Bibliotheek Universiteit van Amsterdam"
01 3423 5290






STAAT van EUROPA in 1794
betrekkelyk den Revolutionairen Oorlog. OORLOGENDE MOGENDHEDEN;
ürcanïirpfii
Oorlogs-Declaratieri
Aan OOSTENRYK dus ook aan PRÜ1S3EN 20 April 1792.
Aan SARDINIEN (Bevel van Aanval) 8 Sept. 179:.
Aan ENGELAND en de VEREEN. NED. 1 Febr. 1793;
Aan SPANJE (dus aan Portugal als Subf.) 7 Maart 1793. Den =iSept.i79i verklaarde de N. C. deKONINGL. WAARDIGFL vernietigd. Voorts als REPUBLIEK onder een Revolutionair Gouvernement nog verder in Oorlog geraakt, voert FRANKRYK, na Oproepingvan alle weérbaare Manfchap en Requifftie van alle Goederen, denzelven te Lande en te Water met alle zyne Krygs- en Volks-magt etl met alle zyn Staats- en Burger-Vermogen. — Zyne Landmagt (LinieTroepen en Nat. Gardes) begroot het op 1,200,000 in 14 Legers verdeeld. — Ter Zee verloor het in de Middenl. Zee zyne Scheepsraagt en Corfica; en in de O. en W. Indien zyne meeste Bezittingen. Maar te Lande heeft het dit jaar 1794 alle zyne Grenzen bevryd, de veroverde Vestingen heroverd, dc Öoflenr. Nederlanden ingenomen, cn is reeds in Savoyén, Spanje, Duitschl. enz. doorgedrongen.
<0caïïteetöetn
e o OOSTENRYK COostenryk, by de Blaas, langs oen ge'neeleri ^= •§PRUISSEN ! Rhyn , zelfs over de Alpen in Italië. —
?RUSLAND * Pr»«jyè»ookbydenRhvn&c.(dochworfteldé
0 "a SARDINIEN' fV^r^Tla" °°k met F°n
o "p-vrrcT AY11 'tJJmt/c/je Ryk fteunt meer op Beiden, dan
""S . ■ her. ze onderfteunt. — Rusland waakt. —
3 HOLLAND , —.Engeland, te lande voor zyne Geall.,
is s SPANJE 1 en in alle Zeeën , en de grootfle Geld-
3 3 'tDUIÏSCHE RYK '. kas.—Holland, nooit braaver Troepen enz. *
'3 S?;APELS en S1CIL. — Spanje,genoeg Vermogen,zo 't genoeg
o SBnoTiTr \r Veerkragt had. —Sardimen, genoeg Veer-
£ §%ppipr v,.P - „ | kragt, zo 't meer verinogen had. — Napels
>^KLRKEL\kw S. . en siCt weinïg ? wyl 't overig Italië niets
g TOSKAANE * <L of neutraal is. — Portugal enkel Subfidiair.
NEUTRAALE MOGENDHEDEN.
TURKYE — Politieke Oogm. ♦ VENET. O VreesvoorFRANKZWEDEN V Commercicele l ZWITZ. > RYK en voor binDENEMARK. ï Oogmerken. ♦ GENUA. * nenlaudfche onrast.
itMem tegen Palm*
Den' 3Mei 1791 ccne NIEUWE RUSLAND — overwint en ..?.. C ON S Tl T. bedenkelyk meest
voorRaslmtd. — Én no in t?J>4 PRUISSEN...??...7 S'Z eeoc NIEUWE REVOL. be- S....S-S
denlcelvkvoor^to... Doch... OOSTENR...??... J
Caliginofa nofte pretnit futura DEUS;
Cei Decemb. 179+0



(XXRLQ GvS -MONUMENT
"bij dit
IIOOGE BELANGEI
STAAT bnKECtKKXING, Tliaiis enYooi'taan.
Te AHSTfiKBiSL ,T>jj J.B.EITWE . 17<M<






1804»
By het KAARTJE op het TiteMaa.
Met eenen opflag ziet men dus ook geögrapbisch den
STAAT vim EUROPA, gelyk hy was in 1794. De
Geallieerde Landen zyn met roo4, de Neutraaie met groen; FRANKRYK is geheel rood; — ook hongea «r toen zwaare duistere Wolken.
Thans in 1804, na eenige Opklaaring, ziet men eenea gsntsch anderen STAAT van EUROPA. — FRANKRYK, voordeezen als Koningryk reeds zoo magtig, nu als Republiek (pfKeizeriyk?') nog op een zesde vergroot. — DUITSCHLAND in zyn Ryksgebied verkleind en veelzins verfchikt.— Ten Oosten van Duitscbland een der Oudfte Koningrykeu nu geheel verdweeuen in de drie gebuurige Monarchien, die 't onder zich verdeelden; en ten Zuiden in Italien een nieuw Koningryk (HETRURIEN) ontftasn. —~ De Oudlte Republiek (VENETIEN) vernietigd , en wederom twee geheel andere geftfcnt, de ITALISCHE door FRANKRYK, de CORCYRISCHË der VII EILANDEN door Rusland.



By het KAARTJE
Alle de Rep bi:k>n, uitgezonderd de Corcyrifehe, aiIcmaauwst met FRANKRYK verbonden ; ei de BataafJe'ic, de Z'titftrfcke , de Jtalifche , de Cenueefche nu geheel fiimenfcangende niet FRANKRYK als één Lar.d. — Alle de Europifche Mogendheden van het vaste Land met FRANKRYK als Republiek bevredigd, en reeds Koningryken er mede geallieerd, als Spanje, Hetrurien. ( Doch zie bi. IV by *)
Reekfen van fnel op eikanderen gevolgle Ontzettende gebeurtenisfen , die wy beleefden , waren , gelyk ieder weet, de Oorzaaken van zoo groote Veranderingen ir> zoo kleinen afloop Van jaaren ; en wie zou alle het Onvoorzienbaarc en Onvermydelyte daarvan kunnen vergeeten , dat in beftnfende oegenblikken zóó oogenfchynlyk tegen 's W2erelds gewoonen loop aanliep, en boven alle menschlyk beleid ging? Om flechts twee voorbeelden, één uit de groote keten der grondleggcnde, 't ander uit die der voltooijende Oorz.iaken, te noemen: — Toen de Nationale Conventie, in hnar verbolgen opzet van eich en gehee' Frankryk te willen waagen , de ALGEMEENE OPROEPING, als groot en uiterfte Middel, den 23 Augustus 1793 de:reteerde; hoe raadeloos ftond toen al es ? ( z. b'. 9';) en hoeveel raadeloozer nog, toen twee dagen daarna TOULON met Frankryks Middenlandfcne Zeemagt onverhoeds, zonder flag of ftoot, den Engelfchen in handen viel ? Kon er vrceOyker of beflisfender Ramp toen bedagt worden? en ziet! die fchrikkelyke Ramp zelve moest da groote onvoorziene oorzaak zyn eener Redding, rog vee' ontzettender dan die fchrikkelyke Ramp! Zóó moest de ALGE ME ENE OPROEPING nu onweerftannbaar gelukken ; (bi. 04. en 95) zóó wierden Duinkerken en Naubeug* ontzet 42 en 45); zóó moest de gevolgde TOULONSCI-IK
OOR.



op het Titelblad. TTT
OORLOGSBRAND, die wederom een nieuwe'verfchrikkelyke Ramp was, wederom eene nieuwe onweerltaar,b"re Oorz ak, eene nieuwe Electrifeerir.g (gelyk men 't noemde) worden, dia den Ehas, de JFeis. fenburger Linten , en Lanclau en alle het verloorene van dien kant deed herwinnen (bl. 121 en bl. 55); — zóó kon nu die merkwaardigeZ> sentvintigfle APRIL volgen, (bl 59,)en de Veldjlag van FLEURUS,cn de Vereeniging der Hoofdlegers by ATH, ei.z. enz.
W 7'> 73)
Toen — en dit is het voorbeeld uit de groote keten der voltooijende Oorzaaken, — toen, na 't misiin:. ken der Vrede teRadflatt, het Directoire te Paiys zonder vertrouwen , het Krygswerk te velde verward of ontfpannen, en de Rusfen triomfeerend in ttalien en &d Oostenrykers in Zwitferlaad waren, en beiden Inbraak in Frankryk dreigden; wie verwagtte toen niet, dat dö des'yds invallende zwaare , en zelfs zeer mi.-fe'yi;", Fgyptijche Ramp deezen nieuwen zorgeiyke.i t<e \ wd
fchroon e'yk zoude hebben verzwaard? — en zL't !
gelyk van TOULON , dus moest nu zelfs uit EGY?.
Tf.N de onvoorzienbaaie groote Redding komen. .
Zóó moest van dddr wederom t'huis belanden d;e WONDERMAN, wiens Uitroep: „te wapen om Vrede! * den Oorlogsgeest der Franfchen wederom op nieuw
moe;t ontvonken; zóó keerden de Triomfen we.
derom te rug in Zwitferland eu It::lien, en , — dat nog veel verder zag, — zóó kwam eei e GEWAPENDE ALLIANTIE in 't Noorden, en PRUISSEN in ffa»m>*r , en ENGELAND in gevaar van Haven nc cii heul ergens
ia EUROPA aan het vane Land te vinden. Eb
toen het eindelooze van dit verbaazend Uitzicht met PAUL PETROWlTZ wegviel, en Vorst ALEXANDER, gewiifelyk tot Heil der Mensciheirf, den Ris-



ïö INLEIDING.
(telt dé Waarnemer zijn Inftrument nauwkeurig op de hoogte van een van die beide b. v. op die van de Oost Ster ( irp wijzende hec Horlogie iou g' 2", liier op keere hy zich naar S Orion, die als dan nog hoger is, en houde het Inftrument op dezelve gerient, tot dal hij derzei ver hoogte volkomen gelijk ipet de eerstgenomene vindt ; dit valle voor om jeu 12' 0" * deeze tijden addeerende en de fom halveerende, komt icu 10' 40" voor het ogenblik volgens het Horlogie waarop beide Sterren den 16 Maart gelijke hoogten bereikten.
Uitdeezen waargenomenen tijd der gelijke hoogten Ihoet nu de middelbare tijd gevonden worden , die is het tweede 't welk ik tot gebruik der Tafelen moet verklaren: zulks zal door de volgende voorbeelden het duidlijkst worden gemaakt. Ik veronderltel dat de Waarnemer, welke volgens het vorige voorbeeld de gelijke hoogte van i Orion en ( m? heeft waargenomen om iou 10' 40" volgens zijn Horlogie. zich op den 16 Maart 1789 bevindt op 5c.» Noorder Breedte en ic° Lengte, bewesten Teneriffa.
In de XI Tafel vind men voor het tijdmerk dert gelijke hoogte op 5c0 Noorder Bretdte 14" 36' 49"
Naar de XXXI Tafel voor ioa West. Lengte - - - - — 20
Mid J.tijd zie pag. 10. den 31 Decb. 1797. 14» 36' 20" ÏSaar de XXXIi Tafel voor den 16 Maart. 4" 54' 53"
Midd. tijd der gelijke hoogte den ïó M'. 1798. - - - 9" 41' 27".
Het Horlogie ftond toen op icu 10' 40"
Bus deszelfs verfchil me: den middelbaren, tijd - - - — 29' 13' ■welke het Horlogie voor den midd. tijd voor uit ware.
ade Voorbeeld. Men bevindt zich op dezelfde Lengte en Breedte den 20 Sept. deszelven Jaars en hebben raar het voorgaande de gelijke hoogte van & in de N*x>rd- Kroon , en (3 van Pegafus waargenomen, om uh 25' 50"
is



INLEIDING. 17
ïn de h Tafel vindt men het tijdm. der gelijke fcoogte - - o« 29' si' In deXXXI Taf. voor 't verfchil in Lengte -— 29"
gelijke hoogte den 31 Dec 1797 c» 29' 4"
XXX Tafel voor 20 Sept. 17" 14'2"
voor 't getnl 't welk hier van moet worden afgetrokken, maar dit getal groter zijnde dan het eerite, mnet men by het eerde een' middelbaren Sterredag of 231 56' 4" in midd. Sonstijd by voegen, dus + 2^56' 4"
24» 25" 8"'
hier van het getal uit Tafel XXXII aftrekkende - I7U *4' 2"
Middelb. tijd der gel hoogte d. 20 Sept. 7U 11' 6" Het Horlogie ftond toen 1 ih 25' 30"
Deszelfs verfchil met de midd. tijd 4^ 14' 24" het was das 4h 14' 24" voor de midd. tijd
't Geen wy hier verrichten, moet altijd, indien het getal van een der XXX eerfte Tafelen, door dis van de XXXl«e Tafel verbeterd, kleiner zy dan dat der XXXlItt<: Tafel, gefchieden.
3<fe Voorbeeld. Men bevinde zich op 520 Noord. Breedte , 45° West Lengte, ven Teneriffa naar gisling, men neem den 5 Mai 1798. de gelijke hoogro van a in de Tweelingen en ( in Hercules waar, des avonds om ga 9' io'', men begeert hier uit den tijd te weeten.
In de XIIIfte Tafel vindt men voor het proportionaal getal tusfehen 500 en 530 N. Br. 14' 18"
In de XXXI Taf. voor de lengte van 45° West Teneriffa — 52"
Midd. tijd der gel. hoogte D. 3,1 Dec. 1797 17a 13/ 26" ln de XXXII Taf. voor den 5 Mai. 8»> 11' 28"
Midd.tijd der gelijke hoogte den 5^ Mai 9" 1' 58" Het Horlogie ftond toen op 9» 3' 10"
Deszelfs verfchil met de midd. tijd — j' 12"
4de Voor-



•18 INLEIDING.
4de Voorbeeld. Men bevindt zig den 22 Augustus 179H. op igP Zuid Br. 75» Oost Lengte van teneriffa, en neeme waar de gelijke hoogte van <j in den Aquarius, en a in den grooten Hond of Sirius, des morgens vroeg om 5" 25' o" naar zyn Horlogie.
Uit Tafel XXII het proport. getal voor io° Zuid. Br. noemende komt - - 7U 57' 27''
Uit Tafel XXXI insgelyks het proport. getal voor 750. Oost. Lengte -
7U 57' 53;'
Op den 22 Aug. moet men volgends Taf. XXXII van dit getal 15a 20' 1" aftrekken maar het zelve groter dan bet eerfte zijnde, addeert men volgends het 2<*« voorbeeld eerst 23" 56' 4" dus 70 57' 53" + 230 56' 4"
3iu 53' 57"
is" 20' i" hier af trekkende.
i6u 33' 56" middelb. Sterrekundige tijd der gelijke hoogte. Nu komen 16* 33' 56" Sterrekundige Tp overeen met 41 33' 56" des volgenden daags, of 22 A ug. i6« 33' 56" Sterrekundige tijd, is 23 Aug. 4'' 33' 56" burg. tijd'; maar men verrichtte de Waarneming des morgens van ■-den 22fte en moet dus 3'56' C't g^n de vaste Sterren ieder dag voor den middelbaren tijd verfneilen) bij 4U 3i' 5f>" addeeren ; dsrhalven komt voor den midd. tijd der gelijke hoogte op den 22 Aug. 4h 37' 52" burg. tijd, het Horlogie ftond toen op 5^ 25' o" en ;was dus 47' 8" voor den midd. tijd'voor uit
Men verkrijgt het zelfde, indien men den tijd der ,ge!ijke hoogte veer den vorigen dag, (den 21^= AugusOB) zoekt; als dan is volgends Taf. XXXII het ••geen men van 311 53' 57" moet aftrekken, 15U ió' 5" 't welk doende Dy ft 16" 37' 52''' voor de Sterrek, tijd der gelijke.hoogte, op den 21 Aug. welke met 4u mj 52" burg. tiü' r^n 22ft<= Aug. over een koomt.
Door deeze voorbeelden'het gebruik deezer Tafelen genoegzaam roeerende verklaard te hebben, breng \% de geheele manier tot deeze vijf regelen.



1 Ü L E I 35 I N L.
- Ken verkieze voor de maand in wei ké men rrs pen paar Sterren, v/ier eêtyfte hoogte in ce XXXll Tafel ongeveer op-een quartier na is aangeweezen. ■
■ 2dc üt'j-a/. I
Men vang een quartier te voren aan het verfchil fh de hoogte van deeze Sterren waartenemen, en bemerke naar pag. 15. het oogenblik op het Horlogie, fyaar op beide Sterren gelijke hoogte hebben.
Sde Regel.
Men zoekc in eene der XXX eerfte Tafelen voor het gegeven Jaar en in de Colom der Breedte waarop men zich gist te zyn, (zo dezelve in de Tafel ftaat uitgedrukt of door mijdel van het proportional getal tusfchen de weerszijdfche Colommen) het tijJrnerk (Epoque) der gelijke hoogte, en verbeteie hét zelve door de gegiste lengte naar Taf. XXXI.
4d< Regel.
Tndien de gelvke hoogte tusfchen den middag en muldernacht of des nademiddags en 's avonds worden waargenomen , zoekt men in Taf. XXXII voor de gegeevcn Maand en dag , 't welk men van dqt door een der XXX eerfte en de XXXlfte Tafel gevonden is moet aftrekken; of indien de gelijke hoogte tusfchen middernacht en middag, of s'morgens invalle, neemt men uit de XXXlIfte Tafel het getal voorden vorigen dag : in beide gevallen moet zo dit getal grooter yij, dan dat uit een der XXX eerfte en de XXXIlft<: rafel iS opgemaakt, bij het laatfte 23" 56' 4" gevoegd, en dan van de fom'het gevonden getal van Taf. XXXII worden afgetrokken.
5de Regel.
Men erlangt dus den middelbaaren Stcrrekundigen tijd der gelijke hoogte op den dag , naar welken men in de XXXlI»e Tafel gezogt heeft, om deeze
met



VIU Inhoud.
1794-
CORSICA van Frankryk afgeleidden ' en zyne Kroon san 'Engeland opgedragen. . bl. t$U
VVyze,op welke de Overdrngt van CORSICA gefchieil is. bl. 137.
Verdere bedryven wegens CORSICA. . . bl. 140.
Verdere Merkwaardigheden wegens GENUA. .' bl. 145.
(schaamteloos verdichtfcl vin Robepierre om over het Gcrniee /the Territoir te trekken tot verrsslching der weerlooze ft.id Oneglia. . ... bl. 148.
Verlegenheid van GENUA over de fchending van zyn Territoir. • • • • W. 15'-
ferdere afloop der Gaiuttfihe Zeezaaken en befluit. . bl 153.
NB. Het Stuk over de HOOGE BELANGEN van STAAT en REGEERING thans en voortaan , zal afzonderlyk worden uitgegeeven.



HISTORISCH DAGREGISTER
der
FRANSCHE REVOLUTIE m des OORLOOS
volgens den nieuwen FRdNSCHEN ALMANACU,
m bt een
DAGREGISTER ONZER VADERLANDSCHE HISTORIE»
STcn kan zich by deeze naast ilkair jlaandc Registers herinneren,
— „ hoe de NEDERLANDERS, een zoo klein Volk, door Geduld, „ Moed, Standvastigheid, Godsvrees, voorbeeldeloos Beleid, en door „ Middelen, by 't gehecle Menschdom gebillykt, geduurende 8o „ j'aaren zich tot eenen vryen Staat hebben kunnen verheffen, — en „ wat de FRANSCUEN, het groot/Ie Volk van Europa, door vliegen-
den Drift., door hoogst-gefpanne Magt, door niets-ontziende Voort„ varendheid, met Begrippen en Maatregelen, die nimmer gehoord of „ gebezigd zyn, in 5 en zelfs meest in 3 jaaren hebben uitgevoerd "
— Men kan zich herinneren, — „ hoe een zoo klein Volk als Wy, „ door niemand te willen beledigen, van alle Monarchaale Mogendhe,. den zyne Revolutie voor de VRYHEID zag begunftigen, en va« „ alle nabuurige Vo'ken zag zegenen; kort; hoe de Verëenigde NE„ DERLANDERS door Befiheidenheid, Omzichtigheid, Menschlyk» „ heid , en door de Eer en het Staatsbeftier van Andere Mogendhe„ den onaangeroerd te laaten , alle Gevaaren geduurende So jaarea ,. hebben kunnen te boven worftelen."
Men kan zich by het inzien deezer Dagregisters mede herinneren „ hoe met onze groote Staatsrevolutie en Vestiging ajle fVeetenfchap „ en Konst, en Bloei, en Welvaart, en Genoegen onder alle Europi. „ fche Volken toenam of opgewakkerd wierd; hoe dus onze Revolutie „ ten Zegen voor geheel Europa was. — Te zeggen, d« de Franfchs „ Revolutie, inzonderheid federt den X Aug. 1792, zulks direct ge„ weest zij, zou zeker ongerymd zyn. — Maar.... dat,-na veel.: „ onberekenbare Onheilen, de eindlyke Vestiging eener nieuwe Rc„ publiek in Europa, (jzo zy eindelyk eens gefchieddc volgens de Hoogs „ Grondwetten van den Christelyken Godsdienst en de Regels van Befihei. „ denheid voor andere Mogendheden-) geen heil voor 'c geheele Mensen„ dom zou kunnen worden;., wat mensch, die het Ondoorgrondely „ is van GODS RAAD eerbiedigd, zou dit kunnen of mogen zeggen t Ui



3 fVADERLANDSCHE HISTORIE)
JANUARIE, Louwmaand.
, Wot. Bisdomv.Uir. * 7s4.fdeChrill.Rel. was toen ioojaar.in Ned > a Don. Republiek van Zwitferland * 130?.
3 Vrij. Ons Groot Gczantfchap naar Vrankryk om Hulp 15SJ.
4 Sat. Onze Zeedag by Goa in Oostintl. tegen Portugal rS3!S.
5 ZON. Ons tweede Groot Gezamfchap in Engela;:d om hulp 1587. .6 Ma. Leidfche Akademie * 1575.
1 Din. *t Concilie van Trent begonnen 1546.
8 IVoe. dc Ruiters Zeedag by Sicilien tegen de FrartrchYn
9 Don. Zeegel en Titel der Staaten v. Holl. als Sowercin 1585.
xo Vrij. ReMutie tot Aanbieding der LaridvoVgdy aan Leicester 15SS. n Sat. De Nieuwe Kerk te Ainfterdam verhrand 1645.
12 ZOiV.Malacci in Ooftind. door ons veroverd 1641.
13 Ma. Landraad 1581. Zeedag by Brazil 1640.
14 Din. Arfenaal van Vlisfingen verbrand 1749-
15 Woe. Alle Protcftant. Kerken en Godsh. vry van verpond. 17^7.
16 Don. Grouwel. Befluit der Spanj. „ Geen kwartier aan ons volk" IS93»7 Vru. Franfche Furie te Antwerpen 1583.
jg Sat. Eerfte Hervormde Keik in Amft. door tcedoenv.'W. I. 15^.7-ïg ZON. Engeland leent ons 1. millioen guld. tot hulp 1377. 40 Ma. 't Eerfte 0: I. C. Schip naar 't Vaderland gezonden 1634«t Din. W- Hf Graaf v Holl. door de Wcstfriefen gedood 1150. li me. HAARLEM STAATSGEZIND 1577. -33 Don. Triple Alliantie v. Eng. Zwed. en Ned. iGSS. z. 7 April. "04 Vry. WILt. I' en andere Heeien ingedaagd door Alba 15^8. .
25 Sat. Spanje hervat den Oorlog tegen ons 1578. z.17 Febr.
26 ZON. Conventie tusf. Eng. Oostenr. Sardinien en 0M1748. •47 Ma. Eerfte Odfrooi van de Groenlandfche Visfchery 1614. •08 Din. Deventer verraderiyk overgegeeven aan de Spsnj. i5S/«
.39 Wn. UNIE VAN UTRECHT 1579. FR- HENR. * te Delft 1584. 'go Don. MUNSTERSGHE VREEDE 1648.
%i yry. De BANK van Amltexdam tot groot Gerief desKooph. * 16:3.



FRJNSCHË REVOLUTIE en OORLOG. 3
i2ds NIFQSE, (Sneeuwmaand1).
1) 12. Decreet- van Befchuidiginj tegen de Franfche Fan/en 1.797» 9) i-z. 't EU. Noirmoutier veroverd op de [nfurg.van Lz Veudée 94,. S) 14- deRettaiteder Pruisf.totdekkingvanilayntz&c inorde.\n\
4) 15. La Fayotte te Magdeburg gevangen gehragl 1793.
5) . j6. Luckner■, ouê^s, ter dood veroord., ook de jonge Cuttine. 1794 F) 17- Grondvergaderingen U Aaken <A>o/Dampierre aangelegd 1793.
7) 18. Rreutznach gebrattdfchat door de Fra»fchen.\iq\.
8) 19. de Bil wegens de Vreemd, en Asfign. hemt in Etig.toïflanJ 9$.
9) XX. Keur- tilayntz befluit tot algemeene Wapening 1794. 10) si. Dagelijkf.Scherniutf.derVoorpost. tusj. Keulenen Gulichgï. lij 22, Brusfils Reprefentanten nemen het D. van 15 Deo. ain 1793»
12) 23. Aardsbisfchophjkt Tekens te Mayniz verbrand 1793.
13) . 24 Handeling aan Cliauvelin te Lond. als Particulier toegejlaan 92.. 14} 25. Alle-Led.der N. V.zweeren de Confl. tezullen houden 1792. IS) 26. DeN. C. verklaart LOD. XVI. fchntdig aan hoog Verraad 93. 16} 27. Stemming, en d.z7 D. yfl«DoocKtraf. -- £>«3 Adv. hragtentoen lA 28 'c Appel v. 10D. aan de Natie 93. (Fort Louis gedtmol. 94J iSO "20. Na vreest. Debatten D. „Appèl van LOD. nul, en de Doodftraf iqi XXX. niet nittefieiien" 1793.
ïö) ï7 VF,NTO jü. LOD.XVLaanhoort zynDoodvomiisgetaaten 1793. ai)' 2 LOD.XVI. onthoofd 1793.— Afreis.vanCoburg uit Weenen 1793. 2 O 3. Groot Ccps Ptuisf.leWezelonder Com. van F v. Drunsw. 17,3 23J 4. D. tot Handeling ovcr'de by Eng. en Ons berandende Eiken.93
24) 5' Lijkjiatie van Pilletier. — Worms weer door de Fr. verlusten. 93
25) 6. D. „ De Ara 6 500,003'(55030 Cai/a/. soooo Artü. 93 7- Dumourier vertrekt uit Parijs naar 't Leger z. 2 /tar. 1793
27) 8 Aanval der Fr. uit Maubeuge, bloedig terug g'Jlcgen g4.
28) . 9 Maulde komt in den Haag met een Brief v. Dumour. aan Auckland ajj A'. om weer uverde Erkenning te handelen 1793 z. 2 /vèr.
3-) ir. Affcheidvan Brunswyk te Mayntz, Mollendorlï/'/ï zifnplaats. 94, 3,1) IS. Vereer.igitig van 't'GraaJfthap Nice met Frankrijk g$.



4 ( VADERLANDSCHE HISTORIE)
FEBRUAR1E, Sprokkelmaand
* Za. Oproer in Leeuwarden 1580. Zartrfius \ 1650.
a ZON. Willem lil, tot Erfftadhoud. &c. v. Holl. en Zeel. 1674.
3 Ma, 1:0 Burgers van Amfterd. gebann. op Galgjira/dooi Alva 1^9. [ 4 Din, Schout by Nagt krul 4 ineen Zecgev. regen de Eng.
S iVoe. Ons tweede aanb. der Souvereiriit. aan Eng. vergeefs 1:87.
<S Den. Brazilien door ons geheel verlaaten 1654 (groot verlies )
7 Vrij. Nauwere vereeniging van Groningen en Cmmel. 1595. i 8 Za. AMSTERDAM STAATSGEZIND 1573,
9 ZON. Spanje verbied allen Koophandel met ons 1599 z. 25 Mei. jo Ma. Eerfte Provinciale Raad van Holl. te Delft gehouden 1573. ïi Dia. Keiz. Max. fchenkt de Keu. Kroon in 't Wap. van Amft. 1488» ia IVoe. Ons Sondfche Tol ■ Traktaat met Denem. gefloten 1S47. ï-3 Don. Rotterd. verheven tot de Vilde groote Stad van Holl, j58o. J4 Vrij, Souvereinir. der Neder), aan Vranfcr. aangeb. i5?5. ver^eefs-
15 Za. Brederode, Hoofd der Nederl. Edelen t 156?. z. 5 Apr.
16 ZON. De Nederlanden veroordeeld in Lyf en Goed 1566. z. 26
17 Ma. Flips II. belooft afcogt der Sp. Troep. 1577. z. 24 Jul. en 2j Jan,
18 'Din. Middelburg geeft zich over aan Willem I. i£7*.
19 fVoe. Ordonn. op de Staats-Regeering v. Holl. 1585,
20 Don. De Vernieting at: Oftend. Comp. bedongen v. Ootlenryk 1732*. ai Vry Amboina door or.s veroverd op de Ponugcefen 1605.
£2 Za. Car. V. geeft het Stadh. en Adinirfp. aan één perfoon 1147.
33 ZON. WilUm III en Maria tot Koning en Koningin v. Eng. l6£g,
34 Ma. Bevrediging der Javaanen in onze Oosrindien 1757. ,35 Din. Steenwyk ontzet 1581.
»ö Woe.Flips bevestigd het grouwelyk Vonnis van 16. 15C6. 37 Don. Kortryk door de Spanjaarden listig vermeesterd 1581. 28 Vry. Scheepftryd voor Walc'ieren tegen de Spanj. 1573.
Begin der groote driedaagfche zeefljg van Tromp tegen
Kismwels Vloot hy Poonlai.d i6;3.



PR4NSCHE REVOLUTIE en OORLOG. §
* i3de rSNTOSE, {Windmaand).
O 13. Revolutionaire Oorlogsverklaring aan Eng. en onze Rep. ijrgj £y 14. Duraour.fó ^?*'«'« AfZ?. o»« neg »r*»Auckland te kandelen, 93.
3) 15 Gedep. van S. Domingo Leden derN. C. fJaüeNegers vry) 94
4) 16. LOD, XVI. belooft zyne Kind. optevoeden naar de Conjt, 9a.
5) 17. De Fr.trekken terugenky deSpyerback in de winterhui. 1794
6) 18. Deelneeming der Uitgeweken Nederl. im de Oorlogsiverkl. 95,
7) 19. Bournonville Oorlogst Minister.— Maajlricht geblocqueerdgz. |) XX.deHwdsruckgedektdoor de Pr.tegen'tdowbr.derFr, 1794 0) 21. Stevenswaard(ons Maasfort) door deFr.bexet
10) 22- Gevechten by Rus/el en Orchies 1794.
t') 23- de Fr.op Karlsberg,deHert.v.Tweebrugjtaauwt.ontvl,\yq%
12) 24. Decreet ,dat Marfeille zyn naam zat behouden, 1794
'3) 25. Lyons Burgéryverzet zich tegen de Plans der gacobynen 1793-
14) 26. Dumouriers Proclamatie van Aanval op ons Land 1793.1.2.
*S) 27. Condorcet Af* 0#SW der Repub. Conji.in de N, C. gg.
16) 23- De Pruisfenverflerienzichin'tKteeffche. 93
17) 29. <r» Franfche* zyn reeds in Ons Fort Miehtelby Vento 1793» iS<) XXX Vertrek van \r Koning? Tantes naar Rome. 1791.
T9) 1. FLUVOïSE. Tratl.vanGaranfietusf. Oosimr, enPrmsf. 9a
30) 2. Gevecht by Baifteux tusfchen Rysjel en Doornik. «794,
21) 3. De Klundert opgeiischt (door Held Kropf cerdeedigd) 179^
22) 4. Cuüme/chtyfiaandeN C.dathyzynkoptoorMayistzfteil.i2g$ S3) 5. Breda gebombardeerd. — Coburg ik Keulen 1793.
24) 6. Maajlrichtgebombard.; verdedigd door P. v. Hesfencasf. 94
25J 7. Breda by Capitulatie overgegeven aan d. Fr. £793.
s6) 8. -D. Aile Eigendom der Vyandcn v-an de Revol. geconfif. voor de Repub — Vtrzoer.'mg der Cerdel. en $[acob. in deN. C.i^g^
27) 9. H^illemfladopgeëisckt (yerdstdigd door HeldRoetüU^tJ en de
Klundert by ftorm ingtn. ( Heil Kropf. +" ) 93 a8J X Prins van Koburg te Buuren om den volgenden dag rf« vtMtothtttjeu D%mt»rieronverhulds'te openen «793,



< (VADERLANDSCHE HISTORIE)
MAART, Lentemaand. ^ Sat, Staveren ingenomen door Sonoy 1581.
iZON. De Ruiter vcrëerd met bet groot Burgerrecht van AmfY. i5;5,
3 Ma, Groningen en Fric-I. verloren door Rennebergs afval i-,8o,
4 Din. Bredafche Turffchip, cf Breda door Maurits injen. ifjo.
5 IVoe. Don Requefeus \ IS97- (Groot geluk voor Holland.)
6 Don. De Haag geplunderd door Maarten van Ros[urn, 1558.
7 Vrij. Keiz. Henr. IV*. in den Ban ged.door Paus Gre%. VII. iocO»
8 Sat. WILLEM V. • J74;. Verbond met Pruisfen 1678. €)ZON. Brusfel door de Spanjaarden ingenoomen, 1585.
10 Ma. Granveltes vertrek i£;64 en WILLEM ï. weer in den Raad. fci Din. Brief v. W. I en andere H; aan Flips li. tegen Granv. 1563,
12 IVoe. plakaat tegen liet Studecren te Leuven, Douay &c. 1591,
13 Don, Eerfte heimlyke aanfiag v- WILL. E vetlooren 1565.
14 Vrij. Groot Privilegie van Maria 1477. FRED. ME AR. f 1647.
15 Sat: Flips 11 bant W. I. en zet 25000 goud. Kroon, op z. lev. 15S0». If> ZON. De Utrechtfche Academie ingewyd 1636.
ï-7 Ma, Declar. van Eng. tot opfdiort. der Tracï. met ons 17E0.
i3 Din. Mislukte Piftoolfchoot op Willem I, 15P2, zie 15.
19 Woe. Willem III', f '7°2. Gelder!, tot een Hertogd. gemaakt I339,
2D Don. Eerfte Octrooi der Oost • Indifcbe Compagnie 1602.
ai Vrij. Alva eischt den 100, 20 en 10 penm 1569.
sa Sat. Hugo de Groot op Loevenftcin in de Boekenkist 1621-.
23 ZON. Onze Smirnafche Vloot aanget, door de Eng. 1672. z. 7Apr.
34 Ma. Flips Iï. ftelt"'t Bellier der Ned. by den Raad v. St, 1576*
»5 Din. Huwelyk van WILL. IV. met ANNA- 1734. (Venetien * 4215.
26 IVoe. De doorgraving, v. d. Rhyn te Katwyk 1571. (vergeefs.)
37 Don. $an I. Graaf v. Holl. flaat de Westfriefen.by Alkm. 1257.
28 Vry. 5UTR.HOLL.enZEEL.befliiitendenKoningafte zweeren en Sa/. £de Hooge Overheid aan Willem I. op te dragen 1580.
ysZQN. Refol t. Kerkl. oordeel over de wdnst in den Geldh. 1658. 31 Ma. P. C. HOOFT door Henr IV. verè'erd met de Ridder-Orde.
vïo S. Mjciiel ïöjg. De Tefuken uit Spanje verbannen i^ög.



FR JNSCHE REVOLUTIE en OORLOG. $
ride FLüVIOSE, (Regenmaand). 1-1 ii. Cobnrgs Aanvul np dePr.bij ALlenhoven,Eichweikr&c.g^,
2) 12. Z>« Franfchen ontruimen Aaken 1793-
3) 13. Manjlricht verlost 1793.
4) 14. Geertruidènb.bij Cup. aan de Fr, — Gevecht Vu Tongeren 15-93.
5) 15. Oostenr. weder in Luik, ook in Roermond. 1793.
6) 16. de Bergvesting Koningfttin geeft zich over aan de Pr. i7*/$<
7) 17. Oorlogs Perklaring der IV. C aan Spanje 1793.
8) ' 18. Algemeene Wapenkreet te Parijs &c. 1793. f*fiT' 'b^D
9) 19. Party-crifts /w/cfoMRobefp, e« Htbert re Parys\7gi.Zi\li, 10) ATA'. REVOLUTION. RECHTB. zondcrAppèl te Parijs.'* 170^.. ét) 21. Roepinde N. C.:'wymoeten Holland hebben ! enzi 1793.
12) 22 Brief van D-jmour. uit Leuven aan de N. C. 1793.
1-3) 23- Contra-Ren. inLaVendéegi.- HebenB*. gevaug.te-Panjsgt,.
T/f) 24. Gevecht, van Dumourier Ir. Tienen tegen de Ooftenr. 1793.
15) 25. 'tll'agtwoord van Parijs; „ Regeering, Schavot.''(R°befpO'4
16) 26. Aftogt van de Willemftad: — Gevecht bi) Tienen 1793. tcf) 27. Z)« Armeen ftaan heden tegen elkaar hu-Neerwinden. 179$
18) 28. Slag-dag byNeertvinden.ijg^.— Herberts .Pabonden 794,
19) 29 Slag-dag by Tienen. IXe Fr. moeten retireeren, 1793
20) XXX. ASle van Bèfchul. tegen de Hoof den der Cóndeliers-Partyq\i
21) ÏTgERMINAL. Franf. KanoiuBootvnor Lillo genomen. 93
22) 2. Néerl.derFr.by Leuven.— Rijks-Oirt. gerefol: te Regensb.g^.
23) 3- &e Ooftenr. in Leuven 1793. — Martiniqucaau de Eng.\7g^. 54) 4, De Oojlenr. in B'rusf. — DePruisfoverdenRynb'y S.Goarg$,
Hebert en nog \7anth00fd. QSlaatszuivering van Robefp94 25) 5; deJacob.Cluh verkl.clleVtykenvoor ARISTOKRATEN 1793. 16) 6. Antwcrp.aan de Oofténr.gz.-- Sdmenzw.te Nap. ontd.ijg^, 27) 7. Namen en Mons uteder door de Franfchen verlaaten 1793. z%) 8 de Pruisfen veroveren Bingen, 1793* tg) 9. Aanvalitan Pichegru-»«'35000"- op de Geall b'yCatean. 94 30) X, Dumonv.voor deBaliegeroepen. DeFr.uitKreutsnachgedr.g5 m) II. dePr.herneemen Worms,de Ooftenr, Speyer 179.;. 4 Leden»
der N. C., onder welke Danton, gearrejleerd 1794.. z. <j Apr~.
IA 4l



$ (VADERLANDSCHE HISTORIE)
APRIL, Grasmaand»
x Din. BRIEL INGENOMEN, 1572. fAIva verliest den Brit)' a /Po/. De vier eerfte Schepen uit Amft. naar Oost - Indien 1095. 5 Don. Intrede van omirent 30a Ned. Edelen in Brusfel 1566. z. 5»
4 Vry. Parraas Schipbrug voor 't belegerd' Amwerp. vernield 1585-
5 Sat. REQUEST aan MARGRIET door 400 Edelen 1566.
6 ZON. Maalt, der400 Ed. te Brusfel.en viytles>Gueuxlgedronk.1560.
7 Ma. Sehrikl. Oorlogsverk. van Eng. en Vrankr. tegen ons 1673
8 Din. Vlisfing. werpt het Sp. juk af (eerffe Stad, dfe dit deed) 1572»
9 JVoe. TWAALFJAAKIG BESTAND met Spanje 1609*
10 Don. HUGO- de GROOT, * te Delft. is?3.
11 Vry. Ongelukk. Veldff. v. (V. IH teg, de Franf. in Vlaand. 1^77.
12 Sat. Leieesters ontfiag, en zyn bellier aan den Raad v. St- 1588»
13 ZON. Calais door Ons en de Engelfchen gebombardeerd 1696.
14 Ma. WILLEM I. * te Dillenburg 1533. Lod.v. Nasf. (. 15741. »j Din. Vreede met Cromwcl 1654. (zorgelyke Conditiën'.)
16 IVoe. W- IV. Opperb. der O. I. G. 1749. Luth. in Worms 1544^
17 Don. Inval der Franfchen in Staaisvlsanderen 1747. z' 22r' »8 Vry. M. Falerio, Doge van Venetien, onthoofd 135*:.
»9 Sa*. Naam van PROTESTANTEN « (Protefï. v. Ryksv.) 1549.. ao .ZOiV.Gelderl., Utrecht en OverysfeL wederom in de Unie 1674. ai Ma. WILL. III- en 4NN/I tot Kon; en Kon. van Eng. gekr. 1ÓS6V as Din. Sluis in Vlaand. overgegeven aan de Franfchen 1747. 03 Woe. H. de Groot op 'l Stadh. te Amft. raadt Verdraagzaamheid 1616»
34 Don. Oproer 1747. te Middelb. (oordeel v. 't Syn. v. Dord. ïéip,
35 Vry. Nader Verhond v. Holl en Zeel. tegen Spanje 1576. a6 Sat. De Edelen neemen den naam- aan van GUEUX 156*. VjZON.Moedwil der Boeren te Thoolen gepleegd 1747.
a8 Ma. Willem IV Stadhoud. &c v. Zeelaad 1747. z. 17; 39 Din. Eeifte befeening in den üombart van Amfterdam ibtq* •o Woe. 's Hertogenb. door F RED. HENR- belegerd 1649. Zotpbes eo Nimwegcn vtriaien door de Fianlchen 1674,



FRJNSCHE REVOLUTIE en OORLOG. 9
laie GERMINAL, (Spruitmaand).
1) 12. de Ooflenrykersin Kortrijk ,Doomikenz. lygT,.
2) 13. Dumourier zendt de 4 Commisf.en Bournonville «awClairf. 93£.
3) 14. Geerttuidenb.bijCap. terug. Dumourier vogelvry. 1793.
4) 15 0£ Af. C verklaar7 z/jA permanent, .örafo C<r>>. terug. 93
5) 16. Dumourier valt af 93. -- Danton 15 onthalsd 94.
6) 17. AtleBourbonsGyzetaarsvcor de^CommitffBBournonviIIei793.
7) 18. Dampierre herëenigd het Leger van Duraour. '0/ Defenfie 1793.
8) 19. Groote Oorlogs-raad- der Geallieerden te Antwerpen. 93
9) A'A'.ö.altyd 3 Commisf. bydcArmée. 1793.— DeKeiz.inBrusf.g^ 16) zi. Esaliiii, Conti &c, gevangen naar Marfeille gebragt 1793. 11) 22. Z".:Gecn Vredehandel zonder Erken, van Vryh. en Gel &c- 93 I-ï) 23. Na ueeibeioeeging in deN.C.wierdMarnt in de Abdij gebragt.qy
13) 24. Marat ont/napt. — Decreet van Befchuld.tegen fsem, 93.1.23,
14) 25,- Tabago door de Engelfihen genoomen 1793,
15) 26- Dampierre verjlerkt zich in 'i Camp van Famars 1793.
16) 2'. Hevig «evegl tusf. Valencienne en Conde', 93. en bij Arlon 94.' 17^. 28. Opening der Campagne door den Keizer by Landrecy. Het
18) 29. fransch Leger 4 u. terug en den 18 ook uit hel Camp van
Ccefar 1794. (den 17 Reuol. te JFarfchouw 1794.
19) XXX. Adelafgèfclia/t,go. — InvalderFr. bij' H0mb.en.Tttreebr.g3 to). I. fc'LOREAL Oorlogs-veikl.aandenK vanHong.enz \jgi.z 29,
21) " 2. Git ideloupeenonderhoorigeEit. door de Eng, veroverd i"94«
22) 3. Wasfington verklaart Noord. Amer,Neutraal If93-
23) 4 Marat bekranst. Gevecht by Valencienne. 1793.
24) 5 OpenbaareGOCSVERZAKlNG in de N.C. ongehinderd. 1793 26) 7. Generaale Attaqueder Fr. by Landrecy— Zyunrden door den 2.4) 8. Keizer en Yorck terug grflagen, Doch in Vlaanderen bree-
ken zy door, nemen Kortryk &c. 1794. z. 30, aï) 9 Hevige uitval uit- Maynlz 1793.
29) X. EerlleinvalderFr.indeOoJl.Ned iigz.(yruchtloosz.\iJitn.
30) 11. Landrecy by Cap. aan de Geall. — Heldenftuk van't Hanp.
verscli Gurntzoen van Meenen deezeu Nagt. Het flaat zich doer de Fr. heen — Voorts trekken de Fr in Meenen. — Beautieujlaatde Fr,terugteArlanuit!ietLfixemb.i?g$,



ïo (VADERLANDSCHE HISTORIE)
MEI, Bloeimaand.
t Do», de Confiscatie van Goed. in Holl. geheel afgefchaft 1734,.
z Vry. Vrede van Henr. IV. en llipsll, 1598- Czor£'v'50
5 ia/. Brazilien ontdekt door de Ponugeezen 1501. ; 4, ZON. Veere voor Oranje tegen AIva door J. de Rijk 15;2-
5 Ma. Geheel Durgerdam afgebrand 1687.
ê Din. "Htilptract-aat met Pruisfen tot onze Redding in 1672.
7 IVoe. Oorlogs-Verki.iring van VViilem HL aan Lod. XIV. 1689.
8 Don. Ltither in den Ban door Car. V, en 1 Plak- t. zyre Leer 152:.
9 Viy. De Ptakk. tegen de Riform. nog fterker hjvcsügd 15$y.
10 Sat. Oproer der Herdop^rs te Amlkrdam 1535-
\l ZON. Veldfl. byEontenoi Verl. 1745. Amft Schouwb, verbr. 1774. 12. Ma. Culumbo op Geilon door ons veroverd téjö.
13 Din. Oldeabarneueld onthoofd 1619.
14 IVoe. Henr. IV, braaffte Koning v. Frankr. vermoord 1S10.
15 Don. Ocrl. Velkl. v. den Kdz. Eng. en Ned.aan Lod. XIV. 1702, ld Vry. Oorbgs-ver-kl. van Maria Therefia aan Lod XV. 1744.
17 Sst. ff Corvir (jo jaren Raad en 19 maalBurg. v. Amït. t '716. »g ZON. H. de Groeten Hogerb. ter esuwige gev. veroordeeld i6i9«
19 Ma. Alva's trotsch Standbeeld te Antwerpen opgericht 1571.
20 Din. Eerfte Ref, ter Verdraagzaam'.!, in onze Kciktwisten léti.
21 V/oe. Haarlemfche Maatfehappy * 1752. Oeconoro, Tak * 1774.
24 Don. Be Staattn nodigen de Roomfchc Provin. tot deUnie 1632»
23 Vry. Onze Victorie by Heiiigerlee 1568. en by RameilMs i-c<5.
24 S.;t. Etrfte Ncderd. Herv. Gemeente te Amit. ingericht 1578.
25 ZON. Van der Does zeilt uit om OlTenfief tegen Sp. te oorlogen I59j<
26 Ma. AMSTERDAM HERVORMD 1578.
37 Din. Amfteidam is dezen' eenen dag zonder Regeering 1578. 28 IVoe. Eerfte Hervormde Bnrgemeeltexs te Arafterdim. 1578»ag Don. Eerfte Steen aan de B;urs van Amfterdam 1608. 30 Vry. Jakatra (ju Batavia genoemd) door ons ingenomen l6\gr 3* Sat. HOOGE. RAAD VAN HOLLAND opgericht 15*2.



FRANSCHE REVOLUTIE en OORLOG. II
12de FLO'RE AL, (BlotimamiT).
O 12" Algemeene.<!:iaq'it derFr.byValenc. doorCoburgafgeweerd.^ 2) 13. Kostheim door de Pruisf.htrnomcn.— Uitval uit Palette, 9?. p) 14. Gevecht by Rofe naar Charleroi. 94. (Revolutie v.Pnlen 91. 4) 15. Gevecht-te Kouters tutf.IperenenBrug. en d. zteHarlcbcek. 94 5; 16. DeSTAATEN GENER.vanFr.teVerfvergaderd ti^y.H.l^ 6)17. Hoi-cnart attaqueert de Ooftenr by Landau 1793 5-.)- 18. REGENERATIE-DECREET. 'sFr. Volk erkent GO/) c?r. 94 -R) ig. Slag-dag by Condé ,by Longwy &c. Gevecht by Kosthehn.gi o) XX Gevechten, en hervatte bloedige in de Bostellen van Hasnon, 10) n.'ea van llaimes rn Vicogne .Be. 1793. — en zwaar gevecht van Yorck by Doornik den iv, 1794. 22. ELIZJBETH onthoofd. Zwaate gcvtcktin tegen CmhTM<
12) 23. by Korlryk; 'Jiy moet den 12 retireeren lot omtrent 'Iliiclt.
Uokzwaarc Gevechten by de Sambre. 17^4
13) ^^«weïf tyK&n&nJV CiAins tot Gen. v.\ Noorden 93.
14) 2S. (NB. Het Plan van deze Campagne der Gcall. geheel veranderd
wegens de Overmagt der Fr. in Vlaand.z. 1". 17) 0%. Cuftiiiems^ overmagt doet Wurmrer over den Rhynwyken 1793
15) 29. Groote Ktantcvre der Geall. om Vlaand. te redden .mislukt 1794.
19) XXX. Ctilt. naard'N.-arm. 93. ~ Beaulicu puit deFr.ln'tLuikf. 94
20) 1. pRAIRlAL.(ö«<*#'Hab:as corpus kooit ietJlttndinEitg^YgtJ
21) 2. Bast:a, lloofdjiad v. Corfica , capituleert met de Eig. 94
22) 3. Vreest. Slagdag dés Keizers m£/.Picliegru by Doornik 94. s-) 4. A'gemcene Slag-dag der Geall. in Heneg. en 't Camp vvn Fa» ~ mars veroverd. 1793. — Opening der Campagne langs den
Rhyn; Mollendoi fl' flaat de Fr. 1794. doen zie 15 Ju'.y. :
24) 5. Kaunitz {taai de Fr. terug over de Samhre 1794.
25) f5. 25, 26 , 27, gefladige hervatte gevechten by de Samtri 941 aö) 7. Decreet: geen kwartier san Engelfchen of Kanoverfcuen 17541 27) 8> De Fr. dringen door in 't Luxevib. ((intik te luik. 4.
39') X. Antijacobynfche Revolutie in Lyon 1793.
30J IU Charleroi befchooten door ie Fr 179'. z. 3 Jun.
3O 12' Tv/eodsjfacobynfiheRtyol. le Parys. 1793. 10 ^«/t



12 (VADERLANDSCHE HISTORIE)
JUNIE, Wiedema-md.
ï ZON. AWs grouwelyke Juflitie te Brusfel begonnen 1508.
2 Ma. Breda,na 10 niaandUelegering, door de Spanj. ingen. 1625,
3 Din. Eerfte-Octrooi aan de West-Ind. Comp. 1621.
4 IVoe. Refol. v. Holl. ter Hulding v. IV. I. als Graaf 15P4. z. 9.
5 Don. EG MOND en HOORN onthoofd te Brusfel 1568.
fj Vry. Huig de Groot en Hogerbeets op Louvenlt. gezet. r6ig.
7 Sat. Be Ruiters Zeeflag teg. de Eng. en Franf. 1672, en 1673.
8 ZON. B. van Galen, Bisfchep van Munfter verovert Grol. 767a.
9 Ma. Amft. Bezwaar tegen de aanltel. v. TV. I tot Graaf 1584io Din. Ie. Inquifitie plak. in Holl. 1521. Groning. Staatsgcz. 15-9. \l Woe. Begin der vierdaagfche Zecfl. v. de Ruit. teg. de Eng. i6«6.
12 Don. i2eni3Zeefl. v.Trompt. deEng. by Nieuwp. en Duink. 1653.
13 Vry. Zeef!, tegen de Eng. (Adm. Wasfenaar fpringt 1665. )
14 Sat. Be Ruilerb. Ilde Zeel", in 1f73.cn zyn hooge Triomf in 1666.
15 ZON. Neerlands Glorie in de Zond 1646 (480orl. Schep, doorgezeild.)
16 Ma. Eerlte Provinciaale Synode van Holl. en Zeel. 1574.
17 Din, Oorlogs Verklaaring van Frankryk aan Eugeland 1756.
18 IVoe. De Stad Hoorn Staatsgezind 1572.
19 Don, IVolferdv. Erederode laatfte Nazaat uit de Gr. v. H. f1619.
ao Vry. Munt van Holl. teBordr. * i4«5- de Franfchen in Naard. 1072, ai Sat. Be Franfchen inBevent., Schenkefchans en Doesb. 1672. 8.2 ZON. NEERLANDS GLORIE IN CHATTAM 1667. 33 Ma. B. v. Galen .ïïisf. v.Munfl., neemt Zwol, Camp, ccc. 1672.
24 Din. Utrecht, Woerd, en Oudew. overgeg. aan Lod. XIV. 167a.
25 IVoe, DORDRECHT voor Oranje tegen AIva 1572. Augsburgfche
Confesjie ^30. Vilfchryviug v.'tSyn. v, Dordr. i6ig. 36 Don. (Jerufalem ingen. door de Romeinen 63 voor Chrifti Geb.) 27 Vry. Groote fchrik in de Vergad. van Holland 1672. 38 Sat. Zwakke Posten, weinig water, heel Holl. in gevaar 1672. 89 ZON. Wanhopige handeling met L"d. XIV. te Reenen 1672.
30 Ma. Maastr.ing. door Lod. XIV. Amft. befiuit tot moedige
Verdediging in-167», De Frans, waren toen reeds te Naarden.



