01 1234 6682 UB AMSTERDAM



C II R "s TEN
tot
Den strijd gemoedigt , in de wapenen geroe* pen, en geleerd, hoe de wapenen afhankelijk te gebruiken onder een waakzlam bidden.
OF
eene verklaringe over EPH. 6. vs. io - 10. en een
GELOVIGE
Strijdende in het gebed tegen zijne vijanden $ die hem vervolgen en benauwen ,
OF
eene verklaringe over psalm i43. door
Den Wel- Eerw. zeer geleerden, en
nu zaligen HfiER ,
MJBQLF AEJEWD ten BRINK:»
Laatst gelieft en getrouw Leer aar in de Hervormde Gemeente.
te AMSTELDAM.
Uitgegeven met een Opdragt aan de gemeente van Amsterdam, en eene lfvensbeschrijvimge van den zaligen Aucteur.
door
Den Wel - EeRW- zeer gelefrden Heer ,
CHMSTÏAAN MOILTZEM.*'
Bedienaar des Godiïiken Woerds
Te MO NT F 00 KT. EERSTE DEEL.
Te U T R E C H T,
J3ij A. van PADDENBURG, Academie Drukker en Boekverkoper 1784
m 63 - 02 9 3*



APPR OBATIE.
I)e ondergefclsrevene. Dquitaten van de Utrechtfché Clasiïs, hebben 'c Werk, tot'Titul voerende: Een Christm tot den Strijd gemoédigd &c of eene Ferk'aaring over Eph. VI: lC-JQ.'f» ecfifGelovige ft rijdende in het Gebed, of eene Verklaring over Pf. CXLÏlï. deer den Wel-Eerw. en nu Zaligen Heere R. A. TEN BRINK, uiigcgn'en met eene Opdragt aan de Gemeente van Aixfterd-ani, en eene Levensbefchrijvinge van den Zaligen Au&eur, door den Wel-Eerw. zeer Geleerden Heere CHR. MOLfZER. Bedienaar des Godljken IVoords te Montfoort. Ee-rfo*Deel\ met de vereischte naauwkeurigheid gelezen, en niet,,, daarin gevonden, dat eenigzins afwijkt van de, waare Christelijke Hervormde Lcere, uitgedrukt in de Formulieren- van Eenigheid; in tegendeel iftemmen zij velgaern aan den Wel-Eerw. Heere Uitgever toe, in deszelfsVoorbericht p. 27. daudeeze Leerredenen zijn Oordeelkundig, Verftandtg, Zaakrijk, Naauwkeurig, Godvruchtig, in eenen Bijbelfchen Stift, enz. Waarom zij s>e«?*e-de minfte bedenking hebben,' 't bovengenoemde Werk te Approbeeren, gelijk zij doen bij deezen: hartelijk biddende, cïat de HEERjê-d&br den Geest van CHRISTUS, de leezing deezer Leerredenen niet minder dan eertijds de openbare Prediking van dezelven doe gezegend zijn! En de Wel-Eerw. Heer Uitgever noch lange tot heil en zegen van zijne geliefde en hem Bevende Gemeente ge(paard worde!
Den 20 November " J, A. BLANCK.
1784. Predik, te Utrecht.
ADRIAAN DEN HENGST,
Predik, te Maar sfen. PETRUS MENSINGA, Pred. te Blauw-Kapelle.



iii
OPDRAGT
AAN DE
ZUIVERE - WAARHEID, OPREGTE DEUGT, EN ONGEVEINSDE GODVRUGT LIEVENDE CHRISTENEN.
E NT ' ". i
ALLE BELIJDER EN VAN DE GEREFORMEERDE GEMEENTE
TAN' ^ ■
AMSTELDAM,
Bij wien degedagtenisfe des Rechtveerdige in zegeninge sj/. WORD DIT EERSTE DEEL DER
L E E R RE DE 1^
O-V EB
EPH. 6. vs. 10. — 19. en PSALM 143.
- a DOO*



IV OPDRAGT
DOOR DEN
WEL-EERW. ZEER GELEERDEN, ifa NU ZJUGm HEER,
RÜ156LF ar ent ten brink.
In leven
ijverig, getrouw», en gelieft LeERAARj
Laatst
** " te, A M S T E L D A M.
Zo als dezelve voor die 'Gemeente tot bevordering in de kennisfe der waarheid en beoeffeninge van waare'deugd*en Godzaligheid zijn verklaard, . . en in Gefchrift nagelaten.
Onder hartelijke en opregte wensch en bede, dat deöpperzegenaar dit eenmaal gefprooken, en nu door den Druk uitgegeven, onder de genadige medewerkinge van den Heiligen Geest tnogte dóen*dienen , tot deze zalige eindens.
Op



O P D R A Ö T </
Op dat Dienaar en der zonden, der wereld, en des Dui* veis, welke tot hede toe alle wapenen van ttgenjland hebben aan de hand gehouden, bekwaam en gewillig gemaakt worden, om aan den Duivel 9 t de zonden en de wereld hunne rampzalige Dienst op te zeggen, de wapenen tegen hen op te vatten en onder deBaniere vaa Koning Jezus tegen dezelve te firijden, endoor yezus kragt over hen eens te zegenpraaien.
E N
Dat de aanvankelijk gemaakte Geestelijke Krijgsknegten van den Grooten Heir-Forst Jezus, 'hier'Joor meer en meerder geoefend w-orden in den geestelijken wapenhandel ,om meer te firijden den goeden fir ij d défgeloofs, en in alle nood en gevaar te bidden, firi;deride te bidden, om eenmaalede Overwinninge te behaalen, erf met Koning^fezus gezet te worden op zijnen Throon Eeuwig'ijk ende altoos.
t 3 LIEF"



$?i OPDRAGT
LIEFDERIJK OPGEDRAGEN DOOR
Uzve heil, zegen, vonrfpoed, genade en zaligheid toezvenfchende en toebiddende JDienaar in dén Heeren J. C.
.{C'. M O L T Z E R?
\jfe$enaar des Godlijken Woords • in de Gemeente J. C. te Montfotrt
gefchreven te Montfoort tien 26 oaobei »?84- '"'
VOOR-



VOORBERIGT
aan de
WAARHEID, DEUGT en GODVRUGTL1EVENDE
L E E Z E' li.
Onder alle de finrijke en waaragtige fpreuken , welke ons den Wijste der Vervelingen Salomon hoeft nagelaaten, is ook déze: De gedagtenisfe des RegPveerdigen zal in zegeningen zijn.' Spr. 10. vs. 7.
De wijze Koning teekent ons onder de benaminge van eenen Rcgtveerdige zulk eenen mensch af, welke niet alleen van God den Souverainen Opper-Rechter van Hemel en Aarde, om de toen noch aanltaande, maar nu volbragte Borg geregtigheid van den Eenige en Algenoegzaame Middelaar en Verlosfer, van het uitverkoren Volk, en van die alleen Vrij - verklaart van alle zijne fchulden, en daar uit volgende ftraffen op de overtredin* 4 ge



mi VOORBERIGT
ge gcdreigt,en die in Gods gunfte enVriendfchap is herfteld, en aanfpraak op den Hemel en eeuwige Zaligheid verkregen heeft, maar die ook door de genadige en kragt daadige bewcrkinge des Heiligen Geestes is bekwaam gemaakt, om zijne daaden voor God en menfchen na den regten regel in te rigten, en in alles tragten te zijn tot eer van God, tot heil van zich zclven en tot waare nut, voordeel, en genoegen van zijnen evenmensen, wiens leven en verkeeringe onder zijne medemenfehen daarom alzins, offchoon niet zonder gebrek [want wie der Vervelingen beklimt in deze droefheid-volle Wereld het toppunt van volmaaktheid] voorbeeldig is, en ter navolginge dient, terwijl hij betoont te zijn een beminnaar en beoefienaar van de waare Deugt, van die Deugt, welke de goedkcuringe van God wegdraagt, den deugtzaame mede-menseh aangenaam zij, en den ondeugende tot befchaminge dient. Dit is eene Regtveerdige, van welke Salomon zegt, dat zijne gedaglenisfe in zeegeningen zal zijn.
Verlaat zo eene Rechtveerdige die maat-
fqhap-



AANDENLEEZER. «
fchappije van menfchen, onder dewelke hij pleegt te verkeeren, of wTord hij door eene zalige dood, uit eene jammer-volle Werelt in de Zalige ruste ingebragt, daar hij alle moeite, jammer, kommer, ellende, droefheid, gebrek en zonden ontworfteld is, en in Gods onmiddelijke nabijheid geheel volmaakt, en verheerlijkt na de ziel leven en verkeeren mag, de gedagtenisfe van zo eene Regtveerdige vertrekt, of ft'erft met hem niet, neen; die blijft in Zeegeninge.'
Die deze Regtveerdige gekend, en met hem verkeert hebben, gedenken aan hem, en bewaare zijne naam en gedagtenisfen voor de ver-», getelheid, fpreken van hem met lof, verheffen zijne deugden, Hellen hem zich zelve, en andere tot een voorbeelde voor, richten Eerenzuilen voor hem op, is het niet in h open» baar doorzie hbaare gedenkteekenen, het is in hun harte, en fpreeken lange na zijnen dood tot zijnen roem en eer, beklagende het verlies, of afweezentheid van zo eene Regtveerdige, en verlangen en bidden om zijne voetftappen te drukken.
? I Zo



s VOORBERIGT
Zo word dan de waare Deugt, de ongeveijnsde, fuivere en opregte Godvrugt hier onder de ftervelingen geëerd, geroemt, en beloont , zo is de gedagtenisfe des Regtveerdige in Zegeningen.
Hoe beminnelijk en bekoorlijk is dan de waare Regtveerdigheid, die zelfs na de dood van den Regtveerdige, hem noch bij menfchen eert, dewijl hij bij God den Zalige Genade loon van zijne Regtveerdigheid geniet.
En, Geëerde Leefer, welk eene wolke van getuigen hebben wij niet rondom ons, en wie zal. wraaken, dat ik onder dezelve Helle, ja met het grootfle regt ftelle den Wel- Eenvaardlgen, Zeer Geleerden, Godzaligenen nu Zaligen Heer RU DOL F JREND TEN J3RINK,hz$t getrouw,ijverig envoorbcei* dig Leeraar in de gereformeerde gemeente van /mfteldam, eene andere Timotheus van kinds been af geheiligt.
Deze Regtveerdige, doch nu Zalige Gcds gezand, zag in Nymegen Gelderlands Oudfee en Hooft Stad het eerfte levens ligt op den 23 Maart 1725 uit Eerlijke en deftige Ouderen. Men



AAN DEN L E E Z E R. xi
Men befpeurde al ras, zelfs in zijne kindfche Jaarcn, in hem eene heerfchende en brandende lust tot het voortreffelijke en zwaarwigtige Opzienders Ampt, en dit is volftrekt zijne eenigfle lust geweest. Dit getuigde den nu Zalige Leeraar zelve in zijne intrec-Leerrede in de gemeente'te Amflèldam over Eph: 6. 19. waar toe wij den Geëerde Lezer wijzen.
Men ondekte niet minder in hem eenen heerfchende lust en brandende begeerte om eenen Regtveerdige te zijn j: en. zulks voor God en menfchen te vertoonen; (die met.mij het geluk en genoegen gehad hebben zijn Wel* Eerw. van nabij te kennen, en met hem om te gaan, moeten en zullen geern getuigen van zijne zedigheid en naarfligheid, al kennelijk in zijne vroege leeftijd aan den daggelegt,) met dat gevolg, dat hij op de laagere Schooien alle zijne mede leerlingen overtrof en te bo* ven ging, terwijl zijne vrindelijkheid, Opregtigheid,nedrigheid, en zagtenaart andere ten fpoorflag diende, en hij daarom het oog van Aanzienelijke en geringe, van oude en jonge na zich trok.
Al



xii VOORBJZRIGl
Al vroeg gaf hij zigtbaarev blijken van zijnen lust om God te "dienen, en op den weg van waare Deugt en Godzaligheid te wandelen.
Al vroeg ontrok Hij zich van alle gezelfchappen en vermakelijkheden, welke derdele jeugt verkiest en najaagt, terwijl Hij zijnen lust vond in de beoeffeninge van die dingen, dewelke Hem bekwaam konde maaken tot het heilige Dienstwerk.
Hij was bijzonder gezet op het waarneemen van de openbaare en bijzondere Gods-Dienst oelfeningen, en ook dit maakte hem niet wijnig bemint bij Groote en Kleine, en bijzonder bij die geene onder dezelve, welke den Heere vreesde,het geene dan ook veroorzaakte, dat hij bij zijne eerfte Jongelingfchap den vrijen toegang , en gemeenzaame verkeeringe hadde met zommige van de aanzienlijke van zijne geboorteplaats, de welke ook eene bijzondere hoogagtinge en liefde hem' toe droegen.
Hij was in zijn leven, daaden, en verkee." ringe op de Hooge Schoole van Utrecht eene Regtveerdige, betoonende zich een uit blinkend



AAN DEN L E E Z E R. xni
kend voorbeeld in zedigheid, matigheid, opregtigheid, zagtmocdigheid, bedaartheid, be fcheidenheid, nedrigheid, naarftigheid, en waare Godvrugt, al waarom hij van zijne Hoog Leeraaren, en braave mede leerlingen, ja van Godzalige Leeraaren en andere Godvrugtigc zo daar, ajg e\^eïs zeer bemind, gelieft, en geagt wierd.
Hij was een waare Nazireër Gods, van God afgezondert, en die zich met zijn ganfche harte aan God, en Zijnen Dienst voor de tijd en de Eeuwigheid verbonden en overgegeven hadde, alleen in Jezus gerechtigheid zijn heil zoekende, met een heerfchende toeleg om door de genade Gods in heiligheid en in gerechtigheid te leven, en als eerieligtende kaarfe te zijn, om zijn ligt té laaten fchijnen voor de menfchen, op dat die zijne goede werken , werken van waase Deugt en Godzaligheid mogten zien,. en God daar over verheerlijken .
De Vader der ligten, van Wien alle goede gifte en volmaakte gaven néderdaalen, begiftigde hem genadiglijk met groote vermogens,
en



S:v V O O R B Ë R I G f
en fchonkaan hem aangenaame gaven, bevoor-* regte hem met de Zalig makende gaven des Heiligen Geestcs, welke hem konde bekwaam maaken om als eene Regtveerdige Dienaar van het Zalig Euangelium met leer en wandel te ligten en fligten.
Nauwlijks twee en twintig Jaaren oud verliet hij Utrechts Hooge School, (doch zijne gedagtcnisfc bleef aldaar bij veele in zegeningen) en wierd, na een geleert en bondig onderzoek beproeft gevonden zijnde, door de ïVel-Eerwaardige Clasfis van Amjleldam op den i. Meij des Jaars 1748. met veel lof tot de openbaaren Predikdienst toegelaten.
Dus gereed om in des Heeren wijngaard te arbeiden, flond hij al uitziende, en biddende te wagten, tot dat den Heere hem riep, doch niet werkeloos zijnde,maar ijverig bezig,om zich meer en meer toe te rusten om eene arbeider te zijn, die niet befchaamt worde.
De goede reuk van deze Godvrugtige, en magtig in de fchriften gewordene Nazireër Gods, verfpreide zich al ras op veele plaatfen.
Niet lange fcond hij ledig op de markt,
het



FOOREERIGT xv
*
het was nauwlijks neegen maanden, (het welke in die tijd kort was) of de Heere riep hem toe, komt arbeid in mijnen wijngaard, gaat na OTTERLO en verkondigt aldaar het Euangelium van uwen verheerlijkte groote Hemel Koning.
En zo wierd de Gemeente van OTTERLO na een allefins wettige en Godlijke röepinge, bevoorregt met de eerftelinge van zijn dienstwerk, drie en twintig jaaren en agt dage» oud zijnde, aanvaarde zijn Wel-Eerw. de Heilige bedieninge in die gemeente, onder een nedrig en ootmoedig opzien tot den God zijner goedertierenheid, die den moede kragt geeft,en fterkte die geene kragt hebben, bid^ dende om de vervullinge van Jezus belofte ook aan Hem, ziet ik ben met U lieden alle de dagen.
Aan deze plaats was de Heere met zijnen jonge Dienstknegt, want zijn Wel-Eerw. betoonde zich in die Gemeente, een regte voorflander van de zuivere waarheid, een beminnaar van waare dei^t en Godzaligheid, eene onvermoeide arbeider in het werk des Heeren,
eene



m VOORBERIGT
eene ijveraar voor de uitbreidinge van Jefus Koningrijk, en om zich zeiven, en die hem hoorden te behouden, dewijl het belang van die ontfterffelijke zielen zijn Wel-Eerw. zeer ter harte ging.
Dan niet langer als bijna anderhalf jaar behaagde 't den Heere van zijne Kerke, deze regtveerdige Dienaar in die gemeente te laaten arbeiden, en zich in Zijn ligt te laaten verblijden. Want de Gemeente van HATTEM door de Albeftierende Hand der Godlijke Voorzienigheid, riep tot Hem, komt over, ende helpt ons.
Deze Godzalige en Regtveerdige Godsknegt, welke zich aan den Heere en zijnen dienst hadde overgegeven, volgde deze roepilem met alle volveerdigheid op, onder ootmoedige bee« de, dat desHeeren aangezigte met zijn WelEerw. mogte optrekken; En de getrouwe God, de Hoorder der gebeden van zijne regtvaardige knegten verhoorde zijn gebed, vervulde zijnen wensch, desHeeren aangezigte ging met zijn Wel-Eerw. en bevestigde aan zijnen knegt
de



VOO R B E R /"G T. xvii
deze belofte, overal waar ikuzenden zal, zal
ik met u zijn,
Want na eene tedere affeheid van deze zij-'
ne eerfle Gemeente vertrok zijn Wel-Eerw*'
na zijne nieuwe Gemeente te HATTE M"met
eenen vollen zegen van het Euangelium, dewijl
God met hem was.
Hier begon ziin Weï-Ëerw. in des Heeren mogendheid zijn Dienst - werk, Hier was God bijzonder met deze zijnen Dienst-knegt, kragtig werkende met zijnen Geest onder de bedieningen van 't Zalig Euangelium töt uitbreidinge van het Koningrijke van Christus, Hier zag men getrouwe dienaaren van den vorst der duifternisfen hunne wapenen van tegenftand voor de voeten van den grooten Koning Jezus nederwerpen, en zich ten koste van vrije Genade aan zijne Zalige liefde dienst overgeven. Hier wierde Godvrugtige opgebouwt in het allerheiligfte gelove.
Hier blaakte den ijver vart deze getrouwe Godsknegt voor de zuivre onvervalste waarheid. Hier brande ziine lust ter bevorderinges van het heil van onfterffelike Zielen, Hier * * gloed?



xviii FOORBERIGT.
gloede ziin harte van begeerte om dei! Aartsvijand van zijne Groote Koning zi'ne vaten te ontroven, Z/zVr plantede Jezus zijne Baniere, en rigte gedenk - teekenen op ter eere van zijne groote Naam.
Zo ooit eene Gemeente nauw verbonden geweest is aan eenen Leeraar, en eene Leeraar aan-zijne Gemeente, het was de Gemeente van H A T T E M aan den Zaligen TEN BRINK, en TEN BRINK aan zfne Gemeente van H A T T E M. Hier is de gedagtenisfe van dien Regtveerdigen noch in zegeninge , en daar zijn er al voor den Troon die God dienen dag en nagt, welke zijne kroone en blijdfchap zijn. Doch hoe gezegent den Arbeid van dezeGodsMan in die Gemeente ook weefen mogte, zo behaagde 't de Heere egter, hem aldaar niet langer te laaten arbeiden als tot den 7 Jan. 1750".
Wanneer de Heere tot hem zeide : gaat tot de groote Stad AMSTELDAM, en predikt aldaar het Euangelium in mijne Naame.
En hij, welke den Heere gewillig volgen Wilde, ook in deze gunstrijke weg, fcheurde
zich



V O ORBERIGT. m
zich met traanen en gebede van deze zi:nê dierbaare Gemeente, en of fchoon de Gemeente zo nauw aan hem verbonden, en wien hij zo dierbaar geworden was, hem met traanen en gebeden binden wilde, en den flip van zin kleed vast hielde, moeste zij egter op Gods bevel en wille, hem al zegenende gaan laaten, gelovende, dat de Heere hen geen wefenlaaten zoude, terwijl de gedagtenis van deze Regtveerdige ook aldaar in zegeninge blijven zoude.
Zo trok deze getrouwe Godsgezand onder opzien tot den Heere zijnen Zalige Bond-God en Zender, en onder ootmoedige beede van Gods hulpe, genadige en kragtdadige bijftand en onderfteuninge, gelovig heenen na Nederlands grootfte Gemeente te AMSTELDAM, terwijl den Urim enThummim was met des Heeren gunstgenoot, en aanvaarde aldaar het werk der heilige bedieninge in den Heere. y Hoe zin Wel-Eerw. in de Gemeente van AMSTELDAMgeleert, geleeft, cnverkeert heeft, kunnen noch veele getuigen.
Hij Predickte en leerde op eene klaare en * 2 Ver-



xx rOORBERIGT.
verftaanbaare wijze , zuiver, rechtzinnig , getrouw, met ijver en ernst, met liefde en vrindelikheid, en op eene onderfcheidene wijze.
In zijne verkeeringe bezat hij eene kloekhartige grond eerlijkheid. Hij was een der beste onderdaanen. Hij bezat zijne gaven in nedrigheid. Gelijk zijne gemoedsgeflalte was bij hem zelve, zo was hij ook in zijn voorkomen, omgang en fpreeken, bedaart, gezet, bedagtzaam, nogtans niet gedrongen, maar vrindelijk, weldadig tegen alle. (a)
Het Dienstwerk van dezen Regtveerdigen wierd ook in die Gemeente met den Godlijken Genadenzegen bekroont , terwijl deze Apollos, magtig in de fchriften, zich zelve betoonde, als van Bafüius tot zijn lof getuigt word, dat
zijn
O) De geëerde lezer kan over Mans leer en leven in het breede nazien de nette, Geleerde enGodvrugtige Leerrede van den Wel-Eerw. z-er geleerden en Godzaligen Heer en Ainmgenoot van den Züligen Aufteur E: P: G: van Esfen. in zijn Wel - Eerw: Lijkrede over Joh: 12: 6. op den Zaligen Ds: Ten Brink gedaan en in druk uitgegeven ts Amfteldam 1775.



VOORBERIGT xxi
zijn Leer was als een Donder, en zijn leven als een Blixem.
Deze Godzalige Leeraar was geoeffent in den Geestelijke ftrijd, en hadde aangedaan de geheele wapenrustinge Gods, ja niet alleen bekwaam om zelve te ftrijden, maar ook om andere in den Geestelijke wapenhandel te olv derwijzen.
Gelijk den Geest der Genade, zo was ook den Geest der Gebede over hem uitgeftort, hoe hij geworfteld heeft in de Gebeden, zo in 't openbaar als in 't bijzonder, behoeve ik niet te betoogen, veele zijn er noch welke dit weeten en daaraan gedenken kunnen.
Van zijn inwendig beftaan en verborgen le* ven zal ik alleen zeggen, dat zijn Wel Eerw op de nabijheid Gods gezet was, en een innig vermaak hadde in zijn leven te rigten na de Heilige wille Gods in zijn woord geopen. baart.
Was zijn Wel-Eerw: in duiftermsfe, angst, bekommernisfen, aanvallen enbenauwtheden^ dan vont hij in het biddend ftrijden zijne mees* te fterkte, en in het worftclen met God in * g den*



xxii FOORBERTGT
den gebede zfne grootfte veiligheid en troost en niet alleen worftelde deze Regtveerdige voor hem zelve, maar hoe zeer was zi n biddend aanhouden dat het koningrijk van Christus wicrde uitgebreid , dat de fuivere leer mogte ongefchonden blijven, dat de Heere in dit goede land wilde blijven woonen, dat de Heere en zijn naam eens een mogte worden over de ganfche Aarde,
Zo was deze getrouwe dienstkncgt met om-? gorde lendenen, brandende kaarfe, waakende en wagtende op de komst van zijnen Heere.
En fchoon in geene grijfen ouderdom was, egter grijs in de kennisfe der Eeuwige waarheid die na de Godzaligheid is, in de onderfcheidene begrippen van de gangen en wegen Gods in zijn heiligdom, in de onderfcheidene werkinge des Geestes in den menfch, en hier door bezat hij eene bijzondere bekwaamheid om zondaaren en naam Christenen te overtui. gen van de gevaarlijkheid van hnnnen Haat, en het eeuwig verderf dat zi; te wagten hadden , om overtuigde tot Christus te li den en bevestigde op te bouwen in het allei heiligde geloof. Pan



VOORBERIG
Dan 't behaaagde den Grooten Koning zijner kerke deze zijne getrouwe knegt in de kragt zijner jaaren, bereikt hebbende den ouderdom van vijftig jaaren en eenige maanden, door de dood van zijnen post af te losfen en tot hem in de Eeuwige Heerlijkheid op te neemen , om daar den loon van eenen graag getrouwen Dienstknegt te ontfangen.
Den 29 September 1775. was dien hcugelijken dag, waar in zijne Ziele tot God wierd opgenoomcn en in de Eeuwige blijdfchap en Heerlijkheid gefield, dan zo blijde zo zalig als deze dag was voor die Gods man, zo treurig was dezelve voor zijne dierbaare Egtgenoot en geliefde Gemeente, ziende deze haare tedergeliefde Man hunne Godvrugtige
Leeraaren Voorganger door de dood van hun weggerukt.
Dan men zag bewaarheid, en ziet het noch tot op dezen huidigen dag bewaarheid, dat de gedagtenisfe van deze Regtveerdige in Zegeninge is, en blijven zal, zo lange die geene leven, welke zijn Wel-Eerw: gekent hebben, voor al bij wien zijn dienstwerk van zegen geweest is, en die aan zi.ne doorwrogte en Godvrugtige * 4 Pre-
o



xxiv FOORBERIGT
Predikatiën en bijzondere famenfpraken mogen gedenken.
Het zoude te bejammeren ziin, dat 's Mans nagelatene fchriften niet voor de vergetelheid bewaard wierden, want het is gewisfelijk toe te fchrijvenaande laage gedagten, welke dien Zalige Leeraar van zich zeiven hadde, dat zin Wel-Eerw: geene van zijne doorwrogte, en Godvrugtige Leerreden door den druk heeft uitgegeven. Ja het was te wenfchen geweest. dat zijn Wel-Eerw: zulks gedaan hadde, om zo na zijne Zalige dood noch te ligten en te ftigten , en voor het nakomelingfchap zijn Naam in Zegeninge te doen blijven , en dit zonde ook de wensch en begeerte van veele geweest zijn, welke noch met lof van zrn getrouw en Godvrugtig dienstwerk fpreeken, doch dit heeft toen niet mogen gebeuren.
Dan het was door den weg der Godli'ke voorzienigheid,dat ik in denvoorledenejaare, de eer en het genoegen hadde bij een van des Zalige Leeraars geliefde vrindinnete zijn,welke zijn Wel-Eerw: tot denlaatften doodfnik heeft bijgeflaan, en voor een gedeelte Eigenaresfe van zijne nagelatene fchriften geworden is.



POORBERIGT. xxv
De gedagtenisfe van deze Regtveerdige was op dien t^d bij ons in zegeninge, en dit gaf aanleidinge, dat ik veele van 's Mans leerredenen in handen kreeg, en ik verzogt toen vrijheid om e enige van die leerreden door den druk uit te gee ven, het geen mij, fchoon met eenige bekrompenheid , om meer als eene rede, evenwel wierd toegeftaan.
Ik las dan de verklaaringe over Eph. 6: vs. 1019. zijnde een verklaaringe over de Geestelijke wapenrustinge. Ik herlas dezelve met het grootfte genoegen, veele ftigtinge, en niet zonder Zegen, enbefloot, op dat 't eigene handfehrift mogte bewaart blijven dezelve uit te fchrij ven en ter drukpersfe over te geven nevens de verklaaringe over Ps. 143. daar een Christen in duifternisfe en flrijd biddend worftelende voorkomt.
Dan toen de Leerredenen over Eph. 6 vs: 10-19. afgedrukt waaren, gaf mij den drukker in bedenkinge of het niet beter zijn zoude deze verklaringe over Eph. 6. vs: 10-19. als een eerfle ftuk uit te geven, en dan als een tweede ftuk de verklaaringe over Ps. 143. teneerfte daarop te laten volgen, ja dit was
het



xxvi rOORBËRÏGT.
het geene mij door andere ook al was voor> gefield , en dit voorflel behaagde mij zo dat ik daar aan ten eerfle rrnne toeflemminge gaf.
Zo verfcheint dan, Geëerde Leefer als een eerfle ftük in 't ligt de Geesteli ke wapenrustinge Gods door den Zalige TEN BRINK verklaart, welke door mij zo woordelijk worde uitgegeven, als dezelve door den Zalige Aucleur in gefchrift zijn nagelaten. Gij vind hier een volledige verklaaringe, doch maar eene fchetswi zige toeëigening, bij de eene wat breder bij de andere wat korter,
Ik dagte in 't eerfle de fchets wijzige toeëigening uit te breiden, dan deze twee redenen hebben mij wederhouden: ten eerfle om dat 't dan een gemengt werk zoude zijn , ten tweede en voornamentlijk om dat ik vreesde 't werk daar door te ontcieren, en den Zalige Aucleur oneere aan te doen.
Zie daar dan Geëerde Lefer , deze Leerredenen: Zijn dezelve in die fmaak niet, zo als tegenwoordig de verkiefinge van veele zij, en waar in een ieder zijne vrijheid heeft en
be-



POORBERIGT. xxvn
behouden moet. Dit kan ik verzekeren en hier voor kome ik opentlyk uit , dat deze Leerreden zuiver en regtzinnig zyn , trouwens den Zalige Aucleur is bekend als een ijverige voorftander voor de zuivere waarheid, ook zijn deze Leerreden doorwrogt, oordeelkundig verllandig , zaakrijk , naukeurig , in alles op het woord van God gegrond, innig Godvrugtig, en fchoon niet in eene fwierige egter ^n eene mannelijke, deftige, en bijbelfche ftijl, en zo ik mij niet bedriege voor meer en minder geoefrende in 't woord zeer nuttig, leerzaam, en ffcigtelijk.
Waarom zoude ik dit werk aanprijfen, daar het zelve verre boven mijnen lof is.
Ontfang dan Geëerde Lefer dit werk met liefde, en indien gij lieden het zelve met dat genoegen en die ftigtinge leest, als ik gedaan hebbe, zal niet alleen hier door de gedagtenis van den Zalige Aucleur in zegeninge blijven, maar ook uwe begeerte worden opgewekt tot de volgende verklaaringe over Ps. 143.
Dit eene verzoek ik, goedgunfiige Lefer, Over ziet de druk en fpelfouten, welke in 't
over-



sxvin VOORBERIGT.
overfchryven zyn ingcüopen, en meer aan mij dan aan den Aucleur zyn toe te fchryven, de drukfouten hebbe ik zo veel de afweezigheid van de drukpersfe my toeliet zoeken te verbeteren*
Ik buige myne knien eerbiedig en ootmoedig voor God, de Bron van alle Heil, Zegen en genade, en bidde, dat 't zyne Godlyke Goedheid behagen mag, dit werk met zyne genade zegen te bekronen tot nut en Heil van veele, tot uitbreidinge van Jefus Koningryk en beftrydinge en overwinninge door de geestelyke wapenrustinge van de zonden, wereld, en Satan, op dat God daardoor verheerlykt worde, en de gedagtenisfe van deze Zalige Aucleur door dit werk, daar hy nu rust van zynen ar* beid, in zegeninge mag blyven, ja veele toebereid worden, om met dien Zalige Leeraar God eeuwig te dienen, te loven , te danken, en te verheerlyken. Zo doe de Heere en zo daar toe om zynes Naams wille.
Amen ja Amen
ifflÊSSr, CHRISTIAAN MOLTZER,
den 2? Sept. 17S4.



LEERREDE
OVER
Eph 6: vs. io'Voerders mijne Broeders, wordetkrag* tig in den Heere, ende in de fterkte Zijner magt.
S-i-Hrt groote oogmerk van Paulus in dezen Brief aan de gelovige Ephefiers, is, de Heilige en gelovige in Christus Jefus, die te Ephefen waaren, geluk te wenfchen met den gezegenden en allerheerHjkften ftaa^tot welken zij door het geloof in Christos waaren overgebragt, en hen aantefpoorsn om met tegengaande de banden van Paulus en in weerwil van alle list en geweld der vijanden onverzettelijk te volharden in 't geloof en de belijdenisie van het Euangelium , en in eenen heiligen wandel, dat Euangelium waardig, tot dat einde hen ook in 't bijzonder opwekkende, om te ftrijden den goeden ftrijd des gelooft.
%. 2. Wij vinden in dezen Brief drie voornaame deelen.
A. Vooreerst een nadrukkelijk opfchrift,Cap.i: 1,2*
B. Dan de Brief-lïoffc zelft;Cap. i: 3.-_Cap. 6:20.
C. En eindelijk het befiuit Cap.,6: 21 — 23. B. Wat den Inhoud van den Brief zelfs betreft:
Daar in zien wij
A 9>oor4



2 h E E R R E D E
^'2' k. Vooreerst een zeer nadrukkelijk vertoog van de groote voorregten, die de gelovige tc Ephezcn, zo uit de Jouen als bijzonder ook uit de Heidenen, in de gemeenfehap met Christus waaren deelagtig geworden; van Cap. i: 3. tot 't einde van Cap. 3.
2, Ten tweede een vertoog van dé groote verpligtir.ge, die deswegens op hen lag, om waardig zulk eenen gezegenden ftaat te wandelen, van Cap. 4.
tot Cap. 6: 20.
«. Hij fteld deze verpligtinge kortelijk voor,Cap.
4« '"
/3. En breid dit voordel nader uit.
a. Zo met opzigt tot die pligten, die zij te betrapten hadden en in de kerkelijke, en in de burgerlijke, en in de/tuisfelijkezaïncnlevinge,Cap. 4:2. — Cap. 6: 9.
b. Als met opzigt tot den goeden ftrijd des geloofs, Cap. 6: 10 — 20. Te weeten, de Apostel walende, dat 'er gevaarlijke omttandigheden voor de gemeente te Ephezen op handen waaren, dat 'er eendag van ftrijd aannaderde,- dat 'er zwaarc verdrokkjBgen en vervolgingen aanftaaudc waaren; dat djg Duivel alle list en geweld zoude aanwenden om veclc van de waarheid aftetrekken: gedraagt zich hier als een getrouw voorganger en een geoeffend krijgsman, Hij zee hen aan, om zich ten iïrijde toeterasten en voorziet hen van de nodige wapenen, waar van zij zich te bedienen hadden,
i. Hij



ever Eph. 6. vs. 10. ^
§.2.2. fi.b.
i: Hij moedigt hen' in 't gemeen ten ftrijden, en roept hen tot de wapenen vs. 10 — 13. daar wij
AA. Eerst vinden 't voordel vs. 10, na; nk. Hij moedigt hen tot den ftrijd vs, 10. daar Hij hen tot iterkte en dapperheid in den, Heere opwekt.
33. Hij roept hen tot de wapenen , of het aandoen van de geheele wapenrustinge Gods VS. na.
BB. Dit voordel dringt de Apostel na' der aan en roept hen bij herhalinge, wegens het groote gewigt der zaake, andermaal tot de wapenen vs. Ilb. 12, 13.
2. Daarop wapent Hij hen met dë' geheele wapcm-astinge Gods vs. 14 - 17. en toont teffens hoe die wapenen afhankelijk te gebruiken onder een waakzaam bidden niet alleen elk voor zichzelven, maar ook, want dit vordert de gemeene zaak, voor alle hunne ftrijdgenooten, en in het bijzonder ook voor Paulus, die tans in banden was, en aan wiens behoudenisfe, en fiandvastigheid hun zo veel gelegen was, vs., 18-20. » " _ Wij wenschten onder inbiddinge van des Heereri ligt en genade deze geestelijke wapenrustinge van vs. 10 — 18 in eenige leerredenen voorteftellen! Och of'er de Heere zijnen zegen over gebieden mogt! Och dat wij aanvangkelijk,of meer en meer geoeffent,
1 A .
** 3 vaer-



4
LEERREDE
§. 2, 2.
wierden in den Geestelijken ftrijd als goede krijgs-kuegtcn van Christus om niet alleen deze Geestelijke wapenrustinge te leeren kennen, maar die ook aantedoen, en dus dadelijk toegerust in Christus kragt te ftaan in eenen bozen dag, en de overwinninge te behalen.—■ De Heere maake het woord levendig en kragtig. Aiyen.
In onze voorgeleze Tcxtwoorden wekt de Apostel de gelovige Ephefiers in 't gemeen op tot flerkte en dapperheid in den Heere. Zien wij
I. Eerst den overgang, dien de Apostel maakt
II' Dan de vermaninge zelfs.
I. De Apostel maakt eenen gepasten overgang, door het woord voorders, oïvoor het overige. Een woord dat
A. Niet alken meermalen gebruikt word, om 't geene volgen zal met 't voorgaande te verbinden, maar ook om eenen gepasten overgang te maaken, van 't één tot 't ander, en bijzonder word het in eenen Brief gebruikt, wanneer men ten einde wil fpoeden, gelijk de Apostel het dus op verfcheidene plaatzen beezigt, wanneer Hij zijne Brieven haast flui*
'ten zal, en echter alvoorens nog iets te zeggen heeft, dat Hij niet kondè voorbijgaan. Dus vind men het a Cor. 13: 11. Gal. 6: 17. enz.
B. Zo ook hier.
n. De Apostel had in 't vorige van dezen Brief de gelovige Ephefiers opgewekt, om elk in hunne
be-



over Eph. 6. vs. iq. §
I.B.n.
betrekkingen te wandelen weerdiglijk hunne roepinge, waarmede zij geroepen waaren, maar dit was 't nog niet alles, dat van hun gevordert wierd. Neen! de Heilige in Christus Jefus, die te Ephezen waaren, moesten nog noodzakelijk begrijpen, dat zo lang zij hier op aarde waaren, zij nog ftrijdende Heilige waaren. — De algeineene uitfpraak van den beftredenen , en lijdzaamen Job Cap. 7: 1. Heeft niet de. -mensch eenen ftrijd op der aardend Past in nadruk op des Heeren volk, die ten allvn tijden, zedert de eerfte oorlogs- bazuine in 't oaradijs geblazen is, tot den ftrijd geroepen zijn. — En bijzonder is dit ook het lot van de Kc.rk des N. T. — Des Heeren volk moet door veele verdrukkingen ingaan in V Koningrijke Gods,Hand. 14:22.alle die Godzaliglijk willen leven in Christus Jefus, die zullen vervolgt worden. 2Tim. 3;. is. Zij hebben niet veele listige en geweldige vijanden te doen, — Hun Hoofd vijand is de Duivel,, een vijand, die te gelijk listig en magtig is, en daarom genoemt word de, oude Slang, een briefende Leeuw , een vijand, een wraakgierige. — Een vijand, die te gelijk zijne vijand'ge heirbenden van buiten en van binnen tegen des Heeren volk aanvoert, van buiten de werelt, die in 't boozen legt, en van binnen de overblijfzelen van 't verdorven vleesch, de inwoonende zonde. Tegen deze vijanden moet des Heeren volk ten ftrijde gemoedigt en gewapeni worden, 't geen A 3 &%



LEERREDE
de Apostel nu m t vervolg doen zal. 3. En te gelijk geeft de Apostel hiermede te kennen, dat Hij nu zijnen Brief haast fluiten zal, maar dat, eer Hij fluit, Hij hun nog een link van het iütcrfte gewigt hadde voortedragen, namentlijk hen optewekken om te ftrijden den goede ftrijd. des gelocfs, i Tim. 6: 12.
II. Immers dus luid de opwekkinge, mijne Broeders wordet kragtig in den Heere, en in de fterkts zijner magf*
A. Voo/af laat Hij gaan eene vriendelijke en hartinneemendc aanfpraak mijne Broeders, x. Hij no emt hen «.Broeders, niet zo zeer in eene üchameHjten, als wel vcomamenlijk in eenen Geestelijken
zjn5 om dat tij met Hem kinderen waaren van
eenen Vader, dcn\ God en Vader van den Heere Jezus Christus, zijnde uit God geboren, — om dat zij met Hem wa.ven van eene moeder de Euan<reli Kerk, zijnde door een en 't zelve woord $* waarheid in Ziori geboim — om dat 'er tusfehen Hem en hen eene geüjkhekï van aart en natuur gezien 'vvierd, als die zamen der Goddelijke natuur waaren deelagtig geworden — om dat zij zamen den Heere Jezus tot hunnen Eerstgeboren Sroeder
hadden om dat zij door eenen Geest geleid xv}Sf-
den om dat zij aan dezelve wetten verbonden tot
dezelfde etffenisfe' geregügt waren — om dat zij
een



over Eph. 6. vs. io. •
I. A. n. i.
een gemeene zaak hadden, en harten en handen moesten zamen paren in den Geestelijken ftrijd.
P. Mijne Broeders a. Die ik hartelijk liefhcbbc, wier web Hand ik zockc, willende gaarn alles toebrengen, wat tot bevordering en bevestiging van u wezentlijk heil ftrckken kan.
*• Mijne Broeders tot een bewijs van de groote nedrighcid van den Apostel. Hij was een Apostel, en had dus de grootfte en heerlijkfte Bedieningc in de Kerk des N. T. Hij bezat zeer veele alleruitmuntendfte gaaven en voorrechren, ja, Hij was 't middel geweest, waardoor de Epheziers tot 't geloof in Christus gebragt waren, en egter verheft Hij zig op dat alles niet, Hij voert geen heerfehappij<2 over 't erfdeel des Heeren, neen Hij v/ist dat Jezus tot zijne Difcipelen gezegt hadcle, Een is u Meester, namelijk Christus, en gij zijt alle Broc ders, Mafths 23: 8.
c. Mijne Broeders, ten bewijs dat de middelmuur des affcheidzels, welke te vooren Joden en Heidenen van raalkaüderen fcheide, nu was afgebroken. De Ephefiers waren meest van natuuren zondaren uit de Heidenen, maar nu in Christus Je* zus was niet meer Griek en Jood, befnijdenisfe en voorhuid, maar Christus was alles en in allen Col 3. 11.
A 4 d. Mij-



LEERREDE
1. A.n P.e. , ~ .,
<ƒ. ü///'«é Broeders zonder ondcrfcheid te
maken tusfchen rijke of arme , groote of kleine, •vrije of dienstbare, zij zijn heilige en gelovige ia Christus Jezus , zij zijn alle Broeders.
3. Een aanfpraak regt gefchikt om hunne gemoederen in te neemen. Een aanfpraak wonder gepast ter dezer plaatze.
Men weet van de Krijgs- O verflens, wanneer zij de krij^sknegtcn tot den ftrijd willen aanmoedigen, zij dande gewoonte hebben, van ze Vrienden, Kinderen, Broeders te noemen. De Apostel komt hiervoor als een Voorganger in den ftrijd \ en Hij de Ephefiers tot den geestelijken ftrijd willende opwekken, doet zulks niet op eene meesteragtige wijze, en met geftrengheid, maar op eene ader vriendelij kfte wijze, mijne Broeders.
B. Daarop volgt nu de opwekkinge zelfs, wordet kragtig in den Heere, en in de perkte zijner magt.
k. De opwekking? in ';C gemeen is, wordet kragtig.
j. En de Apostel toont aan waar z;j dit zoeken en verwagten moesten, in den Heere en in de (ierkte zijner r.iagt.
N. Het is dan in het gemeen, wordet kragtig a. Het Gritkfche woord »JWf»i<#*,hier kragtig worden en Heb. ï 1: 34. kragten krijgen vertaalt, js^zeer nadrukkelijk; in eenen werkenden zin zegt't kragten geeven, bekragtigen, en dus fterk en kragtig
ma-



over Eph. 6. vs. 10. p
maken, Phil. 4: 13. 1 Tim. 1: 12. In eenen lijdenden zin zegt 't, gelijk hier, kragten ontfangen, bekragtigt of gefterkt te worden. En 't voorzetzel •» in fchijnt nog den nadruk niet alleen te vermeerderen, maar ook de eigene zitplaatze van deze fterkte aan te duiden, zo dat't woord zo veel zegt als inwendig bekragtigt en verflerkt te worden, men vergelijke PC 133: 3. gij hebt mij met kragt verflerkt in mijne ziele. Zoo leest men met dit zelve woord van Abraham, Rom. 4: 20. Hij heeft aan de beloftenisje Gods niet getwijjfelt door ongeloove, maar is gefterkt geweest tn V gelove, ge. rende God de eere en 2 Tim. 2: 1. Gij dan, mijn zoone, wordet gefterkt in de genade, die in Christus Jezus is.
P. Met dit nadrukkelijk woord roept de Apostel de gelovige Ephefiers toe wordet kragtig of fterk.
a. Zien wij eerst waarin dit kragtig, of fterk worden gelegen zij.
b. Dm hoe de Apostel hun opwekt en toewenscht wordet kragtig.
a. Wat 't eerste betreft. 1. Kragt of fterkte geeft in het gemeen te kennen een genoegzaam en toereikent vermogen, om iets uit te voeren, om iets te doen, of om iets te wederftaan, of om iets te lijden.
3. De kragt of fterkte van des Heeren volk, die door de wedergeboorte een nieuw en geeA 5 fte-



io LEERREDE II. B.n..s. a.2.
ftelijk leven, en dus ook een beginzel van geeftelijke fterkte ontfangen hebben.
AA. Beftaat in een geeftelijk vermogen tot V doen van 't goede — in een vermogen tot 't tegenftaan, en overwinnen van het kwade, en eindelijk in een vermogen om alle rampen en tegenfpoeden, hoon, fmaat, verdrukkingen, en vervolgingen te verduren zonder daar onder te be(wijken.
BB. Dog deze fterkte is in den beginne klem en moet alleugskens toeneemen, 'ook kan die fterkte wederom verfwakken en dus is 'er eene geduurige verfterking nodig, gelijk de Apostel hier fprcekt van een kragtig of fterk worden.
nk. Dan nu worden de gelovige kragtig of fterk.
ax. Wanneer hun verftand meer en meer verligt word om de Goddelijke waarheden klaarder, onderfcheidener en uitgebreider te kennen , wanneer zij geen kinderen meer in het verftand blijven, die als de vloed bewogen en omgevoerd worden , met alle wind der leere, Eph. 4: 14. Bijzonder ook wanneer hun verftand meer geoeffend word tot ontdekkingen van de list en het geweld hunner vijanden, en om de natuur van den geeftelijke ftrijd in de bijzonderheden,en de kragt hi het gebruik van de geestelijke Wapenen regt te kennen ,omzo de listige aanflagen, en geweldige onderneemingen der vijanden te verijdelen, en niet op eene onverziene
wij-



over Eph. 6. vs. 10. n II. B.^./3. ^7, 2. BB. kx. «».
wijze van de vijanden, hoe listig en magtig anders ook, overrompelt te worden.
As. Wanneer hun oordeel meer bekwaamheid ontfangt, om .waarheid en dwaalingen, goed en kwaad, fchijn en zijn, behoorlijk te kunnen onderlcheiden.
yy. Wanneer hun wil gefterkt
word.
oei. Door een fterk gelove, dat kragtig aanwast, en zodanig opklimt tot de volle verzekerthcid des geloofs, en tot zulk een vast vertrouwen, dat het onverzettelijk op God in Christus gevestigt blijft, en in Aanvallen der vijanden gemoedigt zich verlaat op den Goddelijke bij (land, die de Heere aan zijn volk belooft heeft, om zo vast zijnde In den gelove den boozen te kunnen wcderftaan, en de Wereld te overwinnen.
bh. Wanneer dat llerke geloove zich ook werkzaam betoont in eene fterk brandende liefde tot God in Christus en tot alle de Heilige; Een üefde die ter verheerlijking van God, zig niet alleen aan alle de geboden van de Goddelijke Wet, hoe ftrijdig ook tegen vleesch en bloed onderwerpt, maar die ook door niets, zelfs door geen verdrukkingen en vervolgingen om de naam en zaak van Christus, is uit te blusfen, maar die zich zeiven en al het eigene, de werelt met alle deszelfs begeerlijkheden, en alles wat buiten God en Christus is,
meer



Ï2
LEERREDE
II. B. iV. fi. a. 2. BB. uk. yy. bb.
meer en meer leert voorbij zien, en zich met den oneindig algenoegzamen God alleen zodanig vergenoegt, en te vreden houd, dat haar niets zo aangenaam buiten God kan voorkomen, dat zij uit liefde tot God niet zoude willen afftaan, niets zo zwaar en moejelijk, dat zij om zijnen! wille niet zoude willen lijden of verdragen, Rom. 8: 35. enz.
cc. Daar bij, wanneer uit zulk een fterk geloof werkzaam in en door eene brandende liefde ook geboren word een fterke en levendige hope, welke ontwijfelbaar ftaat maakt, op alle de onfeilbare beloften van den God der waarheid, die niet liegen kan, zo dat zulk een niet vreest, maar de vervullinge der Goddelijke belofte met blijdfehap en verlangen, dog ook met leidzaamheid te gemoet ziet. Dit word genoemt te vertrouwen en niet te vreezen, Jef. 12: 2. in jlilheid en vertrouwen fterkte te vinden, Jef. 3c: 15. te wagten op den Heere en fterk [te zijn, Pf. 27: 14.
&\ Nog eens, zij worden kragtig en fterk, wanneer de blijdfehap des Heeren hunne fterkte is, Neh. 8.;i 1. en zij uit de bewustheid van hun. aandeel aan den Heere en uit erkentenisfe van zijne genade en trouwe aangemoedigt worden om den Heere getrouw te blijven, en alle onderneemingen der vijanden getroost aftewagten.
33. Op zulk ecu diergelijke wijze worden



over Eph. 6. vs. 10. 13 II. B.N.Arf.z.BB. 32.
den de gelovige kragtig en fterk, eene fterkte, die bijzonder nodig is in den Geestelijken ftrijd,want daar de zwakheid in den Strijder, ligt moedeloosheid baart, en hem doet verflauwen en bezwijken oïook vallen in den ftrijd, daar baart in tegendeel bewustheid van nodige fterkte, gemoedigtheid in den ftrijd. Een gemoedigt en gefterkt Krijgskncgt blijft ftaan op die post, waar op de groote Vorst van het Heir des Heeren hem gefteld heeft, en tragt zijnen Heere getrouw te blijven.
b. En hiertoe wekt nu den Apostel de gelovige Ephefiers op, en dit wenscht Hij hun toe, wordet kragtig, of fterk.
1. De Apostel wil daar mede, dat zij met allen ijver en ernst zullen ftaan na hef bezit en de dadelijk oeffeningen van die zo hoognodige fterkte. Als zeide Hij, erkent de hooge noodzakelijkheid van deze fterkte, tegen den aannaderenden dag van ftrijd, om ftaande te blijven, om wettig en volftandig te ftrijden, en de overwinninge te behaalen, gebruikt alle middelen en houd daar mede beftendig aan, tot dat gij die fterkte binnen in uw ontfangt en dadelijk oeffend.
2. De Apostel gedraagt zich hier als een ervaren en geoeffend Krijgsman en Voorganger, die zijne ftrijdgenoten tot fterkte en dapperheid opwekt. Wordet kragtig,of flerk.gelijk wel eerjofua en gansch Israël tot het inneemen van 't beloofde Land Canasta
op-



14 LEERREDE
IJ.B.N. fi.b. 2.
opgewektwierdejof. i. 6.7. TP^eest fterk en hebt goeden moed, en verjchrikt niet, ende ontzet u niet, want de Heere uwe God is met uw alomme daar gij heenen gaat. Daar zijn zwaarc tijdén aanftaande > waarin de belijders van 't Euangelium zuilen geroepen worden om te ftrijden en te lijden voor 't Euangelium. De fatan zal dan niet ophouden zijne vuurige pijlen te werpen, de kragt der inwoon ende zonden zal dan niet ftille zijn. — Daar nu de zaken zo ftaan, zijt kragtig waakt, /iaat in V gelove, houd u mannelijk, zijt fterk ;Cor. 16: 13. Legt alle onmatige vreze af, grijpt goede moed, weest niet kleinmoedig , vreest niet voor de list, de magt, de wreedheid der vijanden. Tiagt u zelve aan te gorden tot den ftrijd en zdekt daartoe kragten te krijgen: Gedenkt, dat gij tot den ftrijd geroepen, zijt, gij hebt u zeiven vrijwillig daar toe overgegeven, toen gij den Duivel en de wereld voor uwe vijanden erkend, en den Heere Jezus voor u Koning hebt ingeroepen.
3. Maar van waar zouden zij die geestelijke fterkte zoeken en verwagten ? moogen zij hier op eigen kragten vertrouwen, O neen! en daarom toont de Apostel nader, hoe zij de kragten bekomen kunnen. Het is, wordet kragtig in den Heere en in de fterkte zijner magt.
«.In 't gemeen zegt Hij in den Heere. a. Door den Heere. j.Verftaat den Apostel Her en doorgaans
in



over Epn. 6. vs. 10. 15
II. B. 3.*. a. 1.
in zijne Brieven afe» Heere Jezus Christus. Die, gelijk dit bij andere gelegenthedcn breder getoont word, in nadmk de Heer der gelovigen is , op welke Hij'fen bijzonder recht van eigendom heeft, die Hem gegeven zijn van den Vader , die Hij gekogt heeft door zijn bloed, die Hij verlost heeft uit de magt des Satans, die Hij door zijn woord en Geest regeert, in zijn kragt bewaart en befchermt enz.
2. Deze Heer moet hier bijzonder befchouwt worden als de Vors!van 't Heir des Heeren, de Heere Jierk en geweldig PC 24. , de .Ovcrfte Leidsman onder wieii zijn gewillig volk op den dagzijner heirkragten ftrijden moet en overwinnen^ .
In dezen Heere zijn niet alleen geregtigheden, maar ook fterkte Jef. 45. Hij is de Held bij wien hulpe befteld is, de Heerlijkheid van de fterkte zijnes volks. PC 89.
b. En daarom is de opwekkinge , wordet kragtig in den Heere: gelijk men van David elders leest, dat Hij zich fterkte in den Heere zijnen God.— In den Heere kragtig te worden, zegt zulk een kragt en fterkte te ontfangen. , i.In de gemeenfchap en allemamvfte geloofs-vereeniginge met den Heere. — Zij waaren door 't gelove in Christus. Door 't gelove moesten zij met erkentenisfe van eigen onmagt, met verzaking van alle eigen kragt, de fterkte van dezen Heere geduurig inroepen en aangrijpen, en op die fterktei



i6
LEERREDE
II.B.2.«.£.I.
te vertrouwen.Zo cleede Jofaphat, 2Chron. 20: 12. O onze God, Gy geen recht tegens hert oefenen, want in ons is geene kragt tegen deze groote meenigte, die tegen ons komt, en wij en weeten niet wat wij doen zullen, maar onze oogen zijn op Uw. Zij moesten door't geloof zien op Hem, die zijn volk fterkte geeft, zij moesten zien op hunne Overfte Leidsman, die de flange den kop vermorsfelt had, die de wereld overwonnen hadde, en die de toevlugt zijnes volks, de flerkte der kinderen Isra-
els, is. Joè'1%. Door 't gelove moesten zij dan in
dien Heere blijven Joh. 15. en zo zouden zij verfterkt worden.
a. Zij worden kragtig in den Heere-, wanneer zij door 't gelove gebruik maaken van, en fteunen op alle die beloften, die de Heere van zijne hulpe en bijftand gedaan heeft. Is 't niet deze Hee* re, die gezegt heeft, Ik zal u nooit begeven, Ik zal u nooit verlaten, en vreest niet, want ik ben met VU en zijt niet verbaast, want Ik ben uwe God, ik flerke u enz. Jef. 41. Ziet Ik ben met u lieden alle de dagen enz. Matth. 28. 20. Uw harte en worde niet ontroert, nog en zijt niet verzaagt Joh. 14. 1. 27. In de wereld zult gij verdrukkingen hebben, maar hebt goeae moed enz. Joh. 16. En gelijk Israël weleer ondervond, dat ""er niet één woord en viel van alle de goede woorden, die de Heere gefproken hadde tot den huize Israëls, dat V al te maal kwam ,Jof. 21.
45«



'ever Eph. 6: "vs. 10. j j
H.B.a.«.£.2.
Zo mag het Geestelijk Israël, niet minder hoopen, en zich verlaten op des Heeren woord.
3.Ten derden , zij worden kragtig inden Heere, wanneer zij zich 't voorbeeld van dezen Heere voordellen, en Hem in den ftrijd navolgen. ïs 'er iets, dat de Krijgsknegten moet aanmoedigen, het is, dat zij zien, dat hunne Krijgs-O verflens vooraan tegen den vijand optrekken. O welk een zwaar lijden en ftrijden heeft de Heere Jezus moeten doorftaan! in welk eenen zwaren ftrijd was Hij in Gétlizemane en op Golgotha! en daar door heeft Hij voor de zijnen kragten verworven om te kunnen ftrijden. JEen dienstknegt nu is niet meer dan zijn Heere : men verg. Hebr. ia: 2. 3.
4. Eindelijk; zij worden kragtig in den Hee* re , wanneer zij zich door 't gelove dezen Heere gedurig vertegenwoordigen , als die bij hun tegenwoordig en aan hunne regterhand is in den ftrijd. Het is hier ook: Hoort Israël! gijlieden zijt heden na aan den ftrijd tegen uwe vijanden , uw harte en worde niet week, eh vreest niet, neg en beeft niet, ende en verfchrikt niet voor haar aangezigte, want het is de Heere uwe God. Die met Ugaat, om voor Ute ftrijden tegen uwe Vijanden, om U te verlosfen Deut. 20: 3.4. O.' Hoe welgelukzalig is dat volk, wiens fterk", te in dezen Heere is. Pf. 84: 6.
i«.Te meer, om dat deze Heere de Almagtige B is,



jö LEERREDE
is, die zijne kragt in de zwakheid van zijn volk volbrengen wil, waarom de Apostel 'er bijvoegt : En in de fterkte zijner magt.
a. Wij zien dit.op zich zelve.
i. Hij [preekt van de fterkte van des
Heeren magt.
AA. Zommige vatten deze twee woorden op, als of'er ftond zijne fterke magt. dat is dan: zijne uitnemende allergrootfte magt.
BB. Dog men kan de woorden ook ge* voeglijk ondcrfcheidcn.
kk. Verftaa door des Heeren magt, die alles vermogende kragt en fterkte, die deze alleen magtige Heere in zich zeiven, als in haar eigen bronwel ten goede van zijn volk bezit, waardoor Hij doen kan, alles wat Hem behaagt, en dat op eene kragtdadige en onwederftaanbare wijze: Gij hebt een arm met magt word 'er uitgeroepen. Pf. 89. Ik weet Heere, dat Gij alles vermoogt. Job. 12:2. Zoude Mij, vraagt de Heere, eenig ding te wonderlijk zijn. Jer. 32 17.
33. En dan geeft de fterkte zijner magt te kennen , de dadelijke uitwerkingen van die alles vermogende en alles overklimmende kragt ten o-oede, of ter bemoediging en verfterking van zijn ftrijdend volk hier op aarde , waar door Hij hen, hoe zwak en weerloos in zich zeiven, fraande houd en vertterkt tegen de ganfche magt der helle, ja over
de-



over Eph, 6t vs. 10. ip
Ö.B.a.AAhBB.aa.
dezelve doet zegepralen; zo dat 'er geené geestelijke kragtcloosheid ten ilrijde begrepen kan worden, waar tegen in de gemeenfchap met den Heere Jezus, uit zijne verfterkende volheid, o-eene nodige, ja overvloe tige kragt en fterkte kan verkregen worden. Het is hier mijne genade is Ugenoeg, en mijne kragt word in zwakheid volbragt. 2 Con 12: 9. Hierom word Hij zelfs de overwinninge Lraëlt genoemd 1 Sam. 15: 29.
2. Geen wonder, dat de Apostel wil, daC zij kragtig zullen worden in de fterkte zijner magt, dat is, dat zij door 't gelove , die fterkte zijner ma^c moesten erkennen en aanbidden, daarvan gebruik maaken, die fterkte geduurig inroepen, daarop vertrouwen , zich geheel daar aan overgeven , wanneer zij zouden ondervinden, dat Hij den moede kragt geeft, en fterkte dien, die geene kragt en heeft. Jef. 40: 29] Dat die den Heere verwagten, de kragen zoude vernieuwen,^. 31. dat zij alle dingen zoude vermogen enz. Phil. 4: 13. fjj,jS moesten zij zeggen. O Heere gij zijt mijne fterkte, en mijne fterkkeid. Jer. 16: 19.
h.Dit word bij 't voorige gevoegt in den Heere en in de fterkte zijner magt, om nog nader te toonen, hoe in dezen Heere alles was, wat hun ontbrak.
Dus heeft de Apostel hen aangemoedigt tot deri ftrijd. (1) Daar was een zwaare tijd aanftaande. (2) Dit was het eenige middel om (bande te blijven. (3) Ba I9



LEERREDE
In zichzelve waren zij magteloos. En daarom norit kragtig in den Heere, en in de fterkte zijner magt.
Hierop roept Hij hen tot de wapenen vs. n.waar Van in 't vervolg.
Zie daar de opwekkinge tot fterkte in den geestelijken ftrijd.
Het Koningrijk der Hemelen word niet zonder ftrijd ingenomen, ftrijd om in te gaan door de enge foorte.
Het is niet genoeg uitwendig Burgerlijk en Godsdieliftïg te leven, maar daar moet geftredën worden, niemand word gekroont, dan die wettig geftredën heeft.
Wij hebben met listige en geweldige vijanden te doen, CO de Satan» (O de wereld' (3) ons eiSen vleesch.
Gelukkig! die hier ftrijden mag den goeden ftrijd des geloofs, dit is eenen goeden ftrijd, om dat zij is voor eèn goede zaak, de Eere Gods en de zaligheid der ziele.
Gelukkig Hij! die hier fterk mag zijn in den Heere, en in de fterkte zijner magt.
ï.Hebt gij dien ftrijd begonnen?
a. Veele, in plaats van tegen den'Satan, de wereld', en de zonden te ftrijden, ftrijden voor de zelve tegen Christus , tegen zijn Volk , tegen de waare heiligheid, dezelve veragtende eotegerdpreekende.
b. Au-



ever Eph. 6. vs. 10. $x
b. Andere fcliijnen gefcliikter te zijn, naar 't uitwendige onberispelijken maar zij weten van geen» ftrijd. Zij zijn gerust en zorgeloos, zij mogen eenige uiterlijke pligten verrigten, maar dat is 'took al. Zij hebben geen lustin den ftrijd, die naede brengt zich zeiven te verlochenen, de zonde tegen te ftaan, de vriendfchap met de wereld te verbreken, aller zonden vijand te zijn, den duivel te wederftaan, en den haat en fmaad der wereld gewillig op zich te neemen.
c. Andere geven voor ook te ftrijden, maar het is een ftrijd van de eene zonde tegen de andere , of enkel een ftrijden tusfen uwe zonden en uw geweeten , terwijl gij uw geweeten zoekt geweld aan te doen.
d. Immers, dat gij niet regt ftrijd, blijkt om dat gij uw niet fterkt in den Heere.
1. Gij hebt nooit uw eige onmagt gezien.
2. Gij hebt nooit de fterkte van Christus door een waaragtig geloof aangegrepen.
3. Gij kent geene andere dan eige kragt, en uwe onmagt gebruikt gij meer tot uwe verfchooniaj ge, dan tot uwe vernederinge.
e. Gij behoort dan nog niet tot Christus vrijwillig volk, maar dient nog onder den Vorst der duisternisfe, en zijt nog vijanden van dien Heere Jefus, die een Heer der Heeren, een Koning der Koningen is.
B 3 /Strijd



