1,0'1""1,763 3024 UB AMSTERDAM



M Y N E
DROOMEN.
J. H .YanKÏNSBER&EK p3mtT0«h
1 8 o o.






VOORBERICHT*
Het is niet de lust om als Autheur op het Toneel te verfchynen en de oneindige opeenftapeling van Boeken te vergrooten, die my de Pen in handen geeft 3 maar alleen van myneMede-Officieren, hetzynu, het zy in vervolg van tyd van eenig nut te zyn. Te vergeefseh zoude men dus in deeze verzameling eene cierlykheid van ftyl, eenen befchaafden Schryftrant, of fraay opgefmukte woorden zoeken; alles is, zulks beken ik, in zommige opzichten overeenkomftig met tins Metier een weinig ruuw en op zyn Soldaats behandeld. Het geen ik noodig géoordefeld heb, om voor myne Mede-Officieren dies te beeter verftaanbaar en duidelyker te zyn.



VOORBERICHT.
Zy zullen hier dus eenige vlugtige gedachten' en llelreegels vinden naar eene lange en zomtyds zeer inoeilyke ondervindinge opgemaakt en beftaafd bevonden; die Hun in veele voorkomende omftandigheeden tot een baak en leid-draad zullen verftrekkeril
De Hoofdzom van alles by een getrokken zynde koomt voornaamlyk hier op uit: Leert als Officiers het hart der Menfchen ,- zyne neigingen grondig kennen; dit eens Meester zynde, zult Gy groote daaden kunnen uitrichten en der Maatfchappye niet alleen nuttig, maar zelfs noodzaaklyk zyn en U uwer beroep waerdig gedragen.
Ik heb my hier thans vergenoegd de eerfte gronden te leggen en op te geeven, waarop een grooter gebouw en gevaertedoor arbeidminnende Officieren opgericht worden kan; die alles breeder uitwerkende zich voor hunnen arbeid wel beloond zullen vinden ; zo
wel



V O, O R B E R I C H T. wel door hec uitbreiden hunner eigene kundigheeden,. als door den waven weg tot roem voor zich zelvcn en nut van het Vaderland voor anderen te baanen en opentezetten.
Ontvangt intusfchen dceze ftelreegels als een oprecht bewys van mynen lust en drift, om U in den roemryken, maar tevens hobbeligen loopbaan der Wapenen, de behulpzaame hand te bieden.
Ontvangtze met diezelfde geneegenheid , waarmeede zy U door my worden meedegedeeld en Ik zal te vreeden zyn.
Heb Ik , het geen zeer mooglyk zoude kunnen zyn, in de ftelreegels het Staatkundige betreffende, zomtyds van anderen verfchild en volgens het oordeel van eenigen den bal misgeflagen ; dat men My zulks vergeeve door de ovcrweeginge , dat zy niec door eenen Staatsman maar door eeDen Officier gefchreeven zyn!
Vaar-



VOORBERICHT:
Vaart intusfchen wel en gebruikt mynen arbeid tot Uw eigen voordeel en het nut van den Staat!
ElbuRc de ijle dag, der i(le Maand van het laatfie Jaar der iBde Eeuw.



I.
Over de weezenlyke Courage by de Militairen.
J£r is eene ongelukkig al te algemeene Opinie, die om den drift naar waare Courage uitte dooven, aan den invloed der Educatie beneemt, het geen zy by het vermogen der Natuur voegt. Het zy uit onkunde, het zy uit afkeer voor. moeite en werkzaamheid, zo wil men de Natuur dan, als te verkwistende, dan weder al te karig omtrent allerhande deugden voorftellen en afmaaien, dan om geplaagd te worden door het verlangen om ze te bezitten en de lastige zorg om ze te verkrygen ; en wanneer men gevoelt, dat men in de achting van hetPublicq tegen eenen anderen niet opweegen kan, dan zoekt men zich by zich zeiven te troosten, met te zeggen: Hoe zoude ik my ooit tot dien zelfden trap van force en courage kunnen verheffen, daar de Natuur my dezelve in <eenen minderen graad meedegedeeld heeft? en door de Natuur dit zo onrechtvaerdig verw.vt te doen, denkt men, dat de zaak met zich A .3



VI.
zeiven en jegens het Vaderland ten eenmaal vereffend en afgedaan is: Zonder dus eens in de onbeperkte Carrière van de Educatie te treeden, wil men zich hec recht aanmatigen, om derzelver uitgebreidheid aftemeeten, en met een enkel opflag van het oog haare grenzen bepaalen.
Zodanig is de hinderpaal, die ons in den loopbaan der deugden dikwyls tegenhoud, en en die des te ongemak lyker fchynt te overwinnen te zyn, om dat dezelve dooronzetrotschheid telkens nieuwe krachten krygt en verfterkt word.
Óm nu te weeten of wy meer aan de Natuur, dan wel aan de opvoeding verfchuldigd zyn; 2eg Ik: dat 'er in den Mensch twee êtres zyn, die men wel van elkander onderfcheiden moet, fchoo.n één en het zelfde Principe van leeven hun gemeen zy: naamlyk het Moreele en het Phyjique. Maar het Principe, dat van de Natuur afkomftig is, is op zich zeiven fteril en brengt niets voort; Het heefc eene voedende kracht nodig, om haar te onderhouden en in werking te brengen, om dat zy van alle zoort van hulp ontbloot, alleen aan de faculteit van te kunnen gevoelïn overgelaaten wordt, die als dan eer dient om haar te verzwakken, dan te behouden #n te verfterkea. p$



VII.
De kunst moet dus noodzaaklyk de Natuur te hulp komen , om aan onze Phyjtque existentie die kracht, wakkerheid en aangroey by te zetten, die zy nodig heeft, en daar zy noodzaaklyk aan de eerde wetten der opvoeding cnderhoorig en verflaafd zy, volgt hier uit: dat alle onze Morele Faculteiten ook van dezel« veafhanglyk zyn; en zo de Natuur, het blók Marmer, dat ik befchaven moet, onbefchaafd en ruuw voortbrengt, dan moet de bekwaamheid en kracht van den beitel, die ruuwheid verarbeiden en glad maaken, ten einde ha;.r die fraaye gedaante te geven, en al dien luister by te zetten, waar voor het maar vatbaar is.
Wat is toch de Mensch by zyne geboorte?
Niets dan een zwak en vreesachtig Schepzel dat niets met zich ter Waereld brengt, dan de r^aare Faculteit van te kunnen gevoelen: Zyn Carafter, of liever het Caraéter, dat hy hebben moet, is nergens te ontdekken , noch ergens zichtbaar: Maar zo men de verfchillende lm' presjten,die hy daaglyks ontvangen zal, en die zyn Caraéter zullen vormen en uitmaaken, gade ïlaat, dan zal men ontwaaren, dat 'er geene zy , die niet eenig kenmerk draage fby den eenen fterker dan by den anderen) van de dwaalingen in de opvoedinge zyner kindschA 4 heid



VUL
heid begaan ; of v.in de meer of min fterke Xnpresfien, die hy toen gekregen heeft.
Zyn de bangheid en vrees, de moed en kleinachting der gevaaren niet de vruchten en vportbrengzels van vertelsels en vertooningen , die men ons in onze kindfche Jaaren voor ogen houdt, en zyn zyniet van die kracht en vermogen , dat zy ons voor ons geheels leeven moedig enfterk, of laf hanig en zwak maaken ?
Door dikwyls met eene bedaarde onverfchilligheid fchrikaanjagende Toneelen te vertoonen, gewent men de ogen van den grootften Jaf hart, om het gevaar onverfchrokken onder de ogen te zien: Daar dan de gewoonte of halitude zelfs in ftaat is, om ondeugden in deugden te veranderen, de blooheid in ftouünoedigheïd, ja zelfs in vermeetelheid te herfcheppen, en van alle lafhartigen, die den Aardbol bedekken, een oorloghaftig Volk te maaj;en, moet men dan niet befluiten, dat de Coz*. rage. van de Natuur geheel onafhanglyk is? Of wel, dat de gewoonte voor eene tweede Natuur, die de eerste vernietigt, gehouden wprdea moet?
Hoe het 'er ook meede geleegen moge zyn! Zesker is het, dat de denkbeelden van forct



IX.
en vuleur, die by my ontdaan en geboorert worden, 'er geenen indruk kunnen inaaken, dan voor zo verre de voorwerpen, die dezelve voortbrengen , dikwyls genoeg herhaald worden, om dezelve in myn hart inteprenten; en dat die denkbeelden door ze my geheel eigen te maa. ken, het vermogen in my doen geboren worden , om ze in werking te brengen. Maar byaldien het waar is, dat de ontwikkeling onzer faculteiten of vermogens alleen een voortbrengzel der opvoedingezy; waarom wil men dan de Natuur eene gave toefchryven en de gifte van eene deugd, die men veel eer aan eene gewoonte, aan eene heblykheid en aan de noodzaaklykheid om die deugd ultteoeffenen, toekennen moet, dan aan alle dispofitien, die men hebben kan om die te verkrygen?
WeinigeMenfchen, zegt Vegetius, worden dap-r per geboren. Veelen worden het door de kracht en hit vermogen der opvoedinge: Men zoude myns dunkens, met meer waarheid kunnen zeggen: Niemand wordt dapper geboren; maar ieder kan het door de kracht en het vermagen der opvoedinge worden.
Zo men' door het woord Courage verftaat de werking van eenig verlangen ofeenige noodwendigheid , min of meer gevaarlyk en moeilyk, A 5 dan



t
aan wordt teder courageus geboren ; om dat de Phyfique Jenfibiliteit hun allen aan dezelfde noodwendigheden verflaaften aan de noodzaaklykheid onderwerpt, om daaraan te voldoen.
Maar zode wnareCourage niets anders is, dan een Jentiment van verachting voor den dood en wel in werking gebracht; zo men 'er in den Militairen ftyl van fpreeken geene andere beteekenis aan geeven kan, zeg ik, dat'er geene waare Courage is, dan die de opvoedinge geeft; want in plaats van ons een hart te geeven, min of meer gefchikt om den dood te verachten, heeft de Natuur ons allen zonder onderfcheid eene zo groote gehechtheid aan het leeven ingefchapen , dat wy die nooit, dan door ze onophoudelyk te beftryden, te boven kunnen komen: Van hier koomc dat de waare courage zo zeldzaam, als haar Principe weinig algemeen is.
Zodanig een geeft voor als of hy z:ch voor het algemeen welzyn opofferde; die veel al om geene andere reden dicht by het altaar koomc, dan op hoop om het offermes te ontfnappen.
Eer, Plicht, belang, het denkbeeld, dat men van] zyn geluk heeft, de Illufie door dit denkbeeld voortgebracht , het vertrouwen, ■fieiweJk het inboezemen kan, de Hoop, die
onr



XI.
ons altyd rasfureert en troost, zyn alle beweegredenen, die in onze Ziel kunnen indrmgen om *er het momaangezicht vanwaaiecourage aan te neemen en deszelfs rol te fpeelen: Zy misleiden zo veel te ligter omtrenthetpmcipe van onze handelingen of daden, om dat zy meer overeenkomst heeft met de valfche Opinie die men van zich zeiven heeften meer rela'tief is met die, welke men gaarne wenschte, dat anderen van ons hebben.
Maar de kracht van het vooroordeel, dat zich tegen my verzet; is zo krachtig en fterk, dat men tusfchen de ware en valfche courage geen onderfcheid maakt, om dat men te veel belang heeft, om zebeiden met elkander te verwarren. Daar 'de kiem der Pasfien, die ons min of meer tot die deugd gefchikt maakt, ons door de Natuur gefchonken wordt, befluit men dat alle Menfchen 'er even zeer meede begaafd moeten zyn: Of dat iemand, diehiervanmisgedeeldis, ook vry is om proeven van dapperheid te geeven. Maar ik wilde , dat men een principe aanname, dat tevens gunstig is voor onzen hoogmoed; Wat zal toch de Kiem vanonzeaffeftiën of gemoedsaandoeningen worden? Zo zy ontbloot is van die voedendé en koesterende warmte, die haar doordringt, vruchtbaar i..; i maakt



XII
maakt en voedt. Is het niet altyd de wyze van onze Pasfien te verheffen, die dezelve min of meer energie of veerkracht geeft? en den graad van nuttigheid, die men uit dezelve trekken fcan, bepaalt? En al waare het ook-dat hunne Moreele A&iviteit van de Phyfique af hanglyk ware, zyn zy beide niet aan de Natuur onderworpen van de verfchillende middelen , die tot hunne onderlinge vereeniging niet alleen, maar ook tot hun wederzydsch onderhoud dienstig zyn?
Alles verandert op het Toneel der Waereld, alles is verfchillende in de order der op elkander volgende Toneelen; maar in weerwil van den afitand, die ze van elkaar verwydert, zyn wy minder ver af door den tyd, dan wel door het verfchil der zeeden , dat altyd met het zeegel van de vorderingen des verftands beftempeld is.
Tot getuigen ftrekken die gelukkige Landftreeken van Afiën door de meenigvukligheid der talenten en deugden in haaren boezem ge. koesterd , zo geroemd : Perfiën was eertyds de wieg van ware heldenmoed en het middenjnmt van alle deugden : en waar door? Omdat de wysheid in eene kunst, naar vaste reegels %efchikt, herfchapen had. Deugd , Moed,
Va-



XIII
Vaderlandsliefde wierden allen afzonderlyk by hen geleerd en hadden hunnen trappen van volmaaktheid: Weinig eer was hetomvanderi eenen tot den anderen op te klimmen , men moest den hoogflen bereiken.
Hiervan daan die fterke en mannelykelmpres-
fies, die ieder individu met de énergie van het Nationaal Carafter vervulden , en de Inftitutiën der Perfen als een wonderen Meesterftuk van het Menschlyk verftand beroemd maakten.
Waarvan komt het dan , dat de Perfen eertyds zo moedig, zo laf en bloohartig geworden zyn? Dat Volk, dat aan zoveeleVolkeren geleerd heeft om welteregeerenenteftryden, maakt thans niets anders als eene verzameling van Slaaven uit; die ons alleen lesfen van flavernye geeven kan. Waar om hebben zy thans Zulke verwyfde zeeden? Waarom zyn zy van de verheevenfte deugden tot den laagften trap van vernedering nedergedaald? Is de grond, die hen eertyds voedde , nu dan mindef vruchtbaar? Is hy minder gefchikt om groot© Mannen voort te brengen? Neen waarlykniet, die heeft niets van zynekracht verlooren, daar dezelfde Zon , die Landiïreek altyd met dezelfde ftraalen beftraalt en koesterd, heeft de Natuur in dat fchoon pedeelte van Afien, geene de minfte verandering te weege gebracht! Welke



XIV.
ke Is dan de reeden, waarom die volflagene onvruchtbaarheid in deugden, die zy te vooren in overvloed bezat? Heeft de Natuur haren aandacht minder dan voorheen op Afiën ge> vesugd? O Neen! Zeggen wy liever dat het onbereekeubaar verfchil van het tegenwoordige Perfiën met die van de oude tyden, hier van daan koomc, en deeze de reeden zy, waardoor zelfs de minfte blyken van hunne voorgaande deugden zyn uitgewischt: Dat hunne oude , mannelyke, Ilrenge en dappere opvoeding thans door deeze onkunde en lafhartige vreesachtigheid vervangen is.
Slaa het oog eens op deSpartiaten, tentyde van Lycurgus terug. Welke Mannen? Welke deugden ? verzamel eens zo het mooglyk is het overfchot van die oude Republicq! Geef haar hare voorige gedaante weder! Veréén in een Wetboek alles, wat de menschlyke wysheid verheevensc voortgebracht heeft! Wat zal het baaten ? zo Gy ze van te vooren niet tot die fterke en deugdzame Impresjiè'n bereidt, die Gy hun geeven wilt? zo gy ze niet aan die Manlyke en dappsre ftrenge opvoeding gewent, die het werktuig van eenen Wetgeever en de grondflagvan zyn gebouw weezen moet. ZoGyhun dat blind inftinct, dat zy van de Natuur ont-
van.



XV.
vangen hebben, Iaat. Wat zult "gy dan in Aai nieuwe Sparta vinden? Slechts zwakke Mannen en dies te minder tot groote deugden bekwaam, om dat zy noch het verlangen hebben om dezelve te bezitten, noch de kunst om ze in te boezemen: Maar zo men eens die Manlyke opvoeding, dietentydevanLycurgus plaats had, wederom in ftand bracht, dan zoude men de puinhoopen van het oude Sparta weder op zien komen en de ziel van haren beroemden ftichter in de daaden van een geheel Volk herleeven. Kortom, men zou dan ontwaaren, dat de Genie van dien grooten Man in onze tydenook noch oprechte Spartanen voortbrengen en men dat zoort van Burgers door alle Eeuwen heen daarftellen kan.
De Courage is by de Militairen de Hoofddeugd, waarop alle andere'gegrond zyn: Derzei ver beste definitie is, volgens mynoordeel deeze: Zy is eene Phyjique Impulfie , waarvan de kracht geè'evenreedigd is naar onze behoeften: of driften: Alle onderfcheidene benaamingen, die men aan het woord courage geeft, brengen geene veranderinge in de Ideën , die men aan hetzelve hecht en dienen alleenlyk om de verfchillende wyzen aantedutden , op welke dezelve zich manifesteert.
War*-



XVI.
Wanneer dezeWe door eene fterke fenfatië in werking koomt, die haar verblindt, en de kennisfe beneemt van het gevaar dat men tart, befchouwt deeze beweeging van woede, als ef.ne uitwerkzel der Courage; maar dan eerst krygt zy dtn naam van Valeur, wanneer de reeden die haar verlicht niet door de verwarringe der Pasfiën verdonkerd word, en dat de voorogenftelling van het gevaar, welke haar beezig houdt, haar bedaardheid genoeg overlaat, om de eer en het Ieeven met eene juiste balans te weegen, en het weinige, dat zy waagt, te vergelyken by het geen zy verzeekerd is te winnen, fchynende alles te waagen of te verliezen.
Maar wanBeer zy door eene kracht van geest (force d'efprit) zich boven alle vrees verheft en het gevaar in zyn waar daglicht befchouwende, alle fchriklykheid, welke het gevaar hem voor ogen ftelt, ondervindt en tevens overwint, dan krygt zy'eenen anderen naam en verandert in onverfchrokkenheid (intrepidité,") eene zöort van deugd en dapperheid, zo veel te zeldzamer, om dit zy met de natuur der oorzaaken, die haar bezielen of ontzielen, niet overeen te brengen is: 'Er is eene andere, waarvan de krachteevenree-



XVII
rsedig is aan de baarblyklykheid van het gevaar of liever aan de noodzaaklykheid om hetzelve tetarten; en die door de Natuur der PasiitJn* welke hare dryfveer zyn, alle zoort van vrees en zwakheid verbant en baan maakt voorde ftem der Eer, of al ander fentiment, dac haar fpreeken doet. Dit zoort van courage is onder den naam van bravoure bekend.
Men kan dezelve vermeételheid en, roekeloosheid noemen, wanneer zonder eens de vrees en denoodzaaklykheid van het gevaar te zienj eene verblindende Pasfie, haar het gezicht daarvan geheel beneemt, haar verblindt, en niets dan een valsch licht en eene zwakke fcheemering vertoont door die dikke wolken heen , waarmeëde de grondelooze kolk, waarin zy ftaanteftorten, omtoogen is. Met deeze onderfcheidene kleuren maalt men de Courage en deeze verwen onderfcheiden haar by hun. die ze bezitten.
Verachting voor gevaar mqakt nier pltydde waare courage uit; zo de tarting daarvan génoeg waare om den naam van dapper en onverzaagd te verdienen, dan had ie Ier recht, öm naar de achting die men aan dien eernaam verfchuldigd is, te (taan.
Niemand is 'er, die zich niet ge^enne, om B dvë



XVIII
die gevaaren te tarten, die hem om zyn eigenbelang noodzaaklyk zyn: Onze vrees is minder de uitwerking van zeekere voorwerpen, die ze gaande maaken, of van de min of meer fchrikbarende gedaante waarmeëde zy zich aan ons gezicht vertoont, dan het product van eene bereekening in allerhande gevaaren afgeleid van de min of meerder kracht, behendigheid of middelen , die men aanwenden kau, om 'er zich voor te bevryden en te dekken.
Eene onafgebrookene en altyd voortdurende dapperheid (yaleur) is 'er niet: Niemand is zoo dapper, die tevens ook niet zomtyds vreesachtig is, en die van den hoogden trap van courage in een enkel ogenblik niet tot de fchandelykde uiterstens van zwakheid vervallen kan. Altyd geplaatsten dobberende tusfchen deeze twee uiterstens, helt hy alle ogenblikken van het een naar het andere over. Dus ziet men dikwyls dat een en dezelfde Soldaat, die het daal en vuur onverfchrokkeu tart , van vreezebeeft en rilt, wanneer hy op den oever van eene rivier of het Zeedrand koomt en van bangheid achteruitwykt. Waarom heeft het geruifel van het water zulk eenen derken invloed op zyn hart? De reede is deeze: Dat



XIX
in het eerde geval de gewoonte aan de gevdaren en gevechten, uit welke hy ontkomen is, hem met dezelve eene zeekere gemeenfchap heeft doen krygen; daar het voor het tweede geval genoeg zy, dat hy jong zynde gevaar geloopen heeft om zyn leeven, het zy op Zee, het zy in eene Rivier te verliezen, om hem vreesachtige indrukzels te laaten, die de tyd nooit uitwisfehen kan, en die op het gezicht dier voorwerpen telkens in zyne ziel vernieuwd worden. Op hoe veele Mcnfcheri kan men het Spaansch fpreekwoord niettoepasfen op dien Dag was hy dapper? Niets is meer overeenkomftig met de waarheid en de definitie, die ik 'er van gegeeven en uit de Natuur van het menschlyk hart getrokken heb. Zoo veele Contrasten en verfchillendheid ifi dé uitwerkzels van de courage en de oorzaaken; die ze voortbrengen, bewyzen ten overvloede, dat wy allen eene zoort van bravoure hebben , min of meer afhanglyk van de Natuur der omftandigheeden, die ons noodzaaken om dezelve te oefrenen, maar altyd evens wel verflaafd aan de dispofiiien der ziel en van het lichaam, uitgezonderd in dié bevoorrechte zielen, die den dood verachten. De Courage is by de dieren niets anJ-ersdari B 2 ü



XX
dé uitwerking van de noodwendigheeden; deeze eens voldaan en geftild zynde, worden zy bloo en lafhartig: Eene uitgehongerde Leeuw tast den mensch aan ;' eens verzadigd vlucht hy voor hem. De honger by de dieren eens geftild zynde, verwyderen zy zich van alle gevaar, wegens de begeerte tot eigenbehoud, die allen ingefchapen en eigen is. Wy geeven den naam van bang en bloo aan de graa. zende en weidende Beesten, alleen, om dat zy ter verkryging van hun voedzel niet behoeven te vechten; om dat zy geene beweegreedenen hebben , om de gevaren te tarten; Maar hebben zy eenige noodwendigheid, dan ontbreekc het hun geenzints aan moed: Is een Hart op zeekere tyden niet zo woedend als het verflindendst Dier?
Pasfen wy dit van de Dieren eens op de Menfchen toe! Lyden gaat altyd voor den dood en het leeven is altyd van eenige zoeti^heeden vergezeld: dus heeft de vrees voor lyden en de verkleefdheid aan het vermaak, ons aan het leeven naauw gehecht: Hoe gelukkiger het leeven is, hoe meer men vreest om hetzelve te verliezen.
Vanhier die angsten en fchrikken, die zy ondervinden, die gewoon zyn in weelde te
Hoe
zwemmen.



XXI
Hoe minder het leeven gelukkig is, hqe minder men ook vreest hetzelve te verliezen.
Deeze is de reeden, waarom een arme Boer, ofelendeling den dood met mindergevoeligheid en meerder gerustheid doorgaans afwacht en te gemoete ziet.
Zo dan de liefde tot ons beflaan (être) gegrond is op de vreeze voor lyden en de trek tot vermaak zo volgt hier uit, dat het verlangen om gelukkig by ons fterker is dan dat om te beftaan.
Om het voorwerp te bereiken en te verkrygen, in welker bezitting ieder zyn geluk ftelt, is hy in ftaat, om zich aan min of meer groote gevaren blootftelien, die evenwel altyd geëevenreedigd zyn, naar de min of meer fterke verlangens, die hy heeft om dat voorwerp te bezitten: om geheel zonder Courage te zyn, moet de Mensch ook geheel zonder verlangens zyn.
De voorwerpen derMenfchelyke verlangens zyn verfchillende Pasfien brengen dezelve in beweeging , als: gierigheid , eerzucht , liefde voor het Vaderland , voor de Vrouwen &c. In gevolge hier van zal men dikwyls ondervinden, dat een Man, die in ftaat is de ftoutfte onderneetningen te waagen , ter voldoenibge van B 3 eene



XXII
pene zeckere hem eigene pasfie, geheel zonder courage zal zyn, wanneer het eene hem onbekende pasfis betreft.
Cefar, die voor geene gevaren bleef ftaan, wanneer hy langs het pad der glorie ftreefde, voor wien niets te gevaarlyk fcheen, beefde wanneer hy op zyne wagen klom.
Welke zwakheid toonde niet de Marfchalk de Biron by zyne dood , daar hy denzelven zo mecnigmaal op het flagveld onverfcbrokken onder de ogen zag.
II.
Liefde naar Roem.
Liefde naar Roem is het verlangen om he,t waereld rond met die blinde opinie te vervullen, die men van zich zeiven heeft. — Deeze pasfie is een kind der verwaandheid; ■
een geesfel van het Menschdom, zo zy het voorwerp van eene dweepige dapperheid is: maar tevens ook veeltyds eene ryke bron van het algemeen wel zyn, zo zy op ware VadetJandsliefde rust.
In het ftuk van Liefde naar Roem, moet men een onderfcheidmaaken tusfchen pasfie en tnkel verlangen: P?



