676
OK 62
3595



Bibliotheek Universiteit van Amsterdam
01 3326 5736



576






HISTORIE DER SPARTANEN
TOT
"NADEN DOOD VIN DEN JONGEN
A GIS,
DEN ON GELUKKIGEN VERDEDIGER VAN DE- GRONDWETTIGE REGERINGSVORM
VAN ZYN
DOOI
A. T. VERBEEK.
Tc DORDRECHT, "bil Ha DE HAAS, 1788,






VOORREDE.
Die geen vreemdelingen zyn in de gefchiedenisfen der wereld zullen over-, tuigd wezen, ^Jejglgende bladzyden eene ware üifterié-'behelzen, welke meer dan twee duizend jaren voor den tyd, welken wy beleven, is voorgevallen; het zyn de min-kundigen onder onze landgenoten, welke wy vooraf van deze waarheid wilden onderrecht hebben.
Des Schryvers voornaam oogmerk is geweest, om de vaderlandfche jongelingen, door het lezen van eene niet onaangename gefchiedenis tot het zoo noodzakelyk denken opteleidcn, waar^ om hun telkens zodanige aanmerkingen worden medegedeeld, als den meer ge* * oef»



n VOORREDE.
oeffenden lezer van zelf zouden te binnen vallen.
Op dat dit heilzaam doelwit aan gene hatelyke oogmerken zoude worden toegefchreven zyn alle aanmerkingen en voorbeelden, die men uit de gefchiedenis van ons eigen Vaderland hier en elders zeer gevoeglyk zoude hebben kunnen bybrengen, zorgvuldig vermyd geworden.
Des niet tegenftaande zal het lezen dezer bladej-en^vgór den Nederlandfchen l£ep«blikein niet geheel nutteloos wezen; Hy zal daar onder anderen uit leren hoe verderfelyk de weelde is voor den bloei en het welvaren van eenen vryen Staat — welkjnjia^ deügen invloed zy heeft op de-naaorra--



VOORREDE. ïi1
le deugden des volks, en vooral hoe rampzalig zy is in hare gevolgen voor de onfchatbare vryheid, die eens ver-? loren zynde niet dan met de onuitfprekelykfte moeite, met de geduchfte ge-, varen, ja met ft romen bloeds kan herfteld worden.
Ook zal hem hier en daar gelegenheid voorkomen, om de voornaamfte volks-deugden en gehreken optemer» ken, ten einde de eerften ieverig natevolgen, en de laatften zorgvuldig te yermyden.
Eindelyk zal Hy uit het beloop der ganfche gefchiedenis kunnen opmaken, hoe het kwaad zyn meester ftraft, ea de Deugd haar zelve beloond; —; terwyl de wisselvalligheid van het men* z fche-.



m VOORREDE.
fchelyk geluk, en de onftandvastigheid der ondermaanfche zaken hem van verwondering zal doen verbaasd ftaan.
Verder heeft men den Lezer vooraf niets medetedelen, als alleen de vreze van den Schryver, dat in deze zyne eerftelingen vele onnauwkeurigheden en gebreken zullen ontdekt worden; — doch aan den anderen kant vleit hy zich met de gunftige gedachten, dat zy, die dezelven het meest ontdekken zullen, ook tevens het meest genegen en het edelmoedigst zyn zullen, om dezelve gunftig te verfchonen.
Dordrecht, den 13 Mey 1788.






Beween :my mnefr miyra va-5end?uit sierf cmjdmldlag'
MTadz . 67 »



HISTORIÉ
DER,
S P ART AN EN,
TOT NA DEN DOOD VAN DEN
JONGEN AGIS,
DEN ONGELUKKIGEN VERDEDIGER VAN DE GRONDWETTIGE REGERINGS-VORM VAN ZYN VADERLAND.
Aut agitur res in fcenisy aut aiïa refertur.
Sparm met eenen anderen naam Lacedemon genoemd, gelegen in Griekenland op het Schier - eiland Peloponnefut, aan de rivier Eurotas, ftont reets in de kindsheid zyner jaren onder het gebied van Koningen , welke na verloop van tyd zich het recht aanmatigden, om zonder eenige de minfte bepaling naar hunas willekeur te regeren.



2
Zoo ellendig w^s de toefland van Spartaas Inwoonderen , toen zy door de wrange vrugten ecner ondraaglyke flaverny eindelyk in toorn ontftoken zynde, 'het heldhaftig befluit namen, om liever alles te wagen, dan zich lsinger aan hunne dwingelanden te onderwerpen.
Aldus vint de Heersehzugt doorgaans haar loon in. den ontftoken yyer en getergde vryheidsliefde der onderdrukte burgers; — wanneer de dwinge-landy zich boven alle rechten meent verheven te hebben > ftort zy niet zelden in den diepften afgrond van verachting ter neder. -— Als wy "de Jaarboeken der Wereld opflaan, zullen duizenden van voor , beelden ons , overtuigen van de zwakheid eener regering, welker grondflag het geweld is: — terwyl ons te gelyk de byna ongelooflyke ver.rigtingen, tot welke een zwak % maar door vryheidsliefde aangevuurd volk in flaat isvan verwondering zullen doen verbaasd ftaan.
. De Spartanen in dien tyd meer lichaams•kragten dan vermogens van geest bezittende, zagen hunne onderneming wel met den besten uitflag bekroond^ maar het gebrek aan
je-



3
gezonde Staatkunde eli de nodige wysbegeerte was de reden, dat zy hunne toekomende Regerings-vorm niet zodanig bepaalden, nis zy hadt behoren te zyn, om het duurzaam geluk van den Staat te bevoorderen; waar door veroorzaakt wierdt, dat zy (gelyk niet zelden gebeurt) van de flavtrny verlost tot de losbandigheid vervielen.
Dit is een natuurlyk gevolg van alle vol(Irekle Volks -regeringen> (*) die meei/t altyd een bron zyn van de fchromelyklte verwarringen > en uit dien hoofde , hoe zeer ook het meest ftrokende met de natuurlyke vryheid van den mensch, om hare nadelige uitwerkzelen en onbeftaanbaarheid grotejyks aftekeuren.
't li
(*) Men moet een onderfcheid maken tusfchen eene volftrekte en eene zuivere Volks-regering: de eerstgenoemde is ; alwaar het volk in eigen perfoon alle byzondere en algemene zaken beftuurt: en de twede, alwaar het volk deze zaken door zyne vertegenwoordigers befturen laat; — op deze wyze moet men verftaan al zulke fehryvers, die eene Vqlks - regering als de verderflykfte van alle Regeriiigs - vormen hebben voorgeftdd,
A a



4
't Is waar men behield twee Koningen te Sparta; dan dezen waren meer Koningen in naam dan wel in de daad. ——• een zaak, die wezenlyk opmerking verdient, dewyl de gefchiedenisfen ons byna geen voorbeelden van foortgelyke Koningen opleveren , nadien de aart der vorften doorgaands minder gefchikt is, om zich binnen den voorgcichreven kring van gezag te bepalen, dan om denzelven op alle mogelykc wyzen uittcbreiden, en om zelf zich, offchoon zy den naam van Koningen niet hebben , een volmaakt Koninglyk gezag aantematigen, en over hunne meesters te regeren.
Dan de onderwerping van de Koningen van Sparta aan den wil des volks, was ook niet duurzaam; door den tyd wierden zy van Koningen in naam, dwingelanden in de daad, het welk wel rasch eene bron opende van de hevigfte gefchillen, en gedugtfte oproeren. Het Volk weigerde hunne Koningen te gehoorzamen , verklaarde derzelver gezag onwettig en herriep zyne oude voorrechten; terwyl de Koningen, hunne vorige afhankelykheid vergeten hebbende, alle pogingen in het werk fielden, om hun aangematigd gezag te



5
behouden en het Volk als flaven met eenen bukkenden eerbied voor hunnen Koninglyken Scepter te zien nederbuigen.
De onderlinge gefchillen, in plaats van te verminderen, groeiden van dag tot dag aan ;
de burgers kozen parthy en vereenigden
zich, (*) om de Koninglyke magt te fnuiken :
(*) De Spartanen handelden in dit opzigt geheel tegenftrydig met het gevoelen van den Heer Perponcher in zyn twede deel van den Hf dendaagfcben Stoicyn, alwaar Hy fprekende over de iurgerlyke vryheid, aan ieder lid der Maatfchappy wel wil toekennen het recht, om toetezien of zyne belangens wel in de daad behartigd worden, en of die genen , aan welken bet befluur is toevertrouwd de han voorgefchreven palen niet te buiten gaan; doch op en voor zich zeiven, en in zoo verre alleen, ah zyne afzonderlyke invloed firekken kan.
Het zoude misfehien den Nederlanderen niet onaangenaam geweest zyn, dat die waarlyk beroemde Wysgeer, in plaats van zoo fpoedig van dit aangenaam onderwerp afteflappen, en overtcgaan tot een ander gefprek rakende het overfpel > zich zeiven nog deze volgende vragen hadt voorgefteld en beandwoordt — of dat üeverzigt van ieder lid op en voor zich zei, ven genoegzaam zoude zyn, om de Overheid, wanneer A 3 1



6
ken: en gelyk de twedragt altyd zeer
vcrderfelyk is voor den bloei en den welftand der Staten , zoo wierdt ook Sparta door dezelve gebragt op den oever van zynen ondergang.
In dit gevflarlyk tydftip trat Lykurgus op het toneel der wereld, om zyn beroerd Vaderland te verlosfen: —— Hy was de Zoon van Enuomus (-j-) Koning van Sparta, die
reedt*
~y eens de voorgefcbreven palen van ban gezag was te tuiten gegaan, binnen derelven te rug te brengen ? cn wat de leden der Maat'fcbappy moeten in bet werk pellen , wanneer zy zien', dat de Overheid de voergefcbreven palen van baar gezag dadelyk it te buiten gegaan ?
Ook fchynt het oogmerk, waar toe wy ons in eene Burger-maatfchappy hebben begeven , iets meer te zyn, dan om rust, vroede en veiligheid voor ons en onze bezittingen te genieten, waar op de redenering van den Heer Perponcher alleen gebouwd is, immers dan is 'er geen verfchil van Regeringsvorm nodig, dewyl die drie zaaken in alle Begerings - vormen bewaard blyven, en het hoofdoog»erk aller Regerings - vormen uitmaken.
(t) Of volgens den dichter Simonides van Pry «»<».