» LEERREDE
ƒ. Strijd gij niet voor den Heere Jefns, Hij *al tegen U ftrijden, en hoe vreezelijk zal 't zijn, te vallen in zijne handen.
g. Och! dat gij nog ontkoming zogt, in de fterkte van des Heeren magt! Och dat gij bewogen wierd om den Satan, wereld en zonden den dienst op te zeggen, en daar tegen te ftrijden ouder de banier van Christus.
h. Jezus zend zijne gezanten nog uit om volk te werven, kunt gij onder grooter, magtiger, en beminnelijker Vorst dienen, die alle zijne krijgsknegten bekroont met eene onverderfelijke kreone dej Heerlijkheid,
;'. Ei komt over in 's Heeren dienst. Waarom zond gij uw onttrekken, daar gij tot hier toe zulk eenen ftrengen Heer en wreede Tijran gedieut hebt, van \ien gij een eeuwig verderf tot beloning te wagten hebt, maar neemt gij bij Jezus dienst, Hij zal U n e: alleen aanneemen, maar bewaaren, befchermen, ee.iwig. zaligen.
2. Gelukkig volk! die onder de hardere van Jezus U ten ftrijde gegord hebt.
a, U moeten wij toe roepen , wordet kragtig in den Heere en in de fterkte zijner magt.
. Waarlijk, wij beleven boze tijden, en wie weet
of men niet geroepen kon worden, om meer dan poit te moeten ftrijden voor 't geloof. — Is 'er nog niet een uvue der verzoekinge te wagten, zoo als 'er
voor-



ever Ephef. 6: vs. 10.
•3
Voorheen nog niet geweest is.
b. Och dat gij uw fterken mogt in den Heere, geliefde Broeders en Zusters.
c. Gij kunt nu den ftrijd geenfins onttrekken, U ftaat brengt 't mede , gij hebt 'er U toe verbonden.
d. En vreest niet met eenflaaffche vreeze, weest met flap en lafhartig, gij ftrijd voor een goede zaak,
e. Staat na fterkte. In de
1. Kennis.
2. Gelove.
3. Liefde.
4. Hope.
5. Blijdfehap.
f. Word niet moedeloos, om dat in U geen kragt is, geeft 't daarom den vijand niet gewonnen, maar word kragtig irï den Heere, die ook U Heer is, ziet op Hem in 't geloove.
g. Herinnert U alle zijne beloften.
h. Gedenkt, dat U Heer de Almagtige is. Bij Hem is fterkte, en gij zult in zijne kragt bewaard worden.
i' Gij zult eens, wettig geftredën en in Jefus kragt overwonnen hebbende, met de kroone der Heerlijkheid bekroont worden. Amen.
B 4 LEER;



LEERREDE
OVER
Eph. 6: li. Doet aan de geheele Wapenrustinge Gods, opdat gij konnet ftaan tegens de listige omleidingen des Duivels.
\^|Znneer wij voor agt dagen 't vorige vers verMaarden, hebben wij aangemerkt, dat de ApostelPaulus voorziende, dat 'er gevaarlijke omftandigheden voor de gemeente te Ephefen op handen waren, dat 'er een dag van ftrijd aannaderde,' en de Duivel alle list en geweld zou aanwenden, om veele van 't geloof, van de belijdenis, van de betragtinge des Euangeiiums af te trekken, in dit 6de Cap„ van vs, 10 — 20. als een getrouw voorganger en geoeffend krijgsman de gelovige Ephefiers aanzet, om zich ten ftrijde toe te rusten, en hen van de nodige wapenen voorziet, waar van zij zich te bedienen hadden.
A. Hij moedigt hen in 't gemeen ten ftrijde, en; roept hen tot de wapenen, vs. io— 13.
B. Daarop wapent Hij hen met de geheele wapen* fustinge Gods, en toont teffens f hoe die wapenen afhankelijk te gebruiken, onder een waakzaam bid4sn-> niet alleen, eik voor zich zeiven,maar ook, voor
alle



oytr Eph. 6: n. 25
B.
alle hunne ftrijdgenoten, en in 't bijzonder ook Voor Paulus, die tans in banden was, en aan wiens behoudenisfe en ftandvastigheid hun zo veel gelegen lag. vs. 14—20.
A. Wat 't eerde betreft, daarin
k. Moedigt de Apostel hen eerst tot den ftrijd, vs. 1 o. daar Hij hen tot fterkte en dapperheid in den Heere opwekt. Foor der s mijne Broeders, enz. gelijk wij dit te voren breder verklaart hebben.
3. Hierop roept Hij hen tot de wapenen, vs, ii'. en dringt dit aan.
«. In V gemeen, door een vertoog van de krijgslisten of listige omleidingen des duivels, regens welke geen ander dan een welgewapend, zo wel, als een welgemoedigt krijgsknegt, kan ftaande blijven, VS, !lt>.
P. In 't bijzonder door een nader vertoog van de vreefelijkheid der magtige en listige vijandea, waar tegen zij te ftrijden hadden, vs. 12.
y. Waarop Hij hen andermaal, tot de wapenen roept, om in den bozen dag des ftrijds als overwinnaars ftaande te blijven, vs. 13.
Zo dat de Apostel in onze text woorden de gelovige Ephefiers in 't algemeen opwekt, om zich toe te rusten met de geheele wapenrustinge Gods, met aanwijzinge van V einde, dat zij daarin bedoelen moeflen, en verwagten konden, nament lijk om tegen de verleidingenen bedriegerijen des Satans beft and te zijn, B 5 Eene



aö" LEERREDE
B.A.3.V. ;
Eene zeer gewigtige (toffe, voor een gedeelte wel niet aangenaam, maar egter onze opmerkinge ten hoogften waardig. — Ocli dat wij aanvankelijk, of meer en meer, onze gccftclijke vijandenregt mogten lceren kennen: en dat de Heere zelfs onze handen mogte onderwijzen ten ftrijde, onze vingeren ten oorloge, om die vijanden niet alleen te wcderftaan, maar die ook in den Heere en in de fterkte zijner magt te overwinnen. Amen. I. Zien wij
A. Eerst Aepligt, die de Apostel voorfchrijft,
B. Dan het heilzaam einde daarvan,
A. De pligt is, Doet aan de geheele wapenrus* tinge Gods.
N. Daar zij zich mede moesten toemsten tot den Geestelijken krijg, noemt de Apostel de geheele wapenrustinge Gods.
*. De Apostel fpreekt van eene geheele wapenrustinge.
fi. En die omfchrijft Hij nader als een wapenrustinge Gods.
«. Hij fpreekt dan van een geheele wapenrustinge.
<?. Wij vinden irt't Grieks maar een woord, dat de onze hier, en in 't volgende 13de vs. zeer wel vertaalcn, door de geheele wapenrustinge. — Het woord geeft uit kragt van zijn oorfprong en gebriük te kennen, eene volledige wapenrustinge, en behelst
dus



over Eph. 6: vs. ïi. a?
I,A.ft.*,a,
dus al 1c die wapenen, die nodig zijn, om iemand ten vollen toeter-asten tot den ftrijd, om zijne vijanden, en defenfive, en ofenfivc, verwcerender, en aanvallender wijze, te beftrijden.
Het woord is ontleent van 't gebruik der ouden, bij welk de krijgskncgten van 't hooft tot de voeten toe gewapent wierden, zo dat 'er niét een lid ongts Wapent bleef.
Dus word de berugte Veldheer der Romeinen Titus Vespafianus bij den Hiftorie- Schrijver Hegefippus roemende ingevoert, JVij komen ten jlrïjde geheel met wapenen voorzien, ons hooft is bedekt met een helm, de borst mei eene gordel en V geheele lighaam met een fchild, zo dat de vijand niet weet, waar hij een Romeinsch Soldaat zalkwetzen, d'en hij rondom met ijzer bedekt ziet. — Dus vei taaien onze Overzetters dan 't woord te regt, door een geheele wapenrustinge, dat is, eene vereeniging en z.\menvoeginge van allerlei wapenen, die een krijgsknegt nodig heeft, zo om zich zeiven daar mede te beveiligen, als om zijnen vijand daar mede te befchadigen. (
h. Hoedanig nu de ilrifd en de vijanden zijn , zodanig is ook de wapenrustinre. En dus is 't klaar, dat de Apostel, de Gelovige te Ephèrzen opwekkende tot den Geestelijken ftrijd des Geloofs tegen hunne geestelijke vijanden, hier geenfins het oog heeft, op eene fiofelijke of'lichamelijke,
maar



a3 LEERREDE
maar op eene geestelijke wapenrustinge;
zien wij.
1. Wat hier die wapenrustinge zij.
2. Dan waarom dezelve eene wapenrustinge, en wel eene geheele of volledige wapenrustinge genocmt word.
i. Wat 't eerfie betreft, verftaat door deze wapenrustinge
AA- In '/ gemeen, alles wat een gelovige als een geestelijk ftrijder nodig heeft, alles wat hem aanmoedigen en bekwaam maakenkan, om te ftrijden den goeden ftrijd des Geloofs, zo om zich zelve te verdedigen, ,'als om tegen zijne geestelijke vijanden te ftaan, dezelve afbreuk te doen, en te ©verwinnen.
BB. Welke nu de geestelijke wapenen in 't bijzonder zijn, die zamen genomen eene geheele wapenrustinge uitmaken, zouden wij hier in het breede vertoonen, was 't niet, dat de Apostel het zelfs in 't vervolg van vs. 14- 17 alle de bijzondere wapenen van deze geheele wapenrustinge opnoemde, en de gelovige te Ephezen aanprees.
Immers daar fpreekt de Apostel, en, van de verweerende wapetien, den Gordel der waarheid, V Borst: wapen der geregtigheid, de fchoejingen van de voeten met de vastigheid van het Euangelium des vredes, 'tfchilddes geloofs,den helm der zaligheid, en, van 't aanvallend wapen namentlijkj't Zweerd des Gees-
tesA



ever Eph. 6: vs. io, 29
I.A.n.« *.i.BB.
tes, V welk is Gods woord, terwijl alle die wapenen afhankelijk moeren gebruikt worden onder een gedtiurig wakend bidden, dat de Heere hun fteeds hulpe wilde zenden uit het Heiligdom, vs. 18-20, gelijk wij dit in 't vervolg, indien de Heere wil, van ftuk tot ftuk nader hopen te toonen.
Hier zeggen wij nu maar alleen, in 't gemeen, dat tot deze geestelijke wapenen behooren eene gegronde kennisfeen ervarentheid in 't woord der waarheid, een opregt en levendig geloof, waar door men niet alleen het getuigenisfe Gods, alles wat God in zijn woord openbaart, toeftemt, en zo verzegelt,dat God waaragtig is, maar ook Christus geheel en alleen aanneemt tot regtvecrdig - en - Heiligmakinge, en van Hem in en tot alles gebruikt maakt. Een vaste hope op de Goddelijke beloften, en bijzon de rop de toekomende Heerlijkheid. — Een zuivere en onverdeelde liefde tot den Drieeenigen God. —Aanhoudende en vuurige gebeden en fmeekingen. Een ijverige betragtinge van allerlei plichten die zo omtrent God, als omtrent zich zeiven, en den naasten gevorderd worden, die ons Petrus in een kort begrip opgeeft,2 Petr. 1 vs. 5-7. daar Hij wil dat de gelovige bij hun gelove zullen voegen deugd. Het geloof dat "t harte reinigt, is 't beginzel en de wortel van de deugd, welke is die opregte en ernstige gezindheid om Heilig te zijn, gelijk God Heiüg is. Dan word dit nader uitgebreid:
CO Ten



50 LEERREDE
I.A.k.«. b. i.BB.
CO' Ten aarzien van 't gelove zelfs? bij de Deugd kennisfe en bij de kennisfe matigheid en bij de matigheid lijdzaamheid.
(€). Ten aanzien van God; en bij de Lijdzaamheid Godzaligheid.
C3). Eindelijk ten aanzien van den naasten, zo die geene, die bekeert zijn; en bij de Godzaligheid broederlijke liefde, als die nog onbekeerd zijn; en bij de broederlijke liefde liefde tegen allen.
2. Dit en wat dies meer is, merkt de Apostcl hier te regt aan.
AA. Als eens geestelijke wapenrustinge, om dat een geestelijk ftrijder door deze wapenen niet minder tot den geestelijken ftrijd word toegerust, dan een lichamelijke ftrijder door eenige Hoffelijke wapenen.
M. Laten de fïoffelijke wapenen nog Van zulk eene vafte en duurzame floffe gemaakt zijn. Laten die nog zo konfiig zijn toebereid. Laat een Krijgsknegt door dezelve nog zo zeer glinsteren: De Geestelijke wapenen de genadegaven der gelovigen zijn nog veel vaster en duurzamer, als die eene eeuwig duurende geregtigheid tot hunne grondftoffe hebben, en nooit vergaan om dat de Geest bij, en in hun blijft tot in der eeuwigheid. De Heilige Geest zelfs is de konstigebereidervan deeze wapenen, waarin de wijsheid , de magt en al genoegzaamheid van
deze



over Eph. 6: vs. ir. 31 I.A. a.".h. 2. AA.kx.
3 deeze Geldelijke Konstenaar uit¬
blinkt, en hier door blinken de gelovige als fehijnende ligten. Phil. a.
33, Maar bijzonder.
*«. G elijk wapenen voor een krijgskpegt ten hoogften nodig zijn, zo dat hij zonder dezelve buiten Haat is zich zelve te verdedigen, en den vijand 't hooft te bieden: De Geestelijke wapenen zijn niet minder nodig om beftand tegens fterk gewapende vijanden te zijn, met welke de geestelijke ftrijders te doen hebben.
A3. Dienen de wapenen tot befcherminge van eenen krijgsknegt, gelijk de afwerende wapenen doen: De Geestelijke wapenen befchermen een gelovige tegen de verzoekingen, om die van de hand te wijzen, en te veriedelen, daar door beveiligt hij zijn waare ziels leven tegen de vijanden.
vy. Brengen de wapenen ook afbreuk aan de vijanden gelijk de aanvallende wapenen doen; Door de Geestelijke wapenen worden, ook de geestelijke vijanden de onweetentheid, 't ongeloof, de kvvaadebegeerlijkheden dodelijk verwond, en te ondergebragt, gelijk dit in 't vervolg van elk wapen in 't bijzonder nader getoont moet worden. \ t BB. En Tt is niet zonder reden, dat de
Apostel deeze wapenrustinge hier voorfteld, als een geheele of'volledige wapenrustinge.
fïN'. Om dat de geestelijke mensch,
die



32 LEERREDE I. A. H. «.b. 2.BB.NN.
die het voorwerp is van den aanval der geestelijke vijanden, niet minder dan 't lic^ haam in het natuurlijke uit veele deelen,en leden heiraat , en daarom elk lid ook in 't bijzonder moet gewapent worden, zo dat niet een lid ongewapent blijven mag , of hét (laat bloot voor den aanval Van de vijanden, en is kragteloos ter beftrijdinge van dezelve. Dus moet, bij voorbeeld, het Verftand gewapent zijn met eene klaare, onderfcheidene, grondige kennisfe van de zuivere waarheid, om voor geene dwalinge open te ftaan, 't Oordeel moet gezuivert en Va'it zijn, om niet als de vloed met alle wind der leeringen bewogen, en omgevoerd te worden, om door deeze of geene fchijn - redenen niet aan 't wankelen te komen. De iVil moet gewapend worden met eene vaste omhelzinge van Christus geregtigheid, mét eeiie groote maat van reine liefde tot den DrieÉtïv'gen God, om tot geen ongeloof en kwaade begeerlijkheden vervoert te worden, het Geheugen door eenen innigen afkeer van onnutte en iedele dingen, het Geweten door eene groote tederheid , nauwkeurige opmerkinge, met zorgvuldige bckommeringe voor de zonden, met geduurige waakzaamheid, de Gogen moeten gewapend worden tegen de iedelheid, de Ooren tegen 't aanhoren van vuile en iedele redenen , voor de Mond'moet eene wagt gezet en de deuren der lippen behoed worden,'/Gevoel regens alle onmatige en onbehoorlijke wellusteu, en wat dies meer is; zo moet
dg



over Eph. 6: v(. II. 33
I.A.K.*. ft. 2. BB. MM,
de geheele nieuwe mensch gewapend zijn, met wapenen ter regter en ter flinker .zijde, gelijk Paulus fpreekt 2 Cor. 6 vs. 7. vergek Rom. f 13.
23. Daar bij, eene geheele wapenrustinge, om dat een gelovige niet flegts met eenis;e genade en pligts betragtingen moet te vrede zijn, maar hij moet na alle trachten, ook zulke, die voor vleesch en bloed fwaar en moeijelijk zijn, hij moet zoeken tot alle goede werk volmaaktelijk toegerust te worden, 2 Tim. 3: 17. alle Gods beveelen in alles voor i-eckt houden, en alle valfche pad te haaten. Pf. 119.
j'j. Ja, eene geheele wapenrustinge, om dat de vijanden en derzelver aanvallen veele en verfcheidene zijn, en des Heeren volk doorgaans aantallen, niet daar zij het fterkfte zijn, en meest van wapenen voorzien, maar daar zij 't zwakfte en ongewapend zijn, om hen gevaarlijk te kwetzen, en daaróm niets nodiger, dan dat zij ganfehelijk gewapend zijn.
p. Deze geheele wapenrustinge omfchrijft Paulus nader, als eene wapenrustinge Gods.
a. Vooreerst: om dat deze wapenrustinge van eenen Godlijken oirfprong is. De Heidenen verzonnen, dat hunne grootfte helden hunne wapenen van de Goden ontfmgen hadde, doch dit waaren loutere verdigtzelen, maar van de gelovigen is't waaragtig, dat zij hunne wapenen van God ontfangen. Gelijk C God



S4 LEERREDE
LA. ttp.a. . ,
God de Aanlegger is van dezen geestelijken
ftrijd, en dat reeds in 't Paradijs, daar de eerde oorlogs bazuine geblazen is, zoo heeft God ook eenen voorraad van geestelijke wapenen voor zijn volk verordineert, en toebereid. Hij is 't, die deze wapenen aan hun geeft, niemand heeft ze van en uit zichzelven. De Heere voorziet hun van deze wapenen, Hij onderwijst hun in dezen geestelijken wapenhandel, Hij zegent het gebruik van die wapenen, en zet dezelve kragt bij, God werkt in hun het gelove , het •willen en het werken. Hij werkt in hun alle die genadens , die zij nodig hebben tot dien ftrijd , men verg. Pf. 144: 1. 2. daar de Speker zegt: Gezegent zij de Heere, mijn rots-fieen, die mijne handen onderwijst ter firijden, mijne vingeren ten oorloge enz. De Heere word zelfs 't fchild van zijn volk genoemt Gen. 15- PC I2« Heere Heere, fterkte mijnes heil, gij hebt mijn hoeft bedekt ten dage der wapeninge, leest men Pf. 140: 8. Tot 't geestelijk Israël mag niet minder gezegt worden, dan wel eer tot het eigentlijk Israël, Welgelukzalig zijt gij, O Israè'L Wie is u gelijk. Gij zijt een volk verlost door den Heere , den fchild uwer hidpe, en die een zweert is uwer hoogheid. Deut. 33: 29.
b. Nog eens: eene wapenrustinge Gods om de natuur van deze; wapenen uittedrakken , ais zijnde geene lichamelijke maar geestelijke,geene menfchelijke maar Godlijke wapenen, waarom Paulus zegt, de
wape-



■over Eph. 6: vs. n. 35
I. A. fc.« h.
wapenen onzes krijgs zijn niet vïeejcheïijk s Con 10: 4. 't Zijn wapenen der geregtigheid, die haaren oorfprong en uitwerkinge ontfangen van Jefus volmaakte geregtigheid 2 Cor. 6: 7. 't Zijn wtf^>-»£« des Ligts Kom. 13: 12. beftaande uit het ligt van waare wijsheid en kennisfe , van zuijvere heiligheid , en reine blijdfehap in den Heere. En dus eene wapenrustinge, waarin eene Godlijke wijsheid en kragt uitblinkt, waarbij geen wapenrustinge on-, der de menfchen in aanmerkinge komt.
c. Eindelijk, eene wapenenrustingeCods, om dat deze wapenen gebruikt worden om de naam en zake Gods, ter bevorderinge van de eeuwige Zaligheid in de gemeenfehap en tot verheerlijking van God, en dus uit liefde tot God en Zijne Eer, met nedrige afhanginge van God/ door wien alleen die wapenen kragtig zijn 2 Cor. 10: 4. Waarlijk eene allervoortreffelijkfte wapenrustinge.
3. En daarmede moesten de gelovige Ephefiers zich toerusten tot den geestelijken ftrijd, hetis, doet aan de geheele wapenrustinge Gods.
». In 't lichamelijke doet een krijgsknegt de wapene aan, wanneer hij zichjvan dezelve voorziet, die aantrekt, om 'er gebruik van te maken, om van de vijanden niet befchadigt te worden. En dit word genoemt een aandoen van die wapenen, omdat zommige van die wapenen, neem eens, V horstwapen den gordel, den helm, de fchoenen als krijgsgewaad C 3 wor-



S6 LEERREDE LA. 3.*.
worden aangetrokken, en zo nauw als een aangetrokken kleed met 't lichaam vëreenigt worden, terwijl andere, gelijk 't fchild en 't zweer d, met de hand worden aangevat, en daarin vastgehouden worden, waarop 't andere woord ziet, dat de Apostel vs. 13. gebruikt, neemt aan de geheele wapenrustinge Gods.
0. Wanneer nu de Apostel de gelovige Ephcziers opwekt, Doet aan de geheele wapenrustinge Gods. Zo wil Hij
a. Dat zij als geestelijke krijgsknegten van Christus, die zich als door eenen plegtigen krijgs Eed aan Christus, verbonden hadden, om onder zijne baniere tegens zijne en hunne vijanden te ftrijden, dat zij, nu 'er bijzonder eenen bozen dag van ftrijd begon aantebreeken.
1. Moesten ftaan, naar een klaar en onderfcheidene begrip van die geheele Wapenrustinge, om de noodzakelijkheid, de kragt en 't gebruik van elk wapen van nabij te kennen, dat zij tot dat einde veel moesten verkeeien in "t woord der waarheid, 't Eüangelium der Zaligheid, als'tgeestelijke wapenhuis , waarin deze wapenen zijn opgehangen, en aan alle vrijwillige ftrijders worden aangeboden, onder een gelovig uitzien na den Heere, dat die hen zelfs onder* v.ijzen wilde ten ftrijden. Pf. 144: U
a. Dat zij die Wapenen zich dan ook dadelijk moesten eigenen , en regt trachten te gebruiken.
Zij



tver Eph. 6: vs. n. 3?
l, A.s.fl.a.z.
AA. Zij moesten die wapenen dadelijk aangorden en zich eigenen, anders zoude de kennisfe van de wapenen en derzelver gebruik hun weinig kragt bijzetten. En dus moesten zij, onder een °eduurig, en vuurig bidden, ftaan na 't bezit, endeoeffeninge van die geestelijke krijgs geftaltens, van kennisfe, geloof, hoope, liefde, enz. die in dezen ftrijd de eigene gedaante van krijgswapenen vertoonen, zij moesipn ade hunne vermogens en kragten infpannep om die geestelijke wapenen te verkrijgen , waardoor zij ten ftrijden zoude toegenist zijn.
BB. En dus. wel gewapend zijnde, moestenzij van de wapenen ook 't vereischte maaken, de genadens in de mogentheden des Heeren in 't werk ftellen om de vijanden kloekmoedig af te weeren, en op dezelve aantevallen, gelijk't gebruiken van elk wapen in 't vervolg nader zal moeten vertoont worden.
b. Hier toe wekt de Apostel de Epheziers op, Boet aan de geheele wapenrustinge Gods. Dit was hunnen pligt. Dit zoude hun voorregt zijn. Het is wel zo, gelijk wij ftraks gezien hebben, dat God zelfs hen van die wapenen moet voorzien, maar dit neemt 't gebruik der middelen van hunne zijde geenzins weg. Indkn iemand van u wijsheid ontbreekt. En zo is 't met alle andere genade gaven, dat Hij ze van God begeer e. Zij moeten ne l'rig en gelovig bij hunnen Groeten Heir-Vorst, Die taagtig is alle C 3 gena-



3g LEERREDE
I.A.3.M. , ,'""„" „
genade in hun te doen overvloedig zijn,
aanhouden , dat Die hen verligte, 't geloof vermeerdere, hen meer heilige, veriïerke, bemoedige, en zo in nedrige afhangihge van den Heere, die genadens, dan ook daadelijk in 'twcrk (tellen. : B^ene allernodigste ppwekkinge, temeer, omdat dit 't eenigftc middel was om beftand te zijn tegen hunne vijanden, gelijk dit blij kt uit't heilzaame einde, dat de Apostel opgeeft, opdat gij kornet weder ftaan tegen de listige omleidinge des Duivels. % N. Het geen zij bedoelen moesten, is, re ft'aan tegen de listige omleididgen des Duivels.
«. Het kwaad, dat te vreefen was , zijn de listige omleidingen des Duivels
a. Hun vijand word geuoemt de Duivel
1, Verftaa er door 't hoojt dér afgevallene Engelen. Hij draagt de naam van Duivel k+b* in 'tGrieksch van een woord, dat naar de gedagten van zommige beteekent, lasteren, vijandig zijn, befchuldigen, na die van anderen ook misleiden% bedriegen, om dat hij God bij de menfchen , en het werk Gods in de menfchen, en vooral 't groote werk der verlosfinge bij God, en rnèfifchen lastert en tegenfpreekt; Daarbij, om dat zijne groote toeleg geweest is, en nog is, den roenfch op allerlei wijze te misleiden, en te bedriegen
2. Dat hier nu van den Duivel in * enkelvoud gefproken word. ^



over Ephef. 6: vs* u. 39
I. B. n. «. a. 2.
AA. Is niet, om dat er maar eene Duivel tl onreine Geest zoude zijn, neen: wij leezen meermalen van Duivelen ffec. 1: 19. van een gansch Le* gloen van Duivelen Matth. 9,
BB. Maar, omdat een van hun 't Hooft is , gelijk men dus leest van Beelzebul, den Overfte der Duivelen Matth. 12. van den Duivel en zijne Engelen Matth, 25. aan wiende andere boze geesten onderworpen zijn, en die hij gebruikt tot uitbreidinge van 't rijk der duisternisfa; gelijk men dus hier ook 't woord in eenen zamenvoegenden zin moet neemen voor den Duivel, en de ganfche meenigte der boze geesten.
CC. Deze Duivel, wiens aanwezen niemand in twijftel trekken kan, die 't gezag der H. Schriften eerbiedigt, ( als die zo dikwils en nadrukkelijk fpreeken van Duivelen en kwade Engelen, van hunnen afval van God, van hunne kwaadaardigheld en werkingen, om niet van de oudervindinge van alle tijden te fpreken), deze duivel is de hoofdvijand van des Heeren volk, eene oude vijand , eene fterk ge» wapende, zeer lcosenboos, daarom genoemd de boze bij uitltek, omdat hij God 't hoogfte goed haat en latt.rt , "omdat hij bijzonder eenen vijand is van Chrstus den groote Borg en Middelaar > en van die groote waarheid, dat Godin Christus zich verheerlijken wil in 't Zaligen van zommigen zondaren uit de menfchen, omdat hij nergens meer naar haakt, dan door C 4 alter-



4o LEERREDE t B. J*. <*. «. 2. CC
allerlei middelen den menscli met zich eeuwig ongelukkig te maken Joh. 8. 44. daar hij eene menfchen H foor der xz&Acn beginne genoemt word. De vijand, en Wraak - gierige Pf. 8: 3. Abladon, e» Apollion Openb. 6: 9,1 \. dat is, zulk eene, die in alle nadruk bedorven is, en andere zoekt te bederven.
b. Aan dezen vijand fchrijft de Apostel toe listige omleidingen
1. Wij vinden in het Grieks maar één woord Het zegt eigentlijk zulk eene order ch wijze van doen, waardoor men op eene korte en behendige wijze iemand iets leert. Dus kan 't in eenen goeden en in eenen kwaden zin gebezigt worden, meest echter gebruiken 't de Grieken in eenen kwaden zin, voor frikken, konflenarijen, die aangewend worden om iemand te bedriegen. Men verg. Eph. 4: 14. En 't is van zelfs klaar, dat men 't hier in eenen kwaden zin neemcn moet, waarom 't de onze zeer wel door Listige omleidingen dat is konjl.ge bedriegerijen vertaalt hebben
De Apostel zinfpeeld waarfchijnlijk op de Krijgslisten en Krijgs- Kunsten, die al van ouds gebruikt wierden in den Oorlog om zijne vijanden te verfchalken, te verftrikken, en zo afbreuk te doen.
2. Wanneer nu de Apostel fpreekt van listige omleidingen des Duivels
Zo



over Eph. C: vs. xi. 41
I. B. k. a. h. 2.
JiA. Zo verftaat Hij daar door alle die konftenarijen en arglistige bedriegerijen, die de duivel , als de oude loze flange, in 't werk (leid, om des Heeren volk, zijne geflagene vijanden, op alle mogelijke wijze te verftrikken, en te oefchadigen, dit zijn de diepte des Satans Openb. 2: 24. waar van Paulus zegt 2 Cor. 2: 11 zijne gadagten en zijn ons niet onkekent. , .
BB. Wat nu, in 't bijzonder, de listige omleidingen, of helfche Krijgslisten van dien lozen en bozen vijand ontrend des Heeren Volk betreffen, dip zijn zeer veele, die wij onmogelijk alle kunnen bijbrengen. Zien wij met wijnige.
m. Wplke den bozen toeleg van dien
listige vijand zij.
33. Dan welke de listige aanflagen zijn ter uitvoeringe van dien bozen toeleg.
K*?. Wat den bozen toeleg van den duivel betreft, die is
in 't gemeen, geene andere , dan hen , was 't mogelijk van hun waare Ziele leven, de kennisfe en liefde Gods, en de blijdfehap in God te beroven, en is dit onmogelijk, dewijl zij in de kragt Gods bewaart blijven, zo blijft echter zijnen bozen toeleg, hen, die hij nimmer wederom geheel overwinnen kan, wonde op wonde toe te brengen, hunne geeftelijkevermogens van verftand, oordeel, wil en Confcientie te verzwakken in de oefle-
C 5



42 LEERREDE I. B. k. «■■b. 2. BB. Na.«*.
tóngen van hunne geeftelijke levens-daden, hun geloof, hope, liefde enz. te ftremmen:
/s/3. In't bijzonder, legt dezen listi-
gen vijand toe
aa, om des I leeren volk te bren* gen tot fchadelijke dwalingen, en valfche begrippen van God, en de Godlijke waarheden, die zij dooi 't geloof omhelst hebben, gelijk men dus leest van verleidende geeften, en leeringen der duivelen 2. Tim. 4: U
Vb. Om hen te verlokken, aantefpooren, om te vervoeren tot zonden, gelijk Hij David en Petrus gedaan heeft
cc. Om hen van hunnen pligt aftctrekken, het goede te beletten, of kan hij dit niet altijd doen, dan 't goede te bevlekken.
dd. Om hen tot droefheid,moedeloosheid , of wanhoop te brengen.
23. En wat aangaat zijne listige aan(lagen, om dezen boozen toeleg ter uitvoer te brengen. W-C is inftaat dezelve optenoemen.
**, O.n des Heeren volk tot ZielverderfTelijke dwaalinqen te brengen , tragt hij de diepfte gronden van hun geloof te ondermijnen, de wezentlijkfte en allergewigtigfte waarheden in twijfel te trekken, hen van 't woord der waarheid aftctrekken, of den inhoud der Godlijke fchriften, bijzonder



over Eph. 6: vs. 11. 43 I. B. a. *.}>. s,BB.:o.«<*.
der, ontrend de leere der Verzoeninge te betwisten, ofte verdraaijen door hedriegeli.ke re.ieneeringen, en tegenwerpingen, gelijk er genoegzaam geen leerfluk des Geloofs is, dat deze Vader leugenen niet betwist. Wij agten het niet nodig, bier van Haaltjes bij te brengen, om den vijand ook geen aanleidingen te geeven, om Zijne listige omleidingen in 't werk te (tellen.
fifl. Om des Heeren volk tot zondigen te verleiden,
aa. Tragt Hij de zonden, als aangenaam en bekoorlijk voor 't vleeseh, en deszelfs begeerlijkheden voor te ftellen.
hl\ Hij tragt de zonden te verkleinen , te verfchonen, en geeft daartoe zeer listige pleitredenen aan de hand, gierigheid geeft hij de naam van fpaarzaamheid , overdaad mildadighcid, eere al te groote gelijkfor.nigheid aan de wereld, geeft hij de naam van eene borgerlijke wellevendheid.
ee. Hij tragt door allerlei fchijnredenen hen te bewegen, om zich te begeven in plaatzen, gezelfchappen, en bij perionen ,"daar zijvoor deze en geene zonden worden bloot gefteld,
dd. Hij tragt hen de Heiligmakingevoorte ftellen als min noodzakelijk, te meer, om dat doch niemand in dit leven volmaakt is, en eoter 't deel van de gelovige doch zeker is.
ee. Hij wijst hen op voorbeelden



44 LEERREDE I.B n. *. ft. 2. BB. m.P/s.ee.
den van anderen, die ook God vreezen, en het wel wat ruimer neemen.
ff. Mij fteld dikwijls zijne listen op 't onverwagste in 't werk, als zij er 't minste op verdagt zijn, als zij fïapen, Hij valt op hen aan, daar zij 't zwakfte zijn, en zoekt de begeerlijkheden op te wekken , daar zij "t meeste voor blood gefteld zijn: en wat es meer is.
yy. Om des Heeren volk
aa. Van hunnen pligt af te trekken en 't goede te beletten.
i. Tragt hij de pligten zwaar, mocijelijk, en lastig voor te ftellen, en beroept zich op de onmagt en onbekwaamheid van des Heeren volk daartoe.
a. Hjj zoekt allerlei, verhinderingen m den weg te brengen, om hen af te houden van hunnen pligt,of om deze, of geene pligt uit te frcllen, tot dat dit of dat verrigt is, en zo gaat de tijd, en ook dikwijls alle lust en opgewektheid weg.
3. Hij vertoont hen het nadelige, dat men te verwagten heeft, indien men zo heilig en afgezondert wilde leven; de haat, fmaat en veragtinge der menfchen, fchade ten aanzien van zijne kostf winninge, of ten aanzien van zijne bevorderinge in de wereld.
4. Hij bedient zich van 't voorbeeld van andere, vooral wanneer de tijden zeer bedorven zijn, dat deze en die ook zoo nauw gezet niet zijn.
5-



•ver Eph. 6: vs. li. 45
I. B.N.«.ft.4.
5- Hij tragt hun wijs te maken, dat de pligtendoch vrugteloos zullen zijn, neem eens: het bidden, dat het maar lippen werk is, dat God niet horen zal, en dat om hen maar van 't bidden af te houden, en zo ook met andere pligten.
bb. En kan de vijand 't goede niet altijd beletten, hij zoekt het te bevlekken, te verderven door allerlei boze inwerpingen, door hoogmoed des vleefches, allerlei bij eindens, traagheid, dodigheid enz.
H Om des Heeren Volk kleinmoedig, moedeloos, verdrietig, ja zo hij kon, wanhopende temaaken, en hun van de blijdfehap in den Heere te beroven, tragt hii de zonden na 't bedrijf te vergroten, als ofze met geene genade beftaan koude; Hij bepaalt hen alleen bij hun gebrek en verderf; willen zij geloof oeffenen, Hij tragt hen te verwarren in de ftrikken van 't ongeloof; zijn zij onder kruis • wegen, hij tragt hun tot twisten en murmureeren te brengen., en dat er doch geen uitkomst zal zijn; Hij tragt de belofte Gods in twijffel te brengen ,• Hij tragt vei drukkingen en vervolgingen te verwekken , en hen te vervullen met vreeze om van de waarheid af te vallen: en wat dies meer is.
Andere Hukken zullen in 't vervolg voorkomen. ,8.0! Hoe gevaarlijk zijn deze listige omleidingen des duivels, tegen die moeiten de gelovige Ephefiers ftaan. Wat dit ftaan in fluit, hope wij over vs. 13. nader te tonen. Het zegt (ij) voor dezelve
niet



46 LEERREDE
I-B-Kornet te deinzen, niette fwigten, met weg te
lopen, maar tegen dezelve vrijmoedig op te ftaan. (2) dezelve kloekmoedig te wederftaan, (3) dezelve te overwinnen en te boven te komen.
3. Dit was 't einde dat zij bedoelen moesten, op dat gij konnet wederftaan enz. Dit ftaan was ten hoogften nodig, zoude zij zich als goede krijsknegten van Christus gedragen: maar zouden zij konnen paan, zij moesten gewapent zijn, en gewapent zijnde zoude zij zekerlijk ftaan in den Heere* II. Dit word gevoegt bij de opwekkinge tot dapperheid, om dat deze zonder wapenen niet genoegt is.
Zie daar deze opwekkinge een wijnig nader geopent. Eene vermaninge thans ook allernodigts.
Voor onbekeerde Zondaren.
1. Deze houd hij in onweetentheid en zorgeloosheid 2 Cor. 4.
2. Hij verftokt en verhart 't harte tot onbekeerlijk* held en ongelovigheid»
3. Deze zet Hij aan tot allerlei zonden en grouwelen, wandelende naar de eeuwen dezer wereld*
4. Andere tot het bekoorlijke der wereld.
a. Elk onbekeerd Zondaar is nog eene gevangene flaaf des Satans, die in zijne ftrikken verwart is, en onder zijnen magt gehouden word, hij kan of wil zich daarvan niet ontflaan , en is zelfs gekant tegen die geenen, die hemtragten te rukken uit de list en 't geweld van dien vijand»
Nie-



ever Eph. 6: vs. n. 47
II.4.
b. Niemand twijffele hier aan; de Heilige ichrift leert't, Eph. 2: 2, 4. de zonden van zo veele, als eigene werken des Duivels, bevestigen dit; hoereerders, overfpeelders, dronkaarts enz.
c. Hoe zoude 't anders te begrijpen zijn, dat zo veele onder eene getrouwe bedieninge van 't Euangelium, onder zo veele erndige vermaningen zo onkundig blijven in de nodigde heil waarheden, is 't niet, omdat de God dezer eeuwen hun de zinnen verblind.
d. En wat is anders dereden , dat den rijkdom Van Gods goedertierentheid, langmoedigheid en verdraagzaamheid zo veragt en verfmaad word. Ja dat al die rijkdom, eer en duuragtig goed, 't welke de Heere voordeld, verfmaad word.
e. Waar vandaan anders, die wanbegrippen omtrent de wezentlijkde waarheden, die vooroordeelen tegen den nauwe weg, die gerustheid op droggronde enz.
f. Waar van daan anders,'dat gerust blijven in de zonden en wereld, en dat hinken op twee gedagteu.
g. Waarvan dan anders, de onvrugtbaarheid van 't woord.
; Is dit zo, hoe nodig is 't dan om gewapent te zijn met de geheele wapenrustinge Gods, om te daan tegen de listige omleidingen dj?s duivels. Maar hoe weinig ingang vind die vermaninge.
Vee-



43 LEERREDE II.
i. Veele veragteii deze vermaningé , als of *t zo nodig niet was voor de listen des Satans te vrezen , meenendc vrij van hem te zijn, daar zij doch zijne dienstknegten zijn.
q. Hoe veele naam Christenen, die geen bezef hebben van de gevaarlijkheid der omleidinge des duivels, zij mogen horen dat de zonden eigene werken des duivels zijn, zij zien er dat kwaad niet in.
3. Hoe wapent men zich in tegendeel tegen die geene, die hen hun' gevaar onder het oog brengen, door de zonden te verkleinen en te verbloemen.
4. Andere meenen gewapent te zijn, maar 't is niet met de wapenrustinge Gods, maar met de waarneeminge van eenige_ uiterlijke Godsdienstpligtcn en burgelijke zedigheid.
5. Meent men al gewapent te zijn tegen de operibaare Godloosheden, 't is niet tegen de inwendige vijaudd'chap.
O Ellendige trelbmd? nog verwart te zijn in de ftrikken des Satans. Weet gij dan niet, dat gij daartegen gewaaffchouwt word in des Heeren woord, en dat gij ^er meenigmaalen tegen vermaant zijt?
Blijft gii zo, gij zult eens eeuwig met hem zijn, volgens dat vrcefelijk vonnis,gaat weg gij vervloekte in V eeuwige vuur enz.
Och ! dat gij nog ontwaakcn mogt uit den ftrick
Och! 'i aagt gij u gevaar, zaagt gij na Jefus, dat die de werken des duivels in u verbreken mogt
Och



mr Eph. 6. vs. lï, :: &J>
II.
Och! zeidet gij aaii hem den dienst óp.
ï. Gelukkige! die Jezus partij en zaak verkoren hebben, en U voor dood vijanden van 't rijk der duisternisfe verklaart hebt, en verbonden om te<*en 't zelve te ftrijden.
2. Doet aan dé geheele wapenrustinge Gods, te meer, om dat zijne gedagten U niet gansch onbékent zijn; gij weet, dat ü wederpartijder rondom U gaat.
3. Denkt niet: wie kan beftaan tegen alle de listen? Word niet kleinmoedig,- gij kunt niet David tot Goliath zeggen, ik kome tot U in den naame des Hee. ren. De Heere is met U, en aan uwe fegterhand, Hij ftaat voor U in de fpitzé, en zo God met U is, wie zal tegen Ü zijn ? De Leeuw uit de ftamme van Juda heeft overwonnen, Hij heeft Ukragtdadig getrokken uit de magt der duisternisfe. " En wiezaf Ü uit zijne hand rukken?
4. U vijand is gebonden aan den keten van Gods Voorzienigheid, en alles moet U mede werken ten goede; zoekt hij U te ziften ab de tarwe, Jefus bid voor U dat uw gelove niet ophoude.
5. Gij moet ondertusfchen de middelen waarnee-men, en aandoen de geheele wapenrustinge Gods.
a. Gij moet U wapenen ter verweringe en beftrijdlnge door Gods Woord.
b. Geheel en al moet gij U wapenen.
f. Gebruikt die wapenen, die Godverordenthceft.
D. d. Sta*



5o LEERREDEN ovir Eph. 6. vi. li.
^'d. Staat na kennisfe, gelove, liefde, ootmoed, nedrigheid, waakzaamheid.
e. Gij hebt den God Jacobs tot uwehulpe, vertrouwt op den Heere.
De wapenen zijn kragtig door God.
De God des Vredes zal eens den Sataa onderuwe voeten verpletteren Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER
Eph. 6. 12. Want wij hebben den ftrijd niet tegen vleesch en bloed, maar tegen de Overheden, tegen de machten, tegen de geweldhebbers der Wereld, der duisternis ft dezer Eeuwe, tegen de Geestelijke boot' heden in de lugt.
a dat de Apostel in dé twee voorgaande versfen als eenen getrouwen Voorganger, en geoeffent Krijgsman, de gelovige Ephefiers in V gemeen ten ftrijde gemoedigt hadde, en geroepen tot de wapenen, om aan te doen de geheele wapenrustinge Gods, als *t eenige middel, om te kunnen ftaan tegen de listige omleidingen, of helfche Krijgslisten van den Duivel. II. Zo dringt Hij dit in onze Textwoorden nader aan, door een vertoog van den ontzachelijken aars der Vijanden, tegen welke zij te ftrijden hadden. Waarop hij hen in 't 1vs. andermaal tot de wapenen roept.
Onze Textwoorden behelzen dus in zich. Eene nadrukkelijke befchrijvinge van den verfchrikkelijkett aart der Vijanden, tegen welke de Gelovige EpheV * fiers



5ii LEERREDEN
fiers te firijden hadden, als die machtig, geweldig, zeer wreed, zeer boos en loos waren, dienende tot bevestigingé van de voorige vermaningen aan de Ephefiers, om niet dan wel toegerust, en wel gewapent, tegen die Vijanden ten ftrijde te komen.
Eene zeer gewigtige ftoffe. Mogte dezelve dienen tot opwekkinge voor des Heeren Volk, om uit aanmerking van "t geweld en den list hunner Vijanden daarna te ftaan , dat zij niet ongewapend van de Vijanden mogten overvallen worden, maar gewapend met de geheele w apenrustinge Gods in den Naamedes Heeren tegen dezelve opkomen. Mogten zo veele, die met hunne dood-vijanden nog in Vrede ftaan, eens ontwaken uit den flaap, die Vijanden voor hunne Vijanden verklaren, en in des Heeren kragt den ftrijd daar tegen opvatten.
De Heere zegene daartoe dit woord! Amen.
I. Wij moeten deze woorden, die zekerlijk vrij moejelijk zijn, eerst op zich zeiven. II. En dan iü hun verband met de vorige wat nadef overwegen.
t. Wat de woorden op zich zeiven betreffen, daarin
A. Verklaart de Apostel eerst, ïh V gemeen, dat de gelovige te ftrijden hadden.
B. En hij toont nader de Vijanden aan, tegen wel-* Jee dezen ftrijd moeste geftredën worden: en dat (O ontkennender, dan (2) Heiliger wijze.
A.In 't gemeen dan: zegt de Apostel wij hebben W ftrijd. ' * m3



over Eph. 6. vs. i£, '
Ï.A.
H.Wlj: ik Paulus, en gij gelovige, die te Ephefen zijt, zo uit de Joden, als uit de Heidenen, wij zamen, die ons voor dood Vijanden van 't rijk der duisternisfe verklaart hebben, en ons als Geestelijke Krijgsknegten van Christus, als door eenen pligtigen Krijgs-Eed verbonden hebben, om onder zijne banieren tegen zijne en onze Vijanden te ftrijden.
2. Wij hebben den fïrijd.
«. Het Griekfche woord door ftrijd O), Vertaalt.
a. Schijnt allernaast uit te drukken een Wor(iel -ftrijd, en dus ontleent te zijn van fa. Worft el-perken der Grieken, doch daar van daan word 't in eenen ruimeren zin overgebragt tot alle andere ongevallen, die iemand overkomen, en die hij moet doorftaan,
Gelijk ook uit 't ganfehe beloop van Paulus in dei ze, en de volgende Versfen blijkt, dat hij meer 't oog heeft op cenenGorlogs-ftrijd, dan op. eenen WorfteLftrijd, om dat hij dezen ftrijd tot zulke Vijanden betrekt, die niet in de Worftel-perken, maar wel in 't Strijd-veld te wagten waaren. Daar bij, om dat de meeste wapenen, hier opgeteld, van meer gebruik waaren in't Oor logs-veld', dan wel in de ftrijd en worftelperkeni ten. zij men met andere liever wilie, dat da
Apos-
(<f) Zie vort 't GrieVfche. w&orJ «-Jak Antêaidei oyes d|
•OJijmpfoelen der Grieken pag. 575 -27?,
D &



ft LEERREDEN
I. A ?. «. tf'Apos).el met veele wijsheid de eene en andere Sinfpeelinge onder een vermcnge, om dat den ftrjd hier bedoelt in vcrfeheidene betrekkinge de eigene gedaante vertoont,en van ^nOorlogs-ftrijd, en van eenen worftel- ftrijd.
b. Doch het is klaar, dat de Apostel hier geenfins 't oo* heeftop eenen eigentlijken,en lichamentlïjken ftrijd. De ftrijd hier bedoelt, is eene geestelijk: ftrijd, geüjkditblijkt, uit 't geene wij over t vorige vs. van 't aandoen van de geheele Wapenrustinge Gods gezegt hebben.
Het is een ftrijden van den goede ftrijd des Geloofs. i.Tim. 6. 12. ende gelovige komen voor, als krijgsknegten van Jefus Christus 2. Tim. 2 j 3Deze Geestelijke ftrijd,
1, Vooronderfteit Vijanden, die 't op 't waa re ziels-leven van des Heeren Volk toeleggen, om ben,was't mogelijk', van de kennisfe en liefde Gods, en de genietinge van de Godlijke gunste te beroven en is dit onmogelijk, dewijl zij in de kragt Gods bewaart blijven, zo blijft egter de toeleg der Vijanden om hen wonden op wonden toe te brengen, hunne Geestelijke vermogens te verzwakken, en de oeffenincre van hunne geestelijke levens daden, hun geloof, hope, liefde, blijdfehap, enz. te «remmen. Daarbij, om hen of tot dwaalingen te verleiden, of tot zonden te verlokken, of tot droefheid, moedeloosheid, en wanhoop te brengen. Welke nu deze
Vij\



tver Eph. 6, vs. li. £J
Ï.A.3.«.ft. I.
Vijanden zijn, zal ftraks nader blijken.
2, De /M/izelfsbeftaat, in eenen dapperen en ftandvastigen tegenweer, om de pogingen van die Vijanden te vereidelen, en hen dus, of af te weeren, of ook aanvallender wijze te befchadigen, om zo van de Vijanden niet overwonnen te worden, maar dezelve te overwinnen, waarin wij ons thans niet uitlaten, om dat wij over 't volgende 13de vs. daar nader van moeten fpreeken. Daar de Apostel gewaagt van de Vijanden te weder ftaan, en als overwinnaars ftaande te blijven.
Zulk eenen ftrijd nu hadde Paulus, en de gelovige Ephefiers, wij hebben den ftrijd. De algemeene uitfpraak van Job: Cap. 7. r> Heeft niet den mensch eenen ftrijd op aarde, past in nadruk op des Heeren Volk, die ten allen tijden, zedert de eerfte Oorlogs-Bazuine in 't Paradijs geblazen, en eene onverzoenelijke Vijandfchap tusfen het Vrouwen- Saad en 't Slangen-Saad gezet is, tot ftrijden geroepen zijn. De Heilige hier op Aarde zijn ftrijdende Hei* lige.
B. Doch laat ons overgaan tot 't geene de Apostel in dit ons Text vers bijzonder bedoelt, en dit is, eennader vertoog te geven van den aart der Vijanden 9 tegen welke Hij, en de Gelovige Ephefiers te ftrijden hadden. Dit doet Hij.
N.Eerst: ontkennender Wijze, wij hebben den ftrijd niet tegen Vleesch en Bloed.
D 4 «.De



Sd LEERREDEN
I.A.k.
: «.De Apostel fpreekt van yleescli en bloed.
a. Eene uitdmkkinge, die meermalen in de Heilige Schrift voorkomt» bij voorbeeld Matth. 16. 17. daar Jezus tot Petrus op zijne belijdenisfe, Gij zijt. de Christus, de Zone des levendigen Gods, zegt: Zalig zijt gij! Simon Bar-jona, want Vhesch en Bloed heeft u dat niet geopenbaart, maar mijne Vader., die in de Hemelen is, Gal. i: 16. getuigt Paulus, dat wanneer V Code behaagt hadde, zijnen Zoon in hem te openbaren, op dat hij den zeiven door *tEuangelium onder de Heidenen zoude Verkondigen, dat Hij terfiond niet te rade gegaan hadde met Vleesch en Bloed en Hebr. 1: 14. leest men, dat gelijk de kinderen des Vleesch en Bloeds deelagtig' z jn, zo cok Cristus desgelijk derzelver is deelagtig geworden 1. Cor. 15: 50 leest men, dat Vleesch en Bloed het Koningrijke Gods niet beërven.
b. Wanneer 1 u Paulus hier terpbatze fpreekt van Vleesch en Bloed.
ï. Zo zijn 't de Uitleggeren niet eens, wat bier door te verdaan zij.
AA. Zórftmige verdaan hier door de init'oonende zonde, en verdorventheid, die meermalen onder de bènaminge van Vleesch voorkomt.
BB. Andere verdaan er door geringe, onvermogende menfchen.
CC Noch andere, denken aan menfchen in 't gemeen zonder onderfcheid, doch aangemerkt üï
hun-



«ver Eph. 6: vs. i$ ' ^
I.A.n. «.i.i.CC.
hunne natuurlijke fwakheid en broosheid»
s. Wat deeze opvattinge betreft. AA. Door Vleesch en Bloed fchijnt hier niet verdaan te worden de inwonende Zonden, de boze lusten en begeerlijkheden des Vleeschs.
nn. Om dat die in de Heilige Schrift wel Vleesch genoemt worden, maar niet Vleesch en Bloed, immers in geene van de bijgebragte plaatzen worden wij genoodzaakt, om bepaaldelijk door Vleesch en Bloed te verdaan de inwonende Verdorventheid.
33. Daarbij, hoe zoude de Apostel dan ontkennenderwijze, kunnen zeggen, wij hebbenden ftrijd niet tegen Vleesch en Bloed, daar immers des Heeren Volk geenen gevaarlijker Vijand heeft, dan de inwoonende Zonden. Gal. 5. 17.
a. Ja: al neemt men 't woordeken niet in de betekenisie van niet'zo zeer, Wij hebben den drijd niet zo zeer tegen Vleesch en Bloed, dan Zoude echter de uitfpraakvan den Apostel niet doorgaan, omdat de ftrijd met de bozelussen des Vleeschs, eene zeer groote, en altoos bij blijvende drijd is, daar de Duivel met zijne, omleidingen zich zeer listig ondermengt.
BB. Wat de tweede opvattinge betreft, Welke door Vleesch en Bloed geringe , onvermogende menfchen verdaat, integenllellinge van de Groote en Machtige van deze Wereld, ook die fcheirit niet aauP S. ne-



5? REERREDE
I. A.N. «• b. 2. BB. ,
nementlijkte zijn, om dat Vleesch en
Bloed nergens in die betekenisfe in de Heilige Schrift voorkomt, en alle menfchen, de Groote en Machtige zo wel, als de geringe daarin over een komen, dat zij vleesch en bloed zijn.
CC. En daarom verkiezen wij de derde opvattinge, en verftaafi door vleesch en bloed menfchen, in't gemeen als menfchen, doch bijzonder aangemerkt in de fwakheid van hunne natuur e.
Vleesch en Bloed zijn de twee wezentlijke deelen van des menfchen lichaam, en daarom word daardoor zeer gepast verftaan de menfchelijke natuur , aangewerkt in haare natuurlijke zwakheid. In dien zin komt Vleesch en Bloed voor, in de aangehaalde plaatzen Matth. 16: 17.Hebr.2r 14.1 Col 15:50- Ja ook na de gedagtcn van veele uitleggeren Gal. 1:16. (a).
In dezen zin is de uitdrakkinge ven Vleesch en Bloed ook bekend ui de fchriften der Joden, dat zij menfchen, ook de voornaamfie, vleesch en bloed noemen, in onderfcheidinge van God, en van Geesten.
En dat wij hier ook deze betekenisfe kiezen, is, om dat 't ganfche beloop van Paulus in deze versfen ons daar heenen wijst. In 't voorige vers heeft hij geforoken, niet van Lichamelijke vijanden, maar van de'listige omleidingen des Duivels; En de wape. nen, die Hij in 't vervolg optelt , zijn geene
Lig-
(«) Zie Brouwer in b. I.



ever Eph. 6. vs. 12. 59
I,A.N.«.£.a.CC.
Lichamelijke wapenen, omlighamelij-
ke vijanden te beïrrijden maar Geestelijke wapenen tegen Geestelijke vijanden.
$. Neemen wij 't in dezen zin, dan zal 't aanftonds blijken,hoe de Apostel ontkennen kan, dat de Gelovige daar tegen te ftrijden hebben. Wij hebben den ftrijd niet tégen vleesch en bloed.
ö.Hij geeft er mede te kennen, wij hebben niet te ftrijden met bloote menfchen, met zwakke menfchen, die maar vleesch en bloet zijn, wij worden niet geroepen tot eenen Lichamelijken ftrijd, om tegen lichamelijke vijanden, gelijk Israël wel eer bij de inneeminge van Canaan, te ftrijden met boge, zweert, fpiesfe, al waaren die vijanden.nog zo verfchrikkelijk, zij zoude doch maar vleesch en bloed zijn, menfchen die fterven zullen.
b. Maar, mochte iemand denken, de gelovige hebben ook dikwils te ftrijden met lighamelijke vijanden , die ook lighamelijke wapenen tegen hen gebruiken gelijk in tijden van openbare vervolgingen, alle die Godzaliglijk willen leven in Christus Jeftis zullen vervolgt worden leest men 2 Tim. 1: 12.
Het is zo, maar dan worden die vijanden niet zo zeer befchouwt als enkel vleesch en bloed, als bloote menfchen , die met vleefchelijke wapenen te beftrijden zijn , maar als krijgsknegten des duivels, die door dien helfche vijand tegen hen ten ftrijde worden aangevoerd, en die derhalve niet, als enkel vleesch en
bloed



6> LEERREDEN
LA.N./3. p.
bloed met vleefchclijke wapenen, maar als geedelijke vijanden ook met geedelijke wapenen moeten bedreden worden. De wapenen van hunnen krijg zijn niet vlesfcheüjk 2 Cor. 1 o.
En in dit opzigt zullen deze vijanden, als ^danige aangemerkt, aandojids nader in aanmerkinge" komen.
Maar de Apostel fchijnt dit in deze uitdrukkinge, zo zeer niet te bedoelen. Hij befchrijft liier den aart der vijanden, tegen welke de gelovige te drii^n hadden, en dat doet Hij eerst ontkennender wijze, wij hebben den ftrijd niet tegen vleesch en bloed, op die wijze als wij verklaart hebben..
3. Neen de vijanden zijn veel ontzachelijker, ge? vaarlijker, en meer te duchten, gelijk de Apodel dit ftelliger wijze toont, maar tegen de Overheden, te-r ren de Machten enz.
Zien wij dit op zich zeiven. a. Daar is verlchil onder de Uitleggeren, wie men door deeze vijanden te verdaan hebben.
i.Vele zijn van gedagten, dat alle de benaamingen eene belchrijvinge. zijn van V Rijk der boze Geesten, der Duivelen.
1. Andere verdaan er menfchen dosr, men* fchebjke Heerfchers, doch. die hunne magt dienstbaar njaaken aan den Duivel, en dezelve misbruijken tot, bedrijdinge van 't Koningrijke van Christus.
Deze brengen dan de Overheden en Machten tot de meerdere en mindere der Heerfchers te Ephezen, en in
, gansch



over Eph. 6. vs. iz. 6l
I. A. a. 2.
gansch Afia, de geweldhebbers der Wereld, der diiisternisfe dezer eeuwen, tot de Roomfche Keizers, en derzei ver Stadhouders, aangemerkt als vöorftauders van den Heidenfclie Godsdienst.
En wat dan de Geestelijke boosheden in de lugt betreft , deze pasfen zommige toe, op den Duivel en zijne Engelen, andere op de Heidenfche Philofophen, en andere dwaalgeesten enz.
. 3. Andere voegen beide deze bevattingen zamen, en verdaan onder deze benamingen, en de onreine geesten, en de booze menfchen.
b. Wat nu deeze verfchiflende opvattinge betreft,
I. liet is zeker AA. Dat de benamingen, die hiervoorkomen, van beide gebruikt kunnen worden, en van menfchen, en van Duivelen.
nk. De naam van Overheden word van menfchelijke Heerfchers dikwils gebruikt Tit. 3: ï. En ook van Beëlfebul den Overflen der Duivelen Matth. 12: «4. En veele brengen daar ook toe Col. a: 15.
ai, Het woord Machten word insgelijks gebefigt, en van menfchelijke Gebieders Rom. 13.1. en van den Satan, Eph. a: 2. daar men leest, van den Overflen der Magt des lugts, des Gecstes, die nu werkt in de kinderen der ongehoorzaamheid.
ts. De derde benaminge de geweldhebbers



<ja LEERREDEN I. A.s. *.b.i.AA. si.
bers der Wereld, der duistemis/e dezer eeuwe, 't geen alleen hier ter plaatze voorkomt, kan insgelijks op beide worden toegepast.
De Roomfche Keizers praalden in dien tijd met den grootfehen naam van Beheerfchers der Wereld, Verg. Luc. af i. Gelijk zij ook waarlijk 't grootfte gedeelte van de verduisterde Heidenfche Wereld beheerschten. Maar de Duivel word ook genoemd, de Overfte der Werelt Joh. 16: u. de God dezer eeuwen 2 Cor. 4. en zijne Magt mag in alle nadruk eene Magt der duisternisje genoemt worden Coll. 1: 13.
-n, En de Vierde uitdrukkinge geestelijke boosheden in de lugi, of in boven hemelfche zaken, die hier ook alleen voorkomt, kan ook, en van de onreine Geesten, de Duivelen, en van de verleidende Dwaal-Geesten onder de menfchen gebruikt worden, men vergel. 1 Joh, 4: 1.
BB. Hier uit blijkt, dat deeze benamingen op zich zeiven befchouwt, en van 'tRijk der boze Geesten en van de Heerfchers onder de menfchen kunnen verftaan worden.
Echter komt 't ons 't aanneemelijkfle voor, dat de Apostel hier in den eerfle en kragtigfte z:n bedoelt, V Rijk der boze Geesten, den Duivel en zijne Engelen.
nn. De redenen zijn.
««.Om dat deze Overheden, Magten enz. uitdrukkelijk gefield worden tegen Vleesch
en



over Eph. 6. vs. 12, 63 l.A.s.*.b. i.BB.N.v.«*.
en Bloed, opmerkelijk zijn de woorden van den vermaarde Coccejus over deze plaatze, als Hij zegt. „ Wij zouden dit na den letter „ kunnen verftaan, ten zij de Apostel gezegt hadde, „ niet tegen Vleesch en bloed, bij gevolg, worden „ hier zulke Overheden en Magten verftaan, welke „ niet zijn vleesch en bloed. En dus de Duivel, en „ zijne Engelen, voor zo verre zij eene groote heerj, fchappije hebben, en over veele 't gebied voeren, „ en groote heirlegers tegens de Kerke ophitzen, en „ aanvoeren kunnen." De Apostel wil zeggen, wij, als Gelovige, hebben niet tegen Lighamelijke vijanden te ftrijden, maar tegen Geestelijke, tegen de boze Geesten.
A«. Daarbij, om dat dit vers in een nauw verband ftaat met 't vorige n de vers. Daar had Paulus de gelovige Epheziers opgewekt. Boet aan de geheele wapenrustinge Gods, op dat gij konnet ftaan tegen de listige omleidingen des Duivels. Nu zegt Hij in dit xers, want, of om dat wij te ftrijden hebben niet tegen vleesch en bloed, maar tegen de Overheden enz. Deze reden fchijnt niette klemmen, wanneer de Apostel in dit vers eigentlijk van menfchen, en niet van boze Geesten, van den Duivel, en zijne Engelen fprak.
ry.Doct erbij, Aztés. wapenen, die de Apostel in 't vervolg optelt, geene Lighamelijke, maar geestelijke wapenen zijn, niet tegen Lighame-



Ö4 LEERREDEN LA.a.«.£. l.BB.NN.yy.
lijkè, maar tegen geestelijké vijanden vermogen, te meer, omdat de Apostel vs. 16. Uitdrukkelijk zegt, boven al aangenomen hebbende den fchild des geloofs, met welke gij alle de vuurige pijlen des bozen zult kunnen uitblusfcn.
<Wi En wij hebben gezien, dat de benaminge van Overheden en Magten meermalen van de boze Engelen gebruikt worden, daar wij nu noch bijdoen, dat het de Apostel in dezen Brief zeer eigen is, de benaminge van Overheden en Magten van het Rijk der Engelen te gebruiken. Zo vande Goede Cap. 1.20. en Cap. 3: 10: daar men leest van Overheden en Magten in den Hemel. verg. Col. 1:16, als van kwade Engelen Cap. 2: 2, en te dezer plaatze.
Sa. Doch,of fchoon wij hier dan in de eerste plaatze en voornam entlij k denken aan't Rijk der boze Geesten, zo neemt dit echter niet weg, dat de Duivel zich van de Menfchen hier op Aarde, en bijzonder ook van de Magtige dezer Wereld, als zijne werktuigen bedient, om 't Rijk van Christus te beftrijdcn, en in zoo verre behoeven deze ook niet uitgefloten te worden*
Dit nu vooraf tot eenen grond gelegt hebbende, laat ons deze benaminge zelfs kortelijk overwegen.
AA. Het Rijk der boze Geesten word
dan hier.
fcfc Vooreerst voorgemeld met opzigt
op



over Eph. 6. vs. 14.
LA. 3.«.£.I.AA. NN.
op deszelfs magt, en en wreed gewelf, daarop zien de drie eerfte benamingen, Overheden, Magten,Geweld-hebbers dezer wereld, der duifternisfe dezer eeuwe.
22. Dan met opzigt op deszelfs boosheid, en loosheid, waarop de laafle benaminge ziet, de geestelijke boosheden in de kigt.
m. Wat 't eerfte betreft: Het Rijk der boze Geesten word dan hier voorgefteld onder de benamingen van Overheden, Magten, Geweld-hebbers der wereld, der duifternisfe dezer eeuwe.
««. In 't gemeen om aan te tonen aa.Dat zij groot van magt, en vermogen zijn, hierom word de Duivel eenefterkejef. 40:10. eene fterk gewapende Luc. u.genoemt, eene magtige Jef. 49.
bb. Daar bij: om hun gewelden wreedheid aan te tonen, waarom de duivels briesfchende Leeuw genoemd word. 1 Petr. 5.eene vijand en wraakgierige Pf. 8. eene Tijran Jef. 49.
cc. Eindlijk: om dat er onder de algevalleneEngelen ook eene order, en regeeringe plaats beeft, men leest doch van den Overfte der Duivelen, van den Duivel en zijne Engelen, van een Rijk des Duivels Matth i2. vmden Draak en zijne Engelen* welke krijg voeren tegen Michael, en zijne Engelen Openb. fe; Offchoon ons van die order en regeeringe, die ouder de vervloekte geesten plaats heeft, wij« nig



