IV, VOORBERIGT DES
„ Burgers, onderzoekt hy de Regten , de „ Privilegiën, de Voorbaeten van ieder „ orde , ftaet, en Jland: en , gemerkt hy „ ten VQordeele van elk hunner pleit, (als „ ten welzyn en befte der Maetfchap5} pye pleitende,) brengt hy ze alle in zyne be* „ langen, en verbind ze door de fterkftz „ drangredenen om vrugt te trekken uit zyn „ waken en arbeid". En, na verklaerd te hebben , dat dit werk een Vervolg is van de Beginfelen des Natuurlyken Regts, en wat de Schryverinde Vier Deelen van hetzelve verhandeld, laten zy zich indezervoegen ho&ren (*): „ Dit is de Algcmeene „ Schets van't PVerk-, Dan, nadien dit „ van merkelyke uitgeflrektheit is, zoo „ fchift de Maker de vier deelen waeruit „ het werk beftaet, in verfcheidene hooft„ ftukken; in welke hy de ftof, die 'er het „ onderwerp van is, naeukeurig en omftan„ dig verhandeld. Hebbende een wydftrek„ kendveld doorteloopen, Beft hy den kort-
„ften
(*) Bladzyde 31a



VI. VOORBERIGT DES
hy BeJIuit, tegen de Geneeffche Boekhandelaers Barrillot, verkregen hadden, dat het reeds gedrukte Voorberigt 'er af-, en den Naem des Schryvers van den Tytel moeft weg-gelaten worden ; dewyl zy, onder andere, voor reden gaven, dat de Autheur begeert had, dat men dit iverk niet ïrt*t licht zoude geven (*); maer de Afdrukken, aldus zonder Naem en Voorherigt verzonden , toonden de waerdy dezer Beginfèlen; waerom de Amjleldamfche Boekbandelaer Wetstein zich als des verfchovenen weeskinds aennam,cn'er den naem des Schryvers , met zyn naem als Boekverkoop er, voorplaetfe.
Ook had de genoemde Uitgever der Nieuwe Bibliotheque (3ermanique, by zyn ver-
JJag, op berigt van verftandige vrienden, verklaerd, dat het werk goed en nuttig ivas. Maer hebbende hetzelve toen nogniet gezien, beloofde hy daervan een onzydig uittrek^
fel; 't welk hy fints , met deze aenpryzing,
gaf:
"(*) Men ziet dat Ra'edsbsjluit pag. 220, en 221. ter gemelder plaetze.



VERTAELDERS. VII.
gaf:,, Dat men V in den rang der Befte IVer ,, kenmoeftftelkn". Heeft zyn Ed., en wy uit hem het vorige gemeld; h diene enkel, om dm Lezer berigt te geven van de waere geJcbapenheit der zaeke, omtrent de uitgifte van deze vrugt, na 's vaders dood, ter werelt gekomen. Uit de Schets, door den Schryver zeifin H net gefchr even, (en die wy uit de bygebragte Nieuwe Duitfche Boekzael, op ons Voorberigt laten volgen,) kan de Lezer merken: eensdeels, dat de Overleden Raedsheer alles byeen en eereed bad wat tot zyn Ontwerp diende : en anderdeels dat deze Beginfelen , des verftandigen Autheurs waerdig, ten vollen beantwoorden aen hunne Schets. >t Eenig mangel fchynt, dat dit laetfte werk (*) van den Heere Joan Jacob Burlamaqui , niet, ah teerfte onder zyn oog hetjicht mogt zien. Hy over eed den 3. April 1748. te Geneve '
4 Ah
Zya fterven, Nouv. Bibl. cZ'. T 1J Wns> b*
yjerm. x. jy. 2. p. pag, 44g,



VIII. VOORBERIGT DES
Ah Vertaelder fcbynt het naeuwlyks noo* dig te berigten, dat ik, ah mynes ondanks, op aenhoudend verzoek , ter Overzettinge^ dezes werks gekomen , geenszins daermeê alle de Begin/els en Gezegdens van het Oirfprongelyke goedkeure. Ik denke dat men van my niet meer vorderen kan , dan eene goede en echte vertolking: engelyk men 't den braeffien Boekzael-Schryvers, nooit ten quaede naeduidde, datzy eene menigte van Boeken uittrokken, lynregt firydig met hunne denkbeelden, boude ik ook, dat men, zonder lak, Vertaelder kan wezen van anders zeer voortreffelyke werken , in welke Gronden en Gevoelens voorkomen, die de Taelsman af keurt.Hierover my uittebreiden, en die Begin/els aentewyzen , welke my niet voldoen, zou den Lezer mijjchien verveelen; als die een werk, 't welk de vernuftige Schryvers, die tans aen de Beredeneerde Boekzael(*) arbeiden, met regt verklaerden geen Babels Toren te zyn, niet gaer-
ne
(*) Bibliotbeqiie Raifonnêe, te voren gemeld, pag. 310.



VERTAELDERSi
1X7
'ne aen V hooft gewapend zouden zien, mei eenftryd over den Kryg, of eene verwering tegen de Geweldige V?rwering in zyn eigen zaek. Men kan onze Gronden elders lézen. MVy hebben echter hierendaer dé vryheit ge* bruikt eene kleene Pentekening te maken, volgens onze Beginfelen ; doch zeer fpaer* zaem: waerom wy vertrouwen, dat de Lezer zulks in 't goede nemen , en gereedelyk toef aen zal, dat wy ons niet te veel aen* gematigd hebben.
PVat nu nog een ander en moeïelykef gefchil betreft, wegens het Gezag der O'verheden in Zaeken van Godsdienft 'ft komt my voor, dat de Heer Burlamaqui hetzelve met oordeel en voorzigtig behandeld heeft, 't pVare hem, myns's inziens,on* gunjiig begrepen, zoo men dagt, dathy aen* leiding geven wilde om eenigen inbreuk op de vry heit van''tgeweten te doen. Hy verklaert zich op meer dan eene plaets te.duidelyk: en, fielt hy de Magt om op de Leer en Dienfl te letten onder de Regten des Öppergebiedt) hy doed tevens dat Regt befiaen: „ in H



XIV. DES SCHRYVERS SCHETS ckerin , hoe men van deze eerfte beginfeJen kon opklimmen , ter kenniflè van de oirfprongelyke en onveranderlyke Regels, welke de ALDERHOOGSTE den menfchen door de gezonde Reden voorfchryft, en wier waerneming alleen in ftaet is, om den menfch als te volmaken, en 't geluk, zoo der byzondere perfoonen als der Maet-
fchappye, in pment te leggen. 'tZou
niet moeïelyk vallen, zoo men den draed de-, zer leer wy ze volgen wilde, om tot het byzondere en innerlyke aftedalen, en door een naeukeurig onderzoek der verfchillende ftaeten van den menfch , aengemerkt als der Natuurlyke Wet onderworpen, te ontdekken, welke Regten het zyn daer deze zelfde Wet hem het genot van verzekerd, en aen welke Verpligtingen zy hem verbond, met betrekking tot die verfèheidene ftaeten. Men zou dus een Volledig Samenftel hebben van het Regt der Natuur e en der Vilkeren. Het js ondertuflchen onze toeleg niet om aen dit werk zulkeene uitgeftrektheit te geven: maer wy zullen ons bepalen , en hier enkel haqdelen van de BuRPERLYKE Maet,
SCHab4



VAN 'T VOLGEND WERK. XV.
SCHAppy en derzelver Bestier ; en dus van het Burgerlyke Regt.
§. II.
't Gewigt van dit Onderwerp toont zich vanzelf, en de byzondere Vraegftukken, daerin vervat, zyn in alle opzigten van zooveel belang, dat, als men 't maer wat indenkt , elkeen natuurJykerwyze en als vanzelve gedreven word, om 'er zich meer oft min mede optehouden. ■ Vertoont de Aerde op haerzelf een groot en doorluchtig fchouwtooneel aen onze oogen; het Menfëhelyk Geflagt, 't welk haer bewoont, is een voorwerp niet minder onzen aendagt waerdig. Men fraet verbaeft over dat byna oneindig tal menfchen,in verfchillende VolksJichaemen afgedeeld, die zoovele byzondere Staetendommen uitmaken, de eene flerker de andere zwakker , deze onder de Eenhoofdige, die onder eene Gemenebeft-Regeering. Men word verwonderd, als men de Burgerlyke en Staetkundige Orde dermaten flandvafhg onderhouden ziet, in zulk-
4 een



XVI. DES SCHRYVERS SCHETS
een faemgefteld Konftftuk : en eene zoo natuurlyke als redelyke weetgierigheit lokt ons uit, om te onderzoeken, hoe die orde vaftgefteld wierd, en welke de verborgene fpringveeren zyn , die deze harmonie en fchoonheit in de werelt beflendig maken-
% til
Men vraegt in t ALGEMEEN vooraf: wat d' eerfte Oirfprong is geween; van de Burgerlyke Maetschappyen, en hoe het bygekomen zy, dat de Men-, fchen, natuurlykerwyze van elkander onafhangelyk, zich aen Meeflers ofte Oppergebieders onderworpen hebben ? Was de op^ regting van een Soeverein Gezag noodzakelyk; of ware het beter geweeft, dat de menfèhen in den ftaet van onafhangelykheit en vryheit gebleven waren ? Hoe worden de Staetendommengtfuorwi? Is deOppermagt waerlyk uit overéenkomften geboren; of ontfproot zy onmiddelyk uit den wil van GOD ? Welke zyn de wezendlyke hfiT^kters oft kenmerken van het Opperfte Gezag?
En



VAN T VOLGEND WERK. XVII,
En wat moet men denken van het onderfcbeid tunchen Volftrekte en Bepaelde Magt?
$. IV.
Daer nu alle Volkeren bevonden dat Zy een Staetsbeftier noodig hadden; hebben zy alëvenwel het Hoogfte Gebied niet in dezelfde handen gefteJd : maer daer zyn verfcheidene Soorten van Regeeringen. Hier beruft het Oppergezag by het ganfché Lichaem der Burgers; en dit maekt eene Demokratie, oft Volksregeering uit: ginds zyn de voornaemften van 't Staetendom meeflers; en dit 's eene Arijiokratie, oft Regeering der Beften : elders regeert een enkel menfch; en daerin befïaet de Monarchie , ofte Eenhoofdige Regeering: eindelyk vind men weêr in andere plaetzen J^ermengde Regeeringswyzen , of die laemgefteld zyn uit de vermenging en famenvoeging van de drie eerfte föorten, of alleen van twee derzei ve. Maer wat is de wezendlyke Ge^ jleldheid van ieder dezer Staetsbefiieringen, en aen welke van hen moet men als aen het ** ƒ Befte



XVIII. DES SCHRYVERS SCHETS
Befte de voorkeur geven? Men bemerkt vervolgens, dat 'er verfcheidene Manieren zyn, op welke het Oppergebied verkregen onverloren word. Men word 'er toegeroepen of door Verkiezing; of door Erfvolging: t'eenigertyd bemagtigd men 't Zelf door Overwinning. Men verheft het door Afftand , door vry willige Verlating, door de Berooving eenes zegepralenden vyands, of door Afzetting van 't Volk zelve. Maer is de Oppergebieder geen geheiligd en onfchendbaer Perföonaedje ? Heeft het Volk regt om over des Soevereins gedrag te oordeelen;en mag het,onder voorwending van misdaed of geweldenary, tegen hem opftaen, ja hem 't gebied ontnemen ? Om op deze Vraegen te antwoorden , moet men weten, hoe ver zich het Opperfte Gezag uitftrekt, en wat deszelfs Paelen zyn; 't geen dan gepafte aenleidinge geeft, om van de overënweêrgaende Pligten der Overheden en Onderdaenen te handelen. Zie-
daer de Vraegftukken, die wy terftond en eerft behooren te onderzoeken en optehelderen.
6.V.



VAN.'T VOLGEND WERK. XIX.
Wil, men nu nog klaerder de natuur en werkingen van het Staetkundig Lichaem kennen , zoo moeten wy van deze algemeene ftoffen overgaen tot BYZONDERE VRAEGSTUKKEN, en uit dien hoofde van naby de onderfcheidene Magten oft Regten , welke wezendlyk tot de Soevereiniteit behooren, in aenmerkinge nemen. Die Regten van V Oppergebied zyn in 't algemeen tweefoortig: eenige hebben het Inwendige des Staetendoms ten voorwerpe; andere zyn betrekkelyk tot-
hetgeen Buiten 't zelve is , en
zy zien op uitheimfche Staetendommen. §• VI.
Onder de Regten van den eerften rang, telt men vooraf de TVetgevende Magt, welke als de grond en fteun is van 't Oppergebied , en waerin deszelfs voornaeme wezendheid beftaet. Uit deze Magt fpruiten de Burgerlyke TVetten. De natuur en het einde van die Magt zal ons leeren, welke 'er
de



XX. DES SCHRYVERS SCHETS
de uitgeftrektheit van is, en wat Regels de Soeverein te volgen heeft in 't maken of
vaftftellen der Wetten. Doch de
befte Wetten zouden van geen nut zyn zoo Zy niet wierden in agt genomen. Derhalven moet 'er by de Wetgevende, ook de Uitvoerende en Vonniswyzende Magt, ge*voegd worden; welke door eene juifte toepaffing der Wetten op de daeden der Onderdaenen, de orde en geregeldheit der Samenleving bevordert, met te beveftigen 't geen wetmaetig, en tot den regel terugte* brengen all' wat 'er van afwykende, is,
$■ VII.
Om te beter de uitwerking der Wetten in zekerheit te ftellen, is het noodig, dat de Menfchen gehoorzamen uit een vaft beginfèl, en door hebbelykheit; anders zou hunne waerneming van de Wetten enkel by gedoogen, als men zegt, en zeer weinig of geheel niet verzekerd zyn: want de manier van denken heeft veel invloeds op 't gedrag; en men weet te wel hoe veelkragt
de



VAN T VOLGEND WERK. XXI. de hebbelykheden en gewoontens van handelen altoos hadden. Hetisoverzulks noodig, dat de Opperfte Gezagvoerder des Staetendoms zich toeleggeop het vormen van den geeft en de zeden zyner Onderdaenen, en dat hy ten dien einde het Regt bezitte, om door gevoegelyke vaftftellingen zorg te dragen voor de Opvoeding van de Jeugd, en voor bet Openbaere Ondervjys. Nadien ook de Godsdienft in 't byzonder een van de Beginfèls is, welke den meeften invloed op het gedrag der menfchen maken, en dewyl hy daerdoor een wezendlyke betrekking heeft tot de Maetfchappy, zoo komt hy ook onder de uitzigten van het Staetsbeftier, en de Godsdienft is onder het bereik van de Oppermagt, ten minfien inzooverre by aen menfcbelyke fchikking kan onderworpen zyn. [ En dit heet men het Regt over Zaekenvan Godsdienft.~\
§. VIII.
Men merkt vervolgens aen, dat, nadien net Staetsbeftier mzonderheit bedoek het
Te-



XXII. DES SCHRYVERS SCHETS leven en de goederen der Menfchen in veiligheit te nellen, de Oppergebieder overzulks eenig Regt over bet Leven en dé Goederen der Onderdaenen moet hebben Ten opzigte der Goederen van
Byzondere Perfoonen kan de Soeverein, door 't geven van wyze Wetten, het gebruik regelen , dat een ieder 'er van te maken
heefj-, Hiervandaen de Onkoftwet-
ten (*), en alle de fchikkingen, die ftrekken om in de Maetfchappy een Zetregel (f) vaftteftellen, waerdoor de Onderdaenen , tot liefde voor den arbeid, tot matigheit, en ter bezuiniging, gevormd worden, en die den Landbouw, deKonften, enden Koophandel begunftigen. Voor 't overige eifcht hetStaetsbeftier op zichzelf grootekorten. De HoogeGebiedvoerdermoet derhalven van de Onderdaenen eenig gedeelte van hunne Goederen of Inkomften konnen vorderen , om in de behoeften van den Staet te voorzien. Dit noemt men het Rejrt van Onderjiandvordering oft van
(*) Loix Somptuaira. (t) Police.



VAN 'T VOLGEND WERK XXIII. Cynsbeffing. Dan , hoewel 't billyk is dat de Onderdaenen, door 't opbrengen van hunne Geldmiddelen, den Soeverein in ftaet ftellen van hen te befchermen en te verdeedigen, zoo moet echter de Oppermagt, van haeren kant, dit Regt gebruiken,' overéénkomftig met de openbaere behoefte, en volgens de regels der voorzigtigheit, billykheit, en matigheit; en zy. moet getrouw zyn in'taenleggen dier middelen.
§, IX.
Het Regt van den Oppergebieder bepaelt zich niet tot de Goederen van Partikuiieren oft Byzondere Perfoonen; het itrekt zich ook uit over de Openbaere Bezittingen en Inkomjien; welke van tweederleïe foort zyn. Eenige maken \ Eigendom ot Goed van de Kroon , andere dat der Openbaere Scbatkift , of 't Eigendom van den Staet, uit. Men moet overzulks onderzoeken, tot hoeverre zich de Magt van den Vorft of Oppergebieder in deze gezegde opzigten uitfïrekt; en of hy in 't byzon-
der



XXIV. DES SCHRYVERS SCHETS,
der het Regt heeft om den Staet, of eenig
gedeelte van denzelven, te vervreemden.
§. X.
De onderscheidene ftukken, tothiertoe gemeld, zyn door zichzelf zeerbequaem om de orde in de Maetfchappy te veftigen. Indien de menfchen altoos redelyk waren, zou het genoeg zyn, hen het fpoor te toonen, *t welk zy te houden hadden , om hun eigen met het Algemeene Welzyn te veréénigen. Raedgemng is voorwyzen en verjïmdigen genoeg. Maer nadien de vooroordeelenen driften doorgaens de menfchen dwars van den weg af-, en op bypaden voeren, zoo is 'er een vermogendei' teugel noodig om hen te weerhouden.^Men moet namelykbydeRaedgeving het Gezag voegen , en h Gezag door Dwang onderfïeunen. Dus zou de Oppermagt van weinig uitwerking zyn, indien die met verzeld ging van het Regt om de boozen in bedwang te houden, door de vreeze voor eenig quaed, en indien zy niet bekleed was met



VAN 'T VOLGEND WERK. XXV.
de noodige kragten, om het hen metderdaed opteleggen, wanneer zy de Saemenleving door hunne wanordes ontruften. Hieruit ontftaet dan het Regt van Strafoefening, of de Dwingende Magt; welke insgelyks een wezendlyk gedeelte is van het Oppergebied. Over die ftoÜè komen vele ge-
wigtige Vraegftukken in aenmerking. Als : wat is de waere Grondflag van het Regt der Strafoefening ? en welke uitgeftrektheit heeft hetzelve ? Wat is het Oogmerk der Straffen? Moet men alle Misflagen berispen, en alle Misdaeden ftraffen? Hoedanig eene handelwyze moet men volgen in \ Onderzoek der Misdaeden, en in't voortzetten der Lyfflraffelyke Gedingen en Gewysdens? Welke is de Maet der Straffen, en wat evenredigheit moet men daeromtrent in agt nemen? Mogen de Straffen, in zekere gevallen, derwyze worden voortgezet , dat zy zich ook over Onfchuldigen uitbreiden? En eindelyk, kan en mag de Oppergebieder Genade bewyzen ? [Dit alles heeft men ten opzigt der Strafoefening te onderzoeken.]
*** 5. XL



XXVI. DES SCHRYVERS SCHETS
§. XI.
De Deelen van het Oppergebied, die wy totdusverre doorliepen, zyn, als men ziet, betrekkelyk tot het inwendige Bejiier van den Staet; en de verfcheidene Regelmaeten welke dit innerlyk Burgerbeftier ten voorwerpe hebben, maken het Openbaere Regt van ieder Staetendom in 't byzonder uit. Maer, dewyl het geluk en de welvaert eener Natie vordert , dat men , na inwendig de orde vaftgefteld te hebben, ook voor de Veiligheit van Buiten zorge, zoo paft het dat men van de zy de der andere Staetendommen all' den onderftand dien men noodig heeft wete te verkrygen: en dit is het Tweede Algemeene Vwrwerp van H Staetsbejiier. In gevolge van zulks moet de Soeverein insgelyks bekleed zyn met all' de noodige Magt, om aen de Maetfchappy die voordeden te konnen bezorgen : en om gebruik van dat vermogen te maken , overéénkomftig met deszelfs oogmerk en fchikking, zoo moet hy de
be-
1



VAN 'T VOLGEND WERK. XXVII.
beginfèls der voorzigtigheit, geregtigheit, en menfchlievendheid volgen.
S. XIL
D'er zyn dan Wetten , welke ten Regelmaete dienen voor de Natiën, of derzelver Oppergebieders, die met elkander eenige betrekking of handeling hebben. Het Lichaem of Samenftel dier Wetten maekt iet ander fbort van 't Publiek ofte Openleer Regt uit, dat men Uiterlyk kan iieten, en 't geen men doorgaens het Regt \ierP^ilkeren noemt. In de nette toepafling uu, van deze Grondregels op de byzondere gevallen, en in de maetregelen, welke de : Oppergebieders nemen om hunne ontj terpen te doen gelukken, is die bequaemjieit en voorzigtigheit gelegen , waeraen hen den naem van Staethmde geeft.
5 xiii.
Zal men over dit alles juifte gedagïn vormen, zoo moet men vooraf
*** 2 ' de



XXVIII. DES SCHRYVERS SCHETS de Beginfels behoorlyk vaftftellen: waerna i het gemakkelyk is, de Byzondere Regels van het Volksregt, en de Grondftelfels der wae-
re Staetkunde, hieruit afteleiden. 't Is
genoeg, hier aentemerken , dat men al- j les wat tot het Regt der Volkeren behoort, tot drie Hooftleden kan brengen. Namelyk : i. Het Oorlogs-en Fr ede-Regt. 1 Het Regt der Openbaere Traktacten oft Verbonden. Én 3. Het Regt der Ambaffadeurs. Elke dezer hooftleden geeft aenleiding ter ontknoopinge van vele wetenswaerdige en gewigtige Vraegftukken.
i xiv.
Men vraegt, by voorbeeld, wat de regtmaetige redenen en Oirzaeken des Oorlogs zyn ? welke Vwrbereidfels 'er in agt moeten genomen worden voor men tot den Kryg overgaet; en hoedanige Regels men volgen moet om wettiglyk te oorloogen ? Voorts : welke Regten geeft de Kryg op de perfoonen en goederen van 4e» Fyand? Is alles tegen hem geoorlofd;
en



VAN T VOLGEND WERK. 'XXIX.
len tothoever mag men billyk de Pyandlyk'heden voortzetten? Wat is de Neutraliteit ofte Onzydigheit; en welke regten heeft
dezelve ? Ten aenzien van de Open-
^^^Traktaeten oft Verbonden^zy zyn niet alle van eene föort, en derzelver uitwerkfèls zyn verfèhillende. De Overéénkomflen die men met eenen Vyand maekt, 't zy om de Vyandlykheden opte/èhorten of ze te matigen, 't zy om den Vrede te herfteilen, verdienen eenen byzonderen aendagt. Maer ingeval 'er eenige tivijl ryfï over den zin van een Traktaet, of over de uitlegging van een zyner Artikels , naer wat Regels moet die alsdan bejlift worden? Laet ons eindelyk zeggen, dat
de Soeverein, oft Hoogfte Gebiedvoerder, wel als Opperhooft des Staetendoms over alles beftel doed; en dat hy 't Lichaem van Staet bezield , en deszelfs werkingen regelt en befhiurt: maer dat hy ondertuflchen niet alles zelf kan doen. En overzulks heeft hy, zoo voor 't inwendige als voor de dingen die buiten zyn, verfcheidene Dienaers of Staets - Minifters noodig. Men noemt *** 3 zul-



XXX. DES SCHRYVERS SCHETS zulken onder hen, Ambassadeurs oft Gezanten., welke in vreemde Landen en Staetendommen gebruikt worden ; en het Regt der Volkeren vergunt hen veele Privilegiën en Voorbaeten. Dus moet men weten, wat de waere grondveften dier Voorregten zyn; hoe verre men dezelve moet uittrekken ; en of zy eenige bepalingen en uitzonderingen, in Zekere gevallen, konnen lyden.
fi. XV.
En7,00 gaven wy een ruwe SCHETS van dit ons Werk, die, door de voornaemÜg ftoffen voor 't oog van den Lezer te u-ellen, ter zelfder tyd het Ontwerp en de Handelwyze, welke wy ons voorbelden te volgen , hooftzakelyk aenwyft. . Wy begeven ons in eene zeer fëhoone en ruime loopbaene. Om 'er met zekerheit en vei3ig in te fpoeden, moet men van den eenen kant het doel waerop alles moet uitloopen niet uit het gezigte verliezen; en van de andere zyde moeten wy telkens letten op het
meet



VAN 'T VOLGEND WERK. XXXI.
meet en punt, daer wy van beginnen. Dat is te zeggen, om nette en juifïe gedagten te verkrygen van den Burgerlyken Staet, van het Oppergebied, en van het Staetsbefrier , is het voor alle dingen noodzakelyk, dat men den Staet der Natuure en der Vryheit wel kenne, en wete wat Regten den Menlchen wezendlyk toekomen in de natuurlyke en oirfprongelyke Maetfchappy. Hierom zal zulks ook het onderwerp zyn van 't volgend Eerste Deel \ dat ter Inleidinge zal {trekken voor de Drie Volgende.
BUKLAMAQUI.
*** 4 HUIG



[HUIG DEGROOT;
In de Voorrede van 't
OORLOGS- en VREDE-REGT; omtrent het flot.
In dit mytt werk hebbs ik my drie dingen voor gefield: voor eerfi, alles klaer te befchryven; ten anderen, elk op zyne orde te fiellen; \_en~\ ten derden, het een van 't ander wel te onderfcbei' den. Ik heb my gewagt van dingen die hier niet behooren ; .... zoodat my zulke zullen ongelyk doen , welke zeggen, dat ik mytt oogmerk op eenige tegenwoordige of toekomende gefchillen gehad bel): want, gelyk een Landmeeter alleen op de grootheit, en niet op de lichaemen let; alzoo heb ik ook, air het andere nalatende, alleen op het REGT agtgenomen. Ik heb den Lezer met vele woorden niet tvillen moëielyk vallen, maer in 't kort alles zoeken klaer voorteftellen: om hem alzoo tel/gier tot Kennifle te brengen van hetgene dat in PUBLIEKE ZAEKEN, VERSCHILLEN, en TONNISSEN plaets heeft.']



TAFEL
van de
HO O FTSTUKKEN
dezes
WERKS.
, '... ■ ..
EERSTE DEEL.
Van den Oirsprong en Aert der Burgerlyke Maetschapp y; midsgaders van 't Oppergebïed in 't gemeen, van de Kenmerken aen 'tzelve eigen, van deszelfs Vormen, en van zyne wezendlyke Deelen.
I. T Tooftstuk. Behelzende Algemeene en VoorJL X bereidende Aenrru rkïngen , ter Inleidinge van dit Eerjie en de volgende Deelen. Bladzyde 3.
II. Hooftstuk. Van den Daedelyken Oirfprong der Burgerlyke Maetfchappyen, dat is, wat haer metderdaed veroirzaekt heeft. 13.
III. Hooftstuk. Van 't Regt van Gevoegzaemheit ter Opregtinge der Burgerlyke Maetfchappy; en van de Noofaakelykbeit een's Oppergezags: ook van de uitne*
* * * 5 tnend'



TAFEL db*
nendbeid der Burgerlyke Vryheit; en dat de Burgerflaet, als de Befte, 's Menfcben waere Natuurlyke Staec is. . 19.
IV. Hooftstuk. Van de wezendlyke Gefteldhek der Staetendommen, of de Manier op welke zy geformeerd worden. 3^*
V. Hooftstuk. Van den Soeverein, van 't Oppergebied , en van de Onderdaenen. 51-
VI. Hooetstuk. Van den onmiddelyken Oirfprong des Oppergebieds, en van deszelfs Grondflagen. 61.
VII. Hooftstuk. Van de wezendlyke Karakters, oft Kenmerken, des Opperften. Gebieds; midsgaders van des. zelfs Wyzigingen, Uitgeftrektheit, era Paelen. En wel:
1. Van de Karakters des Opperften Gebieds. 73-
2. Van 't Volftrekt Oppergebied. 81.
3. Van bet Bepaelde Oppergebied. 88-
4. Van de Grondwetten van Staet. 92.
5. Van de Erfryken, en Ryken die Vrugtgebruikswyze bezeten worden. 103.
VIII. Hooftstuk. Van de Deelen des Oppergebieds, of de verfcbeidene Regten, welks in hetzelve wezendlyk vervat zyn. 107.
TWEE



HOOFTSTUKKEN. TWEEDE DEEL.
Behelzende eene Verklaring van de Verfchih lende Gedaentens der Staetsbestiering ; alsook van de Wyzen, op welke hec Oppergebied verkregen of verloren word; en van de overënweêrgaende Pligten der Overheden en Onderdaenen.
I. TTTooftstuk. Van de Verfchillende Gedaentens, oft Jlm Vormen, der Staetsbeftiering. 117.
II. Hooftstuk. Proeve over het Vraegfluk: wat bet Befte Staetsbeftier, oft de Befte Regeeringsvorm, zy? 139.
III. Hooftstuk. Van de verfchillende Manieren, waerop de Soevereiniteit, oft bet Oppergebied , verkregen
word. Namelyk: i<jj.
1. Van't Verkrygen des Gebieds door de Overwinning. 166.
2. Van de Verkiezing der Soevereinen. 172.
3. Van de Opvolging tot de Kroon. 17 r.
IV. Hooftstuk. Van de verfcheidene wyzen , op welks bet Oppergebied kan verloren worden. 180.
V. Hooftstuk. Van de Pligten der Onderdaenen in v gemeen. i0s.
VI. Hooftstuk. Van de Onfchendbaere Regten des Oppergebieds; van bet Afftellen der Soevereinen; van het Misbruik des Oppergezags } en van- de Dwinglandy. 206.
VIL Hooftstuk. Van de Pligten der Soevereinen, oft Oppergebiedcren. 220".
DER-



TAFEL der
DERDE DEEL.
«RyzonderOnderzoek van de wezendlyke Deelen des Oppergebieds ; dat's van de verfcheidene Regten der Oppergebiederen , metbetrekkingtothet 1NNERLYKE van den STAET: teweten de Wetgevende Magt ; 't Gezag in Zaeken van Godsdienst; het Regt van Strafoplegging; en't Regt op de Goedederen die in 't Staetendom zyn, enz.
I. TTooftstuk. Van de Wetgevende Magt, en de JLJL Burgerlyke Wetten uit dezelve Spruitende. 259.
II Hooftstuk. Van bet Regt om te Oordeelen over de 1 eerftelünpen, welke in bet Staetendom geleeraerd worden; en van de Zorg die de Soeverein moet dragen voor de Zedevorming zyner Onderdaenen. 28J.
III. Hooftstuk. Van de Soevereine Magt in Zatken van 'Godsdienft. ■ *9k
TV Hooftstuk. Van de Magt des Oppergebieders over ''t Leven en de Goederen der Onderdaenen, om de Misdaedigen te ftraffen ; dat 's van bet Regt der Strafoeffening.
V. Hooftstuk. Van deMzgt der Oppergebieder en over
1 'de Goederen die in de Linden hunner Beheennge gelegen zyn. 34'
VIER*



HOOFT. STUKKEN.
VIERDE DEEL.
Behelzende eene Verhandeling van de Onderscheidene Regten des Oppergebieds , met opzigt tot de VREEMDE STAETEN' DOMMEN; en dus van het Regt des Oorlogs , en alles wat daertoe betrekking heeft; van de Openbaere Verbonden; en van het Regt der Gezan-
ten.
i. TTooftstüK. Van den Oorlog in 't algemeen 2 JlX en van 't Regt des Oppergebieders over de Onderdaenen ten dezen opzigte. 379.
II. Hooftstuk. Van de Oirzaeken des Oorlogs. 395.'
III. Hooftstuk. Van de Onderfcbeidene Soorten van Oorlog. 430.'
IV. Hooftstuk. Van de Dingen, die voor den Oorlog mseten gaen. 458.
V. Hooftstuk. Algemeene Regels , om te weten wat Geoorlofd is in bet Oorlog. 473.
VI. Hooftstuk Van de Regten, -welke bet Oorlog geeft op de Perfoonen der Vyanden, en van derzelver Gitgeftrektheit en Paelen. 484.'
VII. Hooftstuk. Van de Regten des Oorlogs op de Goederen der Vyanden. f02.'
VIII- Hooftstuk. Van bet Regt van Oppergebied, '« welk men over de Verwonnelingen verkrygt. 527.
ix. Hooftstuk. Van de Openbaere Traktaeten, ofte Overééndragten, in 't algemeen, 543.
X. Hooftstuk. Van de Overééndragten, welke men cast den Vyand maekt. 361.
XL



TAFEL der HO OFT STUK KEN.
XI. Hooftstuk. Van de Overéénkomften metdenVyand, ftaen.de het Oorlog, en wel van de Wapenichoriing, enz. 580.
XII. Hooftstuk. Van de Overééndragten, Jlaende bet Oorlog gemaekt, door de Mindere Gezagvoerders; gelyk, by voorbeeld, door Legerhoofden ere Mindere Krygsbevelhebbers. 59f«
XIII. Hooftstuk. Van de Overééndragten , met den Vyand gemaekt door Partikulieren oft Byzondere Perfoonen. 6°3-
XIV. Hooftstuk. Van de Openbaere Overéénkomften die bet Oorlog eindigen, oft van de Vreêverbonden , enz. 6?7-
XV. Hooftstuk. Van 'tRegt der Ambaiïadeurs, oft Gezanten. 6*3*
EINDE DES TAFELS.
KAS



KARAKTER (♦)
VAN DEN
SCHRYVER.
De Hoedanigheden van 't gemoed paften aen die van dea geeft, by den Heere BÜRLAMAÓUL Men vond in hem een waerlyk-gezellig menfch, dezagtfte en verplietendlte zeden, en een altoos zichzelf gelyk humeur. Zelden fprak hy anderen tegen: en niettegenftaende de verhevenheit van zyne kunde, kon hy zonder eenige oneffenheit tegenfpraek dulden: vergenoegende zich, in 'tgevolg van 't gefprek, hen, die anders als hy dagten, ongevoelig op den regten weg te leiden, en ze, als uit hunzelve, hunne vooroordeelen te doen
verlaten. Daerenboven: hy had eene fchoone ziel,
een edel en weldaedig hart; waervan eenige jonge luiden van geelt, doch onbemiddeld, te Geneve , en ervarene Konflenaers te Parys, door hem geholpen, ten blyke ftrekken. Ffa was een Vriend van't Menfchelyk Gefïagt, altyd gereed om
aen anderen alderlei nutendienit toetebrengen. — De
Openbaere Boekery van Geneve bevond ook na'sMans dood
zyn edelmoedigheir Voorts was hy een dier Magiftraets-
perloonen tot welke men gereedelyk toegang verkrot en die voor den Burgergemeenzaemft zyn: nooit (tiet hy iemand voor t hooft; en die hem raedpleegden vorden 'er zich altoos wel by. Gemerkt hy een uitftekend oordeel bezat, en een geeit bevryd van vooroordeelen, zoo fchenen zyne antwoorden door de Wysheit zelve gegeven. Hy muntte ook uit ten aenzien der Staetkunde Dan 'tgewiz
tigft puntis nog overig; teweten dat van de godsvrugt en den Godsdienft. „ Zoo wy 'er den Christen niet in vonden " wat.wLarJen dfn grond all' die fchoone menfchelyke hoedanigheden ? Maer dit 's de befte zyde van hem dien wv betreuren. Hy kleefde den Godsdienft aen : hy had denzelven wel onderzogt: 't was zyn vermaek 'er van te fprekenen zooveel hy kon de verkeering daerop te doen uitloopen Hy was grondig overtuigd van de Waerheit en Goddelvkheic van t Euangehe. Hoewel hy in zyn werk de Gronden van
den
S^L^TJln'u by'v" PlactsvUIlinge; en maken het op uit een Brief



KARAKTER van den SCHRYVER.
den Natuurlvken Godsdienft zoo voortreffelyk ontzwagtelde gevoelde hy ten vollen, hoe zeer 't van ons be ang is een Stellige Wet te fiebben, die de Natuurlyh volmzekt en beveftift. Dus ftond hy zeer op de noodzakelykheit der Openbaring; en was ver van de gedagten der genen, die ons willen wvsmaken, alsof de Reden alleen alles kon opgeven wat wv in de H. Schrift vinden. Weinig tyds voor zyn fterven zei h"tot iemand zyner Vrienden: dat hy met lang geleden het Hooftftuk van de Onfierfelykheit der Ziek in zyne Beginsels van 't Natiturlyk Regt met veel zugts en vermaek bewerkte alzoo hy wel befpeurde dat zyn dood niet ver van de hand wis; maer dat hy'tgene hierover in 't Euangelie ftelhg word gezegd oneindig-voldoenender vond : noemende hy de verklaring van CHRISTUS JESÜS , wegens het Toekomend Leven , het goede woord van den Meefter zelf, t welk de vafte Grom(lag onzer verwagtinge uitmaekt.
Geneve den i. September 1748.
VER-



GRONDEN
OFT
BEGINSELS
VAN 'T
BURGERLYKE R E G T.
EERSTE DEEL.
A






Bladz. 3
GRONDEN oft BEGINSELS
VAN het
BURGERLYK REGT.
eerste deel.
van den
OIRSPRONG en AERT
der
burgerlyke maetschappy;
Midsgaders van 't Oppergebied in't gemeen, van de Kenmerken aen hetzelve eigen, van deszelfs Vormen, en van zyne wezendlyke Deelen.
eerste Hooftstuk.
Behelzende Algemeene en Voorbereidende Aenmerkingen ,
terlnkidinge van dit Eerfle en de volgende Deelen.
§• ï« B1I1LL' hetgene tothiertoe ver-
Jffi^i klaerd is C*) » wegens de üsMl Regten en Pligten van den Menfch, ziet op de Natuurlyke en Oir-
fpron-
(*) In de Beginsels van het Natuurlyic A 2 Regt,
Overgang tot hn Burgerijk Regt.



4 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
I. Deel, fprongelyke Maetfchappy , welke GOD ingefteld heeft, en die onafhangelyk is * fan hu- van alle menfchelyke fchikking *. Tegenmai*- woordig ftaet my te handelen van de Burgerlyke Maetfchappy , ofte het Lichaem van Staet, met reden voor de volmaekfte aller Maetfchappyen gehouden ; en die men overzulksby uitftekendheit de Staet noemt.
§. II. Ten dien einde zullen wy hier Beginfeh zaèkelyk eenige beginfels herhalen welke J**2T Wy in het vorige Werk gelegt hebben ; TalldJ' en wy zullen eenige andere wat bree-
der ontzwagtelen, die tot dit Onderwerp
betrekkelvk zyn.
1. Voor Eerjl: De Menfchelyke Maetfchappy is op zichzelve, en in hacren oirfprong , eene Maetfchappy van Evengelykheit en Onafhankelykheit.
2. Ten Tweeden: De vaftftelling van het Oppergebied neemt deze Onafhangelyk' heit weg.
3. Ten Derden : Die vaftflelling vernietigd echter geenszins de Natuurlyke Maetfchappy.
4. Ten Vierden: In tegendeel dient dezelve om aen haer meer lterkte en ftevigheit te geven.
§. III. Om
Regt, Anno 1750. in 't Nederduitfch vercaeld , ea mede by J. Bofch gedrukt in Groot 8.



Voorbereidende Aenmerkingen. 5
§. III. Om zich derhalven een regtma tig denkbeeld te vormen van de Burgerlyke Maetfchappy , moet men zeggen , dat het de Natuurlyke Maetfchappy zelve is, doch dierwyze gefchikt, dat 'er een Soeverein is die 'er het gebied voert, en van wiens wil, eindelyk en volftrekt, alles afhangt wat invloed heeft op het welzyn en geluk der Maetfchappye ; opdat door middel van zulks, de menfehen zich het geluk, daer zy natuurlykenvyze nae verlangen , op de veiligfte en zekerde manier zouden mogen bezorgen.
§. IV. De Opregting der Burgerlyke Maetfchappyen brengt daerenboven nieuwe betrekkingen onder de menfehen voort; ik wil zeggen, de betrekkingen , die men heeft tulfchen de verfcheidene lichaemen, welke men Staeten of Volkeren noemt: en dit gaf aenleiding tot het Regt der Volkeren, en ter Staetkunde.
§. V. Inderdaed , van het oogenblik nf, dat de Burgerftaeten gevormd zyn , verkrygen zy eenigenvyze perfoonlyke eigenfehappen , en men kan , in gevolge van zulks, aen hen dezelfde Regten en dezelfde Verpligtingen toeëigenen , welke men aen byzondere perfoonen toeeigent, aengemerkt als Leden van de Men* A 3 fche^
Wat dt 'Burgerlyke Maetfchappy is.
Nieuwe Betrekkingen uit haere Of. regting geboren.
Beivys daervan.



6 Beginsels van H Burgerlyk Regt.
I. Deel
Weihah j ven 't Natuurlyk *■ Regt,op de ] Volkeren 'y gepaft, het \ Regt der * Volkeren ] uord, j
1 I ] 1
Zy moeten ( gelyke Oplettendheitgebruiken < ah de eene, menfch omtrent den ander. ]
§. VI. Men kan des alle de Grondegels van 't Natuurlyk Regt, welke wy othiertoe verklaerd hebben , op de Volleren en Natiën toepalïën ; en dezelfde Vet die Natuurlyk heet, als men van by:ondere perfoonen fpreekt, word Volksegt oft 't Regt der Staetendommen geloemt, wanneer men 'er gebruik en toe)affing van maekt op de menfehen, aenjemerkt als formeerende de verfcheidene ichaemen, welke men den naem van Staeen of Volkeren geeft.
§. VII.' Om hierover iet in 't byzonler te zeggen , moet men aenmerken, dat de natuurlyke ftaet der Volkeren onlerling een ftaet is van maetfchappy en rrede : deze Maetfchappy is ook eene Vlaetfchappy van evengelykheit en onafïankelykheit, die onder hen een gelyk-
hek
fchelyke Maetfchappy. En het is vry klaer, dat, daer de Reden aen byzondere menfehen zekere pligten oplegt, die zy de een omtrent den ander in agt moeten nemen, dezelfde regels van handelen ook door haer voorgefchreven worden aen de Volkeren, (welke niet anders als faemenzetfels van menfehen zyn,) in de zaeken die zy met elkander mogten te doen hebben.



Voorbereidende Aenmerkingen. 7
heit van regt vaftftelt, 't welk hen verpligt om voor elkandere gelyke agting en oplettendheden te hebben: en overzulks is het algemeene beginfel van het Regt der Volkeren niets anders, als de algemeene Wet der Gezelligheit, die de Volkeren ter oeffening van dezelfde pligten verbind , waeraen de byzondere perfoonen gehouden zyn.
§. VIII. Dus zyn de Wet van natuurlyke Gelykheit, die welke verbied iemand quaed te doen en beveelt de fchade te vergoeden , voorts de Wet van Weldacdigheit, de Getrouvvheit in zyne Verbonden en Overééndragten , en dergelyke , zoovele Wetten van het Regt der Volkeren ; en die den Staetendommen oft hunnen Oppergebieders even deze pligten opleggen , waeraen, uit kragt derzelve, de byzondere perfoonen verbonden zyn.
§. IX. 't Is van belang, dat men naeuwkeurig lette op den aert en oirfprong van 't Regt der Volkeren, zoodanig als wy 't daereven vertoonden. D'er volgt uit, dat de Grondregels van het Volkerregt geen minder gezag hebben dan de Wetten oft Regten der Natuure zelve, van welke zy een gedeelte uitmaken; en dat zy niet minder heilig, niet minder A 4 eer-
1. Hooft*
(luk.
En zyn
ten de-
zelfde
Pligten
verban-
ien,
Des hebben de irondre\els van 't 'olkerregt relyk Gezag met iie van 't Slatuur'egt.



8 Beginsels van V Burgerlyk Regt
ti Déél. <
!
Ah hebbende zoo nvel ah die GOD tot haer en Infie/der.
De Gebruikender Volkeren zyn door zichzelf geen grond van
Volker regt.
;erwaerdig , zyn, als dezelve: nademael ioo wel de eene als de andere den Schepaer aller dingen tot hunnen Oirfprong lebben.
§. X. Zelfs zou 'er geen ander Regt der Volkeren konnen zyn, 't welk waerlyk verpligtende was, en door zichzelve de kragt had van eene Wet: want nadien alle de Natiën omtrent eikanderen in eene volmaekte gelykheit ftaen, zoo is het klaer, byaldien 'er onder hen eenige gemeene Wet is, dat die noodwendig GOD, aller Volkeren Oppervorffc, tot Autheur moet hebben.
§. XI. Wat nu aengaet de ftilzwygende toeftemming , oft de gebruikelykheden der Natiën, waerop fömmige Regtsleeraers een Volkerregt gronden ; zy konnen door zichzelve gene waere verpligting voortbrengen. Immers hieruit alleen , dat veele Volkeren geduurende eenen zekeren tyd , onderling op deze oft die manier, met betrekking tot zulkoft zoo-eene zaek , gehandeld hebben , volgt geenszins, dat zy zich daerdoor de noodzakelykheit hehben opgelegd van altoos in 't toekomende dierwyze te werk te gaen ; en nog veel minder, dat alle



Voorbereidende Aenmerkingen. e
andere Natiën verpligt zouden zyn zier naer dat gebruik te voegen.
§. XII. All' wat men hieromtrent (lel len kan , is, dat wanneer zeker gebruik of een gewoonte tuüchen Volkeren, die dikwils met eikanderen wat te doen hebben , in trein geraekte , redelykerwyze geagt kan worden dat elke dier Natiër zich aen dat gebruik onderwerpt, indien zy niet uitdrukkelyk verklaerd heeft, zich aen die gewoonte , in deze oft die zaek daervan gehandeld word , niet te willen houden. Dit 's all' de uitwerking, die men geven kan aen de Gebruiken, welke onder de Volkeren plaets mogten hebben.
§. XIII. 'tWelk zoo zynde, gelyk het is, kan men twee foorten van Volksregt onderfcheiden. Een namelyk , dat een Volksregt van Noodzakelykhcit is, als door zichzelfs verpligtende ; 't geen dus nergens in verfchild van het Natuurlyk Regt. En een, 't welk Willekeurig en een Volksregt van Vryheit is; als eeniglyk gegrond op een foort van ftilzwygende overéénkomft. Maer deze Overéénkomft ontleent zelve all' haer kragt uit de Wet der Natuure,die beveelt dat men getrouw zal zyn aen zyne VerbindtenifTen.
A 5 §. XIV.
i Hooft*
, Maer een Gewoonte ■word geagt ge. volgt te zullen ■worden, als men geen Ver* klaring doed in 't tegendeiL
Dus kan
'er een Noodzakelyk en een WillekeurigVolksregt gefield worden.



io Beginsels £w/'/Burgerlyk Regt
I. Deel.
De Oppergebiederszyn aen denzelfden Regel van Geregtigheit verbonden als "Byzondere Terfoonen.
De ivaere Staetkunde is enkel de Konfl om 't Heil des Volks te vorderen en te handhaven.
■§. XIV. 't Geen wy gezegt hebben aengaende het Regt der Volkeren, vertegenwoordigd den Vorften en Overheden, welke hen regeeren, verfcheidene zeer gewigtige bedenkingen. Onder andere deze , dat, nademael het Volkerregt in den grond niets anders is als het Natuurlyk Regt zelve , d'er ook maer een en dezelfde Regel van Geregtigheit kan zyn, voor alle menfehen: zulks de Vorften en Overheden , die inbreuk op denzelven maken, geen minder misdaed begaen dan byzondere perfoonen ; ja nog zoo veel grooter als hunne quaede doeningen doorgaens zeer veel laftiger en nadeeliger gevolgen hebben dan die van 't gemeen.
§. XV. Een ander gevolg, dat men uit de^Beginfels, welke wy omtrent den natuurlyke ftand der Natiën en 't Regt der Volkeren vaftgefteld hebben, trekken kan, beftaet hierin, dat men zich een regtmatig denkbeeld moet voorftellen van de Konfl:, die den Volksleideren zoo noodig is, en die men Politie oft Staetkunde heet. De Staetkunde namelyk , is, uit hoofde van 't gezegde, niets anders als de konft of hebbelykheit, door welke een Oppergebieder zorgdraegt voor de bewaring, veiligheit, voorfpoed, en eere der Natie over welke hy regeert; en dat zonder



Voorbereidende Aenmerkingen. i i
,der andere volkeren te verongelyken, maer zelfs hun voordeel, zooveel mogelyk is, te bevorderen.
§. XVI. Met een woord , 't zelfde dat men Voorzigtigheit noemt, ten aenzien van byzondere perfoonen , 't zelfde heet Staetkunde, met opzigt tot de Soevereinen. En gelykerwys de fnoode hebbelykheit, door welke men zyne voordeelen zoekt ten kofte van anderen, en die lift of fynheit genoemd word, in byzondere perfoonen te veroordeelen is, zoo moet zy niet minder gewraekt worden in zulke Vorften en Overheden, wier Staetkunde ftrekt om het voordeel van hun Volk te vorderen met krenking van het geen zy aen andere Volkeren, uit kragt van de Wetten der Geregtigheit en Menfchlievendheit, verfchuldigd zyn.
§. XVII. Ligtelyk begrypt de Lezer, Uit hetgene ik van de Burgerlyke Maetfchappy in 't gemeen zei, dat 'er onder alle de menfchelyke grondveftingen gene< kan zyn, die aenmerkenswaerdiger is; en' dat haer voorwerp (als vervattende in! zich all' wat tot het Heil der Menfchelyke Maetfchappy behooren kan ) van zeer groote uitgeftrektheitmoet wezen. En bygevolge hebben zoowel de Onderdaenen
als
li Hoeft'
fiuL
En dus heizelfde als de Voorzigtigheit der byzondere perfoonen,
Noodzaeke om keuvis te hebben van't \een den 3urgerïaet be'reft.



I. Deel. ;
i i
Order en
Verdeeling van dit Werk.
I, Deel,
*, Veel. }. 13eel,
11 Beginsels van VB urgerlyk Regt
ils de Vorften en Overheden belang daern, dat zy zich desaengaende onderreg:en.
§. XVIII. Om nu eenige order en fchik :e geven aen alle de ftoffen , die tot dit Onderwerp betrekking hebben, zullen wy dezelve in Vier Deelen fchiften:
i. Het Eerfie Deel zal handelen van den Oirfprong en de Natuur der Burgerlyke Maetfchappy ; van de wyze op welke de Staetendommen geformeerd worden; en van het Oppergebied in't algemeen , midsgaders van de Karakters aen hetzelve eigen, van deszelfs wyzigingen, en van zyne wezendlyke deelen.
i. In het Tweede Deel, zullen wy de verfcheidene Regeeringsvormen, de verfchillende Manieren van 't verkrygen of verliezen des Oppergebieds, en de overenweêrkeerige Pligten van Overheden en Onderdaenen , openleggen.
3. Het Derde Deel zal een byzonderder Onderzoek vervatten van de wezendlyke Deelen des Oppergebieds, welke betrekkelyk zyn tot het innerlyk beftier van den Staet ; hoedanige zyn : de Wetgevende Magt, het Soeverein gebied in zaeken van Godsdienft, het Regt van ftraffen opteleggen, en dat 't welk de Oppergebieder heeft over
de



Oirsprong der Burgerstaeten. 13
de goederen die in den Staet begrepen zyn, enz.
4. In het Vierde Deel eindelyk , zal ik de Regten der Oppermagten verklaren ten aenzien der Vreemden en Uitlanders : en daerin zal ik handelen van 't Oorlogsregt en all' wat daertoe betrekkelyk is; midsgaders van de Verbonden, en andere Openbaere Traótaeten; ook van het Regt der Ambafladeiirs oft Gezanten.
TWEEDE HOOFTSTUK.
Van den Daedelyken Oirsprong der Bur gerlyke Maetschappyen , dat is, ■wat haer metder daed * veroirzaekt heeft.
§. I. 1T\e Burgerlyke Maetfchappy JL/ is niet anders als de veréént ging van eene menigte menfehen , die zich faemenvoegen onder de af hangelykheit van eenen Oppergebieder, om ondei zyne befcherming, en door zyne zor gen, het geluk te vinden, waernae zy na tuurlykerwyze uitgeftrekt zyn.
§. H. Als men vraegt wat de Oir fprong is gevveeft van de Burgerlyke Maetfchappy, zoo kan dat ftuk ondei
twee
*datis le fait.
'Wat de . Burgerly» ke Maetfchappy is.
■ Tweede?* lei vraeg hieromtrent.
t'. Uooft(luk.
4. Deel,



i4 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
I. Deei
Be Dae-
delyke Oirfprong der Burgerftaetetis onzeke)
Eenige herleiden dien van de Vader lykeJMagl
•twee verfchillende gedaentens worden befchouwd. Want of men vraegt hier, wat metderdaed de eerfte oirfprong der Staetendommen zy; of men vraegt, wat het regt van gevoegzaemheit ten dezen aenzien is, dat 's te zeggen , welke redenen de menfehen moeten aenzetten om van hunne natuurlyke vryheit afteftaen , en den Burgerftaet voor den Staet der Natuure te kiezen ? Laet ons vooraf bezien, wat 'er te zeggen is over den Daedelykert Oirfprong der Burgerftaeten, of datgene waerdoor de Staetendommen metderdaed plaets hebben.
§. III. Gelykerwys de inftelling van de Maetfchappy , en 't Staetsbeftier bykans zoo oud is als de werelt, en dat ons maer zeer weinige gedenktekens van de ! eerfte eeuwen overig zyn; zoo kan men •niet al te wel iet volzekers zeggen over den eerften oirfprong der Burgerlyke Maetfchappyen. En alles wat de Staetkundigen hierover bybrengen, komt enkel op gillingen uit, die meer of min waerfchynlykheit hebben.
§. IV. Eenige fchryven den oirfprong der Burgerlyke Maetfchappyen toe aen de Vaderlyke Magt. Zy merken aen, dat ■ alle de oude overleveringen ons verzekeren ,



Oirsprong der Burgerstaeten. 15
ren , dat de eerfte menfehen zeer lan£ leefden : door deze langlevendheit, ge yoegd by de veelheit der vrouwen, toer in gewoonte, zag zich een groot geta van huisgezinnen veréénigd onder het ge zag van eenen eenigen Grootvader, hn gelyk eene Maetfchappy, die wat talryk is, zich bezwaerlyk kan ftaende houden zonder eene Opperfte Magt, zoo fchynt het natuurlyk te denken, dat kinderen , van jongs af gewent hunne Vaders te eerbieden en te gehoorzamen, nu tot jaeren van onderfcheid gekomen, van zelve en vrywillig het Oppergezag in derzelver handen gefield hebben.
§. V. Andere onderflellen, dat de 1 Vreeze en Agterdogt, waerin de menfehen omtrent elkander waren, hen ge-! ! drongen heeft, zichzelve byzonderder te ! vermaetfehappen onder het gezag van een Hooft; om zich dus de dekken tegen de 1 rampen voor welke zy bedugt waren. Uit iS de onregtvaerdigheit der eerfte menfehen (zeggen zy,) is het Oorlog ontftaen, 1 midsgaders de noodzaeke waerin zy zich bevonden, om Meefters en Opperhoofden te kiezen, die hunne regten en voorbaeten ftevigden en handhaefden.
§. VL
' a. Hooft' \fi$k.
\
Andere van de ^rees voor ~)verlaft¥



1
h Deel. o*k zy» i,
'er die de-* %tn Oir 11 fprong aen g de Staet- « xugt, van \ Overmagt \ of Lift ge. ^ holpen , toefchry- * ven, Z
c 1 € c (
Aenmer- j
kingen over deze Cijjingen.
I. -4e«-
5 Beginsels ^«VBurgerlykRegï*
§. VI. Het zyn 'er eindelyk, die wit* n,'dat men aen de Staetzugt, door overlast of fchranderheit onderfteund , de erfle beginfels en aenvangen der Burger* /ke Maetfchappyen moet toeëigenen. Die
bequaemft, 't fterkft, en 't ftaetzugtigft 'aren, onderwierpen aen zich, (wenden y voor,) in 't eerft de onnoozelften en wakften:en deze ontfpruitende en voort* roeiende Staeten, verfterkten zichzelven ,ngevoelig by vervolg van tyd > zoo door andwinningen, als door den faemenloop n toevloed van zulken, die vry willig leien van die eerfte Maetfchappyen wier* len.
§. VIL Deze zvn de voornaemfte gisïng'en der Staetkundigen over den Oir^ prong der Maetfchappyen: laet ons daer* oy eenige bedenkingen voegen:
i. Voor Eerft : 't is waerfchynlyk, dat de menfehen in'topregten der Burgerftae* ten, veeleer gedagt hebben, om hulpmid^ delen te zoeken tegen de quaeden en na* deelen, daer zy de ondervinding van hadden, als-zich de voordeden te bezorgen * welke uit de Wetten, den Koophandel, de Konften, en de Wetenfchappen, midseaders uit alle de andere dingen, die tans het fraëie en fchoone van deHiftone zyn, tonden ontftaen.
2. Ten



Oirsprong der Bürgerstaeten. i ?
2. Ten Tzueeden; de geaertheit der menfehen > en hunne gewone manier van handelen, laten niet toe, dat men de in* ftelling aller Staetendommen tot een algemeen en gelykvormig beginfel brenge: 't is veel natuurlyker te denken, dat verfchillende omftandigheden ook aen verfchillende Staetendommen de geboorte gaven.
3. Ten Derden: men ziet ongetwyffeld het eerfte beeld eenes Staetendoms in de Maetfchappyen daer de Volksregeering plaets had, of in de Huisgezinnen. Maer, naer alle vermoeden , was het de ftaetzugt, van overmagt of gaeuwheit onderfteund, die eerftmael verfcheidene Vaders van Huisgezinnen, onder de beheerfching van een Hooft, gebragt heeft. Dit fchynt my overéénkomftig met de geaertheit der menfehen ; en zelfs fchynt het beveiligd te worden, door de manier op welke de Heilige Gefchiedenis (*) {preekt van Nimrod , de eerfte Koning van welken wy eenige kennifle hebben.
4. Ten Vierden: als zulkeen Lichaem van Staet eenmael geformeerd was, voeg-' den zich vervolgens vele andere ook te faemen , door verfchillende beweegredenen;
(*) Men zie: Genejït V. vers 8. en volgendei,
B
z. Aen*
mèrfcng,
3. Ae-ibm merkmg,
4-. Aen^ lerkingi



18 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
I. Deel.
Aenmerking.
Voor v overige ii dit ge/cbii van wii nig belang.
tien ; en vele Vaders der Huisgezinnen , vreezende beledigd of onderdrukt te zul[en worden door die opgroeiende Stae:endommen, befloten dergelyke Maetfchappyen te formeeren , en zich een Hooft te Hellen.
5. Ten Fyfden: hoe 't 'er ook mede moge geweeft zyn ; men moet van die eerfte Staeten niet hetzelfde denkbeeld hebben, als van de hedendaegfche. De menfchelyke grondveftigingen zyn altoos in hunnen aenvang zwak en onvolmaekt: de tyd en de ondervinding alleen, konnen haer gaendeweg befchaven en ter volkomenheit brengen. De eerfte Staetendommen waren waerfchynelyk zeer kleen : de Koningen waren weinig meer dan een foort van Krygs-Bevelhebbers, of Byzondere Overheden, aengefleld om de gefchillen te beflegten, of de legers te gebieden. Ook zien wy uit de alderoudfte gefchiedeniffen , dat 'er onder een en 't zelfde Volk t'eenigertyd vele Koningen tegelyk waren.
§. VIII. Maer enltelyk, gelyk wy reeds in den aenvang zeiden , all' wat men over den Daedelyken Oirfprong der Burgerlyke Maetfchappyen zeggen kan , komt op bloote gillingen uit, die meer of min waerfchynlykheit hebben. En voor
het



Oirsprong der Burgerstaeten. 19
het overige is dit gefchil meer een onder-3zoek van nieuwsgierigheit , dan eene^' nutte of noodige zaek. 't Geen in dezen van gewigt is, en waerin de menfehen byzonderlyk belang hebben, beftaet hierin , dat men wete , of de opregting van een Staetsbeftier en Oppergebiedend Gezag waerlyk noodzakelyk was voor 't Menfchdom; en of de voordeden welke de menfehen door hetzelve verkrygen van belang zyn. Dit noem ik Regt van Gevoegzaemheit: en tot het onderzoek van dit fluk gaen wy nu over.
DERDE HOOFTSTUK.
fe'/REGT «GEVOEGZAEMHElt
ter Opregting der Burgerlyke Maet* schappy, en van de Noodzakelykheit eens Oppergezags : ook van de uitnemendheit der Burgerlyke Vry* heit, en dat de Burgerstaet, als de volkomen/Ie en rede* lykfte aller Staet en, V Menfehen waere 'natuur-
lyke Staet is.
$. IT /\7hs DE Opregting van een W Burgerftaet en Oppergezag ©nder de Menfehen voor 't Menfchdom
B 2 vol-
Vraegen in dit gt* val.
Hooftk.



I. Deel.
De Na' tuurlyke Staet is een Staei van Gelykheit.
Geen andere noo dig, had wen den Rekten Weg gehouden.
20 Beginselsvan'tBurgerlykRegt
volftrekt noodig, (is dan de groote vraeg,) en konden zy zonder zulks niet gelukkig leven? Bevat het Oppergebied, 't welk miflchien zyn eerften oirfprong aen indrang, ftaetzugt, en geweld verfchuldigd is , in zichzelf geen fchennis van de natuurlyke gelykheit en onafhangelykheit? Dit zyn ongetwyffeld gewigtige vraegftukken , welke verdienen , dat men ze met oplettendheit onderzoeke.
II. Ik stae ten voorften toe, dat de eerfte en oirfprongelyke Maetfchappy, door de natuur der dingen onder de menfehen ingefteld, eene Maetfchappy is van gelykheit en onaf hangelykheit. 't Is daerenboven waer, dat alle menfehen verpligt zyn, hunne daeden naer de Wet der Natuure te fchikken. En het is eindelyk zeker , dat die Wet in zichzelve zeer volkomen is, en by uitftek bequaem om voor de bewaring en 't geluk des Menfchelyken Geflagts zorg te dragen.
§. III. Men moet insgelyks toeftaen , dat, zoo de menfehen , terwyl zy in de Maetfchappy der Natuure leefden , de Natuurlyke Wetten naeuwkeurig hadden waergenomen,'er niets aen hun geluk zou gemangeld hebben; en dat het niet noodig waregeweeft eene Oppergebied voerende



Van deNoodz.derMaetshappy,enz. i\
\ de Magt op aerde te ftellen. Zy zouden; ; alsdan geleefd hebben in eene overën--' ' weërkeerige wiffeling van onderlinge dienften en weldaeden; in eene eenvouvvigheit zonder vertooning en prael; in eene igelykheit zonder naeryver: en men zou I geene andere Gebiedvoering hebben geI kend , als die van de Deugd; geene ani dere Staetzugt, als die van belangeloos en edelmoedig te zyn.
§. IV. Maer de menfehen volgdeni een zoo volmaekten Regel niet heer lang: de levendigheit en 't vuur hunner5" hartstogten verzwakte welhaeft de kragt' van de Natuurlyke Wet; en die Wet vond" men, geen teugel vermogend genoeg te zyn, om voortaen den menfch, derwyze verzwakt en verblind door de driften, aen zichzelf overtelaten. Dit moeten wy wat meer in 't byzonder openleggen.
§. V. De Wetten konnen niet tot heil van de Maetfchappy {trekken, ten^ izy dezelve terdegen bekend zyn. De Na-* tuurlyke Wetten kennen de menfehen,al-'' leen voorzooverre zy een goed gebruik^ van hunne Reden maken. . Maer, gelyk« het meerendeel der menfehen, aen zich-^ zelve overgelaten zynde, veeleer aen de, vooroordeelen en drift, als aen de reden B 3 en
j. Hooft*
'uL
Waer men leek af, i zoo was r flerker ugelnoO'
De Na.
uur - Wet oor der tenfehen 'erzuim ? min be. end, om e Maet■happy geikkig te laken.



2
ï. Deel, e c f \
2
§
breekt der r Natuure \ ook aen ] eenen Ge ^ meenen , Regter. '
}
i
Dus moeft de te groo- . te Vryheit wanorde i baren.
En de Wet is zonaer
Gezag te zwak.
I
2 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ti waerheit gehoor geven, zoo volgt, j at de Natuurlyke Wetten in de Maet:happy der Natuure , niet als zeer onolmaektelyk bekend zyn; en dat overulks de menfehen in dien ftaet der dinen niet gelukkig leven konnen.
§. VI. Voorts ontbreekt het der Nauure aen nog eene andere noodwendige :aek ten gelukke en ter geruftheit van de vïaetfehappy, ik wil zeggen, aen eenen .emeenen Regter, die voor zoodanig ercend word, en die de gefchillen, dageyks onder de byzondere perfoonen ontkende, kan beflilTchen en eindigen.
§. VII. Dewyl nu elk, in dezen ftaet, de opperfte regter van zyne daeden is, en t regt heeft om zelve te oordeelen, zoo Dver de Natuurlyke Wetten , als over de -oepaffing die men 'er van moet maken ; zoo kan die onafhangelykheit en groote Vryheit niet anders tewege brengen als wanorde en verwarring, voornamelyk in de gevallen waerin tegenftrydigheit van belangen of hartstogten plaets heeft.
§. VIII. Endelyk, gemerkt'er in den Staet der Natuure niemand was, die met gezag de Wetten kon doen uitvoeren, of de fchending derzelve ftraffen , zoo
was



/^#^NooDZ.derMAETScHAPPY,tfffs. 23
was dit een derde nadeel oft ongemak in de oirfprongelyke en eerfte Maetfchappy ; en wel zulkeen, waerdooi de kragt der Natuurlyke Wetten byna t'eenemael verzwakt wiert: want zoo als de menfehen beftaen, krygen de Wetten haer grootfte vermogen, van de dwingende Magt, welke door voorbeeldelyke ftraffen de boozen affchrikt, en aen de overhcerfchende kragt van vermaek en drift ten tegenwigte ftrekt.
§. IX. Dusdanige ongemakken oft nadeelen verzelden den Staet der Natuure. De groote Vryheit en Onafhangelykheit, die de menfehen genoten, wierpen hen in eene geduurige beroering; en daerom heeft hen de noodzakelykheit gedrongen die Onafhangelykheit te verlaten en een hulpmiddel te zoeken tegen de quaelen welke zy hen veroirzaekte. Dit nu troffen zy aen in de vaftftelling van de Burgerlyke Maetfchappy, en van een Oppergebiedvoerend Gezag.
§. X. Dan , dit verkreeg men niet als door het doen van twee dingen : vooreerft, door zich te faemen tot eene byzonderder Maetfchappy te veréénigen ; en ten tweeden, door deze Maetfchappy te formeeren onder de Afhangelykheii B 4 van
l
3. Hooft» [iuk.
Hiertegen flrekt de Burgerlyke Maetfchappy en 't Oppergebied ten hulpmid. del.
Wat noodig om die vafltefiel' le».



\. Deïl,
En nutte Gevol%en jbiervan.
Voortzetting dezer Bedenkin^ geit,
>4 BEGInsels VM *t BuRGERLYK REGT
/an eenig perfoon, die het regt heeft van ér in Gebied te voeren met de hoogfte 3eflisfching, ter handhaving van orde en wede.
%. XI. Zy herstelden door dit middel de ongemakken oft nadeelen, van welke wy gefproken hebben. De Soeverein geeft, door 't afkondigen zyner Wetten , den byzondere perfoonen de regels te kennen , welke van hen gevolgd moeten worden. Een ieder is niet meer de onaf hangelyke Regter in zyn eigen zaek; men weerhoud dus de grilligheden en driften ; en de menfehen vinden zich verpligt om zich te beperken tot de oplettendheden, welke zy aen elkander verfchuldigd zyn.
§. XII. Ziedaer! wat genoeg zou konnen geagt worden ten bewyze voor de Noodzakelykheit van een Staetsbeftier, en van een Oppergebiedvoerend Gezag in de Maetfchappy, en ter vaftflellinge van het Regt der Gevoegzaemheit oft het Nut ten dezen opzigte. Maer, nadien dit een vraeg is van het uiterfte gewigt, en de menfehen alle belang hebben om hunnen ftaet te kennen, dewyl zy natuurlyk geneigd zyn tot onafhangelykheit, en ze zich doorgaens valfche denkbeelden van
de



Van ^Vryheit. 25
de Vryheit vormen; zal het niet onnut zyn, onze bedenkingen over dit ftuk wat verder aen te dringen en door te zetten.
§. XIII. Laet ons derhalven bezien wat de Natuurlyke Vryheit is, en waerin de Burgerlyke Vryheit beftaet; en't vervolgens toeleggen om te toonen, dat de Burgerlyke Vryheit het zeer verre wint van de Natuurlyke ; en dat bygevolge de Burgerftaet, door haer voortgebragt, van alle de ftaeten des menfehen de volmaekfte, of, om naeuwkeurig te {preken , de waere Natuurlyke Staet van den Menfch, is.
§. XIV. De Aenmerkingen , die wy» hierover te maken hebben, zyn van het' uiterfte gewigt; zy bieden tegelyk den j Vorften en Overheden die regeeren, en den Volkeren en Onderdaenen welke geregeerd worden , zeer nutte leflen aen. 'tMeerendeel der menfehen kent de voordeden der Burgerlyke Maetfchappye niet, of immers zy leven derwyze, dat zy geen de minfte aendagt veftigen op de fchoonheit of uitnemendheit van deze Heilzame Inftelling. Van den anderen kant verliezen de Vorften en Regeerders meermael het einde, waertoe zy verkoren zyn, uit hun gezigt; en in ftede van te denken, B 5 dat
5. Hooft-
lui.
Orde kier'n te houien,
7root Beang dezer denmeringen.



I. Deel.
Wat de tii-tuurlyke VRYHEIT is
§. XVI.
26 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dat het Oppergebied om geen andere reden is ingefteld als om de Vryheit der Menfehen te handhaven en te beveiligen dat 's te zeggen , om hen een valt en bettend ig geluk op aerde te doen genieten , wenden zy het dikwils tot geheel tegengeftelde eindens, en tot hun byzonder voordeel. Niets is derhalven noodzakelyker dan de Oppergebieders en Onderdaenen te helpen, en hunne vooroordeelen ten dezen opzigte te verdryven.
§. XV. De Natuurlyke VRYHEIT is het Regt, 't welk de natuur allen menfehen geeft, om over hunne perfoonen en goederen beitel te doen , op zulkeene wyze als zy gevoegzaemft en overéénkomitigfl met en tot hun geluk vinden , onder bepaling, van binnen de perken der Natuurlyke Wet te blyven, en hunne Vryheit niet ten nadeele van andere menfehen te misbruiken. Aen dit Regt van Vryheit beantwoord eene verpligting, die overënweêrkeerig is, en waertoe de Natuurlyke Wet alle menfehen verbind, namelyk , de Vryheit van andere te eerbieden, en hen niet te ontruften in 't gebruik dat zy 'er van maken, zoolang zy ze niet misbruiken.



Van ^Vryheit. 27
§. XVI. Derhalven zyn de Natuurlyke Wetten de Regel en Maet der Vryheit; en in den oirfprongelyken ftaet, de ftaet der natuure , hebben de menfehen geene vryheit, als inzooverre de Wetten der Natuure hen die toeftaen. Zulks het hier te paffe komt, dat men opmerke : Dat de Staet der Natuurlyke Vryheit geen Staet van Volftrekte Onafhangelykheit is. In dezen ftand zyn de menfehen metderdaed niet alleen in afhangelykheit, de eene ten aenzien van de andere; maer zy zyn daerby alle onder de afhangelykheit van GOD en zyne Wetten. De Onafhangelykheit , in 't algemeen gefproken, is een ftaet, die aen den menfch niet zou voegen; nademael hy, door zyne natuur zelve, afhangt van eenen Opperheer.
§. XVII. Vryheit en Onafhangelykheit van allen O verheer, zyn twee zaeken t'eenemael verfchillende, en welke; men overzulks niet met elkander moet' vermengen. De eerfte behoort wezendlyk allen menfehen toe; maer de laetfte zou hen ondienftig zyn en niet paffen. En wel verre daervandaen, dat de Vryheit van den Menfch opzichzelve onbeftaenbaer zou zyn met de Afhangelykheit van eenen Oppergebieder, en de Gehoorzaemheit flen deszelfs Wetten, zoo maekt, in het
te-
Zy is geen Staet van Onaf ba». ie/ykbeit.
Ah -wh \e den nenfch tiet veegt.



I. Deel.
H'Nut'van de Verken der NatuurlykeVryheit.
Zonder d: de Menfc c»eclttkkh
28 Beginsels van 't BurgerlykRegt
tegendeel, dat gebied des Soevereins, en de Befcherming die 'er de menfehen van trekken, de grootfte verzekering hunner Vryheit uit.
§. XVIII. Dit zal men ten vollen begrypen, indien men zich te dezer plaetze erinnert, wat wyin't EERSTE DEEL beweert hebben, toen wy van de Natuurlyke Vryheit (braken. Wy deeden zien, dat de bepalingen , welke de Natuurlyke Wet aen *s Menfehen Vryheit toebrengt, welverre van haer te verminderen of te vernietigen , 'er integendeel de volkomenheit en veiligheit van uitmaken. Het oogmerk van de Natuurlyke Wetten is, niet zoo zeer 's menfehen Vryheit te boeien , als wel, hem te doen handelen naer zyne waere en wezendlyke belangen; en voor 't overige, gemerkt die Wetten een breidel op de Vryheit der menfehen leggen , omtrent hetgene gevaerlyk voor anderen kan wezen , zoo verzekerd zy dus aen alle menfehen den hoogften graed van Vryheit, dien zy redelykerwyze konnen wenfehen , en die haer het aldervoordeeligfl is.
§. XIX. Wy mogen overzulks befluif ten , dat de menfehen in den Staet der 'Natuure alle de voordeden der Vryheit



Van Vryheit. 2
niet konnen genieten, als inzooverre di Vryheit aen de Reden is onderworpen en de Natuurlyke Wetten de regel ei maet van haere oeffening zyn. Maer in dien het werkelyk waer is, dat de Staet de Natuure verzeld gaet van alle de onge makken, daer wy voorheen van gefprokei hebben, en die byna t'eenemael de in druk en kragt der Natuurlyke Wetter verzwakken, zoo moet men toeftemmen dat de Natuurlyke Vryheit hierdoor zeei veel zou lyden, en dat zy niet gehouder zynde binnen de paelen van de Wet dei Natuure, zekerlyk ontaerten zou moeter in Ongebondenheit, en de menfehen brengen tot een allerdeerlykften toeftand.
§. XX. Onophoudelyk verdeeld en in Oorlog, zou de fterkfte den zwakften onderdrukken ; zy zouden niets geruftelyk bezitten; gene vrede oft ruft zouden zy genieten; en ('t geen vooral in aentnerking genomen dient,) alle deze rampen zouden voornamelyk veroirzaekt worden door de Onafhangelykheit zelve, in welke de menfehen ten opzigt van elkander zouden wezen , en die hen gene zekerheit oft veiligheit zou laten voor de oeffening van hunne Vryheit. En dus, uit kragt van vrye te wezen, zouden zy het in 't geheel niet zyn; nadien'er gene Vryheit
?
/luk.
1
bi
1
1 >
t
Ja, in een allerdeerlykflentoeftand.



I. Deel, |
JJe Bur.
gerlyke Staet is •voor den menfch beter dan de Natuurlyke.
Schoon de menfch daerin af Jiaet van zyne Onaf hangeIjkheit.
30 Beginsels van V B urgerlyk. Regt
leit meer is, zoodra de Wetten geen re^el van de Vryheit zyn.
§. XXT. Indien het dan waer is, dat de Burgerlyke Staet eene nieuwe kragt geeft aen de Natuurlyke Wetten; indien het waer is, dat de inftelling van een Oppergebieder in de Maetfchappy, op eene meer uitwerkende wyze voor de betragting dier Wetten zorgdraegt; zoo moet men befluiten dat de Vryheit, die de menfch in den Burgerlyken Staet geniet veel volmaekter, veiliger, en bequaemer ter bevordering van zyn geluk is, dan die waervan hy het genot had in den Staet der Natuure.
§. XXII. 't Is waer, de grondvefting van't Staetsbeftier en Oppergebied brengt aen de Natuurlyke Vryheit zeer aenmerkelyke wyzigingen oft bepalingen toe : de menfch moet 'er door afflaen van dat oppergezagvoerend goeddunken en beitel , 't welk hy over zyn perfoon , en daedenhad; dat's, met een woord, van zyne Onafhangelykheit. Doch, hoe konnen de menfehen beter gebruik van hunne Vryheit maken', als door afteftaen van alles wat 'er in dezelve voor hen gevaerlykwas, en'er alleen zooveel van tebe-
hou-



Van de Vryheit. 31
houden als diende, om hen een vafl en beflendig geluk toetebrengen ?
§. XXIII. In den grond is overzulk< de Burgerlyke Vryheit dezelfde met de Natuurlyke Vryheit; alleen van dat gedeelte , 't welk de Onafhangelykheit der byzondere perfoonen uitmaekt, ontbloot, door 't Gezag dat zy over zichzelve aen hunnen Soeverein gegeven hebben.
§. XXIV. Daerbenevens vind de Burgerlyke Vryheit zich verzeld van twee gewigtige voordeden , welke de Natuurlyke Vryheit mifte. 't Eerfte is, het Regt; om van zynen Oppergebieder te vorderen, dat hy zyn gezag wel, en overéénkomftig met de oogmerken waertoe het aen hem is toebetrouwd, gebruike. Het tweede voordeel beftaet in de verzekerdheden die de Voorzigtigheit eifcht,dat namelyk de Volkeren zichzelve naeuw gadeflaen, ter uitvoeringe van 't eerflgemelde Regt; noodzakelyke verzekerdheden waerlyk ! en zonder welke de Volkeren geen genot hebben van hun vafle en beftendige Vryheit.
§. XXV. Laet ons derhalven bedui-1 ten, dat men, om de Burgerlyke Vryheit * regt te bepalen, zeggen moet, dat het de\
Na-
*. Hooft-
(luk.
Burgerlyke en Na. tuurlyke Vrybeit dus in den grond dezelfde.
Nog fwet voordeelén Ier Burgerlyke'Vryheit.
'epaling >at de urgerlykt rybeit tt,



I, Deel.
Be B«r-
gerlyke Staet ie befte aller jftaeten.
Ah zyndt de waere Natuurly ke Staet van den Menfch.
32 Beginsels van VBurgerlykRegt»
Natuurlyke Vryheit zelve is, ontbloot van dat gedeelte, 't welk de Onafhangeljkheit der byzondere perfoonen uitmaekt, door 't Gezag dat zy over zichzelve aen hunnen Soeverein geven, verzeld van het Regt om van hem te vorderen , dat hy zyn gezag wel gebruike, en van eene zedelyke verzekering dat dit Regt zyn uitwerking zal hebben.
<S XXVI. En nadien dus de Burgerlyke Vryheit zeer veel beter blykt te zyn, dan de Natuurlyke Vryheit, zoo hebben wyregt om te befluiten, dat de Burgerlyke Staet die aen den menfch dusdanig eene Vryheit verfchaft, van all' 's menfehen ftaeten de volmaekfte, de redelyk* fte , en bygevolge de waere natuurlyke ftaet van den menfch is.
^. XXVII. Inderdaed , dewyl de ■ menfch door zyne natuur een verftandig en vry wezen is,'t geen zelve zyn ftaet en wat zyn uiterft einde is erkennen, en de noodige maetregels nemen kan om daertoe te geraken; zoo moet men eigentlyk zyn Natuurlyke Staet onder dit gezigts* punt brengen, dat's te zeggen,men moet vaftftellen, 's Menfehen Natuurlyke Staet die te zullen wezen, welke het meeft overéénkomt met zyne natuur, met zyne ge-
fteld-



Van den Burgelyken Staet, enz. 33
fteldheit, met zyne reden, met'het goed I gebruik zyner vermogens , en met zyn uiterfte einde: maer alle deze omftandighedcn paften volmaektelykopdenBurgerlyken Staet. Met een woord dan, de vaftftelling van een Staetsbeftier en Oppersebiedvoerende Magt doed de menfehen, (door hen tot het betragten van de Natuurlyke Wetten , en bygevolge op de heirbaen des geluks te herbrengen,) weder: keeren tot hunnen Natuurly ken Staet, , uit welken zy geweken waren door het quaede gebruik dat zy van hunne Vryheit maekten,
§. XXVIII. De Bedenkingen, van ons* daerëven gemaekt, over de Voordeden * welke de menfehen trekken uit het Staets-j bellier, verdienen veel aendagts en op--* letten dheit,
i. Voor Eerft, zyn zy zeer dienftag ,,örn r den geeft der menfehen te genezen van* de valfche denkbeelden die zy zich hiew over doorgaens vormen, alsof de Bar-* gerlyke Staet niet had konnen ingefteld worden zonder benadeeling van de Natuurlyke Vryheit; en alsof't Staetsbeftler** enkel was uitgedagt, om de gloriezugt te» verzadigen van de voornaemft.cn der Maetfchappye , ten kofte van 't overig gedeelte derzelve.
■ C 2. Ten
h Hooft, (luk.
ïtze Be»
enhingen erdienen imer. ■ng.
. Als ge'zende de irkeerds nkbeel' n.
Gouverment.



L Deel.
1. BoezemendeAgttng in voor den BurgerJtaet.
3. En vermeerderendede Liefde voor 't Vaderland.
* Anar (tie.
34 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
2. Ten Tweeden , boezemen zy den menfehen liefde en hoogagting in voor eene zoo zeer heilzaeme vaftftellinge; fchikkende hen dus, om zich aen alles te onderwerpen wat de Burgerlyke Maetfchappy van hen vordert, als overtuigd zynde dat hen daeruit groote voordeden toevloeien.
3. Ten Derden, konnen deze Bedenkingen daerenboven veel toebrengen, om de Liefde voor 't Vaderland te vermeerderen; van welke Liefde GOD zelve de eerfte zaeden , om zoo te fpreken , in het hart van de menfehen gezaeid heeft, en die zoo kragtdaedelyk het haere doed tot het geluk en welzyn der Maetfchappyen. Sextus Empiricus verhaelt(*), „ dat de oude Perfiaenen gewoon waren, „ als de Koning geftorven was , vyf da„ gen in eenen Hoofdeloozen Staet d oor„ tebrengen, opdat zulks hen mogt aen„ zetten , om des te getrouwer aen zy„ nen Staetvolger te wezen, door de on„ dervinding welke zy nu zelve hadden „ van de rampen der Hoofdeloosheit*, „ en hoevele doodflagen, rooveryen, ja
» nog
(*) Adverf. Mathematb. lib. ii. §.33. Men zie hierover Herodotus, in deszelfs Eerfte Boek , het oöfte en de volgende Hoofjdeelen. Burla-
maqui.



Van den Burgerlyken Staet,enz, 3<
„ nog erger dingen , zoo ze 'er wezer „ mogten, die Staet nae zich trekt".
§. XXIX. Indien nu deze Bedenkingen zeer bequaem zyn om de vooroordeelen der Volkeren te genezen, zoo geven zy ook den Soevereinen zelve zeer gevvigtige leffen aen de hand. Wat is 'er eigener om de Vorften en Overheden all' de uitgeftrektheit van hunnen pligt blykbaer te toonen,danernftigte denken, zoo aen de eindens welke de volken zich hebben voorgefteld, met hen hunne Vryheit, dat's te zeggen, alle hunne voordeden,' toetebetrouwen, als aen de groote verbindteniflen waerin zy traden, door zich met het bewaren en handhaven van dus een koftelyk pand te belaften ? Hebben de menfehen afgeftaen van'hunne Onaf hangelykheit en Natuurlyke Vryheit, door zichzelve Meefters te geven; 't was, om zich te dekken tegen de rampen die hen drukten, en in de hope dat zy, door de befcherming en zorgen van hunnen Soeverein, een waer en wezendlyk geluk zouden bezitten. Ook zagen wy, dat de Burgerlyke Vryheit den menfehen het regt gaf, om van hunnen Oppergebieder te vorderen, dat hy zyn Gezag gebruike overeenkomftig met de oogmerken, tot welke het hem wert toebetrouwd, dat is, om C 2 de
A. Hooft*
ftftk.
Deze Be*
denkingen bieden ook den Opper* gebieden geiuigtige kflen aen.



I. Deel.
i
Overgang $ tot de Gefieldheitder Stae- { tendom- ] men. ,
<
\
1 1
'* Eenig middel tot Vedigheit en Geluk.
VIERDE HOOFTSTUK.
'fan de wezendlyke Ges te ld heit der Staetendommen, of de Manier op welke zy geformeerd worden.
; I. "\Tadat wy gehandeld hebben j_\ van den Oirfprong der Burrerlyke Maetfchappyen, eifcht de natuur'yke orde, dat wy onderzoeken, welke de vezendlyke Geftddheit is dier Staetenlommen; dat's te zeggen, op welkeene vyze zy gevormd worden , en wat het Douwgeftel dezer verwonderlyke geftich* en is.
§. II. Uit hetgeen in 't vorige Hooftftuk gezegt wert vloeit, dat het eenig middel, 't welk de menfehen met vrugt konnen te werk ftellen , om zich voor .
36 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
de menfehen wys en deugdzaem te doen zyn, en hen door dat middel eenwaeragtig geluk te bezorgen. Kortom, alles wat wy gezegt hebben wegens de Voordeden van den Burgerlvken Staet boven dien der Natuure, onderfteld: 1. dat die Staet zoodanig is als hv kan en moet zyn; en 2. dat, zoo de Onderdaenen, als de Soeverein, zich overënweêr van hunnen pligt quyten.



Van de Gesteldh. der Staetendomm. 37
| de quaelen, welke hen in den ftaet der na: tuure drukten,te dekken, en zich alle de , voordeelen te verfchaffen , die aen hun ! veiligheit en geluk mangelden, genomen moet worden uit den menfch zeiven, en uit het behulp oft den onderftand der I Maetfchappye.
§. III. Om daertoe te komen , was; het noodig, dat eene menigte van men-] ! fchen zich te laemen voegde op eene zoo] byzondere wyze, dat de behoudenis des' eenen afhing van de behoudenis der an-^ dere : opdat zy alzoo genoodzaekt zynde* zich onderling te helpen en te handhaven, door deze verééniging van kragten en belangen , in ftaet mogten zyn, zoo om te gemakkelyker de aenvallen en beledigingen, (voor welke zy , elk in'tbyzonder Izich niet zouden hebben konnen dekken,) laftekeeren, eri hen, die van hun pligt wiljden afwyken,binnen de paelen deszelfs te houden;als om te kragtdaediger aen't Gemeene Nut te mogen arbeiden. Laet ons wat meer in 't byzonder openleggen, hoe zulks heeft konnen gefchieden.
§. IV. Twee dingen waren hiertoe1 noodzakelyk: 1. Men moeft, in de eer-* üe plaets voor altoos den wil van alle de*! Leden der Maetfchappy derwyze verééG 3 ni-
ü Hooft*
luk. "
'aemen*
toeging ian Kragen en Be* tngen iertoe oodig,
>it eifch: 1 Ver-
'niging *n Wd.



1. Deel.
2. En een Oppertnagtydoorallen Ouderjleund.
Die Ver-
ééniging, geeft aen 't Staet. kundig Lichaem zyn mezen.
38 Beginsels VBurgerlyk Regt.
nigen, dat zy voortaen niets wilden als eene en dezelfde zaek, in 't wezendlyke van alles wat betrekking heeft tot het oogmerk en heil der Maetfchappy. 2. Het was vervolgens noodig , eene Opperfte Magt, onderfteund door alle de kragten van't geheele Staets - Lichaem, vaftteftellen, door middel van welke men dezulken kon in vreeze houden die den vrede wilden flooren, en eenen iegelyke, wie ook, die tegen 't Gemeene Welzyn durfde handelen , een tegenwoordig en gevoelbaer quaed kon doen lyden.
§. V. Uit deze verééniging van wil en kragtenfpruit het Staetkundig Lichaem, oft het Staetendom, en zonder haer kan men geen begrip hebben van de Burgerlyke Maetfchappy: want hoe groot ook het getal der faemverbondenen zyn mag, indien ieder geduurig zyn byzonder oordeel volgt, met opzigt tot de zaeken die het Gemeene Beft betreffen, 't zal niet anders konnen wezen, of de eene zal de andere belemmeren, en de verfchillendheit van neigingen en oordeel, midsgaders de ligtvaerdigheit en ongeftadigheit, natuurlyk aen den menfch eigen , zullen welhaeft de eendragt vernietigen, en dus zullen de menfehen hervallen in de ongemakken van den Staet der Natuure. Maer wyders:
dus-



Vtin de Gesteldh. der Staetendomm. 39
dusdanig eene Maetfchappy zou niet lang éénmoedig*, en tot eenzelfde einde , konnen handelen, nogte zich ftaende houden in die éénftemmigheit f , welke all' haere fterkte uitmaekt, zonder een Hooger Magt, die ten gemeenen breide] ftrekt, om de menfchelyke ongeftadigheit en quaedaertigheit aen den band te houden , en ieder byzonder perfoon te noodzaken, alle zyne daeden tot het Gemeene Welzyn te doen (trekken.
§. VI. Dit alles word in 't werk gefield, en ter uitvoer gebragt, door middel van Overéénkomften oft Verbindtenisfen. Want de gezegde verééniging van wil tot een en denzelfden perfoon, kan|nietgefchieden op eene wyze, waerdoor de natuurlyke verfchillendheit van neigingen en gevoelens werkelyk vernietigd word; maer zy word tewege gebragt door eene verbindtenis, in welke elk treed, om zyn byzonderen wil te onderwerpen aen den wil van eenen enkelen perfoon, of dien van eene vergadering: zulks alle de befluiten van dezen perfoon, of van die vergadering, (ten aenzien van zaeken, welke tot de openbaere veiligheit, of het gemeene nut behooren,) aengemerkt worden , als de uitdrukkelyke wil van alle de C 4 ver-
4.. Hooft(tuk.
* de (OH' eert.
f hamt' nie.
En word tewege gebragt door mid. del van Verbindtenis.



L Déél. ;
Zoo ook ie
Oppetgebiedvoerende
■ :
; (
<
]
]
] < ( J }
En dus \
"Vermeer- r derd die Veréént- ( ging de J, kra^t van , elk hd der1 Moet- Y
j.0 Beginsels van 't B urgerlyk Reg r.
/erbondenen in 't gemeen , en van elk ierzelve in 't byzonder.
§. VII. Wat nü aengaet deVerééniging üer Kragten die de Oppergebiedvoerende Vlagt veroirzaekt, zy gefchied ganfchelyk niet langs eenen weg, waerdoor elk zyne aagten natuurlykerwyze aen eenen enkeen perfoon mededeeld , invoegen dat .nen na die mededeeling als zonder kragt in zonder werking zoude blyven; maer ly word vangelyken tewege gebragt door ïene verbindtenis , volgens welke alle in t gemeen,en elk in 't byzonder, zich ver5ligten, om geen gebruik van hunne cragten en vermogens te maken , [wat iet Burgerlyke betreft,] als op de manier lie hen zal voorgefchreven worden, door len perfoon , aen welken zy , met geneen goedvinden, het Opperfte Beftier lebben gegeven.
§. VIII. Door deze Verééniging van iet Staetkundig Lichaem , onder een en letzelfde Hooft, verkrygt ieder byzonter lid der Maetfchappy, om dus te fpre;en, zooveel kragts, als geheel de Maet-happy in gemeenfchap bezit. Indien 'er, >y voorbeeld, in 'tGemeenebell een miloen menfehen is3 zoo bezit elk datgene
waer-



Van de Gesteldh. der Staetendomm. 41
waerdoor hy een millioen kan weêrftand \ bieden , door middel hunner Af hangel lykheit van een Opperfte Magt, die hen allen in toom houd, en die hen belet de eene de andere te befchadigen. En deze vermeerdering van kragt in het Staetkundig Lichaem, oft de Burgerlyke Maetfchappy , gelykt naer die van elk lid in 't menfchelyk lichaem : fcheid deze vanéén , zy zullen geen kragt meer hebben; maer door hunne onderlinge verééniging, vermeerderd de kragt van elk in *t byzonder , en zy maken alle met elkander een fterk en levendig lichaem uit.
§. IX. Men kan den Burgerftaet be-^ palen te zyn , eene Maetfchappy, doorj welke een menigte van meafchen zich' faemveréénigen onder de Afhanging van eenen Soeverein , oft Oppergebieder , om onder zyne befcherming , en door zyne zorgen , het geluk te vinden waernae zy alle natuurlykerwyze reikhalzen. De Bepaling die'er Cicero van geeft, komt tennaeftenby op hetzelfde uit. Hy zegt, dat de Burgerftaet is: Multitudo juris confenfu , & utiütatis communione fociata ; „ een Menigte van menfehen, „ te fiemen veréénigd, door gemeen„ fchap van belang, en door gemeene C 5 „ Wet-
. Hooft»
Hk.
Fat de \urgerdet is.



I.Deel
Zy is als een Zede lyk PerJoon oft Lichaem.
En dus onder. Jcheiden van eene Menigte, op zichzel gelaten.
*amat.
42 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
■ „ Wetten, aen welke zy zich met alge„ meen goedvinden onderwerpen "(*)•
§. X. Wy merken overzulks den Burgerftaet aen als een Zedelyk Lichaem oft 'Perfoon, waervan de Soeverein de Bevelhebber of het Hooft is, en de Byzondere Ingezetenen de Leden zyn: ingevolge hiervan fchryven wy aen dezen Perfoon zekere daeden hem eigen toe, ook zekere regten en byzondere goederen, onderfcheiderf van die welke ieder Burger heeft, en over welke geen byzonder Burger, nogt veele uit hen, ja zelfs zy alle te faemen niet, ietwes t'eifchen of te zeggen hebben, maer de Soeverein oft Oppergebieder alleen.
§. XI. Ook is het deze Verééniging van veele perfoonen tot een enkel Lichaem , door den faemenloop van wil en kragten aller Byzondere Ingezetenen tot „een en denzelfden Perfoon, waerdoor de Burgerftaet onderfcheiden word van een Menigte oft Vermengden Hóóp. Want een Menigte is niet anders als een faemenvloed of byéénloopfel * veeier per-
foo-
(*) Dus omfchryft wylen de Weled. Geftr. Schryver, Cicero's Bepaln;*; die letterlyk zegt: een Menigte, door jaemenflemming van regt, en gemeenfcbaft van belang oft nut. '



Van de Gesteldh. der Staetendomm. 43
foonen, van welke elk zyn byzonderen wil^ en zin volgt, en de vryheit oeffent van' over all' wat voorgefteld word naer zyne invallen te oordeelen, en zich te bepalen zoo als 't hem beliefd; aen welke Menigte men overzulks geen enkelen wil kan toeëigenen: daer integendeel de Staet een Lichaem , dat 's eene Maetfchappy, is , bezield door eenen enkelen geeft, die alle de leden op eene ftandvafte en gelykvormige wyze, en betrekkelyk tot een en hetzelfde oogmerk, namelyk het Gemeene Nut, doed te werke gaen.
§. XII. Maer, zal men zeggen , indien de verééniging van de wil en kragten van elk lid der Maetfchappye, in den perfoon des Oppergebiedvoerders, geenszins de wil en natuurlyke vermogens van elk byzonder perfoon vernietigt; indien zy'er altoos in de bezitting van blyven, en zoo zy'er de faclo, oftwerkelyk, gebruik van konnen maken tegen den Soeverein zeiven; waerin beftaet dan de Kragt oft Sterkte van den Staet, en wat maekt toch de veiligheit en zekerheit dier Maetfchappye uit? Ik antwoorder dat'er twee dingen zyn, welke inzonderheit het haere doen, ter inftandhoudinge van den Burgerftaet, en van het Oppergebied als de ziel van denzei ven. Voor eerft, is het
de
Hooft*
'uk.
De Sterkte en Veiligheitder Maetfchappylegt in 't Gezag van den Oppergebieder.



LDeel,
* religion du ferment.
Der Goeden Gekoorzaemheit jleDigt dat Gezag.
Des heeft de Soeverein } aen
4.4 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
de Verbindtenis zelve, waerdoor de byzondere perfoonen zich onderworpen hebben aen 't gebied van den Soeverein: een Verbindtenis aen welke het Godde[yk Gezag, midsgaders de plegtige Eedzweering * zeer veel kragts toevoegen. Ten tweeden , voor fnoode , onruflige, eiV qualykgeflelde geeflen, op welke deze beweegredenen genen indruk hebben , beftaet de flerkte en kragt van 't Gebied in de vreeze voor de Straffen, die hen de Soeverein kan doen ondergaen, ingevolge van de Magt daer hy mede bekleed is.
§. XIII. Gemerkt nu hetgene de Oppergezagvoerder in ftaet fielt, om de muitelingen en weêrhoorigen te bedwingen , hierin beflaet, dat de andere Onderdaenen hem ten dien einde hunne kragten leenen, (want zonder zulks zou hy geen meer magts bezitten dan de minfle zyner Onderdaenen,) zoo volgt, dat het de vaerdige Gehoorzaemheit is der Goede Burgery, die aen den Soeverein de middelen geeft, om de boozen te betoomen, en zyn Gezag flaende te houden.
§. XIV. Wanneer nu een Oppergebiedvoerder maer eenige liefde en aenkleving omtrent zyn pligt betoont, is het
hem



/^^Gesteldh.^Staetendomm. 45
hem gemakkelyk om het befte deel zyner Onderdaenen aen zich vaft te verbinden , en om bygevolge het grootfte gedeelte van de kragten des Staetendoms in han-1 den te hebben , en 't Hooggezag der Regeering te handhaven. De ondervinding heeft altoos geleerd, dat als de Vorften en Overheden , zelfs maer eenigszins, eerlyke en braeve luiden waren, zy van hunne Onderdaenen als aengebeden wierden. En derhalven mag men zeggen, dat de Soeverein van zyn eigen zeiven het grootfte behulp kan trekken, ter ftaving oft handhaving van zyn Gezag; en dat eene oeffening van het Oppergebied die wys en overéénkomftig met deszelfs oogmerk is, terzelfdertyd het Geluk der Volken, en, door een noodwendig gevolg , de grootfte Beveiliging van des Soevereins Gebied, uitmaekt.
§. XV.' AgtervoLgens de Beginfels, die wy aengaende de Manier op welke de Staetendommen gevormd worden , enz. gelegt hebben, moeten 'er, (ingeval men onderfteld dat een menigte volks, totdaertoe de eene van de andere onafhangelyk , eene Burgerlyke Maetfchappy wilde opregten,) noodwendig Overééndragten*, en eene Algemeene Ordonnantie oft Vaftgeftelde Schikking, tuflchen beide komen,
i. Voor
zyn pligt klevende , ie (leun van zyn jezag in zichzelf. ■
Tot het
vefligen der Bargerftaetenzyn GemeeneVaftflellingen noo* dig.
* Conven-. tions.



I. Dee:
I. Eer Verbindtenis ae% elkander,
i.EenRe gel van Be/lier.
%.'En eet Verpligting, aen de eene zyde tot uue "Regeeren. een den anderen kant tot Trouw en Gehoorzaemheit.
46 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
1. Voor Eerft: d'er moet eene Overééndragt zyn, door welke een ieder zich aen alle de anderen verbind , om zich vooraltoos faemen te voegen tot een eenig Lichaem , en , met onderlinge toeftem* ming, te regelen en te fchikken all' wat hunne gemeene behoudenis en veiligheit betreft: Zy die niet in deze eerfte Verbindtenis treden, blyven buiten de Maetfchappy die men opregt.
2. Ten Tweeden: men moet vervolgens ■eene Ordonnantie oft vaftgeftelde Regel maken, waerby de vorm en wyze der Regeering oft Staetsbeftiering vaftgefteld word; zonder zulks zou men geene bevestigde maetregels konnen nemen, om met vrugt en eenpaerig aen de Gemeene Beveiliging en 't Openbaere Beft te arbeiden.
3. Ten Derden en eindelyk: als dus de vorm van 't Staetsbeftier geregeld is, moet 'er nog eene andere Overéénkomft wezen; namelyk zoo [eene, waerdoor (na'dat men een of meer perfoonen verkoren heeft, aen welke men de Magt der Regeering opdraegt) aen de eene zyde, zy, die met dit Hoogfte Gezag bekleed zyn , zich verbinden, om met zorgvuldigheit op de Gemeene Veiligheit, en 't Welzyn van den Staet, toetezien; en waerdoor aen den anderen kant, alle de overige hem oft hen eene Getrouwe Gehoorzaemheit
be-



Van de Gesteldh. der Staetendomm. 47
beloven. Deze laetfte Overééndragt behelft in zich eene onderwerping van de kragten en wil van een iegelyk , aen den wil van 't Opperhooft der Maetfchappye; ten minften inzooverre als het Gemeene Welzyn zulks eifcht.
Dezerwyze word een Geregelde Burgerftaet, en een Volkomen Staetsbeftier gevormd.
§. XVI. 't Geen wy gezegt hebben kan opgehelderd worden, door 't berigt dat wy in de Hiftoriën vinden, aengaende de Grondvefting van den Staet des Romeinfchen Volks. Men ziet daerin eerft een Menigte van Volk, die zich byéénvoegt, om zich nederteflaen en te veftigen aen de oevers van den Tyber: vervolgens overleggen zy wat vorm van Staetsbeftier zy zullen vaftftellen; en als het de Monarchie oft Eenhoofdige Regeering overhaelt, dragen zy het Oppergezag aen Romulus op (*).
§. XVII. En alhoewel de oirfprong der meefte Staetendommen ons niet bekend is, moet men zich daerom niet ver-
beel-
(*) De Heer Burlamaqui, wyft hier tot Diokys van Halikarnassen , en wel toe het begin Van deszelfs Tweede Boek.
4. Hooft $uk.
Opgehelderd door't voorbeeld va» den Romein* fchen Staet.
En aengè» irongen.



48 Beginsels dmVBurgerlyk Regt
L Deel
'Andere laten hier de Verpligting de, Oppergebieders to\ vjel regeeren af.
§. XVIII. ONbERTUsscHgN verklaren alle Staetkundigen de formeering der Burgerftaeten niet op die wyze, gelyk wy gedaen hebben. Het is 'er (*) , die voorgeeft, dat de Staetendommen gevormd worden, door eene bloote overéénftemming van de Onderdaenen, de eene met de andere, door welke een iegelyk hunner zich aen alle de andere verbind, om zich niet te ftellen tegen den wil des Oppergebieders , onder voorwaerde, dat alle de andere van hunnen kant zich aen de^
zelf-
(*) Wylcn de Weled. Geftrenpe Schryvcr brengt A. Hobbes by , de Ctvi oft van dep Burger,
Cap. v. % 7;
• beelden, dat hetgene wy daerëven gezegt hebben, over de Manier op welke de Burgerlyke Maetfchappyen geformeerd worden , eene bloote Onderfteliing is. Want dewyl het zeker gaet, dat alle en elke Burgerftaet die 'er is een begin gehad heeft, zoo zou men geen begrip, konnen maken, hoe de Leden waeruit zy beffcaen zich veréénigd hebben , om faemen te leven onder de Afhangelykheit van een Oppergebiedvoerend Gezag, zonder de Overééndragten en Onderlinge Verbindtenis* fèn te onderftellen, van welke wy gefproken hebben.



^«^Gesteldh.óV/-Staetendomm. 49
zelfde verbindtenis onderwerpen: en dus wenden zy voor , dat 'er gene overéénkom!]: is tuffchen den Soeverein en zyne Onderdaenen.
§. XIX. Men merkt zeer wel, waerom dit foort van Staetkundigen de zaek op die wyze uitleggen. Hun doelwit is, den Oppergebiedvoerders een willekeurig Ge-' zag, en dat gene paelen heeft, te geven, en den Onderdaenen alle middelen te ontnemen , van zich aen dat Gezag te onttrekken, onder wat voorwendfel het zou mogen zyn, en welkeen gebruik de Soevereinen van dat gezag ook maken mogten. Om hiertoe te komen, moeit men noodwendig, den Koningen ontflaen van den band aller overéénkomft tuffchen hen en hunne Onderdaenen , als welke ontegenzeggelyk de bequaémfte zaek is om hunne Magt te bepalen.
§. XX. DocH,niettegenftaende 'er voor' het Menfchelyk Geflagt by uitnemendheid veel aen gelegen is , dat het Gezag der* Koningen en Overheden gehandhaefd* en verdeedigd worde, tegen allen aenval* van onruftige, muitzieke, en beroertewekkende * geeften , zoo moet men echter hierom geene duidelyke Waerheden" ontkennen, of weigeren een OveréénD dragt
4. Hoofs, (luk.
Om aen ien Soeve. rein een Willeken'ig Gezag 'e geven.
'■ Gezag
er Regee-
'mg moet
ekerlfk
iband-
aefd
lorden.
* fediti*



t. Deel,
Maer het
heeft geen
Vlezen
zonder
eene Over-
envieêr-
gaende
Verbindte-
nis.
En 't tegengejleldGevoelen loop op 't vernietigen van*i Soeverein Gezag uit.
* reciproque.
50 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dïagt toeteftaen, waerin baerblykelyk eene overënweêrgaende belofteplaets heeft,om zaeken te -doen tot welke men te voren niet verpligt was.
§. XXI. Als ik my uit eigen verkiezing aen een Vorft onderwerp, beloof ik hem eene getrouwe gehoorzaemheit, onder voorwaerde dat hy my befchermen zal; de Vorft van zyn kant belooft my eene vermogende befcherming, mids ik hem gehoorzaem zy en blyve. Voor deze Belofte was ik niet verpligt hem te gehoorzamen , nogte hy was gehouden om my te befchutten; immers niet uit kragt van eene volmaekte verpligting. 't Is derhalven klaer, dat'er eene overënweêrkeerige verbindtenis tuffchen den Soeverein en de Onderdaenen plaets heeft.
§. XXII. Maer ik zegge meer, en wel verre dat het Saemenftel, 't welk wy beftryden , het Oppergebied voerend Gezag zou fterken, en voor de eigenzinnigheden der Onderdaenen beveiligen, zoo is 'er integendeel niets gevaerlyker voor de Soevereinen , als hun Regt op zulkeen fondament te veftigen. Want indien de verpligting der Onderdaenen jegens hunne Vorften en Overheden, eeniglyk gegrond is op eene weêrkeerige * overéén-



Van de Gestelüh. der Staetendomm. 5 i
éénkomft der Onderdaenen onder elkan-4 kanderen , door welke ieder van hen^ zich verpligt den Soeverein te gehoorzamen , onder voorwaerde dat de andere even zooveel te zynen behoeve doen zullen:, zoo is het ten hoogften klaer, dat ieder Burger, op die manier, de kragt van zyne verbindtenis doed afhangen van de uitvoering en nakoming die 'er een iegelyk der anderen aen geeft, en dat bygevolge, zoodra als eenige van hen niet aen den Oppergebieder gehoorzamen \ ook alle de overige 'er t'eenemael van ontflagen zyn. Zoo gaet het. Met de Regten der Soevereinen buiten derzelver paelen voorttezetten , zal men , wel ver van ze te fterken , die metderdaed, en zonder 'er aen te gedenken, verzwakken.
VYFDE HOOFTSTUK.
Van den Soeverein oft Oppergebieder $ van het Oppergebied , en van de Onderdaenen.
§. I. TP\e Soeverein oft Oppergebie- ;
\J der in een Staet, oft Burger- st lyke Maetfchappy , is die Perfoon , wel-" ke het Regt heeft om met de uiterfte D 2 be-
uk.
'Vat dl everein



I. Deel.
En wat betOppirgebied,
Kamelyk: '(Regt van de Moetfcbappy
I. Te Ge-
bieden.
52 Beginsels van 'f Burgerlyk Regt.
beflisfing, dat's met het hoogde gezag, bevelen te geven.
§. II. Wat de Soevereiniteit oft het Oppergebied betreft, men moet hetzelve bepalen te zyn , het Regt om met de uiterfte befliffmg in de Burgerlyke Maetfchappy te gebieden: welk Regt de Leden van die Maetfchappy aen een en denzelfden perfoon of perfoonen, hebben opgedragen, om de goede orde van binnen te handhaven, en den Burgerftaet tegen allen aenval van buiten te verdeedigen ; en in 't algemeen , om zich onder zyne befcherming, en door zyne zorgen, een waeragtig geluk, en bovenal de verzekerde oeffening van hunne Vryheit, te verkrygen.
§. III. Ik zegge , in de Eerfte plaets , dat het Oppergebied het Regt is van Gebieden met de hoogfte beflisfing in de Maetfchappy : om te doen begrypen dat de natuur des Opperften Gebieds voornamelyk beftaet in twee dingen. Teweten:
1. Eerftelyk: in het Regt van gebieden over de Leden der Maetfchappy; dat's te zeggen, het Regt van hunne daeden te bellieren met gezag of magt, om hen te konnen noodzaken.
2. Ten



Van den Oppergebieder, enz. 53
2. Ten Anderen: in de uitgeflrektheit van dit Regt, om te konnen gebieden met de Hoogfle Beflifling, zoodanig dat alle de byzondere perfoonen verpligt zyn, zich daeraen te onderwerpen, zonder dat een van hen zich tegen hetzelve verzetten mag. Anders zou dit Gezag , ingeval het niet boven allen ander op aerde ging, aen de Maetfchappy geenszins de orde en veiligheit, die alëvenwel de eindens zyn van haere opregting, konnen bezorgen.
§. IV. In de Tweede plaets zegge ik, dat dit een Regt is, toebetrouwd oft in' handen gefield van een Perfoon, en niet. van een Menfch: om te kennen te geven , dat die Perfoon uitgemaekt kan worden , niet alleen van een enkel menfch , maer ook, en alzoowel, van eene menigte menfehen, tot eenen Raed veréénigd, en makende maer een wil, door middel der meerderheit van Hemmen, uit; gelyk wy vervolgens in 't byzonder nader zullen verklaren.
§. V. Ik zeg, in de E>erde Plaets, dat dit Regt gegeven word aen een en denzelfJid den Perfoon: om aentewyzen, dat het 1 Oppergebied gene fplitzing oft deeling lyd, en dat 'er gene Soevereinen zyn als D 3 'er
Hooft*. Huk.
2. En dat m»t de Hoogfte Befitffing.
Toebei rowwd ten een ?er/oon.
En wel
•n en
rzelfde
'erfoen.



ï. Deel.
Ter Bezorging•van wezendlykGeluk.
't Tegen deel is Tieranwy,
Wat eer Onderdaen is.
54 Beginsels van '/Burgerlyk Regt.
'er meer dan een is; nademael in zulken geval niemand met de hoogfle befliffing gebied, en, daer niet een van hen verpligt is den anderen te wyken, door hun faemenloop van gebieden, noodzakelyk alles weder in onrufl en verwarring zou moeten vallen.
§. VI. Ik voeg 'er eindelyk en in de Vierde Plaets by , dat dit Regt toebetrouwd word, om zich een zvaer en -zvezendlyk gelukte bezorgen, enz.f opdat ik dus het einde en doel des Oppergebieds, dat 's de Gelukzaligheit der Volkeren , aenwyze.
§. VII. Zoodra de Soevereinen dit doel -uit het gezigt verliezen, en het tot hunne byzondere belangen of eigenzinnigheden keeren , ontaert het Oppergebied in Tieranny, en het houd terflond op een Wettig Gezag te zyn.
Ziedaer het Denkbeeld, dat wy ons te vormen hebben van den Soeverein 9 en van het Oppergebied.
%. VUL Alle de andere Leden van ! het Staetendom , oft der Maetfchappy, dragen den naem van Onderdaenen : dat is te zeggen , zy zyn in de verpligting om aen den Soeverein, oft Oppergezagvoerder, te gehoorzaemen.
^. IX.



Van de Onderdaenen, enz. 55
§. IX. Nu word -men een Lid der Maetfchappy, oft Onderdaen van den Burgerftaet, op tweederlei maniere : teweten , of door eene uitdrukkelyke Overéénkomft, of door een ftilzwygend Verdrag.
§. X. Geschied zulks door een uitdrukkelyk Verdrag, dan is de zaek van zelve klaer: maer wat de ftilzwygende Overéénkomft betteft, men moet deswegen aenmerken, dat de eerfte Grondvesters der Staetendommen , en alle die 'er vervolgens Leden van wierden, gerekend worden , verdragen * te zyn, dat hunne kinderen en af komelingen , zoodra zy ter werelt quamen, het Regt zouden verkrygen, van de voordeden te genieten, welke alle de Leden van den Burgerftaet gemeen zyn, mids evenwel, dat deze Nakomelingen, tot jaeren van redensgebruik gekomen , van hunne zyde zich aen het Staetsbeftier onderwerpen , en den Soeverein erkennen willen.
§. XI. Ik zeg, mids de Afkomelinger het Gezag van den Oppergebieder erkennen : want de belofte oft het verding dei vaders kan door zichzelf de kragt niei hebben, om den kinderen, tegen hunner wil te onderwerpen, aen een Gezag daei D 4 zj
Hoe men
zulks word.
Door (lil' z<wygende Overéén' kom(l der Voorouderen.
* (lipulé. I
Waerin de Kinderen be-willig* den.
I



j. Deel. ;
Door te
blyven wonen in hun Vaderland.
Ook die it een ham komen.
;6 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
iy zich niet onder buigen willen. En derialven is het Gezag van den Soeverein 3ver de kinderen der Leden van den Burgerftaet, en zoo by weêrkeering het Regt, 't welk die kinderen op de befcherming van den Oppergebieder en tot de voordeden van het Staetsbeftier hebben, gegrondveft op eene overënweêrgaende Toeftemming.
§. XII. Hieruit nu alleen, dat de Kinderen van de Burgers, tot jaeren van onderfcheid gekomen zynde, in de plaets van hunne Familie, of in hun Vaderland, blyven wonen , worden zy gefchat, met zulks te verklaren, dat zy zich onderwerpen aen de Magt die den Burgerftaet regeert ; en bygevolge moeten zy ook, als Leden van de Maetfchappy, de voordeelige gevolgen genieten van het Staetsbeftier : ook is het om deze reden niet noodig, daer de Soevereinen eenmael erkend zyn, dat men den Eed van Getrouwigheit afneme van de Kinderen, die naderhand in hunne Staetendommen geboren worden.
§. XIII. Nog meer: 't is daerënboven een Grondregel, welke voor eene algemeene Wet aller Staetendommen word aengezien, dat all' wie enkel in de Landen



Van de Onderdaenen, enz* 57
den van een Staetendom komt, en metjrzoo veelmeer regts zy,die de voordeden'' willen genieten welke men aldaer vind, geagt worden afteftaen van hunne natuurlyke vryheit, en zich te onderwerpen aen de Wetten en 't vaftgeftelde Staetsbeftier van dat Land, ten minften voorzooveel het de openbaere en byzondere veiligheit eifcht: weigeren zy die onderwerping , dan mogen zy op den voet van vyanden worden aengezien; altans inzooverre,dat men regt heeft hen uit het Land te doen vertrekken. En dit 's wederom een foort van ftilzwygende Overéénftemming, door welke men zich voor eenigen tyd aen de Regeering van den Burgerftaet onderwerpt.
§.XIV. De Onderdaenen oft Inwoners van een Staetendom , worden fomtydsy Burgers geheten. Men vind'er, diewei-^ nig onderfcheid tuffchen die twee be-e woordingen maken; doch het is beter dat( men ze onderfcheide. Die van Burger" moet verftaen worden van alle degenen welke deel hebben aen alle de voordeden en voorregten van de Vermaetfchapping, en die eigentlyk gezegde Leden zyn van den Burgerftaet,'t zy door hunne geboorte,'tzy op eene andere wyze. Alle de overige zyn veeleer bloote Inwoonders , of D 5 door-
Hooft* K
Onder-
■held tuu
•hen
\urgers
1 andere
\ndtrdae-
en.



• 5 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
I.Deel-
Bjzondere Betrekkingen onder de Burge-
Naewen aen hatre byzondere Lichaevien gegeven.
doortrekkende Vreemdelingen , als Burgers. Wat de Vrouwen en het Dienftvolk betreft, de tytel van Burger komt hen alle enkel inzooverre toe, als zy zekere regten genieten, in hoedanigheit van Leden des Huisgezins van eenen Burger, dgentlyk zoo geheten. En in 't algemeen aangt dit alles af van de byzondere Wetten en Gewoontens in elk Staetendom.
§. XV. Voor 't overige, hebben de Burgers, behalven de Algemeene Betrekking van Leden te zyn van eene en dezelfde Burgerlyke Maetfchappy, verfcheide Byzondere Betrekkingen ; welke men tot twee voornaeme brengen kan:
De eene, die geformeerd word, wanneer fommige Burgers zekere byzondere Lichaemen oft Genootfchappen uitmaken.
De andere vormt zich , als de Oppergebieders aen zekere Saemeningen van Perfoonen eenig gedeelte van het Staetsbeftier of der Regeeringe toebetrouwen.
§. XVI. Deze byzondere Lichaemen dragen den naem van Compagniën, Kamers, Collegiën, Sociëteiten, Communiteiten oft Gemeenfchappen , enz. Dan, het geen wel optemerken ftaet, deze byzondere Maetfchappyen zyn alle , en einde-
lyk



Van de B u w G e r y, enz. 59
lyk oft ter hoogfle befliffing, aen den Soe-jverein onderwerpen.
§. XVII. Men kan ze wyders dus < onderfcheiden,door de eeneaentemerken^ als veel ouder dan de Staetendommen ; en de andere als geformeerd na de opregting en vaflflelling van de Burgerlyke Maetfchappyen.
§. XVIII. De laetste zyn wederom i of Openbaere, indien ze door 't gezag van£ den Oppergebieder zyn ingefleld; en de-„j ze Lichaemen oft Vergaderingen, genie-d ten doorgaens eenig byzonder voorregt, overéénkomflig met hunne Brieven van Aenftelling * : of zy zyn Byzondere , als * zulke welke van Byzondere Perfoonen uit* zichzelve geformeerd zyn,
§. XIX. Einde lyk; die Byzondere; Lichaemen zyn of Wettig , oft Onwettig. \ De eerfte zyn die , welke, in zichzelve\ niets hebbende dat met de vaftgeftelde< orde, de goede zeden , nogt het gezag van den Soeverein flryd, gerekend worden , door den Burgerftaet goedgekeurd te zyn; offchoon men aen dezelve geene uitdrukkelyke gezagtiging gegeven heeft. Wat de Onwettige Lichaemen oft Genootfehappen aengaet; 't zyn niet flegts
die,
Hooft j
i.
)nder-
heiding rzelvt.
>e Ingeelde zyn penbaere ■ Bysos?re.
Vaten*
Ie Blondere,yn Welig of Onwettig.



<5o Beginsels van V Bürgerlyk Regt.
j. Deei
De Openbaere zyn die van Staetsdievaers en Magt' Jiraeten.
Oek Pu blieke Mi' fiiflert.
. die, waervan de leden zich verbinden om opentlyk eenige misdaed te bedryven, hoedanig de benden van Straetfchenders, Gaeuwdieven, Roofvaerders, Struikroovers, enz. maer daerënboven alle foorten van laemenvoegingen, in welke de Burgers treden, zonder toeflemming van den Oppergebieder, en op eene wyze , die met het oogmerk der Burgerlyke Maetfchappyen flryd. Dusdanige verbindteniffen worden Kabaelen, Faéliën, Saemenzweeringen, enz. geheten.
§. XX. Diegenen onder de Burgers, aen welke de Soeverein eenig deel der Regeering, dat zy in zyn naem, en door zyn gezag oeffenen , toebetrouwd, hebben , uit kragt en gevolge van zulks, byzondere Betrekkingen tot de andere Burgers ; en zy zyn op eene nog veel naeuwer wyze aen den Oppergebieder verbonden. Men noemt hen Miniilers oft Staetsdienaers, Officiers oft Openbaere Regters, en Magiflraetsperfoonen.
§. XXI. Dusdanige zyn ook de Regenten van een Koningryk, geduurende de Minderjaerigheit des Troonvolgers, de Goeverneurs oft Beftierders van Landen en Steden, de Bevelhebbers der Legers , de Intendanten oft Bewindsluiden
der



Van de B u r g e r y, enz. 61
derlnkomften, de Prefidenten oft Voorzitters derHooven vanjuftitie, deAmbafladeurs of andere Gezondenen * by Vreemde Mogendheden , enz. Alle deze Perfoonen , dewyl zy een gedeelte van 't Gebied in handen hebben, vertegenwoordigen den Soeverein; en zy zyn't, die men gemeenelyk Publieke Minifters heet.
§, XXII. Het zyn'er andere, welke blootelyk gelaft zyn met de uitvoering van zaeken : als daer zyn de Raedsheeren , welke enkel hun raed en gevoelen voorftellen ; de Sekretariflen, de Ontfangers van de publieke Gelden, de mindere en onderhoorige KrygsofHciers , de Soldaeten, enz.
ZESDE HOOFTSTUK.
Van den onmiddelyken Oirsprong des Oppergebieds, en van deszelfs Grondslagen.
§. I. A lhoewel hetgeen wy in het j[\ Vierde Hooft/luk gezegt hebben , over de Gefteldheit der Staetendommen, genoeg doed zien, wat de Oirfprong en Bron is van 't Oppergebied, en welke Grondflagen het heeft, zal het echter
Reden van vader Onderzoekiver den Oirfprong r» Grond itr Soevereiniteit.
y, Hooftluk.
* Envoyea.
En andere
Uitvoerders van des Soeve. reins -wil.



