31 1925 3078 UB AMSTERDAM



NEDERLANDSCHE
REIZEN.
NEGENDE DEEL.






NEDERLANDSCHE
REIZEN,
tot bevordering van den koophandel, na de meest afgelegene gewesten des aard k loot s.
Doormengd met vreemde Lotgevallen, en menigvuldige Gevaaren, die de Nederlandfche Reizigers. hebben doorgedaan.
MET P L A AT E N.
NEGENDE DEEL.
Te AMSTERDAM, By PETRUS CONRADL Te HARLINGEN,
By V. van der PLAATS» MDCCLXXXVI.






I N H O
U D
DES
NEGENDEN DEELS.
Togt van Hendrik Hagenaar na de Oostindiè'n zedert het jaar 1631 tot het jaar 1638. . . . Bladz. 1 Begeeft zich , als Koopman , op het Jacht Grol; nevens de fchepen Leiden en Utrecht, loopt dit in zee ; worden eerlang gevolgd van andere fchepen, in 't begin van Wintermaand. Landen op het Eiland Sc. Vincent; menigte Kolokwinten aldaar; als mede fprinkhaanen. Men maakt een tuin op de Kampanje van de Brak, en zaait 'er falade en andere groente, die gelukkig voortkoomen. Overgroote Meeuwen, doorjiunne zwaarlyvigheid onbekwaam om te vliegen. Walvisfchen. De tuin wordt vernield door een zvvaaren ftorm. Scorbut in de Vloot. Naderen de Kust van Java. Hagenaar gaat aan land, met brieven aan den Generaal Specx. Gulzigheid der Bataviafche Europeaanen. Hagenaar vertrekt na Perlle. Hooren van verre fchieten , 't welk eerlang bleek van Engelfche fchepen te zyn. Hagenaar gaat in de Logie te Bandaar -gameron. De berugte Benjaanboom, de moeder van een geheel bosch, ter grootte van 214 fchreden; Pagode daar binnen. Gefchenkcn voor den Sultan. Hagenaar gaat over op het fchjp Utrecht, en voert , te Bandaar - gameron, het bewind over den Koophandel. Twist over den rang onder de Hollandfche Bevelhebbers. Regen hier te lande , zeer verkwikkende. Befchryving van Bandaar - gameron ; van een Visfchersdorp tot eene aanzienlyke Koop-plaats aangegroeid; ftoffe en gedaante * 3 der



I N I I O U D\
der huizen; zonderlinge manier om freen te manken. Vestingen en Forten. Zoutbergen in den omtrek. De Eilanden Lareca en Kismis; menigte van wild en vrugteo. Dagelykfche verandering van winden. Gedaante en kleedy der mannen en vrouwen; menigvuldige brand hier te lande. Zonderlinge Weefgetouwen. Regeeringsvorm. Openbaare Eerdienst. en vreemde offeranden. Zy houden den Vrydag voor hunnen Zondag. Gedierte en Wild , zeer overvloedig , doch weinig visch ; daarentegen, allerlei boomooft zeer menigvuldig. Zwaars regtspleeging, op bevel des Konings van Perlïa-, aan vericheiden aanzienlyken des Iands. H-.igenaar worde Schoutby-nacht, op het fchip Leiden. Haakt in gevegt met drie Fregatten ; een van dezelve wordt geënterd ; de twee andere vlugten, vati welke, egter, het eene geno. inen wordt. Buit op deeze fchepen behaald, wordt den matroozen ten b«ste gegeeven. Hagenaar zeilt na Socotora. Eenige bevelhebbers treeden aan land; worden van den Sultan minzaam verwelkoomd. Hagenaar geeft hem ïnsgelyks een bezoek, en ontvouwt het oogmerk van de komlte der fchepen; worden , nevens andere gefchenken, op melk onthaald. Manier van handeldryven in eene prent vertoond. De onzen houden , met den Sultan , het middagmaal onder eenen palmboom. Berigt wegens Socotora. De mannen maaken veel werk van hunne vrouwen. Groote Sabels hun geweer ; belyden het Mahometaandom. De voornaamfte voortbrengzels zyn Aloë , Draakenbloed en Civet. De fchepen vertrekken na Gameron; ondraaglyke en bedervende hitte. Menigte van Zyde, met eene Karavaan van Ispahan gebragt. Hagenaar zeilt na Malabar: ankert op de Reede van Cananor; afbeelding hier van. Te Monte Deli koopen de onzen veel Peper. Naderen Goa, en neemen 'er een Portugeesch fchip ; eerlang een tweede , onder andere met Kar.eel gelaadtn. Hagenaar, op een Kruistogt gezonden,
ziet



INHOUD.
ziet een zeer zonderlingen Visch, neemt een Portugeesch fchip , en koomt aan 'c Eiland Anchadivis , alwaar hy, van eene Portugeefche Vloot , etlyke Fregatten neemti en op dezelve verfcheiden gevangenen ; voor een zwaar losgeld worden deeze ontflagen. Vertrekt na Batavia , van waar hy wel haast na Firando, in Japan, wordt gezonden; vermaarde Logie aldaar. Eenige Christenen te Firando, om hun geloof, deerlyk mishandeld. Zeilt, met eene menigte gelds, na Nangefacki; berigt wegens deeze ftad. Keert eerlang te rug na Batavia ; wordt gezonden na de Molukfche Eilanden'; koomt op Botton, en bezoekt, in de ftad van dien naam , den Koning. Kruist op de Portugeefche Zilvervloot , zonder vrugt; wendt den fteven na de Piscadores ; brengt derwaarts eenige Kasfen met Zyden-ftoffen ; doch zeilt wel haast, met eene ryke laading, na Firando. Hagenaar vertrekt in gezantfchap na Jedo. Plegtige intrede , en gehoor by den Heer van Firando. Wreede gewoonte by het overlyden van groote Heeren ; hunne bedienden fnyden zich zeiven den buik open. Walvischvangst in Japan, en afbeelding van denzelven. Aanzienlyk gefchenk des Keizers aan de Hollanders. Hagenaar zeilt na het Eiland Tabour. Wyze van zuiveringe van aangetyde dieverye. Jaarlyksch Feest, Bon genaamd. Wederkomst voor Firando. Schuttersfeest der Japanneezen. Hagenaar wordt na Batavia gezonden. Schipbreuk van het fchip Prins Willem. Ontmoeting van de onzen met eenige Wilden. Hagenaar zeilt, als Afgezant der Maatfchappye , met eenige fchepen, na Cambodia. Gevegt met een Portugeesch fchip. De Vloot koomt voor Cambodia. Hagenaar verfchynt ten Hove; ftaatelykheid van dit gehoor; wordt, om eenige onpasfelykheid , zeer minzaam behandeld \ de Koning doet hem geneesmiddelen aanbieden , die eene gelukkige uitwerking doen. Langwyligheid en geveinsdheid aan de zyde der Cambodiaanen, in de * 4 on-



INHOUD.
onderhandelen. Niet ilaagende in zyne oogmerken vertrekt de Gezant van daar, en koomt te nn de Ch.neefche Kust. Aanzienlyke buit, door en' Generaal van Diemen , op Formofa behaald. Zwaa e intrest, tegen welke de onzen in China geld moesten nn neemen Wreede IrrarTe om een kleinen" dieS LTd" in de gebouwen der Maatfchappye. Hagenaar verzoekt om zyne aanhoudende ongefleldheid, na Batavia te mogen keeren; •« wordt hem vergund. Vertrekt , als 0P. per-koopman, na 't Vaderland, daar hy, in Hooimaand des )aars ,638 , behouden aankoomt. -!l Aanh™d bevattende eene breede befcbrywng van Japan. Bl <6 Uitgebreidheid van dit Ryk; voornaame gr00te Eilan! den Verdeehng in zeven Provinciën, die ieder afzouderlyk geregeerd worden. Verbaazende inkomften. On der.aanigheid der Landvoogden. De Hoofdftad Tedo" Ke.zerlyk Paleis; grootheid van hetzelve. PjegtJVe oeer' baare verfchyning des Keizers; zyne Bywyven. Talrvke en aanzienlyke Krygsmagt. 's Keizers ftaatelyke reize van Jedo na Miaco. Bewaarplaatzen van 's Keizers fchttten. Merkwaardige rede eens flervenden Keizers tot zyneZoonen. Zonderlinge eerbied voor den Dairo; deszelfs vermaaklykheden. Vreemde manier om voor eenen throonsopvolger eene Minne te verkiezen , uit de aan z.enlykfle vrouwen des lands. Verhaal eener Staatsomwentelmge i„ Japan. De Ryksoverwe.diger Ongosfchio. Getal der ^uitery en voetknegten zeer groot. Derzelver Wapenrusting. Verdeeling van het KrygSV0lk. 0p hoedan.ge wyze het getal der inwooneren hier altyd kan geweeten worden. Volfirekte oppermogendheid des Monarch* Amptenaars; hunne pragtige Ieevenswyze. Staatelyk bezoek des Keizers by zyne Hofgrooten , in een nieuw gebouwd huis; kostbaarheid van zulk een bezoek. Het gefchenk van een Kraanvogel , de grootfle cere, die de Monarch kan aandoen. Menigte der J?y-
wy.



INHOUD.
wyven van de Grooten hier te lande ; wellustigheid in de wooningen deezer Vrouwen ; haare naauwe opfluiting ; haare kleedy en tooizel. De Vrouwen in Japan zyn alleen werktuigen van vermaak, en mogen zich met geene zaaken bemoeien ; derzelver getrouwheid en kuischheid. Mannen van kunde en ervarenheid zyn hier zeer gezien. By het fterven van groote Heeren , fnyden verfcheiden hunner bedienden zich den buik open, en fterven nevens hun: wyze deezer wreede plegtigheid. Menigte van Kasteelen in Japan , zo van den Keizer, als van de Edelen. Geringheid van belastingen; de Grooten leeven van de inkomften hunner eigen bezittingen. De geringde dievery wordt met den dood geftrafc, en eene misdaad van Staat met de uitrooijing van het geheele gezin. De manier om de fchuldigen aan dieverye te ontdekken ; zeer zvvaare ftraffln. Het overfpel wordt hier naauwkeurig vervolgd en geboet; zeldzaam voorbeeld hier van. Aan de Reizigers wordt hier, op elke plaaize daar zy eene wyl vertoeven, een Byzit aangebooden. Merkwaardige byzonderheid by de ftrafoeffeningen in Japan. Op zommige leugens , vooral tegen de Wethouders, ftaat insgelyks de hals. Berigt we«ens het Eiland Faitfiefuna. De Edelen worden derwaarts in ballingfchap gezonden. Hun rampzalig leeven aldaar. De Japanneezen zyn niet zeer godsdienftig; en, nogthans , de Pagoden zeer talryk. Priesters. Doodenfeest, Bom genaamd. Begraafplaatzen, De Priesters overgegeeven aan de onnatuurlyke zonde. De Dairo , het hoofd der Geestlykheid; zyn gezag en aanzien. Twaalf godsdienftige Aanhangen , en derzelver onderfcheidene begrippen. De Pagoden dienen in Japan tot plaatzen van allerlei , zomwylen buitenfpoorige, uitfpanningen. Duivelbezweerders. Bedevaarten der vrouwen na gewyde plaatzen , om vrugtbaarheid te fmeeken. De Christlyke Godsdienst zeer ge* S baat



INHOUD.
haat in Japan ; voorbeelden van zvvaare vervolgingen tegen deszelfs belyders. De Japanneezen moeten jaarlyks zweem , geene Christenen te zyn. Gedaante en ftoiïe der huizen in Japan ; huisgeraaden. Vriendlyke zamenkomften en Gastmaalen. De Thee een zeer geagte drank. De hoerery en bjrdeelen zeer algemeen : de reden hier van. Verftandige Opvoeding der kinderen; deezer onderdaanigheid en eerbied voor de Ouderen. Uitzet aan de kindereii. Getrouwheid en eerlykheid der Japanneezen. Handel en handelaars in Japan. Aloude verbintenisfen tusfehert Japan en China , en wederzydfche vaart en Koophandel. Den Japanneezen in laatere tyden , het buitenlandsch reizen verbooden ; redenen hier van. Overvloed van allerlei leevensbehoeften, tot nut en vermaak. Eenerlei taal , kleedy , gewigt en munt. Zeer veele Baden. Zeldzaame bron , die by tusfehenpoozen opwelt. Schryfwyze der Japanneezen ; Boekeryen en Kronyken.
Abel Tasman's Reize na Nieuw Guinea, of 't Onbekende Zuidland, in den jaare 1642. . . Bladz. 132. De zucht tot nieuwe landontdekkingen wordt Ieevendig te Batavia; men befluit daar toe, onder het beleid van Abel Tasman. Hy vertrekt , met twee fchepen , na Mauritius. Aanmerkelyke miswyzing van 'c Kompas. Ontdekt Antony van Diemens. land en Frederik - Hendriks-baai. Doet hier eene landing, en plaatst 'er een Zein , ten diende van andere Zeelieden. Ontdekt Nieuw-Zeeland , en vindt eenen doortogt, dien by Abel Tasmans doortogt noemt. Verneemen Wilden , die, met hunne Praauwen, op de Sloep aanvallen, en eenigen dooden. Ziet het Drie-Koningen Edand. Wilden van eene ongemeene hoogte.
Ver-



INHOUD.
Verneemen de Eilanden Amfterdam en Rotterdam. Eenige Wilden van daar koomen aan boord; hunne kleedy: brengen ververfchingen. Lustig en vermaaklyk aanzien deezer Eilanden. Ontdekking van NieuwGuinea. Aardbeeving op de fchepen gevoeld. De Baai van Goede Hoop. Brandend Eiland. Het Eiland Jamma; vrugtbaarheid en volkrykheid van het* zelve. Moeite met de landzaaten. Tasman keert te rug na Batavia.
De Route van dezen vreemden Togt is aangeftipt in de Platte Kaart, by ons Zevende Deel uitgcgeeven*
D ü



D E
PRENTEN
MOETEN GEPLAATST WORDEN:
1. Koophandel te Socotora, . tegenover bl. 23
2. De Reede van Cananor. . . . 27
3. De Walvischvangst te Firando, in Japan. . 39
4. Van Galen gaat ten Hove, by den Koning van
Cambodia, in Japan 47
5. Afbeelding van de Inwooners van Nieuw - Zee¬
land. . ..... 136
• — Guinea. 142
NE-



NEDERLANDSCHE
REIZEN,
T O G T
van
HENDRIK HAGENAAR,
NA DE OOSTINDlëN;
Zeden het Jaar 1631 tot bet Jaar 1638.
Eene ryke Gondmyn, voctf de ingezeètenen van deeze gewesten, was doorgaans de koophandel der Oostindifche Maatfchappy, in den aanvang en geduurenda eene reeks van jaaren der jongstvérloopene eeuwe. Zeven fchepen, allen ryk gelaaden, onder het bevel vaq antony van diemen, kwamen , in Wynmaand des jaars 1631, in Texel behouden binnen. Straks hier naa rustten de Bewindhebbers uit, twee fchepen en een jacht, om na'Batavia te ltevenen. De naam van het eene fchip was Leiden , die des Opperkoop* mans andries verspriet en des Kapiteins
klaas hendriksz moüthaas. Het tweede
fchip heette Utrecht, de Opperkoopman adriaan paling, de Kapitein kornelis schwenk. Op het Jacht, Grol genaamd, was Opperkoopman henduik hagenaak, en Kapitein teunis liefhebber, van Rotterdam LX, deel. A Ia



0 NEDERLANDSCHE
In het begin van Wintermaand liepen zy in Zee, door het zogenaamde Spanj'aarts -gat, koers zettende ten Noorden van Schotland en Ierland. Eerlang voegden zich by hen de fchepen Haarlem, daar Kapitein op was kórnelis dirksz; het Jacht de Brak, onder bevel van jan kornelisz lichthart, en de Eenhoorn, gevoerd by kor nel isiansz: het eene na Fernambuc , de twee andere na de Kust van Guinea beftemd. Gezamcntlyk maakten zy reisgezelfchap ; Leiden wierdt tot Admiraal, Utrecht tot Vice-Admiraal aangefteld.
In t einde der maand zagen ze de Eilanden St, Nikoïaas, St. Lucia, St. pincent en St. Jlntony. Dewyl de fchepen, door geduurige ftormen, veel geleeden en gebrek aan water hadden, wendden zy den fteven na St. Vincent, ook in de hoop, dat eenige fchepen, die in den itorm waren afgedwaald, in de vloot zouden te rag koomen. Eenig volk aan land gezet, tradt gewapenderhand landwaarts, om de putten te bezigtigen. Men vondt 'er vier of vyf,die tamelyfe goed water leverden. Eenige anderen , dieper in 't land doorgedrongen, zagen eene kudde bokken, van welke zy 'er eenen doodden. De visfchery flaagde insgelyk tamelyk gelukkig.
Zeer bergagtig is dit Eiland , en zo vol klippen , dat men 'er bezwaarlyk gaan kan. Het is niet zeer yrugtbaar. Veele kolokwinten vondt men 'er , en ldeine, boomen , wier takken , gebroken zynde, een wit melkagtig en lymerig yogt uitleveren. Eene menigte fprinkhaanen is 'er, die de kruiden knaagen. De bokken evenwel zyn 'er niet zo menigvuldig als voorheen, om dat de Bandieten van 't Eiland St. Antony, daar tegenover gelegen, dezelve verdelgd hebben.



REIZEN» 3
ben. Veel visch wordt 'er gevangen met de zeegen en den hengel. In Zomermaand koomen 'er de Schelpadden, by nacht, by gcheele troepen , hunne eyeren in het zand leggen; men vangt 'er zo veel van als men. begeert. De Ree is 'er vrygoed. De Brak fcheidde hier van de overige fchepen, die voorts de reize aannamen.
Devvyl het nut van verfche groente, voor het bootsVolk, meermatalen was gebleeken , zaaiden eenigen,op de kampanje, Salade, Tuinkers en PeterzeJy; al hetwelk , in een ongelooflyk korten tyd, voortkwam, en onder het volk wierdt uitgedeeld. Omtrent het midden van Grasmaand, terwyl het dood Uil was, za«men iets van verre op het water dryven. Men zette de Sloep uit, en bevondt dat het groote Meeuwen waren, die, by gebrek aan wind, en om hunne zwaarlyvigheid, niet konden vliegen, en dus ligt gevangen Wierden. Zy waren fneeuwit over 't lichaam, doch de vlerken grys , en langer dan twee mans armen. Hunne bekken waren krom, en een vierendeel van een el lang. Zeer fel konden zy daar mede byten; Hunne voeten waren gelyk aan die van een Zwaan, en een fpan breed. Zy waren niet önfmaaklyk. Ook zag men 'er twee walvisfchen;
Weinige dagen laater zagen ze kröos dryven, een voorbode van het naderende land. Doch alzo zy niet naauwkeurig wisten, hoe verre zy van de Kaap de Goede Hoop waren, en door ftormen geduurig geflingerd wierden , Honden zy. in twyfel, of zy dien uithoek zouden aandoen, van wegen het gevaar van tegen de kust te zullen gedreeven worden.
Daarenboven vreesden zy beneden Kaap SiiguilUs te zullen vervallen, daar zy op geene ververfchingen A 2 kon-



NEDERLANDSC HE
konden hoopen; terwyl de voorraad van water ten einde, en de gunftige winden zouden verloopen zyn. Diensvolgens befloot men het water te bezuinigen , en met allen mogelyken fpoed de reize voort te zetten.
Een nieuwe ftorm, van welken de fchepen eerlang beloopen wierden, vernielde den tuin op het Jacht de Brak. Men bergde nog iets van de moeskruiden voor de zieken, die 'er drie dagen genoeg aan 'hadden.
Op den achtften van Bloeimaand bevonden zy zich op 37 Graaden Zuider Breedte. Twee Walvisfchen kwamen hier dicht aan het fchip; ook zagen ze eenen ilaapenden Zeehond op het water dryven, en vervolgens nog meer andere ; dit deedt hen befluiten, dat ze het Eiland St. Paulus naderden. De Scorbut lieersehte thans zo geweldig, dat eeriang 25 man aaa die kwaaie hunne kooijen hielden.
Omtrent het midden van Zomermaand zagen ze twee ryen bergen , op 9 Gr. 40 Min. Breedte. Een weinig verder het dieplood geworpen hebbende, konden ze met een lyn van 100 vademen geenen grond peilen. Dus geftadig voortzettende , kwamen ze eerlang op de Kust van Java voor anker. Drie Praauwen kwamen hier by. hen aan boord met ververfchingen: oök kwam eerlang by hen een Jacht , toebehoorends aan eenen Hollandfchen burger, pieter van de kamer, genaamd; doch zyn bezoek , bloote nieuwsgierigheid beoogende, baatte de onzen niets.
Dewyl het volk van het Jacht zich thans in een zeer magteloozen ftaat bevondt, wierdt 'er iemand na Bantam gezonden, met eenen brief aan den Koopman pieter franzen, behelzende een verzoek om leevensmiddelen en eenig volk om het anker te ligten, als zynde 'er geene gezonden genoeg aan boord oir»
, dat



REIZEN.
5
dat werkte verrigten. De Koopman franzen kwam eerlang aan boord , medebrengende eene kleine koe , hoenders, kokosnooten en moeskruiden, ten behoeve der zieken, die thans 61 in getal waren; voor dit alles wierdt hy ryklyk betaald. Op den laatflen der maand liet het Jacht voor Batavia het anker vallen.
Hagenaar zich ftraks na land begeeven hebbende, ftelde de brieven der Bewindhebberen in handen van den Heere Generaal specx, die hem ter maaltyd onthaalde. By zyne wederkomst vondt hy aan boord eene menigte dienaars der Maatfchappye en burgers van Batavia, om nieuws uit het Vaderland te hooren, doch nog meer om eenen ryklyken teug te doen van den wyn, dien zommigen zo gulzig als water te lyve floegen: eene fchandelyke en nadeelige gewoonte, door den tyd ingefloopen; dit duurde drie dagen agter elkander.
Thans wierdt het Jacht gekalfaterd en van het noodige voorzien, 't welk 14 dagen aanhieldt. Ten einde van dezelve kwam insgelyks voor Batavia het fchip Utrecht, en, 's anderendaags, het fchip Leiden; 's daags te vooren was de Kapitein klaas hendriksz overleeden; op de reize waren wel 34 van het volk ge (lor ven.
Midlerwyl wierden de fchepen Amboina en Utrecht, nevens het Jacht Grol, gezonden na Bandaar Gameron, in Perjie. Hagenaar woonde deezen tocht by. Op den zestienden van Oogstmaand vertrokken zy derwaarts. In 't begin van Herfstmaand pasfeerden zy de Linie, en ontdekten eerlang het hooge land van Arabie, en vervolgens de laage kust van Perfie. Thans hoorden zy tweemaal zeer zwaar fchieten; en <laarop twee groote fchepen vernomen hebbende, ftelA 3 den



6
NEDERLANDSCHE
den zy zich in ftaat van tegenweer; doch wel haast bleeken het Engelfchen te zyn , die insgelyks ten oog* merke hadden, de Golf binnen te loopen. Zy begroetten elkander over en weder uit het grof gefchut.
Weinige da°-en laater pasfeerden zy de Kaap Jasques, zeer kenbaar aan een en fpitzen heuvel, ronden vanboven plat, de Heilige - Berg genaamd. De kust is hier zeer laag, wordt dikmaals overftroomd, en is langs heenen met Zandbanken bezet. Wouter, de leeuw, Koopman op een der fchepen, wierdt, in eene gewapende Sloep , na land gezonden , om aan den Refldent hunne komst te berigten. Zy zelve kwamen, drie dagen laater, voor Bandaar-gameron voor anker, daar de leeuw zich wel haast by hen voegde.
Straks wierdt Hagenaar na land gezonden, nevens den Kapitein van het Jacht , om in de Logie zyii verbiyf te neemen, en de fchepen van de vereischte mondbehoeften te voorzien. De Bevelhebber tradt insgelyks aan land , om den Sultan te begroeten , van wien hy, naar Lands gebruik, een tegenbezoek ontving.
Dewyl men, onurent deezen tyd, vernam , dat 'er vreemde zeilen in de Golf waren , deedt men i3 kisten met zilver aan land brengen , om aldaar in veiligheid te zyn. Naa zonnen ondergang hoorde men geweldig fclüeten : waarom de Bevelhebber te raade wierdt, zich wederom aan boord te begeeven. Doch het bleeken wel haast Engejche fchepen te zyn, koomende regelrecht uit Engeland.
Geduurende zyn verbiyf ter deezer plaatze , ging Hagenaar den bcruchten Benjaanboom bezigtigen; deszelfs takken, zich nederwaarts krommende, fchie-
ijen.



REIZEN. f
ten wortels, ter lengte van twee of drie vademen, die wederom uitloopende, tot boomen opgroeien,en aldus geftadig vermenigvuldigen. Deeze boom draagt eene geele en ronde vrugt, eenigzins zuuragtig van fmaak, hebbende van binnen korreltjes als die van vygen. Hy beflaat in den omtrek 214 fchreden. Binnen deeze ruimte ftaat eene kleine Pagode, van fteen gemetzeld; van binnen ziet men een klein Duivelsbeeld, en eene brandende lamp. De Priester , die in. deeze Pagode dienstdoet, eet niets dan boom-of aardvrugten; water of geitemelk is zyn eenige drank. Zeer aangenaam is het lommer in deezen oord; met vermaak kan men 'er eenige uuren flyten. ,
Thans kwamen de Engelfche fchepen insgelyks op de Ree voor anker, terwyl de onzen hunne goederen losten, befiaande in kasfcn laken en vaten met kruidnagels, als mede fuiker, macis, Chappan- en Sandelhout. Hier door hadt men gelegenheid tot het doen van de jaarlykfche gefchenken aan den Sultan; zy beftonden uit 18 ponden kruidnagelen, 30 ponden muskaatnooten, 50 ponden peper, 50 ponden kandyfuiker, ï2o ponden poederfuiker, en 5 lappen geverfd laken , ieder lang ruim twee ellen.
Kort daarop vertrokken de fchepen na Ormus, terwyl hagenaar met zyne Adjunkten in de Logie bleef, nacht op nacht by beurten de wagt houdende, uit vreeze voor het inftorten der nabuurige huizen.
De tyd verloopende, zonder dat men boven uit het land Zyde zag afkoomen , en vermids de Lastbrief inhieldt, dat de Amboina, met een laading Perfifche Waaren, na Holland moest wederkeeren, wierdt beflooten, dat de Bevelhebber kar stens, die op dit fchip geboodt, te Suratte zou laaden , en de fchepen A 4 Utrecht



* NEDERLANDSCHE
Utrecht en Grol, tot dekkinge van de Logie , op de Kee zouden blyven leggen.
De Koopman de leeuw, en adriaan smidt, kwamen nu van hpahan te rug, medebrengende brieven uit Holland, over Aleppo gekoomen , en andere van den Bevelhebber delcourt, die geene hoop op Zyde gaven. ^ Naadat men zo veele goederen, als 'er voorhanden waren, hadt aan boord gebragt, wierdt befiooten, dat ma het ver,rek der Bevelhebbers, het bewind van den Koophandel zou blyven in handen van marcus ol. Denburg, hkndrik Hagenaar en adriaan •MIDT, en ha bevel over de twee fchepen aan Hagenaar, die 's nachts aan boord, en over dag aan and zyn zou. Deeze liet zyne vlag waaien van net fchip Utrecht.
Weinig tyds daarnaa ontboodt delcourt, te spahan, al het gereed geld , 0m 'er Zyde voor te koopen. Dewyl men hier in zwaarigheid vondt, eerden smid r en A3RAHAM JA,s/aan .zonden, met 4 kleine kistjes, grfaaden op Ia kamL l^n. Hagenaar zondt eene gewapende Sloep, om de kameelen te dekken, terwyl ze hunnen weg namen langs het fhand.
Met het begin van Wintermaand deed de Sultan de onzen weeten , dat referica, Gouverneur van Muscate, zich op de Kust van 't Eiland Laxeca onthieldt, met twee fchepen met vierkante zeilen en 13 ot 14 fregatten. Op deeze tyding beflooten de onzen, hunne fchepen by een te houden, om in Gevalle van vyandlykheid , elkander hulp te kunnen bieden. Doch de Kapitcinen bleeven tot Jaar in den avond aan laqd.
Dc



REIZEN. p
De Bevelhebber, die aan land ziek te bedde lag , en niet aan boord kon koomen , deedt hun hierop weeten, dat indien 'er eenig onheil gebeurde, het hem niet konde geweeten worden , en hy 'er kennis van zou geeven aan den Gouverneur Generaal. Deeze bedreiging deedt de bedoelde uitwerking.
Vier dagen laater zagen de onzen twee Portugeefche fchepen, die twee Chambans van de waterplaats weg' namen. Straks zondt de Sultan 'er drie vaartuigen op af, naar de wyze des Lands gewapend ; doch deeze fcheenen alleen gezonden te zyn om een fpie^ gelgevegt te houden : wanneer de eene naderde , deinsde de andere; zy fcheidden van elkander, zonder eenen fchoot gedaan te hebben.
's Anderendaags zag men een groot Hollandsen fchip, het Hof van Holland genaamd; aan boord van hetzelve bevonden zich de Fiskaal kornelis de vlamingii en de Kapitein aris kornelisz groen. Dit fchip was van philippus ï-ucasz afgedwaald, en hadt 46 man aan ziekte verlooren ; omtrent 80 lagen aan 't water en de Scorbut; zodat zy naauwlyks het fchip konden regeeren. Volk en ververfchingen wierden terflond derwaarts gezonden.
De Fiskaal vlamingii, die Schout-by-nacht der Vloot van den Heere licasz was , en in die hoedanigheid de Vlag van de Bezaans - Mast liet waaien , beweerde thans , in den Scheepsraad , dat het hem nog toekwam, dezelve te voeren. Hagenaar bragt hier tegen in, dat hy geenen last hebbende om deeze haven aan te doen, en flegts by toeval aldaar gekoomen zynde , hy diensvolgens rang noch gezag hadt; dat, daarenboven, zyn lchip voor de Kamer Delft, doch de Utrecht was uitgerust voor de Kamer A 5 Am-



lo NEDERLANDSCHE
Amjlerdam, die den voorrang hadt. Uit agtihg voorden Heere lucasz, wierdt, egter, vlamingii voorgetrokken , en hierop een frisfche teug gedronken: eene ydele wynverfpiiling, in de daad, alzo de zieken dien grootlyks behoefden.
Vermids het Hof van Holland na Suratte befiemd, en de Gouverneur om deszelfs laading zekerlyk verlegen was, wierden de zieken daar afgenomen, en ge* zonde manfchap in de plaats gezonden, met de noodige levensmiddelen, opdat het, binnen drie dagen, de reize mogt voortzetten.
Thans fchoot de wind na 't Zuiden , die regen aan* bragt. Dit veroorzaakte eene algemeene vreugde door 't gantfche land , daar het in geene drie jaaren hadt geregend. De regen duurde 14 dagen, gepaard met blixem en donder. Zo verkwikkende was dit weer dat, onder andere , twee derden der kranken van het Hof van Holland in zo verre herfreld wierden dat ze aan boord konden gaan, 't welk kort daar naa vertrok na Suratte ; de Utrecht hadt het 15, en de Grol 10 man bygezet.
Men begon nu ook aan de Benjaaneezen Lakens te verkoopen ; en men maakte hier mede zo veel te meer fpoeds, om de ingekoomene tyding van de aankomst van drie Portugeefche Fregatten , met koopmanfehappen, te Gongo , 45 mylen van Bandaargameron gelegen, Dewyl het hout te Gameron fchaarsch en diensvolgcns duur was, wierden onze twee fchepen gezonden na het Eiland Lareca, om het van daar te haaien, De Engellchen hadden thans zo veele zieken en dooden , dat men vermoedde dat zy elkander vergeeven hadden.
Bandaar-gameron, 't welk wy nu reeds eenige maaien



REIZEN.
len genoemd hebben, was, niet lang geleeden, flegts een dorp, of liever gehucht, bewoond vau Visfchers, derwaarts gelokt door de gereedheid der plaatze, en zyne legging aan de Perfifclie Golf. Zints de verovering van Ormus, door de Perfiaanen op de Portugeezen, hebben .de Engelfche, Hollandfche en Moorfche fchepen , die het aandoen , het doen aangroeien tot een vry aanzienlyk vlek , 't welk dagelyks toeneemt. Want 'er verfchynen Kooplieden en Reizigers , van Ispahan, Siras, Hara en de omliggende plaatzen. Zy verfchynen 'er jaarlyks in Slagtmaand , wanneer de hitte een weinig geminderd is , en men 'er voeder voor de kameelen en de tezels der Karavaaneu in de meeste ruimte vindt.
Van hier dat men 'er, in dien'tyd, eene groote menigte Kooplieden aantreft van verfchillende Natiën ^ welke aldaar zamenbrengen verfchillende foorten van goederen , gouden ftofFen , lluweelen, armozynen , ruuwe Zyde en meer andere. Zy haaien van daar de goederen , voor hun land voegende.
De huizen zyn zeer ruim , en naar de wyze des Lands gebouwd; de fondamenten drie of vier voeten diep in den grond. Zy worden gemaakt van eene foort van neen , beftaande uit klei , gehakt ftroo en paerdemest, onder een gemengd en met Zeewater gekneed. Van deezen deeg maaken zy fteenen, welke zy in de Zon laaten droogen. Dan neemen zy flroo, dewyl het hout te duur is , fpreiden het in 't rond langs den grond, en leggen 'er een laag deezer ftcenen op; dit beurtlings leggen van een laag ftroo en fteenen gaat tot eene manshoogtte, wordende de laagen, naar gelange zy hooger klimmen, een weinig binnenwaarts geleid. Dan leggen zy een vuur aan,
biu-



» NEDERLANDSCHE
binnen het gebouw , en laaten het branden, tot dat de brandbaare doffen verteerd zyn.
Vervolgens werpen zy 'er een weinig ongebluschte kalk op, en roeren met dokken alles te zamen in de fondamenten, dezelve befproeiende met Zeewater, tot dat de deenen doornat zyn ; dit verbindt hen zo vast te zamen dat geen Tras vaster zyn kan. Op deeze fondamenten worden geleid vierkante dukken klei , gehaald uit groote en diepe vaarten, alwaar men het van eene goede foort vindt; in de Zon gedroogd, zyn ze ais groote gehouwen deenen, en maaken zeer wel gebouwde muuren ; ieder duk wordt geleid op een weinig week klei, die in de plaats van kalk verdrekt.
Men maakt 'er niet alleen muuren , maar ook kolommen en pilasters "van , die de Zolders fchraagen. Opdat de regen minder door de muuren dringe, worden zy bepleisterd met eene Kalk, van deen gemaakt, die zeer wit is ; ligt zou men het geheele huis meenen van gehouwen deen gebouwd te zyn.
De Magazynen en Keukens zyn beneden op den grond, die niet gevloerd is, by gebrek aan deen; de woonvertrekken zyn boven , daar de wind 'er beter kan doorwaaien. De draaten zyn ongelyk, ongeregeld en morzig. De voornaamde huizen, als die van den Sultan en andere Regenten, de Engelfche en Hcllandfche Logien , daan aan den oever der zee , en worden by fpringty van dezelve befpoeld. Zy daan zeer gereed tot het lósfen en laaden der fchepen. Op 4 of 6 vademen water leggen 'er de fchepen een Kanonfchoot van land voor anker.
In 't Oosten, aan de landzyde, legt eene ouderwetfche Sterkte, met half ronde Torens, insgelyks van gedroogde kleine deenen gebouwd. Een kleinen kanon-



REIZEN. j3
nonfchoot van den oever is een ander fteenen Fort, omringd van eene drooge gragt, en met 11 nukken gefchut beplant. Aan de Westzyde legt , aan den oever, eene fteenen Redoute, met 4 ftukken gefchut; zy kan tegenftand bieden aan een onvervvagten inval; maar met ernst aangevallen wordende , zou zy wel haast moeten bezwyken. Een verbaazende buit zou hier kunnen gemaakt worden.
De fchaarsheid van harden fteen en timmerhout is oorzaak, dat alle de fraaie huizen te Ormus allengskens afgebroken en de bouwftoffen gevoerd worden na Gameron, daar zy inzonderheid gebruikt worden tot de fondamenten van nieuwe huizen. Het Kasteel van het Eiland Ormus , 't welk zeer aanzienlyk is , wierdt door eenen der Perfifche Sultans gebouwd;, 300 man houden aldaar de wagt.
Om de Zoutbergen , welke op het Eiland leggen , vertoont het zich geheel wit. Ook vindt men 'er eene ftoife , naar metaal gelykende; doch zy is van kleine waarde.
Het Eiland Lareca is zeer dor, vol klippen, en ongemaklyk om 'er te gaan. 'Er legt een vervallen Fort, zonder volk en zoet water. Hier en daar ziet men flegts eenige tamelyk hooge pynboomen , ook reeè'n en haazen; eene vette roode , ook geele aarde, bekwaam om 'er mede te tekenen; als mede zout.
Drie mylen van Gameron legt het Eiland Kismis? beflaande 16 mylen in den omtrek. Hier groeien fmaak-. lyke vrugten ; men vindt 'er zoet water , nevens een vry goed Fort, weleer door de Engelfcben be» magtigd, en door hen aan de Perfiaanen overgedraa» gen. Veele plaatzen van het Eiland leveren timmeren brandhout.