65 LEER. -REDEN
I.A. 2.«•£•!• AA. tCn.»*.CC. ,
nig geopenbaait, en dus
wijnig bekend is.
(6/3..Wat de bijzondere uitdrukkingen betreffen, bet Rijk der boze geesten word bier
O
voorgcftcjd. .. : ■
.; ,. aü. Vooreerst: Onder de benaminge van Overheden ,om dat de Duivel en zijne Engelen over malkanderen heerfchappije , en gebied voeden. Eene heerfebappije , die God zelfs na Zijne Vrijmagt en regtveerdigheid aan den Duivel, als den uitvoerder van Zijne gerichts-oeffenmgen, wijs-, en heilig heeft toegeweezen, over die geene, die van hem verleid en overwonnen zijn. Men vergelijke a Petr. 2; 19. van men iemand overwonnen is, dien is hij ook tot eenen dienstknegt gemaakt. Alle Godloze onbekeerde menfchen ftaan onder de heerfchappije des Satans. Zij leggen in den ftrick des Duivels, onder men zij gevangen zijn tot zijnen wille a Tim. 2. Hij werkt kragtig in de kinderen der ongehoorzaamheid Eph. 2: 2. door hunne zinnen te verblinden , door hun over te haaien tot allerlei Zonden en Godloosheden. Zij worden gevangene van dien Magtige genoemt Jef, 49- En oflehoon de gelovige bekeert zijn van de duisternïsfe tot het ligt, van den magt des Satans tot den levendigen God Hand. 26. getrokken uit de magt der duisternisfe, en overgezet in 't Koningrijke van Christus de Zoon van Gods liefde Col 1:13. Zo laat échter de Duivel, als de gezwoo-
rene



over Eph. 6. vs. 12. ? $? I. A. a. *. b. 1. AA. m. ffl. aa. .
rene vijand van Christus en zijn Koningrijke, niet af, des Heeren volk op allerlei wijze te beftrijden, gelijk wij over het voorige xeïs,over de listige omleidingen des Duivels, breder gezien hebben.
Ten tweeden: Zij worden Magtengetmmt, omdat zij een groot vermogen hebben, om hunne heerfchappije te oeffenen, en daarbij ook eene zekere zoort van regt, dewijl dé Zondaar regtveerdig aan de magt des Zatans overgegeven is, waarom de duivel voorkomt, als. die V geweld des doods heeft Hebr. 2.
Zeker: de Duivelen hebben eene groote kragt om tc heerfchen over den armen Zondaar, die eene gevangene en gebonderie flaaf des Zatans is. Verfcheidene bewijzen van de fterkte des duivels vinden wij in de Euangelifche gefchiedenisfen. Hoe kragtig is zijne verblindinge van hun verftand, hoe kragtig zijne verleidingevan hunnen wil tot allerlei Zonden, hoekrag/febeheerschthij hun geweeten met diepe zorgeloos beid, hoe kragtig zoekt hij de zijne vast te boüden, hoe fterk zijn zijne banden, en ketenen, waarmede hij den Zondaar gekluistert houd. ja Hij gaat geduurig om als eene briesfende Leeuw, en zoekt alle gelegentheden waarteneemen, om des Heeren volk te befchadi@ gen , aftetrekken, te beangfligen , te bedroeven, 1 Petr. 5: 8.
E 2 De



6S
LEERREDEN
LA.3.^.^AA^.^éie du.velGn - bczitten
eene troft »«g*d*fr geene onafhankelijke en onbepaalde magt, O „ccn; niet verder dan de Heere hun toelaat; ook met opzigt tot 3* Heeren volkg«w fifaii*, maar eene M<"* magt, enook geene altoost duurende magt, zij zal voor des Heeren volk eens ten eeuenmaalen ophouden.
yy.Doch of dit nog met genoeg *as, om den verfchrikkelijken aart der geestelijke «janden uittebeelden, zo befchrijlt ze de Apostel verder, als Geweld Hebbers dezer werelt, der dmstermsfe dezer Eeuwe.
aa.Tte Apostel noemt hen Ge. weid hebbers der werelt, dat is, naar de kragt van het Grieckfche woord, zulke, die eene geweldige heerfchappije over de wereld oefenen. Eene benanunge, die wel eenigzins overéénkomt met die van Overhedencn Magten, die daarenboven ook noch aanduid, deels; de wijd-uitgcfirektheid van de heerfchappije des Duivels en zijne Engelen. Men verg .Openb. go', o. daar men leest van den grote Draak, den oude ■ilange,welkegenaamt word de Duivel, denfatanas, aie de geheele wereld verleid, deels: dat zijne heerfchappije % eene geweldige , wreede heerfchappije. Hierom word hij een '1 ijran genoemt Jef. 49-
bb. Echter is deze gewddige heerfchappije over de wereld metvolfttek't algemeen,



over Eph. 6. vs. 12. G$ l.A.2.«.l.i. AA, nk.yy.bh.
en voor altijddczelve, neen: de Apostel bepaalt ze hier nader, als Hij fpreekt van de Geweld-hebbers der Wereld, der duisternisje dezer Eeuwe.
Door
I. De Eeuwe verftaat de Apostel, die toen liep, toen Hij dit aan de Ephefiers fchreef, en dus de menfchen en gewoontens van dien tijd:
II. Deze Eeuwe fchrijft Hij eene duister visfe toe, om dat het eene duistereEeuwe was, waarin eene dikke duistemisfe de overhand hadde, gelijk het ligt een bekend finnebeeld is van kennisfe , heiligheid en blijdfehap. Zo is de duistemisfe een finnebeeld van diepe onkunde, van allerlei Godloosheid, van droefheid, angst, troosteloosheid.
Zulk eene duisternisfe bedekte toen ter tijd. in nadruk de Heidenfehe , en Joodfche wereld: Allerlei dwalingen en onkunde, allerlei zonden en onreine gruwelen, waaruit niet anders, dan eene waare droefheid komen konde, heerschten onder de Heidenen.
De ongelovige Joden waren insgelijks verblind, allerlei zonden gingen onderhen in zwang, de gerechtigheid Gods niet kennende, zogten zij eene eigene gerechtigheid op te richten, zij verfmaaden 't Euangelium, en hadden eerlang de ontzachelijkfte oordeelen te wagten. Met regt dan de duistemisfe dezer Eeuwe. Men verg. Rom. 1 en 2.
E 3 Ei*



?* LEERREDE 1. A. b. i.AA. m. vv.bb.
- • > En hier over voerden nu
de Duivel en zijne Engelen hunne geweldige heerfchappije , de Geweldhebbers der Wereld, der duister* nisfe dezer Eeuwe, die verduisterde Wereld, was in de magt des Satans, en zijner Engelen. De Duivel Was de God van die Eeuwe, die niet alleen de zinnen der ongelovige verblind hadde, maar die., die wereld in eene meer dan Egijptifche duistemisfe ookzogt te houden, op dat't zielverligtende,heiligende en vervrolijkende ligt van 't Euangelium hen uikjzrogte beftralën
33. Waarlijk zeer ontzaehelijkë vijanden, doch om haren bozen en loozen aard noch volkomener te kennen, befchrijft ze de Apostel eindelijk noch nader, als geeftelhke boosheden in de Lugt
*.*> Hij fpreekt vangeeftelijke boot^
heden
aa. Eigentlijk ftaat er de geeftez hjkeder boosheid, *t geene zommige dus op vatten,als óf er ftónd, het geeftelijke der boosheid, dat is, het fijnfte, 't allerbooste van de boosheid; andere door Geesten der boosheid, andere met onze Cverzetters geestelijke boosheden, 't geene 't zelfde is, als of er ftond, Geesten die boos zijn, booze Geesten. En deze vertaalinge is zeer gevoeglijk
' . ■ > bh. Het is zeker, dat dit eene zeer nadrukkelijke befclirijvinge is van den Duivel en zijne Engelen; en twee zaken leggen duidelijk in deze uitdrukkinge, Daï



over Eph. 6. vs. 12. I. A. 3. «. 1. AA. ru. «*.
' $• Dat deze vijanden geeften zijn, geen vleesch en bloed, maar geeften, eindt dien hoofde ook zeer veerdig, listig, fcherpzinnig.
§§. Daar bij: dat zij in alle kragt en nadmk in den allerhoogftengraad boos zijn, waarom te Duivel, bijuitdek,de BozegeaamA word» Matth. 6. Zij zijn boze geeften, alleen boos, èn geheel booé , en niet anders dan boos.
f. Zij zijn zelfs boos, niets werkende,dan 't kwaad der zonden; waarom zij ook 't kwaad der ftraffe lijden
• II. En, nergens meer na hakende, uit een beginzel van boze kwaad - aardigheid, dan, om andere ook boos' te maken, en dus met zich in'tzelfde kwaad, zo, der zonden, als, der draden iiï te wikkelen, en dus voor eeuwig ongelukkig temaken. Hierom word Hij eene Menfchen Moor der genaamt Joh. 8:44. Ahbaddon,<t\\ Apollyon Openb.9: 11. Zulk eene , die in alle nadruk bedorven is, en andere zoèht te bederven.
De Apostel voegt er bij in a\
lugt.
Indien wij deze vertalinge volgen, gelijk de Duivel Cap. 2: 2. gencemt word de Overfle der magt aes lugts, met een woord daar ter plaatze, dat eigentlijk de lugt te kennen geeft, dan zoude er door uitgedrukt worden, dat de boze Geesten overeenkomftig hunne geestelijke natuur enzich in E 4 de



72 LEERREDE I A.3. «i.i.AA, 22.8G.aa.
de lugt bevinden, en ophouden, en dus zeer nabij ons zijn , en daar, op allerlei gelegenthedenbedagt zijn.om fchade toetebrengen.
bh. Doch wij twijffelen zeer, of in ons Textvers het Griekfche woord die vertaalinge lijden kan; eigentlijk ftaat er: in de boven Hemeljche, en dit woord word in deze Brief verfchijdene malen gebruikt, niet van de lugt, maar van den derde Hemel, of van deHemelfche voorregten,men zie Cap. i: 3, a: 6, 3: 10, daar wij overal 't zelfde woord vinden.*
§. En daarom verftaan wij er door, de bof en Hemelfche zaken, want dus moet 't aangevuld worden, den Hemelfche ftaat, de Hemelfche roepinge, de Hemelfche goederen, en voorregten van des"Heeren volk, alle die geestelijke en Hemelfche Zegeningen, waarmede zij gezegend zijn in Christus ; rechtveerdigheid, vrede en blijdfehap door den Heilige Geest, allerlei verligtende, heiligende, verfterkende, vertroostende , bemoedigde genadens, hun geloof, hope, liefde,- gemeenfehap met God.
§§. En alsPaulus dan fpreekt xm'geestelijke boosheden, in of omtrend die boven Hemelfche Zegeningen , zo zal den Zin zijn , dat 't de ^ boze toeleg der"boze Geesten is, die Hemelfche werfoaamheden en voorregten van des Heeren volk te ftremmen, te belemmeren, te verdonkeren, tebétwisteii, en was 't mogelijk daarvan te beroven, oru
dat



over Eph. 6. vs* 12. 73
dat deze dingen 't meest tot afbreuk van 't Rijk der duistemisfe ftrekken,daartoe zouden zij, als boze geesten, alle hunne loosheid, en boosheid in 't werk Hellen, om hen tot dwaalingen, ongeloof, zonden, twijfelingen, eigene gerechtigheid , afval van de waarheid enz. te verleiden, zij zouden hen 't bezit en genot daarvan zoeken te betwisten.
BB, O; Verfchrikkelijkejvijanden, daaf zij mede te ftrijden hadden. Dit neemt nu niet weg, dat de Duivel en zijne Engelen zich ook bedienden van hunne werktuigen, de Overheden, Magten van Aften, de Roomfche Keizers, Dwaalgeesten, Ketters, Bedriegers enz.
(8. Tegen deze vijanden mdeften zij ftrijden, en deze vijanden waaren gevaarlijker, dan vleesch en bloed, en daarom maar tegen Overheden, Machten enz. II. En hier door bevestigt Hij de vermaninge ; hoe gevaarlijker de vijanden waaren , zo veel te meer moeftenzij zich wapenen; doch, om dat dit nu herhaalt word vs. 13. Daarom enz. hoopen wij dan dit nader te toonen.
Ziedaar deze worden geopent! wij zien er uit, met welke eene mecnigte van vijanden Gods volk te ftrijden heeft. Elk word toegeroepen, ftrijd om in te gaan. Het zijn geweldigers, die 't Koningrijke met geweld inneemen Matth. 11.
E 5 De



r4 LEERREDE li.
■ De ftrijd der gelovige met de duivel vloeit
li uit hunne liefde tot, en zijnen haat tegen God.
Si God zelfs heeft de vijandfchap gezet.
3. Daar door wórd openbaar, wie tot het faad der Vrouwen behooren ' 4. Om dat zij Christus voor hunnen Koning verklaart hebben enden duivel-hebben afgefwooren. *
Och! wat is hij ongelukkig, die noch onbekeerd en in de magt des Satans is, zal ook den magtige zijne vang ontnomen worden enz.
Ach! lioe wijnig word dit gelooft, dat men met zulk eenen vijand te doen heeft, dat men bèhalven de zonden en de wereld, nog onder de heerfchappij, des Satans is,
1. Hoe veelen leven gerust, of fchoon zij (laven des Satans zijn, en men befchouwt deze waarheid buiten zich, alles is bij haar inftille rast, zij zijn weke vrede, zalig te worden is niet moeijelijk, Tdan na dat *t iemand moeijelijk neemt, zij vernecmerigeenen vijand, zij hebben nooit geftredën, zij zijn vrienden van zonde, Wereld , en Satan.
2. Hoe veele betonen zich gewillige dienstknegten van de'zonden, en den Satan. '
a. Zij kennen, zij beftrijden geene zonden.
b. Zij zijn uit de wereld, en kiezen de begeerlijkheden der wereld.
c. Zij kennen geenen ftrijd tegen den Satan, die hunne zinnen verblind.
Hoe



ever Eph. 6. vs- 12. ^5
II.
• 3. Hoe veele ftrijden tegen 't woord, en de bedieninge van 't Euangelium, opdat het woord doch geene kragt hebbe tot overtuiginge.
. 4. .Andere fcheinen te ontwaken, en te ftrijden, maar zij zijn er uitgcfcheiden, zij zijn wederge keert, de overtuigingen zijn weg, de boze Geest neemt wel haast nog zeeven andere mede, die bozer zijn, dan hij.
Och! hoe ftaat 't met U ? Is 't nog alles in vrede, en weet gij van gcenen ftrijd ? of zijt gij uit Satans magt veilost? Beziet uwe gerustheid, rust die op Christus cn op uwe verlosfinge uit de heerfehappije des Satans , is dezelve gepaart met lust tot heiligheid?
De Duivel toont thans ook te zijn., de geweldhebber der wereld, der duistemisfe dezer Eeuwe, Hijisloos en boos
Strijd niet langer tegen God, zijn woord, devermaninge en waarfchouwinge, en tegen U'eigene gè* vveeten.
Ontwaakte
1. Strijd tegen de Satan
a. kent gij zijn boosheid en loosheid
3. verklaart hem voor vijand
4. ziet op Christus. Kinderen Gods
1. Groote dingen heeft God aan U gedaan a. Gij hebt U verbonden tot den ftrijd
3. Deze vijanden zijn Gods vijanden,
4. Christus is U Koning.
Hoe



£6 LEERREDE over Eph. 6. vs. 12.
5. Hoe gevaarlijk de vijanden zijn, zij zijn doch overwonnen
6. Zoekt gewapent te zijn
De Heere zal U niet begeven , Hij zal U niet verlaten. Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER
Eph. 6. vs. 13. Daarom neemt aan de gehee*
le Wapenrustinge Gods, op dat gij konnet •wederftaan in den bozen dag, en alles lief rijgt hebbende ftaande blijven.
I. J^]" adat de Apostel als eenen ij verigen krijgsgezant in 't 10. en 11. vs. de gelovige Ephefiers in V gemeen, ten ftrijden gemoedigt, en tot de wapenen geroepen hadde; en deze vermaninge kragtig hadde aangedrongen, door een vertoog van den vetjehrikkelijken aard der vijanden, tegen welke zij te ftrijden hadden, als die zeer magtig, zeer geweldig , en wreed , zeer boos en loos waaren vs. 12
II. Zo roept Hij hen andermaal tot de wapenen in onze Textwoorden. De Apostel niets willende agterlaten, dat de Ephefiers beweegen mogte tot betragtinge van de vermaninge vs. 11. herhaalt die ver* maninge en dringt die nog nader aan, als zijnde dit V eenige middel, om ten dage des ftrijds bekwaamelijk te kunnen ftrijden, en als overwinnaars ftaande te blijven. Deeze



78 LEERREDE
II.
Deze herhaalde vermaninge, welkers herhaalinge, en de noodzakelijkheid, en "t gewigt, daarvan allerklaarst aanduid, moeiten wij thans wat nader overwe~ gen.
Och! gave de Heere, dat dit woord diep in onze harten mogt ingaan, dat zo veele, die noch geheel en al ongewapent zijn, en daarom ook van geenen ftrijd tegen hunne geeftelijke dood vijanden weeten , eens mogten zien 't allerhoogfte gevaar, waarin zij zich bevinden , en de volftrekte noodzakelijkheid om te moeten ftrijden, en dat zij niet ftrijden kunnen zonder deze wapenrustinge Gods.
Mogte des Heeren volk daarna ftaan! om niet ongewapend van de vijanden overvallen te worden, maar gewapend te zijn met de geheele wapenrustinge Gods j en zich in alles te gedragen, gelijk 't goede krijgsknegten van Jezus Christus betaamt, in die hope, dat zij, dan ook ih, eii met den Heere kloeke daden zullen doen, en hunne wederpaitijdërs overwinnen. De Heere Zegene daartoe 't woord.
I. Wij moeten eerft de herhaalde vermaninge van den Apostel overwegen, zo als die bij vege van bepuit uit 't voorgaande getrokken word,
II. Dan 't heilzaame eïhde daarvan. I'. De Herhaalde vermaning^
A. Zelfs is, neemt aan de geheele wapenrustingen Gods
En



tver Eph. 6. vs. 13. 79
II.
B. En die word bij wegen van Be/luit uit *t vorige getrokken, door 't woord Daarom
A. de vermaninge dan
n. Zelfs is, Neemt aan de geheele wapenrustingè Gods. Het is genoegzaam dezelve vermaninge, die ons vs. 11. reeds is voorgekomen, doch die hiermet eenige wijnige veranderinge herhaald word
«. Het voorwerp is wederom de geheele wapenrustinge Gods,
Wat hier door te verftaan zij, hebben wij te vooren breder getoont, kortelijk
a, De Apostel fpreekt van, eene geheele wapenrustige, niet een woord, dat ontleent is van 't gebruik der Ouden, bij welke de Krijgsknegten van 't hooft tot de voeten toe gewapent wierden., zo dat er niet een lid ongewapend bleef. Dus zegt 't woord eene volledige wapenrustinge, dat is eene yereeniginge, en zamenvoeginge van allerlei wapenen, die een krijgsknegt nodig heeft, zo om zich zeiven te beveiligen , als 'om zijnen vijand te befchadigen
b. verftaa dan hier ter plaatze.
1. Door deze geheele Wapenrustinge ; AA/» 't gemeen alles , wat eene gelovige als eenen geeftelijkenkrijgsknegt nodig heeft, om te ftrijden den goeden ftrijd des geloofs, zo om zich zeiven te verdedigen, als om zijne geeftelijke vijanden afbreuk 'te doen, en die te overwinnen.
Wel-



3p LEERREDE II. A. n. t.b.u
BB. Welke nu die geestelijke wapenen zijn , die tezamen genomen deze geheele wapenrustinge uitmaken, zal de Apostel zelfs nader tooiren, van vs. 14- 17, daar Hij alle de bijzondere wapenen opnoemt., zo de verweerende wapenen , den Gordel der waarheid, 't Borstwapen der geregtjgheid, de Schoejinge van de voeten met de vastigheid van 't Euangelium des Vredes, V Schild des geloofs, den Helm der zaligheid , als 't aanvallend wapen , V Zweerd des Geestes, V welk is Gods woord,welke wapenen alle, al biddende moeten gebruikt worden, volgens vs. 18, gelijk wij in 't vervolg nader van ftuk tot ftuk hoopen te toonen.
Hier zeggen wij nu maar alleen, dat tot deze geeftelijke wapenrustinge behoort eene gegronde kennisfe van 't woord der waarheid, een opregt en levendig gelove, eene levendige hope, eene fuivere liefde tot God, aanhoudende, en vuurigc gebeden, en fmeekin gen, eene eiverige betragtinge van alle die pligten , die ontrend God, zich zeiven , en de naasten gevordert worden; als oetmoed , opregtigheid , hernelsgezintheid, matigheid, hjdzaamheid, voorzigtigheid, nedrigheid , befcheidentheid, zagtmoedigheid, en wat diergelijke genadens en deugden meer zijn.
2. Deze merkt de Apostel aan als eene Gec-
fteiijke



over Eph. 6, vs. 15, gx
H.A.t*. *.h.z.
AA. Wapenrustinge, om dat de gelovige als geestelijke krijgsknegvcn, dezelve ten hoogde nodig hebben, om zich zeiven te verdedigen, en te befchermen tegen hunne geestelijke vijanden, als ooi? om die vijanden afbreuk te doen.
BB. Nader merkt de Apostel die aan, als eene geheele wapenrustinge
Om dat de geestelijke mensch, in alle deszelfs deelen, enkeden, als Verftand, Oordeel, Wil, Ge= weten, enz. moet gewapent worden. Daarbij
Om dat eene gelovige, niet flegts met eenige genade en pligts betragtinge moet te vreden zijn, maar na alle tragten, ook die voor vleesch en bloed fmertelijk en moeijelijk zijn , en eindelijk, om dat de aanvallen der vijanden veele en verfcheiden zijn , en doorgaans gemunt, daar de gelovige 't zwakfte en ongewapent zijn,- en daarom niets nodiger, dan daï zij ganfchelijk gewapent zijn.
3. Deze geheele wapenrustinge befehrijft de Apostel nader als eene wapenrustinge Gods. Om dat deze wapenrustinge, gelijk wij gezien hebben, van eenen Godlijken oorfprong en toebereidinge is, om dat^ zij geene vleefchelijke maar geestelijke wapenrustinge is, wapenen der geregtigheid 2 Cor. 6: 7. wapenen des lichts, Rom. 13: 12 waarin eene Godlijke wijsheid en kragt uitblinkt, om dat d(ze wapenen uit liefde tot God en Zijne fiere, jh nedrjge afhangmge m God, om de Naam en Zaak* Gods



83
LEERREDE
II.A.k.*. '3'gebm;kt w01.jen> Eindelijk om dat zij eene genoegzame . veilige , en kragtige wapenrustinge is'.
/3. De vermaninge nu hier omtrent is, neemt
aan de geheele wapenrustinge Gods
a.ln 't ude vs. had de Apostel gezegt doet
aan de geheele wapenrustinge Gods. Hiér is 't met
een ander woord neemt ze aan.
i. Het kan zijn , dat de Apostel in 't udè-
vs. meer 't oog- heeft op die wapenen, die als eert
krijgsgewaad worden aangetrokken ,en zo nauw, als ëén aangetrokken kleed met 't lichaam vereenigt worden, bij voorbeeld; den Gordel, 't Borstwapen, de Schoe. nen. den Helm, gelijk men dus leest van de Tantzlers aantetrekken Jerm. 40: 4- En dat de AP0Sttl in ons Tcxt-vers met dit woord, neemt aan, meer ziet op zulke wapenen, die met de hand worden aangevat, en daarin vastgehouden, gelijk V Schild en 'f êweerd. men vergelijke Pf. 35= *> Grijpt den Schild
en de Rondasfe.
2: Andere vertaaien 't woord door weder* aameemehM meenen, dat hier noch eene bijzondere verborgentheid in legt, te weten, dat God den eerften mensch na Zijn beeld gefchapen had, en dus voorzien met genoegzaame wapenen, om tegen de Verleiding des Satans ftaande te blijven , doch dat de mensch door de verleidinge des Duivels, die wapenen, verloren hadde, en dus ontwapent was. Ma?.r
dat"



'over Eph. 6. vs. 13; rjj
ÏLA.fi. <3. «.2.
dat 't Euangelium roept -om die wapenen als wederom, en op nieuws aantevatten, óm dien verloren ftrijd te hervatten. Dog offchoon dit op zich zelve eene waarheid is, fcheint dit echter hier wat verre gezogt, en komt ook niet over één met't gebruik van 't Griekfche woord, dat de onze zeer wel vertaalt hebben door aanneemen.
h. En 't is zeker, dat dit aanneemen in de zaak 't zelve is, met't aandoen vs. tl. Ja \aandoen volgt daar noodzakelijk uit, legt er ook duidelijk in, neemt aan ganfche wapenrustinge Gods, alle de gèeftelijke wapenen, om die of aan te trekken , aan te doen , öf om die in de hand te vatten, öm U daar mede te VCrweeren, en den vijand aan te vallen.
i. En dus zal dit aanneemen van de geheele wapenrustinge Gods aanduiden
AA. Dat zij moeiten ftaan naar een klaar èn onderfcheiden begrip van dié geheele Gèeftelijke wapenrustinge, om de noodzakelijkheid, de kragt, en 't gebruik van elk wapen van nabij te kennen, dat zij tot dat einde veel moeiten verkeeren in 't gèeftelijke wapenhuis, 't woord der waarheid, waarin deze wapenen opgehangen zijn, en aan alle vrijwillige Worden aangeboden onder een gelovig uitzien na den Heere met den Dichter Pf. 144: 1. Gezegent zij de Heere, mijn Rots - /leen, Die mijne handen onderwijst ten jlrijde, mijne vingeren ten Oorloge.
F a Dit



LEERREDEN
II.A.n.M.i.
BB. Dit niet alleen, maar zij moeiten
die gèeftelijke wapenen zich ook dadelijk toeëigenen, dat is, met alle ijver en ernst ftaan na 't bezit van alle die genadens, die indezen geeftelijkenftrijd de eigene gedaante van krijgswapenen vertoonen, men vergl. i Tim. 6. 12 daar de Apostel zijnen Timotheus vermaant, Gij, O mensch Gods', vlied deze dingen te weeten de geldgierigheid enz. en jaagt na Gerechtigheid, Godzaligheid, Gelove, Liefde, Leidzaamheid, Zagtmoedigheid, Strijd den goede Strijd des Geloojs
CC. En dus wel gewapent zijnde moeften zij|ook van die wapenen 't vereischte gebruik maken, die genadens inde mogenthedcn des Heeren in't werk ftellen, om de vijanden kloekmoedig af te wecren , en op dezelve aan te vallen, gelijk het gebruiken van elk wapen in 't vervolg nader moet getoont worden.
2. Hier toe wekt de Aposteljde Ephefiers op, ■neemt aan de geheele wapenrustinge Gods.
AA. Neemt ze aan, dit is U pligt, dit zal U voorregt zijn, op dat gij niet ongewapend overvallen word.
BB, Neemt ze aan, van zich zeiven waaren zij ongewapent, zij hadden die wapenen niet uit zich zeiven, maar moeften die vut 't Wapenhuis van God ontfangen
Neemt



vvtr Eph. 6: vs. 13. ?e
Il.A.K./3.£.2.
CC. Neemt ze aan, zij worden om niet
aangeboden, en daadelij k gefchonken aan alle, die lust hebben ten ftrijde, om als een gewillig volk, als vrijwilligers onder de Baniere van Christus, op den dag zijne heir-kragten te firijden tegen zijne en hunne vijanden Pf. 110: 3. En daarom neemt ze aan , zonder U zeiven daarop te verheffen, geeft God de Eer, die anderen buiten U met wapenen kondevoorzien.
DD. Neemt ze aan zonder uit/lel, eerde gèeftelijke Philifteinen U overvallen,
EE. Eindelijk neemt ze zo aan, dat gij ze nooit weder geheel aflegt; Hier is een groot onderfcheid tusfen den lichamelijken en geeftelijken krijg, in den lichamelijken krijg kan men in eenen tijd van vrede, of' ftilftand van wapenen, de Oorlogs toerustingen afleggen, wanneer de vijandelijkheden geftaakt worden, maar zo is 't niet in den geeftelijken krijg, hier is altijd ftrijd, eene altoos duurende vijandfchap, de verzoekingen mogen op den eenen tijd heviger zijn, dan op den anderen, nooit zijn egter de geestelijke krijgsknegten daar geheel van vrij, ja wanneer de vijand in fcliijn ftü zit, is er wel 't meest gevaar, om op 't onvoorzienfte overvallen te worden. Het is hier , waakt dan tot aller tijd Luc. 21: 36.
3. Deeze vermaninge, die vs. 11. reeds wasvoorgefield, herhaalt hier de Apostel
F 3 Om



M LEERREDEN
*L ' 3'«. Om *t gewigt en de noodzakelijkheid daar van : Zaken van de uiterfte aangelegenheid mogen * wel een en andermaal worden ingescherpt, De woordender wijze, die de heilzaamfle lesten behelzen, zijn gelijk prikkelen en nagelen diep ingeflagen , op welke nagelen meer' dan eens moet geflagen worden, om die des te dieper te doen ingaan Pred. i r.
(8. Te meer is deze herhaalinge te billijker, om dat de gèeftelijke ftrijd hoe nodig ook egter te gelijk voor't vleesch lastig en moeijelijk is, zo dat een ijverig Voortganger in den ftrijd bij zijnen ftrijd genoten, daarop niette dickwils, noch te ernftig kan aandringen, inzonderheid wanneer hij reden van bekommerrdsfen vind, dat zij op 't gezigt van de vreesfelrjkheid der aannaderend? vijanden, zoude kunnen vreesagtig worden, en van den ftrijd afgelchrikt , men mag hiér ook toepasten, 't geen de Apostel fchrijft Pnih S; i. Dezelve dingen aan U te fchrijven, en is mij niet verdrietig, en 't is U zeker
v. De Apostel dan, even als in den krijg, wanneer er groot onraad en gevaar is, een en. andermaal alarm geroepen word, op dat een jegeüjk met allen, fpoed zich in de wapenen fteeken, blaast ook hier andermaal de Oorlogs-Bazuine, om doch zonder uitftel de gèeftelijke wapenen in de hand te neemen.
B. Te meer; om dat Hij in 't even voorgaande vs» de Ephefiers in 't gezigt der ontzachelijke vijanden ,
te



over Eph. 6. vs. 13. 87
II. B.
tegen welke zij te ftrijden hadde, geleid hadde. Waarom hij deeze vermaninge hij wegen van befluit door 't woordeken Daarom, uit 't voorige trekt, wij hebben den ftrijd niet tegen vleesch en bloed, maar iegen de Overheden, de Magten, de Geweldhebbers der Wereld, enz. Daarom neemt aan de geheele wapenrustinge Gods
Als zeklc de Apostel, omdat wij te ftrijden hebben niet de gaïifche magt der duistemisfe, met vijanden die zo magtig, zo geweldig, zo wreed, zo boos, en loos , zo veerdig zijn, die nergens meer na haken , dan om ons waare zieleleven op allerleij wijze te befchadigen;/y^röw mijne geliefde ftrijd- genoten,neemt doch zonder uitftel aan, de geheele wapenrustingcGods, Ik hebbe U den verfchrikkelijken aart der Vijanden voorgehouden, niet, om Uvan den ftrijd af te fchrikken, -niet, op dat U den moed zoude ontzinken, maar om y zo veel te meer op te wekken, om aan te doen de geheele wapenrustinge Gods.
In U is geen kragt tegen zulk eene groote meenigte, die tegen U opkomt, die al hun magt en vermogen, al hun boosheid en doortrapte loosheid in 't werk ftellen, om Uvan uwen bemelfchen ftaat van uwe hemelfche werkzaamheden en voorrechten te beroven. Echter moet er geftredën worden, en de overwinninge is zeker aan uwe zijde, indien gij wettig ftrijd, maar dan moet gijUvan't Hooft tot de voeten toe in de F 4 w»-



m LEERREDEN
II. B.
wapenen fteeken, En daarom neemt aan de ge*
heek wapenrustinge Gods.
II. Trouwens, dat dit 't eenige middel was, om de vijanden dapperen tegenftand te bieden, en als overwinnaar Maande te büjven, blijkt uit 't heilzaam einde, dat de Apostel nader opgeeft, op dat gij konnet weder ftaan in den hozen dag, en alles ver'igt hebbende, ftaande Mijven.
A. De Apostel geeft eene tweederlij nuttigheid ,van 't aanneemen der geheele wapenrustinge Gods op.
n. De eerfte is, dat zij daar door alleen in ftaat zouden zijn, om de vijanden kloeken tegenftand te bieden, op dat gij konnet wederftaan in den hozen dag.
«. Hij fpreekt van te wederftaan in den\ hozen
dag.
P. En hij befchouwt 't aanneemen van de geheele wapenrustinge Gods, als ten hoogde nodig. ©m te kunnen wederJtaiM.
«. Wat het eerde betreft: a. De Apostef fpreekt van den kozen dag. i. Welk een gedeelte van den tijd eigentlijk onder de benaming van dag word uitgedrukt, is bekent. Hier word 'er door verdaan een zekere bepaalde tijd.
i. Deze dag word hier nader omfchreven als eenen bozen dag.



ever Eph. 6. vs. 13;
II.A.n.*. a. 2.
AA. Een dag op zich zeiven aangemerkt kan eigentlijk niet hoos genaamt worden, maar oneU genllijk is eenen bozen dagzuïït eenen tijd, waarin veele kwaden gezien worden, zo vermaant de Apostel de Ephefiers Cap. 5: 16. den tijd uittekopen, dewijl de dagen boos zijn, en Amos 5: 13. leest men, Daarom zal deverjlandige te dier tijd zwijgen, want 't zal eenen bozen tijd zijn.
In 't bijzonder fchijnt de Apostel hier duidelijk te zinfpeelen op eenen dag van ftrijd, op een dag van battaille, welke eenen bozen dag is voor de krijgslieden , want dan komt 't 'er op aan, of zij gevangene flaven der vijanden zullen worden, en overgegeven aan de woede der vijanden, dan niet,- bijzonder als zij met magtige én wreede vijanden te doen hebben.
BB. Verflaa dan hier ter plaatze door dett
bozen dag
k,v. Zulk eenen tijd, waarin de gelovige Ephefiers tot den ftrijd zouden geroepen worden , waarin zij in alle nadruk met die boze vijanden, waarvan vs. 12. zouden te ftrijden hebben. Wanneer 't Rijk der boze Geesten, de Duivel en zijne Engelen, en alle die werktuigen van boze menfchen, die hij gebruikt, om 't Rijk van Christus te beftrijden, de gelovige op allerlei wijze zouden verzoeken, tot 'tboze kwaad der zonden, tot dwalingen , tot ongeloof, tot afval van de waarheid, tot allerlei boze begeerlijkheden en Godloosheden, wanF $ ' neer



^ LEERREDEN
II. A. •*•*•<*• 2. BB k«. , , ,
* neer zij t zouden toeleggen om de
gelovige allerlei kwaad te berokkenen, in allerlei onheilen in te wikkelen , in een zee van rampen in te ftorten; en daarom in alle kragt en nadruk eenen bozen dag.
33. Zulk eenen bozen dag.
**. Zoude nu wel in 't gemeen» de ganfche leeftijd van eene gelovige bier op aarde , zo lang hij een lid is van de «rijdende Kerk, kunnen genoemd, worden, om dat hier eene altoosduurende ftrijd is , tegen de verzoekingen en verlokkingen der geestelijke vijanden.
f*. Echter fcbijnt de Apostel» wanneer Hij hier met zo veel nadruk fpreekt,van den bozen dag of eigentlijk dien dag, die boze, zo fcbijnt Hij meer bepaalt het oog te hebben, op zulk eenen tijd, waarin de aanvallen ten kwade wat hoger gaan., en 't gevaar daarom ook te groter is, wanneer de Duivel als losgelaten is, en op eene meer bijzondere wijze tegen de Kerk woelt en woed.
aa.Zulk eenen bozen dag ishet, wanneer 'er valfche Leeraars opkomen, die van de waarheid en zuiverheid van de leere des Euangelrums afwijken , die zulke dwalingen infcherpen, die 't fondament der Leere of om verre werpen, of ondermeinen, of daar mede niet beflaanbaar zijn, of die de waarheid van 't Euangelium in fchijn vasthouden, enbelijden, doch die misbruiken tot eenen oorzaak voor
't vleesch,



over Eph, 6. vs. 13. <ji
II, A. x. x. a. 2. BB. 33. pp. aa.
't vleesch, tot koestering© van de zonden, tot zorgeloosheid, en vleefchelijke gerustheid , tor tomclooze vrijheid en wat dies meer is, zo voorzegt Petrus 2 Petr. 2: 1. dat 'er valfche Leeraars zouden komen, die verderfelijke ketterijen bedekteltj'k zouden invoeren. Zulk eenen dag is eenen boze dag, om dat dan de Duivel in wien geen waarheid is, die Leugenaar , de Vader der leugenen, bijzonder toelegt om de gelovige tot dwalingen te verleiden, Ik vreeze zegt Paulus 2 Cor. 11: 3. dat niet eenigzins, gelijk de Slange Eva door haare arglistig' heid bedrogen heeft, alzo. uwe zinnen bedorven worden , om ajtewijken van de eenvoudigheid die in Christus is. En zulk eenen bozen dag voorzag Paulus ook Voor de Ephefiers, Hand. 20 29: 30. want dit, weete ik, dat na mijn vertrek zware wolven tot U inkomen zullen, die de kudde niet en [paren. En uit %w zeiven zullen mannen opfiaan, fpreekende verkeerde aingen, om de Discipulen aftetrekken agter haar; Gelijk dus die berugte Toevenaar en valfche Propheet Apollonia toegenaamt Thijaneus, die zich een lange tijd te Ephezen ophield, aan den Christelijke Godsdienst zeer veel fchade toebragt (a).
bb. Ten tweede zulk eene boze dag is't, wanneer 'er openbare vervolgingen,
ver-
00 Zie van Hem Hubner Kerklijke Hiftorie. Mosheim en andere,



92 LEERREDE II. A. H. «• a. 2. BB. 3 3. /S/3. £Z>.
verwekt worden tegen de beleiders van het Euangelium, en die beleiders geroepen worden om te zijn leiders en ftrijders voor't Euangelium; wanneer geene frnerten zo groot, geene dooden zo wreed kunnen uitgedagt worden , of men doet ze de Christenen aan , zulk eene bozen dag voorzag de Apostel toen ook, welke bijzonder begonnen is, onder den wreede en bloeddorstigen Keizer Nero, en vervolgens onder de Roomfche Keizeren voortgezet. Men vergelijke Openb. 2: 10. ziet de Duivel zal eenige van U lieden in de gevangenisje werpen, op dat gij verzogt word, en gij zult eene verdrukkinge hebben van 10 dagen,zijt getrouw tot den dood, en ik zal U geven de krone des levens.
cc. Eindelijk zulk eene boze dag is 't, wanneer allerlei zonden en ongeregtigheden vermenigvuldigen en de overhand neemen, zo dat alle banden losrakende, eene geheele zondenvloed 't Land overlïroomt. Dit fchijnt die boze tijd te zijn, daar Amos 5: 13. van gefproken word,Jdan is 't eene boze dag, waarin de boze toeleg des Duivels is, om de waare gelovige tot zonden te verleiden, ten einde zij gemeenfchap mogen krijgen, met de onvrugtbare werken der duistemisfe Eph. 5. Zalig is hij die waakt en zijne klederen bewaart, op dat hij niet naakt en wandelen, en men zijne fchaamte niet en zie. Openb. 16: 15. Die onder de getekende aan hunne voorhoofden moogen zijn, diezugten, en uitroepen
over



ever Eph. 6. vs. 13; 53 If. A. Ka«. a.2. BB.33..Ö/8. cc.
over alle de gruwelen die gedaan worden Ezech. 9: 4. Die met den regtvaardigen Loth hunne regtveerdige zielen mogen kwellen, door V zien en horen van alle de ongeregtige werken 2 Petr. 2 en betuigen kunnen, waterbeekenvlieten af uit onze oogen, om dat zij uwe wet niet onderhouden Pf. 119: 136.
, dd. Om nu niet te fpreekcn
van zulke boze dagen, waarin de Duivel op eene bijzondere wijze word losgelaten, om deeze of geene der gelovige te verzoeken, 't zij in eenen tijd van voorfpoed, om hen dan te verzoeken tot zorgeloosheid , of tot hoogmoed , en verhcffinge des harten» 't zij in eenen tijd van tegenfpoed, om hen dan te brengen tot ongedult, te twisten met God en Zijne handelingen, tot moedeloosheid en wanhoope enz.
b. In zulk eenen bozen dag, wil nu de Apostel, dat de gelovige zullen wederftaan.
1. Men weder ftaat eenen vijand , wanneer men alles in 'twerk Helt, dat dienen kan, om van denzelven niet overweldigt , overmeestert, en dus1 yan hem niet overheerst te worden.
2. Wanneer dan de Apostel fpreekt van te wederftaan in den bozen dag.
AA. Zo voor - onderfteld hij, dat de bozen toeleg en poginge der vijanden in zulk eenen bozen dag zoude zijn, om hen te over heerfchen, Het is zo, dat de gelovige uit de magt des Satans, waa
OU-



ï>4 LEERREDE
II.A.të.*.^. 2. AA.
onder alle menfchen van naturen
liggen, zijn vrijgemaakt, echter blijft zijn toeleg, als eene gezworene vijand van Christus Koningrijk, om hen in allerlei kwaad, zo van zöndën^ als van rampen in te Wikkelen. En dit beoogt hij te vuuriger, om dat in boze tijden van verleidingen en vervolgingen om des woords wille, veele tijdgelovige afvallen , nu zal 't wel niet gebeuren, dat de waare gelovige wederom van den Satan geheet overlieerscht worden , maar even daartoe word ftrijd vereischt, zij moeten
BB. Wederftaan, dat is werkzaam zijn en alles doen, dat vereischt wierd en dienen konde, om van den vijand niet wederom overheersch te worden.
Uh. Verre van op eeiie fchandelijkë wijze de vlugt te neemeii, of als bloode en vertzaagde weg te lopen.
33. Moesten zij kloekmoedig tegen de vijanden opkomen, als dappere Helden ftaan.
jj.En dan dapperen tegenftand bieden , om zo de listen fen aanvallen der vijanden afte« weeren, te verijdelen of immers te verduren.
««. Zij moesten onverzettelijk vasthouden aan de zuivere waarheid, aan de gezonde Leer, zonder zich van 't geloof, en de belijdenisfe, van de liefde, van de betragtinge der waarheid te laten aftetrekkeu.
Moej-



over Eph. 6. vs. 13. 95
II. A. N.«.£.2.13B. JJ.we.
j8,a. Moesten zij verdrukkingen en vervolgingen uitftaan, zij moesten zich als goede krijgsknegtën gedragen , en overreed zijnde, dat de waarheid, waar voor zij leden, Godlijk is, dat zij zich met ziel en lichaam aan den Heere, en de bélangens van zijn Koningrijk hadden overgegeven, dat het geen geringe zaak is,in de zaak van Christus, niet alleen in Hem te geloven, maar ook voor Hem te lijden, en dat 't lijden voor de waarheid, obgemeen veel toebrengt tot luister en voordeel van de waarheid, zij moesten moedig zijn als jonge Leeuwen, en de vervolgingen, gewillig, kloekmoedig, volftandig dragen , zonder zich door bedreigingen, en geweldenarijen der vijanden uit 't Strijdveld te laaten verdrijven; Gij dan leid verdrukkingen als eenen goeden krijgsknegt van Jezus Christus 2 Tim. 2: 3.
' vv. Wierden zij tot zpndeti verlokt , zij moesten geene gemeeÊfchap met dezelve hebben, maar die veel eer beflrafen, hatende ook zelfs den rok, die met vleesch befmet is, en zich onthoudende, van alle fchein des kwaads. Eph, 5. Jud. vs. 2: 3. Thef. 5. niets moest hen aftrekken van de liefde Gods.
0. Om nu zo te kunnen wederftaan, was nodig aan te neemen de geheele wapenrustinge Gods, en dat doende zoude zij ook dadelijk wederftaan, op dat gij konnet weder/laan in den bozen dag. Zonder die geheele wapenrustinge kon 't niet gefchieden,
maar



96" LEERREDE P.A.K.*.
maar door dezelve zoude het geleideden, daar door zouden zij beveiligt zijn tegen de list en 't geweld der vijanden, zij zouden in den Gordel der waarheid, H Borstwapen der geregtigheid, 't Schild des geloofs enz. waarvan in 't vervolg, alles vinden, wat nodig was om alle list en geweld te verijdelen.
3. Ja dit niet alleen , maar zij zouden ook als overwinnaars daande blijven, gelijk de Apostel-'er bijvoegt, en alles verrigt hebbende ftaande blijven, a. Zien wij dit op zich zeiven. a. Vooraf moest de drijd voldreeden worden, 't geen de Apostel uitdrukt in deze woorden, alles verrigt hebbende.
1. Door dit verrigten of volbrengen van alles, moet hier volgens 't oogmerk van Paulus verftaan worden, het doen en volbrengen van dat alles, dat tot eenen wettigen en volledigen ftrijd gevorderd word; wat van een goed, voorzigtig, kloek, en onvermoeid krijgsknegt kan en moet gedaan worden, zo om zich zeiven te verweeren, als om zijne vijan* den aantevallen, die aftemaken, of op den vlugt te drijven, of onder zijne voeten te verpletteren; met een woord zich in alles te gedragen, gelijk 't eenen krijgsknegt betaamt.
2. Wat nu hier toebehoort, zal in "t vervolg van vs. 14 - 18 nader blijken, een fterk geloof, eene heetbrandende liefde, eene vastgegronde hope, een onverzettelijk vasthouden , aan de waarheid,
een



over Eph. 6.vSi 13, «57
It.A.3.«.<7. 2.
eene volftandige afweeringe van alle verzoekingen tot dwalingen, en zonden, eene onbezweeIcene lijdzaamheid, aanhoudende en vuurige gebeden» het kloekmoedig uithouden van alle de vervolgingen, en wat dies meer is.
b. Hierop kan niet anders volgen, dan ftaande te blijven: over't volgende vs. moetenwii van 't ftaan noch nader fpreeken. En daarom zeggen" wij nu maar meteen woord, dat Haan, ftaande blijven, in de Heiliga Schrift, meermalen zo veel zegt als overwinnaar te zijn, gelijk vallen overwonnen worden, de neêrlaaa krijgen, zie Pf. ao: p.
Dus zegt dit ftaande blijven alhier, niet verflagen te zijn door de vijanden, niet geweeken te zijn voor de vijanden, maar de waarheid, 't geloof, de hoope, de liefde enz. behouden te hebben; zo dat zij roei men en juigen mogen in den Heere, wij zijn ftaande gebleven. Dit zoude \ gevolg zijn van alles ver. ngtte hebben. Tegen zulk eene wapenrustinge Gods, is geene vijand beftand.
A Dit word gevoegt bij het wederftaan als eene tweede nuttigheid, die noch verdergaat.
B. En tot 't eene en andere was nodig, 't aanneemen van de wapenrustinge Gods, op dat enz. gelijk wii dit reeds gezien hebben.
Nu zal de Apostel overgaan tot de bijzondere wapenen.
Och dat dezevennanmge van elk wierde opgemerkt;
G De-



p8 LEERREDE II B
A. Deze ftrijd heeft met Paulus tijd niet opgehouden, neen: de vijandlchap in het Paradijs opgerigt, duurt noch en zal altijd duuven. -
B. Daar konde wel eens eenen bozen dag voorhanden zijn: Ja wij beleven eenen bozen tijd, is dat niet eenen bozen tijd.
i. Wanneer Gods woord van ftap tot ftap in meerder kleinagtingekomt,en men daarvan eene walleginge krijgt.
3. Wanneer Gods Gezanten worden verünaad en Veragt.
3. Warmeer de grondbeginzelen van den Godsdienst, en de vreeze Gods uit de harten weg raken.
4. Wanneer allerlei wereldfche begeerlijkheden, weelden en wellusten alomme doorbreeken, zo dat die de mode worden : en voer geene zonden meer gehouden worden, als men aan pragt, hoogmoed, Vermaak, den ruimen teugel viert.
5. Wanneer men onder de zegeningen maar meer zorgeloos word, en den rijkdom van Gods Goedertlerentheid, langmoedigheid, en verdraagzaamheid veragt Rom. 2.
6. Wanneer men door Gods oordeelen niet ge* tugtigt is.
7. Wanneer allerlei zonden en grouwelen openbaar worden.
8. Wanneer de Godvrugt gefmaad word., om dat 'er geveinsde onder fchuileo»
Het



over Eph. 6. vs. 13. 99
II. B.
Het Christendom krielt van boze Libertiinfche menfchen. Hoe groot en algemeen is 't vervd! Alle Vleesch heeft bijna zijnen weg bedorven, en de boosheid der menfchen is vermenigvuldigt op de aarde, zo dat men de zonden vrij uitfpiétkt a's Sodom.
C. Wat moesten wij bezeffen hebben van de meenigte, de boosheid en loosheid der geestelijke vijanden, en daarop uit zijn, om door dezelve niet verflonden te worden, maar te ontwaaken uit de zorgeloosheid , de wapenen op te vatten en te wederftaan.
Maar hoe weinig word dit betragt.
Des Heeren Gezanten, verheffen wel de ftemmen als eene Bazuine en roepen tot den ftrijd. Maar
1. De meeste blijven gerust en zorgeloos, en weten van geenen ftrijd, zittende met Lais ftil en zeker, in gevaar van fchierlijk overrompelt te worden.
2. Het is 'er zo verre van daan van ftrijden , dat men veel eer de verzoekingen zelfs inwilligt.
3. Men is ongewapent.
4. Of meent men gewapent te zijn, het is niet met de wapenrustinge Gods, met eene levendige kennisfe, met een opregt geloof , zuivere liefde , levendige hope, vuurige gebeden. Men mag 't verftand voorzien met eenige letterkennis, maar daar is geene liefde Gods.
5. Hoe dwaas handelt gij. Zo gij tegen menfchen te ftrijden haddet, gij zoud U wapenen, maar nu
G 3 hebt



icó LEERREDE
II. C . t
hebt gij den ftrijd met gevaarlijker Vijanden.
6. Het komt bier op uwe eeuwige zaligheid aan.
7. Hoe zoud gij konnen wederftaan in den bozen dag, de minste verzoekinge kan U de nederlaag geven, en wat zou 'er vanU worden, als 'er eens vervolgingen kwamen, gij zijt eene opengebrokenc Stad zonder muur.
8. Hoe! zoud gij alles verrigt hebbende ftaande blijven? In tegendeel als overwonnen (laven weg gevoert worden : En geen wonder, gij hebt noch niets verrigt, van 't geene van U gevordert word. Veele leven of zij niets te verrigten en te bezorgen hadden, dan alleen hun lichaam en tijdelijk welvaart, aan 't werk der bekceringe word niet gedagt, of men fteld dat gedurig uit. O wat zal dat eenen bozen dag zijn te hooren, gaat weg van mij in 't eeuwige vuur enz.
9. Och! ontwaakt noch bij tijds. Behoud U zeiven om uwes levens wille: Zult gij U zo zonder flag of ftoot aan uwe vijanden overgeven? kan 'er zwaarder nederlaag bedagt worden, dan dezen ftrijd te ver' liezen?
10. Nu zoekt gij maar de vermakelijkheden dezer wereld, maar hoe duur zal U dit komen te ftaan.
11. Hier moet gij den ftrijd beginnen, en daar is geenen anderen weg.
Overtuigde'. Is 't U ernst? 1. Neemt aan de geheele wapenrustinge Gods: a. Wederftaat ia den bozen dag,
Rust



over Eph. 6 vs. 13. I01
II. C.
3. Rust niet voor dat gij ftaande blijft 4- Doet biddende geweld op den Hemel. Kinderen Gods. r. U raakt dit woord ook bijzonder, die verlost Uit Satans fiavemij, onder Christus dienst genomen hebt, giftmoogt wel een en andermaal tot de wapenen geroepen worden ; immers die mogte flapen, en m veele opzigten noch onge wapent zijn. Waar zijn de wapenen ?
1. U geloof, liefde, hope, ootmoed, U voorzigügheid, U oeffeningein gebeden, de waare uednghcid , verlogentheid aan de wereld?
2. Zijt gij niet gewapent, in U zeiven hebt gij geene fterkte, de vijanden zijn magtig, listig, die U ligt verwonden kunnen.
3. Had Jezus niet meer voor U gezorgt, dan gij zelfs, had Hij voor U niet gebeden , wie weet waar toe gij zoud gekomen zijn.
4- Let doch op uwe vijanden, zijt migteren en waakt, want de Duivtl gaat om als eene briefende Leeuw, zoekende wien hij mogte verflinden. Word niet mismoedig , U harte worde niet ontroert, de Heere ismetü inden ftrijd, in wiens Naam gij moogt opkomen tegen de vijanden.
5- Maar neemt aan de geheele wapenrustinge Gods, doet 't zondir uitftel, rigt op trage handen en flappe kn-ejen. .
6. Wij beleven eenen bozen tijd, die gevaarlijk is, ^ 3 om



i0z LEERREDE over Eph, 6. vs. 13. II.C.
om met den (hoorn der wereld te worden weg gevoert. Eei to bozen tijd , waarin uwe Godvmgt verguist worde, om dat 'er deze en geene uit U uitgaan. O zijt getrouw op uwen post. Daar kond.e wel eens eene boze dag, in nadruk, voorhanden zijn, DeRichter ken wel eens voor de deur zijn. •
7. Ziet doch, welke de geestelijke wapenen zijn , boeU geldof, hope. liefde, behoren werkzaam te zijn, en gij U te gedragen hebt, als een afgezondert volk.
8. Zoekt allts ie yerrigten, niets aangedaan te laten, zo zult gij wederftaan in eenen bozen dag, en alles verrigt hebbende , ftaande blijven.
a. Het is eene wapenrustinge Godswaardoor allcde Heilige en Martelaaren overwonnen hebben.
b. Zijn uwe vijanden veel en fterk, de Magtige Jacobs is uwe hulpe , zo God voor U is, wie zal tegen U zijn; Hij is de alleen Magtige God. De Vorst van 't Heir des Heeren. De Leeuw uit de Stamme Juda, Den Overfte i.eidsmau en Voleinder des geloofs is niet U, in alle uwe benauwtheden, is Hij benauwt.
c. De Heere zal U nooit begeven, nooit verlaten.
d. Trekt in 's Heeren Mogentheden op.
e. Gij zult als overwinnaars ftaan in de uitren des doods. Pc Krone is weg gelegt. Die de Heere Wakende, biddende en ftrijdende gevonden heeft, zul-
• len waardig geagt worden, te ftaan voor de Zoone des Tvleufchen. Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER
Epli^ö: 14. Staat dan, uwe Lendenen omgegord hebbende met de waarheid.
a dat de Apostel,van vs. 10 - 13. als eenen ijverige» Krijgsgezant de gelovige Ephefiers,/» "t gemeen, ten ftrijde gemoedigt, en een en andermaalen tot de wapenen geroepen hadde, 0772 aan te doen de geheele wapenrustinge Gods; zijnde dit het eenige middel, om tegen de vijanden, hoe magtig, hoe wreed, hoe boos, en loos, die ook waren, ftaande te blijven, dezelve te wederftaan en te overwinnen. II. Zo gaat hij thans over,
A. Om die volledige wapenrustinge wat nader, en in 't bijzonder te ontleeden, vs, 14-17, en toont teffens;
B, Hoe die wapenen afhangkelijk te gebruiken, onder een waakzaam bidden, zo elk voor zich zelven, als ook, [om dat 't eene gemeene zaak was], voor alle hunne ftrijdgenoten, en in 't bijzonder ook voor Paulus, die thans in banden was, en aan wiens
G 4 be»



ï04 LEERREDE I A»
' behóudenisfe, en ftandvastigheid hun zo veel gelegen lag, vs. 18-20.
A. Wat 't eerfle betreft. De Apostel ontleed de geheele wapenrustinge Gods, daar Hij te vooren, in't algemeen, van gefproken hadde, in alle deszelfs h jzondere deelen, die recht gefchikt zijn , en allerkragtigst , om eiken geestelijken krijgsknegt, die dezelve aangord, en wettig gebruikt bekwaam te maaken tot eene wettige volilrijdinge van den goeden ftrijd des geloofs, om als eenen zegenpraalenden Overwinnaar ftaande te blijven»
«. Eerst, geeft de Apostel op, de verweer ende wapenen, die vijf in getallen zijn,
«. Foor eerst; De Gordel der waarheid, om gefterkt te zijn tegen alle ziels-verzwakkende dwalingen van den helichcn Leugenaar, den Vader der leugenen, die zelfs in de waarheid niet is ftaande gebleven, en daarom ook allen list en geweld zaamen fpant, om de zuivere waarheid te beftrijden, en te ondermijnen, vs. 14».
fi. Ten tweede; Het Borstwapen der gerechtigheid, de volmaakte gerechtigheid van Christus, om beveiligt te zijn tegen alle die ziel-verwondende beschuldigingen der geestelijke vijanden, vs. 14b.
v'. Ten derde, De Schoeijinge aan de voeten met de vastigheid van "t Euangelium des Vredes, om 00 den weg des vredes niet belemmert noch ger (treint



ever Eph. 6. vs. 14. 105
Ï.A.r.y.
ftremt te worden, maar onbeweegelijk vast te ftaan, vs. 15.
*. Verder-, Het Schild des geloofs, om alle de WRtrige en venijnige pijlen van den bozen ftomp te maken, en uitte blusfen, vs. 16.
k Eindelijk; De Helm der Zaligheid vs. 17a De onwankelbaare hope van de Krone des Eeuwigen Levens,die eenen wettigen ftrijder het hoofd,in eenen wel gegronden verwagtinge van eenen gewenschten zegcnpraal vrijmoedig doet om hogen heffen.—■ Aangaande de order en 't verband, waarin deze wapenen hier voorkomen, zullen wij ftraks noch iets naders aanmerken:
3. Bij welke afweerende wapenen, de Apostel dan noch voegt het aanvallende Wapen, namentlijk, V Zweerd des Geestes, 't welk is Godswoord, vs. 17b. welkers doordringende, en verwondende' kragt, geene vijand listig, of magtig genoeg is af te wecren, of te verftompeu.
n. Gewisfclijk! konde men eens eene geestelijke krijgsknegt, behoorlijk met alle deze Godlijke wapenen ten ftrijde toegerust, van nabij in het ftrijdveld aanichouwen: als, zo fterk en cierlijk gegord, — zo vast gefchoeid, zo kragtig door 't Borstwapen, en Helm bedekt, — zo gewapend met een vcrwcerend Schild in den eenen, en een aanvallend Zwaard in den anderen hand, wat zoude Hij niet beminnelijk zijn, in de oogen van den grooten Heirvorst, en G 5 van



io6 LEERREDE »
LA. n.
van alle de ftrijdende Heiligen, en ontzaggelijk voor zijne vijanden.
Och behaagde het den Heere! ons met zijn Godlijk ligt te beftraalen, om deze gewigtige. en verhevene Stukken regt in te zien. Mogte wij 'er zo van fpreeken , en horen fpreeken, dat de Heere zelfs ons deze Godlijke wapenen mogte aangorden, en inde hand geven, of ons leeren aanvangkelijk, of meer en meer , dezelve regt te gebruiken , om in den Heere, en in de fterkte zijner magt, onze geestelijke dood-vijanden, die het op ons verderf toeleggen , te wederftaan , en te overwinnen.
De Heere pare tot dat einde, zijnen Geest met 't woord; Amen.
De Apostel in onze Textwoorden tot 't gebruik der bijzondere wapenen zullende overgaan.
I. Laat noch eerst, bij wegen van befluit uit 't vorige , voorafgaan eene vermaninge tot ftandvastigheid ; Staat dan!
II. Waarop Hij hen, als 't eerfte bijzondere wapen aanprijst, den Gordel der waarheid.
I. Vooreerst dan A Roept Hij hen toe, Staat. B. En dit leid Hij uit 't vorige af, Staat dan. De Apostel dan, als eene getrouwe Voorganger, en ijverige Krijgsman, roept zijne ftrijdgenoten toe, Staat.
». Welk eene opgerechtc lichaamsgeftalte, eigentlijk , door ftaan word uitgedrukt, is bekent. —■
En



over Eph. 6. vs. 14. 107
I B a.
En zo bekend is 't ook, dat hier vaneen gées-. telijk ftaan gefproken word.
Het is nu wel zo, dat de gelovige in verfcheidene opzigten ons vertoont worden, als te ftaan. Doch 't is klaar, dat het ftaan hier betrekkeüjk gemaakt word, tot het ftaan van krijgsknegten , men verge* Üfke Neh. 2: 8. daarvan 't vlugten der Burgeren van Ninive gezegt word, zij zullen vlugten: ftaat, ftaat
zal men roepen, maar niemand zal omrne zien. .
Een goed krijgsknegt nu ftaat.
«■. Wanneer hij verre van den vijand den rugge toe te keeren, om zich door den vlugtte redden, in tegendeel, den aannaderende vijand held-haftig inwagt, en, tot dat einde, op zijnen aanbevolen post blijft ftaan, om, op alle de bewegingen der vijanden, een wakend oog te houden, en gereed te zijn, om den yijand, 't zij afweerender, 't zij aanvallender wijze, 't hoofd te bieden.
fi. Ten tweeden. Een Krijgsknegt ftaat; wanneer hij dappere tegenftand bied, en al ftaande ftrijd, om zich zeiven te verdedigen, en den vijand allen mogclijken afbreuk te doen.
v. Eindelijk. Een Krijgsknegt ftaat, wanneer bij den ftrijd volftandig uithoud, en verduurt, tot op de volle overwinninge toe, men vergelijke Pf. 20: 9. Openb. 6: 14.
3. Wanneer dan de Apostel de gelovige Ephefiers, als geestelijke krijgsknegten toeroept, ftaat. Zo is zijne meeninge, yoorm



io8 LEE R REDE
I.B.N.
«. Vooreerst; wanneer gij tot den ftrijd geroepen word, en het op een ftrijden aankomt, loopt dan niet weg als blooden en verzaagde , Richt. 7: 3. maar blijft op uweij post getrouwelijk ftaan, wagt de vijanden af; Gij behoeft den vijand niet ftoutmocdig, of ligtvcerdig ten ftrijden uit te daagen; Gij behoeft van zelfs niet in 't gevaar te lopen. Maar word gij tot den ftrijd geroepen, vreest dan niet; ftaat kloekmoedig; zijt dan moedig als jonge Leeuwen, Spr. 28: 1. zoude eenen Man als ik vlieden, vroeg eens Nehemia, Cap. 6: 11. en volgens vs. 14. zeide Hij tot den Heere: Gedenkt mijn God aan Tobia, en aan Saneballat, en aan de andere, die mij gezogt hebben vreesagtig te maken. Zo moet eene gelovige, als eenen wel gemoedigden krijgsknegt niet vlieden, niet vreesagtig zijn , maar onverzettelijk post houden, wetende, dat die met hem is, meer is, dan die tegen hem zijn.
P. Ten tweeden; Staat! dat is we der plaat de vijanden, gelijk men dus leest, Jac. 4: 7. ïVederflaat den Duivel, en Hij zal van U vlieden. Weert, gelijk vcgtende krijgsknegten , de (lagen en wonden, die de vijand U zoekt toetebrengen, af, en neemt alle gelegentheid waar, om de vijanden afbreuk te doen,- JVaakt, [raat in V geloof, houd Umannelijk; Zijt fterk, 1 Cor. 16: 13.
y. Eindelijk ftaat! volftandigtot den einde toe; Zijt getrouw tot. den dood,- Zet 'er alles bij op, gij
moet



CVer Eph. 6. vs. 14. I0p
I. B.H.Y.
moet ftaande ovenvinnen , en niet aflaten, voor dat uwe vijanden zijn te fchanden gemaakt, en gij juichen kunt, zij hebben zich gekromt, en zijn gevallen, maar wij zijn gereezen; en ftaande gebleven , Pi', co: 9.
Dus komt ons 't Lam voor te ftaan als Overwinnaar op den Berg Zion, en met Hem Honden vier en veertig duizend, die van de aarde gekogt waren.
B. Het is dan ftaat, en deze vermaninge leid de Apostel, bij wegen van bejluit, uit de vorige af, ftaat dan. Dit woordeken dan
n. Toont, dat dit als een befluit uit 't voorife pctrokken word. Als zeide de Apostel; Word gij tot den ftrijd geroepen? Hebt gij met vreeslijke vijanden te doen ? Is 'er geen ander middel, om in den bozen dag te konncn wederftaan, en ftaande te blijven , dan wettig te ftrijden; en de ganfche wapenrustinge Gods aan te doen, en aan te neemen? Wat heb ik dan ten befluite meer te zeggen? dan U op te wekken, ftaat dan als dappere krijgsknegten.
2- En zo maakt de Apostel dan ook, met dit woordeken dan , tenens eenen gepasten overgang, tot 't aanprijzen van alle die bijzondere wapenen, zonder welkers rechte gebruik , de Ephefiers niet behoorlijk zouden kunnen ftaan , maar die hun, wanneer zij die reeht gebruikten, zekerlijk zouden doen ftaan.
II. Gelijk de Apostel dan aanftonds, de bijzondere wapenen hierop volgen laat. Eerst.