FRJNSCHE REVOLUTIE en OORLOG. 13
13de PRAIRIAL.
1) 13- Begin van ROBESPIERRES Tyranny 93. z. 24 Jun. 3 Oft,
Bloedige Zee-Piüorie der Eng. 1794. 2?è Fr. verl. 8 Linie],
2) 14. 24£ed derN.C.gearreft. (Triomf Robelpierre. 93.2.24.
3) 15- Charleroi ontzet door Keizer FRANS 944. 15 «» 16.
4) 16. Port au Ptince, dus toen geheel Fr. [.Domingo aande Eng.gq $J 17. Iperen drie dagen Gebombard. door de Fr. en toer. wat terug 94,
6) 18. Decreet van 20,003.94. (z.ioffun.) — Iperen weer beleg. 94
7) tg. Zwaare uitval uit Matjnfz — Luchtbol uit Condé, 93
8) XX. Feestdag ter Eere van GOD, waarop NB. Robefp. Prefid.der
N. C, de Atheistery onder de gedaante van een Monjler virbrantq\, 0) n- Bloedig gevecht en Arlongeplonderddoor de Fr, 93.
10) 42. Reglement voor 't Rev. Gerecht (Signal dn Carnage 1)94.2.3 Aug,
Ctairfait bu Iperen terug ge/lagen ("tweedemaal). 94.
11) 23. Marfetlle roept zijn Gedeput, uit de N. C, terug 93.
12) 24- Gevecht by Rus/ Waldeck \.gi,Brood-Convooi derFr. behoud. 94. 13") 25- ?Dumour. Oorlogsminist. 92. — Dapper gevecht v Clair"Ó 2ó. \h'v.tot ontzet v. Iperen. By moet weer terug naar Welt. 94* 1;) 27 Charleroi wordt weder hevig gebowb. door de Fr, 94
1*0 28. Slagdag by Charleroi; en dit weer ontzei 94.4.21. 17) 19 Tweede Inval der Fr in deO.Ned.gz.-Jlep\ib,Contt,voltooid.Q3 l'O XXX. Ipcrenby Cao. aande Fr. 94. de Fr, weer ever de Sambre, 94 jj) 1. messodor. Vereeniging van Corfica met Eng. --94
20) 2. LOD. XVI. de roode Muts op. 92 z. 6 §un. en 6 fful.
21) 3. Charleroi weer gebomb.z, 25. Hons en Namen bedreigd. 94.
22) 4 LOD.XVI. te Varennes opgehouden gi.— Pro.estvan veeie Leden
de'rN C tegen hetGeweldvan^iMei, 1 en 2 Jun. ( z. 3 OCt 1794 )
23) 5- Petion gevlugt ijgi- D. van Befchutd. tegen Brisfot. gj
24 ) 61 Gevegl tegen Clairfait by Gent. — 'tGouy. vlugt uit Brusfel 94.
25) 7. LOD. XVI van Varennes te Parys gi Charleroi aan de Fr. 94»
26) 8. Conflilutie aa1tgen.bydeN.Cg3 -- Veldftagby Fleurusg\.
27) 9. De 3 Standen door 's Konings toedoen verëenigd 1789.
28) X. LaFayette onverwagt in deN. V.gi.z.20,
29) 11 Mayntz opgeè'ischl door de Pruisfin. 1793
30) 12, Opr,teLi/on.g$,AftogtderFr.onderLuchter«it Vlaand.z. 17.
181



14 (VADERLANDSCHE HISTORIE)
JULIE, Hooimaand.
1 Din. Zierikzee door de Sp. ingen. 1576, (uit duisternis LichCy,
2 IVoe, Merkwaardige viUorie v. Manrits by Nieuwpoort 1600.
3 Don. Scherp placaat tegen de Reformatie 1565.
4 Vry. Willem III. tot Stadhouder &c. van Huliand 1672.
5 Sat. Schriklyke Triomf Intrede van Led. XIV. in U.recbt 1672.
é ZON. S Holl. verwerpt den Schrikl. Eisch van Loi XIV* en treedt 2 Ma, £in onderhandeling met de Eng. Gezanten 1672.
8 Din. Willem III verfchoont de verdagle. Reg. ia 1672. (vei',:eefs.J
9 Woe. De Souvereiniteit der Nederl. aangeb. aan Eng. 1585.
■ 10 Don, Willem \. te Delft doodg. 1584, en Inelle zorg der Staatcn 11 Vry. Willem (. tot Hooge Overh. gedurende den O. metSp. 1575.
13 Sat. (AMSTERDAM zegt : alle Regenten, zyn verptigt hunne
Provincie tot den laalften man te verdeediger. 1672. ts ZON, Haarlem op genae of ongenae aan de Spanjaarden 15-72- z. 16.
14 Ma. Texel door dubb. Eb gered 1672. Openb Preek in Holl. 1566.
15 Din, Eerfte Vergad. van Holl. tegen Alva 1572. %6 Woe, Jllya's Slagting te Haarlem (wel jood) 1573.
17 Don. Ysfejyke Eisfchen van Frankryk en Engeland 1672.
Vrtj. Zeedag tegen de Spanj. 1615. Veldfl. tegen de Franf. 1755. 19 Sat. Groningen door den Bisfchop van Munft. bel. 1672. Sfi ZON. Oranjes Brief aan de Sr. „ dat men zich liever Stuk. moest
lasten hakken , dan zulke Eifchen van Fr. te omhel/er.. 1672. 21 Ma.- Maaftricht beuchlyk veroverd door FRED. HE ND. 1632. aï Din.' Groningen door MAURITS ingen. en tot VHde Prnv. 1594. 43 Woe. Renneberg dood uit hartfeer J581. z. 3. Maart. 24 Don. Don ffan verascht verradel. 't Kast. van Namen 1577. z. 17 Feb. 35 Vry. Hulptraét. met den Keizer tot redding tegen Lod.XIV. 1672, 26 Sat, Onze. yifzweering der Spaanfclte heerfchappy. 1581. 37 ZON. Breda door de Spanjaarden overweldigd 1581. 48 Ma. WILL. I. ontdekt de Aanflagen v. Don Jan aan de ST. rag' *9 DU'. Ettfte Zitting op hec Nieuwe Stadhuis van Amft. 16,5. 30 Woe. Aan8. op Amft. en 6 Holl. Regenten gevangen 1650. ai Don. Eetfe Preek by Amflerdam, buuende Haarf, Poort 1560".



FRJNSCHE REVOLUTIE en OORLOG. Ég
i3ie MESSIDOR, (Oogstmaand).
O '3. De Fr. in Mons. — De Eng. ontruimen Oftendc. 94. 2) 14. Bemiddeling over het' D, der 20,000 in 1791.2. 6 e« 20 (??»», 2) 15. DeRepub.CoiiJl.aaugen.dsorPar.gyLOD. XPI1 gefcheiden. t) 16. %DeFr. in Doornik, Gent &e.— D. „ Vaknc. Conde" &Ci
5) C "venegeven in 24 u.of geen kwanier." 9 [, rfofh z. 22* Sep.
6) 18 SrspenfievanVzncmats Itfaire.ifqt.z.iO ffun.en aöfful.
7) 19 J Blyde Hereenigingin de N.F.met den Koning 1702."Petiori»
8) AA, JRabaur. ë"V. befchuldigd 93. Gevegt tegen Éeaulieuga.
9, ai. iM"f/"f gefommee'd. — De twee Fr. Legers hij Alh vereenigd. 94 10) 22. Condé bu Cap. aande Oojlenr 93. — de Fr. weer in Bras. 94. i0 ?3- Necker terug gezonden 1789.2.2:4-- Z). 't Vaderl. in gevaar 92. Ja) 24. D. om Luon met geweld onder te brengen. 1793.
13) 25. Mar at. i\ 93. ~ Aanval op de Pruis/, bu Edikhofen, 94,2;. 16.
14) 26. Bafiille veroverd. (Groote Revolutie- en Nat. Feestdag.)
15) 27. D. van onfchendb. des K. ga - D'.Fr.inMech. Land.op User. 94
16) 28. J 'iedertd. 12Aanvallen der Fr. op de Pruisf, enz. DeKeiI-) 29. \zeri. in ~S over d; Rhyn bij Manheim. 94
18) XXX. Nieuwpoort bij Cuplt. aan de Er.; ookNamen. 94.
19) l. THERMIDOR De Fr. tot ontzet van Mayntz terug ge/l 93
20) 2 Uitroep: bet Vaderl. in geviar'. 92. Revolte Geneve 94, bi) 3. Algemeene Aanval op de Pr. by. den Rhyn 94.
22) 4. De R~. van Pr. te Kobtents 92. — Ons Leger op ons Territ.g\.
23) 5. Mayn/zbyCap aan de Pruis].. 1793 Cuft, gev. te P*rysg$,
24) 6. De Pr. in Antwerpen, ontruimd door de Gea'll. 1794.
25) 7. Declaratie van Brunsw. te Cobtentzgi. Simonvillegevang.93
26) 8. Maaltydv. Petion gz. z. 3. Aug. —Laatftedagv. Robefp.; want
27) 9. PARTS op de been! ROBESPIERRE gevangen! 1794.
Bloedige Gevechten bi] en tn Luik. — De Fr. in Cadzand ,14. 23) X. Patencyn aande Oojlenr. 93 — De Befchuldigde van 7 §'11!, (20) verraders verklaard93. ROBESPIERRE gefchavott.y^
29) Ui DeN.C. VRY! en Val der Robefpierrotfche Tyranny 1794»
30) i J. Ridder-Ord. a/gsf- 1791. 71 ifobefpierristen gefchavor. 94.
31) 13. D. Het getal der Revolution. Rechters te verdubbelen 93.
IB 2J



16 (VADERLANDSCHE HISTORIE)
AUGUSTUS, Oogfhr-aand.
l Pr}/. Eerfte Byeenkomst op de Nieuwgeb. Beurs re Amft 1613, 3 Sat. Onze Haringbuizen overvallen door de Franlchen 1691.
3 ZON. Onze Veldflag by Sieenkerken tegen de Franfchen 1692..
4 Ma. De Ruitere roemryke Afiogt ra de» Zeedag 1C66.
5 Din. Zoutmans Zeedag op Doggersbank 1781.
6 IVoe. Vrede mei Portugal 1661.
7 Don De Stad Oudewater door de Spanjaarden vermoord 1575*
8 Vry. M. Tromps zeegevegt voor Ka wyk 165I.
9 Sat. Wezel door ons ingenomen 1629.
30 ZON. M, Tromps Zeefl. en 4- by Schev. i6.<-3 Nimw. Vrede 1678» li Ma. De Ruiter tot Adm. Gen. over een Vloot v. ojSeh. 1665* ja Din. Held Rabenhoubt verdediger van Groningen -f 1675. 33 IVoe. 10 Oostind Compagnie-Sch. gered in Noorwegen 1665. 14 Don. ffran Je Witty\]h en brengt de Vloot in Zee (Wittegat) 1665, 1$ Vry. Beelden-Storm * te Iperen en als vlieg, vuur d. Ned. 156(5. ï6 Sat. Antwerpen overgeg. aan Parma 1585. (Amfterd, opkomst.)-
17 ZON. Geneve Hervormd 1535-
18 Ma. RAAD VAN STAATE opgericht i«8i.
19 Din. Maurits neemt Sluis 1604- Fr. ff end. neemt Grol 16171 io Wee. De Gebroeders de Wiit vermoord in oen Haag 1674, ei Don. De Ruiters derde Zeeü. van ;6?3 voor Kykduin.
22 Vry. Beeldftormery van Leiden .Delft,Utrecht enz. 1566.
23 Sat; Beeldftormery te Amfterdam 1566.
24 ZON. Moord v. Parys.i572.- W. FRED. Erfp. v. Oranje * 177*. 55 Ma. Ordonnantie van WILL. I. totherftelderRegecrirg 157a. 36 Din. BELEG VAN GRONINGEN OPGEBROKEN 1Ó72.
27.fVoe. St. Jacobskerk te Utrecht aan de Gerefbrm. geaccord. 156*?, 38 Don. Alvas komst met 17OQO Spanj en een Leger v. Hoeren 1567.
29 Vry. Ülaenbarn , de Groot en Hogerbeets gevangen 1618.
30 Hat. Reddings-Verbond met Kei-er Leopold en Spanje 1673.
n\ ZON. Manifest van WILL. t dat Hy de Wapens opnam tegen A'-va's Tyranny op verzoek der Nederl. zowel Roomfehen a's. Hervormden -.563 — Eerfte Predikanten bevestigd en «erfte Avondmaal te Amfterdam 15781



FR4NSCHE REVOLUTIE' en OORLOG. 17
Hgj THERMIDOR, (Hittemaand).
1) 14, D. MARIA ANT, in de Conciergie te brengen Vpj/S.
2) ib. D: Alle Preemdel. &c, te Parys te arresteeren &V.1793 30 16. Adres van Perion om den Koning te fuspend. 1792. z. 5 en 10».
D. van Affclmjfing der Bloedwet van 10 Sfun. 94. z. 29«-M.
4) 17. Z).:Alles aftefchfften wat Burger eti Landm. drukt." 89 z.lgj.
5) 18- Woelingen van Petion ft>- Oju tfV« 10 z. 10.
6) 19. Straf-Decreet t'gen Bourdeaux 93.
7) ATA'. C Marschd. Geall van Palenc-un. — De Fr. retireert» M0T 15'ai. IDoitai; De Geall. komen in 't Camp van Cafar. 9$.
9) 22. De Franfchen in Triir. 1794.
10) 23. De Tuilleries bejiormd;- D> Kon. met zyn fs.rn.in deN~.V^ 1,) 34. e-K lyfïbehoud ;- IKü.mkomter met de Vaan van Vryh. en Gelykb, fcfc.92. - De Repub. Ccnft. pkgtig aangemmm 93.. 12) 25. Voordeelig Gevegtder Holl by Popperingen in Flaand, 1793, J3>ï6. LOD. XVI bekragligt het Decreet van 4 Aug 1789. t4j27. iOÖ X^/ e» zyn Fat», inden Tempel gebragt. 1792.2.10..
15) 28, Marsch van Tork naar Duink. 95. De Fr hem. Quesnoig^
16) 29. Uitvoer der Fr. Produff. naar Fyandl. Landen verboden 179$. x7) XXX Duin totGen. van 'tN.1792. Gev.by't Bosch vanMo?malq$-, HT) ïTFRUCïiDOR. Bloedige Gevechten by Lincelles 1793.
lO 2 SL^VA-jZwvhigt vanSedan en wordt aangeh.en gev.udndy 23) 3. I Oojlenr. te Rochefort ?2 Qxesnotj ingeflotf.t 93. 9 0 4. 5 Gevechten van den Gen. Treijtag (onder Torfi) legen <r> 2') 5' (.posten van Hondikoote &c. om Duinkerk te naderen 93. «.•> 6. Lonnwu door dsPruisf. ingen. 9- Pondicherie door deEng.9^
D. van ALGEMEENE OPROEPING der Fr. Natie 1793. 2i) 7. Bloedig gevecht van York Duinkei ken 1793. 23) g. Toulon ra.-,.»e!t met »~od 1793-~ Marfeille ingen. d.de C. 9J26) 9. Vateticyn en Condé by Capil. weer aan de Fr. 94. ft?) mm PHnttz. 91. 2>« £«5. Ambasf. verlaat Par. 92-
28) t De Repub. in Staar van Rev. gefield tot baare Erkenning toe. r—
Cujlmemthahd. - ïou'.on san de Eng. voor LOD. X-Vii. 1793. {pA-vr. D. van Einpruut forcê (ua j-aw-iooa èVf.J 179a =io) 13 YOm hf er inde Linre achter Breda , en York 0/^ rf< Nestel3.U >4» *rcd' /it'- 'süerlogfb.en Crevec.tt dckk.c^.z.is SeJ/H-
ES 33.



18 (VADERLANDSCHE HISTORIE >
SEPTEMBER, Herfstmaand.
t Ma, gfan v Nasfaum de Verg. v.Hoü. om de Unie aanterad, 1578»
2 Din, Haarlems Heldin Kenau Simons Hasfelae* begiftigd 157;.
3 Woe, Bredetode Veldmaarfchalk der VH Prov. f 1655.
4 Don. 't Ontw. v. een Com Tradt. metN. Amer. te Amft. gct. 1778. .5 Vry, FR. HENR. veiovert Sas van Gent 1644.
C Sat. LEEUWARDEN HERVORMD I5<J6.
7 ZON. Verbond tusl'. de Keizer, Eng. en Ons nop de Sp.Succcsf. 1701
5 Ma. Margreet vraagt ontflag van Filips 15Ó7. en toen zyn wel'.
100000 Ingezetenen uit de Nederlanden gevlugt. $ Din. PIET HEIN NEEMT DE ZILVEREN VLOOT i6a8. ie Woe. Wilt III. verand. de Regeer, v. Delft, Amft. en Briel 1672. Ji Don. Veldfiag by Malplaquet 1709.
12 Fra. NAGT VICTORIE op't Slaak t.deSp. 1631. J-.Cats \ 1660,. li Sat. Flips II f 1598. - 0. Cromwel \ 1658. »4 ZON. Oldenbarneveld * 1.547-. - Leidster. f 1558. 15 Ma, Karei V. f Vader van Flips 11 j verlaat deNederl; i;5<j.. ló Din. Bergen-op Zoom door de Franf. ingen. en geplond- 1747; 17 Woe. Inval der Spanjaarden in Thoolen gefluit 1588. iS Don, Willem III tot Eerfte Edele van Zeeland 1668. 19. Vry. Verdrag met Anfott, om Vor*t der Nederl. te zyn 158c. «o Sat, Oliëndeovergeg.aan deSp. 1604. Rvswykfche Vrede 1697»al ZON. Karet V.f 1558- Kardinaal Granvella -\ 1586. t» Ma. Scherp Plak. van Kar. V. tegen de Reformatie 1540; *3 Din. Hulst door Maurits 1591. en Venlo door deGeüll. ing. 1702-, 24 Woe. A. van Sjraaten Burgem. van Antwerp. onth. ri. Aha 1568». «5 Don. Goudas Vertoog t. de Opdragt der Souver. aan Vr. 1384. ï6 Vry. OClooi omdeSchermer te.droegen 1631; — en eerftéfpiia'nde vaart tusf Haarlem en Leiden 16 0
af Sat. 31. Ccts knielt en dankt God cpenl. inde Verg. v. Holl, 1651.
28 ZON Onze Haringv- op de Kust v. Eng. toegeft d. Kg. E-Jward 1295»
29 -Va. Noordweft ftorm met Springvloed tot ontzet v Leiden "£.74.
(Crcvecoeur Capituleert; 's He. logenb. toen a/gtfneden "794^.
30 D.n, Ongelukk. VeWO» tegen de Sp. by Noordhootn 1581*



FRANSCHE REVOLUTIE en OORLOG, lp
15de FRUCTIDOR, {Vruchtmaand).
t) 15. Algemeene Wapenkreet te Parus 1792 en 3) 16, Moord der Staatsgcv. 92. Verdun door de Pruis f. ingen. 93 3) 17. DeEerfleConfi voltooidenaan den Koning gebrag.t ï^i.z.l^ 4.) 18. deN. V. zweert, geen koning meer te willen. 1792.
5) 10. ~\ fer/cheidene zeer bloedige Gevechten deeze 4 dagen en
6) XX. I nachten, tusfchen de Franfchen onder Houchart en de Geftll.
7) 21. >onder lort* by Duinkerk — Gen. Frey,ag en Prins Adolf
8) 2*> «Jin gevaar. ïorck moet retireeren, dus is Dutnk. ontzet. 93.
9) 23. Moord der Staatsgevang. Je VerfaiUes i?t)i.
10) I4. Qjmnaij capitul. met de Geall. 9,?. — Tallien gewond 94, 1 iofcA geretireerd tot tusfch.n OJtentte en-Venrne en ons 10- 25. / CWW nu in gevaar; en Bloedige Gevechten van ons ,*0 -6' fCorion te VerwieA Hc.en Prins. Fr. van Oranje zwaar 13) 2?. y gewond, 93. z 15.
ïO 28- £^ van LOD. XVI op de Conti, en Gen. Amnestie 179» Slag der Pr. bij Pyrmafens 93. Gevegt der Eng. bij Boxtel. 94.
I,5} 2g Ons geteisterd Cordon trekt van Deynfe op Gent. 93.
York retireert, en verder by Grave over de Maas, 94. 2. 29.
td) XXX. Tork weer by heersen en over de Lys en IVeStvl verlost 93,
Yj) I. Boutdeaux weer totdeN. C%eb.enveelKoopl.in Arrest 93.
ï-8) H. Plegtige Proclamatie der Eerfte Cos/?, te Parys ij-gX z.«-,
ig> III. Neerlaag by deOmt*; Clairfait verlaat de Maas.^z.iOll.
20) IV. Z>. t/»« Opeftch aller koopgoed ren by Koopl &c 1793.
2i>V Verniet, der K Waardigh. inde Eerfte Zir. der N. C. door Petion als Pitfidemuicgefprooken 92. Afie van Naoig 93.
2;) 1. ViNDIMIAIRE DeN C.b\hykt':afgaanvan't J3.v e,fful94,
23) De Fr. en de Praisf Jlaan tegen elkaer in Champagne. 9a
24) 3- Jourdan Gener. v. 't Noorden. Houchart afgezet 793.
25) 4. Wapenftilftand voor 48 « tusfchen de Fr en Pruisf. 1794 aó> 5. Gevegten der Pruis f. byde Blies 9e. «» het Tweebrug. 93 28) 7. Manifest van Brunswyk tegen verwugting utn Dumour.qi. ScO 8. De Oojlenr. bontbard Rysfel 1792 Maubeage inufltiertfa
DeKo ..v.P.ver trekt van iin Rhyn naar Polen. Grv oytstfchegz, 30) 9. Dumourier wegert verderen tVapeitfiillt. en tuch duurt %.. Intusjclten km de Pruisf. Armee aftrekken $1,



20 CVADERLANDSCHE HISTORIE)
OCTOBER, Wynmaand.
1 Woe. Schoonhoven veroverd voor de Staaien door Lumeij 15724.
2 Don. Ilulptraótaat met Eng. tegen Spanje 1585. ' 3 Vry, LEIDEN ONTZET 1574.
4 Sat. Breda door \V. ï. bühoed door list van een Briefje 1577» g ZON. '1 Synode van Nederl-md te Emdeo begonnen 1571. ■ 6 Ma. De Gerefoi m. in Vr. nemen deCor.onesv. Dordr. aan 1620.
7 Din. Beroemde Togt van Willem I door de Maas 1568. z- 23 Dccs
8 Woe. ALKMAAR ONTZ. 1573. Slag v. Mannes t. Sp:nola 1605» o Don, Acte van Cromwell voor de Scheepv. van Eng. 1652.
Qs hertogenbosch by Capit. aan de Franf.ken 1734.)
10 t'ry. OP'Ocht v. W. III bij Weerden tcg. de FianfcHfn 1672. ji Sat. Eerfte ontdekkh-g van America door C. Golumbus 1492. 112 ZON. Victorie op de Zuiderzee t. de Sp. en Bosfu gevang t573. . 13 Ma. Alua\oi Gouv.dcr Nederl. door Flips M aongeftcld 1-567-.
14 Din. Yslyk PUUaat tegen de Refoimatie rn Nederland 15^9.
15 Woe. Gregoriaanfche of Nieuwe Siyl * 1582 (van 5 tot 15)
ió Don. Oorlegs-Verklaring van Spanje aan Lod XIV. 16-3 (redding) ij Vry. Verbond van Gr.ffan I.met Holl. Steden 1299(Stedengezjg) lü'S/t. Gr. ff au" Nvsfan\ibz6. z. 22 Nov. Akenfchc Vrede 1743.
19 ZON. PacTtcatie van Gent begon 1576. ff Jrminius f itc$.
20 'Sta: Spaaufche ïroie en Moord te Maajlrkht 1576,
31 Din. Verlangende komst van W.I- in Holl. die hoop en meed gaf 15^8
32 Woe. WILLEM IV f "751 en eed van ANNA als Gouvernante.
33 Don. (Geheel Staat'.vlaand. ontruimd en aan de Fr- 1794)
34 Vry. Onze Manufaél. verboden in Fr. 1648 (om den Munfr. Vrede.) 25 Sat. Overdragt der Ned. v. Kar- V. a?n tlips II. 1555.
36 ZON. Leictsterfche Landverraders te Leiden orhoofd 15875
37 Ma. Amft, tolvry door Kloris V. oudfle Privil. van Air ft. 1 -75. s8 Din. Eeifte Steen aan het Stadhuis van Amfterdam 16..9.
De eiirisf. Godsd, vry verkl. door Kr Conjlantiju 3'.r. 39 Woe. Vertrek van aen A. Hertog Malhias Gottv- Cen. der Ned. 1581
30 Don. Eerfte Beleg van Leiden 1573.
31 Vry. Ons Eetjh Verbond (met Fraakryk tegen Spanje) 1591.



FRANSCIJE REVOLUTIE en OORLOG. 2S
Xoe VEND1M1AIRE, CWynmaand)
1) X. De Tweede N. V. begint 1791.De Prteisf, in vollen aftogtgi,
2) 11. Neerlaag der Ooflenr.by de Roeren Retraittgn z- 6.
12. fD. van llefihnld. tegen Brhjbt Be. en veile Leden in
4) '3- \ '' N.G Gevang,00/; D om zonder uit/lel met de Koningin
Cyoótttegfian 93". — D. Robefpierrcs Aanhang te vervolgen.gi
5) 14. "Nieuwe Tydrekening en Decadaire Airm"ach tedecrer.1793.
6) 15. Koning en Familie-Mn Verfailles naar Pary? gehaald17S9.
Groote Retraite der Oo('enr. over den Rhyn bv Keulen. 94.
7) 16. De Kon. 'Ü de ide N. V. ,y^aat 91 LTON herjlïld 94. z. 12.
8) 17.. Verflag geiïscht van de Mn -fiers 91» Beleg van Rysf. opgebr. ga
9) 18. D. alle Eng. Êfc. in Fr. te Arrefieeren. &c. 93.
10) 19 D. van Revoiu'ionair Gouvernement zo-lang de Oorlog 1793.
11) XX. Oum urier te Parys im over 't Winter-Plan.te handelen. 92.,.
12) 21. Schriklyk Straf'■ Decreet tegen Lyon. 93 doch zie 7 OB.
13) 22. 13,14 de Weis fenb. Linie door de Geiill ingenomen 93. z. 22 Dec..
14) 23 Verdun geruim'! door de Pr. gt.de Kgia. voor de Rey. Rechtb. 93.,
15) 24. en \b.Slagdagsn byMaubeugeen'fbeleg der Geall.opgebr. *6) 25 MARIA ANTON1A van ÖoftemV onthoofd 17,3.
Samenhang en Invloed der Jacob.Clubs vernieiigd door deN.C.g4 17) 26. ï Abc Vreemdeling onderhoorig aan de Ged'l. Mogend/u i8j 27. I's Fr. te Arrejleereu., Landau beleg, door de Pr. 93. 19) 28- Earlie Zitt. der N,V. te Parys 8y. Maintz door de Fr. ingen. ga 20~( 9. Cl,V' n-'gang dtf F . in 't Maas- en Waalfcne. De Eng, 21) XXX. fretinereh naar Nlmw. en gedeeltelykoverde Waal ga,. 2~) 1 BRUMAIRE. Francfort door de Fr. ing,n. 1792.
23) 2. ?' :i,ï,i£yC.)/)e!-r.aitaq!ieerenhetCortlon derGeüll.inlV VI,
24) 3 y^c.breeken door totjMieuwp.(z. 30) - moeten weer terug 93»
25) 4. 'l Crimineel Proces tegen Bri'fot ffc begonnen 93. z. tl,
Venlo by Capitulatie aan de Franl. 1794. z. 6 OStob.
26) 5. Begin van het demolieeren van Huizen te Lyon 93. doch z. 7.
27) 6. Adires van Dumourier aan de Belgen 1792. geyechten der Oos-
tenr. by Hagenau 93, - 28) 7. Alliantie - TraiJ. van Toskaanen met Eng. 1793.
29) 8. J ODor Inundatie &?£. moeten deFr.het Beleg van Nieuwpoort
30) 9. (.piotslyk verlaaten; — ook moeten zy te rug uit Marcienne 93 "31) Xi Brisfot en 20 Stichters en Repref.der Rep.onthalsdg^.z ijfpnt
4J,



SS (VADERLANDSCHE HISTORIE)
NOVEMBER, Slagtmaand. I Sat. Maurits tot Staats-Stadli. &c. van Hol!, en Zeel. 1585.
3 ZON. Raadpleging der Edelen tegen de fcquifiiie te Brusfel 1565. .3 Ma. De .Stad Utrecht-gedagvaard voor Alua 1569,
4 Din. Yslyke Spaanfciie Fuiie te Antwerpen 1566.
5 Woe Groote Watervloed v. Zeel. 1530. ff. Coecejus * 1Ó69.
6 Dan. Eerfte begin van 't Verbond der Ed. 1565. JVill. II. j 1S50.
7 Vrij Woerden door de Franfchen ver-"aaten 1673.
8 Sat. Pacificatie v. Gent of Verdr. der XVII Ptov. retek 1576.
(Ntmw. ontruimd, bij Capitul. aan de Fr. 1794). g ZON. Óproèrige Inval in 't Stadhuis van Amfterdam 1747.
10 Ma. Karei de Stoute * 1433. Luther * I483. ff. Cals * 1577]
11 Din. f ogt v. Witl. III naar Erg. i6s>8. z. 15. G. Voetius \ 1676.
12 IVoe De Franfchen eifchen 5°o,oco gl Brandf. v. Utrecht 1673.
13 Don Maurits » 1567 en 't Synode van Dordrecht begon. 1518.
14 Vry. Spaansch Beleg van Bergen op Zoom opgebroken nSS,
15 Sat. Landing van IVill. III. in Engeland te Torbai ;C\-3.
ld ZQN- Ie. Veldfl der Zwiifers voor de Vryh.r. Xlzn. leopold 131$.
17 Ma. Zu phen mish. door de Sp. 1572. Atneide door de Fr. 167e
18 Din. Tweede GROOTE VERGAD. der VII Prov. 1716.
19 Woe. 75 Dorpen by Dordrecht verdronken, Biesbos * 1421.
20 Don Onze Republ. medeinde Gewaapende Neutraliteit 1780.
21 Vrij. Eerfte beding der vernietiging van Ostendes Comp; 1729.
22 S. t. Gr. 7"i>ji. Nas/au, eerfte Tekenaar der Unie * 1535.
23 Z'J.y. Gron en Fiiesl. Staatsgezind en in de Pacif. v. Gent 1576.
24 Ma. Alvas Beeld aan de Kaak te Groningen 1576.
35 Din. Adieu van Leicester aan de Staaten in zyn Kamer lf£St
26 Woe, Oorlogs-verklaaring van Lod. XIV. aan ens 1688.
27 Don. Piet Hein te Delfthaven * 1577.
38 Vry. Medaille aan de Schuttery v. Amfterdam voor haare TroW in het moedig fluiten van een gevaarlyk oproer l6c,6.
29 Sat. Heldin Latahtg moet Doornik overgeeven aan de Sp. 1581
30 ZON, WILL, I. waarfchottwt de ST. tegen 't gevaar van Don ff in 1576



FRJNSCHE REVOLUTIE en OORLOG. 23
u«le BRUMA1RE, (Nevelmaand-)
1) 11". Landau blyfl geblocq.na cphoudmvan,t Bombard. 93.2 22 Dec.
2) 12. De Geesll.Goederentinicm,verkl. 89 GeyechtbyPltilippev.gi
3) 13. GENUA refolyeert Neutraal te willen b.'yyen 93
4) 14. D. tot vaardiger Werking van 't Revolution. Gouvemem. 93
5) 75. Maefi. capituleert. — Dapper geyogtett by Nimw. 94.
6) i(5. Bloedige Neerlaag der Oojlenr. by Monsen Retraite 1793. Phl»
lip yan Orleans (Egalké-Monjler.') onttialsd 93.
7) 17. 5 De Bisfchopvan Parys enveele anderen ook een Protefl. Pred. »J i3- (.lasteren en yerlaaten den Christel. Godsd indeN.C. 93-. 9) 19. D. van Doodfiraf en Confiscatie tegen de Emigranlemygi.
10) xx. De Hoofdkerk v. Par. tot TE MP.der REDEN 93. 2. i
Ii5 21. BuiWy, Eerfie Mairevan Parys,nath. g3.C1aneTgeerust.g4
12) 22. De Club der Jacobyn finaal genoten te Parys 94.2. iS OSiob.
13) 23. Proclamatie des Konings wegens de Emigranten 1791.
I(l3 24. DumorierteBrusf.gz.-FortLouisbijCapit aande Keiseri, 93 i,=Q 25 Ratificatie der Priy. van Brab. doordeu Keizer'Frans II. 93
16) 26. De gewigtige Post van Poperingenhernom.door de Geal'.gi. .
17) 27. Dj Opening der Schelde gedecreteerd 1792
18) 28. Intochtder Fr.in Antw.(in deStad)\ygi.z.2q.
19) 29. D. Hulp aan slle Volken die voor de Vryheid revoltüioneerengj;
21) XXX. Intocht der Fr. in Leuven 1792.
ïïj ÏTfRIMARE Gevecht der Keizerl. bydcRiv, Zomin den Elfasg%
22) 5. De Pruisf geretireerd uit Tweebruggen , de Fr. er weer in 93. S3_) 3. De Byiel te Rochefort publiek verbrand. 93 z \Jun.
24) 4. Decreet: alleGeneraal-ontfangers te Arrefteeren 93
25) 5. De Raadvan Par.Ordonneerts\\eKer\icnteÜnumgi.z. iffun, 2r)~) 6. De Opening der Schelde afgekondigd te Antwerpen 1792
27) 7. D. van Burgereed voor de Geestl. 90. Setyoyen %i(le Depart.
1792. de Fr. in Luik 1792.
28) 8, Barnave Sc, ter dood verweef «93. 2. I 1
29) 9. 'f Kajleclyan Antw.by Capitulatie aan de Fr 1792
39-). A/, Aanyal op '_t Cordon der GeeïU. in >t7e.,tvl tg en 30. Aanval op de Pruisf. by Keizer* Lant -;.t. — j-IItera Commandant va» Toulon gevangen ik ern UiSyal 1793,
VS? <-< •••••• -*>'-• :w. vu >.'•*«. tv.-o-.v-»*>) «-tt Ö»
BtfelMH ï'in .i'3 is!" 3~pJtA na tr., ic'w; twqilMI .•«.Njk J|>



Ê4 (VADERLANDSCHE HISTORIE)
DECEMBER, Wintermaand.
l Ma. Yslyk moordtoneel der Spanjaarden te Naarden 157a.
* Din, Elburg door de Fr. verlaaten 1673.
.3 Woe. Hertog van Parma, Gouverneur der Nederl. | 159a,
4 Don. Kardinaal Richelieu f 1640. Hobbes f 1679.
5 Vry, 'tPredikampt ontzegd aan die tegen Staatsbefl. preken 1C65.
6 Sat. 't Concilie van Trent geëindigd 1563,
'7 ZOiV. Don ffan tot vyand verklaard door de Staaten 1577,
8 Ma. Holl. Steden in haarc oudfte Regeer-rechten herfteld 1650.
•9 Din, Kr. Sigisinundus ,aandimget op Betering der Kerk -j- 1437.
■10 IVoe. Tromps Zeedag tegen de Eng, de Vierde van 1652.
II Don. Haarlem belegerd door de Spanjaarden 1572 z. 13 July, (Algemeen* Aanval der Fr. op den Waal en Bernmelerw. 1794.)
52 Vrij. Gevecht by Woerden tegen de Franfchen 1672.
13 Sat. Apologie v. WILL. I. tegen de Ban v. Flips 11 157.0.
14 ZON. Doorbraak tusfchen Staveren en Enk. 1285. (Zuiderzee *) *J Ma. Aldegonde, groot Staatsm., Krygsm. en Geleerde t 1598.
16 Din. Staatswet tegen het misbruik van den Predikftoel 1654.
17 IVoe. Eerde ZeetraCt. met Spanje in den Haag i6i>3. z. 30 Jan.
18 Don. Vertrek van Alva tiit de Ned. 1573. Gnder hem zyn 18600.
om Religie en Vryheid door beuls handen omgebragt.
19 Vry. Paus Urb. V, die de driedubbele Kroon invoerde f 1370. so Sat. Refol. y.H. H. M. voor een Corps vast Zeevolk 1781.
ai ZON. Ons Commercie Traci, met Frankr. vernieuwd 1739.
Sa Ma, Afzondert Conferentie v. den Franf. Amb. met Amft. i6gj,
93 Din. Alvus Feest te Brusfel over 't verydelen der Wap. v» IV. 1.1568.
24 IVoe Campen door de Franfchen verlaaten 1673.
25 Don, Vreeslyke doorbraak h Groningen, en de Dollard • 1277.
26 Vry Olivier Qromwe'.l tot Protector v. Engeland 16,3. z. 9 Oclob»
87 Sat. Optogr OerFrar.f trit Utrecht om over 't Ys in Holland te val¬
len 1672. — Algemeene Aanval der Fr. oyer' 1 ïs op den Bom» meletviaard en op de Linie achter Breda 17 ,4
88 ZON. De Franf in Zwammerdam en Bodegrave , Zwammerd verb.
1672. (ie Franf over den Waal by Tmjl Grave captt 1794.) S9 Ma Onze Smirn Vloot door dc Eng. aanget. voorde O-dcclar. 1664. 30 Din (Gevegtover den WaaXly Tuyl enz. - de Fr weerterug 1794.) V- fVoi. Bodegrave verbrand en Aftojt der Fr. naar Woerden 1672.



FRANSCHE REVOLUTIE en OORLOG. 25
«He FRIMA1RE, 'Rypmaand.)
O 11. Zwaare Gcvegten by den Rhyn legen de Keizerl.05 z. 9.
2) 12. De Pruisfen in Frankfort ; — de Franfchen in Name.i 792.
3) 13. Decreet „ LOD. XVI. te vonnisten door deN. C. zelve'' 179a.
4) 14. Reeds 113 gefchayott, te Lyon ( voorts voor't Kanon, z 13»
5J 15. Antwoord der N.C. op de Manifest, der Koningen CR-Obei'p.) 93.
6) 16. Decreet van Vryheid der Eere-Dienflen 93.
7) 17. D: Gevang, in den Tempel crimineel behandeld 1792.
8) 18. Zwilfeil. is thans verlegen, óf en wat party te kiezen 9J»
9) ïg. zwaar Geyegt tegen de Kcizerl. in den Elfas 93. z 22.
10) XX. geyegten tegen 't Cordon der Geall. in fVest-Vlaand 93.
11) 21. LOD. XVI. voor de Balie derN.C.92,. DeFr.in Roermort 9
12) t2. Na 't Geyegt by Verviers retireert Clairfait op Aaken 52.
13) 23 Te Lyon nog 60 Burgers dood gefchoten 93. z.15.
14) 24. hervatte Gcvegten tegen de Posten der Geall. inWest.Vl, 93 iji 25 D. van Revolution. Gebied der N. C. over geholpen Volken ^2»
208 Burgers dood gefchooien te Lyon. 93. z. 17.
16) 26. De Franfchen in Aaken 1792.
17) 27. Nog 60 doodg-efchoten te Lyon- 93. z. 3, 13, 15,18.
18) 28. De Fr. in Creveld eisfehen 3C0300. in Meurs 133000 g/. 92W
Nog 68 doodgefchoten te Lyon 93. z. 17 en 20.
19) 29. Toitlon door de Eng. ontruimd 1793,
2=) XXX. Lyon fmeekt de N.C. om Genade 93 (vrachtloos)
zi) 1. Nlv'OSE. Nog 53 Burgers te Lyon doodgefch. 93. z. 17.
f Sedert 8 dagen allerhevig fle Aanvallen der Fr, in den E'fat
22) 2. 1 om het Leger van Wurmier er uit te dryven. Den 22 ver'
23) 3 J overden zy den gewigtigen Post van fVehrt, vogtett alle 2O 4. 1 dagen voort, en allervre.-sfelykst den 26 op de tydingvan 't 25) 5' { herneemen van Toulon, — Den 27 zyn zy weer meester
l van de VVeifenb. Linien &c. 1793 z. 30. 26J 6. Tweede Verfhyning van LOD, XVI voor de Balie 1792. L7) 7. Eefluit van LOD. XVI om de ST, GEN. v. Fr. teyergad. 1788
28) 8. Beleg van Landau opgebr., — de Pruisfen retireer en. 93 z.^.jan.
29) 9. Verklaaring aan alle Mogeitdh. ("Condorcets Meesterflui) oz . EX'Minister Le Brun onthalsd. 1793
30) X. IVurmfer retireert over den Rhyn 1793. 3») 11. de Geit. Biron onthalsd 1793.
C



_ Bericht
wegens de hier naastvolgende Veldtogten.
Genoeg groote Roeken zullen 'xr naderhand over deeze VKLQ. TOGTEN gefchreevm worden. Hier vind men eene beknopte Opgave van het merkwaardigfle. - Zonder Gebreken is zeker niets van die natuur voor 'als nog mogelyk. Alleen door den tyd kan alles nauwkeuriger bekend worden.
Desniettemin hoop men, dat dit' zakelykAMttrekJel niet maan.
genamn zyn en aan het Oogmerk voldoen zal ; namelyk, om zich „ het GEHEELE BéLOOP des Oorlogs tot op heden, „ zo verre hy Ons meest intresfeert, in TYü ORDE „ hoofdzakelyk te kunnen herinneren.
Ook zal men hier zien „ hoe deeze Oorlog in Verfchriklyk,. heid is toegenomen, dat er nimmer bloediger of tal. „ ryker Veldflagen of Gevegten fneller eikanderen zyu »> opgevolgd" en veele andere onzettende 'zaaken.
Alle kleine Schermttfelingen, Marfchen, Inneemivgen of'Ontruimingen van kleine Posten enz. konden zeker in zulk een beknopt Pejfek geene plaats vinden ; en dit zou ook hinderlyk geweest zyn aan 't oogmerk om zich een km en zakelyk beloop van aldat geene te kunnen voorjlellen , wat ieder gaatne wens-.ht te onthouden. — Mier vindt men dus meest wat ieder gaarne wil tnthouden, en dat hy nu ook gemakkelyk en zonder verwarring zal kunnen doen. ü
Zulke Hoofd-bedryven t die van groote gevolgen gefeest Zyn, vindt men breeder ontvouwd dan andere.; by vooibeeld: den Wapenflilftand tusfchen het Fransch en Pruisfisch Leger in Champagne, — de Uitbreiding des Oorlogs tegen Engeland en mize Republiek, - den Afval van Dumtmrier, — de mislukte Ondemeeming 9p Duinkerken , met den treurigen Najleep daarvan voor het Cordon van onze lioepen, - de Verandering en het Mslukken van het Oerleg:^ian der Geallieerden in den Maand Mei dtèzes joars enz.
By veele Hwfd- bedpvven vindt men daarenboven Rede. Hen en Oorzaaken, en Jemyds deeze en geene Ophelderingen.