XXIII
De eerfte is een willekeurige en alles beheerfchende kracht, die zich over alle vermogens van onze ziel uitftrekt: en die het werktuig van haare kracht onophoudelyk verfraait, opfmukt en verguldt, om de zielsvermogens
naar haaren zin te buigen. Dan eens is
het een dwingeland, onder den fchyn van (laaf vermomd, die ons ftreelt en vleit om ons te
beeter in zyne macht te krygen: Dan
weder vertoont zy zich als helder fchitterend geftarnte, dat ons voorlicht, en den loopbaan die zy voor onze ogen opent,met goud en hemel helder licht doorzaait: By dag is zy
eene fchaduwe, die ons volgt: by nacht een verfchynzel, dat onophoudelyk ons verzelt en foltert, zy waakt, is overal by ons, overmeestert alle onze gedachten, fpeelt in alle onze handelingen de eerfte rol en beftiert alle onze gangen.
De tweede, naamlyk het enkel verlangen naar Roem, geeft in eene ziel, die hetzelve bezit eer zwakheid dan fterkte te kennen: het is eene voorbyfnellende en telkens wederkomende fmaak; naarmate dezelve door de omftandigheden vercischt of van de hand geweezen wordt
B 4



XXIV
III.
Fan de Superioriteit der Wapenen in eene Natie,
Om zich een klaar denkbeeld te maaken van de Superioriteit der Wapenen , moet men de weezentlyke voortrefiykheid van dsrelativeoi betreklyke onderfcheiden: Die uit den Militairen Geest van hecVolk voortvloeyt, van die, vvelke het uitwerkzel van eenen enkelen Man pf ogenbliklyke omftandigheid is:— De eene is zo duurzaam als zy maar weezen kan; de glans, die zy door de overwinning gekreegen heeft, duurt voort en fchittert noch in de fchaduwe van de Vreede zelfs: —— De andere blinkt Hechts een ogenblik en verduistert kort
hier op ten eenemaal: De eene verheft
zich traps gewyze en de uitgeftrektheid, die zy in haare vlugt verkrygt, geeft haar dekracht pni dien uit te houden: —— De andere put zich uit door eene ai te fnelle pooging, die haar naar dat hoge punt voert, dat zy zich voorgefteld heeft, en doet haar weldra de noodzaakelykheid gevoelen om in haren vlugt te daaler. —— De eerfte kent geene andere maat dan de graad van achting, die zy voor hare courage heeft en In dien zin is het vak, dat zy beflaan kan, dies te uitgebreider en beter vervuld ,



XXV
vuld, als het mooglyk zy, dat de Militairi Genie van een Volk geene andere grenspaalen kent, dan die men aan dezelve geeven wil: — de andere weegt hare macht naar het getal der Troepen , dat alleen hare zwaarte en kracht bepaalt: en daar zy de overwinninge van eene zeer uitgeflrekcc woestyn, boven die van een gehoorzaam cn onderworpen Volk verkiest, koomt hare eene onophoudelyke verwoesting het best gefchikte middel voor cm de vrucht haarer fla'gen en voordeden te behouden of ten minden in zeekerheid te brengen.
Er is geene weezenlyke Superioriteit van Wapenen in eene Natie, wanneer het zelfde ogenblik dat ons dezelve bezorgt, ons ook aan het gevaar bloot (lelt, om ze weder te verliezen. Het voordeel van eenen dag, kan ons in een ogenblik ontfnappen , dewyl 'er in den oorlog geene neederlaag zy, die men niet leeren kan te vergoeden en te herftellen.
De waare Moed gegrond in het hart van de Militaire Genie eener Natie, is de onuitputbare bron waar uit alle de Superioriteit der Wapenen voortvloeit, en geenzins uil die vaneenen Held, grooien Man of toevallige omftandigheden.
B S



XXVI
IV.
Overwinning.
Eene Overwinning, om in der daad van nut te zyn, moet de volgende onderfcheidene voordeden in zich vereenigen:
Ten Eerjlen. De beweegreedenen, waarom de Oorlog ondernomen ls, moeten rechtvaerdig en noodzaaklyk zyn.
Ten Tweeden. Dezelve moet niet kostbBar, dat is, zoo min kostbaar als mooglyk is, zyn,
Ten Derden. Moet dezelve de Wapenen en den Raad der Mogendheid eer aandoen, en even zo veel tot roem voor den Soldaat en Matroos, als tot nut van den Burger verftrekken.
Ten Vierden.. Moet dezelvezodaanig worden voortgezet, dat dezelve door haare kracht beflisfend zy.
By de Romeinen wierdt de eer der Zeegepraal geweigerd aan zulke Generaals, die alleen door overmacht van Troepen en geld de overwinning behaalen konden : Wenschlyk ware het, dat dit voorbeeld door de meeste Staaten wierd gevolgd! Men zoude dan niet zo veele Gevechten en Overwinningen zien; die geen het minste voordeel aanbrengen ; zelfs dan niet wanneer zy weezenlyke verliezen ver-
oor-



XXVII
ocrzaaken: Gelukkig die Souverein, die meet op het behoud zyner Onderdaanen bedacht, dan op zyne Oodogsvoordeelen eene zo wyze wet in alle haare kracht herleeven deed! Van welk onuitfprecklyk nut zoude zy niet voor het welzyn van het Menschdom zyn, en hoe veel vruchtloos vergooienbloedwierddoordezeivo nietgefpaard!
Zeeker is het, dat men den Roem der Wapenen moet afmeeten, naar het nut, dat men •er uittrekken kan, maaromdeverheevenheid of juisten graad van deeze uitrekening wel te treffen, moet men eeven zo veel wysheid al, uitgebreidheid gebruiken in de vencheidenheid der Combinatiën; waarvoor dezelve vatbaar is: Onze liefde voor en onze drift tot het algemeen welzyn, moet de graad van kunde bepaalen, die men omtrent de belangens van zyne Natie
hebben moet.
Men moet de wyze Staatkunde van Fabius met de groote en edele belangloosheid van Paulus Emilius te zamen paaren , en den roem der Wapenen in niets anders (lellen, dan om zyn Vaderland van nut te zyn.
Om in deeze bereekening niet verblind of bedroogen te worden, door eenig valschvoordeel , dat het ogenblik ons aanbieden kan ,
moet



XXVIII
meet men tot in het toekomende kunnen door■dringen; want in het geluk der Wapenen zyn 'er gebeuitenisfen, die men vertraagen moet, en trapsgewyze beftuuren, om dezelve des te beeter voortebereiden, en van eenen goeden uitflag verzeekerd te kunnen zyn,
Men moet zich niet altyd aan den fchitterenden glans van die geene vergaapen, welke ons het meest frappeeren; maar alleen aan die geene, welke eene langdurigen invloed op het welzyn van den Overwinnaar en het ongeluk van den overwonnenen kunnen hebben: zodanig is het dikwyls met het verliezen van eenen Zeedag gedeld, die den geheelen Koophandel van eene Natie vernielen of aan den band leggen kan: Eene Tak van Zeevaart eens verloren, wordt niet gemaklyk herwonnen: om dat zy de derkte van de Natie, die zich van dezelve meeder maakt, vergroot met dat geene, het welk zy aan de zwakheid van dat Volk ontneemt; die dezelve niet heeft wee ten te behouden.
Er 'zyn Overwinningen, zegt Milord Bo • lingbroke, die de wapenen eener Natie met eer en derzelver Raad met fchande ovetlaa • den. Hoe veele naisftappen van dien aart zoude men niet aan ieder Volk in het byzonder
kun.-



xxix
kunnen verwyten? door ze met eenige lauwerbladen te bedekken, herftelt men geenzins de dwaaze flappen van een Cabinet.
V. EER.
De E e r is niets anders, dan het gevoel van de achting die men voor zich zei ven heeft, gerealifeerd door de expresfie van die van anderen; hetwelk beneevens het gevoel van deeze achting, het verlangen en de mooglykheid veronderftelt om ze in werking te kunnen brengen: Maar hoe kan dezelve overeenkomftig dn principe werken , zo het zelfde vooroordeel, dat my tot eene deugd verftrekt, een rmsdaad van gefchondene menschlievenheid (leze-humanité) wordt? by de Militairen is dit woord als in den mond bedorven, om hetzelve vermoord de eene vriend den anderen; en is, om dat hy de wet van de Eer gehoorzaamt, volgens de wetten ftrafbaar! welke ongerymdheidl Zoo de wet mv over eene plicht ftraft, waarvan zy my niet bevryden kan, daar my dezelve door het gebruik ,fterker dan de wet zelve, opgelegd is: 'er blyft dus niets overig, alsem flaaf van de fchande of het flachtoffer va» de „ , Maas
Eer te zyn!



XXX
Maar wa: voor een Eer is het, dielzichzelven tegenfpreekt, en door de middelen, diezy aanwendt, verloren gaat? die door eene harde belediging begint en door eene misdaad eindigt, die het geheele lichaam eerier Natie vernietigen wil, door alle deleeden, waaruit zy te zaamen gefield is, te vernielen? die dé rechten van den Mensch en Burger onteert en teeveus verraadt?— Wat is het voor een £er, die haare zeegevaanen op het toneel van eerloosheid plant? Wat voor eene wet is het, die het tooneel van deEerineenfchavötherfcbeppen kan, die my zelfs dat eenige beneemt, het geen ik al dervende zoek te behouden; die my zelfs tot in het aaklig graf, dat my tot öene veilige fchuilplaats ftrekken moest, vervolgt: Die de overblyfzels van myn lichaam als 't waare uit de aarde opdelft, om ze haat met fchande en hoon overlaaden te rugtegee-
Ven? Naar welken kant ik ook de ogen
wende, zie ik my genoodzaakt tusfchen twéé klippen te dobberen, die ik niet dan door verfchriklyke middelen, en die eene gewisfe fchande uitwerken en te gevolge hebben, ver-
tnyden kan. Hoe is het mooglyk de
Schipbreuk te ontkomen, zo alle havens voor my gefloten zyn,of het binnenloopen in deBel-



XXXI
zelve alleen met lafhartigheid gefchieden kan?
Het welzyn alleen, zal men my zeggen» wordt alleen bedoeldl Maar wanneer de wetten en de vooroordeel™ elkander tegenfpreeken, hoe wordt dan het welzyn ooit bewerkt* Het vooroordeel moet dasnoodzaaklyk hare nt
en invloed verliezen, of de wet bereikt haar voorgefteld doelwit niet, door ter bereiking van hetzelve te veel krachten in te fpannenDat zy dus het harnas van de Eer zy, zonoer zelve tegen haar op te ftaan en ze te ontwapenen; of dat Je hardheid van het ftaal.waar meedezy gedekt is, de eere alleen maar de roest ten deele valt.
Het Tweegevecht, zegt men, is eene misdaad, die geft.aft worden moet! Het zy zool Maar wat heeft men in het werk gefield om hetzelve voor te komen? Men is vat.oordeel en meeninge geweest, om de eerloosheidze fs
by hem daar tegen te moeten ftellen, die de Jive genoeg vreest, om ze, het koste^ het moge, te trachten te vermyden: hoe wil menmy voor de befmetting behoeden, zo de lucht, die ik inadem, reeds van te voren ver-iftigd wordt! Zo men , ver van my te keren om de waare Eer te onderfcheiden, van die welke er Hechts eene fchyn van is, aHeeniyk



xxxu
tracht er my een valsch denkbeeld van te geeven, in plaats van my dezelve in een helder en waar daglicht af te maaien ? Byaldien het princip', van aclning, dié ik voor my zeiven heb, bedorven en va'sch is, hoe wil men dan verwachten , dat de invloed van hare uitwerkzels, geenen verkeerden en nadeeligen indruk maaken op het welzyn van het algemeen? — Verander Hechts her momaanzicht der Opinie: Leen haar flechts die kouleuren, die zy aan hare impresfien geeven moet. Bepaal de Eer binnen de grenzen van het algemeen nut : Verknocht en hechtze alleen aan zulke daaden, die tot dat doeleinde (trekken, en men zal in de exces/en van courage geene perfonaliteiten meer zien: Het algemeen welzyn alleen, zal hun allen ten leiddraad en regel ftrekken.
vL
De Moreele Instructie.
De Moreele Injlruftie , waar van de noodzaaklykheid voor de Militairen ten overvloede bekend en beweezen is, moet voornaamlyk zo gedirigeerd worden , om in de ziel van ieder Individu de courage leevendig te maaken, die
in



xxxiri
in der daad, zo als ik reeds elders gezegt heb,' niets anders is als eene Phyfique Impulfie ,waar van de kracht evenreedig is; aan die van onze behoeftens of noodwendigheeden, of wel met onze Pasfië ; die zyn het die in de daad het carafter en den Mensch zeiven uïtmaaken : Zy zyn geene ondeugden zo als zy ons door ftrenge Moralisten worden afgemaald , maar de dryf-
veer van elk bezield en leevend weezen:
Zy zyn voor den Mensch van dezelfde kracht en uitwerking, als dé wind voor de Scheepen is.—
Om hunne onbepaalde kracht en vermogen des te beeter te begrypen, verbeeld u een Schip door doodlyke ftilte in het midden der golven geboeid en als het ware opgefloten; dat eene kille kalmte de Zee verftyve en rnenzalalleenlyk Schepen zien even onbeweegbaar als de oneindige uitgeftrektheid van Ys, die dezelve omringt en bevat: De kunst en kundigheid van den Stuurman zullen geheel in vergeetelheid geraken en te niete gaan , en daar men den boom met wortel en tak heeft uitgeroeid, zal men weldra alle takken van den Zeehandel
verdorren en verwelken zien. Stel u dit
tafreel allerleevendigst voor ogen, en Gy zult 'er eene naauwkeurige afbeelding van onze C



XXXIV
Fasfiën vinden: Doof ze uit en de bron van onze ondeugden zal verdroogen, maar die van de deugden te gelyk met haar: op dezelfde wyze gaan ook de beweegingen van de Courage met de kracht der Pasfiën gepaard, en brengen welhaast het geen men esprit Militaire noemt, voort: Maar deeze esprit Militaire, is alleen de vrucht van eene opvoedinge min of meer gefchikt, om dezelve in te boezemen, zo dat by aldien 'er geen courage zonder pasfie zy, 'er ook geen Esprit Militairezonder courage is.
Om deeze waarheid noch tastbaarder temaaken, werpe men flechts het oog op den Mensch in zyne natuurftaat en men zal bevinden, dat de kring zyner varmaaken eentooniger en naauwer beperkt is , naar maate hy zelfs in den kring zyner behoeftens meer opgeüoten zy; Al het Phyfique van de liefde tot zich zei ven fchynt zich alleen by het verlangen van eigenbehoud te bepaalen'; daar dezelve zich, in den Burgerftaat niet alleen tot het behoud van zyne Moreele en Phyfique behoudenis uitflrekr, maar zelfs tot alles, dat dezelve aangenaamer
en nuttiger maaken kan; Hier van daan
die mengeling van Plichten en vermaaken ; — Hier van daan die verfchillende aandoeningen en gewaarwordingen; die.ieder ogenblik
het



XXXV
net gevoel en de betrachting van eene deugd ons zo leevendig affchilderen, en die niets anders zyn, dan de verfyningendeuitdrukking ■van die liefde.
Van hier alle die voorwerpen en taafreelen, waar in het carader van onze Pasfiën als in eene vorm gegootsn en gevormd word.
Ik zeg, 'er is geene waare couragie zonder pasfiën , om dat de Mensch zyne existentie niet erkent, dan aan het vermogen om dezelve te gevoelen: Niet, dat ik niet weete, dat eene moed(raieur) beftaat, die met de pasfiën niets gemeen heeft, noch iets aan dezelve verfchuldigt is, en die voorzeeker het toppunt en meesterftük der deugd en wysheid is; maar die Christendeugd, die den verftandigen enbraaven boven den dappersten Soldaat verheft, moet men nooit zoeken in een Militair Corps, waar van ieder Individu zeer wel voor de kracht der Pasfiën en derzelver uitwerkzels, maar geenzins voor redeneeringen vatbaar is.
Waar uit zyn onze hedendaagfche Vloten en Leegers te zaam gefteld? meest al uit jonge Losbollen of Lichtmisfen; en onderzoekt of vraagt men eens, welk belang heeft Ü onder de Vaendels, die Gy volgt, te zamen gebracht? <j>f waarom trekt Gy ten ftryd?
Cs



XXXVI
De een zal altwoorden: dat men hem verleid en kedroogen heeft.
De andere: dat hy niet weet, waarom en hoe hy Soldaat geworden is.
De derde: dat hy wel te huis gebleeven zou zyn, zoo hy geweeten had, dat men in der daad vechten moest.
De vierde eindelyk: Dat hy de ploeg nooit zoude verlaaten hebben, zoo hy'had kunnen voorzien, dat men hem met Wapenen belaaden zon, die hem des te zwaarder vallen, om dat men geen gelds genoeg betaalt, omdenoodige krachten te krygen om ze te draagen, of den moed om 'er zich van te bedienen; en om de waarheid te zeggen, waar is de Mensch, die zich voor 4 of 5 duivers daags aan het gevaar wil bloot dellen, of zyn leeven te verliezen, zo hy Hiet door de aanlokzels van een ongebonden leeven wierd verleid? Dus dan vindt men voor het grootde gedeelte van de Matroos zen enSoldaaten, die onze Vlooten en Leegers uitmaaken, dezulke, die eenen afkeer en fchrik hebben tegen hun beroep, en anderen die alleen naar den Oorlog wenfchen en verlangen, om de euveldaaden en misbruiken te vermeenigvuldigen. Hier uit blykt dus ten over¬
vloede, dat in de ziel van onze Militairen geene
Pas-



XXXVII
Pasfie heerscht,dieinftaatis, om dezelve met waare courage en liefde voor het algemeen welzyn te doordringen.
Gelooft evenwel niet braave Militairen van onzen tyd, dat ik uwen heldenmoed of Courage zoek te verflensten, o neen, het zy verre, dit tafereel heb ik U Hechts afgefchetst en voor ogen gefield; maar ik wenschte ons allen zonder onderfcheid, die Courage in te boezemen, die alleen op het verlangen naar het algemeen
welzyn berustende is! Bedrieg ik my in
myne denkwyze? dat men my van myne dwaalingen overtuyge en ik zal jeegens den zoodaa-
nigen dankbaar zyn en hem hulde doen!
Vervolgen wy midlerwyl I
Men moet den Militairen Geest (ï esprit Militaire) befchouwen, als de ziel en de fakkel van verfchillende Pasfiën, die den moed kunnen opwakkeren, en zoo 'ereeneNatiegevonden wierdt, minder vatbaar dan eene andere voor de ewhoufiasme die zy doen gebooren worden; zon hier uit volgen, dat deeze Natie nooit den Oorlog zoude aandoen, of zoo zy genoodzaakt ware, dien te voeren, zoude het alleen de kreet der Pasfiën zyn , die haar dp fluimering der Vxeede ontrukken en wakker maaken zou.
Pis



XXXVIII
Niemand is 'er of hy wordt in zyne voorwerpen van overwinning meer of min door sene Pasfie aangezet, overeenkomftig met de natuur van het belang; dat hem bezielen kan.
Hier zie ik, de greetigheid naar roof en plunderen, die de bloedvlag zwaayt en het teeken ter aanval geeft.
Daar is het eene verwaande trotschheid en drift tot heerfchen, die twee yverzuchtige Vorsten tegen elkaar in het harnas jaagt. •
De een verftoort alleen de gulde Vreede, om ze aan onderdrukte Volken duur te verkoo-
pen. De andere doelt alleen op de Over-
winning om ze aan eenen anderen in het midden van ftroomen bloeds te betwisten en ze,
het koste wat het wil, te koopen: Het
zy dan, dat de Staatkunde hun hier toeroepe, of dat eene onvermydlyke noodzaaklykheid hun in den Oorlog brengt, het een zoo wel als het ander brengen welhaast, haat, drift tot plundering, wraakzucht en duizend andre drif. ten, die uit eene alles vernielende jaloerschheid voortkomen en gebooren worden, voort.
Om kort te gaan, onder welke gedaante men »ok de Pasfiën befchouwe, zy zyn het, die den Oorlog te weege brengen, en de Oorlog set haar op aynen beurt weedex voedzel by:
Waar



XXXIX
Waar uit volgt dat'er geene Oorlog, hetzy
«ftnfif of offmfif W> die niSt hal'Cn °01'rPrg en ontbranding aan de vonken van een.gePasfie verfchuldigdis:en dat een Volk, dat me door eenige Pasfie geïnfpireerd of beheerscht worden kan, in het geheel niet tot den Oorlog .efchikt zoude zyn.dewyl hetzelve alleen door de vrees en bangheid overheerd en geenzins door lust om daar in kundigheid te verkrygen, aangedreeven, op het eertte gezicht ndenvyandhalsoverhoofdaanhetvluchten
zal üaan, even als de wilden, die ztchm hunne hatcenverfchanfen.enbeevenophetztenvan
ee„en Europeaan, die fchoon ongewapend alleen in kleeding van hun verfchüt
Niets is 'er in het Moreele en Phyfique be^ ftaan dat niet haren oorfprongaan een.ge_Pasfie verfchuldigd is; en een Man, met Pa fie herteld, verbleek» ^
ontbloot is, is even als de banghetd van een hL.vergeleeken by de fierheid van^eenen Leeuw. Maar zoo dan de Meed ons die groote denkbeelden moetin boezemen, die men m werking brengen wil; Dan moeten .er ooi Proote beweegreedenen zyn , om ons moed» cenoeg te geeven , - het gallig lot er
C .4



XL
en moiilykheeden der Mar/chen d*or te fiaan: Chrt duizenden van onaangenaamheeden, hanger en dorst te lyden: en aan tntelbaare gevaaren, die zich telkens vernieuwen, blootgtfleld te zyn.
By aldien het mst de zaak dus geleegen zy, zal men my mooglyk vraagen, waarom zyn 'er dan zo veéle jonge Hovelingen, die dien moeilyken weg verkiezen en infiaan?
Het antwoord is eenvoudig dit: Zyzynzeeker om langs dien weg en veilig groote vorderingen te maaken , daar allerhande flinkfche handel en gunst hun dezelven effen en gemaklyk maakt, en zy dulden dat eenige doornen met de lauwrieren , die 'er te plukken zyn, zich mengen; die doornen fteeken alleen de hand van eenen braven, maar befchermingloozen Officier en van den ongelukkigen Soldaat, dien men gebruikt om ze uit te roeyen en af te plukken; Maar by aldien de waare Eer daar in beftond, om aan het hoofd van eene bende te zyn, ook' tevens den eerften en besten Soldaat te zyn ; zoo men alle gemakken van het leeven, de Pracht en het vermaak van zyne tavel vaarwel zeggen moest : zich aan de ftrengfte ingetogenheid en foberheidbepaalen, ten einde altyd deelgenoot en het voorbeeld van den braven Matroos of Scjdaat te zyn ;
Ho<r



XLI
Hoe veel Officiers plaatfen zouden 'er niet fchielyk open zyn?
Maar daar de SasRin alleen zoo veel verfchillende Menfchen onder dezelfden ftandaarC kunnen vereenigen, hoe wil men, dat zy allen denzelven gelyklyk volgen, en zich even goed daar onder fchikken, zoo zy niet met eenen zelfden geest zyn bezield; en hoe zoude dezelfde Courage hun ten deel kunnen vallen, zpo dezelfde Pasfiën hun allen niet bezielen?
Welken graad van kracht kan men hun toefchryven, zonder de vigueur van het Principe,
die hun in werking brengt? En wat heeft
men in onze dagen gedaan, om zulks inde ziel van den Matroos of Soldaat in te prenten, of hem hier aan ilechts gevoelig te maaken? Het is in de jaaren, dat de driften het eerst beginnen te werken en zich te ontwikkelen, datmen zeby hen aaakweeken en koesteren moet! dan moet men hem vervullen met denkbeelden omtrent het gewicht en de kracht der voorwerpen, die dezelve telkens onderhouden. Als dan gewennen zich de oogen om dezelve aan te zien ; de ziel vereent en verfmelt zich, als >t ware met dezelve, en men zal ze des te gefchikter voor dezelve maaken , dewyl de heblykheid van 'er zich altyd meede bezig te
r- C 5 ho^-



XLII
houden, hare drift èh kracht, voedt en vermeerdert: Stel U dus het algemeen welzyn als het eenigfte but of doelwit voor: Doe u best om 'er eene Pasfie van te maaken in de ziel van uwe Militairen, en wees als dan verzekerd, gerust en ferm zullen zy den dood onder de ogen zien.
VII.
Over de Kunst om de Troepen PASSIê'n in te boezemen.
Wat is de Kunst, om de Pasfiën of Driften gaande te maaken?
Het is het Talent, om aan de Taal, die haar eigen is, alle kracht en aandrang te geeven, die 'er vereischt worden, om ze in het hart eenen diepen indruk te doen maaken. Deeze kunst kan men door geene leeringe of onderwys verkrygen ; zy is een waardig gefchenk van de Natuur, en ook even vry als zy zynde, is zy boven alle Reegelen verheevcn, en-wordt ons door de Pasfiën zelve geleerd, en daar de Jcerkfte manier van ze te gevoelen, de allerbeste Les zy; die men ons geeven kan , is veel al die geene, -die in de Theorie van deeze Uunst het meest gevorderd is , dikwyls een allerflecjits Meester in de Praclyk. Ie-