1IO
LEERREDE
*A. Eerst, geeft Hij op de Verweer ende Wapenen, gelijk wij reeds gezien hebben, en wij zeiden, dat wij aangaande de order, en 't verband van deze vijf bijzondere wapenen, noch iets zouden aanmerken. Te weten; Het is klaar, dat alle deze wapenen, eenen allernaauwfte betrekkinge hebben , tot dat ftaan der gelovige, waartoe de Apostel hen zo aanitonds heeft opgewekt, ftaat dan; Gelijk "t ook zeer naauw aan eikanderen verbonden word; Staat dan uwe Lendenen omgordt hebbende met de Waarheid, en aangedaan hebbende 't Borstwapen der gerechtigheid, enz- zo dat die bijzondere wapenen hier voorkomen, als de bijzondere middelen, waardoor de Ephefiërs moesten en alleen konden ftaan.
K. Wij hebben gezien, dat dit ftaan drie ftukken infloot.
«. Eerst, Den vijand heldhaftig in te wagten, en niet weg te loopen,
0. Ten Tweeden, Hem dapperen wederfhmd te bieden.
y. Ten Derden, Te volharden tot den einde toe, totdat men ftaande overwint.
3. Nu fcbijnt het ons, dat de bijzondere wapenen, die de Apostel hier optelt, zeer gevoegelijk tot deze drie ftukken kunnen betrokken worden.
«. Om de vijanden kloekmoedig te kunnen inwagten, moesten zij de drie eerfte wapenen aangorden, hunne Lendenen omgorden met de Waarheid;
Aan-



över Eph. 6. vs, Ï4. UI
II. A. H «.
Aandoen 7Borstwapen der geregiighe'd; De Voeten fchoeijen met de vastigheid van 7 Euangelium des Vredes. In zulk een postuur koudeu zij den Vijand vrijmoedig afwagten.
p. Om dapperen weder [land te bieden, als 'tmt op een ftrijden aankomt, moesten zij zich boven alles bedienen van 't vierde .wapen; het fchild des geloofs.
y. £«,0?w volftandig te zijn tot den einde toe, en er alles bij op te zetten, tot dat zij de overwinninge behaalden, was vooral nodig het vijfde wapen, de bedekkinge van 7 Hoofd met den Helm der Zaligheid , dat is, eene levendige hope, op dat ganscli zeer, uitnecmend, eeuwig gewigtc van Heerlijkheid; op de kroone des Eeuwigen levens, die beloof: is aan alle die getrouw zijn tot den dood, Openb. a.
B. Dit vooraf opgemerkt zijnde; Laat ons 't eerfte wapen, den geestelijken Gordel, wat nader befchouwen, ftaat dan uwe Lendenen omgord hebbende met de waarheid.
n. Zien wij dit op zich zeiven, 3- En dan, in 't verband met 'tvoorige, ftaat dan; \ n. Wat 't eerfte betreft.
*. De Apostel blijft hier zinfpeelen opdekrijgsfcnegten, die van ouds zich tot den ftrijd toerustede , gewoon waren de Lendenen te omgorden.
a. De Lendenen, gelijk zij een voornaam gadeelte van des menfchen lichaam zijn, te weeten, 't
mid-



na LEERREDE
1I.B.»V.».<T.
middelfte van 't agterdecl des lichaams, ter zijden van de heupen omfloten, zo zijn ze ook aan, te merken als 't fleunzel van 't bovenlijf, door wiens kragt het ovcreinde gehouden word, en waarvan ook 't onder fte gedeelte, de becnen, cn hunne bewegingen afhangen.
Dus zijn de Lendenen, als de zitplaats der fterkte}, om te ftaan, en voort te gaan, om te werken, en te ftrijden.
Hier van daan de fpreekwijzen,/?^* de Lendenen, verft er kt de kragt zeer Mah. 2: 1. Waardoor de toebereidingc, om fterk te zijn, cn beftand tot den ftrijd, word uitgedrukt.
Gelijk in tegendeel, wanneer iemand de kragt en fterkte benomen word, word hij aangemerkt, als verflagen in zijne Lendenen. Deur. 33: 11. Zo bid de Mesflas met betrekkinge tot zijne vijanden. PU 69:24. Boet haare lendenen geduurigtijk waggelen, men vergelijke ook Dan. 5: 6. Jef. 45: 1.
b. Om nu de Lendenen vastigheid, en lievigheid te geven, om zo veel te beter te kunnen pal ftaan, of zonder wankelen voor te gaan, of met meerder kragt te kunnen ftrijden, waren de krijgsknegten gewoon de Lendenen te omgorden met eenen gordel,dat is,het lichaam omtrend de Lendenen rondom met eenen zamentrekkenden, en opfchortenden band te omcingelen, 't geene, te meerder in de posterfche Landen gefchiede, daar men lange en
rui-



over Eph. 6. vs. 14. ïl3
JÏ.B.N.a.^
ruime klederen droeg; om door 't flingeren van die kleederen, in 't kloek en veerdig ftrijden met belemmert te worden. Vergelijkt r Sarhi 18: 4.
De ftofle, waar uit die Gordels gemaakt wierden, was verfchciden, en meer of minder kostbaar. Dé gemeenjle waren van Leder, maar men leest ook van goudene Gordels, Dan. 10: 5. Openb, ,s r3- GeliJk ook de Gordels meermalen met plaaten van het een of ander vast metaei beleid wierden.
d. Deze Gordels hadden een veelvuldig <rebruik. ö b
1. Zij dienden, om 't lichaam zijnen Mot en vastigheid te geven , en
2. Daarbij, om 't benedenlijf, daar den mensch het weekiïe en tederfte is , te bedekken', en te beveiligen.
0Zij dienden, om de beletzelen der vcerdigheid in 't ftrijden weg te neemen.
4- Ook hingen aan de Gordels de wapenen, die eenen krijgsknegt nodig hadde, als den Pijlkoker, en 't Zwaan, enz. waarop gezien word Pf. 45-' 4- Gord U Zwaard aan de heupe , O Held.
5. Zij ftrekfén, tot eene bewaarplaatze van de bezoidingen, of 't geld der kiijgsknegten, waarop gezien word Matth. 10: 9.
6. En dus dienden de Gordels ook tot cieraad, cn waren van veele waarde.
e. Hier uit blijkt., dat de Gordels zeer nood-
H za*



n+ LEERREDE
H.B.«.«.«. , l
zakelijk waren, en van een groot gebruik,
cn daarom met regt onder de krijgswapenen gefteld.
fit Met duidelijke toefpeelinge hier op wil de Apostel, dat de gelovige Ephefiers, als geestelijke krijgsknegten, hunne geestelijke Lendenen zullen omgorden met den geestelijken Gordel der waar* heid.
a. Hij fpreekt van hunne Lendenen. i. Wat wij hier door te verftaan hebben , leert ons Petrus i Petr. n 13. daar Hij uitdrukkelijk Ipreekt, van 't opfchorten of omgorden van de Lendenen des verftands. Dus maakt 't Verftand de geestelijke Lendenen uit.
AA. En dan begrijpen wij onder die benaminge van 't verftand
nn. Niet alleen, dat vermogen van de redelijke ziel, dat wij eigentlijk *woon zijn '< verftand te noemen, waardoor men zaken befchouwt, bevattingen, en denkbeelden daarvan ontfangt.
ii. Maar ook, dat vermogen der ziele, dat wij gewoon zijn *4 Oordeel te noemen, waardoor de ziel redeneert, de bekomene denkbeelden der zaken wikt en weegt, het waare, en goede van het valfche en kwaade onderfcheid, overleggingen maakt enz. Het eene en andere legt duidelijk in 't Griekfche woord, dat Petrus gebruikt, ^«»«* dat eigent, lijk zegt, de overleggingen van 7 verftand, en dus verftand, en oordeel te zaamen.
Wel-



over Eph. 6. vs. 14. Ix-
n.B.K.Atf.i.AA.33.
Welke twee vermogens van onze ziele, ook zeer nauw met eikanderen veréénigt zijn.
BB. Doch dan moet men niet denken aan een verftand des vleefches, dat verduistert is, dat de dingen, die des geestes Gods zijn , niet begrijpt, noch begrijpen kan, maar aan een ver/land, dat verligt is door den Heiligen Geest. — Niet aan een verdorven oordeel, dat ombekwaam is, om over geestelijke dingen recht te oordeclen, dat ongeftadig is, en vervuld met allerlei vleefchelijke vooroordelen; maar aan een geheiligt cn geregelt oordeel,dat in ftaat is, om geestelijke dingen recht te onderfcheiden, en zich aan 't verligt verftand onderwerpt.
2.Mjtregt, word zulk een verftand en oordeel aangemerkt, als de geestelijke Lendenen vm den geestelijken mensch, om dat, gelijk de Lendenen in 't natuurlijke de voornaame kragt, en pijlaar van 't lichaam zijn, zo is een verligt verftand, en een geheiligt oordeel den grond , en 't fteunzel van de geestelijke fterkte, om ftaande te blijven, zich na God op te richten om hoge, om onderiehraagt te worden in alle zijne werkzaamheden, en betrachtingen. Dan ftaat men vast. Dan werkt men met kragt. Daar na fchikken zich de neigingen van den ml, die 't verftand en 't oordeel volgen.
h. Geen wonder, dat de Apostel dan ook wil, dat de gelovige, als geestelijke krijgsknegten, H 3 die



LEERREDE
II.B.n./3.£.
die Lendenen van hun verftand zullen verfterién',Wc Lendenen omgord hebbende met de waarheid.
i.De geestelijke Gordel is de waarheid. AA.Om nu van de Waarheid, in 't •gemeen, niet te fpreeken.
Het woord Waarheid, heeft in de Heitige Schrift, meer dan eene betekenisfe. God zelve komt onder dezen Eernaam voor, God is Waaaheid, Deutr. 32: 4. Jef. ï'ö: 10. Om dat God in den allervotftrekften zin Is, 't geen dan overécnftemt, met den Naame^hovah. Christus getuigt van zich zeiven, Joh. 14: 6*. Ik ben de Wég, de Waarheid, en V Leven.
Meermalen zegt de Waarheid ft Woord van God in 't gemeen, de Leere des Euangeliums in 't bijzonder: zo bid Jezus,Joh. 17: 17. Heiligt ze in uwe • Waarheid, U woord is Waarheid. Ook word Waarhïictgènoenid dè Oprechtigheid, die allerbeminnelijkfte deugd, waardoor iemand zo is, als hij moet zijn, cn voorgeeft te zijn, Pf. 51: 8. Jef. 61: 8.
BB. Wanneer nu de Apostel fpreekt,
van de Waarheid. \
m. Verftaan wij daar door niet zo zeer, gelijk zommige willen, Christus zelfs, ook niet zo zeer, de Deugd van oprechtigheid.
33. Maar de Waarheid van Gods woord, dat woord der waarheid, dat Euangelium deizaligheid.
Ver-



ever Eph. 6. vs. 14, II. B. ,v./3. b. 1.BB. 33.
«.«,. VerfTaa dan door de Waarheid, dc Leere der Waarheid, de zuivere Leere des Geloofs, zo als die, ia 't woord der Waarheid geopenbaard zijnde, niet kan verborgen zijn; na de kragt van 't Griekfche woord zo als die te<ren
alle dwalingen overftaat.
aa. Denkt dan aan alle. die Waarheden, die verhevene en gewigtige Leerftukken, die ons in 't Woord van God geopenbaard zijn, de Leere van God als Een-Eenig, Oneindig., Vohmaakt, Geestelijk Opperweezen: de Leere der Aanbiddelijke Drie-Eenheid, dat 'er Drie onderfcheidene Perfonen zijn, in 'tEene Onverdeelde Godlijke Weczen, den Vader, den Zoon, Die van den Vader Gegenereerd is, cn den Heiligen Geest, Die van den Vader en den Zoon uitgaat, en dat deze Drie Een zijn.
bb. Denkt, bijzonder, aan die groote Waarheid, hoe God de Vader in den Zoon f door den Heiligen Geest zich op eene Hem betamcnde wijze kan, en wil verheerlijken, in 't zalige van Zommige Zondaaren, die Hij van Eeuwigheid in Christus heeft uitvcrkooren, die Hij aan Christus in den Eeuwigen Vreeden - Pv.aad te verlosfen gegeven heeft, en die ook alle, van wegen het onafscheidelijk verband, tusfchen de verwervingc en tocpasfiuge der Zaligheid, door middel van 't woord, gepaart met de kragtdadige, en onwederfhanbaare werkino-en
H 3 4s*



118 LEERREDE II. B. k.ö. b. i.BB. 33. f-t.bb.
des Geestes , niet alleen tütwendig, maar ook inwendig geroepen, en wedergeboren worden, die bewrogt worden tot geloof en bekeeringe, waar door zij overgaan in 't Verbond deiGenade , [zijnde dit Verbond der Genade, die eenige, weg na de verbrekinge van 't Werk Verbond, om tot de gemcenfehap van God te geraken], en waaruit alle Heil in tijd en eeuwigheid, voor den uitverkorenen, geroepenen, en gelovige Zondaar voortvloeit; in dit leven, cle rechtveerdigmakinge, de hciligmakinge, de krachtdadige bewaringe; en na dit leven, de Heerlijkmakinge, eerst na de ziel bij den dood des lichaams, daarna na ziel en lichaam beide, wanneer't lichaam wederom zal opgewekt worden ten uiterften dage, om dan voor eeuwig met de ziele veréénigt, God volmaakt te kennen, te lieven, te verheerlijken, en te genieten.
cc.. Denkt ook in nadruk, aan de waarheid van \ Euangelium der vervullinge; Dat Gods Zoon in de volheid des tijds in het Vleesch geopenbaart is, dat Jezus Christus is in de wereld gekomen , om Zondaar en zalig te maken, i. Tim i: tk. Dat Jezus van Nazareth de waare , lang beloofde en verwagte Mesfiasis; dat Die is de God-mensch, zo dat beide zijne natuuren, de Godlijke en de menfchelijke veréénigt zijn, iuEcnighcid des Perfoons.
Dat Hij is Jezus, de Christus, de gezalfde Propheet, Priester en Koning, Die in den ftaat van eene allerdiep-



ever Eph. 6. vs. 14» Ü.B. M.£,£. I.BB. cc.
dieplie vernedering, door eene volmaakte dadelijke en lijdende gehoorzaamheid tot den dood, ja tot den vervloekten Kruisdood toe, waaragtiglijk, en volkomentlijk in de plaatze van 't geflagte der uitverkorenen, van die alleen, maar ook van die alle, aan de Godlijke gerechtigheid heeft genoeg gedaan, hunne zonden verzoent, en eene eeuwige gerechtigheid voor hun heeft aangebragt, Die ook wederom verhoogt, verheven, ja zeer hooge geworden is, zijnde waarlijk opgeftaan uit den dooden, opgenomen in den Hemel in Heerlijkheid, en daar bekroont met Heerlijkheid en Lere, als den Grooten Koning en Richter van alles.
PP. Om nu van veele andere waarheden, gelijk van de waarheid van zo veele allerbeminnelijklle, en heiligde geboden, die de geheele dadelijke God - Geleerdheid uitmaken , en alle de pligten omtrent God, zich zeiven, en den naasten behelzen, als mede van de waarheid, van zo veele waaragtige beloften, van den God der waarheid niet te fpreeken.
*y< Deze Leere des Euangeliums word met 't hoogfte recht de Waarheid gegenoemt.
aa. Om >dat deze Geloofsleere is voortgekomen, van den God der -waarheid, en befchreven in 't Gefchrifte der waarheid, van Heilige Mannen, die gedreven zijn door den Geest H 4 der



%zo LEERREDE 1I.B.N.Ö. Z-.i.BBoa 77. aa.
der waarheid, die hen in
alle waarheid leide.
fó. Daarbij , deze Leere volftrekt waaragiig is, dat is , ten vollen overéénftemt, met 't waaragtig beftaan der zaaken zelfs, waarvan 't fpreekt, zo dat zc niets gemeens heeft met de konstige verdigte Fa buien der Heidenen 2 Petr. 5: 16.
cc. Om dat zij zich aan 't geweeten van elk, die 'er behoorlijk op let, als waarheid , ja als de voortrdTciijkfte waarheid ontdekt, en openbaar maakt, zo dat zulk eene gedrongen word te erkennen , en te belijden, dat de Leere des Euangeliums waarheid, en niets dan zuivere waarheid is.
dd. Eindelijk '* Euangelium der vervullinge word ook in nadruk waarheid genoemt, om dat 't aantoond, dat alles, wat de Propheten van den Mesfias voorzegt, wat zo veele voorbeelden afgefchaduwt hebben, zo van zijn Perfoon, als van zijn Lijden, en de Heerlijkheid, die daarop gevolgtis, in Jezus Christus alle zijne vervullinge en dus zijne waarheid heeft.
2. Deze waaheid, merkt nu de Apostel aan, als eenen geestelijken Gordel, en Hij wil, dat de gelovige Ephefiers de Lendenen van hun verftand , en oordeel, zullen omgorden met de waarheid.
AA. Met regt mag de Apostel de waarheid aanmerken, als eenen geestelijken Gordel. — " Dien-



ever Eph. 6. vs. 14. lai
IÏ.B. 2. AA.
•VN. Dienden de Gordels tot verfterkinge der Lendenen •> om aan dezelve vastigheid te geevcn. De Gelooft leere der waarheid , de welgefchakelde waarheden van 't woord der waarheid, regt gekent, en erkent, verfterken zeer 't geestelijk verftand, en oordeel der gelovige.
De fterkte doch van 't verftand en oordeel, rast, op eene gegronde en levendige kennisfe van de zuivere waarheid, en op de toeftcmminge, die men met volle overredingc geeft, aan die gekende waarheid , waardoor men het getuigenisfe Gods aanneemt, als waaragtig en Godlijk, als Gode betamentlijk, en voor eenenheilzoekendenZondaar allerbeminnelijkst, en dierbaar, en zo met innige goedkeuringe verzegeld, dat God waaragtig is. Joh. 3: 33.
23. Dienden de Gordels tot beveiligingen van de Lendenen, en 't benedenlijf, van de weekfte en tederfte deel en. Door de waarheid word 't verftand beveiligt tegen de dwalingen, het oordeel tegen allerlei vooroordeelen.
De waarheid regt gekent en goedgekcurt, doet iemand pal ftaan tegen alle de bedrijdingen. Word de Leere des Geloofs van huiten bcftrcden door valfche Leeraars, die bedektelijk ketterijen invoeren, men geloof dan niet een iegelijken Geest, maar beproeft de geesten, ef zij uit God zijn, en men houd dan vast aan 't getrouwe woord, dat na de Leere is. Word de waarheid van binnen bcftrcden, door twijfel 5 fe-



122 LEERREDE II.B.,v}.,5.Z'.2.AA.a3.
felcnde invallen,' door listige beftrijdingen , overleggingen , cn hoogten, die zich verheffen tegen dekennisfe Gods, de waarheid werpt die overleggingen ter neder, zo dat men zo niet ge* fchuddet en geflingert word, maar blijft in 't geenen men geleerd heeft. Word men verzogt tot zonden, het is hier, Ik hebbe uwe redenen in mijn har te verborgen , op dat ik tegen U niet zondigen zoude, Pf. 119. 11.
«li, Dienden de Gordels om zich veerdig en zonder belemmering te kunnen bewegen. De waarheid fteld eenen geestelijken krijgsknegt , veerdig tot den geestelijken ftrijd, hij weet, dat geene leugen uit de waarheid is , hij ontdekt aanftonds de dwalingen.
•n. Wierden aan de Gordels de krijgswapenen, als V Zwaan, de Pijlkoker enz. gehangen. De waarheid verfchaft de geestelijke wapenen aan, en de wapenen zijn buiten de waarheid geen wapenen. Geloof'^zonder waarheid is maar inbeeldinge, Hope zonder waarheid is maar ijdele waan, Liefde zonder waarheid is maar enkele drift,
nn. Wicid \ Geld in den Gordel bewaard. De waarheid'is eene ziel-verrijkende Schatkist. — Eene gelovige bezit geene geestelijke fchatten, dan die ontleend zijn, uit den goudmein der waarheid, Joh. 5: 39. Eph. 1: 8.
t(. Strekten de Gordels tot eenen gro-



over Eph. 6. vs. 14. 123
II.B0./3.&.2.AA. ff.
groten Cieraad. De "waarheid is 't kostelijkftc Cieraad, dat immer eene geestelijke krijgsknegt kau bezitten , of vcrtoonen, zij maakt een gedeelte uit van 't geestelijke beeld van God, Col. 3.
BB. Met regt dan wil de Apostel ook, dat de gelovige hunne Lendenen met dien Gordel der waarheid zullen omgorden, dat is, verfterken, kragt bij zetten. Dit nu zoude geleideden.
m' Wanneer zij dien geestelijken Gordel der waarheid , zo nauw, met de geestelijke Lendenen van hun verftand en oordeel veréénigden, als eenen ftofielijken Krijgsgordel kleeft aan de Lendenen cencs Mans.
33. In 't hijzonder.
act. Wanneer zij tragteden te vorderen, in een klaar, onderfchcide , geestelijk begrip van de waarheid, cn teffens in de volle toeftemminge, en innige goedkeuringe van de waarheid.
ps. Wanneer zij tragteden, klaare en menigvuldige bewijzen aan de hand te hebben van de waarheid des Euangeliums, en derzelver gewigir,
yy. Wanneer zij die bewijzen, in overvloed en voorraad gereed hadden, en in ftaat waaren, om die tegen de verleiders te kunnen vasthouden, om zo gefterkt te zijn, tegen alle wankelmoedigheid, om niet afgebragt te worden van hunne
yas-



i24 LEERREDE H.B.N./3. b. a. AA. 22. >y.
vastigheid , om te kunnen ftrijden voor 't geloof, en zich nimmer te laaten overbrengen tot een ander Euangelium, noch met alle wind der leeringen te worden weggevoerd.
}}. Wanneerz'xj meerder die waar* heden in haar hoog - wijs verband, en zamenfehakelinge zogten na te gaan , cn tot dat einde de Schriftendagelijks onderzogten, onder een gelovig inroepen van den Geest der waarheid, dat Die hen in alle waarheid wilde leiden.
. ftf Wanneer zij zich , door de vijanden der waarheid, niet een eenige waarheid lieten ontvreemden, niet een eenig Leerftuk des Geloofs, niet een eenige van Gods Allerheiligfte Geboden, maar liever alle de gevolgen van de aanvallen der vijanden, in des Heeren Mogentheden afwagteu, dan de'waarheid over te geven.
2. En dit nu zoude een gepast middel zijn, om ftaande te blijven.
«. Staat dan ! uwe Lendenen omgord hebbende met de waarheid. Dus omgord zijnde met de waarheid, konden zij de vijanden der waarheid afwagten, dan behoefden zij hunnen listen en aanvallen niet te vreezen. De waarheid zou de leugen en dwalingen ras ontdekken. Dat de Duivel zelve gevallen is, had tot zijne oorzaak, dat hij den Gordel der waarheid kwijt raakte, en daarom moet een gelovige de v aarheid behouden,
De



over Eph. 6. vs. 14. 125
p. Dc Apostel meld die in de eerfte plaatze, om dat verftand en oordeel eerst moeten gewapent zijn, zullen de overige leden van den geestelijken mensch regt ftrijden , en om dat de waarheid ook kragt moet geven aan alle de overige wapenen, die zonder de waarheid kragteloos zijn.
y. Met regt dan, Staat dan uwe Lendenen omgord hebbende met de waarheid. De Apostel wist, dat de waarheid zeer zouden beftreden worden. Daar deden zich al veele verleidende Geesten op. Daar zouden 'er nog meer komen, geene eene waarheid of zij zouden worden beftreden.
Zie daar deze gewigtige vermaninge geopenf. Eene vermaninge die altijd nodig is, die nu noch nodig is.
Hoe nodig is dien Gordel geweest tegen de ketterijen der Arrianen, en andere, en vervolgens tegen de Pelagianen, Socinianen. Onze Voorvaderen hebben zich gegord' tegen dc Papisten, en vervolgens tégen de Rcmonftranten. En noch is deze vermr.ninge nodig, in deze Deistifche en Libcrtijnfche tijden.
Ach ! hoe weinige zijn 'er, die [laan hunne Lendenen omgord hebbende met de, waarheid.
1. Veele hébben den naam van Belijders van de waarheid der Hervormde Kerke te zijn , die de waar. beid des Euangeliums' niet kennen Welk eene onkunde ! Verwarde begrippen ! Veroordeelen.!
2. Andere, die voorgeven de waarheid te kennen,



I2Ö
LEERREDE
2.
gebruiken die egter niet als een wapen om te ftrijden tegen de vijanden, die de waarheid niet lief hebben.
3. Hoe weinige vereenigen zich met deze waarheid als eenen Gordel, zij onderzoeken de waarheid niet.
4. Hoe weinige, die fterk zijn in de waarheid , die als kinderen omgevoerd worden met alle wind der leere ; Komt 'er wat nieuws op de baan, dat ftemme zij toe, maar de oude beproefde waarheid is hun te laf.
5. Hoe weinige,die ftaan voor de waarheid, komt 't op een ftrijden aan, dan is de waarheid haar weinigwaardig , zij zijn daarontrend onvcrfchillig, noch kout, noch heet, maar lauw, zij hinken op twee gedagten , en denken, men moet 't ftuk der waarheid zo nauw niet neemen.
6. Hoe veele verzaken dc waarheid , en beftrijden dezelve , verlogenen die door allerlei zonden , en grouwelen, men werp de waarheid ter aarde. Dan,
7. Veele hebben geenen anderen Gordel, clan haare uiterlijke Godsdienstigheid , cn dat zij zeggen in Jezus te geloven, haare kennisfe is alleen in de herfenen, zij ondervinden niet, dat zij kennen, zij weeten, maar en doen niet, zij zijn vol vooroordcelen tegen 't inwendig Christendom, daar de waarheid is na de Godzaligheid.
8. Onderzoekt U zclven,
Kent



ever Eph. 6. vs. 14. 12?
8. ■ , .5
a. Kent gij de waarheden.
b. Stemt gij dezelve toe in waarheid.
c. Hebt gij de waarheid lief.
Kent gij de waarheid niet. Eene ziele zonder wetenfchap is niet goed. God zal met vlammende vuure wraaken doen over die geene, die Hem niet kennen.
Omgord gij U niet met de waarheid, waar zult gij uwen voet vast zetten? dan hebt gij een verdorven verftand.
Kwam 't eens aan op een lijden voor de waarheid, hoe veele zouden de waarheid verzaken.
Welk eene ondankbaarheid! God zal de verfmadinge der waarheid niet ongewroken laten.
Bid om bewaard te worden voor 't oordeel der verlcidinge.
Ontwaakt noch mt den flaap.
Overtuigde.
1. Bid, zend U ligt, en U waarheid, dat die U geleide.
2. Het ligt ftaat noch op den Kandelaar.
3. Gelooft een iegelijke Geest niet.
4. Mogten alle verkeerde overlcgginge ter neder geworpen worden.
5. Dit is een getrouw woord, ende aller aannee* minge waardig, dat Jezus Christus is in de wereld gekomen, om zondaren zalig temaken 1 Tim. 1: 15.
6". God wil U zaligen als gij tot hem komt.
Zoekt



12$
LEERREDE
6".
7. Zoekt ktaare bezcffen van dé waarheid te hebben enJuistert niet na allerlei inwerpzelen.
8. Staat tegen de verzoekingen met de waarheid. Kinderen Gods; ftaat gij met uwe Lendenen omgord met de waarheid.
1. Omgord U met de waarheid in deze booze dagen, daar zijn 'er maar al te veel, die met allerlei wind van Lecringe worden omgevoerd.
a. Staat na eene gegronde kennisfe der waarheid. Het woord Christi woone rijkelijk in U in alle wijs* beid,
Onderzoekt 't woord. Bid om den Geest der waarheid. Gelooft niet een iegelifken Geest, maar beproeft de Geesten cf zij uit God zijn, 1 Joh. 4: l. Staat na eene geestelijken kennisfe.
b. Tragt meer verzekert te zijn van dc waarheid , en al meer bewijzen te hebben.
c. Word zij beftreden, ergert U daar niet aan, even dat is een bewijs voor de waarheid.
2. Wijkt nooit een ftip van dc waarheid , toetst alles aan 't woord, en houd verdagt.
a. Oat de groote meenigte behaagt, daar de losfe wereld zich mede kan vereenigen.
b. Daar opregte en tedere Godvrugtige zich niet mede kunnen vcrecnigen.
c. Dat de weg na den Hemel ruimer fteld, en niet leid tot tedere heiligheidi
Dat



'ovet Eph. 6. vs. 14. I2p
II. B.
d. Dat de tedere Godvrugt zoude bezwalken. 0. Strijd voor de waarheid, daar 't Euangelium nu zo beftreden word, dan word de eene, dan de andere waarheid aangetast, dan 't geloof, dan de regtveerdigmakinge, dan de bijzondere genade, dan de Leere Sacramenten. Wast op in de kennisfe.
4. De waarheid zal doch zcgenpralen.
5. Scheid doch nimmer weeten, en doen.
Ü>. Bid, dat ons Land eene herberge der waarheid blijve.
7. Staat zo Geliefde;vermoogt niets tegen, maar veel voor de waarheid.
Johannes had geene meerdere blijdfehap, dan dat Hij hoorde, dat zijne kinderen in de waarheid wandelde , 3 Joh. vs. 4,
De waarheid zal U Gordel zijn in den dood, op de waarheid zult gij gezalig worden. Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER
Eph. 6: 14b. Ende aangedaan hebbende de Borstwapen der gerechtigheid.
I. ]£Jet is eene groote Ecre voor de gelovige,ais geestelijke Krijgsknegten met dezelve wapenen verciert en uitgedorst te zijn, waarmede hun Hooft en Borc- hun Overfte Leids-man, onder wiens Baniere zij ftrijden, verciert en uitgedorst is.
A. Van den Mesfias leest men, Jef. 11: 5. dat de waarheid de Gordel zijner Lendenen zoude zijn. Het zelve is de pligt en 't voorregt der gelovige, volgens het eerfte gedeelte van onzen Text, Staat dan uwe Lendenen omgegord hebbende met de waarheid.
B. Daarenboven wórd van den Mesfias getuigt Jef. 59: 17. Hij trok gerechtigheid aan als eene Pantzier, of Borstwapen, en even tot 't zelve worden de gelovige opgewekt, inde woorden van onze Text, 0111 aan te doen V Borstwapen der gerechtigheid.
II. Wij hebben te voren reeds meermalen aangemerkt, dat dc Apostel
Van



ov.r Eph. 6. vs. 14°. t$i
ir.,
ft. Van 't 10de — i$de vs., als eene ijverige Krijgsgezant, de gelovige Ephefiers in 't gemeen ten ftrijde moedigt, en bij herhalingen tot de wapenen roept, om aan te deen de geheele wapenrustinge Gods, zijnde dit 't eenige middel, om tegen hunne geestelijke vijanden, hoe magtig, hoe wreed, hoe loos, hóe boos die ook waaren, ftaande te blijven.
B. Daarop gaat de Apostel over, van vs. 14 tot 17 óm die Volledige wapenrustinge Gods in alle deszelfs bijzondere deelen, wat nader te ontleden.
K. Eerst, laat Hij noch bij wegen van befluit,uit 't voorige voorafgaan, eene vermaninge tot ftandvastigheid, Staat dan, welk ftaan drie dingen influit.
«. Vooreerst, wanneer zij tot den ftrijd geroepen vierden niet weg te lopen, maar post te houden, en den vijand heldhaftig in te wagten.
ft Ten tweeden; wanneer 't nu op een ftrijden aankomt, dappeien tegenftand te bieden.
y. En Eindelijk , te volharden tot den einde toe , en alles bij te zetten, tot dat men ftaande overwint.
a. Hierop volgen nu alle de bijzondere wapenen, zo dc verweer ende wapenen, als 't aanvallend wapen, V Zwaard des Ceestes , V woord Gods.
# En deze wapenen hebben eene alternauwfte betrekkinge tot fat ftaan , waartoe de Apostel hen zo aanftonds heeft opgewekt, en zijn als zo veele bijzondere middelen aan te merken, waar door de gelovige 1 2 Ephe-



i32 LEERREDE
II. B. 3'
Ephefiers moesten en ook alleen konden ftaan;
«. De drie eerfte wapenen moesten zij aangorden, om den vijand kloekmoedig in te wagten; Den Gordel der waarheid, 't Borstwapen der gerechtigheid ; En ae fchroejinge der voeten met de vastigheid van '/ Euangelium des vreedes. Dus gewapent, konden zij den vijand vrijmoedig afwagten.
/s. De drie laatfte wapenen, Het Schild des Geleofs, Den Helm der Hoope, en Het Zweerd des Geastes , om dapperen wederftant te bieden, zich zeiven ie verweeren, den vijand allen mogelijken afbreuk te doen, en niet af te laten, voor dat zij de overwinningen op hunne vijanden behaalt hadden.
«. Van de drie eerfte wapenen.
a. Hebben wij V eerfte reeds verklaart; Het omgorden, of verfterken der geestelijke Lendenen, te wceten, het Verftand en Oordeel met de waarheid, met de zuivere Geloofs-Leere, zo als die in 't woord der waarheid geopenbaard is; En dus te ftaan, na eene grondige en levendige kennisfe en erkentenisfe van de waarheid van Gods woord.
b. Met dien verfterkenden Gordel der waarheid , word nu allernaast verbonden, V beveiligend Borstwapen der gerechtigheid, even gelijk de KtijgsGordel, en V Borstwapen van eenen lichamelijken ftrijder, op eikanderen fluiten.
En hier van moesten wij thans wat nader fpreeken.
Eene



tver Eph. 6. vs. 14b. 133
II. B. 3.*. a.
Eene Stofte van 't uiterften gcwigt i Ongelukkige zij! die van die geestelijk Borstwapen niet voorzien zijn, maar noch naakt cn blood ftaan voor de doodelijke wonden, die hunne geestelijke doodvijanden hun zoeken toe te brengen. Och! dat zij noch in tijds na dit beveiligend Borstwapen mogten omzien, eer dat zij den doodelijken flag ontfangen.
Mogten alle Gods kinderen, die in dit Borstwapen der gerechtigheid al hunne veiligheid ftellen , ligt en kragt des geloofs ontfangen, om hun aandeel daar aan te zien, en 'er zich gelukkig van te bedienen, ten dagen des ftrijds.
De Heere gebiede daartoe den zegen. Amen.
I. Wij moeten eerst de woorden op zich zeiven overwegen.
II. En dan, in hun verband zo met 't eerfte wapen den Gordel der waarheid, door 't woordeken ende, als met de opwekkinge in 't begin van dit vs. Staal, dan.
I. Wat 't eerfle betreft, zien wij:
A. Eerst 't wapen, dat de Apostel de Ephezercn aanpast, Het Borstwapen der gerechtigheid.
B. Dan, wat hij daar omtrend vermaant, dit aan te doen.
A. De Apostel dan,
ff. Gewaagt van een Borst-wapen. «. Een Borstwapen is naden letter, gelijk de klank van 't woord medebrengt, zulk een wapen of Krijg I 3 kleed.



m LEERREDE I. A. n.
kleed, 't welk 't bovenfte deel des lichaam?, cn wel bijzonder de Borst bedekt cn befchermt Aft* ders word 't genoemt een Harnas of Pamzier. En 't is een van de voornaamfte onder de Krijgs gereedfchappen, dienende tot beveiüginge van de Eedelfte deelen des Lichaams, en bijzonder van 't Harte, Longe, oïMage, of 7 geene daaraan vast is, op. dat de vijandelijke pijlen, of ander fcherp geweer daar op mogen affluiten , en geene doodelijke wonden toebrengen.
Hierom wierdt't van de Grieken genoemd K*f};*$v*# een Harte-fcherm.
/3.De Stof ei wm uit deze Borstwapenen zeer konstig gemaakt wierden, was zeer verfchciden- — of van Linnen met zuuren wijn en zout hart gemaakt, cn agtien dubbeld, daar geen pijl kond doordringen, daar zelfs de tanden der Leeuwen, en Pantberdieren op gebroken, en afgeftuit wierden, — e/van Leder cn bijzonder dikke Osfenhuiden, — of en wel in latere tijden meest van ijzer en koper, 't zij dan uit geheele ijzere of kopere makken, 't zij uit bulten van ijzer of koper, die als Visch-fchubben op eikanderen lagen, gelijk men dus leest van den Reuze Goliath, i Sam. 17: '5, dat Hij een fchubachtig Pantzier aan hadde, en cieraads- halven, wierden die wel met verfcheidene couleuren afgezet,- Waarop gezien word Openb. 9: 17. daar men leest van vuurige, en hemelsblaauwten zulpher-verwige Borst-wapenen.
Noch



over Eph. 6. vs. 14*. a.35
I.A.K./3.
v. Noch moet men aanmerken, dat zommige alleen van voor en de Borst bedekten, andere V fcht bovenlijf van voor en en van agteren, die dan uit twee voorname ftukken konstig aan een gehegt waaren. De eerfte lieten den ruggc blood, hoedanige men leest, dat Alexander de Groote van zijne Krijgsknegten wilde gebruikt hebben, om zo veel te minder weg te lopen, en den vijand den rugge toe te keeren. En op dit laatfte foort van eigentlijke gezegde Borst-wapenen, fchijnt de Apostel ook hier 't oog te hebben, om dat Hij hier gebruikt 't Griekfche woord ,met welk woord de Borst zelfs bij de Grieken ook benoemd wierd.
En het is opmerkelijk, dat onder alle de wapenen, welke de Apostel hier vermeld, er niet eene gevonden word, om den rugge te dekken, alzo Hij niet wil, dat men zijnen post trouweloos zal verlaten , of den vijand den rugge toekeeren, maar pal ftaan tegen de vijanden.
2. Doch het is klaar, dat men hier aan geen eigentlijk , maar aan een geestelijk Borst-wapen te denken hebben. De Apostel als eene gcede krijgsknegt van Jezus Christus, rust de gelovige als geestelijke krijgsknegten toe, tot den geestelijken flrijd, tegen geestelijke vijanden, en Hij geeft hen tot dat einde geestelijke wapenen aan de hand, die te zamen
geheele wapenrustinge Gods uitmaken; Trouwens Hij verklaart dit zelts nader , als Hij fpreekt vanI 4 een



33ö LEERREDE
I.A.2.
een Borst - wapen der gerechtigheid, 'dat is zo. veel, als of Hij zegt, de gerechtigheid, die een Borstwapen is, of een Borst - wapen, das de gerechtigheid , is, of dat beftaat in en uit gerechtigheid. Zien wij «*. Wat hier deze gerechtigheid zij, /s. Dan hoe die hier als een Borst-wapen word aangemerkt.
«. Wat 't eerfte betreft, a. Gerechtigheid
1. Zegt eigentlijk,
AA. Die hebbelijkheid en werkzaamheid "san den wille, waar door iemand overeenkomende met de wet handelt, en elk eenen het zijnen geeft.
BB. Ten tweede zegt gerechtigheid, dat iemand door eene flipte onderhoudinge der wet ver* krijgt op dat goed, dat de wet belooft aan die geene , die den eisch der wet vervullen.
2. Zulk eene gerechtigheid bezat den eerften mensch. Het Beeld Gods, waarna hij gefchapen was, beftond meede in gerechtigheid,zijne gedagten, woorden, daaden, ftemden overéén met de wet van God.
En was Hij in de gehoorzaamheid aan Gods wet volftandig gebleven, zoude Hij ook 't recht verkregen hebben tot 't eeuwige leven, 't welk de belofte was van de wet van 't Werk-verbond.
3. Maar de eerfte mensch, en in Hem, als 't verbonds-Hoofd,alle zijne nakomelingen, heb*
ben



ever Eph. 6. vs. 14b. 137
LA. 5. «.#.3.
ben de wet van God overtreden, en zijn daar door hunne oorfpronkclijke gerechtigheid kwijt geworden. In plaatze van God boven alles lief te hebben, en den naasten als zich zeiven, 't geen de eisch was van Gods wet, is de mensch, die een Zondaar geworden is , geneigt God, en zijnen naasten te haaten. En 't is er zo verre van daan, dat hij regt zoude hebben tot 't eeuwige leven, dat Hij, in tegendeel , onder den vloek der wet ligt, waardig om na ziel en lichaam met de hoogfte ftrafle, dat is, met de eeuwige verdoemenisfe geftraf te worden ; De geheele wereld is voor God verdoemelijk, Rom. 3: 19.
4. Dus is dan een zondaar ten eenemaal ontblood van alle gerechtigheid, in tegendeel is hij vloekwaardig cn onrein voor God, en zal hij ooit gerechtigheid bezitten, hij moet die van buiten ontfangen ; in zich zelvcn is hij zonder hoop en hulpe. En Zonder eene genoegzame gerechtigheid is 't ondertusfchen onmogelijk, om van den vloek der wet verlost, en in 't regt op, cn bezit van 't zalig leven in de gemeenfehap Gods hcrfteld te worden.
5. Zulk eene gerechtigheid konde 't natuurligt niet ontdekken: vleesch en bloed konde die niet openbaaren. Maar zulk eene gerechtigheid word ons geopenbaart in 't Euangelium der Heerlijkheid des Zaligen Gods. De Oneindige , Algenoegzame God , en Vrijmagtige Ontfermer willende eenige uit 't gevallene menfchelijke geöagte behouden, met
I5 be.



i38 LEERREDE
LA.3.*.«.5.
bctooninge, zo wel van Zijne Heiligheid,
en Rechtveerdigheid, als van Zijne Genade en Barmhartigheid, heeft zelfs na Zijne veelvuldige Wijsheid, en verbazende liefde zulk eene gerechtigheid voor den uitverkoren zondaar bezorgt. God de Vader heeft Zijnen eigenen Zoon aan hun tot eenen Borg in hunne plaatze gegeven. Gods Zoon; Die ook eene Zoone des Menfchen geworden is, God geopenbaard in 't Vleesch, heeft den Vloek van Gods wet in hunne plaatzen gedragen, en door gedragen, en den eisch van Gods wet volmaaktelijk betragt, en daar door eene volkomene gerechtigheid voor hun verworven. Die gerechtigheid word hun gefchonken; zij worden-bewrogt door den Geest des geloofs om die gerechtigheid aan te neemen, en dat geloof, waar door bet harte gercinigt word, betoont zig werkzaam door de liefde, door 't dragen van Vrugten der gerechtigheid, om voortaan, bij wegen vandank-liefde, gerechtigheid te doen , en te leven na den regel van Gods wet.
b. Wanneer de Apostel hier nu fpreekt van de gerechtigheid.
■ i. Verftaan wij daar door:
AA. Vooreerst de volmaakte Borg - gerechtigheid Van Christus, zijne dadelijke en lijdeliike gehoorzaamheid, waar door Hij, in plaatze van den uitverkorenen zondaar , aan de Godlijke gerechtigheid heeft genoeg gedaan, en die aan al zijn volk, dan, wanneer zij geloven , word toegerekent, tot
ont-



ever Eph. 6. vs. 14b. 135
Ï.A.3.*. b.i.AA
ontheffinge van alle fchuld' en ftraffe, en tot verkrijginge van 't eeuwige leven.
nx. Van deze gerechtigheid, als de eenige verdienende oorzaak van de rechveerdigmakinge der uitverkorene Gods , word alomnie in Heilige Schrift met zeer veel verheffinge gefproken, als zijnde de ziel van de Genade - leer.
■ Dit is, die gerechtigheid der Eeuwen, die de Mesfias zoude aanbrengen, Dan. 9: 34 die in alle Eeuwen geweest is, en tot in alle Eeuwen zijn zal de oorzaak van eene eeuwige zaligheid. Uit kragt van deze gerechtigheid word Christus genoemt, Jelovah hunne gerechtigheid in \ afgetrokkene, om dat alles, wat tot eene volkomene gerechtigheid vereischt word . in Hem, in Hem alleen, in Hem volkomen gevonden word, Jerm. 23: 6.
Nadrukkelijk fpreekt 'er de Mesfias zelfs van Jef. 45: 24 2'S. Men zal van mij zeggen, Gewisfelijk in den Heere zijn gerechtigheden, en (krkte, In (Jen Heere zullen gered.veerdigt worden, en zich beroemen V ganfche zaad Israëls, en Jef. 54: <±j. Haare gerechtigheid is uit mi'], fpreekt de Heere. De o-c„ lovige zijn rechtveerdigheid Gods in Hem, zij hebben, m de gemeenfehap met Christus, het volkomenfte recht 0111 te heerfchen. in het eeuwige leven. Christus word de zijne tot gerechtigheid, 1 Cor. v. 30.
22.. Anders word deze gerechtigheid genoemt, bijmtitek,<fc rechtveer digheid Gods Rom.
11 17



i4o LEERREDE I. A. i.AA.aa.
i: 17. 3: 21 van God uitgevonden in zijne eeuwige Raad beraamt, die waardig en betaamënde is , die God goedkeurt, en als beftaandc in zijne Vierfehaar aanneemt, het is eene gerech tigheid door V gelove, Rom. 3. om dat die alleen door 't gelove word aangenomen, en alle eigene werken uitfluit. Paulus begeerde niets anders, dan in Christus gevonden te worden ; niet hebbende zijns regtveerdigheid, dat is , eene eigene gerechtigheid, die uit de wet is, maar die door V gelove Christi is, namentlijk de rechvterdigheid, die uit God is door V gelove Vh\[, 3; g. Deze gerechtigheid komt voor, als 't eerfte onder de goederen van Jezus Koningrijk, cn waar van 't gevolg is, vreedeen blijdfehap door den heiligen Geest, Rom. 14: 17.
BB. Maar ten tweede, begrijpen wij ook onder deze gerechtigheid, daar Paulus hier van fpreekt, de inklevende gerechtigheid, waar door eene gelovige, die na Gods beeld vernieuwt is, uit een recht bezef van dc dierbaarheid, en betamentlijkheid van Gods wet, en uit een innig vermaak in de wet Gods, zijne in, cn uitwendige daaden zoekt te richten, en met ter daad richt na Gcds wet, en dat in de uitvoeringe van alle die pligten, die hem zijn opgelegt, 't zij hij omtrend God verkeere, 't zij omtrend zig zeiven, 't zij,omtrend den naasten. Dit word genoemt, de rechtveerdigheid te doen 1 Joh. 2. Ik hebbe gezworen, en zal V bevestigen , dat ik onder-
hou;



over Eph. 6. vs. 14b. 141 \.h.l.*.b. i.Bli.
houden zal, de rechten uwer gerechtigheid, Pf. 119. io5.
Hier door trachten zij een ieder 't zijnen te geven, Gode, dat Gcdes is, zich zeiven, en de naasten, dat die toekomen; God is 't voorwerp van hunne hoogde en zuiverde liefde, dienst, vrezen, aanbiddinge, vcrheerlijldnge , hopen, vertronwen, roem, blijdfehap, onderwerpingen enz. Met opzicht tot zich zeiven, trachten zij hunnes zelfs zaligheid uit te werken met vreeze en beeven, kunnende niet rusten voor dat zij wezentlijke gronden hebben, dat zij ftaan in de waarachtige genade Gods. De naasten bewijzen zij die liefde, agtinge, hulpe, bijftand, oprechtigheid , befcheidentheid, zagtmoedigheid, en wat dies meer is , 't geen den naasten toekomt.
2. Deze tweederlei gerechtiheid, zo de toegerekende van Christus, als de inklevinde, de heiligheid , de eene, die door 't gelove word aangenomen, cn de andere, die uit 't gelove voortvloeit, voegen wij hier fe zamen, en wel om deze redenen.
AA. 0-7? dat deze twederlei gerechtigheid , fchoon in haaren aart onderfcheiden, echter onaffcheidelijk aan eikanderen verknogt zijn, en in alle waare gelovige zaamen gaan, was er de eerfte zonder de laatfte, en bleef een zondaar, die door 't gelove gerechtveerdigt is, een werker der ongerechtigheid, dan moeste Christus een Dienaar der zonden zijn, dat zij verre, en aan de andere zijde, wierd
een



i42 LEERREDE tA.3.*.*.2. AA.
een zondaar alleen geheiligt om gerechtigheid te doen, en miste hij de toegerekende gerechtigheid van Chrtstus behalvcn , dat dit onmogelijk is, zo zoude de fchuld van zijne vorige zonden onverzoend zijn , en zijne werken zeer onvolkomen zijn , zo dat zij zonder Christus volmaakte gerechtigheid zouden moeten afgekeurt, cn Gods Toorn weerdig geoordeelt worden, hierom worden zij in de Heilige Schriften ook doorgaans zamen gevoegt, die Christus word tot recht veerdigheld, die word hij ook tot heïtigmakinge: i Cor i; 30: gij zjt af gewasfchen, gij zijt gelmligt, gij zijl gerech.tveerdigt in den naam van den Heere Jezus, en door den Geest Gods, zegt Paulus 1 Cor. 11 indien iemand in Chfiftus is, die is een niettw fc/iep* fel 2 Cor. 5: 17.
BB. daar bij voegen wij die beide zamen om dat eene gelovige door de inklevende gerechtigheid voor zich zelvcn blijkbewijzen krijgt, en aan andere geeft van zijn aandeel aan Christus rechtveerdigende gerechtigheid, zoo dat, die de eerfte mist, te vergeefs roemt dat dc laatfte dc zijne is. De goede werken worden uitdrukkelijk genoemt vrugten van Christus gerechtiglieid Phil. 1: 11. Christus dog heeft zich zeiven voor zijn volk overgegeven. op dat hij hen zoude verlosten van alleongerec'r.tiglieid, en zich zelve een eigen volk zoude reinigen ijverig in goede werAe«Tit. 2.' 14. Daar is geen yerdoemehisfe voor de
gene



over Eph. 6, vs. 14b. 143
I.A.a.«.*.i.BB.
gene, die in Christus Jezus zijn , maai' wat is er 't bewijs van? dieniet na den vleefche en wandelen maar naden Geest Rom. 8: i. Het opregte geloof moet door de liefde werkende zijn Gal. 5: 6. En Jakobus bewijst in 't breede Jac. 2. dat het geloof zonder de werken dood is.
CC Eindelijk, Paulus zelfs leert ons duidelijk genoeg , dat hij deze twederlei gerechtigheid wil hebben zamengevoegt, 1: Thesf. 5: 8. daar lüj met 'tzelfde zinnebeelt als in onze n Text fpreekt van een Borstwapen des geloofs, en der liefde*des geloofs dat Christus gerechtigheid omhelst, en der liefde, die de oprechtigheid van't geloof bewijst, door den eisch der wet, die liefde is, te vervullen.
fi. Deze gerechtigheid word hier zeer gepast, aangemerkt als een Geellelijk Borstwapen.
a. In 't gemeen zoude men kunnen zeggen.
1. Dat de vaste en ftevige ftofft der BórstWapenen, als meest beftaande uit ijzer of koper, ons kan te binnen brengen, de vastigheid en beftendige geduurzaamheid, zo van de geregtigheid der Eeuwen van de Mesfias, als van de waare heiligheid, welke beide nimmer zullen vergaan,
2. De konstige toebereidinge enfehikkingen der Borst-Wapenen kunnen ons doen denken , aan de Hooge wijze Godlijke uitvinding, en fchikkingevan die dubbele gerechtigheid, om te ftrekken tot een welgepast B orst - Wapen. O wonder ; dat eene
dood



144
LEERREDE
LA. 3./3.a. a.
doodfchuldige en onrechtveerdige zondaar, door eenevan buiten toegerekende gerechtigheid word vrij gefproken, dat eenen onreine, enmagteloos zondaar , door de ingewerkte gerechtigheid vrugten der gerechtigheid voorbrengt.
3. Strekten de Borst- Wapenenzcex totcieraad, om dat zij zeer blonken én glinsterden. Hoe blinken de waare gelovige met deze dubbele gerechtigheid. Vercierd met de volmaakte gerechtigheid van Christus zijn zij gehed fchoone. De waare Hst' ligheid is 't cieraad van Gods huis Pf.3: 5. Vernieuwt na Gods beeld in waare gerechtigheid en heiligheid, zijn zij de Heiligen op aarde, in welke al des Heeren lust is Pf. 16. En niet alleen blinken zij hier door, maar zij zijn ook ontzaggelijk voor hunne geestelijke vijanden, verfchrikkelijk als Slag - Orders met Banieren Hoogl. 6: ïo.
b. Doch bijzonder moeten wij letten op 't gebruik van een Borst - Wapen. Een Borst-Wapen diende eigentlijk om de borst en 't harte te beveiligen, om niet ter dood gewond te kunnen worden door de vijandelijke pijlen, of fteeken; zo is 't ook met deze gerechtigheid gelegen. Hier door word bet harte van eene gelovige , {dat bewaart moet worden boven al, dat te bewaren is, omdat daar uit de uitgangen des levens zijn) beveiligt tegen de doodelijkc Wonden, die hunne geestelijke vijanden hun tragten toe te brengen.
De



'over Eph. 6. vs. 14b» 145
LA.i.s.b. •' ',
1. De vijanden zijn daar op uit, om des
Heeren volk Van hun waare ziels-leven, en hunne blijdfehap in God te beroven, en hun doodelijke A#rte ■ wonden te geven.
AA. Zij kunnen hun, wel eigentlijk, niet ter dood toe wonden, of-dadelijk van 't leven beroven. O neen: door de Eeuwige liefde des Vaders, door de Ecuwig-duurende kragt van Christus gerechtigheid , door de onafflagelijke voorfpraak van Christus, die altijd leeft om voor hun te bidden, door de onberouwelijke werkinge des Heiligen Geestes, Zijn zij voor altoos daar te^en beveiligc,
BB. Echter kunnen de vijanden hun zwaare en zielfmcrtcndc wonden toebrengen , die hun in hunne levendige werkzaamheden ftremmen, en belemmeren, en dus als met de vreeze des d^ods. doen worstelen, gelijk in Job, Afaph, David en andere gebleken is.
2. Maar tegen alle die verwondende pijlen en doodlleken verftrekt deze gerechtigheid alleen tot een beveiligend Borst-JVapen. Hierop moeten zij afftuitcn \ Hierop worden zij ftomp, en van haare verwondende kragt ontbloot. Laat ons dit met een en ander voorbeeld ophelderen.
AA. Onder alle de verwondende pijlen én fleeken, daar de Satan hunne harte mede zoekt te doorgrieven, is geene van de minste, dat hij hun betrekt voor de Hooge Vierfchaar van den Recluveerdi-.
K ge«



146 LEERREDE
l.A,s.fi.b.2.A&.
gen Opper-Rechter, die altijd regtdoet,
en dus den fchüldigen, als fchuldigen nimmer kan of wil onlchuldig houden. Dat hij hun op 't heftigfte befchuldigt, als ftrafbaare overtreders van de wet. Dat hij Inin cle gruwelijkheid en affchuwelijkheid, de grootheid en veelheid van hunne zonden op 't nadrukkelijkfte voorhoud, en dat zij daarom niets anders, dan de vloek der wet, en de vreeslijke uitwerkingen van Gods wreekende gerechtigheid, en heet brandenden Toorn te wagten hebben. Hier door tragt den Vijand hen te berooven van hunne waare ziele-leven, en tot wanhoop te brengen ; zoude zulk eene gemeertfchap met God kunnen hebben, Die voor zondaaren een vertcerend vuur is ?
IWaar eene gelovige, gewapent met't Borst-Wapen van de gerechtigheid van Christus, word door dien aanval niet ter dood toe gewond
m. Zij ftemmen hunnen Aanklager en Befciiuldigèf j fchoon anders den Vader der leugenen gaarne toe, dat zij waarlijk overtreders der Godlijke wet zijn, en als zodanige, in haar zeiven aangemerkt, ook ten hoogfte ftraf baar zijn voor deGodlijkc Vierfchaar, zij erkennen gaarne, en met diepe fchaamte dat zij zondaaren , ja de voornaamfte der zondaaren zijn, dat hij hen zo ellendig en walgelijk niet kan affchilderen, of zij willen 't gaarne met Amen verzegelen, ja; dat 't enkel Gods goedheid is, dat zij noch aan geene zwaar/ dsre zouden fchuldig ftaan: Zij erkennenzich des doods
waar" '



over Ehp. 6. vs. 14b. 14^ I.A. 3. £.£.2. AA. n,v.
waardig, en roepen voor Gods Richteftoel uit , zo Gij Heere de ongerechtigheden gade/Iaat, Heere! wie zal leftaan Pf. 130: 3.
33. Maar hebben zij geene eigene gerechtigheid om voor God te beftaan, zij kunnen egter ten vollen beftaan, en tegen alle hunne befchul. digingen ftaande blijven, door die volmaakte gerechtigheid van Christus, die zij door 't geloof hebben aangenomen. Het is hier wij in ons zeiven zijn als een onreine, en alle onze gerechtigheden zijn als een wegwerpelijk kleed, Jef. 64. Moesten wij door ons zeiven liaan, wij moesten eeuwig veriooren gaan, maar wij neemen de ge rechtighcid van Gods Zoon,, 't geflagte Lam, van Jezus den Gekruisten, Die zich zeiven heeft overgegeven tot eene offerhande, ende een flagt - of er Gode tot eenen welriekenden reuk , Eph. 5: 2: door 't gelove aan, en verzaken alle eigene gerechtigheid. Het zij verre van ons in iets anders te roemen, dan in V Kruis van onzen Heeren Jezus Christus, Gal 6: 14, Die gerechtigheid, die in 't Euangelium aan verlorene, aan verlegene, aan heil - begeerigc zondaars word aangeboden , ftellen wij tegen onze zwaare dood-fchuid en ongerechtig ] beid. En op dit Borst-wapen moeten die verwondende pijlen affluiten, Dabris doch geen verdoemenis voor de geene die in Christus zijn. Wie zal befchuldiginge inbrengen tegen de uitverkorenne Gods ? God is V, Die rechtveerdig maakt, wie is V, die verK % doemt %



