NIEUWE
A T L A S,
DER STAD
AMSTERDAM.












AMSTERDAM
EN DESZELFS
VERGROOTINGEN.
Cer wy overgaan tot het befchouwen van die fchoone Gezigten, en trotfe Gebouwen, waarop amsterdaM} dat pronkjuweel van Hollands Steden, met zo veel recht zynen roem draagt, hebben wy het niet onvoeglyk geoordeeld , om , by wyze van Inleiding tot dit werk, eene fchetze te laaten voorafgaan, waarin wy de Opkomst 9 Aanwas en Vergrotingen van deeze wcereldberoemde Koopftad, van de vroegfte tyden af tot op den aanvang der zestiende eeuwe, met alle mogelyke kortheid en duideJykheid zullen tragten te ontvouwen.
Amsterdam, ook wel amsteldam of amstelredamme geheeten, de vyfde in den rang der Hemmende Steden van Holland , fchynt zynen naam ontleend te hebben van den Stroom den AmfteU (oudtyds ook den naam van Amefielk voerende) die de Stad doorfnydt; en van eenen Dam, die in deezen Stroom gelegd is, en vermoedelyk den tegenwoordigen Middeldam, of Fygendam uitmaafct.
Schoon zommigen de Stad als van zeer oude herkomst hebben aangemerkt, vindt men egter, by de oudfte befchryveren van Amfterdam, van de plaats van dien naam geen gewag gemaakt voor het begin der dertiende eeuwe. En fchoon het zeer moeijelyk valle, den alouden oorfprong der lieden, welke gemeenlyk onder eenen dikken nevel van onzekerheid bedolven ligt , optefpooren , kunnen Wy egter mét eenigert grond van waarfchynlykheid vastftellen, dat Amfterdam zynen eerften aanvang genomen heeft omtrent het Slot of de Jlerkte der Heeren van Amjiel, (by melis stoke Aemflel fine Veste, genaamd,) het welk tegen over de Oude Kerk, bewesten het Damrak, aan den Nieuwendyk, binnenWaards, was opgeregt. Dit Slot fchynt reeds in de twaalfde eeuwe geftaan te hebben, fchoon het toen mogelyk geheel alleen ftondt. Doch gelyk doorgaands , wanneer hier te lande eenige Heeren Sloten van aanbelang werden opgeregt , niet lang na derzelver ftigting , de omliggende grond met eenige huizen werdt opgehaald, die van tyd tot tyd aanwasfende, niet zelden in Vlekken, ja zelfs in geheele lieden verkeerd zyn; zo Was het ook hier mede gelegen. Eenige weinige op- en ingezetenen van Amftelland en Waterland, die voor het grootlle gedeelte Visfchers waren, doch Waarvan zommigen mogelyk ook wel den Koophandel oefFenden, hebben zig waarfchynlyk op het einde der twaalfde, of met het begin der dertiende eeuwe, omtrent dit Slot, beneden den Amfteldyk, ten oosten van den Stroom of van het Pamrak, nedergeflagen i de Visfchers waarfchynlyk digtst naar den Ykant, doch de overigen meer binnenwaards. En fchoon hun getal in den beginne zeer gering was, is het zelve egter in eenen korten tydkring zodanig aangegroeid, dat zy, omtrent zeventig jaaren laater, reeds zo veel binnenlandfchen Koophandel dreven, dat Graaf ploris de Vde. in eenen brief van den jaare 1275 , (zynde het oudfte handvest van Amfterdam), den ingezetenen, ter vergoeding van fchade, hun door
A



'sGraaven volk aangedaan, het byzonder voorrecht fchonk om hunne eigen goéderen tolvry door hetgantfck Land te voeren.
Wat nu betreft de gelegenheid van Amfterdam in de vroegfte tyden, na de verwoesting en wederoprcgting van het Huis of Slot der Heeren van Amftei, zo kunnen wy de Stad in haare oorfpronglyke gedaante niet beter affchetzen, dan met de woorden van onzen kundigen Vaderlander, den onfterflyken wagenaar: „ Dc Amftei, zegt „ hy, was,daar nu de Vvgendam en groote Vischmarkt is, afgedamd, en ter wederzyde, „ gedeeltelyk ten minfte, bedykt. De dyk langs den linker oever was de gewoonlyke „ weg naar 't Slot der Heeren van Amftei, welk binnenwaards tegen den dyk, ten wes„ ten van den Stroom, beneden den Dam , geftigt was, een' fchoonen boomgaard „ agter.zig hadt, en digt by welk geene, of byna geene gemeens huizen Honden; 't „ welk. met het aanzien en met de vcreischte fterkte van het?. Slot niet beftaanbaar „ geweest zou zyn. De buurt, of het gehugt, lag aan de oós'tzyde van het Damrak, „ in het gezigt van het Slot, vong aan, omtrent de plaats, daar de Oude Kerk ftaat , „ en de grond hoogst is, en liep, in de oudfte tyden, naar den Dam, enwatlaater, „ zo 't ons voorkomt, ook naar den Ykant, tot op de hoogte der nieuwe brugge toe."
Zie daar Amfterdam in zynen ftaat van Kindsheid, noch omfingeld door eene grafr, noch beveiligd door ceuige Poorten, noch verfierd door eenige. Wcereldlyke of Geestelyke gebouwen. In deezen geringen toeftand bleef het tot het begin der veertiende eeuwe, wanneer het, allengskens aanwasfende, hoe langs hoe meer aanziens veikreeg, en zelfs in de Brieven van de jaaren 1336 en 1339 den naam van Potrtü of Stad voerde. Deezen zynen bloei en aanwas was het verfchuldigd aan den fteeds toeneemenden Koophandel. Het bovengemelde Privilegie van Tolvryheid door Holland hadt den ingezetenen gelegenheid gegeeven, om hunnen handel niet alleen te vergrooten door de nabuurigc gewesten, maar denzelven ook, van tyd tot tyd, oost en westwaards uittcbreiden naar Hamburg en Brabant. Naar maate nu de Koophandel begon te bloeijen, moest ook. het getal der huizen allengskens toeneemen. De vlyc en nyverhcid des arbcidzaamcn Koopmans deedt dc erven, die op vecle plaatzen binnen de graft ledig lagen, tot bekwaame woonftedcn «donderen, en uit het moeras opbouwen: tot dat in 'tjaar 1342, Graaf willem de IV^e. de uitgeftvektheid van de Vryheid of Jurjsdiföie der Stad zodanig uitbreidde , dat, wanneer men ze naar de tegenwoordige gelegenheid zou willen affchetzen , dezelve zig landwaards bepaalde van het Kamperhoofd af, langs de westzyde van den Oudezyds Voorburgwal tot aan den Grimburgwal; van daar, over de Langebrug en agtcr de Begymn, tot aan den Nieuwezyds Voorburgwal, en, langs desfelfs oostzyde, tot by de Oude Haarlemmerjluis. Doch te water werdt de Jurisdictie bepaald uit het Damrak, in't Y, tot op den halven af (land tusfehen de Stad en de overzydevan den Tkant> en verders langs den Zeedyk, vyftig roeden buiten den fVtndmolen van fVillem va» Oudshoorn , naar welken Molen nog hedendaags de Molen/leeg op den Zeedyk haaren naam draagt. De Koophandel, vervolgens meer en meer toeneemende, deedt de Stad zo fpoedig aanwasfen, dat men, na verloop van ruim veertig jaaren, op eene nieuwe uitbreiding haarer paaien bedagt was. In den jaaren 1370 werdt Amfterdam reeds gefteld onder de beroemdfte Kooplieden van Europa, die ter deezer tyd een verbond hadden opgerigt. En het is een ontegenzeglyk bevvys van den merkelyken bloei dezer Stad, dat zy in 't jaar 1366 of 1367 eene boete van tien duizend Schilden , waarlyk eene aanzienlyke fomme voor dien tyd, aan den Ruwaard van Holland, Hertog albrecht opbragt, die haare Vryheid vermeerderde , met een goed ftuk wegs buiten de Stads Nieuwe Graft, of Agterburgwal. De Stad zelve werdt ook meer en meer bebouwd» en met Kloosteren, Gasthuizen en andere geftigten verfierd.
In den aanvang der vyftiende eeuwe was de Stad reeds zo merkelyk in welvaart toegenomen, dat de inwooneren eene Nieuwe Kerfpelkerk verzogten, die in den jaare 1410 gebouwd, en zedert de Nieuwe Kerk genaamd is. Ook is het niet onwaarfchynlyk, dat toen eene derde Stads graft gegraaven is, welke nu den naam van Singel en Kloveniersburgwal draagt.
Dan



Dan na dat Amfterdam, na verloop van weinige jaaren» alomme, den Ykant alleen uitgezonderd, met muuren en poorten omfnigeld was, en met verheven toorenfpitzen pronkte, duurde het niet lang, of de Stad werdt te klein voor het gedurig aanwasfend getal van inwooneren, die met gantfche zwermen, van heinde en verre, naar Amfterdam kwamen toevloeijen. Zulk eenen ongemeenen bloei en welvaart hadden zy aan den ■ ftceds toeneemenden Koophandel en Scheepvaart te danken, zo dat het Scheepryk Amfterdam vol naubehuisde huizen, gelyk onze Dichter hknrik laurenszoon spi eg hel zigniet onaardig uitdrukt, zodanig opgepropt was, dat het eerlang noodzakelyk eene nieuwe gedaante moest aanneemen.
De houten gevels en wanden der huizen werden van toen af in fteenen veranderd, en men begon vlytig te timmeren binnen de Vryheid; tot dat men in den jaare 1578 , toen de Stad de Staatfche zyde gekoozen hadt , en de lang gewenschte Vryheid de welvaart deedt aamvasfen, op eene nieuwe uitlegging bedagt was. Deeze vergrooting hadt Vader willem, die in 't jaar 1581 Amfterdam bezogt , aangeraaden: de algemeene Landvoogd de Graaf van lercester hadt.'er in den jaare 1586 verlof toe gegeeven, en dit verlof hadden de staaten van holland kort daarna bekragtigd. Men was voorneemens de Stad uitteleggen van den Haarlcmtmrdyk tot aan den Amfleldyk. Doch men maakte eerst eenen aanvang met het betimmeren van het plein voorde St Antonis Poort tot aan den Ykant, over den Schryers Tooren, het geen toen reeds de Laftaadje heette, en nog heden dien naam draagt,: vandaar vervolgde men den aanleg langs de Oude Waal , tot aan den Montelbaans Tooren, en langs de Oude Schans, tot op de St. Antonis Breêflraat.
Doch in den jaare 1593 was de toevloed der volken, die, door de vryheid uitgelokt , zig van alle plaatfen te Amfterdam hadden nedergezet, zo groot, dat de Overheid der Stad een ernftig befluit nam, om op nieuw de handen aan het werk te flaan, en de vergrooting verder uitteftrekken. De Stad werdt met nieuwe houten Poorten opgehaald, en met aarden Wallen en twaalf Bolwerken, naar de nieuwe wyze van vestingbouwen, verfterkt. De vier eerfte Bolwerken , aan de Oude.Zyde, beflooten met de W Hen , waar mede dezelve als 't wave aaneengeketend waren . een aanzienlyk gedeeite van de Stad; te weeten: gantsch Raapenburg , aan den Ykant, vervolgens Marhen en Uilenburg, verders de HoutkooperS Graft en de St. Antonis of Jooden Breê/Jraat. Aan de Nieuwe Zyde begon de vergrooting van den Am/Iel, nu de Blaauwebrug, regt doorlopende tot de Nieuwe Regulierspoort, thands de • Waag op. de Bootermarkt, tot. aan de Heilige-Wegspoort, waar nu 't Koningsplein is, en van daar langs den weg, die de tegenwoordige Heerengraft uitmaakt, tot by de brug, die oudtycis naar de Oude Stads. Herberg liep. Deeze uitlegging was bepaald in de breedte tusfehen den Singel, of Koningsgraft, en het geene thands de Heerengraft uitmaakt.
De opregting der Oostindifche Maadchsppyc in het jaar 1602, welke veel toebragt tot den bloei en aanwas van Amfterdam, gaf gelegenheid tot eene nieuwe uitlegging aan de Westzyde, welke in 't jaar 1611 ondernomen werdt. Voor de vyf Bolwerken, die tusfehen den Haarlemmerdyk en Heiligen-Weg lagen, werden nu, op verderen afftand, elf nieuwe Bolwerken aangelegd, die heden nog in wezen zyn. De drie eerfte liggen in het noorden, buiten dyks, aan den Ykant, en hebben in hunnen omtrek het tegenwoordige Reaalen, Prinfen en Bikkers- Eiland. Het westelyke deezer drie Bolwerken werdt met eenen fteenen Beer gehegt aan den Haarlemmerdyk, op welken, een weinig binnenwaards, in't jaar 1615, de Haarlemmerpoort werdt aangelegd. Het laatfte Bolwerk lag tusfehen de Looijers en Pasfeerdersgraft, van waar de wal zig oostwaards ftrekte tot voorby eene plaats, daar zedert de Leydfch Graft gegraaven is, en in 't jaar 1630 het twaalfde Bolwerk gelegd werdt. Verders liep de wal noord-oostwaards naar de Heilige- Wegspoort, en de oude wallen toe. Door deze laatfte uitlegging zag men Amfterdam vermeerderd en verfierd met drie aanzienlyke graften , de Heerengraft, de Keizersgraft, en de Prinfengraft; en de houten poorten, welke eertyds waren opgeregt, werden thands in fteenen poorten verwisfeld.
A 2



Inden jaare 1657 eindelyk, begon men met allen ernst te raadpleegen, om de ontworpen Vergrooting ten eenemaal te voleindigen; en in 't volgenden jaar maakte men eenen aanvang met het graaven der nieuwe Graften ; in ftede van de zeven Bolwerken der tweede uitlegging, werden 'er veertien gelegd, zo dat de Stad nu, met de voorige twaalf, in 't geheel zesëntwintig wel geregelde en wel bemuurde Bolwerken tellen mogt, die eerlang door hooge fteenen gordynen , die voor de aarden wallen lagen , aan elkander gehegt werden. In decze gordynen tusfehen de Bolwerken zyn agt Poorten geplaatst: vyf van dezelven, namelyk dc Haarlemmer , de Leydfche, de Utrechtfche, de Weesper en de nog onlangs zo fraai vernieuwde Muyderpoort, zyn zeer deftig en overeenkomftig het aanzien der Stad opgebouwd; doch de drie overige, te weeten het Zaagmolens, het Raam- en het Weteringspoortje, zyn niet meer dan bloote uitgangen onder de wallen door.
De omtrek van Amfterdam in het begin der veertiende eeuwe , toen het door de oude graft , zynde de Oude en Nieuwezyds Voorburgwallen , beperkt werdt, berekent men op 59 Morgen, 503; Roeden. Doch by de laatfte uitlegging befloeg het binnen zyne muuren 893 Morgen, 22 Roeden : een klaarblykelyk bewys, niet alleen dat de Stad, binnen den tydkring van drie eeuwen, aanmerkelyk in grootte is toegenomen, maar ook, dat 'er, met deeze laatfte vergrooting, veel meer gronds binnen de Stad gekomen is, dan met de onmiddelyk voorgaande.
Door deeze vergrooting verkreeg de Stad eene gantsch andere gedaante: de veertien Bolwerken, diè, met de nieuwe vergrooting, langs de zuid- en oostzyde werden aangelegd, namen eenen aanvang van het oude twaalfde Bolwerk af, het welk bewesten de plaats der Leydfche Poort in den jaare 1630 was opgeworpen, en liepen met de nieuwe Wallen en Graf ten, dwars over de Heilige-Wegsvaart, tot aan den Amftei, over welken eene fraaije fteenen brug gelegd werdt. Van desfelfs oostkant vervolgden de Wallen en Bolwerken tot aan eene breede Vaart, die tusfehen den Zeedyk en de tegenswoordige Eilanden Kattenburg , Wtttenburg en Oostenburg liep , en over welke nog twee Bolwerken waren aangelegd, die eindelyk Amfterdam, aan de oostzyde, beflooten.
Dus is Amfterdam 'm minder dan vyf eeuwen uit eenen mocrasügen veengrond opgebouwd , en uit de geringfte beginzelen tot die hoogte opgefteegen, waarin wy het thands mogen aanfehouwen. De laage Visfchers ftulpen werden in eenen korten tydkring verwisfeld in pragtige Paleizen, waarin alles, wat de kunst en het vernuft vermag, zig om ftryd vereenigd. De geringe,flegte Amftelbuurt, zig langzamerhand ontwikkelende, werdt eindelyk verkeerd in eene der grootfte en aanzienlykfte Steden van Europa, die, fchoon de bleeke Nyd en laage Afgunst haar zomtyds aangrimmen, altoos heeft uitgeblonken als eene vrugtbaare Voedfter zo wel van eerlyken en nyveren Koophandel, als van nuttige Kunften en Weetenfchappen; die zig altoos betoond heeft eene yverige Voorftandfter te zyn van godsdien/lige en burgerlyke Vryheid, en die wy hoopen en wenfehen, dat, onder het beftier van verftandige, kloekmoedige en vryheidlievende Overheden, moge bloeijen tot op de voleindiging der eeuwen.
Laaten wy ons nu verlustigen met de belchouwing der fchoonfte Gezigten; doch tevens onzen aandacht vestigen op het merkwaardigfte in die pragtige Gebouwen, welke Amfterdam tot zo veel nut als fieraad ftrekken, en ons in een aantal keurige afbeeldingen, door de kunstryke hand der beroemdfte Meesters ten dien einde vervaardigd, worden onder 't oog gebragt.
CE-






GEZICHT van «le STA3D AMSTMBAM, aan liet Yo te zien.



"TUE cLe la ITIILI^DE ^AMSTERDAM, au Cotè Au lort.






DE
STAD
UIT HET Y TE ZIEN.
Schoon de Stad zig aan meer dan eene zyde op het luifterrykfte vertoont, moet meft egter bekennen, dat zy, uit het Y bezigtigd, de ichoonite tekening oplevert, die boven alle anderen onzen voorkeur verdient* Hier immers mogen wy Amfterdam', met alle zyne trotfche Gebouwen en verheven Toorenfpitzen als onder een oogpunt te zamen gebragt, ia een cekenagtig verschiet, met verwondering befchouwenb, terwyl het verbazend getal van Schepen , die hier van alle oorden der weereld aankomen met hunne Masten en Touwen niet onaartig de gedaante van een digtbewasfen bosch oplevert. -
DitY [of Ye], het welk Amfterdam aan de Noordoostzyde befpoelt, en door zyne gemeenfchap met de Zuider-Zee, die, tusfehen de Hollandfche en Friefche Eilanden door, zig met dë Noord-Zee vcreenigd, tweemaal in vierentwintig uuren voor, en ook op zommige plaatzen in de Stad, ebbe en vloed Veroorzaakt, wordt tegen'over de Stad ten Noorden gefluit door den Waterlandfchen Dyk, aan welken in een zeer aangenaam en wyduitgeftrekt gezigt de Dorpen Burgerdam , Schellinkwoude, Nieiuvendam en Buikjloot zig vertoonen. Beneden Burgerdam, aan den mond der Zuider-Zee, ligt eene droogte, het Pampus genaamd, over welke de groote Schepen, door zekere Schipligters, of zogenaamde Kameelen, moeten geligt worden. Tusfehen Buikjloot en Nieuwendam ligt de Voohyyk of Vogelwyk , zynde een ftuk buitendyks land, alwaar het Galgenveld en Tolhuis is , en tot op het welk de Vryheid of Jurisdi&ie der Stad te water zig uitftrekt.
Aan den Y-kant is de Stad met geene Wallen noch Bolwerken voorzien, maar met twee ryën Paaien omringd , welke boven het water uitfteekende , omtrent zeventig voeten van eikanderen ftaan, en omtrent vyftigduizend voeten in de lengte uitmaaken. Tusfehen beide de ryën paaien zyn verfcheiden' openingen geplaatst, die van zeer veel nut zyn voor de in- en uitvaarende Schepen , welke openingen, des nagts, door dryvendeJ&w«*«, zynde lange balken met yzeren pennen heilagen, toegeflooten worden; by welke Boomen huisjes op paaien geplaatst zyn, waarin eenige Soldaaten benevens de bedienden der Admiraliteit zig ophouden, om op de in- en uitgaande goederen acht te geeven, en de fluikeryen te weeren. Tusfehen deeze Paaien en de Stad vindt men een groot getal van Boeijers , Ligters, Wyd- en Smalfchepen , Kagen, Damlopers, Booten, Vlot-en Stygerfchuiten, behalven de Veerfchepen, die dagelyks in- en uitvaaren.