XL1U
leder gepasfioneerd Mensch kan in de ziel ieder gcP vliegende bewee-
van eenen anderen, de mei eg gingen doen overgaan , door welke hy zelfs bewoogen wordt: Het is eene vurige enheevige Se eigen, om die drifc te verfpreiden en anderen mede te de el en waarmeëde zy doordrongen u en die haar
voedl' l„ ^ne Armée, die min of meer Maar om by eene Ar«n d
te doen geboren d lJdeleaalleen
het niet genoeg, dat men in
kundig is , maar men moet ^
door de wyze om ze toe tepasfen, vergroten,
zoeken te geven, om naderhand te fpree^ van de verfchillende applicatie» of toepasim gen, die men 'er van maaken moet. gOm deeze Middelen »J«
warren, kan men dezelve tot twee Clasfen
bDegeeene moet als heilig worden aangemerkt, ora dat men ze als het waare met een fioddolyke en bovenmenschlyke kracht dek en be zieU, om ze te doen werken; de andere zyn gewoone of ordinaire dryfveeren. waar voor



XLIV
van die geenen, welke ze willen gebruiken, sommigen of vatbaar of niet vatbaar zullen zyn.
Onder de Clasfe van de eerife moet men rangfchikken, alle die krachtige veeren , die de beroemde Veldheeren der Oudheid, onder de fchaduw der Altaaren , in werking wisten te brengen : Deeze middelen wierden meest al door Epaminondas in het werk gefield , toen Hy den moed der Thebaanen zoekende op te wakkeren, voorgaf, zelfs door een Godlyk vuur bezield te zyn; waarmeëde Hy aller gemoederen zocht te vervul len en te doordringen ; dat is: Met die verheevene Pasfiën, waar van deGoden de taal in den mond leggen van dien
grooten Man, die zy bezielen Nu eens
was het de item van den Heemel zei ven, die hen riep, die hen naar het gevecht, het zy met of tegen dank fleepte: Dan eens dekte hem eene Godheid met haare Wapenen, zo dat men
Hem niet wonden kon ; Rolde de donder
door het Heemelruim, dan toonden de nederfchietende büxemftraalen hun den weg ter
overwinning aan: Stak 'er op eene dag
van bataille ten geweldige wind op, die eene dikke wolk van (lof voor het Leeger opjoeg ; dan waren de Goden in deeze wolk verborgen, alleen em hunnen Vyand alle gezicht te beletten,,



XLV
«,„, en eenen wisfen dood en ondergang toe" Te brengen. Dus doende, wisthy alletcevaUen en gebeurtenisfen , het zy hy ze zelve deed b , f w hpr seval ze voor
gebooren worden , of dat het geva. e
Lm bereidde, te gebruiken en aan te wenden, om den moed der zynen meer en meer te verfterken en te doen ontvlammen.
Wat doft Themistocles, om zyn Vaderland uit het dreigend gevaar te redden en om dm Atheneren weder een hart onder ^ "»» » fteeken?— Zoekt, zegt hy hun, door dea raondd=rGodfpraaken,zoektdeoverw« binnen houten muuren! daar heeft Mpem üch met dezelve opgeüooten , koomt, teekt i„ Zee en vecht! daar zullen wy allen onder het fchild van die machtige Godin vei!« zyn.
Deed Alexander niet zyn best, om den zy. „en te overreeden en te doen geloven dat de Goden inallegevechtendengrootilenrolf^elden? en ruim zo veel vermogten, als de Men, fchelyke dapperheid: om noch meer den fchyu tegeeven, dat hy in zyne uitgebreide en graote voorneemens door de Goden geïnfp.reerd wierd, verkoos hy op eene Zeegewagen te .yden.diebyzynLeeger tot een Altaard^ - de: Letten wy eens op, hoe hy met alle groote gebeurtenisfen, door de wyze van zeuitteleg-
gen



XLVI
gen, zyn voordeel weet te doen! Dan
eens is 'er een Arend die booven zyn hoofd rond zweeft, om de vleugels der Overwinnin-
ge rondsom het zelve uit te breiden. Dan
weder mengt eene Orakelftem, den toenaam van onverwinlyken by dien van Alexander, en roept Hem naar 'sWaerelds uiterst deel.
Welke reeks van voorbeelden leevert ons de RomeinfcheGefchiedenisnietop; van zulke Helden, die hunne Leegerbenden wilden doen gelooven, dat het Boek, waarin al het toekomende bepaald , en befchreeven was, voor hun open lag?
Zodanige middelen , zal men my zeggen, zullen in onze dagen dezelfde uitwerking niet
meer doen! Ik weet zeer wel, dat alles
voor de omwenteling der Eeuwen en voor de verandering der Zeeden en gewoontens heeft moeten zwichten, en vooral voor de vorderingen van het verftand den baan geruimd; Maar ik weet teevens ook, dat het Bygeloof zo oud als de Waereld zelve zynde, ook eeven lang als dezelve ftandgrypen en voortduren zal.
Ten opzichte van de Middelen, die ik in de tweede Clasfe rangfchik , heeft men de hulp van den Heemel of eenig ander wonderbaar toeftel geenzins noodig, om ze tot het
uit.



XLVII
uitvoeren van de grootfte voorneems te doen meedewerken: Genoeg zal hetzyn, om ze niet alleen naar de Natuur van het Menschlyk hart te reegelen; maar ook naar den aart of Genie van ieder Volk en vooral naar de natuur der. omftandigheeden en Plaatzen; op datdePasfie, die men tot het uitvoeren der voorneemens noodig heeft, by allen dies te algemeen» zy, naar maate zy meer rapport of betrekkingheeft op alle verfchillende voorwerpen, die 'ervan afhanglyk kunnen zyn : Deeze drie inéén ver. eenigd, zyn in ftaat om aan de kracht of fterkte van eene Artnée alle fchokken te geeven, machtig en in ftaat om dezelve te ebranleeren.
Van alle Pasfiën, die men in eene Armée vinden kan , kootnt my de Ambitie of Eerzucht ongetwyffeld de fterkfte en de algemeenste voor: Koningen, Generaals, Soldaten en Matrozen zyn allen aan deeze Pasfie onderdaanig en flaaven daarvan. Alles in eene armée is door den fchitterenden glans van die flavernye verblind: Daar dan alle voorwerpen, die de Ambitie kunnen ftreelen of voeden in den Kring van Eer en Plondering befloten zyn, zo volgt hier uit: dat men en voor de Eerbe. looningen het ruimste veld openzetten moet, en voor het Intrest of belang, en tot nut van
de



xl vin
de Armée alle verfchillende graden van wer. king vereenigen; welke de eene en de andere op alle leeden, waaruic zy te zamen gefield is, uitoeffenen kan: Uit deeze vereenigingzaldan de allernuttigste en voor de meesten de be'angrykste Ambitie gebooren worden: Ik meen die algemeene Emulatie, die niets anders is, dan dat edel trots; waardoor men zich zeiven als onverwinlyk befchouwt.
Ten opzichte van de middelen, die voor den aart of Genie van het eene Volk beeter dan voor een ander gefchikt zyn; daar de verfchillende wyzen , om 'er zich van te bedienen, even als de aart van ieder Natie, ook verfchillende zyn , kan men zeggen , dat de manier of de wyze, die men de krachtigfte meent te zyn, niet altyd de beste is om te gebruiken, maar die, welke het meeste rapport met de natuur der vooroordelen fchynt te hebben, waar uit volgt, dat men de keuze der middelen niet bèpaalen kan of moet, naar den graad van werking die men op dezelve heeft, maar wel naar dien, de welken zy van het Carafler van ieder Natie krygen kan en die min of meer ter vermeerdering van dezelve gefchikt kan zyn.
VIII,



XLTX
VIII-
*k„u**»**SPRIT MILITAIRE
MET DIEN VAN DEN KOOPHANDEL TE ZAMEN BRENGEN?
Door eene uitwerking , dier omwentelin Een die het Moreek en Phyfiiue geheel al van tvd tot tyd ondergaan, zyn alle de ontdekkingen van het Menschlyk verftand voorwerpen van Koophandel geworden : Ieder Volk kan thans door aankoop meester worden van de kundigheid in nuttige Weetenfchappen en Kunsten; zo als by voorbeeld: die om te leeren denken, om zich te verryken, en om de best mooglyke Principes van Regeenng toepaslyk te kunnen maaken: Men ziet dus, dat door de trafic van hunne denkbeelden en door dat van de voordeelen , die men 'er uit trekken kan, dezelfde fchool van dapperheid en vernuft en ny verheid ook weldraa aan alle Volkeren gemeen zal zyn. Dus dan aan alle Volken den zelfden graad van Superioriteit in de kunst van vechten en zich ryk te maaken, toefchryvende, zal noodzaaklyk dat Volk , die door zyne bekwaamheid van Courage en vooral door de manier om dezelve te beoeffenen, ook het meeste nut over zyne Koophandel verbreiden D zal»



L
zal, ook meerder zwaarte op defchaal brengen en de balans naar zynen kant doen overflaan.
Hier uit volgt dan; dat de vereenigiug van den Esprit Militaire met den Koophandel van dies te grooter aanbelang en nuttigheid zy, naar maate reedenen van ftaat dezelve noodzaaklyker hebben gemaakt;
Maar hoe is het mooglyk, dat men de woede en drift om alles te vernielen, met de begeerte om alles te behouden, te zamen paart?-
De Koophandel geeft aan alle Kunsten het leeven en zet dezelve kracht en wakkerheid by: De Oorlog zaait overal den dood, die alles verflindt, vergiftigt en verwoest. De eerfte ademt niets dan liefde voor deVreede, daar de tweede zonder de woede der gevechten niet leeven kan.
Eigenbelang van den Koophandel nooit te fcheiden, doet de begeerte naar rykdom ontbranden ; deeze de Moeder van de weelde en van alle ondeugden , die zy naa zich fleept, ontzeenuwt en verflapt alles, en weldraadoor de beoeffening derKunften te willen verfynen, heeft zy alleen het rampzalig talent, om hare voorrbrengzels te vergiftigen. Over al waar de Esprit Militaire heerscht, wilzyden Meester fpeelen, en alle andere uitfluiten: Zy ziet
met



L I
L verachting needer op alles, wat haar bederven of zelfs in fchyn verzwakken kan: Hier is de Esprit Militaire alles en de Koophandel ihoegenaamd voor niet geacht: Daar vervalt men in eenen tegenllrydigen en overgedelden misdag: De eer is het Principe van den Esprit Militaire; daar het belang de ziel van den Koophandel uitmaakt. Het is dus onmooglyk om twee zo recht dreeks tegen elkander mJoopende Principes over een te brengen! Zie daar het oogpunt uit het welke geloof ik ,men deeze vrage befchouwen moet, maar daar het
I niet genoeg zy dezelve op te losfen en nood)i zaaklyk om 'er de applicatie gemaklyk van te
maaken, zal ik trachten de middelen daar toe j aan de hand te geven.
By aldien men door Esprit Mïli«i«verftaat, die woede zo greetig naar overwinningen, cue hare dorst met bloed lescht en haaren honger met plondering dilt: Zoo men met den naam i van doutheid en Courage die wreede woestheid ,| bedempelt, die alleen het Menfchenbloed
II betaalt, om het naar hare grilligheid te doen || dromen; en die onder de deugden rangfchikt ! de woede, om geheele Volkeren uit te roeijen,
zo dit het denkbeeld is, dat Gy U van de MmI taire Genie eener Natie vormt, dan is het volD * mU



Lil
drekt onmooglyk, om dezelve met den geest ran Koophandel over een te brengen, want dus doende wordt 'er tusfchen dezelve eene onoverfchrydlyke fcheidpaal gezet.
Edoch zo men de Esprit Militaire van een geheel Volkonderfcheidcn moet van die, welke een opperhoofd van eene bende druikroovers bezielt: Zo men by befchaafde Volkeren zich alleen in het metier van den Oorlog oefferitom
de Vreede te onderhouden: Zo ieder
Volk zich maar in de kunst om te vechten oeffenen moet, om zich zei ven te leeren verdee-
digen , Zo het in de verfchillen zyner
Nabuuren alleenlyk deel neemen moet, om den zwakken tegen de Wapenen van eenen fterkeren te dekken: Zo de Esprit Militaire weezeolyk nergens anders in bedaat, dan in het beoeffenen van de Courage en geenzins in het misbruik, dat men 'er van maaken kan; dan dunkt my, dat men de Wapenoeffening Zeer wel met de beoeffening der Kunsten te zamen paaren kan; en de nuttigde Clasfe der Burgers verdeelen , onder de noodzaaklykheid van de Courage en de behoefte van de nyverheid (induflrie). Dit is het zoort van Esprit Militaire die men met den geest van Koophandel over een brengen en te zamen paaren kan: • Want



LI II
Want zo de Koophandel tot hare befchermmg Helden nodig heeft, die Helden koomt de Koophandel tot hun onderhoud ook evenzeer te pas.
IX.
Algemeene Stelreegels.
De Natuur heeft alle Menfchen niet in eene vorm gegooten : Zy vormt dezelve traps gewyze, den eenen fchielyker den anderen langzaamer, naar maate en overeenkomftig met de neigingen, die Zy hun gegeeven heeft en hunne eigene beyvering en uitbreiding derzelver.
X. BB «nv^"5»*
Bynaa alle Menfchen zyn eerlyk buiten hun beroep ; maar flechts weinigen zyn 'er, die zich in het uitoeffenen van het zelve aan de reegels der naauwgezette eerlykheid kunnen houden of in der daad houden.
XI.
Een werkzaam en nyver Mensch zal meer uitvoeren dan een traag envadzig: — Een D 3 kun'



'LIV
kundig Mensch zal altyd beeter handelen dan een dom-oor, en een wys Man zal veel gelukkiger leeven dan eenen onvoorzichtigen losbol.
Xtt
Een zwak Mensch wordt door de hinderpaalen en z waarigheeden afgefchrikt. Hy hangt te veel van de meening, behoeften en veiligheid af, om een recht manlyk befluit te kunnen flaande houden.
XIII.
De Menfchen hebben byna allen dezelfde vermogens en denkenskracht. De opvoeding, het geftel, de Meesters en de gefteldheid, waar in zy het geluk hebben van geplaatst te zyn, verheffen Hechts den eenen boven den anderen.
XIV.
Ieder, die waarlyk naar Roem tracht, is niet vatbaar voor de laagheden van eenen In«riguant, noch ooit in ftaat om dezelve te begaan.
XV.



X V.
Niemand is gereeder om weder meineedïg te worden, dan By, die zich reeds aan meineed fchuldig gemaakt heeft.
XVI.
De driften zyn in het Moreele, het geen de beweeging in de Phyficd is: Zy fchept, vernietigt, behoudt, verleevendigt alles; en zon. der haar is alles dood en leevenloos: Insgelyks zyn het de driften, die alles in den Moreelen Waereld bezielen en verleevendigen.
XVII.
De Fermeteit en Courage van Geest zyn altyd overeenkomftig en evenreedig aan deszelfs uitgeftrekthe.d ■ De Man die altyd de middelen by de hand heeft, om zyne ontwerpen uit te voeren, is altyd Mout in zyne concepen: Hy d:e in tegendeel hier van ontbloot is, krygt noodzaaklyk eene heblykheiden eene zoort van bloohartigheid, die door zotten dikwyls voor wysheid en verftand gehouden wordt.
D 4 XVIII<



LVI
XVIII.
Het intrest of belang betovert de Menfchen op aard het allerfterkst: Zy ftelt de gedaante der voorwerpen aan de ogen der ftervelingen onder allerleye gedaantens en naar maate het belang van ieder het meest vereischt, voor.
XIX.
De hoop doet de Menfchen alles uitflaan, alles onderneemen ; beneem hun dezelve of dat zy hun al te verwyderd toefchyne, wees zeeker, Gy beneemt hun tevens ook de ziel.
X X.
Een oprechts goede wil, eene bedaarde en wel overlegde Courage, eene vaerdige drift en geneegenheid, om zonder Nyd, verwaandheid of trotschheid tot het algemeen welzyn meede te werken , zyn de waare kenmerken van eene groote en verheevene ziel.
XXI.



lvii xxi.
Grootheid in zyne n,s , middelen om ze te bereiken, zyn treden dte eene groote ziel onderfcheiden en kenmerken.
xxii.
De Posten en Bedieningen zyn niet voor den Mensch; maar de Mensch voor Posten en Bedieningen gemaakt.
xxiii.
De voornaamfte Reegels om ontnemingen of zaaken wel te doen gelukken, koome,
bynaa hier op uit: orftelt Wel
Begin met een but, dat uy u
***** ~ * rsr: ier4
daar toe aanzetten: Van deezen
weinig belang is, otwei,'lclb , is onrechtvaardig, zullen alle middelen , che
D 5



LVIII
Gy daar toe in het werk fielt, het insgeivks zyn of worden. ' '
Laat U door de eerfte beweeging , die ge. wooniyk die der driften is, niet vervoeren wacht tot dat de omftandigheden het toejaaten om bedaard te overweegen , en als da„ een
bepaald en vast befluit te neemen.
Bereeken van te vooren, of het voordeel het geen ü dit befluit belooft, wel oP weegen kantegen de moeitens en gevaaren, die het zelve vergezellen. Zoo Gy in uwe uitzichten bedrogen zyt of ü vergist hebt, toon dan moeds genoeg, om dezelve vaarwel te zeff. gen, en te laaten vaaren; want niets is gemee«er dan eene opeenftapeiing va„ misflagen tehegaan door geene fterkte genoeg gehad te hebben, om eenige kleine te bekennen: Let ook vooral wel oP , dat eene goede fdée U met der maate overmeesteren , dat dezelve ^eene plaats voor een beeter inruimen kan.
voor dat Gy eene onderneeming ter uitvoer • a h, (e brengen, overweeg zorgvuldig, uwe
^öedfgheid .flandvastigheid, bekwaamnsid en uw geluk.
Voorzie al/e waarfchynlyke hinderpaalen en «g moge/yke toevallen, bedenk en overleg te
VOO-



LIK
vooren en in een ogenblik van bedaardheid wat ü in dergelyke gevallen te doen ftaat , Z zorgvuldig Uwe belluuen oP het papier «neder, en raadpleeg dezelve wanneer het
mooge, wyk in een oogenblik vanongerus' he d Zit van dat Proje* af, ten zy de o.ftandtg-
hoeden zelve U niet ten eenemaal noodzaken
nm 'er van af te zien.
Zacht inde manier van iets te doen, fteken moedig in de daad, en ftel noo.tuu hetgeen Gy ogenblildyk ter uitvoer brengen kunt Dat een verftandig wantrouwen op O zelve* , m,„ 7onHer uwe a£hviU omzichtig maake, maar zonder uv
teit te hinderen — ft- zomty s ft» , gaat nooit achteruit. Vervolg met dnf vastigheid en fermeteit, hetgeen O het beste voor.o^t.behouden.echterden^bad
derricht zult zyn. Een der ze
•.toWn?ren. is, wanneer men auyu om iets uit te voeren, , en vreest om Hecht te doen. Laat **Jl laster U nooit affchrikken, en de loftu.t.n„en S2» bedwelmen; Men mooge zeggen of handelen hoe men wil, men wordt auyd ge laakt en gepteezen. De



L X
De deugd draagt de goedkeuringe der vetftandigen, het hazard die der zotten, en de ondeugden, die der boosaardgen weg. Houd altyd eene weg open, om U eene veilige retraite te kunnen bezorgen. Waag hetgeen Gy te veel hebt en misfen kunt, maar niet het geen Gy
noodzaaklyk van nooden hebt! Betoon
den meesten moed in de ogenblikken, datGy by U zeiven het allermeest vreest en beducht zyt: Boezem door uwe bedaardeen llandvastige houding in neetelige omftandigheeden anderen moed in ! Met eenen vasten en zeekeren tred koomt men geinaklykst langs den glibberigften weg, koomt men denzelven dan door behaalt men zoo veel te grooter lof, ftruikelt men; de fchande zal zo veel te klei-
ner zyn; Hoop altyd zonder laatdunken-
heid op eenen goeden uitflag: Devreeze
en ongerustheid loopen zelfs gevaren, die onzeeker zyn, vooruit en beneemen ons de tegenwoordigheid van geest, die 'er noodigis, om dezelve te vermyden.
XXIV.
Eene al te groote ophef en gefcbreeuwover onze moeitens, brengen eer verachting dan cisedc'yden voort.
XXV.



L'XI XXV.
Weest ten eenemaal ondoordringbaar orritrent «.aken van belang: Zeer openhartig omtent die van weinig, vertel in vertrouwen, het "e„Gy niet verborgen houden kunt en aan
jan en alle Man, hetgeenogenbliklyk aan den
dag koomen moet.
XXVI.
Hv die alles oP zyn gemak afwacht, of t0efttotdatalleomftandighedengemaklykzyn
onderneemt nooit iets, of zo hy al .ets onderneemt, valt het dikwyls tot zyn nadeel mt xk heb in alle, zo wel Militaire als Pohtique zaaken opgemerkt, dat niets iemand eerder ,n hetgevaa7uoot,dan de al te groote zorg om •er zich vanteverwyderen,en dat eene al te
groote voorzichtigheid tot onvoorzicht.gheid
overflaat.
XXVII.
De Moreele en Phtfque Indolentiebrc^n de lafhartigheid, onweetenheid en elendevoort; waar uit alle ondeugden ontdaan: —■ L» Natten in alle opzichten zeegepralende fteun-



Lxn
den altyd het meest op hunne krachten en be-
IZtt u ' Cn hS£ W3ren di"»«<cben, die 2Kh het hoogst boven hunsgeiykenverheften, die door een al fe groot vertrouwen op zich zeiven meenden, dat he£onmoogiyk ware, hen te boven te gaan of te overtreffen: Zonder dat hadden zy nooit hier van de proef genomen.
XXVIII.
Een groot gedeelte van ons geluk hangt van de fent.menten af, die wy den geenen inboemet welken wy in eenige betrekking
XXIX.
Ieder Mensch door een hert ftreelend motif aangezet en bezield , overtreft zich zeiven ***m of om duidelyker te zyn, doet dingen, die zyne natuuriyke gelïeldheid te boven gaan.
XXX.
lolk heeft met zyne eigene misdagen en gebreeken ze3r veel op: en veracht de hoedanigheeden, die tegen dezelveftrydigzyn: -
Om



LXIII
Om in een Land wel te (hagen, moet men het zwak der Natie kennen, zich daarnaar voegen en den huik naar den wind hangen.
XXXI.
Al wie zynen Roem tusfchen de enge paaien van dit korttlondig leeven bepaalt, is aan de Opinie en de achting van een oogenblik verflaafd, af kecrig en wars , zo zyne Eeuw onrechtvaardig, en zonder moed, zo dezelve ondankbaar is: Boven al ongeduldig om dien te genieten , wil hy inzamelen , het geen hy zaait. Hy verkiest eenen al te vroegen, onrypen en fchielyk voorby fnellenden roem boven eenen laateren rypen en duurzamen: Ookzal hy nooit iets groots ondemeemen.
XXXII.
Door de opvoeding, die men aan de Vrouwen geeft , is haare geest en verftand meer met bevalligheden en beuzelingen , als met fterkte en juistheid van denkbeelden vervuld. Alle Mannen, die hunnen geest en verftand, naar dat der Vrouwen fchoeyen , moeten by gevolg noodzaaklyk met dezelfde feilen en misflaagen behebt zyn. XXXII L



LXIV
XXXIII.
Verachting is een krachtig geneesmiddel teegen het vergif van den hoogmoed.
XXXIV.
Wie zich te fterk verneedert, vleit zyne eigen liefde niet; en wie zyne waerdigheid niet weet te bewaaren, vervalt zeergemaklyk in verachting.
XXXV.
Wees met grootmoedigheid gehoorzaam en edelmoedig in het gebieden.
XXXVI.
In alle omftandigheeden van het leeven, maar vooral in omwentelingstyden , vergeet men al te dikwyls eene zeeker doorgaande Regel, welke is:
Dat de Menfchen de Opinien van anderen beoordeelen naar de overeenkomst, welke zy met hunne eigene hebben, waar uit volgt, dat men een zot nooit dan door fottifes overtuigen kan.
Ee-



LX.V
Eene andere niet minder vaste waarheid is\ dat de Menfchen altyd gaarne die geenen ver. neederen, aan wien zy onderworpen zyn, zo zy zulks ongeftraft kunnen doen.
De Mensch , heeft van zich zei ven de grootfte gedachten, en by gevolg, fchat. hy in andere alleen zyne beeltenis en gelykende overeenkomst.
XXXVII.
Overhad eenen Mensch met weldaaden, en het eerfte denkbeeld, dat Gy hem inboezemt, is, dat hy trachte om dezelve te behouden, zy zyn even zo veele belangens, die Gy hem'bezorgt om te verdèedigen en tebefchertnen.
XXXVIII.
Zo de waarheid van den Heemel needer daalde, om by ons tê leeven , moest zy met de bast van onze dommigheid bekleed zyn;uit vreeze van anders voor de zotheid te worderi aangezien.
'XXXIX.
Die de waarheid bemint, vergenoegt zich w met



LXVI
met de dezelve alleen te zoeken; hy grondvest zyne fentimenten; fpoort die geene naa die hem tegenftrydig zyn , om ze te verdelgen eu te niete te doen, en Hy ziet zyne eigene Ideè'n niet als eene aaneenfchakeling van waarheden aan.
X L.
Alwaar de waarheid zich verplicht vindt, om zich in het geheim en vermomd te vertoonen, daar toont zich de leugen weldraa ftout en onbefchaamd.
XLI.
Eene verwaatene inbeelding is dikwyls de reeden van onze dwaalingen: Eene zaak koomt my waar voor, ik verzuim debewyzen van het teegendeel, en zie daar de klip waar op ik ftrand.
XLII.
De verwaandheid brengt ruim zoo veel vyandenals de ingetogenheid bewonderaars voort.
XLI1I.