H NE DERLANDS C^H E
Doorgaans doorloopen hier de winden, in den tyd van 24 uuren, alle de ftreeken van het Kompas. Met Zonnenopgang is de wind Oost, en blaast in 't eerst tamelyk door; doch tegen den middag is de Zeewind heet. Tegen den avond koomt de Zuide wind uit Arabie, en is brandend heet. De nacht-wind waait over een hoogen berg in 't Noorden, en is koud.
Niet veel verlpillen de laudzaaten aan klederen, huisvesting en mondbehoeften; in alle deeze opzigten zyn ze zeer armoedig. De meesten draagen flegts eene foort van Borstrok. In plaats van brood, eeten zy dadels met visch. Water is hun eenige drank. Rondom de ftad, aan de landzyde, maaken zy hutten van Adap , zynde takken van palmboomen met de bladeren; deeze dienen zo wel voor muuren als voor een dak. Dikmaals ontftaat hier brand ; doch wanneer dit gebeurt, wordt de hut fpoedig van haare plaats gehaald en gedoopt, en eene andere daarvoor in de plaats gemaakt: want de huisgeraaden kunnen ligt geborgen worden; en zo ze al verbranden, is het verlies niet zeer groot.
De. vrouwen zyn bruin, of geel, en niet zeer bevallig. Zy zyn breed van aangezicht, en fcheel ziende. Verre de meesten, elk naar haaren ftaat, draagen een gouden of vergulden fpeld, met een breeden kop, door het bovenfte gedeelte van de neus; andere een ring door het middelfchot in de neusgaten. Andere wederom hebben eene foort van Kapittelftok, een ftroo breed, en een halven vinger lang, met kleine turkooizen in gouddraad gereegen , met een krorö pennetje , waar mede zy deezen toeftel op den neus vast maaken.
In het dorp is een groot plein, de Pasfeo genaamd,
met



R E I Z E N. iS
met gewelven overtrokken •, en verfcheiden naauwe gangen ; hebbende aan beide zyden winkels met allerlei koopmanfchappen: de meeste behooren aan Ben» janeezen, die hier bykans meester zyn van den koophandel. Zy - zyn eene looze en bedrieglyke Natie, niet ongelyk aan de Jooden. Zy zyn Pythagoristen, eeten niets dat bloed in zich heeft, en dooden geenerlei leevend fchepzel. , r
Buiten het dorp worden eenige lywaaten gereed. De fcheering leggen zy neder op den grond, en graaven een gat daar onder , waarin zy hunne beenen houden: op den rand zitten zy om te treeden. Het tiet, welk tot een fchietfpoel dient, is zeer ligt; het is aan den tak van een boom , of aan een gefpannen touw, vastgemaakt. Alle avonden neemen zy dien toeftel weg; een jongeling kan hem draagen.
De inwooners van deeze plaats en der omleggende dorpen, ftaah onder het gebied des Sultans; hy is zeer ftreng: een gering diefttal wordt gettraft met eene menigte ftokflagen, en met het afkappen van de handen. Die geld hebben,kunnen hunne ftraffen daar mede afkoopen.
Des Sultans wil is eene wet. Hy heeft onder zich eenen Vizier,en eenen Amptenaar, Coutewal genaamd, zynde eene foort van Fiskaal. Dewyl zy hunnen post flegts drie jaaren bekleeden , rooven en knevelen, zy zo veel ze kunnen , om binnen den beftemden tyd ryk te worden. De Koning zendt derwaarts eenen Sabandar, of Opziener der havens; hy bemoeit zich met de gefchillen tusfehen de Kooplieden , om in dezelve vonnis te vellen. De Gouverneur trekt de eene^ en de Engelfchen de andere helft van den tienden penning der inkoomende en uitgaande goederen ; van
wel-



t6 NEDER. L A N D S C II fi
welke belastinge bet, egter, den Koning heeft 609 haagd, de Hollandfche Maatfehappy te verfchoonen.
Niet zeer plegtig en omOagtig is de Openbaare Eerdienst. In hunne Pagoden hebben zy pragtige ftandbeelden, Afgoden noch andere fieraaden. Niets auanders ziet men 'er dan eenige brandende lampen. By Volle- en Nieuwe Maan (laan zy op keteltrommen , terwyl een Geestlyke overluid bidt, 's morgens met het aangezigt na 't Oosten, en 's avouds na 't Westen gekeerd. Even eens doen ook de omftanders * doch ftilletjes.
Visfchers en andere Zeelieden offeren , in hunne Pagoden, kleine Barken van papier gemaakt, en andere diergelyke kleinigheden. Op den eerften dag des jaars, houden zy, onder een vrolyk gezang, een flatelyken omgang door de ftad. Wanneer iemand fterft, wordt hy, door gehuurde rouwbedryvers, sof 3 dagen beweend. De Vryda'g is hunne 'Zondag. De meesten drinken wyn noch andere fterke dranken.
Men vindt 'er osfen, koeijen en ander vee, doch niet groot van ftuk; als mede fchaapen met breede ftaarten, zeer goed van fmaak. Onder de Rammen vindt men 'er , welke vier hoorns hebben. Geitemelk , kaas en boter heeft men 'er, allen niet onfmaaklyk.
Weinig gevogelte is 'er, maar allerlei visch zo veel te overvloediger. Sardyn wordt 'er, in Louwmaand, in menigte gevangen ; men kan dezelve inzouten of droogen.
Hoewel de landzaaten dadels in plaats van brood gebruiken, valt 'er, egter, zeer fchoone roode tarwe en garst, doch weinig ryst, by gebrek aan water. Zy wordt van elders hier gebragt, onder andere ook
met



REIZEN.
17
Biet de fchepen van de Maatfehappy , die 'er goeden winst op hebben. Behalven het gekapt ftroo, worden, eiken avond, ieder paerd negen ponden garst toegediend: een bewys dat dezelve hier goed koop is.
Hoewel het in Zomermaand, en vervolgens, hier zeer heet is , heeft men 'er, egter, zeer goede druiven, blaauwe pruimen, perziken, mangas, kwee-appelen, limoenen , oranje-appelen , granaaten , zo roode als witte, zeer lekker van fmaak. Wynmaand geeft meloenen, pompoenen , komkommers, radyzen, ajuin, raapen en wortels.
Alle avonden moeten de planten in de tuinen nat gemaakt worden : anderzins zou de brandende, zon den kleigrond doen uitdroogen, en de gewasfen verfchroeien. Boven uit het land koomen ook veelerhande vrugten , zommige van welke na de Nederlanden Vvorden verzonden.
Op den vierden van Louwmaand des jaars 1633, ligtten de twee fchepen , na Lareca beftemd, hunne ankers , om van daar hout te haaien. Op den veertienden keerden zy weder op de Ree van Gameron. Hier wierdt hun , door juarcus van oldenburg, berigt, dat de Koning van Perfie den Hertog van Stras en zyne vier oudfte zoonen hadt doen onthoofden ; als mede dat 'er geene brieven meer aankwamen , vermids de posten wierden opgehouden. Naderhand verftonden de onzen , dat de Koning alle mannelyke telgen van het geflagt des Hertogs hadt doen ombrengen , of hun de oogen uitgraaven , en dat hy de vrouwen aan zyne hovelingen hadt gegeeven. Eene menigte diergelyke wreedheden, was, op bevel van den zelfden Vorst, gepleegd aan lieden van het hoogfte gezag en aanzien in zyne ftaaten, IX. deel. B ten



is NEDERLANDSCHE
ten getale van 75 perfoonen , van meerder of minder jaaren.
Hagenaar, thans tot den rang van Schout-bynacht bevorderd, ging over op het fchip Leiden. Omtrent het einde van Grasmaand vernamen de onze drie Fregatten. Alle de Sloepen, dubbel gewapend, wierden flraks uitgezet, om 'er jagt op te maaken ; zy agterhaalden ze, in de daad; doch de Fregatten, dicht aan het ftrand , zich omtrent een iteenworp van elkander geplaatst hebbende, met den agterfleven na Zee gekeerd, fchooten zo geweldig, dat in de Sloepen eenigen gedood , anderen gekwetst wierden. De onzen bleeven insgelyks niet fchuldig ; eenige kardoezen, met Musketkogels gevuld, uit de Sloep van 't Hof van Holland gefchooten, richtten zo groote verwoesting aan , dat men het jammeren en kermen duidelyk kon hooren.
Midlerwyl klom een man van het middenfte Fregat op de Tent, en gaf, door tekens , te kennen , dat men zou uitfcheiden met fchieten. Doch alzo de twee andere Fregatten (leeds een aanhoudend vuur maakten , wierdt het gevegt dies te heviger. Een van hunne granaaten viel in de Sloep van 't fchip Utrecht:, eene andere in die van 't fchip Leiden. Dit niettegenftaande enterden de onzen het middenfte Fregat. De Mooren en Negers fprongen over boord. In 't fchip vondt men, tusfchen twee vaatjes, eenig los kruid; indien dit vuur gevat hadde, zou het fchip, met man en al, in de lucht gefprongen zyn. Den Kapitein vonden zy in zyn hembd, zwaar gekwetst en bebloed, onder de Tent leggen , en nevens hem twee Portugezen. In de hitte van 't gevegt hadt men verfcheiden gewonden over boord geworpen.
De



REIZEN. t9
De twee andere Fregatten , het loc huils makkers verneemende, toogen op de vhigt. De Hollandfche' Bevelhebbers deeden alle moeite om hun volk te doen wederkeeren in de Sloepen , zo om jagt te maaken op den vyand , als om het plunderen te beletten ; doch vrugteloos. Emdelyk, egter, klampten de Sloep en de Boot van den Bevelhebber nog een Fregat aan boord , en maakten 'er zich meester van , door behulp van andere, die hun eerlang te hulpe kwamen. Het derde Fregat omkwam het met roeien.
De Kapitein aris goes en de Portugeefche Kapitein , die zwaar gekwetst was, wierden aan boord gebragt,en de Mooren, die in zee zwommen, geborgen.
Zeer duur kwam deeze overwinning te ftaan. De onzen verlooren zes man, en hadden 55 gekwetften; onder de laatfte waren de Kapiteinen der fchepen Utrecht en 't Hof van Holland.
De beide Pryzen waren ten oorloge uitgerust ; dé naam des eenen was St. Antony, die des anderen St. Lucia. Twee dagen geleeden waren zy van Mon~ basfa gezeild. De Kapiteinen waren Mooren , en Groot-Meesters binnen Goa. De gewonde ftierf dien zelfden avond; Men vondt 'er op 94 koppen , en. onder dezelve elf blanken en acht vrouwen: de overige waren Kaffers en Mooren.
De laading beftondt uit ryst, gierst, ruim 50 kleine Elefantstanden, eenig Beforch , zynde tinnen of fpiauter geld, boter, kokosnooten, oly, een hert met zyne hoorns , een leevenden llruisvogel, een geit, twee varkens, hoenders, meerkatten en eenige kleine vogelen. Voor de Maatfehappy en de Bevelhebbers was 'er dus niets ten beste, en alleen iets om te plonde* ten voor de matroozen.
B 3 Op



NEDERLANDSCHE
Op den vierden van Bloeimaand deedt de Bevelhebber alle de Stuurlieden by zich aan boord toornen, Hy bragt hun verfcheiden bedenkingen onder 't oog, allen daar toe (trekkende , om hun te doen opmerken , de onmogelykheid om het Eiland Maïotte te bereiken, en daarentegen zyne redenen, om den (leven te wenden na Socetora , om aldaar hout en water in te neemen , en vervolgens te overleggen, wat, ten meesten nutte der Maatfchappye, diende gedaan te worden.
Deeze voorflag wierdt algemeen goedgekeurd , en terllond gevolgd, met die uitwerking, dat de Vloot, vier dagen daar naa, voor gemelde Eiland voor anker kwam. Doch zy moest eerlang wederom zee kiezen, om eenen zwaaren ilorm; die , egter , fpoedig bedaarde : waar naa zy op eene veiliger Ree ging leggen.
Eenigen van het volk , aan land gezonden, boodfchapten, by hunne wederkomst, een weinig hout, doch versch water noch menfchen te hebben gevonden; de laatteen hadden de vlugt genomen. Het Fregat wierdt daarom langs den oever gezqnden, om het land te verkondfehappen , en, ware 't mogelyk , met de opgezeetenen te fpreeken.
Verfcheiden Bevelhebbers, midlerwyl aan land getreeden, vonden verlaatene huizen, van (teen gebouwd, en met kalk bepleisterd, doch zeer (legt van huisgeraaden voorzien. Veel visch wierdt hier met de Zeegen gevangen. Het Fregat, tegen den avond, in de Vloot te rug gekeerd zynde, verhaalde de manfehap van hetzelve, gefproken te hebben met de landzaaten , een van welke een weinig Portugeesch yerflondt. Zy hadden beloofd, van de aankomst der fchepen kennis te zullen geeven aan hunnen Sultan, die vier mylert
Noord-



REIZEN. 21
Noordlyker woonde, daar eene fraaie Negery lag, en 's anderendaags antwoord te zullen brengen. Wyders hadden zy verhaald, dat zy goed water, brandhout en leevensmiddelen hadden: tot eene fraai van de katfle, vereerden zy aan de onzen vier bokken.
Het Fregat en de Boot om antwoord na land gezonden zynde, wierdt hun, van wegen den Sultan, berigt, dat de Hollanders welkoom waren, en dat hy hen , 's anderendaags, verwagtte in de naaste baai, aan welke hy zyn verbiyf hieldt. Hy zondt hun ten gefchenke, vyf bokken, een vel met zoete melk, en drie pakjes half rype dadelen.
Twee dagen daar naa lieten onze fchepen de ankers vallen op de aangeweezene Ree, een kanonfchoot van de Negery, die geen ongevallig aanzien hadt. Hagenaar, en twee andere Bevelhebbers na land gezonden, om den Sultan te begroeten, vonden htm zitten onder eenen palmboom. Toen hy hen zag naderen, rees hy op, tradt hun eenige fchreden te gemoete, verwelkoomde hen met handtasting, en geleidde hen voorts tot zynen hofftoet, onder den boom, alwaar ha ge na ar, op een tapyt, nevens hun moest nederzitten.
In 't Portugeesch ontvouwden de onzen het oogmerk hunner komfte, en wat zy begeerden; 'er nevens voegende , dat zy eerlyke en vreedzaame lieden, vrienden der Arabieren , en vyanden der Portugeezen waren. Een grysaart, die vry goed Portugeesch fprak , diende hun voor tolk. Des Sultans antwoord was, dat de fchepen welkoom waren , en dat hy , voormaals, diergelyke vlaggen op zyne kust gezien hadt, en lieden, die zich Hollanders noemden.
Voorts wees hy hun eene zoete rivier, die 15 fchreB 3 den



5,2
NEDERLANDSCHE
den van de plaats , daar zy zaten , in zee zich ontlastte. Het brandhout ftondt in 't hangen van het gebergte , en was eenigzins moeilyk te bekoomen. Koeijen , kabrietcn en fchaapen hadt hy zo veel als ze begeerden; als mede overvloed van dadels, doch weinig hoenders.
Daarop Relde hun de Sultan ter hand, een gefchenk voor den Bevelhebber, beftaande in twee koeijen, die hier klein vallen, 20 kabrieten, 12 hoenders, een vel met melk, 4 pakken dadels , nevens eenige trosfen , die nog niet ryp waren. Hun allen gaf hy, uit een aarden pot, zo veel melk te drinken als zy lustten. Thans keerden de afgevaardigden, met het gefchenk, na boord.
Den volgenden dag voer de Bevelhebber, met eenige Officiers, na land, om het middagmaal te houden onder den Dadelboom. Hy bragt mede eenige gefchenkcn voor den .Sultan, ter waarde van 54 (tukken van achten. By het landen wierden kleine trommels geroerd, en de Sultan ontving het gezelfchap aan den oever. Doch vermids hy verzcid wierdt van wel 300 man, allen gewapend met lange breede fabels, zommigen ook met Rondasfen in plaats van fchilden, vonden de onzen geraaden, hunne fnaphaanen by zich te houden.
De Hollanders deeden hunnen maaltyd, in tegenwoordigheid van alle deeze Indiaanen, en bleeven tot ,aan den avond by den Sultan, wien hunne gefchenkcn zeer aangenaam waren. By aanhoudenheid wierdt hun melk aangebooden, en de Adel onthaald op Kakwauwq, of koffy, die zy zeer heet drinken. Ligt kwam men overeen omtrent den prys van het vee; doch ten opzigte van de Dadels waren zy niet zo tqéjchieteiide: liever zouden zy ze in 't geheel niet
ver-



KOOPHAIDÏL Tl] SQCOTORA,






REIZEN. 23
verkogt hebben , omdat dezelve hun gewoon voedzcl zyn, en voor brood dienen. By het fcheiden vereerde de Sultan aan den Bevelhebber een kwintaal Aloë , en eene Koe.
Omtrent deezen tyd wierdt de gierst, in het genomene Fregat gevonden, verruild tegen vee; doch de ryst, omdat zy te duur was, wilden de opgezeetenen niet koopen. Het Fregat zelf kogten de Eilanders naderhand , voor 250 ft ukken van achten. De eene helft wierdt betaald met Aloë, tegen 33 ftukken van achten de kwintaal, de andere helft met kabrieten. Op de volgende dagen , egter, kogt de Sultan insgelyks de ryst. Eene afbeelding van het beleid van deezen handel, en hoe dezelve gefchiedde , voegen wy hier nevens.
De Kapiteinen en Stuurlieden der .fchepen , in 't einde van Bloeimaand, aan boord van den Bevelhebber vergaderd, namen het befiuit, aangezien de onmogelykheid om de ontvangene bevelen te volvoeren, den fteven te wenden na Perfie, om aldaar te wagten op de Zyde, die van boven uit het land moest hoornen. In gevolge van dit befiuit , hielden de voornaamfte Scheepsoverften, op den tweeden van Zomermaand , nogmaals het middagmaal onder den Dadelboom , met den Sultan, en namen van hem een vriendlyk affcheid. Met zang en dans, en onder het roeren van den trom , wierden zy na hunne Sloep geleid.
Het Eiland Socotora , opdat wy, eer wy voortgaan , den Leeezer daar van eenige byzonderheden melden, legt ten Noorden van Arabis, op eenen afftand van 16 mylen, en ten Zuid-Oosten van de Roode Zee, op 12 Gr. 40 Min. Zuider-Breedte. Het is ongeB 4 veer



»4
NEDERLANDSCHE
veer 25 mylen lang, doch, om de menigvuldige Baaien en Inhammen, niet meer dan 10 mylen breed. Overal, zelf dicht aan den oever , is goede ankergrond. De Baaien en Reeën zyn zeer veilig; de valeien vrugtbaar, en het geheele Eiland tamelyk volkryk.
De laudzaaten worden geregeerd door eenen Sultan, welken de Koning van Arabie derwaarts zendt; zy zyn hem zeer onderdanig. De mannen zyn van eene iniddelbaare geftalte , meestal fchraal en zelden zwaarlyvig. Zy zyn geelagtig van verf. Het hair hangt hun tot op de fchouders. Tegen hitte, honger en dorst fchynen zy zeer wel beftand te zyn.
Veel werks maaken zy van hunne vrouwen, welke zy aan het vaste land koopen. Voor de Hollanders hielden zy ze zorgvuldig verholen. Zeer zyn ze gefield op den handel, hoewel zy dien niet verre kunnen uitbreiden. Zy zyn zeer bedriegelyk , en wantrouwende, omdat zy andere menfehen by zich zelve afmeeten.
Dadelen , gelyk wy gezegd hebben , gebruiken zy voor brood. Zy hebben weinige oranje-appelen, en deeze zyn nog wild. Rondom hunne wooningen, dewyl elders de grond ftecnagtig is , planten zy een weinig tabak en pompoenen. Zeer weinige, niet meer dan 5 of 6 kokosboomen, (tonden 'er, die vrugten hadden.
Hun voornaamffe rykdom bcltaat in Aloë , welker zap zy in vellen of blaazen verzamelen , en voorts in de zon laaten uitdampen en Hollen. Wyders hebben ze Dranken-bloed; Koffy, welke zy als iet zeldzaams drinken; als mede Civet: doch deeze. vervallenen zy, door 'er vet of fmeer onder te vermengen.
De landzaaten verhaalden aan de onzen , dat zy
had-



REIZEN. 25
hadden kameelen, kleine ezels, roode en witte koeijen, met icherpe hoornen, fchaapen, eene groote menigte bokken , hebbende aan hunne agterlte deelen gekruld hair. Melk was 'er dus in overvloed, doch geen boter te bekoomen.
Veele Civetkatten voeden de opgezeetenen in hunne huizen ; als mede eenige hoenders ; doch ander gevogelte zag men 'er niet. Zy dronken geene flerke dranken:van hier dat ze ook geen werk maakten van Spaanfchen wyn, die hun wierdt aangebooden.
Het vlek, waar tegenover de vloot voor anker lag, was de aanzienlykfte plaats van 't Eiland. De Sultan hieldt aldaar zyn verbiyf. Omtrent een kanonfchoot van flrand, lag eene Redoute, met vier Hukken gefchut beplant, en aan den oever eene tweede, met twee Hukken.
Hunne wapens zyn groote fabels , met een groot handvatzei zonder kruis, en een mes aan hunnen gordel hangende, 't welk vanagteren drie vingeren breed is, en aan de punt fcherp toeloopt. De greepen, zo van deeze, als van de zwaarden, zyn met zilver of koper beflagen , of met draadwerk gevlogten. Zommigen draagen kleine ronde fchildcn. Hunne fnaphaanen hebben niets byzonders. Met alle deeze wapenen weeten ze zeer wel om te gaan.
Versch water is 'er gemaklyk te bekoomen ; het loopt door de vlakte , tusfchen de palmboomen, als een riviertje, tot aan den oever, daar het in zee vair. Vaartuigen zagen de onzen 'er niet, behalven eenige kleine vlotten, van drie of vier houten zamen gebonden , waar mede zy uit visfchen gingen. Veel visch wordt 'er, met den zeegen en met den hoek, gevangen.
B 5 Hun



&6 NEDERLANDSCHE
Hun Godsdienst is de Mahometaanfche: waarfchynlyk was dit de reden , dat de onzen 'er geene varkens vernamen. Ook zagen zy 'er Moskeeën noch Kerken. By het op- en ondergaan der Zonne vallen zy op de knieën; zy vouwen de handen zamen , en buigen zich voor over tot op den grond. Dan wenden zy zich na de Zon, en prevelen eenige gebeden; dit doen ze vier of vyfrnaal 's daags. Doch vermids zy geen Portugeesch fpraken, konden de onzen niets meer gewaar worden. Met djt alles fcheenen zy zeer bygeloovig te zyn.
Zy verzogten den Bevelhebber om een fchriftelyk getuigenis , wegens hun gedrag ten opzigte der Hollanderen , opdat zy het aan anderen konden toonen, indien zy aldaar op de Ree kwamen; dit wierdt hun gerecdelyk toegedaan.
Drie weeken naa hun vertrek van Socotora, ankerden zy voor Gameron. Thans was het hier zo brandend heet, dat de visch, binnen twee of drie uuren, naadat dezelve gevangen was , bedorf, en het vleesch , welk 's morgens geflagt was, naauwlyks tot in den avond kon duuren. De meeste landzaaten , gelyk ook veelcn van de Vloot, zogten eenige verkoeling op het gebergte. De hitte duurde tot in het laatst van Hooimaand. Geduurende dien tyd was 'er eene menigte Zyde in de Logie gebragt , en vervolgens gelaaden in de fchepen Zeeland en het Hof van Holland. Ook ontvingen de onzen berigt van Ispahan, dat van daar was afgevaardigd eene Karavaan , betraande uit 80 Kameelen , btlaaden , onder andere , met 160 baaien Zyde.
Welhaast verfcheen deeze waare. Doch terwyl men dezelve infeheepte , kide de Vizier bcflag op een gesdeel*



REIZEN.
deelte van dezelve, om dat hy verfiaan hadt, dat onder de gevangenen , welke men op de Pryzen hadt gevonden , eenige Mooren waren. By onderzoek vondt men'er drie, die hem wierden te rug gegeeven.
Omtrent deezen tyd kwam hier insgelyks op de Ree, de Vloot van Batavia', onder bevel van kornelis kraay; zy beftondt uit vyf fchepen. De goederen , welke zy aan boord hadden , voor Perfie beftemd, wierden in de Logie opgeflagen; die na Suratte moesten, in de fchepen Zeeland en het Hof van Holland gelaaden.
In 't begin van Wynmaand vertrok Hagenaar van gemelde Ree, na de kust van Malabar, in gezelfchap van verfcheiden andere fchepen, over welke van santen het opperbevel voerde. Op de reize derwaarts naderden zy zo dicht aan Goa , dat zy verfcheiden Portugeefche vaartuigen duidelyk konden zien leggen; doch vonden evenwel niet geraaden, dezelve, onder hunne eigen Forten, aan te tasten. Hierom vervolgden zy hunnen koers, en kwamen, na een maand zeileus , ten anker , voor het Fort Cananor, van 't welk wy, om deszelfs fraaie legging, eene afbeelding hier nevens voegen.
Eenen gryzaart, die 't jaar te vooren van santen voor Tolk gediend hadt , by hem aan boord gekoomen zynde, wierdt een brief ter hand gefield , aan ariaïa, Koning van Cananor, behelzende een verzoek om vryheid van Koophandel met zyne onderdaanen. Ook ontving hy 100 fiukken van achten, pm voor dezelve leevensmiddelen te koopen. 's Anderendaags zou hy verflag doen van zyne boodfchap.
Hy kwam op den beftemden tyd te rug , met de onaangenaame tyding, dat de Koning het gedaane verzoek



s8 NEDERLANDSCHE
zoek niet kon inwilligen, uit vreeze voor eene Portugeefche Vloot van 17 fchepen, die de onzen gevolgd, en reeds op de kust was , om zich tegen den handel te verzetten. Zelf verboodt hy, aan de Hollanders- leevensmiddelen te bezorgen , of eenig nieuws te boodfchappen.
Om deeze reden zeilden de onzen na Monte Deli, alwaar, zo als hun berigt wierdt, overvloed-van Peper was. En, in de daad , zy kogten 'er welhaast 13000 ponden van deeze fpecerye, behalven een goeden voorraad van leevensmiddelen, alles tot een rede* ïyken prys.
Verfcheiden havens deeden zy vervolgens aan, zonder 'er aanmerkelyken handel te dryven, en bevonden zich, in 't begin van Wintermaand, in 't gezigt van Goa, daar zy twee Karakken op de Ree zagen leggen , en een Portugeesch vaartuig buiten de Baar , 't welk zyn best deedt om binnen te koomen. De fchepen Vlisfingen eu de Kameleon hetzelve genaderd zynde, maakten een geweldig vuur, 't welk eveneens beantwoord wierdt. Midlerwyl voeren vier fchepen geduurig af en aan, om het te redden , doch wierden, door het fchip Vlisfingen, genoodzaakt, daar van af te zien; waarop het terftond geënteerd wierdt. Men vondt 'er op, vier Benjaanfche Vrouwen, acht Mestiezen en een zieken Portugees. De Kapitein en twee andere Portugeezen waren gefneuveld , en over boord geworpen. De laading, voor zo veel men kon bemerken, was 'er uit genomen. Dertig man wierden op deezen prys geplaatst, en voorzien van de noodige krygsbehoeften.
Op den zevenden van Zomermaand des jaars 1634, bemagtigden de onzen wederom een fchip, waar van
by-



REIZEN. so
bykans al het volk na land gevlugt was. Plet was een nieuw vaartuig, voerende 70 man , drie kleine ftukken yzeren gefchut, een falkonet en drie fteenftukken. Men vondt 'er nog op, 4 Portugeezen, 5 Mestiezen en j 8 zo vrouwen als kinderen. De Kapitein was gevlugt. Het kwam van Cochin, en was gelaaden met kaneel, timmerhout en ledige kisten. Men plaatfte 'er 36 man op, en nam 'er eenig kaneel en timmerhout uit, opdat het de Vloot te beter zou kunnen volgen.
Omtrent deezen tyd wierdt Hagenaar benoemd, om met de fchepen Zeeland , het Zeepaard en een Jacht op de Indifche kust te kruizen ; hy ontving, ten dien einde, eenige verfterking van manfchap, en geld tot zynen nooddruft. In 't einde der maand zagen ze het Fort Oner, den Portugeezen toebehoorende. By eene wasfende Maan, waait hier de wind uit het Zuiden , en trekt de ftroom na 't Noorden : by eene afneemende Maan houden beiden eene tegengeftelde richting. .
In deezen oord zagen zy een vreemden visch, 25 voeten lang, met een gevlekten huid, als die van een Luipaerd; met een plat hoofd , en den bek tot aan den hals gefpleeten ; voorts het lichaam tot aan den ftaart fpits toeloopende. Op den rug hadt hy een grooten vin.
Hagenaar, ondertusfchen, wederom een Portugeesch fchip bemagtigd hebbende, waar in hy 20 fraaie paerden', eene menigte pakken en potten met dadels vondt, kwam, in 't midden van Lentemaand, voor anker op de Ree van 't Eiland Anckadivis. Aan land vonden ze een vyver met versch water, nevens eene put, als mede brandhout, 't welk een wit melkagtig
vogt



30 NEDERLANDSCHE
vogt bevatte. Ook ftonden er Pifangboomen; doch de vrugten waren 'er afgebrand. In tyd van nood zou dit tot eene waterplaats kunnen dienen.
Op den eerflen van Grasmaand vernamen zy wel
31 fregatten; zy bemagtigden'er eenigen van, en vonden in dezelve 80 baaien dadelen , en 12 paerden. Twee Geestlyken , op een deezer fchepen, verhaalden , dat zy, ia dagen geleeden , vertrokken waren vunBasfini, met eene vloot van 24 Fregatten, na Goa ontbooden. Behalven deeze Geestlyken, bleeven in de handen van de onzen 2 Fregatten, 2 Japanfche jongens, 16 Portugeezen, 2 Mestiezen, 43 flaavcn , en 7 Mooren, die op de paerden pasten.
Kort daarnaa ontdekten de onzen een vaartuig , voerende een Vredevlag. In hetzelve bevondt zich de Thel'aurier des Onder-Konings van Goa, die over de losfing der gevangenen kwam handelen ; hy fprak goed Brabantsch. Een der Vaderen der Bermhartigheid, verzelde hem. Het losgeld der Portugeezen, van den Geestlyke en der Japanneezen wierdt gefield op 970, dat der Fregatten en paerden op 2000 dukaaten. Naadat het geld van land gehaald was , wierden de gevangenen op vrye voeten gelleld.
Thans ging Hagenaar van het fchip Zeeland op de Grol over; de geheele Vloot, welke zich in deezen oord bevondt, maakte zich reisvaardig, den fteverj wendende na Batavia, daar zy, op den negentienden van Zomermaand, voor anker kwam.
Kort naa zyne aankomst, zondt hem de Generaal brouwer, met de Jachten Grol en Zeeburg, na Taïovan, daar hy omtrent het midden van Oogstmaand aanlandde. Doch een- geweldige ftorm noodzaakte hem, eerlang zyne legplaats te verlaaten. Lang dob' •/ ber-



REIZEN. Sl
berde hy ginds en herwaarts, en liet, ren Iaatfte, de ankers vallen voor Firando, in Japan. Voor Barken en andere Japanfche vaartuigen is hier eene goede Ree, doch voor de fchepen der Maatfchappye niet zeer gefchikt.
Dicht aan de Ree plagten voormaals twee gehugten te leggen , genoegzaam aan elkander , die gezamentlyk een tamelyk dorp uitmaakten, 't welk zedert merkelyk is aangegroeid. De huizen zyn klein, en gemaakt van dunne op elkander fluitende plankjes.
Bykans geene Kooplieden vindt men 'er, dan die hun verbiyf houden in de Logie , die zeer groot en van hout gebouwd is. Zy beftaat uit vier groote vertrekken , vyf kamers , baden , ftooven, keukens en andere gemakken. Maar zy is oud en bykans vervallen : zodat de goederen 'er niet zeer veilig leggen. Om voor dieven , brand en andere toevallen gedekt te zyn, diende 'er een fteenen huis gebouwd te worden.
De Logie lokt veelen derwaarts, om met de Hol* landers te handelen. Zonder dit zou 'er niets omgaan , en de plaats in vorigen ftand blyven; dat is, •oni.-ig van vUfchers en andere geringe lieden. ■ 'cr, van tyd tot tyd, huizen worden I , trekt de Heer van Firando 'er ook van dan voorheen. Daarenboven heeft hy andere byzondere voordeden: want eene eenige Smt geelt hem thans meer, dan by ouds het gehccle d - z_yn we\ s6 ftraaten.
Van hier zeilde hagenaar na de Baai van Coure*», »fl de setffle kust, daar hy nog andere Hollandfche fchepen vondt. De Prefident van het Komptoir,
K O E«



32 NEDERLANDSCHE
koekeba:;ker genaamd, kwam, met eenige Japanfche Bevelhebbers , by hem aan boord, om, naar gewoonte, het 1'cbeepsvolk te monfteren, en de laading op te fchryven. 's Anderendaags kortte hy dieper op in de Baai van Firando, daar vervolgens zyne goederen ontlanden wierden.
Omtrent deezen tyd wierden, op Firando, 37 perfoonen om 't leeven gebragt, om hunne belydenis van 't Christelyk Geloof , of omdat zy van Christen Ouderen gebooren waren. Eenigen wierden by de voeten opgehangen, anderen onthoofd, en in (lukken gehouwen; anderen wederom aan (laaken verbrand.
Op den eerden van Slagtmaand, voer hagen aar, met de Bark der Maatfehappy , na Nangefacki, by zich hebbende 36000 Teyels, ieder waardig 3 guldens, om dezelve voor zilver te verruilen. Hy bragt dit geld ten huize van grassachi, by wien de dienaars der Maatfehappye gewoonlyk hunnen intrek namen. Straks ontving hy een bezoek van den gryzaart melchior van sant voort, die hier reeds dertig jaaren hadt gewoond , hebbende weleer gevaaren op de Vloot van mahu, een van wier fchepen hier verongelukt was. Naa een verbiyf van negen dagen, keerde iiagenaar te rug na Firando.
Nangefacki heeft eene groote Baai, en eene veilige Ree. Aan 't einde van eene vlakte legt de dad aan de zee. Zy wordt doorfneeden van verfcheiden kanaaien , over welke eene menigte houten, meest overdekte , bruggen legt. De huizen zyn ruim, en veelal van hout gemaakt. 'Er zyn veele draaten, de meeste ongevloerd, en by regenagtig weder bykans onbruikbaar. By nacht worden ze gedooten met dagboomen,
in



-Reizen; s3
fa tsrelke flegts eene kleine opening is gèlaaten. De plaats heeft bolwerken «och gragten . doch is zeer volkryk, en vol leevensmiddelen;
Omtrent deezen tyd, wierjdt het Jacht Venlo belaaden met houtwerk, met ruim veertig Kasjes, ieder vari welke 3000 guldens aan zilver bevatte, en met ryst, na Taïovan beftemd; het Jacht Grol .en een Fluit regehecht na Batavia aangeleid, en het Wapen van Delft; met gereed geld en de vereischte koopmanfchappen, na China gezonden. Hagenaar zette eerlang te Batavia voet aan land.
Met het begin des volgenden jaars 1635 ontving hy last, zich gereed te maaken tot eenen togt na de Molukfche Eilanden, in gezelfchap van 't Jacht de Zwarte Arend, na Banda en Amboina beftemd; Het Jacht Grol wierdt ten oorloge uitgerust.
Op zyne reize deedt Hagenaar het Eiland Botton aan, om 'er water in te neemen. By deeze gelegenheid bezag hy de ftad, van den zelfden naam als het Eiland, op eenen berg gelegen. Zeer moeilyk is deeze berg te beklimmen; op deszelfs top vonden zy eenige htilzen, van bambou gemaakt , en een groot gebouw, zynde het paleis des Konings, die nog een jongeling was.
In een bezoek j welk ha ge na ar by den Vorst afleide, deedt deeze hem , nevens zyn gevolg, nederzitten op een Bengaalsch Tapyt. Hy gaf den Koning ten gefchenke twee kardoezen met Buskruid, honderd Snaphaankogels en een half bos Lonten ; als m<ede eenige Arak, van welke zy gezamentlyk dronken.
's Konings Raaden klaagden, by deeze gelegenheid, dat het fchip Wasfenaar, eenige dagen geleeden, aap het einde van de Straat van Botton, eene Jonk hadt IX. deel. C £e.