T>e T>rie Feldtogten
van
1792- I795-I794
tot op heden den...
(Zaakelyk Uittrek fel uit een breeder Vcrflag.)
©en 20 %\}\\\ 1792.
Op breed?' Aanraading van DUMOURIER, toen Qorlags-Mintster; frelie hOO. Xyl den 30 Apr. vóór, en decreteerde de N, f. den OORLOG tegen den Koning van Ilongarien en Bohemen. — (Geene Veioveringen te zoeken, de Volken zeiven niet te bezwaaren; maar de rampen des Oorlogs- alleen op de Hoofden der Despooten te docu komen &c.) —
Des anderen daags wierdr bet Decreet van Oor'o >s-verklaarina door den Koning bekragtigd. Voorts kreegen de Generaals bevel om ia ds Jiyandlyite Landen ie vallen,
EERSTE VELDTOGT.
Den 39-en 30 Apr. Eer/ie Inval der Franfchen in de Ooflenr. Nederlanden. — Eene Colom onder DUlon trok uit Rysiél op Doornik aan, (liet op weg het hoofd , vlugtta h de uiterfle Warring naar Ryslel terug • waar toen eene vreeslyke opfchud-Jina omitónd, en Dilion vermoord wierd. — Eene andere Cölótn onder Biron viel op Mons (Bergen) aan, iliet daar ook het hoofd -deinsde terug naar Valencya; en tösn ook Oproer en Moord aldaar. — Eene derde Colom rukte in Veurne, doch trol: na weinige uwen ook terug. — De vierde Colom oodlr La Fayew ging op Namen los, en meest ook niet om'erriclite"zaa'cea terutr wegens den mislukten aanval op Mors en Doerak
NB.,. Deeze verdeelde -Aanvallen gefchïedden dtrs op ordre van het „ Oorlogs-Oeparfement te Parys (tegen het eerst beraamde Piau „ aer ryeneraals Rochambeau , La 1-ayette ffe. , die met 60,000 m „ zegt men, vereenigd wilden Invallen-) - Rochambeau, die 't ,i Leger van t Noorden Commandeerde , verzogt uit misnoegen » tfSen het Oorlogs • Departement en wegens den Moord aan „ üillon , zynen bloedverwant. gepleegd, zyn affcheid. Luckner
„ kreeg vervolgens het Commando in zyne plaats. - Gebrek
„ aan k'ygsttigt &c. wrtren de voo<nacime redenen, dat T nckn»r „ geduurende eetiigé wieken »iets durfde onderneem-n. Men ,. wendde allés aan, om- hét leger beter te orgamlec, en en te ver„ /temen. OMertutfchen vreten er tóhh yerfchei '.cn fehermutfc'in" V" vocr> ook wierden etttfge Wihe Posten door de Qoftervkers „ingenomen. C 3. Dea



28 Eerfte VeUto-gt — 1792.
Een 17 Juni. Tweede Inval der Franfchen in de Oortenr. Ned. by. zonder in Vlaanderer.— Zy veroverden Meenen, [peren, trokken in Kortryk en verder voort tot Deynfe, en den 10 ging men ook iip Doornik af. — De geweeken Óoftenrykers lagen verfchanst te Gent. Luckners Hoofdkwartier vtas te Koriryk. Men bragt eeltige dagen door met firooperyen. Doelt den 30 juni kwam Luckner wederom in zijn Camptroent bv Ryslel terug , en den 31 trok bet Gros zyner Atn^e verder terug raar Valeneyn. —
UB. Deeze tweede Inval volgens het Plan van Lucknef, en mede op hoop van Op/land der Belgen-, gelukte wederom niet. De Belgen „ vielen nergens toe; en de Aantogt der Pruisfifche Armee yorderde den Aftogt eu-ten ahder Oorlogs-plan.
Den 17 Juli trokken de Óoftenrykers uit bun Campement van Mons vooi waards en op Franfchen Bodem , vattcden post in 't ftecdjs Bavay tusfchen Valeneyn et, Maubeuge, La Fayette lag toen tusfchen Montmedi en Longwy.
Den 22 Juli. — Aankomst des Konings van Pruisfen te Cohlentz. Den ij? Juli deedt de Hertog van Brunswyk de zooberuchtige DE» CLARAT1E > ,als commandeerende Generaal der Gecombineerde Armtkn van Ooftenr>!> en Pruisfen. Den 27 dito deedt hy de nadere feberpe DECLARATIK (NB. Deeze zoo hoog dreigen* DECLARAT1EN hrusqueerden en tergden het geheele fransche katioNaalb karaktbr.... By gevolg. —)
1>fn 17 Aug. ?af de N. V. het Commando over de Armee van 't rsoord.cn aan Dumourier. — Deo 19 verliet La Fayette zyne Aimée by Sedan , wieidt den co te Rochefort aangehouden en gevangen door de Óoftenrykers. (De oorzaaken deezer vlugt van La "payette vindt men in 't Ilandb. by de Oorlogskaart, tweede Editie, bladz. 148, J5oenj5i).
Deo 23 Aug Longwy door de Pruisfen ingeroinen. — Zy trakke» voort op Montmedi — (den 26 Aug. Lig Uohenh met zyne gecombineerde Armee circa 300:0 m. in den omtrek van Trier)
Den 2 Stp:. Verdun door tic Pruisfen inpenomen. Voorts wierdt Thionville (Didetthoven, dcor een geallieerd Corps van Pruisfen Óoftenrykers tn Emigranten belegerd. — Den 11 Sept. trokken de FruWen van Verdun verder vooiwaards.
KB, „ De Pruisfen Verdun ingenomen hebbende en voorttrekkende, „ moest nu vooral, om niet alles te Parys hi gevaar te brengen ,
„ het verder doorireeken in Champagne gefluit worden. Ten
„ dien einde moest er eene fnelle verecniging der Franfche Legers „ gefchieden tusfchen Chalon fut Marne (waar Luckner zyn „ hoofdkwartier had) en Verdun,
*i Nagts tusfchen d. 14 en 15 trok Dumourier op in 3 Colommen , om in den omtrek van Ste. Menelioult zich met Ktllsrman te vereenigen tot ftuiting van den doortocht raar Chalou. Zyne Achterhoede, overvallen door de Pruisfifche Ruitery . geraakte geheel iu wanorde. Vreeslyk was de Conftecnatie daarover in de N. V.
Doen



Eerfte Vddtogt — 1792, 29
Doch den 15 V avonds te n u. was al'es wederom herfteld en
hereenigd. Den 16 vatte Dumourier post tusftien Clairmoi t
en S» MenehouH- Den 17 kwara Beurnonyille (Franfche Aiax) met 11000 m. van Chalon by Dumourier. Den 20 vereeni<?de Kellerman zich met Dumourier. Na deeze vereeniging beflonct de Franfche Armée (zegt men) uit circa 70,0:0 m.
Den 22 Sept. Monden de beide Vyandl. Legers tegen elkaer over omtrent het Dorp Walmy.
NB. — den .... Begon de zoo wonderlyke Onderhandeling tusfchen den Hertog van Brunswvk en Dumourier.
En den 25 Sept. ff/IPENST/LSTJNO voor 48 uuren tusfchen de Fnnfchen en Pruisfen.
KB. Heden kwam de Generaal Bouquet nog met 10,000 m. te Frestie en den 26 (of 27) kwam hy by Dumourier, hem dus uit eene gevaarlyke politie reddende en de communicatie tusfchen Chalon en de Armee herftellende. — (Dit gebeurde geduurende den Wapen (lilftand)
öen 38 eindigde wel de tyd van Wapenltillhnd; doeh- hy bleef ftilzwygend voortduuren ; dewyl Dumourier nadere ordres van de N. C. moest inwagten wegens een Manifest des Hertogs van heden, welk geheel niet naar de meening van Dumourier
(gelyk hy zeide) was. Te weeten deezen 28 zondt de Her»
tog dit nieuwe Manifest uit zyn hoofdkw. te Hans. Dumourier % die toen zyn hoofdkwartier te S. Menehoult had, gaf van daar nog heden zyn Antwoord, hottdendc: „ geen Manifest"maar, volgens belofte, eene Memorie verwagt te hebben , voorts Opzegging: van den Wapenfh'lftand"; (doch NB. deeze bleef frilzwygenet voortduuren, dewyl, gelyk gezegd, Dumourier de nadere ordre» der N. C. op dat Mwifcst moest inwagten )
Nog deezen 28 antwoordde Manflein aan Dumourier aldus : „ het doet my leed, dat by gebrek van famen te fpreeken de twee „ Arméeit weggelkept zullen worden in Maatregels , die baddert „ kunnen voorgekomen worden, indien wy eikanderen nog eens „ gezien hadden. Deeze Bemiddeling en de Menfchcnliefde doem „ my nog eene tweede Conferentie voordellen tegen morgen mjd„ dag by de Voorposten. Onze Armée zal niet beginnen de» „ Wapenftilftand aftebreeken." (Er bleef dus heden noe Wapen» ,. ftilnW)
SK» 29 Sepc. antwoordde Dumourier, weigerde Wapenffilfhvnd en zelfs alle onderhandeling , zo lang het Manifest niet ingetrokken wierdt; doch NB. hy zegt „ alleen te wag'en op ordres van de N. C." — Zo-dat de Wapcnltilftand zelfs nog héden ftilzwygend voortduurde, en de Pruisfen onderwyl van zeiven gelegenheid hadden tot Aftogt.
Den 1 Oftober was de Ptuisfifche Armée reeds in vollen Aftogr.
Dit fchreef Dumourier heden aan de N. C. , er by voegende: „ ik boop dat dit voorval ons van de plaag des Oorlogs zal verlosfen, en zo men vertrouwen in my ftelt, zal ik myn Winterkwartier te
Brusfel neemen " Den 10 0<5t febreff Dumourier aan den
Oorlog3-Minister „ dat de Koning van P. aan de Fninfche Printen V«rw«!Bbad, dwï hun bedroogan geweestte zijn enz," — verC ï te



30 Eerfte Veldtogt — 1792.
der byvoegende: „ ik fta V in , dat ,na de Diverfie te Spyer en *t geen ik met Keilerman beraamd heb, de Duitfchers niet meer ia Frankryk zullen komen." — Den li OcL was Dumourier in de N. C. om over de Winter Campagne te handelen (en ook NB. over het Plan van hem en z'jne vrienden reeds in Maml. 1. ,tocn hy nog Oorlogs-Minister was. gemaakt , om enze Republ. den oorlog aantedoen, gelyk uit de verantwoording van de Maulde blykt>
Den 14 Oct. ontruimden de Pruisfen de Stad Verdun , trekkende verder voort op Luxemburg. — Clairfaic met zyn Ooftenrykfch Corps retireerde naar Namen, ('t Beleg van Tbionville was den 7, en dat van Rysfel den 3 Oc\ opgebrooken)
NB. NB. „ Den 19 03. wierd Mayntz door Cuftine ingenomen en den
23 OU. Frankfort;" en daarom- 1'nelden 6000 Hesfen uit de-
Pruisfifche Armée vooruit naar Trier op Coblentz, om dien zoo gewigtigen Rhynpost tegen het verder doorbreeken van Gufline te dekken.
Den 4 Nov. kwamen gooo Pruisfen te Coblentz; en toen fnelden de. Hesfen van daar over den Rhyn verder voort.
Pen 6 Nov. fnelde een Corps Pruisfen van Coblentz over den Rhyn langs
de Lahn. Den 9 Nov. namen de Franfchen Limburg aan d#
Lahn , doch moesten door fhellen Voorttogt van 10,000 Pruisfen, met den Koning aan 't hoofd, die ftad weder ontruimen.
Ben 2 Dec. y/ierd Frankfort ook weder door de Pruisfen hernomen. De Franfchen retireerden toen naar Mayntz, en verfter-kten zich dat.r, houdende ook nog de Bergvesting Koningftem bezet. — Voorts, was alles aan den anderen kant des Rhyns , van Mayntz tot Lan», dau , deezen geheelen winter in de inagt der Franfchen.
Byzondere Aanmerking.
u Wonderlyk verfehillend denkt en redeneert men over deezen afloop van M aaaken, en er zyn ook zeker, zo van de zyde van Dumourier „als van die tles Hertogs, zonderlinge Berichten verbreid, om ,, eene zeer finguliere en zeldfaame Oorlogs-oarftandigheid bedekt „ te houden, welke g«en van beiden raadfaam oordeelde bekend
,, te maaken. Die zeldiaame omfandigheid is deeze: ,, Toen
de Legers te VValniy tegen elkaar Honden,was dewederzydfeha „ Toeliand van zaaken zodanig critiek en gevïarlyk, dat, volgens „ de vaste Regeis van Oorlog en Staatkunde, noch Dumourier „ noch de Koning van Pruisfen een veldflag mogten waagen. „ Dit is de eigenlyke knoop, en eene der allerzeldfaamfte oor„ logs-evenementen; — namelyk: de Koning van Pr. mogt niet,
l n wegens het onberekenbaar Gevaar toen (in 't laaiSt van „ SeptO voor Duitschlar.d door den Inval van Cultine te Speyer | enz ; en ook wegens den leddjloozen Toeliand der Pruisfilche „ Armee, zo zij verlooren had. — Rn Dumourier mogt niet, %, wegens het O n b e ree k enb aar gevaar te Parys voor de N. C. „en voor de geheele Revolutie, byaldten by de Bataille (j» niet gewonaeB had» Dit laaide blyJtt genoeg uit de conlktnstie
» bJf



Eerft+Feldtogt — 1792- 31
„ by de verwarde tyding over'r geval van 14 Sept., en ook uit „ alle de zoo angftige en uiterfte poogingen om zich te* vereeni,, gen en communicatie Ublehen Chalon en *t Leger te houden. „ — Deeze ontwyjfelbaare, wederzydfche Toeftand tot grondllag „ gelegd zynde, wat kon er dan volgens alle vaste Regels van Oorlog en Staatkunde anders gedaan worden, dan er ook ge„ daan is? en zoo kan met!ook den zin vaa verfcheidene uitdruk„ kingen in de wederzydfche gefprekken eH gefchrifien verftaan ; „ ook kan men dan de redenen vinden van verl'cheiden zonder„ linge Berichten, die tot dekking van het eigenlyke geheim we„ derzyds gegeeven of uitgcftrooid zyn."
fFINTER-CdMPAGNE van DUMOURIER m zyn Revolutionair Bezitneemen van de Oosten». Nederi» van 't Prinsdom Luie en van Aaken.
Den 37 OCtober liet Dumourier zyn Revolutionair ADRES aan deBelgen uitgaan. — (Hy roemt de Vernietiging der KoningL (Vaardig, beid, zegt, dat, na 't verdryven der Trawanten van het DespHismus » de Belgen zich nu volkomen op de FRANSCHE REPUBLIEK konden verlaaten; en vervolgt aldus: ,, IVy trekken op Uw Grondgebied, om „ U den Vryheidsboom te helpen planten, zonder ons in -hei minjieje ,, bemoeyen met de Conftitutie , die Gy zult willen verkiezen ,, (Vy zullen Uwe Eigkndommbn en Uwe Wsttbn eerbiedigen enz.'^)
Terwyl Dumourier, gerust op de overmagt van een, nu meer dan ooit aangemoedigd, Leger, gereedfchap maakte oin intevallen; trok de Generaal Clairfait met verhaasde Marfchen naar Mons, om zieb by de kleine Armée des Hert. van Saxen Teslchen te voegen.
Den 3, 4 en 5 Nov. had men eenige vry bloedige Vóór-gevechten, by welke Dumourier zyn oogmerk bereikte, namelyk, om met alle zijne Overmagt het verfchanst Leger der Óoftenrykers by en omtrent Mons te kunnan aangrypen.
De 6 November was die alierMoed'gfte SLAG DAG byMons, inzonderbeid by het Dorp Jetmppe aldaar. Onoverwinnelyk fcheen het Vuur der Ooftenryktche Batteryen. Dumourier dit ziende, en de hitte zyner Troepen,om tegen het vuur dier Batteryen inteloopen bemerkende, gaf, (leunende op zyn veel grooter getal , bevel' daartoe; en zoo wierden toen, zonder op het yslyk (heuvelen van volk te zien , do vreeslykfte Bareryen overweldigd. De Óoftenrykers omtrent 150:0 m. moesten dus wyken voor de Fraa. fchen, die volgens het Rappor: van Dumourier zelvea den volgenden dag aan de N. C gedaan, 30,000 m. fterk wsren. .
Van toen af retireerden de Óoftenrykers al vechtende voort en ontruimden eindelyk alle de Ooftenrykfche Nederl., uitgezonderd de Vesting LuxembSrg.
Den 26 Nov. Afkondiging te Antwerpen, dat de N. C, de opening der SCHELDE gedecreteerd had.
C \ . Den.



32 Eerfte Veldtogt — 1793.
Den 27 Nov. na een zwaar gevet lit den 25 omtrent 3 u. van Luik, trokken de Franfchen in Luik.
Den 29 't Kafteel van Antwerpen by Capitulatie aan de Franfche 1.
Den 11 December de Franfchen in Roermond , ook in Gelder.
Deezen 11 ook een zwaar gevecht byVerviers. De Óoftenrykers onder Clairfait retireeren verder.
Den 16 d. trokken de Franfchen in Aaken, en het rettreerend Ooftenrykscb Leger vatte eindelyk post in en omtrent Keulen, om, dien zoo gewigtigen Rhynpost aldaar te verdeedis>en, De Frarifche Armée verbreide zich toen verder over de Maas tot in bet Neutraal Hertogdom Gnlich. — Zoo bleef de Staat der zaaiten aan dien kant; moetende nu het Plan tegen onze Republiek uitgevoerd worden.
NB. Wat de Regeerings-Rcvolutie in de Öoffenr. Neder), en te Aaken betreft, dezelve ontmoette eene groote ft uiting door het Decreet der N. C. van den 15 Decemb. en baarde veel misnoegen zeliy onder een groot geeieelte dier Ingezetenen,. die de Franfche Begrippen aankleefden.
Uitbreiding fes Revolutionairen Oorlogs tegen ENGELAND en onze REPUBLIEK.
Het Decreet der N. C. van Opening der SCHELDE met de Daade» lykheid dien conform door Franfche Fregatten gepleegd, die de Schelde over ons Territoir waren opgevaaren , — het Decreet van ig Nov. 1. 1. om alle Volken in hunne revolutionaire Pogingente onde-rfteunen, eindelyk het onthoofden des Konïhgs,- ahe deeze vier laatfie zoo onverwagte ftappen der N. Ci bragten de Regeering van Engeland, meer dan tot hier toe, in eene verbaazende beweeging; terwyl onze Republiek,gantsch niet ge-field onv Oorlog te voeren, op het zorgvuldigst alles bleef vermyden, wat den weg van verdere onderhandeling, boe bezwaarlyk dezelve nuook was geworden, geheel zoude hebben kunnen affnyden. —— Vreeslyk was zeker de wederzydfche fpanning tusfchen Engeland en Frankryk, geduurende den geheelen Maand Januarie. Doch desniettegenftaande fcheen de hoop op behoud van den Vrede nog niet geheel verdweenen. Volgens de Orde van zaaken , by allf Mogendheden in gebruik , kon wel riet meer met Chauvtlin als Minister gehandeld worden , wyl hij geen Koningl. Minister meer was , en de Erkenning zyner geheel nieuwe Qualiteit een PoincTt was , waaromtrent het aan Engeland, uit lxxrfde zyner Betrek» kingen tot andere groote Mogendheden, niet vry ftond, zoo maar fiaans vocts zich te bepaale». Doch dat die Erkenning niet onmonelyk fcheen , blykt hieruit: vermits aan den Heer Chznvelin . nis paiticulier,de Handeling te Londou met het Enge'sch >.Jin:sterie wierd toegeftaan En aan de zyde van Frankryk fcheen er ook nog hoop: itnmers was de N. C. reeds beaonnen met nadere uitlegging te gceven aan haaie twee zoo ciitiecnje D^cre^ten wegens-



Eer,(Je Veldtogt — 1793. 33
de Schelde en de Hulp aan Revolutionaire Volken; zelfs decreteerde Zy den 23 Jan. het Handelen over de Erkenning, die volgens oiitwylFelbaaie verzekeringen van de Maalde in den Haag op eeneu g.ieden voet ftond , wederom te hervatten; noemende de Heer de Maalde zelve het nahaten daarvan een Verzuim eene Verwaarloozing aan de zyde der Franfche Regeering En hoe zeer ook op de eerfte tyding van het droevig lot van LOD. XVI alles te London hcopcloos fcheen geworden ; wierd echter, by bedaaring van die eerftè verflagenheid, na terugkomst van de Maulde in den Haag den 28 Febr. en het ontfangen van 3 Couriers van Aucilaud by 't Ministerie te Londen, de"Erkening aldaar wederom meer dan ooir mogelyk. En NB. „ zy was denkelyk reeds in " >, den Haag een ftuk, met welk loeteftaan men zich vleide, niet „ alleen vrede voor onze Republiek te zullen behouden , maar „ tefens een eer/ie Bepin-pund te doen ontftaan tot Herfiel der ,, Rust van geheel Europa,
Zoo ftonden dan de zaaken te London en in den Haag in de eerfte dagen van Febtuarie, en zelfs reeds den 8 bngr De Maulde een brief van Aucklai.d uit de Haag aan Dumourier te Antwerpen, houdende: „ dat Hy (Auckland) zich geluk wensclue van eindelyk volmagt te hebben ontfangen tot eene Conferentie met Dumourier", die 2 dagen er na, namelyk den 10 Febr. by den Moerdyk zou plaats hebben: zodat nu het nader Handelen over de Erkenning tot voorkomen van Oorlog zyn volkomen beflag fcheen gekreegen te hebben , en gewisfclyk zoo voorbeeldeloos fpoedig in den tyd van 8 danen, als, wegens den aart eener zoo moeilyke zaak en het overfleeken en terug komen van Couriers uit London , mogelyk was'. Maar zietl... en wie had die ooit kunnen vermoeden? De Maulde, den 8 met die goede Tyding blymoedig by Dumourier gekomen , vernam van hem „ dat alles te PARTS plotslyk was „ veranderd ; dat Hy gisteren, den 7 vernomen had, dat de „ N. C. reeds den eerstkh februarie den Oorlog aan Eng. en „ Holland had vi rkhard &c.'' —
üit deez" korte Vmooniug (volgens de authentiekfte Berichten en h»t zoo merkwas, dig Verllag van de Maulde zeiven in de N C. den ï6 Maart 17V3 gedaan) blykt dus onvvederfpreeklyk: ,, hoe nood-
loitig Ons Land door de N. C. by overhaasting , op voordry„ ven van den Oorlogs-Minister LE BRUN (vervolgens ook als [ „ een verrader gelcbavotteerd) onverhoeds met ooilog is overval-
ien, en NB. juist in datzelfde tydftip, toen Wy en Engeland „fckier gereed waren om, tot voorkoming van Oorlog, de Fran„fche Republiek op de eene of andere geyoeglyte en mogelyke wy-
„ ze te erkennen " Ou» van dit alles nader en volkomen
overtuigd te zyn, leeze men het buiten allen twyffel ftaande verllag van den Heer De Maulde zelven. ("Men vindt er een uituekfel van in den Necbrl, Postryder, Jan. 1704 p. 84.
Begin



Tafel XXI. Tydmerken voor gelyke Hoogten der twee Sterren a in de Waterman of Aquarius en e in Orion , in middelbaare Tyd , voor den Meridiaan, 35" beoosten Teneriffa, en verfchillendo Pools Hoogten.
Gregoriaan- Zuider breedte of Pools Hoogte.
fche Tyd- o Gr. 20 Gr. 35 Gr. 45 Gr. 50 Gr. 55 Gr. 58 Gr. 60 Gr.
reekemng. tj,m,s, u.jyr.S. U.M.S. U.M.S. U.M.S. U.M-S. U.M.S. U.M.S.
Jaar 1798 6.58. n 6.58. 9 6.58. 7 6.58. 5 ~6.58. 4 6^1 ~6^1 6.57.59
1799 59-12 59- 9 59- 7 59- 5 59- 3 59- 2 59- ° 58-58
, 1803 7- °-i2 7- o. 9 7. o. 7 7- o- 5 7- °- 3 7- °- 2 7- o- Cu 59.58
I iöoi 1.12 1. 9 1. 7 1. 4 1. a 1. 1 0.Sg ?. 0_57
1602 2.12 2. 9 2. 6 2. 4 2. 2 2. o 1.58 1.56
„ *°°3 3-iS 3-9 3-6 3. 3 3. 1 2.59 2-57 2.55
a' l0°4 °-i7 Q-i.3 o-io o- 7 o- 5 o. 3 o. 1 6.59.59
■■oS 1'}Z 1-13 1,10 I-"? !• 4 " 1^2 ïTö 7. 0.58
ibeó 2.18 2.13 2. 9 2. 6 2. 4 2. 2 1.59 1.57
<! 3-18 3-13 3" 9 3-6 3. 3 3. 1 2.58 2.56
s- . q-22 o.I7 o.I3 o.io o. 7 ö. 5 o. 2 o. o
i8dg 1.22 1.17 ' I79' 1. 4 Ï77 059"
]"10 2.23 2.17 2.12 2. 9 2. 6 2. 3 2. o 1.58
s Mm i*S $K 3'1; 3-8 3-5 3"2 2"59 3-57
**■- '''12 0-27 o-ai 0.16 0.12 o. 9 o. 6 o. 3 o. 1
1813 1.27 1.21 1.16 1.12 Ï7~8 ï7"~ i7~2 TTo
1814 2.27 2.21 2.16 2.11 2.3 2.5 2.2 1-59 o lm 3-=7 3-ai 3-i6 pil 3- 7 3-4 3- 1 2.58 a' ia!" °-3_i 0.35 Q.2Q 0.15 o.n o. 8 o. 5 o. 2
l8l7 ï-3_i 1-25 1.20 1.14 1.11 u~? ï7^ Ï71
ioib 2.32 2.25 2.19 2.14 2.10 2. 6 2. 3 2. o
„ Ï819 3.32 3.25 3.19 3.13 3.10 3. s 3. 2 2.59
5- 'o2° 0-30 0-29 0.23 0.17 0.14 o. 9 o. 6 o. 3
1821 1.36 1.29 1TÏ7 ÏT13 FT8 ÏT~5 Ï7~2
1822 2.37 2.29 2.22 2.16 2.13 2. 8 2. 4 2. 1 „ 3-37 3-29 3-22 5.16 3-12 3. 7 3. 3 3. o s- 1"s4 Q-4T o-33 0-26 0.20 0.16 0.11 o. 7 o. 4
lap 1.33 1.26 1.19 1TÏ5 ï7io FT" rT"
1820 2.43 2.33 2.25 2.I9 2.15 2. o 2. 5 2. 2
c ?|j 3-42 3-33 3-25 3-i8 3.14 3. 8 3. 4 3- 1
6- Iü-" 0-46 0,37 o.cg 0.22 o. 18 Q.I2 o. 8 o. 5
Tafel XXt I. S in de Waterman of Aquarius (Sclieai) en cc in de groote Hond 1 Sinus.)
Jaar gag 7.57.16 7.57.39 5-57-59 7-58-18 7.58.30 ~7.58.45" 7.58.56 7-59-4
SS f„'ï« f"3o SM 59-17 59-29 0-9-44 59-55 8. o. 3
'8°° 59-16 59-38 59-58 8. 0.17 8. 0.29 8. 0.43 8. 0.53 i. 1
180.1 - 8. cvrtT 8. 0.38 8. 0.58 i,Ï6\ ÏT28 ÏT42 U52 2T0
!£g T "-f" ï-57 2.15 2.27 2.4t 2.51 2.58
S tPo? ,3^ 2-38 ~'37 3,14 3'26 3-40 3-50 3-57
**■• Ibo4 7-59-21 7-59-42 o- 1 0.18 0.29 0.42 0.52 0.59
1805 8. 0.21 8- 0.42 1. o 1.17 ÏT28 ïTJï usi 1T5S
I006 1,22 1.42 2. o 2.16 2,27 2.40 2.50 2,57
S Ïmï «r2v5 „ 241 2,59 3"15 ■ 3>26 3"39 3-49 3-56
&- Idoa 7-J9-26 7-59-45 o- 3 0-19 0.30^ 0.42 0.51 0.58
1809 8. 0.26 8. 0.45 1. 3 1.13 1.29 i.p us?
~°10 r-2? i-45 2- 2 2.17 , 2.28 . 2.40 2.49 s.55
<! th™ - 2-27 2-45 3' 2 3-16 3-27 3-39 3-48 3-54
a- J8I2 7-59-31 7-59-49 o- 6 0.20 0.30 0.41 0.50 0.56
1813 8. 0.31 8. 0.49 1. 5 ljq T^fg 77^ ^
1814 1.32 1.49 2. 5 2.T9 2.28 2.39 2.48 3.54
<ï ïsïl „ r2'3x i -2"48 4 3,18 3-27 3-38 3-47 3-53
a- 7-59-36 7-J9-52 Q. 8 o.22 0.31 0.41 0.49 0.55
1817 S. 9.36 8. 0.52 ' ü 7 1.21 7~5o " ï~~~ i~4§ ÏT54
ÏS» "-30 !-52 2. 7 2.20. 2.29 2.39 2^7 a.53
«5 Tfïon « -2-3i i 3" ö 3,I~ 3-28 3-38 3-46 3-52
Io2° 7-.-^9-4° 7-.59^o6 o.io p.23 0.31 0.41 0.48 0.54
1821 8.0.40 8.0.56 1.9 T~" F~~) ÏT4C1 ï7~~ 1T53
IK22 1.41 i.56 2. 9 2.21 2.29 2.39 2.46 2.51
<! tkS3, ü 2-41 u ,2-55 3< 8 3-20 3-28 3-38 3-45 3-5°
°- Ib^4 7-59-45 7-59-59 0.12 0.24 0.32 0.41 0.47 0.52
1825 8- 0.45 8. 0.59 1.12 1T23 1T3T 1T40 " 1.46 ~ 1T51
M-l J'4<\ 1-59 2,11 2-2a "-3° s-39 2.45 2.50
S itZ S'5? 3-11 3-SI S-29 3-38 3-44 3-49
^B. I«28 7-59-5°' o- 3 o-i5 Q-25 0.32 0.40 0.46 0.51



*3
! Tafel XXIII. Tydmerken voor gelyke Hoogten der twee Sterren a in Phceniz en h in het Schip, in middelbaare Tyd, voor den Meridiaan, 35° beoosten Teneriffa, en verfchillendc Pools Hoogten.
2 5
Gregoriaan- Zuider Breed,e °f Pools IIooZu-
fihe Tyd- o Gr. 20 Gr. 35 Gr. 45 Gr. 50 Gr. 55 Gr. 58 Gr. 60 Gr.
reekeniug. Tj.jyj.s, tj.m.S. u.m.S. u.m.S. u.m.S. u.m.S. U.m.S. u.m.S.
Jaar 1798 9.54-48 9.55.26 9.55-59 9-56-30 9-56-50 9-57-15 9-57-32 9-57-46
1799 55-48 56-25 56-58 57-29 57-49 58.14 58-30 58-44
1800 56-48 57-25 57-58 58-28 58-47 59-12 59-28 59-42 i8ot 57.48 58.25 58.57 59-27 59-46 10. 0.11 10. 0.27 10. 0.40
1802 58.49 59.25 59.57 10. 0.26 io. 0.45 1. 9 1.25 1.38
1803 59.49 10- °-24 l°- 0-5Ö t-25 1-44 2. 7 2.23 2.36 S- 1804 56-53 9-57-28 9-58. o 9-58.28 9.58.46 9.59. 9 9-59-25 9-59-38
1805 57-53 58-28 58-59 59-27 59-45 10. o. 8 10. 0.24 io. 0.36"
1806 58.54 59-28 59-58 10. 0.26 10. 0.44 i. 6 1.22 1.34
1807 59.54 10. 0.27 10. 0.57 1.25 1-43 2. 5 2.20 2.32 s- ^08 56-58 9-57-31 9-58- 1 9-58-28 9-58-45 9-59- 7 9-59-22 9.59.34
1809 57.58 58.31 59. o 59.27 59.44 10. o. 6 10. 0.21 io. 0.32
1810 58-59 59.31 10. o. o 10. 0.26 10. 0.43 1. 4 1.19 1.30
1811 59.59 10. 0.30 0.59 1.25 1.42 2. 2 2.17 2.28 s- l8i2 57- 3 9-57-34 9-58- 3 9-58-38 9.58.44 9-59- 4 9-59-'9 9-59-3°
ï3i3 58. 3 58.34 59- 2 59.27 59.43 10. o. 3 10. 0.18 10. 0.29
1814 59. 4 59.34 10. o. 1 10. 0.26 10. 0.42 1. 1 1.16 1.27
1815 10. o. 4 10. 0.33 1. o 1.25 1.41 2. o 2.14 2.25 s- I8i6 9-57- 8 Q-57-37 9-58- 4 9-58-28 9.58.43 9.59- 2 9-59-'6 9-59-27
1817 58. 8 58-37 59- 3 59-27 59-42 W. O. 1 10. 0.15 10. 0.25
I8ï8 59. 9 59.37 io- o. 3 10. 0.26 10. 0.41 0-59 1.13I' 1.23
1819 10. o. 9 10. 0.36 1. 2 1.25 1.40 1.58 2.11 2.21
~- l82Q 9.57-'3 9-57-4Q 9-58- 6 9-58-28 9.58.42 9-59-'0 9-59-13 9-59-23
1821 58.13 58.40 59. 5 59.27 59.41 59.59 10. 0.12 10. 0.21
1822 59-J4 59-40 io. o. 4 10. 0.26 10. 0.40 10. 0.57 1.10 . i.j9
1823 10. 0.1-4 10. 0.39 1. 3 1.25 1.39 1.56 2. 8 2.17 °- Ig24 9-57-iS 9-57-43 9-58- 7 9-58-28 9-58-4' 9-58-58 9-59-10 9-59-19
1825 53.18 58.43 59. 6 59.27 59-4° 59-57 I0- °- 9 10. 0.17
1026 58-19 59-43 10. o. 6 10. 0.26 10. 0.39 10. 0.5.5 1. 7 i.ig
J827 10. 0.19 io. 0.42 1. 5 1.25 1.38 1.53 2. 5 2.13
S. 1828 9-57-23 9-57-46 9-58- 9 9-58.28 9.58-40 9 -58.55 9-59- 7 9-59-'5
Tafel XXIV. /3 in Orion (Jctge/) en a in de Waterflang (Alphard).
Jaar 1798 12.27.33 12.28.26 12.29.16 12.30. 1 12-30.30 12.31. 6 12.31.29 12.31.50
1799 23.33 29.26 30.15 3x. o 31.29 32. 5 32.28 32.48
1800 29.33 30-26 3I-i5 3r-59 32-27 33- 3 33-26 33.4Ó
1801 30.33 31.26 32.14 32.58 33.26 34. i 34.24 34.44 1002 31.34 32.25 33.14 33.57 34.25 35. o 35.23 35.4^ 1803 32.34 33.25 34.13 34.56 35.24 35.58 3Ó.21 36.40
a' Id°4 29.38 30-29 3I-I7 3'-59 32-26 33. o 33-23 33.42
1805 30.38 31.29 32.16 32.58 33.25 33.59 34.21 34.40
180Ó 31.39 32.28 33.15 33-57 - 34-24 34-57 35-19 35-38
I007 32.39 33.28 34-14 34-56 35-23 35-56 36.18 36.36
b- 1808 29.43 30-32 31-18 31-59 32-25 32-58 33-3q 33-38
1809 30-43 31-32 32-17 32-58 33-24 33-56 34.18 34.36
]t)°, Ü1"44 32,31 33,1" 33t» 34-23 34-55 35-17 35-34
« tq™ 3 "4 33'31 34,16 34,56 35,22 35-53 36-15 36-32
^ 1812 29-48 30-35 3'-2Q 3'-59 32-24 33-55 33-17 33j34
1813 30-43 3t-35 32-19 32-58 33-23 33-54 34-15 34-32
I014 31.49 32.34 33.18 33-56 34-2t 34-52 35-13 35-30
i8i„ 32.49 33.34 34.I7 34.55 35.20 35.51 36.U 36.28
b- 1816 39-53 30-38 31-21 31-53 32-22 32.53 33.13 33.30
1817 3o-53 31-38 32-20 32.57 33-2i 33.51 3^71 34T28
I3i8 31.53 32.37 33.19 33.56 34.20 34.50 35.10 35.26
1819 32-53 33-37 34-18 34-55 35-19 35-48 36. 8 36.24
!>- I°2Q 29-57 30-41 31-22 31-53 32-21 32.50 33.IO 33.26
3°'5" 31,41 32,21 32,57 33-20 33.49 34. 8 34T34
1822 31.58 32.40 33.20 33.56 34.ro 34.47 35. 6 35.22
1823 32.58 33.40 34.19 34.55 35.18 35.46 36. 5 36.20 s '824 3°- 2 3Q-44 31-23 31-58 32-20 32.48 33. 7 33.22
1825 "31.2 31.44 32.22 32.57 33.19 33-46 34- 5 3T20
1826 32. .3 32.43 33.22 33.56 34.18 34.45 35. 4 35.18 „ W 33. 3 33.43 34.21 34.55 35.I7 35.43 36. 2 36.!6 b- 182b 30.7 30.47 31.25 3L53 32.19 32.45 33. A 33-18



3 6 Tweede Veldtogt — 1793.
Den iR (de Croote Slagdag by Neerwinden) trok de Franfche Armée onder aanvoering van Dumourier voorwaards in verfcheidene Colommen. — Na eenige gevegien, gaf Coburg bevel dezelve alle te attaqueeren, Vreeslyk wierd er toen van weerskanten gevogten, elf uuren lang en tot in den laaien avond. Coburg behaalde de ove&winning , . retireerende Dumourier naar Tienen. Den 19 wierd het gevegt hervat by'Tienen. Den ïo wierd de Achterhoede der Franfchen ook uit Tienen geflagen. Dit gevegt was wederom zeer hardnekkig; trekkende de gebeele Ooflenrykfche Armee toen verder voorwaards tot voorby Tienen.
Den 21 was cenigzins Rustdag voor *t grootfte gedeelte der Ooftenr. Atmée.
Den 12 wierd wederom bloedig gevegren tusfchen Tienen en Leuven , en toen retireerde Dumourier over de Dyle tot achter Leuven, welke Stad de Óoftenrykers betrokken.
Den cj was de Franfche Armee verder in vollen retraite voorby Brusfel en verder voort. 'Kort:
Den 30 Maart campeerde de Groote Keizerl. Armée onder Coburg teeds by Mons ; trekkende Clairfait op Doornik om ook aaar post te vatten. Zodat geduurende één maand tyds de gebeele Franfche Armée van 't Noorden de Ooftenrykfche Nederlanden wederom ontruimen moest.
En zoo liep teffens de poging der Franfchen, om in de Provincie Holland te dringen, geheel te niet. — Den i6 Maart braken zy het beleg van de WiUemftad op, en verlieten voorts alle hunne Posten daaromftreeks Den 3 April Capituleerde Geertruidenberg en den 4 Breda.
^ De onderneemir^ op Ons Land dus mislukt zynde, en de geheele „ Franfcbe Mngt de Ooftenr. Nederlanden dus hebbende moeten „ ontruimen, wierdt Dumourier, (die vooral wegens zyne laatfte ■ „ ftoute Brieven over de nalaatigheden der N. C., welke inzon„ heid tegen Marat, Rohefpierre, Cambon enz. ingericht waren, derzelver onverzoenlyken haat nog verder tegen zich had ont„ ftooken) by Decreet van den 30 Maart voor de Balie geroepen ; „ terwyl teffens 4 Commisfarisfén met den Oorlogs Minister Beur„ nonville naar de Armee vertrokken, om Dumourier en alle ver• „ dagte Officieren te arrefteeren en naar Parys te voeren. Deeze „ den 1 April by Dumourier gekomen, en zyn lang en drirgend „ gefprek met hun tot het ftaakpn der uitvoering van zodanige or« „ dres geheel vruchtloos zyffde, bleef er zeker voor Dumourier „ niets anders overig, wilde hy zyn leven redden, dan zich tegen ,, het Arrest en de wegvoering, te verzetten; en dit bcdagt hy, „ of had zulks reeds beraamd, op .eene wyze te doen, volgens „ welke hy van iwee voornaame Oogmerken zeker een , dat van „ Veiligheid voor zyn per/bon , kon bereiken ; namelyk: de geheele „ N. C. en alle zyne vyanden wilde hy trachten om verre te „ werpen, en .de b.ezwoprne Monarchale Conflituiie van 1791 herftellen, of, zoo dit ftout ftuk niet mogt gelukken, dan zet ker door zulk een grootsch Voorneemen zich den weg yan „ een min of meer roemryk behoud voor zyn jjerfoon by de GeaU
„li.



Tweede Veldtogt — 1793. 37
„ marenenden Oologsmir.ister den 2 Apr. gevangen aan OWiyW* " Do?™k' en verklaarde teffens, dat hy'met zyn geheel Lerer „ (zo als hy toen vertrouwend fchreef) naar Parys zou trekken „ om er de bezwoorene Conftimtie te herftellen e,i dus zVfieen " eZlTJeeZei b'oeJj~en oorlog plotslyk te maaken. Ten dien " nrrr au a'™** hy df" " April een Merkaardig ADiïES of „ ULCLARAl (E aan de Franfche Natte, gedagtekend te Sr. „ rtmant, trof een Wapen(tilftand met Prins Coburg, en pio». „ de de Armee, of ten minften de Linie-troepen tot zyn oo|„ merk ovenehaalen. Dan dit mislukte hem ten eencmaal, en hy
" i l,?s lev?DS by de Annee r'iet meer "ker, moest den 7 » by wyze van vlugc zich naar Mons begeeven.
Undcrtusfchen had Prins Coburg, op ontfangst der Declaratie " „1 am£"r'V\' h" reeds gewaag'! ook eene PROCLAMAT E " ,»n , , ,_be Naile uittevaardigen , by welke hy tot behoud " ,j 1l. a y het Plan va" r}!"»o"rier omhelsde, en alle wan" ,1 ly a ? 'egen 1 Fran~*e Leger opfchortte in de verwach" r g', ' ,, met Dumo"r'er tot Herftel van Frankryk naar Pa. " Dri.c n t,ekken- Doch> d'cnu geheel mislukt zynde, herriep ",Jn „ a mg deeze zyne eerfte Declaratie door eene tweede " Tn A pr ' by weike H" de" Wapenftilftand weder opzeide » en ook aan zynen kant alles in den (laat van Oorlog herftelde.
Toejland na den Afval van Dumourier.
>. by Maulde (tusfchen Doornik en Condé; meest van eikaer „ gegaan en had zich naar Rysfel, Douay en Va encyn bètee" nS in 6!te 'f^6 St*«D™P""' (thans Generaa" van ' reéds fe^r, ƒ P a8,S Va" B"**"*") de verftrooide Benden verft r£e 4 verzamelde et, verwagrte, en zich aldaar
7™ 9 "r0Q£sch P!ar> van Da,™«»Vr bereklyk
" te-wvf hv ;he" Oorlo^-oogmerk liep dus geheel in 't riet; " and^i HorSÏÏS- °mt.lent de Vei,iS!leid van |yn perfoon , dè
7ir4f,ïvlr^ dZaak'-ZeIter aanzieil'yk genoeg daagde Op.
aan lerkr1 7* h 's ,veelen ~|isfcl,ie" »'« ™ <""echfe voSd'eelln'l r -i,-^' Vln Damourier meer fchade dan in HT ,ifn 6 ^^'eerden in dien voordeeligen ftaat, waar-
" alleen de rSS l0^" » Z°" d°e"- Im;Ders 2aS
" deedtón» 7iH « P!lnye" d-er N' C' ter »lg«neene ver.
" fflWïï vereenigen; maar de geestdrift der *LY «Eï ™dle. "«Bedryf van Dumourier voor een meenllul 5 " ^AwnMr lcreedtl aige.
"keld öm, wierdcJI]0f verder gaande gemaakt en aangeprikde r™' ^OT fe NVC- optexetten; en teffens hadden
"frLGe"eraa s> dl« de verftrooide benden verzaamelden . tie Roerfel' °-m do0r llet ^ d'honneur™ dat g\o ,C
A^nc ', 2eive op meuw «ntevuuren ; gelyk ook alb hunne
1, Aanfpraaken een zeker bewys daarvan zyn?!
0 CROO•



38 Tweede Veldtogt — 1793.
GROOTE OORLOGS-RAAD te Antwerpen, enz*
Ten tyde des overgangs van Dumourier was er den 7 cn 8 April een GROOTE OORLOGSRAAD dfr Geiill. te Antwerpen
vergaderd. Van 's Keizers zyde waren er de Prins van
jaxen-Coburo en de Graaven van* Stahremberg en Mettèfnieh, van Engelands zyde de Hertog van York en Auckland, van wegens Pruisfen de Gen. Knobeisdorf en de Graaf Keiler, van onze Republiek de Prins Erfstadhouder en de Erfprins. — De hoop (zo er die toen nog eenigzins kon weezen) van den Oorlog fpoedig geëindigd te zien, moest zeker rasch verdwynen ; dewyl noch de bovengenoemde Proclamatie, noch deStilfland van Wapenen het
gewenschte oogmerk bereikten. De Stilftand van Wapenen
dus wederom den 9 April door Prins Coburg herroepen zynde, namen de Oorlogsbedryven terflond een nieuw en ernftiger begin.
De Hoofd-Armee van Prins Coburg ftrekte zig uit langs Maubeuge, Valencyn en Condé. C'.airfait en een Corps Pruisfen lagen ter rechter zyde van Coburg aan den kant van Doornik. (De Engelfche, Hollandfche en Hanoverfche Troepen waren od Marsen). v Den 9 April en volgende dagen, vooral d. 13 hadden reeds by Valencyn, Condé, en daaromflreeks bloedige Gevegttn plaats; en Condé wierd genoegfaam geheel ingeflooten door de Geallieerden ; — d. 17 wederom een zwaar gevegt van Clairfait by 't bosc'a van
Raytnes , ook den iH by Rysfel; voorts fchier alle dagen
kleine of groote fchermutfeliugen by de voorpostten. >— Den 25 begon Condé befchooten te worden.
Darnpierre poogt CONDE te ontzetten, enz.
Den I Mei Eerfte groote Aanval der Franfchen tot ontzet van Condé; namelyk, uit het Camp van Famars vielen zy aan op Prins Coburg omtrent Valencyn, voorts by Raytnes en Vicogne op Clairfait, by S. Amant op Knobelsdorff, by Maubeuge op het Corps
van Latour, — Vreeslyk gevogtcn van weerskanten. De
Franfchen wierden overal afgeweerd. Dus mislukte deeze eerfte pooging van Darnpierre, en Prins Coburg naderde nog digter by Valencyn; — doch Darnpierre bleef in de vlakte van Famars gecampeerd , en gaf het ontzet van Condé nog gantsch niet op. -
Den 8 Mei Tweede groote Aanvat der Franfchen om Condé te ontzetten , inzonderheid by Rayro.es. en Vicogne tegen Clairfait, ,cn by St. Amant tegen Knobeisdorf. — Nog bloediger wierd er wederzyds gevogten dan den 1 Mei. Doch wederom wierden de Frrti:fchen afgeweerd. Darnpierre verloor zyn been, en overleed den volgenden dag. Laraarihre kwam adinterim in zyne plaats.,
Clairfait, die met Knobeisdorf naar den kant van St. Amant de Belegeringen dekte, viel den 10 Mei aan op eene reeks van opgeworpen Batteryen tegen hem en Knobeisdorf over, De Franfchen
•. 1 : ' ' • "" " wier-



Tweede Veldtogt — 1793» 39
wierden. er uit gedreven, de Batteryen vernield, en dus de Voorposten der Geall. aan dien kant veiliger
De volgende 12 dagen viel er weinig voor, uitgezonderd daeelyltfche Scliertnutzelingen. — Doch Prins Coburg maakte gereedfcuaptot een algemeenen aanval, om de Franfchen uit hun verfchanst CAMP van FAMARS te verdryven, en daarna de belegeringen der genaderde Steden ongehinderd te kunnen doorzetten.
't CAMP van FAMARS veroverd door de Geaïl., enz.
Den 23 Mei , algemeene Aanval der Geallieerden op de geheele Linie der Franfche Arméi , op alle derzelver Posten en verfchanfchingen van Orchie tot Ma'ubeuge. — De Hollanders drecveti de Franfchen uitMouchin en vatteden post in Orchie. — De Pruisfen namen den post van Hasnon. — Het corps de Referve der Óoftenrykers veroverde de vertchanfingen vanAubry by Valencyn — De Hoofd•Armé'e onder Coburg (.uit Ooftenr. Eng. en flanov.) vieljaanop de Verfchanfingen, die't Camp van Famars dekten. —
Latour by Bavay viel aan op de verhakkingen by le Quesnoy.
De Franfchen dus van alle kanten aangevallen en terug gedrongen ,
verlieten 's iïagts hun zoo fterk verfchanst CAMP by FAMA RS.
Dus wierdt het oogmerk bereikt.
Den 54 wierd; het Camp van Famars en de Hoogte van Anzin geheel veroverd door de Geallieerden. — De Fran(c!ien waren, na zwaare verfterking in Valencyn geworpen te hebben, geretireerd op Bouchain en Katnerik , en fioegen zich meest neer in de vlakten van Denaing (tusfchen Valencyn en B3uchs>in) — Deezen 54 had er ook nog een bloedig gevegt plaats te Roncq en een zeer bloedig te Turcoiu, op welke beide posten onze 'I roepen met zeer groote overmagt aangevallen wierden.
Den 31 viel een corps Franfchen in Veurne, zesmaal zo fterk als d<; kleine Holl. Post aldaar; doch den 1 Juni dreeven de Hollanders, niet verfterking uit Nieuwpoort terug gekeerd , ze wederom daaruit. Voorts witrdt het Cordon onzer Troepen langs de Lys geftadig aangevallen en verweerde zich dapper, nam onder anderen den Post van Verwick enz.
Ondertusfchen "was een groot Corps Franfchen uit de Moefel. Armée voortgetrokken om, vereenigd met anderen, in 't Luxemburgfche te vallen, op hoop van dus eene afwending te maaken. Den 7 Juni wierden zy wel door den Generaal Schöder hy Arlon terug gedreeven; maar den 9 Juni wierd de Gen. Schöder door vier Colommen , wel in de 20000 m. fterk, allerhevigst aangevsl. len, en moest voor zulk eene overmagt eindelyk nader naar de vesting Luxemburg w'yken; Wordende toen Arlon door de Franfchen bezet, Di.cii zy trokken op aannadering van Beaulieu den 12 weer terug naar Longwy, en ontruimden dus de Prov. Luxemburg, na Arlon-geheel uitgéplonderd te hebben,
D 2 p.„



40
Tweede VeUiogt — 1793.
Den 18 Juni begon Valencjn befchooten te worden. — Uit Cond-1 van alle zyden afgtfneden en door den Prins van YVur'eral>er"'seblocqueerd, deed bet Garnizoen van lyd tot tyd vruchilooze uitvallen.
Geduurende deeze Belegeringen was Cufline fthans Generaal van . het Noorden) bezig met ;.vne Armee te 'vermeerderen en cp slie mogelyke wyzen in 't Carnp van Cafar by Bouchain in orde te brengen Hy kreeg bevel om in cogrdto te Parys verflag te komen geeven wegens zyne Armee en de middelen om Valencyn te ontzetten Den 27 was hy daar, en verzekerde eene DU'eifie te kunnen maaken in Westvlaanderen en over de Sambre jn 't Luimfche, doch dat hy daartoe meer volk nodig had.
Den 11 Juli ging de Stad CONDE ,n» eene Blocquade van 3 Maarden, by Capitulatie over aan de Ocftenrjkers, 't Garnizoen (4CC9) krygsgevangeni en alle Canon, Ammunitie &c. aan den Keizer. Prins Coeurc deed den 13 etne Proclamatie, dat hy van de Stad en Vestingwerken en het Diflrict van Condé bezit nam in naam en yan wegen Z. A'. en K. Maiejteit.
Den 22 Juli wederom een algemeene aanval op het Cordon onzer Troapen van Tuicoin af tot Commines, doch overal djpper afgeweerd.
VALENCYN verweerde zig intusfehen dapper, en 't Garnizoen had verlcbeiden zwaare uitvallen gedaan. Doch
Den 25 's avonds te 10 u. maakten de Belegeraars door drie Globles de Compresfion fioort vsn Mynen) ie laa: en fpringen, drie openiigen in den bedekten weg enz., diorgen toen door ïn den bedtkrn wt'g, overall tsterden vervo'gers bet groot Hoeren-weik en 17 Canons alosar. Viceslyk was het Alsrm in de Stad, die ttffens yslyk bcfebooteu wierd, en het nu zeker niet larger kon houden.
Ben £8 Ju'.i ging VALENCYN over aan de Quftenrykers hy Capitulatie. — AüeKai.on, Ammur,iiie &c. aan den Keizer, rven
gelyk te Cordé. — Het Garnilcen (7000 min of meeO.niogt met siie Eertekens uittrekken tot op het Glacis, moest daar de wapens neerleggen , en bad dan , op Parool van geduurende deezen Oorlog tegen de Geall. Mogendheden niet te zuilen dienen , de viyi.eid van te gaan werwaards het wilde. Dit alles gefcuiedde den 1 Aug. Den 2 Aug. vierde de Geallieerde Anuée het overgaan van Va lencyn en ook van MAYNTZ , dat den 22,deczes Maands by Capitulatie was overgegeeven (zie hierna).
GROOTE KRYGSRAAD te Valencyn d. 3 Aug.
Er wierd beraamd, met de groote Geallieerde Armee opietrckten tegen de "verfchanste Leger-velden der Franfchen aan de lingfche zyde dei Schelde, namelyk tegen het Camp van Caefar tusfchen Paillencourt en Bouchain, en tegen het Camp by Kametik ; tn na de Franfchen uit beiden verdreeven te hebben, dan rret één deel des Legers onder York naar Duinkerken, met bet ar:iki na le Quesnoy en Maubeuge ie trekken.
Den



Tweede VeldUgt — 1793. 41
D:n 5 en 6 Aug. ging Ihet Leger in dria colommen op marsch. - De 'eeijle onder Tp'-k zuidwaards wendende, trok den 7 by Mlniere , 1 u ten z. van Kamerijt, over de Schelde. De Franfchen wecken toen daar en wat verder by Bourlon uit hunne verfcharsfingen eu
retireerden naar Atrecht QArras). De tweede en derde Colom
trok wesrwaards tot aan de Schelde tegen over de verfchaslingen van het Camp van Crefar. De Franfchen toen ook dat Legerveld verlaaten hebbende, trokken deeze Colommen mede daar, tusfchen Paillencourt en Bouchain, over de Schelde; en de Franfchen retireerden verder naar Donay.
YORK naar Duinkerken, — COBURG naar Maubeuge enz.
De Geallieerden zonder veldflag, (flechts Gevegten by fommige posten) in hun oogmerk dus verre gedaagd zynde, verdeelden zich toen ter onderneeming van het verder Oorlog-plan aldus t
„ Tork met de Engelfchen , Hanoverfchen en een Corps van „ 15000 Óoftenrykers te famencirca40,ooom. trok over Marcienne, „ tusfchen Rysfel en Doornik door, naar Duinkerken.-- Prins Co„ Buao trok weer terug naar Valencyn , en van daar verder „ naar le Quesr.oy en Maubeuge ; terwyl Ons Cordon langs „ de Lys en verdere Posten de gemeenfehsp moesten helpen raaa„ ken tusfchen Tori en Coburg."
Den 12 Gevecht in West-Vlaand. by Poperingen, ten w. van Iperen . in welk onze Troepen dapper den vyand hielpen terug dryven naar Stcenvoorden.
Den 17 Gevegt der Ooftenr. in Henegouwen tegen de fterk verfebanste Posten der Franfchen in 't Bosch van Mormal. — Om le Quesnoi gerust te kunr.en belegeren moesten de Franfchen uit dit Bosch vedreeven worden; 't geen ook heden, na dapperen weerftand en zeer bloedig van weeiskanten gelchiedde.
De Hertog van Tork was met zyne bovengenoemde Armée den 16 reeds in den omtrek van Tourcoing en Fomcq . en dus by de Posten van ons Cordon. Van deeze goede gelegenheid wil¬
de Z H. de Erfprins van Oratije zich bedienen , om met hulp der Engelfchen , indien zulks noodig mogt wtezen . de tegenoverftaande Franfche Posten van Blaton en Lincelle, die onzft Posten rustloos en vruchtloos plaagden, te overmeesteren.
Den 18 's morgens wierden dan die twee Posten door onze Troepen aangevallen en dapper ingenomen. Doch 's middags wierden zy wederom met groote overmagt hernoomeu; en 's avonds, door Hulp van York toegezonden , wederom hernomen. — Dus drie bloedige Neemingen en Htrneemingen van dezelfde Posten opj éëiien dag. — Ook vielen er heden nog meer Gevegten by de andere Posten daaromitreeks voor.
De gecombineerde'Armee van Engelfchen, Hsnoverfchen, Hes» fen en Óoftenrykers onder Tork richtte haaren Marsen op Duinkerken aldus verder in. De Iloofd-Artnee uit Engeilclien , Hano^erfchen en Oofttnrykers onder Tork zclvsn trok den 30 van *> 3 El-