LXVII
XLIII.
Door eene fterke Pasfie, verftaa ik eene zodaanige Pasfie, waar van het voorwerp zo noodzaaklyk tot ons geluk is, dat het leeven zelve ons ondraaglyk zoude zyn, zonder deszelfs bezitting. Zoo is het met iemand gelegen , die zonder goederen te bezitten ryk , machtig zonderOnderdaanen,Onderdaan zonder Meester wil zyn: Dat hy den dood verachte , en de Koningen zelfs zullen voor hem beeven, daar hy niemand te vreezen heeft.
XLIV.
De grootfte deugd zo wel als de fchandlykfte ondeugd is by ons eene uitwerking van het vermaak, min of meer fterk, dat wy vinden, om 'er ons aan over te geeven.
XLV.
Rechtvaerdigheid is naar myn gevoelen, de volkomene kennis, overtuiging en ftrikte waar'neeming van onze engagementen.
| l XLVfc



lxviii
xl vi. .
Vaderlands-liefde was by de ouden niets anders, als een bygeloovig mengzel van Godsdienftigbeid, eerbied en achting, voor de verfchillende ftanden van den Staat, van tedere liefde voor zyne Naasten en Meedeburgers en verwaande trotschheid onder den roem van het Vaderland vermengd.
xl vii.
De Zeedekunde is de kennis der middelen door de Menfchen uitgevonden, om onderling zo gelukkig te leeven, als maar mooglyk is.
xl vii1.
Onze Ideè'n of denkbeelden zyn niets anders, dan eene copye en herhaalingen van gewaarwordingen , die wy ondervonden hebben, of om beter te zeggen: Het is ons onmooglyk om aan eenig voorwerp te denken, ten zy wy het van te vooren, het zy door een uitwendig of inwendig gevoel gewaar geworden zyn.
xlix.



LXIX
XLIX.
Onze daaden en handelingen , altyd een gevolg van onze aftueele Ideên, en onze Ideën omtrent eene en dezelfde zaak aan verandering onderhevig zynde , bemerkt men duidelyk , dat eene geftadige tegenftrydigheid, tusfchen onze daaden en ons oordeel wezen moet.
L.
Voor de meeste Menfchen bevatten de Principes geene confequentien of gevolgtrekkingen.
L I.
Speculatien, die door dePractyk niet geholpen worden , verdwynen zeer gezwind, of formeeren alleen maar losfe en onzeekere
Principes.
Lil.
De Definitie van de Esprit Philofophique is eene gewoone heblykheid, om onze denkbeelden in eene gefchikte orde te brengen, om te onderzoeken, waar te neemen, te oordeelen E 3 m



LXX
en alles op haare ware Principes te huis te brengen , voor dat men gelooft, toeftaat, zich bepaalt en werkzaam zy.
Lllf.
Het is een wonderwerk in de Moreele order, om in een en dezelfde Perfoon , zéér uitgebreide kundigheeden gepaard te zien gaan met «ene leevendige doordringenbeid, en het onwaardeerbaar talent van raad en overleg, met de gelukRïge bekwaamheid van uitvoering.
LI V.
Een Principe, waar van ik my met zeer veel nut bediend heb , om het Carafter en de zeeden van een Volk te leeren kennen, is, om vooraf de heblykheden en gewoontens der Vrouwen na te gaan en te beftudeeren. Zyn zy zeedig en openhartig, geloof dan vry, dat men op de eerlykheid , braafheid en de eer der Mannen ftaat maaken kan : Zo de Vrouwen zich in achting weeren te houden, wees dan verzekerd dat de Mannen veele infchiklykieid voor haar hebben.
LV.



LXXI
L V.
tal nesJfDfc^^^fflDBw- '
De grootheid van eene daad beftaat in derzeiver ontwerp en de minste onkosten en grootfte zuinigheid in het uitvoeren; want niets is fraayer, dan een groot ontwerp met geringe kosten ter uitvoer gebracht.
L V I.
In de Moreele en Phyfique natuur van den Mensch kan men opmerken, dat geheel tegen elkander inloopende en ftrydige beweegoorzaaken, dikwyls dezelfde uitwerkingen hebben.
Dus maakt by voorbeeld al te weinig reflex* den Mensch vadzig en traag, daar hy door al te veel reflexie, traag en weiffelend wordt.
Dikke duisternis belet ons de voorwerpen te onderfcheiden, en eene al te groote fchitterende helderheid onze ogen blind ftraalende werkt het zelfde uit.
Eene naauwkeurige befchouwing van den Mensch, geeft ons deeze waarheeden aan de hand en deproef die ik'er in onderfcheidene landen vangenoomen heb, bevestigt dezelve volkomen: In't Noorden rust men door vermoeidheid afgemat, en in het Zuyden rust men, om E 4 da*



LXXII
dat zich te veel zwaarigheden opdoen , die men te boven komen moet, om te ageeren.
LVII.
Een benyder ziet het als eene troost en verligting in zynen elendigen ftaat aan, om, daar hy zelf niet voor zulk een braaf Mensch te boek kan ftaan , als die geene, welken hy benydt, hem ten minften in een ongunftiger daglicht voor te kunnen ftellen, dan die geenen, welken hy begunftigen wil.
LV1II.
Voor de nyd ftaat geene erkentenisfe, LIX.
Kracht en geweld zyn de zeekerfte waarborgen van eerbied; vooral wanneer dezelve met verftand ontwikkeld, en met rechtvaerdigheid, in het werk worden gefteld.
L X.
De gewoone loop van *s Menfchen Geestis om den rechten weg niet eerder weder in te ftaan , voor dat zy zich door het omdoolen,
langs



LXXIII
langs valfche byweegen eerst vermoeid en uitgeput heeft.
LXI.
De Tyd met eene onafgebrokene werkzaamheid wel verknocht,' is allernoodigst, om groote Operatien, zo wel in het Militaire als Politique te formen.
LXII.
Een Volk, dat geheel en al voor zich zei ven ftrydt, is fterker dan de Leegerbenden van Koningen en Vorsten.
LXHI.
In groote gevaaren en wanhoopige onrltandigheeden, is de natuur van het gemeene Volk altyd op buiten gewoone zaaken gevestigd en eer op alles wat onwaarfchynlyk is, dan het
geen gewoon en reedelyk is. Van hier
de reedenen van de Menfchen Offers , die men in oude tyden deedt.
Es LXIV,



LXXÏV
LXIV.
Overal waar een Volk aan het Vaderland, door eigendommen veiligheid van opkomften en bezittingen verknocht is, bloeyen en vaaren de Landen wel. #
LXV.
Het Opperweezen, dunkt my, heeft zo wel in het Moreele als Phyfique Geheel Al een enkel Principe vastgefteld, naamlyk dat van een noodzaaklyke ontwikkeling in alles, dat ooit geweeft, noch is of ooit zyn zal
LXVI.
Zodraa een Vorst niet bang is om geregeerd te worden, is hy het: Hy is het ook, zo Hy geen lust noch verftand heeft, om de Regeerings zaaken naa te gaan en te fterk aan het vermaak gehecht is.— Hy is het, zo hy zyne zwakheden niet voor het doordringend en fcherpziende oog van zyne Ministers verbergen
kan. Hy is het, zo dra ééne fchrarjdre
bol uit zynen Raad eenen zeekeren invloed op de andere Leeden heeft.
LX VIL



LXXV.
LXVI1.
ppn Vorst heeft, ik verftaa Hoe meer macht een vuw .
hier door eene M
Macht, hoe mindert in vethghetd is.
LXV11I.
Eene al te groote overmaat van Macht, kan een Eerzuchtig en verwaand Man vleyen: maar een verftandig man zal met eene maat.ge altyd te vreeden zyn: Een onbepaald gezach rs zo men wil, in de Theorie bewonderenswaardig, ma r in de Prattyk ten uiterften verderflyk , Taareuitwerkzels vallen altydophethoofdvan
haare bewerkers nêer!
LX1X.
Die men veracht, kan men vleyen om dat menveronderftetlenkan.datzyonzefpeelbl zyn: Maar die men acht vleit men noot , dewyl de achting eerbied endevleyeryevolftrekt het tegendeel te weege brengt.
Ie-



lxxvi.
LXX.
Ieder, die voor eene aanzienlyke Post aan te neemen , eerst naamvkeurig onderzoekt, wat dezelve opbrengen kan, zal dezelve flechts als een Banquier waarneemen, niet uit eerlykheid, maar uit laag eigenbelang.
LXXI.
Zoo het waar is, dat de omftandigheedende Menfchen developpeeren; is het de plicht van eene Vorst om te oordeelen, welke Menfchen men aan de omftandigheeden ter developpeering toefchikkeu moet, ten einde voor het Vaderland van het meeste nut te kunnen zyn.
LXXII.
De Koningen regeeren de Volkeren, de Staatsdienaars de Koningen , en de Staatsdienaars worden door de Vrouwen overheerd, zie daar de beste kaart van de Staatkunde.
LXXIIL



LXXVII
LXXIII.
Wanneer een der Groeten laagheeden begaat, denkt hy, dat hy dezelve door eene groote trotschheid bedekken en vernisfen kan.
LXXIV.
Een op zich zei ven zeer goed boek, kan by een Volk zeer veel nadeel doen : Misfchien heeft de Don Quichotte van Cervantes in Spanjen veel kwaad gedaan , door de fchmerende denkbeelden aan de Chevalerie verknocht, uit te dooven : Het is gevaarlyk om een Volk te geneezen van hare inbeeldingen, en ongelyken , zoo deeze inbeeldingen en ongelyken het weezentlyke van haar Caracler uitmaaken, en het zelve goed is: Zoodanige dwaasheid is beter, dan eene dusdanige wysheid.
LXXV:
Een Militair Gouvernement is geheel Zeenuw, maar zo wel als hetzelve alle kracht en fterkte daar van heeft, heeft het ook te gelyk dezelfde dor- en fchraalheid: Dit zoort van Gouvernement begint door eene Haerfchappy
hoog



LXXVill
hoog te verheffen, en eindigt met hetzelve te vernietigen: Het heeft veel overeenkomst met die geneesmiddelen, die voor het ogenblik eenen zieken kracht byzetten, maar eindigen met hem, het leeven te beneemen.
LXXVL
Het gebrek on de voutder meeste Staatsmannen is, om een ontworpen Plan te fchielyk te laaien vaaren , en van het zelve af te zien, het zy omdat de zwaarigheeden hen den moed beneemen en affchrikken : het zy dat hunne geestdrift verkoele of door nieuwe voorwerpen afgetrokken wordt; Hier om blyven zelfs de fchoonfte Etablisfementen onvoltooid.
LXXVII.
De Conftitutie van een Land is die verzaameling en dat Lichaam van Wetten en gewoontens, vastgefteld op zeekere vaste Principes van verftand, doelende op zeekere vaste voorwerpen van het algemeen welzyn ; .volgens welke een Volk heeft verkoozen of toegedaan, ptn geregeerd te gorden.
Het



LXXIX.
Het Gouvernement is eene byzondere order van Conduite, die de eerfte Magiftraaf perfoon en de andere mindere onder zyne dneftieen invloed houden in de beftiering der publique zaaken.
Dus dan kan een Land eene goede Conftitutie en een (legt Gouvernement hebben eavicêverft.
Wanneer het Gouvernement zich van de Conftitutie zelve bedient, om het Volk te onderdrukken , dan is hetzelve zoo ongelukkig als maar immer mooglyk is.
LXXVIIL
De gefteldheid of fituatie, (ik zeg niet de bloeyendfte, maar degelukkigfte) van een Volk is, wanneer eene flechte Conftitutie, daaglyks vorderingen doende nader by eene goede Conftitutie komt, en zulks wel door de hulp van een verftandig Gouvernement.
Engeland Ieevert ons het duidelykfte bewys op, dat eene vaste en onwrikbaare Conftitutie van eene zo groote waarde is, dat men dezelve nooit te duur koopen kan.
LXXIX.



LXXX LXXIX.
Meest alle Gemeenebesten gaan door eeri routine en heblykheid van tegehoorzaamen, te gronde : de omftandigheeden veranderen, een nieuw Injiinct neemt de plaats van het raifonnement in, en de Wetten blyven dezelfde. De Conftitutie vervalscht en verliest haarezuiverheid , maar die vervalfchingen bemerkt men
niCC- LXXX.
Aan groote uitwerkingen fchryft de Mensch in het algemeen genoomen , ook groote beweegreedenen toe: Hoe dikwyls heeft de ondervinding niet het teegendeel geleerd?
LXXXI.
Een Staatsman moet zorgvuldig op zyne woorden letten en bedacht zyn ; beeter is het dat hyeene meenigte fottifes begaat, dan dat 'er ééne van zyne lippen gaat.
LX XXII.
Menfchen buiten ftaat, om zaaken zelfs van het geringde aanbelang uittevoeren, zyn dikwyls



LXXXI
Wyis zeer gefchikt, om die van het grootfté belang aan te raaden: deezen noem ikCabinet Helden, hun hart is met lafheid, en hun verftand en geest met moed bezield.
LXXXIIL
Eene lange verkeering aan de Hoven, geeft aan een zot de houding en uiterlykcn fchyn van een fchrander Man, en die van goedheid aan iemand, die in de daad zeer boos en hovaardig is.
LXXXIV.
Het voorwerp van eenen Hoveling, is in het algemeen om zyn fortuin te maaken; de grootfté dryfveeren aan deHovenisderhalven een vuig eigenbelang.
LX XXV.
Wanneer een Vorst geene andere gunftelingen heeft, als zyn Volk , dan is een Staat gelukkig; noch gelukkiger is dezelve, wanneer des Vorsten gunfteling eene voorfpraak van het Volk, een beminnaar der deugd , en de F b*



LXXXII
befchermer is van alle eerlyke Lieden, die in ftaat zyn, het Vaderland van nut en dienst te zyn.
LXXX VI.
Eene al te groote Macht brengt even als eene al te groote flaafsheid, neerjlachtigheid voort.
De Koningen van het Zuiden, altyd onderdaanen van hunne eigene Slaaven, laatcn de zorgen voor hunne heerfchappy om dezelfde reedenen dryven, waarom een Landbouwer het bebouwen zyner Landen, op riemen dry ven laat.
LXXXVII.
De Menfchen hebben geen fentiment, das zich op den duur ftaande houdt, als alleen voor Grootheid en Macht.
LXXXVIIL
SP De liefde voor ons zeiven, die zomtyd&zo helderziende , maar nog meermaalen blinde Leidsman, is de grootfté en fterkfte dryfveer van den Mensch.
LXXXIX.



LXXXIII
LXXXIX.
Aan de Hoven worden door de Perfoneele belangen alle andere uitgedoofd, Verdienden, vinden daar flechts bloohartige vrienden, zeer onwillig om hem dienst te doen , en altyd hevige Vyanden, op de gelegenheid om hun nadeel tóe te brengen en te fchaden, lleeds bedacht.
x c.
De masfa van eene Natie wordt nooit dan door de kracht der Wetten in beweeging gebracht.
XCI.
Het Beduur van eenen Staat, vordert meerder ondervindinge en kunde, dan hetcommando van eene Armée.
XCII.
Het onderfcheid tusfchen eenen Staats-Dienaar, dien men omkoopen kan, en eenen die den eerden omkoopt, is, dat hetCarafter van den eerden een zamenweefzel van lafhartigj- 2 heU,



LXXXIV
heid , zwakheid en verftandlooze onnoozel» heid , en van den Iaatilen van kundigheid , doorfleepenheid en kennisfe van het Menschlyk hart is.
XC1II.
Stel de fchatten in handen van eenen kundigen en fchranderen Staats-Dienaar, en gy ver« fchaft hem de geleegenbeid, om anderen dies te gemakl yker in zyne belangens over te haaien.
XCIV.
Geborneerde verftanden doordringen iets maar ten halven, en de bloohartigen neemen ook Hechts ten hal ven de eene of andere Party,
xcv.
De liefde en drift tot Eer, verkoelt by een Volk naar maate de drift tot Rykdom by hetzelve aangroeit en fterker wordt.
XCVI.



LXXXV
XCVI.
In despotique Staaten maakt men geene Plans vooruit, want om zulks te doen, moet men denken.
XCVII.
Iemand by wien oordeel heerscht, maakt wel nuttige Projeften, maar hoegenaamd niet uitgebreid , het is alleen de Man van eene groote en fterke inbeeldingskracht, die groote uitgebreide en verheevene Projeften formeeren kan.
XCVIII.
De Projeften van de meeste Menfchen in bedieningen van ftaat gefteld, doelen op eigenbelang : De Naam van ftaat dient hun Hechts tot eenen dekmantel.
XCIX.
Ombrageufe verftanden laaten zich gewoonlyk door de benaamingen alleen beheerfchen en leiden ; zy gelyken zeer veel naar hem, die wel naar China, maar niet naar Cochinchina
wilde gaan. _ r
F 3



LXXXVI
c.
Men vind honderd Menfchen tot details gefchikt, tegen één, die een groot en diep doorgedacht Plan formeeren kan; zo vindt men ook honderd goede en verftandige bollen , tegen eene ferme ziel.
C I.
Het onderfcheid tusfcben eenen grooten en kundigen Staatsman en eenen onbedreevenen Staats*-Dienaar, beftaat hier in: Dat de een de uitwerkzels en gevolgen van het meest door; wrochte en uitgewerkfte Plan voorziet; daar de anderen het eenvoudigftePlan, flechtsnaar den uitkomft en uitflag beoordeelen kan.
CU
Er zyn zo wel in het Militaire, als in het Politique zulke Plans, die eer fchrikbaarende, dan moeilyk zyn, en waarvan de uitvoering gemaklyker is, dan het begrip van de uitvoering zelve te bevatten.
Cl II.
De Projecten van Karei den Twaalfden , waren fchoon, verheeven en bewonderingswaar-
«lig,



LXXXVII.
dig, maar zy fcheenen in het midden van weerlichten en blixemftraalen geformeerd te zyn, zonder eenen zeekeren en goeden leidsman, om hem den weg te wyzen, fnelt hy naar zyn voorgefteld doelwit, alleen door 't wuft geval.
CIV.
Een Project hoe groot en uitgebreid men zich maar voorftellen en verbeelden kan, kan ook uitgevoerd worden, mits hetzelve wel ontworpen, gecombineerd en behoorlykdoorgezet zy: Dewyl het onmooglyk is, dat een klein verftand en onvoorzichtigheid tegen vernuft en voorzichtigheid immer beftand kunnen zyn: Ca?zar, Mahomet, Cromwel en anderen, geven hiervan een duydelyk bewys.
G V.
Vrees niets van een Volk, dat zich met den Landbouw bezig houdt; dat de Koophandel verrykt, of dat door de weelde ontzeenuwd
wordt:' Maar vrees alles van een Volk,
dat niets te verliezen heeft.
14 CVt



Lxxxvnr
GVI.
Het is gewoonlyk, in het midden van de onderdrukking dat die groote verftanden gebooren worden, die met den geest van Vryheid bezwangerd, dezelve eindelyk ter waereld brengen.
Getuigen onze Voorvaders, die door de Spaanfcbe overheerfching al te fterk gedrukt, eindlyk derzelver moede dat juk eens vooral hebben afgefchud!
CVII.
Mistrouw altyd iemand , die voor eenen ervaren Staatkundigen te boek ftaat, zo het 'er op aankomt, om eene voor Hem nuttige misdaad te begaan.
CVIII.
Veel gemaklyker is het, eene woeste en onbefchaafde Natie tot den hoogsten trap van Macht te verheffen, dan eene befchaafde Natie uit den middehtand te rukken, en boven denzeiven te verheffen.
CIX.



LXXXIX CIX.
•De onzeekerheid en verwaandheid van dea Mensch, zyn zoodanig groot , dat hy aicyd eenige Opinie noodig heeft, waar op hy zich ,T„o(;nor, Cvci«rp.n kan.
cx.
Een minutieux en naauw bekrompen verftand, verlaat den boom voor de takken, en een esprit, die alles met eene te groote greetigheid omvangen wil , verliest en verwart alles, omvangt eindlyk niets en recht niets uit.
CXI.
Wanneer l'esprit de Calcul eens de overhand boven de l'esprit de Systême gekreegen heeft, heerscht zy mooglyk op hare beurt wat al te fterk.
C X-II.
De kennisfe van onze plichten jegens ons gelyken, is het geen men Morale noemt. ' Alle Ouestiën , die maar eenigzins met de * F 5 Mo-



X C
Morale verknocht zyn, vinden haare oplosfing in ons hart altyd gereed, welke de Pasfiën ons zoiratyiis wel beletten te volgen, maar die zy nooit vernietigen : En de oplosilug van die Questièn, is altyd door min of meer rakken aan eenen iïam vast gehecht en verknocht, naamlyk aan ons welbereekend eigenbelang, welke bet Principe van alle Moreele verbintenisfen en verplichtingen is.
CXIIJ.
Weelde, is degeesfel der Republicquen;het werktuig van het Despotismus en der Dwingelanden.
CXI v.
De beste Republieq is die ge?ne, die door de duurzaamheid en vastigheid der Weiten, en de eenvormigheid van Gouvernement, de meeste overeenkomst met eene Monarchie heeft. En de beste Monarchie is deeze , alwaar de Macht niet willekeuriger is, dan in eene Republieq.
cxv.



XCI
cxv.
De lust om zich te distingueeren , fpot met de Opinien in de Theorie, en de eigenliefde, die bevreesd is in haare voorneemens niet te flaagen, menageert dezelve in de Pradyk.
CXVL
Ons eigen vernuft en fchranderheid wantrouwende , moet men echter wel zorg draagen, dat zulks niet tot excesfen overflaa.
CXVII.
De meenigte word gewoonlyk in geene fterke beweeging gebracht, dan door de vrejze voor eenig kwaad , of door de hoop op eenig tegenwoordig goed en geluk.
cxvïiï.
Hy is de kundigrte in de Krygskunst, aan wiens gistingen de gebeurnisfen en de uitllag der zaaken, het allermeest beantwoorden.
cxix.



XCII CXIX.
Het Patriotismus is meest al in geringe zieren, niets anders, dan, het gevoel van zyn eigen welzyn, en de vreeze om hetzelve geftoord te zien,
CXX.
Groote verdienden brengen altyd veele Vyanden te weege. De Oude en Nieuwe Gefchiedenis, leeveren hier van deduittelykile bewyzen op.
CXXI.
Priendfckap is een veel te qerbieds vol gevoel, dan om los en verkwistend met dezelve om te gaan: Men heeft weinig vriendfchap, zodra men veele Vrienden heeft.
CXXII.
Bygeloof en Dwinglandy, zyn de twee erg fle geesfels voor bet Measchlyk geflacbt.
CXX1IL



xcih I
cxxiii.
Niéts is bekwaamer en vernuftiger dan de kwaadaartigheid der Menfchen, om zelfs de pryzenswaardigfte daaden zonder den minften grond te vergiftigen.
cxxiv.
Eene ongevoelige ziel is een Clavecm zonder Glavieren, waaruit men te vergeefs getuid haaien wil.
cxxv.
Ongeduld brengt ons altyd, zo wel in het Huk "van reputatie als in het geval van ziekte te grond.
cxxvi.
Geboorte en Rykdom fluiten de talenten geenzints uit, maar geeven dezelve ook voor zeeker niet.
cxxvii.
Groote Mannen volgen hunne eigene Genie en middelmaatige, die van hunne Natie.
cxxviii.



XCIV CXXVIII.
Niets is beter in ftaat om groote daaden en dingen voort te brengen, dan de vryheid van denken ea handelen ; die vryheid eens daar zynde , heeft zy alleen kunde noodig , om zich voor excesfen te wachten.
CXXIX.
Zoo men eens nauwkeurig de beweegreedenen der loftuitingen, welke de Menfchen in het algemeen zo mildelyk uitdeelen, ontwikkelde en zifte, zoude men 'er overvloedige reedenen vinden , om zich over hunne fchimpichriften en mooglyk zelfs ovër hunne verachting te troosten.
CXXX.
De waarheid is als een kind, dat byna nooit zonder fmert ter Waereld koomt.
CXXXI.
Talenten, Rykdommen en aanzienlyke bedieningen , geeven wel pretentie tot de achting, maar de deugd alleen, geeft 'er ons recht toe.
CXXXII.



xcv
CXXXII.
Mistrouw altyd den Mensch, dien gy weet, dat zich aan eene Hechte en beweezene daad fchuldig gemaakt heeft; Het menschlyk hart kan even weinig veranderen, ais de couleur van zyn vel.
CX XXIII.
Hoe wil men dat de Staaten wel beïloaurd worden ? dewyl laagheid overal bymaa het
Principe van grootheid is. Deeae ikooaat
voort, om dat hy buigen en kruipen kam;
Geene om dat by in de konst van liegen naees-
terlyk ervaarcn en kundig is; Een ander
om dat hy naar maate de omftandigheeden het vereisfchen , niet fchroomt om zich zeiven té onteeren; Een vierde, om dat hy zynen Vriend verraadt.
CXXXIV.
Er zyn mooglyk meer Menfchen, die eene geleegenheid niet hebben weeten waer ie neemen en te gebruiken, dan aan wien de geleegenheid ontbrooken heeft.
cxxxv.



