpen, gebruikt. Men heeft iomnlTge der kinderen verfcheidenmaal opgeëischt dog cie Commisfie wilde nimmer een van hun overgeven, ten zij 'er genoegzame bewijzen voor hanucn waren dat de verzoekers een behoorlijk reet op de kinderen hadden. Tans heeft men hunne bloedverwanten openhjk opgeroepen, om hun te komen afhalen. Voor zulke, welke door niemand mogten te rug gevraagt worden , zal men op de best mogelijke wijze zorg dragen, en de begeerte van velen , om eenige dezer kinderen te hebben is.reeds zoo groot, dat 'er geen zwarigheid is of zij zullen alle voordelig geplaatst kunnen worden
Een andere plicht trof fchielijk den aandan der Commisfie tot zich. De vlugt van zoo velen onzer burgers, de daar op volgende ftilftand van alle bezigheden en het bijna geheel ophouden van het werk der Armbezorgers, bragt onder de lagere Clasfen van yolk een groten0 graad van elende welke luidkeels den bijftand van menschlievende menfehen inriep, te weeg. Hier op wierd 'er den ^ftHHPtemt CS-ne, .Co,mmisfi? va" "itde""g aan-
beftond Tn tfZ?Ti& kden der andere Commisfie bef rond, en gefchikt was, om aan waardje voor-
D 3 wer.



BERICHT BETREFFENDE
werpen zodanigen onderftand te bezorgen, als hun nood mogt vereifchen , en het fonds konde toelalaten. In den beginne kon men , van wegen de bepaaldheid van het fonds , maar aan zeer weinigen onderftand bieden. Doch de buitengewone milddadigheid onzer gevlugtte medeburgers, der burgers van' New-York, en verfcheidene andere Heden en vlekken moedigden de Commisfie aan, om ook in dezen hare milddadigheid verder uit te breiden. Hier op wierd de Commisfie ter uitdeling eerst tot agt, en vervolgens tot tien leden vermeerdert.
Dan daar de Commisfie in het uitoeffenen van dezen tak van liefdadigheid zeer aan bedrog onderhevig was, Helde zij den 14 Oftober eene andere Commisfie aan, welke haar in dit werk de behulpzame hand zoude bieden, en uit vijf-en-veertig burgers, uit de onderfcheidene wijken der Stad eiï Vrijheden verkoren, befiond. De pligt van dc2e bij (land-biedende Commisfie was, waardige voorwerpen , welke in ongelegenheid gebragt waren , op te zoeken, en hun brieven van voorfchrijving te geven, op welker vertoning zij door de Commisfie ter uitdeling, (welke dagelijks bij beurten op het Stad-huis zat) van geld, levensmiddelen , of brand, of wel van alle drie , naar mate hunne omftandigheden dit vereischtcn, voorzien wierden. Deze'bij Hand-biedende Commisfie ver» rigtte haar werk met zoo veel ijver, dat waarfchijnlijk nimmer te voren zoo veel menfehen, met zoo weinig last geholpen zijn geworden. Eenige fchaamteloze menfehen heeft men 'echter ontdekt, welke, hoewel zij van huizen en genoegfame middelen tot onderhoud voorzien waren, evenwel laag genoeg waren om aandeel te zoeken te krijgen aan dien onderfiand, welke alleen voor die genen, welke waarlijk met armoede en gebrek worftelden, gefchikt was.
Behalvcn zij, welke door wezentlijke aalmoesfen zogten onderfleund te worden , was 'er nog.
een



BE GEELE KOORTS. 55
een ander foort van menfehen, 't geen, hoewel even zeer gebrek-lijdende en even veel recht op onderftand-hebbende, 'er niet toe konde gebragt worden , om dien als eene liefde-gift aan te nemen. De Commisfie, zeer geneigd, om dit prijswaardig beoicfel, een der zekerfte'waarborgen tegen alle laagheid van charafter, te koesteren, verleende ook menfehen van dit flag onderftand, door hun;weeklijks kleine fommen gelds te lenen, welke jmsttoereikend waren, om hun voor onmiddehjk gebrek te bewaren , en waar voor zij fchnftehjke fchuldbekentenisfen aannam , zonder eenige gedagten te hebben, om immer op de betaling aan te dringen, voor zoo ver dezelve door de fchuldenaars met met het uiterfte gemak gedaan konde worden.
Het getal der perfonen, welke wcekhjklcnen onderftand trokken, beliep omtrent iaoo, van welke 'er veie waren , die familien van vier, vijf en zes perfonen hadden.
Het trapsgewijze herleven der bezigheden, heelt hun, welke"srew'ï.lig en bekwaam waren om te werken, van de vernederende noodzakelijkheid, om van publieke aalmoesfen te moeten leven, bevrijd. En het herftel der Armbezorgers heeft het onderfteunen der eigentlïjke voorwerpen van liefdadigheid weder op den gewonen voet gebragt. Hierom hield het uitdelen van geld enz. op Zaturdag den a£ November op.
D 4 NÉ-



56 BERICHT BE TREFEENDf,
NEGENDE HOOFDSTUK.
Herhaalde aanmaningen der Commisfie tot zuivering ^ der huizen. -— Be bijjlanddoende Commisfie neemt op zich de befmette huizen perfeonlijk te vifiteren. — Ophouden der ziekte. — Afkondiging van den Gouverneur. — Aanmaning van de Geestelijkheid. — Nieuwe en gelukkige gedaante der dingen.
D e Commisfie ftrekte haare zorg voor het welvaren der Burgerij tot alle dingen uit, in welke haa.re tusfchenkomst nuttig of noodzakelijk konde zijr. . Het verminderen der ziekte deed vele menfehen vroeger na de Stad keren, dan met de regelen van voorzigtigheid beftaanbaar was. Den 26 Oóbober gaf de Commisfie een vertoog aan haare medeburgers uit, waar bij zij hun geluk wenschte, met de alleraangenaamfte verandering die 'er voorgevallen was, en welke met grond het fpoedig ophouden der ziekte in 't geheel liet vooruitzien; hoewel zij zich tevens genoodzaakt vond , hun, welke nog afwezend waren, aan te raden, dat zij niet zouden wederkeren , voor dat het koude weder of de regen (*) dien Hap, door het geheel ten onderbrengen der ziekte, veilig zouden gemaakt hebben.
Den
(*) In een volgend Hoofdftuk , zal ik tragten te bewijzen , dat de hier voorgeftelde denkbeelden , valsch Waren.



de GEELE KOORTS. s?
Den 29 Oftober gaven zij eene tweede aanmaning tut, waar b.j zij hun, welker huizen gSK geweest waren, ernftig aanrieden, dezelve wel te aten lugten en reinigen, levende kalk in de fecre! ten te doen werpen, enz.
u Pvut- November> wendden zij zich weer tot het Publicq en verklaarden , dat het vooi hun welke zich op het Land hadden opgehouden niet veilig was met te veel overhaasting na de Stad te keeren, en wel bijzonder in huizen, die niet .e. nocgzaam voorbereid waren. Zij voeden 'ei h?f dat, hoewel de ziekte aanmerkeii kTem ndeS „ £r alle reden was om tc hopen, dat zij binnen ■kort geheel verdwenen zoude zijn , z j e^htei niet zeggen konden, dat de ziekte voor' als nS geS
tc vrezen, dat zij zich nog in verfcheidene delen der Stad fchuil hield. Zij herhaalde haare verzoeken met opzigt van het fchoonmaken der hulzen?
Se? aan' en $ hul™
geis aan , en berigtte hun , dat nu onze W be zogtte Stad die maat van gezondheid weder gen had welke 'er in dit faifoen doorgaands £ heeft; dat 'cr zich in verfcheidene SnS meuwe gevallen der koorts hadden opgedaan -Tt ZU.alte reden hadden om te hopen, da? ï binnen weinige dagen in de Stad of voorftcden geeni Saduw meer van te vinden zoude zijn ; dat'de ver zoeken om m het hospitaal toegelaten té wnrl opgehouden hadden; dat de gS^^S hospitaal meenden, dat 'er, van de een-en™" n tig daarover blijvende perfonen, niet meer%hn
t^/mPTle? ZOuden' e" d" het getal der her" Hellenden dagelijks toenam. Hier b.j maande ziï hun allerernftigst aan , om de huizen , waar de ziekte m geweest was, fchoon te maken om de klederen en het beddegoed der zieken 1?" der van hun welke aln de ziek e geftoLÏ ^ ren, te wasfehen en te drogen, of te verbrlnS en weg te doen. Zij voegle nier bij, dat nu de D 5 af.



58
BERICHT BETREFFENDE
«fwezende burgers van Philadelphia , zoo wel als zij, welke daar eenige bezigheid te verrigten hadden , gerust zonder vrees voor de ziekte in de Stad konden komen.
Niettegenltaandc alle deze waarfchuwingen kwamen 'er 'verfcheidene menfehen te rug, welke geen de minde moeite tot het reinigen hunner huizen aanwendden , en dus niet alleen met hun eigen leven , maar ook met dat van hunne medeburgers den fpot dreven. Het verzuim van velen, ten dezen opzigte , is zoo vreeslijk groot geweest, dat het met recht zware 'ftraf verdient zoude hebben. 1 dt gevaarlijk verzuim trok den aandagt van de Commisfie tot zich , zij befloot op den 15 November, dat het allernuttigst was, dat alle huizen en pakhuizen in de Stad en derzelver vrijheden , waar in de kwaadaartigc koorts gehcerscht had , zoo fchielijk en goed , als mogelijk, fchoon gemaakt en gereinigt, wierden ; 'dat alle die huizen, welke eenen geruimen tijd gefloten geweest waren, wel gelugt wierden; dat 'er kalk in de fecreten geworoen wierd ; dat men , als het diftriét voor de leden te groot zoude zijn , om op het uitvoeren dezer refolutien agt te geven, zodanige hulp zoude inroepen , als men nodig mogt oordelen, en dat men wanneer 'er iemand, wiens huis moest fchoon gemaakt worden, en die in ftaat was, om de onkosten daar van te dragen, gevonden wierd, die zich aan het verzoek der leden , die op zich genomen hadden, deze befluiten ter uitvoer te brengen . niet wilde onderwerpen , of het zelve verluimde men zodanig iemand voor de naaste grote iurij der Stad. of Vrijheden van dezelve zoude brengen, als zich aan een, voor het algemeene welvaren fchaaelijk, verzuim, fchuldig makende De biiftand-doende Commisfie nam op zich deze heilzame ontwerpen ter uitvoer te brengen, en ging derhalven tot dit oogmerk de Stad met derzelver Vriiheden docr: en vond in de meeste - gevalVn de ingezetenen volkomen bereid, om zich aan rtu b een



de GEELE KOORTS. &
een verzoek van zoo veel aanbelang te onderwerpen.
Dit was tevens de laatftc daad der Commisfie, die hier verdient aangetekent te worden. Zcdert dien tijd is haar arbeid op eenen regelmatigen gelijken voet, de eene dag gelijk den anderen voortgegaan. Zij maakt tans hare rekening op , en maakt zich gereed , om in eene vergadering haarer medeburgers, welke haar dezen post hadden opgedragen , denzelven weder neer te leggen, en hun rekening van het Rentmeesterfchap te doen., ?t geen zij in eenen tijd van elende, welke de genadige Hemel voor altoos van het volk van America afwende! waargenomen hebben. Men zal buiten twijfel haar gedrag in een voordelig ligt befchouwen , en wel willen geloven , dat zij in alle gevallen, die ter harer kennis gekomen zijn , na haar beste weten gehandelt heeft.
Den iAden gaf de Gouverneur Mifflin eene afkondiging uit', waarbij-hij te kennen gaf, dat daar het den Almagtigen behaagd had, de vreeslijke ■ramp , welke onlangs de Stad Philadelphia gedrukt had, afteweren, het nu de pligt van allen , welke een betamelijk gevoel der Godlijke goedheid hadden , was, de eerfte ogenblikken hunner weerkerende gezondheid in godsdienftige uitoeffeningen van berouw, onderwerping en dankbaarheid te hefteden. Hij beftemde derhal ven Donderdag den 11 December tot eenen dag van algemene verootmoediging, dankzegging en gebeden, en vermaande en verzogt zijne mede-burgers allerernftigst op dien dag alle waereldlijke bezigheden te laten ftaan, en zich met gebrokene harten te verenigen tot bekentenis van hunne menigvuldige zonden en overtredingen — tot dankbare erkentenis van de genade en goedheid van den Opperften Regeerder der waereld, die zich zoo bijzonder in onze redding getoond had. — en tot een vurig en plegtig gebed, dat het Hem behagen mogt onze harten met de ware beginfels onzer pligten jegens Hem en onze mede-fchepfelen
te



6o
BERICHT BETREFFENDE
te vervullen, alle onze daden door zijnen Heiligen Geest te bellieren; de rampen van oorio;, pestten hongersnood van alle menfehen af tc weeren en ons in het genot onzer burgerlijke en godsdienftige vrijheid te befchermen.
Den i8den verzocht de Geestelijkheid der Stad in een fchone en treffende aanfpraak aan hare medeburgers, dat de, door den Gouverneur vast?eilelde dag afgezonderd en den Heer geheiligc rhogt worden, met alleen als een dag van dankzegging, dat het, na allen fchijn, Hem na zijne oneindige goedheid , behaagt had, de woede der onlangs geheerscht hebbende kwaadaartige ziekte (toen wii wel gezegd mogten hebben ; heeft God dan opgehouden genadig te zijn?; te doen ophouden, — maar ook als eenen dag van plegtige verootmoediging, gebed, en bekentenis van onze menigvuldige zonden , en ons vergeten en misbruiken' van zijne vorige weldaden — en om tevens oprekte voornemens van toekomende beterfchap, en '<?ehoorzaamheïd aan zijne heilige wetten en bevelen te nemen, zonder welke alle onze gebeden lof en dankzeggingen ijdel zouden bevonden worden.
Den aóflen nam de bijftand-doende Commisfieverfcheidene oordeelkundige en heilzame befluiten, waar door zij hare Leden verzogt, in hunne refpective wijken, in de Stad en derzelver Vrijheden onmiddelijk den ftaat van alle Herbergen, Scholen en andere huizen , in welke men wist, dat de ziekte .geweest was, optenemen ; den eigenaars of huurders aan te zeggen, dat zij'dezelve moesten reinigen en fchoon maken; de namen van hun, die dit zouden weigeren, aantetekenen , en ook raport te doen van alle geflotene huizen, in welke men wist dat binnen kort iemand ziek geweest of geftorven was. Zij waarfchuwden de Vendumeesters niets te verkopen, en het Publiek niets te kopen van zodanige klederen of beddegocd, als aan onlangs geftorvene perfonen toebehoord had , voor dat zij zeker



de GEELE KOORTS. dr
ker wisten, dat deze goederen genoegzaam gerei» nigt en gelugt waren.
Ik heb het onnodig geacht de bezigheden der Commisfie in kleinigheden van dag tot dag optegeven. Dit zoude den Lezer weinig genoegen geven , en verfcheidene weken lang weinig meer zijn, dan eene droevige gefchiedenis van 15, 10 ja 30 verzoeken , die 'er daags, om doodkisten en "wagens ter begraving van doden door hun gedaan wierden , wélke niemand hadden , om dezen laatften pligt te laten waarnemen — of van even zoo vele verzoeken van zieken , om te Bush-hill toegelaten te worden. 'Er heerschte weinig verfcheidenheid in hunne handelingen, de tegenwoordige dag was even akelig als de voorgaande , en het vooruitzicht op den volgenden was niet minder duifter. Dit was gedurende eenen langen tijd de ftaat der zaken : tot 'er eindelijk zich aangenamer vooruitzichten opdeden. Het geweld der ziekte nam af; het getal der zieken verminderde; nieuwe aanvallen wierden zeldzaam; de moed der burgerij wakkerde op; en de verhuizenden keerden weder te rug. De ftaat der zaken in de Stad is zigtbaar verandert; onze vrienden keren met hopen te rug. Alle uren ziet men lang afwezende , welkome wezens aankomen — en dat dikwijls van menfehen , welke volgens het algemeen gerugt reeds lang begraven waren. De zoo lang geflotene pakhuizen zijn nu bijna alle weder open. Vele Kooplieden uit het land, ftoutmoedïger dan anderen, keren tot hunne gewone marktplaats weder. Marketflraat is reeds zoo vol wagens als gewoonlijk. Het Tolhuis, 't geen weken lang door onze Kooplieden bijna verlaten was, is nu vol burgers, die 'er hunne fchepen en waren komen aangeven. De ftraten, die maar al te lang het verblijf van droefheid en wanhoop geweest zijn, hebben reeds de leven-
di -



02
BERICHT BETREFFENDE
digheid, welke zij omtrent dezen tijd van het jaar' gewoonlijk hebben, weder aangenomen. Onze havens zijn weer vol fchepen , welke hunne ladingen innemen of losfen. Het in de Stad komen van onzen geliefden Prefident en vele andere leden van het Congres, geeft ons hoop, dat deszelfs aanftaande zitting hier zal gehouden worden; En, om alles famen te trekken, gelijk in het eerfte tijdperk der ziekte alles berekend fcheen, om den algemenen fchrik te helpen vergroten, zoo brengen nu in tegendeel alle omftandigheden het hunne toe , om den moed en de hoop onzer burgers te doen herleven. Wij moeten ons egter met rede beklagen, dat _aezelve geest van vergroting en leugen , die 'er in het begin der ziekte heerschte , en de grote oorzaak der harde maatregelen, door fommige deiVereen igde Staten tegen ons genomen, was, zelf nu nog met ophoud te werken ; want nu zelf, daar het gevaar geheel over is, worden de ligtgelov.gen onder onze nog afwezende burgers, én het volk m andere plaatfcn, gedurig door 'fchrikbarende gcrugtan ontrust, waar bij men hun zoekt wijs te maken, dat de ziekte met even veel geweld als immer hcerscht, dat de teruggekomene lieden, weinig uren na hunne aankomst in menigte fterven , en dat 'er zich nog dagelijks nieuwe voorbeelden der ziekte opdoen. Met welk een oogmerk deze fchandelijke verdichtfelen uitgeftrooit wórden weet ik waarlijk niet. Wilde ik dezelve uit een oogpunt van gevoeligheid befchouwen, zoude ik moeten overhellen, om dezelve aan de eigenbaat zoekende oogmerken hunner uitftroijers toe te fchrijvcn waar door zij , zoo het mogelijk was, den gehelen ondergang onzer Stad zouden willen bewerken; Dan ik wil dezelve liever in dat ligt niet befchouwen , — en zal ze dus liever aan de geneigdheid , die fommige lieden voor fchrikbarende verhalen hebben, toefchrijven. Dan zulke menfehen behoorden te bedenken , dat wij in het geval der kikvorichen in de fabel zijn — en dat terwijl deze
ver-



de GEELE KOORTS. .63
verhalen, die het hair van het landvolk doen te berge rijzen , hare uitvinders ten fpel verftrekken j zij ons intuslchen den dood aandoen. En ik kan hier met waarheid getuigen , en daag iedereen uit, om mij hier in tegentefpreken, dat 'er van het gehele aantal onzer reeds wedergekeerde gevlugtte mede - burgers , 't geen eenige duizenden bedraagt, niet meer dan twee geftorven zijn, — en dat deze nog hunnen dood aan het fchandelijkfte verzuim, van hunne huizen te lugten en fchoon te maken, niettegenftaande de menigvuldige hieromtrent door de Commisfie gedane waarfchuwingen, te wijten hebben. Als de menfehen het willen wagen , om in huizen , waar in befmette lucht eenige weken lang is opgefloten geweest, te komen, zonder die huizen op de eene of andere wijze te reinigen , kunnen wij ons over de gevolgen, hoe noodlottig die dan ook zijn mogen, in het geheel niet verwonderen. Dog in allen gevalle behoort het noodlot van eenige weinige onvoorzigtige lieden gene Stad van meer dan 50,000 inwo-i ners tot nadeel te ftrekken.
TIENDE HOOFDSTUK.
Buitenfporige brieven uit Philadelphia gefchreven. — Ligt gelovigheid op de proef gefield.
O m niet genoodzaakt te zijn den keten der voorvallen , die te Philadelphia plaats gehad hebben, af te breken , heb ik tot nog toe gene melding gemaakt vaa de wijze , waar op "verfcheidene der
Veree-



ËERICHT BETREFFENDE
Vereenigde .Staten, omtrent onze vlugtelingen zijn te werk gegaan. Tot eene inleiding voor deze berigten zal ik hier een kort hoofdftuk over' die brieven , welke den fchrik onzer naburen gaande maakten, en hun tot ftrengere maatregelen, dan zij anders wel zouden genomen hebben, bewogen, vooraf laten gaan.
Hoe groot het onheil, dat Philadelphia trof, ook Zijn mogt, wierd dit échter nog op eene ongelooflijke wijze vergroot. De Faam gebruikte hare hondert tongen nimmer met meerder gevolg , dan bij deze droevige gelegenheid. De fchrik der inwoners Van alle de naburige Staten wierd opgewekt door brieven, die bijna met iedere Post uit de Stad kwamen , en met verhalen van clende gevult waren, van welke 'er nauwlijks één woord waar was, dog die overal met een ingewikkeld geloof ontfangen wierden. De elende der Stad, en de dodelijkheid der ziekte wierden zodanig vergroot, als of men zien wilde, hoe ver de Kgtgelovigheid gaan konde. De Londonfche Pest Was volgens deze berichten weinig erger geweekt, dan ohze geele koorts. Onze inwoners ftierven in zulk eene menigte, dat 'er nauwlijks volk genoeg was, om hun te begraven. Men leide in éénen kuil tien , vijftien, of meer lijken, als zoo vele dode beesten te famen
Een
(*) Het volgende extracl: vond men in een Norfolks Nieuws -papier, omtrent het midden van September.
Uittrekfel uit eenen brief van Philadelphia aan eenen Heer te Norfolk, den 7 September.
,, De helft der inwoonders van deze Stad, is reeds ,, na alle kanten gevlugt , om de pestilentiaale ziekte^ ,, die hier heerscht. De weinige inwoners die 'er over,, blijven ftervcn in menigte , zoo jlerk, dat men hun
als dode beesten wegdraagt , en 'er tien , vijftien of
meer in een hol werpt. Alle de pakhuizen zijn ge-
„ P-



de GEELE KOORTS.
Een man , wiens gevoel hier omtrent hem toeHet met dit onderwerp te boerten, fchrèef aan eenen Correspondent te New York, dat de eenige bezigheid, die hier tans gedreven wierd, het maken van graven, of liever het graven van putten was (*). En op eenen tijd, dat'het getal der doden dagelijks niet boven de veertig of vijftig ging, hadden vele de ltoutheid van te fchrijven, en andere de zwakheid van te geloven, dat 'er dagelijks honderd tot honderd en vijftig menfehen begraven wierden (f). Duizende waren 'er volgens fommige
,, floten. Ik vries, dat deze Stad geruïneerd zal zijn, „ wan: niemand zal 'er nad.erha.nd bij of omtrent willen
komen. Van daag vlugt ik met mijne familie uit ,, deze naare plaats." Ik geloof zeker, 'dat deze brief de oorzaak der Virginifche proclamatie was.
(*) Uit een New York's Nieuws-papier van den 2 Oétober.
Uittrekfel uit eenen brief van een Heer te PhiladeU pbia , gedateerd den 23 September.
,, De Nieuws-papieren zullen u breedvoerig de droe-
vige omftandigheid , waar in deze Stad , gedurende ,, de laatlte vijf of zes weken, gcdompclt is'geweest, ,, gemeld hebben. Het maken van graven was de ccni,, ge bezigheid die 'er gedaan wierd, en federt weinig
dagen het graven van Dutten , in welke de menfehen ,, in drie rijen doodkisten begraven worden Volgens ,, de nauwkcurigfte waarnemingen die ik doen kan , ,, denk ik de zaak niet te vergroten , als ik zeg , dat ,, 'er federt het eerfte verfehijnen der geele koorts ,, (hoewel ik niet zeg, dat alle juist daar aan geftor,, ven zijn) agttien honderd perfonen om het leven zijn ,, gekomen. "
(f ) Uit hei Journaal van Maryland, van den 27 September. s
Uittrekfel uit eenen brief ven Philadelphia, gedateerd den 20 September. „ De ziekte fchijnt hier noch op den zeiven voet E ,, voort-