54
NEDERLANDSCHE
genomen, gelaaden met ryst en andere leevensmiddelen , voor de Eilanders gefchikt , en verzogten, dat zulks ter kennisfevan den Gouverneur der Molukfche Eilanden mogt gebragt worden ; 't welk de onzen beloofden.
In 't einde van Sprokkelmaand kwam Hagenaar. voor Maleie ten anker ; hier verftondt by , van den Fiskaal dan iel ottens, dat de zaaken der Maatfcbappye in geen voordeeligen toeftand waren, terwyl de Spanjaards eene veel grooter magt bezaten.
Volgens den Lastbrief van den Heere Gouverneur Generaal brouwer , die thans geopend wierdt, moest Hagenaar, met zyn fchip Grol, en met de Oudewater, eenen togt doen na Ta'ïovan, of de Piscadores. In 't begin van Bloeimaand ging hy derwaarts onder zeil. Eerlang ontmoette hy daniel ottens, voerende het fchip Wasfenaar. Zyn Lastbrief behelsde, dat zy gezamentlyk moesten kruizen in de Zuid-zee, op 13 Graaden , Zuider Breedte, tegenover de Kaap St. Esprit, op de fchepen , die met de Zilvervloot van Acapulco vervvagt wierden, tot in het begin van Hooimaand , en daarnaa na Ta'ïovan den fteven wenden.
Zy bleeven op deezen kruistogt tot op den zesden dier maand, zonder iets te verneemcn. Thans richtten zy hunnen koers na de Piscadores, daar zy, ruim twee weeken daar naa, het anker lieten vallen, in de Kerk-Baai. Een Chinees bragt hun hier eenen Brief, door den Heere putman aldaar gelaaten, ten dienfte der fchepen, welke van Batavia kwamen; hy behelsde dat de Hollanders vryheid van koophandel hadden met de Chineezen , doch dat het niet veilig was , in de Kerk-baai te blyven leggen, uit vreeze voor de Zee-
roo»



REIZEN. $$
roevers en Branders. Door eenen Chinees zónden de
onzen, in alleryl, aan den Heere putman, de ty-
ding van hunne komst;
In 't begin van Oogstmaand, kwamen hier negen jonken, als mede het Jacht Venlo, allen gelaaden met
Hertevellep en zuiker , die in de Wasfenaar wierden overgelaaden. De Bevelhebber ottens ontving last Van den Heere putman, om nevens Hagenaar fpoedig , te zeilen na Taïovan , van daar te haaien eenige kasfen met Stoffen en pakken Zyde, en dezelve na de Piscadöres te brengen. Ottens, te Taïovan , met de Sloep na land willende vaaren , hadt het ongeluk van in de branding om te flaan, en te verdrinken. Hagenaar kwam , met de laading , behouden aan de Piscadöres. Doch hy vertoefde hier niet lang, maar vertrok, met eene ryke laading, m Firando.
Dewyl, omtrent deezen tyd, tusfehen deiandzaaten en de onzen, eenige gefchillert ontftonden, over zaaken van koophandel, wierdt men te raade, eeneij Afgevaardigde te zenden na Jedo , aan den Keizer welke in die ftad zyn verbiyf hieldt. Ha 6e na ar' ontving deezen last, en vertrok derwaarts omtrent het midden van Wintermaand.
Terftond naa zyne komst, in 't begin des jaars 1635, deedt hy daar van kennis geeven, en gehoor verzoeken by den Heer vin Firando. Op'den middag deedt hy, met zyn gevolg, zyne intrede in Jedo; van wegen den toeloop van menfehen , konden zy naauwlyks eenen voet verzetten. Zy namen hunnen intrek by eenen Bonze, of Japanfchen Priester, het gewoon verbiyf der Hollanders hier te lande. Niet toor 's anderendaags hadden zy gehoor by



Só NEDERLANDSCHE
den Heer van Firando. De gefchenken, welke zy hem aanbooden, wees hy, in 't esrst, van de hand, doch nam ze eindelyk aan. Hagenaar verklaarde, dat zy gekoomen waren, in-gevolg* van den brief, aan den Prefident gefchreeven, raakende de loslaating van den ongelukkigen Heere nuyts, en dat hy hoopte , dat deeze hem zou worden toegedaan.
Twee dagen daarnaa kwam de Geheimfchryver van den Heere van Firando, se roske don genaamd , by de onzen in hunnen herberg, om hen te geleiden na eenen Raad van Staat, takemesamma geheeten. Naa bykans twee uuren wagtens, kwam de Raadsheer, met eenen troep kinderen en bedienden, ten voorfchyn. Seroskedon zyne aanfpr»ak gedaan hebbende, hernam de Raadsheer, dat zyne beurt om voor te zitten voorby was; dat de Raadsheer saknekisamma thans dien post bekleedde ; dat hy den Hollanderen raadde , binnen drie dagen zich by hem te vervoegen ; zullende hy zelve niet in gebreke blyven, om hun allen mogelyken dienst te doen.
De Heer van Firando hen vervolgens ontbooden hebbende , deelde hun zyn gevoelen mede , hoe zy den voorzittenden Raad moesten aanfpreeken. De Geheimfchryver bragt hun, in hunnen herberg, het Verzoekfchrift , welk hy voor hun hadt opgefteld; het was bevat in zeer eerbiedige bewoordingen. Straks hierop begaven zy zich na 't Keizerlyk paleis , en vervoegden zich in het vertrek van den Raadsheer san nekisamma , by wiens Geheimfchryver zy thans gehoor hadden.
Seroskedon nogmaals ten hunnen beste gefproken , en het fmeekfchrift hebbende overgeleverd, kreegen zy tot antwoord, dat de Raadsheer thans by
den



REIZEN. 37
den Keizer was, die hem ontbooden hadt. Nogtharrs beloofde de Geheimfchryver, verflag te zullen doen , en hem het Smeekfchrift ter hand (tellen.
Eenige dagen later verftonden de onzen, dat de seroskedon van den Raadsheer hadt vernomen, dat 'er niets konde uitgevoerd worden, omdat de Keizer op de jagt was. De Heer van .Firando berigtte hun, dien zelfden avond, dat de zaak verre gevorderd was , en het Verzoekfchrift alleen by den Keizer moest ingeleverd worden.
Naa dus tot in 't begin van Sprokkelmaand te zyn opgehouden, kwam een bediende des Heeren van Firando hun zeggen, dat hy eenen brief hadt ontvangen van den Raadsheer tacomedonne, hem berigtende , geene bekwaame gelegenheid te hebben kunnen vinden om den Keizer te fpreeken, over de zaak van den Heere nuyts, aangezien 'er geen gefchenk voorhanden was; dat de zaak, vóór de Sandats, of het Nieuwe Jaar, niet zou kunnen afgedaan worden; en dat het, diensvolgens , den Dollanderen geraaden ware, te vertrekken. Hierom befteedden zy den nacht aan het pakken van hunne goederen , en zich reisvaardig te maaken.
Affcheid genomen hebbende van den Heere van Fi. rando , vertrokken zy met een gezadeld paerd, en vier lastpaerden. Te Oudauwe, eene ftad dicht by den berg Faucunni gelegen , zagen zy de deuren der huizen met takken van boomen verfierd, omdat het, 's anderendaags, Nieuw Jaar was.
Acht dagen laater bereikten zy de groote ftad Maco, en namen hunnen intrek by soejuedon, den gewoonen herberg van de bedienden der Maatfehappy. Hier verftonden ze^ dat de Prefident nog niet was C 3 ver-



38 NEDERLANDSCHE
vertrokken. Hierom fleegen zy wederom te paerd; doch alzo Hagenaar, door zynen Japanfchen knegt, die befchonken was, gekwetst wierdt, moest hy zich, te water, laaten voeren na Hofucka, daar hy, 's anderendaags , aankwam. Dewyl hy hier moest wagten na de Bark der Maatfchappye, zette hy zich in eenen Draagftoel, om de ftad. te bezigtigen. Hy -gag 'er acht pragtige Pagoden , verfierd met vergulden ftandbeelden; als mede het beroemd Kasteel, omringd van diepe gragten en fraaije fteenen muuren; alle, naar Landswyze, wel verfterkt.
Eerlang vertrok hagenaar, met de Bark van de Maatfehappy, waar mede hy te Firando kwam. Hy leide een bezoek af by den Heer nuyts , die over 't gebeurde niet zeer voldaan was; doende zich voorn erkennen als Opperhoofd van de Logie, volgens den last, door den Prefident aldaar gelaaten: daar, egter, eenige woorden over vielen.
Omtrent deezen tyd waren de onzen ooggetuigen van eene zeer zonderlinge en wreede gewoonte. Een Edelman des gewests overleeden zynde , begaf een zyner eerfie bediende zich in eene Kerk , daar hy zich zeiven den buik open fneedt. Dit is een vastgefteld gebruik, en eene zeer groote eer, dus geweldige handen aan zich zeiven te flaan , om zynen Meester in de andere waereld gezelfchap te houden. Onder eenen grooten toeloop van volk , wierdt het lichaam dien zelfden dag verbrand.
In het begin van Zomermaand zagen de onzen de laatfte Japanfche fchepen, die op de Walvischvangst geweest waren, wederkeeren. Deeze visfehery begint in Wintermaand, en duurt tot aan den gemelden tyd. In dit tydverloop hadden zy gevangen 274, zo groote
als



"WALY13 CHVANGST TE FïRAKDO, IN JAPAl^T.






REIZEN. 3?
als kleine visfchen. De Japanneezen vangen ze meest al niet verre van het ftrand. Wanneer zy eenen visch ontdekken , fchieten zy dien met harpoenen, en hem getroffen hebbende, laaten zy het dier zo lang loopen dat het, door vermoeidheid of verlies van bloed, op het water dryft. Dan fleepen zy den visch na het drooge, haaien hem op den wal , en fnyden of houwen 'er het fpek af., zo als te zien is in de nevens ftaande prentverbeelding.
Omtrent deezen tyd kwam de Koopman caron te rug van Jedo, alwaar hy by den Keizer gehoor gehad, en hem , onder andere , vereerd hadt eene koperen kaarskroon, daar' hy zeer mede in zynen fchik was. De Heer van Firando hadt den Prefident fchriftelyk verlof gegeeven, om naar goedvinden een fchip te bouwen, en het met Japanneezen te bemannen; zodat de zaaken hier een gunftigen keer fcheenen te neemen. De Heer nuyts wierdt ook eerlang ontflagen. Zo voldaan was de Keizer over de gefchenken , dat hy den Hollanderen deedt ter hand Hellen 200 fchuiten zilver , waardig 2500 guldens.
In 't begin van Oogstmaand vertrok Hagenaar na 't Eiland Tabour. Een Edelman, van dievery befchukligd , zuiverde zich op de volgende wyze. In zyne hand hieldt hy een zamengevouwen Huk zeer fyn Chineesch papier, met drie zeer lelyke afbeeldingen befchilderd ; hierop lag een groot Huk gloeijend yzer. Het papier vatte terftond vlam en verbrandde, doch het yzer viel , zonder den befchuldigde eenig leed te hebben toegebragt. Dit wierdt voor een blyk van onfchuld aangezien, en hy hierop vry gefproken.
Op zekeren avond wierden alle de ftraaten verlicht, en papieren lautaarnen met kaarzen aan de huizen geC 4 har»-



4» NEDERLANDSCHE
hangen, 't Zelfde hadt plaats op de graflieden, welke de iugezeetenen zo wel als de Pagoden gingen bezoeken. Het was een jaarlyksch feest, Bon genaamd.
Hagenaar, met her fchip Grol, de Galjas, en de Wasfenaar , daar de Prefident koekebakker zich op bevondt , kwamen eerlang voor Firando ten anker. Hier verftonden ze , dat de bezetting van Ta'ïovan het Eiland de Goüdsn Leeuw, hadt bemagtigd; dat de manfchap zich geplaatst hadt aan den. ingang eener fpelonke , waar in de Eilanders gevlugt Waren , die door honger en den rook , dien men aldaar veroorzaakte , zich hadden moeten overgeeven ; dat de onzen acht dorpen hadden verwoest, wier iugezeetenen zich vyandig hadden aangefleld, en voorts acht Matauwers het hoofd voor de voeten geleid , omdat zy geregtelyk overtuigd waren , 'verraad gepleegd , en verfcheiden Hollanders onmeuschlyk vermoord te hebben. Veel goeds beloofde men zich van deezen togt voor de Maatfehappy.
Wyders verftonden zy ,' dat de Generaal brouwer, van Batavia, na 't Vaderland vertrokken , en de Heer van diemen hem was opgevolgd; dat ■pHiLiprus lucasz tot Direkreur van den handel was aangefteld; dat de Galjas, in een gevegt by de Molukfehe Eilanden , tegen twee Spaanfche fchepen, tien dooden en vccle gekwetften hadt bekoomen, doch dat het fchip behouden was; dat de Koning van Ternate groote ontwerpen in den zin , en den opbouw van een Fort begonnen hadt, om dat van Maleie te beteugelen; doch dat hy , zints de komst der Hollandfche fchepen, zyne ontwerpen hadt geftaakt.
In eene Vergadering, omtrent deezen tyd gehouden, wierdt beflooten, den Koopman van santen af te ' vaar-



REIZEN. 4I
vaardigen om den Keizer te begroeten, en hem eeni- * ge gefchenken ter hand te {tellen. Aangaande de opening, door zekeren Onder-Koopman verstegen, aan den Generaal gedaan , dat op 37 Graaden, Noorder-Breedte, 400 mylen om de Oost, een zeer goudryk Eiland lag , wierdt men te raade , dat men zich thans niet kon bemoeien om des wegen onderzoek te doen : deels by mangel aan de vereischte fchepen ; deels omdat het faifoen veiioopen was , voor de zulken,die uit Japan derwaarts zouden kunnen gezonden worden : behalven dat men de zaak als zeer onzeker befchouwde, alzo de Kastiliaanen alle jaaren deezen oord bezogten. Hierom wierdt daeze onderneeming tot gelegener tyd verfchooven.
Op den achttienden van Wynmaand vierden de Japanneezen het Schutters-feest. Aan 't éinde van eene ruime ftraat, in welke de voornaam fte Regenten woonden, wierdt een plank opgericht, op welken een "Wit getekend was. Men zag drie Japanneezen ten voorfchyn koomen , zittende te paerd , met boog en pyl gewapend, en als ten oorloge toegerust. Zy gaven hunne paerden den losfen teugel, en het Wit, op den afftand van tien voeten, genaderd zynde fchooten zy, in vollen galop, hunne pylen. Wanneer het Wit getroffen wierdt, hoorde men luide toejuichingen. Ieder Ruiter fchoot driemaalen.
Omtrent deezen tyd ontving Hagenaar last van den Generaal, met zyne goederen, in het fchip Galjas , over Ta'ïovan, na Batavia te vertrekken. Hy begaf zich , ten dien einde, in de Baai van Courchie, daar de fchepen voor anker lagen. Hier werftondt hy, dat de Portugeefche Fregatten vertrokken waren, aan C 5 boord



4& NEDERLANDSCHE
boord hebbende 230c kisten zilver , waardig omtrent 63 tonnen gouds.
In 't begin van Slagtrnaand gingen de fchepen- onder zeil, in gevolge van het verlof, daar toe bekoomen. Zes dagen laater lieten zy de ankers vallen voor het Fort Zeeland, daar de Gouverneur putman zich gereed maakte om te vertrekken , zullende vervangen worden door van den burgh. Putman vertrok na Batavia , daar de overige fchepen , omtrent het midden van Wintermaand, insgelyks aanlandden: zy vonden aldaar 5 fchepen, die na Heiland in laading lagen , nevens 4 andere, 7 Jachten, 3 Fluiten , en 13 kleinere Jachten.
Antonï van heuvel, Fiskaal, Raad van Indië en Gouverneur van Amboina , wierdt, omtrent deezen tyd, van zyne ampten verhaten, en veroordeeld om gegeesfeld te worden; van welke firaffe, egter, hy , op verzoek zyner vrienden, wierdt vrygeiproken, doch verweezen om met een zilveren priem de tong doorboord te worden. De reden van dit vonnis was, omdat hy eerroovende leugen- en lastertaal tegen den Heer Generaal en den Raad van Indië verfpreid hadt.
In een zwaaren Itorm , in het begin van Louwmaand des jaars 1637, was, onder anderen, het fchip Prins Willem, op de kust van het Varkens - Eiland, verongelukt. Hagenaar ontving hierop last , derwaarts te zeilen , en , ware 't mogelyk, eenige goederen te bergen. Doch hy Haagde ongelukkig. Terwyl hy hier mede den tyd fleet, zag hy 20 OorlogsTengars, vol volks, den Koning van Bantam toebehooiende. Zy kwamen uit de Baai, Huurden langs
de



REIZEN. 43
de kust, en fcheenen den wil te hebben na Sumatra* Doch toen zy de ruimte wilden kiezen , konden zy geen.zee bouwen, en waren genoodzaakt, te rug te keeren.
In den naamiddag hun getal tot 50 aangegroeid zynde, herhaalden zy hunne poogingen om in Zee te fteeken; Hagenaar befloot hier uit, dat de Koning kennis hadt van het vergaan van de Prins tVillem\ en dat de Vloot derwaarts was beftemd. Hierom deedt hy zyh best, om den Indiaanen in de voorbaat te zyn, alzo hy niet liefst tot vyandlykheden wilde koomen, terwyl men over den vrede in onderhandeling was.
Midlerwyl bereikten de fchepen Zutphen en Galjas het verongelukte fchip, en vonden het geheel verbryzeld. Het-volk hadt eenige goederen geborgen, en zich begeeven op eenen rots, daar het zich, tegen de Japanneezen, in Haat van tegenweer gefield hadt.
Weinige dagen daar naa, vroeg in den morgen, zagen de onzen eene groote menigte volks aan den oever, en rook opgaan ter plaatze , daar de fchipbreukelingen zich verfchanst hadden, en van waar de onzen, den voorgaanden avond , de geftrande goederen hadden afgehaald. Verfcheidenmaalen ondernamen het de Hollanders, om, door middel van het grof gefchut, op den vyand eenigé voordeden te behaalen. Doch dewyl dit alles vrugtloos was , richtten alle de fchepen hunnen koers na Bantam, daar zy, 's anderendaags , aankwamen.
Zy vonden aldaar vier Hollandfche fchepen , en drie Engelfche , nevens twee kleine vaartuigen» Niet zonder moeite haalden zy hier water. De Ten-, gan, welke zy daar toe gehuurd hadden, was, op last des Konings, in verzekering genomen, van wegen de
vyand.



4*
NEDERLA N,D S C H E
vyandlykheden, tusfchen het volk van de Prins Willem en de Javaanen, op het Varkens-Eiland, voorgevallen. Boyie , zoon van een Chineefchen Kapitein, voer na land, om den Vrede te bemiddelen; doch by zyne wederkomst aan boord, gaf hy daarop weinig hoope.
Naa verfcheiden onderhandelingen , kwam de zoon eens anderen Chineefchen Kapiteins, lacoü genaamd, aan boord, met een Hollandfchen Matroos, die op Bantam gevangen was geweest, berigtende dat de Koning tot Vrede gezind was; dat hy vernomen hebbende dat de Vrede tusfchen de Hollanders en de Mataanen zo goed als geflooten was, verzogt daar in begreepen te worden; dat hy dien Koning vyf ooren hadt zien aanbieden, welke men vermoedde van vermiste Hollanders te zyn.
Op dit berigt, wierdt een Chinees van Bantam, nochin genaamd, gyzelaar van 's Konings wegen , nevens boyk e, aan hem gezonden,om te verneemen of het hem behaagde, dat de S^bandar won dera ar hem kwam fpreeken , dewyl men bemerkte, dat de Chinees de zaak te lang fleepende hieldt. Midlerwyl begonnen de landzaaten de onzen leevensmiddelen te bezorgen.
Den Chinees , in den naamiddag, berigt gebragt hebbende, dat de Koning in een mondgefprek bewilligde, wierden eenige Afgevaardigden, met gefchenken, aan hem gezonden. Wonde ra ar, en de ChineefcheKapitein,met twee derGelastigden, keerden in den avond te rug aan boord, met de tyding, dat zy van den Tommegon vriendlyk ontvangen waren ;. èoch dat zy, dewyl het reeds laat was , 's anderen» daags moesten wederom koomen, om de onderhandelingen te vervolgen, en, ware 't mogelyk, den Vrede
te



REIZEN. * 45
re fluiten. Dit, egter, hadt, op den beflemden tyd, nog geenen voortgang, maar gebeurde eerst in 't midden van Sprokkelmaand, wanneer de Püingbang, of het Koninklyk Gefchrift, met veele ftaatfie , wierdt overgeleverd, en gebragt in een Jacht der Maatfchappye; zynde de Vloot, intusfchen, na Batavia gezeild.
In Lentemaand ontving Hagenaar bevel, in zyn fchip de Galeas te laaden 95 pakken klederen, en 20 kasfen , om daar mede na Cambodia te vertrekken. Kort daar naa wierden hem ter hand gefield , brieven aan den Ouden en den Jongen Koning, en een Lastbrief om zich na Cambodia te begeeven, in de hoedanigheid van Afgezant der Maatfehappy , | en als Bevelhebber over de fchepen Galeas, Warmont, Wesfaan en Waterloosfewer"toe. Op den zesentwiatigften ging hy onder zeil.
Op den eerften dag van Bloeimaand , in 't gezigt van Pulo-Oubi, op 8 Gr. 15 Min. Zuider-Breedte , vergaderde de Scheepsraad, in welken de Lastbrief geleezen wierdt, uit welken bleek, dat de fchepen Wesfaan en Waterloofeixervoe thans ter beftemde plaatze waren , om te kruizen op de Portugeefche fchepen, werke na Malacca den wil hadden, of van daar kwamen : waarop de twee andere van hun fcheidden, en den lieven wendden na Cambodia.
Het leedt niet lang , of zy ontdekten deeze kust , die zeer kennelyk is, aan de boomen en geheele bosfchen, met welke zy beplant is. Men kreeg eerlang een Portugeesch vaartuig in 't gezigt , en wapende ftraks de Sloepen, om het te agterhaalen. Doch verBiids de onzen thans in de wateren des Konings van Cambodia waren, keflooten zy , -jeene vyandlyk-



I
46 NEDERLANDSCHE
heden te pleegen, 't en zy de Portugeezen den eerlten fchoot deeden.
Zo dra de Sloepen den Portugees genaderd waren * deedt hy op dezelve vyftien fchooten ; de onzen betaalden hem met gelyke munt , en noodzaakten hem eerlang te ftryken. By hunne wederkomst in de Vloot, verhaalden de onzen, dat zy den Portugeezen een Vrygeleide des Konings van Cambodia vertoond hebbende , hun verzogt hadden , niet te fchieten , maar hunne Boot te zepden , om met den Admiraal te fpreeken ; doch dat zy hier naar niet hebbende willen luisteren, genoodzaakt geweest waren, zich te weer te Hellen.
Thans wierdt de Onder-Koopman re ge monter, met een klein vaartuig, na Cambodia gezonden, om den Gouverneur galen kennis te geeven van de aankomst der Vloot, die, van wegen de engte en droogte der riviere, wel eene maand werks hadt, eer zy voor de Logie der Maatfchappye voor anker kwam. Deeze Logie is een klein gebouw , van bambou gemaakt, onderhevig aan brand en dieven. De Sabandar der Japanneezen kwam de onzen hier verwelkoomen, en gefchenken aanbieden; nog dien zelfden dag ontvingen zy het bezoek van twee Koninklyke Nampas, met een Portugeefchen Tolk, door weiken zy hun veele kinderagtige vraagen deeden.
Volgens gewoonte hadden de onzen reeds eenige gefchenken gereed gemaakt voor den Koning; thans beflooten zy, dezelve te vermeerderen met eenige goederen , hi den Portugeefchen prys gevonden, om alzo te beter gezien te zyn ten Hove, en meer luisters te geeven aan het Gezantfchap.
Kort



VAN GALEN" GAAT TEN HOTE? BY BEN KONING TAN CAMBODIA, IN JAPAN.



L



REIZEN. 47
Kort naa hunne komst, deedt galen de onzen weeten , dat zy zich moesten gereed houden om den Koning, dien dag, te begroeten. Hagenaar verontfchuldigde zich, om eenige onpasfelykheid. Midlerwyl kwamen 'er 9 Praauwen, uit 's Konings naam, om de brieven en de gefchenken te ontvangen. Hoe ongefteld Hagenaar ook ware , men wilde zvne redenen niet aanneemen ; als hoofd van 't Gezantfchap , moest hy zich na land begeeven.
Met of tegen zynen wil , tradt hy in eene Sloep , onder het losfen van het gefchut van de fchepen, ter eere der brieven , die den Koning zouden ter hand gefield worden. Hagenaars gevolg befiondt uit 30 Muskettiers en 2 Trompetters. Omtrent anderhalve myl voeren zy langs de wooningen der Japanneezen, Portugeezen, Chineezen , Cochin-Chineezen en der Kooplieden van Cambodia. Aan den oever vonden zy eenen grooten Elefant.
De brieven voor de beide Koningen wierden aangenomen door eenen Nampra, die zich daar mede onder eenen Zonnefcherm, op een Elefant plaatfie. De Gezant Hagenaar, de Heer galen, de Tanimne en de Kapitein van 't fchip plaatficn zich elk in een wagen, ieder met twee osfen befpannen.
De gehoorzaal was vol volk. Hagenaar wierdt geleid door twee ryen van de voornaamfie Hovelingen. Op den afftand van 20 fchreden, maakte hy eene diepe buiging voor den Koning , die over eene houten leuning lag. Op twee roode tapyten wierden de gefchenken neergeleid, bertaande, onder andere, uit 10 Spaanfche Zinkroers, twee Pistoolen, twee Sabellernmets: het overige was ingepakt. De brief van den Generaal wierdt overhandigd in een lap Chineesch
goud-



48
NEDERLANDSCHE
goudlaken, leggende op een gouden kop in een verlakten Bak; hy wierdt voorgeleezen in't Maleisch, en voorts hl 't Cambodiaansch vertaald.
Dewyl de Gezant zeer vermoeid was , deedt hem de Koning geleiden in een ander vertrek , daar hem een deken en twee kusfen gebragt wierden, om eenige rust te neemen. Midlerwyl bleef de Koning in de Gehoorzaal, daar hy, met de overige Afgevaardigden , gemeenzaam nederzat en een gefprek hieldt; hy beloofde , voor des Gezants herllelling te zullen zorgen, en vraagde, onder andere, wat men hadt voor te Hellen. Doch de onzen verzogten, hun antwoord te mogen uitftellen , tot dat de Gezant zou herfleld zyn* Nogtbans fprak hy van het gefchut , welk de Algemeene Staaten hem te koop aanbooden, op zekere voorwaarden. Dewyl dit den koophandel aanging , hadt de Heer galen hier eenig zeggen in ; en de Koning was niet voldaan , omdat zyn verzoek hem niet op (taanden voet Wierdt ingewilligd.
Kort daarnaa ontving Hagenaar een bezoek va» 's Konings wege; de geneesmiddelen, hem door zyne Majefteit gezonden, hadden hem merkelyke verligting toegebragt: weshalven hy voor dezelve zyne dankbaarheid liet betuigen. Ook liet hy aan den Sabapdar weeten, dat hy, thans volkomen herfleld zynde, verlangde , zyne brieven en gefchenken aan den jongen Koning ter hand te (lellen. Lang duurde het, eer hem het verzogte gehoor wierdt ingewilligd. Men was ten Hove misnoegd , dat de Hollanders het begeerde gefchut niet terftond hadden afgegeeven ; dit was de reden deezer draalinge.
Midlerwyl was Hagenaar in zo verre herfleld, dat heni de lust beving om in de ruime lucht een
wct«



Reizen: ^
weinig adem te fcheppen. Hy deedt, ten dien einde twee paerden zadelen , daar by mede door de ftad reedt. . In eene Pagode zag by eene Grafftede, van lteen, in de gedaante van eene piramide gebouwd' geheel verguld , en met veelerlei beeldwerk verfierd' Aan den Zuidkant ftonden drie groote en vyf kleine Afgodsbeelden, insgelyks verguld.
Pe onzen, ondertusfchen, by den jongen noch den ouden Koning, gehoor kunnende bekqpmen, deeden door den Sabandar, de oude Koningin verzoeken, of bet haar behaagde, gehoor te verieenen , en de'gefchenken, voor haar beftemd, aan. te neemen. Doch hy bra$t tot antwoord , dat de Koningin buiten op eene Lusthoeve was 4 en met Staatszaaken zich niet meer bemoeide.
Eindelyk vondt de Koning geraaden , het iaiig gewenschte gehoor te verieenen. Zeer minzaam ontving hy thans onze afgevaardigden, en deedt hun Arak en Betel aanbieden: de grootfte eere, welke, hier te lande, aan vreemdelingen kan beweezen worden. Onder andere deeden de onzen thaiis den voorflag, om een nieuw huis te mogen bouwen , aan de overzyde del nviere, om in hetzelve de goederen der Maatfchappye op te fiaan, alzo dezelve in het huis, welk 'er thans ftondt, niet veilig waren.
Niet weinig verbaasde dit vöörftel den Konitig. Hv verklaarde, ingevalle dit het oogmerk van den Heere Generaal en den Raad van Indiën ware, zy, in hunnen brief, daarvan hadden moeten gewag maaken; dat hy bezwaarlyk kon gelooven , dat de perfoon, met welken hy thans fprak, in gezantfchap aan hem gezonden was , 0f de brieven hem te Batavia waren ter hand gefteld.
IX. D EÈL. D tt k
u IIA-



50 NEDERLANDSCHE
Hagenaar hernam hier op , dat de Hollanders de gewoonte niet hadden, in hunne brieven, het oogmerk der Gezantfchappen te melden; dat zy alleenlyk Geloofsbrieven gaven; dat de Gezanten gelastigd waren tot het doen van mondelyke voorflagcn; dat, wat de brieven betrof, deeze hem te Batavia waren ter hand gefield, in tegenwoordigheid van eenigen zyner Majefteits onderdaanen, die van daar met hem waren overgekoomen,,en zulks konden getuigen.
De Koning zich vervolgens beklaagd hebbende, dat men hem de twee fiukken gefchut niet vertoond hadt, hernam de Afgezant, dat men zulks niet geweigerd, maar alleen hadt uitgefleld tot nadere gelegenheid. Doch de Vorst wilde hier na niet luisteren.
Deeze onderhandeling wierdt afgebroken, door de komst van zeven jonge Elefanten, waar mede de Koning zo veel te doen hadt, dat hy zelf geene agt floeg op de diepe buiging, waar mede hagenaar thans zyn affcheid nam.
Onder dit alles zagen de Hollanders duidelyk , dat de Sabandar en de Tonimne zeer geveinsd met hun omgingen,en den Portugeezen heimelyk gunfïïg waren. Vol van deeze gedagte , en van de ongerustheid, welke dit hun veroorzaakte, verlieten zy het Hof, en begaven zich na hunnen intrek.
De Sabandar, die, in den voormiddag, zich by de oude Koningin vervoegd hadt, kwam hun hier boodfchappen, dat haare Maiefleit dronken was, en zich aan de gefchenken niet liet geleegen leggen. Tevens berigtte hy, uit 's Konings naam , dat hy vernomen hebbende dat de Gezant hagenaar wederom was ingeftort , omdat hy het geneesmiddel , Oubat geaaamd, niet hadt kunnen bekoomen , hem beloofde,
bin-