XCVI
cxxxv.
De omflandigheeden developpeeren of ontwikkelen den Mensch ; het is het werk en de plicht der Vorsten , om te oordeelen , welke men overeenkomftig met de omflandigheeden ontwikkelen kan en moet.
CXXXVI.
De Menfchen zyn in eenen ftaat, het geen de Muzyk-Inftrumenten in een Orchest zyn; Zy geeven min of meer aangenaame toonen, naar maate zy wel of kwalyk behandeld zyn.
CXXXVII.
Van twee Helden is gewoonlykdiedegroot» fte, die de meeste achting voor den meededinger van zyne roem betoont,
CXXXVÜL
' De Grooten hebben geen Ascendant ep ons, dan voor zoo verre onze laagheid het hun geeft, of onze zwakheidzulkstoelaaten duldt.
CXXXIX.



XCVII.
CXXXIX.
Zoo de Gefchiedenis bewyst, dat de meeste grondleggers der Monarchiën, behendige geweldenaars zyn geweest: kan men 'er wel byvoegen , die van de Republicquen ftoute en gelukkige Roovers.
CXL.
Volgens de denkbeelden , die ik van de weelde hebbe, is een van hare fchadelykfte uitwerkzels , deeze : Dat zy de reedenen en. oorzaaken vermeenigvuldigd heeft, die • de voortteelingé van het Menschlyk gedacht, minder fterk maakt en in de war brengt, door de voorwerpen van disfipatie te vermeenigvuldigen: Ziedaar ook de juiste reeden, waarom een eerst opkomend Volk zich zoo fterk vermeenigvu'ldigt eh het gèen wederom vermindert en afneemt, naar maate hetzelve zich vormr ën de weelde vorderingen maakten toeneemt.
CXLI.
Een Vorst zal zyn Land het best bevolken door het Huwelyk voor den Landman, Ambachtsman en Soldaat, gemaklyk temaken, en G door



xcvni.
door zyn eigen voorbeeld, deHuwelyks trouw heilig te doen eerbiedigen: door middel van den Godsdienst, de braave zeeden de hand boven het hoofd te houden: en de ongebondenheid door de ftreBgheid der Policis te beteugelen en aan den band te doen.
CXLII.
Onderneemingen , die het zwaarste voorkoomen en zelfs onmooglyk fchynen, gelukken sewoonlyk het allerbest, om dat men zich niet verbeelden kan, dat men dezelve onder, neemen durft, en de binderpaalen en daar in voorkomende zwarigheden beletten , om genoegzaam op zyne hoede te zyn.
CXLIII.
Onvoorziene en zelden voorkomende toevallen verfchrikken ons, daar de zaaken, waar aan wy gewend zyn, van weinig ©f geenen indruk op ons zyn.
CXLIV.
Hy, die zyne eigene fterkte en die van zyne vyanien wel kent, en wel in alle opzichte.? kent, zal bezwaarlyk te overwinnen zyn.
CXLV.



XCIX.
CXLV.
Eene onderneeming gelukt altyd best, zö dezelve tot bet oogenblik van haare uitvoering allerdiepst geheim gehouden wordt.
CXLVI.
Wees langzaam in het maaken en formeeren ' van Plans, en zeer vaardig in ze ter uitvoer te brengen. Eens een befluit genoomen hebbende, koomt het weiffelen nooit te pas: Men moet in tegendeel gelooven, dat alle tegenfpoed, dien men te vreezen heeft, al ware dezelve ook mooglyk, nooit gebeuren zal;
CXLVII
Door twee dryfveeren en beweegredenen , naamlyk het Gevoel en de ïnbeeldingskracht .wordt onze ziel alleen in beweeging gebracht.
CXLV11I.
Onkundige, onoplettende en voor ingënömene Menfchen, zyn even zeer in ftaat zich omtrent weezenlyke zaaken als omtrent Opiniin te bedriegen en te vergisfen.
G 2 CXLlX,



c
CXLIX.
AL wie de Menfchen zonder zwakheden affchildert, is een zeer Hechtfchilder, enmaalt ze geheel onnatuurlyk af.
C L.
Eenvoudige vermaaken worden altyd langzamerhand vergiftigd, door dezulke, die men zoeken en opfpooren moet.
CLI.
Groote talenten hebben ter ontwikkeling geen ander Principe nodig, dan den aandrang der, Natuur alleen.
CL II.
Alle denkbeeld , dat tegen onze gewoone manier van zien en gevoelen ftrydig is en in-, loopt, koomt ons altyd belachelyk voor. Aan minder kundige Generaals, komen de ontwerpen van eenen Alexander of van eenen Csfar over dreeven en befpotlyk voor.
CLIII.



C I. CLIII.
Eene verwaande trotschheid, maar wel vont al de onkunde i brengen ons zodanig in de noodzaaklykheid om ons zeiven boven anderen te Hellen en te waardeeren; dat in welke konst ofwetenfchaphetzy, hy de grootftezy, dien ieder als den eerflen naa zich befchouwt.
De flag van Salamine bewyst het geenik zeg.
CLIV.
Daar waar men de nuttigheid vindt, ontdekt m§n zeer bezwaarlyk de euveldaad.
CLV.
De waarheid word het meest kenbaar, en koomt meest voort uit de gisting van tegenftrydige Opinipn.
C L VI.
De goede naam en reputatie der Vorstel, hangt niet van de Opinie der Hovelingen, maar wel van de Volks-liefde af.
G3 CLVIL



CU.
CLVII.
Wat maakt een groot Mensch uit? Het is dat cmp d'oeil dat met den eerften opflag de mooglykheid van groote daaden en derzelver uitvoeringe ontdekt.
CL vin.
Ik verwonder my niet dat men zqo weinig groote Koningen vindt! Inalle leevensitanden zyn de talenten fchaars: Maar wegens de opvoeding die zy krygen , en de meenigte van vleyers, die hen omringen, hoeishetmooglyk dat men noch zo veel goeden vindt?
CLIX.
Niets moet ons grooter ontzach en eerbied voor eenen Vorst inboezemen, dan wanneer de Hovelingen hem gierig noemen, en het Volk hem deeze benaaming geenzins geeft.
CLX.
Men moet het leeven van groote Mannen in het .geheel te zamen genomen, en niet en detail
be-



cm.
befchouwen; dewyl de Natuur der Menfchen zoodanig is, dat zy zich zeiven niet altyd of in alle gevaUengelyk en onveranderlyk kan zyn.
CLXI.
Het is eenen Vorst zeer gemaklyk den eernaam te draagen , maar zeer ongemaklyk alle de plichten te vervullen, die aan denzei ven verknocht zyn.
CLXII.
De woede van een blind en opgeruid gemeen is in een Gemeenebest, als een Canonfchot aan het hoofd van eene Armée in eene Monarchie: Ten bewyze hier van de dood van de de Witten en Turenne!
CLXIII.
Wie van tweeën verdiendt in eenen Raad de overhand; een ftout en onderneemend, of een bang en fchroomachtig Man? Lees en oordeel
zeift De eerfte houdt alleen de nuttigheid
van zyn Project, voor oogen; de hinderpaalen en zwaarigheden, die 'er zichin.opdpen, ziet G 4 ^



CIV-
hy maar ten halven; Hy trotzeert de-vooroor< deelèn, en flaat den eerbied aan de Previlegien verfchuldigd in de wind, en zegt altyd: Het welzyn en behoud van den Staat, zyn de opperfte Wet.
De tweede weigert zich voor alles, wat groote uitzichten vordert: alles wat hem buitengewoon voorkoomt, is by hem verdacht: Hy vreest het toekoomende, en zet zyne handelingen en daaden fchoorvoetende en langzaam voort, altyd zeggende : De Staat zal wel ftaande blyveh, volgens die zelfde Principes , naar welke zy tot noch toe ftaande gebleeven is!
CLXIV.
Ondervinding maakt den Man wel wys, maar niet weezenlyk groot: Zy geeft wel een gezond verftand , (bon fens) maar deelt geenzins de talenten meede: Zy ziet de moeitens en zwaarigheeden wel, maar vindt nimmer de bekwaame middelen, om dezelve uit den weg te ruymen uit, zo de vergelyking haar hier toe dé behulpzaame handt niet biedt.
De Gefchiedenis is vol van veorbeelden van oude Officieren, die door jonge Krygsheldea verflagen zyn:
Sci-



C V.
Scipio overwint pas ssjaaren oud! Wien? Dèn ouden en in het vuur geharden Hannibal. En hoe ? In eene gerangeerde Bataille!
CL XV.
0«d geworden te zyn, duidt niet altyd aan; dat men ondervinding heeft: Maar ondervinding heeft men, als men veel heeft gezien,en 'men ziet beter, wanneer men jong, dan wanneer men tot hoogere jaaren gevorderd is.
CLXVI.
Ieder, die niets dan door de ondervindinge verkreegene kundigheeden bezit, zal zeer dikwyls gevaar loopen, om verkeerden en ilechien raad te geeven; om dat die kundigheeden niet toereikende en in ftaat zyn, om hem omtrent de verfchillenheid der tyden genoeg teverlichten-
Een bejaard Man, helt gewoonlyk al teveé' over, om alle de kundigheeden, diehyuitden ryken bron der ondervinding geput heeft, alle op zyne voordeden te huis te brengen; Voor het overige deeze rykdom van ondervinding eene onbegrylyke verfchillendheidvanzaaken voortbrengende, brengt tevens ook een ontelG 5 baar



CVI.
baar en oneindiggetal van verfchillenderaifon • nementen voort; waar van de Genie en een fchrander vernuft alleen in ftaat is , om de apparente contradictie ie vereenigen en over een te brengen.
CLXVII.
Het misbruik van het verftand en Reeden. loopt het rechte gebruik derzelver vooruit. De Menfchen worden meest al wys, verftandigen voorzichtig , wanneer zy eerst door onvoorzichtigheid ongelukkig geworden zyn.
CLXVUI.
Het koomt my vreemd en verwonderlyk voor, dat de Menfchen niet reeds veel vroeger bedacht geweest zyn , om Republicquen op te richten, of ten minsten de Monarchie of willekeurige Alleenheerfching binnen zekere paaien te beperken. Dat de geest van vryheid zo lang voor die van overheerfching heeft gebukt, en dat men zo laat begreepen heeft, dat door van éénen af te hangen, het ongeluk van allen onfeilbaar uitgewerkt en te wege gebracht
wordt' CLXIX,



CV II.
CLXIX.
De handelwyze van Brutus wordt door deezen goed, doorgeenen afgekeurd: Om over groote en verheevene handelwyzenwelte oordeelen, zegt Montaigne, moet men ook eene gelyk groote en verheevene ziel bezitten ; anders fcbryven wy aan anderen de vouten, die wy zelve bezitten, toe.
CL XX.
Goede opvoedings-wetten zouden mooglyk minder ongemaklyk te maaken, dan uit ie voeren zyn, en wel door deonmooglykheid, waarin de Wetgeever zoude zyn, om goede bollen te vinden, die zich ter vorming van goede en deugdzaame handen opofferen willen.
CLXXI.
De opvoeding, die men gewoonlyk aan de Vorsten geeft , is zoo ver verwyderd van en teegenftrydig met die, welke men Hun geven moest, dat die geene, die volgens deaangenomene denkbeelden het flechtst opgevoed zyn, gewoonlyk de grootfté zyn: Immers veel beter js het, geene opvoeding, dan eene flechte te
heb.



eviii.
hebben : Getuigen van dit myn zeggen zyn Hendrik de IV. De Groote Fredrik en Pieter de We.
CLXXII.
Een Koning van een vry Volk, moet zyn Volk eerbiedigen, het geen onmooglykis, zo hy het zelve niet vreest: Deeze waarheid geeft de Menschlyke Natuur aan de hand; en Koningen zyn Menfchen.
CLXXill.
Zodra misbruiken in eenen ftaat noodzaaklyk zyn, is het beeter om dezelve te behouden en aan 'zeekere Wetten te onderwerpen, dan ze te willen laaten vaaren en aan hunne eigene wanorder over te laaten: Zoomen de ondeugden niet met wortel en tak uitroeyen kan, moet men dezelve ten minften perk en paal zetten.
CLXXIV.
Een Opera , hoe weinig waarfchynlykheid 'er ook in moge zyn, behaagt altyd min of meer aan de gezondfte verftanden zelfs: Zo het is ook met de valfchfte loftuitingen geleegen, waarin zelfs het oprechtfte en openhartigst gemoed eenig vermaak, kitteling en ftreeling vindt. ■ CL XXV.



CIX.
CLXXV.
Eene verzeekerde gerustheid in het midden der gevaaren maakt de waare en oprechte vnkur uit; haare oorfprong is men aan de natuurlyke gefteldheid, haare volmaaktheid en vokooying aan de kunst verfchuldigd.
CLXXVI.
Ieder Natie, die aan eene andere die hare meededingfter is, wetten voorlchryven wit: ftelt haar boeyens voor: ftaa ilechts een punt toe: en men zal terftond in het denkbeeld vervallen, vanUfchrik te hebben aangejaagd, en van dat ogenblik af, zalmen U veel meerverneederende voorwaarden voordellen niet alleen maar opleggen.
CLXXVII.
Eene Monarchique of Eenhoofdige Regeering, is noodzaaklyk by een Volk, dat door de gierigheid, de weelde en drift tot verraaaken al te zeer bedorven is , om voor eene waare Vaderlandsliefde vatbaar te zyn, en dat door ftraffen alleen van zyne ondeugden verbeeterd en geneezen worden kan : Maar hoe veel dezelve ook voox een zodanig Volk gefchikt



C X.
fchikt moge zyn, zo weinig voegt zy vooreen arm, zwak en onbefchaafd Volk, waar van de Leeden, geene kunsten, noch nyverheid, noch middelen bezitten; om ze in den boezem hunner Familien bezig te houden en werkzaam te doen zyn.
CLXXVIII.
De meest in zwang gaande misflag der Menfchen is, dat zy van de grootheid hunner gezach oordeelen, naar maate van het misbruik dat zy 'er van maaken.
CLXXIX.
Het Menschlyk hart zet trapsgewyze de deur voor de ambitie of eerzucht open: Een eerst behaald voordeel noopt hetzelve om een tweede te erlangen.
CLXXX.
Zelden is een Volk verftandig en wys genoeg, om den voorfpoed te wantrouwen, en denzelven als een weezentlyk begin vari verval en vermindering aan te zien.
CLXXX1.



CXI. CLXXXI.
In tyden van verwarringen en onlusten, kent de Liefde of de Haat van het Volk geene perk of paaien, maar Haat altyd tot uiterstens over.
CLXXXII.
Eene gedurige en onafgebrokene oeffenïng en werkzaamheid, maaken goede Soldaacen; want hen aan de moeitens gewennende, vervult men ze met denkbeelden , betreklyk tot hun beroep, en leert hun de gevaaren klein te achten en te tarten. De overgang van zwaare arbeid en vermoeyingen tot eene ftille rusten ieedighéid ontzenuwt ze , en brengt voorwerpen van vergelyking voort, die bezwaarïyk over een te brengen zyn, zonder dat de luyheid , eene zo algemeeneen vermogende Pasfig by de Menfchen, in het gros genomen, grooter worde, en de overhand neeme, hen aan het murmureeren brenge, en naa het lichaam verzwakt te hebben, ook de ziel zelve haare vermogens verliezen doet.
clxxj:iil



CXII
CLXXXIII.
De nadeelige gewoonte en het verderftyk gebruik, by ons in zwang, om iemand weder in ^yne eer te herftelien, door hem hetvaendel over het hoofd te zwaayen, was den Romeinen onbekend: Zoo men hoop op vergiffenis heeft, wordt men onagtzaamer omtrent zynen plicht; jaa zelfs flaat men ligt tot deszelfs verachting over: en de oneer, die men door eene eenvoudige plechtigheid uitwisfchen kan, is geene fchande.
CLXXXIV.
De Menfchen zyn alleen moedig en dapper door de kunst, dewyl aan allen door de natuur eene afkeer en verwydéring van de gevaaren en fmerten ingeboezemd is.
CLXXXV.
Het grootfté gedeelte der Menfchen wil gaarne gedupeerd of om den tuin geleidzyn, en men zal de Volkeren het best en gemaklykst naar onzen zin zetten, zo men het metverdichtzels en boven natuurlyke'vertelseltjes vermaakt en beezig houdt! Het gemeen is meer getroffen
door



cxrir.
door losfe, vluchtige en v/androchtige denkbeelden, dan door de eenvoudige waarheid: Het vergeeft alles aan hem, die het op eenö aangenaame wy^e bedriegen en deszelfs nieuwsgierigheid gaande maaken kan.
CLXXXVI.
Stel eenen hefboom en teegenwichten in de handen van maatige en geenzins uitmuntende Mechanisten , en zy zullen 'er met moeite eenige geringe uitwerkingen van de Statica uit kunnen haaien, daar Archimedes met dezelfde wonderen verrichten zal.
CLXXXVIf.
Iemand, die zyns gelyken omkomen laat, wanneer hy hem helpen en redden kan, is jegens en omtrent de Maatfchappy byna even fchuldig, als of hy dien ongelukkigen dooreen langzaam werkend vergif, uit de Waereld hielp»
CL XXX VI ii.
Ieder Burger is aan zyn Vaderland , voor eerst zyn leeven, ten tweeden zyne talenten H en



CX IV.
en bekwaamheeden , en ten derden, de wyze of manier fchuldig, om ze te gebruiken en tot nut en welzyn van het Vaderland te befteeden.
CLXXXIX.
De Ambitie of eerzucht heeftdeezebyzondere eigenfchap: Gemaatigd en bedaard is zy een zeer achtingswaardig gevoelen of fentiment; een gevolg en bewys van eane verheevene
grootheid der Ziel. Maar tot het uiterfte
en büitenfpoorig voortgedreeven , is zy de haatlykfte en de fchadelykfte van alle ondeugden, dewy 1 zy als dan noch bloed verwandfchap, noch vriendfchapsbanden, noch eenige plichten onziet of heilig acht.
cxc.
Alle Democratifche of Volks-Regeering is verward, wild, onvoorzichtig, zonder overleg, van vaste reegels ontbloot, en alleen door de omftandigheeden van den Tyd weg gefloept.
cxci.



cxv.
CXCI.
De Menfchen zyn veel eer ftom en bot, dan wel kwaad! Vcrachtze, maar ze^ hut hun niet!
CX.CII.
In uiterstens te vervaifen en die te verkiezen is juist nét Element van dén Mensch, dan leeft hy eerst recht: zyne Natuur brengt meede, om zich omtrent alle voorwerpen, waar fneede hy zich ó'eëzig houdt te pasiioneeren en dezelve met drift te willen doorzetten : Gemaatigheid en bedaardheid is voor hem een ftaat en zoort van dwang: Hy onderwerpt 'er zich nooit aan als door nooJ en overleg, en zo de eerbied, die hy aan de zaak , die hy verdeedigt, tot voorwendzel van zyne drift en heevigheid dienen kan, dan geeft hy zich daaraan zonder zich met iets te bekreunen, geheel en onbezonnen over.
XC1II.
Frankryk heeft een vast Plan, om zich te vergrooten, geformeerd, en verliest ciat aangenomen Systema niet ui: het oog: Voert
H 2 den



CXVI.
den Oorlog, om dat het Toneel op vreemden bodem overgebracht is, met weinig onkosten en kan door hare overwinningen beftaan en haare Legermachten onderhouden. Dus dan juist het tegen overgeftelde van de Staaten, die haar den Oorlog aandoen, of tegen wie zyze voert. Behalven dit vindt men noch eene algemeene geest van misnoegen , benevens eenen geest van waggeling, beiluitloosheid en nooit overeen te brengen, in deStaatscabinetten door de talenten en bekwaamheeden met het geen hunne eigene Staaten vorderen en de Horoscoop van Europa is gemaklyk te trekken : naamlyk , zonder meedewerking en tusfchenkomst van de Voorzienigheid , gaan zy allen te gronde.
CXCIV.
Ieder Handeldryvende Staat als Genua, Geneve, Hamburg &c. heeft eene gemaatigde vryheid nodig en eene eenvoudige maar onwrikbare Conftitutie tevens, ten einde de eigendommen gehandhaafd, geëerbiedigd en in veiligheid zyn. Het behouden zyner Eigendommen is het eerfte en voornaamfte voorwerp der Maatfchappelyke inftelling.
cxcv.



CXVII.
cxcv.
Het geluk is geenzins aan eenen hogen Rang of aanzienlyke posten verknocht; Het hangt alleenlyk van de gelukkige overeenfteinming< van ons Caraéter met den Staat en omftandigheden, waarin het Fortuin ons geplaatst heeft, af.
CXCVI.
De zeeden moeten ten grondflag voor da wetten dienen, en verzuimt een Wetgeever dezelve gade te flaan en in het oog te houden, trekt hy alleen een waggelend gebouw op, dat ieder oogenblik in te Horten dreigt.
CXCVII.
Al wie, de kunst om met weinige kosten gelukkig te zyn, nietbeftudeert, zal onfeilbaar altyd ongelukkig zyn.
CXCVIII.
In de Staaten, waar geene matigheid, liefde voor den arbeid drift en zucht naar Roem, noch eerbied voor het Opperweezen heerscht, tl en kan geen Vaderlands-liefde zyn.
H 3 CIXC.



CXVIIL CIX.C.
Zoo men in Vreedestyd in eene Republieq niet een denkbeeld en fcbeis van den Oorlog
geeft; zoo men de gemoederen niet aan
'het denkbeeld der gevaaren gewent, zoo
men de opvoedinge der Burgers zoo niet inricht , dat zy ter eeniger tyd Soldaat kunnen zyn: Vrees dan vry, dat op het gezicht van het gevaar en wegens gebrek van de ondervindinge geen nut van hun te trekken zy! De vreeze en bangheid is immers één der natuurlykfte en tevens gevaarlykfie driften van het Menschlyk hart,
C C.
Liefde tot Roem brengt de grootfté wonderen voort, om dat zy groote zielen, waarin zy alleen vallen kan, in beweegingen werking brengt;— Daar Geldzucht, die al leen vermogen op lange Zielen heeft, naar niets dan laage dirgen tracht en haakt.
CCI.
De min of meer dringende nooddruft van eene zaak, van welk zoort dezelve ook moge
zyn,



CXIX.
zyn, is altyd de zeekere en vastebepaaling van de pogingen, die men doen en de krachten, die men infpannen zal, om dezelve te verkrygen en meester te worden.
CCH.
De Konst om Pasfiën, voor het welzyn en het geluk van het Vaderland in te boezemen, fchynt zelfs aan beroemde Staatkundigen onbekend te zyn, die anders zeer wel debelangens en vermogens van eenen Staat weeten uit te cyfferen en te bereekenen , maar die nooit eenig denkbeeld gemaakt hebben van de resfources in het byzonder, die men in critique ogen' blikken uit de Pasfiën trekken kan , zoo men eens dezelve in werking brengen en gaande maaken kan: Die van het fanatisme, als zynde alleen op Heemelfche vermaaken gegrond, is buiten teegenfpraak de fterklle, maar tevens ook de minst duurzaame; dewyl dezelvenlleen op verleiding en bedrog gegrond aUerigskem en ongevoelig door de gezonde reeden onderin ynd en omver geworpen wordt. Ten bewyze hier van (trekt, dat de Arabieren, de AbysfiniërS en in 'talgemeen alle Mahometaanfche Volken binnen den tyd van eene Eeuw hunne geheele H 4 fa-



cxx.
fuperloriteit van courage, die zy boven andere hadden, verlooren ; en hierin waren zy ver beneeden de Romeinen, wier Moed en Dapperheid door de Pasfie van Vaderlandsliefde ontvuurt en opgewakkerd wierdt, op weezenlyke en tydelyke belooningen gegrond; en die altyd dezelfde gebleeven zou zyn, was niet de weelde te gelyk met de buit van Afiën tot haar overgegaan : Van dat ogenblik af bracht het verlangen en de drift naar Rykdom, die banden te niete, waar door het Perfoneel belangen met dat van het algemeen welzyn verknocht was geweest en dus wierden by dat Volk zo welde zeeden als de Regeeringsform bedorven en het onderst boven gekeerd.
CCIII.
Men behoorde nooit de befchouwing van het Menschlyk hart uit het oog te verliezen, wanneer men voor het Menschdom en deszelfs nut in het algemeen werkt en beezig is ,en vooral niet, zo het zaaken, den Krygsman of Krygsdienst betreffende, zyn.
CCIV.