62 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
I. Deei
Wat bii de eigeni lyke vrat is.
Géén tnenjcb beeft uii zichzelf bet Reg van Ge bieden over de Ma:tfchappy.
• ter, nadien dit eene der vraegen is omtrent welke de Staetkundigen verdeeld zyn, niet onnut wezen, zulks wat meer in 't byzonder te overwegen; terwyl, 't geen ons deswegen te zeggen .reft, dienen zal, om den aert en 't einde'Van de Soevereiniteit, oft van hét Oppergebied, des tc beter te doen kennen.
§. II. Wanneer wy te dezer plaetze r onderzoeken wat de Bron is van 't Op' pergebied , zoo vragen wy , wat 'er de g naefte en onmiddelyke Oirfprong van is. Nu is het zeker, dat het Soeverein Gezag , zoo wel als de tytel opwelke deze Magt gegrond is, en die 'er het Regt toe geeft, onmiddelyk ontfpringt uit de Overéénkomften zelve , door welke de Burgerlyke Maetfchappy geformeerd word , en die geboorte aen 't Staetsbeftier geven.
§. III. En inderdaed , indien wy den oirfprongelyken en eerften Staet van den Menfch in aenmerking nemen, zoo is het zeker, dat de naemen van Soevereinen ; oft Oppergebieders, en van Onderdae' nen, van Meefters, en van Slaeven, aen de natuur Onbekend zyn ; zy heeft ons eenvouwig tot menfehen gemaekt, die alle gelyk, alle even vry, en onafhangelyk de eene van de andere zyn; zy heeft gewilt,



Van d* Oirsprong des Oppergebieds. 63
wilt, dat alle degenen, in welke zy dezelfde vermogens gelegt heeft, ook dezelfde regten zouden hebben. Derhalven is hetonbetwiftbaer,dat geen menfch, in dezen eerften en natuurlyken Staet , door zichzelf een oirfprongelyk Regt heeft om anderen te gebieden, of zich tot Soeverein te ftellen.
§. IV. Daer is niemand als GOD alleen, die Van zichzelf, en uit kragt van zyne Natuur en Volmaektheden, een natuurlyk , wezendlyk, en inklevend Regt heeft, om Wetten te geyen aen de menfehen, en over hen een volftrekt Oppergebied te oefïènen. Zoo is het met den Menfch niet, ten aenzien van zynen Medemenfeh: zy zyn alle door hunne natuur even zoo Onafhangelyk van eikanderen , als zy Afhangelyk zyn van Gods Gebied. Die Vryheit en Onafhangelykheit is overzulks een Regt, natuurlyk aen den Menfch eigen, en 't welk men hem, zynes ondanks, niet mag benemen zonder misdaed.
§. V. Maer als het 'er dus mede gelegen is, en 'er ondertulfchen heden ten dage onder de menfehen een Soeverein" Gezag plaets heeft, zoo vraeg ik, van4' waer kan dit Gezag komen, indien het
niet
6. Hooft'
luk.
Zulk een Regt bezit GOD alleen. ,
Des fprutt het men-
'chelyk Oppergebied uit vrywillige onderviet» Ping.



L Deel.
e» 't beruft Oirfprongelykin het Volk.
64 Beginsels van *t Burgerlyk Regt.
niet oirfprongelyk is uit de Overééndragten , welke de menfehen omtrent dit onderwerp met elkander gemaekt hebben ? Want op dezelfde wyze, gelyk men zyn Goed aen iemand door een .Overéénkomfl overdraegt, zoo kan men even dus, door eene Vry willige Onderwerping, zich, ten behoeve van iemand die dezen afïïand aenneemt, ontdoen van 't Natuurlyk Regt dat men had, om volkomelyk beftel te maken over zyne Vryheit en natuurlyke kragten.
§. VI. Men moet dan zeggen, dat het Oppergebied oirfprongelyk in het Volk , en in elk byzonder menfch op zichzelven genomen , gelegen is , en dat de overdragt en verééniging van 't geheele Regt aller byzondere menfehen in den Perfoon des Soevereins , het zoodanig maekt, dat's waerlyk het Oppergebied tewege brengt. Geen menfch, by voorbeeld , kan twyffelen, of de Romeinen, als zy Romulus en Numa tot hunne Koningen verkoren , hebben hen, door die" daed zelve, het Oppergebied over hen opgedragen , 't welk zy tevoren niet hadden, en tot hetwelke zy zekerlyk geen ander Regt konden hebben dan dat,'t welk de Verkiezing des Volks hen gaf.
§. VII. On-



Oirsprong ^Oppergebieds. 6*5
§. VII. Ondertüsschen, fchoon het ten uiterften klaer en onbetwiftelyk is, dat het Oppergebied zynen onmiddelyken Oirfprong heeft uit Menfchelyke Overéénkomften , ftaet 'er niets in den weg,j waerdoor men belet word om met redente konnen zeggen, dat de Soevereiniteit zoo wel van Goddelyk als Menfchelyk Regt is.
§. Vut Inderdaed , gemerkt de Gezonde Reden , federd de vermenigvul-i diging der menfehen, deed zien, dat dei vaftftelling der Burgerlyke Maetfchap-; pyen, en eenes Soevereinen Gezags, vol-' flrektnoodig was voor de orde, geruftheit, en behoudenis van 't Menfchelyk Geflagt, zoo is hetgeen minder overtuigend bewys dat die Inftelling in de oogmerken der Voorzien igheit lag opgefloten, alsof de Alderhoogfte zelf, door eene ftellige en uitdrukkelyke Openbaring, zulks aen de menfehen had verklaerd: en GOD, die wezendlyk de orde bemint, wil ongetwyffeld, dat 'er op de aerde een Opperft Gezag plaets hebbe, 't welk alleen in ftaet is om die orde te bevorderen en te handhaven onder de menfehen , door te Waken op de waerneming van de Natuurlyke Wetten.
E $. IX,
1 Hooft.
luk.
Echter it t Opp?r~ "bied ook 'an God' 'elyk legt.
Alzoo het n oog. nerk der 'oorzit* ngheit wat.



C6 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
I. Deel.
Opgehelderd dooi 't zegge»
va» Cicero.
Hoe de Koningen Gods Stedehoudersl<™&d viorden.
§. IX. D'er is deswegen eene zeer fraeïe plaets by Cicero(*). „ Niets, zegt hy, „ is 'er aengenaemer aen de Opper„ fteGodheit, die dit Geheelal beftiert, „ dan Burgerlyke Maetfchappyen, wet„ tiglyk geformeerd", (t)
§. X. Wanneer men dus aen de Oppergebieders den tytel geeft van Gods Stedehouders op aerde, wil zulks niet zeggen, dat zy hun Gezag onmiddelyk van GOD zeiven ontfingen ; maer het betekend eenvouwig , dat zy, door middel van de Magt, die ze in handen , en welke de Volken hen toebetrouwd hebben , overéénkomftig met de oogmerken van den Aenbiddelyken Schepper en Beftierder aller dingen , de orde en vrede handhaven, en dezerwyze het geluk der menfehen bevorderen.
§. XI.
(*) In zyn Somnium Scipionis) oft Droom va» SciPIO. Cap. 3.
(t) De woorden van Cicero, door den Heere Burlamaqui, onderaen deBladzyde bygebragt, luiden dus : Nihil efl illi Vrincipi Deo, quiomnem hunt mundum regit , quod quidem in terris fit acceptius, quant tonjilia catusque hominum jure fotiati , qua Civitates appellantur. Dat 's naer den letter : „ Niets is 'er den „ Opperften GOD , die deze geheele werelt re-
geert, van't geen op aerde gedaen word, aenge„ naemer, dan de raedsplegingen eD vergaderingen „ der menfehen, door het Regt verniaetfchapt, wel-
ke Burgeryen genoemd worden".



Pand' Oirsprong ^Oppergebieds. 6>
$. XI. Dan, verheffen deze grootheerlyke tytels het Oppergebied by uitflekendheit, en maken zy het zeer eenvaerdig; zy zyn ook ter zelfdertyd eene kragtige les voor de Soevereinen: want deze konnen den eernaem van Gods Stedehouders op aerde niet naer waerde dragen , als voorzooveel zy hun Gezag gebruiken op eene wyze die overéénkomt met het uitzigt, waertoe het hen wert toebetrouwd, en die beantwoord aen de oogmerken van den Schepper; namelyk tot het geluk en Welzyn der Volken, door uit all' hun vermogen te arbeiden om dezelve wys en deugdzaem te doen zyn.
§. XII. Dit 's ongetwyffeld genoeg, om den Oirfprong van het Staetsbeftier als heilig te doen aenmerken, en de On i derdaenen ter onderwerping en gehoor-' zaemheit, en tot eerbied en agting voor den Perfoon des Oppergebieders te verbinden. Maer d'er zyn Staetkundigen, welke de zaek merkelyk verder trekken; en zy houden ftaende, dat GOD den Vorften het Soeverein Gezag onmiddelyk, zonder dat 'er de menfehen op eenigerlei wyze iet toe doen, medèdeeld.
§. XIII. Ten dien einde maken zy onderfcheid, tuffchen de oirzaek van het E 2 Stae-
6. Hooft. Huk.
Les daer*
in voor dé Oppergebieders.
Andere houden bet ïoeverebt Hezag onniddelykvan GOD e zyn.
Onder-
"cheidtnde ien oir-



68 Beginsels van V Bürgerlyk Regt.
I. Dhel. <
fprong des • Staeten- * doms vans dien des j Oppergebieds, 1 \ 1 C 1
■y
i (
]
1
Maer, ' fchoon de byzondere menfehen 't Oppergebied niet vormelyk hebben , bezitten zy zulks in kragt.
(taetendom, en die van het Oppergebied. \ ly ftaen toe , dat de Staetendommen ge- | brmeerd worden door Overéénkomften; | naer zy willen, dat de Alderhoogfte zelve j le onmiddelyke oirzaek is van 't Opper- i ;ebied. Volgens hen , hebben de VolÉén, die zich een Koning verkoren, hem [ loor die verkiezing het Soeverein Gezag liet opgedragen, maer enkel den Perfoon I tengewezen , aen wien de Hemel dat | vil toebetrouwen. De toeftemming des /olks aen de heerfchappy van een en den- 1 welfden perfoon of perfoonen kan men 'hunnes inziens,) wel aenmerken als een j canaél door 't welk het Opperft Gezag | /loeit, maer zy is 'er geenszins de oir-1 prong van.
§. XIV. De voornaemste reden , I velke deze Staetkundigen ten bewyze I van hunne meening geven, is, dat nogte elk byzonder menfch onder een groot gej I tal vrye en onafhangelyke lieden , nogt I üe geheele menigte van hen te faemen , I n eenigerlei wyze de Oppergebiedvoe-1 rende Majefteit bezit, en ze overzulks ook niet kan opdragen aen den Koning oft J Overheer. Doch, die reden bewyft niets, 't Is waer , dat geen der byzondere leden van de Maetfchappy, ook niet de menigte byééngenomen,met net-Soeverein Gezag
zoo-



Van / Oirsprong des Oppergebieds-H^o
zoodanig als het de Oppergebieder heeft,1 vormelyk is bekleed ; maer 't is genoeg' dat zy alle zulks in kragt * bezitten: ik wil' zeggen , dat zy in zichzelve alles heb-' ben wat 'er zyn moet, om door den faemenloop van hunnen wil, en door hun aller toeflemming , dit Gezag te konnen voortbrengen.
§. XV. Dewyl elk byzonder menfch van natuure het Regt heeft om zyn per-' foon en daeden te bellieren gelyk hy' 't goedvind, waerom zou hy dan aen een1 ander dat Regt van Beltiering, 't welk hy^ over zichzelven heeft, niet konnen toe-< flaen ? Wie ziet ook niet, zoo wanneer alle de Leden eener Maetfchappy overéénquamen , om dien affland van hun Regt te doen aen iemand onderhen, dat die affland de onmiddelyke en naefte oirzaek van het Oppergebied zou wezen ? 't Is derhal ven klaer, dat 'er in elk byzonder lid van de Maetfchappy, om zoo te fpreken , de zaeden zyn der Soevereine Magt. En 't is hier cennaeflenby mede gelegen als met de ftemmen, die zich te faemen veréénigen, welke door haer éénheit eene harmonie formeeren , die 'er niet in elke item op zichzelve was..
E3 §. XVI.
>. Htofi'uk.
'■ virtuelment.\
5» elk •an zyn \atmrlyk legt van ieftiering \en een '■nder »p' kagen.



LDeel.
De Heilige Schrift zegt <wel} dat de Magt van GOD is, maer alleen omdat Hy ze goedkeurt.
f o Beginsels van V Burgerlyk Regt
§. XVI. Maer, zult gy zeggen, leert de HEILIGE SCHRIFT zelve niet, dat alle en elk menfch zich aen de Soevereine Magten moet onderwerpen, omdat dezelve van GOD ingefteld zyn (*)? Ik antwoorde , met Grotius, dat de menfehen gene Burgerlyke Maetfchappyen hebben opgeregt ingevolge van een Goddelyk Bevel, maer uit hunne eigene beweging, daertoe gebragt zynde door ondervinding van d'onmagt der afgezonderde huisgezinnen , om zich tegen de aenvallen, en 't geweld van een ander te dekken. Hieruit, (voegt dezelfde HyGO de Groot'er by,) is de Burgerlyke Magt geboren , van den Apoftel Petrus om die reden , eene Menfchelyke Ordening oft Magt geheten (f); fchoon anders in Gods Woord befchreven als eene Ordinantie van GOD (f); omdat namelyk, de Aen* biddelyke Albeftierder dezelve heeft goedgekeurd , als eene zaek die voor de men? fchen heilzaem is (§).
$• XVIL
(*) Romeinen XIII. vers C. Alle ziele zy den Magten OVer haer gefield onder-worpen '% -want daer is geen Magt als van GOD, en de Magten welke 'er zyn , die zyn van GOD geordineert.
(f) In zynen Eerflen Brief, Kap. II. vers 15.
($) Romeinen XIII. vers 2.
(§) GrOTI Ds, Regt van Oorlog en Vrede. I. Boek % IV. Hooftft § 7. 12. N- 3.* &ie wyders hiervoor §. VII. en, volgende.



Van c? Oirsprong des Oppergebieds. 71
§. XVII. Alle de andere bewyzen, voor 't gevoelen dat wy tans tegen gaen,' verdienen niet dat men ze weêrlegge. In, 't algemeen kan men aenmerken, dat 'er' nooit armhartiger redenen over deze ftof-' fc bygebragt wierden; gelyk men zonder moeite overtuiglyk zien zal door het lezen van 't Derde Hooftftuk des Zevenden Boeks uit Puffendorf's Regt der Natuure en Volkeren (*), daer men ze zal gemeld en weerlegt vinden.
§. XVIII. Laet ons overzulks befluiten, dat het gevoelen van hen, die voorgeven , dat G O D de onmiddelyke oirzaek is van 't Oppergebied, geen anderen grond heeft als de pluimftrykery en het vleien , door welke men, om 't Gezag der Soevereinen volflrekter te doen zyn, hetzelve t'eenemael onafhangelyk heeft willen maken van alle menfchelyke overéénkomft, en 't alleen doed afhangen van GOD. Alftond men ook toe, dat de Vorften hun Gezag onmiddelyk van den Hemel hebben , zoo zou men echter uit datbeginfèl geenszins de gevolgen konnen trekken,welke fommige Staetkundigen 'er van afwillen leiden.
§. XIX.
(*) Püffendorf , Droit de la Nature & des Geus, Lib. VIL Cap. 3.
E 4
5. Hooftluk.
De overi\e Bewy. ie» zy» ''annooztl.
En 't gevoelen, als f GOD mmidde'yi de Magt verrirzaekte , beeft de 'jle'iery te» \rondflag.



72 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
I.Deel.
Ook zou het, toegefiaen,den Onderdaenen7tiet verfligten te, hoste va. *t Gemeen Welzyn.
Z Et
§. XIX. Want, nadien het zeer zeker is , dat G O D dit Soeverein Gezag aen de Vorften niet zou toevertrouwd , hebben, als met bedoeling van 't Welzyn der Maetfchappye in 't gemeen , en dat zder leden van dezelve in h byzonder, *zoo moeft die Magt zich altoos noodwendig bepaeld vinden, door 't oogmerk zelve , waermede de Alderhoogfte haer den Soeverein toebetrouwde ; derwyze dat de Volken ook dan niet minder gezagtigd zouden zyn, om gehoorzaemheit te weigeren aen een Vorft, die, welverre van Gods oogmerken, dat 's het Heil des Volks, te bevorderen, integendeel enkeï arbeidde otn die oogmerken te overdwarsfen en te vernietigen , door zyne Onderdaenen elendig te maken : gelyk wy in, *t gevolg byzonderder zullen toonen,



Van de Karakters ^Oppergebieds. 73
ZEVENDE HOOFTSTUK.
Van de wezendlyke Karakters des Oppersten Gebieds , midsgaders van deszelfs Wyzigingen , Uitgestrektheit, en Paelen.
ï. Van de KARAKTERS des OPPERSTEN GEBIEDS.
§. I. T 17y hebben hiervoor het Op* V V pergebied bepaeld te zyn , het Regt van in de Burgerlyke Maetfchappy met de uiterfte beflisfing te gebieden; welk Regt de Leden dier Maetfchappy opgedragen hebben aen een Perfoon, om de orde van binnen, en de zekerheit van buiten te handhaven. Die Bepaling doed ons zien, welke de eigene Karakters zyn van de Magt die het Staetendom regeert; en dit zal 't nu tydig zyn wat meer in het byzonder te ontzwagtelen.
§. II. Het Eerfte Karakter, waeruit alle de andere voortvloeien , is, dat het Oppergebied een Soevereine en Onafhangelyke Magt is, dat's te zeggen eene Mogendheit die met de uiterfte beflisfing of 't hoogfte gezag oordeelt, over alles wat onder menfchelyke beftiering valt, E 5 en
7. Hooft~
(lui.
Uit de Bepaling van 't Oppergebied worden deszelfs Karakters j gekend.
1. Karakter.
Soevereine en OnafbangelykeMagt,



I. Deej
Roe dit, ver[iaen.
ïn alle Staetsbeftier is zulèeene Magt uudig.
(*) Zie hierover kei W. en VI, Hooft/luk; daer wy het tegendeel bewezen hebben. ■
74 Beginsels van V B urgerlyk Regt.
- en daer het welvaren en nut der Maetfchappy belang in heeft: zulks deze Magt op aerde geen Hooger Mogendheit, van welke zy afhangt, erkent.
§. III. Maer men moet wel opmerken, *dat als wy de Burgerlyke Magt door haere natuur Soeverein en Onafhangelyk zeggen te zyn , wy daerdoor niet verftaen, dat zy met betrekking tot haereu Oirfprong niet van den menfchelyken wil zoude afhangen (*). Neen; wy willen alleenlyk zeggen, dat die Magt, eenmael vaftgefteld zynde, op de aerde gene andere boven zich, of die hooger zou zyn dan zy, of die gelyk met haer is, erkent; en dat bygevolge, 't geen zy doed of vaftftelt in de uitgeltrektheit van haer Vermogen, door geen anderen menfchelyken wil, als hooger zynde, kan vernietigd worden.
§. IV. 't Is volstrekt noodzakelyk, dat 'er in alle Staetsbeftiering eene zoodanige Magt zy; de natuur der zaeke eifcht het dus, en zy zou niet konnen beftaen zonder zulks: want nademael men de Magten niet tot in het oneindige kan verme-



Van de Karakters ^Oppergebieds. 75
menïgvuldigen, zoo moet men nood- 7 wendig by zekeren trap van gezag op-* houden, die boven allen anderen is. En, hoedanig ook de vorm van 't Staets* bellier mag wezen , 't zy die Eenhoofdig, 't zy van de Belten, 't zy eene Volksregeering, of Vermengd is, men moet altoos onderworpen zyn aen eene Oppergezagvoerende Beflisfing: omdat het eene tegenzeggelykheit zou influiten, dat 'er iemand boven dengenen was die den Hoogfle Rang, onder dezelfde orde van wezens, bekleedde,
V, Een Tweede Karakter, 't welkj uit het eerfte volgt, is dit, dat de Opper-1 gebieder, als zoodanig, niet gehouden is^ aen eenig perfoon hier beneden rëken-^ fchap van zyn gedrag te geven, en dat, hy niet onderworpen kan worden aen< eenige ftraf van de zyde der menfehen want het een en ander onderfleld een Hooger Magt.
§. VI. Daer zyn twee Manieren van; Rekenfchap te geven. De Eene, als aen' Hooger Magt, die en het regt heeft vanj 'tgeen men deed te niet te doen, inge-; val zy 't niet naer haer genoegen vind,' en het vermogen van eenige ftraf op-^ teleggerj: maer op die manier kan de Soe-s
ve-
. Hooft-
uk,
i.Karaker.
liet geouden tot leken■hap, en ooit ftraf nderbe-
r<wee ma», ieren van leken'chap te even; da aetfte op, Ir Goed•euringiende t



I. Deel
eigen aen tien Soeverein.
De Oppei gebieder i 'en vyan •oan bet Staetendom veranderdkoud op Socvereitt te zyn.
§. VIL Ik heb gezegt, dat de Soeverein als zoodanig niet gehouden tot re•kenfchap, nogt ftrafbaer is; dat 's te zeggen , zoolang als hy waerlyk Oppergebieder blyft, en niet vervalt van zyn Regt: want men kan niet ontkennen, dat, byaldien de Soeverein , (t'eenemael vergetende, met wat oogmerk hem het Oppergebied wert toebetrouwd,) zich daervan bedient op eene wyze die regtuit met het doelwit van 't zelve ftryd, en aldus een vyand van den Staet word , in zulken geval het Soeverein Gezag (ipfo faclo} metderdaed tot de Natie wederkeert, en dat zy met hem , die haeren Oppergebieder was, mag handelen op eene wyze , welke beft met haere belangen en veiligheit overéénkomt. En wat denk-'
beeld
76 Beginsels ^«VBurgerlyk Regt.
■ verein geen Rekenfchap geven. De Andere manier is als aen zyn's gelyken , van wien men de goedkeuring wenfcht te verkrygen ; en niets belet den Oppergebieder van op die wyze Rekenfchap te geven, zelfs zoeken die, welke gevoelig zyn voor de eer , daerdoor zich de agting en goedkeuring der menfehen te verkrygen, doende aen all' de werelt weten , dat zy wyzelyk en in opregtheit handelen : doch zulks brengt genige Afhangelykheit mede.



Van de Karakters des Oppergebieds. 77
beeld men zich ook van de Soevereiniteit make , men kan redelykerwyze niet voorwenden, dat het Oppergebied een regt en verzekerde tytel is om ongeftraft alles te doen wat de ongeregeldfte driften mogten inboezemen , en langs dien weg vryelyk een vyand van het Staetendom te mogen worden.
§. VIII. 't Is een Berde Karakter, wezendlyk eigen aen het Soeverein Gebied , opzichzelve aengemerkt , dat de Soeverein , als zoodanig , boven alle Menfchelyke oft Burgerlyke Wet is. Ik zeg, bovenalle Menfchelyke Wet: want men kan niet in twyfièl trekken dat de Oppergebieder zelf onderworpen is aen de Goddelyke Wetten, 't zy natuurlyke, 't zy ftellige. Te regt zingt Horatius (*). n
Regnum timendorum in proprios greges, Reges in ipfos Imperium efi Jovis.
Dat 's:
Den Koningen t van elk te^ ontzien, Is V eigen , Volken te gebiên;
(*) Lib. 3. Od. 1. vff. j.tf.
7. Hooft, (luk.
3-Karakter.
Boven al. Ie men. fchelyke Wet te zyn,
fchoon aen de Goddelyke onderworpen.



£ Deei
Waer om de Soevi rein aen geen men fchelyke Wet onderworpen is.
Schoon d Billykheit fomtyds tifcht, da hy z\ n ei gen Wet •waerne. me.
78 Beginsels van VBürgerlykRegt.
~Zy heerfchen: doch op aerde- en in hepaelde kringen.
Maer GOD heeft wydgedugtêrTroon; Zyn eeuwig Rijksgebied gaet over alle dingen i
De Vorften, ook hoe hoog,ftaen onder zyn geboon.
%. IX. Maer ten aenzien van de Wetten die zuiver menfchelyk zyn, gelyk alf ■haere kragt en verpligting, in de hoogfte .beflisfing, afhangt van den wil zelfdes Oppergebieders , zoo kan men, eigentlyk gefproken , niet zeggen, dat zy hem verpligten: want alle verpligting onderftelt noodzakelyk twee Perfoonen, een Hooger, en een Minder.
§. X. Ondertusschen wil de natuurlyke Billykheit t'eenigertyd, dat de Vorft zelve zyne eigene Wetten waerneme; opr dat de Onderdaenen des tekragtiger be• wogen en gebragt worden tot derzelver betragting. Dit word volmaekt wel uitgedrukt van Claudianus^J), in de volgende verzen:
In commune j'ubes /? quid, cenfesve tenen» dum.
Pri-
(*) De IV. Confulat. HoNORII. vff. 2ff6 & feqq.



Fan de Karakters des Oppergebieds. 79
Primus juffa fubfötunc obfervantiorcequh- &[:Fit Populus,nec ferre negat cum videritPuk' ipfum
Auftorem parêre fïbi, componitur orbis Re gis ad exemplum, nee fic infleclere fenfus
Plumanos edicla valent, ut vita regentis.
Hy wil zeggen:
Beveelt gy eenig ding ten nutte van V gemeen,
En houd ge uzelf verpligt, door kragt van goede reen,
Het eerft u w eigen Laft voorbeeldig te betragten?
Dan zal aW 't Folk gereed uw billyk inzigt agten:
Terwyl het, als 't hemzelv, die Wet en Regel maekt,
Ziet buigen voor zyn Wet, nooit V Vorften
keuren wraekt. Geheel de Wereltkring zal, zonder langer
wikken,
Naer V Konings voorbeeld air zyn doen en
laten fchikken: En 't menfchelyk gebod heeft nooit zooveel
gezag
Op onzen zin, als wel V Regenten braefge* drags
§. XL



I. Deel.
*j Vorflei. verhevenheit onbepaeld, ter opzigt zy ner Wetten.
yt Volk is na't overdragenvan 't Gebied niet meer meester.
Be Onderfcheiding in eer vuezendlyi en werke lyk Opper gebied on gerjmd.
80 Beginsels c/^'/BurgerlykRêgt.
§. XI. Voor 't overige, wy onderftellen hier het Oppergebied zoodanig als het in zichzelve is, en tevens dat de vafti ftelling der Burgerlyke Wetten, in de hoogfte beflisfing, afhangt van den eenigen wil desgenen, die de eer en tytel van Soeverein geniet, zoodanig dat zyn Gezag ten dezen opzigte niet bepaeld zy. Zonder zulks zou die verhevenheit van den Vorft boven de Wetten hem niet toekomen oft voegen, in all' de uitgeftrektheit van Gebied , welke wy aen hem gegeven hebben.
§. XII* Dat Oppergebied , zoodanig als wy 't daereven voorftelden, beruftte oirfprongelyk in het Volk; maer zoodra een Volk zyn Regt aen een Soeverein heeft overgedragen, kan men niet zonder tegenzeggelykheit onderftellen, dat 'er het Volk nog langer meefter van blyft.
§. XIII. Dus is .de onderfcheiding, welke fommige Staetkundigen maken, tusfchen een wezendlyk Oppergebied, 't geen ; altyd by het Volk beruft , en een werke■lyk Oppergebied, dat aen den Koning oft Overheer zou toekomen , tegelyk onge* rymd en gevaerlyk. Ja 't is belachelyk te willen , dat het Volk, na het Soeverein Gezag aen een Vorft overgedragen te hebben, nogtans in bezitting zou blyven
van



Vun^Karakters^Oppergebieds. b*i
Van dat zelfde Gezag, boven den Koning ja oft Overheer zelve.
§. XIV. Men moet hier derhalvën het d juifte midden houden , en de beginfels^ leggen , die nogte de Tieranny , nogte^» den geeft van Onaf hangelykheit en Muitery begunftigen.
I. Voor Eerft.: het is zeker, dat zoo-^dra een Volk zich aen een Koning oft Overheit, die zulks waerlyk is, onderworpen heeft, dat Volk alsdan zelve geen Soeverein Gezag meer heeft.
i. Maer ten Tweeden: hier volgt niet *• uit, dat het Volk de Soevereine Magt in-^diervoegen overgedragen heeft, dat het zich in geenderlei geval voorbehouden zou hebben, het Oppergebied te rug te nemen.
3. Ten Derden en endelyk: die voorbe- ?• houding is t'eenigertyd uitdrukkelyk; en'*' 'er heeft altoos eene ftilzwygende plaets „ waervan het uitwerkfèl zich ontdekt, wanneer hy, aenwien men het Soeverein Gezag toebetrouwde, hetzelve misbruikt, op eene wyze, die regtuit en ganfchlyk ftrydig is met het einde, om welke dat Opperfte Gebied hem toebetrouwd wiert, gelyk vervolgens nog nader blyken zal.
F
§. XV.
> Midueg in •n te ien.
BeginBegin*
Begin»



I. Deel
Onder-
fcheid in de Manie •uiaerop a Oppermagt•word geoefend.
Wat Vol firekt Op pergebied is.
Bedenkingen bier over.
82 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
• $. XV. Dan,hoewel 't volftrekt noodzakelyk is, dat 'er in een Staetendom een rSoeverein en Onafhangelyk Gezag zy, .daer is echter, (vooral in de Eenhoofdige Regeeringen, en in die der Beften,) eenig onderfcheid in de manier op welke zy, aen wien die Magt is toebetrouwd , dezelve oeftenen. Jn fommige Staeten regeert de Vorft zoo als hy het goed vind; in andere, is hy verpligt zekere vafte en geduurige regels te volgen, van welke hy niet mag afwyken. Dit noeme ik de Wyzigingen van de Opperfte Magt; en hieruit word het onderfcheid geboren tusfchen het volftrekte en bepaelde Oppergebied.
2. Van het VOLSTREKTE OPPERGEBIED.
§. XVI. De Volstrekte Soevereiniteit is dus gene andere zaek als het Regt van het Staetendom te bellieren, zoo als men het goedvind, naer het de tegenwoordige toeftand van zaeken verëifcht, zonder verpligt te zyn met iemand raed leven, of zekere bepaelde, vafte, en geduurige Regels te volgen.
$. XVII. Daer zyn veele gewigtige Bedenkingen over dit ftuk te maken.
1. Voor



Fan */ Volstrekt Oppergebied. 83
1. Voor Eerft; de bewoording van Volftrekte Magt is in 't gemeen zeer hatelyk aen de Gemeenebeftgezinden ; en men moet bekennen , dat die, qualyk verftaen zynde, nadeelige indrukken op den geeft der Vorften kan maken , vooral zoo dezelve uit den mond van vleiers komt.
2. Ten Tweeden; om zich van 't Volftrekt Gezag een net denkbeeld te maken , moet men tot het Beginfel opklimmen. In den Staet der Natuure heeft elk eene volftrekte vryheit, om over zyn perfoon en daeden beftel te doen , op zulkeene wyze als hy overéénkomftigft oordeelt met zyn geluk, zonder verpligt te zyn met iemand deswegen raed te leven, mids hy echter niets doe dat ftrydig is met de Natuurlyke Wetten. Wanneer dan eene menigte van menfehen zich te fiemen voegen , om een Staetendom te formeeren, zoo heeft dat Lichaem bygevolge dezelfde vryheit, ten aenzien der zaeken die het Gemeene Welzyn betreffen.
3. Ten Derden; wanneer derhalver het geheele Lichaem der Burgers het Oppergebied aen den Vorft opdraegt, mei die uitgeftrektheit, en dat volftrekt Ge zag, 't welk oirfprongelyk by haer beruft te, en zonder 'er eenige byzondere bepa
F 2 linj
1 De
taem van Volftrekte Magt kan misbruikt uiorden%
1. Gelyk elk van natuure zoo heeft de MaetfchappyVryheit om over zich zelf en haer doen te gebieden.
3. Dit Gebied, zonder byzonder bepaling opgedragen , 'beet Vol■ftrekt.
r >



I. Deel
4. De Vei firekte, niet met d
Willekeurige Mag te veréénigen.
De Maetfchappykon nooit bedoelen een WillekeurigeMagt aet den Soeverein te geven.
84 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
• ling by te voegen, zoo zegt men dat zulkeen Oppergebied volftrekt is.
4. Ten Vierden, en endelyk; dit zoo - zynde , moet men een Volftrekte Magt s.niet met eene Willekeurige, Beheerende, ?en Onbepaelde Magt vermengen : want fuit hetgene wy daerëvcn gezegd hebben over den oirfprong en aert van 't Volftrekt Oppergebied fpruit, dat het zich bepaeld vind door zyne natuur zelve , door het oogmerk van hen door wie de Soeverein hetzelve verkrygt, en door de Wetten van GOD. Dit dient nader ontzwagteld te worden.
§. XVJII. Het oogmerk dat de menfehen zich hebben voorgefteld, met van hunne natuurlyke Onafhangelykheit afteftaen , en het Staetsbeftier en Oppergebied opteregten, was buiten twyffel, (als reeds gezegt is,) de rampen te weren welke hen drukten, en op eene verzekerde manier in hun heil en geluk te konnen voorzien. Dit zoo zynde , hoe kan men begrypen, dat zy, die met dat oogmerk aen eenen Oppergebieder een volftrekt Gezag toeftonden, bedoeld zouden hebben, hem eene Magt die willekeurig en zonder paelen is te geven , zulks hy het regt zou bezitten om zyn eigenzinnigheit en driften te voldoen , ten koste
van



Van "t Volstrekt Oppergebied. 85
van het leven, de goederen, en de vryheit zyner Onderdaenen. Wy hebben hiervoor , in het tegendeel, doen zien, dat de Burgerftaet den Onderdaenen noodwendig het Regt geeft, om van hunnen Oppergebieder te vorderen , dat hy zyn Gezag tot hun voordeel, en overéénkomftig met de oogmerken in welke het hem toebetrouwd wert, te gebruiken.
§. XIX. Men moet dan erkennen , dat het Volftrekt Oppergebied, in het oogmerk der Volkeren , nooit aen den Soeverein is toegeftaen als onder deze bepaelde voorwaerde, dat het Openbaere oft Gemeene Welzyn voor hem de Hoogfle Wet zou wezen. Bygevolge is aen den Vorft, inzooverre als hy tot dat einde werkzaem is, door het Volk Gezag gegeven : maer integendeel, wanneer hy zich van zyne Magt enkel bedient tot ruwien oft benadeeling zyner Onderdaenen, zoo handelt hy eeniglyk volgens zyn hooft, en geenszins uit kragt van 't Oppergezag hem door 't Volk toebetrouwd.
§. XX. Nog meer: de natuur ook van de zaek zelve laet niet toe, dat men de Volftrekte Magt buiten de paelen des Openbaeren Nuts uitbreide, en de Volftrekte Soevereiniteit kan aen den Opper F 3 ge
7. Hooft(luk.
Zy %af 't Volftrekt Gezag onder Voorwaerdeder Bezorging van 't Gemeene Nut.
Gelyk niemand
zichzelf of ar.deren quaed mag difn, kan ook den



86 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
I. Deel.
Vorft geen "Regt hebben het Folk te benadeelen.
De Magt des Soevereins gaet riet verder , als elks eigen Ttatuurlyk liegt.
Het Toeft aen vav Willekeurige Magt zou van geender waerde
gebieder niet meer Regt geven, als het Volk zelfs oirfprongelyk had. Doch, voor het formeeren der Burgerlyke Maetfchappyen had geen menfch de magt om aen , zichzelven of aen anderen eenig quaed te doen. En derhalven geeft het Volftrekt Gezag, den Vorft door 't Volk opgedragen , aen den Soeverein geen Regt om zynen Onderdaenen qualyk te handelen.
§. XXI. In den Staet der Natuure, was elk volftrekt meefter van zyn perfoon en doeningen, mids hy zich binnen de paelen hield van de Natuurlyke Wetten. De Volftrekte Magt word alleen gevormd door verééniging van alle de Regten der byzondere perfoonen, in den perfoon des Oppergebieders. Bygevolge, is de Volftrekte Magt van den Soeverein befloten binnen dezelfde perken , die de Magt , welke de byzondere leden der Maetfchappy oirfprongelyk hadden , bepaelden.
§. XXII. Ik gae nog veel verder, en zegge, dat wanneer men onderfteld, dat een Volk inderdaed aen zynen Oppergebieder eene Willekeurige Magt, zonder paelen, had willen toeftaen, zulkeen Toe^ ftaen door zichzelf nietig en van geender waerde zoude zyn,
$. XXIII,



Fan 't Volstrekt Oppergebied. 8?
§. XXIII. Niemand kan zich van zyne Vryheit tot zooverre berooven , dat hy' zich onderwerpe aen een Willekeurige; Magt, die hem volftrektelyk naer derzei-: ver goeddunken behandeld. Dit ware zyn eigen leven afftaen, over 't welk hy geen meefter is; 't ware zyn pligt verlochenen, 't geen nooit geoorlofd is. En is dit zoo, met opzigt tot een byzonder menfch, die zich dus flaef zou maken; nog veel minder heeft, eene geheel Maetfchappy die Magt, van welke elk der genen, uit welke zy beftaet, t'eenemael verfteken is.
§. XXIV. Dit voltrekt de zaek, en bewyft onweêrlegbaer, dat het Oppergebied, hoe volftrekt men het ook onderftelle, echter zyne paelen heeft, en dat het in zich geenszins eene Willekeurige Magt bevatten kan , om alles te doen wat men wil, zonder eenigen anderen regel, of andere reden, als de overheerfchende oft goeddunkelyke wil van den Soeverein.
§. XXV. En ik bidde u, hoe zou men zulk eene Magt aen het Schepfel konnen toefchryven, daer men van den Schepper aller dingen, het Volheerlyk Opperft Wezen , niet mag zeggen, dat Hy dus eene Magt oeffent oft heeft. Zyne VolF 4 ftrek-
T. HooftM.
S» nie-
nand kan •Atlks over zich toelaten.
Des moet bet Volftrekt Gezag zyne
t>aelen hebben.
Daer GOD
zelfs nooit geeddunielyk handelt.



88 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
!. Deel \
(
En Wel l daedi?,e . Magt alleen ver- ' pligting ■ • liaert.
* en der- ' pier res- fort. ]
]
» <
Kort begrip van 'f gezegde.'
i
/ M
Volftrekte } Magt, -
trekte Heerfchappy is op geenen blinden Vil gegrond; zyn Soevereine Wil volgt ltoos de onveranderlyke Regels van kVysheit, Regtvaerdigheit, en Goeddaeligheit,
§. XXVI. Met een woord, het Regt ?an Gebieden, of de Soevereiniteit, moet iltoos en eindelyk * worden gegrondveft )p eene Weldaedige Magt: zonder zulks ^ou het Oppergebied nimmer eene weïendlyke en waere verpligting konnen ba■en; de Reden kan het anders niet goedkeuren , en zou 'er zich nooit aen konlen onderwerpen; en deze weldaedigheit Ier Magt onderfcheid het Regeeren en 3e Soevereiniteit, van onredelyken dwang m van geweldenary.
De denkbeelden, welke men zich van t Volftrekt Oppergebied te maken heeft, ïyn dan, dat het, hoe verre ook gaenle, altoos onlosmakelyk verbonden blyft 3& voor 't Heil des Volks te zorgen, en üonder die zorg ophoud wezen te hebben.
3. Van het BEPAELDE OPPERGEBIED.
§. XXVII. Dan, hoewel de Volftrekte vlagt, op zichzelve befchouwd, en zoolanig als wy haer voorgefteld hebben .
niets



Van V Bepaeld Oppergebied. 89
niets hatelyks nogte onwettelyks in zich./?/ heeft, en fchoon de Volken dat Gezag g op dezen voet aen den Soeverein konnen „; opdragen ; moet men nogtans toeftaen , dat de ondervinding van alle tyden herjjf den menfehen leeraerde , dat dit foort van Regeering en Staetsbeftier niet die was, welke hen beft diende, nogte de bequaemfte om aen hen een gelukkigen en geruften toeftand te bezorgen.
§. XXVIII. Hoe ver een affland 'er£ ook zyn moge tuffchen de Onderdaenen * en den Oppergebieder , en op welkeen j trap van verhevenheit hy boven de andere zit, hy is en blyft, gelyk zy, een menfch. Hunne zielen zyn, om zoo te fpreken , in den zelfden vorm gegoten; zy zyn alle onderworpen aen dezelfde vooroordeelen, en vatbaer voor dezelfde driften.
§. XXIX. Nog meer: de poft zelf,die de Soevereinen bekleeden, ftelt hen^ bloot aen verzoekingen, welke onbekend, zyn aen byzondere perfoonen. Het mee-' rendeel der Vorften hebben nogt deugd, nogt moeds genoeg, om hunne driften te matigen, wanneer zy zich alles veroorlofd zien. De Volken hebben derhalven zorgtedragen, dat een Gezag zonder paelen niet tot hun nadeel gewend worde, en F 5 dat,
won dut
\repen , echter 't het (le
aetsbeer.
rrant de leverei» 'yft een letijcb.
In de poli 'er Opperebieders! gevaer*



I. Dee]
\
Waerom de ver(landigfliVolken hi Hoogfte Gezag be faelden.
Die Bepa ling dien zoo viel den Vorft als het Volk.
Zy bend' deeld den Soevereinen niet.
90 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
- dat, daer zy zich genige verzekerdheit hebben voorbehouden, waerdoor de Soeverein belet word zyn Oppergebied te misbruiken , hy 'er metderdaed geen quaed gebruik van make.
§. XXX. 't Zyn deze bedenkingen, welke, als door de ervarenis bekragtigd , de meefte en de verftandigfte Volkeren
/bewogen hebben, om aen de Magt hunner Oppergebieders paelen te Hellen, en
' hen, de wyze voortelchryven op welke zy moeten regeeren, Dit nu brengt de Bepaelde Soevereiniteit voort.
§. XXXI. Maer byaldien deze Bepaling van de Opperfte Magt aen de Volken 'voordeelig is; zoo kan zy geen het min,fte ongelyk doen aen de Vorften zelve : ja men kan zeggen, dat zy tot hun voordeel dient , en de grootfte veiligheit uitmaekt van hun Gezag.
§. XXXII. Zy doed den Vorften genig ongelyk: want, om van grond te gaen, ingeval zy niet konnen befluiten om een bepaeld Gezag aentenemen, zoo ftaet het alleen aen hen om de kroon of het gebied te weigeren; en hebben zy het eenmael op die voorwaerden aengeno» men, zoo zyn zy niet meefter, om vervol-



Van 'f Bepaeld Oppergebied. 91
volgens het vernietigen van die bepaling j te zoeken, of te arbeiden volftrekt onbe-'1 paeld te gebieden.
§. XXXIII. Daerbv: de Bepaelde Magt is den Vorften niet alleen niet fchadelyk ,/ maer zelfs voordeelig: nademael zy,wier, Oppergebied onbepaeld is,en.,die zich alsdan; van hun pligt in gemoede willen quyten \ tot eene veel grooter en afmattender waekzaemheit en omzigtigheit gehouden zyn, dan zulke, wier heirbaen om zoo te fpreken, zyne vaftgeftelde perken en merken heeft (*) , en die dus van zekere Regels niet konnen afdwalen.
§. XXXIV. Endelyk : deze Bepaling des Oppergebieds, maekt de grootfte beveiliging van het Gezag der Vorften uit:, want, aldus minder blootgefteld aen de verzoeking , ontgaen zy de fchrikkelyke wraek, welke de Volken t'eenigertyd van de Soevereinen namen, die een Volftrekt Gezag hebbende zulks onmaetig misbruikten. De Volftrekte Magt veraert heelligt in Goeddunkelyke Beheerfching; en overweldigende Heerfchappy geeft
aen-
(*) In 'c Franfch: tacbe teute marqué, Wy hielden hier de zinfbeling op een Koninglyke Weg , oft Heirbaen, gevoegzaemer.
. Hooft* uk,
Maer \rekt ben en voor' 'eele.
Ja zy beveiligt al' iermeefi iun Ge* zag.



92 Beginsels van 't Burgerlyk Regt
ï. Deel.
Des ftaet h't aen Vrye VoU keren, het Gezag te bepalen,
* Loix fovdameH' tales.
Wat door Grondwettenverfiaen word.
aenleiding tot de grootfte en voor de Oppergebieders doodelykfte Omkeeringen. Dit is t'allen tyde door de ondervinding bewaerheit. En bygevolge is het voor de Koningen en Soevereinen eene gelukkige Onmagt, niets tegen de Wetten van hun Land te mogen doen.
§. XXXV. Laet ons derhalven befluiten, dat het t'eenemael van vrye Volkeren afhangt, om aen de Soevereinen , welke zy over zich ftellen, door zekere Wetten een Gezag te geven 't welk of volftrekt of bepaeld is; mids dat deze Wetten niets in zich vervatten dat met de Regtvaerdigheit, of met het oogmerk van 't Staetsbeftier , ftryd. De Regelmaeten nu, welke het Opperfte Gezag bepaelen, worden Grondwetten * van den Staet geheten ; en deze gaen wy tans bezien.
4. Van de GRONDWETTEN des STAETENDOMS.
§. XXXVI. De Grondwetten van het Staetendom , in all' haere uitgeftrektheit genomen, zyn niet alleen de Ordinantiën ofStaetsbefluiten, door welke het geheele lichaem der Natie bepaeld, wat de vorm der Regeering zyn zal, en hoe men tot de Kroon of het Oppergebied zal komen:
maer



Van ^ Grondwetten. 93
maer 't zyn ook de Overéénkomften tusfchen het Volk, en tuffchen hem oft hen. waeraen het Hoog Gezag word opgedra gen; Overéénkomften, die de manier regelen op welke men den Staet of 't Ryk beftieren zal, en waerdoor men paeler fielt aen 't Soeverein Gezag.
§. XXXVII. Deze Regelmaeten wor den Grondwetten genoemd, omdat zj als de bazis en grondflag zyn van der Staet, op welken het Gebouw derRegeering word opgehaeld; en omdat de Vol ken haer aenmerken, als datgeene 't welt all' de kragt en zekerheit van hen uitmaekt.
§ XXXVIII. 't Is ondertusschen niet als op eene oneigene en misbevatten de wyze, dat men haer den naem van Wetten geeft: want om eigentlyk te fpreken , zyn het wezendlyke Overéénkomften. Doch, dewyl die Overéénkomften verpligtende zyn tuffchen de Overééngedragene Partyen, zoo hebben zy de kragt van Wetten zelve. Laet ons tot wat breeder openlegging komen.
§. XXXIX. Ik merk voor Eerft aen, dat 'er een foort van Grondwet is, aen alle Staetsbeftieringen, uit hoofde van Regt
en
7.' Hooft* (tuk.
i
• Waer om ■ zy Grond' wetten beten.
Schoon 't geen eigentlykeWetten zyn.
De Alge*
meene Grondviet



I. Deel.
»» 't GemeentWelzyn.
Dit, nogt de Beloften des Soevereins beperken zyn Ge-
94 Beginsels w^VBurgerlykRegt.
en Noodzaeke , wezendlyk eigen ; ook zelfs aen zulke Staetendommen, in welke het Oppergebied aldervolftrekft is. Die Grondwet is het Gemeene Welzyn, van welke de Soeverein nooit kan afwyken, zonder in zyn pligt te mangelen. Maer dit alleen en op zichzelf kan het Oppergebied niet bepaeld maken.
§. XL. Dus ook brengen de Beloften, 't zy uitdrukkelyk, 't zy ftilzwygende van de Koningen en Overheeren gedaen, ( door welke zy zich, en zelfs met eede , by 't aenvaerden van de kroon en regeering, verbinden, om volgens de Wetten van Regtvaerdigheit en Billykheit te regeeren, voor 't Gemeene Welzyn te waken, niemand t'onderdrukken , de goeden te befchermen , de quaeden te ftraffen, en dergelyke,) geene bepaling aen hun Gezag toe, en zy verminderen niets van de volftrekte Magt. 't Is voor haer genoeg dat de keur der middelen om 't voordeel van den Staet te bezorgen, en de manier om die middelen in 't werk te ftellen, aen het oordeel en de fchikking van den Oppergebieder gelaten worde. Anderszins zou men ook het onderfcheid tusfchen volftrekte Magt en bepaelde Magc te niet gedaen vinden.



Van & Grondwetten. 95
§. XLI. Maer vzw Anderen; wataengaet de eigentlyk zoo genoemde Grondwetten, deze zyn niet anders als byzonderder voorbehoedfels, welke de Volken nemen, om des te fterker de Oppergebieders te verpligten , dat zy hun Gezag overéénkomftig met den Algemeenen Regel van 't Gemeene Welzyn gebruiken. Dit kan op verfcheidenerlei wyze gedaen worden , echter zoo , dat deze Bepalingen meer of min kragt hebben, naer de meerdere of mindere voorbehoedfels, welke de Natie heeft genomen, opdat de Grondwetten haere kragt en uitvoering zouden hebben en verkrygen.
§. XLII. In de Eerfte plaets, een Volk kan dus van den Soeverein vorderen, dat hy zich door eene byzondere belofte verbinde, gene nieuwe Wetten te zullen maken , gene nieuwe Laften te zullen invoeren , geen Impoften als op zekere genoemde dingen te zullen heffen, gene Ampten aen een zekeren rang van luiden te zullen geven, gene vreemde krygsbenden in zyne bezolding te zullen nemen, en wat dies meer zy. In zulkeen geval word het Oppergebied in deze verfcheidene opzigten bepaeld, dermaten , dat all' wat de Koning of Overheer mogt doen tegen de uitdrukkelyke verbindtenis waerin
De eigent.
iyke Grond' wetten zyn Voor. behoedfeh, ipdat de Soeverein 't Gemeene Nut bezorgt.
r. Belofte van Nieuwe Wetten te maken bepaeld betGezai»



I. Deel.
"Roeden . rwaerom "jan de Volkeren gefield.
96 Be ginsels van V B urgerlyk Regt.
in hy getreden was, nietig en van geert kragt zou zyn. En indien 'er eenige buitengewone gevallen mogten gebeuren, in welke de Oppergebieder agte, dat het ten Gemeenen Welzyn zou ftrekken van de Grondwetten aftegaen , zoo zou de Soeverein zulks niet uit zich en naer zyn goedvinden , met veragting of ter zydeftelling van zyne verbindtenis, mogen doen; maer hy moeit, in zulke omftandigheden het Volk zelf, of hen die het Volk verbeelden , daerover raedplegen. Anderszins zou de Oppergezagvoeder , onder voorwendfel van eenige noodzakelykheit of zeker nut, ligtelyk zyn woord konnen breken, en de uitwerking vernietigen van de voorbehoedfels, die de Natie had genomen om zyne Magt te bepalen. Puefendorf ondertulfchen , is niet van deze gedagte; gelyk men zien kan in zyn Regt der Natuure en Volkeren (*).
§.XLH*. Tot zoo veel meer en grooter verzekering, wegens de uitvoering der verbindteniifen, in welke de Soeverein is getreden , en die aen zyne Magt paelen zetten , is het dienftig en gevoegzaem, dat men van hem uitdrukkelyk vordere, dat
hy
(*) Puffendorf , Droit de la Nature & des Geus. Lib. VII. Cap. 6. §. jo.



Van ^ Grondwetten, 97
hy eene Algemeene Vergadering van het Volk , of van deszelfs Vertegenwoorderaers , of van de Grooten 's Lands, zal byéénroepen , wanneer 'er te handelen valt over zaeken die men aen zyn beitel niet heeft willen laten. Ofwel, de Natie kan te voren een Raed, een Senaet, een Parlement, hoe men 't noeme , aenftellen, zonder welks toeftemming de Vorft niets kan doen, met betrekking tot de zaeken die men aen zyn goedvinden niet heeft willen overlaten.
§. XLIII. In de Tweede plaets: leeren ons de Gefchiedeniffen zelve, dat eenige Volkeren hunne Voorbehoedfels nog veel verder hebben voortgezet, door uitdrukkelyk in hunne Grondwetten een Afftellend Voorbeding te vlegten , door het welk de Koning verklaerd wiert van de Kroon vervallen te zyn , indien hy deze Grondwetten fchenden mogt. Puffendorf brengt 'er een voorbeeld van by, genomen uit den Eed van Getrouwigheit, die de Volken van Arragon eertyds aen hunne Koningen afleiden. „ Wy , ( zeiden zy,) ,, Wy die zooveel van waerdye „ zyn als Gy, maken u onzen Koning, „ op voorwaerde, dat Gy onze Voorreg„ ten en Vryheden bewaren en in agtne„ men zult, en anders niet.
G §. XLIV.
7. Hooft* (luk.
%. Een
Atfielhnd Voorbeding by fomtnige Volkeren in gebruik.



IDkel
Dusdanig Vooibeboeajelsbepalen he Gezag.
Doch ver zwakken het geens tint.
98 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
§. XLIV. Door middel van dusda'nige Voorbehoedfels bepaelt een Natie metderdaed het Gezag,'t welk zy aen den (Oppergebieder geeft, en beveiligt zy haere Vryheit: want, gelyk wy hiervoor gezien hebben, de Burgerlyke Vryheit moet verzeld gaen, niet alleen van het Regt om van den Soeverein te vorderen dat hy zyn Gezag wel en naer behooren zal gebruiken , maer daerenboven van de zedelyke Verzekering dat dit Regt zyne uitwerking zal hebben. En 't geen den Volkeren alleen die Verzekering kan geven, beflaet in de Voorbehoedfels, welke zy zich maken tegen het misbruik van de Opperfte Magt, door haer Gezag te bepalen op zulkeene wyze dat de Voorbehoedfels ligtelyk hunne uitwerking konnen hebben.
§. XLV. Voor 't overige , ftaet hier • wel in agt te nemen, dat de Bepalingen van de Soevereine Magt haer niet gebrekkelyk maken, en het Oppergebied zelve geenszins verzwakken : want een Vorft, of een Raedsvergadering, aen welke men de Soevereiniteit op dien voet heeft opgedragen , kan 'er alle de Daeden even zoo veel van oeffenen, als in eene volftrekte Eenhoofdige Regeering. All' het onderfcheid dat 'er is, legt hierin, dat
de



Pün de G r. o n d w e t t e n. 99
de Vorft, in eene volftrekt Eenhoofdige Regeering , met de hoogfte beflisfing uitfpraek doed, naer zyn eigen oordeel en goedvinden; terwyl in eene Eenhoofdige Regeering die bepaeld is, zekere Vergade* ring plaets heeft, die tegelyk en gevoegd met den Koning , van eenige zaeken en handelingen kennis neemt, en wier toeftemming eene noodzakelyke voorwaerde is zonder welke de Koning niets zou konnen bepalen. Maer de wysheit en deugd van goede Vorften vinden zich altoos gefterkt, door den faemenloop van den byftand der genen, die, met hen gepaert, deel hebben aen het Gezag: zy zyn altoos all' wat de Vorften willen, wanneer deze niets willen als 't gene regt en goed is; en een Regent moet zich gelukkig rekenen dat hy het tegendeel niet vermag te doen.
§. XLVI. In de Derde plaets, en met een woord : gelyk de Grondwetten, die het Soeverein Gezag bepalen, enkel Middelen zyn, van welke zich de Volkeren bedienen , om zich te verzekeren dat de Vorft niet van de Algemeene Wet des Gemeenen Welzyns zal afwyken in de gewigtigfte omftandigheden, zoo kan mer niet zeggen, dat zy het Oppergebied onvolkomen of gebrekkelyk maken. Wani indien men een Prins onderftelde, mei G a vol
7. Hooft*
(luk,
3. De Grondwettenverzwakken bet Oppergebied geenszins, maer volmaken bet.



I. Deel.
Ook zyn tier door geen twee Willen in den Staet, maer 't Volk wil door den Vorft.
ioo Beginsels van VBurgerlyk Regt.
volftrekt gezag bekleed , maer die ter zelfder tyd eene zoo volmaekte wysheit en deugd bezat, dat hy , zelfs tot in het minfte ding dat 'er is toe, niet afweek van 't geen de Gemeene Welvaert eifcht, en dat alle zyne beflisfingen aen dien opperften regel onderworpen waren; zou men hierom zeggen , dat zyne Magt ergens in verzwakt of gebrekkelyk was? Ongetwyffeld neen. Bygevolge verzwakken of verminderen de Voorbehoedlèls, welke de Volken tegen de zwakheit of quaedwil* ligheit, die van het menfchdom onaffcheidbaer zyn, wyzelyk nemen, door de Magt hunner Soevereinen te bepalen, ter beletting dat zy die niet misbruiken, in 't alderminft het Oppergezag niet; maer zy volmaken hetzelve in tegendeel, door den Soeverein in de noodzakelykheit te brengen van wel te doen , en hem, om zoo te fpreken, in de onmagt van te feilen , oft mistetaften, te ftellen.
§. XLVII. Men moet even zoo min gelooven , dat 'er twee onderfcheidene Willen zyn in een Staetendom, welks Oppergebied , zoodanig als wy 't verklaerd hebben , bepaeld is: want de Staet wil niets als door den wil des Oppergebieders. All' wat 'er van is, komt hier op uit, dat de Koning , oft O ver heer , wanneer 'er
eene



Van ^Grondwetten, ioi
eene zekere beloofde voorwaerde ontbreekt , niet kan willen , of te vergeefszekere zaeken wil: doch hy is om deze reden niet minder Soeverein. Daeruit, dat een Vorft niet alles naer zyne invallen kan doen, volgt niet dat hy geen Oppergebieder zy. Soeverein Gezag, oft Opperfte Magt, en Volftrekte Magt moeten niet met den anderen verward worden \ en men kan uit all' wat wy tothiertoe zeiden befeffen, dat de eene zonder de andere wel beftaen kan.
§. XLVIII. Endelyk en in de Vierde plaets: is 'er nog eene andere manier op welke de Magt bepaeld word van hem , aen wien het Oppergebied bevolen is. Deze beftaet hierin, dat men niet alle de verfchillende Regten, welke hetzelve bevat , aen een en denzelfden perfoon toebetrouwd; maer dat men ze in vanééngefcheidene handen ftelt, en ze geeft aen onderfcheidene perfoonen, of lichaemen, om dus het Oppergebied te wyzigen of te beperken.
§. XLIX. By voorbeeld: dit gefchied als men onderfteld, dat het gehee le lichaem van den Landaert zich dc Wetgevende Magt, en die van de voor naemfte Magiftraetsperfoonen aenteftel G 3 len
7. Hooft, luk.
4.. Door't
verdee/en der Magt word het Gebied bepaeld.
Voorbeeld daervan.



i. Deel,
Evenvuigt Van Magt dezeriuyze geboren.
102 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
len, voorbehoud, en aen den Koning oft Overheer de Magt over 't Krygsvolk, de uitvoerende Magt, en dergelyke geeft; terwyl het aen een Raedsvergadering, oft Senaet, uit de Voornaemfte des Volks faemengefteld , de Magt van te oordeelen en regt te (preken, die van impoften opteleggen, enz. toebetrouwd. Men begrypt wel, dat dit op verfcheidene wyzen kan in 't werk gefield worden; waeromtrent de Voorzigtigheit kiezen moet welke wys haer de befte dunkt.
§. L. Indien het Staetsbeftier op dezen voet is vaftgefteld, door de oirfprongelyke en eerftfchikkende Acte van Vermaetfchapping, zoo gefchied 'er alsdan een foort van deeling der Regten van het Oppergebied, door eene verbindtenis of overenweêrkeerige belofte tuffchen de verfchillende lichaemen van het Staetendom. Deze Deeling baert een evenwigt van Magt, die de onderfcheidene lichaemen van den Staet, in eene onderlinge afhangelykheit ftelt; die een iegelyk van hen welke deel aen het Opperft Gezag hebben , binnen de paelen houd , door de Wet hen voorgefchreven; en die aldus de veiligheit en zekerheit van de Vryheit uitmaekt. Want dezerwyze word, by voorbeeld, het Koninglyk, Vorftelyk, oft
Over-



Vcw de Erfryken, enz. 103
Overheerlyk Gezag opgewogen door de 7. Magt van 't Volk ; en eene Derde Orde''* dient, als ten tegenwigt aen de twee eerftgemelden, om hen altoos in evenwigt te houden , en te beletten dat de een zich niet boven den ander verheffè.
Dan, wy hebben reeds genoeg gezegt over de Onderfcheiding tuffchen volftrekte en bepaelde Magt.
5. Van de ERFRYKEN en RYKEN die bywege van VRUGTGEBRUIK worden bezeten.
§. LI. Laet ons endelyk, om dit Hooftftuk te eindigen in aenmerking ne-A men, dat 'er nog een toevallig onder-; fcheid is, in de manier waerop de Soe^ vereiniteit bezeten word , inzonderheit/ met opzigt tot de Koningen. Sommige namelyk, zyn Meefters van hun Kroon, gelyk als van een Vaderlyk Erfgoed, het welk hen vry ftaet te verdeelen, overtedragen, en te vervreemden of te maken aen wien zy willen; met een woord , waerover zy fchikken konnen zoo als zy 't goedvinden. Andere hebben het Opperft Gebied enkel bywege van Vrugtgebruik of Fidei-Commis; en zulks of voor hen alleen , of met vermogen van het hunnen Af komelingen natelaten, volgens G 4 de
Hoeft* k.
Onder.
beid tus. hen Etf. ken en Uetover' "vende '.yken.



ï. Deei
Wie de Kroon in eigendom ivteVrugt gebruikt•wyze t bezit.
1
I
i £
ï 04 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
• de Regels welke wegens de Ryksvolging vaftgefteld zyn. Op dezen grond maken de Regtsleeraers onderfcheid in de Ryken ; die verdeelende in Erfryken (*) , en Vrugtgebruikswyzige ofNietoverërvende Ryken (f).
§. LIL Men voegt 'erby, dat zulke Koningen de Kroon in Vollen Eigendom bezitten, die het Opperfte Gebied door
• k Regt van Overwinning verkregen, of aen welke zich een Volk overgaf zonder eenig voorbeding, om een veel grooter quaed te ontgaen: maer dat, in tegendeel de Koningen, welke door eene vrye toeftemming van 't Volk gefteld wierden, de Kroon niet bezitten als onder den tytel en bywege van Vrugtgebruik. Dusdanig is de manier op welke Grotius dit onderfcheid verklaert; waerin hy gevolgd word van Puffendorf, en door het meerendeel van de overige Uitleggers of Schryvers (§),
§. LIÏÏ.
C*) In 'c Franfch: Rayaumes Patrimoniaux. ft) In 't Franfch : Royaumes UfufrucJuaires ou Non''atrimonïaux.
(%) Zie: Grotius, Regt van Oorlog en Vrede. ■ Boek, 3 Hoofcftuk , §. 11,12, enz. Puffen-» orf , Droit de la Nature & des Geus. Lib. VU- Cap,
• §• 14, ij-



Van de Erfryken, enz. 105
§. LUI. Over 't een en ander kan men de volgende Aenmerkingen maken:
1. Voor Eerft: niets belet, inderwaerheit, dat de Soevereine Magt nietbywege van koop overgae, zoo wel als alle ander Regt van Bezitting. Hier in is niet tegen den aert der zaeke; en indien de Overéénkomft tuffchen den Vorft en het Volk medebrengt, dat de Vorft het volle Regt zal hebben om over de Kroon beftel te doen, zoo als hy 't goedvinden zal, dan zal dus een Ryk, indien men wil, een Erfryk wezen.
2. Maer ten Tweeden: de voorbeelden van dergelyke Overééndragten zyn zeer zeldzaem, en men zal naeuwlyks eenig ander vinden als dat van de Egyptenaers met hunnen Koning, van welke gefproken word in het Boek Genefis (*).
3. Ten Derden: het Opperft Gebied, hoe volftrekt het zy, brengt door zichzelf geen Regt van Eigendom mede; en bygevolge ook geen Magt van het te konnen vervreemden oft aen eenen anderen te maken. Dit zyn twee t'eenemael onderfcheidene denkbeelden, en waervan
het
(*) Genefis XLVU. vers 48. en vervolgens, daer de EgypteDaers hun Land en zichzelf aen Pharao verkcgcen.
G 5
Aenmer.
kingen hierover.
I. Aenwerking.
z. Aen.
merking.
q. Aen-
merking.



I. Deel
4. Aen
werking,
f. Aen-
nerking.
AGT-
106 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
■het eene met het andere geenerlei noodzakelyke verbindtenis heeft.
4. Ten Vierden: 't is waer, men brengt een groot getal voorbeelden by van Ryksvervreemdingen, ten allen tyden door de Oppergebieders gedaen: maer deze Vervreemdingen hebben oft genige uitwerking gehad; oft wel, zy zyn gedaen en goedgekeurd door eene uitdrukkelyke of ftilzwygende toeflemminge des Volks; ofte endelyk,zy hadden geenen anderen tytel dan 't geweld.
_ 5. Laet ons des ten Vyfden, als een beginfel dat ontegenzeggelyk is, hieruit opmaken, dat in twyffelagtige gevallen, alle Ryk voor een Nietoverërvend Ryk moet gehouden worden, zoolang men niet op de eene of andere wyze bewezen heeft, dat een Volk zich op dien voet aen den Oppergebieder heeft onderworpen.



Van de Deelen des Oppergebieds. 107
8. Hooft' fiuk.
AGTSTE HOOFTSTUK.
y
Van ^Deelen ^Oppergebieds,
of de verfcheidene Regten, wek ke in hetzelve wezendlyk vervat zyn.
§. l g^\m dit EERSTE DEEL yj te EINDIGEN , is ons al-j leen overig te handelen van de Deelen, des Opper-gebieds in 't gemeen. Men; kan de Soevereiniteit of het Opperge-' bied aenmerken als eene byéénvergade- [ ring van verfcheidene Regten , en van vele onderfcheidene Vermogens, te faemengevoegd tot eenzelfde einde , dat 's, tot het Welzyn en Beft der Maetfchappye , waertoe zy alle wezendlyk noodig zyn. Die verfcheidene Regten, en die onderfcheidene Vermogens, noemt men de Wezendlyke Deelen van het Oppergebied.
§. II. Wil men weten welke de Deelen van de Soevereiniteit zyn, zoo heeft men maer te letten op de natuur en het einde van dit Oppergezag. De toe¬
leg en 't einde van 't Hoogft Gebied is de
be-
D'er is
>ier nog verig ian de Xegten des ïppergelieds te fandelen.
Deze kent men uit do natuur et» 't einde van de Opperfte Magt.



I. Deei
i. Regt De Wet gevende Magt.
108 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
•bewaring, de ruft, en 't geluk van den Staet, zoo van binnen als van buiten. Derhalven moet de Soevereiniteit, oft Oppermagt, in zich alles vervatten dat zy wezendlyk noodig heeft om dit dubbel einde te bevorderen.
§. III. Eerstelyk dan: dewyl 't gezegde vaftgaet, zoo is het Eerfte Deel, oft Regt " van't Oppergebied, en dat als de grondflag is van alle de andere Regten oft Deelen, de Wetgevende Magt, uit kragt van welke de Soeverein met het hoogfte gezag algemeene en ftandvafte regels fielt, welke men Wetten noemt. Hierdoor word eenen iedere aengewezen,'tgeen hy doen of laten moet ter bewaring van den Vrede, en van de goede Orde; insgelyks wat hy behoud van zyne Natuurlyke Vryheit, en hoe hy zyne Regten gebruiken moet, om de gemeene Ruft niet te ftoren. — Door middel van de Wetten brengt men die ontelbaere verfcheidenheit van gevoelens en neigingen, welke men onder de menfehen befpeurt, tot dén , en men fielt onder hen die faemenftemming en harmonie valt, welke der Maetfchappye zoo wezendlyk noodwendig is, en die alle de doeningen der Leden, uit welke zy beftaet, tot het gemeene welwezen en voordeel



Van de Deelen des Oppergebieds. 109
deel ftiert. iMids namelyk, de Wet-j ten van den Oppergebieder niets in zich' hebben, 't welk met de Goddelyke Wetten, 'tzy Natuurlyke, 'tzy Geopenbaerde, ftryd.
§. IV. Ten tweeden: by de Wetgevende Magt, moet men de Bedwingende, Magt voegen , dat 's te zeggen, zoo het Regt van Straffen valt te Hellen tegen degenen die de Maetfchappy door hunne onordentelykheden ontruften, als't Vermogen, om ze metderdaed opteleggen. Zonder dit zou de inftelling van de Burgerlyke Maetfchappy, en van de Wetten t'eenemael nutteloos zyn, en men zou zich geenszins konnen belooven in vrede en veiligheit te leven. Dan, opdat de vreeze voor de ftraffen een genoegzaem - fterken indruk op de geeften make , zoo is het noodig, dat het Regt van Straffen zich uitlbrekke tot het vermogen om de Grootfte van alle natuurlyke quaeden, namelyk den dood, te doen lyden; anderszins zou de vrees voor de ftraf niet altoos in ftaet zyn om de kragt van 't vermaek en van de hartstogt optewegen: met een woord , daer moet blykbaer meer belang zyn in 't waer nemen dan in 't fchenden van de Wet. • Dus is dit Regt van 't Zwaert, buiten
!. Hooft, hk.
1. Regc.
De Be-
Iwingende
yiagt.



I.Dee
3- Reg De Ma, Van Ke; nisnemin, en Vonni. jen.
* Jurif
diclion, o le Pouvot Judiciaire.
4. Regt De Magt van ,tOn derzoek der Leere enz,
110 Beginsels van V Burgerlyk Regt*
-.ten tegenfpraek, de grootfte Magt die eenig menfch over een ander kan oeffenen.
§. V. Ten Derden : 't is vervolgens t.noodzakelyk om den Vrede in het Staetendom te handhaven, dat de Opperge, zagvoerder het Regt hebbe van Kennisneming wegens de opkomende verfchillen der Burgeren,en van dezelve met't hoogfle gezag te beflisfen ; insgelyks van onderzoek te doen op de befchuldigingen tegen iemand ingebragt, om hem vry te kennen of te ftraffen by vonnis, overéénkomftig met de Wetten. Dit noemt men de Regtszvyzing of Regterlyke Magt *: waer^toe men ook te brengen heeft, het Regt van genade te bewyzen aen de fchuldigen, als eenige reden van openbaer nuttigheit zulks verëifcht.
§. VI. Ten Vierden : dewyl voorts de wyze van denken by de Burgers, ook ,de aengenomene gevoelens, veel invloeds konnen hebben op het voor- of nadeel .van den Staet, zoo moet het Oppergebied noodzakelyk in zich vervatten het Regt van de Leerftellingen te onderzoeken die in het Staetendom geleeraert worden, opdat men niets in 't openbaer leeraere als
het-



Van de Deelen des Oppergebieds. i i i
hetgene overéénkomflig met de waerheit, en ten voordeele en rufte van de Maet-J fchappy (trekkende is. Hiervandaen komt het den Soeverein toe, OpentlykeLeeraers aenteltellen, en Akademiën en openbaere Scholen opteregten ; ook is 't hiervandaen , dat aen hem de Hoogfle Magt in zaeken, den Opentlyken Dienft van GOD betreffende, van regtswegen behoort, immers inzooverre als de natuur en aert der zaeken toelaten kan.
§. VII. Ten Vyfden : na dat de ruil van binnen verzekerd is, moet de Bur-( gerftaet in veiligheit gefield worden, met betrekking nae buiten, en men moet aen1 denzelven van de zyde der vreemde Stae-' tendommen all' d'onderftand en voordee-i len bezorgen , welke de Staet noodig heeft, 't zy in tyd van Vrede , 't zy in dien van Oorlog. Bygevolge moet de Oppergebieder bekleed zyn met de Magt om de Onderdaenen te verzamelen en te wapenen, of andere krygsbenden te werven , in zoo grooten getaele als tot beveiliging en verdeediging van het Staetendom noodzakelyk is, en om vervolgens Vrede te maken als hy zulks dienftig zal oordeelen.
§. VIII.
?. Hooft' hk.
». Regt. De Magt >m Krygsvolk ter •een te nengen, 'n Vrede 'e maken.



ii2 Beginsels w^VBürgerlykRegt.
I. Deel.
6. Regt, De Magt Dan Handelingen te fluiten.
7- Regt. De Magt van
Staetsdienaers,Magistraeten,enz. te (lellen.
8. Regt. De Magt der Cynsheffing.
§. VIII. Ten Zesden: hiervandaen ook het Regt om Opentlyke Verbindtenisfen aentegaen, en Tractaeten oft Handelingen en Verbonden te fluiten, met vreemde Staetendommen, en alle Onderdaenen te verpligten dat zy die in agtnemen en nakomen.
§. IX. Ten Zevenden : terwyl nu de openbaere zaeken , zoo van binnen als van buiten, niet door eenen enkelen perfoon zouden konnen beftierd nogte uitgevoerd worden, en gemerkt de Soeverein door zichzelven in alle die verrigtingen niet voorzien kan , zoo is het noodzakelyk , dat hy het Regt hebbe, om Staetsdienaers, en mindere, oft ondergefchikte Overheden aenteftellen, welke toezien op het Gemeene Welzyn, en die de zaeken doen in zynen Naem en onder zyn Gezag. De Oppergebieder, die hen deze Ampten en Bedieningen toebetrouwde , kan en moet hen noodzaken , om zich van hun pligt te quyten, en hy moet hen eene naeukcurige rekenfchap van hunne waerneming doen geven. .-.
§. X. Ten Agtsten: endelyk eifchen de zaeken van den Staet noodwendig groote en aenmerkelyke koften, zoo in
Vre-



Van de Deelen ^Oppergebieds. 115
Vredenstyd als in tyd van Oorlog, welke de Soeverein uit het zyne niet kan, nog-' te moet goed maken. Des dient men aen den Oppergezagvoerder by all' 't vorige toeteftaen * het Regt van zieh een gedeelte der Goederen van de Ingezetenen, of van de Inkomflen des Lands, voortebehouden, oft de Burgers te verpligten om uit haere beurs, of van hunnen arbeid en perfoonelyken dienft, zooveel toeterbrengen als de gemeene en openbaere behoeftens vereifchen. Dit noemt men het Regt van Onderftandvordering, of het Regt der Cjnsheffing-
§. XI. Voor 't overige, moet men tot dit deel der Soevereiniteit oft des Opperften Gebieds brengen,het Regt der Munt' oft van Geld te flaen, het Regt derjagt, en van de Viffchery , en wat voorts van dezen aert meer in aenmerking mogt komen.
§. XII. Deze zyn dan de Wezendlyke Deelen oft Regten van het Opperfte Gebied. [Laten wy ze kort byéén trekken: I. De Wetgevende Magt. 2. De Bedwingende Magt. 3. De Magt van Kennisneming der Gefchillen en van 't Vonniffen, of de Regterlyke Magt. 4. De Magt van H 't On-
?. Hvoft* hft.
'Vaertde t Regt det Munt m van de Jagt be» 'wort.
Bijluit,



I. Deel.
EINDE VAN HET EERSTE DEEL.
GRON-
114 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
't Onderzoek en Handhaven der Leere, en 't geen daertoe behoort. 5. De Magt om Krygsvolk ter been te brengen, en Vrede te maken. 6. De Magt van Handelingen te fluiten. 7. De Magt van Staetsdienaers, Magiftraeten, enz. aenteftellen. En 8. De Magt der Cynsheffing; waerby het Regt der Munt, en 't verdere in de laetftvoorgaende Paragraeph gemelde, komt.]



GRONDEN
OFT
BEGINSELS
VAN 'T
BURGERLYKE
REGT.
TWEEDE DEEL.
H a






Bladz. ii? GRONDEN oft BEGINSELS
van het
BURGERLYK REGT.
TWEEDE DEEL.
Behelzende Verklaring van de
verschillende gedaentens der
STAETSBES TIERING;
Als ook van de Wyzen op welke het OPPERGEBIED Verkregen of Verloren word; en van de overenweêrgaende Pligten der SOEVEREINEN en ONDERDAENEN.
EERSTE HOOFTSTUK.
Van de verfchillende Gedaentens oft Vormen der Staetsbestiering.
§. W |SJ^5||lle Volkeren hebben erkend, J3^3 dat het te hunner beveiliging \ jl^l^ en voor hun geluk wezend-,
lyknoodigwas, een Staetsbeftier en Re-i H 3 gee-
0e Vol\en keurien het itattsb'elier tioo-



IJ.Dei
Doch V. fcbilden zeer te-, ppzigt v de Gedaentedeszelfs.
Daer zj *verfchdiende Regeeritigsvermen.
118 Beginsels van VB urgerlyk Regt,
;L-geering vallteflellen. Zy zyn alle in dit ftuk van dezelfde gedagten, dat 'er nood, zakelyk eene Oppergebiedvoerende Magt moet wezen , aen wier wil alles eindelyk en met de hoogfle beflisfing onderworpen blyft.
_ §. II. Dan, boe noodiger de inftel? r-ling van eenen Soeverein oft Opperge, bieder zy, van hoe grooter belang ook «de keuze van denzelven is. Hieruit is onflaen dat de Volkeren omtrent deze verkiezing by uitnemendheit verdeeld waren , en dat zy de Oppergebiedvoerende Magt in verfchillende handen betrouwden , naer dat zy 't beft hielden tot hun veiligheit en geluk; en dit deeden zy daerënboven met faemenparingen en fchikkingen, welke zeer uit den anderen liepen. Dit 's de Oirfprong van de verfchillende Gedaentens van't Staetsbeftier.
§. III. Daer zyn dan onderfcheidene "Vormen van Staetsbeftiering oft Regeering, volgens de verfchillende onderwerpen in welke het Oppergebied onmiddelyk beruft; en naer dat hetzelve of aen een eenig perfoon , of aen eene enkele Vergadering, die uit meer of min faem^evoegde leden beftaet, toebehoort. En
dit



Van de Regeerings vormei?. 119
dit maekt de Conflitutie oft Gefteldheit' van het Staetendom uit.
§. IV. Men kan deze Verfchillende! Regeeringsvormen tot twee algemeenej Clalfen oft Hooftfoorten brengen; name-^ lyk: tot Eenvouwige Gedaentens van Regeering, en tot zulke die Saemgefteld oft Vermengd zyn, en die geboren worden uit de vermenging of verzameling der Eenvouwige Regeeringsvormen.
§. V. Daer zyn drie Eenvouwige< Vormen oft Gedaentens van Staetsbeftier. ] Teweten: 1. de Volksregeering. 2. De, Regeering der Beften en Voornaemften.' En 3. de Eenhoofdige Regeering.
§. VI. Eenige Volkeren die meer agterdogtig waren dan andere, hebben de. Soevereine Magt geplaetft in de Menigte zelve , dat is, in de Familiehoofden tot een Raed verzameld en veréénigd. En deze Staetsbeftiering noemt men het Bellier des Volks, of Volksregsering.
§. VII. Andere wat meer gehard, tot het tegengeftelde uiterfte overgaende, hebben de Eenhoofdige Regeering, oft het Gebied van een Menfch alleen, verkoren en vaftgefteld. Dus is de EenhoofH 4 clige
. Hooftuk.
it twee boft/oor* '# te 'engen.
Drie Eenmwwigelegee- . ingsvorven.
Volksre' peering.
Eenhoofdige Re. geering.



II.Deêl
"Rf^eeritig der Besten.
J)e Vermengdeflegeertrigsvormen ver fc heidenlyk geschikt. .
120 Beginsels vah*t Burgerlyk Regt,
dige Regeering een Staet in welken de Soevereine Magt, en alle de Regten wek ke aen dezelve wezendlyk eigen zyn, on-r verdeeld heruiten by een eenig Menfch, die Koning, Monarch, of Keizer getier ten word,
§. VIII. Wederom hebben andere den middelweg tuffchen deze twee uiterften genomen, en all' 't Oppergebiedvoe* rend Gezag gegeven in handen van eene Raedsvergadering, uit de voornaemfte Burgers faemgefteld. Dit is het Staetsbeftier der Voornaemften, of de Regeering der Beften.
§. IX. Eindelyk, zyn'er andere Vo\keren geweeft, die zich overreed hebben, dat men, door een mengeling van Eenvouwige Regeeringsgedaentens, een vermengd of faemgefteld Staetsbeftier moeft vaftftellen, en dat men met een foort van verdeeling des Oppergebieds te maken, de byzondere deelen van hetzelve in onderfcheidene handen moeft betrouwen; ma? tigende, by voorbeeld, de Eenhoofdige Regeering door die der Beften, en gevende terzelfder tyd een deel der Soevereiniteit aen het Volk. Dit nu kan op verfcheidene manieren uitgevoerd worden.
& X.



Van de Regeeringsvormen. 121
§. X. Om den aert dier verfchillen-Dr de Regeeringsvormen byzonderder tej" kennen, moet men aenmerken, dat, ge-da lyk de Oppergebieder in de Volksregee-™ ringen een Zedelyk Perfoon is, die door verééniging van alle de Hoofden der Huisgezinnen faemgefteld en gevormd word tot een eenigen Wil, 'er alzoo drie dingen volftrekt noodzakelyk zyn om dezelve te grondveften.
1. Voor Eerft, moet 'er een zekere plaets, i. en zekere geregelde tyd of tyden wezen,^ om gemeenerhand de Openbaere Zaeken™ in overweging te nemen. Zonder zulks, zouden de Leden van den Oppergebiedvoerenden Raed op verfchillende tyden, of in verfchillende plaetzen, konnen vergaderen , de eene hier en dan, de andere nu en daer : waeruit partykiezingen zouden moeten ontftaen, welke de eenigheit, aen het Staetendom wezendlyk noodig, zouden verbreken.
2. Ten Tweeden , moet men tot een * regel ftellen , dat de Meerderheit van^ Stemmen voor de Wil van allen zal ge-» houden worden. Anderszins zou men geen eenige zaek konnen bepalen of ten einde brengen ; nadien het onmogelyk is, dat een groot getal van luiden altoos van hetzelfde gevoelen zouden zyn.
H 5 Men
ie din* in het leen 'rtae <dig.
Plaets tyd der rgade-
rg.
, Meer•rheiton Stens en.



H.DE1
3. Geco mitteen ter Byéi roeping Van de Volksvei gaderini enz.
Dezelfde vooriuae den zyn aen de R geering der Befii viezendl) eigen.
122 Beginsels van *t Burgerlyk Regt.
;L-Men moet het dus als eene wezendlyke hoedanigheit van een Zedelyk Lichaem aenmerken, dat het gevoelen van het grootfte getal dergenen die het uitmaken voor den Wil doorgae van 't geheele Lichaem. 3. Ten Derden en eindelyk, is het we"-zendlyk eigen aen de grondvefting van £eene Volksregeering, dat men Magiftraetsperfoonen aenftelle, die belaft zyn met de _ faemenroeping oft befchryving der Ver* gadering van het Volk in buitengewone gevallen, en om in derzelver naem de gewone zaeken aftedoen , midsgaders de Raedsbefluiten dier Soevereine Vergadering te doen uitvoeren : want nademael deze Oppergebiedvoerende Vergadering zelve niet altyd byéén zou konnen zyn , is het zeer klaer dat zy door zichzelven niet in alles kan voorzien.
§. XI. Wat de Regeeringsvormen der f Beften aengaet; gemerkt de Soevereiniteit in dezelve beruft by een Raedsvergadering, of een Senaet, uit de voornaemften van 't Volk faemgefteld , zoo is het ^noodwendig dat dezelfde voorwaerden , welke aen de inftelling van eene Volksregeering wezendlyk eigen zyn , en waervan wy zoo aenftonds gefproken hebben,
ook



Vande Regeeringsvormen. 123
ook te faemenkomen in het opregten van« eene Regeering der Beften,
§. XII. Van de andere zyde, kan; de Regeering der Beften van tweederlei \ foortzyn: of door Geboorte, of bywege* van Verkiezing. De Regeering der Bes-* ten die door Geboorte en Erffenis plaets heeft, is die , welke begrepen is in een zeker getal van Familiën, aen welke de geboorte alleen regt geeft tot de Regeering, en welk regt van de Vaders tot de Kinderèn overgaet, zonder eenige verkiezing , en met uitfluiting van alle andere. In tegendeel is de Regeering deiBeften die by Verkiezing plaets heeft deze, door welke men niet tot de Regeering komt als door eene verkiezing , en zonder dat de Geboorte alleen daertoe eenig Regt geeft.
§. XIII. Eindelyk is het eene aenmerking welke tegelyk op de Volksregeerin-^ gen, en op de Regeering der Beften, toe-, paflëlyk is, dat namelyk in een Volksftaet, of in een Staetsbeftier der Voornaemften , elk Burger, of elk Lid van, den Opperften Raed, de Soevereine MagtJ niet heeft,nogte zelfs eenig gedeelte daervan: maer die Magt beruft, of in de Algemeene Vergadering van het Volk agter-
VQl-
. Hooft, uk.
'y ff of
tor Gehorte of 1 Ver kis. mg.
iet Op-
lergebted wrufi tit ieze Rederingenliet by elk Lid der laedsver\adermg.



ILDeel.
De EenhoofdigeEegeering, hoe opgeregt.
Haer onderfcheidvan de artdere twee Heoftfoorten in opsjgt der Beveelen.
124 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
volgens de Wetten byééngeroepen , of in de Raedsvergadering der VoornaemIten. Want het is wat anders een gedeelte der Soevereiniteit te bezitten, en wat anders het Regt te hebben van Stemmen in eene Vergadering die met de Oppergebiedvoerende Magt bekleed is.
_ §. XIV. Wat de Eenhoofdige Regeering betreft; zy word ingefteld, wanneer het geheele Lichaem des Volks het Soeverein Gezag aen een enkel Menfch opdraegt: 't welk gefchied door eene overéénkomft tuffchen den Koning en zyne Onderdaenen ; gelyk wy te voren verklaerd hebben.
§. XV. D'er is des dit wezendlyk verfchil tuffchen de Eenhoofdige Regeering, en de twee andere Gedaentens van Staetsbeftier, dat de werkelyke oeffening van het Oppergezag, de Ordinantiën en Raedsplegingen, in de Volksregeeringen, zoo wel als in de Regeeringen van de Beften, afhangen van den faemenloop van zekere omflandigheden , dat 's van zekere tyden en plaetzen ; in ftede dat in eene Eenhoofdige Regeering, ten min[ten als zy eenvouwig en volftrekt is, de Oppergebieder zyne orders ten allen ty-
de



Van de Regeeringsvormen. 125
de en overal kan geven. Rome was over- * al daer zich de Keizer bevond. Ji
§. XVI. Nog eene andere aenmerking 1 is'er, die hier plaets verdiend; teweten:;2 in eene Eenhoofdige Regeering, wanneer0 de Koning iets beveelt tegen de Geregtigheit en Billykheit, zondigt hy ontwyffelbaer; omdat in hem de Burgerlyke Wil en de Natuurlyke Wil, een en dezelfde zyn : maer als de Vergadering des Volks of een Raed eenig onregtvaerdig Befluit neemt, zyn geene andere onder de Burgers of Raedsheeren waerlyk fchuldig als zy dier gevoelen en Item doorgegaen is, en geenszins zy die van de tegengeftelde gedagten waren. Ziedaer, wat ik te zeggen had wegens de Eenvouwige Vormen of Gedaentens van Regeering.
§. XVII. Ten aenzien der vermengde of faemgezette Staetsbeftieringen , is2 in agt te nemen , dat dezelve, gelyk wy^ gezegt hebben , ingefleld worden door/ faemenkomft der drie Eenvouwige Re-' geeringsvormen , of enkel door die van twee uit dezelve , wanneer by voorbeeld de Koning, de Voornaemften, en het Volk, of alleen de twee laetften , de verfcheidene deelen des Opperften Gebieds onder elkander verdeelen, invoegen
. Hooft* uk.
ï» in het te/luiten >l iets itbillyks.
Hoe de
'ermengde '.egeerin°n inge'eld ivoren.



IT.Deèl,
Volledig Oppergebied geeft op zichzelf befchouwd,zyne Regten aen een enkel Perfoon of Lichaem.
Doch het Volk kan die verdoelen.
116 Beginsels van H Burgerlyk Regt.
gen dat deze 'er eenige, en andere weéf andere gedeeltens van waernemen. Deze faemenvoeging oft faemverbindtenis in 't Regeeren kan op verfchillende wyzen gefchieden; gelyk men in het meerendeel der Republieken oft Gemeeneoeften ziet.
§. XVIII. Het is waer, wanneer men het Oppergebied in zichzelven, en in het punt van volledigheit en volmaektheit, 'befchouwd , dat alsdan alle de Regten welke het bevat oirfprongelyk aen een enkel en denzelfden Perfoon, of aen een eenig en hetzelfde Lichaem, toebehooren, zonder affcheiding of verdeeling, zoodanig dat 'er niet meer is dan een en dezelfde Opperfte Wil die den Staet beftiert: Immers men zou, om eigentlyk te fpreken, in een Staetendom onmogelyk veele Soevereinen konnen hebben , zoodanig dat zy de een van den ander onaf hangelyk , en zelfs op eene tegenftrydige manier, konden handelen : dit 's zedelykerwyze onmogelyk, en zou baerblykelyk tot den dood en ondergang der Maetfchappye [trekken.
§. XIX. Doch , deze eenigheit van de Opperfte Magt belet niet, dat het geheele Lichaem van de Natie, waerin dit
Hoogft



^«^Regeeringsvormen. 127
Hoogft Gebied oirfprongelyk beruft, het Staetsbeftier door de Grondwet van Staet niet zou konnen regelen op zulkeene wyze , dat de oeffèning der verfcheidene deelen van de Soevereine Magt aen verfchillende Perfoonen, of aen onderfcheidene Lichaemen, toebetrouwd worden, die elk onafhangelyk van elkander te werk gaen konnen in de uitgeftrektheit der Regten welke hen in handen gefteld wierden ; hoewel altoos op eene wyze die ondergefchikt is aen de Wetten, van welke zy de gezegde Regten verkregen.
§. XX. En mids de Grondwetten, welke dit foort van deeling der Soevereiniteit vaftftellen, de byzondere paelen van de Magt der genen aen wien 't Oppergezag word toebetrouwd zoo wel en duidelyk regelen , dat men ligtelyk de uitgeftrektheit van 't Regtsgebied van elke derNevenselkanderftaende Magten * merkt, zoo veroirzaekt die Deeling geene veelheit van Opperfte Gebieders, nogte tegenkanting onderling, nogte eenige ongeregeldheit in het Staetsbeftier.
§. XXI. Inderdaed , en om eigentlyk te fpreken, is 'er nooit meer dan een Soeverein oft Oppergebieder, die in zichzelf de
vol-
r. Hooft-
fhk.
En deze
ieeling baert geene veelheit van Optergebieders.
* Puifances Collaterales.
Zynde 'er eigentlyk maer een Soeverein.



II.Deel.
e« die bét Oppergebied deelen hebben , als Uitvoerders van de Wett een OirJprongelykSegt.
(*) Zie hiervoor : I. Deel, 7. Hoofijluk. §. 35. en volgende.
12 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
volledigheit van het Hoogft Gezag heeft % en d'er is maer een Opperfte Wil. Deze Oppergebieder is het Lichaem van alle de Burgers , gevormd door de Verééniging van alle de orders van Staet; en die Opperfte Wil is de Wet zelve, door welke het ganfche Lichaem van 't Volk zyn Wil te kennen geeft.
§* XXII. Degenen die de Soevereiniteit dus onder elkander deelen , zyn derhalven , om net te (preken , enkel de Uitvoerders van de Wet, nademael het van de Wet zelve is, dat zy hunne Magt ontleenen. En dewyl deze Grondwetten waere Overéénkomften, Pa&a Conventa, tulfchen de verfcheidene Orders van het Gemeenebeft zyn (*) , door welke zy elkander belofte doen , dat ieder van hen deze dit, en die dat deel zal hebben aen het Oppergebied, en dat zulks de Regeeringsvorm zal vaftftellen, zoo is het blykbaer, dat elke der zich verbindende partyen een eerfte en oirfprongelyk Regt verkrygt, om de Magt te oeftènen welke haer is toegeftaen, en zulks voor zich te behouden.
§. XXIII.



Van de Regeeringsvormen. 129
§. XXIII. Zy zouden zelfs daervan niet konnen beroofd worden, ondanks zichzelve, en door de bloote wil van andere; ten minften niet zoolang zy 'er geen ander gebruik van maekten, als op eene wyze die met de Wetten overéénkomt, of die niet blykbaer of t'eenemael tegenftrydig is met het Gemeene Welzyn.
§. XXIV. Met een woord, de Gefteldheit der Staetsbeftieringen kan niet veranderd worden , als op dezelfde wys en langs denzelfden weg waerop men die grondveftte , dat 's te zeggen, door de éénmoedige faemenloop van alle de zich verbindende partyen , welke de Regeeringsvorm, door het eerfte Verdrag van Vermaetfchapping, hebben vaftgefteld.
%. XXV. Deze Huishouding van het Staetsbeftier vernietigt overzulks geenszins d2 Eénheit, die 'er zyn moet in een ZedelykLichaem,'twelk uit veele perfoonen of lichaemen beftaet, die wezendlyk onderfcheiden en gefcheiden, maer fiemgevoegd zyn, door eene overënweêrkeerige verbindtenis oft Grondwet, die 'er maer een enkel geheel van maekt.
§. XXVI. Uit hetgene gezegd is over den aert der vermengde of faemgezette I Staets-
iVaervm men ben niet beroo» ven kan.
Dus kan
de StaetS" ge/le/dtenis niet veranderd •worden.
En daer» om vernit. tigd die de Eenheit niet van de Maet* Ccbappy.
In allen
vermengd
Staetsbt.



ii. Dei fiier is Regeer:, bepaeld.
In de Ee vowwige is het 0J <vo/(lreki ofbepael
Toevallig Omstandighedenveranderen het niet.
130 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
■j- Staetsbeftieringen vloeit,dat het Oppergev' bied in alle deze Regeeringen bepaeld is. Want nadien alle de verfchillende Regeeringstakken niet aen een perfoon toebetrouwd , maer in verfcheidene handen gegeven zyn, zoo vind zich de Magt van hen, die deel aen de Regeering hebben, zelfs hierdoor bepaeld, en 't vermogen van den een houd dat van den ander in eerbied ; 't geen een Evenwigt van Magt en Gezag voortbrengt, waerdoor het Openbaere Welzyn en de Vryheit der byzondere leden van den Maetfchappy beveiligd word.
§. XXVII. Dan, ten aenzien der een»- vouwige Staetsbeftieringen , zoo kan de e Soevereiniteit in dezelve of volftrekt zyn, , of bepaeld. Zy die het Oppergebied in '■handen hebben, oenenen hetzelve fomtyds op eene volftrekte manier; en t'eenigertyd op eene wyze die bepaeld is door de Grondwetten, welke paelen ftellen aen het Soeverein Gezag met betrekking tot de manier van Regeering.
§. XXVIII. 't Zal hieromtrent niet fongevoeglyk zyn aentemerken, dat alle de toevallige omftandigheden, die de Eenhoofdige Regeeringen , of de eenvouwige Regeeringen van de Beften, wyzi-
gen,



Van de Regeeringsvormen. i%i
gen, en die eenigermaeten het Oppergebied bepalen, daerom de vorm van Regee-' ring niet veranderen, als welke altoos dezelfde blyft. Een Staetsbeftier kan iets van een ander hebben , als de manier waerop de Soeverein regeert ontleend fchynt te zyn uit de Regeeringsvorm van dat andere Staetsbeftier: doch het veranderd om die reden geenszins van natuur.
§. XXIX. By voorbeeld: in een» Volksregeerende Staet, kan het Volk de^ bezorging der Openbaere Zaeken, of aen een Hooft, of aen eene Raedsvergadering overgeven. In een Staet daer de Beften regeeren kan men een voornaeme Overheit * hebben, die bekleed is met een byzonder Gezag ; oft wel eene Vergade-' ring des Volks, welke men fomtyds raed pleegt. Of endelyk, konnen in een Staet van Eenhoofdige Regeering de gewigtige zaeken voorgefteld worden in een Senaet, enz. Maer alle deze toevallige omftandigheden veranderen niets in de Ge•daente van 't Staetsbeftier: daer heeft om dezelve geene deeling van 't Opperbeftier plaets; en de Staet blyft altyd dezelfde , namelyk,of eene zuivere Volksregeering, of eene Regeering der Beften , of eene Eenhoofdige Regeering.
I 2 §. XXX.
f. Hoofthk.
"iphelde'ing hiet* Jan.
* Magi» Irat.



ILDeei
Onder-
fcheidend Karaktei der vermengdeStaetsbeftieringen
* fmple commisfon.
Poffen-
DORF
vsrfcbilt bier.
132 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
• §. XXX. Inderdaed , d'er is een groot verfchil tuflchen een eigen Magt te oeffe, nen, en tuflchen door een vreemde oft geleende Magt te handelen , van welke men zoo dikwils beroofd kan worden, als 't hem behaegd van wien men die heeft, 't Geen dus het wezendlyk kenmerk maekt van de vermengde oft faemgeftelde Gemeenebeften , en dat hen van de eenvouwige Staetsbeftieringen onderfcheid, is, dat de verfchillende Rangen ofte Orders van Staet, welke deel aen 't Oppergebied hebben, de Regten die zy oeffenen volgens een gelyken tytel bezitten, dat 's te zeggen, uit kragt van de Grondwet, en niet onder den tytel van bloote aenbeveling *, alsof de een flegts enkel de Dienaer of Uitvoerder van den wil des anderen was. Men moet derhalven deze twee zaeken van elkander fchiften, de Gedaente oft Vorm van 't Staetsbeftier, en de Manier van Regeeren.
§. XXXI. Dusdanige zyn de voornaemfte Aenmerkingen, welke zich wegens de onderfcheidene Regeerinsvormen oft Gedaentens van 't Staetsbeftier, opdoen. Puffendorf verklaert de zaek eenigszins op eene andere en verfchillende wyze. Hy noemt de Staetsbeftieringen, die wy Vermengde heten,
On-



Van de Regeeringsvormen. 133
Ongeregelde, en de Eenvouwige, Geregelde (*). •
§. XXXII. Maer die Geregeldheids flegts < eene denkbeeldige Geregeldheit: de waer-, agtige Regel van Praktyk moet die zyn, welke meelt overéénkomltig is met het doelwit der Burgerlyke Maetfchappyen , onderftellende de menfehen zoo als zy doorgaens zyn , met den gewoonen loop van de zaeken der werelt, volgens de ondervinding van alle plaetzen en van alle eeuwen. Wel verre nu, van dat op dien voet de Staetendommen, in welke alles van eenen enkelen wil afhangt, de gelukkigfte zouden zyn, zoo kan men integendeel verzekeren, dat zy dezulke zyn wier Onderdaenen de meefte gelegenheit hebben om 't verlies van hunne natuurlyke onaf hangelykheit te beklagen.
§. XXXIII. Voor 't overige, is het met het Staetkundig Lichaem, oft het Stae-; tendom,als met het Menfchelyk Lichaem:, men onderfcheid een Gezonden en Welgeltelden Staet van een Ziek, oft Zwak, Staetendom.
§. XXXIV.
(*) Zie : Droit de la Nature & des Gens. Lib. VII. Cap. 5.
I 3
;. Hoofthk.
ienmer* ing daer^
t Staeten-
hm is of ïezond^of Hek.



ï 34 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
II.Deel.
De Oir-
zaeken dier Ziektevs zyn Onder Jcheiaen,
Terfoonlyke Getreken in ter.e 'Eenhoofdige"Regeering.
ïn de Re-
geering der Beften.
En in de
Volksre-
geeringen.
§: XXXIV. Die Staetsziektens fpruiten of uit het Misbruik van de Soevereine Magt, of uit de Quaede Gefteldheit van Staet; en men moet 'er de oirzaeken van zoeken in de gebreken van hen die regeeren , of in de gebreken van het Staetsbeftier.
_ §. XXXV. In de Eenhoofdige Regeeringen zyn 't perfooneele gebreken, wan. neer de Koning de noodige hoedanigheden niet heeft, tot het regeeren vereifcht; nis hy het gemeene welzyn weinig of in het geheel niet ter harten neemt; en als hy zyne Onderdaenen ten prooïe laet aen de gierigheit of ftaetzugt zyner Staetsdienaeren, enz.
§. XXXVI. Ten opzigt van de Regeering der Beften zyn 't perfooneele gebreken, wanneer de kuipery en andere flinkfche wegen den toegang tot den Raed open zetten aen ondeugende of onbequaeme luiden, met uitfluiting van perfoonen van verdienfte; als 'er Faftiën en Cabaelen ontftaen; wanneer de Grooten het Volk als flaeven behandelen, enz.
§. XXXVII. Endelyk ziet men ook in ae Volksregeeringen meérmael, hoe verwarringen de Raedsvergaderingen beroeren;



Regeeringsvormen. 135
ren ; de nyd en agterdogt de verdienfte'< onderdrukken, enzoovoort.
§. XXXVIII. De Gebreken vanG het Staetsbeftier zelve betreffende ; d'erj. konnen zich veele foorten van opdoen.^ By voorbeeld, indien de Wetten van een Staet niet overéénkomftig zyn met de geeftneiging van het Volk ; gelyk wanneer zy ftrekken om een Volk , 't geen niet oorlogzugtig , maer bequaem is tot de Konften die in den Vrede bloeien , aen den kant der Wapenen te brengen. Wederom, indien deze Wetten met de legplaets en hoedanigheden van het Land niet overéénkomftig zyn; gelyk wanneer men den koophandel en de handwerken niet begunftigt in een Land dat daertoe welgelegen is, en 't noodzakelyke voortbrengt. Indien endelyk , de Gefteldheit van den Staet, de uitvoering der zaeken zeer traeg of moeïelyk maekt; gelyk in Polen , alwaer de tegenftelling van een enkel lid der Vergadering den Ryksdag vrugteloos doed fcheiden. Daer dit of een dezer dingen plaets heeft, zyn zooveele Gebreken in het Staetsbeftier zelve.
§. XXXIX. Men duid deze Gebreken in de Regeering doorgaens met byzonI 4 de-
Hooft»
ibreken m 't ■aetsbe* fer.
Byzonder
Naemen
derzelve.



ÏI.Deei
Wat de SaemgefieldeStaetendommen
ï 36 Beginsels van 't Burgerlyk Regt,
<.dere naemen aen. De bedorvenheit der Eenhoofdige Regeering word Tiranny, oft Geweldig Gebied, geheeten. Oligarchie, ofte Aenzichtrekking van 't Gebied door Weinigen, is de naem van'tmisbruik in de Regeering der Beften. En 't bederf der Volksregeeringen word Ochlokratie, oft het Dry ven der Woefte Menigte , genoemd. Doch, het gebeurt dikwils, dat deze woorden, in de toepasfing die men 'er van maekt, niet zoo zeer een wezcndzendlyk gebrek of ziekte van den Staet aenwyzen , als wel de een ofte andere drift, of eenig byzonder misnoegen , in hen welke deze naemen gebruiken.
%. XL. D'er is ons, om dit Hooftftuk teneinde te brengen, alleen overig, nog iet te zeggen van de Saemgeftclde Staetendommen , welke geformeerd worden uit veele byzondere Staeten. Men kan ze bepalen te zyn: eene Verzameling van volkomene Staetendommen, door zekeren byzonderen band op het naeuwfte veréénigd, derwyze dat zy niet meer dan een eenig Lichaem fchynen, ten aenzien der zaeken in welke zy een gemeen belang hebben, alhoewel ieder van dezelve de Soevereiniteit oft het Oppergebied ten vollen en in zyn geheel, onafhangelyk van de andere, bewaerd en behoud.
§. XU.



/^«^Regeeringsvormen. 13?
§. XLL Deze Verzameling van Stae-^ tendommen word geformeerd , of door^ de verééniging van twee of meer onderfcheidene Staeten onder een eenigen en denzelfden Koning; hoedanige, by voorbeeld, Engeland, Schotland, en Ierland waren, voor de verééning die van Schotland met Engeland in deze latere tyden gemaekt is. Of wel, zy word gevormd wanneer veele Staetendommen , die van elkander niet afhangen, zich plegtig te faemen verbinden om maer een eenig' Staetslichaem uittemaeken ; en zoodanig zyn de Veréénigde Provinciën der Nederlanden, en de Zwitfcherfche Cantons,
§. XLII. De eerste foort van Ver-' ééniging kan gefchieden, of ter gelegen-' heit van een Huwelyk, of uit kragt van, Succesfie ofte Opvolging, of wanneer een < Volk tot zyn Koning een Vorft verkieft' die reeds Soeverein van een ander Ryk was; rakende alzoo verfcheidene Staetendommen onder een Vorft veréénigd, die ze elk in 't byzonder volgens derzelver Grondwetten beftiert.
§. XLIII. Wat de Saemgeftelde Staetendommen betreft die gevormd worden door de beftendige verbindtenis van veele Staeten, daeromtrent moet men I 5 aen-
'oediege.
rmeerd
;orden.
'erêênïing van jzondere 'taetenlommenmder een
Veréént' girig doet Bondgenootschap.



H.Dee
Natuur
dezer Vei bindtenis,
En <wat
daerby
woodzae*
kelyk.
138 Beginsels van VBurgerlykRegt.
-•aenmerken, dat dus een Bondgenoot-of Eedverwantfcbap , het eenige middel is, door welke verfcheidene kleene Staetendommen , te zwak op zichzelve om elk in 't byzonder tegen hunne vyanden beftand te wezen, hunne Vryheit bewaren en handhaven konnen.
§. XLIV. Deze Saemverbondene Staeten verpligten zich de een aen den ander , om zekere deelen van 't Oppergebied niet als met gemeene overéénftemming te oeffenen ; vooral zulke die hunne onderlinge verdeediging tegen de vyanden van buiten betreffen. Maer elk der Verbondene Staetendommen behoud de volle en algeheele Vryheit, om naer eigen goedvinden die deelen der Soevereiniteit te fchikken, van welke in de Acte van Confederatie , oft het Opftel van Bondgenootfchap, geen gewag is gemaekt om ze gemeenerhand te oeffenen.
§. XLV. Endelyk , in de Verbondene oft Veréénigde Staeten is het volftrekt noodzakelyk, dat men zekere vaste tyden en plaetzen bepaelt, om gewonelyk te vergaderen, en dat men eenig Lid benoemt die de Magt heeft om de Vergadering byéénteroepen over buitengewone zaeken, welke geen uitftel konnen



^«^Regeeringsvormen. 139
ïyden; ofwel, men kan, door eenen anderen kant te kiezen, eene Vergadering opregten, welke altyd byéén is, faemgefteld uit Afgezondenen van elke Staet, en die de gemeene zaeken uitvoeren volgens de orders van die hen gezonden hebben.
TWEEDE HOOFTSTUK.
Proeve over het Vraegjluk: wat het Beste Staetsbestier , oft de Befte Regeeringsvorm, zy?
% I T)ut ten twyffel is het een vani JQ de fraeifte en fchoonfte Vraeg-j ftukken der Staetkunde, doch dat alder-' meeft de gedagten van verftandige menfehen uitéén doed loopen; het beflisfehen namelyk van de Vraeg: welke is de Befte Vorm van Regeering?
%. II. Iedere Regeeringsvorm heeft< Zyne voordeelen en ongemakken, welke, daervan onaffcheidelyk zyn. Te vergeefs 1 zou men nae een Staetsbeftier zoeken,' dat in allen deele volmaekt was 5 en hoe volkomen het zich in de befchouwing ook mogt opdoen, 't is zeker, dat het in
de
>e Vraeg oorgeeld. ■
leen Reeeringsmrm is wlmaekt » allen leele.
r. Hooft-
(luk.



II.Deel
't Onderxoekna de Befte is nogtans nut.
i ] 1 t ] (
Tvuiflge- ( ding hierever onder * de Perfen (
He- "\
rodo- t tus. *
i f c
140 Beginsels van V Burgerl yk Regt.
de praktyk, en onder de handen der menfehen , altoos verzeld zal gaen van eenige gebreken, zoolang als 't menfehen zyn die menfehen regeeren.
§. UI. Dan, fchoon men hier niet tot de naeuwkeurigheit kan komen, die by het volmaekte vereifcht word, zoo is het echter waer , dat 'er meer of minder gebrek kan plaets hebben , en dat 'er dus verfchillende trappen van onvolmaektheit zyn; waeromtrent de Voorzigtigheit zich kan bepalen. Zulkeen Staetsbeftier moet mor het volkomenfïe gehouden worden, t welk alderbefl beantwoord aen het ein3e waertoe het is ingefteld, en dat de ninfte ongemakken met zich voert. Wat lier ook van zyn moge, het Onderzoek mn dit Vraegfluk verfchaft zeer nuttige .effen, zoo aen de Volkeren, als aen de Oppergebieders,
§. IV. Al vanouds heeft men over lit ftuk getwift. Niets waerlyk is van tieer belang wegens deze fïoffe, in de )udheit, dan 't geen wy lezen by den faderj der Ongewyde Gefchiedeniffen, Ierodotus. Hy verhaelt ons 't geen 'er 1 den Raed der Zeven Grooten van Peren voorviel, toen men handelde over e herftelling van 't Oppergebied, na den
. dood



Van V Beste Staetsbestier. 141
dood van Kambyfes, en de ftraf van den Magus, die den troon had ingenomen onder voorwendfel van Smerdis, de zoon van Cyrus, te zyn.
§. V. Otanes was van gedagten, dat men een Gemeenebeft van Perflë moeft maken , en hy drukte zich ten naeftenby in deze bewoordingen uit: „ Ik ben niet „ van gevoelen , dat men de Regeering „ in handen van een enkel man zal ftel„ len. Gylieden weet tot wat uitfporig„ heit Kambyfes gekomen is, entotwelk„ een punt van baldaedigheit wy denMa„ gus hebben zien klimmen. Hoe kan „ het Staetendom onder eene Eenhoof„ dige Regeering wel en behoorlyk be„ ftierd worden, daer het in dezelve aen „ een enkel perfoon vry ftaet, alles naer „ zyn goeddunken te doen ? Een Ge„ zag zonder teugel bederft den deugd„ zaemften menfch, en berooft hem van „ zyne befte hoedanigheden. De Nyd „ en Onbefchaemdheit fpruiten uit de te„ genwoordigzynde voordeden , en alle „ de andere ondeugden vloeien uit deze „ twee, als menMeefter is van alles. De „ Koningen haten de Welgezinden en „ Deugdzaemen die zich tegen hunne „ onbillyke oogmerken ftellen, en zj „ troetelen de Boozen welke hen vleien
» er
1. Hooftluk.
Otanes
Beweert ie Volks'tgeering.
l



:
ILDkel,5
* r, v. 9
36
y.
9!
j:
9J 93 93 39 99 9» 99 99 99
E
M e g a- B eysüs fryftdeRe-» geer mg der,'
Beften. J 99
42 Beginsels«w« VBürgerlykRegt.
, en behulpzaem zyn. Ook kan een en, kei menfch niet alles door zyne eigene , oogen zien: hy hoort dikwils quaede be, rigten, en valfche befchuldigingen; hy , keert de Wetten en Gewoontens van , 't Land om; hy taft de eer der Vrou, wen aen; en hy doed de Onfchuldigen - derven door zyne eigenzinnigheit en . 't vermogen dat hy heeft. Wanneer in , tegendeel de Menigte het Staetsbeftier , in handen heeft, zoo belet de Gelyk. neit 9 welke 'er onder de Burgers van den Staet is, alle deze rampen en quaeden. De Overheden worden 'er door 't lot gekoren ; zy geven rekenfchap van 't waernemen hunnes Ampts; en zy nemen alle de befluiten gemeenerhand. Ik geloof derhalven, dat wy de Eenhoofdige Regeering verwerpen moeten , en beft zullen doen met de Volksregeering'intevoeren: omdat men alle die dingen , welke tot een goed Staetsbeftier behooren, veeleer by veelen" vind als by een enkel perfoon". it was het gevoelen van Otanes.
§. VI. Maer daerop fprak Me casts us voor de Regeering der Beften. Ik keur, (zeihy,) het gevoelen van Otanes goed, om de Eenhoofdige Regeering uitteroéïen ; maer 't komt
99 my



Van*t Beste Staetsbestier. 143
„ my voor, dat hy geen goeden weg in,, flaet, als hy ons wil overhalen , dat „ wy de Regeering aen de befcheidenheit „ van de Menigte overlaten. Want het „ is zeker, dat men zich niets onwyzer „ en baldaediger verbeelden kan, dan het „ Gemeene Volk. Uit welken hoofde zal „ men zich onttrekken van de Magt eenes „ enkelen Perfoons, om zich overtegeven „ aen de Geweldenary van de blinde en „ ongeregelde Menigte ? Wanneer een „ Koning iet tegen 't welzyn van den „ Staet onderneemt, zoo is hy ten min„ ffcen nog bequaem om anderen te hoo„ ren: maer het Volk, aen zichzelf ge„ laten , is een blind en doof monfter, „ 't geen nogt reden nogt vatbaerheit „ meer heeft. ' Het kent geene welvoe„ gelykheit, of deugd; 't weet van niets ,, anders als van zyne eigene belangen. „ Het doed alles met verhaefting, zon„ der oordeel, en zonder orde ; zwee,, mende naer een ftroom die met geweld „ nederfchiet, en daer men geene paelen „ aen kan geven. Indien men dan den „ ondergang van de Perfen wenfcht, dat „ men onder hen de Volksregeering valt„ Helle. Maer wat my aengaet, ik ben „ van oordeel, dat men eene Verkiezing t, behoort te doen van eenige Degelyke „ en Vroome Mannen, opdat men het
„ Staets-
2." Hooft-
luk.



II.Deel.
Darius
pleit voor de Eenhoofdige « Regeering. ' '
3 3 3
3 3 3 3 j 3 3 3 3 3 I J ï
144 Beginsels van*t BurgerlykRegt.
„ Staetsbeftier en de Oppermagt in der„ zeiver handen ftelle". Zoodanig was tiet gevoelen van Megabysus.
§. VII. Na hem fprak Darius in Jeze woorden : „ 't Schynt my toe, dat „ 'er wel zeer veel billykheit is in de re-
devoering die Megabysus tegen het „ Staetsbeftier des Volks gedaen heeft; , maer tevens komt het my voor, dat de ï, Reden niet geheellyk aen zyne zyde is, „ wanneer hy de Regeering van een , kleen Getal boven de Eenhoofdige , verheft, 't Gaet vaft, dat men zich , niets beter en volmaekter verbeelden , kan, dan de Gebiedvoering eenesBrae, ven en Degelyken Mans. Daerenbo, ven, als een alleen, Meefter zynde, den , teugel desBeftiers in handen heeft, is het , veel moëïelyker voor de Vyanden om , de Raedsbefluiten en Geheime Onder^ , nemingen te ontdekken. Wanneer in , tegendeel de Regeering in handen van , veelen is, zoo kan men onmogelyk bc, letten dat de haet en vyandfchap onder , hen geen plaets grypen: want gemerkt , elk liefft heeft dat zyn gevoelen ge« , volgd worde, zoo worden zy van lang, zaemerhand vyanden. De tegenftre, ving en naeryver verdeelen hen ; en , eindelyk breekt hunne haet tot buiten-
„ fpo-



Van 't Beste StaeTsbestier. 14
si) fporigheden los: hieruit worden oproe „ ren , uit de oproeren worden doodfla „ gen , en eindelyk ziet men uit doodfla' „ gen en bloed ongevoelig den Alleen „ heerfcher geboren. Dus valt het Staets „ beftier altyd in handen van een eeni£ „ Perlbon. In de Volksftaet is 't onmo„ gelyk , dat 'er niet zeer veel verderf en „ boosheit zy. 't Is waer, de gelykheit „ baert geen haet: maer zy broeit vriend„ fchap onder deugnieten;welke zich 011 ,, derling handhaven, totdat iemand, die „ zich by 't Volk aengenaem heeft weten „ te maken, en gezag oft invloed by de „ menigte verkreeg, hunne aenflagen „ ontdekt, en hunne trouwloosheit doed „ zien. En alsdan draegt zich zulkeen „ Man waerlyk als een Alleenheerfcher. „ En hieruit kan men al weder zien, dat „ de Eenhoofdige Regeering het natuur* ,, lykfl Staetsgebied is; nademael de op„ roerigheden van der Beften Regeering, „ en de verdorvenheit van de Regeering „ des Volks, ons gelykelykj doen weder„ komen tot de Eenheit eener Opper„ magt".
§. *VII. Het Gevoelen van Darius (dit was de uitflag van deze Pleitredenen,) wert goedgekeurd, en het Staetsbeftier van Perfië bleef Eenhoofdig. Wy K hiel-
. 2. Hooft» Juk. '
Men volgde zyn gevoelen in Perfè.



II.Deel,
DeVraeg. hooger opgehaeldttoont ttvet Klippen der Vry' heit.
Oirfprong dier Quae4tn,
't Hevig middel daer tegen is een
"joorzigtig
146 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
hielden, dezen brok der Oude Gefchiedenis waerdy genoeg te hebben, om ze hier te berde te brengen.
§. VIII. Om zich nu veiliglyk over dit Vraegftuk te bepalen , moet men de zaek van haere Beginfels af opnemen. De Vryheit, (en onder dat woord moet men alle goederen verftaen die de dierbaerfte zyn;) de Vryheit, zeg ik, heeft voor twee klippen in de Burgerlyke Maetfchappy te fchroomen: de eerfte is Ongebondenheit, Wanorde, en Verwarring: de tweede is Onderdrukking die uit Tieranny ontftaet.
§. IX. Het Eerfte dezer Quaeden fpruit uit de Vryheit zelve ; wanneer zy namelyk niet binnen een regel word gehouden.
Het Tweede ontftaet uit het Geneesmiddel , 't welk de menfehen zich hebben voorgefteld tegen het eerfte Quaed; namelyk uit de Soevereiniteit oft het Oppergebied. ,
§. X. 't Is het toppunt van geluk en menfchelyke voorzigtigheit, als men weet, hoe zich voor die twee klippen te hoeden. Het eenig middel om zich voor deze rampen te dekken, is een Oppergebied



Van 't Beste Staetsbestier. 14?
bied in eenen gezonden zin, dat 's te zeggen , een Staetsbeftier, met zulke voorbehoedfels geformeerd, dat men de ongebondenheit verbannende de tieranny geenszins inhaelt.
§. XI. In die gelukkige maetiging , moet men overzulks het algemeen denkbeeld van eene Goede Regeering zoeken, 't Is taftbaer, dat hy die de uiterften myd indiervoegen bequaem is, om in de goede orde en 't noodige van binnen en van buiten te voorzien, dat hy daerdoor tei zelfder tyd aen 't Volk genoegzaeme verzekering geeft, dat men nooit van dat einde en doelwit afwyken zal.
§. XII. Maer wat is overzulks, onder alle de Regeeringen, die, welke het naeft aen de gemelde volkomenheit komt ? Eer ik antwoorde op deze vraeg, zal 't dienftig zyn, aentemerken, dat dit ftuk zeer veel verfchilt van dat, by het welk men vraegt, wat de Wettigfte Regeering zy?
§. XIII. Omtrent dit laetfte vraegftuk moet men zeggen, dat de Staetsbeftieringen , van wat foort die ook mogen wezen, welke eene vrywillige toeftemming oft berufting der Volkeren ter K. 2 grond
bepaeld
Opperge-
zag.
Die de
Uiterften myd, treft hier beft doel.
Men vraegt hier niet wat de Wettigfte Regeermg zy.
Zynde allé Staetsbeftier Wettig dat op Toeftemming ruft.