RÉIZEN. Jx
binnen een dag of twee, het te zullen bezorgen; en, indien hem zulks dienfiig ware voor zyne gezondheid hy zich na zyn fchip konde begeeven.
Hagenaar bediende zich van dit verlof. Eerlang, egter, liet hem van galen weeten, dat hy, zonder uitftel, zich te Cambodia moest vervoegen , om van den Koning verlof te vraagen tot het zenden van de Galeas, en tevens affcheid van hem te neemen.
Nog dien zelfden dag begaf hy zich , met van galen, ten Hove. Eer hy derwaarts ging, hadt de jonge Koning hem een gefchenk gezonden van gebraadene hoenders en vrugten. By den Koning ingeleid zynde, boodt hy de gefchenken aan, die met een fcheel oog wierden aangezien. Vervolgens verzogt hy verlof, zyn affcheid te mogen neemen, en zyn fchip te doen vertrekken. Ook vraagde hy, 0f de Koning eenige bevelen hadde voor den Heere Generaal , en of zyne Majefteit niet de eene of andere merkwaardigheid van Taïovan, uit Japan of van Batavia verlangde ? Hierop geen antwoord bekoomende , Vertrok hy, met eene eerbiedige houding, doch in 't hart misnoegd. De Tolk , die nog eenigen tyd ten Hove vertoefde, berigtte hem naderhand , dat zedert van hem niet meer was gefproken : een bewys, dat de Koning op hem Zeer te onvreden Was.
Hagenaar, ziende dat voor de Maatfehappy hier niets te behaalen was, deedt alles tot het vertrek gereed maaken. Op den elfden van Hooimaand des jaars Ï637, ging hy, met zyne fchepen, onder zeil. Elf dagen hadden ze werk om de rivier af te koomen. Eene maand daarnaa lieten zy de ankers vallen voor Coutechie , aan de Chineefche kust. De ïf D 3 Pre*



ja NEDERLANDSCHE
Prefident en de Koopman elseracic kwamen liier by hen aan boord. Uit deeze verftonden zy, dat de Generaal van die men, op het Eiland Formofa, ftormenderhand hadt ingenomen het Fort Lucello, 't welk door oproerige landzaaten was bezet geworden; dat hy daar by weinig volks verlooren , en daarentegen 25000 ponden kruidnagelen hadt buit gemaakt, die aan de foldaaten waren ten beste gegeeven. Ook kwamen de Bonjoies, of Bezoekers, aan boord, om de laading en het getal der manfchap op te fchryven.
Vervolgens zeilden de fchepen hooger op, tot voor de Logie , alwaar zy gelost wierden. De Preftdent verhaalde hun, dat te Nangefacki waren aangekoomen zes Galjooten van Macau, allen ryk gelaaden, onder andere met 900 pikols Zyde van Tonquin, 400 pikols van Bogghe, en 450 pikols witte Zyde uit China, behalven eene groote menigte fraaie Zyden ftoffen. Ook lagen 'er vier Engelfche fchepen, met Engelfche koopmanfchappen , onder bevel van den Admiraal woddel, wien men de landing te Macau hadt geweigerd ; waarom hy na Japan gezeild was, daar hy nog voor anker lag, omdat men niet wilde toeftaan, dat 'er van zyn volk aan land kwam.
Wyders verftonden de onzen van den Prefident de tyding der gevangenneeminge van een Roomsch-Katholyken Priester, na welken de Japanneezen , het jaar te vooren , vlytig gezogt , en dien zy nu gevangen hadden, met 27 vrouwen, welke hy zynen Godsdienst' hadt doen omhelzen. De Priester was leevende verbrand, en de vrouwen by de beenen opgehangen.
In het begin van Wynmaand wierdt de Opper-KoopJmM van santen na Miaco gezonden, om van daar te haaien 200 kistjes met zilver , ieder waardig
1000



REIZEN. 53
iooo Taïels, of 2700 guldens, die aldaar in bewaaring waren gdaaten, tegen ij of 2 ten honderd. Men haalde ze van daar , omdat men wel voorzag, dat de fchepen, by hun vertrek , niet behoorlyk zouden voorzien zyn.
^ Omtrent deezen tyd wierden de jongfte brieven des Gouverneurs van ïaïovan in den Raad gdeezen. Zy behelsden zwaare klagten over gebrek aan geld, en «at hy het van de Chineezen hadt moeren opneemen, tegen drie ten honderd m de maand. Diensvolgens wierdt befiooten, 400 kistjes te le'enen voor zes maand-n, of 200 voor een jaar, tegen 24 ten honderd , en daar nevens te voegen zo veele koopmanfchappen, dat het gezamemlyk 17 of 18 tonnen gouds bedroeg, en hem dit te zenden.
De Prefidcnt, thans van Nangefacki wedergekeerd, verhaalde, aldaar ooggetuige geweest te zyn van eene zeer wreede ftraffe , geoeflend aan een perfoon , om een zeer geringen diefftal. Men hadt hem om den hals gebonden een touw met een losfen llrik, aan eene dunne bambou vastgemaakt. Diergelyke twee touwen hadt men gebonden aan zyne handen , welke »wee manspersonen uitgeftrekt hielden. In deezen Raat hadt hem de ischerpregter met eene. byl door midden gekliefd, van boven af, langs het ruggegraat, tot na beueden: zodat het lichaam in tweeën gefcheiden , en de beide helften flegts aan eenige ftukken vleescb aan elkander vast waren : een allerverfchrikkelykst fchouwfpel voorwaar.
Thans wierdt in den Raad overwoogen , hoedanig men zich hadde te gedraagen, omtrent de voorflagen, door den Thefidonne aan caron gedaan. Deeze Amptenaar hadt verklaard , dat de Keizer, misnoegd D. 3 om-



54
NEDERLANDSCHE
omdat de Kastiliaanen, onophoudelyk , Priesters van de Manilles na Japan zonden, beflooten hadt, deeze Eilanden aan te vallen, dezelve te bemagtigen, en de fteden te verwoesten. Hy hadt 'er nevens gevoegd , dat het , zyns oordeels , heilzaam zyn zou voor de Hollanders, indien zy, voor het volgende jaar , hem vier fchepen aanbooden, deels om de Japanneefche troepen over te voeren, deels om de ftad Mauille ter zee ingeflooten te houden, en, indien de gelegenheid zich aanboodt, eenen zeeflag te waagen.
Dewyl deeze onderneeming, indien zy gelukkig ftaagde , groote voordeden zou kunnen aanbrengen aan de Hollanders, wien, naastdenkelyk, de geheele koophandel van China in handen zou zyn gevallen, en zy zich meester zouden kunnen maaken van alle de Molukfche Eilanden, om niet te fpreeken, van het aanzien , welk hun dit by den Keizer zoude geeven, wierdt men, om alle deeze redenen, te raade , zyner Majefteit 4 fchepen en 2 Jachten aan te bieden.
Het fchip Raarop , onder andere , thans aangeleid wordende na Ta'ïovan , ontving hagenaar bevel, om op hetzelve over te gaan. Hy landde, ter beftemde plaatze, in het laatst van Slagtmaand.
Omtrent deezen tyd trof de Maatfehappy , in deezen oord, eene zwaare ramp. Eene oude Logie, nevens een nabuurig huis raakten in brand, en wierden geheel in kooien geleid. De fchade, aan porcelein, peper, fuiker, ingeleide gember, enz. hierdoor geleeden, wierdt gefchat op 150000 guldens.
Hagenaar, die langeti tyd ongefteld en zukkeknde geweest was , geene hoop hebbende op herftelling, zo lang hy, in deeze Vaarwaters, ginds en herwaarts zworf, verzogt nu verlof, om van zynen dienst
orit-



REIZEN. 55
ontflagen te worden , en als pasfagier, met het fchip Amflerdam , zich na Batavia begeeven. Dit wierdt hem gereedelyk ingewilligd.
Op den dertigften van Wintermaand kwamen zy voor Bantam ten anker. Hier verftondt hagenaar, dat het gemelde fchip onmiddelyk na 't Vaderland zou vertrekken : waarom hy verzogt , de reize derwaarts te mogen doen. Het antwoord op dit verzoek wierdt, tot den volgenden dag, uitgefteld.
Thans verzelde hy den Fiskaal na boord, om verlof te verwerven tot het ontlaaden van de goederen, die hem toebehoorden : te weeten , een koffer met Zyden ftoffen; 14 kasjes porcelein, welke hem nevens drie andere perfoonen toekwamen ; anderhalve pikol benjoin, en nog twee kleine kanasfers , zynde deels een gefchenk , deels zyn aandeel van den buit, op eenen Prys bemagtigd.
Terwyl men bezig was met het ontlaaden van deeze goederen, wierden ze allen verbeurd verklaard. De koffer met Zyden ftoffen , egter, naadat hy met den Generaal het middagmaal hadt gehouden, wierdt hem te rug gegeeven. Zes van de kistjes met porceleiw en alle de benjoin wierden door den Fiskaal aangehouden,
Op den eerften dag des jaars 1638, wierdt hagenaar aangefteld tot Opper-Koopman op het fchip Amfterdam; hy deedt op hetzelve alle zyne goederen overbrengen, 's Anderendaags gingen zy onder zeil, den fteven wendende na 't Vaderland. Niets merkwaardigs ontmoetten zy op deeze reize. Om den vyand te ontgaan, richtten zy hunnen koers ten Noorden van Engeland en Schotland , en kwamen D 4 al-



5«
NEDERLANDSCHE
aldus, op den zestienden van Hooimaand des gc melden jaars , in Texel behouden binnen.
Meermaalen hebben wy, in dit en voorgaande Reisverhaalen, gewag gemaakt van 't Keizerryk japan. Niet ongevallig , vertrouwen wy , zal 'r den Leezer zyn, wegens dit merkwaardig gewest, eenige echte byzohderheden te verneemen. De berigten van frans c a r o n , omtrent deezen tyd Direkteur der Maatfchappye , vermeerderd met de tusfchengevoegde aanmerkingen van Hendrik hagenaar, welke wy door ,, zullen onderlcheiden , zullen geen onaangenaam verhaal uitleveren. Het oogmerk der Reisbefchryvingen toch, is, niet zo zeer een droog verhaal van winden en ftroomen, togten en koerzen der fchepen, als om kundigheden te verfpreiden aangaande wydafgelegene gewesten, welke het aan weinige menfchen mag gebeuren te bezoeken, en die 'dus, zonder de vernaaien van Reizigers , van zeer veele weetenswaardige zaaken zouden onkundig blyven.
Japan, by de landzaaten Nippon genaamd, wordt gehouden voor een Eiland, of eene verzameling van Eilanden, die gezamentlyk een Keizerryk uitmaaken. Dit, nogthans, is niet volkomen zeker. De Japanneezen zelve zyn onkundig aangaande het voomaamlte deezer Eilanden. By een naauwkeurig onderzoek, is het den Heere caron gebleeken , dat men , uit de Provincie Quanto, waaruit de Keizer zyne voornaamite inkomften trekt , en in welke de hoofdftad Jedo legt, nog 27 dagen Noord-Oost ten Oosten kan reizen ,



R E I Z ESN. 5?
zen, eer men koomt aan den buitenflen hoek van het Jandfchap Tfunga, 't welk van de zee befpoeld wordt.
Van daar fteekt men over een water, naar gisfing elf mylen wyd ; vvaarnaa men het gewest Jesfo, of Sesfo., vindt, 't welk zeer veele fraaie pelteryen bevat, doch, voor 't overige, zeer woest, bergagtig en volkeloos is. Zo uitgebreid is het, dat hoewel de Japanneezen daar in zeer diep zyn doorgedrongen , zy nog het einde niet gevonden, en de uitgeftrektheid niet zeker hebben weeten te b.cpaalen. Door gebrek aan leevensmiddelen, hebben zy menigmaalen hunne jnaafpooringen moeten Iraaken.
Zeer ligt zou deeze ongelegenheid kunnen verholpen worden; doch de berigten der zendelingen hebben den Keizer tot nog toe niet kunnen doen befluiten tot verder onderzoek. Volgens de ingekomene berigten, is het land woest en dun bevolkt. Daar men menfehen aantreft , zyn ze over 't geheele lichaam ruig , met lang hair en baard, meer naar wilde dieren, dan naar menfehen gelykende. Of geen der Eilanden, welke het Keizerryk Japan uitmaaken , aan het vaste land ver» knogt zy, moet dus in 't onzekere gelaaten worden.
De twee groote Eilanden, Oliekoek en Saickock genaamd , worden geregeerd door Koningen en Edellieden. Het laatfte Eiland, zynde het grootfte, bevat eene afzonderlyke Provincie , Fifen genaamd , welke voor de kleinfte van 't geheele Keizerryk wordt gehouden.
Het grootfte landfehap, eigenlyk Japan, ofNippon, geheeten , legt dicht aan deeze twee hoofdeilanden, en ftrekt tot aan het landfehap Jesfo , wiens uitgebreidheid, zo als wy boven aanmerkten, niet naauwkeurig bekend is. Het Keizerryk is verdeeld in zeven proD 5 1 vin.



5"
NEDERLANDSCHE
vinciën, wier naamen zyn: Saickock, Chickock , Jamaifoirt, Jeifingo, Jetjigen, Qiianto en Ochio. Deeze provinciën, nevens derzelver fteden en fterkten, zyn verdeeld onder eene reeks Koningen en Edelen , die ze beftuuren , en uit dezelve de fcbattingen heffen, van welke zy zo veel zenden aan den Keizer,'als by hunne aanftelling hun is opgeleid.
Deeze inkomften, welke hefteed worden , eerst tot lyftocht van den Keizer, den Koning, zynen Zoon , en der hofhoudinge , bedraagen 4000000 Cockiens jaarlyks , zynde een Cockien waardig tien Hollandfche guldens; ten tweede 5000000 Cockiens , tot onderhoud der foldaaten, alle welken Edellieden zyn; genietende ieder eene foldy naar zynen rang. Dus worden 'er jaarlyks verteerd 28345000 Cockiens, bedraagende 283450000 guldens. De heerlykheden, landeryen en eigendommen, welke de Koning uitdeelt onder de Koningen, Edelen en Heeren , brengen doorgaans op 19185000 Cockiens. Doch 't zy ze meer of minder ontvangen , altoos moeten zy de geftelde ibmme opbrengen.
De Monarch draagt den tytcl van Keizer, in onderfehetding van de Koningen en Edelen, welke van hem afhangen. Want hy is hun Opperheer, en alle de goederen 111 't Keizerryk koomen hem toe. Caron zag , geduurende zyn verbiyf hier te lande, hier van verfcheiden voorbeelden, aan de Koningen en Edelen, die , om geringe misdaaden , na de Eilanden of elders, in ballingfchap wierden gezonden. Andere deed hy ter dood brengen, en fchonk de landeryen, inkomften en fchatten aan de geeuen, welke hy oordeelde, dezelve beter te verdienen.
Zeer groot is de Ktizerlyke ftad Jcdo. Het Paleis,
of



REIZEN, 59
of Kasteel, beflgat anderhalve myl in den omtrek, fcn wordt omringd van drie diepe gragten , met fteenen wallen. Door middel van bruggen en poorten, hebben deeze gragten gemeenfchap met elkander. Zo menigvuldig zyn deeze gemeenfchappen, dat men, van de gedaante en den aanleg, zich bezwaarlyk een denkbeeld kan vormen.
De ftraaten zyn zeer breed; zommigen zyn , aan weerkanten, bezet met pragtige paleizen. De poorten zyn aan beide zyden heilagen met yzeren banden , omtrent een duim dik , kruislings en in de gedaante van roosterwerk over elkander geleid. Op ieder poort ftaat een groot huis, in 't welk, des noods, tusfchen de 2 en 300 man kunnen geplaatst worden.
Binnen in het gemelde Kasteel is het Keizerlyk Paleis , beftaande in eene menigte ruime vertrekken, omringd van lommeryke bosfchaadjen , door menfehen handen aldaar geplant, hoewel zy fchynen een gewrogt der Natuure te zyn. Wyders ziet men 'er vyvers, beekjes , pleinen , renperken , ryplaatzen , tuinen en eene menigte afzonderlyke vertrekken voor de vrouwen.
In den tweeden omgang ftaan de paleizen der Prinsfen van den bloede en der voornaamfte Raadsheereu. In den derden, zynde den buitenften omgang, ontmoet men de paleizen der voornaamfte Koningen en Edelen van Japan , allen verguld en ryklyk verfierd. Daar buiten heeft men de wooningen en huizen van mindere Edelen , meer. of minder pragtig, naar gelange van den rang der eigenaaren. Over 't geheel genomen vertoont zich dit verbaazend groot paleis , van binnen en van buiten, als een vergulden berg. Want alle de Edelen, van den geringften töt den aanzien-
lyk-



6o N E D E R L A N D S C FI E
Iykften , leggen alles te koste. om hunne wooiiingeii te verfraaien , om meer luisters te geeven aan het geheel, ten believen des Keizers , die daar in groot genoegen neemt.
In deeze huizen woonen de echte vrouwen en kinderen der Edellieden, opdat zy, als onderpanden van derzelver getrouwheid, altoos onder 't oog van 't Keizerlyk Hof mogen weezen. Dit byster groot paleis , 't welk zo veel uitgebreidheids heeft als eene groote ftad, is dus, ten allen tyde, opgevuld met eene menigte groote Heeren, die nimmer, dan met een talryk gevolg van Edelen, paadjen , paerden en Palankyns, in het openbaar verfchynen. De ftraaten, hoe breed ook, zyn nog te eng voor zulk eenen ftoet.
De Keizer vertoont zich aan zyne onderdaanen, nu eens te paerd, dan in eenen open draagzetel. Doorgaans verzeilen hem eenige Heeren , die den naam voeren van zyner Majefteits gezclfchaps Edelen. Het zyn doorgaans van de voornaamften en vermogendften; ' doch zy bekleeden geene andere waardigheden , dan dat zy , ten allen tyde, 's Monarchen perfoon verzeilen. Ondertusfchen moet elk hunner de eene of andere uitfteekende begaafdheid bezitten. Zommigen zyn Muzikanten , eenigen Artzen; deezen Zangers , geenen fraaie Schryvers; die Schilders, anderen Redenaars.
Op hen volgt dc eerfte Kompagnie van de Lyfwagt, beftaande uit de voornaamfte Heeren, als Koningen en Prinfen, 's Keizers Zoonen by zyne Bywyven, die , gevolglyk , van de throonsopvolginge zyn uitgeflooten, als mede derzelver broeders, neeven en andere bloedverwanten. Zeer talryk zyn deeze Bastaart-Prinfen, zo als men ligt kan afleiden uit de groote menigte van Kejzerlyke Byziuen, waar van, in 't vervolg ,



REIZEN. 6%
volg,nader. Een van 's Keizers Oomen,zynde Koning van Mito , heeft vierenvyfig zoonen, behalven de dochters, wier getal niet algemeen bekend is.
In den derden rang volgt een gedeelte der tweede Kompagnic. Dewyl deeze beftaat uit eenige duizenden koppen, treeden de Kolonel, de overige Officiers en een gedeelte der Lyfwagt, op eenen afftand van een Kanonfchoot, vóór den Keizer; de overigen zyn even verre agter hem.
Hoe ongemeen groot ook het getal der foldaaten zyn moge , welk deeze Monarch onderhoudt , men ontmoet onder dezelve niet dan uhgeleezene manfchap, welgemaakte lieden , van een kloek voorkoomen , op den wapenhandel afgericht , en zelf in geleerdheid niet onbedreeven.
Eene luisterryke vertooning maakt dus des Keizers openbaare verfchyning. Men ziet eene verbaazende menigte volks , allen welgemaakte lieden , allen in zwarte Zyde gekleed , te voet, of te paerd , vóór, ter zyde en agter den Monarch, gezamentlyk in de beste orde , by gelederen optrekkende , zonder dat iemand uit dezelve wyke.
Met eene ongelooflyke fiilte gefchiedt ondenusfehen deeze optogt ; geen mensch hoort men een woord fpreeken. Zo min de aanfchouwers in de firaaten, als de optrekkende lyfwagten maaken het minfte gedruis. Aan het trappelen der voeten van paerden en menfehen kan men alleen den optogt gewaar worden.
Eenigen tyd voordat de Keizer in 't openbaar verfchynt , wordt daar van kennis gegeeven aan de gemeente ; alle firaaten , door welke hy zynen weg zal neemen , worden gereinigd , en met zand beftrooid. De deuren van alle huizen ftaan open; niemand durft < ia



62 NEDERLANDSCHE
in dezelve zitten , of zich in de winkels of aan de venfters vertoonen. Elk moet zich in 't binnenfte van zyn huis begeeven; of die den Keizer zien wil, voor de deur, op eene mat, op de knieën gaan leggen.
Wanneer de Keizer zich na Miaco wil begeeven, 't geen zomtyds in de zeven jaaren eens gebeurt, ter aflegginge van een bezoek by den Dairo , den erfgenaam van de Japanfche Kroone , wordt 'er een jaar vooraf gearbeid aan het maaken van toebereidzelen tot de reize , en het regelen der plegtigheden. Op dat de Edelen elkander op den weg niet verdringen ,Wordt bepaald , hoe veelen hunner eiken dag zullen optrekken.
Jedo legt van Miaco 125 mylen. Aan den weg leggen veele fteden , en groote opene dorpen , twee , drie of vier mylen van elkander ; als mede 28 paleizen, op voegzaame afftanden , om den Keizer op de reize te huisvesten. Twintig dier paleizen zyn kasteden. Allen , van het eerfte tot het laatlte , zyn voorzien van eene hofhoudinge, foldaaten, paerden^ huisgeraaden en verdere benoodigdheden, ten dienfte des Keizers.
Die met den Monarch uit Jedo zyn vertrokken en hem tot in het eerfte paleis verzeld hebben , blyven aldaar, vervangende dezulken, welke zy 'er vonden , die voorts na het tweede paleis voorttrekken. Die in het tweede waren, gaan voort na het derde\ en zo vervolgens tot aan het laatfte paleis, fteeds elkander aflosfende. ■ Op de te rugreize wordt de zelfde orde in agt genomen.
In den jare 1636, wierdt, te Nicko,vkr mylen van Jedo geleegen, een groot gebouw geftigt, om te dienen tot eene begraafplaats voor wylen den jongstoverleedeuen Keizer. Voor de Pagode van dit gebouw
wierds



REIZEN. 63
wierdt opgehangen de koperen Kerkkroon, welke de. Maatfehappy, in datzelfde jaar, zyner Majefteit hadt vereerd. In de nabuurfchap legt een Kasteel, van eene dubbele gragt omringd, en van fchoone bolwerken,met fteenen opgetrokken. Daar binnen zyn veele fraaie vertrekken. Om de verbaazende menigte Timmerlieden, Metzelaars, Steenhouwers, Schilders, en andere werklieden , die daar aan arbeidden , wierdt het in vyf maanden voltooid, hoewel men 'er ligt drie jaaren aan konde te zoek gebragt hebben. Het wierdt ten geenen anderen oogmerke gebouwd , dan op dat de Keizer daar in zynen intrek zou kunnen neemen , wanneer hy by de begraafenisplegtigheden zyns Vaders moet tegenwoordig zyn.
De fchatten van dien Monarch, in goud en zilver worden bewaard in'koffers, bevattende ieder 1000 Taïels. Men wil dat 'er eene ongeloollyke menigte voorhanden is ; doch het nette getal is aan weinigen bekend. Deeze koffers zyn verdeeld in verfcheiden torens van het hoofdpaleis , zynde op de eene plaats meer, op de andere minder. Volgens de opfchriften zyn zommige koffers honderd jaaren met geld gevuld geweest. Vetmids de inkomften de gewoone en buitengewoone uitgaaven zeer verre overtreffen, moeten 'er onmeetelyke fommen in deeze fchatkamers bewaard worden.
Des tegenwoordigen Keizers vader was de zoon van ongosschio, die de jongfte ftaatsverwarring hadt doen bedaaren, en aan het Ryk een geregelden Re^eeringsform gegeeven. Hy ftierf in den ouderdom van vyftig jaaren; zieltoogende voerde hy, onder anderen, tot zynen zoon deeze rede:
„ De landen en fchatten, welke ik bezit, behooren
„ u



04
NEDERLANDSCHE
,, u toe; doch ééne zaak is 'er, welke ik u in eigen „ handen wilde nellen: het is dit Koffertje, bevatten„ de de aloude Wetten en jaarboeken des Keizerryks; ,j de vonnisvellingen en fpreuken der VVyzen, en de ,, voornaamfte en zeldzaamfte edelgefteenten. Houd „ alle deeze dingen in waarde; zy behooren my toe, ,, en zyn in waarde gehouden en geëerbiedigd van alle t, onze Voorzaaten."
De thans regeerende Keiser hadt, by zyne komst tot den throdn, eene echte vröuvv noch kinderen; te zeer was hy verflaafd aan het tegeunatuurlyk kwaad. De Dairo, die twee zeer fcheone nabeftaande bloedvriendinnen hadt , zondt ze hem toe, met verzoek , om haar , die hem meest behaagde , met den tytel van Midni, of Kcizerinne, te vereeren. De Keizer , hem niet willende voor het hoofd ftooten, behieldt 'er eene van; doch nimmer hadt hy met haar te doen, maar volgde zyne gewoone leevensmanier.
Deeze jonge Prinfes verviel in eene zeer diepgaande droefgeestigheid,welke zy, egter, uit vreeze voor 'sKeizers ongenade, zogt te bedekken. Haare Minne, van welke zy zeer veel werks maakte , en die zeer gezien was ten hove, dit bemerkt hebbende, gebruikte , op zekeren tyd, als de Keizer in een goeden luim was, de vryheid, om hem aldus aan te fpreeken: „ Hoe is 't „ mogelyk, dat uwe Majefteit zo veel behagen vindt s, in de vermaaken, welke zy neemt, en ondertusfchen „ eene fchoone Prinfes veragt, die haar aangenaame en ,, nutte vrugten zou voortbrengen?"
De Monarch, over deeze vrymoedigheid verftöord, fprak geen enkel woord, maar opftaande , en zich in zyn gewoon vertrek begeeven hebbende, ontboodt hy de voornaamfte bouwkundigen ^ en beval hun, zo veeIe



REIZEN. ' £5
le werklieden te verzamelen als zy konden bekoome„; en op (taanden voet eenen aanvang te maaken met het bouwen van een paleis, in de gedaante van een Kasteel , omringd van hooge muuren en diepe gragten , voorzien van zwaare poorten , wipbru<-e» en eene reeks van kamers. Zo dra het paleis voltooid was , deedt hy daarin opOuiten de Keizerin Jaare Minne en alle de Staatjuffers, nevens haar van Miaco gekoomen , met verbod om haar nooit een mansaangezigt te laaten zien.
Grootlyks mishaagde deeze handtlwyze aan 's Keizers eigen Minne, die by hem zeer veel vermogt, en ten Hove als zyne eigen moeder wierdt geëerd- het fmartte haar , dat de Vorst geene kinderen zon naiaaten. Om hem van leevensvvyze te doen veranderen, deedt zy opzoeken, de fchoonfte Juffers in de paleizen der Koningen en aanzienlykfte Edelen, en ze hem, ter gelegener tyd, voordraagen.
Toen ook deeze vond geene uhwerking deedt, zos* zy de fchoonfte meisjes, onder allerlei leevensftanden* m het geheele Keizerryk. Onder de geene, welke zv ten voorfchyn bragt, bevondt zich eene Zwaardvee. gers dochter, op welke hy verliefde, en die hy hem bevrugt wierdt. Zo groote jaloezy veroorzaakte dit voorval by de Staatjonkvrouwen , dat zy het befiuit namen het kind, zo ras het gebooren ware, te doen fterven; zy volvoerden met 'er daad dit wanbe. dryf. Hoe leed dit ook der Minne en andere Hovehngen deedt, zy gaven 'er, nogthans, den Keizer geen bengt van , uit vreeze voor de eislyke bloed, vergietinge, welke 'er, ongetwyfeld, op zou gevolgd zyn. e 6
IX. DKUU F. ~.



€6 NEDERLANDSCHE
Zints de vroegfte tyden , waar van de Jaarboeken van het Keizerryk heugen, tot voor ongeveer honderd jaaren , was Japan geregeerd door eene reeks van Vorften uit het zelfde geflagt , die elkander onafgebroken waren opgevolgd , en den tytel van Dairo voerden. De onderdaanen vereerden hen, niet flegts als Oppervorften , maar als Heiligen ; invoege dat zy , door binnenlandfche onlusten, nooit ontrust wierden. Elk was in de verbeelding , dat den Dairo tegenftand te bieden, en zyne heiligheid niet te eerbiedigen , even zo veel ware, als tegen God zeiven te zondigen.
Wanneer een der Koningen des Keizerryks met eenen anderen in oorlog was, kwam een Generaal den geenen te hulpe , wiens zyde het Hof koos , of noodzaakte, met de legerbenden van 't Keizerryk, hen beiden , hunne gefchillen by te leggen , of ftrafte hen. Des Dairo's heiligheid ontfloeg hem niet alleen van dusdanige bemoeijingen, maar men Meldt het als eene fchandvlekkende vernedering voor hem , den grond met den voet aan te raaken. Zelf gedoogde men niet, dat de Zon of de Maan zyn hoofd beftraalde.
Nooit wierden hem eenige overtolligheden des lichaams afgenomen, het hair, de baard noch de nagelen afgefneeden. Al wat by at, wierdt in nieuwe potten gekookt. Hy hadt twaalf vrouwen, met welke hy , met veel ftaatelykheids , in 't huwelyk tradt. Wanneer hy in 't openbaar verfcheen, verzelden hem zyne vrouwen , elk in eene afzonderlyke koets , met zyne wapens en andere eeretekens verfierd. In zyne paleizen ftonden twee ryen huizen, zes naast elkander,



RÉIZEN. c?
der, vbör deeze twaalf vrouwen, allen fraai gebouwd en getooid , nevens veele andere vertrekken voor de Bywyven.
In alle deeze twaalf afzonderlyke paleizen , wierdt; eiken avond , een feest gegeeven. Niemand wist voorshands, waar de Dairo zich bevondt. Zodra dit bekend wierdt, begaf zich de feestvierende menigte, Uit de overige elf, na het begunftigde paleis; de andere elf vrouwen verfcheenen 'er insgelyks , met haare Staatjonkvrouwen en Muzikanten , om eere te doeri aan deeze wooninge en die Yr haar verbiyf Meldt. Elk maakte 'er goeden fier, met danzen, en het vertoonen van tooneelfpelen; ieder was 'er over uit, om den Dairo het meeste vermaak te doen.
Wanneer hem een Zoon en Ryksopvolger wierdt gebooren, zogt men tachtig van de jongde en fchoonfte Mevrouwen, echtgenooten van Edellieden, om uit dezelve eene voor den Erfprins tot Minne te verkie* zen. Staatelyk wierden zy na het paleis geleid, en met veele pligtpleegingen verwelkoomd van de' elf overige vrouwen , of Keizerinnen , en van alle de Hofjuffers ; als mede van negen van de aanzienlykfte Heeren , en naaste bloedverwanten van den Dairo, die, by ontftentenisfö van mannelyk oir, hem moes-' ten opvolgen.
's Anderendaags wierden ze allen onderzogt , en uit de tachtig eene keuze gedaan van veertig ; by welke gelegenheid een feest gevierd wierdt. De veertig afgekeurde wierden met groote ftaatelykheid, eerebetooningen en gefchenken weggezonden. Öp een anderen dag wierden de veertig op een tiental, deeze wederom op een drietal gebragt, en uit deeze eindeË a iyK



6?, NEDERLANDSCHE
lyk ééne gekoozen. Telkens wierden 'er nieuwe vrolykheden bedreeven, en gefchenken uitgedeeld^
De gekoozene Minne zoogde terftond het kind, 't welk, midlerwyl, gezoogen hadt aan de borften van eene der voornaamfte Hofdames. De Minne , thans gewyd door herhaalde plegtigheden , wierdt nu waardig geoordeeld , een zo dierbaar pand te mogen aanraaken. Zeer menigvuldig waren de huwelyks- en kraamplegtigheden, als mede de jaarlykfche feesten , alle welke met veel ftaatelykheids en geregeldheids gevierd wierden. ' .
Alle deeze byzonderheden worden nog heden in agt genomen, aan het Hof van den Dairo, die genoegzaame inkomften heeft om daar van de kosten te kunnen draagen , zonder de toevlugt te neemen tot de penningen van den Staat , die tegenwoordig door eenen anderen Keizer geregeerd wordt. Thans zal ik, in weinige woorden, de oorzaaken deezer volwigtige ftaatsomwentelinge verhaalen.
De bediening van Veldheer des Legers was voormaals eene der aanzienlyklte van allen in 't geheele Keizerryk; des Dario?s tweede Zoon bekleedde veelal dezelve. Zekere Dairo, die eenen derden Zoon hadt, wiens moeder hy vuurig beminde, wilde, om haar te believen, hem bevorderen tot de zelfde waardigheid als zynen broeder, welke, uit kragt van wet of gewoonte, daar toe geregtigd was.
Ten dien einde geboodt hy, dat de Veldheersplaats onder hen verdeeld, en beurtelings om de drie jaaren zou bekleed worden. Dit wierdt alzo vastgefteld. Doch een der broederen , geduurende de jaaren , in welke hy in 't bewind was, wist zich van de genegenheid



REIZEN. 69
heid der Grooten zo kragtdaadig te verzekeren , dat hy met hun een Verdrag aanging, om zich in deezen gewigtigen post te handhaaven. De vertoogen en dreigementen zyns Vaders waren onvermogende, om, aan het einde der drie jaaren, hem zyne waardigheid' te doen nederleggen.
Ligt voorzag men de gevolgen van deezen twist , en dat dezelve het geheele Keizerryk , veelligt , in lichter laaije vlamme zou kunnen zetten. De Dairo, ter handhaavinge van zyn gezag, zich genoodzaakt ziende, ftrenge maatregels te moeten gebruiken, befloot, zynen zoon, door geweld , tot zynen pligt te rug te brengen, of, des noods, hem van 't leeven te berooven : het laatfte gebeurde. Dit was de eerfte binnenlandfche oorlog, dien de Dairos gevoerd hebben, en de eerfte toeleg op hun gezag.
De andere Veldheer , alleen in 't bezit van zynen gewigtigen post gebleeven , handelde even als zyn broeder hadt gedaan; zyne maatregels nam hy zo zeker, en verwierf zich een zo Herken aanhang onder de Ryksgrooten, dat hy, naa des Dairo's overlyden, zich deedt verklaaren tot volftrekten Ryksbeltuurder; laatende den vermoedelyken erfgenaam niets anders behouden, dan den tytel en de gewoone eerebetooningen aan de Keizerlyke waardigheid.
Dit hadt ten gevolge eenen tweeden oorlog. De Dairo nam zynen (lag waar; hy verkoos een anderen Generaal, die den eerften verfloeg; maar 't was alleen om voor zich zeiven zyn voordeel te doen met deeze overwinning; hy volgde de voetftappen zyner twee wederfpanninge Voorzaaten, en overweldigde het opperfte gezag.
Hier uit ontftondt een derde burgerkryg; maar nog E 3 heil-