CXXI.
CCIV.
DePublicqueen vastftaandeblyvendezeeden vormen de Menfchen; en naar maate dezelve goed of flecht zyn, maaken zy de Menfchen ook nuttige of onnuttige Leeden der Maatfchap-
pye ' De Godsdienst en eene ftrenge on-
afgebrookene Krygstucht moeten gepaard gaan en te zaamen vereenigd zyn , om een goed Matroos en Soldaat te maaken en hem braave en deugdzaame zeeden in te boezemen , die hem de Plichten van zyn beroep met yver, liefde en diftintcie doen betrachten. Eene Leegermacht met ondeugden befmet is een Lichaam zonder ziel.
CCV.
De Eer is niets anders dan de gewaarwording en het gevoel van de achting, die men voor zich zei ven heeft.
CCVI.
De Geest van Eigenbelang brengt in eenen Militairen ftaat, die niet ryk kan zyn, bederyinge voort. De Krygsman moet nietrykzyn, maar zyne belooningen vergoeding alleen in de eer en achting vinden: Hy most wel overH 5 tuigd



CXXII
tnigd zyn, dat zyne dienften, zeeden en deugd-
lyke hoedaanigheeden altyd zyn voori:aamfle luister moeten zyn.
CC VII.
Men gevoelt zonder moeite , waarom de eerbewyzingen altyd by voorkeuze aan de dienende Krygslieden behoorden gegeeven te worden en goede Penfioenen aan in den dienst oud geworden of verminkte Militairen.
De Officieren eens fmaakgekreegenhebbende , om in geld hunne belooning te (lellen, handelen vervolgens alleen voor geld en meenen zelfs nooit genoeg beloond te zyn; dewyl eene gratificat'ie, waarvan men flechts weinige dagen de uitwerking gevoelt, nooit eene rechtmaatige of geëevenreedigdebetaalingfchyntte zyn voor eene daad; waarin men zyn leeven Woot gefteld heeft: Roemryke diftinctiën zyn alleen in ftaat, om de Menfchen hier omtrent te vreeden te (lellen. Doch om te maaken , dat zy dezelve op hunnen waren prys blyven fchatten en naar dezelve haaken en wel vuurig baaken, moet men ze niet onbedachtzaam en in eene al te groote m-?ate uitdeden, ten einde derzei ver waarde niet te verminderen.
CC VII (.



CXXIII. CCVIII.
Men kar, veronderftellen , dat naar maate men belderer denkbeelden van en over de vorderingen van den Krygskunst krygen zal, men hetzelve ook zal krygen omtrent den ongelukkigen toeftand van den Matroos en Soldaat , en de noodzaaklykheid gevoelen , om aan die clasfe van Menfchen de achting toe te Haan , die men hun tot noch toe geweigerd heeft: Dit beroep meer aanziens byzettende en veredelende kan men vcrzeekerd zyn eene geduchte Leegermacht en Vloot te zullen hebben, gereed om altyd in de bresTete fpringen, zodra het 'sLands verdeediging gekit.
CCIX.
Verlaat ïJ nooit op Officieren, zelfsnisteens op Soldaaten , die met de verbreiding van groote en ftout uitgevoerde daaden niet te vreeden zyn In een beroep alleen op roem gegrond, moet de Roem ook alleen toereikende en voldoende.;;yn.
ccx.
De Roem dleen verlengt ons Leeven, daar de Natuur niet in ftaat is zulks te doen.
CCXI.



CXXIV.
CCXI.
De Kracht van een Militair Lichaam beftaat in de eenftemmigheid van deszelfs leeden en deeze o'/ereenftemming kan niet wel in ftand gehouden worden, dan voor zo verre zy door eenen en den^elfden geest bezield is.
CCXII.
De Militaire Injiitutie beitaatindeKunstom tot vaste Principes te brengen:
Ten Eerfien: De Enthoufiasme van Heldenmoed.
Ten Tweeden: De zucht naar Roem en de
liefde voor het Vaderland. Ten Derden: De Vreeze voor fchande. Ten Vierden: De Verachting voor den Dood.
CCXIII.
Ieder Kunst alleen op de Praftyk gegrond kan alleen door de meenigvuldige oeffening geleerd worden : Om een goed Matroos te worden moet men eerst Zeeburger zyn.
CCXI V.



GXXV.
CCXIV.
Een Nationaal Matroos en Soldaat worden gevormd door:
Ten Eerften: Het Cara&er van den Landaart.
Ten Tweeden: De Opvoeding, en Ten Derden: Het Gouvernement.
CCX V.
Zoo lang een Matroos of Soldaat den Oorlog niet bygewoond heeft, moet hy als een Leerling aangemerkt worden.
CCXVL
Een Krygsman moet op zyn Krygsmans leeven: dat is, zuinig en gemaatigd: Iederftand moet noodzaaklyk hebben en zorgvuldig behouden de zeeden , die hem toekoomen, en daarin moet hy zynen Roem ftellen.
CCXVIL
Wie zal ooit in twyffel trekken, dat gemak en overvloed van overtollige zaaken, zich terftond van alle zintuigen meester maakende, het Lichaam verzwakken en de courage uitdooven ?
CCXVIII.



cxxvi.
c ex-v hl
Eene aaneenhoudende en altyd voortgezette werkzaamheid vermeerdert de Lichaamskrachten en door de oefFening verktygt '-.ren handig, heid en vaardigheid, die niets anders is, dan eene juiste en gepiste in het werk ftellen van de krachten, die inen heeft.
CCXIX.
Vadzige leediggang verwyft de gemoederen en verzwakt de Lichaamskrachten: Men heeft zeifs de dapperfte Troupen door al te veel gemak geheel verbasterd gezien. — Een Mensch zonder ophouden beezig en werkzaam ftaat de zwaarfte vermoeidheeden het best en getnaklykst uit.
ccxx.
By aldie.i de Troupen geduurende de Vreede niet by elkander verzameld worden en Campemenie;i maaken, gaat de Kracht, Krygstucht en Subordinatie van eene jÉmit volftrekt verlooren: Jaa zelfs zo de Vreede van langen duur ■is, verhest de Armée haare kracht en bederft zich ten eenemaal: Is dit waar van eene Armée,
hoe



CXXVII.
hoe veel meer heeft zulks dan niet by eene Vloot piaats ?
ccxxr.
Men moet eeti groot Generaal zyn, om, in eenen wanhoopigen toeftand van zaaken , een middel te vinden, om 'er zich uit te redden: De ftoute beweegingen van den Vyand, de onzeekerheid van zyne fteikte, endevreeze voor het toekomende , die altyd de teegenwoordige ongelukken vergroot, jaagen den dapperften zelfs dikwyls fchrikaan , en in deeze gevallen ontdekt men niet zelden , dat OfHciers, die in hun gefprek niets onmooglyk vinden voor hunnen moed, ftil blyven ftaan en op verre na nietzozeeker van hunne bekwaamheid zyn als zy zeggen, dewylzy niets onderneemen.
CCX XII.
Welke eene meenigte van natuurlykewspofitiën en verkreegene kundigheeden worden 'er niet tot den graad van Generaal vereischt? Welke gewichtige Posten heeft hy al niet te vervullen? — Er wordt eene beoefFende en onwrikbaare ziels kracht vereischt; die door
niets



CXXVIII.
niets hoegenaamd van haar ftuk gebracht wordt:— Een zeeker en helder oordeel: — Eene leevendige en gereegelde inbeeldingskracbt, die zich nooit te fterk verhit: — Een coup d'oeïl; waar door hy alles in een oogenblik
doorziet : Eene denkenskracht ; waar
door hy alles wat hem te p'asfe koomen kan, terftond voor den geest hebben kan: —— Eene doorgrondige kunde in zyn Metier, de Taüicq en de Menfchen zelve. Al wie deeze hoedanigheeden niet , tot , eenen zeekeren graad ten minsten bezit, is nooit een goed Generaal! en zyne daaden en verrichtingen zyn op losfe gronden deunende of enkel door een los geval beltuurd.
CCXXIII.
De houding van eenen Generaal heeft eenen krachtigen invloed op hetgemoed vanden Soldaat en maakt zelfs indruk op zyn hart: Een Generaal die eene groote verzeekerheid en gerustheid van gemoed betoont, boezemt zyne Troupen ook moed en vertrouwen in; Zy gelooven als dan, dat 'er, hunne Generaal gerust
zynde , niets te vreezen is. Maar in
teegendeel een Generaal, die zich ongerust
en



CXXIX
en neerflachtig toont, maakt hun bang en vreesachcig en flaatdoorzyn voorbeeldhunnen moed ter nêer: Hy maakt dat de Soldaat niet» anders dan gevaren ziet of meent te zien.
CCXXIV.
De bekwaamheid en ondervihdinge van de Officiers is de voornaamfte veerkracht van de fterkte der Troupen: Zy komen degebreeken en misdagen van eene Conftitutie en van de Wetten te gemoet: Van hare min of meer fterke gefpannenheid hangt de geheele min of meer fterke werking van de Militaire Machine volkomen af; en zonder deeze veerkracht zyn de Wetten, Reglementen en zelfs de verftandigfte orders krachteloos.
CCXXV.
ieder fchranderfte en verftandigtlezalopden duur ook de iterkfte zyn.
CCXXVIi
Op den dag van eene Baiailk ben ik zeeï teegen langdraadige aanfpraaken, men moet hun weinig ipreeken en op eenen fterken toon, I ever»



cxxx.
overeenkomftig met hunne fmaak, vrolyk, onbedwongen en eene Gekheid van tyd tottyd Op zyn pas 'er by gevoegd en met eene Matroo ze bevalligheid uitgefproken en op hunnen leest gefchoeid doet zeer veel goed : Zeer noodig is het, dat men hunne fpreekwoorden , hunne gewoonte om zich onderling te onderhouden, hunne bakke en Cazerne taal, en het heerfchende hunner Natie wel beftudeere en
in het oog houde. Er zyn Officieren,
die op eenen dag van Batailk hunne Soldaaten of Matroozen, als het ware, fmeeken om hunne plicht te doen , hun den naam van Einders geeven; daar zy hun het overige gedeelte van het Jaar ftreng behandelen en zeer hard toefpreeken: De Soldaaien en Matroozen zyn de eerfte om zulks op te merken; en verbeelden zich als dan weldra dat men bang voor hun is: En het is in tegendeel juist in die oogenblikken, dat men duidelyk toonen moet, dat men bang voor niemand is.
CCXXVII.
De bereekening en combinatie werken heedendaags de beflisfing en het lot der Batailles uit; daar zy van te vooren aan het los geval
en



CXXXI
en verwoesting onderworpen waren: Gelukkig is het, dar de Militaire Kunde (die in de daad niets anders dan de kunst van vernielen is) door zich te volmaaken, den Oorlog minder vernielende maakt : Gelukkig is het, dat de bekwaamheid van de Generaals en niet de hoeveelheid van het vergoten bloed den uitflag der Bauilies b'êfHsti
CCX XVIII,
Het grootlle gedeelte van een Ar mie of Vloot is uit vadzige lieden te zamen gefield , eu zco de Generaal of Admiraal niet onophoudelyk acht geeft en oppast , dat zy hunne plichc betrachten, zal de geheele Machine, die artificieel is en nooyt volmaakt kan zyn, weldraa in wanorder zyn, en ten laatllen zal hy eene Arme of Vloot hebben, waarvan de Discipline flechts Ideaal is.
Men moet zich derhalven aan eenen onophoudelyken arbeid gewennen ; de ondervindinge van zulken , die deeze Reegel zullen volgen , zal hun toonen , hoe allernoodzaaklykst zulks zy,e n tevens doen zien, dat'eralle dagen, ja zelfs alle ogenblikken misbruiken voorkoomen, die te beteugelen zyn en niet eens
I 2 O?'



cxxxil
opgemerkt worden van die geenen, die 'er zich niet op toeleggen om te ontdekken en te leeren kennen.
cexxix.
De Gronden van den Krygskunst zyn, even als die van alle andere Weetenfchappen en noodzaaklyke Kunsten niet de voortbrengzels van een fchrander en vernuftig onderzoek, maar vloeyen alleen uit een gezond verftand en de ondervinding voort.
CCXXX.
De Gronden van de Krygskunde zyn vast en onveranderlyk, maar de Reegels die 'er uic voortvloeyen moeten zich in de Prattyk buigen en voegen naar den aart der voorwerpen en omflandigheeden, vooral in de Strategie: Met deeze is het geheel anders geleegen, als met andere weetenfchappen, diemen, zoodikwyls men maar wil, in Practyk brengen en'er door de ondervinding de proef van neemen kan: Men is niet altyd in Oorlog, dus moet men de gebeurtenisfen afwachten, en dan nochzyn'er duizenden van omflandigheeden , die ons
be-



CXXXII1I
beletten om de zaaken in haar waar oogpunt te befchouwen; om dat de operatiën zoo fnel, de beweegingen en manoeuvres zoo meenigvuldig en verfchillende zyn en de aüiën met zoo veel gedruis verzeld; dat men ter naauwernood den tyd heeft, om zulke zaaken ter loops en met een opflag van het oog te zien, die in andere oogenblikken de diepfte overpeinzingen en reflexiën zouden vereisfchen.
CCXXXI.
Ik maak een groot onderfcheid tusfchen de Krygskunde en Krygskunst. —— De eerfte beftaat in eene voülagene kunde en ervarenheid van deNatuur der Voorwerpen, derzei ver Principes, Stelreegels en Reegels en zy wordt door ftudie en diepe overpeinzing verkreegen. — De Krygskunst in tegendeel beftaat in de bekwaamheid van te ageeren, gefchoeid naar de Principes en Reegeiten door de Theorie aan de hand gegee^en ; deeze wordt alleen geleerd door demeenigvuldigeoeffeningen uitvoeringe met zeer veel optoelegging of Applicatie en meenigvuldige ondervinding gepaard.
I 3 CCXXXÏI.



CXXXIV
ccxxxn.
De Oorlogs-Kunst kan in twee deelen verdeeldworden: Het eene is Mechanica en wordt door de Principes en Reegels geleerd. Het tweede heeft geenen naam en men kan 'er geene juiste definitie van geeven , noch hetzelve Jeeren: Het beftaat, voor zo verre men hetzelve, myns dunkens bepaalenkan, eigentlyk in eene gepaste en juiste applicatie van de Oorlogsreegels op die oneindig verfchillende meenigte van omftandigheden, die de geleegenheid voortbrengt en die een wel gevat verftand oogenbliklyk Saijïsfeeren moet.
CCXXXIII.
Van het Militaire Talent geef ik deeze definitie: Het is eene bekwaamheid en gefchiktheid, om door applicatie gemaklykdiekundigheeden te verkrygen, die tot den Oorlcg be-
treklyk zyn : Dit Talent, door Studie
beoefTend en door eene beredeneerde ondervinding opgehelderd , kan eenen Krygsman 'zeer verre brengen; maar het geeft hem nooyt dat fcheppend verftand en dat Transcendant, dat alleen tot 4e Genie behoort.
CCXXXI V.



cxxxv
CCXXXIV
De Oorlogs ■ Talenten zyn eene a.gemeene verzameling van Kundigheeden in alles, wat tot het Militaire maar eenigzins betrekking heeft en van alles, wat in den Oorlog gedaan en ter uitvoer moet worden gebracht.
ccxxxv.
Om een But, welke het ook zyn moge, te bereiken, moet men de verfchillende middelen, daar toe kennen en te vooren gereed maaken. Noch moet men de middelen, hier toe dienende, met het zich voorgeftelde But kunnen bereekenen en combineeren; over hun onderling Rapport, gevoegdheid en toereikenheid kunnen oordeelen en Appllceeren op den Tyd, olaatslyke legging, de Natuur der Troepen en omftandigheeden ; ELndelyk moet men dezwari^heeden en alle mooglyke toevallen voorzien. (Het zy die uüt de Natuur der zaak zelve of wel door onvoorziene toevallen voortkoomen,) on in alle Evenementen de beste Party te kunnen kiszen
U CCXXXVL



CXXXVI
CCXXXVI.
Eene Ondervindinge van Principes ontbloot is onbezonnen, vermeetel en aan dwaalingen onderheevig:— Theorie zonder ondervinding is fchioomachtig, onzeeker en weiffelend en
byna altyd ten hoogften fchadelyk. Zoo ik
kiezen moest, weet ik niet aan wien ik met den minften fchroom een Post toebetrouwen zou.
CCXXXVII.
Zoo 'er eene Weetenfchap is, alwaar de Theorie vanPraiïyk ontbloot, verkeerde, valfche en bygevolg naadeelige uitwerkzels te weege brengt, is het zonder teegenfpraak in die van den Oorlog.
CCXXXVIII.
pe Tatticq is de Kunst om eene Macht vaj Menfchen te zaamen te brengen, in order te Hellen, dezelve in onderfcheidene Corpfen :e verdeden, derzelver getal als ook hunne fterke te reegelen en ze in alle Militaire Manoeuvn?
peffeneq,
H«t



cxxxvii.
Het is dus volgens den zin, dien deGrieken aan de Taüicq hechteden, dar ik deeze Definitie
van dezelve geeven : Zy is eene kennis van
de Principes of Gronden, om allerhande Troepen wel en behoorlek in order te brengen, tefchikken, te ordonneeren en dezelve naar gelang vanzaaken,
het zy en Corps d'Armèe, het zy in particuliere
Corps wel te maniè'eren.
CCXXXIX.
De Elementaire Taüicq, zoo wel ter Zee ali te Land, moet Generale of algemeene Principes hebben; Maar die moeten eenvoudig, vast, onveranderlyk, van de tyden en omftandigheden onaf hanglyk en vooiDemonfiratte vatbaar zyn.
CCXL.
De Courage is niets anders dan een Phyfique Impulfie of aandrang, waarvan de kracht eevenr reedig is aan die van onze behoeftens ofwel van onze driften.
j s CCXLL



CXXX VIII
CCXLI.
De Natuur deelt hare Talenten naar welgevallen uit: Hy aan wien de ftoutmoedigheid ten deeleviel, zounooytlafhartigkunnenzyn: en Hy, die al te omzichtig gebooren is, zal nimmer vermeetel kunnen zyn.
CCXLII.
Kundigheeden zonder goedheid en Courage zyn flechts een iedel optooyzel, dat weinig of niets voortbrengt: En Courage van goedheid en kundigheeden afgefcheiden helt altyd over naar voorwerpen , die voor de Maatfchappye verderflyk zyn: Waar uit dus de volkomene noodzaaklykheid van derzelver vereeniging volgt.
CCXLIII.
De eerjle en voornaamfte Courage van eenen Krygsman is zyn leeven veil te geeven en bloot te (lellen:—- De tweede, omzichby deenkele noodwendigheeden der Natuur te bepaalen : — Twee zaaken, beide even noodig voor eea Militair.
CCX L IV.



CXXXIX
CCXLIV.
Niets is gundiger voor de Courage dan de Imaginatie of Inbeeldingskracht en niets onderfchraagt dezelve meer dan de Poè'fte.
CCXLV.
Emulatie is de bron van allerhande Courage en Deugd: De Kunst om haar haare vruchtbaarheid overal te doen meede deelen, moet met recht als de nuttigde weetenfchap worden aangemerkt, en het is juist deeze aan wier volmaaking men zich het minst geleegen leggen laat: Na deeze definitie ziet men; datdenuttigheid van deeze Kunst betreklyk is tot de Natuur van haare vorderingen en dat de kracht of zwakheid van de Emulatie uit de Natuur der voorwerpen, welke de eene en andere voort brengen, voortvloeyende is.
CCXLVI.
In deoogenblikken vanderke verbaasdheid, die op eene geheel onverwachts A£tie volgen, valt het zeer gemaklyk, om alles te doen, wat men maar onderneemcn durft.
CCXLVII



CXL
CCXLVII.
De Mensch, die zich in gevaar bevindt, gelooft fchielyk en befchouwt als zeeker, al wat Hem de vrees voor oogen ftelt en inboezemt: Hier uit vloeit natuurlyk voort, dat de Nacht het gevaar by Hem veel grooter maakt en het geringde voorwerp Hem verbaazend gtoot voorkoomt.
CCXLVIII.
Het zyn de Pasfiën of driften, en geenzins de Moreele of ZeedekundigQ Stelreegels, die dappere en deugdzaame Menfchen maaken en vormen.
CCXLIX.
De Gefchiedenis leert ons duidelyk, dat de Pasiiës of driften; zoo als Hoogmoed en Vader, hndsliefde by de Grieken en Romeinen; blinde Godsdienst drift by de Arabieren ; Gierigheid by de Roovers en Fortuinzoekers de messt te yreezene en de onverzaagde Krygslieden voortgebracht heeft; en dat ieder, die Menfchen zonder Pasfie tegen zodaanige Soldaaten aanvoert,



CXLL
voert, Hechts beevende Lammeren den Wolven ter prooye geeft; Dit fchynt men in den beginne van deezen Oorlog tegen Frankryk vergeeten te hebben.
CCL.
- De zeekere kennis van het gevaar kan ons alleen de kracht en middelen verfchafFen, om het te tarten ; om dat een Soldaat of Matroos van jongs af aan gewend, om hetzelve te befchouwen, zoo als het weezenlyk is, het dies te minder zal vreezen naar maate hy onderweezen zal zyn ,.om het te braveeren.
CCLL
De Courage is de Ziel van de Kracht en de kracht is op haare beurt het werktuig van de Courage: Courage zonder Force of Kracht, fchynt en beftaat maar een oogenbük ; Het is een vuur, dat onder de asch leevendig blyft, om dat zy dezelve niet alleen verbergt; maar zelfs tot voedzel ftrekt: Roer de asch om en de vonken koomen voor den dag, die de minste wind verdwynen doet} daar zy door de Force
ver-



CXLIi
verzeld, en zich zeiven de bsnoodigde hitte vindt, om weder geranimeerd en leevendig gemaakt te kunnen worden.
CCLII.
Geduurige Lichaaras oefteningen , kracht van Discipline, Belooningen, Straffen, Drift naar Roem en de vreeze voor eerloosheid, maaken de krachtigfte dryfveeren uit; waarvan een Gouvernement zich met voordeel bedienen kan, om onverwinlyke Mannen te vormen.
C C L111.
■ Men doet de Militairen te veel eer aan zoo men ze allen Courageux veronderftelt, en te weinig van den anderen kant, zo men hen te weinig courage toekennende in de tegen overgehelde verondeiftellinge vervalt. Het ii
de Menschlyke Natuur eigen , om den dood te vreezen; deeze vreeze wordt door ieder gevaar opgewakkerd en is aan alle georgani-
feerde en gevoelende weezens gemeen. ■
Zy heeft geene fterke uitwerking op het hart en de daaden der Menfchen, zoo lang zy by den^icnsch gemaatigd of gebalanceerd worde
door



CXLI.II
door de begeerte naar Roem, Vaderlandsliefde of diergelyke beweegreedenen meer.
Zodaanig is de algemeene toeftand der Officieren , zoodraa deeze natuurlyke vrees niet door de eene of andere veerkracht word gebalanceerd ; weldraa geheel verbasterd, brengt zy de zintuigen , de Imaginatie en het oordeel in de war en vergroot de voorwerpen van fchrik zeer fterk.
Zodaanig is de gewoone toeftand van bet gros der Soldaaten en Matroozen, zy gelyken als dan naar Automaten, die geene andere bewöeging hebben, als die, welke eeaelmpuljie gevoegd en bereekend op de vreeze voor eene ftraf noch grooter en zeekerar dan het teegenwoordig gevaar in beweeging brengt. Maar al is de Matroos en Soldaat in dien toeftand gedwee en docil, hy houdt weldraa op zulks te zyn, zoodraa zyne bangheid fterker is dan de vreeze voor de ftraf; en zy wordt voorzeeker fterker van dat oogenblik af, datzyne Imaginatie, door een weezentlyk of ingebeeld gevaar gefrappeerd wordt. De vervaardheid overmeestert het gebruik van zyne zintuigen en hv is niet meer in ftaat om te oordeelen; Hy weet als dan niét
meer, wat hy wil cf wat hy doet Het is
een



CXLIV
een vuur, dat zich hoe langer hoe verder vér» breidt; Het is een geweldige ftroom, die de dyken omverwerpt en aan wiens kracht niets
weerftand bieden kan. Zoodaanig is zorn-
tyds de toeftand van ieder Krygsman: Zoodaanig is de uitwerking van eene Terreur Panique; de Gefchiedenis leevert ons duizenden van vooibeelden op, en zonder my op dezelve te beroepen, zoude Ik U zulke op eigene ondervinding gegrond kunnen aanhaalen , die in ftaat zyn om te bewyzen ; dat Iemand, die tienmaal de allergrootfte gevaaren met koelen bloede heeft getart , by de elfde geheel van ftuk geraakt en door eene Terreur Panique weg ■ gefleepr en vervoerd geweest is.
Dusdaanig geloof Ik, dat men den Soldaat in gevaarlyke omflandigheeden befchouwen moet: en hier omtrent heeft de Ridder van Folard den bal geheel misgeflagen, zoo wel in zyn Systema als in zyne anderzins zeer voortreffende Maximes of Stelreegels, veronderllellende altyd by den Soldaat evenveel Courage als Hy zelf bezat.
Zie hier tegelyk de bron, waaruitnatuurlyk en als het ware van zelfs verfcheidene weezentlyke Stelreegels voortvloeyen, zoo wel in
de