HET
Z E E R E G T.
Wanneer wy van het fcheepryk Y aan land Happen , en langs den buitenkant tot aan den Kamper - fteiger voortwandelen, ontmoeten wy een deftig vierkant gebouw, met eene groote Poort, boven welke het Stads Wapen uitgehouwen ftaat. Dit gebouw is in het jaar 1618 opgeregt, en toen het zeer egt genaamd, ter oorzaake, dat Commisfarisfen van de Zeezaken, voor de üigting van het tegenwoordige Raadhuis, aldaar hunne vergaderingen pleegen te houden. Thands is een dei vertrekken van dit gebouw gefchikt tot eene der Bymgten, die, by nagt, uit de Hoofdwagten bezet worden: welke Bywagt door een Corporaalfchap bezet wordt, van welk eenige manfchap wordt afgezonden , om de Admiraliteits-Loots aan de Peperftraat te bezetten.
D E






GEZICHT Van liet ZEEMGT aan den Ka nij}> er «Steiger*
tof AjtnXterttlaiiMi o



.TTTE de TEDXFICE,nomme'e ZEE1E&T, au. Cpte du Tjl.
a Ais* ft era-tam.
7 ^ / /






D E
JAG THAVENS
AAN HET Y.
Voor dc Stad, aan het Y, vinden wy twee zeer bekwaame havens voor fpeeljagten, boeners, floepen en andere vaartuigen: de eerfte en oudfte ligt by de gewezen Uude - Stads. Herberg. Voor derzelver ingang leest men het Volgende opfchrift;
De Amftelaaf, geneigt op Zee en 't Y te bouwen, Vertoont u hier in 't klecn zyn' aangeboren aart. De wyze Raad vergunt, dat zy dees plaats hier houwen.' Dc Hemel zceg'ne haar, en groote en kleene vaart.
De andere is gelegen by 't Burger-Wagthuis, Keerweer genaamd, ten einde van Kattenburg, boven welker deur, volgens het getuigenis van den Dichter willink deeze regelen pleegen te pronken :
Hier toonen de Amftelacrs, Zeebouwers m't der aert^ Dat d'een zo wel uit lust, als d'aêr uit liefde vaert.
Deeze Havens, die met ingeheide paaien bezet, en met boomen afgeflooten zyn, hebben beide eenen Havenknegt, die aldaar zyne wooning heeft, en de openvallende plaatzen verhuurt. Ook zyn 'er drie Opzieners of Overlieden over elke Haven , die jaarlyks door de eigenaars der fpeelfchuiten benoemd, en door Burgemeesteren ver kooren worden. Deeze Opzieners doen jaarlyks, ten overftaan van eenigen uit de" Belang-hebbenden, verantwoording weegens de ontfangen huur, en gemaakte kosten Ook heeft het Geregt verfcheiden' Keuren gemaakt, zo ter beveiliging van de goede Orde, als weegens het beftier en gebruik van deeze Jagthavens. Uit deeze Havens doen de eigenaars der Jagten eenmaal s'jaars een' fpeeltogt langs het Y onder eenen verkoren Admiraal, Vice - Admiraal en Schout-by-nagt. De Jagten en Boeijers zyn dan uitgedost met keur van fyden vlaggen en fierlyke wimpels, en voeren kleine ltmcjes geicnut , die onder een aangenaam Zeemuziek telkens gelost worden Men noemt dit vermaak het zeilen van V Admiraalfchap , het welk reeds met het begin der voorgaande eeuwe in gebruik geweest is.
B 2



HET
BLAAUWE HOOFD.
De Scheepvaart van Amfterdam, door den aanwasfendên Koophandel meer en meer toeneemende, gaf gelegenheid tot het aanleggen van waal en, zo genaamd, omdat ze diepe uitgegraaven' Kolken in 't Y zyn, om de Schepen aldaar binnen het paalwerk veilig te koimen bergen. De eenre , zynde de Oudezyds Waal, werdt in het jaar 1512 by de Lastaadje aangelegd. Doch, met de vergrooting der Stad in den jaare 1610, befloot men eene nieuwe Waal aanteleggen aan de west- of nieuwe zyde der Stad van de hoogte der Wieringerftraat af naar het noorden. Dit zo kostbaar als nuttig werk werdt in 't volgende jaar aangevangen , door het Bolwerk leeuwenburg of het elaauwë-hoofd, dat, volgens overleg van Prinfe maurits, voor de Zoutketen gelegd is, gedekt, en in 't jaar 1612. voleindigd. Eenige jaaren laater werdt dc Oude Waal gedempt, opgehoogd, en aan erven verkogtt die, federt betimmerd , het Nieuwe Waals - Eiland uitmaaken. Dc Oude Waal is van dien tyd af meer Y- waards verlegd, en in den tegenwoordigen ftaat gebragt. Beide Waaien zyn buiten en binnenwaards met paaien bezet, zo wel, om de fchepen daaraan vast te maaken, als om den ftag van 't water te breken.
DE






GEZICHT by de OUDE JA&THATEN jaaar 't Blaaoxwliooftl te zien »



VUE du T devant Amfterdam .









t* Y by t' BLAAXTIV^ HOOFT te Amfterdam ijGz.
Te .JmJhrJam, U



I T pres Ie BlLAAXIlf ^HOOJTT a Amftejcclam.






HAARLEMMER
POORT-
De oudfte en aanzienïykfte onder de Stads-poorten, die in deeze onze ichikking den voorrang verdient, is de haarlemmer-poort.
In de vroegfte tyden fto^ zy by de Sparrendammer-ISrug, daar nu de Oude Haarlemmer-Sluis ligt. -och werdt in den jaare 1506 afgebroken, wanneer eene tweede" opgeregt werdt by den Knus-tooren, daar nu de Nieuwe-Haarlemmer-Sluis is. Bv de tweede vergrootinge der Stad, in den jaare 1593, iloeg men 'er eene van hout op , regt tegens de Broimersgragt aan , daar nu de Kaay van de Heeren-markt is Maar in den jaare 1015 beüoot men de tegenwoordige te bouwen, waarvan de Burgemeester Dr. sf.bastiaan egberts op den i8^<\ JLliy den grondrteen laswelk gebouw binnen drie jaaren tot die volmaaktheid is opgefteegen, waarin wy het' thands mogen aanfchouwen. Deeze zo deftige als konstryke Haarlemmer - poort is aan de buitenzyde geheel van blaauwe Arduinfteen , ongemeen kunftig bewerkt op. gehaald, en ter wederzyde met twee t'zaamverbondene kolommen, waarin Leeuwen zyn uitgehouwen, bezet. De hoogte van deeze Poort is in eene juiste evenredigheid verdeeld naar haare grootte , en de doorgang tot onder het vèrwulft is negende* voeten. Boven deezen bogtig getimmerden doorgang pronkt het nieuwe Anifterdamfche wapen, geftut door Leeuwen, welke ook wederzyds van het Frontefpies in eene afklimmende gedaante zig vertoonen.
De Voorgevel naar binnen is van witte gehouwen fteen kunftig bewerkt, en door breede banden, waar mede de kolommen zeer geestig verbonden zyn, opgetrokken. Boven in de Fries ziet men het oude Stads wapen , door het Koggefchip afgebeeld. Ter wederzyde van de Poort is een Wagthuis voor de Burgers en de aldaar wagthoudende Soldaaten. Boven het Frontefpies ftaat een tferlyk Toorentje, voorzien met Uurwyzers en Klokken. Over de Stadsvest ligt eene van fteen opgemetzelde Brug, rustende op fes gewuifde Boogen, tusfehen welken twee Valbruggen gelegd zyn. Ten einde van deeze Brug ftaat eene fterke en van hardfteen uit den grond hoog opgebouwde Buitenpoort. Benevens deeze HaarlemmerPoort loopt de Brouwersgraft, uit de Stad onder den Wal door, in de Stads Buitengrafc.



DE
ZAAGMOLENS-
E N
R A A M P O O R T E N.
Het Zaagmolens-Poortje, dus genaamd, om dat men door hetzelve naar de Zaagmolens gaat, en het ïIaam-Poo**TE, dat zynen naam verkregen heeft, mdat het den toegang tot de Lakenraamen geeft, beide in de gordyn onder Tn wal lang na de laatfte uitlegging, aangelegd, tot gemak .a& geenen, die in dit oord buiten de Stad woonen. Zy werden in den jaare 167a, toen de Franfchen zig van Utrecht meester gemaakt hadden, toegemetzeld, en derzelver bruggen genoopt: doch weder geopend, na dat de Onzen de Stad Naarden van de vyanden hernomen , en Deezen de Stad Utrecht verlaaten hadden. De Raam-Poort heeft benevens zig eene Sluis met Schutdeuren onder eenen fteenen verwulft, waardoor men uit de Stad ond den wal in de graft kan vaaren. De oude Raam-Poort was eertyds gelegen tegen over het Rustend, en met een' platten wagtstooren verfterkt. De tegenwoordige Raam-Poort, die in den jaare i773 , by gelegenheid van eene zwaare vertimmering aan de Haarlemmer - Poort , vernieuwd, van hardfteen opgehaald, en met het Stads wanen in het frontefpies binnenwaards verfierd werdt, is aanmerkelyk m de breedte uitgelegd, en door het leggen van eene nieuwe breede Houtenbrug , met ophaalbruggen voorzien , en ter wederzyde met yzeren leningen bezet, tot den doortogt der rytuigen bekwaam gemaakt.
D R






GE ZICHT. Tan de HAIILEMMEI-POOIT, op de . • Bui ten - S in O" el te zien, te Amfterdam.



VUE exterieure de la P O R T E de HA-AILBM,
a Amfterdam.









GEZICHT na ie HAARLEMMER POORT
'*. , ' n , . . . te Amsterdam „



V U' JE de la PO RTE de HAAR JL JE M
a Amsterdam, ,v









G fAttys ^ rtj(e.I7fS-
GEZICHT na "de ZAAG-IOOLENS POOBl
te Amsterdam »



YUE de la POKTE des ZAAG^M O OlENS
a. Amsterdam » , . '-—n . . o> ~*









GEZICHT na de' RAAM POORT ^ . te Amsterdam .



TUE-de la PORTE des R A M E
a Amsterdam • , --S. ~ ^






D E
L E I D S C H E-
P OOR T.
« ryden Zy fc gebouwd i„ £ Jo 766 ,TP^ ^ ^ * ^ van gebakken fteen opgemetzeldc Spitzen w- ' P haare hoeken met vier geftigt is , met Um-wyzers en Klokllag voorziene Brl ZV^TT T°°ren van Steen opgemetzeld, en rust op negen gewelfde Beogen, met tweo v ^ Zy heeft ,n 't midden een Wogthn», en aan 't c.nde eene fte kêBui 2 Va'br"««ende Poort vindt men een verblyf voor de ^JZ^XbZ ^
ciaatcn , en een neervallend Schuthek. Eertyds was « "oudende Burgers en SolOrps * Gugtit, of het wanthuis der Soldaat , 2 eene Ï2E T£ ^ * afgezonderd; doch dit vertrek, na verloop vanTeelftten T' * K'
aanwasfend getal der Kunftenaaren te eng wordende, zyn de Led„ls °7 ** en lofteiyke Ma.efch.ppyc, op tusfehenfpraak van den Heer Z J* """^ Wtrz.N, toen ter tyd hunnen eerften Hoofddirecteur, op denDe'^T ^ twee vertrekken in ons Raadhuis toegeftaan ; een in l^Zl ^ZtZ'm' des Wmters naar het leven getekend en geboetzeerd wordt, en eTiTt h' gedeelte, waar des Zomers lesfen in de tekenkunst gegeeven en do „ • T*8
worden Ten noorden van de Poort heeft men ee e^Xe.ffl SehuZ" 7 7 den wal doorloopt en met verfcheiden Schotdeuren vooZ i n a Pleegen de LeMfike Kaagen in en uittevaaren; doch de StT T **
™et meer over het Haarlemmer.Meer, maar met trelf hüL , 1°7 ? «aar elders vervoerd worden , hebben de Leidt, fag n en" Zlaa f T Overtoom gekregen. ^agen eene legplaats aan den
C 2



D E
WETERINGS¬
POORT.
Dit Poortje, dat zynen naam ontleent van de loopt onder den wal regt
doo en i voorzien met twee Valbroggen , benevens eene Sluis met fchutdeuren, «uur, cu ij> vuw^ oo c^j.^ofr in de Wetering te kunnen
onder eenen «eenen, verwe fzel, om utt de Stads.raft^n de^ g ^
vaaren. Buiten ^«^^^T* ' i^fceid van den inval der Franfchen, is %£&£££^£U *"*f • dat van de» Buiten-Singel, tüet>e 6 ,,r «««Aü, mt Af nude Weterins doorloopt, en met ver-
tusfchen de aangenaame Weilanden, tot de ouao weu.111.5 v
fcheide net aangelegde Moes- en Vrugttuinen verfierd is. ...
De AW WeLg of Koster.,.Vaar, , welken naam zy reeds draagt n eene , ^„ Wil ook in eene andere van 167S, de Slogtem-atenng of Sho-
kaart van den jaare ' 3' ' °* '« door dcn bjnnenpolder va„ sloote„
ftCT^raen dien van Stad, langs een aantal Zaag- en andere MCens, tot
^« voor Amfterdam. De Oude Wering die zig door Z V tot aan het kleine Loopvelt „itftrekt, en van daar door den
Z££ÏÏm tot am het Poo» Loopvelt ftreeft, verfpreidt z.g vervolgens iZ Z smnkerker Polder en de Veenen tot aan den Weu^k, die eene fche.dmg Jakt tusfehen Ho.iand en het Sticht, e» laatstelvk door den M4Hl tot aan den Uithoorn.
D E






GE ZICHT na de LEYBSCHE POORT ^ te jiirastejraajtti ,
is- ivfajlll *Mt, jZityuet Junior*.



VUE de la P O R T E de L E Y JD E K j1 a Ajöastei°daJtiaL i









GEZICHT na dl© "WE TERINGS POORT ^—^ te AmsterdLaiTi 0



TUE de la POITE; (lommee) WETERING a Amsterdam,






D E
UTRECHTSCHE-
POORT.
De utaechtschë-poort» dus genaamd, om dat men door en buiten dezelve naar Utrecht trekt, gelyk men oudtyds door de Regulierspoort deedt, welke toen itondt ter plaatfe , daar nu de Regulier stooren of Munt is, werdt even gelyk de Weesper en Muyderpoort , in de laatfte vergrootinge der Stad aangelegd. Haare buitenwanden zyn van gebakken fteen opgemetseld , behalven den van graauwen fteen gehouwen voorgevel, die naar de Doriföhö orde is opgebouwd. De Poort heeft, van den eenen gevel cot den anderen, eene lengte van festig, en eene breedte van dertien voeten: doch het gantfche gebouw is zesenveertig voeten breed , en voorzien met twee wagthuifen voor de Burgers en Soldaaten. Aan den buitenkant is de gevel met de Stadsmuufen gelyk en in een verbonden, 't Gantfche werk eindelyk is met eene kap vin lyen gedekt, waarop een fierlyk Torentje pronkt, dat met uurwyzers en klokhen voorzien is. Over de graft ligt eene brug met negen verwelfde boogen , .waartusfchen twee ophaalbruggen geplaatst zyn , en die van wederzyde met yzcen leningen omringd is. Aan het einde ziet men eene fterke buitenpoort met zwaare deuren. Het plein voor deeze poort is ter wederzyde beplant met boomen, waar aan de eene zyde de Osfenmarkt, en aan de andere zyde de Varkenmarkt gehouden wordt, en in het verfchiet de Stads TsMder zig opdoet.
D



A M S T E L
Wanneer wy van de' Ütrèchtfchc- poort regts af voortwandelen naar de fraaije amstel-brug , kunnen wy ons verlustigen met de fchoonfte Gezigten , welke de amstel oplevert; hier mogen wy met onzen vondel zeggen:
'j' pbnii'wnaiJifjd yrssH .bgsls^nsö bei'ó v.h &%mtoó\ifitfi wilfijtf 39 ni t a-iooqiabxuM
„ Aen de am stel cn aen 'e Y daer doet zig hecrück open „ Zy, die als Keizerin de kroon draegt van Europe"?, Amftelredam, die 't hooft verheft aen *s hemels as, ,', lïn fchiet ra Plutoos borst haer wortels door 't moeras."
Doeh inzonderheid wordt onze aandagt bezig gehouden, wanneer wy naar buiten ons oog wenden over den fchoonen breeden Araftelftroom , overvloeiende van allerlei foorten van Vaartuigen, tevwyl van wederzyde het oog zig nauwlyks kan verzadigen met het treffend gezigt van fchoone Lusthoven en grazige Landcryen, waar eene groote menigte van runderen te weiden gaat. Zelfs des Winters mogen wy hier by uitfteekendheid de Vcrmaaken genieten , welke ons dit anderszints zo barre jaarfaifoen milddadig aanbiedt;. gelyk wy in de nevensgaande Kunstprent niet onaartig afgemaalt vinden.
„ Wy befchouwen vlocibrc vloeden, ftyfgeronnen, marmerhard : ., Akkers, beemden, door de vlokken dik beftooven, diep bedekt. ,, Rappe knaepen fnellcn rustig, lustig, door de kunst gewekt, „ Dryvende op twee yzren wieken, langs den gladden rug der vioön. „ Rasfer kan der Goden bode, Majacs Zoon, zyn' weg niet fpoên, „ Niet gefwinder atweeft de vogel van Jupyn door 't ruim der lucht; „ Zelfs Neptunus, die debacren, met zyn' drietand, houdt in tugt, „ Rydt, langs 't vlakke zout, niet fneller , op zyn wufte waterraên, „ Zoms ook zien wy hier dc ïosfen , langs de vlakbcfnecuwde bacn, „ Moedig op hun vragt en lieden , bricsfehend draeven, vliegend vlug; „ Heet door 't klinken der garec'en, die hun wnppren op den rug, „ Dus zag Elis 't renperk duiven van der kleppren fnellcn loop, „ Driftig om den palm te winnen , niet dan voor veel zwcets te koop."
Zo uitmuntende nu deeze Brug is wegens dit uitgeftrekt gezigt, zo voortreflyk is zy ten opzigten van haare bouwinge, zynde zes honderd en zestig voeten lang, en zeventig voeten breed, cn rustende in het midden op elf groote halfronde overwelfde boogen, van welken drie tot eene doorvaart voor Schepen en Schuiten dienen, en de overigen met houten deuren zyn afgefchoten. Ter wederzyde van deeze elf boogen,