7°
NEDERLAND SCHE'
heilloozer , dan van den voorgaanden oorlog, warets de gevolgen van deezen twist: ieder Koning of Ryksgroote , die geenen lust hadt om zich aan deezen nieuwen Heere te onderwerpen , ftelde zich aan en wierp zich op als een onafhanklyk Vorst. Aan alle vier hoeken wierdt hier door het Keizerryk in brand gedoken. Geene ftad, vlek of dorp, hoe klein ook, was 'er , welke niet met de nabuurige plaatzen in onmin was.
Te midden deezer beroerten en onlusten, ftondt 'er een foidaat op. In 't eerst hadt hy flegts eenen aanhang van 50 man ; doch door gunst van zyne eigen kloekmoedigheid en van het geluk , welk hem mede liep , bevondt hy zich welhaast aan het hoofd eener talryke bende , bemagtigde daar mede een goed aantal lieden en fterkten , en deedt, in het tydverloop van drie jaaren, het geheele Keizerryk zich tot zynen wille buigen.
Voorts handelde hy even eens als de voorgaande oproerige Veldoverften : den Dairo liet hy flegts den tytel en de inkomflen genieten , doch trok aan zich zeiven de hoogfte oppermogendheid.
De Dairo , een te zwakken arm hebbende om hem weerftand te bieden, was genoodzaakt het juk te draagen , hem opgeleid, en met eigen hand den nieuwen Keizer te kroonen, met afftand van den tytel.
De naam des Ryksverweldigers was taïcko. Hy was een man van groote verdiende, en hadt eene gelukkige regeering, in gevolge en door middel der maatregelen , welke by beraamde, ter vastftellinge van zyne heerfchappye, en ter voorkoominge , dat de Ryksgrooten zyn góed geluk met l'cheele oogen aanziende, en met tegenzin aan eenen Heere van zo laage afkomfte
zich



REIZEN.
zich onderwerpende , geene oproerigheden en muiteryen tegen hem begonnen.
En, inde daad, zeer wyslyk overleid en heilzaam waren , ten dien einde, zyne ontwerpen. Om bezigheid te verfchaffen aan de geenen , voor welke hy meest bevreesd was, en die hy gaarne van 't Hof wilde vervvyderen, verklaarde hy , ter roemruchtige uitbreidinge van de grenspaalen des Keizerryks, het ontwerp beraamd te hebben, de verovering van het iandfchap Coria te willen onderneemen ; ten dien einde zondt hy derwaarts een Leger van 60000 man , en droeg het bevel over 't zelve op aan de Koningen en Edelen , welke hy meest verdagt hieldt. Vervolgens bewerkte hy, dat deeze oorlog zeven jaaren duurde; geduurende al dien tyd hieldt hy de Ryksgrooten, die onder verdenking lagen , van 't Hof verwyderd; hy fehreef, van tyd tot tyd, aan hun zeer verpligtende brieven, en voedde hen roet fraaie woorden en groote beloften. Met dit alles, egter, geboodt hy hun , niet op den hertogt bedagt te zyn, voor en aleer zy dit gewest volkomen onderworpen, en den roem behaald hadden van het met de Japanfche Kroon te hebben vereenigd.
Het leger, midlerwyl, in die afgelegene gewesten zo langen tyd wordende opgehouden, begon zulks te vcrveelen; elk verlangde vuuriglyk, na zyn Vaderland te mogen wederkeeren, zonder daartoe verlof te kun* pen bekoomen. De Opperhoofden en de foldaaten, in arren moede ontftoken, floegen over tot het plee. gen van allerlei onmenschlykheden. Men hoorde, in het veroverde gewest, niets dan van moorden, branden en blaaken. Zo hoog neegen hunne baldaadigheden , dat de bewooners der bemagtigde landen , •£ 4 de-



7ê nederlandsche
dezelve niet meer kunnende dulden of draagen, eenige Afgevaardigden zonden aan den Keizer, om hunne klagten by hunnen nieuwen Opperheer in te brengen. Deeze, niet minzaam genoeg , Volgens hunne gedagten, ontvangen zynde, vonden middel om den Monarch door vergif om te brengen. De tyding hier van was niet overgewaaid na Coria, of het leger verliep ; de Grooten fneldén in alleryl na hun Vaderland, om na de Keizerlyke waardigheid te dingen , althans van deeze of geene heerlykheid zich te verzekeren.
Taïcko hadt eenen éénigen Zoon, fidrri genaamd , op zyns Vaders ontydig fterven , flegts zes jaaren oud. De Keizer, zyn einde voelende naderen, maakte zynen uiterften wil, in welken hy, tct Voogd over zynen minderjaarigen Zoon , benoemde , eenen der aanzienlykfte Ryksgrooten , ongosschio genaamd. Deezen deedt hy, met zyn eigen bloed, ondertekenen, zo ras de Prins den ouderdom van 15.jaaren zou bereikt hebben, denzelven door den Dairo tot Keizer van Japan te zullen doen kroonen en als zodanig erkennen, en eer te fterven, dan van dit voorneemen afzien.
Ongosschio, dien taïcko hadt verkoozen, om dat hy deszeifs verdiende kende , zyne zaaken met veel beleids befteld hebbende , bewerkte dat hy tot Ryksbefiuurder wierdt aangefteld. Met veel leepheids hadt hy, ten dien oogmerke, zich bediend van den nayver der Koningen, welke hy middel hadt gevonden tegen elkander op te zetten.
Zo haast hy in het Ryksbeftuur bevestigd was, vergat hy wel dra zyne beloften , gedaan en getekend met zyn eigen bloed, ten behoeve van zynen Prinslyken pupil. Fideri, den beflemden ouderdom bereikt



REIZEN. 9m
reikt hebbende, wierdt befchuldigd van zynen Voogd, niet aan zich zeiven vertrouwd te zyn , en verbintenisfen en zamenzweeringen gemaakt te hebben met eenige Grooten, om, langs dien "weg, buiten zyn weeten , zich te doen kroonen ; ja zelf, zich voor zynen vyand verklaard te hebben.
Met eene fterke hand wierden deeze befchuldigingen gefchraagd. Ongosschio liep te wapen, om zich in het ryksbewind te handhaavcn. Een leger in het Koninkryk Suraga verzameld hebbende , trok hy op na Ofacka, alwaar fideri zyn hof hieldt; hy belegerde de plaats, en bemagtigde dezelve, naa een beleg van drie maanden. Fideri wierdt genoodzaakt om lyfsgenade te bidden , en den afftand van 3t Keizerryk aan te bieden ; verzoekende voorts aan ongosschio, even als aan de andere Ryksgrooten, hem eene heerlykheid op te draagen, en in den rang zyner Leenmannen aan te neemen.
Ter gereeder verwervinge van deeze gunst, zondt hy zyne gemaalin, zynde eene dochter van ongosschio, om voor hem by haaren Vader een goed woord te doen; doch hy wilde haar zelf niet te rede ftaan. In tegendeel, zyne heerschzucht en wreedheid liep zo hoog, dat hy eene groote menigte houts liet te gader brengen , rondom het huis , waarin zyn Schoonzoon , met zyne moeder , vrouwen en vertrouwdfte vrienden geweeken was, en 'er den brand in gedoken hebbende , allen dus rampzalig omkoomen.
Naa dit wreed bedryf , ontdeedt hy zich van alle lieden van aanzien, die fideri's zyde gehouden hadden , en onderwierp zich aldus het geheele Keizerryk. Hy boette eenigermaate zyn voorgaand doen, door eene verftandige Regeering,-waarin E 5 hy



74 NEDERLANDSCHE
hy zynen voorzaat taïcko evenaarde. Doch hy genoot niet lang zyn hoog geklommen gezag. Hy was reeds hoog bejaard , en overleedt kort naa de voltooide ryksoverweldiging. Zyn zoon, combo, of coïsbosamma genaamd, wierdt, in zyne plaats, tot Keizer uitgeroepen en gekroond. Deeze was de Vader des Keizers , ghiongon geheeten, welke, ten tyde als dit verhaal wierdt opgefteld , op den throon zat.
.. De Ryksinkomflen, die onder de Koningen en Edelen verdeeld worden, bedraagen 18 miljoenen, vierhonderdduizend Cockiens, zynde een Cockien waardig tien guldens. In tyd van oorlog is ieder Edele verpligt, den Keizer volk te leveren , en , zo dikmaals hy zulks goedvindt , een evenredig gedeelte zyner bezittingen. By voorbeeld, een Edelman, die iooo Cockiens inkoomen heeft, moet twintig voetknegten en twee Ruiters leveren, en in 't veld onderhouden.
De Heer van Firando, die 6000 Cockiens inkoomen heeft, is verpligt 1200 man voetvolk, en 120 Ruiters in 't veld te brengen, behalven de bedienden, flaaven en verderen naafleep. Het getal der krygsbenden , welke de Koningen en Edelen , op de eerfte bevelen van het Hof, moeten leveren, bedraagt dus 368000 knegten, en 38800 Ruiters. Daarenboven onderhoudt de Keizer, uit zyne eigen inkomllen , 10000 foldaaten en 20000 Ruiters ; deeze leggen in bezetting in de lieden en fterkten, of dienen hem tot eene Lyfwagt.
De meeste Edelen , althans die van den eerften rang , houden doorgaans in hunnen dienst eens zo veel manfehap , als zy verpligt zyn , op het eerile bevel, te leveren; 't is door deeze menigte van bedienden, dat zy hunne grootheerlykheid en mogendheid



REIZEN. 75
heid vooral ten toon fpreiden. Daarenboven zoeken zy, door dit middel, by voorvallende gelegenheid zich te doen kennen, en door eenig merkwaardig bedryf eenen grooten naam te maaken. Dit bleek in den jongden oorlog van Arimas.
Alle Ruiters zyn geharnast; doch de voetknegten draagen flegts eenen ftormhoed. Zommige Ruiters zyn gewapend met Zinkroers; eenige met korte landen; andere wederom met boog en pylen. Allen, nogthans , zyn voorzien van fabels.
Het voetvolk, 't welk in Kompagniën is verdeeld, is gewapend met twee fabels, en , naar gelange de foldaaten kloek en fterk zyn , met zeer zwaare , of met ligter fnaphaanen. Eenigen voeren lange pieken, of Nanganetten, zynde eene foort van bajonetten.
Over ieder vyftal foldaaten ftaat een Opperhoofd , even eens als zy gewapend. Vyf zodanige vyftallen, maakende 25 man, hebben wederom eenen Opperfte: zodat elke Kompagnie , welke doorgaans uit 50 man beftaat, tien gemeene opperhoofden heeft, en twee, die over de andere gefteld zyn. Over deeze twee ftaat wederom een andere , aan wien zy ondergefchikt zyn , en die de weezenlyke Kapitein der Kompagnie is.
• Vyf Kompagniën hebben een Opperhoofd over de Kapiteinen, en vyftig Kompagniën wederom eenen Overfte over de tien hoofden der tien vyftallen Kompagniën. Met de Rtiitery is het eveneens geleegen.
Ieder jaar kan men naauwkeurig weeten , het getal der leevende inwooneren van het Keizerryk Japan ; als mede , afzonderlyk het getal der foldaaten, burgers en boeren.
Over ieder vyftal huizen ftaat een Opziener , die
aan-



76
NEDERLANDSCHE
aantekening moet houden van die gebooren worden en fterven , en daar van rekenfchap doen aan zyne Opperften. Deeze doet 'er veiilag van aan den Heere der plaatze; deeze wederom aan den Koning; en de Koning zendt zyne berigten over aan twee Amptenaars , van 's Keizers wege daar toe gelastigd.
De Hollanders noemen alle de Raaden en Amptenaars van 't Keizerryk met den gemeenen naam van Raaden van Staat. Nogthans hebben allen hunne onderfchcidene tytels en eemaamen, behalven de vier eerfte en voornaamfte Staatsdienaars , die altoos by den Monarch ten Hove zyn , om hem van de voorvallende zaakcn kennis te geeven. Deeze worden gevreesd en geëerbiedigd van alle de Koningen en Edelen. De inkomften der voornaamfte Amptenaaren gezamentlyk bedraagen 20 , die der mindere bedienden io tonnen gouds. De wedde van hun, die de laagfte posten bekleeden , mag ten minne op 2 of 3 tonnen fchats gerekend worden.
Niemand durft het onderneemen , den Monarch , in eenige zaak , zyne bedenkingen tegen te voeren ; en wanneer hy zyn gevoelen ftellig heeft verklaard, durft niemand het beftaan, hem eenige voorflagen te doen , om hem van meeninge te doen veranderen. De gerinfte ftraffe, welke hier op ftaat, zou ballingfchap zyn.
De Amptenaars worden doorgaans verkoozen uit de Heeren en Edellieden , die ten byzonderen dienfte des Keizers worden opgeleid; die hem best behaagen, verkrygen de voorkeuze. In de hoop op begunftiginge, in welke zy allen leeven, ziet elk een den Vorst na de oogen , eer hy den mond opent om hen aan te fpreeken. Welke onregtvaardigheden de Keizer ook
plee-



REIZEN. 77
pleege $ in welke buitenfpoorigheden hy zich den teugel viere, zy pryzen of keuren alles goed.
Indien de Edelen aanzienlyke inkomften hebben, de uitgaven, tot welke zy verpligt zyn, zyn nog grooter. Zy moeten ten Hove verfchynen, en ten minde zes maanden in 't jaar aldaar vertoeven, 't Geen zy, in dat tydverloop , in de hoofdftad moeten verkwisten, gaat bykans het geloof te boven. De Heeren uit het Noorden en het Oosten moeten 'er het eene, die van het Zuiden en het Westen het ander half jaar hun verbiyf houden.
Zonder vooraf gevraagd verlof, mogen zy 'er niet verfchynen ; en by hunne komst geeven 'zy plegtige vreugdefeesten. Het zelfde gefchiedt ook by hun vertrek. Op hunne uit- en thuisreize worden zy verzeld van één tot zesduizend man , elk naar zynen rang en vermogen ; ligt kan men nagaan , dat zulk een ftoet hun zeer veel moet kosten. De Heer van Firando , zynde de plaats, alwaar de Maatfehappy eene Logie heeft , hoewel een der minst aanzienlyke Hovelingen, gaat niet ten Hove, dan met een gevolg van drieduizend Edellieden, foldaaten, fchildknaapen en verdere bedienden , noodig om eenen pragtigen ftaat te voeren. Te Jedo ftaan twee paleizen, alwaar hy altoos duizend lieden onderhoudt, zo mannen als vrouwen. De andere Edelen doen eveneens, elk naar gelange van zyne inkomften.
Deeze verbaazende toevloed van menfehen is oorzaak, dat te Jedo alles zeer duur, en, diensvolgens, de leevenswyze kostbaar is. By het onderhoud van den ftoet koomt dat der gebouwen ; hoe pragtig verfierd deeze ook mogen weezen , de eigenaars hebben
nooit



ft NEDERLANDSCHE
nooit gedaan werk, maar zyn fteeds bedagt op nieuwe byvoegzels en fieraadj'en.
Hier by koomt de uitgaave aan de klederen, waar mede insgelyks niet weinig verfpild wordt: want alle deeze lieden moeten in een gewaat geftoken worden, 't welk eere doet aan hunne meesters. Inzonderheid befreeden 'er de vrouwen groote fommen, zo aan haare eigen kleedy, als aan die van haare Staatjuffers en verder gevolg. De feestmaalen, welke zy moeten geeven, als mede de gefchenken, die zy verpligt zyrt te doen, neemen insgelyks veel weg.
By dit alles koomt nog, dat wanneer de Keizer den inval krygt, nieuwe Kasteelen te bouwen, of de oude te verbeteren , gragten te graaven , of andere werkftukken aan te leggen, ieder Edele verpligt is, man. fchap te leveren , naar gela-nge van zynen rang en inkomften. Ongelooflyk groot is de menigte werklieden , en de fpoed , met welken zy arbeiden, om zo dra mogelyk gedaan werk te hebben. De Edelen fpaaren geene kosten , om den Keizer te doen opmerken hunnen yver , om hem genoegen te geeven , en ongetwyfeld ook om ten fpoedigfte ontflagen te worden van den last, hun opgeleid.
Wanneer iemand der voornaamfte Edelen een nieuw paleis doet bouwen , laat hy eene deur maaken ten algemeenen gebruike, en nog eene andere, die pragtiger is, van boven tot beneden met beeldwerk verfierd, vernist en verguld. Deeze wordt met planken bedekt, om door den regen en den zonnefchyn niet befchadigd te worden. Dus overdekt blyft zy ftaan, tot dat de Keizer , in het nieuw gebouwde paleis ter feest gaat. Zodra hy 'er in en uit gegaan is ,
Wordt



REIZEN. 79
wordt zy wederom bedekt en geflooten , en geopend noch openlyk vertoond , dan by dier»elyke gelegenheid : omdat niemand de eere mag genieten den zelfden dorpel als de Monarch te betreeden en het niet oirbaar is , dat zyne Majefteit door 'eene verfleetene deur gaat.
Niet meer dan eenmaal in zyn leeven, legt de Vorst een ftaatelyk bezoek af in het zelfde huis. Geheele jaaren worde 'er gearbeid aan het toebereiden van de huisgeraaden, alle welke met 's Keizers wapens, in beeld-, fchilder- of borduurwerk, getooid worden. Naa het feest worden zy geborgen, zonder dat zy ooit wederom gebruikt worden. Men bewaart ze als dierbaare kleinooden, ter gedagtenisfe van de eere, door den Vorst dien huize aangedaan, door aldaar ter maaltyd te verfchynen. Drie jaaren te vooren wordt hy genodigd; werks genoeg heeft men, in dien tusfehentyd, tot het geeven van de noodige bevelen, opdat 'er niets aan hapere.
Van veel aanbelangs en omflags is zulk een feest; het duurt drie maanden voor alle de Edelen en Hovelingen , voor welke, zints den dag, dat de Keizer aldaar den maaltyd heeft genomen , dagelyks opene tafel wordt gehouden. Niet klein zyn de buitenfpoongheden, welke hier begaan worden. Het bouwen van een nieuw Kasteel, en het feest, welk de Monarch zich verwaardigt aldaar te vieren , nevens de gevolgen, aan zulk eene eere verknogt, zyn bekwaam om eenen Koning in den grond te booren. En, in de daad, zommigen hunner, en veele andere groote Heeren, worden 'er door bedorven. Om in 's Vorften gunst te blyven , moeten zy, egter, tot
dee-



go NEDERLANDSCHE
deeze eefaanbrengende doch verderflyke feesthouding befluiten.
Wanneer de Monarch op de jagt geweest is , en Kraanvogels heeft gevangen, eene foort van vogelen, l ier te lande zeer geagt, zendt hy 'er zomtyds eenen van ten gefchenke aan eenen Ryksgroote , die by hem meest gezien is. Doch deeze eere , van den Vorst ontvangen te hebben eenen vogel,met zyne eigen hand gevangen, is zo groot, dat de dus bcgunftigde Edelman, om daar voor zyne erkentenis te betoonen, althans de helft zyner bezittingen , aan gefchenken , feestmaalen en andere uitgaaven, moet te koste leggen, en zomtyds zich geheel bederft.
Onlangs onthaalde de Heer van Zatfuma den Keizer, in een nieuw gebouwd paleis. Zo wel voldaan was de Monarch over het onthaal, dat hy dien Edelman eene vermeerdering van zes tonnen gouds jaarlykfche inkomften toevoegde, tot haver voor zyne paerden : dus drukte zyne MajeAeit zich uit.
De Keizer beraamt en fluit alle de huwelyken der Ryksgrooten. De vrouw, welke zy van zyne hand ontvangen , is altoos het voorwerp hunner tederde liefde. Om haar te ontvangen , doen zy opzettelyk een paleis bouwen. Ten haaren diende geeven zy haar eene menigte vrouwen, zomtyds tot 200 toe, naar gelange hunner inkomden. Uitfpoorig mag de fomme genoemd worden, welke deeze fexe aan kleedertooi verfpilt. Haare afzonderlyke paleizen moeten pragtig verfierd , verguld, geheeld huuwen en met kostbaare huisgeraaden voorzien worden.
Niet meer dan eens in 't janr gaan zy uit, om haare naaste bloedverwanten te bezoeken. Zy zitten , by
die



REIZEN.
die gelegenheid, in Palankyns, of draagffoelen , gevolgd van 30 tot 50 Staatjuffers , hebbende ieder'eene Kamenier, ftaatelyk in rang voortgaande, de eene agter de andere , naast de Palankyns , die zeer heerlyk verfierd zyn.
De kinderen der Vrouwen, door den .Keizer in 't hm welyk gegeeven , volgen den vader op in zyne heerlykheden. Indien zy onvrugtbaar zyn, of geene kinderen van 't mannelyk oir ter waereld brengen, wordt het koninkryk , of de heerlykheid , doorgaans , aan eenen anderen Heere opgedraagen.
Zo veele Bywyven hebben de Edelen hier te lande, als zybegeeren, of kunnen onderhouden. Zeergroot is, diensvolgens, ook, veelal, het getal hunner kinderen | die, egter, geen aandeel hebben in de Vaderlyke na* laatenfchap, en zomtyds tot den bedelzak vervallen.
Al wat zy tot hun vermaak en ter voedinge van hunnen wellust kunnen verzinnen , hebben zy in de wooningen hunner Vrouwen. Men vindt 'er tuinen, vyvers , priëelen, die half boven het water, halfop den grond ftaan, allerleie land- en watervogels, fpeeltuigen , en dergelyke. Men vertoont 'er fchouwfpelen; men houdt 'er geduurige feesten. Zelden brengen zy 'er mansper* foonen, dan eenigen hunner naaste bloedverwanten; en dit gebeurt nog zeer zelden.
Zeer zorgvuldig worden deeze Vrouwenwooningen bewaakt. Geene vrouw , oud noch jong, groot noch klem , raag eenigen omgang of gemeenfchap hebben met eenigen mansperfoon , behalven dien zy toebehoort. Haar geheele leeven, of althans een groot gedeelte van hetzelve, moeten zy flyten in den ftaat van dienstbaarheid, in welken zy gebragt zyn. De mis-
IX. DEEL. F daad



S2 NEDERLANDSCHE
daad niet alleen , maar zelf een bloot vermoeden t wordt met den dood geftraft.
Nogthans zyn het uitgeleezene vrouwen , meestal met uitfteekende lichaamsfchoonheid of inneemende bevalligheid begaafd. Met de nederigfte ondcrdaanigheid en bereidvaardigfte gehoorzaamheid , dienen zy den Koning , of den Edelman, tervvyl hy in haare wooning vertoeft. Zorgvuldig neemen zy in agt, al wat hem genoegen kan aanbrengen; zy praaten, zwygen of lachen , naar gelange van den luim , dien zy in h na ren Meester opmerken.
Haar gewaat is eene veelkleurige Zyden ftofl'c. Elk, naar geraade van den rang, dien zy bekleedt, of van den post, in welken zy gelleld is, drangt eene kleur, haar aangeweezen. Zommigen draagen roode klederen , met groene gordels en linten; anderen een wit gewaat, met roode gordels en linten; eenigen wederom zyn in 't geel gedoscht, met fcharlakenfche gordels en linten. Bykans alle de klederen zyn geborduurd , of met gefchilderde , gedrukte of genaaide gouden afbeeldingen getooid.
Ieder rang van vrouwen heeft zyne bedienden, of StaatjulTers, meestal dochters van Edellieden , die eene befchaafde opvoeding hebben genooten. Zy moeten zich voor twintig, of ten minfte voor vyftien jaaren verbinden; zommigen doen het voor haar geheele leeven.
Aan alle vrouwen , van den hoogften tot aan den laagften rang, wordt deeze les geleerd, zich nimmer te bemoeien met Staats- of eenige andere zaaken , deeze waereld raakende: deeze les is voor haar eene heilige wet. Van hier dat zy, over 't een en ander,
haa-



REIZEN. go
haareri mannen geene vraagen doen durven of daar over met dezelve fpreeken. Niet alleen zouden zy geen antwoord bekoomen , maar 't 20U haar zeer kwalyk genomen worden: en niets vreezen zy zo zeer als het misnoegen haarer mannen.
De mannen, hier te lande, hebben een fpreekwoord," dat zy, in de Vrouwendromers treedende , alle wae' rcldfchc zorgen en het geheugen van dezelve op den voetmat latten, en 'er uitgaande, dezelve herneemendat zy ten geenen anderen oogmerke deeze plaatzen bezoeken, dan om de vermaaklykheden des leeven. met volle teugen, te drinken. En, in de daad, men hoort 'er mets anders dan verlustigende zamenfpraaken ; onophoudelyk is men hier bedagt op nieuwe middelen om het vuur der minne te ftooken, en haare drift te verzadigen; men richt 'er telkens nieuwe feestmaalen aan ; men fpeelt 'er op allerlei fpeelgereedfchappèh; men zingt, men danst 'er; men voert 'er khigtfpeïen ten tooneele : alles naar gelange meest in den fmaak van den Heere valt.
De redenen, om welke de Japanneezen deeze Jeevensmanier met hunne vrouwen hebben ingevoerd en met gedoogen dat eenig vreemd mansperfoon in' haare wooningen treedt , of met haar gemeenfchap houdt , ot dat zy zich met eenigerhande zaaken bemoeien, zyn deeze, omdat zy beweeren dat de vrouw gelchapen wierdt om haaren man ten dienfte te ftaan hem in het neemen van zyn pleiner de hand te bieden, kinderen te baaren en op te voeden; en dat zv aan dit alles werks genoeg hebbende, zich aan hiétj anders moet laatën gelegen zyn.
Daarenboven meenen zy hier door te voorkoomen, ontdbaare jaloezyën, kyvaadjen, oorlogen, bloedver!
Pn -.:
1 gie-



84 NEDERLANDSCHE
gietingen, en duizend andere mindere onaangenaamheden, de bykans onvermydeiyke gevolgen eener tegengeftelde handehvyze : zo als hunne Voorouders, tot hun grievend leed, ondervonden hebben, ten tyde als hunne vrouwen niet dus in den band gehouden wierden. Duizend voorbeelden verhaalen zy hier van, in hunne aloude Gefchiedverhaalen geboekt, of by overlevering tot hen gekoomen, of in Toneelftukken herdagt: zy hebben eene gantfche lyst van vrouwen , die haare mannen bedroogen , bedorven of van 't leeven beroofd hebben.
't Zy door opvoeding, of in gevolge eener gelukkige uatuurlyke geaartheid, de vrouwen in Japan zyn haaren mannen getrouw, en zeer eerbaar. De Heer caron meldt hier van eenige voorbeelden, ten tyde zyns verblyfs aldaar gebeurd.
Een Edelman van hoogen rang, in het Koninkryk Fingo, hadt eene zeer fchoone vrouw. De Koning, op haar veiiievende, deedt haaren Echtgenoot heimelyk ombrengen. Eenige dagen daarnaa deedt hy de weduw ten Hove koomen, die, midlerwyl, van 's Konings trouwloosheid, de lucht gekreegen hadt. De Vorst haar zyne liefde verklaard, en om de vervulling zyner wenfchen by haar hebbende aangehouden, antwoordde zy in den volgenden zin: „ Ik behoorde, o Koning , my gelukkig te rekenen 5 u te hebben kunnen behaagen , en iets te kunnen toebrengen tot uw geluk. Nogthans verklaare ik, in het oogenblik als gy my aanraakt, myne tong met myne tanden te zullen uitbyten, om alzo mynen dood te , verhaasten. Indien gy, evenwel, myne bede wilt verhooren, beloove ik , uwe dienaares" te zullen , worden. Gun my dertig dagen om mynen man te
„ be-



REIZEN. ss
„ beweenen, en zynen uitvaart te houden; en veroor„ lof my vervolgens, op den toren van uw paleis een „ feest te mogen vieren , met alle myne bloedverwan» ten , om in vriendfchap van hun affcheid te nee» men, en hun van myne agting te verzekeren. " ^ Dit verzoek, hoewel eenigzins hartgrievend voor den Koning, kon hy, nogthans, niet van de hand wyzen. AUeenlyk lag hem eenigzins zwaar op het hart, het feestvieren op den toren van zyn paleis; hier van kon hy de reden niet begrypen. Het feest wierdt gehouden; de Koning was daar by tegenwoordig; hy dronk iterk: reeds vleide by zich, eerlang zynen lust te zullen boeten , wanneer zyne Minnaares zich begaf op eenen der Omgangen van den toren , onder voorwendzei van de ruime lucht te willen fcheppen. Maar zo ras zy op eenigen afftand van 't gezelfchap zich bevondt, deedt zy eenen fprong, en wierp zich nederwaarts, in tegenwoordigheid des Konings en der verdere gasten. Liever verkoos zy dus een einde te maaken aan haar leeven, dan kuischheidfchennis te gedoogen.
Eene jonge dienstmaagd, leggende op haare knieën voor eenen Edelman , wiens echtgenoote zy in haar vertrek bediende, en haare hand uitfteekende om haar wyn te fchenken, hadt het ongeluk , eenen wind te laaten. Dermaate wierdt zy daar over van fchaamte getroffen, dat zy niet alleen het vermogen niet hadt om op te ryzen, en buiten het vertrek te gaan; maar haare hand te rug getrokken , en haar aangezigt op haaren boezem hebbende laaten vallen, bedekte zy haar hoofd met een flip Van haar kleed, greep haaren rechter borst, bragt dien in haaren mond, en' zette 'er haare tanden in, met zulk eene verwoedheid, dat zy 'er in 3 vasr



80
NEDERLANDSCHE
vast hegtten, tot dat zy van de fchaamte, welke Iia«u bevangen hadt, ftierf.
Zeker Edelman, op zyne landeigendommen hebbende doen opzoeken, een zeker getal fehoone en welgemaakte jonge dochters , om haar in dienst te Rellen in de wooningen zyner vrouwen, vondt onder dezelve de dochter van eene arme foldaaten weduwe; hy fchepte in haar zo groot behaagen, dat hy ze tot zyn Bywyf nam. Heimelyk deedt haare moeder, eenigen tyd daar naa , haar weeten , dat haare behoefte tot die hoogte was geklommen, dat zy brood gebrek hadt. Terwyl zy den brief las, tradt de Edelman in de kamer, voor wien zy dien zogt te verbergen. Doch hy, veelligt, eenigen argwaan opvattende, ontftak in toory, en wilde weeten, van waar de brief gekoomen, en door wien hy haar behandigd was.
Schaamte over de armoede haarer moeder deedt haar weerftand bieden; doch ziende dat dit haar ondoenlyk was, vouwde zy het papier te zamen, bragt het in haaren mond, en vervolgensin de keel: zodat de ademhaaling belet wierdt, en zy, op ftaanden voet, den geest gaf.
Gramfchap en minneyver deeden den Edelman haaren ltrot openen , en den brief daar uit haaien ; die niet zo zeer gefchonden was, of hy kon nog geleezeu worden. Straks bleek het hem , dat de ongelukkige Minnaares onfchuldig, en het geheim, welk zy, ten koste van haar leeven, hadt zoeken te verbergen, niets anders, dan de behoeftige toeftand haarer moeder was. Zo zeer getroffen was hy van dit llerfgeval, dat hy traanen flortte. Hy ontboodt de moeder in zyn paleis, daar zy van al het noodige en aangenaamc ryk-
lyk



REIZEN. 8?
lyk voorzien wierdt, en nog leefde, toen de Heer can on dat Ryk verliet.
Ten verderen bevvyze van de groote kuischheid en natuurlyke eerbaarheid der Natie dient, dat de ouders, in de tegenwoordigheid hunner kinderen, nooit ligtvaar* dig over minnaryën fpreeken , zelf niet over iets , de huwelyks gemeenfehap betreffende , 't geen by ons voor zeer onfchuldig zou worden aangezien. Gebeurt het, dat iemand onverhoeds zich iets van dien aart laaten ontvallen, ftraks ftaan de jonge lieden op en verlaaten het gezelfchap.
Groote liefdeen eerbied draagen.de kinders hunnen ouderen toe 5 zy zyn in de vaste verbeelding, dat die hier in nalaatig of gebrekkig zyn , door de Goden zullen geftraft worden. Het geheele jaar zonderen zy, elke maand , eenen dag af ter gedagtenisfe van het overlyden van hunnen vader of moeder: zy eeten deezen dag vleesch , noch iets 't welk keven heeft ontvangen; veldvrugten zyn dan hunne eenige fpyze.
De inkomften der Edelen ontftaan uit de onderfcheidene voortbrengzels der landen , welke zy bezitten. Zommige landeryen geeven koorn; eenigen goud en zilver; anderen koper, yzer, tin of lood; anderen wederom hout, hemiip, katoen of zyde. Alle deeze inkomften worden op haare juiste waarde gefchat, en zyn bekend aan den Keizer , die aan ieder eenen Kanzelier of Rentmeester geeft, onder voorwendsel en met inzigt, in deeze volgende woorden begreepen.
„ Onze lieve en getrouwe: uwe zaaken zyn uitge„ breid, en gy hebt veele onderdaanen te regeeren. „ Dit heeft my bewoogen , u toe te voegen een „ verftandig en getrouw perfoon, die in myn huis is „ opgevoed, om hem 11 tot hulpe te geeven. Maak
*! 4 DP-



NEDERLANDSCHE
„ gebruik van hem, en betoon daar door de dankbaar„ heid voor 't geen ik voor u doe. " Deeze zendeling of verfpieder van het Hof wordt met alle bedenkeiyke betooningen van uitwendige blydfchap ontvangen. Men onthaalt hem pragtig; men geeft hem gefchenken ; men doet al wat men kan , om hem in zyne belangen over te haaien.
Die van den Keizer tot deeze posten gebruikt worden , zyn van kindsbeen af ten hove gekweekt en opgevoed, en hebben hem gediend in eene van de drie Kamers. Hy kent ze dus grondig, en meent zich op hun te mogen verhaten. Hy doet hun zweeren, en met hun bloed ondertekenen, alles wat zy zullen zien 't zy van weinig of van veel belangs, alles wat zy hooren zeggen, alles wat zy, langs welken weg ook, te weeten krygen, de zaaken van den Staat betreffende, aan den Keizer te zullen overbrieven , en dagelykfche aantekeningen te houden van de maatregelen en bedryven der Edelen, wien zy zyn toegevoegd. Buiten kennis van deezen Kanzelier , durven de Koningen en Edelen niets doen of onderneemen ; en hy is het veel meer, dan zy zelve , die hunnen landeigendom regeert.
Bykans alle de Edelen onderhouden een zeker getal lieden van verffand en ervarenisfe, wier raad zy, zout der eenige veinzerye of agterhoudenheid,inneemen. Elken avond moeten zy hun de misdagen onder 't oo°brengen , welke zy op den verloopenen dag begaan hebben: want het is een aangenomen gevoelen der Natie , dat geen mensch zyne eigen gebreken kan kennen. Zy zyn overtuigd, dat zy, die geroepen zyn tot gevvigtige ampten en veel beduurs om handen hebben , dikSjaals mislagen begaan , uit overyiing , uit toorn , uit
hoog-