7
reedts in een oproer was omgekomen. Zyn ouder broeder vroegtydig ftervende liet eene zwangere weduwe .na, die kort daar op een* zoon ter wereld bragt > aan welken Lykurgus de Koninglyke waardigheid overgaf, zich Vergenoegende met den zedigen tytel van voogd over den jongen Koning aantenemen.
Deze trek van edelmoedigheid gévoegd by vele andere uitftekende deugden maakte deri grootmoedigen Lykurgus wel dra het voorwerp van de liefde en hoogachting des volks ; ——• 't welk hem aanleiding gaf, om het grote ontwerp te fmeden,. om den verwarden Staat te hervormen, en aan zyn Vaderland door een nieuw en beter ' faïïïenftel van Regering de verloren rust en voorfpóed wedertegeven.
- Dit ontwerp hoe pryzelyk en verheven ook Verwekte hem echter gedugte vyanden, nadien lage vleiers, die door geen beginzel van deugd of Vaderlandsliefde , maar door eigenbelang gedreven, de zyde der Koningen hielden, zyne deugdzame oogmerken by het Volk poogden Verdagt te maken, en hem deden voorkomen als iemand , die door list en gevefnsdhèid zich poogde meester te maken van de gunst A 4' </ii



van het gemeen, ten einde daar door naderhand gelegenheid te vinden, om des te zeker» der over hetzelve te heerfchen, (_*")
Van zulke en foortgelyke aantygingen bedient zich vaak de Heerschzugt en hare aanhang, om de eerlyke pogingen der beste Vaderlanders vrugteloos te maken: 't is hun
toch om het even, of zy door eerlyke of door onedelmoedige middelen hun listig oogmerk bereiken : • en het is voorwaar te bejammeren,
dat zy meest altyd hun doeleinde treffen, vooral by zulken van het volk, die te wispelturig en te los van hoofd, zeer geneigd xyn, om het oor te lenen aan alle listig verdichte uitftrooizels van belangzoekende Groten, zoo, dat zy niet zelden, tot onuitfprckelyk nadeel van den Staat, die genen ten onrechte beginnen te wantrouwen en te verachten, aan welken zy te voren alle hunne beïangens gerustelyk toevertrouwden.
Dit is de reden, dat de grootfte en eerlykfle Staatsmannen in hunne brave oogmerken
(.*) In civibus optime de Republica meritis hommes interdum non modo res praeclarisfimas obli» viseunter, fed Gtiam nefarias fuspicantur.
Cicero.



9
ken tot herflel van den Staat, niet zelden te leur gefield worden.
Het eerlykfte en beste gedeelte des volks bleef echter den belangelozen Lykurgus flandvastig aankleven, en fchoon hy onder derzelver befcherming en bewaring zeker eene veilige verblyfplaats in Sparta hadt kunnen behouden , verkoos hy echter, ondanks de vurige begeerte zyner beste vrienden, de leugenachtige kwaadfprekenheid te verftommen door al zyn beftuur neder te leggen en zyn ondankbaar Vaderland te verlaten. (*)
Zoo moet fomtyds een grootmoedig man voor de listige aanilagen zyner vyanden wyken, en zyn arbeid laten (leken, die hy tot
redding van zyn Vaderland begonnen hadt:
Maar de onfchuld moet ook fomtyds verdrukt worden, om daar na des te heerlyker te zegepralen I
Of
(•) Si Republica bona frui non licuerie optan-, dum, ut mala careamus.
Cici»».
A S



to
Of fchoon nu Lykurgus met zyn lichaam onder de vreemdelingen rondzwerfde, waren echter de gedagten van zyne ziele fteedts qp zyn lieve Sparta gevestigd, en zyn geest, nu afgetrokken van het gewoel der regering, werkzaam aan het grote plan der hervorming, waar toe hem de liefde van zyn ongelukkig Vaderland, dat hem dag en nacht voor oogen zweefde, nog telkens aanprikkclde.
Zoo vergeet een deugdzaam man de belangens van zyn Vaderland niet, fchoon hy zelf tot bewaring van zyn rust, tot beveiliging van zyn leven tegen de aanvallen zyner vyanden , genootzaakt wordt, om als ballings des lands onder de vreemdelingen te zwerven.
Met zyne gedagten doorreisde ,hy nu alle de Staten der wereld , die wegens hunne Regerings - vorm boven anderen vermaard waren; hy befchouwde dezelven als .Ieerfcho-
len, die eigenaartig gefchikc waren, om zyn
verftand voortelichten. Als wysgeer was hy
in ftaat, om te beoordelen, wat van dezelven nuttig, wat nadelig konde zyn voor het charakter van Spanaas inwoonderen, wier geluk alleen hy bevoorderen wilde.
Het



II
Het is toch eene zekere waarheid, dat een en dezelfde Regerings - vorm niet altyd even gefchikt en even nuttig is voor alle landen: de wetten moeten ingericht zyn overeenkomftig met den aart, het verftand en de ligging van het volk, aan 't welk Zy moeten voorgefchreven worden: daar Athenen moest vry wezen , kon Syrakufe noch eene volmaakte vryheid, noch eene volmaakte alleenheerfching dulden; en voor anderen fcheen het integen» deel noodzakelyk, om Haven te wezen.
Intusfchen wierdt men in Sparta wel rasch de nadelige gevolgen der afwezenheid van Lykurgus gewaar; de toenemende ongeregeldheden en wanorders deden de verftandigften onder het volk ernftig naar eenen verlosfer uitzien , en de Koningen zelf, wilden zy het gehele land niet aan een zeker verderf en onvermydelyke verwoesting overgeven , waren genoodzaakt dezen wil des volks door hunne toeftemming te bekragtigen.
Lykurgus was de eenigfte man, welke algemeen tot deze gróte Zaak bekwaam en gefchikt geoordeeld wierdt: —— men vaardigde derhalven .gezanten »f, om hem op de vricn-
de-



ia
delykfte en tevens ernftigfte wyze te verzoeken en te fmeken, om zyn zugtend Vaderland te hulp te komen.
Zulk eene algemene begeerte en overeenkomst der verfchillende parthyen, om een' middelaar interoepen, ten einde de verbroken eendragt op deugdzame gronden te herftellen, kan niet anders dan gevvenschte gevolgen hebben , en is byna het eenigfte middel om een beroerd Vaderland voor zyn gewisfen ondergang te bevryden; —— Maar wanneer integendeel één van de twistende parthyen zich veroorlooft > om eenen derden als verlosfer in te roepen, die met AUxander den knoop van het verfchil met de fcherpte van zyn zwaard doorhakt, en de zwakfte parthy door het geweld der wapenen tot zwygen noodzaakt, dan kan de rust, die aldus te weeg gebragt wordt, nimmer duurzaam zyn, integendeel wordt het vuur der onenigheid daar door flegts gefmoord, om by de eerfte gelegenheid des te heviger uittebarsten.
Lykurgus te verheven van ziel om vorige verongelykingen te gedenken , gaf dadelyk gehoor aan de eenparige begeerte zyner mede-
bur-



( * ) 1$
burgeren, het welk by zyne wederkomst in Sparta oqk veel toebragt tot bevoordering van zyn ontworpen plan van hervorming, om dat aller harten nu als eensgezind waren, om te luisteren naar den raad van hem, welken zy zelf als de verlosfer van hun Vaderland hadden ingeroepen.
Hoe grote wysheid en omzigtigheid, hos veel menfchenkennis was 'er nu niet nodig voor Lykurgus om de verfchillende parthyen te bevredigen, aan beiden genoegen te geven, en ondertusfchen het duurzaam welzyn van het Vaderland niet uit het oog te verliezen ?
De fakkel der burgerlyke twedragt was ontftoken door de hevige gefchilien, over de uitgeftrektheid van het Koninglyk gezag en de
voorrechten der burgeren; de aanhang der
Koningen was te groot, om de Koninglyke magt geheel te vernietigen , en de burgery gewapend zynde , verklaarde eenftemmig, dat zy liever alles wilde opofferen dan hare vryheid verliezen.
Ook was Lykurgus te verftandig, om niet te begrypen, dat een Staats-hervormer altyd
naauw-



14
naauwkeurig behoort zorg te dragen, dat in de herftelling zoo veel mogelyk van het oude famenftel der regering bewaard blyve; daarom liet hy het openlyk ftaatsbefluur berusten in handen der twee Koningen, en het volk, en ftelde een Raad aan, om het gezag, nu tusfchen het Volk en de Koningen verdeeld, in evenwigt te houden, om de eendragt tusfchen die beiden te bewaren, en de wetten , waar door dat evenwigt bevoorderd wierdt, in ftand te houden.
De magt der twee Koningen was, voor zoo veel het burgerlyk beftuur betreft, zeer bepaald; in tyd van vrede waren zy in de daad niets meer dan twee voorname leden van den Raad, ftaande het hun niet vry, om zonder toeftemming van den zeiven eenige openbare zaken te behandelen.
In tyden van oorlog waren de palen van hun gezag meer uitgebreid, fchoon ook dan hun gedrag voor onderzoek en hunne Perfonen voor ftraf blood ftonden, en zy verplich| waren, om van alle hunne verrichtingen rekenfchap afteleggen.
Ook



, Ook was de magt des volks zeer bepaald; beftaande deszelfs voornaamfle voorrecht daar in, dat zy de leden van den Raad door vrye (temmen verkoren, en dat hunne vrywillige toeflemming vereischt wierdt, om de bevelen van den Raad kragt by te zetten.
De wyze Staatshervormer daagde in dit zyn werk zeer gelukkig, en hiertoe was hem niet weinig voordelig, dat de Koningen van dien tyd edelmoedigheids genoeg bezaten, om iets van hunne aangematigde rechten ten algemenen nutte afteftaan aan de begeerte vaii het beste gedeelte des volks, en ter bevoordering van de algemene rust opteofferen.
Jk zal my hier niet inlaten , om Lykurgus in alle zyne overige verrigtingen en gewigtige Staats - hervormingen natevolgen , ook zal ik my niet vermeten, orh zyne wetten en inftelHngen te beoordelen; genoeg is het aantemerken, dat de Regerings - vorm, door dien groten wetgever vast gefield, vyf honderd jaren "in volle kragt gehandhaafd is; gedurende welken tyd de Spartanen een aangename rust en voorfpoed genoten, zynde gevreest en ontzien van hunne naburen, welken hen niet
zei-



\6 C * )
zelden tot fcheidsmannen hunner lotgevallen verkoren.
En geen wonder voorwaar, dat zy gelukkig
leefden; hunne Regerings - vorm was door
Lykurgus zodanig ingericht, dat zy alle bronnen van verwarring toefloot, en alle over-
heerfching ten eenen maal verbande;
Wetende, dat de monarchie dikwils ontaart in de dwingelandy van éénen , de Aristokratie in eene ondraaglyke Regering van iveini. gen ; en de Demokratie in een verward beftuur van allen , 't welk meest altyd op eene verderfelyke Regeringloosheid uitloopt, zoo hadt hy deze drie famen verenigd, en daar uit eene gemengde Regerings-vorm gemaakt, waar in de een den anderen in evenwigt hielt, niemand overheerschte, en het juk van niemand
gedragen wierdt. Hier uit moest natuur-
lyk voortvloejen, eene weldadige genegenheid der Overheden omtrend de burgers, eene wederkerige hoogachting en eerbiedige dankbaarheid van de burgers omtrend de Regenten en eene gelukkige vereniging aller kragten tot kragtdadige bevoordering van den duurzamen welvaard van het lieve Vaderland.
En