M8 LEERREDE h A.2.fi- b. 2. AA. 33.
io?»2? ? Christus is t aie ge/torven is enz. Rom. 8: i. 33: 34'
BB. Maar de Duivel met zijne listige omleidingen fcherpt eenen anderen pijl; kan hij de volftrekte volmaaktheid van Christus gerechtigheid, en haare rechtveerdigende kragt, in de Vierfchaar Gods niet betwisten, hij betwist hun de oprechtigheid van hun geloof, en dus hun aandeel aan de gerëchtigheid van Christus, en zegt: Laat het zo zijn, Hat God zommige zondaren in Christus zalgt, dit van ganfcher harten in Christus geloven, maar U geloof is niet oprecht, beeld U niet in, dat gj dat geloof zoud bezitten, U geloof is maar inbeeldinge. , Maar ook deze pijl verliest zijne verwondende kragt op 't Borst- wapen van de inklevende gerechtigheid , 't Borst - wapen der liefde, welke liefde een bewijs is van dé oprechtigheid des geloofs. Zij leggen 't harte Voor clenAlweetende Harten - Kenner open, en vraagen Hem , die haar vraagt, hebt gij Mij lief? of zij Hem niét mogen antwoorden, Heere, Gij weet alle dingen, Gij weet, dat wij U lief hebben: Hun harte veroordeeld hen niet, zij toonen hun geloof uit hunne werken , de gezette begeerte om God te dienen in geest en waarheid, om ten allen dagen in Zijne vreeze te waudelen, om met ziel en lichaam Gode tot heerlijkheid te zijn, om voor Gods Aangezichte te wandelen , erf oprecht te zijn ; De i&nige lust tot waare heiligheid, om den beefde van
Chris-,



over Eph. 6. vs. 14b. i49
ï. A.a.-.*.2.BB.
Christus gelijkfprmig te zijn, waar in zij hunne zaligheid Hellen. De heerfchende lust en pogingen om geheel en alleen des Heeren te zijn, de innige haat tegen dc zonden, en de liefde tot de naasten, in V gemeen , tot de heiligen die Gods beeld dragen in V bijzonder, (trekken tot ontwijfelbare bewijzen , dat hun geloof geen dood geloof is.
CC. Laat de booze vijand noch niet af, tragt hij hen te brengen tot twijfelmoedigheid omtrend de vastigheid van hun geloof en liefde , en dat zij dus niet zegenpralendc zullen uitkomen. Ook bier tegen fterkt zich eene gelovige ftrijder door dit Borstwapen der gerechtigheid; Terwijl hij innig bewust is, en zich beroept op de eeuwigduurendc kragt van Christus gerechtigheid, en op zijne altoosduurende, en altooskragtige voorbiddinge, dat het ge-? love van zijn volk niet op en houde. Hij vertrouwt, dar de Heere zijn werk , 't werk des geloofs en der liefde in]'t leven zal behouden, bewaren, verfterken , bevestigen, vermeerderen en eens voltooijen , vertrouwende dit zelve, dat Hij, die een goed werk begonnen heeft, dat voleindigen zal tot op den dag van Jezus Christus Phitl. 1: 6.
Zie daar; eenen andere pijl en fteek, waarmede de vijanden het op 't ziele-leven van de gelovige toeleggen. Andere Stukken gaan wij voorbij als meer behoorendc tot 't 16de vs. daar van de vunrige pijlen des bozen gefproken word.
K 3 Wil-



j|o LEERREDE I.
B. Wilden nu de ftrijdende Heiligen te Ephezen de beveiligende kragt van dit Borst-wapen ondervinden, zij moesten 't zelve aandoen.
x. Dit geeft kortélijk in 't gemeen te kennen, dat Borst-wapen zo nauw met zijn harte te vereenigen, als een ftoffelijk Borst-wapen met de eigentïijke borst veréénigt word, en dan 't zelve tot zijn verordent gebruikt dadelijk toeteleggen.
3. In 't bijzonder behoort dan daartoe: u. Levendig te erkennen, dat men van zich zeiven geene gerechtigheid heeft, maar ten cenemaalen van alle gerechtigheid ontblood is, en naakt en weerloos blood ftaat voor de hart verwondende aanvallen der vijanden.
P. Alle gerechtigheid, eenig en alleen van Jehovah, Israefs gerechtigheid te haaien, die door een levendig gelove te omhelzen, en dat geloof werkzaam te toonen door de liefde, en dat na de kragt" van 't Griekfche woord geduurig, en onophoudelijk te doen, Christus geduurig aan te neemen tot regtveerdigmakinge en heiligmakinge, gelijk wij reeds gezien hebben.
y. Onder een naarftig en afhankelijk gebruik van alle verordende middelen te ftaan na de heugelijke bewustheid van hun aandeel aan die dubbele gerechtigheid, ftceds biddende, om nodige verfterkinge van hun] geloof, en de vcrwakkeringe van hunne liefde.
Dan



over Eph. 6. vs. I4> 151
I. B.a.v.
2. Dan ook dit Borst - wapen dadelijk te gebruiken door gedurige geloofsoeffeningen, en betragtingen van gerechtigheid. Nergens zal eene gelovige veiligheid vinden tegen de belchuldigingen des Duivels, dan in Christus gerechtigheid, en in eenen heiligen en tederen wandel voor den Heere.
II. Dit nu is
A. Aan 't vorige verbonden door ende, 't verftand en oordeel omgord zijnde met de waarheid, moet men allereerst zoeken de edelfte deelen te beveiligen, 't harte , en ziele - leven,
B. En dit zoude een middel zijn om te ftaan, en den vijand aftewagten.
1, Zie daar! 't Borst-wapen der gerechtigheid kortélijk vertoont; Waarlijk een allcrnodigst wapentuig, om niet dodelijk verwond te worden. De geestelijke vijanden leggen 't toe op 't verderf der ziele. En wat baat V de menfche of hij de geheele wereld wind, en leid fchade aan zijne ziele, Matth. 16 f26".
2. O! welke eene heilzame raad om 't Borst- wapen der gerechtigheid aan te doen, waar door men beveiligt kan zijn tegen den Toorn Gods, den vloek der wet, de belchuldigingen van 't geweeten en alle aanklagten van den Duivel, en 't welke tot in den dag des Oordeels zijne kragt behoud, en dan vrij pleit van de eeuwige verdoemenisfe, en fteld'in 't bezit van 't eeuwige leven.
K 4 3. Wij
\



isx LEERREDE II. B.
3. Wij alle zijn verdoemelijk door Erf-en Dadelijke zonden , wij zijn als eene onreine, cn alle onze gerechtigheden zijn als een wegwerpelijk kleed. In «ens is geene gerechtigheid, of waardigheid Geene Uiterlijke Godsdienst'alleen kan ons vrij pleiten, maar dit Borst - wapen is alleen te vinden in de gerechtigheid van Christus , en in de vernieuwinge na Gods beeld.
: 4. Ongelukkige ; die deze gerechtigheid niet kenjien of verfmaden, maar eene eigene gerechtigheid willen oprichten, zulk een Borst. wapen van papier of ftroo kan niet beftaan tegen den ftrenge eisch van Gods wet, tegen den vloek der wet, ziet 't in den Werkheiligen Pharizeen, daar den Tollenaar afging yegtveerdig na zijn huis , maar hij niet.
5. Christus gerechtigheid word met den monde beleden, maar niet gekend. De meeste weeten niet, hoe zondaren in de Vierfchaar van God beftaan kunnen , welke de grond zij , waar op verdoemelijke booswigten kunnen worden vrijgefproken van hunne doemfchuld, en leven kunnen. Men heeft geen bezeffe van Gods Rechtvcerdigheid en Heiligheid.
6. Andere hebben Christus gerechtigheid in den mond, maar hunne borst is daar niet mede gewapent. Gij bedekt U hart mc|f eenige pligten, en eenen onbefprokeu wandel, en 't kennen van de gerechtigheid, en daarom zijt gij, gerust cn onbekommert;
■ X Heeft



«ver Eph. 6, vs. 14'". *53
II. B.
a. Heeft; U doemfchuld U ooit doen uitroepen: Hoe worde ik verlost van 't verderf? k. Is U Christus dierbaar geworden ?
7. Andere beleiden Christus gerechtigheid met den mond' maar verlogenen die met dc werken. Geruste Wereld-Dienaars! Is Gods beeld in U herfteid? Geeft gij Gode dat God is; enz.
8. Van de Geboorte af zijt gij kinderen des Toorns. 't Is wat te zeggen deze gerechtigheid te misfen. Gij ftaat naakt cn blood voor dood wonden, voor Gods Toorn, de Vloek der wet, de wroeginge van U geweten, een naare dootl.
9. Roemt niet op Christus gerechtigheid, zo lang gij een dienaar der zonden zijt.
10. Och! dat gij uwe naaktheid erkende; bid om ontdekkingc, overtuiginge, geloof.
Bekommerde: U word Christus gerechtigheid aangeboden.
Doet aan 't Borst-wapen der gerechtigheid. Zijn uwe zonden groot, dit Borst - wapen der gerechtigheid bedekt dezelve. Volk Gods.
1. Hoe dierbaar moet U oogcnbükkelijk Christus gerechtigheid zijn.
2. Wat moest U geloof werkzaam zijn. Beklaagt uwe afwijkingen en ftruikelingen.
3. Daar door kunt gij ftaan, als uwe zonden U worden voorgehouden» K 5 4. De*



154 LEERREDE enz. ILB.
4. Bewaart U harte boven al dat te bewaaren is.
5. Staat na Heiligheid.
6. Staat na vermeerdering des geloof, naar doorbrekende heiligheid.
Laat de dood komen, deze gerechtigheid red U van de dood.
Gij zult eens volmaakt heilig zijn. Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER
Eph. 6: 15, Ende de voeten gefchoeit hebbende met de bereidheid des Euangelium des Vreedes
I. 10^fi Apostel met 't vorige 14de vs. van ons TextCapitteL overgaande, om de volledige Wapenrustinge Gods, waar van Hij te voren meer in V gemeen gefproken hadde, in alle deszelfs bijzondere deelen wat nader te ontleeden,
A. Laat noch eerst bij wegen van befluit uit 't vo • rige voorafgaan, eene nadrukkelijke vermaninge tot ftandvastigheid, {laat dan vs. 14. waar mede de Apostel wil. (1). Dat de gelovige Ephefiers, wanneer zij tot den ftrijd geroepen wierden niet moesten weglopen, en den Vijand den rugge toekeeren, maar post houden, enden Vijand heldhaftig inwagten. (2). Daar bij, wanneer 't nu op 't ftrijden aankwam, dat zij dapperen tegenftand moesten bieden, en (3). Eindelijk, dat zij moesten volharden tot den einde toe, en er alles bij opzetten, tot dat zij ftaande overwonnen.
/ Daar-



156
LEERREDE
LA-
B. Daarop volgen nu alle de bijzondere Wapenen die fes in getallen zijn, en eene allernauwfte betrekkinge hebben tot dat kloekmoedig ftaan, waar toe Hij hen zo aauftonds heeft opgewekt, en die als zo veele bijzóndere middelen zijn aantemerken, waardoor de gelovige Ephefiers moesten, cn ook alleen konden ftaan.
,\. De drie eerfle wapenen moesten'zij aangorden» om den Vijand vrijmoedig te kunnen afwagten, den Gordel der Waarheid, 't Borst ■ wapen der gerechtigheid, en de Schoejinge van de voeten met de bereidwilligheid van 't Euangelium des Vredes. vs. 14: 15.
2. Dc drie laaste Wapenen, '/ Schild des Geloofs', den Helm der hope, en V Zweerd des Geen'es7 waren nodig om dappere wederftand te bieden, zich zeiven te verdedigen, den Vijand allen mogelijken afbreuk te doen, en niet af te laten, voor dat zij de overwinninge op hunne Vijanden behaalt hadden,
N. Van de drie eerste wapenen.
«. Hebben wij de twee eerfte 'reeds nader befchouwt, namentlijk:
a. Den Gordel der Waarheid, !de zuivere Geloofsleer, met welke de GèestUjke Lendenen van 't Verftand cn Oordeel moeten omgord worden, door te ftaan na eenen grondigen en levendigen kennisfe en erkentenisfe van de Waarheid van Gods Woord.
b. Met dien verfterkenden Gordel der Waar¬
heid;



tver Eph. 6. vs. 15.
*57
heid, gelijk wij ook reeds gezien hebben, was allernauwst verbonden , 't beveiligetit Borst-wapen der Gerechtigheid, om bedekt te zijn tegen de doodelijlce wonden» die de Geestelijke Vijanden hun zogten toe te brengen.
p. Thans moeten wij V derde bijzondere wapen ', de fchoejinge van de voeten met de bereidheid van 'Ê Euangelium des Vreedes, om veerdig, en vast te zijn, in den Geestelijken ftrijd, wat nader overwegen. ,11. Eene beminnelijke ftoffe! Och! dat 't Euangelium des Vreedes onze harten zo mogte bekooren, en in heemen, dat wij dien Vreede, dien de God des Vreedes, daar in aan elk heil, en Vredelievend Zondaar aanbied, hartelijk mogten zoeken, en dadelijk omhellen, en dat ook onze voeten op den weg des Vredes wel gefchoeit mogten ftaan om beftand te zijn tegen onze Geestelijke dood Vijanden. De groote Vreede-Vorst fchénke 't ons aanvankelijk, of ïneer en meer, en doe ons onder zijne Vreede - banier gelukkig ftrijden. Amen.
I. Wij moeten eerst de woorden op zich zeiven overwegen.
II. En dan in hun verband met de vorige door ende, en zo als dit ook een middel was, om te kunnen ftaan.
I. Wat de woorden op zich zeiven betreft.
A. Vooraf moeten wij iets aanmerken, ontrend de eigentlijke fchoenen, daar de Apostel duidelijk op Zinfpeeld. De



15S LEERREDE LA.
K.De mensch, in onderfcheidinge van de dieven met zagte, en tedere voeten, die riiet bedekt zijn , ter wereld komende, heeft fchoenen van noden, vooral zedert dc aarde door de zonden vervloekt, en vol doornen en distelen geworden is3 welke aarde nu niet wel buiten gevaar van belediging kan betreden worden.
3. Wie de eerste Uitvinder en Maker der fchoenen geweest zij, is onzeker. Daar zijn 'er die meenen, dat God zelfs, die na den zonden val Adam cn Eva van klederen voorzien heeft, hun toen ook fchoenen zoude bezorgt hebben. Zeker is 't, dat zij van een zeer otid gebruik zijn, men vergelijke Gen. 14: 23» Exod. 3: 5.
3. Van ouds waaren de fchoenen alleen fchoenzolen, plattezolen, om 't platte der voeten tegen de ongemakken van den grond te beveiligen; welke zolen dan met riemen aan de voeten wierden vast gemaakt. En hier mede Hemt 't Griekfche woord, dat de Apostel hier gebruikt, cn de onze door fchoejen vertaalt hebben, best overéén, 't geen dog eigentlijk zegt onderbinden. Men vergelijke Hand. 12: 8. daar eene Engel tot Petrus zegt omgord U en bind uwe fc hoenzelen aan. Zo ook Mare. 6: 9.
In de hecte Oosterfche Landen waaren zulke fchoenzolen alleen nodig , om de voeten van ondere tegen de fteen en doornagtige aarde te befchermen, en dé fchoenen van 't tegenwoordige maakzel zoude daar te veel broejinge veroorzaakt hebben, De



aver Eph. 6. vs. 15. 159
LA. 3.
-i.En om nu niette fpreken van de floffe en ge*, daante der fchoenen, cn waar die al een teken van waren, letten wij nog maar korte lijk op 't gebruik der fchoenen.
«. IMet alleen zijn de fchoenen zeer nuttig, en ncdigvoor reizigers, om zo veel te gemakkelijker en veerdiger te kunnen gaan, en door de ongemakken van den weg niet belemmert te worden, gelijk men daarom leest van Israël, toen zij uit Egypten zoude trekken, dat hunne Lendenen moesten opgefchort zijn, en fchoenen aan hunne Voeten Exod. 12: 11. En, wanneer de Heere Jezus de Apostelen twee en twee uitzond om 7 Euangelium in Judea te verkondigen, zo wilde Hij, dat zij fchoenzolen zouden aanbinden Mare. 6: 9.
fi. Maar 't geen hier vooral in aanmerkinge komt, is, dat de fchoenen zeer dienstig waaren voor krijgsknegten, zo, om veerdig en gezwind te zijn, wanneer zij moejelijke togten moesten ondergaan, als bijzonder om vast te flaan zonder dat de Voeten konde uitglijden: En hiertoe hadden zij fchoenen, die van onderen met yzere pinnen voorzien waaren , die in den grond indrongen, en den krijgsknegt te vaster deeden ftaan. Mogelijk word hierop gezinfpeelt Deutr. 33: 25. Tzer en Koper zal onder uwe fchoen zijn.
En op deeze laaste Oorlogs- fchoenen fcbijnt de Apostel hier voornamentlijk 't oog te hebben.
Doch



ï6o
LEERREDE
I B
'. B. Doch't zijn geene eigentlijke fchoenen, die de Apostellüef bedoelt. Maar als een goed krijgs kriegt van Jezus Christus, de gelovige als zijne Geestelijke ftrijdgenoten tot den Geestelijken ftrijd tegen hunne Geestelijke Vijanden toerustunde, geeft Hij hen ook Geestelijke wapenen aan de hand. Trouwens 't voor» ftel van den Apostel brengt dit van zelfs mede, Hij wil dat zij hunne voeten zullen fchoejen met de be. reidheid van 't Euangelium des Vredes.
«. Hij fpreekt dan van hunne voeten.
3.En hij wil, dat zij die fchoejen zullen, mei de bereidheid van 'f Euangeliums des Vredes.
x. Wat 't Eerste betreft
«.De Lichamelijke voeten, gelijk bekent is, zijn die deelen van 't Bghaani, die 't zelve als twee pilaaren dragen, en onderfteunen, en ook van de eene plaatze naar de andere brengen.
p. Doch gelijk de Lendenen en Borst vs. 14* niet lichamelijk te verftaan waaren; zo ook niet de Voeten.
a. En om ons met de gedagten van andere niet optehouden, fcbijnt 't ons toe, dat men dooide Voeten niets gevoegelijker kan verftaan, dan die vermogens van de Ziel, die aan de gelovige de nodige vastigheid en veerdigheid kunnen bijzetten, En om in 't Geestelijke ftrijdveld te kunnen ftaan, En om zich ook geestelijker wijze veerdig ten ftrijden te kunnen bewegen.
Hebben



over Eph. 6. vs. i*. iOi
l.A.K.s.a.
Hebben wij mi door de geestelijke Lendenen, volgens de verklaringe die 'er Petrus van geeft 1 Petr. i: 13. te verftaan, een verligt verftand en een rechtmatig oordeel. De geestelijke Voeten kunnen ons levendig afbeelden, de neig 'ngen, van den wil, waar door de ziel na eene onderfcheidene kertïiisfe en erkentenisfe van de goedheid of kwaadheid der dingen, 't goede begeerd en wil, maar van 't kwade afkccrig is, en dat niet en wil
b. En die wilsneigingen mogen te recht als dè voeten der ziele worden aangemerkt, om dat zij aan dë ziele eerst de nodige vastigheid geeven, om te kunnen ftaan. Het verftand en oordeel moeten verligten, om de noodzakelijkheid van den geestelijken ftrijd, en van 't ftaan te kennen, eh te erkennen, maar de bepaalingen van den wil moeten 'er bijkomen, om dadelijk te kunnen ftaan; Daarbij verwonen, die wilsneigingen de eigene gedaante mn geestê<lijke voeten, om dat dc ziel door dezelve op eena geestelijke wijze zich veerdig beweegt, dat is bepaald tot 't eenen of anderen., dat zij zich als goed levendig vertegenwoordigt, men vergelijke Pf. 119: 59 daar den fpreker zegt, Ik hebbe mijne wegen bedagt en hebbe mijne voeten gekeerd tot uwe getuigenisfen, en daarop laat Hij aanllonds volgen , vs. 60. Ik hebbe gehaast, en niet vertraagt uwe geboden te onderhouden.
f. Doch, gelijk wij door de Lendehen verh ftoit*



l6. LEERREDE
Ï"A''N' 'C'ltonden niet 't verftand des vleesch, dat verduistert is, maar een verligt verftand, niet-een bedorven oordeel, maar een oordeel, dat gezuivert is, en bekwaam om geestelijke dingen regt te onderfcbeideni zo moeten wij hier ook denken aan zulke wilsneigingen, niet die afkeerig zijn van, en vijandig tegen God en 't goede , en geneigt tot 't kwade, maar in tegendeel die door genade geheiligt waaren, toen de gelovige Ephefiers nieuwe fchepzelen in Christus jezus geworden waaren, en die zich dus met eene opregte en heerfchende begeerte uitftrekten, na het goede na de gemeenfehap en dienst van den zaligen, Qpd, en die vervult zijn met eene heerfchenden afkeer van 't verfoeijelijke zonden kwaad.
De gelo\ige Ephefiers hadden zich doch, vrijwillig aan den Heere overgegeeven, a Chron. 17: 16.
3. Doch om deze voeten nu zo veel te veerdiger en vaster te kunnen gebruiken tot den geestelijken ftrijd, zo wil de Apostel, dat zij die fchoeijen zullen met de bereidheid van '* Euangelium des Vredes.
«. De Apostel fpreekt hier van de bereidheid van V Euangelium des Vredes.
A En deze merkt Hij aan, als geestelijk fchoenen, waar mede de gelovige Ephefiers hunne voeten moesten fchoeijen.
«. Wat 't eerfte betreft. a. Daar gewaagt de Apostel van 't Euangelium
des Vredes ^



over Eph. 6. vs. 15 Iög
I. A.
b. En Hij fpreekt nader van de bereidheid van V zelve.
a. Wij hoeren dan hier fpreeken. 1. Van 't Euangelium. AA. Het Griekfche woord SmtmAM», onze Overzetters wegens deszelfs aangenomen klank , en ruime betekenisfe onvertaalt overneemen, betekent eigentlijk, uit kracht van zijne zamenftelling, en gebruik;, eene goede en blijde boodfehap, eene aangename tijdinge van allerlei heuchenlijke gevallen, die vergenoegen en vermaak kunnen verwekken. BB. Hier ter plaatze.
m. Verftaat 'er de Apostel buiten twijffel door, die allcrlicffclijkile en heuchelijfte blij* maar, die immer eene nedergeflagene en heilzoekende zondaar konde ter ooren komen, namentlijk, dat getrouwe en aller-aanneminge-waardig woord, dat Christus Jezus is in de wereld gekomen, om zondaren zalig te maaien 1 Tim. 1: 15.
Immers 't woord word in nadruk gebruikt van 't Euangelium der vervullinge , in onderfcheidinge van \ woord der beloften, dat te vooren gehoord is. Die aangename tijdinge , die nu gehoord word , na dat Gods Zoon, de Groote Borg en Verlosfer van den uitverkorene zondaar in 't vleesch geopenbaard, de ongerechtigheid van Zijn volk verzoent, en eene eeuwige gerechtigheid aangebragt heeft, waar uit allerlei heuchtlijke en overvloedige genade - giften, bijk 2 zoih



ï$4 LEERREDE
J.A.s.«.*.x.BB. tt , j
zonder onder t Mcmve verbond
voortvloejen, men Vergelijke Jef. 40: 9. O Zion,
gij VerkondigSier van goede boodfchap! klimt op eenen
hogen berg, O Jeruzalem, gij Verkondg(ler van
goede boodfchap, hef uwe ft e mme op met magt, heft
ze op, en vreest niet, zegt den ft ede Juda ziet {hier)
is uwe Godj
33. Dit Woord der Genade magmet ïegt een Euangelium, eene blijde boodfchap' genoemt worden.
Kan er ook blijder en ziel-verkwikkender tijdinge begrepen worden, dan deze, dat aan arme Zondaren, die zo wijd van God, 't Hooglle Goed, en van alle wezentlijke Heil vervreemt zijn, die beladen zijn met eene onnoemelijke mecnigte van {eindden, die leggen onder den Toorn Gods, en den Vloek der Wet, die geheel onrein en bedorven zijn, die niet hebben om voor God fe beftaan, die zo zijnde, en blijvende, ecuwig ZQuden moeten vertoren gaan» zijnde voor altoos zonder hoop en zonder hul' ■pe in zich zeiven, dat aan zulke Zondaren wordaatïoekondigt, dat er genade, vergevinge van Zonden, Geregtigheid , Leven en Zaligheid bij God in Christus om niet te verkrijgen is voor aile, die met afzien van alles buiten Christus, op zijne roepende ftemme, (Vendet u na mij toe , tot Hem alleen den toevlugt neemen, en zich aan Hem, den grooten God en Zaligmaker ter Zaliginge _overgeven? O Blijde tij*
ding,



over Eph. 6. vs. 15. 165 I.A 3 BB. 33.
ding, Grimmigheid is niet bij mij: Indien Iemand mijne fterkte aangrijpt, Hij zal Vrede met Mij maken, Vrede zal Hij met Mij ma* ken. Jef. 27: 5. Deeze goede tijdinge is als koud water op eene vermoeide Ziele. Dit Euangelium dcet Heil cn Vrede horen.
2. Waarom 't nader genoemt word, een Euangelium des l redes AA. Vrede.
«x.Geeft, eigentlijk te kennen eene her (lelde Vriendfchap , en zegt, voor- onderlteld zijnde , dat de voorige Vijandfchap vernietigt is, zulk eenen ftaat van twee of meerder, waarin den eenen den anderen geene ichade, of onheil tragt aan te doen, maar in tegendeel, alle blijken van liefde en Vriendfchap te bewijzen, alle hulp, heil, en genoegen toe te brengen.
33. Het is bekent
«« Dat in dc Heilige Schrift van veelerlei Vrede gefproken word.
aa. De grondflag van alle ware, en Ziel-zaligende Vrede is, de Vrede, of herfteldc Vriendfchap met God, die ftaat, waarin men God niet meer aanmerkt als een vertoornt Richter , en vertèerend vuur, en een Wreeker zeer grimmige gelijk Hij zijne Vijanden is Nah. 1: 2. Maar als een verzoend God, liefhebbend Vader, en men Hem wederom hartelijk lief heeft.



ïöó leerrede la. 3.».a.2.AA.33.«-«.ar,.
££.Daar uit ontftaat de Vrede des gemoeds, de Vrede met zijn eigen geweien, die uit de Vrede met God en dc bewustheid daarvan geboren word; zijnde die ftaat, waarin 't geweten zulk eenen niet meer beledigt als van te voren, maar waarin hij ruste en kalmte geniet van deszelfs aanklagten, en belchuldigingen, wanneer de Heere tot de Ziele van Vrede fpreekt Pf. 85. Dit is die Vrede en blijdfehap in v geloven Rom. 15: 13. Een Vrede , die de Godlooze misfehen. De Godlooze, zegt mijn God, en hebben geenen Vrede. Jef 57-
cc. Hier uit word ook geboren de onderlinge Vrede van de onderdaanen van den Vorst des Vredes, die met God bevredigt zijn, onder malkanderen, beftaandc, in de gemeenfehapsoeffeninge der Heiligen, in dat onderling zamenftemmen op aarde, in dat onderling dragen van malkanders lasten, in dat onderling arbeiden ter bevordering van maikanders wenzentlijkst heil. ' Eene Vrede onder 't Nieuwe Testament zo veel te uitneemender, nu met wegneemiuge van de middelmuur des affcheidzels, Joden en Heidenen tot een Geestelijk Lichaam veréénigt zijn, zijnde God nu niet de God der Joden alleen, maar ook der Heidenen. Rom. 3. waar van Paulus in 't breede gefproken beeft, in 't tweede Hoofd-ftuk van dezen Brief.
*W.Daar is ook Vrede met de



ever Eph. 6. vs. 15. iC? I.A.2. «. a. 2. AA. 22.uct.dd.
de Engelen, die niet meer tegen de zulke zijn, die met God bevredigt zijn , maalais gedienstige Geesten tot hunnen dienst uitgezonden worden. en waarvan des Heeren Volk veele onzichbare voordeden geniet. Hebr. 1.
ee.Om nu van den Vrede met de andere fchepzelen niet te fpreken
/3d.Wij zien geene reden, waarom wij hier den Vrede niet in zijne ruimte zoude neemen, te meer, om dat de eene uit den anderen geboren word
BB. Van • deze Vrede word dit Euan-, gelium hier benoemt, een Euangelium des Vredes. m. En met regt,
««.Om dat dit Euangelium de lang - gewenschte verzoeninge, en bevreediging van den uitverkoren Zondaar met God, waaruit alle andere Vrede voortvloeit, opent lijk aankondigt. Dit Euangelium verkondigt:
aa.Dat de God des Vredes van alle Eeuwigheid gedagte des Vredes gedagt heefr over den Uitverkorenen Zondaar, dat God de Vader in den Eeuwigen Raad des Vredes zijnen eigenen Zoon verordent heeft tot een verzoenend en bevredigend Middelaar.
bb.Dat God in de Volheid des tijds zijnen Zoon in de Wereld gezonden heeft om dien Vrede uit te werken. • Dat de flrafe die L 4 zijn



i68 LEERREDE ï„ A. 2. a. 2. BB. 22.
zijn Volk den Vrede aanbrengt , op Christus geweest is, Jef. 53: 5. Bat Christus Vrede gemaakt heeft door V bloed zijnes bruices, Coll, 1. Bat God was in Christus de IVeteld met Hem zeiven verzoenende, 2 Cor. 5: 19.
cc. Dat Christus ook den Geest verworven heeft, door wiens bewerkinge 't harte van den verzoenden Zondaar van den natuurlijken haat, en Vijandfchap tegen God ontledigt, en in tegendeel vervuld word met de tederfte liefde tot God, en de inniglte haat tegen de Zonden.
En niet alleen, maakt 't Eu. angelium dien Vrede bekent, maar bied ook dezen Vrede aan elke Vreden-lievenden Zondaar aan. ; Dit Euangelium nodigt Zondaren op de Ziel-uitlpkkenfte wijze, om in hunnen dag te bekennen, wat i£f hunnen Vreede dient Luc. 19. om op 't Vredeoffer van Christus, een eeuwig Verbond des Vredes tnet God te maken Ezech. 37: 26. Waarom de Verkondigers yan dit Euangelium, van Christus wegen Zondaren bidden, laat U met God verzoenen. 2 Cor. 5: 20. Ja dit Euangelium is 't middel in des Heeren hand, waardoor onder kragtige Medewerkinge van des Heeren Geest, die allergewenschte Vrede aan elk gelovig Zondaar in de gemeenfehap met Christus, Die zelfs de Vreede van zijn Volk genaamt word, dadelijk word toegepast wanneer 't hun gegeven word den weg des Vredes te kennen, dien Vrede lief te.
heb-



sver Eph. 6. vs. i$. 169 ï. A. 3 « a. 1. EB.33./33.
hebben, dien na te jagen, kunnende niet rusten, voor dat de Heere hun fier kit geeft, en zegent met Vrede Pf. 29.
23.En 't is niet zonder reden, dat de Apostel hier ter plaatzen het Euangelium juist oinfcmïjft, als een Euangelium des Vredes. Hij is bezig de gelovige Ephefiers toe te rusten tot den geestelijken ftrijd, om dc oorlogen des Fleer en te voeren , wat was 'er gepaster, daar zij tot dezen ftrijd geroepen wierden om des Euangeliums wille, dan dit Euangelium te vertonen als een Euangelium des Vrc des, wijl die ftrijd wettig geftredën , voor hun moesten en zouden eindigen in den allerzaligften Vrede.
b. Maar dan moesten zij er ook alles voor over hebben, de Apostel fpreekt nader van de bereidheid Van V Euangelium des Vredes.
r.Het Griekfche woord ««»arj« door bereidheid vertaalt, word hier ter plaatze alleen in de fchriften van 't Nieuwe Testament gevonden, maar men vind het meermalen bij de LXX Griekfche overzetteren des Ouden Testaments.
AA. In Zijne eerste betekenisfe geef het te kennen, eene volveerdige bereidheid des gemoeds, om volgens zijne verpligtinge iets te doen, of te lijden, zo leest men Tit. 3: 1 .van tot alle goede werk bereid te zijn ziet ook Hand. 21: 13. Het werk- woordword gebruikt van 't gereedmaken van krijgsknegten Hand. 27: 23 BB.Maar bij de LXX, in hunne verta-, L 5 lis -



i7«> LEERREDE LA. 3. «. b. i. BB
lirce van 't O. T., word "t meermalen gebruikt in de betekenisfe van vastigheid, gelijk Pf. 89: 15. gerechtigheid en gerichte zijn de vastigheid uwes Troons. En deeze betekenisfe verkiezen verfcheidene Uitleggeren in onzen Text.
CC. Wat ons betreft, wij zien geene redenen, om van onze overzettinge aftewij ken, om dat 't woord zekerlijk allereerst betekent, bereidheid, ijver, volveerdige gereedheid, en het ons toefchijnt, dat dit hier eenen allergepasten zin uitlevert; te meer, om dat tüt deeze bereidheid, de vastigheid als een natuurlijk gevolg, gevoegelijk kan worde» afgeleid
2. Verftaa dan
AA. Door deeze bereidheid
De bereidwilligheid en volveerdigheid des gemoeds, waardoor eene gelovige met eene overgegevene genegentheid bereid, en gereed is om alles te doen, alles te ondergaan, en te lijden, wat van hem, als een goed krijgs- knegt van Chris-> tus Jefus gevordert word, om te ftrijden den goeden ftrijd des geloofs, als die zich vrijwillig, met ziel en lichaam, voor tijd en eeuwigheid aan den Groote Heir-Vorst,zonder ecnig uitbeding heeft overgegeven, om ouder zijne baniere te ftrijden tegen de Geestelijke Vijanden, men vergelijke Pf. 110. Uw volk tal zeer gewillig zijn op den dag uwer Heirkragten. IFat doet gij, zeide Paulus eens, tot die van
Cc



over Eph. 6. vs. 15. 171
I. A. a.«.Z>. 2. AA. na.
Ccfarcen, dat gij weent, en mijn
harte week maakt, want ik ben bereid, niet alleen, gebonden te worden, maar ook te ft erven te Jeruzalem voor den naame des Heeren Jefus Hand. ar: 13.
33. En om dat eene gelovige zich onherroepelijk aan den Heere heeft overgegeven, en met een voorneemen des herten bij den Heere wii blijven Hand. li: 23,,zo volgt uit die bereidheid nu zelfs, de vastigheid, waardoor hij onwankelbaar ftant houd, en in de kragt des Heeren, dat onverzettelijk voorneemen heeft om den Heere getrouw te zijn tot ter dood toe. Openb. 2. Dit is dat volharde tot den einde toe, daar jefus de Zaligheid aan vast maakt, Matth. 24. 13.
BB. Deze volveerdige cn ftandvastige bereidheid, word hier voorgefteid, als eene bereidheid, van 't Euangelium des Vredes.
nk. Om dat dit Euangelium des Vredes, zulk eene volveerdigheid des gemoeds eischt, en vordert, zo iemand achter Mij wil komen, die verlogene zich zelve enz. Matth. 16: 21. Hebt goede moed Joh. 16. Zijt ftandvastig, onbewegelijk, altijd overvloedig in V werk des Heeren, \ Cor. 15: 58.
22. Om dat dit Enangelium des Vreedes, eene kragtige fpoor is tot deze bereidheid, wien zoude, om die zalige Vreede met God, met zijn eigene geweeten , met de Engelen te mogen hebben, niet bereid en gewillig zij" > qm ftand-
vas-



ffg LEERREDE LA. b. 2. BB. 22.
vastig te doen, en te lijden alles, waar toe zij geroepen worden. Kan 'er ook iets opweegen tegen dien Vrede, die iemand vergewist, dat de Groote cn Algenoegzaame God zijnen vriend, en hij eenen vriend van God is , dat alle zijne zonden vergeven zijn. Het is eene Vrede Gods , die allen verftand te boven gaat , en eene onuitfpreekelijke genoegen in dc ziele verwekt. Wie zoude gaarne door traagheid, ontrouw , deze Vrede willen ftooren.
3 3 Geen wonder dan ook, dat die bereidheid uit 't bevindelijk genot van dien Vrede geboren word. Die Vrede Gods bewaard de harten en zinnen, Phill. 4: 7. als eene fterke wagt, om tegen alles gefterkt te zijn. Die Vrede maakt hun kloekmoedig en onverzaagt. Dan is 't, ik en fchaame mij des Euangeliums Christi niet Rom. 1: 16, om het te geloven, te belijden, te verdedigen, daar voor te ftrijden, te lijden, ja te fterven.
(3. En met deze bereidheid van 'r Euangelium des Vredes, wil de Apostel nu, dat'de gelovige Ephefiers hunne geestelijke voeten zullen fchoeijen.
a. Dus merkt Hij die bereidheid hier aan, als de geestelijke fchoenen. 1. En té regt. AA. Zijn de fchoenen des menfchen lighaam niet aangeboren, maar moeten zij hem bereid worden,om 'er zich van te voorzien. Van Natuure
iS



iver Eph. 6. vs. 17%
Ï.A.3./3./1.1.AA.
is den zondaar onwillig tot zijnen plicht, en de gelovige zelfs, die noch zugten onder de overblijfzelen van 't verdorven vleesch, zijn noch zeer genegen tot traagheid, deze bereidheid moet in bun bewrogt worden door Gods Almagtige genade , Phil. 1: 19. Het is U uit genade gegeven in de zaken van Christus, niet alleen m Hem te geloven, maar ook voor hem te lijden.
BB. Bijzonder dienen de fchoenen voor de krijgsknegten, om veerdig zich in den ftrijd te kunnen beweegen, en om vast te kunnen ftaan. Deze bereidheid of gewilligheid, om den Heere getrouw te zijn, maakt hen veerdig en onbeweegelijk; Hij heeft zich, als door eenen plegtigen Krijgs Eed, aan den Heere verbonden, en wat hem ook overkomt, hij wil den Heere niet ontrouw zijn, hij wil 'er alles bij opzetten, weetende , dat 't einde Vrede zal zijn, en overwinningen over alle de vijanden. Hij is eene overgegevenc ces Heeren.
2. Dus kan eene geestelijke krijgsknegt met deze fchoenen veerdig zijn ten ftrijden, en in 't gevaarlijkfte Strijdveld onbeweegelijk ftaan.
b. En daarom vordert dc Apostel , dat zij hunne geestelijke voeten daarmede zullen fchoeijen. Het geene aanduid:
1. Dat zij deze geestelijke fchoenen, die volveerdige en onverzettelijke geneigtheid, en gereedheid , zo nauw met hunne geestelijke voeten,
hun-



174 LEERREDE Ï.A.z. e. b. ü
hunne wilsneigingen moesten vereenigen , als de Hoffelijke fchoenen aan de lichamelijke voeten vast gebonden, en met dezelve veréénigt worden.
a. Hun wil was wel aanvangelijk door genade geheiligt, maar zoude zij, tot den ftrijd geroepen wordende, Haan, niets was 'er nodiger, dan dat die wilsneigingen gewapent waren met die overgegevene geneigthcid , en onverzettelijk gewillig, om alles te doen, en te lijden, waartoe zij geroepen wierden. En daarom moesten zij:
AA. Kennende en erkennende hunne traagheid en kragteloosheid, in en uit zich zeiven om flaande te blijven in 't geestelijke Strijdveld.
BB. En daarbij de noodzakelijkheid om veerdig en vast te mogen Haan.
CC. Onder eene gelovige en gedurige inroepingc van de veerdigmakende, en verflerkende genade des Heiligen Gcestes
DD. Niet rusten, voor dat hunne geestelijke voeten, met die volveerdige bereidheid, zo gewapent waren, dat zij betuigen konden , mijn harte h bereid, ik ben bereid om alles voor de naame en zaake van Jefus te doen.
EE. En tot dat einde, moesten zij veel Haan na eene levendige befchouwinge, na eene gelovige erkentenisfe, en omhelzinge, ja na de bevindelijke bewustheid van 't Euangelium des Vredes, om dien Vrede te bezitten, en te bewaren,- en die
dier-



•ver Eph. 6. vs. 15. 375
I. A.2.V. *.2.ËE.
dierbaar e Vrede Gods zoude ben tot alics vol veerdig en bereid maken. De bhjdfchap des Heeren zoude hunne fterkte zijn.
FF. Dus zouden zij in ftaat zijn , hunne geestelijke voeten te gebruiken tot hun verordent einde.
II. Zo waaren zij dan nu ook gewapent aan hunne voeten , zo wel als de Lendenen van 't verftand, en oordcel gewapent waren, en de geestelijke borst, om hunne ware ziels - leven te beveiligen, tegen dodelijke wonden , zo moesten ook de voeten gefchoeit zijn, om bereid te zijn tot den ftrijd, en vast te ftaan.
Immers ook dit was een middel, waar door zij zouden kunnen ftaan Dus gefchoeit konden zij de vijanden vrijmoedig af wagten.
Ziet daar deze woorden geopent. Een vermaninge thans ook nodig.
Het Euangelium des Vredes word noch onder ons ver kondigt; maar de meeste blijden oorlog voeren tegen den Heere. Hoe weinige zouden bereid zijn om het Euangelie alles te verlaten.
God zend zijne Vredebodennoch uit, maar de Vrede word van de hand geweezen, men is niet eens bereid, daarom zijne zonden te laten, en ondertusfehen, zo lang Gij in de zonden leeft, zijt gij een vijand van God, en hebt geenen Vrede. Het misten van Gods gunst weegt bij uw niet.
Menfchoeit de voetenmet bereidheid, om zijn tijdelijk beroep waar tc neemen, en,dat met zulkeer.e drift,
en



i76 LEERREDE
ir.
én gehegtheid, dat er nauwelijks eenigeu tijd overblijft , om aan den Heere gezet te denken, en zijnen dienst waar te neemen.
Menfcltoeit de voetenoirizich te laaten vinden, inde plaatzen der ijdelheid, en ijdele gezelfchappen
Menfthoeit de voet en op den breeden weg , om ten kwade te loopen, nnaar niet om te ftaan en te ftrijden.
En al zijt gij niet openbaar Godloos, denkt daarom niet, dat uwe voeten gefchoeit zijn. Zijt gij van de liefde tot de zonden vrij gemaakt? zijn uwe voeten ge fchoeit, veerdig, en gereed, om alles voor Christus te doen, en te lijden.
Hoe weinige kennen de dierbaarheid van 't Euangé* lium des Vredes. Ja'tisbijde meeste in kleinagting, me tand ere dingen is men duizentmaal meer ingenomen
Verfmaad gij de aanbiedingen van Vrede, zegt dan niet, ik zal evenwel Vrede hebben.
1. Want Vrede komt na onrust.
2. Heeft een vasten grond.
3. Komt na veel arbeid.
4. Word dierbaar gefebat.
5. Gaat gepaart met heiligheid.
6. Schroomt niet getoetst te worden,
7. Word al veel geftoort.
Wat zoude het te zeggen zijn onverzoeilt te ftèrven» Dan zult gij zien, wat't is, dien Vrede verfmaad te hebben. Hoe zou gij 't Udan eeuwig beklagen
Och! was U dau die Vrede nooit aangeboden,het
zal



mt Eph. 6. vs. ig, ' tjf
ih
■ zal Tijrus en Sidon verdraagelijker zijn dan U lieden.
Och ; dat gij nu in dezen uwen dag bekende, wat tot uwen vrede dient
Is 't niet verwonderlijk, dat God URichter, Ü zijne vijanden laat nodigen, en betuigen, grimmigheid is niet bij Mij, zij moesten mijne fterkte aangrijpen, vrede zal ik met hen maaken.
Wij bidden ü van Christus wegen,laat U met God verzoenen.
Och wicrd hetU ernst! Mogt gij de wapenen van Oorlog tegen dezen Heere afleggen, U zelve veroordeel len, bidden om Genade in Christus. Mogt gij der zon-»' den vijand worden. En wierd gij eens bereid, om voor 't Euangelium des vredes alles over te hebben*'
Kinderen Gods*
1. Gij kent de dierbaarheid van 't Euangelium des vredes, en hebt 't vrede verdrag ondertekent Zijt gij niet-vijanden van 't Rijk der duifternisfe? gaan uwe wilsneigingen niet uit in liefde tot God?
2. Maar is die eerfte liefde ook niet verlaten, die? ijver vei fiaauwt^jn veele niet traag in't beneerftigen?
De voeten zijn niet genoeg gefchoeit met de bereidheid van 't Euangelium des vredes. Men heeft er alles niet voor over, en wat kunnen wereldfche belangcns al veel in den wég ftaan.
3. Och mogt gij eens wederom ftaan , uwe voeten gefchoeit hebbende met de bereidhed van 't Euangelinm des vredes, zulk eene bereidheid is ten hoog-
M ften



s»$ LEERREDE inz.
11'ften nodig, en 't Enangeliutn vordert die, en geen wonder , 't is een Euangelium des vredes. Zoekt dien vrede te bezitten.
4. Gij hebt er Utoe verbonden, zoekt kragt bij den Heere.
5. Zoekt deze fchoenen vast aan uwe voeten te bin-
1».
6. Mogt men zig bereiden tesen eenen bozen tijd.
7. Zo zoud gij groeten vrede hebben.
Gij zult eens ingaan in vreede, let op den Vromen , «n ziet op den Oprtgten, 't einde van dien man zal vrede zijn Amer&
LEER-



LEERREDE
OVER
Eph. 6: 16ï Bovenal aangenomen hebbende den Schild des Geloofs , met welken Gij alle de vuurige pijlen des bozen zult kunnen uitblusfchen,
anneer Dcbora in Haren Lofzang de weerloosheid van Israël wilde vertonen , zegt zij onderanderen, dat er geen Schild gezhnwierd onder de veertig duizend in Israël Richt. 5: 8 V Zij fan, dat de vijanden hen ontwapenden hunne Schilden ontnomen hadden V Zij dat Israël met eene flaaffche vreeze, voor de vijanden hunne fchilden niet durfden voor den dag brengen.
II. Het geestelijk Israël, om beveiligt te zijn tegen hunne geestelijke vijanden, moet vooral zorg dragen» dat hunne geestelijk Schild gezien word, waarop alle* de pijlen der vijanden moeten affluiten.
En dit is de reden, waar om de Apostel Paulus,' bezig zijnde de gelovige Ephefiers toe te rusten tot den geestelijken ftrijd , in onze Text - woorden wil, dat zij loyen al zullen aanneemen V fchild des geloofs, M 9 als



t-c LEERREDE Ik
als 'r eenige middel, om alle de vurige pijlen van den bozen te kunnen uiiblusfc.en.
A Van den zamenhang hebben wij reeds meermalen gefproken, en de ruimte der ftoffe verbied ons, bet zelve thans te herhalen.
B. Wij zeggen alleen met weinige, dat de Apostel op de drie eerfte bijzondere wapenen, welke de gelovige Ephefiers moesten aandoen, om de geestelijke vijanden kloekmoedig te kunnen afwagten, r ameiitüjk, den Gordel aer waarheid, V Borstwapen der gerechtigheid, tn de fchoenen van de bereidheid van 't Euangelium des vredes, nu volgen laat die wapenen, die bij zonder nodig waren cm dadtltjk in den ftrijd dappere vedeiftand te bieden, zich zeiven te verdedigen en den vijand allen mcgelijken afbreuk te doen, namentlijk, V Schild des gc looft, den Helm der zaligheid, en V Zweerd des Ceestts, het woord Gods.
De woorden van onzen Text behelzen in zich, eene tmftige aanprijzinge van V Schild des Geloofs, als een al lef nodigst wapen , om alle ae doodelijke verzoekingen -»6,n dejn Jat ante verijdelen.
Eer.e ft< ffè van 't uiteifte gewigt! Och dat zo veele, die van 't fchild des Geloofs noch geheel ontbloot zijn . en in \ uiterfte gevaar, cm van den Satan doodelijk veiwcnd te worden, noch in tijds, dat fchild mogten tiagten deelagtig te worden, om indien aller gevcaiiijkficn Oorlog niet < m te komen. En dat alle die dat dierbaar gek of bezitten, dat fchild gedumig
mog-



êver Eph. 6. vs. 16. 181
II. B.
mogren aangrijpen, om daarmede beveiligt te zijn tegen alle die ziel verdervende pijlen van den boezen.
De Hie-e weide het geloofin ons, of bij vermeer* dere en verderke hetzelve en doe ons door het geloof den bozen overwinnen. Amen.
I. Wij zullen eerst, de ernstige aanprijfinge van het Schild des Geloofs,'tragten te overwegen.
II. En dan zien 't heilzaam gebruik, dat daar van te wagten was.
l.Wat 't eerfle bet-e<t-. de Apostel zegt, bovenal aangenomen hebbende V fckUd des geloofs.
A. Het wapen zelfs, dat de Apostel aanprijst, is V Schild des Geloofs.
B. En hij wil, dat zij dit boven al zullen aanneemen.
A. Hij fpreekt dan , van 't Schild des Geloofs. N. Onder alle de wapentuigen, die van ouds in den krijg zeer in gebruik waren, zijn inzonderheid, de fchilden zeer vermaart geweest
«. Een Schild, in 't Grieksch afkomstig van een woord, dat eigentlijk een deure betekent, was zulks een langwerpig wapentuig, dat gefchikt was, om 't ganfche Lichaam der krijg.,knegten van voren te beveiligen tegen de pijlen, en andere befchadigende Oorlogs . tuigen der vijanden.
p. De Suffe, waar uit zulke fchilden wierden toebereid, was zeer verfchillende, zommige, wierM 3 den



xtt LEERREDE
I. A.N./s.
den van teenen gevlogten, andere, uit plaaten van ijzer of koper gevormt, andere uit 't digtfte geflotene houd, dat noch met taai leder verfcheidc maaien overtrokken wierd, en dan noch van rondom met een ijzeren of'koperen rand beflagen, ja men leest zelfs van goudene en zihere fchilden. Dus vind men i Kon. 10: 17. Dat de Koning Salomo drie honderd fchilden liet maken van ge/lagen goud, drie pond gouds liet hijopwegen tot eiken Schild, en Mach 6: 39. leest men, dat als de fonne op de goudene fchilden fcheen» de her gen van dezelve blonken, en lichteden, gelijk lampen viers.
y. De gedaante der fchilden was insgelijks verfcheiden, zommige waren rond ,d\e meest rondasfen, andere vierkant, die voornamelijk fchilden genoemt wierden , zommige waaren aan de buiten zijde wat verheven van gedaante en voorzien met een fcherpen punt of priem, die gefchikt was, om de vijanden, onder 't bereik van het fchild komende gevaarlijk te kwetzen; zommige waaren van binnen voorzien met bekwame handvatzeis, en, gelijk zommige willen ook met eenige loergaten, om de bewegingen tier vijanden waar te neemen, en daar na de beweginge van hunne
fchilden te rigten.
2. En ' om nu niet te fpreken van de afbeeldingen, die ook wel op de fchilden gezien worden, het zij, met beeltenisfen van den eenen of anderen afgod, of, vaneenig moedig] Dier, als een Leeuw,pf Arend,
en



over Eph. 6. vs. w 6.
183
1. A. M. I
en diergelijke meer. of met de naam van hunnen Veldheer, of met 't eene of andere gepaste opfchrift, om den krijgsknegt daar door aan te moedigen. Merken wij noch maar met een woord aan, dat 't voornaamfte gebruik der fchilden was. om 't Lichaam te beveiligen tegen de vijandelijke pijlen s fpiezen, en diergelijke beledigende werktuigen.
«. Deze fchelden wierden van de ouden op de zorgvuldigfte wijzen bewaard. Die te behouden in den Oorlog was de grootfte eer. Die te verliezen in tegendeel de grootfte fchanden. Van Epaminondas een Thebaanfche Veldheer vind men aangetekend, dat Hij, dodelijk gekwetst zijntle, alleen vroeg, of zijn fchild behouden was, en zulks merkende, vol moed uitriep: nu ft erf ik gerust, want ik ft erfonverwinnelijk. Gelijk noch onder ons het behouden, of verliezen van 't Vaandel, of den Standaart, den krijgsknegten tot eer of fchande gerekend word.
Van de Lacedemonifche Moeders leest men , dat zij haare Zoonen ten ftrijde uittrekkende vermaanden of met hun fchild of op hun fc'üld weeder te kceren, dat is , of te overwinnen of te fterven , want gefneuvelde krijgsknegten wierden wel op hunne fchilden ten grave gedragen.
3. Doch 't is geen eigentlijk fchild, dat de A» postel hier bedoeld, wanneer Hij de gelovige Ephefiers , als geestelijke krijgsknegten, tot den geestelijken ftrijd toerust. Trouwens de Apostel verklaard M 4 di£



i84 LEERREDE J.B.3.
dit zelfs nader, als Hij fpreekt van 't Schild des Geloofs.
«. Een fchild is, in de Heilige Schrift, een gepast zinnebeeld van alles, wat tut befeherniinge dienen kan.
a. God zelve, komt meermalen voor, als 't Jchild van zijn volk , Dctr. 33: 29. Pf. 3: 4. 1S: 3.115: 9. 11. om dat Hij zijn volk befchermt tegen alle kwaad, tegen alle hunne vijanden, 't geen Paulus doet zeggen, zo God voor ons is, wie zal tegen ons zijn,Kom. U: 31.
b. In 't bijzonder, word Christus , 't Schild van zijn volk genaamd, Pf. 7: 11 mijn Schild is bij God, Pf. 83: 12 en elders; Om dat Hij, als dien Groote Middelaar, zich gefield heeft tusfehen God, en den uitverkorenen zondaar, om dc pijlen van den Godlijken Toorn op zich te laten afichieten, cn van de zijnen afteweeren. Ilij is om hunne overtradinge verwondet, om hunne ongerechtigheden verbrijzeld , de flrajf'e, die hun de vrede aanbrengt, is op Hem geweest]ci. 53: 5.
c. En, om andere dingen voorbij te gaan, Paulus merkt hier ter plaatze het gelove aan, als een geestelijke Schild. Immers het komt ons gevoeglijker voor, dat gelove zelfs hier als een Schild word aangemerkt, dan dat men , door het Schild des Geloofs Christus zoude verftaan, zo als die als een Schild door 't gelove word aangenomen. Wij den-
kca



over Eph. 6. vs. 16. 1S5
I.B.3.*. c.
kea liever aan 7 gelove zelfs, als een Schild', omdat, de ge lij kfoi migheid van de uitdrukkingen van Paulus, in de befchrijviuge van de geestelijke wapenen, dit fcbijnt te vorderen, de Gordel der waarheid, datis, de waarheid die den Gordel is,7 Borst' wapen der gerechtigheid, datis, de gerechtigheid, die een Borst-wapen is, zo ook hier, 7 'Schild des Geloofs, dat is, 't gelove, het welke een Schild is. Te meer, om dat Christus gepaster genoemd, 7 Schild der gelovige, als wel 7 Schild van hun Geloof, en de uitblusfinge van de vurige pijlen des bozen , word ook, volgens den Schrijf- ftijl der Heilige Schrift, gepaster geëigent aan het geloof in Christus, dan aan Christus zelfs, vergelijkt 1 Petr. 5: 8. 9.
p. Wat nu dit S child des Geloofs betreft. Zien wij,
a. Wat hier door 't gelove te verftaan zij.
h. En dan, hoe gepast 't zelve, als een Schild, befchouwt word.
a. Wat 't gelove betreft.
I . Wij voor - onderftellen, dat wij hier aan geen ander geloof te deuken hebben, dan aan 7 gelove der uitverkorene Gods, Tit. 1: 1. 7 opregte, en ongeveinsde geloof des harten, Hand. &: 37. Rom. 10: 10. i Tim. 5. \ welk een gave Gods is Eph. 2. de band der vereeniginge met Jezus, Hof. 2. 7 eenige middel der rechtvaardigmakinge, Rom. 8. de wortel van alle goeds, werken, zijnde geen dood geloof, M 5 maar



i86 LEERREDE I. Bo. «.<r. i.
maar werkende door de liefde, Hand. 15: 9. J.c. 2. Gak 4: 6.
2, Wij kunnen thans onmogelijk van dit dierbaar geloof in 't breede fpreeken, kortelijk.
AA. Geeft V geloof, in 't algemeen te kennen, iemands getuigenis'e aanteneemen, en voor waaragtig te houden, 't geen gepaard gaat met overeenkomende aandr eningen en werkzaamheden, na dat men meer of minder belang rekend bij den inhoud van dat getuigenisfe.
BB. Het geloof, daar bier van gefprooken word beftaat, in 't aanneemen van Gods getuigenisfe , waar door men verzegelt, dat God waaragtig is, Job. 3: 33. Dus.
nu. Voor - onderfleld dit geloof een getuigenisfe Gods, dat is, zekere aller - gewigtigfte waarheden, die God, als de God der waarheid, in 't woord der waa'.heid voorfteld, verklaard, en bevestigd. Bij voorbeeld,alles, wat daar getuigt word van de diepe ellende van den arme zondaar, als zijn* de door Erf - en Dadelijke zonden verdoemelijk, en onrein voor God j De Leere van den eenigen en Drie-eenigen God, bijzonder 't getuigenisfe Gods des Vaders van Zijnen Zeone Jezus Christus den Gekruisten , als de eenigen Oorzaak van leven en zaligheid, voor elk waarlijk heil - zoekende zondaar ; Het gewigtige Leerftuk van de Voldoeninge van Christus aan de Godlijke gerechtigheid, in de plaatze



over Eph. 6. vs. 1$. 187 I.B.2.«.rf. fi.BB. nn.
ze van den uitverkorene zondaar, de rechtveerdiginge og !t geloof in Chris¬
tus, zonderde werken der wet. De noodzakebjkheid der Heiligligmakinge, zonder welke niemand God zien zal, en wat diergelijke voorname Hoofdwaarheden meer zijn,
33. Her gt'/t-c/'nu bellaar, ir* een behoorlijk aanneemen van dat Godlijke getuigenisfe » gepaard met zulke .ettr.1 -werkingen,
als aan den inhoud van dat getuigenLsic beantwoorden.
««. Dit aannemen van V getuigenisfe Gods.
aa. Steld vooraf, een levendige kennisfe, door de verligtinge des Heiligen Gcestes, van eüe gewigtige waarheden.
bb. Op deze kennisfe des verftands volgt, de toeflemminge des Oordeels, waardoor men, die gekende Waarheden, met volle overredinge erkent, en, in 't bijzonder, ook 't getuigenisfe Gods, aangaande den weg der Zaligheid , en wel het geheele getuigenisfe Gods. en dus de geheele weg van Zalig worden, toeilemt, als Waaragtig, en Godüjk, als Gode ten hoogde betamelijk, en voor elk heilzoekend zondaar ten hoogften heilzaam, en dierbaar, zodat men met de innigfte goedkeuringen erkent. Dit is een getrouw Woord, en aller- aanneeminge waardig, dat Jefus Christus is in de wereld



*88 LEERREDE h B.3. *.a. 2. BB.33.««.êi.
reld gekomen om zondaren zalig te maken. i. Tim. i: 15.
cc Deze kennisfe, en toeftemminge heeft tot zijn gevolg, de neiginge van de wil, en alle zulke werkzaamheden, als met dat getuigenisfe overeenkomen en daartoe behooren, waarin eigenlijk 't wezen van \ geloof gelegen is; Een afzien van zich zeiven, en alles buiten Christus, als onbekwaam om de ziele te kunnen behouden; Een opregtc cn heerfchende begeerte tot Jezus alleen , en geheel gepaard met ernstige pogingen, om zijner deelagtig te worden; Een toevlugt ncemen tot Jezus; Een aanneemen van den Heere Jezus, zo, en Hl dat alles, als Hij in 't Euangelium word aangeboden, tot Wijsheid, Rechtveerdigmakinge, Heiligmakinge en Verlosfinge; Een ganschlijk overgeven en toevertrouwen van zich zeiven aan den Heiland, tot behoudenisfe , en om tot den dienst en lof van God bekwaam gemaakt te mogen worden.
&3. Dit geloof kan toeneemen , en elk gelovige is verpligt, daar na te ftaan , dat hij kome tot de volle verzekerheid des gelooft, waar door hij op 't getuigenisfe des Geesten met zijnen geest, zich van ganfeher harten verzekerd houd , dat hij in Christus gelooft, Christus en al zijn heil vrijmoedig neemt, en in Hem roemt, als in den God zijnes heik Waaruit öhtftaat een hartelijke blijdfehap in den Ik ere, een vast vertrouwen op de naam
des



ever Ehp. 6. vs. iö. 189 I.B.a.«.«.2.BB. aa./J/s.
des Heeren, een ontwijfelbaar ftaat-maken op de vervullinge van Gods onveranderlijke beloften, al zijn die onzigtbaar, en afweezig, als of men die reeds voor zijne oogen tegenwoordig zag, gelijk men van Abraham leest: dat Hij aan de belojtenisje Gods niet getwijfeld heeft door ongelove, maar is gefterkt geweest in V gelove, gevende God de eer: , ende ten volle verzekerd zijnde + dat het geene belooft was, Hij ook machtig was te doen, Rom. 4: a o. 2 f. men vergelijke Hebr. 11: 1. Het gelove is een vaste grond der dingen, die men hoopt, en een bewijst der zaaken, die men niet en ziet.
Doch dit laatfte maakt 't weezen van \ geloof niet uit, maar 't is een aangenaam en gewenseht gevolg daarvan, dat de Heere na zijne vrije genade bedeelinge aan zijn volk fchenkt, dan, en in zodanig eene maate, als 't Hem behaagt. Het eerfte maakt de ziele zalig, het laatfte geelt haar bewustheid van die zaligheid, daan elk opregte niet genoeg om bidden kan, Heere vermeerderd ons 't gelove, Luc. 17: 5..
b. Dit geloof, merkt de Apostel hier nu aan, als een fchild, 't fchild des Geloofs.
ï. In 't gemeen , kan men aanmerken. AA. Dat, zo nodig de fchilden waaren in den lichamelijken kiijg, alzo 't geloof niet minder nodig is in den geestelijken ftrijd.
BB. Dat, van welk een vaste en duurzame Stoffe de fchilden ook waren, 't gelove veel vas*
ter



iqo LEERREDE LB.3.«.b. i.BB.
ter en fterker is, om dat 't zich verreenigt met Christus, den Eeuwigen en onwankelbaen Rostfteen der fterkte, en onwankelbaar gegrond is in de Eeuwige liefde des Vaders, in't volmaakte Zoenoffer, in de altoos - duurende, en altoos - kragtige voorbiddinge van Christus , in de onberouwelijke bewerkinge van den Geest des geloofs, in de onfeilbare beloften van 't Eeuwig Zout- verbond.
CC. Hoe kostelijk de fchilden ook mogten zijn , van 't gelove mag men in waarheid zeggen, dat 't Dierbaar is, 2 Petr. i. cn veel kostelijker dan V goud.
DD. Waren de fchilden wel vercierd met moedigende opfchriften, gelijk een der oude Griekfche Veldheeren Agaminnon , beneffens het hoofd van eenen Leeuw, dit trotfche opfchrift op zijn fchild had, de fchrik der Stervelingen; Het fchild des Geloofs vertoont den Leeuw uit Jutfaas Stam, die overwonnen heeft, en is in waarheid den fchrik der geestelijke vijanden, 't fchild des Geloofs heeft niet minder zijne opfchriften, die ganfchelijk gericht zijn, om de geestelijke krijgsknegten ten ftrijde aan te moedigen, en hunne vijanden te verbazen. De opfchriften van 't fchild des Geloofs zijn: De poorten der helle zullen de Gemeenten van Christus niet overweldigen. — Indien God voor ons is, me zal tegen ons zijn ?_ God is getrouw. Die niet zal laten verzogt worden boven V geene gij yermeugt, —
Ik



over Eph. 6. vs. itf. 191
l.B.3.«.£.ï.DD.
Ik vermag alle dingen door Christus, die ons kragt geejt. — De Heere zal *t voleinde enz.
2. Het geene hier egter bijzonder in aanmerldngc komt, is 't gebruik der fchilden, ftrekkende tot beveiliging van 't ganfche lichaam tegen de pijlen der vijanden , ja ook de andere wapenen beveiligende. Even dit is ook de beveiligende uitwerkinge van 't fchild des Geloofs, gelijk de Apostel dit zelfs aanftonds nader met nadrukkelijke woorden verklaren zal.
3. Moest het fchild zorgvuldig worden bewaard, de gelovige moeten vooral zorg dragen, voor 't fch ld des Geloofs , om met Paulus te kunnen zeggen , ik hebbe den goeden ftrijd geftredën, ik hebbe hét gelove behouden, 2 Tim. 4: ~. om zo te ft erve in V gelove, gelijk men van eene meenigte Geloofs- Helden vind, Hebr. 11.
En welk een voorregt, Christus bid voor hun, dat hun geloof niet op en houden
B. Geen wonder, dat de Apostel dit fchild des Geloofs, zo ernllig aanprijst, als Hij wil, dat de gelovige Ephefiers 't zelve boven al zullen aandoen. De Apostel wik
n. Dat zij het fchild des Geloofs zullen aannemen, met een woord, dat in onderfcheidinge van 't woord aandoen, vs. 11. eigentlijk zegt. Iets met de hand aangrijpen, opvatten, vasthouden, en dus
regt



iost LEERREDE
I.B.*.
regt gefchikt is, om 't aangrijpen van 't fchild des geloofs uit te drukken.
«.Ditaanneemen Mn\fchildde$ Geloofs geeft, kortelijk, te kennen.
a. Onder een neerftig en afhankelijk gebruik van alle verordende middelen, en voor al onder een gelovig uitzien na den Overftc Leidsman, en voleinder des geloofs, en in gedurige inroepinge van den Geest des geloofs, dat fchild des Geloofs zich eigen te maken, en dus met allen ernst te liaan na het heugelijk bezit van dat dierbare geloof.
h. En wel met dat einde, om van dit geestelijk wapentuig een regt gebruik te maken, in 't voeren van de oorlogen des Heeren tegen de geestelijke vijanden , door eene dadelijke oeffeningc van dit geloof, gelijk llraks nog nader blijken zal.
/3.En <t is opmerkelijk, dat de Apostel hier een woord gebruikt, dat eigentlijk zegt, weder-aannemen. De gelovige Ephefiers waren de beginzelen des geloofs reeds deel-agtig geworden, zij halden ditjfehild des geloofs reeds aangenomen, teen zij bij hunne eerfte bekeeringe in Christus gelooft hadde, en zich vrijwillig verbonden hadden, om onder de Banieren van Christus vrijwillig te ftrijden , tegen zijne en hunne vijanden; maar nu, nu zij dadelijk tot den ftrijd geroepen wierden, moesten zij dat fchild weder aanneemen , door gedurige vernieuwde en herhaalde geloofs oc-iTeuingen.
En



over Eph. 6. vs, 16'. 193
I.B.K.£.
3. En wel moesten zij dit fchild des Geloofs boven al aanneemen, dat is, allermeest en voorna* mentlijk. Was 't fchild oudtijds 't vooruaamiie wapentuig, dat nictilegts een lid, gelijk het Borst-wapen de borst, den Helm 't hooft, maar dat't geheele lichaam beveiligde, zo is 't ook met *t fchild des geloofs. Dit geloof beveiligt den geheeleu geestelijke mensch, cn 't zet aan alle de overige wapenenr kragt bij, die zonder het geloof kragteloos zijn; Welk eene verllerkende kragt zal de gordel der Waarheid doen aan de lendenen van eenen onselovise.
Hoe zal de gereentigheid tot een Borstwapen verftrekken aan iemand, die niet door 't gelove gerech-, veerdigt is. Welk eene bereidwilligheid en vastigheid zal V Euangelium des vredes geven aan die geene , die Gods fterkte niet aangrijpen, en vrede niet God maaken. Wat nut zal den Helm der hope doen zonder 't geloof. En hoe zal men zonder 't geloof 't Zvveerd van Gods Woord recht gebruiken ? Met regt dan, boven al aangenomen hebbende''t fchild des-. Geloof, enz.
II. Trouwens de heilzame vrugt van dit fehiid des geloofs geeft de Apostel nader te kennen met welken gij al de vnurige pijlen des bozen zult kunnen uit-
blusfchen.
A. Hij fpreekt van \uitblusfchen van alk devuurige pijlen des bozen:
B. En dit zoude alleen kunnen gefcltfedea door '1 jcjdld des geloofs. n Wat



,p4 LEERREDE
Ü.B. _ «
A . Wat 't eerfte betreft.
M.Het kwaad, dat te vreezen was, zijn alle de fuurige pijlen des bozen.
«.De yijand, die hen zogt te beledigen, is de bozen.
Deze boze is niemand, dan de Duivel, t hooft eter gevallene Engelen, die over eene meenige van kwaade Engelen en boze Menfchen 't gezag voert, die als een Heirleger onder dit boze Hooft ftaan.
Hij word meermalen gebrandmerkt als den bozen in alle nadruk, om dat hij in zich zelve volftrek boos en zondig is, ten eenenmaal afkeerig van alle goed, en senegen tot alle kwaad. Om dat alle zijne bedrijven boos zijn. — Om dat hij de allerboosaardigfte gezindheid en haat heeft tegen God, van wien "hij afgevallen is., en in 't bijzonder tegen Christus, Die als de Hooftftrijder der Zaligheid hem aan 't kruis den kop vermorfelt heeft, en tegen 't volk en 'tRijk van Christus, 't welk hij, zedert in't Paradijs cle vijandfehap gezet is tusfehen 't zaad der vrouwe en der flange, gedurig ontrust en beftrijd, zijnde zijne bozen toeleg des Heeren volk allerlei kwaad te berokkenen; Hij 's de oude, wreede, en onverzoenelijke vijand , die Engel des afgronds, wiens naam bi 't Hel reeuwsch is Abaddon, en in 't Grieksch APollion, dat is zulk een die zelfs ten hoogfte verdon en is, en andere zoekt te; verderven Openb: 6: n. die dan eens voorkomt,als eene briefchende leeuw
we-



tver Eph. 6. vs. 16 *
Ü.A.W.».
wegens zijne wreedheid, dan als eene groote Draak wegens zijne toornigheid, en bloed-dorst, de oude {lange wegens zijne arglistigheid.
ifcHiet als eene vijandige Boog -fchutter, want de Apostel kent hem vijerige pijlen toe.
a. De wapenen waar mede deeze booze zoekt te kwetzen.
U Worden in 't gemeen genoemt pijlen. Het Griekfche woord ftamt af van een woord, dat werpen betekent, en word dus te regt vei taalt door pijlen zijnde die bekende werktuigen, die of met de hand geworpen, of voornamentlijk uit eenen boog ge* gefchoten worden.
Het is bekend uit de Heilige fchriften, dat voorde uirvindinge van 't moorddadig buschkruid, de boog en pijl mede van dc voomaamfte krijgs wapenen der oude waaren, gelijk ook noch onder de meeste Oosterfche Volkeren Gen. 49. afl. ,g> Welke pijlen geworpen vderden, om daar mede de Vijanden te kwetzen en te dooden. Vergelijkt 2 Sam. 18: 14.
2.Deze pijlen om nu van de doffe en ge. daante dezer Oorlogs pijlen niet te fpreken, worden hier nader befchreven.
AA. Wegens haare hoe danigheid a\s vuu-
rige pijlen.
nk. Zommige willen, dat de Apostel t oog heeft, op zulke pijlen in 't oude krijg voeren gebruikelijk, die van ij2er gebakt, « >i vuur N 2 ge.