REIZEN. 8o
: hoogmoed, uit te veel gehegtheids aan vermaaken; en zy willen liever heimelyk over hunne gebreken onderhouden worden, dan blootgefteld blyven aan de ge. volgen, welke zy zouden kunnen te wege brengen, of ten minfte aan de gefprekken , die 'er over zouden kunnen gevoerd worden.
De voornaamfte hovelingen hebben hunne byzondere naamen ; doorgaans , egter , worden zy betyteld naar de landen, welke zy bezitten, of naar de waardigheden , welke zy bekleeden: de plaats of het Kasteel , daar zy hun gewoon verbiyf houden , voert den zelfden naam. Daarenboven worden de mannen,veelal , op driederlei wyze benoemd , naar de drie onderfcheidene leevensperken. De kindsheid heeft haare naamen, welke het belachelyk zyn zou , aan de jongelingen of de gryzaarts te geeven. Den manbaaren ouderdom bereikt hebbende, veranderen zy van naam, en neemen eenen aan, die hun voegt; het zelfde gefchiedt in de grysheid.
In 't algemeen worden de Japanneezen benoemd by hunnen toenaam, om dat deeze afkomftig is van hunne voorouderen. Zy zeggen dat deeze vóór hen in de waereld geweest zyn , en dat , gevolglyk , derzelver naam hunnen eigen naam moet voorgaan.
Wanneer eenen Edelman fterft, ziet men van 10 tot 30 zyner onderdaanen of bedienden, naar gelange van hunnen rang of vermogen, zich zelve den buik open fnyden, en nevens hem fterven. Die dit doen, hebben by hun leeven zich daar toe verbonden, en hem hun woord gegeeven. Want wanneer zy hunnen Heer blyken van genegenheid aan hun zien betoonen, of hen bevorderen, fpreeken zy, uit dankerkentenisfe, hem aldus aan: „ Myn Heer en Meester! gy hebt ï 5 zo



9-5
NEDERLANDSCHE
„ zo veele getrouwe onderdaanen. Wat heb ik neef „ dan zy gedaan, om de genootene eer te verdienen ? „ Ik kan dit op geene andere wyze vergelden, dan „ door u weder te geeven dit lichaam , welk u reeds „ toebehoort, en door u te belooven , dat het niet „ langer dan het uwe zal leeven." Ter flaavinge van deeze belofte , drinken zy te gader een beker wyn : eene ftaatelyke plegtigheid onder de Japanneezen 3 de verbintenisfen , daar mede bekragtigd , kunnen niet verbroken worden.
Het openfnyden van den buik gaat aldus toe. Zy verzamelen hunne bloedverwanten, en begeeven zich gezamentlyk na eene Pagode. In 't midden van dezelve worden matten en tapyten gel'preid, op welke zy zich nederzetten en den affcheidsmaaltyd houden. Zy maaken goeden fier, even als of'er niets gaande was , en drinken lustig. Naa den maaltyd, fnydt hy , die fierven zal, zich den. buik kruiswyze open, zo dat de ingewanden 'er uit ftorten. Die den meesten moed bezitten , fnyden zich vervolgens den keel af, en geeven aldus den geest.
Niet min dan vyftig onderfcheidene wyzen van den buik open te fnyden, zyn onder hen in gebruik. Die met de meeste kloekmoedigheid en bedaardheid dit werk verrigt, behaalt den grootlten roem, en wordt meest bewonderd.
„ Alle de Pagoden zyn van hout gemaakt, en drie „ of vier voeten boven den grond verheeven. Meestal „ zyn ze vierkant van gedaante, en van 10 tot 40 voe„ ten breed. Aan weerkanten liaan torens , insgelyks „ van hout, verguld en gebeeldhouwen. Zeer talryk „ zyn deeze Pagoden, doch de meeste klein. Aller„ wegen ziet men beelden, of afbeeldingen van draa-
„ ken-



REIZEN. 0I
„ kenhoofden , reuzen en diergelykeh , doch veelal ,, zonder eenige evenredigheid of regelmaatigheid. „ Voor de Pagoden doen de Japanneezen korte fchiet,, gebeden; waar naa zy, in eene foort van doos of „ koffer, hunne offeranden werpen, beftaande in ftrk„ jes kopergeld."
Wanneer de aanzienlykfte Edelen hooge muuren doen bouwen, op 's Keizers bevel, of ten eigen ge-. bruike, gebeurt het zomwylen , dat eenigen hunner bedienden verzoeken, de eer te mogen genieten , om voor grondflagen te dienen, en dat hun lichaam onder den muur bemetzeld worde. Want de Japanneezen liaan in het begrip, dat een muur, gemetzeld op het lichaam van een mensch, die zich daar toe vrywil-. lig heeft aangebooden, aan geenerlei toeval onderhevig is. WTanneer zyne aanbieding wordt aangenomen, legt de aanbieder zich neder in den kuil , voor de grondflagen gegraaven ; men werpt op hem groote fteenklompen, die hem verpletten.
„ De perfoonen, welke deeze opofferingen doen, „ zyn flaaven, die zeer flegt worden behandeld, en ,, een rampzalig armoedig leeven leiden: zodat zy, „ waarfchynlyk, liever verkiezen te fterven, dan dus „ elendig hun leeven door te brengen ".
De Keizer bezit een goed getal groote en wel verftcrkte Kasteelen ; die van Ofacca en Jedo zyn de voornaamfte. In de heerfchappyen der Koningen en Edelen leggen insgelyks zwaare Kasteelen en groote ftcden, doch zy zyn niet omringd van bolwerken of muuren. Alle de firaaten, in de vlekken en ftcden, zyn bykans even eens aangeleid , en even lang te weeten jlö /lekiens , zynde eeu Ickien drie ellen. Aan de einden van ieder ftraat ftaat eene poort, die
al-
# Ar



9*
NEDERLANDSCHE
altoos by nacht, en zomtyds ook , in gevalle van nood, by dag geflooten wordt. Eene wagt waakt alle nachten , en de firaaten worden met lantaarnen verlicht. Alle andere wegen zyn afgemeeten; aan 't einde van elke myl Raat een mylpaal , aanwyzende den afftand der plaatze.
In de Reden en op de dorpen , zyn over ieder firaat twee Opzieners gefield , die het oog houden over 't geen 'er omgaat, en verpligt zyn daar van verflag te doen. Opdat niet zommige lieden voor de Wethouders verfchynen, op eene wyze, onwaardig den eerbied, hun verfchuldigd, zyn, ter voorkoominge daar van, in elke ftraat, opperhoofden aangefteld , als zo veele Vaders en Voorfpraaken, die de gefchillen in der minne tragten by te leggen ; indien dit niet gelukke, vervoegen zy zich by den Regter. In zaaken van aangelegenheid, verfchynen zy, van den beginne af, voor zynen Regtbank.
In veele Reden ontmoet men , in de meeste firaaten, waterputten, niet verre van elkander: eene noodige voorzorge, alzo de huizen, van hout gemaakt, aan brand zeer onderhevig zyn; dikmaals branden geheele firaaten af.
Steden noch dorpen hebben openbaare inkomften: want elke plaats heeft haaren eigen Heer, die 'er de opperde magt bezit. Burgers, Kooplieden noch Edelen bctaalen eenigerhande regten of belastingen , uitgezonderd alleen van den grond, op welken de huizen zyn gebouwd; deeze belasting bedraagt van twintig duivers tot twintig guldens , naar gelange der grootte van ieder huis, en der uitgebreidheid van den grond , welken het beflaat. Daarenboven moet ieder eigenërfde, op elke Arvas , eenen man of bediende leveren;
en



REIZEN. nn
yj
en dit valt in , twee- of driemaal in de maand. Nogthans duurt deeze dienst veelal ilegts een uur, en op zyn langst een halven dag.
Ieder Koning , of Heer , leeft van de inkomften , welke de zee of het land hem opbrengt. Eveneens' leeven de Edelman en de foldaat van de voonbrengzels van dat gedeelte gronds, 't welk hun door den Heer is toegeleid. De koopman leeft van zyne winften. De burgers en arbeidslieden beftaan van hunne handteeringen of handwerken. De boeren, die weinig beter zyn dan ilaaven , leeven van het aandeel der veldvrugten van den grond, hun toegeftaan, welken zy met eigen handen beplanten.
„ Deeze inkomften, zo der landeryen, als der Vis„ fcheryen, worden door den Keizer aan byzondere „ Heeren opgedraagen. Zelf maakt hy befchikking „ over de Walvischvangst. Wy mogen hier aanmer„ ken, dat de Walvisfchen , van welke, in Japan, „ veelal, tuslchen de 2 en 300 jaarlyks gevangen wor„ den, hier te lande op verre na niet zo groot zyn „ als in Groenland,. Hun lpek is doorgaans van 4 „ tot 8 duimen dik, en 'er zit veel vlecsch aan, 't „ welk van de landzaaten gegeeten wordt".
Ieder Heer , of Meester , van den Keizer tot aan den geringften burger, doet regtfpraak over zyne onderdaanen, of huisbedienden. De Keizer heeft, in alle zyne onderhoorigheden, fteden en dorpen, zekere Regenten of Wethouders, aangeftcld over de zaakeu hem betreffende. De Edellieden en foldaaten genieten het voorregt, dat zy, ter dood veroordeeld zynde, zich zelve den buik mogen opfnyden. De kooplieden, burgers en min aanzienlyke landzaaten worden door Beulen geregt. Want wat aangaat de kooplieden ,



NEDERLANDSCHE
den , deeze zyn niét alleen in geen aanzien , maar wor» den zelf veragt, uit hoofde der leugens, met welke zy in hun beroep omgaan, en om dat zy niets dan gewin bedoelen, welk zy door allerlei kunfrenaaryen,ontveinzingen en bedriegeryen zoeken te behaalen.
De burgers en handwerkslieden zyn in kleinagting, van wegen hunnen geringen Raat: de burgers, omdat zy ten dienRe van 't gemeen zyn; de handwerkslieden , omdat zy van den arbeid hunner handen moeten beRaan. De boeren zyn zeer rampzalig; zy moeten veel werks doen, en leeven zeer armoedig.
Het zyn de Edellieden en foldaaten, die zich inzonderheid laaten gelden ; beiden zyn zeer talryk. Zy doen zich eerbiedigen en vreezen; zy leiden een luy en ledig leeven ; met vermaak llyten zy hunnen tyd; zy worden gevoed, onderhouden en bediend, zo door de kooplieden en burgers, als door de boeren.
Op de geringde overtreedingen , inzonderheid op dievery, ftaat de dood, die flegts eene ftuivcrs waarde heeft gefloten, heeft geene ftrafkvvytfchelding te verwagten. Die geld in het fpel waagt, kost het den hals. Al wie eenen anderen doodt, 't zy met de hand, of door verraad, moet het met het leeven boeten. Op alle lyfltraifelyke misdaaden , welke by ons met den dood geftraft worden , ftaat hier insgelyks de hals. Elk moet de flralfe van zyn eigen misdryf draagen.
Wanneer het, agter, misdaaden van Staat betreft, wordt de ftraffe over 't geheele gezin uitgebreid. De vader, de kinders , alles wordt ter dood verweezen; alle hunne goederen worden verbeurd verklaard, de moeders, de zusters en de dochters voor flavinnen verkogt.
De goederen, uit de verbeurdverklaaringcn voortkoo-
men-



REIZEN. 95
mende, 't zy in de Domeinen des Keizers, of in die van byzondere Heeren, vervallen aan den Vorst, noch aan de Heeren: zy hebben 'er in 'c geheel geen aandeel aan. Het verbeurd verklaarde goed koomt in handen van eenen Ontvanger, die 'er naauwkeurig rekening van houdt; het wordt gebruikt tot het bouwen of vermaaken van Pagoden en Bruggen, tot het onderhouden van de groote wegen , en* andere foortg'élyfee openbaare heilzaame gebruiken.
„ Verfcheiden doodftralfen zyn hier in gebruik. Om „ eenen diefïïal te ontdekken, gaat men op de vólgen„ de wyze te werk. Men neemt een klein nuk, plat „ vierkant yzer , een vierendeel van eene el lang. „ Dit laat men gloeijend heet worden, en voorts zo „ lang leggen, tot dat het na het blaauwe trekt. Dan „ legt men het neder op de beide handpalmen des be„ fchuldigden; waarop een of twee vellen zeer fyn part pier leggen met üuivelsbeelden befchilderd, die ter„ ftond vlamme vatten; waarop de aangeklaagde, zo „ fpoedig als hy kan, het yzer van zich werpt, la„ dien hem de handen gebrand of gefchroeid zyn , „ wordt hy voor fchuldig, indien onbefcaadigd, voor „ onfchuldig verklaard.
„ Iemand van Dievery overtuigd, wordt eerst aan „ een kruis »c'.>ntideii, op de volgende wyze. Men H **m Ma riet, ssa dik als een arm , aan 't welk „ twee andere ftokken', over kruis , worden vastge„ begr. Daaniaa wordt de lyder uitgdtrekt daarop „ geleid, en de bals, met een ltrik, aan het riet ge„ bonden. Voorts bindt men handen en armen, a&ls„ mede de becnen aan de kruislings zamengevoegde „ (lokken. Aldus geplaatst, wordt de gedoemde, te J} gader met het kruis , opgericht. Straks verlch'ynt
er



96
NEDERLANDSCHE
„ 'er een perfoon, met eene piek in de hand, aan het „ einde voorzien van een plat fcherp yzer „een vieren„ deel van eene El lang. Hier mede doorfteekt hy den „ lyder, van de rechter zyde tot aan den flinker (chou* „ der, en vervolgens van de flinker zyde tot aan den „ rechter fchouder. Meestal doorbooren deeze fteeken „ den lyder het hart: zodat hy het fpoedig bederve. ,, Nog andere ftrafoelFeningen *yn hier te lande ge„ bruikelyk, allen wreed in haare foort, en bekwaam, „ om door het aanjagen van eenen fchrik, tot voorbeel,, den ter kwaadweeringe te dienen.
Overal en by alle gelegenheden is de Regtoeffening zeer ftreng. De Heer van Firando deedt, niet lang geleeden, in een Kist, van binnen aan alle zyden met fpykers bezet, drie jongejuffrouwen, uit zyn Vrouwentimmer, leevende oplluiten , en aldaar fterven. Een van haar hadt te gemeenzaame verkeering gehouden met een Edelman, en de twee andere geen ander kwaad bedreeven, dan dat zy in 't geheim van dien minnehandel geweest waren , en het niet rugtbaar hadden gemaakt. De Edelman fneedt zich zeiven het lichaam open.
Een Man, zyne Vrouw by een anderen mansperfoon betrappende, in eene Kamer, waarvan de deur geflooten is, mag ze beiden dooden, hoewel ze niets kwaads bedreeven hebben, gelyk, zomwylen, hoewel zelden, gebeurt. Wanneer de Man niet thuis, of in het veld is, mag de Vader der Vrouwe, haar Zoon, haar Broeder , of een ander nabeftaande bloedverwant, het zelfde regt oefl'enen, en alzo des Mans plaats bekleeden; zelf is een Knegt van den huize daar toe geregtigd. Van hier dat 'er zelden overfpel begaan wordt. Geduurende al dien tyd, welken de Heer caüon in dat Keizerryk



REIZEN. g?
zerryk vertoefde, vernam hy niet meer dan één voorbeeld van dit misdryf. Hét geval droeg zich aldus toe, Zeker Japannees, voorwendende dat hy ha buiten ging, kwam kort daar naa terug, en vondt, by zyne Vrouw, een mansperfoon , dien hy op heeter daad het leeven benam; de Vrouw bondt hy aan eenen ladder4 en liet haar den gantfehen nacht overeinde ftaan. 's Anderendaags, nodigde hy alle bloedverwanten, zo van zyne Vrouw als de zyne, mannen en vrouwen te gader, ter maaltyd. Hoewel dit tegen het Landsgebruik ftreedt, en mannen en vrouwen nooit gezamentlyk» maar altoos op onderfcheidene tyden, ten feefte gaan , verzogt zy, dat ze ditmaal van deeze gewoonte wilden afwyken. Zyn verzoek wierdt hem ingewilligd.
De vrouwen, in eene afzonderlyke Kamer vergaderd zynde, vraagden, verfcheiden reize, naar de vrouw van den huize. 'sMans antwoord was telkens, dat zy onledig was met het maaken van roeffel, dat zy welhaast zou te voorfchyn koomen, en dat zy midlerwyl zich moesten vermaaken.
Mannen en vrouwen, intusfehen, in de eetzaal getreeden zynde, plaatften zich aan de tafej, onderden maaltyd telkens de vraag herhaalende, waar de vrouw van den huize ware ? Onder dit alles ging de man , voor eene poos, buiten het'vertrek, fneedt de fchaamdeelen van het lyk des overfpeelers , en leide ze op bloemen in eene geflooten doos. Voorts de vrouw hebbende los gemaakt , omwondt hy haar met een doodkleed, en Helde haar, dus uitgedoscht, de doos in handen; 'er nevens voegende: „ Gaa heen, bied „ deeze lekkerny het gezelfchap aan, en zie eens, of „ de gasten een goed woord voor u zullen willen doen * „ en my uwenthalve om vergiffenis fmeeken." IX. deel. g d6



oS NEDERLANDSCHE
De vrouw, half dood, en in den roeftand, welken ieder zich ligt kan verbeelden, volbragt haaren last, en wierp zich voor het gezelfchap op de knieën. Zo ras de doos geopend, en zy zag wat 'er in was, fpoedde zy zich weg, en de man, haar naabopende, floeg haar het hoofd af. Geene kleine ontfteltenis baarde dit voorval onder de gasten, die fpoedig de tafel verlieten, en zich, ieder na zyn hitis , weg fpoedden.
,, Die na Jedo reizen, Jangs den weg, de Lange,, ftraat genoemd, die 136 mylen lang Ls, worden in „ de huizen, alwaar zy pleifteren, bediend van vrou,, wen of flaavinnen , zo als zy ze noemen. Een ,, Tolk vraagt den reiziger, welke vrouw van die hy „ aldaar ziet, en die allen in zyde gekleed zyn, hy bc« ,, geere dat den volgenden nacht by hem zal flaapen. ,, Zyne keuze wordt gereedlyk ingewilligd.
„ 't Is hier te lande een vast gebruik, zo dra 'er „ fchepen de haven binnen loopen, dat de waarden of „ herbergiers zich vervoegen by de feheepsbevelheb„ bers, en hun vraagen , of zy eene Byzit begeeren „ te hebben, zo lang zy aldaar vertoeven. Indien de „ aanbieding worde aangenomen, brengt de waard een „ vrouwsperfoon , en de voorwaarden worden be„ raamd, even als of'er een huwelyk wierdt geflooten. „ Zy ontvangen, tot lyftogt, 'sdaags, drie, vier of „ zes Huivers, en een of twee zyden klederen, van „ twintig, vyfentwintig of dertig guldens; een of twee „ katoenen klederen, fchoenen van hertsleer, en ande„ re, die fraaier zyn. Aan de ouders, of aan den ei„ genaar der Byzit, betaalt men tien, vyftien of der„ tig guldens. Dit verdrag wordt met een feest bekrag. ,, tigd; en de zamenverbondenen leeven, geduurende „ den beftemden tyd, als man en vrouw."
Als



REIZEN. &
Als misdaaden worden geftraft, het doen van eene inbreuk op 's Keizers Bevelfchriften en Plakaaten; hef wangedrag der Ryksgrooten, in het bewind, door denKeizer hun opgedraagen ; het verduifteren of kwalyk aanleggen van de Ryksinkomfien; het flaan van valfche munt ; het fchenden en fchoffeeren van eens anderen vrouwen en dochters; het vervoeren van vrouwen van het hooge na het laage land. De misdaadige niet alleen, maar zyn geheele gezin, wordt om ieder deezer overtreedingen en misdryven geftraft.
Indien de vrouw medepligtige zy, moet zy het wa;> gedrag insgelyks met den hals betaalen ; indien pal fchuldig, koomt zy 'er af, met voor flaavin verkogr te worden: want men mag de vrouwen niet aan het leeven koomenom eens anderen misdaad; om haare eigen euveldaaden worden zy alleenlyk ter doodftraffe verweezen. De gewoone ftraföeffeningen in diergelyke gevallen zyn, het verbranden van de kwaaddoeuders; hen op een kruis te leggen, met de beenen om hoog en 't hoofd om laag, naar gelange van den aart des misdryfs; het vierendeelen door vier nieren: zomtyds ook worden de lyders leevende geworpen in kookende oly of water.
Zeker Japannees , aan wien een der Keizerlyke Bewindsmannen hadt bevolen , het leveren van zeker timmer- en metzelwerk, zich in het verdrag misrekend en eenige foldaaten en opzieners , aan wien de levering moest gefchieden, hebbende omgekogt, lekte deongeregtigheid uit. De opzieners wierden veroordeeld i zich zeiven den buik open te fnyden ,. en de aanneemer, met het hoofd om laag, gekruist te worden. Deeze was een man van verdiende , zeer gezien by de' Raadsheeren en voornaamfte hovelingen. En hoewel, uit kragc der wet, niemand een voorfpraafe zyn mag of G % ■ durft,



iao
NEDERLANDSCHE
jjurft, voor de geenen, die dusdanige misdaaden gepleegd hebben, werkte, nogtbans, de genegenheid voor den fchutdige, en het mededogen met hem, zo kragtdaadig op de hovelingen en leden des Raads, dat zy zich verftoutten, zich neder te werpen aan 'sKeizers voeten, om genade voor hem te verzoeken. Zie hier het antwoord.
„ Met ongenoegen heb ik uw verzoek aangehoord;
doch, 't geen my meestj mishaagt , is, dat ik 'er ,, uit verneeme, dat uw oordeel merkelyk verzwakt is. „ Moet een man, aan zulk een wanbedryf fchuldig, „ niet fterven? Wat is dan de reden, dat gy by my „ voor hem ten beste durft fpreeken? Hebt gy insge„ lyks, door gefchenken en door geld, u fchandelyk „ laaten omkoopen? Verandert van gevoelen. Maakt „ dus niet eene inbreuk op de wetten, en ontwapent „ de geregtigheid niet. Is 'er iemand onder u allen, „ zo zeer op rykdommen en geld gefteld, hy treede in „ myne fchatkamer, en verzadige zyne drift. Treedt „ 'er in, zegge ik u, ik geeve 'er u verlof toe.'"' Door deeze woorden wierdt elk de mond geftopt; ieder pakte zich weg, zo ras hy konde.
By de ftraföeffeningen wordt, in Japan, eene merkwaardige byzonderbeid in agt genomen, 't Gebeurde, in mynen tyd, zegt de Heer caron, 't welk, in de daad, zeer dikmaals voorvalt, dat een Edelman, door den Keizer, over eene zekere landftreek, in den omtrek van Jedo, gefteld, den boeren meer af knevelde, dan waarop de landeryen, welke zy bearbeidden, gefchat waren. Door dit middel meer zamenfchraapende, dan hy, tot onderhoud van zyn gezin, behoefde, leide hy geld op, en wierdt een welgefteld man.
De boeren, in 't einde dien last niet langer kunnende



REIZEN.
IOI
de draagen, leverden een fmeekfchrift over, en beweezen de frikken , daarin vervat. De Edelman wierdt, nevens zyn geheele gezin, verweezen om zich den buik open te fnyden. Hy hadt eenen broeder in het Westland, omtrent 250 mylen van daar gelegen, in dienst des Konings van Tingo; eenen Oom teZatfuma, nog 20 mylen verder; eenen zoon in dienst van den Rai van Kinocani; eenen kleinzoon in het Oostland, 110 mylen van Jedo, aan het hof des Konings van Masfamne; nog eenen zoon in dienst van den Gouverneur van het kasteel Quando, en twee broeders, foldaaten in Keizerlyken dienst; een anderen zoon, den jongften van allen, die dicht by Jedo woonde, en dien hy gegeeven hadt aan een ryk' Koopman, welke geene andere kinderen dan dochters hebbende, al in-zyne kindsheid hem om denzelven zeer ernftig hadt verzogt, met oogmerk om hem met eene zyner dochteren te doen huwen; deeze Koopman was zeer bekend met de Hollanders. Alle deeze perfoonen, op zo wyd van een gelegene plaatzen woonende, fneeden zich den buik open en ftierven op den zelfden dag, en op de zelfde uure.
Ter vastftellinge van den dag der regtspleeginge, wierdt uitgerekend, hoe veele dagen een Renbode noodig hadde tot de reue na Zatfuma, de wydst afgelegene plaats; op welken dag der maand en op welke uur hy daar konde aankomen. By de uitkomst bleek het te zyn de achtfte dag der achtfte maand: hierop wierdt bevel gegeeven dat alle de overigen aan zich zeiven het vonnis zouden uitvoeren , juist op den middag; dit wierdt naauwkeurig volbragt.
De Koopman, wiens dochter gehuwd was aan den jongften Zoon des fchuldigen Edelman», ftierf, teO/scG % ca,



io2 NEDERLANDSCHE
rtl, van hartzeer, over den dood zyns fchoonzoons, dléd hy hadt opgevoed, en teder beminde. Zyne dochter wilde zich insgelyks het lichaam open fnyden, en te gader met haaren man fterven; doch ziende dat haare Ouders een waakend oog op haar hielden, nam zy het befiuit , om voortaan te eeten noch te drinken: door dit middel liep haar leeven af, elf dagen naa dat naars echtgerioots.
Dit voorbeeld kan ons leeren, de rampzaligheid eener eigendunkelyke regeeringvvyze , en, by tegenoverftelling, het geluk dier Volken, welker leeven en eigendommen niet (laan in de hand eens dwingzieken Monarchs, maar alleen onder de bepaaling van wetten , die niet dan aan de weezenlyk fchuldigen haare kragt betoonen. Schraapzieke geldzucht moet gcwisfelyk beteugeld en geftraft, maar tevens onderfcheid gemaakt worden, wie aan de inbreuke op eens anderen regten fchuldig liaan, wie door raad noch daad daarin bewilligd hebben. Het eene is het werk van dwingelandye, het ander het gevi lg van rechtfchapene burgerlyke Vryheid.
Groote hardvogtigheid betoonen de Japanneezen in de uur des doods, 't zy dezelve natuurlyk of gewelddaadig zy. Zelf de Vrouwen oeffenen hier eene onverfchrokkenheid, elders oneigen aan haare fexe. In koelen bloede ziet men haar, zomvvylen, de wreedüe ilraffen verduuren.
Op zommige leugens (laat insgelyks de doodftraffe, inzonderheid op de zulke, waarmede men de Wethouders in den Regtbank zoekt te bedotten.
ündertusfchen moeten wy hier aanmerken, dat alle het gezegde, makende de doodvonnisfen en llraifen , aüeep tOepasfcïyk is op den kleinen Adel, de foldaaten ,



REIZEN. I03
ten, kooplieden, burgers en boeren. Vaneenen anderen aan zyn de ftrafïen der Koningen en van den hoogen Adel; men koomt hun niet aan 't leeven.
Veertig mylen van de kust van Jedo, Oostwaarts, in volle Zee, legt een Eiland, 't welk eene myl in den omtrek beflaat , en Fuitfiefiina is genoemd. De oever loopt fteil na beneden ; nergens kan men grond peilen: 'er is geene haven. De fchepen, derhalven, kunnen het niet aandoen , dan alleen op de volgende wyze.
De eerfte menfehen, welke het hebben aangedaan, waren gelukzoekers, die, by volkomen ft.il weder, zich riemen en touwen om het lichaam bonden, en het dus beklouterden. Die dus waren boven gekoomen, maakten gebruik van deeze touwen , om hout en gereedfchappen om hoog te trekken, door de geenen, die in de Barken waren , daar aan vast gebonden. Van deeze bouwftoffen en gereedfehappen voorzien, wisten zy eenige balken, aan het eene einde, zo wel te verzekeren, cerwyl het ander einde na buiten uitftak, dat de touwen , aan het uitfteekende einde nederhangende , de Barken zes of meer voeten boven het water konden houden, alwaar zy dus bleeven hangen. Want, met den geringften wind, worden, door het fchroomlyk geweld der golven, de Barken en Schepen tegen de rotzeil gefchokt en verbryzeld. Voorts is het Eiland over en over met klippen bezaaid, en onvrugtbaar; niets anders groeit 'er dan eenige moerbefieboomen. Bykans zo bezwaarlyk als het Volk aan land zetten, is het naderen van dit Eiland.
De Edelen, welke tegen den Keizer misdaan, of deszelfs misnoegen zich op den halze hebben gelaaden, worden na dit Eiland in ballingfchap gezonden. Op G 4 alle



io4 NEDERLANDSCHE alle hoeken van het Eiland liaan Wagthuizen* wel voorzien van foldaaten, om te beletten, dat niemand eenige gemecnfchap hebbe met de gebannen Heeren, of hun eenige hulp of redmiddel toevoege. Alle maanden, wind en weder dienende, worden de foldaaten afgelost, en leevensmiddelen, ten hunnen behoeve, en der ballingen derwaarts gevoerd.
Zeer liegt zyn deeze leevensbehoeften , en worden met eene zuinige hand uitgedeeld. Behalven een weinig ryst, ontvangen de rampzaligen boombasten en ander flegt voedzel, 't welk moeilyk valt om te eeten en nog zwaarder om ie verteeren. Kleine hutjes zyn' hunne wooningen, naauwlyks in ftaat om hen te-en de zomerhitte en de winterkoude te befchutten ; veel moeten zy, diensvolgens, hier lyden. Daarenboven zyn ze verpligt, de zyde te verzamelen, welke de wormen, die hier in menigte gekweekt worden, voortbrengen; dezelve te bereiden, te fpinnen, en 'er, jaarlyks zo veele Hukken van te weeven, als hun tot eene taak worden opgeleid.
Toen de Keizer, in den Jaare 1631, (Kerf, wierden alle de gevangenen, in alle oorden des Keizerryks, niemand uitgezonderd, geflaakt, op eenen dag en uure Elk ontving een fommetje gelds, naar geraade van zy'. 11e behoeften, om 'er iets mede te kunnen beginnen.
De Japanneezen zyn niet zeer bygeloovig, doch ook met zeer godsdienftjg, Zy bidden God 's morgens noch savonds, vóór noch naa het eeten, noch op andere bepaalde uuren des dags. De godsdienftigften gaan flegts eens in de maand ter Pagode. Zomtyds hoort men hen het woord nam man-da gebruiken, den naam van een hunner voornaamfte Afgoden.
Cemeenlyk prediker, de Priesters driemaal in 't Jaar;
Ge



REIZEN. I05
de ieden des Aanhaligs van den Prediker vergaderen in de Pagode, om hem te hooren. Eenige leden van zekeren Aanhang, wanneer zy aan zwaare of langduurige ziekten zukkelen, ontbieden eenen Bezweerder, die vierentwintig uoren by hen blyft, al dien tyd leezende, of liever een onverftaanbaar misbaar maakende: want alles, wat opzigt heeft op hunnenGodlyken eerdienst, zo wel als op de Geneeskunde en andere VVeetenfchappen , is gefchreeven in eene geleerde en verborgene taal, welke alleen de zulken verdaan , die ze geleerd hebben.
Ongelooflyk groot, met dit alles , is het getal der Pagoden in Japan. De Priesters woonen in dezelve, van twee tot twintig te gader , naar gelang van de grootte der gebouwen.
„ De Priesters gaan met kaal gefchooren hoofde. ,, Hun gewoon Ordensgewaat heeft veel overeenkomst „ met de linnen kielen van de gemeene lieden in Zuid„ Holland. Doch op de feestdagen draagen zy zyden ,, klederen, wier boveneinde zy, als dippen van een „ mantel, over den arm daan."
Niets anders hebben zy te doen, dan de Metten voor de Afgoden te leezen, de dooden te begraaven, of by het verbranden van de Lyken en het begraaven van de asch, tegenwoordig te zyn; dit gefchiedt met veel daatelykheids.
„ Het Doodenfeest, Bom genaamd, wordt, nage„ noeg, even eens gevierd, als dat van Allerzielen, in „ de Roomsen-Katholyke landen. Alle jaaren doen „ de Priesters dienst, op eenen beftemden dag, ieder „ in zynen rang en afzonderlyke Pagode. Zy gaan op „ eene rye, agter elkander, by wyze van Procesfie, „ rondom eene overdekte begraafplaats, onder het zinG 5 gen



ïcó NEDERLANDSCHE
„ gen van Litaniëh en eene foort van Dienst voor dt ,, afgeRorvenen.
ti °P de ze!fde hoogte als de Pagoden, zyn de be„ graafplaatzen gebouwd, en omleid met fteenen van „ een of twee voeten hoog. Dieze, van tyd tot tyd, ,, bezoeken, beftrooien ze met bloemen , of met groe„ ne takken, en gieten, in een groot gat, in den fteen „ gehouwen, een weinig waters, en daarin ongekook„ te ryst, welke de arme lieden of kraaien wel haast „ wegneemen. Op zommige graflieden ftaat een ftee„ nen paal of kolom, met een opfchrift, bevattende „ den naam en rang des perfoons, die aldaar begraaven „ legt. Doch dit heeft alleen plaats op de graven van lieden van eenig aanzien of vermogen." Twaalf godsdienftige Aanhangen zyn 'er onder de Japanneezen, en onder deeze elf, wier Priesters niets eeten, 't geen den adem des leevens heeft ontvangen, en geene vleeschlyke gemeenfchap hebben met Vrouwen. Indien iemand hunner dit gebod overtreede, en daar van geregtelyk overtuigd worde, wordt hy, aan den gemeenen weg, ten halven lyve begraaven: al wat niet van Adel is, daar voorby gaande, is verpligt, met een grooten zaag, hem een ftreek te geeven in den hals. Drie of vier dagen kan de halfbegraavene het dus uithouden , eer hy den geest geeve.
„ Hoewel de Priesters geene vleeschlyke gemeen„ fchap hebben met Vrouwen, houden ze , nogthans, „ fchandjongens; en dit wordt hun van niemand kwa' „ lyk genomen."
De twaalfde Aanhang is de meest geagte, en meest beroemd om de geleerdheid der leden; de Priesters van dien zyn gehuwd. Zy mogen eeten , ai wat geleefd
heeft,