17
En behalven dit alles hadt Lykurgus door eene verdeling der Landeryen onder de burgers, eene volmaakte gelykheid tusfchcn alle rangen te weeg gebragt, zoo, dat'geen rykdoruvnen maar deugd, eerlykheid en braafheid de middelen waren, waar door iemand achting, eer en aanzien by zyne medeburgers
kon verwerven: door het verbod vaa
goud en zilver en het invoeren van yzer geld, was alle praal en weelde uit Sparta verbannen : door de openbare tafels, waar
aan alle burgers zonder onderfcheid verplicht waren dezelfde fpyzen te gebruiken, bevoorderde hy niet alleen de matigheid, maar ook de eendragt en vriendfehap tusfehen alle Handen : — door de flipte opvoeding van de jeugd, die hy te recht als de eenigfte hope van eene gelukkige nakomelingfchap aanmerkte , wierden de gronden gelegt van den welvaard der Spartaanfche Republiek; alle welke zaken tevens de duurzame banden van hunne gelukkige maatfehappy uitmaakten.
Lykurgus aldus zyne gewigtige Staatshervorming voltooid hebbende , wel verre , om zich zeiven van den aanzienlykften Post in de Republiek te verzekeren, leide al zyn beftuut 3 edel-



i8 C * )
edelmoedig neder , vertrok uit zyn Vaderland, en liet de aangename vrugten van zyn' arbeid voor anderen over ; .tonende aldus met de daad, hoe onrechtvaardig hy te voren was verdagt gemaakt , als of hy onder den bedriegelyken fchyn van zyn Vaderland te willen hervormen , de Opperheerfehappy najaagde en de vryheid poogde te onderdrukken.
Ondertusfchen zullen die genen, welken gewoon zyn de geaartheid en de natuurlyke neigingen van het menfchelyk hart gade te flaan, zich geenzints verwonderen , dat 'er onder de leden van den Sparraanfchen Raad, niet tegenftaande alle de voorzorgen van Lykurgus, echter na verloop van tyd gene ontbraken, die het gezag van het volk weder met nydige oogen aanzagen, en onder de hand pogingen in het werk Helden, om hetzelve , onder den fchyn van voor de algemene vryheid te waken , zeer behendig weder het juk der Haver ny op de vrye halzen vast te drukken.
Het is toch eene zekere waarheid door de ondervinding bevestigd , dat burgers in een
Re-



C * ) i$
Republiek, onder den vleienden naam vafi vrye toenfchen, volmaakt (laven kunnen zyn„ en dat dc geringfte onderdaan van een Koningryk zomtyds alzoo vry is, als de beste burger van eenen zoogenaamden vryen (laat: ■ maar wanneer met dat al een volk acht (laat op de handelingen der Overheden, en waakzaam is voor het behoud zyner voorrechten, zyn 'er altyd middelen genoeg üittedenken, óm de overheerfching in hare geboorte tè fluiten , en geheel uitteroejen.'
Aldus was juist het géval der Spartanen, die, om de toenemende magt van de Koningen en den Raad te beteugelen , en om dérzeiver misbruik voor te komen, een nieuw Collegie van Stads -opzienders aanftelden, bekend ondér den naam van Ephoren , (*) wélkerrvyf in getal, door de vrye fterhmèn
der
(•) De Scbryvers kdmen niet overeen in den 'tyd, waar op de Ephoren hét éérst zyn aangefteld, sommigen zyn 'er, die dit zelf aan Lykurgus hebfcen toegefchreven, doch het koomt ons veel waarfehynelyker voor, dat hunne nrngt niet voor deztö tyd een Mnvang genomen hebb*.
S 2 .



der burgeren, uit het volk gekooren wierderr, en hun ambt flegts één jaar bekleedden.
Zoo bewaart een vry volk, door het beteugelen van eene gewone magt, als zy te geducht wordt, zyne vryheid, met eene andere
magt daar tegen te Hellen; op gelyke wy-
ze wierden ook in de Romeinfche Republiek de Gemeens mannen aangefteld, om het gezag der Burgenuesteren in toom te houden, en om het volk te beveiligen tegen den overlast cn onderdrukking van den Adel, en zonder dit recht aan het volk toetekennen, is het byna . onmogelyk, dat de vryheid op den duur bewaard blyve.
Maar ook deze Stads - opzienders ontaarteden zelfs door den tyd in dwingelanden; —m Hoe zeer zyn de harten der menfehen tot overheerfching geneegen! —— in plaats van de vryheid des volks tegen de overheerfching van den Raad te verdedigen en ftaande te houden, waar toe zy waren aangfefteld, zoo trokken zy , door Heerschlust vervoerd, allengs alle magt ongevoelig aan zich zeiven, en richtteden een Regéring op, welke een
fa-



C * ) ii
famenweeffel was van geweld en overheeriching.
Aldus ziet men dikwils, dat de menfchen de magt der Groten willen bepaald hebben, als zy onder dezelve moeten bukken, en die integendeel op alle mogelyke wyzen pogen uittebreiden, zodra zy die zelfs hebben
in handen gekregen: Olivier Cr omwil
kan onder anderen hier van tot een uitftekend voorbeeld verftrekken; wie overtrof hem in vryheids - iever, toen hy Karei den eerftcn beoo! loogde, maar wie was 'er ook groter dwingeland dan hy, toen hy het gebied in handen gekregen hebbende, onder den fchonen naam van verdediger der vryheid, de Engelfche natie in ketenen der flaverny vastkluisterde ?
zoo veel verfchilt de mensch in ver-
fchillende omftandigheden van zich zeiven!
Maar 'er is ook nog eene andere oorzaak, waaraan men bovenal de vermindering van de burgerlyke vryheid der Spartanen kan toefchryven, en deze is te vinden in het diep verval van hunne zeden zelve, voornamentlyk veroorzaakt door hunne overwinning op Athenen , van waar zy vele fchatten van goud en zilver, B 3 të-



ft* C * )
tegen de wetten van Lykur.guk naar Sparte hadden overgevoerd: —— want zodra hadt niet het goud door zyne betoverende kragt de harten van Spartaas burgeren ingenomen, en Zy, in navolging van hunnen toenmaligen Koning Lyzandcr, begeerte gekregen tot pragt en rykdommen, die zy te voren niet kenden, of de nationale zugt en waakzame zorg voor de vryheid begon in evenredigheid hand over hand aftenemen.
Het volk , dat te voren hunne ftads - opzienders gekoren hadt door vrye ftemmen uit de veiftandigfte en deugdzaamfte burgers, die te gelyk voor ieverige voorftanders en handhavers der vryheid bekend Honden, wierdt allengs vatbaar voor kuiperyen, — zoo, dat de Koningen invloed kregen op de verkiezing der Ephoren, waar door veroorzaakt wierdt, dat lage vleiers en flaven van de Groten dikwils voorgetrokken wierden voor de beste voorftanders van het algemeen welvaren.
Deze laffe onverfchilligheid in een vry volk is altyd een zeker blyk van de vermindering zyner vryheidsliefde , en een gewis voorteken van zynen aannaderenden ondergang; —— Het
volk



*3
volk toch verlaat zich dan op zyne gemeensmannen, als deszelfs onmiddelyke vertegenwoordigers, en dezen deszelfs onverfchilligheid bemerkende, vervallen insgelyks tot flaphartigheid, of fpannen famen tot onderdrukking van de vryheid.
Dus wierdt het evenwigt in de Regering, dat Lykurgus zoo wyzelyk hadt vastgefteld, wel rasch verbroken, en zyne wetten, waar door Sparta zoo lang gebloeid hadt, verloren langzamer hand hare kragt, terwyl daar en tegen het zeden- bederf hand over hand toenam.
Geen pen is in ftaat, om de verbastering en het diep verval der Spartaanfche zeden, die de Griekfche Wysgeren zoo vaak als in eene eerbiedige verwondering hadden doen verbaast ftaan, naar behoren te befchryven.
Uitgezogte fpyzen vervulden de tafels, die voorheen een voorbeeld van matigheid en
eenvoudigheid geweest waren: De edele
vriendfehap, welke zoo gelukkig tusfehen alle ftanden hadt plaats gehad, wierd door hoögB 4 moed



24
moed en lage ontrouw gefchonden: — De blanke oprechtheid moest voor inode' geveinsdheid en huichelary plaats maken.
De Spartaanfche jongelingen, waar op de hope des Vaderlands gevestigd was, gaven zich over aan verkwisting en overdaad; en daar zy te voren hun genoegen gevonden hadden in worstelen en lopen, in het fchieten met pyl en boog, maakten zy nu de beuzelachtige voortbrengzels der weelde tot de voorwerpen hunner bewondering en hoogachting ; terwyl de liefde tot eer, de kragtigftc dryfveer, om den mensch tot volbrenging der moejelykfte plichten optewckken, allengs hare veerkragt verloor, en ontaarttede in eene nutteloze begeerte , om door pracht en weelde boven hunne tydgenoten uitteblinken, en de bewondering van -het Spartaanfche jufferfchap tot zich te trekken.
De vrouwen, die geen anderen roem gekend hadden , dan om, hare kinderen op te kweken tot nuttige leden der maatfchappy, en vooral, om door het wel opvoeden van haar mannelyk kroost medetewerken tot welzyn van haar lieve Vaderland, waren nu bezig



C * ) 15
zig, om door haar verleidend voorbeeld het bederf van Sparta te helpen bevoorderen, en fchaamden zich niet klederen aantefchaifen, die te voren de ontuchtige vrouwen alleen zouden veroorloofd geweest zyn.
Met één woord, Sparta was Sparta niet meer; -— en daar eene wyze fpaarzaamheid en buitengewone vlyt de middelen geweest waren , door welke de Spartaanfche Republiek den hoogften trap van eer en aanzien beklommen hadt, zoo waren nu integendeel overdaad en werkeloosheid de wegen, langs welke zy gebragt wierdt tot op den oever van haren ondergang.
En het geen het ongeluk voltooide, was, dat de Koning Ltoiiidas zelf, die tegen de wetten van Lykurgus reedts met eene vreemde Prinfes getrouwd was, en op de Perfifche manier overdadig leefde , door zyn Koninglyk voorbeeld den fnellen voortgang der weelde bevoorderde, waar door alle hope op herftel byna geheel wierdt weggenomen.
Niets in de daad is meer verderfelyk voor alle, maar voornamentlyk voor vrye Staten B 5 dan



16
dan de weelde; —— het is hare alles vernielenden invloed alleen, aan welken de vermaardfte Republieken der wereld haren gehelen ondergang of het verlies harer vryheid te danken hebben. — Het roemrugtig Athcnen bloeide en was de fchrik zyner naburen, zolang men de wetten van Solon eerbiedigde; maar toen der burgeren moed door weelde verzwakt, en hnnne rechten ongeftraft overtreden wierden , ging zyne roem te gelyk met zyne vryheid verloren. —— Zolang de weelde geen invloed hadt op de harten der fiere Romeinen , waren alle pogingen van binnen en buitenlandfche belagers hunner vryheid vrugteloos, maar toen met de fchatten van het Oosten, na de overwinning op Antiochus, de overdaad en weelde de poorten van Romen waren ingedrongen, en de weg tot ongebondenheid en ilaaffche onderwerping gebaand hadden , moest de Republikeinfche vryheid weldra plaats maken voor de geweldige onderdrukking der heerschzugtige Cefers./f. & 2**s
Want daar andere ondeugden doorgaan flegts een gedeelte der burgery befmetten, wordt door de weelde integendeel de ganfche ftaat zonder onderfcheid van ouderdom, fexe,
of



of vermogen bezoedeld; en zy is des te
nadeliger, om dat zy altyd een reeks van gedugte onheilen ten gevolge heeft, als losbandigheid by de jeugd, zeden-bederf by de burgers, lafhartigheid by de krygslieden, oneerlykheid by de Regenten, ontrouw by de Staatsdienaars , en diergelyke meer , welke , zoo zy niet by tyds kragtdadig worden te keer gegaan en uitgeroeid, gevvisfelyk den ondergang des Vaderlands voltooien moeten.
Daar en boven wordt in een vryen Staat door de weelde , de geftadig toenemende Heerschzugt merkelyk bevoorderd , immers waHneer het volk eens fmaak gekregen heeft, om het viezm aan den fchyn opteofferen, en de burgers gedreven worden door eene iedele zugt , om door buitenfporige verkwistingen boven malkanderen uittemunten, moeten de denkbeelden van vryheid en de zugt voor derzelver behoud noodwendig verminderen en pfaats maken voor andere hartstochten, die de vrugtbare bronnen zyn van onheilen, waar door de vryheid verloren gaat.
Zodanige gevolgen hadt ook de weelde in Sparta: m—— De nationale nayver voor Vaderland