66
BERICHT BETREFFENDE
ge berigt&rurHji drie of vier weken geftorven De aart tfn»Jiet gevaar der ziekte wierd mede even kwalijk vóórgeftelt en vergroot, als het getal der doden. Men verhaalde tegen alle ondervinding aan
■ j. < dat
voorttegifcfh., als ik u onlangs fchrecf , 'cr zijn ,, omtrent 1500 aan geftorven. Voorleden Zondag , ,, Maandag en Dingsdag zijn 'er niet minder dan 350 ,, aan deze i'chriklijke ziekte geftorven ! ! ! Deze Stad
is, gelijk ik u te voren meldde, de elendigfte plaats
rcr waereld. Binnen twaalf uren fterven 'er foms ge-
hele familicn aan de ziekte. Stel om uw zelfs wil ,, toch alle middelen in het werk, om dezelve uit Bal,, timore te houden."
Uittrekfel uit eenen brief van Philadelphia van den zeiven datum.
De kwaadaartige koorts , welke hier heerscht , ,, neemt nog toe. Men zegt, dat 'cr cenigen tijd lang ,, meer dan honderd dagelijks begraven zijn. De ziek,, te word nu voor veel befmettelijker dan immer ge-
houden. Mij dunkt men behoorde bij u zeer voor,, zigtig omtrent het toelaten van lieden uit Philadelphia
in uwe Stad, te zijn.
(*) Uit een Cheslertown's Kieuzvs - papier van den 10 September.
Uittrekfel uit eenen brief van een bekioaam jong handwerksman , Philadelphia , aan zijnen vriend in deze Stad, gedateerd den 5 September.
,, De fterflijkheid is hier tans vreesfelijk groot. De ,, geele koorts heeft eenige duizenden om het leven ge,, bragt. Behalven de andere menfehen hebben 'er 8000 ,, ambagtslieden de Stad verlaten. Alle de meesters ,, van ons handwerk zijn weg. " De eenige duizenden volgens dezen brief omgekomen , bedroegen toen nog geen drie bondert. Het authentique berigt uit dezen brief wierd door middel der nieuws - papieren door alle de Vereenigde Staten verfpreid. Uit de dagtekening maak ik op, dat deze brief aanleiding tot de Uhesteitiiwni'chs kefoiucien gegeven heeft.



de GEELE KOORTS.
67
dat dezelve voor hun, die 'er aan bloot gefield waren, volftrekt onvermijdelijk was.
De ligtgelovigheid van fommigen, de geneigdheid van anderen, om alles te vergroten, en', het fpijc mij dit te moeten zeggen , de* belangzoekend» oogmerken van eenige weinigen ( * \ maicen het fchri]ven van zulke brieven genoegzaam begrijpelijk.
ELFDE HOOFDSTUK.
Handelingen te Chesiertown. — Te New
Tork. Te Trenton en Lamberton. —.
Te Baltimore.
D e uitwerkfels dezer vertelfels waren zodanig als men 'er met rede van konde verwagten. De fchrik verfpreidde zich, als een lopend vuur, door alle de Vereenigde Staten. Plet eerde publieke befluit, 't geen 'er omtrent deze zaak genomen wierd was , zoo ver ik heb kunnen gewaar worden, tê
Ches-
(*) Daar deze befchuldiging zeer hard konde fchijnen, zal het nodig zijn den lezer de gronden daar van open te leggen , om 'er zijn oordeel na in te rigten. Eenige der brieven, die omtrent dezen tijd uit Philadelphia kwamen , waren door lieden gefchreven , welker belang het was, deze Stad nadeel toe te brengen ; en gaven den ftaat der zaken zoo veel erger op, als de ergfte gerugten, die hier liepen, dat het zedelijk onmogelijk was , dat de Schrijvers het geen zij fchreven zelve zou, den gelooft hebben.
E a



68
BERICHT BETREFFENDE
Chestertown in Maryknd. In deze plaats hield men,den 10 September eene vergadering, en nam vcrfcheidenc Relölutien , bij welke 'er, na gezegd te hebben , dat de ziekte zich tot Trenton , Princcton , Woodbridge en Elifabeth-town , op den post-weg na New York had uitgefirckt, bcflotcn wierd, dat men den eigenaars der Post-koetzen zoude laten aanzeggen , 'er geen door de Stad te laten pasfeeren, zoo lang 'cr reden was, om daar gevaar van te dugten ; dat men eene gezondheids Commisfie zoude aanftellen, om onderzoek te doen na, en hulp te bewijzen aan zodanige arme inwoners , als de ziekte mogtcn krijgen , en zulke vreemdelingen als 'er mede befmet'mogten zijn. In gevolge hier van wierd de weg over de oostelijke wislclplaatfen langs het ftrand binnen weinige dagen geflopt.
Een brief van den Major van New York aan de praftiierende Geneesheeren, gedateerd dea n Septemb. was het eerfte officiële blijk , dat zich het alarm ook tot die plaats verfpreid had. Hij verzocht hun hierin hem fchriftelijk de namen van alle zulke perfonen , als te water of te land van Philadelphia, of eenige andere plaats gekomen waren , of mogten komen , en ziek waren, of mogten worden, op te geven; ten einde zulke, welke men dagt befmetiijke ziektens tc hebben, de Stad te doen verlaten. Hij gaf hun kennis dat de municipaliteit zorg gedragen had, om een bekwame plaats voor een hospitaal te bezorgen , ten einde daar in zulke perfonen toe te laten', als ongelukkig in New York de kwaadaartige koorts mogten krijgen. In dezen brief gaf de Major zeer klaar zijn gevoelen op, dat de gemeenfehap met Philadelphia door geene magt in den Staat wettig konde geftremt worden. Den iaden kwam 'er eene afkondiging van den Gouverneur Clinton , welke, zich beroepende op de „ acte ter voorkoming van het invoeren of „ verfprejden van befmetiijke ziektens, " met de woorden van die acte, alle fchepen, die van Philadelphia



de GEELE KOORTS. 69
delphia kwamen, gebood niet digter bij de Stad te komen, dan tot op omtrent twee mijlen, aan Bedlow's Eiland, tot dat zij behoorlijk ontladen zouden zijn. Het ffilzwijgen van deze afkondiging nopens de reizigers te land fchijnt genoegzaam aan te duiden, dat de Gouverneur hier omtrent even eens, als de Major dagt.
Den zeiven dag kwam men op eene vergadering der burgers algemeen overeen, wegens de noodzakelijkheid van het nemen van eenige voorzorgen, en men Helde eene Commisfie van zeven perfonen aan , om op eene vergadering, den volgenden dag te houden , hieromtrent een raport in te leveren. Hun raport, het welk algemeen den isden aangenomen wierd , behelsde, dat men twee Geneesheeren aanftellen zoude , om den Geneesheer der haven in het onderzoeken der fchepen behulpzaam tc zijn; dat men zoo veel mogelijk de Communicatie door de Post zoude affnijden ; dat men de eigenaars der zuidelijke Post-huizen te kennen zoude geven, dat het de ernftige begeerte der inwoners was , dat hunne rijtuigen en boten hier niet door zouden pasferen, zoo lang de ziekte in Philadelphia duurde; en dat men de pracbifeerende Doctoren verzoeken zoude, om zonder verzuim alle gevallen der koorts, bij welke zij geroepen mogten worden , welke bij iemand die van Philadelphia gekomen was, of nog mogt komen , 'of omgang met zodanige perfonen had , mogt ontftaan , aan te geven. Zich met deze maatregelen niet te vrede houdende, nam de municipaliteit'den I7den eene Refolutie om alle de gemeenfehap tusfchen de twee Steden te doen ophouden : tot dit oogmerk wierden 'er aan de verfchillcnde wegen, wagten geftelt, met order, om alle perfonen, die van Philadelphia kwamen te rug te zenden; en ontdekte men, dat 'er na dien dag iemand aangekomen was, zoo moest hij onmiddelijk te rug gezonden worden. Alle de genen , die eenig logement hielden , wierden opgeroepen, om alle' zodanige perfoE 3 nen



7°
BERICHT BETREFFENDE
nen optegeven , onder bedreiging, van bij gebreke van dien volgens de wetten vervolgd te zullen worden. Men vermaande alle goede burgers den Major, of één der Leden van de Commisfie, kennis te geven van zodanige overtredingen dezer beveelen, als 'er mogten plaats grijpen.
Daar deze flricfce voorzorgen door de vrees en waakzaamheid der vlugtelingen uit Philadelphia verijdeld wierden, wierd 'er den i^ften eene vergadering van Gedeputeerden uit de verfchiliende wijken der Stad gehouden, ten einde meer voldoende maatregelen hier omtrent te nemen. In deze vergadering wierd 'er befioten eerie nachtwacht van ten minflen tien Burgers in iedere Wijk aan te Hellen , ten einde tegen alle pogingen om met hulp der duisternis in de Stad te komen, te waken. Hier door nog niet gerust gefield, maakten zij den volgenden dag in eene afkondiging bekend , dat 'er niettegenflaaude alle hunne waakfaamheid, echter verfcheidene perfonen heimelijk aan New Yorks Eiland, geland waren. Zij vermaanden dus nogmaals hunne mede - burgers, toch bedachtzaam te zijn , in het ontfangen van vreemdelingen in hunne huizen: zulke die 'er nog komen mogten, omniddelijk na hunne aankomst aan den Major op te geven ; het gewigt der zaak te bedenken ; en wel te overwegen, wat zij tegen het regtmatig ongenoegen hunner mede - burgers, welker leven zij door een fchuidig verzuim in de waagfchaal fielden, zouden in te brengen hebben. Zij gaven ook hunne vaste verwagting te kennen , dat zij, welke de ve'fchiilende overvaarten aan de flranden van New Jerfey en Staten Eiland in bezit hadden, zoo veel agt op hunne afkondiging zouden flaan, dat zij niemand, als aan de gewone plaatfen, en wel over dag, tusfehen zonnen op- en ondergang, zouden overzetten. Den ;;oflen gaven zij eene .lange afkondiging uit , waar bij zij alle de door hun genomene maatregelen recapituleerden — den aart der ziekte — en het grote getal, die buiten Philadelphia



d e GEELE KOORTS. yt
phia daar aan geftorven waren, zonder dezelve aan iemand mede te delen , opgaven.
Zij befloten ter zei ver tijd, dat goederen, bedde« goed, en klederen, welke te Philadelphia ingepakt waren, voor dat zij in New York mogten gebragt worden , ontpakt en ten minften 48 uren lang in eene lugtige plaats aan de open lugt blootgefteld moesten worden ; dat alle de gebruikte linnen of katoene klederen, ofbeddegoed verfcheidene malen wel moesten gewasfchen worden ; en dat vervolgens alles gebruikt of niet gebruikt een dag lang in een befloten vertrek met zwavel gerookt, en daarna nog ten minften vier-en-twintig uren aan de open lugt moest worden blootgefteld ; dat de dozen, koffers of kisten, waar in het goed gepakt was geweest, op dezelve wijze fchoon gemaakt en ge'lugt moesten worden; waar na zij weder gepakt, en op het vertonen van behoorlijke getuigenisfen , dat zij fchoongemaakt waren , zoo als de Commisfie zoude nodig oordelen , in de Stad gebragt mogten worden.
Den it October befloten zij weder, dat zij alle die genen, welke zoo eigenbaatzoekend en vermetel zouden zijn, om eenige goederen, waren, koopmanfehappen, beddegoed , bagagie enz. die van Philadelphia kwamen, of daar ingepakt waren, tegen de ordres van dat lichaam , 't geen, volgens hun zeggen, aangefteld was, om de begeerte hunner mede-burgers te kennen te geven, binnen New York te brengen , zouden aanmerken en openbaar bekend maken , als vijanden van het welvaren der Stad en het leven harer inwoners. Zij recommandeerden aan alle inwoners zich tegen de verzoeking van het voordeel , 't geen zij uit het kopen van goederen uit Philadelphia komende, verkrijgen mogten , te wapenen , daar het voordeel van een bijzonder perfoon in genen deele tegen het gevaar, waar aan zij de Stad zouden blootftcllen, konde opwegen.
Den 14 November befloot de Commisfie, dat;
E 4 pa>



n
BERICHT BETREFFENDE
pasfagiérs die van Philadelphia kwamen, nu met hunne goederen kondon toegelaten worden» zonder tot nader order der Commisfie , aan eenige bepaling onderhevig te zijn.
Den üoften verklaarden zij met veel genoegen hunne mede-burgers te kunnen bekend maken, dat de gezondheid nu in Plfladelphia volmaakt hcrfteld was; maar dat 'er nog wezentlijk gevaar tc vrezen was van de klederen en het béddegoed van hun, welke de kwaadaartige koorts gehad hadden: en dat zij in het zekere onderrrgt waren, dat men moeite gedaan had, om te Philadelphia eene grote menigte bedden en béddegoed voor hunne Stad in te fchepen. Zij gaven derhalven te kennen, dat het niet veilig was, voor als nog, het invoeren van bedden, of béddegoed van welke foort ook , of veejren in zakken ais anderfints, gelijk ook van klederen van alle foorten , toetelaten, voor zoo veel zodanige goederen van plaatfen , daar de geele koorts geneerscht had , kwamen , en dat elk een , welke dezelve zoude onderdaan in te voeren. en dus het leven en de gezondheid der inwoners in gevaarte brengen, met regt hunne hoogfte gevoeligheid en verontwaard-' ging re vrezen had.
De inwoners van T ren ton en Lamberton vereenigden zich den 13 September, en namen den ijden verfcheidene refolutien, (trekkende, om zich tegen de befmetting te beveiligen. Zij befloten om volftrekt het overvaren van alle perfonen uit Philadelphia, over één der Veercn tusfehen Lamberton cn Howell' Veer, vier mijlen boven Trenton te beletten, om de gemeenfehap te water tusfehen Philadelphia on Lamberton mede te doen ophouden, en dat men alle boten uit Philadelphia zoude beletten, goederen of pasfagiérs aftezetren, tusfehen Bordentown cn het hoofd van het getij; dat men, zoo lang de koorts duurde, hoe gènaamt niemand zoude toelaten van Philadelphia of Kenfmgton te komen; dat mede zoo lang de ziekte duurde, men site perfonen , welke uit' de limiten der geasfo-
cieei-



de GEELE KOORTS.
73
cieerde {leden , na één van deze plaatfcn gingen , zoude beletten te rug te keeren ; en eindelijk, dat eene beflendige Commisfie onderzoek zoude doen, of'er eenige perfonen, geen inwoners zijnde, onlangs van befmette plaatfen gekomen, en dus waarfchijnlijk zelf befmet, binnen den omtrek der vereenigde lieden waren, en dat indien dit het geval mogt zijn, zulke perfonen ogenbliküjk gelast zouden worden dit grondgebied te verlaten.
Den iaden September deed de Gouverneur vanMaryland eene Publicatie afkondigen , waar bij aan alle fchepen van Philadelphia komende , gelast wierd, eene quarantaine te houden, die niet langer dan veertig dagen , of zoo veel korter als de gezondheids-officieren veilig oordeelden, zoude duuren. Verder wierd 'er bevolen, dat alle perfonen, welke uit Philadelphia, of eenige andere plaats, waar men wist, dat de kwaadaartige koorts regeerde , na Baltimore, na Havre de' Grace , na het llcacl of Elk, of eenige andere plaats in dien flaat „gelegen, gingen, door menfehen tot dat oogmerk gefchikt, onderzogt, en des noods verhindert zouden worden, verder voort te reizen, doch dat men in alle gevallen het advijs der Me.nfche Faculteit moest innemen , ten einde de bijzondere bezigheden der inwoners niet buiten noodzaak te beletten. Bij deze Publicatie wierden 'er twee gezondheidsofficieren voor Baltimore aangefleld.
De inwoners van Baltimore vergaderden den isden September, en namen een bcfluit, dat het niemand der burgers geoorlofd zoude zijn , iemand die van Philadelphia of eenige andere befmette plaats kwam, in hunne huizen te ontfangen , ten zij hij met een getuiglchrift van den gezondheids-officier, of den officier der wagt , voorzien was; en dat men ieder, die deze rcfolutie zoude overtreden, als een voorwerp van het algemene misnoegen , zoude in het oog houden. Den [ den zond men eenige Militie om eenen Post op den .weg na Philadelphia , omtrent twee mijlen van Baltimore in bezit te nemen, E 5 ten



74
BERICHT betreffende
ten einde het binnen komen van alle pasfagiérs van Philadelphia, die met genen gezondheids-pas voorzien waren, te beletten. Dr. Worthington, de gezondheids-officier, die op dezen Post geftelt was, had order, om alle perfonen, die met eene kwaadaartige ziekte behebt, of niet ten minften zeven dagen uit Philadelphia geweest waren , den doortocht te weigeren. De westelijke Post-route van Philadelphia wierd derf- i8den of ioden ook belemmert.
Den 3often, befloot de Gezondheids-Commisfie, dat geen inwoner van Baltimore, die perfonen uit Philadelphia komende, bezogt, terwijl zij nog quarantaine hielden , weder in de Stad zoude mogen komen, tot dat de tijd der quarantaine over, en het zeker was , dat de door hem bezogtte perfonen, van alle befmetting vrij waren: en dat voortaan gene goederen , die bij mogelijkheid de befmetting over konden brengen, en te Philadelphia ontfcheept geweest of ingepakt waren, in de Stad zouden mogen komen — ook zoude men geen reisgoederen van pasfagiérs toelaten , voor dat zij zoo lang, als het de Gezondheids - Officier nodig zoude oordelen, aan de lugt gelegen hadden.
TWAALF-



de GEELE KOORTS.
75
TWAALFDE HOOFDSTUK.
Handelingen te Havre de Gr ace. Te Ha-
gerstown. — Te Alexandrie. Te Winchester. — Te Boston. Te Newbury-
port. In Rhode Island. — Te New~
hem. — Te Charleston. — In Georgien. — Vasten en gebeden. ■
D cn 25 September befloten de inwoners van Havre de Grace, dat men niemand zoude toelaten de Susquchannah Rivier bij hunne Stad overtevaren, ten zij hij met een getuigenis voorzien was, dat hij binnen kort noch van Philadelphia, noch van eenige andere befmette plaats gekomen was, en dat de Burgerij van Havre zich vc'reenigen zouden, om iedereen, die niet met zulk een getuigfchrift voorzien was, het overvaren te beletten.
Men befloot den 3 October te Hageribown, dat niemand een perfoon, die van Philadelphia komende, met de kwaadaartige koorts befmet konde zijn , zonder het vertonen van een getuigfchrift van eenen Gezondheids-Officier zoude vermogen in zijn huis te ontfangen: dat, zoo wanneer eenig burger deze Refolutie overtrad , hij van alle gemeenfchap met zijne mede-burgers zoude verftoken zijn : dat de klederen, weike voor de troupen toen in die Stad zich bevindende , gefchikt waren, niet in de Stad of zeven mijlen van den omtrek zouden mogen komen; dat, wanneer 'er iemand uit Philadelphia, of eenige andere befmette plaats kwam, men hem verzoeken zoude ogenbliklijk te vertrekken, en hem
bij



76 BERICHT betreffende
bij weigering of verzuim , daar toe dwingen ; dat bet geen koopman, of eenig ander perfoon geoorloft zoude zijn, goederen , die van Philadelphia, of eene andere befmette plaats kwamen, binnen de Stad te brengen, of daar te openen , ten zij met toeftemming der Commisfie : en dat de inwoners der Stad en derzelver omtrek zich moesten laten opfchrijven, om de ronde te doen op zodanige wegen en toegangen, als de Commisfie dicnftig zoude oordelen.
De Gouverneur van Virginien , gaf den 17 September eene Publicatie uit, waarbij aan. alle de fchepen die uit Philadelphia, Grenada en het eiland Tobago kwamen, gelast wierd eene quarantaine van twintig dagen te houden aan den ankergrond van Crancy eiland, digte bij de mond van de Ëlifabeth's rivier.
De municipalitcit van Alexandria leide een wagtfchip uit, om alle fchepen, die na die haven toekwamen , te beletten nader dan op eene mijl te komen, tot dat zij door den Gezondheids-Officier onderzogt waren.
Het volk van Winchester, zette wagten op alle wegen , die van de Patomac kwamen, om alle de verdagtte menfehen cn goederen , die van Philadelphia kwamen , tegen te houden tot dat zij door de Gezondheids-Officieren zouden onderzogt zijn, en hun de doorgang toegeftaan of ge weigert was.
Het wetgevend lichaam van Masfachufets was juist vergaderd , toen zich het alarm verfpreidde; en zij namen derhalven eene bijzondere Refolutie, om tegen het dreigend gevaar op hunne hoede te zijn. Bij deze Refolutie wierd befloten de Kiezers CSek&men} in de onderfcheidene fteden te authoriferen , om alle perfonen , reis- of koopmans cn andere goederen, die men zeker wist of onderftellen konde van Philadelphia , of eenige andere zeker of waarfchijnlijk befmette plaats, na de refpe&ive fteden te komen, aantehouden; en , bij
aldien



de GEELE KOORTS.
77
aldien het hun of eenige andere door hun aangebelde perfonen bleek, dat 'er eenig gevaar van befmetting van zodanige perfonen of goederen te vrezen was, dat zij dan geauthorifeerd wierden, om dezelve op zodanige plaats als zij diendig zouden oordelen of op te houden, of na dezelve te doen vertrekken , ten einde daar van alle befmetting gereinigt te worden : of wel zodanige perfonen, als in die omdandigheden aankwamen , in zulke plaatfcn en onder zulke inrichtingen te plaatfen, als zij voor de algemene veiligheid nodig zouden oordelen.^ Ten einde aan deze Refolutieh tc voldoen, publiceerde de Gouverneur den 10 September een bevel, ftrekkende om dezelve ter uitvoer te doen brengen.
De Seleclmen van Boston , publiceerden den o4den de door hun vastgedelde quarantaine regelen, waarbij bevolen wierd, dat alle fchepen, van Philadelphia komende, aan, of bij Rainsford's Eiland zouden aangehouden worden, ten einde daar eene quarantaine van niet meer dan dertig dagen te houden , in welken tijd zodanig een fchip met azijn, en het branden van kruid tusfehen deks en in de kajuit zoude gereinigt worden, offchoon 'er al geene zieken aan boord mogten zijn : dat ingeval 'er zieken waren, die in een hospitaal zouden gebracht worden, en daar blijven tot dat zij herdeld of lang genoeg daar geweest waren, om zeker te zijn, dat zij niet befmet waren: dat van alle fchepen die quarantaine hielden, de boot zoude weggenomen worden , en men gene boten zoude toelaten aan boord te komen, dan met bijzondere toelating; dat indien 'er iemand van het fchip zich wegmaakte , men hem aandonds aan zoude geven, ten einde hem te kunnen vatten ; dat perfonen die te land van Philadelphia kwamen niet binnen Boston zouden mogen komen, voor dat 'cr twintig dagen na hunne aankomst verdreken waren , en dat hunne goederen , bagagie en koopmanfehappen geopend, gereinigd en door azijn , en het herhaald branden van kruid gezuivert zouden worden. Ia het befluit
ver-