GEZICHT na die UTEECHTSCHE POOKT
"te Amsterdam «



YUE de la P O R T E B? UTRECHT
a Amsterdam, o






gen zyn nog twaalf kleinere boogen, zo dat de Brug in 't geheel op vyf en dertig boogen rust, die allen, uitgezonderd dè bovenranden en de buitenkanten der Zuilen, van gebakken /teen zyn opgetrokken: in deeze bovenranden ftaat aan wederzyde eene zwaare yzereii lening, langs welke eertyds houten paaltjes ftonden, doch thands'blaauwe fteenen zuiltjes gefteld zyn , die het voetpad van den ryweg afzonderen. Buitenwaards /taan yvee fteenen Schildwagtshuisjps(, om des noods tg kunnen dienen Voor deeze fraaijë" Aniftelbrug ligt eene van dc aanzienlykj&e Waterkeringen met verfcheiden Vloed- en Schutdéuren voorzien , om het water uit den Amftei van de Stad aftekeeren, of hetzelve uit de Stad voor den Amftei optehouden.
In den jaare 1651 wanneer de tweede willem, opgeftookt door bedorven ftaatsdfenaars , 's lands Vryheid verkragt hadt door zynen roekeloozen aanflag op Amfterdam, deedt de;.wyze Overigheid dat Stad ter deezer plaatze twee fterke Blokhuizen opregten; maar alzo deezen door haare digtgeheide paaien den loop en>huuring des ftrooms beletteden,' vondt men goed die wederom te floopen. Wegens het aVbreeken van deeze iïerktc liet Jan Vos, Amfterdam fpreekende invoerende, zig niet onaartig aldus hooren:
Ik hoef geen Blockhuis, neen: myn watren zyn myn muuren, Wie tw/fFele, vraag het heir, dat niet by 't nat kon duuren.
Aan den voet van de voorzeide Amftelbrug is, even als aan 't Y, een zeer gefchikte Haven voor allerlei vaartuigen: boven den ingang leest mennet volgende opichrift:
Om Amftcls heerlykheid met blyrjfchap aan' te fchomvsn, ' '
Liet de Dvrignéid ons tóe dees Haven: op te bouwen ':
' llier legt cn groot cn k!cc:i hun vasrt-jig aan'den'band;' ' ' - .
" Of'h-sk ïicHct&ft top, cn ftafct jcïifsc-rttf'lató-
D 3
D E



D E
W E E S P E R-
POORT.
D«bt AtK «remamd, omdat men door dezelve naar Weesp trekt, e ^«»»-'<^^^^ als de voorgaande Utrechtfche Poort, 1S genoegzaam 7.^^^^^^ der Stad opgeregt. Het gebouw en te gelyk met dezelve in de laatlt vfrgs opgemetzeld, vprronnt ziff vierkant, is,behalven den voorgevel, viu btua • ,
vertoont zig via,k ' » {Wivk toorent e met een windwyzer
en eedekt met een lyen dak, op het welk een iieny*. wurcu j en getier met j r iwvinkVpn De brue is van fteen opgemet-
ftnat voorzien met een uurwyzer en flagklokken. ue Drug r& zeTd rustende op negen gewe.fde boogen, en ter wederzyde bezet met eene yzeren 'elV Tulhen de fteentn boogen zyn twee vaibruggen; in het m.dden ftaat een Wagthuisje, en aan *t einde een fterke Buitenpoort.
D E






GEZICHT na de WEESPER POOIST
te Amsterdam »



VUE die la POR TE de "WE ESP a -Ajnnstei-dam •>






D E
MUIDERPOORT
PLANTAADJE.
De Muiderpoort in de laatfte uitbreiding der Stad gebouwd, was eerst geCchikt &* fehen de Bolwerken CWW en <ferftri*r, doch haare grond/lagen volkomen geheid zynde,bevondt men, datze tegen een watergraft aangerooid was,waarom zy van daar on de tegenswoordige plaats werdt opgebouwd. Deeze poort, welke met de twee voordemelden in alle opzigten gelyk ftondt, week in het jaar i769 van haare grondfla^en en was binnen korten tyd geheel weggezakt, waarom men een befluit nam"om dezelve aftebreken , en in den Herfst deszelven Jaars reeds een begin maakte met het uitgraaven der fundamenten ; vervolgens werden, zo onder de Poort als onder den ter wederzyde vernieuwden vleugel en fteenen brug, drieduizend vvfhonderd drieënzestig masten, of paaien ingeheid; waarna men den vyftienden December met den arbeid eenen aanvang nam, en hier mede zo fpoedig voortging, dat de poort op den negentienden Maart des Jaars i77i, reeds voor de voetgangeren werd' opengezet, ichoon men nog geftadig aan het binnen- en bovenwerk arbeidde; totdaï zy eindelyk, den dertigften April, het eerst door de Burgery gefloten, en s mor gens, den eerfren May, met vliegende Vaandels, onder het roeren der Trom en he"t muziek der Fluiten, geopend werdt.
Het gebouw zelve is in alle opzigten grootsch en pragtig, en onder het beflier en opzigt van den bouwkunftenaar den Heere Cornelis Rcaim vervaardigd. De Buiten wanden van de poort zyn,behalven de lyften, van gebakken fteen ongemetzeld De voor- en agtergevels zyn ter wederzyde van den ingang met twee kolommen bezet, en tusfehen ieder-van deeze kolommen is een Nis uitgehouwen. In de Frontefpies van den voorgevel ftaat het Koggefchip, en in die van den buitengevel het nieuwe Stads wapen konftig m Reen uitgehouwen. Boven om het dak is eene pragtige balustrade, m welks midden eene fierlyke Koepeltooren , met uurwyzers en klokflag voorzien geplaatst is. De buitenpoort, die alle de anderen in pragt overtreft, wordt, in p.aivs van met twee deuren, niet een fraai gewerkt yzeren hek gefloten.
E



Uit de PLANT AA DJE heeft deeze poort een zeer fraa. aanzren, welke lam, merrvke Plaats wel verdient, dat wySr onz-, Udagt op vestigen. Na de aatfte verroting en u üegging der Stad bleef een langwerpig ftuk landa tusfehen de Mmdergpoon, de Heeren Rapenburger- en Baangraften ledig hggeu waarom de Vroedfchap een" üuit nam, dit veld tot eene Plantaadje aan te leggen, m vyft.en perken aftellen, en aan tuinen uittegeeven; welke perken niet lang daarna met aangenaame Lu hoven en fierlyke Speelhuizen bezet werden. De U,n, welke regt aan,* de M„"ort loopt, en me" twee ryen netgefehoren hoornen beplant rs, doorfnydt deeze H1 v r , . Ao hrppdte. Aan den meang der Plan-
nprkpn in de lenste , en drie anderen in ae Dreeoce. ™> _
linkezyde heeft men een digtbewaslen boschje, meest met Ypen er, Unden beplant, tegen over welk boschje ter regterhand de Artmytuyn of Hmus Meicus ucpictut , itgt „or^l-iPirlpnhpid van uitheemfche planten,
geplaatst ia, welke m eene aangename verfde.d nh >d v P
heesters, bloemen en hoornen voor s en hot »^ ken, en waar Zomers s' weeklyks lesfen in de KruidKunae ge8 tegenwoordigen Hoogleeraar, den Heere Nicolaai Laurentiüs Bukman.
HET






GEZICHT na de MUTDER POORT te Amsterdam. 0
fg ^ó-'uiifvamyCP. xAmptêtfiJunior*.



TUE die la'PORTE de MUYDEN . a Amsterdam «









Gü^ICHT van «le Hiemw G-eli>© norit! e MUTBEIhPOORT
tot Araifterclam „



!! TUE Au Nouveau Edifice de la POE.TE Au MiriDEH"
a Amiftejrilam. o






H E T
STADHUIS.
Dc Stad met haare Poorten van buiten bezigtigd hebbende, gaan wy thands over tot de befchouwmg van die^ aanzienlyke en pragtige gebouwen, waar mede zy verfierd is, onder welken het voortreflyk Raadhuis, dac in kunst en luister boven alle de anderen uitmunt, met regt den voorrang vordert.
Amfterdam was reeds in de veertiende eeuwe voorzien met een Stede-kuis, het welk, volgens eene oude overlevering by de S. Olofs, of Oudezyds Kapel geplaatst, en overeenkomftig den geringen toeftand der Stad, van zeer weinig aanziens was. Doch met het begin der vyftiende eeuwe was reeds een ander Stadhuis op den Dam opgebouwd, het welk, m 't jaar 1421, met het daar nevensftaande S. Elizabeths Gasthuis, door eenen ' • u-lyk bcfchadigd, doch tevens eerlang herfteld werdt; totdat het, in het iet het gemelde S. Elizabeths Gasthuis herbouwd, en aanmerkeiyk is vergroot geworden. Doch dit Stadhuis na verloop van eenige jaaren. ? door den fteeds toeneemenden bloei der Stad, voor het geduurig aanwasfend getal der Ambtenaaren veel te bekrompen, en tevens bouwvallig zynde, befloot men, In 1643, het nieuwe Raadhuis, zo als het ons hier in drie fraaije afbeeldin¬
gen wordt onder het oog gebragt, opteregten.
. De aigting van dit ovevpragdg kunstgevaarta, met regt het Amïterdamfche Capitool geheeten, waarin Jacob van Kampen en Daniël Stalpert getoond hebben, dat de Bouwkunst der Ouden nog niet was uitgeftorven, nam eenen aanvang in het jaar 1648, onder het opligt van de HP(,rpn C^w^P w* Anthony Oetgens van Waveren, Joan Huydekoper en Joan Cornelis Geelvink, welke Heeren zig van deezen hunnen last zo loffelyk gekweten hebben, dac zy, benevens deeze Bouwkunftenaars, hunne naamen der onfterflykheid hebben toegewyd.
Nadat men het agterfte gedeelte van het oude gebouw , benevens eenige in den weg ftaande overgenomen huizen, afgebroken, en den grond opgeruimd hadt, werdt, den twintigften January van 't Jaar 1648, de eerfte , en op den fesden O&ober des' volgenden jaars, de laatfte mast , om de grondvest op te zetten, ingeheid; in welken tusfehentyd dertienduizend , feshondert, negenenvyftig masten met hunne fpitzen ten gronde werden ingedreven, om dit magtig gebouw op hunne kruinen te kunnen torfen. Terwyl men bezig was met deezen arbeid, werdt op den agtentwintigften Oftober des jaars 1648, aan den zuidhoek tegen over de Kalverftraat, de eerfte grondfteen van wit marmer gelegd, voerende dit opfchrift:
De eerfte Fundamentfteen gelegt door
Gerbrant Pancras Jacob de Graaf
SlBRANT VaLCKENIER
en
Pieter Schaap Der Heeren Burgermeesteren Soonen en NeemDen xxviii. O&ober M. D. C. XLVIII.
E 2



Zynde dit jaar aanmerkelyk door' den Vrede, na eenen tagtigjaarigen oorlog met Spanje geflooten, waarop Vondel zinipeek in dit tydvaars:
De Wynmaent fchreef twee min dan 't derde kruis, Toen 't Vredejaer de grond ley van 't Stadhuys.
De opbouw van dit Raadhuis was reeds verre gevorderd, wanneer op den zevenden Juny van't Jaar 1652, het nog ten deele ftaande oude Stadhuis in eenen feilen brand geraakte , en voor een groot gedeelte in de asfehe gelegd "werdt, het geen de Wethouders en overige Ambtenaaren noodzaakte hun intrek te neemen, gedeeltelyk op het Prinfenhof en Westindisch-Huis, en gedeeltelyk op den Janroodenpoorts Tooren , zynde het Schavot, des noods) voor de oude Waag opgeregt.
De oneenigheden , welke, in het jaar 1650, onzen Staat met Engeland in eenen •oorlog inwikkelden, fchynen den fboedigen voortgang van het werk een weinig verflaauwd te hebben; doch 'na het fluiten van den Vrede met Engeland, welke, den 27 May van het jaar 165^, was afgekondigd, werdt de arbeid met zo veel lust en yver voortgezet, dat de Overigheid reeds op den zevenden juiy des volgenden jaars, op eene plegtige wyze, in het nieuwe Raadhuis haare intreede deedt, fchoon het gebouw nog zonder Dak , Kap en Tooren was.
Laaten wy nu de 01de in dit gebouw van naby befchouwen. liet Stadhuis , met desfelfs voorgevel , die naar het Oosten gekeert is , beftaat uit drie Verdiepingen of* verwelfzels boven den grond. Het is langs den voor en agtcrgcvel tweehonderd tweëntagtig voet breed, en deszelfs diepte * Van het middelde uitftek van den voor- tot het middellle uitftek van den agtergevel, beflaat tweehonderd vyfendertig voet. De hoogte klimt tot een getal van honderdfestien voet , met het dak , doch zonder den. Tooren. Deeze Tooren, welke midden in het dak van den voorgevel ftaat, rust op een vierkant voetftuk, dat ruim negenendertig voet breed en diep is , worde met agt halve Korinthifche Kolommen omringd , en is eenenveertig voet en drie duim hoog, behalvén den ronden Kap, welke de Kolommen dekt, en zeventien voet hoog is. Op deezen Kap rust een Lan'aarn , waarop een windwyzer geplaatst is , verbeeldende het Koggefchip uit het oude Amfterdamfche wapen. Dc Tooren , welke met Festonnen en andere bouwkunftige fleraaden pronkt, is, behalvén de gewoone flagklokken, mee ecu fc*mc*;ö ^mwcik w> M<<yWtiijncJ vooraten. Viiu tfeezen Tooren heeft men een fchoon gezigt over de geheele Stad; zodat geen gebouw hier het oog Ontduiken kan, en de daarby gelegene Steden , zo wel als de Zuiderzee , het Haarlemmer Meir en de fchoone Amftelftroom, met zyne omliggende Lusthoven en Weilanden, zig op de behaaglykfte wyze voor ons opdoen.
De Buitenwanden van Het gebouw zyn, zo wel als de Toofen, Van witte gehouwen Bremer- en Bentheimer fteen opgehaald, Boven de lyst van het voetftuk ftaan rondsom het gebouw tweënzeventig langwerpig Vierkante glasvenfters , van buiten met koperen en yzeren traliën bezet, door welken alle de beneden vertrekken verlicht worden. In het midden uitfteekfei van den voorgevel zyn negen ronde boogen, zeven van vooren, en twee aan de zyden, naar welken men langs vier fteenen trappen opgaat; doch in het midden van den agtcrgcvel is maar eene langwerpig vierkanten ingang met fes fteenen trappen.
Boven de lyst van het zo evengemclde voetftuk ftaan rondsom het geheele gebouw negentig Kolommen, naar de Romeinfche bouworde, tusfehen welke Kolommen de lichten voor de tweede verdieping twee ryen boven eikanderen geplaatst zyn , zynde de buitenwanden tusfehen deeze twee ryen lichten met öerlyk uitgewerkte Festonnen, en andere fleraaden uitgehouwen. Boven de lyst, welke de gemelde Romeinfche Kolommen onderfchraagen, ftaat eene dergelyke omgaande ry van Korinthifche Kolommen, tusfehen welken de lichten voor de derde verdieping in twee ryen , met Festonnen tusfehen dezelven, geplaatst zyn. Deeze Kolommen onderfchraagen de bovenfte Lyst, waarop de vier lyen daken van het gebouw rusten, en in 't midden
van



v*n welken een looden plat gelegd is, k welt met de tinnen der daken «M te,, en omringd is met ee„e lening. Op «te te vier hoeken van fteenen voctrtukken vier koperen vergulde Arenden, met de rtamen im«.„_ 7 gander, draagende oP hunne hoofden de Keizerlylce
fteenen Schoorfteenen , met fierlyk loof. en lystwerk opgetooid, fteeken rondsom Z geheele gebouw ten dake uit:'om niet te fpreeken van de twee groote waterbakken onder de twee Zydaken, welke by ongeval van brand kunnen gebruikt worden
In de Frontefpies van den Voorgevel ziet men Amfterdam , als eene fchoóne en deftige maagd afgebeeld, verfierd met de Kcizerlyke kroon, houdende met haaren lin kerarm het Stads wapenfchild mot zyne drie kruisfen op haare knie: en in haare re/ terhand den Olyftak des Vredes. Twee Leeuwen bewaaken haaren ze"e. en Z Zeenymfen bieden haar van wederzyde Laurier- en Pahnkransfen aan, te wyl twee anderen afierle, Aard- en Boomvrugten in haaren fchoot ftorten. Aan haare regL vde ziet men Neptunns gewapend met den drietand, op zynen waterfchuhp en ™
f^rfictd m t dV'™ °" S"°°^odinne„. De lyst de/fron Jp^ is verfierd met drie van metaal gegoteve beelden, ieder van twaalf voet hooe Ot> het toppunt ftaat de Vrede met den overvloed-horen -Hierin; r \ g' P
uitftortende. Aan haare regterhand ftaat de VJZILa , D T ""P™ haare linkerzyde. ^or^hetd, en de RegMardiglmd dekt
In de Frontefpies van den agtergevel ftaat de KoophwM, i„ de eedaante van en rustende met haare voeten op eenen weereldbol. Agter haar ziet men het oudé
Sri1 -vnaan6?gen zei,en-Rondsom *» ^
reedfehappen Twee Stroomgoden, het Y en do Amftei, zitten aan haare voeten , en ter wederzyde komen de Inwooners der vier Weerelddelen hunne en „ •T^eT"^^^ d" * ™ ™» *» weereldtorsfdie ! mmrMdZ regWrZye d° MatiZUd™ «"* «««el, en ter linkerzyde de
wordt d^ * marmer v"!l^-
voet breed, negentien voet diep, en ruim vierenvyftig voet hooe L Tu S gewerkte traliën van de koperen deuren liggen , aan de we'zyde ' een'eg S gevlamd zW kruislings over elkander geftrikt, en aan de oostzyde een geesfe ! over welken bhxemfchichten, met vleugelen gedekt, kruislings liggende, worden aft beeld In t midden waat de deuren eikanderen raaken, vindt men e n boomftam omOmgerd van eenen fiang : alle zinnebeeldige voorwerpen , uit de gefchiedenTv™ den Vat ontleend , terwy. aan de onderfte gedeeltens der deuren de zegeteeken te doods als gevo gen der zonde, zo gepast als ongedwongen worden afgebeeld. Ond deeze Zinnebeelden leest men de woorden van VtaciLius:
DlSCITE JUSTtTIA^ MONITI , ET NON TEMNERE DIVOS.
dat is:
Leert de regtyaerdigheid betragtm, el, veragt de Godheid niet. Wes Waards ziet men in de Vierfchaar door drie boogswyze openingen met m ■
ff ïvoTr ma zinnrdige figuuren ~
van ae vierlchaar is voor t grootfte gedeelte van wit marmer uiteehouwen T»„
22::ziTe:ten noorden ftaan twee ^ *££ïïks
van een en twee paar boven eikanderen; de onderden zyn van de lonifche de bnJI ften van de Korinthifche orde. Ten westen vindt men ook zulk e bo „rv Ko' nnthifche koiommen , doch, i„ pIaatze van de benedenry lonifche m
F