ÏI.Deei
De "Befte Regeering legt niet i. eene Vol(IrektelykEenhoofdige , nogt in eene ge heele Volhs-Re geering.
Voordeelei des Vol firekten Oppergebiedt.
148 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
• grondflag hebben , 't zy dan dat die uitdrukkelyk is, 't zy ze door eene lange en vreedzaeme bezitting quam , alle gelykelyk Wettig zyn ; zoolang ten minften als zy, door het oogmerk van den Soeverein , ftrekken om de Volken Gelukkig te maken. Ook is 'er geen andere oirzaek waerdoor een Staetsbeftier van zyne waerdigheit beroofd word , als een opentlyk en daedelyk geweld , 't zy in deszelfs opregting, 't zy in deszelfs oeffening ; ik doele , op de Overweldiging van 't Gebied, en óp de Tieranny.
%. XIV. Om tot ons voornaeme vraegftuk wedertekeeren , dat 's, tot de Befte Regeeringsvorm, zoo zegge ik, dat het 'Befte Staetsbeftier, nogte in eene Volftrekt - Eenhoofdige , nogte in eene ge„heellyke Volks - Regeeringe gelegen is. '. De eerfte is al te fterk; zy neemt te veel van de Vryheit weg, en helt te zeer over ' nae 't geweld. De tweede ingendeel is te zwak ; zy laet de Volkeren te zeer aen zichzelve over , en zy loopt uit op verwarring en ongebondenheit.
%. XV. 't Was te wenfchen , om de !eere der Soevereinen , en 't geluk der Volkeren, dat men het ftuk ten voordeele der volftrekte Regeeringen kon betwisten.



Van 't Beste Staetsbestier. 149
ten. Ik durve zeggen , dat 'er niets te vergelyken is, met een volftrekt Staetsbeftier , als het in de handen is van een wys en deugdzaem Vorft. De orde, de vlyt, de geheimhouding, de vaerdigheit in het uitvoeren, de ondergelchiktheit, de grootfte voorwerpen en bedoelingen, en de. gelukkigfte uitvoeringen , zyn 'er de verzekerde vrugten van. De waerdigheden, eerftaeten , vergeldingen , ftraffen , en alles, worden 'er naer billykheit en met oordeel uitgedeeld. Een zoo gelukkige Regeering is een Goude Eeuw.
§. XVI. Maer omdierwyzete regeeren, is'er een verheven geeft, eene vol-| maekte deugd , zeer veel ondervinding,: en een onvermoeide werkzaemheit, noo-: dig. De menfch is op zulkeen hoogen trap maer zeldzaem in ftaet tot zooveeIe zaeken: de menigte der voorwerpen verftrooit, de hoogmoed verleid, de welluft verlokt hem ; en de vleïery (die peft der Grooten,) doed hem nog meer quaed , dan all' het overige. Zooveele ftrikken te myden, aen zooveele verlokfels te wederftaen, is bezwaerlyk: en doorgaens gebeurt het, dat een Vorft, die Meefter van alles is,. zich ligtelyk vervoeren laet door zyne driften, en byK 3 ge-
i. Hooft*
'Vat daer'oe noodig , ■w hoe ieldzaet» zulks is.



I
II.DEEL.g
c
Afkeer f] tegen dit ^ Gebied, en Staetkun- t] dige Aen-\j[ tnerkin* ~ gen, hieruit gebo- V ren.
i. Aen-{\ merking. ^
r ii
c
werking, y
\ t \ I
1
i
Ofgehel'ierd dm*
50 Beginsels van 'i Burgerlyk Regt.
2volg, tot het ongelukkigmaken zyner inderdaenen.
§. XVII. Hieruit ontftaet de wannaek der Volkeren in 't volftrekte Staetseftier, en die wanfmaek gaet t'eenigerid zoover, dat zy op afkeer en haet itloopt. Ook gaf dit den Staetkundigen inleiding tot het maken van Twee Geigtige Aenmerkingen.
De Eerfte is, dat men onder eene volrekte Regeering zelden zag, dat de Volen belang namen in hunne behoudenis : eêrgedrukt door den laft die zy dragen, , 't natuurlyk, dat zy reikhalzen nae eene taetsomwenteling, welke hun Staetenom nog meer verergeren moet.
De Tweede Aenmerking beftaet hierï, dat het der Vorften belang is , den fokken belang te doen nemen in 't handiaven van hun Staetsbeftier, en ten dien inde hen 'er deel aen te geven door Priïlegiën die hunne Vryheit beveiligen, vliets ter werelt is bequaemer, om der /orften Veiligheit van binnen , hunne tfagt van buiten, en hun Glorie in, alle tpzigten, te verzekeren.
§. XVIII. Men heeft van 't Romeinche Volk gezegd, dat het zoolang 't voor
zy*



Vdn't Beste Staetsbestier. 151
zyne eigene belangen {treed onverwin-Jj nelyk was: maer dat het zoodra niet tot JJ flaverny verviel onder volftrekte Meesters , of het wiert laf en zonder moed ; het vroeg 'om niets anders als Panem & Circenfes, dat's, Brood en Schouwfpekn.
§. XIX. In tegendeel nemen der byzondere Onderdaenen belang aen'tGe-^ meene Welzyn, in alzulke Staetendom-/, men daer de Volken eenig deel hebben* in de Regeering; omdat elk, naer zyne{ hoedanigheit en verdienfte, in de voordeden der goede gevolgen deelt, of de nadeelen van het tegendeel gevoelt. Dit maekt de menfehen bequaem en edelmoedig ; dit boezemt hen eene blakende liefde in voor hun Vaderland , en tegelyk eenen moed die onverwinnelyk en beftand is tegen de grootfte rampen.
§. XX. Toen Bannihal vier Veldflagen op de Romeinen gewonnen , en tweemaelhonderdduizend mannen van hen verflagen had, toen byna in denzelfden tyd de twee wakkere en braeve S c 1pio's in Spanje in ftukken waren gehouwen , zonder nog andere zeer zwaere verliezen, ter Zee en in Sicilië, tè melden: wie zou toen hebben konnen denken dat Rome echter zyne vyanden zou hebber K 4 kon
t Ho*
'infche Ik.
e Onder-
lenett oeten beng heb?n in het 'emeene Velzjn.
Van houd zichRome, ondanks de gevoeligjïe rampen , fiaende.



ü,Deel
Gebrek van'tj/ó< firekte Staetibe(tier.
Ve t'eene-
° malige Volksregeerivg t &jlegtfte
152 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
■konnen wederftaen ? Ondertuflchen de deugd zyner Burgers, de liefde welke zy voor hun Vaderland droegen, en het belang 't welk zy in de Regeering namen , vermeerderde de kragten van dat Gemeenebeft in 't midden van deszelfs tegenfpoeden; en ten laetften quam dat Volk alles te boven. Men vind by de Lacedemoniërs en Atheniënfen veele voorbeelden , die dezelfde waerheit beveiligen.
§. XXI. Alle die voordeden worden _niet gevonden in de volftrekte Staetsbe'ftieringen. Men kan, zonder onbefcheidenheit aendringen dat het een wezendlyk gebrek is in deze Regeeringsvormen, dat zy de Volken geen belang doen nemen in hunne Behoudenis, en dat zy voor 't overige te fterk zyn; ftrekkende dus te veel nae het geweld , en niet ge* noeg tot het welzyn der Onderdaenen.
%. XXII. Zooveel zy gezegd van de Volftrekte Staetsbeftieringen, oft Volftrekt - Eenhoofdige Regeeringen. De Volksregeeringen die t'eenemael zoodanig zyn hebben geen beter waerde: en men kan zeggen, dat 'er in dezelve niets goed is, als de Vryheit die zy aen de Volkeren laten om een Beteren Regeeringsvorm te kiezen,
%. XXIII»



Van V Beste Staetsbestier. 153
XXIII. De Volftrekte Staetsbeftieringen hebben nog ten minften twee^ voordeden : 1. Zy hebben voor Eerft ,/i van tyd tot tyd , goede tuffchenpoozen ,n wanneer zy namelyk in handen zyn vm\ een goed Vorft. Èn 2. ten Tzveeden hebben zy meer kragt, werkzaemheit, en vaerdigheit in 't uitvoeren , dan andere Regeeringsvormen.
§. XXIV. Maer het Staetsbeftier desJ Volks heeft geen een voordeel' Gevormd* door de Menigte , neemt het 'er alle de/i karakters van aen. De Menigte is eene mengeling van alle foorten van luiden: als beftaende in een kleen getal die bequaem zyn; een genoegzaem tal van zulken , welke vernuft en goede inzigten hebben; maer ook een zeer groot, en ver het m'eefte aental van zulken, daer geen ftaet op te maken is, die niets te verliezen hebben, en aen welke men derhalven zich niet veilig betrouwen kan. Voor 't overige brengt de Menigte altoos dralen en wanorde aen; geheimhouding en vooruitzigt zyn by haer onbekende voordeden.
§. XXV. 't Mangelt in de VolksStaetendommen aen geene Vryheit; zelfs Is zy 'er te groot en veel, en fpat dus uit K 5 tot
De Vry -
'oeit is in t zelve ie [roof.
In het
'olflrekte taetsbe. ter zyn og twee oordee. n.
daer geen in in het 'olksbe'ter.



I
II.Deel t(
h
' b
F 't I 1 f
Bewaer' [
heit door het Staetsbeftier van* Tolen. ]
< < 1 i
(
i
j
En de Ge~ i/teenebeS' ten van Florenpen^ Genua, en Athene.
54 Beginsels van *t Burgerlyk Regt.
)t ongebondenheid Daervandaen komt et, dat deze Regeeringen altyd zwak en biggelende zyn. De bewegingen van innen, of de aenvallen van buiten, weren haer dikwils in groote ontfteltenis. Is derzelver gewone lot, de prooi te yn van eenige Burgers, of die van beemden , en dus van de grootfte Vryieit tot de zwaerfte flaverny overtegaen.
§. XXVI. De èrvarenheit heeft dit >ygebragte onder honderden van Volkeen bewaerheit. Tans ten tyde zelfs is Poen een fprekend voorbeeld van de Gebreken derVolksregeering, van die desHoofleloozen Gebieds, en van de Wanorders lie daerin heerfchen. Dat Ryk is de fpeel5al van zyne Burgers en van de Vreemlelingen , en zeer dikwils een Bloedig slagveld , omdat 'er, onder den fchyn ïener Eenhoofdige Regeering , inderlaed eene alteverregaende Volksbeftieing plaets heeft.
§. XXVII. Men heeft maer de Gefchiedeniffen van Florencen, en van Genua, te lezen, om'er een levendig tafereel in te vinden van de onheilen die de Gemeenebeften van den kant der Menigte beproeven, wanneer die regeeren wil. De Oude Gemeenebeften, in 't byzonder



Van 't Beste Staetsbestier. 155
der dat van Athene, het vermaerdfte en*aenmerkelykfte onder die van Grieken-'" land, Hellen deze waerheit in den helderften dag.
§. XXVIII. Rome eindelyk, is dooro. de handen des Volks verloren gegaen.* DeKoninglyke Regeering gaf de gehoor- g; te aen den Romeinfchen Staet: de Patri-« ciën , oft Raedsheerlyke Geflagten 9 uitj welke de Senaet beftond, Rome van het„. Koningdom bevrydende, hadden het de . Meefteres van Italië gemaekt: het Volk ontweldigde gaendeweg, door middel van de Tribunen oft Gemeensmannen, all' het gezag van den Raed. Sederd dien tyd zag men de Tugt verflappen , en plaets maken voor de Ongebondenheit: en dus wiert Rome's Gemeenebeft ten laetften, door de handen van het Volk zelve, ongevoelig tot de onëdelfte Slaverny gebragt.
§. XXIX. Men kan derhalven, na2 zooveel ondervindingen , niet in twyffelj trekken, dat de Volksregeering de zwak-fl fte en nadeeligfte aller Staetsbeftieringen^ zy. Inderdaed, indien men bedenkt wat de opvoeding is van 't Gemeene Volk, en hoe het aen den arbeid onderworpen ,
door-
Hooft'
f,
<k Rêmei > Volkt-
\eering 'tomen, el o?ige-_ <elig in Jlaver*
)e Volks.
igeering des de adeelige.



ILÜEEL.
Wat in 't algemeen de Befte Regeering is.
Twee wegen om daertoe te komen, •waervan men de eerfte by de Gemeenebeftenboud.
156 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
cloorgaens onwetend, en dom is,zal men zonder moeite erkennen , dat het geregeerd worden, en geenszins anderen regeeren moet; terwyl de goede orde, en zyn eigen voordeel verbieden , dat het zich met die zorg belafte.
§. XXX. Indien overzulks, het Staetsbeftier der Menigte zoo min bequaem is, als de Regeering van een enkel Perfoon, om een Volk gelukkig te maken, zoo volgt'er uit, dat de befte Staetsbeftieringen die zyn, welke derwyze gematigd worden, dat zy zich, gelykelyk hoedende voor Tiranny en Ongebondenheit, aen de Onderdaenen een verzekerd Geluk bezorgen.
§. XXXI. Daer zyn in 't algemeen twee wegen om zulkeene Maetiging te vinden. — De eerfte beftaet in het Soeverein Gezag te geven aen een Raed, die dus faemgefteld is, zoo ten aenzien van 't getal als de keur der perfoonen , dat men redelykerwyze verzekerd mag zyn, dat die Raed geene andere belangen zal hebben als die van de Maetfchappy , en dat dezelve altoos aen haer goede rekenfchap zal geven. Dit ziet men gelukkig in 't werk gefteld, by 't mee-
ren-



Van 't Beste Staetsbestier. 157
rendeel der Republieken oft Gemeenebeften. '
§. XXXII. De tweede is, dat men door de Grondwetten het Oppergebied van den Vorft bepaeld, in de Eenhoof-, dige Regeeringen, of, dat men aen den perfoon, die de eer en tytels van de Soevereiniteit geniet, alleen maer een ge- [ deelte van't Soeverein Gezag geeft, en' het overige in onderfcheidene handen fielt, by voorbeeld in die van een Raed, of van een Parlement. Dit brengt de Bepaelde Monarchiën ofte Eenhoofdige Regeeringen voort (*)•
§. XXXIII. Ten aenzien der Eenhoof-. dige Regeering , ftaet men toe , dat by' voorbeeld de Magt over 't Krygvolk , \ de Wetgevende Magt, en de Magt om < Onderftandgelden te heffen, in verfchil-) lende handen gefield zyn , opdat van dezelve niet ligtelyk misbruik zou konnen gemaekt worden. Ook ziet elk, dat deze wyzigingen oft fchikkingen . op meer dan eene manier konnen ingerigt worden. Maer de algemeene Regel, die de Voorzigtigheit wil dat men zal volgen, beftaet
in
(*) Zie hiervoor: I. Deel. 7. Hooftfluk §. 26.
en volgende.
2. Hoeft* luk.
De tweede ie/laet in t deelen jan de Magt der Eenhoof* lige Redering.
In <wel in t gema'gd bepa?n van 't iezag des rorften.



II.DeEL.
>t Welk de Vryheit en den Troon beide beveiligt.
En de voordeelei, aller Rfgeeringsvormenveréénigt.
158 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
in eene genoegzaeme bepaling van 's Vorften Magt, tot zoover, dat men zynentwege niets te dugten hebbe ; doch dat men ter zelfder tyd niet te verre gae, om de Regeering niet te verzwakken, of t'eenemael haer kragt te benemen.
% XXXIV. Als men dit juifte midden houd, genieten de Volkeren de volmaekfte Vryheit, gemerkt zy alle zedelyke verzekeringen hebben , dat de Vorft zyne Magt niet misbruiken zal. En van den anderen kant, dewyl de Vorft, om zoo te {preken, in de noodzaeke is van zynen pligt te betragten , zoo verfterkt hy by uitnemendheit zyn Gezag, en hy geniet het grootfte geluk en de beftendigfte glorie. Want gelyk de Gelukzaligheit der Volken het doelwit is van 't Staetsbeftier , zoo is die ook de alderveiligfte grondveft van den Troon (*).
§. XXXV. Dit soort van Bepaelde Alleenheerfching en Vermengd Staetsbeftier, veréénigt de voornaemfte voordeelen van de Volftrekt - Eenhoofdige Regeering, en van de Regeeringen zoo der Beften, als des Volks;terwyl daerdoor te-
ge-
(*) Zie: wat wy hiervoor deswegen gezegd hebben , I. Deel, 7. Hooftfluk §. 31. en volgende.



Van *t Beste Staetsbestier. 159
gelyk de gevaeren en ongemakken, die aen dezelve in 't byzonder eigen zyn, gemyd worden. Dit 's derhalven de gelukkige maetiging welke wy zoeken.
§. XXXVI. De Ondervinding van alle tyden heeft dit insgelyks altoos bevestigd. Dusdanig was het Staetsbeftier van Sparte. Lykurgus , wetende dat 'er aen elke der drie föorten van Eenvouwige Regeeringsvormen zeer groote ongemakken vaft waren ; en dat dus het Koningdom ligtelyk in Goeddunkelyke Magt en Tieranny , de Regeering der Beften in een Onbillyk Beftier van eenige Byzondere Perfoonen, en de Volksregeering in eene blinde Beheerfching zonder regel, veraerten kon; Lykurgus , zeg ik, dit wetende, geloofde deze drie foorten van Regeering in 't Staetsbeftier van Sparte te moeten brengen, door ze als totéén te fmelten, en te maken dat de eene der andere ten geneesmiddel en tegenwigt diende. En die wyze Wetgever bedroog zich niet: geene Republiek heeft haere Wetten,Gewoontens, en Vryheit zoo lang een tyd behouden als Sparte.
§. XXXVII. Men kan zeggen, dat het Staetsbeftier der Romeinen , geduurende het Gemeenebeft, eenigerwyze de'
drie
2. Hcfcfitó
(luk. *
Dit zag men in 't Gemeenebeft der Lacedemoni'êrs.
En te Ro. me ftaende iet Gemee. •te beft.



II.Deel. i
i
Ooi in
"Engeland nog heden* daegfch.
Dat Ge. bied, van de Noorder-Natiën her. komflig, en het Gc. thie/che geheeten.
§. XL»
160 Beginsels van 't B urgerlyk Regt.
Me foorten van Gezag veréénigde, gelyk lat van Sparte. De Burgermeefters bedeedden de plaets van Koningen; de Selaet formeerde de openbaere Raedsver*adering; en het Volk had ook eenig deel ïn het bellier der zaeken.
§. XXXVIII. Wil men nieuwer voorbeelden : is niet Engeland tegenwoordig een tallbaer bewys van de goedheit der vermengde Staetsbeftieringen en bepaelde Alleenheerfchingen? Is 'er wel een Natie, alle evenredigheden in agt genomen zynde, die binnen in haer grooter voorfpoed geniet, en buiten haer meer aenziens heeft?
§. XXXIX. De Natiën van 't Noorden, welke zich van het Romeinfch Gebied meefter maekten , hebben in het Land, waerin zy zich veftigden, dat foort van Regeeringsvorm gebragt; 't welk daerom te Gothiefche genoemd is geworden. Zy hadden Koningen, Heeren, en Gemeentens: en de ondervinding toont ons, dat de Staetendommen, welke deze foort van Regeeringen behielden, 'zich 'er ongelyk beter by bevonden, dan zy, die alles tot het Volltrekte Staetsbeftier van een enkel Perfoon gebragt hebben.



Pan 't Beste Staetsbestier. 161
§. XL. Wat de Regecringen der Besten betreft, men moet daeromtrent terftond fcbifting maken, tuflchen eene Regeering der Beften door Geboorte , en tuflchen die bywege van Verkiezing. De Regeering der Beften, die door Geboorte is, heeft veele voordeden ; maer zy heeft ook groote ongemakken : zy boezemt namelyk aen den Adel die regeert hoogmoed in , en zy houd tuflchen de Grooten en 't Volk eene verdeeldheit, veragting, en jalouzie gaende, die groote onheilen veroirzaekt.
%. XLI. Maer de Regeering der Besten by Verkiezing, bezit alle de voordeelen van de eerftgemelde, zonder'er de gebreken van te hebben. Dewyl 'er geenJ privilegie is van uitfluiting, en de deur tot de Ampten voor alle de Burgers open ftaet, ziet men'er geen hoogmoed nogt verdeeldheit: integendeel, is 'er dan onder de Burgery een algemeene zugt om elkander voorby te ftreven , die geheelenal tot het Openbaere Welzyn ftrekt, en oneindigveel toebrengt om de Vryheit te bewaren.
§. XLII. Dus kan men op voorafgaen-2 de onderftelling, dat in eene Verkore-* ne Ariftokratie, oft Regeering der Beften a L by
'•Vaervan iie by Verkiezing de voordee~ igfte is.
'm ftrekt, lelgefteld, <t Heil ?s Volks,
Onderfcheid in der Beften Regeering.



i
h.DEEL. \
* Ari/latratieEleftive. t
t
»
<
1 <
i 1
Omzigtigheit in het deelgeven der Regeeriitg aen 't Folk.
62 Beginsels van't BurgerlykRegt.
>y Verkiezing*, het Oppergezag in hanlen zy van een Raed, welke genoegzaem alryk is, om in zynen boezem de gewigigfle belangen der Natie te bevatten, en ïr zich nooit te konnen tegen aenkanten; :n vmids van den anderen kant die Raed deen genoeg is, om 'er de orde, de eenIragt, en de geheimhouding in te bewa•en, en hy gekoren zy uit de verftandigtc en deugdzaemfte der Burgers; terwyl mor 't overige het Gezag van dien Raed jepaeld, en binnen den regel blyft, door /oor het Volk eenig gedeelte van 't Opaergezag te behouden ; in dit geval, en dusgefteld, zeg ik, kan men niet twyffeLen, ofzulkeen Staetsbeftier is door zichzelf zeer bequaem , om het Geluk der Natie te bevorderen; en dus tot Heil der Ingezetenen te ftrekken.
§. XL11I. 't Geen in dit foort van Regeeringsvormen het teederfte is, beftaet in dezelve te matigen op zulkeene wyze , dat men , terzelfder tyd als men aen 't Volk zyne Vryheit verzekerd door hetzelve eenig deel in 't Staetsbeftier te geven , dusdanige verzekerdheden niet te verre trekke, en de Regeeringsvorm niet te riaé aen deVolksregeering doe komen. Want de aenmerkingen, welke wy te voren gemaekt hebben over de Staets-
be-



Van V Beste Staetsbestier. 16*3
beftieringen des Volks, doen klaer genoeg blyken, wat ongemakken hieruit ontftaen.
§. XLIV. Laet ons dan befluiten, uit het Onderzoek dat wy deeden omtrent de verfchillende Vormen van Staetsbeftier, dat de Befte der Regeeringsvorment of eene Bepaelde Alleenheerfching is , of eene Regeering der Beften door de Volksregeering gematigd met eenige Privilegiën, oft Voorregten, ter gunfte van het Algemeen des Volks.
§. XLV. Het is waer, dat'er in het^ wezen der dingen, altoos iet zal attetrek-) ken zyn van de voordeden , welke wy; aen deze Staetsbeftieringen toefchreven -J doch dit komt van het gebrek der men-'1 fchen, en niet uit deze vaftftellingen zei-/ ve. Dus eene Gefteldheit is de volmaek-* fte welke men zich verbeelden kan: byaldien de menfehen haer fchenden , door 'er hunne gebreken en misdaeden in te brengen; zulks is de natuur der menfchelyke zaeken. En nademael men een kant moet kiezen, zal die altoos de befte van alle Regeeringsvormen zyn , welke door zichzelven de minfte ongemakken en na-* deelen heeft.
L 2 $. XLVI,
a. Hooft' (luk.
Welke iverzulks ie Befte \egeerirt' ;en zyn.
'cboon 'er hoos ge. rek by zal laetsheb* ?», als 't telk van e men. ben omt.



ILDeel.
Wat in \
dezen in agt te nemen. '
Wat aen Groote Staeten, •mat aen Middelmatige,beft voegt.
DER:
[64 Beginsels van 'f Burgerlyk Regt.
§. XLVI. Eindelyk, indien men nog mder vraegt: wat is van de twee gemel Je het Befte Staetsbeftier? Zoo zal ik antwoorden, dat alle de goede Regeeringen lietevengelykelyk voor alle Volkeren voeTeir, en dat men hierin agt moet hebben, loo op de geeftneiging en 't karakter der Volken,als op de uitgeftrektheit der Stae:en.
§. XLVII. De groote Staetendommen konnen zich bezwaerlyk naer de Gemeenebeft-Regeering fchikken, en een Eenhoofdig Staetsbeftier, dat voorzigtelyk bepaeld is , voegt aen dezelve beft : maer voor Staeten van eene middelmatige uitgeftrektheit is de Regeeringsvorm, die aen dezelve voordeeligft is , eene Regeering der Beften by Verkiezing, gemengd met eenige Voorbehoedfels ter begunftiging van het Algemeen des Volks.



Van V Verkrygen des Oppergeb. 165
DERDE HOOFTSTUK.
Van de verfchillende Manieren , waerop de Soevereiniteit, oft het Oppergebied, Verkregen word.
§. I. T"\e eenige wettige Grondflag J_Jr van 't Verkrygen des Oppergebieds , is de Toeftemming of de Wil des Volks (*). Dan, gemerkt die Toeftemming op verfcheidencrlei wyze kan gegeven worden, naer de byzondere omftandigheden die haer verzeilen , zoo komt het daeruitvoort, dan men de Verkryging der Soevereiniteit in onderfcheidene Manieren fchift.
§. Iï. Somtyds word een Volk genoodzaekt, door't geweld der wapenen,; om zich te onderwerpen aen de heer-; fchappy van den Overwinnaer; t'eeniger-' tyd ook geeft een Volk, louter uit zyne! eigene beweging , het Soeverein Gezag aen iemand met eene volle en geheele vryheit. Men kan derhal ven het Oppergebied verkrygen, of op eene gedwonge-
ne
(*) Zie hiervoor: I. Deel. 6. Hooftfiuk. T ->
Aenleiding tot dit fiuk.
Het Oppergebiedxord fomyds door
tvjang , omtyds irywillig lerkregen.



166 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
II. De el. r
c
J3e lyzon-^ dere Ver-i krygingen <
worden | hier met y apzigt tel] de jideet,heerfching 1 befebou-wt. ]
1
i
Verlry-
ging deer Overwinrdvg , of Gpver{tvg.
Onderfcheidhierin, *Cor-jttète,
e wyze en door geweld, of op eene vrye n vrywillige manier.
§. III. Die verfchillende Verkrygingen ran de Soevereiniteit konnen, elk op zyïe wyze , voegen aen alle foorten van itaetsbeftier. Maer nadien zy zich bovenal ontwinden met betrekking tot de Eenhoofdige Regeeringen, zoo zullen vy ook voornamelyk met opzigt tot de ^oningryken deze ftofFe in overweging lemen. Namelyk, wy zullen onderzoeken hoe men het Oppergebied verkrygt: t. Door Overwinning. 2. Door Verkiezing. En 3. door Opvolging tot de £roon.
Van 't Verkrygen des Gebieds door Overwinning.
§. IV. In de Eerfte Plaets, word de Soevereiniteit, oft het Opperfte Gebied, verkregen door middel van Geweld en Overmagt, oft liever, men bemagtigd het Oppergebiedvoerend Gezag of door Overwinning , of door zich optewerpen tot Soeverein.
§. V. De Overwinning * is het Verkrygen van 't Hoogfte Gezag, door de overhand der wapenen van eenen Vreemden



Van V Verkrygen des Oppergeb. 167
den Vorft, die endelyk de Overwonne lingen daertoe brengt, dat zy zich aei zyn Ryksgebied onderwerpen. De Op werping tot Soeverein * paft eigentlyk o\ een perfoon, die natuurlykerwyze een on derdaen is van den geenen tegen weikei hy zich de Oppermagt aenmatigt. Mae het gebruik vermengd dikwils deze beid onderéén.
§. VI. Omtrent de Overwinning/ belchouwd als een middel om het Opper- * gebied te verkrygen, zyn veele Aenmer-« kingen te maken. En wel voor Eerjl, is" de Overwinning, op zichzelve genomen ,y veeleer de aenleiding tot het Soeverein^ Gezag, als de onmiddelyke oirzaek van* die Verkryging. De onmiddelyke ok'& zaek van 't Verkrygen des Oppergebieds is altoos de Toeftemming van 't Volk; 't zy dan dat die uitdrukkelyk, 't zy ftilzwygende is. Zonder die Toeftemming blyft de ftaet des Oorlogs altyd in wezen tuflchen de twee vyanden, en men zou niet konnen zeggen, dat de een verpligt was den ander te gehoorzaemen. AU' dat hierop gezeit kan worden is, dat de Toeftemming van den Verwonneling afgeperft is door de Overmagt van den 'Verwinnaer.
L 4 §. VII.
•mtrent ? Overwinningaente* •erken: . Dat x egts de 'ienlei<ng is ic et Opper tbied.
. 5. Hooft*
) * Vfurpê* . tion.
1
t



168 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
II.Deel.
Z. Dat 'er reden tot den Oorlog tnpet zyn gegeven. \
litdien bet
Oorlog
regtvaer-
dig is, is
de Over*
•winning
iesgelyks.
§. VII. Ten Tzveeden , alle Wettige Overwinning onderfteld , dat de Overivinnaer een regtmatige reden hebbe gehad Dm den Overwonneling het Oorlog aen :e doen. Zonder dat is de Overwinning, 3p zichzelve genomen , geen voldoende :ytel hiertoe : want men mag zich geen meefter maken van 't Oppergebied eener Natie door bloote Bezitneming , even als3f het een zaek ware die niemand toekomt. Dus was inderdaed, toen Alexander het oorlog den wydafgelegenfte Volkeren aendeed , die nooit van hem hadden hooren fpreken, zulkeene Overmeestering geen wettiger tytel van 't Verkrygen des Soevereinen Gezags, dan de Roof een wettig middel is om zich te Verryken. De hoedanigheit en 't getal der perfoonen verandert de natuur des daeds niet; het onregt is hetzelfde ; de misdaed ftaet gelyk.
§. VUL Maer indien de Oorlog regtvaerdig is, zoo is de Overwinning zulks insgelyks. Want eerftelyk is dezelve een natuurlyk gevolg van de Overwinning; en de Overwonnenen die zich aen den Verwinnaer overgeven, doen hierin niet anders als hun leven vry te koopen voor 't verlies van hunne vryheit. Van den anderen kant, dewyl zich de Overwonnenen



Ifan't Verkrygen des Oppergeb. 169
nen door hun eigen fout in eenen onregt-' vaerdigen Oorlog begeven hebben, in' flede van de billyke voldoening te geven welke zy fchuldig waren, zoo worden zy geagt, by voorraed ftilzwygende toegegeltemd te hebben in de voorwaerden die de Overwinnaer hen zou opleggen, mids dezelve niets onregtvacrdigs nogte onmenfchelyks in zich vervatten.
§. IX. Ten Derden: wat moet men' denken van onregtvaerdige Overmeelte-^ ringen, en van eene onderwerping, door? onbillyk geweld afgeperft? Ik antwoorden dat men onderfcheid moet maken tus-j fchen deze twee gevallen, als de Ufürpa-* teur, oft Ryksvervveldiger, een Gemeene-'' beltin eene Alleenheerfching verandert,'' of alshy den Wettigregeerenden Monarch onttroond heeft. In 't laetlle geval, blyft hy onlosmakelyk verpligt om de Kroon wedertegeven , aen hem dien hy 'er van beroofd heeft , of aen zyne Erfgenaemen , zoolang men redelykerwyze niet vermoeden kan, dat zy van hunne eifchen afzien: en dit onderfteld men altyd, wanneer 'er een zeer aenmerkelyken tyd verloopen is, zonder dat zy van wille waren, of de magt hadden, om pogingen te doen ter wederverkryginge van de Kroon.
L 5 §. X.
. Hooft' 'uk.
~)e Over
veldiger , ie den Vettigen Monarch n t troonr, moet 'e Kroon vederge* <en.



1^0 Beginsels van ,t BurgerlykRegt.
II.Deel.
Echter [ heeft hter^ een foort . van Verjaring' ! regt \ plaets. *Prefcrip-l tion. ]
1
!
] <
i ] I
Tot koe- '
lang de Volken ge-, houden zyn zich tegen den Overweldiger te verzetten.,
!
Zy maken door hun
§. X. Het Regt der Volkeren laet lerhalven een foort van Verjaringsregt * :oe, tuffchen de Koningen en de Vrye Volkeren, met betrekking tot het Oppergebied. Dit eifcht het belang en de ruft ier Maetfchappyen. Eene gehandhaefde ;n vreedzaeme bezitting van het Soeve•ein Gezag, ftelt het eindelyk eens buien aenfpraek ; anderszins zou 'er nooit jeen einde zyn aen 't twiften over de Koïingryken en hunne grenspaelen: 't geen ?en bron zou wezen van geduurige oorogen ; en d'er zouden weinige Soevereinen oft Alleenheerfchers zyn welke het 3ezag wettelyk bezaten.
§. XI. 't Is inderdaed de pligt der Volken , zich in den beginne tegen den Overweldiger te ftellen , met alle hunne cragten, en aen hunnen Oppergebieder getrouw te blyven; maer indien, ondanks ille hunne pogingen , hun Soeverein te kort fchiet, en hy niet langer in ftaet is ■jm zyn regt te doen gelden, zyn zy :ot niets meer ten zynen opzigte gehouden , en zy mogen in hunne behoudelis voorzien.
§. XII. De Volken konnen zonder Regeering niet wezen; en gelyk zy niet gehouden zyn , zich aen geduurige oor-
loo-



Van 'f Verkrygen des Oppergeb. 171
loogen bloot te ftellen, om de belangen" van hunnen eerften Soeverein te handha-^ ven, zoo konnen zy door hnnne toefhem-o ming het regt van den Overweldiger wet-^ tig maken. En in die omftandigheden"" moet de onttroonde Oppergebieder zich over het verlies zyner Staeten trooften , als over een ongeluk oft ramp.
§. XIII. Dit 's wat het eerfte geval be-^j treft, als een Ryksverweldiger den wetti-,, gen Soeverein van de Kroon beroofd. Wat ^ het eerftgemelde geval aengaet, wanneer* de Ufurpateur een Gemeenebeft in een* Monarchie veranderd, daeromtrent dient ,g dat, zoo hy gematigd en met billykheit^ regeert, het genoeg is, dat hy geduuren-^ de eenigen tyd in vrede en ruft heeft gere-'1 geert, om gelegenheit te geven van te gelooven dat het Volk zich naer zyne Beheerfching fchikt, en dat hy dezerwyze alles uitwifcht wat misdaedig was in de manier op welke hy die verkreeg. Dit kan men zeer gevoegelyk op het Ryksgebied
van Augustus pallen. Dan , by-
aldien de Vorft, die zich meefter maekte van het Staetsbeftier eenes Gemeenebestes, integendeel hetzelve op eene tieranniefche wyze oeffent, indien hy namelyk de Burgers mishandelt en hen onderdrukt, zoo is men alsdan niet verpligt hem te ge-
hoor-
eftetn* ing bet gt des verwetgersettig.
llshy een epubliek >t eene llleeneerfibingmekt, en iel remt , md hy 'an lan* erhand vettig.



172 Beginsels vcin VBurgerlyk Regt.
II.Deel
Daer zy. ~Ryken by Verkie. zing, en by Erf vel ging.
Wat de Verkiezing is.
Vrye er, Bepaelde Verkiezingen.
• hoorzamen. In dusdanige omstandigheden legt 'er in de langduuriglte bezitting niet* anders, als eene lange aenhouding van onregtvaerdigheit.
II. Van de Verkiezinge der Soevereinen.
§. XIV. Maer de alderwettiglte ma1 nier van Verkryging des Oppergebieds, is buiten tvvyfïèl die welke gegrond is in de Vrywillige Toeftemming des Volks. Dit ' nu gefchied of langs den weg van Verkiezing , of door 't Regt vanOpvolging. Hierom verdeelt men de Koningryken in Ryken by Verkiezing, en Ryken by Erfvolging.
§. XV. De Verkiezing is die daed , door welke het Volk den geenen benoemd , die het bequaem oordeelt om den overleden Koning optevolgen in het regeeren van den Staet.; en zoodra die Verkoren Perfoon de aenbieding des Volks aenneemt, is hy bekleed met het Oppergebied.
g. XVI. Men kan de Verkiezingen in twee foorten fchiften; de eene die geheelenal vry is, en de andere, die gebonden of bepaeld is in zekere opzigten. De eerfte is, als men iemand verkiezen kan dien
men



Van 't Verkrygen des Oppergeb. 173
men goedvind. De tweede wanneer men j verbonden is iemand te verkiezen , die' by voorbeeld van deze oft die Landaert, uit dat Geflagt en Huis, van zulkeenen Godsdienft, enz. is. Onder de oude Perfiaenen kon niemand Koning zyn , zoo hy niet onderwezen was van deMagi, oft Wysgeeren (*).
§. XVII. De tyd die'er verloopt, tus-: fchen den dood des Konings, en de Ver-'" kiezing van zynen Troonvolger , word Interregnum, oft Tulfchenregeering, geheeten.
§ XVIH. Geduurende de Tuffchenregeering is de Staet, om zoo te fpreken,* een onvolkomen Lichaem, waeraen het. Hooft ontbreekt; maer de Burgerlyke^ Maetfchappy houd daerom niet op. Het Oppergebied keert alsdan weêr tot het Volk; 't welk overzulks de Soevereiniteit ,• ter tyd toe dat het een Nieuwen Koning verkoren heeft, en zoodanig als hetzelve goedagt kan oeffenen: ja 't heeft dan weêr in zyn magt om zelfs de Regeeringsvorm te veranderen.
§. XIX.
(*) Cicero, de Blv'mat. Lib. I. Cap, 41.
. Hooftuk.
'nffchenïgeering.
Toefland an den taet geuitrende?zehe.



II.Deel,
Voorzorg tegen Beroerten! h de TusJchenregeering.
Regenten des Ryks.
III. Van
i 74 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XIX. Doch, het is eene zeer wyze voorzorg, om beroertens geduurende de Tuffchenregeering voortekomen , dat by voorraed degenen benoemd werden, die, ftaende dezen tyd , de Teugels van het Ryksgebied in handen nemen. Dus gefchied het in Polen ; alwaer de Aertsbisfchop van Gnefen, met de Gedeputeerden , oft Afgezondenen, van Groot en Kleen Polen hiertoe gefield zyn.
$. XX. Men noemt hen, die, met'dit bewind bekleed, den Staet geduurende de Tuffchenregeering beflieren, Regenten van het Koningryk, oft Ryksregenten. De Romeinen gaven aen zulken den naem van Interreges, 'oftTuJfchenkoningen. Dit zyn buitengewone Overheden, die voor eenen tyd, en, als men zoo fpreken mag, provifioneele , dat 's , Magiltraeten by voorraed zyn, welke in den naem en met het Gezag des Volks, de daeden van het Oppergebied , totaen de Verkiezing van eenen Nieuwen Vorft toe, indiervoegen oeffenen, dat zy onder de verpligting leggen van rekenfchap te geven wegens hunne Beftiering. En deze Aenmerkingen zullen voldoen konnen, ten opzigt der Verkiezingen.



Fan V VepvKRYGen des Oppergeb. 175
III. Van de Opvolging tot j de Kroon.
§. XXI. De andere manier om dej Soevereiniteit, oft het Oppergebied, te< verkrygen , is het Regt van Opvolging ,k door 't welk de Vorften , die eens de Kroon verkregen hebben, dezelve overbrengen op hunne Nazaeten.
§. XXII. Het schynt in den eerften opflag, dat de Ryken by Verkiezing te^ ftellen zyn boven de Erfryken , omdat e men in de eerfte altoos een perfoon kaïL kiezen van verdienften, en die bequaem^ is tot het regeeren. Ondertuffchen toont de ondervinding, dat het, alles byéén genomen, beter is voor eenen Staet, dat de Koningryken by Erfvolging zyn.
§. XXIII. Want: i. Voor Eerft, ontwykt men hierdoor zeer groote ongemak-* ken, welke uit t'elkens herhaelde Verkiezingen Ipruiten , 't zy met opzigt tot de zaeken van binnen, 't zy met betrekking tot die van buiten. 2. Ten Tweeden, hebben 'er minder twiften, en gene onzekerheit plaets, ten aenzien van den Troonvolger. 3. Ten Derden , zal een Vorft wiens Kroon erffelyk is, wanneer alle andere
[. Hooft* tuk.
legt van
)pvol*
ing.
De Erf-
'olging eter voor en Staet Is de Ver* lezing.
Reden iervan.



II.Deel.
Orde var
Erfvol-
ging.
I» Tatri
monièele
Ryken.
176 Beginsels van V Burgepxyk Regt.
dere zaeken gelyk zyn, meer zorg voor zyn Ryk dragen , en hy zal zyne Onderdaenen merkelyk meer fpaeren en ontzien, in de hope van de Kroon zynen Kinderen, natelaten , dan hy wel anders zou doen, indien hy denzelven maer alleen voor zichzelf bezat. 4. Ten Vierden , heeft een Koningryk , waerin de Erfvolging geregeld is, meer valtheit en fterkte; het kan grooter zaeken ontwerpen, en de uitvoering daervan zekerder bevorderen , dan wanneer het een Ryk by Verkiezing is. 5. Ten Vyfden, en eindelyk, is de perfoon des Konings by de Volken meer ontzien en geagt door den glans van zyne Geboorte, en zy hebben allen reden om te verwagten , dat hy de hoedanigheden aen den Troon voegende zal bezitten, door de indrukken van het edel bloed waeruit hy fpruit, en door de opvoeding die hy zal ontfangen hebben.
§. XXIV. De Orde, oft Rang, van * Erfvolging tot de Kroon word geregeld , of door den wil des jongftledenen Konings, of door dien des Volks.
§. XXV. In de Koningryken die waer-lyk Patrimoniëel, oft van den Vader op den Zoon komende, zyn , heeft ieder Vorft het regt om de Erfvolging te regelen,



Van 7 Verkrygen des Oppergeb. 17
len, en beftelling van 't Ryk te doen ge lyk hy wil: met dien verftande echter dat de keur die hy van zynen Opvolge doed , en de wyze waerop hy over der Staet beftelling maekt, niet blykbaer ei kennelyk tegen het Gemeene Welzyn aen loope ; als 't welk, ook in Patrimoniëek Koningryken , altoos de Hoogfte Wei moet blyven.
%. XXVI. Maer indien dus een Koning , welligt door den dood verrafcht, zynen Troonvolger niet benoemd heeft , dan fchynt het natuurlyk dat men, met opzigt tot de Kroon, de Wetten en Gewoontens volge, welke in den Lande met betrekking tot de byzondere Erfvolgingen vaftgefteld zyn; immers ten minften in zooverre als het heil en de gefteldheit van den Staet in dezen kan toelaten (*). Doch het is zeker, dat, in dit geval, een Pretendent oft Eifcher, die 't meefte gezag heeft en 't magtigft is, altoos boven zal dry ven, en 't van alle andere winnen.
§. XXVII. Met opzigt tot de Koningryken die niet van Vader tot Zoon over-' gaen*, word de Orde van Opvolging,
door.
(*) Zie : Püffendorp, Broit do la Nature & des Cens. Lib. VII. Cap, 7. §. 2.
M
7
Hoeft»
(luk* "
» ? I t
En ah de Koning dit niet verzorgd beeft.
r» anders \yken.
rimoni* iux.



i;
II.Deel. d 't
1 t
(
(
De mee'(l gebruikelyke Orde.
De Bloot
Erffelyke u-ykt af •van't By zonder er •ven. Want :
moet onverdeeldblyven.
(*) In 't Franfch: Succeffion purement hereditaire. (f) In 'l Franfch: Succeffion Lineair.
7 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
oor het Volk geregeld. En alhoewel, in algemeen gefproken, de Volkeren mees>r zyn om de Troonvolging vaftteftellen elyk zy het goedvinden, zoo eifcht nogm de voorzigtigheit, dat zy hierin de -oordeeligfte wyze voor den Staet, en lie de bequaemfte is om 'er de orde en ,rede te onderhouden en het Staetenlom te beveiligen, in agt nemen.
S XXVIII. De 't meest gebruikelyke landelwyzen in dezen zyn, de Bloot-Erlïelyke Troonvolging (*)> welke ten naeftenbyde regels van het gemeene regt waerneemt; en de Zydelingfche Troonvolging (t)> die verfcheidene byzondere wyzigingen ontfangt.
ff XXIX. Het Welzyn van den Staet eifcht overzulks, dat de Bloot-Erffelyke Opvolging in veele dingen afwyke van de Erfvolging die onder de Byzondere Perfoonen in gebruik is. —- Teweten : i Voor Eerft, moet het Ryk onverdeeld blvven,en het mag niet onder veele Erfgenaemen,fchoon in denzelfden graed ftaende, verdeeld worden, gelyk de gemeene erffenilfen. Want dit zou vooraf het



Van *t Verkrygen des Oppergeb. 175
Staetendom ten uiterften verzwakken, als 't welk dus minder beftand zou wezen om de aenvallen die het te lyden had. aftekeeren. Daerby zouden de Onderdaenen , als zy verfcheidene Meefters hadden, niet meer zoo naeuw met elkander veréénigd zyn als te voren. En ein< delyk zou dit gelegenheit konnen geven tot inwendige oorloogen , gelyk de ondervinding niet dan al te veel bewaerheit heeft.
§. XXX. 2. Ten Tweeden, moet de Kroon blyven in de Nakomelingfchap des eerften Konings, en niet overgaen tot zyne Bloedverwanten in de Zydlinie, veel min tot degenen die enkel door banden van Aenhuwing met hem verbonden zyn. Dit 's, ongctwylfeid , het oogmerk vart een Volk , dat de Kroon erffelyk maekt in het Huis van eenen Vorft. En dus keert, (ten minften als het Volk zich hierover niet anders verklaert heeft,) het Regt om over het Koningryk beftel te doen, by mangel van Afftammelingen des eerften Konings, weder tot de Landaert.
§. XXXI. 3. Ten Derden, moet men tot de Opvolging alleen toelaten, die geboren zyn uit een Huwelyk, dat met de Wetten van het Land overéénkomt. HierM 2 voor
1
jj, Hooft* (tuk.
i. Be
Kroon moet byde Af/lammeltngenblyven.
5. Die uit
'en Wettig 'iuwelyk i zyn, konten alleen ie Kroon 'TV en.



i
IF.Deel. ^ 1 > 1 ] ] 1
3 i
4. AengenomeneKinderen zyn 'er •van ver/leken.
80 Beginsels van'/ Burgerlyk Regt.
roor zyn veele redenen : Want dit is >uiten twyffel het oogmerk der Volken , ranneer zy de Kroon ook aen des Koïings Aframmelingen gaven. De Volken lebben ook dezelfde agting niet voor des konings Natuurlyke ofte Onechte Kmde•en , als voor deszelfs Wettige Nazaeten. En de Vader van Natuurlyke Kmders is )p geene ontwyffelbaere wyze bekend, al100 'er c-een vafte manier is, om den Valer van°een Kind , buiten Huwelyk ge3oren, onlochenbaer te bewyzen : ondertulfchen is het van 't uiterfte gewigt, dat 'er geen den minften twyffel zy omtrent de geboorte van hen die den Troon beklimmen; om aldus de twiftcn te ontgaen, welke 'er anders deswegen ryzen, en het Koningryk vanéén ryten konnen. Hieruit komt het, dat de Koninginnen , in veele Landen, opentlyk, of in de tegenvvoordigheit van verfcheidene perfoonen , verloflen, oft in 't Kraembedde komen.
§. XXXII. 4. Ten Vierden, zyn dcAengenomene Kinderen , nademael zy niet uit het Koninglyke Bloed hun oirfprong hebben, insgelyks van de Kroon uitgefloten ; en die moet ter Beftellinge van het Volk, als waervan dezelve eerft gekomen is, wederkeerén, zoodra 'er aen des Konings Stam fpruiten mangelen. •
§. XXXIII.



Van H Verkrygen des Oppergeb. 18]
§. XXXIII. 5. Ten Vyfden, worden onder hen die in den zelfden graed, 't zy wezendlyk, 't zy by vertegenwoordiging, ftaen , de Mannen boven de Vrouwen genomen; omdat men vermoed dat dezelve bequaemer zyn tot het voeren van den Oorlog , en tot andere verrigtingen van het Staetsbeftier.
§. XXXIV. 6. Ten Zesden, moet onder veele Mannelyke, en onder veele Vrouwelyke Kinderen, oft Nazaeten, in denzelfden graed, de Oudfte den Overleden Vorft opvolgen, 't Is de geboorte, die dit Regt geeft: want dewyl de Kroon tegelyk onverdeelbaer, en by opvolging is, zoo heeft de Oudfte, uit kragt van zyne geboorte, een regt van voorrang, dat hem de Jongere niet konnen ontnemen. Doch het is billyk, dat de Oudfte aen zyne Broeders een inkomen toewyze, waeruit zy zich eerlyk, en naer hunnen ftaet, konnen onderhouden, 't Geen hen tot dat einde word gegeven, heet men een Jpanagie , oft vafte Lyftogt.
§. XXXV. 7. Ten Zevenden en einde-' lyk, moet men aenmerken, dat deKroon^ niet tot den Opvolger overgaet door een t uitwerking van den goeden wil des Over-5, ledenen Konings, maer door de wil varjt M 3 het
De
Mannen gaen voor de Vrow wen.
6. De
Oujfte in ienz,elfden \raed , noet Opvolgen.
. DeOsolger erft 1 Kroon an 't ilk, 1?» iboeft erhalvsn



ILDfïx. des Konings Nalatenschapniet te aenvaerden.
Scheen di eer vordert dat h ae Schul den zyn Voorgangers Volaoe.
Zydeli'g fcheTrtai va/ging.
182 Beginsels van VBprgerlyk Regt,
het Volk,'t welk de Troonvolging in'tKoninglyke Huis vaftgerteld heeft. Hieruit volgt, dat de Erffenis der byzondere goederen van den Koning, en die van de Kroon, geheel verfchillende van aert is, en geenig noodzakelyk verband met elkander heeft; dermaten dat, ftrikt genomen, 's Konings Ryksvolger de Kroon kan aennemen, en de Erffenis van de byzondere Goederen des Konings weigeren: in welk geval hy niet gehouden is de Schulden , aen die byzondere Goederen gehecht, te voldoen.
§. XXXVI. Maer men moet bekennen , dat de eer en billykheit naeuwlyks aen een Vorft, die tot de Kroon gekomen is, toelaten, dat hy zich van dit ftrenge regt bediene; en dat hy, zoo hem de eer van zyn Huis ter harten gaet, in zyn huisbeleid en befparing een fonds zal weten te vinden, waeruit hy de Schulden van zynen Voorganger voldoen kan : wel verftaende, dat zulks niet gefchieden moet ten kofte van de openbaere Schatkift.
En zooveel zy gezegd wegens deBlootErlfelyke Troonvolging.
§. XXXVII. Nademael 'er in de Erf• felykè Opvolging, welke tot de Kroon 'dengenen roept, die den Laetftoverk>
den



Van V VerkPvYGEN des Oppergeb. i 83
den Koning 't naeft beftaet, zeer ingewikkelde twiften konnen voorvallen, over-' den graed van naefte Afkomelingfchap, wanneer degenen die nog overbleven wat ver af zyn van de gemeene (tam, zoo hebben de Volkeren de Zydelingfche Troonvolging van tak tot tak vaftgefteld. Waervan dit de Regels zyn:
1. Voor Eerft ; alle die van den eerden Koning afdalen , worden geagt zoo-; veele Liniën of Takken te maken , van welke elk het regt tot de Kroon heeft, naer maete dezelve in graed de naefte is.
2. Ten Tweeden; onder die van eene; Linie, welke in dcnzelfden graed komen,i heeft eerftelyk de Sexe, en vervolgens de Ouderdom, de voorrang.
3. Ten Derden; men gaet niet over van; de eene Linie tot de andere, zoolang 'er1 nog iemand overig is van de voorgaende; zelfs niet al waren 'er Bloedverwanten die den Laetftoverledenen Koning veel nader beftonden. By voorbeeld : een Koning laet drie zoonen naë; teweten: Lodewyk, Karel, en Henrik. L o d e w y k , de Oudfte Broeder, laet het Ryk aen zynen Zoon. Die Zoon van Lodewyk, welke hem opgevolgd is, fterft zonder kinderen. Van Karel, den middelften Broeder, ook voorheen geftorven, is 'er een Kleenzoon overig.
M 4 Hen-
I. Hooft.
hik.
r. Haer
Zer/le lege/.
,. Tweede
legel.
J. Derde legel.



h.deel.
4. Vierde Reëe!.
De Kleenzoön van Karel is enkel des Overledenen Neef van Vaderszyde: en evenwel die Kleenzoön zal de Kroon erven, alzoo zy door zynen Grootvader gebragt is op hem , wiens Linie Henrik, zyn Oom, en deszelfs Nakomelingen, uitfluit, totdat zy zelve ophoud.
4. Ten Vierden; elk heeft des regt om optevolgen in zynen rang, en hy brengt dat regt over op zyne Afftammelingen, in dezelfde orde van Succeffie, alhoewel hyzelf nooit geregeerd heeft; dat *s te zeggen , het Regt der GeiTorveXion gaet over tot de Levenden, en dat
der
184 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Henrik, de jongfle Broeder,leeft nog: en deze is de Oom van den Overleden Koning, Lodewykszoon. Men zie het in dit Tafeltje:
De Overleden Koning



Van 't Verkrygen des Oppergeb. i 85
der Levenden gaet tot de Dooden over.
; 5« Ten Vyfden; indien de laetfte Koning zonder Kinderen geftorven is,neemt men de naefte Linie aen die van den Overledenen , en zoo vervolgens.
§. XXXVIII. D'er zyn twee voornaeme foorten van Zydelingfche Troonvolging; teweten:die vm't Bloed-en di'e van \Aenverwandfchap (*). Deze naemen komen van de Latynfche woorden Cognati, (Bloedverwanten^ en Agnati, (Aenverwanten;} waervan het eerfte in 't RomeinfcheRegt, de Afkomelingen van den kant der Vrouwen, 't ander die van den kant der Mannen, betekend.
§. XXXIX. De Zydelingsche Troon-, volging der Bloedverwanten vanMoeders-j kant is die, welke de Vrouwen niet van] de Succesfie uitfluit, maer die haer, en-' kei nae de Mannen in dezelve Linie ,2 daertoe roept; derwyze dat, wanneer 'er^ geene andere overig zyn als Vrouwen , men om die reden niet tot eene volgende Linie overgaet, maer men komt tot de Vrouwen wanneer de naefte Mannen, of die anders gelyk ftaen, met alle hunne Afnamen Succejïïojt Cagnatique <& Agvatique,
M5
3. Hooft-
$uk.
Regel.
Vweefoorten van £y delingQheTroonvolging.
Zydeling' cheTroontolging'- r Bloedlerivanen van Vloedersant.



186 Beginsels van 7 Burgerlyk Regt.
II.Deel.
Zydelingjche Op. volging der Bloed' verwan, ten van Vaderszyde.
De Zyde * lingfche Opvolging is beter dan de ■ BlootErffelyke,
[lammelingen , ontbreken. Men noemt deze foort van Opvolging ook wel de Kastittaenfche: En daer volgt uit, dat de Dochter van den laetftregeerenden Koning voorgaet voor den Zoon van de Dochter van denzelfden Vorft, en de Dochter van eenen zyner Broederen voor den Zoon van eene zyner Zufteren.
§. XL. Maer de Zydelingfche Opvolging der Aenverwanten , oft des Bloeds van Vaderszyde, is die , in welke alleen Mannen , uit Mannen gefproten, elkander opvolgen; zoodanig dat de Vrouwen en alle die uit haer geboren zyn, voor altoos uitgefloten worden. Zy draegt anders den naem van de Franfche Opvolgingszvyze. En die uitfluiting der Vrouwen en haerer Afkomelingen wert inzonderheit vaftgefteld , om te beletten, dat de Kroon niet tot een Vreemde Stam zou komen, door de Huwelyken der Princesfen van 't Koninglyke Bloed.
§. XLI. Deze zyn de voornaemfte ■ foorten van Troonvolging, welke 'er plaets hebben ; en die nog op verfcheidenerlei maniere konnen gewyzigd worden door den wil des Volks: doch de voorzigtigheit eifcht, dat die den voorrang hebben, welke aen de minfte zwarigheden onder-
wor-



Van V Verkrygen des Oppergeb. i 8?
worpen zyn; en ten dezen aenzien is ze-; kerlyk de Zydelinglche Troonvolging te' ftellen boven die Bloot -Erffèlyk is.
$. XLII. Over het Opvolgen tot de, Koningryken konnen veele vraegen ge-^ daen worden, die te gelyk wetenswaerdig' en van gewigt zyn. Men kan Gro-j t 1 u s (*) deswegen raedplegen. Wy zullen ons vergenoegen met hier enkel te onderzoeken , aen wie de Befliflching ftaet van de Gefchillen, welke 'er ryzen konnen tuflchen twee of meer Mededingers nae de Kroon. Waeromtrent: 1. Voor Eerft dient, dat, ingeval -het Ryk Patrimoniëel is, en 'er na 's Konings dood eenige twiften tuflchen de Pretendenten van den Troon ontftaen, men beft doe het te ftellen aen fcheidsmannen uit het Koninglyk Geflagt: want het welwezen en de vrede van 't Ryk gebieden zulks. Maer 2. ten Tweeden, byaldien, in Wettige Koningryken, de gefchillen reeds geduurende het leven van den Vorft ontftaen , zoo is hy hierom geen bevoegde Regter over dezelve. Want hiertoe moeft het Volk hem de magt gegeven hebben om de Troonvolging te regelen ;'t welk on-
der-
(*) Oorlogs- en Vrede • Regt. II. Boek. VII. Hooftfluk. §. 2J en volgende.
I, Udoft.
Aen vj'te t bejlischen (laet )an de Ge • chdlen 'ujfchen le Mede* lingers nae de Kroon, ^



II.Deel.
't Volk deed keft dit Regt voor zich te behouden.
188 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
derfteld word zoo niet te zyn. 't Staet derhaiven aen 't Volk om hierover uitfpraek te doen, 't zy dan door zichzelf, 't zy door zyne Reprefentanten oft Vertegenwoordigers. 3. Ten Derden, zeg ik hetzelfde , als de twift eerft na den dood des Konings zich opdoed : want alsdan , is 'er of te beflilTchen wie van de Trooneifchers de naefte is aen den Overleden Vorft, en dit 's een Gefchil over de Daed, 't welk door 't Volk alleen moet uitgelproken worden, alzoo het hierin voornamelyk belang heeft. Of wel 4. ten Vierden, twift men om te weten, wat Graed, of welke Linie den voorrang moet hebben, volgens de Orde van Troonvolging die het Volk vaftgefteld heeft; en dan is her een Gefchil over 'tljlegt. Maer wie kan hier beter over oordeelen als het Volk zelf, 't welk de Opvolgingsrang heeft vaftgefteld? Anderszins zou 'er geen andere weg als die der Wapenen wezen, door welke dit gefchil kon bepaeld worden; 't geen t'ecnemael aen zou loopen tegen het Welzyn der Maetfchappye.
§. XLIII. Dan, om alle belemmering deswegen te myden, zou het zeer gevoegzaem zyn, dat het Volk door eene Grondwet van Staet, het Regt van in dergelyke gevallen uitlpraek te doen, zich uitdruk-
ke-



Van *t Verkrygen des Oppergeb. i 89
kelyk voorbehield. Ziedaer genoeg gezegd over de Manieren van 't Verkrygen1 des Oppergebieds.
VIERDE HOOFTSTUK.
Van de verfcheidene Manieren, op welke het Oppergebied kan Verloren ivorden.
%. I. T aet ons tegenwoordig bezien, I j hoe men het Oppergebied verliezen kan. Daerin zullen ons geene groote Zwarigheden konnen ontmoeten, nadat wy de Beginfels wegens de Manieren op welke men hetzelve verkrygt vaftgefteld hebben.
§. II. Men kan de Soevereiniteit verliezen door Affland , dat 's te zeggen , door een dacd, by welke de Regeerende Vorft , het Oppergebied , voorzooveel hem aengaet, nederlegt, en 'er van afftaet. Hiervan geeft ons de Hiftorie, zelfs die der latere tyden , zeer aenmerkelyke voorbeelden aen de hand.
§. III. Dewyl het Oppergebied zyn oirfprong heeft uit een O veréén dragt, die
op
\ Hooft*
tuk.
Dit ftuk
is niet moeilijk
Men verHeft het Opperge' bied door Affland.
De Verft mag dit loen.



II.Deel.
Uitzondering bier* omtrent.
Nadeelen van de Kreonsaf(land.
190 Beginsels varft BurgerlykRegt*
op eene vrye Toeftemming tuflchen den Koning en zyne Onderdaenen gegrond is, zoo heeft het Volk, wanneer de Ko* ning, om eenige redenen welke fchyn. hebben , goedvind van de Soevereiniteit afteftaen, eigentlyk geen regt om hem tot het behouden derzelve te noodzaken.
§. IV. Mids echter die Nederlegging van 't Opperbewind niet ten ontyde van de Koning gedaen werde; gelyk wanneer het Ryk onder eenen Minderjarigen zou komen : vooral niet als hetzelve met een oorlog gedreigd word; of zoo de Vorft, door verkeerde maetregels den Staet in groote gevaeren bragt, in welke hy denzelven niet zou mogen verlaten, zonder 's Volks Welzyn te verraden, en het Ryk te gronde te doen gaen.
§. V. Doch men mag vryelyk zeggen, dat een Vorft zich zeer zelden in dusdanigen omftandigheden bevind, door welke hy aengezet word om vrywillig van de Kroon aftezien. In wat toeftand hy ook kome,hy kan zich van het pak derStaetsbeftiering ontlaften, en altoos het Oppergebied behouden. Een Koning moet op den Troon fterven ; en het blyft altyd eene zwakheit, zyn's onwaerdig, zich vrywillig van 't Oppergezag te beroo-
ven:



Van V Verliezen des Oppergeb. 19
ven : ook deed de ondervinding mee dan eens zien , dat de Kroonsaf legginj een droevig en elendig leven nae ziel fleepte.
§. VI. D'er is echter geenigen twyffel of een Vorft; mag voor zichzelf de Krooi nederleggen , of afftaen van 't Regt on in het Ryk optevolgen. Maer 't heef meer zwarigheit in, te befliffchen of h; daer van ook kan afzien voor zyne Kin deren en Nakomelingen.
§. VII. 1. Om over deze vraeg, die der Staetkundigen zoo zeer verdeeld heeft veilig te oordeelen , moet men 'er voo] Eerft de Beginfels van vaflflellen. Alk Verkryging van Regt op eenen anderen. en bygevolg het Oppergebied, onderftelc de Toeftemming van den geen op wier men dit Regt verkrygen moet, en dc Aenneming van de zyde desgenen dk het verkrygt. Zoolang 'er die Aennemins niet tulfchengekomen is, brengt het oog merk van den eerften, ten voordeele van den ander, geen volftrekt en onherroepelyk Regt voort: 't is niet meer als eene bloote Schikking, van welke de genen die dezelve goedgevonden en gemaekt hebben, dat is het Volk, altoos meefter blyven.
§. VIII,
t
r4. Hooft'
t(tuk.
■>
l
, Of een Vorft dit ook voor
izyne Kin*
[deren doe»
?mag.
[ ï.DeToe-
(lemming > des Volks ' alleen verafligt den
Vorft niet.
\



II.Deel.
2. De
Aenne*
ming van 's Volks Opdragt geeft een volkomen Regt.
3. De Ov.
geborenen hebben nog geen Regt.
4. Hun
Voorouders konnen des dit Regt ten hunnen opzigt afftaen.
192 Beginsels van VBurgerlykRegt.
§, VIII. 2. Laet ons ten Tweeden deze Beginfels toepaüen. Zy, die uit het Koninglyk Geflagt den wil des Volks, die hen de Kroon opdroeg, aennamen, hebben ontegenzeggelyk daerdoor een volmaekt en onherroepelyk Regt bekomen , waervan men hen zonder hunne toeftemming niet berooven kan.
§. IX. 3. Ten Derden , in opzigt van degenen die nog geboren moeten worden , gelyk zy de fchikking des Volks niet hebben aengenomen, zoo hebben zy ook nog geenig Regt. En bygevolge is die fchikking ten hunnen aenzien nog maer een onvolkomen daed, eene hope , en zulk iet waervan het Volk altoos de meeseer blyft.
§. X. 4, Maer ten Vierden, de Voorouders , zult gy zeggen, van hen die geboren zullen worden, hebben voor hen en in hun plaets toegeftemd en belooft, en dus de Verbindtenis des Volks ten hunnen voordeele ontfangen. Zeer wel. Dit zelve geeft aen den Affland gezag, en verfterkt 'er de uitwerking van. Want dewyl het Regt dergenen die nog geboren moeten worden , geen anderen grondflag heeft als de faemenloop van den wil des Volks en de aenneming hunner Voorvaderen,



Van V Verliezen des Oppergeb. ic
deren , zoo is het onbetwiftelyk, dat c Regt hen zonder ónbiliykheit kan ontn< men worden, door diegenen zelve, va wier wil en aenneming zy het enkel on leenden.
§. XL 5. Ten Vyfden, de enkele \v van een Vorft, zonder de toeftemmin. der Natie, zou inderdaed Zynen Kinderéi niet van de Kroon konnen uitfluiten, to welke het Volk hen geroepen heeft; ooi zou de enkele wil van 't Volk , ontze van de toeftemming des Vorften, zyner Kinderen niet konnen bérooven van eene hope, welke de Vorft voor hen by 't Volü te hunnen befte bedongen had. Maer wanneer die beide Willen zich veféénigen konnen zy ongetwyffeld veranderen 'tgeen zy voorheen vaftgefteld hebben.
^ $ XII. 6. Ten Zesden , is het waer dat dusdanige Afftanden niet zonder reden nogt door een uitwerkfel van onftandvastigheit of ligtvaerdigheit, plaets grypen moeten. In zulke omftandigheden, tewe* ten , als de Vorft hiertoe komt uit wispel|tungheit van geeft, kan de Reden aen de| zelve geen gezag geven; en 't Welzyn van den Staet laet niet toe, dat men zonder noodzake inbreuk op de orde Van Opvolging make*
N §.xni.
'3
it4- Hooft.
n
]?. Ah namelyk, de PWil van Wolk en [ Vorft bier* rtoe fae^menlooft.
I
6. Doch die
stffland mal met ',°Jc»ieJen londer wodzake'yke reden.



I
IT.Deel.
7. {UaerQ viel als 't ^ zoo beft voor den c Staet is. 'j
ï
r
%.VeAf-j
ftand,eens'y zyn beftag hebbende ,j mag men ( nooit zoeken te ver-, vietigen. i
94 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XIII. 7. Indien ten Zevenden- inteendeel, de Natie zich in omftandigheen bevind, dat de affland van een Vorft f Vorftin , volftrekt noodwendig is tot ; Volks ruft en geluk, dan wil de Op>erfte Wet van 't Gemeene Welzyn, die ie orde van Opvolging vaftftelde, dat □en 'er van afgae.
§. XIV. 8. Laet 'er ons nog ten Agtlen byvoegen, dat het met de Gemeene vVelvaert der Natiën overéénkomt, dat de \fftanden, in zulke gelegenheden gelaen, van kragt en waerde.zyn , en dat le Partyen die 'er te wederzyde belang in ïebben , niet mogen zoeken ze te vernielen. Want daer zyn gelegenheden en tydgewrigten waerin zy noodzakelyk zyn voor 't Welwezen van 't Staetendom; en als degenen met welke men over den Affland handelt gelooven dat men vervolgens met denzelven zal fpotten, zullen zy 'er geen agt op flaen, om 'er zich mede te vergenoegen. Men ziet wel, dat daeruit niet anders kan fpruiten, als Oorloogen ? die altoos bloedig en wreed zyn. Grotius beflifcht dit vraegftuk bykans op dezelfde wyze: men kan by hem naezien wat hy 'er van zegt (*). ^
(*) Regt van Oorlog en Vrede. II. Boek. VII. Hooftfllïk. §. 26 en volgende. Ook in 'c IV. Hoofcft. §. io.



FanH Verliezen des OppergeB. Ï95
§. XV 9. Ten Negenden, dewyl het Oorlog of de Overwinning een middel is waerop de Soevereiniteit meermael verkregen wiert, gelyk wy in het vorige Hooftftuk gezien hebben , zoo is het klaer ^ dat die ook een middel is om het Oppergebied te verliezen. En 't geen wy daer over 't Verkrygen gezegd hebben, kart ook, met opzigt tot het tegenwoordige Verliezen, voldoenend zyn.
§. XVI. Wat belangt de Dwinglandy , en het Afzetten der Soevereinen, (want het eene en andere zyn ook mid-, delen waerdoor het Oppergebied verloren word,) dewyl die beide zaeken be-, trekking hebben tot de Pligten der ün-derdaenen omtrent hunne Soevereinen , zullen wy 'er van handelen , nadat wy , in 't zoo aenftonds volgende Zesde Hooftftuk, van die Pligten in't Algemeen zullen gefproken hebben.
N 2 VYF-
9. Door V
Oorlog word ook het Opperg'biedverloren,
Van't
'erlies hor Tte. anny , nz. zal >er volgens efproken aarden.



II. Deel.
Men koud{ hier PuF-* fen-
d o r f in \ 't oog, ]
i
, ] J
i (
yjlgemee" ; «e e» 13)» ( zondere Fiigten.
De Eer (Ie,
•waervan
afgeleid.
VYFDE HOOFTSTUK.
Van de Pligten der Onderdaenen in V gemeen,
;. h f\n het Ontwerp te volgen, dat \J wy by onszelf gemaekt heb>en, moeten wy te dezer plaetze handeen van de Pligten der Onderdaenen. Pufendorf geeft 'er ons een net en naeuwveurig' denkbeeld van, in 't Laetfte Hooftluk van zyn Werk over de Pligten van len Menfch en van den Burger (*). Wy nullen van trede tot trede zyn ipoor in het >oge houden.
§. II. De Pligten der Onderdaenen iyn of algemeene, of byzondere Pligten: Ie eene en andere vloeien voort uit den [laet en gefteldheit der Onderdaenen.
§. III. Alle de Burgers hebben dit gemeen, dat zy te lamen onderworpen zyn aen denzelfden Oppergebieder, en aen het-
zelf-
(*) In 't Latyn : de Officio ÏJominit & Civis , geheten; en dikwils gedrukt, ook met Aentekeningen van den Wydvermaerden Otto en Tmus. De Heer Barbeyrac gaf het in 't Franfch , met zyne Aemekeningen, enz. uit. D'er is ook eene Nederduitfche Vertaling van.
[ 96 Beginsels van V Burgerlyk Regt.



Van de Pligten der Onderdaenen. 19;
zelfde Staetsbeftier, en dat zy Leden zyn van denzelfden Staet. Uit deze betrekkingen worden hunne Algemeene Pligten afgeleid.
§. IV. En dewyl de eene en andere verfchillende Bedieningen hebben, en verfchillende Poften bekleeden in het Staetendom , en zy onderfcheidene Beroepen oeffenen en handteeren; zoo worden daeruit ook hunne Byzondere Pligten geboren.
§. V. Men moet daerenboven aenmerken, dat de Pligten der Onderdaenen die van den Menfch onderftellen en in zich ver-, vatten; de Menfch namelyk, eenvouwig als; Menfch en Lid van de Menlchelyke Maetfchappy in 't gemeen, aengemerkt zynde.
§. VI. De Algemeene Pligten der On-^ derclaenen hebben ten voorwerp , of de' Beftierders van den Staet, of het gcheelej Lichaem des Volks en 't Vaderland, of de Byzondere Perlöoncn onder de Medeburgers.
§. VII. Ten aenzicn van de Staetsbeftierders en Oppergebieders, is elk On-£ derdaen aen hen de hoogagting oft eer-*, bied, de getrouwheit, en de gehoorzaemheit verfchuldigd, die derzelver Karakter N 3 eifcht.
'.Hooft-
Waeruit de Tweede geboren worden.
Beide on* terftellen ny de Pint (es Men' chen,
^oorwrp 'er Algeteene'liglen.
Pligten ntrent dt ppergesders.



II.Deel.
Omtrent het Staetendom,
En or.
trer.t dt Med-bm gers.
* benti anten.
ï 98 Beginsels pan VBurgerlyk Regt,
eifcht. Waeruit volgt, dat men met het tegenwoordig Staetsbeftier te vreden moet zyn, en gene faemenrottingen nogte oproeren mag maken: maer dat men de belangen van zynen Vorft boven alle andere moet aenkleven; en dat men hem als de Opperfte in den Staet moet eeren, gunftig van hem denken, en met hoogagting van hem en zyne daeden fpreken : zelfs moet de gedagtenis van goede Vorften in eerbied zyn > enz.
§. VUL Ten opzigt van het geheele Lichaem van den Staet, maekteen goed Burger zich eene onfchendbaere wet, van het Openbaere Welzyn boven alles te ftellen ; zyne rykdommen , zyn geluk , alle zyne byzondere belangen , en zyn leven zelfs, opteofferen voor de Behoudenis en 't Welzyn van den Staet; en alle zyne talenten, all' zyn vernuft en verftand te bezigen om zynen Vaderlande eere aen te doen, en hetzelve eenig voordeel te bezorgen.
§. IX. Eindelyk beftaet de Pligt eenes '-Onderdaens omtrent zyne Medeburgers hierin, dat hy met hen, zoo veel mogelyk is, in vrede en goed verftand * , oft e eensgezindheit, leve; dat hy zagtmoedig, vriendelyk, gemakkelyk , en gedienftig
je-



Van de Pligten der OndePvDaenen. i 99
jegens een iegelyk zy; dat hy geen twift r. of moeite veroirzake door een nors en^ laftig humeur; dat hy een's anders geluk niet benyde of verkorte ; en wat dies meer zy.
§. X. Wat de Byzondere Pligten der^ Onderdaenen betreft, dezelve zyn ver-»* bonden aen de verfchillende Bediening gen, enz. welke zy in de Maetfchappyt» hebben. Zie 'er hier de Algemeene Regels van:
u Men mag nae geen Openbaer Ampt 1 ftaen, ja men mag het niet aennemen, indien men zich niet bequaem vind om het waerdiglyk te bekleeden.
2. Men mag geen meerder Ampten oft : Bedieningen op zich laden, dan men behoorlyk kan waernemen.
3. Men mag generlei quaede midde- ; len gebruiken om Ampten oft Bedieningen te verkrygen.
4. D'er is zelfs t'eenigertyd een foort t van regtvaerdigheit gelegen , in zekere Ampten oft Bedieningen niet te zoeken; teweten zoodanige die ons onnoodig zyn, en die door andere zoo wel als door ons konnen waergenomen worden, terwyl ze hen voor 't overige ook ruim zoo wel voegen.
N 4 5. Men
Hooft*
k.
Igemei* Regels ■ Byzon* 'e Plig' 1.
. Regel.
„ Regel. . Regel.
'r Regel.



H.Deei f. Regel
T>ie Regt konvn n 7tiakkel)ï toee/paft •worden.
Pvur'mg der Alg meene fligten.
200 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
5. Men moet alle de verrigtingen van de Ampten oft Bedieningen , welke men verkregen heeft, met all'de yvér, naeuwkeurigheit,en getrouwigheit, daertoe men in ftaet is, waernemen.
§. XI. Niets is gemakkelyker, dan delsze Algemeene Grondregels, op de by' zondere Bedieningen , enz. der Maetfchappye , toetepaffen; en 'er gevolgen uit optemaken die aen een ieder derzelve eigen zyn: gelyk met betrekking tot de Minifters en Raeden van Staet, tot de Bedienaers van den Godsdienft, tot de Openbaere Doeloren en Hoogleeraers, tot de Magiftraeten ofte Overheden , en de Bedienaers van ?t Regt, tot de Krygsbevelhebbers, tot de Soldaeten , tot de Ontfangers van 's Lands Inkomften, tot de AmbaiTadeurs oft Gezanten , en zoo tot allen anderen.
§. XII. Voor *t overige, eindigen de Byzondere Pligten met de opentlyke Amp'"ten , uit welke zy voortvloeien. Maer wat de Algemeene aengaet, die blyven even zoolang in wezen als men een Burger of Onderdaen van 't Staetendom is , en totdat men die hoedanigheit verlieft. Nu houd men op een Onderdaen of Burger



Van Pligten der Onderdaenen, 201
ger van den Staet te wezen , inzonderheif op drie manieren: 1. VoorEerft. als menJ zich elders gaet nederflaen. 2. Ten Tweeden , als men om eenige misdaed gebannen word uit het Land, en beroofd van het Burgerregt. 3. Ten Derden en eindelyk, wanneer men in de noodzakelykheit gebragt word om zich aen eenen Overwinnaer te onderwerpen.
§. XIII. 'tIs een Natuurlyk Regt,aen alle vrye Volkeren eigen, dat elk de vryheit heeft van nae elders te vertrekken „ indien hem zulks beft en gevoegzaerm dunkt Inderdaed, men heeft, toen men een Lid van het Staetendom wiert, daerora niet t'eenemael afgeflaen van de zorg voor zichzelf en voor zyne eigene zaeken; integendeel, men zoekt eene magtige befcherming, onder de vleugels van welke men voor zich de behoeften en gemakken des levens kan vinden. En overzulks is den byzondere perfoonen in eenen Staet de vryheit niet te weigeren, dat zy zich elders nederflaen , om zichzelve de voordeden, welke zy in hun Vaderland niet vinden, te bezorgen,
§. XIV. Ondertusschen zyn hieromtrent zekere grondregels van pligt en wel-, voegelykheit, die men niet mag te buiN 5 ten
Hoeft-
Elk heeft vryheit tae elders e verrekken.
Grondregels hier in igt te nemen.



II.Deel,
't Gebruik der "Romeinen in dezen.
202 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ten gaen. Teweten: i. In 't gemeen moet men zyn Vaderland niet verlaten zonder vergunning van den Soeverein ofte Oppergebieder; doch de Soeverein behoort het verzoek deswegen niet te weigeren zonder zeer gewigtige redenen. 2. In 't byzonder, zou het tegen de Pligt eenes goeden Burgers zyn , als hy zyn Vaderland ten ontyde verliet, en in omftandigheden waerin de Staet een byzonder belang had dat hy 'er bleeve (*). 3. Ingeval de Wetten van het Land, daer men in leeft, hieromtrent het een of ander geregeld hebben, moet men 'er zich goedwillig aen onderwerpen; alzoo men'er in toegeftemd heeft, toen men een Lid wiert van den Staet oft het Gemeenebelt.
§. XV. De Romeinen noodzaekten niemand in hunnen Staet te blyven; en Cicero (f) verheft dien Grondregel zeer
hoog.
(*) Men zie: Grotius, Oorlogs- en Vrede - Regt. II. Boek. IV. Hooftftuk. §. 24.
(t) In zyne Oratio pro L. Corn. Balbo, Cap. XIII. Zyne woorden, van wylen den Autheur onder de Bladzyde geplaetft, luiden: o jura praclara at* aue Divtnitüs jam inde d principio Romani ttominis a ma*
joribus noftrit comparata Ni? quis invitus civita-
te mutetur, neve in civitate maneat invitus ; hac Junt enim fnndamenta firmijfima noflra libertatis , Jui quemque juris & retinendi & dimittendi ejfe Domtnum. De zin
daervan drukt de Heer Burlamaqui in den Tekft
uit;



Van Pligten der Onderdaenen. 203
hoog. Hy noemt hem „ de alderfterkfte f „ grondflag der vryheit, die daerin be-'' „ ftaet, dat men de magt heeft om zyn „ regt te behouden of afteftaen, naer men „ 't goedvind".
§. XVI. Men vraegt wyders, of de Onder- <j daenen troepswyze, en bygeheele hóópen^ teffens,uit het Staetendom mogen trekken * en weggaen, Grotius en Puffendorf^ zyn deswegen in een ftrydig gevoelen. Wat my belangt, 't fchynt my toe, dat het niet wel gebeuren kan , dat de Onderdaenen by geheele troepen wegtrekken, ten zy in een van de twee volgende gevallen: of wanneer de Regeering in dwinglandy veraert en dus tieranniefch is; of als eene menigte van luiden in 't Land niet beftaen kan : gelyk by voorbeeld als Manufacluriers of andere Ambagtslieden geen gelegenheit meer in hun Vaderland vinden om iet te maken, of hunne Koopman-
fchap
uit; maer zie 'er hier de volledige vertaling van: 0 7.eer verhevene Wetten , en die goddelykerwyze, reeds van het begin des Romeinfchen Naems af, doer onze Voorvaders ingeheid -mierden!... Dat namelyk,niemandgenoodzaektvierde van fi'ad te veranderen , nogte tegen zyn wil Burger blyve. Want dit zyn de fterkfte grondlagen ouzer Vryheit, dat elk meejler is om zyn regt te behouden of afteftaen. De Schryver wyft,na'c aenhaelen van deze plaets, oolc op Lex. 12. Digestor. cap. de Diminut. & poftlim. Lib. XLIX. Tit. ij.
Hooft*,
fdeOn-
trdaenen
1 troepen
ogen
egtreé*
'n.



II.Deel
Men ver liefi voorts zyn Burgerfchapdoor Uit' banning.
204 Beginsels veinst Burgerlyk Regt.
fchap te vertieren. In zulke omftandigheden mogen Burgers trekken waer zy willen, en zy zyn 'er toe gezagtigd uit kragte van eene ftilzwygende uitzondering. Wanneer het Staetsbeftier in Tieranny is veranderd, ftaet het aen den Op* pergebieder om van gedrag te veranderen ; en niemand der Burgers is gehouden om onder zyne dwinglandy te blyven leven. Indien de elende en behoefte den Burgers dringt om wegtetrekken, is zulks insgelyks eene zeer redelyke uitzondering op de alderduidelykfte verpligtingen ; ten minften zoo de Soeverein hen geen middelen van beftaen verzorgt. Maer als, buiten deze twee genoemde gevallen, de Burgers by tróppen wegtrekken, zonder oirzaek en door een foort van algemeene weglooping, kan en mag,een Oppergebieder, als hy vind dat het Staetendom daer een groot nadeel by zou lyden, zich buiten allen twyffel daertegen ftellen, en zulks beletten.
§. XVII. Voorts houd men op eenen Burger te zyn, wanneer men voor altoos gebannen word, tot ftraffe over eenige misdaed. Want van het oogenblik af, dat een Staetendom iemand niet meer wil erkennen voor een van zyne Leden, en dat het hem uit zyne Landen dryft, houd het
hem



Van de Pligten der Onderdaenen. 205
hem ontflagen van de verpligtingen waer-! in hy als Burger was. De Regtsgeleerden' noemen deze ftraf Mors Civilis, oft Burgerlyke Dood,en den dus Verbannenen Civiliter mortuus, dat's, in opzigt van den Burgerftaet gejlorven. Voor 't overige , is het vry klaer, dat de Staet of de Soeverein eenen Burger uit zyne Landen niet kan dryven als het hem goeddunkt, en zonder dat hy 't door de eene of andere misdaed verdiend hebbe.
§. XVIII. Eindelyk, kan men de hoe-i danigheit van Burger eenes Staetendoms* verliezen , door eene uitwerking van de? overmagt eenes Vyands, doorwien men tot de noodzakelykheit word gebragt, van zich aen zyne overheering te onderwerpen. Dit 's al weder een geval van nooddwang, gegrondveft op het Regt dat elk heeft, om in zyne veiligheit en behoudenis te voorzien.
ZES'
Hooft-
hk.
Zn door dt )verheeing eenes 'yands.



II, Deel..
'i
De Soeve-1 rei» is ge~ heiligd. {
\ \ j i l 3 »
Elk moet hem des , tuel regeerende, eer» Heden,
so6 Beginsels van VBürgerlyk Regt*
ZESDE HOOFTSTUK.
Van de Onfchendbaere Regten des Oppergebieds; van het Afstellen der Soevereinen; van het Misbruik <skr Oppergebieds; en van de Dwinglandy.
\. L A lles wat wy in 't vorige HooftjfX Ruk gezegd hebben , wegens ïe Pligten der Onderdaenen omtrent hunïe Oppergebieders, is aen gene zwarigïeit onderworpen. Men ftemt in 't algeneen faemen ten opzigt van dezen regel, 3at de Soeverein , ofte Oppergebieder, ïen geheiligd en onfchendbaer perfoon is i naer men vraegt, of dit voorregt des Soevereins zoo verre gaet, dat het nimmer ten 't Volk geoorlofd is tegen hem opte[taen, hem van den Troon te ontzetten, 3f de Vorm der Regeering te veranderen ?
§. II. Om op dit vraegftuk te antwoorden , merke ik by voorraed aen , dat de natuur en't oogwit van 't Staetsbeftier eene Dnverbrekelyke verpligting op alle Onderdaenen legt, om den Oppergebieder
niet



Van de Regten des Oppergebieds. 20;
niet te wederftaen , maer hem te ont zien, en te gehoorzamen, inzooverre h; zich van zyn Gezag met billykheit en ge matigd bedient, en dat hy de paelen vai zyne Magt niet te buiten gaet.
§. III. In deze verpligting ter Gehooi zaemheit aen de zyde der Onderdaenen beftaet de kragt der Burgerlyke Maet fchappy en des Staetsbeftiers; en bygevol ge legt daerin all' 't Geluk van 't Staeten dom. Wie 't overzulks ook zyn moge die zich tegen den Soeverein verheft, er wie zyn Perfoon of Gezag aentaft, maek zich baerblykelyk fchuldig aen de groot fte misdaed, welke de menfehen tegei de Saemenleving begaen konnen; nade mael hy de eerfte grondveften van 't Ge meene Welzyn aentaft, waerin dat var elk der Byzondere Leden in den Bur gerftaet opgefloten legt.
§. IV. Dan, gemerkt deze Grondre gel waer is ten aenzien van alle Byzon dere Perfoonen, kan men die insgelyk: ook toepalfen op het geheele Lichaem dei Natie, waervan de Oppergebieder oir fprongelyk zyn Gezag ontfangen heeft\ Indien het Volk goedvind hem te beriS' pen, of de Regeeringsvorm te verande ren ; waerom zou het dat niet mogen
doen.
7
-6. Hiefh ï
" En 'nit-
mand mag , zich tegen 'hem' (lel• len zonder .de groot(le
misdaed te > begaen. i
t l
t
'Onderzoek of het Folk zyn Oppergebieder•mag Affiellen.
t



ILDeel.,
j 1
Dit magt geenszins ■ gefchieden ' zonder ge- ■ ivigtige • redenen.
Want dit verbied de vafiftelling der "Regeer ing.
Die geheet zonder kragt zou zyn.
208 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
loen, en hier geen meefter van zyn? De» ;een die de Koning maekte, kan die hem liet weder afftellen?
§. V. Laet ons deze zwarigheit pogen jptehelderen. Ik zeg ten dien einde, dat iet Volk zelve, hetgeheele Lichaem der Nfatie, geen Regt heeft om den Soeverein iftezetten, of de Regeeringsvorm te veraderen , wanneer het geene andere reden heeft, als die van bloot goeddunken, en dus door loutere onftandvaftigheit en ligt/aerdigheit.
§. VI. In 't Algemeen bewyzen dezelfde redenen , die de noodzakelykheit van een Staetsbeftier en Soeverein Gezag in de Maetfchappy vaftftellen, insgelyks, dat de Regeeringsvorm beftendig moet wezen , en dat des de Volkeren geen meetter zyn om hunne Oppergebieders afteftellen t'elkens als zy zulks door eigenzinnigheit of ligtvaerdigheit zouden willen doen, en zonder dar zy eenige goede oft bondige reden hebben om de Vorm van 't Staetsbeftier te veranderen.
§. VIL Inderdaed, 't zou alle Regeering vernietigen, wanneer men die deed afhangen van de grilligheid of onftandvaftigheit der Volkeren. \ Zou onmogelyk



Van de Regten des Op pergebieds. 20
lyk wezen, dat het Staetendom eenig vaftheit kreeg in 't middert dier geduurigi omwentelingen, welke het bloot zouder ftellen , om duizende maelen te grond( te gaen. Want, of men moet toeftaen dat de Volkeren hunne Soevereinen nie mogen afzetten, nogte de Regeeringswy ze veranderen, zonder zeer groote en dt aldergewigtigfte redenen ; of men moe aen hen eene vryheit geven, welke gene paelen heeft.
§. VIII. Zekerlyk is het eene önte genzeggelyke Grondregel, dat iets 't well de Fondamenten van allen Oppergezag verzwakt of omkeert , iets dat de ver woefting van alle Magt en bygevolgc van alle Maetfchappy met zich voert geenszins als'een beginfel van redekavé ling of van gedrag, in de Staetkunde, kar toegelaten worden.
§. IX. De Wet van Overéénkomft. oft Gevoegzaemheit, is hier van de Uiterfte kragt. Wat zou men van een Mineur, dat 's Ondermyner , zeggen , die zich zonder eenige andere reden als van zyne eigenzinnigheit, wilde onttrekken van zyr Opzigter, en zyn koers oft beftek veran deren ? 't Is hier juift eveneens gelegen: ei de Staetkundigen vergelyken mét reder O dn
7
*6. Hooft*
'Juk,
l
• 't Geen aU
■ len Magt ' verweeft kan geen . Redelyk , Beginfel ' zyn. i
l
; T>e Wet van Gevoegzaemheit ver*
t bied hit.
I
I
1



21 o Beginsels van V Burgerlyk Regt.
IÏ.Deel.j <
■ 1
Ook de
Wet der Geregtigheit.
Want men mag zyn Verbindtenis niet breken.
Ie Volken by Myngravers. Zy zyn niet, le een zoo min als de ander, in ftaet zichzelf te beltieren ; zy hebben noodig Vleeflers over zich te ftellen: en die ei^enzelfde noodzakelykheit verbied hen , dch zonder reden te onttrekken van der Vorften Gezag, of de Vorm van 't Staets)eftier te veranderen.
§. X. Maer 't is niet alleen de Wet van Gevoegzaemheit die den Volken ontzegt , en hen gene vryheit geeft, zich zonder reden tegen hunne Oppergebieders , of tegen het Staetsbeftier te ftellen: de Wet der Geregtigheit verbied hen zulks niet minder.
§. XI. Het Staetsbeftier en 't Oppergebied worden door eene weêrkeeringe Overééndragt vaftgefteld , tuiTchen hen die regeeren en die geregeerd worden. Nu wil immers de Natuurlyke Wet der Geregtigheit, dat men getrouw aen zyne Verbindteniflén zy. 't Is overzulks der Volken pligt het woord te houden, dat zy aen den Soeverein gegeven hebben , en hun Contract oft Verband zoolang godsdienftiglyk in agt te nemen, als de Oppergebieder zich aen zyne zyde van deszelfs Verbindteniffen quyt.
XII.



Van de ReGteN ^Oppergebieds. 21
§. XII. Anderszins zouden de Vo ken den Oppergebieder een klaerblykc lyk onregt aendoen , met hem van eei Regt te berooven, 't geen hy wettig vei kreeg en nooit te hunnen nadeele mis bruikt had, van welk verlies zy hen voor het overige geen vergoeding kon den doen.
§. XIII. Maer wat moet men denker Van een Soeverein , die, welverre var zyn Gezag behoorlyk te gebruiken, zyne Onderdaenen qualyk handelt, de belan gen van den Staet verwaerloofr., deszelfs Grondwetten omkeert, het Volk uitput door buitenfporige Importen welke hy in dwaeze en nuttelooze verquiftingen doorbrengt, en wat des meer zy? Moet de perfoon van zulkeenen Oppergebieder by de Onderdaenen geheiligd blyven? Moeten zy lydzamelyk alle zyne onregtvaerdigheden verdragen; of mogen zy zich van zyn Gezag onttrekken?
§. XIV. Om op dit vraegftuk, 't geen een van de teederfte der Staetkunde is, te' antwoorden, merk ik vooraf aen, dat; qualyktevredene, miiitzugtige, of oproeri-; ge Onderdaenen fomtyds dingen , die in < den grond onfchuldig zyn, voor onregtvaerdigheden van hunnen Soeverein aenO 2 zien
1
[.En de Vol. ken zouden den 1 Vorft vin -zyn Regt berooven.
1
l Wat te
denken van een qvaeden Soeverein.
D'er word
iikwils 'Ander reien over t Be/lier \eklaegd.



IT.Deel.
Maer wat
ie doen als de Klagten ^eiirond zyn 1
Onder-
fcheid te maken tuffchen •volftrekt Misbruik en /. wakkert.
112 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
zien en uitmaken, 't Volk mort dikwils over de noodzakelykfte Impoftenen andere tragten het Staetsbeftier te vernieti-» gen, wyl zy geen deel aen de openbaere zaeken hebben. Met een woord, de klagten der Onderdaenen zynmenigwerf meer kentekens van den quaeden Inborft, en 't muitzugtig gemoed der genen die ze doen, dan van wezendlyke ongeregeldheden in de Regeering, of van 't onregt der genen die 't Opperbewind voeren.
§. XV. 't Zou, om de eer en glorie der Soevereinen , te wenfchen zyn, dat de Klagten der Onderdaenen nooit wettiger gronden hadden: maer de Gefchiedeniffen en Ondervinding leeren ons, dat dezelve meermael niet dan al te gegrond waren. Wat is des, in zulke omftandigheden , de Pligt der Onderdaenen ? Moeten zv alles geduldig verdragen; of mogen zy hunnen Oppergebieder tegenftaen ?
§. XVI. Men moet onderfcheid maken tuffchen een hoogftgaend misbruik des Oppergebieds, 't welk blykbaer en opentlyk tot Dwinglandy veraert, en ter geheele verwoefting der Onderdaenen uitloopen moet; en tuffchen een misbruik dat alleen middelmatig is, en zoodanig



Van de Regten des Oppergebieds. 21
danig dat het veeleer aen de menfchelyk< zwakheit moet toegefchreven worden dan aen een bepaelden toeleg om de vry heit en 't geluk der Volken t'onderfte bo ven te keeren.
§. XVII. In 'f eerfte geval agt ik, dai de Volkeren altoos het regt hebben om hunnen Soeverein te wederftaen, en zelfs het Oppergebied, dat zy hem toebetrouwden , en 't welk hy buitenlporig misbruikt, weder aen hen te nemen: Maer ingevalle het misbruik flegts middelmatig is, eifcht de pligt der Volken, geduld te nemen , en veeleer iet te lyden dan teigen hunnen Oppergebieder met geweld opteftaen.
§. XVIII. Deze onderfcheiding is ge« :grond in de natuur van den menfch, imidsgaders op den aert en het «doelwit 1 van 't Staetsbeftier. De Volkeren moeten de ligte onregtvaerdigheden hunner Soevereinen, of het niiddelbaer misbruik dat zy van hunne Magt maken, geduldig verdragen , nademael zolks eene billyke toegevendheit en infchikking is, welke men omtrent de Menfchelyke Zwakheit moet hebben. De Oppergebieders zyn op die voorwaerde met het Hoogfte Gezag bekleed, geworden: zy zyn menfehen, geO 3 lyk
>6. Hooft.
'puk.
>
; Men mag in 't eerpe, niet in het laetfie geval, den Soeverein Afbellen.
Maer men moet ivai aen de Menjchetyke
ZvoakLeit toegeven.



(
II.Deel. ]
1
1
| i
l
'Anders kon niemand Soeverein
Taci-
TUS gezegde des •vegen.
> 14 Beginsels van VBurgerlykRegt,
yk alle andere, dat's te zeggen, onder* ïevig om zich te bedriegen, en ergens in e kort te komen, met opzigt tot hunnen 3ligt. Hiervan konnen de Onderdaenen *ft Volken niet onkundig zyn : want op 3ien voet hebben zy met hunnen Soeverein gehandeld, en hem tot hunnen OpDergebiedvoerder verkoren.
«
§. XIX. 'Indien de Volkeren het regt hadden van hunne Soevereinen, oft Oppergebieders, om de minfte misflagen we^ derftand te bieden , of hen afteftellen , zou 'er niemand Soeverein konnen blyven , en de Maetfchappy zou daerdoor in eene geduurige beroering wezen 1 't geen regtuit aen zou loopen tegen het oogmerk en de inftelling zelve van het Staetsbeftier en Oppergebied.
§. XX. Het is derhalven billyk en regtmatig dat men de dragelyke misdagen der Soevereinen geduldig lyde , en wat toegeve aen het moéielyk en verheven Bewind , daer zy mede bekleed zyn te onzer bewaring en behoudenilTe. Tacitus zegt zeer wel (*): „ Men dub
„ de
(*) Quomodo (lerilitatem aut nimios imbres , & eatera natwa tnala, ita luxum vel avaritiam Dominanlium tole? rate. Vttia erunt, donec homines, fed neque h<ec continua & mèliorum interventu penfantur. Dit zyn de eigene
woor-



Van '/Afstellen der Oppergebied. 215
„ de de overdaed of gierigheit der Op pergebieders, gelykerwys men de 011-
„ vrugtbaere jaeren, of de te overvloedi*
„ ge flagregens, en de overige rampen
„ der natuure verdraegt. Daer zullen on-
„ deugden wezen, zoolang 'er menfehen
„ zyn: doch dezelve duuren niet altyd ,
„ en worden door tuffchenkomft van
„ betere dingen opgewogen".
§. XXI. Maer ingeval de Soeverein de zaeken tot het verregaendft uiterfte brengt, als zyne dwinglandy ondragelyk is, en wanneer het duidelyk blykt dat hy een oogmerk by zichzelf vormde , om de vryheit der Onderdaenen te verwoesten , dan heeft men het regt om zich te gen hem te verzetten, en zelfs het gewyde pand des Opperften Gebieds hem uil de hand te rukken.
§. XXII. 1. Dit bewys ik voor Eerft. uit den aert der Tieranny, die door zichzelve den Oppergebieder van zyne hoedanigheit ontzet. De Soevereiniteit na: melyk, onderfteld eene weldaedige Magt
't I;
woorden van Tacitus, door den Schryver onder aen de Bladzyde opgetekend, en in den Tekft ge. volgd. Zv worden gevonden in deszelfs Hiftorïe) IV. Boek. '74. Kap. §. 4.
O 4
6. Hooft* (luk.
't Volk mag zich tegen de DwingIzndy ver. zetten.
Way.t zy flryd met de natuur des Oppergebieds.
1



a. 'En te
gen 't cog merk der MaeU
216 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
't Is wel zoo, men moet aen de onvermybaere zwakheit der menfchelyke natuure wat toegeven ; maer als het daerboven gaet, en de Volken tot het uiterfte gebragt worden , is 'er geen onderfcheid meèr tuffchen zulkeene Dwinglandy en den opentlyken Roof: de eerfte geeft geen meer regt dan de tweede ; en een Volk mag altoos wettiglyk den overlaft met geweld afkeeren.
§. XXIII. 2. Ten Tweeden, hebben de menfehen de Burgerlyke Maetfchappy, en het Staetsbeftier te hunnen meeften befte ingefteld , om zich namelyk , voor beroertens te hoeden, en zich te redden uit de rampen of nadeelen van den Staet der Natuure. Maer nu is het eene alderduidelykfte zaek, dat zoo de Volkeren verpligt waren alles van hunne Soevereinen te moeten lyden, en nimmer hun geweld te mogen wederftaen , dat zy zich daerdoor gebragt zouden vinden tot een ftaet, die ongelyk - veel laftiger zou wezen, dan die waer tegen zy zich hebben willen dekken, door het inftellen van de Soevereiniteit. En zekerlyk kan men nooit redelykerwyze vermoeden, dat de toeleg der menfehen zulkiets, (dat 's, tot een erger ftaet te komen,) kan geweeft zyn.
§• XXIV<;



Van V Afstellen der Oppergebied. 21 f
§. XXIV. 3. In de Derde plaets heeft zelfs een Volk , dat zich aen Volftrekt Oppergebied heeft onderworpen , hierdoor geenszins het Regt verloren van zich in vryheit te ftellen, of aen zyne behoudenis te denken, als het zich tot de uiterfte elende gebragt vind. De volftrekte Soevereiniteit is in zichzelve niet anders als de volftrekte Magt van weltedoen: nu heeft het volftrekt Vermogen om aen iemand het goede te bezorgen , geen de minfte faemenhang oft overéénkomft met het volftrekt Vermogen om iemand naer goeddunkelyke inbeelding te bederven. Laet ons derhalven uit dat alles befluiten, dat geen Volk ooit het oogmerk had, om zich aen een Soeverein totzoover te onderwerpen , dat het nooit de magt zou hebben om wederftand te bieden , zelfs niet te zyner eigener behoudenilfe,
%. XXV. „ Onderstel , zegt Hüig
„ de Groot, dat men aen hen, die al-;
„ dereerft Burgerlyke Wetten ontworpen, •
„ vroeg , of zy voorhadden allen Bur-
„ gers de wreede noodzakelykheit opte-
„ leggen, van liever te zullen fterven dan
„ de wapenen optevatten, om zich te
j, verdeedigen tegen het onregtvaerdig
(*) De Jute Belli ac Pacis. Lib. I. c. 4. §. 7. ' '
O 5
3. Zelfs h zy met het Volftrekt Oppergezag onheftaenbaer.
OpgehcU lerd uit j r onus.



H.Deel, ,
En uit eene vorige Aenwerking.
Des mag een Volk de Tieranny tegenfiaen.
a 18 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
„ geweld van hunnen Soeverein ? ik „ twyffel zeer of zy zulks met ja beant„ woord zouden hebben. D'er is veeleer „ reden van te gelooven, dat zy zich „ zouden hebben verklaert, dat men niet „ alles moet verdragen, ten zy miffchien „ de zaeken zoo gefield zyn, dat de te„ genftand onfeilbaer groote beroertens „ in den Staet veroirzaken , of tot den „ ondergang van een zeer groot getal on„ fchuldigen zou ftrekken".
§.XXVI. Wy hebben zelfs hiervoor (*) bewezen, dat geen menfch totzoover van zyne Vryheit affland mag doen. Zulks ware zeker, zyn eigen Leven, dat van zyne Kinderen, ja zynen Godsdienft, en met een woord, alle zyne voordeden verkoopen : 't geen ongetwyffeld niet in de magt van den menfch ftaet. Men kan deze ftoffe ophelderen door de gelykenis van eenen Zieken . en zynen Geneesmeefter.
§. XXVII. Indien derhalven een Volk altoos het regt heeft om zich tegen de openbaere gewelderrary van een Vorft, al heeft hy fchoon een volftrekt Gezag, te
fte>
(*) Ia 't I. Deel. 7. Hooft/luk. §. 22 t» vol* gende.



Varft Afstellen der Oppergebied. 219
ftellen , met veel meer en grooter reden \ zal het dezelfde magt bezitten, met op-J zigt tot eenen Vorft, die niet meer dan een bepaeld en door wetten afgeperkt Oppergebied heeft, wanneer hy aenvallen wil op hetgene hem niet toekomt (*).
§. XXVIII. Men moet zeker geduldig de grilligheit en hardheit van zyne Meesters verdragen, zoo wel als van onze Vaders en Moeders: „ maer, (gelyk Sene„ ka zegt,) fchoon men eenen Vader „ in alles moet gehoorzamen, is men daer„ toe echter niet gehouden , als hetgene „ hy beveelt zoodanig is, dat hy door „ zulks te gebieden ophoud Vader te „ zyn "
§. XXIX. Doch men moet hier wel opmerken, dat wanneer wy't Volk zeggen in 't regt te zyn om zich tegen eenen Dwingeland te verzetten, of zelfs hem Afteftellen, men dan door 't Volk geenszins verftaen moet het gemeene volk of graeuw des Lands, ook niet eene Cabale oft Saemenrótting van eenige muitzugtige oproermakers ; neen : maer wy verftaen door't Volk in dezen,het grootft en
ge-
(*) Zie: de Groot , Oorlogs- en Vrsde-Rett. I.Boek. IV. Hooftftuk. §.8.
Hooft*
hk.
Gelyk men een Vader liet geboorzaemtals hy iet tegen - natuurlyks\ebied.
Maer door 't Volk verftaet men 't grootfte en befte deel der Onderdaenen.



ILDeei
'tWelk wet behoeft te viagten to des Soevereins Gevleid vol groeid is.
't Belang dezerKundigheden.
220 Beginsels van 't B urgerlyk Regt.
.gezond!! gedeelte der Onderdaenen uit alle de rangen en (tanden des Ryks. En daerby, moet men in't oog houden, dat, gelyk wy zeiden , de Tieranny en 't Geweld bekend, dat 's ten hoogflen blykbaer en onbetwiftelyk, is.
§. XXX. Laet ons hierby voegen,dat, om ftrikt te fpreken, de Onderdaenen niet verpligt zyn zoolang te wagten, totdat de Vorft t'eenemael de ketens, die hy voor hen bereid, geklonken, en hen in de onmagt gebragt heeft van hem te kon-r nen weêrftand bieden, 't Is genoeg, om hen het regt te geven van op hunne be-> houdenis te denken, en maetregels ter beveiliging tegen hunnen Soeverein te nemen , dat alle zyne gangen duidelyk te hunner onderdrukkinge ftrekken , en dat hy, om't dus uittedrukken, met ontrolden vaendel aenkomt, ter verwoeftinge en ondergang van 't Staetendom.
§. XXXI. Dit zyn Waerheden van 't grootfte aenbelang en gewigt: d'er is veel aengelegen , en 't komt hier te pas, dat men ze kenne, niet alleen tot de veiligheit en 't geluk der Natiën, maer ook tevens ten voordeele van Koningen die goed en, wys zyn.
§. XXXIL



Fan '/Afstellen ^Oppergebied. 221
§. XXXII. Zy , die de brófchheit dei menfchelyke natuure kennen, wantrouwen altoos zichzelve, en wenfchen eeniglyk zich van hunnen pligt te quyten: zy zien met genoegen dat men aen hun Gezag paelen zette, en hen door dat middel verhoede te doen, dat zy niet mogen doen. Onderwezen door reden en ondervinding , dat de Volkeren den vrede en een goed Staetsbeftier beminnen, vreezen zy nimmer eenen algemeenen opftand , zoolang zy zorg dragen om met gematigdheit te regeeren, en hunnen Ryksdienaers te beletten dat zy onregtvaerdigheden begaen.
§. XXXIII. Onderttjsschen maken de Voorftanders van hetDespotismus oft Willekeurig Gebied , en der Lydende Ge-' hoorzaemheit, hier verfcheidene zwarigheden.
Dit 's hunne Eerste Tegenwerping : „ De Opftand tegen een Oppermagt vervat eene Tegenzeggelykheit in zich; want indien die Magt de Opperfte is, heeft zy 'er gene boven zich. Door wie zal dan deze Magt geoordeeld worden ? Indien het Volk altyd Soeverein blyft, heeft het zyn Regt niet afgeftaen ; maer zoo het zulks afftond, is het geen Meefter meer.
Ant-
• Inzondefheit vosr goede en ivyze Votfien.
DploJJini van Te* reniver* tingen.
l. Tegen* werping.



II.Dee:
Beant' woord.
4. Tege-, •werping,
Beant'
•woord.
222 Beginsels van V Burgerlyk Regt,
- Antwoord. Deze zwarigheit onderfteld hetgene in gefchil ftaet; teweten , dat de Volken zich dierwyze ontbloot hebben van hunne Vryheit, dat zy aen hunnen Oppergebieder volmagt gaven om hen te handelen zoo als hy wilde, het zy dan goed of quaed , zonder zelfs in eenig geval het regt van hem te wederftaen zich voorbehouden te hebben. Maer dit heeft nooit eenig Volk gedaen ; ook had het de magt niet zulks te doen. D'er legt derhalven gene tegenzeggelykheit in: als een Vermogen tot zeker einde gegeven, door dat zelfde einde bepaeld word. De Opperfte Magt erkent genige Magt boven zich, zoolang de Soeverein niet van zynen hoedanigheit vervalt; maer als hy in eenen Tieran ontaert, kan hy zich niet meer bedienen van een Regt, dat hy door zyn eigen fchuld verloren heeft.
§. XXXIV. Maer zeggen zy, als eene uTweede Tegenwerping: „ Wie zal 'er oordeelen , of een Vorft zich van zyne verrigtingen behoorlyk quyt, dan of hy op eene tieranniefche wyze regeert? Kan het Volk regter wezen in zyne eigene zaek?
Antwoord : Het ftaet zonder tegenzeggen aen hen , die aen iemand zekere Magt gaven, welke hy niet door zichzel-
ven



Van V Afstellen der Oppergebied. 223
ven had, om te oordeelen, ofhy, wien zy daermede bekleed hebben, zich van' die Magt bedient tot het einde waertoe zy hem dezelve aenbetrouwden, dan of hy dat ter zyde fielt.
§. XXXV. Zy houden aen, en zeggen tot eene Derde Tegenwerping : „ Men' kan, zonder on voorzigtigheit, dit Regt van Oordeelen, niet aen 't Volk geven. Staetkundige zaeken gaen de bevatting van den gemeenen man te boven : dezelve zyn
; dikwils zoo teeder, dat de fchranderflen en verlichtlten meermael niet altyd in ftaet
i zyn om 'er met zekerheit over te oordeelen.
Antwoord : In twyffelagtige en ingewikkelde zaeken ,' moet men altoos het ' befte van den Oppergebieder vermoeden, en de Onderdaenen hebben dan gene ani dere zyde te kiezen als die van gehoor; zaemheit; zelfs moeten zy geduldig een l middelmaetig misbruik van 't Soeverein Gezag verdragen. Maer in 't geval van openbaere en klaerblykende geweldenaery is 'er geen menfch, die niet in ftaet zou zyn om te oordeelen , of men hem uitfporig mishandeld of niet.
§. XXXVI. Eindelyk brengen zy te- , gen het gevoelen, dat wy beweren, eene"1*
Vjer-
J. Hooft-
lui. '
%.7egen~ verging.
Beanl* word.
[. Tegen-, wping.



II.Dêel. 7
{ t i ( 1 1 i 1 ]
Beant- ( woord. y
j
§. xxxvil
^24 Beginsels van V Burgerlyk Rëgt.
/ierde Tegenwerping in: „ Maer,zeg* ;en zy , ftelt men den Staet niet bloot 'en geduurige beroerten en omkeeringen, :en de Hoofdelooze Regeering, en aen tenen ontwylfelbaeren Ondergang, wanïeer men het Opperfte Gezag doed afïangen van 't oordeel van Byzondere Perbonen , en als men den Volkeren de vryïeit toeftaet van zich t'eenigertyd tegen mnne Soevereinen te ftellen?
Antwoord: De Tegenwerping zou menige kragt hebben , indien wy beweerlen dat de Volkeren het regt hadden van dch tegen hunne Oppergebieders te verietten , of de vorm van 't Staetsbeftier te /eranderen, naer derzelver wuftheit of n-illigheit, of zelfs om een middelmaetig misbruik van 't Soeverein Gezag. Maer d'er is niets te vreezen zoolang de Volkel*en dit Regt > 't welk wy hen toeftaen t nooit anders gebruiken mogen als met alle voorbehoeding en omzigtigheit; en enkel in de omftandigheden die wy onderfteld hebben. Voor 't overige leert ons de ondervinding, dat het zeer moeïelyk is, een Volk te brengen tot verandering van een Regeeringsvorm waeraen het gewend is. De Volken dulden liever, niet flegts de ligte fouten van degenen die hen bellieren, maer zelfs zeer groote misdagen.



Fan V Afstellen des Oppergebied. 225
_ §. XXXVIL Onze Onderftelling ftrekt niet meer dan eenige andere, om onlusten in 't Staetendom te baren. Want een Volk 'dat mishandeld word, door een tieranniefche Eigendunkelyke Magt , zal immer Zoo dikwils opftaen als een. Volk 't welk onder zekere Wetten leeft, die het niet dulden wil dat gefchonderi worden. Dat men de Koningen zoo hoog als men begeert verheffe , dat men vari hunne geheiligde perfoonen de.doorluchtigfte zaeken zegge; Volkeren , tot de uiterfte elende gebragt, zullen die fchoone redenen met voeten treden, zoodra t zy het doen konnen met eenige waerfchynlykheit van eenen goeden uitflag*
§.XXXVIIL Voor'tLaetst, Wan-1 neer de Volkeren de Vryheit> welke wy* aen hen geven, al eens misbruiken kon-"
H den, zouden daerin nog zeer veel min-» der nadeelen gelegen zyn, als in den Soevereinen alles ftraffeloos toetelaten, en te lyden dat geheel de Natie veeleer te
I gronde ging, dan haer 't vermogen te geven van de onregtvaerdigheit haerer Re-
| geerders te konnen beteugelen.
P Z E-
'tOndefï
lel des Schryvers tal zoo vin onrujl ''aren als 'enig an» Ier.
'n ier legt elfs by isbruik mix/Ie %deel in»



II.Deel.
Verband wet het vorige.
T>eVligten des Oppergebiedersdienen by. zonderder opengelegd.
Criot g'tuigt dezet Tligten.
iiC> Beginsels van VBurgerlyk Regt.
ZEVENDE HOOFTSTUK.
Van de Pligten der Soevereinen oft Oppergebieders.
$, I. TTV\eR is, om zoo te fpreken, JL^ een natuurlyke handel en vermangeling van de Pligten der Onderdaenen aen den Oppergebieder, en van die des Soevereins aen de Onderdaenen. 'tZal overzulks, nadat wy van de eerfte gelproken hebben, dienftig zyn ook iet van de tweede te zeggen.
§. II. Alles wat wy tothiertoe verklaerd hebben, aengaende de natuur des Oppergebieds , midsgaders deszelfs einde, uitgeftrektheit, en paelen, doed reeds genoeg befeffen , welke de voornaemfte Pligten der Soevereinen zyn: maer alzoo deze ftoffe van het grootfte gevolg is, moet 'er noodwendig iet meer byzonders over gezegt, en de voornaemfte hooftpunten van dezelve moeten als in een tafereel hier byéén gebragt, worden.
§. III. Zooveel hooger als de plaets, by de Soevereinen bekleed, boven andere menfehen verheven is,zooveel gewigtiger
zyn



Udn de Pligten der Oppergebied. 22;
zyn ook hunne Pligten. Indien zy zee) veel goeds konnen verrigten , zy kon nen ook zeer veel quaeds doen: aen hun goed of quaed gedrag hangt het heilof onheil eener Landaert, dat's eenes geheeler Volks. Gelukkige plaets! die t'aller uure aen een menfch gelegenheit geeft om zooveel duizenden van menfehen wel te doen! Maer ook hoogftgevaerlyke poft! die hem in ieder oogenblik bloot ftelt, om 't verderf en de elende een's millioens van menfehen te weeg tè brengen. Nog meer : het goede dat de Vorften doen ftrekt zich meermael uit tot de wydverfchovenfte tyden ; terwyl het quaede , door hen bedreven , zich vermenigvuldigd van geflagte tot geflagte, zelfs totaen de laetfte nakomelingfchap. Dit doed blykbaer zien en erkennen, van hoegroot een belang deze Pligten der Soevereinen zyn.
§• IV. Om de Pligten der Oppergebieders wel te kennen , heeft men ilegts met eenigen aendagt te letten op den aert en 't doelwit der Burgerlyke Maetfchappyen, en op de oeffening der verfchillende deelen van de Soevereiniteit.
§. V. Voor Eerst dan, is het de eerfte algemeene Pligt der Vorften, en die' P 2 als
r
■7. Hooftftuk.
I
Wa«ruH ïte te ken» nen zyu.
I. Püat.
Cfraii te lebben



II Deel.
van hunne Verbindtenis.
JJeKennis van het Staetsbeftier moeïeijk.
i.Pligt.
yjle hinderpalenvan zich te vieren.
228 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
als een volftrekt -onlosmakelyk verëifchte vooraf moet gaen , dat zy zich met vlyt en y verig onderrigten moeten van alles wat noodzakelyk is, om eene naeuwkeurige kennis te hebben van hunne hooge verbindtenis. Want niemand kan zich behoorlyk van eene zaek quyten die hy niet verftaet.
g. VI. Men zou zich groffelyk bedriegen met te menen, dat de kennis van het Staetsbeftier eene ligte en gemakkelyke zaek was: in 't tegendeel is'er niets moeïelyker, zoo men 'er zich wel van wenfcht te quyten. Hoe groote talenten , en wat vernuft men ook van GOD moge ontfangen hebben, de Staetsbeftiering eifcht een geheel menfch : want het is het alderlastigfte en zwaerfte beroep, waerdiglyk een Koning oft Vorft te wezen. De algemeene Regels om wel te regeeren zyn van kleenen getale; maer de zwarigheit legt in ze toetepaffen op de tyden en omftandigheden, en ze regt ter fneê te fchikken; dit nu eifcht de grootfte poging van menfchelyke vlyt en voorzigtigheit.
§. VII. Ten Tweeden, zyn de Oppergebieders in 't gemeen verpligt alle Beletlelen van Kennis en Deugd te myden. Een Vorft, eenmael wel overtuigd, zoo van de noodzaeke waerin hy ftaet, om zich met
de



kan de Pligten der Oppergebied. 229
de uiterfte naeuwkeurigheit te onderrigten van all! wat hem noodig is, als van' de moeïelykheit die 'er legt in 't voltrekken dier onderwyzing, zal terftond beginnen met alle de hinderpaelen, welke zich hiertegen konnen zetten , te ontwyken. En wel eerftelyk is het volftrekt noodwendig, dat een Vorft zich aen geene beuzelagtige vermaeken, of ydele bezigheden en uitlpanningen overgeve;als welke grootelyks ten beletfel van , de kennis en betragting zyner Pligten zouden ftrekken. Vervolgens moet hy alles in 't werk ftellen, om by zich perfoonen te hebben die wys, voorzigtig, en van ondervinding zyn, en integendeel moet hy zorgvuldig van zich dry ven, de vleiers, fpotters, en andere luiden, wier geheele verdienftelegt in 't zeggen of doen van beuzelagtige dingen , t'eenemael der oplettendheit eenes Oppergebieders onwaerdig. De Vorften moeten tot hunne Gunftelingen geene perfoonen kiezen, die de afgeregtfte zyn om hen te vermaeken, maer die de meefte bequaemheit hebben om den Staet wel te beftieren.
§. VIII. Voor alle dingen, konnen zj niet te veel zorgvuldige maetregels en welernftige voorbehoedfels nemen, om zich te beveiligen tegen de vleier en pluimftryP 3 kers
En vooraf de Vleiers en Pluim' (Ir y kers.
i. Hooft-
hk.



2
i
r \ | i
i i
c I
i j
i
< i
i
j
3 piigr-
L e Sliet sftftetdbeitie ken:>sn
30 Beginsels swz V Burgerlyk Regt.
ers. D'er is geen ftand van de menfehen ie zoo grootelyks wyze en opregte waer:houwingen noodig heeft, als die der Koingen. Ondertulïchen vinden Vorften, zier gemoed door de vléiery gekrenkt is, alis wat vry en verftandig is, droog en ftreng. ly worden welhaeft zoo teeder, dat all' 't een niet vleit hen quetft en vergramd: maer iets is voor hen meer te dngten dan even eze zelfde pluimftrykery;en d'er zyn geeïe rampen in welke de vergiftigde inluidin;en der vleiers hen niet konnen ftorten. ntegendeel is een Vorft ten hoogften geukkig, wanneer 'er onder zyn ryk flegts een :nkel menfch geboren word, met de ede? e grootmoedigheit van vryuit te durven breken: zulkeen menfch is de koftelykfte chat van 't Staetendom. Wyze Vorften, lie hunne waere belangen ter harte nenen , moeten zich onophoudelyk te genoete voeren , dat de vleiers eeniglyk zichzelve bedoelen , en geenszins hunnen Meefter ; in ftecle dat een opregt Staetsdienaer oft Raedgever, zichzelf, om zoo te fpreken, vergeet, en alleen denkt Dp 't voordeel van zynen Vorft.
§. IX. Ten Derden ; moet een Vorft met allen mogelyken ernft zich toeleggen om de gefteldheit van den Staet, en de geeftneiging zyner Onderdaenen, wel te
ken-



Van de Pligten der Oppergebied. 231
kennen. Hy moet niet te vreden zyn met J eene algemeene en oppervlakkige kennis/ deswegen: neen; hy moet tot de byzon-, derheden komen. Teweten, 't is noodig dat hy zorgvuldig onderzoeke, wat de Vorm van 't Staetendom, en wat deszelfs Vaftffcelling en Toeftand* zy; ook of het Oud of Nieuw, Erfvolgig of Verkiesbaer, of ook door de wapenen Verkregen is: voorts, wat zyne Uitgeftrektheit, Sterkte , en Naebuuren zyn; en wat middelen en toevlugt het door zich zeiven heeft. Want naer alle deze Omftandigheden moet men den Scepter verfchillend zwaëien , en de Toornen van 't Gebied of vieren, of intrekken.
§. X. Ten Vierden; moeten de Soe-, vereinen bovenal zich toeleggen zoo op dc'f Deugden, welke de noodigfte zyn om het 1 gewigt van dus een zwaerwegend Bewind te tórflen, als op het regelen van all' hun gedrag in zulker voegen, dat hetbetame aen, en overéénkome met, den hoogen Rang en degewigtigeWaerdigheit van Oppergezagvoerders.
§. XI. Voorheen (*) hebben wy gezien, • dat de Deugd in 't algemeen gelegen is, \ in die fterkte van ons gemoed, welke ons < P 4 in
(*) In de Beginfèls van 't Natuurlyk Regt, Bladz. 48.
. Hoeft*
uk,"
* portie, 4-PHgt-
Zich op de oodige deugden 'e leggen.
Je Deugd, ;oo aen tenand, is ten Vorft 'oodig.



ii.pee1
En -wel, Eerfie/yk
Godsyrugt.
232 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
-in ftaet ftélt, om niet alleen, in alle om? Handigheden, met de gezonde reden raed te plegen, ipaer daerenboven gemakkelyk derzelver uitlpraeken te volgen, en met vrugt alles te wederftaen wat ons tot het tegendeel zou willen bepalen. Dit enkele denkbeeld van de Deugd is genoeg, om taftbaer te doen merken hoe noodzakelyk zy voor alle menfehen is. Maer onder alle de menfehen zyn 'er gene die meer Pligten te vervullen hebben, en die aen grooter verzoekingen bloot ftaen , dan de Soevereinen ofte Oppergebieders: ook is 'er niemand aen wien 't behulp van de Deugd noodwendiger is. Voor 't overige heeft de Deugd in de Vorften ook dit voordeel, dat zy geen zekerder middel in 't werk konnen ftellen om zelve hunne Onderdaenen wys en deugdzaem te maken: opdat zy dit bereiken, behoeven zy enkel zichzelven zoodanig aen hen te vertoonen. 't Voorbeeld van den Koning heeft meer kragt dan de Wet: 't is, opdat ik het zoo noeme,eene levende Wet, welke meer gezags heeft dan 't bevel. Laten wy tot eenige byzonderheden komen,
§. XII. De Deugden, voor eenen Oppergebieder de noodzakelykfte, zyn: Eer'ftelyk de Ggdsvrugt, die zonder tegenzeggen de'gróndflag is van alle deande-
. re



Van de Pligten der Oppergebied. 233
re Deugden: maer het moet eene gegronde , verlichte, en zoo van bygeloof alsJ dweepery vrye, Godsvrugt wezen. Op dien verheven trap, daer de Soevereinen zich op bevinden, is het eenig beweegmiddel, 't welk hen met vrugt en zekerheit kan brengen om zich van alle hunne Pligten te quyten, de Vreeze Gods. Zonder die, geven zy zich welhaeft vryheit tot alles wat hunne driften hen inblazen ; en de Onderdaenen worden de onnoozele flagtoffers van hun hoogmoed , ftaetzugt, gierigheit, en wreedheit. In 't tegendeel kan men alles hopen vaneen Prins, die, vervult met de gevoelens van den Godsdienft:, de Godheit vreeft en ontziet, als een ALDERHOOGST, ALWYS , en ALMAGTIG WEZEN, van 't welk hy afhangt, en aen wien hy ten genen dage rekenfchap geven moet, wegens de wyze op welke hy geregeerd zal hebben. Niets is ook dienftiger om de Vorften aentezetten tot het quyten van hunnen pligt, en om hen te genezen van de gevaerlyke vooringenomenheit, door welke zy denken konnen '. nadien zy boven de andere menfehen verheven zyn, dat zy handelen mogen als volftrekte Overheerfchers; eveneens of zy van niemand afhingen , geen reden van hun gedrag te geven hadden, en niet onderworpen waren om zelve op hun P 5 toer
7. Hooftluk.