78 BERICHT betreffende
verzogten de Seleclmen hunne mede - burgers hun" "e "lterfte Pogingen en waakzaamheid'in het werk „ ltellen, om menfehen , die zoo vermetel mo«" ue"/ljn' e" alIe deilkbeelden van menschlievend„ neid zoo ver verloren hebben, dat zij uit eeni„ ge belmette plaats in deze Stad wilden komen, ■ „ en dus bet leven hunner medemenfehen in ge„ vaar brengen, tot hunne verdiende ftraf te doen „ geraken.
Den a3 September, bevalen de Seleclmen van Se-iVhr5,"P°1rt delootren, geene fchepen, die van Philadelphia kwamen, hoger de Merrimack Rivier op te brengen, dan tot aan de zwarte.rotfen, tot dat zij daar door den Gezondheids-Officier o-eëxammeert waren, en van hem een getuigfchrift waar bij zij vrij van befmetting verklaard wierden! gekregen hadden. '
De Gouverneur van Rhode Island, deed den ai September eene afkondiging, waar bij hij de Stads kaaden en andere beampten, beval, hunne uiterlle best te doen , tot het nauwkeurig uitvoeren der wet tot verhindering der verfpreiding van belmethjke ziektens, en dit voomamentlijk te doen ten opzigt van alle de fchepen, die uit de WestIndien , van Philadelphia of New York kwamen • de laatfle plaats wierd ook in dit bevel begrepen ' om dat men vreesde voor de aanhoudende communicatie, die 'er tusfehen dezelve en Philadelphia is.
Den 28 September publiceerde de Gouverneur van Noord-Carolina eene Refolutie, inhoudende dat de Commisfarisfen der fcheepvaarr in de refpeétiye havens, en de Stads - Commisfarisfen in de bijzondere lieden van dien Staat, eeni-re plaatfen moesten bepalen, om daar alle fchepen , die uit de haven van Philadelphia, of van eene andere plaats , waar de kwaadaartige koorts moot heerfchen, kwamen gedurende een zodanig aantal dao-en als zij nodig zouden oordelen, quarantaine te doen houden.
De



de GEELE KOORTS. 79
Dc Commisfarisfen van Newbern ordonneerden op den 30 September, dat, tot dat hieromtrent weder volle vrijheid zoude gegeven worden , alle de fchepen, die van Philadelphia, of eenige andere plaats, waar eene befmetiijke ziekte regeren mogt, kwamen, op eene boete van 500 pond, ten" minften ééne mijl beneden de Stad moesten ten anker komen, en daar blijven liggen, om eene quarantaine van ten minften tien dagen te houden, ten zij zij een getuigfchrift van de daar toe aangeftelde beampten vertoonden, waar bij die verklaarden , dat hunnes inziens zodanige fchepen zonder gevaar voor de inwoners , tot de Stad of haven konden naderen, en daar hunne pasfagiérs of lading losfen. Den 18 Ocbober bevalen zij, dat ieder vrij man, die aan boord van een fchip , dat van philadelphia enz. kwam , ging, of daar van daan eenige goederen of koopwaren bragt, voor dat zulk een 'fchip vrijheid bekomen had , om zijne lading of pasfagiérs te losfen, in eene boete van vijf pond vervallen zoude ; en dat een flaaf zich aan eene diergelijke misdaad fchuldig makende, gegeesield zoude kunnen worden ; doch met niet meer dan vijftig (lagen , en zijn meester vijf pond betalen zoude.
De Gouverneur van Zuid - Carolina beval in eene Publicatie , welker dagtekening ik niet zeker weet, dat de fchepen die van Philadelphia kwamen , quarantaine moesten houden. De inwoners van Charleston , hielden op den 8 Ocbober eene vergadering, waar zij befloten , dat geen fchip , 't zij onmiddelijk, 't zij na nog eene andere haven der Vereenigde Staten aangedaan te hebben, uit de Delaware Rivier komende, den boom van Charleston zoude mogen pasferen, tot dat de inwoners weder vergaderd geweest waren, en zich genoegzaam verzekert hadden , dat de ziekte te Philadelphia had opgehouden: en dat, zoo een of ander fchip desniettegenftaande binnen den boom kwam, de Gouverneurs verzocht zouden worden, het zelve
de



8o
BERICHT BETREFFENDE
de haven te doen verlaten , en weder zee te dóen kiezen.
De Gouverneur van Georgien deed den 4 Oclober eene afkondiging, waar bij aan alle fchepen die van Philadelphia in de Savannah Rivier kwamen , bevolen wierd in Tybee Kreek of andere even ver van de Stad gelegene plaatfcn te .blijven liggen , tot dat de Gezondheids-Officier der haven, na gedaan onderzoek, verklaard had, dat 'er geen kwaadaartige of befmetiijke ziekte aan boord was, zullende men ieder, die deze wet overtrad vervolgen, en de ftraf, door de wet daar tegen bepaalt, doen ondergaan.
De inwoners van Augusta in dien zeiven ftaat, waren even werkzaam en oplettend , als hunne noordelijke nabuuren , om zich voor het dreigend gevaar te wagten.
De inwoners van Reading mede in dien zelvcn ftaat, vergaderden den 24 September, en namen verfcheidene refolutien, als, dat'er, binnen een maand na dien datum, geen drooge goederen uir Philadelphia , of eenige andere , met eene kwaadaartige koorts befmette plaats, in dat vlek zouden mo^èn ingevoert worden, ten zij de inwoners vergaderd zijnde, daar toe bijzonder verlof gegeven hadden; dat 'er geen perfonen van Philadelphia, of cenioe andere befmette plaats, zouden mogen inkomen, zoo zij niet door eenen Geneesheer onderzogt waren , en van hem een getuigenis, dat zij vrij van befmetting waren, verkregen'hadden; dat men geen Postwagen toe zoude laten perfonen uit Philadelphia, of eenige andere befmette plaats in dat vlek te brengen; en dat alle gemeenfehap door Postwagens een maand lang ftil zoude ftaan , ten zij de inwoners die eerder toeftonden.
Te Bethlehem hield men den 16 September eene vergadering, waar in befloten wierd, dat perfonen van Philadelphia komende, eene quarantaine van twaalf dagen moesten houden , eer zij in de Stad toegelaten konden worden. Te Nazareth nam men
kort



be GEELE KOORTS.
8c
kort daar na een diergelijk befluit. Maar op geen van beide die plaatfen wierd bet met eenige nauwkeurigheid uitgevoerd. Men plaatfte geen oppasfers ; en men hield het enkele zeggen van eenen oogenfchijnlijk gezonden perfoon , nopens den tijd zijner afwezigheid van I Philadelphia , voor genoegzaam zeker, om 'er op te kunnen aangaan , zonder hem aan den eigentlijken proeftijd te onderwerpen.
Terwijl het ongeluk , 't geen Philadelphia trof, dus in vcrfcheidene plaatfen de voorzigtigheid der vreesachtigcn opwekte , zette het tevens de Godsuienftigen aan, om den Almagtigen om onze redding , vertroosting, en onderileuning aan te roe^ pen. Verfeheidene dagen wierden 'er tot verootmoediging, vasten en bidden hierom , vastgefleld. Te New York, den 20 September! te Boston den sóften ; te Albany den ilten October; te Baltimore den 3den; te Richmond d;n 9den ; te Providcnce op dien zeiven dag; het Svnode Van Philadelphia bepaalde den 24 October; de Protestantfche Bisfchoplijke Kerken in Virginien, den 6 November het Nederiandsch Synode van New York , den 13 November; het Synode van New York en New Yerfey den aoften. Te Hartford wierden eenigen tijd lang dagelijkiche gebeden voor onze redding gedaan.
F
DER-



8a BERICHT bêtreffbnde
DERTIENDE HOOFDSTUK.
Strijd tusfehen de wet van zclfsbehoud, en de wet der liefde.' De wet der liefde behoud de overhand.
JL erwijl Onze burgers in verfcheidene lieden verbannen waren — in andere gelijk misdadigen verjaagt wierden, — en wederom in andere niet toegelaten , of terug gezonden wierden , 't zij zij gezond of befmet waren — kan ik echter met de uiterfle voldoening een volmaakt tegengefteld gedrag van anderen vermelden , 't geen ongetwijfeld op de inwoners van Philadelphia onuitwisbare indrukken maken, en hunne levendigfte dankerkentenis erlangen moet.
Men hield reeds vroeg te Woodbury in New Jerfey eene vergadering, om te overwegen, welke flappen men in deze omftandighcid behoorde te doen. Men flelde voor alle gemeenfehap mét Philadelphia af te fnijden, maar dit voorftel flegts door 4 perfonen onderfteunt zijnde, wierd het zélve verworpen , en men liet onzen burgeren den vrijen toegang.
Èen aanzienlijk gedeelte der inwoners van Springfield in New Jerfey vergaderde den eerften October , en befloot, na" rijpelijk den droevigen toeftand onzer burgers overwogen te hebben, hunne Stad tot eene wijkplaats voor de gcenen, die van Philadelphia vlugtten, aantebieden,'en hunne Commisfie te bevelen , eene gefchikte plaats tot een hospitaal voor de zieken te bezorgen. De Eerw.
Ja-



de GEELE KOOKTS. 83
Jaco'b V. Aartsdalen, Matthias Meeker, en Mattkus Demnan, waren de voor» naamfte, die deze vereerende bezigheid bevorderden.
Een zeer geloofwaardig man heeft mij verzekerd , dat de inwoners van iüifabeth - town dit liberale voorbeeld ook gevolgd hebben , maar niet in ftaat geweest zijn., een affchrift van hunne befluiten en handelingen hieromtrent te bezorgen.
Te Chestcr-town in Maryland , bezorgde men eene plaats op eenen afftand van de Stad ° tot het opnemen van reizigers en anderen, welke de ziekte mogten hebben1, deze plaats wierd van al het nodige voorzien,en men nam eenen Geneesheer aan, om zorg voor de zieken te dragen.
Verfcheidene inwoners van Elkton in Maryland, hebben de vlugtelingen uit Philadelphia ook eene wijkplaats aangeboden — en de uitdrukkingen van dit aanbod gaven het ïlerkte medegevoel voor ons lijden te kennen. — Digt bij- de Stad wieid 'er eene plaats op den zeiven voet als tc Chester gereed gemaakt. :
De eenigfte voorzorg ,' welke men te Easton in Penfylvanien nam, was hun die uit Philadelphia gekomen waren te verzoeken, zich ééne week 'lang van den omgang met de ingezetenen te onthouden.
De inwoners van Wilmington hebben onze burgers op de allervriendelijkfte wijs behandelt. In het eerst waren zij eenigzints bevreést, en befloten tot het doen houden eener quarantaine en het aanftellen van oppasfers. Maar zij zagen zeer fchielijk van deze voorzorgen af, en namen' de inwoners van Philadelphia, met de grootfte vrijheid op. Zij rigttcn een hospitaal tot het ontfangen van onze befmette burgers op, en voorzagen dit van al het nodige. Maar van agt of tien perfonen, die van Philadelphia gekomen in die Stad aan ae kwaadaartige koorts ftierven , wierd 'er maar één na het hospitaal gezonden. De andere wierden in de huizen, waar in zij ziek wierden, opgepast en bedient. Hoe F 2 zeer



84 BERICHT betreffende
zeer ook de waardige inwoners van Wilmingcori, over het algemeen, menschlievend, zagt en vriendelijk waren , hebben zich echter daar twee mannen op zulk eene uitftekende wijs onderfcheiden , dat zij met regt bijzonder verdienen gemeld te worden. Deze waren Doctor WaY , en de Majoor Bush, welker huizen altijd voor de vlugtelingen uit Philadelphia openflonden , welke zij zonder' de minfte vrees ontfingen, en met eenen trap van ware gastvrijheid behandelden , die hun de grootfte _eer aandoet.
Voorbeelden van dit foort, zijn in dit zeer uitgeftrekte land, zeer zeldzaam geweest; maar zijn daarom des te dierbaarer, en moeten ter algemene goedkeuring voorgefteld worden. Mogten zij de een- of andere tijd, - in gelijke gevallen van fchriklijke rampen, op de gemoederen van het volk werken , en hun leeren , hunne voorzorgen met zoo veel menschlievendheid en zagtheid voor ongelukkige vlugtelingen te temperen , als de voorzigtigheid toelaat— en de gezonden en befmetten 'niet zonder eenig onderfcheid te verbannen.
VEER-



de GEELE KOORTS. 85
VEERTIENDE HOOFDSTUK.
Dodelijkheid der ziekte voor Geneesheeren. — Geestelijken — dronkaarts — hoeren —
vrouwelijke dienstboden <■— armen en
tri nauwe ftraten. Mindere gevaarlijkheid derzelve voor Franfchen en Negers. . '
Zrtjöteof tfwflelb rtob*'. c>* , -nnltri&ib. vièV-1 eldzaam zijn de voorbeelden , dat 'er bij het heerfchen eener befmetiijke ziekte zoo veel Geneesheeren onder den last van hun allergevaarlijkst beroep bezweken zijn, als bij deze gelegenheid. In weinig meer dan ééne maand zijn 'er, behalven verfchcidene Studenten in de Geneeskunde, niet minder dan tien doctoren het flagtoffer dezer alles verwoestende plaag geworden. 'Zij waren de H. TT. Hutchinson, Morris, Linn , Pennington, Dodds, Johnson, Glent wortii ,' Pmile, Graiiam en Green. 'Er ontfnapte nauwlijks één der in de Stad gcblevene pracbiferende Doctoren geheel het geweld der ziekte, en fommige moesten tot drie, vier en vijfmaal toe het huis: liouden.
Voor de Geestelijkheid.'is de ziekte ook zeer do-* delijk geweest. Daar deze in het bewijzen der laatfte plichten aan de zieken , zich aan het zelfde gevaar als de Geneesheeren blootgeftelt vonden , is het niet te verwonderen, dat 'er, ook onder hun zoo vele bezweken zïya. Hunne namen zijn de Eerw. Alexander Murry van de Protestant fche Bisfchoplijke Kerk — de Eerw. F. A. Fle-
9 3 mi h 'q



$6 BERICHT betreffende
ming en de Eerw. Laurens Graessel van deRoomfche, — de Eerw. John Winkhause van de Duitfche Gereformeerde — de Eerw. James S pro at van de Presbijtcriaanfche, — de Eerw. Willia.m Dougiterty van de Methodiste Kerk, — cn buiten dat vier bekende Predikers van het Genootfchap der Kwakers, Daniël Offley, Huson Langstroth, Michael Minier , en Charles Williams. Zeven Geestelijke zijn in het grootfte gevaar door de ziekte geweest, maar alle gelukkig nerftelt.
Onder de vrouwen is de fterflijkheid bij lange zoo groot niet geweest als onder de mans (_*)'■ cn onder ouden en zwakken niet zoo fterk als onder hun die van een' middelbaren ouderdom en fterk waren.
Voor dronkaarts, en lieden die fterk leefden, en een zwaar lichaam hadden, was de ziekte zeer dodelijk. Vele van dit foort van lieden wierden ziek, cn 'er herftelden maar zeer weinigen.
Voor hoeren is de ziekte even dodelijk geweest. De elendige, zwakke ftaat van hunne gezondheid, maakte hun eene gemaklijke prooi dezer verfchriklijke ziekte, welke zeer fpoedig een einde aan hunnen ongelukkigen levensloop maakte.
Onder vrouwlijke dienstboden heeft dezelve grote verwoestingen aangericht. Vele derzelve. ontvlugtten de ziekte — en van haar welke overbleven, zijn 'er zeer veie, welke met eene buitengewone trouw haren piigt waargenomen hebben, geftorven.
Onder de armen heeft deze ziekte eene varfchriklijke flagting gemaakt. Waarfchijnlijk behoorden
ten
(*) Onder vei fcheidene gezindheden is het getal der geito.-.'cne éianbefl bijna eens zoo groot , als dat der vroii'.ven geweer.



de GEELE KOORTS.
87
ten minften zeven agtfte der doden tot deze Clasfes van menfehen. De'bewoners van morfigc huizen, hebben, door het groot aantal doodeu , zeer zwaar voor hun verzuim van reinheid en ordentelijkheid moeten boeten. Gehele familien in zulke huizen, zijn in één ftil graf zonder onderfcheiding neergezonken.
De fterflijkheid is in fmalle ftraten , nauwe lanen, en geflotene huizen, die van den vrijen doortocht der lucht verftoken waren , veel groter geweest , dan in brede ftraten, en lugtige huizen. In fommige ftegen is een derde of vierde van het gehele getal der inwoners geftorven. In de 30 huizen , die het gehele getal der huizen in Pewter Platter-fteeg uitmaken , zijn 32 menfehen geftorven, en in 'Markctftraat, in J70 huizen, maar 39. De ftraten , in de voorlieden , die het voordeel der buitenlucht genoten , en bijzonder die aan de west-zijde der Stad gelegen zijn , hebben weinig geleden. In gcene der ruime luchtige ftraten, zijn zoo veel menfehen geftorven , als in Arch-ftraat bij Water -ftraat, 't geen men aan derzelver nabijheid bij de oorfpronglijke zitplaats der ziekte moet toefchrïjven. Het is over. het algemeen zeer opmerkelijk , dat, hoe verder [de ftraten van Waterftraat af gelegen waren, zij na evenredigheid minder van de ziekte te lijden hadden.
De Franfchen , die te Philadelphia gezeten waren , zijn in eenen aanmerkelijken graad van de uitwerkfelen der ziekte bevrijd gebleven. De oorzaak, waar dit aan toetefchrijven zij, verdient wel nauvv> keurig onderzogt te worden (*). Sommige hebben
het
(*) Het menigvuldig gebruik 't geen de Franfchen altoos van lavementen maken, is waarfchijnlijk de reden , dat zij zoo dikwijls de ziekte ontkwamen , als weaentlijk het geval was. Mier door reinigen zij de ingeF 4 w«W



SS
BERICHT betreffend*
het daar aan toegefch^even, dat zij het gevaar zeer weinig agtten, — maar hoewel deze oorzaak 'er iets aan kan toegebracht hebben , kan men echter hier uit niet alles verklaren: daar het ten'vollen bekend is, dat vele der onverzaagdfte perfonen uit Philadelphia 'er aan geftorven zijn, Eenige Franfchen hebben de verfpreiding der ziekte aan de grote menigte onrijpe en ongezonde vruchten , welke ter markt gebragt, en door allerlei foorten van menfehen veelvuldig gebruikt wierden, toegefchreven.
Toen de geele koorts in Zuid-Carolina hcerschte, waren, volgens1 de nauwkeurige waarnemingen van Dr. Lining,- de Negers 'er geheel vrij van. „ 'Er is, zegt hij ( * ), iets zeer zonderlings in de „ conftitutie der Negers, 't geen maakt, dat zij niet „ vatbaar voor deze ziekte zijn; want hoewel vele •„ hunner even zeer voor de befmetting bloot la,, gen, als dé oppasfers, weet ik toch geen^ een ,, voorbeeld , dat immer de koorts één' hunner ,, aangetast heeft, fchoon zij voor het overige even „ als de blanken , aan galkoortfen onderhevig zijn. " Het zelfde denkbeeld heerschte eenen geruimen tijd lang te Philadelphia [' maar wierd door de ondervinding togengefproken.-- Zij .ontkwamen de ziekte niet, hoewel het getal der genen, die dezelve kregen niet groot was,'terwijl mij buiten dat door een voornaam Geneesheer verzekert is, ,, dat de „ ziekte gemaklijker bij hun, dan bij de blanken, „■'voor de werking der geneesmiddelen week.". De dwaling die hieromtrent heerschte , was van eene Zéér heilzame uitwerking; want in het begin der ziekte-konde men nauwlijks blanke oppasfers bekomen; en, waren dus de Negers even bevreesd geweest,
wanden,.ontlasten de bedorvene fto(Ten , en .nemen de hardlijvigheid, een eer zekgïöf bevordeiings middelen ven deze -en andere ziektens, weg. (*) Op Ue aangehaR<dj plaats p. 3."4-



de GEELE KOORTS.
89
weest, zoude het lijden der zieken , hoe groot dit ook reeds was, nog aanmerkelijk zijn verzwaart geworden. In dien eerften tijd kwamen de Ouderlingen der Afrikaanfche Kerk bij elkander, en boden den Major hunnen dienst, tot het bezorgen van oppasfers, en het begraven van doden, aan. Men nam hunne aanbiedingen aan ; en AbsalomJones en Richard Allen , namen het eerfte gedeelte, het bezorgen van oppasfers, op zig, terwijl William Gray, zich met het laatfte gedeelte, het begraven der doden, belastte. De fterke vraag , die 'er om oppasfers was , gaf gelegenheid tot het onbehoorlijk eifchen van geld, van welke fommige der gemeenfle zwarten zich gretiglijk bedienden. Zij perften de zieken, drie, vier, ja zelf vijf dollars voor één enkele nagt oppasfens, die met éénen dollar zeer wel zoude betaalt geweest zijn, af. Men ontdekte zelf fommigen, die bezig waren de huizen der zieken te plunderen. De dienften ondertusfchen van Jones, Allen, Gray , en eenige andere van die kleur, zijn zeer groot geweest , en, verdienen ; zeer de algemene dankbaarheid ( *). ,
(*) Bij liet onderzoek der boeken van het hospitaal 'te Bush-hill is het gebleken, dat 'er meer dan vijftien zwarten daar ingenomen zijn, waar van drie vierde ge'ftorven zijn. Dan , daar dit onderzoek :zeer ter vlucht gedaan is, kunnen 'er wei meer geweest zijn.
F 5
VIJF-



9o BERICHT betreffende
VIJFTIENDE HOOFDSTUK.
Staat van het ÏVeder. Wederlegging van
het gevoelen, dat koude en regen de ziekte
deden ophouden. , Algemene tafel der
fierflijkheid. \
H et weder was, de gehele Maanden Augustus en September, en het grootfte deel van October door bijzonder droog en' zoel. Verfcheidene tekekenen, waarop bijna zonder eenige uitzondering altoos nat weder gevolgt was, fielden nu de verwagting, de wenfehen en gebeden der burgers te leur. De ziekte woedde met toenemende kragten, na mate het faifoen tot den herfst naderde. De fterflijkhcid was in September veel gróter, dan in Augustus — en in het begin en tot het midden van October nog groter dan in September. Het verdient bijzondere opmerking, dat hoezeer al de hoop der inwoners op koude en regen , en bijzonder op de laatfte, gevestigt was, echter de ziekte zonder bijna eenigen regen, cn met eenen zeer geringen graad van koude, verdween. Men mag zeggen dat derzelver geweld op den 23, 24, 25 en a'óften gebroken is. De volgende doden waren meest lieden, die reeds lang ziek geweest waren. Weinige wierden naderhand door de ziekte aangetast. Deze dagen nu waren bijna even warm , als fommige van de doodlijkfte, in het midden der ziekte , flaande de Thermometer op 60, 59, 71 en 72 graden. Hier van eene voldoende reden te willen geven , gaat boven ons zwak vermogen: en in waarheid heeft de gehele ziekte, van derzelver eerfte begin af tot haar einde toe, menfchelijke wijsheid en berekeningen geheel en al te leur gefield.
Het



de GEELE KOORTS.
9i
• Het denkbeeld zoo even voorgedragen is door velen tegengefprokea; en daar het ophouden van kwaadaartige ziektens, die in den zomer of het voorde van den herfst ontdaan waren, door» gaans aan de drenge koude en zware regens toegcfchreven is, heeft men gemeent, dat onze ziekte ook in het zelfde lot had moeten deelen. Het zal dus nodig zijn de gronden van het tegenovergedelde gevoelen open te leggen.
Het ophouden dezer ziektens ontdaat, volgens het algemeen aangenomen gevoelen hieromtrent, uit koude' en regen of beide te gelijk. Indien uit koude, hoe zulien wij dan de grotere derde in September , wanneer evenwel de warmte aanmerkelijk minder was geworden, dan in Augustus, verklaren? Hoe zullen 'wij reden geven van de grotere derfte in het begin van Ocbober, dan in September, hoewel de hitte gedurig afnam? — Dan indien de regen de oorzaak van het ophouden der ziekte is , gelijk zij mcenen , die het verminderen der ziekte aan den regen, die 's avonds van den i5den Ocbober viel, toefchrijven, hoe zullen wij dan het onvermogen van den regen, op den fchriklijken twaalfden Ocbober , toen 'er honderd en elf menfehen wierden weggerukt, en den volgenden dag hondert en vier, verklaren ? om dit te meer in het oog te doen vallen , verzoek ik den Lezer op de volgende tafel de ogen te willen flaan.
Thermom.
te 3 uur. N.M. Doden Wind Weder
Septemb. 19 70 61 —— Z. W. mooi
ao 69 67 Z. O. dijnzig
21 78 —— 57 mooi
O&ol-er 10 74 93 —- N. W. mooi
11 74 119 w. mooi
1 z 64 111 N. W. regen
13 69 104 N. W. mooi
23 60 54 W. mooi
14 ?9 33 N. W. mooi
25 71 35 Z. mooi, fterke wind
26 ' ■ ■ 72 —— 23 "■" Z. W. bewolkt
Het