48 C # )
land en Vryheid veranderde in eene begeerte om fchatten te vergaderen, en zich te baden
in een zee van wellusten; De wetten
wierden gefchonden, het Vaderland verwaarloosd , de huistucht verzuimd, en de Regerings-vorm jammerlyk verbasterd.
De gelykheid der rykdommen, onder anderen door Lykurgus vastgefteld, wierdt omvergeworpen door eene nieuwe zeer nadelige wet, die aan den eigenaar de magt gaf, om zyne bezittingen aan andere te vermaken en te verkopen, waar door veroorzaakt wierdt, dat de landeryen in korten tyd in handen van eenige weinige vermogende burgers overgingen, terwyl bet overig gedeelte tot armoede vervallen tot alle laagheden gedwongen, wierdt.
Zoo bedorven, zoo verbasterd was de Staat van Sparta, toen onze jonge Agis den Koninglyken throon beklom en zyn ontwikkeld verftand het groot ontwerp fmede, om den ftaat te hervormen, en de oude Regeringsvorm van Lykurgus te herftellen. De natuur fcheen aan Hem alle hare vermogens bedeed te hebben, om hem te doen dienen tot een hervormer van een bedorven Staat.
Van



20
Van alle gaven, die gefchikt zyn, om langs deugzamè wegen de genegenheid en het vertrouwen des volks te winnen, hadt hy een
rykelyk deel ontvangen; hy was welfpre-
kend, lieftallig, gemeenzaam , en vriendelyk jegens allen; hy bezat eene wysheid en bedaardheid , die zyne jaren te boven gingen; zyne ziel was doortrokken met gevoelens van eer en deugd, en met eene edele zugt, om alle zyne vermogens aantewenden tot nut van zyn lieve Vaderland,
Overeenkomftig de bedorven gewoonte van zynen tyd hadt hy ook eene wulpfe en verwy.fde opvoeding genoten, en was in de daggen zyner jongelingfchap met anderen weggeilcept door de verleidende vermaken der wereld; echter was zyn hart door de weelde nog niet bedorven, en zyn natuurlyk verfland te gróót, óm by het intreden van zyne mannelyke jaren niet rasch te begrypen, dat alle vermaken", welke hy genoot, geen duurzame genoegens opleverden , om zyne grootmoedige
ziel te verzadigen; het genot van iedele
wellusten begon allengs te mishagen aan zyn •deugdzaam hart, dat voor veel verhevener zaken fcheen gefchapen te zyn; langzamerhand



s° C * )
hand onttrok hy zich aan de gezelfchappen, daar de tyd met iedele vermaken nutteloos wierdt doorgebragt, en al wat zyüe ziel be.peinsde, was, om zyn diep vervallen Vaderland, door het herftellen van de oude wetten van Lykurgus,, zyn vorigen luister en wezen-
lyk geluk wedertegeven; hy zogt alleen
het gezelfchap van mannen, die genoegzame bekwaamheid hadden , om zyn verftand voortelichten, en die hem, in het uitvoeren van zyne gewigtige ontwerpen , konden voordelig zyn.
Hoe gelukkig is een volk , daar wyze, kloekmoedige en aanzienlyke burgers bedagt zyn , om het tydpunt der hervorming te bevoorderen, en het zinkend Vaderland nog by tyds voor zynen ondergang te behoeden!
Ag i s overtuigd, dat de oogen des Volks fleedts op den Koning, dien zy beminnen, als op het afbeeldzel eener Godheid gevestigd zyn , oordeelde geen middel beter , om met zyn voorgenomen werk een aanvang te maken, da^i om de hervorming met zich zeiven te beginnen , en zich daar in tot een voorbeeld aan zyne medeburgeren voor te (tellen.
DiÉ



Die mensch moet in de daad een verheven ziel bezitten , die zyn hart weet te ontdoen van die vooroordelen , van die gebreken welke hy , als het ware, uit 's moeders borften gezogen heeft, en die door eene bedorve opvoeding reedts diepe wortelen in zyn gemoed gefchoten hebben.
Hy ontdeet zyn lichaam van alle nodeloze fieraden , en kleedde zich weder overeenkomftig de eenvoudige fmaak van Lykurgus. , Zyne tafel verfchafte geen keurige fpyzcn meer maar voedzel voor de leergierige harten van hun, die zyne gasten waren.
Iemand, die zyn werk maakt, om zyn eige hart en dat van zyne medemenfchen te leren kennen , en om deszelfs neigingen nauwkeurig , gade te flaan, zal ligtelyk bezeffen kunnen, hoe groot de overwinning was, die A"is hier op zich zeiven behaalde, om in het midden van een bedorven en weelderig Volk, zich als het voorbeeld van eene hervorming voorteftellen , de verleidende wellusten vaar wel te zeggen , en tot de oude Vaderlandfche deugd en vorige eenvoudigheid wedertekeren.
Waar?



3*
Waarlyk dit zyn de grootmoedigfte Vorften, die hunne eer en grootheid naar de overwinningen op hunne begeertens, niet naar die op hunne medemenfchen afmeten!
De harten van de Spartaanfche jeugd, hoe zeer zy ook door den fnelvlietenden ftroom der wellusten waren medegefleept , hadden «chter nog eenig zaad van hunne Voorvaderlyke deugd overgehouden, en dat zy nog niet geheel bedorven waren, bleek daar uit , dat zy het gedrag van Agis bewonderden, goedkeurden, en zyn loflyk voorbeeld navolgden.
Dit was eene onbetaalbaare voorfpoed voor het plan der hervorming : alle verbete¬
ringen toch van een bedorven ftaat , moeten van de jeugd haren aanvang nemen en zonder dit ziet men dezelven dikwerf in korten tyd weder in rook verdwynen.
Agis door dezen eerften voorfpoed aangemoedigd , verdubbelde zyne pogingen , om denzelven voor het plan der algemene hervorming ten nutte te maken.
Dan



t * ) 33
Dan hoe deugdzaam , hoe belangeloos ook de beginzels zyn mogen , door welke een oprecht beminnaar van zyn Vaderland gedreven wordt, altyd vindt hy tegenftand by die genen vooral, die door onkunde misleid, of door fchandelyk eigenbelang gedreven, het algemeen vyelzyn opofferen aan hunne byzondere voordelen.
Dit was ook hét ongelukkig lot van den jongen Agis: zy wier verftand te naauw beperkt
was, konden niet opklimmen tot zyne verheve bedoelingen,-en verklaarden zich dus blindelings tegen alle Staats - veranderingen; anderen, die uit den bedorven ftSat hun voordeel getrokken , en zich door Landsdieveryen en woeker verrykt Hadden, konden volgens hun voorgeven ook hét voordeel niét zien, dat eene hervorming zoude aanbrengen, b,e- fchouden alle de pogingen- van Agis als nodeloze nieuwigheden , inbreuken op de gevestigde Regerings - vorm , en ftonden dezelven dus ook op alk mogelyke wyzen tegen.
Het waren alleen de deugdzaamflen en ventandigftcn onder de burgers, die de zyde Van Agis kozen , en met welke hy tegen C den



34 C * )
den gedugten ftroora van domheid en eigenbaat moest oproeien.
. Intnsfehen gelukte het Hem, om den baatzugtigen Jgefilaus zynen Oom tot zyne denkbeelden overtebrengen en in het plan der grondwettige herftelling te doen delen. —— Deze ftelde alle zyne vermogens te werk, om de moeder en grootmoeder van Agis ook daar toe te bewegen, nadien hare medewerking volftrekt noodzakelyk geoordeeld wierdt, indien het ontwerp der hervorming immer gelukken zoude, deels om dat zy door hare grote rykdommen vele menfchen aan zich verplicht hadden, die nog van hare wenken
afhingen; deels om dat haar voorbeeld
veel vermogen zoude op de harten der Spartaanfche vrouwen, die toen meestendeels oveï hare verwyfde mannen regeerden.
't Is ligt om te begrypen, welk een uitwerkzel een voordel van dien aart op de harten van die twee oude Vorfünnen moet gehad hebben, die in de wellusten grys geworden zyndc , niet minder dan afftand moesten doen van alle hare bezittingen, ten einde dezelven onder de burgers van Sparta
te



te iat&ri Verdelen, öm aldus de oude gelykheid van rykdommen weder in te voeren.
In den beginne befchuldigden zy haren zoon van niets minder dan van eene onbezonnen drift, ontydige verwaandheid, en eene önbetamelyke begeerte, om zich door eene rukeloze onderneming een groten naam te verwerven; -— maar eene nadere ontvouwing van de gedugte rampen en den 2ekeren ondergang, die gansch Sparta te wagten (tont, indien de oude Regerings-vorm niet herlteld wierdt, deedt hare vooroordelen zwigten voor de overtuigende kragt der waarheid, die zy üu zelve bevroeden konden, zoo, dat zy door liefde tot haar Vaderland gedreven het edelmoedig befluit namen, om liever alle hare üeraden afteleggen en hare rykdommen ten algemenen nutte opteofferen, dan dat men dett ondergang van het Vaderland mede aan hare fchuld zoude te wyten hebben.
Dit voorbeeld van belangloze Vaderlandsliefde is zoo uitftekend in die twee vrouwen, dat ze de aangezigten der verwyfde Spartanen van fchaamte moet hebben doen blozen, indien zy nog vooï fchaamte vatbaar geweest zyn.
c * Hes



36 ( * >
Het edelmoedig voorbeeld van Agis moe* der en grootmoeder hadt ooÉ die gewenschtfi Uitwerking op de harten der Spartaanfche vrouwen, dat de zugt tot hervorming byna algemeen wierdt, en dat de eene de andere daar in poogde vooruit te ftreven.
Alles fcheen dus tot nog toe het ontwerp
van den jongen Agis te begunftigen; dan
zyn mede-koning Lconidas een gierig, opgeblazen en heerschzugtig man, dien wy boven reedts als een voorftarider der weelde hebben Teren kennen, maar die met dat al by het volk veel vermogt wegens zynen hogen ouderdom , bediende zich van de zwakheid der vrouwen, om haar, daar zy zich'reedts werkclyk ten voordele van de hervorming verklaard hadden, weder van haar gevoelen te rug te brengen- in welke onderneming hy zoo wel
flaagde, dat een groot gedeelte van dezelve, ondanks hare vorige overtuiging en herhaalde verzekering van de uoodzakclykheid eener liervorming, uit liefde tot de pragt weder tot hare vorige levenswyze vervielen.
Ook hadt Koning Leonifas veel invloed op de harten der oude Spartanen, die in de wellus-