42 Tweede Veïdtogt — 1793.
Elverdin°en by Iperen naar Veurne, om tusfchen Veurnèen Nieuur» poort zich te Icgeten, en van daar tegen Duinkerken te trekker». Het Corps van Hanoverfchen, Hesfen &c. Onder Freytag, dat tot dekking der Belegering moest dienen, trok op Roesbruggu.
Ben 21 had er een hevig gevegt van laastgem. Corps plaats tusfchen Roesbrugge en Wynoxbergen. De Franfchen wierden aldaar by Rixpoede en Hondskoote uit hunne verlchansfingen gedreeven, en Freytag vatte daaromlrreeks post.
Den 23 kwam Ac Armee onder York (van Veurne voortgetrokken) in 't Camp van Giveldc, dat de Franfchen 's nagts verlaaten hadden j terfton^ wierdt het Fort LefTeringshoek bemagtigd, en de Armee ftondt dus aan dien kant voor Duinkerken.
Den 14 vielen de Franfchen uit Duinkerken op de Engelfchen aan tusfchen het Kanaal van Veurne en de Zee, wierdcn wel bloedig terug geflagen ; maar de Engelfchen hen te verre ouder 't Kanon van Duinkerken vervolgende, wierden teffens deerlyk geteisterd. In dit Gevegt verloren zy den kundige en dappere Generaal Alton. — Sedert wierd alles voortgezet tot eene reguliere Belegering; teryyl de Belegerden op alle mogelyke wyzeu, zoo te Lande als door Canoneerbooten, den voortgang daarvan zogten te ftooren.
DUINKERKEN ontzit dotr Houchart, enz.
Ondertusfchen verzamelde Houchart (thans Generaal van het Koorden in de plaats van Cufline) alle mogelyke magt by Casrel, »en zuiden van Duinkerken, om van dien kant op het Corps van Freytag, aantevallen, en om dus door overmagt het ontzet var Duinkerken te bewerken." Hier tegen wierd het Corps van Freytag , dat den linker vleugel van York naar den kirt van Wynoxbergen uitmaakte, en het Beleg moest dekken, wegens deloeneeroende overmagt van Houchart by Casfel, zo veel als kon jefchieden, verfterkr, en hart zich ook reeds naar den kant van Casfel met voordeel uitgebreid. —
Maar den 5 September namen de Franfchen den Post van Popelingen , en den 6 viel de geheele Armée van Houchart op het Corps van Freytag by Wormhout vreeslyk aan ; na dappere Gevegten ïnoesc bet toen voor de overmagt over den Yfer ra Hondskoote wyken. (In deeze retraite geraakten 's nagts Prins Adolf en Gen. Freytag voor eene wyle in 'svyands handen en gevangen in het Dorp Rixpoede, (midden tusfchen Roesbruggeen Wyroxsbergen), Beide waren met £ich te verwecren, ligt gekwetst; zy wierdet» jelukkig gered door den Generaal Walmoden , die er met eenig Volk heen vloog, de Party aanviel en Prins en Genetaal verlune). — Ten zelfden dage (.d. 6) deed het gebeele Garnifoen van Duinkerken gelyktyuig eenen vreeslyken aanvüop York, wiens? rechter vleugel u flens zeer geteisterd wierd dooi de Canoneerbooten langs den zeekant Het verwoed aanvalleu der Franfchen hielt onophoudelyk aan den 7 eH %. en breide zich, wegens Imnne overmagt, uk tegen alle de posten van Freytag zodanig, dat



Tweede Veldtogt — 1793. 43
hy zyne zoo gewigtige prfiiie te Hondskoote moest verlaaten, en tot aan de Vaart tusfchen Veurne en Loo retireeren.
Na deeze Retraite van Freytag was het Leger van York in zyne ligging voor Duinkerken niet meer veilig, kunnende nu teffens in de linker flank duor Houcharts gebeele Magt aangevallen worden, en van voeren door het geheele Garnifoen, en in een zeer ongunfeig terrein met hoog gezwollen Vaarten doorfneeden, waar de Engelfche Ruitery van geen gebruik kon zyn: wcshalven York, vreezende van overvallen te worden, met agterlaa ing van 30 belegeringsflukken enz., 's nagts tusfchen d. 8 en 9 aftrok en over Adinkerken naar Veurne retireerde, en daar eene pofitie nam, volgens welke het Corps van Freytag tusfchen Loo en Veurne weder zyn linker vleugel wierd. — Dus was Duinkerken ontzet.
Volgens het algcmeei pian van Houchart was eene zwaare Colom Franfden den 7 ook op Iperen aangevallen, om door overmagt die Stad met eenen rof te neemen , en dus de keten van het Cordon daar te breeken, en alles in nog grooter gevaar te
brengen. Onbefchryflyk dapper heeft de Commandant Salit
met zyn zeer klein Garnifoen toen de Stad tegen de drift'gftp en verwoedde aanvallen geduurende 1 dagen verdeedigd. 's Nagts tusfchen den 9 en 10 trokken de Franfchen vveeraf en terug naar Ryslel , wordende in hunne retraite nog achterhaald door Bcaulieu, die tot ontzet van Iperen was opgetrokken.
Noodlottig Gevolg voor ons Cordon, enz.
Duinkerken dus ontzet en de gecorab. Armde onder York verder naar NieuwpOort en Dixinuiden geretireerd zynde , lag ons , zo dikwyls deezen zomer aangevallen, en door dappere gevegten verzwakt Cordon nu het naaste aan de beurt. En het was reeds nog kortelings, namelyk den 27 Aug. wederom op alle zyne Posten vanï;Verwik tot Lanov door overmagt aangevallen geweest ; doch had toen nog bet geweld kunnen afweeren en zyne pofitie behouden. — Ook is byzonder aanteraerken, dat het Prutfisch Corps onder Knobeisdorf het Cordon en de Geallieerden aan deezen kant geheel verlaaten had, om zich hy de Rhyn-armee te gaan voegen; welke verandering gewis mede zeer noodlottig geweest is , niet alleen voor «te onderiieeming op Duinkerken , maar inzonderheid voor het Cordon van onze Troepen.
De DERTIENDE SEPiEMBERv/ss dan die Bloed-dag, dat ons Cordon algemeen en allerhevigst aangevallen wierd. (Reeds gisteren namiddag was by Mesfines en by de voorposten van Meenen de Aanval begonnen). Overal witrden onze Troepen roet dubbele ttt veel-dubtvelc overmagt allerheevigst aangegreepen. Van oogenblitt lot oogenbiik verwagtte de Erfprins van Oranje 's voonniddags hulp (volgens alfpraak) van Beaulieu , die ten dien einde tusfchen Kortryk en Meeren was aangekomen. Het vertrouwend wag. ten daarop was de reden, dat onze Troepen op de Hoofdposten van Meenen eu Verwick met verdubbelden moed tegen alle overmagt zich al te lang verdedigden en wel zoa lang, tot dat zy fchier van alle kanten omringd of alle wegen van retraite door den vyaud D 4 ke-



44 Tweede Veldiogt — 1793.
bezet of belemmerd waren. Prins Fredrik wierd by zyne zoo
dappere laaide pooging, om den pose van Verwik (op hoop van fpoe'thge1 hulp vari BeaulieuJ te behouden, zwaar gekwetst. — De Erfprins moest eindelyk na vruchtloos 5 uuren op Ooftenrykfche hulp gewagt te hebben , Meenen zelve verlaaten, en wyl de Lys reeds aan den overkant met kanon bezet was , moeilyk langs eenen omweg over Moorfeele naar Kortryk aftreKken. Meenen verlaaten zynde, was de retraite der Troepen van Verwiek en andere posten nog gevaarlyker. — Generaal 'sGRAVEN. MOER en Colonel van OYEN ondernamen het HELDENSTUK, van dwars door den Vyand heen te (laan met hunne Ruiters , en door dit laatfte middel nog eene opening voor eenige fSataillons te maaken om op Iperen te kunnen retireeren.... Kort: uitufte Proeven van Dapperheid zyn er heden door onze Troepen gegceven, en zoo bloedig en deerlyk deez dag een dag VJtn verlies was, zoo beroemd zal hy teffens zyn en blyven door den bedaarden Moed, het taai Geduld, en de onverfchrokkene Heldendaadei.
De Erfprins verzamelde de overige verftrooide Corps over Rousfelaar pn Harlebeek te Deynlé en voorts by Gent, alwaar den 24 de Prins Erflladhouder zelve den toeftand onzer Armée kwam onderzoeken; zynde toen bevonden, dat het verlies lang zo groot niet was, als men in 't eerst, wegens gebrek aan berichten van onderfcheidene plaatlén, werwaards iomrnige Corps geretireerd waren , gevreesd had.
Den 15 doeg Beaulieu , by Kortryk verder aangevallen , den vy< and terug, die den volgenden dag ook wederom Meenen, vervolgens Verwick verliet ; en zoo liep deeze verwoede inval der Franfchen in Ooftenr. Vlaanderen wederom by Qot van rekening op niet uit; — zynde ook Tork met zyne Armée den 16 te Meenen aangekomen , en Coburg zelf met een gedeelte zyner Armée ook reeds in aantogt; doch die roen , na deezen aftogt der Franfchen . terug keerde en het beleg voor Maubeuge doeg ; werwaards de Leezer en op een vroeger beaiyf in Henegouwen (het inneemen van le QUESNOY ) nu het oog gelieve te wenden.
Te weeten: geduurende de boven^em. onderneeming van Hert. Vork tegen Dub kerken was de Armée van Pr. Coburg vóór le Quesnoy en by Maubeuge. — Den 28 Aug. wierden de Looporaaven vóór le Quesnoy geopend. Hevig wierd deeze vesting lenige dagen befchooten. Het Garnifoen deed verfcheide uitvallen, ondtr anderen een zeer hevigen den 6 Sep. Doch den 11 d. wierd le QUESNOY by Capitulatie overgegeeven, volgens welke het Garnilóen .omtrent 4000 m.), even gelyk dat van Conde , krygsgevsngen bleef.
Het gevaar federt den 16 September, gelyk hier boven gezien is, van Ooftenr. Vlaand. dus genoegfaam afgewend zynde, vervolgde Prins Coburg nu verder het Oorlogs-plan van deezen Veldtegt, en begon het beleg voor Maubeuge te (laan; eene ves. tinc veel fterUr dan Ie Quesnoy, en daarenboven nog met eeB
* ' ver»



Tweede Veldtogt — 1793. 45
verfchanst Leger aan de overzyde d.-r Sambre by het dorp Roti. fles gedekt.
Den 29 Sept. trok dan het grootfte gedeelte van de Armée der Gealf. 111 verfchieden Colommen ain weerskanten van Maubeuge over de Sambre , overmeesterde eelnkkig alle kleine posten rondom het verfchanst Camp van Rondes, en (loot dus de gebeele Vesting en het Camp van Roufies rondom in. — Sedert beson men alle het Voor-werk van eene reguliere belegering , waarin men ech'T 2eer verhinderd wierd, riet alleen door de belegerden, maar ook door het ongunftig weder.
Den 6 kwam ons Leger onder den Erfprins van Oanje, (nog omtrent 17-00 m», zodat het verlies van deezen geheeten zomer zoo gr-.ot niet eens was , als de ongeneegene uititrooifels dat van ia en ij Sept. wilden manken) by Maubeuge aan, en doeg zich neer aan de linker zyde der Sambre; hebbende zyn Hoofdkwartier te Gontreuil. (Van Gent opgebrooken, was het den i en 2 Dct te Brusfel aangekomen , vervolgens van daar den 4 op Mons , den 5 op Betignies &c. voortgetrokken,)
Den ij Oei. deed het Garnilóen van Maubcnge een hevigen uitval op alle de voorposten van 't Holl. Leger , doch wierd na hervatte gevechten zeer dapper uit zyn reeds behaald voordeel terug ge. dreeven,
MAUBEUGE ontzet door JOURDAN.
Onderwyl had Jourdan (thans Gereraal van 't Noorden in de plaats van Houchart) alle mogelyke Magt tot ontzet van Maubeuge verzameld, en was tusfchen Landrecy en Aver nes zich komen)
neerflaan. Zyne Armée, nog dagelyks aangroeyende, bedroeg
reeds by de fco.ooo m. en was overvloedig met Artillerie , en zsifs , meer dan .-ennoed kon worden , met Ruittry voorzien. Alle Troepen ui; Fransch Vlaanderen , Attois en het Kameriki'che waren er heeuen gedroomd ; térwyl men deeze wederom rykelyS liet vervangen door den gedadig aanvoerenden droom der talryke eerfte Ilequifitie van de Generaale Oproeping, welke nu in voiko-
mene werking was. En dit verbaazend aroot Leger van
Jourdan was niet alleen van alle het noodige rykelyk voorden, vooral van v'eesch en drank ; maar al wat Vernuft en Kunst kon uitdenken, wierd in 't werk gefield, om den Soldaat Fierheid op zyne O.'ermagt en Zekerheid van Triomf inteboezemen.
Pr, Coburg met Clairfait en zoo veele ervaarene Generaals der Geallieerden waren gewisfelyk niet minder bezig, om door krygsbeleid het voordeeligite gebruik hunner, wel veel kleinere , maar zeer dappere Legers tot afweering van zulk eene groote en aangevuurde Overmagt te kunnen maaken. Doch zy hadden teflens het geduurig uitvallend Garnifoen en het zoo fterk veifchanst Camp van Roulies in teugel te houden, en nog bovendien door byzondere Corps lings en rechts te zorgen voor de gemeenfehap en den famenhang, licgs mee Bsaulieu in de Ardennen , en rechts
met



46 Tweede Veldtogt — 1793.
met Tork naar den kant van Doornik ; welke laaide ook door Coburg verzogt wierd om nog cenige verderking te zenden, doch die niet vroegtydig genoeg te Angle-Fomaine kon aankomen, om de volgende aanvallen te helpen afweeren: want
Den 14 kwam Jourdan ten zuiden va1 Maubeuge uit zyne Legervel-
den van den kant van Landrecy en Avennes opdagen. Het
Leger der Geallieerden , tegen welk Jourdan optrok , ftondt tot dekking van 't Beleg aan de rechter zyde der Sambre tusfchen Avennes en Haumont (rechts van Barlaimont aan de Sambre, lings tot Wattignie, een dorp beoosten Barlaimont). — Rechts was veel Vlakte, lings Bosch cn holle Wegen.
Den 15 viel jourdan er op aan met zwaare Colommen. De rechtervleugel en het Midden-deel der Geallieerden , waar veel vlakte Was, weerde alle herhaalde aanvallen met voordeel af; de linker vleugel , hoe zeer ook door bosch cn holle wegen belemmerd, hielt het echter ook nog deezen dag.
Den.-16 viel Jourdan er weer op aan met veel verfche troepen en zwaarder Colommer. Vcrfchriklylt was het vegten van weerskanten den geheelen dtg door. Wederom Weerde de recbier vleugel en 't Midden-punt der Geallieerden de vreeslykde Aanvallen volkomen af; maar de linker, door Bosch en holle wegen belemmerd, en door de reekfen van Kanon-vuur langs dezelve fel geteisterd , en gcffaadig door verfche troepen by herliaaling aangevallen (.zodanig dat het Dorp Wattignie drie maaien door de Franfchen heroverd wierd), moest eimJelyk voor de overmagt daar wyken, retirecrende echter meer uiomfeerend dan overwonnen.— Het gevolg hiervan was, dat de Gealliëerden 's nagts over de Sambre wederom aan. den anderen kant der Stad moesten trekken , welke Aftogt wel zender eenig het minfte verlies gefchiedde ; doch zoo was Maubeuge Ontzet.
De Hoofd-Armée onder Pr. Coburg haaren voorigen ftand langs den linker Oever der Sambre weder betrokken hebbende, verai derde het Leger van onzen Staat ook van plaats en doeg zica nader by Mons neder.
Het doorbreeken in Vlaanderen wederom ondernomen, enz.
De N. C. ol haar Committé' van publiek welzyn nu, na dit wel gedaagd ontzet van Maubeuge, het groot Oogmerk der Algemccne Oproeping verder willende doorzetten, namelyk, om de vyan» den geheel den bodem der Republiek te doen ontruimen , begreep, dat Houchart geen voordeels genoeg had getrokken uit den Af ogt van Tork bv Duinkerken, dat ibans het Cordon der Geallieerden in Vlaanderen nog zwakker was dan te vooren, en de Engelfche Armde zich verder naar den kant van Maubeuge tot dekking van Coburgs rechter vleugel had moeten uitbreiden, — dat men van den moed der Troepen, die tut weder op nieuw door 't ontzet van Maubeuge ontdoken was, gebruik moest maaken; en eindelyk üat, indien een nieuwe generaale Aanval nu nog
fpoc-



Tweede VeUtogt — 1793» 47
fpoedig volgde, zulks de grootfcbe vertooning van het Ontzet van Maubeuge by de Natie nog zou vermeerderen , en tetfens niet alleen Coburg van p.lle verdere onderueemingen by de Sambre zou r.oodzaaken aftezien; maar, by verder gelukken ook van zulk eene voortvaarende nieuwe onderneeming , eene geheele verandering in bet Toneel des Oorlogs aan deezen kant zóu kunnen veroorzaaken. — Om alle deeze redenen, zeker niet op de goudfchaal van Volk-fpaarende krygsknnde gewoogen, befloot en ordonneerde het Committé van Publiek Welzyn eenen Algemeenen Aanval te doen op het geheele Cordon van Veurne, of de zee, af, langs den gehcelen zoom van Ooftenr. Vlaanderen tot uenaing hy de Schelde, (tusfchen Bouchain en Valencyn) toe. — De zonderlinge afloop deezer grootfche Onderneeming was, gelyk nti kortlyk hier volgt.
Den 22 begon de algemeene Aanval. — De Posten langs de Lys , als Commines, Verwick, en Meenen wierden na blocdigen weerftand genomen; doch by Wevelgem, tusfchen Menen en Kortryk, wierd de Vyand' gefluit en terug geflagen , en moest vervolgens ep aannadering van Tork ook wederom de genomene posten verlaaten. —— Een andere Colom had Poperingen genomen,,wierp in Iperen eenige Bommen,doch wierd door den dapperen Commandant Salis ook van die Stad terug gedreeven. De Cólommen , die op Orchie en Deraing aanvielen , wierden ook daar dapper ontfangen en terug geflagen. — Maar langer van duur en zorgelyker was de Aanval langs de zee by Nieuwpoort en te Marcienne aan de Scarpe (tusfchen Orchie en BouchainJ; te weeten:
Wat NIEUWPOORT betreft ; de zwaare Cobm uit Duinkerken en 't Camp van Givelde, die den 22 in Veurne was gevallen, vandaar met veel dubbele overmagt deszelfs dapper .Garnifoen op de hielen volgende, kwam nog dien zelfden dag 'savonds voor Nieuwpoort, eischte de Stad op, befchoot ze hevig, en meende zoo mee eenen rof 'er van meester te worden. Het Garnifoen , hoewel niet talryk en ook niet genoeg van zwaar gefchut voorzien, verweerde zich eenige dagen moedig. Doch de eerde Sluis geopend zynde, en weinig water geevende, begon men op Aftogt naar Oltende te denken. Dan, met het openen der twie4e Sluis de Inundatie fpoedig gelukkende, verdween het gevaar, en de Franfchen, door 't water belemmerd en do;r naderende bulp bedreigd van. afgefaeeden te worden, verlieten den 30 Cit.0ber de ftad plotslyk met achteilaating van hun Gefchut, retireerden naar Veurne,, plonderdèn die ftad toen ledig, en trokken den 3t verder terug naar Duinkerken. — Dus liep het hier af..
Maar nog, erger liep het af ie MARCIENNE by de Scarpe. — De Colom van 4000 m., welke dien gewigtigen Post d. 21 d. be. raagtigd en er zig fterk verfchanscht had, zorgeloos of zonder kondfehap van 't mislukken der bovengenoemde ouderneemingen,
... wierd den 30 Ocïober door .de Óoftenrykers van alle kanten aan» gevallen, Vreeslyk dapper verweerde zy zich en vogt wanhoopig zelfs nog iu de ttraaten der ftad. j Wat niet fueuyelde wierd
ta krygsgeVangen; zodat geen man er van omkwam.
Zoo



48 Tweede Veldtogt. —
Zoo liep dan cit grootsch pian vai aigemeenen Amva! welk door 't Committé van Publiek we zyn , zonder op verlies van voik te denken , geordonneerd was, gartsch tc niet; blyvende nu nog enkel twee Posten in Weslvlaarderen overig, namelyk, die van Popperingen, ruim i u. W. van Iperen, en die var Dyksmuiden omtrent a u. ten O. van Veurne ; op welke beide Posten de Franfchen door het breektn van de Steenwegen en door Inundatien zich zeer verfterkten.
Terwyl dit in Westvlaand. voorviel, wierdt ter rechter zyde in den wyduitgeftrekien ftreek der Ardennen , Beaulieu met zyne kleine Armée ook geftaadig door den vyand ontrust. Het Land aan dien kant wierd, even gelyk aan den kant van Veurne, ellendig ledig geplonderd, onder anderen de kleine Stad Virton in 't Luxemburgfche; weshalve ook Verfterking daar heen aan Beaulieu gezonden wierd om er den vyai d , die zich weder talryker in de Ardennen verzamelde , te beter te kunnen' tegenhouden en het Land van (toupet yen, zoo veel als inogelyk, te bevryden.
Met het zelfde oogmerk namelyk, om insgelyks in Vlaanderen omftreeks Popperingen het pionderen en invallen "ie fluiten, wierd vervolgens beraamd , Popperingen te herneemen , het geen ook den 16 deezes na een hevig gev«gt gefchiedde.
Vlaanderen wederom bedreigd, enz.
Het laatfte gedeelc van deezen tweeden Veldtogt op de Nederlandfche Grenzen , dat hier nu nog volgt, is wonderlyk en voor de Geallieerden by aanhoudendheid zeer ontrustend geweest; wonderlyi : want zoo zeer de Geallieerde Legers naar de Winteikwartieren verlangden; even zeer wenschte men te Parys ook naar het ftaaken der groore krygsbedryven op de Noordelyke Grenzen. Doch ziet ! er moest , mettegenfraande men dit wenschte, eene venooning gemaakt worden , als of men wezenlyk met vernieuwden drift en voortvaartndheid den Veldtogt wilde hervatten ,en , gelyk voorleden jaar, eene felle Winter Campagne onderneemen. Het hoofdzakelyk beloop van dit zonderling Stuk is als volgt.
Naauwlyks hadden de Geallieerden omtrent in 't midden deezes loopenden Maands NovemUtr fchikkingen gemaakt om de Winterkwartieren te betrekken (De Keizerlyken &c. onder Coburg omftreeks le Quesnoy. Valencyn en Condé ; de Enge;fchen onder York in het Doornikfché en daaromftreeks) ; naauwlyks was dit zoo beraamd en ook reeds een begin daarmede gemaakt , of de Franfchen, by welken men zulks in dit jaargety en ra eenen zoo bloedigen en afmauenden Veldtogt niet verwagt had, veranderden plotslyk hunne ftandplaats, die zich toen van Maubeuge naar Philippevilie uitftrekte ; verdeelende Jourdan zyne meeste magt, welke, alles famen genomen, thans wel op ico ooo ro. begruot wierd, in drie Legers, waarvan één zich tusfchen Bouchain en Kamerik neerfloeg; bet tucede en grootlte naar Ryslel afzakte,
en



Tweede Veldtogt —. 1793, * 49
en daar bet Camp van Cisoing ("tusfchen Rysfel en Doornik) betrok; het derde nog verder, namelyk by Duinkerken, te Rozendal en Givelde zyne Standplaats ging neemen. — Deeze (>roote geheel onverwagte beweeging fcheen eenen nieuwen vrceslyken inval in VVcstvlaanderen aantekondigen ; te meer daar tellens de aanhoudenden ftroom der oproeping geftaadig nieuwe verfterk.rg aanvoerde: en echter had men met dit alles niets minder dan het hervatten der groote Oorlogs-bedryven in den zin. —— [ntusfchen had deeze dreigende verandering noodwendig ton gevolge, dat de Geallieerden ook verfcheidene andeie fchikkingeu moesten maaken, volgens welke het grootfte gedeelte der Engellelie Armée en ook eenige Ooftenryklche Regimenten nu verder naar Kortryk, Meenen, )peren enz. moesten afbakken , om WYstVlaanderen te dekken; ook wierd Doornik met allen (poed en met verdubbelden arbeid verfterkt.
De Veldtogt fcheen dan wederom allerhevigst van de zyde <3cr Franfchen te zullen worden hervat; en wellra geraakte ook alles, van de Ardennen af tot aan zee, langs den gebeelen zoom der Franfche Nederlanden , in beweeging. Reeds den 22 viel eene Colom op Orchie aan , doch wierd terug gedagen. Den 24 viel eene andere aan uit het Camp van Roufies by Maubeuge. Den 30 Nov. Icheen de groote Inval in Vlaanderen zich nader aantekondigen. De Posten langs de Lys van Verwick , van Halluin en voorts tot aan Doornik ot de Schelde, wierden alle aangegreepen , Verwick geiiootnen , hevig gevogten op den Steenweg tusfchen Doornik en Kortryk by het dorp Peks, en ook verder voort om over de Lys te geraaken, *t geen echter mislukte. Meenen en Iperen wierden den 1 Decemb. bedreigd, Poperingen genoonien. Na weinige dagen viel men wederom aan '; den H Dcc, uit Maubeuge op de Óoftenrykers by het Bosch van Tillieul; den io, tt, en ia wederom op de Posten in Vlaanderen. Waar dezelve voor overmagt moesten wyken, wierd alles rondom ledig geplonderd , en vooral de Graanen en Beesten weg genomen. Den 14 viel wederom eene Colom op Mesfines enz aan. Zeewaards by Veurne en Nieuwpoort, ook by Iperen wierd mede alles in onrust en onzekerheid gehouden.
Alles fcheen dus by aanhoudendheid eene hervatting der groote Krygsbedryven van de zyde der Franfchen en eene Winter- Carr.pagne aantekondigen. Doch ziet! midden in die onzekerheid veranderde dit fchrik-toneel fchier even zo plotslyk en onverwa»als het begonnen was. Alle de Colommen , die tegen WestVlaanderen in beweeging waren, trokken plotslyk terug, en braken de Steenwegen achter zich; blykende dus , dat de Fanfchetn u verder geen ander oogmerk hadden, dan hunne Grens Vestingen te dekken. , En zoo eindigde plotslyk omtrent midden in De¬
cember deeze zoo bloedige Tweede Veldtogt, te weeten , de groote Oorlogsbedryven; want de Schermutfel-Oorlog by fomtni. e posten en het wederzyds ftroopen langs de Grenzen duurde din geheelen Winter.
[ E ] Ee



50 ' Tweede Veldtogt — 1793.
De redenen van dien zonderlingen toedragt van zaaken, van zoo veele hervatte Aanvallen, en van dit plotslyk ophouden, zyn, volgens de echt (le franfche Berichten zelve, deeze De Vorderingen eer Royaiis cn van La Vendée in den maand November waren alletzorgelykst geworden- Zy naderden reeds S. tlalo en Cherbourg. waar de Engelfchen dan gereed zouden geweest zyn, om eene Landing te doen. Om dit zoo zorgtlyk gevaar (bel "te keer te gaan, beflnot het Cotninittrf van Publiek \Velzyn£en groot getal der beste Troepen uit de Noorder-Atmée (20,000 m, volgens opgave van Barrere zeivenJ als per post derwaards te zenden, ramelyk veelen op wagens. Hier door wierd dus de NoorderAimét zeer verzwakt. Om nu zulks minde* te doen vermoeden, of om te voorkomen van in zodanigen toeliand niet met eene Irel famengetrokkene m?gt aangevallen te worden , moesten de Franfchen alle de Posten der Geallieerden een tyd lang op dc de— vigfle wyze zeiven aanvallen, en in onzekerheid houden, en dut teue vertooning maaken, als of ?y nog magts genoeg hadden om eenen zwaaren inval in Vlaanderen en zelfs eene VVintercampacne te onderneeinen. Zodra nu omtrent midden iri December door fr.elle hulp van gemelde Troepen de voortgang der fnfurgenren gefluit, de Landing der Engelfchen genoegfaam verydeld. cn het gevaar meest verdweenen was, hield ook de reden op van alle de bovengenoemde aanvallen ; weshalvcn de Colummcn toen terftcpd terug trokken, en door het brecken der S ecuwegen een blyk gaven, dat de Groote Krygs bedryven van deezen tweedea Veldtogt cok aan hunnen kant een einde namen.
Ifsta tot dl velgtndt Bladzyde biboorende.
C) — LAÜTER-LINIE. — Deeze Linie wordt wel doorgaans de Weitfemburtrcr-Linie genoemd naar de Stad Weisferr.burg, -.;t'.ke aan dtrzekcr West-einde ligt; doei' baar eigenlykeofbest beduidende naam is JLdUTER* LINIE. — De Frenfcien noemen ze ook la Ligne de Lutter, de Linie langs de Lanter. — Zy ftrekt zich uit langs de Rivier Lanter van de Stad Lauterbvrg of den Rhyn af, tot tfeUJemburg. — Zy beftaat in eene famenbangend* Reeks vav ztvaare Battetyen en Verfcbanlingen. — Met Xenon en JWanfcbop veel voorzien en wel verderdigd, wordt zy febier on~ cverwinnelyk gerekend; gelyk zy bet nu ook enkel van vooren was. — Van Weisfembutg tot Bitfcbe zyn fteile Gebergten en digte Bosfcben, by vjelke de vyavd met eene tamelykc mngt ligt kan tegengehouden worden. Dan volgt de Jlerke Bergvesting BitTche, die den doortogt naar den Elfas tusfchen bet Gebergte daar kan fluiten, waar achter vervolgens de boege Vogelifcbe Bergketen loopt. — Om alle deeze redenen moest bet Plan der Keiierlyken en Pruisfen seo etntmen vierden, ais Kt» ia htt nt%tnfimn<tt Artikel leest.



Tweede Veldtogt — 1793» 51
De Krygsbedryven van deezen TWEEDEN VELDTOGT langs den Rhyn, enz.
De Pruisfen by Caub en Bachsrach in 't laatst van Maart, en tfe Keizcilyken tusfchen Manheim en Speyer in 't begin van April over den Rhyn getrokken zynde , moesten de Franfchen den geheelen «reek tusfchen Mayntz en Landau verlaaten en met merite,yk verlies aan Manfchap en M'gazynen retireeren naaf
Landau enz Sedert wierd MAYNTZ ook aan de Westzydt
geheel mgellooten en in orde belegerd.
Den 17 Mei Eerfte groote Aanval der Franfctien onder Cuffhe, toen nog Generaai der Rhyn- en Moezel-Armée, om MAYNTZ te ontzetten. ——- Hy deed de Keizerlyken ouder Wurmfer by Beltieun , tusfchen Landau en den Rhyn, hunne Standplaats verlasten, doch kon met verder tot Mayntz doordringen. (Cuftine tot Generaal der Armée van 't Noorden aangefleld zynde, verliet ko.t na deeze zyne Overwinning de Rliyn-Armée).
Den 19 Juni wierden de Loopgraaven voèr Mayntz geopend. Het ta.iyk Fransch Garnizoen deed dapperen weerftand, en de Belegeraars gmgen in orde, naar de Regels der volk-fpaarende Krygskunde, met het beleg voort
Den 19 Juli Tweede groote Aanval der Franfchen , circa 40,000 tot ontzet van Mayntz. - Niet verre van Landau vielen zy allerhevigst: aan op de Keizerlyken onder Wurmfer, brasten ze bv herhaalde poogingen door Overmagt aan "t wyken, doch wierden nut toefcüietende hulp der Pruisfen onder Bru'swyk toen zodanig terug geflagen , dat voor Mayntz alle hoop van ontzet verdween.
Den 22 Juli ging MAYNTZ by Capitulatie over aan den Koning van
P. ten benoeve. des Duitfchen Ryks Het Garnizoen moet
met krygs eer uittrekken. moest op het Glacis de wapens neerleg, gen en kon dan, op Parool van geduurende één jaar niet meer tegen de Geallieerden te dienen, naar Frankryk terugkeeren.
De PruisuTche Armée, onder Opper-Commando des Konines» trok toen verder voorwaards en nam vervolgens dwars door tiet Tweebrugfche die Pofi:ieJ welke Itraks moet befchreeven worden.
Den 27 Juh wierden de Franfchen nog verder achter Landau en tot in hunne LAÜTER-LINIE terug gedrongen door Wurmfer, en Landau leden door de Keizerlyken en een Corps Pruisfen genoegfaam
wgeflooten. - Doch alle Oogmerken aan dien kant hingen ten
eenemaal af van het veroveren der LAÜTER-LINIE; CO waartoe Wurmfer daarom ook alle zyn Bedryven inrichtte.
Den 20 en 21 vogren de Keizerlyken en 't Corps van Condé ten dien einde wederom met eenig voord.el langs den rechtfehtn Rhyn-oever van Berg-Zabern af, tot voorby Hagenbach.
Den 27 en 23 vogt Wurmfer wederom tot dat zelfde oogmerk, doefi [ E 2 J vrucht-



52 Tweede Veldtogt — 1793.
vruchtloos. — Van vooren fcheen het overmeesteren deezer Li ■ rie voor de Keizc-r!yke Armee onmegelyk, of zeker een altelang. wylig en volk-vernielend werk. Ook was de Magt der Kei¬
zerlyken in 't Breisgoufche, zo zy al over den Rhyn in den Etfas mogt trekken en de Franlchen by Lauterburg in de flank vallen , niet genoegfaam . of de uitflag niet genoeg zeker of veilig. — Kort! het eenigfte zekere en veilige middel was, op beide flanken en van vooren te gelyk het veroveren der LAUTER-LINlE te onderneeraen. Doch om zulk een Plan uirtevoeren wierd eene nitaebreide en kragtdfsdiee medewerking der Pruiüfche Armee in het"Tweebrugfche gevorderd.
Welke de redenen geweest zyn , wasrom de Koning van P. ten dien einde niet fpoediaer medegewerkt hebbe, en waarom 2yre Armee in haare Pofitie zoo lang bedrjffoos gebleeven zy, werdt verfcbillend gegist, eti behoeft hier niet vermeld.
Eindelyk, na verloop (en ook verlies) van min of meer zes weeken, wierd de Prui;fifche Armee tot voorfchreeven Oogmerk wcikfaam, cn toonde toen ook wat zy kon doen. — Merkwaardiger Samenftel van Krygsbedryven is er in deezen tweeden Veldtogt niet geweest, dan dat van't inneemen der LAUTER-LINlE. Het volgende dient om er zich een juist begrip van te vormen.
„ De Franfche krygsmagt aan deezen kant ftondt en hing te „ famen (men neeme hier de Oorlogskaart in de hand) van Saar„ louis en Saarbruek af, over de Saar langs de Blies , voorby
Tweebruggen en van daar verder mar Bitfche, naar Weisfem" burg en de Lauter-Linie tot aan den Rhyn; hangende dus de " Rhyn- en Moefel Armee te famen. —— Hier tegen had de " Prui'filche Armee by wyze van Cordon haare pofitiiie dwars " docr het Tweebrugfche , lings zich uitllrekkende door het " Trierfche tot aan het Luxemburgfche, waar zy aan de Geal" lieerde Magt in de Nedetlanden ftiet, en reeh's zich tot Lan-
dau en dus tot de Keizerlyke Armee onder Wurmfcr aitbrei-
" ^Om' nu het inneemen der LAUTER-LINIE ook ten westen, d'at is van de zyde van Weisfemburg te bevorderen , moest " dus zeker de Franfche Magt tuslchen Sxarbruck en Bitfche door " de Pruisfen gebrooken, dat is, utt haare pcütien gedelogeerd , " en langs de Saar door het ééne gedeelte der Pruisfifche Armee " tegengehouden worden; terwyl een ander gedeelte , voorby " Bitfche naar den kant van Weisfenburg moest doordringen. — " De Pruisfen dan daar de linker Flank der LAUTER-LINTE " naderende , moest de aanval by den Rhyn tegen de recht tr ". ftank begonnen worden dooreen Corps Óoftenrykers, dat.ten r' dien einde tusfchen Fort-Louis en Lauterburg over den Rhyn
'.'moest trekken; en dan moest gelyktydig Wurmfer de Linie vsn
'..vooren aangrypen." *
In 14 dagen tyds ("van den 14 tot den 3a Sept.) voerden de
Pruis-



Tweede Veldtogt — 1793.' 53
Pruisfen hunnen Taak in dit Plan meesterlyk uit; namelyk: Den 14 Sept. (na eenige Vóórgevegten) floeg het Corps van Bruns*
wyk de Frarifchen by Pirmaftns. Den 26 en 27 dror.g het Corps v n Kalkreuth ze wesrwaards terug over de Blies voorby Bliescasfel uit her fterk Camp aldaar, en toen rog verder voort tot over de Saar by Saarbruck. — De Corps van Hohenlo en Brunswyk deeden ze tellens uit hun ander fterk Camp by Hornbach zuidwaards wyken tot onder Bitfche. Den 29 (dag op welken de Koning van Pruisfen, die de evengemelde Manoeuvres bygewoond had, de reis aannam naar Zuid-Pruisfen) vielen de Franfchen uit hun Camp by Bitfche dapper op de Pruisfen aan, doch wierden terug geflagen, en verlieten den 30 ook dat Legerveld, ("na verfterking in Bitfche gelaaten te hebben),, retircerende naar Saarguemine, dus ook over de Saar.
Ziet daar 1 — dus wierden de Franfchen genoodzaakt meest alle hunne Pofitien tusfchen Saarbruck en Bitfche te virlaaten, en over de Saar te retireeren. En zoo ftond nu Brunswyk m«t het ééne gedeelte der Pruisfifche magt ger.o^gfaam gereed om de Franfchen by Weisfembutg in de flank te kunnen aanvallen , terwyl Kalkreuth en Knobeisdorf met het ander gedeelte ze by de Saar, en Hohenlo by Bitfche tegenhielden; — en zoo kon nu de LAUTER-L1N1Ë in haare beide Flanken, (d. i. zo wel ten W. by Weisfemburg als ten O. by Lauterburg) aangevallen worden, terwyl Wurm/er ze van vooren moest attekeeren.
De LAÜTER-LINIE ingenomen door de Duitfchers.
Den 13 Oét. fna eenige verdere voorbereidende beweegfngen) w-iertï het evetgeroemd Sametrftel van Krygsbedryven ook met eenen
voordeeligen Uitflag bekroond. Wurmfer den u Oérober
verneemende, dat de Pruisfen omLr Brunswyk door 't Gebergteop Weisfemburg naderden, gaf bevel, aan den Prins van Waldeck om 's nagts tusfchen den 12 en 13 met een Corps Keizeriykeu van circa 12,000 by plitterdotff (tusfchen Fort-Louis en Lauterburg) over den RJiyn te trekken en den 13 op Lauterbuig aante-
vallen. Gelyktydig viel Wurm/er den 13 van vooren aan.
De Franfchen zich nu op beide Flanken en van Vooren aangevallen of bedreigd ziende, verheten de geheele LAUTER-LINfE eenig gefchut en ook een góed aantal krygsgevangenen achterlaatende. Zy retireerden op Hagenau, dat zy ook terftond verlieten: Landau vvietd toen verder belegerd, en den 17 de Loopgraaven er voor geopend. Vervolgens wierd de fterke Rhynvesting FortLouis (aan den Rhyn ten oosten van Hagenau) ook belegerd.
De Keizerlyken onder Wurmfer drongen voorts nog ven.'er voorby Hagenau door in den Klfas; hoopende zich er te kunne» landhaaven en er de Winterkwartieren te bonden*



54 Tweede Veldtogt — 1793.
S n 74 Nov. wierd de Rhynvcsting Fort-Louis (Fort Vauban) by Capitulatie door de Keizerlyken ingenomen, 't Garnizoen moest
ra ktygseer , de Wapens neerleggen en bleef krygsgevangen,
Gewigtig was deeze Rhynposr voor het proviandeeren der Keizerlyke Armee te water, en ook een groot Steunpunt voor haaren
i linker vleugel.
Tot hier toe girg dus alles vry voorfpoedig voor de Dtiufchers: want geduurende een nrand was Wu;mp;r reeds zoo verre in den beneden-EIfas doorgedrongen, dat hy den 15 Nov. zyn hoofdkwartier te Bri rat had; zelfs was de Post van Wantzenau ook reedsingenomen. — Maar zich er te handhaven was zeker de gtoote zaak.
De LAÜTER-LINIE hernoomen door de. Franfchen, LAND JU ontzet enz.
Het Plan der Franfchen om de Duitfchers weer den Elfas te doe» ontruimen , is niet minder merkwaardig, dan het bovenftaande. — Het beftond in eene terug-werking daarvan ; namelyk : eene groote magt, largs de Saar verzameld , moest de Pruisfen weder van de Saar en Blies in het Tweebrugfche terug dryven en voorts daal werk verfchaffen; terwyl eene andere groote magt uit den bovenElfas en door het Vogethch gebergte tegen Wurmfer onophoudelyk moest aandruifchen. —— Deeze grootfche O.iderneeming ïep op de volgende wyze zeer roeuiryk voor de Franfchen af.
Ben 17 Nov. floeg het Garnifoen der Bergvesting Bitfche met onverfchrokkenen heldenmoed een Corps Pruisfen , welk reeds over de valbrug in de vesting doorgedrongen was, er weder uit.
Een 18 greep de Franfche Moefel-Armee het Pruisfifche Cordon by de Blies lings en rechts allerhevigst aan, en drong het uit Bheseasfel, Homburg, Hornbach , Tweebruggen enz. tot naar KeizersLautern.
KB. Deeze Retiaite dér Pruisfen was van groote ■ gevolgen : want Wurmpsr had toen voor zyn linker vleugel geen fteun genoeg, om zoo verre in den Elfas zyne Standplaats te blyven houden. Hy trok derhalven terug naar Hagenau en aldaar achter de Motter ; langs welke Rivier hy zich met allen fpoed zeer lterk verfchanfte,op hoop van er 2ich defenfief te kunnen handhaven.
Ben 30 Nov., en den 1 en 2 Dec. vielen de Franfchen, die geltadig: uit de Requifitie der oproeping verfterkt, en nu door hun eyengenoemd voordeel aangemoedigd waren, wederom op de Pruisfen te Keizers-Lautern aan. — Allerverfchriklykst wierd geduurende deeze drie dagen op verfcheide posten lings en rechts daaromftreeks gevogten. De Pruisfen weerden alle herhaalde aanvallen af, en trwkken zelfs toan wederom wat voorwaards in het Tweebrugfche.
Waas



Tweede Veldtogt — 1793.
55
Maar de Duitfchers moesten uit den Elfas en Landau ontzet worden,
net koste wat het wilde. Gelyk by het voorgenomeu omzet
van Maubtuge, zoo wierd nu ook daartoe alles in het werk ge. fteld. Veele duizenden van de eerfte Requifitie der Oproeping ea uit de Moefel-Armee droomden naar den Elfas met de Leuze : Landau ou la lUortl - Kort.- fedeit den' i Dec. wierd Wurmfer alle dag n, dan hier dan daar aangevallen, cn zyne Posten, die fchter altyd met dezelfde Manfchap moesten vegten , onopbou. dclyk befprongen. - Rustloos wierdt dus hst Keizerlyk Leger, dat zich zeker dapper verdeedigde, door Schermutzelingen en hevige Gevegten afgemat: en dit alles was (lechts voorlpel»
Den 22 Dec. veroverden de Franfchen den zoo gewigtigen Post Waertb,
en toen braaken zy heldhaftig door. Alle dagen wierd toert
verfchriklyk gevogten. De fnelle tyding van *t herneemen van Toulon, 'snagts tusfchen den 25 en 26 in 't leger aangekomen, was eene nieuwe Eieétrifeering, en vermeerderde de hitte en on» verzettelykheid zodanig , dat zy den 26 verder allervreeslykst aanvielen en doorfloegen , en den 27 wederom volkomen meester waren van de LAUTER-LINIE —— Wurmfer retireerde over de Lauter naar Frechenfeld , zyn ouden post, en verder voort naar Germersheim, wordende in zyne retraite door een Corps
Pruisfen gedekt. Den 28 wierd het Beleg van, Landau op-
gebrooken. Den 30 trok de Armee van Wurmfer by Phiiipsburg ever den Rhyn naar Manheim &c.
De Pruisfifche Armée kon het toen zeker ook niet langer in haare Pofitien by Keizers-Lautern, by Anweiller, Edikhoven enz. houden. Zy retireerde van den 30 Dec. tot den 4 Jan. in goede orde , zonder eenig metkelyk verlies, op BINGEN , op KREUTZNACH, op ALTZEY en op OBENHEIM, eene plaats aan den Rhyn, 2 u. ten N. van Worms; trekkende dus een Cordon van. Obenheim af, over evengemelde plaatfen , en dekkende in dier voege den Rhynfcroom, en MAYNTZ als het Middenpunt van defenfie.
De Rhyn. Vesting Fort-Louis (Fort - Vauban) was nu nog de eenigfïe Post, welken de Duitfchers in den Elfas hadden. Di;n te houden, was onmogelyk; wecbalven het Garnifoen op den 17 jan. 1794 , 's avonds in ftilte uittrok over den Rhyn, laatende , (na alles, wat kon, er uitgenomen te hebben,) de Vestingwerken 's nagts in de lugt fpringen. Zodat nu de geheele Elfas door ue Buitichers onrruimd was.
[E4 3
DES



DERDE VELDTOGT,
{De Merkwaardigfte van deezen Oorlog)
Om zich een waar en duidelvk begrip te kunnen vormen van lie zoo fneile als verbaazende verandering in den Staat des Oorlogs van dit jaar 1794, dat juist daarom voot geheel Europa zoo ontzettend is, moet men zeker eenigzins zich voorftellen kunnen, hoe de wederzydfche Krygsheiren tegen-over eikanderen ac* 1111ftrekten.en welk beider PLAN by 't openen van deezen Veldtogt was. CMen neerae de Oorlogskaart in de handO
De Krygsmagt der Geallieerden ftrekte zich uit van Veurne of de Zee, over Iperen, Meenen, Doornik ,Denain ,Cateau; dan langs de noordzyde van Landrecy ; voorts langs de linker zyde der Sarabre , voorby de noordzyde van Maubeuge; dan over de Sambre tusfchen Charleroi en Phtlippeville door, en oyer de Maas tusfchen Namen en Givet door , voorts nader of verder langs de Franfche Grenzen door het Luxemburgfche over Arlon en Luxem. bur°; waar zy dan de Rhyn-Magt der Geallieerden ontmoette, die zich van Bingtn over den llondsruck naar Luxemburg uultrekre.
De Ktygsmaet der Franfchen breide zich nader of verder hier tegen uit van 'Duinkerken af. over Casfel, Ry=>fel. Douay , Bonchain, Kamerik, Landrecy, Maubeuge, Phihppewlle, Giyet langs de Franbihe Grenzen tot aan Tbionviile (Didenhoven.) ; hangende daar te famen met de Moefel- en Rhyn Armeen.
Deeze Berde Veldtogt wierd In de Nedeilanden geopend by het Midden-deel der wederzydfche krygsmagten. Het MIDDENDEEL der Geallieerden lag uitgeftrekt tusfchen Landrecy en Bouchain tot digt by deeze vestingen, en bad een uitlchietende Punt bv Cateau-Csmbrtfis , waar de Geallieerden zwas.re verfchanfineen hadden. - Een gedeelte der Staatfche Troepen behoorde tot dit Middendeel en ftond meest op deszelfs Itcker vleu2»l om en bv Lsndrecv . „ ,
Het MIDDEN-DEEL der Franfchen lag hier tegen uitgeftrekt tusfchen Kamerik en Avennes. - (Met eenen opfiag van 't oog kan men wederom deeze wederzydfche ftreklungen in de Oorlogskaart vinden). „
PLAN der Geallieerden.
Het PLAN der Geallieerden was ,, met hun MIDDEN DEEL,
waar zy tot ruggefteun d« veroverde Vestingen hadden, aan" vallender wyze te Oorlogen- Ten dien einde hadden zy hun-
re meeste Magt er heen getrokken, en (op hoop dat eene " viftoritule opening deezer Campagne by bet Midden-deel on-
bedenkelyk veel zou afdoen; zoo tykelyk er heen getrokken , f. dat.'wegens de groote uitgeftrektheid der Linie van Veurne . tot Luxemburg, en het daaraan minder geproportioneerd aantal
van Troepen, de beide vleugels meest zeer zwak waren, in-



Derde Veldtogt — 1794. 57
„ zonderheid de rechter in Westvlaanderen. — Op beide Vlcu„ gels wilde men daarom, intusfchen, ook enkel defenfief Oor„ logen; — alles in het vertrouwen , dat een Viétorieule Coup „ by de opening der Campagne dit geheel Plan genoegl'aam zou ,, waarborgen (ten minde» tegen groote onheilen), en de Fran„fchen zou noudzaaken, om alle hunne krngt aameroeren in Pi„cardie, een vlakke Landftreek, en dus ook zeer voordeelig „ voor de talryke Ruitery der Geallieerden ; — in alle welke„ onderftelling men dagt, dat de beide vleugels , dan fterk genoeg „ zouden zyn, of des noods, hoopte men, genoeg en fnel genoeg „ gelterkt konden worden, om den vyand rechts in Vlaanderen. „ of lings by de Sambre te kunnen tegenhouden."
PLAN der Franfchen-,
Hier tegen was het PLAN der Franfchen ingericht en van eenen gantsch anderen aart, loopende hoofdzakelyk hierop uit-
Met nadruk en ten prittcipaale offenCef ie oorlogen tegen de t, beide zwakke Heugels der Geallieerden, en tefen's met eene geit «oegfaam groote Magt aan hun aanvallend Middendeel genoegn of zoo lang het hoofd te bieden, als noodig was, om door aan„ vallende Bedreven tegen de beide zwakke vleugels het geheele „ Midden-deel, zo 't offenfief vol wilde houden, in gevaar te bren„ gen van afgefneedert te worden, of om, zo het zyn olfei.fief
plan abandonneerende zyne meeste krttgt naar de vleugels liet v deflleeren, dan reeds in Vlaanderen en over de Sambre "zoo ver-„ re te zyn gevorderd en verflerkt, dat tegen alle hulp, die het „ naar beide vleugels zou afzenden , reeds overal kon weezen „ voorzien; waar uit dan onbereekenbaare Voordeden natuurlyk ,, moesten voortvloeijen."
Opening der Chamgagne
Den 39 Maart wierd aan de zyde der Franfchen door den kundigen Generaal Pichegru volgens evei.gemeld plan deeze zoo merkwaardig-» DERD3 VELDTOGT geopend. Met 36000 ra,
(Divifion du Centre genoemd, die tusfchen Kamerik en Avennes ftond} wierd aangevallen, om den post van Chateau Cambrefis te neeinen, welke post (gelyk uit de kaart te zien is) de gemeen, fchap tusfchen. Landrecy en Kamerik brak; en om dan teffens, vereenigd met eene gelyktydig optrekkende Colom uit Kamerik » de overige Vc-rfchansfiogeii der Geallieerden omltreeks Chateau-
Cambrefis te ontrusten. De Franfchen daagden dus verre
by deezen eerften Aanval niet. Zy wierden dapper terug gellageb. Doch waarfchyijlylt bedoelden zy, volgens het voornoemde Plan, nog geheel iets anders met deezen eerften aanval.
Bchaiven dagelykfcha Schermutfelingen by Voorposten , viel vervolgens aan deezen kant geduurende omtrent 3 weeken niets van belang voor, — VVederzyds verfterkte men er intusfehen zyn
Mid-



58 Derde Veldtogt — 1794.
Middendeel ; dit deeden de Franfchen veilig door Troepen uit de Rhyn- en Moezel Armée; maar by de Geallieerden kon dit r.iet anders gefcbiedcn, dan door elders hunne beide Vleugels te verzwakken, byzonder dien in Vlaanderen by Kortryk en daaromirreeks , van -waar nu nog vader de meeste Engelfcke en Ooft en rykfclie Troepen naar het Middendeel getrokken wierden; en dit was misfcbien wel een der geheime bedoelingen van den eerften Aanval by Catcau g-eweest, namelyk : om de Geallieerden verder in hunne hoop te bevestigen, dat de geheele kragt des Oorlogs tepen het Middendeel in Picardie zou zyn. Hoe het daarmede zy; dit is zeker en te laat by de uitkomst gebleeken , dit de linker vleugel der Franfchen in Vlaanderen veel flerker was, dan tnen vermoedde. — Terwyl de Geallieerden tot Waarborging van hun Plan hunnen rechter vleugel rog verder by Kortryk enz. moes en verzwakken, verflerkten de Franfchen daartegen hunnen linker vleugel gefladig door nieuwe Troepen uit de eerfte Requifitic. — De geheele Magt der Geallieerden in Vlaanderen bcllond flecht* uit min of meer «jcoo m. (n. 1. de Hesfen, de Hanoverfcbeu cn een klein Corps Óoftenrykers) ; met welke kleine Magt Cla rlait gehe.-l Vlaanderen moest dekken; en ziet! er.kel in den omtrek van Duinkerken wierd de magt der Franfchen reeds gefchat op S5000.
Den 17 April opende Keizer FRANS II. (fnel uit Weenen in de Nederlanden aangekomen) den Veldtogt aan de zyde der Geallieerden door eene algemeene attaque volgens bovengenoemd Plan ; name. lyk: het MIDDEN.DEEL der Geallieerden (<5c,oco, meest O ostenrykers en Engelfchen en een goed gedeelte onzer Troepen) viel aan tegen het MIDDEN-DEEL der Franfchen, da- zich tusfchen Landrecy en Kamerik geconcentreerd had. Alle de Posten wierden teruggedrongen, en een gedeelte der Gecombineerde Armee trok omtrent 4 uuren voorwaards ten zuiden napr Guifé in Picardie -Den ao April had voorts een gedeelte der Troepen van onzen Staat een heet gevegt, één u ten N. van Landrecy by het Dorp Pres.au-bois. Zy overmeesterden dapper dien en de verdere Posten in den omtrek dier vesting. Den 25 vogt een
. Corps Engelfchen hevig digt by Hipre (tusfchen HaRre en Kamerik). De Franfche Post aldaar wierd naar Kamerik terug gedrongen.
Landrecy was intusfehen fnel belegerd. Dit beleg wierdt gedekt naar den kant van Guife door eene Armee onder den Keizer en Coburg, en naar den kant van Kamerik door eene Armée onder York. Door dus met groote magt alle ontzet te kunnen te keer gaan, hoopte men fnel met Landrecy gedaan te krygen. Snelheid by het Middendeel was mede eene groote zaak in het Plan der Geallieerden... —
Maar nu volgt in zyne volle kragt een gantsch ander Plan van Snelheiden van Magt, en zeker ook van uitfteekende krygskunde.