REIZEN. IO?
heeft, zo te water als te land. lcko is de naam diens Aanhangs; boven de andere munt hy uit in bygeloovigheid. Het opperhoofd der Priesteren cn Pagoden van deezen Aanhang, geniet geene minder eer dan een Koning. Wanneer de leden van deezen Aanhang hem, 't zy te voet of in een Drangftoel, ontmoeten, vallen zy voor hem ter aarde op hunne knieën, en aanbidden hem.
„ De groote Dairo bekleedt, onder alle deeze Pries„ ters, den zelfden rang, als de Paus van Rome, ten „ aanzien van alle de Roomschgezinde Geestlyken, in „ de Christen waereld. Van hier, dat de Keizer, om „ de drie jaaren, by hem een bezoek moet afleggen te „ Miaco, en, door het toebrengen van kostbaare ge. „ fchenken, hulde betoonen. In deeze zamenkomst „ overhandigt hem de Dairo een beker vol wyn; naa „ dat de Keizer dien heeft uitgedronken, breekt hy hem „ door midden, en hegt de (lukken wederom te za„ men dit is een zinnebeeld van dienstbaarheid."
Kostbaarder Pagoden en rykor Priesters dan deeze, heeft geene godsdienftige Gezinte hier te lande. Zommige Geestlyken hebben hunne inkomften, uit landgoederen , door den Keizer zeiven of door de Heeren der plaatzen, alwaar de Pagoden (taan , hun toegeleid. Andere worden door het Volk onderhouden. Even gelyk in de Roomschgezinde landen, elk zynen Biegtvader heeft, en een Klooster, waar aan hy byzondeiiyk aalmoezen doet, dus heeft ook clkjapannees zyne Pagode en geliefden Priester, in welken hy een byzonder vertrouwen (lelt, en wien hy bovenal zyne liefdaadigheid doet ondervinden. Hierin beftaat voornaamlyk hunne Godsdienltigheid; hunne aalmoezen gaan bykans tot geene anderen ; zy kennen geene andere verdienden.
Van



ioS NEDER L A N D S C II E
Van verfehillenden aart zyn de gevoelens en plegtiglieden van alle deeze twaalf'Aanhangen. Zoramige gelooven, dat de mensch eene onRerflyke Ziel bezit; dat bet lichaam wederkeert tot aarde , maar dat de Ziel ten eenigen dage, zal te rug keeren in de waereld, om aldaar een gelukkig of rampzalig leeven te Jeiden, 'naar gelange zy verdient heeft, door het goed of kwaad gedrag , in het voorbeRaan gehouden. De leere wegens het vergaan der waereld is hun onbekend. Men vindt 'er, die gelooven dat de waereld van alle eeuwigheid heeft beflaan , en altoos zal voortduuren ; dat de mensch geene Ziel, dat wil zeggen, geenen onRerflyken geest bezit, eh niets anders dan den waereldlyken Regter heeft te vreczen.
De vermogendfte en aanzienlykfie leden deezer Gezin te gebruiken hunne Pagoden als plaatzen van uitfpanninge en verlustiginge. Want vermids zy doorgaans gebouwd zyn in de aangenaamfte oorden, op vermaaklyke hoogten, en omringd van een bekoorlyk lommer, verkiezen zy dezelve, wanneer zy een pleifierpartytje buiten de Rad willen neemen. Allerlei buitenfpoorigheden pleegen zy, in de tegenwoordigheid hunner Afgoden, en onder 't oog hunner Priesteren , die niet minder fpaarzaam zyn in drinken en zwelgen dan de overigen. Het gaat hier veelal eveneens als in dronkenmans gezelfchappen. Wydc-rs worden herwaarts gebragt een menigte ligtekooien, en gebruikt in de tegenwoordigheid der Priesteren, die zulks met een onverfehillig Oog aanzien, en zich eene ryklyke fchaévergoeding beloo* ven by hunne fchandjongens.
Nimmer hoort men de Japanneezen over godgeleerde gefchilftukken redetwisten. Ook tragten de leden van den eenen Aanhang geene zielen te winnen by eenen
ande-



REIZEN. 109
anderen. Elk blyft daar hy is, zonder zich met anderen te moeien.
,, Hagenaar merkt aan, menfehen gezien te „ hebben, draagende op hunne fchouders touwen met „ knoopen, wien de oogen in het hoofd draaiden; hun ,, naam was Jammaboos, zo veel betekenende als Be„ zweerders, of Duivelbanners. Iemand, die langen ,, tyd aan eene kwaal'heeft gezukkeld, ontbiedt eenen „ der befaamdfte Jammaboos, die, naa geruimen tyd, „ gefproken en een luid misbaar gemaakt te heb,3 ben, dit antwoord bekoomt, van eene andere fiem,, me , zonder dat de omftaanden weeten, van waar ,, dezelve koome , en die zy, egter , allen hooren: „ Waarom kwelt en prangt gy my zo lang? Ik ben list ,, niet, die liet doe, maar zulk of zulk ten, uw vyand, ,, die my zondt, en u dit onheil te brouwen. i,ttl hetn „ te vrede, en ik zal vertrekken.
„ Voorts betuigt hy, veele plaatzen bezogt, doch ,, nergens zo fraaie Afgodsbeelden gezien te hebben., „ als de Chineefche, die altoos drie te zamen voegen, „ keurlyk gefchilderd, en als Koningen met kroonen „ verfierd; altoos is 'er een zwarte onder. Ook plaat-
zen zy drie fchoone Vrouwenbeelden te zamen , blank „ van vel, wel gemaakt van lichaam en keurig ge-' „ wrogt.
„ Buiten de ftad Ofacka zag hagenaar zes Pa,, goden, voor welke drie beelden Honden, van eene reus., agtige geftalte, met offerkisten aan hunne zyde, in ,, welke eenige lieden Hukken kopergeld wierpen. „ Midden door eene der kleinHe Pagoden ftroomde „ een fnelloopend riviertje , 't welk vervolgens in de ,, aarde verdween. Eenige arme vrouwtjes wierpen in ,, dit beekje Hukken papier , waarop iets gefchreeven
„ Hondt •,



iio N E D E RL A N I) S C H E
„ ftondt; zy prevelden tevens eenige gebeden , even „ als de oude vrouwtjes te Rome, die den gewyden ,, Trap beklimmen.
„ Op de plaatzen, welke de barken en andere fche,, pen moeten voorby vaaren , ziet men, aan de hoeken ,, van het land, of aan het water, een Priesterswoo9, ning, in de gedaante van eene kleine boeren Rulp, of varkenskot, rondom met kleine Rukjes befchilderd „ papier behangen , even als de winkels van kleine „ Boekverkoopertjes, of de prentwinkels in Holland.
„ Omtrent eene halve myl van de Hollandfche Logie, ,, te Firando, ftaat, aan eenen inham, een klein houten huisje, naauwlyks eene el breed en hoog. De „ zwangere Vrouwen gaan derwaarts in bedevaart, en „ doen 'er dit gebed: Geef my een Zoon, en ik zal u ,, eene vereering doen! By voorraad laaten zy 'er eene ,, offerande van een weinig ryst. Veel .overeenkomst ,, hebben deeze Kasfen met de Nisfen , welke de Roomsch-Katholyke Christenen in de muuren, aan ,, de openbaare wegen, of op de hoeken der ftraateu maaken, om 'er beelden in te plaatzen, aan welke zy ,, insgelyks hunne geloften doen."
Alle Priesters en eenigen van den Adel zyn verflingerd op de onnatuurlyke zonde; zy maaken 'er geene zonde van, en gevoelen 'er geene fchaamte of wroeging over.
Zeer gehaat was voormaals hier te lande de ChristIyke Godsdienst; dit blykt uit de onderfcheidene zeer zwaare folteringen, welke deszelfs belyderen wierden aangedaan. Voormaals plagtendeChristgeloovigen llegts •onthoofd , en vervolgens aan een kruis gebonden te worden; dit wierdt als een genoegzaam zwaare ftraffe aangezien. Maar toen men veelen hunner blymoedig
zag •



REIZEN.
in
zag derven, zommigen zelf al zingende na de drafplaats gaan, en, hoewel men dertig , ja honderd tevens om 't leeven bragt, hun getal evenwel niet fcheen te verminderen: toen wierdt men te raade , het koste wat het wilde, hunne blydfchap in treurigheid, hunne gezangen in traanen en weeklagten te veranderen.
Ten dien einde bondt men -hen aan ftaaken , en verbrandde ze leevende; men braadde hen op houten roosters, en deedt aldus by duizenden rampzalig omknomen. Maar dewyl men ook, door deeze wreede regtspleegingen, de fomme der Christenen niet nanmerkeJyk zag verminderen, begon men des moede te worden, en poogingen aan te wenden , om hun het geloof te doen verzaaken, door middel der fchrikwekkendde folteringen, welke het viudingryk vernuft kon verzinnen.
■ De vrouwen en maagden dwong men , moedernaakt , op handen en voeten te gaan, op de llraaten, daar een iegelyk het zien kon. Door fnoode boeven deedt men haar fchoffeeren , en wierp ze vervolgens in kuipen, met dangen , die door alle de openingen in haar lichaam kroopen. Het hart. krimpt te zamen, en de pen valt van afgryzen uit de handen , onder het befehryven van veele andere gruweldukken en onmenschlyke wreedheden , welke, in den overmoed van vindryke wreedheid, wierden te werk gedeld.
Nogthans verdroegen de Japanfche Christenen deeze folteringen met zeer veel kloekmoedigheids; klein, in vergelyklng der dandvastigen , was het getal der zulken ,* die 'er onder bezweeken , en hunnen Godsdienst verzaakten. 't Is waar, de Natie bezit , by dusdanige gelegenheden , eene hardvogtigheid en onverfchrokkenheid, van welke men, onder andere volken,



na NEDERLANDSCHE
ken, geen voorbeeld ontmoet: mannen noch vrouwen vreezen den dood; doch met dit ailes wordt 'er eene ongemeene geloofsvastheid vereischt , om onder dit alles ftaande te blyven.
Eenmaal in 't jaar gefchiedt 'er een algemeen en naauwkeurig onderzoek in alle de landen des Keizerryks. Alle de inwooners worden zamen geroepen in de Pagoden, alwaar zy met hun bloed moeten ondertekenen, dat zy goed Japanneesch, en geene Christenen zyn, of, indien ze het zyn , het Christlyk geloof afzweeren. Doch ook dit middel heeft niet de baate gedaan, welke de Keizer daar van verwagtte dewyl 'er geene jaaren verloopen, in welke niet eenige' honderden Christbelyders worden omgebrast.
Terwyl zo veele llagtiugen het getal der Christenen aanmerkelyk hebben doen dunnen, heeft het Hof, om de nog overblyvenden te ontdekken, belast, dat ingevalle iemand bleek een Christen te zyn, deeze zyne ftraffe zou kunnen afkoopen , met eenen geloofsgenoot te verklikken; en indien hy hem niet aanwees, hy de gewoone ftraffe zou ondergaan : te weeten met het hoofd om laag opgehangen te worden. Men vleit zich , dat dit middel kragtdaadiger dan alle de nitgedagte ftraffen zyn zal , ter uitroeijinge van het Christendom.
Naauwkeurig wordt 'er boek gehouden van alle de Christenen, die door deeze verraadery hun leeven gered hebben; 'er worden zo ftrenge maatregels beraamd, dat niemand zich kan verheden. Zy zyn allen bekend ; men weet waar ze zyn ; en men kan ze vinden, zo dikmaals men ze begeert te hebben.
Kundige en in zaaken bedreevene Japanneezen verzekerden den Heere caron, dat het geenen twyfel
Jeedt,



reizen. 1i3
leedt, of het Hof hadt ten oogmerke, alle de Christenen, op éénen dag, van kant te maaken, zonder iemand te fpaaren, zo ras het zou verzekerd zyn, dat 'er in het Keizerryk geene andere gevonden wierden; om dat het hoopte , langs deezen weg, in zyn doel te zullen llaagen.
Alle de huizen in Japan zyn van hout gemaakt; ook brandt men 'er, op de haardfteden, niets anders dan hout ' en houtskoolen. Van hier dat men 'er dikmaals brand ziet ontftaan, en geheele (leden door de vlammen verteeren. Hoe veel bouts 'er, ondertusfchen , in een zo dicht bevolkt laud , tot alle deeze onderfcheidene gebruiken , noodig zy , nooit heeft men 'er gebrek aan: een bewys, dat het zeer bosch- en boomryk zyn moet.
Ieder huis heeft eene foort van magazyn, of pakhuis,, 't welk tegen den brand befchut is; de goederen van de meeste waarde worden hierin geborgen, of bewaard. Alle de huizen (laan vier voeten boven den grond, en zyn gevloerd met planken, die met dicht in een fluitende matten beleid worden. De Japanneezen woonen doorgaans in de benedenfie vertrekken ; de boveufle verdieping wordt voornaamlyk gebruikt als eene bewaarplaats van eenige leevensmiddelen, en veele andere dingen van kleine waarde. Zeer net en zindelyk zyn de pronkkamers, in welke zy hunne vrienden ontvangen.
„ Boven op de meeste huizen (laan tobben of kuipen „ vol water, om, des noods, ter brandblusichinge te „ dienen. Allerlei foort van hout, als rood gemarmerd „ of gebloemd, en kamferhout, is hier te lande zeer ,, overvloedig, en in gemeen gebruik."
De huizen der edellieden en foldaaten zyn in twee afdeelingen onderfcheiden. Aan de eens zyde van den IX. dew. h ia.



11%
NEDERLANDSCHE
ingang is de wooning der vrouwe, welke nooit gezien wordt, of ten voorfchyn koomt; aan de andere zyde die des mans; hier zyn kamers, in welke hy zyne vrienden ontvangt, en nog andere, in welke hy de bezigheden van zyn ampt of beroep verrigt.
De vrouwen van Burgers en Kooplieden verfchynen in 't openbaar; met haare dochters en flaavinnen, bemoeien zy zich met het huishouden. Doch nimmer dan met veel eerbieds en beleefdheids worden zy toegefproken. Zorgvuldig wagt men zich , egter , met haar zeer vry of lang in gefprek te zyn. Aan beiden , zo aan den man als der vrouwe, welke zulks toeliet, zou dit tot fchande en oneere verftrekken, ja als eene misdaad worden toegerekend.
Hunne voornaamfte huisgeraaden, zyn fterk vergulde en fraai befchilderde fchuttingen , welke hier voor fchilderyen dienen. Veelal zyn de wanden befchilderd met onderfcheidene afbeeldingen, of met verguld of gemarmerd papier zo kunftig en net beplakt, als of de geheele muur van papier gemaakt ware. Rondom loopt eene zwart verlakte lyst.
Zommige kleine vertrekken of kamertjes, zyn alleenlyk door zeer ligte fchuifdeuren van elkander gefcheiden, insgelyks met papier beplakt, en die, naar goedvinden, kunnen weg genomen worden; in dit geval maaken de gemelde vertrekken flegts ééue groote kamer uit.
Aan 't boveneinde van de kamer hangt eene fchildery, met een pot met bloemen voor dezelve: want bykans het geheel jaar door heeft men hier bloemen. Aan het benedeneinde is eene gallcry, door welke men afgaat in een netten tuin, verfierd met door kunst aangeleide rotzen, en altyd groene boomen. De kamer,
in



REIZEN. |j|
i'fi welke men gewoon is gezelfchap te ontvangen, heeft het uitzigt op den tuin,
Met lakwerk, kasfen en kisten tooien zy hunne huizen niet; deeze ftaan in eene binnenkamer, tot welke geene anderen dan de gemeenzaamfte vrienden en bloedverwanten toegang hebben. Theegereedf'chappen, fchilderyen, fraaie gefchriften en keurig gemaakte fabels, zyn hunne meest geliefde huisfieraaden; hier aan leggen zy hun vermogen te koste.
Met veel beleefdheid ontvangen de edelen en burgers, die hen koomen bezoeken, in hunne huizen. Zy doen hun plaats neemen, bieden hun Tabak of Thee aan. Lieden van aanzien of vermogen worden op wyn onthaald , geplengd in eenen verlakten beker. De welieevendheid vordert, daar van te gebruikeu.
De gastmaalen worden altoos veraangenaamd door zang en fnaarenfpel. Een groot geluk is het, hier te lande , dat onder de zulken, die te veel gedronken hebben, nooit twist ontftaat, veel min handgemeenfchap voorvalt. Die, door overmaate van drinken, zich buiten ftaat gevoelen, verhaten, zo goed als zy kunnen, het gezelfchap, om uit te llaapen.
In openbaare herbergen worden , in Japan , nooit drinkgezelfchappen gehouden ; dit gefchiedt altoos in de eigen wooningen. Herbergen heeft men 'er, in de daad, maar alleen ten dienfte van reizende vreemdelingen , die in dezelve hunnen intrek kunnen neemen.
,, De zogenaamde wyn der Japanneezen, is een af» „ kookzel van ryst, met honig of fuiker aangezet; zy „ is zeer verhittende , en verwekt hoofdpyn. Veel „ overeenkomst heeft dezelve met Meede.
„ De Thee is hier te lande zeer geagt. De vermort gende lieden bewaaren dezelve in potten met naauH 2 „ we



Itl NEDERLANDSCHE
„ we halzen, wel dicht met blaazen of andere bekleed» „ zeis toegeflooten , op dat de kragt 'er niet van „ vergaa.
,, De Theebladeren worden gcmaalcn in een kleinen ,, molen, tot een fyn dof; waar van vervolgens, zo „ veel als op het punt van een mes kan leggen, gewor» „ pen wordt in kookend water. Zeer heet wordt dee,, ze drank gedronken, en voor zeer gezond gehouden. „ De gemeene lieden hebben een (preekwoord, inbou„ dende: Hos zou die man niet gezond zyn? hy drinkt „ veel Thee."
Het eigenlyk zogenaamd vryen vau eenen jongeling naar een meisje, is hier niet in gebruik. De huwelyken worden geflooten tusfchen de vaders, of, by ontftentenis van dezelve, door de naaste bloedverwanten. Indien, egter, een man geen behaagen fcheppe in eene vrouw, kan hy haar laaten gaan, en, met de vereischte plegtigheden, eene echtfeheiding aangaan.
Straffeloos kunnen de mannen met openbaare hoeren te doen hebben; ook mogen zy verfcheiden byzitten neemen. Doch de vrouwen, gelyk wy reeds vermeld hebben , moeten de geringde gemeenfehap met andere mannen met den hals boeten.
't Geen wy gezegd hebben wegens de huwelyksfcheidingen, ziet alleen op de burgers, kooplieden en de geringde foldaaten, maar geenzins op den hoogen of laagen Adel; door den eerbied, welken zy der Adelyke geboorte hunner vrouwen toedraagen, worden zy wederhouden, haar eenen fcheidbrief te geeven; en hoewel zy hun niet meer aandaan, zy laaten daarom niet na, haar te behouden en van 't noodige te verzorgen; beüeedende, midlerwyl, hunne minnekoozcryen aan hunne bywyven, welke zy insgelyks in hunne huizen hebben.
Zom-



REIZEN. n7
Zomtyds, wanneer de Japanneefche mannen luinntr Byzitren moede zyn, keeren zy weder tot hunne vrouwen; doch dit gebeurt zelden. De vrouwen zyn dus aan den wille haarer mannen volkomen onderworpen, en bezitten geen vermogen; terwyl de mannen volkomen vry zyn, en doen wat ze willen. Van hier, dat de Vrouwen, ter voorkoominge dat de mannen geenen weerzin tegen haar opvatten, alle mogelyke oplettendheid gebruiken om hunne geaartheid en karakter te leeren kennen, alles te doen wat hun aangenaam is, en aldus hunne genegenheid en liefde te winnen. Doch de Bywyven zyn niet minder yverig in de weer, om dit werk om verre te ftooten; zeer gelukkig flaagen zy hier in menigmaalen ; door minnekoozingen en gedienfügheden dwingen zy bykans de mannen, om zich ten haaren voordeele te verklaaren.
De openbaare bordeelen en ligtekooien worden hier geduld. De vrouwlieden , welke van deeze eerlooze kostwinning leeven, worden aangemerkt als de flaavinnen der zulken , in wier dienst zy zyn. De reden deezer toelaatinge, is, omdat men wil dat ieder man zynen lust zal kunnen boeten, en niet in de verzoeking gebragt worden, om de echtgenoote of dochter zyns naasten te fchoffeeren. 'r Is om deeze gemaklyke gelegenheid ter lustverzaJiginge; dat de mannen, die ongeoorloofde wegen inllaan, geene verfchooning vinden, en in koelen bloede gedood worden.
Met veel zagtzinnigheid en infchikkelykheid worden de kinderen opgevoed. Zeer zelden Hart men hen : zommigen gebruiken nooit de roede. Wanneer zy fehivien, of zich bezeeren, zelf wanneer hunne gemelykheid den gantfehen nacht duurt, worden, zy altoos op eene vleiende wyze toegefproken: niemand heeft het II 3 hart



ji8 NEDERLANDSCHE
hart om hen te flaan , zelf niet om hen te bekyven. De Japanneezen gelooven, dat ze nog geen oordeel genoeg bezittea om nut te kunnen trekken uit de kastydiugen; dat men den tyd moet verbeiden, in welken de jaaren hun verftand hebben doen uitbotten , en zy gcnoegzaame ondervinding hebben bekoomen; maar dat men, midlerwyl, met le^Ln en goede vermaaningen zich moet vergenoegen.
Een aangenaam ichouwfpel is her, de ingetogenheid en wysheid te zien, met welke kinderen van twaalf, zelf van zeven jaaren zich gedraagen; zy handelen, fpreeken en antwoorden reeds als volwasfene lieden , geheel anders als de kinderen in Europa. Eer zy den ouderdom van zes, zeven of acht jaaren bereikt hebben , worden ze niet ter fchoole gezonden; men gaat hier in te raade met hunne geftalte en kloekheid. In jonger jaaren, meent men dat ze onvatbaar zyn voor onderwys , en dat de fchoolen als dan , ten hunnen opzigte, vergaderplaatzen zyn, niet om te leeren, maar om te fpeelcn, en elkander te bezeeren en van het leeren af te fchrikkcn; elkander hunne kwaade aanwenften mede te deelen; als mede om nieuwe heblykheden aan te wennen, welke zy, zonder dat, niet zouden gehad hebben.
Wanneer de tyd, op welken de gewoonte toelaat, hen ter fchoole te zenden, daar is, begint men het onderwys, niet zo zeer door dwang, als door vriendlyk raaden. Men wagt den tyd af, om hun te leeren fchryven, dat zy daar toe lust betoonen ; men doet niets om hen daar toe te noodzaaken, of hunnen afkeer te overwinnen. In allen opzigte tragt men hen door eerzucht, of een pryswaardigen nayver te uoopen. Hun worden yborfchriftea voorgeleid. Men verhaalt hua,
dat



REIZEN.
dat zulk of zulk een, die groote vorderingen hadt gemaakt, veel roems en agtinge verworven, en zyn geflagt in de waereld heeft voortgeholpen.
't Is zeker, dat kinderen, op deeze wyze opgeleid, de voorgeftelde lesfen als in hun merg en bloed veranderen, en dus van natuure deugdzaam, en liefhebbers van hunnen pligt worden: veel beter, dan de zulken, die met de plak en de roede daar toe genooddwangd worden. De Japanneezen, daarenboven, zyn uit den aart halftarrig; geweld zou luttel baaten om hen hunne natuurlyke neigingen te verkeren. Zelf js het niet ongewoon, dat fchoolmeefters, hunne geesfelroedetebaate neemende, om hunne fcholieren hunnen pligt te leeren, door derzelver handen omkoomen. • ,, Nooit worden de kinderen in Japan gezwagteld of „ gebakerd. ïerftond van de geboorte befmeert de „ vroedvrouw hunne handen en voeten met een zekere „ oly, en legt hen alzo neder. Dikwyls ziet men boeren ,, kinderen, in het koudfte weder, moeder naakt, op „ handen en voeten kruipen."
Wanneer de vader en moeder van een gezin oud zyn geworden, en hunne kinderen den volwasfen ouderdom bereikt hebben, ontdoet zich' de vader van 't huisbeftuur, doet afftand van zyn bedryf, winkel of ambacht, en draagt zyne zaaken over op zynen oudften zoon, wien hy tevens de voornaamlte kamer van zyn huis inruimt, en het meerendeel zyner bezittingen overdraagt; of indien het vermogende lieden zyn, gaat hy in een ander huis woonen. De niet overgedraagene goederen behoudt de vader voor zyne andere kinderen.
De meisjes brengen niets mede ten hmvelyk aan haare mannen. Rykelieden zenden doorgaans, opden trouwdag hunner dochtereu, aan den bruidegom, eene fomH 4 nic



i2d NEDERLANDSCHE roe gelds, naar hun goeddunken; doch hy zendt het geld te rug, met veele betuigingen van dankbaarheid; dit gefchiedt, op dat de vronwen zich daarop niet verhovaardigen, of zich eenige heerfcbappy aanmatigen Gemeene heden, 0f die het niet zeer ruim in de waereld hebben, behouden zomtyds zulk een geldgefchenk 't Is een fpreekwoord hier te lande, dat eene vrouw' haar leeven lang, in eenes anderen huis woont: want In haare jeugd woont zy by haare ouders; geduurende t huwclyk woont zy by haaren man; en in haaren ouderdom woont zy hy haare kinders.
Der Japanfche Natie gaat de roem na van zeer getrouw te zyn; voor het beginzcl deezer getrouwheid wordt gehouden haare zucht na glorie, op welke zy zeer gefield is, en waarop alles uitloopt. Die allen fatfoen met hebben verboren, wagten zich zorgvuldig van anderen te verongelyken of te benadeelen. Om de eere te bewaaren, leggen zy gewillig het leeven af. Mcn ontmoet hier van menigvuldige voorbeelden. Het volgende kan tot een flaal dienen.
Ten tyde als de voogd van fideri, boven vermeld, zich tegen hem verklaarde, hadt deeze vorst in zyne «aagt, als gyzelaars, de koningin, gemaalin des kQumgfl van Cocora, en deszelfs kinderen, nevens versheiden andere koninginnen en vrouwen van Edelen De koning , welke toenmaals by den voogd zich bevondt koos f)esze]fs zyde> Fideri dit vernomen hebbende, beval dat de koningin en haare kinderen tot meerdere zekerheid, in het kasteel zouden gebragt worden De koningin zogt dit te voorkoomen, in de eerbiedigde bewoordingen hem te gemoete voerende: „ Hee„ rei ik ben eene vrouw, gefield onder de magt des * kojimgs, myns gemaals, zo als deeze onder uwe



REIZEN.
121
„ magt ftaat. Geef hem uwe bevelen, op dat hy aan ,, my de zyne geeve, en my aldus in ftaat ftelle om u ,, te kunnen gehoorzaamen."
De Keizer , hier over in gramfchap ontdoken, deedt haar aanzeggen, dat zy hadt te vertrekken, indien zy niet met geweld wilde vervoerd worden. In weerwil deezer bedreiginge, vermids zy eene der aanzienlykfte Hofdames was, welker het tot fchande zou worden toegerekend , zo wel als den Koning haaren gemaal, haar huis te verlaaten , nam zy het befiuit, liever te willen derven , dan deezen hoon verduuren. Ziende dat haare tegenwordeling geene baat deedt, tradt zy in eene kamer, nevens haare kinderen , haare Minne en de kinderen haarer vrouwen, die insgelyks hadden beflooten te derven; doende voorts eene menigte houts in de kamer brengen, en den grond met buskruid bedrooien. Voorts fchreef zy haaren uiterden wil met eigen handen, en eenige rouwklagten, welke zy delde in handen eens getrouwen dienaars ; deezen geboodt zy, zo ras hy de vlamme ter haarer kamer zou zien uitflaan, in allen haast zich te fpoeden, en de toevertrouwde gefchriften aan den koning haaren Heere te overhandigen. De koningin verbrandde zich nevens de haare, en de dienaar kweet zich van den aanbevolen pligt.
In nog een ander geval zyn ze zeer getrouw en eerlyk. Wanneer iemand zich in hunne armen werpt, met verzoek om zyne eer en leeven te befchermen, doen ze het getrouwelyk , en leggen hunnen laatden droppel bloed daar aan te koste, zonder te bedenken, wat 'er van hunne vrouw en kinderen zal worden. Zo waardig is hun dit punt van eere, en zo verre trekken zy deeze edelmoedigheid, om eenen vriendin den nood en op zyn verzc.sk te gerieven , dat zy daar van H 5 niai-



Ui N E D E R L A N D S C II E nimmer aflaaten, hoe groot een gevaar hun o<,k deswegen boven 't hoofd bange, zelf met leeventgevaar, 't welk zy duidelyk voor hunne oogen zien.
Wanneer verfcheiden peifoonen aan eene zelfde misdaad handdaadig zyn, en een van hun ontdekt en overtuigd wordt, laat hy zich gewillig pynigen, en Rerft hcver onder de folteringen , dan zyne medepligtigen te noemen. Zeer wreed is ondertusfchen hier te lande de pyr.iging; men ontziet 'er niemand, en de pyniging eindingt altoos met den dood des lyders. Dit alles, egter, belet niet dat zy volftandig blyven , en liever alles willen lyden, dan de gedaane belofte fchenden, en des naasten dood bewerken. De zwaarRe en grievendfle rampen zyn niets, in vergelyking van eenen vlek op hunne eere.
Bykans de geheele handel van Japan wordt door uitlanders gedrceven. Aan de groote Heeren kan men weinig flyten, dewyl het land zelf de goederen, welke zy behoeven, in de ruimte oplevert.
De uitlandfche Natiën , welke hier handel dryven, en haare waaren op de Jaarmarkten te koop veilen, zyn vooreerst de Chineezen, welke, gelyk men weet, zints onheugelyke tyden, en van den'tyd af dat Japan bevolkt geweest is , hier gehandeld hebben. Zeden honderd jaaren, dat wil zeggen, een weinig vroeger dan het midden der vyftiende ecu we, hebben de Spanjaards en Portugeezen hier insgelyks gehandeld.
De Engelfchen hebben 'er ook eenig koopbedryf gehad ; doch dit duurde Öegtl eenige weinige jaaren. Lr was voor hun geen voordeels genoeg te behaalen. Wyders verfcheenen 'er de Siammeezen en Cambodiaanen met hunne Jonken; doch, zedert eenigen tyd, is hunne koophandel merkelyk verminderd. Eindelyk
heb-



REIZEN. 123
hebben 'er de Hollanders, zints veertig jaaren, dat wil zeggen, kort naa de oprichting van de Nederlandfche .Oostindifche Maatfchappye, toegang gekreegen; hun Koophandel wierdt nooit afgebroken.
Alle de uitlandfche, gelyk ook zeer veele inlandfche Koopmanfchappen, worden gevoerd na de groote ftad Miaco, de ftapelplaats van alle goederen. Om te verkoopen en tekoopen , koomen hier te gader alle de Kooplieden, Makelaars, Faktoors en Agenten van 't geheele Keizerryk. Van twee of driehonderd mylen verre, worden herwaarts goederen aangebragt, en wederom andere na die afgelegene oorden verzonden. Men bedient zich, ten dien einde, van paerden; zy moeten hunnen weg neemen over moeilyk te beklimmen bergen en met rotzen doorzaaide valeien.
„ Reeds vroeger dan het midden der vyfu'ende eeuwe, ,, zyn de Portugeezen bekend geweest in Japan, doormid„ del der Siammeezen, Cambodiaanen en Chineezen; ,, metzeer veel genoegen hebben zy, al dien tyd, aldaar gehandeld, omdat zy'er vonden een zagtklimaat, eene „ gezonde lucht, een vrugtbaar land, en zo veel geld, « indien niet meer , dan in eenig bekend gedeelte ,, van het oosten. Ook ontmoetten zy 'er veel overeen,, komst in den openbaaren eerdienst met de gods„ dienstplegtigheden der Roomfche Kerke. Dit ver„ fchafte hun de aanleiding, om aldaar met een zeer ge„ lukkigen opgang te arbeiden aan de voortzettinga van „ hunnen Koophandel, en de uitbreiding van hunnen „ Godsdienst. In de provincie Nangegarne hadden zy „ pragtige Kerken gebouwd ; doch de Spaaufdte en „ Portugeefche hoogmoed haalde hun wel haast den „ haat der landzaaten op den halze. Hunne fchepen „ wierden aangehouden en verbrand, en zy zeiven,
door



i24 NEDERLANDSCHE
„ door eene fchroomlyke flagting, verdelgd er, u->e„ roeid. ö ö
„ Van nieuws wierden de Portugeezen, roet hunne „ Vrouwen, van daar verdreeven, in den faare 1636, „ en hun de inwooning, in liet toekomende, verboo„ den: de reden was, om dat zy, jaarlyks, van Zem„ nar , eene groote menigte Priesteren deeden over,, koomen."
In Japan word Koophandel gedreeven in allerlei goederen , dienende niet alleen tot noodwendig leevensonderhoud, maar ook als een voedzef der pragt en vermaaken. Jaarlyks brengen 'er de uitlanders tusfchen de 4 en 5000 pikols zyde, en eene onnoemelyke menigte zyden ftoffen; ruim 200000 herten-, en meer dan 100000 andere vellen ; eene groote menigte vlas , lywaaten roode wolle, lange mansrokken, fpiauter, kwikzilverveele geneeskragtige drogeryen, kruidnagels, peper' muskus, fapanhout, fuiker, porcelein, kamfer, bol rax, elefantstanden, roode koraalen, veelerhande fnuisteryen, inzonderheid het werk der Chineezen.
Het wordt hier geloofd , dat zints de vroegfte tyden dat het Keizerryk bevolkt geweest is, de Japanneezen in China gereisd , en met den Opperheer diens Keizerryks verbintemsfen gehad hebben; als mede, dat de keizers van beide Ryken, jaarlyks, over en weder, Gezanten aan elkander zonden. Maar de Japanneezen , die in China gemeenzaam bekend en zeer talryk waren, eenen opbrand verwekt hebbende, verwoestten zy eene geheele Had, pionderden dezelve, fchoffeerden de vrouwen en maagden , doodden een gedeelte der Mannen, en pleegden veele andere fnoodheden.
De Chineezen hunne maatregels beraamd hebbende, namen hunnen lkg waar, en zo ryklyk wraake,
dat