305 LEERREDE
II. A. «-2.AA.NN. « „,
gehart, cn zo afgefchoten wierden.
33. Andere denken aan pijlen van brandende floffe gemaakt, welke al brandende wierden afgefcboten.
jj.Docb't fcbeint ons met veele Uitleggeren toe, dat de Apostel bier zinlpeelt op de gewoonte van zommige Barbaarfcbe Volkeren, die om hunne Vijanden doodelijk te wonden, gewoon waa'ren de pijlen gelijk ook andere wapentuigen in vergif te dopen of met vergif te beurijken, op dat dus elke wonde doodelijk zijn zoude.
Op zulke pijlen fcbeint ook gezien te worden, Job. 6: 4. De pijlen des Almagtige zijn in mij, welker vuurig Fenijn mijnen Geest uitdrinkt. Dus zijn vuurige pijlen, vergiftigde pijlen, en die worden vuurige pijlen genaamt, dewijl in 't Fenijn een kragtig, fcbierlijk, voortlopend, doordringend, en verderftelijk vuur is, die eene allergevaarlijkfte en doorgaans dodelijke ontflekinge veroorzaken.
BB. En deze vuurige pülen, om dat de boze er veele heeft; en op des Heeren volk aff'cbiet, worden hier alle te zamengenomen, alle de vuurige pijlen:
£.Doch 't is wederom klaar, dat de Apostel bier geen eigentlijke vuurige pijlen bedoelt. Zien wij kortclijk
1. Welke deze vuurige pijlen zijn.
2. En



over Eph. 6. vs. 16, '
II. A. R.p.b.i.
2. En waarom die dus genoemt worden, i. Verdaadoor deze vuurige pijlen alle die helfche verzoekingen en aanvegtingen des Duivels, waarmede die boze of meer cnmiddeiijk of meer middelijk des Heeren Volk bedrijd.
Denkt niet, dat wij alle die vurige en vergiftigde pijlen zullen opnoemen. Neen, haar getal is veel en zeer groot, het zoude ook niet nuttig zijn, de verzoeker kan zich ligtelijk daarvan bedienen.
Wij zullen alieen maar de~e en geene van die pijlen noemen, en dat onder die vuurige bede voor U en mij, O Heere! leid ons niet in verzoekinge.
Tot deze vuurige pijlen behoren.
AA. De bedrijdingen van de allergewigtigde waarheden, die de boze tragt te verdonkeren, te betwisten, en verdagtte maken, om zo de gronden van \ geloof, en dc hope der heiligen te onder* mijnen, en was 't mogelijk geheel om verre te werpen. Zulke zielvergiftigende pijlen zijn het, die hij fchict, om te betwisten het onbetwistbaar Aanwezen van den Gedugten Geel, terwijl de Duivelen zelfs geloven, dat er een God is , en zij ridderen Jacob: z. Om te betwisten de Godlijkheid van 't Woord van den Waaragtigen God, om te betwisten Gods alles bedierenue Voorzienigheid , en Rechterlijke vergeldinge, de Onderffelijkheid der Ziele, of er wel eene hemel of helle is, bijzonder ook om te betwisten de gewigtige en Godlijke Leere der Verzoeninge, N 3 zo



108 LEERREDB
1I.A.N.M.I.AA. ,
zo het Euangelium, en den allerdier-
baarften Jezus, en zijn hruis-offer in klein-agtinge en in veragtinge te brengenof I lij valt aan op de Euangelie weg, dat die zo nauw niet is, zulk een gezet leven en teder beftaan niet eischt en wat dies meer is.
BB.Ten tweede hiertoe behoren allerlei grouwelijke, allervrecslijkfte en Gods-lasterlijke gedagten, waar mede hij haar in 't lezen, bidden, en hooren van Gods Woord benaauwt en beroert waarvan wij liever geen voorbeelden bij brengen.
CC. Ten derden tot deze pijlen beboeren, 't vallen op de genade ftaat van des Heeren Volk, hij betwiithun geloof, hun opregtigheid, terwijl zij noch zulk ccn Vijandig en gekant harte omdragen, te lang, te zwaar, en tegen te veel ligt gezondigt hebben, dat zij de zonde tegen den Heiligen Geest bedreven hebben , die onvergeeflijk is, dat al haar werk maar inbeeldinge is, cn bedrog, dat dit en dat met genade niet beftaan kan, dat God zijn aangezigte in Toorn verbergt enz.
DD. Eindelijk om niet meer bij te brengen, hij tragt hen te kwetzen met allerlei ziel beklemmende angsten cn benaauwtheden dat bun dit of dat noch zal overkomen, dat zij zo of zo noch zullen worden, dat zij noch zullen afvallen en tot ergenisfe worden; genieten zij voorfpoed, hij tragt hen tot hoogmoed en zorgeloosheid te brengen, zijn zij 1 • on-



ever Eph. 6. vs. i<$. !09 U.A.H p.b.i.VD.
onder kruis en tegenfpoed, hij zoekt' hen te doen twisten met hunnen Maker.
2. Deze en duizent diergelijke verzoekingen worden te regt.
AA. Pijlen genoemt, omdat de Duivel die in meenigte en met veel {helheid en veerdigheid, en dikwils zeer fchielijk en onverwagt uitzend, en omdat zij als pijlen diep treffen en wonden.
BB. Het zijn vuurige pijlen , om haar© vreeslijkheid en verfchrikkelijkheid , en om dat ze voor Gods kinderen ondragelijk zijn, die wanneer zij in 't harte ingaan, eene gevaarlijke wonde veroorzaken, wat kan een verligt, gelovig, geheiligt gemoet gevoeliger fmerten en grieven als. deze fenijnige pijlen.
CC. Het zijn vuurige pijlen des bozen, die den bozen Vijand uit dien grooten voorraad van boze verzoekingen, die hij in zijn bons en wraakgierig gemoed heeft verborgen en opgefl.iten, met een boos oogmerk na des Heeren Volk uitzend
3. Gelukkig die alle die vuurige pijlen des bozen •mogen uitblusfchen.
Dit uitblusfen van de vuurige pijlen des bozen geeft niet anders te kennen, dan die pijlen te verdoven, kragteloos te maaken, zo dat zij die fchade niet doen, die kwade gevolgen niet hebben, die er de boze vij* and mede beoogt, zo dat die pijlen niet doordringen, maar afltuiten, even als vuurige pijlen, die op de N 4 aar-



soo LEERREDE
II.A.3. \ ., . , ,
aarde nedervallen, daar het vergüt m t zand
en op de aarde zijnen kragt verliest.
B. Dit nu kan alleen gefchieden door 't beveiligende fchild des geloofs met welk zegt Paulus gij alle de vuurige pijlen des bozen zult kunnen uitblusfchen. Van 't geloof hebben wij ftraks gefproken, zien wij, wat 't geloof hier doet, als een beveiligend fchild.
n. Wat de bevrijdingen der gewigtigfle waarheden betreft. Het geloof verlaat zich op 't getuigenisfe Gods in zijn woord, en weet, dat indien men het getuigenisfe der menfchen aanneemt, V getuigenisfe Gods noch meerder is, en volftrekt ai le geloof verdient, dewijl dc God der waarheid niet liegen kan. Het geloof tragt veele en klare bewijzen te verzamelen voor de zekerheid, onfeilbaarheid cn dierbaarheid der waarbeid , die God geopenbaart heeft. Het geloof zegt Amen op alles wat God getuigt. Zoude het gelove «iet geloven dat God is, daar de Heere tot zijn volk zegt gij zijt mijne getuigen dat ik God ben Jef. 43. Zoude het gelove de Godlijkheid van 't woord niet erkennen, daar even 't geloof dit bewijst, dat't Euangelium een kragt Gods is tot Zaligheid ? Het geloof'omhelst en aanbid de verzocnings weg, en geeft Christus de Eer. Het geloof aanmerkt de dingen die men niet en ziet, en ftrekt tot een overtuigend bewijs van die onzigtbaare dingen, en zo omtrend alle andere waarheden.
3. Wat de gruwelijke en Godslasterlijke gedagten betreffeii. Het geloof. Ziet



over Eph. 6. vs. 16. j>oi
II. B. 3.
«. Ziet al dat lasterlijke en verfchrikkelijkc in zijn eigene gedaante als een werk des bozen, en zet 'top zijne rekeninge.
Het geloof wijst, onder een gelovig opzien na den gekmiften cn verheerlijkten Heiland, alle die lasteringen met verontwaardiging van de hand, cn geeft er geene toedemminge aan.
v.Het^/öo/neemttoevlugttotChristtis.dieook verzogt is , om bij Hem te fchuüen , cn Hem als de Heerlijkheid der fterkte zijnes volks aan te grijpen. Het geloof dringt door tot de fchoonheid cn dierbaarheid der waarheid.
a.Valt dc boze op hun genade ftaat aan.
«.Het opregte geloof gaat tot den herten Kenner en bied zich ter beprocvinge aan.
£. Het geloof neemt op nieuws Jefus tot re«rt. veerdiging en heiligmakinge aan.
v. Het geloof erkent, dat men in zich zeiven verdoemelijk en onrein is ja de voornaamfte der zondaren; maar neemt dat woord aan, al waren uwe zonden als fckarlaken, zij zullen wis worden als fneeuw al waren zij ro»d als Carmozijn zij zullen worden als witte wo!le]e£ j: ;8.
* IJet geloof, dat 't harte reinigt, verfoeit nu de zonden, en haat ze alle.
*. En even dit ftrekt tot een bewijs, dat 'zij zich aan geen onvergeeflijke zonden hebben fchuldig gemaakt.
N 5 Valt



20£ LEERREDE
II.B.a.s. t • ,
-i. Valt de bozen op hen aan, met ziel-belemmerde angften en benauwtheden voor 't toekomende.
«. Het geloof fteunt op Gods onfeilbare beloften de Heere zal zijn volk niet begeven. Op de eeuwigdurende gerechtigheid en voorbede van Christus
<b. Het geloof erkent in zich zeiven geen kragt te hebben, om ftaande te blijven, maar dat alle fterkte in Christus is.
y. Het geloof tragt niet vooruit te lopen maar te volgen.
Het geloof merkt de vijanden aan als overwonnene vijanden.
n En hoe fterker het geloof is, hoe meerder "tin ftaat zal zijn, alle de pijlen te verderven, en daarom moet des Heeren volk allezins ftaan na een verzekert geloof.
Ziet op zulk eene wijze zouden de gelovige de pijlen konnen uitblusfchen en zo ftaan, wederftaan, vast zijnde in 't gelove.
Gelooft srij wel zondaren dat de boze zijn vuurige pijlen op U afi'chiet, en dat gij er zeer gevaarlijk door gewond zijt.
A Veele weten niet van des Duivels pijlen.
B Andere ontfangen die met vermaak, of fchoon die tegen haar leven zijn.
i Hij zoekt U wijs te maken, dat gij maar gerust moet zijn, en op God vertrouwen, dat God barmhartig en genadig is, daar U vertrouwen is, als een
huis



ever Rt>h. 6. vs. li.
403
n.B.1.
huis der fpinnekoppen, ditis eene pijl van zorgeloosheid.
2. Hij zoekt U maar te doen vastftellen dat Jeftjs voor TJ geftorven is, al is't, dat gij nooit tot Jefus gekomen zijt.
3. Gij moet maar denken ik heb een goed hart. '""!
4. Hij zoekt U allerlei vooroordelen in te boezemen tegen den nauwe levens weg. O wat al pijlen van vooroordelen.
a. Dat dit maar een nienwe leer is.
b. Dat die weg een nare en treurige weg is.
c. Dat die maar van weinige en 't meeste van de ver agftc menfchen betreden word.
d. Dat de Godvrugtige maar fchijnheilige zijn, en dat te meer in deze dagen waarin er verfcheidene, die den naam van Godvrugtige hadden, openbaar worden aan de gruwelijkile zonden fchuldig te liaan.
5. Hij zegt, gij hebt nu zo veele jaaren de zonden gedient en wat onheil is u bejegent,
6. Of wilt gij u nu al bekeren, gij hebt noch tijd* genoeg, als gij oud zult geworden zijn.
7. Of gij zijt gedoopt, gaat ten Avondmaal, maakt U aan geene groote zonden fchuldig, zijt maar gernst
8. Of hij wil, dat gij u maar inbeelden zult genadete hebben.
Och bezat gij 't fchild om die pijlen uit te blusfchen, maar veele zoeken alle de pijlen van overtuiginge die Gods gezanten fchieten uit te blasfchen. —
Of



2Q4 LEERREDE enz.
U.B.
Qf men met de pijlen van de wet of 't Euangelium fchiet, 't is te vergeefs, of men zegt zo waaragtig ah de Heere leeft ik hebbe geene lust in den dood des zondaars, maar daar in heb ik lust dat de godloze zich bekeren en leven. Grimmigheid U bij mij niet , zij meeste mijne fterkte aangrijpen, vrede zal ik met hen maaksn, of 'indien iemand den Heere Jefus Ghristus niet lief- en heeft* die zij een vervloeking "e Maranatha. Overtugde zondaren de vuurige pijlen zijn»
1. Dat gij te groote zondaren zijt.
2. Te onrein.
3. Te onweerdig.
4. Te lang gewagt hebt.
5. Niet genoeg verbrijzelt zijt.
6. Niet uitverkoren zijt.
7. De zonden tegen den Heiligen Geest begaan hebt.
8. Dat er doch voor U geene raad zal zijn. Kinderen Gods, de vuurige pijlen zijn.
1. Bevrijdingen der waarheid.
2. Betwistingen van uwen ftaat.
3. Uwe dodigheid.
4. Troosteloosheid.
Gebruikt 't fchild des geloofs. Zo zult gij lieden de vuurige pijlen uit blusfehen cn eeuwig over den bozen zegenvieren. Amen.
LEER-



LEERREDE
OVER.
Eph. 6: 17a; Ende neemt den Helm der Zalig-
v. • heid.
t was eene opmerkelijke Lesfe, die de Heere Jezus eens aan zijne Discipelen gaf, Matth. ie: 16. Zijt voorzigtig gelijk de Slangen.
A. Tot onze oogmerk merken wij alleen aan, dat de Onderzoekers van de natuur der Dieren, onder de veelvuldige preuven van de fchranderheid der Slangen , ook eenparig dit optellen, dat zij door alle mogelijke middelen haar hoojd bewaren, daar hare levenskragtcn bijzonder in gelegen is.
B. Zijt voorzigtig gelijk de Slangen , geeft dan ook onder andere te kennen, dat zij, als geestelijke menfchen , zorg moesten dragen, dat hun hoofd niet befchadigt wierde, dat is, dat zij niet hoopeloos cn moedeloos wierden , maar in tegendeel 't hoofd vrijmoedig mogten opheffen, weetende, dat zij niet zouden befchaamd worden van v egen hunne hope.
Dit is 't, daar de Spreeker Pf. 140 den Heere voor dankt, Heere Heere, flerkte mijnes hiils, Gij hebt mijn hoojd bedekt ten dage der waper.ings.
En



to6 LEERREDE Ï.B.
II. En dk is 't ook, daar de Apostel de gelovige Ephefiers toe opwekt in de woorden van onze Text. — Hij had in 't voorige hen vermaand om te beveiligen hunne geestelijke Lendetien, hunne borst, hunne voeten en hun geheele lichaam; Thans wil Hij, dat zij ook bijzon 'er voor hun hoofd zullen zorg dragen , als Hij zegt, En neemt den Helm der zaligheid, om, namentlijk het hoofd van alle kanten te beveiligen.
A. Wij hebben te voren reeds meermalen aangemerkt, dat de Apostel van vs. 10 — 13. als eenen ïjverigen Krijgs - gezant de gelovige Ephefiers, in 't gemeen ten ftrijde gcmoed^gt, en bij herhalinge tot de wapenen roept, om aan te doen de geheele wapenrustinge Gods, zijnde dit 't eenige middel, om tegen hunne geestelijke vijanden, hoe magtig, hoe wreed, hoe loos en boos die ook waren, ftaande te blijven.
13. Daarop gaat de Apostel over, van vs. 14 -- 17, om die volledige wapenrustinge Gods, in alle deszelfs bijzondere deelen, wat nader te ontleeden.
n. Eerst laat de Apostel noch, bij wege van befluit uit 't vorige voorafgaan, ftaat dan vs. 14a. welk ftaan drie dingen iniluit.
«. Vooreerst: den vijand kloekmoedig intewagten, en niet weg te lopen.
p. Daarbij: dapperen wederftand te bieden.
v En eindelijk: te volharden tot den einde toe, tot men ftaaude 0 ver wind,' Daar-



over Eph. 6. vs. if*.
IÏ.B.8.V. •. • ,
3. Daarop volgen nu de bijzondere wapenen, zo
de verweer ende als V aanvallend wapen xt Zweer d des Geestes, namentlijk Gods woord.
*. De drie eerfte wapenen moesten zij aangof • denom den vijand beid - hartig in te wagten, den Gordel der waarheid, V Borstwapen der gerechtigheid, en de fchoe'jinge der voeten met de bereidheid van 't Euangelium des vredes.
Dus gewapend konden zij dei vijand vrijmoedig afwagten.
0. De drie laatfte wapenen, V Schild des Geloofs, de Helm der Zaligheid, en V Zweerd des Geestes, waren bijzonder nodig, om dadelijk in den ftrijd dapperen wederftand te bieden, zich zeiven te verweeren, den vijand alle mogelijken afbreuk te doen, en niet af te laten voor dat zij de overwinninge op hunne vijanden behaald hadden vs. 16: I7«
a Het Schild des Geloof, 't welk de Apostel zo ernstig aanprijst om alle de doodelijke verzoekingen des&Satans te verijdelen, hebben wij te voren breder befchouwd vs. 16.
b. Hier mede is allernaauwst verbonden de Helm der Zaligheid, of de onwankelbaare hope op 't eeuwige leven, gelijk geloof ea. hope zeer dikwijls in de Heilige Schrift worden zamengevoegt. En hier van moesten wij wat nader fpreken.
Eene beminnelijke en gewigtige Stofte f Och dat de God der Hope zijn volk mogte vervullen met alle
Wijd-



208
LEERREDE
II. B. 2. s.l.
blijdfehap en vrede in 't gelove, op dat zij Overvloedig mogten zijn in de hope door de kragt des Heiligen Geestes, dat zij mogten roemen in de hope der Heerlijkheid Gods, en dit hengemoedigtdoen zijn in den geestelijken ftrijd! Mogt het dienen tot ontdekkinge van zo veele, die zich tot hier toe jammerhjk bedrogen hebben, die wel hopen zalig te worden, doch wier hope maar een losfe en ongegronde höpe is, oni noch in tijds te mogen ftaan na eene welgegronde hope, die uit 't waaragtige gelove voortvloeit.
De Heere make tot dat einde 't woord levendig en kragtig. Amen.
I. Zien wij eerst dc woorden op zich zeiven,
H. En dan in verband met de voorige Ende.
I. In de woorden zelfs zien wij:
A. Eerst 't wapen zelfs, dat de Apostel hier aanprijst , de Helm der Zaligheid.
B. Dan vrat Hij daar omtrend vermaand dien aan te neemen.
A. Het wapen zelfs is de Helm [der Zaligheid. N. Wat den Helm betreft.
«. Het grondwoord %^i*.%ibaMi«., betekend eigengentlijk een Hoofd - dekzel oï Storm-hoed, die 't geheele hoold omringd, en van alle kanten bedekt en beveiligt.
Zulke Helmen zijn van ouds onder de krijgs-wapenen getelt, vergelijkt 1 Sam. 17: 5.
{i. De Stofte , waaruit zulke Hennen bereid
wier-



ever Eph. 6. vs. 17". 809
wierden, waaren van ouds wel beesten - huiden , en inzonderheid Leeuwen-huiden, maar egter meest wierden zij gemaakt van ijzer, koper of metaal. Zo leest men van Goliath den Kamp-vegter uit 't Leger der PlüÜftijnen, dat Hij eenen koperen Helm op z ijn Hoofd hadde, 1 Sam. I7:5.envs. 38.dat Saai David eenen koperen Helm op zijn Hoofd zettede. En meermalen wierd op den Helm noch de gedaante van ecnig Dier, of 't hoofd van een Leeuw afgemaald, cn 't ijzer of koper van den Helm zo kragtig gepolijst, dat de zonne daarop fchijnende , eene helfchitterende glans daarvan afdraaide, gelijk de Helmen ook noch wel met olie bedreken wierdem
v. Wat de gedaante der Helmen betreft; Gelijk de Helm in V gemeen gefchikt was na 't Hoofd van den drijder; zo was de Helm in 't bijzonder van boven en van agteren geheel gefloten, en van weerzijden voorzien met buigzame kinnebak? - dekzels, terwijl 'er van vooren openingen voor de oogen wa^ ren om te kunnen zien*
Daarbij' waren deze Helmen, immers van voorname dappere Krijgshelden verqierd met eene verhevene kam, ofookmeteenboschvan kostelijke veederen,'t geen en den krijgsknegt veel langer dede fchijnen, en teffens tot eene bijzondere cicraad verdrekte.
K Het voorname gebruik van dezen Helm was eigentlijk, het hoofd der krijgslieden, als 't verhevenfte en edelde gedeelte des lichaams te dekken, O ten



1
aio LEERREDE 1. A, x. 2.
ten einde het zelve, noch door een zwaard geklieft, noch met pijlen docrfchoten wierde; Gelijk daarom de Helm den krijgsman moedig maakte om 't hoofd om hoog te heffen, en den vijand onder de oogen te zie \
> Doch 't is klaar, dat men hier aan geeneh eigentlijken Helm te denken hebben.
De Apostel, als een goed Krijgsknegt van Jezus Christus rust de gelovige , als geestelijke krijgsknegten, toe tot den geestelijken ftrijd tegen hunne geestelijken vijanden, en geeft Iran tot dat einde geestelijke wapenen aan de ftófadj die te zamen de geheele wapenrustinge Gods uitmaken; Trouwens de Apostel zelfs verklaard dit nader, als Hij fpreekt van den Helm der Zaligheid. Eene fpreekwijze die na allen 1'chijn entieent is, uit jef. 59: 17. Daar van den Mesfias gezegt word niet alleen, Hij trok gerechtigheid aan als een Pantzier gelijk dus de Apostel de gelovige heeft opgewekt vs. 14. om aantedoen 't Borstwapen der gerechtigheid, maar ook, den Helm des Heils (zettede Hij) op zijn Hooft, gelijk de Apostel dus hier fpreekt van een Helm des Heils of der Zaligheid. Zien wij.
a. Wat hier ter plaatze door déze Zaligheid te verdaan zij.
/!. En dan hce gepast die als eene Geestelijke Helm word aangemerkt.
Wat de Zaligheid betreft: -
Zom-



ever Eph. 6. vs. iy\ « 2n
LA. a. «o
a. Zommige verftaan hier door de Zaligheid, den Zaligmaker zelfs, die meermalen in 'tafgètrokkéne de Zaligheid genoemt word, Luc. 2: 31. Om dat Hij de oorzaak van eeuwige Zaligheid voor al zijn Volk is. Hebr. 5. 9,
Een opvattinge, die op zich zelve wel niet ongerijmt ?s, doch die egter hier met 't ganfehe beloop der Geestelijke wapenen niet fcbijnt over een te komen. '
Wij hebben te voren gezien, dat de Apostel door deze wapenen geen perzonen, maar zaken, bijzondere deugden en genadens verftaat, door den Gordel de kennisfe der Waarheid tot verfterkingevrn 't .feestelijk verftant en oordcel, door 't Borst-wapen de toegerekende en Inkievende geregtigheid, om 't harte tegen doodeiijke wonden te beveiligen, door de fchoenen de bereidheid'van \ Euangelium des Vredes, of de volveerdigheid des gemóeds, waardoor éene gelovige, met eene overgegevene gene: entheid bereid en gereed is om alles te doen°, te"ondergaan, en te lijden, wat van hem als een goed kr%s-kVgt van Christus Jefus gevordert word, door het fcidld 't gelove; wat is er dan gepaster, dan ook den Helm op de eene of andere bijzondere Deugt toe te pasfen, die tot hier toe niet genoemt is, en egter ton boogften nodig is in den Geestelijken ftrijd: Temeer, omdat Christus zelfs in de aangehaalde plaatze Jef] 59- 17, voorkomt met den Helm des Heils op zijn
P i poöftj



si2 LEERREDE I.A. 3.
Hooft, daarmeil door dien Helm des Heils den Zaligmaker zelfs niet verftaan kan.
b. En daarom verftaan wij hier door dei. Helm der Zaligheid, de Hope, die gelijk hier, zo ook doorgaans, bij en na 't geloof genoemt word, men vergelijke i Cor. 13: 13. Ende nu blijft gelove, hope, liefde deze drie, doch de meeste van deze is de liefde. Te meer om dat de Apostel 't zelfs elders zo verklaart, en er niets veiliger is, dan dc eene plaats van de Heilige Schrift, die wat meer ingewikkelt is, te vergelijken met eene andere plaatze, die duidelijker fpreekt,, en zo de fchrift uit en dooide fchrift verklaare. Men vergelijke nu 1 Thesf. 5: 8. daar de Apostel zegt, maar wij die des daags zijn, laat ons nugteren zijn, aangedaan hebbende, 'tborstwapen des geloofs, en der liefde en tot eenen Helm, ■ de hope der Zaligheid.
Dus verftaan wij door de Zaligheid, de hope der Zaligheid, of de Zaligheid in hope, datis, die welgegronde verwagtinge die de gelovige hebben op de Eeuwige Zaligheid. Zien wij dan kortelijk.
1. Het voorwerp der Hope namentüjk de
Zaligheid.
2. Dan, hoe de hope daar ontrent Verkeert.
1. Het voorwerp der hope is dan de Zaligheid, die groote Zaligheid die Jefus, Jehovah de Zaligmaker, voor zijn Volk verworven heeft) cn in
wel-



over Ehp. 6. vs. 17». 113
I. A. 2. «, l. ï.
welkers dadelijk bezit Hij hen dclt. AA. De Zaligheid, met opzigt op een. Uitverkoren Zondaar bedaat in bevrijd tc zijn van 't hoogfle kwaad, en gedelt te zijn in *t genot van \ Hoogfle Goed. Het Hoogfle Kwaad is gelegen in de Zonde, die fcheidinge maakt tusfchen God en den Zondaar, en m de hittere gevolgen de ftraffte der Zon? de, wanneer de Heilige en Regtveerdige God den Zondaar doec ondervinden, wat 't zij , een oneindig Goed ;verfmaad en eene oneindige Magt 'getergt ts hebben.
Het Hoogfle Goed heiraat in de gemeenfcbap en gelijkfonnigheid met den Volzaligen en Algenoegzamen God in Christus,- in den Vreede met God, in do kennisfe en liefde Gods , en in dc ondervinclinge van Gods gunste tot volmakinge van dc blijdfehap, en vervullinge van alle de fchatkameren der Ziele.
Van 't Eerfle nu , 't hoogde kwaad bevrijd te ziju, en tot 't bezit van 't laatfte 't Hoogde goed overgebragt te zijn is de ware Zaligheid.' Het een en ander heeft zijnetrappen; en dus is er een aaiu vankelijka en volkomtne Zaligheid,
BB. Mier ter plaatze, cm dat dc Zaligheid hier voorkomt, ais iets dat de Gelovige noch hopen, moet men door de Éaltgtfieid verft aau de volkoivetie Zaligheid van des Heeren Volk na dit leven , de Eeuwige Zaligheid, en die mag mCt vt hoogde regt de Zaligheid genoemt worden.
O 3 NN. O



2i4 LEERREDE LA. 3-AA.
nn. O Welk eene Zaligheid zü 'tzijn Van alle Zonden, en van alle overblijfselen derZoi> den, als een fchandelijk kwaad, en van alle fmertelijk kwaad, van alle kastijdingen en verbergir.gen van Gods aangezigte, van alle rampen en weder? waardigheden, van alle moeite en verdriet, van alle bekommeringen in dit leven, van alle verleidingen en verzoekingen van Duivel, Wereld, en Vleesch, van alle haat en 1'maat, verdrukkingen en vervolgingen der Wereld , die in 't boze legt, ten eenenmaal en voor altoos bevrijd te zijn.
32. Welk eene Zaligheid zal 't zijn.
«*. Wanneer het Edele Verftand dat hier maar ten decle kend, ontheven van alle benevelingen, volkomen verligt zal zijn, ter befchouwinge van de Heerlijkheid van 't volzalig aanbiddenswaardig Drie eenig Opperwezen. En telkens ontdekken nieuwe wonderen van Volmaaktheid, nieuwe ja onuitputtelijke fchatten van ' ene eindeloze Alge-! noegzaamheid en Heerlijkheid, en God kennen van aangezigte tot aangezigte. Welk een inzien zal er dan zijn in den luister van Gods aanbiddelijke Deugden en Volmaaktheden, bijzonder :o als die in 't groote Verloslings werk alterdoorlugtigst uitblinken.
(sa. Welk eene Zaligheid zal 't zijn, wanneer 't Oordeel met eene onverd' eide keuze zonde; eenige 'waggefinge, of oyerdwersfiage alleen aan den oneindigen God gehegt, en verkleeit zal zijn. yy« Wan-



tver Eph. 6. vs. 17a. 215
v-/. Wanneer de van alle zondige neigingen, en begeerten bevrijd, volkomen Heiüg, en met de-Allerheiliglle wille van God volkomen veréénigt zal zijn, wanneer de wil ingenomen en vervult met 't bezit van den Alweerdigen God zodanig door 't zuivere vuur van eene allerblakcnfte Melde tot God zal ontvlamt, en in eene volle gloed gezet worden, dat zij met 't innigfte genoegen in' God zal berusten en zich verlustigen, met God eene aller-innigfte gemeenfehap zal oeffenen, en al het geene in den Zaligen Verbonds God is, Die dan alles in afzijn volk zijn zal, zich naasten en toe eigenen zal.
^. Welk eene Zaligheid zal'tzijn, wanneer 't geweten zich innigst bewust van de bezit* tin ge van zulk een groot goed, daar uit eene Heerlijke en onuitfprekelijkc blijdfehap ondtaan zal, verza* diginge van Vreugde, te meer., wanneer zij tot zich zei ven inkeerende zich te binnen zullen brengen; wie zij wel eer waaren, een zondig Leem op de vlakte des Velds weg-ge worpen, vertreden in hunnen bloede, duizendmaal weerdig om Gods ontzachelijken Toorn tot in alle eeuwigheid te ondervinden, en dat zulke verweerdigt worden met 't bezit van een, gansch, zeer uitnemend, eeuwiggewigt van Heerlijkheid, met eene onverderfelijke, en onbevleckelijke, ende onverwelkelijke erfenisje, die in de Hemelen bc* waart worden 1 Pett, 1: 4.
O 4 jj.Welk



3IÖ
LEERREDE
I, A.3. «.& i,AA.32fW.
.1 j. Welk eene Zaligheid zal 't zijn opdeallcrzuiverlteen vrolijkfte wijze onophoude-. ] ijk,zonder vermoejinge tot verheerlijking van den al leen alles waardigen Heer der Heerlijkheid werkzaam te zijn, en met alle de Heilige Engelen, en de Geesten der volmaakte rechtvcerdigeu in de zoctfte overeenftemminge eeuwig bezig te zijn in den lof van Hem , Die op den Throon zit, en tot in alle Eeuwigheid leeft, God en den Lamme toejuichende, de Heerlijkheid en de Eere, cn de Dankzcgginge.
n. Dit zal de Zaligheid der afgeïcheidene zielen zijn, maar het lichaam zal ook op zijnen tijd in deze Zaligheid deelen, wanneer dat lichaam opgewekt en den Heerlijken lichaame van Christus gelljkformig gemaakt, met de verheerlijkt ziel voor Eeuwig vercenigt zal zijn, om te zien dingen, die geene oogen gezien hebben,te horen dingen,die geen ooren gehoort, te vernemen dingen, die nimmer in des menfchen harte zijn opgeklommen , om den verheerlijkten Zaligmaker oog aan oog en van aangezigte tot aangezigte te aaufchouwen en dat alles in den Hemel Gods Heilige en Heerlijke wooninge, die\Stad, die fondamenten heeft, welker Konflenaar en Soumeester God is. Hcbr 11: 10. O! Hgf groot is dat goed, dat God weg gelegd heeft voor de geene die Idem vreezen. Ps 31: 20.
5. En deze Zaligheid moet hier aangemerkt worden, als 't voorwerp van dc/iope der gelovige; de
hope



tver Eph. 6, vs. 17^. ai?
LA. 2. a.b. 2.
hope op die Zaligheid. Welke hope der Zaligheid dan beiraat in die zekere, welgegronde, blijde en lijdzame verwagtinge van die aanfidande Zaligheid,
AA. De hope, die ware hope, die een vrugt is van 't gelove, befchout de Zaligheid* m. Als een alkrwenfchélijJcst goed. De hope is het tegen-gefteide van de vreze. De vreze ziet altijd op eenig kwaad,-maar de hope op iets goeds
23. De hope merkt de Zaligheid aan als een afwezig goed. Het voorwerp der hope bcflaat niet in dingen die tegenwoordig zijn en gezien worden, maar in dingen die afwezig zijn, en noch volgen zullen. Paulus zelfs geeft ons zulk eene befchrijvinge van de hope en hare werkinge Rom 8: 24: 25: Wij zijn in hope Zalig geworden, de hope nu die gezien word, en is geene hope , want "t geene iemand ziet, waarom zal hij V ook hopen, maar indien wij hopen V geen wij niet en zien, zo verwagten wij het met lijdzaamheid.
die Zaligheid is een goed, dat noch niet genooten word, maar in den Hemel is v.eggclegt en daar bewaard word.
1». Doch dc hope befchouwt die Zaligheid niet minder als een goed, dat zeker toekomende en ontwijfelbaar te wagten is. En hier door is de hoop onderfcheiden van alle inbeeldinge, waar me* O 5 de



2l8
LEERREDE
I. A. 3-*. b. z. AA. %&>
de als met eene ijdele hoop zich veele dikmaal voeden, waar van men leest Job 8: vs. 13. 14. de verwagtinge des huigelaars zal vergaan, van den welken zijne hope walgen zal, en zijn vertrouwen zijn-zal een huis der fpinnekoppen 't welke door 't minde aam aken verbroken word.
De hope is niet eene twijftlagtige verwagtinge, gelijk in dc gemeene verkeeringe 't woord hope wel gebruikt word, maar de hope in genade is eene zekere verwagtinge.
De waare levendige hope, deunt op onwankelbare gronden, gelijk de Apostel daarom de hope aanmerkt als een anker der ziele, het welke zeker en vast is, en ingaat in V binnenjle des Voorhangzels, daar de Voorloper Jezus is ingegaan Hebr 6: 19: 20. Willen wij alle de gronden der hope nagaan, wij zoude hier een ruim veld vinden , wij zullen een en ander ftuk maar even aanroeren.
Zoude de Zaligheid niet zeker mogen verwagt worden.
*«. Daar de Algenoegzame God in zijn Eeuwig en onveranderlijk voornemen der genade, reeds befloten heeft deze Zaligheid aan zijn volk te geven. Men vergelijke Rom 8 vs. 30- Die Hij te voren verordineert heeft, deze heeft Hij ook geroepen en die Hij geroepen heeft, deze heeft Hij ook, gerechtveerdigt, en die Hij gerechtveerdigt heeft, deze heeft hij ook verheerlijkt.
Daar



evtr Eph. 6. vs. 17». ±19 LA. 3. «a.£.2.AA. is.**.
A«. Daar cr zo veele en waaragtige en onherroepelijke beloften zijn, die de ge» trouwe God immers zal maken ja en Amen.
Dit nu is de belofte, die God aan zijn volk belooft heeft «ameiitlijk 't Eeuwige leven 1 Joh. 2. Beloften , noch zo veel te vaster, om dat 't God noch behaagt heeft, of fchoon hij de onveranderlijke God, die noch met eenen Eed te bevestigen Hebr. 6.
7Y. De hope vestigt haaren grond op 't verbond der Genade, dat een Eeuwig verbond is, Bergen mogen wijken en heuvelen wankelen, maar mijne goedertierentheid en zal van U niet wijken, en het verbond mijnes Vredes en zal niet wankelen, zeit dé HEERE uwe Ontfermer. Jef. 54: io„
In dat verbond belooft de Heere, Ik zal U tot een God zijn, met welke belofte de Heere Jezus zelfs tegen dc Sadduccen bewijst de Eeuwige Zaligheid en Heerlijkheidxzïïèzs Heeren bondgeuootcn Matth. 22.
De hope grond zich op de volmgtigeverdien/len van Christus, waardoor hij de zijnen eene oorzaak van Eeuwige Zaligheid geworden is Hebr. 5:9. Biet eene oferhande heeft hij in Eeuwigheid Volmaakt alle die geheiligt worden Hebr. 10.14. Hij is de Over(le Leidsman en Voleinder des geloofs Hebr. 12.
Daarbij opde altoosduurende enonaffiagelijke voorbede van Christus, hij kan volkomen Zalig maken alle. die door hem tot God gaan, alzo hij altijd leeft om voer haar u bidden Hebr 7: 25,
Wie



S20
LEERREDE
h A. 2. *.b. 2. AA. Tl. tt.
Wie zcl befchuldiging inbrengen tegen de uitverkorene Gods ; God is het die regtveerdig maakt. Wie is het, die verdoemt ? Christus is 't die ge flor ven is, ja dat meer is, die ook opgewekt is, die ook ter regterhand Gods is: die ook voor ons bid. Rom 8: 33: 34.
En wat is zijne voorbede*! Vader ik wil, dat daar ik ben, ook die bij mijn zijn, die gij mij gegeven hebt, op dat zij mijne Heerlijkheid mogen aanfehouwen Joh 17.
£«. Zoude de Zaligheid niet zeker zijn , daar Christus zelfs 'm de Heerlijkheid is ingegaan, en vooruit gegaan, omzijn volk plaatze te bereiden, en haar in te wagten, na dat zij des Heeren raad zullen hebben uirgedient. 'Daar ik ben zegt Jefus zal ook mijn Dienaar zijn Joh 12. De taal der hope is Ik zal dan geduurig bij U zijn, Gij hebt mijn regterhand gevat, Gij zult mij leiden door U Raad, en daar na in Heerlijkheid opnoemen. Ps 73:26.
|fj hc hope vestigt zich op '** gelove, fat een vaste grond is der dingen die men hoopt* cn een bewijs der zaken die men niet cn ziet Hebr' 1 ?. Het gelove geeft zich geheel aan Christus over, en die in hem gelooft heeft het Eeuwige leven. Het einde des geloofs is de zaligheid der zielen 1 Petr I.
«fif. De hope grond zich Op de aanvangelijke vervullinge van Gods onveranderlijke verbonds beloften tot bemoedigingen ouderftenjnge van
de



over Eph. C. vs. 17*.
aai
J. A.3.*.£.2. AA.m.w.
de firijdende Heiligen hier op aarde : Op de Eerftekngen der Zaligheid, en de voorproeve van Canaüns druiftrosfen in de woeftijne: Op de Zegenpralende uitkomste van zo veele Heilige, die reeds in Heerlijkheid zijn ingeleid: Op het verlangen hier op aarde, dat doch 't land der ruste niet en is, om eens Eeuwig met den Heere te wezen, welk ver langen door den Geest in haar binnenftegewrogt,niet te vergeefs zijn zal: Op haar heerfchende lust om eens zonder zonde God in volmaakte Heiligheid te dienen en te verheerlijken. Op deze en diergelijke wezentlijke gronden rust de hope der Zaligheid.
BB. De werkzaamheid nu der hvpe zelfs, beftaat kortelijk daar in, dat zij die Zaligheid verwagt en te gemoed ziet, en wel,
K#. Met een vuurig verlangen ,voo/ al wanneer de hope levendig is, fchreeuwende als een. hert na die ziel verkwikkende waterftromeu, na 't 011middebjk, en zielverzadigend genot van Gods nabijïieid, en gemeenfchap, uitroepende wanneer zal ik ingaan en voor Gods aangezigte verfcheinen.
33- Daar bij met blijdfehap. De hope der regtveerdige is blijdfehap Sgr 10: 28. Paulus vermaant, verblijd ü in de hope Rom 12. Is het hier reeds goed na bij den Heere ie weezen,cn in 't ligt van des Heeren aangezigt te wandelen, zij kunnen daar uit eenigzins afleiden, wat namaals eens zijn zal den vollen oogst van die aangename Eerftelingen te plukken. Maar /



22a LEERREDE
LA.a.-. b..a BB. 33.
ij. Maar dan verwagt fa hope ook de Zallglicïdxnetlijdzaamheid, wagtende tot des Heeren tijd daar zal zijn / met IKlle onderwerpinge aan den Heere. Inftilheid en vertrouwen is de fterkte.Pf. 62. • Gebeurt 't dat de uigeftelde hoop't harte wel eens krenkt Spr 13: 12. Zij tragten zich op te beurenwat buigt ■ gij U neder, O mijne ziele, ende wat zijt gij onrustig in mij ? hoopt op God, want ik zal hem noch loven; h j is de menigvuldige verlosfinge mijnes aangezichts, en mijn God Ps 42; 12.
3. Geen wonder, dat de Apostel de hope der Zaligheidhm- onder de benaminge van dc Zaligheid zelfs voorftelt,om dat die hope van Gods kinderen, zo ontwijfelbaar vast gaat, als of zij de Zaligheid zelve was, om dat de Zaligheid haar groote voorwerp is mn dat zij in die hope aanvangelijk zalig zijn, daarom genoemt de Zalige hope Tit 2: 13.
/3. Deze hope der Zaligheid, merkt de Apostel hier nu aan, als eenen geeftelijken helm. De Helm der Zaligheid.
a. In 't gemeen kan men zeggen.
1. Datdej>*f//g//«V der pope, waar uit de Helmen waren toebereid ons kan te binnen brengen . de onwankelbaare vastigheit dgr hope als fteunende op zo veele vaste gronden
2. De glans van de gepolijfteHelmen, die onder'tfchijnzel van de zonne de gehelmde (hïjders tot bemoediginge, en hunne vijanden tot verbazinge in de
oog^n



evir Et>h. 6. vs. 17a. 323
J.A.3.£.a.2.
oogen fchittercnde, kan ons verbeelden, dien
glans van Heiligheid en dien brandenden ijver, die door de draaien van de Zonne der Gerechtigheid, in 't harte van eenen geeftelijken krijgsknegt, die dezer hope deelagtig is 5 verwekt word, tot hunner bemoediging en tot fchrik Voor hunne vijanden.
3. Wierden de Helmen wel met Olie beftreken, de Helm der hope moet door de Olie des Geestes in zijn vastigheid en luisterijken glans beftendigt worden.
4. Had de Helm van voren zijue openingen, de hopeis geenblindc hope,de helm der Zaligheidheeft ook zijne openingen, geopende oogen des verftants, en fterk ziende oogen des geloofs waardoor de hopende krijgsknegten zien, en op Christus en op de zekere Zaligheid, en ook de vijanden en hunne bewegingen naukenrig waarnemen, om door de zelve niet befchadigtte worden.
5. Waaren de Helmen van voorname krijgshelden bijzonder verciert met pluimen en vederbosfehen, waar door zij boven de gemene krijgsknegten uitftaken, alle dc gelovige moeten wel de hope hebben, maar zij hebben ze niet alle in de zelve mate. Haar zijn ook trappen in de hope. De Schrift fpreekt van een overvloedig zijn in de hope Rom 15. Van een volle verzekertheid der hope Hebr 6. van een vrijmoedig' held en roem der hope liebr 3. Zulk eene hope mag te regt bij een uitftekenden helm vergeleken worden.
b Eg»er komt hier bijzonder in aanmerkinge, 't gt* bruik van den helm, en dit was twedcriei.
1 Voor



224 LEERRKDÊ
LA.s.fi.b.
i Vooreerst om't hooftte beveiligen tegen de pijlen en zweer'den der vijanden, gelijk ze daarom 't geheele hooft van boven, van agteieu, ter zijde, ja zelfs een groot gedeelte van 't aangezigt bedekten. Zo dient de hope der Zaligheid tot beveiliging van't hooft van eenen geeftelijken krijgs - knegt.
AA H<tiHooftjit 't welk niet min der dan de borst de zitplaats is van 't dierlijk leven, en ook van die zintuigen, waar door de ziele haare meeste en voomaamfte werkingen ha buiten verrigt, als 't gezigt, 't gehoor, de fprake enz: kan een gepast zinnebeeld zijn van 't geestelijke zielen-leven of van de ziel in haare Edelfte en gemcedigfte werkzaamheden, bijzonder ook door middel van de geestelijke oogen desverftands, des geloois en der liefde, door middel van 'toer der gehoorzaamheid, de tonge der belijdenisfe en des lofs.
BB Het hooft zoude, als doodelijk gewond worden, wanneer zij door den ftrijd mismoedig, en daar door ontrouw en afvallig gemaakt wierden van 't geloof, de belijdenisfe, en betragtinge van 't Enarigelium.
Maar de hope der Zaligheid is 't regte bewaar middel tegen de mismoedigheid, en daar uit ontdaande afval, vreest niet zeide daarom God tot Abraham Gcnef. 15 en Jefus tot zijne discipelen hebt goeden moed Joh 16. De hoop is een kragtig fpoor tot volftandigheid, niet twijfelende, of men zal eindelijk



over Eph. 6. vs. 173 '■■ 4 • 225
dclijk overwinnen cn de overhand behouden ; De levendige hoop en verwagtinge van eene zekere zaligheid ban hen in 't midden van eenen fterk - gewapenden onder alle de vijandige pijlen 't hoofd vrijmoedig doen om hooge heften, roemende in de hope der Heerlijkheid. Al doode wij de Heere, zoude ik niet hopen Job 13: 15. Deze God is onze God eeuWigt'jk en altcos, hj zal ons geleiden tot ter dood toe. Ps 48: 1 5. Dan ziet men met Mofes op de vergeldinge des loons IIebr 11. Men neigt zijne ooren na *t bevel van den groten ileir • Vorst. Men komt vrijmoedig uit voor den Heere en verteld zijnen lof.
2. Maakte de Helmden Rïjgs-knegtmoedig. De hope der Zaligheid, wanneer die levendig is, maa kt een gelovige nfoedig als een Jonge leeuw. De wel verzekerde verwagtinge der overwinninge doet hem 't hooft opheffen iri alle rrcaaren cn verzoekingen, zonder door vreze te wankelen. Zij houden"t daarvoor dat V lijden t en (l rijden dezes tegenwoordigen tijds niet is te waar deer en hij de Heerlijkheid, die aan hun zal IgédpeiibMrê worden -Rom 8: tè. Onze lichte verdrukkingen, die zeer haast voorbij gaan, werken ons een gatisch, zeer, uittieïment, eeuwig gewikte van Heerlijkheid Cor 4: 17. Ja dit kan hen doen roemen in de,verdruhJ:tngen Rom 5.
Bik Maar wilden de gelovige Ephefiers de beveiligende kragt van dien Helm der Zaligheid ondervinden, zij moesten dien helm neemen.
P - K. Hij



2.;6 LEERREDE Ï.B.
Hij zegt dat zij dien moesten aanneemen, met dat einde , cm zo op hun geestelijk hoofd te zetten, en cr een regt gebruik van te maken. -j.In 't bijzonder zegt dit neemen.
«. Zij hadden dien helm niet van zich zeiven, maar moesten die van den grootcn Heir- Vorst ontfangen , De God der hope moet eene goede hope in genade geven 2 Thesf 2. niet alleen in de beginzelen maar ook in den voortgang.
e. Deze helm is egter in 't geestelijke wapenhuis in 't Euangelium opgehangen en word daar voorgefield en aangeboden, ja ernftig aangeprezen Pf. 13c: 5-
En dus moesten zij met allen ernst ftaan na zulk eene levendige hope, door de gedurige oefeningen van een levendig geloof ontrent de Godlijke beloften, om zo de gronden der hope vastte leggen, cu te ftaan na eene dadelijke óeffeninge van die hope, Zo als wij verklaart hebben.
S, Zij moesten tot dat einde veel verkeeren in't geestelijk wapenhuis, om de gronden der hope te onderzoeken , cn zonder ophouden om die hope bielden bij hunnen Övërfteu Leidsman.
t. Om dien dan ook te bewaren en regt te gebruiken in alle gevallen.
II. In verband ende de hope is de dogter des geloofs en dus zouden zij ftaande blijven.
Gelukkig zoude Wij zijn, zo wij die hope hadden.
Veele



■ever Eph. 6. vs. 17&. sa?
II.
1 .Veele fpreeken van hope maar het :s eene hope op een lang leven, aardfche fïhattem Zij zijn zondef hope.
2. Veele geven voor op de zaligheid te hopen, doch 't is zonder de grond van 't geioi.f.
3. Kan uwe hope, die zich tot de wereld uitftrekt' eene hope der Zaligheid zijn.
4. Hoe kunt gij op de Zaligheid hopen, zo lang gij in de zonden blijft.
5' Hoe kunt gij op den Hemel hopen, daar gij den weg derwaards niet inflaat. r
6. Hoe zoud gij hopen, gij bemint zelfs de Zalig» beid niet.
7. hebt gij bij U zeiven gezegt, het is buiten hope. Op U lösfe hoop , blijft gij zo, zal eene eeuwige
wanhoop volgen.
Uwe hoop is een losfe inbeeldinge, een helm der rampzaligheid, met een ingebeeldeu Hemel na de hel.
Ei onderzoek eens de gronden van U hoop.
Hoe vreeslijk zal 't zijn op de Zaligheid gehoopt te hebben en U ondertusfehen van dat alles verftokeii te vinden
Staa noch na ware en wezentlijke gronden. Na wedergeboorte Na geloof. Na reinigheid,
Steld 't niet uit, een onverwagte doodzoufemetll leven alle hoop affnijdem
P s Oh-



22g LEERREDE enz.
"'Onderfcheid tusfchen de ingebeelde hope en de waare hope.
1. De ingebeelde hope.
a. Hoopt Zaligte worden, maar blijft in de zonden.
b. Wenscht met Biham te fterven.
c. Word niet geern getoest.
d. Steunt op pbgten en goedheid van 't harte.
e. Scheid de beloftenen pligten.
f. Is zonder grond. J.
2. De ware hoop.
a. Vloeit uit 't geloof.
b. Steunt op de beloften en wanhoopt aan zich zeiven.
c. Word met moeiten verkregen.
d. Befwijkt niet in den ftrijd.
e. Heeft hare zwakheid en fterkte.
f. Zet aan tot heiligheid. Kinderen Gods.
1. Hoe is uwe hope zo klein, hebt gij dan niet in Christus gelooft
2. Hoe vejgaat uwe hope zo ras.
3. Hoe nadeelig is dat voor U.
4. En daarom.
a. Zet dezen Helm op U hoofd.
b. Zijn het uwe zonden : ziet Pf. 130,
c. Wat buigt gij U neder.
d. Zijn 'er zwarigheden.
e. Ziet op uwe bevindingen.
■ Hoopt op de Zaligheid. Amen. LEER.»