men tweepaar vrouwenbeelden, of Caryatiden, die in houding en ftand, de Vrees en Schaamte uitdrukkende, tot bekwaame zinnebeelden van fchuld verftrekken, en een gepast fieraad voor eene Vierfchaar uitmaaken. De drie zinnebeeldige voortellingen, die wy verder befchouwen, zyn zo gepast en eigenaartig gekoozen, dat dezelve, om eene volmaakte houding uittcdrukken , volgens orde niet beter konden geplaatst worden. De Koning Salomo, het berugte duiftere verfchil tusfehen de twee vrouwen beflegtende , vertoont ons de fchranderheid om den fchuldigen te ontdekken. Jwïim Brutus, die zyne twee Zoonen, omdat ze zig met de verdreevene Tarquimusfett tegen 's lands vryheid verbonden hadden, met de byl doet onthalzen, verftrekt ons een zinnebeeld van onzydige regtvaardigheid; terwyl het geval van Zaleukus, die, om zyn' Zoon zo veel mogelyk te fpaaren , cn egter de wet te voldoen, de ftraf met hem deelt, ons tevens een voorbeeld oplevert, om met eene menschlievende goedertierenheid de ftraffen naar vereisch van zaaken te maatigen ; drie voornaame hoe* danigheden, die in een' Rcgter volftrekt vereischt worden. Voords zyn alle deeze beelden grootsch, en in kracht van uitdrukking de natuur zo volmaakt afbeeldende, dat zy, even als alle de andere beelden , waar mede het Raadhuis verfierd is, den naam van den beroemden Artus Quellyn met regt vereeuwigen. Ter wederzyde .van de Vierfchaar vindt men een ruim portaal, waaruit men langs breede fteenen trappen , van de eene zo wel als van dc andere zyde , naar de tweede verdieping opgaat.
Aan de Noordzyde van deezen Trap is de Kamer der Stads roedraagende Booden, maar aan de zuidzyde is eene looze deur. Uit het voorportaal komt men in eene gaandery , die rondsom eene open plaats loopt. Ten Oosten vindt men de Kamer voor de Boekhouders van de Wisselbank, en vervolgens de drie vertrekken voor de Com* misfarisfen van gemelde Bank. In het zuiden zyn twee Kamers, een voor den Ontfanger, en de andere voor den Esfayeur van de Bank. In het westen der gaanderyc is de wooning van de Concherge , en ten noorden komt men door twee groote poorten op de open plaats. In de gaandery, die agter den grooten opgang naar boven leidt, heeft men de Kamer der Burgeiwagt, een Vertrek tot berging van ongemunt zilver, en de benedenkamer der Teken - Akademie. Het Portaal van den Agtergevel is ruim tweeëndertig voet breed, cn tweeënveertig voet lang; welk portaal tot de vertrekken van de Concherge, eu mmerwu^i,, «&« «»«j« wc <Jfc «uonmg vuu (ftm Cipier, de P&skaéfr hamer, de Boeijen, en de Gyzeling eenen gereeden toegang geeft.
En dit zy genoeg gezegd van de eerfte Verdieping : van welke men langs den grooten trap naar de tweede opgaat. Door den ingang van vooren, in welken twee zwaare koperen kunftig gewerkte en doorgeflage deuren hangen, treedt men op de groote Burgerzaal, dat meesterftuk van geregelde bouworde, het welk in de nevensftaande kunstprent wordt afgebeeld. De ingang is van binnen verfierd met eene dubbele ry van Korinthifche kolommen, die by drommen tegen elkander ftaan, en met haare kapiteelen en lyst eene hoogte van byna dertien voeten hebben. Op de lyst boven den gemelden ingang ziet men Amfterdam, in de gedaante van eene lieftallige maagd , zittende op eenen witten avcndelfteenen zetel, met eenen palmtak in de regter- en eenen olyftak in de linkerhand uitgehouwen. Haar hoofd is gedekt met eene muurkroon, waar boven de Adelaar de keizerlyke kroon verheft. Het Stadswapen verfierd haar de borst. Voor haare voeten liggen twee leeuwen. Aan haare zyden ftaan de Dapperheid en Wysheid, en agter haar vier aartige wigtjes. Aan het ander einde der groote Zaal, tegen over deezen ingang , op de lyst der tegen elkander ftaande halve Korinthifche kolommen, vertoont zig het beeld der Geregtigheid met het zwaard in de regter-, en de fchaal in de linkerhand, vertredende de Onweetcndheid, onder de gedaante van den ezeloorigcn Midas, en de afgryfelyke Twist met haare Slangenvlechten. Aan haare regterzyde ziet men het beeld van den Dood met de Zeizen in de hand en een uitgeloopen uurglas; en de Tugtiging met eene Romeinfche bondelbyl in den regter arm, hebbende aan het eenen been een' houten ftelt, van
welken



welken twee zwaare boeijens afhangen , bekleedt haare linkerzyde. Boven de Tugtïgmg ziet men het verfchriklyk gebroedzel der Harpyen omzwerven, en boven den Dood zwieren twee gevleugelde wigtjes, het eene met de blixemflitzen in de hand, en het andere met verfcheiden' geesfelroedert op de fehouder. In het Blafon of be' fchooten gewelf, (zo kunstryk befchiiderd doof lloogzaad en Gerard Rademaker] onder het opzigt van den beroemden kunsttekenaar Jan Goeree,) ziet men de Amfïerdamfche Maagd, deftig uitgedost $ en zittende in een' wagen, van Leeuwen voorts. ftuuwdj-op.de wolken. Neptuin zet haar de Stcvenkroon op het hoofd; Mercuur vereert haar den gulden Slangen ftaf, en Cybeïe reikt haar de fleutels toe van de fchatkameren der weerekk Zy draagt in haaren fchoot eene bondelbyl met groenende laurieren omvlogten. De konden en wetenfchappen , in de gedaante van wigtjes, zwieren op de wolken, terwyl Herkules met zynen knods den Nyd en den Laster verjaagd. In de twee gekörnisten halfronden aan het einde Van de lyst, ziet men de wapens der Heeren V.Bas en F. de Vroede, met aartig loofwerk voorzien, en behangen met Festonnen, die door wigtjes getorst worden. Boven de Eikenloovenlyst, op de vier hoeken, ziet men de Wysheid, Geregtigheid, Wakkerheid en Voorzigtigheid. De eerfte onder de ge daante van Minerva met haar fpeer en fchild , en de tweede onder het af beeldzei van den wetgevenden Keizer Juftiniaam Niet minder pragtig en konstig is het overige fchilderwerk, waar mede het gewelfzei van deeze zaal verfierd is.
De vloer der Zaaie pronkte eertyds, niet minder dan het gefchilderde gewelf, met pragtige konstftukken , doch die door den tyd en het menigvuldig bctreeden, van hunnen oorfpronglyken luister veel verloren hebben. In 't midden van den marmerfteenen grond ziet men een doorgefneden Hemelkloot, met den Noordpool, de Sterrebeelden en de Hemelkringen, van geel koper kunstig ingewerkt. Ter wederzyde van denzelven lagen twee halve Aardklooten , met de af beeldzeis der vier weerelddeelen, en derzelver onderfcheidene kusten, met gekleurden fteen, naar den eisch, ingelegd.
De agt vleugels , die de vier groote boogen onderfchraagen , door welken men uit de Zaal in de Gaanderyen gaat, zyn van uitgezogt wit marmer , zeer geestig met hangende Festonnen,aartig loofwerk, en allerlei gebloemte en vrugten , die van fimmeh en eekhoorentjes beklauterd worden , opgefierd. De Boogen zeiven pronken met de vier hoofdftoffen, door agt liggende avendelfteenen beelden , op tweederlei wyze afgefchetst: boven welke IW-icn, aSt s,^to Fesrnnnen . de fleraaden bohd^n, die het zinnebeeldige op eene gepaste wyze uitdrukken, De agt gezigten der gaanderyen zyn insgelyks met agt witte marineren beelden verfierd. Cybele in de gedaante van eene vrouw met een muurkroon op 't hoofd, en eenen ileutel en fchalmei in de hand Diana , lugtig gekleed als eene Jagtgodin , met den boog op de fehouder en eene" brandende fakkel in de hand. Merkurius, in de geftalte van een' welgemaakt jongeling, met zynen gevleugelden hoed en flangenftaf. Jupiter, als een fterk gefpierd man, zwaaijende den blixem, en verfeld van zynen wapendrager, den trotfen Adelaar. Apolh in de gedaante van eenen fchoonen jongeling, verfierd met alle de bevalligheden der jeugd. Mars in volle wapenrusting, met eenen grimmenden draak op den ftaalen ftormhoed. Venus ais eene fchoone vrouw met een' lugtigen fluijer vóór den middel en verfierd met een krans van myrte en roozen. En laatftelyk Satumus als een oud kaalhoofdig man, met eene korenfikkel in de linkerhand, terwyl zyn regterarm een kind omvat, dat hy met de tanden den buik opryt. Van de vier hoeken der gaanderyen zyn'er zes met gefchilderde Tafereelen verfierd ,'den oorlog der Batavieren met de Romeinen afbeeldende; welke ftukken door Jurriaan Ovens, Jan Uevensz\ Jacob Jordaans, en eenen le Grand vervaardigd zyn.
Ter wederzyde van deeze vier zo kostbaar verfierde gaanderyen zyn de ingangen van veertien groote en pragtige vertrekken , onder welken de Burgemeesterskamer met regt den voorrang verdient. Boven den ingang ziet men een konstig uitgehouwen rond met twee naakte wigtjes, die de Romeinfche bondelbylen draagen, en twee Adelaars- voor zig hebben. Een weinig boven dit rond vertoont zig Merkurius met zyn
F 2



zyn fluit, den hönderdoogigen Argus , 'die een' fcherpzienden hond naast zig heeft, in den ilaap fpeelende. Door een bekwaam voorportaal, tot meerder geheimhouding van zaaken gefchikt , ter kamer intredende , ziet men aan beide zyde vier witte kolommen naar de Korinthifche orde met witte kapiteelen en kroonwerk kunsrig verfierd. In de Fries van den marmeren fchoorfteenmantel is de zegepraal van den Romeinfchen Burgemeester Oitintus Fabius Maximus konstig uitgehouwen. De fchoorfteen zelve pronkt met een deftig fchildery door den ouden Jan Lievensz gefchilderd, verbeeldende den evengemelden Fabius, die zynen Vader, door den Raad van Rome aan hem afgezonden, gebiedt van het paard te ftygen; waaronder men deeze woorden van Vondel leest:
De Zoon van Fabhis gebied zyn' eigen Vader Van *t paerd te ftygen, voor Stads eer en aghtbaarheicl: Die kent geen bloet, en eischt, dat hy eerbiedigh nader, Dus eert een man van Stact het ampt hem opgeleid.
Het Zolderwerk is "met z/nnebeelden en loofwerk door J. Bronkhorst fierlyk befchilderd, waar tusfehen de wapens van de Burgemeesteren de Gram, Hhydecoper, Spieghel en van de Poll, die by de inwying van het Raadhuis, in 't jaar 1655, de eerften in deeze kamer zitting namen, zeer konftig uitgehouwen en verguld zyn. Tegen over den fchoorfteen vindt men twee fchiideryen, het oude en het tegenwoordige Stadhuis verbeeldende, door Pieter Zaanredam en Jacob van der Ulft uitmuntend kunftig gefchilderd.
Niet minder pragtig is het naastgelegen Burgemeesters vertrek, voorzien van twee fchoorfteenen, die met gekoleurde Korinthifche kolommen en witte hoofddelen uitfteken. Boven den fchoorfteenmantel ten noorden vertoont zig een uitmuntend fchilderftuk door Ferdinand Bol vervaardigd, verbeeldende de ftandvastigheid van Fabricius in het leger van Pyrrhus, onder welk ftuk Vondel deeze regelen fchrcef.
Fabricius houdt ftant in Pyrrhus legertenten.
Het gout verzet hem niet, door fcbandciyke zucht,
Noch elefants gebriesch, en felle dreigementen.
Zoo zwicht geen man van ftaet voor gaven ziotfi geruenc.
Ten zuiden dot man Uimn Am r^i-.c-^xiiccu dc Matighefcl van Jeu Burgemeester Marcus Curius door Goyert Flink gefchilderd , waar onder deeze regelen van denzelfden Dichter ftaan:
Op Burgemeesters wacht magh Rome veiligh flaeperi, Als Markus Kurius het aengeboden gout Vcrfmaênde, zich genoeght met een gerecht van raepen. Zo wort door Maetigbeid en Trouw de Stadt gebouwt.
In 't gewelf voor de fchoorfteenen ftaan de woorden van den Lierdichter Horativs:
Lene Consilium datis. Stet Capitolium fulgens.
dat is:
Als gy met zagtheid regeert, zal uw Raadhuis met luister blotijen.
De wanden van het vertrek zyn behangen met drie Schuttersftukken, door Goyert Flink, Adriaan Bakker en Joachim Sandrart gefchilderd.
De groote en aanzienlyke Scheepenskamer is naar het Noorden door een gewelf, dat op een dwarsbalk en vier fierlyke zuilen rust, in twee verdiepingen afgedeeld. Deeze zuilen zyn van Breemerfteen , met uitgefneden en verguld. loofwerk kunftig uitgehouwen. Het fteenen gewelf is meede zeer fraay befchilderd. In het midden van hetzelve vertoonde zig eertyds de Geregtigheid, 'de Sterkte en Voorzigtighuid, welke beelden met de overige byfieraaden door den bekwaamen Erasmus
Quel-



è," ^y«ae, neelt er Engelbngts naderhand, in vyf vierkanten ir«ww j zinnebeelden in vervaardigd. De groote fctoorLen ^^tteXi'vL^ f' ' ren zuilen onderfteund 4*. e„ L rondsom met e faai barZ ^JT^ der Antieken, i„ dc Fries van de lyst des mantels pronkt is vr7 P yZC
«ie met de tafelen der wet van den ber°- SinaV ^fi-Amr ,
woorden leest: ' W3ar 0nder men deezé
HebreeufcJw Mozes heeft de wet van God ontfangen, Waar mede hy naar 't volk van boven wederkeert, Dat hem eerbiedig groet, en welkomt met verlangen; De vryc ftaat luikt op, als 't volk de wetten eert.
aeter de ?itnli»p-,, > <■„> , * _ vieren, ue andere fchoorfteen,
vfr \Za I Schepenen, heeft «aen fchilderftuk, maar pronkt met eene fraaiiè
var, rood koper gegptene togchcl, in de gedaante van een grafnaald ITT , feftonnen van geel koper verfierd, en draagende op ae^itS^f % f« t met eenen lauwerkrans omvlogten. P Ulne of Iykbusch
Deeze Kamer wordt gevolgd van die van Schepenen Extraordinarii, welke zeer ftaav geordineerd, en met kundige fchilderyen en andere fleraaden verrvkt 7 *
Niet minder munt dc Raadkamer i„ pragt en fchoonheid uit, 'zynde eettvds met fraa, tapytwerk behangen. Voor den fchoorfteen in het Noorden / welke even d d e m hetZuulen,oP vier bonte marmeren Korinthifche kolommen rt^t, ziet men een
eene biddende houding , en dc hemelfchc wysheid uit de wolken daalende die den koning veriland, rykdom cn cerc belooft. Onder dit ftuk leest men :
Uaer Salonions gebcdc en ottec Code behagen,
*"* dc Wyinetd -sn-JSts belooft uit 's Hemels troon, Het eenen ttykdam. Her en veel gewenschte dagen. Waer Wjsheit racden mag, dacr fpanc Je Suet do kroon. -
Voor den anderen fchoorfteen in 5. zuiden heeft Jeamm Bronkhorst de raad-eevin, van jethro aan zynen fchoonzoon Mozes, om „evens zig zeventig Oudrten 1? 3 teren oTCr IsraËI te verkiezen, kcurlyk afgebeeld. De verkie^g de"'^ Oudften zelve is in een ander ftuk door Jacob de Wit uitvoerig gefchilderd Rov ? dc vier deuren, ter wederzyde van den fchoorfteen, heeft dezelL konstfrb-',/ een vervolg, de vier vereischtens inde Oudften, in vier ronde ujT *
voorzegging van Jeremia by het zien van de ziedende iw a» , ,
l ™^vi„g aan Farao, ^^^Z^S^
duuren tyd; en de Afkeer van de Gierigheid door Eliza, die de SE^wtSi den Syner, die hy van eene ziekte geneezen hadt, afwvst o7h77 A n f™™ ziet men vier kleine zinnebeelden, d'oor denzelfde, t'de m zo LT T graauw gefchilderd, dat men in den eerften opflag dénken zou L Z 5 Z * waren uitgehouwen. Voor het overige is het gantlhe vem-ek 'e„ 1 * t T met allerlei zinnebeeldige figuuren en kunstryk^ *^^£jT** En dit zy genoeg wegens de vettrekken van de tweede Verdien!™ n 7
kamer, de en de>tö(eW, weIke Vertreliken wegenj ^J"^
G



ryke ordinantie, en weergalooze Schilderftukken met regt de verwondering van een ieder wegdragen.
Onder de Vertrekken van de derde of laatfte verdieping munten in 't byzonder uit de Kunstkamer, de groote cn kleine Krygsra adskamer , en de Wapenkamer.
De Kunstkamer werdt omtrent het begin deezer eeuwe opgeregt, en tot een Toon of Verkoopplaats van kunstftukken aangelegd. Boven de deur leest men deeze Vaarfen van Jan Baptista Wellekens:
De Dichtkunst galmt van vreugd, nu dut haar ftomme Susrer
In 't Raadhuis aan het y, een Eerplaats is vereert:
Zy, fpraakeloos, vindt troost, en flSiUÖt nu veel geruster
By Themis, die, met reght, haar eed'len geest waardeert.
O Burgervaders! ei! volhardt in kunst te qneeken;
Zo wordt, als Orfcus Lier, 't Penfeer- een Hemelteeken.
In den jaare 1748, verleenden Burgemeesteren den Schilder Jan van Dyk verlof, om deeze kamer te gebruiken tot het geeven van Icsfen , zo in de beginzelen der Schilder en Tekenkunst, als wel byzonderlyk in de Doorzigtkunde ; doch, in den jaare 1766, is aan de Opzigters en Leden van de Teken-Akademie door Burgemeesteren verlof verleend , om deeze kamer ten hunne dienfte te gebruiken, zo tot het geeven van Lesfen in de beginzelen der Tekenkunde, als tot het doen van openbaare Redevoeringen en het uitdeden der Pryzen. Men vindt hier eene menigte van afgietzels naar de modellen der Ouden; onder welke dc Apollo, de Laocoon, de Gladiator en anderen uitmuntten. Onder veelc fraaije Schilderyen ziet men het fchoone af beeldzei van den beroemden Zeefchilder Ludolf Bakhuizen, door hem zei ven in een' ouderdom van agtenfestig jaaren gefchilderd. Aan de noordzyde van deeze Kamer is een kleiner 'vertrek, het Kunstkabinet genaamd, waar eene verzameling van meer dan zevenduizend kunstprenten, door de beroemdfte Meesters vervaardigd, en in tweeënvyftig bockdeelen vervat, bewaard worden ; behalvén verfcheiden gefchenken , die nu en dan door de Leden aan de Teken - Akademie vereerd zyn, waar onder een fraai fcelet van een jolig Meisje, door de kundige hand van den beroemden Camper vervaardigd, en m blankheid het Yvoor evenaarende, met regt den voorrang verdient.
Aan de westzyde neerr. men ae ükoüte en kleine K ry gsraadskamw. De laatfte is een ruim vertrek, verfierd met verfcheide ftukken van de oude Schutteren van de Voetboogs Doelen , door den beroemden Rembrand van Ryn en Jacob Bakker gefchilderd. Uit deeze Kamer komt men door een portaal in de groote Krygsraadskamcr, die met elf of twaalf Schuttersftukkcn behangen is , onder welken die van Govert Flink en Bartholomeus van der Helst eene eerfte plaats verdienen. Deeze ftukken, inzonderheid die van van der Helst, zyn grootsch en zo ryk van ordinantie, als kragtig van uitdrukking, en worden nooit door kunstkenners dan met de hoogfte verwondering befchouwd. Boven deeze derde verdieping, langs de gantfche Oostzyde en een groot gedeelte van de Noordzyde, vindt men de Wapenkamer. In deeze groote ruimte ziet men, behalvén ouderwetze flagiwaarden , gladde yzeren cuirasfen , harnasfen, knieftukken cn kasketten , eene menigte van fnaphaanen met bajonnetten , degens en ander fchiet- en zydgeweer, het welk altoos in zeer goede orde bewaard wordt , om by onvoorziene toevallen een groot getal burgeren te kunnen wapenen.
DE






d J-CHA* ««• r,r art et Jïc . I
GEZICHT van het STADHUIS, de NIEUWE KERK „ en de ¥AAG ojp den DAM „



li" VUE oLe la MAISON de T IJL L. E , ll E GLIS E NEUVE
et le F O IBS lur le DAM,



T






GEZICHT van liet STADHUIS van agtercn met <de ONVOLMAA.' TOOREN,naarhetPOST"COJMTOIR te zien, tot Amfterdam.