< * > 3?
lusten oud geworden zynde, zich met alle magt tegen het invoeren van nieuwigheden, gelyk zy het noemden, verzetteden. —— De ftrenge leefregel van de voorvaderen was eene al te onaangename herinnering voor hunne bedorve harten , dan dat zy de wederinvoering daar van zouden hebben kunnen bcgunftigen; — ook waren zy te veel verilaafd aan brasferyen en andere foorteu van weh lusten, dan dat zy door het opofferen van hunne rykdommen zich aan de voorvaderlyka fpaarzaamheid en matigheid, welke by hun reedts lang het voorwerp van befpottihg ge, worden waren, weder zouden hebben kunnen gewennen.
Men kan ligt begrypen, hoe deze diep» bedorvenheid der oude Spartanen , die een voorbeeld hadden behoren te zyn voor de jeugd het gevoelig hart van den braven Agis moet doorgrieft hebben, daar hy van de nuttigheid en volftrekte noodzakelykheid zyner bedoe-lingen overtuigd, zich telkens door hun nieuwe flruikelblokken zag in den weg werpea, die de uitvoering yan zyn heilzaam, plan tegenhielden,
C 3 Dan



3« ( * >
Dan gelyk het in burgerlyke verfchillea tneest altyd gebeurt, dat dan de eene, dan weder de andere parthy boven dryft, zoo Jtreeg ook Agis op nieuw een grote fterkte door de verkiezing van zyn vriend Lyzander tot Stads - opziender, als welke zich reedts lang een ieverig voorftander der grondwettige herftMing betoond hadt.
Deze nieuwe voorfpoed fpoorde hem aan, cm nu zyn ontwerp met vernieuwden yver door te zetten, en het plan der hervorming zonder uitftel ter goedkeuring aan den Raad voor te {lellen, het welk hoofdzakelyk in de? ae drie hoofdpunten beftont.
I. Dat alle fchulden vernietigd, 3. Dat alle landeryen weder in gelyke deJen onder de Burgery verdeeld, en
3. Dat de oude Regerings - vorm en wet* ten van Lykurgus zouden herfteld worden.
De gedagten der Raadsheren waren omtrend het een en ander fluk zeer verfchillend, zoo &%X 'net befluit lang onzeker bleef, doch
ejn-»



C * ) 39
«indelyk kreeg de parthy van Leonidas de overhand, terwyl het voorftel van Agis met meerderheid van flegts eene item verworpen wierdt.
Hier door fcheen zyn ontwerp geheel veriedeld te zyn! — maar Agis met zyne gedagten altoos werkzaam, om, wanneer het ééne middel mislukt was, weder een ander uittedenken , bewerkte , dat zyn vriend iyzander , als Stadsopziender , eene openbare vergadering van het volk liet beleggen, waarin Hy , nadat dezelve door Mandrochidas en Agefilaus geopend was , met alle tekenen van oprechtheid, de volgende redevoering hieldt.
Was het niet, Spartaanfche Medeburgers! ' ',, dat ik gewenscht had door de Koninglyke „ magt eene gefchikte gelegenheid te zullen „ vinden, om ons diep vervallen Vaderland voor zyneu ondergang te behoeden, nim„ mer zoude ik begeerte gehad hebben, om „ onder zoo een verbasterd volk den Koning, i, lyken throon te bezitten,
C 4 „ Toen



40
,, Toen onze Vaderen na de overwinning op Jthcnen het veroverd goud, tegen de „ wetten van Lykurgus, binnen Sparta had,, den opgelegd, heeft te gelyk de weelde, die de lichamen der menfchen verzwakt, „ en de gemoederen verhardt, ongelukkig de „ overhand gekregen over de Spartaanfche „ eenvoudigheid, door welke onze voorva„ ders weleer zich een' onfterfelyken naam „ onder hunne naburen verworven hadden.
„ Uit deze weelde is voortgevloeid een „ fchandelyk bederf in de zeden, zoo, dat op onzen vaderlyken grond misdaden befpeurd wierden, die onze voorvaders nier
kenden : de levenswyze , door vader
„ Lykurgus ingefteld, wierdt verwaarloosd, „ zyne wyze Regerings-vorm verbasterd; en „ daar uit zyn de fchokken voortgekomen, „ die het ongelukkig Sparta zederd een ge, ,i ruimen tyd heeft moeten verduren.
„ Ik beroep my op de gefchiedenisfen des „ lands en op uwe eigen bewustheid , of „ fchandelyke hoogmoed; laffe verwyfdheid „ en werkeloosheid niet de plaatzen hebben „ ingenomen, van de oude nedrigheid, fie-



( * ) 4*
ren heldenmoed, en nyvere werkzaamheid: „ — waar vindt men thands die vriendfchap,
die eensgezindheid, die trouw, die dap„ perheid, door welke de bewoonders van „ het oude Sparta aan gansch Griekenland ,, tot een voorbeeld verftrekten ?
,, Is laagheid, ontaarting, en kwade trouw niet het erfdeel geworden van de ondankbare naneven dier oude Spartaanfche heli ,, den, die het juk der flavcrny zoo kloek-, moedig verbroken hebben ?
,, Heeft de verwaarlozing der oude Spartaanfche wetten , door onze voorvaderen, ,, plechtig bezworen, niet te weeg gebragt, ,, dat een klein aantal burgers, van welken, „ velen door hunne verwyfdheid den naam, „ van Spartanen onwaardig waren, zich meester gemaakt heeft van alle de landeryerj van Spartaas grondgebied, zoo, dat vele ware kinderen van het Vaderland in ar„ moede gedompeld flaaffche dienften ver« t, rigten moeten?
n Is het niet te dugten myne Medebur?j gers! dat Spartaas ondergang eerlang zal C J t, vol-



4*
„ voltooid zyn, indien 'er geen burgers ge„ vonden worden , die edelmoedigheid en „ braafheid genoeg bezitten', om de oude „ Vaderlandfche deugden by tyds nog te ,, herroepen , en de Regerings-vorm van „ vader Lykurgus in ons midden te her» „ (tellen?
,, Ik bezweer u in .de tegenwoordigheid '„ der onfterfelyke Goden, by de liefde tot ,, uw Vaderland, by uwe vryheid en voor„ rechten, dat gy hier toe, nevens my, alle „ uwe vermogens aanwendt, en myne belang' „ loze pogingen tot redding van het zinkend „ Vaderland met uwe getrouwe medewerking „ onderfteunen wilt. -— Vreest niet, myne „ vrienden! dat ik, onder het lokaas van Va„ derlands - liefde, de ketenen uwer flaverny „ verborgen heb; —— neen, indien iemand „ twyffele aan de oprechtheid myner woorM den, hy lere die uit myne daden kennen,
Myn gansch vaderlyk erfdeel van lande„ "yen en weilanden zal ik benevens drie' maal honderd en zestig duizend kronen, waar van ik my fchaam zoo lang de lage , bezitter geweest te zyn, ten algemenen ' „ voor-



43
i, voordele afftaan; en myne vrienden en „ naastbeftaanden, myne moeder en groot„ moeder, wier vermogen gy kent, zyn ins„ gelyks gereed , om tot behoud van het s, waggelend Vaderland, tot bewaring der on,, fchatbare vryheid, en tot herftel der oude „ tugt, dezelfde opofferingen te doen: <——» ,, indien gylieden ons fiegts de behulpzame hand „ aanbiedt, behoeven wy aan eenen gelukkigen „ uitflag onzer pogingen niet te twyffelen,
„ Welaan dan burgers van Sparta! laten ,, wy harten en handen verenigen, ten einde „ alle aanflagen der boosheid nadrukkelyk te
keer te gaan; —— als dan zal men deugd „ en welvaren, dapperheid en vryheid we-
der zien zegepralen, als in de dagen van „ ouds, en daar door die verfoejelyke on,, deugden, die fchromelyke beletzelen, wel» 9, ke den bloei en de welvaart van ons lie„ ve Vaderland zoo lang hebben tegen ge-
houden, eeps eindelyk verdwenen zien.
,, En om dit groot oogmerk te bereiken» 3, moeten alle verwyfdg zeden, alle onnodige „ overdaad, pragt en weelde voortaan var» ss den Spartaanfchen grond verbannen wor*
dena



„ den, alle ingeflopen misbruiken verbeterd, „ de Heerschzugt beteugeld, en de vriend-) fchap en eendragt onder de burgers op „ duurzame gronden gevestigd worden".
Nauwlyks was deze redevoering geëindigd, of de lugt weergalmde van een driewerf herhaald gejuich lang leve Agis, Agis ,
4e Koning der Spartanen !
De burgers getroffen door de edelmoedig*-heid van eenen Koning, die de oprechtheid zyner woorden door fprekende daden bevestigde, agtervolgden hem niet alleen met alle tekenen van liefde, hoogachting en dankbare toegenegenheid, maar verklaarden hem zelfs openlyk voorden eenigften Koning, die gedurende drie honderd jaren waardig geweest was , om den Spartaanfchen throon te beklimmen.
Gelyk 'er niets genoeglyker zyn kan voor een edelmoedig hart, dat alleen het welzyn van zyn Vaderland beoogt, dan zyne belangeloze ondernemingen bekroond te zien met de blykbare goedkeuring van een dankbaar volk, Zoo verftrekte dit ook tot een flerke fpoor<2ag voor het gevoelig hart van den jónge»
Agi$



C * 5 M
'Agis, om zyne brave oogmerken ftandvastig"
voorttezetten: maar aan de andere kant
was het ook juist gefchikt, om den nyd van Koning Leonidas meer en meer tegen hem te ontfleken, gelyk deze ook, van dien tyd af aan, zyne pogingen verdubbelde, om het ontwerp der hervorming, het koste wat het wilde, geheel te veriedelen.
En gelyk doorgaans de handelwyze is van die genen, welke hun voordeel vinden by de oude dwalingen, dat zy hunne tegenparthy, van wier eerlykheid zy in hunne zielen overtuigd zyn, niet openlyk aanranden, maar heimelyk langs fljnkfche wegen pogen tegentewerken, zoo hadt Leonidas ook tot nog toe het ontwerp van Agis flegts van ter zyde benadeeld , door de ryken en meest vermogende burgers daar tegen een afkeer in te boezemen ; maar nu door • de fnclle voortgangen van Agis opgewekt, zogt hy, minder bedekt, den raad in een denkbeeld te brengen , als of - Agis uit kwade beginzelen han» delende, onder den fchyn van de Regeringsvorm van ingeflopeu misbruiken te willen zuiveren, zich een weg poogde te 'banen tot de opperheerfchappy van Sparta t —— zeggende,