Derde Veldtogt — 1791. 59
©e ^egeiitïxinngfre SCg|fl.
Gte ZESENTWINTIGSTE APRIL was die. ontzettende Dag, welkt in alle onpar/ydige Gedenkfchriften deezes Oorlogs een der merkwaardigfle zyn zal, gelyk hy het thans zeker in zyne gevolgen
voor geheel Europa is Gewisfelyk was hy een fehoone
Triomfdag voor het Midden-deel der Geallieerden; maar teffens begon van deezen dag af het verbaazende Krygs-plan der Franfchen zich met nadruk aantekondigen ; {gelyk het ook heden eerst in zyne gewigtigfle byzonderheden ontdekt wierd) — Kort: van, deezen dag moet gerekend worden die groote Katastrophe b'goti* r.en te zyn , by welks de gevestigde Staat van byna geheel Euro' p* thans , in Sept d. j. 1794, zoo onzeker in de IVeegfchaal hangt.
Op deezen Dag deeden de Franrcben volgens hun Plan eenen algemeenen Aanval van Duinkerken af rot voorby Givet. Meer din_200,o;o m geraakten er langs die geheele Linie ten dien einde in bewceging. Het hoofuzakelyk beloop is als volgt:
Twee Legers by 't Middendeel vielen aan om Landrecy te ontzetten. Het eere rrok op van den kant van Guife tegen het Le(T»r der Óoftenrykers, dat onder bevel des Keizers zeiven bet Beleg van dien kant dekte. Dapper wierdt het ontfangen en terug g;l!agen. — Het ander wierd aangevoerd uit het Camp van Cajfar (by Bouchain) door den Gen. Chappuy Commandant vao Ka» tnerikj die er zyn Garnizoen had bygevoegd. Het vi'1 aan op 't Leger van Tork. dat ten westen het beleg dekte. Ook wierd dit Leger dapper terug geflagen, en de aanvoerende Generaal Chappuy zelf gevangen.
Zoo htelt het Plan der Geallieerden hier vry wel flard; en on« gerwyffeld waren dit f'choone Overwinningen, die in anaere getvooitte Oorlogen zeer veel zouden beflist hebben; maar zv waren volgens het groot Plan der Franfchen niet de gewigtigfle zaak van deezen Dag. Zelfs tcheen dit verlies, en dus zelfs het verlies van Landrecy in 't Fransch Plan by het Committé van Publiek Welzyn en by Pichegru reeds voorzien en berekend. Nadere Byzonderheden nopens dit Plan v\aren by den Gen. Chappuy gevonden , die aoor de Engellchen gevangen was genomen; en volgens dte ontdekkingen was de andere en wel de voornaamfte Hoofdzaak van deezen Dag eene Onderneeming, welke by de Geall. niet voorzien of zeker volflrekt niet genoeg verzorgd was (en ook wegens hun Plan in proportie van hunne Magt niet genoeg verzorgd had kunnen worden); ramclyk een magtige Aanval op beide Vleugels, vooral op dien in Vlaanderen, die , gelyk gezegd, fchraal en zwak was. — Dat de Inval in Vlaanderen eigenlyk de Veornaamfte Hoofdzaak deezer algemeene Attaque en van het Oorlogsplan der Franfchen was, blykt ontegenzeggelyk hier uit; dewyl de zoo kundige en dappere Pichegru zelfs ïïiet eens tegenwoordig was by de Aanvallen tegen den Keizer en Tork om Landrecy te «ntzeuen, maar heden den 26 April iu Vlaanderen cn by KORTRYK



60 Derde Veldtogt. — 1794..
RYK was, om Haar zelf in perfoon den Aanval te beltieren; een hlyk van hoe veel gewigt hy den Aanval daar ter plaats rekende, en veel gcwig'iger , dan die, welke by Landrecy in 't oog der Geali. grootfchtrvettoonüig maakte ; doch die, wie weet, mrsfehien in zekeren zin niet arders dan eene loort van Krygslist was, ooi' aldus het voornaamfte gedeelte van het Plan dies te zekerer te doen gelukken; ODk zeggen de Berichten wegens het gevonden Papier by den gevangen Generaal Chappuy, dat er in geftaan zou hebben: „ ilfaut les harasfer, mais n'en pas venir au prifes „ avec eux. Men moet ze (voor Landrecy) plaagen cn vermoei„ jen, maar niet geheel met hun aan den gang hoornen"
Deeze Inval in Vlaanderen, het begin van het groot onheil der Geallieerden, liep koitelyl; hier opuit.
50,000 m. vielen aan in drie Colommen — Eene nam terftond Veusne , dat niet noemenswaardig bezet was; — de tweede onder <len Gen. van Damme trok voor Iperen en Meenen, (het Garnizoen van Meenen beftond uit cooo, zonder grof gelchut, en lo,oco vielen het aan met grof gefchut rykelyk voorzien). — Op' de Derde Colom kwam alles aan, Deeze belfond uit ruim 25000 m. Zy deed terftond bet Corps Hanoverfchen onder den Gen. IFal' meden, dat te Moucron tot dekking van Kortryk ftond, naar Doornik wykeD, en ziet!... Dog dien zelfaen ZESENTWINTIGSTEN t 'snamiddags , trok zy reeds in KORTRYK, dien zoo merKwaardigen Po3t, die weinige dagen er na van zoo onbereetenbaar gewigt was, doch die geen Garnizoen, en dus hoegenaamd geene defenfie bad, na het deinzen van 't Corps Hanoverichen by Moucron. — Het was uit KORTRYK, dat Pichegru (een blyk van zyne tegenwoordigheid aldaar) dier. zelfden avond aan riet Committé van Publiek welzyn de zoo veel beduidende woorden, als op het Plan betrckkelyk, fchrecf: ,, La Gauche est fort bien „ allee. Nous fommes iel au pas de charge vers les 5 heitres „ apres-midi. 1'pres & Menin font deja masqués par differents „ corps. — De aanval van den Linker vleugel (n. I. in Vlaande-
ren) U zeer wel ge/lcagd. Op den tred van ons vuur kwa„ men wy hier binnen deezen namiddag te 5 tturen, Verfcheidsn „ Corps houden reeds Iperen en Meenen in beflag."
Zodra was niet door het Gefchrift, by den Gen. Chappuy gevonden, be; Hoöfd-negmèrk der Franfchen van deezen zoo merkwaardigen ZESENTIP1NTIGSTEN APRIL ontdekt, of Cobur» (ten blyke hoe verhysterend die ontdekking was) zondt terftond ip.coo m. Duittchers, 3 Regimenten Engelfchen en een Corps Eugelfche Cavalerie om Clairfait, die om 't gevaar te fluiten vaa Denaing naar Doornik was gelneld, te onderdennen. Maar ziet 1 de Franfchen hadden volgens htm plan ook reeds daartegen kunnen voorzien : want — kort — den 29 April wierd Clairfait, te Moucron (welken post de Gen. Walmoden den voorigen da» weder had weeten te neemen) vóór hy alle de Ooftenr. Infanterie0 by zig had, dus in da voorbaat allervreeslykst aangevallen en leed er°
(het



Ij er de Veldtogt — 1794, 61
(het zy door groote overmagt, het zy om andire redenen) eere zwaare Neeilaag, verloor daar 23 (de Franfchen fchreeven jj") Kanons, B?gagie &c ; moetende van daar retireeren naa'r den kant van Oudenaarden, om er op verdere hulp te wagten, en het ioorbreeken derwaards over de Schelde te vobrkomen. — En nu was Meenen geheel afgefneden eu het Garnifoen buiten hoop. — Men bood den Hanoverfchen vryen Uittogt aan , indien /.y da F-migranten wilden abandonneeren. Dit was zeker hard, en het dapper Garnifoen ondernam toen op Mei-nïgt bet Heldentluk van' dwars door den Fyand heen te /laan ; en het kwam den 1 Mei ztker bebloed, doch ook triomfeerend met zyne Veldftukken, drie veroverde Kanons, en zelfs 48 gevangenen te Rousfelaar aan. Maar zoo waren de Franfchen toen ook in Meenen.
Op fnel bericht der Neerlaag van Clairfait zondt Coburg dan 30 April dringend verzoek aan 'Tork om met ciè overige geheele Kngellche Armée, (die nog by Landrecy te Cateau ftondtj naar Vlaanderen te trekken ; en nog dien zelfden Avoad kwam een tweede Renbode by Tork om onverwylden fpoed te maaken; — en nog di'n zelfden Middernagt brak de geheele Engelfcbe Armee op i — en de Ruitery draafde zonder ftalhouden voort tot St. Asuand (9 uuren verre in een ftuk): doch hitte en Onweder vertraagde dc Infanterie ; zodat ey allengs langlaufer te Doornik aankwam. — NB.— Uit de evengenoemde dringende verzoeken, tweemaal op één dag, blykt dus wederom ; hoe zeer men toen, na de ordekking uit Chappuys Papieren en de Neerlaag by Moucron , reeds vreesde van met zyn geheel Oorlogs-plan by Landrecy geheel misgereekend te hebben.
En niet alleen was dus het groot Plan des aanvals van dei ZESENTWINTIGSTEN APR.IL volkomen gedaagd tegen dea rechter Vleugel der Geallieerden in Vlaanderen , ma:r insgeljks tegen den linker by de SAMBRE , voorby Maubeuge aan dea reentfehe'n kant dier Rivier,- en aldaar juist op die plaatfen, welke voor de volgende aanvallende Bearyven het gewigtigfte waren. Men had er namelyk den Pas by Bosfu digt by Vjlcourt meeonverfchrokkene heldhaftigheid en voorts ook Beaumont bemagtigd, (alles den 26). — Zoo had nu de Armée der Ardennen gcniecmlchap met die van 't Noorden ; en al dit voordeel der Franfchen van deezen XXVI-ften hier ter plaatfe was insgelyks het begin der onkeerbaare Rampfpoeden van de Geallieerden ia den volgende Maand by Charleroi enz.
Het Plan der Franfchen zich terftond met deszelfs nadere ontdekking zoo zorgelyk vestigende , maakten de Geallieerden by hun Middendeel ook allen mogelyken fpoed tegen Landrecy. -— Vreeslyk wierd het befchooten. Hoop van ontzet was er niet: (of ook wel nu niet meer bet Plan)- Kort: den 30 April girg F Lans



6a Derde Veldtogt — 1794.
L'ndrecy by Capitulatie over; 't Garnifoen , circa •'Ooo b'e-f Krygsgevangen enz. ' '
,Jf^r 'lk UUL "** ee" vreesiyk verl'es. De Franfclun zetteWü^lTP? wélomg°Jnne" p,»n n>« Mie mogelyke fnelbeid viorr. Troepen mt de Requifitie ftroomden nasr VLAANDE-
Sr.2J ~ ?** alleen dit: m«r-met allen lboed , zelfs or.
VV agens, werd een groot gedeelte der Magt uit hun Middendeel en van Kamerik naar Rysfel &c. gevoerd, om daar t-,i™v,.
SS Y°,'k, ■*'C'ïr w ^flfl- Overal in VLAANDe"-
™l\LTIerfr. ra",mmf'*>' "ur zulke Pifitien genomen,
volgens welke alles, toen 'ter op aankwam, voorzien en verzond was; gelyk by de Hukken terftond zal blyken. verzorgt!
c Cok «ierden de vorderingen by de SAMBRE met cie ze'fde Snelheid bezorgd door beste Pofitien te neemen, verfchasfincen te maaken, aangemoedigde Troepen uit de Requifitie aanleveren, en voor*! mt de Moezel-Armee , aan welke de Duiifcl-e-s tusfchen Rhyn en Saar toen meest ledige handen lieten.
Alle wederzvds kundige en dappere Beraamingen cn Bedrvven van dit rydsgewngt optetellen laat dit btftek niet toe. Men wa"re£ aacffippen , die van -groote gevolgen
Eerfte Poging otn VLAANDEREN le redden.... mislukt.
De Engelfche Aimée, gelyk hier boven gezegd is, naar Door. nik voorttrekkende , hielden Tork en Clairfait aldaar den 2 Mei raad, hoe hunne Bedrvven best interichten, om door Samer.-~r. iing KORTRYK te henvinnen, zich te vercenisen en dus Vlaanderen te redden. Volgers bonte affpraak zouden beider
Armeen op Konryk naderen, zou Tork in het herneemen van Kortryk Clairfait onderftcunen enz .... Doch ziet? de Franfchen hadden alwederom twee Armeen gereed om <lit Plan'teT aanzien van de hoofdzaak geheel te verydelen.
Den 10 Mei wierd Tork by Basieux Ctusfchen Doornik en Rvsfl) door de ééne van 30,000 m. in verfcheiden Colommen aaneegreepen. Vreeslyk dapper vogt men van weerskanten : en de Gecombineerde Armée onder Tork behaalde ook wel de overwin, ning. nam 13 Kanons &c ; maar ziet! zy kon niet verder voort en moest nu wederom op nieuwe verllerking wagten. C'airfai't bleef dus op zich zeiven , en dit was juist bet hoofdoogmerk van deezen Aanval tegen Tori.
Clairfait was imusfehen ook reeds van den kant van Oudenaarden vorens affpraak , naar Kortryk getrokken , was na verfcheide'



Derde Veldtogt — 1794. 63
dappere Postgcvegten zelfs reeds over de Lys geraakt, had op den iteenweg tusfchen Meenen en Konryk te Wevelgera post g-2v;it. Kortryk dus van Meenen daar atfnydende, was hy verder genaderd en befeboot Kortryk den 11- Maar Den 12 Mei viel de andere Armée, die Pichegru zelf aanvoerde, op Clairfait allerhevigst aan, en deed hem, in weerwil van alle zyï.e kunde en de dapperheid zyner Troepen, eindelyk 's avonds alnekken. Clairfait retireerde eerst tot Ingelraanfler agter de kleine . Rivier de Mandel (midden tusfchen Konryk en Thielt); doch wederom daar ontrust, trok hy nader by Tbielt, en plaatfte er zyn Hoofdkwartier; moetende dus daar, even gelyk Tork by doornik, wagten op de aanllaande nieuwe groote pooaingen, en het veranderen van het geheele Oorlogsplan , dar nu "geicliieden moest.— Door de PoUie by Tielt moest intusfehen Clairfau het verder doorbreuken in VI tanderen tegenhouden , gelyk tegen het doorbreeken over de Schelde Tork by Doornik op de wagt moess ftaati»
By ds SAMBRE.
By de Sambre (tusfchen Maubeuge en Charleroi) waar een gedeelte der tioepeu van onzen Staat zich bevondt, worftelden de Geallieerden oos vress»yfc tegen de Vorderingen , die er da Fra.iüben fedeft den 26 April febier van uur tot uur maiktcn, en welke zich reeds tot over de Sambre , ja, tot by Bir.che , Fontaine-Eveque &c. tegen allen bloedigen weer.'tand hadden
uitgebreid en Cha.leroi reeds zwaar bedreigden. Den 13
wierden de Franfchen wel (gelyk de Bericnten uit Brunei toen meldden) over de Sambre terug gedrongen; maar zeker bleeven zy r.cg in bezit van hunne gewtgtige posten en (letinpinten, en namen gettadig in getal toe. By de Grenzen der Prov. Na¬
men en Luxemburg Rondt het mede, in weerwil van het vooreicel d. 30 Apr. door beaulieu by Arlon behaald, ellendig wrak voor de Geallieerden , of ten minden zeer zorgelyk. Beaulieu zelf begrootte de Magt der Franfchen naar dein kant van LoDgwy tii Tiiionvilie op niet minder dan jo ooo m.
Ü}et PLAN oec <0enIïiee:&fn te niet.
Om nu het PLAN der Franfchen , dat reeds op de twee vleugels zoo verre was gevorderd, ware het mogelyk te keer te gaan, of om nog voortekomen , van niet agter de veroverde Vestingen , met Middendeel en al , geheel afgefneden te worden, was er zeker eindelyk geen ander raad voor de Geallieerden » d:m hun Plan nu ten eenemaal te ubandonneeren. — Dit gefchiedde. -- Enkel zoo veel volks, als noodig was, om nu alleen deienfief b^»dc veroverde vestingen te ageeren, wierdt in het Middendeel fy Landrecy gcüaten, en de overige Magt wierd naas Fa



64 Berde Veldtogt — ir°4«
de beide vleugels verdeeld. ■- In VLAANDEREN fcheen htt gevaar bet diinjendfte; ces Keizer FRANS zelf met io.coo m. naar Doornik trok, cm met die aanzienlyke verfterking door eene GROOTE tsl A RQZUFRE het vereenigen van Clahfoii en Tork te bewerken, en dan alle drie gezamender hand \hinderen nog te redden.
GROOTE MANOEUVRE der Geallieerden em Vlaanderen te redden*., mislukt.
Deeze GROOTE MANE02UVRE- (zoo wierd dit Eedryf genoemd') zou hier in btftaan. — „ Een groot gedeelte eer se,, combineerde Armee (van Tork en den Keizer nu by Doornik ,, verecnigd) zou in 5 Colomme.i Lys-waards uekk;n. De ,, Buitenüe Colommen zouden de Franfche Posten aan beide i, zyden wegdringen en de toefchietende Corps tegenhouden, „ rerwyl de iinnenfle onder Tork door zou trekken naar de Lys .. tot omtrent Rorcq en Linceljes.," — Zoo aan deezen kant der Lys." — ,, Aan den anderen of lingfcben kant metst Clairjait „ gclyktydig van Roesfelaar naar de Lys trekken, dezelve om,, trent Verwick over.rekken, waar Hy dan ( gelyk men hoopte ) „ omftreeks Roncq en Lincelles Tork zou vinden om er zich ,, mede te vereenigen. Aldus zou dan de geheele Magt van „ Pichegru te Meenen en Köriryk afgefneeden , en van alle ,, kanten aangevallen en VLAANDEREN gered zyn." •- Zeker deeze fchoone Manoeuvre cp 't papier zou, ware zy gelui't, de roemrykfte dus verre van deeze Champagne geweest zyn. — Haar Afloop was kortelyk als volgt:
Den id 's avonds gingen de 5 Colommen op marsch 5 de twee iingfche raar den kant van Rysfel tegen de Posten langs de Marqué en daar om'treeks; de jivittn/le rechifche tegen de Posten, van Watcrlo. Moucron ccc.; de iViddenfle (die van Tork) tegen Lannoy, Roubaix &c. -- Den "17 hielden alle deeze Colommen op haaren marseh dappere gevechten , echter uiet alle even gelukkig; hier kreeg men het te kwaad; daar kon men riet verre genoeg vooruit wegens den al te langen of ai te mocilyken weg. Vork echter was deezen dag vry gelukkig. Hy drorg door tot Turcoing. Maar ziet 1 by vernam niets van Clairfait. Dit was één ongeluk; het andere en »« het aUcfèrgfle was, dat de Colommen ter zyde" uiet aldat geene hadden kunnen uitvoeren , wat men in 't plan op 't papier als uitvoerbaar bereekend had. Kort: ele Hliddenfte Colom had geene vereischte zydelingfche waarborging. En daar ftond toen Tork omtrent Turcoing '«nagts tusfchen den J7 en 18 onzeker wat te doen, en in 't grootfte gevaar; — en ziet! de Franfchen van alles onderricht, op blies vooruit bedagt, en van alle d^ Gebreken hunner Tegenpany Ixiel gebruik wetende te maaken, vielen den 18 sjet bet krieken * vao



Derde Veldtogt — ï?$ï. 6$
vin den dag onverhoeds op Tork aan, en al rasch van alle ksr» ten: wint ééne Cobra uit Ryslel van 15000 kwam op zyn rechter flank af; eene andere Colom van Moucron, door eene ongelukkige opening onverhutds doorgelloopen, viel hem in den rug... Kort: Tork, dus mee.»t afgtfneeden , moest nog 's voormiddags eene zeer misfelyke retraite m.iaken met achterlaating zyner
meeste veldftukkcn. Dit gefchiedde den 18; en ziet eens
hoe ongelukkig! want de zoo ervaren gryze Clairfait was dicnzc'fden dag dapper en volkomen gedaagd. Van Rousfebar voortgetrokken had hy den Post van Verwick overmeesterd, was omtrent Commhies over de Lys gétrokken, en voortgetrokken tot Liüceitcs, doeg daar 10.000 Fratifcben af, breide zich van Lmcelles uit naar Roncq, zogt daaromdreeks nu York , gelyk deeze Hem 9 uuren vroeger daar meende te vinden-
Aldus mislukte deeze GROOTE MANCEUVRE. De
afgematte Colornmen kterden naar haare ftandplaatfen terug, en"de overwinnende Clairfait ontfing den 19 op de hoogten van Blaton order , om ook wederom over de Lys naar Rousfelaar terug te keeren. Het Gevaar in VLAANDEREN bleef dus in-
Statu quo. By Roesfelaar en Thielt moest Clairfait het
doorboeken naar Gent en Brugge tegenhouden; by Doornik en. langs de Schelde moest de gecombineerde Hoofd-Armec de M ■ t \in Pichegru (wel 70,000 zegt men) tegengehouden , dat zy niet ovcr'd'e Rivier in Henegouwen doordrong, — Dus wsahe't in VLAANDEREN gefteld na het abandonneeren vm '1 O (Aos-plan cn het deiïeeren van da stoorde magt uit het Sfiddewdetl tot redding der beide vleugels.
By de sambre»
T>y de Sambre werwaards de andere groote VerfFerking uir het Middendeel was gedefileerd. ftond het zeker niet beter. — Ge» lvK in Vlaanderen, zo wierd ook dtiitr alle dagen bloedig gevoa» ten. — De Franfehen. geftadtg verfterkt, waren na den Mei wederom ever de Sambre doorgebroken tot Fontaine-Eveque ea in den omtrek van Charleroi- Den 21 Mei naderde zelfs eene; zwaare Colom Bindie. Verbystering en Schrik d >eg met di& Maare geheel Biusfcl; welke ftad echter wederom wat opge. ivjurd wierd, door de tyding, dat Kaunitz dienzelfden ai de Fraefchan by Bincue had terug gedagen; dat hy zulks gefebreeven had uir 'Merbe-lc-Cl»aieau (Dorp op den oever der Sambre) waaruit dan vermoed v/ierdt, dat de Franfchen wederom o\ct de Sambre terug moesten weezen: doch dit terug trekken, zoo 'c waar is, duurde gewisfelyk niet lang; en deZaaken (dit is zeker) Ronden er zoo zorgelyk , dat by de Schelde door de Hoofd-Armee iets gewigtigs moest ondernoomen of ïewaagdi wösdeo, om of VLAANDEREN te redden m dan fyt.dijen
ï a «ft-



66 Derde Veldtogt — 1794,
onderftand naar de SAMBRE te zenden , of , dit mislukkende , Vlasrderen dan Verlooren te geeven, eene andere Linie van Defenfle te neemen , en zoo te zien, of men n-Jg de Schelde met de veroverde Vestingen en dus Henegouwen en Braband zou kunnen behouden, en volgens zulk eeü nieuw plan op nieuw voorwerken.
Ttldjlag in VLAANDEREN van den 22 Mei by Doirnik>
Deeze Veldflag wordt opgegeeven de groolffe van deezen Oorlog geweest te zyn, zeo wegens beider Magt. als wegens beidir verlies van Volk. Ook kwam na denzelven eene kleine vt-rpoozing of rust in VLAANDEREN, te weeteu voor de wederzydfche Hoofd-Armeen.
Na de mislukte Groote Manoeuvre ftond de GecombineerdeHoofd-Armee uitgeftrekt van Marquin (1 u. vlak W. van Doornik) reordwaards langs de Schelde, met oogmerk, zegt men. om van dien kant nogmaals eene vereeniging met Clairfait te'zoeken. Jloe het daar mede zy; de Gei exaal Pichegru met zyn Fïoofd. Armee was in de Voorbajt. — In de fchoonfte Slag-orde trok by den 52 Mei *s morgens met zyne geheele Armee ten ftryde tegen de Hoofd-Armee der Gt&lkerden. Zyn Aanval was voornamelyk tegen den rechter vleugel ingericht. Het oogmerk was door denzelven heen te (laan , over de Schelde te breeken, dus Doornik aan de zwakfte zyde te attakeeren enz. — Allervreeslykst wierd er langs cie zyde van 9 u. af den geheelen dag tot bat in den avond gevogten. De Geallieerden hielden '1 echter bu en hunnen (land,. Beide Armeè'n , gelyk dapper, fchreeven zich gelyk de overwinning toe, en hadden ook beiden één hunneroogmerken bereikt;_ de Franfchen, dat geene vereeniging met Cla;rfait kon gel'chieden; de Geallieerden, dat de Franfchen toen
■og niet over de Schdde konden. Doch met dit al bleef di s-,
wederom iu VLAANDEREN by (lot van rekening de groote,zaak der Geallieerden in ftaiu quo, dat is, ongered.
By de SAMBRE. Eerfle ontzet van CHsfRLEROT.
By de Sambre bleeven de Geallieerden met deeze en geene onzekere voordeden tegen het groote gevaar worftelen. — Den 24 Mei had Kaunitz wel den Linker vleugel der Franfchen uru'-* gedrongen: doch de Rechter geraakte kort daarop over de Ss.m" bre wederom voorwaards, hielt Charleroi ingeüooteu. en. was zelfs tot fchier halfweg Nivelles doorgedrongen Den "3c wierd Charleroi hevig belchooien £ en in Brusfel fleeg teen alles weer aan »t vlugten.



Derde Veldtogt — 1794. 67
Het sevaar dus daar wederom het hoogfre , en 20 er geene hulp kwam , gehed reddeloos zynde, trok Keizer FRANS zelf met 14000 m, (die uit de groote Armee reeds vooruit gefpoed en den 26 te Fomsine-Eveque aangekomen weren) van Doornik tot ontzet van Charleroi, viel den 3 Toni in den vroegen Morgen oj de Franfche Armée by Tumeon rjtusfchen Charleroi en Nivelles, waar zy fterk verfchanst lag) aan, deed ze terug wyken gedeeitelyk tot over de Satnbre, en ontzette dus Charleroi. Het aandeel, dat de Troepen van onzen Staat in deeze overwinning hadden , wierd door den Keizer en de geheele Armee erkend eu hoog geroemd. — Intusrchcn bleeven de Franfchen na dit terug wyken nog ahyd in hunne gewigtiglle Posten en fteunpunten langs den rechtfchen oever der Sambre, als in 't Bosch van Montigny-le. Tillejl, by Thuyn , waar het Hoofd kwartier was , en op meet plaatfen.
Ook al ftond het destyds zeer zorgelyk fn de Prov. Namen langs de Maas; en terwyl Beaulieu, derwaards gefueld , uiterfte pcogireen deed, waren de Franfchen meer oostwaards in het Luxèmburgfclie "verre doorgebrooken naar den kant van Luik, zelfs tot Marcbe-et\Farnine, omtrent 9 u. ten Z. van Luik, waar toen ook alles, even gelyk te Brusfel, in de uiteifte verby3teriog was. — De Redding van dien kant verwagte men toen van 't Corps Pruisfen onder Blankenjlein, dat omtrent Trier ftond,
In VLAANDEREN.
't Ontzet van IPEREN mislukt.
In Vlaanderen fbelralven het gevaar van doorbraak over <*e Schelde , watir tegen York en Coburg wagt moesten houden) kwam nu wederom de hoogfte nood by IPEREN. Deeze Vesting was de eenigfte Post , welke den regelmF.ar.igen voortgang der Frti fclie Linie hier nog hinderde ; weshalvcn zy nu het naaste aan de beurt lag. Na eenige voorgevegren was zy federt den 4 Juni geheel ingeflooten , en voorts vreeslyk gebombardeerd. — Daar was geene hoop dan op Clairfait en voor Clairr fait,h\tr geene hoop, zoo als tot ontzet van Charleroi, cp aanzienïyken onderftand uil de Armee van Doornik; — en by I'pe> ren ftond eene Armee, grooter dan die van Clairfait, op dewagj om bet Beleg te dekken. Onbedenkelyk veel was intusfeben deu Geallieerden aan 't bthcud of het langer uitgerekt uithonden van Iperen geleegen.
Driemaal wierd het ontzet van Iperen ondemoomen. — De tweedemaal wierd Clairfait, ten dien einde in aantogt, den 10 Juni zelt in de voorbaat allerhevigst aangevallen door de Armee , die het beleg dekte. Vreeslyk is er toen in den (treek van Langenmaik af tot naar Hoogleden enz. lings en rechts gevogien ; doel» Clairfait moest naar Thielt, zyn ouden ftand, terug; en de FranF4 fthe»



63
Derde Veldtogt. — 17P4.
fch:.i geraakten toen ook in bezit van tKn gewi'tigen Pust Rousfelaar.
Den 13 (d2g op welken Keizer Frans de terugreis naar Weenen aannatn) deed Clairfait de derde en uiterlle pooging. Ilyhad, zegt men, bericltt van den Commandant Salis des 12 ontfangen, dat het dapper Garnifoen het nu niet langer dan 3 dagen kon'uithouden. Hy irok dan van den kant van Diksmuiden voorwaards, greep in drie Colommen de Franfche Dek-Armee aan. Doch de derde Colom aan het wyken gebragt zynde, liep deeze laatfle pooging wederom geheel vruchtloos af. Zodat nu niet anders dan de overgave van IPEREN en het geheele verlies van Vliatidc» ren te wageen waj.
By de SAMBRE.
Tweede omzet yao CHARLEROI.
By de Sambre, waar de Franfchen altyd hunne gewigrigftPosten ledert den 26 April tot S cunpunien voor orweerbare voideringen behouden hadden, wttren zy, polsters hun plan vati gtlyktydige werking met hunnen linker vleugel in Vlaanderen, wederom, na gnwtelyks djor de Armee der Ardennen veVftcrki te zy.t , aan weerskanten van Chaileroi over de Sambre getiokken in drie Colummen , Cétné by Cna-ielet ééne by Moturg ty en ééns by Marcienne-au-ponO flooten dienzelfdei daj Charleroi wederom in, en trokken voort tot hii"ne voorlge Legerplaats by Gusfelies, (tusfchen Gïnappe en Charleroi). Zy waren dus wederom in het zelfde Camp , uit welk de Keizer ze den 3 Juni terug gedrongen had. — Alles was dus hier wederom niet alleen in groot , maar in nog veel grooter gevaar ; dewyl op dit pas geene verfterking uit het overfchot der Hoofd-Armee by DoorniK terjloid kon toefchieten ; moetende daartoe nog eerst aneere fchtkkingen in 't gelteeie oorlogs-plan van dit tydllip vooraf gan.
Om nu dit allergrootst gevaar (of liever deszelfs omydige doorbraak) voortekotrten , trokken alle de Corps van den linker vleugel der GeSll. Magt ten Noorden van Charleroi omtrent Fleurus rechts en lings tot eikanderen; namelyk: Beaulieu naderde van Namen over Templcux en Spy; Alyinzy naderde va.) Mons, Nivelles ea Soignies ; maakende dus te fatnen met het geen er in die Lmie reeds was, en waartoe een groot gedeelte onz^r Troepen behoorde, eene vry talryke Aimée uit ouder Oppercommando van den Etfprit:s van Oranje.
Den 16 Juni trok cieeze Armée in vier Colommen voorwaards ten dryde. De Fratilche Armée ftond van de vlakten van Fleurus
westwaards voorby Charleroi, Fontaine-Evenue, tot by 't bosch van Marimont (rum 1 u. ten N. van Binche) — tcne uitge-
flrektheid van 5 a 6 noren hemels-breesite. Hoofdzakeiyk
jvas dï tiiiiïs^ deeze. Na dappere gevegten biagt de licker vltu-



Dorde Veldtogt — 1794. 69
gel der Geallieerden Armee het zoo verre, dat de rechter vleit-' gel en 't Middcr.-deel der Franfchen wyken en terug over de Sanibre moest trekken. En zoo was Charleroi ten tweedenmaale ontzet. Maar de rechter vleugel der Geall. Armee, hoe d.tpper ook, moest hiertegen ook wyken naar den kant van Nivelles. Dus triomfeerde daar op zyne beurt de Linker vleugel der Franfchen ; doch dewyl hy door de Retraite van 't Middendeel cn den rechter Vleugel geen fteuti had , en gevaar liep van algefneeden te worden; zo trok hy ook *s nagts terug naar de Sambre, houdende echter een flerken post by E^pinoit feene halve u. beoosten Binche), blyvende dus of geheel of gedeeliclyk. over de Sambre.
Charleroi was dan nu nog eens ontzet* Dcch dit voordeel der Geallieerden was van zeer korten 'duur, en 't w2s nu wederom inzonderheid hier ter plaatfe, dat eene der gewtgtiafte hoofd-redenen , op welke het geheeie Plan der Franfchen met zoo veel kryg^kundig beleid gebouwd was, zich in alle haare kiagt vertoonde; namelyk: „Jourdan, Gen. der Moezel-Armee, die „ hier Commandeerde, bad een groot gedeelte dier Arnce her„ waards aai'geveerd. Daardoor reeds verfterkt, was ily den 12
over de Sambre getrokken ; en zyn terugtrekktn van beden ,', was fchier niet anders, dan om eene, intusfehen verder aan,, gekomene en verzamelde, veel grooter Magt te gaan haaien ,
„ om overmo-gen daarmede terug te komen." Zoo ziet
men by aanhoudendheid , hoe regelmatig het grootsch Plan der Franfchen by de uitkomst zich ontwikkelde; hoe zeker alles d'arin bereitend was, en hoe, fchier wiskanftig zeker, het bedroefd Plan der Geall. . om met een fterk geconcentreerd Midden'deel eene triomfante Opening deezer Campagne te doen ten koste yan ellendig verzwakte vleugels, volttrekt fout moest loopen. — tV. daargelaaten. —
Den iS Juni trok. dan de Gen. Jourdan Wederom met veel grooter Mjgt over de Sambre; en hoe groot die Magt, of hoe afgemat vaa haare Overwinning de Geail Armee toen moest weezen, bleek terftond uit dé fc'iikki-gen , die tegen deeze terugkomst van Jourdan gemaakt wierden ; natnelyk: daar was nu g.-t".e vraag meer om ofcnfief er tegen te ageeren. Zonder nieuwe groote hulp was dit onmogelyk of allergevaarlykst. Men had den overtogt niet kunnen beletten; overgetrokken zynde, Charleroi weer belegerd en de voorgaande pofitie by Gosfelies weer ingenomen hebbende , was het nu enkel de zaak , het doorbreeken naar Namen, Brusfel en Mons nog tegen te houden. Ten dien einde posteerde Beaulieu zich tusfchen Gemblours en Mazy om Namen te dekken, Latour tusfchen Genappe en Chapdle-Herlemont om Brusfel te dekken, en Alyinzy nam eene pofitie om mede Brusfel en Mons te dekken. Alles wierd verder op die posten door Verhakkingen &c. in 't werk gefteld om het doorbreek



?o Derde Veldtogt — 1794.
breeken, tot nader hulp van Coburg , aneweeren. In 't Bosch van S'Mgnies wierden fnel Redoutes aangelegd tot verdere dekking van Bruslel. °
Wegens deezen allerhoogftcn nood by de SAMBRE en op de Grenzen van Biaband (ó. i. by den linker vleugel der Geall. Magt) moest er nu eindelyk wederom eene groote verandering
in het Plan der Geall. gemaakt worden. VLAANDEREN
reeds verloeren rekenende, moest men r,u nog trachten de Magt van jourdan tegen te houden door het eeniglie middel, dat er nog was, namelyk , door dat gedeelte der Magt van Coburg , welk nog aan de ovcrzyde der Schelde by Doornik ftond. De Veroverde vestingen waren nog een Steunpunt; men moest dus van Condé af tot Gent achter de Schelde het nog zoeken te houden, of ten nuniten zoo lang op die Lin;e het zoeken uittehouden , tot dat de Armeen uit de Ooftenr. Nederlanden met het rainfte verlies konden retireeren, om voorts langs onze Republiek en de Maas de vereischte defenfi-ve Politien te kunnen neemen. - Hoofuzakclyk Gep zeker bet finaaic Plan nu min of meer daarop uit.
Ten deezen einde trok Coburg allerfpoedigst uit bet Doornikfche met zyn gedeelte der Hoofd Armee (in de aoccoj ; - Het overig gedeelte onder Tork bleef er om de Schelde te verdeeriigen. en in de veroverde Vestingen wierden vry fteifce garnizoenen gclagd ; alles ov^reenkomltig het evengemeld Plan. — Coburg trok over Ath. was den z2 te Hai.e, voorts te Niveile- en zoo omtrent Fleurus. — NU. Mar Uit vertrek van Cobnig trok ook een gedeelte onzer Troepen uit deszelfs Armée den 23 naar onze Frontieren, over Genappe, Oudenaarden, Gent, waar zy reeds den 25 Juni waren, en van daar verder naar STAATSVLAANDEREN, werwaards de Franfchen r,u met rasfche fchreden naderden. — De Engelfche Armée, die by het vertrek van Coburg m het Doornikfche bleef, toefde er ins^elyks r.iet lang, maar nok. om veiliger je zyn, langs de Schelde, ftrootn af- naar Reraix (Rome} 2 u. ten ^ van Otidcraerdtn; kuunei.de dui cel doorbieeKen daar ook beter te keer gaan.
In VLAANDEREN. IPEREN verhoren, en de Franfche Linie voorwaards. In Vlaanderen was. na Clairfails laatfte vruchtlooze poo-ine van den 13 Juni, IPEREN by Capitulatie overgegaan. f dagen had de hevigheid van het beleg geduurd, en de dappere verdeedigtng van 't garnizoen wierd van den Generaal Pichegru zeiven zeer geroemd Iperen vero.xrd zynde, ging de Linie der Franiche Magt nu daar wederom overal voorwaards. — Van Iperen nok ééne Colom op Brugge, de andere op Niéuwpoort, en al vegtende retireerden in Vlaanderen de Corps der
Geallieerden. Nleuwpoort en Oftende lagen aan de beurt. —'•
Clairfait vo't den 53 Juni dapper en eio.dig luslciisu Tiiielt en
Dda.



Derde Veldtogt — 1794» 72
Deiufé en moest naar Gent retireere'i. liene zwaare Colom Franfchen campeerde vervolgens tusfchen Brugge en Ostende en hact reeds in Rrugge post gevat,- uit welke ftad de Hanoverlchen on. der IFalmodcit geretireerd waren acbrer de Genrfche Vaart, om niet van Staats-Vlaanderen afgefneeden te worden. — Clairfait wierdt den 14 wederom "te Gent hevig aangevallen door crie Colommen , docli (loeg ze 's avonds tot édne uur buiten Gent te rug. — Den 25 poogde eene andere Colom by Gaveren ("tusfchen Gent en Oudenaarden) over de Schelde te trekken, doch wierd daar ook nog tegengehouden; —
Zoo waren dan de Franfchen nu reeds in Vlaande-en tot Higt by het Territoir van onzen Staat genaderd, en Oflende en Nieuwpoort gei aakten ras itt de onmogelykheid om gehouden ie kunnen worden. Geheel Oojlenr. VLAANDEREN' was dus genoegzaam weg.
By de SAMBRE. CHARLEROI verhoren, Peldjlag by FLEURUS.
By de Sambre waren de krygsbedryven, even vóór en federt de aankomst van Coburg aldaar, kortelj k deeze:
Even vóór zyne aankomst hadeten er de bovengenoemde Corps in hume defenfive Pofitien alle dagen wakker gevogten. Eene Colom Franfchen, den 21 teeds tot Genappe' doorgedrongen, was dapper en met veel beleid terug gedreeven. De Geallieerden hadden den post van Fleurus wederom in bezit, toen Coburg met zyne aanzienlyke verfterking er aaukwam. — Maar Charleroi had het niet langer kunnen uithouden en zich den 25 op discretie moeten overgeeven, Doch dit wisten de Geall. niet , en hoopten het nog te ontzetten.
Deezen 15 Juni trok dan de Geall. Armee onder Coburg in vyf Colommen voorwaards , zonder ietï zekers van den toeftund van Chaileroi.te weeten.
Oen 26 Veldflag by Fleurus. — De rechter vleugel der Gegil.,'welken de twee Prinfe» vim Oranje commandeerden, en die gisteren reeds dapper vooruit geraakte , vogt ook heden gelukkig yoorivaards naar Marciënne au pont tot by de Sambre, had verfcheiden Batteryen veroverd, en dn'j verre zynen taak gelukkig vol» bragt. De linker vleu'eldeed den rechter der Franfchen ook wat terug wijken naar Charleroi; niaar ziet! federt de overgave van gisteren ftmd daar nu alles gereed. Vreeslijk en onoverkomelyk was er de tegenftand ; e-.i de Geall. nu met zekerheid en vreeslyk ondervindenddat Charleroy in handen der Franfchen was, (taakten het vegten, trokken tot omtrent 2 u. ten N. va» Fleurus lings en rechts tei ug , en den volgenden dag tot achter Nivelles en Braine-le-Comt.e, om van daar achter zich Brusfel en bezyden af over Gemarjpe Namen te dokken.
D«



7a Derde Veldtogt — 1794.
/tftegl.der kleine Ccrps; en de veroverde Vestingen op zich zeiven gelaiten.
De verdere Aftogt der Hoofd-Arrnee nu beflist Zynde, moesten de overige Corps ook hunne afgeleegene Posten vetlaaten en cp de Armée trekken , 't geen zeker vry geluskig zonder vérlies gefchied is. Uit het Camp van Ben linies (tusfchen Mau¬
beuge en Mons) trok het res eeréuce Cotps op Mtins, en 'den I Juli verder op Roeulx.dus naar de Hoofd-Armee ('s avonds op het zelrce uur, dat het uit Mons trok, trokken de Franfchen van den anderen kant er ip_). Uit Orchie en Marcië. t e, voor.s uit bet Camp van Maulde (tusfchen Doornik en Condé) trokken de Corps van d:e phntfen den 3 Juli over Ath raar Erguien, en dus naar de Hoofd Armee. Ook'den 3 Juli verliet het klein overhlyffel der Geall. de ftad Doornik.
Dus bleeven dan de veroverde Vestingen aan zich zei ven overgelaatet). Zy waren met toereikende Garnizoenen en voorraad voorzien , om er nog een gedeelte der Franfche Magt terug te houden, welk oogmerk ook bereikt is. ——
Ooflenryksch VLAANDEREN verlaaten, tn de Geallieerden Armeen en Corps verder in volle Retraite.
In Vlaanderen retireerde Clairfait den 4 Juli van Gentop Aalst. — De Engelfche Armée, die dus verre linie had moeten houden met de CobutgCche, omniet afgefneeden te kunren worden, retireerde nu ook van Renaix (Ronle) op Derdcrmonde, vervolgens by de Brusfelfche vaart post vattende langs Mechelen tot naar Antwerpen. —— Clairfait retireerde van Aalst op Brusfel, vervolgens naar Leuven, op d?n Yzerberg post vattende. Den
10 juli trokken de Frar.lcien in Brusfel.
Ooftenryksch Vlaanderen was nu geheel verlaaten , (uitgezonderd alleen Oftende en Nieuwpcort) en de geheele Magt der Geallieerden was nu meest in Braband, — De Armee van onzen Staat had zich van Tubife (*i. u. ten W. van flal'e) oostwaards uitgebreid naar Wateilo, vau wrsr Coburg verd;r voorttrok op Tienen. Tot dekking der retraite had een Corps onzer Troepen den 6 Ju. lij een hevig gevegt zuidwaarts Jnaar den kant van .Genappe,ien hield daar het opdringen der Franfchen dapper tegen. Den 9 Juli trok onze Armee verderop \\avre, Chaumont, Bierbeek; enden
11 op Rotfelaar agter de Dyle, om daar post te vatten, hebbende het hoofdkw. toen te Keerbergen, en van daar langs de Vaart zich uitbreidende naar Mechelen.
Oftende en Nieuwpoort waren aan de Lardzyde nu geheel afgefneden , en wierden vervolgens door hamie Garnifoenen . raeesc uit Engeifcbeu beftaaaae," ontruimd.
Ver.



Derds Veldtogt — 1794. 73
De Negende Julie.
Vereeniging der beide Hoofd'Armêen van de Generaals PICHEGRU tn JOURDAN te Ath.
Met den Aftogt der Geallieerden wierdt deeze Verëeniginj der beide Hoofd• ArmèVn, van 't Noorden en van Maas en Sambre, voltooid. Zy gelchiedde te ATH inBraband ten noorden boven de veroverde Vestingen , welke nu daarmede geheel afgefaeden waren. Hoog wierdt deeze voor Frankryk zoo luis'erryke Dag geroemd in de N. C, die dus haar grootsch Ooriogs-plan en hanen ZESENTVViNTIGSTEN APRIL bekroond zag, (z. biadz. 53 en voorts de opgave der wederzydfche Plans op B'adz. 50' en 57).
Strekking der wederzydfche Armeen»
Voor:s had de geieele Franfche Magt thans, na bovenftaa-ule VEREENIGtNG, voorwaards haare (trekking van Sluis in Vlaanderen af, over Gent eu Brusfel zuidwaards naar Namen enz.
Hier tegen was de Linie der Geallieerde Magt ieslyds van Namen over Leuven, lengs de Dyle , op Mechelen en Antwerpen tot aan ons Land.— (By Namen (tonden de Corps vartLatour en Melas. welk laatftc te vooren in 't Luxemburgfcue geftaan bad. Tusfcheu de Dyle en Tienen ftond de Coburgfche Hoofd-Armée. D-tar naast volgde het Corps Oo4-nrykets onder Kraay, dat de vereeniging maakte tusfchen Coburg en de Artnéi van onzen beaat, welke langs de Dyle.over de Demer tot naar Mechelen zich uitftrekts, en aldaar San de Engelfche Armée grensde, «ie langs de Brusfelfche vaart tot naar Antwerpen ftal biclt. — Clairfait lag by Leuven op den Yzei'berg,
Verder Verlies der Geallieerden en verdere Retraite.
Den 9 Julie (daj , op welken de bnvenftaande VereerjigtV gefchieddel wierdt SLUIS m VLAANDEREN ope.ë'scbt en federt befchoolen, doch ook lang cn dapper verdeedigd door den Generaal yaa der Duin.
Den ii Julii zwaar-gevcg; der tr.gelflhen bezyden Mechelen 6y de Brusfelfche vaart. 3
Den 15 wirrd Mechelen door de Geallieerden verlaaten (ook deden ging LANDRECÏ OYer by Capitulatie — aooom. lyygsgevaijen) G Mee



74 Derde Veldtogt — 1794»
M.cheien verlaaten en dus de rechter vleugel der Untée van
onzen Staat dat Steunpunt niet meer hebbende, trok Zy den 16 agter de groote Neethe, en den 17 verder agter de kleine Neetl e, die voorby fleerenthals loopt ; hebbende toen htt Corps van Kraay op den linker vleugel.
Den 18 ging NAMEN, dat omtrent geheel ontruimd en geletdigd was, by Capituiatie over.
Den 52 Juli trok onzo Armée verder terug op ons Territoir by Baarle. Deeze verandering was r.eodzakelyk geworden; dewyl het Ooffenry'tsch Corps van Kraay op bevel van Coburg was afgetrokken deels naar Roermond, deels naar de Coburgfche Hcold-Armëe, die van Tienen verder terug trok raar de Maas, Ook moest de Bngelfche Armee baare poCtie by Lier verlaaten. Zy trok van daar op Antwerpen, en \an daar verder op het Territoir van on* zen Staat. Den 24 Juli trokken de Franfchen in Antwerpen.
Groote Verdeeling der Geallieerde Magt.
De garitfche Magt der Geallieerden verdeelde zich r.u in t vee
froofddeeien en fcheidde zich dus als van clkarderen, De
Keizerlyken wokken by Luik en Maafhicht hwgs de Maas; de ingel/che en Onze Armee was reeds geheel op ons TcTtitoir in Staatsbraband; s«melyk •'
Ben 13 Julie trok de groote Coburgfche Armée over de Maas op den rechtfehen oever, om d e Rivier van^Luik af, voorby Maaftricht tot Roetmond, zo larg als eerigzir.s mo»elyk zou zyn, -te verdeedigen. — Het Hoofdkw. was te Fouron Je Comte (Voeren) een Doip ten Oosten van Vifet, om dus naby het Middendeel, dat by Maaftricht ftond, te weezen. — Een fterk corps Keizerlyken vatte tetfens post op den lirgfehen kant der Maas,om Maaftricht len W. r.aar den kart van Tongeren te dekken, en ingeval van Retraite Maaftricht te bezetten. Voorts verfterkten de Ktizerly ken zich le Lujk, vooral op den Kartheufer-Berg, die over de Maas ten zuidéh di^t aan Luik ligt, met oogmerk, om zich te Luik te handhaaven. —— Van Luik af langs de Ourte naar DaaJera enz. ftontft het Corps van Latonr. Deeze Posten langs de Ourte waren de gewigtigfle.
De Engelfche en Nederlandfche Troepen namen teffens en vervolaens in Staatsbraband by de Frontierfteden,en langs de Hotlandfche Stroomen en verder langs de Rivieren . verfcheiden defenfive pofiiien» De Steden wierden meest door de Onzen bszst.