RÉIZEN. i25
dat zy alle de Japanneezen nederfabeklen, die in hunne handen vielen. De Keizer van China, in aanmerking neemende, dat zo een klein getal Japanneezen in ftaat was geweest tot het doen van zulk een ftouten ftap, in het midden zyner heerfchappyen , en het daadlyk volvoeren van deeze onderneeminge, was niet minder ongerust dan verbaasd. Diensvolgens nam hy het befiuit, alle de Japanneezen , ten eeuwigen dage, uit zyn Ryk te bannen, en, ter gedagtenilfe van hunnen toeleg, te doen oprichten een fteenen gedenkteken, waar op hun banvonnis, met gouden letteren, zou gegraveerd worden.
Daarenboven deedt hy een bevekchrift afkondigen , waarby, aan alle onderdaanen, onder doodsbedreiging, de vaart op Japan verbooden wierdt. In 'teerst, gelyk het doorgaans gaat, wierdt dit gebod naauwkeuriger nagekomen, dan heden ten dage; de Chineezen, wanneer zy deezen togt doen wilden, moesten valfche verklaaringen doen, en voorgeeven dat zy na eene andere plaats den wil hadden. Want, volgens de wet, zouden hunne fchepen met de laading verbeurd verklaard zyn , en zy zelve den hals verbeurd hebben. Tegenwoordig, egter, wordt hier op niet te naauwkeurig gelet.
Ondanks deezen ftap der Chineefche Keizeren, lubben die van Japan den Chineezen de inkomst in hunne ftaaten nooit verbooden. Zy zeiden, geen kwaad met kwaad te willen vergelden, en dat in de zaak zelve de Japanneezen ongelyk hadden , en aanleiding gegeeven tot de belluiten, in China genomen.
„ Kundige Japanneezen verzekerden den Heere ha„ ge naar, dat de inwooners van Japan echte Chi„ neezen zyn, die, uit hun vaderland gebannen zyn-
de ,



i26 NEDERLANDSCHE
„ de, zich begaven na de Eilanden, welke zy thans „ bewoonen , en dezelve bevolkten ; dat verfcheiden „ Edelen van bet Hof des Keizers van China, eene „ zamenzweering tegen hem gefmeed hebbende, ont„ dekt wierden; dat eenige der voornaamfte zamen„ gezworenen in hegtenis genomen en ter dood ge„ bragt wierden; maar alzo een verbaazend aantal „ lieden de hand hadt in dit bedryf, men zich verge„ noegde met de gemeene lieden in ballingfchap te „ zenden; dat de zulken onder de meest aanzienly,, ken, die zich door de vlugt gered hadden, nevens „ de bandieten , zich op deeze vrugtbaare en ver,„ maaklyke Eilanden hadden neergezet.
„ Men voegde 'er nevens, dat zy, nadat hun lee„ vensftand gevestigd was, op middelen bedagt wier„ den, om de naagedagtenis hunner afkomfte te doen „ begraaven, en de gelegenheid, welke hen na deeze „ wooningen hadt doen overfteeken; dat zy het niet ,, waereldkundig wilden hebben , dat zy uit China „ gekoomen, en, om hunne etlveldaaden , van daar „ verdreeven waren; dat zy, om deeze reden, hun„ ne kleedy, fpraak en fchryfwyze veranderden, en, „ genoegzaam in allen opzigte, het tegenovergeftelde „ van hetgeen in China gebruiklyk was, aannamen; „ dat deeze de reden was, dat zy in eene oneindige „ menigte byzonderheden van hun verfchilden , en „ bykans van alle andere Natiën , welke zekere ge,, bruiken hebben , aan alle volken gemeen, behalven' „ de Japanneezen; dat zy inzonderheid van de Chi„ neezen verfchilden in het onder deeze gewoon ge„ bruik, van lang hair te draagen, zonder het ooit „ af te fnyden, het boven op het hoofd zaamenbin„ dende : terwyl de Japanneezen het hoofd geheel
„ kaal



REIZEN. j27
,, kaal fcheeren, rot een weinig boven de ooren, en „ het overige om den hals zamenbinden , met een „ firook wit papier."
Naadat de Japanneezen uit China gebannen waren , wierden zy te raade, op Ta'ïovan te vaaren, alwaar de Chineezen hun de goederen aanvoerden , welke hun gewest opleverde. Doch hier van wierdt insgelyks berigt gedaan ten Keizerlyken Hove, en de komst te Taïovan hun diensvolgens verbooden.
Omtrent honderd jaaren naa dit verbod, begonnen de Japanneezen, van nieuws, op dit Eiland te vaaren; zeven Paspoorten verwierven zy van hunnen Keizer, om op Totckien, Cambodia , Siam en eindelyk op Taïovan te mogen handelen. Wyders behelsden deeze Paspoorten de fchikkingen, naar welke zy, die vreemde gewesten bezogten, zich hadden te gedraagen, op dat niet wederom iet diergelyks, als weleer in China, mogt gebeuren.
Nieuwe voorvallen en inzigten bewoogen den Keizer, van befiuit te veranderen , de uitgegeevene Paspoorten in te trekken, en aan alle zyne onderdaanen den vaart te verbieden. Gloriezucht wordt yoor de voornaamfte reden van dit Hofbefluit gehouden. Des Keizers vermaardheid en goede naam is hier een zo teder Huk, en hy is 'er zo zeer op gefteld, dat hy, van den kant der uitlanderen, niets kan dulden , 't welk hy meent daar op eenen inbreuk te maaken. Uit een beginzel van regtvaardigheid, daarenboven , gedoogt hy niet, dat zyne onderdaanen iets begaan in een vreemd land, 't welk aan deszelfs beftuurders ongenoegen kan geeven, zoals zy, omtrent deezen tyd, met 'er daad hadden gehandeld, in de heer--
fchap-



12ï> NEDERLANDSCHE
1'chappyen des Konings van Siatn, die hen deswegen hadt doen ftraffen, en nog laater te Taïovan.
Eene andere reden van dit verbod, is, dat de Koning niet wil gedoogen het vervoeren van wapenen uit zyne landen, uit vreeze dat men 'er zich van zal bedienen om iemand leed te doen, of te benadeelen, en de fcheepsvaart niet kan geoeffend worden, zonder dat een van beiden, of zomtyds het een en auder gebeure. Zo ftreng is het verbod tegen het uitvoeren van wapenen, dat terwyl de Heer caron in Japan was, twee Chineezen, vader en zoon, met het kruis geftraft wiertien, omdat de vader getragt hadt, dit verbod te overtreeden; en vyf Japanneezen , die de wapenen verkogt hadden, zonder , egter , van der Chineezen oogmerk eenige kundlchap te hebben, onthoofd wierden.
De derde en meest dringende reden van het gemelde verbod, is, dat men uitermaate beducht is, dat de Japanneezen, die in vreemde gewesten reizen, eenigen fmaak zullen bekoomen voor den Christelyken Godsdienst, en dien wederom in het keizerryk doen uitbotten.
De Keizer , zo min als de byzondere Edellieden, of iemand anders, trekken eenig voordeel van den handel , behalven de kooplieden , welke dien dryven. Doch hun gewin is zeer middelmaatig, ten zy 'er, in de eene of andere koopwaare , eene fpoedige ryzing voorvalle. Zeer uitgebreid is het Keizerryk , en boven maat* volkrijk: zodat 'er veele inwooners zyn, die op gewin loeren; en wanneer 'er één ftuiver voordeel te behaalen is, worden 'er tien handen uk* geftoken.
De



REIZEN. I29
De Japanneezen houden geene buitenlandfche gemeenfchap, en hebben, behalven de bovengemelde na China, nimmer gezanten gezonden aan andere Mogendheden. De Koning van Spanje, de Paus van Rome en de Koning van Siam, hebben, meer dan eens, luisterryke Gezantfchappen aan hun afgevaardigd, die ook vriendlyk zyn ontvangen ; doch tot nog toe heeft de Keizer van Japan niet kunnen befluiten, deeze beleefdheid op gelyke wyze te beantwoorden.
Alle noodige en vermaakgeevende Jeevensbehoeften vindt men in dit Keizerryk. Men heeft 'er goud, zilver, koper, yzer en lood in overvloed; als mede ka. toenen lywaaten, katoen, bokkenvellen, ruim iooooo pikols zyde, jaarlyks, tusfchen de 3 en 400000 pikols filofellen, zeer veele hertevellen, houtwerk, allerlei leevensmiddelen, alles in ruimer maate, dan de landzaaten, tot eigen gebruik , noodig hebben.
^, Het kroos, welk aan de rotzen groeit, is onder „ hen zeer gezogt. Het kleeft 'er aan even als de Oes„ ters. By laag water wordt het ingezameld. Op de „ bergen vindt men veelerhande kruiden, en in de vel„ den zeer fraaie bloemen, daar de aanzienlykften „ des Lands veel werks van maaken; die wyders groote „ liefhebbers zyn van het vogel vangen.
„ 'Er zyn zeer ervarene Artzen, die aan de pols „ kunnen weeten, wat iemand hapere. De meeste ge„ neesmiddelen worden in pillen toegediend. De kragt „ en het gebruik van de Kina zyn zeer wel bekend. „ Doch van het geneezen van wonden hebben ze wei-
nig kenniffe."
In het geheele Keizerryk Japan heeft men ééne taal, eéne kleedy, en één gewigt en ééne munt, naamelyk de gouden en zilveren munt: want de Cafies, welke,
IX. DEEL. I in



j3o NEDERLANDSCHE
in verfcheiden Koninkryken , door geheel Indien , gangbaar zyn, zyn van verfchillende waarde. Deeze verfcheidenheid heeft het Hof doen befluiten ,om alle de Cafies door het Keizerryk in te wisfelen, en , in de plaats van dezelve , andere van koper te laaten (laan, die tot den zelfden prys zullen gangbaar zyn. Zeer billyk en regtvaardig handelt het Hof in dit, gelyk in veele andere opzigten; het heeft deeze muntboven de waarde ingewisfeld, en door dit middel de Ouderdaanen genoopt om ze over te leveren.
Boven is reeds verhaald, dat men in Japan heeft eene zeer groote menigte paerden , koeijen en (lieren, om dat zc niet gelubd worden, als mede herten en verkens: nevens ander viervoetig wild en tam gedierte, en allerhande gevogelte.
Men heeft 'er zeer vooitreffelyke en heilzaame baden: onder andere koper-, falpeter-, zwavel-, yzer-en tinbaden; zommige hebben zout, andere zoet water. Een, onder andere, ontfpringt uit een hol in een hoogen berg. Dit hol beflaat, aan den mond, tien voeten over 't kruis, en is zeer donker, uit hoofde van deszelfs diepte. Overal, zo verre het gezigt kan reiken, ziet men uitfteekende punten, gelykende naar elefantstanden.
Een andere bron legt aan den voet eens bergs, niet verre van de Zee. Het water welt hier niet geftadig op, maar by tusfehenpoozen, en op gezette tyden, te weeten, tweemaal in vierentwintig uuren ,een uur telkens. Doch wanneer 'er een warme Oostevvind waait, gefchiedt de opwelling drie- en zomtyds viermaalen in den gemelden tyd, insgelyks telkens een uur.
Wanneer de tyd der opwellinge nadert, hoort men een geweldigen wind, die het water met zo veel kragts na boven dryft, dat de zwaare deenen , die aan de opening leggen, 'er van fchudden.' Drie of vier vademen
hoog



REIZEN.
151
hoog fpringt het water boven den grond, met een ge* raas, gelykende naar een kanonfchoot.
Zeer groot is de hitte van dit water; zy overtreft die van kookend water. De plaats, binnen welke het neder valt, heeft men met eenen muur afgefchut. Door deezen muur wordt het, langs gooten, geleid na de huizen, gefchikt tot het doen van de bronkuuren.
Geheel onderfcheiden is de taal, als mede de gedaante der letteren of karakters in China, Japan, Corea en Tonquin. Nogthans is 'er eene byzondere taal en fchryfwyze, in de beoeffening van weetenfchap gebruiklyk, welke van veelen, in deeze vier uitgebreide gewesten, geleerd en verRaan wordt.
De Japanneezen fchryven met penzeelen en zeer vaardig; in weinig tyds kunnen zy hunne meening en bevelen in gefchrift Rellen. Zy bezitten de byzondere begaafdheid, van in weinige regelen veel te kunnen zeggen. De verzoekfchriften , brieven en andere opftellen, inzonderheid die in handen der wethouderen en edellieden moeten koomen, zyn ongemeen kort, doch drukken de meening des ftellers naauwkeurig uit.
Hoewel ze niet op onze wyze boekhouden, zyn ze, nogthans, zeer naauwkeurig in hunne rekeningen van uitgaave en ontvangst. Zeer vaardig zyn ze in 't rekenen; dit doen ze op planken , door middel van een Rokje, in welks einde een Ruk kryt is vast gemaakt.
Men heeft in Japan Boekeryen, doch niet zo uitgebreid als in veele Europifche gewesten: want de ge* meene lieden kezen 'er zelden. De Kronyken en Jaarboeken worden bewaard in des Dairos paleis, en aldaaf vervolgd. De Dairo zelve, nevens zyne edelen en derzelver Vrouwen, verwaardigen zich om de voorvallende gebeurtenisfen te boek te Rellen.
Ia NE-



NEDERLANDSCHE
REIZEN.
T O G T
ABEL TASMAN,
na nieuw guinea, of 't onbekende
zuidland.
J. ot nog toe hadden onze Oostindifche Zeelieden zich meestal bepaald tot de vaart op zulke landen, welke hun meer of min bekend waren, in deeze verre afgelegene gewesten. Van het doen van nieuwe landontdekkingen hadden nog zeer weinigen den inval gekreegtn. De leuzen , egter, door zommige fchipbreukelingen, of die van den koers waren afgedwaald, gedaan, of ook wel waarfchynlyke gisfingen, bragten zommigen in het vermoeden, dat verder zuidwaarts, dan de onzen tot nog toe gelievend waren, landen konden gelegen zyn, der ontdekkinge waardig, om de voordeelen, wilke zy, op de eene of andere wyze, zouden kunnen aanbrengen. Hoop op voordeel, die groote dryfveer van alle menschlyke poogingen , wekte by zommigen de begeerte, dat deswegen onderzoek mogt gefchieden.
van
In den Jaare 1642.
Vee-



NEDERLANDSCHE REIZEN. 133
Veelen wierden afgefchrikt van de onderneeminge , door de moeilykbeid des togts, of door de onzekerheid des uitllags. Nogthans wierdt het ontwerp, van tyd tot tyd, herkaauwd, en het gelukkig flaagen eindelyk als waarfchynlyk aangezien.
't Was nu alleen te doen om een bekwaam Zeeman , wien men dit werk konde opdraagen. Men vondt dien, naa veel zoekens , in abel tasman. In dienst der Edele Maatfchappye bevondt hy zich thans te Batavia. Van hier wilde men liefst den kans waagen , omdat de togt , onmiddelyk uit het Vaderland, aan ongelyk grooter en meerder zwaarigheid was blootgeReld. Eer zy de bedoelde gewesten bereikten, zouden, om de verheid der reize, volk en fchepen veel meer uitgeflaan, grooter ongemakken geleeden hebben. Abel tasman was de man, op wien men het oog liet vallen. Over de zaak gefproken zynde, en hy dezelve rypelyk overwoogen hebbende, toonde hy zich gereed, ter voldoeninge van eigen nieuwsgierigheid, en tot voortzettinge van 't belang der Vereenigde Maatfchappye, zich tot den togt te laa°ten gebruiken. 'sMans verrigtingen en ontmoetingen oordeelen wy eener plaatze waardig in onze Verzameling van Nederlandfche Reisverhaalen.
Op den veertienden van Oogstmaand des jaars 1642, vertrok hy van Baiavia , met het fchip Heemskerk en de Fluit de Zeehaan, koers zettende na het Eiland Mauritius, thans Isle de Franre geheeten. In 't begin van Wynmaand liep hy zuidlyk aan, tot op ruim 40 graaden. Aanmerkelyk was hier, van tyd tot tyd , de Noord-Westerfche miswyzing van 't kompas, zomtyds 23, 24, zomtyds zelfs bykans 27 graaden. Omtrent het midden van Slagtmaand Ronden de kompaslen 1 3 op



134
NEDERLANDSCHE
op geene acht fireeken ftil: weshalven men vermoedde, dat in deezen oord zeilfteenagtige Mynen of gronden lagen.
Op den vierentwintigflen der zelfde Maand, op 42 gr. 55 min. Z. B. en 163 gr. 50 min. lengte, zagen de onzen land, en noemden het Antony van Diemens-land. Hier worfteldcn zy met aanhoudend zeer öngeftadig en fiormagtig weder. Op 43 gr. 10 min. Z. B. en 167 gr. 55 min. lengte , vonden ze eene Baai, waar aan zy den naam gaven van Frederik Hendriks • baai; zy lieten aldaar, zints hun vertrek van 't Eiland Mauritius, voor de eerfte maal het anker vallen.
In 't begin van wintermaand zondt tasman zynen ftuurman fran<jois jacobs na land, met eene floep en de boot van de Zeehaan, voorzien van eenige Muskettiers en gewapende roeiers. Het oogmerk deezer bezendinge, was, eenige ververfchingen, water, timmerhout of iet diergelyks op te doen. By hunne terugkomst bragten zy mede, verfcheiden foorten van groente, die aldaar in overvloed groeide, en zeer gefchikt tot warmoes was. VVyders hadden zy 'er een afloopend water en eene menigte hout gevonden. De oord i'cheen dus niet onvrugtbaar te zyn.
Menfehen hadden zy 'er niet gezien , maar wel eenig geluit gehoord, naar dat van eene menschlyke ftemme gelykende , als mede het blaazen op zeker fpeeltuig. Twee hoornen hndden zy aldaar gezien , meer dan twaalf voeten dik en ruim zestig voeten hoog. De bast was 'er, hier en daar, afgefchild, en in dezelve als een trap gemaakt, om ze te kunnen beklauteren; doch de treeden flonden wel vyf voeten van elkander: waar uit rnen giste , dat zy voor menfehen van ongemeene grootte moesten dienen. De infnydingen fcheenen nog
versch,



REIZEN. i35
versch, en zommige eerst voor weinige dagen daar in gemaakt te zyn.
Hier en daar ontdekten zy fpooren van wilde dieren, niet ongelyk aan tygerklaauwen , of van foortgelyke beesten. Dat deeze 'er met 'er daad waren , bleek hun aan den drek, waar van zy een ftaal aan boord bragten. Op zommige plaatzen vonden zy, onder de boomen, eene gom , naar gomlak gelykende. Verfcheiden foorten van vogelen waren 'er insgelyks. Ginds en elders zagen zy rook opgaan, en ook boomen, die door het vuur gefchroeid of gezengd waren.
Om tot eene aanwyzinge te dienen, voor Zeelieden, die in 't toekoomende deeze Baai mogten aandoen, deedt tasman eenen paal of Haak oprechten, en daar vau eenen Prinfen vlag waaien ,om te dienen tot eene land» verkenninge,tot dat dezelve,door wind en weder, zou verteerd zyn. Nevens het wapen der Maatfehappy, fneedt tasman met de zynen hunne naamen in den paal.
Op den vyfden van gemelde Maand, verliet hy van Diemens ■ land , met oogmerk om de Salomons - Eilanden op te zoeken; van wegen den tegenwind , was 'c hem ondoenlyk, langs den wal te ftevenen.
Acht dagen, daarnaa, ontdekte hy, op 42 gr. 10 min. Z. B. een zeer hoog en bergagtig land, 't welk nu in de kaarten den naam van Zeelandia Nova, of Nieuw Zeeland draagt, doch 't geen hy, ter eere van'slands Sraaten , het Staaten - land noemde. Hy meende dat het de vaste kust van het gezogte Zuidland was. De doortogt, welke zich hier opdeedt, als zynde door hem eerst ontdekt , noemde hy, naar zynen eigen naam, Abel Tasmans■ doortogt. In eene Baar, op 40 1 4 gr.



Ijtf N E D E R L A N DS C HE
gr. 50 min. Z. B. en 191 gr. 41 min. lengte, kwam hy voor anker.
Aan eene groote opene Baai zagen de onzen menfehen, die grof van ftem , en dik en zwaar van gebeente waren; doch zy kwamen niet verder, dan buiten het bereik van eenen kanonfchoot, aan boord. Dikmaals blaasden zy op. een fpeeltuig, niet ongelyk aan een Trompet. De Kapitein van de Zeehaan liet, van tyd tot tyd , eenen zyner Matroozen , die voor Trompetter diende, lustig opblaazen.
Van kleur waren zy tusfchen het bruin en geel, zwart en zwaar van hair, 't welk, op de Japanfche manier, boven op den kruin was vastgeftrengeld, en van boven getooid met een dikken witten vederpluim. Het bovenlyf droegen zy geheel naakt; doch het onderlyf was bedekt met een kleed, by zommigen, zo 't fcheen, van matten, by anderen van katoen gemaakt.
De onzen hen ziende, wuifden hun eenige maaien toe , om met hunne Praauwen by hen aan boord te koomen; toonende hun , ten dien einde, (tukken linnen, mesfen en meerandere dingen, om hen daar mede te lokken; doch zy fcheenen daar toe geen moeds genoeg te hebben, 'sAnderendaags, egter, fcheenen de wilden een weinig vrymoediger te zyn geAvorden; althans waagden zy het om by onze fchepen aan boord te koomen, en te ruilen. Tasman, voor eene verrasfing beducht, zondt hierop eene floep met zeven man na de Zeehaan , waarop zy zich thans bevonden, om den Kapitein te waarfchuwen op zyne hoede te zyn, en niet te gedoogen, dat 'er veelen te gelyk over kwamen. De afgevaardigde floep was ongewapend; 'er zaten fl.gts zeven man in De wilden, dit
ver-



REIZEN. 137
verneemende, vielen, met hunne Praauwen, op dezelve aan, doodden drie der Hollanderen, en noodzaakten de andere, in het zwemmen hun heil en behoudenis te zoeken.
Tasman, over deezen wederfpoed, met droefheid getroffen,,noemde die plaats de Moordenaars-baai. Gewisfelyk zou hy, van dit trouwloos en verraaderlyk bedryf, eene ftrenge wraak genomen hebben, ware hy, door het onlluimig weder, daarin niet verhinderd geWorden.
Voor zich en de zynen hier geen heil te gemoete ziende , ligtte hy de ankers, om zynen togt te vervolgen. Niet lang was hy onder zeil geweest, of'er kwamen wel tweeëntwintig vaartuigen van land op de onzen aan, die 'er verfcheiden maaien, doch telkens te vergeefs, op vuurden. Een kogel, van de Zeehaan gefchooten, hadt, egter, het geluk, eenen der wilden te treffen, die met een wit vaantje in de hand agter op ftondt, zo dat hy nederftortte: dit bragt den fchrik onder de anderen, die hierop na land keerden.
Zodra tasman,op eenigen afftand,buiten de Baai was gekoomen, telkens oost aan ftuurende, vondt hy zich rondom binnen het land bezet: waarom hy, vreezende hier geenen doortogt te zullen vinden, te raade wierdt, na de voorgaande Baai weder te keeren. Doch alzo de wind hem mede liep, veranderde hy van be(luit, en richtte zynen koers een weinig bewesten het Noorden.
Op den vierden van Louwmaand des jaars 1643, op 34 gr- 35 min. Z. B. en 190 gr. 9 min. lengte, tot op de hoogte van eene Kaap , die in 't Noordwesten lag, genaderd zynde, ontmoette hy eene zeer zwaare dyning en hooge golven, koomende uit het NoordI 5 Oos-



■38 NEDERLANDSCHE
Oosten. Dit liet hem bykans geenen twyfel , of aan dien kant eene ruime zee hg, en hy 'er den gezogten doortogt zou vinden. Op eenen kleinen afftand zag hy een Eiland, 't welk hy Dr ie - Koningen - Eiland noemde, dewyl het op den zesden van Louwmaand ontdekt, en door de beide fchepen wierdt aangedaan, in de hoop van 'er eenige levensmiddelen en ververfchingen te zullen vinden.
Op eenen berg zag tasman, tusfchen de dertig en veertig menfehen, die van eene meer dan gemeene lichaamsgelblte fcheenen te zyn , allen met dikke (lokken gewapend, en een zeer (lerk geluit (laande, zonder dat, egter, iemand der onzen hunne meening konde begrypen. Met zeer wyde en (helle fchreden fpoedden zy over de bergen.
De beide fchepen midlerwyl het Eiland rond zeilende, vernamen nergens eenige fpooren van land- of akkerbouw, doch vonden eerlang eene rivier met zoet water. Ook vertoonden zich thans de Eilanders in grooter menigte.
Thans befloot tasman , zynen koers te vervolgen tot op 220 gr. lengte, vervolgens tot op 17 gr. Z. B. en van daar westwaart te llevenen na het Kokos-Eiland en het Eiland Hoorn, als de laatfte plaats om zich te kunnen ververfchen, indien zich daartoe geene vroeger gelegenheid aanboodt.
Op den negentienden der maand, op 12 gr. 35 min. Z. B. en 204 gr. 15 min. lengte, ontdekten de onzen een Eiland van omtrent drie mylen in den omtrek:van verre vertoonde het zich hoog, Heil en onvrugtbaar. Het ongeduld des volks van beide fchepen zou gaarne dit Eilland hebben aangedaan; doch , om den hevigen wind, was dit ondoenlyk. Omdat de onzen hier
eene



REIZEN. 13?
eene groote menigte dier vogelen zagen vliegen, noemden zy't het Pylftaarten - Eiland.
Twee dagen daar naa zagen ze, op 21 gr. 20 min. Z. B. en 205 gr. 29 min. lengte, twee andere Eilanden: het eene noemde zy Jmfterdam, het ander offerlam. Tasman vondt op dezelve verkens, hoenders en veelerlei vrugten; de inwooners bragten hun van 't een en ander, zo veel zy begeerden, met een minzaam en vriendlyk gelaat: zy waren ongewapend, doch bleeken, volgens den gewoonen aart der wilden, een diefagtig volk te zyn, gading maakende aan alles! wat een voorkoomen van nieuwigheid hadt. Voor 't overige, egter, fcheenen ze niets kwaads in den zin te hebben.
De bovengemelde Eilanden lagen Noord-Oost en Zuid-West van elkander. Tegen den middag kwam by de onzen aan boord een Praauw, met drie naakte bruine mansperfoonen, wat langer dan . naar gewoonte. De eene hadt kort gefchooren, de twee andere lang hair, doch allen een dekzel voor de fchamelheid. De Praauw was laag , en aan den voor- en agterfteven een einde weegs overdekt.
De onzen wierpen een (luk linnen over boord; een van de wilden , daar na duikende, bleef zeer lang onder water. Eindelyk kwam hy met hetzelve boven; en in de Praauw geklauterd zynde , leide hij het , tot een teken van dankbaarheid , verfcheiden maaien op zyn hoofd. Wijders vereerde hun tasman eenige fpykers, een fpiegeltje , kraaien en andere kleinigheden, waar mede zy wonder in hunnen fchik waren , en welke zy insgelyks, ten blyke hunner dankerkentenisfe, op hunne hoofden plaatften. ffl den naamiddag vertoonden zich veele menfehen
aan



i4o NEDERLANDSCHE
aan \ ftrand , zommige van welke witte vaantjes voerden. De onzen , dit voor een vredeteken aanziende, lieten insgelyks eene witte vlag waaien. In eene Praauw kwamen voorts vier kloeke mansperfoonen by tasman aan boord: van den middel tot aan de dyen waaren zy zwart gefchilderd, en de halzen met bladeren behangen. Zy bragten mede eene kleine witte vlag, en een kleed van boombast gemaakt. Aan de eene zyde was hunne Praauw verfierd met fchelpen en zeehoorns. Hieruit onderftelde tasman, dat dit het vaartuig van den Koning of Overfte des lands was: waarom hy hun eenige kleine gefchenken deed, en een glas met wyn aanboodt. Den kelk namen zy mede na land. Eene menigte Praauwen kwam daar naa van land , overvloed van kokoosndoten aanbrengende. Onder de wilden was een oud man , wien van zyne landgenooten ongemeene eere betoond wierdt. Allen vertrokken eerlang na land , op een na, die aan boord vernachtte.
Een groote meenigte Eilanders, ouden en jongen, mannen en vrouwen, kwam, 'sanderendaags, wederom aan boord, met allerlei ververfchingen, welke het land opleverde. Aan de oudfte der vrouwen was, aan ieder hand, de kleine vinger afgehouwen ; aan geene van de anderen vernam men zulks. De onzen konden de reden hier van niet ontdekken.
Thans zondt tasman eenigen van zyn volk na land, om versch water te haaien. Zy wierden van de Eilanders landwaarts geleid , daar zy fraaie en net beplante tuinen en hoven, doch geen goed drinkbaar water vonden. Nogthans ruilden zy ruim veertig varkens, zeventig hoenders en veelerhande vrugten, tegen zeer weinige lpykers en eenige ftukjes zeildoek.
Dee-



R E I Z*E N. i4I
Deeze Eilanders rooken geen tabak , ftrydig tegen het algemeen gebruik der wilden. De vrouwen bedekken haar lichaam, van den middel tot aan de knieën , met een matje, doch gaan voorts geheel naakt. Het hair draagen zy korter dan de mannen. Deeze hebben baard en knevels. Zy waren ongewapend, en de onzen hierom te geruster onder hen.
Voor 't overige hadden de twee bovengenoemde Eilanden een zeer lustig en vermaaklyk aanzien, bedekt met geregeld aangeleide tuinen , voorzien van allerlei aardvrugten, en beplant met boomen, in rechte lynen, die zeer vermaaklyke wandelwegen uitleverden. In putten, welke de onzen te raade wierden hier te graaven, vonden zy zeer goed drinkbaar water. Naa zich daar van naar genoegen voorzien, en van den Koning affcheid te hebben genomen, ligtten zy, op den eerden van Sprokkelmaand des jaars 1643, hunne ankers, hunnen koers Noordwaarts richtende.
Op den zesden dier maand bevonden zich onze beide fchepen, op 17 gr. 19 min. Z. B. en 201 gr. 35 min. lengte, tusfchen negentien of twintig Eilanden , niet zandbanken en klippen omringd. In de Zeekaarten draagen zy den naam van Prins -Willems - Eilanden en Heemskerks - Droogten. Uit vreeze, dat men zich westlyker zou bevinden, dan men naar gisfing meende te weezeu,en bezuiden Nieuw- Guinea of op onbekende kusten ue sullen verwallen, befloot men, twee dagen Noordwaarts te zeilen, om aldus om de West Alinea te wenden. Onder geduurig veranderende afwyking van 't kompas , hielden zy dien kuers, toe omtrent het midden der volgende maand. ^P5 Sr- s min. Z. B. en 178 gr. 32 min.lengte, zagen zy, op den tweeëntwintigften dier maand, ten westen
van



142 NEDERLANDSCHE
van zich, land , vier mylen van hun. Het was ees tros van wel twintig Eilanden, in de kaarten OnthongJava genaamd, vierennegentig mylen van de kust van Nieuw Guinea gelegen.
Drie dagen daarnaa bevondt zich tasman, met de zynen, op 4 gr. 35. min. Br. en 175 gr. 10 min. lengte, op de hoogte der Eilanden van Marken, door willem schouten en jakob le MAiiiE weleer ontdekt. Zy zyn veertien of vyftien in getal. De opgezeetenen zyn wilden, met zwart opftaand hair, gelyk die van de Moordenaars - baai, in Nieuw-Zeeland. Een van hun droeg twee vederbosfchen op den kruin van zyn hoofd, even als zo veele hoornen; anderen hadden ringen door den neus. Zy voerden pyl en boog. Van de kraaien en fpykers, die hun wierden aangebooden, maakten zy luttel werks.
Op den eerften van Grasmaand ontdekten de onzen Nieuw-Guinea, op 4 gr. 30 min. Z. B. en 171 gr. 2 min. lengte, nahy de Kaap, door de Spanjaards, Santa Maria genaamd. Tasman geboodt, langs die kust te ftevenen , voorby den Struishoek , in de hoop van in 't Zuiden een doortogt te zullen vinden.
Omtrent deezen tyd gebeurde 'er eene aardbeeving, die op de beide fchepen zo geweldige fchuddingen veroorzaakte, dat men geene andere gedagten hadt, of dezelve ftootten op eenen verborgen klip. Men wierdt gerust gefteld, toen men peilende geen grond vondt. Naa den Struishoek te zyn voorby gezeild, bevonden zich de beide fchepen in de Baai van Goede hoop. Het land liep Zuid en Oost; en vervolgens Zuid-ZuidWest. Tu|chen deeze beide ftreeken deedt tasman een doortog\ zoeken; doch de kust was onafgebroken.
Op









REIZEN. 143
Op den twintigften dier maand , bevonden zich de onzen op 5 gr. 4 min. Z. B. en 164 gr. 27 min. lengte, naby het Brandende Eiland. In den nacht zagen zy, uit den top des bergs , vlammen opryzen , gelyk ook, tusfchen dat Eiland en het vaste land, eene menigte vuuren, naby het ftrand en omtrent op het midden van eenen hoogen berg. Tasman befloot hier uit, dat het land zeer volkryk zyn moest. Verfcheiden maaien wierdt hy , ook aan deeze kust, zo als voorheen meermaalen was gebeurd, van eene verdrietige ffilte beloópen. Men zag 'er eene zeer groote menigte groot en klein geboomte dry ven, met het water der rivieren na zee gevoerd.
Acht dagen daarnaa, meende tasman, op 2 gr. 40 min. Z. B. en 156 gr. 47 min. lengte, het Eiland Moa te verneemen ; doch 't was het Eiland Jamma, een weinig Oostlyker gelegen. De onzen vonden hier een ryken overvloed van kokosnooten en andere leevensmiddelen. De opgezeetenen zyn git zwart; alle vreemde woorden, welke zy hooren, kunnen zy gemaklyk uitfpreeken; dit deedt tasman vastzeilen , dat hunne taal zeer ryk zyn moet. Zeer moeielyk, nogthans, is dezelve om te fpreeken , dewyl de letter R 'er genadig in voorkoomt, en in een en hét zelfde woord, zomtyds, verfcheiden maaien wordt gegehoord. Tasman liet het anker vallen voor 't Eiland Moa, daar hy veelerhande ververfchingen vondt, doch, door tegenwind, geruimen tyd wierdt opgehouden.
Hier viel eenige moeite voor met de landzaaten. De onzen naamelyk hadden naauwlyks den handel met hun begonnen, of een der Hollandfche matroozen wierdt, door eenen der Eilanderen, met een pyl gekwetst. Doch zyne landgeaooten , den daader
ge-



144 NEDERLANDSCHE REIZEN, gegreepen hebbende, bragten , uit eigen beweeging, hem by de Hollanders aan boord , om hem te (lellen tot een prooi hunner wraake. Zo onverhinderd als ter goede trouwe, ging hier op de koophandel en de ruiling der goederen haaren gang. Tasman herinnerde zich , by deeze gelegenheid,
dat willem schouten dl jakob le maire,
in den jaare i6t6 , hier niet zo gelukkig gedaagd, en, door de geweldenaaryen der wilden, genoodzaakt geweest waren , met hunne fchepen het drand te naderen en verfcheiden fchooten met het grof gefchut te doen; kragtdaadiger middelen waren deeze, om de Eilanders tot reden te brengen, dan hunne aanbiedingen van vriendfchap.
Op den twaalfden van Cloeimand vervolgde tasman zyne reize, zeilende langs de Noordlyke kust van 't Schouten- Eiland; dit is achttien mylen lang, en dicht bewoond. Zes dagen laater bevondt hy zich op den westhoek van Nieuw-Guinea , die in een afgebroken punt eindigt. Lang en veel zukkelde hy hier met ftilte en tegenwinden. Doch den (leven na Ceram gewend hebbende, kwam hy 'er fpoediger , dan hy verwagt of vermoed hadt. Op den zevenentwintigden der maand, liepen de beide fchepen, door de Straat, ten Noorden van Borneo , en lieten, op den vyftienden van Zomermaand, de ankers vallen voor Batavia; in den tyd van tien maanden hadden zy dien togt volbragt.
LOFZANG