ILOeei
TenTvje den Geregtigheitsliefde.
234 Beginsels varft Burgerjlyk Regt.
-toer geoordeeld te worden, nadat zy anderen geoordeeld hebben.
§. XIII. Eene Tweede Deugd, den ?'Vorften noodzakelykft, is de Liefde tot Regt en Billykheit. De Oppergebieder is voornamelyk aengefteld om aen elk 't geen hem toekomt te doen geven. Dit moet hem aenzetten, niet alleen om zich te oeffenen in de kunft dier groote Regtsgeleerden, welke opklimt totaen de Eerfte Geregtigheit, die den Regel uitmaekt van de Menfchelyke Maetfchappy, en die de Beginfels der Regeering en der Staetkunde bepaelt; maer daerenboven in de Wetenfchap van 't Regt, dat tot de bezigheden en zaeken der byzondere perfoonen afdaelt. Men laet doorgaens dit gedeelte voor 't onderwys der Luiden van den Tabbert, en men verwerpt het uit dat der Vorften; niettegenftaende zy alle dagen weêraen Arrêften , oft Befliffende Uitfpraken, te geven hebben over deWelvaert, de Vryheit, het Leven, de Eer, en de Agting van hunne Onderdaenen. Men fpreekt geduurig by de Vorften van de Dapperheit, en Milddaedigheit; maer indien de Geregtigheit aen die twee hoedanigheden niet ten regel ftrekt, veranderen zy in de hatelykfte ondeugden: zonder de Geregtigheit zal de Dapperheit niet
doen



Fan de Pligten der Oppergebied. 235
doen als verwoeden, en de Milddaedigdigheid is dan enkel eene dwaeze verquisting. De Geregtigheit houd alles in orde; en zy omperkt zoo wel die haer oeffent, als degeenen aen wie zy geoffend word, binnen juifte paelen.
§. XIV. Eene Derde Deugd, is de Dapperheit oft Moed: doch 't is noodig, dat zy door de Geregtigheit gaende gemaekt, en door de Voorzigtigheit beftierd worde. Een Vorft moet weten zich in 't midden der grootfte lyfsgevaeren te begeven, t'elkenmaele als het van nut is dat hy zulks doe. Hy ontëert zich veel meer door de lyfsgevaeren in de veldflagen t'ontwyken, dan door nooit zelve te velde te gaen. 't Paft niet dat de Moed van hem die anderen gebied twyffelagtig zou konnen wezen. Echter moet hy ook niet buiten noodzake de lyfsgevaeren zoeken: de Dapperheit kan geen Deugd zyn, als naer maete zy door de Voorzigtigheit word geregeld , anders is zy eene zinnelooze verfmading van 't leven, en een onverltandige oft domme drift. De Dapperheit, die vervoerd is,heeft niets zekers nogt beftendigs. Hy, die zichzelf niet bezit in de gevaeren, is veeleer oploopend dan braef en kloekmoedig: zoo hy al niet vlugt, ontroert hy ten minflen
zich-
7. Hooft-
(luk.
Ten Berden Dapperheit,



h.deel
Ten Vierden Stilzwygendheit.
*defiance.
Ten Vyf. Jen Gematigdheit.
236 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
• zichzelf. Hy verheft de vryheit van zynen geeft, die hem noodzakelyk was om goede orders te geven, om zyn voordeel met de gelegenheden te doen, en om de vyanden overhóóp te werpen. Het waere middel om de glorie en zegeprael te vinden, legt in bedaerdelyk de gunftige gelegenheit daertoe aftewagten. De Deugd doed zich zooveel meer agten als zy eenvouwiger , zediger, en grooter vyandinne is van allen ophef en grootsheit. Naer maete de noodwendigheit om 't leven te wagen vermeerderd, heeft men ook nieuwe bronnen van vooruitzigt en kloekmoedigheit noodig , welke t'elken's en geduurig aenwaflen,
§. XV. De Vierde Deugd, den Vorften hoogftnoodig, is S t i l z w y g e n d h e i t , dat 's te zeggen, zeer gefloten te zyn, en omzigtig in 't ontdekken van hunne oogmerken en gedagten Deze Deugd hebben zy die zich tot het Staetsbeftier inlaten , blykbaer en onbetwiftelyk noodig : als welke een wyze en voorzigtige agterdogt*, en eene prylfelyke bedektheit, oft fchuldelooze ontveinzing, in zich vervat.
§. XVI. Bovenal heeft een Vorft eene Vyfde Deugd noodig, namelyk de Matiging oft Bezadigdheit , door welke
hy



Van de Pligten der Oppergebied. 23?
hy zich gewent om zyne begeertens te matigen : gelegenheit hebbende om ze' te voldoen , zou hy, door hen eenmael den teugel los te laten, tot de hoogfle uitfporigheden vervoerd worden ; en door middel van zyne Onderdaenen te verwoeften, zou hy eindelyk zichzelf bederven. Om nu die Gematigdheit te bezitten, is 'er niets noodwendiger en nutter dan zich in Geduld en Lydzaemheit te oefïènen : dit 's de noodzakelykfle aller Deugden voor hen , die gebieden moeten. Men moet Lydzaem wezen, om Meefter van zichzelve en van anderen te worden, 't Ongeduld , 't welk zich met den fchyn van fterkte en vuurigheit van geeft kleed, is inderdaed eene loutere zwakheit en onmagt van de ziel, waerdoor men geen fmart kan lyden. Hy die niet uittewagten en te dulden weet, is even als degeen die een geheim niet weet bedekt te houden: den eenen en anderen mangelt het aen vaftheit van hart om ftandvaftig te blyven. Hoe meer magt een ongeduldig menfch heeft, hoe fchadelyker en verderffelyker hem zyne onlydzaemheit is : hy kan niets uitwagten } hy geeft zich geen tyd om iet te wikken en te wegen, hy overdringt alle zaeken om zich te vernoegen, hy breekt de takken om 't ooft te plukken eer het nog ryp is, en hy flaet veelliever
de
7. Hooft hk.



238 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
ILDeel.
Ten Zes. den Goedertierenheit..
Ten ZevendenMilddaedigheit.
de poorten open, dan te wagten dat men die voor hem ontfluite.
§. XVII. Ten Zesden, zyn Goed* heit en Goedertierenheit ook Deugden die den Oppergebieders hoogftnoodig zyn. Hun Grootheerlyk Ampt en Luifterryke Bediening beftaet in Weltedoen ; tot dat einde heeft de Koning 't Vermogen en de Magt in handen: en 't is ook inzonderheit door Goeddoen en Goedertierenheit, dat hy moet uitmunten.
§. XVIII. EenE Zevende Deugd» is de Milddaedigheit. De Milddaedigheit namelyk, regt begrepen en wel toegepaft, is zooveel noodiger aen een Vorft als de Gierigheit fchandelyk is voor hem, die't byna niets koft mild te wezen Wanneer men 't wel befeft, zoo heeft een Koning, als Koning, niets dat hem toekomt; want zelfs is hy zichzelf aen anderen verfchuldigd. Eene kragüge drangreden tot Mildheit. Maer ook moet geen menfch meer zorg dragen omdeOefteningvan deze edele Deugd wel te regelen. Dit eifcht zeer veel omzigtigheit, en onderfteld voor 't overige in den Vorft een juift begrip en doorzigt, met een goede fmaek en verkiezing,die deWeldaeden enMild-
dae-



Van de Pligten der Oppergebied. 23c
daedigheden regt ter fnede weet te plaet zen , en 'er over te fchikken gelyk het behoort te zyn. Bovenal moeten de Koningen 'er gebruik van maken, om de Ver dienfte en Deugd te beloonen.
§. XIX, Doch de Milddaedigheit heefi haere perken by de Vorften, zelfs by die de Rykfte zyn. Men kan in dezen het Staetendom vergelyken by een Huisgezin; daer de Huisvader zyne Milddaedigheit met verftand moet oeffenen , en naer gelang zyner middelen, 't Gebrek van vooruitzigt, de verfpilling der inkomften , en de welluftige neiging der Vorften, die 'er meefter van zyn, doen meer quaeds dan de bequaemfte Staetsdienaers herftellen konnen; gelyk zy den ondergang der Familiën zyn , ingeval het Hooft des Huis zich daeraen overgeeft.
§. XX. Om zyne Schatkiften weder 1 vervult te krygen, die men zonder dat het noodig was, en dikwils op eene mis-, daedige wyze ledig maekte, moet men den toevlugt nemen tot middelen en uitvindfels,die ter verwoefting van de Onderdaenen en van den Staet ftrekken. Dus verheft men 't hart en de liefde des Volks,en men veroirzaekt morringen en misnoegdheden , welke altoos gevaerlyk zyn ; en
waer-
1
.7. Hooft-
{luk. '
Doch deze moet haere perken hebben.
levolgen van verkeerdeMddheit.



e
II.Deel.v c r c ( i ] \ 1 j
]
<
1
i
By deze( Deugden moeten ook de gemeene komen.
40 Beginsels van VBurgerlyk RegT.
raermeê een vyand zyn voordeel kan oen. Dit zyn ongemakken , die 't geleen verftand moeft opmerken, indien e Overgegevendheit aen de Vermaeken :n de Dronkenfchap van 't Oppergezag, liet maer al te dikwils de fakkel van de leden in de Vorften doofde. Tot welke /reedheden, tot wat al onregt en geweld, iragten de dwaeze verquiftingen van Ne'o dien Keizer niet? Een wys huishouden vervult in 't tegendeel 't geen van den [ant der inkomften ontbreekt; het houd le Huisgezinnen en Staetendommen bei* le in ftand, en doed hen bloeien. Door ;en verftandig beleid omtrent de Middeen hebben de Vorften niet alleen geld als ;y 't noodig hebben , maer daerenboven jezitten zy 't hart hunner Onderdaenen ; Arelke gewillig van het hunne opbrengen in onvoorziene gevallen, wanneer zy merken dat men hen fpaert. Het tegendeel gebeurt als een Vorft zyne fchatten misbruikt.
§. XXI. Z1 e d a e r een algemeen lenkbeeld van de Deugden , welke den Soeverein aldernoodigft zyn; behalven de overige , welke hem gemeen zyn met iederéén, en waervan 'er zelfs eenige opgefloten leggen , in die waervan wy ge[proken hebben. Cicero volgt ten naes-
tenby



Pan de Pligten der Oppergebied. 241
tenby dezelfde denkbeelden in de optelling, welke hy van de Koninglyke DeugJ den maekt(*).
§. XXII. Door middel en behulp der Deugden , van welke wy een denkbeeld' gaven , konnen de Oppergebieders zichi met vrugt zetten tot het waernemen van] de Verrigtingen hunnes Staetsbefliers, en 'er de verfchillende Pligten van vervullen. Laet ons iet meer byzonders zeggen over de werkelyke oefFening van deze Pligten.
§. XXIII. Daer is een algemeene Re gel, die alle de Pligten van den Soeverein in zich vervat, en door middel van welke hy oordeelen kan over alles wat hen in alle omftandigheden te doen ftaet: teweten , DAT HET HEIL DES VOLKS voor hem altoos DE OPPERSTE WEI moet wezen. Deze Grondregel moet hei beginfel en doel van alle zyne handelingen zyn. Men heeft hem het Opperfte
Ge-
(*) Ih zyne Oratie voor den Koning DeJOTARUS, cap. 9. van den Schryver in 't Latyn onder de Bladzyde bygebragt. Fortem , juftum , Jeverum , gravem , magnanimum, largum, beneficum, liberalem dtci , hac fmn Regia laudes. Dat is : Dapper , Regtvaerdig , Geftreng . Er nft haf tig, Mild, Weldoende, en Edelmoedig te heten, i •en Koninglyke roem.
Q
>'t Heil des Volks moet by den Vorft de Opperfte Wet zyn.
7. Hooft* hk.
üaedelyke
effening
>an de
Higtendes
ïpperge-
ieds.



r
II.DEEL. (
t (
] j
i
é, «• l
%
i
*
het Belang der Soeve* reinen.
i
üf
keurigfle Regeer ing tnaekt den Soeverein Zivakji.
>42 Beginsels van VBurgerlyk Regt. '
Jezag met geen ander oogmerk toeberouwd , en de uitvoering daervan is de ^rondflag van zyn Regt, en van zyne Vlagt. De Vorft is eigentlyk de Man van c Publiek: hy moet, om zoo te fpreken, zichzelf vergeten , om enkel te denken len het voordeel en welvaeren van hen lie hy regeert. Hy moet niets voordeelig roor zichzelf rekenen, dan 't geen aen len Staet voordeelig is. Dit was het denkbeeld dat 'er de Wysgeeren der Heidenen ran hadden. Zy befchreven een goed ^orft te zyn: iemand die arbeidde om zyie Onderdaenen gelukkig te maken; en in:egendeel zeiden zy was een Tieran, zoo ',en, die alleen op zyn eigen nut doelde.
§. XXIV. Het Belang zelve der Opsergebiederen eifcht , dat zy alle hunne doeningen tot het Algemeene Welzyn •ichten en betrekken :zy winnen door dus sen gedrag het hart van hunne Onderdaenen; 't welk alleen hun beftendig geluk ;ö waeragtige glorie kan uitmaken.
§. XXV. Inde Landen, daerdeHeerfchappy willekeurigft is, zyn de Soevereinen't minft magtig. Zy nemen alles weg, zy verwoeften alles, zy bezitten alleen den geheelen Staet; maer hier door quynt ook het Staetendom: de Vorft put 'er de
men-



Van de Pligten der Oppergebied. 243
menfehen uit, en beroofd zich dus van menfehen en inkomfte beide; en dit eerfte verlies is het grootfte, en onherftelbaer. Men veinft hem te aenbidden; men beeft als hy maer zyn oog opflaet: maer men wagte tot eenigen Opftand. Wanfchapene Mogendheit, voortgezet tot eene te geweldige uitfpatting, kan geen duun hebben ; maer moet bezwyken: nademael zy geen toevlugt oft hulp vind in de harten van 't Volk. Met den eerften flag, die men 'er aen toebrengt, tuimelt het Afgodsbeeld ter neer, en 't word met voeten getreden. De Koning, die in zynen voorfpoed geen menlch vond welke hem de waerheit durfde zeggen, zal in zyn ongeluk niemand vinden, die ondernemen durft om hem te verfchoonen, of te verdeedigen tegen zyne vyanden. Het ftrekt dan tegelyk tot het Geluk der Volkeren, en ten voordeele der Oppergebieders, dat de laetftgenoemde, in de wyze van hun regeeren, genen anderen hooftregel volgen als die van 't Algemeene Welzyn.
§. XXVI. Het is nietmoeïelyk uit de-* zen Algemeenen Regel de byzondere Re-i gels afteleiden. De Verrigtingen van het Staetsbeftier betreffen , of het Innerlyke van den Staet, dat 's de inwendige belanQ 2 gen,
7. Hoqffe
(lui,
lyzondere legels.



ILDeei
i.Dr Oz
derdaene bejchaefa en deuga xsem te maken.
En dut zorg te dragen voer de
Ope?,baere Schoten.
244 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
•gen, of het Uiterlyke en de belangen van buiten.
Ten aenzien van het Inwendige des Stae■tendoms, moet de groote en hooftzorg 'van den Soeverein oft Oppergebieder -zyn, dathy: 1. Zyne Onderdaenen Befchaefd make oft tot Goede Zeden vorme. Om dit te bereiken behoort het tot den Pligt des Oppergebieders , dat hy niet alleen goede Wetten voorfchryve, die eenen iedere leeren op wat manier men zich gedragen moet, ter bevordering van het Gemeene Welzyn , maer dat hy bovenal op de volledigfte wyze zorgt voor het Openbaere Onderwys, en de Opvoeding der Jeugd. Dit 's het eenig middel, om met vrugt te maken, dat de Onderdaenen zich naer de Wetten fchikken, door Reden en Hebbelykheit veelmeer, dan uit-vrees voor de Straffen.
§. XXVII. Bygevolge moet de eerfte zorg van een Vorft gaen over de Open» baere Scholen, om de jeugd te onderwyzen , en haer by tyds tot wysheit en deugd te vormen. De jonge luiden zyn de hope en kragt eener Landaert. 't Is te laet en buitentyds voorden Vorft, de menfehen te willen verbeteren wanneer zy reeds bedorven zyn; men moet oneindig liever het quaed voorkomen, dan
ge-



Van de Pligten der Oppergebied. 24/
gedrongen te worden om het te ftraffen De Koning , die de Vader is van gehee; zyn Volk, is dat inzonderheit van de Jeugd; welke , om 't zoo uittedrukkenj de bloem is van de Natie. En gelyk iri den bloeiffem de vrugten bereid worden, zoo is 't ook een der voornaemfte pligten van de Oppergebieders, te waken voor de Opvoeding der Jonkheit en de onderregting der Burgerye, om dus ter goeder uure de beginfelen van Deugd in haere harten te planten , en ze aldaer te doen zetten en voldragen*, 't Zyn niet zoozeer en eigentlyk de Wetten .en Ordonnantiën, als wel de befchaefde Zeden , die tot re-' gels voor het Staetendom dienen.
Quid leges fine moribus Vance proficiunt f •
Zeg ik met den Lierdichter (*):
Wat baten Wetten zonder Zeden ? Zy blyven ydel, vormt mwZt hart niet naer de Reden.
Zy, die eene quaede opvoeding hebben gehad, maken gene zwarigheit, om de
al-
(*) Horahus, Qdar. lib. III. Ode 24. verff. <tï. Q 3
7. Hooft{luk.
* etitrete. nir&conIrmsr.



. H.ÜEEL
i. Goede Wetten te maken.
246 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
aldernitdrukkelykfte Wetten te fchenden; daer integendeel vroome lieden, die wel opgevoed zyn , zich van goeder harte, en als van zelve, fchikken naer alle eerlyke en pryswaerde vaftftellingen. Eindelyk, niets is dienftiger om de Burgers waerlyk tot deugdzaeme en vroome menlchen te maken, dan hen by tyds de bcginfels en grondregels inteboezemen van den Chriftelyken Godsdienft, gezuiverd van alle menfchelyke uitvindingen en byhangfels. Want die Godsdienft behelft in zich de aldervolmaekfte Zedeleer, dier Grondregels uit zichzelve zeer bequaem zyn om 't Heil en Welwezen der Maetfchappye te bevorderen.
§. XXVIII. In de Tweede Plaets, moet de Soeverein Goede Wetten inftellen omtrent de gewonelykfte handelingen en zaeken, welke de Burgers met elkander hebben: maer deze Wetten moeten regtvaerdig , billyk , klaer, zonder dubbelzinnigheit, onftrydig met zichzelf, nut, en naer 't Staetendom en de geeftneiging van 't Volk, gefchikt zyn , immers zooveel en verre als het Welzyn van den Staet zulks toelaten, en men door middel van dezelve de opryzende gefchillen met gemak en gereedelyk beflisfen kan. Voor \ overige moet men de
Wet-



Pan de Pligten der Oppergebied. 247
Wetten niet zonder noodzakelykheit vermenigvuldigen.
§. XXIX. Ik zei , dat de Wetten gefchikt oft geëvenredigd moeten wezen naer den 'aert en ftaet der Polkeren. En om die reden hebben wy voorheen gezegd , dat de Oppergebieder zich deswegen grondig onderwyzen moet: Anderszins zou hy noodwendig in een van deze twee nadeelen vallen: of dat de Wetten niet betragt zouden worden, en men dus eene oneindige menigte van menfehen zou moeten ftraffen, zonder dat de Staet daeruit eenig voordeel trok; of dat het Gezag der Wetten veragt zoude worden, 't welk tot ondergang van den Staet zou ftrekken.
§. XXX. Ik heb daerenboven gezegd, dat men de Wetten niet buiten noodzakelykheit moet vermenigvuldigen. Omdat de onnoodige vermeerdering van Wetten niet kan dienen als om den Onderdaenen te belemmeren en hen ftrikken te fpannen, en ze dus blootteftellen aen onvermydbaere ftraffen, zonder dat 'er de Maetfchap< py eenig nut oft voordeel by doe.
§. XXX*. Eindelyk , gaf ik te kennen,
dat de Gefchillen daer door gemakkelyk dienden beftift te konnen worden. Want het is Q 4 van
7. Hooft-
(luk.
Die Wetten moeten naer den aert en (laet det Volks ge. (cbikt zyn.
Niet bui. ten nood vsrmenigvuldiijd•worden.
En de Ge.
fchillen
gereedelyk
beflegten.



II.Dee:
v De Wetten i handhaven.
248 Beginsels van *t B ürgerlyk Regt.
-•van groot belang, dat men all' 't geen tot de bediening en vorm van 't Regt en de Regtswyze Uitfpraeken behoort, op zulkeene wyze regele, dat een ieder zich kan doen geven door deRegters wat hem toekomt , zonder veel tyd te verliezen, en zonder verpligt te zyn tot het maken van groote kollen.
§. XXXI. 'tZou, in de Derde Plaets, van geen dienft zyn, Goede Wetten te emaken, ingeval-men ze ongeftraft liet fchenden. De Soevereinen moeten derhalven waken voor derzelver nakoming; en zy moeten de Overtreders, naer de hoedanigheit der misdaed, en den trap der quaedheit in dezelve, zonder aenzien van perfoonen ftraffen. 't Is zelf t'eenigêrtyd dienftig in 't eerft zeer ftreng te ftraffen. Daer zyn omltandigheden, waerin het eene goedertierenheit is, terftond voorbeelden van ftrenge ftraf te ftellen , die den loop der ongeregtigheit fluiten. Dan , 't geen inzonderheit noodzakelyk dient in agtgenomen , als 't welk de Geregtigheit en 't Gemeene Welzyn volftrekt eifchen, is, dat de geftrengheit der Wetten niet alleen uitgevoerd worde tegen de Geringen en Armen , maer ook tegen de Grooten en Ryken. 't Zou onregtvaerdig zyn, dat het Krediet ofte Aenzien,



Van de Pligten der Oppergebied. 249
zien, de Adeldom , en de Rykdommen gezag zouden geven om onftrafbaer degenen te mogen verongelyken die van deze voordeden verfteken waren. Als het Gemeene Volk onderdrukt word, geraekt het dikwils tot wanhope, en 't word alsdan eindelyk vervoerd om opteftaen met eene woede die het Staetendom in groot gevaer brengt.
§• XXXII. In de Vierde Plaets; nademael de menfehen Burgerlyke Maetfchappyen geformeerd hebben , om zich tegeni de belpringing en quaedaertigheit van' eenen anderen te dekken, en zichzelve( alle de zagt- en aengenaemheden te bezor-' gen, die het leven gemakkelyk en gelukkig konnen maken , zoo is de Oppergebieder verpligt, voortekomen en te verhinderen, dat de Onderdaenen elkander leed ofte ongelyk doen; en dus een Goed Burgerbeftier te hebben,'t welk het quaede verhoed , en de voordeden verfchaft die de menfehen zich redelykerwyze voorftellen mogen. Wanneer de Burgers niet wel in orde gehouden worden , zoo geeft de nabuurfchap en geduurige ommegang, welke zy met elkander hebben, ligteiyk aenleiding dat de een den anderen befchadigt: maer niets is ftrydiger met de natuur en 't doelwit der Burgerlyke ReQ 5 gee-
7. Hooft-
(luk.
[.DeVer*
ngelykin»1 ;en voor* ekomen 'oor een toeJ Beïier.



II. Deel
250 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
geering, dan den Onderdaenen toetelaten, dat zy zichzelf Regt verfchaffen, en door den weg van daedelykheit reden vragen van't ongelyk,'t geen zy gelooven ontfangen te hebben. Laten wy hier eene fraéie plaets uit den Heere De la Bruiere (*) by voegen : „ Waertoe zou het „ my , en tevens all' het Volk, dienen , „ dat de Vorft. voor zichzelf en de zynen „ gelukkig, en met eere overladen , en „ dat myn Vaderland magtig en ontzag„ chelyk was, indien ik, droevig en on,, geruft, in onderdrukking en behoefte ,, moeft leven ? Indien ik, gedekt tegen ,, de ftrooperyen des vyands, my op de „ markten en plaetzen, of op de ftraeten „ der fteden, aen 't ftael van eenen „ moordenaer blootgefteld vond, en dat „ ik, in het akelige van den nacht, min„ der vreezen moeft beroofd of omge„ bragt te worden in de;dichtfte boffchen, „ dan op de hoeken en kruiswegen my„ ner ftad ? Indien de veiligheit, de or„ de, en de zindelykheit het wonen in de „ fteden niet zoo aengenaem maekte, dat „ 'er, benevens den overvloed, zich de „ zoetheit der verkeering en der maet-
„ fchap-
(*) In zyne CamBeres & meeurs de ce Siècle, dat 's, Kenmerken en Zeden der Tegenwoordige Eeuw. Chap. X. du Souverêin,



Van de Pligten der Oppergebied. 251
„ fchappye zetelde? Indien ik, zwak en „ van mynen kant alleen ftaende, op „ myn grond-erf oft landhoeve, door de „ nabuurfchap eenes Grooten, te lyden, „ en men minder voorzien had, om my „ regt te doen tegen zyne ondernemin„ gen ? Indien ik niet zooveele en wel „ uitftekende Leermeefters aen de hand „ kon hebben, om myne Kinderen in We„ tenfchappenof inKonften optetrekken, „ welke hen eens tot een middel van be„ ftaen mogen dienen? Indien ik my, „ door den bloei en de gereedheit van „ den koophandel, min doorgaens met „ goede ftoffen kleeden, en niet met ge„ zonde fpyzen, welke voor weinig gelds „ te krygen zyn, voeden kon? Indien ik „ eindelyk, door de zorgen van den „ Vorft niet zoo vergenoegd ware met „ myn lot, als hy zelve door zyne deug„ den met het zyne behoord te wezen?
§. XXXIII. De Vorst, in de Vyfde Plaets, kan niet alles zien nogt doen door; zichzelf; hy heeft Helpers, Staetsdie-' naers, en Amptenaeren noodig. Maer' gemerkt de opentlyke Amptenaeren eny Staetsbedienden all' hun gezag van den Vorft ontlenen , zoo fchryft men aen hem, als eerfte oirzaek, alles toe wat zy doen, 't zy dan goed ofquaed, 'tls in
dit
7. Hooft M,
).Be~uat< ne en dee' \elyke émptelaers te 'ellen.



II.Deel.
i
6, Geene i Onnoodige j Onder-i (landgelden te tsorderen.
% < 1 <
t
< < 1 I
• t c
* 'f
Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
dit opzigt, bygevolge de pligt.der Soevereinen , dat zy een keuze doen van perfoonen die deegelyk en bequaem zyn tot de Bedieningen en Ampten, welke hen :oebetrouwd worden. Zy moeten derzelver gedrag naegaen, en vannaeby onderzoeken ; en hen ftraffen of vergelden , naer 't geen zy verdienen. Eindelyk moeren zy nooit weigeren, zelve de nedrige /ertoogen en klagten te hooren van zulke Dnderdaenen, die door de Staetsdienaers Df mindere Overheden onderdrukt en vertreden worden.
§. XXXIV. Wat, inde Zesde Plaets, le Onderftandgelden en Belaftingen bereft, gelykerwys de Onderdaenen niet verpligt zyn die te betalen, zonder dat zy noodig zyn tot de Onkoften van het Stae:endom, beide in den tyd van vrede en lien van oorlog, zoo moet een Oppergejieder niets vorderen boven hetgene de >penbaere behoeften, of immers eenig lenmerkefyk voordeel van den Staet, vertifchen \ en hy moet toezien , dat de Onlerdaenen, zoo min als mogelyk is, de aften die men op hen legt gevoelen. Hy noet eene juifte evenredigheit, met be < rekking tot den tax van elk byzonder lid Ier Maetfchappye, in agtnemen, en [aen liemand eenige uitzondering of vryheit
van



Van de Pligten der Oppergebied. 253
van latten, ten nadeele of onderdrukking van anderen, toeftaen. En het Inkomen aller Schattingen, moet eeniglyk gebruikt worden tot de behoeftens van 't Staetendom , en geenszins tot pragt en overdaed, tot dwaeze weg-gevingen, of [tot ydele praleryen. Ook moeten de Onkosten, diemenmaekt, geëvenredigd worden, en bepaeld, naer de Inkomften.
§. XXXV. In de Zevende Plaets, is; het zeker, dat de Soeverein de noodige' Inkomften trekken moet uit de Goederen^ van zyne Onderdaenen ; terwyl toch de r Rykdommen der Byzondere perfoonen dek fterkte van 't Staetendom, zoo wel als 't welvaren van de Huisgezinnen en aller leden van de Maetfchappye uitmaken. Overzulks moet een Vorft niets verzuimen , dat ftrekken kan, om de bewaring en vermeerdering der Goederen van de Onderdaenen te bevorderen. Ten dien einde moet hy de zaeken zoo fchikken, dat zy van hunne Landeryen en Wateren alle mogelyke voordeden trekken, en hun vernuft te werke ftellen. Hy moet de Konften en Handwerken aenmoedigen, en den Koophandel doen bloeien. Voorts moet hy, de Overtollige Koften, en inzonderheit die, welke de Rykdommen
van
7. Heeft-
: De o».
'erdaenen vefoaemd en ykte ma* en.



II. Deel,
* Loix Somptuaires.
8. Alle Failten h beletteu.
*Cabales,
Pligten huiten 't Staetendom.
I.
254 Beginsels van*t BurgerlykRegt.
van 's Lands Ingezetenen nae buiten tot de Vreemdelingen doen overgaen, door goedeOnkoft-Wetten* bemoeien en verbieden , en dus de Burgers tot Goede Huishouders maken.
§. XXXVI. Eindelyk en in de Agtjle Plaets, dient het tegelyk ten belange en pligte der Oppergebiederen, toetezien , dat'er geene Factiën en Samenróttingen* gevormd worden; als waeruit heelligtOproeren en Burgerkrygen ontftaen. Vooral moeten zy beletten, dat niemand der Onderdaenen, (onder wat voorwendfel het ook wezen mogt, al ware het zelfs onder dat van Godsdienft ,) afhangt van eenige andere Magt, 't zy binnen, 't zy buiten 's Lands ; opdat hy voor dezelve niet meer ontzigs en onderwerpinge hebbe dan voor zynen wettigen Soeverein. Ziedaer, in't algemeen voorgedragen, wat de Wet van 't Openbaere Welzyn vordert, met betrekking tot het inwendige van den Staet.
§. XXXVII. Wat hetgene betreft, dat buiten 't Staetendom is, 's Vorften voornaemfte Pligten daeromtrent zyn kortelyk deze:
1. Voor Eerft 9 moethy, zooveel moge-



Van de Pligten der Oppergebied. 255
gelyk is, in Vrede leven met zyne Naebuuren.
2. Ten Tweeden*, moet hy zich wyzelyk dekken en Herken door Traclaeten en Verbonden, met zulke die hy noodig heeft.
3. Tew Derden, moet hy deTraclaeten en VerbindtenhTen ,die hy gemaekt heeft, getrouwelyk onderhouden.
4. Ten Vierden* moet hy den moed en dapperheit zyner Onderdaenen niet
I laten verflappen; maer die integendeel t onderhouden en aenqueeken door een goede tucht.
5. Ten Vyfden* moet hy tydig en ge| paft de noodige voorbereidfels maken 1 om zich in ftaet van tegenweer te ftelI len.
6. Ten Zesden, moet hy nooit eenen l onbillyken of ligtvaerdigen oorlog onder1 nemen.
7. Ten Zevenden en eindelyk, moet I hy oplettend zyn, en dat zelfs in tyd van il vrede, op de oogmerken, maetregels, en
gangen van zyne Naebuuren,
§. XXXVIII. Wy zullen over dezei ftof, aengaende de Pligten der Soeverei-? nen ofte Oppergebieders, niet meer zeg-i gen. 't Is ons voor tegenwoordig genoeg,!
dat
7. Hoeft*
jluk.
2.
34«
j-
6. 7.
Sesluit
'an dit PwEE-
)E



II.Deel,
EINDE FAN HET TWEEDE DEEL.
GRON-
256 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dat wy 'er de Algemeene Beginfels van aengewezen,en 'er de Voornaemfte Trekken van byééngezameld hebben, 't Geen ons in 't gevolg nog overig is zeggen, wegens de verfcheidene Deelen des Oppergebieds in 't byzonder, zal een genoegzaem denkbeeld uitleveren konnen van 't geen dienaengaende breeder te weten is.



GRONDEN
OFT
BEGINSELS
VAN 'T
BURGERLYKE
REGT.
DERDE DEEL.






Bladz. 259 GRONDEN oft BEGINSELS
VAN HET
BURGERLYK REGT.
DERDE DEEL.
Byzonder der Onderzoek van de WEZENDLYKE DEELEN DES
OPPERGEBIEDS;
Dat 's van de verfcheidene Regten des Oppergebieders, met betrekking tot het Inneblyke van den Staet: teweten, de Wetgevende Mact , 'tGEzAG in zaeken van GoDSDiENST,het Regt van Strafoplegging , en 't Regt op de Goederen die in 't Staetendom zyn.
EERSTE HOOFTSTUK.
Fan de Wetgevende Magt, en de Burgerlyke Wetten uit dezelve fpruitende.
§. I. |f\f|ilY hebben tothiertoe iil het iv^ffl gemeen alles verklaerd wat Wmkm de natuur der Burgerlyke
Maetfchappy, midsgaders het Staetsbeftier R 2 en
Overgang tot de bjm rondere Deelen van 'tOp* tergebttd.



2
iii. (
Deel. j
(
]
]
i
De WetgevendeMagt, als de grond der overige, in op^ zigt van 't innerlyke des Staetendoms,eerft te verklaren.
\6o Beginsels van "i Burgerlyk Regt.
;n 't Oppergebied , als de ziel derzelve, betreft. Om het Ontwerp te voltrekken, lat wy gemaekt hebben, is ons ove•ig, de verfcheidene Deelen van het OpDergebied, zoo die regtuit op het Innerlyke van den Staet zien, als die welke bexekking tot het Uitterlyke dat 's tot de Vreemde Staetendommen hebben , wat neer in 't byzonder te overwegen. En 3it zal ons gelegenheit verfcharfen , om le voornaemfte Vraegftukken optehelde:en , welke tot deze ftoffe betrekkelyk zyn. Hiertoe fchikken wy dit Derde en het volgende Vierde Deel.
§. II. Onder de wezendlyke Deelen van de Soevereiniteit, met opzigt tot het Inwendige van 't Staetendom, hebben wy in den eerften rang geplaetft de Wetgevende Magt; dat is te zeggen, het Vermogen , 't welk de Oppergebieder bezit om aen zyne Onderdaenen Wetten te geven , en hen de manier voortefchryven waerop zy hun gedrag te regelen hebben : uit welke Magt de Burgerlyke Wetten voortlpruiten. Nadien nu dit Regt van den Soeverein, om zoo te fpreken, de bron is van 't Oppergezag > zoo eifcht de regte orde , dat wy onzen aenvang maken, met het verklaren van all' wat deze Wetgevende Magt aengaet.
§. HL



Van de Wetgevende Magt, enz. 261
§. III. 't Geen wy elders gezegd heb ben, wegens den aert der Wetten in 't algemeen (*), zullen wy hier niet herhalen : maer de Beginfels, door ons des aengaende beveftigd, onderflellende, zullen wy ons vergenoegen, met de natuui en uitgeftrektheit der Wetgevende Magt ir de Maetfchappy, en die der Burgerlyke Wetten en Ordonnantiën van den Oppergebieder daeruft voortvloeiende, openteleggen.
§. IV. Men geeft dan den naem van Burgerlyke Wetten , aen alle de Wetten welke de Soeverein der Maetfchappy zynen Onderdaenen oplegt. De byéénvoeving of het lichaem van alle die Wetten word het Burgerlyke Regt geheten. En de Burgerlyke Regtskunde is niet anders dan de kon ft oft wetenfchap, door middel van welke men Burgerlyke Wetten maekt, ze uitlegt wanneer zy eenige duifterheit hebben , en ze gevoegzaem toepafl op de daeden der Burgeren.
§. V. De Opregting van de Burgerlyke Maetfchappy moeft een vafte en duurzaeme Inftelling zyn , die op eend
vei-j
(*) In de Beginfels van 't Natuurlyk Regt. Blad* zyde 120.
R 3
. Wat hier bepaeldelyk verklaert zal , worden.
' Wat de Burgerlyke Wet, het Burger/ykRegt, en de Burgerlyke Regtskunde zj.
Noodza-
lelykbeit van Order n denBur[erftaet.



£02 Beginsels ï/^VBurgerlykRegt.
iii.
Deel.
En dus
van de Burgeriy» ie Wetten,
i. 2.
3«
veilige en zekere manier in 't geluk der menfehen, en in hunne ruft, voorzag. Hierom moeft 'er een ftandvafte order in geveftigd worden: en dit kon niet gefchiedenals door vafte en welbepaelde Wetten.
§. VI. Tevoren hebben wy reeds aengemerkt(*), hoe noodig het was, dat men betamelyke maetregels nam, om aen de Natuurlyke Wetten all' de kragt en uitwerking te geven, die zy hebben moeten, zullen de menfehen daerdoor gelukkig worden gemaekt. Dit nu voert men uit door middel van de Burgerlyke Wetten. Want: i. Voor Eerft. zy dienen om de Natuurlyke Wetten zelve byzonderder te doen kennen. 2. Zy geven, ten Tweeden, een nieuwe graed van fterkte aen dezelve ; dewyl zy haere waerneming verze* kerder maken, door de Sanctie oft Staeving met ftraffen, welke de Oppergebieder ftelt tegen degenen die haer veragten en fchenden. 3. Ten Derden dienen zy, om naeuwkeuriger bepalingen te maken. Veele dingen namelyk, worden van het Regt der Natuure, enkel op eene algemeene en onverfchillige wyze voorgefchreven; zulks de tyd, wyze, perfoonen
en
_ (*) Men zie: Bladz. 307, enz. in de Beginfels vdn '$ N&uurljik Regt.



Van de Wetgevende Magt, enz. 263
en omftandigheden aen elks oordeel en' voorzigtigheit gelaten werden. Echter' was het voor de goede orde en de openbaere ruft noodzakelyk, dat alle deze dingen geregeld en bepaeld wierden. Dit nu doen de Burgerlyke Wetten. 4.Zy dienen, ten Vierden ook om 't geen 'er in de Grondregels van 't Natuurlyk Regt duister mogt zyn te verklaren. 5. Zy vormen en fchikken ten Vyfden, op verfcheidenerleimaniere, het gebruik van de Regten die elk natuurlykerwyze heeft. 6. En zy bepalen eindelyk, de handelwyzen * welke men volgen moet, en de voorbe-7, hoedfels die 'er te nemen zyn, om de verfchillende verbindteniffen, by de menfehen onderling aengegaen, kragt en uitwerking te doen hebben; ook in welkervoege een iegelyk zyn goed regt in de Vierfchaeren, oft voor den Regter, vorderen en vervolgen moet.
§. VII. Om zich derhal ven een net denkbeeld te vormen van de Burgerlyke* Wetten , moet men zeggen, dat, gely-/ kerwys de Burgerlyke Maetfchappy niet! anders is als de Natuurlyke Maetfchappy^ zelve, gewyzigd door de Inftelling eenes. Oppergebieders, die'er in gebied voert ter j handhaving van de orde en van den vrede ; alzoo insgelyks de Burgerlyke R 4 Wet-
. Hooft* uk.
4.
5.
6.
* forma* tes.
Die de. elfde zyn Is de Na,* uurlyke Vetten , 9?gepaft p de Maetchappy.



iii.
Deel.
Twee foor ten Van Burgerly' kelVetten
264 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Wetten de Natuurlyke Wetten zelve zyn, volmaekt en behoedanigt, op eene wyze die met den Staet der Maetfchappye, en met derzelver voordeelen en welzyn, overéénkomt.
§. VIII. Dit zoo zynde, gelyk het 'is, zoo kan men de Burgerlyke Wetten in twee foorten fchiften : de eerfte zyn .zulke met betrekking tot haer Gezag alleen ; en de andere met opzigt tot hae-
ren Oirfprong. —: Men brengt tot
de eerfte foort alle de Natuurlyke Wetten, welke tot eenen regel dienen in de Burgerlyke Regtbanken, en voor't overige beveftigd zyn door eene nieuwe Sanctie oft Wetftaving van den Soeverein. Zoodanige zyn alle de Wetten, die bepalen wat de ivlisdaeden zyn welke door den Regter moeten geltraft worden; wat de verpligtingen zyn om welke men gedaegd kan worden in de Vierfchaeren ; enz. De Burgerlyke Wetten, wel¬
ke zoo genoemd worden uit hoofde van haeren oirfprong , zyn de willekeurige Wetten, die eeniglyk den wil des Oppergebieders ten beginfel hebben, en zekere menfchelyke invoeringen onderftellen : ofte wel, die over zaeken gaen,welke tot den byzonderen welvaert van den Staet betrekkelyk zyn , fchoon zy in zichzelve
on-



Van de Wetgevende Magt, enz. 265
onverfchillig, en door't Natuurlyk Regt' onbepaeld waren. Zoodanige zyn de-' Wetten, welke de noodzakelyke vormen en gebruikelykheden der Contraéten en Teftamenten, midsgaders de Manier van Regtsplegen , enz. regelen. Wel verftaende, dat alle deze Reglementen, oft Richtfnoeren, flrekken moeten tot Welzyn van den Staet en der byzondere Ingezetenen van denzelven. En dus zyn zy , eigentlyk gelproken , zooveele Supplementen oft Byvoegfels tot de Natuurlyke Wetten.
§. IX. Het is van belang, dat men hetgene in de Burgerlyke Wetten natuur-j lyk en noodzakelyk is onderfcheide, van \ hetgene 'er willekeurig in is. De Grond-' regels van het Natuurlyk Regt, zonder! de waerneming van welke de Burgers niétin vrede en ruft konnen leven , moeten' , noodwendig in alle Staetendommen de kragt van Wetten hebben , en het hangt niet van de Vorften af dezelve agter te laten. Maer wat aengaet de andere Regels van't Natuurlyk Regt, welke niet zoo wezendlyk tot het geluk der Maetfchappye behooren; het komt niet altyd te pas hen de kragt van eene Wet te geven, 't Onderzoek der daeden, die met deze regels ftryden, zou dikwils van eene R 5 zeer
. Hooft, 'uk.
rn de Bur-
\erlyke Vetten wet men t nooduendigesant witekeurige"chiften.



III.
Deel.
BelVetgeveniieMagt is h veele opzigten bepaeld.
166 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
zeer moeïelyke ontzwagteling en veel te lang van adem zyn. Ook zou het gelegenheit geven tot een oneindig getal van Procèflen oft Twiftgedingen- Terwyl eindelyk, gevoegzaem was, dat men aen regtfchapene en waerlyk - vroome luiden, aen edelmoedige zielen , gelegenheit liet om uittemunten, door de oeffening en betragting van pligten, welker fchending in de menfchelyke Vierfchaer geenige ftraf te wagten heeft.
§. X. 't Geen wy daer gezegd hebben, wegens den aert der Burgerlyke Wetten , is genoeg, om te doen befeffen, - dat, alhoewel de Wetgevende Magt een Opperft Vermogen is, dezelve nogtans niet Goeddunkelyk oft Willekeurig gebied : integendeel , bevind zy zich op veele wyze bepaeld. En wel 1. Eerft; dewyl de Soeverein oirfprongelyk de Wetgevende Magt ontfangt door den wil van elk lid der Maetfchappye, zoo is't klaer,dat niemand aen eenen anderen meer Regt kan opdragen dan hy zelve heeft, en dat overzulks de Wetgevende Magt zich ook daer buiten niet kan uitbreiden. Uit dien hoofde kan en mag de Oppergebieder niets bevelen of verbieden, als zaeken en daeden die vrywillig en mogelyk zyn. — 2. Ten Anderen- regelen de Natuurlyke Wetten
der



Van de Wetgevende Magt, enz. 267
der menfehen doeningen, voor en boven1 de Burgerlyke Wetten ; en geen menfch ^ kan zich van 't gezag der eerftgemelde onttrekken. Overzulks beperken deze oirIprongelyke en eerfte Wetten insgelyks den Soeverein; en hy kan niets bepalen dat van kragt is, ingeval het aenloopt tegen hetgene zy uitdrukkelyk bevelen of verbieden.
§. XI. Dan, men moet wel in agt nemen, dat men deze twee dingen die ge-^ heel verfchillen , niet met elkander ver-" warre ; namelyk : de Natuurlyke Staet,. en de Wetten der Natuure. De Natuur-' lyke en Oirlprongelyke Staet van den Menfch kan verfcheidene veranderingen, en verfchillende fchikkingen lyden , van welke de menfch meefter is, en die niets ftrydigs in zich hebben met zyne verbindteniflen en pligten. Ten dezen aenzien, konnen de Burgerlyke Wetten zeer wel eenige verandering aen den Natuurlyken Staet der menfehen toebrengen, en in gevolge van zulks eenige regelmaeten maken, welke aen het Natuurlyk Regt onbekend zyn, zonder dat die daerom iet ftrydigs hebben met de Natuurlyke Wetten ; als welke den Staet der Vryheit in alf zyn uitgeftrektheit onderftellen, maer terzelfder tyd den menfch toelaten om dien
ftaet
. Hooft, 'uk.
Onder, "cheid tuf'cben den Natuurly 'ten Staet, n de tVet' '■en der Natuure.



m.
Deel.
De BurgerlykeWetten konnen wet het Natuurlyk Eegt (Iry den.
Onge-
grondheit van het tegendeel.
268 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ftaet te wyzigen en te bepalen op zulkeene manier als het hem 't voordeeligft fchynt.
§. XII. Ondertusschen zyn wy ten uiterften vreemd, en verre van 't gevoelen dier Staetkundigen (*) goedtekeuren , welke voorgeven , dat de Burgerlyke Wetten nooit tegen het Natuurlyk Regt konnen aenloopen; omdat'cv (zeggen zy,) niets regt of onregt was voor haere vaftftelling. 't Geen van ons daereven gezegd is, en de Beginfels welke wy in 't geheele beloop van dit Werk geftaefd hebben , toonen klaer genoeg, hoe weinig gronds 'er voor dus eene mening zy.
§. XIII. 't Is evenzoo belachelyk, ftaende te houden, dat 'er voor de inftelling der Burgerlyke Wetten en der Maetfchappye , geenige Regel van Geregtigheit was, waeraen de menfehen onderworpen waren; als of men voorwendde , dat de Waerheit en Regtheit afhingen van den wil der menfehen, en niet van de natuur der dingen zelve, 't Zou zelfs voor de menfehen onmogelyk zyn geweeft, Maetfchappyen opteregten, welke zich handhaven
(*) Hoebes, en dc zynen.



Van WetgevendeMagt, enz. 269
haven konden, indien'er voor de opregting dier Maetfchappyen nogt Regt nogt Geregtigheit ware geweeft, en zoo , men niet in 't tegendeel in de overtuiging had geftaen , dat het billyk was zyn woord te houden, en onregtvaerdig hetzelve te breken.
§. XIV. Dusdanig is in 't gemeen de uitgeftrektheit van de Wetgevende Magt, en van de natuur der Burgerlyke Wetten, door middel van welke zich dat Vermogen ontzwagtelt. Hieruit nu vloeit, dat all' de kragt der Burgerlyke Wetten in twee dingen beftaet •- teweten : in haet Regtmaetigheit, en in haer Gezag.
§. XV. Het Gezag der Burgerlyke Wetten legt in de kragt, welke het vermogen des genen , die , met de Wetgevende Magt bekleed, regt heeft om deze Wetten te maken, aen dezelve geeft, er in de order van GOD, die gebied dal men de Wetgevers gehoorzame. Dei^g;maetigheit der Burgerlyke Wetten hangi af, zoo van haere betrekking tot de orde der Maetfchappy, van welke zy de Regels zyn, als van haere overéénkomft met het byzondere nut dat 'er gelegen is in dezelve vaftteftellen naer vereifch van tyderi en plaetzen.
§. XVI
r. Hooft, (luk.
De kragt 'der BurgerlykeIVetten , waerin gelegen.
Gezag en 'Regtmaetigheit'dei zelve.



in.
Deel. Deze zyt, haere <wezendlykekarakters,
Maer de Onder* daen moet ook, by mangel van billykheit , gehoor zame».
2 fo Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XVI. En nadien de Soevereiniteit, of het Regt van te Gebieden, ten natuurlyken grondflag heeft, eene Weldoende Magt, zoo volgt 'er noodwendig uit, dat het Gezag en de Regtmaetigheit der Wetten twee wezendlyke karakters en hoedanigheden van derzelver natuure zyn, en dat zy , by mangel van deze, geene waere verpligting konnen voortbrengen. De Magt des Oppergebieders baërt het Gezag zyner Wetten , en zyne Weldaedigheit laet hem niet toe onregtvaerdige Wetten te maken.
§. XVII. Hoe zeker ook, en ontegenzeggelyk deze Algemeene Beginfels zyn, moet men echter toezien , dat men dezelve in de toepasfing niet misbruike. Buiten twyffel is het iet wezendlyks aen alle Wet, dat dezelve regtvaerdig en billyk zy : maer men moet daeruit niet befluiten, dat byzondere menfehen het regt hebben om gehoorzaemheit te weigeren aen de Ordonnantiën .van den Oppergebieder, onder woorwendfel dat zy dezelve niet t'eenemael regtvaerdig vinden. Want, behalven dat men iet moet toegeven aen de onaffcheidelyke zwakheit van 't menfehdom, zoo ftrekt het opftaen tegen de Wetgevende Magt, waerin de geil eele zekerheit van de Maetfchappy gele-



Fan de Wetgevende Magt, enz. 271
legen is, tot omkeering van den Burgerftaet. En de Onderdaenen zyn in de ver-1 pligting om veelliever de ongemakken, welke uit eenige onregtmaetïge Wetten lpruiten konnen, te verdragen, dan door hunne wederfpannigheit den Staet in het gevaer te brengen van 't onderft boven te keeren.
§. XVIII. Maer ingeval het misbruik' der Wetgevende Magt tot het uiterfte' quam, en tot omkeering van de grondwe- ■ zendlyke Beginfels der Natuurlyke Wet-' ten, en der Pligten welke zy opleggen 9° zoo is 'er niet aen te twyffelen, of in zulke omftandigheden hebben de Onderdaenen , gezagtigd door de uitzondering der Goddelyke Wetten, het regt, ja zy zyn zelfs in de verpligting, om gehoorzaemheit te weigeren aen zulke Burgerlyke Wetten die de Gronden der Natuurlyke Verpligting, zouden omkeeren.
§. XIX. Ook, is 't nog niet genoeg, opdat de Wetten eene waere verpligting* opleggen , dat zy regtvaerdig en billykï zyn ; 't is daerenboven noodzakelyk dat* 'er de Onderdaenen volkomen kennilfe*' van hebben. Ondertulfchen konnen de" Onderdaenen die niet uit zichzelve kennen; altans niet in't geene zy willekeurigs
ver-
1'. Hooft* M,
"en zy dit t* Grondlagen der Natuurly* e Wetten mkeerde.
De Bur»
r/yke 7et verigt niety n zy be* ndge* aekt.



iii. ,
Deel.
i j
■I
j
Hierom moet de Bekend' making duidelyk niezen, en in de Tael des Lands.
172 Beginsels van 'fi Burgerlyk Regt.
vervatten. Zy zyn. ten dien opzigte, als loeningen van welke men onkundig kan, m mag wezen. De Soeverein moet die Wetten dan bekendmaken; en hy moet de Geregtigheit oeffenen, niet volgens willekeurige en op ftaendevóet genomene Beluiten, maer naer Wetten die welgeftaefd ;n behoorlyk afgekondigd zyn.
§. XX. Deze Beginfels verfchaffen ons sene Aenmerking, die van zeer veel belang is voor de Soevereinen, ofte Oppergebieders. Nademael het eene eerfte hoedanigheit der Wet is, dat dezelve bekend zy, zoo moeten de Soevereinen de Wetten op de alderduidelykfte wyze bekendmaken en afkondigen. In 't byzonder is het volftrekt noodzakelyk, dat zy in de gewone Landstaele gefchreven worden: en zelfs zou het gevoegelyk zyn, dat men in de Scholen der Regtsgeleerdheit zich niet van eene vreemde tael bediende. Want wat kan 'er tegenzeggelyker begrepen worden met het Beginfel,'t welk eifcht dat de Wetten ten vollen bekend moeten wezen , dan uitheimfche en vreemde Wetten , gefchreven in eene doode tael die onbekend is by den gemeenen man, te gebruiken, en zulke Wetten in dezelfde onbekende tael te doen leeraeren. Ik kan my niet weerhouden te zeggen, dat dit
nog



Van de Wetgevende Magt, enz. 2?[
nog een overblyffel is van Onbefchaefdheit*,ftrydig teffens met de glorie der Oppergebiederen , en met het nut en voordeel der Onderdaenen.
§• XXI. Indien men dan onderftelt, dat de Burgerlyke Wetten de voorwaerden hebben van welke wy fpreken, zoo' bezitten zy zonder tegenzeggen de kragt' om de Onderdaenen tot derzelver naeko-l ming en waerneming te verpligten. Ieder byzonder lid der Maetfchappy is gehouden zich aen klaere Regels te onderwerpen , zoo zy niets behelzen 't welk blykbaer aenloopt tegen de Goddelyke Wetten , 't zy die Natuurlyk zyn , 't zy Gcopenbaerd : en de waerneming derzelve moet niet alleen fpruiten uit vreeze voor de ftraffen , aen haere fchending vaftgehecht, maer daerenboven uit een beginfel van conlcientie , en uit kragï van een grondregel des Natuurlyken Regts zelve, die gebied dat men de Oppermagten gehoorzamen zal in alles wat men zonder misdaed doen kan.
§. XXII. Om dit uitwerkfel der Burgerlyke Wetten wel te begrypen , moet^ men in aenmerking nemen , dat de ver-I pligting , door haer opgelegd , zich niet,? flegts tot de uiterlyke doeningen, maer* S ook
Als ivan* teer ieder Onderdoen ;e getril* 'ig moet inkomen»
De kragt •r Bur*
•rijke vetten iet ook 't het in* wndige.
t
r, Hooft-
(luk.
* de har* harie.



III.
Deel.
Hier op moet des de Soeve* rein doelen.
%. XXIV
274 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
ook tot het innerlyke van den menfch, dat 's tot de gedagten van zynen geeft en de gevoelens van zyn harte uitftrekt. De Oppergebieder, als hy Wetten aen zyne Onderdaenen voorfchryft, fteltzich daermede voor, hen waerlyk wys en deugdzaem te maken. Als hy eene goede daed beveelt, wil hy, dat men die van harten zal uitvoeren; en wanneer hy een misdryf verbied , zoo verbied hy niet enkel de uiterlyke daed , maer hy verbied zelfs de gedagte daervan aen te houden en 'er den toeleg toe te vormen.
§. XXIII. Inderdaed,dewyl de menfch uit zyne natuur een verftandig en vry wezen is, komt hy niet tot het doen , als ingevolge van zyn oordeel, door een bepaling van zynen wil, en door een inwendig beginfel. Dit nu dus zynde, zoo is het kragtigfte middel, 't geen de Oppergebieder gebruiken kan , om het geluk en de ruft van de Maetfchappy te weeg te brengen, dat hy arbeide op het inwendige van den menfch , dat 's te zeggen, op het beginfel der menfchelyke doeningen en bedryven ; om dus den geeft en 't hart van zyne Onderdaenen totWysheit en Deugd te vormen.



Van de Wetgevende Magt , enz. 27
§. XXIV. Ook is het met dat inzigt en tot zulkeen einde , dat alle de opertt lyke Inftellingen , ter Onderwyzing vai de Jeugd , ingevoerd wierderi. Alle d< openbaere Scholen , en alle de Hooglee raers welke in dezelve hunne lellen ge ven, zyn om die reden ingefteld. He doelwit van alle deze vaftftellingen is, de menfehen te verlichten, te onderwyzen en hen ter goeder uure de regels van eer wys en eerlyk leven inteboezemen. Du< heeft de Soeverein, door 't Opentlyk On derwys, een zeer kragtig middel, om ir de ziel zyner Onderdaenen de denkbeelden en gevoelens te planten, welke hj hen inboezemen wil: en daerdoor heeft zyn Gezag een zeer grooten invloed op de innerlyke daeden, dat is, op de gedagten en gevoelens der menfehen , welke zich dezerwyze onderworpen vinden aen 't bellier der Wetten ; zooveel ten muitten als de aert der zaeke kan toelaten.
§. XXV. Wv zullen dit Hooftftuk eindigen met het Onderzoek van een Vraegftuk , 't welk zich op deze plaets natuurlykerwyze aenbied. Men vraegt namelyk , Of de Onderdaen eenen onregtvaerdigen lafl van zynen Soeverein mag uitvoeren zonder zich fchuldig te maken, dan of hy veeleer ftandvaflig moet weigeren , S 2 hier-
)
, e» daer.
Joe dienen
hem de l Openbaere * Scholen.
l
1
Onderzoek of men zonder (chuld een L.a(i mag uitvoeren dis Onregtvaerdig is.



iii.
Deel.
276 Beginsels varft Burgerlyk Regt.
hierin te gehoorzamen , zelfs met gevaer van V leven te verliezen? Puffendorf fchynt op die vraeg fchoorvoetende te antwoorden; hoewel hy zich eindelyk voor het gevoelen van Hobbes verklaert; en hy zegt: „ Dat men onderfcheid moet „ maken , en zien , of de Oppergebie„ der ons op onzen eigen naem beveelt ,, eene onregtvaerdige daed te doen, die „ dus voor de onze zou gerekend wor„ den; dan of hy ons die doening belaft ,, te doen in zynen naem, in hoedanig„ heit van bloote werktuigen, en zoo dat „ hy die daed voor de zyne neemt"''. In 't laetfte geval, wil de gemelde Schryver, „ dat men de daed die de Soeverein bevo* „ len heeft, onbevreeft mag uitvoeren ; „ dewyl de Gebieder in4 dat geval moet „ aengemerkt worden, als de eenige Autheur, en op wien all' 't misdaedige val„ len moet. Dus moeten, by voorbeeld, „. de Soldaeten altoos de orders van hun„ nen Vorft volgen ; gemerkt zy niet te „ werk gaen in hunnen eigen naem, maer ,, als werktuigen , en in den naem van „ hunnen Meefter. Maer integendeel, „ is het nooit geoorlofd , in zyn eigen ., naem eene onregtvaerdige daed, die „ lynregt ftryd met de overtuiging van „ een verlicht geweten, te doen. Dus „ mag, by voorbeeld, een Regter, wat
„ laft



Van de Wetgevende Magt, enz. 27
„ Lift hy daertoe ook hebben mogt vai „ den Vorft, nooit eenen onfchuldigei „ veroordeelen; nogte een Getuigen te „ gen de waerheit getuigen". Tot dus verre Puffendorf.
§. XXVI. Dan 't fchynt my toe, da deze onderfcheiding de zwarigheit niei wegneemt: want op welkeene wyze mer ook voorgeve dat een Onderdaen in zulke gevallen te werkgae, 't zy in zyn eigen , 't zy in 's Vorften naem, zyn wil loopt altoos eenigermaeten faemen met de onregtvaerdige en zondige daed die hy uitvoert. En derhalven moet men, of aen den daeder altoos de eene en andere daed voor een gedeelte toerekenen ; of men moet 'er* hem in 't geheel geene toerekenen.
§. XXVII» De zekerste weg is overzulks, dat men hier onderfcheid make' tuffchen een Lift die taftbaer en opentlyki onregtvaerdig is, en tuffchen een bevel/ welks onbillykheit alleen twyffelagtig en( fchynbaer is. In 't eerfte geval, moerj men in 't algemeen en zonder bepaling ftaende houden, dat ons de aldervreeffelykfte dreigementen nooit moeten bewegen, om, zelfs niet op laft en in den naem van den Oppergebieder, eene zaek te S 3 doen,
7
■t t. Hooft. Juk
; Tuffen • ■ dorf's On' derfcbei. ding /oft •de z"xariqheit niet op.
Beft -word bet Gebo' iene in aftbaer en '.bynbaer mregtnietig ge. chtft.



III.
Deel.
'tBlyhbae Onregtvaerdigemoet vol (landig ge-weigerp
278 Beginsels van 't B urgerlykRegt.
doen, die ons klaerblykelyk onregtvaerdig en misdaedig voorkomt; en dat, fchoon men al zeer te ontfchuldigen mogt zyn voor de Menfchelyke Vierfchaer, wyl men op een zoo harde proef bezweken is: men echter voor de Goddelyke Vierfchaer geenszins onfchuldig zou zyn.
g. XXVIII. Zoo moet, by voorbeeld, ■een Parlement, waeraen de Vorft belaft, dat het een Edict oft Koninglyk Gebod , .'twelk blykbaer onregtvaerdig is, zal inlyven in de Openbaere Regifters, onwe'derfprekelyk weigeren zulks te doen. Ik zeg het zelfde van eenen Staetsdienaer, wien zyn Meefter zou willen verpligten om een order vol van onbillykheit oft tieranny uitte voeren of*te doen uitvoeren; van eenen Afgezant, wien zyn Vorft bevelen geeft, verzeld van opentlyk onregt; en van eenen Krygsbevelhebber , Schout, of ander Hoog Amptenaer, wien de Koning gebied een menlch te doen dooden, welks onfchuld zoo klaer is als de dag. In alle deze gevallen moet men eene edele kloekhartigheit betoonen, en met alle zyne kragten de Ongeregtigheit tegenftaen, zelfs ten perykele van all'wat ons zou mogen overkomen. Men moet GOD meer geboorzaem zyn, dan de menfehen



Van de Wetgevende Magt, enz. 279
fchen(*y En toen men aen den Soeverein1 eene getrouwe gehoorzaemheit beloofde,^ heeft men zulks nooit anders konnen doen, als onder deze voorwaerde, dat hy nimmer iet zou bevelen 't welk duidelyk aenloopt tegen de Wetten van GOD,'t zy Natuurlyke , 't zy Geopenbaerde. Deswegen is 'er eene zeer fraéie plaets in een der Treurfpelen van Sophokles (f). „ Ik
„ denk
( * ) Handelingen V. vers 29.
(t) In zyne Antigone. verfT. 459-— 466. De Schryver geeft deze plaets in den Tekft naer den zin op. Wy zullen hier het Griekfch zelve, met onze Vertaling , plaetzen. Antigone had het lyk van haeren Broeder met aerde bedekt, tegen hec verbod van Koning Kreon , die de doodftraf had gefteld tegen de begravers van dien verwezenen. Zy, voor hem gebragt , en toegeftaen hebbende , aengaende des Konings Wet bewuft te zyn, alzoo die opentlyk bekend was gemaekt , wert daerop van hem ge vraegt : Of zy die dan nog had durven fchenden ? Hierop gafzy, na gezegd te hebben, dat nogt JUPITER, nogt D1KEK, de Wraekgodin, dat bevel den menfehen had gegeven , in deze verzen , het antwoord, waerop de Heer Bürlamaqui doeld:
OvSi c&-É(£(» Tarovin cplywi* ra tra KlgvyfucS-'? af r 'dy^svrm x.è,cr<pecXv 3-tat Noftifi* ivitt<3-eci Svijtm i'n r' vireg.pxn$7f O' v yecg ti w» ye xcêxi'f «AA' adirare Zjï taZr*, Kêa'iht f'| 'ótov pst»4' T«uT<av tyd tv» EfteAAon, iiSgis ov'&ni tpgotvnx SdtntT , h SinTtri ryi ilxq» AaTtlf 4
S 4 En
. Hooft* uk.



III.
Deel.
280 Beginsels van *t Burgerlyk Regt.
„ denk niet (zegt 'er Antigone tot Kreon, Koning van Thebe,~) „ ik denk niet, dat
„de
En zy vervolgt, vers 466 — 474.
— — S-mov/Aivii y«£ , (tl £"é j
TlgiS-sv S-ctvoZftat, xt^Sos alt' iya Atya»-" O; .Ti? ya/> tv 7r»Mii<rti, as tya, Kccxoti Zji', 5t«? cS' óvx'i *«tS-#v»i/ xtgSos '<pépit' Orui 'I/a.61 ye iSSe rS piópov tv%£Ïv , ïlccp ovSev ÜAyof «AA' a» , li rèv £°| I/kïJj Müt^ss .9-«»ovr' «S-aarTe» jjv' o-^rjKJiV vsxuv , K.£i»o(5 aii jjAyoav to7s Je J' ok'k aXymófim'
Welk eene en andere , zoo het vooracngehaelde als't vervolg der rede,wy dezcrwyze in onze Taeï volgen:
'k Hield geenszins uw gehoon van zoo veel klem en kragt c Vorft van Thebe ! dat zy 't fterffelyk geftagt "Bewegen moeften, om Gods onbefchreven Wetten , Van onverwrtkbren ft and, ver agt ter zy te zetten. tVant niet van beden, of van gifter , is dat Regt, Maer door alle eeuwen, in der menfehen hart gelegd $ "En niemand weet wanneer bet licht dier Godsbevelen Alom (hoe zeer in zeên de Volkeren verf beien, ) Het eerft verfcheen. Jk moefi die hooge Regelmaet Dan nimmer om een menfch, hoe groot van magt en ftaet j En dus uit laffe vrees, al te oneerbiedig fmaden , En op my 's Hemels wraeke en ftrenge ftraffen laden. Ik wijl, al zweeg uw wet, dat ik eens ft erven moet; En ft erve ik voor myn tyd, zulks noeme ik win ft en goed: Want die, als ik, gedrukt door ramp op ramp, moet leve?» , Schat fterven ryke winft, door hooger zugt gedreven. Dus ftrekt het myner ziele, indien my Kreons ftraf Ter dood voert, tot geen' Jmart': maer bleef by buiten't graf Die onder 't teeder hart van moeder wiert gedragen, Myn moeders zoon, een lyk, dat gaf my (lof van klagen; Dan zugt te en kermde ik (leeds in bitter zielsverdriet : Maer nu hem de aerde dekt. deerd my de doodftraf nief.



Van de Wetgevende Magt , enz. 2 81
„ de Geboden van een fterffelyk menfch „ hoedanige de uwe zyn, zooveel kragi „ bezitten , dat zy de overhand moeter „ hebben boven de Wetten van de Goder „ zelve : Wetten die inderdaed wel niei „ gefchreven, maer zeker en onveran „ derlyk zyn: want zy zyn niet van gifte„ ren of heden, maer van onheugbaerc „ tyden vaftgefteld; en geen menfch weei „ wanneer zy begonnen zyn. Ik mogt „ my derhalven , uit vrees voor eenig „ menfch , niet blootftellen , door hei i, fchenden der Wetten, aen de ftraf dei „ Godheit".
§. XXIX. Maer wanneer het eene order oft laft geld , die ons onregtvaerdig fchynt, doch waervan de onbillykheit twyffelagtig is, dan is buiten tegenfpraek het gehoorzamen de veiligfte weg. Want dewyl de pligt der gehoorzaemheit van eene klaere en onbetwiftelyke verbindtenis is, zoo moet zy de overhand hebben boven de twyffeling. Anders, en indien de verpligting waerin de Onderdaenen zyn om aen de bevelen hunner Oppergebieders te gehoorzamen , hen toeliet, zoolang de waerneming dier orders te weigeren, totdat zy ten vollen van derzelver billykheit overtuigd waren , zou het gezag van den Vorft, even hierdoor,blykS 5 baer
1. Hooft, 'ftuk'
!
Doch als de onbillykheit des e^ebods ttvyjfelagtig is,i moet 'er gehoorzaemdworden.



282 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ui.
Deel.
Dingen in 't maken der Wetten gade te Jlaen.
I.
baer op niets moeten uitloopen, en alle goede Orde, ja zelfs het Staetsbeftier, moeft vernietigd worden: 't zou dan ook noodig zyn dat Soldaeten, Deurwaerders , Geregtsboden, Scherpregters, en dergelyke, de Staetkunde en Regtsgeleerdheit verftonden; zonder 't welk zy zich zouden konnen ontflaen van 't gehoorzamen aen de orders die zy kregen, onder voorwendfel dat zy niet wel overtuigd waren van de regtvaerdigheit der bevelen die men hen gaf: 't welk den Vorft taftbaer buiten kragt zou ftellen om de verrigtingen van zyn Staetsbeftier te oeffenen. De Onderdaenen moeten derhalven in deze omftandigheden gehoorzamen ; en ingeval de daed die bevolen word in zichzelve onregtmatig is, kan men redelykerwyze hen] des wegen niets toerekenen , maer 't misdryf valt geheelenal op den Soeverein.
§. XXX. Laet ons, te dezerplaetze, met weinig woorden de voornaemfte oplettendheden byéénvoegen, welke de Oppergebieder in het maken en vaftftellen der Wetten gebruiken moet.
i. Hy moet all' zynen aendagt leggen op de oirlprongelyke Regels der Geregtigheit, die GOD zelfheeft vaftgefteld, en maken dat zyne Wetten dierwyze ge-
fchikt



Van de Wetgevende Magt, enz. 283
fchikt zyn, dat zy daermede volmaektelyk > overéénkomen. 'l
2. De Wetten moeten van dien aert zyn, dat zy met gemak konnen waergenomen en agtervolgd worden. Wetten van eene te moéielyke uitvoering zyn enkel bequaem, of om 't gezag der Overheden in de waegfchael te ftellen , of om aenleiding te geven tot muiteryen en opftanden, welke het Staetendom t'onderft boven konnen keeren.
3. Men moet zich wel wagten, van Wetten te maken omtrent nuttelooze en niet noodige dingen.
4. De Wetten moeten zoodanig zyn, dat de Onderdaenen, veeleer vanzelve als uit noodzaeke , te haerer waerneminge gebragt worden. Om die reden moet men geene andere Wetten geven als wier nutbaerheit duidelyk blykt, of men moet ten minften den Onderdaenen de redenen en aendrang, door welke men ze vaftfteld, verklaren en bekendmaken.
5. Men moet niet ligtlyk komen tot het veranderen van vaftgeftelde Wetten, ten zy 'er de noodzakelykheit grootelyks toe dringt. De dikwils herhaelde veranderingen der Wetten verzwakken , buiten tegenfpraek, haer gezag, midsgaders dat van den Soeverein zeiven.
6. De
. Hooftuk.
2.
3> 4.
J.



2 84 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
6. 6. De Soeverein oft Oppergebieder moet niet ligtvaerdig, nogte zonder zeer fterkdringende redenen Ontflag van de Wetten geven: anders verzwakt men de Wetten, en geeft gelegenheit tot jaloezie oft naeryver,die altyd verderffelyk is voor den Staet en voor de byzondere Ingezetenen.
7. 7. Men moet maken , dat de Wetten elkandere onderftutten en helpen,dat's te zeggen, dat de eene den weg bereid ter waerneming van de andere, en dus haere betragting ligter maekt : by voorbeeld , wyze Onkoft-Wetten , welke paelen aen den omflag en de onkoften die men maekt ftellen, zullen zeer veel helpen tot het uitvoeren en naekomen van de Wetten omtrent de impoften en opentlykc fchattingen.
8. 8. Een Vorft, die nieuwe Wetten wil maken , moet bovenal aendagtig letten op de tyden en omftandigheden: want •hiervan hangt inzonderheit af het gelukkig gevolg dat een nieuwe Wet heeft, midsgaders de wyze en manier waerop zy zal ontfangen worden.
9. 9. Eindelyk, is het kragtigfte middel, 'tgeen een Vorft in 't werk kan ftellen om zyne Wetten naeuwkeurig te doen waer-
. nemen, dathy'er zelve zich aen onder-
werpe,



Van de Wetgevende Magt, enz. 285
werpe, en 'er het eerfte voorbeeld van toone; gelyk wy hiervoor reeds aenge-1 merkt hebben.
TWEEDE HOOFTSTUK.
Van het Regt om te Oordeelen over di Leerstellingen , welke in het Staetendom geleeraerd worden ; en van de Zorg die de Soeverein moet dragen voor de Zedevorming zyner Onderdaenen.
§. I. Tn de Optelling, welke wy maekJ[ ten van de wezendlyke deelen des Oppergebieds, begrepen wy ook het Regt van Beöordeeling der Leerftellïngen die in den Staet geleeraerd worden, en in het byzonder van alles wat betrekking kan hebben tot den Godsdienft. Dit Regt is een der aenmerkelykfte Regten van den Soeverein oft Oppergebieder; en 't is voor hem van 't grootfte belang, dat hy hetzelve beware, en gebruike, volgens de Regels der Geregtigheit en Voorzigtigheit. Laet ons tragten de noodzakelykheit daervan te toonen, 'er de gronden van vaftteftellen, en 'er de uitgeftrektheit en paelen van aentewyzen.
s. n.
DesSoevereins Regt omtrent bet Beöordeelen der Leer/lellingen be'oogd.
r. Hoofthk. '



iii.
Deel.
Zyn eerffe zorg ziet Op de Zedevormingder Onderdaenen.
Maer van een verlicht ver ftand hangen goede zeden af.
286" Beginsels van V Burgerlyk Regt*
§. II. Het Eerste werk van den Oppergebieder moet wezen, dat hy aen de vorming oft verbetering van 't hart en den geeft zyner Onderdaenen arbeide. 't Zou te vergeefs zyn dat hy de alderbefte Wetten inftelde, en de dienftigfte Regels maekte van Gedrag , in alle zaeken die tot het welzyn van 't Staetendom betrekking hebben, indien hy, voor 't overige, geene gepafte Maetregels nam , om den menfehen de billykheit en noodzakelykheit dier Wetten en Regelmaeten, en 't voordeel dat derzelver waerneming hen toe zal brengen, te doen kennen.
§. III. Inderdaed , nadien alle de menfchelyke doeningen den wil tot haer beginfel hebben, en de daeden des wils afhangen van de denkbeelden welke men zich maekt wegens het goede en quaede, de vergelding of ftraffe, die op de uitvoering of 't verzuim van een zaek moet volgen; zulks elk zich gedraegt naer de mening in welke hy is ; zoo is het ten uiterften klaer, dat de eerfte oplettendheit van den Soeverein zich moet bezig houden, met zorg te dragen, dat de geeft van zyne Onderdaenen verlicht, en 'er niets verzuimd worde, door 't welk men hen van kindsbeen af behoorlyk onderwyze, in alle de * Beginfels die hen vormen konnen tot
een



Van 't Regt der Leerbeöordeeling. 28?
een eerlyk en geruft leven, en in de Leerftellingen welke met het oogmerk en voordeel der Maetfchappye faemenftemmen. Dit 's het kragtdaedigfte middel om de menfehen te brengen tot eene vaerdige, vafte , en zekere gehoorzaemheit, en om ongevoelig hunne zeden te vormen: zonder dit zyn de Wetten enkel een kragtelooze breidel om de menfehen binnen de perken van hunnen pligt te houden. Zoolang als de menfehen de Wetten niet naekomen uit een verftandig en goed beginfel , zoolang is hunne gehoorzaemheit flegts als by toelating*, ofte omdat zy niet^ anders konnen , en zy heeft niets zekers daer men ftaet op kan maken, als geheel gefchikt om hen van hun pligt te onttrekken zoodra zy gelooven dit ftraffeloos te konnen doen.
§. IV. Indien derhalven, de manierj van denken by de menfehen, indien hun-* ne denkbeelden, en de meningen door-* gaens by hen aengenomen en waeraen* zy gewend zyn, zooveel invloeds heb-fl ben op hun gedrag; indien dezelve zoo\ ongemeen-veel konnen toebrengen tot/, het na- of voordeel van den Staet; en indien het de pligt is van den Oppergebieder hierop toetezien en te waken, met all* zyn zorg en vlyt; zoo moet hy niets ver-
zui-
2. Hoeft" luk.
'precaire.
les komt 'en Opper, ebieder et Regt ie te oor. eelen ver Je .eer/lel. ngen.



. Ui. Deel.
't Staet alleen aen kern Akademïèn , Hoogleeraers, enz. te fielleii.
288 Beginsels van V BurgErlyk Regt.
züimen, van alles wat de Opvoeding der Jeugd bevorderen, en .(trekken kan tot voortzetting van de Wetenfchappen, en ter uitbreidinge van de Waerheit. Maer is dit zoo, gelyk het is, zoo moet men aen hem noodwendig het Regt toeftaen, om over de Leerltellingen die opentlyk geleeraerd worden te oordeelen , en alle dezulke te weren en te verbannen, welke in zichzelve gekant konnen wezen tegen het Algemeene Welzyn en de Openbaere Ruft.
§. V. 't Komt overzulks den Oppergebieder alleen'toe, Akademiën en Openbaere Scholen van alderlei foort intertellen j en den Perfoonen gezag te geven die in dezelve leeraeren moeten : 't ftaet aen hem om toetezien dat 'er in de Scholen niets geleeraerd worde, onder welkeen voorwendfel het ook zou mogen zyn, dat. tegen de wezendlyke Grondregels van 't Natuurlyk Regt, en de Beginfels van den Godsdienft , of die van de gezonde Staetkunde , aenloopt; met een woord, niets 't welk zou konnen (trekken om indrukken voorttebrengen , die verderffelyk en fchadelyk voor het Openbaere Welzyn der Maetfchappye, oft Heil des Staetendoms, zyn.
§.VI.



Van V Regt der Leërbeöordeelïng. i\
§. VI. Dan, de Oppergebieders mo ten naeuwkeurig letten op de manie: waerop zy zich van 't Regt daer wy va fpreken bedienen , om het niet verdt als deszelfs regte paelen uitteftrekken, e 'er zich niet van te bedienen als volger de Regels van Regtvaerdigheit en Vooj zigtigheit. Anderszins konnen 'er on trent dit ftuk groote misbruiken plaei grypen, gelyk inderdaed maer al te dil wils gebeurt is ; 't zy dan , dat mei iet 't geen in den grond niet den min ften inbreuk op het Gemeene Welzyi maekt, of iet dat zelfs voordeelig aen he Staetendom zou wezen , t'onregt voo fchadelyk en nadeelig aen den Staet op vat; 't zy dat de Vorften, onder dit voor wendfel, of uit zichzelve , of door aen zetting van qualykgezinde luiden , ziel tot Inquifiteurs, met opzigt tot de on verfchiiligfte en onfchuldigfte , om niei te zeggen de aldervvaeragtigfte , gevoelens, voornamelyk in zaeken van Gods dienft, opwerpen.
§. VIL De Vorsten konnen dan hieromtrent niet te zeer op hunne hoede zyn, om zich niet te laten misleiden door qualykgeftelde of nydige gemoederen, welke, onder voorwending van het heil en ruft van 't Gemeen, niets anders zoeken T als
'9
2* Doch, . '/ Regt der » Leer - Ben oordeling >y moei voor* nz<£tig ge* 11 bruikt. is
t-
:s 1
1
t
E t
y En de Vnjlen moeten zich hoe* den voor de mis/ei. ding van ^alykge* zinden.



III. ; Deel.
Terwyl 'er een eerlyke Vryheit •van Gedagtenmoet toegelaten•worden.
*dumoins.
190 Beginsels w/zVBurgerlykRegt.
ils hun eigen belang, en die alle hunne pogingen, om zekere gevoelens verdagt te maken, uit geen ander beginfel en met 5een ander oogmerk aenwenden, als om daerdoor eerlyke menfehen te bederven sn den voet te ligten.
§. VIII. De Bevordering der Wetenfchappen, en de Voortgang der Waerheit eifchen , dat men eene eerlyke vryheit vergunne, aen alle degenen die zich op de voortzetting. van de eene en andere toeleggen; en dat men geen menfch als misdaedig veroordeele , enkel omdat hy over zekere zaeken denkbeelden heeft, welke met de gedagten, die men 'er gemeenelyk van had, verfchillen. Daerby, de verfchillende wyze van denken over dezelfde onderwerpen , en de verfcheidenheit van gedagten en meningen, wel verre van den voortgang der Waerheit te dwarsboomen , is integendeel op zichzelve voordeelig voor de Waerheit: mids evenwel *, «de Soevereinen behoorlyke maetregels nemen , door welke de Geleerden verpligt worden , zich te houden by de betamelyke agting die de menfehen elkander verfchuldigd zyn , en te blyven binnen de paelen van gematigdheit; en dat de Vorften ten dien einde door hun gezag dezulken intoomhouden,
die



Van V Regt der Leërbeöordeelïng. 29 f
die om de Gefchillen en Twiftredenei: zich vergrammen, of zichzelf totzooverre vergeten dat zy fchelden, lafteren, en hen die anders als zy denken verdagt en hatelyk pogen te maken. Men moet dit onverwrikbaer valt houden, dat de Waerheit door haerzelve zeer voordeelig is voor de menfehen en voor de Maetfchappy ; dat geen waeragtige mening ftrydig kan zyn met den vrede en de openbaere ruit; en dat alle gevoelens, welke uit hunzelve den vrede verftoren, voor valfch moeten gehouden worden. Anders zou men moeten zeggen, dat de Vrede, Ruft, en Eendragt met de Natuurlyke Wetten ftreden.
DERDE HOOFTSTUK.
Van de Soevereine Magt in Zae< ken van Godsdienst.
§. I. T Tet ftuk van 't Soeverein GeX X zaS> met betrekking tot den Godsdienft,is van het uiterfte gewigt. 'tls niemand onbewuft, wat gefchillen *er des* wegen, van alle tyden her, tuffchen den Troon en 't Priefterfchap gerezen zyn, en hoe verderffelyk de gevolgen daer van T 2 wa-
kelykheit om over dit ftuk regte begrippen te hebben.
i. Hoof fa ftuk.



iii.
Deel.
'/ Oppergezag betreft den Godsdienft.
Want daer moet met opzigt tot den Godsdienft beftiering zyn in den Staet.
% IV.
ï02 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
waren voor het meerendeel der Staetendommen. Dus is 't tegelyk noodig, en yoor den Oppergebieder, en voor de Onderdaenen , hieromtrent nette en behoor[yke denkbeelden te hebben.
§. II. Ik zeg derhalven, dat het Oppergezag over de Zaeken van den Godsdienft, noodwendig aen den Soeverein, oft Oppergebiedvoerder , moer toebehooren: en zie hier met welke bewyzen ik dit beveftige.
g. III. Ik merk vooraf aen, dewyl het belang der Maetfchappy vordert, Wetten vaftteftellen over de menfchelyke zaeken, dat's te zeggen, omtrent zulke dingen die eigentlyk en regtuit hun tydelyk geluk betreffen, dat ook hetzelfde belang verbied geheelenal ten dezen opzigte de Goddelyke. zaeken, welke tót den Godsdienft behooren , te verwaerloozen , en zonder eenigen regel te laten. Dit 's ten allen tyde en by alle Volkeren erkend: en 'tis de oirfprong van 't onderfcheid desBurgerlyken Regts -eigentlyk zoo genoemd,en des Gewyden of Kerkelyken Regts. Alle befchaefde Natiën oft Landaerten hebben deze tweederleïe en dubbele Regtsgeleerdheit gefteld.



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 292
§. IV. Maer. byaldien de Zaeken van den Godsdienft , in verfcheidene opzigten , de menfchelyke fchikking noodig hebben, zoo kan aen niemand anders, als aen den Oppergebieder alleen, het Regt toebehooren , om met de hoogfte beflisüng over die zaeken beftellinge te doen.
§. IV* Eerste Bewys. Dit word op eene on tegen ftandelyke manier bewezen uit de natuur des Oppergebieds zelve ; als hetwelk enkel is, laet Regt van met de hoogfte beflisfing in de Maetfchappy te gebieden : 't welk bygevolge niet alleen geenszins lyd, dat 'er iet boven zich zou zyn, maer zelfs niets dat niet aen 't zelve onder worpen zy : terwyl het in zyne uitgeftrektheit alles vervat, wat invloed kan hebben op het geluk des Staetendoms; en dus beide het Heilige en het Wereltlyke.
§. V. De natuur van 't Oppergebied kan niet toelaten , dat men van deszelfs' gezag iet, wat het ook wezen mogte, ont-' trekke, van alles wat onder menfchelyke beftiering valt. Want hetgene men aena 't Gezag van den Soeverein zoude willen^ onttrekken , zou men of in onafhangelykheit laten, of wel men zou het onderwerpen aen 't gezag van een ander perT 3 foon,
Dit komt den Soeve* rein toe.
r.Bewys.
Uit den aert des Opper gebiedt.
Dat niet oelaet, tts van ;yn Gezag en een nder te even.



I
UI. i Deel.
Godsdienft zonder re gel baert •wanorde.
En in eet Maet'
j(happy kan maet een Opper' fie Magt xyp.
>94 Beginsels van 7 Bürgerlyk Regt.
bon, die onderfcheiden was van den Opjergebieder zeiven.
§. VI. Indien men in de Zaeken van den Godsdienft genigen Regel vaftftelde, zou het haer in verwarring brengen, en in eene wanorde, die t'eenemael met het geluk van de Maetfchappy ftryd , onbeftaenbaer is met den aert van den Godsdienft zeiven, en lynregt aenloopende te« gen de oogmerken van GOD, die 'er de Oirfprong en Autheur van is. En zoo men de zyde koos van de gezegde Zaeken aen een ander gezag overtelaten, 't geen onafhangelyk was van dat des Soevereins, zou men tot een nieuw ongemak vervallen : dewyl men alsdan, in eene en dezelfde Maetfchappy, twee Opperfte Magten , de eene van de andere onafhangelyk, zoude ftellen; iet dat tegelyk onbeftaenbaer is met den aert des Opperge? bieds, en tegenftrydig in zichzelve.
§. VII. Inderdaed, zoo 'er in een
'Maetfchappy vele Oppermagten waren , konden zy ook verfchillende orders ge•ven: maer wie ziet niet, dat tegenelkan■ der-ftrydige bevelen,ten aenzien van het zelfde onderwerp, blykbaerde natuur der dingen beledigt ? en dat zy des geen kragt ofte uitwerking hebben, nogt waere ver-



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 295
pligtingen voortbrengen , konnen ? Hoe zou het, by voorbeeld , mogelyk zyn , dat eenzelfde menfch , op denzelfden tyd , tegenftrydige orders krygende van twee Oppergebieders, (van den een om terftond te velde te trekken, en van den ander om aenltonds ter Kerke te gaen,) verpligt zou konnen wezen om hen beide te gehoorzamen ? Zegt men, dat hy niet verpligt is hun beide te gehoorzamen; zoo moet'er een ondergefchiktheit van den een aen den ander wezen ; de Minder moet voor den Meerderen wyken; en het zal niet waer zyn, 't geen men zei, dat zy alle beide onafhangelyke Oppermagten waren. Men kan hier niet ongevoegelyk de woorden van onzen Zaligmaker JESUS CHRISTUS overnemen (*) : Niemand kan twee Heeren dienen; en , een ieder Koningryk dat tegen zichzelf verdeela is word verwoeft, en 't kan onmogelyk ftaende blyken.
§, VIII. Tweede Bewfs. Ik maek myn tweede Bewys op , uit het einde van de Burgerlyke Maetfchappy, en van 't Oppergebied. Het einde van 't Oppergebied is ongetwyneld het geluk der Volken en de bewaring van het Staetendom. Ge-
merki
(*) Mattheus VI. vers 2$. en XII. vers 25.
T 4
3.' Hooft(tuk.
2.Bewysi Uit het einde van de Maetfchappy en des Oppergebieds.



nr.
Deel.
Tot ivel einde de Godsdienf f leging na of voordeelig ka?, zyn,
I.
296 Beginsels van *t. Burgerlyk Regt.
merkt nu de Godsdienftpleging (*), naer haere gefteldheit, op meer dan eene wyze , of fchadelyk , of voordeelig aen de Maetfchappy kan zyn, zoo volgt, dat de Soeverein regt over den Godsdienft heeft; ten minften inzooverre die onder 't menfchelyk bevel kan . vallen. Immers die regt heeft tot het einde, heeft zonder tegenzeggcn ook regt tot de middelen welke dienen om dat einde te bereiken.
§. IX. Maer dat de Godsdienftple^ ging den Staet op verfcheidene manieren : benadeelen, of tot heil ftrekken kan, heb. ben wy voorheen in het Eerfte Deel (f) van dit Werk aengewezen. En inderdaed:
1. Alle menfehen hebben altoos erkend, dat de Godheit haere Zegeningen en Weldaeden , met opzigt tot het Staetendom , voornamelyk doed afhangen
van
(*) De Schryver heeft in 't Franfch Weli^ion: maer 't is uit dit geheele Hooftftuk , en 't geen hy elders over deze zaek te berde brengt , klaer, dat hy nier op de Inwendige Gevoelens en Verborgene Daeden van 't hart, omtrent het Opperwezen en zyne Verheerlyking, hec ooge heeft; maer op de Leer en Uiterlyke Oeffening' van den Opentlyken Eerdienft, zoover die niet door den Alderhoogften zelf bepaeld , maer duidelyk aen der Menfehen frhü<king gelaten is.
(tj Hoofijluk VUL §. VI. Bladzyde iiowui.



Van 't Gezag omtrent den Godsdienst. 29;
van de zorg die de Oppergebieder draegt om te maken dat GOD gediend en ver heerlykt worde.
2. De Godsdienft kan door zichzel: veel toebrengen, om de menfehen gehoorzamer aen de Wetten , getrouwei aen hun Vaderland, en billyker jegens Elkander te doen zyn.
3. De Leerftukken zelve, en de Plegtigheden van den Godsdienft, hebben eer zeer aenmerkelyken invloed op de Zedenj en op het Openbaere Heil. De denkbeelden , welke fommige menfehen beweerden aengaende de Godheit, vervoerden hen tot afgryzelyke Plegtigheden, zelfs tot het Aagten van Menfchenölfers. Ook hebben zy uit die valfche denkbeelden redenen genomen, om zichzelf gezag te geven in hun misdryf, in wreedheit, en in ongebondenheit; gelyk men zien kan wanneer men de Heidenfche Dichters leeft. Heeft nu de Godsdienft zooveel invloeds, op het heil of 't onheil van de Maetfchappye , wie kan dan denken dat dezelve niet tot het bellier van den Oppergebieder zou #behooren ?
%. X. Derde Bewys. Nog meer is'er te zeggen ; en 't geen ik bybragt toont,' dat het iet noodzakelyks is aen den Soeverein, en eene zyner wezendlyke PligT 5 ten
ï 3. Hooft, ftuk.
' 2.
' 3»
)■ Bewys.
Uit de Pligten van den Soeverein.



iii.
Deel.
4 Bewys Vit deOn dergefchiktheitvan des Vorften Gezag aei dat van GOD.
% XII.
298 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ten, van den Godsdienft (die der menfehen aenmerkelykfte en grootfte bekingen in zich vervat) het voornaemfte voorwerp zyner zorgen en bevlytiging te maken. En dus moet hy arbeidzaem zyn, om te voorzien zoo wel in 't eeuwige als in het tydelyke en tegenwoordige Geluk zyner Onderdaenen. Dit is een zaek , daer hy zich inderdaed mede te bemoeien heeft, en die onder het bereik zyn's Soevereinen Gezags behoort.
§. XI. Vierde Bewys. Met een woord, .(en dit 's hier een nieuw bewys,) men kan niet nalaten in 't algemeen te erkennen , dat 'er niet meer is dan een tweederlei Oppermagt; teweten die van GOD, en die van den Vorft. 't Gebied van GOD de HEERE is een alderhoogft , een alles te bovengaende , een volftrekt en algemeen Gebied. Het Oppergezag van den Vorft bekleed den tweeden rang; 't is ondergefchikt aen dat van GOD den Alderhoogften : doch dierwyze , dat de Vorft een volkomen regt heeft om beitel te doen over alle zaeken , welke invloed hebben op het Geluk en Heil der Maetfchappye , en die uit hunnen aert vatbaer zyn voor menfchelyke fchikking oft regeling.



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 299
§. XII. Nadat wy dus het Regt van den Oppergezagvoeder omtrent den Godsdienft geftaefd hebben, zoo laet ons zien wat de uitgeftrektheit is van dit Regt, en welke 'er de perken van zyn. Door dit onderzoek zal 't blyken, dat deze paelen niet verfchiilen van die, welke de Soevereiniteit in alle andere ftukken ondergaet. Wy hebben reeds gezegd, dat het Oppergebied zich uitftrekt tot alles wat vatbaer is voor de beftiering en het bevel van een menfch : hieruit volgt, dat de eerfte pael, welke men aen 't gezag des Soevereins in Zaeken van Godsdienft moet ftellen , doch die niet verdient dat men 'er zich mede ophoude , deze is , dathy niets bevelen mag't geen uit zyn aert voor de menfehen onmogelyk is, zoo in den Godsdienft, als in alle andere zaeken ; gelyk by voorbeeld van in de lucht te wandelen , tegenzeggelyke dingen te gelooven, en wat meer van dien aert is.
§. XIII. Eene tweede bepaling welke men aen 't Soeverein Gezag moet ftellen, doch die in den Godsdienft niet byzonderder dan omtrent alle andere zaek plaets moet hebben , word door Gods Wetten gemaekt. En het is overtuiglyk klaer, nadien het Gezag van den Oppergebieder aen het Gezag van den Alderhooglten onder-
Paelen van dit Regt; en wel eerft, lat 'er niets ondoenelyks•worde ingesteld.
T<?»twee" den, niett (Irydigs met Gods lnftelling.



III.
Deel
En dm kan 't vi GOD g bodeneni •verboden •worden j en zoo h tegendeel
En de Cofijcien* tie blyve ongedwo%' gen.
300 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dergefchikt is, dat alles wat GOD door * eenige .Wet, 't zy Natuurlyke, 'tzy Stel. lige, bepaeld heeft, door den Soeverein
niet kan nogt mag veranderd worden.
Dit 's het fondament van dien grooten
Grondregel, dat men GOD meer moet
gehoorzamen dan de menfehen.
§. XIV. Door een gevolg van deze Beginfels, kan in 't byzonder geen Men^fchelyk Gezag, de Prediking , by voorre beeld, van 't Euangelie , of het Gebruik der H. Bondzegelen , verbieden ; nogte . eenig nieuw Geloofsartiekel vaftltellen , of eenen nieuwen Kerkdienft invoeren. Want alzoo GOD ons een Regel van Godsdienft gaf, en verboden heeft dien Regel te veranderen oft te verwrikken , zoo ftaet het niet meer aen 't vermogen van eenig fchepfel, zulks te ondernemen of te doen; en het zou uitlporig zyn te denken, dat een eenig menfch een zaek zou konnen gelooven of betragten, betrekkelyk tot zyne Zaligheit, tegen hetgeen de Almagtige deswegen verklaert had ftrydig.
§. XV. 't Is ook op den grondflag der beperkingen, welke wy gefteld hebben, dat de Oppergebieder zich nooit wettiglyk de heerfchappy over de Confcientiën kan
aen-



Van 'i Gezag omtrent den Godsdienst. 301
aenmatigen, als of het, in zyn magt ware den Onderdaen de noodzakelykheit op te ■ leggen, van dus of zoo een punt, in Zaeken van Godsdienft, te gelooven. De natuur der zaeke zelve, en de Goddelyke Wetten zyn tegen zulkeene voorwending. D'er legt des niet minder dwaesheït dan godloosheit in, de gewiffens der menfehen te willen dwingen , en den Godsdienft hen, om zoo te fpreken, af teperffen te vuur en te zwaerde, door geweld en wapens.
§. XVI. Het Gezag van den Oppergebieder, in Zaeken van Godsdienlt, kan6 zich derhalven niet verder uitftrekken^ dan de paelen , die wy aen 't zelve heb-a ben toegewezen : doch, dit zyn ook de2 eenige, welke men aen den Soeverein in/ dezen kan voorfchryven ; zelfs denke ik niet, dat het mogelyk zy zich andere te verbeelden. Maer 't geen men bovenal moet opmerken, is, dat deze paelen van 'tOpperlt Gezag, in 't ftuk van den Godsdienft , nergens in verfchillen van die, welke de Soeverein in alle andere ftukken moet erkennen en in agt nemen: integendeel zyn zy dezelfde , die aen alle de deelen van 't Oppergebied zonder onderfcheid voegen ; en zy worden overdies op de gemeene zaeken niet minder
toe-
3. Hooft, luk.
Dit zyn
'e eenige erken, en 'zelfde >.e op alle aeken iffen.



iii.
Deel.
'/ Handhaven der Zaeken van God. delyke In Pelling komt ook den Vorp toe.
302 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
toegepaft dan op de Zaeken van den Godsdienft. Ik zal dit door een voorbeeld ophelderen: 't zou aen eenen Vader niet vryer ftaen het onderhoud en de opVoeding zyner kinderente ver waerloozen, al gaf de Vorlt een gebied daertoe , als het aen de Leeraers van de Kerk, en aen de Chriltenen geoorlofd zou zyn, den Dienlt van GOD te verlaten , ingeval eenig onheilig Vorft zulks beval. De reden is, dat Gods Wet het een zoo wel als 't ander verbied , en dat de uitzondering op 't gehoorzamen van den lalt des Oppergezagvoerders, genomen van deze Wet, eene onverwinnelyke uitzondering is, die boven alle Menfchelyk Gezag gaet.
§. XVII. Echter , fchoon het Soeverein Gezag in Zaeken van Godsdienft niet zoo ver gaet, dat het de dingen, welke GOD zelf bepaeld heeft, veranderen mag, kan men echter zeggen , dat^ die Zaeken zelve eenigerwyze aen 't Gezag des Opgebieders zyn onderworpen. Dus heeft, by voorbeeld, de Soeverein onweêrfprekelyk het regt, om de uiterlyke hinderpaelen te weren, die aen de waerneming van Gods Wetten fchadelyk konnen zyn, en om in 't tegendeel ten dezen aenzien alle behulp en gemak toetebrengen; dit is zelfs een van zyne eerfte Pligten. Daer-
van-



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 30;
vandaen vvyders het regt, dat hem toe komt, om alles wat betrekkelyk is tot df aenftelling en verrigtingen van de Pries terfchap, en tot de omflandigheden var den Uiterlyken Eerdienfl, (opdat die met zooveel te meerder orde gefchiede ,} te regelen ; inzoover ten minflen als de Wet van GOD deze dingen aen de willekeur der menfehen gelaten heeft(*). Ein« delyk is het zeker, dat de Oppergebieder ook een nieuwe graed van verpligting en kragt kan geven aen de Goddelyke Wetten , door tydelyke Vergeldingen ol Straffen. Om allen deze kan men zich niet weêrhouden, van het Regt des Soevereins met opzigt tot de Zaeken van den Godsdienlt te erkennen, en toeteflaen, dat het niemand anders op aerde toekomt.
§. XVIII Ondertusschen maken de Voorftanders van de Regten des Prieflerfchaps hier verfcheidene Zwarigheden , welke wy noodzakelyk moeten ophelderen. „ Indien GOD , zeggen zy 9 aen menfehen het Gezag , dat Hy over de Kerk heeft, in handen field,zoo gefchied zulks veeleer aen de Bedien aers en Her» ders van 't Euangelie, als aen de Soevereinen en Overheden. De O verheit behoort niet tot het wezen van de Kerk:
in-
(*) Dit dient men in 't oog te houdenj
I »
.3. HooftJuk.
I
Zwarigm beden tem %en 't va., rige inge bragt.



ui
Deel.
Beantwoord, i. De Soeverein kan Gezag over de Kerk heb ben, albehoort hy tot haer •wezen niet.
304 Beginsels van V Bur.ger.lyk Regt.
integendeel heeft GOD Herders over zyne Gemeente aengelteld; hy heeft alle de Verrigtingen van den Euangeliedienft geregeld ; en in hun Ampt zyn zy niet alleen geene Plaetsbekleeders van de Oppermagten , maer zy zyn daerin ook niet verpligt hen in alle zaeken te gehoorzaemen. Nog meer, de Geeftelykheit oeffent hunne Bediening zoo wel aen den Soeverein zeiven , als aen de Byzondere en Gemeene Leden der Maetfchappye: en geheel de Heilige Schrift met de Gefehiedenis der Kerke , eigenen aen de Bediënaers der Heilige Dingen het Regt van Regeering en Beftiering toe.
§. XVIII*. Ik Antwoord, voor Eerft: wanneer men zegt, dat de Overbeit niet tot het wezen der Kerke behoort, of, om zich klaerder uittedrukken, dat de Christenkerk beftaen kan, al fchoon 'er geene Overheden waren, ftae ik toe. Maer hieruit kan men niet befluiten, dat de Oppergebieder geen gezag heeft over de Kerk: want door gelyke redekaveling zou men bewyzen , dat de Kooplieden , Geneeskundigen , en alle andere Genootfchappen van Menfehen, niet van den Soeverein afhingen; nademael het tot het wezen van de Kooplieden, de Geneesmeefters, nogt dat der Menfehen in 't alge-



Van 't Gezag omtrent den Godsdienst. 3<
gemeen behoort , Overheden te he ben, en zy 'er wezen konnen zondi hen. Ondertulfchen worden ze alle doe de Reden en Gods Woord aen de Q perfle Magten onderworpen.
§. XIX. 't Geen men 'er ten Tweede en vervolgens byvoegd, isinsgelyks zee waeragtig, namelyk, dat GOD de He ders en Leeraers in de Kerk heeft gefield dat Hyzelve hunne Verrigtingen geregel heeft, en dat zy in die hoedanighe geen Stedehouders der Menfchelyke Ma£ ten zyn. Maer men kan zich' ligtely] door voorbeelden overtuigen, dat mei daeruit genig gevolg kan trekken ter be nadeelinge van 't Soeverein Gezag. D< bediening der Geneesmeefters is oiripron gelyk van GOD, als de Autheur der Na tuure;die van de Herders der Kerke kom ook van Hem, als Autheur van den Gods dienfl: ondertufTchen belet zulks niet, da het Beroep der Geneesmeefters afhange lyk zy van den Oppergebieder. Men kaa iet diergelyks zeggen van den Landbouw, Koophandel, en alle Konften. Maer nog nader: de Regters zelfs , alhoewel zy hunne Ampten van den Soeverein verkregen , en zy 'er de plaets van bekleeden, ontfingen nogtans van hem niet alle de Regels die zyte volgen hebben; GOD V zei-
>5
[3-3. Hooft'
>r )-
fl 2. Al'heb' „ben de
Leeraers '"hun oir-
fprong va» jGOD, zy , blyven aen it den Soeve* •« rein onder» ' vjorpen.
1



3'
in. z
DüEL, k
d z
ï d t
% (
2 t
Moete?n de Herders^ niet gehoorza • 1 ïegf»' Gods ml,' zy hebben dat gemeen piet elk.
4. Strekt zich het Her der s-
d6 Beginsels mwVBurgerlyk Regt.
ïlve beval hen , geene Gefchenken tot sderving van 't Regt te nemen , niets te oen uit haet of gunft, en wat des meer y: maer hierom houd het Gezag des Opergebieders over hen niet op. D'er is, unkt my niets meer noodig om taftbaer ; doen zien, hoe weinig regelmatig het evolg is, dat een zaek, omdat ze van JOD ingefteldis, daerom onafhangelyk ou zyn van den Soeverein, oft Oppergeiedvoerder der Maetfchappye.
§. XX. Maer, zegt men ten Derden, lat de Opzienders van de Kerk niet alyd verpligt zyn den Opperften Gebieder e gehoorzamen; wy zelve hebben dit /oorheen reeds toegeftaen en beweerd. Doch wy hebben aengemerkt, dat zulks ïfleen plaets kan hebben in zaeken die regtuit tegen Gods Wet aenloopen ; terwyl wy toonden , dat dit Regt onverfchilligiyk aen alle en een iegelyk toekomt , en dat het plaets heeft in de gemeene dingen zoo wel als in de Zaeken van den Godsdienft. En bygevolge ontneemt het aen de Soevereiniteit van den Vorft niets.
§. XXI. Men kan, ten Vierden, even zoo min ontkennen, dat de Verrigtingen der Kerkelyke Herders zich ook tot de



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 30;
Koningen zelve uitftrekken , niet alleen als Leden van de Kerk aengemerkt, maei in 't byzonder als Koningen. Doch zulks bewylt al wederom niets ten nadeele van 't Gezag der Oppergebieders in Zaeken van Godsdienft: want welke verrigting, of wat beroep is'er, 't .welk geen betrekking heeft tot den Perfoon des Soevereins ? In 't byzonder: oeffent de Geneeskundige zyn beroep minder omtrent den Vorft, dan omtrent alle andere menfehen ? Schryft hy hem niet insgelyks de noodige leefwyze en geneesmiddelen ter herftelling van zyne gezondheit voor % Nog eens: ftrekt het Ampt van Raedsheer , Hof- of Geheime-Raed zich ook niet tot den Oppergebieder, en dat meer is in deze zyne hooge hoedanigheit van Soeverein, uit ? En evenwel, nooit heeft men gedagt, dat deze perfoonen zich van onder 't Soeverein Gezag onttrekken konden.
§. XXII. Maer ten Vyfden, en eindelyk voegt men 'er by, is het niet zeker, dat de H. Schrift en de Oude Kerkhiftorie overal aen de Herders het beftuur der Kerke toeeigent? Dit is al wederom ten vollen waer: doch men behoeft flegts den aert van de Regeering, die aen de Dienaers van den Godsdienft toebehoord, V 2 te
ampt oei tot den Koning vit ; dat doen ook andere Perrigtingen.
'tRegeeren der Kerk is wel den Kerkelyken eigen, maer dit 's van eenen anderen aert.



III.
Deel.
Daer is ten Regeering van bloot BePier.
308 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
te onderzoeken , om overtuigd te zyn, dat die Regeering het Gezag van den Oppergebieder, en den Voorrang van zyn Staetsbeftier, in genendeele tenaekomt pf verminderd.
%. XXIII. D'er is een Regeering van bloot Be/lier, en eene Regeering van Gezag. De eerfte beftaet in raed te geven, of in 't onderwyzen van Regels welke men te volgen heeft; maer zy onderfteld geenig gezag in hem die dus regeert, en zy bepaeld nergens de vryheit van hen die geregeerd worden , ten zy alleen inzoover als de Wetten , van welke men hen onderwyft , door zichzelve verpligten. Zoodanig is by voorbeeld de Regeering der Doktoren in de Medicynen, met opzigt tot de Gezondheit; der Regtsgeleerden of Advokaeten ten aenzien van de Burgerlyke Zaeken ; en der Staetsraeden met betrekking tot de Burgerlyke Regeering en de Staetkunde. De raedgevingen oft berigten van alle deze perfoonen verpligten in onverfchillige zaeken niet; en in noodzakelyke dingen baren zy door zichzelve gene verpligting, maer eenig* lyk voorzooveel zy ons onderwys geven wegens de Wetten , in de Natuure of door den Oppergebieder vaftgefteld. En dit foort van Regeering is het, dat de
Her-



Van V Gezag omtrent den Godsdienst. 301
Herders en Leeraers van de Chriftelyk* Gemeentens toekomt.
§. XXIV. Maer d'er is ook een Re geering van Regtsgebied en Gezag, welke in zich het Regt bevat, van Regelmaeten te geven, en die door zichzelve metderdaed alle degenen verpligt welke 'ei aen onderworpen zyn. Deze Regeeringj welke uit het Soeverein Gezag word geboren , verpligt door de uitnemendheit van dat Gezag zelve , als 't welk regt en magt geeft om te noodzaken. Doch het geen men vooral moet opmerken, is dit, dat het waeragtige Gezag onaffcheidbaer is, zoo van het Regt om te verpligten, als van dat om te dwingen wanneer 't noodig is: die beide Regten zyn de natuurlyke uitwerkfels van 't Gezag, aen welke alleen hetzelve te kennen is. Dit laetfte foort van Regeering fchryven wy aen den Soeverein oft Oppergebieder toe; en wy zeggen 'er van , dat zulkeene gezagvoerende Regeering den Herders en Leeraers van't Euangelie niet toe en komt; volgende daerin de uitipraeken van Gods Woord zelve (*).
§. XXV.
(*) Men zie inzonderheic: Lukas XU. vers 14. xKorinthen X. vers 4.. Efezen VI. vers 17, en Pbilif* fivfen III. vers %6. ook 1 Petr. V. a, 3.
V 3
7
> 3. Hooft» 'ftuk.
.Maer ook eene va» Regts gebied ett Gezag.



iii.
Deel.
De eerfte alleen is Jen Euangeliedie*naers eigen.
En deze beide Begeeringenftryden, zelfs in 't Godsdienfiige, wie f.
31 o Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XXV. Men moet derhalven zeggen , dat de Regeering, en 't Kerkbeftier, 't welk aen de Chriftelyke Herders toekomt, een Regeering is van Raedgeving, Onderwyzing, en Overtuiging; wier kragt en gezag geheelenal beftaet in het Woord Gods, dat zy den Volken leeraeren moeten, en geenszins in een perlöoneel gezag. Hun Magt is enkel Gods bevelen te verkondigen; en hun lalt gaet niet verder.
g. XXVI Wanneer men nu deze beide verfchillende foorten van Regeering met elkander vergelykt, zal men zonder moeite erkennen, dat zy de eene niet tegen de andere gefield zyn , zelfs niet in Zaeken van Godsdienft. De Regeering van bloot Beftuur , die wy den Kerkopzienderen geven, heeft niets in zich dat het Soeverein Gezag quetfen kan ; integendeel de Oppergebieder kan 'er zich met vrugt, en als een behulp, van bedienen. En dus is 'er geene tegenftrydigheit in , als men zegt, dat de Soeverein de Kerkbeftierders regeert, en dat hyzelf 'er van geregeerd word; mids men namelyk het ooge houde op de twee verfchillende loorten van Regeering. Zietdaer, de Algemeene Beginfels van deze zeer gewigtige ftolfe: 't is niet moeïelyk om 'er
de



Van*t Gezag omtrent den Godsdienst. 311
de toepasfing in de byzonderheden , of op de byzondere gevallen, van te maken;' en dus agten wy genoeg desaengaende gezegd te hebben.
VIERDE HOOFTSTUK.
Van de Magt des Oppergebieders over het Leven en de Goederen der Onderdaenen, om de Misdaeden te Straffen; dat's, van het Regt der Strafoeffening.
§• T TET voornaeme oogmerk van Jti de Burgerlyke Maetfchappy en des StaetsbeiTiers is, alle de natuurlyke voordeelen der menfehen , en in het byzonder hun leven, in veiligheit te ftellen. Nu eifcht dit einde, dat de Oppergebieder noodwendig eenig regt hebbe over het Leven der Onderdaenen ; en zulks , of van ter zvde tot verdeediging van den Staet, of regtuit tot Straf der Misdaeden.
§. II. De Magt van den Soeverein, oft Oppergebieder , over het Leven dei Onderdaenen, met betrekking tot de ver V 4 dee
Het einde der Maet* febappy geeft den Soeverein Regt ovet '/ Leven, enz.
't Regt der [Strafoejfe*
ning bier ■ te over* .wegen,
\. Hoofa fuk.



IIT. Deel.
Wat de
Oirfprong zyvan dn Regt?
Sommige brengen dit tot 's Volks toe/lemming.
]
<
1 1
312 Beginsels vernet BurcerlykRegt.
deediging van 't Staetendom, behoort tot het Regt des Oorlogs, en wy zullen 'er daerna van fpreken. Hier handelen wy alleen van 't Regt om Straffen opteleggen.
; §. III. Het Eerste Vraegfluk, 't welk zich over deze ftoffe vertoont, betreft den Oirfprong en Grondflag van dit gedeelte der Soevereine Magt: en die zaek is niet zonder zwarigheit. „ De -Straf, zegt men, is een quaed, 't welk de menfch zynes ondanks lyd ; hy zal zichzelf niet ftraffen: en bygevolge fchynt het, dat de byzondere leden van den Burgerftaet aen den Oppergebieder geenszins een regt hebben konnen opdragen, 't welk zy zelve niet over zichzelf hadden.
% IV. Eenige Regtsgeleerden willen, dat als de Oppergebieder zynen Onderdaenen eenige Straf oplegt, hy zulks doed uit kragt van hunne eigene toeftemming ; sademael zy, met zich te onderwerpen ïen zyn Gebied, beloofd hebben, te zulen beruflen in alles wat hy ten hunnen opdgte zoude doen; terwyl in 't byzonder, ;en Onderdaen, die zich moedwillens tot iet begaen van eene misdaed bepaelt, lierdoor zelf ook toeftaet de ftraf te dralen, welke tegen dat misdryf werf vaftgefteld,



Van V Regt der Strafoeffening. 313
fteld, en die voor 't overige hem zoo wel als allen anderen bekend was. - <
§. V. Dan,'t fchynt vry moeïelyk,het Regt des Soevereins op een vermoeden van dien aert te grond vellen, vooral met betrekking tot de Lyfftraffen die nae het leven dingen. Ook is het niet noodig, zynen toevlugt te nemen tot dus eene voorgewende toeflemming der Schuldigen in; het lyden der ftraffen, om het Regt van den Oppergebieder te ftaven. Men moet veeleer zeggen, dat het regt, 'twelk de Soeverein heeft,om deMisdaedigers te ftraffen , zynen oirfprong trekt uit het regt, dat elk byzonder lid der Maetfchappye oirfprongelyk had in den Staet der Natuure, om namelyk de misdaeden tegen zich, of tegen de leden der menfchelyke Maetfchappy , begaen , te ftraffen : en dit regt, aen den Oppergebieder afgeftaen en opgedragen , bragt dus der Soevereinen Regt van Strafoeffening voort.
§. VI. En zeker, het regt om deNa-j tuurlyke Wetten te doen uitvoeren, eiv hen die haer fchenden te ftraffen, behoort\ oirfprongelyk aen de Menfchelyke Maetfchappy, en met opzigt tot allen andere, aen elk byzonder lid derzelve. Want de V 5 Wet-
\. Rooftluk.
Maer te mregtjwyl 't uit elkt byzonder regtfpruit.
lik eigen t den taet der Natuure.



iii.
Deel.
i
't Welk vader bewezenword.
§. via
314 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
Wetten, die de Natuur en Reden den menfche voorfchryven , zouden geheel?nal nutteloos zyn, en van geen gebruik n den Staet der Natuure, byaldien nienand de magt bezat om ze te doen bexagten, en 'er de fchending van te ftraffen.
%. VII. Al wie de Wetten der Natuure fchend, betuigt daerdoor de Grondregels der Reden en Billykheit, welke GOD, ter gemeene beveiliging, heeft voorgefchreven , met voeten te treden ; en hy word alzoo een gevaerlyke vyand van 't Menfchdom. Gemerkt nu, iedereen in het onbetwiftbaere regt is van zorg te dragen voor de veiligheit van zichzelf en van de Maetfchappy, zoo kan hy ongetwyffeld zoodanigen Quaeddoender Straffen opleggen, die bequaem zyn, zoo om denzelven berouw te doen hebben en te maken dat hy zich voortaen wagte van dergelyke misdaeden te bedryven, als ook om anderen door zyn voorbeeld aftefchrikken. Met een woord , dezelfde Wetten der Natuure die de misdaed verbieden, geven ook het regt om den misdoender te vervolgen, te agterhalen, en naer evenredigheit wegens zyn misdryf te ftraffen.



Van V Regt der Strafoeffening. 315
§. VIII- 't Is waer, in den Staet der Natuure worden deze kafty dingen niet' opgelegd, ofte aengedaen, met Gezag; en het kan gebeuren dat de Schuldige zich voor de Straffen dekt, welke hy van den kant der andere menfehen te vreezen had; ja, dat hy hunne pogingen ten dezen aenzien met vrugt tegenftaet. Maer het Regt van ftraffen is daerom niet minder wezendlyk , nogt minder gegrond. De zwarigheit om het te doen gelden, vernietigd deszelfs wezen niet; die was een der ongemakken van den Eerften ofte Oirfprongelyken Staet, waeraen de menfehen een kragtdaedig hulpmiddel hebben toegebragt, door de aenftelling van eenen Oppergebieder.
§. IX. Wanneer men deze Beginfels volgt, is het gemakkelyk te begrypen, dat het Regt, 't welk de Soeverein heeft om de Misdaeden te ftraffen, niets anders is, als het gezegde Natuurlyk Regt, 't geen de Menfchelyke Maetfchappy, "en elk byzonder menfch, oirfprongelyk bezat, om de Wetten der Natuure te doen betragten, en voor de veiligheit van zichzelf te waken , zoo als het afgeftaen is aen, en gefield wiert in de handen van , den Oppergebieder , die door middel van 't Gezag daer hy mede bekleed is, hetzelve
Regt
Met itieg* teeming 'ener uit* zondering.
't Regt van Straf* oeffening , boe aenge* merkt of gebeten , behoud zyn vlezen.