Berde Veldtogt. — 1794»
75
Hevig Gevegt in en by LUIK.
Den 27 en 28 Julie wierd het Corps van Latour zeer heevig t» Luik aangegreepen. — In en by de Vóórfreden, die over de groots Maas ten ooste^ aan de flad tusfchen tien Kartuifer-Berg en de Mras liggen , wierd bloedig deeze Twee dagen gevogten, De Franfchen vestigden zich in de oude Citadel op den Walburger Berg, die ten Noorden aan de ftad ligt, (zynde dit gedeelte der ftad aart den lingfchen oever der Maas, langs het hangen van deezen Berg geleegen; welk gedeelte de Boyenjlad genaamd wordt.1 — De Keizerlyken bleeveu in 't bezit van hunne Verfehansiïngcn op den Karteufer-Berg.
De FRdiVSCHEN in Cadzand erna
In STA ATS-VLA ANDEREN viel een Corps Franfchen deezen a? ook aan op d; Posten by de Linie, die het Land van Cadzand moest dekken; doch by welke Posten men dcnkelyk geen Vyand verw.-gt bad, en weike daarom niet naar vereisen van kanon voorzien waren. — Ons krygsvolk worftelde daar dapper maar ellendig, wyl er geen kanon was. Het moest eindelyk zyne posten en ook Yfeidyke vetlaaten; en zoO kwamen de Franfchen in t Land van Cadzand. Zy konden dus nu by het Zwin Batteryen aanleggen, nu ook van dien kant SLUIS aangrypen en dus geheel k, (luiten.
Den 2 Augustus veroverden 400 Franfchen de fchans Ifabelle eene-
halve u. van Philippine aan den Zeedyk aldaar gelegen. — De
bezet-ting waj tydig naar Philippine geweeken. Den 19 Aug. Gevegt van 't Corps van Kraay by Maaftricht. —
De rechter vleugel won wat terrein, doch de linker verloor wat. —
Voorts bleef alles langs de Maas in ftata qurr. Den 25 (of 'J>j Aug. ging SLULS in Vlaanderen by Capitulatie over
aan de Franfchen, na verlcheiden weken beJegerd er, ingefeoter»
geweest te zyn. Het dapper Garnifoen had Krygs-eer en bleef
Krygs-gevangen, zo als dat van Landrecy.
D$ veroverde Vestingen ver\wtn.
(Den 26 Aug. Capituleerden VALENCYN en CONDé, na 9 weekf n mgefioten geweest te zyn. (LANDRECY had reeds den 15 Juli gecapi uleerd) de Garnifoenen moesten na Krygs eer het geweer neerleggen , en wierden toen naar de Geallieerden geëscorteerd:
door een Leger van 30.000 Man (luidens de Berichten)
KIL welk Leger dus by die vestigen zo» lang was opgehouden.> G a CLAIK>



7 6 Derde Veldtogt — 1794-
CLAIRFAIT in de plaats vsn Cobukg.
Ben,a8 aiovaardde de zoo ervaarene en dappere Clairfait het Gcreraal Commando over de Keiler!. Armee in plaats van den Ptins van saxen-coeurg , die naar Wecnen vertrok. De eigenlyke redenen daarvan zyn uit de omftandigheden optematiken.
Het Engelsen Leger op de Nestelroder Heide, liet Nederlindsch Leger in de Linie achter Breda.
©en co en 30 Aug. ging het Engelsch Leger en dat van onzen Stait
de volgende fiandplaatfen cn Festen betrekken. Het
Ergelfche trok door 's Hertogenbosch nttar de Nestelroder He we (lusfehen 'sHertogenbosck en de Graaf), en had zyne Puiten by Boxtel, langs de Rivier de Dommel, en daar omstreeks vervoljetis agter de Rivier de Aa, om du£ hee naderen van dien kant op de Stad tegengehouden; en lag dan voorts gecampfcrd op de Nestelrcoder heide, wordende dus ook het Fort Creveccsur aan dien kant gedekt. -Het Hoofdkwartier was te Berltkum.
Het Le?ér van onzen Staat verliet zyue ftacdplaats vóór Breda, en tok er achter naar de Verlcnansfir.fen van Waspiek, Geertruidenberg, Zevenbergen, 't Zand-dsur-buiten en Steenbergen, siaakende 'dus eene Linie van Steenbergen af tot Waspiek. Het Hoofdkwartier was te Raamsdonk.
'■Neerlag van YORK ly VHe'tegenbosch, en zyhe Retraite over de Maas naar de Mookerheide.
»en 14 September wierdt de Post by Boxtel aan de Dommel hevig aangevallen, en trok 'snagts terug naar MiChiets-Geftel, de tweede Pufi ie Daar wiéfderi toen de Engelfchen den 15 Sept. weder aangevallen te 5 u. 'smorgens, en retireerden 'srifddags van daarnaar de derde Pofitie agter'de Aa. Doch de Brug van Middenrode te vroeg afgebroken hebbende, voor dat alle het reurcereude volk «r over was, kwam daar groote verwarring en r.og een aantal volks om, of raakte gevangen. De dappere Hesfen leden er eteetlyk. De Aankomst van zwaare yetfterking van de her¬
overde Vestingen was de reden, dat Tork met alleen niet op het fcerreemen der verlaatere gewigugi Posteu kon denken , maar zel.s over r'e Maas moest retireerén, laattnde center r.og terug volk voer de Graaf. Het Engelsch Leser ging toen over de Maas campeeren op de Mooker heide (tusfchen de Giaaf en Nimwegen) , bezettende voorts rechts en lir-gs den oever der Maas.
„ 's HERTOGENBOSCH en Ctiayscceos. ligt» nu geheel „ Utot, en het naaste aan de beurt." keer-



Derde Feldtcgt — rTpf. 77
NEERLAAG op den linker Vleugel der Oo/lenry~ kers in 't Luikfche by de Ourte &c. — en Retraite der Hoofd-Armée van C'airfait van de. Maas tot achter de Roer, en de FRANSCHEM in Aaken*
De Franfchen na herovering der Vestingen CONDe* en VALEN» CYN zwaaie verfterking in 't Luikfche ontfangen hebbende, hervaiteden wederom de grcote Krygsbedryven tegen de Dritfcbers by de Ourte en de Maas, om ze nu verder van daar en vervol» gens over den Rhyn te doen retireeren.
Den 17 Sept. deeden zy ten dien einde eenen algemeenen aanval opde zoo gewigtige Posten van Latour langs de Ourre en op 't Corptf vtjn Kraai by Maaftricht. Tegen Kraal Haagden zy heden nog niet, maar
Den 18 Sept. floegen zy het Corps van Latour deerlyk omtrent Spa en Vervier en dus geheel van de Ourte weg. De gehee¬
le linker vleugel van Clairka-t moest toen terug; de gewigtigePost by Luik op den Cartuiler-berg moest worden verlaaten," hes Corps van Kraai moest ook terug en gedeeltelyk in Maaftricht; kortr ook de rechter vleugel en dus de geheele Armee van CLAIRFAIT moest van de M'ias achrerwaards in het Gulikfche tot over. de. Roer enz. —nemende daar, langs den rechtfehen oever van dien ftroom haare polhien om, zo mogelyk, KEULEV, d^n.gewigtjigen Rhyn-post, nog te dekkenen te behouden. —Den 33.'a-merv gens te 9 u. trekken de Franfchen in AAKEN,
Merkwaardige Gevolgen der Neerlaag by de Ourte.
,. Deeze Neerlaag op den linker Vleugel der Duisfchers by dfc,, O.me enz. was van zeer groote gevolgen op den' famenhang vatii
't geheele Oorlogs-pian der Geallieerden in dit Tydsgewrigt. —■• „ Hun voorneemen om de Franlchen weder TRIER re doen nntrni»j, men raakte daarmede geheel te niet; dewyl de linker vleugel y; van Clairfait, die zich van de Ourte verder tot naar het ,, Trierfche uititrekte in famenhang ftond met de Corps , welke1 ,-, de ondernceming tegen TRIER moesten aanvaarden of onder„ fteunen, en welke dus nu ook terug moesten, en-van die-onder-„ neeming geheet afzien. Eu dit hong nog al verder te famen met „ de Krvgsbedryven der Pruisfen en Keizetlyken tu^chen deirtJ Rnyn en de Saar, zodanig, dat de Overwinning der Pruisfen, dis--



7& Derde Veldtogt — 17 94-
„ by KE'.ZERS-LfU'TERN ten deezen zelfden tyde (_io Sept.) „ behaald ass, r.u \an weinig vrugt wierd; moetende de Pruisfen.
en ingevolge van dien ook de Keizerlyken naar den Rhyn itrug „trekken; wordende nu het gewiaale Plan der geheele Duiri, fche Magt, om yan Manheim af (et aan onze Republiek den ,, Rhvnftwom te yerdeedigtn.
,, De Gevolgen, welke deeze Neerlaag by de Ourte op het verder „ Oorlogs plan der Franfchen ten aanzien van ons Land had, waien
vooral itiët minder gevti-tig: want door die groote Neerlaag en de „ Onzekerheid, of Clairfait het nu wel by de Roer in het Gulich„ fche zou kunnen houden, geraakten de defer.five Pi.fi ien van
'Cork langs de Maas, en alwaï daarmede veider verknogt was, ook „■^zeer onzeker, en het lot van Maeltrictt reeds genoeg&am beflist.
Het Fort Crevecoeur capituleert > • en 'sHÊRTOGENBOSCH'tora afgefneeden.
Het Oogmerk der dappere Aanvallen by Boxtel enz., die het En» gelsch Leger van de Nestelroder Heide over de Maas hadden doen retireeren, was, om dan Grevecoeur en 's Hertogenbosch aan de N. O-zyde , dat is de hooge en zwakfte te kunnen bet ace. ren. — Ten dien einde maakten de Franfchen zich nu meester van de oude Orter Schans, naderden vervolgens Creucceur, befchootcn het zeer hevig-; kort: de Commandant (Colontl Tihoel)gaf bet den 29 Sept. by Capitulatie over, met geheel onverwagKti Ipoed, zegt men. Ook wterdt hy, om zich deswege te verantwoorden, in den Haag in verzekering gt.ff.cld.
Dus was 'sHertogenbosch nu geheel'afgefheeden van de Geallieerde Magt, en geert gemeehfehap meer tu-frhen de Meyery enden Bommeler,\aard, waar nu langs een rtofitfchen oever derMaas de verwetr-rr.iddelen vermeerderd moesten worde'-.
's Hertogenbqsch wierd. vervolgens inzonderheid van de Orter» Schaus iel befchooten.
Dewyl nu de Maas langs den Borameletwaard de naaste defen• fif-linie daar reeüs was , ert men voorzag, dat vervolgen* ook de. Waal de naaste blootliggende Linie kon worden; zo wierd omtrent deezen tyd betaamd, ook het Garnilóen uit Hulst te trekken, en voor's geheel staatsvlaandereii (waar zulks nog kon) te evacuee» ien ; vermits nu de verdeediging der Piovincien zelve alle mogelyke Middelen en Zorgen vorderde. (Philippine en Sas van Gent wierden eerst den Oct.. by Capitulatie aan de. Franfchen overgegeeven.J-



Derde Veldtogt — 1794. 7$
De Ooflemykfche Hoofd-Armee onder Clairfait verlaat de Roer en retireert by Keulen over den RHYN.
Om verder ruimere Winterkwartieren in het Keulfche, het vruchtbaar Gulicherfcnd enz. langs den lingfehen oever des Rbyns te hebben, en om aan het Oorlogsplan tegen de Magt in ons Land nog meer nadruk te kunnen geeven, wendde nu de Franfche Legermagt alles aan , ten einde de gchttle Oofttnrvkfche Armee over den Rhyn te doén trekken.
Den 3 Oétober (ra voorafgaande dagelvkfche Gevegten) deeden de Franfchen, tot bereiking van deeze hunne groote oogmerken, eenen a'gemeenen onverzettelyken Aanval op alle de Ooflenrykfche Posten langs de GBlikfché Roer; en noodzaakten de geheele Ojftenrykl'che Armee daar overal tot aftogt naar Kruien Eerst retireerde zy tot achter de Rivier Erft, waar z-y eene wylê (zeker om intusfehen alles tot den overtogt gereed te hebben) post vatte, — Van daar trok zy voort en over twee Schipbruggen s nagts tusfchen den 5 en 6 Oótober ongehinderd en in de beste orde over den Rhyn
Den 6 0£t. trokken de Franfcken in Keulen, en den 7 in Bonn.
Het Corps Óoftenrykers van 4000 m. onder den Gener»aï Kerpen, dar Roermond en de Maas aldaar dekte , moest dus ook tellens dien gewigtigen Post verlaaten. Al vechtende nam het den konden weg naar den Rhyn, namelyk, rechtuit op Dusleldorp waar het den 7 Oétober overtrok, wordende die Rhyi.ffad toen eenige uuren van den anderen oever door de Franlchen Kebom. bardeerd. 0
Gevelgen der bmevftaande Retraite van de Oojlenr, Armee over den RHYN. . Maeflrhht was nu geueel afgefneeden, en wierdt nu met doorzetten;
den nadruk aangetast. *.™ Vtnlo was naar den kanc van Maaftricht nu niet meer gedekt en zonder ftettn.
De Engeifche Armee, die zich met haaren linker vleugel lanss de Maas tot omtrent Venlo uiiftrekte, was nu daar zonder 'fteun. punt; ^weshalven zy ook weldra- van pofitie moest veranderen en dep Reclr.fchen oever der Maas gebeei verlaaten.)
Het welgaan van Maejlticht en Venlo moest nu een verder gevolrr woiden. 6 fa
Voor Nimvegen was. deeze Retraite ook van zeer zorgelyke uitzich. ten zie bla'dz. ga.— Dus dim Rhyn at van Keuientot ons Land. —
Boven Keulen naar Koblentz enz* was nu ook alles en Coblentz zelf
zonder fteunpunt.
Het Pruisfifch Corps moest den Hundsruck verlaaten en nok terue naar Mayntz, »•
6 * - .'s-HEKs-



8o Eerde Veldtogt — 1794,
's HERTOGENBOSCH verhoren den 9 O&iber t en 't Fort S. Andries hernomen den 10.
By Capitulatie ging 's Hertogenbosch over, volgens welke het Garnifoen met alle Krygseer, Veidftukken, Bagagie &c geheel vry mogt uktrekken naar de S ad Grave, en verder naar gelieven op het'Territoir der Republiek, en ook in deezen-Oorlog tegen de franfchen mogt dienen, te weeteu, na individueele, daiis,perfoonlyke uitvvisfeltng.
NB. Of'er eigenlyke Krygs-noodzakelykheid, dan of er andere Redenen van deeze 'onverwagte overgave geweest zyn, dasrover wordt zeer verfcbillend gefprooken. Do tyd kan alleen het zekere dienaangaande ontdekken.
Wat betreft het Fort S. Andries, uit de ligging van dar Fort kan men zien, van welk gewigt het zelve , by open water, is tot verfterking van den fioramelerwaa'-d op dien hoek, en tot verhindering des overiogts over den Waal daaromftreeks. — Het wierdt den 10 Oétober op de Franfchen heroverd, en is federt ter defenfie van dien hoek nog verder in orde gebragt, (en ook dagelyks tot Roering van den arbeid, doch vruchtloos , becliooten — zie voorts 11 Dec.}
Voortgang der FRANSCHEN tot dat laatjle Gedeeli? van den Beneden-Rhyn in ons Land, dat de WAAL genaamd wordt.
' De Engelfchen hadden de Franfchen by Batenburg en daaromftreeks de Maas laaten overtrekken den 11 of 12 Oct. — Dus groeiden zy nu tusfchen Maas en Waal Spoedig iii getal aan. < Waarfchynlyk was, ra overgaan van 's Hertogenbosch de overjnagt te«en de EngehcheTosten langs de Maas daar te groot geworden; en verfteiking van den kart van Nimwegen derwaards fti den rechter vL-ugel te laaten opfchikken . was uok voor Tork niet mogelyk, dewyl zyn linker vleugel zelve naar de Kleerfche zyde van Nimwegen nu dag aan dag veel te zwak wierd, wegens bet afkomen der Franfchen in het Kleeflcbe tusfchen Maas es
RIDen 19 October wierd Torks rechter Vieugel (dat gedeelie, namelyk, der Eugellebe Armee', welk zich tu.-fchen Maas en Waal tot aan den Bcmmüeiwaard unfttett^) hy zyne uitetfte Tosten door de Fraiifcïen,' nu federt den 12 dagelyks over de Maas aangegroeid, allerhevigst aangegreepen. De Posten van Appel cm en Druten leden veel en moesten opruimen.
Den ao wierpen de Franfchen eenige Bomben over den Waal -k XhieU doch hun hoofdoogmerk wa* Nimwegen., werwaan.s zy
BU



Derde Veldtogt — 1794. &t
nu meest opdiongen. — Kort: de Enpelfchen verlieten fchier alles aan dien kant en weken naar Nimwegen; ook trok een gedeelte hunner Armee toen reeds daar over de Rivier, om aan den
anderen kant de noodige defenfieve Pofliien te neemen. Te
wee ten : (en hier volgt eene gewigtige en origineels opheldering voor die geheele'Stuk)
NB Het eigenlyk oogmerk der Engelfche Armee langs de Maas ,va^ enkel om gemeeniciiap met de Stad Grave te houden, en de S ;d Nimwegen te dekken', op dat deeze desiyds verder in Staat van Uefei fU kon gebragr worden. De Linie des Legers van Tork (var Kleef af tot aan den Boinmelei wiard) was zeker ook veel te verre uiigebre:d , en had wegens de verftrooide ligging der Corps yqlft.-ekt geene I'ofi ie om de nu van weerskanten vry opdryvendc iiagt der FrarTchen, iiirgi uil het Kleef 1'elie, rechts uit de Meyt-ry) btt hoofd te bieden en irj;t zodanig en e Politie eenen veldfug te kunnen wagen- Zy retireerde dus over den Waal, Utatende echter bezetting in Nimwegen; want roen was nog het plan en ook nog hoop om Nimwegen als een Steunpunt over den ÏVaal te kunnen behouden.
De Franfche Magt verzameide zich nu ru;mer en vry tusfchen, Maas et Waal, en vereet.igde zich met het ander Leger langs den Rhyn in het Kleeflcüej zodat nu Veaio en Grave geheel a%e« fnedca vta.erj.
VENLO en MAESTRICHT hy Capttulatii evergegeeveju
VENLO met zyn Fort St. Michiel ging by Capitulatie over den 25 Oclober. — Het Garri.oen mogt verder dieren, enz.
MAESTRICHT . allerfelst befehooten en gebombardeerd, en bui eu alle hoetp van oitzet, ging over by Capitulatie den 4 November — D. G. ailteerde Bezetting trok vry uit naar haare Refye&ive Mogendheden-,' enz* -—
Dit alles is bikend; maar men lette nu op de Gevolgen van Maeftricht.
Te weeën: Nu trok het Frsnsch Leger, dat Maeftricbt belegerd had , Rhynwards ; nu kon de Franfche Magt bygevolg talryker naar Nimwegen langs den Rhyn iTzakken ; — en NB. Dit gebeurde juist in die ze'.f.ie dagen, dat een Corps Keizerlyken (2500.) zegt men) van omltreeks Wezel in Be meeging gebragt was , om (volgens aflpraak den 30 Oct. te Arnhem met Clairfait gehouden, waar van Itraks) tot defenlte \an Nimwegen toetefchieten. - Dit is 1 iar gefchied, zeker ook niet kunnen gefchieden, en denkelyk wegens de nieuw Franfche Magt, die van MjeftrlÈht naar den Rbyn trok, Hee 't ook daar mede zy; het nood¬
lottig geval van Nimwegen is zonderling. — Men le;ze het in zyn gclicelen' famenhang, zoo als bu volgt.
Zt.i*



%2 Derde Veldtogt — 1794.
Zonderling Geval van NIMWEGEN, en Deszelfs overgave san de FRANSCHEN. De geheele zaak van NIMWEGEN hangt eigenlyk reeds te famen toet de Retraite van Clairfait over den Rhyn, Ere Franfche Magt kreeg toen vrye fiaan om tusfchen Maas en Rhyn op Nimwegen aftezakken. — Tor/es rechter Vieugel tusfchen Maas en Waal hebbende moe'en retireeren naar de overzyde des Waals, moest zeker nu, zonder fpocdige toefchieiiiig der Keizerlyken van den kart van Weezei, Nimwegen worden verhaten: want de opdringende Magt der beide Franfche Legers was zeker veel te groot, — Den 2 November 's nagts begon ook reeds de ontruiaing. Doch er kwam hoop (toen- Rog genoog hoop, want mes wist tien nog niets yan SJaefirieht'), dat een goed Corps Keizerlyken Nimwegen fpoedig zou kunnen konten helpen , en dat zelfs een ander Corps over den Rhyn by Weezei zou kunnen trekkenom divetfie te fflaaken. Dit Plan was beraamd te Arnhem den 30 Oft. in eene ailprsak tu. fchen den Prins Erfftadhouder, den Hertog van Tork, den Keurvorst Maximiliaan en den Generaal Clairfait. — _Di.-n ten gevolge wierd ook een Corps Kefzerlykrn by Weezei in beweeging gebragt, om zich met de Hanovcrfchen en Engeifchen langs den Rhyn te vereenigen enz. Kort: van die Plan hing bet lot van Nimwegen geheel af; en op hoop, dat geen'Toeval het mogt onmogelyk maken , waren wederom den 3 Nov. 3000 m. Staatfthe en Engelfcne Troepen naar Nimwegen te rug getrokken. — Maar ziet het yoorneemen der Keizerlyken gelukje niet. Zy trokken weer te rug naar Weeze) (denkelyk was Maastricht de Oorzaak of medeoorzaak daarvan) — En dit te rug bly ven der Keizerlyke hulp is de eigenlyke reden geweest, waarom (na zeer dappere Gevegten geduurende eenige dagen, inzonderheid den Uitval van 'snagts tusfchen 4 en 5 Nov., en by alle welke bloedige Dapperheden zeker ook het oogmerk bereikt wierd van Nimwegen zoolang , als er ho.^p op hulp was, te verdeedigeiy — waarom eindelyk, toen die hoop verdweenen was, Ni nwegen moest verlaaten woeden. Dit gefchiedde 'snagts tusfchen den 7 en a November.
Deeze is .voor hethooldzakelyke, de geheele famenhang der nood'lottige omfïandigbeid van Nimwegen. — Het overige is genoeg bekend ; nameiyk: dat bet Garnilóen tot de unerfte Oogenbiikken zoolang (zeker al te lang) N'tnwegen Verdedigde, totdat eenige Bataillons niet meer Over de Schipbrug konden; dat
de Gierbrug met Troepen, belaaden door een ander onpelukkig toeval niet te richt kwam; — dat de Generad Majoor Balneavisin a! dit noodlottig ongeluk, by zeer gelukkigen inval, nog «ene fourt van Capitulatie heeft weeten te treffen den 8 Nov., welke de rest van 't Garnifoen,rio 16 man, nog Krygseer en de Stad tiet behoud liKarer Privilegiën bcdor.g.
En.



Derde Veldtogt — 1794. 83
En nu [tonden de beide Fianfehe Armeen Cvan 't Noorden en van Maas en Sambre) vereeni^d langs ons Land op de Oeveren van ftbyn en Waal van Schenke Schans af tot by dc S. Andries Schans en dan verder over de Maas langs den Bommclerwaard tot tegea over bet Dorp 'Vel, enz.
voor ons LAND.
Algemeene Aanval der Franfchen om ever Rhyn en Waal en Maas in GELDERLAND te geraaken,
." Zeker, zo lang ONZE REPUBLIEK Rondt, was e»
■zulk een dag r.iet, als deeze Elfde December. — Er waren in de twee voorgaande Eeuwen wel meertnaalcn ortzettende Dagen en van elgemeener Benaauwiug; maar het geheel VOORBEELDELOOZrC, thans te vermelden, beftaat 'hier in: „ dat „ nimmer zulk eene verbaazende Krygsmagt op zulk eene lange „ (trekking langs onze greDte Rivieren , (van Schenkefchans af tot „ om rent lleusden.) op eenmaal, ja op dezelfde uuren, in wer„ kinz was om doortedringen, —-en nimmer zulk een groot aan„ tal Troepen in ons Land , langs die Rivieren en ons geheel Fron„ tier, tot Afweering.... nimmer zoo veel Gefchut van zoo „ veele Batteryen op éénen dag en op dezelfde uuren in ons Land ,, tot Aanval of tot Afweering gelost.... — Dit zoo vreeslyk „ Oorlogs-getier van deezen Elfden December langs de ge-
heels zuldzyde der Provincie GELDERLAND zal den Bewoo,, neren van die zoo vruchtbaare zoomen van Waal en Maas, „ lang en altyd beugen, en altyd een Dag van Navraar zyn en ., blyven voor Kinderen en Kinds-Kinderen in die Oorden."....
Deeze zoo verbaazende, voor Ons Land zoo geheel VoorbeeU dclooze Oorlogs gebeurtenis is in famenhang, als volgt:
Om over eenen zoo breeden Stroom (open zyndej als de Rhyn is, (van welken de bteeitfle arm verder voorby Nimwegen Waal genoemd wordt) te geraake,i, waren zeker overal, waar zulks meening was, eene tneenigte vaartuigen noodig. — Terwyl die op gelegene plaatlin vervaardigd of by een gebragt wierden, bleef alles genoegfaam ftil, uitgezonderd deeze en geene Schutgevaarten en kleine afzonderlyke aanvallen. Het groote Oorlogswerk bleef dan uitgefteld , tot de noodïge Vaartuigen, om op verfcheiden plaatfen gelyktydyj aantevallen,in gtre.dheid waren.
In.



«H Derde Veldtogt ~ 1794..
Inoefenen hadden de Geallieerde j eek < en rech'fcseu oever van Rr.yn en Waal langs ons L^nd r-et een groot aantal Batteryen verfterkt; lanss we'ke de Troepen zodanige Poli.ien hadden, dat zy zich oiderling konden orderfteunen.
De Nagt of vrrege Morpepftond van den II Decemb. d. j. 1704, was tot den groo Rhen algemeenen Aanval der beide Frarfcbe Legers bepaald. — Van het Dorp Wil in den Botnmeler-Waard (Tchuins tegen over Heusden) af, tot voorby het Panierfche Ker.aal, of tot omtrent Schenktfchans, feraatte van weerskaiten alles in de Weer;.— eene uitgtftrektheid van 13 of 14 uuren gaans largs den Bonmeier Waard, largs den Thieler Haard, en lenes de cehcele Over- Betuwe. — Op. vier onderfcheidene pla?ilen warer de groote Aanvallen ingericht om er over te geraaken; namelyk op den HotntneJerwaard, op Sr. Andries Schtns , en voorts boven Nimwegen by Gent en Panderen (aa» beide zyden des ingangs van het faaderfche Kanaal).
Oratrert Midderr.agr wierd het algemeen Sein van gereedheid door Vuurpyltn en Luchtballen lanes dtn Bcmmelerwaarü enz. gegeeven, waar toen alle de Franfche Batteryen begonnen les te branden; terwy! de Vaartuigen in de Maas wierden gebragt enz.— Zoo begon daar alles. Doch eenige Vaartuigen wierden befthooten en voorts alles afgeweerd.
Insgelyks wierd het Fort St. Andries, en de verdere Posten daaremtireeks dapper betchooten en aangevallen; doch ook dappsr verdeeriigd, en alles afgeweerd»
Voorby Nimwegen . aan d.eze zyde van het PanderfcheKarail, by Gent gelukte het den Franfchen met ruim duizend man over te komen en den Hanovcrfchen Post aldaar te overweldigen; doch met gelyke Drpp-rhtid hernamen drie Hamverfche Bataillors. door den Gencnal von Bufclu aangevoerd (die er by fneuvelde) deezen Post, en deeden de Franfchen ook daar terug wyken.
Eindelyk wierden zy ook omtrent Panderen door de Kaizcrlyke Posten afgeweerd.
D-'eze geheele Qadert-eeming der Franfchen, boe zeer ook mislukt, zal echter altyd een Stak zyn van hooge Krygs Eer. dewyl zy een Or.yerfaag.:hcid aan den dag legt, welkt misfciiien. geen zoodanig voorbeeld heeft in de GefcbiedehïsTen der Staande Armeen. Maar juist ook daarom b'ykt teffeuj uit alle deeze he dhafte Aaava: Ien , hoe flerk en ouoverwinre yk by opene en ruime Wateren Ons LsnJ aan dier. kant wezeolyk is, wanneer zulke breede Stroomen met Bariet yen en Traepen tenigzins in eyenrekeid der Aanvallen bezet zyn. Doch wat blykt insgelyks nog verder?,.,.. Een Wenk in de
Natuur by bet b?rre Winterftiloen, en weg is alle deeze
onze NATUUR-STERKTE! En Wie is HY, die de
Winden geidtdt en de vlieteuae Stroomen tot vlakke velde» maakt ?.. 1..



VAN
1793 EN 1794
INDE
MIDDENLANDSCHE ZEE.
(Om zich een duidelyk begrip te hunnen vormen van dat „ zeer merkwaardig gedeelte deezes Oorloos, welk de „ MIDDENLANDSCHE ZEE en eenige Klisten en „ Eilanden langs en in dezelve betrert. moet men ten
minftmt een oppervlakkig denkbeeld van die Zee eit ., van zulke Kusten en Eilanden hebben. — ïe»i dien
einde heeft men de hier achter ingelaschte ZEE- en s, LANDKAART laaten vervaardigen. — Zy is naar 3, een nieuw Befiek en de beste groote Zeekaarten gehceel
nieuw geteekend, en, gelyk elk ziet, zeer duidelyk cn 3, keurlyk gegraveerd. — Men doet wèl • zo men de Blad3, zyde. dü vóór dezelve geplaatst is, eerst eens leest, „ en de Kaart volgens de ^anwyzingen aldaar naziet.)
179.3^"
FRANKRYK met ENGELAND en SPANJE in O >rlog geraakt zynde, moest de MIDDENLANDSCHE ZEE natuurlyk een zeer voornaam Toneel va» gewigtige Krygsbedryven worden, —- De Oogmerken van Engeland en Spanje in die Wyd.uitgeltrekte Zee waren ,, om, behalven de beveiliging hunner Koop„ vaardy en Kusten of Eilanden, teffens en inzonder,, heid allen Toevoer van Mond- en Oorlogsbehoef. , ten nasr de Zuidelyke Departementen van Frankryk
aftefnijden ; de Franfche Zeeinagt van TOULON „ in 't oog te houden; voorts hier of daar, zo er H „ zich



86 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. — 1793.
,, zich gelegenheid toe opdeed, door Landingen eene „ Diveifie te maaken ; vooral om aan NAPELS , ,, PORTUGAL, GENUA, en andere Staaten gele„ gesheid te verfchaffen, van veiliger, zo het fcheen, ,, in de Coalitie tegen Frankryk te kunnen deelnee„ men (welk lsatfte oogmerk echter ten aanzien van „ GENUA geheel mislukt is). — By dit alles hoopten ,, de Gecoalifeerde Zee-Mogendheden ook nog ver-
der, dat de Zeehavens en groote Kooplieden der „ Zuidelyke Departementen van Frankryk, door itrem-
ming of te niet gaan hunnes Koophandels en „ fchaarschheid of gebrek aan Levensmiddelen, tot
afval van de N. C. zouden gebragt worden."
Befchouwt men de Zeemsgt van ENGELAND en SPANJE, en wat daar by nog van andere Mogendheden kon gevoegd worden of medewerken dan is het zeker geenszins te-verwonderen, dat de Geallieerden zich grooten Voorfpoed in de Middenlandfche Zee moesten belooven. — Befchouwt men den grooten, ja, boven alle verwagting, overgrecten Voorfpoed, die er hun wezenlyk.en fchier als van zeiven, terftond in de armen viel, dan zou men zeggen, hoe het mogslyk voor FRANKRYK!. geweest zy, alle het gevaar van dit tydgewrigt te hebben kunnen te boven komen. — Maar befeft men dan teffens, dat zelfs al dat loogde Gevaar het eigenlyk Middel geweest is, en de Franfche Republiek verder in de mogelykheid gebragt heeft, cn, ledert, alle gevaaren van buiten afteweereD, DUINKERKEN en MAUBEUGE te ontzetten, de Duitfchers uk den ELSAS te jaagen, de LAUTERLI»



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1793, 87
LINIE te herneemen, ja, het kragtditadig mid¬
del geweest is, om aldat Ontzettende te kunnen vet. richten, wat by deeze Derde Campagne thans, zoo ten aanzien van Frankryk als van geheel Europa, plaats heeft; wat valt er dan over dien geheelen zoo voor» beeldeloozen als onvoorzienen Toedragt van zaaken te denken? — Allezins is zeker deeze Oorlog in zyne Oorzadken, Bedryven en wederzydfche Oogmerken voorbeeldeloos; maar vooral ten aanzien van dit ftuk fchynt hy, behalven de bekende menschlyke, nog andere verborgene HOOGERE OOGMERKEN aanteduiden, zoo ontzettend by derzelver fcheemerende ontwikkeling voor 't geheele Menschdom , als de Middelen geheel onver wagt of zelfs onbegrypelyk, en de Tweede Oor%aaten geheel anders van uitwerking zyn , dan 's menfchen Verftaad, volgens zyne Grond-waarheden en den gewoonen loop der dingen ,had kunnen vermoeden.— Ziet hier een toelichtend en zaakelyk veiling van dit heele Stuk, welk de weinigfte Meufchen in zyn waaiert famenhang weeten.
Uit de Verantwoording van den Heer de Maulde, ia de N. C. gedaan, als ontwylfeibaare zaaken behelzende, en uit den gevolgden afloop van zaaken blykt by de Stukken, dat zeer veele Leden der N. C. den Oorlog met de Zee-mogendheden a's overyld en als zeer zorgelyk befchouwden , om welken vol te houden zy , huns oordeels , naat den gewoonen loop der nienschlyke bedryven , geene genoegfaam toereikende Middelen uitvindbaaï rekenden. — Deeze Leden, van welke veelen , zo wel toen als thans, nadat zy meest II 2 al-



88 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1703.
allen onder het Tyranniek Bewind van Rcbefpiene omgekomen zyn, voor zeer kundig in Staats-zaaken gehouden wierden, behoorden meestal tot de Party der Vlakte of der Gemaatigden. Tegen het verfchriklyke, dr.t er by eenen zoo nlgemeenen Zeeoorlog zeker zou plaats grypen, huiverig opziende en geene gelukkige uitkomst, naar den gewoanen loop, kunnende bereekemn, wilden deeze Leden, om, naar hun inzien, door alles te waagen niet alles in gevaar te brengen, liefst eene foort van Middenweg houden. —- Hier tegen was de Party van deu BERG kort en zakelyk van gavoelen, dat een zoo groot Volk, en zoo aangevuurd, als de Franfchen nu zyn, met aanfpaming van volftrekt alle zyn Staats-en Burger-vermoogen, Magts genoeg had, om alles iuisterryk te loven te koameti. —
Geduurende omtrent vyf Maanden yverden deeze twee Partyen met wederzyds Vernuft, en, gelyk het altyd onder 't Menschdom gaat, ook met allerlei wederzydfche Kunftenaryen, om eikanderen te overboomen; tot dat eindelyk den 31 Mei 1793 de BERG volkomen de bovenhand kreeg in de Vergadering te Parys. Doch zco wis het terftond niet gefield in alle de Departementen. De Overmande Leden naar hunne Departementen toevlugt neemende, vonden er, gelyk bekend, grooten aanhang; in 't eene Departement nogthans meer en langer, dan in het andere. Den meesten aanhang vonden zy in de commercieerende en Zee-De' partementen; en dit was ook zeer natiuirlyk: dewyl het, by de vertooning en den aanvang van eenen zoo geduchten Zec-Ooilog, byfter zorgeiyk met de meeste en
voor-



ƒ« * MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1793. ?9
VGornaamlle cominercleerende zo Fabriek- als Zee Steden ui.zag. — Kort: LYON, MARSËILLE, TOULON en meer voornaame plaatfen in de Zuidelyke Departementen geraakten meer of min in Opfland; en in de Westlyke Departementen langs hetCanaal fmeuide min of meer het zelfde gevaar, en wachtte fleehts naar bekwaame gelegenheid, om even gelyk te Lyon, te Msrfeille en te Toulon geheel in lichte laaye vlam uittebersten.
Dit alles had reeds plaats in den Maand Juni des voorleden jnsrs 1793,; en ziet eens hoe al dit binnen, landsch gevaar nog door het buitenlandfche gelyktydig
en plotslyk opgejaagd en geducbter wierd I Alle
Ontzet der belegerde, zoo gewigtige Vestingen , hoe moedig, of onverzettelyk, of met groote Magt onderno.. men, wierd door de Geallieerde Arméen terug geflagen. CONDE ging den 10 , MAINTZ den S2 en VALENCYN den 28 Juli over.
liet was in allen deezen Toeliand van zaakea, dat de Engelfche en Spaanfche Viooten zich in de Midder.Iandfche Zee langs de Kusten van Toulon en Mar. feiUe vertoonden.
De NATiOXAALE CONVENTIE, welke zich des. tyds by eenen verfcbrikkelyken BERG vergeleek, van wiens top de Jslikfem op de Vyanden der Vryheid zm warden afgejlingerd, fcheen, naar maate dergevaaren, onverfaagder vol te willen houden. —Geen voet tradzy terug in haar grootsch of fchrikkelyk Plaa van alles doortezetten en rond te laaten liaan. LYON, de ryklle, de - H 3 meest



po In de MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1793.
m;est bevolkte en ook de Stoutfte der protestetrende Steden, was op haar order fel belegerd,en ftond, overwonnen, een yslyk ftraflot te ondergaan. Een ander Leger onder den Generarl Carteaux zondt zy tegen MARSEILLE, welke ftad insgelyks met een hard loc bedreigd wierd. TOULON tot dezelfde overmande en prcteAeerende Party behoorende, en vreezende zyne afkeerigheid mede zeer zwaar te zullen boeten, zag in allen deezen Toeftand de magtige Engelfche en Spaanfche Vlooten voor zyne Haven,
De Engelfche Admiraal Nood, van de inwendige gefteldheid en geneigdheid der Toulonfche Regeeringen Burgery onderricht, mogt zeker de gelegenheid niet laaten ontglippen van er alle mogelyk voordeel uit' te trekken. Een der gewigtigfte Oogmerken, waarom' Engeland en Spanje zulke kostbaare Vlooten in deMiddenlandfche zee thans hielden, vertoonde zich hier, en een Voordeel zoo groot, dat het alle verwagting en, de grootfte Uitzichten, welke de Geall. Zee Mogendheden zich kenden vormen, verre overtrof. TOLTLON was de groote Oorlogs-haven van Frankryk inde MIDDENLANDSCHE ZEE. Daar was het ftfioon. fte ESQUADER en het rykftc ZEE-MAGAZYN. Toulon was in de Middenlandfche Zee, wat BREST is in 't Kanaal, en nog veel meer: want Toulon was er de eenigflt Haven of bewaarplaats vaar Oorlogfcheepen.
TOU-



Ia de MIDDENLANDSCHE ZEE. — 1793. 9*
TOULON herneemt de Conflitutie van 1791 en fielt zich en zyne Haven en Vloot in handen der ENGELSCHEN enz.
Omtrent midden in Augustus begon de onderhandeling met den Adm. Hoed ten dien einde. Denkelyk
gefchiedde zy door middel van een Engelsch Officier, die in TOULON wierd toegelaaten onder voorwendfei van er te handelen over 't uitwisfelen van Krygsgevangenen.--— Van welken kant of hoe zy eigeulyk het eerfte is begonnen, is voor als nog niet zeker of duidelyk genoeg bekend; doch in agt dagen tyds vorderde dit heimelyk werk zoo verre , dat Hooi den 2$ Aug. openlyk eene PRAELIMJNAIRE DECLARATIE aan de Stad zond, houdende: „ Indien- mm zich ronduit „ veor de Menarchaale Regiering verklaart; indien men de „ Haven in myne magt fielt: dan zal het Folk allen dien qn„ derfiand genieten, welken het Engelsch Esquader er aan
„ kan geeven. Ik verklaar , dat er niet zal geroerd
„ worden noch aan Eigendommen noch aan Perfoonen : alle „ zullen ontzien en befchermd zyn, Wy verlangen niet an~ „ ders, dan den Vrede te her/tellen. Zodra die herfield zat „ weezen, zullen wy de Havzn, de Vloot enz. aan Frankryk. ,., terug geeven volgens Inventa is, die men er van zal ge,, maakt hebben"
De Wyken der ftad , hierop gevraagd en vergaderd ' namen 's nagts tusfchen den 24 en 25 Augustus dit Aan. bod aan, en liepen den jongen LODEWYK tot Koning Bit.
Na ontfangen Bericht wegens deeze Contra-Revohr&4 06



92 la de MIDDENLANDSCHE ZEE. — 1793.
tie in de Stad en eenige verdere onderhandeling we. gens wederzyds te maaken fchlkkingen , zondt Hooi I500 m. Engelfchen aan Land. De Franfche Admiraal St. Julien wilde zich met 18 Oorlogfchepen, die in de Haven lagen, verzetten tegen het inzeilen der Engelfche Vloot; doch door het Fort la Marqué bedreigd van met gloedende kogels op de Franfche Schepen te zullen losbranden, moest hy van dit zyn Yoorneemen afzien, en vondt zich genoodzaakt de Schepen te verlaaten, en met het weinige volk, dat hem ge:rouw bleef, naar •farfetfle de wyk te neemen. (f)
TOULON, en fchier de geheele Scheeps-Magt van Frankryk in de Middenlandfche Zee, waren nu eensklaps in (naden der Engelfchen en Spanjaarden. — Grooter verlies of grooter gevaar voor de Franfche Revolutie kon er zeker destyds niet bedagt worden. Het is der moeite wel waardig, met één en opllag van 't oog den geheelen Toeliand van Frankryk in dit haglyk Tydsgewrigt hier eens te overzien. Zulks kan onder een volk, dat GODS Albe/tierende VOORZIENIGHEID eerbiedigd , tot gewigtige gedagten opleiden : want de redding uit zoo veele en zoo groote gevaaren
is
CD Met MARSEILLE bad Rood gelyktydig denzelfden Handel begonnen als niet TOULON. Doch de Generaal Carteaux, tnet eenige duizend man. tegen de S ad opgetrokken, had de Marfiüaxnen den z 4ug, geflagen, was inde Stad gekomen, en had dus daar het Oogmerk van Hood ten eenemaal verydeld op dat zielfde oogenblik, dat het gereed llond om voltooid te worden.



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1793- 93
is zeker, wat men ook anders van de Franfche Revolutie denken moge, iets ontzettends, en zoo ontzettend , als de Middeloorzaaken, volgens de Leer der gekende GODLYKE Waarheden befchouwd, voor als nog veelzins iets onbegrypelyks zyn.
„ Op de Noordelyke Grenzen waren de zoo gewig„ tige Vestingen CONDE en VALENCYN , nu ver„ looren, en fcheenen de Geallieerden (gemerkt hunne ,, genoegfaame Magt tot verydeling van alle ontzet) „ gevaarlyker dan ooit. — Op de Oostlyke Greuzen ,, langs d«n Rhyn was MAINTZ mede verlooren, en „ fcheen dus ook de Magt der Duitfchers, die alle „ ontzet had kunnen terug flaan, onkeerbaar over de „ Saar of in den Elfas te kunnen doorbreeken. — Ten „ Westen in 't KANAAL hadden de Engelfchen eene „ Magtige Vloot, welke den Toevoer van de onont„ beerbaarlle Benoodigdheden, zoo niet geheel belette , „ ten minften zeer zorgelyk belemmerde. En by al dit „ buitenlandsch Gevaar kwam nog bovendien het Binnen,, Iandfche, en niet enkel dat van de Royalisten in La
Vendée, die destyds groote vorderingen maakten-, „ maar vooral van de Federalisten in de Zuidelyke „ Departementen. — LYON boodt dien vreeslyken we. „ derftand, welke den Triomf zeiven tot een allerver. „ fchriklykst verlies ftond te maaken. BOURDEAUX „ en veele andere , ja de meeste groote Kooplieden „ wagtten flechts naar gelegenheid tot openbaaren op« „ Hand tegen de N, C. — Kort: uit het Bedryf van TOU„ LON bleek, hoe allergevaarlykst voor de toenmaalige
„ Conventloneele Zaak het Ftsderalismus was. En
„ niet alleen waren de Zuidelyke Departementen wegens



9+ In de MIDDENLANDSCHE ZEE. — 1793.
gens het verlies van Toulon nu in 't grootfie Gc„ vaar, van hunne reeds aanweez'ge fchraalheid nog „ nader ingeperkt en benauwd te zien ; maar wat ,, moest nu, na verlies van eene geheele vloot, de „ waarborg der Oost- en West-indifche Vaart, het lot „ der Colonien natuurlyk worden ?"
Zoo uitfteekend voordeelig ftond de Oorlogs-zank der Geallieerden in den Maand Augustus des voorleden jaars, Hechts een half jaar na de Oorlogs-verldaaring tegen Engeland; en zoo uiterst gevaarlyk, ja fchier reddeloos ftond of fcheen de Toeftand der Conven tioneele Zaak destyds. — Maar hoe -ftond zy hu in Augustus 1704.? en wat wss het groote Middel?.... „ Dut geheel FR.ANKRYK epftaa tot verdediging zyner Vryheid en Conjlitutie, en geheel FRANK'.-. YK .zal gered zyn r.... Dit riep men in de N. C. — Alomme door geheel Europa hieldt men zulk eene zaak nu, nadat er de Volken uit huiszittende Familien beflaan, voor onmogelyk, of voor een ftuk, dat de bedeelde uitwerking niet zou kunnen erlangen; — doch ziet !..<-. de N C. draafde door Zy belloot het.
De yverigfte Voorftanders van uiterfte Maatregelen, als Danton, Barrere, Robefpierre enz., wisten zeerwel, van welk eenen verbaazenden en onafzienbaaren Omflng het was , zulk een ontzettend DECREET nu zodanig in praktyk te brengen, dat men er het bedoeld elfecT: eenigzins van kon hebben. Maar toen zy dit Decreet floegen, wisten zy zeker niet, dat, weinige dagen ïr na , plotslyk en er.venvagt iets zou gebeuren,
weik



In ch MIDDENLANDSCHE ZEE. - 1793. 95
welk de grootfle en allesoverwinnende Dryfveder moest zijn om het Decreet van ALGEMEENE OPROEPING boven alle venvagting te doen flaagen. — Wie zou het ooit gedagt hebben?.,, dit was TOULON zelf.
TOULON, en met Toulon fchier de halve Zeemagt van Frankryk plotslyk in handen der Engelfchen... en der ENGELSCHEN! ... en zoo zonder flag of floot!
en op zodanig eene wyze! Al wie eenige kunde
heeft van 't Nationaal karakter der Franfchen ten aanzien der Engelfchen , en ..hoe die twee Natiën federt verfcheiden Eeuwen tegen elkaer flaan, kan ligt befeffen, welk eene onbefchryflyke Rilling van Spyt en Toorn en Wraak door 't geheele L'ghaam der Franfche Natie moest gaan op de Maare van die zoo
plotslyke zoo geheel onvervvagte Gebeurtenis.
Aldus kreeg het DECREET der ALGEMEENE OPROEPING dien onwederltaanbaaren alles voortfcheurenden nadruk, welke alle zwarigheden overwon. — Nu was er geen tyd van beraaden meer. Tegen de Engelfchen, tegen deezen zoo hoonenden zoo verra. derlyken trek der Engelfchen (wat Franschman mogt het anders noemen?) moest nu alles in da weer en rond flaan; ALLES! alle Have en Goed, evenveel welk, of van wien, of op welke wyze. — Den 20 September floeg de N. C. ten dien einde het ander ontzettend Decreet van OPË1SCH aller Koopgoederen en Munitiën by Kooplieden «f Rederyen tot gebruik van den Zeedienst. — Kort; niet alleen de OPROEPING van alle Weerbaare Manfchap , maar tellens de REQUI.
SI-



96 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. — 1793.
SITIfi van alle ten Oorloge bruikbaare Goederen kreeg door de Gebeurtenis van TOULON dien onwederftaanbaaren voortgang, welke zulke voorbeeldelooze Maatregelen nimmer anders zoodanig zouden hebben kunnen erlangen.
Zoo blykt, dat dit Gedeelte deezes Oorlogs in de MIDDENLANDSCHE ZEE, als Oorzaak befchouwd, eigenlyk en in waarheid het allergewigtigfte is, wanneer men vraagt, hoede Groote Cataftrophe, welke thans in September 1794 plaats heeft, mogelyk heeft kunnen worden, en dit is ook de reden, waarom dit zonderling Huk hier eeuigzins breeder heeft moeten worden vertoond.
Bedryven en Oogmerken nopens TOULON.
De Engelfchen van Toulon, als voorfchreeven, bezit genomen hebbende, wierd het talryk Fransch Es. quader, dat er in de Haven uitgerust lag, geheel ont-
waapend — het kruid aan land gebragt &c. 1 De
Spaanfche Admiraal Langera, in alles den Engelfchen behulpfaam, zondt ten eerften 4 Oorl gfhepen uit zyne Vloot naar Rousflllon om er een Transport van Spaanfche Troepen, (2 of 3000 m.) met allen mogelyken fpoed van daan te haaien tot verfterking van Toulon. — Voorts ftelde men zich, met het geen men er had, zoo veel als mogelyk, in ftaat van defer.fie tegen de oogmerken , welke Carteaux te Ma.feilla had om op Toulon, voor er verfterking aankwam, eenen asnfl ag te wsagen.
Ter



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1703. 9?
Ter zee was er zeker geen Middel om Stad en Haven van eene zoo groote Engelfche en Spaanfche Zeemagt te verlosfen , of zulks Hechts eenigermaate te begunftigen. Schier alle de Middenlandfche Zeemagt der Franfchen was er op eenmaal den Engelfchen in handen gevallen. De weinige hier of daar verftrooid üggende Schapen liepen overafgevaar van, in zee verfchynende , genoomen te worden; en van ói Zeemagt in 'c KANAAL kon zeker ook geen enkel fchip gemist worden, zynde d^e daar zelve naauwlyks toereikende om koopvaardy en kusten te verdeedigen. Op het herneemen van Toulon kon by gevolg niet anders, dan geheel en alleen te Lande door Landmagt, gedagt worden ; en op dit pas was er die niet. Alwat de Generaal Carteaux in dit Departement by een had verzameld tegen de Matjiliamen, was, na 't herneeraen van Marfeille, niet geuoegfaam, om iets met nadruk te*en Toulon te kunnen onderneemen. Kort: alles moest hier wagten op het bedwingen van LYON, dat thans aan eene geheele Armée werk verfchafte, en
dezelve tot in de maand Odtober bleef ophouden.
Dit was de reden , dat de Geallieerden met hunne, in den aanvang zeer kleine, Landmagt de eerfte poogingen van Carteaux wederftonden , en er gelegenheid hadden om zich met Troepen van allenvege te verftèrken , op hoop van TOULON tot een gewigtig Steunpunt voor eene gehoopte verdere Contra-Revoltïtie der Zuidelyke Departementen van Frankryk te zullen maaken ; doch welke hoop zeker meest afhing van den uitflag der zaaken by LYON.
I Al-



92 Inde MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
Allerlei Coalitie-troepen naar TOULON gezonden. - NAPELS cn SICILIEN en PORTUGAL in de Coalitie.
In 't laatst van Sept. kwam er de eerfte Divifie der Napeljche en Siciliaanfche Troepen aan (6 Battaiüons met 2 Liniefcheepen, 2 Fregatten en 2 Corvetten).
Den 1 Oct. had er op de Hoogten van Pharon by Toulon een Gevegt plaats met 2000 Franfchen.
Den 5 0£t. kwam de tweede Divifle van Napels (2000 m.) er aan. De derde Divifie, ook 2000, wierd dienzelfden dag te Napels ingefcheept.
Den 8 Oét. deed een gedeelte van het gecombineerd Garnifoen een hevigen uitval op de Batteryen der Franfchen, van welke fommigen fchadelyk konden zijn aan de Engelfche Oorlogfchepen in de Haven.
Den 24 0<5t. kwamen er van Cagliari (Stad en Zee. haven op 't Eiland Sardinien) 1150 m. Sardinifche Troepen aan.
Den 27 kwam er de Spaanfche Generaal O-HARA uit Gibralter aan met nog 1500 m. Spanjaarden, om als Gouverneur van Toulon het Opper-Commando over de Gecoalifeerde Landmagt aldaar te voeren, welke uit Spaanfche, Engelfche, Napelfche en Slcilifche, Sardinifche, ook eenige Ooftenr jtfche, ook eenige Pos tugeefche Troepen beftond. (NB, Er wierd verder nog een goed Corps Ooftenryïfche Troepen uit Itaüen, namelyk uit Milaan, verwagt, doch waarvan ftraks meer in 't volgende Artikel van GENUA.)
Den 10 Nov. bragt het Portugeesch Esquader insge. lïks Hulptroepen ia d«i Baai vao Rofas ( Rofes),
na-.