4<s ( ê )
de, dat Agis ónder ZVne eenvoudige klederen een trots en heerschzugtig hart verborgen hadt; dat zyne geheime oogmerken zeer getnakkelyk uit zyn gedrag en gemaakte vriendelykhcid waren optemaken, want dat het gehele voorftel van eene verdeling der landeryen nergens anders op zag, dan om zich langs dien weg van de gunst en hulp der meest behoeftige- burgers te verzekeren, en aldus door een algemeen oproer gelegenheid te vinden de gevestigde Regerings - vorm geheel omtekeren en den fcepter zyner heersch'zugt over gansch Sparta te zwaajen.
Zoo zuigen de flangert zomtyds vergift tiit de bloemen , waar uit de byen haren
honig vergaderen ; ' de 'beste, de on-
fchuldigfte daden der menfchen zyn dikwils niet veilig voor de listige aanilagen der boosheid , wanneer de fchandelyke eigenbaat haar eens bewogen heeft, om met verwaarlozing Van eer, deugd en geweten over de onfchuld te zegepralen.
De listige pogingen van Leonidas waten ook van dat nadelig, gevolg , dat de leden van den Spartaanfchen Raad meer en
meer



( * ) 47
meer zyne zyde kozen, niet zoo zeef, omdat zy wezenlyk van de oneerlyke handelwy» ze van Agis overtuigd waren, of om dat zy eene Staats - hervorming voor Sparta nadelig rekenden, maar om dat die ook met hunne doemwaardige oogmerken niet ftroken konde.
Aldus ziet men dikwils, dat de edelmoedigfte pogingen tot handhaving der burgerlyke voorrechten als oproerige bewegingen befchouwd worden , en dat de belangeloofte volks-vrienden, welke de vryheid poogden te verdedigen, als vyanden •■des Vaderlands, aan de gramfchap van belangzoekende Groten wor* den opgeofferd.
Lyzander intusfehen duidelyk bemerkende,' dat de grondwettige herftelling , hoe noodzakelyk ook voor den Staat, nimmer gelukken zonde , zoo lang Leonidas het Koninglyk beftuur in handen hadt, befchuldigde hem openlyk voor de rechtbank des Volks, dat hy, door het trouwen van een vreemde vrouw^ de Spartaanfche wetten overtreden hadt en .gevolglyk niet waardig was om de Koninglyke waardigheid langer te behouden,
P9



4S ( * )
Deze befchuldiging waS van dat gevolg f dat Leonidas ingedaagd wierdt, om zich voor het volk te verantwoorden; doch van zyne fchuld overtuigd verfcheen hy niet , maar vlugte in den tempel van Minerva, die by de Spartanen als een vry-plaats geëerd wierdt.
Men ontzettede hem van zyne waardigheid, om dat hy niet verfchencn was en de brave Kleombrotus wierdt in zyn "plaats tot Koning aaugéfteld.
Nauwlyks was Agis vah dezen gedugten vyand, zoo het fcheen, verlost, of andere onweers - buien begonnen zich op nieuw boven zyn hoofd famen te pakken.
Het jaar van de Regering van Zyn vriend
Lyzander was ten einde gelopen , ett
de vyanden van Agis hadden door heimelyke kuiperyen het zoo ver weten te brengen, dat één van hunne aanhangers in deszelfs ,plaats tot ftadsopziender verkoren was, die by het aanvaarden van zyne nieuwe bediening' dadelyk de verdediging van den afgezetten Koning Leonidas op zich nam , en daar en tegen Lyzander aanklaagde als een



C * ) 49
gevaarlyk burger , een invoerder van nieuwigheden, die den aanwezigen ftaat der Republiek wilde veranderd hebben.
Dit was tot nog toe de gédugfte (lag , dien men aan' het plan der hervorming hadt kunnen toebrengen, zoo zelf, dat Agis zich geriootza.'ikt zag, indien hy alle zyne pogingen jh een enkeld ogenblik niet wilde veriedeld hebben, óm tót fterker en buitengewone middelen zyn toevlugt te nemen: befluitende
dierhalven, om alle de jonge Spartanen, die zyne zyde gekozen hadden, op het onverwagst in de wapenen te brengen.
Gevólgd van dezen onzaggelyken (toet ver-< fcheen hy met zynen medekoning en Lyzander in de vergadering des volks; ge-
lasttede de Ephoren uit hunne geftoeltens opteftaan, en hunne posten nederteleggen, welke dadelyk aan anderen , onder wier getal ook Agejildiis was, wierden opgedragen.
Zulke fterke middelen vordert zomtyds het belang der vryheid, fchoon inen tot dezelven niet, dan in den uiterften nood zyn toevlugt nemen moetf 't Is toch eene zekere



50 ( * )
waarheid, dat die genen, welke van hunne eerposten ontzet worden, meest altyd gevaarlyke burgers voor den Staat en gedugte vyanden voor die parthy worden , welke de afzetting bevorderd heeft. Toen Dioa en
Httaklidei door den dwingeland van Syrakufe van hunne waardigheden ontzet, genoodzaakt wierden hunnen vaderlyken grond te ontwyken , en elders een veilige verblyfplaats te zoeken, bewerkten zy een oorlog tegen den dwingeland, waar door de burgers gelegenheid kregen het juk der flaverny aftefchudden, en zich in vryheid te herftellen.
Het laat zich zeer gemakkelyk begrypen, dat eene plegtigheid van dien aart, waarvan in de jaarboeken van Sparta geen voorbeelden te vinden waren, niet zonder opfchudding afliep ; maar ook daar in betoonde zich Jgii een vader, een vriend van zyne burgers , fchoon zy ook onder het getal van zyne tegenparthy behoorden.
'Hoe ligt hadt te dier tyd de zegepralende menigte, die zoo dikwerf vergeefs om hare voorrechten gèfmeekt hadt, tot woede kunnen uitbarften, en alle de tegenftrevers hare»
bil-



C * ) ft
billyke begeerte aan hare lang getergde wraak opofferen; maar de bedaardheid en het beleid van Agis ging alle uïterftens op de beste wyze te keer; -— al wat hy riep , was , dat de eene Spartaan toch den anderen fpa* ren, cn dat men zyne handen niet bezoedelen zoude met het bloed zyner medeburgeren. ■ Zelf bezorgde hy zyn grootftcn
tëgenftander Leonidas, die hem duizend onaangenaamheden veroorzaakt hadt , eene <-enoegzame lyfvvagt, om hem tegen den haat van den onverzoenlyken Agefilaus te befchermen , en in veiligheid * naar Tegea overtebrengen.
De befcherming zyner tegenparthy by het omkeren van een Staat is een der fchoonfle trekken van een verheven mannelyk charak-
ter; de harten van ware helden toch
worden in burgerlyke verfchillen nooit met
wraakzugt tegen hunne parthy ontftoken;
zy ontbloten hun zwaard wel, maar alleen uit liefde voor de vryheid, voor de belangens van hun vaderland; en vordert de nood eens, dat zy, fchoon ongaarne, van hetzelve moeten gebruik maken tot bevoordering van de. algemene rust, dan zelf vermengen zy D 2, de



5* C )
de tranen hunner aandoening met het bloed hunner medeburgeren, en nauwlyks hebben zy hun oogmerk bereikt, of zy zyn weder dezelfde menfchcnvricnden, die zy te voren geweest zyn.
Agis deze gewigtige onderneming met den besten uitflag bekroond ziende, vleide zich alle hinderpalen te boven gekomen te zyn: -•— De burgers verblydeden zich reeds in hc« aangenaam vooruitzigt, dat zy eerlang zich in het volkomen bezit htmncr oude voorrechten zouden herfteld zien, en bevryd wezen van het juk der Groten , onder welkers zwaren last zy zederd lang gebukt gingen.
Maar het duurde niet lang, of nieuwe zwarigheden en hinderpalen begonnen zich weder aan eenen anderen kant te vertonen, daar men dezelven het minst verwagt hadt.
De Koningen geen openbaren tcgenftand meer vindende , oordeelden de gelegenheid gunftig , om het ontwerp der hervorming dadelyk ter uitvoer te brengen, zoo, dat zy werkelyk een dag bepaalden, om de vernietiging
dei



der fchulden en de verdeling der landeryen te doen plaats hebben,
Maar de baatzugtige Agefilaus die, gelyk van agteren bleek, de hervorming flegts uit eigenbelang begunftigd hadt, om zich langs dien weg te ontdoen van de fchulden, welke hy gemaakt hadt, om zyne grove verkwistingen goed te maken, wist- door zyne arglistige redenen de Koningen te overreden, dat men in de hervorming bedaard, langzaam
en voorzigtig moest te werk gaan , dat
Sparta door de onderlinge verdeeldheden zoo veel geleden hadt, dat het bezwaarlyk grote
fchokken konde uitftaan; dat de tegen-
ftanders der hervorming zich ook veel ge. makkelyker naar dezelve fchikken zouden, indien men de zaken (luk voor (tuk afdeedt; en dat, wanneer^de vernietiging der fchulden eerst vreedzaam was doorgegaan, waar aan hy niet twyffelde, de verdeling der landeryen als dan by eene volgende gelegenheid aan gene de min^ fte gevaren zoude onderhevig zyn,,
De eerlyke Agis en zyn veelvertrouwende ambtgenoot geen kwaad vermoedende , bemerkten ook den angel niet, die in het gras D i ver,-



14 ( * )
verborgen wss, en wilden dus hun gevoelen., zeer gaarne onderfchikken aan dat van den Staatkundigen Agtfilaus; gelyk dan ook op den bepaalden dag alleen de rekeningen, en fchuld-brieven (*) op het geregts - pleinwierden famen gebragt en aldaar met grote plegtigheid tot fpyt van den fchraapzugtigen woekeraar, en onuitfprekclyke vreugde van den lang verdrukten burger verbrand wierden.
De listige Agcfilaus was hier zelf by tegenwoordig , en betuigde , dnt hy nimmer zoo een aangename en vrolyke vlam gezien hadt: -— en geen wonder, want daar door zag hy zich verlost, van een menigte fchulden, die hem zoo lang bezwaard hadden, en om welken hy alleen het plan der hervorming zoo ieverig hadt voorgedaan.
De Koningen wel te vreden over den voorfpoed van hunne eerde onderneming deden voorflag op voorflag, om ook den tweden dag te bepalen, op welken de verdeling der landeryen cn de invoering der oude wetten zoude
(*) Ky de Lacedemoniers bekend onder den naam van Klaria.



de plaats hebben , . maar de loze' Agefilnns wist dien altyd te verfchuiven door nieuwe verhinderingen in den weg te brengen, die zulks telkens tegenhielden, tot zoo lang, dat hy eindelyk onder de hand hadt weten uittewcrken, dat de jonge Agis aan het hoofd der krygsbende zoude gefield worden, die men den Achajers, uit hoofde van een oud verbond, moest te hulp zenden.
. Welk charakter is hier veragtelyker dat van Leonidas of dat van Agefilaus ? zeker
dat van den laatftcn; de eerfte ftoudt het
plan der hervorming tegen, om dat hy daar by geen genoegens, geen voordelen voor zich zeiven berekenen konde, en ftclde dus zyn' figen voordelen boven het welzyn van zyn Vaderland, 't welk voor ieder burger, maar byzonder voor een Koning, de hoogtle wet behoort uittemaken, en'in zoo verre was hy grotelyks te befchuldigen en te veragten maar altyd vertoonde hy zich evenwel, gelyk' hy was, een fterken tegenftander van het ontwerp van Agis: maar Agefilaus fpeelde
loven en behalven dat alles nog de hatelyke rc! van een vcinsaart en bedrieger, fchondt de heiligfte plichten van vriendfehap en maatD 4 fchap.