"VTLTE de laMAISOJN de' VIIjIjE par derrièrre et ie COM'TOIfi des
POSTES, a Amfterdam .






GE ZICH T van de M00TI ZAAE, iu tet VUE d e la GRANDE S A E E , dans la STABHUYS "van Amfterdam, MAISON de VILEE d'Amfterdam.






OUDE.WAAG.
1 1;> ae uude waag. Dan eerwy tot derzeiver befchrwiW mrom wy vooraf aanmerken , dat Amfterdam reeds in de vyf mnde Itl Tl' T
as assasts as* = ™ S3
Rederykcrs eene Kamer in bezit hadden. Doch, in den iaare / nieuwe Waag geftlgt op den Dam, en de eerfte ftLn van h^e lV ^ Z en Burgemeester 2ynde dit gebauw, in den jaare ,6SX^lZ
SSSK ï rag; e" Eeb0™ « vanbUa'u^lld
Keen opgehaald, ftaande rondsom vry, opdat de Koopmansgoederen, die hier ^ woogen moeten worden , van „ie kanten onbelemmerd kumen wo ^ W,Z^ Zy ,s twee verdiepingen hoog. Ce eerfte Verdieping fa eieenlvk TwL met één voordeur en " fes deuren in de agter- en zjdlef in !" groote fehaa.en hangen , behaiven een SL ^ !filen da mV/™'- T Waage hangt, gemeenlyt de binnenfehaai genaamd ; op d e' htffJ ^ " dan fyne en kostbaare goederen, a,s Zyde , Coch ui ie ,InZo 1° Ti? Tl gebikt gewigt gewoogen. Boven deeze deuren ftaan rondfom Lt gXu v breTdê lurfels , om de goederen voor den regen te kennen beveiligen. De Cedl verf ping van 't gebouw verflrekc tot een Wagthuis voor de foldaaten die h bezetting liggen , en is voorzien met twee* vertrekken J^^S officieren. Boven deezen zyn de vertrekken voor de gemeenen zolders, en ikappl.atzen , en eindelek onder het dak v X ,Jn «\ tamers, gefehikt ter berging en zuivering va» het ^ZnV^T
«n m het midden van de lyst des agtergevels , zynde de zvden en wZ2'2 be wapen der ftad Amfterdam, door twee Leeuwen vastgehouden, wXf Ue Vtoedfchap deezer. Stad beflooten hebbende , deeze Waag van buiten en bin n e vernieuwen deedt tot dat einde, in den, jaare ,„5, den voo gZ e„ " ven £ dT,f H ^ ^ * * —sftaande Kunstprent befch u
tegentT'?*,,,,,,'V * f"'1 byZ°ndC'' de dubtóe opgang, Kreegen van dien tyd af een veel grootfeher en pragtiger aanzien. Op de Ivst van
I— ■ van welken de eene netmap van Holland, en de andere dat vair Amfterdam tusfehen zyne klaauwen hn,X
r„;^:Staff:? lrn ee,,e der is *-*^^sys*
S S^1' ^9^ Z° ™mm^ «** deWorftel4van
G p



D E
S. ANTONIS
t^'a a jwP fé^ fï IJ üï NIEUWE WAAG.
Deeze Waag was eertyds de S. Antonis Poort, geftigt in den jaare 1488 , gölyfc blykt uit een oud opfchrift, heden nog in den muur te leezen. Doch deeze Poort werdt» in de Lente des jaars 16/7, tot eene tweede Waage bekwaam gemaakt. Dit gebouw , het welk op de 8t, Antonis of nieuwe Markt ftaat, heeft genoegzaam zyne oude gedaante behouden, en is met verfcheiden' fpitzen of toorentjes voorzien; zynde'er, in 't jaar 1690, in het midden een dikke fpitze korte tooren bygevoegd. In de beneden verdieping zyn vier groote deuren ; in ieder van welken een paar fchaalen hangt, behalvén nog eene kleinere fyne fchaal, die binnen in de Waage hangt. Deeze fchaalen worden meest gebezigd tot het weegen van allerhande zwaare Koopgoederen , als Tabak, Gefchut en Ankers , om welke laatfte te beproeven, digt by de Waage naar de Gelderfe Kaai toe, eene Proefplaats gevonden wordt. De bovenverdieping van dit gebouw ftrekt tot een Wagthuis voor de Schutterye, en een vergaderplaats van verfcheidene Gilden, als het Koekenbakkers- Schilders- Smits- Metzelaars- en Schoenlappers Gild. Aan de zuidzyde deezer Waage ziet men den opgang naar de fchouwplaats der Ontleedkunde, en de vergaderplaats van 't Heelmeesters-Gilde. Boven de deur ftaat het hoofd van Hippocrates in fteen uitgehouwen, met dit opfchrift: Theatrum Anatomicum, en hieronder Collegium Chirurgicum. Op de Trapdeur is een menfehengeraamte afgefchilderd, met deeze woorden: Huc tencimus omnes ! dat ia i „ Naar dit einde ftreeven wy allen." De lchouwplaats zelve is in 't midden der Waage, boven de Burgerwagtsplaats, onder een agtkante Koepeltooren , by de Gildekamer der Heelmeesteren , na de jongfte vergrooting der Stad, aangebouwd. In 't midden van 't vertrek ftaat een beweegbaare Tafel , die het licht ontfangt van verfcheiden glasraamen, m het lyendak ten dien einde geplaatst. Rondsom het vertrek zyn agt fchuins boven elkander opgaande zitplaatfen ; de eerfte voor de Leden van Regeering , de Infpe&ores van het Collegium Medicum, en de oudfte Geneesheeren: de volgende voor de Overlieden van het Gild, en de oude Heelmeesters : terwyl de overigen voor de jonge Heelmeesters, hunne Knegten en verdere Aanfchouwers gefchikt zyn. Rondsom het Iystwcrk leest men deeze vaarfen van den vermaarden Latynfchen Dichter Caspar Barljeus.
Qui vivi nocuere mali, post funera profunt,
Et petit cx ipfa commoda morte falus. Exuviae fine voce docent, & mortua quamvia
Frufta, vetant ifta nos ratione raori. Frons, digitus, ren, lingua, caput, cor, pulmo, cerebrum,
Offa, manus vivo dant documenta tibi. Auditor, tc disce, & duin per fingula vadis,
Crede vel in minima parte latere Deuru.
Waar-






GEZICHT van ien VERNIEUWDEN WAAG, op den BA^!
te Amfterdam.
r CS Lp / / ■ „ . W ,mÊ ■



VUE du, 'GRAND POOS, sur le BAK a. Ainfter'ilain.









GEZ ICH'Tvan de NIEU¥ MA1I T te Amsterdam „



v XJ JiL tLiUL JVIL .A. m. <C Int 1l IN JtL< U Jr a Ajrnstejrclam o






Waarvan de zin hoofdzaakelyk hierop uitkomt;
n Dat zy, die, geduurende hun leeven, de rust der Maatfchapnve do*r h » veldaaden vetftoorden, in*, na hunnen dood, „og tot eeneiige L ^ Z >, fpiegel van anderen tokken ; en dat alle de deelen en leeden van het rtZccZ » lyk hgchaam, het genngfte zelve niet uitgezonderd , 20 veele tastbaare bewyzen 5> opleveren voor het bertaan eenex Godheid". '4en
De eerfte die hier ter Steede, in den jaare ,550, ontleed Werdt, \m een beruete dief, Zuster ^/genaamd, wiens bereidde huid nog op de Gildèkalr der Z meester, bewaard word, Zedert dien tyd is de Ontleedkunde i^TSet^ fle Mannen geoefend, onder welken in de voo™™^ o • Deroemd
den, die tevens de Burgemeester^ e lri^TnI^LT^ Tl^ "~
rykt met eene glazen-kas met werktuigen der Onleed! Heelunst De&h £jQ
at fchoone ftuk van den beroemden n~~i, hLe.kT Si»£®S
v ^Lt GmTh0^ e" ^ £ S ?* " geZdfchaP —ftheiden^erluid n Uld, afbeeldt, welk ftuk de verwondering van alle kenners wegdraagt.
ir



DE
'-,1 vaiua 9fl59 JoJ 30a nsnnud *n ,i9iri «aabiooihav .nabt-Boi^;
Mfldl «** n^i nu ..j-ittb tb »llA Jsb ö» 5 nsl3i;nB nBV,
R E G U L I & K ö
tb isuibfebtiü t)b - ) ^oa bind acbiaisd iiww » bom-nag '.vu. * ri sb ioab i3idli sfar*jlb»bnO ob « byi B9& 3 ;aboS Jbiow busRWW mï* , k «, «Ailuv; ïüLno #faü»i9093 nonnct/:
W A A <jt-
e n^itritibiav sbtWJnumi'ui aff9W < nsm no9 «« .
De nieuwe Rigulierspoort» welke, in «t jaar 1655, gebouwdjas, werdt na laatfte vergrooting der Stad, in het jaar 1668, tot eene derde Waage beraam gemaal zynde den eerden Steen gelegd MWf ^ T^' Waag, by welke een groot Plein, tot eene Botermarkt, gelaaten werdt, is een .fierlyk vierkant gebouw , ten deele van gebakken, ten deele van gehouwen fteen opgehaald. In de Frontefpies van den Voorgevel ftaat het Koggefchip , uit het oude Schild der Stad, in het midden van twee Tritons, uitgehouwen, en de Agtergevel is verfierd met het Stads Wapen, door twee Leeuwen vastgehouden- In ieder der drie g,oote poorten hangt een paar Schaalen, behalvén eene kleinere fyne Schaal, die in het midden geplaatst is. Op deeze fchaalen worden allerhande Koopwaren, als Wolle, Kaas en Boter, alle Marktdagen, doch inzonderheid 'smaandags, gewoogen. Boven het gebouw is een ruim vertrek voor de wagthoudende Burgers afgezonderd. _
Tot het verwerken der Koopwaaren zyn in de drie gemelde Waagen, reeds in de voorgaande eeuwe, een genoegzaam getal Waagdragers door Burgemeesteren aangefteld; als meede eenige flfegeri, die , met de Goederen afteweegen, den Koopman moeten ten dienfte ftaan»
DE






GEZICHT vande BOTER MARKT
_ te Amsterd.a.m .



VUE Au IARCHE au BEURE
• a/ *s6n£&rvam' cfaz Cfcufutë junta?- .






DE
BEURS.
J)e oudfte Vergaderplaats van de Koopluiden deezer Steede was aan het uiteinde van de Warrnoesftraat, waar zy zig, by regenagtig weder, onder de luifels der huizen bergden: doch, deeze plaats, na verloop van tyd, te eng zynde, vergaderden zy aan het oostcinde van de nieuwe Brug, waarom Brederode in zyn Moortje ht\. 2. Sc. 1. van eens Koopmans zoon zegt:
Staagh was hy op de brugh by de NegocyanteD.
Hier werdt een Paalhuhje opgeregt, waaraan een klokje hing, welk ten twaalf uuren geluid werdt, om de Koopluiden, indagtig te maaken, dat zy naar huis moesten trekken. Doch vermits zy te veel van de oostelyke en noordoostelyke winden te lyden hadden, verleende deVroedfchap hun, in den jaare 1586, verlof, om de S. Olofs Kapel, en vervolgens ook de oude Kerk tot eene Beurs te gebruiken, totdat men, in den jaare 1607, een ernftig befluit nam, om op het Rokin eene byzondere plaats of Beurs voor de Koopluiden te ftigten. In de Lente des volgende jaar, w>rdt de pwltc fteen van het gebouw gelegd door Henrit Hooft, zoon van den toen regeerenden Burgemeester Comelis Pieterzoon Flooft, en broeder van den beroemden Gefchiedfchryver Pieter CorneUszoon Hooft. Op den eerften Augustus des jaars 15(3, werdt de eerfte Vergadering op de nieuw geftigte en thands voltooide Beurs gehouden, gelyk te zien is in een' zwarten marmeren fteen, aan de noordWestzyde van de gaandery, alwaar deeze woorden met gulden letteren zyn ingegrift:
Door Godes zeegen is tot gerief der Coopluyden deze Borse
GESTIGT) EN A n°. CIDIOCVIII. DEN XXIX. MEYE DEN PASTEEN GELEYT, EN DEN IA". AUG CI0I3CXIH. DE lftt'. VERGADERlNGE GEWEEST.
De middelfte Boog, waarop het gebouw rustte, pleeg toen eene gemeene doorvaart te zyn. Doch, in 't jaar 1622, geraakte zekere Balthazar Paul, door de Spaanfchen gehuurd, om alhier brand te ftigten, in hegtenis; en men gaf voor, dat zyn oog. merk was, om de Beurs, door middel van een vaartuig met buskruid, onder dezelve gelegd, te doen in de lugt vliegen. Wat hier van zyn mooge, dit is zeker, dat deeze vaart, zedert dien tyd en tot nog toe, op meer dan eene wyze is afgeflooten. Nadat de Beurs ruim vyfenvyftig jaaren geftaan hadt , werdt men, door den fteeds xoenemenden handel, en het dagelyks aangroejende getal der Kooplieden, genoodzaakt dezelve te vergrooten, en in den tegenwoordigen ftaat te herbouwen.
Deeze Beurs, gebouwd in het Rokin , ten zuiden van den Vygendam, is van een langwerpig vierkante gedaante, rust op vyf gewelfde boogen, als een groote in het midden, en vier kleineren ter wederzyde, en beflaat eene lengte van omtrent tweehonderdenvvftig voet, en eene breedte van honderdenveertig voet. De groote opgang in het noorden is, even als die in het zuiden, met twee zwaare yzeren hekken afgeflooten, ieder met twee deuren voorzien, van welken 'er eene aan elke zyde, des naga, open blyft. De voorgevel pronkt met het Stads wapen, en de agtergevel is . H 2



verfierd met een fteenen beeld van Mereurius met zynen gevleugelden hoed en flangenftaf, draagende eenige vrugten en waaren onder den linker arm, en ftaande tusfehen twee houten deuren, die des zomers worden opengezet. In de Frontefpies van den agtergevel is het Stads wapen, met eenige baaien, vaaten en pakken met koopmanfchappen uitgehouwen. De Tooren voorheen, meer binnenwaards ftaande, werdt by de verbouwinge afgebrooken, en in deszelfs plaats het tegenwoordig fierlyk toorentje gebouwd, dat met een uurwerk en flagklok vóórzien is.
Van binnen, boven de middelde boog, beftaat de Beurs uit een ruim vierkant plein, omringd van breede Gaanderyen , welker verwelfzels op fesenveertig pilaaren van blaauwe Arduinfteen rusten. Ieder van deeze pilaaren heeft zyn eigen nummer en opfchrift, waarby men. de Koopluiden, en hunne byzondere takken van Handel, gemaklyk vinden kan. Men treedt op de gaandery met twee treden, zynde derzelver blaauwe fteenen vloer, des winters, met houten planken bedekt. ,
Deeze Gaandery rust ter wederzyde op vierentwintig overwelfde boogen, die van de Stad gebruikt, of ook wel verhuurd worden. In een deezer boogen wordt een Corps de Guarde van de Ratelwagts gehouden, en boven de Gaanderyen zyn mede eenige vertrekken, welke niet altyd tot hetzelfde einde zyn gebruikt geworden. Jn het westen zyn verfcheide winkels van prenten , gereedfehappen en krameryen; in het zuiden is een vertrek, waar Schilderyen verkogt worden, en agter hetzelve' de Schermfchgol. '
Deeze Beurs dient, behalvén tot èêhe vergaderplaats voor de Koopluiden, ook voor de wakende Schutters der Burgervendelen, welke alhier op gezette tyden in den wapenhandel onderwezen worden, als meede voor de Brandfpuitsluiden, om zig in de behandeling van de Slang-brandfpuit te kunnen oefenen.
Wy eindigen deeze Befchryving van de Beurs met de Loffpraak van onzen Va. derlandfehen Dichter J. de Dekker.
Hier heft zich uit den grond des Amftels na de wolekea
Een plaets, die 's middags krielt van allerhande volcken,
Een Wandelperk, daar Moor met Noorman handel dry ft; Een kerk, daar Joodc, Turk en Christen in vergaren; Een aller Talen School, een Merktveld aller waeren, Een Bobse, die alleen al 't weerelds horzen ftyft.
DE






GEZICHT van cle BEURS9 langs liet ROCKIN te zien,
tot Amfterdam.