9*
BERICHT betreffende
Het nagaan van deze tafel zal buiten twijfel ieder, die door het algemccne gevoelen niet verblind word, van de juistheid der onderftelling, welke ik gemaakt heb, overtuigen — dat namelijk het toe- of afnemen van het geweld der ziekte van andere oorzaken, dan hitte of koude, regen of droogte afhing Het volgende is hier een allerduidelijkst bewijs van De middelbare hoogte van den Thermometer in de vier eerfte aangehaalde dagen was 750. cn het middelbare getal der doden 65. 5. — De tweede 4 dagen, was de middelbare hoogte van den Thermom. 70. 25. hoewel het vreeslijke middengetal der doden. 106. 75. was. De laatfte 4 dagen was de middelbare Thermometers hoogte 65! 5. terwijl het middengetal der doden nu maar 37.' 5. 'was. Om deze vergelijking gemaklijker te maken, Weg ik hier eene tafel van dezelve bij
■«.•, 1 .1 . Thermo. Doden.
Middelbaar getal op den 19. iq, 21. en 22 Scpt. 75 65 '
—; 10.'11. 1». cn isOctob. t'o. 25. 108 7ji
-S- =4- 35.cn 26 65. 5. 37. 5.:
Dus was op de dagen , op welke de fterflijkheid den hoogften trap bereikt had, .de warmte vijf graden minder, dan op die dagen, toen de doden'tot op vijf agtftcn verminderd waren. En men zal niet willen ftaande houden , dat een verfchil van vijf graden tusfehen het tweede en derde viertal dagen de oorzaak is van het tot omtrent één derde verminderde aantal der doden. Laat ons nu, om dit ftelfel aangaande de uitwerkfelen der hitte, koude en des regens verder te onderzoeken, de vier laatfte dagen' van Augustus eens nagaan. Op deze dagen was&de middelbare hoogte van den Thermometer 79. * daar het middelbaar aantal der doden toch maar'20' 75. bedroeg.
Ik voeg hier de weeklijkfche middelbare hoogte van den Thermometer, en het middelbare getal deidoden van den eerften Augustus tot den 7dcn November, tot onderrigting van den lezer bij. - Ik heb
niet



de GEELE KOORTS.
93
«iet nodig geacht 'er de gebrokens bij te voegen, ■waren zïj nieer dan een half, zoo heb- ik 'er één bijgevoegd , doch minder zijnde dezelve geheel weg•gelaten.
Middelbare hoogte !\Hddeftaar van den Ther- geul der
mometer. doden.
Augustus i tot 7 " 84 9
8 — 14 85 7
15 — M 8S 7
22 — 28 ' 77 ' 15
49 — 31 ■ "5 17
Septemb. 1 — 7 81 19
8 -r 14 74 35
15 21 75 ! 63
22 — 28 76 7u
29 en 30 74 Co
October 1 tot 7 ■ 7' 72
8 — 14 71 100
15 — ïi 58 67
S2 — 23' — 58 39
29 — 31 46 ij
Kovemb. 1 — 7 58 , 15
Hier uit blijkt, dat het getal der doden gedurende de maand September regelmatig doch fpoedig toenam, hoewel het weder bijna dien ganfehen tijd koeler wierd. Dat verder iemand, die den invloed van koude en regen verdedigen wil, de eerfte week in September, met de tweede in October vergelijke ; en hij zal zien, dat de eerfte tien graden warmer , dan de laatfte was, terwijl ondertuslchen de fterfte in de eerfte maar een vijfde van die in de laatfte bedroeg. Wil hij dan evenwel nog ftaande houden, dat het verfchil van 13 graden warmte tusfehen de eerfte week in October, en de derde en vierde van die maand , reden genoeg oplevert van het verminderen 'der fterfte van 100 tot 67, en vervolgens tot 39, zoo kan ik alleen antwoorden, dat . een -ingeworteld vooroordeel maar al te dikwijis de reden benevelt, en belet, dat men de waarheid hoe klaarblijkelijk die ook wezen moge, niet zien kan.
Te.



94 BERICHT betreffende
Tegen het geen ik hier gezegd heb, heeft men aangemerkt, dat de kwade uitwerkfels van zeer heete dagen verfcheidene daar aan volgende dao-en no» gevoelt wierden : dan dat dit eene zwakke toevlugt is, zal uit vergelijking der tafel blijken. De warmte in de eerfte en tweede week van Oétober was dezelfde, en evenwel was de fterfte in de tweede bijna een derde grooter dan in de eerfte. De warmte der vierde week was gelijk aan die der derde , hoewel het getal der doden in de eerfte week bijna het dubbel van dat der laatfte week bedroeg.
De Lezer zal dus , hoop ik, met mij toeftemmen , dat de grote Bertierer van wind en reo-en zijnen eigenen tijd hield, om, zonder van de zedelijke of natuurlijke middelen , waar op wij ons grootfte vertrouwen ftelden, gebruik te maken ons die overbleven voor eene geheele verdelging tc bewaren. ft °
ZESTIENDE HOOFDSTUK.
Losfe daadzaken en aanmerkingen. • Verzameling van overgeblevene dingen.
Gebrek aan een Lazaret, waar heen men perfonen , die eene befmetiijke ziekte hadden, konde zenden, en van eene gefchikte wet omtrent dit onderwerp die aan het burgerlijk bewind de magt gaf °m .°P het ferfte verfchijnen van zulk eene verlehriklijke plaag, de nodige maatregelen te nemen



de -GEELE: KOORTS.
95
men en te doeh uitvoeren, zijn de oorzaken van ons lijden geweest; want had men , menfchelijker wijs, bcflisfende maatregelen voor den 25 Augustus , toen de ziekte nog maar i» ééne ftraat en wel maar in weinige huizen van die ftraat was, genomen, is 'er weinig twijfel, of de ziekte zoude zeer fpoedig een eind genomen hebben, dan de vorige elenden, die deze plaats in 1762 leed, waren ras vergeten, en men nam gene maatregelen, om in het toekomende zulk een kwaad, onmiddelijk na dat het uitgebroken was, te keer te gaan. Het is te hopen , dat onze Wetgevende Macht, zoo wel als die der andere Vereenigde Staten, de noodzakelijkheid, van dit gewigtige punt nauwkeurig te overwegen , en voor het toekomende zorg te dragen voor gelijke rampen , zal inzien. Te Spalato in Italien, waar de pest voor vijftien of twintig jaren heerschte , had men de doodftraf bedreigt aan ieder die befmet was, en zijnen ftaat niet aan de daar toe geftelde perfonen aangaf; en dezelve ftraf ftond 'er op, wanneer iemand befmette perfonen wist, en dezelve niet aangaf. Deze ftraf is te ftreng voor de vaderlijke goedheid van onze criminele wetten , maar eenige ftraf behoorde men toch op zulke dingen te ftellen. En indedaad vond men welingerigte lazaretten, zoo zouden de zieken zelve zeer begeeren , daar in toegelaten te mogen worden.
Men kan zich nauwlijks voordellen, dat de begrafenis van iemand, die ons geheel vreemd is, een voorwerp van genoegen zijn kan; en evenwel heeft zij die uitwerking voortgebracht. Na zoo Ian«- omwend geweest te zijn , de Uchamen der doden ep een gemenen wagen te zien na het graf brengen, begint het gezicht van een lijk, door menfehen na het graf gedragen, weder eenigzints na de vorige dagen te gelijken; en net genoegen, 'tgeen deze
be-



96 BERICHT betreffende
bedenking gaf, woog in dit geval ruim tegen de gedagte aan den doden op.
Het voorkomen der meeste Kerkhoven te Philadelphia is buitengewoon plechtig. Zij gelijken zeer veel na beploegde velden ; en zoo 'er iets vermogend zoude zijn , om in onze harten onuitwischbare indrukken van de onzekerheid, van ons allerbouwvalligst leven, na te laten , zoo zoude eene wandeling, door ééne onzer begraafplaatfen zeer zeker die uitwerking hebben. Maar het is te vreezen dat met het gevaar ook alle herinnering, aan de droevige tonelen, welke wij beleeft hébben, verdwijnen zal.
Men heeft ontkent , dat dezelfde mensch tweemaal de geele koorts krijgen konde. Kwam het hier niet op de waarheid aan, zoo mogt men deze mening, welke de goede uitwerking heeft van hun die beginnen te beteren of geheel hérfteld zijn, het zoo nodige vertrouwen in te boezemen , zeer wel zonder tegenfpreken laten doorgaan. — Verfcheidene perfonen hebben in deze Stad tweemaal de ziekte gehad. Ik weet wel, dat men dit gewoonlijk eene wederinftorting noemt, maar. hoe dit hier ook mede gelegen zi(, zij, welke ik bedoel, zijn ziek geweest — zijn geheel hérfteld geworden — en ten tweedemale' aangetast geworden (*). Sommigen als Mr. Fleming , zijn 'er
de
(*) Onder de geenen, die ftaande gehouden hebben, dat de geefe koorts denzelfden mensch niet meer dan evnmaal aandoet, behoort ook Dr. Ljni.ng (in zijne
hier



bi GEELE KOORTS. pf
ÖÈ tweedemaal aan geftorven. Mr. William Young was de tweedemaal erger dan de eerfte.
Op noch ééne aanmerking van een zeer groot belang , behoorde men in alle dergelijke droevige omftandigheden bijzonder agt te liaan. Het 'is zeer waarfchijnlijk, dat onder het zeer groot aantal doden , die onder deze ziekte bezweken zijn , de helft of ten minften een derde enkel aan gebrek van behoorlijke zorg en oppasftng, welk gebrek alleen uit de buitengewone ijdele vrees ontftond , geftorven zijn. Bijna alle aanmerkelijke voorbeelden van herftel is men, behalven de voorzorg der Voorzienigheid, aan de trouw van vrouwen , kinderen , en dienstboden , welke het gevaar trotfeefden, en befloten de bevelen der menschlievendheil te volgen , verfchuldïgt. 'Er zijn vele voorbeelden van menfehen,
Wei¬
bier agter geplaatfte Verhandeling §. III.) Geneeskundig gefproken , maakt het een zeer groot onderfcheid, of perfonen, die de eene of andere ziekte gehad hebben, naderhand wederinftorten, dan of zij eigentlijk ten tweedenmaal dezelfde ziekte weder krijgen , zal het laatfte geval plaats hebben, moet men verzekert kunnen zijn, dat de ecrltemaal de ziekte alle hare tijdperken doorlopen heeft, cn de lijder volmaakt, zonder dat 'er iets van de oorzaak der ziekte in het lichaam overgebleven is, hérfteld is; en hieromtrent fchijnen mij de Waarneemingen, die de Schrijver hier aanvoert, niets voldoende te befiisfen; te meer, als men in aanmerking neemt, hoe moeilijk het is zich van de zoo even genoemde omdandigheden genoegzaam te verzekeren. Dr. Hussel kon dus in 4400 gevallen van pestziekte, door hem te Alcppo waargenomen , maar 28 bijbrengen, in welke hij ten vollen van eene tweede befmetting konde verzekert zijn. Zie Treatife on the Plagv.e hij P. Russel. Lond. 1791. 40. Aanmerking van den VertaaUr. G



98 BERICHT betreffende
welke men zeggen mag , dat op deze wijs weder uit hunne graven terug gebragt zijn, daar zij reeds zoo ver heen waren , dat hunne doodkisten reeds in gereedheid waren. — En laat ik hier ter aanmoediging van hun, welke op eenen anderen tijd, of in eene andere plaats, vrienden of nabeftaanden aan deze ziekte mogten hebben liggen , 'er bijvoegen , dat maar zeer weinigen, die dus hunnen pligt aan hunne vrienden uitoefenden , daar bij geleden hebben. Men heeft voorbeelden van enkele perfonen, welke zonder tusfehenpoozen , zes, agt, ja tien menfehen , in hunne eigene huizen opgepast hebben, zonder in 't geheel de ziekte te krijgen. Andere pasten voor hunne eigene ziekte en na hunne herftelling, hunne eigene famüien op, en bragten veel tot derzelver herftelling toe. WilliamYouno had niet minder dan tien zieken aan zijn huis, en dat wel bijna op één en denzelfden tijd. Hij pastte die op , tot dat hij zelve ziek wierd , en gaf in zijne ziekte zoo goede orders, hoe zij moesten opgepast worden, als of hij volmaakt wel was. Na zijne herftelling paste hij hun weder zelf op. Van zijne gehele familie ftierf alleen zijne vrouw; en men denkt dat haar dood verhaast wierd, doordat zij reeds ver in hare zwangerheid gevordert was. 'Er zijn voorbeelden, dat in familien, van agt, t^en en twaalf menfehen , maar één enkele de ziekte kreeg, zonder dat één der anderen 'er van aangetast wierd. In de familie van David C l a r k e ,' die aan de ziekte ftierf, waren niet minder dan twee-en-twintig perfonen, waar van 'er geen één befmet wierd, fchoon hij even .goed, als in eene andere ziekte opgepast wierd. Geen één der voerlieden, door de Commisfie tot het zeer gevaarlijk werk der wegbrenging van de zieken, en begraving der doden gebruikt, heeft de ziekte gekregen (*_). De oppasfers
te
(*) De lage levenskring , waar in hij geplaatst is, moet mij niet verhinderen hier van Thomas Wil-
k i n-



de GEELE KOORTS.
99
te Bush-hill zijn alle, op twee na, ontkomen: gelijk ook de waardige opzieners. Thomas Boy-ï les , die het gebouw te Bush-hill als huurder bewoonde , toen' het den 31 Augustus tot een hospitaal genomen wierd, is daar tot den 29 Ocbober met zijne vrouw en zes kinderen blijven wonen , zonder dat 'er één van alle de kwaadaartige koorts gekregen heeft. Deze voorbeelden _ zullen meer dan genoeg zijn, om te maken , dat in volgende tijden de fchrik het verftand der menfehen niet geheel en al verbijstere, en dus toneelen van wreedheid voortbrenge , die eene gevoelige ■ ziel over het menfchelijk gellagt moeten doen befchaamt ftaan.
Het landvolk ziet eene grote hoeveelheid wilde duiven in de lente, als zekere voortekenen van eenen ongezonden zomer aan. Hoe ver dit voorteken anders al of niet waar bevonden is, kan ik niet zeggen : maar dit is zeker, dat het getal van deze dieren , dat in de voorledene lente ter markt gebragt
wierd,
k inso n , eenen vvaardigen en getrouwen man, welke de Commisfie tot het begraven van doden, en het wegvoeren der zieken, van hare aanftelling af tot het eind der ziekte toe , gebruikt heeft, melding te maken. Sommige lichamen waren in zulk eenen rottenden ftaat, dat hij dikwijls brakende van zijn werk te rug kwam. Eens wierd hij, het lichaam van eene vrouw, die reeds verfcheiden dagen dood geweest was , zullende opnemen, geheel met rottend bloed bedekt. Dan hij volhardde niettemin onvermoeid, en dat in gevaren, die zijne be. waring even wonderlijk maken als die van Girard» Helm, Helmuth, en anderen. De municipaliteit zal, hoope ik eene goede gelegenheid, om het overige zijner dagen in rust doortebrengen, voor hem vinden. G *



I0O BERICHT BETREFFENDE
wierd, verbazend groot was, en dat 'er misfchiert nimmer te voren zoo veie geweest waren.
Veterlei foorten van menfehen trokken uit de algemeene elende groot voordeel. Doodkist-makers hadden veel werk , en maakten 'er over het algemeen veel geld voor. De meeste kleine winkels gefloten zijnde, hadden de overgeblevene eenen buitengewonen aftrek : daar al hunne neering nu door weinige handen gaan moest. Zij die rijtuig verhuurden, en menfehen buiten de Stad brasten omringen zoo veel geld als zij maar wilden" vragen. De bezitters- -van huizen , die van drie tot twintig mijlen toe van de Stad afgelegen waren, en hunne huizen geheel of ten deele wilden verhuzen, trokken eene zeer hoogc huur. De twee Notarisfen, die protesten bij de bank deden , hadden door de afwezigheid der 'Kooplieden en Winkeliers grote voordelen.
Met veel genoegen heb ik vernomen, dat eenige weinige huisheeren , met medelijden over de elendens hunner huurderen getroffen, het zeer menschlievende bëfliïit genomen hebben van hun de huur welke zij gedurende den loop der ziekte fchuldi^ waren, kwijt te fchcldcn Konden zij alle tot zulk een bcfl vit komen, zoude het hun zeer veel eer aandoen. Maar men heeft 'er fommige, welker veraardde, harten voor geen medelijdén vatbaar zijn, cn den laatften penning willen betaald hebben. Wie zoude het geloven, dat, toen de ziekte op het hoogfte was, fommige huisheeren, de o-oederen van arme kamer-bewoners, die volftrekt'buiten ftaat waren, om hunne huur te betalen, in beflag namen, iemand fchreef aan de Commisfie, dat de armoede zijner huurders het hun onmogelijk
maak-



de GEELE KOORTS. 101
maakte hem te betalen; en verzogt derhalven, dat de Commisfie als aan gefield , om'de armen te onderfteunen, hem zijné agterflallige huur wilde betalen ! — Een ander perfoo'n, en dat nog wel eene rijke wrdiw, bezorgde eenige arme lieden, die kamers van haar in huur hadden', brieven van vooifchrijving, waar op de Commisfie hun ieder eene kleine fom geld gaf. Zo als zij deze ontfangen hadden, maakte de weduw zich van dit geld en van de klederen dezer arme lieden meester!
Een man verloor zijne vrouw door de ziekte , wierd 'er vervolgens ook zelf door aangetast, raakre zijn gezigt geheel kwijt, en bleef dus zonder geld met twee kleme kinderen zitten: desniettcgenftaande had zijn huisheer de onmenschlijkheid van zijne klederen en huisraad in beflag te nemen , en hem de deur uit te zetten.
„ Ton mny, as well ufe queftlon wkh the wolf, „ Why he has made the ezve hleat for the lamb, „ Js feek fö'fiften thatQhan which whafs harder) „ mi flinty heart."
Shakespeare.
Dan de Lezer zal, hoop ik, met mij meer vermaak fcheppen in het vernemen van daden, die der menschhjke natuur eer aandoen, dan van verhalen die gelijk de bovenftaande van eenen geheel anderen aart zijn. Eene waardige vrouw in New York getroflen door den toefland der veelvuldige Weezen in deze Stad, verzogt een der leden van de Commis^ iie , een van die Weezen, die het naaste na een kind, tgeen zij verloren had, geleek, uit te kiezen. Bijzonder ftond zij 'er op , om 'er, indien men zodanig een kind vinden konde, een te mogen hebben dat geheel gene nabeftaanden meer had Zij wilde dan dit kind aannemen , en gelijkelijk met haren egtgenoot, het zelve al die liefde bewijzen, die zij aan haar eigen kind zoude hebben kunnerr G 3 uit-



ÏC2
BERICHT BETREFFENDE
uitoeffenen. De naam dezer edele vrouw , welken het ten uiterften onregtvaardig zoude zijn te verzwijgen, is Susanna Willet. Bulten dit zijn 'er nog verfchcidcne andere verzoeken van eenen gelijken aart door fommigcn onzer medeburgeren gedaan.
In den zomer van 1791. regeerde de geele koorts te New York, in een gedeelte der Watei-ftraat, en was na evenredigheid van haren werkingskring , daar even zoo dodelijk, als zij hier geweest is. Zij begon in Augustus , en duurde tot het midden van September , wanneer zij geheel verdween , en na dien tijd niet meer op die plaats verfchcnen is. Dit kan de vrees van velen onder ons verminderen , welke o-ewoon de dingen altoos van de donkerde zijde te bezien , de inwoners met voorfpellingen, dat wij in de volgende lente of zomer de koorts weer zullen krijgen, bevreesd maken. Alle de verfchijnfelen waren te New York even gevaarlijk en fchiikbarende, als hier. Verfchcidene perfonen ftierven binnen drie dagen, „ terwijl gevoelloosheid, „ ijlhoofdigheid, geelheid, zwarte brakingen en de „ dood elkander fpoedig volgden." (*) De ziekte verfpreidde zich toen niet verder dan die ééne ftraatj hoewel men zoo veel ik weet, gene voorbehoedmiddelen nam , om derzelver uitbreiding voor te komen. Dezelfde ziekte heerschte hier in 1762. met groot geweld. Zij verdween in November, en heeft na dien tijd voor dit jaar deze Stad met weer bezogt.
«33 .ttt 9t8SS(I 33d Slb c I»M»V< & W «f9 "fife
(*) Brief van eenen Geneesheer in New York aan zij' nen Vriend, in New Jerfey, in de Federal (iazette van den zi&ca September 1793.