GXLV
de Inftitutië als in de Militaire Dispofitiën: Zie hier eenige ten bewyzen en tot ftaaving aangehaald :
Men moet de bangheid door alle bedenklyki middelen , zoo veel maar immer moogelyk is, contrebalanceeren.
Vaderlandsliefde; Zucht naar Roem , Vreeze voor Eerloosheid, waaren voordeezen krachtigs
en fterke dryfveeren! Nu bynaa niet meer!
Een Huur-Matroos of Soldaat uit het allerlaagfte en gemeenfte zoort van Volk genoomen, is noch Burger, noch vatbaar voor vreeze, noch gevoelig aan eerloosheid of Infamie; of hy aan Roem en Eer gevoelig is , weet Ik niet; maar wel weet Ik, dat hy de ftraffen vreest, en, dat eene geringe beweegreeden van eigenbelang, overeenkomftig met zyne vooroördeelen hem tot leidsman ftrekt; hem beftuurt en me* als dan veel met hem kan doen.
Men moet het gevaar in zyne Imaginatie vef-> minderen en verkleinen.
De goede, bedaarde' en onvertraagde houding der Officieren in het Gevecht, ismooglyk het allerbeste middel, dat dienen kan , otn zynen aandacht van het gevaar af te trekkenen hem te beletten, om *er om te denken: Meezig* H heid,



CXLVI
heid, Beweeging enz. hebben dezelfde uitwerking en kracht.
Dan , welke voorzorg men ook hebben moge, om de vrees te Contrebalanceeren en het gevaar in de Imaginatie van den Matroos en Soldaat te verkleinen; zoo vereischt de voorzichtigheid altyd, dat men hem in benardheid of bedwelming veronderftelle te zyn; dus moet men dan in alle Inftitutiên, Conftitutiè'n en Dispofitiën bouwen op en reegelen naar den bedwelmden toeftand van den Matroos en Soldaat , om dus de gevolgen door goede fchikkingen en inrichtingen trachten voor te komen.
CCLIV.
De geheele Oorlogskunde beftaat in de bra. re-ure, in de manier van het fortneeren der Marchen en in die van te flaan.
Bravoure alleen is niet voldoende of toereikende; om er zich wel en met vrucht van te bedienen, is er eene Methode nodig, en deeze Methode beftaat in de Discipline, de Exercitie en de Theorie van het Metier: De keuze der Cmnpementen; Het neemen der nodige Precau. tien of voorzorgen op de Marchen> De DispaJpkn voot de flagen, betreffende de Generaals
en



CXLVII
ên Admiraals: De Manoeuvres, Èvolutisn,
de Marchen en het developperen behooren tot den Matroos of Soldaat en de Officieren.
CCLV.
De Moreele Discipline is de Kunst, om eert Militair Corps ziel en pa'sfits in te boezemen ën de noodzaaklykheid van gehoorzaamheiden vrees in eene deugd te herfcheppen.
Het doelwit, dat zy zich voorftelt, is, om Courageuje Zielen te vormen, die alleen naar Liefde tot Roem en het algemeen welzyn haaken • daar de Phyfiqtte Discipline alleen eene dryfveer is, om den Matroos of Soldaat te trganifeeren.
CCLVL
Zoodraa men zich eenig Baf voorftelt, moet men ook de gefchiktfte middelen gebruiken, om hetzelve te bereiken.
Het But van de Discipline is dan, om de Militairen te onderrichten: Hunne wil en daaden te determineeren: Het middel om daarin wel te flagen, is, de Hoop en de Vrees.
Immers de Mensch wil en ageert, of, wil niet en ageert niet, zonder eenig motif of beweeging.
b 0 Ka Men



CXLVÏII
Men behoeft flechts eene geringe kennis van het Menschlyk hart en vooral van Matroozen of Soldaaten te hebben, om tegeloven, dat hy nooit met een bly gemoed zyne vryheid vaarwel zeggen, de Fatigues van den Oorlog geduldig verdragen; de gevaaren en den dood zelfs gewillig tarten zal, zoo hy geene hoop heeft, om 'er zich zeiven wel by te bevinden? of, om beloond te worden; of eere te behaalen; of eindlyk, zoo hy geene fchande of oneer te vreezen had.
CCLVII.
Liefde tot Eer en Roem verbinden elk en een
ieder aan zyn Vaderland. Deeze is eene
onwrikbaare bafis van de Militaire Discipline; maar zonder belooning of ftraffen zou men te vergeefs op deeze deugden willen bouwen; en men moet deeze kragtige dryfveeren gebruiken, om de Discipline in ftand te houden en verzeekerd te zyn van uitmuntende Matroozen en Soldaaten te hebben.
: C CL VIII.
Het naauwkeurig obferveeren van de Discipline, hangt buiten tegenfpraak af, van de opletten-



CXLIX
tenheid, die men gebruykt, om juist op zyn pas te treffen en de /haffen aan de min of meerdere grootheid der begaane misflagen te evenreedigen.
CCLlX.
' Byaldien een Admiraal of Generaal zyne Troepen zoo ver krygen kan, dat zy duchten om geblameerd te worden, dan kan hy met dezelve alleswaagen,alles onderneemen, alles doen , he: geen voor Menfchen mooglyk is. Ccefar en Fredrik de Groote verftonden en begreepen dit volmaakt, en hebben van deze kunde de beste vruchten geplukt.
C C L X.
Hoe fterker uwe Troepen naar Eer en Roem haaken; hoe meer zy van Vaderlandsliefde branden en hoe nader dan ook de Discipline by de volmaaktheid komen zal.
CCLXI.
Straffen , Gefchenken of Giften kunnen niem?nd tot gehoorzaamheid bedwingen, zoodraa hy begrype, dat dezelve nadeelig kunnen
2yn., Wie immers zou dwaas genoeg zyn ,
K 3 om



C L
om eene weldaad aan te neemen, die hy weet, dat hem fchadeberokkenen kan?
CCLX1I.
Tuchtigingen houden de misdaaden wel in den teugel; maar brengen geenzints deugden voort: Hier toe moet een Wetgeever andere middelen gebruiken en deeze zyn de beloon ingen.
Men moet hier een onderfcheid maaken, tusfchen Deugden der Sociëteit of Zaamenleevings en Militaire Deugden. De eerfte zyn niets anders, dan de neiging van een welgeörganifeerd harten vinden in zjch zeiven de aangenaamfte belooningen : Door dezelve uit te oeffenen, zaamelt men daar van de gewenschte vruchten in, en , omze by alle Menfchen te doen ontluiken en gebooren worden, was het genoeg de Politique of Staatkundige dwaalingen uitte roeyen, die de opkomst daarvan verhinderden en verfmoorden.
Geheel anders is het met de Militaire deugden
gefield, Het ftrydt rechtdraads tegen de
Natuur om den dood te gemoe: te gaan of zich aan lyden en privatien bloot te ftellen : de uitoeffening van deeze deugden heeft dus andere dryfveeren noodig.
(CCLXHI.



CLI
CCLXIII.
i Militaire misdaaden onderfcheid ik:.
Ten Eerften. In misdaaden, die onsde£er beneemen of dezelve by anderen trachten weg te neemen.
Ten Tweeden. In dezulke, die allen verband tusfchen de Discipline en de Vrees verbreekeni
Ten Derden. In dezulke, die min of meer Frejudiciabel zyn voor het algemeen welzyn.
Ten Vierden. In dezulke, die de force van eenen Staat, Vloot of Anale kunnen aantasten of ftrekken om dezelve te ontzeenuwen en te verzwakken.
CCLXIV.
De eerfte Reegel in den Kunst van Oorlog is, dat een Matroos of Soldaat gekleed zy, overeenkomftig met de Actie , welke hy uit. voeren moet.
CCLXV.
De Wapens voor eene attacque, moeten kort, welgemaakt, goed gehard en gemaklykom te naniëeren zyn : -— Die voor eene defenfte moeten lang en ligt zyn, in ftaat om den Soldaat wel te dekken.
K4 CCLXVI.



CLII
CCLXVL
In eenen Defenfiven Oorlog koomt het vooral pp de Fortificatiën en het Vuur, en in eenen Offenfiven op de gezwindheid en order van manoeuvreeren aan: Het geen dus in het eene geval esfentfeel is, is accesfoir in het andere.
CCLXVII.
De Gronden of Principes van eene goede
Militaire Conftitutie moeten deeze zyn :
Dat 'er een juist toereikend en genoegzaam getal bekwaame Officieren om te cominandeeren zy; Want om te vechten is een Matroos of Soldaat beeter dan een Officier, dienietnaar eigene willekeur ageert en wiens Plicht is om anderen te doen ageerea : Deeze zeer noodige dryfveeren zyn gebrekkig, zodra zy in al te grooten getale zyn, en de eene de andere de werking belet.
CCLXVII I.
Om het allerfterkst en krachtigst te kunnen werken, moet eene Armée of Vloot geëevenreedigd zyn naar de bekwaamheden van deszelfs Opperhoofd; deszelfs attentie en
vermogens toereikende zyn, omallededeelen der Armée of Vlooc te kunnen embrasfeeren
en



CL III.
en alles naa te gaan, dewyl alle deelen van de Armée of Vloot geattaqueerd kunnen worden.
Eindelyk en om kort te gaan, zo men wil, dat de Oorlog eene Weetenfchap en niet een Dobbefpel zy , moet een Opperhoofd of Chefd'Armée, de werking van alle raderen en veeren kunnen beftuuren en in order houden j welke maar dienstig zyn, om tot hetuitv.oeren zyner Plans meede te werken: Dus moeten Arméën of Viooten geproportioneerd zyn naar de bekwaamheden van dien, die deeze groote Machine in werking brengen moet.
CCLXIX.
Men kan , geloof ik , met grond zeggen : dat order in manoeuvreeren met gezwindheid te zaamgepaard, geëevenreedigd is naar da lengte derLinie, die de Scheepen of Troepen beflaan.
CCLXX.
Zoo het zeeker is, dat de order met de ge» zwindheidvan beweegingen geëevenreedigd is aan de uitgeftrektheid der Linie; Het isnietminder zeeker, dat men eene Linie van Batailleniet al te ver uitftrekken; maar eene Taétique Pro. portie bewaaren moet: Ten einde de order vol« maakter en^de gezwindheid dies te grooterzy.
K 5 CCLXXI,



,CLIV
CCLXXI.
Om eene groote Masfa met meer gemak te doen beweegen, moet men dezelve, zo zulks mooglyk is, inverfcheidenedeelenverdeelen: als dan is ieder derzelver in ftaat meer beweeginge te krygen en beter te ageeren; dan kan men met gecombineerde en vermeenigvuldigde Forces op alle deeze deelen ie geiyk ageeren:—Dus is het met eene Vloot geleegen: — Dat men eens onderneeme om dezelve in Masfa te doen beweegen! Men zal ze onhandelbaar, traag en tot groote manoeuvres geheel onbekwaam bevinden. Darmen diezelfde Vloot
in onderfcheidene Corps verdeele! Elk hunner zal afzonderlyk met meer order en gezwindheid ageeren: Zy zullen als dan allen te
geiyk kunnen meedewerken en tot de uitvoering van pene geiferaale beweeging behulpzaam zyn.
Ten opzichte van ie Proponk, waarop de Verdeeling van eene Vloot of Armée in ^ivijiën gegrold moet zyn, leevert my de Mechanica
een tastbaar bewys en demonftratïe op
Zoo men eene Machine willende organifeeren, de raderen al temeenigvuldigen tezwakmaakt; compüqueert men de details van de Machine
en



CLV 5
en vermindert derzelver kracht. Maakt
men ze in tegendeel te weinig in getal en. te zwaar, zyn ze voor te weinig werking vatbaar; zoo wei ten opzichte ïan de kracht als de fnelheid.
Even zoo is het met eene Vloot geleegen: Zoo men haare Divifiën uit een al te klein getal Scheepen te zaamen willende Hellen , dezelve in al te veelDivifiën verdeelt, vervalt men in de complicatie: Men heeft als dan gebrek aan bekwaame Mannen, om die Divifiën behoorlyk te geleiden en zeer groote moeite om zoo veel afzonderlyke mouvementen wel te zamen te brengen entoteenbuttedoenmeedewerken.
Zoo men in tegendeel de Vloot van een al te klein getal Divifiën zamen fielt, door ze van te veel Scheepen te formeeren ; blyft ieder Divifie op zich zelve noch te masfifen te lomp:— De Operatie voldoet als dan niet aan het oogmerk ; hetwelk is, om ligter en vaerdi^er te
zyn en beeter te kunnen ageeren: Tus-
fchen deeze beide uiterstens is eene middelweg , die een eenvoudig raifonnement aan een kundig Man gemakiyk toont.
CCLXXII.



CL VI
CCLXXII.
De Graad van Obliquiteit van eene Oblique Dispofitië, het zy dat deeze dispojïtie gefchiede door Liniën of Divifiën, moet bereekend worden op de fterkte vandenVyand; zynekunde; zyne onderneemendheid of Hardiësfe en noch meer byzonderlyk op de Natuur van het Terrein en de voordeeiige poinBen van defenfie, welke dat Terrein verfchaffen kan.
CCLXXIII.
Alle vermeerdering en aangroei van Scheepen of Troepen op eenen dag van Aïïie verrast
den Vyand ! De Mensch helt altyd tot
Wufte over en zyne Imaginatie of inbeeldingskracht vergroot gewoonlyk alles wat hem dreigt.
CCLXXIV.
Telkens dat een fterker Vyand U tot geweidige maatreegelen noodzaaktin een Land , dat Gy vsrdeedigen moet, moet Gy die volgen, zoodraa dezelve tot welzyn van hetGarnifoen of het voordeel der Troepen volftrekt dienstig kunnen zyn; en anders ook niet.
CCLXXV.



CLVII
CCLXXV.
Eene Linie van Defenfie kan zich nooit ftaande houden, zonder van eene onafgebrookene
Communicatie voikoomen zeeker te zyn: •
Men moet de beweegingen van den Vyand altyd obferveeren, in het oog houden en hem voorkomen. Zoo dan uwe Linie door eene
Rivier doorfneeden of door de eene of andere hinderpaal belemmerd wordt; moet 'er eene veilige , zeekere en zeer korte Communicatie zyn : Eene Linie moet altyd eenige Poinffe» hebben, waar door zy tegen een Coup de main gedekt wordt, die by den aanval af ureeren om zich te kunnen fouteneeren en in geval van tee. genfpoed eene fchuilplaats verfchaffen.
CCLXXVI.
De goede uitllag van eenen Defenfiven Oorlog hangt van eene min of meer fterke Linie van Defenfie en daar by meer of min naar de Ojierafz'é'tfgefchikt af: Zy is fterk in eevenreedigheidvan 'er gemaklyk ofongemaklyk by te kunnen koomen; en zoobegunstigtzy.de Operatitn naarevenreedigheid van haareuitgeftrektheid, Situatie, Communicatiè'n en Appuis.
ccLXxvir.



CLVÜI
CCLXXVII.
By ieder Natie vind men eene Phyfique noodwendigheid , die men als de Volks-ziel befchouwen moet: 'r3y de onbefchaafde NoordfcheVolken, diedikwyls aan vreeslykehongersnooden bloot gefield zyn, en zich onophoudlyk met de Jagt en Visfchery beezig houden, is het de Honger, en geenzins het vermaak, die alle die denkbeelden doet gebooren worden. Deeze nood is by hun de bron van alle hunne gedachten : Ook komen by hun alle Combinatiën van het Verftand alleen op flimmigheid van Jagen en Visfchen en op de middelen, om desnoods den Honger te verhelpen, uit, daar by befchaafde Volken de liefde voor de Vrouwen, bynaa de eenigfte dryfveer is.
CCLXXVIII.
Ryke Volken gouverneeren zich naar de taal der Reeden, die altyd tot het nuttige befluit en niet naar eene moreele Inflitutie, die het eerlyke en hazardeuze altyd ten doelwit hebben moet.
Balzac van de Hollanders fpreekende zegt; dat zy in het begin hunner vryheid verdiend hadden, om God alleen tot Koning te hebben;
ds-



CLIX
dewyl zy niet hadden kunnen veelen, dat ceD Koning zich tot hunnen God opwierp.
CCLXXIX.
Eene Publique Opvoeding moet niets anders zyn, dan de manier om de werking te beftuuren van de overeenkomst, die'ertusfchendeGenie Van ieder Volk en deszelfs Wetten plaats
vintjt. Hier uit volgt, dat dezelve even
als de Geest van ieder Gouvernement, verfchillende moet zyn , en dat de onderfcheiden veranderingen , welke hetzelve van de eene Eeuw tot de andere ondergaat, ooknoodzaakïyk veranderingen moeten maaken in de Educatie van ieder Volk, en by gevolg in de zeeden en vooroordeelen, die het Nationaal Caracter uitmaaken.
CCLXXX.
Het Gros van een Volk volgt eer zyne oude gewoontens, dan de verlichting van zyn verftand, dat gewoonlyk zwak en met eenen droro van vooroordeelen doorzaaid is: Het wordt altyd door den geweldigen aandrang zyner driften en Opiniën derwaards weggefleept.
i
CCLXXXI.



CLX
CCLXXXI.
Niets is waarachtiger dan deeze Stelreegel; dat naar maate de Menfchen meer weezenlyk, verlicht zyn en fterker van Geest worden , ook het Volk gemaklyker te leiden zal zyn.
CCLXXXII.
Zeeker is het, dat alle Menfchen hun eigen geluk en welzyn tot But hebben en dat zy van dat But niet af te brengen zyn: dat het volttrekt nutteloos zoude zyn dit te onderneemen en gevaarlyk om 'er in te flaagen: Dat men ze by gevolg alleen deugdzaam en ook dapper maaken kan door het Perfoneel belang met het algemeen belang te zaamen paaren.
CCLXXX1II.
De Militaire Geest kan by een Volk onmoog* lyk voortgeplant en tot deszelfs voordeel gebruikt worden, zender de waare achting aan deeze roeping of Frofesjïe verknocht: Deeza achting is zeer delicaat en kiesch, even als alles, wat de Eer betreft.
CCLXXXIV.



CLXI.
CCLXXXIV.
De Honneurs ontleenen hunne waarde van de manier op welke zy geadministeerd worden: — De Honneurs of Eerbewyzingen eens haren waaren prys en aanzien verlooren hebbende, betaalt men de dienften aan den Staat beweezen alleen met geld; Edoch eene Natie, die zich met geld bevryden moet, wordt weldraa uitge-
puc en met uitgaven overlaaden: Eens
uitgeput zynde wordt de Staat ivfolvent en 'er blyft voor deugd-, dapperheid en Talenten geene belooning over.
CCLXXX V.
Landen en Goederen kan men by Erffenisfen versrygen, maar Eer en bedieningen behooren aan de Verdiensten alleen toegewyd te zyn.
CCLXXXVI-
Alle Standen , die zielen vereisfchen , gereed om haar Perfoneei belang op te offerent moeten ten minften op eenen Perfoneelen roem, al is dezelve ook op eenen grooten afftand en van verre, kunnen hoopen en doelen.
L CCLXXXVII.



CLXII
CCLXXXVII.
De Vryheid, dunkt my, beftaat hier in: Om van eene Individueele onaf hanglykheid te kunnen Jouïsfeeren; ten mintten zoo lang'er geene noodzaaklyke rejhiiïie vereicht wordt tot in ftandhouding der Sociëteit of Zaamenleeving in het aigemeen; of anders niet aan de wet' geevende en uitvoerende Macht onderworpen te zyn, dan voor zoo verre de order en het welzyn van het algemeen zulks volftrekt vorderen.
CCLXXXVIII.
Het Gouvernement is een Intermediair Lichaam tusfchen de Onderdaanen en den Souverain opgericht tot hunne onderlinge corresponder tie, belast met de uitvoering der Wetten en het maintineeren van de Vryheid, zoo wel in het Burgerlyke als Politique of Staatkundige.
CCLXXXIX.
De Weetenfchap van regeeren bevat geene geïfoleerde waarheeden in zich, of liever, zy heeft geen enkel Principe, dat niet met alle de onderfcheidene takken van de Adminiftratie of Beftuur verknocht is.
CCXC.



CLXIII
ccxc.
Hoe meer Leeden er in eene Sociëteit, welké dezelve ook mooge weezen, zyn, die tot het welzyn van allen meedewerken , hoe meer ook het geluk van ieder Individu dier Socisteii verzekerd is.
Hier uit vloeit dus voort, dat het een groot ongeluk voor eene Sociëteit is, wanneer het getal van onnutte Leeden vermeerderd wordt, die men, op eene bezwaaiende en voor deri Staat drukkende wyze, onderhouden moet.
CCXCL
De Deugden en Ondeugden van een Volk1, vloeyen noodzaaklyk uit deszeKs goede cf flechte Wetten voort.
CCXCIL
Ieder Volk moet aan de Form van zyne Conftitutie of liever aan de morele oorzaaken, die haar dezelve geeven, de Deugden of Ondeugden toefchryven , die hetzelve altyd tot hét uiterfte dryft,
L a CCXCIIL



CL XIV
CCXCIII.
De Ondeugden of Gebreken van een Volk fchuilen altyd in deszelfs Legijlatie of Wetten, daar moet men de wortel zoeken en uitroeyen,
die alle andere gebreken voortbrengt.
Gebreeken uit te willen roeyen, die aan de Legijlatie verknocht zyn , zonder de minde verandering in de Wetten zelve te maaken, is niets anders dan het onmooglyke te willen: — niets anders, dan de juiste gevolgen te willen verwerpen, die men zelfs bekent.
CCXCIV.
De Wet moet voor het Volk zyn , als het ftandbeeld van Jupiter den Donderaar voor den Kunstenaar Phidias, toen hy hem gebeeld.
houwd had. Het Volk moet dezelve maaken
en naderhand voor zyn eigen werk neder knielen om het aan te bidden, te eerbiedigen en te eeren.
ccxcv.
De Menfchen zyn zoo als zy door een Gouvernement gemaakt worden; en naar deszelfs
wil-



CLXV.
willekeurig welgevallen, Burgers of Oorlogshelden , of ook uitvaagzei en fchuim van Menfchen.
CCXCVI.
De Wetgeeving zet den Mensch tot ondeugd aan , zoo draa zy 'er het vermaak al te fterk onder verfmelt. — De groote Kunst van eenen Wetgeever is, dezelve uit elkaaar te kunnen houden en geene Proportie of evenreedigheid aan den Booswigtover te laaten, tusfchenhet voordeel, dat hy van zyne euveldaad hoopen kan en tusfchen de ftraffen, waaraan hy zich door het bedryven derzelver bloot ftelt.
De Verachting, die eenen Mensch van allen troost berooft en hem in het midden van zyn Vaderland volmaakt geïfoleerd en van alles ontbloot laat, is het krachtigst motif om deugd-
zaame zielen te vormen. Alle andere zoor-
ten van kastydingen boezemen den Mensch
vreeze, laf heid enftomheidin. Dewaare
Deugd is gegrond op het verlangen naarAchting, Roem en op affchrik voor verachting, die noch verfchriklyker dan den dood zeiven U.
L3 ccxcviu



CLX VI
ccxcvn.
Het niet uitvoeren der Wetten is altyd een bewys van de onkunde van den Wetgeever : Belooninge en Straf , Roem en Eerloosheid zyn vier zoorten van Godheeden , waar door by ahyd het algemeen welzyn bewerken en allerhande doorluchtige Mannen voortbrengen kan.
CCXC VIII.
Niet de verzachtinge van ftrafFen , maar de ftraf.oosheid der Euveldaaden, brengt de meesje misflagen voort.
CCXCIX.
Men redeneere over de Gouvernementen, zo veel men wil! dit is en zal altyd zeeker zyn, dat de masfa eener Natie alleen door dekracht der Wetten in beweeging wordt gebracht.
c c c.
By aldien eene Wet voor alle ftandt n in de zaainenleeving geiyk en daar by noodzaaklyk zy, zal niemand er zich over beklaagen.
CC Cl



CLXVII
C C C I.
Naar maate de zeeden ongebondener worden , dies te bepaalder en ftrenger moet de Macht van een Gouvernement aan een kleiner getal Perfoonen toevertrouwd zyn.
CCCII.
Onder een goed Gouvernement kunnen er zomtyds wel eenigen ontevreeden zyn; maar, wanneer men veelen ongelukkig maakt, zonder dat daar uit het algemeen welzyn en het geluk van eenen Staat gebooren worden, dan is het Gouvernement van Natuur gebrekkig en vol vouten.
CCCIII.
De Menfchen zyn het geen men wil, dat zy
zyn: De Manier, op welke zy geregeerd
of beftuurd worden, maakt dezelve goed of Jlecht. — In eenen ftaat moet maar één Voorwerp of But zyn, en dat is alléén het Algemeen Welzyn: Ieder ftaat heeft eene byzondere manier om dit But te zoeken te bereiken en deze manier is haar Geest (Esprit) en haar Principe, waar aan alles onderworpen engefubordineerd
L 4 CCCIV.