Hl. Deel,
Wat de Straf is.
Zy :s ten guaed.
316 Beginsels van V B ltrgerLyk Régt.
Regt oeffent op eene vafte en veilige wyze, en wel zooadat het voor eerlooze fielen en ondeugden ten uiterften bezwaerlyk is hetzelve te ontkomen, en 'er zich aen te onttrekken. Voor 't overige is het om 't even , of men dit Natuurlyk Regt van Strafoeffening tegen de Misdaeden hdt Regt van JVraeke oft Wedervergeldinge hete , dan of men het tot een foort van Oorlogs-Regt brenge: 't hlyft toch dezelfde zaek, en 't veranderd daerom niet van natuure.
§. X. Deze zyn de'waere grondflagen van het Regt der Oppergebieders ten aenzien van de Straffen. En dit gefteld zynde, zoo bepale ik de Straf te zyn, een Quaed, waermeê de Soeverein zulken zyner Onderdaenen dreigt, die gezind mogten wezen deszelfs Wetten te overtreden ; en welke hy hen , wanneer zy die Wetten ichenden, daedelyk oplegt, in eene juifte evenredigheit, onafhangelyk van de Vergoeding der Schaede , uit oogmerk van eenig toekomend goed, en met de hoogfte beflisfing, tot veiligheit en ruft der Maetfchappye.
§. XI. Ik zeg, in de eerfte plaets, dat de Straf een Quaed is: maer dit quaed kan van verfcheidener aert zyn, naer dat het
of'



Van V Regt der Strafoeffening. 31
of het Leven, of het Lyf, of de Eer, < de Goederen treft. Voorts is het onve fchillig of dit quaed gelegen is in een bi teugelenden en moéfelyken arbeid , o wel in het lyden van eenig fmartend e verdrietig ding.
§. XII. Ik voeg 'er in de tweedepïaei by , dat de Soeverein, ofte Oppergebk der, over de Straf beftelling doed. Nie omdat alle Straf in 't gemeen de Soeverei niteit onderftelt; maer omdat wy hie handelen van het Regt der Strafoeffenin; in de Burgerlyke Maetfchappy, en zo< als het een deel is van de Opperfte Magi 't Is derhalven het Soeverein Gebied al leen, dat in de Burgerlyke Maetfchappy de Straffen kan opleggen; en Byzonden Perfoonen mogen zichzelve geen reg doen , zonder zich fchuldig te maker aen inbreuk op de Regten van den Soe verein,
§. XIII. Ik zei vervolgens, en in de derde plaets, dat de Oppergebieder die Straf dreigt en oplegt aen de Overtreders van zyne Wetten, om daerdoor de eerfte inzigten van den Soeverein te kenmerken. Hy dreigt vooraf, en ftraft daerna byaldien het dreigement niet kragtig genoeg is om de misdaed te beletten. Hieruit
7
)f4.' Hooft.
ft
[1
SVan den ' ._ Soeverein £ komende,
r
y
)
r
t l
'Eerft gedreigd , en daerna opgelegd aen Overtreders.



iii
Deel.
Onafbangelyk van de Schaê' vergoeding.
* Helmquant.
318 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
uit blykt wyders, dat de Straf altoos de Misdaed onderftelt; en dat men overzulks niet in den rang van eigentlyk-genoemde Straffen moet ftellen, alle zoodanige rampen , aen welke de menfehen , zonder voorheen eenig misdryf begaen te hebben, zich in het Staetendom blootgefteld vinden.
§. XIV. Ik deed 'er in de vierde plaets by , dat de Straf opgelegd word, onafhangelyk van de Vergoeding van Schaede; om te doen zien, dat dit twee onderfcheidene zaeken zyn, welke men niet met elkander verwarren moet. Alle misdaed voert met zich twee verpligtingen ; waervan de eerfte is het vergoeden van de Schaede en 't ongelyk dat men deed ; en de tweede het lyden der Straf. De Misdaedige * moet de eene en andere verpligting voldoen. Hieromtrent is ook in aenmerking te nemen , dat het Regt van Straffen in de Burgerlyke Maetfchappy geheel tot de Hooge Overheit overgaet; en ingevolge van zulks kan de Magiftraet of Soeverein , indien hy 't oirbaer vind , en op zyn bloot gezag, den fchuldigen Genade bewyzen. Doch dus is het niet met het Regt van Voldoening te eifchen wegens de Schaede: want hiervan kan de Overheit den Belediger geenszins ontflaen; en
de



Van V Regt der Strafoeffening. 319
de beledigde perfoon behoud altoos zyn regt: zulks men hem verongelyken zoude , indien men hem belette dat hy de voldoening verkreeg die hem toekomt.
§. XV. Eindelyk en in de vyfde plaets, als wy zeiden, dat de Straf met oogmerk van iet goeds word opgelegd , wilden wy daerdoor het doelwit aenwyzen, 't geen' de Soeverein, ofte Oppergebieder, zich moet voorftellen, in het opleggen van de Straffen: en dit zullen wy terftond nader verklaren. Laet ons des tot eenige byzonderheden komen.
§. XVI. De Soeverein, als zoodanig, heeft niet alleen het regt, maer hy is zelfs verpligt, om de Misdaeden te ftraffen. Het gebruik der Straffen , welverre van iet in zich te hebben dat tegen de billykheit ftryd , is volftrekt noodzakelyk tot de Openbaere Ruft. De Opperfte Magt zou nutteloos wezen, indien zy niet bekleed was met het regt, en gewapend met genoegzaeme kragten, om de boosdoenders aftefchrikken , door de vrees van eenig quaed , en het hen daedelyk te doen lyden , wanneer zy de Maetfchappy door hunne wanorders beroeren. Zelfs moet die Magt tot zooverre konnen gaen, dat zy het grootfte van alle de quaeden,
dat
Hooft-
luk.
En met wgmerk van iet peds.
De Opper-
lebieder is verpligt de Misdaeden te ftraffen.



iii.
Deel.
En de Schuldige is verpligt Straf te lyden.
Geldboeten moeten ongenoodzaekt betaeld.
320 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dat 's te zeggen de Dood, kan aendoen; om met vrugt de onbandigfte ftoutheit te konnen beteugelen , en aldus tegen de verfchillende graeden der menfchelyke boosheit gewogen te zyn , door een genoegzaem-vermogend tegenwigt.
§. XVII. Dit 's het Regt van den Oppergebieder: maer byaldien de Soeverein regt heeft om te ftraffen , zoo moet de Schuldige ten dezen aenzien onder eenige verpligting leggen ; want men kan geen begrip van eenig regt maken, zonder eene verpligting die aen 't zelve beantwoord. Doch, waerin beftaet deze verpligting van den Schuldigen ? Is hy verpligt zichzelve van vryer harten aenteklagen , en dus vrywillig de Straf te ondergaen ? Ik antwoord : dat zulks niet noodig is ter bereiking van het oogmerk dat men zich voorftelde in 't invoeren der Straffen, en dat men redelykerwyze van een menfch niet vorderen kan , dat hy zichzelf dus verrade en overlevere: echter belet dit niet?, dat hier eenige verpligting plaets heeft.
§. XVIII. Voor Eerst, is het zeker, dat als het eene bloote Geldboete betreft, tot welke men wettig verwezen is, dat men die betalen moet, zonder aftewag-
ten



Van V Regt der Strafoeffening. 3:
ten dat de Overheit ons daertoe noo zaekt. Niet alleen eifcht de.Voorzigti heit zulks van ons; maer daerenbove vorderen dit. de Regels der Regtvaerdi heit, als welke willen, dat men de Scha de vergoede, en gehoorzaem zy aen eene Wettigen Regter.
§. XIX. Ten Tweeden , is 'er mee zwarigheit in 't geen de Lyfftraffen b< treft, en bovenal in die zich tot de höO| fte Straf, dat 's de Dood, uitltrekken. D natuurlyke ingefchapenheit, welke de menfch het leven doed beminnen, en he gevoelen dat hem dringt om de fchand te vlieden, laten niet toe, dat men eene Misdaedigen onder de verpligting ffcell van zichzelf vrywillig te befchuldigen, ei zich tot de, ftraf aentebieden van vrye harten. Ook eifchen het Gemeene Wel zyn en de Regten van hem die de Mag van 't Zwaerd in handen heeft die Zelf aenbrenging niet.
§. XX. Ten Derden, kan, door eei gevolg van hétzelfde Beginfel, een Mis daedige zyn heil onfchuldig in de vlug boeken; en hy is, flikt genomen, nie verpligt in de gevang, enis te blyven, al; hy verneemt dat de de iren open of onge floten zyn, of als hy ligtelyk kan uitbre X ken
li
3-4. Hooft'
n
r*
n
ir Doch een ^Schuldige
aen Lyf'"ftraf,SQniet ver^pligt zich*
zelfaente*) tbrengen.
1
| Een
^MisdaediSe mag
'vlugten, yokuitzyn .gevange* 'nit.



s
iii. ï
Deel. .
V
C \ (
i
Maer t overtuigd en vertue-' zen, mag < hy zich ^ tegen de Straf niet* kanten. !
<
i
i
Algemeen Doel der Straffen.
22 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
:en. Maer 't is hem niet geoorlofd zyne ryheit te zoeken door een nieuwe mislaed ; gelyk by voorbeeld , door zyne ragters omtebrengen, of door hen te looden die gezonden zyn om hem te atten.
§. XXI. Maer ten Vierden, en einlelyk, onderfteld zynde, dat de Misdaeler bekend is, en gevangen; dat hy uit len* kerker niet heeft konnen ontvlugten; >n dat hy, naeenryp onderzoek, overuigd is geworden van de Misdaed, en in gevolge van zulks ter Strafte gedoemd; ilsdan is hy ontegenzeggelyk verpligt de straf te ondergaen , en te erkennen, dat ïy regtvaerdiglyk veroordeeld is, dat men lem genig ongelyk doed, en dat hy redeykerwyze over niemand als over zichzelf mag klagen : en dus kan en moet hy geenszins zyn toevlugt tot daedelykheden nemen, om zich aen zyne Straf te onttrekken , of zich te ftellen tegen de Hooge Overheit in 't uitvoeren en oeffenen van haer Regt. Zietdaer waerin eigentlyk de Verpligting eenes Misdaedigen beftaet, met opzigt tot de Straffe.
§. XXII. Laet ons nu byzonderder naegaen, wat oogmerk zich de Soeverein moet voorftellen in 'tOpleggen der Straffen.
In



Van V Regt der Strafoeffening. 32;
In't Algemeen is het zeker, dat de Soeve rein, oft Staetsbellierder, nooit mag ftraffer als met den toeleg van eenige Nuttigheit Eenig quaed te doen lyden, enkel omdai het quaed gedaen is, en alleen te zier op 't gebeurde zonder op 't toekomende, zou eene wreedheit zyn die door de Reden veroordeeld is. Want, wat men 'ei ook van zegge , het is onmogelyk te maken , dat het quaed, 't geen gedaen is. ongedaen zy. Kort, en met een woord: het Regt der Strafoeffening is een gedeelte van 't Oppergebied; en de Soevereiniteit is volftrekt gegrond op eene Weldoende Magt: hieruit nu volgt, dat de Soeverein, ofte Oppergebieder, dan zelfs als hy gebruik maekt van het Regt des Zwaerds, altoos eenig nut moet in 't ooge hebben, en eenig toekomend goed, dat lamenftemi met hetgeen de grondveften zyn's Gezags van hem eifchen.
§. XXIII. Het voornaemfte en hoogfte Einde der Straffen is des de Veiligheit en Ruft der Maetfchappy. Dan, wyl'er verfcheidene middelen, naer de verfchillende Omftandigheden, konnen zyn om dit doel te befchieten, zoo ftelt zich ook de Soeverein, in het Opleggen der Straffen, verfcheidene byzondere en onderhoorige oogmerken te voren, welke alle aen hei X 2 voor-
\
.4. Hooft» fik.
De Oban-
baere Ruft en Vettig' heit, het Hooftaoe! der Straf' fen.



Deel. j c
2
3 i J
D<? Verbe-y tering des Schuldigen I teeviger- i tyd beoogd* ^
1
24 Beginsels zvjw VBurgerlyk Regt.
oornaeme einde , van 't welk wy fpre:en, ondergefchikt zyn, en daertoe einlelyk, en in de hoogfte plaets, betrokken rorden. 't Geen wy hier bybrengen komt :eer wel overéén met de aenmerking ran Grotius. „ In de Straffen, zegt , hy(*), heeft men in 't oog, of het nut, , dat 's de verbetering, van den Schuldi, gen zelf; of het voordeel van denge, nen die 'er belang in had dat de mis, daed niet begaen ware; of de nuttig, heit van allen in 't gemeen".
§. XXIV. Dus bedoelt de Opperge)ieder fomtyds den Schuldigen te verbeeren; hem den kift te benemen van veder in de misdaed te vallen; het quaed lezerwyze door zyn tegengeftelde ftraf ;e genezen; en het zoete van de misdaed, t geen tot de ondeugd vervoerde, wegtenemen door de bitterheit van de fmart. En die Straf, als de Schuldige 'er zyn voordeel mede doed en zich verbeterd, ftrekt hierdoor zelve tot het Algemeene Nut en Welzyn. Maer ingeval hy in het Misdryf volhard,neemt de Soeverein zyn toevlugt tot geweldiger middelen, en zelfs tot de Doodftraffe.
§. XXV.
(*) Oorlogs- tnVredmgt. II. Boek. 20. Hooftftuk'. §. 6. N. 2.



Van V Regt der Strafoeffening. 325
§. XXV. t' Eenigertyd Held zich di Oppergebieder ten doei, aen de Schuldigei de gelegenheit en middelen te benemei van nieuwe misdaeden te begaen ; gelyk by voorbeeld, door hen de wapenen t< ontrukken, waervan zy zich bediener mogten, door hen in eene gevangkeni optefluiten , of hen uit het Land te dry ven; ja zelfs, door hen ter Dood te doer brengen. Hy draegt dus tegelyk zor| voor de Openbaere Veiligheit, niet alleer ten aenzien van de Misdaedigen zelve . maer ook met betrekking tot zulken die genegen mogten zyai om iet dergelyks tc begaen, als hy hen door die voorbeelden van ftraffen affchrikt. Hierom komt 'er niets beter met het oogmerk der Straffen overéén, dan dezelve in't openbaer aen te doen, en met een toeftel die bequaemft is om indruk op den geeft des Gemeenen Volks te maken.
§. XXVI. All' deze byzondere eindens en oogmerken der Straffen, moeten overzulks altyd ondergefchikt wezen aen, en betrokken worden tot het voornaerrie en hoogfte einde oft doelwit; te weten, de Openbaere Ruft en Veiligheit. En de Oppergebieder moet de eene en andere in 't werk ftellen als middelen, om tot het voornaeme doel te geraken; dermaeten, X 3 dat
l Somtyds bet affny* den der ge* Uegenbeit tst meer *jnisdryfs , •en altoes l'taffibrikJien van anderen , 'bedoeld. t
i
Alle Ein. dens der Straffe moeten aen 'tgroot Einde onierge.(chikt zyn.



iii. ,
Peel. ^
i 1
Of alle i daeden te , Prtffm zyn. 1
i. Geer,e bloote ge dagten en voornemens.
116 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
lat hy zich niet tot de geftrengfte Strafén moet keeren, ten zy de mindere on;enoegzaem zyn om de Openbaere Ge* uitheit te bezorgen.
§. XXVII. Men vraegt vervolgens, of 11e doeningen die met de Wetten ftryden, ivettiglyk konnen en moeten geftraft worden, 't Antwoord is gereed: het Oognerk der Straffen zelve, en de Gefield* leitder Menfchelyke Natuure toont, dat er daeden konnen wezen, zondig in zichzelve , welke echter niet oirbaer zyn te [traffen in de Menfchelyke Vierfchaer.
§. XXVIII. En wel Eerftelyk. De louter-inwendige Daeden, de bloote ge* dagten, welke zich niet openbaren door eenige uiterlyke doening, nadeelig aen de Maetfchappy; by exempel, het aengenaeme denkbeeld dat iemand zich vormt van eene booze daed, de begeerte om die te bedryven , het oogmerk en den toeleg die men 'er van heeft zonder ze ten uitvoer te brengen, enz. dit alles, zeg ik, is aen de Menfchelyke Straffen niet onderworpen, fchoon het naderhand al eens by toeval gebeuren mogt, dat de menfehen van dusdanige quaede gedagten , overleggingen, en voornemens kennis kregen.
§. XXIX.



Van V Regt der Strafoeffening. 32?
§. XXIX. Ondertusschen moeten hierover twee of drie aenmerkingen wor-| den gemaekt. De eerfte is deze, dat dit foort van zondige doeningen daerom niet aen Menfchelyke Straffen is onderworpen,, omdat de menfchelyke zwakheit, tot heil zelfs der Maetfchappye, verbied, een menfch naer de uiterfte ftrengheit te behandelen : neen, men moet eene behoorlyke infchikking gebruiken omtrent de menfchelykheit, in zaeken , die, alhoewel quaed in zichzelve , de Openbaere Orde en Ruft niet grootelyks aendoen of betreffen. Myne tweede aen merking is, dat men , fchoon de louter-inwendige daeden niet aen Burgerlyke Straffen onderhavig zyn, daeruit niet moet denken, dat dezelve niet onder 't beftier der Burgerlyke Wetten ftaen : wy hebben hiervoor het tegendeel aengewezen (*). Eindelyk is dit eene derde aenmerking omtrent dit ftuk, dat het Regt en de Wet der Natuure ontegenzeggelyk dit foort van inwendige doeningen , namelyk alle booze bedenkingen , raedflagen , en befluiten , die de menfehen by zichzelf bedektelyk nemen , verbied; en dat ze van GOD geftraft worden.
§. XXX.
(*) In't Eerfte Hooftfiuk dezes Derden Deels, §. 22 en volgende.
X 4
En waerm niet; laer zy wder't beller der Wet vaten. .



i
TM.
Deel. ■ 2-Oek niet alle» ligt i Misdryf, ,
3. Nogt de
Gemeene
Gebreken.
1
]
Men moet\ imgelyks niet altyd^
(Irafièn, '■ 1
5 2 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XXX. Maer in de Tweede plaets. Het zou al te ftreng zyn, wanneer men ille Ligte Misdry ven, welke de brófchheit ier menfchelyke natuur, (hoe oplettend men anders op zyn pligt is,) niettoelaet ^eheelenal te vermyden , zoude willen EtrafFen. Dit is al mede een gevolg van le infchikkelykheit, die men aen de men» fchelykheit yerfchuldigd is.
§. XXXI. Einde lyk en ten Derden. De Gemeene Gebreken en Ondeugden, ivelke een gevolg zyn van de Algemeene Verdorvenheit, moet men insgelyks ongeftraft laten: hoedanige zyn, Staetzugt, Gierigheit, Onbeleefdheit, Ondankbaerheit, Geveinsdheit, Nyd , Hoogmoed , Gramfchap, enz. Want een Oppergebie? der, die alle deze en dergelyke gebreken ;n ondeugden geftrengelyk wilde ftraffen, iou. genoodzaekt worden in eene woeftyn :e regeeren. Men moet zich te vreden ïouden, met deze Ondeugden te ftraffen, wanneer zy den menfehen vervoeren tot ^roove en roepende uitfporigheden.
§. XXXI*. ?t Js ook niet noodzakelyk iltyd, en zonder vergiffenis oft genade, wer misdaeden , welke anders ftrafbaer zyn, Straf te oeffenen. Integendeel zyn er gevallen in welke de Soeverein genade



Van V Regt der Strafoeffening. 329
' de kan en mag bewyzen; en hierover moet men oordeelen uit het eigen Óog*merk der Straffen.
§. XXXII. Het Algemeene Welzyn is de groote bedoeling van de Straffen: indien 'er dan omftandigheden zyn, waerin men door Genade te bewyzen , zooveel en meer nuttigheit doed als met ftraffen, zoo is 'er niets dat ftriktelyk tot het ftraf; aendoen verpligt;maer zelfs moet de OpI pergebieder Goedertierenheit gebruiken. I Zoo ook wanneer de Misdaed verborgen, en maer by een kleen getal van per! foonen bekend is, zoo is het niet altyd ! noodig, ja 't kan t'eenigertyd gevaerlyk \ zyn , die openbaer te maken door Straf over dezelve te oeffenen : want velen ! onthouden zich van quaed te doen veeli eer uit onkunde van de Ondeugd, dan I uit kennis en liefde van de Deugd. Cicero maekt over Solons inftelling, van ;j gene Wetten tegen den Vadermoord aftej kondigen, deze aenmerking, dat men ij die ftilzwygendheit des Wetgevers aenzag \ voor een groote trek van Voorzigtigheit, 1 daerin beftaende, dat hy geen verbod > deed tegen eene zaek, waervan men onder 1 de zynen nog geen voorbeeld had gezien, j opdat hy geen fchyn mogt geven, door | 'er van te fpreken, eenen toeleg te hebben, X 5 om
\. Hooft* luk.
Maer Ge nade be. wyze» als zulks te» Semeene Dirbaer iient.



III.
Deel.
0/ ah d Schuldige nutter is voor den Staet da zyn Straf enz.
330 Beginsels v^VBurgerlykRegi.
om 'er de menfehen op te doen denken en 'er toe aengezet te worden, veeleer dan hen, aen wien hy deze Wetten zou gegeven hebben, 'er van aftewenden.
§; XXXIII. Men kan ook de dienften ?die de Schuldige , of iemand van zyne Familie, aen het Staetendom deed, in aenmerking nemen: insgelyks of hy voor * tegenwoordig ook van groot nut voor het ' Gemeenebeft kan zyn : zulks de indruk die het gezigt van zyne Straf zou maken zooveel goeds niet zou konnen voortbrengen , als hyzelve in ftaet is om aen den Staet te doen. Dus, by voorbeeld als men op zee is, en de Stuurman eenige Misdaed begaen heeft, terwyl 'er op het fchip geen ander perfoon is, bequaem om 't ichip door zee te voeren, zoo zou men alle die op 't fchip zyn verderven , als men den Stuurman ftrafte. Dit voorbeeld kan men ook toepalfen op een Opperbevelhebber van een Krygsheir. — Eindelyk eifcht het Openbaere Welzyn , ('t geen ook de Maetregel der Straffen is,) lomtyds, dat men Genade bewyze uit hoofde des grooten getals van Schuldigen. De voorzigtigheit van 't Staetsbeftier wil, dat men toezie, om de Geregtigheit, welke ingefteld is ter behoudenis van de Maetfchappy, niet op zulkeene
wyze



Van 7 Regt der Strafoeffening. 331
wyze te oenenen, dat 'er het Staetendom door benadeeld worde , of 'er door te gronde zou moeten gaen.
§. XXXIV. Alle Misdaeden zyn niet gelyk; en het betaemd der Geregtigheit, dat zy eene juifte evenredigheit tuffchen de Misdaed en de Straf in agt neme. Men kan van de grootheit eener Misdaed in 't algemeen oordeelen uit derzelvei voorwerp;uit het oogmerken de boosheit van den Schuldigen ; en uit het nadeel dat 'er de Maetfchappy door lyd: terwy] tot dit laetfte gevolg de twee andere ein delyk en befliffend betrokken worden.
§. XXXV. Naer dat het voorwerp meer of min edel is, dat's te zeggen/ naer dat de beledigde perlbonen meer min aenmerkelyk zyn, is ook de doening * meer of min misdaedig. Men moet \xC den eerflen rang de Misdryven ftellen die de Menfchelyke Maetfchappy in 't alge* meen raken en beledigen ; vervolgens die welke de orde der Burgerlyke Maetfchappy beroeren ; en eindelyk zulke welke Byzondere Perfoonen benadeelen. En deze laetfte zyn meer of min groot en roepende, naer maete dat het goed daer zy van berooven meer of min aenmerJtelyk is. Dus begaet hy die zynen Vader
+. Hooft» (iuk.
"Evenredigheit in t Straffen te houden.
Naer de 'oorveren tegen
ue/ke
tisdaen
oord.



iii.
Peel.
Ook naer d' omftand des Misdaeders.Tevieten:
i. Zyn Hartstogt,
t
2. Karak. j per, oft Staet.
i ]
3
:
332 Beginsels van VBurgerlyk Regt,
der ombrengt een veel grouwelyker manflag, dan of hy eenen vreemden doodfloeg; ook js hy die een Magiliraetsperfoon hoont, veel ichuldiger dan of hy zynes gelyken beledigd had. En een Roover die de reizigers en voorbygangers vermoord , is veel grooter Misdaedige dan degeen die zich vergenoegd met hen naekt uittefchudden.
§. XXXVI. De meerder of minder trap van boosheit brengt ook veel toe tot de fchrikkelykheit van de Misdaed; en die trap of graed word uit veele omftandigheden opgemaekt.
1. Èerftelyk uit de Beweegredenen die iemand tot het misdryf gebragt hebben , en waeraen het ligter of zwaerder viel te ivederftaen: dus is hy die in koelen moede moort of rooft, veel fchuldiger dan die daertoe vervalt door de fterkte der verzoeking en 't geweld van eenige hef:ige hartstogt.
2. Ten anderen, uit het byzonder ka•akter van den Schuldigen, 't welk,behalen de algemeene redenen, hem daerenDoven binnen de paelen van zyn pligt ïad moeten houden. „ Hoe hooger van , geboorte iemand is, (zegt Juvena, lis ,) en hoe verhevener hy in waerdig, heit uitblinkt,hoe fchrikkelyker ook de
„ Mis-



Van V Regt der Strafoeffening» 33c
„ Misdaed is die hy begaet (*). En 't is d< verftandige aenmerking van Cicero : Da dit vooral plaets heeft ten aenzien van de Vorften, en dat zoo veel te meer als de gevolgen van hunne quaede doeninger te verderffelyker voor 't Staetendom zyn, door 't groot getal van lieden die hen navolgen (f). Men kan deze gezegdens
ooi
(*) Satyr. VIII. vers 140. 141. JuvenaeVs Verzer voegt de Schryver onder de Bladzyde:
Omne aninti vitium tantó confpeélius in fe, Crimen habet, auanto major, qui peccat habetur.
Wy vertalen ze dus :
Alle Ondeugd des gemoeds fteckt des te flerker af.
En vjord met fnooder merk getekend, Naer dat men hem, die zich aen 't misdoen overgaf ',
Van hooger rang en waerde rekent.
(|) De Heer Bürlamaqui geeft Cicero's eigen woorden beneden den Teklt op , zoo als die te vinden zyn in zyn Derde Boek van de Wetten, (de Legibus,) Cap. 14. Nee enim tantüm mali efi peccare Principes , quamquam eft magnum hoe per ft ipfum malum, quantum illud , quod permulti imitatores Principttm exiftunt : Quo perniciofius de Republica merentur vitiofi Principes, quod non folttm vitia eow cipiunt ipfi , fed ea infundunt in civitatem. Neqtte folum objunt , quod ipfi corrttmpuntur , fed etiam quod corrumpunt, plusque exemplo quam peccato nocent. Dc Autheur geeft hier boven 't zakelyke van dezelve. Maer. zie hier derzelver volledige vertaling: „ Ook „ doed het zondigen der Vorften zooveel quaeds „ niet, fchoon 't in zichzelf een zeer groot quaed is, „ als wel dit, dat daerdoor veele navolgers van dei
Vor
1
'4, Hooft' '.(luk.
I



334 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
in. ; Deel. j
Plaets, { enz.
i
4. Eindelyk nok de, Leefwys en Aenleiding.
Die Om-
handigheden verzwaren of minderen de Schuld.
Dok toepaffen op Overheden en Kerkeyken.
3. Men moet ten Derden de omftandigtieden van Tyd en Plaets overwegen, in en sp welke de Misdaed begaen is, enz. Ook ie Manier waerop die gedaen wiert, en de Inftrumenten oft Werktuigen waervan de Daeder zich bediende, en wat meer van dien aert zy.
4. Eindelyk moet onderzogt worden , Df de Schuldige van een flegt leven is, en 2en gewoonte had van ondeugden te bedryven , dan of hy zulks maer zelden deed; en of hy de misdaed de eerfte, en uit zichzelf gedaen heeft , dan of hy 'er toe verleid is door anderen.
§. XXXVII. Een ieder begrypt wel, dat de verfchillende faemenloop van deze omftandigheden meerder of minder invloeds hebben, op het Heil en de Ruft der Maetfchappye ; en dat die overzulks de zwaerheit en fchrikkkelyk-
heit
,, Vorflen Misdryf veroirzaekt worden. Weshalven ondeugende Vorften des te verderffelyker voor „ het Gemeenebeft zyn, omdat zy niet flegts zelve Misdaeden begaen, maer die als een ftroom door de Burgery verfpreiden. En zy zyn Diet alleen „ nadeelig omdat zy zelve bedorven worden, maer „ daerenboven , omdat zy andere bederven , en „ meerder fchaede doen door hun voorbeeld dan „ door hunne zonde.



Van V Regt der Strafoeffening. 335
heit der Misdryven vermeerderen of ver-' minderen konnen. 1
§. XXXVIII. Daer zyn dan Misdae-i den, welke meerder of minder zwaer zynj dan andere ; en bygevolge verdienen zy, niet alle eenzelfde en gelyke Straf: maer* de foort en flipte graed der Straffen hangt-' af van de Voorzigtigheit des Oppergebieders. Ziehier de voornaemfte Regels, welke hy deswegen te volgen heeft:
1. Ten Eerften: de Graed der Straffe moet altyd geëvenredigd zyn naer het oogmerk en einde, 't welk men zich voorfteld ; dat 's te zeggen, het beteugelen van de fnoodheit der boozen, en het bevorderen van de inwendige ruft en veiligheit des Staetendoms. Op dezen grond moet de geftrengheit van de Straf vermeerderd of verminderd worden. De Straf is te zwaer of te ftreng, als men door zagter middelen de eindens bereiken kan, welke men met het ftraffen bedoelt ; en integendeel is zy te ligt en zagt, wanneer zy niet kragtig genoeg is om die uitwerkfels voorttebrengen, en de boosdoenders 'er veeleer mede fpotten, als voor dezelve vreezen.
2. Ten7zü^ig»:menkan,agtervolgens: dit Beginfel, elke misdaed in 't byzonder ftraffen, naer vereifch van het Openbaere
Nut,
[.. Hoefthk.
legeh om* rent de» yzondeen graed (er Straf* 'en.
i. Regel. !. Regel.



iii.
Deel.
3-Regel. 4. Regel.
336 Beginsels ^«VBurgerlyk Regt.
Nut, zonder in aenmerking te nemen ^ of 'er eene gelyke ofte ook mindere Straf tegen een ander Misdryf, dat in zichzelf of ligter of zwaerder fchynt, is vaftgefteld. Dus is, by voorbeeld , de Roof op zichzelven zeer veel minder misdaedig dan de Doodflag; echter mogen de Roovers, in zekere gevallen, zonder onregtvaerdigheit, zoo wel met den Dood geftraft worden als de Moordenaers.
3. Ten Derden: de Gelykheit die de Soeverein, ofte Oppergebieder, altoos in 't oeffenen der Juftitie moet gadeflaen ± beftaet in het gelyk ftraffen van hen die gelyke zonde begingen, en aen niemand vergiffenis van een Misdaed, om welke andere geftraft wierden, te geven, zonder gewigtige en dringende redenen.
4. Ten Vierden: men moet wyders opmerken , dat men de foort én trap der Straffen niet tot het oneindige kan vermenigvuldigen : dewyl 'er nu geen hooger Straf is dan de Dood, zoo is het noodwendig dat zekere Misdryven , alhoewel ongelyk in zichzelve , gelykelyk met de hoogfte en uiterfte Straffe geftraft worden. AU' wat hieromtrent te doen is, legt daerin,dat dezelveDoodftraf meer of min fchrikkelyk kan gemaekt worden, naer maete men tot het wegnemen dés levens een korter en zagter weginflaet»
of



Van V Regt der Strafoeffening. 33
of 'er langzaemer en wreede pynen to< gebruikt.
5. Ten Vyfden: men moet, zoovee het mogelyk is, tot de zagtfte zyde overhellen , als 'er geen dringende redenen tol het tegendeel zyn: en dit 's het tweede gedeelte van de Goedertierenheit. Het eerfte beftaet in't geheel ontheffen van de Straf, als het Heil van't Staetendom zulks toelaten kan: en dit's ook een van de Regels des Romeinfchen Regts (*).
6. Ten Zesden: het is integendeel fomtyds noodig en beft, de Straf te verzwaren ; men moet namelyk een exempel ftellen 't geen de boozen affchrikt, wanneer men het quaed niet als door geweldige middelen kan beletten (f).
7. Ten
(*) pxtiaUbut cattfis benignius interpretandum eft. Dat is : „ Men moet de Wet in lyfftraffelyke „ gevallen aen de gunftigfte zyde verklaren ". Digeftor. hb. L. L. ijj. § 2. tit. XVII. de Regulls Juns.
( f ) Nonnunquam evenh , ut alt'quorum maleficiorum fuppluia exacerbantur , quoties nimirum muit is per fonts graffantibus exemplis opus fit. Dat is: „ 't Ge„ beurt t'eeniger tyd , dat de lyfftraffen van fom„ migeQuaeddoenders verzwaerd worden;zoo dik„ wils men namelyk , om de veelheit van misdae„ dige perfoonen, voorbeelden noodig heeft" • of volgens het Corpus Juris der Uitgifte van Gothofredus , quoties, tiimium multis perfonis, exemploopus fit. „ Telkens als 'er, door te groote menigte van „ Ltmsdaedige] perfoonen, eene exemplaere ftraf „ noodig is".
Y
7
>4» Hooft* 'ftuk.
[ 5. Regel. 6. Regel.



iii.
Deel. 7. Regel.
8.Rege
338 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
7. Ten Zevenden: dezelfde Straf maekt dezelfde indrukken niet op alderlei foort van menfehen , en heeft overzulks niet dezelfde kragt om hen van de Misdaed aftefchrikken. Men moet derhalven in aenmerking nemen, zoo in de Strafftellende Wetten, als in derzelver Toepasfing, hoedanig de perfoon is van den Schuldigen , namelyk van wat ouderdom, fexe, ftaet, en waerde, ook zyne rykdommen, kragten, en andere dergelyke hoedanigheden ; alle welke de Straf meer of min gevoelig maken. Een zekere Boete, zal by voorbeeld, een arm man zeer fmarten en treffen , welke niets voor eenen Ryken zou te beduiden hebben. Zeker merk van fchande zal voor een perfoon van aenzien en geëerden rang zeer grievend zyn , 't welk voor een beuzeling zal gerekend worden in de gedagten van een menfch uit de lagere foort. Mannen hebben meer kragts dan Vrouwen om een Kaftyding doorteftaen; en volwaffene menfehen meer dan jonge luiden, enz.
8. TmJgtften: laet ons al verder op•merken , dat beide de Geregtigheit en Voorzigtigheit van 't Staetsbeftier eifchen, dat men altyd, in 't Opleggen en Oeffenen der Straffen, de Orde volge der Vierfchaeren en der behooiiyke Regtsple-
ging.



Fan V Regt der Strafoeffening. 33»
ging (*). Dit 's noodzakelyk, niet alleei om geen onregtvaerdigheit te begaen ir een zaek van zoo veel gevvigt, maer daer en boven om den Soeverein te dekken te gen allen vermoeden van onregt en een zydigheit. Echter zyn 'er fomtyds bui tengewone en dringende omftandigheden, waerin het Welzyn van den Staet en de Openbaere Ruil: niet toelaten, dat men naeuwkeuriglyk all' die manieren en gebruiken van Lyfftraffelyke Regtspieging in agt neme; en de Soeverein, mids in zulke omftandigheden de Misdaed maer wel bewezen zy, kan een Schuldigen , wiens Straf niet kan uitgefteld worden zonder een uitftekend gevaer van de Maetfchappy, langs eenen korten en hooftzakelyken weg vonnifien, en hem zonder uitiiel lïraffen.
9. Ten Negenden: en eindelyk is.het ook een Regel der Voorzigtigheit, dat wanneer men eenen Schuldigen niet kan ftraffen zonder het Staetendom aen een groot gevaer bloot te ftellen, de. Oppergebieder niet flegts vergiffenis en genade moetbewyzen, maer hy moet zulks ook doen op zoodanig eene manier, dat het veeleer een uitwerkfel van zyne Goeder-
tie-
(*) Franfch: desjttgemem & de la Procedure Jhdmatre.
Y 2
)
14. Hoeft, p.RegeL



in.
Deel.
'Aenmerhingenover Misdry ven geZamenderhandhegaen.
1. Aenmerking,
2. Aen> merking
340 Beginsels van 't Bürgerl yk Regt.
tierenheic als van de Noodzakelykheit fchyne.
$. XXXIX. Alles wat wy daer te berde bragten , betreft de Straffen die iemand worden opgelegd om een Misdaed, van welke hy zelf de eigen en eenigfte Autheur is. In opzigt der Misdryven die van veelen gezamentlyk begaen worden late ik nu eenige Aenmerkingen volgen, welke tot Beginfels omtrent dit ftuk konnen dienen. Zie hier zyn dezelve:
1. Eerflelyk, is het zeker, dat degenen die waerlyk Medepligtigen zyn aen de Misdaed van iemand geftraft mogen en moeten worden, naer gelang van het deel dat zy 'er in gehad hebben, en naer maete zy als voornaeme, of als ondergefchikte, of als vanterzyde-inkomende oirzaeken te houden zyn. In deze gevallen lyden zy veeleer om hun eigen misdryf, als om de misdaed van eenen anderen.
2. Ten anderen, in opzigt van deMisdaeden , welke door een Lichaem of door een Gemeenfchap bedreven wierden, die allen zyn waerlyk fchuldig, welke 'er eene daedelyke toeftemming aen gegeven hebben; en zy die van een tegengefteld gevoelen waren, zyn volftrekt onfchuldig. Wanneer dus Alexander de Groot bevolen had alle de Thebaenen,
na



Van 9t Regt der Strafoeffening. 34
na hen overwonnen te hebben, tot flac ven te verkoopen , zonderde hy 'er di van uit, welke in de opentlyke raedpk ging zich gefield hadden tegen den vrede breuk met de Macedoniers.
3. Inde Derde plaets. en vervolgens willen de Reden van Staet en Meufche lykheit, dat men, ter zaeke van Misdae den door eene Menigte begaen , hen bo venal ilraffe die 'er de eerfte Autheurs of te Aenvoeders van zyn, en dat men Genade aen de overige bewyze. De Geftrengheit van den Oppergebieder jegens de eerftgemelde, zal de ftoutheit der alderhartigften betoomen ; en zyne Goedertierenheit omtrent de andere zal hem de genegenheit der menigte winnen (*).
4. Ten Vierden en eindelyk , wanneer de voornaemfte Aenvoerders zich door de vlugt of anderszins gedekt hebben , ofte wel, indien alle gelyk deel aen de Misdaed hadden, moet men toevlugt nemen tot de Vertiening by 't Lot, dat 's , tot het verwyzen van den Tienden Man, of tot eenig ander middel, om'er eenige uit den hóóp te ftraffen. Dit zal te wege brengen, dat alle afgefchrikt, endoor vreeze te rug gehouden worden; terwyl
men
(*) Men zie hierover: Quinctilianus , Dedamat. XI. c. 7. p. 237.
Y 3
1
-4. Hooft-
3. Aen'merkiDg.
4. AenmerkiDg.



iii.
Dkel.
Niemand kan•om eens anders Misdaed gefiraft•worden.
Echter lyden Onfchuldigen•wel eens ter gelegenheit•van ee?ti anders Misdaed.
342 Beginsels van H B urgerlyk Regt.
men ondertuffchen maer eenige weinige de ftraf behoeft te doen dragen.
§. XL. Voor 't overige is het een vaste en onfchendbaere zaek, dat niemand om een's anders Misdaed , waeraen hy geen het minfte deel gehad heeft, wettig geftraft kan worden. Alle onlchuld en ftraf baerheit is geheelenal perlöoneel; en dus heeft men geen regt om andere als die bet verdient hebben te ftralTen.
§. XLL 't Gebeurt echter fomtyds, dat Onfchuldige Perfoonen nu of dan lyden, ter gelegenheit van een's anders Misdaed : maer over dit ftuk moet men twee dingen in aenmerking nemen. Het eerfte is, dat 0 't geen aen iemand eenig léét, eenige ftnart, of eenig verlies tewegebrengt en veroirzaekt , niet altyd een eigentlykgezegde Straffe is. By voorbeeld: wanneer de Onderdaenen eenige fmartelyke dingen lyden , ter oirzaeke van de Misdaed van hunnen Vorft, zoo is zulks voor hen gene Straf, maer een Ongeluk. Het tweede, hier optemer-
ken, is, dat dit foort van quaeden , deze vanterzyde-inkomende Straffen (als men ze zoo noemen wil,) onaffcheidelyk zyn van de gefteldheit der menfchelyke



Van V Regt der Strafoeffening. 343
lyke zaeken; zy zyn 'er een onvermybaei en noodwendig gevolg van.
g. XLII. Indien dus de Goederen, var iemand verbeurd worden verklaert, zoc lyden 'er zyne Kinderen in waerheil door: maer dit is ten hunnen aenzier geen Straf, maer enkel een Ramp en On heil, nadien hen die Goederen niet toe konnen komen, als op de onderftellin| dat hun Vader dezelve totaen zyn dooc behouden heeft, om ze hen te konner nalaten. ' Met een woord : of men zou het Gebruik der Straffen bykans t'eenemael moeten affchaffen , of men moei toefben dat dit foort van ongemakken . als onaffcheidbaer van den ftaet der menfchelyke zaeken , en van de byzondere betrekkingen, welke de menfehen de eene met de andere hebben, niets onregtvaerdigs in zichzelve vervatten.
§. XLIII. Eindelyk moet men aen< merken, dat 'er zulke zwaere en fchrikkelyke Misdaeden zyn, welke de Maetfchappy zoo zeer wezendlyk aendoen en benadeelen , dat het Openbaere Welzyn den Oppergebieder gezag geeft, om tegen dusdanige ondernemingen de alder fterkfïe voorzorg te dragen, en zelfs, in dien zulks noodig is, tot zooverre toe Y 4 da
■4. Hooft' (luk.
I Doch dit 's een Ongeluk, geert Straf.
1 Om de Misdaeden van Staet konnen ook iemands Kinderen in de Straf deelen,
>



III.
Deel.
344. Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dat hy eenigerwyze op perfoonen', welke den Schuldigen alderdierbaerft zyn , een gedeelte der Straffe van deszelfs Misdaed doe vallen. Dus mogen de Kinderen van eenen Verrader, of eenes Misdaedigen van Staet, van Ampten en Waerdigheden uitgefloten worden. De Vader word hierdoor ongetwyffeld geftraft, nademael hy zichzelf de oirzaek ziet te zyn, dat perfoonen, hem de alderwaerdfte en naefte, gebragt zyn geworden om in de duifternis van eenen onaenzienlyken ftaet te leven: maer eigentlyk is clit gene Straf met betrekking tot de Kinderen. Want, dewyl de Soeverein het regt heeft om de Openbaere Ampten en Bedieningen te geven aen wien hywil, zoo kan hy'er, zoo dikwils als 't Gemeene Welzyn zulks vordert, zelfs luiden van uitfluiten die niets gedaen hebben , dat hen tot die Waerdigheden onwaerdig maekt. Ik ftae toe, dat het inderdaed eene harde zaek is; maer de noodzakelykheit geeft hier gezag aen; opdat de teederheit eenes Vaders voor zj'ne Kinderen hem te oplettender make, om niets tegen het Staetendom te ondernemen. Dan, zulks alles in dien verftande, dat de Billykheit altoos de ziel der vonniffen zy, en dezelve wyzige naer toe- en omftand van zaeken.



Van V Regt der Strafoeffening. 345
§. XLIV. Ik denk niet, dat men dit ftuk wettig en naer regten verder dan de-' ze paelen zal konnen uitftrekken; ookc eifcht het Openbaere Landsheil niet meer.'1 Weshalven 'er een wezendlyk onregt legt' in 't gebruik by vele Natiën ingevoerd , i van namelyk , de Kinderen eenes Dwin-* gelands , of een's Verraders, en t'eenigertyd ook alle zyne andere Bloedverwanten , fchoon zy geen het minfte deel in zyne Misdaeden hebben, te bannen, ja zelfs ter dood te brengen, 't Geen wy te berde bragten , zal insgelyks konnen genoeg doen , om te verklaren , wat men te denken hebbe aengaende de berugte Wet van den Chriften - Keizer Arkad 1 u s (*).
(*) Die de Kinderen oordeelde om de Vaders te mogen ftraffen, (paterna en'tm debersnt perire fttppli. cio,tn quibut paterni ,hoc efi hareditarii criminis exent' plo metuuntur,) en zulks ook uitbreidde tot alles wat des Schuldigen was. Cod. ad L. Jul. Ma]. L. IX. Ut. 8. Leg. y.
Y 5 VYF-
Doeb onigentlyk ; « dus 't tebruik <an firn* tige, en 4rkadius Vet, af. ekeuren.



m.
DE£L.
*/ Regt over de Goederen,
liveezins te (laveti,
"En daer de Soeve. rein volftrekt eigenaer is van alles.
346 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
VYFDE HOOFTSTUK.
Van de Magt ^Oppergebieders over ^Goederen die in de Landen hunner Beheeringe, gelegen zyn.
§. I. T* Tet Regt van den Soeverein, Jt~JL ofte Oppergebieder over de Goederen, welke in het Staetendom gevonden worden, betreft, of de Goederen van Byzondere Perfoonen, of de Openbaere Goederen, dat 's de Bezittingen van den Staet.
§. lh Op twee manieren kan men het Regt des Oppergezagvoerders over de Goederen van de Burgers ftaven. Want dit Regt kan geveftigd zyn , of op den aert des Oppergebieds zeiven , of op de wyze waerop men hetzelve verkregen heeft.
§. III. Indien men onderfteld, dat een Soeverein oirfprongelyk, en meteen volkomen regt van eigendom, alle de Goederen bezit , die in den Staet begrepen zyn, en dat hyzelve, om zoo te
fpre-



Fan de Magt over de Goederen, enz. 347
fpreken, voor zich Onderdaenen gemaekt heeft, welke hunne Goederen oirfprongelyk door zyne Milddaedigheit verkregen; alsdan is het zeker, dat de Oppergebieder zulkeen volftrekt regt heeft op die Goederen , als het regt is van eenen Huisvader op zyn Voorvaderlyk Erfgoed, en dat de Onderdaenen 'er alleen inzoover, en op die wyze , als het de Soeverein wil en toelaet, het genot en beftel van konnen hebben. In dusdanige omHandigheden bezitten de Onderdaenen , ten zy de Hooggezagvoerder door onher* roepelyke vergunningen iet van zyn Regt hebbe afgeftaen, hunne Goederen enkel by toelating*, en naer't bloot goeddunken van den Vorft, zoolang als hy 'er hen de bezitting van gunt; en zy konnen 'er alleenlyk het noodige voor hun voedfel en 't onderhoud des levens van trekken. De Soevereiniteit gaet des alsdan verzeld van een volftrekt Regt van Eigendom.
§. IV. Maer , voor eerft, die manier om het Regt van den Oppergebieder over de Goederen zyner Onderdaenen te ftaven, kan van weinig nut en gebruik wezen : heeft zy oulings t'eenigentyde plaets gehad , 't was enkel by de Volkeren van 't Ooften, bequaem om zich onder 't juk eener volftrekte en overmeefterende Be-
hee-
-. Hooft'» Uk.
* d'ant
maniere precaire.
Nadeelez van dien voltlrekten Eigen» dom.



Hf. Deel.
i ]
348 Beginsels van^t BurgerlykRegt.
heering te buigen. Ten anderen, leert ons de ondervinding , dat die volftrekte Beheering van den Soeverein, over de Goederen der Onderdaenen, geenszins het nut der Staetendommen bevordert. De hedendaegfche Reizigers merken aen, dat de Landen in welke zy plaets heeft, hoe fchoon en vrugtbaer in zichzelve , alle dagen eenzaemer, armer, en onbefchaefder worden, of dat zy ten minften niet in een zoo bloeïenden ftaet zyn ais de meefte der Koningryken en Gemeenebeften van Europa, alwaer de Onderdaenen hunne Goederen in eigendom bezitten , en zelfs met uitfluiting van hunne Vorften en Oppergebieders. Ten derden, eilcht de Soevereiniteit door zichzelven niet, dat men aen den Vorft dit volftrekte Regt van Eigendom op de Goederen der Onderdaenen geve. De eigendom der byzondere perfoonen is ouder en eerder dan de formeering der Staetendommen; en d'er is gene reden die ons brengen kan om te onderftellen, dat de byzondere perfoonen geheelenal het Regt, 't geen zy over hunne Goederen hadden,. aen den Oppergebieder hebben afgeftaen; integendeel hebben zy, om zich van de /reedzaeme en gerufte bezitting dezer zelf3e Goederen te verzekeren, onder hen iet Staetsbeftuur en Oppergebied inge-
fteld,



Van de Magt over de Goederen , enz. 349
fteld. Laet ons hier ten vierden bydoen, dat alsdan zelfs , wanneer men een Oppergebied onderftelde, 't geen door wapenen verkregen en volftrekt was, zoo zou dusdanig eene Soevereiniteit door zichzelve geen Regt van Eigendom op alle de Goederen der Onderdaenen met zich brengen. Ik zeg hetzelfde van een Erffelyke Soevereiniteit, welke het Regt geeft om de Kroon aen eenen anderen te vermaken en te vervreemden. Want dit Regt van den Oppergebieder belet niet, dat de Onderdaenen hunne Goederen in vollen eigendom bezitten.
§. V. Wy maken overzulks dit befluit, dat men in 't algemeen gefproken, voor valt moet houden, dat het Regt van, den Vorft over de Goederen der Onder-: daenen geen Regt van Eigendom is; maer dat dit Regt zyn grond heeft in de' natuur en 't oogmerk van 't Oppergebied, waerdoor aen den Soeverein de Magt word gegeven om op verfchillende wyze beitel over de Goederen te doen, tot heil zelfs van de byzondere bezitters en van den Staet, zonder daerom den Onderdaenen hun Regt van Eigendom te benemen, uitgezonderd in gevallen daer zulks volftrekt in noodzakelyk is tot het Nut en Voordeel van 't Algemeen.
§. VL
Hoeft, puk.
Die Magt
leunt des rileen op lén aert en t einde les Opper* \ebieds.



IIT.
Deel. De Vorfi heeft op driederlei •wyze Regi op de Goederen.
* Dominittm eminent.
i. Door 'i maken van ivyzt OnkoftWetten.
350 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
§. VI Dit vooronderfteld zynde, zoo heeft de Vorft, als Soeverein, Regt over de Goederen zyner Onderdaenen, voornamelyk, op driederlei wyze. Teweten: Voor Eerft,heeft hy dezerwyze Regt,om door wyze Wetten het Gebruik te regelen, 't welk een ieder der Onderdaenen van zyne Goederen te maken heeft , overéénkomftig met het voordeel van de Maetfchappy , en met dat van de byzondere leden derzeive. Ten Tweeden, beftaet dit Regt in Onderftandgelden en Schattingen te heffen , uit en van de Goederen der Onderdaenen. Ten Derden, eneindelyk, beftaet het in 't gebruiken van de Regten der Opperfte Beheering*.
§. VII. Tot het eerfte dezer Hoofden moet men de Onkoft-Wetten brengen , door welke men paelen voorfchryft aen de niet-noodzakelyke verteeringen , oft verquiftingen, die de huisgezinnen in den grond helpen, en door een gevolg daervan het Staetendom verarmen. Niets is van meer belang en gewigtiger voor het Welzyn van den Staet, niets waerdiger aen eenen Oppergebieder, dan de Onderdaenen te verpligten tot het behoorlyk aenleggen hunner middelen , tot fpaerzaemheit en bezuiniging, en tot arbeid en nutte bezigheden.
§. VII*.



Van de Magt over de Goederen , enz. 351
§. VII*. Wanneer de Pragt en O ver-s daed eens eene Natie overmeefterd heeft, \ worden zy een ongenezelyke quael. Ge-< lyk te groot een Gezag de Koningen ,< zoo vergiftigd de Overdaed een geheelen Landaert. Men gewent zich om te overtolligfte dingen voor noodzakelyke aentezien ; en men vind alle dagen weêraen , nieuwe noodzakelykheden uit. Dus gaen de Huisgezinnen en Geflagten te gronde; en de byzondere leden der Maetfchappy helpen zich buiten ftaet, om tot de noodzakelyke laften van 't Gemeenebeft het hunne toetebrengen. Een byzonder perfoon , die, by voorbeeld, maer drie vyfde gedeeltens van zyne Inkomften verteert , zal zonder ongemak een vyfde van dezelve tot de Openbaere Laften konnen geven, en zyn Hooftfom jaerlyks met het overig vyfde gedeelte zyner Inkomften vermeerderen. Maer wanneer hy all' zyn Inkomen doorbrengt, zoo zal hy of de Laften niet konnen betalen, of hy zal verpligt zyn om van zyn Kapitael aftefteken , en het dus jaerlyks te verminderen. Niet alleen worden de rykdommen der byzondere perfoonen door de overdaed en 't ruime leven verquift; maer, 't geen daerenboven een nieuw na* deel is, zy geraken daerdoor gewonelykuit hetLand, en gaen vanuit den Staet tot de
Vreem-
chadelykeit van 'e Pragt n Overaed.



rn.
Deel.
* Loi
Jomptuaire.
Om haer verderffelyhkeitvoor de» Staet, zyn 'er Wetten tegen de~ zelve noodig.
352 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Vreemdelingen over, by welke men de zaeken zoekt die de ydelheit, pragt en
verquifting vleien. De verarming der
byzondere leden van de Maetfchappy baert nog een ander quaed voor het Staetendom ; zy belet namelyk de Huwelyken: integendeel zal men zeer veel gereeder tot het Trouwen overgaen, als men niet al te groote koften moet doen om Vrouw en Kinderen t'onderhouden. Dit begreep de Keizer Augustus volmaekt wel; want, willende de zeden der Romeinen verbeteren, zoo herftelde hy onder andere Wetten die hy invoerde of zuiverde, terzelfder tyd de Wet die de Onkosten bemoeide*, en die welke den Romeinen de noodzakelykheit van te Huwen oplei.
§. VIP*. Als de Pragt en Overdaed eens ingang krygen, worden zy welhaeft een algemeen quaed; haere befmetting verfpreid zich ongevoelig van de eerften en voornaemften in het Staetendom, tot de geringften onder het Volk. De naefte Bloedverwanten des Konings willen zynen luifter en pragt nae volgen; de Grooten 's Lands volgen hen die van den Bloede des Vorften zyn; de Luiden van middelbaeren Staet willen de Grooten evenaeren; en de Geringen leggen hen toe om
voor



Van de Magt over de Goederen , enz. %\
voor Middelbaere t dat 's , welgezeter Burgers döortegaen. En langs dien we doed all' de werelt meer dan 't vermoge ., toereikt: elk boort zichzelf in den grond en alle de ltanden worden onderéén vei
ward. ■ De Hiftorie leert ons eei
zeer aenmerkelyk ding; teweten, dat d Overdaedige Levenswys , ten allen tyde een der eerfte oirzaeken was, die't meef toebragt tot den ondergang en 't beder van zelfs de magtiglie Staetendommen dit komt daervandaen, omdat de weelde en pragt ongevoelig de kloekmoedigheii en wakkerheit verzwakt, en de deugd ver woeft. Suetonius verhaelt ons, dat Julius Caesar om geen andere reden ondernam de Vryheit zyn's Vaderlands te overmeefleren , als omdat hy niet wilt hoe zyne Schulden te betalen welke hy door eene uitlporigé verquifting had gemaekt, en hoe de groote en verbazende onkoften die hy deed goed te maken. Veele der Romeinen vielen hem ook uit gene andere oirzaek toe, als omdat zy niets meer hadden , waeruit zy de overdaed, waerin zy leefden, konden ftaende houden j en omdat zy hope hadden by den Burgerlyken Oorlog zooveel te zullen winnen, dat zy hunne eerfte pragt konden onderliutZ ten.
ie 5"- Hufi*
n 5
1
t



3
Ut ti Deel. .
( t 1 < i
y
]
Tot dit Regt behoort ook het maken van Wetten tegen 't Spelen, enz.
54 Beginsels uctn 't Burger lyk Regt.
m q# ; Laet 'er ons eindelyk by
enmerken , dat de Vorften en Overhelen, om de Onkoft-Wetten des te kragiger te doen zyn, door 't voorbeeld van lunne eigene Matigheit, denzulken die :ene overdaedige verquifting beminnen tot chaemte moeten brengen; en dat zy hen iie wys zyn behooren aentemoedigen,als velke* zich verblyden zullen dat men van loogerhand gezag geeft aen een verftandig beftier zyn's inkomens, en aen eene serlyke fpaerzaemheit en bezuiniging.
§. VIII. Tot dit Regt des Soevereins , om het Gebruik 't welk de byzondere perfoonen maken moeten van hunne Goederen te regelen, moet men wyders brengen, de Wetten tegen 't Spelen, en tegen de Verquiftingen in 't algemeen; ook die, welke aen de Donatiën oft Giften , aen de Legaeten oft Makingen, en aen de Teftamenten ofte Uitterfte Willen, behoorlyke paelen zetten ; en eindelyk de Wetten tegen den Lediggang, en tegen zulken die hunne Goederen verwaerloozen by gebrek van arbeid, bebouwing, onderhoud, enz.
S. ix.
(*) Men zie : Sallustius Brieven aen CLesar , de Republ. ordtnanda , oft van den Schik des Gemeewnbejies.



Van de Magt over de Goederen , enz. 35
$. IX. In 't byzonder is het vai groot belang, dat men all' doe wat mc gelyk is om de Ledigheit en Luiheit, dii vrugtbaere bronnen van duizend quaeden te verbannen. Gebrek van nutte en eerlyk bezigheit is de fpringader van eihdeloozi ongeregeldheden. Want dewyl de men fchelyke geeft van eenen werkzaemen aer is, kan hy niet ledig wezen; en dus niet mei iet goeds bezig zynde, legt hyzich onvermybaer op het quaede : dit heeft de on dervinding ten allen tyde beveiligd, 't I< derhalven wenfchelyk , dat 'er tegen de Ledigheit, om haere nadeelige gevolgen voortekomen, Wetten gemaekt worden, en dat het geenen menfche vry ftae zonder eenige eerlyke bezigheit, 't zy des geeftes, 't zy des lichaems, televen. Bovenal moet het der Jeugd , die nae Burgerlyke, Kerkelyke, of Krygs-Ampten en Bedieningen ftaet, volftrekt ongeoorlofd zyn, den beften en bequaemften tyd des levens voorde Studie en Oeffening van de Zedeleer , de Staetkunde , en den Godsdienft in eene fchandelyke en lage ledigheit te flyten. Het is gemakkelyk nae te gaen , dat een wys Vorft, Lellen van groot belang voor 't Staetsbeftuur, uit deze Aenmerkingen kan trekken.
Z2 §. X.
5
1 In 't by*
^zonder
moet den ï Lediggang
Virba t_nen vjot* "den.



III.
Deel.
2. Door ■ 't Heffen VanSchat' tingen en Laften.
Opgehelderd uit Taci-
tus.
356 Beginsels vcin V BurgerlykRegt.
§. X. De Tweede manier, op welke een Vorft over de Goederen zyner Onderdaenen beftel kan doen , is, dat hy van hen Schattingen en Onderftandgelden vordere. Dat de Soeverein dit Regt heeft,zalontegenzeggelyk blyken als men overweegt, dat de Impoften niet anders zyn als eene Opbrenging van 't geen de byzondere leden van de Maetfchappy aen het Staetendom betalen, ter bewaring en verdeediging van hun leven en goederen. Dus eene Opbrenging is volftrekt-noodwendig tot de Onkoften en Laften, zoo Gewone als Buitengewone, die de bezorging van'tStaetsbeftuur eifchen, en waertoe de Oppergebieder uit zyne eigene bezitting niet kan nogt moet geven. Bygevolge is het noodzakelyk, dat hy ten dien einde het Regt hebbe om uit de Goederen zyner Onderdaenen dezelve te heffen.
§. XI. Tacitus (*) verhaelt ons ten dezen aenzien een zeer merkwaerdig geval. Hy zegt: dat Nero op zekeren tyd in overleg was om alle Laften aftefchaffen, en aen't Romeinfche Volk dus een grootheerlykgefchenktedoen, maer dat
de
(*) In zyne Jaerboeken ofte Annales, Lib. XIII. Cap. 50.



Van de Magt over de Goederen , enz. 35;
de Senaet zynen yver matigde. Want nadat zy het edelmoedig inzigt des Keizers geprezen had , vertoonde zy hem , dat het Keizerryk onfeilbaer ten val zou komen, ingeval men de grondflagen van het zelve bewoog en wegnam; dat het meerendeel der Laften door de Burgermeesters en Gemeensmannen waren ingevoerd, ten tyde zelfs als 't Gemeenebeft zyn grootfte Vryheit bezat; en dat dit het eenig middel was, om de Onmetelyke Koften, welke tot de bezorging van zulkeen wyduitgeftrekt Ryksgebied verëifcht wierden, goedtemaken.
§. XII. Niets is des doorgaens onbillyker en redeloozer dan de klagten van . 't Gemeene Volk, 't welk meeltal zyne! elende en rampen aen de Schattingen, als de voornaemfte oirzaek der onfpoed, toe-' fchryft; zonder te letten, dat dezelve integendeel de bron zyn van de behoudenis en ruft aller Onderdaenen van 't Staetendom , en dat men ze niet weigeren kan te betalen zonder zelve zyn eigen belang te verraden,
§. XIII. Ondertusschen eifcht het oogmerk en de voorzigtigheit van 't Staets-' beftuur niet alleen, dat men de Volken ,\ ten dezen opzigte niet hooger belafte dan,
Z3 zy
5. Hooft, (luk.
OnreJe.
(ykheit der 'klagten iver de 3elafli#. \en.
Regels in t Heffen 'er Schat' in^en te lolgen.



III.
Deel.
Men moe d° Burger dlle en ge tyk belas >en.
Naer
evmred'i heit var, 7t nut d men uit den Sta trekt.
358 Beginsels van VBurgerlyk Regt,
zy konnen opbrengen ; maer daerenboven, dat men de Schattingen en Laften op eene zoo ongevoelige, zagte, en vredige wyze heffe als mogelyk is.
§. XIV. En wel, Eerftelyk, moet men «de Burgers niet ongelyk belaften, om hen 'geene regtvaerdige reden tot klagten te Igeven. Een laft, welke alle gelykelyk dragen, is voor ieder in 't byzonder ligter; maer indien eenigen hunne fchou' ders daervan onttrekken word dezelve zooveel te zwaerder, en zelfs ondragelyk, voor anderen. Dewyl alle de Onderdaenen gezamentlyk de befchutting van het Staetsbeftier, en de veiligheit daeruit fpruitende, genieten, zoo is het ook billyk, dat zy alle het hunne, ineenejuifte evenredigheit tot onderhoud van datStaetsbeftier opbrengen.
§. XV. Dan, ten Tweeden , dient terdegen opgemerkt, dat deze gelykheit niet beftaet in 't betalen van evengroote fom-
,^men , maer in het gelykelyk dragen van de Laften die tot Welzyn van den Staet
et opgelegd worden \ dat 's te zeggen, daer moet eene nette evenredigheit plaets hebben tuffchen de Laften welke men draegt, en de Voordeden die men geniet: want fchoon alle de Ingezetenen gelykelyk den



Van de Magt over de Goederen , enz. 359
Vrede genieten, zoo zyn echter de Voordeden, welke zy uit dat genot trekken,1 niet evengroot.
§. XVI. Wyders, en ten Derden, moeten de Taxen oft Schattingen op een ie-: gelyk gelegd worden in gelykredigheit' met zyne Inkomften. En moet dit in agtgenomen worden, zoo in de Gewone, als in de Ongewone Laften.
§. XVII. De Ondervinding, ten Vierden , heeft doen zien, dat een der befte1 middelen om Onderftandgelden van het Volk te heffen gelegen is, in Belaftingen te leggen op zulke dingen die dagelyks tot onderhoud en dienft des levens gebruikt worden.
§. XVIII. Ten Vyfden, moet men in opzigt der Koopmanschappen, welke van'. buiten's Lands ingebragt worden , aen-. merken, dat ingeval zy niet noodzakelyk' zyn, maer enkel dienen tot de Pragt en Overdaed, daerop zeer wel zwaere Impoften konnen en mogen gezet worden.
§. XIX. Wanneer, ten Zesden, de Vreemde Koopwaeren in zaeken beftaen,' welke in het Land zelve, indien de Ingezetenen hun vlyt en vernuft daeraen te Z 4 kos-
r. Hooft.
fak.
Dus taer elks 'nkomen.
Beft op len Leef' ogt.
En op '{.oopwae•en die tot le Pragt Henen.
Ook op
ireemde üe men in t Land 'naken kan.



JIJ.
Deel.
Maer omtrent die men ah overvloediguitvoert dient de La(l klee; of geheel niet te xyn.
Jn alles moet gele Op den bht des Koop bandels.
360 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
kofle willen leggen , konnen groeien of gemaekt worden , zoo kan men redelykerwyze de Inkomende Regten op dezelve zeer hoog maken.
§. XX. En wat , ten Zevenden, de Koopr manfchappen betreft, die men tot den Vreemdeling uitvoert, daeromtrent dient, dat byaldien de Staet 'er belang in heeft dat ze niet uit den Lande gaen, men dezelve zwaer belaften kan; maer ftrekt de uitvoering integendeel tot het Algemeene Nut, zoo moet men de Uitgaende Regten verminderen, of ze 'er volftrekt van afnemen. D'er zyn zelfs Landen, in welke men, door eene wyze Staetkunde, eenige erkentenis geeft aen de Onderdaenen, die de Voortbrengfels oft Waeren, welke men in te grooten overvloed heeft, of jmmers meer dan de Ingezetenen behoeven , buiten 's Lands Gebied nae andere Landen uitvoeren.
§. XXI. Ten dgtften, en eindelyk, moet de Soeverein, in 't toepaffen van alf.ie deze Grondregels, altoos letten op het '\Welzyn en de aenmoediging des Koophandels ; en hy moet zorgdragen dat hy alle mogelyke middelen en maetregels te werk ftelle om denzelven te begunftigen en te doen bloeien.
§. XXIi



Fan de Magt over de Goederen , enz. 3 61
§. XXII. Het is niet noodzakelyk in aenmerking te nemen , dat nadien het Regt van den Oppergebieder, ten opzigt van de Onderftandgelden en Belaftingen, zyn grond heeft in de Behoeftens van het Staetendom, hy dezelve nooit anders mag vorderen als naer gelang van die Behoeftens. Dus moet hy ook all' 't geen 'er van komt, alleen tot dit oogmerk aenleggen , en hy mag hetzelve nooit, nogt geheel nogt gedeeltelyk, tot zyn byzonder gebruik fchikken.
§. XXIII. Hy moet insgelyks op het gedrag der Amptenaers oft Bedienden letten , welke hy tot de vordering en ontfangft dier Belaftingen aenftelt; om hunne gemeene hardigheden en quellingen van den Burger te beletten. Tacitus verhaelt ons omtrent dit ftuk een zeer wys Bevel van den Keizer Nero (*); als welke gebood, dat de Overheden van Rome en van de Wingeweften t'aller uure de klagten tegen de Pagters der Openbaere Middelen zouden aennemen, en op ftaenden voet daerin voorzien.
$. xxiv.
(*) Zie: Tacitus, in de even aengehaelde
plaets. Cap. 51. Ergo edixit Princept ut jurd
adverfus pvbticanos extra ordinem redderent.
2 5
De Laften moeten alleen naer gelang van 's Lands behoef ge* vorderd worden.
De Oppergebieder<noet de 'oardighe* ien der Pagters , ?az. heetten.
•



iii. „
Deel. g. Door 't Regt der Ofperfte Beheering.
(
1 i
Met voorbeelden opgehelderd.
Men tvuift deswegen meer over het woord dan de zaek.
(*) In 't Franfch: Doma'me Eminent.
362 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XXIV. Ik kom ten Derden, tot het Regt der Opperfte Beheering (*), 't geen, gelyk wy zeiden, het derde gedeelte is van de Soevereine Magt over de Goederen der Onderdaenen. Die Opperbeheering nu, beftaet in het Regt, dat de Soeverein heeft, Dm zich in tyd van dringenden nood, te bedienen van alles wat de Onderdaenen jezitten.
§. XXV. Wanneer men dus, by voorbeeld , eene ftad wil verflerken , neemt men de Tuinen, Lufthooven, en Huizen der byzondere Burgers weg , welke ter plaetze gelegen zyn daer men Schanffen of Gragten moet maken. In een Beleg haelt men dikwils de Huizen om, en verwoeft de Luftplaetzen, digt onder de tlad, enz. wanneer men, zonder zulks, door dezelve belemmerd zou wezen, of daer de Vyand eenig voordeel tegen ons uit zou konnen trekken.
§. XXVI. Over het ftuk der Opperfte Beheering zyn groote gefchillen onder de Staetkundigen. Eenigen veroordeelen het volftrekt, en willen het ganfchlyk niet toelaten : doch de twift loopt meer over
't woord,



Van de Magt over de Goederen , enz. 363
't woord, dan over de zaek. 't Is altoos ontegenzeggelyk, dat de eigen aert van 't Oppergebied den Vorft gezag geeft, om zich, in geval van noodzakelykheit, te bedienen van de Goederen die de Onderdaenen bezitten; nademael men, door 't opdragen van de Soevereine Magt, aen hem terzelfder tyd het vermogen gaf, om alles te doen en te vorderen wat noodzakelyk tot behoudenis en heil van 't Staetendom zou zyn. Of men nu dit Regt Opperfte Beheering noeme , dan of men 'er eenigen anderen naem aen geve , zulks is t'eenemael onverfchillig, wanneer men het Regt zelf toeftaet.
§. XXVII. Om iet meer byzonders over de Opperfte Beheering des Soevereins te zeggen , moet het volgende aengemerkt worden, 't Is inderdaed een Grondregel van de Natuurlyke Billykheit, dat, als het de noodzaek en behoefte van den Staet verëifcht, en het te doen is om een zaek die aen veelen gemeen is te onderhouden , elkeen daertoe het zyne moet toebrengen, enkel naer evenredigheit van 't belang dat hy 'er in heeft.
§. XXVIII. Maer dewyl 't dikwils gebeurt, dat de dringende behoefte van het Staetendom, en byzondere omftandighe-
den,
Hooft* luk.
Elk moet naer evenredigheitbet zyne toebrengen tot behoud van den Staet.
Maèr 's hands behoef kan eifchen



iii.
Deel. dat iemancis by zonder goed daer toe moet gebruikt •worden.
In welken gevalle zy fchadeloos behooren gejleld te worden.
364 Beginsels £V2%VBurgerlyk Regt.
den, niet toelaten, dat men dezen Regel altoos naer den letter volge, zoo is't eene noodzakelykheit dat de Oppergebieder hiervan afwyken mag, en hy moetregt hebben, om zulke Goederen van byzondere perfoonen, welke het Staetendom niet misfen kan, in de omftandigheden waerin het zich bevind, ten befte van 't gemeen te gebruiken, en ze den bezitters te ontnemen. Dus heeft het Regt, van 't welk wy fpreken, niet anders plaets als in eene noodzakelykheit van Staet; waeraen men niet te veel uitgeftrektheit mag geven , maer die men integendeel,zooveel als het mogelyk is,door de Regels van Billykheit moet matigen.
%. XXIX, Het is derhalven in deze gevallen regtvaerdig, dat de Eigenaers van alles dat hun deel in 't toebrengen overfchryd, zooveel doenlyk is, door hunne Medeburgers of uit de Openbaere re Schatkift, fchadeloos gefteld worden. Maer hebben de Bezitters zelve zich vrywillig onderworpen om dat verlies te lyden, (gelyk wanneer zy Huizen of Lufthooven gebouwd hebben, ter plaetze daer dezelve in tyd van Oorlog niet blyven konnen,) alsdan is, ftrikt genomen, de Staet niet verpligt hen fchadeloos te [tellen ; en zy 'mogen redelykerwyze ge-
agt



Fan de Magt over de Goederen , enz. 365
agt worden , zelve in dat verlies toegeftemd te hebben. Ziedaer wat volftaen kan ten opzigte van 't geen 'er te zeggen is, wegens de Regten van den Oppergebieder over de Goederen der Byzondere Ingezetenen van den Staet.
§. XXX. Dan, behalven de Regten des Oppergebieders, van welke wy fpreken, heeft hy oirfprongelyk de Magt om beftelling te doen over zekere plaetzen, welke men Openbaere Goederen noemt; omdat zy aen het Staetendom, als zoodanig aengemerkt, toebehooren. Maer alle deze Openbaere Goederen zyn niet van eenderlei foort, en het Regt van den Oppergebieder ten dezen opzigte veranderd insgelyks.
§. XXXI. Daer zyn Goederen, wel-j ke gefchikt zyn tot onderhoud van den' Koning, en van hetKoninglyke Huis; en" 'er zyn weder andere die dienen moeten tot de noodige koften van 't onderhoud en de bewaring van 't Staetendom. De eerfte dragen den naem van de Fifcus , oft het Goed van de Kroon; en de andere worden met den naem van de Openbaere Schatkift of de Goederen van den Staet beItempeld.
$. XXXII.
f. Hoeft' (luk.
'Be Magt wer de openbaere Goederen.
Velkevam weederlei ert zyn.



I
ML
Deel. .
Kroont. ' Goederen, ] aen den ^ Vorft ei- . genj en ' Staet sgoe- ] deren, en-» hel onder zyn beffier. j
i i
i
]
Wien de t -4enwinften op 't : een eilander foort van Goederen toe. hehotren.
;66 Beginsels van VBurgerlyk RegT.
§. XXXII. Ten aenzien van de eerIe , heeft de Vorft een volkomen en geïeel Vrugtgebruik; zoodat hy, volftrekt :n naer zyn goeddunken , over de Inkomften, welke hy 'er van trekt, beftelinge kan doen, en dat zelfs hetgene hy er van belparen en overhouden kan, tot :yn eigen en Vaderlyk Erfgoed komt; iltans zoo zulks door de Rykswetten niet mders geregeld is. Wat de andere Open>aere Goederen betreft, daervan heeft de /orft niet meer dan de bloote beftiering; vaerin hy zich eeniglyk het Algemeene Velzyn moet voorftellen, en'er zooveel rtyt en trouw in toebrengen, als een /oogd omtrent de Goederen van zyn Pupil ofte optevoeden Wéés.
§. XXXIII. Door middel der gemelde Dnderfcheiding, en der opgegevene Beginfels , kan men oordeelen wien de verkrygingen en aenwinften toebehooren, welke de Oppergebieder maekt geduurende den tyd zyner regeering. Want als die aenwinften uit Goederen fpruiten , welke tot de behoeftens van 't Staetendom gefchikt wierden , zoo moeten zy ontwyffelbaer komen aen het Goed van den Staet, en niet aen het byzonder Patrimonie ofte Erfgoed van den Koning. Doch, als een Vorft eenen Oorlog ondernomen
en



Van de Magt over de Goederen , enz. 367
en uitgevoerd heeft op zyne eigene kosten, en zonder dat hy het Staetendom eenigerwyze in gevaer Helde of belaftte. zoo kan hy zich wettiglyk de verkrygingerï en aenwinften , welke hy in dusdanigen veldtogt gemaekt heeft, zich toeëigenen.
§. XXXIV. Uit dezelfde Beginfels die wy gelegd hebben , vloeit, dat een Koning , zonder bewilliging van het Volk of van deszelfs Vertegenwoordigers, op geenderleiwyze, hoe 't ook wezen moge. de Goederen van 't Staetendom , zelf niet die van de Kroon daer hy het Vrugtgebruik van heeft, vervreemden mag, Maer men dient hier den Grond oft Brori der Goederen wel te onderfcheiden van de Goederen zelve, dat 's het Bezit des Staetendoms van de Inkomften die hetzelve voortbrengt. De Koning mag van de Inkomften zulken gebruik maken alshy wil; maer de Grond dier Inkomften zeil moet hy niet vervreemden.
g.XXXV. Zelfs mag een Vorft, die het Regt heeft van Belaftingen opteleggen , wanneerhy't om goederedenen raedzaem oordeelt, in geval van nood, een gedeelte van's Lands Bezitting verpanden. Want het is ten aenzien van 't Volk dezelfde zaek, geld te geven om te beletten dat
eenig
Hooftftuk.
Het Bezit
zelve van den Staet en van de Kroon , mag van den Vorjl niet vervreemd■worden.
Een Verft mag een deel van 't Lands Goed verpanden.



iii.
Deel.
'Alles zoo
byide
Grond'
wetten
niet anders
verjlaen
is.
Een Ryk, of Ryks. deel, mag zoo 't een Erf ryk is, vervreemdworden.
Maer niet zoo 't een ander is.
(*) Grotius, Oorlogs-en Trede-Regt. II. Boek 6. Hooftftuk.
368 Beginsels van VBurgerlyk Re gt.
eenig Landsgoed verpand worde , of penningen op te brehgen om het weder te lolfen nadat men gedwongen wiert hetzelve te verpandem
§. XXXVI. Voor 't overige, moet alles, wat hier te berde gebragt is, verftaen worden in de onderftelling, dat deze dingen by de Grondwetten van 't Staetendom niet reeds anders bepaeld en geregeld zyn.
§. XXXVII. Wat aengaet de Vervreemding van het Ryk zelf, of van eenige zyner deelen , des wegen gaf het voorheen van ons geleide en vaftgeftelde klaer genoeg te kennen , wat men 'er van te denken hebbe. En wel Eerft: indien 'er waerlyk Patrimoniëele ofte Erf eigene Ryken konnen zyn, is het onbetwiftelyk* dat de Oppergebieder dusdanig een Ryk, en zooveel te meer een of ander van deszelfs deelen, kan en mag vervreemden (*).
§. XXXVIII. Maer ten tweeden, buiten dit geval, en zoo het Ryk niet bezeten word als een Erfgoed , kan de Vorft
het*



Van de Magt over'de Goederen , enz. 3<%
hetzelve , in geenderlei maniere , en kei op zyn gezag, afïlaen oft vervreemden , onder wat voordwenfel oft welkerwyze het ook zou mogen wezen, Zal dit gefchieden dan moet 'er de toeftemming van 't Volk tuflchen komen: want de Soevereiniteit kan door haerzelve het Regt van Vervreemding niet medebrengen. En gelykerwys het Volk den Koning tegen zyn wil niet van de Kroon mag berooven , zoo heeft het de Vorft insgelyks niet in zyn magt, in zyne plaets eenen anderen Oppergebieder te ftellen zonder 's Volks bewilliging.
)
§. XXXIX. Indien het, ten Derden, enkel te doen is, om de Vervreemding van een gedeelte des Ryks, zoo moeten, behalven de goedkeuring van den Koning , en die van het geheele Volk, in 't byzonder ook de Ingezetenen van het Land dat men vervreemden wil, daer zelve mede in toeftemmen. Zelfs fchynt deze laetfte toeftemming de aldernoodzakelykfte: want te vergeefs zouden alle de Landen, waeruit het Koningryk beftond-, in de Vervreemding van dat eene Landfchap. verwilligen , indien hetzelve zich daertegen kantte. Het Regt der Meerderheit van Stemmen ftrekt zich niet totzoover uit, dat men hen, die hunne VerbindtenisA a len
)
, <). Hooftftuk.
Een byzonderLandfchap kan zonder deszelfs eige* ne toeftemmingniet 'vervreemd•worden.



lil.
Deel.
'/ Geen nader be •wezen word.
S 70 Beginsels van'/ Burgerlyk Regt.
fen aen de Wetten der Maetfchappy niet gefchonden hebben, van het Lichaem des Staetendoms zoude mogen affnyden.
§. XL. 't Is inderdaed eene blykbaere waerheit, dat degene die in eene Burgerlyke Maetfchappye traden, zich te faemen hebben gevoegd , om een duurzaem Lichaem van Staet te formeeren , onder een eenig en hetzelfde Staetbefluur, voor zoolangen tyd ten minden als zy in de Landen van het Staetendom willen blyven. Met uitzigt tot de voordeden , welke zy van hunne onderlinge Verëeniging trekken, hebben zy het Staetendom geformeerd; en dit is de grondflag hunner Overéénkomfte ten dezen opzigte. Bygevolge , en uit kragt van dus eene Overéénkomft, kan men hen niet hunnes ondanks berooven van het Regt dat zy zich verkregen, van een Gedeelte eenes zekeren Staetvormigen, Lichaems uittemaken ; ten minften zoo zy niet door eenige misdaed verdiend hebben , dat zy 'er van afgefneden wierden. Nog meer: de Verpligting beantwoort hier aen het Regt. Uit kragte van dezelfde Overéénkomft heeft de Staet een Regt verkregen op elk zyner Gedeeltens, door 't welk ieder van die Deelen zich niet mag onderwerpen aen eene Vreemde Regeering,



Fan de Magt over ^Goederen , enz. 371
ring, nogt zich onttrekken van die des Staeten doms. '
§. XLI. Men moet ondertuflchen, ten Fier den, aenmerken , dat men twee alge-' meene uitzonderingen moet voegen by' de Beginfels, van ons vaftgefteld, welke' beide gegrond zyn op het Regt en de' Privilegiën die de Noodzakelykheit geeft. Want, alhoewel het Lichaem van 't Staetendom geen Regt van Vervreemding bezit ten aenzien van een zyner Leden , (zoodat dit deel, of het wilde of niet, verpligt zou wezen zich aen eenen Nieuwen Meefter te onderwerpen ,) belet zulks echter niet, dat de Staet een zyner Gedeeltens mag verlaten , wanneer hy zich blykbaer in gevaer van ondergang ziet, byaldien hy langer wilde voortgaen met hetzelve veréénd te blyven.
§. XLII. 't Is waer, dat het Staetslichaem of de Oppergebieder, zelfs niet in deze omftandigheden , een zyner Steden of Landfchappen , regtuit dwingen kan om zich onder eene andere Heerlchappy te begeven. Hy kan 'er enkel zyne Krygsbenden uit doen trekken, of zulkeen Landfchap verlaten; zoodat, wanneer zulkeen Gedeelte van 't Staetslichaem zich fterk genoeg bevind om den Aa 2 vyand
't Welk zoo 't zich handhaven kan, op zichzelf een Staet word.
I
U Hooft, luk.
^Staettichaemnag een zyner Ge(eeltensierlaten.



III.
Deel.
Zulkeen Verlaten is geen Vervreemden.
i
§. XLIV.
372 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
vyand te wederftaen , het vryheit heeft denzelven alleen het hooft te bieden en als het daerin gelukkig flaegt, is 'er voor 't zelve niets in den weg om zichzelf tot een afgezonderd Lichaem van Staet opteregten. Dezerwyze word de Overwinnaer geen wettig Oppergebieder van eenig Landfchap, als door de toeftemming der Ingezetenen , of door den Eed van Getrouwigheit welke zy aen hein zweren.
§. XLIII. Om eigentlyk te fpreken, kan men zeggen , dat het Lichaem van Staet of de Soeverein, in dit geval, het Gedeelte , waervan wy handelen , niet vervreemd; d'er word enkel afgeltaen van eene Maetfchappy, welks verbindteniflën , uit kragt eener ftilzwygende uitzondering, die door de noodzakelykheit word voortgebragt, ten einde loopen en ophouden. En 't zou, in allengevalle, wugteloos zyn, dat .het Staetslichaem zulkeen Gedeelte hardnekkig zoude willen bewaren of verdeedigen; nadien men Dnderftelt, dat dit deel buiten ftaet is om dchzelf te behouden of genoegzaemen ivederftand te zyner verdeediginge te bieden, 't Is des een louter ongeluk, waer3ver het Verlatene Gedeelte zich troos:en moet.



j£yï*t /Ja tv/t \ r>T nrrtow /Ja rinrnPT) üvt nitA
r c*rt lio tïjnu i ui/cv wt, «j\jju,jjjii\.jc.j.N , ->/ S
§. XLIV. Dan, men zondere ten an deren uit,, dat indien 't genoemde Regt b 't Lichaem van Staet is, met opzigt to zyn Gedeelte, het Gedeelte insgelyks ir dezelfde omftandigheden hetzelfde Reg heeft ten aenzien van het Staetslichaem En derhalven zou men gene Stad moger blameeren , die , na zich verdeedigd tc hebben zoo veel zy' kon, zich liever aer den Vyand verkieft overtegeven, dar zich uitgeplonderd, in den brand geftoken, en toteen bloedbad gefteld te zien.
§. XLV. Inderdaed, elk heeft een eerfte en oirfprongelyk Natuurs - Regt, om in zyne behoudenis te voorzien door alle bedenkelyke middelen; en het was voornamelyk om op de veiligfte wyze dit doel te befchieten dat de menfehen Burgerlyke Maetfchappyen hebben opgeregt. Indien overzulks een Staetendom onmagtig is om eenige zyner Burgers te hulp te komen en te belchermen, zyn zy ontflagen van de verpligting, waerin zy jegens hetzelve ftonden, en zy keeren weder tot hufi eerfte en oirfprongelyk regt, van voor zichzelve zorgtedragen, onafhangelyk van het Staetendom, en op eene wyze die hen de bequaemfte dunkt. En dezerwyze ftaen de zaeken te wederzyde in gelykheit; en het gevoelen van Aa 3 Huig
- Een Ge»
jdeelte van den Staet ^■mag ook [den Staet ^verlaten.
I
Redenen viaerop dit (leunt.



TIT. Deel.
TweeAen-
werkingen ten bejlui' te.
374 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
Huig de Groot, (die het tegendeel beweren wil, en aen het Lichaem van Staet, met opzigt tot zyn Gedeelte het Regt weigert, dat hy aen 't Gedeelte met apzigt tot het geheele Staetslichaem toeteiet,) kan niet bewezen worden.
§. XLVI. Laet ons dit Hooftftuk, met twee Aenmerkingen befluiten. i. De Eerfte is, dat de Grondregel, van fommige Staetkundigen met zoo veel yvers aen?edrongen , alsof de Goederen die aen 2n met de Kroon veréénigd zyn , volftrekt mogen vervreemd worden , alleen waer is met de bepaling, en in de uitgeftrektheit der Beginfelen, welke wy vaftgefteld hebben, 't Geen 'er diezelfde Staetskenners bydoen , dat eene Vervreemding , die van een vreedzaem bezit geduurende het langftuitgeftrekte tydsbevang gevolgd is , niet belet, dat men altoos de Goederen mag wederëifchen welke eens aen de Kroon toebehoord hebben , en dat men ze zelfs de eerfte gelegenheit de befte geweldigerhand mag hernemen; dit, zeg ik, is geheelenal onbewysbaer , en 't kan niet met reden
ftaende gehouden worden. 2. Eene
Tweede Slot-Aenmerking beftaet hierin , dat gemerkt het aen een Koning niet geoorlófd is, onafhangelyk van de bewilliging



Fan de Magt over de Goederen , enz. 3 75
liging des Volks, oft van die zyner Verte-: genwoordigers, het Ryk of een Gedeelte^ deszelfs te vervreemden, het nog veel minder aen hem vryftaet hetzelve leenroerig* te maken aen eenig ander Vorft. Want dat ware geheel taftbaer een foort' van Vervreemding.
[§. XL VII. Zie daer hetgene wy te zeggen hadden over de Verfcheidene' Regten van den Soeverein, met betrek-1 king tot het Innerlyke van den Staet. Aen't Slot van dit DERDE DEEL erinnere men zich, dat wy in 't zelve, om aen ons oogmerk te voldoen, een denkbeeld gaven : 1. van de Wetgevende Magt, en de Burgerlyke Wetten door haer ingefteld, midsgaders van derzelver aert, karakters , kragt, en verbindtenis , en wat in 't maken derzelve waergenomen moet worden ; 2. van het Regt om te Oordeelen over de Leerftellingen , en de Zorg voor de Zedevorming der Onderdaenen ; 3. van de Soevereine Magt in Zaeken van Godsdienft, en van derzelver Uitgeftrektheit en Paelen, met oplosfing van de Zwarigheden tegen die Magt, en handhaving van de Vryheit des Gewetens onder dezelve ; 4. van 't Regt der Strafoeffening, en dus van de StrafAa 4 fen
-. Hooft»
* feuda* aire.
Be/luit tan dit
Deel.



IIT. Deel.
EINDE VAN HET DERDE DEEL.
GRON-
376 Beginsels v(in*t Burgerlyk Regt.
fen en haere Eindens, en van de Evenredigheit in 't Straffen ; en 5. van de Magt der Soevereinen over de Goederen der Onderdaenen, in de Landen hunner Beheering , en dus van de Onkoftwetten, 't Heffen van Schattingen, en 't Regt der Opperfte Beheering , befloten met aenmerkingen over de Vervreemding en Verpanding der Goederen van de Kroon en van den Staet. Ons is nu nog overig te handelen van de Regten , die de Soeverein heeft, ter handhaving der veiligheit en des welvaerts van buiten. ]



GRONDEN
OFT
BEGINSELS
V A N 'T '
BURGERLYKE
REGT.
VIER DE DEEL,
Aa 5






Bladz. 379 GRONDEN oft BEGINSELS
VAN HET
BURGERLYK REGT.
VIERDE DEEL.
Behelzende eene Verhandeling van de
ONDERSCHEIDENEREGTEN DES
OPPERGEBIEDS,
Met opzigt tot de
VREEMDE STAETENDOMMEN:
En dus van het REGT des OORLOGS, en alles wat daertoe betrekking heeft; van de OPENBAERE VERBONDEN ; en van het REGT der GEZANTEN.
EERSTE HOOFTSTUK.
Van den Oorlog in^t algemeen, en van V Regt des Oppergebieders over de Onderdaenen ten dezen opzigte.
§• I. IfQJijETGENE tothiertoe gezegd is
I FF1II over ^e vvezen(%ke Deelen' IJlyl des Oppergebieds, betreft eigentlyk en kregtuit het inwendige Bellier
van
Overgang 'at dit
Deel.



IV. Deel.
De Stat tendommen zyn onderling tot zeker Tligtenge bonden.
§. II. Om de zaeken van haeren oir-fprong optevatten, moet men hier vooraf aenmerken : dat het Menfchelyk GeAagt verdeeld is in verfcheidene byzondere Maetfchappyen, welke men Staeten of 'Natiën noemt; en dat, nadien deze verfchillende Lichaemen van Staet onder elkanderen een foort van Maetfchappy formeeren , zy zich ook onderworpen vinden aen die eerfte ofte oirfprongelyke en algemeene Wetten , welke GOD zelve aen alle menfehen gegeven heeft: waeruit dan volgt, dat zy gehouden zyn Jegens elkanderen zekere Pligten in agt te nemen.
§. IIL
380 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
van den Staet. Dan , nadien het gelifk en de welvaert eener Natie eifcht, dat men niet alleen de goede orde en den vrede inwendig handhave, maer" dat men haer ook in veiligheit Helle tegen de befpringingen der Vyanden van buiten, en zich van de zyde der andere Staetendommen all' de nutte hulpe en onderftand bezorge die 'er van te trekken is; zoo moeten wy tans overgaen tot het Onderzoek van die Deelen des Oppergebieds , welke regtuit zien op de uitwendige Veiligheit en Voordeden van den Staet, en de wezendlykfte Vraegflukken , hiertoe betrekketyk , verhandelen.



Van den Oorlog /«VGemeen, enz. 381
§. III. Het Samenstel , of de Verzameling, van die Wetten, noemt men eigentlyk het Regt der Volkeren , of de Wet der Natiën. En deze Wetten zyn in den grond niet anders als de Natuurlyke Wet*1 ten zelve, welke de menfehen, aengemerkt als leden van de Menfchelyke Maetfchappy in 't algemeen, de een omtrent den ander betragten moeten: of om de zaek met andere bewoordingen uittedrukken , het Regt der Volkeren is niet anders als de Algemeene Wet der Gezelligheit, toegepafl, niet op de byzondere perfoonen die 'er in de Maetfchappy zyn, maer op de menfehen, aengemerkt zoo als zy onder den anderen verfcheidene Lichaemen uitmaken , welke men Staetendommen of Natiën heet
§. IV. De Natuurlyke ftaet der Natiën is, de eene met opzigt tot de andere , ongetwyffeld een ftaet van Maetfchappy én Vrede. Zoodanig is de natuurlyke en oirfprongelyke ftaet van den menfch, met betrekking tot alle ander menfehen. En welke byzondere wyziging de menfehen aen hunnen eerflen ftaet mogen toebrengen , zy zouden geen inbreuk konnen doen op 'dien ftaet van Vrede en Maetfchappy , ( waerin zy zich natuurlykerwyze bevinden, en die de Natuurlyke
Die vn&.
'en heten net elkas. Ier het Regt der yolkeren.
De Na.
tuurlyke Staet is eet Staet vat Vrede.



iv. :
Deel.
Wette» ' hieruit voortvloeiende.
Wat hier onderzogt xal worden*
382 Beginsels zwzVBurgerlyk Regt.
yke Wetten hen zoo fterk aenpryzen,) zonder hunne Pligten te fchenden.
§. V. Hieruit ontfpruiten veele Wet:en van het Regt der Volkeren. By voorjeeld: Dat alle de Natiën elkander moe:en aenmerken als natuurlyk de eene de mdere gelyk, en onafhangelyk van malkander, en dat zy zich onderling als zoodanig behandelen moeten. Dat zy elkander genig quaed oft nadeel mogen doen;maer dat zy integendeel, het nadeel dat zy de eene de andere mogten gedaen hebben, moeten vergoeden en herltellen. Daervandaen ook het Regt, dat allen Volkeren toekomt, van tot hun behoudenis en geluk te arbeiden, en geweld en wapenen te gebruiken tegen degenen die zich verklaren hunne vyanden te zyn. De Getrouwigheit in 't onderhouden der Traétaeten en Verbonden , en de Agting en Oplettendheit welke men aen de Gezanten verfchuldigd is, fpruiten insgelyks uit hetzelfde beginfel. Dusdanig is het denkbeeld, 't geen men van het Regt der Volkeren in 't algemeen maken moet.
§. VI. Wy stellen ons hier niet voor, om ons in alle de Vraegftukken der Staetkunde, welke het Regt der Volkeren kan opgeven, afzonderlyk intelaten. Wy zullen



Van den Oorlog in*t Gemeen, enz. 383
len ons vergenoegen met de drie volgen de ftofFen te onderzoeken, als welke d< gewigtigfte zynde, byna alle de andere ir zich vervatten. Namelyk: het Regt de. Oorlogs; het Regt der Tra&aeten en Ver bonden; en het Regt der AmbaJJddeur, oft Gezanten.
%. VIL De stof van 't Regt des Oor logs is tegelyk gewigtig en uitgeftrekt: zj verdient bygevolg met eenige naeuwkeu righeit verhandeld te worden. Wy heb ben reeds hiervoor aengemerkt, dat hei een vafte en wezendlyke Grondregel is van 't Regt der Natuure en Volkeren, dat de Byzondere Perlbonen, en de Staetendommen , onderling in eenen flaei van Verééniging en Maetfchappy moe ten leven, en dat zy elkander geni^ quaed doen , nogte fchade veroirzaker mogen; maer dat integendeel de eene aen de andere de Pligten van Menfchelykheit en Beleefdheit moet bewyzen.
§. VIII. Wanneer de menfehen deze pligten omtrent malkander betragten. zegt men, dat zy in een ftaet van Vrede zyn. Die ftaet is ongetwyffeld, de overéénkomftigfte met de menfchelyke natuur, bequaemft om haer te bewaren, en die, welks valtftelling en handhaving
hel
. r. Hooft.
f •
De By-
' zonder e , Staetendommen' moeten elkander de , Pligten van Goedwilligbeit• bewyzen.
1 De Staet van Vrede komt beft met de natuur overéén.



iv.
Deel.
De Staet van .Oor-. log in het gemeen.
i l I
i 1
Of het Oorloogen vry Jlaet ?
(*) Zie vervolgens, het Derde Hooft/luk van dit Boek.
384. Beginsels van VBurgerlyk Regt;
het voornaeme doelwit is van de Wetten der Natuure.
§. IX. De staet die tegen dezen ftaet yan verééniging en vredeoverftaet,noemt nen Oorlog: en deze is, in den gemeenten zin, niet anders als de ftaet van hen, die hunne gefchillen tragten te vereffenen foor middelen van geweld, als zoodanig jefchouwd. Ik zeg, dit is de ruimfte beekenis : want in een bepaelder zin, heeft iet gebruik de betekenis van 't woord Oorlog vaftgemaekt, aen den Kryg tuffchen Soevereine Mogendheden (*).
§. X. Alhoewel de ftaet van Vrede m onderlinge Goedwilligheit buiten allen :wyffèi de natuurlyke ftaet is van den menfch, en de overéénkomftigfte met de Wetten die hy te volgen heeft, laet echter de Oorlog niet nae in zekere omftandigheden geoorlófd, ja t'eenigertyd noodzakelyk te wezen, 't zy ten aenzien van Byzondere Perfoonen, 'tzy in opzigt van de Natiën. Dit hebben wy reeds voldoenende bewezen in het Tweede Deel van dit Werk, door de Regten te betoogen, welke de natuure aen den menfch,
te



Van den Oorlog in'tGemeen,enz. 38,
te zyner eigene bewaring geeft, midsga ders de middelen die hy ten dien eind< wettiglyk in 't werk mag ftellen (*). Alk de beginfels, welke wy deswegengelegc hebben met betrekking tot byzondere per foonen, paffen gelykelyk en zelfs met no| meer reden op de Natiën.
§. XI. De Wetten van GOD beve len zoowel aen de Lichaemen der Natiën, als aen de Menfehen in't byzonder, dai zy hunne bewaring en behoudenis hand haven. Het is des billyk, dat zy geweld mogen gebruiken tegen zulken, die, zich als hunne Vyanden verklarende, omtrent hen de Wet der Gezelligheit oft Vermaetfchapping fchenden door hen te weigeren 't geen zy hen fchuldig zyn , door toeleg te maken om hen hunne voordeelen te ontrooven, en door hen te verdelgen.
(*) De Lezer zal dit aldaer te vergeefs by den Schryver zoeken. Hy zegt'er zoo aenftonds iet van: maer is het Beginfel waerop hy bouwt wel klaer ? trekc hy'er dus niet te veel uit? OndertulTchen is het hier ook de Vraeg niet,6>/ een Partikulier zichzelf verwee* ren mag tegen eenen Quaedaertigen Befpringer $ ('c welk den Chriftenen in't gemeen afgeleerd word, Matth. V. vers 38-4i-en44--48. en dat overzulks tegen de Redenen deMenfchlievendheit moet zyn;) maer, gelyk de Heer Bürlamaqui het (tuk vervolgens opvar, Of een Soeverein den Burgerftaet ook door de Wapenen, dat s door ,t Oorlog, moet handhaven, zoo hy zulks niet voorby kan door te werkftelling van zagter middelen ?
Bb
5
* r. Hooft-' x(luk.,
j >
'De Maet*
fchappy . mag zich 'tegen hae* ■ re befprin* gers ftellen.



386 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
iv. Deel. j
De Soeverein beeft des het Regt van Oorlog te voeren.
*d'enró-
Ier des foldats.
*en. En dus behoort het tot het Welzyn zelve van de Maetfchappy, dat men kragtdadiglyk de quaedaertigheit en pogingen van zulken, die haere grondflagen omkeeren , mag te keer gaen en bedwingen. Zonder dit zou het Menfchelyk Geflagt ten prooïe ftaen , en het flagtoffer worden , van de Roofzugt en Ongebondenheit. En het Regt om den Oorlog te mogen voeren, is, eigentlyk gefproken, het vermogendfte en kragtigfle middel om den Vrede onder de Menfehen te handhaven.
§. XII. Men moet het derhalven voor een ftandvaften zetregel houden , dat de Soeverein ofte Oppergebieder, in wiens handen men het belang der geheele Maetfchappy gefteld heeft, het Regt bezit van den Oorlog te voeren. Maer, als dit zoo is, moet men, door een noodzakelyk gevolg, hem terzelfder tyd het Regt geven, van ook de noodige middelen hiertoe in 't werk te mogen ftellen. In 't byzonder moet men hem toeftaen Krygsbenden te vergaderen, foldaeten te werven *, en het krygsvolk te verpligten, dat het alle, ook de gevaerlykfte, doeningen van den Kryg, zelfs ten kofte van het leven, waernetne en volbrenge. Dit 's een tak van 't Regt over Leven en Dood; 't welk on-
te-



Van den Oorlog in*f Gemeen, enz. 38
tegenzeggelyk der Oppergebiedvoerend Magt toebehoort.
§. XIII. Dan, gemerkt de magt e wakkerheit der Troepen voor een goe< gedeelte afhangt van de hebbelykheit ei gewoonte , in opzigt der Militaire Exer citiën, oft Krygskundige Oeffeningen, zo< moet de Soeverein, ook zelfs in vredens tyd, de Leden van den Burgerftaet to die Oeffeningen opleiden en gewennen opdat zy des te bequamer mogen zyn zoo het de gelegenheit eifcht, om der laft en de afmattingen des Oorlogs te ver dragen, en 'er de veelvuldige verrigtinger van te konnen volbrengen. .
§. XIV. En zoo geftreng,en van zoc groote kragt is de verpligting, waerin de Onderdaenen ten dezen aenzien zyn, dai 'er, ftrikt gefproken , geen een Burgei zich ontflaen kan, van, op 't bevel der Oppermagt, de wapenen' optevatten; en de weigering van zulks te doen , zou eene billyke oirzaek zyn, om hen niet meer als Leden van de Maetfchappy te erkennen , welke zich van dezen laft zouden willen ontflaen. Indien'er dan, gelyk doorgaens, in de Staetendommen eenige Burgers zyn, die men van de Krygs-Oefteningen en Oorlogsbedryven vry laet,is die Vrylatinggeen Bb 2 Voor
7
pi. Hooft» [lui.
1 En tot de \ Krygskun» dige Oeffè* ningen de •Burgers te ' ■ygeiuenneri,
l ► i l
l
Vry van'i
opvatten der wape») ■ nen te ' zyn is eeü ,&unfi.



IV.
Deel.
De Kryg!tugt moet (Ireftgzyn.
388 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Voorregt dat bywege van Regt den zulken toekomt; maer het is eene Infchikking, welke geen kragt heeft als inzooverre men andere troepen genoeg vind ter verdeediging van den Staet, en mids de perfoonen , aen welke men die infchikkelykheit toeltaet , eenige andere nutte en noodzakelyke Verrigtingen waernemen. Doch zonder dit, en als de nood dringt, moeten alle die in'tStaetendom zyn ten ftryde trekken, en niemand kan'er zich wettigerwyze van ontflaen (*).
§. XV. Door een gevolg van dezelfde Beginfelen , moet de Krygstugt ten uiterften flipt en zeer flreng zyn. De geringfte onagtzaemheit, de minfte misflag, is dikwils van het deerlykfte gevolg , en mag overzulks zeer flrengelyk geftraft ivorden. Andere Regters vergeven iet aen de menfchelyke zwakheit of de heftigheit der hartstogten; maer in een Krygs;aed gebruikt men zoo veel toegevenheit niet: zelfs ftraft men menigwerf een foldaet, die uit vreeze des doods zyn poft verliet, met den dood.
§. XVI.
(*) Maer in verfcheidene Burgerftaeten zyn 'er, als bekend is , die gelooven dat alle Oorlog den Chriftenen door 't Euangelie verboden is: moeten die dan tegen hun geweten ten ftryde trekken ? En trekt men de zaeken hier al weêr niet wat verder, dan 't gelegde Beginfel toelaet?



Pan den Oorlog in't Gemeen,enz. 38*
§. XVI. 't Is overzulks de pligt var hen, die eenmael tot den kryg zyn aengenomen, zich ftandvaftig te houden in den poft daer de Generael hen geplaetft heeft. en kloekmoedig te ftryden, zelfs dan wanneer zy naer alle waerfchynlykheit gevaer loopen van hun leven te verliezen. Overwinnen of Sterven, is de Wet van dit lbort van Gevegten: en men moet, onwederfprekelyk, veelliever zyn leven roemrugtigerwyze verliezen, door toeteleggen om den vyand het zyne te benemen,dan lafhartig alleen te fterven. Hieruit kan men opmaken , wat 'er te denken zy van zulke Zeekapiteins , welke , op order van hunne Opperbevelhebbers, zich veeleer in de lucht laten fpringen, dan met hun fchip in de handen des vyands te vallen. En inderdaed , als men onderftelt, dat het getal der Schepen te wederzyde gelyk is, zoo'zoude, wanneer een onzer Schepen genomen wierd, de vyand 'er twee meer hebben dan wy; in ftede dat als een vande onze vergaet, hy 'er flegts een meer heeft: en zelfs, byaldien het Schip, dat zich meefter van het onze wil maken , met hetzelve tegelyk in de lucht fpringt, ('t welk dikwils gebeurt is, en ligt gebeuren kan,) zoo blyven de kragten van weerkanten gelyk.
Bb 3 §.XVII.
)
DeKrygs'. lieden moe. ten, elk of zyn poft , kloekmoedig ftry. den.



XV.
Dekl.
Of men in ee-,i Onlillyken Oor log mag dienen.
De Soeverein moet omzigtige' maetregels vemen.
En dus ket Staetendom volk Pyi maken
390 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
§. XVII. Wat de vraeg betreft, of de Burgers van den Staet verpligt zyn, om in eenen Onregtmatigen Oorlog de Wapens optevatten, en den Soeverein te dienen , daerover moet men oordeelen uit de Beginfels, welke wy geftaefd hebben aen 't Hot van 't Eerfte Hooftftuk des vorigen Derden Deels, waerin wy handeb den van de Wetgevende Magt.
%■ XVIII. Dusdanige zyn de verpligtingen der Onderdaenen, ten aenzien van 't Oorlog en de Verdeediging van den Staet- Maer dit gedeelte van 't Oppergebied, 't weikin zichzelf zeer gewigtig is, vordert ook groote omzigtigheden en maetregels van de zyde des Soevereins , ten einde hy het op eene wyze verrigte, die aen 't Staetendom inderdaed voordeelig zy. Laet ons de voornaemfte Grondregels van de Staetkunde ten dezen opzigte te berde brengen.
% XIX. En wel Vooreer ft, is het vry klaer, dat de voornaeme kragt van den Staet, met betrekking tot het Oorlog, ge,legen is in het getal van 's Lands Inwoonders. De Soevereinen, ofte Oppergebieders , moeten des niets veronagtzaemen van all' 't gene ietwes doen kan, om
het



Van den Oorlog /«V Gemeen,enz. 391
het Staetendom ten aenzien van bewoonders in ftand te houden en te vermeerderen.
§. XX. Onder alle de middelen, welke men ten dien einde te werk kan ftel-' len, zyn 'er, behalven ook andere, drie^ van zeer groote kragt en vrugt. En hier-' van is het eerfte, dat men zonder moei-' te en gereedelyk alle Vreemdelingen van' een goed karakter , die zich onder ons willen nederflaen, in het Staetendom ontfange, hen het genot van alle de zoetigheden der Regeering bezorge, en hen deel geve aen de voordeden der Burgerlyke Vryheit. Dezerwyze word het Land vervult met Burgers, die met zich Konften, Koophandel, en Rykdommen brengen , en onder welke men, in geval van noodzakelykheit, een aenmerkelyk getal van goede krygslieden zal konnen vinden.
§. XXI. Eene andere zaek, en die tot hetzelfde einde ftrekt, is , dat men de Huwelyken, als de queektuinen van der Staet, begunftige en aenmoedige, en ter dien opzigte goede Wetten make. De zagtheit der Regeering kan, onder ande re dingen, veel toebrengen om de Bur gers aentezetten dat zy trouwen. Onder Bb 4 dae-
; Door de , Huivelyken aente moedigen.
Door goe. 'e Vreem'elitigenereedelyk n den 'taet te ntfavgen.
I. Hooft' (luk.



TV.
Deel.
En door Vryheit <van Ge~ nieten.
* tirannife.
392 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
daenen , door Hooftgelden en Impoften overladen , die ter naeuwer nood met hunnen arbeid zooveel weten te winnen dat zy de behoeften des levens en de Gemeene Lallen konnen voldoen, befluiten niet vrywillig tot het Huvvelyk, omdat zy vreezen met hunne Kinderen tot armoede te zullen vervallen , zoo al niet van honger te fterven,
§. XXII. Eindelyk, is de Vryheit van Confcientie een zeer bequaem en eigenaertig middel, om het getal der inwoonders in ftand te houden en te vermeerderen. De Godsdienft is een van 's menfehen grootfte goederen en voordeden; en alle menfehen zien denzelven als zoodanig aen : all' wat overdies uitloopt, om hen de vryheit ten dezen aenzien te benemen, komt hen onlydelyk voor; en zy konnen zich niet als met moeite en hartsverdriet fchikken naer een Staetsbeftier dat hen deswegen overweldigd *. Vrankryk, Spanje, en Holland leveren ons heden ten dage taftbaere blyken uit van de waerheit dezer Aenmerkingen. De Vervolging deed aen het eerfte een zeer groot gedeelte zyner Inwoonderen verliezen ; waerdoor het merkelyk verzwakt is geworden. Het tweede, dat's Spanje, be* Vind zich byna ontvolkt; en die ontvolking



Van den Oorlog in V Gemeen , enz. 393
king is inzonderheit veroirzaekt door d( ontmenfchte en tieranniefche Inftelling. welke men Inquifitie oft Geloofsdwang heet: eene Inftelling, welke tegelyk fmadelyk is voor de Godheit, en verderlfelyk aen de Menfchelyke Maetfchappy . en die van een der fchoonfte Landen in Europa een foort van woeftyn heeft gemaekt. Holland , eindelyk , het derde , is uitermaten vermeerderd en gewalfen s zelfs in 't midden van Oorloogen en Ongevallen , door middel eener volkomene Gewetensvryheit , die dat Staetendom eenen iedere aenbied. Het heeft, om zoo te fpreken , zich geveftigd en gebouwd door de Vlugtelingen van andere Natiën: en het bezit een crediet ofte agting en voorfpoed, die het fchuldig is aen 't getal zyner Inwoonderen; welke dien Veréénden Staet tegelyk Sterkte, Koophandel , en Rykdommen byzetten en ten deele geven.
§. XXIII. Het groot getal vanlnwoonders eenes Lands maekt 'er derhalven de voornaemfte fterkte en magt van. Maer wyders is het ten dien einde noodig , dat de Burgers ter goeder uure gewend worden aen den Arbeid en aen de Deugd. De welluft en pragt, het lui en gemakkelyk leven, en de vermaeken, ontzenuwen de Bb 5 kragt
«1. Hooft* (luk.
De Vorft moet zyne Onderdaenen aen den arbeid tn de Deugd ge> wennen.



394 Beginsels van VBurgerlykRegt.
IV
Deel.
E» op bet Krygsvolk toezien.
kragt des lichaems terzelfder tyd als zy den moed verzwakken. Overzulks moet een Vorft, die in zyne Onderdaenen wakkere Troepen vinden, en den Krygsftaet op eenen goeden voet wil brengen, hieromtrent behoorlyke maetregels nemen ; en hy dient zorgvuldig toetezien op het opvoeden der jeugd ; hy moet een goeden Tugt inftellen; hy moet aen zyne Onderdaenen de middelen en gelegenheit verfchaflen , dat zy zich op de oeffeningen des lichaems toeleggen ; en hy moet niet toelaten, dat de welluft en vermaeken aen hen verwyfde zeden geven, oft hunnen moed verzwakken.
§. XXIV. Voor 't laetst , een der kragtdaedigfte middelen om goede Krygsbenden te hebben , is , dat men hen de Order en Krygstugt, zorgvuldig en met alle mogelyke naeuwkeurigheit, doe in agt nemen: vooral, dat men eene byzondere oplettendheit gebruike omtrent het ftipt betalen der foldaeten; dat men zorgdragevoor die ziek zyn, en hen den noodigen onderftand doe hebben; en eindelyk, dat men onder hen de kennis van den Godsdienft, en van de pligten door denzelven voorgefchreven, aenqueeke, door hen de middelen ter onderwyzinge in denzeiven te verfchaffen.
S. xxv.



Van den Oorlog in't Gemeen, enz. 395
§. XXV. Deze zyn de voornaemfte Grondregels, die de goede Staetkunde' den Soevereinen , ofte Oppergebiedvoe-J rende Perfoonadiën, aen de hand geeft, door middel van welke zy redelykerwyze mogen hopen, dat zy in het Lichaem der Burgery van 't Staetendom, altyd braeve Krygsbenden zullen vinden, gefchikt om, als 't de gelegenheit eifcht,ter verdeediging van 't Vaderland, en deszelfs dierbaere Vryheit, Godsdienft, en Ruft, op den wenk hunner Oppergebiederen, wakkermoedig te ftryden.
TWEEDE HOOFTSTUK. Van de Oirzaeken des Oor-
l o g s.
§. I. Ts de Oorlog t'eenigertyd , gelyk j_ wy beweerden , geoorlofd, ja zelfs noodzakelyk ; hy is zulks niet, ten zy 'er regtvaerdige redenen toe zyn , en onder deze voorwaerde , dat hy die oorloogt door dit middel bedoele, om tot eenen vallen en duurzaemen vrede te komen. En overzulks kan de Oorlog Regtvaerdig zyn of Onregtvaerdig , naer dat de oirzaek en reden is, door welke men'er toe overgaet.
S. n.
De Oer.
'og, hoe '.oegela(e>t.
Slot van ]it Hooft, luk.



396" Beginsels van VBurgerlyk Regt.
iv.
Deel. Regtvaer dige en On regtvaerdige Oorlog.
Onderfcheid Uit' fchen de Regtvaerdigende en de Bewegende Redenen tot het Oorhg.
i
9 <
\ ] ]
i < (
§. II. Regtvaerdig is de Oorlog wanneer hy gevoerd word om regtmaetige re.denen : maer Onregtvaerdig is dezelve , byaldien men hem onderneemt zonder reden ofte oirzaek , of immers zonder een regtvaerdige en genoegzaeme reden en oirzaek.
§. III. Om de zaek zooveel taflbaerder te doen zyn, kan men met Grotius onderfcheid maken tuffchen de regtvaerdigende redenen, en de beweeg-oirzaeken of redenen tot den Oorlog. De eerfte zyn zulke redenen , die den Oorlog of metderdaed regtvaerdig maken, of die hem fchynen te regtvaerdigen , met opzigt tot den vyand ; derwyze , dat men gelooft hem geen ongelyk te doen , met de wapens tegen hem optevatten De :weede , dat 's de beweegredenen , zyn de inzigten van belang, welke tot het verdaren des Oorlogs brengen. Dus was, in t Oorlog van Alexander tegen Darius, le regtvaerdigende reden, van welke dch de eerftgenoemde bediende, dat hy le Ongelyken wilde wreeken,die deGriecen van de Perfiaenen geleden hadden: naer de beweegreden waren de flaetzugt, rerwaendheit, en gierigheit diens WereltIwingers, die des te gewilliger engereeier wiert om de wapenen optevatten, als
hem



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 39?
hem de krygstogten van Xenophon er Agesilas een zeer groote hope deeder fcheppen , dat hy gemakkelyk in zyne ondernemingen flagen zoude. Zoo wa; ook de regtvaerdigende reden van der tweeden Puniefchen Oorlog, hetVerfchi over de ftad Saguntum: maer de beweegreden daervan was de verontwaerdiging der Karthagers over de drukkende voorwaerden , hen van de Romeinen afgedwongen toen 't geluk hen ongunflig was. midsgaders de aenmoediging welke her door den goeden voortgang hunner wapenen in Spanje wiert gegeven.
§ IV. Zal een Oorlog, in alle opzigten onfchuldig en ten vollen regtmaetig zyn, zoo moet niet alleen de regtvaerdigende' reden wettig, maer zy moet daerenboven met de beweegreden vermengd, wezen : dat 's te zeggen, men moet genen Oorlog ondernemen als uit de noodzakelykheit waerin men zich gebragt vind, of om zich te verdeedigen tegen de verongelykingen van eenen anderen, of om ons te doen geven 't geen men ons onfchendbaer verfchuldigd is, of om vergoeding te verkregen wegens eene blykbaere belediging die men ons zonder rede aengedaen heeft.
§. V.
2. Heeft-
[
Noodwendig vereifchte tot een Regtmaetigen 1 Oorlog.



IV.
Deel.
*t Oorlog ondeugend als het ui bloeddorjl komt.
* le carnage.
Of enkel uit eigen belang.
Of zondei
•wettige
tirzaek.
398 Beginsels van %Burgerlyk Regt.
§. V. Een Oorlog kan overzulks Misdaedig of Onregtvaerdig zyn, ten aerizien van deszelfs Oirzaeken, op vierderlei wy-
'ze. ' En wel, Foor eerft, als men
dien onderneemt zonder eenige regtvaerdigende reden , of zonder eenige beweegreden van nut, hoe weinig die ook fchynen moge; maer enkel door eene zinnelooze en beeflagtige woede, die het Bloedvergieten en 't Menfchenflagten *, op zichzelf bemind. Dan , d'er is met reden te twyffelen , of men eenig voorbeeld van dus barbaerfchen Oorlog zou konnen vinden.
§. VI. Ten Tweeden, is het Oorlog Ondeugend , als men anderen eeniglyk aenvalt om zyn Eigen Belang, zonder dat zy ons eenig ongelyk deeden ; dat 's te zeggen , wanneer men gene regtvaerdigende oirzaeken tot den Oorlog heeft: en dit foort van Oorloogen zyn , met betrekking tot den Aenvaller , wezendlyke Rooveryen.
§. VII. Ten Derden, is de Kryg Onregtvaerdig , wanneer men beweegredenen tot het Oorlog heeft, die wel op regtVaerdigende oirzaeken geveftigd zyn, maer die enkel eene fchynbaere billykheit hebben,



Fan de Oirzaeken des Oorlogs. 399
ben, welke naeuwkeurig onderzogt zynde , in den grond onwettig bevonden word.
§• VIII. Eindelyk en ten Fier den, kan men zeggen, dat de Oorlog Onregtvaerdig en Misdaedig is, als men, hebbende voor denzelven goede regtvaerdigende redenen , dien echter onderneemt door andere beweegoirzaeken, welke geen opzigt hebben tot het ongelyk 't geen men ontflng; gelyk daer is de toeleg om ydele Glorie te behalen, om zyn Heerfchappy uittebreiden, en wat dies meer zy.
§. IX. Onder deze vier foorten van Oorlog, wier onderneming eenige Onge-' regtigheit in zich vervat, zyn de derde en\ vierde zeer gemeen. Want d'er zyn byna gene Natiën zoo barbaerfch en woeft, dat zy de wapenen zouden opvatten zonder de eene of andere ichyn van regtvaerdigende redenen bytebrengen en voortewenden ; en dus komen de eerfte en tweede in geene aenmerking. Maer het is niet moeïelyk de Ongeregtigheit van 't derde foort van Oorlog te ontdekken: 't ftraelt elk opmerkende aenftonds in 't oog. Wat de vierde foort betreft, fchoon milfchien zeer gemeen, daeromtrent dient, dat die niet zoo zeer Onregtvaerdig is in zichzel-
ven,
2. Hoeft, (lui.
O f uit yJe. glorie.
De Onge.
'egtigheit fxn zulke "iorloogen.



IV.
DüEL.
Oogmerk des Oorlogs.
400 Beginsels 0*0 \t Burgerlyk Regt.
ven , als wel ten aen zien van de oogmerken en gefteldheden des genen die zulkeenen Oorlog voert. Doch het is zeer moëielyk iemand van zulks te overtuigen; nademael de beweegredenen doorgaens onuitvórlchbaer. zyn voor anderen: altans het meerendeel der menfehen draegt veel zorg om dezelve te verbergen (*).
§. X. Men kan uit de Beginfels, by ons gelegd, befluiten, dat alle regtvaerdige Oorlog, zal men denzelven voeren, gevoerd moet worden , met de volgende oogmerken : 1. of om ons te bewaren voor , en ons te verdeedigen tegen, de befpringingen van hen, welke ons quaed pogen te doen in onze perfoonen, of die hetgene ons toekomt willen wegnemen of verwoeften; 2. of om anderen te noodzaken , dat zy ons geven 't gene zy ons fchuldig zyn, uit kragt van een volledig Regt dat men van hen te eifchen heeft; 3. of eindelyk, om vergoeding te verkrygen van de fchade, die andere ons onregtvaerdiglyk hebben aengedaen, en hen zoodanig borg oft verzekering te doen ftellen, dat wy 'er door gedekt zyn, om van
hun-
(*) Men zie de Verklaring dezér Beginfelen by Buddeus, in zyn Specimen Jurisprudentie Hijlorica. §. 82. en volgende.



Van'de Oirzaeken des Oorlogs. 401
hunnen kant in 't toekomende niets t< vreezen te hebben.
§. XI. Hieruit is 't ligt te veriTaen , welke de redenen van den Oorlog konnen zyn. Dan, laet ons, om deze ftoftè in helderder daglicht te zetten , eenige voorbeelden aenwyzen van de voornaemfte Onregtvaerdige Oirzaeken des Oorlogs.
§. XI*. Voor Eerst: 't voldoed dus, zal men eene regtmatige reden tot het Oorloogen hebben , by voorbeeld , niet, dat men het aengroeïend Vermogen eenes Nabuurs vreeft. AH' wat men in zulke omftandigheden doen mag, is,- dat men op eene onicbuldige wyze voor de noodige verzekering en veiligheit zorge, en zich in eenen goeden ftaet van tegenweer ftellen ; maer daeden van vyandfchap zyn niet geoorlófd, als wanneer zy noodzakelyk zyn; en zy zyn in 't geheel onnoodig, zoolang men door gene zedelyke zekerheitweet, dat hy, dien men vreeft * niet flegts de Magt, maer daerenboven den Wil heeft, om ons aentevallen. Men kan overzulks, aen eenen Nabuur geenszins het Oorlog regtvaerdiglyk aenkondigen, wanneer 'er gene andere reden is als deze, dat hy in zyn Land Kafteelen doed C c bou-
;2. Hooft* fitth '
OnregtvaerdigeOirzaeken van den Oorlogi
i. De aengroeiendeMagt eenes N<j* buurs.