fS C * }
fchappelyke famenleving, en al wat hy bedoelde was alleen, om zyn eige grootheid en zyn voordeel te bouwen op de puinhopen van een anders vermogen.
De krygsbende, die den Achajers zoude te hulp gezonden worden, beftondt meestendeels uit Spartaanfche jongelingen, die zich vleiende met het aangenaam vooruitzigt, om by hunne wederkomst in Sparta al de moejelykheden van den oorlog met de lang gewenschte verdeling der landerycn vergoed te zien, zich met grote blydfchap onder het bevel begaven van hunnen jongen veldheer, dien zy niet als hunnen Koning, maar als hunnen Vader beminden en eerbiedigden.
Dan nauwlyks was de jonge Agis buiten de grenspalen van Sparta bezig met den verloren luister aan zyn Vaderland wedcrtegeven, of de heerschzugtige Agefilaus bediende zich van deze gelegenheid, om het gezag aan hem toevertrouwd te misbruiken, en zich de opperheerfchappy over de ftad aantematigen.
Het volk door den heerfchenden geest van yryhcid aangevuurd s en niet meer, gelyk te



C * -) ft
voren, gefchikt, om hunne halzen zoo ge» makkelyk te krommen onder het fiaafachtig juk der dienstbaarheid, begon ernftig naar
middelen van verlosfing uittczien: van
welke geichikte gelegenheid zich de afgezette Koning Leonidas bedknde , om zyn hoofd weder optefteken, en zich in zyne oude waart digheid te herftellen.
Alle middelen, die maar enigzints (trekken konden, om zich intedringen in de gunst van het volk, wierden ftiptelyk van hem waargenomen; en hot gelukte hem nietvtllcen hier in te Hagen, maar overtuigd, dat zyn ryk, by de wederkomst van ^?g/s,. fpoedig een einde zoude nemen, wist hy daar en boven door zyne verleidende tong het wankelbaar gemeen in een denkbeeld te brengen, dat al de handel van den jongen Agis bedriegery geweest was, dat hy om geen andere reden zich aan het hoofd der hulptroepen geplaatst hadt, dan om zyn vriend Agefilaus tot den, dwingeland van Sparta te maken; en dat dit alleen het doel - einde geweest was yan allet. zyne pogingen gedurende de laatfte jarenj dat KV Leonidas om die reden alleen van het ryk verftoten was, omdat hy nimmer » 5 hsdf



58 C * )
hadt willen gedogen veel min medewerken dat de burgers van Sparta, die vrygeboren menlehen waren, in flaverny zouden gebragt worden.
Het ongeftadig volk, dat meest altyd dien genen aankleeft en bewondert, die het laatfte fpreekt, niet in ftaat zynde, om de list en het bedrog van Leonidas te ontdekken, verklaart zich eensklaps tegen den jongen Agis, en koomt zelf zoo ver, dat het alle de knevelaryen van Agefilaus op rekening ftelt van Hem, dien men te voren zoude aangebeden hebben.
Het vriendclyk charakter, zoo natuurlyk eigen aan onzen Agis, wierdt nu zelf als vcinzery en de edelmoedige opoffering zyner bezittingen als middelen bei'chouwd, om zich door dezelven van de opperheerfchappy te verzekeren; met één woord, zyne beste verïigtingen wierden aan de fchandelykfte oogmerken toegefchreven , zoo , dat hy nu zoo algemeen gehaat wierdt, als hy te voren was bemind geweest.
Hoe wankelbaar en. onflandvastig is het Volk, en hoe ligtelyk leent het zyne ooien.
aan



59
aan de fnoodfte verleiders , die onder den fchyn van voor deszelfs vryheid te zorgen, bezig zyn, om een juk te vervaardigen, waar op vryheid gefchreven ftaat ?
De jonge Agis intusfehen de opgelegde taak buiten zyn Vaderland met lof voltooid hebbende, en niets vuriger verlangende, dan om zyne beminde medeburgers weder te zien, welke hy wel uit het oog, maar niet uit het hart verloren hadt, verdubbelde zyn fchreden naar Sparta: maar hoe verwonderd , hoe neergeflagen was hy , by zyne wederkomst, alle zyne vrienden in vyanden veranderd te zien en in plaats van zegenende dankzeggingen de grootfte fmaadhéden te moeten verduren.
Hy wilde zich verdedigen , en zyne blanke onfchuld voor het volk openleggen, maar Leonidas bevreesd, dat het volk tegen de overtuigende kragt der eenvoudige waarheid niet zoude beftand zyn, hadt reeeïts te voren bewerkt, dat hein daar toe gene gelegenheid vergund wierdt ; ja hadt zelfs den toorn van het volk zodanig ontftoken, dat de onfchuldige Agis genootzaakt was tot beveili-



60 ( * )
ging van zyn leven in Minervaas tempel te vlugten.
Hoe wankelbaar is de voorfpoed der menfchcn, hoe wisfelvallig vooral het geluk van die genen, welke in hoogheid gefteld zyn, dikwils dreigt hen eene onzigtbaie hand met nieuwe rampen, eer zy nog hunne vorige zegepraal voltooid hebben!
Nu was het lot van den jongen Agis in handen van den wrokdragenden Leonidas, die niet meer gedagtig aan de uitftek<;nde gunst, die hy nog niet lang geleden van hein genoten hadt? toen hy op zyne vlugt naar Tegea op deszelfs bevel door een lyfwagt tegen de aanvallen zyner bloed - dorftige vyanden befchut was, nu integendeel alle middelen in het werk ftelde, om zyn wraakzugt te verzadigen met het onfehuïdig bloed van den inenschlievenden Agis.
Nadat hy deszelfs medekoning Clcomhrotin in fcallingfchap verzonden hadt, liet hy geen listen onbeproefd, om Agis ook uit zyne heilige fchuilplaats uittelokken, ten einde hem zyne
gedugte wraak te doen ondervinden : maar
ziende, dat alle zyne pogingen daar toe vrug-
ép



( * ) 6i
t^loos waren , fchaamde hy zich niet, om zelf ter bereiking van zyne doemwaardige oogmer. keu de heilige vriendfchap te laten misbruiken.
Onder de Ephoren hadt Agis drie vrienden behouden, die hem dikwils in den tempel tan Minerva kwamen bezoeken en veiligheids halven verzelden , wanneer hy uitging, om
zich te baden. Deze waren fnood en
onedelmoedig genoeg, om zich door beloften van voordeel te laten omkopen, om hunnen oprechten vriend en den weldoender van hun vaderland te verraden, niet tegenftaande zy van zyne onfchuld en oprechtheid volkomen overtuigd waren.
' Agis dan op zekeren dag uit het bad naar den tempel te rug komende gingen zy hem te gemoed, en omhelsden hem volgens gewoonte met alle tekenen van de oprechtfte vriendfchap ; —— dan aan het einde van een ftraat gekomen zynde, die naar den kerker liep, flocg Amphares het eerst de handen aan hem, zeggende: Gy zyt myn gevangen, ga verdedig U voor de Opzienders der Stad —— en fleepte hem vervolgens met behulp der overigen naar het gevangenhuis.
Goe-



6i C # )
Goede Hemel! waar toe vervoert de vervloekte geldzugt de harten ' der ftervelingen niet ! de heiligde plichten der vriendfchap zelf zyn voor haar niet veilig, wanneer zy eens over de deugd zegepraalt.
In plaats dat zy hunnen ongelukkigen vriend in zyne droefheid vertroost, zyne zorgen verligt , en in zyn onverdiend lot met hem zouden gedeeld hebben , geven zy hem in tegendeel over in de handen van zyn vertoornden vyand, die op den ondergang der onfchuld zyn i^m». vestigen moest.
Zodra hadt Leonidas deze voor hem zoo heuchelyke tyding van de gevangen - neming Van den jongen Agis niet vernomen , of hy begaf zich dadelyk met de Ephoren, en een groot getal vreemde Soldaten naar de gevangenis , alwaar de onfchuldige Agis, even als ware hy een verrader en bederver des Vaderlands , zonder uitltel van tyd, in het verhoor gebragt wierdt.
Na verfcheide vragen , die zeer beledigend waren voor zyne onfchuld , wierdt hem onder anderen ook door één der ftads opzienders,
als



als wilde hy kwanswys nog iets toe brengen tot verfchoning van den jongen gevangen , voorgefteld: of hy geen berouw hadt over zyn vorig gedrag, en of hy door Agefilaus en Lyfander niet was verleid en gedwongen geworden, om door het invoeren van nieuwigheden den aanwezigen Staat der Republiek te ver~ anderen ?
Maar de eerlyke Agis wel verre, om zich ten koste van zyne vrienden te verfchonen , nam in tegendeel derzelver verdediging edelmoedig op zich , en verklaarde met eene mannelyke vrymoedigheid , die het teken doorgaans is der ware onfchuld, dat hy van niemand verleid, veel min gedwongen was geworden; — dat hy nimmer berouw zoude gevoelen, middelen te hebben aangewend, om zyn bedorven en diep vervallen Vaderland van den oever
zyns ondergang te redden; dat hy wel
verre van nieuwigheden te hebben willen invoeren , in tegendeel niets anders beoogd hadt, dan om, met opoffering van zyne cige bezittingen , de oude regerings - vorm van Lykurgus te herftellen , onder welke Sparta zoo vele j.iren. zoo gelukkig geweest was, — dat hy, in zyn hart geen kwaad bewust, getroost
was



u C & )
was alles af te wagtetl en te lyden , wat men ook over hem befluiten zoude. De ziel vaneen verheven mensch blyft altyd vry, ook zelfs dan wanneer hy in de boejen is vastgeklonken. .
„ Geen dwing'lands wenk , geen müitziek volk , „ Geen beul, geen foltertuig, noch dolk, ,, Die op de blanke deugd hunn' haat en moordpunt „ wetten,
„ Zyn magtig om 't gemoed eens braven om te zetten.
De Ephoren verftoord over eene verdediging, waar in hunne eigen befchuldiging zoo duidelyk lag opgefloten , lieten zich door drift en toorn zoo verre vervoeren, dat zy, met Verzaking van eed en plicht, het onrechtvaardig vonnis des doods tegen den jongen Agis uitfpraken.
Wanneer iemand zich eens zoo ver heeft vergeten, dat hy het befluit genomen heeft, om een onfchuldig burger, ter voldoening zyner heerschzugtige oogmerken aan zyne wraak opteofferen , dan valt het niet ongemakkehk, om alle de ftruikelblokken, die men hem im-
■ mer



C * ) 65
Kier heeft weten in den weg te werpen , by een te zamelen, om 'er een brandftapel van opterichten, ten einde hem, onder den fchyn van' recht, openlyk te ftraffeh, of aan het opgehitst graauw ter flagting overtegeven. (*)
De Geregtsdienaars gelast, om Koning Agis naar de Dekade (f) te brengen konden noch door bedreiging noch door beloning daar toe bewogen worden. Het fcheen of deze anders ruwe en onbefchaafde menfchen nog gevoel hadden van den eerbied, dien zy aan hunnen Koning en den besten vriend van het Vaderland verfchuldigd waren.
Ook wilden de vreemde Soldaten hunne handen niet lenen tot uitvoering van een zaak, waar van hunne harten het diepst afgryzen gevoelden.
Maar dit alles evenwel was niet in ftaat, om de verftoorde rechters tot inkeer te
bren-
(*} l. Sterne Tristri Shan 1-12.
(tJ Een zekere plaats in het gevangenhuis daar men de genen, die door het recht 1 veroordeeld waren, verwurgde,
£