VTTE ie la BOÏÏlSSE5au Cote du lOCKII,
a AmXter*dam•









GEZICHT van de B 23' TT 'B. S te A rafter ê a m„
te — /»y?entam^ r^^cyetjunior



V XI E dLe la BOUHSE, a Amfterdam.






n ë
KOORKN BEURS.
Daar dé Graanenhandél reeds van ouds een van de voornaamfte takken van Koophandel was zó moet men zig niet verwonderen , dat men al Vroeg hier ter Stedè eene Koorenbeurs ftigtte. In den jaare 1617 werdt dit werk, op het Water, bezuiden de oude Brug, ondernomen. Het gebouw was, fchoon geheel van hout* egter hegt en fierlyk opgetrokken, beftaande uit een langwerpig vierkant Plein, dat van vooren open , en aan drie zyden met eene overdekte gaandery , rustende op tweeënvyftig houten kolommen, beflooten was. In deeze gaandery waren , langs de wanden* verfcheiden kasjes ten dienfte van de Koopluiden en Makelaars, om dé monsters der Graancn, en andere noodwendigheden te bergen.
Deeze Beurs bleef in de voorzeide gedaante , totdat by de Vroedfchap een befliut genomen werdt, om dezelve te doen afbreken , én een ander Gebouw , geheel Van Steen opgehaald , in die orde , zo als wy het in de nevensflaande Kunstplaat vinden afgebeeld , in derzei ver plaats opteregten. Dit werk werdt, in den jaare 1767, ondernomen , met allen fpoed en yver voortgezet, en eerlang voltooid. Het Gebouw zelve heeft eene langwerpig Vierkante gedaante , ter wederzyde beflooten in eene Gaandery , rustende op eene fy van hardfleenen pylaaren. In.de Frontefpies vari den Agtergevel, binnenwaards, is een Uurwerk geplaatst: en het yzerenHek, het welk deeze Beurs voorwaard* affluit, i» mm ve.pi ***** bewerkt. En dit achten wy genoeg gezegd van een Gebouw, dat verder geene wetenswaardige byzonderheden heeft, en dat men, zonder eene breedvoerige aanwyzing, met eenen enkelen opflag van 't oog, in het geheel kan overzien*
s



REGULIER S-
t O O R E N.
Amfterdam werdt reeds in den jaare 14.80, toen het tusfehen den Cingel en KIoveniers Burgwal beflooten was, omringd met muuren , in welken ronde^oogen of Toorens, op eenigen af/tand van eikanderen, gemetzeld waren. Deeze ronde boogen werden of aan onvermogenden tot wooningen voor niet gefchonken , of ook door milddaadigen luiden van de Stad gehuurd, omze door behoeftigen te laaten bewoonen; waarop Brederode zinfpeelt in den Spaan/eken Brabander:
■""*" —— Anne Klaas in de drie teftcn
Die doet fo veel goedts , (God loontzer) hier an dc veften: Gy wetet niet, hoe veel booghjes datfc 'sJaars wel huurt.
Ook dienden deeze Toorens wel ter bewaring van het Stads Buskruid, en eenigen derzclver werden fomwylen gefchikt tot Wagtplaatzen voor de Burgervendelen • doch wanneer, kort na den aanvang der voorgaande Eeuw, de oude muuren werden afre! broken, zyn deeze Boogen of Toorens , die in dezelve gemetzcld waren, voor het grootfïe gedeelte, geüegt: zodat 'er flegrs vyf van een zestiental zyn overgebleven namelyk de Reguliers- en Jan-Roodenpoorts- Tooren, zynde voormaals Stads poorten geweest, de Schryers - Tooren, de Haringpakkers-Tooren en de Montelbaans- Tooren, welke
^n.f' ln f,mfren ÜCI StHd *** gemetzeld , maar tot befcherming der Vooritad gediend heeft. ö
De drie revensftaande Kunstplaaten vertoonen ons den Reguliers Tooren van drie verfchillende zyden, zo van den Cingel, als van den Amftei af te zien.
Deeze Tooren heeft zynen naam ontleend van het Reguliers Klooster , dat hier in den jaare 1394, volgens verlof van Hertog Albrecht, aan eenige Priesters gegeven, geftigt was : en is een gedeelte van de Reguliers Poort, welke ten einde der Kalverftraat aan den Cingel, bewesten den Amftei , geplaatst, met twee fprezen veiiierd , en door een muur aan een' ronden Tooren , welke aan den oever des Amfiels ltondt, gehegt was. Tegen deezen muur was een houten hok getimmerd, waarin de btads Zwaanen door eenen Willem Huysman , bewaarder van der Steede Zwaanen, volgens ordre vanBurgcmeesteren, des winters, onderhouden werden: waarvan de Dichter J. Six van Chand el ier gewaagt in zyn V Amflerdammers winter, bl. 60.
De trotfe hagelblanke fwaan Najaade in Ajnftels Watcrlaan, Die aan de lindewortels lekt, Is van de Poortwacht dicht ornhekt.
De Reguliers Poort, in den jaare 1618, door eenen feilen brand verteerd zynde, werdt, in het volgende jaar, op derzelver grondden, de tegenwoordige Tooren, onder opzigt van den Stads Bouwmeester, Hendrik de Keyzer, opgeregt •






GEZICHT van de KIEUJWE KOM^«BEUl.K, tot AmJCteraam.
c/ O7 ^ / /



TUE de laNOUVEMiE BöTUM.SE,ou.,S asfemUemt les MAE.CHAHBS deBLE,
a Amfterdam.
7 o 7 / •









GEZICHT van de HEGULIERS of MÜNTS-TOOREN v de Cingel te zien, tot Amfterdam.
ie ' — YmJurJamJy $JJóujuetJunior.



VUE de la TOUR des llONNOYES, au Cote' (du Cingel?
a Amfterdam.









(f — "T,~
GEZICHT van de REGULIERS of MUNTS-TOOREN van
AMSTEL te zien, te Amfterdam.,



[I VUE-de la TOUR des MONNOYE S ? au Cote cle 1'AMSTEL,
a Ainrterdam.



mm






DE BINNEN AMSTEE, na de Munts-Toore»
te zien, tot Amfterdam.
te^tnisire/'t/am él/ J°. /eiujiueCfunüii'.
i



A -
L.A RÏVIERE D'AMSTELf |res la Tour les • Monnojres, a AmftercLam.









BE BINNEN A M K T E E , van H Rondeel na e
Halvemaan» Brupf te zien, tot Amfterdam*
o • . ó'A'.
te ^4ntsterdirn. êl/ P. Jfoufuci- rttiiier



J.A EITIERE D'AMSTEL, pre s le Jj o ge ment 't Rondeel, a Amft e r d a m .
Amsterdam, cAez Z'.J&ityue'yunTc/-.









AMSTE1RBAM aan len AMSTEL 17 fa. ■
7/ .J„difr.ipn' k J



AMSTE11AM a la Uiviere le fiMSTEL,






welke Tooren , nog zynen ouden Mam behouden heeft , met eene fraai ie doorlugtige fpits , cn met een uitmuntend klokken/pel en flagwerk voorzien is» Op deeze fpits ftondt eertyds een windwyzer, verbeeldende eenen vergulden Os, ter gedagtenisfe van de oude Osfenmarkt, die hier ter plaatze geweest is : doch deeze Os is naderhand , waarfchynlyk om deszelfs misiland , weggenomen , en een vergulde Haan in deszelfs plaats gefield.
Deeze Tooren munt in bouwkunst en fleraaden Verre boven de anderen uit. Het wagthuis, 'c welk benevens de voorzeide Poort ftondt, en, niettegenftaande den feilen brand, was ftaande gebleven , werdt, in den jaare 167a, tot eene Munt bekwaam gemaakt, vermids de Franfchen de Landfchappen van Gelderland, Utrecht en Overyfleï overheerd en vermeesterd hadden, en men de Muntftoffen in geene andere Stad van Holland vertrouwen durfde; zynde hier binnen eenen korten tyd vyftig tonnen gouds aan Ducaaten, Dukatons en Ryksdaalders, met den ftempel der Staaten van Holland, onder welken het'Stads wapen ftondt, gemunt. Doch dit nam fchielyk een einde,' met het vertrek der Franfchen; zynde de Munt zedert vertimmerd, en tot een aanzienlyk Logement, het welk van Stadswege verhuurd wordt, en nog heden den naam van de Munt draagt, bekwaam gemaakt.
3 <j'



D E
JAN-ROODEN-POORTS-
TOOREN.
Dc Jan Rooden-poorts Tooren, hedendaags by verbastering de JanRomperit Tooren genaamd , heeft zynen naam ontleend van het oudfte Jan Rooden-poortje , in den jaare 1482 , met de eerfte bemuuring de Stad gebouwd, het welk tusfehen de Korgens-poort en Gasthuis-moolen ftondt, een fpits toorentje hadt , en waarfchynlyk zynen naam ontleende van eenen Jan Roode, die omtrent deeze Poort zyne woonftede hadt* Ter deezer plaatze belloot men, in den jaare 1616, den tegenwoordigen fraaijen Tooren , op cn om den ouden heen te bouwen , zynde een doorlugtig fieraad van Amfterdam , waarin de bouwkunde haaren luister ten toon fprcidt* Het gebouw is van binnen met verfcheide vertrekken Voorzien , van welken de onderflen tot eene wooning ftrekken Voor den Geweldige of Provoost van de Stads bezettingen: de bovenverdiepingen zyn tot een gevangenis voor de Officieren en Soldaaten der bezettinge bekwaam gemaakt. In de kluize deezer Tooren werdt, in den jaare 1633 , het gemunt en ongemunt goud en zilver, by gelegenheid van het verbranden van het Stadhuis , uit de Wisfelbank overgebragt. De brug, welke zuidwaards by den Tooren lag, werdt, reeds in 't jaar 1648, ter wederzyde van denzelven gelegd , en daarna in eene fraaije fteenen brug , welke op drie boogen rust, deftig herbouwd.
D 13






GEZICHT van eU JAN«R00DEN-P00»TS-T00RK:
t e A mul ft e i* cl a m .
li^.dmjYerJum iy .7* i/éu^u et junior



xW y*ot Xeendtv fee, 2/éc.
VUE ©le la TOUR, nommee JAF^ROOBEN «POOIT^
a A m r t e r ia\- a 211„






D Ê
HARINGPAKKERS-
T O O R E H
De derde Tóöreh , weiKe uus ui üc uevensftaande afbeeldingen vertoond wórdt j js de tegenwoordige Haringpakkers Tooren, oudtyds de Heilige Krmstooreti genaamd , vermoedelyk haar het Kruisgilde, het welk in de zestiende Eeuwe hier ter ftede bloeide , en waarfchynlyk in deezen Tooren zyne Vergaderingen hieldt. Deeze Tooren ftrekte, ten tyde der vervolging, tot eenen Kerker voor zulken, die om de belydenis van hunnen Godsdienst in hegtenis geraakten , van welken zeer veelen, onverhoort en onverweezen, heimelyk by nagt, aan handen en voeten gebonden , van deezen toören in het Y geworpen , en jammerlyk verdronken werden ; waarom ook de Nieuwezyds-Agterburgwal, niet verre van deezen Tooren gelegen, den naam van Martelaarsgraft draagt. De Tooren hadt in dien tyd geene fpics , maar was alleeh met een fchuin dak voorzien ; doch wanneer in het jaar 1577 de huisgezinnen , die zig om en by deezen Tooren hadden nedergezet, klaagden, dat zy geene klok konden hooren , werdt dezelve verhoogd , en met eene flagklok verrykt.
Na verloop van tyd nam deeze Tooren zynen tegenwoordigen naam aan j vermids de Haringmering toen, even gelyk nog heden, tusfehen deezen Tooren en de Ybrug geoefend werdt, en de Keurmeesters van den Haring hunne byeenkomsten onder in deezen tooren hebben: pronkende het fpits deezer tooren , ten teken deezer neering $ met eenen vergulden Haring tot een Windwyzer. In een der bovenvertrekken van deezen Tooren houden de Tinnegieters-Hoedenmaakers- en Mandemaakers Gilden hunne Comptoiren. Ook hebben de Lootsluiden hier hunne Vergaderplaats, zynde ten behoeve van derzelver Gildeknegt voor eenige jaaren een Comptoir op de nieuwe Haatlemmerfluis aangelegd geworden.
K



S CHRÈIJERS
T O O R É N.
De Schreijers Tooren ftaat aan den YKant, en was oudtyds de uiterfte hoek én het Hot der Stads Muuren. Nevens denzelveh lag het Kamperhoofd ; en beiden waren gefchikt om den Waterkant des noods met gefchtit te kunnen beftryken. Deeze Tooren voerde reeds van ouds, gelyk nog heden , den naam van Scraijé • hoeck , of Schreijers hoek. Boven de deur ziet men op eenen fteen , in den muur ingemetseld , eene fchreijende Vrouw en een afvarend Schip afgebeeld, met het woord Scraijer Houck 156*9 , ter gedagtenisfe, zo men wil, van zekere Vrouwe, welke in dit jaar het vertrek en het laatfte Vaarwel van haaren man zo ter harte nam , dat het haar het verftand kostte. Het gebouw zelv is een groot half rond hegt gevaarte , met een fpits oploopend dak , en van boven met eene ommegang en borstweering met fchietgaaten voorzien , waarin eertyds gefchut geplaatst werdt.
In een bovenvertrek van deezen Tooren houden de Opper - Commisfarisfen van de Waaien hunne Vergaderingen , om alle voorvallende zaaken, de Stads Havens en Waaien betreffende, hier af te doen. Voor den Schoorfteenmantel ziet men in eene lyst van een keurig fchilderftuk, verbeeldende een gezigt van de Stad van den Ykant , door den beroemden Willem van de Velde vervaardigd , de Wapens der Heeren Commisfarisfen afgebeeld: zynde de wanden met twee Schilderyen, derzelver afbeeldzels behelzende, verfierd. Het eerfte Stuk is door Jacob Bakker in den jaare 1674, en het ander door Jan Maartz Quinkhard in den jaare 1747 gefchilderd. De overige Vertrekken van deezen Tooren ftrekken tot eene aangenaame Wooning voor den Opzigter van 't groot Haven- en Stroommeesterfchap.
D E






WINTER-GE ZICHT, aan liet Y-kant, Vy- 'de HARING-PACKERS TOl
te zien, tot Anufterdanio
te C_ -fm/lert/a?» 6^ ér. /^Maxet j&tUor.



VUEi de i'HÏVEl au cète dan TY-jwrès la TOUR des, HARAIGS,
a Aan ft er da 111 o
a c ét/ytert/ant cA<~z £P. (jTuwyuet jutue-r.









GEZICHT vaw de S C H R E YE R S H OE K S TOREN
_ ie Amsterdam .



V U E de la TOUR dLes P E E U R S'
a Amsterdam . t ~









GEZICHT van de MONT^ALBANS«TOOIEN, . • ie Amfterdam.



TUE de la TOU1 de MOKT-A.EBAN, a AiiiXter dam.






Tt) E
-8 Cl Y S -3 O U O MONTELBAANS
TH3M330 J ■ M3 J533H T O O R E N.
De twee nevensftaande prenten geven ons eene naaukeurige afbeelding van deri Montelbaan» Tooren, van twee verfehillende zyden te zien. De naamsöorfprong is geheel onzeker , fchryvende zommigen zeer verkeerd , de Mont-Albaans Too* ren; even als of dezelve zynen naam ontleende van den Hertog van Alba-, die, in den jaare 1568, ter deezer plaatze een Kasteel wilde ftigten. Doch deeze Tooren was reeds, in weezen, en voerde in de oude. Stadsregisters den naam van het Huis te. Montelhaan , lang , voor dat men hier te lande om den Hertog van Alva dagt, en vermoedelyk zelv reeds voor de geboorte van. deezen verwaaten dwingeland. Deeze Tooren werdt ge/ligt in den jaare 1512 ; doch met het einde der festiende eeuwe werdt de Lastaadje verfterkt , van Montelhaan af tot aan den S. Antonisdyk , welke fchans, vervolgens met defcigc huizen betimmerd, nog heden den naam van de Oude Schans of Montelhaans burgwal voert. By het llegten der oude Stads muuren , in den jaare 1606, werdt deeze Tooren verhoogd met eene nieuwe fpits, pronkende met eene fraaije windwyzer, en verrykt met twee flagklokken en vier uurwyzers. Vier jaaren laater, wanneer men bevond , dat hy op eenen nagt meer dan zeven voet was overgehelt, werdt hy met allen fpoed door zwaare kabeltouwen en masten regt gewonden, en deszelfs grondflagen , die door de maalinge der Y- en Amftelftroomen verzwakt waren, vernieuwd, en met eenen muur van vier en een halve voet verlterkt, en in dien Hand gebragt, waarin wy hem heden nog aanfehouwen. De Vertrekken van deezen Tooren ftrekken tot eene vermaakelyke wooning, voor den Opziener der Waalredderem
TT <s



HET
OUDE-ZYDS-
HEEREN - LOGEMENT
M 3 }f nO O T GASTHUIS.
v oor de tyden der Hervorrriirige maakte de grond Van dit gebouw eert gedeelte uit van het nieuwe Nonnen - Klooster; en in de festiende Eeuwe verftrekte het tot eenen Stads Timmertuin, de Scafferie genaamd. In laater tyd werdt er eene Brouwery, de Sleutel genaamd, opgeregt , en naderhand is het tot eene Lomberd gebruikt geworden; vervolgens heeft het ook tot eene wooning veritrekt voor aanzienlyke burgerscn koopluiden; totdat eindelyk de Stad, den grond en opftal gekogt hebbende , hetzelve tot eene deftige Kastelenye en Herberg heeft doen bekwaam maaken. Het gebouw, dat van vooren en ter zyden door eene breede watergraft van den gemeenen weg is afgefnedeft, heeft zynen ingang over eene gewelfde fteenen brug, die met een yzcren hek kan afgeilooten worden. De Voorgevel is tulfchen de glasraamen van de tweede en derde vcrdiepinge met hardfteenen Bloemfestonnen aartig verfierd, en de kap of Frontefpies pronkt met het wapen der Stad, waar boven twee Leeuwen de Keizerlyke Kroon vasthouden. Van binnen is het gebouw voorzien met veele deftige vertrekken» onder welke de groote Zaal uitmunt, die, binnenwaards, over eene ruime plaats, en van buiten , langs den Voorburgwal , een zeer fraai uitzigt heeft, alwaar dikwils vorftelyke maaltyden zyn aangeregt. Ook wordt dezelve gebruikt tot het ten toon {tellen van meubilaire Goederen, Mathematifche en Phyfifche werktuigen , Prenten en andere kostbaarheden , die hier openlyk verkogt worden , ten welken einde ook eenige vertrekken in de Oostelyke vleugel, langs de plaats, gefchikt zyn. '
Dewyl de eerfte der nevensftaande Kunstprenten ons in het verfchiet het Gasthuis vertoont, moeten wy ook kortelyk van dit gebouw gewag maaken.
Het tegenwoordige Gasthuis , dat nog dikwils onder de benaaming van S. Pieters Gasthuis voorkomt, heeft zynen ingang door eene deftige Poort, die, in 't jaar 1732, vernieuwd, en met twee beelden, een' kranken man en Vrouw vertoonende, door Jun van Logteren kunftig uitgehouwen, verfierd is. Door deeze Poort komt men in eenen langen broeden gang, in welken ter linkerzyde eenige burgerwooningen, en ter regterzyde de ingang naar den Bayerd gevonden worden. Boven den ingang leest men dit volgende:
Drie nachten, langer niet, herberg Ik, die 't behoeft, En houd de vierde uyt de fcoifters en 't geboeft.
Eer men aan deezen ingang komt, vindt men het Mannen Gasthuis, zynde een lang vertrek, aan beide zyden bezet met negenenveertig bedfteeden, en hebbende zyn' uitgang in eene lange gaandery , alwaar de binnenvader en binnenmoeder van 't mannen
Gast-






'-.«fe <»*
(iEZICHTvan de M ONT ALBA^S TOOÈÉH .1'