IV. Deel.
a.'/ Nut van een plaets omtrent onze Grenzen.
3, Beter woonplaat te verkryger,
4. De
minder tefchaefa heit van een Volk.
%o2 Beginsels swüVBurgerlykRegt.
bouwen, of aen eenige Sterktens laet arbeiden, van welke hy zich t'eenigertyd tegen ons zou konnen bedienen.
§. XII. Ten Tweeden: de bloote Nuttigheit geeft hetzelfde regt niet 't welk de Noodzakelykheit geeft, en zy voldoed geenszins om eenen Oorlog wettig te maken. Dus kan men , by voorbeeld, de wapens* niet regtvaerdig opvatten , om zekere plaets te bemagtigen, die ons zeer dienftig is „en bequaem om onze grenzen te dekken.
§. XIII. Ten Derden : men moet insgelyks zeggen , dat het gene wettige reden tot den Oorlog is, als men daertoe .aengezet word , door de zugt om van woonplaets te veranderen , en om moeraffen of woeftynen te verlaten , opdat men zich in een vrugtbaerder Land te nederllae.
§. XIII*. Ten Vierden : niet minder onregtmaetig is 't, op de.Regten en Vryheden van een Volk aentevallen, onder 'voorwending dat dit Volk zooveel vernuft niet heeft, nogt zulke befchaefde zeden , als wy. Hierom was het geheel verkeerd, dat de Grieken de Onbefchaefdere Volkeren behandelden als luiden welke natuur-



' Van de Oirzaeken des Oorlogs. 403
tuurlykerwyze hunne vyanden waren, op genen anderen grond als om de verfchillendheit van hunne zeden, en miflchien ook omdat zy zooveel geelt niet fchenen te hebben als zy;
§. XIV. Ten VyfdeN : 't zou insgelyks een blykbaer-onregtvaerdige Oorlog zyn, als men de wapens opnam tegen een Volk , om het te overmeefteren en ter gehoorzaemheit te brengen, onder voorgeven dat het aen zulkeen Volk dienftig was ons tot Meefter over zich te hebben, en onder onze heerfchappy te ftaen. Want hierom alleen , dat een zaek aen iemand voordeelig is , vloeit niet, dat men hem dwingen kan zich daeraen overtegeven. All' die 't gebruik van Reden heeft, moet vryheit hebben , om zelve te kiezen wat hy gelooft hem nut en voordeelig te zyn.
§. XV. Ten Zesden: men moet al. verder aenmerken , dat de Pligten der^ Natiën jegens elkandere, niet alle van gelyke verpligting zyn, en dat overzulks het gebrek in dezen niet altyd een regtmaetige reden van Oorlog geeft. D'er zyn , ten opzigt der Landaerten , even eens gelyk ten aenzien van Byzondere Perfoonen, Pligten van eene ftrikte en Cc 2 vol*
2. Hooü (lui.
f. Een
Volk door 't overmeeftereniienft tt wille* doen.
6. Lt'gie ïeledijii* en.



TV.
Deel.
E*J.Weigering van 't geen daertoe vien niet volftrekt gehouden is.
By voorbeeld, het Toelaten
j.04 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
volledige verbindtenis, wier ichennis een Belediging en Ongelyk, eigentlyk zoo geheten, medebrengt;en ook Pligten van eene onvolkomene verbindtenis en gehoudenheit, welke aen een ander enkel een onvolmaekt en niet-geftreng regt geven. Gelyk men nu , tuflchen Burgers en Burgers , om zich hetgeen men ons op de tweede wyze fchuldig is te doen geven, zyn toevlugt niet tot de Regters nemen kan, zoo mag men insgelyks, in dit geval, tusfchen Volkeren en Volkeren, hiertoe door de wapenen geen Volk noodzaken.
§. XVI. Ten Zevenden : men moet ondertuflchen van dezen Regel de gevallen van Noodzakelykheit uitzonderen, in welke het Onvolkomene Regt, zich verandert in een Volledig Regt: zoodanig, dat alsdan de weigering van hem, die zich niet quyten wil van 't geen hy ons fchuldig is, ons een regtmaetige reden tot den Oorlog geeft. Maer buiten dat, is alle Oorlog, die geboren word uit oirzaeke eener Weigering van 't geen, waertoe men door de Wetten der Menfchelykheit niet gehouden is, een Onregtvaerdige Oorlog.
§. XVII. Om deze Beginfels toetepasfen, zoo laet ons eenige voorbeelden
vertoonen. Het Regt om over het
Grond-



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 4c
Grondgebied van eenen anderen, te m< gen Trekken , fteunt metderdaed op c Menfchelykheit, wanneer men zich va die toelating niet anders bedienen wil, a uit eene reden van noodzakelykheit: g< lyk wanneer luiden, die uit hun Land ve; dreven zyn, zich elders willen te nedei llaen ; of als men eenen regtmaetigei Oorlog onderneemt, en het, om die t voeren , noodzakelyk is, dat men ove 't Grondgebied van een Onzydig Voll trekke, enz. Doch, dit is enkel een Plig van Menfchelykheit; welke men over zulks aen een ander niet verfchuldigd i< uit kragt van een volledig en ftrikt Regt en de Weigering van dien Doortogt kar dus geenszins eener Natie gezag geven, om ter verkryginge van denzelven de wa pens optevatten.
§.XVIII. Ondertusschen beween Grotius, by 't Onderzoek van dit Ge fchil, niet alleen, „ dat men verpligt is „ den Doortogt toetelTaen door zyn Land, „ aen eene kleene Bende van Ongewapeu „ de Luiden , waervan men overzulks „ niets te vreezen heeft, maer dat men „ daerenboven dien Doortogt aen geen „ talryk Krygsheir mag weigeren, niette„ genftaende het billyke vermoeden waer„ in men is, dat die Doortogt ons eenig Cc 3 „ aen-
'5
y-dat men „over ons Grondge. Wbied trek. [^ke^ilszyn. » de zulks '"een Onvol' '-komen
1
r
E t
;Gro-
tius oor. deelt dat men dit nooit weigeren mag.



4«
iv.
Deel. ;
Naer dat]
elk zich ( hy weigering met i geweld j scoa mogen, bezorgen.
d6 Beginsels ïw»VBurgerlyk Regt.
aenmerkelyk nadeel zal baren, of van de zyde des Doortrekkenden Heirle. gers, of van den kant desgenen tegen welke hetzelve ten kryge trekt. Mids echter, (zegt die Groote Schryver,) . dat men i. dien Doortogt om eene , regtmaetige reden verzoeke ; en dat , men 2. denzelven vooraf verzoeke, i eer men onderftaet geweldigerhand , doortetrekken.
§. XIX. Die beroemde Geleerdheitsuifter wil derhalven,dat de Weigeringen 3eze omftandigheden, aen dengeen dien geweigerd word gezag geeft, om tot daedelykheden te komen , en dat hy zich svettelyk door geweld bezorgen mag , 't geen hy niet goedwillig kon verkrygen ; en zulks dan zelfs, wanneer 'ervoor hem ook andere wegen waren om 'er door ten ftryde te trekken. Hy voegt'er by: „ Dathet„ gene men te vreezen zou hebben, met „ den Doortogt aen een groot getal van ., Gewapenden te vergunnen , geen ge. „ noegzaeme reden is, om 'er zich van „ te ontflaen; nademael men ten dezen „ aenzien voorzigtige voorbehoedfels kan „ nemen. En 't gene men anderszins te „ vreezen mogt hebben van de zyde des„ genen tegen wien de ander uittrekt, „ blyft niet minder een billyke reden van
„ wei-



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 40?
„ weigering, zyn's agtens, ingeval deze „ laetfte een regtmaetige reden heeft van „ 't Oorlog te voeren".
§. XX. Grotius veftigt zyn gevoelen op de navolgende reden ; namelyk: dat de vaftftelling van eigendom niet gefchied is, als onder de ftilzwygende voorbehouding van het Regt om zich, in geval van nood, van een's anders goed inzooverre, en op dien voet, te bedienen, als 't gefchieden kan, zonder dat de Eigenaer 'er eenig nadeel of ongemak van lyde.
§. XXI. Maer ik kan tot het gevoelen van dien doorluchten Staetskenner niet overgaen. Want voor Eerft, wat men ook zeggen mag , 't is eene onbetwiftbaere waerheit, dat het Regt van over een's anders Grondgebied te trekken geen volledig Regt is, welks uitvoering men ftrikt kan vorderen. Indien een Partikulier oft Byzonder Ingezeten niet verpligt is , om een ander Byzonder Ingezeten over-zyn Land en vry Grond-erf te laten gaen , zoo is het met nog ongelyk meer en fterker reden vaft , dat eene Natie den Doortogt over haer Grondgebied aen hetHeir van eene andere, 'tgeen ten Oorlog uittrekt, weigeren mag; ten zy 'er deswegen tuffchen die beide Landaerten Cc 4 eeni-
2. Hooft(luk,
Grond van 7s Mans gevoelen.
't Geen niet aen* gaet. f. Omdat bet Regt eens Tartikuliers ook aen eene Natie toekomt.



408 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ïv.
Deel.
2. In 't tqefiaen van den "Doortogt kan men zichzelf grootelykt henadeehn.
eenige Conventie ofte Overéénkomft gemaekt zy.
§. XXII, Ten Tweeden, gevende groote ongemakken en nadeelen, welke uit dusdanig eene toelating konnen ryzen, gezag aen deze Weigering. Zeker! met den Doortogt toeteftaen, loopt men gevaer van zyn eigen Land tot het Tooneel des Oorlogs te maken. Daerbenevens, wanneer aen hem, dien men den Doortogt vergunde,het hooft word geboden, en hy eindelyk de nederlaeg krygt, hoe regtvaerdige redenen 'er by hem waren om zynen Vyand het Oorlog aentedoen, zal dan deez' zich niet op ons wreeken , omdat het aen ons niet gehaperd heeft dat zyn Vyand hem lloeg en overhóóp wierp? Dewyl hier onderfteld word, dat men in Vriendfchap leeft, zoo wel met den een als met den ander der Vorften, die elkander beoorloogen, zoo kan men den eenen niet ten nadeele des anderen begunftigen, zonder aen dezen laetften oirzaek te geven dat hy ons voor zyne Vyanden aenzie, en zonder dat wy pligtbreukig zyn in opzigt van't geen wy aen hem verfchuldigd waren in hoedanigheit van Vriend. En vrugteloos maekt men hier onderfcheid > in eenen Regtvaerdigen en Onregtvaerdigen Oorlog, willende dat de laetfte
Regt



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 409
Regt van Weigering des Doortogts geeft,: maer dat de eerfte verpligten zou dien toe-' teftaen ; alzoo deze onderfcheiding de zwarigheit niet wegnemen kan : want bebalven dat het niet altyd gemakkelyk t'onderfcheiden valt, of een Oorlog regtdan of onregtmaetig zy, zoo legt 'er ligtvaerdigheit in, dat men zich, om zoo te fpreken , tot Scheidsman tuffchen twee Vyanden opwerpt, en zich in hunne Gefchillen mengt.
§. XXIII. Maer ten Derden, heeft men ook in 't geheel niet te vreezen van J de Krygsbenden zelve , aen welke men 3 den Doortogt vergunt? De Voorftanders^ van 't gevoelen dat tegen ons overftaetj geven ons in dit opzigt gelyk; en om die reden wil Grotius, dat men wel op zyne hoede zy, en behoorlyke voorzorg drage: doch welke voorbehoedfels men ook nemen moge, het zyn 'er gene die ons voor allen ongelukkigen uitflag veilig konnen ftellen, en 'er zyn onherftelbaere rampen en fchadens. Luiden, die de wapens in handen hebben, laten zich heelligt vervoeren door de verzoeking van dezelve te misbruiken, en geweld ofte overlaft te plegen; vooral indien zy in grooten getale zyn, en gelegenheit vinden om eenige aenmerkelyke winft en Cc 5 groot
1. Heefthk.
3. Men leeft zelfs tan 't doortrekendLegere vreeen.



41 o Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
iv.
Deel.
4. De inwendigezwakte eenes Stae tendoms word by '1 doortrekken te be kend.
groot voordeel te doen. Hoe menigwerf heeft men niet gezien, dat vreemde Legers de Landen van een Volk, 't welk hen ter hulpe geroepen had, verwoell en zich toegeëigend hebben, zonder dat de Verbonden en duurftgezworene Eeden in ftaet waren hen van dus eene fnoode en afzïgtige Trouwloosheit aftekeeren (*)? En wat heeft men dan niet wel te vermoeden en te dugten van zulken , die geenszins in zoo fterke verbindteniflen ten onzen opzigte ftaen?
§. XXIV. Laet 'er ons ten Vierden , bydoen, als eene aenmerking die in de Staetkunde van veel gewigts is, dat byna alle Staetendommen dit met eikanderen gemeen hebben, dat hoe dieper men in 't hart eenes Lands intrekt, en hoe meer men in deszelfs binnenfte gedeelte doordringt, hoe zwakker en onweerbaerder men hetzelve vinden zal. De Karthagers, anders onverwinnelyk, wierden nabyKarthago, door Agathokles en Scipio , overwonnen. En Hannibal's zeggen was: „Dat men op de Romeinen de over„ hand niet kon bekomen als in Italië zelve.
'tls
(*) Men zie: Justinus , IV. Boek, het 4. en 8. Hooftftuk; en Titus Livius, VII. Boek, Hooft* ftuk 38. De Heer Burlamaqui wyft dit aen.



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 411
\ Is overzulks een zeer gevaerlyk ding.j aen eene meenigte van vreemdelingen deze geheimen te laeten beipieden ; als welke, de wapens in handen hebbende, hun voordeel konnen doen met onze zwakheit, en maken dat wy ons over onze onvoorzigtigheit beklagen.
§. XXV. Doe 'er ten Vyfden by, dat 'er in een Staet byna altoos muitzugtige en oproerige geeften gevonden worden, welke in ftaet zyn om den Vreemdeling aenteloopen en opterooïen, of tegen hunne Medeburgers, of zelfs tegen hunnen Oppergebieder, of ook eindelyk tegen de Nabuuren. Alle deze redenen toonen genoegzaem, dat, wat voorzorgen men ook moge dragen , dezelve ons niet voor de grootfte gevaeren konnen dekken.
§. XXV*. Hier kan men eindelyk, en ten Zesden, als ten toemaete boven all' het bygebragte , zich te binnen brengen, het voorbeeld van ontelbaere Volkeren, die zeer qüalyk beloond wierden , voor de gemakkelykheit en toegevendheit, welke zy hadden, in het toeftaen van den Doortogt, en met Vreemde Krygsben den door hunne Landen te laten trekken,
§. XXVI.
i. Hooft, hk,
y. Muit*
z,ugtigen konnen den Door. trekker op* rooien.
6. Veele Volkeren qualyk voor die Vergunning be. kond.



IV.
Deel.
Niettegen/laendibet gezeg de moet den Doortogt toege ftaen -worden, als men dooi'i •weigeren in een Oorlog zou geraken die ons ongeraden is.
Of als men niet te vreezen beeft van dengenen 1 tegen tuien' men doortrekt tot j een Regt- ( vaerdigen Strjd. '
412 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
g.XXVI. Laet ons het Onderzoek van dit Gefchil eindigen, met twee Aenmerkingen. i. Vooreerft: door all' het gezegde blykt, dat dit ftuk eene zaek is die groote voorzigtigheit eifcht; en dat, alhoewel men niet verpligt is, om aen eene vreemde Heirmagt den Doortogt toeteftaen, ja dat het veiligft is denzelven te weigeren , men echter ongetwyffeld den Doortogt moet toelaten , wanneer men niet fterk genoeg is om 't geweld te wederftaen van hem, die, tot wat prys het ook zy, doortrekken wil; of als men zich door de Weigering onfeilbaer eenen laftigen Oorlog op den hals zou halen. De noodzakelykheit, waertoe men alsdan gebragt word, moet by den Vorft, tot wien het Oorlog door't midden onzer Staeten word overgebragt, eene voldoenende rcgtvaerdiging zyn.
m §. XXVII. 2. Myne Tweede Aenmerking is, dat byaldien men van den eenen kant eene blykbaere regtmaetigheit en noodzakelykheit onderfteld, in het Oorog, 't geen hy ondernemen wil die den Doortogt over onzen Bodem oft Grondgebied verzoekt, en van de andere zyle niets voor zichzelf te vreezen heeft ran den kant desgenen tegen wien de Doortrekker ten ftryde gaet, men zich
als-



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 413
alsdan in eene onvermydbaere verpligting vind van den Doortogt te vergunnen : want indien de Wet der Natuure elk verbind om hen, die men blykbaer ziet onderdrukken , te hulp te komen, (wanneer men het doen kan Zonder veel gevaers en met hope van eenen gelukkigen uitflag,) zoo is 'er nog veel meer reden, om geenig hinder oft beletfel te doen, in hetgene zy ondernemen willen ter verdeediginge van zichzelve.
§. XXVIII. Door deze zelfde Beginfels, by ons vaftgefteld, te volgen, moet men ook oordeelen over het Regt van zy-, ne Koopmanfchappen over het Grondge-, bied van eenen anderen te voeren, 't Is insgelyks in 't geheel niet meer dan een. Onvolkomen Regt, en een Pligt vanMenfchelykheit, die ons verbind zulks aen anderen toeteftaen; maer wier gehoudenheit niet ftrikt te nemen is : waerom de Weigering ook geen regtvaerdige reden tot den Oorlog geven kan.
§. XXIX; 't Is wel waer, de Wetten; van Menfchelykheit verpligten onlosma-^ kelyk, om vreemde Koopmanfchappen ,j voor 't leven noodwendig , welke onze^ Nabuur zich niet zelfs bezorgen kan, en1 die wy hem niet konnen leveren, over
on-
z. Hoeft* puk.
't Regt van Waeren over <ns Grondgebied te voeren if ~y %ls 't vort* \e, onvolkomen.
ïn'tkanï ■uiten le'ensbeoeften , evjeigerd verden.



iv. Deel.
Men kan 'er In- en
Vitgae?ide ïtegten 0/ fielten.
't Is dus ook met 'i Regt vat Koopban* del. enz.
414 Beginsels van V B urgerlyk Regt.
onzen Bodem te laten voeren. Maer, dit byna alleen uitgenomen, kan men goede redenen hebben , om te beletten, dat vreemde Koopwaeren over ons Grondgebied nae elders gevoerd worden. Want, een te groot aental van Vreemdelingen , welke deze Koopmanfchappen voeren , is dikwils nadeelig voor het Staetendom, En waerom zou de Oppergebieder niet aen zyne eigene Onderdaenen de winft bezorgen, die de Vreemdelingen trekken uit den Doortogt welke men aen hen toeftaet.
§. XXX. Aengemerkt het "ook niet tegen de Menfchelykheit ftryd, zoo kan men eenige Regten van Inkomften Uitgang ftellen op de Koopmanfchappen der Vreemdelingen , aen welke men den Doortogt over onzen Bodem vergunt. Dit is eene billyke Schadeloosftelling voor de Koften, welke men verpligt is te doen tot onderhoud van de Openbaere Wegen, Havens, Bruggen, enz.
§. XXXI. Men moet op dezelfde wyze in 't algemeen over den Koophandel tuflchen de verfcheidene Natiën redekavelen. Ik zeg ook hetzelfde van het Regt om Vrouwen van zyne Naebuuren te nemen.
De,



Van de Oirzaeken des Oorlogs, 415
De Weigering van hunnen kant in dezen, kan geen regtmaetige reden zyn van't Oorlog tegen hen te verklaren.
§. XXXII. Laet ons hier iets byvoegen , wegens de Oorloogen uit hoofde van Godsdienlt ondernomen. De Natuurlyke Wet die den menfch veroorlófd, zyn leven, goederen, en alle de voordeelen welke hy geniet, te verdeedigen, tegen de aenvallen van eenen Onregtvaerdigen Befpringer, ftaet hem ongetwyffeld de Magt toe, om zich te verdeedigen tegen degenen die hem, om zoo te fpreken , zynen Godsdienft met geweld willen ontrukken , door hem te beletten, dat hy belydenis doe van 't geen hy gelooft het befte te zyn, of hem te dwingen tot het omhelzen van dat 't welk hy voor valfch houd.
§. XXXIII. Inderdaed , de Godsdienft is een der grootfte Goederen van den Menfch ; als bevattende zyne alderdierbaerfte belangen. All' wie hem in dit opzigt dwarsboomt, verklaert zich voor zynen Vyand: en bygevolge, mag men tegen denzulken zich regtmaetig van 't geweld der wapenen bedienen, om 't ongelyk aftekeeren, en zich tegen 't quaed te dekken, dat hy ons wil doen. Het is der-
hal-
i. Hooft* luk.
Men mag zich ver* ieedigen tegen hem, die om onzen Godsiienfi -wil introoven.
Vit voord beweerd.



IV. Deel.
Men mag echter niet oerloogen om zynen Godsdienft • voortteplanten,
{
}
i <
i
l
j i
I
i 6 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
halven geoorlófd, ja zelfsTegtvaerdig, dé wapenen optevatten als men zich aengevallen ziet uit hoofde van den Godsdienft (*).
§. XXXIV. Maer, fchoon het geoorlófd is, zich uit hoofde van den Gods* dienft gevveldigerhand te verdeedigen , ftaet het echter niet vry den Oorlog te /oeren om den Godsdienft, daer wy be[ydenis van doen, uittebreiden, en hen te dwingen, welke ten dezen aenzien ftrydige gevoelens en oeffeningen hebben. Bet eene is een gevolg van 't ander. Het s niet geoorlófd iemand aentevallen die in t regt is van zich te verdeedigen. Al is 3e Verweerende Oorlog Regtvaerdig; de f^envallende oft Beledigende is noodwendig Ondeugend. De natuur zelve van len Godsdienft laet niet toe, dat men gewelfd*) Wylen de Wel-Edele Geftrenge Schryver preekt , alsof dit van byzondere tegen byzondere Derfoonen mogt gefchieden: maer ten dezen opzig:e dient ingedagt wat Gods Zoon, de Hoogfte Wetjever, denApoftel Petrus gebood, Mattheus XXVt. >2. Ook handelt de Heer Burlamaqui hier van t geen door èn in naem van'tGemeenebeft gefchieden kan, en dus fchynt de vraeg te zyn: Of een Volk, tm den Godsdienft aengev allen, de IVapens opvatten mag ? Waeromtrent de vroeger en laeter Chrifteoen , (als bekend is,) zwaerigheït maekten ; en 't geen nog veelen dunkt , met de leflen van 't Chriftendom te ftryden.



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 417
Weldige middelen gebruike om denzelven voortteplanten; nadien hy beftaet in de inwendige gevoelens van 't hart. 't Regt der menfehen met betrekking tot andere menfehen is, in dit opzigt, hen te verlichten en te onderwyzen; en tot dat einde den weg eener zagte en bondige overtuiging inteflaen. Men moet den menfehen de zaeken bewyzen; maer hen niet om hals brengen. Anders te werk te gaen is tegen hen een Geweldenary en Roof te plegen, die des te misdaediger is, omdat men dien gezag zoekt te geven onder een alderheiligft voorwendfel. D'er legt des geene mindere uitzinnigheit als godloosheit in dus een handel; en elk redelyk menfch moet denzelven verfoeien.
g. XXXV. In 't byzonder ftryd 'er < niets meer tegen den geeft van 'tChriften-* dom, dan 't geweld der wapenen te ge-c bruiken tot deszelfs Voortplanting en uit-a breiding. JESUS CHRISTUS, onze Goddelyke Meefter, heeft de menfehen geleeraerd , maer tegen hen nooit geweldige middelen in 't werk gefteld. De Apoftelen hebben ftandvaftig zyn voorbeeld gevolgd : en de optelling, die de Kruisgezant PAULUS maekt, van de wapenen , welke hy gebruikte ter bekeering van de menfehen , is D d eene
3. iiooh*
{luk.
tlt'twelk iet den te/l van't briftenftrjd.



IV: Deel.
Cf de Pro tenanten ■zich verbinden mogen ter uitroeiing der Inquiftie.
413 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
eene zeer fchoone les voor de Chriftenen (*).
, §. XXXVI. Welverre, van dat het bloote onderfcheid der gevoelens, in zaeken van Godsdienlt, eene regtmaetige oirzaek zou geven om hen, die men denkt te dwalen , door de wapenen te vervolgen , of in 't alderminft té omruilen, is het integendeel zeker, datzy, welke dus te werke gaen, aen andere menfehen een regtvaerdige reden geven om hen te beoorloogen, en zulken te befchermen die zy onregtvaerdiglyk onderdrukken. Men fielt hierover een Vraegftuk ter onderzoekinge voor: Of namelyk, de Proteftantfche Vorften niet in goeden gemoede zouden mogen faemenjpannen, om de Inquifitie oft Geloofsdwang uitteroeïen, en de Mogendheden die dezelve in hunne Staeten dulden te verpligten , deze Cahaele, oft fnooden Aenhang, te ontwapenen, onder welken de Cbriftenheit.federd zoo langen tydgezugt heeft, en
die,
(*) Zie , zegt onze Schryver, in zyne Aentekening , onder de Bladzyde, xKorinthen VI. vers 4. en volgende, en Hooftjluk X. vers4. Waerby, (ook met opzigt tot de evenvoorgaende vraeg, ) gevoegd behoort te worden , ter nadere overdenkinge, het onmiddelyk voor de laetftaengehaelde plaets ftaende derde vers'; en 1 Korïnthen IV. veis 9—13. inzonderheit het flot van vers 12. wy wORDÈIf Vervolgt, en wy VERDRAGEN.



Van de Oirzaeken des Oorlogs, 41
die, onder een valfch voorwend/el va> yver en godsvrugt, de fchrikkelykfte en te gen de natuure aldermeefi jirydendjle Tie ranny oeffènt? Wat hiervan ook zy, 't is ten minlten zeker, dat nooit eenig Held verwoeder Monfters, en die fchadelykei voor *t Menfchdom waren, dempte, dan hy, die het te boven quam om den Aerd' bodem te zuiveren van die ondeugende zielen ,5welke, maer al te fchaemteloos en wreed, het fchoon voorgeven des Godsdienfles gebruikten , zoo om in hunne klaeuwen datgene te krygen waeruit zy in eene luie ledigheit leven mogten, als om beide Oppergebieders en Onderdaenen van hen afhangelyk te doen blyven.
§. XXXVII. Ziedaer de voornaemfte Aenmerkingen, welke zich over het ftuk van den Oorlog aenboden. Laten wy tans zeggen , dat , dewyl men geen Oorlog (als zynde die in zichzelf een zeer groot quaed) mag ondernemen, als om tot eenen vatten vrede te geraken. het daerenboven volftrekt noodzakelyk is, dat men de Regels der Voorzigtigheit raedplege , eer en alvorens men dien onderneemt, hoe regtmaetige reden men anders ook tot denzelven mogt hebben. Men moet voor alle dingen naeuwkeurig het goede en quaede wikken en wegen, Dd 2 'twelk
1
jz. Hooft* Juk.
Dewyl dé Oorlog in zichzelf quaed li, moet men wel wik* ken eer dien aen* tegaen.



IV. Deel.
Men kat. 'r Oorlog voor ande ren onder nemen.
Dat 's i, voor Landen , On derdaenen van den Staet.
420 Beginsels van 'f Burgerlyk Regt.
't welk ons uit den Oorlog waerfchynlyk zoude konnen overkomen: want ingeval 'er reden van vreeze is, dat men met het Oorlog te voeren over zich en de zynen grootere quaeden en rampen zal brengen, dan het nut en voordeel 't geen men 'er uit hopen kan, zoo moet men ongetwyffeld veelliever de belediging en 't ongelyk ontveinzen oft niet rekenen , als zich blootteftellen aen veel zwaerder ongevallen , dan het nadeel is, van 't welk men de herftelling en vergoeding door de wapenen wil vervolgen.
§. XXXVIII. In de gezegde omftandigheden kan men den Oorlog wettelyk ondernemen, niet alleen voor zichzelf, maer daerënboven voor anderen ; mids hy, ten dienfte van wien men zich daertoe begeeft, eene regtvaerdige reden nebbe om de wapenen optevatten, en wy voor 't overige met hem in eenige verbindtenis ftaen , die ons grond geeft, om zulken als Vyanden te behandelen welke onsze.\f geenig leed gedaen hebben.
§. XXXIX. Onder hen nu,welke men kan , en zelfs moet verdeedigen , heeft men in den Eerften Rang degenen te ftellen , die van den Verdeediger afhangelyk zyn, dat 's te zeggen, Onderdaenen van
den



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 421
den Staet: want de menfehen, te voren onafhangelyk, begaven zich voornamelyk met dit oogmerk in 't befchut der Burgerlyke Maetfchappyen. Wanneer dusdeGibeonieten zich aendeheerfchappy van het Israëlitiefche Volk hadden onderworpen, nam dat Volk de wapens voor hen op onder het geleide vanjofua^*). De Romeinen gingen ook meermaelen op dien voet te werke; gelyk de Gefchiedeniffen leeren. Ondertuffchen behooren de Oppergebieders , in zulke gevallen, den Grondregel in agttenetnen, die wy in de XXXVlljle Paragraeph vaftgefteld hebben (f): zy moeten zorg dragen, dat zy, met het opvatten der wapenen voor eenige hunner Onderdaenen , geen moeïelyker ramp oft nadeel over het geheele Lichaem van den Staet, brengen. Want de pligt van den Soeverein ziet eerft en voornamelyk op het belang van V Geheel, veeleer dan op dat van een Gedeelte: maer hoe grooter een Gedeelte is, hoe nader het aen het Geheel komt; en naer maete van welks belang, ook de reden van't opnemen des Oorlogs voor 't zelve gerekend moet worden.
S. XL.
(*) 7»[ua X. -vers I — 10.
(f) Tewecen : voorzigtig zvne eigene kragten , en den quaeden of goeden uitflag der onderneminge, te wikken.
Dd 3
2. Hooft' {luk.



iv.
DhEL.
%. Voor Jïondgevogte». ,
Mids hur. Oorlog regtmaetig zy, en men zyn eigen Onderdaenen niet befcberpte» meet.
XLIÏ.
$.22 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XL. Na de Onderdaenen volgen, len Izveeden, deBondgenooten, aen welke men zich uitdrukkelyk door een Tracfaet verbond, om hen onderlïand als het noodig is te geven; 't zy dan dat deBondgenooten zich onder onze befcherming begaven , als zulke die zich Minder rekenden ; 't zy dat de onderftand blootelyk beloofd is van de eene zyde; of 't zy eindelyk dat van den eenen en anderen kant, en dus te wederzyde, onderlinge hulp en byftand is beloofd.
§. XLI. Maer in deze gevallen moet het Oorlog aen de zyde van onzen Bondgenoot- een Regtvaerdigen Oorlog zyn 1 want men kan zich niet onfchuldig verpligten om hulp aen iemand te geven, in eenen Oorlog die blykbaer onregtmaetig is. Laet ons hier by voegen, dat men zelfs, zonder het Verbond te quetzen, zyne Onderdaenen mag verdeedigen voor en eerder dan zyne Bondgenooten, wanneer 'er geen middel is om zoo wel de eene als de andere terzelfder tyd bytelpringen. Want de Verbindteniffen van een Staetendom jegens zyne Burgers hebben altoos den voorrang , boven die waerin men met allen Vreemden, wie ook, gebeden is,



Fan de Ojrzaeken des Oorlogs. 42
§. XLII. 't Geen hieromtrent van de beroemden Huig de Groot gezeg word, dat men namelyk niet verpligt i onderfland aen eenen Bondgenoot te ge ven , als 'er geen hope is van eenen ge lukkigen uitflag, moet men op de volger de wyze verftaen en opvatten. Wannee wy klaer zien, dat onze kragten, met d zynen te faemen gevoegd , niet in ftae zyn om den Vyand het hooft te bieden en dat onze Bondgenoot, met hem op dra gelyke voorwaerden wel konnende over éénkomen, echter in eenen gewilfen ondei gang wil loopen, zyn wy om het Traótae van Bondgenootfchap niet verpligt, onszei blootteftellen aen eenen onherftelbaerei ondergang, door zyne zwakke pogingei te willen onderfteunen. Maer voor he overige, zouden de Verbonden en Bond genootfehappen nutteloos worden, al; men uit kragt dier Verééniging niet ge houden was, zich aen eenig gevaer, o: aen eenig verlies en fchade, blootteftellen om zynen Bondgenoot onderftaud tc doen en hem te hulp te komen.
§. XLIII. Eindelyk, word hierovei nog gevraegd, ingeval veele onzer Bondgenooten onzen onderftand noodig hebben, wien van hen eerft, en voor alle de andere, moet geholpen1 worden ? Grotius Dd 4 anc
3
1 Hoe men
j Grotius ge-
s zegde om-
. trent dit ftuk te
" verftaen
• heb ie.
r
t 9
t f 1 t
t
1
'Wien zyner Rond. genooten men eerft moet by~ fpringen.



iv, Deel,
3. Voor Vrienden, tot welke men by~ xonderge* negen is.
424 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
antwoord: dat, als-twee der Bondgenooten elkander het Oorlog van weerkanten onregtvaerdig aendoen, men geen van beiden onderftand moet doen; maer dat indien de klagte en oirzaek van een Bondgenoot wettig is, men hem moet byfpringen, niet alleen tegen eenen Vreemden, maer ook tegen eenen anderen onzer Bondgenooten die hem beledigde , mids dat 'er in hetTraótaet, met denzelven gefloten , niet een uitdrukkelyk beding is, dat ons verbied den eerften te verdeedigen tegen den laeflgemelden, offchoon deze ongelyk heeft. En wanneer -eindelyk , veele onzer Bondgenooten zich te faemen verbinden tegen eenen gemeenen Vyand , of wel, ingeval zy den Oorlog tegen byzondere Vyanden voeren , zoo moet men eenen evengelyken en met de Traétaeten overéénkomftigen onderftand aen hen allen geven; doch als men geen middel weet om hen allen terzelfder tyd bytefbringen, dan moet men den voorrang geven aen den oudften der Bondgenooten.
§. XLIV. De Vrienden, dat 's te zeggen, degene met welke men door goedwilligheit en* eene byzondere zugt veréénigd is, bekleeden hier den DerdenWmg» pm voor hen , des nood zynde , de wapens



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 42*
pens optevatten. Want, offchoon men her door geen uitdrukkelyk Tractaet zekerer bepaelden onderftand beloofd heeft, zoc brengt nogtans de Vriendfchap door zich zelve eene overenweèrkeerige verbind' tenis met zich, om elkander te helpen en byteftaen , zooveel als de naeuwere verpligtingen met andere toelaten; en zulks met merkelyk meer nadruk en fterker aendrang dan de bloote Band van Menfchelykheit.
§. XLV. Men verftae my wel: wy zeggen, dat men de Wapens op kan en mag vatten voor zyne Vrienden die eenen Regtvaerdigen Oorlog voeren. Want men legt ten dezen aenzien onder gene ftrikte verpligting; weshalven men dit verftaen moet onder deze voorwaerde, dat; men het namelyk ligtelyk kan doen, en' zonder zichzelf veel ongemak toetebrengen,
§. XLVI. Laet ons eindelyk zeggen dat de bloote Band van Menfchelykheit \* die 'er tuffchen de menfehen plaets heeft'/ ingevolge van hunne gemeene natuur en der Maetfchappy, die de wyduitgeftrekfte verbindtenis maekt, genoeg is om gezag te geven, dat men hen welke onregtvaerdig onderdrukt worden te huipe koDd 5 me,
1
I 2. Hooft(luk. .
1
Zoo zy "egtmae. ■tg oorloo. %en, en zonder veel hiniers konten gehol. 'en njor. 'en.
4. Voor 1 UeOnder. rukten.



IV. Deel,
Of men oorloogen mag om Onderdaenen van 't geweld hunnesSoevereins ie •verloffen.
4.26 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
me, mids ten minften de onregtvaerdigheit ofte onderdrukking van belang en blykbaer is, en dat de Verongelykte zelf ons ter hulpe roept; zulks wy veeleer in zynen naem, als voor ons hooft te werk gaen. Waerover men desniettegenftaende deze aenmerking te maken heeft, dat men indervvaerheit wel het Regt heeft om onderdrukten bytefpringen door de enkele reden van Menfchelykheit; maer dat men echter ten dien opzigte daertoe niet ftrikt verpligt is. Dit 's alleen een Pligt van onvolkomene verbindtenis, en die alleen inzooverre verpligt als men dezelve in praktyk kan brengen, zonder aen zichzelf eenig aenmerkelyk nadeel te doen: want als alle zaeken anders gelyk zyn, kan en moet men zyne eigene behoudenis boven die van eenen anderen ftellen.
§. XLVII. Maer mag men eenen Oorlog ondernemen ten dienfte der Onderdaenen van een Vorft, om hen te verlosfen van de Onderdrukking hunnes Oppergebieders , en alleen uit het Beginfel van Menfchelykheit ? Ik antwoord , dat zulks niet geoorlófd is als in gevallen waerin de Tieranny tot zulkeen toppunt geklommen is, dat de Onderdaenen zelve, om het juk eenes Tirans die hen onderdrukt



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 427
drukt aftewerpen, de wapens wettig mogen opvatten, volgens de Beginfels, welke wy te voren gelegd hebben.
§. XLVIII. 't Is waer, de Soeverein ofte Oppergebieder heeft, federd de opregting van Burgerlyke Maetfchappyen , een geheel byzonder Regt verkregen over zyne Onderdaenen, uit kragt van 't welk hy hen kan ftraffen , zonder dat eenige andere Mogendheit zich vermag te mengen in hetgene hy doed, en te zynent gebeurt : doch het is niet min zeker, dat dit Regt zyne paelen heeft, en dat het niet wettiglyk kan geoeffend worden als dan , wanneer de Onderdaenen waerlyk fchuldig zyn , of als ten minften hunne onfchuld twyffelagtig is. In dien gevalle moet het vermoeden inderdaed ten voordeele van den Oppergebieder gaen; en eene Vreemde Mogendheit heeft geenszins het Regt om zich te mengen met hetgene in een ander Staetendom voorvalt.
%. XLIX. Dan , voor 't laetst ; indien de Dwinglandy ten top is geklommen , en de Onderdrukking ganfchlyk openbaer is, gelyk wanneer een Busiris of Phalaris hunne Onderdaenen fchendig mishandelen , en op eene w}^ze die door alf wat redelyk is gedoemd word ,
zoo
z. Hooft»
(tuk.
De Soeverein beeft Regt om zyn Onderdaenente ftraffen: maer zy moeten fchuldig zyn.
AlsdeTieranny ten top klimt moet men verdrukte Onderdaenen byfprbigen.



iv.
Deel.
* renoneer.
428 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
zoo kan men aen zulke Onderdaenen , diervvyze verdrukt, de befcherming van de Wetten der Menfchelyke Maetfchappy niet weigeren. Ieder menfch heeft, als menfch, het regt om te vorderen dat andere hem onderftand geven in geval van nood; en elk is daertoe, als hy kan, door de Wetten der Menfchelykheit verpligt. Nu is het zeker, dat men , door het treden in eene Burgerlyke Maetfchappy, van die Wetten niet heeft afgezien , ja dat men niet vermogt dezelve ter zyde te zetten * Immers de Maetfchap¬
py kon niet ingefteld worden ten nadeele van de Wetten der Menfchelykheit. Men kan wel geagt worden zich verbonden te hebben, om de hulp van Vreemden niet te zoeken in geval van ligte onderdrukkingen , of ook zelfs ingeval van groote en zwaere die alleen op een kleen getal perfoonen vallen : maer wanneer alle de Onderdaenen of een groot gedeelte derzelve, onder de Verdrukking eenes Dwingelands zugten, zoo keeren de Onderdaenen aen den eenen kant weder tot alle de Regten der Natuurlyke Vryheit, welke hen gezag geeft om hulp te zoeken daer zy die vinden konnen; en aen de andere zyde konnen niet alleen, maer moeten degenen, welke in ftaet zyn om hen byteftaen zonder zichzelve merkelyk te
be-



Van de Oirzaeken des Oorlogs. 42c
benadeelen, met alle hunne kragten werk zaem zyn ter verloflïnge van de Onderdrukten , enkel om deze eenige reden . dat zy overweldigde menfehen zyn, er! Leden van de Menfchelyke Maetfchap py , daer de Burgerlyke Maetfchappyen gedeeltens van zyn.
§. L. Inderdaed, het blykt uit Oude en Laetere Gefchiedeniffen, dat de zugt 1 om zich van eenes anders Staeten meelrer 1 te maken, zich dikwils met dergelyke voorwendfels dekte. Maer het quaed geI bruik dat de menfehen van een zaek maken , kan niet altyd beletten dat die zaek in zichzelve regtmaetig zy. De Zeeroovers varen zoo wel ter zee als alle andere Zeevarenden; en de Struikroovers dragen zoo wel den déégen als iemand anders, 't Misbruik neemt het regt gebruik niet weg. Dus veel, agte ik, zal genoeg zyn over de verfcheidene Oirzaeken van den Oorlog.
DER-
\
.2. HooftHuk.
't Mis. bruik van dezen Re~ gel neemt het regt gebruik niet weg.



IV.
Deel.
De Oorlqi ivord on derfcheïden: i. « jienvallend, of Vertuee ■ rend. * Vffenfi ve.
f Defen five.
Wat Ver •weerende en wat Aenvallende Oor kogen zyn.
430 Beginsels van V B ljrgerlyk Regt.
DERDE HOOFTSTUK.
Van de Onderfcheidene Soorten van Oorlog.
'§. I. "Oe hal ven de Onderfcheiding J3 van 't Oorlog, in Regtvaerdig ,en Onregtvaerdig , waervan wy gelproken hebben , zyn 'er nog veele andere ; van welke hetdienflig zal zyn hier te fpreken. En wel eerftelyk, men onderfcheid den Oorlog in eenen Aenvallenden *, en in eenen Verweerenden f oft Verdeedigenden Oorlog.
§. II. Verweerende Oorloogen zyn
■ die, welke men onderneemt om zich te beschermen en te verdeedigen tegen de aenvallen van hen die ons in perfoon tragten
■ t<e befchadigen, of die ons 't geen ons toekomt ontrooven, of hetverwoeften willen. De Aenvallende Oorloogen zyn integendeel die, welke gevoerd worden om andere te noodzaken, dat zy ons geven 't geen zy ons fchuldig zyn uit kragt van een volledig regt, 't welk wy hebben om zulks van hen te konnen eifchen,of ook om van hen vergoeding der fchaede te verkrygen, die
zy



Pan de Soorten van Oorlog. 43:
zy ons onregtvaerdiglyk aendeeden , ei hen verzekeringen te doen geven , doo: welke wy in 't toekomende geruft mogei zyn, dat wy van hunnen kant niet mee; te vreezen hebben.
§. III. Men moet dus voor Eerft toe zien, dat men deze Onderfcheiding nie met de vorige vermenge, even alsof alk Verweerende Oorloogen regtvaerdig, er integendeel alle Aenvallende Oorlooger - onregtmaetig waren, 't Is hedendaegs de gewoonte dat men de onbillykfte Oorloogen poogt te verfchoonen, met te zeggen dat het enkel Verweerende Oorloogen zyn. En men vind luiden, welke gelooven , dat alle Onregtvaerdig Oorlog den naem van Aenvallend (Offenfteve') Oorlog moet dragen : doch dit 's bezyden de waerheit. Want konnen 'er Aenvallende Oorloogen wezen die regtvaerdig zyn, (waeromtrent?geen twyffel by ons is,) dan konnen 'er ook Verweerende Oorloogen plaets hebben die onregtvaerdig zyn; gelyk wanneer wy ons te were ftellen tegen eenen Vorft die reden heeft om ons aentevallen.
§. IV. Ten Tweeden moet men even zoo min denken, dat hy die 't eerft aen een ander ongelyk doed daerdoor eenen!
Aen-
1 5. Hooft-
Juk.
i
• Niet olie '•Vervieerend Oor■log is Regt* \of alle j Aenvallend Onregtvaerdig, «
Oie'teerfl veronge'ykt heeft, toert



432 Beginsels £V7#VBurgerlykRegt.
iv.
Deel.
daerom geen Aen •vallend Oorlog,
v Geva> •vanOorlo^ ftaet gelyk net de Trocèjfen,
Aenvallenden Oorlog begint, en dat de ander, die wil dat men hem regt doe we-1 gens het ontfangen ongelyk , altyd Verweerenet Oorloogt. D'er zyn zeer veel \ onregtvaerdigheden die eenen Oorlog | konnen ontiteken , en welke ondertusfehën het Oorlog zelf niet zyn; gelyk by I voorbeeld, wanneer men de Ambaffadeurs ï oft Gezanten van een Vorft hoont en qua-1 lyk handelt , of wanneer men een's anders | Onderdaenen beroofd, en wat des meere zy. Indien men nu de wapens opvat, [j om dergelyk eene onregtvaerdigheit te- ï gen te gaen, begint men eenen Aenval-1 lenden Oorlog, maer een die regtmaetig I is ; en de Vorlt die het ongelyk aendeed I en zulks niet herltellen wil, voert een Ver-1 weerenden Oorlog, doch die onregtvaerdig is. Het Aen vallend Oorlog is derhal ven niet onregtvaerdig dan wanneer het zonder wettige oirzaek word ondernomen ; en in zulkeen geval word het Verweerend Oorlog , 't geen in andere gelegenheden onregtmaetig zou konnen zyn, billyk en regtvaerdig.-
§. V. In 't gemeen moet men derbalven zeggen, dat de eerfte die de wapens opvat, 't zy hy het regtmaetig, 't zy onregtvaerdiglyk doe, eenen Aenvallenden Oorlog begint; en dat degeen die
zich



Van de Soorten van Oorlog. 43
zich eerft te weer fielt, 't zy hy al, 't z hy gene reden hebbe, om zulks; te doen eenen Verweerenden Oorlog aen vangt. Z} die het woord Offènfieve ofte Aenvallena Oorlog voor een hatelyk woord, 't wel] altoos iet onregtvaerdigs behelft, aenzien en die integendeel het Defenfieve oft Per weerend Oorlog onaflcheidbaer van de bil lykheit houden, verwarren alle denkbeel den onderéén, en belemmeren oft verduis teren eene ftofiè, welke uit zichzelve klaei genoeg is. 't Is hier met de Vorften eveneens gelegen, als met byzondere perfoonen. De Eifcher ofte Aenklager*,, die een Procés begint, heeft t'eenigertyd ongelyk , maer ook fomtyds heeft hy 'er reden toe. Juift zoo , en evenééns is het ook met den Verweerder f: want men heeft ongelyk als men een fomme gelds niet betalen wil welke men regtmaetig fchuldig is 5 gelyk men reden heeft zich tegen den eifcher te verweeren in opzigt van 't geen men niet fchuldig is.
§. VI. In de Tweede Plaets (f), volgt tans de Onderfcheiding die Hugo Grotius ten opzigt van den Oorlog maekt.
Te-
(*) Het Franfch heeft: en troïfieme lieu; tellende, denk ik, de Onderfcheiding van 'uvorigê Hoóftftuk Voor de eerfte.
Ee
O
/!?. Hóóftftuk. '
9
9 J
r k
f ,r;5 1
* Beman' deur.
fDéfen* deur.
2 Openhaere, ByzondereenGemengde



IV.
Deel. Oorlog, eene tweede Onderfcheidingin 't Oor hogen.
Aenmer ki?ig ove die Onder
fcheiding.
434 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Teweten : hy fchift het Oorlog in Byzon* deren Oorlog, in Openbaer en Oorlog, en in Gemengden Oorlog. Hy noemt het een Openbaer Oorlog,als de Kryg te wederzyde gevoerd word door gezag eener Burgerlyke Mogendheid; de Byzondere Oorlog is by hem , die , welke plaets grypt van den eenen Partikulier tegen den ander, en zonder Openbaer Gezag; en eindelyk verliaet hy door het Gemengde Oorlog dat, 't welk van den eenen kant door Openbaer Gezag, en van de andere zyde blootelyk door Byzondere Perfoonen word gevoerd.
§. VII. Over deze Onderfcheiding • ftaet aentemerken, dat, als men het woord ' Oorlog in den algemeenften en wyduitge' ftrekften zin neemt, (teweten, voor alle opvatting van wapenen die ten oogmerk heeft eenig gefchil oft krakeel te befleg" ten , in tegenftelling van de maniere om een gefchil te eindigen door tot den Gemeenen Regter te gaen,) de bygebragte Onderfcheiding wel kan toegelaten worden : doch het gebruik fchynt zich hier tegen te kanten ; als hebbende te betekenis van 't woord Oorlog bepaeld tot den Stryd tuffchen de Soevereine Magten. In eene Burgerlyke Maetfchappy hebben Byzondere Perfoonen geen Regt om Oorlog
te



Van de Soorten vdn Oorlog. 43;
te voeren; en wat den Staet der Natuure betreft, wy hebben reeds elders gefbro ken van het Regt, 't welk de menfehen in dien ftaet hebben ter befcherming en verdeediging van hunne perfoonen en goéderen^ Dewyl wy nu alhier eeniglyk handelen van de Regten der Oppergebiederen ten aenzien van andere Soevereinen, zoo hebben wy eigentlyk en eeniglyk te fpreken van den Openbaeren Oorlog (*).
§. VIII. Ten Derden: men onderfcheid het Oorlog insgelyks, in eenen
Plegtigen Oorlog volgens het Regt der Volkeren , en in eenen Onplegtigen Oorlog. Twee dingen moeten 'er plaets hébben om een Oorlog Plegtig te doen zyn: hy moet namelyk 1. gevoerd worden door 't gezag van den Oppergebieder; en 2.hy moet verzeld gaen van zekere doeningsvormen, als by voorbeeld van eene Plegtige Oorlogsverklaring, enz. Doch hiervan zal ik in 't vervolg uitvoerig fpreken. De Onplegtige Oorlog is die, welke of zonder op de gewone wyze te voren verklaerd te zyn , of blootelyk tegen byzondere perfoonen, gevoerd word. Wy vergenoegen ons met deze Verdeeling hier te melden;
(*) Men vergelyke hierby onze Aentckingen, op Bladzyde 38j in 416.
Ee 2
1
■3. Hooft* ftuk.
3. Onder*
Vcbeidin^ van]tOar'oginPleg*'ig en On* degtig.



IV. Deel.
Of eem Magiflraet m zichzelv mag oor hogen.
PüFFE
dorf
twift h over de weordet
436 Beginsels van't BurgerlykRegt.
den; verzendende onze Lezers, om haer byzonderder t'onderzoeken , en te zien wat 'er de uitwerkingen van konnen zyn, tot het Vierde Hooftftuk dezes Deels , daer wy handelen zullen van hetgene gewonelyk voor den Oorlog gaet.
§. IX. Laet ons ondertuffchen te dezer plaetze een Vraeg overwegen, die bet trekking heeft tot deze ftoffe. Of, naf melyk , eene Magiftraet, eigentlyk dus geheten, als zoodanig de Magt heeft om op haer eigen goedvinden Oorlog te voeren? Grotius antwoord daerop, dat, om 'er over te oordeelen, onaf hangelyk van de Burgerlyke Wetten , alle Magistraet, in geval van wederftand, zoo wel het regt fchynt te hebben , van de wapenen te mogen opnemen, om haer Regtsgebied te oeffenen eh haere orders te doen uitvoeren tegen de Onwilligen , als om het Volk te verdeedigen 't geen hunner zorge is toebetrouwd. PuffendoPvF integendeel ontkent zulks, en berifpt de gedagte van Huig de Groot.
§. X. Maer het is niet moéfelyk die Schryvers te veréénigen; als tuffchen welke eigentlyk een twift is enkel over de woor^den. Grotius hecht aen het woord Oor. log een onbepaelder en algemeener denkbeeld.



Van de Soorten van Oorlog. 43;
beeld (*). En ingevolge hiervan , zoc word een Overheit die onder den Op pergebieder ftaet, als zy de wapenen opvat om haer gezag te handhaven, en hen welke weigeren zich daeraen te onderwerpen tot reden te brengen, gerekend zulks te doen met goedkeuring van den Soeverein , die , door een gedeelte van 't Staetsbeftier aen zoo eene Overheit te betrouwen , haer terzelver tyd bekleed heeft met de noodige Magt om het te oeffenen. En dus ftaet eeniglyk te onderzoeken: of alle Magiftraet, als zoodanig, in dezen een uitdrukkelyke order van den Oppergebieder noodig heeft; derwyze , dat de gefteldtenis van de Burgerlyke Maetfchappyen in't algemeen, onafhangelyk van de Burgerlyke Wetten in ieder Staetendom vaftgefteld, zulks verëifchen zoude ?
§.'XI. Nu, waerom zou, de zaek dus gefteld zynde, eene mindere Overheit, indien zy, (gelyk niet ontkend kan worden,) het middel van wapenen gebruiken mag, om een of twee, ja tien of twintig , perfoonen, die haer niet willen gehoorzamen , of die ondernemen haer te
be-
(*) Zie de Vilde Paragraeph, hiervoor. Ee 3
1 3. Hooftfuk.
Grorius verlaet door Oorlog de Dwingenie Magt.



TV.
DfcEL.
D'tê PüFFEN PORF denkt, nie tot bet Regt des Oorlogs i hebooren.
\$8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
beletten in het oeffenen van haer Regtsgebied , tot reden te brengen ; waerom zeg ik, zou dus eene Magiftraet zich niet van hetzelfde middel mogen bedienen tegen vyftig , tegen honderd, tegen duizend, en meer menfehen? Hoe grooter immers het getal is, hoe meer kragts men noodig heeft om deszelfs tegenftand te overwinnen. Nu, dit is hetgene Huig de Groot begrypt onder den naem van Oorlog.
%. XII. Puffendorf ftaet dit alles in den grond toe : maer hy wil, dat deze Dwingende Magt, welke aen de Magis;traet over weêrhoorige Onderdaenen toekomt, geen gedeelte van 'tRegt des Oorlogs uitmaekt; nademael alle Oorlog enfkel tuffchen Gelyken, of ten minften tusfchen zulken die het beweeren te zyn, gevoerd word. Het denkbeeld van Puffendorf is ongetwyfïèld netter en overéénkomftiger met het gebruik , dan dat van Grotius. Doch het is tevens zeer klaér, dat het gefchil tuffchen den eeriten laetflgemelden eeniglyk beftaet, in de meerdere of mindere uitgeftrektheit, welke de een en de ander aen het woord Oorlog in hunne Schriften gewoon zyn te geven.
% XIII.



Van de Soorten van Oorlog. 439
§. XIII. Indien men zegt, dit 'cr gevaer in leggen kan , all' deze Magt aen eene onderhoorige Overheit te laten, zoo ftaen wy het toe; want dit kan waer wezen. Doch dit bewyft alleenlyk, dat het tot de wysheit en voorzigtigheit der Wetge veren behoort, ten dezen opzigte aen de Magt der Overheden perken te zetten, om datgene te bepalen, 't welk anders een noodzakelyk gevolg zou zyn van het doelwit waerom de Magiftraet is ingefteld.
§.XIV. Wat aengaet het Oorlog, eigentlyk zoo geheten, en dat tegen een vreemden Vyand word gevoerd; om over de Magt der Magiftraeten of Dienaeren van den Soeverein in dezen te oordeelen, moet men llegts op de uitgeftrektheit van hunnen laft agtgeven. Want het is ontegenzeggelyk , dat zy uit hun zelve , en zonder order van den Oppergebieder, die uitdrukkelyk is, of ten minften redelykerwyze wermoed kan worden ingevolge van de omftandigheden in welke zy zich bevinden , geenszins eenige daed van vyandlykheit zouden mogen ondernemen.
§. XV. Dus, by voorbeeld, kan een Legerhooft, van zynen Meefter met volle Magt op een krygstogt uitgezonden, teEe 4 gen
Be Magt derMagtS' traeten kan van den Soeverein bepaeld v:0T' den.
Vit haerzelf konnen zy tegen geen Vreemden oorloogen.
Legerhoofdenmogen niet verder dan



IJV.
Deel.
hunne o; ders gae)
Wat TL,and~ _ e Stede •voogden mogen doen.
440 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
gen den Vyand, zoo wel Aenvallende als .Verweerende , en op eene wyze die hem 't voordeeligft dunkt, te werke gaen : maer hy mag geen Nieuwen Oorlog aenvangen, of Vrede maken naer zyn eigen goedvinden. En ingeval zyne Magt bepaeld is, moet hy nooit de perken, hem voorgefchreven, te buiten gaen; ten minften niet zonder daertoe onvermydbaer gedwongen te zyn door de noodzakelykheit van zich te verdeedigen: want all' wat hy ten dien einde doed, word gehouden met kennis en door order van den Soeverein te gefchieden. Dus, onderfteld zynde , dat een Admirael oft Zeevoogd order had, alleen Verweerende te werk te gaen, zoo is hem daerdoor niet verboden de Vyandlyke Vloot te vervolgen en in brand te fchieten, wanneer hy door haer is aengetaft; maer hem is enkel verboden, haer het eerft optezoeken , en alzoo Aenvallende te handelen.
§. XVI. In 't algemeen, konnen en mogen de Goevernetirs van Provinciën *en Steden, dat ?s de Land- en Stad-Voogden, wanneer zy Krygstroepen te hunner befchikkinge hebben, zich op hun eigen gezag verdeedigen tegen eenen Vyand die hen aenvalt: maer zy moeten nooit den Oorlog in eenig ander Land bren-
Sen?



Fan de Soorten van Oorlog. 441
gen, zonder uitdrukkelyken laft van hunne Soevereinen ofte Oppergebieders.
§. XVII. 't Was ingevolge van dit voorregt, ?t welk de nood aen iemand geeft, dat Lucius Pinarius, die van wegens de Romeinen Steêvoogd was vsx\Enna in Sicilië, met zekerheit verftendigd van de maetregels, welke de Inwoonders dier ftad namen , om zich onder de gehoorzaemheit der Karthageren te voegen, hen deed te nederhouwen , en aldus de plaets behield. Doch buiten dusdanige gevallen, hebben de Inwoonders en Bezetting eener Stad geenig regt, om de wapenen optevatten ter wraeke wegens onregtvaerdigheden, daer de Vorft en Soeverein zelf naelaet reden van te vor* deren.
§. XVIII. Een bloot vermoeden aengaende den wil des Oppergebieders zou zelfs niet voldoende zyn, om een Goe-i verneur, of eenig ander Krygsgebieder ,' die 't Oorlog, buiten geval van noodza-; kelykheit, en zonder in 't gemeen of in • 't byzonder laft te hebben, ondernomen; had, te verontfchuldigen: want het is niet! genoeg , dat men, in dus of zoo eenen '* toeftand van zaeken , zie , wat zyde de Soeverein onzes eragtens kiezen zou, als Ee 5 men
3. Hooft{luk.
Voorbeeld
van Lucius Pinarius.
Men moet tiet op 'doot vernoedenvan 'sVorlen goedvinden , naer vol' ens zyn etende uil te osrkgien,



iv. Deel.
Des kan dt Soeverein de Ondernemingvan zynt Minifters buiten zyr, laft, goedkeuren Oj verwerpen.
* effèt re troadif.
442 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
men hem raed vroeg: maer men moet veeleer in 't algemeen zich voor oogen ftellen, 't geen, zonder dat men 't vroeg, altyd gefchieden moet, wanneer men tyd heeft, of als de zaek twyffelagtig is. Nu zal ontegenzeggelyk, de Oppergebieder nooit toeftaen , dat.zyne Minifters oft Dienaers, t'elkens als 't hen goeddunkt, een zaek van dat belang en van zoo groot een gewigt als een Aenvallend Oorlog is ondernemen. En dit is het ftuk waervan hier gehandeld word.
§. XIX. In deze omftandighcden derhalven , blyft het aen den Soeverein, (wat kant hy ook mogt goedgevonden hebben te kiezen, byaldien hy geraedpleegd was, en wat uitflag het Oorlog, 't geen zonder 'zyne orders onernomen wiert, mogt gehad hebben,) altoos vry, om de onderneming van zyne Minifters te bekragtigen of aftekeuren. Indien hy dezelve bekragtigd, zoo maekt zulks den Oorlog plegtig, door een herwerkend uitwerk* fel*; dermaeten, dat het geheele lichaem van 't Staetendom 'er alsdan voor verantwoordelyk is. Maer indien de Oppergebieder de doening des Goeverneurs afkeurt , zoo houd men de daeden van vyandlykheit, welke deez' heeft beginnen te oeflenen, voor loutere Rooveryen, waervan



Van de Soorten van Oorlog. 443
van de misdaed ingeenervoegen tot laft van het Staetendom komt, mids men' den Goeverneur overlevere, of hem ftraffe volgens 's Lands Wetten, en dus, zooveel men kan , vergoeding geve van de fchade welke hy veroirzaekt heeft.
§. XX. Voor 't overige, kan hier aengemerkt worden, dat wanneer, in de^ Burgerlyke Maetfchappyen , iemand der! Burgers aen eenen Vreemden nadeel heeft; toegehragt, oft quaed en ongelyk gedaen,' men fomtyds zyn verhael zoekt aen het: geheele Lichaem van den Staet, of aen* den geen die'er het Hoofd af is, derwy-] ze, dat men hem om die reden het Oor-i log kan aenkondigen. Doch om aen dit foort van Toerekening plaets te geven , moet men noodwendig een van deze twee dingen onderftellen: of 1. dat de Oppergebieder duld dat men den Vreemdeling ongelyk deed; of 2. dat hy fchuilplaets aen den Schuldigen geeft.
§. XXI. Wegens het eerfte geval, moet men ten Grondregel ftellen: t. Dat een Soeverein, die kennis heeft van de mis-; dry ven zyner Onderdaenen, (gelyk, by voorbeeld , dat zy Kaperyen plegen omtrent de Vreemden,) en die, daer hy ze anders kon en moeft beletten, hen hunnen
5. Hooft*
'■uk.
Men zoekt omiyds ;yn ver* tael, ine* \ens het ngelyk 'cns by■jnderenerfoons , <p een ge* wel Staeendom,
élsdeSoe-
verein het aeet en lerdraegt.



IV. Deel.
't Welk beide moei plaets hebben , zal 'er reden tenOorloO' ge zyn.
Cf als hy
den SchuldigenLyfs'berging grft.
444 Beginsels van'/ Burgerlyk Regt.
nen gang laet gaen, en ze in die misdryven niet ftuit, daerdoor zichzelf fchuldig maekt; nademael hy dus toeftemt in de quaede daed, welke hy laet begaen. En zoo geeft hy daerdoor een regtvaerdige oirzaek ten Oorlooge.
§. XXII. De Twee voorwaerden, van welke ik gefproken heb, (namelyk de kennis en 't dulden ofte oogluiken des Oppergebieders ,) moeten 'er noodzakelyk zyn, en de eene is zonder de andere niet genoeg. Maer nu vermoed men, dat een Soeverein alles weet wat zyne Onderdaenen dagelyks, op eene openbaere wyze zonder zich te verbergen, doen. En wat de Magt om het ongelyk te beletten aengaet, men vermoed insgelyks, dat hy die altoos bezit, ten minften zoo de Vorft niet duidelyk zyn onvermogen bewyft.
§. XXIII. De andere manier, waerop de Soeverein zich fchuldig maekt, met betrekking tot de misdaed van eenen anderen , is, als hy een verblyf van verberging aen den Schuldigen geeft, en dus belet dat men hem ftrafte. Puffendorf beweert deswegen, dat byaldien men gehouden is om den Schuldigen, die by ons vlugtte en zich te verbergen poogt, overteleveren, zulks veeleer ontftaet uit eenig
Trac-



Van de Soorten van Oorlog. 445
Traclaet, deswegen onderling opgeregt. dan ingevolge van eene gemeene en on losmakelyke Verpligting.
§. XXIV. Maer het fchynt my toe, dat de Beroemde Puffendorf , ten dezen opzigte , zonder genoegzaeme en voldoenende redenen, het gevoelen van den Grooten Huig de Groot verlaet; fchoon het my voorkomt zeer wel op zyne voeten te ftaen. Ziehier overzulks waerop de Beginfels uitkomen, van den laetfbgemelden Schryver over dit Vraegftuk.
§. XXIV*. Voor Eerst : Sederd de Opregting der Burgerlyke Maetfchappyen heeft men metderdaed aen den Oppergebieder toegeftaen, dat hy de eenige zou zyn, die het Regt had, om de Misdryven zyner Onderdaenen, met welke eigentlyk het Lichaem daer zy Leden van zyn gemoeid is, te ftraffen naer zyn goeddunken.
§. XXV. Ten Tweeden : Men heeft den Oppergebieders echter geen zoo vol-: ftrekten en byzonderen Regt overgela-; ten , ten aenzien der Misdaeden welke, eenigerwyze het belang der Menfchelyke^ Maetfchappye betreffen: zoodat, metbe-, trekking tot die Misdryven , de andere
Stae-
De Soe-
verein beeft al' hen het Regt der Straffe. '
UitgezonderdMisdaelen die de Menfche' vkeMaet■bappyaken.
3. Hooft. Jluk.
PüFFENDORF
•wykt hier t'onregt vanGROTIUS af; diens Be. ginfels de volgende zyn:



IV. Deel.
Vooral zulke die regtuit art' dere Staeten beledigen.
Men moet zooeen of zei] ftraffen 0} 't verzoet zynes Soevereins , of hem overleveren.
446 Beginsels ^«VBurgerlykRègt.
Staetendommen, of hunne Hoofden, het regt hebben om de ftraf over zulke Misdaeden te vervolgen,
§. XXVI. Ten Derden: Met nog Veel meer reden hebben zy dit regt omtrent Misdryven, door welke zy op de eene of andere wyze regtuit beledigd zyn, en in opzigt van welke zy een volkomen Regt van Straffe hebben, ter handhavinge van hunne Maetfchappy of van hunne Eer. Dus moet, in zulke gelegenheden, het Staetendom , oft Hooft van den Staet, daer een Schuldig Vreemdeling vlugt,zoo veel van hem afhangt, geenige verhindering toebrengen aen de Strafoeffeninge, welke eener andere Mogendheit toebehoort.
§. XXVII. Ten Vierden : Gelyk nu doorgaens geen Vorft toelaet, dat een ander Vorft gewapende lieden in zyn Land zend, om deMisdaedigers te vangen welke hy ftraffen wil, (ook zouden hieruit zeer moéielyke en nadeelige ongemakken konnen fpruiten,) zoo moet de Soeverein , in welks Landen een bemagtigd en overtuigd Misdaeder ontvlugt is, noodwendig een van deze twee dingen doen: of hy moet zelf den Schuldigen ftraffen ten verzoeke van den beledigden Opper-
ge-



Van de Soorten van Oorlog. 447
gebieder; of hy moet hem weder in dezes handen ftellen , opdat hy hem naer zyn eigen goedvinden ftraffe. En dit noemt men den Schuldigen Overleveren; waervan men zoo groot eene menigte van voorbeelden heeft in de Oude en Laetere Gefchiedenilfen.
§. XXVIII. Ten Vyfden : De Beginfels, hier vaftgefteld, omtrent de verpligting van Straffen of Overleveren, zien niet alleen op de Schuldigen, die altyd Onderdaenen van den Staet zyn geweeft in het Land daer zy zich bevinden; maer ook op zulken, die , nadat zy eenige Misdaed begaen hebben , in het Land ko* men vlugten.
§. XXIX. Ten Zesden , en Eindelyk: Men moet daerenboven aenmerken, dat het Regt, 't welk de Oppergebiedvoerende Magten bezitten, om te vorderen dat men hen de Schuldigen overlevere, welke uit hunne Landen ontvlugt zyn, volgens het gebruik, federd zeer veele eeuwen in het grootft gedeelte van Europa vaftgefteld, geen plaets heeft, als in Misdaeden van Staet, of in zulke die ten uiterften fchrikkelyk zyn. Wat de mindere Misdryven betreft, dezelve worden van weêrskanten als ontveinft; dan, ten minften,
5. Hooft.
Dit
moet gefchiedenftzy hy Onderdaen, '£ zy Vreemdeling is.
Dit alles ziet op Misdaeden van Staet.



IV: j
DttEL. (
4. Onderfcheidingin Volledige en On* molkomene ■ Oorloogen.
I
Van de Reprefailjes oft Schaêverkaltngen.
j.48 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
ten, als de Soevereinen met elkander' leswegen geene nadere overéénkomft aebben gemaekt.
§. XXX. Behalven de foorten van Oorlog > daer wy tothiertoe van gefproken hebben, kan men voor 't laetft nog eene Onderfcheiding in de Oorloogen maken: lamelyk die van Volledige of Volmaekte, ;n die van Qnvolkomene Oorloogen. Het Volledig of Volmaekt Oorlog is dat , 't svelk t'eenemael en in alle opzigten den Staet van Vrede en Maetfchappy vernie:igd, en plaets geeft aen alle de daeden van /yandfehap, hoedanige die ook mogen ^ezen. Het Onvolkomen Oorlog integendeel, is dat, 't geen den Vrede niet in men opzigte breekt, maer enkel omtrent menige zaeken , blyvende de ftaet van Vrede, wat het overige belangt, in wezen.
§. XXXI. Tot dit laetfte foort van Oorlog brengt men gemeenelyk de Reürefailjes oft Schaêverhalingen ; waervan wy hier gevoegelyk handelen konnen.Men verftaet dan door de Schaêverhalingen (*) , dat foort van Onvolkomen Oorlog, of die daeden van vyandfchapi
wek
(*) In 't Franfch, Reprefailkt.



Pan de Soorten van Oorlog. 441
welke de Oppergebieders de een tegen denan der, of wederzyds Onderdaenen met hunm toeftemming tegen eikanderen oeffenen, door; of de perfoonen, of de goederen', der Onderdaenen van een Staetendom, Qtgeen ten onzen opzigte eenig onregt bedryft welks her' ftellinge geweigerd word,} te arrefteeren ofte in beflag te nemen: opdat wy ons dus verzekeringen ten dezen aenzien voor het toekomende bezorgen , en hen verpligten dat zy ons regt doen ; of opdat, ingeval zy volharden mogten met zulks ons te weigeren, wy onszelve regt verfcbajfen; blyvende , wat aW het overige dat daer buiten is betreft, den ftaet van Vrede ftand houden.
§. XXXII. Hugo Grotius beweert dat de Reprefailjes oft Schaêverhalingen niet gegrond zyn op een Natuurlyk of. Noodzakelyk Regt, maer enkel op een • foort^van Willekeurig Regt der Volkeren,: door't welk het meerendeel der Natiën onderling overéénquam, en het gezamentlyk daervoor hield , dat de Goederen der Onderdaenen van een Staetendom als verhypothekeert oft verpand zouden zyn, voor hetgene de Staet of deszelfs Hooft kon fchuldig worden , 't zy die regtuit en door zichzelf, 't zy van ter zyde by mangel van goed regt te doen, verantFf woor*
)
.3. Hooft* Juk.
Gronus agt iat dit een villekew 'ig Regt 7.



iv.
Deel,
Doch dit gaet niet aen.
In den Natuurly ken Stae ivas elk maer voo xyn eige> doen aen fpraktlyk,
4.50 Beginsels vcin V Burgerlyk Regt.
woordelyk ofte aenlprakelyk wierd wegens iemands misdryf.
§. XXXIII. Doch, wel ingezien,.is dit geen Willekeurig Regt, geveftïgd op een voorgewend Regt der Volkeren; als1, waervan men de wezendlykheit niet zal konnen bewyzen, en waerin alles uitloopt op een gebruik van meer of min uitftrekkens , doch 't geen nimmer door zichzelf de kragt van eene Wet kan hebben. Het Regt, van 't welk wy hier handelen, is een gevolg van de Gefteldheit der Burgerlyke Maetfchappyen , en eene toepaffing van de Grondregels des Natuurlyken Regts op die Gefteldheit.
§. XXXIV. In de Onafhangelykheit van den Staet der Natuure, en voor dat 'er .eenig Staetsbeftier was, kon geen menfch zyn aenlpraek op iemand anders hebben, 'als op zulken daer hy eenig ongelyk 'van ontfing, of op derzelver medepligtigen; nademael toen geenig menfch met anderen eenige verbindtenis had, uit kragt van welke hy gerekend kon worden eenigerwyze deel te nemen aen 't geen zy deeden, zonder dat hy 'er de hand in had, door hunne doeningen of aenteraden , of te helpen, of op eenige andere wyze mede te plegen.
§. XXXV.



Van de Soorten van Oorlog. 45]
§. XXXV. Maer federd dat 'er Bur gerlyke Maetfchappyen gevormd wielden, dat's te zeggen, Lichaemen waervan alle de leden zich te hunner gemeene verdeediging veréénigden , zoo moeit daeruit noodwendig een gemeenfchap van belangen en van wil fpruiten , die te wege bragt, dat gelyk de Maetfchappy, of de Magten welke haer regeeren, zich verpligtten om zich onderling te verdeedigen tegen de aenvallen van alle andere, 't zy dan Burgers,'t zy Vreemdelingen, ook alzoo een iegelyk gerekend kon worden zich verbonden te hebben om hetgene te verantwoorden dat de Maetfchappy , of de Magten die haer beltieren , doen of moeten doen.
§. XXXVI. Gene menfchelyke valt-: ftelling, geen verbindtenis in welke men/ treed, kan ons van de verpligting aen die', algemeene en onfchendbaere Wet derNa-i tuure ontflaen, door welke geëifcht word de Schade te herltellen die men aen andere veroirzaekt heeft; immers zoo zy, welke hierdoor te lyden hebben , niet opentlyk van hun regt om deze vergoeding te vorderen afltaen. En wanneer dit foort van vaftltellingen, in zekere opzigten maekt, dat degene die beledigd zyn zoo Hgt en gemakkelyk de voldoeFf 2 ning
. In den Burgerftaet word •elk geagt verantwoordelykte zyn voor 't geen 'er gedaen word.
fiets ontlaet van 'en pligt (er Jchaêtergoe'ing.



IV. Deel.
Terwyl di
echter
Jomtyds
volftrekt
geweigerd
word.
45 2 Beginsels van V Bürgerlyk Regt.
ning niet verkrygen welke men hen fchuldig is, als wel anders indien 'er die vaftftellingen niet waren; zoo moet men deze zwarigheit herftellen, door aen hen die 'er belang in hebben alle andere mogelyke wegen openteftellen en te verfchaffèn, langs welke zy zichzelve regt doen mogen.
§. XXXVIL Nu is het zeker, dat de ■Maetfchappyen, of de Magten welke haer bellieren , zelfs hierdoor dat zy met all' de kragten van 't geheele Staetslichaem gewapend zyn, t'eenigertyd zich veroorlooven om onftrafbaer de Vreemden te belachen, die iet komen eifchen dat men hen fchuldig is: terwyl ieder Onderdaen, op de eene of andere manier, het zyne toebrengt, om op dien voet te werk te gaen ; zulks hy daerdoor gerekend mag worden eenigermaten dus een doen goedtekeuren. En byaldien hy 'er metderdaed zyne toeftemming niet aen geeft, zoo blyft 'er echter in 't geheel geene andere manier overig, om den beledigde Vreemdelingen het vervolgen hunner Regten , (nu door de verééniging der kragten van 't geheele Staetslichaem moeïelyk en bezwarelyk geworden,) te verligten en gemakkelyk te maken, als door hen gezag te geven, dat zy hun Schaêverhaelmogen
vin-



Pan de Soorten van Oorlog. 4
vinden op alle die, welke deelen oft led< van dat geheele Lichaem zyn.
§. XXXVIII. Laet ons des befluitet door een gevolg van de Gefteldheit zeh der Burgerlyke Maetfchappyen, dat ied< byzonder lid derzelve , zoodanig blyve de, verantwoordelyk is, met betrekkir tot de Vreemden, voor hetgene de Mae Ichappy , 0f de Oppergebieder die hae regeert, doed of doen moet; behouder dat hy vergoeding mag vorderen , war neer 'er van den kant zyner Overhede; misval of onregt plaets heeft. En won men t'eenigertyd verfteken van dus een< vergoeding, zoo moet men zulks aenmer ken als een der ongemakken, die de ge fteldheit der menfchelyke zaeken onver mydbaer doed zyn, onder wat menfche lyke vaftftelling men zich ook moge bevinden. Indien men nu by alle deze redenen, ook de redenen van betamelykheit voegt, welke Grotius zelve bybrengt, zoo zal men gereedelyk toeftemmen, dat het niet noodzakelyk is, hier eene ftilzwygende toeftemming der Volkeren te onderftellen, om het Regt van Schaêverhaling te grondveften.
§. XXXIX. Wyders; nademael de Reprefailjes oft Schaêverhalingen daeden van Ff 3 vyand-
53
1, Elk lij rQder Maet*
fcbappy 1 blyft des 1-verant„woordely^^behoudens t'zyn regt X om feeni' ^gertydver*
geeding te "vorderen. 1 1
Niemand tls de Soeverein



4
IV. g
Deel.
tnagSchaêverhalitg \ doen oejfi'^ aen. j
1 ]
Men
vag geen Scbaêverhaling%oeken ah over ov.ge* lyk van belang.
54 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
yandfchap zyn, welke dikwils tot eenen >penbaeren en volkomen Oorlog uitboen , zoo is het klaer en onbetwiftelyk, lat niemand als de Soeverein oft Opperfte Gezaghebber dezelve wettiglyk kan en nag te werk ftellen, en dat de Onderdaeïen Reprelailjes mogen oeffenen alleen op syn laft en door zyn gezag.
§. XL. Voor't overige, is het noodzakelyk, dat de belediging oft ongelyk, □ns aengedaen, en waeruit de Schaêverhaling geboren word , opentlyk en klaer zy, en dat het in een zaek van zeer aenmerkelyk belang plaets hebbe. Indien de ongeregtigheit twyffelagtig of van weinig gevolg is, zou het tegelyk onbillyk en gevaerlyk wezen, dat men deswegen tot dit uiterfte quam, en zich alzoo aen alle de rampen van eenen openbaeren Oorlog blootftelde. Men moet insgelyks tot gene Schaêverhalingen komen , vpordat men door de gewone wegen getragt heeft voldoening te verkrygen van 't ongelyk 3twelk ons aengedaen wiert: teweten,men moet zich ten dien einde vervoegen by de Overheit desgenen die ons onregt deed ; waerna, indien die Magiftraet ons niet en hoort, maer voldoeninge weigert,men, om zich dezelve te bezorgen, Reprefailjes oft Schaêverhaling mag gebruiken.
§.XLL



Van de Soorten van Oorlog. 455
§. XLI. Met een woord , het is niet geoorlófd tot Schaé verhaling te komen, als in zulke gevallen, daer alle gewone middelen, om hetgene te verkrygen dat men ons fchuldig is, vrugteloos zyn, ofte ons ontbreken; zoodanig, dat het ons, wanneer, by voorbeeld, een mindere Magiftraet ons het regt geweigerd heeft 't geen wy verzoeken , nog al niet geoorlófd is Reprelaiijes te gebruiken, voordat wy ons vervoegd hebben by den Soeverein van die Overheit, omdat deez' ons mogelyk regt zal doen. In zulke omftandigheden, kan men , of de Onderdaenen van een Staetendom geregtiglyk ophouden*, zoo men onze luiden in 't zelve arrefteert, of men kan hunne Goederen en Waeren in beflag nemen , en 'er de hand opleggen. Doch hoe regtmatige redenen men ook hebben moge om Schaêverhaling te oeffenen , zoo mag men nooit om die reden alleen , regtuit hen die men in arreft neemt, ter dood brengen; men moet hen zonder te mishandelen, alleen in bewarenderhand houden, totdat men de voldoening verkregen heeft; derwyze, dat zy geduurende al dien tyd als in Pandfchap f zyn.
§. XLII. Wat nu de Goederen aengaet, welke men bemagtigd heeft door Ff 4 'tRegt
En ah alle andere middelen van her(lel ontbreken.
* arréter.
i ótage.
loc der en r 'iy Schaéverhael



iv.
Deel.
genomen, moeten to, zekeren tyd beixiaerdlaorden.
Tegen Vreemdelingen in den beledi genden Staet,en te^en Ge zanten, mag men geenSchaé •verbaling 'effenen.
456 Beginsels ^«VBurgerlyk Regt.
't Regt van Schaêverhaling , men moet 'er zorg voor dragen, tot zoolang dat de tyd, binnen welken ons voldoening moet gefchieden , verloopen is: waerna men ze den Schuldeifcher kan toewyzen , of ze verkoopen tot betaling van de fchuld; gevende aen hem, van wien men ze nam, het overfchot, na aftrek der onkoften.
§. XLIII. Laet ons hierby aenmerken, dat het niet vryftaet Reprefailjes oft Schaêverhaling anders in 't werk te ftellen , als in opzigte van eigentlyk zoo genoemde Onderdaenen, of derzelver Goe.deren. Want wat de Vreemdelingen betreft, welke enkel doortrekken, of die maer alleen een weinig tyds in 't Land verbly'ven ; hunne verbindtenis met het Staetendom daer zy flegts leden van zyn voor een tyd en op een zeer onvolmaekte manier, is niet groot genoeg, om toetelaten dat men aen hen de fchade verbale, zoo wegens het ongelyk dat men van eenig oirfprongelyk en blyvend Burger leed, als wegens de weigering van den Oppergebieder om ons regt te doen. Insgelyks moeten hier de Ambafïadeurs oft Gezanten, als zynde geheiligde perfoonen, uitgezonderd worden , zelfs ftaende een volkomen en algeheel Oorlog. Doch wat dc Vrouwen, de Kerkelyken, de Geleerden,



Van de Soorten van Oorlog. 457
den,enz. aengaet, het Regt der Natuure geeft hen ten dezen opzigte geen Voorregt, ingeval zy zulks niet van elders verkregen hebben, uit kragt van eenig Verbond oft Handel, 't Gezegde zy genoeg wegens het ftukderReprefailjes oftSchaêverhalingen.
§. XLIV. Eindelyk is 'er nog een Onderfcheiding in het Oorloogen, welke door fommige Staetskenners word gemaekt; teweten, in Oorloogen die tuffchen, twee of meer Mogendheden, en in zulke die van Onderdaenen tegen de Opper mag-1 ten,gevoerd worden. Doch men befpeurt/ ligtelyk, dat wanneer Onderdaenen de' wapens opvatten tegen hunnen Soeverein , zulks van hen gefchied of om regtmaetige redenen en volgens de Beginfels by ons te voren gelegd , of zonder een wettige oirzaek daertoe te hebben. In dit laetfte geval, is het veeleer een Muitery en Opftand als Oorlog, eigentlyk zoo genoemd. Maer indien de Onderdaenen regtvaerdige redenen hebben om hunnen Oppergebieder tegenteftaen , dan is het inderdaed een Oorlog; nademael 'er in zulken geval geen Soeverein nogte Onderdaen meer plaets heeft , en alle Band van Afhangelykheit en Verpligting ophoud. De twee tegenelkanderftaende Ff 5 par-
2. Hooft* (luk.
f. Onder*
'cheiding vanOorhogen tus'chen, en van, On* (erdaenen egen Oj>ermag*en.



IV. Deel.
Hoe veel reden men ook hehbe, moet mejt niet ligt tenOorloo* ge treden,
"Regels van Voorzig' tigheit in dezen te volgen. i.
VIERDE HOOFTSTUK.
Van de Dingen die voor den Oorlog moeten gaen.
§. I. TT Toe billyke oirzaek men ook X JL hebben moge om 't Oorlog te voeren, is het nogtans zeker, (uit hoofde van het oneindig tal van rampen, en dikwils ongeregtigheden , welke het onvermydelyk na zich fleept,) dat men 'er niet terftond toe moet overgaen , nogt te ligt tot een gevaerlyk uiterfte komen; als 't welk zelfs voor den Overwinnaer ten hoogften verderffeiyk kan zyn.
§. II. Ziehier overzulks de Maetregels en Gangen, welke de Voorzigtigheit wil, dat de Soevereinen in deze omftandig-
heden in agt zullen nemen. Voor
Eerft, onderfteld zynde , dat de reden tot den Oorlog in zichzelve regtmaetig
is,
458 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
partyen zyn alsdan in den ftaet der Natuure en der Gelykheit; zy tragten zich regt te verfchaften door hunne eigene kragten: en zulks is een wezendlyk Oorlog. Dus veel zy gezegd over de byzondere Soorten van Oorloogen.



Van V geert voor 't Oorlog gaet. 459
is , zoo moet het een zaek gelden van 4 zeer groot gevolg voor ons; en wanneer^ het iet is van niet veel belang, moet men veelliever de belediging niet agten, of iet afftaen van zyn regt, dan tot de wapenen te komen. Ten Tweeden ,
moet men ten minften eenige bewysbaere waerfchynlykheit hebben, dat men gelukkig Hagen zal: want het ware eene misdaedige ligtvaerdigheit, ja regte dwaesheit, zich van goeder harte bloottegeven aen eenen gewiflen ondergang, en zich in een veel grooter quaed te werpen , om een
minder te ontgaen. Ten Derden
en eindelyk, moet 'er eene wezendlyke noodzakelykheit zyn om de wapenen optevatten , dat 's te zeggen, daer moet geen ander zagter middel in 't werk te ftellen zyn, om hetgene wy verzoeken en vorderen mogen te verkrygen, of ons te dekken tegen de rampen welke ons dreigen.
§. III. Niet alleen willen zulks de Beginfels der Voorzigtigheit, maer de algemeene Grondregel der Gezelligheit, en de liefde tot den Vrede, eifcht dat wy op die manier te werke gaen; als zynde dit een Grondregel, die geen minder kragts heeft ten aenzien der Natiën, als in opzigt van byzondere perfoonen. D'er is dan eene
Nood-
,. Hooft, uk.
1. 3-
De Grond
'egels van ïezellig* 'feit en de Regtvaer* iigheit aan '/ itaetsbe* lier ei' fchen dit.



IV.
Deel,
'* Oorht moet ook met betrekkingtot ons regtvaerdig zyn.
Middelen ter twift/bf mg buite» irjg:
460 Beginsels van 'ï Burgerlyk Regt.
Noodzakelykheit voor de Oppergebieders om deze Grondregels te volgen. De Regtvaerdigheit van 't Staetsbeftier verpligt 'er hen toe, door een gevolg van den eigen aert, en 't doelwit des Gezags: zy moeten altoos een byzondere zorg dragen voor 't Staetendom en voor hunne Onderdaenen; bygevolge mogen zy hen niet blootftellen aen alle de rampen die het Oorlog na zich fteept,dan in de uiterfte noodwendigheit, en wanneer 'er geen andere toevlugt en hulpmiddelen zyn als de wapenen.
§. IV. 't Is overzulks niet genoeg, : dat het Oorlog in zichzelve regtvaerdig zy met betrekking tot den Vyand; het moet daerenboven ook regtmatig zyn met opzigt tot onszelf en tot onze Onderdaenen. Plutarchus verhaelt ons deswegen, dat by de Oude Romeinen, wanneer de Vrede-Priefters , Feciales geheten , befloten hadden, dat men het Oorlog regtvaerdig kon ondernemen , de Senaet alsdan nog onderzogt en overwoog of het voordeelig was den kryg te voeren.
§. V. Onder de Middelen nu, om de Gefchillen tuflchen Landaert en Landaert te fliflen zonder tot de wapenen te komen, zyn 'er drie voornaeme: van welke
het



Van V geen voor 't Oorlog gaet. 461
het Eerfte is, een Vriendelyk Mondgelprefc tuflchen de Partyen, welke iet met elkander uitftaende hebben. En daerovei merkt Cicero met zeer veel oordeel aen: dat die manier van gefchil-vereffening, door openlegging der redenen van weerskanten voor elkander, byzonderlyk aen den menfch voegt, maer dat flerkte en geweld den beeflen toebehoort ', en dat men daertoe zyn toevlugt niet moet nemen , dan wanneer men geen anderen weg met vrugt kan inflaen.
§. VI. Het tweede Middel om een gefchil te vereffenen tuffchen hen die onder geen Gemeenen Regter leven, is een Compromis, ofte Overgeving van de zaek in handen van Scheidsluiden. De Grooten verzuimen doorgaens die manier van verfchillen te bepalen ; maer zy verdient zekerlyk gevolgd te worden van alle die de Geregtigheit en den Vrede beminnen: ook hebben veele Groote Vorften en Beroemde Volkeren dien weg ingeflagen.
§. VII. Eindelyk, het derde Middel, 't welk men meermael met vrugt gebruiken kan om gefchillen te doen ophouden, is het Lot. Ik zegge, dat dien weg fomtyds kan ingeflagen worden: want het is voorzeker niet altyd geoorlófd den uitflag
van
1. Een
Vriendelyk
Mondge-
fprek.
2. Een o-
vergeving van 't ge. fchil aen Scheidsluiden.
l.HetLoti
waertoe men niet ligt mag ïvergaen.



iv.
Deel.
Ten zy 'er geen andere vjeg is.
afii Beginsels wz/z VBurgerlyk Regt.
van een gefchil of van een Oorlog aen de befliffing van het Lot te ftellen. Men heeft geen volle magt om dit middel naer goedvinden te gebruiken , dan wanneer het een zaek geld daer wy een volkomen regt op hebben, en dat wy van dat regt afftand mogen doen. Maer in 't algemeen is de verpligting van den Oppergebieder , om het leven , de agting, of den Godsdienft zyner Burgerye, en dergelyke dingen , te bewaren, midsgaders de verbindtenilfe onder welke hy legt om de Eer van 't Staetendom te handhaven , veel te fterk, en van te grooten belang, dan dat hy de natuurlykfte en waerfchynlykfte middelen , te zyner eigener en anderer behoudenilfe, zou ter zyde zetten, en terftond den weg van 't Lot inflaen: nademael de Lotwerping uit haer natuur t'eenemael onzeker is.
§. VIII. Maer buiten dit, wanneer, alles wel ingezien zynde, hy die onregtvaerdig word aengetaft zich dus zwak bevind , dat hy geenige waerfchynlykheit weet om den vyand te konnen wederftaen, zo fchynt 'er niets te wezen dat hem belet aentebieden, het gefchil door middel van' 't Lot te beflilfen, om dezerwyze een zeker gevaer te ontgaen , door zich voor een minder bloot te ftellen;



Van V geen voor *t Oorlog gaet. 463
len: want in dat geval is zulks , het minfte quaed van twee quaeden kiezen.
§. IX. Daer is behalven de drie gemelde wegen, nog een ander Middel, 't welk eenige betrekking heeft tot het Lot; beftaende in de afzonderlyke of byzondere Gevegten , welke men veelvuldige maelen in 't werk gefteld heeft, om de twiften te bepalen, die,op 't punt Honden om eenen Oorlog te wekken tuflchen twee Volkeren. En inderdaed niets kan verhinderen, dat men, om het Oorlog, en de onheilen daeraen vaft, voortekomen , zich bepaeld, en het aen een Gevegt tuflchen een zeker getal van luiden fteld , waeromtrent men van weêrzyden ééns geworden is. De Hiftoriën geven ons veele voorbeelden van zulkfoortige Gevegten aen de hand ; gelyk dat van Eneas en Turnus, van Menelaus en Paris*. en van de Horaciën met de Curiagen.
§. X. 't Is een Vraegftuk van gewigt, of men al wel doe, dezerwyze het belang'' des geheelen Staetendoms aen den onze-, keren uitflag van dergelyke Gevegten blootteftellen ? Het fchynt aen den eenen kant, dat men door dit middel veel menfehen bloeds belpaert, en de onheilen des Oorlogs verkort: maer van de andere zyde
4.. Hooft* ftui,
j..Gefchil* beflisfing y door by. zondere Gevegten.
"Redenen 'oor en te. en dezel' 'e.



464 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
tv.
Deel.
Zy fihyven in
zichzelve niet onge^ oorlofd ti zyn.
Gro
ïius ge degte des wegen ge toet/l.
§. XI. Ondertusschen mag men zeggen , dat 'er, zoo men van elders geenige waerfchynlykheit tot een goeden uitflag heeft, of als de Vryheit en 't Welzyn des Staetendoms niet in de waegfchael gefteld word , niets fchynt te zyn, dat wederhouden kan om die zyde te kiezen, als het minfte van twee quaeden, aen welke men onvermydelyk blootgefteld is.
§. XII. Grotius, dit Gefchillluk onderzoekende, beweert, dat dit foort van •Gevegten niet overéénkomt met de ininerlyke geregtigheit, fchoon zy goedgekeurd worden door een uiterlyk Volksregt, en dat Byzondere Perfoonen, zon.der zich te bezondigen , niet vrywillig mogen overgaen tot zulkfoortige Stryden, alhoewel diezelfde Gevegten onfchuldig mogen toegelaten worden door den Staet
of
de kan men met eenigen fchyn van reden zeggen, dat men zich veelliever in eenen bloedigen Oorlog moet begeven, dan aen eenen enkelen flag de Vryheit en het Heil van den Staet te wagen , door een beflilfend Gevegt; en zulks zooveel te gereeder als men, na zelfs een of twee veldflagen verloren te hebben , zich door een derde herftellen, ja de overwinning behalen kan.



Van V geen voor *t Oorlog gaet. 465
of deszelfs Oppergebieder , om grooter onheilen voortekomen. Doch men heeft zeer wel aengemerkt, dat de redenen, van welke zich die Groote Man bediend , om 'er zyn gevoelen op te veftigen , of niets bewyzen , of wel tegelyk bewyzen dat het niet vry ftaet zyn leven in eenig gevegt, hoedanig ook, ooit te wagen.
§. XIII. Men kan zelfs zeggen , dat de. Groot hierin met zichzelf niet; overéénkomt; nademael hy de Gevegten\ van dien aert toelaet, wanneer 'er zonder dezelve alle de waerfchynlykheden ter werelt zyn , dat hy wiens zaek onregtvaerdig is de overwinning zal behalen in 't Oorlog, en dat hy alzoo een groot getal van onfchuldige menfehen zal doen omkomen. Want deze uitzondering doed zien, dat de zaek in zichzelve niet quaed is, en dat all' het quaede dat 'er in leggen mogt, daerin beftaet,dat men zyn leven, of dat van andere, buiten noodzake aen den hachgelyken uitflag eenes Byzonderen Gevegts waegt. De begeerte om het Oorlog, 't geen altoos moeïelyke en nadeelige gevolgen, zelfs voor de Overwinnende Party, heeft, te eindigen of te verhoeden , is zoo pryswaerdig , dat zy hen, welke zich tot een Gevegt van dien aert verbinden, of'er zelfs onvoorzigtig-
Gg lyk
4.,Hoeft*
nuk.
En met
'Jchzelf tiet bt» laenbaer.



IV. Deel.
Dwaes Jgygeleof der Volkeren omtrent dezt Gevegten.
Eer mei oorlogt moet me: "f Oorlog den Vyan verklaren
\66 Beginsels vatit BurgerlykRegt.
lyk andere toe verbinden, verontfchuldigen, zoo al niet t'eenemael regtvaerdigen, kan. Wat 'er ook van zy, het is ten minften, in dezen gevalle, zeker, dat zy die met elkander vegten op laft van 't Staetendom geheelenal onfchuldig zyn: want zy zyn deswegen niet meerder gehouden ten onderzoeke of de Staet voorzigtig handelt of niet, dan in de gevallen daer men hen uitzend om iemand nedertehouwen, of om in een geregelden veldflag te ftryden.
§. XIV. Laet ons onderwyle aenmerken, dat het eene dwaeze Bygeloovigheit der Volkeren geweeft is als zy deze Byzondere Gevegten voor een wettig middel aenzagen, om alle Gefchillen en Twisten te fliffen, zelfs die welke tuffchen Byzondere Perfoonen rezen; en als zy zich ingebeeld hebben, dat de Opperfte Geregtigheit daerin altoos de regtvaerdige Party deed zegepralen. Gelyk zy dan daerom zulkfoortige Gevegten oft Stryden den naem hebben gegeven van Gods Oordeelen oft Gerigten Gods.
§. XV. Eindelyk, als men nu allepo' gingen om de Gefchillen in 't vriendelyke (byteleggen vrugteloos in 't werk gefteld heeft, zulks 'er geenige hope daertoe 'meer overig blyft, en dat men zich, ter
ein-



Van V geen voor 't Oorlog gaet. 46
eindelyke en hoogfte beflifïïng, gedroi gen vind om te oorloogen, zoo mof men nog, eer men zulks doed , het Ooi log uitdrukkelyk den vyand deklareerei ofte aenkondigen.
§. XVI. Die Oorlogsverklaring, 11 zichzelve , en onafhangelyk van de by zondere gebruikelykheden by ieder Volk befchouwd, behoort nietenkelyk tot he Regt der Volkeren, als men dit woord ir den zin van Grotius neemt, maer zelf] tot het Natuurlyk Regt. Inderdaed, d< voorzigtigheit en natuurlyke billykheit bei de eifchen gelykelyk , dat, eer men dt wapenen tegen iemand opvat, alderle wegen van zagtheit worden ingeflagen, om niet tot dat uiterfte te komen. Men moet dus dengeen, van wien men eenig ongelyk ontfing, aenzeggen, dat hy ons op het fpoedigfte eenige voldoening deswegen geve ; om dus te zien, of hy niet op zichzelf zal denken, en ons de noodwendige moeite zal fparen van ons regt door de wapenen te vervolgen.
§. XVII. Uit hetgene wy zoo even gezegt en te berde gebragt hebben, volgt, dat de Verklaring van 't Oorlog geen plaets heeft als in Offenfieve ofte Aenvallende Oorloogen , daer men 't eerft Gg 2 den
7
t 4. Hooft. 1
1 Die Oor. . logsver-
klaringhe. > hoort zelfi Itot het I Natuurljk
Regt.
i
Maer heeft enkel plaets in Aenvallende Oorloogen,



IV.
Deel, ,
~En na de zelve moet nog eenigen tyd afgeviagt "worden, of'er ook voldoeninghome.
% XIX.
Beginsels van V Bürgerlyk Regt.
den Kryg beginnen wil: want als men werkelyk aengevallen is, zoo geeft dat alleen gelegenheit om te gelooven, dat de Vyand by zichzelf valt befloten heeft om ran geen vergelyk of voldoening te willen tiooren fpreken.
§. XVIII. D'er volgt wydersuit, dat men de vyandlykheden niet terftond, en onmiddelyk na de Oorlogsverklaring, beginnen moet, maer dat men behoort te wagten, immers zoo het mogelyk is zonder zichzelf nadeel te doen, totdat hy die ons verongelykte voluit geweigerd heeft ons te voldoen, en zich gereed maekt om ons in poftuur van tegenweer aftewagten; en dit zoo zelfs, dat'er weinig hope blyft, dat hy zich fchikken zal om ons voldoeninge te geven. Anderszins zou de Oorlogsverklaring enkel eene ydele plegtigheit zyn ; en men moet niet verzuimen om aen all''de werelt, en aen den Vyand zeiven , te doen zien, dat men niet als in de uiterfte noodzakelykheit de wapenen opvat, om onze regtmaetige en wettige Regten te verkrygen of te handhaven, nadat wy alle andere wegen ingeflagen, en hem overvloedigen tyd om zich te bedenken , en tot zichzelf te komen, gegeven hebben.



Van V geen voor 't Oorlog gaet. 46c
§. XIX. Men schift doorgaens d( Oorlogsverklaringen, in Voorwaerdeiyke , en in Zuivere ofte Eenvouwige. De Voor waerdelyke Verklaring van Oorlog is die; welke gepaertgaet met den plegtigen eifcl van 't geen men ons fchuldig is, en onder deze voorwaerde dat byaldien men ons niet voldoed, wy onszelve regt zullen tragten te verlchaffen door de wapenen. De Zuivere en Eenvouwige Oorlogsverklaring is die, welke geen voorwaerde in zich vervat, maer waerdoor men blootelyk de vriendfchap én maetfchappy opzegt aen dengeen dien men het Oorlog verklaert. Doch een Oorlogsverkl%ring, op zichzelf genomen, welkerwyze zy ook gedaen worde , is uit haeren aert voorwaerdelyk (*). Men moet altyd geneigd zyn om eene redelyke voldoening aentenemen , zoodra de Vyand die aenbied; en om die reden verwerpen eenige Geleerden de voorgemelde Onderfcheiding in de Oorlogsverklaringen. Zy kan alevenwel ftaende gehouden worden , als men onderfteld, dat hy wien het Oorlog bloot en eenvouwig verklaerd word, reeds genoegzaem betuigde, geenig oogmerk te hebben om ons de kofte en
moei'
(*) Men zie de vorige XVUde Earagraepb.
Gg 3
)
; Voor.
•waerdely ' keen Een. ■ vouzuige Oorlogsver k la* 1 ring.



470 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
IV. Deel.
't Oorlog ver klaer d xynde aen denSoevirein is ook zynen On derdaenen en Hftpen verklaerd,
He Ma nier van Oorlogs. verklarin, is willekeurig.
moeite te fparen van met hem aen de gang te komen. In zooverre dan, kan de Oorlogsverklaring, immers wat de vorm betreft, bloot en eenvouwig zyn, zonder benadeeling der geneigdheden in welke men altoos zyn moet, zoo de Vyand tot zichzelf komt. Zulks hetgene waerop de Onderfcheiding ziet der Oorlogsverklaringen , in Eenvouwige en Voorwaerdelyke, veeleer het einde als het begin des Oorlogs betreft.
§. XX. Voorts , zoodra het Oorlog aen eenen Soeverein ofte Oppergebieder verkeerd is, word hetzelve niet alleen geagt terzelfder tyd aen alle zyne Onderdaenen , welke met hem niet meer dan een eenig Zedelyk Perfoon uitmaken, verklaerd te zyn ; maer ook aen alle die zich vervolgens by hem voegen, en, met opzigt tot hem als voornaeme Vyand, enkel voor helpers of bygevoegden moeten gehouden worden.
§. XXI. Wat nu de Plegtigheden oft Doeningswyzen betreft, die de onderfcheidene Natiën waernemen in de Verklaringen van Oorlog; zy zyn in zichzelve geheel willekeurig. En derhal ven is het onverfchillig of men ze doe door Gezanten, door Herauten, of door Brieven,
't zy



Fan V geen voor 't .Oorlog gaet. 471
't zy aen den perfoon des Oppergebieders zelf, 'tzy aen zyne Onderdaenen gerigt: mids maer de Vorft desaengaende verftendigd zy en niet onkundig blyve.
§. XXII. Noopende de redenen , om welke de Volkeren goedgevonden hebben , dat het Oorlog, om het wettig en plegtig te maken, van eene Oorlogsverklaring zoude voorgegaen worden , midsgaders het doelwit dat zy zich daermede voorftelden , deswegen wil Grotius, dat het was, om zooveel beter verzekerd te zyn dat het Oorlog niet ondernomen word op byzonder gezag , maer door laft van het een of ander Volk, of van deszelfs Oppergebiederen.
§. XXIII, Doch deze reden van Grotius fchynt niet heel kragtig : want is men meer verzekerd dat het Oorlog op; Openbaer Gezag gevoerd word, wanneer, by voorbeeld , een Heraut hetzelve met zekere plegtigheden verklaert, dan als men op zyne grenzen een Leger ziet, geleid en aengevoerd door een der Voornaemften van het Staerendom, en gereed om in ons Land te vallen ? Zou het niet heel veel ligter konnen gebeuren dat iemand of eenige zich uit hun eigenzelf tot herauten opwierpen , dan dat een enkel Gg 4 man
4. Hooft, luk.
Re den va» 't gebruik ier Oorlogs verklaringen.
Huig de Groot s bier niet \egrtnd.



472 Beginsels van 7 Burgerlyk Regt.
IV
Duel.
De <waer<
reden
hiervan.
man op zyn gezag een leger wierf, en het op de grenzen voerde buiten kennis van den Soeverein?
§. XXIV. De waere reden dan, en 'het voornaeme doelwit der Oorlogsverklaringen , of ten minften van 't gebruik dat haer heeft ingevoerd, legt hierin, dat men aen all' de werelt wil doen weten , eene regtmatige oirzaek te hebben om de wapenen optevatten, en dat men aen den Vyand wil betuigen, hoe het enkel aen hem geftaen heeft en nog ftaet om het Oorlog te vermyden. De Oorlogsverklaringen en Manifeften, welke de Vorften in 't licht geven, zyn ten dezen aenzien, een billyke agtingsblyk welke zy de een voor den ander, en voor de Maetfchappye in 'talgemeen , hebben, als aen welke zy dus eenigerwyze rekenfchap geven van hun gedrag, om haere goedkeuring te verkrygen. Dit blykt in 't byzonder uit de manier op welke de Romeinen eertyds hunne Oorlogsverklaringen deeden. Hy, dien ,men hiertoe afzond , nam de Goden tot getuige, dat het Volk aen 't welk zy den Oorlog verklaerden onregtvaerdig was, en in zyne Ongeregtigheit voortging, als niet willende doen wat het Regt en de Geregtigheit eifchte,
% XXV.



Van V geen voor 't Oorlog gaet. 473
§. XXV. Eindelyk, moet men te dezer plaetze aen merken, dat de Verklaring van Oorlog niet met de Afkondiging deszelfs verward moet worden : want deze laetfte is die, welke ten dienfte gefchied der Onderdaenen van den Vorft die het Oorlog verklaert; om hen te leeren dat deze of die Natie in 't vervolg moet aengemerkt worden als Vyand , en dat zy hunne maetregels daernaer nemen moeten.
VYFDE HOOFTSTUK.
Algemeene Regels om te weten wat Geoorlófd is in den Oorlog.
§• I- TJet is niet genoeg, dat eer J7X Oorlog, zal men ze met regi voeren , ondernomen worde voor eene regtvaerdige zaek, en dat men voorts omtrent denzelven de andere dingen , van welke wy tothiertoe fpraken,in agt neme; maer men moet daerenboven, in 't oorloogen binnen de paelen der Geregtigheit en Menfchelykheit blyven, opdat men de daeden van vyandfehap niet buiten haere behoorlyke perken voortzette, en tot de woede der redelooze dieren overgae.
Gg 5 §. II,
Men moet ,in 't oorloogen binnen behoorlykepaelen blyven.
De Oorlogsverklaringvoet niet verward worden met de Af. kondigtng van 't Oorlog,



iv.
Deel.
Algemeene Regels vanGRO'Ï1VS.
1. Regel, Niets mee) te deen dan met het doelwit des Oorlogs beftaet,
2. Regel, De reder
van Oor. hg, ook toi opkomend oirzaeken geduurende den Kryg, te betrekken.
474 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. II. De beroemde Grotius, van deze ftoffe handelende, field vooraf drie Algemeene Regels vaft, welke zooveele Beginfels zyn, dienende om te doen begrypen wat de uitgeftrektheit is van de Regten des Oorlogs , en tothoeverre zy mogen uitgebreid worden.
§. III. De Eerste dezer Regelen is: dat all' 't geen eene zedelyk-noodzakelyke reden heeft met het doelwit des Oorlogs, geoorlófd is, en niets meer. Inderdaed, 't zou geheelenal nutteloos zyn, dat men het regt had om eenige zaek te doen, indien men zich niet bedienen mogt van de noodzakelyke middelen om tot zyn oogmerk te komen ; doch het zou ook niet billyk zyn, dat men, onder voorwending van zyn regt te verdeedigen , zich alles dagt veroorlofd te zyn, en tot de verfte uiterften te mogen komen.
§. IV. De Tweede Regel is de volgende : het Regt 't welk men tegen eenen Vyand heeft, en dat men met de wapenen vervolgt, moet niet alleenlyk worden aengemerkt met betrekking tot de reden waerom men 't Oorlog begint, maer insgelyks met opzigt tot de nieuwe oirzaeken welke naderhand en geduurende den loop des Krygs inkomen. Juift
zoo,



Wat Geoorlófd is in V Oorlog. 47;
zoo, gelyk in de Vierfchaeren, een de: partyen menigmael een nieuw regt ver krygt, geduurende den loop van 't Pro cès. Dit 's de grondflag van het regt dai men heeft, om tegen hen te handelen , welke zich terwyl men oorlógt by onzer Vyand voegen, 't zy dezelve van hem af hangen, 't zy niet.
§. V. De Derde Regel eindelyk, is, dat 'er veele dingen zyn, welke, fchoon anders verboden, in 't Oorlog geoorlófd worden , omdat zy onvermydbaere gevolgen van 't zelve zyn, en zy tegen ons oogmerk en buiten een vallen toeleg gefchieden. Anderszins zou 'er nooit geen middel wezen om zonder onregtvaerdigheit te oorloogen, en de alderonfchuldigfte doeningen zouden dikwils moeten aengemerkt worden alsonbillykenongeregtig; nademael er weinig daeden zyn, uit welke niet by toeval en tegen het oogmerk van den Doender, eenig quaed voortipruiten kan.
§. VI. Om dus, by voorbeeld, hetgeen ons toebehoort te verkrygen, heeft men het regt om een ding van meerderi waerdy te nemen, zoo men niet iet nemen' kan dat net van zooveel waerde is; ech-1 ter onder de verpligting van de waerdy die'
bo-
•y. Rooft.
fiuk.
[
3. Regel. Vele andere verbadene dingen in 't Oorlog toetelaten,omdat het noodwendige gevolgen van 't zelve zpt,
Hot men
neer dan le fchuld temen, of «fchuld:en ook lemielen nag.



IV. Deel.
Men mag het Oorlog voortzetten totdat men niet alleen zyn regt heeft, maer voor 't toekomendeverzekerd is.
$. VUL
476 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
boven de fchuld gaet, weder uittekeeren. Insgelyks mag men een Schip, met Zeeroovers bemand, kanonneerén, alhoewel 'er zich op hetzelve eenige vrouwen en kinderen, of andere onfchuldige perfoonen bevinden, welke gevaer loopen van, in den ondergang der genen die men met regt verderven kan en mag, mede omtekomen.
§. VII. Dusdanig is het Regt, 't geen men tegen eenen Vyand heeft, uit kragt van den ftaet des Oorlogs. Dewyl nu die ftaet door zichzelf den ftaet der Maetfchappy vernietigd, zoo geeft al wie zich voor vyand tegen ons verklaert daerdoor gezag, om tegen hem te handelen met daeden van vyandfchap, welke men tot in het oneindige , en zoover men 't goedvind uitbreid; en dat niet alleen totdat men wederverkregen heeft 't geen men ons tegen regt ontnomen had, of totdat men zich verfchaft heeft wat men ons fchuldig was ; maer daerenboven, totdat hy ons goede verzekering gegeven heeft voor het toekomende. En, in dezen zin de zaek genomen zynde, is het niet altoos onregtvaerdig meer quaeds iemand aentedoen dan men metderdaed van hem ontfangen heeft.



Wat Geoorlófd is in V Oorlog. 477
§. VIII. Dan, men moet hierby nog aenmerken, dat offchoon deze Grondregels waer zyn, uit kragte van het flrikte Regt des Oorlogs, echter de Wet der Menfchelykheit paelen aen dit Regt zet. Deze Wet namelyk, wil, dat men niet enkel overwege, of deze oft die daeden van vyandfchap tegen eenen Vyand konnen geoeffend worden zonder dat hy reden van klagten heeft, maer daerby, of zy wel voegen en waerdig zyn aen eenen Menfchelyken Overwinnaer, ja aen eenen edelmoedigen Overwinnaer. En overzulks moet men de rampen die men eenen Vyand toebrengt, zooveel het mogelyk is, en zooveel als onze verdeediging en veiligheit voor het toekomende toelaet, door een Beginfel van Menfchelykheit matigen.
§. IX. Wat nu de wegen oft middelen zelve betreft, welke men tegen eenen Vyand wettig in 't werk kan en mag ftellen ; het is vry klaer, dat Schrik en< opentlyk Geweld het eigen karakter van' den Oorlog zyn : gelyk tevens het ge-J wone middel waervan men zich in dezen bedient. Doch \ is niet minder geoorlófd ook Lilt en Konltenary tegen den Vyand te gebruiken; mids het namelyk gefchiede buiten trouweloosheden zonder te man-
ge-
1 Echter moet men in agtnemen dit alles door een Beginfel van Menfchelykheitte matigen.
Behahen bet Openbaer Geweld word n 't Oorlog <ok U(l tbruikt.



4?8 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
iv.
Deel.
De Krygs-
liften zyn geoorlófd.
Schoon* eenige Natién zich van de zei ve onthielden.
gelen in 't geen men beloofd heeft. Dus mag men den Vyand misleiden door valIche tydingen en uitftrooifels die men verziert: maer men mag nimmer datgene fchenden, waertoe ofte waeraen men zich ten zynen opzigte verbonden heeft, door eenige belofte of overéénkomft; gelyk wy in 't vervolg byzonder zullen aentoonen.
§. X. Hieruit kan men oordeelen van het Regt der Krygsliflen ;e\\ men kan redelykerwyze niet twyffelen, of Lift en Konftenary mag gebruikt worden, ten opzigte van hen tegen wien men all' zyn Kragt en Geweld mag te werk ftellen. De eerftgenoemde middelen hebben zelfs dit voordeel boven de laeftgemelde, dat zy gemenelyk van minder rampen gevolgd worden, en dat men daerdoor het leven van vele onnóozelen ipaert.
§, XI. Het is waer, dat eenige Natiën fomtyds het gebruik' van liften en misleidingen in 't Oorlog verworpen hebben : doch zulks was niet omdat men dezelve onregtvaerdig hield , maer uit een foort van grootmoedigheit, wel of qualyk begrepen , of fomtyds ook om het vertrouwen dat zy in hunne eigene kragten ftelden. De Romeinen maekten zich,
tot-



IVat Geoorlófd is in 7 Oorlog. 47c
totaen het einde van den tweeden Punie fchen Oorlog, een punt van eer, geeni ge Lift in den Kryg te gebruiken.
§. XII. Zoodanige zyn de Beginfek door middel van welke men oordeelen kan, tot welken trap men de daeden van yyandfchap kan en mag voortzetten. Laet 'er ons byvoegen, dat het meerendeel der Volkeren geene perken zettede aen de Regten die de Natuurlyke Wet geeft in het handelen tegen eenen Vyand. En om de waerheit te zeggen, het is zeer moéielyk naeuwkeurig te bepalen, tothoeverre het genoeg is de vyandelykheden voorttezetten , zelfs in de alderregtvaerdigfte Oorloogen , om zich te verdeedigen , en om herftel van fchade te verkrygen , of zich de noodige veiligheit en geruftftelling voor 't toekomende te bezorgen : en dit zooveel te meer, als degenen die in Oorlog treden , zichzelve tegen elkander, door een foort van ftilzwygende overéénkomft, eene volkomene vryheit geven , om de woede der wapenen te matigen of te vermeerderen, en alderlei daeden van vyandfchap te oeffenen, zoo als elk het goed vind.
§. XIII. En byaldien de Legerhoofden zulken ftraffen, die de vyandiykhe-^
den'
. Hooft* Juk.
De Vyand* lykheden fchynen niet te be* perken.
Die ver»
'er gingen h bun



i
Deel. • laft,waerom ge- 2
paft. y
1 1
1
1
Die in V ' Oorlog met j ombrengen en rooven ' te verre j gas» niet voor moorden en roovers t gehouden. (
Door een •Voorbeeld opgehelderd.
l8o Beginsels van V Burgerlyk Regt.
len verder hebben voortgezet dan de uit[rukkelyke orders, welke zy gaven ; ;ulks is niet omdat zy daerdoor den /yand verongelykten , maer voornameyk, omdat zy de lalt van hunnen Bevellebber.overtraden, en om de Krygstugt e handhaven; als- welke groote geftrengleit eifcht.
§. XIV. 't Is wyders , door een gevolg /an de nu gelegde Beginfels, dat zy die, n een Openbaer en Plegtig afgekondigd 3orlog , het neêrhouwen en ombrengen mn menfehen , midsgaders den roof en ie ftrooperyen , verder voortgezet hebben dan de Natuurlyke Wet toelaet, doormens in de werelt niet voor moordenaers Df roovers te boek ftaen, nogte als zoodanig geftraft worden. By de Natiën is als vaftgefteld , dat men zulks liever moet overlaten aen de confeientie der genen die 't (-orlog voeren, dan zich, door het veroordeelen van de eene of de andere der partyen, zeer moéielyke gefchillen op den halze te halen.
§. XV. Zelfs kan men zeggen, dat het gebruik , 't welk de Volkeren en Landaerten hieromtrent hebben , op natuurlyke beginfels gegrondveft is. Zeker men onderftelle eens, dat, in de Onaf-
han-



Wat Geoorlófd is in V Oorlog. 48
hangelykheit van den Staet der Natuure dertig Hoofden van Huisgezinnen , be woonders eener zelfde Landftreeke, ziel faemverbonden hadden om andere Fa miliehoofden, insgelyks met den anderer veréénd, aentevallen of weêrftand te bie den; dan, zegge ik, dat de overige, wel ke in dien oort ofte elders wonen, en die niet aen de eene of de andere zyde in he verbond getreden zyn, niemand van hen. die uit dè twee partyen in hunne handeii valt, daerom als een roover of moorder, zoolang dit kleen Oorlog duurt,(ook niet nadat hetzelve geëindigd is,) ftraffen moeten of mogen.
§, XVI. Zy mogen het niet doen geduurende den Oorlog: want dit ware zich het gefchil van een der Partyen aentetrekken, en eigen te maken; daer zy even hierdoor dat zy in 't eerft onzydig bleven, openbaerlyk het regt hebben afgeftaen , van zich met hetgene in dien Oorlog voorviel te bemoeien. En nog veel minder konnen zy het voorgemelde doen nadat het Oorlog geëindigd is: nademael, alzoo de Kryg niet kon ophouden zonder eenige Bylegging of een Vreêverbond, de Belanghebbenden zelve gehouden worden, elkander all'de rampen Hh en
1
,f. Hooft* \lluk.
En nader
aenge-
drongen.



iv. Deel.
WylOn.
zydtgen zich met de Vyandlyhhedeneenes vreemden Oorlogs niet moeten beptoe'ien.
§. XVIII.
482 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
en 't nadeel, fden anderen aengedaen, quytgefcholden te hebben.
g. XVII. Het Welzyn der Maetfchappy wilde dus, dat men deze Grondregels zou volgen. Want, byaldien de genen die Onzydig blyven gezagtigd waren, om kennis te nemen van de Vyandlykheden, in eenen Oorlog die hen niet aengaet gepleegd , en ingevolge van zulks hen te ftraffen, welke zy oordeelden onregtvaerdigheit begaen te hebben , en dat zy om deze reden en oirzaek de wapenen mogten opvatten, zoo zouden 'er in ftede van een eenigen Oorlog, noodwendig veele ontftaen, en 'er zou eene vrugtbaere bron van twiften en beroertens zyn. Hoe meer gemeen en overvloediger de Oorloogen wierden, hoe noodiger het ook was, voor de ruft van het Menfchelyk Geflagte, dat men zich niet ligtelyk het gefchil en krakeel van een ander aentrok. Ja de opregting en vaftftelling der Burgerlvke Maetfchappyen maekt de oeffening van deze Grondregels nog des te noodzakelyker; gemerkt de Oorloogen federd dien tyd, indien niet veel overvloediger, ten minften van wyder nafleep , en verzeld wierden door een veel grooter aental van rampen en onheilen.



Wat Geoorlófd is in V Oorlog. 4S %. XVIII. Laet ons eindelyk in aer merking nemen, dat alle de daeden va vyandfchap, welke men wettiglyk tesen et nen vyand oeffenen mag, £\ w%rk ^ fteld konnen worden, of op onzen eige Bodem en m onze Landen, of in het Ge bied van den Vyand, of in een Landfcha]
ook^Zee." °ebeh°0rd' °f dnddyl
. §• X.IX- Maer zoodanig is het nie m opzigt van een Onzydig Land, da is te zeggen, op den Bodem van hen, wiet
?EuëeuedeI- ^een party gekozen heeft tulfchen hen die m Oorlog zyn. In zulke Landen mag men geenige daed van vyandfchap oeffenen, nogte tegen der Vvanden 1 eifoon zelve, nogte ontrent hunne Goederen: en zulks niet uit kragte van eenis: Regt des Vyands zelf, niaer door eL regt? maetigen eerbied voor den Soeverein des Lands; als welke, geen party voor of tegen
iThSf °T hebbende>on"de «ft&SE
lykheit oplegt, om zyn Regtsgebied te ontzien, en geenderlei geweld op zynen Bodem te plegen. Voeg hier by, dat de Oppergebieder van dit Land, enkel omdat hy onzydig bleef, zich daerdoor ffilzvvy-
Ien?4V^gtte' °m °J? ^"Grondgebied genige daed van vyandlykheit, nogte aen Hh 2 <3e
3
\-DeVyena\
lykheden t konnen 'overal ge. ''pleegd ■> worden,
'. Uitgezon■ derd in een Onzy* dig Gebied,



/
iv. < Deel. j
ln't Oorlog mag men den Vyand dioden.
.84 Beginsels van V Burgerlyk Regt. le eene, nogte aen de andere party, toeblaten.
ZESDE HOOFTSTUK.
Van de Regten welke het Oorlog geeft op de Persoonen der Vyanden; en van derzelver Uitgestrektheit en Paelen.
c t, T TT Ty willen nu wat uitvoeri' W ger,eneenigszins in'tbreede, bezien, welke Regten het Oorlog geeft op de Perfoonen en Goederen der Vyanden. Laet ons met de eerltgemelde, dat 's met de Regten op des Vyands Perfoon, beginnen. 't Is dan zeker,
dat men den Vyand, zonder zich fchuldig te maken, dooden mag:ik zeg zonder zich fchuldig te maken, niet alleen volgens de perken der uitwendige Regtvaerdigheit, die voor zoodanig by alle Volkeren doorgaet,maer daerenboven volgens de innerlyke Geregtigheit en de Wetten van 't Geweten (*\ En in waerheit, het oogv merk
(*) Men erinnere zich hier op nieuw, dat 'er van den Soeverein , volgens zyn te voren onderiteld regt oorloogende en laft tot het Oorlog gevende, gerproken word.