LEERREDE
OVER
Eph. 6: 17b. Ende H Zweerd des Geestes, V welk is Gods woord.
I. "\^anneeï' eens de Heiland op eene listige cn hevige wijze van den Duivel verzogt wierdt in de Wocstijne, zo leest men zeer opmerkelijk, datjezus alle de aanvallen van den Vijand kloekmoedig af-# weert met telkens te antwoorden. Daar is gefchre-» yen, Matth. 4: 4: 7: 10.
Dus bediend zich Jezus zelfs van 't woord Gods, en heeft hier mede door zdjn eigene voorbeeld aan zijn volk getoond, welk "t beste, en veiligfte middel zij, om dc verzoekingen des Satans te keer te gaan, en over dien Vijand te zegenpralen, namentlijk : Het woord van God tegen hem te gebruiken.
II. Geen wonder dan ook, dat de Apostel in 't opgeven van de geheele Wapenrustinge Gods, om te kunnen Haan tegen de listige omleidingen des Duivels, onder anderen dan ook wil, dat de gelovige Ephefiers zich zullen bedienen van '** Zweerd des Geestes V welk is V woord Gods.
P 3 A. Om



£3o LEERREDE
*l*A. Om nu van den zamenhang niet te fpreeken, 't geen over de vorige verben meermalen gefclüed is , merken wij thans alleen aan, dat gelijk de krijgsknechten in den lichamelijken ftrijd niet alleen zich zeiven tragten te verdedigen tegen hunne Vijanden, maar ook den Vijand alle mogeiijken afbreuk te doen, cn tot dat einde niet alleen met verweer-ende, maar ook met aa-ivalknde wapenen gewapend zijn; Zo poft e Apostel als tenen ij verigcKrijgs- gezant de gelovige Erneüers toerustende, hen niet alleen voorziet NV- yerw.eeren.de wapenen , gelijk uit de vorige doelen van deze waperrusthige gebleken is, maar Mij voegt 'er pu ook een 'wapen bij, dat tot verweerin*ge, en tot aanvallinge teffens gefchikt is, namentlijk V Zweerd d;s Geestes 't woord Gods Hij wil dus dat de gelovige zufen zijn gelijk de Helden Salomons, die al te maal Zweerden houden, geleerd ter Oorloge , elk hebbende zijn Zweerd aan de heupe , van wegen den fc.'rik des hagts, Hoogï. S'? j: 8.
B. En van dit Zweerd des Geestes, 't laatfte van de bijzondere wapenen, welke de Apostel hier aanprijst, moesten wij thans een weinig nader fpreeken.
Eene gewigtige Stofte ! Cch dat wij alle aanvangkelfk, of meer en meer, op dit allernodigfte wapentuig den regten prijs mogten ftellen! Och dat de Heilige Geest ons zelfs 't gebruik van dit wapen mogt leren, zo om ons zeiven te befchermen, als om onze vijanden te overwinnen. Hij inake daartoe 't woord levendig en kragtig. Amen. E Wij



ever Eph. 6. rs. I7b. 23T
II. B. . , \
I. Wij moeten eerst de vermaninge op Zieh zeiyen zien. •
II. En dan in verband met 't vorige door Ende. I. In de vermaninge zelfs letten wij,
A. Eerst op 't wapen zelfs dat de Apostel bier aanprijst.
B. Dan op de vermaninge daarontrent neemt 't Zweerd des Geestes V welk is Gods woord, 't geen doch uit 't eerfte tfdt van dit vs. moet herhaald worden.
A. Wat 't wapen betreft, dat werd,
Kt Eerst met de zinnebeeldige benaminge genoemd , V Zweerd des Geestes,.
i, En dan nader verklaard wat bier door te ' verftaan zij, 't welk ü Gods woord. N.De Apostel dan fpreekt: 1 «.Van een Zweerd.
a. Het Zweerd is van cude tijden af een der voornaamfle Oorlogs - wapenen geweest, cn is als zodanig tot op den huldigen dag toe noch onder ons bekend.
, h. Een Zweerd, in 't Orieksch afkomstig van een woord dat vegten, ftrijden betekend, js eigentlijk een fcherp wapen tv.ig, dat gefchikt is, om niet alleen verwcerender wijze de houwen , dietoege" bragt worden , af te weeren, maar ook aanvallender wijze toe te flaan, en de vijanden al ftcekende of houwende te wonden of te dooden. En oflehöoó de p 4 • Zweer-



21* LEERREDE LA.n.«. £.
Zweerden eenigzins vcrfcheiden waren van gedaante, zo kv.anien zij egtcr daarin ©vereen, dat zij en eene icherpe punt hadden om te fteeken, en ook aan eene of aan fcidfe zijden gefcherpt waren, om te frijden en te houwen, zo Jccst men: Richt. 3: 16. dat Eliud zich een Zweerd maakte, dat twee fcherpten hadde, welke lengte een dis was, en hij /lak V in den buik van Eghn den Koning der Moabiten, zo feesjt men ook Openb. j: 16. van een twee fnijdend fckerp Zweerd. Zo dat dc voornaamfte eigenfehap tier Zweerden was haarefcherpte, waai bij komt haare glinsterende gedaante tot een bewijs, dat zij wel gewettet cn gefcherpt waren, cn die dezelve teffens tot cieraad veiiirekte: men vergelijke Demr. 32: 4:. Daar de Heere zegt: indien ik mijne glinstei ende Zweerd wette. eu Ezceh. 21: 28. Het Zweerd, Hel Zweerd is uitgetrokken, het is ter flagcinge gewaagt, om te verdoen, om te glinsteren. . • *■
c. De Styffh , waaruit deze Zweerden toebereid wierden, was van ouds, gelijk ook nu noch, van ijzer, Haal of foortgehjke harde en taaije mi-taaien, welke bekwaam waaien om kragt te oefenen, cn gebugen te kunnen worden.
d. Het vporfiaamfte gebruik der Zweerden is uk 't gezegde reeds kiaar, namentiijk tn om zich zeiven te verdedigen, en om den vijand van nabij aan te vallen, en ter dood toe té wonden, geiijk men
dus



over Eph. 6. vs. 171». 233
I.A.N.a. d.
dus leest, Jof. 8: 24. Dat-Israël alle de inwoondsrs van Aï, twaalf duizend in getal, fhegen met de fcherpte des Zweerds.
«. Doch 't is geen eigentlijk en ftofelijk Zweerd, dat dc Apostel hier bedoeld neen, Hij noemd 'c nader V Zweerd des Geestes.
a. ISiet alleen, om ons te doen zien, dat hij geen lichamelijk Zweerdin'toog heeft: O neen,zulk een Zweerd, hoe zeer ook gefcherpt, en glinsterende, heelt geen kragt tot bellrijdinge of overvyinninge van geestelijke vijanden, 't geen de Apostel elders doet zeggen, De wapenen onzes krijgs zijn niet vleefchelijk, 2 Cor. 1 of 4. En daarom geen eigentlijkj, maar oneigentlijk en geestelijk Zweerd.
b. Maar deze fpreekwijze geeft daar en boven noch wat meer te kennen.
1. Door den Geest verftaat de Aoostel buiten twijlfcl den Heiligen Geest, de derde Ferfoon in de Aanbiddelijke Drie-Eenheid, Geest genoemd, om dat Hij van alle eeuwigheid op eene voor ons onbegrijpelijke wijze uitgaat van den Vader, en den Zoon, gelijk dit bij andere gelegentheuen breder getoond word.
2. Als de Apostel nu fpreekt van 't Zweerd des Geestes verfraai Mij zulk een Zweerd,
AA. Daar de Heilige Geest de voorname oorzaak en Werkmeester van is.
BB. Daar de Heilige Geest 't voorname gebruik van leerd , en toe weikers gebruik de Hei?5 li-



934 LEERREDE
I.A. n.p.b. 2.BB.
lige Geest de geestelijke krijgsknegten bekwaam en veerdig maakt.
3. Wat men nu hier ter plaatze door 't Zweerd des Geestes te veiiTaan hebben, verklaard de Apostel zelfs met duidelijke woorden, als Hij zegt, 'twelk is Gods woord.
«. Zien wij wat dit woord Gods zij, fi. Dan hoe gepast 't zelve bij een Zweerd, en wel bij een Zweerd des Geestes vergeleken word. % Wat 't Woord Gods 'betreft: a. Hier door verdaan wij alles, wat God immer inondelijk ói fcfrrlftelijk heeft gef.even te ontdekken aangaande den ganfchen v.eg der zaligheid. De openbaiinge van den ganfchen Raad Gods, aangaande 't zaligen van Zondaren.
i. Het is bekend, dat God na zijne Ontfermende goedheid, en welk eene aanbiddelijke nederbuiginge Gods is dat! cv onmiddelijk cn ook middelijk door zijne Dien&tlïRegten, en bijzonder door Zijnen Zoon,den Heere Jezus Christus tot zondaren, die zich Gods gunstiijke aanfpraak voor eeuwig hadden onweerdig gemaakt, getproken heeft, en hun den weg bekend gemaakt, langs welken een zondaar uit zijnen aller - ellendigfteh zonden ftaat op eene Code betamelijke wijze kan verlost, en tot dc zalige gemecnfchap Gods overgebvagt worden , wat een zondaar tot dat einde\te kennen. te geloven, te belijden , te doen en te laten nodig heeft.
Na-



»ver Eph, 6. vs. 171. 235
|.A. jt;*sa.x.
Nadrukkelijk zegt Paulus, Hebr. 1: t . God
voortijds veelmaal en op veelerU i wijze tot de Vaderen gej'proken hebbende door de Prophêien , heeft in deze laatfle dagen tot ons gefproken door den Zoon, welk al den Raad Gods. in eigene Per loon heeft bekend gemaakt, en in wiens plaatze , na dat Hij nu ten Hemel gevaren is, de Apostelen gekomen zijn , die de predikinge van den Zoone Gods nader verklaard en bevestigd hebben.
2. Het is niet minder bekend, dat het God om wijze redenen behaagt heeft, zijn woord aan dc Kerke bij gefchrift over te gceven, op dat 't Zelve te beter zonder vervalfchinge zoude kunnen bewaard worden, en van elk gelovige tot zijne leeringc én troost onderzogt worden.
Dit woord Gods is eerst vervat geweest in de Vijf Boeken van Mozes, waarbij in vervolg van tijd dc overige Boeken des Oude Testament, zo de tiiftori'e!;e Boeken, als dc Schriften der Propheet en en de Pfalmen gekomen zijn. Dit woord heeft God onder 't Oude Testament aan de Joden bekend gemaakt volgens Pf. 147: iy: 20. Hij maakt Jacob zijne woorden bekend, Israël zijne inzettingen en rechten. Alzo en heeft Hij geenen volke gedaan, en zijne rechten kenden zij niet, *t geen Paulus doet zeggen, Rom. 3: r: 2. Welk is dan V voordeel der Jooden? of welk is de nuttigheid der befnijdenisfe'? veele in alle manieren. Want [dit is} wet het eerfte, dat haar
de



236 LEERREDE. LA. -,.«.£. 2.
de voorden God.?, waren toebetrouwd.
Onder 't Nieuwe Testament is dat befchreven Woord vermeerdert met de fchriften der Euangelisten cn Apostelen, en ook den Heidenen, volgens de belofte Zeph. 3: 9. dat ook de reine fpraak van't Euangelium tot de Heidcnfche Volkeren zoude gewent 'worden.
En dus is hier 't Woord Gods de ganfche Heilige Schrift de eenige en volmaakte regel van geloof en wandel.
Dit is dat Woord der Waarheid 't Euangelium deiZaligheid Eph. 1. 13. waarvan met zo veel nadruk getuigt word Pf. 19. vs: 8. 9. Ee Wet des Heeren is Volmaakt, bekeer ende de Ziele, V getuigenisfe des Heeren i' gewis, den flegten Wijsheid gevende, de bevcelen des Heeren zijn recht, verblijdende 't harte, V gebod des lieer en is zuiver ver ligt ende de oogen.
b. En dit Woord noemt de Apostel GodsWoord.
t. Om dat het ontwijfelbaar van eenen Godlijken Oorfprong is. God is er de Aucleur van.
AA.liet is wc' zo, dat Menfchen het befchreven hebben; Maar zij deeuen zulks op Godlijk bevel, en zij wierden door den Geest onfeilbaar gcleïcfs zo dat zij geen andere zaken fchreven, dan die dc Geest wilde, dat zij fchrijven zoude, en met zulke woorden, en fprcekwijzen, ais Hij wilde, dat
zij



over Eph. 6. vs. 16, 237
I.A.2-B. b.i.AA.
zij gebruiken zouden, en 't meest tot Gods Eer, en 't nut der kerke dienstig was. Alle de Schrift is van God ingegeeven, en is nuttig tot Leeringe der Waarheid, tot wederlegginge der dwalingen , tot verbetering van 't kwade, tot onderwijzinge in den rechten weg 1 Tim. 3.16. Hierom zegt Paulus tot de Gelovige te ThcsfalonicaiTliesf. i.x^.Daar om danken wij ook Cod zonder ophouden, dat als gij't Woord der predikinge Gmls van ons ontfangen hebt, gij dat aangenomen hebt niet als des menfchen M^oord, maat gelijk V waarlijk is als Gods Woord, dat ook werkt in Udie gelovet en 1 Cor. 14. 37. Zegt Hij, indien imand meint een Propheet te zijn of Geestelijk, die erkenne, dat 't geene ik U fchrijve des Heeren geboden zijn.
BB. Waarlijk een groot getuigenisfe dat aan geene andere fchriften in de Wereld kan gegeven worden, maar dat cgter op onbetwistbare gronden fteunf.
nx. Wie doch die nauwkeurig agt
geeft.
«*. Op den verhevenen inhoud der Heilige Schrift , verre boven al 't bereik van' ons eindig en duister verftand. Zo als daarin
aa. Verhaalt word de oorfprong der Wereld, de-tijd en wijze, hoe de Wereld gefchapen is, eer er noch menfchen waren, 't geen dan ook geen menfchen weten, of befchrijven konden,



138 LEERREDE I. A. x. $. a.2. BB. m. *«. aa.
den, dan door eene Godlijke openbaringe.
bh. Zo als daarin ontdekt word niet alleen de oorfprong van 't Zonden-kwaad, maar ook die voor alle eindig verftand onuitvindeüjke weg van verzoeninge en verlosfinge , hoe de Drie Eenige God, de Vader in den Zoon door den Heiligen Geest volgens 't Eeuwig voornemen der genade zich kan en wil verheerlijken in t Zaügen van zommige Zondaren, door die te rechtveerdigen, te heiligen, en Eeuwig na Ziel en Lichaam te verheerlijken," O Aanbiddelijke Heilgehcimcn.
cc. Zo als ook daarin Wetten gegeven worden, die niet alleen de uiterlijke daaden, maar ook de innigfte gedagten cn begeertens van de ziele verpiigten, die buiten 't herijk van der fchepÜelen kennisfe zijn, en dus van niemand, dan van God. Die de Geesten weegt kunnen voorgefchreven worden; Wetten, die zich allezins wegens bare billijkheld en betamentlijkheid aanprijzen , cn zulk eene heilige en volmaakte Zedenleer behélfen , als in geen menfchen fchrift ergens te vinden is;
Wetten die aangedrongen worden met de allerdierbaarfté b< l< fren, en dc ontzachelijkfte bedreigingen, niet alleen van eén tijdelijk, maar voornamentlijk van een I euwig Wel of Wie,- welker vervul!*nge van geen mensch maar alleen van God te wagten is.
ad. Zo als daarin gevonden wor-



i
over Eph. 6. vs. in. 239
I. A. n. 18. a. 2. BB kk, <m. dd.
worden de allergewigtigfte voorzeggingen van toekomende gebeurtenisfen, die • Eeuwen daarna gebeuren zouden, en die voor geen eindig vernuft waaren na te gaan, en waar van er reed» zeer veele door de allerfriptfte uitkomst bevestigt zijn, wélke voorzeggingen van niemand dan een Alweetend en Almagtig God kunnen voorkomen.
pp. Wie die nauwkeurig let op de fchrijvers, die zulke verhevene zaken bcfchrijven.
aa. Hoe opregt, getrouw , en allezins geloofweerdig zij zijn.
bb. Hoe hun Leer door de al lervcrbazendde en onloochenbare wonderwerken bevestigt is, die- hun bij alle opmerkende en waarheid bevende tot onwederfprekelijke geloofsbrieven ver ftrekten, dat hunne Leer aft God was.
cc. Hoe zij alles fchrijvc in die hoge verhevendheid en teffens eenvoudige laarheid die te gelijk aan de Hoge Majefteid van God, en aan de lage vatbaarheid van den Mensch beantwoord , en dus alle menfchelijke welfprekentheid zeer verre te boven klimt.
dd. Hoe alle de deel en van de Schrift allernaukeurigst overéénkomen , of fchoon door venchcidetie perzonen, en op verfchcidene tijden befchreven.
yy. Wie die let op de zonderlinge bewaaringe van dit Woord, ondanks al de list cn
wjc-



=4o LEERREDE LA. ,v. e.tf.i. BB.ttjt.yy.
woede van de bitterfte Vijanden
der Waarheid.
'f. Wie die nagaat de wonderbare kragt cn urfwerkinge van dit Woord, de bekceringc en wederbrengingc van den afgcdwaalden zondaar tot God in Christus, de Waaragtige verandering van hunne harten, zo dat 't Woord zich meester maakt van den geheelen mensch van alle de vermogens en kragten van Ziel cn Lichaam. De bekeeringe zelfs van de allcrwocste Volkeren, zo dat zij met Verlafiogé van hunne Afgoderij en Bijgeloof zich aan de Leere van 't Euangejium onderworpen hebben, daar egter die Leer 't Vleesch en Bloed niet aangenaam was. Gelijk dus de Apostel tot de Thesfalonicenfen zégt, Ons Euangelium is onder U niet alleen in woorden geweest, maar ook in kragt, cn in den Heiligen Geest, ende in veele vsrzek.rtheid: gelijk gij weet, hoedÏÏnigémj onder Vgewee.tzijnom uwent wille. Ende gij zijt onze navolgers geworden ende des Heeren, V F/oord aangenomen hebbende In veele verdruk'\inse, met blijdjchap des Htil-gen Geestes: alzo dat gij voorbeelden geworden zijt allen den Gelovigen in '1/acedonien ende Achajen. Want van U is 't Woord des Heeren luit baar geworden^, niet alleen in Macedorden ende Achajen, maar ook, in alle plaatzen is U geloof, op God uitgegaan, zo dat wij niet van noden hebben, iets daarvan te /preken. Want zij zelve verkondigen van ons, hocdamgt ingang wij
tot



ovor Eph. 6. vs. ijv 341 I. A. a. 2. BB. Htt. <W.
W £7 hebben, e» io<? g;)' /0? Gei Mmv/ 2/// 'de Afgoden, om den lever, digén en Wakfachtigen God te dienen, 2 Thesf. 1 vs. 5-9 23. Wie, die op dit alles, en veel meer andere bewijzen nauwkeurig let, moet niet overtuigt daan, dat dit woord van eenen Godlijken oorfprong is.
?! Daarbij 't word genoemt V Woord Gods , óm dat alles, wat daarin ontdekt word aangaande den weg der Zaligheid, zo Godlijken Gode betamentlijk is, zo als die niet aanloopt tegeneen eenige, maar ftrekt tot vcrheerlijkinge van alle de luisterijke Deugden cn Volmaaktheden Gods.
3. Eindelijk 't Woord Gods, om dat 'teem Godlijk en geweten verbindend gezag heeft, om ta geloven alles, wat daar in getuigt word, om te doem alles, wat daarin geboden, te laten alles, wat daarir* verboden word. Op dezen zal ik zien op den armen, en verfagenen van Geeste, ende die voor mijn woord beeft. Jef. 66. 26.
Dit Woord Gods word nu hier aangemerkt, als een Zweerd, en wel als een Zweerd des Geestes.
a. In 't gemeen word 't zelve bij een Zweerd vergeleken.
1. Gelijk 't Woord van God onder verfcheidene gelijkenisferi word voorgefteld, zoo word 't ook> meermalen voorgcfteld onder de gedaante van eer* Zweerd. Pi. 45. 4. Word tot den Mesfias gezegd,
Q Gord



«4» LEERREDE LA.2./3.a. i.
Gori U Zweerd aan de Heupe, o Held! zoo ook Jef. 49. 2. Openb. 1. 16.
Gelijk een Zweerd van een veelvuldig gebruik, en lütwerkinge is, zoo is 't ook een gepast zinnebeeld van verfcheldene zaken, en zoo ook van allerlei kragtlgt woorden in V gemeen, en van 't Woord Gods in V bijzonder.
e. En met regt Word 't Woord Gods ouder 't zinnebeeld van een Zweerd voorgemeld.
AA. Is een Zweerd vande hoogfle noodzakelijkheidiaden krijg, gelijk dus Israël in eenen weerlozen ftaat was, toen er geen fmit gevonden wierd in den ganfchen landen Israëls, want de Philifleijnen hadde gezeit, op dat de Hebreen geen Zweerden noch jpiesje en maken 1 Sam, 13. 19.
Het Woord Gods is van een onvermijdelijke noodzakeiijkheidvoor eene Geestelijke Krijgsknegt in den ftrijd des geloofs, zonder dat ftaat hij voor alle gevaren bloot, Indien uwe wet niet ware geweest al mijne vermakingen, ik ware in mijnen druk al lange vergaan zegt de fpreeker, Pf. 119. 92. enbidvs. 43. En rukt V Woord der Waarheid van mijnen mond niet al ie zeer.
BB. Wierden de Zweerden uit ijzer, ftaal of diergelijke harde Metalen toebereid, het Woord van God beftaat uit eene hegte en hoogwijze zamenvoeginge van vaste, onverbrekelijke en Eeuwigdurende Waarheden. Zo getuigt Petrus; Wij hebben
V



over Eph. 6. vs. ifb- 243
I.A.2.5.Ö.2.BB.
V Prophetifche Woord, dat zeer vast is 2 Petr. 1: 19, Het woord des Heeren blijft tot in der Eeuwigheid. 1 Petr. 1: 25. Zeide David eens van Goliaths Zweerd, Daar is zijns gelijks niet 1 Sam. 21:9. van 't Woord Gods mag dit met 't hoog* fte regt getuigt worden.
CC. Is een Zweerd fchep én doordrift' gende, en veeltijds van beide zijden fnijdende* Het woord Gods is van eenen doordringende kragt tot! ia 't binnenlte van 't harte, Het is levendig en kragtig, en fcherpfnijdender dan eenig tweefnijdend Z\veerd* en gaat door tot de verdeelinge der ziele, ende dei zamenvoegzelen , ende des mergs, ende is een oordeeler der gedagten, en der overleggingen des hdrté. Hebr. 4: 12. Het dringt door tot in 't innigfte ent verborgenfte van de overdenkingen , en neigingen» des harten, oin die, of vatbaar te maken voor dö. leerftukken, de gebiedende beveelen, en vertroosten» de beloften van't Woord, of door zijne hartgrievendds bedreigingen te vervullen met den fchrik des Heeren*
DD. En hoe kragtig glinftert dit Godlijk Zweerd door den glansrijken luister van zijnen* Godlijken afkomst, en door den verhevenen inhoud? tan deszelfs allerfchoonfte en zuiverde waarheden* Hierbij verdoven alle konftiglijk verdigte Fabulen* De redenen des Heeren zijn reine redenen, zilver+ geleutert in eenen aarden fmeltkroes, gezuivert zevenmaal Pf. ia: 7, Welk een, heilfehittereud ligC



£44
LEERREDE
van kennisfe, Heiligheid, en blijdfehap ftraalt er alomme af van de waarheden, beveelen, en beloften in Gods Woord.
EE. Zal een Zweerd'zijn werk doen, 't moet in de hand zijn van een geoelfend Krijgsman. David leide Sauls zweerd van zich, zeggende,ik kan daar mede niet gaan, wantik hebbe 't nooit verzogt 1 Sam. 17: 39. Zo ook: zal men 't Zweerd van 't Woord Gods gebruiken; ongeleerde en onvaste menfoken verdraaijen de Schriften tot hun eigen verderf 2. Petr. 3. En daarom moet men tragten, ervaren te zijn in V Woord, magtig in de fchriften gelijk Ajwllos, dis de Joden overtuigde met groten ernst, hew'ijzende door de Schrift, dat Jefus is de Christus, Hand. 8.
FF. Is 't Zweerd een van de voornaam-
ftc wapentuigen, zo om zich zeiven te verdedigen, als om de Vijanden aan te vallen, zo is 't ook met 't Zweerd van Gods Woord.
m. Een Geestelijk Krijgsknegt, die dit Zweerd heelt aangegord, die de waarheden, de heilige geboden, en dierbare beloften van dit Woord, klaar cn onclerfcheiden kent, en zich dezelve dadelijk eigent, door de werkzaame oeffeninge van een opregt geloof, brandende liefde, cn levendige hope, die is in ftaat om alle dc verzoekingen der Vijanden tot dwalingen, tot zonden, tot wanhoop met dit gefeild pt Zweerd af te weeren.
Ik



tver Eph. 6. vs. ijb. 245 LA. 3.£, a. 2. i-'F.tm.
Immers kan er
kx. Geene dwalinge of Ketterie bedagt worden om de zinnen der menfchen af te trekken van de eenvoudigheid des Euangeliums, of 't Zweerd des Geestes zal hen daar tegen met de fcherpe punt van de eene of andere waarheid op 't kragtigfte beveiligen.
P$. Geene Verzoékinge tot Zonden kan zo fehoon worden voorgedaan, of t Woord van God zal een heilig gebod daar tegen aan de hand geven. Ik hebbe uwe reden in mijn harte verborgen , op dat ik tegen U niet zondigen en zoude. Pf. ij-j>;,i 1 yy. Geene aanporringe tot moedeloosheid of wanhoop of 't Woord van God zal hem wapenen met de eene of andere bemoedigende beloften daar tegen, genomen van de Godlijke Verbonds Deugden, van de kragt van Christus Olfer, en altoosdurende voorbeede, van de onberouwelijke wer«* kinge des Geestes, en diergelijke meer.
23. Zo dient ook dit Zweerd om de Vijanden te verderven, of op de vlugt te drijven. Een Geestelijk Krijgsknegt
*«. Doorklieft met dit Zweerd alle Ketterijenen fchadelijke Leeringen, daardoor overwind hij alle dwalingen, en leugenen en maakt die te fchanden. Door dit Zweerd was Paulus overwinnaar, zo in de Joodfche Sijnagogen, als in de vergaderingen der Heidenfche Philofophen, daardoor overtuig» A 3.



s4S LEERREDE
dc Hij de Heidenen van de dwaasheid hunner Afgoden en Beelden, daardoor overwon Hij de verloochcnaars van de Opftandinge der dooden, daardoor wierp Hij dc fterkte ter neder, en wat iest meer is. De Vijanden moeten erkennen, dat dit Zweerd te fcherp is, en dat al hun list en geweld niet in ftaat is om 't zelve te verftompen,
00. Door dit Zweerd valt hij op de zonden aan, en dood de leden die op aarde zijn, hij fteekt de oogen uit, en houd de handen, en voeten van 't lichaam der zonden af, daartoe diend beide Wet en Euangelium. Een levendig bezefFen van 't onbetamelijke en ftrafwaardige van de zonden, van \ betamelijke en beminnelijke van eenen heiligen en teederen wandel. Daartoe dienen alle de bedreigingen, om van de zonden aftefchrikken, alle de beloften aan die geene gedaan, die 't vleesch kruifigen, daartoe diend 't voorbeeld van Christus, zijne onbegrijpelijke liefde, de belofte van den Geest. Dus tragt liij, niet alleen van kwade niet overwonnen -Je v/orden, maar 'f kwade te overwinnen door '/ goede.
yy. Door 't Zweerd maakt hij 't 'de vijanden moede, die hem tragten moedeloos te maken, hier mede treft hij de vijanden van waarheid en Godvrugt, en houwd hen door defcherpe bedreigingen van Gods oordcelen, gelijk dit de ondervindingen van alic Eeuwen geleerd heeft, dat niemand zich tegen den Heeren veraart heeft, en vrede gehad,
Job,



over Eph. 6. vs. i; . t\y
L A. 3. P.a. 8. FF. 33. va
Job. 4. En de Kerkelijke Ge-
fchiedenisfen verfcheidene voorbeelden van de verwondende kragt van dit twee mijdend Zweerd in de grootfte dwaalgeesten, en wreedfte vervolgeren opleveren.
Met regt dan word *t woord Gods bij een Zweerd vergeleken.
b. Maar 't is dan ook een Zweerd des Geestes.
t. Om dat de Heilige Geest in 't bijzonder den Aucleur van dit woord is, door wiens mgevm> ge de Heilige Scbrift befchreven is.
2. Om dat de Heibge Geest 't is, die de geestelijke krijgsknegten dit Zweerd aangord, en regt leerd gebruiken.
AA. Hij gord het hun aan, door zijne yerligtende, heiligende en vertroostende genade, waar door Hij hun bekwaam maakt om de Waarheden» en Leerftukken, de beveelen en beloften klaar te begrijpen, en die door een werkzaam geloof, door een heilige liefde, cn levende hope zich eigen te maken..
BB. Hij leerd hen ook 't regte gebruik daarvan, hoe zij dit Zweerd in de bijzondere gevallen zullen gebruiken. Hij leid hen in alle waarheid. Hij heiligt hen. Hij vertroost hen. En alle kragt en fcherpte van dit Zweerd hangt af van de Magtige medewerkinge van den Geert, die de waarheid en Q 4 d$



248 LEERREDE
I. CD.
dc dwaalingen, de heiligheid en de zonden, de belofte en de bedreigingen f;|aar cn levendig doet zien en erkennen, om de vijanden ge. voeiig te wonden en zich zeiven te beveiligen.
B. Met regt vorderd de Apostel, dat de Ephefiers dit Zweerd zullen neemen , 't geen doch uit 't vorige lid moet gebaald worden. Het zegt:
w. Dat zij zich 't woord Gods als een Zweerd des Geestes moesten eigen cn gemeen maken , met allen ijver daarop toeleggende om magtig te worden in de Schriften.
Dagelijkss de Schriften onderzoeken, Joh. 5. met dié van Bcrêén Hand. 17: 12. Hun lust moet zijn in des Heeren Wet, en dezelve te overdenken dag en dag, Pf. n 2.
P. Zij moesten de Schrift met de Schrift vergelijken.
y. Onder een gelovig uitzien na , en inroepen van de verligtinge des Heiligen Geestes, zend uw ligt ende uwe waarheid, dat die mij leiden,Pf. 43: 3. Ontdekt mijne oogen, dat ik aanfehouwe de wonderen van uwe Wet, Pf. 119: 18.
3. En dan ook dat Zweerd dadelijk gebruiken in alle voorvallen zo tot eigene verdediginge, als tot afbreuk van de vijanden.
«. Wierden 'er verderfTelijke ketterijen bedeklelijk ingevoerd, om hen over te brengen tot een •ader Euangelium, zij moesten 't woord neemen,
om



tver Eph. 6. vs. 17^.
l.B 3.«.
om daar mede en daar uit te ftrijden voor 't gelove , dat eenmaale de heiligen over gelever t is , Jud. vs. 3.
/3. Kwamen 'er zondige begeerlijkheden in 'c harte op, zij moesten dit Zweerd gebruiken , Indien gij na den vleefche leeft, zo zult g 'j flerven. Maar indien gij door den Geest de •werkingen des lichaams doodet, z« zult gij leven, Rom. ?>: 13.
7. Zogt de Wereld hen te verlokken. Dit Woord leerde: niemand kan twee Heeren dienen: of hij moet den eenen lief hebben en den anderen haaten. Hebt de Wereld niot lief, nog het geene in de Werelt is: zo iemand de Wereld lief heeft, de liefde des Vaders is in hem niet. 1 Joh. 2. 15.
K Wierden zij van anderen beledigt, 't is hier. En wreekt uw zeiven niet.
«. Verzogt de Vijand hen tot wanhope, zij beuren zich op met de beloften tegen de zonden, tegen de verdrukkingen, dat niets hun fcheiden zouden van da liejde van Christus Rom. 8. 35. en 38. 39. En Vreest niet, want ik hebbe Uverlost: ik hebbe U bij uwen name geroepen, gij zijt mijne. Wanneer gij zult gaan door V water, ik zal bij U zijn , ende door de Rivieren, zij en zullen U niet overflromen; Wanneer g 'j door het vuur zult gaan, en zult gij niet verbranden, en de vlamme en zal U niet aan{leken. Jef. 43. 1. 2.
Ik Dit voegt Paulus bij de. vorige, om zo volledig Q 5 ten



sgo LEERREDE
1L
tori ftrijde toegerust te zijn,- En door dit Zweerd zouden zij allen tegenftand te boven komen, en de Vijanden overwinnen.
O voortreffelijk wapen'. Geen Lichamelijk Zweerd; dit laten wij voor Mahometh en den Roomfche ftoel, maar 't Woord Gods.
f. Dit is een Geestelijk Zweerd.
2. Andere Zweerden worden met ter tijd ftomp, maar dit Zweerd behoud zijne fcherpte.
3. Andere Zweerden kunnen te keer gegaan worden, maar Gods Woord kan niet wederftaan worden, \ zij ter dood, 't zij ten leven.
4. Dit zweerd gaat in tot in het harte.
Hoe dankbaar moesten wij zijn voor dit zweerd, \ Woord Gods, dat wij het horen prediken en kunnen onderzoeken, zo dat wij van kindsbeen af de fchriften kunnen weten.
Maar Ach ! dat Woord daar onze Voorouderen goed en bloed voor hebben opgezet, is aan de grootfte kleinagting onderworpen.
1. Veele hebben 't Woord niet eens, 't zij uit zorgeloosheid, 't zij om dat zij voorgeven arm te zijn,
2. Andere hebben 't Woord, maar lezen 'tnïet, tijden gaan er voorbij, zonder h?t zelve in te zien. God mag van de zodanige zeggen: Ik fchrijve hen de voortreffelijkheid der Wet voor, maar zijn bij hun geagt als niets.
a. Zommige om dat zij te veel bezigheden hebben.
h Ait-



tver Eph. 6. vs. iffc. «5*
Andere uit hoogmoed, meenende, dat het beneden hunne weerdigheid is veel in den Bijbel te lezen, dat zulks maar 't werk van de gemeene lieden en Leeraars is.
c. Andere om dat zij geen finaak in 't Woord hebben, dit Woord dringt op geloof en bekeeringe aan, zij willen niet ontrust worden, liever wil men Comedien en ijdele Romans lezen dan 't woord van God.
d. Anderen horen en lezen, maar komen niet tot kennisfe der Waarheid.
e. Hier van daan de onwetentheid outrend de nodigde heil Waarheden, 't verval in de zeden. Het is zo als de Heere zegt: Tot wien zal ik [preken enie betuigen, dat zij het hoor en? Ziet! haar oore is onbefneden, dat zij niet en kannen toeluisteren; zietl het Woord des Heeren is hen tot een [maat, zij en hebben geenen lust daar t»e. Jer. 6: io.
Is dit een beantwoorden aan Gods goedheid, daar de Heere in 't Woord tot Zondaren fpreekt, aangaande den weg der Zaligheid, daar wij anders Eeuwig onkundig van zouden geweest zijn.
ïs dit 't Woord na waarde behandele? Het is 't Woord van God.
Gebruikt gij dit Woord niet, gij zijt weerloos., en ontwapent, gij ftaat bloot. i.Voor allerlei dwalingen, a. Voor veele zonden.
3, Voor



a$s LEERREDE
IL
3. Voor Wanhoop. Wac zijn cr al bedreigingen aan de onwetende van kleinagters van Gods Woord gedaan. Zij hebben des Heeren Woord verworpen en daarom zullen zij uitgeroeit worden, ja zegt God ik heb ze ook verworpen. Hof. 4: 6.
Gij verwerpt den raad Gods. Hoe zult gij ontvlieden. Die zijne ooren afwand van de Wet te horen dies gebed zal een grouwel zijn.
Ach! had Gij lust om wijs te worden. Onderzoekt 't Woord, Het is 't Woord van God: Gij zijt immers "overtuigt, dat buiten dit Woord geen weg tot Zaligheid te vinden is. Of wilt gij eea prooije des Satans zijn.
Bid om ligt.
Kinderen Gods.
i.Gij hebt hoogagtinge voor dit Woord; de Geest heeft door 't Zweerd van dit Woord, Uw hart geopent, gereinigt, vertroost.
s. Och dat gij heden geen kinderen in de kennisfe moogt zijn. Scheid nooit kennisfe en beoeffening. 3. Tragt te vorderen in de Waarheid. a. Om gefterkt te zijn tegen de dwalingen. h. Om gefterkt te zijn tegen de zonden. c. Om gefterkt te zijn tegen de moedeloosheid. 4- Daar konde wel rag verdrukkingen komen om des Woords wille.
5. Neemt



over Eph. 6. vs. i?b. 253
II.
5. Neemt dit Zweerd des Geestes gedurig in de hand. Zoekt magtig te worden in 't woord: Wast op in de kennisfe.
6. Houd fterk aan in 't gebed.
Zo zult gij lieden overwinnen door 't bloed des Lams, en 't Woord Gods, om eens te ftaan voor den Zoone des Menfchen. Amen»
LEER-



LEERREDE
OVER
Over Eph. 6: 18. Met alle biddinge en fmee> kitige biddende tot aller tijd in den Geest, én tot 't zelve wakende met alle gedurigheid en fmeekinge voor alle de Heilige.
a dat de Apostel in dit zesde Hoofdftuk.
A. Van vs. io--i3ingefloten,als een ijverig Krijgsgezant de gelovige Ephefiers, in V gemeen, ten ftrijde gemoedigt, en een en andermaal tot de wapenen geroepen hadde, om namentlijk aan te doen de geheele wapenrustinge Gods, als 't eenige middel, om tegen de geestelijke vijanden,hoe magtig,hoe wreed, hoe boos, en loos die ook waren, ftaande te blijven.
B. Zo heeft Hij die geheele wapenrustinge Gods hi alle deszelfs bijzondere deelen nader ontleedt van vs* 14-17 gelijk wij 't een en ander breder getoond hebben.
II.Doch dewijl alle de wapenen, hoe volledig ook, en recht gefchikt voor eenen geestelijken krijgsknegt, zo om zich zeiven te verdedigen, als om de vijanden
tf



ever Eph. 6. vs. 18. 255
II.
te overwinnen, alleen kragtig zijn door God ; En de overwinning: in den geestelijken ftrijd niet minder, dan in den lichamelijken ftrijd, alleen des Heeren is, zo wil de Apostel verder, dat zij indezen ftrijd niet zullen onderncemen in hunne eigene kragteloze kragt, maar alleen in des Heeren mogenthedcn, in een nedrig en gelovig afhangen van hunnen Groote Heir - Vorst, in wien alleen alle hunne fterkte is.
En daarom wekt Hij hen in onze Textwoorden op tot cm gedurig, ernstig, waakzaam, en aanhoudend bidden, en fmeken, zo voor hun zeiven , als, omdat 'teenegemeene zaak was, voor alle flrijdgenoten, om zo alleen "kragtig te zijn in den Heere, eii Sn de fterkte zijner kragt.
Gelijk het Gebed eene voorname hoofdpligt is van <ies Heeren volk, zo zijn zij daartoe bijzonder verpligt, wanneer zij geroepen worden tot den geestelijken ftrijd; Even gelijk oudtijds Israël al biddende moest firijden en in den ftrijd tegen Amalek de over-? hand hadde, zo lang de biddende Mofes zijne handen Hemelwaars verhief, Exod. 17.
De Apostel prijst in onze Textwoorden 't Gebed op de nadrukkelijkfte wijze aan, en het fehijnt, dat de Apostel nauwlijks woorden kan vinden, die kragtig genoeg zijn, om zijn bezeffen,van de hooge noodzakelijkheid des Gebeds uit te drukken , waarom Hij 't eene zinrijke en nadrukkelijke woord bij 't andere voegd; Het is, met alle biddinge en fmeekinge tel aller tijd in den Geest enz. Och



«56 LEERREDE II.
Och .' dat wij 'er zo van rriógte fprèkën, en horen fprekeii, dat de Heere den Geest der genade en der Gebede aanvangkelijke of meerder en meerder over ons mogte uitftorten, dat van elk on; er als van Paulus mogte kunnen gezegd worden, ziet hij bid. De Heere pare daartoe zijnen Geest met het woord. Amen.
Op twee zaken moeten wij wat nader letten.
I. Op het voor (iel meer in gemeen, dat den geestelijken ftrijd moeste geftredën worden door betamelijke Gebeden , met alle biddinge en [meelange , biddende tot aller tijd in den Geest.
II. Dan op de nadere uitbreidinge van dit voordel, waarin de Apostel vorderd, bijzonder waakzaamheid, en voiftandigheid in 't Gebed, ook voor alle gelovige ftrijdgenoten ,• En tot V zelve wakende met alle gedurigheid, en Jmeekinge voor alle de Heilige.
I. Wat het eerde betreft.
'A. In 't gemeen wil de Apostel, datdeftrijdendeHei1 gen zullen bilden , biddende. B. En beleerd dit nader op.
n. Deels, ten opzigte van de hoedanigheid, en geduurzaamheid'van dat bidden, met alle biddinge en [meekinge tot aller tijd.
3. Deels met opzigt tot den Aucteur des Gebeds, in den Geest. A. In het gemeen dan zegt de Apostel, biddende n. Het Griek[che woord ^«rt^a^, door bidden ""taald, geeft |Ueii!%t volgens züncn oiripröng, en
za-



9ver Eph. 6. vs. i8fc.'
LA.n".
't zamenflcliinge te kennen, V uitboezemen, of voordragen van de begeerte zijner ziele tot God,
dan om de vérkrijginge van eenig wenfclielijk goed, het zij ter wegneminge, of afwendinge van zeker drukkend, of dreigend kwaad. Anders word het genoemt, een zoeken van des Heeren aangezigte Pf. 27: 8. Een uitflorten van V harte voor Gods aangezigte Pf: 6a: o. Het ophef en van zijne Ziel tot God Pi'. 25: i. Een fpreeken tot God, Gen. 18. Een roepen tot den Heere. Een aanroepen van dennaate des Heeren. En wat dies meer is. 2. VVat nu dit bidden betreft è. Het is k!a:ir, a. Dat of fehoon het voorwerp des gebëdsniec uitdrukkelijk genoemt word, dat echter niemand anders is, o! zijn kan, dan den alleen Aanbiddenswaardige, de Levendig/ en Waarachtige God.
Die het voorwelp des gebeds zal zijn, moet oneindige volmaaktheden hebben. Die moet zijn de Alwetende, die de noden en behoeften, de begeerten en zugiingen kend, en voor wien niets verborgen is. Die moet zijn de Oneindige Algenoegzame, die na zijnen rijkdom allen nood-druft vervullen kan. De Aginagtige voor Wien niets te wonderlijk is. Die horen en helpen kan, al zijnde noden nochzogroot, magtig meer dan overvloedig te doen boven bidden en, denken. Eph. 3. De Alwijze die altijd raad weet, Goedertieren, Barmhartig en Genadig; om zich te R SS



£58 LEERREDE
l.A.2 a.a.
te willen ontfermen over aller-ellendigfte en onwaardigfte die Hem aanroepen, die Hem aanroepen in der Waarheid. Pf. 145. Met één Woord de groote Hoorder des gebeds, tot Wien alle Vleesch moet komen FT. 65. »• Die gezcgt heeft; roept Mtj aan in den dag der benauwtheid, Ik zal er U uit helpen en gij zult Blij Eer en. Pf. 50. 15.
God dan alleen is het groote voorwerp des gebeds, cn wel de Drie-eenige God, en in 't bijzonder God de Vader, tot wien de gebeden bijzonder worden opgezonden, in den Naam van Christus3 in wien alleen dc toegang tot den Vader geopent is, en door den Geest, Die de voornaame Werk oorzaak van de gebeden is volgens Zach. 12. 10. Rom. 8.26.
b. Wat de flofe aangaat, welke het Gebed uitmaakt, Deze zijn de noden en behoeftens , welke de Bidder aan God voordraagt, V zij dan algemeene, V zij bjjzQnderei
De algemeene, die de ganfche Kerk betreffen, fde üitbreidinge van Christus Koningrijke, de verbreekingc van 't rijk des Satans, dat Jeruzalem mochte geheeten wortlen een Stad der Waarheid , en de Berg des Heeren der Hcïrfcharen, en een Berg der Heiligheid, dat de gemeentens Vrede mogen hebben, en de vertroostingen des Geestes over Haar vermeenigvuldigt worden.-
De bijzondere noden cn behoeftens betreffen elk gelovige in 't bijzonder, alles wat zij na lichaam en
Geest



ever Eqp. 6. vs. 18b. 25^
th.i.i 1,
Geest nodig hebben, gelijk zo aanftonds noch nader blijken zal. En hier bijzonder alles, wat zij nodig hebben, om als goede Krijgsknegten van Christus Jeziis te ftrijden den goeden ftrijd des geloofs tegen hunne Geestelijke Vijanden, om, gewapent met dc geheele Wapenrustinge Gods, de Vijanden kloekmoedig af te wagten, dapperen wederftand te bieden, de Vijanden allen moge lij ken afbreuk te doen, en daarin te volharden tot den einde toe, tot dat zij de volkomene overwinninge over alle hunne Vijanden behaalt hadden.
c. Wat betreft de form of het weezen van \ gebed, het zelve beftaat in "t voorftellen van zijné nooden, eh behoeftens aan den Heere, in 't openleggen van de innigfte begeerten zijner ziele voor God, 't zij door inwendige zugtingén gelijk men dus leest Pf. 38: 10. Heere\ voor U is alle mijne begeerte, en mijn zugten is voor U niet verborgen' 't zij ook door woordelijke uitdrukkingen, met mond en ftemme, gelijk de fpreeker dus zegt Pf. 130: 2. Heerei hoort na mijne ftemme, laat uwe Oor en opmerkende zijn op de ftemme mijner jmeekinge* Era dit voorftellen en openleggen van de noden eri behoeften gaan gepaart met een ootmoedig, en ernstig verzoek, om tut die noden verlost te worden i ea om die" behoefréns vervult te krijgen,
0. Zulk een biddende werkzaamheid prijst de'Apostel tóe* de gelovige Ephefiers aan'als eta kragtig rhïd-



aöo LEERREDE LA.
del, om de geestelijke wapenen regt te gebruiken, het is biddende.
Dus wil Hij, dat zij hun harte in eene betamentlijke geftalte Hemel-waars tot God zullen verheffen , met vuurige begeerten», dat God hun hulpe wike zenden uit bet Heiligdom. Het gebed is van God ingeftett, en geheiligt ter verkrijgïnge van alle nod'ge dingen. Het is een beproeft Hulp-middel, daar alle de heiligen zich van bedient hebben, en dat hun allen van eene ongemeene nuttigheid geweest is. Het is het gereedfte middel, dat altijd bij de hand ir.
En welk een voorregt en Eere is het, tot ce;i grooten God. den God en Vader van den Heere Jezus Christus, in den Naam van Christus te mogen naderen , daar zijne ftemme te mogen doen hooi en, terwijl dat de vrijmoedigheid is, die zij tot Hem hebben , dat zo z j iest b idden na zijnen wille, Hij hen verhoort i Joh. 5: 14.
B. Doch niet alleen wil de Apostel in 't gemeen, dat zij bidden zullen, maar Hij toont ook nader, hoe zij bidden zullen, Hij heldert dit nader op. «
x. Vooreerst met opzigt op de hoedan'gheid en geduurzaamheid van dit bidden: met alle biddinge en fmeekinge tot aller tijd.-
«. Wat de Hoedanigheid van het bidden betreft, het is met alle biddinge en fmeekinge.
a. Het is dan in 't gemeen met biddinge eti fmeekinge.
i.Wan*



$ver Eph. 6. vs. 18. tSi
R.k. *. a.
i. Wanneer deze twee woorden afzonderlijk voorkomen word het eene wel voor het andere genomen. Luc. i. 13. Matth. 26: 39. Maar wanneer zij worden" zamengevoegt, moeten zij iets afzonderlijks betekenen.
Door 't eer/Ie biddinge verftaan wij den wetvch en begeerte na 't een en ander goed. Want 't Griekfche Woord zegt eigentlijk een groot verlangen na iets.
Door 't tweede of de fmeekinge. de af biddinge van het een of ander kwaad, en dus zulk een gebed, dat de eigen gedaante vertoont van een ootmoedig fmcek-lchrift want het Griekfche woord zegt eigentlijk, eene bekentmakinge van noden en ellendigheden waar uit men wenscht verlost te zijn.
2. Dus dan moesten zij hunne begeerten aan God voordrage».
AA. Vooreerst met biddinge door *t uittrekken van hunne ailer-hartelijklle verlangens, en ook de woordelijke uitdrukkingen daarvan, tot verkrijginge van alle wezentlijk goed, om op te mogen wasfchen inde kennisfe, om verrneerdertnee des sepots, om eene levendige hoop, om eene allerzuiver-» 11e, en allervuurigfte liefde, om meer doorbrekende kragt van HciÜgmakinge, om dc vertröostinge desHeiligen Geestes, om het God lijk onderwijs en ieidiuge, om raad en bellier in donkere gevallen , om opmerkzaamheid op alle de beweegingen en listige R 3 om-



25Z LEERREDE I.B.N.**. 2, AA.
omleidingen van hnnne Geestelijke Vijanden, om kragt en fterkte daartegen, om klaare en overvloedige blijken van Gods werk in hun, en van hun aandeel aan de liefde Gods, om alles wat tot bewaringe, bevestiginge, vermeerderinge, enopcieringe van hun gcnadeftaat nodig was, met een woord, om zo toegerust te zijn met dc geheele wapenrustinge Gods, waartoe dc Apostel hen hadde opgewekt met den Gordel der JVaarheid , hei Borst-wapen der Gerechtigheid, de Schoenen van de bereidheid,des Vreedes, het Schild des Geloofs, den Helm der Hope, en het Zweerd des Geestes.
BB. Maar bij dc biddinge moest dan ook komen, de fmeekinge, dat de Heere allerlei kwaad van hun wilde afwepdenj, wegnecmen tien fclutld hunner Zonden, het onderbrengen der kragt der Zonden , hen meer en meer verlosfen van alle duisternisfen in 't verftand, van alle verkeerde neigingen in den wille, van de kragt des ongeloofs. van alle traagheid, van alle moedeloosheid, verkeerde vreezen en verzaagtheid voor hunne Vijanden om door hunne listen en verzoekingen van 't geloof, de belijdenisfe, en betragtinge van 't Euangelium niet te worden afgetrokken.
b. Dus moesten zij dan hunne rechtmatige begeerten door bidden en fmeeken bij God bekentdoen worden. En 't eene en andere fteld de Apostel in liet algemeen voor met alle biddinge en fmeekinge, dat is j Met



ever Eph. 6. vs. ly. 263
I.B.
1. Met allerhande foor ten van gebeden en fmeekingen, zo in 't verborgene bij hen zeiven, in de binnekameren, waartoe Jezus zijne Discipulen opwekt Matth. 6. als in 't openbaar met andere, bij«. zonder in de bijeenkomsten van de ganfche gemeente: gelijk dus de opwekkinge is Pf. 95: 6. komt laai ons bidden, en nedtrbukken, laat ons knielen voor den Heer, Die ons gemaakt heeft.
Daarbij zo wel met gedurige uitfclïietende gebeden en fmeekingen, als met zulke, die gezettelijk en plegtig gefchieden , waartoe men zich afzondert, en die daarom ook langduuriger zijn. Dan. 9.
2. Met alle biddingen om al 't goede, dat zij nodig hadden, en met alle fmeekinge of fmeekende af biddinge van al dut kwaade, dat hun onbekwaam zoude maaken, tot het volftrijden van den ftrijd des geloofs.
3. Noch eens alle biddinge, dat is met 't grootfte en fterkftë verlangen na 't goede, zo dat de Ziel als befweeken is van verlangen na des Heeren. heil. Met alle fmeekinge dat is met eene allerlevendigfte bcfeiTe van hunne noden, van eigene onmagt, en onwaardigheid, om zo regt uit de diepten tot den Heere te roepen.
fi. En dit moest niet flegts nu en dan eens gefchieden, maar gednurig , de Apostel zegt tot aller'tijd.
a. Het Griekfche Woord zegt in nadruk eenen bekwamen, gelegenen tijd, waarin iets op de &4 ' V



264 LEERREDE J. B. N. ft. a.
gevoegelijkfle wijze verrigt word. Men vergelijke Pred. 3: 1. alles heeft eetien beft'enden tijd Col: 4: 5. Hand. 24: 25.
b. Wanneer nu de Apostel wil, dat zij bidden zullen tot aller tijd
1. Zo geeft dit niet te bennen dat zij bunnen ganfchen leeftijd tot een oeSening des gebed* moesten afzonderen, neen:
AA, Behalven dat elk Mensch ook tijd tot verrigtjnge van zijne tijdelijke bezigheden nodig heeft.
BB. En dat een recht ijverig gebed meer ïnfpanninge vereist, als wel 't zwakke lichaam des menfchen ten allen tijd zoude kunnen uithouden.
CC. Zo is het gebed wel eene voorname, doch egter niet de eenige pligt van een Christen, daar zijn ook veele andere pligten te betragten, die niet mogen verzuimt worden.
2. Maar tot aller tijd te bidden, zegt AA. Alle bekwaame en welgelegene tijd
tot 't bidden nauwkeurig in agt te neemen, zo dikwils zich daartoe de gelegemh dd aanbood, om zulks in het eenzame, of in de vergadgringc van Godsvolk te doen.
BB. Maar tot aller tijd te bidden, geeft noch wat nader tc kennen. En wel
*x. Altijd een harte te hebben, dat ha flaat is cm te kunnen bidden, zijn haite te bewaa*
ren,



over Eph. 6. vs, 18. 265
ren, om niet ter eenigen tijd onbekwaam te zijn tot dezen pligt, zich te wagten, dat de zorgen en bezigheden van dit leven, het harte te zeer vervullen, en het gebed verhinderen , zich te wagten, dat 't harte niet verwoest, en verwildert worde, waardoor de vrijmoedigheid, om in ?t gebed tot God te naderen, word weggenomen. t Eene Krijgsknegt ftrijd wel niet altijd, egter moet Hij altijd zijne vvapencn gereed en hij de hand houden , om nooit buiten ftaat te zijn , zo haast de noodt vordert,die te kunnenopneementegen den Vijand, zo is het ook met 't kragtig wapen des geheels gelegen.
33. Daar bij tot aller tijd te bidden , zegt, geduurig te bidden, het bidden telkens te herbaaien, op de waarneeminge van dezen pligt zeer gezet te zijn. En dus , Niet alleen dagelijks bekwame en gezette tijden tot 't gebed af te zonderen, gelijk dus Daniël knielde drie tijden des daags Daniël 6. en David Pf. 55. zegt. Dat Hij des Avonds, en des Morgens, en des Middags wilde bidden c gelijk er oudtijds ook een dagelijks Morgen en Avond-Offer was.ingefteld 1 Chron, 16: 40.'
Maar dan ook noch bij alf lerlei gelegent beid te bidden, 't zij korter, 't zij lan ger, bijzonder wanneer 'er noden en zwaarigheden zijn, en gelijk hier, wanneer zij tot den ftrijd gerotpen worden.
'. R 5 Noch



z66
LEERREDE
I.B. x.fl.a 2. BB. aa./8/J.
33. Noch eens V aller tijd te bidden zegt, aanhoudende te bidden, offchoonmen niet ten eerfte zijne begeerte verkrijgt, dan niet moedeloos te worden, niet te veiflaauwen, maar het bidden te hervatten, hebbende de Heere dikwijls wijze eindens, waarom Hij zo haast geen antwoord geeft, om 't geloof, de opregtigheid en de lijdzaamheid te beproeven, en 't harte zo veel te begceriger te maken, zo hielde Jacob aan Gef. 32. de Cananeefche Vrouwe, Matth. 15.
•n. Eindelijk tot aller tijd te bidden, zegt in dat werk te volharden tot ter dood toe, en dus zo lang zij hier op aarde leven, altijd zal 'er biddensftof zijn, altijd zal 'er ftrijd zijn, altijd hebben zij des Heere hulpe nodig, altijd is de Heere waardig gezogt te worden.
nn. Dus is dit bidden tot aller tijd, 't geen Paulus elders ncetnd te bidden zander ophouden , 1 Thesf. 5: 17. te volharden in den gebede, Rom. 12: 12. Gelijk de Heere Jezus eens eene gelijkenisfe fprak, daartoe Hakkende dat men altijd moeste bidden en niet vertraagen, Luc. 10.
3. Doch zal zulk een bidden Gode aangenaam zijn, 't moet verder zijn een bidden in den Geest.
*. Verftaat men door den Geest den Geest der gelovige bidders hunne redelijke Ziele, dan zal 't bidden in den Geest zeggen.
a. Dat het bidden een werk moet zijn, niet • met



ever Eph. 6. vs. iS. ao>
I.B. e.
met den mond en lippen alleen, maar voornamentlijk met 't harte. Anders» klaagt de Heere: Dit volk naderd tot Mij met zijnen mond en zij Keren Mij met hunne lippen, maar hun harte doen zij verre van Mij, Jef. 29: 12.
b. Ten tweeden met den verftande te bidden, met een verflandig begrip van 't goede, datmen begeerd , en van 't kwade, dat men afbid, op dat men niet dat verwijt hoore, *t geen de Moeder van de Zoonen Zebcdeus met haare Zonen van Jezus horen moesten, Gij lieden weet niet, wat gij begeert, Matth. 20: 2.
c. Ten derden opregt te bidden. Het Gebed moet met onbe'driegelijke lippen gefproken worden, Pf. 17. God heeft lust tot waarheid in V binnenfte, Pf. 51. De Heere is nabij alle, die hem aanroepen , alle die Hem aanroepen in der waarheid, Pf. 145: 18. De innigfte genegentheden moeten met 'c bidden overeenkomen. Bid men om eenige genade, men moet die genade hoogfehatten, en van ganfehcr harte liefhebben. Bid men tegen eenige zonden, men moet die zonde haten en verfoeijen.
d. Verder met een heilige aandagt en oplettentheid. Hoe zoude God 't Gebed horen zeiden de Ouden, V welk den mensch zelf niet hoord.
De aandagt moet gevestigd zijn op God, tot wien men bid, zijnde Oneindig Hoog in Majefteit en Heerlijkheid, vlekkeloos Heilig, tellens Oneindig Algc-
noe<r-



•63
LEERREDE
noegzaam, Barmhartig cn Genadig in Christus, omdus met eerbied en ontzag, en tefFens met geloofs-vrijmoedigheid tot God te naderen. De aandagt moet gevestigd zijn op de zaken, die men biddende begeerd, en de gedagten van alle andere voorwerpen, die de Ziele in haare werkzaamheid, zoude ftooren, worden afgetrokken.
e, Eindelijk in den Geest te bidden zegt met ernst en ijver te bidden, gelijk men dus leest, Hand. 12: 5. dat van de Gemeente een gedurig Gebed tot God voor Petrus gedaan wierd.
Het woord door gedurig overgezet, geeft eigentlijk te kennen een vurig Gebed, gelijk 't woord ?xt<mk door vurig word overgezet, 1 Petr. 4: 8.
P. Maar vei Haat men door den Geest gelijk men voornamentliik daar aan denken moet, den Heiligen Geest , den Formeerder des Gebeds, die daarom genoemd word : de Geest der genade en der gebeden , dan zal 't bidden in den Geest uitdrukken, te bidden onder een ootmoedig gelovig en ernstig inroepen van de bewerkinge en invloeden des Geestes, gelijk men dus Jud. V5, 23, leest, van te bidden in den Heiligen Geest.
Het is de Geest der gebeden, die de gelovige tot V bidden opwekt, hen de noodzakelijkheid van 't bidden doet zien, het bevel van God op 't harte drulit, Gods beloften en Christus bediensten levendig in de gedagten brengt.
Het



over Eph. 6. vs. 18. 269
LBo./e.
Het is de Geest, die 't verftand verligt om eigene noden en de volheid Gods te zien,die in de wil ontftcekt een vurig verlangen na dat goed, dat den Bidder nodig heeft, die dus't harte als opeischt om het van den Heere te begeeren.
Het is de Geest die onder 't bidden werk en onderhoud de betamentiijkc Bid - geftaltens van aandagt, ootmoed, geloof om in Christus naam te bidden , hope, ijver, aanhoudend vertrouwen, ieidzaam wagten enz»
Dus in den Geest te bidden zegt, overtuigt'te zijn* van zijn eigene onbekwaamheid om regt te kunnen bidden zonder den Heiligen Geest, zijne genade in te roepen, Heere leerd ons bidden , tot dat men zijne genade invloeden ondervind. Men vergel. Rom. 8: 26: 27. Desgelijks komt ook de Geest onze zwakheden ook mede te hulpe, want wij en weeten niet wat wij bidden zullen gelijk 't behoort, maar de Geest zelve bid voor ons met onu't/preekelijke zugtingen. En die de harte doorzoekt weet, welke de meeningen des Geestes zij, dewijl Hij na God voor de Heiligen bid. 9
Zie daar de opwekkinge meer in 't gemeen tot betamentlijke gebeden.
II. Doch de Apostel breid dit noch nader uit, en vorderd noch eene bijzondere waakzaamheid en volhardinge in 't Gebed, met uitbreidinge van dezen pligt ook voor alle de Heiligen.
Hij



£?o LEERREDE H.
A. Hij vorderJ eene waakzaame volhandigheid, en tot V zelve waak en de met alle geduurzaamheid.
,y. Vooreerst dan waakzaamheid, en tot dit zelve te weeten om te bidden, mei! alle biddinge en fmeekinge tot aller tijd in den Geest, wakende.
«.Wat eigentlijk waken zij, in tegen- overftellinge van flapen weten wij alle door de ondervindinge, alleen merken wij aan, dat 'er een tweederlei waken is, (i) een lichamelijk waken (2) maar ook een geestelijk waken. Want oflchoon de Geest des menfchen eigentlijk geen (laap kan ondergaan, zo word egter oneigentlijk beide en 'ttlapen en 't waken tot de Ziel overgebragt Slapen zegt in 't geestelijke in eene meerdere of mindere mate zorgeloos, onagtzaam, werkeloos te zijn.
Waken geeft in tegendeel te kennen, die wakkere werkzaame geftalte, waar door de Ziel nauwkeurig toeziet, oplettend is op haar ftaat en behoeftens, op baar noden cn gevaar en op den toeleg der vijanden, zoekende alle middelen daar tegen in 't werk te ftellen.
• 0. Wanneer nu de Ap ostel wil, dat de gelovige tot 't bidden zullen waken,
a. Zo kan men dit in de eerfte plaats verftaan van een lichaamlijk waken, én dan geeft 't te kennen:
1. Niet, dat zij niet zouden mogen flapen, maar den ganfchen nagt door zouden moeten
bid-



$ver Eph. 6. vs. 18. 271
II. A. K./3. a.i.
bidden. Neen God heeft den mensch ook een lighaam gegeven, dac /Jaap behoeft, en zonder dezelve ras zeer ellendig zouden worden. 2. Maar 't zegt.
AA. Dat zij niet te veel moesten flapen, als 't welk 't lichaam vadzig en traag maakt en den tijd al te veel bekort, zo dat 'er tot 't bidden weinig gezette en bekwame tijd kan worden afgezonderd.
BB. Dat zij bijzonder gednurende den tijd van ftrijd, ook van den flaaptijd moesten uitkopen, om te bidden. Dit was meermalen de gewoonte van den Heere Jezus Christus en van zo veele Heiligen onder het Oude en Nieuwe Testament. Bij de eerfte Christenen was dit zeer in gebruik, bijzonder in de tijden van vervolgingen.
CC. Dat zij vooral moesten tragten onder 't bidden niet flaperig te zijn, als niet overeenkomende met 't gewigt van den pligt, en den eerbied voor God(, en zich tot dat einde wagten van alle overdadig gebruik van fpijs en drank, waar door *t lichaam vadzig, en het harte bezwaard word. Hierom vermaand Petrus, Zijt migteren en waakt in de gebeden, 1 Petr. 4: 7.
b. Maar voornamentlijk heeft de Apostel hier 't oog op een geestelijkere», en dit waken tot 't bidden zal dan influiten.
1. Een nauwkeurig letten, hoe 't harte gefield is zo voor 't bidden, als men zich tot 't bid-
4en



272 LEERREDE
ILA.n. fi.b. i. .
den begeven zat, of de indrukken Gods op 'c harte wegen, of 'er dingen zijn die de vrijmoedigheid hinderen, als onder 't bidden, of het harte harte_ loos, laauw, traag is, dan aaudagtig, ijverig, gelovige, enstig enz., '/ geen 7 harte hier niet doet, dat word niet gedaan.
2. Nauwkeurig op zijn hoede te zijn tegen alles , waar door zij tot 't bidden onbekwaam gemaakt, of in't zelve geftoord, of verhinderd zouden kunnen worden. Dus moesten zij waken.
AA. Tegen den Satan die rondom hen gaat, en hen gelijk in alle pligten, zo ook voornarnentlijk in liet Gebed tragt hinderlijk të zijn*, 'tzij door 't verflrooijen der gedagten, 't zij door 't inwerpen van vreemde, zelfs verfehrikkelijke gedagten. waar door hij zoekt hen ongelukkig, twijffelmoedig, vreesagtig te maken.
BB. Waken tegen dè wereld , dat dè verzoekingen , verlokkingen, de vermakelijkheden, de goederen dezer wereld, en allerlei wereldfche bezigheden en bekommeringen, den aandagt in 't bidden niet mogten belemmeren, de vrijmoedigheid Verminderen en de Heilige aandoeningen dóren.
CC. Waken tegen zich zelven, — dat iii hun verftand geen dwalingen, of verkeerde begrippen, — in hun oordeel geen voor-oordeelen, -— in hunnen willen geen verkeerde neigingen gevonden wierden, — dat zij door hunne uiterlijke
zin->



over Eph. 6. vs. 18. 473 U.A.K.fi. b.i.CC.
zinnen niet afgetrokken wïerden. — Waken tegen hunne hartstogten, tegen alle zondige driften van haat, nijd, wraakzugt, hoogmoed, ongelovig haasten , — Waken tegen hun geheugen op dat 't zelve öödét 't bidden, geen aardfche, en vooral geen zondige voorwerpen opgeven, maar in tegendeel de Heilige redenen Gods, voorige ondervindingen van de Godlijke Genade, enz.
3. Daarbij, daarop uit te zijn, dat men onder 't bidden tragten te bezitten [een levendig geloof , eene brandende liefde, en fterke hoope, veele vrijmoedigheid, vertrouwen van verhoringe enz.
3. En dit waken moest gepaard gaan met alle geiurigheid.
*. I Iet Criekfche woord is zeer nadrukkelijk, De onze zetten *< werk woord daar ons naam woord van afdamt, over door fterk aanhouden Coll. 4: 2. door volharden Rom. 12: 12.
Het zegt met hifpanninge van alle zijne kragten zó lang zich in eenig werk bezig houden , tot dat men 'É zelve tot zijn bedoelde einde heeft gebragt, zonder dat men zich, of door de moejelijkheid van 7 werk, of door de langduurigheid van tijd, of door nitftel van. den gehoopte uit (lag van 7 werk late affchrikken, of in deszelfs ernftge voortzettinge ftremmen.
0. Wanneer nu de Apostel wil, dat zij tót 't bidden waken zullen met alle geduurigheid, zo wil Hij, dat zij in 't gebed zullen bezig zijn.
S a. Met



2?4 LEERREDE U.A.K.*.
a. Met alle ijver en ernst, met infpannln* ge van alle kragten.
Dus leest men van ernflige aanbidders Zeph. 3. Daar deze ernst is
1. Daar is men niet onverfchillig of de Heere hoort, dan niet en hoort, Neen 't is hier, ik hebbe van ganfcher herte geroepen, verhoort mij, 0 Heere! Pf, 119.
2. Daar word dit werk boven alle ander werk gefield:
3. Daar is een brandend verlangen na de begeerde zaak
4. Daar laat men zich niet affchrikken door eenige zwaadgheden die men ontmoet, gelijk Jacob Gen. 32. de Cananeefehe Vrouwe Matth. 15.
5. Daar gebruikt men alle drang-redenen om zijne begeerte aan te binden, en op de rommelende ingewanden Gods gewelt te doen, men pleit op de Eere van Gods Naam, op Christus verdiensten, en voorbiddinge, op de beloften Gods, op voorige bevindingen, enz.
b. Daarbij dat zij bidden moesten, met een onvermoeid aanhouden en volharden, ftandvastig, en onverzettelijk verzoek op verzoek doende, uitziende na den Heere, en wagtende op den God des Heils tot dat de Heere hoore Mich. 7. Zulke Bidders waren Mofes, Daniël, Esra , en meer andere. P. En deeze pligt word uitgeilrekt tot bidden voor
al-



over Eph. 6. vs. 18. 275
II. B.
alle de Heilige, gelijk de Apostel erbij voegt en fmeekinge voor alle de Heilige. is\ De Heilige. *. Zijn de gelovige ftrijdgeaotei?» Heilige ge= noemt, om dat zij
* Uit kragt van de Eeuwige verkiezinge toÊ Heiligheid. Eph. i.
b. En van hunne randzoeneeringc door Chris*
tus.
c. In Christus bloed gewas fchen , en door zijn Geest geheiligt zijn, dat is vernieuwt na Gods Beeld, afgezondcrt van de Wereld en't verderf dat in de Wereld is, den Heiligen God gelijkformig zijn, en meer en meer zoeken te worden, in Hem regt te kennen, te lieven, te dienen en te verheerlijken,
d. Om dat zij zich zeiven tragten te reinigen van alle befmettinge des Vleefches en des Geestes voleindigende de Heiligmakinge in de Vreeze Gods.
e- Om dat de Heilige Geest in hun harten
woont.
f. Om dat zij eens volkomen Heilig zullen gefield worden.
/s. Alle de Heilige die met hun tot den ftrijd geroepen wierden, en even als zij de Godlijke onderftcunmge nodig hadden, alle 't zij Joden of Hei" denen, meer of min gevordert.
3. Nu voor alle de Heilige moesten zij mede bid* den mei alle fmeekingen voor alle de Heilige. Die % <? moes"



a76 LEERREDE. II. A. a.
moesten zij in hunne gebeden influiten en ook voor hun 't nodige begeeren.
«. Dit vordert de liefde des naasten, en bijzen* de gemeenfehap der Heiligen.
,6. Dit word alomme gevordert
7,Dit ftrekt tot verheerlijkinge van God, en is dikwils van veel nuttigheid
<5vVoor alle de Heilige, om dat niemand zo volmaakt is, die de voorbiddinge van andere niet nodig heeft
£. Niet dat men ook niet moeste bidden voor onbekeerde, maar hier is 't voor Heilige, wegens de onderlinge nauwe betrekkinge als kinderen van eenen Vader
f. Dit zijn de voorbiddinge i Tim. 2. Ziet daar! zo moesten zij de wapenen afhankelijk gebruiken. Zo hebben wij deze wapenrustingen door Gods goedheid verklaard, 't volgende vs. zoude wij er bijvoegen, was 't niet, dat wij dit tot eene Intrede voor ruim zeeven jaren genomen hadden, (f) Amen,-
Ik denke, nat het den Geëerde Leezer' aangeftirm gijn zal de Leerrede over 't volgende vs. zo als die door den zaüge Aulteur in gefchriit is nagelaten hierop wooc* delijk laaten volgen.
Pan-



Paulus ernstig verzoek om de voorbede der Gelovigen te Ephefen, ten einde Hij verder bekwaam mogte worden gemaakt om 't Heil-geheim van 'c Zalig Euangelium te Verkondigen:
OF TE
LEERREDE
OVER
Eph. C. vs. 19. Ende voor mij, op dat mij het Woord gegeven ■worde in de openinge mijnes monds met vrijmoedigheid, om de verborgentheid des Euangeliutns be~ kent te maken.
et oogmerk van Paulus in dezen brief aan de Ephefiers, dien Hij na allen l'elüju in zijne tweede gevankenisfe te. Romen gel'ehreven heeft, is de Heilige en Gelovige in Jezus Christus, die te Ephefen waren, geluk te wenfchen met den gezegenden en Allerhierlijkften ftaat, tut welke zij door liet geloof in Christus waien overgebragt, en hen aanteS 3 fpo-