de GEELE KOORTS.
103
Dc zomer en herfst van dit jaar, zijn in vele andere plaatfen der Vereenigde Staten 'zoo wel als hier, ongezond geweest. Mij is ter ooren gekomen , doch ik kan bij gene mogelijkheid mij van de waarheid of onwaarheid van dit berigt nader verzekeren , dat 'er te Lynn in Masfachufets in Augustus eene kwaadaartige koorts, die veel na de onze geleek, gehecrscht heeft. In vele fteden van Virginien , zijn de tusfehenpozende koortfen veel algemener en dodelijker, dan gewoonlijk op andere tijden , geweest. Tc Georgetown , en in deszelfs nabuurfc'hap , welke plaats anders zeer gezond is, ftierf 'er dezen zomer binnen weinig weken , een zeer groot aantal menfehen aan den Loop, welke ziekte op vele plaatfen van Amerika zeer fterk geheerscht heeft. De influenza heeft zich algemeen door de Vereenigde Staten verfpreid, en is zeer gevaarlijk geweest. Tweemaal heeft zij zich te Vermont vertoond , alwaar buiten dit eene met tekenen van' verrotting verzelde zeere keel (putrid [ore thrcai*) velen weggefleept heeft. Te Harrisburg en Middletown , in dezen Staat, zijn de Loop en Rotkoortfen zeer dodelijk geweest, en hebben, volgens geloofwaardige berichten , een vijftiende der inwoners doen omkomen. De Staat van Delaware, en bijzonder het graaffchap Kent, heeft zeer veel van de herfstkoortfen, die eene zeer grote fterflijkheid voortgebragt hebben, geleden. Te Pauling's Kill in het graaffchap Sirsfex , in New Jerfey, heeft eene tusfehenpozende galkoorts zeer veel fchade aangericht. In vele andere plaatfcn heeft eene ongewone fterfte plaats gehad, die , had het onheil van Philadelphia niet overal de algemene aandagt tot zich getrokken, zoo dat men daar bij alles vergeleek, grote vrees zoude hebben veroorzaakt.
Het zoude zeer moeilijk zijn eene eenigzints G 4 nauw*



io4 BERICHT betreffend*
nauwkeurige bepaling van het aantal der imvo, ners, die de Stad verlaten hebben, te maken. In de Stad is het getal der afwezenden vanVine tot South - ftraat, door eenen man, die in dienst der Commisfie was, opgenomen, en bevonden, dat 'er van 21,000 inwoners , die in dien omtrek woonden, 8600 afwezig waren. Dan daar deze man verfcheidene weeken aan dit werk befteedde, moeten 'er in dien tusfchentijd grote veranderingen voorgevallen _ zijn. Het verhuizen was in de ftraten, alwaar hij de opneming begon, nog niet geëindigt — cn in de ftraten , waar hij het laatst was, waren al zeer vele lieden terug gekeert: doch men kan rekenen , dat hier het eene tegen het andere opwoog, en dat de verhuizmgen in de vrijheden, die m de Stad gee venaart hebben. Men zal derhal ven niet zeer ver van de waarheid af zijn , als men het geheele getal van hun, die de Stad verlaten hebben, op 17,000 ftelt, hoewel dit zoo veel niet is als ik te voren onderftelde, hebbende toen dit getal op 23,000 gefchat.
De uitwerkfelen der vrees, waar door het lichaam meer aan deze en alle andere ziektens is bloot-beitelt, en de kwaadaartigheid dezer ziektens, wanneer die ééns iemand aangetast hebben , veroroot word, zijn bekent. De volgende uitzondering van dezen algemenen regel, voor welker waarheid ik zelf borgftaa, is zonderlingen zeer aanmerkenswaardig Een jong vrouwsperfoon, welker bevreesthefd zoo groot was, dat zij, niet alleen haar zeiven van het begin der ziekte af, ongelukkig maakte' maar zelf het geluk van het huisgezin waar in zij leefde , ftoorde, had zeven perfonen , welke alle zeer gevaarlijk ziek waren, en waar van er één ftierf, op te pasfen. Zij deed dit gedurig en zonder ophouden omtrent drie weeken lang, en is evenwel in het geheel niet,
zelf



de GEELE KOORTS. 105
zelf niet in den allergeringften graad, befmet geraakt.
De zak-horologicn en klokken waren in de Stad, gedurende de ziekte , bijna alle van hunne ftreek af. 'Er waren maar weinig Horologiemakers overgebleven — en de menfehen letteden 'er weinig op , hoe de tijd omging. Eens riep de nagtwaker des avonds tien uren , toen het nog maar negen uren was, en ging op deze misrekening den gehcelen nagt door.
In het laatst van Augustus kwam de Hoop een Schip van Londonderrij op onze rivier aan; de pasfagiérs hadden eene kwaadaartige koorts aan boord, waarom 'er order gegeven wierd, om hun aan het Staten Eiland aan land te zetten , om daar onderzogt te worden. Desnicttegcnfcaande kwamen 'er vele in de Stad, cn vergrootten dus het reeds daar zijnde gevaar aanmerkelijk. De Major gaf dus den 3den September eene Publicatie uit, waarbij alle burgers verzogt wierden, om niet alleen hun uiterfle best te doen , om de aangekomene te ontdekken , en anderen, die met geene behoorlijke getuig? fchriften voorzien waren , het aankomen te beleitcn, maar ook om aan éénder Regerings - leden de namen der burgers, bij welke zij zich ophielden, aan te geven, ten einde men tegen hun, volgens de wet zoude kunnen procedeeren. Bij deze gelegenheid valt men natuurlijk op eene eenvoudige aanmerking, wélke ik ook niet betwisten wil. Onze inwoners hebben over het algemeen de inwoners der plaatfen, in welke men zeer ftrenge maatregelen nam, om het mededeelen der ziekte , die hier heerschte , te voorkomen, vrij fbreng berispt; en evenwel zien wij, dat ons eigen gedrag, in een niet zeer onderfcheiden geval, bijna gelijk geweest G 5 is.



ïo6 BERICHT betreffende
is. Het zij verre van mij dat ik alie de maatregelen , die op verfcheidene plaatfen genomen zijn, zoude willen goedkeuren; vele van deze zijn in den uiterften graad ftreng, en dat zonder voldoende reden, geweest; daar toch alle de benodigde voorzorgen zeer wel, met eenen kleinen graad van oplettendheid op het genoegen en gemak van zulke mede-burgers , die in volmaakte gezondheid, voor hunne bezigheden, voor vermaak, voor hunne gezondheid, of zelf voor hun leven , reisden, waren over een te brengen geweest. Daar het integendeel in verfcheidene plaatfen fcheen als of men het 'er op toegelegt had, om de hardde maatregelen op de hardde en onvriendelijkde wijze in het werk te dellen. Ik wil hier alleen maar doen opmerken, dat zij, welke zonder onderfcheid kwalijk fpreken van allen , die maatregelen, door de voorzigtigheid opgegeven, in het werk delden , deze zaak niet met een genoegzaam onpartijdig oog befchouwem
Ik heb niet zeker kunnen gewaar worden , hoe lang de kwaadaartige koorts inde West-Indien geheerscht heeft , maar het is zeker, dat zij daar eenen geruimcn tijd reeds, voor dat zij hier woedde, geregeert heeft: en zelf deze omdandigheid alleen'maakt het zeer waarfchijnlijk, dat de ziekte hier ingevoerd is. De Publicatie van den Gouverneur Moultrie waar bij derzelver aanwezen in Grenada aangekondïgt, en eene quarantaine bevolen word, en die ik bezit, is van den jden Junij.
Sommige Postmeesters in de verfchillende Staten gebruikten de voorzorg, van de brieven , die van Philadelphia kwamen, voor dat zij die behandelden met een tang in azijn te dopen. Eenige die op de Phi-
la-



DE GEELE KOORTS. 107
laddphiafche nieuwspapieren ingetekent hadden , dceden die , voor dat zij dezelve durfden aanraken door hunne dienstboden met azijn fprengen, en voor het vuur drogen.
Toseph Inskeep paste verfcheidene perfoilen in een huisgezin in zijne buurt, 00. Zclt een weinia daarna ziek wordende , had hij hulp van noden , en zond om den een of ander van hun, om hem nu optepasfen - dan zij waren zoo ondankbaar van hem dit te weigeren ! Schaamte bedekke hunne aangezigten.
Vele onzer mede-burgers, die de vlugt namen, vergaten in den haast hunne dienstboden geld genoeg voor hun onderhoud te laten: zoo dat lommige van deze arme fchepzels hun onderhoud van de liefdadigheid hunner buren moesten afwagten.
De zorcelooze zekerheid der inwoners van Philadelphia ih het eerfte begin der ziekte is zeer te bfekVagen-. De meeste , die voor den 2.6 Augustus aan de kwaadaartige ziekte ftierven, wierden met de in deze Stad' zoo heerfchende , ftaatzi] door eene menigte van lieden, die het lijk volgden, na het "-raf o-ebragt. De voornaamftc van hun , die toen&de doden na het graf droegen, en eenige, die de begraafnisfen gevolgd waren , wierden Ipoedig ziek,'en ftierven'aan de koorts.
Sebastiaan ALEeen oude gravenmaker, die reeds lang zijnen reuk verloren had , meende dat



xo8 BERICHT betreffende
hij de ziekte niet krijgen kon , en zette dus zonder vrees zijn werk voort. Een man en vrouw die lamen ziek lagen, wenschten in het zelfde eraf begraven te worden. Zij ftierven ook weinige dagen na elkander Toen de laatfte nu begraven zoude worden, gebruikte men Srbastiaam, om het graf van de eerfte te openen. Hij fbeg op de kist, en kreeg nederbukkende , zulk eenen onverdraaglijker, en dodehj ken ftank in zijnen mond , dat hri onmiddehjk daarop ziek wierd , en in een dag of twee ftierf. s
De geesfel der geele koorts heeft fommige familieii buitengemeen zwaar getroffen. 'Er zijn verfcheidene voorbeelden, dat 'er vijf en zes, fommige, dat er agt en tien, en in de 'familie van Godfrey Geblèr, dat 'er niet minder dan elf van eene familie een prooi dezer kwaadaartige ziekte geworden zijn. Dr. Spioat is 'er met zijne vrouw, zoon en dochter — Michael Hay met zijne vrouw en drie kinderen — David Flickwir, met . vijf van zijne familie — S amuel Weaïherbv, met zijne vrouw en vnf volwasfene kinderen aan geftorven ; en buiten deze zijn 'er tallooze voorbeelden van eene even grote verwoesting, onder bijzondere familien 'Ér is één huis hier in de Stad, waar uit meer dan twintig menfehen gedragen zijn, fommige wel na Bushliill, maar de meeste na het graf.
Uit eene , omtrent deze ziekte gedane waarneming zoude men mogelijk met eenige waarfchiinlijkheid kunnen opmaken , dat het uitoeffenen der pligten van menschlievendheid jegens de vlietende inwoners van Philadelphia, zoo gevaarjijl niet zoude geweest zijn , als men gemeenlijk wel dagt.
In



de GEELE KOORTS. 109
fn weerwil van alle door de inwoners van verfcheidene fteden genomene refolutien, ontgingen vele onzer befmette mede-burgers hunne waakzaamheid en namen eene fchuilplaats onder hun; evenwel zijn 'er maar zeer weinige voorbeelden, dat de befmetting daar door verfpreid is. — Drie perfonen uit Philadelphia ftierven te Woodbury in New Jerfey aan deze ziekte; zij waren gedurende dezelve door de huisgenoten opgepast, waar van 'er echter niet één befmet raakte. Zes of zeven ftierven 'er te Darbij, even veel te Germantown, en agt te Haddon field, zonder de ziekte aan iemand der inwoners mede te deelen. Een man uit Philadelphia, Cornell genaamd, ftierf omtrent twee dagen na zijne aankomst te New-York. De plaats waar hij ftierf, was een Kost-huis, waarin verfcheidene kostgangers woonden, waar van 'er een in het zelfde bed met hem fliep. Twee der huisgenoten wierden 'er maar ziek — doch beide in zulk eenen geringen graad, dat zij geene Geneeskundige hulp behoefden. Verfcheidene andere befmette perfonen uit onze Stad ftierven daar, en evenwel kreeg 'er niemand de ziekte van hun. Een man ftierf in een der voornaamfte Herbergen te Baltimore aan dezelfde ziekte. Zijne geheele ziekte lang, was hij door velerlei menfehen bezogt en opgepast , zonder eenigen hinder. Niemand wierd 'er ziek behalven zijn Geneesheer, wiens ziekte egter van geen langen duur was. Vele dergelijke voorbeelden zijn 'er te Burlington, Bordenton, Lamberton, Princeton, Brunswic, Woodbridge , Newark , Lancaster en veel andere plaatfen waargenomen.
Na het uitkomen der eerfte uitgave van dit werkje, is mij door een groot aantal geloofwaardige perfonen berigt, dat het denkbeeld , als of de ziekte zich buiten Philadelphia niet medegedcelt had, geheel valsch is. Een huisgezin , met name Hopper, kreeg te Woodbury de ziekte, van eenigen onzer befmette inwoners, en drie van dit huisgezin



tio BERICHT betreffende
gezin ftierven 'er aan. Eene vrouw in het graaf? fchap Chester, die eenige zieken had te eeten gegeven en in huis genomen , ftierf aan de ziekte. Drie menfehen van ééne familie kregen de ziekte, te Trenton van eenen zieken uit Philadelphia, en ftierven 'er aan. Een Neger-dienstbode van Mr. Morgan van Penfaucon Creek, in New Jerfey, vischte een befmet bed, 't geen in de Delaware dreef, op, waar door de ziekte zich in die familie verfpreidde, en Mrs. Morgan, en hare dochter beide wegfleepre. De zoon van Mr. Cadwallader van Abingdon, die uit Philadelphia kwam, bragt ze in zijne familie , waar van 'er eenige aan ftierven. Eenige andere in verfcheidene pfaatfen kregen de ziekte , en fommige ftierven 'er aan. Maar de gevallen van dezen aart zijn zeer weiniggeweest , als men het groot aantal van hun , die de ziekte hier van daan medenamen , cn 'er op het land aan ftierven, in aanmerking neemt.
ZEVENTIENDE HOOFDSTUK.
Andere verzameling van overgeblevene zaaken.
^> ij, die de menigvuldige voorbeelden van wreedheid en het verlaten van vrienden en nabeftaanden, die te Philadelphia voorvielen , met aandagt nagaan , kunnen zich niet verwonderen , hoe zeer het hun ook grieven moge , dat de inwoners van Philadelphia in verfcheidene plaatfen op het land, door vreemdelingen, zonder menschlievendheid behandelt wierdeu. De algemeene fchrik verdoofde bij de
meeste



de GËELE KOORTS. ui
meeste menfehen, de zagtfte gevoelens van menschlijkheid: en in dit geval, gelijk in vele andere, werk* te het vermoeden ruim zoo fterk, als de wezentlijkheid. Vele reizigers uit deze Stad, hebben van vermoeitheid en honger afgemat, noch fchuilplaats, noch onderhoud kunnen vinden, en zijn de flagtoffers der bevreesdheid , en niet zoo zeer der onwilligheid tot onderfteuning van hun , bij welke zij hulp zogten , geworden. Voorbeelden van dit foort zijn bijna op alle wegen , die van Philadelphia afgaan, voorgevallen. Menfehen die maar onder het vermoeden waren van deze ziekte te kunnen hebben , wierden door hunne mede-reizigers genoodzaakt, den postwagen te verlaten, en kwamen zonder mogelijkheid, om zich bijftand te kunnen bezorgen, in de bosfehen om. Te Easton in Maryland', heeft men wezentlijk eenen wagen, die met goederen van Philadelphia geladen was, verbrand ; en eene vrouw die daar op was, geteerd en met veeren beftrooit.
In eene Stad in Jerfey, verbonden zich fommige lieden, om alle gemcenfehap met Philadelphia te beletten,en de inwoners kwamen overeen, om daar toe bij beurten de wacht te houden. Een man weigerde dit te doen , en in het geheel zich met het werk te bemoeien. Men waarfchuwde hem , en verbood vervolgens alle menfehen eenigen omgang met hem te hebben, — ja weigerde hem indedaad het onvermijdelijk noodige levensonderhoud —■ een flager welke zijne deur voorbijging, en dien hij om eeten verzocht, zeide hem, dat hij fpijs genoeg had, maar voor hem niets. Vooreen korten tijd van huis gegaan zijnde, hield de wagthoudende fchildwacht hem, toen hij terug wilde keeren , tegen, — cn toen hij desniettegenftaande voort wilde gaan , leide de ander zijn geweer op hem aan , en zoude, was 'er niet een derde tusfehen



112 BERICHT BETREFFENDE
ItbZ^ gCk0men' ZCker °P hem ^hottri
De Zoon van een inwoner van Philadelphia kwam in eene Stad in Virginien veertien dagen voor dat daar de quarantaine , die twintig Erf duren moest vastgefeld wierd : niettemin" noodzaakte men hem na dien tijd de volle quarantaine thouden, hoewel hij reeds zöo lang uit PlSadelphia geweest was. ö
Een vlugteling uit Philadelphia, die reeds biina
JriSf WH hUiS Sewc«, moest i„ eenen nabungen Staat een veer overvaren, en had o-e-
welken hij afwezend geweest was , bij zi2 Hii ging met zijne vrouw en rijtuig in de pont, e wierd na de overzijde gevaren. Daar weigerde'men hein aan land te laten komen, om dat" hij "èe
wacht zwoer hem dat hij hem doodfchieten zoude , indien hij één ftap verder ging, zijne vrouw, die in de pont was, leed de vree lijkfte angften, daar.de veerluiden dronken , de paarden voor het rijtuig onrustig, en de wind fterk waren Niettegenftaande alle zijne verzoeken , en aanbiedingen om de genoegzaame lengte van zijne afwezigheid te bewijzen , was hij genoodzaakt terug te keren, om den hem opgegeven Regeerings-perfoon op te zoeken. Toen hij aan diens huis" kwam ' geen eemge mij en van het veer af was, verborg die man zich uit vrees voor de ziekte. Hij ehif dus na een ander , die nog eenige mijlen verder woonde: doch nu weder aan het"veer komende was het negen uren , en hij moest tot den vol! genden morgen wagten.
Een



»s GEELE KOORTS. 113
_ Een arme man wierd op den weg bij een dorp niet ver van Philadelphia ziek. Eenen geruiraeïi tijd riep hij te vergeeft om water. Eindelijk bragt eene oude vrouw hem eene kruik vol, doch hem niet durvende naderen, zette zij de kruik maar op eenen afftand van hem neer, en verzogt dat h;j 'er na toe kruipen zoude, 't geen hij deed. Daaromtrent 48 uren gelegen hebbende ftierf hij , en het lichaam lag eenigen tijd te verrotten , tot dat de inwoners twee zwarte (lagers voor vier-en twintig dollars huurden , om 'het te begraven. Deze groeven aan de windzijde eenen kuil, maakten met een gaffel een touw om den nek van het lichaam vast — fleepten het in den kuil , en gooiden 'er op zoo groot een afftand, als mogelijk was, aarde op.
Een onzer inwoners verloor op het land zijnen broeder aan de kwaadaartige koorts, en konde van wegens den fchrik der buren, zelf geen mensch bewegen, om een doodkist voor hem te maken. Hij was genoodzaakt hem in een laken te winken, zelf een graf voor hem te maken, en hem daarin met eigen handen te begraven.
In een kleine Stad , niet ver van Philadelphia, deed men zeer willekeurige pogingen , om een onzer vlugtelingen te noodzaaken, tegen zijne eigene mede-burgers op de wacht te trekken. Dan daar hij dit weigerde , en tegen alle pogingen aan beftand bleef, vond men zich genoodzaakt hier van af te zien.
In eene der Amerikaanfche Zee-havens , wierd H een



114
BERICHT BETREFFENDE
een fchip , 't geen zoo even van Philadelphia was aangekomen , genoodzaakt weder Zee tc kiezen, fchoon het niet meer dan twee gallons water voor ieder man, aan boord had. In dezelfde haven , wierd de boot van eenen Kapitein uit onze Stad aan ftukken gellagen.
De westelijke Strand-Postwagen na Baltimore, wierd den i7den September, omtrent twee mijlen van die Stad , door een gewapende Schildwacht tegen gehouden. Het uur, waar op de wagen moest aankomen , was omtrent 8 uren 's avonds. 'Er was eene Herberg, een pistool-fchoot ver van de plaats. Doch de Herbergier weigerde de pasfagiérs, die twaalf in getal waren, in te nemen. Zij waren dus genoodzaakt den gantfehen nacht op den weg door te brengen, zonder andere fchuilplaats, dan de Postwagen, waarin zij een gedeelte van den tijd fluimerden ; het overige van 'den tijd lagen zij in het bosch , bij een vuur 't geen zij aangeftoken hadden. Den volgenden morgen, wilde de Herbergier, eene Muiray, een Goth, toen zij bij hem, om ontbijt zonden, hun niets geven. Maar omtrent twee uren later liet hij hun wat brood, kaas, wijn en cider brengen, waarmede zij op den weg hun ontbijt deden. In dezen toeftand bleven zij tot in den namiddag, dat is agtien uren lang. Onder de pasfagiérs was een Franfche Kapitein ter Zee , met zijne vrouw , en verfcheidene andere fatzoenlijke Franfche Heeren.
Een zeer ordentelijk burger van Philadelphia verliet den i-den September de Stad , met voornemen , om op Long-lsland, zoo lang de ziekte duurde , zich op tè houden. Hij wierd op den weg ziek, en men belette hem ergens digt bij Ne-
wark,



de GEELE KOORTS. 115
wark, voort te gaan. Hij nam dus zijnen intrek bij eenen Kapitein Littel, digt bij Second-rivier. Toen zich het gerucht verfpreidde, dat 'er een beimet man daar aan huis was, verzamelde zich het volk uit de buurt, rigtte aan alle zijden van Li tt b l's huis eene fchutting op, en noodzaakte de inwoners, van een huis, dat 'er nabij lag, en ook in de fchutting befloten was, dit te verlaten. De weg en de rivier liepen voorbij Littel's huis; de eerfte wierd geheel door de fchutting , die tot aan de rivier toe liep, afgefneden. Op eenen afftand van honderd yards was eene Kerk, in welke men enkel uit vrees in drie of vier weeken geen dienst deed. Reizigers namen eenen omweg van meer dan een mijl, om het gevaar te vermijden.
Eindelijk ftierf de zieke -— en zijn Zoon , die omtrent elf jaren oud was, moest hem de laatfte droevige dienften helpen bewijzen. De fchutting bleef nog tien dagen na zijn dood ftaan , om te zien, of het huisgezin ook befmet geraakt was.
"De billijkheid noodzaakt mij hier bij te voegen, dat deze menfehen nergens gebrek aan leden: daar men hun gezegd had , alles wat zij nodig hadden, op een papiertje te fchrijven, en dit op de fchutting vast te maken, wanneer zij door daar toe gefielde perfonen , zouden geholpen worden , 't geen ook getrouw nagekomen wierd.
Een flimme meid, die juist van Philadelphia kwam, bedroog volmaakt den Schildwacht aan dc brug te Bordentown. Zij vroeg hem, met ver-1 ernst, en sis bevreesd om in de StJtd te komen, of die deerlijke geele koorts, daar ook in dc Stad was? — Neen, antwoordde hij, gij kunt 'cr zoo veilig ingaan, als in uw eigen huis. Ik behoef hier niet bijtcvoegen, dat zij de Stad in. :
II a Een



116 BERICHT BETREFFENDE
; Een inwoner van Philadelphia verloor zijn kind in eene kleine Stad , hier digt bij, aan de koon en ging het zelve begraven. Toen hij terug S de vond hij alle zijne goederen op de ftraat en de deur gefloten en gene verzoeken waren in ltaat, om hem weder toelating te bezorgen.
i, i^-iT" °",der verfcheWene andere voorbehoedmiddelen zich ook van teer bediende, wilde een jonge zich zoo wel bij nagt, als bij dag beveiligen: hij bond dus een geteerd touw tweemaal om zijn nek, en knoopre vervolgens zijn kraao- met eenige moeite toe. 's Nagts'wierd hij half verwurgd en blaauw in zijn aangezigt wakker, en zoude dus mdedaad bijna zich zeiven om bals gebragt hebben, om zijn leven te bewaren.
Zonderling zoude het zijn, als men zulk een fchoone gelegenheid, om wonderlijke historiën te verzinnen had laten voorbijgaan , zonder eenige wonderwerken te vermelden. ]je menfehen immers hellen altoos tot het buitenfporige over en bijzonder dan , als hunne driften in eenen ho^cn graad gaande gemaakt zijn. En daar in ons geval het medelijden en de fchrik, twee driften die bijzonder, gefchikt zijn, om deze gefteldhcid te voeden, tot den hoogften graad opgewonden wierdcn ' kan men gemaklijk den oorfprong der wonderlijke gefchiedenisfen, die men overal verhaalde en die ze r in plaat uitgingen, verklaren. Eenige! der Marylandfche Nieuwspapieren melden, , dat 'er een ftem m de ftraaten van Philadelphia gehoort is, die de inwoners waarfchuwde , zich voor hun oordeel gereed te maken, gelijk gefchreven ftaat.
Ezechiel



de GEELE KOORTS. 117
Ezechiel 2.7." De Marylander die deze ftem hoorde , was zeker met een allerbijzonderst oor begaaft, daar hij op eenen afftand van meer dan honderd mijlen hoorde , 't geen wij op de plaats zelve niet konden hooren. 'Het fch>'jnt ook, dat zijn gezigt even goed was , als zijn gehoor, want hij zag _ twee Engelen met de nachtwacht fpreken. Hij is, wel is waar, te befcheiden, om te zeggen , dat hij die zelf zag — hij meld alleen maar, „ dat men twee Engelen met de nachtwacht te middernacht had zien fpreken , over het geen door de ftem te voren aangekondigd was." Dan daar niemand hier immer die'Engelen gezien heeft, is _ het _ zeer waarfchijnlijk C daar het ten hoogften misdadig zou zijn, aan gebeurtenisfen, die op'zulk een gezag rusten, te twijfelen) dat hij zelve ooggetuige van het geval geweest is.
Een Koopman van Philadelphia, die eenige weken afwezend geweest was, kwam de tweede week in November weder, gehoort hebbende , dat het gevaar toen over was. Hij ontmoette op den weg een man, die van Philadelphia afkwam, cn vroeg hem natuurlijk na den ftaat der zaaken. De ander verhaalde hem, dat een dood-kistmaker, die door de Commisfie tot onderftand der zieken gebruikt was geworden, twee weken te voren zulk een vermindering van vragen na doodkisten gehad had, dat hij 'er een groot' aantal in voorraad had: maar dat de fterfte weer zoo toegenomen was, dat hij dien geheelen voorraad verkogt, en nu zeven dagloners , dag en nacht aan het werk had. Dit maakte onzen Koopman zoo bevreesd, dat hij terftond weer met zijne familie terug keerde, om eenen voordeligeren uitgang van zaken af te wagten,
Een dronken matroos lag op de ftraat eenige uren H 3 lang