CLxvtn
CC Cl V.
Een Staat is eene zeer Gecompliqueerdt Machine, die men niet in werking brengen kan, zonder alle de deelen, waaruit dezelve te zaamengefteld is , wel te kennen : Het is onmooglyk om een derzelver wat te fterk aan te zetten of te verflappen, zonder alle de andere
in wanorder te brengen: Alle Proje&en,
die alleen nuttig zyn voor ééne Clasfe van Burgers of voor een oogenblik van Crijis, kunnen VerderSyk worden voor eene Natie en voor eene reeks vsn Jaaren fchaadlyk zyn.
cccv.
Grootmoedigheid, gepaard met ftandvastigbeid in het uitvoeren van wyze Raadflagen, zyn de grootfté en zeekerfte Resfouycts. van alle ftaaten.
CCCVI.
Wil men niet onder het Juk gebracht worden, moet men zyne bezittingen gerust behouden en om eene langdurige Vreede te genieten , voorzien zyn van kundige Generaals en Admiraals, ïtopectabel zyn daor zyne fterkte, het k Volk



CLXIX
Volk in den Wapenhandel oeffenen, en de Soldaaten en Matroozen moeten wel geëxerceerd, fterk en in hunnen Plicht wl onderweezen zyn.
CCCVIL
Naar maate de Weelde in eenen Staat ingevoerd wordt, wendt zich ook deszelfs Geest f Esprit) op het Particulier belang: Menfchen , die zich met het noodige te vreeden Hellen en vergenoegen, wenfchen alleen den Roem van hun Vaderland en den Hunnen ;maar eene Ziel die de Pracht bedorven heeft, heeft geheel andere verlangens en wordt eene Vyandin der Wetten, die haar in deeze verlangens dwarsboomen.
CCCVIIL
Door een al te groot geluk in eenen Staat gaan die Deugden verlooren; waar aan dezelve taareu oorfprong verfchuldigd is.
CCCIX.
In Staaten, die zich verzwakken, heeftmeij ook de grodtfte belastingen nodig, zo dat mei» L S de'



CLXX
dezelve altyd vermeerderen moet, naar maate men minder in ftaat is, om dezelve te draagen.
cccx.
Niets is Hechter, nadeeliger en ongelukkiger voor eenen Staat, dan wanneer men in denzelven eene al te groote geneigdheid en verlangen naar de Vrede toont; daar door maakt men, dat andere Volken geen deel willen neemen in deszelfs gevaar.
CCCXI.
De Staatkunde is eigenlyk niets anders, dan de Voorzichtigheid en Rechtvaardigheid toegepast op het Public Beftuur, en de Reciproque of wederkeerige belangens der Staaten.
CCCXII.
Ieder Politique Conftitutie kan een Volk gelukkig maaken , zoo dezelve door Haar verkoozen is en het Gouvernement de Macht heeft om met vryheid en volgens de Wet te handelen en zynen gang te gaan.
CCCXIII.



CLXXI
CCCXIII.
Eene Generaals Maxime voor ieder Staat of Vorst is, dat Hy, om zyne achting en aanzien in de Politique order te behouden , dezelve vestigen moet op zyne Militaire en Foederative Macht; die beide de vermoogens enfterkte in geld weder tot grondflag hebben.
CCCXIV.
Alle Macht, Sterkte en Grootheid van ieder Staat Relatif zynde metde Militaire fterkte van dezelve, is er ook noodzaakelyk door deze eene Proportie tusfchen Haar en de andere Staaten, die met haar op het Politique Toneel ten voorfchyn komen: Zoo lang een Staat dit zoort van Superioriteit behouden kan, fpeeltzy ook de eerfte rollen: wordtzy eens met anderen geiyk, dan deel t zy Hechts met anderen mede: En vervalt zy eens beneeden deeze Proportie, dan vallen Haar voorzeker ook de laagfte rollen te beurt.
cccxv.
Door allerhande zoorten van Ambitie eens de Egaliteit verkreegen zynde , is zy alleen eene Hap naar de Superioriteit. CCCXVI>



CLXXII
CCCXVI.
In de Politique Order zoo wel als in den Staat der Maatfchappy, heeft de Inferioriteit altyd de afhanglykheid ten gevolge gehad.
CCCXVII.
Door eenFoederatif Vermogen verftaa ik: De uitwerkzels der Rapporten ; welke het belang tusfehen ééne Mogenheid en verfcheidene andere geëtablisfeerd heeft. Uit dit Rapport volgt het Reciproque befoin: Hier uit weder de Alliantien van verfchillende aart; de toevlucht der zwakften; de hulp der fterkften, en in zekere gevallen de medewerking van den eenen en anderen.
CCCXVIII.
Eene Mogenheid zonder Marine of Scheepsmacht is te zwakker in vergelykinge van eene Mogenheid , die dezelve heeft, naar evenreedigheid de uitgeftrektheid der Zeekusten van de eerfte groot zyn: Deeze bieden eenen Vyand, die fterk ter Zee is, even zoo veel poinBen van Attaque aan; en Havens en Kusten die niet door geftationeerde Escaders gedekt
wor-



CLXXIII
worden, zyn even als Bolwerken van Flancqxm en Buitenwerken ontbloot.
cccix;
Door onze zwakke Conftitutie zyn Wy vooi alles beducht, verdraagen alles, klaagenover alles en zyn teegen niets op onze hoede.
cccxx.
Ongelukkige Staat', die door haare zwakheid geene dekking of veiligheid vindt, dan in de jaloersheid en verdeeling tusfchen meer [vermogende Staaten: — En is helaas deezeniet de toeftand van myn Vaderland ?
cccxxi.
Het is niet met ogenbliklyke trekken van Verftand, dat men de Politique en Militaire zaaken beftiert; Het is met eene aanéénvolgende en wel overwoogene fchranderheidvan Geest, dat men gelukkige evenementen voortbrengt en gebruik van dezelve maakt; of ongelukken voorkoomt en zich teegen dezelve verzet.
ccxxii;



CLXXIV
CCCXXII.
Eene meenigte van Gebeurtenisfen bewyzen en toonen ons , dat een Vorst zich en vooral de Natie moet doen eerbiedigen: en dat de Moderatie eene Deugd is, die de Staatsmannen niet altyd ten ftrengften) en in den hoogsten graad moeten uitoeffenen weegens de bedorvenheid van den tyd.
CCCXXIII.
De misflagen, die de Staatsmannen begaan, zyn niet altyd vrywillig; dikwyls zyn zy de gevolgen van de Situatie , waarin men zich bevindt : en de eene inconveniènten brengen Veelal weeder anderen voort.
CCCXXIV.
Ieder Minister of Staatsman, die niet in het toekomstige tracht te leezen, en de Evenementen als zeer waarfchynlyk en naby zynde te veronderftellen; om te trachten, dat dezelve tot zyn voordeel afloopen, of om ten minsten zeeker te zyn, om niet raadeloos te weezen, zoo zy gebeuren, ls voor zulken Post, dien
hy bekleedt, niet gefchikt. ' CCCXXV.



CLXXV
cccxxv.
De Natuur, die in alle harten het gevoelen van eene Primitive gelykheid ingeprent heeft; heeft ook de grondflagen van eene eeuwige en onverzoenbre haat tusfchen de Grooten en
Kleinen gelegd. Deeze laatften maaken
dus met vermaak en alle fneedigheid gebruik van alles, wat den eersten nadeelig weezen kan.
CCCXXVI.
De Desorder in eenen Staat moet men als een uitwerkzel befchouwen; die ineeneallesvermogende Oorzaak herfchapen wordt; wanneer dezelve door eene Macht gemaniëerd is, die door geene anaere in evenwicht gehouden wordt: Hare begunstigers zyn in de noodzaaklykheid, om dezelve in ftand te houden, en de eene geweldenary baant voor eene volgende den weg.
CCCXXVI1.
Niets is zoo fterk als eene Republicq, alwaar men de Wetten, niet uit vreeze of raifonnement, maar uit Vaderlandsliefde en Vaderlands-drift alleen onderhoudt en gehoorzaamt:



CLXXVI
zaamt: zoo was het te Romen en te Lacedenon gefteld; want als dan voegt zich by de wysheid van een goed Gouvernement, alle die drift, alle die kracht en energie, die men zelfs van eene Fa&ie verwachten kan.
CCCXXVIII. Iets betreklyk tot de Zee-Tacticq.
Dat Vooroordeelen en Gewoontens de meeste Menfchen zoo fterk regeeren en beheerfchen, als de grootste Afiatifche Despoten hunne Onderdaanen regeeren, leert óns dé daaglyk. fche ondervindinge; zoo Wy acht liaan op de Menschlyke handelingen ; haar oorfprong legt in de natuurlyke traag- en logheid der Menfchen, die zonder fterke aanfpooringen het Pad hunner gewoontens blyven voortgaan; en minder daarvan af.vyken, naarmaafe zy daar langer op gewandeld hebben: Hier uit is het dat afgeleid moeten worden de zoö teegen de gezonde Reeden aanlopende handelingen der meeste Menfchen in de verfchillende Clasfen der Maatfchappye.
Om den Mensch uit zyne natuurlyke traagen logheid te brengen, moeten zyne Pasfiën aangedaan en in beweeginge gebracht worden;



CLXXVII
den; en om hem naar de gezonde Reeden te doen handelen , dient hy algemeeue Grond,reegeis te hebben, die, uit herhaalde ondetYindinge en aan de gezonde Reeden getoetst, voortgebracht zyn.
Naar maate de algemeenheid van zulke Grondreegels, die in de verfchillende Vakken der Weetenfchappen zich zullen daarbieden; naar maate zullen, de Vooroordeelen en gewoontens verminderd en de Weetenfchappen vermeerderd en eenvoudiger worden.
Om dan de Vooroordeelen en Gewoontens,, die in ons Metier noch huisvestende zyn, te verminderen, zoo niet geheel weg te neemen, zal Ik ter voorbeeld eenige Mgemeene Grondreegels daarftellen , ten einde aanleidinge te geeven, om de weetenfehap der Tacticq gamaklyker , eenvoudiger en daar door tot meerdere volkomenheid te brengen.
Alge mee ne Gronden.
Ten Eerften: Van den aart en Natuur der Wapenen, zoo wel, als van de plaatzingeh derzelver aan Boord der Scheepen hangt af; De order en Rangeeringe der Scheepen; hétzy van Offenjif of Defenf.f tegen den Vyand te ageeren.
M He:



CLXXVIII.
Het Canon eene der fterkste Wapenen aaa Boord der Scheepen langs de zyden geplaatst zynde, wierden het voorste en agterste gedeelte van een Schip de zwakste; en dus volgde door die veranderinge van zelfs; dat de attaque en defenfie van een Schip in zynebreede of lange zyde en niet geiyk in oude tyden van. vooren in een Schip heftenden : Hare beide zwakke Plaatzen of Flancquen trachtende te dekken, zoo kwam men natuurlyker wyze op de gedachten, om de Scheepen achter elkander •in ééne Linie te plaatzen; en het is uit deeze plaatzinge, dat de Linie van Bataüle voortgefprooten is.
Eens aan deeze gedachte gehecht zynde, zogt men de fterkte in eene rechte Linie, die door de Scheepen met Canon voorzien , op dezelve gerangeerd wierd. Dit denkbeeld wierd by alle Zee-Mogenheden als eene Ai. gemeene Grondreegel aangenomen ; zonder dat men ergens op de gedachten kwame of het wel de beste ware, om ze zoo wel voor het Ofenfive als Defenfive te gebruiken : Jaa verfcheidene achteréén volgende Oorlogen ter Zee , wierden met Vlooten tegen elkander ageerende op deeze vyte gevoerd ; en het was niet voor het Jaar 1770, dat in den Oorlog



CLXXIX
, u rusfchen de Rusfen en de Turken een
van die order van Batarlle afga* Hy
^ alleen met zyne #«k &** Vïg ^hieldhemmetderesren^.daardeVyand
tyaaeenszoofterkwar,:Tothetdo.nvandee Z^£W3«, had hy dén wind van den Vyand Deeze en andere manieren heeft By by £ terugkomst in zyn Vader.and door de druk en
*J^*^
de-Officieren meedegedeeld. —- ue&t:
deeze groote veranderingen in .
fche Marine bleeven tot in den Amencaan SI Oorlog van fefc op dezelfde man. voortvaaren en het was niet dan m den Jaa.e II dat de braave Engelfche en Franfche
Oraals i*""^™^* Eerste de Franfche Linie doorfneed, en de
rweedemet een gedeelte zyner Vloot m de
Oost-Indien de Engelfchen engageerde en het
andere en échec hield. Zoo verre My bewust is, zyn deezededne
voorbeelden, waarin men van deoudemamer
van engageeren, afgegaan is en aan anderen afleiding tot naavolging en verbeetenngen M 2 s*



CLXXX
gegeeven heeft. Ik zal dezelve hier op laaten volgen en hoe gaarne zag Ik ze uit ons Corps voortfpruiten!
Ten Tweeden: Tot het doen van 'manoeuvres is ruimte en tyd noodig.
Ten Derden: De beste Manoeuvres zyn die; welke in de kort mooglykfte ruimte en tyd zonder eenige verwarringe te veroorzaaken, ter uitvoer kunnen worden gebracht.
Ten Vierden: Alle Manoeuvres moeten klaar, duidlyk en eenvoudig zyn.
Ten Vyfden: Alle Manoeuvres moeten altoos tot hetzelfde einde, op dezelfde manier worden uitgevoerd; waardoor men de verwarringe, die anders plaats hebben kan , voorkoomt • door dat de Eén het dus en de andere het weder anders begrypt.
Tet Zesden: De fnelheid van beweegingein eene Linie is naar maate van hare uitgeftrektheid
Ten Zeevenden: Het zy eene Vloot Offenjïf of Defenfif ageere, moet dezelve zodaanig gerangeerd zyn, dat zy zich onderlings kan fouteneeren.
Ten Achtflen: Wanneer men eene Vyandlyke Vloot op eenig gedeelte met overmagt engageert en Hem beletten kan hetzelve by tyds
Je-



CLXXX1
fece-.irs te geeven , moet dat geëngageerde gedeelte , voor een gedeelte of wel geheel verliezen; veronderftellende , dat de beide Vlooten even goed geëxerceerd en gedisciplineerd zyn.
Ten Negenden: Alle generaale Engagementen moeten met ongeëxerceerde , ongedisciplineerde , ongemanoeuvreerde Vlooten zeer vermyd worden.
Ten Tienden: Die van de twee, tegen elkander ageerende Chefs allerbest de fterkte van zynen Vyand en de bekwaamheeden der Uitvoerders kent, wordt zelden geflaagen.
Ten Elfden: Daar onverwachte voorvallen de meeste Menfchen in verleegenheiden verwarringe brengen, zoo geeft een onverwacht Manoeuvre, in eenen dag van gevecht, alle hoop van Succes.
Ten Twaalfden : In het voeren van den Oorlog is eene al te groote omzichtigheid even nfldeelig, als eene al te groote roekeloosheid: Men meet dus deeze beide uiterstens even zorgvuldig vermyden.
Ten Dertienden : Met wel geoeffende, geëxcerceerde en gemanoeuvreerde Vlooten kan men den Vyand lang en echec houden, alvoorans hy het waare poiniï van attaque ontwaaren M 3 kan:



CLXXXII
iau: Deeze onzeekerheid doet Hera 2omty<is verkeerde manoeuvres doea, waarvan men als dan gebruik maakt.
Ten Veertienden: Daar de Winst of het Verlies van eene Bataille groote voor- of nadeelen ten gevolge hebben kan voor den Staat j zoo dient men geene Bataille te waagen , dan naa een te vooren wel bereekend FLn van allevoor of nadeelen , die daar uit voor het Vaderland kunnen volgen. Eene dwaaze Roem verleidt nooit een Vaderlandlievend Chef, maar Hy denkt altyd, dat zyne Eer en waare Roem in het verkrygen van Eer, Roem en Voordeel voor zyn Vaderland beftaat.
Ten Vyftienden : Het eerfte voorwerp van onderzoek by het vergelyken der fterkte van twee Vlooten moet geenzins het getal der Scheepcnzyn, maar wel:
i°- DeQfier,D«fip/;neendegeoeffendheid der Equipagien.
2°. De Kunde en Courage van de Chefs der Scheepen.
3°. De groote Kunde en bekwaamheid des Admiraals, gepaard met zyne onderneemendheid van Geest.
Over



CLXXXIII
Qver het EngageereN ter Zee.
De üitvindinge van het buskruid en hrt j „ MVolEd gebruik-maaken van het Ca verzaakte groote veranderingen in
ver lange zyde te leggen 6
«l,.<.l nieuwe weetenfchap voor j« eene geheel nieuwe uitgedacht voeren van den Oorlog ter Zee, ui s
^orrgtn zich in den Oorlog ter zee va„ Galleyën en andere Roeivaartuigm £ dienden, maakte het plaatzen «» h« ^
non i„ het «o*.^6!,
gee„e veranderinge in dooude Z
dewyl men door de Riemen n
eenen recht.ynigen -t= - ^
and bleef geeven: Dus bracnt geene veranderinge in de oude Z« ^ der Grieken en Romeinen - -ege
Geheel anders was het geleegen, C1enehet gefchut oP groote
te>die door ^ ^^J^L gWind in beweeg.ng moes.en bracht: De bewegingen der Roeivaart g M 4



CLXXXIV
wierden door de inwendige krachten der Riemen, naar goedvindinge van den Chef, volgens alisn Liniën'gedirigeerd, daar inteegendeel de beweeger.de Krachten der Scheepen, naar Mechanifche Gronden, voortgebracht moesten worden , en het Gefchut eene Perpendiculaire direSie met de coers van hetVaarUljg in alle Linié'n van directie bleef houden: Dus volgde hieruit: dat dé oude Zee-Tacticq geheel vernietigd en er eene geheel Nieuwe op andere Gronden uitgedacht worden moest: Het is dan hiermeede ook gegaan, als met alle nieuwe Kunde en Weetenfchappen, welke eerbt door langdurigheid van tyd en ondervindinge tot eeiie zeekere volmaaktheid gebr;.cht kunnen worden. "
De groote Zee gevegten,die tusfchende twee toenmaals groote Zee-Mogendheeden, Holland en Engeland, in de eerden tyden zyn gehouden, waren in enge en door Kusten en Banken zeer bepaalde Zééën; waarin geene genoëgzaame ruimte was, om met eene meenigte byéënverzametde Scheepen te'kunnen manoeuvreeren:"—- Men vdgt dus in drie groote Oorlógen, die dee/,e beide Natiën teegen elkander voerden met veele Perfoneele ijrógerbeld'/' zonder gcfchikte' manouvres en
r é



CLXXXV
de eerfte, zoo verre My bewust is, die eene reguliere fchikkinge met zyne Vloot, in het dekken van een groot Convooy, heeft gemaakt, was de oude braave Tromp en de groote de Ruiter, die in Divifiën ageerden: en naderhand is door den Hertog van York de rechte Linie van Bataille in het werk gefield, die vervolgens door de Franfchen tot eene meerdere regulierheid gebracht is: Deeze Natie is het ook, die allereerst aan de Marine van Europa een werk over de Zee Tacticq handelende, gegeeven heeft. De Hollandfche Marine bracht het tweede origeneele Werk in haare Taal voor den dag, ha dat alvoorens het Franfche Werk over de Zee Tacticq van Morogues, door twee Hollandfche Officieren, den Grave van Btl and 'en Kinsbergen, met byvoeging van verfcheidene veranderingenen manoeuvres, over gezet ware.
" De Engelfchen waren de derde, die zeer laat een origineel Werk in hunne Taal, over de Zee Tacticq te voorfchyn hebben gebracht. ' Ook is het uit de twee eerstgenoemde Marines, dat om Seinen op onbepaalde plaatzen te doen, zynen oorfprong heeft: Doch Wie van beiden hier over het allereerst geM S dacht



CLXXXVI
dacht hebbe, is ongemaklyk te bepaalen; alzo in Frankryk de Capitein ter Zee du Pavillon hier over werkte op denzelfden tyd dat een Hollandsch Zee Officier in Ruslifchen Dienst zvnde daar over in Rusland beezig was , en dus op eenen al te grooten affland om met zeekerheid te kunnen bepaalen, wie van beiden allereerst hier op gevallen zy! — Dit is zeeker dat beiden, fchoon door verfchillende manieren van uitvoeringen, tot het zelfde but gekomen zyn ; om alle mooglyke feinen voor Vlooten op onbepaalden plaatzen te doen; waar door dan ook geene geringe verbeeteringen in de Marine zyn voortgebracht; die zo wel van de Engelfche als andere Marines
overgenoomen zyn: ■ Niet tegenflaande de
Engelfchen in de twee te vooren opgenoemde Vakken , de laatfle geweest zyn; hebben zy daar tegen de Fer van de Lengte op Zee gevonden te hebben benevens de daar toe benodigde Werktuigen: Eeneuitvindinge, die zeer groote verbeeteringen in het Vak der Scheepvaart te weege gebracht heeft.
Uit het te vooren gezegde, zal men genoegzaam kunnen opmaaken, welke de reedenen zyn, waarom groote Mannen , diedeGefchtedenis van hun Vaderland befchreeven hebben,
ons



CLXXXVII
ons zoweiniggoederelatien van Zee gevechten nageiaaten te hebben : Ik fpreek vooral van die tyden, na dat men het Gefchut op Vaartuigen , die door kracht van wind in beweeginge gebracht moesten worden, geplaatst heeft:—■ Men zoude, het zy onder verbeeteringegezegt, de Historie van dan Oorlog ter Zee in vier Vakken kunnen verdeelen, Als:
Ten Eerften: In de Zeegevechten der Grieken en Romeinen , tot de Bataille van Lepante in 1571. Ten Tweeden: Toen men grooter Zee Vaartuigen gebruikte , die door het plaatzen der Zeilen en de kracht van den Wind in beweeginge moesten worden gebracht tot 1740. Ten Derden: Van 1740 tot 1780: Als wanneer het eerste Werk, om in eene andere order, dan in dfe van eene rechte Linie den Vyand aan te tasten, of af te wachten, te voorfchyn gekoomen is. Ten Vérden: Van dat tydftip en vervolgens. Ik heb, onder verbeeteringe, gezegt, dat men cm eene generaale Oorlog ter Zee wel
te



CLX XXVIII
te befchryven , den Tyd in vier Vakken behoorde te verdeelen, om dat deeze verdeelinge uit den aart en natuur der Vaartuigen en Wapenen, van welke men zich in verfchillende tyden bediend heeft, voort vloeit. Zoo als uit een kort narré van ieder Periode duidlykblyken zal.
Eerste Periode. Uit de Griekfcheen Romeinfche Gefchiedenis blvkt, dat de Vaartuigen; waar van men zich ter Oorlog bediende, ligte, kleine en weinig diepgaande Roeivaartuigen waren; die dus overal digt onder de Wal konden koomen, zich achter uithoeken en Eilanden verfchuilden, Pofitiën namen , Embuscadesen Krygslistengebruikten , evenals de Troepen te Lande deeden, te meer, daar de Wapenen, die beiden gebruikten, dezelfde waren: Daar de Vaartuigen door de kracht van Riemen in beweegingegebracht wierden, en dus in alle opzichten en naar alle Liniin van Aire&ie terftond door den Chef van het Vaartuig gedirigeerd konden worden; zoo volgde hier uit: Dat haare Tacticq even als die te Lande was. Geiyk uit de verfchillende gevoerde Oorlogen ten klaarden te zien is: Alhoewel men naderhand wel Zeilen op de Roei-Vaartuigen plaatste, zoo wierden dezelve in tyoe
van



CLXXXIX
van Gevecht geftrooken en de Attacpesbleeven dezelfde: Daar de uitvindinge van het Buskruit en het ingevoerde gebruik om Canonnen in de Voorfteeven van de Vaartuigen te leggen, ook geene de minfte veranderinge in de oude Tatticq voortbracht, zoo als uit de Bataille van Lepanto in 1571 voorgevallen duidelyk blykt.
Tweede Periode: Onderfcheidene groote ontdekkingen, als die van America, Oost Indien, de Compasnaald enz: veroor. zaakten, dat men andere te zamengeftelde en grootere Vaartuigen voor de Zeetochten uitdenken moesr, dan die Roeyvaartuigen, waarvan men zich tot dien tyd toe bediend had : Dit gefchiedde dan ook en men plaatste tevens op dezelve Masten , Stengen en Raas, en maakte de Zeilen aan dezelve vast; waardoor de bewerkinge van deeze nieuwe Vaartuigen van eenen geheel anderen aart en natuur wierdt als die der Roeyvaartuigen. Op deeze Scheepen , die naar Mechanifche Gronden in beweeging moesten wokden gebracht, het Gefchut langs de zyde geplaatst zynde, veranderde zulks ten eenemaal de manier van alle engagementen ter Zee, en men moest dus noodzaaklyk de Oude Zee Tacticq laaten vaaren en tot eene nieuwe zynen toevlugt neemen:



CLXXXX
men: en daar men by geenen der Gefchied-
Scbryvers eenig regulier gedetailleerd Plan van Zeegevegten tot 1740 vindt: 200 zoude dit naiuurivk het Tweede Tydvak bepaalen:
Derde Periode: Daar het eerste gedetailleerde Plan van het Zeegevecht, gehouden tusfchen de gecombineerde Franfche en Spmifche Vlooten tegen de Engelfche by luu on, op den 11 Febr: 1744, zoo verre my bekend, in , de Historie van dien tyd befchreeven, en in de daarop volgende Oorlogen zulks meede gefchied is, zoude zich het derde Tyd-Vak tot den Jaare 1770 kunnen bepaalen; wanneer men voor de eerste maal in het werk gefteld heeft, om van de tot dien tyd noch in gebruik zynde Linie van Bataille af te gaan: — of wel tot 1780 als zynde toen het allereerst de andere Manieren om ter Zee te engageeren publicq gemaakt, zoo als reeds te voren gemeld is.
Zie daar eene Verdeelinge van Tyd- Vakken , die naar myne gedachten uit den aarten natuur der Veranderingen in de Manier van engageeren ter Zee fpruitende is.
Wenschlyk zoude het zyn, dat 'er ten nutte van het Algemeen en tot Inftructie der Marine eene Algemeene Zee-Historie ten voorfchyu
kwa-



CLXXXXI
kwame ; maar niet minder wenschlyk zoude ook teevens eene goede algemeene Zee-Befchryvinge zyn.
EINDE.