HET OUDEZYB (S HEEMIxïjOC



ENT, EK HET GASTIUYS.
■






Gasthuis hunne wooning hebben. ' Ten einde Van den gang komt men door eene poort, langs eene open plaats, in het Vrouwen Gasthuis, het welk in 't geheel zevenentagtig bedfteden heeft, die zuiver en net onderhouden worden» De binnenmoedef van dit Vrouwenhuis heeft eene afgezonderde wooning, uit welke men in de gemelde overdekte gaandery .komt, waar de lyders, die gekwetst zyn, gejchouwd worden, Vervolgens gaat men, langs eene brug, die over de floot ligt, naar 't Verhandhuis, onderfcheiden in een beneden en bovenvertrek, van welken het eerlte, voor mannen gefehikt, negenentwintig bedfteden, en het tweede, voor vrouwen afgezondert, omtrent twintig open krebben heeft. Voorts is hier ook een bakkery en brouwery , Waschhuizen, bleekveld en alles, wat eenigzints tot nut en gemak der Zieken ftrekken kan. - Op het voorplein van het gebouw is de toegang tot de Stads Apotheek, die in den jaare 1754 van nieuws getimmerd 'is, en uit welke ook hedendaags het Gasthuis van Geneesmiddelen voorzien wordt.
De tweede hier nevensftaande Kunstplaat vertoont ons de binnenplaats Van het zo evengemelde Oudezyds Heeren-Logement.
Op deeze vierkante groote Binnenplaats , welke aan de rondsomliggende Kamer? eene verfche lugt geeft, wordt des winters èen groot zeil opgeflagen, Waarönder de Koopers, Makelaars en aanfchouwers, by de Verkoopingen van Huizen, Hoflieden, Schuldbrieven , en andere vaste Goederen , zig voor het guure weder beveiligen. Voor den westelyken vleugel is een hoog verdek tot eene zitplaats voor den Afüager, Secretaris, Verkoopers en Makelaars, op ftylen getimmerd.
De Wethouderfchap deezer Stad bevonden hebbende , dat de winzugt veele gëmeene luiden hier naar toe lokte, om de goederen tot een' buitenfporigen prys optejaagen, ten einde daar door de Plokpenning magtig te worden, hadt eertyds goedgevonden, ten einde deeze misbruiken voortekomen, om een' der Onderfchouten te gelasten met deszelfs onderhoorige Dienaars hier tegenswoordig te zyn, om zulke Koopers, die onvermogend zyn om te betaalen, of Borg te ftellen , en hier (gelyk men fpreekt) het Schaap blyven, in hegtenis te neemen, ten kosten van den Verkooper. Doch vermits deeze en meer volgende Keuren aan het heilzaam oogmerk, dat men zig hadt voorgefteld, zeer weinig beantwoordden, hebben de Heeren van de Geregte in den jaare i<5<58 vastgefteld, dat hy, die een Perfeel, 't zy op Heeren Executie, 't zy op Weesmeesters- of willige Verkooping gekogt hadt , en onvermogend bleef om te betaalen, of borg te ftellen, zonder eenige oogluiking zou worden gebragt in het Rasphuis, de eerftemaal voor twee maanden, de tweedemaal voor den tyd van drie maanden, en de derdemaal daarenboven binnens kamers geftrengelyk gegeesfeld worden.
L
HET



HE V
■LtiVftK^ ?9rl ni séi££lq nsqo 9Ü99 sgmd «Jiooq 79b9umauflaid .nab-ro:// ngfauotfnbrio isn fl9 isvius sib c ilggrf naboftbsd gbgBins sblsmag ab ai t\bm sM^vf tiu (gainoow 9bi-j6nos93is sne-9 :*i99il ziurinawuoiV 3ib nuv
NIEUWE-ZYDS-
-9g noctn&m ioov e 9^199 39d ngjllsw fiBV t/foi:h9vn9voil ri9 nub9n9d 009 ni n9bi9r!jf Jaiïïmo (3i9bno5;w'2iiB fl9V/üoiV ioov c9b397/3 J9il na tn3b9Üb9d ghniv/jf!3n9g9n fJjIirb1 -rfogBw t-YiawiJDid na f^iftd rm ilao i9iri ü 21100V .tf99rf fl9dd9iil ngqo giiniwJ
HEEREN LOGEMENT.
Jsri hbv 23fiBlqn9nnid eb zno jno'jJisy 3W$IqjsauX sbnulteaavaa i9ixl efj99wj 9Q
-üidaugoJ-naisiH zb^sobnO obfomagna^a cs
Dit Gebouw, het welk, in het begin der voorgaande Eeuwe, tot eene Vleesehhal en Wagthuis werdt opgeregt, gelyk de vier fteenen Osfenkoppen, in den voorgevel uitgehouwen, «°g te kennen geeven, werdt, in den jaare 1623, aan de West-lndifche Maatiéhappye tot eene Vergaderplaats afgeftaan, en met twee nieuwe vleugels van agteren vergroot, tegen welke op de Heerenmarkt kort daarna de nieuwe Vleesehhal geplaatst is. Doch, wanneer de West - lndifche Maatfchappy, na het verlies van Brazil, in den jaare 1647, m zu^ een diep verval, geraakte, dat zy de huur van dit huis niet langer kon goedmaaken , en haare Vergaderingen in een nieuw gebouwd Pakhuis op Rapenburg moest overbrengen , heeft de Stad het ledig ftaande gebouw tot eene aanzienlyke Herberg doen gereed maken , en hetzelve den naam van 'i Nieuwe - Zyds - Heeren - Logement gegeeven. Dit gebouw, dat door eene ruime binnenplaats in twee deelen verdeeld is, heeft een langwerpig vierkante gedaante, ftaande rondsom vry en onbelemmerd. De voorgevel is van gebakken fteen opgehaald, en de voorfte ingang op den Haarlemmerdyk heeft eene aanzienlyke overwelfde Poort , met het Stads wapen verfierd , boven welke men langs eenen hoogen trap naar een Wagthuis voor de Burgerye gaat. Het gebouw is van binnen met eene groote Zaal, en verfcheiden deftige vertrekken voorzien. Op de binnenplaats, boven den tweeden ingang, aan de oostzyde , is een verdek voor den afflag getimmerd, op 't welk de meefte openbaare Verkoopingen van Schepen , Houtwaren en diergelyke Koopmanfchappen gehouden worden. Ook is dit Huis, volgens eene Ordonantie van den jaare 1681, bevoorregt met de Verkooping van Scheepen en Koopmansgoederen, die by Executie moeten geveild worden.
D E



GEZICHT van liet OUDE "ZYBS-HEE1EN«J LOGEMENT, te Amfterdam, van Binnen te zien, "benevens de manier' der verloo^ingen van Seliildei^yen aldaar.
"VÏTE de V Interieuie de V OUDE ~ Z YB S ~ HEElEN«LOGE!MENT,a Amfterdam, et la manière de veradire des TaTbleaux.









GEZICHT van het KIEUWE - ZYBS-HEEEEN^LOGEMT^
tot Amfterdam-
tr <'0■Smjhra'am JJ^yurt Ju fff er.



jrUE de la NIEUV-E-ZYDS-HEEEÉN-LOGEMENT,
a -AmTteirdam.






D E
NIEUWE
J 3 3 Q VL O ü STADS HERBERG
Dit Gebouw werdt, by gelegenheid van bet nieuw öpgeregte BuikÜooter Veer*M den jaare 1660, op de hoogte der Spaarnedammerbrug, geftigt, en, twee jaaren later* voor driehonderd guldens, 's jaarlyks, door de Graaflykheids Rekenkamer aan de Stad verpagt. Het was oudtyds van hout opgetimmerd, doch het is, voor Weinige jaaren , door het by voegen van een ruim fteenen gebouw, aanmerkëlyk vergroot* Men heeft den toegang tot dee7<» Herherf? nvpr eene lange houten Valbrug, de Ybrug genaamd, die ons ook tevens naar een Burger - Wagthuis, naar den Buikfiooter.-Steiger, en naar eenen anderen kleiner' Steiger voor Roeifchuitjes heenen leidt* Deeze herberg, welke thands aan de Stad behoort, en door deThefaurie voor eenen bepaalden tyd verhuurd wordt, heeft van allen kanten een allervermaakelykst Uit* zigt, het welk dagelyks veele menfehen derwaards uitlokt.
L *



HET
3 w u a i M R O N D E E L
TJ f\ V I 11 /l V . ■ JL
De oude Reguliers-Poort, oudtyds ten westen van den Amftei gelegen, werdt, a^n de oostzyde van die Rivier, befchermd door een geweldig halfrond, het welk daarenboven tot eene bewaarplaats voor het Gefchut Kruid en ander Oorlogstuig verftrekte, en tevens de wooning van den Stads Artillery- of Busmeester uitmaakte, totdat hetzelve, in het jaar 1630, door de Stad verkogt, drie jaaren daarna geflegt, en in deszelfs plaats een aanzienlyk Heeren-Logement geftigt werdt, alwaar nog heden in den voorgevel het oude Kondeei , meen ^rreji fteen uitgehouwen, te
^Tn'de nevensftaande Kunstprent ziet men, langs den Zydgevel , die voor eenige iaaren geheel vernieuwd is, op de Hahmaans-Brug, die in 't jaar. 1626" alhier geleed is, ter oorzaake, dat de Amftei kort te vooren aan de oostzyde vernaauwd en tot erven aangehoogd was. Deeze Brug heeft haaren naam gekregen, omdat zy met de Steee op welke zy aanloopt, eene halve - maans wyze gedaante heeft. Zy beflaat in de lengte tweehonderd drieenzeventig voet, heeft tien gaaten ter doorvaart, en kan in 't midden opgehaald worden tot doorlatinge van groote Vaartuigen.
HET






va
GEZICHT van de NIEUWE STADS HEIBERG-
te Amsterdam .
,s/mstèn>am< éy CP. CrXwyutt junior".



VUË de la NEUVE HOTELLERIE de la VILJLE
a Amsterdam..






HET
ADMIRALITEIT S-
O F
PRINSE N-H O 1
Het Admiraliteits-Hof, gemeenlyk bekend onder den naam van Pr in. se n-h of, was eertyds het S. Cedlien-Klooster , dat, na den tyd der hervorminge, bekwaam gemaakt werdt, om Vorften en andere Heden van aanzien te herbergen. De eerfte, die hier in den jaare 1586 zyn verblyf nam, was de Graaf van Leicester, zynde toen het gebouw het Hof van zyn Excellentie genaamd. In het zelfde jaar werdt de Kloosterkerk tot een Schermfchooi , en vervolgens tot een Comptoir voor den ontvangst van het Convooigeld herbouwd. Vervolgens werdt, in den jaare 1591, een gedeelte van het Klooster zelve tot wooningen voor de Leden van de Admiraliteit vertimmerd, voerende het gebouw toen reeds den naam van het Prinfenhof, en dus lang vóór dat Prins Maurits, na de verovering van Groningen en Ommelanden , in den jaare 1594 , alhier zegevierend ingehaald en geherbergd werdt. Dit gebouw onderging van tyd tot tyd aanmerkelyke veranderingen, totdat, op den 21^ January des jaars 1656, tusfehen de Stad en de Admiraliteit eene overeenkomst getroften werdt , waarby het geheele vierkant van het Prinfen - hof, met de daaraan grenfende woonfteden en vertrekken, aan gemelde Admiraliteit werdt afgeftaan». Van dien tyd af verkreeg dit gebouw door vernieuwing en vertimmering allengskens een pragtiger aanzien. De Vergaderplaats der Gecommitteerde Raaden werdt, in den jaare 1661, geheel van den grond op, gebouwd, en voor eenige jaaren hebben de agterfte gedeelten der wooningen voor de Raaden der andere Gewesten , door eene kostbaare hertimmering, een deftiger gedaante gekreegen. In den jaare 1758 werdt het oude S. Cecilien Kerkje afgebroken , en een geheel nieuw gebouw, tot een Comptoir van het Convooi dienende, op deszelfs plaats geftigt; en, in den jaare 1764, zyn drie der evengemelde wooningen, op den Oudezyds-Agterburgwal van den grond af herbouwd.
Het Hof heeft twee deftige ingangen, een' op den Oudezyds* Voorburgwal, tegen over de Hal, en een' in de Prinfenhoffteeg. Door den laatften ingang gaat men langs eenen fraaijen wenteltrap naar het vertrek van 't Comptoir van het Convooi, dat in verfcheiden' afgefchooten Kamers verdeeld is, benevens het vertrek van den Ontvanger. Boven dit gebouw fteekt nog het fpits Toorentje van het oude Klooster-Kerkje ten dake uit. Door den anderen ingang komt men op eene ruime vierkante plaats, in het midden verfierd met eene fraaije Pomp , aan eene blaauwe arduinfteenen Zuil, boven op welke eene fierlyke Lantaarn ftaat. Aan de zuidzyde ftaat een pragtig gebouw, gefchikt voor de Vergadering van de Raaden der Admiraliteit. De gevel van 't gebouw rust op een wit hardfteenen voetftuk en zuilen, en is voords van rooden gebakken fteen opgehaald. De Frontefpies van den voorgevel is met fraai beeldwerk
M ver-



verfierd. In het midden ziet meri een Leeuw5 die den Hollandfchen tuin bewaart, door twee vliegende wigtjes bekranst wordt, en twee kruiswyze geplaatfte Ankers, (zynde het wapen der Admiraliteit) vasthoudt. Ter regterzyde ftaat de Geregtigheid, vergezeld van een naakt Kind, en den hoorn des Overvloed*; agter haar dobbert Neptuin op een Walvisch, voerende met zyn regterarm een Schip , en met de linkerhand zynen gebiedvoerenden Staf, de driëtandige Gaffel, vasthoudende. Ter linkerzyde vertdont zig de krygsgod Mars, met een brandende Fakkel in de hand, en aan zyne voeten een zwarte Raave ; benevens hem ziet men allerlei Gefchut, Rampaarden, Ankers, Zeilen, Scheepskisten en Koopmanfchappen: en agter hem Tritons, Meerminnen, Zeepaarden en andere gedrogten. Vier pragtige Schoorfteenen fteeken ten dake uit , voerende vier Oorlogfchepen der vlagvoerende Opperofficieren tot Windwyzers.
Ter wederzyde van den ingang pronken twee Leeuwen, met het wapen der Admiraliteit, op fraaije arduinfteenen Zuilen. In de benedenfte verdieping vindt men verfcheiden' Kamers, als ter regterhand het Comptoir van den Equipagemeester, en ter linkerzyde het Comptoir van den Penningmeester. Den trap opgaande komt men op de tweede verdieping, waar-men verfcheiden' vertrekken heeft, onder welken de Raadkamer uitmunt, zynde een ruim vierkant vertrek, met twee Schoorfteenen, welker mantels cn kolommen met beelden verfierd en fraai verguld zyn. De fcchoorfteennukken zyn met veel kunst door ferdimnd Bol beichüderd, verbeeldende het geftrenge' kiygsrcgt van Titus Manlius Torquatus, door onzen Dichter, Joost van den Vondel, dus verklaard:
9bil9S 39fl ni .brnrvBneg ww»«w> *<* v~ [iwüöblH 9b ibirit wal
Geftrenge Manlius gebied zyn Zoon te rechten, r Die tegen *s Vaders last den vyand heeft beftreên.
Het baet niet, dat de Zoon verwinner, blyft in 't vechten.
De ftrenge Vader acht geen Zoon noch '«volks gebe&v Al wort dc Zegekans den yyand afgekeeken,
Dat baet geen djffl«fti *e op 's Heeren uoort niet past, Het krygsrecht kent geen bloet, noch luistert nacr geen fineren,
Zo leert een dienaer ftip te volgen 's Meesters last.
In het andere ftuk ziet men Eneas, de pryzen van den Scheepsftryd uitdeelende, met min Kunftig verbeeld. Ook is de wand verfierd met het af beeldzei van den „„n^fl,A-Pn Zeeheld. Michiel Adriaatiszoon de Ruiter. Bóven den ingang der Raad-
kamer is het wapen van Holland tusfehen twee Stroomgoden uitgebeeld. Aan de westzyde van de Raadkamer is de afzonderlyke Bèfoigne.Kamer der Raaden, waar de pragtige Armftoel voor onzen Admiraal - Generaal ftaat, zynde in den rug beftikt met het wapen van het Oranjehuis, en de fpreuk Je Maintkndrai, en op het Kusfen met het wapen der Admiraliteit. Het Schoorfteenftuk verbeeldt een Y-gezigt op oud Amfterdam; de wanden zyn met eenige Zeeftukjes behangen, en in het midden der Kamer hangt een fraai model van een Oorlogfchip van fesendertig ftukken. Aan de oostzyde is het Spreekvertrek voor den Fiscaal en den Gommis - Generaal. Ter wederzyde van den wand ziet men eenige veroverde Scheepsvlaggen op twee daar toe geichikte rekken liggen. Voords heeft men zuidwaards een vertrek voor de Commifen ter Recherche, pronkende insgelyks met eenige Scheepsvlaggen. Op de derde Verdieping heeft men de Secretary en Charterkamer, en eenige kleine vertrekken, dienende tot Comptoiren voor den Boekhouder van den Equipagemeester, en voor den Zegelklopper.
Eindelyk zyn nog ter bewaaking van hot Hof eenige wagtcn aangefteld, die 111
hnfafei nn den Oudezvds Voor- en Asterburgwal geplaatst zyn; en aldaar, zo
wel tegen brand en andere ongelukken , als tegen huisbraak en foortgelyke ongeregeldheden, den wagt houden.
HET






. . i;-l,.„,ir , a<( rir. dil ■
GEZICHT van liet ADMIRALITEITS of PRINSEN-H(
tot Amfterdam.



YUE dc la MAISON de 1'AMII'AUTE 5 a Amfterdam.