Il8 BERICHT BPTREFFENDE
lang te flaapen, waar door de buren meenden, dar hij aan de ziekte geftorven was ; dan zij waren te bevreesd om 'er zelf onderzoek na te doen. Zij zonden dus na de Commisfie om een wagen en eene doodkist. De voerman nam den man bij de hielen op , en wilde hem in de doodkist leggen: dog hem ruw behandelende, wierd dc matroos wakker , en vroeg met een vloek wat hij meende te doen? Dc voerman liet hem van fchrik vallen, en liep zoo hard weg als of hem een geest op de hielen zat.
Een waanzinnig mensch , die de kwaadaartige koorts had, wierd door zijne buren aangeraden na Bush-hill te gaan. Hij ftemde hier in toe, en ging op de kar; maar fchielijk van voornemen veranderende, floop hij 'er , zonder dat de voerman dat merkte , ftilïetjes aan het eind af; toen deze hem na een wijl tijds vermiste en op eenen afftand weg zag loopen, keerde hij zijn paard om, cn draafde hem fchielijk na. De ander verdubbelde zijne flappen, en de voerman zerte "zijn paard in een galop; doch de man Mep een hoek om, en verborg zig in een huis , en liet dus den bedrukten voerman wederkeren, en zijn zonderling voorval vernaaien.
Men heeft vele voorbeelden gehad, dat de voerlied::-; bij hunne aankomst te Bush-hill, hunne lading willende afleveren, tot hunne grote verwondering de wagens ledig vonden.
Een vrouw welker man geftorven was, weigerde hem in eene doodkist, die haar door een harer vrienden bezorgt was, te leggen, als te flegt en gemeen zijnde. Zij kogt een fraaije en kostbare doodkist.



de GEELE KOORTS. 119
kist, en liet de andere op de plaats leggen. Binnen een week was zij zelf een lijk, — en wierd nu in die zelfde doodkist, die zij zoo zeer veragt had , begraven.
De vrouw van eenen man, die in Walnutflraat woonde , wierd door de ziekte aangetast, en van de Geneesheeren opgegeven. Haar man verbet haar, en Hiep den volgenden nagt, uit vrees voor de befmetting in een ander huis. Des morgens, het uit den zeer verzwakten ftaat, waarin hij zijne vrouw gelaten had , voor zeker houdende, dat zij dood was , kogt hij eene doodkist voor haar; dan t'huis komende, was hij zeer verwonderdhaar veel beter te vinden. Kort daar na wierd hij zelt ziek , en naderhand juist in die zelfde doodkist, welke hij met zoo veel overhaasting voor zijne, tans nog levende, vrouw gekogthad, begraven.
Onder zulke tonelen van elende , als Bush-hill opleverde, zoude men zeker verwagten , dat het vérmogen van den Liefde-God geene uitwerking zoude'kunnen hebben. Dan men ziet uit het volgende geval, dat zijne pijlen daar met even veel kragt als ergens elders,gevoelt wierden. j oh n jo h n s o n en Priscilla'Hicks, twee patiënten, die hérfteld waren, en nu als oppasfers bij de zieken dienst deeden , verliefden op elkander — vrijheid verkregen hebbende , om zig een uur of twee te verwijderen , kwamen zij den tuften September in de Stad , wierden in den Huwelijken Staat opgenomen , en keerden tot hunne roeping in het hospitaal weder. Buiten dit was 'er een groot vak in de trouw-boeken , want 'er gebeurde niets diergelijks voor den 5den November, toen Nassy een Portugeefche Mulatter met Hannah Smith, H 4 een



ICO BERICHT BETREFFENDE
een Duitfche meid , die zoo wel als hij, tot oppasfing der zieken gebruikt wierd, trouwde.
De ftaat der Politie en maatfchappij in Philadelphia verfchijnt, wanneer men de omftandigheden in het oog houd , in een zeer voordelig ligt Niettegenftaande de afwezendheid der Magiftraats-perfonen en de grote menigte goederen, die door de vrees der eigenaars, of den dood der perfonen die er zorg voor dragen zouden, zonder bewaring gelaten wierden, heeft men tot nog toe maar van ééii of twee gepleegde diefftallen gehoon. — Men was aan dc derde begonnen, doch de dieven wierden ontdekt en gevat. Een verharde booswicht uit een der nabuurige Staten, maakte met eenige Negers eene famenfpanning om huizen te plunderen Hij was een uitgeleerde fielt, had een volmaakt famenftel van dieverij gemaakt, en om zijne ontwerpen te beter uit te voeren , eene grote bende opgerot Desmettegenftaande wierd hij fchielijk gevangen en de bende verftrooid. 05
Het gevangenhuis te Philadelphia word zoo uitnemend wel beftierd, dat de ziekte daar maar twee of driemaal zig verroonde, daar anders deze wooningen van elendc de plaatfen zijn, waar befmetiijke ziektens het meeste geboren worden, cn zich vcrfprciden. Toen de geeie koorts het ailerfterkfte in de Stad woedde, waren 'er in het gevangenhuis 106 I ranfche Soldaten en Matroozen, die daar op order van den Franfchen Conful bewaart wierden en behalven die noch So veroordeelden , vageboiv den en perfonen, die op een gerechtelijk onderzoek wagtten : alle deze lieden bleven op twee of drie ra geheel vrij van de ziekte. Verfcheidene oraftanmgiieden hebben tot het daarftellen van dit heilzaam
uit-



de GEELE KOORTS.
i2ï
uitwerkfel medegewerkt. De gevangenen worden dikwijls gereinigd, en door het gebruiken van een koud bad gezuivert — zij worden altoos aan den arbeid gehouden — zij leven grotendeels van
moeskruiden — in den tuin zijn veel planten,
en daar vele hunner tot fteenzagen gebruikt worden , zoo houd het altoos lopende water den dampkring gedurig in eenen vogtigen ftaat, terwijl de inwoners van Philadelphia beftendig een grote hitte hebben moeten ondergaan. Ei.yah Weed, de overledene Cipier kreeg de ziekte in de Stad , bezig zijnde met zijnen vaderlijken plicht aan zijne dochter te vervullen , hij ftierf in het gevangenhuis, zonder de ziekte aan iemand der gevangenen mede te delen. — Men zal het mij wel ten goede willen houden, dat ik hier mijnen dank aan de nagedagtenis van dezen nuttigen burger bewijs, onder wiens opzicht het gevangenhuis zelve , en met wiens hartelijke medewerking de meeste verordeningen in dat huis , tot ftand gebragt zijn , waar door, zoo wel als door de gelukkige ih Engeland gedane proeven, het nu bewezen is, dat men de gevangenhuizen , uit leerfcholen van menfchelijke boosheid en verdorvenheid , in plaatfen van verbetering, veranderen kan; zoo dat nu in plaats, dat de ledige vagebond , die enkel daar gezet wierd, op vermoedens , of om dat het hem aan vrienden ontbrak, om hem te befchermen, 'er verhard , ondeugend en rijp voor fteelen en roven wierd, nu de fchelmen en booswigten 'er zoo in verbeterd kunnen worden, dat zij in nuttige leden der maatfehappij herfchapen worden. Tot eer der menfchelijke natuur moet ik hier melden dat fommige der gevangenen , welken een gedeelte van den tijd hunner gevangenis tot eene beloning voor hun vreedfaam ordentelijk gedrag, kwijt gefcholden was, zich zeiven tot oppasfers, om de zieken te Bush-hill te helpen, aanboden, cn in dien post zich met veel trouw gedragen hebben. Ouder deze zijn 'er fommige, welke men tevoren met recht, als verhardde H 5 deug-



122
BERICHT BETREFFENDE
deugnieten aanmerkte , 't geen volgens het oude gebruik, alle die gene wierden, die maar weinige weken in een gevangenhuis opgefloten geweest waren. Had men volgens dit zelve ftelfel blijven te werk gaan, zoo zouden deze menfehen met hun leven reeds lang hebben moeten boeten voor het kwaad, 't geen zij in de maatfchappij zouden gedaan hebben- Dat is, in goed hollands, om dat de maatfchappij één ongelijk door roof geleden had, jnoest zij ook een tweede, door de wetten lijden. Daar door het tegenwoordige verbeterde en menschlievende plan , deze lieden aan de maatfchappij weder gegeven , cn tot nutte leden derzelve gemaakt worden. Zoo veel voordeliger is het, fchoon het misfehien wat meer moeite kost, de menfehen beter te maken, dan hen onder fchijn van wetten en recht ter dood te brengen.
Het gevoel, 't geen de inwoners van vele plaatfen voor ons lijden getoont hebben te bezitten , en de zeer ruime giften door hun ter onzer onderfteuning gedaan, doen hun hart eer aan en verdienen onze gevoeligfte dankbetuigingen. De inwoners van het Graaffchap Gloucester in New Jerfey , hebben de eer gehad van anderen hier in voor te gaan. Den poften September, hadden zij reeds eene aanzienlijke fom verzamelt, waar voor zij een goed deel behoeftens voor het hospitaal te Bush-hill kogten. Van dien tijd af hebben zij weeklijks ons ruimen onderftand mede gedcelt. Van eenige weinige burgers van Philadelphia bij Germantown, heeft men 200 dollars ontfangen ; van anderen bij Darbij 1400 dollars, van NewYork 5000, van een onbekende hand 500; uit Bucks's graaffchap, 1600; uit het graaffchap Delaware 1200; uit het graaffchap Franklin omtrent 500; uit Boston verfcheidene dingen ter waarde van 2500 dollars; en van verfcheidene andere per-
fo-



de GEELE KOORTS. 123
fonen, en uit verfchillende plaatfen even milddadige en vereerende giften.
Zal men mij vergeven , dat ik hier het gedrag van die genen, welker kwalijk beftierde ijver, hun in de hevigfte woede der ziekte bewoog, om fommige onzer kerken beftendig optevullen , en dus dezen boosaartigen vijand in zijn werk bijftand te bieden , vrijmoedig afkeur ? Van hun , welke als •vrezende, dat de gebceden en fmeekingen , die zij r'huis deeden, bij God niet aangenaam zijn zouden, zig in kerken begaven, die met rottende lijken vervuld waren, en waar zij allerlei fchadelijke uitwaasfemingen moesten inademen ? Aan deze ééne oorzaak 'durf ik gerust een groot deel der fterfte toefchrijven. *Het verdient wezentlijk alle opmerking , dat die gezindheden , welker godsdienftige vergaderingen het volfte waren , ook het meest van dc 'ziekte 'geleden hebben. — Zullen dan de menfehen nimmer wijs worden? — Moeten wij nog leren , dat de Almachtige Schepper van hemel en aarde geen tempelen met handen gemaakt, nodig heeft? dat het gaan na eene godsdienftige vergaderplaats, wanneer'dat onmiddclijk aanloopt tegen de grote wet van zclfsbehoud, die zijne Goddelijke hand met onuitwisbare letteren in het hart van alle zijne fchcpfelen gefchreven heeft, geen deel uitmaakt, van den eerdienst, die men aan den Schepper en Onderhouder van het menschdom verfchuldigt is ? Bat een zagt en nederig hart de tempel is , waar in Hij wil gedient zijn ? dit hoop ik
niet. lk hoop , dat de vreeslijke les, welke
fommige van onze gezindheden, hieromtrent, door eene fterfte, die verre buiten -alle evenredigheid tot hun getal was, gekregen hebben^ in volgende tijden, bij diergelijke donkere omftandigheden, zal onder het oog gehouden worden.
Som-



12} BERICHT BETREFFENDE
_ Sommige die m de Stad gebleven zijn , hebben Dit oorzaken die moeilijk te regtvaardigen zijn, hun die gevlugt zijn, doorgaands voor fchuldigen, die hunnen post verlieten, gehouden (*). Ik geloof in tegendeel, dat daar de aart onzer Regeerino- het nemen van willekeurige maatregelen ,' door welke in landen, die door Aileenheerichers bcftierd worden , de ziekte waarfchijnlijk al vroeg zou ten onder gebragt geworden zijn, niet toelieten, het de phgt van ieder een, wiens omftandigheden en toeftand dit toelieten, was, het gevaar te vermijden. De uitwerkfelen van dit vlugten waren daar en boven heilzaam Cf). Hier door wierd de werkingkring der ziekte vermindert. Twee of drie ledige huizen hielden de ziekte in haren loop op , en zij ging nu langzaam, doch zeker eene ftraat door, en hier door wierd dus waarfchijnlijk de buurt van ■
de
(*) Indien zij al aan eene misdaad fchuldig waren, zoo bragt die haare eigene ftraf mede : daar ik mij ten vollen verzekerd houde, dat zij die afvvezend waren, en dus ten prooi ftonden, voor den angst, dien de lo« pende geruchten noodzakelijk moesten aanbrengen, 'er erger aan waren, dan zij, die in de Stad gebleven waren. Ik fpreek hier uit ondervinding. In eene afvve. zendheid van weinige dagen , toen de ziekte noch haaren hoogden trap niet bereikt had, hoorde ik meer fchrik» barende gerugten , dan in evenveel weken te Philadelphia , toen dc ziekte 't iterkfte heerschte, en dagelijks van 80 tot 100 menfehen wegflecpte.
(f) Waren alle onze burgers in de Stad gebleven, zoo zoude 'er zich mogelijk hongersnood bij onze rampen gevoegd hebben; daar wij nu integendeel den gantfchen tijd door volle markten gehad hebben ; zoo dat zelf de prijs niet veel hoger was, dan gewoonlijk 03 dien tijd van het jaar.



o e GEELE KOORTS. 125
de vernieling, die zij aanrigtte , bevrijd. Wij zullen lang her zwaare verlies moeten betreuren, 't geen onze Stad, door den dood van zoo vele brave burgers geleden heeft: en waren de 17000, die de Stad verlaten hebben , zoo lang als de ziekte heerschte,'er in gebleven, en hadden zij na evenredigheid van hun aantal ook even veel menfehen verloren , als zij welke overgebleven zijn, zoo zouden wij in plaats van 4000 omtrent 6000 dooden gehad hebben, en zouden mogelijk onder dit aantal, een andere Clow, een Kay, een Lea, een Sims, een Dunkin, een Strawbridge, mannen van uitgefbrekten handel, welker verlies lang gevoelt zal worden — een Pennington, een Gentworth, een Hutchinson, een Sarjeant, een Howell, een Waring, mannen door den Hemel met uitmuntende bekwaamheden begaaft. — Een Fleming, een Graessl, een S pro at, mannen van verhevene godsvrugt en deugd. — Een Wilson, een Adgate,' een Baldwinn, een Carroll, een Tomkins, een O ffley, burgers van de agtings waard igflecharafters, te beklagen gehad hebben. Laten 'zij derhalven, die in de Stad gebleven zijn, hun lang afwezend geweest zijnde vrienden , als door hunne vlucht van den dood zich bevrijd hebbende, aanmerken , en zig over hunne terugkomst in gezondheid en welvaren verheugen, — laten zij die uit de Stad geweest zijn, de dienften van hun die hunne bezittingen bewaart hebben, erkennen; Laat ons allen ons vereenigen in het in 't werk Hellen der grootfte waakzaamheid, om het wederkeeren van deze felle plaag, door de nauwkeurigfte oplettendheid in het wasfehen en reinigen van onze geflage,ne Stad, te voorkomen — en laat ons gezamentlijk het Opperfte Wezen danken, dat op zijnen eigenen tijd, den bulderenden ftorm, die ons allen dreigde te verflinden, na dat alle menfchelijke pogingen ijdel bevonden waren, geftild heeft.
L E-



LEDEN der COMMISSIE,
T$t onderftand der Zieken en Armen, aangefteld in eene vergadering der Burgers van Philadelphia, daar toe door een Advertisfement in de Nieuwspapieren , opgeroepen, den dertienden September 1793.
Prefulent
Matthew Clarkson, Major der Stad.
Secretaris Caleb Lownes.
Thefaurier Thomas Wistar.
Opzieners van het hospitaal te Bush • hill Stephen Girard. Peter Helm.
Wees - Commisjie
Israël Israël. James Kerr.
John Letchworth. J. Sharswood.
Commisjie van uitdeeling
Israël Israël. James Kerr.
John Haworth. Jacob Witman.
James Swaine. J. Letchworth.
Mathew Carey. J. Sharswood.
Thomas Sa ver y. Samuel Ben ge.
Stipe-



LEDEN der COMMISSIE. 127
Superintendent over het hegraven van doden en wegbrengen van zieken
Samuel Benge.
Uitdeeler van onderftand Henry Deforest.
Commisfie van berigten James Sharswood. John Connelly. :
Commisjie tot het gemeen maken van brieven Caleb Lownes. Mathew Carey.
Geftorvene Leden
A. Adgate. Daniël Offley.
J. D. Sargeant. Joslpii Inskkep.
Bijjiand-doende Commisfie, verkoren den 14 October Samuel Coates, Spreker. John Olden, Secretaris.
Noordelijke Vrijheden. John Ettries. William Peter Spra- Race tot Arch.
gues. Thomas Willis.
William Gregory. Daniël Dawson.
Jacob Witman. Peter Thompson.
James Swain. Thomas Allibone.
jozeph burns. lambert wllmer. George Forepauch. Arch to Market.
Casper Snyder. William Sansom.
Peter Smith. Justinian Fox.
Vine tot Racefiraat. Amos Wick iham. Richard Whitehead. Market tot Chesnut.
Joseph Kerr. Ablthur Howell.
Alexan-



ïü8 LEDEN der COMMISSIE.
Alexander Cochran. Thomas Dobsox.
Chesnut tot Walnut. Jeremiah Paul. James Cummins. Casper W. Morris. Thomas Castiere.
Walnut tot Spruce. George Rutter, Benjamin W. Morris.
Spruce tot Pine. Samuel Pancoast, Jun. John Woodside. Levi Hollingsworth.
William Watkins.
Pine tot Souk-/Iraat. John Wood. Adam Brittle. William Eckard. Thomas Dicksey. Fergus M'Elwaine.
Southwark. William Innis. Richard Mosely. William Robinson, Sen. John Grantham. John Savadge. John Pattison.
LIJST



L IJ S T
Van alle de Lijken , -welke in de onderfcheidene begraafplaatfen van de Stad en Vrijheden van Philadelphia , van den eerften Augustus tot den negenden November 1,793 begraven zijn , opgemaakt uit de Boeken daaromtrent door Geestelijken , Kosters, enz. gehouden.
Augustus.
I J '■ | I 1 1 |
5 iJj I g 1 £ o =1 1 8 1 L "s f I $ II I df "fe 3
Sf £ . • ï ? È f 1 . t o k o B I 1 'S *
C Ö « » P f1 PD * n S O * > S O § 8 B S ö 2, « K 3
1 I 2 I 2 l| ^ I j 9
2 1 I 2 j !' I 2 18
3 ' I 2 ï 2 10
4 1 1 1 1 2 4 IO
5 1 1 ' 5 2 10 61 ' 2 3
7 1 1 7 1 2 li
8 I III , s
10- 1 I I 2 o o È 3 , tf
H 2 • 4 u ü o o 1 j»
12 2 2 M bi §i bi I 5
13 1 « 1 2 1 £ x bi. Ü g i ,d
14 1 & o §• & i t -y'4
ló 'I ! 1 1 J I I lS \ 2 I 7
17 1 1 1 1 t' t ^ u h f I
18 I I P pc f ^ I Ie '9 1 I I I ï 1 S S •{ $ , * *° 1 3 1 I B a e c l X 21 2 I S i , ~ I 8
1 2 . 4.3.1 » ,1
•S > J s 3 1 1 'o
24 311 2 1 5 1 3
«s 1 = ;« 213 , ï ia
-l 1 1 B 3 1 , A i
S8 5 3 1 2 31 2' 3 I „
29 4 = 1 2 s 2 1 s 4 ) r I *
50 1 1 4 1 4 3 3 13 =0
3J 2' 1 1 Is! 7 J 1 ijl ,7
1 Sep*



C 130 )
September.
fiiïilfiiÉiiiii
j 1 211 4 1 2 5 !7
2 22531 i 4 18
3 1 I 3 1 2 3 11
4.3 112 2i 243 22 23
54III1 123 15 20
6 2 1 2 2 1 1 5 1 2 7 24
7 I ii 1 1 2 3 1 7 18 8-1 142 2 3 44 2 ,. '. 11642 9 12 1 13 i g 7 1 1 g g n 1 13 32
10 3 lil 2 3 I 6 > 5 i > > > i 4 29
fl, p I 1 1 1 2 S 3 1 c.. o ijja 8 23
12 1 2 6 1 1 2 s o ,2 2 1 00 S5 2 10 33
13 1 1 tl S I 7 o, 8 3 1 - & S 1 i° 37
14 " i 2 3 3 i 4 4 4 s 5 2 °„ °2I5 48
15 4 2 i, i 3 1 5 1 I0 | 9 1 1 1 g 5 E 2 14 56
16 4 2 i 2 3 1 4 3 io <- 12 7 i <- •- £ s 14 .67
17 1 I I I 4 2 5 2 7 o 21 7 u g o 3 26 81
18 3 4 242 6 2 7 | 10 4 2 -p o -3 3 19 68
19 4 2 2 3 2 4 5 ;9 5 _ * 2 23 ,61
20 3 1 1 1 2 2 2 3 9 ,S 7 i 3-5" «5 27 67
21 3 3 121 6 6 8 2 ' 4 21 57
22 6 1 2 3 i 1 1 6 7 ö 1 1 7 33 76
23 1 3 2 4 52786 9 21 68
24 5 2 4 4' .2 9 8 12 4 8 38 96
25 4 2 2 . 4 2 0 8 15 5 3 7 25 87
26 ^ 1 3 1 115651 1 25 52
27 3 I i 2 1 4 1 6 14 6 S 2 14 60 23 1 1 I 1 1 1 2453 2 29 51 2y 4 3 2 2 3 1 4 1 10 73 1 2 14 57 30 4 1 2 1 3 6^ i 0 4 6 3 2 22 63
0fi:o-