27S L E E Pv 11 E D E
fporcn om niet tegengaande de binden van Paulus, en in weer-wil van alle list ei geweld der Vijanden, onverzettelijk te volharden in 't Geloof en Belijdenisfe van 't Euangelium, en in'eenen Heiligen wandel, dat Euangelium waardig, tot dat einde hen ook in 't bijzonder opwekkende om de ganfche Wadenrustinge Gods, met bijgevoegde gebeden aan te trekken.
§.2. Wij vinden in deze zinrijken cn zeer verheven Brief drie voorname Deelen.
A. Vooreerst een nadrukkelijk opfchrift Cap. i,
YS. 1:2.
B. Dan de Brief (toffe zelfs Cap. 1. 3. -- 6. 20.
C. En eindelijk het befluit Cap. 6: 21 — 24.
B. Wat den inhoud van den Brie! zelfs betreft. Daarin zien wij
Een zeer nadrukkelijk vertoog van de groo» te Voor regt en? die de gelovige te Ephcfen, zo uit de Joden als bijzonder ook uit de Heidenen waaren deelagtig geworden Cap. 1: 3. tot aan 't einde van 't derde Hoofftuk.
a. Ten tweede, een vertoog van de groote yerpligtinge die dieswegens op hen lag om waardig zulk eene gezegende ftaat te wandelen Cap. 4-6: 20, a. Hij field deze verpligtinge kortelijk Cap,
4: 1.
/e. Er. breid dit voorftel nader uit. e. Zo met opzigt tot die pügten die zij te
bc-



over Eph. 6. vs. 19.
279
§.1.13.3 (3.0. t_ ,
betragten hadden in hunne Kerkelijke, Burgerlijke, en Huisfelijke zamen-ievingenCap. 4: 2-6: 9.
b. Als met opzigt tot den ftrijd des geloofs, wijl er toen fwaare tijden aanftaande waaren Cap. 6: 10- 10. daar Hij hen
1. Eerst in 't gemeen ten firijden aan» moedigt vs. 10-13.
o. Waarop Hij hen in 'tbijzonder onder-
üg* .. .:
AA. En van welke wapenen zij zich te bedienen hadde vs. 14-17.
BB. En van de wijze op welke zij daar een recht gebruik van konden maaken, namentiijk door ijverige gebeden cn fmeekingen.
nn. Zo voor zich zeiven en alle de Heiligen in 't gemeen, die met hun voor de list en 't geweld blood ftonden vs. 18.
33. Als voor Paulus in 't bijzonder.
't geen Hij
Eerst voorfteld vs. 19. fis. En nader aandringt vs. 20. Zo dat onze Textwoorden in zich behelzen. Een ernstig verzoek van Paulus^m de voot biddinge van de gelovige te Ep'.efen, ten einde Hij ver dei mogt» bekwaam gemaakt worden om de aanbiddelijke heilpehehnen van V Zalig Euangelium te Verkondigen Woorden, die wij niet ongepast oordeelden bij
S 4



a3a LEERREDE
deze plegtige gelegentheid wat nader te overweegen.
Het heeft den Grooten Koning zijner kerke behaagt mij zijnen onwaardigen Kncgt af te zenden tot deze Groote en Aanzieneüjke Gemeente, om als een gezant van zijnent wegen de heilgeheimen van 't Euangelium, waarin de Engelen zelfs eerbiedig wenfchen in te zien, opentlijk bekend te maaken.
Ik ftaa hier thans voor de eerftemaal op deze plaatze zeer Geliefde Gemeente om mij tot dat groote einde, in de tegenwoordigheid des Heeren tot uwen dienst te verbinden.
De nood is mij nu opgelegt, cn Wee mij, indien ik 't Euangelium niet en verkondige,
O mogt de Heere! Die tot mij gezegt heeft gaat heenen, nu ook met mijnen monde zijn, en mij Leeren wat ik fpreeken moet Exod. 4: 12.
Mogt ik tot Uw gekomen zijn met eenen vollen zegen des Euangeliums,
Vergun mij, dat ik mij tot dat einde aanftonds in; 't begin van mijnen Euangeli-dienst, met de tedeifle aandoeningen aan uwe voorbiddingen aanbeveele, dat gij met mij ftrijd in den gebeede tot God voor mij, dat de Heere mij télpreeke gevcPf. 68: 12. en dat 't Euangelium der genade Gods, dat-wij onder TJ Prediken moeten, niet alleen in woorden zij, maar ook in kragt, en in den Heiligen Geest, ende in veele verzekertheitk
Och



ever Eph. 6. vs. iQ. *8i
Och Heere , zonder wien wij niets hunnen doen, opent onzen mond , Doe ons in uwen naam fpreken , Uw Hand zij met * ons. Werkt Gij mede en bevestigt 't Woord door veele teekenen en wonderen in de genade. Doe Uwen armen Kncgt weeten, dat Gij, o Godi met hem zijt. Amen.
I. Op twee zaken moeten wij in de vcrklaringe van deze woorden wat nader letten.
A. Voor eerst op 't verzoek van Paulus aan de gelovige te Ephefen 'om zijner in hunne gebeden indagtig te zijn. Ende ook voor mij
B. Dan pp het einde waartoe Hij zulks begeerde, op dat mij \t woord. enz.
A. Wat 't eerste betreft n. De zaak zelfs die de Apostel begeert, is de voorbeede der gelovige te Ephefen. Hij zegt, voor mij.
«. Het voorwerp drukt Hij uit door't woordeken Mij. De Apostel Paulus verftaater zich zeivendoor.
Wie Paulus zij kan niemand onbekent zijn. I lij was waarlijk een groot Man, Een van de voornaamfte werktuigen, die Christus ooijt in zijne hand gebruikt heeft tot uitbreidinge van zijn Koningrijk. Voor zijne bekeerjnge was Hij een van de bitterde Vijanden van Christus, en van zijn Volk. Doch de Heere heeft Hem tot een Eeuwig gedenk-teken van zijne Vrijmagtige, en Alles-verm' mde, en onweS 5 der



$52 LEERREDE I.A.H. *.a.
derftaanbaare genade opgerigt. Hij wierd in 't midden van zijn woede, als in een oogenblik •van een Vijand tot een Vrind van Christus gemaakt. Hij is vervolgens afgezondert tot een Apostel van Jezus Christus , een gezant van den Eersten rang, die als de naaste wrs aan dc hand des grooten K.onings. Waarom Hij zich aan 't Hooft van dezen brief ook noemde. Een Apostel van Jezus Christus door den wille Gocs..
Hij bezat ongemeene genade, en had zich geheel en al overgeven aan de Naam en Zaak van Christus, gelijk zijne onvermoeitle ijver voorde Eer van Christus, dat die in veeier harten Heerlijk mogten worden, alomme blijkbaar is. Hij waste dier tijd, toen Hij dit fchreef eene gevangene van Jezus Christus Cap. 3: 1. dat is om de naam en zaak van Christus, gelijk Hij zich daarom in 't volgende vs. noemt een gezant in eenen keeten waar mede Hij waarfchijnelijk aan een krijgsdaiegt te Romen was vastgemaakt volgens 't gebruik bij dc Romeinen.
/3. Deze Paulus bevecld zich hier aan de voorbede te Ephefen, wanneer hij zegt voor mij, 't geen uit 't voorige vers moet worden aangevuld.
De Apostel hadde in 't laaste van 't voorige vers de Ephefiers opgewekt om fterk aan te lrouden in 't gebed voor alle de Heiligen. Hier vordert Hij, dat zij in 't bijzonder voor Hem zullen bidden, a. Dat
h Bid-



ever Eph. 6. vs. 19. sïj
J. A. a. fl. a.
1, Bidden eigentlijk zegt de begeerten zijner Ziele tot den Algenoegzamen God in den Naam van Christus op eene betamentlijke wijze op te zenden , vooronderftellen wij thans als bekend
2. Foor iemand te bidden zegt deszelfs nood en behoeften aan te merken als eigene, daarin deel te neemen, en daar ontrend zulke begeertens tot God op te zenden, als waaren men zelve in dien ftaat.
b. Zulk een voorbede.
1. Vordert dè Apostel hier voor zich. En waarlijk te regt
AA. Hij munte wel boven andere uit in genadens en gaven, men zie Cap. 3: 7. Hij maak' te zijne bedieninge wel Heerlijk. Rom. II: 13. BB. Egter
nn. Moeste Hij erkennen, dat Hij niet van zich zeiven bekwaam was iets te denken, als uit zich zeiven, maar d t alle zijne bekwaamheid uit God was. 2 Cor. 3 : 5. Hij had den kragtdadige bijftand der Godlijke genade niet minder nodig, dan de minfte, ook Hij kon zonder Jezus niets doen, Joh. 15-5. Ja in zekere opzigte had Hij die meer nodig , als die zulk een groot en Aller gcwigtigst werk te verrigten hadde, en meer dan andere te arbeiden, te lijden en te ftrijden, Vrind cn Vijand had 't oog op Hem gevestigt. Alleen door de genade Gods was Hij, dat Hij was. Hij erkend dit aiom-



284 LEERREDE l.A.ttJ.b. i.BB.NK.
omme, niet Ik maar de genade Gods, die met Mij is i Cor. 15: 10. Hij was een voortreffelijk voorbeeld van nedrigheid, Hij had zeer laage gedagten om zich zeiven, en had bijzonder geleert afhankelijk van den Heeren te leven.
33. Daarbij erkende Paulus, dat alle de vrugt van zijnen arbeid alleen van den Heere was. Paulus mag planten, Apollos nat maken, maar God moet den wasdom geven. 1 Cor. 3: 6. niet minder dan de Openbaaringe van des Heeren Arm, de uitmuntende grootheid van zijne kragt word er vereischt zal de prediking gelooft worden. Pf. 53: 1, Eph. I. 19.
ii. Hij erkende ook bijzonder in dien tijd den Almagtigen bijftand van God nodig te hebben, daar zo veele listige en magtige Vijanden den voortgang van den loop des Euangeliums zogten te fluiten, en hoe de Vorst der duistemisfe het ook in 't bijzonder gemunt hadde, op de verkondigers van dat Euangelium, weetende, dat hunnen Val de Val van Veele met zich trok.
*n. Hij was onder dat alles ten vollen bewust van zijne opregte zugt om getrouw bevonden te worden 1 Cor. 4. 2. en zich zeiven Gode als den Groote Keur-Meester van 't werk der bedieninge bcproejt voor te /lellen 2 Tim. 2 : 15. En zo laag Hij van zich zeiven dagt, zo hoog gevoelde Hij van de Godlijke genade, mogt die Hem bij blijven, die
was



ever Eph. 6. vs. ig. «85 I. A.N.&rf.i.BB. n.
was Hem genoeg 2 Cor. 12. q. Geen wonder, dat Paulus niet alleen zelve veel in V gebed was, maar ook weetende, hoe veel een kragtig gebed des regtveerdige vermag Jacob. 5. begeert, dat de gelovige te Ephefen hunne knijen zoude buigen voor den Throon der genade, en Hem in hunne gebeden influiten, zijne noden aanmerken als hunne eigene, en hunne begeertens voor Hem om' alle nodige genadens cn gaven door met gebeden en fmeekingen bij God laatcn bekend worden , en gelijk de Apostel gegronde redenen hadde om hunne voorbede te verzoeken, zo lag op hun ook eene groote verpligtinge om dit verzoek in te willigen.
AA. De naauwe betrekkingedie er is tus» fchen een Leeraar, die van den Heere gezonden is, en tuslchen de Gemeente
BB. De befde, die de gelovige moesten toonen tot de Eere van God en de uitbreidinge van Christus Koningrijke, waartoe Paulus zulk een allernuttigts werktuig was.
CC. Hun eigene belang, om door 't onderwijs, de voorbeede, en het voorbeeld van Paulns verder opgebouwt en bevestigt te worden.
DD. Het bezeffen dat het gebed, het beste, en een beproeft middel was om den Apostel te helpen dragen dien zwaaren last, die Hem om hunnent wille was opgelegt, en waarin Hij egter al zijn lust vond.
EE. De



286 LEERREDE
L A. ft. $. a. 2. DD.
EE. De hartelijke liefde van Pau* lus tot hun , die niet ophield hunner te gedenken in zijne gebeden Cap. 1:15. Die in dezen brief noch zuik een voortreffelijk en verheven gebed voor hun hadde opgegeven Cap. 3: 10-19.
FF. Dit en wat dies meer is, vcrpligte hen om een geduurig gebed voor Paulus tot den Algenoegzaame God op te zenden, en dat met allen ijver en ernst. Men vergelijke Rom. 35: 30. Daar de Apostel zegt, Ik hidde U Broeders, dat gij met mij ftrijdet in den gtbeede tot God voor mij en 2 Cor. 1: iï. Daar de Apostel dit loffelijk getuigenisfe geeft aan de gelovige te Corintheu, dat zij voor Hem mede arbeiden door de gebeeden.
2. Te minder konden zij zich daar van onttrekken , om dat zij verpligt waaren volgens vs. 28. te bidden voor alle de Heiligen. Daar onder konde Paulus zich niet alleen rekenen, gelijk Hij dit nedrig doet Cap.- 3: 8. Maar Hij was ook hun Voorganger, die waakte voor hunne Zielen, en daarom hegt Hij dit aan 't voorgaande ende inzonderheid voor Mij.
B. Doch 't is den Apostel niet genoeg deze voorbeede in 't gemeen te begecren, maar Hij toont nader 't einde, waar toe Hij zulks begeert, 't geen teffens den inhoud van de verzogte voorbeede uitmaakt, wanneer Hij zegt op dat mij het woord gegeven wor~ de in de open'wgo mijnes wonds met vrijmoedigheid om enz. R<Wij



over Eph. 6. vs. 19. 287
I.B.
{■}. Wij zien dit eerst op zich zeiven <*. In 't gemeen begeert de Apostel, dat de Heere Hem mogte te fpreeken geven dat mij V woord gegeven worde in de openinge mijnes monds met vrij' moedigheid.
0. En het groote einde waartoe, was om de verborgentheid van V Euangelium bekent te maken.
«■. Wat het eerde betreft.
a. Vooreerst wenscht de Apostel de nodige bekwaamheid te mogen ontfangen om te fpreken. Dat mij V woord gegeven worde in de openinge mijnes monds;
ï. Hij fpreekt van 't Woord. AA. Het Griekfche woord a«y.s hier door woord vertaald , betekend eigentlijk eene reede, dat is, een zamenvoeginge vanverfcheidene woorden, om daar door zekere bevattingen aan te duiden en te kennen te geven, Matth. 19: 22.
Het word gebruikt en voor een reden, in *t gemeen en in 't bijzonder voor de rede van 't Euangelium, 't Woord der genade, Mare. 16:20. Hand. 8:4.
BB. Hier ter plaatze kan men door 'c
Woord.
m-Of met zommige verftaan 't W oord der Waarheid zelfs, 't Euangelium der Zaligheid, dat Woord der verzoeninge , dat God in den mond van zijne knegten gelegd heeft, en dus zoude dit Woord, 't zelfde zijn, dat in 't vervolg de verborgene



«88 LEERREDE
I.B,}*. «.a. i.BB. nn.
gentheid des Euangeliums genoemd word , 'c geen dan eene nadere opheldering zoude zijn van dit Woord.
22. Of meii kan eenvoudig , en zo 't ons toefchijnt alzo gevoegelijk, door 't Woord verftaan, de gave van eene/Heilige welfprekendheid, 'r vermoogen omwelgepasteredenen, diedatgeenmen fpieeken moet, met gepaste woorden zo uitdrukken, als met de zaakcn zelfs overeenkomt, en dus door een klaare en kragtige openbaringe der waarheid zich aangenaam te maken, bij de confcientie der menfchen 2 Cor. 4: 2.
2. Dit Woord Wenscht Paulus dat Hem gegeven mogt worden in de openinge zijnes monds.
AA. De Apostel eigent zich hier toe étf* ne openinge zijnes monds. Een fpreekwijze , die meermalen gebruikt word van zulke die als Leeraren fpreken, en van des Heeren wegen zijnen raad aan anderen bekendmaken, Matth. 5: 2. Pf. 78. 2. Wanneer de Apostel zulk een openinge des monds aaimch toefchrijft, erkent Hij zich verpligt en teffens zier begeerig en volveerdig te zijn, om als een Gezant var Christus wegen te fpreken, 't geene Hem betaamde te fpreeken.
BB. En zijne begeerte is, dat in deove* ninge zijnes monds, dat is, zo dickwils Hij zijnen mond opende, en Hij bekwaame gelegentheid had om te fpreeken, Hem 't woord gegeeven worde.
RH-



ovêr Eph. <5. vs. 19. e?<<t
I.B.fc.-. a. 2. BB.
nk. Dus wenscht de Apostel, dat de Heere , die God van wien Hij allezins afhing, die eens tot Mofes zeide, Wie heeft den Menfche den mond gemaakt, ben Ik 't niet, de Heere Exod. 4. ir. Die zijne knegten volgens Pf. 60: 14. moet te fpreeken geven. Zullen zij Boodfchappers zijn van. de goede tijdinge van 't Euangelium, die de lippen moet openen zal de mond zijnen lóf verkondigen Pf. 51. Dat die God met zijne monde mogt zijn, en heni leeren wat Hij fpreeken zoude Exod. 4: 12. Hem niet alleen een levendig en oplettend begrip gever* van die Heil-geheimen, die Hij verkondigen moeste, maar ook de nodige bekwaamheid om dezelve op ee« ne klare, kragtige en welgepaste wijze voorteltebs len, dat de Heere tot hem zeggen mogte gelijk wel eer tot Jeremia ziet ik geve mijne woorden in uwen1 mond Jer. 1: 9. om dus fpreekende de woorden Gods te fpreeken, te fpreeken niet met woorden $ dié dè Menfchelijke Wijsheid leert, maar met woorden, dié de Heilige Geest leert 1 Pet. 4: 1. 1 Cor. 2. iji Met één Woord, dat de Heere zelfs hem leeren mog-> te j 't geen Hij wederom aan andere moest leeren.
33. En als Paulus dit zo voorfteld^ dat hem 't Woord mogte gegeven worden. Zo fluit dit geven noch bijzonder in,<?» dat Hij uiten van zich zeiven daartoe onbekwaam was, en dat Hij zulks onweerdig was, en dat hij daarom in nedrige afhanginge van. den Heere niets meer begeerde, dan daf T èë



t9o LEERREDE
I. A.n.«. rf-2.BB.33' .
de Algenoegzaame God mt de
bron van zijne Vrijmagtige ontferminge, dit aan Hem als een voortreffelijk liefde gefchenk vergunnen mogte, Hem mond» en Wijsheid geven, om in des Heeren Naam, des Heeren Woord tc fpreken;
Het is wel zo, dat Paulus geduurende den loop zijnes bedicninge deze groote Gave van den Heere ontfangen hadde, maar Hij erkent tot den einde toe die zelfde genade nodig te hebben, om ook in deze op* zigte zijne bedieninge Heerlijk te maaken, te meer daar verleidingen en verdrukkingen toenamen, had Hij teffens vernieuwde lust en bekwaamheid nodig, om nooit verlegen te zijn wat en boe te fpreeken; zonder Christus vermogt Hij niets Phil. 4: 13.
Leid Hij verdrukkingen tot de banden toe, dat egter 'i Woord Gods niet mogte gebonden zijn 2 Tim. s: 9.
b. En daartoe had Hij ook bijzonder nodig vrijmoedigheid gelijk blij er bijvoegt met vrijmoe-* digheid. Of men deze woorden met fommige tot de volgende uitfpraak brengt, om met vrijmoedigheidde verbotgentheid des Euangeliums bekend te maaken, of met onze overzettinge tot de vorige, dat mij '# Woord gegeven worde in de openinge mijncs monds met vrijmoedigheid zal in de zaak wijnig verfchillen.
K liet Griekfche woord ènffunm door vrijmoedigheid vertaald, zegt eigentlijk uit kragt van zijnen oorfprong een vrijheid in V fpreken, waardoor
men



wer Eph. 6. vs. 19. 291
1. A. K. «.. a.ï.
men opemlijk, en onbefchroomt alles fpreekt, wat men oordeelt te mogen en te moeten fpreken, zonder dat men iets agter houd Hand. 2: 20. 4: 29.
2. Wanneer dan Paulus wenscht, dat Hem 't Woord gegeven word in de openinge zijnes monds met vrijmoedigheid.
AA. Zo is zijne ootmoedige begeerte, dat 't Hem door genade mogte gegeven worde Gods ganfchen raad zonder de minde agterhoudinge te verkondigen, en dat opentiijk en vrij uit, klaar enduidelijk op eene verftaanbare wijze, zonder eenige vreefe voor veragtinge, befpottinge, bedrijginge, vervolginge, met verlogening van eigene eer, gemak, en voordeel, niet volle overredinge van de Waarheid, de betamentlijkheid, 't gewigt van 't geen Hij fpreeken moeste.
BB. Eene vrijmoedigheid.
tw. Die de Apostel ten hoogfle nodig
hadde
««. Ten deele om dat 't Woord dat Hij fpreeken moeste rcgel-regt aanliep tegen de begrippen en verkeerde redeneeringen van den na. tuurlijken Mensch, die zich tegen God en Zijne getuigenisfe, hoe getrouwelijk en aller aanneemenswaardig, aankant
03. Ten deele omdat hij fpreken znoeste tot allerlei foort van menfchen, en daar on> T 9 der



i9* LRERRED_E I.A.N.*. a 2.BB.NN.0/J.
der' ook 'veel wereld-wijzen, wier wijsheid, dwaasheid bij God was, welk eene vrijmoedigheid is er nodig, om de zodanige onbeichroomt aan te zeggen, dat zij dwaas moesten worden om wijs te mogen worden 1 Cor. 3: 18.
7Y. Ten deele had de Apostel 'Vrijmoedigheid nodig van wegen den tegenftand en verdrukkingen om des Woords wille. Hij was thans in banden, en had veel nodig om daar door in zijn vrij-* moedig fpreken niet belemmert te worden. Vergelijke 1 Thesf. a: 2.
33. Eenevrijmoedigheid, die de Apostel wederom erkent, als een vrijmagtig genade gefchenk van Dien God> Die Hem gezonden hadde, Die die gave ook aan zijne knegten belooft hadde, Die dezelve tot hier toe aan Paulus in een mime mate bad medegedeelt, en van wien de Apostel wenscht^ dat dezelve Hem verder mogt gegeven, en vernieuwt wordeny om vol moed en gloed, met alle ijver en ernst voort te gaan in de verkondiging van 't Zalig Euangelium, op de zelve wijze als eens de Apostelen baden Hand. 4: 29. Heere! geeft uwe Diensthnegten met alle vrijmoedigheid uw Woord te fpreeken.
e. Immers dat dit het betamentlijk einde was, waartoe Paulus begeerde, dat de Heere zijne woorden in zijnen mond mogte leggen, en Hem geven niet den Geest der vreesagtigheid, maar der vrijmoe-



wer Eph. 6. vs. 19. »g|
I. B.n.,3.
moedigheid, geeft Hij zelfs nader te kennen', als Hij'er bij doet, om de verhor gentheid des Euan? geliums bekend te maken.
a. Den Inhoud der Predikinge noemt Paulus de verborgentheid des Euangeliums.
1. Hij fpreekt van 't Euangelium. AA. Het Griekfche woord ïf«yvta,«, dat onze Overzetters wegens deszelfs aangenaame klank en ruime betekenisfe onvertaald overneemen, betekend eigentlijk een goede tijding, een aangenaa,me en blijde boodfchap.
BB. De Apostel.
hn. Verftaat 'er buiten twijffel door, die allerheugelijkfte blijmaar, die immer een verlegene, en heilzoekend zondaar kon ter ooren komen, nameHtlijk de aankondiging en aanhiedinge van genade en eene wezentbjke voilé zaligheid in Christus, dat God aan vloek en eeuwige verdoemenisfe waardige , aan allerwalgelijkfte zondaren in Christus den Groo* ten Borg en Middelaar kan en wil worden, een God van zaligheid, ja van volkomene zaligheid, dat ger trouwe en aller - aanneemenst - waardige woord, dat Christus Jezus is in de wereld gekomen om zondarea zalig te maken, 1 Tim. 1: 15. Immers 't woord word in nadruk gebruikt van V Euangelium der. vervulling ge, in onderfcheidinge van 't woord der belofte, dat •te voren gehoord is, dit woord .dat nu gehoord word , na dat Gods Zoon, de groote Borg in '$ vleesch gec* T 3 pees.



m LEERREDE I.B. vt.fi.a. i.BB. KK.
penbaavd, cn door Lijden volmaakt is geworden, na dat Hij dat groote Woord hadde uitgeroepen : Het is volbragt, en daar door den volkomen grondfiag van 't werk der Verlosfinge gelegd hadde.
23. Dit woord der genade mag te regt een Euangelium een blijde boodfchap genoemd worden, kan'er ook blijder en ziel-verkwikkender tij • dinge begrepen worden, dan deze, dat aan zondaaren, die beladen zijn met eene onnoemelijke meenigte van fchulden, die leggen onder de verfchrikkelijke vloeken van de Wet en den Toorn Gods, die geheel onrein en verdorven zijn, die geene gerechtigheid hebben om voor God te beftaan, volftrekt raagteloos zijn om aan de Godlijke gerechtigheid genoeg te doen, die geen kragt hebben om hunne geheel en al in den grond verdorvene natuur te kunnen veranderen , die, zo zijnde en blijvende, eeuwig moeten verloren gaan, voor altoos zonder hope en hulpe in hun zelve, dat aan zodanige word aangekondigd,dat zalig nieuws, God in Christus de wereld met Hem zelve verzoenende, dat de beledigde Opper -Richter op eene wijze Hem betamende zich kan en wil verheerlijken in 't zaligen, dat is in 't rechtveerdigen , heiligen, en verheerlijken van doodfchuldigc, gansch verdorvene,en allerellendigfte zondaaren: Dat 'er bij God is een algenoegzaam offer, een verzoenend bloed, en een eeuwige gerechtigheid van zijn eigene Zoon, en daarom van den Throon van den rechtveerdigen
Rich-



$ver Eph. 6. vs. 19. 595
Richter, die ook omdat 't geflagte Lam in *t midden des Throon is, een Throon der genade is, die aanbiedinge van verzoeninge en vreede gehoord word ^Grimmigheid is bij mij niet, indien iemand mijne fterkte aangrijpt, Hij zal vreede met Mij maakcn. Komt, in laat ons zamen rigten, al waren uwe zonden als fcharlaken, zij zullen wit worden als fneeuw, al waaren zij rood als carmoizijn, zij zullen worden als witte wolle, Jef. 27: 3. en 1:18. met regt dan een blijde boodfchap. Dit Euangelium beantwoord de allergrootfte, de allergewigtigfte , de allernodigfte vraage, die een verlegen zondaar doen kan, en moet, wat moet ik doen om zalig te worden ? met dat gepast antwoord,datteiTens de allerblijdfteheiltijdinge uitmaaakt , Gelooft in den Heere Jezus Christus, zoekt niets in U zeiyen maar alles buiten U in dien eenige algenoegzaame , bereidwillige Zaligmaker, en gj zult zalig worden, Hand. 16. Tc regt daarom genoemd Eph. 1 13. het Euangelium der zaligheid.
2. Aan dit Euangelium fchrijft Paulus een verborgentheid toe, Hij fpreekt van de verbotgentheid des Euangeliums.
AA. Het Griekfche woord na de gedagten der meeste Taalkundigen af, van 't Griekfche woord , toefluiten, fchoon andere 't afleiden van 't Hebreeuwfche woord Mistaar, daar 't ook weinig in klank van verfchild.
T 4 Ük



s$6 LEERREDE Ï.B. H.P,a. 2. AA.
Dit woord was zeer gemeen bij de Hei» oenen, om'er door te bete keuen de geheimenisfen van hunne Godsdienst, die voor 't gemeen moesten ver-s zweegen worden, en alleen aan hunne Priesteren, of aan deze of geene bijzon dere perfonen wierden toevertrouwd , en wel onder 'c ftrengfte beding van ftilzwijgen.
BB. De Heilige Schrijvers gebruiken, dit woord in een verhevener zin van waaragtige en Godlijke geheimen, die alleen uit de Godlijke Openbaaringe gekend worden , en waarin, na dat God dezelve geopenbaard heeft, dieptens van aanbiddelijk-, heden in overblijven, zo dat 't verftand fchoon verligt maar een klein ftuksken der zake weet, terwijl veele dingen voor den Hemel bewaard worden.
nn. Wanneer de Apostel dan fpreekt Van de verhrgentheid des Euangeliums.
««. Verftaat Hij 'er door, die verhevene , en alle Engelen en Menfchen - verftand overIdimmende Heilgeheimen, die 't Euangelium ontdekt , bijzonder aangaande 't groote werk der Verlosfmge in zijn geheele beflag. Dit zijn die getuigepisfen die wonderbaar zijn , Pf. 119: 129.
PP. Wilden wij hier den ganfchen Inhoud van 't Euangelium , zo als die als eene enkele verhrgentheid is (waarom 'er in 't enkelvoud van de verborgentheid gefproken word) openleggen, waat zouden wij beginnen, waar eindigen. Korteüjk tot d,eze verborgentheid behoord,
#a. Da}



'ever Eph. 6. vs. 19. 39? ï.B. h.S. a.2. BB. nk. #f
tftf. Dat de Drie - Eenige Al-, genoegzame God, die eeuwig op de allerzaligue wijze in zich zeiven hadde kunnen berusten, van alle eeuwigheid uit de bron van vrijwillige liefde heeft voorgenomen, zich met opluisteringe van alle Zijne Deugden en Volmaaktheden te verheerlijken in de zaliging van zommige bepaalde perfoonen, in zich zelven vloekwaardige zondaaren.
bb. Dat God de Vader, daar 'er niemand gevonden wierd die aan de Godlijke gerechtigheid konde genoeg doen, daar alle gefchape* ne magt moeste uitroepen: Het en is bij mij niet! tot eeuwige bewonderinge van Engelen en Menfchen zijn eigene Zoon verordent heeft tot een Borg en Midder laar , om in hunne plaatze zich overtegeeven tot ee* ne Cfferhande en Slagt-Olfer door eene volmaakte, zodadelijke, als lijdelijke gehoorzaamheid.
Hier ontdekken zich dieptens van ondoorgronde* lijke liefde, van onnafpeurlijke wijsheid, van onuitputtelijke Algenoegzaamheid, van vlekkelooze Heiligheid, en eene bewonderings - waardige zamenparinge van oneindige rechtveerdigheid en oneindige genade.
cc. Tot deze verborgentheid des Euangeliums behoord ook in 't bijzonder, dat Gods Zoon na lang te vooren beloofd, voorzegt, afgefchaduwt, verwagt te zijn , eindelijk in de volheid des tijds geopenbaard was in 't vleesch, de geftalta-
T 5, nisfe



a98 LEERREDE
I. B. K< J8. rf. 2. AA. NN. &3. CC.
nisfe van eenen Dienstknegt hadde aangenomen, en zich zeiven vernedert, gehoorzaam geworden zijnde tot de dood ja tot den dooddes kruices, dat God zijn eigene Zoone niet heeft gefpaard, maar Hem overgegeven, en dat die Jezus de eenige oorzaak is der zaligheid voor alle, die door Hem tot God gaan.
dd. Daartoe behoord, dat Jezus Christus wederom bekroond is met Eer en Heerlijkheid, om 't verworvene Heil door zijn Woord en Geest, aan de zijne dadelijk te fchenken.
ee. Dat God zijnen Zoon opentlijk voorfielt tot een verzoeninge door 't geloof in zijnen bloede, dat de Dierbaare Christus, in wien na des Vaders welbehagen alle volheid woont, een volheid van Wijsheid, Gerechtigheid, Heiligheid, kragt en fterkte, zich zeiven aanbied, met die Vrindelijke uitnodiging, IVehdet U na mij toe, en wordet behouden, alle gij eindens der Aarde Jef. 45.
f. Welk eene verborgentheid ontdekt zich in de verborgene werkingen des Heiligen Geesies tot ontdekkinge, overtuiginge, geloofsinwerkinge , heiliging verfterkinge, vertroostinge van Zondaaren.
gg. Om nu van de verborgentheid van de roepinge der Heidenen onder den dag des Nieuwe Testaments, waarin Japhet ook gelokt moeste worden, en van alle de gangen, die de groote



«ver Eph. 6. vs. ïg. zgg
I. B.«. C a. 2. AA. nn.Gfi.gg.
te Koning in zijn Kerke houden zoude tot de voleindinge der Eeuwen toe niet te fpreeken, waarin zich over al veele gewigtige geheimen opdoen.
33. Te regt word den inhoud van 't Euangelium eene verborgentheid genoemt.
««. Om dat dezen weg van verlosfïnge ten eenemaal onuitdenkelijkwas voor alle eindig verftand, 't was een vond van oneindige Wijsheid.
Pfi. Om dat, na dat God dien weg geopenbaart heeft, die echter wegens deszelfs oneindige verheventheid niet ten vollen kan begrepen worden.
vy. Een verborgentheid om dat tot 't regt verftand daarvan nodig is de inwendige en boven natuurlijke verligtinge des Heiligen Geestes. De Geest der Wijsheid, ende der Openbaringe, moet verligte oogen des Verjiands geven om deze verborgentheid te weeten Eph. i.
2*. Eindelijk eene verborgentheid omdat deze Godlijke ftaats-geheimen maar aan weinige met kragt en leven geopenbaart worden Matth. 11:25.
b. Is deze verborgentheid des Euangeliums nu een zaak van zo veel gewigt. Geen wonder, dat de Apostel eene bijzondere zugt hadden om deze verborgentheid des Euangeliums bekend te maaken , gelijk Hij zegt om de verborgentheid
ge.



3P£> LEERREDE f;B. k. b.
des Euangeliums bekend te maken, i. Zien wij dit op zich zeiven:
AA. De Apostel geeft met weinige daar mede te kennen, dat gelijk Hem deze verborgentheid bekend gemaakt was Cap, i: 9. 3: 5.7. Hij ook zo eene brandende begeerte hadde, om die aller-gewigtigfte heil-waarheden, zo klaar en duidelijk voor te Hellen, zo kragtig te betogen en aanteprijzen, dat veele onder de kragtdadige medewerkingen des Heiligen Geestes mogten gebragt worden tot 't regte verftand daarvan.
kn. Dat hun verftand verligt mogte worden, om die verborgentheid des Euangeliums in zo verre de Heere die geopenbaart hadde bij 't Ligt van des Heeren Geest klaar en onderfcheidentlijk te begrijpen.
22- Dat hun oordeel overreed mogte worden, om met aflegginge van alle voor oordeelen, die heil-geheimen te erkennen, toeteftemmen, goed te keuren als Waaragtig, Gode betamentdjk, en voor een heilzoekend Zondaar, allerbeminnelijkst en heilfaamst.
». Dat hunnen wil door dc alvermogende en onwederftaanbare kragt des Heiligen Geestes mogte geneigt worden om overeenkomstig, die gekende en toegeftemde waarheden, regt werkzaam te zijn, niets anders begeerende dan door 't gelove ia een gekruiste Christus gezaligt te worden, en zich
me$



«ver Eph. 6. vs. 19. 301
Lü.N.a.G. b. i.AA. 33.
met Ziel en Lichaam voor tijd en Eeuwigheid aan den Heere over te geven.
n. Eindelijk, dat zij dus, die ver* bergentheid des Euangeliums mogten kennendoor zalige ondervindinge, door klare en levendige blijken , dat zij langs dien weg tot 't bevindelijk genot van; de zalige gemeenfchap van een Drie - Eenig God waren overgebragt, en verder daarin bevestigd, daarvan verzekerd worden.
BB. Dit'was de groote toeleg van Paulus, een werktuig in Gods hand te zijn om veele te brengen tot de kennisfe, erkentenisfe, omhelzinge en ondervindinge van deze heilgeheimen.
Daar toe was Hij een Gezant van Christus wegen. Dat vorderde de brandende ijver de Eer van God en 't heil der uitverkorenen.
2. En dit was 't einde waartoe Hij wenschte, dat Hem het woord gegeven mogt worden, in de epeninge zijnes monds met vrijmoedigheid,
Het een en ander had Hij waarlijk nodig om er voor uit te komen. Hij zoude veel tegenlland ontmoeten, wanneer 't zijne zuivere toeleg was, 'tRijk des Satans af te breeken, en 't Rijk van Christus op te bouwen. Veele zouden zich daar tegen verzetten. Maar wierd hem 't woord in de mond gegeeven. Wierd Hij vrijmoedig gemaakt. Hij wenschte niets meer, dan dat veele mogten opgeleid worden, tot't regte geestlijk verftand, van de verborgentheden der zaligheid. En



302 LEERREDE
LB.Ni.f. 2.
3. En dit was dan ook de groote zaak, waartoe Hij de Voorbeede van de gelovige te Ephefen begeerde , om dus in de verkondiging van 't Euangelium verder een gezegcnt werk tuig in de hand van den Groten Koning te zijn.
Een begeerte, die zij niet weigeren konden, die allerbctameüjkst was.
De liefde tot de Eer van God, en 't heil van zijn volk. De liefde, die zij Paulus fcbuldig waren, eischte dit. En hielde zij fterk aan in 't gebed, 't zoude niet te vergeefs zijn, wijl God een onveranderUjk genade verband tusfchen bidden en ontfangen , gelegt heeft.
II. Ziedaar, Geliefde<ïemeente, 't verzoek van Paulus om de voorbede vaiji de gelovige te Ephezen * met 't einde daarvan kortlijk geopent,
§. Met deze woorden, dierbare Gemeente van Amfterdam, die ik nu voor 't eerste de Mijne noemen mag, kome ik thans tot U, om 't hoogwigtig werk der Bedieninge als uwen wettigen Leeraar onder U te beginnen.
A. Het is U allen bekend, hoe het den Heer van leven en dood onlangs behaagt heeft Uwen Oudften en zeer Geagten Leeraar den regt Eerwaardigen , zeer Geleerden en Godvrugtigen Heer Joan Costard de La Morafiere, oud en dezer dagen zat van zijnen postaftelosfen, en in de eeuwige Heerlijkheid overteneemen. Hoe



tver Eph. 6. vs. 19. 305
II.S.A.
Hoe i k in den weg van Gods Voorzienigheid hier thans voor U aangezigte ftaa, als Uwen Jongfle Leeraar in plaats van dien Ouden Vader in Christus , die hier als een getrouw Leeraar onderU verkeerd heeft, tien jaaren langer dan mijne leeftijd tot hier toe geklommen is.
B. Wat is des Heeren weg met Mij, zijnen onwaardigen eii geringen Knegt aanbiddelijk.
Van mijnen jeugd af aan gaf mij de Heere, in wiens hand aller harten zijn een zonderlinge, ja mag ik zeggen een heerfchende zugt en lust tot 't voortreffelijk en niet minder zvvaarwigtig Opzienders - Ampt, 't welkvolflrekt't eenigfte geweest is, daar ooit degenegentheden van 't harte na uitgegaan zijn.
3. De God der Goederticrentheid (Hem zij er opentlijk de Heerlijkheid voor toegebragt) heeft ook deze begeerte vervult.
«.. Nadat ik de laagere Scholen in mijne geboorte Stad Nijmegen was doorgegaan, heb ik bijna vijf jaaren op de Hooge School van Utrecht aan de voeten der zeer beroemde Hoog-Leeraaren aldaar gezeten, om tot 't werk der Heilige Bedieninge toegerust te mogen worden en ben daarop in den jaare 1747 den 1 Meij binnen deze Stad door eene uwer wakkeren en zeer Geagte Leeraaren, den Wel Eerw. en Door Geleerden Heer B. Brouwer préparatoir geëxamineert, en tot den Openbaren Predick-diemt toegelaten.
* Hct behaagde den Heere mij niec lange op de markt ledig te laten ftaan. On-



go* Leerrede ii. s.B.e.
cti Ontrend neegen maanden daarna , deri 24 Jan: 1748, en dus heden op dezen zeiven dag elf jaaren geleden, wierd ik door eene gansch wettige roepinge tot Harder en Leeraar verkooren in de gemeenten van OTTERLO, daar ik de eerstelingen van den Dienst niet zonder Vrugt den Heere heb mogen opofferen,
#.Noch geen anderhalfjaar gearbeid hebbende, wierd ik geroepen om af te komen naar HATTEM om aldaar Christus te prediken.
Ik hebbe daar ruijm negen jaaren 't Euangelium mogen vekondigen.
De Heere gaf mij eene bijzondere betrekkinge op die Gemeente en zo ooit een Leeraar en een Gemeente door tedere liefde banden aan eikanderen kunnen vastgeftrengelt zijn, heb ik 't daar ondervonden.
In] 't gezegend HATTEM leggen veele gedehkteekenen van de Godlijke goedheid. Daar heeft de Heere, Die magtig is om overvloedig te doen, boveri al wat wij bidden of denken, op dat de roem van zijne vrijmagtige Genade dies te heerlijker zoude uitblinken, ons Euangelium niet alleen in woorden * maar in kragt doen zijn, en in den Heiligen Geest en in veele verzekertheid. Daar was des Heeren hand, bijzonder met Zijnen armen Knegt. Daar heeft 't Euangelium niet over eene, maar over ver-
fchei-



«w Eph. 6. vs. 19; 303
I.B. H.fi.b.
fclieidëne-zielen getriumpheert, die den Heere wierden toegevoegt met een Eeuwig verbond: JaHtere! zo is geweest 't welbehagen voor U.
c.Maar de Heere, die mij daar gezonden bad, heeft mij nu wederom van daar geroepen. Het heeft den grooten Koning van zijn Kerk, Die alle dingen Werkt na den Raad zijnes Willens, Die 't Opper-bevel over zijne knegten heeft, om hen te zenden waar en wanneer Hij wil, behaagt, de harten van den Wel Eerw. Groote Kerkenraad van deze Groote en Aanzienelijke Gemeente, de Grootfte van ons Vaderland, te neigen, om mij tot eenen meede Opziender van deze Gemeente te verkiezen, en deze beroepinge te doen bekragtigt worden door de gewenschte goedkeuringe van Hun Wel Ed. Groot Achtbaren de Heeren Burgermeesteren en Regeerders van deze Werelt ftad.
Ik heb die roepende ftemme gewillig opgevolgt, en gedagt te moeten befluiten, dat de Heere°mij -geroepen hadde, om in deze groote Gemeente 't Euangelium te Verkondigen.
I. De redenen, die mij tot 't volveerdig aanneemen van deze beroepinge bewoogen hebben, zijn.
AA. De volkomene wettigheid van deze beroepinge zelfs, daar ik en veele met mij de hand en vinger Gods in aanbidden.
BB, Dat deze Gemeente onbedenkelijk
y gïQ*



joS LEERREDE
II.g.B.N.É.c.i.BB. f , .
grootens, dan die ik vermaten nets.
be, behoeve ik niet te zeggen.
CC. Daarbij kwam de ftillehope, bij'6 baren van Gods befluit, dat de Heere der Heirfcharen 't in zijne gunste mogte befloten hebben, daar ik thans de bijzonderheden niet van melde.
DD. En eindelijk, om andere redenen Voor bij te gaan, om dat mij hier door gelegentheid gegeven wierd, om 't onderwijs, den raad en 'tbeftier te genieten van zo veele voortreffelijke Leeraaren, die met zo veel lof arbeiden, en God dienen in *t Euangelium zijnes Zoons, en van zo veele Godvrugtige, die de Heere in deze Stad heeft, en met welks in tedere liefde te verkeeren mijn voorregt en blijdfehap zal zijn.
2. Dit en wat dies meer is heeft mij bewogen, om in den naam des Heeren, Die den Hemel en de Aarde gemaakt heeft, Die zijnen Armen knegt tot hier toe gebragt en geholpen heeft, onder een Ootmoedig en biddend uitzien na zijne Algenoegzaame genade , die in de ontwaardigfte en onbekwaamlle t meeste verheerlijkt word, mijne tedere Schouderen onder dezen zwaarwigtigen last te buigen.
Ik ben tot dat einde op den voorleden dag des Heeren in den Heiligen Dienst plegtigt in gezegent, En llaa hier voor 't.aangezigte des Heeren, om van deze uure af aan de Uwe te zijn. Aan Uw mijn
Dier-



•ver Eph. 6. vs. 19. 30^
II. 5. B ti.fl.C.2.
Dierbaare Cemeente \ geve ik mij thans over, en mag de Heere mij genade en kragt geven, gelijk 't mijn pligt is, zal ik 't mijn voorregt fchatten alle mijne kragten van ziel en lichaam, ten uwen dienfte , ter bevordering van Uw wezentlijk heil in de gemeenfehap, en tot verheerlijkinge van God op te offeren.
§§. Wat mijn werk onder U betreft.
A. Mijn groote hooft-werk zal moeten zijn, te doen 'twerk van eenen Euangelist, de verborgentheid des Euangeliums bekent te maken. De nood is mij opgelegt, en Wee mij, indien ik 1 Euangelium niet en Verkondigen 1 Cor. 9: 16.
k. Met veel onnodige en onnuttige dingen wensch ik U, Dierbaare Gemeente, niet op te houden. Gelijk over geen ding de'zorge van elk levendig Mensch meer gaan moet, dan om zonder uitftel, [want elke dag, elk uur kan dc laaste zijn] zijns zelfs Zaligheid uit te werken mèt vreeze en beven, zo moet ook de groote toeleg van elk Leeraar, die getrouw zoekt bevonden te worden, zijn, om zo dickwiis Hij tot Onfterffelijke Zielen fpreekt, die aan Hem toebetrouwt zijn, en waar voor Hij eens in die grooten dag zal aanfpreekelijk zijn , alles toe te brengen, wat tot wezentlijk nut van hunne zielen ftrekkerj kan.
Och! dat ik altijd onder die bezetten mogt ftaan, welk 't grootfte einde van den predickdienst zij, ea V 2 da?



goS LEERREDE ILSS-B.n.
dat 't telkens en voor Hem die fpreekt, en voor veele die hooren, de laaste rijze konde zijn, dat er gefprooken of gehoord wierd. Wat zoude het omzigtig maaken om alles toe te brengen, wat maar ftrekken konde om Zielen te winnnen.
3. De groote inhoud van mijn prediken zal móeten zijn de verborgentheid des Euangeliums bekent te maken, den ganfchen Raad Gods aangaande *t Zaligen van Zondaren, op een wijze Hem beramende in Christus den gekruicigden , door 't gelove in Hem. Dit is die blijde boodfchap, dat Zalig nieuws, dat de Engelen zich een eer rekende te verkondigen Luc. 2. Dit zijn zaaken van 't grootite en van een Eeuwig belang voor uwe kosteüjke Zielen , zonder welker regte kennisfe, gelovige omhelfinge en betragtinge niemand kan Zalig worden. En zal ik die aanbiddelijke heil-geheimen bekent maken gelijk 't betaamt, Het zal mijn pligt zijn, dat Euanlium te verkondigen.
*. Op eene klaare en verftaanbaare wijze, js. Op eene regt zinnige wij^e, niets fpreekende dan 't geene de gezonde leere betaamt, zonder een flip van de waarheid aftewijken, en door openbaringe der waarheid mij bij uwe Confcientie aangenaam te maken.
y. Getrouw zonder iets agter te houden „ en elk een, hij zij, wie hij zij, aan te toonen, wat hij van natuuren mist, wat hij hebben moet om zalig
te



ever Eph. 6. vs. 19. 30^
II. SS- B.3.%
te worden. Dat die ge'oort zal Zalig worden, maar die niet gelooft zal verdoemt worden , dat zo Iemand die den Heere Jezus Christus niet lief en heeft, zij eene vervloekinge, Maranatha, fteeds voorhoudende wat er gekent, gelooft, betragt moet worden, en dat in 't openbaar en in 't bijzonder, tijdig en ontijdig aanhoudende
£ Met ijver en ernst, meteen brandende liefde tot 't heil van uwe ontfterffelijke zielen, rüsteïoos aanhoudende om U te mogen winnen.
1. Met liefde en Vrindelijkheid Ezech. 33: u. 2 Cor„s: 20. Jef 55: 3.
!. Op eene onderfcheidene wijze, 't Woord der Waarheid regt fiüjden om ieder zijn befcheidene deel te geven
o. Is 't Euangelium tot hier toe voor U bedekt. Zijt Gij 't ongehoorzaam geweest, is 't U een ergemisfe en dwaasheid, U toe roepen. Hoe. zullen wij ontvlieden, zo wij op zo eene groote Zaligheid geen agt geven. Welk zal 't einde zijn van die geene, die 't Euangelium ongehoorzaam zijn.
b. Zijn er wijze en vertlandige dezer Wereld, die met alle hunne Wijsheid, noch nooit zich zeiven, God in Christus, den Dierbaren Jezus, en den weg om tot hem te komen, hebben leeren kennen, U toönen, hoe deze verborgendieid des Euangeliums door Gods Geest aan U geopenbaart moe; worden.
V 3 c. Zijn



sï0 LEERREDE
ÏJL$§.B.3.«.*. , ...
c. Zijn er die zich zeiven op valtche
gronden vleijen, U de droggronden voorhouden, cn tonen,dat Doop en Avondmaal, eene uitwendige belijdenisfe en zedigheid niemand wezentlijk gelukkig maakt, dat Gij waarlijk moet vernieuwt en met Christus door 't gelove veréénigt worden.
d. Zijn er die waarlijk door Gods Woord getroffen zijn,die overtuigt zijn van Zonden, Vragen, wat moet ik doen om Zalig te worden? U door 't Euangelium den onnafpeurlijke rijkdom van Christus te verkondigen,
e. Des Heeren Volk,die 't gegeven is deze verborgentheid te verftaan, die VEuangelium hebben aangenomen, zullen wij de beloften van 't Euangelium voorhouden, en opfporen om te wandelen waardiglijk de roepinge, waarmede gij geroepen zijt, om een regt leevendig en wezentlijk Christendom te zijn. m'm
,. En mogte ik niet alleen met mijn Leer» maar ook met mijn leven Prediken, O mogt er leven jö mijn leer, en leer in mijn leven zijn, mogt ik eerst op mijn zeiven agt geven, en dan op de kudde. Een Leeraar is zo veel te meer verpügt met een voorbeeldig gedrag voor te gaan, als Hij op hooger ftandplaatze gefteld, en 't oog van elk op Hem is. ^
Tut loi' van Bafilius word aangetekent, dat zijn Leer was als een Donder, en zijn leven als een Blixem.
f.En 't groQte einde zal moeten zijn, de
be-



'tver Eph. 6. vs. 15. 3U
Ih SS-B.3/.
bedoelinge van de eere Gods en 't heit
uwer zielen.
Maar wie is tot deze dingen bekwaam ? O! in mij is geen kragt, en dan moet diepe fchaamte mij bedekken. De nood is mij opgelegd.
a. Maar 't zal mijn pligt zijn veel te bidden » dat mij liet woord gegeven worden in de openinge mijnes monds met vrijmoedigheid.
a. De Heere moet mij te fpreeken geven. Och ! dat de Heere mijn Leeraar was, en ik den Gods Jacobs tot mijne hulpe mogt hebben. Indien iemand wijsheid ontbreekt, dat Hij die van God begeere, die een iegelijk mildelijk geeft en niet verwijt.
b. God moet mij vrijmoedig maaken, mogt in Hem mijne fterkte zijn.
Maar dan verzoek ik ook uwe voorbiddinge, geliefde Gemeente , in 't bijzonder van U die biddens hart en lust ontfangen hebt. Onderfchraagt ons geduriglijk. Biddet voor mij. Dit was mij dickwijs tot bemoediginge in mijn werk, wanneer ik hoorde, dat de Heere zijn volk een harte gaf om voor mij te bidden.
Gij zijt 'er toe verpligt, ik heb 't zo nodig.
Wanneer gij uwe kniejen buigt, gedenkt mijner m uwe gebeden. Wanneer ik de mond van U tot God en van God tot U moet zijn, zend gij dan uwe zugtingennaar boven, dat God mij mond en wijs-t beid geve.
y 4 Du



3*2 LEERREDE
ÏI.SS.B.3.^.
y. Dus is 'er hope van zegen.
B. Ziet daar mijne verpligtir.ge , wat U betreft,
geliefde Gemeente.
k. Ontfangt mij in liefde ais een Gezant van Christus, ik ben hier niet gelopen maar gezonden.
2. Maakt gebruikt van de verkondiging van 't Euangelium, en komt 'er doch met het régte oogmerk. Denkt wat het in heeft, dat God U genade laat aanbieden. O dat einde van den Euangelicdienst, is helaas te veel uit 't oog.
'■i. Tragt dit Euangelium aan te neemen. «. Gelooft het Euangelium , neemt 'er agt op, gij leeft noch onder de aanbiedinge van genade, God hadde U reeds kunnen weg rukken.
P. En hebt gij 't aangenomen , wandeld weerdig 't Euangelium, verheerlijkt God. Geeft U geheel aan God over.
, Hier mede zoude ik kunnen eindigen, ten waare de plegtigheid des tijds en der omftandigheden van mij vorderde, om elk uwer noch in 't bijzonder, fchoon korteiijk aan te fpreeken.
A. Het zij mij gegunt allereerst mijne nedrige Aanbraak tot U te mogen doen: Wel Edele Groot Achtbaar e Heeren Burgermeesteren en Regeer deren van deze groote en aanzienlijke Stad.
tt. Met gevoeligfte aandoeningen betuige f; Uw Wel Ed. Groot Achtbaar en, mijne tederfte dankbaarheid voor de alleiuadïiikkclijkfte blijken van Uw
Wel



«ver Eph. 6. vs. 19. 313,
H.§§.A.k.
Wel Edelcns gunste, op de goedkeuringe van de beroepinge op mij uitgebragt, en welke goedkeuringe ik hartelijk wenfche ,dat dè uitwerkinge mag zijn van de goedkeuringe Gods, die de God der Goden en den Heer der Heeren is.
2. Gelijk 't mijn pligt is, zal 't ook mijn voorregt zijn, deze liefde ter aller tijd door een betamentlijk gedrag te beantwoorden, en aan Uw Wel Edele Groot Achtbaare openbaar te mogen worden als een Leeraar, die door leer en voorbeeld mag tooneri , eere te geeven die ik eere fchuldig ben, en dat God te vrcezen, den Koning te ecren bij mij op hoogcn prijs ftaat;
3. Het zoude ten eencmaal ftrijdig-zijn tegen 't Euangelium, om h welke te verkondigen ik hier geroepen ben, indien ik mij zoude willen inmengen in dingen, die Uw Wel Ed. Groot Achtbaare en Uwe gewigtige Rcgeeringe zijn toevertrouwd, en het zijn de waaragtige gevoelens van mijn harte, dat niets minder een Euangelie- Dienaar past. Mijn lastbrief luid: Gaat henen predikt 't Euangelium.
-). Laat het mij gegunt worden in de gunstige befcherminge van Uw Wel Ed. Groot Achtbaare te mogen aangenomen worden, en ook gelegenheid te ontfangen, om dit Euangelium aan Uw Wel Ed. Groot Achtbaare te mogen bekend maken.
n. Gelijk dit Euangelium mij gebied gedurig voor Uw Wel Ed. Groot Achtbaare, die in zulk V 5 eene



3i4 LEERREDE
II.§§.A.n.
eene hoogheid gefield zijt, te bidden , zo neeme ik de vrijheid om dit ook voor mij te doen, iis navolginge van David en zijnen groote Zoon Salomo, die niet nalieten tot God te bidden, Laat uwe Prief ten Heere God, met heil bekleed worden, en laaten uwe gunstgenoten over V goede blijde zijn, 2 Chrom
6: 41. Pf. i32- 9'
Mijn hartgrondige bede is, dat de Heere der Heirfchaaren Uw Wel Edele Groot Achtbaare, bedekke onder de fchaduwe zijner hand , Hij bewaare Uw in eene langduurige welfland, Hij overftorte Uw Wel Edele Groot Achtbaare cn derzetver hooggeëerde Familien met 't allerdierbaarfle zijner zegeningen , Hij bevestige de ftoelen Uwer Eere , en doe Uwe Regeermge voorfpoedig en gezegent zijn tot heil van Land en Kerke in deze donkere dagen tot bevorderinge van waarheid en Godvrugt in deze Stad. God flelle Uw Wel Edele Groot Achtbaare totvoorwerpen van zijne liefde in Christus, engeve, dat na 't uitdienen van des Heeren raad, deze aardfche luistermag verwisfeld worden, met de kroone der Heerlijkheid!
D. Wel-Eerwaarde zeer geleerde Heer Bevestitiger, zeer geliefde Amptgenoot, die mij op den voorledene dag des Heeren zo hartelijk, zo getrouw, zo ijverig in mijnen dienst hebt ingezegend, en mij op 't nadrukkeUjkfte getoond, wat mijn pligt als een van God aangeftelde Wagter op de muuren van dit Jeruzalem vorderd» ^



ever Eph. 6. vs. 19. 315
ïl^.B.w.
K. Ik zegge U hartelijk dank voor deze liefdedienst, Och mogte ik genade ontfangen, om aan de pligten van eenen Wagter jte [mogen beantwoorden. Mogt de Heere mij als een Wagter oogen geven. Mogt Hij mij bewaren voor flapen en (luimeren, en mij doen waken voor onfterlfclijke zielen. O! Dat God mij geven mogte uit de keelcn te roepen, en van des Heeren wegen met allen ijver en ernst te fpreeken. O ! Dat die God die mij gezonden heeft, mij ook genade gaf, om geduurig al den c£| cn den nagt niet te zwijgen. Dat mijn mond geopend worde om tijdig en ontijdig aan te houden, den mond des volks tot den Heere te zijn, en zo den Heeie te doen gedenken, en de monddes Heeren, tot 't volk enzo des Heeren te doen gedenken. O ! Dat ik in vereeniging met Uw Wel* Eerwaarde en zo veele getrouwe Wagters niet ftille mogte zijn, maar den Heere geen ruste laten,tot dat Hij Jeruzalem bevestigde, en Helde tot een lof op aarde.
2. Laat ik gedurig U raad, cpv.-ekkinge en bellieringe mogen genieten, zijt verzekert van mijne bpregte liefde.
De Heere doe Uw Wel-Eerw. hier noch lange jaaren als een getrouwe Wagter ftaan op de muuren van dit Jeruzalem.
Hij geve alle nodige genade, lust en ijver om alles wat de hand vind te doen, te doen met alle magt, en doe Uw Wel-Eerw. met veel wezentlijke vrugt arbeiden aan de belangens van Jerufalem, God fpaa-
tt



3i6 LEERREDE
II.§§.B.2.
re Us lange in 't leven en geeve na een zeer laat e dood, den loon van getrouwe Wagters.
C. Wel- Eerwaarde zeer Geleerde Heeren Vaderen cn Broederen, die ik thans alsjmijne hooggeagte Amptgeuooten in deze groote Gemeente begroeten raag.
i\* lkbetuig Uw Wel-Eerw. tenuiterfte dankbaar voor de liefde en agting aan mij zo zigtbaar beweezen, in mij tot eene mede Opziender van deze G entente te beroepen.
3, Ik reken het mij een allergrootst voorregt gelcgendheid te mogen ontfangen, om in eene hartelijke verkeeringe met Uw Wel-Eerw. te mogen leven, terwijl ik veclen Uwer opentlijk dankzegge voor den raad cn het bellier, aan mij zedert veele jaaren zo liefderijk medegedeeld, ƒ
.l ik werjsch door Gods genade alles te mogen toebrengen , om een heilige vriendfchap gegrond op de wetten van 't zalig Euangelium te moge koesteren.
i. Het zal mijn voorregt zijn met uwen Dienst veel winst te mogen doen, de Talenten, die God U gegeven heeft, wenfche ik hoog te fchatten, U als Vaders en oudere Broederen erkennen en eerbiedigen.
n. Door Gods genade wenfche ik alles te mogen tcebiengen , cm mij U liefde waardig te maken. Vcragt mijne jongheid niet, maar onderlleund mij, gedenkt mijner veel in gebetten, gelijk ik U hartelijk dankzegge voor alle die zugtingen in 't openbaar, en bijzonder voor mij tot God opgezonden.
Och



tver Eph. 6. vs. 193 31?
ÏI.S§-A.n.
j. Och wierd het ons zamen gegeven't woord der verzceninge, de verborgentheden des Euangeliums met veel kragt bekent te maken. Mogte het welbehagen des Heeren door onze handen gelukkiglijk voortgaan. Mogt de groote Koning voorfpoedig rijden in heerlijkheid op 't Woord der Waarheid, en de Regtveerdige Zagtmcedighcid, en zijne Regterhand vreefelijke dingen leeren , uitgaande, overwinnende en op dat Hij o verwind, dat Hij noch veel Volks in deze Had hadde.
i£. Voor 't overige buige ik mijn kniën tot den AlgenocgzaameGod, dat God tot aller tijd op allerlei wijze met U Wel Eerw. zij.
De Geest der genade,gebede,geloofs vrijmoedigheid* kragt, Heerlijkheid ruste op U Wel Eerw., en doe U eens na veele Zielen gewennen te hebben zeggen, ziet bier ik, ende kinderen die de Heere mij gegeven heeft, zij zijn tot teekenen en wonderen in Israël, en dan hooren, Dezen hebben zich zeiven behouden en die hen hoorde.
D, Wel Eerw. veel Geëerde Heeren en Broederen Ouderlingen van deze Gemeente, ook op U Eerw. hebbe ik eene nauwe betrekkinge, Hebt Gijl: mij tnet zoo veel liefde verkoren tot uwen Harder en Leeraar, ontfang mij dan ook in de ingewanden uwer heide, laat 't mij nooit aau uwe hulpe en raad ontbreeken om 't aangezigte van deze fchapen te leeren kennen.
On-



3t8 LEERREDE II. §§. D.
Onderfteunt ons in ons werk ,bemoedigt,verkwikt ons. Laat ons als broeders eendragtig te zaamen woonen. Mogt in onze vergaderingen liefde, vreede en eenigheid, gepaart met getrouwheid voor Gods Naam en zaak, bloejen.
Daar de Heere op, den Berg Zion regeert, zij voor de oudfte Heerlijkheid. God brengeUnalang en wel geregeert te hebben tot den Ouden van dagen, om met de vier en twintig Ouderlingen de kroone te werpen voor den throon.
E. Eenvaarde Heeren en Broederen Diaconen aan welke de zorge der Armen is toebetrouwt.
Ik erkenne ook Uwe liefde en genegentheid,|dat Gij bede mij tot uwe Harder en Leeraar gewilt hebt. O Mogt 't Euangelium voor U beden gezegent zijn, om in een levendig gezigt van uwe Armoede uit d© onnafpeurlijke rijkdom van Christus te ontfangen genade voor genade. Alle goede giften en volmaakte gaven werden U lieden gefchonken om rijk in God te zijn. God zij U lieder overvloedig goud en kragtig zilver. Zalig zijn de Armen van Geesten, want hunner is het Koningrijke der Hemelen.
F. Eindelijk noch een woord tot U Dierbaare Gemeente. De Heere zegene U en behoede U, de Heere doe zijn Aangezigte over U ligten en zij U genadig. De Heere verheffen zijn Aangezigte over U en geve U Vreede.
n. Alle tijdelijke zegeningen worden over U
ver-



ever Eph. 6. vs. 19. jij
ÏI.5S.F.n.
vermeenigvuldigt. a. God zegene U met alle Geestelijke zegeningen
1. Onbekeerde & Bekommerde v. Volk van God God zij U God, UGoed, UDeeï. En moge de naam van deze Stad zijn. Dc Heere is aldaar Amen, Ja Amen.



DRUKFOUTEN.
Pag- 8 regel 4 van ond. ftaat moet zijn *té\i*fut«r»t
aj - 4 bov. ' nu U
28-9 ocd. het - moest uitgelafen zijn
43- 5 bov. - Vadeleugenen - Vader der leugenea
44- 8 bov. cs dies 10a - o bov. - aangedaan - onaangedaan 121 - 17 ond. - bed:ijdingea - bedrijgingen
I63 - 5 bOV. - wavyiMev •< s««yy£^io/
idem - io bov. - hengenlijke - heuselijke
Ita - 9 bov. - Mach. 6: 39 - 1 Machab.6: 3p«
190 - 3 bov. - en - ren
219 - 7 bov. - God - God is
243 - 1 ond. - peilfchitterend - helfcliitterend
048 - 14 ond. - dag en dag * dag en nagc
249 - 9 ond. - ilejde - liefde
257 - 5 ond. - Agmagtige - Almagtiga
De overige Spelfouten of verkeerde zettinge van letteren, gelie* ven de gunstrijke Lezer te overzien, en zelfs te verbeteren.