HET
ADMIRALITEIT S-
O F
LANDS-M AG AZYN.
H et tegenwoordig Ajjmiraliteits- of Lands-Magazyn ftaat aan den Y-kant, op den Zuidwesterhoek van Kattenburg. Men maakte eenen aanvang met het graaven der grondflagen van dit gebouw, den iaden Septemder des jaars 1655, en in de Lente des volgenden jaars , werdt de eerfte fteen gelegd door de Heeren Jonas Witzen, Dirk Herbertsz, Pieter Jacobsz. Buttegaar en Reinier van Knik, en men floeg daarop zo viyt;sc iuiuj^, aan ucl wcik , dac nee geheele gebouw binnen negen maanden ten gebruike werdt bekwaam gemaakt. Het gebouw is tweehonderd en twintig voet breed , tweehonderd voet diep , en drie verdiepingen hoog. De vooren agtergevels zyn in het midden met. uitfteekende paviljoenen uitgetimmerd , die met fraai beeldwerk voorzien zyn. In de Frontefpiefen van den voorgevel ziet men de Zeevaart, als eene Vrouwe, ftaande in een Zeefchulp, tusfehen twee ankers, met een ftevenkroon bekranst , in fteen uitgehouwen. Met de regterarm omvatze een Scheeps - fpiegel , en met de linker een uitheemsch Scheeps-roer. Voor haar liggen allerlei Scheepsbehoeftens, als Graadboogen, Kompasfen, enz., terwyl de Tritons en Zeegodinnen ter wederzyde aan haar gebied zig onderwerpen, medefleepende allerlei Scheeps- en Zeegereedfchappen. Aan het Paviljoen van den Agtergevel , dat met trappen naar 't water afgaat, hangen de wapens der Heeren, die den eerften fteen aan het gebouw gelegd hebben , benevens een opfchrift in fteen uitgehouwen, aanduidende , dat dit grootsch gevaarte in negen maanden tyds vervaardigd is. Men gaat door eene groote fteenen Poort, rustende op Dorifche Kolommen, over eene overwelfde Brug, en voorts door eene tweede Poort, in een groot vierkant portaal, ter wederzyde van welke de wapens der Heeren Gecommitteerde Raaden , onder welker opzigt het Magazyn gebouwd is, in hardfteen zyn uitgehouwen. Tegens de Zoldering hangt een Schuitje uit de Straat - Davis herwaards gebragt. Ter regter en linkerzyde zyn twee vertrekken. In de Kamer ter regterzyde ziet men, boven den Schoorfteenmantel , het wapen der zeven vereenigde Gewesten , en zestien wapenen van de Raaden ter Admiraliteit. In 't midden van 't vertrek vindt men een model van een Oorlogfchip van fesendertig ftukken , en rondsom den wand eenige Vlaggen en Vendels. Boven den ingang ftaat een kunftig Schilderftuk van Ferdinand Bol, verbeeldende 's Lands hooge Regeering, in de gedaante eener aanzienlyke Vrouwe,
M 2



den gebied voerenden Staf aan eenen Zee - Orerfte toereikende , waar onder men deeze regels van Vondel leest: —
De groote Zc-evooghdin gebiet den waterheilig,
En Adinirael ter Zae, in haaren disnst gecreê.i, Dat hy de Zeevaert voor 's Lants Vrede en Vryheit vciligh, _ . rEazege»e dp^uit^en £oopvserdy~der Ste$c. -~t Hy, vaerdig om dien Jast groothartig uit te voeren,
Neemt Sterkheit, Wysheit, en Voorzigtigheit te baet. Nu durft geen Zeegedrocht op Zee de vinnen roeren, Zo groeit den handel aen, ten wasdom van den ftaet.
De Kamer ter linkerzyde is tot geen byzonder gebruik gefchikt. Het Portaal doortredende , komt men op eene groote vierkante Binnenplaats, eertyds met klein gefchut belegd, en omgeven van eene gaandery, rustende op fesenveertig Kolommen van gebakken Steen, die het gantfche gebouw onderfchraagen. Behalvén de Kelders, daar de watervaten, yzeren granaaten, kogels en ander grof yzer-werk geborgen wordt, heeft het gebouw drie verdiepingen. Op de eer/Ie verdieping liggen kabel», en ander zwaar Touwwerk en grof Scheepsgereedfchap. De twee anderen dienen tot bergplaatzen voor Zeilen, Zeildoek, Handgeweer, en klein Scheeps- en Stuurmans gereedfchap. Uit deeze verzameiplaatzen gaat men, langs fteenen trappen, naar de Zolders, alwaar allerlei Stuurmans- Konftapels- en Koksgereedfchap in afzonderlyke kasfen, bakken en laaden verdeeld, in eene gefchikte orde zeer zindelyk bewaard wordt. Ook vindt men hier de Zeilenmakers- en Compasfenmaakers werkplaatfen, en eindelyk eene Wapenkamer, Waar allerlei geweer, in den Zeekryg gebruiklyk, m goede orde bewaard wordt. Tusfehen de twee zyden van het dak is eene groote ruimte, van eenige voeten diep, dienende tot een waterbak, om zig, by ongeval van brand, daarvan te bedienen: ten welken einde eertyds, langs de hoeken van het gebouw , looden buizen pleegen te loopen, uit welken men door koperen kraanen, die in dezelve ftaken , alle de verdiepingen in een oosenblik onder water kon zetten. Aan de vier hoeken van 't gebouw , fteeken vier Schoortleencn ten dake uit, zynde ieder derzei ven met eene konttig gewerkte koperen Sphere op den top verfierd.
DE






CT. ZICHT Tan t AUDMIMALiITEITS^of LANBS«MA&AZYIÏ
tot Aniflei-dlaniio



VXTÏB <rW MAGAZIN <rle 1'AMIIAUT li? a A nu ft e ï* d a in <.
^ c -/m/ïc-rdam c/iez (Cfoajpeet-Junior.






D E i
ADMIRALITEIT SSCHEEPSTIMMERWERF.
D e Admiraliteüs Scheepstimmerwerf ftrekt zig, Van 't Magazytt langs het Y i tér lehgtë Van omtrent vyftienhonderd voeten, uit, en is met eenen hoogen fteenen muur van de groote Kattenburgerftraat afgefcheiden. De groote fteenen Poort, door welke men op deeze werf komt, pronkt met een lierlyk fteenen Koepeltoorentje, voerende een Uurwyzer en Slagklok. Deeze Poort zynde ingetreden j vindt men ter wederzyde de wooningen van twee Onder - Equipagemeefters, van den Commis, van den MeeftérTimmerman, en van mindere Bedienden. De Zuidoostzyde van de Werf is bezet met zwaare fteenen Lootfen, die in byzondere winkels verdeeld zyn, in welken alle de Ambagten , tot den Scheepsbouw betrekkelyk, geoefend worden. Aan 't einde van de Werf is nog een deftig Scheepsmagazyn gebouwd , tót berging van Seheepsbehoefcens en gereedfchappen, die in het voorige Gebouw niet kunnen geplaatst worden. Men treedt in 't Gebouw over eene fteenen Brug, door eene Poort i boven welke drie wapens van de Raaden ter Admiraliteit, onder welker opzigt het Magazyn geftigt is, in den Vourgevel ftaan; gelyk ook de Lyst van den Agtergevel met het wapen der Admiraliteit, door twee Leeuwen befchut, kunftig in fteen uitgehouwen, verfierd is. Dit Gebouw is met de Vliering vier verdiepingen hoog, en is gedekt met een dubbeld dak, tusfehen het welk een groote waterbak geplaatst is, waaruit het water langs looden buizen geleidt wordt tot op de eerfte verdieping, waar het door zwaare kraanen kan getapt worden.
Voor de Admiraliteits - Scheepstimmerwerf is het Scheepsdek geplaatst , waarin de de onttakelde Oorlogfchepen worden opgelegd.



H E T
OOSTINDISCH-HUIS
BENEVENS HET
t7t er ftp 1 £ ê t nn ry f?. nr rr
KRANKZINNIGEN-HU IS.
De Handel op Oost-Indien was, voor het einde der zestiende Eeuwe, derwyze toegenomen, dat de Oost - Indifche Maatfchappy toen reeds hier ter Steede gevestigd was, en volgens befluit van de Vroedfchap, een Erf tot een Pakhuis op Raapenburg aan dezelve werdt ingewilligd. Doch met den aanwas des Speceryhandels werdt vervolgens aan deeze thands vereenigde Maatfchappye, welke in het jaar 1602 was opgeregt, Stads Bos of Gefchuthuis, gelegen ten einde van de Hoogftraat, voor tweeduizend guldens 's jaarlyks verhuurd. Dan dit Huis en Erf eerlang te bekrompen zynde geworden, trof de Stad met de Maatfchappye eene overeenkomst, om hetzelve, tot aan den ingang der Waaien Kerke , te vergrooten. Met den aanvang des jaars 1720 nam de Vroedfchap een befluit, om dit van tyd tot tyd zo dikwils vergroot gebouw der Maatfchappye te koop aantebieden , en men verzekerd, dat zy 'er tweehonderd vyfenzeventig duizend guldens voor betaald heeft.
Om onzen Leezer een regt denkbeeld te geven van het tegenwoordig Ooft- Indisch Huis, moeten wy aanmerken, dat hetzelve in zyn geneei, uit drie aaneengevoegde Gebouwen beflaat. Het oudfte, of het tegenwoordige oude Slagthuis, heeft vyf ingangen, waaronder twee op den Klo veniers-Burgwal, en een in de Hoogftraat, welke laatfte alleen geopend wordt by de aflevering der Speceryen, of andere Oost-Indifche waaren. Het tweede Gebouw, welke thands het Huis der Maatfchappye uitmaakt, ftaat in de Hoogftraat, aan de westzyde van het evengemelde, en aan dit Gebouw is eindelyk het derde gevoegd, 't welk zig tot aan den ingang der Waaien Kerke uitftrekt. De twee laastgemelde Gebouwen hebben eenen gemeenen ingang in de Hoogftraat, waar men door eene fraaije hardfteenen Poort op eene ruime Binnenplaats komt, zynde de Vergaderplaats van het Bootsvolk , het welk aangenomen of gemonfterd wordt. Vervolgens vindt men op deeze plaats den toegang naar alle de Vertrekken, onder welken dat der Bewindhebbers met Chineefche en andere Schilderyen verfierd is. Onder de Bovenvertrekken is 'er een gefchikt tot eene Wapenkamer, en een ander tot de openbaare veiling der Indifche waaren.
Benevens het bovengemelde oude Slagthuis, op den Kloveniers Burgwal, heeft men by de Spinhuisfteeg , het Krankzinnigen-Huis geftigt, en vermids men het grootfte gedeelte van dit Gebouw, in de tweede hier nevensftaande Kunstprent, vindt afgebeeld, kunnen wy niet nalaaten hier ter plaatze eene befchryving van hetzelve mcedetedeelen.
Dit






Jf JcAoii.-t ,M ,,y ~
GEZICHT van -liet ADMIRALITEITS ^ MAGAZYN, cn SCHEEPS « TÏMME1¥EIF, te Amfterdam.
■6e 4mjleni'am 6y (P. JJZÓiy^Jurtitrr.



TUE de F AMÏ1AIJ TE, du. Cote5 öu Ton batit les VAISSEAUX, a Amfterdam.
a 4rtUter%i&m cAtz éP. fiJu>ajuet-Junior









GEZICHT van net OOST"INDISCH-HUYS, benevens het I1ANK ZINNIGEN-HUYS, te Amfterdam,,
zSf .4m/terdttm Au "" ifii»ni»nr" iuninr



'JE de la MAÏSON des II1ES ORIËNTALE S, et de CELLE des FOUX, a Amfterdam.
a ^-^rnjivr-ttam dfx & r^óiyuetJu?tii









GEZICHT van het O O'S T«INBISCH«HUYS, op de Binnen»plaats te asien, lot Amlterdam.
te "^^ -/tn/ten/am^Jy iPóyuetJuiwr.



rUE dc la MAISON des INDES OIÏENTILES,
a Amfterdam.
a (S^s^nijcrdam ciex. *tfeiyuttJunior.






Dit Gebouw, op een gedeelte van den grond van het S. Urfulen Klooster geftigt, heeft van vooren eene fierlyke fteenen Poort, boven welke het Stads wapen, en onder hetzelve de wapens van den ftigter Hemik Pauluszom Boelens, en deszelfs huisvrouw Chrijlina Boelens, in fteen zyn afgebeeld, waaronder men deeze woorden leest:
Dit Godtshuys is gefticht. uit liefde miic van acrt, En toomt de Dolheid, die zich zelfs, noch niemand fpaerfc I562.
Boven eene andere thands toegemetzelde Poort aan het zuidelyke gedeelte van dit Gebouw, het welk in 't jaar 1615 is aangetimmerd, ziet men eenige dolhuisjes met traliën voorzien , in fteen uitgehouwen , en daaronder deeze regels, die verkeerd aan Vondel worden toegefchreven:
Die met Krankzinnigbeydt zyn begaeft, Die worden hier gefpyst en gekeft.
Door het Portaal gaat men zuidwaards naar de Kamers der Regenten, en noordwaards naar die der Regentesfen , welke beide vertrekken een uitzigt op den Klove-» niers-Burgwal hebben. Boven den Schoorfteenmantel van het eerfte vertrek hangen de wapens der Regenten, en boven den ingang van het tweede vertrek ziet men de wapens van eenige Regentesfen ; welk vertrek voords verfierd is met een af beeldzel van den ftigter Henrik Pauluszoon Boelens, en een groot ftuk, het trekken derLoterye, 'twelk, in 't jaar 1592, ten behoeve van dit Huis gefchiedde, op een verheven tooneel, by toortslicht, afbeeldende. _ Uit dit Portaal komt men in eene groote galery, die rondsom een langwerpig vierkante plaats loopt, welke met een Zomerhuis, Bloemtuin en Bleekveld voorzien is. In het midden van deezen Bloemtuin ftaat het beeld der Razernye, 't hair uitrukkende ; het vierkant voetftuk, waarop dit beeld ftaat, is aan de vier hoeken met vier manskoppen voorzien , op wier gelaat vier verfchillende foorten van Krankzinnigheid zyn uitgedrukt. Aan de noord en westzyde der Galerye vindt men de wooningen van den Binnenvader en de Binnenmoeder, benevens de vertrekken ten dienfte van het Huis geknikt. In den omtrek van het Gebouw, namelyk aan de west- zuid- en oostzyde der Galerye, heeft men zevenentwintig Dolhuisjes geplaatst, van welken ieder met eene krebbe en een heimelyk gemak voorzien is, en die alle hun licht en lucht door een rond gat boven den ingang fcheppen. Elk huisje heeft twee zwaare deuren, en in de binnenfte vindt men eene opening, waardoor den lyderen hunne fpys en drank wordt toegereikt. Aan het einde der noordzyde van deeze groote Galerye ftaan de ftigtingen en vergrootingen van dit Huis, met gulde letteren, in zwarten toetsfteen uitgehouwen, en boven den ingang naar de oostzyde deezer Galerye ftaan deeze regels van Vondel:
Tree zacht, en wandelt onbefchroomt, Hier worde de Razerny getoomc.
N *



HET OOST-INDISCH
ZEEMAGAZYN
'EN *2'
SCHEEPSTIMMERWERF.
Het Oost-Indisch Zeemagazyn en Scheepstimmerwerf werdt, na de vergrootinge der Stad, omtrent den jaare 1660, ten einde van Oostenburg geplaatst. De OostIndifche Maatfchappy kogt hier een ftuk gronds, ter breedte van feshonderd zesendertig, en ter lengte van ruim agthonderd voeten, voor eene fomme van zevenduizend zeshonderd en twintig guldens. De erven werden door twee dwarsgragten, in drie Eilandjes verdeeld. Op het eerfte werdt het pragtig Zeemagazyn gebouwd, de gantfche breedte van het erf beflaande; eh de twee overige Eilandjes werden tor Scheepstimmerwerven aangelegd.
In de eerfte Kunstplaat ziet men het Zeemagazyn, ook wel het Oost-Indisch Buitenhuis genaamd. Het is vier verdiepingen hoog , zeventig voeten lang, en aan de voor- agter- en zydgevels met vleugels uitgebouwd. Op den voorgevel, die, even gelyk de agtergevel, in 't midden paveljoenswyze uitfteekt, rust een fraai Koepeltoorentje met twee uurwyzers cn een flagklok voorzien. Men gaat langs eene breede brug, door eene deftige haidlteenen Poort, die volgens de Toskaanfche orde gebouwd is, in het Magazyh. De agtergevel is met eene diefgclyke Poort voorzieni en in het ruime Portaal, tusfehen deeze Poorten, heeft men den ingang naar alle de vertrekken. Op de eerfte verdieping is een vertrek voor den Conftapel , en een ander voor den Poortier. In het eerfte liggen verfcheide ftukjes gefchut; en in het laatfte ftaat eene brandfpuit. De vertrekken van den agtergevel dienen tot berging van Yzcrwerk, Kabels en Touwwerk, als meede tot een Slagthuis, ten diettfte dér Oost-Indifche Schepen. Op de tweede Verdieping worden in de kamers van den agtergevel verfcheiden' Scheepsnoodwendigheden geborgen, en langs den voorgevel heeft men het Porcelein Magazyn, de Peperzolder, cn een ruim vertrek, waar de fyne Speceryen, in beflooten kasfen, bewaard worden. De derde Verdieping is ook van rondsonime met Specerykasfen voorzien, en dient gedeeltelyk tot eene Loots voor de Huistimmerlieden. Op de vierde Verdieping is de Kancelzolder, en het üitfehot der Speceryen wordt op de Vliering bewaard. De Zeilenmaakers werkplaats , welke voorheen ook hier pleeg te zyn, is, in den jaare 1752, in een nieuw gebouw verplaatst, ftaande voor de Brug, ter regterzyde, naar de Agterftraar, Het is, buiten de Vliering, drie Verdiepingen hoog, en dient, behalvén tot de gemelde Werkplaats, nog tot een Slagthuis en andere
gebruiken.






GEZICHT vin het OOST INDISCH ZBEMAGAZYN, tot AmuiftcFclaMiLo



UE dat MAGAZIN de la COMPAGNIE des IHBES ORIËKTALKS,
a Am ft er cl alm o









J*C. UcAsictf t&t' ,r.f ,-,)■.
GEZICHT van liet OOSTINBISCH-ZEEMA&AZYF, en SCHEEPS «TIM MBRVERP, te Amfterdam.
té fm/tsr,ü»i^6y (' .foiyutS punter.



VTTE de la MAISON" et MAGAZIN des INDES OlIENTALES, du Cote, ou-Ton "batït les "VAISSEAXJX, a Amfterdam.






gebruiken. Agter dit Gebouw üani een-ander , het welk in het jaar 1720 geftigt, en eene Verdieping hooger is dan het voorgaande. Dit Gebouw, welk rondsom eene vierkante binnenplaats, met Verwhout belegd, geftigt is, dient tot een Pakhuis voor Koffy, Tin, Drogeryen, Speauter, Katoenen-garens en andere Indifche waar en.
Uit het eerstgemelde Oost Jndifche Magazyn, komt men,over eene Brug,op het tweede Eilandje, dat ter wederzyde met looien bezet is, ten dienfte der Scheepstuigmaakers, Blokenmaakers, Schuitenmaakers, Roopaarden-Spillen-en Brandfpuitmakers, Beeldhouwers ,enIliemmaakers. Van dit tweede Eilandje komt men,over eene brug, op het derde Eilandje, zynde de Scheepstimmerwerf, welke ter wederzyde met groote lootfen bezet is. Op deeze Werf ftaat de groote Smedery , waar met agttien vuuren gefmeed wordt. Ook is hier de Stoof geplaatst, waarin het fchotwerk tot fcheepsgebruik wordt buigzaam gemaakt. En laatftelyk vindt men hier de lootfen voor de houten Nagelmaakers en Scheepsbefchieters, en het Comptoir en Spreekvertrek van den Equipagemeester. Voor het derde Eilandje, zynde omtrent driehonderd en vyftig voeten lang , is het Compagnies Dok , met paaien in 't Y afgeperkt, alwaar de t'huis komende Oost-Indifche Schepen onttakeld worden.
O



HET
WESTINDISCH HUIS.
-aqpsrfst 301 3hr»3oridï 3ad uii^sw ^eiBB'qog ?ooiS e» ïsid ai icO jfciow baenilas ah ioov nitooo! eb isiri nam rbniv ivtefto^al nH Jissn»^ xassxgiud 3Mow 'ihnds^ név 35oi3iov)in3iqE na lioïqmo'J 39d na ? 'eii-blsdsqagri^ na. ws/tasraisni;]/! na^od
Het Westindisch - Huis , van 't welk wy alleen in de nevensftaande Kunstprent de Binnenplaats zien afgebeeld , was eertyds de oude Voetboogsdoele, zynde gelegen op den Cingel, tusfehen den Heiligen-Weg en het Spui. Het werdt in den jaare 1674 door de Maatfchappy voor duizend guldens 's jaars gehuurd, en in 'tjaar 1736 werdt hetzelve tegen de Pakhuizen der Maatfchappye, die digt aan het Ryzenhoofd ftonden, door de Stad aan dezelve ingeruild en afgeftaan.
Dit gebouw heeft verfcheiden groote vertrekken, welke ten dienfte der Bewindhebberen en derzelver bedienden gefchikt zyn. Boven de hardfteenen Voorpoort, die volgens de Dorifche orde gebouwd is , ziet men eene ftaalen Voetboog , Pylen, en ander oud Oorlogstuig uitgehouwen. En boven eene andere deur , die naar de in Prent verbeeldde Binnenplaats leidt, zag men eertyds een S. Joris, den Draak doorfteekende, uitgebeeld, doch welke, na de laat/Te vertimmering van deeze deur, i? weggenomen.
DE






(GEZICHT van liet ¥EST-IN]ÏISCH-HUYS, op de Binnen plaats té zien, tot Amitcrdain.
te . ^^njitr-ttam '. fionaiief ^u-nie-r.



■
1TE de la MAISOBT de* INDES OCCIDENTALES,
a Amfterdam.