C 131 )
Oftober.
•4 "Z v» |sj ~ Ê "5 c *>. T0 g ï u cj ë § 2 -2 Ü sj'^
b g si§ o u 2 5 s a ^ 3 5 5 is sc b s b *" ' «
;j„ e< e< « o ? -j > ^ S 8 ï £ u & ■£ > 4i <2 i! Si
ïf 5 . . 0 & 3 5; 53 . -a ~ tt '3 "3, s & § s 5 © g § c;
I 4 2 5 I 3 4 4 S 12 3 2 5 21 7-t
2211312 2319 55 31 67
3313233 5 I 7 10 4 I 2 33 73
4124 2 13 3 65 2 1 12738
5 21 23 1 2 12 11 3 I 4 3 26' 71
6 2 5 1 1 21 5 5 14 4 2 34 76
7 7 3 I 2 1 5 1 2 1 2 9 12 7 2 2 25 82
8 3 2 3 I 2 1 2 3 2 5 . 21 6 S 1 3 33 9° 921 112 1 7 I 4 g' 19 8 1 I g' g' c 3 50 102
10 7 2222 3 I 6 > 2Ó 6 1 2 > I > 1 > 1 31 93
11 4 2 5 I 3 2 3 I 12 % 21 8 j J)|S ' 2 n;0U9
12 1 2 2 1 4 1 6 I 11 g> 17 12 1 u gj ff 8 44 m
13 6 3 , , 1 4 1 9 £ 20 5 1 ft 5 | 4 48 104
14 2 1 15 2-2 5 ° 17 7 1 7- °\Z ° 2 29 H
15 3 3 1 I 2 I 4 I 9 J 14 7 1 | | | 3 -9 80 16I12242 261 4H 10 2 2 CJ o!29 7° i: 5 3 2 33 io| «j 16 7 2 u|m o j 28 80
18 21 4 1 51 5 -8 W -r3- .pi -Sj-S -5 022 59
19 2 3 41 42 ar" 14 2 J 1 J :"J 'J 2 27 6S
20 2 3 32 4145116 1 5 S £ 1 17 55
21 4 231 524841 1 24 59
22 2 232 2527 19 2 2 1 2 31 82 2S >l - , t 3 5 3 10 7 I 23 54
24 ' 1 1 3 2284 17 3»
25 5 121 111182 2 lol 35
26 2 1 11 I I 2 5 2 1 | 1 5) 23
27 I 1 I I I 2 ! 6 la
28 1 I 21 453 I I I 6 ,25
29 1 12 4 2 6 »7 3° I 1 2 ! 3 I '[' , 2 (: I<S 31 2 I j 7 3 ! [ 8 1 24
I 8 Nov?u»-



C 132 )
November,
£t s *U «is = 8 5
«• .= . . 5 ë 3 o 5 'ö 'C '~ E) 3 > ° > o S ~ 0 5 S •3 O U: % q & E-r Q > X S O > >IQ O S N SJ § 3 £« ,fi ü
1 I 3 II- 2 5 IJ
2 I 2 3 2 3 2j 8 21
3 11 1 5 a| 1 4 15
4 11 1 5 i! 6 is
5 2 ' 3 ; a ï I 6 14 G I 3 1 1 j I 5 11 7 - 1 1 4 il i, 5 15 81 2 1 1 | 3 8 9 I I r 2| I 3 6
' Augustus. - - - . - «25
Sepcemiier. • • 144a
Oe'tober. ..... 1993
November. - . - - - 118
Jooden !n écne fom opgegeeven. .... 3
Doopsgezinden Do. - - 60
Methodisten Do. - - - - - 32
Vriie Kwakers Do. ----- 39
Duitsch gedeelte van St. Marys Kerkverzameling. - 1 30
404a Bisfchop»



C 133 )
t Christ. Kerk. . . - - 173
Bisfchoplijke Protestanten e St. Peter's. - - - 109
Ist. Paul'l. - - • - 70
r- Eerfte. - - 73
\ Tweede. - - - 128
Presbyterianen < Derde.- ... . I07
i Veréénigde {AJJ'ociate.') - 12.
C. Hervormde - - - - 33
f St. Mary's. - - - - 251
Roomsch Catholijken e Duitsch gedeelte van Do. - 30
IDrieéiinigheid. - - - 54
Vrienden (Fritnds~) (*) 373
Vri.,e Kwakers, In ééne fom opgegeeven. « - 39
Duitfchc fUuheranen. - - - 641 ^Calvinisten. .... 2or
Moravianen (Hernhutters.) - . - 13.
Zwceden. - ... - 75"
Doopsgezinden. In ééne fom opgegeeven. - 60
Methodisten. Do. - - %i
Univcrfalisten. - - - 2.
Jooden. Do. - - - - 3
KenCngton. - - . • 169
Potter's - fields, benevens de nieuwe grond. - - 1334
4043.
(*) Deze, in onderfcheiding van de daar op volgende Free Qt/aJctrs , zijn zodanige Kwakers welke zich aan de oude inrigtingen van het genootfehap der Kwakers vast houden , terwijl dc Free Quakers zich reeds eenige meerdere Vrijheeden, als het dragen van wapenen, het ten oorlog gaan , enz. veroorloven.
Vertaler.
I 3 WEER*



C 134 )
WEERKUNDIGE WAARNEEMINGEN,
Te Philadelphia gedaan door DAVID RITTEN HOUSE, Esqaire.
Angnstus, 1793.
Barometer. Thermometer. Winden. 1 Weder
6V.M. 3N.M. 6V.M. 3N.M. 6V.M. 3 N. M. 6 V. M. 3N.M.
129-95 30. o 65 77 W.N.W. N.W. Bewolkt. Mooi.
= 30. } 30. 1 63 81 N.W. Z.W. Mooi. Mooi.
,3 30w 5 29. 95 68 82 N. N.N.O. Mooi. Mooi.
4 29.97 30. o 6; 87 Z. Z.W. Mooi. Mooi.
530. _5 30. 1 73 90 Z.Z.W. Z.W. Mooi. Mooi.
«30. a 30. o 77 87 .Z.W. W. Bewöikt. Mooi.
7 30. fa 30. 1 68 83 N.W. W. Mooi. Mooi.
830. 1 29.95 69 86 Z.Z.O. Z.Z.O. Mooi. Regen.
929. 8 29.75 75 83 Z.Z.W. Z.W. Bewolkt. Mooi.
1029. 9 29. 9 67 82 W. Z.W. Mooi. Mooi.
11 3o. o 30. o 70 84 Z.W. W.Z.W. Bewolkt. Bew
J230. .0 30. o 70 87 W. W. Mooi. Mooi".
13 30. 5 30. o 71 89 Z.W. W. Mooi. Mooi
14 30. o 29. 95 75 32 z w. Z. W. Mooi. Regen. J5 3o. o 30. 1 72 75 N.O.0. N. O. Regen. Bew 1630. 1 30. 1 70 83 N.N.O. N. O. Mooi. Mooi. J7.10- 1 30. o 71 86 Z.W. Z.W. Mooi. Mooi. 18 30. o 30. o 73 89 Stil. Z. W. KIdoï, Mooi. 1930. 1 so. 1 72 82 N. N. Mooi. Bewolkt. 2030- 1 30.12 69 82 N.N.O. N.N.O Mooi. Mooi =1 30. 15 30. 25 62 83 N N.N.O. Mooi. Mooi"
22 30. 3 30. 35 63 86 N. O. Z O. Mooi. Mooi.
23 3o. 25 30. 15 63 85 Stil. Z. Mooi. Mooi. =430. 1 30. 1 73 8i Stil. Stil. Bewolkt. Regen. =5 3o. 1 30. r 71 66 N. O. N. O. Regen. ft. Reg. 2630. 15 30. 2 59 69 N.O. N.0. Bewolkt. Bew.
27 30. 2 30. 2 65 73 N. O. N. O. Bewolkt. Bew.
28 30. 2 30. 15 67 80 Z. Stil. Bewolkt. Oph 2930. 16 30. 15 72 86 Stil. Z.W. Bewolkt. Mooi. 3030. 1 30. 1 74 87 Stil. Z.W. Mooi. Mooi 3130. o 30. o 74 84 Z.W. N.W. Regen. Mooi.
I WEER.



C 135 ) WEERKUNDIGE WAARNEEMINGEN,
Te Philadelphia gedaan. September, 1793.
Barometer. Thermometer. Winden. „
6V.M. 3N.M. 6V.M. 3N.M. öV.M. 3N.M, 6V.M. 3N.M.
~ o0 o 20. 30 ~7l sT" Stil. Z.W. Mist Mooi,
7 on °8 73 86 Z.W. Z.W. Mooi. Mooi.
tffa o 63 N.W. N. Mooi. Mooi.
3I ' „„ ,c =e -7e W. W. Mooi. Mooi.
4f°o 3o i 6Ï 80 Z O. Z. Mooi. Bewolkt.
V 07 -o! 95 70 89 W.Z.W. W. Mooi. Bewolkt.
7!o 30 o 65 77 W.N.W. N.W. Mooi Mooi.
s K>' 1 3o. 1 64 70 Stil. Stil. Bewolkt. Bew.
0^0 o 30. o 66 80 Z.0. N.W Regen. Moo».
iol"o o 30. o 64 71 N. N.N.O. Mooi. Bewolkt.
11 30' 1 30 o 62 72 N.N.O. N. Bewolkt. Mooi.
ia m! 06 19'. 9 58 76 N.W. N.N.W. Mooi. Mooi.
13 20. 95 so. 6 57 72 N.W. JU. Mooi. Mooi.
ilv> o 30. 5 58 79 N.W. N.W. Mooi. Mooi.
li 30. o 29. 97 65 80 N. Z. Mooi. Mooi.
16 09. 9 09 70 84 Z. Z. W. Bewolkt. Mooi.
j7 29. 8 29. 85 66 07 N. N, Bewolkt. Bew.
18 30. 1 44 N. Mooi.
19 30. 4 30. 35 45 70 Stil. Z.W. Mooi. Mooi. "o 30. 3 30. 15 54 69 Stil. Z.0. Dijnzig. Dijnzig, 21 30. 'o aq. o 59 78 Stil. Bewolkt. Mooi. "2 30. o 30. o 63 83 Stil. Bewolkt. Mooi.
23 30. 1 30. 1 62 81 Stil. Z. O. Bewolkt. Bew.
24 30. 2 30 " 65 70 N. O. O. N. O Bewolkt. Mooi. 2530.15 30.' o 61 68 N.O. N. O. Bewolkt. Bew. "6 "0. 8 29. 7 53 79 N. N.O. Bewolkt. Mooi.
ng 7 64 N.W. N.W. Bewolkt. Mooi.
Is ïo'. 5 30. 15 54 73 N.W. N.W. Mooi. Mooi.
"9 30. 3 30. 3 Sö 74 N. O. O. N. O. Bewolkt. Mooi.
3ol3o. 35 30. 3 57 75 J Stil. Z.W.)Mistig. Mooi.
WEER.



C 136 )
WEERKUNDIGE WAARNEEMINGEN.
October 1793.
. Barometer. | Thermometer. Winden. Weder
7V.M. 2N.M. 7V.M. 2 N. M. 7 V. M. 2 N. M. 7 V. M. »N,M.
133- 15 30. 5 64 80 Z.W. Z.W. Bewolkt. M00U
2 29. 9 30. 5 7o '72 W. N. N. W. Bewolkt. Mooi.
3 30. a 30. 15 50 72 W. Z. W. Mooi. Mooi.
4 29. 75 29- 7 59 72 Z. W. W. Bewolkt. Bew.
5 30. o 30. h 58 66 N. N. Mooi. Mooi.
6 30. 3 30. 3 43 66 N. O. W. Mooi. Mooi.
7 30. 45 46 Stil. Mooi.
S 30. 6 |3o. 653 68 N. N. Mooi. Mooi.
930. 5 30. 4 53 70 N.W. N.W. Mooi. Mooi.
ïo 30. 2 30. 2 49 74 O. N.W. Mooi. Mooi.
11 30. o 29. 85 51 74 W. W. Mooi. Mooi.
«226. 6 29.55 58 64 Z.W. N.W. Regen. Regen.
1329.85 29. 9 49- 69 N.W. N.W. Mooi. Mooi.
1430. 5 3o. o 52 76 Z.W. Z.W. Stil. Mooi.
15 29. 75 29. 8 56 54 Z.W. N. Mooi. Regen.
1630. o 30. o 37 53 N.N.W. N. Mooi. Mooi.
17 30- I 30. 1 37 60 N. O. N. O. Mooi. Mooi.
18 30. I 30. I 41 62 N. W. N W. Mooi. Mooi.
19 30. o 29. 9 51 66 N. N. Bewolkt. Mooi.
20 30. o 30. o 44 54 N. W. N. Mooi. Mooi.
21 30. o 30. 2 49 59 N. N.W. Mooi. Mooi. «229. 6 29. 5 51 65 N.W. N.W. Mooi. Mooi.
23 29. 8 29. 8 47 60 W. W. Mooi. Mooi.
24 30. 3 30. 4 36 59 W. N.W Mooi. Mooi. 2530. 4 30. 3 46 71 Z. Z. Bew.M. fch. W. 26 30. 2 30. 2 60 72 Stil. S. W. Bewolkt. Bew. 37 30. 3 30. 3 44 44 N.N.O. N.N O.lBewolkt. Bew. 28 30. 2 30. i 34 37 N. N. Bewolkt. Bew. 2929.85 29.85 28 44 N.N.W. N W. Mooi. Mooi. 3030. 1 so. 1 28 49 Stil. Z.W. Dijnzig. Dijnzig. 3130.15 30. 2 42 45 J Stil. N.N.O. Bewolkt. Regen.
November, 1793.
Barometer. Thermometer. Winden. , Weder
7V.M. 2N.M. 7V.M. 2N.M. 7V M. 2N.M. 7V M. 2N.M.
130. 1 3°. 1 40 41 N.N.O. N.O.iRcgcn. Bewolkt.
230. 3 30.25 32 49 N.N.O. N.O. Mooi. Mooi.
3 30. 1 30. o 43 56 Stil. Z. W. Bewolkt. Bew.
429. 8 29. 9 55 67 Z.W. Z.W. Bewolkt. Mooi.
530.15 30- 1 50 64' NO. N.O. Regen. Regen.
6,29. 8 29. 65 63 67 Z. Z. Bewolkt. Bew.
729. 8 29. 8 44 64 Stil. Z.W. Mooi. Mooi.
829. 8 29.85 43 56 Z.Z.W. Z, W. Mooi. Mooi.
9I29. 9 29. 95 42 64 Z.W. Z.W. Mooi. Mooi.
£ ü.



BESCHRIJFING
der
AMERIKAANSC HE
GEELE KOORTS»
In eenen Brief van Dr. John Lining,
Geneesheer te Charlestown in Zuid- Car@/iua, aan Dr. Robert Whytt, Hoogteer aar in de Geneeskunde aan de Univerfïteit te Edinburgh,
cn noemt in Amerika Geele Koorts , eene koorts, die twee of drie dagen duurt, en zonder eenige critifche ontlasting, door zweten, waterlozing, of afgang eindigt, terwijl zij den lijder buitengewoon zwak laat, met eenen kleinen pols , die zeer ligt door de minfte beweging, ja zelf door het regt op zitten vermindert word; eene koorts voorts welke _ fchielijk vervangen word , door eene geele kleur in het wit der oogen en in de huid, met brakingen, bloedftortingen enz. welke nu met geen fchijn van koortfige pols of hitte meer verzeld gaan.
II. Deeze koorts ontftaat , gelijk Dr. Wa rrs;n (*) te voren reeds zeer wel aanmerkte, niet
uit
C *) In zijn Trcatift concerning the melignant fever in Barbadues, p. 8.
K



138 BESCHRIJVING der AMRRIKAANSCHE
uit eenige bijzondere gefteldheid van het Weder , zonder tusfchenkomst van befmettende tniasmata.
In de laatfte 25 jaar heeft zij maar viermaal epidemisch in deze Stad gcheerscht, namelijk in den herfst der jaaren 1732, 1739, 1745 en 1748 (hoe wel geen van deze jaaren behalven 1739, wanneer de zomer en herfst buitengewoon regenachtig waren) ■warmer of regenachtiger, en fommige zelfs kouder en droger waren, dan de zomer en herfst van verfcheidene andere jaaren , in welke 'er zich echter geen voetftap der koorts liet zien; terwijl men dit billijk toch anders had moeten verwachten, indien de bijzondere gefteldheden van het Weder , buiten den invloed van befmettende miasmata, de oorzaak dezer ziekte waren. Dat het eene befmetiijke ziekte is, blijkt niet alleen daaruit, dat meest alle de zieken - oppasfers dezelve kregen, en 'er aan ftierven ; maar ook daaruit , dat zij, zoo als zij zich in de Stad geopenbaard had, fchielijk pas aangekomene lieden, hun die de ziekte te voren niet gehad hadden, en het landvolk , dat in de Stad kwam, aantastte, terwijl zij, die op het land bleven, ontkwamen, gelijk ook zij, die te voren derzelver wrede uitvverkfelen gevoelt hadden, hoewel zij door de Stad gingen, de zieken in alle de tijdperken der krankheid bezogten, en de begraafenisfen van hun , die 'er aan geftorven waren , bijwoonden. Eindelijk, zoo dikwijls deze ziekte zich bier vertoont heeft, heeft men met veel gemak derzelver oorfprong van den een of ander, die onlangs van de West-Indifche Eilanden, waar de ziekie epidemisch heerschte, aangekomen was, kunnen afleiden. Hoewel zich de befmetting met veel fnelheid door de Stad verfpreidde, zoo ging zij tog niet verder, wanneer iemand van buiten dezelve in de Stad opgedaan hebbende, 'er bij zijn terugkomst aan zijn huis aan ziek lag, en dit ging zoo ver, dat zelfs in zulk een geval de huisgenoxen niet aangeftoken wierden.
III.



GEELE KOORTS. 139
III. De voorwerpen , welke voor deze ziekte vatbaar waren , bevond men te zijn blanken van beide Sexen, bijzonder vreemdelingen, die pas uit koude Climaten gekomen waren, voorts Indianen, Mestizen, Mulatters van allerlei ouderdom, alleqn met uitzondering van jonge kinderen, en zulke die te voren de ziekte gehad hadden. En waarlijk hen is een groot voorregt, dat onze geitellen zodanig door de kindcr-ziekte, mazelen- en geele koorts verandert worden , dat wij naderhand voor altoos van eenen tweeden aanval dezer ziektens bevrijd blijven. 'Er is iets zeer zonderlings in de conftitutie der Negers, 't geen maakt dat zij voor deze ziekte niet vatbaar zijn; want hoewel vele hunner even zeer voor de befmetting bloot lagen , als de oppasfers, weet ik toch geen één voorbeeld, dat immer de koorts een' hunner aangetast heeft, fchoon zij voor het overige even als de blanken aan gal* koortfen onderhevig zijn.
i V. Deze koorts nam eenen aanvang omtrent het midden, of liever tegen het eind van Augustus, en duurde tot bijna de helft van Oétober, toen het Weder koud genoeg wierd, om derzelver verderen voortgang te beletten. In het begin van Augustus, was hét weder warmer, dan ik dit immer in deze maand gezien had; de kwik rees in den Termometer van Fahrenheit eenige dagen des namiddags ten 2. uren, in de fchaduw tot 96° terwijl 'er toén veel menfehen aan beroerten ftierven. Het laatfte gedeelte van Augustus, en de eerfte week van September waren veel gematigder; zijnde het weder toen omtrent even warm, 'als doorgaans in dat faifoen. De tweede week in September was koud, zijnde de wind beftendig Oostelijk, en de lucht bewolkt , na dien tijd hield ik een register van de hoogte van den Thermometer in de fchaduw, van 't welk het volgende een uittrekfel is.
In het laatst van September, en van den iften tot den i8den October, was
Ka De



140 BESCHRIJVING der AMERÏKAANSCHE
September. Oflober.
De middelbare warmte te 2 uren N. M. — 72 65
De middelbare warmte-'s nagts. — 68 5,
De grootfte warmte tc 2 uren N. M. — 79 75
De kleinfte warmte te 2 uren N. M. — 60 52
De grootfte warmte 's nagts ." 7I 7Ö
De kleinfte warmte 's nagts . 62 4"
Dc grootfte aanwas van warmte in 24 uren 13 17
De grootfte vermindering van warmte in 24 uren 9 22
De geheele maand September , en het grootfte deel van October door was de wind Oostelijk.
De hoeveelheid van den regen, die in Augustus, September en October gevallen is, was '6,83i; 7,442; en 5,550 duim, welke hoeveelheid, hoewel zij 5,570 meer bedroeg, dan de middenbare hoeveelheid regen, die in de tien laatfte jaren te Urmen genomen, gevallen was, echter minder is, dan de hoeveelheid, die 'er in deeze maanden in verfcheidene andere jaren viel; zoo vielen 'er in de jaren 1747, 1750, 1751 cn 1752 refpectivelijk in deze drie maanden, at, 22, 24 en 26 duimen regen.
V. Een dag of twee voor den aanvang der koorts, klaagden de menfehen over het algemeen over hoofdpijn , pijn in de lendenen en armen en beenen , voomamentlijk in de knieën , over verlies van eetlust , zwakheid, en eene van zelf komende vermoeidheid. — Anderen tastte de ziekte zeer fchielijk zonder zulke voorafgaande toevallen aan.
VI. Na eenen aanval'van koude en rillmg, waar mede deze ziekte doorgaands begon , voïgde 'er eene koorts, die van de volgende toevallen verzeld ging.
1. De pok was, tot bijna aan het eind der koorts toe, zeer fnel; en doorgaands, vol, hard en fterk; bij fommigen was zij klein en hard; in anderen weder zagt en klein; dog veranderde in alle deze gevallen zeer in volheiden hardheid. Tegen het einde der koorts wierd de pols, kleiner,'harder, en minder fnel. Bij fommigen befpeurde men eene merkbare klopping in de' kropüagaderen en hypochondria, die in de laatfte fomtijds zelfs zoo groot
was



GEELE KOORTS.
141
was, dat daar door eene beftendige trillende beweging in den buik oncftont.
2. De hitte was over het algemeen niet fterker dan ioa° Fahr.; bij fommigen was zij minder ; zij veranderde dikwijls, en was doorgaands vrij gelijkelijk door alle deelen verfpreid, zijnde de hitte in de prcecordia zeiden groter, dan in armen cn benen , als deze namentlijk bedekt gehouden wierden. Den eerften dag der ziekte hadden fommige meermalen een gevoel van koude , hoewel hunne uiterlijke warmte geheel niet verminderde. Bij eenige weinige liet de hitte, eenige urenlang, zoo fterk af, terwijl tevens de pols'zagt, en minder fnel, en de huid vogtig was , dat men uit deze omdandigheden met rede hoop zoude hebben mogen icheppen, dat de koorts maar eene remitteerende of /«termitteerende koorts zoude zijn. Tegen het eind van den tweeden dag begon de hitte te verminderen.
3. De huid was fomtijds, hoewel zeldzaam, droog; dikwijls , en over het algemeen vogtig en tot zweten geneigd. — Den eerften dag was het zweet doorgaans fterk en algemeen; den tweeden, was het meer gematigd, hoewel 'er op beide deze dagen veelvuldige , dog korte tusfehenpozingen ia het zweten waren , gedurende welke de koortfige hitte toenam , en de zieke ongemaklijker wierd. Den derden dag was de geneigdheid tot zweten zoo zeer verminderd, dat de hu'id over het algemeen droog was; terwijl alleen maar het voorhoofd, en de buitenzijde der handen vogtig bleven.
m4' De ademhaling was geheel niet fnel of moeilijk , maar wierd ligt door beweging, of het drinken van een kop vol vogt, verfneld.
5. De tong was vogtig, ruw en wit, zelf aan den top en dejanden. Den tweeden dag, was zij in het midden bij fommigen bruin. Den derden dag begon de witheid en ruwheid der tong te verminderen.
6. De djrst was bij eenige weinigen zeer groot.
K 3 7.' Wan-