Van rt Oorlogsregt op Persoonen. 4{
merk des Oorlogs eifcht noodwendig, d; men deze magt hebbe: want het zou ai ders vrugteloos zyn de wapenen opteva ten, en de Toelating van de Wetten de Natuure ware ten dezen opzigte vergeefs
§. II. Indien men hier enkel te rad< gmg met het Gebruik der Natiën , en he geen Grotius het Regt der Volkeren noemt zoo zou zich die veroorlooving van der Vyand te dooden al vry verre uitftrekken: men zou dan mogen zeggen , dat zy gene perken heeft, en zelfs geoeffend mag worden tegen onfchuldigeperfoonen. Ondertuffchen , fchoon het ontegenzeggelyk is, dat de Oorlog een oneindig tal van quaeden nae zich lleept, welke, in zichI zelve befchouwd, onregtvaerdigheden en i wezendlyke wreedheden zyn (*) , doch j die in zekere omftanden veeleer moeten j aengezien worden voor onvermydelyke onheilen; zoo is het nogtans waer, dat j het Regt, 't welk de Kryg op den perfoon | en 't leven des Vyands geeft, zyne paelen
eifcht,
I (*) Als men dit toeftaet ; hoe hatelyk word t dan het Oorlog! en hoezeer moet men't ontgaen ? I Wezendlyk onregt en wreedheit veranderen nooit van j natuure; en wil men die Onvermydelyke Gevolge» t noemen, zulks is alleen ten opzigte derlyderen en I zy mogen zoo niet heten met betrekking tot die'de* I zelve aendoen.
Hh 3
SS
*5
ïtö. Hooft.
r
IDocbdit
^regt heeft zyne per. >ken.
[



4
iv. e
2 t
En men j moet 's | Vyands le ' w»Jparen' zoo men kan.
VeToe-
pasfmg dezer Grondre gels heef zyne z<w, ngheit.
86 Beginsels van V Bur.ger.lyk Regt.
ifcht, en dat 'er ten dezen opzigte malingen in agt te nemen zyn, welke men ionder misdaed te begaen niet mag overreden of verzuimen.
§. III. In 't Algemeen, moet men iltbos de Beginfels eerbieden, van ons in iet voorgaende Hooftftuk vaftgefteld-, volgens welke te oordeelen ftaet over den rap tot welken men de vyandlykheden kan voortzetten. De magt die men heeft om 's Vyands leven wegtenemen , gaet dus niet voort tot in 't onbepaelde : en byaldien men het wettig doel bereiken kan, 't geen men zich met den oorlog voorftelde; byaldien men zich verdeedigen en herftelling verkrygen kan van het ongelyk ons aengedaen ; midsgaders goede verzekering voor't toekomende, indien men den Vyand het leven fpaert; zoo is het ontegenzeggelyk,dat de Geregtigheit en Menfchelykheit vorderen, dezerwyze te werk te gaen.
§ IV. 'Wel is waer, in de toepasfing dezer Grondregelen op byzondere gevallen, kanment'eeniger tyd zeer moëielyk, om niet te zeggen , onmogelyk, de ■ uitgeftrektheit en paelen , welke aen dezelve te geven zyn, nauwkeurige kenmerken Doch het is den minften altoos zeker,



Van V Oorlogsregt o/>Persoonen.48
ker, dat men tragten moet 'er zoo naby 1 komen als mogelyk is, zonder onze b< langen (dat woord wel en regt verftaen zyi de) te quetzen. Laet ons nu de toepai fing dezer Beginfelen op de byzondere Gc vallen maken.
§. V. Voor eerst is de vraeg: zie het regt om den Vyand te dooden enke op hen die werkelyk de wapenen hebber opgevat, of ftrekt het zich onverfchillig lyk uit tot alle die in de Vyandlyke Lan den gevonden worden,'t zy ze Onderdae nen, 't zy Vreemdelingen zyn ? Ik ant woord, dat de zaek onwederfpreekbaer i; in opzigt van alle die 's Vyands Onderdae nen zyn. Want deze zyn de voornaem fte vyanden; en men kan tegen hen, uil kragt van den ftaet des Oorlogs, alle de daeden van vyandlykheit plegen.
§, VI. Wat de Vreemdelingen aengaet, zydie, als nu 't Oorlog begonnen is, met voorweten in onzes Vyands Land gaen, konnen met regt als onze Vyanden aengemerkt, en als zoodanig behandeld worden. Maer aen zulke die reeds voor den aenvang des Oorlogs in 's Vyands Land gekomen zyn , wil de Geregtigheit en Menfchelykheit, dat men eenigen tyd vergunne om zich daer weder uit te begeHh 4 ven.
7
e 6. Hooft* ,Juk.
i-
t Des Vj' | ands Onderdae*nen zynalt - vyanden .te bande* len.
Maer nie de Vrecm*
delingen in zyn Land, ten zy ze 'er niet uit willen trekken.



TV.
Deel.
Ouden, Vrouwen en Kinde ren moeten verfchoond•worden.
488 Beginsels ^«VBurgerlyk Regt.
ven. En indien zy hier meê hun voordeel niet willen doen, maer blyven, vind men zich door zulks gezagtigd , om hen te handelen als waren zy ook zelve onze vyanden.
§. VIL In de Tweede Plaets : ten aenzien der Oude Luiden, der Vrouwen, 'en der Kinderen is het zeker, dathetOorlogsregt, door zichzelf, niet vordert, dat men de Vyandlykheden zooverre voortzette van hen te dooden; en het is uit dien hoofde eene loutere wreedheit zulks te doen. Ik zeg, dat het Regt des Oorlogs dit niet uit zicbzefoenvorden: want indien, by voorbeeld, de Vrouwen zelve daeden van vyandfchap oeffenen, indien zy, de zwakheit van hunne Sexe vergetende, de wapenen tegen den Vyand opvatten, zoo is men ongetwyffeld in 't regt om zich tegen haer van dat des Oorlogs te bedienen. Laten wy daerenboven zeggen, dat wanneer het vuur van den aenval, en de hitte van 't gevegt, den foldaet, als zynes ondanks en tegen de orders zyner Bevelhebberen, vervoerd, om zulke daeden van On menfchelykheit te begaen, gelyk (by 't inneemen van eene Stad , welke door haeren tegenftand de troepen vergrimd heeft,) men alsdan die onheilen veeleer moet aenmerken als rampen en onvermy-
de-



Van 't Oorlogsregt op Persoonen. 489
delyke gevolgen van het Oorlog, dan als< ftrafwaerdige misdaeden.
§. VIII. Men moet , ten Derden, by-i kans op dezelfde manier redekavelen over* de Krygsgevangenen. Doorgaens kan, men die niet doen fterven, zonder zich aen vvreedheit fchuldig te maken. Ik zegge, doorgaens: want daer konnen gevallen zyn van zoo dringende noodzakelykheit, dat de zorg voor onze eigene behoudenis ons verpligt om tot uiterltens te komen., die buiten deze omftandigheden t'eenemael misdaedig zouden zyn.
§. IX. In 't Algemeen eifchen de: Wetten des Oorlogs zelve, dat men zichV zooveel mogelyk is onthoude van het om-, brengen en doodflaen, en dat men geen '■. bloed buiten noodzake vergiete. Men^ moet overzulks niet regtuit en met voor-0 bedagten rade het leven benemen aen de 1 Krygsgevangenen; nogte aen zulken die^ quartier oft genade verzoeken, of vrywillig zich overgeven; en nog veel minder aen Oude Luiden, Vrouwen, of Kinderen ; en in 't algemeen niet aen zulken, die nogt van jaeren , nogt van beroep bequaem zyn om de wapens te dragen , en die geen ander deel aen 't Oorlog hebben als zich te bevinden in het Land, of Hh 5 aen
'. Hooft»
uk.
'00 ook e KtygS' evange. ten.
ïelft ei. :ben de erlogsVenen in gemeen , it men kh van 't inoodig Uoedver'telen>agte.



IV. Deel.
Of men *i Vyands ven op al derlei •wyze mat benemen.
"Bejchaefdt Volkeren keurden 't ftil&wy ■ gends af.
490 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
aen de zyde van den Vyand. Men begrypt daerenboven wel,dat de Regten des Oorlogs ook geenszins vryheit geven tot het fchenden van de eer der Vrouwen : want zulks doed niets ter onzer verdeedigingof veiligheit, nogte ter handhavinge van ons regt: maer het dient enkel tot voldoening van de beeftagtigheit des foldaets. Ik rade , dat men over dit ftuk Grotius (*) eens naeflae.
§. X. Maer mag men, in de gevallen daer 't vry ftaet den vyand het leven te benemen, zich ten dien einde van alderlëie middelen zonder onderfcheid bedienen. Ik antwoorde, dat als men't ftuk op zichzelf, en in 't afgetrokkene , befchouwt, het niet verfcheelt op wat wyze men het leven des Vyands beneeme; 't zy dan dat het gefchiede met geweld, of met verrasfing en lift, en door 't ftael of door vergift.
§. XI. Ondertusschen is het zeker, dat men 't, (volgens de denkbeelden en gewoontens die by de Befchaefde Volkeren aengenomen zyn,) voor eene misdaedige laf heit houd, niet alleen als men aen den
Vyand
(*) Oorlogs- en Vrede-Eegt, III. Boek, 2. Hooftltuk.



Van V oorlogsregt Op persoonen. 491
Vyand eenigen doodelyken drank doed ge- 6 ven, maer [vooral] ook als men de put-/?1 ten , bronnen , pylen , werpfchichten , kogels, en andere dingen, waer van men zich tegen hem bediend, vergiftigd,enz. Nu is het genoeg, dat dit Gebruik, om zulke middelen voormisdaedigte houden, onder de Natiën, met welke wy iets te vereffenen hebben , aengenomen zy, om geagt te worden dat men 'er zich aen onderwerpt, indien men niet by 't aenvangen des Oorlogs verklaerde, dat men de vryheit voor zich wilde hebben, en ze terzelfder tyd ook aen zynen Vyand laten, om anders te werk te gaen.
§. XII. Met zooveel te meer grond'' mag men deze ftilzwygende overéén-' komft onderftellen, als tevens de Menfche-! lykheit en het Belang der beide Partyen ■ zulks eifchen; vooral nadat de Oorlogen zoo gemeen geworden zyn, en men om geringe redenen dezelve onderneemt; terwyl de menfchelyke geeft, ryk in 't uitvinden van middelen ter befchadiginge, zoo zeer die, welke door het gebruik gezag kregen en voor eerlyk aengezien worden , vermenigvuldigd heeft. 't Is anders ook ontegenzeggelyk, dat wanneer men het zelfde doel bereiken kan door de zagtfte en menfchelykfte middelen, die
het
Hooft-
tk.
Loopt
ok tegen' lelang Ier flry* {enden ten.



TV. Deei
Dut moe het lever. Uan Voo naeme Terfoone veilig z] voor bedekte la* gen.
§. XIV.
492 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
het leven ïparen aen veele perfoonen, en • inzonderheit aen zulken in wier behoud de menfchelyke Maetfchappy een byzonder belang heeft, de gemeene Menfchelykheit alsdan vordert,dat men dezen weg van zagtheit inflae.
§. XIII. Dit zyn dan de billyke voor■ zorgen,welke de menfehen tot hun eigen „voordeel nemen moeten, 't Strekt ten gemeenen voordeele van hetganfcheMen^fchelyk Geflagt, dat de gevaeren niet tot m t oneindige vermeerderd worden : in t byzonder heeft de Burgerlyke Maetfchappy hier belang in, met opzigt tot de bewaring van 't leven der Vorften, Legerhoofden, en andere voornaeme Perfoonen, van wier heil en behoudenis doorgaens die der Maetfchappyen afhangt : want alhoewel het leven deze perfoonaedjes meer beveiligd is dan dat van andere, wanneer men 't niet als door de wapenen aenvalt, hebben zy echter van den anderen kant veel meer te vreezen voor vergif, en dergelyke bedekte lagen ; en zy zouden op die wyze t'aller uure blootgefteld zyn van omtekomen, indien een welvaftgefteld gebruik hen van die zyde met dekte en in veiligheit ftelde.



Fan V Oorlogsregt op Persoonen. 493
§. XIV. Laet'er ons eindelyk by voegen, dat alle Natiën, welke werk maekten' van, en agting droegen voor Geregtigheit en Edelmoedighdt, ten allen tyde die Grondregels hebben ongevolgd : en de Romeinfche Burgermeefters , zeiden, in eenen Brief, door hen aen Pyrrhus gelchreven, dat het belang aller Folkeren eifchte, geene zulke voorbeelden, \_ van namelyk verraderlyk den Vorften , Legerhoofden , enz. het leven te benemen,] ooit ofte ooit te geven.
%. XV. Men vraegt wyders, of men wettig eenen Vyand met geweld mag doen'« nedervellen? Beantwoorde voor eerft, dat' hy, die tot dat einde den dienft gebruikt^ van iemand zyner Onderdaenen oft den zynen, zulks in alle regtmaetigheit mag^ doen. Wanneer men eenen Vyand kan2 dooden, komt het 'er niet op aen, of de gegenen die daertoe gebruikt worden in grooten, dan of in kleenen getale zyn. Zeshonderd Lacedemoniërs, met Leonidas in 't leger des Vyands gevallen zynde , ftreefden regttoe nae de tent des Konings van Perfië: maer dit zouden zy ongetwyffeld hebben mogen doen, al waren zy in een veel kleinder getal geweeft. De berugte onderneming van Scevola word van allen geprezen, die dezelve verhalen
Gelyk E* l-lmoedige 'folkeren iltoos beweerden.
Men mag Vyands •ven door <:<weld oen <weg. emen , <an ie. tand der ynen.



IV. Deel.
Of men dit door een Verrader mag doen, onder zogt.
Men doed ingeval ' van een j regtvaer- < dig oorlog , den Vyand' hierdoor viel geen Ongelyk,
1
494 Beginsels vatft BurgerlykRegt.
halen oft melden: en Porsenna zelf, dien men 't leven wilde benemen , vond in dien toeleg niets als 't geene fchoon en pryswaerdig was.
§. XVI. Maer ten tweeden: 't is zoo gemakkelyk niet te bellisfen , of men te dien einde Verraders mag gebruiken, welke dien laft op zich nemende, zelve een daed van trouwloosheit begaen; hoedanige Onderdaenen zouden zyn met betrekking tot hunnen Soeverein, en Soldaeten ten aenzien van hunnen Veldheer. Ten dezen opzigte fchynt het, dat men aenftonds twee verfchillende vraegftukken moetoploffen. Het eerfte of men aen den Vyand zelf, tegen wien men zich van Verraders bediend, ongelyk doed? Het tweede, of men, op de onderftelling dat men hen niet verongelykt, echter gene quaede daed doed.
§. XVII. Dus geven wy hier ten ierden- onze aenmerking over het eerft?emelde vraegftuk. De zaek in zichzel/e, en volgens het geftrenge Oorlogsregt, tengemerkt, fchynt het, dat men , geleld zynde dat het Oorlog 't welk men /oert regtvaerdig is, geen ongelyk doed len den Vyand, 't zy men zich bediene Tan de gelegenheit eenes Verraders die
zich



Van 7 Oorlogsregt op PERsooNEN.495
zich vanzelf aenbied, 't zy men die zelve zoeke en zich bezorge.
§. XVIII. De staet des Oorlogs, in welke zich de Vyand gefield heeft, en waeromtrent het aen hem flond zich daerin te ftellen of niet, geeft door zichzelve alle veroorlooving tegen hem: weshalven hy met te klagen heeft fchoon men zulks doed. Daerby, is men, ftrikt gefproken, met verpligt, het regt dat een Vyand op zyne Onderdaenen heeft, en de getrouwigheit welke zy in die hoedanigheit aen hem verfchuldigd zyn,meerder t' eerbieden dan hunne goederen en levens, van welke men hen onwederfprekelyk berooven mag volgens het Regt van 't Oorlog.
S-XIX. Echter, en dit zy eene vierde aenmerkwg , geloof ik, dat dit niet voldoed, om een Verraderfch Ombrengen, 't welk men in dusdanige omftandigheden deed plegen, t'eenemael onfchuldig te, doen zyn. Een Oppergebieder, wiens geweten maer een weinig wakker en teeder is, fchoon wel overtuigd van de regtmatigheit zyner wapenen , zal geene middelen van verraed zoeken om zynen vyand te overwinnen, en hy zal niet zeer ligt die omhelzen welke zich vanzelf aenbieden. Het billyk vertrouwen dat hy hebben mag
op
6. Hooft* ftuk.
Alzoo de ftaet des Oorlogs dittoelaeti
Maer eeb* ter is 't in de vierfchaervan 'tge. voeten niet 'n/chuldig-



IV. Deel.
Men wa^ nooit aen^ leiding geven tot he, doen van quade din gen.
Dus ter Verrader, niet aen-
xaeken.
496 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
op 's Hemels befcherming en voorftand, de affchrik van eenes anders trouwloosheit, de vreeze van 'ermedepligtig aen te zyn, en een quaed voorbeeld te geven , 't welk op hemzelf en op andere kon nederdalen , zullen hem alle de voordeden , welke dusdanige middelen beloven, doen veragten en van de hand wyzen.
§. XX. Voegen wy hier voor een vyfde ;by, dat zulke middelen niet altyd konnen aengemerkt worden als eene geheel onfchuldige zaek, met betrekking tot dengeen die ze in 't werk ftelt. De ftaet van vyandfchap, die van het bewyzen der goede dienften ontflaet, en gezag geeft om te befchadigen, verbreekt daerom niet allen band der Menfchelykheit; en hy belet geenszins, dat men niet zooveel mogelyk is vermyde, gelegenheit te geven tot het doen van eenige quaede daed, door den Vyand, of van iemand der zynen, en vooral van hen, die door zichzelve genig deel gehad hebben in hetgeen de reden en oirzaek van 't Oorlog is. Maer nu pleegt, zonder tegenipraek, alle verrader , eene tegelyk fchandelyke en fchuldige daed.
§. XXI. Men moet overzulks, ten zesden- met Grotius zeggen , dat men, in gemoede, nimmermeer de Onderdaenen
van



Van V Oorlogsregt op Persoonen. 497
van den Vyand ter Verraderye mag verleiden of aenzoeken; nademael zulks hen ftellig en regtuit brengt, tot het begaen van een verfoëielyke misdaed, aen welke zy,zonder zulks, milfchien nooit zouden gedagt hebben.
§. XXII. 't Is ondertulfchen , ten ze* venden, eene andere zaek, wanneer men zich enkel bediend van de gelegenheit en geneigdheden,diemenbefpeurt in iemand, welke niet behoefde aengezogt te worden tot het plegen der verraderye. 'tSchynt immers, dat de vlek van trouwloosheit niet valt op dengeen, die ze geheelenal gevormd ziet in 't hart des Verraders; bovenal zoo men aenmerkt dat, van vyand tot vyand, de zaek, ten opzigt van welke men de quaede gefteldheden eenes anders te zynen voordeele gebruikt, van zulkeen aert is, dat men zelve die onfchuldig en wettig mag doen.
§. XXIII. Dan, ten agtflen, wat hier ook van zyn moge, om de redenen, van, ons te voren bygebragt , kan men byna< zyn voordeel niet doen, met een verraed dat zich vanzelf aenbied , als alleen in, een buitengewoon geval, en door een foort van noodzakelykheit. Alhoewel nu het gebruik der meefte Natiën, door li zich-
6. Hooft* (luk.
Schyr.ende
bet wat
anders als
iemand
zichzelf
daertoe
■zer.bted.
Schooit nen ook Ut niet n"g doen 'Is onze arty
'ulks voor
wwettig
boud.



498 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
IV. Deel.
Uitgezonderd ten aenzien van Rebellen, e?. Hoofden van
Struik- en
Zeeroo-
vers.
Men mag een Vyand niet dooden in een Onzydig Land.
zichzelf niets verpligtends ten dezen aenzien heeft, zoo word men echter, als de Volkeren tegen welke men oorlogt de aenbiedingen van een zeker foort van trouwloosheit en verraed , (hoedanig het neêrmaken van een Vorft of Legerhooft is,) voor onwettig aenzien, gerekend en gehouden, zich aen dat gevoelen ftilzwygends te onderwerpen.
XXIV. Laet ons ten negenden aen■ merken, dat het Regt der Volkeren hier eenig onderfcheid maekt, tulfchen eenen Vyand, inderdaed zoodanig, en tuffchen een Muiteling,een Hooft van Struikroovers, of een Aenvoerder van Zeefchuimers. De godvrugtigfte Vorften maken gene zwarigheit, om groote vergeldingen voorteftellen aen hen, die zulke perfoonen wil verraden; en de haet, welke dat foort van luiden by alle menfehen verdiend, maekt dat niemand quaed keurt, dat een Vorft alderlei middelen tegen hen te werke fielt.
.§. XXV. Eindelyk : het ftaet vry, eenen Vyand te dooden, overal daer men hem vind ; doch niet in de Landen van een Onzydig Volk: want de wegen van daedelykheit zyn niet geoorlófd in eene Burgerlyke Maetfchappy; dewyl men daer-
in



Van't Oorlogsregt op Persoonen. 49(
in de hulp van den Oppergebieder moe zoeken. In den tyd van 'c Tweede Puniefct Oorlog, waren zeven galeïen der Karthageren in een haven, welke onder dc heerfchappy behoorde van Syphax, een Vorft die zich onzydig hield tuflchen de Romeinen en Karthagers; Scipio wendde het nae diezelfde haven eeniglyk mei twee Galeïen, welke door de Karthagers met gemak hadden konnen vermeefterd worden eer zy in de haven liepen; ook maekten zy zich metderdaed gereed om zulks te doen: maer een fterke wind de Romeinfche Galeien in de haven geworpen hebbende , voordat de Karthagers het anker hadden konnen ligten , zoo durfden de laetfte gene bewegingen meer maken, om dat de eerfte zich met hen in een Onzydig Land bevonden.
. §• XXVI. 't Is natuurlyk , dat wy hier iet zeggen van de Krygsgevangenen. Eertyds was 'er een byna-algemeen gebruik vaftgefteld , dat men alle, die in eenen regtvaerdigen en plegtig-aengekondigden oorlog in handen vielen, \ zy zy zichzelve overgaven, 't zy ze met geweld gegrepen wierden, van 't oogenblik af dat zy in eenige plaets van des Overwinnaers Gebied, of daer hy meefter van was, gebragt waren, tot Slaeven maekte. Ln li 2 ftrekte
)
E 6. Hooft* ftuk.
'tOud
lebruik maekte de krygsgevangenen'■et Slaeven,



5'
iv. ft
Deel. n
b
e
lnsgehks \\ bunneNa- *• komelin- . gen uit ve Slavin f geboren, j.
\
Vitwer* ( kingen i dier Jla- J
]
i
Oogmerk en reden van dit Gebruik der Ouden.
x> Beginsels van V BurgerlykRegt.
rekte dit gebruik zich uit, tot alle die len gevangen kreeg ; zelfs tot zulken , elke zich by ongeluk in 's Vyands Land evonden, op den tyd dat het Oorlog met m barft en fchielyk was losgebroken.
§. XXVII. Nog meer: niet alleen ierden zy, die tot Krygsgevangenen waen gemaekt, maer zelfs ook hunne Naomelingen in 't oneindige, tot dien toerand gebragt; teweten byaldien zy uit eeie Moeder welke een flaevin was geboren men geworden.
§.XXVIII. De uitwerkingen van lusdanig eene Slaverny hadden gene paeen: alles was geoorlófd aen een Meefter 3ft Heer, met opzigt tot zynen Slaef. Hy lad over hem het regt van leven en dood; m alles wat de Slaef bezat, of vervolgens ion verkrygen, behoorde van regtswegen len deszelfs Meefter.
§. XXIX. D'er is eenige waerfchynlykheit voor, dat het oogmerk en de reden, om welke de Natiën oudelings dit Gebruik, van de Krygsgevangenen tot Slaeven te maken, hebben vaftgefteld, voornamelyk geweeftis,om de menfehen daertoe te brengen, dat zy zich onthielden van het neêrhouwen der vyanden, in de hope
van



Vütl V oorlogsregt0/>P£rsoonen. 501
van de voordeeleh, welke men uit hetbezi der Slaeven verkreeg. Ook merken de Ge fchichtfchryvers aen, dat het in de Burger lyke Oorloogen veel wreeder toeging dar in andere; alzoo men in dezelve meefta de Gevangenen doodde , omdat men '& gene Slaeven van kon maken.
§. XXX. Alle de Chriftenmogendhe' den in 't gemeen vonden goed, onderling het Gebruik aftefchaïïen van de Krygsgevangenen tot Slaeven te maken. Men vergenoegd zich hedendaegs, met degenen die men in 't Oorlog magtig word en gevangen krygt te bewaren , totdat hun losgeld betaeld is; welks waerdeering van den Overwinnaer afhangt, 'ten zy deswegen de eene of de andere Overéénkomft te voren gemaekt wert. Zietdaer het wezendlyke, dat 'er aentemerken valt, noopende de Regten, welke het Oorlog geeft op den Perlbon der Vyanden. Wy gaen nu over ter befchouwinge van deRegten die tot de Goederen derzelve betrekkelyk zyn.
Ii 3 ZE-
:6 Hooft.
Juk.
1
Dit Gehuik is bj de Chris, tenmogendhedenafgefchaft.



iv.
Deei.
De (lae, des Oorlog, laet vry, 's l/yands Land en Goed te •verwoeden.
* Dègat.
'/ Heit vanVer vjoejlivg ftreht zie. over alle ook de Be UzeDinge vit.
502 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
ZEVENDE HOOFTSTUK.
Van de Regten des Oorlogs op de Goederen der Vyanden.
§. I. 'TpEN aenzien der Goederen van JL den Vyand, is het ontegenzeggelyk, dat de ftaet des Oorlogs vrylaet, hem dezelve te ontnemen, ze te pionderen , te befchadigen , ja ze zelfs geheel te vernielen: want, gelyk Cicero te regt heeft aengemerkt, het is in 't geheel niet tegen de natuure, iemand van zyn goed te berooven, dien men regtvaerdig het leven mogt benemen. Alle die foorten van rampen en nadeden, welke men den Vyand kan veroirzaken, door zyne Landen en Goederen dus afteloopen en te vernielen, word Verzvoefting* genoemd.
5. II. Dit Regt van Verwoejiing ftrekt zich in 't algemeen over alle dingen uit, die den Vvand toebehooren; en het Regt > der Volkeren , eigentlyk zoo geheten , i zondert hier zelfs de Heilige Dingen niet »van uit; dat 's te zeggen die , welke of geheiligd zyn aen den Waeren God, of toegewyd aen deValfcheGodheden, door de menfehen tot het voorwerp van hunnen



Van V Oorlogsr. op V Vyands Goed. 503
nen Godsdienftïge Eerdienft gemaekt , en gefield.
§. III. 't Is waer, de zeden en gebruikelykheden der Volkeren komen ten dezen opzigte niet juift overéén ; alzoo het eene Volk de Verwoefling der Heilige en Godgewyde Dingen geoorlófd hield , \ en het ander weder dezelve aenzag voor eene zeer misdaedige ontheiliging. Maer hoe ook het gebruik en de zeden der Natiën mogen geweeft zyn, nooit kon zulks de eerfte en oirfprongelyke Regel van het Regt uitmaken : en hierom moet men , om zich in deze te vergewilfen van 't Oorlogsregt, zich keeren tot de Beginfels van het Regt der Natuure en der Volkeren.
§. IV. Ik merk dan aen, dat de Gewyde of Geheiligde Dingen, in den grond,van gene verfchillende natuur zyn met' andere dingen , die men Wereltfche ofte Ongewyde heet. Zy verfchelen van deze niet als door de fchikking , welke 'er de menfehen van maekten tot het gebruik en de oelfening van den Godsdienft. Doch deze fchikking en bepaling geeft aen de zaeken geenszins de hoedanigheit van Heilig of Gode - Overgegeven , als een innerlyk en onuitwisbacr karakter en li 4 ken-
7. Hooft* 'tuk.
Verfcbil* 'end Ge* Sruik iaetomtrent on ierde ^olkeren,'
Gewydi
Ungen vorden •looit heilig •n zich • ceif.



504 Beginsels van V Burgerlyk Regt
TV.
DEtL.
En blyven altoos het eigendom Van den Staet.
* Eowaine.
By geloof bier omtrent.
(*) Deze aenmerking ziet geenszins op hetgene GOD deswegen weleer, by uitdrukkelyke Wetten, onder Ifraël, bepaelde.
kenmerk, daer geen menfch haer van zou konnen berooven.
§. V. Deze , dus gewyde zaeken, behooren altoos aen het Gemeenebeft , of len den Soeverein; en niets belet, dat de Oppergebieder, die dezelve ten Godsdienftige Gebruiken gefchikt heeft, in vervolg van tyd die fchikking niet verandere en ze tot andere gebruiken aenlegge: want zy behooren onder zyne Beheering, * even gelyk alle andere openbaere dingen, die aen 't Gemeenebeft toekomen.
§. VI. Het is overzulks een zeer grof bygeloof, te denken dat deze dingen door hunne toevvyding of fchikking tot den Dienft van God, om zoo te fpreken van Meefter oftHeere veranderen; dat zy niet meer aen de menfehen toekomen; dat zy t'eenemael en volftrekt onttrokken zyn van verkoop of handel;en dat dus hun eigendom van de Menfehen tot God is overgegaen (*). Gevaerlyk Bygeloof zeker! 't welk zynen oirfprong [al veel] verfchuld is aen den ftaetzugtigen geeft van [zekere]
Die-



Van H Oorlogsr. op V Vyands Goed. 505
Dienaers van den Godsdienft, die hun7 eigenbelang bedoelden (*). '
§. VII. Men moet derhal ven , dej Gewyde' Dingen aenmerken , als Open w baere Zaeken en Goederen, welke aen* het Staetendom, of aen deszelfs Opperge-^ bieder, toebehooren. AH' de vryheit, die^ het Oorlogsregt geeft op zaeken, welke aen* den Staet toekomen , geeft hetzelve ook ten aenzien der Gewyde Dingen. Zy mogen des door den Vyand befchadigd of vernield worden;ten minften voorzooverre het wettig oogmerk des Oorlogs eifcht. Doch deze matiging en bepaling, welke wy aen de Verwoefting van Gewyde Zaeken ftellen, is aen haer niet in 't byzonder eigen ; maer zy behoort ook tot alle andere dingen.
§. VIII. In 't algemeen is het (om'er dit ter ophelderinge by te doen,) vryj
klaer'
(*") De Heer Burlamaqui ftreept hier enkel, die de Magt der Kerke te ver uitftrekten. Anders wift hy, en alle verftandigen weten, dat de Aerde des Heeren is, met alt' haer volbeit; en dat GOD byge volge, door zyn Regt,mogten mageifchen, dat zekere dingen niet züllen aengetait worden. Ook is het gevoelen van de Veiligheit der Kerken, Graven, enz. en 't geen daer toebehoort of in dezelve gebragt word, te ouden algemeen,om deszelfs oirfprong hier geheel te zoeken, 't Misbruik veftigde zien door Bygeloof,
li s
Hoeft, tk.
'e gevuy-
t dingen
ogen van
en Vyand
efcha-
igdef
ernield
Itrden.
Doch zot tin als ndere :atkent



IV.
Deel. htdie?t 't niet noodigis,
Zydie'et heiligheit in (lellen mogen dit tiet doen.
506 Beginsels van V Bürgerlyk Regt.
klaer en zeker, dat men gene Verwoefting mag aenregten enkel om te verwoeften; en dat de Verwoefling dan .alleen billyk en onfchuldig is, wanneer zy eenig opzigt kan hebben tot het einde en doelwit des Oorlogs, dat 's te zeggen , als wy eenig regtuit voordeel verkrygen door ons het Goed der Vyanden toeteëigenen, of als wy ten minften, door het zelve te verwoeften en te vernielen, hen eenigerwyze verzwakken, 't Zou anders eene zinneloozezoowelals misdaedige woede zyn, dat men aen een ander quaed deed zonder dat wy 'er zelve eenig goed oft nut, regtuit of van ter zyde, door verkregen. Ook gebeurt het byna nooit, dat het, by voorbeeld, na 't innemen van eene ftad, noodzakelyk is de Tempels oft Kerken , de Standbeelden, of andere, 't zy Openbaere 't zy Byzondere, Gebouwen en Geftichten, te verwoeften. Men moet hen dan gewonelyk en doorgaens {paren; zoowel als de Graftombes en Graven.
§. IX. Laet ons 'er zelfs, met betrekking tot de Gewyde Dingen , byvoegen, dat zy, welke gelooven , dat in dezelve iet goddelyks en onfchendbaers legt, inderdaed qualyk doen, wanneer zy die op de eene of andere wyze aentaften: doch dit is daerom alleen quaed, omdat zy in
de-



Van V Oorlogsr. op V Vyands Goed. 507 dezen tegen hun eigen geweten aengaen. 7 Eindelyk kan men nog eene andere reden' in aenmerking nemen, die den Heidenen kon zuiveren van den lak der Heiligfchennifïe oft des Kerkroofs, dan zelfs wanneer zyde Tempels hunner Goden, welke zy als zoodanig erkenden, pionderden en vernielden. Namelyk, zy hebben zich verbeeld, dat, als een Stad wiert ingenomen, de Goden, welke men aldaer aenbad, tenzelfden tyde hunnen Tempels en Altaeren verlieten; vooral, wanneer zy en alle hunne Heilige Dingen, met zekere plegtigheden, geëvoceert* dat 's vandaer uit en naebuitengeroepen , waren. Dit ftuk is zeer geleerdelyk ontwonden en opengelegd, door wylen den Heere Cocceji, in zyne Verhandeling over het Naebuitenroepen van 't Geivydde (*).
§. X. Men doe hier eindelyk over deze ftoffe by , de verftandige aenmerking gen, welke Grotius maekt, om de Le-, gerhoofden te verpligten, dat zy, ten aenzien van 't Verwoeftingsregt ,eene billyke' Matiging waernemen, uit hoofde van de vrugt die zyzelve door haer konnen wegdragen. „ En wel eerftelyk , zegt
» hy
(*) De Evocatieve Sanflarum,
Hooft* ik.
Nut va» icb t*
nafigen n opzigt Ier Ver* uoepling.



IV.
Deel
Regt de Verkrygiv door 't Oor Jog gegeven.
508 Beginsels van V Burgerlyr Regt.
» hy O? beneemt men den Vyand hier■ „ door een der flerkfle wapenen , te„ weten de wanhope. Daerby, door de „ matiging, van welke wy fpreken, in agt „ te nemen, geeft men gelegenheit om te „ denken dat men groote hope heeft van „ de overwinning te behalen. Ook is de „ goedertierenheit in zichzelve zeer be„ quaem, om de gemoederen te over,, meefleren en te winnen. All' het wel„ ke door zeer veele voornaeme en aen„ merkelyke gebeurteniflen kon bewezen „ worden.
§. XI. Be hal ven de Magt, die het ^Oorlog verleent, ter Verwoeflinge van 's 'Vyands Goederen, geeft hetzelve daerenboven het Regt van Verkryging, om zich de dingen, welke men den Vyand ontneemt, toeteëigenen, en als eigen in vryen gemoede te behouden , totdat men overéénkomt wegens de fomme die men ons fchuldig is; de kollen des Oorlogs, welke de Vyand ons verpligt heeft te maken, daeronder gerekend zynde. Ook mag men'er zelfs datgene en zooveel afhouden, als men goedvind te bewaren, ten borge en tot verzekering voor het toekomende.
§. XII.
{*) In zyn Regt des Oorlogs en des Predes,



/W/Oorlogsr qp-ƒ Vyands Goed. 509
§. XIL Volgens de Regels van 't Regt c der Volkeren verkrygen zy niet alleen die de wapenen om een regtvaerdige re- r, den hebben opgevat, maer ook alle die oorlogvoeren , eigendom aen 't geen zy van den Vyand nemen; en zulks zonder regel of maet, ten minften wat de uiterlyke uitwerkfels, daer het Regt van Eigendom mede gepaert gaet, betreft: dat 's te zeggen, de Onzydige Volkeren moeten de twee Partyen, welke in Oorlog zyn , voor wettige eigenaers houden van all' 't gene zy, de een op den ander, konnen bemagtigen door 't geweld der wapenen. Want de ftaet van Onzydigheit laet hen niet toe, party te kiezen, en, 't zy den een 't zy den ander die in Oorlog is, als een Overweldiger te behandelen; gelyk de Beginfels, te voren van ons vaftgefteld, medebrengen.
§. XIII. Dit gaet in't algemeen door, zoo ten opzigt der Meubelen oft Roerende Goederen, als ten aenzien van Vafte Goederen , zoolang zy in de hand zyn van hem, die ze door 't Regt des Oorlogs verkregen heeft. Maer indien dezelve reeds vanuit de handen des Overwinnaers zyn overgegaen in handen van eenen Derden , zoo kan niets beletten , wanneer 't Vafte Goederen zyn, dat hy, dien men
de-
nbt' 1
•Idheit ndat
P',
Vafit
Goederen
konnen
van een
Derden
vxderge*
'ifcht
worden.



iv Deei
Maer gene Rot rende'Gi deren.
% XV.
510 Beginsels van VBurgerlyk Regt*
dezelve ontnomen heeft, hen wederëifche " van den Derden, die ze van zynen Vyand, onder wat tytel het ook mag geweeft zyn, verkreeg: want hy heeft evenveel Regts tegen den nieuwen Bezitter als tegen den Vyand zelven.
%■ XIV. ïk zei 9 wanneer het Pafte Goederen zyn : want wat de Roerende Goederen betreft, gelyk dezelve ligtelyk door verkoop of vermangeling konnen overgaen in handen van Onderdaenen eenes Onzydigen Staetendoms, dikwils zelfs zonder dat zy, die ze verkrygen, weten dat het dingen zyn in 't Oorlog bemagtigd , zoo eifcht de ruft der Volkeren , het welzyn des Koophandels, en zelfs de ftaet van Onzydigheit, dat zy altoos gerekend worden wel verkregen te zyn, en in vollen eigendom toetekomen aen dengenen van wien men ze kogt ofte ontfing. Doch zoo is het met de Onroerende oft Vafte Goederen niet: zy zyn door hunne natuur onvervoerbaer; en degenen, aen welke een Staetendom dingen, die het op deszelfs Vyand bemagtigde, wel wil afftaen, konnen niet onkundig zyn van de wyze op welke zy verkregen wierden, [namelyk door 't geweld der wapenen, en in een openbaeren Oorlog.]



Van V Oorlogsr. opV VyandsGoed.511
§.XV. Men vraegt: wanneer worden de Goederen, die door het Regt des Oorlogs vermeefterd zyn, gerekend inderdaed bemagtigd te wezen en toetekomen aen dengeen, die 'er zich in 't be zit van gefield heeft? Grotius antwoord hier, als Regtsgeleerde, dat men geagt word, de Roerende Goederen, door 't Regt des Oorlogs, eerft metderdaed bemagtigd te hebben van het oogenblik af, dat dezelve bevryd en gedekt zyn voor de vervolging van den Vyand, of zoodra men 'er zich dierwyze meefter van gemaekt heeft, dat de Vyand, dien men dezelve ontweldigde , waerfchynlyk de hope zal opgegeven hebben van ze weder te komen hernemen. „ Dus, zegt hy, worden de „ Schepen en andere dingen,welke men ter „ zee bemagtigd, niet voor prys gehouden, „ dan wanneer men dezelveineenigehaven „ of op eenige rééde, die ons toebehoort oft „ van ons afhangt, of ten minften op die „ plaets van de zee, gebragt heeft,alwaer „ zich eene geheele vloot onthoud, wel„ ke men derwaerts zond:want het is dan „ eerft dat de Vyand begint te wanhopen „ van ze weder te konnen bemagtigen." [Dit is het antwoord van den alomberoemden Huig de Groot omtrent dit ftuk gegeven.]
S. XVI,
Wanneer bet genomer,e in 't Oorlog wettig prys gehouden•word.



I
iv.
Peel. ^ De manier
van ant- V •woorden, \ ^Gro , lias bier gebezigd , < iswille' q keurig, ^
2 \ 1
i
1
>
1
| 1
;ia Beginsels ^«VBurgerlykRegt.
§. XVI. Maer, wat my belangt, het omt my voor, dat deze wyze van antwoorden op die vraeg, geheelenal wilkeurig is, en van allen natuurlyken grondlag ontbloot. Ik zie namelyk niet, waer>m de pryzen en bemagtigde goederen, lie een der partyen op de andere behaele, hem niet aenftonds zouden toekomen, loodra zelfs als hy die genomen heeft : /ant , in allen geval, bevind zich een fyand op het oogenblik der bemagtiging n alle de omftandigheden, die noodig :yn ter verkryging van eigendom. Hy heeft iet oogmerk en grond, om een zaek of regt wan billyk eigendom te verkrygen, tewe;en het Regt des Oorlogs; en hy bezit laedelyk de zaek. Maer indien het Beginfel, 'twelk Grotius onderfteld,plaets lad, en dat de dingen die van den Vyand genomen zyn, niet voor goede pryzen of aemagtigde goederen mogten gerekend svorden voor dat dezelve in een plaets van veiligheit gebragt waren, zoo zou 'er uit volgen, dat de buit, die een kleene troep van foldaeten op den Vyand behaeld had, hen zou mogen ontweldigd worden door een fterker troep van hun eigen Krygsvolk; omdat die buit als nog zou toebehooren aen den Vyand, op wien dezelve behaeld was: onderfteld namelyk, dat die tweede troep de eerfte aentaftte, voordat zy hae-
ren



Van V Oorlogsr. op V Vyands Goed. 513
ren buit in een plaets van zekerheit ge^ bragt had. '
§. XVII. Deze laetfte omftandigheit is overzulks geheelenal onverfchillig, in op-; zigt van de Vraeg, daer wy hier over han-j delen : de meerder of minder zwarigheit / die de Vyand ontmoeten kan , in 't her-' krygen van 't gene men hem ontweldigd heeft, verhinderd niet, dat hetgeen men nam en ontweldigde werkelyk toebehoort aen den Overwinnaer. Alle Vyand, als zoodanig , en zoolang hy dus blyft, behoud altoos den wil om wedertenemen hetgene de ander hem ontnomen heeft: de onmagt waerin hy zich op dat uur bevind, brengt hem alleen tot de noodzakelykheit van op gunftiger tyd te moeten wagten; welken tyd hy zoekt en altoos wenfcht. Dus moet, te zynen opzigte, het ontweldigde niet meer voor goede prys gehouden worden wanneer het in een plaets van zekerheit gebragt is, dan wanneer het nog in een ftaet is van vervolgt te konnen worden. AH' wat hier van is, beftaet daerin, dat, in dit laetfte geval, de bezitting van den Overwinnaer zoo veilig en beveiligd niet is, als in het eerfte geval. En, om de waerheit te zeggen, deze onderfcheiding is veeleer uitgedagt, om de Regels vafttteftellen van het Regt van BenadeKk ring
r. Hoeft*
Het gewmeneis:oodra <rys alt iet betagtigdiSt



514 Beginsels varit BurgerlykRegt.
iv.
Deel.
Het gebruik vat, na 24. uu.
ren het eigendombeve[iigd te rekenen is willekeurig.
ring (*)> dat 's de Manier op welke de Onderdaenen , die men in den Oorlog eenige zaek ontnomen heeft, weder in hunne regten treden; dan om den tyd te bepalen van 't verkrygen der dingen, die door den eenen vyand op den anderen bemagtigd zyn. Ziedaer, wat ik denke dat het Regt der Natuure wegens dit ftuk oordeelt.
§. XVIII. Huig de Groot merkt ook aen, dat het, agtervolgens het Gebruik te zynen tyde onder de Volkeren van Europa vaftgefteld, genoeg is, dat deze dingen vierentwintig uuren indemagtzyngeweeft van dengeen, die dezelve van den Vyand overmeefterde, om gerekend te worden dat zy hem toebehooren. De Heer De Thou (*), geeft ons in zyne Gefchiedenis, op het jaer 1595. een voorbeeld , waeruit blykt, dat zulks aldus in 't werk gefteld wert te Lande. Namelyk de Stad Lier, in Brabant, wiert op denzelfden dag ingenomen, en weder hernomen: de buit, dien men op de inwoonders behaeld had by 't innemen , wert hen wedergegeven; omdat hy gene vierentwintig uuren in handen der bemagtigers was geweeft- Maer deze Regel wert vervolgens veranderd ,
met
(*) jus Poflliminii; in'c Franfch Drost de Poflliminie;
(|) Jakobus Auctjstüs Thuanus.



/^»VOorlogsr.o/>V Vyands Goed. 515
met opzigt tot de Veréénigde Provinciën: en men mag in 't algemeen aenmerken, dat ieder Soeverein op dit ftuk zulkeen Regel als hem beft dunkt vaftftellen, en deswegen met andere Mogendheden Overééndragten maken kan, naer goedvinden. Ook zyn 'er inderdaed veele zulkeOveréénkomften, op onderfcheidene tyden, tusfchen de Hollanders en Spanjaerden, en tuffchen de Portugeezen en Noordfche Staeten, gemaekt.
§. XIX. Grotius paft deze Beginfels insgelyks toe op de Landen zelve : zy worden,wil hy, niet geoordeelt bemagtigd te zyn op het oogenblik dat men ze inneemt; maer men moet hen, te dien einde met duurzaeme Sterktens omringd hebben : indiervoegen dat 'er de Vyand niet opentlyk kan invallen , ten zy na overweldiging van die omheiningen oft verfchanfingen. Doch men kan hier al wederom de aenmerkingen toepalfen, welke wy te voren maekten. Een Grondgebied behoort aen den Verwinnaer zoodra hy 'er meefter van is, en zoolang als hy 'er in 't bezit van blyft: de meer of minder voorzorgen , welke hy neemt om zich van dat bezit te verzekeren, doen hier niets ter zaeke. _
Kk 2 $. XX,
7. Hooft-
{luk. '
"Êen overweldigdLand behoort terflondaenden Overwinnaer,



IV. Deel. Onder tusfchen is all dit eigendom Jlegt. met opzigi tot een Derden.
En't be magtigde moet des Vyands, niet eenes Onzydi ■ gen zyn.
516 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XX. Dan, hoe het daer ook mede zy, men moet te dezer plaetze wel in agt 'nemen, dat het Regt, 't welk men heeft op de dingen daer men den Vyand van berooft, niet van waerde is gedurende den geheelen tyd des Oorlogs, als met betrekking tot eenen Derden die zich Onzydig houd. Want de Vyand zelf mag wedernemen 't geen hy verloren heeft, felkens als hy 'er gelegenheit en middel toe vind, zoolang hy niet dooreen Vreêverbond van alle zyne eifchen op het ontweldigde afgeftaen heeft.
§. XXI. 't Is daerbenevens zeker , •dat, om zich iet door 't Regt des Oorlogs toeteëigenen, all' wat men bemagtigd des Vyands moet zyn. Want de dingen, toebehoorende aen luiden die nogt zyne Onderdaenen zyn, nogte aengèzet worden door denzelfdèn vyandlyken geeft als hy , konnen door het Regt des Oorlogs niet vermeefterd worden, al worden zy in 's Vyands Land gevonden. Doch ingeval OnzydigeVreemdelingen aen onzen Vyand iet befchikken en toevoeren, (en zulks met oogmerk om hem in ftaet te ftellen,) waerdoor hy ons kan befchadigen, zoo mogen zy aengezien worden voor zulke die het met den Vyand houden; en bygevolge zyn hunne goederen en waeren onderhevig,
dat



Van V Oorlogsr.o/) V Vyand Goed. 517
dat zy genomen en bemagtigd konnen wor-; den door het Regt des Oorlogs. /
§. XXII. Ondertusschen dient ove^ dit ftuk aengemerkt te worden, dat, inge-• val van twyffèlinge, het vermoeden altoos, valt, dat hetgeen in 's Vyands Land, ofr ineen zyner Schepen, gevonden word,| hem zaltoetebehooren. Want, behalven dat; dit vermoeden zeer natuurlyk is, zoo zou wanneer een tegengeftelde Grondregel plaets had , dezelve aenleiding geven tot een oneindig tal van bedriegeryen. Echter, hoe redelyk dit vermoeden, op zichzelve aengemerkt, ook zyn moge, kan het door tegengeftelde bewyzen worden weggenomen.
%. XXIII. De Schepen, aen Vrienden toebehoorende , worden ook geen goede prys, omdat 'er eenige waeren oft goederen van de Vyanden in worden gevonden; ten minften zoo zy daerin niet gebragt zyn met toeftemming van den Eigenaer der Schepen of des Schips: want, in dat geval, fchynt dees daerdoor de onzydigheit of vriendfchap gefchonden te hebben , en ons een billyk regt te geven, om hem als Vyand te handelen;
Kk 3 §• XXIV
. Hooft-
uk.
V Geen in Vyands Wandof 'chef en isJ lermoed nen z>\etevie.'.en,
Onzydige Schepen ju welke 'f Vyands joederen iynytvanneergeenDrys.



IV.
Deet.. *s Is befl c dit alles Overéén dragten t maken.
Gevolg de vorige Beginjels.
De ge-
maekte B'uitkomt denSoevetein toe.
518 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. XXIV. Doch, over alle deze vraegpfluld<en en gefchillen , moet men in 't algemeen aenmerken, dat het aen de Voorzigtigheit en Wysheit der Oppermagten voegt, zich deswegen met eikanderen te verftaen, over alle deze verfchillende gevallen, door uitdrukkelyke Overééndragten ; om alzoo de twiften te ontgaen, welke hierop ryzen konnen,
§. XXV. Laten wy nog daerbenevens raen merken, dat het een gevolg is van de Beginfels die wy vaftftelden , dat, wanneer men van den Vyand dingen bemagtigd heeft, welke hyzelf eenen anderen door 't Oorlogsregt ontroofde, de eerfte en oude Bezitter, welke dezelve dus verloren had, ze uit onze handen niet kan wederëifchen.
§. XXVI. Een andere Vraeg die men hier doed is, aen wien de dingen, welke in een openbaer en plegtig afgekondigd Oorlog bemagtigd zyn, toekomen ? behooren zy aen het Staetendom, of aen de byzondere perfoonen die 'er leden van zyn, of aen hen welke zelve den buit behaeld hebben ? Ik antwoord, dat, nadien het Regt van Oorlogtevoeren aen den Soeverein alleen toekomt, en de Kryg altoos op zyn gezag gefchied, ook alzoo oir-
fpron-



Veinst Oorlogsr.op V VyandsGoed. 519
fprongelyk en eerft all' de buit,door wien 1 dezelve ook gemaekt moge zyn, aen den' Oppergebieder eigen is.
§. XXVII. Dewyl 'er ondertuftchen geen Burger is, aen wien het Oorlog niet? ten lafte ftrekt,zoo paft het aen de billyk', heit en beleefdheit van den Soeverein, dat* hy het hiermede zoo make, dat iedereen de* voordeden gevoele, welke uit hetbemag-*, tigde konnen fpruiten. Te dien einde kan1» hy, of aen hen die hy te velde deed trekken een belooning geven uit de Openbaere Penningen, of hy kan onder hen den buit verdeden. Wat de vreemde troepen aengaet, de Oppermagt is tot niet anders gehouden als tot het naeuwkeurig betalen van hunne foldy; 't geen daerboven gaet is loutere mildheit.
§. XXVIII. Het Beroemde Geleerd-' heitslicht Hugo Grotius, die in 't breede| dit ftuk onderzoekt en overweegt, maekt een onderfcheid tuflchen de Vyandlykheden, welke inderdaed opentlyk of die van' 't algemeen zyn, en tuflchen de byzonde-; re daeden van vyandfchap , welke alleen, op byzonder gezag gefchieden ter gele-' genheit van eenen Openbaeren Oorlog. Door de laetfte verkrygen , zyn 's eragtens, de Byzondere Perfoonen voor zichKk 4 zel-
»k.
Maer't t(ï zyner •llykheit nut
aervan en den vderdaen 1 doen ge* wien.
jROTIUS
lelt den •uit,door Byzondere Perfoonen 'temaekt3 nrfpron. \elyk de hunne te



520 Beginselsvan'tBurgerlykRegt.
Tv. Deel.
Maer hy mengt twee verjchillen'iedingen en der^én.
i
zelve, eerft en regtuit, alles wat zy van den Vyand nemen; daer integendeel door de eerfte alles wat men bemagtigd ten pro* fyte van het Volk of van den Oppergebieder komt. Maer men heeft met reden deze beflisfing berispt: nademael alle Openbaer Oorlog op 't gezag van 't Volk, of van 't Hooft des Volks, gevoerd word, en overzulks vandaer ook oirfprongelyk alle Regt komt, 't welk Byzondere Perfoonen hebben op de dingen die men van den Vyand genomen heeft. Hier is, en moet altoos zyn, eene toeftemming van den Oppergebieder, 'tzy met uitgedrukte woorden, 't zy ftilzwygende.
§. XXIX. Wy merken daerenboven over dit gefchil aen, dat Grotius , in de behandeling van hetzelve, twee verfchillende dingen met elkander vermengd heeft. Het eerfte, daer hiervan gehandeld word, is niet betrekkelyk tot het Regt der Volkeren , eigentlyk zoo geheten: want, hoe men dit Regt ook uitbreide, en opwatgrondflag men het vefte, men moet de zaeken, die de Volkeren met eikanderen uitftaende hebben, in aenmerking nemen. Laet nu de Buit toebehoren aen den Soeverein die 't Oorlog voert, of aen de Legerhoofden , of aen de Soldaeten, of aen alle anier perfoon die iet van den Vyand vermee*



toVOORLOGSR.0pVVYANDS GOED. 50
meefterd heeft, zulks doed niets met op-j zigt tot den Vyand zelf, nogte ten aenzien' van andere Volkeren. Indien het gene bemagtigd wiert wettig prys is, zoo raekt het den Vyand heel weinig in wiens handen het blvft. Wat de Onzydige Volkeren belangt, 't is hen genoeg , dat degenen die onder hen eenig roerend goed, dat in het Oorlog bemagtigd wert, gekogt of op eenige andere wys verkregen hebben, niet deswegen ontruft of behaeld konnen worden, 't Is 'er eigentlyk zoo mede "degen, dat de Regelmaeten en Gebruikelykheden , welke 'er omtrent dit ftuk zyn, geenszins uit het Openbaere oft Volksregt herkomen: terwyl men, uit derzelver gelykvormigheit in veele Landen, niets anders kan opmaken als een Burgerlyk Regt, aen vele Volkeren afzonderlyk gemeen.
§. XXX. Wat in 't byzonder het] Verkrygen van Onlichamelyke Dingen, door, het Regt des Oorlogs, betreft, men moeti daeromtrent aenmerken, dat men 'er geen meefter van word, dan, wanneer nien in 't bezit is van het onderwerp zelf waeraen zy gehecht zyn. Nu verzeilen zy of de zaeken , of de perfoonen. Men hecht, by voorbeeld, aen den grond der Landen, aen de Rivieren , b Kk 5 aen
. Hooft» uk.
ran"t Ver■rygen der "inlicha' nelyke Dingen hor 't Oorlogs'egt.



IV.
Deel.
"Hiemam trygt regi opeen perfoon zonder zyne ioe(lemming,
Terfioneel regt op zaeken tierkrygt men ook niet zonder bemagtigingder 1 zelve, ]
1
522 Beginsels ^«VBurgerlykRegt.
aen de Havens, aen de Steden, enz. zekere Regten, die hen altoos volgen, in de handen van welke Bezitters zy ook mogen geraken; of liever, zy die ze bezitten bebben , alleen door dat bezit, zekere Regten op andere zaeken, of over andere perfoonen.
§• XXXI. De regten, welke aen 'iemand regtuit of onmiddelyk voegen, zien of op andere perfoonen, of enkel op zekere zaeken. Die, welke iemand op een ander perfoon heeft, worden niet verkregen als door toeftemming van denzelven; dewyl hy gehouden word, geen magt over zich gegeven te hebben als aen iemand bepaeldelyk, en niet aen een ander. Bygevolge,alsmen den Koning van een Volk waermede men in Oorlog is gevangen neemt, zoo is men alleen daerom geenszins meefter van zyn Ryk.
§. XXXII. Ten aenzien der Perfooneele Regten op de Zaeken, voldoed het ook niet, dat men zich meefter gemaekt heeft van den perfoon des Vyands, om ille zyne Goederen verkregen te hebben; mmers zoo men niet tegelyk zich metderdaed van die Goederen zelve meefter naekte. Men kan daertoe naezien het 'oorbeeld, 't welk Grotius ciiPuffendorf
hier-
1



Van V Oorlogsr. op V Vyands Goed. 523
hieromtrent melden , wegens de Gift die. Alexander de Groot, nadat hy de ftad/ Thebe verdelgd had, den Theflaliërs deed, van een Contract oft Verbindtenis , by welke zy erkenden aen de Thebaenen honderd talenten fchuldig te zyn.
§. XXXIII. Ziedaer de Regten, wel-' ke het Oorlog geeft op de Goederen van den Vyand. Voor 't overige wil Grotius, dat het Regt, uit kragt van 'twelk men de bemagtigde zaeken op den Vyand in eigendom verkrygt, derwyze eigen en byzonder is aen de Openbaere Oorloogen,; in den behoorelyken vorm aengegaen en gevoerd, dat hetzelve genige plaets heeft in andere Oorloogen, gelyk Burgerkrygen, enz. En dat 'er, in 't byzonder in de Burgerlyke Oorlogen, gene verandering van meefter plaets heeft, als uit kragt van 't vonnis, deswegen door een Regter gewezen.
§. XXXIV. Maer men kan daerover aenmerken , dat men in het meerendeel der Burgerkrygen , geen gemeenen Regter erkent. Indien het Staetendom van eene Eenhoofdige Regeering is, zoo gaet de twift, of over de Opvolging tot de Kroon, of daerover dat een gedeelte van het Staetendom rekent, dat de Koning zyne Magt
dier-
, Hooft' '■uk.
Ofin't
Burgerlyk
Oorlog
'tietsvau
meefter
veranderd
tls door
ésReg.
'ersge-
wysde.
InBur*
ger'krygen erkent men geen Gemeenen Regter,



IV. Deel.
'iZymei oei logt over de Opvol-
mg.
Daer andere Volkeren geen Regt er s in rr.ogcnzyn.
5 24 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
dierwyze misbruikt, dat zulks den Onderdaenen gezag geeft om de wapenen tegen hem optevatten.
§. XXXV. In het eerfte geval maekt ,de natuur zelve van de oirzaek en reden, waerom men tot het Burger-Oorlog gekomen is, dat alsdan de twee Partyen gelykals twee Onderfcheidene Lichaemen formeeren, tot den tyd toe dat zy door eenigen Verbondshandel met elkander wegens een Hooft overééngekomen zyn. Dus hangt, met betrekking tot de twee Partyen die in Oorlog waren, het Regt dat men hebben kan op 't gene van de eene en andere zyde overmeefterd is, van zulkeen Tractaet oft Verbond af, en daer is niets 't welk in den weg ftaet, om de zaeken op denzelfden voet, en in gelykervoegen , te laten als in de Openbaere Oorloogen tuflchen twee altoos-onderfcheide» ne Staetendommen.
§. XXXVI. Wat andere Volkeren betreft, welke in het Burgerlyk Oorlog niet gemengd zyn geweeft, zy hebben geen meer gezag om de waerde en gangbaerheit der Verkrygingen in hetzelve ter onderzoek te brengen, dan wanneer men handelt van Goederen in een Oorlog tusfchen twee Staetendommen bemagtigd.
%. XXXVII.



Van V Oorlogsr. opV Vyands Goed. 525
§. XXXVII. Het andere geval, ik wil zeggen, de Opftand van een aenmer-, kelyk gedeelte des Staetendoms tegen dem Regeerenden Vorft, kan niet wel plaets; hebben, ten zy een Koning daertoe aenleidinggeve, door zyne tieranny of het fchenden van de Grondwetten. En alsdan is het Staetsbeftier ontbonden, en de Maetfchappy vind zich werkelyk in twee onderfcheidene onaf hangelyke Lichaemen verdeeld. Zulks men over dit geval juift zoo oordeelen moet als over het eerftgemelde.
§. XXXVIII. Dit heeft met nog meer reden plaets in de Burgerlyke Oorloogen van een Staetendom, 't welk een Gemeenebeftbeftiering heeft; als waerin't Oorlog door zichzelf aenftonds het Oppergebied vernietigd, alzoo het geen beftaen heeft . buiten de verééniging van het Lichaem.
§. XXXIX. 't Schynt, dat Grotius zyne denkbeelden over dit ftuk ontleende, uit het Oude Romeinfche Regt: maer hei Romeinfch Regt wilde, dat de Gevange nen , in eenen Burgerlyken Oorlog ge maekt, niet ter Slaverny konden gebrag worden. De reden was, omdat men, ge lyk Ulpianus (*) de Regtsgeleerde aen
merkt
(*) DlGEST. Lib. XXI. §. I. tit. deCapt, & reverf.
't Zy de turgerryg een pflandii egen een leranviejchVor$.
En gaet dit vooral aen in Re. fubliektn.
De Oude Romeinen hielden die in ' een Bur* ■gerkryg •gevangen '■wier den ' voor geene •Jlaeven-
y



IV.
Deel.
Doch, dit •was uit kragt van een Bur gerlyke > Wet.
i
1
<
l
526 Beginsels van 't Burgerlyk Regt.
merkt, de Burgerkryg niet voor eenen eigentlyken Oorlog, maer enkel voor een Burgerlyk Krakeel oft Gefchil hield: een wezendlyk Oorlog hield men gevoerd te worden tuflchen Vyanden, aengezet door een vyandlyken geeft, die hen den ondergang doed zaeken van elkanders Staetendom overenweêr; in plaets, dat in een Burgerkryg, hoefchadelykdiemeeft altyd voor den Staet is, de een zich op deze en de andere op eene daermeê ftrydige wyze, behouden [en de Maetfchappy] redden wil. En dus zyn zy gene eigentlyke vyanden : want elke der twee Partyen blyft altoos Burger van het Staetendom, dat dierwyze verdeeld is.
§. XL. Doch dit alles is eene loutere onderftelling, of een Verziering van Regt, welke niet beletten kan, dat alles wat wy gezegd hebben waerzy, en meeftentyds plaets heeft. En kon men onder de Romeinen zich de Gevangenen , in een Burgerlyk Oorlog gemaekt, niet als wezendlyke Slaeven toeëigenen, zulks ontftond uit n-agt van eene byzondere Wet, by hen lengenomen, en niet uit hoofde van gejrekaenvoorwaerden of plegtvormen, die ïen openbaer en afgekondigd Oorlog, naer t Regt der Volkeren, volgens Grotius mcht.
§. XLL



Van V Oorlogsr.op VVyands Goed. 527
§. XLI. Wat eindelyk het Oorlog oft den Kryg der Struikroovers en Zeefchuimers aengaet: worden zy niet gevolgd van de uitwerkfelen waervan wy gefproken hebben; geven zy aen die Zeefchuimers, enz. het Regt niet van zich toeteëigenen 'tgeenzy namen en bemagtigden; zulks is daerom , wyl zy Roovers zyn, Vyanden van het Menfchelyk Gellagt, en Ingevolge luiden , wier vyandlykheden in opentlyk onregt beftaen ; 't geen de Natiën regt geeft, om hen als Vyanden te handelen. In ftede, dat het in alle andere Oorloogen menigwerf bezwaerlyk is te oordeelen , aen welken kant het goed Regt is; derwyze dat de zaek onbeflift blyft, en blyven moet, ten opzigte van hen die 'er geen deel in genomen hebben.
AGTSTE HOOFTSTUK.
Fan het Regt van Oppergebied, 7 welk men over de Verwonnelingen verkrygt.
§. ï. T)e hal ven alle de uitwerkin_|5 gen des Oorlogs, daer wy tot] hiertoe van gefproken hebben, is'er nog, een, 't welk het alderaenmerkelykfte is;*
en
Van't fypergeied over 'eVer<we*« \eiwgm*
Aenmer* hing over de Roovers en Zeefckui' mers.



IV. Deel.
De Overwinninggeeft op zichzelf dat Regt niet.
528 Beginsels van V Burgerlyk RegtV
en waervan wy nu handelen moeten. Ik bedoel het Regt van Soevereiniteit ofte Oppergebied, 't geen men verkrygt op de Overwonnelingen. Wy hebben hiervoor, toen wy lpraken vande verfchillende manieren op welke men de Hoogfte Magt kan verkrygen, reeds aengemerkt, dat men de Oppergebiedvoerende Magt in 't gemeen kan verkrygen, of Geweldigerhand, of door 't Regt van Overheering, enz.
§. II. Maer men moet wel in agt nemen , dat het Oorlog of de Overweldiging, op zichzelve befchouwd, eigentlyk de oirzaek dezer Verkryginge niet is; zy is de bron of onmiddelyke oirfprong niet der Soevereiniteit: dit 's altoos des Volks Toeflemming , 't zy dan uitdrukkelyk, 't zy flilzwygends gegeven. Zonder die toeftemming blyft de ftaet des Oorlogs in wezen ; en 't is niet mogelyk te befeffen, hoe men in de verpligting zou konnen komen van te gehoorzamen aen dengeen wien men niets beloofd heeft. Het Oorlog of de Overmeeftering is derhalven, om eigentlyk te fpreken , alleen de gelegenheir ter verkryging van 'tOppergebied;en de Overwonnenen verkiezen zich liever aen den Verwinnaer te onderwerpen, dan zich blootteftellen aen eene geheele vernieling.
s. ni.



Van V Ofpergeb. over de Verwonnel. 525
§. III. Wyders : de Verkrygirig van 't Oppergebied door 't Regt der Overwinningkan, ftrikt genomen, niet voor wettig doorgaen indien het Oorlog niet in zichzelf regtmatig was,en zoo het wettig doelwit, dat men 'er zich in voorftelde , der Overwinnaer geen gezag gaf, om de vyandlykheden totzooverre voorttezettenj dat hy de Oppermagt over de Verwonnelingen verkreeg: dat 's te zeggen, dat onze Vyand geen ander middel heeft tei voldoeninge van 'tgeenhy, om ons fchadeloos te ftellen, fchuldig is; of dat onze eigene veiligheit vordert, hem volftrektelyk daertoe te brengen dat hy van onj af hange. In zulke omftandigheden is hei zeker, dat de wederftand van een overwonnen Vyand gezag geeft, om de daeden van vyandfchap tegen hem zoolang voorttezetten, totdat hy t'eenemael on der onze magt is; en men kan zonder onregt zyn voordeel doen met de overhand die de viktorie geeft, om hem eene toeftemming aftedwingen welke hy ons vrywillig en vanzelve geven moeft.
§. IV. Dit zyn de waere Beginfels. op welke de Verkryging des Oppergezag* door 't Regt van Overwinning gegrondveft word: en hieruit kan men opmaken, dat, wilde men volgens deze gronden ovei LI d<
1
Ten zy 't Oorlog wettig is, en dit uit
deszelfs doelvloeit,
Dus zyn de meefte Verkrygingen niet i wel gevo*
I



IV
Deel.
Men moei die Beginfels des wat vieren.
530 Beginsels van'/ Burgerlyk Regt.
de verfcheidene verkrygingen van dien aert oordeelen , het meerendeel derzelve bevonden zou worden , niet al te wel geveftigd te zyn. Ook is het vry zeldzaem , dat de Verwonnelingen inderdaed tot zulkeen uiterfte gebragt worden, dat zy den Overwinnaer niet fchadeloos ftellen, ofte aen zyne billyke eifchen niet anders zouden konnen voldoen, als door zich aen hem geheel overtegeven, en zich aen zyn Gebied te onderwerpen.
§. V. Echter moeten wy toeftaen, dat het belang en de ruft der Volkeren eifchen, dat men de ftrengheitder Beginfelen van ons gelegd een weinig moet vieren. In der waerheit: wanneer hy, die een ander door de overmagt zyner wapenen genoodzaekt heeft zich aen zyn Gebied te onderwerpen, eenen Oorlog ondernam , die blykbaer onregtvaerdig was, of indien het voorwendfel, waermêe hy die onderneming bekleedde , naer 't oordeel van all' wat eenigszins reden gebruikt, geen grond heeft, maer zoo klaer dat elk het zien kan een ydel voor° wendfel is, zoo beken ik, dat my een Oppergebied , in dusdanige omftandigheden verkregen, taftbaer onregtvaerdig voor zou komen; en ik kan niet zien, waerom het overwonnen Volk meer verpligt
zoude



Van "t Oppergeb. over de Verwonnel. 531
zoude zyn dergelyk een Traktaet naertekomen, dan een menfch, onder dehan-1 den van Struikroovers gevallen, gehouden zou wezen aen dezelve flipt te gaen brengen , of op hunnen eifch te betalen, het geld dat hy hen beloofd heeft om zyn leven of vryheit van hen te koopen.
§. VI. Maer , ondernam de Overwinnaer het Oorlog om eenige fchynbaere reden,' fchoon miffchien in den grond flrikt genomen niet regtvaerdig, zoo eifcht het gemeene belang van \ Menfchelyk Geflagt,' dat men naeuwkeurig de verbindteniffen in agt neme, in welke men te zynen opzigte getreden is, al wierden zy ons afgeperfl door een vrees oft dwang die in zichzelve onbillyk was. Ten minflen zyn wy hiertoe zoo lang gehouden, tot dat 'er eene nieuwe reden komt, welke gewigtig genoeg is om ons te ontflaen van het naekomen onzer belofte. Want het Regt der Natuure, 't welk eifcht dat de Maetfchappyen, zoo wel als de byzondere perfoonen , tot hunne behoudenis arbeiden, doed ons, even hierdoor, niet de Vyandlykheden eenes onregtmatigen Overwinnaers voor eigentlyk-regtvaerdig houden,maer alleen op de Verbindtenis zien van een uitdrukkelyk of flilzwygendTraktaet,als des onaengezien kragtig en van waerde: LI 2 derwyze,
3. Heoft.
Om het jemeene
van 't
Menfch-
iom.



5
C
IV. 2 Deel. j,
1
?
i
i 1
I
Vooralals1 't vreed- ( zaem be- . zit en't * billykbe- \ fluur den , Overwin- * naer >wet-^ ti&t. (
<
1
] 1 i
Sommige bevatten ■ dit anders, [
j
3
* Dro'itde, Vitloirt, (
32 Beginsels ^«VBurgerlyk Regt;
e,datdeVerwonneling zich niet ontflaen :an van het te houden, onder voorwend'z\ van d'onregtmatige vrees oft dwang die ;rde oirzaek van was; gelyk hy anders zou nogen doen, zonder de aenmerking van iet voordeel, 't welk daerdoor aen het vlenfchdom word toegebragt.
§. VII. Deze aenmerkingen krygen ïog meer kragts, wanneer men onderftelt, lat de verwinnaer , of de zynen, het Oppergebied, dat hy door 't Regt van Orerwinning verkreeg, vreedzaem bezit en jeniet; en dat hy voor 't overige de vervonnene Volkeren als een befcheiden en ïdelmoedig Overwinnaer regeert. In duslanige omftandigheden kan een langduuïge bezitting, met een billyk bellier ge3aert, eene Overmeeftering, die in haere aeginfels en aenvanging de alderonregt/aerdigfte was, wettigen.
§. VIII. Eenige der laetere Regtsgeeerden verklaren dit ftuk een weinig anders. Zy houden ftaende, dat de Overvinnaer, in een regtmatig Oorlog, een voledig Regt van Oppermagt op de Verwonleringen verkrygt, alleen door het Regt Ier Zege (*), onafhangelyk van eenige Dveréénkomft; en dat zelfs, wanneer de i/erwinnaer anders alle de voldoening en
ver-



Van 't Oppergeb. over de Verwonnel. 533
vergoeding erlangde , welke hy begeeren kon.
§. IX. De voornaemste reden, van welke zich deze Regtsleeraers bedienen, om hun gevoelen te bewyzen, is deze dat de Overwinnaer zonder zulks niet verzekerd zou konnen wezen, wegens de veilige en gerufte bezitting van 't geen hy den Vyand ontnomen,of genoodzaekt heeft te geven, ter voldoeninge van zyne billyke eifchen : nademael de Verwonnelingen het door hetzelfde Oorlogsregt weder nemen en bemagtigen konnen.
§. X. Maer deze reden bewyft alleen,, dat de Overwinnaer, die zich meefter ge-'' maekt heeft van 's Vyands Land, aldaer' gebieden kan zoolang hy het houd, eu dat hy 'er zich niet van behoeft te ontdoen > dan wanneer hy goede verzekeringen in* handen heeft, dat hy zonder dwang ver-j krygen of bezitten zal wat noodig is tot de voldoeningen en fchadeloosftellin-' gen, welke hy regt had door middel van geweld te eifchen. Doch het oogmerk van een regtmaetig Oorlog vordert niet altyd door zichzelf, dat men op de Verwonnelingen , en uit kragt der viktorie, een volftrekt en gedurig Regt van Oppergebied verkryge: 't is alleen een gunftige gelegenLl 3 heit
]. Hooft. Huk.
En om
welke
eden.
Maer bier lolgt
nkel »/'ƒ,' lat de O. verwinlaer zoo. ing over t bemag' igde kan \ebieden ils hy ,t beeft.



IV. Deel.
En dat Ouzydige hem in 't bezit laten,
BeOver* neeflering geeft geen gezag tot tieranny.
(
2
534 Beginsels van 9t BurgerlykRegt.
heit om het te verkrygen; en d' er is altoos eene uitdrukkelyke of ftilzwygende toeftemming der Overwonnenen toe noodig. Anderszins, wanneer de ftaet des Oorlogs nog duurt, heeft de Soevereiniteit van den Verwin naer geen anderen tytel als die van geweld, en zy duurt maer zoolang als de overmeefterde Volkeren onmagtig zyn om het juk aftefchudden.
§. XI. All' wat des van deze zaeke is, komt hierop uit, dat Onzydige Magten , even daerom dat zy onzydig zyn, den Overweldiger mogen en moeten aenmerken als Wettig Bezitter van de Soevereiniteit over het bemagtigde , dan zelfs wanneer zy gelooven dat het Oorlog van zynen kant onregtvaerdig was.
§. XII. Het Oppergebied, aldus door 'fliegt des Oorlogs of der Overmeeftering verkregen, is doorgaens een volftrekt Oppergebied: doch ook bedingen de Overwonnenen fomtyds van den Verwinnaer zekere voorwaerden, die eenige paelen ftellen aen het Soeverein Gezag, 't welk hy Dver hen erlangt. Dan, hoe het hier ook ■nede gefteld zy, 't blyft vaft, dat de O/ermeeftering nooit gezag heeft om over le verwonnene Volkeren tierannifchewy:e te regeeren ;nademael de aldervolftrekt-
fte



Van't Oppergeb. over^ Verwonnel. 535
fte Opperheerfchappy, gelyk wy te voren gezien hebben, genig Regt geeft om hen te mishandelen, welke zich onderworpen hebben: ook fpannen de aert der zaeke en de natuurlyke wetten gelykelyk faemen, om den Overwinnaer onder de verpligting te brengen , van hen, die hy onder zyne magt deed bukken, met gemaügdheit en op eene billyke wyze te regeeren.
§. XIII. D'er zyn derhalven verfcheidene omzigtigheden, die men gebruiken, moet in 't oeffenen van 't Ryksgebied, \ welk men over de Verwonnelingen ver-' kreeg. Dusdanig was, by voorbeeld, die' wyze gematigdheid der Oude Romeinen ,< welke de Overwonnenen met de Overwinnaers, om zoo te fpreken , vermengden, door zich te haeflen dat dezelve hunnen Staet wierden ingelyfd, en ze deel te geven aen hunne vryheit en voorbaeten. Eene Staetkunde, dubbel-heilzaem, zeker! als die tezelfden tyde den ftand der Verwonnelingen zagter maekte, en by uitnemendheid de heerfchappy en 't gebied der Romeinen verfterkte. „ Wat Regtsge„ bied zouden wy tans hebben, zegt Se„ neka, indien de Verwonnelingen niet „ met de Overwinnaers onderééngemengd „ waren geworden, door het uitwerklël LI 4 „ eener
8. Hooft* (luk.
Wyze gematigd>eit der Iver-wmtaers, door {e Vervonnelin*\enzdcbi» 'e tyvsïi.



IV. Deel.
Ook Regeering en R-geeringsvormonveranderd te laten.
Wat te
doen als zooveel toegeven! 01geraden if.
1 i
536 Beginsels van V Burgerlyk Regt
„ eener wyze Staetkunde? Romulus, „ de Grondlegger van onzen Staet, han„ delde zeer v'erftandig ten aenzien van 't „ meerendeel der Volkeren die hy onder „ zyne magt deed bukken, als hy terftond „ en op denzelfden dag Burgers maekte „ van zyne overwonnene Vyanden".
§. XIV. Een andere gematigdheit in de zege, beftaet daerin, dat men aen de overwonnene Vorften of Volkeren de Soevereiniteit ofte Oppermagt laet houden welke zy bezitten, en dat men in den vorm der Regeering gene verandering make. Niets kan aen den Overwinnaer zyn bemagtigd Gebied meerder verzekeren dan dit. De Gefchiedenis der Oude Volkeren , inzonderheit der Romeinen , verfchaft ons hier vele voorbeelden van.
§. XV. Maer, ingeval de Overwinnaer, zonder nadeel en gevaer voor zichzelf, alle deze zagtigheden aen de Verwonnelingen niet kan toeftaen, zoo kan men alsdan verfchillende matigingen gebruiken; gelyk als is , wanneer men aen de Verwonnelingen, of aen hunne Vorften, °enig gedeelte van *t Oppergebied laet genieten. En dan zelfs, als men de Overvonnenen t'eenemael van hun Soeverein ^ezag beroofd, kan men hen nog, met
op-



Van V Oppergeb. over de Verwonnel. 537
opzigt tot hunne byzondere en openbae-i re zaeken van weinig belang, hunne Wet-/ ten , Gewoontens, en Overheden laten behouden.
§. XVI.~Vooral moet men den Verwonnelingen geenszins de Vrye Oeffening^ van hunnen Godsdienft ontnemen ; ten 1 zy dezelve overtuigd wierden aengaende< de waerheit van den Godsdienft, dien dea Overwinnaer belyd. Die toegevendheit is niet alleen door zichzelve zeer aengenaem aen de Verwonnenen; maer de Overwinnaer is daerenboven volftrekt verpligt die omtrent hen in agt te nemen; en hy kan hen des wegen geen geweld doen zonder tieranny. Zoo niet, of de Verwinnaer mag zyn beft doen, om de overwonnene Volkeren tot den waeren Godsdienft te leiden; maer hy moet te dien einde geene andere middelen gebruiken als die evenredig zyn aen de natuur der zaeke, en aen 't nut dat hy in dezen bedoeld; 't welke beide in zichzelf niets heeft dat geweldig, is of ftrydig met de menfchelykheit.
§. XVII. Laet ons eindelyk in aen-: merking nemen, dat het niet alleen van dej Menfchelykheit word geeifcht, dat men, alles in agt neme wat wy gezegd hebLl 5 ben
!. Rooft* 'uk.
Ben Ver. vonnel'm* en moet <un Gods* 'tenft nooit enomen mden.
"otdit ah es raed de 70orz,ig~ igbeit.



iv. Deel.
AEN-
538 Beginsels van V BurgerlykRegt.
ben ten aenzien van Volkeren die men onder zyne magt deed bukken ; maer dat zulks insgelyks van de Voorzigtigheit word gevorderd, ja van het Belang des Overwinnaers zelf. Want het is een gewigtige Grondregel der Staetkunde, dat het moëielyker valt Wingeweflen te bewaren , dan ze te overmeefteren. De Vermeefteringen eifchen flegts magt en geweld ; maer 't is alleen door de Geregtigheit dat zy bewaerd worden. Ziedaer 't geen ik optemerken had over de verfcheidene uitwerklèls van 't Oorlog, en de wezendlykfte Gefchillen die 'er betrekking toe hebben: dan, nadien wy reeds gelegenheit hadden hiervoor iet van de Onzydigheit te zeggen, zoo zal het niet buiten den haek zyn . desaengaende te dezer plaetze, bywege van Aenhangfel, iet bepaelders te zeggen.



Van de Onzydigheit. 539
' t AENHANGSEL
des
AGTSTEN HOOFTSTUKS.
Van de Neutraliteit ofte Onzydigheit.
§. I. TPVer is eene Algemeene. en eene \_J Byzondere Onzydigheit. De1 Algemeene is die, waerdoor men, zonder verbindtenis met een der twee vyanden die tegen elkander oorloogen , ganfchelyk geneigd is, om den een zoo wel als den ander gelykelyk de pligten te voldoen , welke ieder Volk natuurlykerwyze gehouden is aen alle andere Volkeren te bewyzen.
§. II. De byzondere Neutraliteit ofte Onzydigheit heeft plaets, wanneer men( zich byzonderlyk verbonden heeft om Onzydig te wezen door eenige Overéénkomft; 't zy dan dat die Overéénkomft om zich buiten het gefchil te houden uitdrukkelyk, 't zy ftilzwygends, met een ander gemaekt is.
§. III.
Aenangfel.
4lgemee. te Onzf.
iigheit,
Byzondere
~>nzydig.
heit.



TV. Deel. Die of
geheelof bepaeld is.
Niet tot dt Byzondere maer tot de Algemeene Onzydigbeitkan men genoodxaekt•worden.
Tligten der Onzydigheit: 't natuurregt tegen beide in agt te nemen.
540 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. III. De laetste foort van Onzydigheit is weder: of volkomen en geheel, als men in alle opzigten evengélyk handelt jegens de eene en andere der Partyen; of bepaeld- zulks men de eene Party meer begunftigd dan de andere, met betrekking tot zekere dingen of daeden.
§. IV. Men kan niemand wettig noodzaken , om in eene Byzondere Onzydigheit te treden; gemerkt het aen een iegelyk vry ftaet, om Traktaeten oft Verbonden te maken of niet: ten minften kan men tot zulkeene Onzydigheit niet gehouden worden, als uit kragte eener Onvolledige Verpligting. Maer hy, die een regtvaerdig Oorlog ondernam, kan de andere Volkeren verpligten tot het naeuwkeurig houden van de Algemeene Onzydigheit , dat 's te zeggen , hy mag vorderen dat zy zynen Vyand niet meer begunftigen dan hem.
§. V. Deriialven konnen de Pligten der Onzydige Volkeren tot het volgende gebragt worden. Zy zyn namelyk, gehouden om jegen de een en andere der oorloogende Partyen de Wetten van 't Natuurlyk Regt, zoo de volftrekte als voorivaerdelyke, en 't zy die eene volmaekte t zy enkel onvolkomene verpligting opleg-



Van de Onzydighe it. 541
leggen, gelykelyk te oeffenen en in agt teh nemen; zonder de eene meer te begunftigen dan de andere.
§. VI. Indien zy aen de eene der ftry-/* dende Partyen eenigen dienft van men-j fchelykheit betoonen, mogen zy dien aenj de andere Partye niet weigeren; 't en zy» 'er eenige blykbaere reden is die hen ver-^ pligt, om ter gunfte van de eene Party eenige zaek te doen, waertoe de andere Party anderszins genig regt heeft om ze te vorderen.
§. VII. Doch zy zyn niet gehouden, tot het bewyzen van de dienft en hulp der^ menfchelykheit, aen eenige der twee oor-^ loogende Partyen , wanneer zy zich aen/ groote gevaeren zouden blootftellen, door die aen de andere te weigeren, indien deze zooveel regt heeft om ze te vorderen als de andere.
§. VIII. Zy moeten, nogte aen de ee-< ne, nogte aen de andere Party, dingen^ bezorgen, welke dienen tot het oeffenen' der Vyandlykheden; ten zy ze 'er toe ge-; zagtigd wierden door eenige byzondere Verbindtenis. En wat de dingen betreft die niet tot het voeren van het geweld des Oorlogs dienen; wanneer zy ze aen de eene
Aeningfel.
7at men
'» een >et moet p» ander iet ge'eigerdorden.
Tot niets ebouden Is men evaer oopt.
ïeen Oorogstuigten een IerF'ar* yen tebe* wrgen.



542 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
iv.
Deel.
Tot Verge' lyhingder Partyen te •werken.
'tBeloof-
de te volbrengen.
Otizydigen moeten ongemoeid gelaten.
Maer iet Onzydigs mag bemagtiged.
ne Party verfchaffen, zoo moeten zy ze ook aen de andere Party leveren.
§. IX. Ook moeten zy hun beft doen, om te maken, dat de Oorloogenden tot een Vergelyk komen; en overzulks, dat de beledigde Party voldoening verkryge, en 't Oorlog, hoe eer hoe beter, geëeindigd werde.
§. X. Indien zy in 't byzonder zich verpligt hebben, om eenige zaek te zullen doen , zoo moeten zy dezelve ftiptelyk, en zoo als zy ze beloofden, nakomen m ter uitvoer brengen.
%. XI. Van den anderen kant, zoo aetaemd het, dat degenen die in Oorlog zyn, jegens de Onzydige Volkeren naeuwkeurig de Wetten der Gezelligheit en Vermaetfchapping waernemen, en dat zy tegen hen genige daed van vyandfchap plegen, nogte lyden dat zy beroofd worden, dat men hun Land afloope en vervoefte.
§. XII. Echter mogen zy, in eene de uiterfte noodzakelykheid, zich meester maken van een Plaets die in een Onzydig Land legt: wel verftaende, dat zy aenftonds, zoodra het geval over is, dezelve



Van de Onzydigheit. 543
zelve aen haeren Meefter weder te hande ftellen, en hem de fchade vergoeden, welke hy hierdoor geleden heeft.
NEGENDE HOOFTSTUK.
Van de Openbaere Traktaeten ofte Overééndragten in 't algemeen.
§. I. T Tet Stuk der Openbaere TrakjTJL taeten, oft Verdingen en Over-( ééndragten, maekt een aenmerkelyk deel, uit van het Regt der Volkeren, en verdient, dat men 'er de Beginfels en Regels van , met eenige naeuwkeurigheit, ontzwagtele. Wy verftaen hier door Openbaere Traktaeten de Overéénkomften , welke niet konnen gemaekt worden als uit kragt van opentlyk Gezag, of die de Oppergebieders , als zoodanig aengemerkt, de een met den ander maken, over dingen welke regtuit het welzyn van den Staet betreffen. Dit onderfcheit zulke Overééndragten , niet alleen van die welke byzondere perfoonen onder elkander maken, maer insgelyksvande Verdingen en Overéénkomften, die Koningen en Vorften
over
Wat ~>pe?ibaem en Irakaeten
ijm.
Aenhangfel.



IV. Deel.
Derzelver noodzakelykheit en nut.
De Oppermagtenzyn verpligt hun vioord onJchendhaer te houden.
544 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
over het ftuk van hunne byzondere zaeken fluiten.
§. II. 't Geen wy hiervoor hebben aengemerkt omtrent de noodzakelykheit die 'er was, om Overééndragten onder de menfehen in te voeren, en wegens de voordeden die zy uit dezelve trekken , vind in alles zyn toepafling ten aenzien der Natiën en verfchillende Staetendommen. De Volkeren konnen door middel der Traktaeten zich laem verbinden, door eene Maetfchappy die veel by zonderder gaet, en die hen overënweêr nuttige hulp en onderftand verzekerd, 't zy met betrekking tot de behoeften en gemakken des levens, 't zy om op eene kragtdaedige wyze in hunne veiligheit te voorzien in geval van Oorlog.
§. III. Nadien het dus met de zaek gelegen is, zoo zyn de Soevereinen niet minder verpligt dan de byzondere leden der Maetfchappy, om hun woord onfchendbaer te houden, en getrouw te zyn in hunne verbindteniflen. Het Regt der Volkeren maekt dezen Grondregel tot een onverbrekelykePligt:want het is ligt te merken, dat zonder zulks, niet alleen de Openbaere Verdingen van geen nut zouden zyn voor de Natiën; maer hunne fchen-
ding



Van de Traktaeten in V gemeen. 543
ding zou hen wyders in een ftaet van wantrouwen en gedurigen Oorlog , dat 's in' een den alderlaftigften toeftand, ftorten. De verpligting der Oppergebieders ten dezen opzigte is dan zooveel tefterker, als de fchennis van dezen pligt gevaerlyker gevolgen heeft, welke inbreuk zullen doen op het geluk van een ontelbaer getal van byzondere perfoonen. De heiligheit van den eed, die gemenelyk met de Openbaere Verbonden gepaert gaet, is eene nieuwe reden om den Vorften te verbinden , dat zy ze met de uiterfte getrouwigheit waernemen. En niets is inderdaed fchandelyker voor de Oppermagten, (welke zoo ftrengelyk zulken hunner Onderdaenen dietrouw-oftbondbreukig zyn ftraffen,) dan zelve met de Traktaeten en goede trouw te fpelen, en de Verdragen niet anders aentemerken dan als middelen om elkander te bedriegen. Het Koninglyk oft Vorftlyk Woord moet des onfchendbaer zyn en heilig. Maer het is t'eenemael te vreezen, ingeval de Vorften deswegen niet oplettende zyn, dat die uitdrukking welhaeft in een regttegengeftelden zin zal veranderen; en dat, op gelyke wyze als oudelings, 't Goed Geloof der Karthagers ( *) voor Trouwloosheit zal genomen worden.
% IV*
(*) Tunica Fides,
Mm
j. Heeft*
Mi



IV.
Deel.
Ver'êifch-
tensder
Openbaert
Iraktae-
ten.
Verplig. ting der Onderdae. nen aen dezelve.
546 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§. IV. Daerbenevens moet men hier in aenmerking nemen, dat alle de Beginfels die wy voorheen vaftgefteld hebben, wegens de kragt of onkragtigheit der Overéénkomften in 't algemeen, zoowel op de Openbaere Overééndragten paffen, als op de Contrakten, oft Verdingen, der byzondere perfoonen. Derhalven behoort 'er tot de eene, gelyk tot de andere, eene opregte en ernftige Toeftemming, betamelyk en gevoegzaem verklaert oft uitgedrukt, en vry van misvatting, bedrog, en dwang.
§. V. Zyn de Verbindteniffen, in dusdanige omftandighedén gemaekt, verpligtende tuflchen de Staetendommen of Soevereinen , die dezelve gemaekt hebben; zy zyn het insgelyks met betrekking tot de Onderdaenen van elk Vorft in't byzonder. Zy zyn verpligtende als Overéénkomften tuflchen de zich verbindende Magten ; maer zy hebben de kragt van Wetten ten aenzien der Onderdaenen , als zoodanig aengemerkt; en het is vry klaer,dat twee Oppergebieders, met elkander een Verdrag makende, daerdoor hunnen Onderdaenen de verpligting opleggen, van te handelen op eene wyze die met dat Traktaet overéénkomt, en niets te doen 't geen daermede ftrydig is.
$. VI.



Van de Traktaeten in V gemeen. 547
VI. Men maekt veele onderlcheidingen in de Openbaere Traktaeten oft Verbindteniflen. En wel: Eerstelyk , maekt men deze Onderfcheiding, dat 'er Verdragen zyn, die eenvouwig gaen over zaeken tot welke men reedsal verpligt was door het Natuurlyk Regt; en d' er zyn ook andere, waerdoor men zich tot iet meerders en verders verbind dan men natuurlyker wyze gehouden is.
§. VII. In den eerlien rang moet men plaetzen, alle de Traktaeten oft Verdragen, door welke men zich zuiver en eenvouwelyk verbind, om elkander geen leed of nadeel toetebrengen , maer in tegendeel de pligten der menfchelykheit te bewyzen.' Onder de befchaefde Volkeren , die werk maken van de Natuurlyke Wetten optevolgen, zyn dit foort van Verdingen niet noodzakelyk. De bloote pligt voldoed hier, zonder eene uitdrukkelyke oft vormelyke verbindtenis. Maer onder de Ouden wierden dergelyke Traktaeten voor noodig aengezien : want het gemeen gevoelen bragt mede, dat men niet gehouden was de Wetten van Menfchelykheit anders in agttenemen als omtrent zyne Medeburgers; terwyl men de Vreemdelingen mogt aenmerken en handelen op den voet van Vyanden, ten zy men met hen eenige Mm 2 verbind-
Uunne
Onr/er fcheidiv gen x.fri zulke die eenvoudig zyn , of verder gaen.
Verdinren
omtrent
zaeken
waertoe
men reeds
natuurly-
\ervi,ze
verpligt
was.



TV.
Deel.
Traklae' ten over dingen •waeraen men te vo< ren niet gehouden •wat.
2. Gely. ke of On-
gelyke Traktae . ten.
3 In Oor-
'og of Vre \ de. 1
548 Beginsels vctn^t Burgerlyk Regt.
verbindtenis daertegen gemaekt had. Hiervan vind men veele bewyzen in de Hiftoriën. Het ambagt van Struikroover of van Zeefchuimer had niets fchandelyks in zich by veele Natiën; en het woord hoftis, van 't welk men zich in 't Latyn bediende om eenen Vyand aenteduiden , betekende in "t eerft niets anders als een vreemdeling.
§. VIII. Tot de tweede fmaldeeling brengt men alle de Traktaeten, oft Verdingen , door welke twee Volkeren, het een ten opzigte van 't ander, in eenige nieuwe of byzonder verpligting treden: gelyk wanneer zy zich uitdrukkelyk verbinden tot dingen, waertoe zy niet gehouden waren als uit kragte eener onvolmaekte verpligting, of ook wel waertoe zy te voren in 't geheel niet gehouden waren.
§. IX. Een Tweede Onderfcheiding betreft deze Traktaeten, door welke men zich tot iet meerders verbind, dan waertoe men verfchuldigd was volgens het Natuurlyk Regt, aen alle menfehen gemeen. Want dezelve zyn van tweederlei foort; namelyk: of Gelyke. of Ongelyke.
%. IX*. E n dit leid tot eene Derde OnderIheiding; alzoo de eene lbortvan Traktae:en zoowel als de andere gemaekt worden
of



Van de Traktaeten in Vgemeen. 549
of gedurende het woeden van den Oorlog, of in vollen Vrede. 1
§. X. De gelyke Traktaeten oft Verdragen zyn zulke, die men lluit met eene' algeheele gelykheit van weerkanten: dat 's te zeggen, in welke men niet alleen van de eene en andere zyde gelyke zaeken belooft, en dat zuiver en eenvouwiglyk of naer evenredigheit der kragten en vermogens van elke der Contraktanten ; maer daerenboven zich op den zelfden voet verbind , zoodat de eene Party zich niet geringer houd, dan de andere, in welke zaek, hier toe betrekkelyk, het ook zy.
§. XI. Deze Traktaeten oft Verdingen worden gemaekt of met opzigt tot den Koop 1 handel, of tot het Oorlog, of omtrent an-{ dere dingen. Ten aenzien van den Koop-e handel, worden zy by voorbeeld gemaekt, als men bedingt, dat de Onderdaenen te wederzyde vry zullen wezen van alle Lasten en Regten van In-en Uitvoer; of dat men van hen niet meerder vorderen zal dan van 's l ands Inwoonders zelve , enz. In de Traktaeten oft Verbindtenilfen die het Oorlog betreffen, belooft men, by voorbeeld, dat elk den ander een gelyk getal van manfehap, van fchepen, of van andere zaeken zal leveren; en zulks, of in Mm 3 alle
9. Hooft* luk.
Gelyke traktae* 'en.
Gemaekt
ut opzigt 7t Handel Oorlog , nz.



Cngeifke Verdagen,
j i
550 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
alle foort van Oorlogen, zoo aenvallende als verwerende, of enkel in verwerende, enz. Eindelyk konnen deze Verbonden oft Traktaeten daerenboven over andere dingen gaen: gelyk wanneer men zich verbind , om te wederzyde geen vafte plaets op de grenzen te hebben; om geen belcherming toeteftaen of fchuilplaets te geven aen wederzydfche Onderdaenen , in geval van misdaed of ongehoorzaemheit; om zelfs zulken te doen vatten en overteleveren; en om geen doortogt te vergunnen aen de vyanden van weerkanten.
§. XII. 't Geen gezegd is, doed klaer genoeg begrypen, wat Ongelyke Traktaeten oft Verdingen zyn: als in welke hetgene dat te wederzyde beloofd word , niet gelyk is, of wel, waerdoor een der Bondgenooten minder word gefteld dan de andere. De ongelykheit der bedongene zaeken is nu eens aen den kant der aenmerkelykfte Mogendheit, geiyk by voorbeeld, als die hulp belooft aen de andere zonder eenige voor zich te bedingen; of aen de zyde van de Mogendheit die minder in waerdigheit is, gelyk wanneer deze zich Verbind, om ten dienfte van de hoogere i>ftë aenzienlyker Mogendheit iet meer te doen, dan die van haerenkapt toezegt aen dé mindere te zullen bewyzen.
$. XIIL



Van de Traktaeten in V gemeen. 551
§. XIII. Alle de voorwaerden der Ongelyke Verbonden zyn niet van een zelf-* den aert: want fommige zyn zoodanig' dat* zy, offchoon laftig * aen den minderen/ Bondgenoot, echter het Oppergebied in! zyn geheel laten; en andere integendeel doen eenigen inbreuk op de Onafhangelykheit en Soevereine Magt des lageren Verbondelings, en vermindert die in 't
een of 't ander. Dus- bragt het
Traktaet der Romeinen met de Karthagers, na den tweeden Puniefchen Oorlog gefloten, mede, dat de Karthagers niemand het Oorlog mogten aendoen, nogte in nogte buiten Afrika, zonder de toeftemming des Romeinfchen Volks: iet, 't welk baerblykelykopde Soevereiniteit van Karthago inbreuk deed,en haer onder de afhangelykheit van Rome bragt. Maer
de Oppermagt van de mindere Bondgenoot blyft in zyn geheel, fchoon hy zich by voorbeeld verbind,om'tkrygsvolk van den ander te betalen, hem de koften van 't Oorlog te vergoeden, de fterktens van eenige plaets te flegten, pand of pandsluiden * te * geven, alle de vrienden en vyanden des anderen voor vrienden en vyanden te houden, op zekere plaetzen gene fterktens oft vaftigheden te maken, geen zeil te maken in zekere zeen, de hoogerheit van den ander te erkennen , en hem by zekere geMm 4 legen-
Deze yn niet an een dfde va* <tur>
onereu* s.
ótages.



552 Beginsels van V B ürgerlyk Regt.
IV. Deel.
E» zyn fomtyds Vry ieedei
4 Zaeke.
lyke en PerfoO' neele Traktaeten,
legenheden eenig ontzag of toegevendheit te toonen; en dergelyke.
§. XIV. Ondertusschen , al is 't dat deze voonvaerden,en andere van zulkeen .aert, geen inbreuk maken op de Soevereiniteit oft het Oppergezag, zoo moet men nogtans toeftaen , dat dit foort van Ongelyke Verdingen dikwerf zeer teeder is ; en dat het te dugten ftaet , ingeval de Vorft die boven den ander in ivaerdigheit is hem ook merkelyk in fterkte en vermogen te boven gaet, dat de eerfte gaendeweg over den laetften eenig gezag, en eene eigentlykzoogenoemde beheerfching zal verkrygen ; vooral wannéér het Traktaet oft Verdrag altoosdurende gemaekt wiert.
§. XV. Men maekt ten vierden nog eene andere Ondcrfcheidinge in de Openbaere Traktaeten; dat 'er namelyk, Zae~ kelyke zyn, en Perfooneele. De laetfte oft Perfooneele Verbindteniffen zyn die, welke gemaekt worden met een Vorft, perfoonlyk aengemerkt ; zoodat het Traktaet oft Verding met zyn perfoon fterft en eindigt. De Zaekelyke Verbonden zyn integendeel die, door welke men niet zoozeer handeld met den Vorft, of met de Hoofden van 't Volk, als wel met het Lig-
chaem



Van de Traktaeten in H gemeen. 553 chaem des Staetendoms: welke Traktaeten 9 oft Verdingen bygevolge, na den dood der' genen die ze gemaekt hebben, in ftand blyven, en ook hunnen naezaten nae hen verpligten.
§. XVI. Om nu te weten, tot welke de-^ zer twee fmaldeelen men eenig Traktaet 2 zal brengen, zoo zie men hier de voor- 1 naemfte Regels, welke men desaengaende' kan vaftftellen.
1. Voor eerft moet men aendagtig let-1 ten op het beloop en den inhoud van het Verdrag zelf, midsgaders op zyne voorwaerden oft uitbedingen*, en op de oog- * merken die zich de Verbindende Partyen hebben voorgefteld. Want zoo luid de W7et: „ Of nu een Verbond gemaekt is in de „ zaek of in den perfoon, moet zoo wel uit „ de woorden als uit het oogmerk der over„ ééngekomenen worden beoordeeld (*)• ln" dien 'er dus een uitdrukkelyke clauful oft voorbedinging in plaets heeft dat het Traktaet of altoosdurende zal zyn, of voor een zeker getal van jaeren, of ten befte van 't Staetendom, of met den Vorft en zyne
(*) ütrum autem in rem, an inperfonam pailum fatlum efi non minus ex verbis , mam ex mente conveniemium Jeftimandum eft. Digeftor. Libr. II. Tit. xiv. Leg. 7, S. 8. de Paóiis,
J- Mm 5
Hooftuk.
Regels ter ennis van akel)ne rakzeten.
. Regel. Claufes,



IV. Deel.
*. Regel 3. Regel.
4« Regel 5. Regel.
554 Beginsels ^«VBurgerlykRegt.
Opvolgers, zoo ziet men klaer genoeg dat zulkeen Verdrag Zaekelyk is
2. Ten tweeden: alle Traktaet, met een .Gemeenebeft aengegaen , is uit eigener aert Zaekelyk; omdat het Onderwerp daer men het Verding mede maekt en fluit, eene altoosblyvende zaek is.
3. Ten derden: ook zelfs wanneer het Staetsbeftier veranderd, en van eene Gemeenebeftregeering een Alleenheerfching word, laet het Verdrag niet na in ftand te blyven; omdat het Lichaem dan nog altoos hetzelfde is, en 'er enkel een ander Hooft aen gegeven word.
4. Ten vierden: men moet echter eene uitzondering op dezen Regel maken, als hetblykt, dat de Gefteldheit van de Gemeenebeftregeering de waere oirzaek en grond is geweeft van het Traktaet; gelyk wanneer twee Gemeenebeften een Verbond gemaekt hebben ter bewaring en in ftandhouding van hun Staetsbeftier en Vrvheit. J
5. Ten vyfden: ingeval van twyffeling, moet men alle Traktaet inet een Vorft gemaekt voor Zaekelyk houden; omdat als het twyffelagtig is, de Vorft gerekend word, als Hooft van 't Staetslichaem, en ten welzyn van het Staetendom, gehandeld, en dus het gemaekt Traktaet oft Verding gefloten, te hebben.
6. Ten



Van de Traktaeten in 't gemeen. 555
6. Ten zesden: hier volgt uit, dat ge-9 lykerwys een Verdrag , na 't veranderen^ van de Volksregeering in eene Alleenheerfching, niet nalaet in ftand te blyven met den nieuwen Vorft, alzoo ook het Traktaet met een Koning gemaekt, wanneer het Staetsbeftier van eene Eenhoofdige Regeering verandert tot eene Republieksregeering, hierom niet vernietigd word; immers indien het Traktaet niet blykbaer perfoneel was.
7. Ten zevenden: alle Traktaet van Vrede is Zaekelyk uit zyn aert, en moet door de Staetvolgers gehouden worden: want zoodra men ftiptelyk de voorwaerden van het Vreêverbond heeft uitgevoerd , zoo wifcht de Vrede t'eenemael de verongelykingen uit die 't Oorlog ontftoken had, en hy herftelt de Natiën in den ftaet daer zy natuurlykerwyze in moeten zyn.
8. Tenagtften: indien een der verdragene Partyen reeds eenige zaek heeft volbragt, waertoe dezelve volgens het Traktaet verbonden was, en de andere te fterven komt voor de verbindteniflen aen zynen kant te hebben uitgevoerd , zoo is de Staetvolger des overleden Konings verpligt, of om den ander Party geheel fchadeloos te ftellen wegens hetgene die var zynen kant en by 't leven des geftorvenen fceeft toegebragt, of om zelve datgene tei
uitvoei
.Hooft-
uk.
1. Regel,
7. Regel. S.RegeL



IV. Deel
P.Rege
10. Regel.
Nen maj. zich verbindenmet Oxgehovigen.
556 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
uitvoer te brengen dat zyn Voorgangeraengenomen had. 9. Ten negenden: maer ingeval'er nog 1.niets volbragt is, nogte aen den eenen nogte aen den anderen kant, of wan neer hetgene uitgevoerd is te wederzyde gelyk ftaet, alsdan is het klaer, (indien het Verdrag .regtuit ziet op het perfooneele voordeel van den Vorft of zyn Huis,) dat het Traktaet van zelf ten einde loopt zoodra hy fterft, of zoodra als zyn Huis uitgeftorven is.
10 Ten tienden, en eindehyk: moet men aenmerken, dat het als in eene gewoonte veraert is, dat de Staetvolgers de Traktaeten, welke voor Zaekelyke erkend worden , vernieuwen moeten , ten minften in algemeene termen; opdat zy zooveel te kragtiger mogen verbonden en verpligt worden om dezelve in agt te nemen, en zy 'er zich niet van ontflagen rekenen, onder voorvvendfel van andere denkbeelden aengaende het welzyn van den Staet te hebben als die, welke hunne Voorgangers hadden.
§. XVII. Men doed, omtrent het ftuk der Traktaeten oft Verbonden, nog eene vraeg: Of het namelyk geoorlófd is Verdingen en Verbonden te maken met hen, die geen belydenis doen van den waeren
Gods-



Van de Traktaeten in V gemeen. 557
Godsdienft ? Maer hierop antwoord ik , s dat 'er in het Regt der Natuure deswegen^ gene zwarigheit altoos is. Het Regt om Traktaeten en Alliantiën te maken is aen alle menfehen gemeen, en het heeft niets ftrydigs of tegengeftelds tegen de beginfels van den waeren Godsdienft; die welverre van de voorzigtigheit en menfchelykheit te verbieden, de eene zoo wel als de andere op het fterkfte aenbeveelt (*).
§. XVIII. Om wel te oordeelen over de Oirzaeken, die de Openbaer Traktae-^ ten en Verbonden doen eindigen, zoo; moet men enkel letten op de Regels der' Overéénkomften in 't algemeen. Teweten :
1. Eerftelyk: loopt een Traktaet, dat voor zekeren tyd gefloten wiert, ten einde als de bepaelde tyd daer is, over welken men 't ééns geworden was.
2. Ten anderen, word noit een Verdrag dat ten einde liep geagt ftilzwygends vernieuwd te zyn: want men vermoed niet ligtelyk eene nieuwe verpligting.
3. In de Derde Plaets, wanneer men, na 't verfchynen van den bepaelden tyd, nog eenige daeden doed, welke overéénkomftig
(*) Men zie: Grotius Oorlogste» Vrede Regt. Boek. II. ij. Hoofcft. §. 8--n,
. Hooft' uk.
Oirzaek >an 't ein'igen der rraktae* sn.
I.
3>



iv. Deel.
4-
i ]
i
3 1
y i 1 )
55 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
komftig fchynen met de verbindtenilfen van het nu geëindigde Traktaet, zoomoeten die doeningen veeleer aengezien worden voor bloote tekens van vriendfchap en goedgunftigheit, dan voor eene ftilzwygende vernieuwing van het Verdrag.
4. Voor een Vierde, moet men hieromtrent deze uitzondering maken , dat dit doorgaet, 't en zy de zaeken, welke men gedaen heeft fints het ten einde loopen van het Traktaet, gene andere uitlegging konnen lyden als die van eene ftilzwygende vernieuwing der voorgaende Overéénkomft. By voorbeeld: als een Bondgeloot zich verpligt heeft, om aen den ander jaerlyks zekere fomme te betalen , m hy, na den bepaelden tyd van 't uitoopen des Verdrags, de betaling van dezelfde fom voor 't volgende jaer doed, zoo ivord het Verbond daerdoor ftilzwygends /oor 't gezegde jaer vernieuwd.
5. Ten Vyfden, is het een gevolg van den lert aller Overééndragten in 't gemeen , lat indien een der Partyen de verbindteliflen fchent, in welke zy door het Trakaet getreden was, de andere ontflagen vord van de haere te houden, mogende lie dan aenmerken als ontbonden en gebroken : want doorgaens hebben alle de artikels van een Verdrag de kragt van voor-
waerde,



Van de Traktaeten in V gemeen. 559
waerde, wier ontbreking hetzelve van gene? waerde maekt.
6. In de Zesde Plaets en voor V Laet ft, is dit gewonelyk zoo; dat 's te zeggen, ingeval men niet anders overéénquam: want men (telt fomtyds dit uitbeding, dat de fchennis van een der Artiekelen van het Traktaet hetzelve niet geheelenal zal breken , opdat de eene der Partyen zyne verbindtenilfen niet zou laten varen, om eene geringe belediging; mids nogtans dat hy , die door den ander eenige fchade lyd, op de eene of andere wyze buiten fchade gefteld werde.
§. XIX. Niemand als de Soeverein, oft Oppergebiedvoerder, kan Verbonden en Traktaeten maken 't zy door zichzelf, of door zyne Amptenaers en Staetdienaers. De Verdragen door de Staetsdienaers gemaekt verpligten den Soeverein en't Staetendom niet, ten zy die Minifters behoorelyk gezagtigd waren, en niets deeden als overéénkomftig met hunne orders en de magt hen gegeven. By dit ftuk ftaet optemerken , dat men onder de Romeinen den naem van Foedus oft Openbaer Verbond, en Plegtige Overéénkomft, gaf aen een Verdrag , 't welk op bevel van eene Soevereine Mogendheit was gemaekt, of dat van dezelve beveftigd * was: maer wanneer
Open-
9. Hoeft' ft«k.
6.
Traktaeten worden ge. maekt door een Vorft, of zyne Mi. nifters*
*ratifié.



IV. Deel.
Buiten'. Vorften laft ge. maekt, •wanneer te houden
Zonder hekragtigingis du: een Irak taet van geen viaerde.
560 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Openbaere Perfoonen, buiten order van de Opperfte Magt, eenige zaek beloofd hadden daer den Soeverein aen gelegen was, zoo noemde men zulks Sponfio , ofte eene eenvouwige Belofte.
§. XX. In 't algemeen is het zeker, dat, als de Staetsdienaers, zonder order van hunnen Soeverein, eenig Traktaet fluiten, betrekkelyk tot de Openbaere Zaeken, de Oppergebieder niet verpligt is hetzelve te houden. En zelfs mag te StaetsMinifter, die buiten laft een Verdrag maekte, geftraft worden naer bevind van zaeken. Ondertulfchen konnen 'er omftandigheden zyn, in welke een Soeverein oft Oppergebieder gehouden is, of door de Regels der Voorzigtigheit, of ook zelve door die van Regt en Billykheit een Traktaet, fchoon buiten zyn laft gemaekt en gefloten, uitteleveren en te beveiligen.
§. XXI- Wanneer een Oppergebieder berigt krygt van een Traktaet, door eenen zyner Staetsdienaers zonder zyn order gefloten, zoo brengt zyn Stilzwegen alleen gene Uitlevering oft Bevefliging mede; 't. en zy dat dit ftilzwygen verzeld gaet van eenige daed of andere omftandigheit, die waerfchynlyk gene andere uitlegging kan lyden. En met zooveel te meer reden,
is



Van de Traktaeten in V gemeen. 561
is een Traktaet, indien het op de voörwaer-5 de gemaekt is dat de Soeverein hetzelve/ zal beveiligen, niet van waerde, nogte verpligtende, dan wanneer de Opperfte Gezagvoerder hetzelve, op eene vormelyke en uitdrukkelyke wyze, uitgeleverd en bekragtigd heeft.
TIENDE HOOFTSTUK.
Van de Overééndragten, welke men met den Vyand maekt.
§.I. /^VNDERde Openbaere Overéén \_J komften verdienen die, welk( den ftaet des Oorlogs onderftellen, en di< men met den Vyand maekt, eenen by zonderen aendagt. Het zyn 'er van twee foorten: zulke namelyk, die den ftaet de. Oorlogs in wezen laten, en alleen de vyand lykheden matigen ; en zulke die den Kry£ geheelenal doen ophouden. Dan, eer \v\ van de eene en andere handelen, moe 'er iet in 't gemeen te boek worden gefla gen noopende de waerde dezer Overéén komften. En dus valt hier de vraeg:
Nn 01
• Overéén*
k komften in ' 'l Oorlog ■gemaekt.
r C
. Hooft* uk.



IV
Deel.
De Groots «((Puffen-
dorfs gevoelen over het Woordhouden an Vyanden.
Beginfel om dit te heoordeelen:
i. Het
Oorlog breekt nie, die Wet.
562 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
OF BÏEN DEN VTA ND EN WOORD MOET HOUDEN?
§. II. Dit stuk is ongetwyffeld een der fchoonfte en gewigtigfte in het Regt der Volkeren. Grotius en Puffendorf zyn het met elkander omtrent deze ftofïè niet ééns. De eerfte houd in 't algemeen ftaende, dat alle de Overéénkomften , welke men met eenen Vyand maekt, in de .onfchendbaerfte trouwe nagekomen moeten worden. Maer Puffendorf vind hierin eenige zwarigheit, ten aenzien der Overééndragten welke den ftaet van 't Oorlog in wezen laten. Laet ons tragten eenige Beginfels te leggen, door middel van welke men zich veilig zal kunnen bepalen, omtrent deze twee verfchillende meningen.
§. III. Ik merk dan de volgende dinrgen aen, [als zooveele Beginfels hiertoe dienftig:]
i, Alhoewel het Oorlog door zichzelf den ftaet der Maetfchappy tuflchen twep Natiën verbreekt, zoo moet men hieruit !niet befluiten, dat het Oorlog aen genige Wet oft Regelmaet, die het bepaelt, onderworpen is, of dat alle Regt en Verpligtingen tuflchen twee Vyanden ophouden.
2. Inte-



Van d' Overeendr. met den Vyand. 563
2. Integendeel ftaet all' de werelt toe, dat'er een Oorlogsregt tuflchen twee Vyanden plaets heeft, 'twelk door zichzelf verpligt , en van welks waerneming zy zich niet ontflaen konnen zonder pligtbreuk. Dit hebben wy voorheen bewezen, als wy deedenzien,dat'er regtvaer dige en onregt: vaerdige Oorloogen zyn; en dat het zelfs in de alderregtmatigfte Oorloogen niet geoorloofd is, de vyandlykheden tot het oneindige voorttezetten, maer dat men noodzakelyk binnen zekere paelen moet blyven; en dat 'er bygevolge , ook met betrekkinge tot een vyand, onregtvaerdige en ongeoorlófde zaeken zyn. Nadien derhalven , het Oorlog niet door zichzelf alle de Wetten der Maetfchappye verbreekt, zoo kan men daeruit alleen, dat twee Natiën elkander beoorloogen, nietbefluiten, dat zy hierdoor ontflagen zyn van getrouw aen haer woord te wezen , oft van het inagtnemen der verbindteniflen die zy met elkander maekten gedurende den loop van 't Oorlog.
3. Dewyl het Oorlog in zichzelf een zeer groot quaed is, zoo eifcht het gemeene belang der Volkeren, dat men zich niet beroove van de middelen, welke de voorzigtigheit aenbied, om de ftrengheden van hetzelve te matigen, en 'er de uitwerkfek van te verzagten. 't Is integendeel hun
N n 2 pligt;
1. late* \endeel heeft 'er een Oorlogsregt'ujfchen twee vyanden vlaets.
3. Zonder de O* penbaere Trouw kan 'er geen Ura' peitfchor* fing zyn.



IV. Deel.
■
I
564 Beginsels van VBurgerlykRegt.
pligt, dat zy zich deze middelen tragten te bezorgen,en alzoo de uitwerkfels zagter maken ; altans inzooverre als zulks geen nadeel kan doen aen het wettig oogwit van den Oorlog. Maer niets als de Openbaere Trouw*kc\n aen twee vyanden,terwyl zy nog handgemeen zyn, de zoete ruft van een Treves oft Wapenfchorfching verfchafFen: zy is het_ ook alleen, die aen de Steden, welke zich overgaven, de regten verzekerd , welke zy zich voorbehouden en uitbedongen hebben. Wac zouden de Volkeren winnen, of liever hoeveel was 'er niet wel voor hen te verliezen, indien zy zich gezagtigd hielden om geen werk te maken van een gegeven woord aen den Vyand; en zoo zyde Overéénkomften, in die omftandigheden gemaekt, enkel wilden aenzien voor middelen om elkander re bedriegen? Zeker! het is niet te denken, dat de Wet der Natuure zulke Grondregels, zoo blykbaer gekant tegen het gemeene welzyn van 't Menfchelyk Geflagt, iou konnen goedkeuren. Voorts mag nen nooit den Oorlog voeren, alleen om :e oorloogen: zal men tot denzelven over?aen, 't moet uit volftrekte noodzakelykheit zyn , om eene billyke en redelyke voldoening, en om eenen goeden Vrele te verkrygen : waeruit noodwendig t^olgt, dat het regt, 't geen de Oorlog
aen



Van d? Overeendr. met den Vyand. 565
aen den eenen vyand op den ander geeft,] niet totzoover kan gaen, dat het de Oor-/ loogen als vereeuwigen, die tot het oneindige doen duuren, en een onverwinnelyke hinderpael zetten zou, tegen de herftelling van den Vrede.
4. Ondertuflchen zou dit noodzakelyk gebeuren, indien het Natuurlyk Regt geen* onlosmakelyke verpligting oplei, om die< dingen te onderhouden , waerover mem het met den Vyand, ftaende het Oorlog,; vrywillig ééns geworden was; 't zy die overéénkomft enkel diende om de vyandelykheden te fchorten of te matigen, 't zy dezelve ten oogmerk hadden de vyandelykheden geheel te doen eindigen en
den Vrede te herftellen. Want
kort uit, d' er zyn niet meer dan twee wegen om tot den Vrede te komen. De eerfte is de volkomene en geheele vernieling van onzen Vyand; de tweede is het maken van een Verdrag met hem. Indien nu de Traktaeten en Overéénkomften, tuflchen vyanden gemaekt, in zichzelve niet heilig en onfchendbaer waren ; zou 'er geen ander middel overfchieten om zich eenen vaften Vrede te verfchaffen, dan het oorlog tot in 't oneindige en met alle vinnigheit voorttezetten, totdat onze vyanden t'eenemael en geheel vernield waren. Maer wie ziet niet, dat een beginfel, N n 3 't welk
o.Hooft-
'uk.
4. Ooi een Trak. aeten,ont ( Oorlog eheel te toen eitt'igen.



rv.
Deel, 5. Zoo »l
de Verbh tenis tnet den Vyan verpligt en d was zou men eindeloos oorloogen,
568 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
't welk noodzakelyk moet uitloopen tot verdelging van het Menfchdom en der Maetfchappyen, en dat voor 't overige niets noodzakelyks in zich heeft, lynregt ftrydmethetNatuur-en Volks-Regt, welks groot doelwit de bewaring en ruft is, zoo der Menfchelyke Maetfchappy in 't algemeen , als der Burgerlyke Maetfchappyen in 't byzonder.
5. Men kan hier genig verfchil ftellen /tuffchen de onderfcheidene Traktaeten welke men met een vyand maken kan; en ^de verpligting, die het Natuurlyk Regt eifcht dat men onfchendbaer zal in agt nemen , ziet even zoo zeer op zulke die den ftaet des Oorlogs in wezen laten, als op zulke die ftrekken om den Vrede te herftellen. D' er is geen midden tuflchen beide: men moet voor een algemeene Regel ftellen, dat alle Overéénkomft met den Vyand verpligtende is, of dat 'er in 't geheel geene kan zyn, die waerlyk zoodanig is. Zeker, ingeval het, by
voorbeeld, vry ftond, van goederharten een welgefloten Wapenfchorfingte breken, of zonder reden luiden te arrefteeren aen welke men vrygeleide had vergund, enz. wat quaed zou 'er dan fteken, in den Vyand te bedriegen onder voorwendlè! van over vrede met hem te handelen? Wanneer men over dit laetfte ftuk in onder*



Van d? Overeendr. met den Vyantd. 569
derhandeliüg treed, houd men daerdoor'1 niet op vyanden te zyn; maer het is ech-'' ter een foort van Stilftand van Wapenen, waerover men als overéénkomt, om te zien of 'er geen middel is om de zaeken byteleggen: hebben de onderhandelingen geen gelukkig gevolg, zoo is het geen nieuwen Oorlog dien men begint, nademael de gefchillen om welke men de wapenen opvattede nogniet bepaeld zyn ; maer het is flegts een voortgang van de vyandlykheden , die men voor een wyl opgefchort had. En overzulks zou men, ftond het vry den vyand geen woord te houden, niet meer ftaets konnen maken op de goede trouw des Vyands ten opzigte der Overéénkomften , welke ftrekken om den Vrede te herftellen, als ten aenzien van zulke wier doel enkel is om de vyandelykheden op te fchorten of te matigen: en dus zou het wantrouwen altoosdurende zyn, de Oorloogen zouden zich tot in 't' oneindige vereeuwigen, en men zou nooit tot eenen vallen en beftendigen Vrede geraken.
6. Hoe de ftaetzugt en gierigheit de onnoodige Oorloogen veelvuldiger hebben< gemaekt, hoe onlosmakelyker de Begin-/; iels zyn die wy vaftftellen voor de ruft» en 't belang van 't Menfchelyk Geflagt.^ Overzulks wil Cicero met reden: „ dat N n 4 ,, 'er
\Hoofttk.
6. En de
ïeregiigeit gebied ;t woordwdenen dm 'yand.