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 99
namelyk, omtrent 7000 m., om, volgens Subfidie-Tractaat met Spanje, by deszelfs Krygsmagt in het Rousliilonfche gevoegd te worden, neemende dus nu ook P03.TUGAL ia< zoo verre , te weten als Subfidiair, openlyk deel in de Coalitie tegen de Franfche Republiek. (Eenige honderd m. van dit Corps wierden naar Toulon gebragt.)
N.B. — Uit hetbovenflaande Transport van Napelfche en Skiliaanfche Troepen heeft men reeds kunnen opmerken, d.u de Koning van NAPELS en SICILIEN nu ook tot de Coalitie was toegetreeden. Reeds den 12 Jtry was ten dien einde een Traftaat van onierlinge Guarantie dier beide Ryken met Engeland gellooten; en in 't btjgin van September (dus na 't bezit van Toulon) brak de Kojing van Napels en Sicilien openlyk alle gemeenfchap met Frankryk af, moetende de Franfche Minister de Heer de Mackau met alle zyn gevolg in 8 dagen tyds de Stad Napels en de beide Koningryken verlaaten. — Ingevolge van deezen ftap des Konings van Napels brak de zeer kleine Staat MALTHA (ten znLlen van Sicilien in de Middenl. zee geleegen) ook zyne Ministerieele Gemeenfchap met de Franfche Republiek, verklaaiende den 12 Sept. „ nie„ mand op Maltha te zullen laaten relideeren in de „ Qualiteitvnri Agent der FRANSCHE REPUBLIEK, ,, als welke de Grootmeester, (gelyk hy zich uitdrukt)
noch mag, noch te, noch wil erkennen."
Maar, niettegenftaande alle de bovengemelde Toetree. dingen tot de Coalitie, en in weerwil der groote Gebeurtènis van TOULON, bleeveu de twee gewigtigfte I 2 en



iop fn dc MIDDEN'LANDSCIIE ZEE. 179^.
en gerieflykfïe Stapel-plaatfen van Mond- en Oorlogs behoeften voor Frankryk-in de Middenlandfche Zee nog Neutraal, namelyk LIVORNO en vooral GENUA. — Uit de Ligging dier beide, zoo bekende Zee- en Handelsteden, kan elk, by inzien der Kaart, ligt het belang opmaaien, dat de Franfche Republiek had by derzelver Neutraliteit,en dat de Geall, Mogendheden hadden in derzelver toetreeden tot haare Coalitie. — Zeker behoort het tot dit Artikel des Oorlogs in de Midden, landfche Zee, een beknopt veröng nopens het voorgevallene ten aanzien van beide deeze Zee-Strpeis hier snedetedeelen.
TOSCANE overgehaald tot de Coalitie tegen de Franfche Republiek.
Een 8 Oftcber verfcheenen 4 Engelfche Oorlogfcne» pen uit de Vloot van Toulon in de Haven van LIVORNO, en dienzelfden dag overhandigde de Engelfche Minister, Lord Hervey t eene Memorie aan den Hertog van Toscane te Florence, houdende ,, klagten „ over het in bejlog neemeh van Grctanen en andere goede-
ren te Livomo, aan Toulonfche Kooplieden ióileheofen,,</«, i eer. tyd, dat de Engelfche en Spaanfche Krygsmagt ,, te Toulon dezelve hoogst noedig had; en voerts , dit was „ de Hoofdzaak) een dreigend Verzoek cm den Franfchen „ Minister en alle zyne Adkerenten in den tyd van 12 uuren,
uit het Tascamisch Gebied te doen verhuizen.'" —
Nog dien zelfden dag 's avonds te 10 uuren kreeg
Hv-



in dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. l©l
Hervey antwoord: ,, dat aan het Hoofdpoinü van zyn „ Verzoek zou voldaan werden"; en ingevolge van dien moest de Franfche Minister de Reu Jentie-Stad Florence en alle de Republilteinschgeziiiden Franfchen in 8 dagen tyds het geheele Toscaanfche Gebied verlaaten, mogende echter die alle blyven, welke verklaarden afkeerig te zyn van het tcenmaalig Fransch Jacobir.ismus.
Den 16 Oct. verfcheen in de Haven van Livorno het Engelsch Esquader, waarvan in de bovenftaande Memorie gefprooken wierd. Het kwam uit de vloor. vr.n Toulon en beftond ujt 3 Engelfche Linie-Schepen , en 2 Fregatten, en een Fransch Konings'FcegiU Als vriend verfcheen dit Esquader thans in de Havea en reeds genoegfjain als Geallieerde: want
Den 28 Qft. (loot de Hertog van Toscane een Tractaat van Alliantie met Engeland, houdende , wat dehoofdzaak betreft: „ dat de Hertog van Toscane tot ,, de Coalitie toetradt, zyne Havens en Gebied voor „ de Franfche Republiek floot , doch met fpeciaal „ beding, van verder niet verpligt te zyn tot het contri„ bueereu van iets ter voortzettinge des Oorlogs tegen de „ tegenwoordige Franfche Regeering: waartegen Engeland
Hem zynen Staat garandeert, en dat in allen aan,, (taanden Vrede Toscane zal mede begrepen zyn."
Zoo wierd, gelyk hierboven van Napels bleek, ook ten aanzien van deezen kleineren Italiaaufchen Staat één der oogmerken van de Geallieerden in de Midde.nL.see bereikj ; ftaande nu LIVORNO, als eea I 3 T&öï-



ï©2 Tn dt MIDDENLANDSCHE ZEE. -703.-
voornaame en zeer gerieflyke Stapel van Mond en Oorlogs behoeften, alleen onen voor de GecoaUfeerde Mogendheden, van waar Toulon Tedere ook rykelyk voorzien wierd.
Toogingen der Geallieerden om GENUA tok tot de Coalitie tegen de Franfche Re.publlek overtehaalenvruchtloos.
GENUA, wegens zyne nabuurrge Ligging en uitgebreide betrekkineen van Koop en G-eld-handel, wasih de Middenlandfche Zee cngetwyffold de gewigtigfte en gerieflykfte plaats voor de Franfchen, om er zichvan Mond- Oorlogs- en allerlei andere- behoeften ry« kelyk te voorzien. Bovendien kon door middel van deszelfs Neutraliteit de kortfte Marsch en Overfcheeping van Ooftenrykfche Troepen uit Milaan naar Toulon verhinderd worden; gelyk ftraks zal Wyken.. — De Financieele of Bank-betrekkingen van Genua Met Frankryk groot, en de Franfche Armee van Italien, door 't bezit Nice (ten westen van Genua; zoodigt by deeze kleine Republiek zynde, moesten z;clr zeker hier vry wat meer en moeilyKer zwaarighedenopd^ea tegen de Oogmerken der Geallieerden / dankt het voorgaande Geval van Toscane. Ondertusfchen wilde men toch. de uiterfte poogingen aanwenden.
Den 6 Oftober verfcheen ten dien einde een vjy t?.kyk Esqnavier C«4. 10 Linie-Schepen ais Fregatten)



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. ia*
uk de vloot van Toulon op de Ree vóór de Haven
van GENUA. Zeker vyandelyk Bedryf, door den
Franfchen Agent Tiüy vóór eenige weeken gepleegd,, was de aanleiding of het voorwendfel van het vreeslyk Stuk , dat er heden geheel onverwagt in de Ha. ven van GENUA voorviel.
Het vyandelyk Bedryf van Tilly was dit. "— In de
Maand Augustus had Hy zich aan boord begeeven van een vaartuig van Marfeille,- dat met vrygeleide en Depêches van den Admiraal Hood in de neutraale Haven van GENUA was aangekomen. In weerwil van de NEUTRALITEIT dier Haven, en zonder verlof of voorkennis der Hooge Regeering van Genua, dusgeheel op zyn eigen gezag, had Hy er den Kapitein en het Volk gevangen genomen en geboeid weggevoerd in een Fransch Fregat , dat er toen op de Ree lag. Dit was het bedryf van Tïlly. ,
Het fchriklyk Stuk van heden was als volgt. Drie Engelfche Oorligfchepen kwamen in de Haven zich, zonder fchot tt doen, op zyde leggen van een Franscb Fregat, dat er federt eenigen tyd lag. Zodra het Engelsch- Admiraalsch Schip van 90 Hukken, onder het bereik van het Fransch- Fregat kwam, hief er allesruidkeel& het Marfiliaanscb Krygslied aan, en gaf, i» krygswoede geraakt , volle laagen aan den Engeischman. Terftond wierd het Fransch Fregat toen overmand en ook nog twee Franfche Kapers, 'sNamid* dags kwam een Fransch A>»7t£ï-Schip in de Haven, en nam het overmand Fregat eu de beide Kapers „ 1.$ ■skh



io4 In ds MIDDENLANDSCHE ZEE. 1703.
zich tot die daad even zoo bevoegd houdende, als de Minister 'Jillytot het bsvenftaande bedryf.
Niemand was huusfchen met die fchrikiyke Heldhaftigheid der Franfchen meer in de nyp , dan de Sou. vereine SENAAT van GENUA, die voorts in dit geheele Voorval niet anders zag, dan een aanleg om Hem buiten den Staat van NEUTRALITEIT te brengen
en party te doen kiezen Scherpe Vertoogen we.
derzijds wegens dit en het voorgaande Bedryf wierden by den SENAAT ingeleverd, waarby elk de fcbending van het Genueesch Territoir tot grondflag nam; maar de NEUTRALITEIT was wel de eigenlyké Hoofdbedoeling. De Engelfche Minister had reeds den 5 Oft. eene byzonder wè'opgefHdeen vry heufche Memorie oveigegeeven, om den SENAAT tot de Coalitie der
Geall. Mogendheden redenryk ovenebaaien. Ro
befpierre (de jonge), in de hoedanigheid van Commiïftris der N. C. by de Armée van Italien, fprak, in den Itbfpierrotfchen dyl van dien tyd eene gantsch andere en vreeslyke taal tegen GENUA : „ declareerende uit „ naam vin de FRANSCHi REPUBLIEK aan !iet
„ Folk van Genua; dn het Gedraal en de Be-
, „ fiuitlooshid des SENAATS van Genua, om eene
„ rechtvaardige en éclattante Wraak te neemen we,, ,, gens den moorddaadigen aanval in zyne Haven
„ gepleegd tegen het Menschlyk Geflagt in dea - „ Perfoon van den Franfchen Burgerftaat, zou be-
,, fchouwd worden als eene Hostiliteit; en dat
„ de FRANSCHE REPUBLIEK gereed ftond tot
> 15 ^aa'



In de MÏDDSMLANDSGIIE ZEE. r7;3. 105
„ ,, daadeiykhedea om zich Vergoeding voor eene „ zoo groote Misdaad te veifchafFin." " ^f)
En daar mede zat nu de Stad en Republiek GENUA, gehee! buiten haare fchuld, door beide Par;yen ellen, dig beklemd ; ter Zee dcor twee Esquaders , welke haare Haven, zo niet geheel geflooten , ten minden zeer belemmerd hielden; —- te Lande door de Fran. fche Republiek, die, by toetreding van den SENAAT tot de Coalitie, weldra met een magtig leger uit de nabuurfchap deezen kleinen Staat kon overftroomen;
en inwendig door het Belang des Volks in de
Franfche Fondfen, dat onverduldig aan het morren floeg; welke Iaatfte omftandigheid zeker veel gisting in eene Stad moest veroorzaaken , waar zich toenmaals de meeste Franfchen bevonden, die Napels, Sicilien en Toscaane onlangs hadden moeten ontruimen.
(f) Het hier overgezet Slot-drtikel in het Fransch {luk luidt van woord tot woord aldus: ,, Au non? de la REPUBLIQE „ FRANcOISE, les Reprefemans du Pejple, Depi;tés par Ia, „ CONVENTION-NATIONALE prés l'Armee d'ltalie.... „ declarent au Peuple Genois ,, que la leuteur óc 1'indecifion „ „ du Senat de Genes a tirer une juste & eclattante verg-ance ,, ,, de 1'Asfasfiuat, commis dans fon Port & fous fes Canons „ ,, envers le Genre humain d.ins la perfonne de la So«iOté
,, Franqoife, feroient rea;aidéés comme une hostilité; & que
,, la Repub.ique Francorfj e.-t prè e k agir pour obtenir Ia „ „ reparadon dluijfigtand Crime: - Requièrent le Charge'-d'Af„ ,, fair<?s de la Repubüque Fiancoife di communiqucr au Sénae „ de (.énes Ia prefente Declaratiun. —" "
Fait a,N.ice le 13 Oftobre &c. — Röbespijssre Jeune 6*;c



ioö In rfö MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
men. -—- Zodat de Toeliand van het vredelievend GENUA destyds zeer zorgelyk en zeker ook zeer beklaagens waardig was.
Om met de daad zelve klem aan den boventanden Robefpierrotfchen Eisch van omerwylde Satisfactie by te zetten, wierden 8 Genueefche Koopvaardy.Schepen met hunne Equipagien in de Haven van Nice door de Reprefentanten des Franfchsn Volks aldaar in be« flag genoomen, en verder bevel gegeeven, om op dien voet met alle Genueefche Schepen en Eigendommen voortgegaan; welk hard Embargo echter weldra weer ingetrokken wierd.
De verre afgelegenheid van Londen, van Weenen enz., werwaards door ekn SENAAT Vertoogen gedaan, en op welker antwoord gewagt moest worden, was de onvermydelyke en ook de onberispelyke oorzaak van deszelfs lang aanhoudende Befluiteloosheid. Hy gedroeg zich intusfchen omtrent beide Partyen volltrekt lydelyk en ten uiterften voorzichtig; blyvende nogthans allezins zyne NEUTRALITEIT ilandvastig beweeren. Zelfs verbood de SENAAT in dien tusfchentyd het uitvaaren van alle Genueefche Scheepen uit de Haven, om dus, tot nader ingekomen Berichten van gem. Hoven, alle gelegenheid tot onnnngenaame en zorgelyke
ontmoetingen te voorkomen, — Voorts wierdt de
Hoofd-ftad op alle mogelyke wyzen in flaat van ver. weering gebragt, en GENUA geraakte toen in eene foort van OorJogs-beflomtnering, welke er federt 1747 geene plaats had gehad.



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 107
Alle Maatregelen van zorgvuldige omzichtigheid voor het handhaven der NEUTRALITEIT, der Veiligheid en der inwendige Rust (b. v. het doen verhuizen van alle verdagte Vreemdelingen enz.) hier op te noemen, behoort niet tot dit bellek. Er is echter één Maatregel geweest, die te grooten invloed gehad heeft op den zwakken toeliand der Geallieerden te Toulon, dan dat hy hier moge worden voorbygegaan, namelyk:
Zesduizend m. Ooftenrvkfche Troepen Honden ia Oclober in 't Milaneefche gereed om over Spezzia ter zee naar Toulon te worden overgefcheept. Over Spezzia was de kortfte weg; maar deeze Zeehaven lag op het Grondgebied van GENUA.(f, Intusfchen hoop. ten de Geallieerden, dat de doortogt, (ware het ook oogluikend of enkel lydelyk) zou gedoogd worden. In die hoop zei'de een Esquader met Trnnsportfchepen naar Spezzia in 't begin van November; doch ziet! de SENAAT van GENUA , om een bewys van volpekte NEUTRALITEIT te geeven, weigerde volftrekt den doortogt der Oollenrykfche Troepen over het Genueesch Grondgebied. Het Esquader moest dus met onverrichte zaaken naar Livorno, waar het den 9 November aankwam, en lag te wagten; dewyl de gezegde verfterking van Ooftenr. Troepen voor TOULON nu
langs
Cf) SPEZZIA, Stad en Zeehaven ten O van GENUA op de
Grenzen dei Genueefche Republiek. Zy ligt in de Kaart
onder het yyfde flipje der Grens-Linie op den punt van de Golf aldaar, welke ook de Golf van SI'EZZIA genaamd werdt.



io8 In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
langs eenen veel langeren weg op Livorno moest trekken. — Elk ziet ligt, van welk eenen fchadelykeu invloed d.'t groot verlies van tyd op den toefland der Geallieerden te TOüLON moest weezen,
De verdere zaak van G5NUA is als volgt. ——
Den 4 Nov. (na aankomst van een Courier uit Wennen , die enkel eene ernftige doch heufche Raadgeeving medebragt, om toch m de Party der Coalitie overtcgaan) zondt de SENAAT de ronde Verklaaring aan den Engelfchen Admiraal: „ DAT DE REPÜBLIKK VOL„ STREKT NEUTRAAL WILDE BLYVEN." En toen fcheen het, ais of de gecombineerde Vloot op de Rcede aanflalten wildé maaken om de Haven nu formeel te blocqueeren. Doch
Den 9 Nov. verklaarde Mr. Drake, Engelsch Minister by Genua „ dat eigenlyk 'sKonings meening niet „ was geween de Republiek te dwingen , om tot de „ Coalitie overtegaan; maar dat men enkel Satisfaiïie „ wilde vraagen voor het Infult in de Flaven van GE» „ NUA aan een Engelsch Schip door Franfche Zee„ lieden aangedaan; welke Satisfactie, zyns oordeels, ,, had kunnen gegeeven worden, door den Franfchen „ Minister uit GENUA te doen vertrekken." — Het Antwoord des SF.NAATS op deeze Nota was zeer heusch en hoofdzaakelyk: „ dat de SENAAT zich „ zeer daarover verblydde, dat de Koning van Engev land eenen Vryen en Onafhanglyken Staat riet m wilde dwingen tot het verlaaten van eene NEUn TRALI'IEIT , welke deszelfs belang vorderde te
„ be-



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. ic?
„ te behouden.'*— Voorts antwoordde Hy in't breede op het PoJn<5t van Satisfactie, en onder anderen dit: „ dat het doen vertrekken van den Franfchen Minister in „ dit critiek geval niet anders zou geweest zyn , dan eene „ eigeiüyke Oorlogsverklaring aan de Franfche Republiek,"
Na deeze nadere Verklaaring des Engelfchen Mi.
nisters verliet het Engelfch Esquader de Haven van GENUA, en eenige dagen er na deedt het Spaansch Esquader insgelyks. — Dus de eene Party; — en wat de andere deedt ? —
Den 22 December nam de NATIONAALE CONVENTIE het Decreet, waarby Zy verklaarde (doch gantsch niet in eenen Robefpierrotfchen Styl en vlak tegen deszelfs onberaadene We>fpraak) „ dat de Re„ publiek GENUA zich enkel lydelyk gedroegen had, en „ in geenen deele de Neutraliteit jegens Frankryk Jtad ge* „fchonden;" — Voorts in eenige Artikels vastftellende,
dn de Tradaaten met GENUA getrouw zouden „ worden onderhouden, de Renten betaald, de Cora„ mercie gehandhaafd enz."
Zodat nu GENUA, door deeze uitdrukkelyke Verklaaringen der beide Partyen, by 't eindigen van dit jaar op eenen voet geraakte, van dus verre by zyne NEUTRALITEIT behouden te kunnen blyven.
En aldus had de omzichtig.3 Staatkunde des Genuee' fchen SENAATS, Qmet alle haar Gedraal) nu ook dea hoogen roem en het byzonder genoegen van gelukkig tusfchen de wederzyds dreigende klippen dus verte door te ftevecen,
K Ver.



t\o In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
Vervolg van TOULON.
Na 'r inneemen van LYON, dat is na den o Octo. ber, kon eerst gedagt worden om met nadruk TOULON aantetasten. Ten dien einde trok tei ftond
het grootfte gedeelte des Legers van LYON derwaards, en, gelyk ligt te denken is, met alle de aangemoedigde Fierheid,, van nu ook aan dien kant het Republikeinsch Vaderland te gaan redden, en, 't geen den hoogden roem van alles, zou uitraaaken, TOULON op de EKGELSCHEN te herwinnen!
De Franfche Magt, federt in oen omtrek van TOULON aangekomen > beftoudt in 't laatst van November reeds uit m.; fommige fchryven ruim 40000.
Hier tegen beflondt de geheele Magt der Geallieerden te TOULON uit niet of weinig meer dan 12000 ra. — Tot Verdeediging ecner eigen'yke Vesting zou dit zeker een tame'yk Garnifoen geweest zyn. Maar gantsch anders was het met TOULON gefield. V?n het bezit der Hoogten rondom de Stad en by de Haven hing alles af, en de Defenfie-Linle der Geallieerden over die L'oogten befloeg eene uitgestrektheid vaa wel 15 Engelfche Mylen, op welke niet minder dan Agt Hoofd-Pos ten ten principaal? te verdeedigen, en eene meenigte Tusfehsn-Posten te bezetten waren.
Zeker w«l 20,000 m, op zyn minlte gereekead (ea.
da



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. Hl
d<m nog maar tegen de gezegde Magt der Franfchen) wierden er gevorderd om op zulk eene Linie zoo veele P osten behoorlyk te bezetten, en teifens een goed Corps de referve in de Stad te houden, tot fnelle onderlrenning van zodanige Hoofd-Posten, die hier altyd met overmagt aangevallen konden worden; zynde dit hier ter plaatfe , wegens de verftrooide ligging der Punten van verdeediging, het groot voordeel des Aan» vallers.
En bovendien waren die 12000 m. een Garaifoe.i van een zeer wonderlyk famenlh-I; beftaande u t Engelfthe , Spmnfche , Napelfche , Sicuiacmfche, Sirdi-iifcke, Vhmonteefcle , en ook (enige Fortugeefclie Troepen, allo zoo verfchillend van aart, als van fpraak of tongval. De Defenfiï van TOULON had dus nog al
verder te worltelen met alle deonoverkomelyke kwaaien van zulk een zeer verfchillend famenvoegfel.
Alle deeze Gebreken ware» aan het Leger der Franfchen, dat digt by Toulon gecampeerd lag, volko. men bekend; en zeker is de overtuiging, dat n;eu zynen vyand zeer wel aan kan, de a'lgemecnfie drijfveer tot Ileldendaaden, of het gewooa -fteanpunt der Onverfaagdheid. — Te Parys ftelde men dus vast, dat TOULON op de ENGELSChEN zou worden hornoomen; en die hooge Roem was ook alleen genoeg om den Republikeinfchen Soldaat tegen de hoogfte Batteryen onverzettelyk te doen opklouteren.
Den Bevelhebberen der Gsa'llieerden was het ontoereikende hunner gecoïlifeerde Magt met alle hit Verder gebrekkige daarvan niet minder bekend. — K 2 in



112 In de MIDDENLANDSCHE ZEE, 1-93.
In een ui:voerig Bericht dienaangaande door den Engelfchen Comtnisfaris Ellïot, in 't midden van Novem. ber naar Londen met alten mogelyken fpoed afgevaardigd , wierd daarom ook zeer ernflig aangedrongen op onverwylde Hulp, zonder welke, (gelyk in dit Bericht ftr.atj volgens getuigenis van alle Officieren de Stad, naar allen fct<yn, op zyn kngjle, het niet lar.g.r dan tot op den 25 December zcu kunnen uithouden. ——— Doch geene,zoo onontbeerlyke, Veiflerkiug kwam.— Het afzenden van Troepen uit de Havens van Engeland enlrland kon geen voortgang krygen, onder ande. ren zeker ook wegers de zwaarighedeii van gevaar of onzekerheid in dit jaarfaifoen op zee; — en de gehoopte fpoedige aankomst der C~cco m. Ooftenrykfche Troepen uit Milaan wierd geheel vêrydeld; gelyk iu 'i voorgaande Artikel van Genua is vertoond.
Tot den 30 November hadden de Geallieerden in deeze en geene afweerende of aanvallende kleine of groote Gevegten het nog vry wel uitgehouden; maar op d;en dag leeden zy het eerfte zwaar verlies, d.-.c tan zeer zorgelyke uitzichtea was. Te weeten:
De Franfchen hadden eene zwaare Battery opgeworpen zoo naby, dat zy met Bomben de Stad en het Arfenaal konden befchieten. Men wilde derhslven door eenen magtigen uitval die Battery veroveren.
h Morgens te vier uuren trok men uit. De Battery
wierdti ok dapper veroverd; doch ziet 1de veroveraars (Engelfchen), in plrats van op de veroverde Battery te felyven, er een Post van te maaken, of ze. te versie;-



-
In de MIDDENLANDSCHE ZEE. i?93- "3
nietigen , fpatteaden naar beneden, en verder den vyand achter na, en herwaards en derwaaris voort, en wkrden toen niet alleen zeer bloedig terug geflagen ; maar de Battery wierd weder heroverd door de Franfchen.— Zeer heet was dit gevegt. D_- beide Opper-Generaals van weerskanten wierden gekwest , nameiyk , DUGOMMIER, cie de Armée der Franfchen commandeerde, en O-HARA , die Gouverneur van Toulon was; welke lastfte, door 't bloedftorten zyner wonde te zeer verzwakt, moest achter blyven, en dus gevangen wierd. — Dhgommhr in zyn Bericht aan de N. C. begrootte het verlies der Geallieerden op iboo m , en Hy befchouwda deeze overwinning als een fchoon Voorteken van eene grootere.
TOULON door de Geallieerden verlaaten, en door de FKANSCHEN hernomen.
Drie dagen, r.amelyk den 16, 17 en 18 December, duurden de onverzettelyke Aanvallen op meest alle de gewigtige Hoofdposten.
Den 16 wierdt inzonderheid het Fort Mulgrave allerys-, lykst uit vyf Batteryen dea geheelen dag gebeukt. — Dit Fort had dien Engelfchen naam naar Lord Mulgrave, die, voor er o-Hara was aangekomen, het ^Commando gevoerd had, en op wiens bevel het op de hoogten van Bahguier was aangelegd, om de Defenfielinie daar lings en rechts te verkerken, Tooral, om Stad en Haven van die zyde te dekK 3 ken.



XT4 Tn aTe MTDDENLANDSCHE ZEE. iftg
ken. Naast den Post van Pharon was dit Forr de gewigiigfte.
Den 17 'smorgens nog voor dag, wierdt niet alleenhet Fort Mulgrave met vreeslyke dapperheid overweldigd ; maar bovendien waren de Franfchen'
'snagts tegen eene Steilte, (ontoesangiyk gereekend) van 1800 voeten by den Berg Pharon onvers fchrokken opgeklouterd , tusfchen de Spaanfche Wachten boven op den Berg doorgedrongen , era«vervielen en overmeesterden dus ook deezen zooaller^ewigtigften tweeden Hoofd-posu want van de» Berg Pharon zag men tot in de Stad»
t>e twee gewigtigfte der agt Hoofdposten nu veroverd,. en de Defenfie-Linie dus op de zorge'ykfte fieunpuiten geheel gebrooken, en die twee Posten on3tio>relyk, degens de geringe magt , te heroveren zynde, befloot men in den gecoalifserden Krygsrasd van Land en Zee-officieren, heden daarop gehouden, dat nu, onverwyld, gereedfchap moest geanaakt worden om TOULON te verlasten. — Men nam terftond de noodige Maatregelen-, om intusfchen de rust en veiligheid in de Stad te verzekeren ; en de Engelfche en Spaanfche Vlooten namen nog dee'.en nagt in ftilte eene andere .Ligplaats op de Buittn-f'eede, die ter irfcheeping voordecliger, en geheel veilig was tegen het fchietcn. van de hoogten van Balaguier.
'Den 18 December, rsmorgers voor dng, be?on hes overbrengen der zitkeu. en gtkwetften, voorts der
Veld-



Sh- di- MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. «*
Veld-Artillerie &c. — Alles ging zeer geregeld in zyn werk en met alle mogelyke ftilie. — Voorts •wierden heden verfcheiden Posten ingetrokken, en alleen die verdeedigd, welke den vyand nog kortftondig moesten tegenhouden en de Infcheeping moesten dekken. — De Troepen verzamelden zich ep de Wallen. Jn de (fad, waar men ren dien einde ftrenge maatregelen genomen had, bleef alles vry
ftil, een dille fchrik, namelyk, die medibe»
gundigd wierd door het fchieten der Franfchen uit de verlaatene Batteryeu op de ftad, waar door de Meenigte genoodzaakt was zich in huis te houden.
Omtrent 10 uuren'savonds,terwyl de algemeene Brand, (waarvan in 't volgende Artikel], opfloeg, begon de algemsene Afiogt der Troepen en het geheel ontrul. men der ftad, welk alles ftil, gereegeld en vaardig toeging ; zynde de zekeffte maatregelen tot dif laatfte zoo gewigtige Bedryf genoomen, en die oofc alle vry wèl gelukten. De plaats, waar de Troe. pen zich by de Reede verzamelden , was veilig \ alle Clialoupen lagen er in de beste orde gereed j Weder en Ty waren ten hoogden gunftig. Korts de overfcheeping begon 's avonds te 11 u-uren en 'smorgens met het kritken van den dag was reeds alles aan boord , zonder verlies r zoo vene men ■weet, van een eenig man.
De verfchriklyk opslaande Brand van Arfênaal, en Pik. en Teer- en Olie- en Hennip- en HouuM^gazynen en Oorlogfchepen -~- en de verdere, midden in allen dien Brand onverhoeds uitbarftende, YslykheK 4. den-



n6 Ut dc MIDDENLANDSCHE ZEE. T793-
den in het holle van den ragt, hielden de Franfche Armee, overal rondom de Stad op de hoogten in eene foort van beweeglcoze opgetogenheid en onzekerheid. Wie toch ken of durfde, midden
in zulke uitberffende Gevaaren, in 't holle van den nagt hu wagen, over de Wallen in de Stad doortebreeken? — Wist men, waar men niet op losbreekende Volkr.anen zou treeden? — De veilige en geregelde r ftogt der Geallieerden wierdt dus dcor alle deeze Yslykheden (en dit was zeker ook het overlegd plan) begunüigd cn gedekt. Den 19 Decetuber 1 eerst 's morgens te zeven uuren) durfde de Franfche Armee het wangen in de Had te trekken, welke, geljk mede de Haven, toen door de gccoalifëerde Magt geheel verlaaten was.
Met dit fcerneemen van TOULON ging de toenmai lige Comra-Revolutie van Zt id Frankryk en de hoop der Geallieerden dienaangaande , dus verre,r.u geheel te Biet Le N. C. fchreef een NATIONAAL FEESL uit wegens deeze voor de Franfche Revolutie zeker allezins gewigtige Gebeurtenis, en ook een &rerf Decreet,• by welk TOULON, even gelyk LYON, herdoopt en IGRT DE LA MONTaG.\E genoemd wierd.
Wen kan ligt denken, ea z'ch nog leveudi? herinneres, tn welk eentn Styl van dien tyi te PARYS dit dus eindigende Bedryf der Engelfchen wierd voergfdrargen ; fchryvende de Conraisfarisfeu der Araée (van welke Robespierre de jongt één was) onder anderen: ,, Les Ar.glois font entrts o Toulon en Trcttr;si ils s'y ftnt miiMms en SctitraU; iis en font fortis en Uekes.
B



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 117
De CORLOGS-BRAND van Touloh
en deszelfs groote Gevolgen.
In den voortgang van deezen zoo voorbeeldeloozen Oorlog is zeker niets merkwaardiger, dan de Keten der 0;rziaken, langs welke by tct znlk eene hooge Verfehriklyk ieitf heeft künhèn opryzen , en door welke inzonderheid zulk eene verbaazende omkeering van zaaken, als die van dit ontzettend jaar 1794 (van alle Eeuwen mjsTchien een der Merkwaardigite voor het Menschdom) heeft kunnen mogelyk worden. « In die verwonderenswaardige, en nog veelzins onbegryplyke, Keten is deeze OORLOGS-BRAND zeker eene Hoofd fchakel.
Eerst het Brand-tedryf zelf, en dan de Gevolgen.
Het BRAND-BEDRYF was boofdzakelyk aldus. —
„ 's Namiddrgs en in den Vóóravond waren verfchei» ,. den Officiers met hun Volk bezig met de Brand„ ftoffen te vervaardigen, en ze in het Groot ARSE-
NAAL cn deszelfs onderfcheiden Afdeeliugen zoda„ nig te le;gen met welgeplaatfle loop-vuure.i er tus„ fchen dat er alles te gelyk in de vlam kon vlie3, gen Dit geheele werk (waartoe zeker alle mo„ gelyke tegenwoordigheid van geest en voorzichtig„ heid gevorderd wierdr), gefcMedde onder het oa« „ ophoudelyk Gebulder van 't Kanon der Batteryen „ en hoogten op de Stad. — De digtfte Aanfc .ou« „ wers by de Admiraliteits-werf waren de GüleUjïaa.
ven



nS In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
„ ven (6coi op de naastgelegene Galeyen, en voorts ,, het Werfvolk , alle welke in bedwang gehoudsn ,, wierden. — Zoo wagte men het Brand-fein op „ het uur, dat tot de algemeene aanfleeking door den
,,, Gouverneur bepaak'. was. • Dit omtrent -io
,, uuren 's avonds gegeeven zynde, vloog alles in het „ greoi ARSENAAL overal langs de loopvuuren eens„ kkps in de Vlam. — De Lieutenant Tapper (Uk tef„ fens den Brand (n 't Algemeen MAGAZVN, en in „ die van Pik, vrn Teer, van Talk, van Olie,
„ en van Hennip. De Lieutenant Miiku-n hak
„ de Vlam in het MA-.TEX- en KOUT-MAGAZYN.
De Kaphëra Hare flak het vuur in den
„ BRANDER, die tusfchen de Oorlogfche-pen gsr „ pïaatst wa»i welks gehden en gepointeerd Kanon, „naar majjte het heet wierd, miuden in rook-en „ vlarflmen vreeslyk losbrandde. —
„ Op de Knogten rondom de Stad ftond de Franfche Arme> luidkeels te juichen (zeker over het verlaaten „ der ffadj en luidkeels haare Krygsliederen te zirger. ï> — D cj- plotslyk wierd dit gejuich door eene on,, verwagte Ystykheid en een Stilte vol verbaazen sfgeblonken , namelyk, daor den fdhtrkfy:k donderenden 'en vuurbraakenden Slag van een fpfaigenS Fregat, met eenige Duizend Tonnen Buskruid zwaar' „ gelaaden,' dat in de licht vloog. In prats van dit „ Schip, volgens order, te laaten zinken,'hadden de' „ Spanjaards er Lonten in gelegd ; en 't fcheelde wei. ,,'nig, of het meeste volk, dw nog met het bevordo-
„ ren



■In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. "9
„ reu van den brand beezig was, zou er by otngeko„ men zyn. Eene Kanonneerboot wierd verbrysfdd „ en 4 of 5 man gedood.
• „ Het ARSENAAL, de Oorlogfdiepen by deWerf„ en alle het gezegde in vlammen ltaande, poogde „ men nu verder ook nog de Schepen in den grooten „ Kom (Rasfin) voor de Stad in brand te fteeken. „ Doch jachten van Kanon- en Musket-kogels van een ,, Vlag Schip en van een Battery verhinderden zulks.
In de i>'m««i-Reede lukte het; wordende daar
„ nog twee Groote L:niefchepen van 74 Stukken san
de vlammen opgeofferd; op een van welk de Franfche „ Krygsgevangenen waren, die er echter eerst, hoe , wel met veel moeite, afgeroomen wierden,
,. Tervvyl dit geheele BRANDBEDRYF nu ten ein,, de fpoer'de , kwam er wederom ee;i alleryslykïle „ Slat, en het reegende wederom Balken en Hout. ,, Haarden, en Want, en al, hoog uit de lucht; en ,, ten r,vveedenrhaale raakten de Chaloupen en alle het ,, werkende Volk hier wederom in gevaar van er onder
verpletterd te worden. Eén nog zwaarer gelaaden ,, Kruid-fchip fprong namelyk wederom onverhoeds, „ en met nog veel fchrifclyker geweld dan het voor„ gaande. — 't Was als of da Wacreld verging.
„ Zoo verliet IV. Hyaney emen, uc ^ - —
„ over dit geheele BRAN'-!-BEDRYF gevoerd had, „ met zyne Kanoneer Chaloupen da Haven, en roei,' de, onder eene jacht van 'kogels,' ongeraakt, naar „ de plaats van Infcheeping.



tzo In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
„ En zco Honden nu het Groot ARSENAAL, het „ Algemeen MAGAZYN, en die vin Pik, van Teer, ,, van Harst,tnOli e , en Hennip, en Hout tnz.,en «, daarby Tien LINIE-SCHEPEN in brand. — Zou „ er wel coit een OORLOGSBRAND , in alle zyne ,, omstandigheden zoo vérfchriklyk, op den Aardbodem „ plaats hebben gehad ?"
Mnar het zyn de GEVOLGEN van dien
OORLOGS-BRAND, welke denzelven vcor alle de Nageflachten onvegeetbaar en ontzettend zuilen doen blyven. — Zeker is het verbranden van eenen zoo overgrooten en kostbaaren Voorraad eene fchikiyke vertooning. Doch méem'g, niet te verachten, Men» fchen hart zal er by denken: ., het waren tog geene ,, SLAGVELDEN, ge!yk2oo vee l e geduurende dee„ zen Oorlog — geene gruuwzaau;e SLAGVELDEN ,, van duïzende in hun bloed liggende doode, of in „ hun bloed liggende ftervende Mede-meufchen 1 Het „ woren flechts Levenlooze zaaken , en zeker geene
Ploegen of Sikkels, maar Ocrlogs-gereedfcJiap!..." Moord* tm'g!.... En O! mogt (zoo zal fchier half Europa thans wel uitroepen) mogt alle Ooi logs-Gereedfchnp, mogten alle verzamelde Materif.alen van Oorlog eensklaps onder het Menschdom over den geheelen Aardbodem en voor eeuwig kunnen worden vernietigd!
~~" ~' ¥mT$rmJv"u On-og te kunnen voeren onder ALLE VOLKEN kunnen worden verrsetigd!... Dit daargelaateu, of liever (hoe zeer het ook in den eigenlyken zin der woorden een herfenfehim zy) geopperd: want evenveel hoe de Mag el y kheid
vaa



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 121
van Oorlog te voeren onder Europa's Volken te niet gaa; — en ons Menfchen flaat het zeker niet vry, het Onbegryplyke der Middel-oarzaaken van GODS Raad te bedillen — evenveel, hoe die Mo,g elykheid te nietgaa, zoo zy rnsar te niet gaa; — en deeze Oorlog, daar hy alle Oorlogs-fbndfen door geheel Europa zoo voorbeeldeloos uitput, fchynt zeker min of meer
h'erop te zullen uitloopen. Elk kan ovïr deeze
vlugtigeInlasfching breeder nadenken, hoe hy wit — Wy gaan voort,
Zeker is de Toulonfche' OORLOGS-BRAND
in de Keten der Oorzaaken eene ontzettende Hoofdje hak el, en met zyne GEVOLGEN veel ontzettender voor het denkend Verlhnd, dan de kortftondige
daadelykheid is voor de Verbeelding. — Hy deedt
in Frankryk het getal der Honderd-duizenden zoo f.iel, zoo verhit en zoo aanhoudend nog met Honderd duizenden aangroeyen. —■ Hy deedt dus in dit jaar, 1794 eenen ZESENTWINTIGSTE APRIL en eenen NEGENDEN JULIE, en voorts die geheele zoo ontzettende Omkeering mogeiyk worden, by welke fchier gantsch Europa thans zoo onzeker in de Weegfchaal hangt, — Zonder het gelukken der AL* GEMEENE OPROEPING en REQUIS1TIE en door zulke ongehoorde maatregelen, zou immers die Kataltrophe, die groote Omkeering van Zaaken niet mogelyk hebben kunnen worden ; en was het niet inzon. derheid da BRAND van TOULON, welke alle dit Voorbeeldelooze heeft voortgezet en doen gelukken? — Daar het Inneemen van Toulon door de Engelfchen L die



122 /« de MIDDENLANDSCHE ZEE. 179-?.
die voorbeeldelooze Middelen reeds by aanvang i:i zulk eene driftige Werking bragt, wat moest dan des.
zelfs BRAND doen? In de maand September des
voorleden jaars riep men reeds in de N. C. en in alle de Volks - Sociëteiten : „ geheel Frankryk is een „ brandende Volkaan!"... En wat uitwerking moest dan het Vuur van TOULON op dien reeds brandenden Volkaan hebben? — Het denkend en navorfchead Verftand verliest er zich in
...... En nog dieper verliest het navorfchend Verftand zich er in by de Staats- en Oorlogs - Vraag ; „ waarom dit al-ontfteekend Brandtoneel niet zy voorgekomen?" — Reeds in 't begin van November, of zelfs na den 9 Célober, dat is, na den Triomf der Conventie op LYON behaald, wisten de kundige Bevelhebbers der Gecoalifeerde Magt te TOULON, dat die Post nu niet te kouden zou zyn. — En waarom is dan een zoo fchoon, zoo gaaf, zoo talryk Esquader met alle deszelfs toebehooren en Voorraad, met alle die zoo kostbaare Magazynen, niet naar Spanje of naar Engeland of naar Beiden in behouden haven gevoerd, ter vooruitziende bewaaringe tot tyd en wyle? _ Welk een Voordeel, of welk eene nieuwe
Overmagt van treflyke Oorlogfchepen zou zulks by 't voortzetten des Oorlogs hebben kunnen uitleveren? of, indien men die niet noodig had, welk eene ge. voelige drangreden tot meer gemaatigdheid en tot Vrede zou dit niet geweest zyn voor Frankryk? terwyl het bewaaren van eenen zoo overgrooten Schat teffens altyd het PoiaQ vaa Sthat-Vergoe dingen, dat nu
fchier



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 123
fchier onbereekenbaar wordt, by eene Vredes-onderhandelbg , die toch eindelyk wel eens zal moeten komen, veel gemaklyker zou hebben kunnen maaken.
Het Bewaarde kon immers dan terug gegeeven
worden. En waarom is die Bewaaring dan niet
gefehied, daar zy, wat het vervoeren aangaat, zeker in weinige dagen tyds had kunnen gefchieden? ——. En-ziet eens!... volgens de Berichten van dien tyd is dit Plan van Bewaaring ook in til en in ernftige
overweeging geweest: Waarom is het dan niet
tot ftand kunnen geraaken? —— Niets is hierop te antwoorden, dan: Sic fuh in Fatisl (Het moestzm zyn!) „ De Hoven van Londen en Madrid , fchryft men, „ waren het niet eens, in welke Havens het Esquader „ en deszelfs Voorraad te voeren, of hoe den buit te „ verdeelen, het zy tot eigen Gebruik, het zy tot
„ Bewaaring." Zoo verliep de Tyd; — zoo
kwam de hooge Nood van, of aan zynen;vyand zulk eene gereede groote Magt tot voortzetting des Oorlogs te laaten behouden , of die Magt te vernielen. En deeze laatfle Nood daar zynde, mogtzekerde keuze geen ogenblik ftil ftaan. Wie toch mag zynen Vyand de Middelen om den Oorlog voortezetten laaten behouden , wanneer hy het in zyne magt heeft om ze te
vernietigen? Hier fprak dus de Cafus Necesfitatis,
of de Nood wet. Het geheele OORLOGS RECHT
fprak hier Maar (en dit is eene andere en hoogere
.vraag, waar elkrechtfchapen mensch van zeiven verder heen geleid word) WIE liet dus die Nood-wet ontftaan?... Wld liet het Middel om, naar 's menfchen inzien, den Oorlog te eindigen,onvoorzien en onver.
L % wagt



124 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. ?P3-
wagt tot een r.ieuw en allerkr?gtU;st Middel worden om denzelven vreeslyker dan ooit te laaten vooitwoeden?.... Wie tiet dus die groote Catadrophe , welke thans voor den geve.tigden Staat, of voor de STAAT- en REGELRKUNDE van Europa zo bedenkelykfchynt, ontdaan?.... Eindelyk, en dit is wèfeiom eene geheel andere Vraag, en nog een geheel ander en nieuw Eoek van nadenken; — ziet eens! welk een SAMENHANG van Zaaken!.... Wat is er geduurende 40 jaaren voorafgegaan, en wat is er nu gevolgd1? — En WIE liet allen den Schiïk des tegenwoordigen Oorlogs volgen op *t geen er meer dan 40 jaaren en geduurende allen cien tyd Foorafgirg? —- Van 't geen in Europa vocraf gegaan is, zal men hier flechts het eerfte Jieein roemen; en *t is eerie zeer bekende hifïorifckt Waarheid, welke alle bejaarde Lieden van kunde zich nog zeer wel zullen herinneren: - v'Üo jasten vroeger „ zat een Foltaire by de Teems net zyne Vrien„ den den GODSDIENST te btfehirapen ;... en ziet eens! nu in 1793 moesten er van die Teems magtige Vlooten uitloopen met de Verklaaring van dien " GODSDIENST voor Europa in ftand te willen
houden! ■ 30 jaaren vroeger zat d.'e zelfde Ko-
" ningt-Dichter, die zelfde FOLTJIRE by deSpree Z in nog hooger Glorie den GODSDIENST en alle " Godvreezende Staatkunde te befchimpen; en ziet ,eens!.... nu moesten er van diezelfde Spree l', magt'ge Legers optrekken, om dienzelfden GOD3" DIENST in dand te houden.",... Elk moge van deezen Samenhang denken, wat hy wil, of zoo als fey 'wil; het is ontwyftelfeaar: „ „ dat er nog ganisch



In,de MIDDENLANDSCHE ZEE', rjjjy. rsj
,, „ andere Eerfte OORZAAKEN , en ook nog ,, gancsch andere en hoogere OOGMERKEN van „ „ deezen allezins zoo voorbeeldeloozen Oorlog te „ „ vertoonen zyn, dan die, welke in de Registers der n s» meeste Staatskabinetten, geduurende meer dan honi, „ derd jaaren, geboekt liaan."... (t)
Ct) NOTA. ,i Omtrent één jaar geleedea, toen de zaaken zeker » lang niet zoo Honden , als; nu in Oclober 1794, wierden „ zodanige Eerfte OORZAAKEN, en andere Hoogere ,, OOGMERKEN reeds eenigermaate aangeduid of vermoed „ in een Staarsftuk, dat veelzin» een der Merkwaardigflen-
van Ons Land, en thans een der gewigiigften is voor veeter „ Europifehe Hoven tot Hun nadenken. —— Sedert zy» „ die OORZAAKEN en OOGMERKEN , met de Stukken „ en Bewyzen van ontvtyfellaare Waarheid daarby, breed„ voerig in een ander particulier Gtfchiift ten toon gefpreid1 „ en ontwikkeld ; doch welk Gefchrift nog niet geheel afge., drukt, en ook nog niet geheel voltooid is, of heeft kunnen' „ worden; als moetende nog op eenige verdere octwikke-
lingen van groote zaaken wagten."
NB- „ Het hter bedoelde STAATS-STUK is de zoo be,r langryke VERTOONING des Raads van Staate der Ver„ eenigde Nederlanden nopens- den tegenvtoordigen Toe/land' ,, van Europa, ter Vergadering van H. H, M., by overgave „ der Staaten van Oorlogivoor dit jaar 1794, gedaan ■ „ zeker, tot Eer van ons Land, het allermerkwaardigst Pu„ biiek Gi-fchiift van alle de Geall. Mogendheden, dewyl bet „ LlCHTsTRAALEN vertoont van veel h oog er e n ft and,, „ dan die der oude, gewoone Europifehe STAATKUNDE vao
„ Balans ooit waren. la het gemeld particulier
„, Gefchrift wordt mede breedvoerig daas over gehandeld.'?
L3



izó Tn de MIDDENLANDSCHE ZEE. 17^3;
der FRANSCHE ZEEMAGT van TOULON....
LINIE - SCHEPEN,
le Totmant ... 80
le Trioinphant . . 80
Ia Couronr.e . . 8 3
1'Heurenx ... 74
le Cintaure . . 74
le Coramerce de Bourdeau 74
le Destin ... 74
le Lys . . . 74
le Heros . . . 74
le Themistocle . . 74
le Duguay-Twuin . 74
le Suffifant . . . 7\
le Mercure ... 74
le Conquerant . . 74
le Lictateur . . 74
Fregatten &c.
la Seiieufe ... 32
la Courageufe . . j2
1'IpMgenie . . . 32
1'Iris, mtt kruid gefprongen 32
le Montreal, mtt kruid ge- 52
fprongen,
l'.Auguite .. . ., 20
la Caroline ... 20
1'Ateite, . . . 19
-SBeijpgenümcn
door de Engelfchen.
LINIE-SCHEPEN,
le Commerce de Marfeilie 112
le Porapée ... 74
le Puisfitnt ... 74
Fregatten &c.
la Perle ... 40
I'Arttiiufe ... 40
I'Aurore . . . 32
la ïopaze ... 32
Ia Lutinc .... 32
Ia Poulette 26
la Belejte . . . '26
la P.-o,'él)te ... 24
la Sincere ... 20
le Mulct . . . 2«
la Mofelle ... 20 1'AmpIiiirite .
Door de. Spanjaarden.
Ia Paite Auroie . \$%
Door de Napelfchen.
1'Emproye • • 2a
Door de Sardiniers. 1'AIceste .
Genomen door de Engelfchen in de midden!. Zn.
rimperieufe . . 4© la Mi'deite ... 32 I'Eclair ... 20
Over-



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793 127
Overgebleven Gedeelte
der FRANSCHE ZEEMAGT van TOULON.
. Te TOULON.
le Daupliin Royal . uo
(te Sansculotte ' , . 131}
Je Languedoc . . 80
le Genereux . . 74
le Cenfuir . . . 74
le Guerrrer . . 74
le Souverain . . 74 1'Akide (wrak en onbruikbaar)
Op Stapt!.
Li. ic-Se'-ip van . . 74
Fregat . . . 40
Fregat ... 40
(NB. 4 LINIE SCHEPEN van 74 met Franfche Matroofcn weggezorden en te BREST aangekomen.)
In ANDERE HAVENS. In de LEVANT,
le Di'quesne . . 74
la Sibylle ... 40
la Junon ... 40
Ia Senlïble . . 31
la Fleche ... 24
la Fóuvette . . 24
Te V1LLE FRANCHES,
la yestale . . 36
le Hazard 33
la Badine ... 24,
By CORSTCA.
la Melpomene . . 40
Ia Minerve ... 43
la Migr.onne . . 32
la Fonunée . . 32
Te BOURÜEAUX.
Ie Pluvier ... 2©
NOTA. — „ D-e bier geplaatlfe LYST van het verhoren en „ overgebleven Gedeelte tbr geheele Zeemagt van Frankryk „ in de Middtnlandféhe Zee, is zoo paauwkeuri», als men ze uit verfchelden Opcieele Berichten, vóór en na , heeft ,, kunnen opmaaken. —— Volgens een der uuvoeiigften van ,. dezelve, wet* men meest hier is gevolgd , is het g;taï
• „ der verbrande Schepen iets grooter, dan Sydney Smith zel£ „ in zyn Rapport opgaf; djeh hy zegt er teffens by, ni:t te ,, weetjn , woe veel Schepen meer, daa da aangeftokene, door ,, hetoveiflaan der vlammen hebben kunnen in brand geraaken. „ Algemeen genoomen, zal deeze Lyst tocli wel naauwkeurig» „ genoeg zyn, om zich een denkbeeld van het geheele Stuk te „ misken. Deeze ea geene byzre-dere misllagen kan de Lee.« n zer> waar hy ze Tifldt, nu zeer ligt verbeteren."
L. 4 Wtr°



128 In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793-.
Werwaards de Geallieerde Esquaders van de Reede van TOULON zyn voortgezeild.
Tot befluit van dit Oorlogvaar in da MIDDENLANDSCHE ZEE dient hier nog kort opgegeeven, waar de Gecoalifeerde Zeemagt van TOULON gebleeven zy.
Het Engelsch Esquader ging niet verre van daar by de Hlëres-Eilanden, fchuins tegen over TOULON op de kust van Provence liggen; — zeker om twee oogmerken, namelyk, deels om vandaar den Toevoer naar Toulon en andere Havens door Kruisfers langs die geheele kust te beter te kunnen beletten; deels om digt by CORSICA te zyn, (zie de Kaart)
Het Spaanfche Esquader zeilde naar huis; — namelyk Elf oorlogfchepen naar Cartagena, Fier naar den Baai van Rofas, Fier naar Port-raahon, Alleen Driebleeven op kruistogt.
Het Napelfche Esquader met zyne Troepen keerde ook terug naar Napels.
Verfcheiden Transport-Schepen met Inwooners van Toulon zeilden naar de Golf van Spezzia.
Aldus eindigde dit zoo merkwaardig Oorlogsjaar in de Middenl. Zee — De Hoofdfom der Voordeden was: ,, de Commercie beveiligd, — de Franfche Floot der „ Middenl. Zee fchier tot nietten dus eene volflagene Over9, magt der Geallieerden;''~~ zeker, opzichzelven, groote, ja, ontzettende Voordeden.... En wat was de vrucht daarvan in het volgende jaar 1794?