U* BESCHRIJVING der AMERIKAANSCIIE
7. Wanneer op den derden dag de koorts, of liever de volheid van pols, hitte en geneigdheid tot zweten begon te verminderen, kwam 'er doorgaands eene walging, braking, ofveelvuldige pogingen tot braken, voornamelijk na het gebruik van geneesmiddelen of voedfel. Eenige, dog hun aantal was zeer gering, hadden den eerften dag reeds eene braking van gal - of {lijmachtige ftofFen.
8. Zeer weinige maar klaagden over angst cf benauwdheid der hypochondria, welke ook niet o-e. fpannen of hard waren.
9. Den eerften dag jluimerden de lijders doorgaands veel, maar konden naderhand zeer weinig flapen. b
10. Den tweeden dag befpeurde men eene rusteloosheid, en bijna aanhoudende ong-edurig-heid (iactat ion). ö 6 w
it. Van den eerften aanval af, hadden de lijders eene aanhoudende grote moedeloosheid.
12. De kragten waren van het begin af aan fterk ter neer geflagen.
13. De pijn in het hoofd, delendenen, enz. over welke zij voor den aanval geklaagt hadden (V.), namen fterk toe , en bij fommigen was de pijn'in het voorhoofd zeer fcherp en ftekende ; dan den tweeden dag verdwenen deze pijnen doorgaands.
1 i,. Het aangezicht was rood opgezet, en de ogen waren heet ontftoken, en konden weinig licht verdragen.
15. Den eerften dag waren 'er vele tusfehen beide een weinig ijlhoofdig , doch vervolgens tot het eind der koorts toe, niet.
< 16. Het bloed, na aderlatingen onderzocht, had m 't geheel geen ontftoken korst, in warm weder was het hoog rood, als flagaderlijk bloed, en bleef éene_zagte gelijkmatige zelfftandigheid, zonder dat ■et zich eenige wei bij de bekoeling affcheidde. Als er eene affcheiding plaats had, was het ftremfel (crasfamentum') van een al te los weeffel. 17' Na den eerften dag was de afgang Hinkend,
na



GEELE KOORTS.
i43
ria het zwarte hellende ; zeldfaam was zij galachtig, zagt of dun, behalven wanneer zij door konst bevordert wierd; zijnde de koortfige ftaat doorgaands met eene hardnekkige hardlijvigheid verbonden.
18. De pis, wierd in eene grotere hoeveelheid ontlast, zij wasbleek, fomtijds helder, en zeldzaam van eene hogere, dan eene ftroogecle kleur, uitgezondert, wanneer het weer zeer warm was; wanneer zij meer verzadigd, van een donkercr klemwas, en in kleinere hoeveelheden ontlast wierd. Zij was van een fterke wolk voorzien , behalven wanneer zij zeer bleek of helder was; doch meermalen had zij een overvloedig wit zetfel, en dat zelf op den eerften dag der ziekte.
Den tweeden dag wierd de pis bij aanhoudendheid in grore hoeveelheid ontlast; bij fommigen was zij op dien tijd troebel, en liet eene grotere hoeveelheid van zetfel , dan op den eerften dag , vallen: dit zetfel was fomtijds van eene bruinachtige kleur, in welk geval het doorgaands op het eind van den tweeden, of begin van den derden dag, door bloedige pis gevolgd wierd. De kleur en hoeveelheid van pis, die in gelijke tijden ontlast wierd, waren buitengewoon veranderlijk , zijnde nu helder , dan van een donkerer kleur, dan in een grotere, dan weder in eene kleinere hoeveelheid, welk alles men in 't geheel niet aan eenige verandering in de hoeveelheid of hoedanigheid van den drank konde toefchrijven.
VIL De koorts, welke van deze toevallen verzeldging, eindigde op den derden dag, of over het algemeen in minder dan 71 uren , van den eerften aanval af gerekent; zij eindigde met geene affimilaiie, of koking en ontlasting der ziekte-ftof; want was het laatfte gebeurd, zoo zoude men de een of andere critifche ontl^xxag door zweet, pis offtoelo-ang plaats gehad hebben , waar van echter niets gebeurde; en had het eerfte plaats gehad, zoo zoude 'er niets dan eene grote zwakheid overgebleven K 4 Z1in«



144 BESCHRIJVING der AMERIKAANSCIIE
zijn. Neen deze-koorts eindigde op geen dezer heilzame wegen, behalven bij fommigen, die zoo gelukkig waren van de ziekte in het begin , door genoegzame ontlastingen, en het onderhouden van een overvloedig zweet, tot het eind der koorts toe, gelijk ook door gefchikte zagte zweetdrijvende en verdunnende middelen, te boven gekomen te zijn. Dan bij hun , die dit geluk niet hadden, hoe bedaard ook alles omtrent dezen tijd fcheen te zijn (daar eene 'grote zwakheid cn een weinig geelheid in het wit der ogen dan, buiten het aanhouden van het overgeven, de voornaamfte toevallen fchenen te zijn) wierd de gedaante der dingen fpoedig verandert, want nu volgde ras het tweede tijdperk' der ziekte, het welk hoewel van gene koorts verzeld , echter veel erger was, dan het eerfte; de toevallen waren nu de volgende.
VIII. i. De poh was onmiddelijk na het veiv dwijnen der koorts, zeer weinig fneller, dan bij een gezond mensch, maar klein en hard. ]>.n hoewel zij klein bleef, wierd zij echter fchielijk daarna, langzamer en zeerzagt; en deeze weekheid der pols duurde nu zoo lang als 'er maar pols konde gevoeld worden. Bij velen verdween, in dit tijdperk der ziekte , de pols langzamerhand , tot dar. men dezelve bezwaarlijk meer voelen konde; en dit gebeurde , ntettegenftaande alle middelen , om dezelve te onderhouden en voller te maken, aangewend wierden; en wanneer dit het geval was, namen de geele kleur der huid, de brakingen, ijlhoofdigheid, rusteloosheid enz. tot eenen groten trap toe." Bij fommigen nam de pols, na zeer klein en bijna niec voelbaar geweest te zijn , aanmerkelijk in volheid toe, dan deze gunftige verfchijning was over het algemeen maar van eenen zeer korten duur.
2. De hitte ging de natuurlijke dierlijke warmte «let te boven; en wanneer de pols verminderde, wierd de huid koud, en het aangezigt, de borst en ledemaaten kregen eene ccuigzints blauwachtige kleur.
3. Dc



GEELE KOORTS. 145
3. Be buid was droog, als liet weder koud was, maar vogtig en klam, als dit heet was.
4. De ademhaling was natuurlijk, en eerder langzaam dan fnel.
5. De tong was vogtig <m veel zuiverder, dan in het eerfte tijdperk ( VI. 5.;, derzelver uiteinde en randen , gelijk ook het tandvlcesch en dc lippen waren van eene ligtere rode kleur, dan gewoonlijk.
6. Zeer weinigen klaagden over dorst, hoewei zij eene grote begeerte tot koude dranken hadden.
7. Het braken, of de pogingen tot braken namen toe, en waren bij fommigen zoo beftendig, dat zij noch geneesmiddelen noch voedfel, van welk eenen aart ook, konden inhouden. Sommige gaven bloed over; andere enkel maar 't geen zij het laatst gebruikt hadden, en nu met water gemengd was; andere hadden weer, 'tgeen men de zwarte 'braking (*)
noera-
( * ) Het geen men dc z-varte braking nnemt, fchijnt op het eerfte aanzien /.vvirt ie zijn ; maar bij een nauwkeuriger onderzoek, nam ik waar , dat deze kleur ontftond uit eene grote menigte kleine zwarte zelfftandigheden, die in het uitgebraakte vocht dreven, zijnde dc kleur van dit vocht zelve genoegzaam dezelve , niet die van het vocht , 't geen de lijder het laatst gedronken had , en geenzints zwart Deze kleine zwarte zclt'itandiglieden , zijn de gal , welke met het flijm der maag gemengd, of daaraan gehegt is Want bij het ontleden van hun , die aan deze ziekte geftorven waren, nam ik altoos, niet alleen in dit, maar ook in vorige jaren, waar , dat het (lijm der mang als afgefchraapt, en de gal zwart, en fomtijds zeer lijmig was. In eenen jongen , die aan deze ziekte in het begin van den vierden dag ftierf, en die onmiddeiijk geopend wierd. was de gal niet alleen zwart, maar had de zelfstandigheid van dikke Venetiaanfehe terpentijn , en was bij uitftek' taai. Aan de binnenzijde der maag, waren verfcheidene door koud vuur aangetaste plaatfen. En bij allen, die aan deze ziekte geftorven , en door mij geopend K 5 zijn,



146* BESCHRIJVING der AMERIKAANSCHE
noemde. De poging tot braken duurde korter of langer naar maate van den toeftand der pols; want nis deze voller en de hitte groter wierd, verminderde de poging tot braken, en omgekeerd.
8. De onrustigheid was zeer hardnekkig, en als de lijders fluimerden, was hun flaap maar kort en niet verkwikkend. Sommige waren flaperig, maar deze ontwaakten altoos , na de kortfte fluimeringen met een grote terneder werping van moed en krachten.
9. De ongedurigheid of rusteloosheid was verbazend groot; dikwijls was het bijna niet mogelijk de lijders"in het bed te houden, hoewel zij ten zeiven tijde in het geheel niet over angst of moeilijkheid klaagden; maar wanneer men hen vroeg , hoe zij voeren , was het antwoord, zeer wel.
10. De zwakte was zoo groot, dat als de lijder recht op in het bed gezet wierd, of bij fommigen, het hoofd maar van het kusfen opgcligt wierd, om hun te drinken te geven, de pols onmiddelijk verminderde, en fomtijds zoo klein wierd , dat men dezelve nauwlijks voelen konde; bij zulk eene gelegenheid wierden de zieken , als in een aanval van koorts koud, dog zonder famentrekking der huid, die bij hun klam wierd; de ijlhoofdigheid nam toe, hunne lippen en huid, bijzonder rondom den nek, het aangezigt en de ledematen, gelijk ook hunne nagelen kregen eene blauwe kleur.
11. Dó iilhttf&igheid kwam weer, en nam toe; zij was doorgfiafidi beftendig bij hun , welker pols klein was, cn als wegzonk.
12.
zijn* heb Ik niet sllccn hetzelfde waargenomen, maar ook dat het bloed zeer vloeibaar w-i», cn de vaten der ingewanden zeer uitgezet naren, waar uit ik zeer overhel om te deloven. dat» *1* <lc ziekte in het eerfte tijdperk niet :c boven gekomen wi»rd, 'cr tegen den tijd van het ciiidi^fi der koorti, cc ik verr-Iaatfiug der ziekje ftof na de ingewanden plaats had.



GEELE KOORTS. 147
12. De ontfteeking van het wit der ogen nam fterk toe, doch zonder pijn.
13. Nu wierd men zeer duidelijk een geelheid in het wit der ogen gewaar, als die zich niet reeds te voren in den koortfigen ftaat der ziekte geopenbaard had, en deze geluwachtige kleur verfpreidde zich fchielijk over de geheelc oppervlakte van her. lichaam, en wierd van tijd tot tijd donkerer en faffraanachtiger. Bij fommigen wierd men evenwel gene geelheid gewaar, behalven in het wit der ogen, tot een weinig voor den dood, wanneer deze geelheid zich verbazend fchielijk, en bijzonder over de borst cn hals verfpreidde.
14. Men wierd verfcheidene kleine vlekken, die zich niet boven dc huid verhieven , vooral omtrent de borst en hals, in eene grote hoeveelheid gewaar: minder zag men 'er op armen en benen; zij waren yan eene fcharlakene, purpere, of blauwe kleur.
15. In vrouwen vloeiden de Maandflonden, en dat fomtijds verbazend fterk, fchoon niet op hunne gezette tijden.
16. 'Er was in dit tijdperk der ziekte zulk eene rottende ontbinding in het bloed, dat 'er, behalven de reeds gemelde bloed-brakingen en de nog te melden bloedige pis , bloedftortingen uit de neus, mond, ogen, oren, en deelen daar Spaanfche vliegen op gelegen hadden, ontftonden. Ja in het jaar 1739. of 1745. waren 'er één of twee voorbeelden van bloedftortingen door de huid, op plaatfen, waar geene kwetfmg of verlies van opperhuid in 't geheel te zien was.
17. Bij fommigen had 'er eene blijvende hardlijvigheid plaats; bij anderen was de afgang veelvuldig en dun ; wederom andere gingen zwarte dunne ftoffen in grote menigte, en met veel vermoeijing af; bij anderen gaf een gematigde afgan?, al was die ook zwart, grote verligting: bij fommigen einr delijk geleek de afgang in zagtheid, taaiheid, kleur en gebondenheid zeer na teer.
18. De pis wierd in grote hoeveelheid, en in
even-



148 BESCHRIJVING'der. AMERIKAANSCIIE
evenredigheid van den drank, dien de lijder inhield, Ontlast: zij was bleek, indien de lijder niet geel was; maar hij geel zijnde , was de pis van een' donkere fafffaan-kleur: in beide gevallen had zij een zetfel, of ten minften een aanmerkelijke wolk, die op den bodem van het glas bleef; bij fommigen was zij zeer troebel , bij anderen bloedig , en de hoeveelheid bloed, welke met de pis ontlast wierd, ftond altoos in eene zekere evenredigheid met den ftaat van de pols : wanneer die vóller wierd, verminderde de hoeveelheid van bloed in de pis: wanneer de pols verzwakte , nam de bloedige pis toe, en keerde zelf, na reeds eenige dagen weg geweest te zijn, terug, zoo ras de pols kleiner wierd. — Dit tijdperk,der ziekte duurde fomtijds zeven of agt dagen , eer dc lijder ftierf.
IX. Als dit tijdperk (VIII.) der ziekte in gezondheid eindigde, was het door eene vermindering en ophouden van de braking, bloedftortingen, ijlhoofdigheid, onrust, ongedurigheid, en geele kleur van de huid en het wit der ogen: terwijl 'ten zeiven tijde de pols voller wierd, en dc patiënt in krachten toenam, 't_geen echter, na deze ziekte, zeer langfaam gefchiedde.
Maar wanneer het in den dood uitliep , hielden deze toevallen (VIII.) niet alleen aan, maar namen vroeger of later in geweld toe, en wierden vervangen door de volgende toevallen, die men het derde' tijdperk der ziekte kan noemen, 't geen fpoedig in den dood eindigde.
X. De pols, hoewel zagt blijvende , wierd bij uitftek klein en ongelijk; de armen en benen wierden koud, klam en blauw, het aangezichten de liepen waren bij fommigen rood en gezwollen, bij anderen blauw; de blauwe vlekken namen zoo fterk toe, dat bij fommigen de gehele borst en hals blauw fchenen, het hart klopte fterk, de hitte nam rondom de pr&cordia fterk toe; de ademhaling wierd moeilijk, en de lijders zugtten dikwijls; zij wierden nu ook angftig en bij uitftek rusteloos; het zweet vloeide



GEELE KOORTS. i49
de van het aangezicht, den hals en de borst; het bloed liep uit den mond, of neus of oren , of bij fommigen uit alle deze deelen te gelijk : de doorzwelging wierd moeilijk; 'er kwam hik en opfpringen der trekkers, en deze toevallen wierden veelvuldig; de lijders fpeelden met hunne vingers en plukten aan de lakens van het bed; zij wierden flaapzuchtig, of waren beftendig ijlhoofdig. Indezen fchrikbarenden ftaat bleven fommige agt, tien of twaalf uren eer dat zij ftierven, zelfs na even zoo veel tijd zonder fpraak, en zonder merkbaren pols aan de handen , gelegen te hebben: daar integendeel in alle andere hete ziektens, de dood onmiddelijk op het ophouden van den pols aan de handen, volgt. Als de ziekte zeer hevig was, wierd de lijder door fterke ftuiDtrekkingen aangetast , en deze bragten dit tijdperk der ziekte fpóedig tot een doodelijk eind. Isa den dood namen de blauwe plekken fterk toe, en wel voomamentlijk in het aangezigt, op de borst en den hals, en de verrotting begon zeer fpoedig, of nam liever allerfchielijkst toe.
XI. Dit was de loop dezer fchriklijke ziekte door alle haare tijdperken. Maar in heet weder, en als de toevallen in het eerfte tijdperk zeer zwaar waren, doorliep de ziekte alle deze tijdperken, gelijk Dr. Warren ook aanmerkt met zulk eene overhaasting, dat 'er maar weinig gelegenheid was, dezelve van elkander te onderfcheiden: lopende dan dikwijls het gehele treurfpel in minder dan 48 uren af.
XII. Men moet hier opmerken. 1. Dat de befmetting bij warm weder toe .— en bij koud weder afnam. 1. Dat de toevallen in de onderfcheidene tijdperken, meer of min hevig waren, naar mate van de hitte of koelheid van het weder. In heete dagen waren de toevallen niet alleen heviger, maar zelfs bij hun, die in gematigd weder fchenen te herftellen, of altans in geen gevaar te zijn , wierden de toevallen zoo verzwaard , als het weder aanmerkelijk warmer wierd, dat zij dikwijls dodelijk wierden. In koele dagen waren de toevallen niet
al-



l5o BESCHRIJVING der AMERI'yAANSCHE
alleen zagter, maar zij, welke in heete dagen in een klaarblijkelijk gevaar waren , wierden dikwijls als uit de kaken van den dood gered, wanneer het weder gelukkig koeler wierd. 3. Dat de ziekte doorgaands gevaarlijker was voor lieden, die in kleine, en tot het toelaten van verfche lugt ongefchikte kamers lagen, voor lieden van een fterk'en vol geitel , voor vreemdelingen , die in een koude lu<rtItreek geboren waren, voor zulkcn, die 'er de meeste vrees voor hadden , en voor hun, die voor den aanval der ziekte, zich door fterke beweging in de zon , of door het onmatig drinken van fterke liguciirs verhit hadden : alle welke oorzaaken het lichaam vatbaarer voor de befmetting fcheenen te maaken. Dat eindelijk de ziekte bijna zeker dodelijk was, bij ziekelijke lieden, of bij zulken die door eene voorgaande ziekte verzwakt waren.
XIII. De Voorzeggings-tekenen in het eerfte tijdperk, zijn de volgende: i. hoe fcherper en beitendiger de pijnen in het hoofd, de lendenen, de knieën enz. zijn_; hoe meer de ogen ontftoken zijn ; hoe minder zij het ligt kunnen verdragen; cn hoe meer bij den eerften aanval het aangezicht rood en opgezet is, zoo veel te heviger zullen de koorts en alle de toevallen (VI.) in het eerfte tijdperk zijn. 2. Hoe heviger de toevallen in het begin zijn, zoo veel te fchielijker zal de koorts eindigen. 3, Hoe fchïelijkcr de ziekte het eerfte tijdperk doorloopt, zoo veel korter zal het tweede tijdperk duuren , en integendeel. 4. Hoe korter het eerfte tijdperk duurt, zoo veel te grooter cn zekerder is het gevaar in het tweede. Want als de koorts van het begin van den derden dag eindigde, fcheen de dood onvermijdelijk te zijn, om dat de pols dan bij geene mogelijkheid konde onderfteund worden, en om dat alle de kwaade toevallen, dan met zulk eene fchielijkte de overhand namen , dat de lijder voor het eind van den vijfden dag ftierf, ten zij hier een aanmerkelijke verkoeling van het weder gelukkig tusfehen beide kwam: integendeel was het eene gunftige om-
ftan-



GEELE KOORTS. 151
ftandigheid, dat de koorts tot het eind van den derden dag duurde , zonder aanmerkelijke hardheid of onderdrukking van de pols. 5. Een grote nederdrukking van de pols is kwaad , om dat met dat toeval de brakingen , aanhoudende rusteloosheid, koude en blaauwe klêür der ledematen, bloedftortino-en, ijlhoofdigheid enz. met eene verbaazende (helheid toeneemen. 6. Hoe meer de krachten door den eerften aanval ter neder geworpen worden, zoo veel te grooter is het gevaar. 7. Eene braaking, die in den aanvang der ziekte ontftaat, en voortduurt of toeneemt is kwaad, en is doorgaands een; voorteken van zwarte brakingen. 8. Een zetfel in de pis, is den eerften en tweeden dag der ziekte kwaad, en in hoe groter hoeveelheid het zetfel is, des te grooter is het gevaar.
XIV. De Voorzcggings-tekenen in het tweede tijdperk der ziekte zijn de volgende. 1. Een fpoedige geelheid in het wit der ogen is kwaad: als men deze tegen het einde van den tweeden dag, in het eerfte tijdperk waarneemt, fterft de lijder doorgaands in het begin van den vierden dag, van den eerften aanval der ziekte af te rekenen.' Dan als de geelheid zich niet voor op het eind van den derden dag ontdekt, duurt de ziekte, wanneer de lijder niet herftelt, dikwijls tot den oden of ioden dag van het tweede tijdperk, eer hij fterft. Als de geelheid van de huid en ogen fterk toeneemt, en fpoedig eene donkere geluwachtige kleur aanneemt, heeft men het grootfte gevaar te vreezen. 2. Als de ontfteking van het wit der ogen toeneemt, is het een kwaak teken. 3. Hoe ontftokener en bloediger de huid is op plaatfen daar blaartrekkende pleifters gelegen hebben, zoo veel te groter is het gevaar. 4. Als het braken aanhoud, of toeneemt is dit kwaad, en zwarte braking is doorgaands dodelijk. 5. Als de pols dikwijls verandert, en fomtijds klein, en dan weer voller is, is het een kwaad voorteken. Dan men kon in deze ziekte minder dan gewoonlijk in andere ziektens op de pols ftaat maken ; want bij
fom-



15a BMSCHR.fJV.der AMERIK A ANSCHE En2.
fommige lijders was de pols in het tweede tijdperk der ziekte, en zelf weinige uren voor hunnen dood, nog even vol, zagt, gelijken fnel, als die van eerf gezond mensch, hoewel men uit andere tekenen den dood van den lijder met genoegzame zekerheid kon voorzeggen. 6. Hoe fterker de krachten van den lijder m het eerst vermindert zijn, des te groter is het gevaar in het tweede tijdperk. 7. Groote rusteloosheid , vroege en langduurige aanhoudende ijlhoofdigheden zijn zeer kwaade voortekenen. 8. Blauwe plekken op den hals en de borst, blauwe lippen en nagelen, opgezette roodheid van het aangezicht, of een blauwe- kleur van het zelve zijn zekere tekenen van de fpoedig naderende komst des doods. 9. Veelvuldige dunne ftoelgangen, die geen verligtmg geven, zijn kwaad, en hoe eerder zij uit zich zei ven ontftaan, des te groter is het gevaar; zwarte ftoelgangen, en die dus zonder eenige vermindering der toevallen blijven, zijn doorgaands doodehjk. 10. Bloedige pis en alle bloedftortingen, behalven hgte neusbloedingen , zijn kwaad ; en hoe meer bloed 'er ontlast word, des te gevaarlijker zijn . zij. Het vloeijen der maandftonden , hoewel zij niet op haren gezetten tijd komenis echter wanneer de toevallen te gelijk verminderen, een gunftig toeval, in andere omftandigheden is het kwaad. 11. Eene opftopping van pis, voornamelijk bij zulke lijders, die gedurende de ziekte veel pis ontlast hebben , is een zeker teken van eenen fpoedig naderenden doOd.
XV. Van de Voorzeggings-tekenen in het derde tijdperk is het genoeg te zeggen, dat alle de krachten der Natuur nu reeds weggenomen waren, eer zij zelf zich tot eenen behoorlijken wederftand fchikken konde.
„ Nature, a/as.' was now furpris'd, And all her forces Jeizd, ,, Before she was how to refist adviYd (*)."
(.*) Dr. Spr at t*s Account of the plajuc of At/utis.