IV.
Deel.
Weerleg' ging van Puffendorf.
j
570 Beginsels van V Burgerlyk Regt
„ 'er een Oorlogsregt is, 't geen men tus* „ fchen Vyanden moet waernemen ; en ,, dat de Vyand altyd zekere Regten, „ ondanks het Oorlog, behoud (*)". 't Is niet genoeg met Puffendorf te zeggen, dat het gebruik, onder de befehaefde Volkeren aengenomen , om de glorie der wapenen , om de eer der oorloogenden, en om 't belang van 't menfehdom vaftgefteld heeft, dat men alle Overéénkomften, met den Vyand gemaekt, voor kragtig en van waerde te houden hebbe. Men moet 'er byvoegen, en nog daerenboven zeggen, dat zulks onverbrekelyk is; dat de Regtvaerdigheit het alzoo wil; dat het in geenderlei manier van de Natiën afhangt de zaeken op eenen anderen voet vaftteftellen; en dit zy zonder misdaed niet mogen afwyken van de Regels, die het Natuurlyk Regt hen, in dit opzigt, te hunnen gemeenen voordeele, afeifcht.
§. IV. 't Zal niet moëielyk zyn, door middel van de nu vaftgeftelde Beginfels, te antwoorden op de redenen, door welke Puffendorf voorgeeft te toonen , dat al-
, le
(*) Bil autem etiam jus bellitum ^ jidesque jurisjurando '<efe cum bofte Jervanda. Dat 's: Maer d'er is ook een Oor. ogsregt, en de bezworene trouw moet aen den vyand worden \ehouden. Cicero, de Officits, üb. IV. cap. 29,



Van de Overeendr. met den Vyand. 571
le Overééndragten met den Vyand aengegaen , door zichzelve niet verpligtendezyn. Wy zullen ons vergenoe¬
gen , met aentemerken , eensdeels dat de redenen van welke hy zich bedient niets bewyzen , omdat zy te veel bewyzen; en anderdeels dat all' wat men 'er redelykerwyze uit befluiten kan dit is , dat men met voorzigtigheit moet te werk gaen, en welterdegen zyn voorbehoedfels nemen eer men zyn woord geeft, of in eenige verbindtenis met den vyand treed; omdat de menfehen, door hun eigen belang, gebragt konnen worden om in hunne trouw te kort te komen, bovenal wanneer zy met menfehen te doen hebben, van welke zy gehaet worden, of die zyzelve haten.
g. V. Maer, zal men zeggen, is het geen onwederfpreekbaer Beginfel van 't Natuurlyk Regt, dat alle Overéénkomft, alle Traktaet, 't welk door een onregtmatig geweld afgewrongen wiert, door zichzelf van gener waerde is, en dat bygevolge hy, die genoodzaekt wert om het zynes ondanks te maken, onfchuldig zyn woord mag breken, byaldien hy agt zulks
veilig te konnen doen? Openbaer
Geweld en Dwang zyn het onderfcheidend kenmerk des Oorlogs, en doorgaens legt de Overwinnaer, 't zy hy een regtvaerdig,
'tzy
[o. Hoofttuk.
Oplofling Ier Tegenw?rfingen.



Deel.
572 Beginsels van 'i Burgerlyk Regt.
't zy onregtvaerdig Oorlog voert, den Verwonneling de noodzakelykheit op om met hem te handelen, en hy dwingt hem door de overmagt zyner wapenen, om de voorwaerden aentenemen die hy hem voorftelt. Hoe kan het dan mogelyk wezen , dat het Regt der Natuure en Volkeren , Traktaeten , in zulke omftandigheden gemaekt, voor heilig en onfchend-
baer verklaert? Ik antwoord, dat
hoe waeragtig het beginfel ook zy, op 't welk deze tegenwerping gegrond is, men het echter niet in zyn geheele uitgeftrektheit kan toepaflen op het gefchil waerover
hier gehandeld word. Het Gemeene
Belang des Menfchelyken Geflagts eifcht, dat men hier eenig onderfcheid make, tusfchen Overééndragten die de eene Partikulier van den ander door vreeze afdringt, en tuflchen die tot welke een Vorft, of Soeverein Volk, genoodzaekt word, door het overwigt der wapenen eenes Overwinnaers, offchoon ingevolge van eenen onregtvaerdigen Oorlog. Het Regt der Volkeren maekt hier dan eene uitzondering op den Algemeenen Regel van het Natuurlyk Regt, die de Overéénkomften en Verdingen vernietigd by welke de omftandigheit is van een onregtmatige vreeze oft dwang; of, zoo men wil, het Volksregt houd te wederzyde de vrees oft dwang
regt-



Van a* O vereendr. met den Vyand. 573
regtmatig, die twee vyanden noodzaekt om met elkander, ftaende het Oorlog, te' handelen: want anderszins zou 'er genig middel zyn, nogte om de woede des Krygs te matigen, nogte om denzelven t'eenemael te doen ophouden; gelyk wy voorheen getoond hebben.
§. VI. Dan , om niets wezendlyks agterwege te laten, dat betrekkelyk tot dit gefchil mogt zyn, zoo is het noodig, hier eenige ophelderingen te voegen by onze gezegdens. En wel eerftelyk , agte ik, dat men hier onderfcheid moet maken of hy, die door de overmagt zyner wapenen, zynen Vyand dwong om met hem te handelen , den Oorlog ondernam zonder eenige redenen; dan of hy 'er de eene of andere fchynreden toe kon bybrengen. Indien de Overwinnaer het Oorlog om eenige fchynbaere oirzaek ondernomen heefts alhoewel die in den grond onbillyk of ongenoegzaem mogt zyn wanneer men ze ftreng ter onderzoek brengt, alsdan is het van 't belang des Menfchelyken Geflagts, dat het Regt der Volkeren de Traktaeten oft Verdingen, in deze omftandigheden gefloten, voor wettig en verpligtend verklare ; derwyze dat de Overwonnenen zich niet van het nakomen derzelve ontflaen konnen, onder voorwendinge
var
[o.Hooftluk.
't Geeft mderQheid zoo de Noodzakerleen
fcbynrede tot den Kryg had.



5 76 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
iv.
Deel.
Of zoo de voor-
tvaerden tegen de menfckelykheitftryden.
van de onregtmatige vrees oft dwang , die de oirzaek van het fluiten der Verdragen was. Doch byaldien men on-
derftelt, dat het Oorlog zonder eenige reden ondernomen zy, of wel, dat de oirzaek die men 'er voor te berde brengt blykbaer ydel of onregtvaerdig is, (gelyk wanneer een Alexander wydafgelegene Volkeren, die nimmer van hem gehoord hadden, zogt onder't juk te brengen, enz.) zoo beken ik, wyl dus een Oorlog een waere Roof is, dat het my niet voorkomt, dat de Verwonneling meer verpligt zou wezen om het Traktaet te houden daer men hem toe gedwongen had , dan een byzonder perfoon verbonden is, om de fomme gelds welke hy aen roovers , ter vrykoopinge van zyn leven of vryheit, beloofde, toetetellen of te doen hebben.
§. VIL Laet ons nog meer zeggen; en dit zal eene andere noodige opheldering zyn. Indien, zelfs in 't geval waerin men onderftelt dat de Kryg ondernomen wiert om eenige fchynbaere en redelyke oirzaek, het Traktaet oft Verding, 't welk de Overwinnaer den Verwonneling oplegt, in zichzelf voorwaerden bevat, zoo grootelyks onregtvaerdig, dat zy op barbaerfchheit uitloopen, en geheelenal met de menfchelykheit ftryden zouden ,



Fan cT Overeendr. met den Vyand. 57;
den, zoo kan men aen den Overwonne ling het Regt niet weigeren, van zich te mo gen onttrekken aen zyne verbindtenifle, en den Kryg op nieuw te beginnen; om indien hy kan , zich vry te maken var zoo harde en onmenfchelyke voorwaerden daer men hem aen heeft willen onderwer pen, door 't misbruiken van de overwin ning tegen de menfchelykheit. Het alder regtvaerdigft Oorlog geeft den Overwin naer nooit zooveel gezag, dafhygeenmae behoeft te houden, nogt regel ten op zigt zyner Verwonnelingen in agt te ne men. En hy kan zich redelykerwyze nie beklagen over den inbreuk op een Trak taet, welks voorwaerden onregtvaerdig k zichzelve, en voor 't overige barbaerfcr en wreed zyn.
§. VIII. De Romeinsche Gefchiedeni: geeft ons omtrent dit ftuk een zeer merk. waerdig voorbeeld, 't welk wy hier niet tt
onpas melden zullen. — De Priver
naeten waren meermaelen door de Romei nen onder t juk gebragt, en waren t'elkem weder opgeftaen: hunne ftad wiert einde lyk hernomen door den Burgermeeftei Plautius. Tot het uiterfte gebragt, zon den zy Gezanten nae Rome om vrede te verzoeken. Maer als een der Raedshee ren hen vroeg, wat ftraf zy dagten verdient O o u
7
. 10. RooftJuk.
* t
>
t
! 1
I Opgehelderd door een voorbeeld uit • de Hifi o, rie der Romeinen.



I
Deel. ^
>73 Beginselsvan'tBürgerlykRegt.
e hebben? gaf een dier Gezanten ten antvoorde: de ftraf, die zulkeverdienen, welke gelooven dat zy waerdig zyn in vryheit te 'even. De Burgermeefter vroeg hen daer:>p, of'er grond was voor Rome om zich :e beloven, dat zy den vrede zouden in agt nemen, wanneer men hen hunne misdaed vergaf? De vrede , hernam de Gezant , zal tuffchen ons altydduurend zyn, en wy zullen denzelven getrouwelyk houden, indien de voorwaerden, welke gy ons zult opleggen , regtmatig en redelyk zyn ; maer zyn zy hard en laftig, zoo zal dees vrede geenszins van langen duur wezen, maer wy zullen dien welhaeft weder gebroken hebben. Alhoewel nu eenige
der Raedsheeren over dat antwoord geftoord waren, billykten de meefte hetzelve, en verklaerden het waerdig aen een menfch , en wel aen een vry menfch. Voorts erkennende, dat het de kragt van de Regten der Menfchelykheit in zich behelsde , riepen zy uit: Dat zy alleen waerdig waren om Burgers van Rome gemaekt te worden, die niets zoo waerdig hielden dat het in vergelyking kon komen met de Vryheit. En overzulks wierden zy, welke men in 't eerlt gedreigd had te ftraffen, toegelaten tot het Regt van Burgerfchap, en zy verkregen de voorwaerden die zy begeerd hadden. De heldenmoedige weige-



Van /Overeendr. met den Vyand. 579
gering der Privernaeten, in opzigt van 't waernemen der voorwaerden eenes harden en on menfchelyken Traktaets, deed hen waerdig geoordeeld worden , Medgezellen te zyn dergenen, die toen het braeffte en deugdzaemfte Volk ter werelt waren. Laet ons derhalven befluiten,
dat men hier een billyk midden moet in agt nemen, en zeggen, dat men de Trak> taeten en Verbonden, met den Vyand gefloten , onfchendbaer moet houden, zonder dat de uitzondering van een onregtmatige vrees oft dwang gezag verleent, om het woord te breken dat men hem gegeven heeft; ten ware het Oorlog openbaerlyk een wezendlyke en waere Rooi was geweeft, of dat de voorwaerden welke menoplei, ten uiterften onregtmatig, er vol barbaerfchheit en onmenfchelykheil bleken te zyn.
§. IX. Eindelyk is'er nog een geval, waerin men zonder trouwloosheit zich ontflaen mag van het nakomen zynes woord aen den Vyand; teweten, als een zekere voorwaerde die men ten grondflag ftelde van de Verbindtenis mangelt: en dii is een gevolg van den aert der Over ééndragten. In gevolg van dit Beginfel ontflaet de ontrouw van eene der Verbor dene Partyen de andere. Want alle de k O 0 2 de
10. Hooft* (luk.
Men is ,ongehouden , als de > grondflag 1 des Irak. taets gebreekt,
>
1



IV.
Deel,
Verdrag vanWapenfchorfng, anders Treyes 3 mat..
!
Wat die '■ doed op- i houden, j viat niet.
i
53o Beginsels van VBurgerlyk Regt.
den van een Verdrag worden naer den regten regel en doorgaens vervat in den vorm van voorwaerde, en als of men uitdrukke-
lyk gezegd had : Ik zal dit of dat doen , mids dat gy van uwen kant zoo of zoo iets doed.
ELFDE HOOFTSTUK.
Van de Overeenkomsten met den Vyand fiaende het Oorlog, en wel van de Wapenschorsing, enz.
ï* !• ^~\nder de Overééndragten, welV^/ ke den ftaet des Oorlogs in wezen laten, is eene der voornaemfte de Treves oft Stilftand van Wapenen, anders Verdrag van Wapenfchorfing geheten. Dit
s een Overéénkomft waerdoor men zich verpligt, om voor eenigen tyd de vyandlykbeden te ftaken, zonder dat hierom de Kryg eindigt; maer de ftaet van Oorlog Dlyft in wezen.
§. II. De Treves oft Wapenfchorfing s overzulks geen Vrede: nademael het Dorlog blyft duuren. Doch, zoo men, )y voorbeeld , overééngekomen is, we;ens het opbrengen van zekere contribu-
tiën



Van de Wapenschorsing. 58
tiën oft fchattingen ftaende het Oorlog, zo moeten dezelve, als enkel toegeftaen or zich van de vyandelykheden vrytekoopen zoolang de Stilftand van Wapenen duin ophouden : omdat de vyandlykheden ge durende den Treves. niet geoorlófd zyn. Éi integendeel, indien men van eenige zael afipraek maekte, dat dezelve plaets moe hebben in vredenstyd, zoozaldetulfchen poos der Wapenfchorftnge daerin niet be grepen zyn.
§. III. Dewyl alle Stilftand van Wapenen het Oorlog in wezen laet, zoo ij het ook een gevolg van denzelven , dal het, na'tuitloopenvanden bepaelden tyd. niet noodig is den Kryg op nieuw aentekondigen: want men begint dan geen nieuwen Oorlog; maer vervolgt en gaet voort in den reeds te voren aengekondigden.
% IV. Dit Beginfel, dat het Oorlog,'t welk men na eene Wapenfchorfing hervat, geen nieuwe Kryg is, kan op meer andere gevallen worden toegepaft. In een Verdrag van Vrede, tuflchen denBilfchop en Prins van Trenten en de Venetiaenen gefloten, was men overééngekomen, dat elk weder in V bezit zou gefield worden van 't geen by bezat voor den tegenwoordigen en laeiften Oorlog. In't, begin van Oo 3 dien
1
0 n Hooft-
» t
1
1 J?y deszelfs einde vervolgt
i hetOorlog.
Hoe dit tok Op andere gevallen



IV.
Deel,
Soorten van Treves
1. Korte of Zanger durende.
2. Algemeene of byzotidert
3. Onbe faelde en bepaelde.
582 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
dien Kryg had de Bilfchop een kafteel bemagtigd van de Venetiaenen; 't welk deze federd heroverden. De BiiTchop weigerde het afteftaen, onder voorwendfel dat- het hernomen was na verfcheidene Treves, ftaende dien Oorlog gemaekt. Maer het gefchil moeft baerblykelyk ten voordeele der Venetiaenen worden uitgewezen.
§. V. Men kan Treves oft Wapen fchorfingen maken van meer dan eene foort.
1. Somtyds blyven de Legers gedurende de Wapenfchorfing op de been, met all' den toeftel des Krygs; en zoodanig een Treves is doorgaens van korten duur: maer ook t'eenigertyd legt men de wapenen neder, en elk keert zynes weegs; als wanneer de Stilftand van Wapenen langer duur heeft.
2. Daer is een Algemeene Wapenfchorfing, die over alle de Landen der Beheering van 't een en ander Volk gaet; en een 'Byzondere Treves, welke alleen tot zekere plaetzen bepaeld word, gelyk by voorbeeld ter zee, en niet te lande enz.
3. Eindelyk is 'er een Wapenfchorfing ■ die volftrekt en onhepaeld is; als over alle zaeken gaende: en wederom een die bepaeld , en aen zekere zaeken verbonden word; by voorbeeld als men de Wapenftilftand maekt tot het begraven der gefneu-
vel-



Van de Wapenschorsing. 583
velden; of ook, wanneer een belegerde ftad oft plaets een Treves verkrygt enkel om gedekt te wezen voor zekere aenvallen, of ten opzigt van zekere vyandlykheden, als daer is het verwoeften van 't veld, enz.
§. VI. Insgelvks ftaet aentemerken dat, een Treves oft Befland van Wapenen, om eigentlyk te fpreken , niet word gemaekt als door een uitdrukkelyke Overééndragt , en dat het zeer bezwaerlyk gaet eene Wapenfchorfing vaftteflellen op den grondflag van eene ftilzwygende Overéénkomft ; ten zy de gevallen in zichzelve , en in hunne omftandigheden, zoodanig zyn, dat zy tot geen ander beginfel konnen gebragt worden, als tot een zuiver en opregt oogmerk van voor een tyd de vyan-
delykheden teflaken. Maer hieruit
alleen, dat men zich eenigen tyd van vyandelykheden onthield , zou overzulks de Vyand ongelyk hebben te befluiten, dat wy toeftemming tot eene Wapenfchorfing gaven.
§. VII. De natuur van den Wapenftilftand wyft klaer genoeg aen, wat'er de uitwerkfels van zyn. Die van den Algemeenen zyn deze.
Oo 4 I, Eer-
li.Hooft* (luk.
Een Treves word gemaekt door uitdrukkelykverdrag.
UitwerkCe is van den Treves.



IV
Dee i. a
Vya7id heit te ken.
1. Gei
J>laets n bemagti gen.
*j 't hiha dengeve! lene weder te g Ven.
5 34 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
't 1. Eerftelyk, moet alle daed van vyaniu delykheit, byaldien de Wapenfchorfing 'yk algemeen en volftrekt is, ophouden, zoo V* ten aenzien der perfoonen, als in opzigt der zaeken: doch dit belet niet, dat men gedurende den Treves nieuwe troepen werve, voorraed van krygsbehoefte opdoe, de fterktens herftelle, en wat dies meer zy; of 't en ware 'er eenig uitdrukkelyk Verding tegen was. Want dit foort van doeningen befluit in zichzelve geene vyandlykheden; maer't zyn enkel voorzorgenvan verdeediging, welke men in vollen vrede nemen mag.
2. Ten t-iueeden, zou het ook een zaek * zyn, met den Stilftand van Wapenen ftiy-
dig, dat men zich van een plaets, byden Vyand beflagen, meefter maekte, door de Bezettingomtekoopen. 'tls ook vry klaer, dat men immer zoo min, ten zy zich fchuldig makende, gedurende den Treves plaetzen mag vermeefteren, die de Vyand wel verlaten heeft, doch welke hem toekomen, 't zy hy ze verliet voor, 't zy na de Wapenfchorfing.
3. Ten derden, en ingevolge van 't vof rige , moet men de zaeken welke den ' Vyand toebehooren, en die ftaende den .Treves door eenig toeval in onze handen vielen,hem wedergeven;en dat zelfs*
wan*



Van de Wapenschorsing. 585
wanneer die zaeken ons te voren in eigendom hadden toegekomen.
4. Ten vierden, is het gedurende den Sölftand van Wapenen geoorlófd en vry, van weerkanten te gaen en te komen; alhoewel zulks, zonder trein of toeftel, waeruit iet te vreezen is, moet zyn.
§. VIII. By deze gelegenheit vraegt men, of degenen, welke zich door eenig onvoorzien en onvermydbaer toeval, ongelukkig op 's Vyands bodem bevinden, na 't eindigen van de Wapenfchorfing, gevangen konnen gehouden worden; dan of men hen de vryheit moet geven om hunnes wegs te gaen ? Grotius , en na hem Puffendorf , beflilTen 't beide, dat men, naer ftrikheit van regten, hen als krygsgevangen kan vafthouden; „ doch het is onge„ twyffeldveel menfchelyker, (voegt'er „ Grotius by,) en edelmoediger, zich „ van dat Regt niet te bedienen". Wat my belangt, 't komt my voor, dat het een gevolg is van \ Verdrag van Wapenfchorfing, dat men zulke luiden in vryheit laet vertrekken: want nademael men, uit kragt van den Treves, verpligt was, hen in vryheit te laten komen en gaen zoolang de Stilltand van Wapenen duurde, zoo moet men hen dezelfde veroorlooving ook toellaen na het eindigen van den WapenOo 5 Uil-
n.Hooft-
(luk.
4. Vry
overeniveêr te gaen enz.,
Of die of 't Vyands bodem zyn na v eindigen van den Treves krygsge- ' vangen worden.



586 Beginsels vartt Burgerxyk Regt.
iv.
Deel,
Uitwerkingenvan byzondere Jreves.
Alshe- , paeld aen, de zaeken' •waerover ' dezelve I gemaekt ( •werden.
1 X 1 1 ( 1
§. IX. Wat eene byzondere of tot zekere dingen Bepaelde Wapenfchorfing aengaet, derzelver uitwerkingen worden geëvenredigd naer de Overéénkomft, en bepaeld door den byzonderen aert van het Verdrag,'t geen men ten Stilftande van Wapenen maekte.
i. Indien'er dus een Treves oft Beftand gemaekt is, enkel om de dooden te begraven, zoo heeft men hierdoor geen regt >m geruftelyk eenige zaek op nieuw aenevangen, welke verandering in den ftaet Ier dingen kan brengen. By voorbeeld, nen mag gedurende die Wapenfchorfing er zee niet in een haven ontwyken, of e lande zich verfchanffen , enz. Want iy die een korte Treves ter begravinge van le dooden toeftaet, doed zulks alleen met jcpaiinge tot die zaek, en d'er is geen reden
ftilftand, ingeval het duidelyk blykt, dat een meerder magt, of onvoorzien geval, hen belet heeft zich daervan te bedienen gedurende den afgeperkten tyd. Anderszins zou zulkeene toelating , gemerkt dit foort van toevallen all' den dag kan gebeuren , dikwils een ftrik zyn om veele menfehen in 's Vyands handen te doen vallen. Zietdaerde voornaemfte uitwerkfels van eenen volftrekten en algemeenen Treves.



Van de Wapenschorsing. 587
den om den Stilftand der Wapenen ver- »■ der uitteftrekken als tot het geval waerom' men denzelven maekte. Waeruit overzulks volgt, dat, byaldien hy, aen wien men gemelden Treves verleende, zyn voordeel met denzelven wilde doen, om zich by voorbeeld te verfchanflen, of eenige andere zaek uittevoeren, de andere Party het regt zou hebben om zulks dooide wapenen te beletten. En deswegen zou de eerfte nooit mogen klagen: want men kan redelykerwyze niet voorwenden, dat een Wapenfchorfing, gefloten om de dooden te begraven, en tot die enkele doening bepaeld, regt geeft om eenige andere zaek geruftelyk te ondernemen en uittevoeren. Alles waertoe hy, die in den Stilftand van Wapenen bewilligde, verpligt is, beftaet daerin, dat hy zich niet met geweld tegen het begraven der gefneuvelden ftellen mag; tot niets meer is hy gehouden : fchoon Puffendorf van een ander gevoelen is (*). ■ ,.
2. Door een gevolg van dezelfde Begin-^ fels is het, dat wanneer door de Wapen-f fchorfing eeniglyk de perfoonen tegen de vyandelykheden gedekt worden, en met de zaeken. men in zulken geval, met tegen
(* ) Men zie zyn Droit de la Nature & des Ger/s. lib. VIII. cap. vu. §. 9-
Hooft-
Ofpiptt. yk aen d* erfoonen,



IV. Deel.
AlleTre. ves verpligt ter pond, doek den Onderdaenenmei als na 't afkondigen,
i
i
1
1
] 't \
588 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
gen de verbindtenis van den Wapenftilftand aengaet, als men gedurende denzelven om zyne goederen te verdeedigen eenig nadeel doed aen de perfoonen. Want zelf! hierdoor dat men te wederzyde ove'réénquam omtrent de veiligheit door de perfoonen , heeft men ook voor zich het regt uitbedongen van zyne goederen te verdeedigen tegen de verwoeflingen roof Dus is de veiligheit der perfoonen niet algemeenmaer enkel voor hen, die komen en gaen zonder toeleg om iets te nemen van den Vyand,met wien men een bepaeldenTreves maekte.
§. X. Alle Stilftand van Wapenen verpligt de zich verbindende Partven van het oogenblik af, dat het Verdrag gemaekt en gefloten is: doch wat de Onderdaenen van weerkanten betreft, zy zyn ten dezen opzigte in gene verpligting zoo hen de Wapenfchorfing niet plegtig is bekend gemaekt. Hieruit volgt, dat alsdan de Jnderdaenen, zoo zy eenige vyandelykheit jegaen, of ietwat tegen het Beftand doen, len generleie ftraf onderworpen zyn Echer moeten de Mogendheden, welke den Wapenftilftand gefloten hebben, hen die ladeel leden buiten fchade ftellen, en de :aeken op den eerften vcet brengen, zoo 'eel hen mogelyk is.
S- XL



Van de Wapenschorsing. 589
§. XI. Eindelyk, wanneer de Wapenfchorfing van den eenen kant gefchon-' den word, zoo ftaet het ongetwyffeld aen' de andere der Partyen vry, de wapenen weder optenemen, en het Oorlog op nieuw te hervatten, zonder voorafgaende Aenkondiging: maer zoo men overééngekomen is wegens de eene of andere flraffe oft boete, door den genen te betalen die het Beltand fchent, zoo heeft de beledigde, wanneer de belediger aenbied de boete te betaelen of de gefielde breuke reeds1 onderging, geenszins het regt om de vyandelykheden te hervatten voor het eindigen van den beperkten tyd der Wapenfchorfinge: zoo nogtans dat de beledigde party , behalven de gefielde boete, het regt heeft van fchaêvergoeding te eifchen wegens het nadeel, dat dezelve door den inbreuk op het Verdrag geleden heeft. Doch, men moet wel in agt nemen, dat de doeningen van byzondere perfoonen den Treves niet breken; ten ware 'er de Soeverein eenig deel in had, 't zy door een gegeven lalt, 't zy door eene goedkeuring : en de Oppergebieder word gerekend het gedaene goedtekeuren indien hy den fchuldigen niet wil ftraffen nogte overleveren , of zoo hy weigert de zaeken, gedurende den Stilftand van Wapenen weggenomen , wedertegeven.
S. xii.
Ur*t den Treves >reekt , wat niet.



IV.
Dit el. 't Vryge lei, wat,
"Regels daeromtrent.
i.
*•
?•
590 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
§♦ XII. Het Vrygelei is insgelyks een Overéénkomft dat tuflchen Vyanden "gemaekt word, en'twelk verdient dat men 'er iet van zegge. Men verftaet daerdoor een voorlegt, aen iemand der vyanden vergund, zonder dat 'er een Stilftand van Wapenen plaets heeft, uit kragt van 't welk hem de vryheit toegeftaen word om veilig te mogen komen en gaen.
§. XIII. Alle de Vraegftukken, welke men omtrent het Vrygelei voorfteld , konnen beflift worden, of uit de natuur van 't vergunde Vrygelei zelve, of volgens de algemeene regels eener goede uitlegginge.
1. Een Vrygelei, voor Krygsluid en gegeven , betreft niet alleen de mindere Officiers, maer ook hen die aen 't hooft der Legers gebieden Dit 's het natuurlyk en gewoon gebruik der woorden; 't welk dezen zin eifcht.
2. Indien men aen iemand toelaet ergens te gaen, word men geagt hem vergund te hebben, dat hy vandaer weder mag keeren ; anderzins zou de eerfte toelating dikwils van geen nut wezen. Echter konnen'er gevallen zyn, waerin'tVrygelei geenszins hetwederkeereninfluit.
3. Indien men aen iemand de vryheit toeliet van te mogen komen, zoo mag hy
door-



Van V Vrygeleide.
59i
doorgaens geen ander in zyn plaets zen-1 den; encntegendeel, mag hy, die vryheit' kreeg om iemand te zenden,zelf niet komen: want dat zyn twee onderfcheidene zaeken; en de veroorlooving moet natuurlykerwyze bepaeld worden tot den perfoon zei ven aen wien men haer toeftond; omdat men die waerfchynlyk aen een ander niet zou vergund hebben.
4. Een vader, aen wien men den Vryen Doortogt toegeftaen heeft, mag zyn zoon niet met zich nemen; en zoo is het ook met een man ten opzigt van zyne vrouw.
5. Wat de knegts betreft, fchoon men 'er geen uitdrukkelyk gewag van gemaekt mogt hebben, word echter vermoed, dat het vry is, 'er een of twee met zich te nemen ; of zelfs een meerder getal, naer de hoedanigheit, of het aenzien en den rang, des perfoons.
6. In geval van twyffeling, en doorgaens, word het voorregt van 't Vrygeleide niet vernietigd door den dood desgenen die het vergunde; nogtans is 'er niets dat zyn opvolger in den weg ftaet, hetzelve om goederedenen intetrekken: doch dan moet hy, aen wien men den Vrygeleibrief gaf, gewaerfchouwd worden om te vertrekken, en men moet hem den noodigen tyd geven om in eene veilige plaets te konnen wyken. 7. Eer
1 Hoeft' luk.
4» 6i



59'2 Beginsels van 't Burgerlyk Regt
IV.
DliEL,
7-
Vrykooping der Gevangenen.
In '/gemeen beft voorden Staet.
7. Een Vrygelei voor zoo langen tyd toegeftaen als men wil, brengt door zichzelf mede dat het blyft duuren totdat men het uitdrukkelyk herroepen heeft: want zonder zulks, word de wil geagt altoos in vorig wezen te blyven , wat tyd 'er ook verloopen moge zyn. Maer dusdanig een Vrygeleide loopt te niet, wanneer hy die het gegeven heeft ophoud bekleed te zyn met het bewind, uit kragte van 't welk hy hetzelve gaf.
§. XIV. De Vrykooping der Gevangenen is ook een Overéénkornft,diemen dikwils maekt zonder dat het Oorlog een einde neemt. De Oude Romeinen quamen niet ligtelyk tot het vrykoopen der Krygsgevangenen. Zy onderzogten vooraf, of degenen, die door de Vyanden gevat waren, de wetten van den krygstugt hadden in agt genomen, en of zy bygevolge verdienden vrygekogt en geloft te worden. En de ftrenge kant woog doorgaens boven; als zynde, hunnes agtens, de voordeeligfte voor het Gemeenebeft.
§. XV. Maer in 't gemeen is hetgewiflelyk overéénkomftiger, zoo met het welzyn van 't Staetendom, als met de Menfchelykheit, dat men de Krygsgevangenen vrykoope en uitwüXele; ten zy de ondervin-



Fan de Vrykooping der Gevang. 593
vinding doed zien, dat het noodig is omtreni hen merkelyke ftrengheit te gebruiken . om veel grooter quaeden, die anderszins onvermybaer mogten zyn, voortekomen of te verbeteren.
§. XVI. Een Verdrag, ter rantzoeneering van eenen Krygsgevangenen gemaekt , mag niet herroepen worden, onder voorwendfel dat de gevangen veel ryker is dan men dagt. Want deze omftandigheit, van den meerderen of minderen rykdom des gevangenen, heeft genig verband met het Verdrag: zoodat, indien men met betrekking daertoe het rantzoen had willen regelen, men die voorwaerden in het Verdrag moeft gefteld hebben.
§. XVII. Wanneer men iemand Krygsgevangen heeft gemaekt, zoo verkrygt men geen eigendom als aen 't geen men by hem vind. En overzulks behoort aen een Krygsgevangen ontegenzeggelyk in vollen eigendom, het geld en alles wat hy middel vond om verborgen te houden, ofte onttrekken aen het onderzoek't welk men by hem deed: en bygevolge kan hy 'er zich van bedienen tot den prys zyner vrykoopinge. De Vyand kon niet ietwesin bezit nemen, waervan hy gene kennilfe Kreeg'* en de Krygsgevangen was voor 't Pp ove-
't Verdrag
ieswegen niet te herroepen.
't Geld dat ;en Gevangen te verbergen wift , blyft het yne.
■ 11. Hooft* ftuk.



iv. Deel.
Oferfge* naemen bet losgeld móeten betalen.
Of een Ontflagene, op voorwaerde van een ander die inmiddels flerft te bevryden, zich weêr gevangen moet geven.
594 Beginsels van 't BurgerlykRegt.
overige in generlei wyze verpligt den Vyand alles te ontdekken wat hy had.
§. XVIII. Dan, men vraegt omtrent het ftuk der Loffinge van Krygsgevangenen , Of de Erfgenaem van een Krygsgevangen verpligt is het rantzoen te betalen dat de Overleden beloofd had ? Ik antwoord : dat de Erfgenaem , ingeval de Gevangen, ftaende dat hy nog gevangen was, ftierf, niets fchuldig is: want de belofte des Overledenen onderftelde zyn ontflag. Doch zoo hy reeds vry en ontflagen was toen hy te fterven quam , zoo is de Erfgenaem verpligt het losgeld onwederlprekelyk optebrengen.
§. XIX. Nog doed men eene andere vraeg: Moet een Gevangen, die ontflagen is, op voorwaerde van te maken dat een ander die door de zynen gevangen wiert ontflagen worde, wanneer die ander fterft eer hy zyn ontflag verkreeg, zich weder Krygsgevangen geven ? Ik antwoord: dat de ontflagene Gevangen niet gehouden is zich weder in gevangenis te ftellen; want zulks was niet beloofd: doch het fchynt ook niet billyk, dat hy zyne vryheit om niet bezitte. 't Is des noodig,dat hy eenige fchaêvergoeding geve, of dat hy de waerde van den geftorvenen Krygsgevangen aen dengeen



Van de Vrykooping der gevang. 595
geen betalemet wienhy't verdrag aenging, en aen wien hy uit kragt van 't zelve zich' verfchuldigd heeft.
TWAELFDE HOOFTSTUK.
Van de Overééndragten, ftaende het Oorlog gemaekt door de Mindere Gezagvoerders , gelyk by voorbeeld door Legerhoofden en Mindere Krygs-
bevelhebbers.
§ I. \ llès wat wy tothiertoe gezegd x\. hebben wegens de Verdingen en Overéénkomften met den Vyand, ziet op zulke die wederzyds door Soevereine ofte Oppergebiedvoerende Magten worden gemaekt: dan , nadien de Oppergezagvoerders niet altyd zelve de Verdra-, gen fluiten, zoo moeten wy tegenwoordig in overweging nemen , wat men te denken hebbe van de Traktaeten die door Legerhoofden of andere Krygsbevelhebbers, onder het Hoogftgebied ftaende, gefloten worden.
Pp 2 §. IL
W"t U
denken van de Traktaeten door ondergercbikteMagten \efloten.
n.Htofthk.



596" Beginsels van V Burgerlyk Regt.
IV.
Deel.
Hoe deze den Soeverein verbinden.
i. Als hy 'er laft toe geeft.
1, Ondei de magt diehy toebetrowwdtvervat.
l-.Ofdie niet te buitengaende,
§. II. Om te weten of dusdanige Overééndragten den Oppergebieder verpligten kan men de volgende Beginlèls leggen:
1. Voor eerft: het is onwederlprekelyk, dat de Soeverein, (gelyk een ieder zich verbinden kan, of door zichzelf of door een ander,) verbonden word door de Overéénkomften, van zyne Staetsdienaers of Krygsbevelhebbers gemaekt, uit een gevolg van de magt en bevelen, welke hy hen deswegen uitdrukkelyk gaf.
2. Ten tweeden : hy die aen iemand een zekere magt geeft, word redelykerwyze geoordeeld even daerdoor hem toegeftaen te hebben, alles wat 'er een gevolg en noodzakelyk aenhanglel van is, zonder 't welk hy die magt niet gevoegelyk zou konnen uitvoeren; doch hy word niet gerekend verder te gaen in zyne toeftemminge.
3. Ten derden: indien degeen aen wien laft gegeven wiert om te handelen en een Verdrag te fluiten, niets anders deed als 't geen in de uitgebreidheit van zyne magt belloten legt, indien hy de paelen van 't vermogen, aen zyn Ampt oft Bediening vaft, niet te buiten ging, maer binnen dezelve bleef, fchoon hy zyn geheimen laft overfchreden mogt hebben, word de Soeverein geagt gehouden te zyn aen het geen zyn Dienaer floot; anderszins zou
men



Van cC O vereendr. door Legerh, enz. 597
men nooit ftaet konnen maken op de Verbindteniflen welke door een Prokureur oft Zaekvoerder wierden gefloten.
4. Ten vierden : de Oppergebieder is wyders verpligt door het doen zyner Staetsdienaers en Krygsbevelhebbers, fchoon van magt en laft onvoorzien, ingeval hy de Verbindteniflen welke zy aengingen bekragtigde, 't zy op eene vormelyke en flipte wyze, en dan is 'er genige zwarigheit in, of op eene ftilzwygende maniere, dat 's te zeggen, indien de Soeverein, onderrigt van 't gene voorgevallen is, zaeken laet doen, of zelf doed, welke redelykerwyze niet aen eenige andere oirzaek konnen toegefchreven worden, als' aen het oogmerk om de Verbindteniflen van zynen Staetsdienaer, offchoon zonder zyne kennis en deelhebbing gefloten, ter uitvoer te brengen.
5. Ten vyfden: de Soeverein ofte Oppergezagvoerder kan daerenboven verpligt worden om de Verbindteniflen zyner Dienaers, zonder zyn laft gefloten, te houden en werkftellig te maken, dooreen uitwerking van de Natuurlyke Wet, die verbied, dat wy ten kofte van een ander ons voordeel doen. De billykheit vordert, dat men, in zulke omftandigheden naeuwkeurig de voorwaerden van het Verdrag onderhoude en in agtneme, alhoewel het
Pp 3 êe
n.Hooftfiuk.
4. Voorts als hyze bekragtigd.
En volgens de Natuurly* keWet.



598 Beginsels van V Burgerlyk Regt
IV. Deel.
6. Tenz\ 's Lands Wet en Gewoonte anders ttftbte.
* Modifi (ation.
7- ^ mangel nian dit alles, is ' voor des Staetsdie naers rekening,
gefloten wiert door Staetsdienaers of Krygsbevelhebbers welke niet gezagtigd waren.
6. Ten zesden: dusdanig zyn de Algerineene Beginfels van de Natuurlyke Billykheit, uit kragt van welke de Oppergebieders meer of min verbonden worden door de Overééndragten van hunne Legerhoofden, enz. gemaekt. Waerby men echter nog deze algemeene aenmerking moet voegen : dat zulks aengaet , indien de Wetten en Gewoontens van 't Land daeromtrent gene byzondere bepaling oft wy• ziging * maken, en dat die Wetten en Gewoontens bekend waren aen hen die het Verdrag floten.
7. Ten zevenden , en eindelyk : ingeval een Openbaer Staetsdienaer de paelen van zynen laft te buiten gaet, inzoover hy t niet houden kan wat hy beloofde, en zyn Meefter daer niet toe verpligt kan worden, zoo is hy ongetwyffeld gehouden dengeen fchadeloos te ftelien met wien hy gehandeld en 't Verdrag gefloten heeft. Heeft 'er van zynen kant quaede trouw plaets, zoo kan hy zelfs wegens bedriegery geftraft worden; en men zou regt hebben, om zulks op zyn perfoon of goederen, ofte ook zelfs op die beide , te verhalen.
§. ia



Van d'0 vereendr. door Legerh. enz. 599
§. III. Laet ons deze Algemeene Beginfels ophelderen, door ze op byzondere" Voorbeelden toetepalfen.
1. Een Legerhooft kan geen Verdrag fluiten over 't geen [de bepaling van] het ftuk des Oorlogs en deszelfs gevolgen betreft: want de magt om te oorloogen, in welkeene uitgeftrektheit die ook gegeven zy, brengt geenszins het vermogen mede om het Oorlog te eindigen.
2. De Legerhoofden mogen van gelyken, uit zichzelf en op eigengezag, geen Wapenfchorfing maken voor de uitgeftrektheit van eenigen tyd: want Eerftelyk, hangt zulks niet noodzakelyk af van den laft hen gegeven. Ten Tiveeden, is zulks van te groote gevolgen om het geheelenal aen hunne befcheidenheit en fchikking overtelaten. Ten Derden, en eindelyk, dringen de bmftandigheden doorgaens zelden zoo aen, dat men den tyd niet zou hebben om den Oppergebieder raed te vragen ; terwyl pligt en voorzigtigheit in 't algemeen willen, dat een Legerhooft den Soeverein zooveel hem mogelyk is raedplege, zelfs met opzigt tot zaeken, die hy magt heeft naer goedvinden te regelen en uittevoeren. En konnen Legerhoofden uit zichzelf geen Treves fluiten van langen duur, zy mogen nog veel minder zulk foort van Wapenftilftanden maken,
Pp 4 die
ToegepapJ p vooreeldea.
I.



iv
Deel,
3.
Byzonder Bestanden door Min der-Officiers geflo' ien.
Deze verpligten ooi de andert Bevelheb' bers en 't Legerhooft.
600 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
die den geheelentoeftel des Krygs wegnemen, en naby aen eenen wezendlyken Vrede komen.
3. Ten aenzien der Treves oft Wapenfchorfingen die van korten duur zyn, gelyk die om de dooden te begraven , enz. het ftaet ongetwyffeld in de magt eenes Legerhoofts dezelve te maken en te Hui* ten.
§. IV. De Lieutenants oft Plaetsbe■kleeders der Legerhoofden, en zelfs de Onder-Krygsbevelhebbers mogen ook byzondere Beftanden maken,by voorbeeld: gedurende den aenval van eeirverfchanft lichaem van vyanden, of in de belegering van eene ftad. Want dewyl zulks dikwils noodzakelyk is , zoo vermoed men met reden, dat dit Regt in de uitgeftrektheit van hunnen Laft, door een noodwendig gevolg, opgefloten legt.
§. V. Maer verpligten deze Wapenfchorfingen enkel de Officiers die dezelve floten , midsgaders hun krygsvolk ; of zyn zy ook van waerde met opzigt tot de andere Bevelhebbers, en van het Hooft des
Legers zelf? ; Grotius verklaert
zich voor het eerfte gevoelen: ondertusfchen fchynt ons het tweede beter gegrondveft. Want: i, Dewyl men onderftelt
dat



Van / Overeendr. door Legerh. enz. 601
dat zulkeen Stilftand van Wapenen door jt eenen Onder - Officier gefloten is , ingevolge eener ftilzwygende goedkeuring van den Soeverein, zoo kan genig ander Krygsamptenaer, die of gelyk of zelfs hooger is, tegen die Overéénkomft handelen zonder van ter zyde het gezag der Opperfte Magt te quetzen. 1. Voor't overige, zou, indien andere daertegen mogten aengaen, zulks gelegenheit konnen geven aen bedriegeryen en wantrouwingen , die het gebruik dezer byzondere Wapenfchorfingen, in verfcheidene gelegenheden zoo noodig, onnut of onuitvoerbaer maekten.
§. VI. Het staet niet aen de Generaels oft Legerhoofden , om perfoonen^ door de wapenen bemagtigd te ontflaen;, ook mogen zy wegens de Soevereiniteit ofte Oppergezagvoeringe , van en over de vermeefterde Landen, geen beftelling maken.
§. VII. Doch het ftaet zekerlyk in de* magt der Legerhoofden , omtrent zaeken, welke nogniet verrneefterd zyn, toeftemming te geven, en te doen en laten naer de omftandigheit waerin zy zich bevinden. By voorbeeld , de fteden , en s ook meeftal de perfoonen, geven zich Pp 5 niet
1. Hooftuk.
Wat Geteraelsiet veriogea.
Vat al.



iv. Deel.
Teegepat ep twee gevalle» derRomei nen.
DER-
602 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
niet over als op voorwaerde van hun leven en vryheit , ja ook wel hunne goederen te redden; en gewonelyk heeft men den tyd niet om den Soeverein deswegen raed te plegen Bygevolge moeten de Hoofden, en zelfs de mindere Gebieders, dit Regt inzoveeluitgeftrektheits bezitten als hunne Laft reikt.
§. VIII. Eindelyk kan men uit de Be-
?ginfels, welke wy vaftgefteld hebben, ligtelyk opmaken en oordeelen, wat 'er te
.houden zy van'tgedrag des Romeinfchen Volks ten opzigte van Bituïtus , koning der Auvergners, en in de zaek der Caudiniefche Vorken oft Knippen (*).
(*) Zie de Aentekening, in Burlamaqui 's N<*t uur lyk Regt, bladz. 29.



Van Verdr. der Partikulieren. 603
■ 1
— fi
DERTIENDE HOOFTSTUK.
Van de Overééndragten, met den Vyand gemaekt door Partikulieren oft Byzondere Persoonen.
§. I.t Jet gebeurt t'eenigertyd in den JLx Oorlog, dat Partikulieren, \\ zy bloote Soldaeten, 't zy andere , eem\ ge Verdragen met den Vyand maken. < Cicero merkt over dit ftuk verftandelyk aen, dat Byzondere Perfoonen, indien zy eenige zaek aen denVyand beloofd hebben, tot die belofte uit noodzaeke der omftandigheden gedrongen, godsdienftelyk hun woord geftand moeten doen (*).
§. II. En inderdaed , alle de Beginfels, welke wy te voren gelegd hebben,' bewyzen klaerblykelyk de regtvaerdigheit' en 't noodwendige van dezen Pligt: zonder, dat zou men dikwils een hinderpael zetten aen de vryheit; men zou gelegenheit geven tot moord, wreedheit, en wat des meer zy. §. HL
(*) De Officiis, lib, I. cap. 12.
3. Hooft' uk.
Verdrag
iet den 'yand 'oor YoT' ikulieren.
Stipt geland te hen.



IV.
Deel.
Uitzondi ring hierop.
Ai ivas het eenigi, zins na ■ dee/tg aet den Staet. moet der Partikulierenmoord ge kouden.
Als j van •wcderke- ' ring.
604 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
III. Maer hoewel deze verpligtinLgen in zichzelve van waerde zyn, is het nogtans klaer, dat een Partikulier, iet dat aen 't Gemeenebeft toebehoort, niet vervreemden mag ; alzoo dit zelfs den Legerhoofden ongeoorlofd is.
§. IV. Ten aenzien der daeden en goederen van elk Byzonder Perfoon heeft men in te nemen , dat alhoewel de Overéénkomften, die hy ten dezen opzigte met den Vyand mogt maken, fomtyds eenig nadeel aen 't Staetendom konnen toebrengen, zyne Verbindteniflen echter verpligtende zyn. Al wat ftrekt om een grooter quaed te vermyden, offchoon fchadelyk in zichzelve, moet als een £?oed worden aengemerkt: gelyk by voorbeeld, wanneer men zich verbind om eenige fchattingen te betalen, ter vrykoopinge van roof of verbranding. Ook konnen de Wetten van den Staet zonder onbillykheit den Partikulieren het regt niet benemen van in hunne veiligheit te mogen voorzien , met hen als Onderdaenen een telaftige verpligting opteleggen; geheel ftrydig met de Reden en Natuur.
> §. V. Ingevolge van deze gelegde Beginfels laet men van waerde zyn, oft :luld men , en zulks met reden , de Belofte



Van de Verdr. der Partikulieren. 605
lofte, die een Krygsgevangen doed, van* zich weder in de gevangenis te ftellen.' Men zou hem zonder zulks niet laten gaen; terwyl het ongetwyfteld, en voor hem en voor 't Staetendom , beter is dat hy de veroorlooving van uit te mogen gaen voor een tyd hebbe, dan dat hy gedurig in de gevangenis blyve. 'tWas derhalven, om aen zyn pligt te voldoen, dat de Romeinfche Regulus , van de Karthagers op zyn woord van eer vrygelaeten, weder nae Karthage keerde, en zich op nieuw in handen der Vyanden begaf (*).
§. VI. Eveneens moet men oordeelen van de Belofte, door welke een Parti-* kulier zich verpligt, om niet te dienen tegen< dengeen wiens krygsgevangen hy is. Zonder reden zou men hier tegen inbrengen, dat duseen verbindtenis ftryd met hetgene men aen 't Vaderland verfchuldigd is. Want, niets ftrydigs met den pligt eenes goeden Burgers legt 'erin, dat men zich zyne vryheit bezorge, door 't belooven van iets natelaten, dat de Vyand magtig is ons te beletten. En 't Vaderland verheft 'er niets by; zelfs wint het 'er door: nademael een Gevangen , voorzooveel hy niet vrygekogt en geloft word, ten opzigt van 't Vaderland verloren is.
§• VII.
(*) Cicero de Offidis. lib. III. cap, 29,
3 Hooftuk.
En van iet te dieen tegen 'enVyand.



6io Beginsels van V Burgerlyk Regt.
iv. (
Deel.
•i.Ofee»\ Vreeverdrag , door eengevan- \ gen Vorft ( gemaekt, , •vanivaer-' de is. 1 (
len? Ik antwoord: i. Dat, zoo
le Oppergebieder zyne rebellige onderlaenen eerft door de wapenen deed zwigen, het alsdan aen hem ftaet, hoe hy 'er nede handelen wil. Maer 2. indien hy net hen in eenig vergelyk getreden is of reed, word hy gerekend daerdoor all' het rorige aen hen vergeven te hebben; en werzulks kan hy zich niet wettig ontflaen 'an het nakomen zynes woords, onder voorwending, dat hy hetzelve aen muiende Onderdaenen gegeven heeft. En leze verpligting is des t'onfchendbaerder, rnidat de Soevereinen ook den naem van lebellie oft Muitery konnen geven aen ;ene ongehoorzaemheit of tegenftand, loor welke men eeniglyk zyne billyke legten handhaeft, en zich fielt tegen het chenden van de wezendlykfte verbindteïiflen der Oppergebiederen. De GefchieJeniflen gaven ons deswegen niet dan te feel voorbeelden aen de hand.
§. V. Niemand, als degeen die het ilegt heeft om Oorlog te voeren , heeft >ok het Regt om denzelven te bepalen en e eindigen door een Vredes-Verdrag: en lit, met een woord gezegd , is een wezendlyk deel van het Soeverein Gezag oft iet Opperfte Gebied. Maer dan valt hier ;en derde vraeg: Of een Gevangen Vorft
een



Van de Vredes-Verdragen, enz. <5n
een Vreêverbond kan fluiten, 't welk van waerde,en verpligtend is voor den LandJ
aert? . 't Komt my voor van neen:
want d'er is geene waerfchynlykheit, en men kan het redelykerwyze niet denken, dat een Volk de Soevereiniteit oft het Hoogfte Gezag aen iemand heeft willen toebetrouwen, met vermogen om het omtrent de aldergewigtigfte zaeken teoeffenen, zelfs dan wanneer hy geen meer meefter van zyn eigen perfoon is. Doch, wat de Verdragen betreft, die een Gevangen Koning gemaekt heeft, over dingen die hem in 't byzonder raken ; dezelve zyn ontegenzeggelyk van waerde en kragt, volgens de Beginfels in 't vorige Hooftftuk vaftgefteld. Maer, wat zullen wy zeggen van een Vreêverbond door een Vorft gemaekt die uit zyne Staeten is verdreven? Dit. Hangt hy van niemand eenigerwyze af, en is hy dus vry, zoo kan hy buiten tegenlpraek Vrede maken.
§. VI. Om zeker te weten over welke zaeken een Koning beftel kan doen door een Traktaet van Vrede, zoo moet men enkel letten op de natuur van 't Soeverein Gezag, en op de wyze waerop hy hetzelve bezit. Teweten:
i. In de Patrimoniëele, oft van den vadei op den zoon komende, en dus Erffelyke Qq 2 Ko
hk.
Over viat
zaeken een
Soeverein
fchikken
kan in een
Vreèver*
drag.



ïv.
Deel
z:
3. 4'
512 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Koningryken, als menze op zichzelve be■• fchouwd, kan niets beletten, dat de Soeverein het Oppergebied, of een gedeelte deszelfs, vervreemde.
i. De Vorften, die het Hoogft Gezag alleenlyk bywege van Vrugtgebruik (*) bezitten, konnen door generlei Traktaet uit zichzelf de Soevereiniteit of eenig deel daervan vervreemden. Om zulke vervreemdingen van kragt te doen zyn, moet 'er de toeftemming des geheelen Volks, of van 's Ryks Staeten, bykomen.
3» Ten aenzien van het Grondeigene Goed (f), of het Goed van de Kroon;'t is doorgaens even zoo min in's Konings magt om het te vervreemden.
4. Wat de Goederen van Partikulieren betreft; de Oppergebieder heeft, als zoodanig , een Hoogft Regt (f) op de Goederen van de Onderdaenen; en bygevolge kan hy 'er over fchikken, en ze vervreemden door eenig Traktaet, telkenmaele als het gemeene welzyn of de noodzakelykheit zulks vereifchen; met dien verftande echter, dat het Staetendom in zulke gevallen de byzondere perfoonen fchadeloos ftelle, wegens hetgene zylyden boven hun behoorlyk deel
§.VII.
(*) Vfufruit. (]) Domainede la Courome. ({) Breit eminent.



Van de Vredes-Verdragen, enz. 613
§. VII. Om de Uitbedmgen oft Voorwaerden van een Vrede-Verbond regt te^ verftaen, en 'er de uitwerkfels behoorelyki van te bepalen, moet men enkel agtgeven* op de algemeene regels van verklaring „ en op het oogmerk der zich verdragende Partyen. Namelyk:
1. In alle Vreeverdrag, vermoed men, zoo 'er geen Uitbedmg ten tegendeele inkomt, dat men overënweêr alle de fchaedens quytfchelt die door het Oorlog veroirzaekt wierden: en overdies zyn de Uitbedmgen van Algemeene Vergiffenis (*) alleen ten meerderen voorzorge.
2. Maer de Schulden van den eenen Partikulier aen den ander, reeds voor het Oorlog gemaekt, en waervan men de betaling ftaende den Kryg niet vorderen kon, worden door het Traktaet van Vrede niet geagt vernietigd te zyn.
3. De dingen, ook die welke men niet weet begaen te hebben, 't zy dezelve voor of gedurende den Oorlog gedaen wierden, rekent men begrepen te zyn onder de algemeene bewoordingen, door welke men den Vyand all' het quaed en nadeel dat hy ons deed ten goede houd.
4. Men moet alles weder geven, wat genomen mogt zyn na het fluiten van den
Vre-
(*) Franfch : Claufes d'Amneftie genera!'.
Qq 3
Regels m de Uitedingen,'an een 'redever» rnd te erfiaen.
I.
2.
34.



t
Deel.
'• ? t { 1 <
* a"une i forcema-^ i je ure,
< <
6.
Wanneer de Vrede gebroken •word.
Onder-
fekeiding.
Ii4 Beginselsi#«VBurgerlykRegt.
^rede: en dit is iet, 't welk genige zwaigheit heeft.
5. Ingeval men in een Vreêverbond een :ekeren tyd bepaelt, om de voorwaerden e volbrengen over welke men het ééns geworden is, zoo moet die beperkte tyd ïaer de uiterfte ftriktheit worden opgevat; lerwyze dat, wanneer die verftreken is, de minfte vertraging niet kan verfchoont vorden, ten zy'er iet onvermogends * tuschenkome, of dat het duidelyk blyke dat lit uitftel geenszins uit eenig quaed inzigt mtftaet.
6. Eindelyk is optemerken , dat alle Traktaet van Vrede door zichzelve voor altoos, en om zoo te fpreken uit zyn aert -euwig is; dat 's te zeggen, dat men geigt word van weêrkanten overééngekomen :e zyn, dat men nooit meer de wapenen zal opvatten over de dingen die den Kryg ontftoken hébben, maer datmenzevoortaen geheelyk voor afgedaen zal houden.
§. VIII. Daer- is nog een ander vraegftuk van gewigt, om namelyk te weten wanneer de Vrede kan geagt worden gebroken te zyn ?
1. Sommige maken hier onderfcheid tuflchen den Vrede te breken, en een nieuwe oorzaek tot den Oorlog te geven. Den
Vrede



Van de Vrede s-Verdragen, enz. 615
Vrede breken beftaet in'taengaen tegen ee-j nige der artikels van het Vredes-Verdrag.' Een nieuwe oirzaek tot het Oorlog geven, is de wapenen optevatten om eenige nieuwe reden, van welke geen gewag gemaekt is in het Traktaet van Vrede.
2. Maer wanneer men aldus een nieuwe oirzaek tot den Kryg geeft, zoo word] het Verbond daerdoor van ter zyde ge-, broken, ingeval men aen den beledigden voldoening weigert: want dewyl de beledigde de wapenen alsdan opvatten, en den belediger als zyn vyand tegen wien alles yryftaet handelen mag, zoo moet hy onwederlprekelyk zich ontflaen van het onderhouden der voorwaerden van den Vrede, fchoon het Traktaet, met betrekking tot deszelfs beloop en inhoud, niet vormelyk gebroken is. Voorts kan de onderfcheiding , van welke men hier fpreekt, tans ten tyde naeuwlyks gebruik hebben, omdat de Vredes-Traktaeten in zulker voegen worden bewoord , dat zy eene verbindtenis medebrengen om van nu af aen in alle opzigten in goede vriendfchap te leven. Men moet overzulks in 't algemeen zeggen dat alle nieuwe daed van onregtvaerdige vyandfchap den Vrede breekt. -
3. Wat hen aengaet, die enkel geweld met geweld afkeeren; zy breken op generlei wyze den Vrede.
Qq 4 4. In-
4. Hooft"
uk,
Nieuwe
lyandlykeit breekt 'en Vrede.
Gewsld Zeereu niet.



618 Beginsels van'/ Burgerl yk Regt
IV. Deel.
Verfter hing der VredesVerbonden, dot Tandsluiden.
Waerto ds Opper magt hae Onderdaen kan noodzaken.
Vrede doed, zich van de verpligting kan ontflaen waerin hy is, door tegen die verpligting te handelen.
& IX. Men voegt t'eenigertyd by de ■ Vreêverbonden, ter verzekering van der-1 zeiver uitvoering, Pandsluiden (*) , On-' derpanden, of Waerborgen. De Pandsrluiden zyn veelderlei: want, ofzy geven zichzelf overenweêr vrywillig; of zulks gefchied op laft van hunnen Oppergebieder; of eindelyk, zy worden met geweld door den Vyand genomen. Niets is hedendaegs gemeener , by voorbeeld, dan Oftagiers oft Pandsluiden met geweld te nemen, ter verzekering van 'tbetalen der Brandfchattingen.
§. X. De Soeverein ofte Opperge>biedvoerder kan,uitkragte van zyn gezag, eenigen zyner Onderdaenen noodzaken, 'om zich in handen des Vyands te begeven tot Pandsluiden: want indien hy het regt heeft, om, als het de noodzakelykheit eifcht, hen aen eenig doodsgevaer bloot te ftellen , zoo kan hy met nog veel meer redens hunne lichamelyke vryheit, ten welzyn van 't gemeen , verbinden. Doch van den anderen kant, moet het
Stae-
(*) Gewonelyk Oftagiers genoemd.



^«^Pandsluiden, enz. 619
Staetendom de Pandsluiden ten zekerflen 1. vry waren, en fchadeloos ftellen van alles/* wat zy mogten lyden tot het befte der Maetfchappye.
§. XI. De Pandsluiden worden ge-1 vorderd en gegeven tot verzekerdheit deH uitvoeringe van eenige Verbindtenis. Der-" halven kan men ten dien einde de Ofta-; giers houden, zoo men 't goedvind, tot de J volbrenging van 't gene waeromtrent men t overééngekomen is toe. En hieruit volgt, dat een Pandsman, die zich vry willig daertoe gaf, of die door den Soeverein gegeven wiert, niet ontvlugten mag. Huig de Groot nogtans ftaet deze vryheit aen den laetften toe: maer indien dit doorging , zou het of de mening moeten zyn van 't Staetendom, dat de Pandsman niet in handen des Vyands bleef, of de Oppergebieder moeft de magt niet hebben om den Oftagier te verpligten tot het blyven in 's Vyands handen. Maer het eerfte is blykbaer valfch: want anders zou hetPandmanfchap tot gene verzekering ftrekken,en de Overéénkomft zou bedrieglyk zyn. Het tweede is niet beter gegrond: want indien de Staet, uit kragt van zyne Opperde Beheering *, zelfs het leven zyner Burgers kan en mag blootftellen , waerom zou hy dan niet hunne vryheit mogen verbinden ? Ook ftaet
Gró-
\..Hooft*.
''andslui* ?« mogen let ont' lugten y mzyze '.et geleldgenoten zyn.
* Hornat" ne eminent.



iv. Deel
Tandtluiden mi men niet dooden.
620 Beginsels van V Burgerl vk Regt.
Grotius zelf toe, dat de Romeinen ver* pligt waren Clelia weder in handen van Porsenna te ftellen. Doch het is geheelenal zoo niet met de Oftagiers, oft Pandsluiden, die door geweld genomen worden : want zy hebben altoos het regt van te mogen ontvlugten, voorzooveel zy hun woord niet gaven, om het niet te doen.
§. XII. Men vraegt: Of hy aen wien men Pandsluiden gaf, dezelve mag doosden, in geval men de verbindteniflen niet naerkomt ? Ik antwoord , dat de Oftagiers zelve aen den Vyand geen magt konden geven over hun eigen leven, als van 't welke zy gene meefters zyn. En wat het Staetendom betreft,het heeft, wel is waer, de magt, om het leven zyner Onderdaenen aen 't gevaer des doods blootteftellen, wanneer het gemeene welzyn zulks eifcht, maer in dit geval, is all' wat het gemeene welzyn vordert enkel, dat de lichamelyke vryheit van hen, die men tot Pandsluiden geeft, verbonden worde; en het Staetendom kan hen zoo min verantwoordelyk maken voor deszelfs ongetrouwigheit ten kofte hunner levens , als het maken kan dat deonfchuldige fchuldig zy. En bygevölge verbind de Staet generwyze het leven der Oftagiers oft Pandsluiden. Hy , die
hen



Van de Pandsluiden, enz. 621
hen ontfangt, word gerekend ze op die 1 voorwaerden te ontfangen ; en alhoewel' zy zich door het breken des Verdrags te zyner genade gelaten vinden, zoo volgt daeruit geenszins, dat hy in gemoede regt hebbe, hen te doen fterven alleen om die reden. Neen: hy kan hen eeniglyk voortaen vafthouden als Krygsgevangenen.
§. XIII. De Ostagiers oft Pansluiden, om een gefielde reden gegeven , zyn vrys zoodra men die voldaen heeft; en byge-* volge konnen zy om gene andere oirzaek,^ om welke men gene Pandsluiden beloofde , op- of vaft-gehouden worden Maer als men zyn woord in eenig ander ding gebroken heeft, of eenige nieuwe fchulden maekte, zoo konnen de gegevene Pandsluiden vaftgehouden worden ; hoewel niet als Pandsluiden, maer ingevolge van dien Regel van 't Regt der Volkeren , welke gezag geeft om den perfoon der onderdaenen te arrefteeren ofte optehouden , om hetgene de Soevereine Gebiedvoerder doed.
§. XIV. Maer de vraeg valt wyders : Of een Pandmanfchap afgelofl en gevryd1 word door den dood van den Vorft die' hetzelve gaf?'t Antwoord is: dat zulks af-' hangt van de natuur des Verdrags, tot;
ver-
Ofbet
''andman' chap door ien dood (es gevers evryd4 vord.
\,Jleoft" '■uk*
Als de ■aek volden is zyn. 'e Pandsitden vrji



iv. Deel.
Onder' fanden.
622 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
verzekering van 't welk men Pandsluiden geleverd heeft; dat is te zeggen , d' er moet onderzogt worden of het Traktaet van Vrede perfooneel, dan of zaekelyk is. Ingeval de Oftagier oft Pands¬
man erfgenaem en ftaetvolger word van den Vorft, die hem als Pandsman gegeven heeft, zoo is hy niet gehouden in Pandmanfchap langer te blyven , fchoon het Verdrag zaekelyk mogt zyn: hy moet alleen iemand anders in zyne plaets ftellen , indien de andere Party zulks eifcht. Het geval, hier gemeld, was ftilzwygends uitgezonderd: want men kan niet vermoeden, dat een Vorft, die, by voorbeeld, zyn eigen Zoon en vermoedelyken Erfgenaem tot Pandsman gaf, gedagt heeft, dat ingeval hy zelf te fterven quam , het Staetendom van zyn Hooft zou beroofd wezen.
§. XV: Behalven de Oftagiers oft Pandsluiden, geeft men ook fomtyds Onderpanden, ter verzekering van het Vreêverbond En gelyk wy gezegd hebben, dat de Pandsluiden konnen vaftgehouden worden om eenige andere fchuld als die waerover zy in Pandmanfchap gegeven zyn, zoo moet dit insgelyks toegepaft worden op de gegevene Onderpanden.
§. XVL



-
Van de Pandsluiden, enz. 623
§. XVI. Eindelyk, gebeurt het van gelyken, dat de Vorften of Staetendommen,' vooral die welke Bemiddelaers * van denj Vrede waren, zich ftellen tot Guarandeursoft Waerborgen van de volbrengingen en' waernemingen te wederzyde, door een foort van Borgblyving, weike medebrengt, dat zy hunne goede dienften zullen aenwenden, om eene redelyke voldoening te bezorgen aen dengeen , ten nadeele van wien de ander eenig Artikel van het Vredes-Verdrag gefchonden mogt hebben ; ja zelfs onderftand en hulp te zullen geven aen hem, die van den ander, tegen de artikelen en voorwaerden van den Vre* de, beledigd zal zyn.
VYFTIENDE HOOFTSTUK.
Van V Regt der Ambassadeurs oft Gezanten.
§• I. f\*s Is alleen nog overig iet te \J zeggen wegens de AMBASSADEURS oft Gezanten; en van de Privilegiën, die het Regt der Volkeren hen toeftaet. 'tïs in de natuurlyke orde, dat wy hier van deze ftofte handelen; alzoo het door middel van deze Dienaers van 't
Stae-
Van de Gezanten word hier lepaftelyk lehandeld.
Gtta-
■a^urs ft Waer orgen. '■ Mediaeurs.



iv. ; Deel.
Hun per < foon is geheiligd er, onfchend' baer,
'Aenmerking.
61$ Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Staetendom is, dat doorgaens de Traktaeten beleid en gefloten worden.
§. IL Niets is gemeender dan de Grondregel die vaftftelt, dat de perfoon der Ambafladeurs geheiligd en onfchendbaer is, en dat zy onder de befcherming zyn van 't Regt der Volkeren. En waerlyk, men kan niet twyrfelen, of het is van uitnemend veel belang voor alle de Menfehen en Natiën , dat men niet alleen de krakeelen en oorloogen doe eindigen, maer dat men daerenboven onder hen de ommegang, handel, en vriendfehap vaftftelle , en levendig houde. Nu zyn'er Ambas-
fadeurs oft Gezanten noodig, om deze voordeden te weeg te brengen. En hieruit volgt, dat GOD , die , buiten tegenfpraek, alles wil wat iet ter bewaringe en ten gelukke van de Menfchelyke Maetfchappy kan toebrengen, gewiflelyk door de Natuurlyke Wet verbood, eenig nadeel aen dit foort van perfoonen te doen, en dat HY integendeel door diezelfde Wet der Natuure beveelt, hen all' de veiligheid en voorregten toeteftaen, welke het oogmerk van hunne Bediening en verrigtingen eifcht.
§. III. VooRENALëER wy nu overgaen tot het toepaflen der Voorregten, die den
Ge-



626 Beginsels van V B urgerlyk Regt.
IV.
Deel.
De Ouden maekten geen onderjcheidin de Ge- . zanten.
heden aengaet; byaldien de Overwinnaer een blykbaer-onbillyk Oorlog voert, zoo moeten zy om d'onfpoed van den Verwonnenen ( konnen zy 't anders doen zonder zich aen eenig groot nadeel en ongemak alootteliellen ) hem , niet minder dan te voren, wezendlyk voor een Koning erkennen , als die het inderdaed nog is; en bygevolge bebooren zy zyne AmbalTadeurs
teontfangen. Het geval nu van een
Burgerkryg is een buitengewoon geval; en daerom word men door de noodzakelykheit fomtyds verpligt, om Gezanten van de eene zoo wel als de andere zyde aentenemen: want een en dezelfde Natie word dan voor eenen tyd aengemerkt als makende twee Volkslichaemen uit. — Doch Zeefchuimers en Roovers, als welke geen Lichaem van Staet uitmaken, konnen ten opzigte der Gezanten de voorregten niet genieten van't Regt der Volkeren; immers zoo zy zulks niet door een Verdrag, gelyk wel eens gebeurd is, verkregen.
§. IV. De Ouden maekten geen onderfcheid in de verfchillende perfoonen, door de eene Mogendheit aen de andere gezonden: zy wierden alle by de Latynen Legati oft Gezanten, of Orator es , dat 's Woordvoerders , geheten. Hedendaegs geeft n?en verfchillende tytels aen deze
Open-



TV. Deel.
D'er bonnen redenen van weigering zyn , en welke l
630 Beginsels varft Burgerlyk Regt.
die, welke ons van den Vyand gezonden worden, als op hen die van eene Mogendheit, met ons in vriendfchap levende , komen, 't Is de pligt der Vorften zelve die in Oorlog zyn, dat zy middelen zoeken , om eenen billyken en redelyken Vrede onder hen te herftellen; en zy zouden dat doel niet befchieten, ten zy ze geneigd waren om de voorftellingen te hooren , welke zy overënweêr aen elkander mogten doen; en de gevoegelykfte manier om dit te verrigten is zich daertoe van Ambafladeurs of Staets-Minifters te bedienen. Dezelfde pligt van Menfchelykheit legt ook aen Onzydigen Vorften, ofte aen eenen derden, de verpligting op, om de Ambafladeurs oft Gezanten, die andere Mogendheden zenden, door hun Land te laten trekken.
§ IX. Ik heb gezegd, dat men zonder eene billyke oirzaek niet weigeren mag, eenen Ambafladeur te ontfangen: want het kan gebeuren, dat men zeer goede redenen heeft, om hem niet te ontfangen. By voorbeeld:indien de Meefter des Gezants ons reeds bedrogen heeft, onder voorwendfel van Gezantfchap, en 'er reden is om eene dergelyke misleiding te vermoeden ; of indien hy die ons Ambafladeurs zend ons verraden heeft; of zoo hy zich tegen ons fchuldig maekte aen eenige
fchrik-



Van de Ambassadeurs, enz. 631
fchrikkelyke misdaed ; of als men met zekerheit weet, dat de Gezant, onder den dekmantel van onderhandelingen , alleen komt om oproer te veroirzaeken, of enkelom onze zaeken te belpieden. — Dus befloten de Legerhoofden der Tien Duizend Grieken, van wier vlugt en aftogt XENOPHONonsdegefchiedenis naliet, zoolang zy in 's vyands Land waren gene Herauten oft Gezanten te zullen ontfangen ; en 't geen hen tot dus een befluit verpligtte , was dat zy beproefd hadden , hoe zekere Afgezondenen, onder voorgeven van Gezanten te zyn , hen quamen befpieden , en de foldaeten verleiden. 't Kan ook gebeuren, dat
men billyke redenen heeft om een Ambasfadeur, of een Afgezondene *, eener Mogendheit , met welke men in Vriendfchap ftaet, te weigeren; omdat men doorhem te ontfangen, eenige reden van wantrouwen zou mogen geven aen eene andere Mogendheit , die 't ons beft is te ontzien. . Eindelyk kan ook de Perfoon, of het Karakter, van dengeen die ons gezonden word, regtmatige redenen opleveren om hem niet te ontfangen.
§. X. Wat de andere Grondregel van 't Regt der Volkeren ten opzigte der Ge ' zanten betreft, welke wil dat men den..
Rr 4 Am-
if HooftPuk.
* Euvoyè.
2. Dat
len den 7ezante» 'eer. leed fiagdoen.



IV.
Deel.
Ophelderingen va? dezen Grondreiel.
i.
63 2 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
Ambafladeurs genig leed oft nadeel zal doen, en dat hunne perfoon moet aengemerkt worden als geheiligd en onlchendbaer; het is een weinig moëielyker de vraegftukken daertoe betrekkelyk optelosfen. [ Wy zullen vooraf de gezegdens ophelderen ; en na 't leggen van eenige Beginfels, het noodige licht deswegen tragten toetedienen.
§. X*. Deze Grondregel behelft dan dat den Ambafladeurs geen leed mag gefchieden ; maer dat men hen als geheiligd in hun perfoon en karakter moet aenmerken. Ter Ophelderinge hiervan dient:]
1. Eerft elyk: Wanneer men zegt, dat het Regt der Volkeren verbied, den Ambafladeurs eenig leed te doen, 't zy dan . met woorden of met daeden, zoo word hierin genig byzonder voorregt, dat alleen eigen is aen de Gezanten, gegeven: want de Wetten der Natuure verzekeren het zelfde aen alle menfehen; als die willen, dat zy hun leven, eer, en goed veilig en onbeledigd bezitten.
2. Maer als men 'er , ten Tweeden, byvoegd, dat de Perfoon der Ambafladeurs Geheiligd en Onfchendbaer is door het Regt der Volkeren, zoo heeft men hiermee voor, aen de Gezanten Voorbaeten en Privilegiën toetefchryven , welke men aen
bloo-



Van de Ambassadeurs, enz. 633 bloote Partikulieren geenszins verfchuldigd is. e 1
3. Ten Berden: wanneer men zeit, dat de Perfoon van een Ambalfadeur geheiligd is, zoo wil dat zeggen , volgens de betekenis van dien term, dat men dezulken veel ftrenger ftraft die eenen Gezant mishandelen, dan hun, welke eenige belediging of fmaed den eenen of anderen byzonderen perfoon aendeeden ; en dat men, uit hoofde van 't karakter, 't welk de Ambalfadeurs geheiligd maekt, eene zoo onderfcheidene ftraf vaftftelde tegen hetzelfde foort van misdryf.
4. Eindelyk: 't geen veroirzaekt, dat men den Perfoon der Gezanten heilig en onfchendbaer noemt, is dit, dat zy niet aen 't Burgerlyk of Lyfftraffelyk Regtsgebied * van den Soeverein, aen wien zy gezonden worden , onderworpen zyn, nogte in opzigt van hunne perfoonen, nogt ten aenzien van de luiden van hun gevolg, nogt met betrekking tot hunne goederen: en overzulks kan men tegen hen niet handelen langs de gewone wegen van Regten. Hierin beftaen inzonderheit hunne Privilegiën oft Voorregten.
§. XI. De Grondslag van dit Voorregt, 'twelk den Ambalfadeurs door het Regt der Volkeren word toegeftaen, legt Rr 5 hier-
[ tf.lTooft' luk.
V 4-
* furis' helton Civile, au Zrimtnelle.
Beginfel' •waerop dit Voorregt fteunt.



SCHRYVERS, enz
K.
Rambyfes. 141. Karhagers. 397.441-499-545605.
Kaftiliaenfche Opvolging. 186. Kaudynfche Knippen 3 oft Vorken. 602. Kerkbiftorie. 307. Klelia. 619.
1. KO R INT HE N IF. vs. 9-13. 418.
2. KORINTHEN VI. vs. 4.
418.
" 1 • X. vs. 4. 309. 418.
Kreon. 279. 280.
L.
Lacedernon, oft Sparte, 152.
160.
Lacedemoniërs. 152. 493. Legati. 626. Leonidas. 493. Lier , in Brabant. 514.
Lucius Pinarius. 441. LUKAS XII. vers 14. 309. Lykurgus. 159.
M.
Macedoniërs. 341. Magi, oft Perilaenfche wysgeeren. 173. Magus, oftverzierdeSmerdis.
M'ATTHEUS V. vers 38---41! en vers 44—48. 385.
■ • VI. vers 24. 295.
XII. vers 25. 295.
■ XXVI. vers 52. 416.
Megabyzus. 142. Menelaüs. 463.
N.
Nederlanden.f de Ve'éénigde}
137. 392. 393. 515. Nero. 240. 356. 301.
Nimrod. 17. Noorder Natiën. 160.
Staeten. 515.
Numa. 64.
O.
Orator es. 626.
Otanes. 141. 142.
Otto. (Profeilbf) 196.
P.
Paris. 463. Patriciën. 155. PAULUS, de Apoftel. 417. Perfiaenen. 34. 173. 396. Perfië. 140. 145. 493.
PETRUS, de Apoftel. 70. 1 PETRUS II. vs. 13. 70.
■ V. vs. 2 en 3. 309.
Phalaris. 427. PHILIPPENSEN. III. vers
26. 309. Plautius. 577. Plutarchus. 460. Polen. 135. 154. 174.
Porfenna. 494. 620.
Portugeezen. 515. Privernaeten. 577. 579. Puffendorf. 71. 96. 97. 104.
132.177.196. 203. 276. 436.
438. 444- 445- 5^2. 562. 570.
5S5-587Punica.Fides. 545. Puniefch Oorlog. 379.479.499, Pyrrhus. " 493.



SCHRYVERS, enz.
Quinclilianus. 34-iR.
Re?ulus. 605. Rome. i5i- I5S«
ROMEINENXIII. 1,3. 70. RomeiDen. 47. 64. 150. 151.
159.174. 202. 35a. 397.421.
441. 478. 499. 535- 536- 592. Romulus. 47- 64- 576.
S.
Saguntum. 397» Salluftius. 354a SAMUEL X. 636. Scevola. 493Schotland. 137Scipio. 151. 4io- 499-
Seneka. ^9- 535-
Sextus Empirikus. 34Sicilië. i5iSmerdis. I4iSoIod. xt 3f9.
Sopbokles. 279. Naergevolgd door den Vertaelder. 280. Spanje. 151. 39*- 397- 5*5-
Sponfiö. 56°Suetonius. 353* Syphax. 499-
Z««V«*. ai4- 35ö. 3<5i-
Thebaenen. 34°- 523-
Theflaliërs. 5*3-
Tbuanus. 514*
Z>V/«f. 196-
Titus Livius. 410Trenten'sBiflchop enPrins.581.
Tribunen. U5« 357-
Turken. 628.
Turnus. 463-
Tyber. 47-
U. en V.
Ulpianus. 525. Vorftendeugden. 232 enz, Vrankryk. Zie: Frankryk.
X.
Xenophon. 397. 631.
Z.
Zeven Grooten,(de) oftRaeden van Perfië. 140. Zwitferfche Cantons. 137.









VERZAMELING J. DE BOSCH KEMPER
01 1819 2020 UB AMSTERDAM



J. J. BÜKLAMAO^ UI,
OVER HET
RECHT der BURGEREN.



I



D E
BURGER
EN ZYNE RECHTEN;
D E
OVERHEID
EN HA ARE PLIGTEN;
NEVENS DE
WETGEEVENDE MAGT,
EN HET
RECHT VAN OORLOG EN VREDE,
• NAARGESPO ORD,
DOOR
J. J. B U R L A M A Q^U /,
RAADSHEER VAN STAAT, ENZ. ENZ. TE GE NE VE.
mrm ®
Te AMSTERDAM by HENDRIK GARTMAN,
M D C C X C I.






VOORBERIGT
des
NEDERDUITSCHEN VERTAELDERS,
lff|j)$iE Verstandige Schryvers B||fiöj| der Bibliotheque Raifbnnée fpremSmi ken van bet H^erk (dat wy hier in onze JLandstaele vertoonen ) met zeer veel lofs (*). Zy zeggen: 5, dat het voor „ alderlei menfchen nut kan wezen; dat *er „ de orde in heerfcht ; dat de Jiyl zuiver 3 „ natuurlyk, en zoodanig is als die ter on„ derwyzinge behoort te zyn; namelyk niet „ beladen met een ydel vertoog van Geleer d„ heit, 't geen den geeft meer afmat dan „ verlicht. De Schryver, (vervolgen zy 3) „ nam de Billykheit, de Gezonde Reden, „ en 't Verfland tot leidsvrouwen : willen„ de ongetwyjfeld zich dezer wy ze van al? de „ werelt doen bevatten; ook heeft hy hierin „ gelukkig geflaegt. Schryvende voor alle * 2 „ Bur-
(*) A- I75i- Tom. XLV1. part. 2. pag. 308.



VERTAELDERS. V.
„ Jien weg. Men vind hier gene nuttelooze uitweidingen; en byna geen aenhalin,, gen van plaetzen uit vroeger of later ,, Schryvers. 't PVerk is ook geen Ba,, bels Toren, die aenleiding geeft tot het ,, verwarren en deelen der fpraken. Neen; ,, 't is een Gebouw , welk, van allen overtollig cieraedje vry, door de eenvou„ digheit en geregeldheit die *er in heerfcht „ uitmunt. De Schryver, ziet uit eigene ,, oogen: hy denkt door zichzelf; hy weegt ,, en wikt de redenen; en bemoeit zich niet „ met de ftemmen te tellen'''.
Hier by moet wel niet verzwegen, dat de Heer Samuel Formey, (te Berlyn de Nouvelle Bibliotheque Germanique fchryvende , welke f Amflerdam by Mortier uitkomt, driemaenden vroeger berigtgaf (*), hoe de Naeftbeflaenden van den Overleden Raedsheer Bürlamaqui zich tegen de uitgifte van dit werk gefield, en van den Doorluchtigen Raed te Geneve * 3 b
(*) January-Maert. A. 1751. pagg. 209 en volgende.



X. VOORBERIGT DES
w weren van Leerfiellingen die verderffelyk voor de Opénbaere TVehaert en V Heil van den Staet zyn (*). Hy waerfchouwt den Forfien tegen hen, ,, die zekere gevoe„ lens verdagt pogen te maken, om eer„ lyke menfchen te verderven (f). Hy oordeelt, dat de Overheden hen in toom behooren te houden „ die om de gefchillen „ zich vergrammen, of zich zoover verge„ ten, dat zy fchelden, lafteren, en zulken ?, die anders als zy denken verdagt en hate„ lyk pogen te maken (*)". Hy meent dat "de Godsdienfipleging, dat is het op ent lyk Leeren en den Openbaeren Eerdienfl, tot voor -of na-deel van het Staetendom kan f rekken (**); dat des de Soeverein daerover totzooverre regt heeft, als zulks onder t menfchelyk bevel kan vallen (ff);enby zegt eens en andermael, (opdat men dit niet te breed uitbreide, of den geef der ver-
vol-
(*) Bladz. 288. (+) Bladz. 289, 290. (*) Bladz. 291 (**) Anders fchynt men te moeten denken, dat de Afgódsdienft zoo wel heilzaem voor een Staet kan zyn, als de Dienft des waerenGods. (tt) Bladz. 29G.



VERTAELDERS. XI.
Volginge billykè 5) „ dat de Overhelt regt heeft ti om befielte doen over alle zaeken die invloed „ hebben op 't Heil van den Burgerftaet, als „ zoodanig, en die uit hunnen aert vatbaer 3, zyn voor menfchelyke fchikking (*). Hy meld onder de Paelen van dat Regt uitdrukkelyki dat'er niets geboden of verboden voerde ftrydig met Gods InfteUing, en dat het geweten vry moet blyven (|);fluitende: „ D'er 5, legt des niet minder dwaesheit dan god„ loosheit in, de gewijfens der menfchen te 5J willen dwingen, en den Godsdicnfl hen, „ om zoo te /preken, afteperfjen te vuure „ en zwaerde, door dwang, géweld, en wa3, pens (*)".
s Mans doel is dus geenszins, te beweren dat aen 't P'rye Geweten, {neen! enkel aen Gewetenloosheit en Ondeugd,) paelen gezet mógen worden. En hy fchynt my eigentlyk uit te zyn, om te doen zien, dat de Bediènaers van 't Heiligdom, uit hoofde van 't Bejiier der Kerke, in de Heilige Schrift ** 2 hen
(*) Bladz. 208. (f) Bladz. 209, 300. (t) Bladz. 301.
I



XII. VOORBER. DES VERTAELDERS.
hen toegekend, nooit aen'tAmpt dér Overheit mogen raken. Gelyk ook nimmer eenig braef Kerkelyke zal willen doen; als wiens woord is : Wy ontfangen wetten • maer gevenze niet.
Hiermede Jluite ik myn Voorberigt; en bidde over Nederlands Vrye Repupliek, by onzen Jlaetkundigen Schryver , niet duifter als Beft in Regeeringswyzegeprezen (*), den altoosdurenden Zegen des Aenbiddelyken Opper beerfchers van 't Gebeelal! en over alle onze Medeburgers, (boe verfcbillende van gevoelen in eenige punten der Leere ,) de Godsvrees, JJ^aerheit, en Liefde des wyzen en ons geluk voltrekkenden Cbriftendoms.
Gefchreven den 24. July 1752.
(*) Bladz. 163. 164.
SCHETS



SCHETS DES
SCHRYVERS;
O F
ALGEMEEN DENKBEELD (*)
Van dit zyn
WERK
§. i.
ffi8N EEN vorig Werk hebben wy Wp§ getragt de WA ERE BEGINSIJS, SELS DER NATUURLYKE WETTEN vafttefteJlen • en wy toonden
daer-
(*) Wy vertalen deze Schets uit de Nouvelle Bibliotbeque Germamque, in ons Voorberigt gemeld, Tom. VIII. pin x.pag. 211 feqq. De Geleerde Schryver dier Duitfcbe' Boekzael geeft ze op naer de eigene hand van den Heere Burlamaqui. Wy plaetzen dezelve hier, bywege van Voor*ede ofte Inleiding , gelyk zy eigentlyk js ; fchoon de Autheur haer, (gelyk daer gezegd word,) voor't hooft van 't Eerfte Deel dezes Werks fchikte.
** 3
MAour. Wv nlaerrsn ApifUrf hi^v <r
_ _ • * 3 ujwege van voor-
JEde ofte Inleiding , gelyk zy eigentlyk js ; fchoon de Autheur haer , (gelyk daer gezegd word,) voor't hooft van 't Eerfte Deel dezes Werks fchikte.



IV. Deel.
Of met i cntv'ugten.
En moei de Soeverein de onviUliger, noodzaken.
VEER»
606 Beginsels van V B urgerlyk Regt.
§. VII. Indien men beloofd heeft niet ete ontvlugten , zoo moet men ontegenzeggelyk zyn woord houden, al had men zulks in banden zynde gegeven. Maer ingeval de Gevangen zyn woord niet gegeven heeft alsopvoorwaerde, dat hyniet op eenige wyze in banden gefloten zou worden, zoo is hy van zyne Belofte ontflagen indien men hem in banden fluit.
§. VIII. Dan genomen, dat Partikulieren, welke zich aen den Vyand verbonden hebben, hun woord niet willen houden, moet hunne Soeverein hen dan daertoe noodzaken? Ik antwoord: Ongetwyflèld. Te vergeefs zouden zy zich verbonden hebben door hunne beloften, indien 'er niet iemand ware, die hen dwingen kon om 'er zich van te quyten, [en opregtelyk naetekomen wat zy, uit kragte van affpraek of verdrag, beloofd hadden. Maer de Oppermagt, hun woordbreuk oogluikende, zou het gelegenheit tot misleiding, agterdogt,en andere nadeelige dingen, konnen geven. Zy moet des haer gezag gebruiken, om zulken, by onwille, ter volbrenginge te noodzaken.]



Van de Vredes-Verdragen, enz. 607
■—. . . 1
f
VEERTIENDE HOOFTSTUK.
Van de Openbaere Overeenkomsten, die het Oorlog eindigen , oft van de VREêverdragen, enz.
§. I. I \e Overeenkomsten, die het X_J Oorlog eindigen, zyn of Poor-é, naeme of Bekomende. De Voornaeme^ Overééndragten zyn die, welke het Oorloge bepalen, of door zichzelve , gelyk eenöj Vredes-Verdrag; of door een gevolg van 't geen waerover men 't ééns geworden is, gelyk wanneer men het eindigen van 't Oorlog Helde aen de Beflijfing van 't Lot, of aen den Üitflag van een Gevegt, of aen 't Oordeel van Scheidslieden. De Overééndragten welke Bykomende * heten, zyn zulke die t'eenigertyd by de Voor-/' naeme Verdingen gevoegd worden, om dezelve te beveiligen, en derzelver uitvoering des te zekerder te maken. Zoodanige zyn de Pandsluiden, de Onderpanden, en de Vry waringen (*).
§ II. Wy hebben reeds hiervoor ge-R handeld van het Lót, van de Geveg-*
ten
(*) Otages, Gages, en Garanties, in het Franfch,
if.Hooft' uk.
De Over.
inkomen die et Oorlog indigen igeteld,
* Accefires.
'elke hier bezien.



<5o8 Beginsels vattt BurgerlykRegt.
IV.
DfiEL.
Een Vree verdrag door vree afgedron' gen moet gehouden worden.
ten te wederzyde vaftgefteld, en van de Scheidsluiden , aengemerkt als middelen om een Oorlog te verhoeden of denzelven te bepalen. Ons is des enkel overig om te fpreken van de Vredes-Verdragen oft Vreêverbonden.
§. III. Het eerste vraegftuk, dat zich -hier opdoed, is: Of'de Overéénkomften, y welke het Oorlog bepalen, vernietigd konnen worden , door de uitzondering van een onregtmatige vrees die haer afgedwongen heeft ? Na het vaftftellen der
Beginfelen, te voren gelegd, om te doen zien dat men zyn woord aen den Vyand gegeven moet geftand doen, zal het niet noodig zyn, ons hiermede optehouden, en zulks op nieuw te beveftigen. Van alle de Openbaere Overééndragten zyn het de Vreêverbonden, welke de Volkeren als het heiligft en onfchendbaerft moeten aenzien: en niets is van meer gewigt en belang voor de ruft en zekerheit van 't Menfchdom. Dewyl de Vorften en Natiën geen Gemeenen Regter hebben, die van de regtmatigheit des Oorlogs kennis nemen, en deswegen een befliffènd vonnis wyzen kan, zoo zou men nooit ftaet konnen maken op een Vreêverdrag, wanneer de uitzondering van een onbillyke dwang hier gewonelyk plaets had. Ik zeg
ge-



Van de Vredes-Verdragen , enz. 609
ge-wonelyk: want in gevallen daer de onregtvaerdigheit der voorwaerden een 's VreJ deverbonds op het duidelykft blykt, en waerin de onregtmatige Overwinnaer zyne zege totzooverre misbruikt dat hy den Verwonneling de alderhardfte, wreedfte, en ondragelykfte voorwaerden oplegt, kan het Regt der Volkeren geenszins aen diergelyke Traktaeten gezag geven, nogt den Overwonnenen de verpligting opleggen van 'er zich zorgvuldig aen te onderwerpen. Laet 'er ons wyders by voegen, dat hoewel 't Regt der Volkeren beveelt, dat de Vredes-Verdragen (uitgezonderd in 't geval waervan wy fpreken) getrouwelyk zullen onderhouden worden, en dat men ze niet vernietigen moet onder voorwending van eene onregtmatige vreeze oft dwang; het niettegenftaende zulks onbetwiftelyk is, dat de Overwinnaer zich in gemoede niet bedienen mag van de voordeden eenes zoodanigen Verdrags; ja dat hy door de innerlyke geregtigheit verpligt is alles wedertegeven wat hy in een onregtmatig Oorlog vermeefterde.
. §. IV. Een ander Vraegftuk onderzoekt : Of een Oppergebieder oft Staetendom de Verdragen van Vrede en VerJ effening, met Rebellige en Muitende On-, derdaenen gemaekt, verpligt is te houQq den?
i^HoPfh luk.
2 Ifan-
teer den 7rede met lebellen te boude»,



iv
Dee Zoo e uit vei Bovdgi nooten breekt. by ai/et Vyand,
VvanJ lykheit van Pü t'kuliere breekt d, Vrede ni
Be Vree nuord ge broken door vyandtykhe<den tegen Partikuhsren.
Eu deor'i
breien vanklaere Artikeii.
616 Beginsels van VBurgerlyk Regt.
4. Indien de Vrede gefloten wiert met £ veele Bondgenooten van hem met wien *t u Verdrag gemaekt is, zoo word de Vrede niet - gebroken, wanneer een dier Bondgenooten u de wapenen weder opvat, ten zy het Trakn tact op dien voet gefloten was. Doch dit
is niet te vermoeden , en ongetwyffeld is hy die inbreuk doed op het Verbond alleen nis vyand aentemerken.
5. Geweldenaryen of Vyandlykheden , • door eenige der Onderdaenen van het Staer.tendom, op eigen gezag, gepleegd, kon« nen den Vrede niet breken, ten zy men «onderftelt dat de Soeverein ze goedkeurt; "en dit vermoed men, byaldien hy kennis
van 't geval en magt om te ftraffen hebbende, zulks niet doed.
6. De Vrede word geoordeeld gebro>e ken te zyn, wanneer men, zonder wettige oirzaek, eenige daed van vyandfehap oeffent, niet alleen tegen het geheele ligchaem van den Staet, maer ook als men zulks doed tegen byzondere perfoonen of Onderdaenen van het Staetendom: want het oogmerk van een Vredes-Verdrag is, dat alle de Onderdaenen van den Staet voórtaen in veiligheit en ruft zullen zyn.
7. Een Traktaet van Vrede word onwederfprekelyk gebroken indien men tegen de klaere en uitdrukkelyke Artikels, daerin vervat, aengact. Echter maken eenige
Regts-



Van ^Vredes-Verdragen, enz. 6i?
Regtsleeraers hier onderfcheid tuflchei de Artikélen eenes Verdrags die van groo belang, en zulke die van -weinig aengele genheit zyn: doch deze onderfcheiding i niet heel zeker in zichzelve, en tegelyk vai eene moeilyke en teedere toepafling. In ' algemeen moet men alle de Artikels of leden van een Verdrag voor gewigtig ge noeg houden , om te ftellen dat zy alk ftiptelyk moeten inagtgenomen worden OndertufTchen heeft men hier te letten oj hetgene de menfchelykheit vordert; er men moet veelliever de ligte misgrypinger vergeven, dan 'er de berftelling van dooi de wapenen vorderen.
8. Indien een der Partyen, door eenig( onoverwinbaere noodzakelykheit, gebrag is geworden tot het onvermogen om zyne verbindteniflen ten uitvoer te brengen, zoc moet men niet agten dat de Vrede gebroken is: maer de andere Party moet, of eenigen tyd de uitvoering die hem beloofc is afwagten, indien 'er nog eenige hope toe is, ofwel, hy kan een redelyk equivalent ofte evemvaerdige zaek ter voldoening eifchen.
9. Alsdan zelfs, wanneer 'er van den eenen kant trouwloosheit plaets heeft, ftaet het zekerlyk aen de onfchuldige zyde vry, om den Vrede in ftand en wezen te laten; en het zou belachelyk zyn voortewenden , dat hy die eerft inbreuk op den
Qq 5 Vre
l i4.Hotft~
f(luk.
■> 1
1 l
l
! Wat te
fdoen als di eene
■ Farty onmagtigujord zyn beloofde uittevoeren.
■ De onfchuldigeOarty kan den Vrede in (land laten.



Van de Ambassadeurs, enz. 625
Gezanten door 't Regt der Volkeren verleend worden, moet men met Grotius vooraf aen merken , dat dezelve eeniglyk toebehooren aen de AmbalTadeurs van Soevereinen ofte Oppermagten. Want wat den Afgezondenen betreft van Steden oi Gewelien aen hun eigen Soeverein; over derzelver Privilegiën moet niet geoordeeld worden uit het Volksregt dat allen Natiën gemeen is, maer naer het Burgerlyk Regt van hun eigen Land. In een woord, deze Privilegiën oft Voorregten betreffen eeniglyk den Vreemdelingen ; dat 's te zeggen hen, die van ons niet afhangen.
§. III*. Niets ftaet overzulks, eenen minderen Bondgenoot in den weg, dat h> geen regt zoude hebben om Ambaffadeur; oft Gezanten te zenden, aen den meerde ren en hoogeren Bondgenoot: want in een ongelyk Verbond , houd de mindere Bondgenoot daerom geenszins op onaf
hangelyk te zyn. Maer kan eer
Koning, die in den Oorlog overvvonner en beroofd is van zyn Ryk, Gezanten zenden ? 't Is van geen nut dit te vrager met opzigt tot den Overwinnaer; als die niet eens in zyne gedagten zal nemen, oi hy Ambaffadeurs moet ontfangen van der kant desgenen diehy van zyne Staeten be roofd heeft: maer wat de andere Mogend R r hede:
t f. Hooft* (luk.
Dit ziet
ook op Gezanten 1 van een minder aen een meerder , ja van een Onttroonden Verft , enz.
t
1



Van de Ambassadeurs, enz. 627
Openbaere Staetsdienaers; doch hun Ampt is in den grond hetzelfde: terwyl alle de onderfcheidingen,welke men te hunnen opzigte maekt, veeleer geveft worden op den meerderen of minderen glans en prael, waermede zy hunne waerdigheit onderfteunen,en op de kleenderof grooter wedde hen toegelegd, dan op eenige andere rede die betrekking tot hun karakter en bediening heeft.
§. V. De gemeenste en tans gebruikelykfte onderfcheiding in de Ambalfadeurs, oft Gezanten, is die van Buitengezuone en Gewone (*). Dit onderfcheid was den ouden t'eenemael onbekend. Alle de Gezanten, welke zy zonden, waren Buitengewone Gezanten; dat 'ste zeggen, Gezanten die enkel belaft waren met het beleiden en handelen van eene byzondere zaek. In ftede dat de Gewone Ambalfadeurs zulke zyn, die men houd aen de Hooven der Staetendommen, met welke men in vriendfchap leeft, zoo om 'er alderleizaeken te beleiden, als om optefpeuren wat'eromgaet. Door de verandering der gefteldheit van zaeken in ons Europa, federd de verwoefting van 't Ro-
mein-
(*) Doorgaens : Extraordinaire en Ordinaire Am* hajfadeurs,
Rr 2
15. Hooft* (luk.
Onder*
Qbeiddey Gezanten •n 'Buiten* gewone en Seiuone.



628 Beginsels van V Burgerlyk Regt
IV Deel.
Twee Grondregels ra kende de Gezanten,
meinfche Ryk, is het (uit hoofde der verfcheidene Soevereine Vorften en verfchillende Gemeenebeften, welke 'er fints opgeftaen zyn, midsgaders om het toenemen van den Koophandel) van byzonder nut en gemak, ja zelfsnoodzakelyk geworden, ook is het hierdoor ten gebruike ingevoerd, dusdanige Gewone Ambafladeurs te hebben en te houden. En met reden is het van veele Gefchiedfchryvers aengemerkt, dat de Turken, welke gene Staetsdienaers in Vreemde Landen onderhouden, hierin eene quaede Staetkunde hebben : want, dewyl zy hun nieuws enkel door Joodfche of Armeniefche Kooplieden ontfangen , vernemen zy meeftentyds de zaeken te laet, of wel, zy worden qualyk onderrigt \ en dit maekt dat zy dikwils verkeerde maetregels nemen, als hebbende men hen valfche berigten toegezonden.
§. VI. Grotius merkt aen , dat 'êr twee voornaeme Grondregels zyn in 't Regt der Volkeren, aengaende de Ambassadeurs oft Gezanten. De eerfte van welke is : Dat men de Ambafladeurs moet ontfangen. De tweede: Dat men hen genig leed moet doen; maer dat hun perfoon ge* heiligd en onfchendbaer moet wezen.
% VII.
(*; Qorlogt-en Vrederegt. ii. Boek, 18. Hoofft. §. 3.



Van de Ambassadeurs, enz. 625
§. VIL Over de eerfte dezer Grondregels moet men aenmerken, dat de verpligting, waerin de Vorften en Staetendommen zyn, om de Ambafladeurs te ontfangen, in 't algemeen gegrondveft is op de Maetfchappy en Menfchelykheit. Want dewyl alle Natiën onderling een foort van Maetfchappy formeeren, en zy ingevolge van zulks elkander helpen moeten door een overënweêrgaende vermangeling van pligten en dienften, zoo is hierdoor het gebruik van Ambafladeurs oft Gezanten onder hen noodzakelyk geworden, 't Is derhalven een Regel van het Regt der Volkeren , dat men een Ambafladeur moet ontfangen, en dat men hem niet weigeren mag aentenemen, 't en zy 'er eene billyke oirzaek en reden toezy.
§. VIII. Dan, fchoon men gehouden is de Ambafladeurs te ontfangen, is zulks enkel uit pligt van Menfchelykheit , welke maer eene onvolmaekte en onftrenge ver-i pligting voortbrengt: waerom men eene bloote weigering niet möet aenzien voor een eigentlyk zoo genoemd onregt, dat aen een ander regtmatige oirzaek tot den Oorlog zou geven.
§. VHP. Voorts ziet de verpligting om1 de Gezanten te ontfangen zoo wel op Rr 3 die
1
i.Dat men de Ge* zanten moet ont' fangen.
Schoon 't weigeren \een reden ten Oorlog V-eft.
~iok V
'fyawds Gezanten,



IV.
Deel.
634 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
hierin, dat, aengemerkt een Gezant den perfoon van zynen Meefter zeiven vertegenwoordigd, hy bygevolge alle de Privilegiën en Regten moet genieten, die een Soeverein Vorft voor zichzelf kan hebben, ingeval hy perfoonlyk in de Staeten van eenen anderen Vorft komt, om zelve aen zyne eigene zaeken te werken, en by voorbeeld, een Verdrag of een Verbond, ter ftaving van Koophandel en van andere diergelyke zaeken, te beleiden en te fluiten. Nu is het zeker, dat niemand denken kan, dat een Oppergezag voerend Vorft, om welke reden hy ook uit zyn Land in een vreemd Gebied gaen mogt, zyn karakter en onafhangelykheit verheft, of Onderdaen word van den Vorft in wiens Landen hy zich bevind: integendeel moet hy geagt worden, te willen blyven zoo als hy te voren was, teweten gelyk aen, en onafhangelyk van all' het Burgerlyk en Lyfftraftelyk Regtsgebied van, hem by wien hy gaet; terwyl dees hem op dien voet ontfangt, even zoo als hyzelf zou willen ontfangen worden, wanneer hy in de Staeten van den ander ging. Deze zelfde Vryheden en Voordeden moet men aen den Gezant toeftaen , uit hoofde van zyne verbeeldende waerdigheit(*). — Het doelwit en einde waerom de Ambafladeurs
ge-
■ (*) Franfch : Caraclére repréfentatif.



Van de Ambassadeurs, enz. 635
gezonden worden, maekt deze voorregten der Gezanten noodzakelyk: want het1 is onbetwiftbaer, dat als een Ambafladeur met den Vorft, aen wien hy gezonden word , in eene volkomene onafhangelykheit kan en mag handelen, hy zich veel beter in ftaet zal bevinden, om zich van zyn laft en verrigtingen te quyten en zynen Meefter met meer vrugts te dienen, dan of hy onderworpen ware aen het Regtsgebied van den Vorft met wien hy te handelen heeft; en dat hy of zyn gevolg in Regten mogt betrokken worden, en men zyne goederen mogt vaft houden, of in beflag nemen, enz. 't Is derhalven met reden , dat alle Volkeren, in den perfoon der Ambafladeurs, eene uitzondering maken van de overal aengenomene gewoonte, om alle vreemdelingen, die zich in de Landen af hangkelyk van 't Staetendom bevinden, aentemerken als onderworpen aen de Wetten van het Land.
§. XII. Deze Beginfels onderfteld zynde, zal ik 'er het volgende op veftigen,/ [zoo met betrekking tot Onfchuldige Ge-] zanten, als in opzigt van zulken die ee-, nig quaed doen; en wel vooraf ten aen-< zien der eerftgemelde:]
ié In de eerfte plaets, is 'er gene zwarigheit in opzigt van Ambafladeurs oft Ge-.
zan-
15.Hooft, luk.
Deze ge-, leid met •etrekUng ot On-
cbuldige fezanten,
1. Die
geledigd tvordendet



iv.
Deei
geeft he reden te; Oorlog.
2. Van de Vyand ge zonden oo veilig doch uit kragt der Menfchelykheit.
636 Beginsels zwz V Burgerlyk Regt.
zanten, welke by eene Mogendheit koi men» met welke hun Meefter in vrede
* leeft, en die zelve aen niemand eenig quaed oft nadeel toebragten. De gemeenfte en blykbaerfte Grondregels van het Natuurlyk Regt eifchen ten hunnen aenzien eene volkomene veiligheit en zekerheit; zulks men dus eenen Gezantfinadende, of welkerwyze ook beledigende, men daerdoor aen zynen Meefter eene regtmatige oirzaek tot den Oorlog geeft. De koning DAV1D kan ons hier een voorbeeld van geven (*).
2- & de tweede plaets: wat de Am«bafladeurs betreft, die van de zyde des
• Vyands gezonden worden, en zelve ons genig quaed of leed gedaen hebben voor dat men hen ontfing ; hunne veiligheit hangt eeniglyk af van de Wetten der Menfchelykheit: want een Vyand, als zoodanig, is in 't regt om quaed aen zynen Vyand te doen. En overzulks, ( ten zy deswegen eene Overéénkomft gemaekt wierd,) ismen niet verpligt den Ambasfadeur eenes Vyands te fparen, als uit kragte van de gevoelens der Menfchelykheit, welke men nooit moet afleggen; maer die ons verpligten om alles te eerbieden
wat
u\St%nud\ * hanun, koning derAmmoniehad Uavids Gezanten ontëerd; en begreep dus zelr, reden ten Oorlog gegeven te hebben.



Van de Ambassadeurs, enz. 637-
wat tot het goede en welzyn van den Vrede zou konnen ftrekken.
3. Maer in de derde plaets: wanneer men beloofd heeft een Gezant van den Vyand te ontfangen, of hem metderdaed ontfing, heeft men zich daerdoor opentlyk verpligt om hem eene volkomene veiligheit te doen genieten, zoolang hyzelf genig quaed doed. Men moet hier zelfs de Herauten niet uitzonderen, welke gezonden worden om het Oorlog aentekondigen ; mids dat zy zulks doen op eene wyze die niets beledigende in zich heeft. En dit, wat Onfchuldige Gezanten aengaet.
§. XIII. Ten opzigt der Ambalfadeurs die zich Schuldig gemaekt hebben , ftaet aentemerken, dat zy zulks of uit zichzelve , of op laft van hunnen Meefter deeden. [Desvvegen nu zegge ik: ]
4. In de vierde plaets: indien zy quaed deeden van en uit zichzelve, zoo verlie-, zen zy het Regt van in veiligheit te zyn, en hunne Privilegiën te genieten, byaldien hunne misdaed openbaer en fchrikke-, lyk is. Want een AmbalTadeur, wie hyj ook wezen moge, kan nooit meer voor-' regt hebben dan zyn Meefter. Maer men' zou aen zynen Meefter zulkeen misdaed niet vergeven. Bygevolge ook aen hem
niet.
1 f Hooft(luk.
3. Door 't ontfangen van dus een Gezant verpligt men zich hem te beveiligen.
Ten opzigt der Schuldige An:blff ieurs, lient:
4. Dat
sy hun voorrejr. 'en verliex£n,zoo zy tit zich■Mfeen"noodfeit 'egaen te\en den itaet.



iv.
Deel.
63 8 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
niet. Door een fchrikkelyk mis-
dry f moet men hier verftaen, dat föort van misdaeden, welke ftrekken of om 't Staetendom te beroeren, of om de Onderdaenen van den Vorft, aen wien de Ambaffadeur gezonden is, van 't leven te berooven , of om hen eenig aenmerkelyk nadeel toetebrengen in hunne eere óf goederen. ■ Wanneer de misdaed het
Staetendom, of hem die 'er het Hooft af is, regtuit beledigd, 't zy dan dat de Gezant werkelyk geweld hebbe gepleegd , 't zy niet; (dat 's te zeggen, 't zy hy de Onderdaenen heeft vervoerd toteenigen opftand, of dat hy zelf tegen den Staet aengefpannen heeft, of dat hy het rót der muiteren begunftigde; 't zy hy de wapenen met de rebellen of den vyand hebbe opgevat, of dat hy ze zyn gevolg en dienftelingen deed opvatten, enz.) zoo kan men zich aen hem wreeken, zelfs door hem te dooden, niet als Onderdaen , maer als Vyand. Want zyn Meefter zelve, zou geen reden hebben om beter behandeling te wagten; en het oogmerk der Gezantfchappen, ingelteld ten gemeenen nutte en welzyn der Natiën, eifcht niet, dat men aen een Ambaffadeur, die de eerfte openbaerlyk de alderheiligfte Wetten van 't Volksregt fchent, de Privilegiën vergunne welke dit Regt den Gezanten toeftaet. En
ont-



Van de Ambassadeurs, enz. 639
ontvlugt zulkeen Ambafladeur, zoo is zyn Meefter gehouden hem overteleveren,
wanneer men hem opëifcht. Dan,
indien de misdaed, hoe fchrikkelyk en opentlyk dezelve zy, enkel een byzondei perfoon beledigd heeft, zoo moet de Gezant omzulks niet gehouden worden een vyand van het Staetendom of van den Vorft te zyn. Maer, gelyk wanneer zyn Meefter eenig misdryf van dien aert begaen had, men 'er hem voldoening van zou moeten vragen, en geenszins de wapenen tegen hem zou mogen opvatten ten zy hy die weigerde te geven , zoo wil dezelfde reden van billykheit,dathy,bywien de Ambafladeur dusdanig een misdaed bedreef, hem aen deszelfs Meefter terugzende, met verzoek van hem overteleveren of te ftraffen. Want hem gevangen te houden tot dat zyn Meefter hem of terugriep om hem te ftraffen, of verklaerde dat hy hem overgaf, zou eenig wantrouwen aen de Geregtigheit van zynen Meefter te kennen geven, en hem daerdoor eenigerwyze beledigen, nadien de Ambafladeur hem alsnog verbeeldde.
§. XIV. Maer, 5. in de vyfde plaets: wanneer de misdaed op laft van den Vorft, die den Gezant zond, begaen is geworden , zou het inderdaed onvoorzigtig wezen
15.Hooft(tui.
f. Ook ingeval zy 't op laft hunnes Meefters deeden.



IV.
Deel.
640 Beginsels van'/Burgerlyk Regt
zen, hem den Ambafladeur weder thuis te zenden; dewyl men alle reden heeft om te gelooven, dat hy , die order tot de misdaed gaf, den fchuldigen niet overleveren nogte ftraffen zal. Men kan overzulks in dezen gevalle zich van den perfoon des Gezants verzekeren, ter tyd toe dat zyn Meefter het begaene onregt herfteld heeft, en door den Ambafladeur, en door zich -
zelven. Wat nu degenen betreft,
die den perfoon van den Vorft niet verbeelden, gelyk als bloote Zendboden,Trompetters, enz. men kan hen op ftaenden voet dooden, indien zy, by voorbeeld, komen , om op laft van hunnen Meefter , eenen anderen Vorft te fchelden,
enz. Doch niets is ongerymder
dan het voorgeven van fommigen, welke willen, dat all' het quaede, 't geen de Ambafladeurs op bevel van hunnen Meefter doen, eeniglyk aen den Meefter moet toegerekend worden. Want indien dit zoo ware, zouden de Gezanten meer voorregt nebben in een 's anders Land, dan hunne Meefters zelve zoo zy 'er quamen; en de Soeverein van 't Land zou integendeel minder vermogen hebben in zyn Ryksgebied, dan een Vader des Huisgezinsin zyn huis. Met een woord,
de Veiligheit der Ambafladeurs moet op zulkeene wyze worden begrepen, dat zy
niets



Van de Ambassadeurs, enz. 641
niets ftrydigs vervatte met de Veiligheit» der Mogendheden, aen welke zy gezon-' den worden; als die hen anders niet zouden willen nogt'konnen ontfangen. Nu is het zeker dat de Ambalfadeurs minder ftout zullen zyn, om iet tegen den Oppergebiedvoerder of de Leden eenes vreemden Staetendoms te ondernemen , indien zy te vreezen hebben , dat, ingeval van verraed of eenig ander aenmerkelyk misdryf, de Soeverein des Lands zelf deswegen ftraf zal mogen oeffenen, dan by of zy enkel de kaftyding van hun eigen Meester te wagten hadden.
§. XV. 6. In de zesde plaets: wan-] neer de Ambafladeur zelf genig quaed' feit beging, is het niet geoorlófd hem te mishandelen ofte dooden, door het>r Talionis oft Regt van Wedervergelding:, want zoodra men hem onder het karakter, van Gezant ontfing, heeft men even daerdoor afftand gedaen van het Regt dat men ten, dezen opzigte had. En vrugteloos zou men een groot aental van voorbeelden bybrengen, wegens de wraekneming van deze foort, in de Gefchiedeniflen vermeld : want de Hiftoriefchryvers verhalen niet alleen de regtvaerdige en 011fchuldige doeningen, maer men vind ook Ss by
f.Hooft* uk.
) Gezan-
en mogen
uetivor-
ien gedood
loor't liegt
lavlVeêr-
iergeU
iivg.



iv.
Deel.
7 Huisbediendenen Gevolg onder 't vorige be grepen
K.Zyne Goederen onbfflg.
leïyk.
542 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
by hen vele dingen opgetekend, welke met de regtvaerdigheit Itrydig, in de hitte des toorns, of door eenige andere beweging der ongeregelde driften, begaen wierden.
§ XVI. 7. Inde zevende plaets: 't geen tot hiertoe gezegd is, aengaende het Regt der Gezanten, moet toegepaft worden op hun Huisbedienden en geheel Gevolg. Indien iemand van de Huisbedienden iet quaeds gedaen heeft, kan men aen deszelfs Meefter verzoeken dat hy hem overlevere: doed dees zulks niet, zoo maekt hy zich daerdoor fchuldig aen de misdaed; en in dit geval geeft hy regt om tegen hem te handelen, op gelyke wyze als of hy een misdryf beging 't welk
hem eigen en perfooneel was. On-
dertuffchen mag de Ambafladeur zelf zyne Huisbedienden niet ftraffen: want dewyl dit regt niet noodwendig is tot het doelwit van des Gezants Bediening, zoo is het niet te denken, dat zyn Heer hem zulks gegeven heeft.
§. XVII. 8. In de agtfie plaets: ten aenzien der Goederen eenes Ambalfadeurs dient, dat men dezelve niet door den weg van regten in beflag kan nemen, nogt ter
beta-



Van de Ambassadeurs, enz. 643
betalihge van fchukï, nogt ten pande en verzekeringe: want dat zou onderftellen. dat hy afhing van het Regtsgebied der Mogendheit, by welke hy verblyf houd of ge zonden was. Maer zoo hy zyne fchulder niet wil betalen, moet men zich, na hem gewaerfchouvvd te hebben, tot zynen Zen der keeren ; waerna men , als de Vorll zelf weigert ons regt te doen, de Goede' ren des Gezants in beflag kan nemen.
§. XVIII. Wat eindelyk 9. in de negende plaets het Regt van Vryplaets en Tolvryheit betreft; het is geenszins een gevolg van den aert en 't doel der Gezantfchappen. Ondertuflchen , als mer eenmael aen de Gezanten eener Mogendheit deze Voorregten toeftond, is 'er niets dat gezag geeft om ze te herroepen . ten zy het welzyn van 't Staetendom
zulks eifchen mogt. Ook mag
men, zonder zeer kragtige redenen, den Ambafladeurs de andere foorten van Regten en Eerbewyzingen niet weigeren , die door gemeene toeftemming der Oppergebieders vaftgefteld zyn: want dat zou een foort van belediging wezen , die vanterzyde de Mogendheid, van welke zy gezonden wierden , zou treffen, [En dus veel zy genoeg van het Regt Ss 2 dei
i^.Hooft'-
(luk.
9. '(Regt van Vryplaets enz, geen gevolg va» 't Gezantfchap.



iv. Deel.
BLAD-
644 Beginsels van V Burgerlyk Regt.
der Gezanten, en van het ganfche Burgerlyke Regt.]
EINDE van het VIERbE en LAETSTE DEEL.



BLADWYZER
DER
AENGEHAELDE
SCHRYVERS,
EN BYGEBRAGTE
VOORBEELDEN,^.
A.
Aentekening van den Schryver. 34. 74. 158. 202. 2.14. 241- 333- 334- 400. 410. 418. 570.
• van den Vertaelder.
3. 42. 66. 70. 91. 196. 202 en 203.2i4en 215. 241. 279 en 280. 296. 303. 309. 333 en 334. 337- 385-388.416. 418. 421. 433- 435- 484. 485- 5°4- 5°5- 570-
Agathokles. 410.
Agefylas. 397.
Alexander de Groot. 340. 396. 523. 576.
Antigone. 279.280.
Arkadius Wet. 345.
Armenifche Koopluiden. 628.
Arragonners. 97.
Athene. 155.
Atheniënfen. 152.
Augustus. (Keizer)i7i. 352.
Auvergners. 602.
• B.
Bituïtus. (KoDing) 602.
Brutere. QDe la) 250. Buddeus. 400. Burlamaqui 's Natuurlyk
Regt. 3. 28. 218. 231.261.
262. 296. 602. Bufiris. 427»:
C.
Caudiniefche Vorken. Zie: Kaudynfche Knippen. 4.
CHRISTELYKE GODSDIENST. 246.
Cicero. 41. 42. 66. 202. 240.
3*9- 333- 461. 569- 57°-
603. 605. Claudianus. 78. Naergevolgd
door den Vertaelder. 79. Clelia. Zie: Klelia. Cocceji. 507. Codex ad Leg. jpul. Maj. lib.
IX. tit. 8.Lex. j. 245.; Corpus Juris. 337. Curiacen. 463.
Ss 3
D.



SCHRYVERS, enz.
D.
Darius Hyftaspes. 144. 145.
— Codomannut. 396.
David. 036. Dejotarus. 241. Digeften, lib. II. tit. XIV. L.
7. §, 8. de Pa&is. 553. • lib. XXI. tic. de Cap-
tivis & reverf. ^25. lib. XLIX. tit. XV.
L. 12. cap. de Diminut.
Poftlitn. 203. , lib. L. tit. 17.L. 155.
§. 2. de Regulis ^uris. 337. Dionys van Haly karna f en. 47.
E.
EFEZENVI. vers 17. 309.
Egyptenaers. 105.
Eneas. 463.
Enna, in Sicilië. 441. Eügeland. 137. 160.
Europa. 627.
Evocatio Sanctorum. 507
F.
Feciales, Priefters. 460.
Florencen. 154.
Fcedus. 559-
Frankryk. 392.
Franfibe Troonvolging. 186.
G.
GENESIS V. vers 8. 17.
XLFII. vs. 48 enz.
105.
Gibeonietcn. 421. Gnelen's Aertsbiffchop. 174.
Gotbiefcbe Regeering. 160. Gotbofredus. 337. Grieken. 396. 631.
Grotius. 70. 104. ,187. 194.
202. 203. 217.219.324. 368.
405. 406. 407.423.433.43Ó.
438- 445- 449-464-465-467.
471. 490. 496. 507.511. 512.
5!4- Siff- 522- 5*5- 5^6.
557- 562. 585- 600. 619.
620. 625. 628.
H.
HANDELINGEN V. vers.
29. 278. 300.
Hannibal. 151. 420. 636. Hanun. 636. II. SCHRIFT. 70. 307. Herodotus. 34. 140.
Hobbes. 48. 268. 276.
Holland. Zie: Nederlanden. Horagiën. 463. Horatius. 77. 245. Naerge-
volgd door den Vertaelder.
77 en 78. 245. Hoftis. 548.
I. en J.
Ierland. 137 Ifraëlitiefch Volk. 421. JESUS CHRISTUS. 295.427. Joodiche Koopluiden. 628. Josua, de Veldheer. 421. JOSUJ X. vs. 1--10. 421. jfudicia Dei. 466. julius Casfar. 353. jFus Talionis. 641. jFufiinus. 410. Juvenalis. 332. Naergevolgd door den Vertaelder. 33^.