66 C * )
brengen, of den ongelukkigen Agis- vail d* ftraffe des doods te bevryden.
De barbaarfche Bemochares één der ftadfopzienders horende, dat het gemeen begon famen te rotten , en dat rcedts de deur van den kerker met veel volk bezet was, waar onder de moeder en grootmoeder van Agis bitter fchreiënde zich beklaagden, da* men haren onfchuldigen zoon. een Koning van Sparta het recht betwistede, om zyn zaak voor het volk te verdedigen; ontzag zich niet, om het werk van Geregts-dienaar op zich te nemen, den weerlozen Agis zelf aantegrypen, en tot verhaasting van zynen dood naar de fombre ftrafplaats heen te leiden.
In deze treurige ogenblikken, waar van de akelige herinnering ieder gevoelig harte met aandoening vervullen moet, gaf echter Agis geen het minfte teken van verfiagenheid of vreze ; zyn ganfche gedrag was nog vol van die edele grootmoedigheid, waar mede geheel
zyn leven was vervuld geweest; bedaard
cn getroost aanfehouwde hy de akelige toebereidzelen van den 1'chandelyken dood, die hem zoo zoo te wagten ftondt. —zelfwanneer
hy



C * ) 67
hy één van des peuls dienaren bitterlyk zag wenen, keerde hy zich bedaardelyk tot hem en zeide: bewee-n my niet myn vriend, ik perf onfchuldig; maar -ween over die genen 5 welke de oorzaak zyn van mynen dood en
van den ondergang van het Vaderland: dit
gezegd hebbende ging hy eenige fchreden voorwaards en gaf met eene ftille gelatenheid voorbeeldeloos ftnndvastig zyn hals over aan den ftrop, en eindigde dus in den bloei zyner jaren zyn roemrugtig leven.
Aldus zien wy, dat de onfchuld en rechtvaardigheid niet altyd 'zegevieren in de wereld ; maar dat de deugd voor een tyd vaak vertrapt en de ondeugd ten throon verheven wordt.
De Goddelyke voorzienigheid bedient zich wel eens voor een tyd van de fnoodften onder de menfehen tot geesfels, om de boosheid der wereld te ftraffen; maar ook niet zelden moeten dezen naderhand op hun beurt de gedugte wraak der vertoornde Godheid ondervinden, wanneer het zwart register hunner ongerechtigheden vervuld is.
E % Pit



ö8 C # 5
' Dit Was ook het lot van de" ontmenschte • moordenaren van den onfchuldigen Agis, op Wier hoofden naderhand die affchuwelyke moord ten fterkften gewroken wierdt.
Koning' Rtéomtnet na verloop van korten tyd den throon beklommen hebbende , aanfchouwde met innig leetwezen den gevaarvollêii toeftand, waarin het voorheen zoo bloeiend Sparta zich bevcndt, en hoe het volk door vadzige ledigheid en verzwakkende weelde bedorven , geen de minfte zorge meer droeg voor het behoud van hét vege Vaderland, maar gevoelloos aanfchouwde , dat het zelve met rasfche fchreden naarzynen gewisfen ondergang heenfnelde; nam heimelyk een befluit, om het afgebroken plan van Agis op nieuws weder op te vatten , en dén waggelenden Staat, het koste'"wat het wilde, te herftellcn.
Dan hier toe wierdt de grootfre fchranderneid, list en voorzigtigheid gevorderd, nadien .de Héerschzugtige Stads- opzienders , die na den dood van Agis .volmaakte dwingelanden geworden waren, niets verzuimd hadden, om hflg onwettig gezag op duurzame gronden te . T- ,', i ves-



C * ) ->9
vestigen, en deszelfs banden zoo naauw moge" lyk toetehalen, hebbende zich zelf niet ontzien' om den broeder, de moeder en de grootmoeder van Agis te lat:n van kant helpen, om da. zy vreesden, dat dezen misfehien 't eeniger tyd nog voor hun gebied zoude nadelig zyn.
Intusfchen ' wierdt de Republiek van SparJa door het honend gedrag der Achajers genoodzaakt hen met den oorlog te vervolgen, het welk Koning Kleamenes als een gunllige gelegenheid befchouwde, om zyne hcimelyke pogmerken tot heil van den Staat des te beter te volvoeren.
Als veld-cverften van de Republiek trok hy met een leger van vyf duizend man te velde en behaalde verfcheide voordelen op ■ den vyand, welke hem meer en meer bemoedigden ter voortzetting van het gewigtig plan
waar van zyne ziel zwanger ging; • Je
zaak dus met eenige weinige vertrouwden in Sparta overlegd hebbende, veroverde hy nog twee lieden van de Achajers, die hy alleen
met Spartanen bezetten liet, als welke hy oordeelde , dat hem in het volvoeren van zyn oogmerk bet meest zouden hinderlyk wezen, E 3 ter.



?o ( * )
terwyl fay zelf aan het hoofd der vreemde Regimenten, die hy in zyn leger hadt, met alle mogelyke fpoed naar Sparta te rug keerde, makende op weg zyn voornemen bekend aan fommigen van de Officieren, in welken by het meest vertrouwen ftelde.
Voor de ftad gekomen zynde, zondt hy Euryklidas met een genoegzaam getal Soldateti naar binnen, onder voorwendzel, dat hy eene gewigtige tyding uit het leger brengen moest, juist op dien tyd, dat de Ephoren over de avond - maaltyd zittende zich gewoon waren te vervrolyken.
Deze zonder de minfte argwaan in de zaal der Ephoren toegelaten Zynde, vielen alle de Soldaten gelyktydig met ontblote zwaarden op dezelven aan: —— De baatzugtige Agefilaus was de eerfte, die met een ligte wond te,r aarde geflagen wierdt; doch deze zich dood veinzende bediende zich van de gelegenheid, •cm heimelyk ter zaale uittekruipen , en zich in ecu tempel aan de vreze toegeheiligd, te verfchuilen, terwyl de vier overige Stadsopzienders dadclyk op hunne plaatzen wierden ter neder gefabeld met nog eenige wei-
ni-



C * ) ti
nigen, die ter hunner ontzetting waren toegefchoten.
Kleomenes hier van bericht gekregen hebbende trok met het overig krygsvolk de ftad in, en .gaf dadelyk'bevel, dat aan niemand der burgeren , die zich ftil hielden , eenig leed of geweld gefchieden moest, waar door Agt~ ftlaus onder anderen ook gelegenheid kreeg, om zyn leven door de vlugt te redden ; eens vlugt echter, die voor hem des te rampzaliger -was door de aanhoudende wroegingen van zyn knagend geweten.
's Anderen daags wierden tagtig van de voornaamfte burgers, die de heilzame hervorming altyd het meest hadden tegen gehouden, ohder het geluid der trompetten, openlyk uit de
ftad verbannen ; vervolgens liet Kleomenes
het volk vergaderen, en hieldt voor hetzelve eene korte redevoering , waar in hy zyn gedrag verdedigde, en de vreze, die door hetzelve ontftaan was, wegnam, door zyne heilzame oogmerken aan den dag te leggen, en dezelven met daden te bevestigen, i
E 4 Wa«



ft ( # )
„Was het mogelyk geweest, zeide hy, j, den rampzaligen Staat van het deerlyk gefolterd Sparta zonder het ftorten van menfchenbloed te herftelien , ik zoude my zel,, ven den gelukkigften Koning der wereld e, gerekend hebben , maar wat heelmeester is ,, 'er, die de wonden geneest zonder den zie,, ken ecnige pyn te veroorzaken ?
„ 't Is altyd niet mogelyk de verlore vryheid, zonder zich van eenig geweld te bedienen, te herftelien —- Lykurgus zelf, toen hy de gelukkige Regerings-vorm van Sparta invoerde, moest met gewapcn„ de manfchappen op het marktveld verfchynen, zoo, dat de Koning van dien tyd daar ,, door verfchnkt, zelf in den tempel van ,, Mintrz-a zyne veiligheid zoeken moest, tot',, dat hy zich ten voordele van de hoog-noodzakelyke hervorming verklaard hadt; ver■ „ dryvende hy daar en boven van Spart aas „ grondgebied allen de genen, die het alge„ meen belang tegenftonden.
,, Hadt de ongelukkige Agis, wiens nage„ dagtenis fteedts by Spartaas inwoonderen lt in zegening zyn moet, zich door zynenzag-
v ten.



( # ) fr
,i tèn aart, en voorbeeldeloze goéd - aartigh'éid niet laten misleiden , zyn uiteinde zoude
,, zeker zoo rampzalig niet geweest zyn, enons Vaderland zoude alle die gedugte ram-
,i pen niet verduurd hebben, waar mede het tot den dag van heden heeft moeten wor-
„ ftelen.
„ Ik ben gekomen Medeburgers! niet om rJ te onderdrukken, maar om aan Sparta, zyne oude vryheid, en den verloren luisj, ter wedertegeven.
Dit gezegd hebbende deedt hy openlyk afftand van alle zyne goederen , welk voorbeeld dadelyk door zyn Stiefvader Megiston en vervolgens door alle zyne vrienden en de
voornaamfte burgers gevolgd wierdt :
hier op liet hy de landeryen van Spartaas grondgebied onder alle de burgeren verdelen , zonder uitzondering zelf van die genen, welken daags te voren gebannen waren, nadien hy verklaarde, dat hy dezelven in de ftad zoude te rug roepen, zodra de zaken gefchikt en op een vasten voet zouden gebragt zyn.
Voorts



74 C * )
Voorts ftelde hy tot beveiliging Van den Staat eene nieuwe nationale krygsmagt aan • welke hy zelf in den Wapenhandel oef* fende; — bragt met behulp van den Wysgeer Sperus de lang verwaarloosde opvoeding der Spartaanfche jeugd op een vasten voet; en voerde de ftrenge levenswys der voorvaderen weder in; zodat, de openbare tafels, en de oude oeffening der Spartanen weder een aanvang genomen hebbende, het ontzag voor de Spartaanfche Wapenen wel dra herfteld wierd, en Lacedemon, als uit eene lange flaapziekte weder opgewekt, de wet voorfchreef aan geheel Peloponnefus.
Ik zal my niet inlaten, om het gedrag van Kleomenes in alles .te verdedigen, ook trede ik niet in de ftrenge middelen, van welke hy zich bediende, om zyn oogmerk te bereiken; zeker is het , dat dezelven door de
menfehelykheid veroordeeld worden: zyn
gedrag zoude veel loflyker en zyne overwinning zeker veel groter geweest zyn, indien hy in plaats van zyne handen met het bloed Zyner Medeburgeren te bezoedelen, dezelven
tot zyne zyde hadt weten overtebrengen;
Plu-



IS
Plutarchus merkt aan, dat het zoo min de Zaak van een verftandig Staatsman als van een goed heelmeester is, om zich, voor dat de nood tot het hoogfte gekomen is, van het ftaal te bedienen,
Hoe ongelukkig was het, dat de brave Agis geen ooggetuigen was van Spariaas heuche. lyke hervorming, waar van door hem met zoo veel moeite en wederwaardigheid de grondfl*» gen gelegd waren t
EINDE,