INDE
MIDDENLANDSCHE ZEE. 1794.
Na verloop van veele jaaren (in de aanfiaande 4g* tiende Eeuw) zal de Naneef, onder het leezen der Gefchiedenis van deezen Oorlog, en by het inzien der Lyst van het verlies der zoo talryke en zoo zwanre Toulanfche Zeemagt, niet dan verbaazende Gebeurtenis, fen ten voordeele der Coalitie in de MIDDENLANDSCHE ZEE voor die jaar i 7 04 kunnen tegemoet zien. — Geene Oorlogen, zeker geene Zee.Slngten zyn er bekend, by welke de eene Oorioogende Party zulk een zwaar verlies leed , als de Franfchen by TOULON.
Wy Tydgenooten van dit ontzettend jaar 1794 , zeker liaan wy ook wel opgetoogen, maar over geheel iets anders.
De FR.ANSCHEN, niettegenflaande al dat verlies van hunne MidJenlanJfche Zeemagt, van hunne Oosten West-Indifche Colonien , en van eenen zwaaren Zeefing by 't Canaal, hebben, in weerwil van dit alles, dit jaar, ter Zee een allergewigtigst Middel-oogmerk bereikt,'t geen regelrecht ftrekte tot behoud van hunne Revolutie, en wel in een allerzorgelykst tydftip.
En wat is hier tegen voor de Geallieerden (behaf-
vea



Ico In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1704.
ven de heilzaame Befcherrning hunner koopvaardy) dit jaar, betrekkelyk hunne Alge m eene Zaak, de vrucht geweest v»n den geheeien Oorlog in de MIDDENLANDSCHE ZEE? — Gewisfelyk ook wel iets dat op zich zeiven hoog klinkt en blinkt; namelyk: „ èéne Vierde KROON, die van CORSICA, by deDris
„ van GROOTBRITTANJE gevoegd:' ■ Doch
welke, of hoe voordeelig de Invloed daar van is, of kan zyn, of nog zal zyn op het bevorderen van de Algemeene Zaak, of het algemem HOOFJ.O:)G MERK der Geallieerden by deezen Oorlog, zulks is ten minften voor als nog niet bekend.
Ziet hier in Zaaken van Staat en Oorlog een klein Lickt-Stipje , welk, naarmaate men 'er langer op ftaart, grooter fchynt te worden.
Het gewlgtig kapittel van Staats- cn Oorlogs„ OOGMERKEN, bevat t we e foorten, name*. „ lyk, HOOFDOOGMERKEN en By-Oog,, merken, — beiden dikwylt zeer naauw ver„ bonden, doch ook dikwyls zeer onderjchcid.cn."'
Het IIOOFD-OOGMERK der Franfchen by deezen 'Revolutionairen Oorlog is (om 't eens zoo uittedrukken) één cn onverdeelbaar dit: ,, HUN „ R GPUBLIKEINSCH STSTEM/1 TE VESTI„ GEN.'' Daar heen richten zy volftrekt alles in. Geene By-Oogmerk en, hoegenaamd, die, tiaar hun begrip, daar aan hinderlyk ■ zouden kunnen zyn, komen er in aanmerking.
tiet



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1794. 131
Het HOOFD-OOGMERK der Gecoalifeerde Mogendheden tegen Frankryk is „ deszelfs Sys-
tema in zoverre te keer te gaan, als Zy het „•'voor de Rechten van Sommigen, en voor de „ Veiligheid der gevestigdeConttitutie van Allen, ,., gevaarlyk reekenen."
Maar uit den afloop van Zaaken fchynt min of meer te kunnen worden vermoed, dat deeze en geene der Gecoalifeerde Mogendheden ook nog andere 13y-Oograerken hebben , die betrekke lyk~zyn op het Potuil van Schae-Verhaaling, of op Haare Zwaarte in de Balans van Europa.
In hoe verre nu die By-Oogmerken van Sommigen voordeelig of hinderlyk geweest zyn aan het algemeen HOOFD-OOGMERK van Allen, is een fluk, dat men hier ten ecncmaal oubeflist, en aan het verder nadenken van kundige en befcheidene Leezers overlaat.
Het Eiland CORSICA van Frankryk afgefcheiden, en de KROON van CORSICA aan GROOTBRITTANJE gevoegd.
Naast en benevens de Beveiliging der koopvaardy, en het kruisfen langs de kusten van Frankryk en Genua , is inzonderheid dit Bedryf wegens CORSICA het Hoofdwerk geweest der Engelfche Vloot, geduurende dit tweede Ocrlogs-jaar in de Middenland1'che Zee.
Een



tja Inde MIDDENLANDSCHE ZEE. 1704.
Een Eiiaid, zoo voordeelig sis CORSICA, in de Middenlandfche Zee te bezitten, is zeker geene geringe
ZEak voor ENGELAND. De Engelfche Commis-
faris ShGilbert Elliot fchryft er dus van in zyn Officieel Bericht van den 21 Juni d j. aan het Ministerie dien^ aangaande: „ Z. MAJESTEIT heeft verkreegen eene
„ KROON. De Britfche Natie heeft haaren Pc-
„ litieken en Commercieelen Omtrek door de toevoe„ ging van CORSICA vergroot: en CORSICA zelve „ heeft, door zyne milde inlyving in een groot en mag. „ tig Ryk.een nieuw veld geopend van Voorfpoed en „ van Rykdom.
't Is zeker ook niet van heden of gisteren , dat CORSICA een begeerljk Voorwerp der Staatkunde van Engeland , niet minder dan van Frankryk was. (Men leeze de Gefchiedenis van CORSICA hier over na.) Doch fchooner Kans of onbefproolener omftandigheid om Corfica met Engeland vereenigd te krygen, fcheen er zeker niet dan de tegenwoordige. — De zaak in haaren gtheelen Samenhang is kortelyk als volgt.
Van alle' de Zuïde'yke Departementen was er geen, dat, by het uitbersten van deezen zoo geduchten Zee-Oorlog, huiveriger tegen de alleswaagende Staat, kunde der BER-G-party moest opzien, dan CORSICA, het 83-lïe Departeme.it van Frankryk. —'Men behoeft flechts de Oogmerken der Gecoalifeerde groote Zeemogendheden zich te herinneren, of de Ligging van dit Eiland in de Middenlandfche Zee oppervlakkig
te



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. i?3
te befchouwen, om terftond hiervan overtuigd te zyn. (Zie de Kaart f).
De Gedeputeerden yan Corfica, even gelyk die van de andere Zuidelyke Departementen, dan 31 Mei 1793 over. mand en voorts voor Vyanden des Vaderlands verklaard zynde, en grouwelyk, met al wat hun min of meer was toegedaan, volgens het toenmaalig Robe/pier. rotfche Syftema vervolgd wordende, was er niets natuurlyker, dan dat de Regeering van Corfica, inzonderheid de kundige en beroemde PAOLI, die er de ziel van den Raad en de Volkr-Man was, h2t oog moest wenden naar de tegenwoordig zynde Engelfche Vloot om hulp en befcherming. —— Trouwens de BERG-Party ftelde dezelfde geweldige Maatregelen ia *t werk, om Corfica, eveH als LYON, MARSEILLE en veele andere Steden, tot onderwerping te dwingen ; — en welk een Schrik-beeld waren LYON of MARSEILLE destyds voorCORSICA, dar intusfchen meer dan eenig ander Departement voor alle de gevaa.
rea
(t) De Gecoalifeerde Vlooten van ENGELAND en SPANJE in de Middenlandfche Zee verfchynende, was het genoegfaam zeker, dat NAPELS en SICILIEN en TOSCANE zich by de Coalitie zouden voegen; ea welk eenvollïrekte Overmagt moest
dan de Coalitie in de Middenlandfche Zee hebben ? Der-
zelver vlooten dan de Kusten ven Frankryk by wyze van Cordon bezet houdende, moest CORSICA geheel van Frankryk afgefneden en rordum tusfchen de Magt der Coalitie ingeflooten liggen. — By het oppervlakkig inzien der Kaart kan zelfs de minst geoefende Leezer dit allemaal duidelyk zien.
M



134 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
rei deezes Zee-Oorlogs bloot lag, en geheel hulploos daar voor bloot lag, als kunnende teu eenemaal van Frankryk afgefneeden worden, (Zie de Kaart).
Reeds in de Maand September des voorleden jaars 1793 had de Generaal Paoli in dien hoogen nood vanVervolging op de dringendfte wyze den Admiraal Ueod om Hulp verzogt, er by voegende, dat zelfs enkel het verfchynen van eenige weinige Engelfche Oorlogsschepen tot hulp , hem van grooten dienst zou zyn. Hierop had de Engelfche Admiraal hein uit de vloot van Toulon 3 Linie-Schepen en twee Fregatten gezonden. — Dit klein Esquader had in October ook reeds eene pooging gedaan om de Stad en Haven St. Fiorenzo (by den noordelyken punt van Corfica geleegen) den Franfchen te ontweldigen. Doch deeze Taoging mislukte toen; en federt bleef Corfica in eenen ftaat van binnenhndfchen oorlog tegen de Magt der Franfchen aldaar, of liever tegen de fchriklyke Vervol, ging, welke zy er, volgens het toenmaalig (eu nu geyloekiJRobefpierrotfche Syfitma, aanrichteden; en welk Barbaarscn Syftema (om in 't voorbygaan te zeggen, wat nu dagelyks inde N. C. met nadruk herhaald wordt) ook de eigeniyke oorzaak geweest is, der Maatregelen , die de overmande Party der VLAKTE, of der Gemaatigden, tot eigen Lyfs-behoud, doch meest aet eenen deerlyken uitflag, heeft moeten neemen.
Eerst na het alloopen van het Toulonfcht Bedryf kon op het redden der vervolgde Corfen gedagt worden; en toen wierdt CORSICA, maar ook nog in een ander opzicht, het Hoofdwerk der Engelfche Vloot
in



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. I35
in de Middenlandfche Zee. Ziet hier een kort
veiflag der voornaamfte Badryven.
Den 19 Jmuarie verliet de Admiraal Hooi zyne Ligplaats by de Hiëres- Eilanden te weeten met het grootlïe gedeelte van zyn Esquader: want 8 Schepen bleeven daar omftreeks en voor de Havén van Toulon op kruistogt). — Van de Hiëres-Eilanden zeilde hy naar CORSICA, om er met binnenlandfche Medewerking van den Generaal PaOLI dat gedeelte, welk er de Franfchen nog in bezit hadden, te water en te lande te beoorlogen.
Her oogmerk van Hooi was wederom tegen Fiorenzo ingericht ; doch een aanhoudende Storm verydelde die eerfte ondeineeming , en Hooi moest dien gevaar, iyken hoek van Corfica verlaaten met vry groote fchade aan eenige Oorlog-Schepen en verlies van het Fransch Fregat l'Amphitrite. Den Noordpunt <van Corfica om. zeilende, ging Hy veilig liggen te Porto-Ferrajo (eene HaveB op het kleine Eiland Êlba, aan de oostzyde van
Corfica fchuins tegen over Bastia gsleegen. Zie de
Kaart). Dus, digt by Corfica's Iloofdftad, bleef
hy aldaar wagten naar neg eenige Oorlog Schepen en Transport» van Livorno en van elders, om dan van daar by eerfte goede gelegenheid zyn begonnen Hoofd v^erk tegen Corfica wederom te hervatten.
En zulks gefchiedde ook in de Maand Maart met voordeeligen uitflag : want na verovering van twee fterke Forten (van della Mortella den 10, en di Fornali den 17) verlieten de Franfchen alen 19 Maart de M 2 Stad



13G In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1703.
Stad St. Fiorenzo; neemettde de Engelfchen toen bezit van Stad en Haven, en de Franfchen de wyk naar Bastia ; werwaards vervolgens al rasch de Engelfche Zee- en Land-magt volgde:want er waren ook Engelfche Land-troepen, tot betere verzekering van het plan , dat men voorhad, op Corfica uitgefcheept. De Generaal Dundaj voerde het bevel over deeze Landtroepen, die vervolgens nog vermeerderd wierden.
De Stad BASTIA, na 't overgaan van S. Fiorenzo, met een Garnifoen van omtrent 3000 m. voorzien , en wegens haare ligging en Forten zeer fterk, wierdtdoorde Engelfchen te water en te land belegerd en reeds den 3
April hevig befchooten. Men vleide het Garnifoen
dat er een Fransch Esquader van Toulon (namelyk het klein Overblyffel) tot ontzet zou opdagen; doch, volgens berichten, kruiste toen een zwaar Engelsch Esquader van 10 Linie-Schepen en 5 Fregatten op ds hoogte der Hiëres-Eilanden; zodat alle hoop van ont. zet, indien zulks te Toulon in til mogt geweest zyn, vruchtloos moest worden.
Den 22 Mei ging BASTIA over aan de Engelfchen by Capitulatie, volgens welke (luidens particuliere Berichten) het Garnifoen 2400 m., na krygseer de Wapens moest nederleggen, en naar Toulon gevoerd worden, om er tegen een gelyk getal Engelfchen of andere Krygsgevangenen te worden uitgewisfeld. —— De Adm. Hoad fchryft in zyn officieel Bericht, dat ia.' *t begin des Belegs het Garnifoen 3000 m. bedroeg. —- Particuliere Berichten zeggen , dat een gedeelte
.daar-



U de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. *37
daarvan, namelyk de fransch gezinde Corfen, gelegenheid gevonden had naar het Gebergte te ontfnappen.
BASTIA, de gewigtigfte Vesting, Haven en Hoofdftad des Eilands dus den Franfchen ontweldigd zynde , liep in 't eerst de fpraak te Londen, dat nu het Oogmerk zou weezen „ CORSICA tot eene afzonderiyke „ REPUBLIEK te maaken onder Befcheming van „ Grootbrittanjer Maar de uitkomst leerde weldra geheel wat anders.
Wyze, op welke ie KROON van CORSICA té» GROOT BRiTTANJE gevoegd is.
Reeds den 1 Mei had PAOLI door een Adres (e*a Meesterftuk van deezen beroemden Giysaard, vol van onopgefmukte Waarheid en van deugdfaame Grondbeginfelen, allezins waardig om geleezen te worden) zyne Landgenooten voorbereid , om zich van Frankryk , waar destyds het oninenschlyk Robefpierrotfche Syfiema nog in volle woede was, geheel aftefcheiden en met Grootbrittatjje zich te vereenigen. — Ten dien einde, en volgens Commisfie, (Hem door eene voorgaande algemeene Landsvergadering opgedraagen , om in de dringende Nooden de- Vaderlands te voorzien) dsar toe bevoegd, fchreef PAOLI eene ALüEMEENE VOLKS.-VERG ADER.ING uit op den 8 Juni in de otad Córtt, midden iu 't Eiland gelegen,-te houden; verzoekende, dat zoo veel als Mogelyk, zy alle. die er als Gepnteerden hunner Plaatfen en Kerkfpellen zouden verfchynen , Vaders van Huisgezinnen en Geërfden mogteu zyn. —— Deeze geheele Aanlig van PAOLI M.3 ««



138 In de MIDDENLANDSCHE ZEE, 1793.
was zeker dus verre verftandig, en regelmaatig. — Doch het bedoelde Poinét van Vereeniging met Grntbrittanje was, uit hoofde van deszelfs zeer waarfchynlyken na~ Heep ten aanzien van andere Mogendheden, betrekkeiyk de Middenlandfche Zee, een zeer bedenkelyk politiek Poinér; en het had zeker ook hoe genaamd geenen Jnvhed op bet bevorderen van de Algemeent Zaak of
van het HOOFD.COGMERK der Geallieerden;
kunnende dus enkel een Byzonder ByOogmerk van Engeland zyn , waartoe de Generaal PAOLI door voorgaande Onderhandelingen met den Admiraal Hood, van welke ook in het Adres gewaagd wordt, kon weezen overgehaald, enmisfchien wel als de voorwaarde, «p welke CORSICA kragtdaadigen Onderftand van den Adm, Hood tegen de toenmaalige Robefp ierrotfche Woede ontfong. — — Dit daargelasten, en de tyd zal nu ook weldra openbaaren, in hoeverre deeze zweevende vermoedigen van kundige Lieden gegrond zyn, of niet.
De Volks-Gedeputeerden van CORSICA , te Corte :b genoegfamen getale byeengekomen, verkooren PASCHAL PAOLI tot Prefident hunner Nationaale Vergadering, en beüooten met eenpaarigheid van ftemment „ CORSICAS Affeheiding ven Frankryk en Deszelfs
„ Vereeniging met GROOTBRITTANJE."
Voorts wierdt eene Commisfie benoemd,om de Artikels deezer Vereeniging te ontwerpen en om te beraamen, op welke wyze het -voeglykfte de KROON van CORSICA aan den Koning van Engeland aantebieden. —- Den 17 Junie bragt deeze Commisfie haar Rapport in met het opftal eener ACTE van VEREENIGING, welke
den



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 13P
den volgenden dag met eenpaarigheid van Hemmen wierd aangenomen, en twee gelykluidende Affehriften daarvan door elk Lid der Vergadering onderteekend.
Den 19 Juni verfcheen eene Deputatie by den Engel» fchen Commisfaris Sir GILBERT ELLIOT, en voerde Hem ftaatelyk in de Vergadering, om er de KROON in naam zyns Konings te ontfangen. —-» In naam zyns Konings fprak Sir ELLIOT ddar de Aanneemin g der aangebodene KROON uit, en deedt den KoningsEed „ van de Pryheden van CORSICA evereenkomftig de „ Confthutie en de Wetten te handhaven'" waarop de Pre* fident en alle de Leden den Eed van Getrouwheid deeden, en de Ridder ELLIOT vervolgens in naam zyns Konings de twee geiykluidendeACTEN van VEREENIGING tekende.
Zoo kwam dit Groot Bedryf der Engelfche Vloot in de Middenlandfche Zee tot zyn volkomen beflag.en In diezelfde Maand, dat de Admiraal Howe by 't Kanaal eenen roemryke Zeefhg won , en dat, desniettegenftaande, het zoo allergewigtigst GROOT CONVOOI met Levensmiddelen uit America de Franfche Havens behouden inzeilde.
Zeker durft men den Lezer nu verder njet lang op» bouHen met Bedryven wegens CORSICA, welke Hechts Kcafionaliter tot deezen Oorlog fchynen te behooren. —
Me-



I4Q I» de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
Bejlult der Engelfche Bedryven wegens CORSICA.
Nog al een paar Merkwaardige Zaaken tot nadenken zal de Leezer in dit anderzins weinig intresfant Eefluit aantreffen.
In den Maand Juni kwam een zwaar Engelsch Transport (wel 40 Schepen, fchryft men) met 4c00 m. en Oorlogsbehoeften op Corfica aan; en er wierd r.og meer verwagt. De Ligging en Sterkte van CORSICA is zeker zodanig, dat dit Eiland, naast GIBRALTAR, het gewigtigfte Steunpunt der Engelfche Magt en Staatkunde in de Middenl. Zee kan werden ; wanneer het genoeg met Troepen en Oorlogs-voorraad voorzien is. — Het ligt als op den kyk tegen over Livorjno en Gekua, de groGte Stapels der Commercie van Italien aan dien kant. (Zie de Kaart). — Het heeft drie veilige Zeeltsden en Havens (Bartia, St. Fiorenzo en Calvt) by welke in de lange guure jaatfaifoenen geene vyandelyke vloot het kan houden, en welke in de kette of onzekere geede jaarfaifoenen ter verdeediging uitneemeud wel geleegen zyn. — Hier by komt nog, dat Corfica nog veel vruchtbaarer en volkryker kan worden. Geen wonder dan , dat men deeze nieuwe , zoe gewigtige , Aanwinning nu ook ter deege verfterkea zal. — In de handen der Magtigfte van alle Zee-Mo-
gerdheden is Corfica zeker IETS ■ en misfehien
nu ook weldra een nieuwe groote en zorgelyke Twistappel. —
Na het overgaan van de Hoofdftad Basïia en de
Over-



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. I4I
Overdragt der KROON, bleef er in dit nieuw Vierde Koningryk van Grootbrittanje niets meer op de Franfchen en eenige Fransch gezinden Corfen te veroveren dan de Stad CALVI; welke ook, na een hevig beleg van 51 dagen by Capitulatie door de Engelfchen veroverd , en den 10 Augustus door htm int bezit genoomen is. (In de kaart kan men zien, waas die Stad ligt).
Om twee zaaken is dit Beleg, nevens anderen van deezen Oorlog, byzonder merkwaardig; deels om deszelfs hevigheid , waaruit de fterkte der plaats blykt? deels en vooral om het roemryk voorbeeld van het Garnifoen , dat, hoe zeer ook de Stad niet kon gehouden worden, echterHezelve niet overgaf, dan na eene Verdeediging tot hst uitsrfte. — Onder de Merkwaardige Franfche Officieele Berichten is er misfchien geen, dat meer waarheid behelst of zaakelyker is, dan dat van CALVI van den Franfchen Reprefentant ARENA aan de N. C. gedagtekend in Calvi den 8 Augustus.
Om een naJer denkbeeld te geeven, zal men hier het gewigtigfte gedeelte van dit officieel Bericht mededeelen,
„ De Stad was geheel plat gefchooten of verbrand;
de Werken op de land-zyde vernield-, het Kanon van ,, zyn Affuiten; het Artillerie-gereedfchap in flukken; „ het grootlle gedeelte der Konftabels dood, gekwetst
of ziek; één Kruid-Magazyn gefprongen, het andere „ met kogels doornageld; de resteerende Munitie ge„ borgen in een Toren, die alle oogenblikken gevaar „ hep van in brand te vliegen; de Hospitaalen flik vol
n ^2-



m de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
„ zieken en gekwctfien, en federd een Maand geen ,, vereischt voedfel, en Koortfen en de Loop; bet „ getal der dienende Soidaaten tot 260 verminderd „ dus ontoereikend by de drie Bresfen , welke de £ngeifchen te gelyk fchooten op twee Bolwerken en
„ een Gordyn Zonder Csfaraatten hieldt het Gar-
„ nifoen 'het uit tegen een Bombardement van 15 da. „ gen, dat meer dan drie duizend Bomben wierp, alle „ de Huizen deed imlorten , of geen ongefchonden » Het... Enkel Brood, wat fchraal moes, en vleesch. >* v?n barden, Muil-Ezels en Ezels,.. Eene fchanrsch„ heid zoo groot, dat één Ey voor een zieken 30fels' „ in fpecie, en 5 livres ia Asfignaten eoldt. Zodanig „ was de welland der Verdtedigers den 14 van Ther„ midor(i Aug.)... Het Garnifoen, dat naar Frankryk „ terug keert, zal u zeggen, dat geen één der Inwoo,, neren hetminfte leed toonde over't vernielen van zyn „ goed; dat de Vrouwen de zwakheid van haar geftel „ vergasten, en kruid en kogels naar de buitenposten „ bragten, zelfs wanneer zy het kevigfte befchooten „ wierden; dat zy met zwaaren arbeid aarde voerden „ op de Batteryen geduurende het Bombardement; en „ dat er geen Mensch geweest is, die kleinmoedigheid „ of misnoegen tegen de gemeene zaak getoond heeft. „ — Een groot gedeelte der Inwooneren vertrekt mee „ ons. Wy laaten niets over aan de Engelfchen, dan „ de puinhoopen van eeneplargefchooten of verbrande „ Stad."
De Commandant van dit dapper Garnifoen was ce Generaal CASABIAKCA, een Corfuaan. —
Al-



bi de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1735. 143
Aldus was nu geheel CORSICA op de Franfchen veroverd, ea hier mede ftond nu ook nier alleen hec Commando van den Admiraal Hood in de Middenlandfche Zee te eindigen, maarteffens eer.e zeer gewigtige verandering in den ftaat der Zee-Zaak van GENUA te gebeuren, namelyk , het geheel ophouden van het bezetten en belemmeren der Wateren voor de Haven, (waarvan llraks breeder). — Zodat het blokkeeren of belemmeren der Haven van GENUA mede veel betrekking fchynt gehad te hebben op het Hoofdwerk, dat Engeland dit jaar in de Middenlandfche Zee met CORSICA vóórbad.
Van Corfica begaf Hood zich naar Livorno; van daar zeilde Hy naar Genua, en van daar naar Engeland.
Twee zonderlinge Dingen tuifchenlyds in ie MIDDENLANDSCHE ZEE gebeurd.
Het éint zonderlinge Stuk ist — Terwyl Hoti voor Cnlvi lag, liep of fl >op een Fransch Esquader uit de Haven van Toulon. Ma<!r, zodia zag het niet eene Divifie van Had opdagen , of het fnapte wederom even fpoedig weg, en borg zich in den Baai van Jouhan. ^f) Geen wonder; de Engelfche Divifie belfond uit 9 Linie-Schepen en 7 Fregatten, en dan was er nog de verdere Vloot. En het Toulonsch Esqua. der beftond flechts uit 7 Lini- Sckepen en 8 zo Fregatten als klein vaartuig , en dan was er fchier niets meer; en als dit geil as gen mogt worden, wat dan? —r
Mea
(t) De Baai yau Jouban of Ju» ügc wsfdiea Aï«» Frtjus. Zie dc Kaait.



144 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
Men zou zeggenj wat of toch dit Esquader in zee kwam doen, daar het er niets kon uitvoeren? — Alle het onberaadene daarvan verdwynt, zo men let op het Tydperk van het uitrusten en uitloopen, namelyk: destyds was een zwaare Zeedag by't Canaal verkoren; wierd op de groote Brood-Vloot uit Noord-America gewagt,moesten de tri„mfeerendeLegers by de Sambre en by de Lys verder aangevuurd blyven enz. —; en by alle zulke omftandigheden in de N. C- en door geheel Frankryk te kunnen zeggen en uitroepen: „ Daar is „ eene ZEEMAGT in TOULON !.. Daar is wederom „ eene TOULONSCHE VLOOT in de Middenlandfche „ Zee!" was zeker een van die zonderlinge Middelen, waarmede wonderen zyn gedaan. — Voorts omfnapte het Toulonsch Esquader ook weer zoo gelukkig uit den Baai van Jouhan, als het er in kwam,- en tusfchentyds hadden de Engelfchen, die er eenigen tyd vóór lagen optepssfen, geen leed er aan kunnen doen, zynde die fchuiiplaats volkomen door Batteryen gedekt. — Zodat dit geheel Stuk , met al dat vreemde, nogthans eene wèloverlegde Behendigheid was, en die ook haar .groot oogmerk had.
Maar van het ander zonderling Stuk is het waar Oog.
merk misfchien nog geheel en al een raadfel. Het
geval is dit: „ PAOLI, Generaal van CORSI-
„ CA declareerde den Oorlag aan de Republiek GENUA », den 10 Mei." — Onder het bulderen van zoo veel grof Gefchut was dit Hechts een losfe piitool fchoot, en waar toe? want destyds was toch zeker de zaak van CORSICA met Engeland reeds volkomen beklonken;
ea



In <h MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 145
en PAOLI, ïn zoo groot een vertrouwen en geheim, met Hooi, wist zeker ook toen reeds, dat, na het overgaan van Calvi, alles tusfchen Genua en Groot Bilttanje volmaakt in orde zou weezen; en waartoe dan
nu die OORLOGS-VERKLAARING? Doch
hiervan afgeftnpt. — Het volgende Artikel van G E \UA levert veel merkwaardiger zaaken op; en zal het Iratfle zyn.
Verders MERKWAARDIGHEDEN van GENUA; en Bejïuit.
(Vervolg van bladz. iop.) j <
In de Wateren van GENUA (dus wordt de Zee "vóór de Haven en langs de Kusten aldaar genoemd) bleeven de Engelfche Kruisers het verder gedeelte des Winters en Voorjaars , en zelfs tot in Augustus d. j. 3794 de Niutraale Vaart, dan meer dan minder, nrar tyds omflandigheden ontrusten door Vtfitatien , zelfs fomtyds door deeze en geene hardigheden enz.— Het klaagen daarover, het inroepen der NeutraliteitsRechten, en het betuigen teffens, dat GENUA door zich te bezwaaren echter geene de minfle krenking aan den fteat van Vrede met Engeland wilde toebrengen, hieldt geduurende allen dien tyd aan.
, En geduurende meest allen dien tyd fmeulden er, bovendien, veelerlei ftedelyke Onlusten; — zelfs be* gonnen er zorgelyke Revolutie-Voalm te glimmen, zoN da.



i4ö In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
dar.ig , dat den 20 Februarie door een der kundigiïe Leden van den GROOTEN RAAD eene fiere, zeer redenryke Prepcfaie gedaan wierd, om de GENUEE. 'SCHE CONSTITUTIE te herzien,
Midden in alle deeze zorgelykheid, en terwyl de Genueefche Staat- en Regeerkunde met buitenland, fche en binnenlandfche moeilykheden dus onleedig gehouden wierd, gebeurde er iets, waardoor alle wyze Maatregelen, die by 't eindigen des voorgaanden jaars zoo gunflig als roemryk met gewenschten nirfhtg bekroond waren, eensklaps verydeld, en de Vrucht van zoo veel yverens voor het behouden der NEUTRALITEIT nu geheel vernietigd fcheen te zullen worden.
En ziet eens!... Zy zeiven, die voorleden jaar, en nog tot op deeze laatfte oogenblikken de NEUTRALITEIT van Genua , als een poincl van hooge Onfchendbaarheid , wilden gehandhaafd hebben,... Zy zeiven, die van deeze NEUTRALITEIT ook de gewigtigfte gevolgen by Toulon hadden genooten,... Zy zeiven, die nogdaadelyk en alleen de milde vruchten
van die NEUTRALITEIT fmaaktcn, Zy
of liever de ROBESPIERRES, de toenmaalige, en nu zoo gevloekte Tyrannen des Franfchen Volks, (want eene Natie moet niet bezwalkt worden met de fchande van eenige Schurken, die Haar bedriegen en
overheerfchen) Zy, die ROBESPIERRES zeiven,
met hunnen nu zoo gevloekten Aanhang, waren het, die deeze NEUTRALITEIT onverhoeds , tot befchaaoing van hun geheel voorgaande bedryf, en op
zo*



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. 147
zodanig eene wyze fchonden als, (wegens de fchaarateloosheid, waarmede Zy de Staats-en Rechtskennis van alle verlichte Eeuwen met twee of drie franfche Puntvoorden wilden overbluffen), misfchien geen voorbeeld in de Staats gefchiedenisfen der Volken heeft. — Dit zonderling Stuk keufchetst de Robefpierrotfche Vermeetelheid en waan wyze Onkunde te zeer, dan dat het hier, in dit Artikel van GENUA, waartoe het behoort , zou mogen worden voorby gegaan. — Het Geval is, als volgt.
Het Committé van Publiek Welzyn (dat is, ROBESPIERRE destyds) had een zeer zonderling famengeftv-ld Plan gevormd , om dit Oorlogs-jaar 1794 ten zuiden van Frankryk te openen met eenen onverhoedfen Coup op Italien te doen. Het wel flaagen van dit Plan fteunde op twee zaaken , beiden even merkwaardig, namelyk, deels op de g eruste Weerloosheid van de Plaats, die men wilde overvallen, om er post te vatten en een Steunpunt te hebben ; — deels op het terug doen blyven der gereed zynde Hulp, met welke de Koning van Napels voorneemens was SARDINIEN in het Piëmonteefche, dat meest, en in de eerde plaats, bedreigd wierd, te onderfteunen.
Wat het eerde betreft; de plaats, die overvallen moest worden, was de Stad ONEGLIA (Oneillej aan de Middenl. Zee geleegen, tusfchen Monaco en Final by den uitfchieten hoek aldaar (zie de kaart) Deeze Stad en Haven behoorde wel aan Sardinien ; maar zy lag rondom in het Genueefche, en wierd dus we.
N <a ger.f



148 ié de MIDDENLANDSCHE ZEE. 793.
gens de NEUTRALITEIT van GENUA voor onge dankbaar gehouden, zeker toch voor een vyand , die ly de Onfchendbaarheid deezer Neutraliteit een zoo groot belang had, en er ahyd zoo jltrk had op aangedrongen. 7.y was daarom ook buiten allen Haat van verweering , fchier zonder gefchut en weinig of geen Garnifoen. — Geene andere flerkte of vcrweering had zydus, dm de NEUTRALITEIT van GfcNUA ; geene andere zekerheid voor die flerkte dan... zo niet de DEUGD,' zeker toch de EER, of het Poinü d'lmmeur, dat toch
zoo hoo^ boven alles by den Franschman klinkt,
Doch ziet wat gebeurt er 1 (£)
ROBESPJERRE, de jonge, met zyne Collegaas, Reprefentanten by de Armee van Italien , zonden een Gefchrift aan den Senaat van GENUA, daar in voordraagende: „ dat de Gecodlifeerde Mogendheden het Oog,, merk hadden , van zich mester te maaken van het Ge„ meefche Land cm het te brengen onder de Heerfchappy „ van den Despoot van Piemtmt (den Koning van Sardi„ nien), &c." — cdn fchaamteloos verdichtfel, waaraan zelfs de fchyn , zelfs de mogelykheid van waarbeid ontbrak; — „ dat, om dit voirtei.amen, de Franjche
Notie zich in de noodzaktlykheid bevoudt , van haare , Ttoepen over htt genueefche Territoir te laaten trekken; „ — dat Republikeinfche Soldaaten geene tmgenistheid mees,, ten verwekken by de Ger.ueefen: want de Franfchen ',dus „ fpreekt eene ROBESPIERRE ten tyde van het Ro„ bef pier rots ch Bewind) eerbiet igen de Rechten :an
„ al
(J) War hier uit het F:an,'ch nvergczit is, kan men ia bet verfiag van de Aften dei N. C. van énn iyd, te l'arys gedrukt, origineel vinden.



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. ^9
,, elk Fuiken, hunne [Feiten, hunne Gebruiken, ja zelfs „ kunne Begrippen (opinions); — en wat waren dan dj „ Begripptn der Genueezen wegens de onfchendbaarheid van lrun Neutraal Territoir 1 — De Franfchen „ (dus praalt hy verder) hebben wel eene Regeerings,. form, welke gegrondvest is op FRYHEID en GELIK„ HEID; maar (N.B.) hun Territoir is de Grenspaal van „ hunne Revolutie, en van de uitvoering hunner [Vetten:'
En hiermede trok terftond eene Colom Franfchen regelrecht over het Genueesch Territoir en overvieï
de weerücze ftad ONEGLIA. Geen braaf Fransch/
Soldaat is thans in ftaat, zonder te bloozen het gepraal te leezen , dat Barrere vau dit heldhaftig inneeme» eener weerleoze Stad in de Nationaale Conventie maakte.
En Barrere, de roenmaalige Spreeker van *t Committé van Publiek Welzyn, (dat is v^n den toen 200Grooten ROBESPIERRE) hoe verdeedigde deeze Barrere destyds in de N. C. dit Meesterftuk van Staats-kunst? „ De leugenachtige en listige weetenfehap'van Diplomatieke „ Bewysgronden ^Bewysgronden uit Verbonds-Rechteh) „ most zwymen, zegt Hy, voor de Eettwige Rechten der n Falken, en voor de gebiedende Behoeften der FrylieU." —Zyn de Bewysgronden des Genueefchen Raads voor de onfchendbaarheid der NEUTRALITEIT eene leugenachtige en bedrbgiyke weetenfchap ; waarota drongen zulke Lieden dan zeiven voorleden jaar en nog korts zoo fterk daarop aan? — Zyn zy het niets waarom fchonden zy ze dan nu ? —- In het zuiden „ van Europa, dus ver volgt hy, todden wy niet fiechts



i*5o fn de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1703.
j, noodig de Dapperheid der Wapenen , maar bovendien eenm it polkieken l'end" Cfeinte poliiique, politieke Fint),m », de Invloed daarvan is zodaanig, als Magt en Rechtvaar„ digheid,te famen gipaard, denzelven moeten doen zyii"....
.... De gelouterde Weetenfchap van alle verlichte Eeuwen, de EEUWIGE WAARHEID, de EEUWIGE REDEN laaten zich zeker niet dwingen ; anders zou menoekal zeggen kunnen;... „ daar!... vreet alle die nieuwe philofephie km maar zoo op voor zoete koek!...
Dusdanig was her geleegen met het Eerfte Poinfb», ©p welk het Robefpierotsch Plan van een onverhoedfchen Coup op Italiea te doen, gebouwd was.
Wat bet Tweede Poinft , om verder wèl en zelfs tnbereekenbaar wél te ftaagen , betreft; indien het waaris, wat men er uit NAPELS met Verzekering van fchryft, zou dit zeker nog een gantsch- ander Haaltje var/ de toenmaalige R obefpi er r 0 tte ry, en eene politieke Fint zyn, dien greuvvelyken Blo-ed-Tyran wel waard. -— Men zal enkel met een pnar regels het Stnk aanflipnem
„ Den 26 Februarie d- j, 1794 wierd te NAPELS-„ eene alierverfehriklykfte Samenzweering ontdekt , „ weinige dagen , voor dat zy. moest uitbersten. Her „ Oogmerk was: ,,. de geheele Koninglyke Familie te„ vermoorden; NAPELS en SICiLISN in Revolutie t»
„ brengen enz. Eene Meenigte der Samenzwee-
„ rers wierd gevat, en alles volkomen ontdekt."...
En ziet eens! hoe toevallig het en tout état de catife, (evenveel , hoe het ook mogt uitvallen ) gunftig
was*.



In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793. ijl
was: — It weerwil van het eigerdyk mislukken dier grouwelyke Samenzweerirg, viel het echter toevallig zoo uit, dat het aanzienlyk Transport van Hulptroepen om Sardinien te onderfteunen, in deezen zor. gelyken toeliand niet van NAPELS kon vertrekken; en het fcheen zelfs onzeker, of Napels nu wel Hulptroepen aan SARDINIEN kon bezorgen. —
.... Maar ware dit Napelfche Gruwel (het moge voorts Robefpierrotsch zyn of niet) eens volkomen gelukt; wat zou dit dan niet eene zaak voor het geheele Plan der Robefpierresvzn dien tyd geweest zyn!....
Ondertusfchen zat GENUA met dit Robefpierrotsch en Rarrer'aansch Plan van de weerlooze ftad Oneille dus onverhoeds te neemen, nu wederom, en vry wat erger, dan voorleden jaar, in de nyp — Nu was het Neutraal Territoir allerzekerst gefchonden , en wel juist zodanig eene fchending had er plaats, als de Gecoaiifeerde Mjgendhéden voorleden jaar ten aanzien van het Transport der 6000 m. Ooflenrykfche Troepen over Spezzia (zie bladz 107) zoo zorgvuldig had» den vermyd. ——- De Genueefche RAAD zondt de bandigfte Vertoogen, op de eeuwige Rechten der Volken gegrond , naar Parys. — Maar de kogel was door de kerk , en R'JBESPIERRE zal denkelyk wel met alle die Genueefche Staats- en Rechtskundige Weetenfchap gelagchen hebben; dewyl hy een Measch was, die (gelyk nu geheel Frankryk erkent en getuigt) niet alleen geene Gronden vati Weetenfcbap zelve bezat ; maar die alle Weetenfchappen (zoo als tzu. kg Weezens doorgaands doen) verachtte, vertrapte, N 4 j«,



i52 In r/t MIDDENLANDSCHE ZEE. 1793.
ja, alle Lieden van Weetenfchap haatte , en ze verdeigen wiide.'' (f)
Ia
(f) Nadrukljker kan dienaangaande niet* gezegd worden, dan hel geen nu zoo d;kwyls, en van zoo veeie Leden der N. C ia die Verg.-derirg zelve is voorgedragen — Ziet hier uit eene metri^te Stukken' ha volgende. Het is een nittrekill uit d- Redenvoering v;ij FOURCROYin 't begin van Sept. I. I, M de N. C. gehouden.)
„ De leaifte Tyran ,die zelf geene Welcnfchap bezat, wiens „ onkunde zeer grof was, cn die tegen al wie onder zvne Mede ampigfnooien een reiend van Koitsien en IFeetenfciiappen was T si Befchuldigingen opzogt, om hem naar 't fcharot te zenden;. „ de laat/Is Tyran ROBESPJERRE,hielt vyfof 6 Redevoeringen, ,, ia welke hy,listig cn wreed, alle dezulke, welke zich op diep„ zinnige IVeeter.fchappen toeleggen , alle de zulke, weike uit„ gebreide kundigheden bezitten, lasterde , onteerdc, en met de „ haa'.elykfte aantygingen eyerfielpteROBESP/EktlE zag „ gten kundig Man met een goed oog aan; integendi e'. zag hy „ hem altyd aan met oogen vol van Ongerustheid en iVyd" enz.
ROBES fJERRE was volgens ftwigetis van al wie hem perfoncel ker.dï , zeker een doortrapt en fiiedig Mensch; gelyk ge! vtisfelyk ook zyn geheel Bedryf aai toont, maar loosheid, Snedigheid, Doottraptheid enz. zyn gantsch andere hoedanigheden Am IVaare KENNIS en grmdige WEETENSCS1AP. Hemelsbreedte zyn die dingen onderfchuden, NS. De eerfte
ea vroeg/Ie Oorzaaken van het tegenwoordig Onheil van geheel Euicpa zyn vcoia! daarin te zo:kcn, dat lis-ige en doorrapre Meufchen , zonder waare Weeten.'chap, op de ge«i^t^fte plaatfen liet hoog Bewind van zaaken in handen gehad hebben. —— Zulke Lkden, Indiffer en ti s te n in hun hsu, hebben geene vatte Gruridbeginftlen, en lagchen wat met de e c uwige y0 or' fchriftenvzn RECHTVAARDIGHEID en BILLYilHElD. —
Brne



In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 1794. 153
In alle die zorgelykheden, zo wegens deeze plotslyke geheel onverwngte en onwëerbaare fehending der Neutraliteit te Lande, nis wegens de belemmeringen ter zee, was en bleef de Genueefche Regeering lydelyk en allezins voorzichtig. En wat de inwendige Woe» lingen in de Hoofdfhd betreft; de Souvereine Raad wist zyne ftrenge Maatregelen ten aanz:en derzelver wonderlyk, met geduld en rekkelykheid, vooral met onderrichtende BURGERLIEFDE te temperen, en gaf dus in deeze zoo mceilyke tyden een voorbeeld , dat er geen beter Waarborg voor eene veelvuldig bedilde Conftitutie zyn kan, dan de onbedilhaarheid der Werk' daadige REGEERKUNDE zelve.
De verdere Afloop der Genueefche ZEE-ZAAK is, als volgt,
Den 16 Augustus zonden de Adm. Hoxl en de Ridders/tót, als gevolmagtigde Commisfarisfen van Groorbrittanje, eene Nota uit S, Fiorenzo aan de Hooge Regeering van GENUA, In welke zy (na een breed Verflag van de redenen der Bloccade, van de wederzydfche Klagten , en van de Voorvallen daarnt ontftaan) te kennen gaven „ het vast Voorneemen vsn „ Z, Britfche Majefteit, om niet alleen alle Vyandelyk-
heden te doen ophouden, maar om tenens in 't Ver»
>• geet-
Hinc omnis denyati Clades in patriam populumque ftuxit ! mag men fchier in elk Land zeggen. STAAT- en REGEERKUNDE zyn by zulke Weczens eene WasTe Neus. El-
d.TS wordt dit Gronaft.ik bretder verhandVid



lj4 In dc MIDDENLANDSCHE ZEE. 1754.
,, geetboek te (tellen alle de Oorzaaken van Ongenoe„ gen. en re Hechten alle Gefchillen , tusfchen de „ beide Mogendheden ontftaan ; zich alleen vootbe. „ houdende de Vorderingen, welke de Belangen zy. ji eer Onderdaanen en zyner Geallieerden, die geene „ andere zyn, dan die van geheel Europa en van 't ,, gantfche Menschdora, zouden kunnen noodzakelyk „ maaken ten aanzien van het toekomende Gedrag der „ verhevene Republiek." — Het verder gedeelte deezer Nota betrof den Heer Drake, namelyk: „ dat Hy >, met genoegen zyn Post, als Minister Plenipotentia,. ris Z. Britfche Majefteit, by de Republiek weder„ om zou herneemen, in de verzekering, dat die niet „ meer door dergelyke onaangenaamheden zou wor», den onderbrooken enz.5' —
Het Antwoord der Genueefche Regeering hieldt: dat ZY het doen ophouden der Bloccade en der Vy,, anrielykheden befchouwde als een bewys van de on„ twyffelbaare Rechtvaardigheid Z. Britfche Maje5, fteit; ingevolge van welke, en betrouwende op de „ daadelyke Uitvoering der Bevelen dienaangaande, „ Zy niet nalaaten kon , op nieuw aantedringen op „ de Vergoedingen , by verfcheiden Nota's voorge,, dragen." Het overig gedeelte was meest betrekkelyk op de Voorbehouding in de Britfche Nota vermeld, en behelsde zeer heufche verzekeringen, dat de Republiek door haar gedrag geene aanleiding daartoe zou geeven,
■ Den 3 Sejaember liet de Genueefche Regeering tot behoedhg der Rechten van haare NEUTRALITEIT
(ten



In de MIDDENLANDSCHE ZEE'. 1794- »53
(ten minflen tot behoeding des Rechts, ingevalle van lydelyk gemis desGenots daarvan) het volgende MANIFEST uitgaan , hetgeen wederom een waar blyk is van allerzorgvuldigfle omzichtigheid. —
Altyd getrouw aan het heilzaam Syftema, dat Wy „ aangenomen hebben,van volftrekte'ïiEUTRALlt „ TEIT by den tegenwoordigen Oorlog, geloven Wy „ er uit te volgen, dat alle de Inwooners der verhe„ vene Republiek zich moeten onthouden , van eenig „ deel te neemen aan de Bedryven der Oorlogerde „ Mogendheden of van Derzelver Legers: — ingevol„ ge van dien verbieden Wy , dat zy eenigen perfo„ neelen dienstdoen aan de Oorlogende Partyen, of, , op vordering van Commandanten of Officieren der ,, eene of andere Armée, eenige hoegenaamde mede„ werking 'er aan toebrengen : het zy tot het vervoe^ren van Wapenen, Artillerie of Munitie; het zy tot „ het herttellen of maaken van Wegen: — alles otw „ der Straf van openbaare Verontwaardiging."
NB. De naaste reden van dit Manifest wasr
Dewyl de Oorlogende Partyen thans ann de Landzyde by de Grenzen der Republiek ftonden of er heen na. derden, en er vrees was voor overtogt over het Neutraal Territoir, en (op het voorbeeld der Franfchen) nu ook door de gecoalifeerde Troepan; kunnende GENUA in zulk een geval ook ten aanzien der Gecoalifeerden nu niet anders dan lydelyk Neutraal zyn,— Deeze zoo voorzichtige Regeering wilde dus by gebrek van het daadelyk genet, ten minflen haar Recht behoeden.
Dm



156 In de MIDDENLANDSCHE ZEE. 171
Den 23 September kwamen de Admiraal Hood en de VicoAdmiraal Hat kam, elk op een Schip van ico ff ukken , in de Haven van GENUA aan. —— De Kaojtfii* der Haven begaf zich 's anderen daags aan boord vam den Admiraal, om er zyn woord van Eer te ontfangen „ dat Hy in V algemeen de Wetten der NEUTRALITEIT, cn in V by zonder de laatfle Ferhlaaringter handhaving van dezelve zou eerbiedigen" — Zyn JVeord'vanEer daarop gegeeven hebbende, trad Hood aan land, en wierd van den DOGE met gewoone plegdgheid ontfangen. -
Ten zelfden dage (den 24) kwam ook een Fransch
Oorlogs-vaartuig, de/Wr/o- genaamd, van Nice in de
Haven aan. Deszelfs kapitein gaf mede, op afvor-
dering, zyn Wd.rd van Eer tot het bovenfhande.
Voorts kwam er in 't begin van October ook een ander Vnnfrhe Minister in de plaats van Tilly, namelyk, de Hiér Ctatu/i Viüard. De plegtigheid van wederzvdfebe BïgroHÏhg gefchiedde den 13 OcV : en, 't geen nog verder goede Uitzichten belooft, is (zo als de laatfte Berichten uit GENUA lui ien j, dat het gehouden Gedrag van Tilly in nader Onderzoek by de fi. C. van Frankryk zal gebragt worden, welke zeker thans gebeei anders en waardiger denkt, dan ia de tyden der- Robes, pierfche Tyraonit mogelyk wjs.
Tot BF.Sf.UIT dient: dat de Krygsbedryven in de MIDDEN. J.ANDSCHE ZEE thans (in November d. f. 1704) denkelvk geëindigd zyn; en dat de Redenen , waarom er zoo weinigvoor de Algenuene Zaak der Coalitie door de Engflfche Est quaders is uitgevoerd, van den Adm HOOD gelegd worden op de achtergeblevene Medewet king der Generaals van de
Ooftenr. Troepen in Lombardien. Hoe het inet dit ftuk
jeleegen zy, moet de tyd verder openbaren.
Ondertuslcben zullen de Engelfche Esquaders «ftr MIDDEN* LANDSCIIE ZEE in de Havens van hun nieuw Koningryk CORSICA, volgens laatfte Berichten, hunne veilige Winter» ligging houden, — D<* tyd zal het leeren.